Skip to main content

Full text of "Vaderlandsche historie : vervattende de geschiedenissen der nu Vereenigde Nederlanden, inzonderheid die van Holland, van de vroegste tyden af: uit de geloofwaardigste schryvers en egte gedenkstukken samengesteld : met plaaten en kaarten"

See other formats 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  bef  ore  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that 's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  of  the  files  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfrom  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  system:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  offer  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
any  where  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  Information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  text  of  this  book  on  the  web 


at|http  :  //books  .  google  .  com/ 


Over  dit  boek 

Dit  is  een  digitale  kopie  van  een  boek  dat  al  generaties  lang  op  bibliotheekplanken  heeft  gestaan,  maar  nu  zorgvuldig  is  gescand  door  Google.  Dat 
doen  we  omdat  we  alle  boeken  ter  wereld  online  beschikbaar  willen  maken. 

Dit  boek  is  zo  oud  dat  het  auteursrecht  erop  is  verlopen,  zodat  het  boek  nu  deel  uitmaakt  van  het  publieke  domein.  Een  boek  dat  tot  het  publieke 
domein  behoort,  is  een  boek  dat  nooit  onder  het  auteursrecht  is  gevallen,  of  waarvan  de  wettelijke  auteur srechttermijn  is  verlopen.  Het  kan  per  land 
verschillen  of  een  boek  tot  het  publieke  domein  behoort.  Boeken  in  het  publieke  domein  zijn  een  stem  uit  het  verleden.  Ze  vormen  een  bron  van 
geschiedenis,  cultuur  en  kennis  die  anders  moeilijk  te  verkrijgen  zou  zijn. 

Aantekeningen,  opmerkingen  en  andere  kanttekeningen  die  in  het  origineel  stonden,  worden  weergegeven  in  dit  bestand,  als  herinnering  aan  de 
lange  reis  die  het  boek  heeft  gemaakt  van  uitgever  naar  bibliotheek,  en  uiteindelijk  naar  u. 

Richtlijnen  voor  gebruik 

Google  werkt  samen  met  bibliotheken  om  materiaal  uit  het  publieke  domein  te  digitaliseren,  zodat  het  voor  iedereen  beschikbaar  wordt.  Boeken 
uit  het  publieke  domein  behoren  toe  aan  het  publiek;  wij  bewaren  ze  alleen.  Dit  is  echter  een  kostbaar  proces.  Om  deze  dienst  te  kunnen  blijven 
leveren,  hebben  we  maatregelen  genomen  om  misbruik  door  commerciële  partijen  te  voorkomen,  zoals  het  plaatsen  van  technische  beperkingen  op 
automatisch  zoeken. 

Verder  vragen  we  u  het  volgende: 

+  Gebruik  de  bestanden  alleen  voor  niet-commerciële  doeleinden  We  hebben  Zoeken  naar  boeken  met  Google  ontworpen  voor  gebruik  door 
individuen.  We  vragen  u  deze  bestanden  alleen  te  gebruiken  voor  persoonlijke  en  niet-commerciële  doeleinden. 

+  Voer  geen  geautomatiseerde  zoekopdrachten  uit  Stuur  geen  geautomatiseerde  zoekopdrachten  naar  het  systeem  van  Google.  Als  u  onderzoek 
doet  naar  computervertalingen,  optische  tekenherkenning  of  andere  wetenschapsgebieden  waarbij  u  toegang  nodig  heeft  tot  grote  hoeveelhe- 
den tekst,  kunt  u  contact  met  ons  opnemen.  We  raden  u  aan  hiervoor  materiaal  uit  het  publieke  domein  te  gebruiken,  en  kunnen  u  misschien 
hiermee  van  dienst  zijn. 

+  Laat  de  eigendomsverklaring  staan  Het  "watermerk"  van  Google  dat  u  onder  aan  elk  bestand  ziet,  dient  om  mensen  informatie  over  het 
project  te  geven,  en  ze  te  helpen  extra  materiaal  te  vinden  met  Zoeken  naar  boeken  met  Google.  Verwijder  dit  watermerk  niet. 

+  Houd  u  aan  de  wet  Wat  u  ook  doet,  houd  er  rekening  mee  dat  u  er  zelf  verantwoordelijk  voor  bent  dat  alles  wat  u  doet  legaal  is.  U  kunt  er 
niet  van  uitgaan  dat  wanneer  een  werk  beschikbaar  lijkt  te  zijn  voor  het  publieke  domein  in  de  Verenigde  Staten,  het  ook  publiek  domein  is 
voor  gebruikers  in  andere  landen.  Of  er  nog  auteursrecht  op  een  boek  rust,  verschilt  per  land.  We  kunnen  u  niet  vertellen  wat  u  in  uw  geval 
met  een  bepaald  boek  mag  doen.  Neem  niet  zomaar  aan  dat  u  een  boek  overal  ter  wereld  op  allerlei  manieren  kunt  gebruiken,  wanneer  het 
eenmaal  in  Zoeken  naar  boeken  met  Google  staat.  De  wettelijke  aansprakelijkheid  voor  auteursrechten  is  behoorlijk  streng. 

Informatie  over  Zoeken  naar  boeken  met  Google 

Het  doel  van  Google  is  om  alle  informatie  wereldwijd  toegankelijk  en  bruikbaar  te  maken.  Zoeken  naar  boeken  met  Google  helpt  lezers  boeken  uit 
allerlei  landen  te  ontdekken,  en  helpt  auteurs  en  uitgevers  om  een  nieuw  leespubliek  te  bereiken.  U  kunt  de  volledige  tekst  van  dit  boek  doorzoeken 


op  het  web  via  http:  //books  .google  .  com 


inno 


I 


• ' 


I 


^  ^ADERLANDSCHE 

f'         HISTORIE. 

ZESDE     DEEL. 


I    • 


4 


VADERLANDSCHE 
HISTORIE, 

VERVATTENDE  DE 

GESCHIEDENISSEN 

DER  •  . . .  : 

VEREENIGDE  NEDERLANDEN, 

INZONDERHEID  DIE  VAN 

HOLLAND, 

VAN  DE  VROEGSTE  TYDEN  AF: 

Uit  de  geloofwaardigae  Schryvers  en  egte  Gedenk- 
ftukken  famengefleld. 

Met  Kmfipltyiten  en  Kaarten  opgehelderd. 

ZESDE    n  E  E  L, 

Beginnende  met  den  aanvans  derRegeeringe  van  FILIPS 

DEN  TWEEDEN^  Koning  van  Spanje ^  in  *t 

jaar  1555 ;  en  eindigende  vut  bet  Ontzet  van 

LEIDENy  in  't  jaar  1 574. 

Tweede    Druk. 


Te    AMSTERDAM, 
BydeWed.  JSAAK  TIRION. 

Met  frivikgie  van  de  Ed.  Gr.  Mog.  Heeren  Staaten  van  Hollani 
en  fFeftfriesland. 

M  D  C  C  L  X  X. 


f'-' 


1    : 


•»  -         i 


VOORREDE 

Schoon  roeit  zou  mogen  agcen,  dat  ik,  in 
de  Vwoerrede,  geplaatft  voor  hst eerfie Deel 
deezes  werks,  myn  oogmerk»  in  het  famen- 
{tdlen  van  hep^lve,  reeds  omftandig  genoeg» 
hadt  opengelegd;  heb  ik  egter  dienmg  geoor- 
deeld, ter  gelegenheid  van  den  aanvang  van  het 
gedeelte  der  .Vaderlandfche  gefchiedeniffen » 
Welk  den  Staat  der  Vereenigde  Geweiten  eigen- 
lyker  raakt  dan  het  voorige ,  myhen  Landsluid 
den  en  Leezeren, andermaal,  aan  te  fpreeken. 
De  oude  Hiftorie  onzes  Vaderlands  is  af.    Wy 
zyn  de  onzekere  en  donkere  tyden  der  Batavie- 
ren, Franken  en  Deenen  en  onzer  eerfte  Graa- 
ven  doorgeworfteld.  Wy  hebben ,  zelfs  onder 
de  Vorften  uit  de  Huizen  van  Bourgondie  en 
Ooflenryk,  niet  dan  ilaauwe  fchetf^  gezien 
van  de  veranderingen  ^  die  de  volgende  tyden 
ïtonden  voort  tp  brengen,  't  Wordt  tyd ,  datwy 
een  ander  tooneel  openen.  Onze  Vaderlandfche 
Hiftorie  leidt  ons,  van  zelve,  tot  hetbefchou- 
wen  van  zaaken,  die  zeker  en  klaar  zyn,  en 
die  onzen  tegenwoordigen  Staat  veel  nader  be- 
treffen, dat  *t  gene  wy,  tot  hiertoe,  verhaald 
hebben.-    Zy  zal  ons  vertoonen  de  Spaanfche 
heerfchzugt  in  haare  kragt,  toeleggende  op  een 
onbepaald  gebied  over  volken»  die,  niet  dan 
naar  bejcwooren*  voorregten  en  loflyke  herko- 
men, behoorden  geregeerd  geweeft  te  zyn'.  Zy 
zal  ons  doen  zien,  hoe  eenige  weinige  £de]en 

*  3  s  ,    en 


•-../.  :494 


if      ,V  o  o  *H    ^   E  D  -e;    ;    - 

èn  Groóten,  beftourd  -en  geleid  door  WlfL- 
^EMj   Prinse,  van   Ojiajnje,    deezen 
Jieerfchzugtigen  toeleg  geÖuit  hebben ,  eprit 
©et  woorden ,  daarna  >met  wapenen;,  tot  Sat 
dezelve,  onder  AI  va,  op  eene  vpel  geweldeer 
jifyze,  Jiervat  zyndq,dóor  Holland  en  Zeeland 
eerft,.en,  federt^  door  verfcheiden'  andere  ge- 
yKefteri,  gekeerd  werdt,  met  eenen  openbaaren 
inlaqdfchén  oorlog,  den  felften  en  Jaflgduurig- 
ften^mogelyk,. die  immer, in  eenigen  oord  van 
dé  weereldy  gevoerd  is-    Onder  't  woelen  .der 
wapenen ,  zal  men-,  ^il;  zeer  geringe  beginfei^ » 
een  aanzienlek  GèmeQnébeft  zien  ópgroeijen, 
welk  leden  en  ïlerkté  én  beftendigheid  genoeg 
verkrygt,  omzig  ftaande  te  houden  tegen  zy- 
ne  vyanden;  om.  hun,  eerlang,  het  hoofd  te 
iJi'eden;  ja  om  hun ,  in  de  afgele^enfle  dee- 
len  van  hun  gebied, in  Ooft-  en  Wéftindie  zel- 
ve, merkelyke  afbreuk  te  doen.    Men  zal  de 
Regeering  van  ditCemeenebeft,  hoe  verward 
.en  wankel  zy  ook,  in  'teerft,ftaan.mogt,door 
den  tydi  eene  geregelde,  gedaante  zien  aannee- 
jnen,  en  onder  de. veranderingen,  die  zy,  van 
tyd  tot  tyd,  ondergaat,  jn  de  voornaamfteop- 
zigten  ?gter,haare  eerftegefteldheid behouden, 
pingen  allen,  die ,  toenze  gebeurden,  de  weereld 
deedeh  verbaasd  ftaan ,  .en,  uit  welker  verhaal, 
.opmerkenden,  ook  nu  nog,een'fchat  van  ftaat- 
en  zedekundige  lelTen  verzamelen  konnen. 
Men  behoeift  geen  andpr  t)ewys  van  de  uit- 
neem 


y   o  o   K    K   E   ,D    E»'       fv 

toemdoéheid  vafi  datgjsdfedtetmzer  VaderlUid. 
fidie  Hiftorie,  welk  wy  au  aanvangen  ».4aii  het 
groot  getal  yanvüorerdifelykeibhiyveiren,  on- 
der de  joeefte  volken  van  Eurcfptf,  welk  zig  toe* 
gelild  hoeft,  op  het  veihaalen  derNede^nd- 
èhe  Gefchiedéimen  en  Oorlogen  vafl  deli^ttfte 
JieiB:  detzeftiende  en  den  aanvang  dsfr  zeven- 
tiende eeuwe;  Nederlanders,  Spaiq'aards,.  Ita? 
Haanen,  DuttTi^en;  Fraüfcben  en  Engetö^hen 
hébben  zig ,  om  (hyd ,  beVlyt^d,  om  onze-HiSr 
tooie  te  /be&liry ven.    Scnnmigen  hebben  den 
aanvang  der  beroerten  alleen  te^boek.  jgefteld: 
anderen  z^rn  wat  verder  ge^an :  eenigen  tot  aan 
h<et  fieftand  ,  welk  in  't  jaar  i<5op  gefloot^ 
werdt:  tot  welken  tyd ,-  men  zeggra  m^,  dat 
de  Nederlandfdie  Hiftorie  de  uitmuntendfc^ 
pennen- der  voorgaande  eeuwe  b^g  gehouden 
heeft,  't  welk  zy.niet  gedaan  zou  hebben,  zo 
zelfs  doMlugtige  verftanden  niet  ix>  zeer  io' 
genome»  geweeft  waren,  door  de  vreemdheid 
en  leetzakmbeid  der  gevallen,  welken  zy uitle- 
vert, dat  zy  zig  of^ewekt  gevoeld  hadden, om> 
ze  hunnen  tydgenootën  eh  nakomelingen,  in 
gefchrtfte  over  te  leveren.    Hadden  wy  dan 
areden  om  ons  te  beklaagen,  over  het  klein  ge- 
tal en  de'  onbekwaamheid  der  fcHryveren ,  uit 
welken  wy  onze  oudfte  Hiftorie  moefti  famen- 
itellen;wy  hebben  reden  om  ons  teverhei^en^ 
over  eene  mraigte  van  de  fi^hranderfce  verftan- 
den der  voorgaande  eeuwe, die  ons  de  gel^n- 

*  4  heid 


1^      V'  O'  ö:  r:  k  B  i>  k 

heid  tot  de  grondlegging  van  het  Gemeenebeft 
der  Vereenigde  Nederlanden,  aaauwkeurig  en 
deftig,  befchreeven,  en  my  het  werk,  welk  ik 
ondernomen  heb,  voor  een  groot  gedeelte  ten 
minften,  vermaakelyk  en  gemakkelyk  gemaakt 
hebben.  Ik  zou  \  voor  een  geluk  agten ,  zo  ik 
liet  zelfde  zeggen  mogt  van  de  m'eefte  Schryvers , 
die  'sLands  Hiflorie  na  't  fluiten  van  'tBeftand 
hebben  te  boek  gefteld.    Doch  men  vindt,  na 
dit  tydperk,  naauwlyks  .eenige  bekwaame  His- 
toriefchry vers, die  de  gefchiedeniffen  van  hun- 
nen tyd,  in 't  Ifederduitfch ,  verhaalén:  en  in 
andere  taaien,  zyn  'er  maar  weinigen,  die  be- 
hoorlyk  onderrigt  gew^ft  zyn ;  eenigen ,  die 
vol  zyn  van  misüagen>  onder  welke  laatften, 
elk, die  de  minfte  gegronde  kennisvan  'sLands 
gefchiedenifien  heeft,  niet  zal  konnennalaates 
te  tellen  de  Hijlorie  van  Holland  van  dén  zoge* 
•noemésxi  de  Neuville<,  welke,  desonaangezien, 
om  de  groote  fchaarsheid  van  goede  Hiilorien 
na  't  jaar  1609,  nog  in  't  Nederduitfch  overbe- 
zet is,  door  iemant ,  die  ruim  zo  onkundig  van 
onze  zaaken  geweeft  is  als.  de  fchry  ver. 

Doch  de  fchaarsheid  van  goede  Hiilorien  na 
't  fluiten  van  't  Beiland  heeft  my,  zo  wel  als 
de  overvloed  derzelven  voor  dien  tyd,  aange- 
moedigd, om  met  het  begonnen  werk  rullig 
voort  te  gaan.  Gelyk  ik ,  ten  opzigte  van  het 
laatftgenoemde  tydperk ,  het  vöomaamfle  voor 
my  afgedaan  vondc,  en  door  de  ügtheid  van  'c 

werk 


\ 


VOORREDE.         V 

werk  werdc  aangefpöord ;  zo  deedt  de  beden- 
king, dat  ik,  ten  opzfgte  van  het  eerftgenoem-- 
deiydperk,  mynen  Landsluiden ,  veelligtjet 
gewigtigs,  dat  hun  nog  ontbrak,  zou  konneii 
mededeelen ,  my  beflüiten ,  om  met  moed  de 
hand  te  flaanaan  't  befchryven  van  'sLands  ge- 
fchiedeniflen  na  't  fluiten  van  'tBeftand.  Maar, 
op  dat  men  wat  nader  zou  konnenoordeelen  van 
't  gene  wy  ons ,  in  het  befchryven  van  's  Lands 
Hiftorie,  voor  en  na  't  gemelde  tydperk, heb- 
ben voorgefteld ,  en  van  de  middelen ,  welken 
wy  gebruikt  hebben ,  om  ons  oogmerk  te  be« 
reiken;  zal  't  niet  ondienftig  zyn,in  ditVoor- 
berigt,  van  \  een  en'tander,eenigszinsuitvoe- 
riglyk,  verflag  te  doen. 

Om  's  Lands  Hiflx)rie  tot  aan  'tBeftand  wel  te 
verftaan,  moet  men  zig,  noodwendig,  bedie- 
nen van  onze  oudfte  en  befte  Nederlandfche 
H  iftoriefchry  vers  ,Bor, Meteren, Reyd, 
Hooft  en  de  Groot,  die  in  elks  handen 
zyn ,  en ,  onder  welken ,  de  twee  laatften ,  voor- 
al ten  opzigte  van  den  ftyl  en  taal ,  met  regt , 
onnavolgbaar  mogen  gerekend  worden.  Alle  dee- 
ze  Schry vers  heb  ik  dan ,  naarftiglyk ,  gelezen , 
gebruikt ,  en  geduuriglyk  aangehaald :  en  zie  hier 
wat  ik,  desaangaande,  byzonderlyk  in  agt  ge- 
nomen heb. 

Foor  eerji^  heb  ik,  onder  de  gemelde  fchry- 
vers ,  dien ,  doorgaans ,  alleen  aangehaald ,  wel- 
ke door  de  anderen  gevolgd  is.Meteren  en  Hooft, 

*  5  by 


^         V   o    Q   JU   J^    fi    ö    ^ 

l>y  voorbeeld ,  hebben  zig  veel  vanBor  bedieiidi 
In  zodanige  getallen «wa$  'c  alleen. HQod|g,Bor 
aan.  te  haaien  ,<€it  de  anderen  niet^  die  niecmeec 
Rebben  dan  hy. 

Ik  heb  yfen  anderen^  zo  veel  nay  i|i$^e)yk;§(h 
weeft  is ,  de  bronnen  cragcen  te  ontdekken,  waar-* 
yk  de  gemelde  Schryvers  gehaald  hebben ,  'cge* 
Be  zy  te  boek  (lellen;  «nze,getrouwelyk,8a&« 
geweezen ,  daar  ikze  gevonden  hadt.  Hooft  lieefc 
^vby  voorbeeld, in  'c  verhaalen  do:  eerftebet 
ginfelen  onzer  beroerten  «veel  bediend  veneeQ 
Franfch  Werkje  van  Joachim  Hop p« rus* 
waarvan  hy,  meer  dan  eens,  gewaagd,  in  zy* 
De  Brieven  C'').  Hyhadthet,  veelligt, beko- 
men, uit  handen  van  zynen.  vriend».  Kfirmiis 
van  der  Myle  Q')^,  wiens  Vaders  Broeder,  pok 
Kornelis  genoemd,  met  eene  Dogter  van  Hop- 
perus, gehuwd  geweeft  was  (f).  Ik  heb  ook 
een  naauwkeurig  Affchrift  van  dit  werkje  gehad 
en  gebruikt.  Doch  't  is,  naderhand,  in  druk  uit<f 
gegeven ,  in  de  Anale&a  Belgica  van  den  Hoere 
HoYNCK  VAN  Papendrecht;  naar  welr 
ke  uitgaave,  ik  het  aanhaale;  ft^oon  men  de 
meefte  zaaken,  die  ik  'er  uit  trekke ,  ook  by  Hooft 
ieezen  kan.  Wanneer  Bor  zig  ook  bedient  van  de 
Memorien  van  Renecko  Frefinga ,  die ,  laatft,  door 
D  u  M  B  A  R ,  uitgegeven  zyn,  trek  ik  Frefinga  aan, 
niet  Bor. 

Ik 

(tf)  A'.  apS.  bl.  243.  N.  435.  bL  337.  en  N.  476.  il.  atfa, 
(A)  Zie  zyne  Brieven  TV.  163.  bl.  133. 
(f)  GoüDüOEVEN,  bl.  103,.  107. 


V    a    O'  R    R;  E>  D    E.         y^ 

r  ik'verztiiiD»  fen  derden ^-lAvöty  k\k  der  ge> 
nofimdeSchcyveren  te<  volgeir^  -in  zaaken ,  waar-i 
vaniiy^  in  'cJiyzonder,beft  onderrigc  g^weelO: 
is.  fior , die ce Utrecht. gewoond , en , doorgunft 
der  Staats yaaditgewsft ,  .vryen  toegang  tot  de 
i:9enbaaie.Regiflers  gehad^hiéeft  (d^yis  heft  te 
yertronwea^in  zaaken,  die  de  Stad  en  ProvinT 
cie  van  Utrecht  becceffiien.  MeterefijeenKoop- 
jnan  te  Antwerpen  (e^,  heeft 9 naar  waarfi:hyn? 
iykheid^befl:  ond^rigt  koniifin  eyn  van  'tgene^ 
in  en  omtrent  deeze  Stad,  vooügevallen  W9S« 
Reyd ,  die  Raad  was  van  Jan ,  Graave  van  jNa^* 
üxk  y  Stadhouder  mran  Gelderland ,  «n  daarna  van 
Graave  Willem  Lodewylc»  Stadhoudec  van  Friesv 
land'(/^>^geeit.QÉs  het  egtftebexigt  vande:Gel« 
derfche,  en  vooral  van  de  Friefche  Gefchieder 
niffen.  Hooft,  wiens  Vader  en  Vrienden»  te 
Anifterdam,in  de  Regeerihge  gweeft  waren, of 
nog  waren ,  verhaalt,  'r  gene  deeze  Stad  betreft, 
byzonderer  en  ni»awkeuriger  dan  iemant  .an-; 
ders;  hoewelhy,  fomtyds,  klaagt^  inzyne  Brievea 
(£) ,  dat  men  heoo^  aldaar ,  zo  veele  opening  niet 
gaf,  als  hy  gaarne  zou  gehad  hebben* 

Ten  "vierden ,  heb  ik  myn  werk  gemaakt ,  om 
deeze  Schryvers  te  vergelyken  met ,  en  op  te  hel- 
deren door  ftukken  en  fchrif een ,  die  zy  of  niet 

.  be* 


(i)  C.  BuRMANNi  .Tnjea.  erudk.  p.  3u 

(f)  Zie 

0  iV,  3S>j>.  hl,  313. 


(f)  Zie  zjti  Leven  voor  zyne  Hiftor. 
{f)  Zie  de  Voorr.  voor  zyne  Hiftor, 


Vüi        V    o    o    R    R    E    D    E. 

behoorïyk  gebruikt,-  of  niet  gekend  hebben, 
of,  mogelyk,  niet  hebben  konnen  kennen.  Nooit 
is  eenige Hiftorie  zo  volkomen  gefchreeven,of 
zykan,  doof  laatere  ontdekkingen,  verbeterd 
Worden.  Die  laatft  fchryft  vindt,  dikwils ,  iet 
nieuws  in  ftukken,  die  men  voor  hem  gekend; 
doch  met  een  ander  oog  ingezien  heeft. ,   De 
Verantwoordingen  van  Willem,  Prinfe  van  Ow 
ranje,  van  de  Graaven  van  Egmond,  Hoome» 
Hoogftraaten  en  anderen  zynveelen  onzer  His- 
tiriefchry veren  bekend  geweeft;  doch  bynanie- 
mant  heeft  'er  het  regte  gebruik  van  gemaakt. 
De  meefcen  geeven  ons  den  korten  inhoud  van 
eenigen  deezer  Verantwoordingen, opdien tyd, 
alsze  gedaan  werden.     Doch  zy  vervatten  zo 
veele  Hiftorifche  gevallen, dat  menze, veeleer, 
als  Hiftorien  behoorde  gebruikt  te  hebben, om 
'er  's  Lands  gefchiedenilTen,  van  tyd  tot  tyd, 
uit  op  te  helderen :  gelyk  weinigen  gedaan  heb- 
ben ,  en  wy  ook  hebben  tragten  te  doen.    De 
Handelingen  van  den  Prefident  Jeannin  ^  Fran- 
fchen  Ambaffadeur  in  den  Haage  omtrent  den 
tyd  van  't  Beftand,  zyn,  meer  dan  eeos,  ge« 
drukt,  en  in  veeier  handen.  Zy  ontvouwen  den 
loop  der  gewigtige  handeling  over 't  Beftand , 
naauwkeuriglyk.    De  heimelyke  inzigten  van 
Henrik  den  iV, Koning  van  Frankryk,  worden 
'er,  klaarlyk,  in  open  gelegd.  Nogtans,  heeft 
niemant  onzer  Hiftoriefchryveren  behoorïyk 
gebruik  gemaakt  van  dit  werk.    Elk  fcbynt  aif- 


VOORREDE.         IX 

g^hrikt  geweefl;  te  zyn,  door  de  moeite,  die 
men  aanwenden  moet ,  wil  men  zig  van  dee- 
ze  Handelingen» met  nut, bedienen,  't  Is  zelfs 
twyfelagtig,  bfze  door  de  Groot,  die  anders 
den  Handel  van  't  Befland  fraai  befchreeven 
heeft,  wel  gebruikt  zyn.  Maar  Heoft  zou  *ei* 
zig  van  bediend  hebben  ;  zo  't  hem  hadt  mo- 
gen gebeuren ,  zyne  Hiftorie  te  brengen  toe 
aan  't  Befhmd;  gelyk  ik ,  uit  eenige  aanteke- 
ningen van  des  DrofTaards  eigen*  hand ,  meene 
te  mogen  befluiten.  Men  zal,  uit  de  aanhaa* 
lingens  die  ik  uit  deeze Handelingen  doe, zien 
konnen,  op  welk  eene  wyze,  ikze  gebruikt,, 
en  wat  ik  *er  in  gevonden  heb. 

Wyders,zyn .*er,na  de  dood  van  onzevoor- 
naamfte  Hiftoriefchryvers ,  veele  boeken  en 
fchrifcen  in  't  licht  gegeven ,  van  welken  wy 
ons  hebben  konnen  bedienen ,  om  verfcheiden* 
punten  onzer  HiHorie  nader  op  te  helderen, 
en  dingen  te  verhaalen ,  die ,  tot  hiertoe ,  onbe- 
kend geween  zyn.  Ik  zal  niet  ondemeemen, 
hier  deeze  fchrifcen  en  boeken  op  te  tellen.  Men 
kanze  genoemd  vinden ,  in  de  aanhaalingen. 
Doch  ik  kan  niet voorby,voorbeelds wyze, van 
eenigender  voornaamden  tegewaagen.  Onder 
deezen ,  reken  ik  de  Brieven  en  het  Leeven  van 
den  beroemden  Viglius  van  Züichem 
VAN  Aytta,  Prefident  van  den  geheimen 
Raad  der  Nederlanden,  te  Bruffel;  benevens 
zyn  p^erbaal  van  bef  invoeren  des  tienden  Pen* 

nings 


X         V    Ö    o    R    R    E    DE. 

niftg»  ten  tyde  van  Alva.  Uit  deèze  fchriften, 
ontvangt  de  Hiftorie  van  den  aanvang  onzer 
beroerten  een  licht,  welk  'er, tot  hiertoe, niét 
aan  heeft  konnen  gegeven  wordön.  Viglius,' 
fchoon  Spaanlchgezindj  hadt  gemaatigde  Inrfgi-' 
tierii  over  «aaken  van  Godsdienft  en  Hegeerin- 
ge.  Hy  verfchilde,  wegens  't  ftuk  des  tienden 
pennings,  vierkant,  van  Alva,  en  opent  zyne 
gedagten,  over  den  toeftand  der  Nederland- 
fche  zaaken,  in  zyne  Brieven  aanjoachim  Hop-^ 
perus ,  befcheidelyk  en  openhertiglyk.  Wy 
hebben  veel  lichts  gefchept  uit  deeze  'ftieven 
en  Schriften,  diejte  vooreh,  of  niet,  of  niet 
zo  volkomen  waren  uitgegeven.  Van  veel  dienflr 
is  ons  ook'geweeft  de  uitgaave  der  Sentmtien 
'öan  den  Raad  der  Beroerten  en  andere  Regthan- 
ken ,  ■  ten  tyde  des  Hertogs  van  yf/êw, geweezen.' 
Vit  deeze  Senteintien ,  hebben  wy  verfcheiden* 
byzonderheden  getrokken,  de  openbaaré Pree- 
ke  en  den  Beeldenftórm,  in  Holland ,  Zeeland' 
en  Utrecht  betreffende ,  waarvan  onze  Hifto- 
riefchryvers  weinig  ofniets  gemeld  hadden.  Ook 
hebbenwe  'er  de  naamen  in  gevonden  van  vee» 
Ie  adelyke  eö  andere  luiden ,  die  in  de  eerfte 
beginfèls  onzer  beroerten  gemengd  geweeft, 
en  onzen  Hiftoriefchry  veren  onbekend  geblee* 
ven  zyn.  De  nakomelingen  deezer  luiden  zul- 
len't  ons,  vertrouwenwe,  dank  weeten,  dat 
wy  de  naamen  hunner  voorouderen,  die  den 
grond  hielpen  leggen  van  'sLands  vryheid,  der 

ver-» 


V  ^Q    o    R    R    £    D    R         XI 

Tei^etelheid osttoogen  hebbén,  en  dat  wy  ee-> 

nigen  hunner  .heünelykedaitden,  daar  zy  toen 

om  gefchaBdvidct'MrerdeD ,  fehoonze  hun  nu  eer- 

dee  tO£  eere  zoDde?  gerekend  worden,  onbe* 

win4>eld,Jid)beo  teboekgefteld.  Brengenwe;; 

van  de-  andere-  zyde , .  uit  deeze .-  cf  andere  oude 

üukkffiD»  eenige  bedryven  in  ^t  licht,  die  men 

ook  nu  Toor  fchandelyk.zou!houden,men  nee» 

me  ons  dit  niet  kwalyk  af.  Een  Hiftorielchry-*» 

Y^er ,  die ,  volgens  de  LefTe.  van  Cicero  (F) ,  ffietr 

éat'UéUfctyen.cd  watjwMr  is /cbryven  durft ,  zo 

vee  bet  toe  zya  aogmetk  behoort,  moet  niec 

fidwoomeo  ,  daar  't  de  gefchiedénis  vordert, 

4e  gebreken  en  misfl^^en  XK>k  van  zynen  eig^ 

Grootvader,  of  Vader  teboëk  teftellen:  ge^ 

lyk  Polybios,  oudtyds,  en,  zo  de  gemeene 

verzekerii^  geloof  verdient ,  in  onze  dagen» 

één  der  doorlugtigfte  Konmgen  van  Europa,; 

edelmoediglyk,  gedaan  beeft. 

■  Tot  hiertoe,  .fyrak  ik  alleenlyk  vaniie  ger 

drukte  en  openlyk  in  't  licht.<  gegeven' fchrifteo, 

wecken  ik  gebruikt  heb,  om  onze  befte  Neder- 

kndfche  Hiftorien ,  tot  aan  den  tyd  vav  't  Be- 

fland,  op  te  helderen.    Doch  naarderoaal  my» 

daarenboven, gelukt  is,  veele  ongedrukte  ftub* 

lBen,.Bi9eyen,.  Regifters  en  Verhaalen  in  han^ 

den  te  kr^en  ^  heb  ik  niet  konnen  nalaaten , 

mynen  Landsluid^  mede  te  deelen ,  't  geneik, 

in  dezelven,  weetenswaardig ,  gevonden  hadt, 

en 

Qi)  De  Ontoie,  Libr,  II.  Cep,  15. 


JOL       voorrede: 

en  't  gene  onze  Hifliorie,  zo  ver  zy  te  vooreor 
bekend  was,  of  volmaaken  of  beveftigen  kon.' 
Zo  elk»  die  eenige  nutte  flukken ,  dienende  tof 
opheldering  onzer  Hiftorie, bezat, gemd was, 
dezelven  in  't  licht  te  geeven,  of  eenen  bekwaa-> 
men  en  trouwen  Hiftoriefchryver  mede  te  dee- 
len ,  zou  zy ,  zekerlyk ,  nog  tot  verdere  volko- 
menheid te  brengen  zyn.  Doch  veele  zogenoem- 
de Liefhebbers  bewaaren  deeze  (bikken  liever, 
tot  datze  'vergaan  zyn.  Indien ,  by  voorbeeld ,  de 
Abt  Boi/6t  het  voomaamfie  in  't  licht  geeven 
hadt  van  't  gene  hy,  wegens  den  Kardinaal  vtut 
Granvelle,  verklaart  te  bezitten;  men  kan  naauw- 
lyks  twyfelen,of  daar  zou  iet  uit  te  haaien  zyn, 
welk  zyn  bedryf  hier  te  Lande  klaarer  ontdek- 
ken zou.  Ten  minden  zou  men  dan  oordeelen 
konnen,  of  de  bezitter  van  deezen  fchat  ons, 
tegen  't  gemeen  gevoelen,  op  goede  gronden, 
verzekere ,  dat  de  Kardinaal  niet  van  eenen  Smid- 
van  Nozerois  af  komflig ;  maar  dat  zyn  Groot- 
vader een  ryke  en  edele  Genuees  ,  Piefer  Pe- 
renot  genoemd,  ge  weeft  is  ( /).  Doch  wy  hoo- 
pen,  veelligt,  te  vergeefs,  op  de  uitgaave  van 
een  gedeelte  deezerftukken.  Hoe  ongezind  vee- 
len,  ondertuffchen ,  zyn  mogen,  om  de  onge- 
drukte ftukken,  welken  zy  bezitten,  mede  te 
deelen;  ik  erken,  dankelyk,  dat  ik,voomaam- 
lyk  in  Holland  en  in  Zeeland,  edelmoediger  lui- 
den 

(/)  Foiez  Hift.  Litter,  de  rEurppe,  Tm.  I.  p,  72. 


—4 


VOORREDE/       xta 

den  aangetroffen  heb :  die  i  uit  loutere  liefde  tot 
.  hun  Vaderland «  papieren  van  merkelykgeWigc 
in  myne  handen  hebben  doen  ftellen,  op  een 
gunftig  vertrouwen ,  dat  ik  'er  een  nuttig  gebruik 
van  zou  weeten  te  maaken.  Zy  mogen  zig  ver- 
zekerd houden ,  dat' ik  geene  grooter  laagheid 
van  ziele  kenne«  danhun  gulhertig  vertrouwen» 
in  eenig  geval,  te  misbruiken,  en  dat  het  my 
niet  aan  den  wil  maar  aan  't  vermogen  fchorten 
zal  f  zo  onze  Landsluiden  niet  al  't  nut  trekken 
van  hunne  edelmoedigheid ,  dat  zy  'er,  door 
myn  toedoen «  naar  reden ,  van  verwagten  kon- 
nen. 

Ziet  daar,  Landsluiden,  omflandig  genoeg» 
aangeweezen,  op  welk  eene  wyze,  ik  my  be- 
diend heb  van  de  Hiftoriefchry  vers,  die  tot  aan 
't  Beftand  gaan, en  uit  welke  fchriften  en  (luk- 
ken ik  hun  Verhaal  opgehelderd  en  voikomener 
gemaakt  heb.    Ik  moet  'er«  alleenlyk,  byvoe- 
gen ,  dat  ik ,  genoodzaakt  geweeft  zynde ,  om , 
in  veele  opzigten  ,    daar  ik  iet  merkwaardigs 
meende  gevonden  te  hebben ,  welk  zy  overge- 
flaagen  hadden,  uitvoeriger  te  zyn  dan  zy; my , 
van  de  andere  zyde,  verpligt  gevonden  heb, 
pm  veele  zaaken,  die  zy  omftandiglyk  verhaa- 
ien,  fcortelyk  aan  te  roeren;  of  zoze  my  van 
klein  gewigt  fcheenen ,  of  geene  byzondere  be- 
trekking hadden  tot  de  gefchiedeniflen  der  Ver- 
eenigdeGeweften,geheellykoverteflaan.  Men 
zaidus,  in  deezeHiftorie,  niet  uitvoerig  vin- 

*♦  den. 


li\r       VOORREDE» 

den^^tgeiie,  bydetneefte  anderen,  omftan- 
dig  verhaald  is,  ten  ware  de  zaak  vati  merkelyk 
aanbelang  ware :  vooral,  myde  ik ,  doorgaans ,  het 
wydluftig  verhaal  van  krygszaaken ,  die  meer  lui- 
den van  öyne  foorte  met  zoo  tvel  plagten  te  mon* 
den ,  als  V  bêfpiegelen  van  belèidt  en  tegenbeleiéU ,  in 
fiqf  van  regeeringe  omgaande  (ky  Daarentegen 
verhaal  ik  gewigtige  zaaken,  met  naame  zaaken 
tan  ftaatenregeeringe,  die  anderen,  of  niet, 
of  flegts  ter  loops  aanroeren  ,  omfhndiglyk; 
gelyk  men,  in  dit  stesde  Deel,  in  't  verhaal  van 
dé  oorzaaken  der  gevangenis  van  'sLands  Ad- 
vokaat  van  den  Einde,  en  van  het  invoeren  des 
tienden  pennings;in  't  volgende  zevende,  in 't 
verhaal  van  de  handeling  over  de  opdragt  der 
hoogê  Overheid  en  Graaflykheid  van  Holland  en 
Zeeland  aan  Prinfe  Willem  ,  en  in  zeer  veele 
andere  voorbeelden,  zal  konnen  zien.  In  alle 
deeze  opzigten ,  kan  deeze  Hiftorie,  als  eene 
vervulling  der  voorigen  tot  aan  de  tyden  van  *t 
Befland,  worden  aangemerkt. 

Maar  na  het  Ouiten  van  't  Befland,  hebben  wf^ 
onder  de  Nederlandfche  Hiftoriefchryvers,  zo 
men  eenige  Schryvers  der  Kerkelyke  gefchie- 
deniffeli ,  die  men  egter  bier  ook  gebruiken  moet, 
uitzondert,  geene  Hiftorien,  die  by  Bor  of  Reyd, 
ik  laat  (laan  by  Hooft  of  de  Groot,  haaien  kon- 
oen.  Behalve  Meteren,  zo  ver  by  gaat,  is  Baü* 
DART  de  eenigfte,  die  de  weereldlyke  zaaken 

vatt 

.    C*)  Zie  HooFTs  Brieven,  N.  327,  i/.  atfa. 


V    Ö    o    ft    R    E    D    £•       xy 

Viri  de  twaalf  jaaren  des  Beftaflds  ji  met  tamely- 
ke  uitvoerigheid^  verhaald  heeft,  en  ik  behoef 
toynen  Landsluiden,  die  eenige  kennis  hebben 
van  ^sLands  Hiftorie,niet  te  zeggen,  hoe  wei^ 
iïig  eers  deeze  Schryver ,  met  tyn  vervolg  op 
Meteren ,  heeft  ingelegde  Men  kan  dan ,  teaop- 
feigte  van  't  weereldlyke  ten  minfte ,  niet  veel 
van  hem  leeren.    Maar  't  Kerkelyke  was ,  tea 
deezen  tyde,  zeer  vermengd  met  het  weereld- 
lyke: waarom  men ,  by  de  Kerkelyke  Hiftorie- 
Ifchryvers,  Uytenbogaart,  TiI.igland, 
Baud  ART  en  Brand*,    ^t  voomaamfte, 
welk  deeze  twaalf  jaaren  betreft,  zoeken  moet. 
Na  \  uitgaan  van  't  Beftand^  komt  ons,  om 
Schry  vers  van  minder  vermaardheid ,  gelyk^x^ 
Jenaar  en  diergelyken ,  niet  te  noemen ,  het  groo- 
fe  werk  van  Aitzema  voor,  dat  tot  het  jaar 
1668  loopt,  en  om  den  overvloed  van  egteftuk* 
ken,  die  het  vervat, hoog  te  waardeeren  is:  't 
welk  ookhetvoornaamfte  is,  waarom  men  den 
HoUandJcben  Merkurius^  die  van  het  jaar  1 650  tot 
het  jaar  4  690  gaat ,  niet  ontbeeren  kan.  Doch 
tnen  heeft  van  deeze  tyden  ook  byzondere  Hia* 
törien  èn  Leevensbefchryvingen ,  die  merkelyk 
ïicht 'geeven.  Ookis  de Ht/iorie van  Wicque- 
t  o  RT ,  in  *t  Franfch  opgelleld ,  te  agten ,  om  de 
menigte  van  egte  (tukken,  die  'er  bygevoegd  zynj 
fchoon  zy,  zo  ver  zy  het  licht  ziet,  flegts  eene 
gefchiedenis  van  weinige  jaaren  behelft.  Na  hem, 
heeft  byna  niemant  ondernomen, de  gefchiede- 

**  a  nis- 


XVI      VOORREDE. 

niffen  alleen  van  zynen  tyd  te  boek  te  fteUen.  En 
'c  vóornaamfte  gedrukte  Schrift, waarvan  menzig 
bedienen  kan ,  om  de  Nederlandfche  Hiflorie 
der  agttiende  eeuwe  te  befchryven,  isj  agtik, 
het  groote  Werk  van  Lamberti,  in  de  Fran- 
fche  taaie  famengefleld.  Ik  zwyg ,  voorbedagte- 
lyk,  van  Basnage,  Le  Clerc  en  van  Loan^  die 
allen  drie ,  in  deeze  eeuwe ,  gefchreeven  hebben; 
omdat  zy,  hunne  werken,  meefl,  uit  vroeger 
Schryvers  hebbende  opgefteld,  op  zig  zelvent 
geen  gezag  hebben ,  om  de  waarheid  der  gefchie* 
deniflên  te  beveiligen ,  behalven  in  eenige  by- 
zondere  gevallen ,  daar  zy  ongedrukte  of  onuit- 
gegeven' (lukken  gebruikt  en  aangehaald  hebben. 
Ook  heeft  de  Heer  van  Loon,  gelyk  men  weet, 
zyne  Hiftorie  gefchreeven  met  een  byzondei 
oogmerk,  om,  naamlykjdoor  dezelve, de  Ne» 
derlandfche  Gedenkpenningen  op  te  helderen; 
waarom  hy  van  veele  zaaken,  die  anders  tot  het 
wezen  der  Hiftorie  behooren,  niet  of  naauw- 
lyks  gewaagen  kon. 

In  *t  gebruiken  der  gemelde  Hiftorien  ,hebik 
my,  byzonderlyk, toegelegd, op  het  leezen  en 
herleezender^teftukken,  die  zy  vervatten, 
om,  opdezelven,  als  op  vafte  gronden,  een 
verhaal  te  veftigen  van  zaaken  van  ftaat  en  oor- 
loge, van  binnenlandfche  en  uitheemfche  han- 
delingen ,  en  van  alles  wat  my  fcheen  tepafiên, 
in  eene  algemeene  Hiftorie  onzes  Vaderlands. 
Ikheb ,  wyders,  deeze  Hiftorien  vergeleekenmet 

ee- 


VOORRED    E/     xvri 

cene  groote  menigte  van  gedrukte  Verhaalen  ^ 
Memorien ,  Brieven  en  Negotiatien ,  die  ^  van  tyd 
tot  tyd ,  in  verfcheiden'  taaien ,  met  naame  in  de 
•Franfche  en  Engelfche ,  en  ook  in  de  Neder* 
duitfche ,  in  *t  licht  gegeven  zyn :  onder  welken, 
ik  niet  verzuimd  heb,  gebruik  te  maaken  van  de 
Franfche  jfV^gö//^//V^  tor  de  Munlterfche  Vrede, 
die ,  in  vier  (lukken  in  folio ,  zyn  uitgegeven ; 
van  de  Br]ieven  en  Memorien  van  den  Graave 
d'EJirades  en  van  deBrieven  van  en  aan  denRaa^^ 
penfionaris  d  e  W  i  t  t  ,  met  het  Verhaal  van  den 
jimbajfadeur  Beverningk^  en  de  Rejoltttien ,  daar« 
toe  behoorende :  alle  welke  (lukken  ten  hoog- 
den dienftig  zyn,  om  de  ge(chiedeni(ren  onzes 
Vaderlands ,  van  de  Mun(lerfche  Vrede  af,  tot 
op  het  jaar  1668  toe,  naar  behooren ,  te  be- 
fchryven.  En  ^tware  zeer  te  wenfchen,  dat 
men, ook  hier  te  Lande, gelyk elders  meermaa* 
len  gefchied  is ,  hadt  konnen  goedvinden ,  meer 
Verbaalen  en  Brieven,  gewigtige  handelingen 
met  uitheerafche  Mogendheden  betreffende ,  in 
't  licht  te  geeven :  de  Hiftorie  zou  'er ,  onge- 
twyfeld ,  merkelyk ,  door  opgehelderd  konnen 
worden ,  en  onze  Staatsdienaars  zelven  zouden 
*er ,  in  volgende  tyden ,  zonderlingen  dien  ft  van 
konnen  hebben (/).  Doch,terwyl  men  hierna, 
mogeIyk,nog  laog,  vergeefs  wenfchen  zal ;  heb  ik 
h  voor  een  geluk  gerekend  ,  dat  my  eenige 
naauwkeurige  affchriften  van  zulke  Verbaakn 

^*  3  ter 

(O  Zie  Bricv.vanenaandenRAacIp.  de  Witt.  V.  D.  LL  &• 


xvni    VOORREDE?' 

ter  hand  gekomen  zyn";  waaruit  ik  het  eigenlyic 
oogmerk  van  verfcheiden'  voomaame  bezen* 
dingen  t  op  onderfcheiden'  tyden,  van  hieri 
naar  Frankryk,  naar  Engeland,  naarZwepdeny 
jiaar  Oeenemarke  en  elders  gedaan ,  klaar lykf 
heb  konnen  ontdekken ,  en  onzen  gefchiedenis* 
Jen  een  leeven  byzetten ,  yelk  zy  anders  zo«: 
den  hebben  moeten  miffen*  Voorts,  heb  ik  ger 
legenheid  gehad,  om  de  Hiftorie  der  tyden  na 
k  Beftand,  ook  uit  veele  andere  ongedrukti? 
ftukken ,  op  te  helderen :  onder  welken ,  ik  niet 
nalaaten  kan ,  kortelyk ,  te  gewaagen  van  een' 
keurly  ken  bondel  Schrifts ,  die  my  in  ftaat  gefield 
heeft,  om 3 aangaande  de  merkwaardige  Regts^ 
pleeging  van  de  jaaren  1618  en  1619,  over  O/? 
denbarneveld^  Uogerb^ets  ^  de  Groot  on  andereni 
byzonderheden  te  melden,  die,  tot  hiertoe, 
onbekend  geweeft  zyn  aan  ^t  gemeen.  Uitea- 
bogaart  maakt  ergens  Qn)  melding  van  eenige 
Papieren ,  door  een  der  drie  Fiskaelen  over  de 
genoemde  ^Staatsgevangenen  (i),  opgefteid; 
welken  hem,  door  Godsfibikking^  zegt  hy,/tfr 
hand  gekomen  waren.  Van  deeze  Papier^  bei- 
zit  ik  een  naauwkeurig  affchrift,  met  de  eigerf 
hand  van  Uitenbogaarcgefchreeven.  'tBehelft 
I.  een  Examen  van  verfcheiden*  Perfoon^i  vaü 
aanzien,  te  Utrecht  gehouden,  onder  andere» 
N  ook 

'  («)  K^k.  bedien.  Cap.  XIIL  bL  usu  .       : 

♦    CO  Vi  meen,  met  reden,  te  mogen  vaflftellcn^  dathy 
ap  Mr.  f  iet  er  van  Leeuw  fn  ^ku 


V    0*^  o    R-  R?  ED)  E/      m 

ook  van  Lédenbérg;  2.  eén  Verbwl  yan.'üge» 
handelde  in  den  Haage ,  itulTcben  de  Holiandr 
fche  en  Utrechtfche  Gekommicteerden.,  en  3» 
eenige  Verkhaiiogen,  ten  lafte  der  gevanfOr 
oen:  waaruit  4.  de  vooraaamfle  punten'  hun^ 
ner  befchuldiging  opgemaakt  worden»  die,  ge- 
deeltelyk,  in  de  Stntemien  gevoegd  zyn.  Men 
kan,  ligcelyk,  denken,  xiac  ik,  in  deese  pa* 
pieren ,  veele  byzonderheden  gevonden  heb  ,• 
die  zelfs  aan  Brandi-,  hoe  naauwkeurig  hy  an- 
ders ,  naar  zyne  gewoonte ,  de  Hidorie  der 
Regtsple^ng  moge  beïchrcfven  hebènli ,  on- 
bekend icnynen  geweefl:  tezyn.  Doch^elyk 
wy  rc^s  hebben  aangemerkt,'  daar.  is  altooi 
gelegenheid  ,  om  door  het  ontdekl^eo.van 
nieuwe  egte  ibikken,  ook.  de' befte  Hilïoriea 
tot  meerder  volkomenheid  te  brengen. . . 

Myn  oogmei-k  is- niet,  dit  Voorberigt  te 
vergrooten ,  met  een  breedvoeriger  verflag 
der  ongedrukte  (lukken ,  van  welken  ik  my 
bediend  heb.  Men  zalze,  in  't  vervolg  deezer 
Hiftorie ,  van  tyd  tot  ty d ,  gemeld  vinden.  Doch 
ik  kan  niet  nalaaten,  aan  te  merken,  dat  ik, 
onder  anderen,  gebruik  gemaakt  heb  van  de 
Resolutien  48r  £d.>  Groot -Mog> 
HxERCN  Staaten  van  Holland  en 
Westprie8Lano;  't  welk  naauwlyks  ie- 
mant  (2}  onzer   Hiftoriefchry veren  gedaan 

heeft, 

.  CO  O4  H^ci^  vmLfon  i^-,  meeo  ik,  de  eeoigfle,  die 

♦♦4  dec" 


aöc      V    O    O    R    il    E    D    ET/ 

heeft.  Voorts  5  heb  ik  my  ook  bediend  vaQ 
de  gedrukte  ftukken  der  Notulen  van 
'de  Ed.  Mog.  Heeren  Staaten  van 
Zeeland,  die  nog  niet  allen  gedrukt  zyni 
van  beide  'heb  ik  zo  veel  gebruik  gemaakt^ 
als  de  natuur  der  Hiftorie  gehengen  kon.  Ik 
hebze  overal  naauwkeuriglyk  aangehaald ,  op 
dat  elk,  die  toegang  tot  deeze  (lukken  heeft, 
zig  met  gemak  zou  konnen  verzekeren ,  aan? 
gaande  de  waarheid  van  't  gene  ik  'er  uit  ontf 
leene.  ,       .     .  , 

Ik  heb  te  langer  ftil  geilaan  op  de  wyzet 
die  ik,  in  't  gebruiken  onzer  bekendfte  Hifto? 
rien,  gevolgd  heb,  op  dat  zy,  dieze  gelezen 
hebben,  zouden  konnen  zien,  in  boe  verre,  on^ 
werk,  uit  deeze  Hiftorien,  famengefteld  zy, 
en  in  hoe  verre  niet  Nu  heb  ik  'er  nog  eeni» 
ge  aanmerkingen  by  te  voegen,  die  de  vryheid 
van  fchryven  betreffeii. 

't  Schry ven  van  Hiftorien  is  altoos  een  hag-r 
chelyk  werk  geweeft ;  doch  voor  zulken ,  in? 
zonderheid,  die  verftonden ,  dat  zy  niet flegts 
verhaalen  moeften  ,  wat  gezeid  of  gedaan 
ware;  maar  dat  zy  ook  uitfpraak  moeften  doen, 
over  de  heimelyke  oogmerken  van  openbaare 

ber 

deeze  Refoluiien  in  hapden  gehad ,  en ,  in  zyne  Befebry* 
ving  der  Nèderlandfcbê  Hijlorïe-penningen ,  doorg^^ns'^tizns 
gehaald  heeft.  Doch  het  oogmerk  van  zyn  werk  gedoog- 
de niet,  dat  hy  'er  zo  veel  gebruik  van  maakte,  als  hy» 
in  eene  algemeène  NederlapcUche  Hiftorie ,  z6\ï  bebbtx\ 
konnen  doen.  .    .  - 


V    o    o    R    R    E    D    E;      icsi 

bedryven,  en  dat  het  hunne  poft  ware^  tiifl( 
oogmerken  en  bedryven  te  pryzen  of  te  laa« 
ken.  Een  Hiftoriefehryver  ,  die  zo  veel  op 
z^  neemt»  fteekt  zig,  men  kan  't  niet  ont^ 
kennen,  in  een  blykbaar  ge  vaar;,  vooral,  als 
hy  zaaken  verhaalt ,  die  digt  aan  of  in  zynën 
tyd  gebeurd  zyn,  en  in  welken  hy  zelf  meeD 
of  min  gemengd  geweeft  is  (3).  Hoe  ligt  mift 
hy  niei »  in  zyn  oordeel  ovei^  de  heimelyke 
oogmerken  van  byzondere  Perfoonen  niet 
flegts ,  maar  veel  meer  van  Vorften  en  Groor 
ten,en  gevolgelyk  ook  in  de  uitfpraak  over 
de  lofwaardigheid  of  ■  fchasidelykheid  hunner 
bedryven!  Gebeurt  het  hem»  iemant  kwaade 
oogmerken  toe  te  fchryven»  weiken  hy  niec 
gehad  heeft ,  of  niet  kan  beweezen  worden 
gehad  té  hebben  ;.  hy  haalt  zig  den  haat  op 
den  hals  van  elk  ,  die  ds  zyde  volgt  des 
' .  genen»  dien  hy ,  ten  onregte,  verdagt  ge- 
maakt heeft ,  en  hy  doet ,  daarenboven,  te 
kort  aan  de  waarheid ,  de  ziel  der  Hiftorie. 
Pryfl  hy,  daarentegen,  daaden»  die»  om  de 
flinkfche  oogmerken ,  met  welkenze  gefchiei 
zyn,  eer  lafter  verdienen  dan  lof;  hy  kwetft 
zulken,  die  deeze  heimelyke  oogmerken  ge« 
kend  hebben,  en  verwerft  zig  den  fchandèly. 

kea 

Tj)  Sedret.quidimg/eftatmtmorare  arduumjmper:  qwa 
libjeiuem  fugiunt  t  pr^sbntbm  tkahunt,  utque  illm  ü- 
eenti,ita  hoc  scriptori  periculosiijs  est. GaoTii H(|ïi 
^ibr.  Lp.  ii<S. 

**  5 


sm    v'oorrede: 

ken  aaem  van  vleijer,die  niemant  minder  voegt 
dm  eenen  Hiftoriefchryver. 
-  Het  oordeeien  over  de  oogmerken  en  bedry* 
ven  van  Perfoonaadjen,  die  eene  voomaame 
wA  gefpeeld  hebben  op  het  tooneel  der  wee» 
reld,  is  vooral  hagchelyk  voor  zqlken,  die  onr 
derneemen  te  verhaaien  de  gefchiedeniflen  van 
een  Land,  welk  aan  merkelyke  partyfchappen 
in  de  Kerk  en  in  den  Staat,  en  aan  geweldige! 
fchokkingen  en  veranderingen  in  de  Regeerint 
ge  onderhevig  geweefl;  is;  hoedanig  ons  Vur 
derland  -  en  het  nabuurig  Engeland  zyn. .  In 
zolfce  Landen ,  wawden ,  op  den  eenen  tyd ,  de 
oogmerken  en'  bedryven  van  Koningen ,  Vor- 
Iten ,  Grooten  en  aanzieniyke  Staatsdienaars » 
hemelhoog,  geroemd,  op  den  anderen,  mi»» 
preezen  en  verfoeid;  naardat  de  wifTelvallige 
loop  der  menfchelyke  dingen  de  taal,  en  dik? 
wils  zelfs  het  oordeel  des  volks  zwaait  naar  dQ 
gunftige ,  of  ongunftige  zyde.  Hoe  zal  een 
Hilloriefchryver  zig  gedraagen ,  in  het  oordeel 
len  over  Perfoonaadjen ,  waarover  zo  verfcbilf 
lend,  op  verfcheiden'  tyden,  geoordeeld  is  9 
Schikt  hy  zig 'naar  den  finaak  van  den  tyd^ 
waarin  hy  fchryft;  hy  loopt  geva^,  dat  zyn« 
Hiftorie,  na  weinige  jaaren ,  voor  partydig  uict 
gekreeten  en  veragt  worden  zal.  Volgt  hy, 
daarentegen ,  eén  oordeel  over  perfoonen  en 
jsa^ken,  welk  met  het  gemeene  oordeel  zyner 
tydgenooten  verfchilt;  zyneHiflorieviodCgee?. 
i     ■  ne 


ywLeezerst  «a:hy  %eIf«oQderviAdc,iiiQgeJyk,^- 
tot  zyne  {èbade,<^  4i(wfEkië}$  v9q ideojiguoft^ 
flie  hy  zig»  dopr  zyn  fcji^y^.,  op  dieq  hul^^ 
gebaald  heeft.  ,  . 

Maar,  vefilUg(,  Kaln^n  zeggw .,»  dat  a9i| 
„  Hiftoriefchryver  't  zig  ni«t  ^euaeam/m^ 
ii  of  hy.  met  zy»e  tydgftnpoten  vQiC^ik^_  of 
„  oyereeokon» ;  maar  «Ue^yk  toeipggieq, 
,,  op  het  ontvouwen  der .«aakte  waarheid j 
^  zonder,  «igyan  dit  oogBjerk,  door  hoop,  op 
^  guoft  of  vïe«  voor  ^(td^el ,  eenigszins,  tQ 
„  laacen^  afbdücien»"  Ikierk^  dit  vplmpffdi^ 
Die  gevoelt»  dat.hy,  dioorhopp  ofvrecp.,  inj- 
iner  zo  fteck  bewpog^n  .werd«  >  dat'hy  d^ 
waarheid*  in  eenig  geval i  i^^deo,  b^wioQje: 
len  of  onveinzesizou,  fls  dehjind  niet-aao  *i 
befchryyeo  van  's  Lan^ij^fehii^niirent  Maar 
de  waarheid  is  niet  altyd  jzo  kkarlyk  t9  ontt 
dekken.  Zy  verbergt  zjg  isjsojDd^rbeid  voof 
pos  ligrelyk^.ajs  wy  de li^tseiyke  pogm^jki^ 
der  menfèhdyke  daaden  willen  doorgrondeBf 
£n  een  Hiflorieix^ryver  w^agt  'er  een  groo( 
deel  zyner  agtinge  ajn,  9is  hy,'t  gene  hyomt 
trent  deeze  oogmerken  gift  of  vermoedt ,  voor 
Hiftoriefche  waarheid  te  boek  (lelt.  De  lof* 
vaardigheid  of  fchandelykheid  der  d^adeq 
hangt»  grooteodeels,  af  v4n  de  oogio^kea, 
met  welkeoze  gefcfaieden « ^  wwnnt  vo^ ,.  dat 
menzig)  in  eene  Hiftorie».  vejligjl  oixhpudt 
faa  piyzen  of laaken,  20  Jmg  d$)ez9  <;>c^|Ber-> 
.  ken 


jnv     VOORREDE 

ken  den  Hiftoriefchryvèr  niet  klaarlyk  gebleet 
ken  zyn.  Om  nu  niet  ce  zeggen ,  dat  de  men* 
fchen  ook  over  de  nacuur  van  foramige  daaden 
zelven  verfchillen ,  en  het  den  Zedeleeraaren , 
niet  den  Hiftoriefchry veren  voegt,  over  deeze 
verfchillen ,  uitfpraak  te  doen. 

Men  zal  my  verder  tegenwerpen  „  dat  ee- 
„  ne  Hiftorie  te  dor  en  niet  leerzaam  genoeg 
„  is,  die  flegts  verhaalt,  wat  zig  voor  de  ui- 
„  terlyke  zinnen  vertoond  heeft;  en  dat  zul- 
j,  ke  Hiftoriefchryvers  eerft  vermaaken  en  oa- 
„  derwyzen,die  de  bedekte  inzigtenvanvoor- 
„  naame  luiden  ontdekken ,  en  den  Leezer 
5,  helpen  oordeelen ,  over  de  bedryven,  wel. 
5,  ken  zy  verhaalen."  Maar  ik  antwoord,  dat 
men  my.ftegts  behoeft  toe  teftaan,  dat  een 
Hiftoriefchfyver  niet  bevoegd  is,  om  zyne  gis. 
fingen  over  de  oogtüerken  der  Grooten  voor 
beweezen'  waarheid  op  te  geeven  ,  en  dat  hy 
zyne  Leezers  niet  behoort  voor  in  te  neemen, 
met  gunftige  of  ongunftige  gedagten  voor  of 
tegen  de  Perfóonen ,  welker  daaden  hy  ver- 
haalt; en  ik  neem  aan,  te  doen  zien,  dat  een 
Hiftoriefchryver  zulk  eene  wys  op  zyn  fchry. 
ven  kan  zetten,  dat  zyn  werk  en  leeyendig  en 
leerzaam  zyn  zal,  zonder  de  waarheid  en  on- 
partydigheid,  eenigszins,  te  kort  te  doen. 

Ik  heb  zelf,  in  de  Voorrede  voor  het  eer- 
fte  Deel  deezes  werks,  beloofd,  de  bedekte 
oogmerken  der  vöornaamfte  bedryven  te  zuU 
.•  len 


VOORREDE.       JS7 

len  openleggen,  zo  verze  my  bekend  waren. 
Ik  heb  nog  die  zelfde  voorneemen.  Maar  een 
Hiftoriefchryver  moet  onderfcheid  maaken» 
tuiTchen  't  gene  hy ,  wegens  deeze  oogmer- 
ken} gift,  en 'c  gene  hem ,  desaangaande,  g^ 
bleeken  is.  De  oogmerken  moeten  hem  be- 
kend zyn  ,  zal  hyze  voor  waarheid  te  boek 
flellen.  En  hy  moetze,  op  zulk  eene  wyze» 
te  boek  (lellen,  dat  de  Leezer  zelf  ziet,  dat 
hyze  niet  verzierd  heeft.  Ik  weet  maar  twee 
wegen,  om  van  iemants  oogmerken  te  oordee- 
len,  te  weeten  ,  uit  zyne  zvoorde/it  't  zy  hy- 
ze fpreeke  of  fchryve,  en  uit  zyne  daaden.  Zo 
nu  een  Hiftoriefchryver,  door  één'  van  deeze. 
wegen,  of  door  beide,  iemants  oogmerken, 
klaarlyk,  meent  ontdekt  te  hebben,  hy  kan 
zyne  ontdekking  zynen  Leezeren  niet  beter 
mededeelen,  dan  door  hem  de  zelfde  woordea 
en  daaden  te  verhaalen  ,  waaruit  hy  van  de 
oogmerken  geoordeeld  heeft ,  zonder  dat  hy 
van  *t  gene  hy  'er  uit  heeft  opgemaakt  een  en- 
kel woord  behoeft  te  reppen.  Heeft  hy  wel 
geoordeeld;  een  [opmerkend  Leezer  zal  't  met 
hem  eens  zyn,  al  weet  hy  't  niet.  En  zo  hy 
kwalyk  geoordeeld  heeft,  kan  't  zyner  His- 
torie geene  agting  byzetten  ,  dat  hy  zyn  oor- 
deel gemeld  he^t.  Men  zegge  niet,  dat  de 
Leezers,  veelligt ,  of  niet ,  of  kwalyk  oor« 
deelen  zouden,  zo  zy  van  den  Schryver  niet 
voorgegaan  9a  geholpen  werden.    Of,  zulke 

Lee- 


igm     VOO   R    R    B:  D>  Ë. 

hteters  zyn  ofibdkwa»m ,  om  eene  gdede  His- 
torie y  met  nut,  te  leezen;  of, de  redenen  onj 
dus  of  zo  te  oordeelen  zyn  zo  klaar  niet,  al« 
fommigen  waanen ,  en  in  *t  laatfte  geval,  zou 
't  dnvoorzigtigheid  zyn  in  den  Hiftoriefchry* 
r^T ,  zo  hy  ondernam ,  op  loffen  grond ,  over 
ietoanrg  bedekte  oogmerken  ^uitfpraak  te  doen. 
*t  Zelfde  omtrent  moet  ik  van  Jiet  pryzen  en 
kaken  zeggen.  Eene  eenvoudige  en  natuur^ 
lyke  fchets  van  *t  gene  *er  gefproken  of  verrigt 
i$  voldoet,  om  den  Leezer,  dieflegts  de  ge« 
meende  beginfels  van  Staat-  en  Zedekunde 
kent ,  in  ftaat  te  ftellen  van  zelf  te  konnen 
oordeelen,  of  iet  te  pryzen  of  te  veragten  zyj 
zonder  dat  een  Schryver  zig  behoeft  bloot  te 
geeven  aan  't  gevaar  van,  by  fommigen,  voor 
éenen  vleijer,  by  anderen,  voor  eenen  heke* 
laar  door  te  gaan.  Kortom,  de  groote  konft 
Van't  fchryven  eener-Hiftorie,  gelyk  die  van 
ons  Vaderland  zou  behooren  te  zyn ,  fchynt 
tny  hietin  gelegen  te  wezen ,  dat  iemant  ons 
de  pérfoonen  en  gevallen ,  zo  leevendig,  zo 
natuurlyk  en  zo  volkomen ,  affchildere  ,  als 
èfweze  zelven  zagen;  wanneer  wy,  door- 
gaans, de  oogmerken  ligtelyk  ontdekken  züU 
ten,  zo  wel  als  de  Hiftoriefchryver,  en  niec 
ininder  dan  hy  konnen  oordeelen  van  hetprys- 
felyke  of  fchandelyke  ,  dat  'er,  in  de  men- 
fchelyke  bedryven ,  doorfteekt»  Ondertuffchcn « 
fcuUenwe  hetgenoegeahebl?en,dat  wy  zelven, 

on* 


V    o'  Ö    R'  R    K    D    Ë.     sxvtt: 

ondet  We&tan  ,  iet  uitvinden  en  opmerkm, 
welk  wy  dén  Hiftóriefchryver  niet  behoeden 
dank'te  weetên;  dien  *t  genoeg  moet  2yn,  dac 
by  ons  aanfflëlrkingen  heeft  leerenmaaken»  zon* 
der  dtt  wy  weeten,  dat  wy  't  van  hem  geleerd 
hebben. 

Ik  ben  niet  verwaand  genoeg,  om  van  my 
zelvcn  te  denken,  dat  &  deeze  kpafl:  verlbi 
en  oefene  in  volkomenheid.  Maar  men  zal  't, 
hoop  ik  9  voor  geene  vermetelheid  aanzien, 
dat  ik  my  voorgefteld  heb,  deeze  Vadérland- 
fche  Hiflorie,  en  vooral  het  gedeelte  derzd- 
vft)  ivelk  ik  nu  begin  uit  te  geeven ,  naar  de 
rtgels  deezer  konfte ,  te  fchryven,  Verwagc 
dan  niet,  Landsluiden,  dat  ik  u  de  bedekte 
oogmerken  van  Vorften  >  Mogendheden  of 
Voornaame  Staatsdienaars  verder  zal  openl^-* 
gen ,  danze  u  zelven  ,  uit  eeii  opregt,  vry 
en  befcheiden  verhaal  hunner  bedryven ,  bly« 
ken  konnen.  Somtyds ,  mag  ik  verhaalen>  wac 
men,  eertyds,  van  deeze  oogmerken  geoor» 
deeld  he^t;  doch  wat  ik  'er  zelf  van  oordee* 
Ie,  zwyg  ik  gemeenlyk ,  om  dist  'er  u  niets 
aan  gelegen  is.  Verwagt  niet,  dat  ik  de  be* 
dryveft  van  de  Helden  onzer  Hiflorie,  wiea 
•i  beftier  van  de  Legers  te  véldé  en  van  de 
Vlooten  op  zee  >  of  't  beleid  dar  gewigtigfte 
«taken  van  Regeeringe  aanvertrouwd  geweeft 
Ui  pryzen  of  laakën  zaL  Hoe  bezwaarlyk  men 
2ig  ook,  in  'c  verhaalen  van  roemrugtige  en 
'■•>  fehan- 


5avitt     V    O    O    «J    R    B    D    E* 

fphafidelyke  deaden  ,  van  't  cMi  en  't  ander 
onthouden  kan;  ik  maak  groot  onderfcheid, 
tiÏÏchen  eenen  Hiftoriefchryver  en  eenen  Lof- 
redenaar  of  Berispen  't  Zy  u  genoeg ,  dat 
ifc  u  dezaaken  zo  verhaale,  datgyze,  ligtfr' 
lyk,  als  eérlykofoneerlyk,  zult  konnenken** 
nen.  Ook  zal  iku,  dikwils,  niet  verbergen, 
hoe  *er  van  anderen  over  geoordeeld  is :  e» 
aan  deeze  kennis  is  u  zo  ,veel ,  en  dikwils 
veel  meer  gelegen ,  dan  of  gy  wift ,  wat  ik 
zelft  in  uitmuntende  Perfoonaadjen,  pryze  of 

laake. 

.  Op  deeze  wyze,  meen  ik,  myne  Vader- 
bndfche  Hiftorie  beft  te  konnen  hoeden  voor 
de  belchuldigingen  van  partydigheid.  Wat  re* 
delyknienfch  (onredelyken  beoog  ik  niet  te 
voldoen)  zal  my  kwalykneemen  konnen, dat 
ik  verhaal,  't  gene  waarlyk  gebeurd  is  ,  op 
eene  vrye  ,  doch  tevens  befcheiden'  wyze  y 
zónder  dat  ik  my  inlaate,  om  het  goed  tekeu^ 
ren,  of  te  veroordeelen?  Is  *t  waarlyk  loffe- 
lyk ;  laat  het ,  door  anderen ,  gepreezen ;  is 
*$  fchandelyk;  laat  het,  door  zulken,  dien 'e 
iuft,  veroordeeld,  door  allen,  gemyd  wor- 
den. Myn  toeleg  is,  te  verhaalen,  't  gene 
gebeurd  is,  zonder  dat  het  my,  als  Hiftorie- 
fchryver, aangaat,  of  het  eerlykzy,of  fchan* 
delyk.  't  Zou  wel  een  Iuft  zyn  voor  een'  eer- 
lyk*  man,  eene  Hiftorie  te  befchryven ,  die 
siet  dan  prylTelyke  daadea.  inhieldt ;    doel) 

dit 


\ 


-VOORREDE»       xxn: 

'dit  zou  een  Roman ,  geene  Ffiflorie  Eyn.  't  Men- 
fchelyk  geflagt  heeft,  door  alle  tyden,  in  alle 
geweften, onder  allerlei  rangen,  van  den  Vorft 
.xqt  den  bedelaar,  goeden  en  kwaaden  uitgele- 
verd. Men  kan  dan  de  Hiftorie  van  een  gedeel- 
te des  menfchelyken  geilagts  niet  fchry ven ,  zon« 
der  zo  wel  gebreken  te  melden,  als  deugden. 
En  of  my  iemwt ,  wie  hy  ook  ware,  kwalyk 
name,  dat  ik  eenig  oneerlyk  bedryf  van  eenen 
zyner  voorouderen  of  vrienden  te  boek  gefield 
badt;ik  zou  agt^  myzelven  genoeg  verdedigd 
te  hebben ,  zo  ik  bewees ,  dat  het  verhaalde  waar* 
lyk  gebeurd  ware.  Pryfi  i&tf/,zouikhemvoor4s 
te  gemoet  voeren ,  indien  gy  iont;  ik  beb  *$  met 
méspreesm :  dat  bet  sag  zelf  tnispryli ,  is  my  mgt-4 
maar  dendaader  te  u^ten,-  Eene  Uiftoriej^idié-b 
gebeurde  alleen  verhaalt»  zonder  du  de  Scbr^tit 
ver  de  Leezers  inneemt  ,d(X)r  piyzön  of  laakén 
van 't  gebeurde X.  kan,  door  luiden  van  allerln 
begrip  in  zaaken  van  Staat  eji  van  Godsdieoft» 
door  alle  tyden,'en  ondevallerlei:yjaranderingea 
van  gebied  en  Regeeringe ,  even  goed ,  gebruikt 
worden.  Elk  vindt  'er  iet  in  ,dat  hem  dient ,  en 
te  gelyk  iet',  daar  zyne  partyen  op  bouwen.  Elk 
heeft»  derhalve,  gelegenheid,  om  de  redenen 
te  onderzoeken,  daar  zyn  begrip  op  fteunt,en 
die,  daar  zyne  partyen  zig  meeft  mede  behel- 
pen. De  Hiftoriefchryver ,  zonder  zulks  eigen-. 
lyLte  beoogen ,  geeft  elk  de  wapenen  in  de  hand, 
om  zig  zei  ven  te  verdedigen,  en  anderen  tekeer 

*♦♦  te 


XXX      VOORREDE. 

te  gaan.  Zyne  Ififtorie  moet,  derhalve,  zoze 
aan  dit  oogmerk  voldoet,  van  een  algemeen, 
duurzaam  en  nutt^  gebruik  zyn. 

Ik  hoop,  dat  men  ,  in  deeze  Vaderlcmdfcht 
IBflorie ,  lea  minften ,  ontdekken  zal ,  dat  ik  my 
dit  zelfde  oogmerk  voorgefteld  heb.  Hoe  ver  ik 
'er  aan  beantwoord  hebbe,  fhat  my  niet, maar 
den  kundigen  en  befcheiden  Leezer  te  oordee* 
len.  Hiervan  houd  ik  my  verzekerd ,  dat  de 
Hifiorie  van  ons  Vaderland,  dieeigenaardglyk 
gdchikt  fchynt,  om  Luiden  van  verfchillende 
b^ippen  in  zaaken  van  Godsdienft  en  R^ee- 
ringe,  welken  altoos  in  deezen  Staat  geweeft 
2yn  en  nog  zyn,  gemaatigd  (e  doen  oordeelen, 
over  elkanders  gevoelens  en  bedryven ;  dit  em- 
de ,  al  voor  lang,  nader  bereikt  zou  hebben ,  zo 
allen,  die  immer  ondernamen , 'sLands gefchie- 
deoü^n  te  boek  te  ftellen,  de  waarheid  onbe» 
wimpeld  voorgedraagen  hadden ,  zonder  zig  ooit 
fii^  te  verkloaren,  voor  of  tegen  dé  oogmer- 
ken en  bedryven ,  welken  zy  in  'c  licht  fc^gten. 


.1 


Bj 


By  den  DriUKrer  deezer  Vaderlandsche 
Historie  wordt  insgelyks  gedrukt  en  uitgegeven. 

De  IteBNwooKDiGE  Staat  der  Vereenigüe  Nederlanden;  be- 
helzende eene  naauwkeurige  Befchryving  van  de  gantfche  Re- 
publiek der  Vereenigde  Nederlanden  in  't  algemeen ,  en  van  een 
ieder  der  Provinciën  in  *t  byzondcr.  In  opzigte  van  derzelver 
Gelegenheid,  Grootte,. Lands-  en  Lugts-Gefteldheid, Rivieren, 
Zeden  der  Inwooners,  Regeering  enz«  Als  mede  eene  naauw* 
Keurige  Befchryvmg  van  aüe  de  Steden  -,  Dorpen,  Heeriykheden, 
Kaiteelen  enz.  Veifierd  met  zeer  veele  Kaanen,  Plans  en  Ge- 
zigten  van  Steden  en  andere  fraaije  Printverbeèldingen.  In  gr.  80. 
IX.Deelen,behalven  de  Befcbrjving  derOoftenr^kfcbeenFran- 
fcbe  Nederlanden, 

Het  I.  Deel  behelft  eene  Befchryving  van  de  Republiek  der  Fer^ 
eenigde  Nederlanden  in 't  algemeen ,  zoo  in  opzigte  van  de  Lands 
befchryving^  de  Zeden  en  Godsdienft  der  Inwooners,  het  kort 
begrip  van  's  Lands  Mftorie ,  eene  Befchryving  der  hooge  en  mm- 
dere  Generaliteits  Kollegien  ,  der  Maatfchappyen ,  van  Ooften 
en  Weden,  der  Handwerken,  ViiTcheryen,  Zeevaart,  Koophan- 
del enz« 

IL  Eene  Befchryving  van  "alle  de  Generaliteits  Landen  ,  als  de 
Meyerye  van  U  Hertogenbofcb ,  Bergen  op  Zoom ,  Breda ,  Maas- 
tricht en  de  Landen  van  Overmaaze^  Fenlo,  benevens  Staats 
Vlaanderen  enz. 

IIL  De  Befchryving  van  Gelderland  en  Zutfen. 

IV.  Eene  Befchryving  van  de  Gelegenheid  ,  Regeering  enz.  van 
Holland  in  't  gemeen, en  byzonderiyk  van  de  StedQii Dordrecbt, 
Haarlem,  Delft  en  Lejden» 

V.  Eene  Befchryving  van  de  iSteden  Amjlerdam ,  Gouda,  Rotter- 
dam, Schiedam,  GiH^nicbem , Schoonhoven ,  Sri elle ,  Alkmaar^ 
Hoorn,  Enkhuizen,  Edam,  Monnikendam,  Medenblik tn Pur* 
merend. 

VI.  Eene  Befchryving  van  '5  Gravenbaage  en  van  alle  de  Dorpen 
enz.  hl  Rynland  en  De^and.  . 

VIL  Eene  Befchryving  van  Scbieland ,  het  Land  van  piorne  en 
van  gantfch  Zuidbolland. 

VIII.  Eene  BeMirpkigym fFüerden,Go(rf land,  Amfiellarrd^ Ken* 
nemer  land ,  fVeft friesland ,  Waterland ,  de  Eilanden  enz. 

IX.  Eene  Befchryving  Van  Zeeland  in  't  algemeen  en  van  de  Steden,» 
Middelburg  en  Zierikzee  m  *t  byzonder. 

X.  Thans  onder  de  Pirs ,  zal  behelzen  eene  Befchryvlnge  van  de 
Steden ,  Goes,  Tbolen ,  Fliffingen  en  Feere",  benevens  alle  deby-» 
zondere  Eilanden,  Dorpen,  Heeriykheden  enz.  van  Zeeland. 

Het  XL  XILenXIILDeelzalbelielzen  de  Befchryving  van  Utrecht  f 
Vriesland^  Overjfel^  Groningen  en  DrentCé 

In> 


Jmgelyks  zyn  by  4enzehen  gedrukt  en  te  bekomen^ 

Ferbandelingen  van  Staatszaaken ;  In  twee  Boeken,  waar  van 
hèc  eerfle  handelt  van  Oorlog  en  Vrede  en  het  tweede  vati^Zasf- 
ken  van  verfcheidcn'  Stoffe,vooraamentlyk  haar  opzigt  hebbende  - 

,  op  de  Republiek  der  Vereenigde  Nederlanden :  door  Corn.  van 
BvNKEasuoKK ,  Prefident  van  den  Hoogen  Raad  van  Holland  en 
Zeeland.    In  gr.  8  •  a  Deelen.  ^ 

C  VAN  Bynkershoeks  Qjieftien  oï  Ferbandelingen  over  Burger- 
iyke  Rechts 'Zaaken^  in  IV.  Boeken;  met  veele  Gewysdensder 
beide  Hooge  Gerechtshoven  doormengt.  In  gr.  8  .  2  Deelen. 

De  SEiNTENTiEN  en  Indagincen  van  den  Hertog  van  Alba,  uit- 

*  gefproken  en  geflagen  in  zynen  Bloedraad :  Midsgadeb  die  , 
van  byzondere  Steden,  tegen  verfcheiden  zo  Edellieden  als 
voomaame  Burgers  en  Inwooners  van  Holland ,  2^eland  en  an- 
dere Provinciën,  van  den  jaare  1567  tot,  1572.  Benevens  een 
Aanhangfel  van  Aiuhenrike  Stukken,  fpniitende  uit  dezelve  Sen- 
tentien. In  't  licht  gegeven  na  het  Oorfpronkelyk  Handfchrift 
('t  welk  by  den  Dnldcker  deezes  bewaard  wordt)  door  Jacx)b 
Marcüs.    In  gr.  8  .  ,,.,.. 

BesChryvingvan's  GraVenhaage  ,  behelzende  c^eszelfs  Oorfprong, 
Benaming ,  Gelegenheid  ,  üitbreidmgen ,  Onheilen  en  Luifter. 

\  Midsgaders  Stigtinge  van  het  Hof,  der  Kerken,  Kloofters,  Ka- 
pellen, Godshuizen^  en  andere  voornaame  Gebouwen  :  Zittin- 
gen der  hooge  Koliegien  zoo  van  Politie  als  Juftiiie  ;  Infteliin- 
ge  van  het  Kapittel  ten  Hove :  als  mede  de  Privilegiën  ,  Hanfl- 
vcften ,  Keuren  en  wyze  der  Regeeringe.  Uit  zeer  veele  nooit 
gedrukte  Oorfpronkelyke  Charters  en  befcheiden  getrokken ,  op- 

*  igehelderd  en  beveftigd,  door  Mr.  Jacob  deRiemer.  ^t  vee- 
le Afbeeldingen  verfierd.    In  Folio  ,  Tweede  Deel.    Zynde  dit 

..  het  Derde  Stuk  van  gemelde  fVerk;''t  geen  ah  een  Scbat  van 
'.  Autbentiffe  Stukken  geagt  wordt  by  de  ^.Liefhebbers  der  Va- 
derland fcbe  Hiftorien:  en  zyn  ook  van  dg  Twee  eerfie  Stukken 
..  ken  nog  Exemplaren  te  bekomen. 

C.  P.  Hoynck  van  Papendrecht  Analedla  Belgica  in  Fl  Par- 
, .  tes  divifa.  Contin.  Fit.  &  Epiftol.  Vigui  ab  Aytta  Züighk-    . 
UI,  Ejusque  nee  non  Joachimi  Hopperi  &  Jo.  Bapi'.Tassu  ope- 
ra Hiftorica  aliaque  AnaUSia  ad  Hiftoriam  fcisfi  Belgii potijï* 
mum  attinentia.    In  4^.  6  vol.       . 


VA. 


.    VADERLANDSCHE 

HISTORIE. 

EENENTWINTIGSTE  BOEK. 


I  N  H   O    Ü  D. 

i.  Oogmerkenvan  Koning  Filips  denTwee^ 
BE/N,  by  V  aanvaarden  der  Regeeringe.  .IL 
J^mman$éel.Fiiiberf,  Her  f og  van  Savoye^  wordt 
Landvoogd.  Meuwe  Fliesridders  aange field. 
.    Raad  van  Staaf  e.  IIL  Plakaaten  tegen  dezo- 
\    genaamde  Ketters  vernieuwd.    IV.  V  Lands 
-    Krygsmagt  en  Schulden,  Honderd/Ie  envyfiig-^ 
fie  Penning  gevorderd. '  Geweigerd.  Oranje^ 
Egmonden  Roorne  van  bun  aandeel  in  deBeden 
ontlafl.  V.  V  Bejland  met  Frankryk  gebroken. 
.    jlanflag'Op,  Douai.  S.  Quintin  belegerd.  Slag 
.    aldaar.  Vt  Woerden  verpand.  Aanmerkingen^ 
ever  V  begten  van  Heerlykbeden  aan  Holland. 
VIL  Toerufting  ter  zee.    Duure  tyd.    vllL 
Agterwezen  der  Nederlanden.  Negenjaarige 
Bede.  IK.  Toordeelen  der  Franfcbe  wapenen  te 
lande.  Slagby  Grevelingen.Landing  in  Frank* 
ryk.  Fer ander  ing  in  Engeland.  X.  Opening 
.    tot  Fr  ede.  Oogmerk  des  Mffcbops  van  Atrecbt. 
Ferdr^gvan  CbateauinÓambrefis.  XL  /f7/- 
lem  van  Naiïau  wordt  in  ^tPrinsdom  vanOran-^  • 
je  ber field.  Tly  ontdekt  de  oogmerken  vanFrank* 
ryk  en  van  Filips.  De  Stadhouder^  Maxitni- 
liaan  van  Bourgondie., (Ier ft.  XIL  Filips  vor-^ 
VL  Deel.  A  der$ 


a       VADERLANDSCHE        XXI.  Éoeic. 

,  dert  wederom  eenen  bonder dfien  en  vyfiigften 
'  'Penning.  Docbvrugteloos.  XIII.  Hy  fielt  orde 
*'  óp  de  Regeerins.  Margareet^  Hertogin  van 
Partfia^wordtJuandvoogdes^Drie  Raadenbaar 
toegevoegd.      Willem,  Prins  van  O- 
R  A  N  j  E ,  wordt  Stadhouder  van  Holland.  XIV. 
Filips  be fluit  betSpaanfcbeKrygsvolk  in  'tLaitd 
te  laaten.  XV.  Hy  neemt  zyn  affcbeid.  X  Vï. 
De  Staat  en  begeer  en  V  vertrek  der  Spaanfcbe 
Knegten^en  V  weeren  van  Freemdelingen  uit 
de  Kegeeringe.    Handeling  bierover.    XVIL 
.   De  Koning  keéri  naar  Spanje^  X VÏIl.  Bendek 
van  Ordonnantien.  XIX.  V  Spaanfcb  Krygs- 
volk  verlaat  bet  Land.  XX.  Misnoegen  met  En- 
geland.  Jakob  van  den  Einde  wordt  ^dvokaat 
van  Holland.  XXL  Nieuwe  Btsdoinmen.  Be- 
^    den.  XXIÏ.  Ongenoegen  tegen  den  Kardinaal 
'    van  Granvelle.  Oranje  trouwt ^voor  de  twee- 
de reize.  XXIII.  Eenige  nieuwe  Bijfcboppen 
fieemen  bezit  van  bunne  ff  oelen.  Plakaat  tegen 
de  Rederykers.     Oproer  te  Valencbyn.  Mon- 
tigni  doet  een^  keer  naar  Spanje.  Scbimplivrei 
tegen  Granvelle.  XXIV.  Binneniandfcbe  Oor- 
log in  Frankryk.  Oranje  beudtbyzondere  By- 

•  eenkomflen.  XXV.  Hy,  Egmond  en  Hoorne 
fcbryven  den  Koning, iroer Granvelle.  XXVI. 
De  Kardinaal  boudt  zigfler.  DedrieHeeren 
maaken  adnhahg.  Blyven  uit  den  Raad  Scbry- 
ven,  andermaal^  aan  den  Koning.  XX VIL 
Granvelle  vinnig  befcbimpt.  De  Staaten  wei" 
geren  te  vergaderen,  in  zyH  hyzyn.  XXVIII. 

•  *    De  Landvoogdes  befluit  zig  van  bem  te  ont- 
paan.   Hy  verlaat  de  Landen,  op  V  Komngs 

•  laft.  XXIX.  Zyne  afbeelding. 

,     .  FI- 


QOd^F  de  Gr^ftveh  van  Hollwd,  JSSS-** 
doch  |3ei;er  \^k^%  by  den  naam     l 


v^n  FiUpf  4ep  fvvvUft,  diea  hy,  Oogmer* 
iW*  ja$KQnii)gvaaSp^iye,dfaegvMïJ^J?^^ 
tQ  dm  dQ. Regeering  Oiet't^vaai'dr,  of  hy.j  i^.  ^ 
^eede^  cerftondt  ^ei»i  ^i;  hy^  de  vpec.^vaaiüen 
ilappea  zyner   Voorzaaten  volgende  >.  e^  van  de 
yolftreto  .  m   wiilekeurig    gebied  over.  d^^^»*^ 
Nedertonée^  PPOgde^  t?  vperen,    Kei^Ser  Kar  Sr- 
tüdfiVf  bftdc  tJtOQ^.dic  jselfde  .oogmerk  gef  iaiiden« 
had* : :  Nooit:  hftdt  men  's  i^wndfi  Scaï^jen  lAeer 
hooren  fcbn^en ,  '  over  «^edwfige  iobreukttp 
op  *8.yolks  vryheden  en.  v^iorregtw  »  dan     v 
onder  «yne  Rege«ripg, .    Oftk  wg  hy  wg      ' 
noDde.bepanIen.i   door-Pfivütegien. en  (m^ 
Handveften^  <Ue  by^ga^me  illen  in  handen      • 
gebed  hadc  ;  doeb  :die  *a :  I^mds  Scpgcen  f 
hierom  aüeen,  des  ^e  ylytjgtr.  byeen  zog* 
teni.  m  dea  fe  «orgvuWiger  bewairden^    l>i 
Gfelopöhcrvormjog ,  die,  onder  zyne  Re-    .       i 
geering ,  ook  Ai  de  Nedertond^ •. waa  io^re. 
Yoeid,  ftböfitt  *ew  «e^r  in  dtn-^^  te  ftaan« 
Hy  jbadt  gcasien  r  dftt  ^^  «  Diwrchland  » 
verfcheidên';  Vorfte»  w  Smten  vereenig4 
Indt^mkij^nër  htferfcbntgt  p»den  tefteUen^ 
en  bye  .was,  nMt  fedQD^rb^dU^*  dae  de  op^ 
gang;  der.  meuwe  Leere.  hfer  te  lande  gfelyke 
nadêeUge  tuovffkfeh  voor  hem  hebben  9ou< 
Hieraan > moei  men,  voomeamlyk,  toefcbry- 
ven  hec  uitgeeven  van  «o  vedb  fcherpe  Pla*' 
kaawn^  ci|  :bec  invoeren  der  Inqnifide  biec 
te  blijde ,  ook  na  dat  Duicfchlands  reeds  vry- 
beid  van  Godsdienft  verkreegen  bed(«     De 
As  Kei' 


4     vaderlandsche     xxr.BöM: 

Tn^ni  Kelxer  begreep  ligtelyk,  dat  men  zig  eerder 
''^sfl^^^oo^^  verzetten  zou    wan> 

-^^^  „eer  men  zyne  geflaagen   vyanden    de  Pro- 
reftantfche  Vorften  m  Duitrchland^  beneven^ 
de  Hervormden  in  Frankryk,  te  vriend  hadtj^ 
en  dat  men  zig,    hier  te  lande,  van  deeze 
vriendfchap  verzekerd  zou  konnen  houden; 
wanneer   de  Geloofshervorming ,  alomme, 
•     zou  doorgedrongen  zyn.    Hy  zogt  haar  dan , 
in  de  geboorte,  te  finooren;  zig,  hiertoe, 
van  's  Paufen  gezag,  van  den  raad  der  Ker- 
fcelyken,  onder  welken,  de  Biflchop  van  A- 
trecht  de  voomaamfte  was ,  en  van  de  ge- 
weldigftc' middelen  zelven  bedienende. 
Filips  volgde  hem  op  't  fpoor.    Met  het 
Ily  volgt  welfde  oogmerk,-  welk  Karel  gehad  hadt,  zag 
^^^^'  tnen  hem  dezelfde  middelen  ter  hand  flaan, 
ï!^f  Kei-  om  het  te  bereiken.    Zyne  eerfte  zorg  was, 
zer  Karel;  gjg  het  operft  gezag  te  verkrygen  over  's 
doch  met  j^^j^jj  Regeeririg  (a)  ,  zonder  zig  aan  be- 
"""orzig-  zwooren'  wetten  en  voorregten  gebonden  te 
Scheid,    rekenen.    Het  uitrooljen  der  Ketterye,   dat 
niet  zonder  krenking  van  's  Lande  Voorreg-» 
ten  gefchieden  kon ,  was  het  middel ,  om  dir 
aogmerk  te  bereiken.  En  naardems^al  bet  be- 
wimpeld werdt  met  den  dekmantel  van  yver 
voor  Gods  eere,  leenden  *er  de  Kerkelykenf' 
eereedelyk  de  hand  toe.    In  ééne  zaak,  ver-* 
fchilde  Filips  egter  van  zynen  Vader.    Karel 
zogt  het  zelfde  oogmerk  uit  te  voeren,  door 
dezelfde   middelen  ,  van  welken  Filips  zig 
bediende.    Doch  Karel  gebruikte  deeze  mid- 
delen voorzigtiger,  en  met  meer  gemaarigd- 

heid. 

Ij»)  fiUBOUifD.  Lih»  !•  f.  7. 


XXI.  BoMCl        HISTORIE.       5 

heid.    Hy  kende  de  Nederlanders  beter  dan  FojpsIIL 
Filips,  ep  wift  dac  zy  lifcfft.,  zagtelyk  en  al-  1555. 
leogskens ,.  tot  onderdaanigheid  wilden  ge-  " 

bragt  worden  (i).  Filips  fcheen,  in  't  eerft, 
dien  zelfden  weg  te  zullen  houden ;  doch  *c 
ieedt  niet  lang,  of  hy  floeg  zo  openlyk  en 
zo  geweldig  voort,  d^t' verfcheiden*  Land- 
fchappen  tegen  hera'opftonden.  Zyne  ftrepg* 
heid  ea  de  wreedheid  zyner  Staatsdienaaren  ^ 
daar  *t  getal  der  Hervormden  tegen  aanwies, 
deeden.  hem,  eindelyk,  eenige  Landfcbap- 
pen  verliezen,  welken  zyn  Vader,  door  be- 
Icheidener  beleid,  mpt  deszelfs  andere  Ne- 
derlanden, hadt  weeten  famen  te  voegen, 
of  vereenigd  te,  houden. . 

Het  eerft,  dat  de  Koning  ondernam ,  was      u^ 
het  aanftellen  van  £MMANUELFiLiBfiRT,£mnia- 
Hertog  van  Savoye,  tot  algemeenennueiFiii- 
Landvoogd ,  Jn  de  plaats  der  Koninginne  j^' 
van  Hongarye,  die  zig  bereidde,  om  met  van  Sa- 
den  Keizer  fcheep  te  gaan.    Karel  de  III,voye, 
Vader  van  Emmanuel ,   was  reeds  met  den  wordt  al- 
Keizer  tegen  Frankryk  verbonden  geweeft^g^^. 
en  door  Fran^ois  den  I.  van  zyne  meelle  yg^^gj^ 
Staaren  beroofd  gewprden*    De  Zoon,  die 
hem  opvolgde,  bleef  in  Keizerlyken  dienft, 
en  hadt,.  in  't  jaar  1553^  het  opperbevel  o* 
ver  's  Keizers  Leger  gehad.    Filips  oordeel- 
de   zig ,  derhalve  ,   verpligt ,    de  dienften 
beide.. van  Vader  en  Zoon,. met  de  Land- 
voogdy  over  de  Nederlanden ,  te  vergelden.    - 
Ook  verbondt  hem  hiertoe  hetnamaagfchap ; 
!8ynde  den  Ffercqg  geboofen  viit  eene  Zus- 
ter 

■    A3 


9     VADEKlAWDBÖHB       XXLBokk; 

rrtiHin.ter  van  's  Konings  Moeder ,  wne  Bogter 
15561  van  Portugal  (c>    Voortg  xogt  Fillps,  dooï 

^ het  bewyzen  van  andere  gunfteii,.  ook  eeHi* 

ge  Nederlandfche  Heercn  aan  z|g  te  verpiir* 

Vcrfchei-cen.    Op  het  eerfte  jaargetyde  2yner  inhul- 

^^P*       diginge  tot  Hoofd  der   Ridderorde  van  'f 

den  tan- Gulden-vlies ,  fteWe  by  negendeti  nieuwe  Rid- 

gcdeld.   ders  aan,  en  onder  deezen,  Willem,  Prins 

van  Oranje,  Fitips  van  Mommêranoi ,  Graaf 

van  Hoornê ,  Filips  ^an  Croi ,  Nirfbg  van  Aar^ 

fcbot^  Kar  el  y  Baron  van  Bariammt^  Kar  el 

van  Brimeu ,  Graaf  van  Megen^  Jmh  van  Gli-i 

fkes ,  Markgraaf  van  Bergen ,  Filipi  van  Sta^ 

meky  Baron  van  Cbaumani  en  Glaiön^  Jöan 

van  Mommerancif  Heer  van  Courrieres^  e» 

Joan  i  Graaf  van  Oo0riesiand  (rf).  De  ove» 

rigen  v^rarenSpanjalirdsdfDüitfchers,  Sommi-» 

gen  verhaalen»  dat  Lamoraal,  Gfaaf  van  Eg* 

mond ,  ook ,  ten  deezen  cyde ,  met  de  Ridderor* 

de  vereerd  werdt  O)  i  <ioch  hv,  de  Heer  van 

Bevefen  !;Pkter  Emfi ,  Graaf  ff  an  Mansfetd^ 

en  andere  voomaamè  Heeren ,  ivaren ,  reeds  in 

DeHcec  '^  J*^^  ^54^^*  door  Karel  den.V,  tot  deease 

v»Be-   waardigheid  Vertieeven  (ƒ).    Voorts  werd? 

veren      fl^  Heer  van  Bevéten ,  Markgraaf  van  Vee* 

5^y^^      re,  in  Zomermaand  dee^es  jaars  1556,  bc-» 

£van>e(tigd,  in  het  Stadbouderfchap  van  Hot^ 

HoUand,  land,  Zeeland  en  Utrecht  (5), 

Zeeland  ^   Hy  was,  ZO  wel  ah  de  overfge  Staatsdi&r 

^"  ^'     taars ,  m? t  den  ^flldnd  d?s  Ktü(er6,  van  ee4 

f  o  STUADA  Det.  IsLihr.  iP.ll.  MRTB1|KN  I.  i«^_|  ƒ,  47, 
(g)  GüicciAUt).  Befcht.  détKedeil.  *|.'67; 
;   (f)  Boa  l.  B^ek,  */.   IJ  [ttj. 

/ƒ)  GuicciAJiD  UfiCchi.  dei  Nödctl.  i/.^^»    j   ~. 
if)  aepcit-lTi  ï'li^.  fanHpl}.  4/.  M* 


J£XI.BoEit«        HISTORIE.       > 

«I  ainpt  oniffiagèn  geworden,  en  men  ver-Piuptiit. 
.wagtee  na  merkelyke  veranderingen  in  den  1556. 
Riad  vin  Staate,  en  in  andere  faooge  KoUe*  vigiius'* 
gien;  't  ^elk  fomm^en^  die,  tot  hiertoe,  wordt 
eenig  be^^nd  gebad  badden,  deedt  dugten,bevor-  . 
dat  ty  den  nieuwen  Raaden ,  minder  dan  den  ^^^ 
fvoorigen,  monden  koonen  voldoen  (i&).  By 
4eeze  gelegenheid,  fprak  Viglius,  Prefidenc 
van  den  Geheimen  Raad,  van  2yn  Ampt  te 
willen  nederleg^en.  Doc^  de  geweeïen*  Land^ 
voogdes,  die  hem  het  opxigt  over  haare  goe^ 
-derefi  fai  Nederland  ,  nevens  een  jaargeld  1 

van  tweehonderd  guldens  ,  coeleide ,  en  de 
Koning  zelf  bewoogen  hem ,  in  zynen  dienft^  *  ' 
te  volharden.  Filips  voorzag  hem ,  oen  aell^ 
^en  tyde,  met  de  waardigheid  van  *  Mede^  *Cóadju^ 
helper  in  de  Abtdye  van  S.  Baafs  te  Gend ,  '<'^- 
waarnaar  de  Markgraaf  van  Veere  en  dé 
Heer  van  Brederode,  voor  hunne  Zoonen^ 
te  vergeeft,  geftaan  haddai  (/)•  Tot  Leden 
van  den  Raad  van  Staate,  noemde  de  Kcming 
een  aansdenlyk  getal  der  voomaamfte  Ne^ 
derlandfcbe  Grooten:  doch  wie  in  *t  byzon^ 
der,  vind  ik  nergens  uitdrukkelyk  gemeld* 
Men  heeft  reden  om  te  vermoeden,  dat  'ef 
de  Biflchop  van  Atrecht  (^),  de  Prins  van 
Oranje,  de  Hertog  van  Aarfchot,  de  Graa-* 
ven  van  Egmond,  «van  BQifi>,  van  Megen, 
en  de  Heer  van  Barlaimönt  Onder  geweeft 
zullen  zyn  (/);  by  welken,  naderhand,  Vi- 
glius van  Zuichem  gevoegd  werdtCi»).  Doch 

fom- 

(h)  VIGLII  Vita,  N.  LXVHL  f.  %U 
(f)  VlGLII  Vita*  N.  LXVIII.  ^.  il  9  u. 
\  iK)  a«ibi.  H0it.  15  Jlpfit  1551.  ^/.  tM 


(/)  SLefoU  HolU  ia  MséÊTt  ifitf*  éi.  |. 
(m)  VlCLlI  ntZ»  H.  LXVin.  ^  $i. 

A  4 


0  VADERLAProSCHE  XXL  Boec. 
«u.  m  foniniiMn  melden  ,  dat  de  Hertog  van  Sa- 
^<6  voye  tigf  terwyl  de  Koning  ten  Hove  was, 
^  'gelden  van  den  raad  deezer  Heeren  bedien- 

de (»>    Ook  hieldt  Filips,  zo  lang  hy  zig 
hier  te  lande  bevondt,  den  klem  der  Regee- 
ringe  alleen  in  handen  (0).     De  Biflchop  van 
Atrecht,  Barlairaont  en  Viglius  badden ,  ten 
deezen  tyde,  het  meefte  deel  aan  't  bewind» 
Iir.        Ifl  '^  ^^^  van  den  Godsdienft,  leende  de 
Vemieu-  Koning  het  oor  aan  niemant  meer  dan  aan 
wingder  jg^  Biflcbop  van  Atrecht.    En  *t  fchynt  dat 
^^^"    deeze  hem  bewoogen  heeft,  ora  hetBerigt- 
de^KlTfchrift,  in  't  jaar  1550,  door  Karel  den  V, 
lers.        aan  de  Inquifiteurs  gegeven,  nog  voor  \ 
einde  des  jaars  i555  (O»  ^^  vernieuwen  en 
te  bekr^tigen  (p).    Ook  vernieuwde  Filips 
's  Keizers  Plakaat  tegen  de  Ketters  van  den 
jaare  1550,  omtrent  deezen  tyd  (^).    Het 
<iverit,  in  verfcheiden'.Landfcbappen,  ook', 
naar  't  fchynt,  in  Holland,  afgekondigd  (r)* 
Hier  waren  de  Raaden  en  alle  andere  Graaft 
lyke  Amptenaars  in  hunne  bedieningen  be- 
veiligd ,  onder  uitdrukkelyke  voorwaarde , 
dat  zy  de  hand  aan  's  Keizers  Piakaaten  te- 

fgn  de  Se&en  zouden  houden  (j>  jbfommige 
teden  van  Brabant,  gefcbiedde  de  af  kon* 
diging  van  's  Koaings  Plakaat  insgelyks, 
Dodi  te  Antwerpen ,  wees  men  't  van  de 

band. 


(n)  Van  D«B  Haar  IdU.  Tomalt.  Lihr.  I.  ^.  m. 
(ê)  BURGUNO.  Lihr.  1.  ^.  7  ,   21. 

tp)  Van  drr  haar  lait.  Tuomlt.  LHu  U  C.  Xllhp.  16U 

(q)  BOR  I.  Bo9k^  hl.  xo  [14]. 
ir)  Repett.  der  Plak.  hl,  t|»  %€. 
{$)  Repert.  der  Plak.  hl.  79. 

(i)  Den  agiemwintigften,  niet,  gelyk  Bor  fchfyft, 
L  Boek,  bU  n  [15]  dta  agtfteo  van  Skstmasndt 


XKI.  Boek.       H  I  S  T  Ö  R  IE.        9 
Inmd.    Ode  werdc  het  Plakaic ,  kort  hierna ,  f^nm  lir, 
op  's  Konings  laft,  in  Brabant,  wederom in^  1566. 
«getrokken  (^).  ~ 

Vreemd  fcheen  deeze  toegeeflykheid.  Doch  IV. 
men  fchreef  dezelve  toe  aan  's  Konings  oog- ,^^'  ^ 
merk,  om  den  Landen  eene  zwaare  UedeTe^^ 
doen ,  die  zo  ligt  niet  ftondt  ingewilligd  te  magt  en 
worden,  als  men  't  volk,  met  Inquificie  en  fchuldeiw 
fcherpe  Pkkaaten,  kwelde  (e^).  Mee  Frank- 
ryk,  was  nu  wel  een  Beftand,  voor  vyf  jaa* 
ren,  geflooten;  doch  beide  Henrik  en  Fi* 
lips  fcheenen  ongezind,  om  hetce  houden, 
't  Was  den  laatiten,  derhalve,  niet  geraakt 
den,  de  Krygsmagt,  die  nog  in  de  Neder^ 
landen  op  de  been  gehouden  werdt,  te  ver* 
minderen ,  't  welk  de  Staacen  gaarne  gezien 
zouden  hebben.  Doch  om  dezelve  te  onder- 
houden, werdt  geld  vereiicht.  Zy  beftondt 
thans  uit  drie  Regimenten  Voetvolk  ,  een 
onder  Lazarus  Zwendy  leggende  in  denieu* 
we  fterkten,  Cfaarlemont  en  Philippeville; 
een ,  onder  den  Graaf  van  M^en,  in  't  Land 
van  Luxepbui^;  en  het  derde,  onder  Ever-» 
ftein^  tot  bewaaring  van  Kameryk  en.He»- 
dihfert.  Voorts  hadt  de  Koning  verfchei- 
den'  benden  Ruiterye  in  diehil.  Aan  al  dit 
Krygsvolk,  was  't  Land  nog  twee  tmUioenen 
en  zevenduizend  guldens  tM  agteren.  Nog 
moeden  de  Benden  vau  OrdonnanHen ,  beloo- 
pende  drieduizend  Paarden ,  betaald  wor« 
4en,  't  welk,  nevens  het  opmaaken  der  be* 
gonnen'  Veftingwerken  ,    en  het  verfterken 

der  . 

(t)  BOR  1.  Moê(^  hl.  iotl4]. 
(»j  BOBTl.  U9$k^  hU  II   (11]. 

As 


'A^ 


<]o      .VADBRLANDSCHE      XXLBobe. 

I  j  mMllLder  bezeccüigeQ  op  de  gretiiea,  Btar  gelang 

'  1556,  ifatt  fle  Fraoibhea  bunoen  greocen  verfterk^ 

-  ten ,  wel  agttien  tonnen  fcbats  koftcn  zou  (»}• 

De  JGLofaing  btdc,  tl  io  Wyomaand  des  voor- 
leeden  )aftrs,  dea  Suacen  eenen  ftatc  van  *c 
;  ;  gftntfche  agcerwezen  der  Nederlanden  voor* 

gewiegd  ^  volgens  welken  ^  betzehre  i/ri?  mU^ 
-  *  «.  lioenen  driemaalbonderd  en  eeiüge  duizenden 

" ;  i  guLdens  beliep :  hun  beveelende^  denzelven  ge* 

heim  te  honden ,  op  dat  'er  de  Franfchen  de 
^  \  \  kgc  niet  van  krygen  mogten  (to).    Hy  be« 

'^  ^  reidde  ben  dos  tot  de  Bede,  die,  in  Lence« 

^  .  maand  deezes  jaars,  se  firuflèi  gedaan  werdb 

Be  Ko-  Zy  beftondt  in  een'  honderdften  Penning  van 
tóg  vor-j^\ie  onroerende  goederen,  en  een  vyftigfteA 
Sockrd-  ^"^  ^^  Koopraanfchappen,  m  drie  reizen  te 
fteo  en  becaalen:  en  om  dat  de  Staaten  altoos  veele 
fsd  vyf-zwaarigheid,  in  deeze  foort  van  beladingen , 
\  ^^^^P     gemaakt  hadden,  gaf  men  voor,  een  mid* 

t  rcaiung.  ^1  ^  hebben  gevonden ,  om  deeze  te  doet 

i     I  befien,  zonder  .dat  de  rykdom  derbyzonde^ 

re  Ingezetenen  ontdekt  werdt.    Om  die  van 
Holland  cot  bewiUignig  ce  beweegen,  wa« 
fen  Sarlaknont  en  Filiberc  de  firuxelles  ge* 
magtigd  (:i?> 
>  ^  ns  ge-       De  Staaten,  hierop  in  denHaagebefcbf^e^ 

"^SS^-  ven  zynde,  beflooten,  met  te  antwoorden, 
voor  dat  zy  't  gevoelen  van  Brabant  en  Vlaan* 
deren  verftaan  zouden  hebben.  Men  zonde 
dan  Afgevaardigden  derwaards  (j).  En  zo 
dra;  faadc  men  triet  vernomen  ^  dat  Brabant 

draalt 


I  f 
\ 


II 


it  ! 


'.(«)  ReTol.  Holl.  14  M*(r*  ijfC.  U.  y. 
(»)  Refol.  HoU.  M  Oa»i.  15».  hl  ff. 
(x)  Herol.  HoU.  11  tn  14  Mtstt  mé.  U.  t,  p. 


I      _ 


XXCBbÊfc      .Hï  Sr  T  p  R  lE,^      II 

dfaalde,  efi  dtt  Vlasadereo  e^d«  nuttige  Pimvni^ 
fomme^in  flede  van  den  geëifchten  honderd-  1556» 
fteo  en  vyftigften  Penning,  hadc  aangeboo->         " ' 
4ea  (z)  y  of  men  l>ei}ooc ,  bier  ook:,  den  Ko- 
fiiiig,  door.dtft  Sudb0^4er,3£ever^n,  te 
doen  2eggi^  ,,.  dat  de  gevorderde  be^e,  io 
^  Holland,  niet  in  te  voerea  was^  zo  om 
^,  de  groote  koftcQ»  die  het.  a^nftellen  van 
py  Gemagdgden  toe  het  fch^tteq  d^  Ji^gezete^ 
,,  nen  veroo^zanken  gouden,  als  onidfit  'er  »  ^ 

^,  onmin  3en  jAveedragt  te  dugtep  ilondc,  ajs  ' 
^  '  !s  Lands  fxigfizttw/m ,  door  nabpuren ,  ge* 
^  fcbat  zouden  moeten  worden ,  gelyk  te 
i,  wagcra  3vas;  wAtby  nog  kwanii^  dat  de 
i.  Koophandel,  Zeevwrt  en  Viflcbe^  dee- 
^,  zes  Landft ,  ^ooiendeels ,  doQr  geringd 
y,  kuden^  gedreeveja  werdt;  voor  veelerlet 
^  toeiraUen  bkK»t4ondt  r  en  derhalve  on* 
„  mogelyk  te  fchauen  wm:  ei)  zo  men  de 
„  fdiattihg  obk  op  de  opregtbeid  der  Ipge« 
*,^  zetencsi  wilde  Ia£(teii  amkonsen,  hadt  men 
I,  voor  vebki  valfcbe  eedea  ce  vreezen/'  Zy 
ventogten  dan,  even  als  Vlaanderef}^,'  mee 
erae  maacige  fomme,  in  de  pteetfe  van  de 
gedanne  Bede,  te.oMigen.voIila^n^^).  £a 
Fiiipa,  goeoe  kans  ziende,  om  den  hon- 
derdften  en  vyftigften  Penning  ^  alomme^ 
in  ce  .voeren,  flondt^eerlai^,  ook  hier ^  af 
van  zynm  .eifcht  horderende  van  die  van 
Holland,  fecjert ,  .vierhonderdduizend  gul- 
dens C^>,  die,  nadenfaal^,  op  dnehon^d 
9n  drie-eqdertigduizend  guldens  verminderd 
.  '     .'.    /  .  •  ;•        wqrip 

(&}  HefoK  HoU.  9  M^  iSf^  ^i.  si.     . 
..(«>  atM.UoU.  !•  i/4;  its€t  ^L  ZJ,  r  N 


1 2      VADERLANDSCHË      XXL  B«k. 

Faipslli. werden,  m  aanmerking,  naar  't  fohynt,  van 
JI556.  het  aandeel,  welk  de  Prins  van  Oranje,  voor 
Omnje,  ^y^^   Gemaalinne  de  Oaavinne  van  Buu- 
£ginond  ren ,  de  Graaf  van  Egmond  en  de  Graaf  van 
en  Hoor-  Hoorne ,    uit  -  hoofde  van  derzelver  goede* 
hun^  ttn,  in  Holland  gelegen,  wegens  fieden^ 
deeiin's  Schuldig  geoordeeld  werden.     De  KoAlng 
Konüigs  hadt  deeze  drie  Heerea ,  onlangs ,  van  Be<! 
Beden,  den  vry  Verklaard.    De  Staaren  bewilligden, 
•ntlaft.    j^  y^^i  uicftellens,  eindelyk  in  's  Koning» 
Bede  (c):  en  hiermede  werdi  het  Pleitge- 
dine  van  Holland,  tegen  Oraxije,  Egmond 
en  Hoorne ,  welk ,  verfcheiden*  jaaren ,  voor 
den  grooten  Raad  te  Mechelen,  gehangen 
hadt,  vernietigd  gerekend  (^   Het  aandeel 
der  drie  Heeren  in  'sKoniings  Beden  werdc 
begroot  op  dén  vyftienden  Penning,  dien  de 
Staaten,  in  't  vervolg,  gaarne  altoos  van  de 
Beden  zouden  hebben  willen  lK)rten.    Ook 
hadt  Filips  dit  toegezéid  (e) ;  doch  hy  vei^t 
het  federt:  poogende  de  gunft,  welk$  hy 
den  Heeren  hadt  beweezen  ,  eindelyk,  ge- 
heel tot  lade  van  die  van  Holland  te  doen 
iomen/  Wat  de  tegenwoordige  Bede  aan- 
gaat; men  vondt  dezelve,  voor  de  helft,  op 
de  gewoonlyke  Schildtalen,  en  voor.de  an- 
dere helft,  uit  den  tienden  Penning.    De 
Stadhouder  Beveren  niet  alleen;  maar. ook 
de  Heer  van  Brederode  hadt  veel  toegebragc, 
om  de  Staaten  tot  bewilliging  over  te  haa« 
lèn  (ƒ);  waaruit  -men  zien  kan,  dat  deeze 

zig 

fr)  Refol.  HolU  f  iV«v.  If-,  i|  Dtsemi»  %$$€•  kL  9f  »  9'  #  tof, 
d)  Hefol.  HolL  17  Decfmk^  ï§sê.  hL  lOt. 
')  Refol.  HolU  »(,  17,  SI  FrK  1  April  i$$%»  hLf^io^ 
^)  Eefol  HalL  fJhg.  isfi.  hl.  it. 


XXI.  Boek.       H  I  S  T  O  R  I  El       13 

zig  thans,  by  den  Koning,  eogt  aangenaam PiupsUL 
te  maaken.     Aan  den  Stadhouder,  werdt,  1556. 
omtrent  deezen  tyd,  door-  dé  Stoaten  van  "       '^ 
Holland,  een  gêibhénk  vaü  tienduizend  gul* 
dens  toegelegd  (g). 

Met  den  aanvang  des  jaars  1557,  werdt,    ^-   ; 
hef  Beftand  met  Frankryk,  dat  nog  vier  jaa-^^^^^ 
ren  duuren  moeft,  gebroken;  Miei-,  oordeel- pnuikryk 
de  men,   dat  ide  vyandelykheden ,  vati   dè  wordt  ge- 
Franfche   zyde ,   begonnen  t^rèn.    Doch  ^roken. 
Henrik  de  IL  beweerde,   openlyk,  Ket  te^  ^557* 
gen^eel.  ^  Zekeir  ij  't,  dat  Paus  Paulus  dé 
IV,  zeer  gebeeten  op  Karel  den  V,  die  zig'        *  '^ 
heimetyk;  gekant-  hadt  tegen  zyne  verheft 
fing,  al  ifi  't  jair  15*55»  ^^  verbond  hadt 
geflooten  met  Henrik  den  II,  waarbydëeze 
beloofde,  hem  te  zullen  byftaan,  in  den  oor- 
log, dien  hy  't  Huis  van  Ooftenryk,  iti  Ita- 
lië ,  wilde  aandoen.    Ook  ^ondt  Henrik  den 
Paus,  voor  *t  einde  des. jaars  1556,  eenigen 
onderftand,  in  gcild  en  manfchap.    Doch  de 
Hertog  van  Alva^  éAe  het  Spaanfbhe  Leger 
in  Italië  geboodt,  voerde  den  kryg  zo  gehik-^ 
kiglyk,  dat  'èr,  eerft,  een  Befhtnd,  éneta- 
de;lyk,  in  HerfHmaand  des  jaars  15577  eene 
Vrede, tuflclien  dM  Paus  en  dett  Koïiiifg  vatf 
Spanje,  op  volgde  (A^. 

In  de  Nederlanden, 'werdt  de  VeMtogt  be- ^,,^1,^^  ' 
fonnen  met  een*  aanflag  op  Douai«    De  Ad- op 
miraal  van  Colignl  poogde  zig,  by  verras- DomO.  ' 
fing,  van  deeze  Scad  meefter  te  maaken. 
Doch   een  oud  wyf ,  *t  gerugt  van  't  regten 

der 

Refol.  HoU.  t  N«v«  iff#.  R  ff. 
Sfit   118.  ' 


a 


44      YApWhAT^spm     XXtBoEfs 

ftupiULder  SwrwW^eren  v^rjp wende  ,  oncM<* 

1557»  d«n  «>eleg,  met  fcjic^^vv^^ni  wjardoor  ctei- 

^  ^Ive.  (e  k>pr  liep* .  ,Dö  Veldheer  trok  toe* 

msüt  i^mJnJ^t^ka  d^c  vieuroverd  en  pkcge^ 

brand  werdt  (/). 

ureegt     need^  .  ki  L ew^iQaand »   allen  handel  met 

Enge-     Franhiryk.  vertaoden^  eo  ,de  Franfcbe  gM'^ 

htttó ,  om  ^^yg^  ^ier  te.  lande  verbeujjl  yerkl;^»rd  (>t> 

JJ^^:  Voorts  badt  by  orde  gefteW,  om  ee»  L^ 

logee     van  v]iiftjgd<HMnd  man^  op  de  grenzen  van 

vérkiaji.  pjkardyiir,  byjPfn  t*  b^^ngeq*    Ook  Aak.  by* 

ï^        in  .B)ftplPVa»^»  »««  cEng^land^  ovef ,,  et 

l>ewoog  K^nHigin>  IV^ig ,  zyne  Geiftaalf&i 

om  Fwifcryk  den  ooriog  te  verUtaren^  en 

agcdui^cqd  wan^  onder'den.  Qr^oi^  van  P$m* 

hn^^  ^e  vpegeq  by.betl^er,  weikind* 

Nederlanden  verzameld .  werdi.     FUipi  h^dr  i 

voor  't'a^ng^an  van.  het  JHuwelyk  nïer  iy(^ 

ria,  beIopfdt.dat  hy  Eï^ela^d  niet  in  den 

kryg  met  Fmnkry4:«>*uiwö*eterï(/)».  Doch 

hy  deedt  au  Maria  eo  dep  Ëingelfeben  Sitatt^ 

dieoaaren  verftaao ,  4at  Henrik  een*  aanda^ 

op  Ó%Iai$  m  den  ^in  had«;,  waaruit  ,bylH» 

floot,  .dat  het  belang  van  £ng)eJande  .op  ^ 

^If,  de»  Qodog  stegen  FiMJcrylc  no04Mke> 

lyk  vorderde  ^w).  O 

s. Qato-     Het  Jfededtodfcb  Legfiti * wfcli?  na^ .-ttec 

tinbeie-'de  Êngelföben,  omtrent:  .«etligdifi»nd  tna«t 

**^rr      iterk  wa*;  ftondt  otwJer  het  opperbevel  van 

den  H«f  tog  van  Savo^e.»    £^  Priw  van  O^ 

'  O}  DANIÏL  T»m.  vin.  p.  i%f.  HOOTT  I.  Bnk^  hU  7. 
Ik)  KcBert.  der  PlsJ^  kl   %9^       ^  -  1 


KXI.  Bom.      HISTORIE.'       tj 

iratije,  dé  Hertog  van  Aarfehot,  de  Graaven  pnjpj^iflj 
van  Egmond,  Megenen  IN&nsfcld,  de  Heer  •i55;^. 
Van  Bariaimont  en  anderen  bevonden  zig  in  — "~^ 
*t  zelve.    De  Landvoogd  hieldt  den  vym4 
èenige  dagen  onzeker ,    wegens  zyn  oog^ 
merk,  trekkende  nu  imr  deeene,  datinaat 
de  andere  Plaats,  in  Pikarc^e. '  Eindetyfc^ 
berende  hy  Güize,  en  blerf'eif  drie  dageii 
voor.  Toen  fcWelyk  opbreekende ,  floeg  ht 
\  beleg  voor  5.  Quintin^  dac  flegt  van  Volk 
Vootzien  was.    De  Fnmfchen  wiften  *ef  e^ 
ter  eenige  manfchap  In  ie  krygen.    Anne  ét 
•Mommeranci,  Cónftdbei  van  rrankryk,  die  ^. 

\  vyandlyk  Lèffèr,  niet  Boven^  dertigduizend 
-^nian  fterk,  geboodt,  trok  «If  aan  op  8.         ., 
.Quintin ,  om  't  beleg  te  doen  cipbneeken. 

De  Legers  raakten  handgemeen;  op  detr^f  ^, 
tienden  van  Oogftmaand,'Feeft  van  S.  Lai*-^.'^**** 
rens.  Doch  de  Franfchen  kreegen  de  nedet^  ^*°' 
laag,  en.verlopren  'er  wel  tweeduizendvyf- 
fconderd,  anderen  fchryven'vienduizend  maw:      •    ^ 
de  onzen  naauwlyks  vyftig.  De  overwinning 
werdt,    grootendeels,    toegefchreevcn  dan 
'den  moed  en  't  beleid  van  den  Graave  van 
Egmond,  welke  geraaden  hadt,  den  vyanfl 
die ,  't  Nederlandfch  Leger  onverhoeds  over- 
vallen hebbende,  wederom  aan  >  wyken  ge^ 
bragt  was,  op  de  hielen  te  volgen, waardoor 
idezelve  in  wanorde  geraakte  en  geheellyk 
geflaagen  werdt.    De  Conftabel  zelf  werdt-, 
gewond  zynde ,  gevangen  genomen. 

Hy  en  dé  Mjwrfchalk  de  S.  André  waren     \T. 
Herroge  Erik  van  Brunswyk  in  handen  geval-  Verpan- 
len,  üie  hen,  feden,  naar  zyn  land  voerde.  jj"fj^^^^ 
Ellips,  die  deeze  gevangenen  gaarne  in  zyneheidm 

magt 


ï6      YADERLANDSCÏIE      XXI.  BoE»r 

ftuwIILOMgc  hadï»  kwam,  in  'c  volgende  jaar,  met 
1557.  Hercoge  Erik,  overeen,  dat  deeze  hem  de-^ 
^ip~ — lelven  zou  overleveren,  tegen  een  losgeld 
deiu       van     bonderdentwaalfduizend    ponden    vaa 
veertig  grooten ;  voor  een  derde  gedeelte  vaq 
welke  fotpnie  omtrent  9  Filips  bet  Slot  en  dè 
Hecriykheid  van  Woerden  aan  den  Hertoge 
verpandde  (/;)  l  onaangezien  Vrouw  Marga- 
reet ,  in  't  jaar  1 346  (0) ,  en  Hercogs  Filips  van 
Bourgondie,  in  den  jaare    1425,  belooifd 
badt,  deeze  lleerlykbeid  nimmer  te  zullen 
verzenen , .  verkoopen  of  vervreemden  (J>). 
Ainmer-      De  Heerlykbeid  van  Woerden  was,  meen 
k^S^     ik ,  de  laatfte  ,.die ,  onder  de  Graaflyke  Regee- 
voorregt  '^^g'  ^^g^"*  vooreaande  uitdrukkelyke  belof- 
«nniet   te,  van  de  Graaflykheid   van  Holknd  ver- 
van Hol- vreemd  werdt:  waarom  *tniet  ondienftig  zal 
^»^^   zytij  by  deeze  gelegenbeid,  kortelyk,  te 
Eefchd-  onderzoeken,  wat. men,  van  oudS, beoogde, 
den  wör-^s  men  op  de  Graaven,  als  eene  gunft,jphgt 
den.       te  begeer9n,,dat  zekere  Sceden,  Plaacfen  of 
Landftreeken,  voor  altoos,  vereenigd  mog* 
ten  blyven  met  de  Graaflykheid.    Kort  voor 
en   in  de   tyden  van   Vrouwe  Margareet, 
fcbynt  zulks  eerd  in  gebruik  geraakt  te  zyn. 
Uitgeeft  is  de  eerfte  Plaats,  my  bekend,  aan 
welke  dit  voorregt,  meteenige  bepaalinge^ 
vergund  werdt,  in  't  jaar  1341  (^).    Woer- 
den en  Oudewater  verwierven  getyke  gunft^ 
in  *t  jaar  1346  (r).   .  AmfterdSn  ook,  in  't 

zelf- 

.,  (»)  ZiedtnhlltC,  hier  van  gemaikc»  #^  den  }o  Juty  151 1, 

èf  BOKHORN  tp  VKLDBfVAAB  ,  kl-  lltf. 
(•;  Hande,  van  Oudewac*  hL  279. 
(f)  Handv  kj  Mattimsus  de  NobUicatc.  Lihr,  U.  f,  2o«. 
(f)  Handv,  van  Kennemcrl*  hU  4^1, 
\r)  Handv.  van  Oudew.  bU  x'}9% 


XXK  ftapft     ::H  1 5:  T  f>;R  I  E.       i? 

tt|ftle. jaar. C^^  ^ In .lajitsfi*  ty^?.v«rkreegenFiLiPsflr# 
y^rfcheideii'  ^derc  Piaatfen.heCijelfd^  voor-  1557. 
regc.    .Hert9g.  Filipj  vwi  Bourgopdie  fcbonl^''     '  *• 
Jief.  ipüd^lyik,,  jbx  peejF/jdan  i^pne  gelegen* 
beid*.   Meii  fcbeen,  in  ,'(  algemeen,  te  be-^ 
grypen:,  dac  de  Plaacfeiiy  die  onder  'c  on- 
middelyk  i^ewind  der  Graaven  en  Graaflyke 
AniptefigareQ  ftqnden,  of  beter  befchenndy 
of  zagcer  geregeerd  werden  dai^  de  PJaacfen,, 
die  onder  byzondere  Heeren  behoorden.  Wy 
hebben ,  te  vooren  (xj) ,  aapgetekend ,  dat  de 
Stad  Leiden  zeft  verheugd  was,  dat  zy  van 
V  gebied  der  Burggraayen  verloft ,  en  on- 
der de  ppmiddelyke  j|)ebe^fching  der  Graa« 
ven  gebragjt  gewór(jen  w^s :  waaruit  men 
fchynt  te  mogen  afneemeü^.  dac  het  gebied 
van  byzondere   Heeren  den   Onderzaaten  ^ 
fomtyds/veel  te  hard  viel:  ten  ware,  mis- 
fehien  ,   de  vrougde  der  Leidenaren,   door 
fommigen,  ivac  breed  uitgemeeteh  was,  om 
zig  aangenaam  te  maaken  by  de  nieuwe  Ré*- 
geeringê^  Doch  dat  de Plaatfen,  dooi:  de  Graa- 
ven, beter  dan  door  de  byzondere  Heeren  ^ 
befchermd  werden,  is,  met  het  voorbeeld 
van  Amilerdam,   te  bewyzen  ;  dat,  onder 
de  lleerén  van  Amftel,  in  geduurige  zwaa- 
righeden  ingewikkeld  werdt,  en ,  eerft  ondet 
de  Qraaflyke  Regeering,  begpn  té  bloeljeri. 
Voorts,  verzQgt  men,  naar  *t  fchynt,   hec 
voorregl  om  niet  van  de  öraaflvkheid  ver- 
vreemd te   worden ,  meeft  ónder  Vrouwe 
Margareet  en  tiertoge  Filips,  om  dat  meil 

fi)  Haodv.  van  Amft.  (/.  4.   . 

(r>  III.  Oê«/,  l'/.  444;  . 

VL  Deel.  B 


i8      VADERLANDSCHE     XXI.  Boekv 

nupsHLbcdugt  WAS /dat  de  eerft€,.aa!i  haare  £00- 
1557.  nen,  en  de  andere,  aan  zyne  Ba^barden, 
— -  eenigen  der  Plaatfen ,  die  niet  van  t)uds  tot 
Holland  behoord  hadden ,  ligtelyk  zou  wil- 
len opdraagen.  Óok  maakten  de  Graa* 
ven,  hierin,  fomtyds,  geerie  zwaarigheid; 
gelyk  wy  gezien  hebben ,  dat  Koning  Filips, 
ten  opzigte  van  Woerden,  deedt.  In  deeze 
ecuwe  zelf,  hebben  de  Staaten  van  Holland 
raadzaam  geoordeeld  ,  de  Ambagtsheerlyk- 
heid  te  verkoopen  van  eenige  Plaatfen ,  wel- 
ken beweerden,  niet  vati  't  gefheene  Land 
te  mogen  gefcfaeideii  worden. '  Doch  dit  in 
't  voorbygaan.  Wy  keeren  weder,  tot  de 
gevolgen  van  cfeti  Slag  van  S.  Quintin. 

Weinige  dagen  na  dien  dag,  ging  deeze 
Stad  ftormenderhand^ over,   werdt,  voorts, 
geplonderd  en  aan  kooien  gelegd.\  De  Ad- 
miraal Coligni  werdt  hier  gèvangeö.    Eeni- 
ge andere  Steedjes  vielen  tóéii  den* Hertogé 
Van  Savoye  m  handen.    Hpt  jaargetyde  on-' 
dertuflchèn  verloopen  zynde,  befloot  Filip» 
het  Leger  te  doen  fcheiden,  engrcjotendeelë 
af  te  danken:  zeer  tegen  't  gevoelen  van  ee- 
nigen, die  bègreepen,  dathy,  't  Krygjge- 
luk  vervolgende,  dieper  m  Frankryk  moéft 
zyn  voortgerakt  (»). 
VII.     •  De  Veldtógt  in  dé  Nederlanden  liep  das 
tii^w    g^'"J*ïg  genoeg  ten  einde.  Midlerwyl,  was 
zee,  in    ï"en,  m  Holland,  het  gantfche  jaar,  bezig 
HoUand.  gewrfeft,  om  middelen  te  beraara'en  en  in  ^ 
werk  teftéllen,  totbcveiliging  der  Zeevaart 

en 

(u)  Hooit  I.  B«tf  W.  7f  t»  s.  DAWiKt  Tm.  VJIL>. 


to  Viflcfceqfe.  i  De  Jjao^foögë  Judi^  dco  Subi^  JbimUU 
len^  ailtin  dea9ainfang;.ées.:jaar9:,  d(>en^aahr  ^^5^57;. 
zegge&y  xkt;.2^  «nige. Ooiiogrclaiqatii  in^ei^  ■ 
JEPoeAen  bccngra',  alzo  dé  FrapAiben  gened^ 
ichd|)  ;mjiaJi£j»ii.  om  her.Befeaod  'ce  icliciidem 
De.Slkistttnï  draaiden:  lang!^  ,eer  ay*  hienofiT 
béfliifteii.  koBflèn  >  hcgeecradr ,  dat  de  Ioqsh 
IM  9  ^ö£  uit .  da^  ingewiMigae  Beden  gevondeti/ 
of  te&  nainilen «  ook  ^edeeicelyk  ^r  door  de  an^. 
deit  Nederlanden,  fiedmageh  warden.    Z^n^^^ 
vlertoondfiii  éeit  Koning  .VLaiids  armoede  4  der  Gna- 
ytroonsaèit^  éóói^  de  iegënwoardige  duurte  oem 
deü  Grataeh  (v)^  die,  xn  "cmoorjadlr,  zo  groóé 
Ivasy  du  fien  laft  ilo^gg  üondevdeozeftiea 
goudguldens  |[elden  mbéü  ,« eh  die  van  £irtf 
Uïoaj^n  ftan.  die  van  Hocinidiie  hfleh  Tar^ 
we  peigerden  9  om  mUcen  ^  eenfge  Hèèreit 
ük  de .  Rege^riilg  waren  komen  verzciefcea 
(wy    Docb/alza  de  Staaceè.wel  zagen ^  dai 
de  ZeeVlaairc  idiende  Ise^elligd  cè  woeden ,  hé* 
flooten  'X^T;, '  tien  fchepen:  vai  xe  rbftèn ,  indiea 
de  Kdfüiig  faun  vyfencwiodgdaizend  guldmsf^ 
to€  de  Jfioften^  benevens  aib  de  fcfaeperi  ydië 
in  Zedand  onttakeld  hgeh;  wilde  toeflaaii 
(js).;  Doch.  FiÜps  hadt  hèergeene  óorciiinaar« 
Uy  deedt  hun  eenen  ft^  voorleggen;,  vaii 
de  Igofteta  op  de.uifruffing  van  tieo  fchepen^ 
die  cwee-endertigduizend  tweehonderd  viei 
guldfens!  edt  tien  fiuiver$  tei  maand  beliepen^ 
yaa  deeze  fchepen  wilde  hy  *er  vyf  leveren,  : 
en  nog  vyfentwiritigduizend  gtildetis.  daar- 
enboven»  mids  dat  de  Sitaacen  de  andere  vyf 

•        fchc*' 

iv)  ReGil.  HoU.  t%  Feir.  f  Méutrtisij.  ikiff. 

f»)  BfiANDT  Bnkh.  kt.  gi. 

(Jcj  Refol.  UolU  u  Af  ril  if  !?•  bL  34. 

B  a 


f  o      VADERLANDSCHE     XXL  Bóék. 

FiLiwra.fchepcn  in  zee  bragten ,   en  de  gantfche 
I557«  ^^^^  9    drie  maanden  lang ,   onderhielden 

— —  (y^.  Doch  *s  Konmgs  voorftag  vondt  ook 
geenen  insang.  Men  begreep  nogtans  de 
noodzaakelykbeid  van  *c  beveiligen  der  Zee- 
vaart zo  klaar  9  dat  de  Staacen  met  Amfter- 
dam  overeenkwamen y  om,  aldaar  en  in  de 
Wacerfleden  »  zes^  Oorlogfcbepen  ^  bemand 
met  omtrent  vyf honderd  koppen,  in  zee  te 
brengen  9  en  drie  maanden  te  doen  onder-* 
houcten,  mids  daartoe  negentiendoizend  gul-^ 
dens ,  uit  *s  Lands  kade ,  betaalende  (^z). 
Voorts,  zogt  men  die  van  Friedand  tebe- 
weegen,  om,  msgelyks,  twee  of  drie  fche* 
pen  uit  te  ruften.  Doch,  deezen  verfchoon*' 
den  zig,  op  hunne  atmoede  {a).  De  Hol- 
hndfche  Vloot  geraakte  dan  in  zee ,  eti 
werdt,  inzonderbetd,gebruikt^cniideGnian-^ 
fchepen,  die  uit  de  Ooftzee  verwagt  wer^ 
den,  te  beveiligen.  Ook  kwamen  de  mees-' 
ten  hier, in  den  Zomer, behouden  aan;waar-^ 
door  de  duurte  van  't  Kooren  ophieldt  (^). 
Tot.  beveiliging  der  HaringviOcberye,  wer* 
den  ook  eenige  fchepen  in  zee  gebragt.  De 
Koning  droeg  tienduizend  guldens  in  de 
koften.  Het  overige  werdt  ^  volgens  ge- 
woonte, gevonden,  uit  een  laftgeki  op^deo 
Haring  ((t). 
VIII.       ^^  zwaare  laflen,  die  de  Nederlanden, 

Staat  van  eeni- 

(f)  ^«Tol.  HolL  27  *4pril  if 57.  */.  jg  ^  40. 
f  jc)  Rcfol.  Holl.  I  Méijf  1557  •  ^Z.  46. 
(s)  Miffivea  van  dea  j  ta  «i  AUy  1557.  »'«.^«  HcM  Ttv 
H«Ui  */.  47.  <i. 

(h)  BOA  I.  B0il^  hU  II  Cu]. 

(O  ^tïfA.  Holl.  ai  7mlyt$s7*  ttjênj  ijft,  kk  70^  n» 
SftAMDT  SnUu  kU  10. 


XXI.  Boek.       HISTORIE;      %t 

'eeoige  jaaren  herwaards,  ter  oomake  vanpiupsnr* 
den  ooilogmec  Frankryk,  moeften  draagen,  155^^ 
hadden  de  gemeene  kas  dermaate  uitgeput, hiTSr" 
dat  de  Koning  langer  gèenen  raad  wilt,  omterwe- 
'c  Krygsvolk  te  betpüen.  En  veelligt  is  deeze  zen  der 
verlegenheid   de    voomaamfte  oorzaak  ge-J^^^" 
weeft,  waarom  hét  Leger  zo  vroeg  gefchei*'  ^  ^ 
den,  ^  zelfs  gedeeltelyk  afgedankt  werdt. 
Karely  Graaf  vam  Lalafng^  die  \  Ampt  van 
LandVoogd,in  *tafzyn  des  Hertogs  van  Savoye, 
waarnam,  vertoonde  den  algemeenen  Staar 
ten,  in  Hcxflhnaand,  te  Bruifel  befchreeven, 
eenen  ftaat  van  's  Lands  agcerwezen,  van 
welken  wy  dienftig  geoordeeld  hebben,  den 
voomaamen  inhoud  hier  in  te  voegen : 
's  Vorften  Inkomften  uit  de  Nederlanden  bei- 
liepen  in  't  jaar  1 55 1      f  327960- 1 7-9 
De  Renten,  vermindering 
van  faikomften ,  door  ver- 
vreemding van  veele  Do- 
meinen,  en  andere  laften, 
van  't. jaar  1551  tot  het 
jaar  1 556 ,  merkelyk  toe- 
genomen zynde,  belie- 
pen nu 346818-  5-5 

Zo  dat  '^r  te  kort  kwam  ƒ  18857-15-5  (a) 
De  Hofhouding,  Wedden 
en  Jaiirgelden  der  Amp- 
tenaaren  bedroegen,  jaar- 
lyks,  -  .  -  -  .  »4i574.i9-o 
Aan  de  Bezetting  in  de 
Grensfteden  waren ,  voor 

'    {%)  In  eene  deezer  drie  fommen,  is  een  kleine  mis- 
zag; doch  wy  hebben  het  ooifpronf^elyke  gevolgdt 
B  3 


3g57>  ^'.  Jegd^  jajtflyka  ,^  -t  ,r,  f-  i a5ooor  o-q 
— ^^ — Be  Pertniagcft,  by  's  Keu^»         . 
tyd  opgenomen  ^  bp  ttqpiwf , 
Die  ten  cyfkjdes.Kóniogs . 

Andere  Scbulden.  * 
Aan  de  ^Sceiidea  des  Kehfir-i 

Aan  die  van  Ancvmpen,  wet 


4*303Q4-  o-o 
j  i  40000- o*<» 


174^-  O-Q 


gens  Aluin  I 


-I- 


15000-  0-0 
5643  ï-ï  «^-9 


Aan  de  agcerftallen  der  nieu* 
.  •  ;We  VeftiiJgwerkea^  r  r 
AanGefchutenKrygi^ehoeft  -  •   . 

tep,  omtrem  r  -  -  -  30000*0-^ 
Aan  Mondbehoeften  9  -  -*  s^JBroopT  o*q 
Aan  geleende  penmngen,  in 't 

jaar  1557  '-  r  *  •  "  :6ooqck>o-q 
Aan  *t  Bootsvolki,  welk  den      ,  : 

Keizer  hadt  oveigevoerd ,  4&090*  o-q 
Agterftallen  aan  de  Vliesrid- 

ders,  Raaden  en  andere     . 

Amptenaars  -:  -  •  r  1051040-  0-0 
Aan  't  Krygsvolk>  ten  tyde 

des  Keizers,  afgedaokf»  -     697311-  i-a 
Aan  't  Krygsvplk ,  len  zelfden    - 
.    t;d# )  m  dienft  gebonden  j     329360-1  ira 
Aan  't  Krygsvolk,  by  *s  Kot 

nings  tyd,  afgedankt,  -  •  132515^14-0 
Aan 't  Krygsvolk  ^icn  zelfden 

tyde,  in  dienft  gehouden  ■■  "■  ■  ■ 

De  laatfte  poft'  en  'nog  een  and^e  ,  dfe 

men  den  Koopluidsii  firlnildig  was,  fiondt 

\n  de  begrooting  open  (  ^) ;  zo  dat  men  '5 

.      '  '  Land§ 


Latid»  dgcetW^sM  iii«t  btfb(>09rlyk  k«  op-Fttj^nt 
Daaaken^    Zoveel  bten^k  oegtep  uit  deezen  155^/ 

flaat^  éitde  Initreft  der  öpgêiiómtn'  peimln»-.-'^ 

gen,  ^êtéi^kïd  tegen  figi;  rep  fac^d^rd,  ont^ 
crecic  biet'  t$fêHiMfcb(ns  \  ^  laèn^ks^^  beliep ;  ^t 
Itet  JLtti(^,  «teiretiboveiïi ,  -  weèr  dan  M;^i?  kü*^ 
Koenen  fchuldig  was:  en  daH  Ae andere  jaar- 
lykfcbe-  l«Aén  fbvii^n  de  hMetté»  i  de  tregeb- 
woo^igé  itilMmflen  omcaett  dtie  tnnnenfcban- 
febovoö^gén.  :::::t'j^;  n         i ... 

-  ttec.  '0i)gi^eit  9  wamneite  de  Koning  fsMen 
LaiHl^'^  s^r^^seff  dên  "tigemea^tien  Stadten  fpreekt 
feidt  dbeft  döenleggèö ,  was  ^  de^lven  daar-»  wederom 
döor  te.'bewegew,  tcx  tef  iQeilaan  van  ee-^|^J^^ 
Men  koadetidffén  penning -op- de  onroerende  den  Pen- 
^edeifltfV  ^n  een'  ü^\a^  èH  vyfdeii  op  het  ning. 
tout,  dë  kkbhs,  de  fpeceryen^  ^en  diergeTy*^ 
ke  Kdopmanftbappeh^  op  ^r  bet  Ijuidaik 
iryne  ^fefmlddh  mógt  worden  gered.     Docb 
dé  roeeftkü  tterkcea  dicagteffwezenaan,  als 
den  Komne;,  en  niét  de  Nedefhnden  betreft 
fend(e«.  Ten  minflie,  begreep  2y,  dat  het 
Keizerryk,  ^infe,  Mfiafln^^  Napds^.jii 
het  zelve,  zo  wef  ak  de  Nederlanden,  be« 
hoorden  re  draagen  (e),  dlzo  de  "ooriog*^ 
¥)>aardoor  het  veroóf zaftkt  tM&  ^  ao  Wel  teil 
behoeve  dier  Ryken  en  Vdfftwdcn)ine&^  «Is 
ten  behoeve  der  Nederlandéti,  gevoerd  wtis.* 
Ook  vind  ik  niet,  dae  eenigen  derStiuuen, 
^  het  voorftel  van  den  Graavè  van  Lalah^, 
èenig  b^uit  hebben  getiomën.    In  den  lAii-^  j^^^^ 
vang  des  volgenden  jaars ,  verJegelde men ,         ■* 
ia  Holland) '  honderdduizend  guldena  voor 

den 

(O  Hefol.  HolU  1»  td  K«t#i»(.  1517*  ^^«  toTt  n**   ' 

B4. 


n^    VADERLiWDSCHffi     X«f..BaEt,' 

15|8.  «geling    van   vwetuwinc^    tonnen.. fehac*: 
"•      "  van  alle  de  Neder^nden  ge?if<;h«  hsd(  (^f^i 

en  deji  Scaaten.  y^  HolTai)d«'Cer  verz^ke-. 

ring  van  hup  aandeel, in  dezelve,,  y^rfcheir. 

den*  ToUen ,  Tienden  en  andere  Gr aaflyke 

goederen. in  handen  ftelde  (g). 
Negen-       Filips,  bespeurende »  dac  de,  Scaaten  niec 

Kge  te  be weegen  Wftren,  om  in  e^en;bpnderd- 
^*  ften  en  tienden  penning  te  bewilligen,  deedj 
hiin,  ia  Sprökkdmaandf  ^ene  negenjaar jge 
Bede  van  agc  tonn^  fcbac^  jaarlyks,  waarin 
hec  aandeel  van  Holland  eenhonderdduiz^n^ 
guldens  beloopen  zou^  £)och  Heneg^^^wen, 
Zeeland,  Uorecht,  RyOèl,  Doiiai,  Orchies» 
Doornik  en  hej  Doomikfgbe  waren,  teii 
minften.in  't  eerft»  onwillig.  Ook  mpepden 
die  van  Hoiland,  dac  zy  te  hoog  gefteld  wa^ 
ren.  De  Staaten;  van  Brabant  hadden  de 
Nederlanden  in.  vjgr  deel^n  verdeeld  ,  van 
welken  Brabant,  Namen  en  Mechelefi  een 
deel;  Vlaanderen  het  tweede,  Holland ,  Zeer 
land  en  Utrecht' het  der^e,  enApois,  He-, 
negouwen,  Valenchyn,  Ryflèl,  ,Douai,  Or-r 
chies,  Doornik ;en, het  Dioomikfche  hec  vier-r 
de  deel  zouden  uitmaaken.,  Zy  ftdden  vpor, 
dat  elk  van  deeze  deelen  zorg  zou  moeten 
draagen ,  om  zyn  aandeel  in  's  Konings  Be-: 
de  op  te  brengenv  Doch  die  van  Holland, 
voorziende  da(  Zeeland  weinig,  ,en  Utrecht 
niets  in  de  Bede  zou  willen  dmgen,  en  dat 
JSy,  al  ftondt  de  Koning  in,  voor  bet  aan? 
^eel  deezer  La^dighapp^n ,  by  w^b^taaling , 
i  voor 

(f)  H^fQl.  IfoJU  t6  Fehr.  tfst.  hl.  9» 

f^)  Refol.  HolU  11  Febr.  ij$u  éf,  <.  2V«  9ok,^QOUKAÈffi 


'^ 


XXE  Boek.      U  I  S  T  O  R  I  E.        ay 

voor  werld&van  't -Krygsvolk ,  vte  dogténpnjpgjjj; 
zaaien  hebben  y  konden  den  voorflag  van  1558. 

Brabant  niet  toevaUen  (^b}.    In  de  negenjaa ^ 

lige  Bede,  hadden  zy  egcer^  zo  wel  als  de 
meefte  andere  Landen,  bewilligd.  Sommigen, 
die  deeze  Bede,  een  onregce,  tot  het  jaac  -  '  ' 
^556^  brengen,  verhaalen,  dat  dezelve  niet 
ingewilligd  werdt ,  dan  onder  deeze  drie" 
Toorwaaiden,«dat  de  Scaaten  zelvende  han« 
deling  der  penningen  behoudenden -^t  Krygs-* 
volk  betaalen  zouden ; dat  her  vceemd  Krygs-  --^  ' 
▼olk  zou  wovden  afgedankt;  en^. dat  men  \' 
Verbond^  in  't  jaar  1548,  njei  het  Keizer-p 
lyk ,  gemaakt V  zou  onderhouden! (i).'  Doch 
uit  dé  bewyzeh,  die  men  hiertoe  hybrengt 
(^)  9  blykt  alleen  ,  dat  mcir  ':de'  eerfte 
deezer  drie  voorwaarden  heeft  bedongen^ 
Ook  zullen  wy,  in  't  vervolg,  toonen,  dat 
men  van  de  tweede ,  eerft  kon  voor  't  ver- 
trek, des  Konings,  gerept  heeft.  Vooi^ts  heb- 
ben de  Staaten  van  Holland,  omtrent  deel- 
zen tyd,  ook  hun  aandeel  in  twaalfduizend 
daalers,  en  nog  eens  vyfduizeiid  guldens  y 
tot  betaalinge  van  't  Krygsvolk,  toegedaan 
(/);  Ook  vind  ik ^  dat  zy  den  Koning,  dit 
jaar,  nog  eene  buicengewopne  Bede  van 
driehonderdduizend  guldens  hebben  ingewit- 
ligd,  waarvan  hy  nu  nog  negentienduizend 
guldens,  ^voor  het  atmdeel  der  drie  Heeren, 
Oranje  y  Egmond  en  Hoome ,  konen  liei  (m\    • 

Van 

Xh)  Refol.  Hqll.  2^  Fthr.  S ,  M ,  uAprif  i%  Hsy  isst.  fU  5|, 
|»«  1},  z6, 
'  (9)  Lcevcn  van  WilUm  I.  !•  D«t/,  bl.  ut, 

(O  Apolog.  Tan  Wiilem  I.  ^7 BoB  Anthenr. St.  lUDeelM. 
76.  MlTRRSN  I.  Bê0i(,  ƒ.  17* 
'JD  aefol.  HolL  it^  Aprils  ai  Juny  Ufl.  R  »7»  H. 
lm)  HefoL  UoU.  »4  ^unj  Mtg.  K  91. 


96      VADERLANDSCSS      XXLBbttK 

nupsIILVan  ddecs  hljrlctegcer,  dacUdUand^  door^ 
i558>  gaans  agteriyk  genoeg  in  'c  bewilligen  >  fom* 
■  .       tyds  nog  agtcrlyker  was,  in  het  opbrengeü 
van  *s  Koniflgs  Beden  (/i)« 
IX.        De  aanflag  op  Calais,  tegen  welken  ^  Fi« 
Caiais,    Upa  het  Engelfcfae  Hof  9  jn  'c  voorleedem 
Guraes    j^ar,  gewaarfchüwd  hadty  waa,  in  den  wit 
mes       ^^  deezes  jaars,  in  't  werk  gefield.  .  i>e 
400/ de  Henog  van  Gnize  rukte  ^ ,  op  den  eerfteo  .wur 
Fran-      Loowmaand,  voor  de  Stad^  en  werdt  "ëry 
fchen ,  o-  binnen  zewa  /  datón  >  by  verditg  ♦  meefteF 
J^^^^^  van.  Guiiics.en  Éames^  die.oofcnog  Engek 
'       fcbe  bezetting  in  haddew,  bieten  4en  HeN 
togey  weinige  dagen  daarna ,  in  handen..  Der 
Ecqs^lfchen  rerlooren  dus^  in  korten  tyd^  al-^ 
les  wat  zy  van  honncouuie  enmitgefb'ektö 
bezittingen  ïti  Frankryk  hadden  oVerbehoiH 
den..   Filips  badt  aangëbóoden,  eetdg  volb 
te   werpen  m  Calai»,  welk  flegt  voorzien 
was.    Doch  de  Engelfcheo,  bedugt  dat'by 
't  gevaar  grooter  maakte  dan  het  Was^  t>m 
toet  in 't  Ryk  te  krygen ,  hadden  zynen  voor* 
llag  van  dei  haiid  geweezen  (^0)1 
Ook  Die-     ^^  Koning  van  Frankryk,  omtrent  twim 
denho-     tigduizend  man,  in  Duitfchhnd  geworven 
ven.  Ar- hebbende ,  deedt  zyn  Leger ^  m Zonreimaaod^^ 
ï^"'i,^  't  beleg  flaan  voor  Diedenhoven.    De  Stad 
ken  en  S.  ging  ^  by  verdrag,  over,   op  den.  tweeen- 
Wynoks-  twintigOen.    Toen  werdt  j&hn  beniagiügd;^ 
bergen.    Wat  laater,  rokte   de  Heet  van  Thermes^ 
met  omtrent  tienduizend  man,  voor  Duin- 
kerken,   dat,    neverts   S.    Wynoksbergen , 

fchief 

(n)  RefoU  H*ll.  I  u<«^.  iSSt.  il.  47/ 


Schier,  «mdèt  :fl»g  ,4^-  flx>pt ,    wei^?ft«dEg4PsIïï, 
HBneric  (»»  ,Rlip&6oèa,r  hetb^fte4eiel  van  |r<g, 
-VJaandeien^  y$rtf  4e  ftrooperyjej»,  sdef  Franr  ^v    j" 
ffdien>  zkttd» uhtOotgQfield^  9oqdc;4ep  Graaf 
ei^  EgmoAd^  iiaf)  'c  hoofd,  van  ews^lfdu|- 
-zend  Koegteo'ien  .cweeduizend  Ruikers,  af, 
ipmThennes  te:  keer  ce  gaan.  /]>^^  Lf^s  Slag  by 
-raakceti  han^^iAMn,   by,  Qfleyel|i!g^n ,  opGrcve- 
én  dertienèm  v^n  Hooiiïi%aj^.     l^gfnond^^^ 
'i)egaf  2ig.  jn  'c  h^cO:  yan  *c  |;«x(e|;t ,,  e^,  kweet 
cSrig  zo  dapper^  d^t  hy  de  Fr^ntehe^  dejxizm 
udeedt,  en  eerlang  ^c^^enenijttl  ov^Mipni   rOe 
üeer  van  Tbermea  lEelf  Werd^,  ï^y ^eeze  gi^r 
tegenhe^d,  ge«^ng0n  geoofnen*  ,f  li^Iea  wv, 
<dat  'er,  vaa  's  vyandfi  ^y^e^  vyfqeWionder/d, 
-vm  de  onze,  yyfJionderd,;  in  4e«zen  ilag, 
bleeven  (^>    Ëgmond  won  '$f ,  «onder  de 
'Nederlax^iers ,  een'   onfterflyl^eq,  r<Qem  by: 
-welkenr  hem ,  alleen  door  d^A  Hicrtog  vm 
Alva,  die,.aa  't  fluhen.  der  Vrede  jnlcaÜe,, 
'Eerwaards  gekomen  wat,  hepyd  Weirdt  (r),      .      ; 
.    Midlerwyl,  wa«  'er,  in  {Iflgelfmd,  eeneLwjjag, 
Vloot  uitgemft  van  honderde^cwlow  ^*  op  de 
leh ,  die ,  onder  den  Admiraal  Clmtoff,  ^ondt,  ^^^^^ 
rFillps  voegde  'er  dertig  fchepen  fey ,  diejj^'^»<» 
«leeft  in  ttoUand  en  Zeeland  W^fW  gereed- daagu 
gemaakt,  en  over  welken,  Adolffon  Êour- 
-^cndie^  Heer  va»  IVahhene  Capeile^  Stedehou- 
der van  den  Nederiandfchen  AdmiraalyGisa- 
ve  van  Hoorne,  't  gebied  voerde.  Jan,  Heer 
van   Krumingen  en  andere  «NedQrtwdicbe 

Hee^       . 

.    fp)  DANIBI.  T»m.  Vni.  f.  zx^XM.  HOOIT,  I.  Bêtk^tU 
11,  ||.   .  .  " 

(q)  DAmaL  T«^«  vni.  f.  t}I. 

(r)  Hooit  U  J^tky  U.  i},  h. 


tS       VADERLANDidiCHE     XXI.  Bosit : 
F^upsIILHeeren  bevonden  zig  op  Öeeze  Vlooce.  Mm 
1558.  hsd^  voor,eene  Landing  te  doen  op  de  Fran- 
*         -  fche  kuften,  en  Breft  of  Dieppe  te  overval-' 
len«    Ook  werdt  'er,  in  Zomermaand,  een 
deel  volks  aan  land  gezet  beneden  Conquei^ 
weHce  Plaats  bemagtigd  en  deerlyk  geplon- 
derd  Werdt.    De  Baron  van  Querfimont  eg^ 
»  ter,  in  alleryl,  zesduizend  man  byeen  ge- 
bragt  hebbende,  dreef  de  onzen,  met  ver- 
lies, té  rug  naar  de  Vloote.    Den  Heer  de 
Braflè,  feden,  middel  hebbende  gevonden, 
om  de  bezetting,   in  Breft  en  S.  Malo,  te 
verfterken ,  liep  de  aanflag  der  vereenigde 
Vloote  te  loor  (j).  De  fchepea  keerden  eer- 
lang naar  huis,  en  men  droeg,  in  HolLutd 
en  in  Zeeland, terftond,  zorg, om  hetBobt»- 
volk  te  betaalen  en  af  te  danken  (/). 
Staat  der       Te  lande,  viel,  dit  jaar,  weinig  meer 
^"^itfh     ^^^''^    Alleenlyk  ,  zogt  men<zig,  van  we- 
Segers^nderzyde, -met  nieuwe  benden,   te  verfter- 
Pikar-      ken,  en  *t  liet  zig  aanzien ,  dat  de  volgendie 
4ye.        Veldtogt,  niet  zonder  veel  bloedftordng , 
zou  afloopen.   De  Legers  naderden  eikande- 
ren, tot  op  eenen  kleinen  aflhmd,  tuflchen 
de  Rivieren  de  Anthy  en  de  Somme.    Het 
Leger  van  Filips  hadt  zig,  langs  de  linker- 
zyde  van  de  eerde,  dat  van  Henrik,  langs 
de  regterzyde  van  de  andere  Riviere,  nq- 
dergefeiagen.  Doch  't  kwam  tot'geenen  Veld- 
(lag,  gelyk  tnen  verwagt  hadt  (u):  \  zy  dat 
partyen  ,   onkundig  van  elkanders  kragten, 
hunne  veiligheid  niet  hangen  wilden  aan  de 

pn- 

{$)  IUpin  T«m.  VU  »■  I4t«  HOQFT«  I.  B99k^  (i.  !ƒ. 
O)  Relbl.  HoU.  si  OQ»b^  i^st.  kt.  6^  '     ' 

(»j  panui.  r««.  vm.  p*  i}5.  Boa  vBêfk^  hUi^lij}, 


XXL  Bofeic.       tt  1  S  t  O  k  ï  É.       ap 

oiizekere  uitkomft  van  een  gevegr;  't  zy  daxRuPsiir. 
de  Vredehandeling ,  die  onlangs  begonnen  1558. 
iwas,  elk  hóopen  deedt,  dac  men,  zonder 
bloedflorting^  tot  een  redelyk  verdrag  zou 
konnen  geraaken* 

Doch  Filips  hadc  nog  eene  byzondere  re^Marii 
den,  om  den  flag  te  fchuwen,  eri  naar  Vre- Koningia 
de  te  ftaan.    Zyne  Gemaalin  Maria,  Konln-^'^"*' 
gin  van  Engeland ,  overleedt  op  den  zeven-  §gj^  ^ 
tienden  van  Slagcmaand,    en  werdt  opge- wordt 
volgd,  door  Elizabetj  haare  Zufter  van  Va- door  Eli- 
ders  zyde,  die  den  Hervormden  Godsdienft'^*^^» 
beleedt.    De  Koning  van  Spanje  vondt  zig^^ 
dus  verfteken  van  den  naam  en  waaMigheidopge-' 
van  Koning  van  Engeland,  en  voorzag  klaar- voigd> 
lyk ,  dat  hy ,  voortaan ,  niet  veel  onderftand 
uitditRyk  te  wagten  zou  hebben.  Hy  werdt 
in  deeze  gedagten  beveiligd,  toen  hy,  kort 
na  de  dood  zyner  Gemaalinne,  de  Konin- 
gin ,  haare  Zufter,  heimelyk  hebbende  doen 
aanzoeken ,   om   zig  mee  hem  In  de  Egt  te 
begeeven,   eerfi  uitftellend  antwoord  beko- 
men hadt,  en  eindelyk  afgeweezen  gewor-» 
den  was  (t^)- 

Met  de  eerfte  opening  tot  de  Vredehalide*     X^ 
ling,  die  zeer  heimelyk  gefchied  was,  hadtHeimely- 
het  zig,  volgens  de  waarfchynlykfte  ï>erigten^^5^gP^ 
op  deeze  wyze,   töegedraagen.     De  Herto^eeneVre- 
gin  van  Lotharingen ,  eene  Dogter  van  Eliza'^dehande- 
bet  of  Izabelle,Koninginne  van  Deenemarke^^S* 
en  Zufter  van  Karel  den  V,  hadt  zig,  in  de 
Lente  deezes  jaars,*  met  verlof  van  Koning 
Henrik,  uit  de  Nederlanden,  begeven  naar 

Pc* 
(if)  9^ Arm  Tf».  VI.  ^  141^  iff. 


go      VADSRLANDSCHE      XXtBbtt 
FiwpsIU.Perbnne-,  om  haaren  Zftp;i ;,  Hertog  Kafdy 
i5S5>  die  de  Fmnfche  &yde  hieldt,   te  hszoékenli 
■  en  by  deeze  gekgenheid ,  .eenigfin  TOQiikg 

tot  eene  vrede  te  doen*.    Qok  wbüdc  baati 
in  het  verdrag  ,  welk  in  de  Len»  des  vodii 
genden  jaars,  gefloecen  ts!erdt>  de  eer  ge- 
geven,  dat  zy,  federc  eeneo  gemiaien  rydy 
aan  de  Vrede  gearbeid  faadc.    Doch  zy  eo 
haar  Zoon  waren  de  eehigden  niet ,.  die  dee^* 
ze  beimelyke  onderhandeling  dreeven^    Zy 
was  verzeld  van  den  BiiTchop  van  Atrecht/ 
De  Kardinaal  van  Lotbiringen  hadt  zig  vei^ 
voegd  by  den  jongen  Hertog ,  zynen  Neef  3 
en  deeze  twee  Kerkelyken  haddeh ,  thans  ^ 
in  de  Nederlanden  en  In  Frankryk,  't  voor^ 
De  Bi9-  naainfte  deel  aan  't  bewind.  Onder  den  fcfayil 
fchop      yim  g^n  bezoek  i  tuflcfaen  de  Hertoglnne  en 
^l^x,'    ^^^^  Zoon  ,    vertoonde  de  BMTchop  den 
legt  op    Kar^mal  in  \  heimel^  »,  hoe  leed  het  desi 
deuic-     ^  lOoning  van  Spwje  dée^  ,  dat  de  twee. 
rooying   ^^  magiigfte  Ryken  van  Europa  elkaadecen^ 
ferenS'e.^  ^^^  ^^^'  gedüurigen  oorlog,    verzwak- 
y,  ten;  daar  men,  met  vereentgde  kragten^ 
,^  de  Turken ,  de  oude  vyanden  der  Chris*^ 
^  tenlieid ,  behoorde  te  keer  te  gaan:  of ^ 
„  om  nader  by  huis  te  blyveü,  de  Ketters  y 
,)  nog  erger  vyanden  der  waare  geloovigen 
y^  dan  de  Turken,  uit  te  rooijen.    Deezen-,' 
,^  vervolgde  hy  ,  verfpreiden  hmi  vergiftig 
f^  zaad  in  de  Nederlanden ,   zo  wel  als  kt 
5,  Frankryk ;  terwyl  de  oorlog  de  Koningen 
„  belet,  behoorlyk  ,  tegen   dit  inkruipend' 
^  verderf,  te  waaken.     De  Kardinaal,  be^- 
„  floot  hy  ,  zou  dan  zynen  Koning  eenen 
„  zonderlingen  dienft  doen ,  en  zig  zelven 

,,  ee- 


\ 


XXI.  Boek.        fi  I  S  T  O  R  1  Ei      J  t 

jj  eenen  eeuwigen  roem  rerwenren  ,  zo  hyniipfis; 
y,  éehe  veile  Vrede  tuffchen  de  twee  Konin*  15581 
„  gen  wifl!  te  bewerken ,  opdat  men, nader-  " 

„  hand,  met  gemeen  overleg  ,  de  Kettery , 
^  beide  in  Franfcryk  en  in  de  Nederlanden  ,- 
5,  mogt  konhen  te  onderbrengen.  Hy^  Bis^ 
,,  (bhop  van  Atreèht ,  wilcte  hem  gaarne^ 
9,  tot  bereiking  van  dit  oogmerk  ,  de  hand 
iy  leenen ,  mid^  men  ,  niet  dan  door  ver- 
^  trouwde  Perfoonen ,  over  zulk  eene  ge* 
„  wigtige zaak,  handelde,  en  alles  geheim 
„  biddt/'  Men  wil ,  dat  de  Kardteaal  fmaalc 
in  *s  Biflchops  vóorilag  kreeg  ^  en,  dat  'er,^ 
van  töên  af  ^  eehe  hetmelyke  onderhandeling 
tudchen  hén 'beide ,  zo  over  de  Vrede  als 
over  het  uitröcMJen  der  Ketterye,  werdc  aan- 
gevangen (w). 

Van  de  Vfede  werdt  ook,   op  laft  vanDeVre- 
Filips,  bedektclyk,  door  den  Prinfe  van  O- déhande- 
ranje  ,  gehandeld  met  den  Conftabel  van^^. 
Frankryk  en  riïet  den  Maarfchalk  de  S.  An-p^y/" 
dré,  die  beide  in  den  (lag  by  S*.  Quintin ,  aange- 
gevangen  Waren  (^).  En  na  dat  men-  't,  met  vangen, 
het  beraaraen  der  voorwaarden  ^  zo   verre 
gebragt  hadt ,  dat  de  openbaare  onderhan- 
delingen konden  begonnen  worden ,   kwa- 
men de  wederzydfche  Gemagtigden,  in  de 
Aètdye  vati  Cercamp  ,    in  *t  Graaflchap  S. 
Pol,  in  Artoii,  byeen.     Omtrent  het  mid- 
den vahWynmaand,  verfcheënen  hier,  van 
de  Spaanfche  zyde  ,  Willem,  Prins  van  Ó- 
ranje  i  Ferdhiand  Alvares  van  Toledo ,  Her- 
tog 

(»)  THUAHUf  Likt.  XX.  p.  tfio.  lihu  ZXII.^«(71«  Wil.« 
tlHOHAM  Memoti.  Ltttr.  ZCIZ.  p.  Xit. 
.(«)  Apolog,  tan  Wiltem  I,  ^/.  76. 


,  v^ 


2%      VADERLANDSCHE      XXI.  80»^: 

ftupsIILtog  van^Alva,  Ruy  Gomes  de  Silva,  Gijiaf 
1558,  vanMelica,  Ancboni  Perenoc^  BiiTchop  yan 

*'  -  -  Atrecht^  en  Viglius  van .  Zuichem  van  Ayc- 
ta.  Doch  de.laatfte  werdc^  in  Slagtmaand^^ 
door  ziekte,  genoodzaakt  5  n^af  Bruflël  te 
rug  te  keeren  (y).  Van  den  Fraii(cben  kant'^ 
kwamen  *er,  de  Kardinaal  van  Lotharingen.^ 
Anne  van  Monimeranci,Cpn(label  van  Frank- 
ryk|Jakob  d'Albon  de  S.André^  Maarfchalk 
van  Frankryk  en  Markgraaf  van  Fronfalj^ 
Jean  de  MorviÜers^  Bifu:hop  van  Orleans^ 
en  de  Geheimfchryver  van  Staat ,  Claude  d*Au- 
beipine.  De  Koningin  van  Engeland  zond!i; 
'er  ook  drie  G^magrigden :  en  yan  wege  dea 
Hertoge  van  Savoye ,  verfcheen .  'er  Thomas 
Langusko^  Graaf  van  Stropiana.  De  Her- 
togin van  Lotharingen  en  haar  Zoon  woonden 
de  vredebandeling  ook  by.  Men  floot ,  tér- 
Hond  ,  eenen  ililftand  van  wapenen ,  voor 
veertien  daget> ,  die  naderhand  nog  twee-t 
maal  verlengd  werdt  (^z).  Midlerwyl'^fcheid-^ 
den  de  Legers,  en  werden  gedeeltelyk,  af- 
gedankt, 't  Gene  er  ,  tuflchen  Filips  en 
Henrik ,  te  vereffenen  ftondt ,  fcheen  ^  in  de 
heimelyke  onderhandelingen  9.  reeds  in  zo 
verre  geregeld  te  zyn  ,  dac  'er  maar  twéé 
voomaame  zaaken  overfchooten  ,  bpt  we- 
dergeeven van  Calais  ,  waarop  Engeland 
iderk  drong,  en  de  herdelling  des  Herroga 
van  Savoye.  Men  handelde  nog  over  't  eer- 
fte  punt,  toen  dè  dood  van  Koninginne  Ma- 
ria, de  Vredebandeling  ,  voor  eenigen  tyd, 

deedc 

(y)  VlöLTl  vin  N.  LXIX.  ^  ?t. 

(«j  Du  MONT  Cotpi  Diptom.  Tom.  V.  F*  I.  f,  14  9  Kr^f* 


ML  BóEie:      H  1  S  T  o  R  1  È.       ^9 

deedc  ftaaken.    De  Gezanten  kwamen ,  eerftpiupsut^ 
in  Sprokkelmaand  des  volgenden  jaars,  we-  1559. 

derom  byeen^  te  Chateau  in  Cambrefis.    De * 

Ëngelfchen  flooten  toen  eenafzonderlykVer-» 
drag  met  Koning  Henrik,  die  zigverbondt^  . 
om  Calais^  binnen  agt  jaaren,  wederom  te 
2ullen  geeven,  of  zo  hy  dit  weigerde^  of^ 
knger  dan  naar  behooren  ^  uitftelde  9  vyf« 
honderdduizend  Kroouen  aan  Engeland  te 
zullen  voldoen ,  als  eene  boete  voor  het  uit* 
ftel  of  de  weigering  ;  tefwyl  hy ,  't  zy  de 
boete  betaald  ware  of  niet,  evenwel  eehou- 
de  zou  zyn^  Calais  af  te  fiaan  (^).    Voorts 

kwanl. 
(s)  De  meefie  Fnuifclie  en  andere  Schijven  «de  Ra« 
?iN  iSioYitAs  egt^r  uitgenomen  y  hebben  den  inhoud  vail. 
dit  Verd^g  kwalyk  verhaald,  meldende»'  dat  het  aaii 
Henrib  keur  ftondt,  t>f  Calais  te  tug  te  geeven ,  of  de 
boete  te  voldoen.  Doch  wy  hebben  de  woorden  van 
bet  Verdrag  geVolgd,  dat  men  volkomenft  vindt  |  in  het 
Recueil  de  Frëderic  Lbonard,To91.  H*  p*  527.,  en  uit 
hem,  by  Du  Mont  Corps  Biplomat.  Tom.  V.  P.  L  p^i^ 
31.  doch  dat  egter,  iil  de  plaats,  daar  't  op  aankomt ♦ 
"^erfchiltivan  de  andenzins  feer  gebrekkelyke  uitgaave» 
in  de  Aa^  Publ.  ïingL  Tom.  VL  P*  IV.  p.  70.,  leezen- 
de  Leonard  Qya  quidempcmapetita  ^five  nonfoluta ,  in 
plaats  van  Qua  quidem  poma  petita  ^  Jive  joluta  fit  ^ 
five  non  foluta.  Maar  in  de  eerfte  leézing,  fchuilt  ee* 
ne  blykbaare  fchryf-  of  drukfeil.  De  laatfle  leezingvhidt 

Een  ook ,  in  de  jongfie  uitgaaVe  van  dit  Verdrag»  dooc 
r.  PoRBBs  Publ.  tranfadt ,  oftbe  Q,  Elizabetb.  Vol* 
I.  p.  73.  met  dit  geringe  verfchil  alleen,  dat  meii  daar, 
geen  ^/,  maar  fuerit  leeft.  Wy  konnen  hief  niet  bree- 
der  zyn.  Die  de  £ngelfche  Hiftorie  kent,  weet,  van 
hoe  veel  belang  dit  Verdrag,  ^eóen^  gtrtketid  is.  Wy 
merken  alleenlyk  aan ,  dat  de  Koning  van  Fninkryk  nim* 
iTier  Calais  te  rug  gegeven,  noch  de  bepaalde  boete  be- 
taald heeft,  fchoon  hy,  volgens  het  Vadrag,  In  geval 
van  uitftel  van  het  eerfte ,  tot  beide ,  of  volgens  het  ver* 
baal  der  meefte  Hiftoriefchryveren,  iüall^  geval,  coC 
eetl  van  beide  gehouden  was. 
VI.  Deel.  C 


^      VADERLANDSCHE      iCXLBou. 
nupiULkwain  men  overeen ,  dat  de  Hertog  van  Ss- 
^559^  voye  berfteld  zou  worden,  in  de  bezitting, 
van  hec  grootfte  gedeelte  zyner  Erifondcnv 
zullende  Koning  Henrik,  die  regt]  voorwend- 
de op  hetgancTche  Hertogdom ,  alleenlyk  ee« 
i^e  Plaafifen  blyven  inhouden^  toe  dat  beo 
gefchil,  tuflchen  hem  en  den  Hertog,  in  der 
minne  9  zou  zyn  afgedaan.    Toen  d^ze  twiea 
zwaarigbeden  waren  opgeligt ,  ombrak  'er 
niets  aan  het  fluiten  van  de  Vrede  tuflchea 
Henrik  en  Filips,  't  welk,  op  den  derden  van 
Verdrag  Oasmaand,  gefchiedde.  „  De  Konfaigen  be<^' 
^^^5?*",,  looftlei>elkattderen,denKatholykenGods-# 
Carabre-  9i  d*^^  ^^  zullen  bandhaaven'%  waardoor 
fis.         men,  waarfchynlyk,  de  uitrooijing der  Ket- 
tpryen  verftondt ,    die   toen  reeds  beftemd 
i^bynt  geweeft  te  zyn.     »,  Ook  zouden  zy 
^  het  houden  eener  algemeene  Kerkverga- 
3,  derince  helpen  bevorderen.    Wyders  zou- 
„  den  de  wederzydfche  Onderdaanen,  vre- 
„  diglyk  èn  vryelyk,   met  eikanderen  kon-» 
y,  nen  handelen,  en  de  Plaatfen,  die  de  een 
,,  van  den  anderen  gewonnen  hadt,  zou  men 
„  eikanderen  wederom  moeten  afftaan."  De 
overige  punten  betroffen  de  Nederlanden  niet; 
een  alleen  ui^enomen,waarby  een  Huwelyk 
Werdt  geflooten  tuflchen 'Filips  en  Elizabec, 
Dogter  van  Koning  Henrik  (a).  Ten  zelfden 
dage,  werden,  by  een  byzonder  Verdrag,, 
verfcheiden'  Nederlandfche  en  andere  Hee- 
Willem    ^^^ »  5^  '^  '^^it  hunner  verlooren*  of  onthou- 
van  Nas-  den'  goederjen ,  berfteld.  Willem  van  Naflau 
fauhcr-^  bekwam,  onder  anderen,  nu  eerft  zyn  Prins- 
Prins-^'^^"^  Oranje,  waarvan  hy,  tot  hiertoe,  ver- 
dom o-  ft^k^n  geweeft  was  (A).  Hy, 

nnic>  ("*)  no  MONT  Gorps  Dipiom.  T*m^  V.  P,  I.  p.  i4« 

«"J'?-  ^^j  Dy  ^Q„  coipi  Diplom.  Têm.  V.  F.  I.  f.  44* 


Hy^  de  Hertog  tan  Alva^  de  Hertog^  van  f^^IIL 
Aaifctaot  ^ft  de  GraaC  vmi  J&gmoiid  crokken,  .1559. 
kort  hierna^  als  gyzéhats,  na*r  Frankryk  ^  "g^"* 
daar  zf  faleeven^  ebt  dac  Filipb.,  na  Hewik^  Hy  ont- 
de  genbflien'  PJtttfen  geruimd  Imdt.   En  ceiv  dekt  den 
l¥yl  Oranje  hier  mee  dén- Koning  in  #en^er^^^g^^ 
meenzaam  gefprek  gerukt  was^  oncdekferik  enFi' 
fay^  gevallig^  dencoei^^^  om^  met  geiD0e«  ups  tegen 
goedvinden,  de  Kettery  te  dempen ,   Mraarde  Ket- 
over  Mol  toen  al  handelde,  fcboon  de  Prins ^^^ 
^er  nog  niets  van  vernomen  hadt*    Hy  he«i& 
floderlKnd  verklaard^  dac  hy,  hi  dien  tyd,    .    . 
reeds  yoemaniydeezen  aanOig  oegen  te  giiatf, 
«tt  de  Spanjoards,  die  denzdven  flonden  uk 
te  voeren,  ten  knde  wc  8e  doen  vertcekr 
keii(ir> 

De  ondertrouw  van  FiUps  mee  ËlizabecHuwelyli 
'vv«rdt,  iqp.volmagt ,  doot  den  Henog  vati^  ^** 
AWa  ,  *van  '  *s  Konings  wege,  .  voltrokkScn.  "^* 
Doch  de;  vreugde  hierover  werdt  gefioord^ 
door  den  ootydigen  dodd  vaa  Koning  thsti^ 
rik,  die, 'door  den  Graave  van  Montgoft* 
meri,  01  eenileekfpei^  by  ongeluk,  in  *c 
regter  oog  gekwetfl  zymfey  fatnnen  weinige    . 
dagen,  op  oen  tienden  van  Hooimaand,  aan 
de  woodie,  overleedc     Voor  zynen  dood  ^ 
deedt  by  hec  Huw!sl^  voltrekken  van  den 
Hercbge  van  Savoye  met  Margareet,  zyne 
Zutter,*  wdk  ook  te  Chaceau  in  Gambrefis 
befloocen  waS'Cii).  Zyn  ottliteZoon,jPr^M» 
fois  de  IL  volgde  hem  op. 

Omorenc  deeaen  cydi,  overleedt  ook'MBfP^^<*d* 


^^  honder 


(c)  Apolo^.  VM  Willem  I.  p.  77* 
(i)  Damiu.  Ttm.  VUI.  p.  xs»«  251* 

Ca 


35     VADERLASDSCHE      XXLBóóc: 

^,„l.xlrtiliaan  v^  Bourgondie ,   Heer  van  Bc- 

7k<q  veren   en  Markgraaf  van  Veere  en  Vliffin- 

-    ■    -gén  Ce)j  die  'c  Stadhouderfchap  van  Hol- 

ftSlT"  land,  Zeeland  en  Utrecht,   federt  het  jaar 

1547 ,  bekleedt  hadt.  Hy  liet  geèneKinderen 

m;doch  zo  zwaare  (chalden,  dat  ;;yn  boedel 

tif^t  den  voet  geftooten,  en  aan  de  fchuid-* 

eifchè^?  overgegeven  werdt     Hoe  't  met 

het  MairkgrajtfTdfap  van  Veere  en  VMn- 

•  'gen  afliep,  zal,  in  't  vervolg  deezerHiflo- 

ïie,  gemeld  worden. 

XII.    r   Eer,'  in  ^t  voorleeden  jaar,  de  Vredehan* 

Fiiips'    nteling  tnet  Ftankryk,   openlyk^  begonnen 

vordert   .^^^  hadc  de  Konihg- den  algemeenfen  Staa- 

'''Xn."«^''*«  Oögftmaand,  .te  Atrecht,  befch^ec^ 

dffdften  ven,  wederom  eenen  honderdften  en  eenea 

én  vyf.    vyftigften  Penning  doen  afvordewn  ^/),  of 

tigften    ;jn  plaatfe   derzelven,  eqne  zekere  fomme 

Peoning.  g^j^^  benevens  een'  nieuwen  Impod  op  *c 

2öut  en  den  dubbelen  Impoft.  op  de  Wynen , 

voor  vier  jaaren«    Doch  de  Staaten  konden 

niet  bewoogen  worden  ^  om  'er  in.te.bewil* 

ligen:  te  minder 'nog,  na  dat  de  Vredehan? 

*  deling  in  *t  openbaar  was  aangevangen.  De 
Koning  fchreef  Brieven  aan  die  van  Holknd, 
waarby  by  zyn  ongenoegen  over  hunne  wei-^ 

fering  te  kennen  ^f  (g).  Doch  't  mögtniet 
aaten. .  De  Staaten  van  Holland  kwamen 
te  noode,  tot  het  bewilligen  in  bekftingen, 
waardoor  hun  coeneemend  vermogen  ten 
Hove  kenlyk  worden  moeft ,  gelyk  waren 
een  honderdfte  en  vyftjgfte  Penning;  of  waar 

door 

C«)  SUFf  BID.  PXTRI  App.  étd  BXHAM  P.  29«« 
(f)  RefoL  Holl.  li  Sipt.  isst.  W.  41.  '^     ■ 
(l)  BLcfol.  H*1U  I  Fikr.  isi9.  hl  f. 


XXL  Bówc-       HISTORIE^      J7 

döor  de  Koophandel  en  Viflcbery  gedrukt  PiuNin» 
werden ^  gelyk,door  een'  Impoftop  deWy- 1559. 
nen  en  het  Zout,  gefchiedde.    Zy  bewoor    : 
gen  dan  den  Hertog  van  Savoye ,  door  een 
gefchenk  van  tienduizend  guldens  (h)^  om 
by  dën  Koning  te  bewerken ,  dat  dezelve 
2ig  9  met  eene  bepaalde  fomme  9  in  de  plaats 
van  *t  geeifchce ,  genoegen  liet.    Ook  ftondt  S  ta  at  'er 
Filips,  eerlang,  af  van  zynen  eifch  9  mids^"^ 
.hem    tweehpnderdenvyftigduizend    guldens 
werden  op^ebragc ,  waarin  de  Scaaten ,  in 
Grasmaand  ,  fchynen  te  hebben  bewilligd 
(/).    Doch  ten  zelfden  tyde,  deedt  hy  nog 
eene    Bede  van  honderdenvyfentwintigdul-' 
zend  guldens ;  van  de  algemeene  Scaaten  ^ 
daar  benevens ,  vorderende  voorbetaaling , 
op  rekening  van  ^t  gene  reeds  ingewilligd    . 
was,   ter  fomme  van  eenhonderda^cenvyf- 
tigduizend  guldens.    En  zo  dra  hadden  die 
van  Holland  in  *t  een  en  't  ander  niet  bewil* 
ligd  (it),  of  Filips  deedt  hun,  in  Zomer- 
maand, verzoeken,  om  vyfdenduizend  gul* 
dens  jaarlykfche  Renten  voor  hem  te  verzer 
gelen,  op  dat  hy,  met  de  pennhigen,  die 
hiervan  komen  zouden,  een  gedeelte  der  ag* 
terftallen  aan  't  Krygsvolk  zou  konnen  af- 
becaalen.    Doch  ik  vfaid  niet,  datdeStaa* 
ten  hem  hierin  te  willé  geWeeft  zyn ,  fchoon 
'er,  nog  tot  in  Wynmaand  des  jaars  1560, 
op  werdt  aangedrongen  (/).  1 

Filips  was  nu  y  vier  jaaren  agcereen,  in    xiir. 


38      VADERLANDSCHE      XXI.BteKt 
BLwHI*d«  Nederliöden  geweeft,  zouckr  nog  gele« 
I559«  genheid  gelttd  te  hebben,  om  naar  Spanje 
Ssiaktzig  wer  ic  fteeken,  en  bezit  te  neemen  van  het; 
gereed     Ryk,  aan  hem  afgeftaan;  alwaar  ook  de  toe- 
tot de     fl^ci  der  zaaken  van  ftaat  en  oorloge  beide 
^*^-°^ryne  tegenwoordigheid  vorderde.  De  oorlog 
^P"^^^'    met  Fwnkryk  hadt  hem,  tot  hiertoe,  belet^ 
deeze  reize  te  doen ;  doch  de  Vrede  was  zo 
dra  niet  getroffen,  of  hy  befloot,  zig  gereed 
te  maaken  om  de  Nederlanden  te  verlaaten, 
na  dat  hy ,  vooraf,  de  vereifchte  prde  pp  de 
Regeering  zou  hebben  gefteld. 
Stek  oTr      De  Hertog  van  Savoye,  door  de  Vred^ 
^e  op  de  en  door.  zyn  Huwelyk  met  de  Zufter  vaq 
Reg^   Henrik  den  II,  in  ftaat  gefteld  zynde,  om 
nSÏ'  ^^^^  ^  neemen  van  zyne  meefte  goederen^ 
jbn4co.    hadt  zig  ontflaagen  van  de  Landvoögdye  der 
Nederlanden :  welke  waardigheid ,  in  de  eer  * 
fte  plaats  ,  door  een  Perfonaadje  van  ge- 
noegzaame  agtfaaarheid<^  moeft  worden  verr 
▼uld..  Het  Jtadhoudêrfchap .  van  Holland  ^ 
Zeeland  en  Utrecht  was  ook  open,  door  het 
nffterven  van  den  Hpere  van  fieveren.    OoI( 
ftonden,  thans,  de  Stadhouderfchappen  van 
verfcheiden*  andere  Landen  te  begeeven  (»)• 
Daarenboven,  moeften  de  drie  Raaden  van 
Regeeringê,  de  Raad  van  Staate,  de  geheu 
me  ULaad  en  de  Raad  der  Geldi^iddèlen ,  hnr 
merg  de  eerfte  van  de  drie,  van  eenlge  niea- 
we  Leden  worden  voorzien,    ^n  zo  veel* 
•         gewigtige    bezighe^len    vertraagden  ^^  Kor 
t/hr&t    ^^S^  vertrek  eenige  maanden, 
ïeJU^r-     'f  ?Wk  dpr  (Q^per-Ï^andvoogdye  weidt 


{m)  nn^nk  Pf€.  t  L^f.  i.  ^  n» 


mft 


"N 


XXL  Boisfc       HISTORIE.      39 

iterft  afgedaaou    *c  Volk  zou  gaarne  Oranje  Fiuf^iir. 
of  Egmond  veriLooreii  hebben  gezien  toe  1559. 
deeze  waardigheid*    Doch  Filips  hadt  gee-togin  Wn 
Ma  zin  ^  om  de  Regeering  des  gamfghenParma» 
Lands  te  vertrouwen  aan  Heerent  die  zpw^rdt 
fldiep  in  •s  volks  gunft  Honden.    Ook  zou  de  ^*"f ;,, 
verheffing  van  einen  hunner  de  afgunft  des ''''''^^''* 
sandereti  te  zeer  oncfleken  hebben.    Keiz^ 
Ferdinand  zelf  ftoadt  tiaar  deeze  eer^  Yoor 
^ynen  Zoon,  den  Aarcshertog  Maximüiaan. 
De  Koning,  die,  om  de  afgwift  en  kuipery 
te  beletten,  rfg  verluiden  Uec,  dat  hy  zy- 
4ien  eigen  Zoon,  Prins  Karel,  veelligt,  tot 
Landvoogd  zou  aanftellen,  felieen,  eenen 
tyd  lang,  in  twy&l  te  (laan,  tullcfaen  twee 
Hertoginnen,  van  Lotharingen  en  van  Par- 
ma.  De  eerfte  was  's  Konhigs  Nifft ,  de  twee* 
de  zyne  baftaard  Zufter.     De  nert<!^  vlti 
Alva  en  de  Biflchop  van  Atrecht  begunftig- 
den  de  laacfte.    De  Prins  van  Oranje  en  de 
Graaf  van  Egmond  verklaarden  zig  voor  dlfe 
eerile.    Mm  wil  zelfs,  dat  Oranje,  wleQs 
Gemaalin,  Anna  van  Buuren,  in  't  voófgaaii- 
de  jaar  (3) ,  overieeden  was,  na  dbt  zy  hem 
eenen  Zoon  en  eene  Dogter  gebaard  hadt, 
Dorotbea^  Dogter  der  Hertogttye  véfi  Lot- 
hstfingen,  een  Huwelyk  verzogt  hebbende, 
haare  verheffing  zogt  te  vorderen,  om  zyn 
verzoek  te  meer  ingang  te  doen  vinden,  eh 
zyn  gezag,  in  de  Nederlanden,  te  beter  të 
veftigen  («).  Doch  Filips,  bewoogen  door 
Alva  («),.  verklaarde  zig,  eerlang,  voor  Mar- 

GA- 
(n)  BawnyoGLio  Verhaalb.  II.  Buk^  I.  Htêfdf.  hL  5t« 

{•)  BUROOND.  At^f.  I.  p.  Uy   17»  ft. 

(3)  Den  vierentwiotigfteii  van  Lenteaaand  1558» 
C4 


40     VADKRLANDSCHE       XXI.  Boek, 

rum  in.  GAMT ,  Hertoginne  van  Parma ,  die  de  Lanck- 
1559.  voogdy  in  Oogftmaand  aanvaardde  (>),  ett 
.-     •  •   haaren  Gemaal,  den  Hertog  Odtaoio  Farne^ 
ze  ^  die  haar  berwaards  verzeld  hadi,  eer* 
lang,  naar  Icalie,  liet  ce  rug  keeren. 
j^  g^       êelyk,  onder  de  Regeering  van  Karelden 
wooniy-  V^  reeds  drie  Raaden  \  Land  hadden  helpen 
kedrie    beftieren;  zo  bleeven  deeze  zelfde  Raadea 
worden   ^^^  tegenwoordig  in  't  bewind:  't  welk  wy 
haar  toe-  te  noodiger  agten  aan  te  merken  9  om  dat 
{evo^gcU  de  meefte  Nederlaodfbbe  Schryvers  't  fiuk 
zo  verhaalen,  als  of  deeze  Raaden,  of  ten 
minde  de  Raad  van  Staate,  nu  voor  't  eerit 
De  Rtad  werden  opgeregt.  De  Raad  van  Staate,  wel- 
vai)  Soa- eer  gemagtigd ,  over  zaaken  van  vrede  en 
tCt         oorlog,  en  al  wat  de  béfoherming  en  veilig* 
'heid  der  Landen  betrof»  was,  federt  dat  Fi* 
lips  de  Regeering  aanvaard  hadt,  den  klem 
des  gezags  kwyt  geweeft,  welken  de  Ko- 
ning geheellyk  aan  zig  getrokken  hadt.    Nu 
'herfteld^  by  deezen  Raad  op  den  ouden  voet 
(^),  benoemende,  tot  ge woonlyke  Raaden^ 
den  BüTchop  van  Atrecht,  den  Pdns  van  O- 
ranje,  den  Graaf  van  Egmond^  Fiiips  van 
Stavele,  Heere  van  Glaion,  Karel,  Baron 
vaa  Barlaiipont,  Preiident  van  den  Raad  der 
Geldmiddelen  en  Viglius  van  Zuichem  van 
Aytta,  Prefident.  van  den  geheimen  Raad» 
De  Vliesridders,  de  Leden  der  twee  andere 
Raaden  en  die  van  den  grpoten  RaadteMeci- 
helen,  dieinRegtszaaken  met  die  van.  den  g^ 
helmen  R444  onderling  verftand  plagten  te 

8)  STBAOA  /)#(.  I.  lAhf.  I.  p*  ^% 


3)^  ^Um^c 


XXI.BOEK.       HISTORIE.      41 

houden,  kreegen,  gelyk  van  ouds,  ookwe-Fojptin: 
derotn  toegang  tot  den  Raad  van  Scaace,  1559. 
mids,  vooraf,  daartoe  befchreeven  zynde^ 
door  de  Landvoogdeflè  (r}.  Oranje,  die^ 
te  vooren  ,  zyne  Kaadsplaats  hadt  nederge* 
legd,  om  dat  hem  't  aanzien  des  Biflchops 
nran  Atrecht  in  den  weg  was,  liet  zig  nu^ 
niet  dan  met  moeite,  beweegen,  omdezel^ 
ve ,  op  nieuws  te  aanvaarden  (ƒ}• 

De  geheime  Raad,  die  brieven  van  vry-Dege- 
dóm  en  vergiffenis  verleende  ^  en  op  wetten  ^^^i™® 
en  burgerlyke  orde  op2igt  hadt,  en  de  R^ad^^^, 
der  Geldmiddelen,  welken  't  bewind  over  der  Geld- 
de  Vorftelyke  Domeinen  en  Inkomften  wasmidde- 
aanvertrouwd ,  waren,  reeds  te  vooren,  op^^"- 
eenen  vallen  voet,  gebragt  (/).    De  by^Stadhou- 
zondere  Landfchappen  werden ,  vervolgens ,  ^^  ov^ 
van  Stadhouders  voorzien.  Lamoraal ,  Graaf^®  ^7' 
van  Egmond,  werdt  Stadhouder  over  Vlaan-L^d!'* 
deren  en  Artois;  Willem  van  NAssAU,fchappeo 
Prins  van  Oranje,  over  Holland, Zee^gefteid. 
rand,  Un-echt,  Weftftiesland,  Voome  enJJ^""^ 
denBriele  (4)»  waarby,  in  't  volgende  J^v^q^^^^ 
het   Graaffchap    van    Bourgondie  gevoegd  wordt  * 
werdt,  hoewel  hy,  federt,  verklaard  heeft, Stadhoq^ 
van  dit  laatfte  nimmer  eenig  voordeel  tej'^j.^^ 
hebben  getrokken  (u).  Joan  van  Lijjne ,  Graaf^eij^^  • 

vaifenU- 

oecbu 
(r)  ^  HoptsBVsMemoiial  des  lYopbl.  l/i Anal.  Ztlg.Têm. 

II.  P.  IL  p.  it. 

'    (i)  Vcxantir.  h  909  Aatk.  Stnkk.  T.  Detl,  hU  4* 
(t)  J.  HOPPERUS  Mematial  des  TtonbL  in  Anal*  ^t\g.  T««i. 

II.  P.  IL  ^.  IS. 

(4)  Zyn  Ladbrief  was ,  -in  ^  Franrcb »  opgefidd ,  ^  , 
dftQ  liegenden  van  Oogftmtand  deeses  jaars  1559,  ge< 
Jliaj^kQnd.  Zie  Reptrt.  J4r  Plak.  van  H$Uan4M*9^ 
C5 


H^      TADERLANDSCHE      XXi.BMsC. 

fkuMllL  van  Arembei]^9  ^^rdc  Stadhouder  over  ¥rké% 
iggp.  had  9  Overyuely  Groni^gfn  en  LïDgen;  Ktr 

^'"■"^ —  xcl  vm  Brbneü  «  Giaaf  vftn  Megeo ,  over 
Ctlóffchai  en  Zucfen ;  Piecer  £nft.  Graaf 
^ran  Mtnsfeld ,  over  l^iucemburg  ;  joan , 
Ckaftf  vam  Ooftfriesland;  over  Limburg  (9)^ 
Joan»  Markgraaf  van  Bergen,  over  Hene- 
gouwen ,  Valenchyn  en  Chateau  in  Cambre- 
fis:  hy  werdc,  in  *c  volgende  jaar ,  ook  Bal- 
juw van  Henegouwen  f  na  *c  affterven  van 
Jan  van  Lannoi^  Heere  van'MoIembais,  die 
dit  Ampc  e^rft  bekleed  hadc  (w).  Voorts 
werdc  de  Baron  van  Barlaimonc,  Stadhou- 
der over  Namen ;  Joan  van  Mommeranci , 
Heer  van  Courieres ,  over  RyOèl ,  Douai 
en  Orchies  ,  en  Floris  van  Mommeranci , 
Baron  van  Montigni  en  Broeder  des  Graa* 
ven  van  Hoomé  ,  over  Doornik  en  het 
Doomikfche*  Alle  dee«e  Heeren  waren 
Bidders  van  'c  Gulden- vlies»  en  badden,  elk 
in  zyne  Landftreek ,  niet  flegts  'c  bewind  o^ 
ver  't  Krygsvolk  en  de  burgerlyke  Regee- 
rmg;  maar  ook,  nevens  de  Provinciaale  Ge- 
regcshoven  ,  over  de  oe&ninse  des  Regts; 
behahren  alleenlyk  in  Vlaanderen,  alwaar 
de  Stadhouder  geen  zeggen  in  Regtstaaken 
te  hebben  plagt.  Voorts  w^dt,  over.Braf- 
fatnt,  alwaar  de  Landvoogdes  zig  ophieldt, 
seen  by^ondere  Stadhouder  gelleld,  alzo*c 
bewind  over  dit  Landfchap,  van  ouds,  aan 
de  Opperlandvoogden  plagt  toevertrouwd  te 
worden  (jc). 

Som-» 

(v)  StrADA  Dee.  f.  Lihr,  I.  p.  }2, 

i»)  V4N  DA»  HASR  loit.  TUlWtlC.  Lih^  U  Céf.  V«  p*  >!• 

(#)  Hortsavi  Uuf.  i.  Ck.  h  p.  n • 


JKÖ-Bmi.      «  I  S  tori  e,        4« 

Sommigea  wille»,  dat  de  Prins  van  0-nupgm 
fanje  tig  het  Scadhouderichap  over  V|aan-  1550. 
deren  hwt  toegelegd  f  doch  dat  de  Koning  ■  ^  - 
Item  HpUand ,  Zeeland  en  Utrecht ,  toeo 
faerkelyk  minder  vap  vermogen,  liever  hadt 
wUlen  toevertrouwen  (y).  De  Prizis  zelf 
heeft  ^;ter,  naderhand,  te  Ij^ennen  gege* 
ven,  dat  h^m.het  Stadhpyderfchap,  90  we} 
als  verfcheiden*  andere  waardigheden,  in- 
gevolge der  begeerte  van  Keizer  Karel ,  i* 
ppgedraagen  geworden  (z),  Zy,  die,  voor 
eenigis  jaarea ,  gaarne  zoudeii  hebbeq  ger 
^eo,  dat  de  vreemdelingen,  ip.  Holland  , 
ook  vaq  het  Siadhoi|d(?richap,  zo  wel  aJ^ 
van  aadere  Ampten,  waren  uitgeilooten  ge- 
iveeft  C^);  namen  egter  fi^enoegen  in  de  ver* 
heffing  van  Oranje  tot  deeze  waardigheid; 
fdzo  hy  wel,  te  Dillenburg,  ia'tGra^i^hap 
Naflau,  gebooren  wasv  doch,  van  jongs  op, 
in  de  Nederlanden  verkeerd  hadt;  als  Heer 
yan  Breda,  eenige  goederea  in  Holland  be- 
zat, en  aU  Voogd  over  zynen  Jongen  Zocö, 
Filips  Willem ,  ook  't  bewind,  hadt ,  over  wexr  , 
fcbeiden'  goederen  in  Holland  en  in  Zee^ 
land,  deezet},  door  jsyne  Moeder,  de  Gn^r 
vinne  yi^n  Bquien,  nagelaaten  (Jk^^  \Ge^ 
ilagt  van  Naflau  hadt  pok,  te  vooren ,  ovei 
Gelderland  geregeerd,  en  ^lelfs  de  I^eizerr 
)yke  Kroon  gedraagen;  al  het  welke  tewege 
)>ragt,  dac  mea  aig  qiet  's  Priafen^  Scadhou- 
iclia|)  yer^rd  !)ieldt.  Pat  d^  ppba)3gers  der 

ïiiel;- 

(y)  By  HQOVt  I.  Mêêt^  *<•  ?«» 
in.)  Applog.  bk  ;»• 

{h^  Teftsm.  d'Anne  d'Egm^t  i4n$  U  SbppU  4#  CQipi  Di* 
f]Q^.  T#jpp,  UU  e.  If/.  i|#. 


'44      VADERLANDSCHE     XXL  Boek; 

fiLffsIII.  nieuwe  Leere  zig  oofc  reeds  iet  goeds  iran 
•  1559.  *s  Prinfen  Regeering  beloofd  hebben,  om 
*'  dat  zyn  Vader,  Graaf  Willem  van  Nal&u, 

en  zyne  Broeders  der  Lucherfche  Leere  wa- 
ren toegedaan,  is  ten  hoogfte  waarfcbyn- 
lyk,  onaangezien  de  Prins  zelf  openbaare 
belydenis  deedt  van  den  Roomfch-i^tholy- 
ken  Godsdienft  ^r). 

Het  Stadhouderfchap  van  Gelderland  enf 
Zutfen  was,  eenen  tyd  lanc,  by  voorraad, 
bekleed  geweeft ,  door  den  Graave  van 
Hoome  (d) ,  die  *t  gaarne  hadt  willen  be- 
höudert.  Doch  de  BiflTchop  van  An-echtwift 
te  wege  te  brengen ,  dat  het  den  Graave  van 
Megen  Werdt  opgedraagen  (tf).  Filips  oor* 
deelde,  naar  *t  fcbynt,  dat  Hoome  zig,  met 
de  waardigheid  van  Admiraal  der  Neder* 
landfche  'zeemagt ,  waarin  by  bevelKgd 
werdt,  behoorde  te  vrede  te  houden. 
Kiygs-  P^  gewoohlyke  Krygsmagt,  die,  in  dd 
Bwgt..  Nederlanden,  federt  den  tyd  vjm  Hertog 
Karel  van  Bourgondie,  op  de  been  gehou- 
den was,  beftondt  uit  de  Benden  van  Urdon'- 
nantien^  welken  Karel  de  V,irt  't  jaar  1547» 
öp  drieduizend  paarden  gebragt  hadt  (/j» 
Doch  zy  waren  thans  niet  voltallig  (g),  Fi- 
lips poogde  dezelven ,  voor  zyn  vertrek,  op 
het  vx)orig  getal  te  brengen:  maar  'c  geluk* 

IQ 

f  O  STKADA  Dêu  I.  LiVf.  IL  f.  ^.  Likt.  m.p.U7.Ukr. 

av.  p,  i6f. 

(d)  Veniitw.  vta  Hooxae  i/«  7*  ^7  ^on  Auth.  scokit.  r. 
0««/f  ^/*  50. 

(•)  BUBGUND.  Lihr.  I.  ^.  M.  VAN  VÊM  MAIA  Init.ToiBVlt» 
Likr,  I.  Csp.  V.  p.99^' 

(f)  STBADA  Dr«.  I.  Likr.  L  p.  S4«  GUICCIARO.  Beffhl.  4m 

lli  BUBQUIID.  Lih.  U  ^  lix 


xxr/BoÊit:    ff  I  s  T  o  r  i  è/    4^ 

tè  nier.     Hy  verdeeldere  egter  in' veertien pr^jjij^ 
Benden,    over  welken  de  bovengenoemde  jecg  ' 
SWidhouders  '^  ukgeïronjeri  den  Graav^  van  -       ■' 
OöftfHesIarid  €«f  dtfh  Höere  variCdurrieres; 
en  daarenboven   Filips  van   Groi,  Hertog 
van  Aarfchot,  Antöflt  van  Lalaing  ;  Graaf 
tatf  Hoogftraaten,   Maximiliaan-  de  Hén^ 
nin,  Graaf  van  Boffu,  Joan  van  Crói,  Graaf 
van  Roeux,  eri  Hetirik,  Heer  van  Bf  edero- 
de, allen,  bebalve  4eti  laatftetï ,  Ridders 
van  't  Gulden-viTe^;  V  bevel  baddeiK    Men 
phgt  zig  van  deeze  benden,  in  ometm^B 
toevallen,  te  bedienen  (k\    Vooits  was  et 
nog  eenfg  Duitfch  voetvolk  in  dtenft,  'twelk 
Filips  gaanfe  betaald  en  afgedankt  zag.    Ee- 
nige  benden  Land»aoen  gaf  hy  w>or,  in 
dlenft  te  willen  honden ,  mids  de '  Staaten 
voor   derzelver   becaalinge    zorgden.     Een 
getal  van  drie-  of  vierdutitend  Spanjaarden  j 
meéft  in  't  voorleeden  -  jaar  (5) ,  herwaards 
gevoerd , '  lag,  daarenboven ,  op  de  grenzen 
in  bezetting  (/>    Wat  de  Koning^  mèt  dir 
Krygsvolk  voorhadt ,    zullen   wy  terftand 
zien.   .    .  '       .  /  :    . 

De  Regeering^  dusop  eeneh  geregelden    xiv. 
voet  gebnigt  zyndé,  was  Filips  bedagt  om^<>gnner- 
dezelve  te  doen .  dienen  tot  bevordering  van  p/?  ^^ 
zyne  oogmerken,  het  verkrygen  en  hand-.  ^*^^ 

haa- 

O)  THUANU»  Li^'  XXIIL  T#».  I.'^.  701.   C,  Bdit.  i<»o. 

(5)  Uil  eciten  qorfRrongkelyken  Brief,  den  zesden  van 
Oogmnaand  des  jaars  1558,  uic  Antwerpen ,  gefchree- 
ven,  is  my  gebleeken,  dar  *er,  weinige  dagen  te  voe- 
ren, tweeduizend  Sp^jaards,  te  fchepe»  uit  Siskaai* 
je,  in  Vlaanderea  waren  aangekomen. 


4^      VADEHLANÖSCffE     X£L  Bdftt, 

liu«Ilthaav«i  van  een  onbepaald  geag  over  éi 
'1559.  Landjaacep,  en  het  verdelgen  der  Kecctf- 
"  lye,  dat  *et  den  weg  50€ï  baaneü  moeft.  Hf 
pleegd?  <^er  alles  raad  mee  den  Biiichop  vaa 
Acrecbc^.c^  wiena  aanhouden,  hy  ?w$Pi^ 
lus  den  IV»  fteTk  drong,  tot  hec  hervrnra 
der  Kerkvergaderingé  van  Trenttf,  alwaar  dfi 
ftieuwe  Leer  veroordeeld,  en  eene  nieMW9 
ibori  van  Hervormiog  vaftgefteld  ureedti 
De  befii^ten  deejzer  Kerkvergadertoge  zog^ 
ky^  hiejr  jCe  Linde,  iH  te . Voeren,  ttteg^fi 
de  Kettera  te  doen  geklem  Doch  om  bierfii 
te  flaigen,  was  by,  iedert  eenden  cyd,  cê 
raade  goorde»,  *t  getal  der  Bi&hoppen  ia 
de  Nederlanden  te  vermeerderen,  en  dezelr 
ven  opk  deel  aan  de  Regeering' en  aitdng  en 
^  de  Scaaisvei^deringen  te .  jdoen  hebbem 
FranciskM  Sonniua,  van  wien  wy  ki  't  voor* 
gaande  Boek  hebben  gewaagd ,  was,  om  dk 
werk  te  bevorderen , .  reeds,  te  voooeti ,  naar 
Rome  a%ezonden  (^)»  En  op  dat  de  Raad 
Yan  Snutoe  niets  tegen  ^s  Koninga  oogmerk 
20U  koonea  befluiten  »  hadc  de  Landyoogr 
des  volmagt,  om  't  raadpleegen  ter  gewoo- 
'  ner  verga^ring  na  te  laaten,  en  alleen  by 
zig  aelve ,  met  agtenaad  vmt  den*  BiflTchop 
van  Atrecht,  Badaimont  en  Viglius,  beiUih 
te  neemen  (/).  Sommigen  melden,  datMafr' 
gareet  alleen  gehouden  was ,  den  Biflchop 
te  hooren  (m).  Anderen,  dat  zy  niet  dan 
met  de  meerderheid  van  alle  de  Leden  des 
Raads  mogt  befluiten  (n^.    Doch  ik  maak, 

in 

(k)  BüRQüNO.  Lihr.  I.  p,  it, 
(i)  STRAD i^Ofc.  I.  Bihr,  I.  f.  SU 
(m)  BUAQUND.  Livr^  h  ^  a^ 
in)  MKTaEEH  U  Btêka  /•  »1« 


XXL  fiou.        HIStORIE.      ^f 

JD  die  geval  ^  den  meeften  flaat  €p  't  genef^si^üffib 
ik  uit  Strada  beb  aangehaald,  die  ysjbl  \  ger  15594 

He  de  Landvix^e^  betrof  9  uit  baare  eigen'  — ^ 

Papieren,  betec  das.  lemant  andefs^  fchynt' 
onderngc  geweelt  te  rpu  Oofc  mddc.  hy  , 
dat  de  agternaad  met  den  Bi&bopr,  Barlai« 
83ont  en  Vig^ua  Cgnfulta  genoemd  werdié 
Door  middel  taa  deezen  agcerraad  m.,  Icoo 
Filips  *t  gezag  des  Raads  van  Scaatr  tot  zj^ 
ae  oogmerken  doen  dienen*. 

De  BiflTchop^  van  Aorecht  voorzag  egter^iijl^  ^ 
vrd,  dat  het  uictooijen  dec  Ketteren  en  hct^^f 
handhaaven.  vaa  een  onbepaald  gebied^  °i^(bhe  " 
zonder  magt  van Krygsvolk,.  dat  den  Koning Knegcen 
genegen  was,  zou  kcmnen  gefchieden.  Hieiyia'tLaQ<l 
om  oordeelde  hy,  dat  de  <£rle<»  of  vierduizend  5?  ^^^ 
Spanjaanlen,  van  welkaaii^  boven  gewaagd   ^^^ 
hebben 9  by  voorraad,  in  't  Land  gelaaten 
moeften  worden,  op  dat  men.  'er  zig,  dea 
noods,  van  zou  konnen  bedienen  (a).    Ën 
de  Koning,  dien  by  's  voorfloeg,  vondc  'ev 
cerftond  fmaak  in,  tevens  nogcan»  befluiteni- 
de,  't  opperbevel  over  dit  Kiygsvolk  Oran* 
je  en  Egmond,  welken  by  't  volk  bemind 
waren;  doch  onder  welken  Juliaan  Romen 
^n  jMn  de  Mendoza.^  Spanjaarden ,  bewind 
voeren  zouden  (^),  aan  te  bieden;  die 't  eg- 
ter  grootmoediglyk  van  de  band  weezen  (jf). 
Filips V  desonaangezien,  bevroedende,  van 
hoe  veel  belang  het  vQor  hem  ware,  daczynt 

Span- 

(«)  Vccaotw.  ybh  Willem  I.  ly  Bob  ^ttth.»  Stukk.  I.  Dul^ 
*'•  5.  ' 

(^)  r.  B.  DB TAtsit  Commcnt.  Lih.l.  >« Ahal. Bel;. Tsmi» 
U.  P.  II.  p  fis 

(f  j  Hooyx  l*  Muk^  kin  BI*    Grotii  Aanal.  Z.  p.  it. 


4S      VADERLANDSCHE     XKI.  Bdte/ 

IÏUP8 III.  Spanjaarden  in  de  Nederlanden  bleeven,  was 
igrr^/ niet  van  zins  dezelven  te  laacen  vertrekkea» 

^T Doch  eenige  Heeren  ,  ziende ,  dat  men 

genhkr  't,  met  het  aanhpuden  vail  ^t  rreemd  Krygs- 
over.      volk,  toegelegd  badt,  op  het  ftyven  der 
zulken,  die  de  Plakaaten  tegen  de  Ketters , 
ten    ftrengfle ,  wilden  uitgevoerd  hebben  4 
podgden  verfcheiden'  aanzienlyke  Leden  der 
byzondere  Staaren  te  beweegen ,  om ,  by  een 
emftig  verzoekfchrift ,  op"  het  vertrek  dei 
vreemde  Knegten,  aan  te  houden.  De  Prins 
van  Oranje  heeft,  naderhand,  verklaard,  dar 
hy ,  omtrent  deezeh  tyd  ,  tot  dien  einde  ^ 
voorbedagtelyk ,  uit  Frankryk ,  was  over-, 
gekomen  (r^.    Ook  was  elk  ingenomen  te- 
gen de  vreemde  Knegteü ,  die,  veelligt  wil- 
lens onbetaald  gelaaten  ,    op  dat  menze  zó 
ligt  niet  zou  konnen  afdanken,  terwyl  men 
Landzaaten  voldaan  en  afgedankt  hadt,  \ 
platte  land  niet  alleen,  maar  zelfs  fommigd 
Steden,  gelyk  Diedenhoven  en  Marienbnrg^ 
beroofd  en  ontvolkt  hadden  (j>    Nog  wa$ 
'er  een   andere  kommer  ontftaan  by  veelen. 
Men  was  bedugt,  dat  de  Raad  van  Staate^ 
in  welken ,  de  Bifichop  van  Atrecht  reeds 
ongaarne  gezien  werdt,  nog  met  rteer  vreem- 
delingen mogt  vervuld  worden:  alzo  de  Ko- 
ning, dit  wift  men,  den  Graave  van  Fena 
eene  Raadsplaats  hadt  toegezeid  (/).     Veel 
inorrens  rees  hieruit  onder  't  gemeen ,  en 
in  de  byzondere  S  taatsvergaderingen ,  daar 

men 

(r)  Apolog.  hL  77* 

O)  BLemonit  auKoy  i»  if«BLerol,?aii Holland  7  «^«X'^'^t* 

(f)  BVBQUND.  Liku  h  p*  at* 


.kxi.  Boek.     'HISTORIE.       49 

,?nen  zig  van  eeae  Regeering,  uit. vreemde- piupsio; 
lingen  beft^ande;  en  die  vreemd  Krygsvólk  1550, 
op  de  hand  badt^  niet  dan  pnheil  voor  de*"*"^ — ?" 
Landen.  voorlpeÜen .  kon;     Filips  was  niét 
onkundig  van  >  volks  ongenoegen:  ook  wil 
men,  dac  hy  Oranje,  ai$  den  voomaamfteh 
nanftobker  van,  't  zelve  5  in  't  oog  hadt  («)  ; 
doch  't  was  thans  geen  tyd,  om  zig,  bief- 
, over 9  in  't  openbaar,  gevoelig  te  toonén. 
.    De  zomer  verliep  vaft ,  en,  de  tyd  van  ^s    XV; 
Konings  vertrek  naderde.  ^Hy  deedt,   der-l^^Ko 
halve  i   de  algemeene  Stimteri ,  tegen  deh°^^   ^ 
zevenden  van  Oogftmaand ,  te  Gend ,  b^-f^"^ 
fcbryven>  om  afTcheid.van  hun  te  neemen,van  de 
en  de  Landvoogdy,  plegtiglyk^  aaii  Vroii- algemee- 
*we  Margareet  op  te  draagefa;    Fil(ps  liet  hiér°^  ^^" 
«egg^n    „dat  hy.,  genoodzaakt  dopr  denSad!^ 
^,  toeftand  der  zaaken  in  Spanje,,  de  Neder- 
^,  landen,  daar  hy,  anders j  uit  loutere  lief- 
;„  de  tot  de  L^ndzaaten ,  zyne  dagen  zou 
^j  wenichen  ce  eipdigen,,  eerlang,  zou  moe- 
^^,  ten  verlaa(en;dat  hy9de  vrede  met  JÈ^rank- 
.^  ryk,  niet  zonder  zwaare  koften,  gedeel- 
r^  telyk  door  4^^  Staaten  opgëbragt,  gedeeld 
^^^  telyk  getrokken  uitzyne  andere  Koningk- 
!^^  ryken  ^n  Staaten ,  geiukkiglyk  getroffen 
.^,  hebbende ,^  dpezt  Landen,  met  meer  gé* 
.9,  rullheid,  verlaaten  kop.     ï>at  hyze  nog- 
,5,  tans,  voor.  zyn  vertrek,  ^arpe,  van  het 
.,,  no<>délpos  ICrygsyolk,  met  naamevanhet 
.,,  Dpitfch  of  Överlandfch,  zou  hebben  wit- 
^,  len  ontlafïen ;;   doch  dat  hy ,  toe  hiertoe  , 
.j,  de  volkomen'  afbetaaling  van  dit  Kryg^ 
.....*  5>  volk 

(m)  Van  iha  Maia  Inii,  Tomulc.  Lih.  U  Céf,  YlUp.  ie>« 

Vl  Deel.  D 


50      VADËRLANDSCME     XXf.  Bare. 

FiLffsin.w  volk  niet  hftdt  kontien  te  wege  brengen  ^ 
iffSp.  »>  onaangezien  hy  ,  ten  deezen  einde,  nog 
-— *„  onlangs,  elfhonderdduizend  gutdens,  In 
„  Wififelbrieven  op  Spanje,  hadt  opgebragt. 
„  Dat  hy  hierom  een  RegénaentOverlandfehe 
„  Knegten ,  aan  welk  men  veel  gelds  fchul- 
„  dig  was,  hadt  moeten  overiaaten ,  *tweïfc 
'„  hy  begeerde,  dat  door  de  Staatenónderhea- 
„  den  wèrdt,  beloovende  hy  egter,  daartoe, 
„  ware  't  hem  mogelyk,  ook  eenige  pemiin- 
„  gen  uit  Spanje  te  zullen  overmaaken:  ea 
„  zelfs  wederom  herwaards  te  zullen  komen, 
„  zo  dra  de  nood  zyne  tegenwoordigheid 
„  vorderde.*^  Voorts,  werdt  *er  bygevoegd, 
„  dat  de  Koning ,  om  gewigtlge  redenen, 
„  de  Opperlandvoogdy  zyrien  Zoon,  Prmft 
„  Karel,  voor  eerft,  niet  hébbende  konneti 
„  aflfean  ;  zyne  Zufter ,  de  Hertogin  vaa 
„  Parma,  met  deeze  zorg,  belaft  hadt;  die, 
„  in  de  Nederlanden  geboofen  «n  opgevoed 
„  zynde,  de  Nederiandiche  taak  (prak,  en 
„  den   Landen  byzondere  gunft  toedroeg, 
„  waarom  zy,  behalve  den  eerbied  en  ge- 
„  hoorzaamhetd ,  ook  de  liefde  der  Land- 
^  zaaten  verdiende.  Nog  beval  hy,  dat  men, 
„  aan  zyne  Zufter,  gelyke  agting  en  ge- 
„  hoorzaamheid  als  aim  hem  zou  hebben  ee 
„  bewyzen."     De  aan(praak  werdt  befloo- 
ten,  met  eene  emftige  vermaaning  aan  alte 
Leden  der  Regeeringe  ,  van  de  Landroog- 
deflè  af,  tot  de  laage  Overheid  toe,  om  de 
Phikaaten,    tegen    de  Ketters  gemaakt  en 
vernieuwd,  rer  uitvoeringe  te  brengen;  «1- 
'20  verandering  in  den  Godsdlenft^  veeltyds, 

ver- 


Verfindering    in    dé   lUgeering  voortbc^gc  rpiLiFsai, 
Wai^rby   eene    diergelyke    vermaaning,   tot  1559, 

handhaiviöge   des  Kegts  j   omtrent  kleinep   '^ 

en   groocen  zonder  onderfchpid  ^    gevoegd 
ivèrdt  (v).  .    ,,        . 

Ligtdyic  beipeürdë  iüeii^  uit  déezë  Aan-    jcVl 
fpra^k,  die,  van  w^ge  de  algemeene  Staa- Vertoog 
|ra,naar  vereifch  van  zakken,  beantwoord ^^  ^^" 
jlverdc^  dat  Filips  niet  van  ziqs  was,  de  Plftr^t^^^^d 
fk^aten  tegeajde  Ketters  te  laatenflaapen,  OokKrygs- 
•liras  hy^  onlangs  ^  in  (lerfoon,  te  Mechelen  volk  en 
gew/eeft  *»   oin  den  grooten  Raad  aldaar  de^^^°*^^ 
'jKorg  YQor'den  ouden  Godsdlenft  aan  tp  ^6*^*°^^^!^ 
-VMleti  X*/3>     Doch  terftond  hieraan  Werdtgeermg* 
hem^..  uir  deti  naam  der  algemeene  5taatei|,  ' 

ten  Vertoog,  10  't  Walfeh^  overgeleverd » 
(SV£lk .  hem 'overtuigen  moed,  dat  men  hem 
de  middelen  'zogt  af  te  fnyden,  waardoor  Ijy 
4fe  ruitYoerjng  der  Plakaacen  gemakkelyk  dage 
te.maaken ,  vreemd  Krygsvolk  i  nawjilyk  , 
^n  vrcisaulelingen  iii  de  Rjegeering.     'jt  Be- 
^Isde  dit  tweeledig  veao^:.  ^,  I4  dat  !s 
^i  hdtuis  'grenzen  niet  door  'vreemde  Knej^- 
4»  ten^gelyk  tegenwoordig.^  maar  door  L^njd- 
5,  naaten  bewaard,  eii  dac  de  vreemden  ^f- 
'1^  gedankc^Oif  elders  gebnji|^t  mogten  wor- 
^,  den»    %n  dat  het  Lwd  gelegeerd  worden 
^  mogtby.dcn  raad  van  Ndderlanderen^  niet 
^,  v^  lüitheemfchfin."  *tEen  én  ^tandervejc- 
«>ek  was  met  verlcheiden'*  redenen,  bekleed.» 
Ondef/ andenen  ^  klaagdjen  dé  Scaaten  over 
den  ave^bil  van  *c  viieem^  Krygsvolk  ^  welk 
er  nieii 

hL  14  tl»]-  «"  Grooc-Plakaatb.  lil    Deel^  hl,  ig. 

.  D  % 


51      VADERLANDSdHE       XXL  Beft*. 

^^Lö^in^men  in  dienft  gehouden  hadt^    terwyl  men 
I  jjp/Landzaacen  hadt  aigedankt  (x^  Bicterfmaak- 
"^        -te  den   Koning  die  Vertoog,  iittfommïgeA 
verhaalen^  dat  hy,   terftond^    toornig,   oit 
de  vergadering  ging,  bruskelyk  magende-, 
éfzy  hem\  die  oêk  een  Spanjaard  was ^  mede 
het  Land  wilden  doen  rnimenfZy  voegen  'er  by, 
dat   de  Hertog  vart  Savoye  ,   die  toen  nog 
niet  •  vertrokken  was  ,   de  Staaten  ,  wëgenis 
dit  Vertoog,  als  's  Konings  Hoogheid  te  na 
komende ,  emflelyk  beftraft  hadt  (j).   Doch 
deéze  dingen  hebben  weinig  fchyn  van  waar- 
heid,  alzo   de  Koning  nog  niet  geraaden 
vondt,  ^yne  oogmerken  dus  opénlyk  ie  ont- 
'sKo-     dekken.    Men  mag  dit  afneemenv  uit  zyh 
"*"^      antwoord  op  V  vertoog  der  Staaten  i  welk 
i^ord.  •  bun  i  twee  dagen  laater  y  ter  hand  gefield 
wérdt,   en  van  deezen  inhoud  was:  r,  Dat 
,,  de  Koning  niet  van  zins  was^ ,   vreêmde- 
.,,  Hngen  te*   Regeêringe  öi  te  dringen,  ï 
',,  welk  uit  de  aanftèllhig  der  Landvoogdes^ 
\^  fe  blyke»'  kon^  terwyl  ook  het  aanfteUeh 
^,  der  andere  Leden  van  den  Raad  van  Sta*- 
,,  te  deedt  zien ,  lioe  vaderlyk  hy  voor  de 
,^  Landen  zorgde.    Dat  het  Spaanfch  vöctr 
,,  volk  noodig  in  't  Land  was,  om  het  te 
„  befchermen ,    tegen  onvoorziene  beweeg 
)9  gingen  der  nabuuren ;   dat  mèn  alcyd  eeni- 
-,,  gen  overlaft  van  Krygsvolk  hadt,  't  zy  hec 
^,  inlandfch   of  vreemd  ware ,   wanneer  het 
5,  niet  betaald  werdt;  doch  dat  hy  voor  dé 
^^  betaaling  der  SpaanfcheKnegteh, die  maar 

„  drie- 

{x)  HemoDft*  au  Roy ,  in  dê  Rdol,  Ttn  HoU*  7  4»x«  *^lf« 
fl.  96. 

iy)  fiVAGUNO,  l^itf.  hf*  Zf9 


XXI.  BoRK.        H  I  S  T  o  R  I  B.      53    . 

^^  drieduizend  lleit  waren,  van  drie  tot  drieFiupsiir; 
,^  maanden,  uic  Spanje,  zorg  draagen  zon;  1559,' 

^  dac  men  deeze  Knegten  kon  gebruiken,: • 

^  om  zynen  Zoon,  Prins  Karel,  af  .te  haa- 
^,  len ,  wanneer  hy ,  in  Spanje  gekomen  , 
if  gelegenheid  vinden  mogt ,  om  hem  fpoe^ 
^  dig  herwaards  %e  zpnden;  dac  hyze  gaar-> 
,V  ne  op  de  Vloot,  die  hem  nu  overvoeren. 
9  moeft,  zou  hebben  medegenomen,  hadc 
.  „  hy  van  de   begeerte  der  Staaten  eerder 
j,  ketlnis  gehad ;   dac  hy  nu  zyne  genegem 
„  heid   te    hunwaards   toonen  wilde ,.  txiQt. 
yj  hun  te  obclailen  van  de  foldy  deezerKneg-* 
,,  ten,  die  nogtans  diepden  t^r  hunner  ber- 
y,  fcbermiage)  dac  hy  met  voorhadt  al  hec! 
iy  inlandibh  voetvolk  af  te   danken ,.  maar 
^  twaalfhonderd  man  in  dienil  te  houden, 
yy  ten  lafle  van  de  Landen:  dat  hy,  einde- 
„  lyk ,   nimmer  van  zins  was  geweeft  ,   de 
jj  Spanjaarden  langer  dan  zes  of  zeven  maan* 
yj  den  in  'r  Land  te  lassen;  doch  dat  hyze 
9,  nu,  om  deo  Staaten  genoegen  tegeeven» 
a  binnen  drie,  of  uiterlyk  binnen  vier  maan-. 
yy  den,  zou  doen  vertrekken ,  mids  de  Scaa« 
^  ten  zorg  droegen  voor  de  becaaling  van  *c 
y^  Krygsvolk  ,    welk ,   in  derzelver  plaacs  y 
,,  tot  bewaaringe  der  grenzen,  zou  moeten 
yy  worden  aangenomen  (2).''   Met  welk  ant-r 
woord»  de  Staaten zig  genoegen  lieten. 
•  Wy  hebben  't  een  weinig  omlhndiger  wil-»Aanin«m 
len  te  boekftellen,  om  dat  het,  by  niémant.^|^° 
onzer  Schry veren  9  te.vindenis»  ^^  ^^^uiy^ 
•.  mant 

tft)  Heponce  du  Koy^iM  d^  IltibL  na  HotU  7  4ni*  issfm 
f  (.ft. 

i>3 


ijr»  VADKRLANDSCHE  XXtBteir, 
fjuPsIILmaht  bonner^  naar  Vfchyhc,  bet  oorfprdogie 
1559,  kelyke  gezien  hadt.  Men  merkt  'er  klaar- 
■'■'^*~"  lyk  uit,  dar  de  Koning,  door  't  vertoog  der 
Staaten ,  in  verlegenheid  geb^agt  was ,  eti 
bet  niet  voor  de  vuift  beantwoorden  durfde^ 
am  «yne  oogmerken  niet  te  zegr  te  ontdek-? 
ken.  Anders  moeft  hy,  op  het  verzoek  de? 
StaateQ,  om  geene  vreemdelingen  in  de  Re^ 
geeringe  te  (lellen,  niet  gezeid  hebben,  dat 
de  Landvoogdes  eene  ingeboorne  was ;  wan^ 
de  Stadhouders  mogten  wel  vreemdelinge^ 
zyn :  maar  hy  moeft  hebben  getoond,  dat  hy 
geen^  mindere  ampten  aan  vreemdelmgea. 
gegeven  hadt,  of  dage  te  geeven;  doch  hiep 
Zoa  hem  de  Bificbop  van  Atrecht  in  den  weg 
gieftaan  hebben ,  die  te  Befan^on  in  Bouigón? 
die  gebooren  was  (^a^:  en  Gomes  Figueroa^ 
Graaf  van  Feria^  dien  By  eene  plaats  in  den 
Raad  van  ^ate  hadt  to^dagt,  fchoon  hy 
*cr,  federt,  vermoedelyk  bewoogen  door  \ 
Vertoog  der  Scaaten,  van  aigezien  heeft  (^),, 
Nu  antwoordt  hy,  blootelyk,  dat,  uit  d^ 
aanftelling  der  verdere  Leden  dér  Regeerin?. 

f  e,  zyne  vaderlyke  zoig  voor  jde  Landen 
leek;  ^t  welk  niet  te*  pas  kwam*  Jt  Gen& 
by,op  het  verzoek  om  het  vertrek  der  Spam. 
jtorden ,  antwoordt ,  heeft  ook  weinig  om. 
't  lyfï  de  belofte»  dm  'er,  binnen  drie  of 
vier  maanden,  aan  te  voldoen,  waartoe  hy 
eindelyk  komen  moèft ,  alleenlyk  uicgeno* 
men.  Uit  zyne  aanbieding,  om. dit  Krygs* 
_    volk  te  cod^rhoudén,  bdpeurt  jnen,   lK)e 

-fét)  StBftDJl  Die.  U  lik'r.lU  f.J'j^ 


XXL  BoEfc       tf  !  S  T  Q  R  ï  E.      55 

gaarne  hy  ècc  io  't  Land  zou  hebben  wÜlen^^j^ijj^ 
haten.    En  de  uUvlugt,  dat  hy  het  met  zig  {559» 
ep  de  Vloot  zou  genpmen  hebben,  zo  hydcr  -"■■■  •■'» 
Staaten  begeerte  eerder  geweeten  badt,  is 
Uaauw  genoeg «  nademaal  het  niemant  on- 
bekend kon  zya »  dat  de  Nederlanders  altooji 
ongaarne  vreemd  Krygsvolk  in  *c  Land  za« 
^0.    Men  merke  egter*  in  't  voorbygaan^ 
dan,  dac,   uit  dit  gedeelte  van  '$  Konings 
antwoord,  blykc,  ^t  men  het  vertrek  der 
Spanjaarden,  in  't  jaar  1556,  nog  niet  ver- 
TOgt  hadt,  gelyk  fommigen  ichryven  (r)« 
Dit  vertrek  te  verfchuiven,  tot  dat  Prins  Ka- 
pel, als  Landvoogd,  herwaards  zoü  moeten 
komen,  hadt  ook  geenen  fchyn:  alzo  de 
doorzigrigften  wel  wiften,  dat  de   Koning 
zynen  Zoon  de  Landvoogdy  nir?imer  zou  op* 
draagen.     Ëindelyk  ,  antwoordt  de  Koning 
ook  kwalyk,  op  de  aanmerking  der  Staaten^ 
dat  men  de  vreeiAdelingen  eer  dan  de  Land* 
zaaten  hadt  behooren  af  te  d^en;  want 
de  vraag  was  hier  niet,  of  men  ook  eenige 
Landzaaten  in  dienft  houden  zou;  maar  of 
'c  geraaden  ware,  vreemdelingen  in  't  Land 
te  hojiden,  op  eeoen  tyd,  als  men  Land- 
zaaten itfdankte,  en  dus  dikwlls  drong,  om 
in  dienft  van  vreemde  Mogendheden  ovef  te 
gaan*  Of  de  Biifirhop  van  Atrecht  dit  antwoord 
voor  jden  Koiuiig  hebbe  of^elleld ,  is  ons 
onbekend;  maar  niet,  dat '  er  weinige  bly- 
ken  van   den  geeft  en  de  fcbcanderheid , 
die  men  hem  toefchryft,  in  te  befpeuren 
zyn. 

0)  Z$€  hitt  Tooc,  Hé  %$• 

I>4 


S6      VADERLANDSCHË      XXLBöu; 

AupsIIL     Filips,   aflcheid  genomen  hebbende  vao 

1559.  *s  Lands  Scaaten,  begaf  zig  van  Gendnaac 
"xvuT"  ^^^^^^^^^S  in  beland,  om  de  reis  naar  SpanT 
Fiiips  '  je  aan  cê  neemen.  En  hier  oncvmg  hy,  korc 
veraekt  voor  zyn  vertrek,  door  Sonnius,  de  blydé 
"^.  tyduig ,  dat  de  Paus ,  in  de  opregting  der 
T^^-    nieuwe  Bisdommen,  bewilligd  hadt  (rf). 

Toen  ging  hy  te  Vliflingen  aan  boord,  ver» 
zeld  van  eenen  pragtigen  Hoflloet,  en  bege? 
leid,  door  omtrent  negentig  Schepen  (e). 
De  Graaf  van  Hoome  geboodc  over  de  Vloo- 
te,  als  Admiraal.  Karel  de  Tisnacq^  aange- 
fteld  tot  's  Konings  Raa^  in  Spanje ,  wegens 
de  zaaken  der  Nederlanden  ,  en^  twee  Gé- 
heimfchryvers,  Joofi  de  CorteviUe  én  Paulus^ 
Pbiffffing^deeden  de  reis  derwaards,  te  gelyk 
met  den  Koning  (ƒ).  Binnen  veertien  da- 
gen (3),  landde  hy  te  Laredo  in  Biskaaije, 
na  *t  doorftaan  van  eenen  zwaarén  ftorm 
voor  de  haven,  die  dé  raeefte  fchepen  en  's 
Konings  kóftelykften  Huisraad  hadt  doen  ver-, 
gaan.  Men  wil ,  dat  Filips ,  aan  land  geko« 
ihen^  betuigd  zou  hebben,  dat  hy  geloofde , 
door  de  voorzienigheid,  gefpaard  te  zyn, 
om  zynè  magt,  voortaan,  tebefteeden,  toe 
het  uitrooijen  der  Kettêrye.  Ook  dèedt  hy, 
terftond  na  zyne  aankomft,  een  groot  getal 
van  menfchen,  te  Sevillp  en  te  Valladolid, 

1560.  om  't  geloof,  ten  vuure  doemen.  In  Louw^ 
"^"■^       maand  des  volgenden  jaars,  voltrok  hy  zyn 

Huwelyk  met  de  Dogter  v^n  Henrik  den 

n, 

(d)  Homaos  livr.  I.  Ch,  II.  p.  tu  ^ 

4 f)  METXRllff  1.  B*<ij  f.  24  *«»ƒ. 
if)  HOPPlEDt  Livr,  I.    Cb,  I.  p.  If. 

(3)  Den  agtlten  van  Iler^aan^ 


RXÏ.  Boer        H  I  S  T  O  R  I  E.        S7 

^i.  Koning  van  Frankryk,  die  onlangs,  inpiupsim* 
Spanje,  gekomp  was  (&).'      '  1560. 

•'  Eer  Filips  uit  de  Nederlanden  vertrok  »"xvmr 
hadden  de  algémeene  Scaaten  bewilligd,  inPoogin* 
Bet  onderhoud  van   tweeduizend  paarden  ,  gen  om 
tot  befcherminge   des  Lands  ,    willende  zy^^  ^^ 
hierin  de  Benden  van  Ordonnantlen  doen  bé-  (>don? 
ftaan.  Kort  na  zyn  vertrek,  werden  zy,  doornanrien 
de   byzondere   Stadhouders ,  gelyk  die  yanvolcaUijj 
Holland,  doof  den  Prinfe  van  Oranje,  aaii-J^™*' 
gemaand,  om  drieduizend,  in  de  plaats  van- ^°* 
tweeduizend  paarden,  te  onderhouden,  die* 
men,  volgens  's  Konings  begeerte,  in  veer- 
tien benden  yerdeelen  moeft  (b).    Doch  de 
Scaaten  van  HoUand  weigerdëtï,  by  herhaa** 
Ung,  hierop,  eenig  befluit  te  heemen,  ten 
Ware  zy.  nevens  de  algenieene  Staaten,  teii 
deezen  einde,  befchreeVen  werden  (i)t waar-, 
tóe  de  Landvoogdes,  bedugt  voor  nieuwe 
vertoogen  ,   van   wege   de  algémeene  Staa-' 
téh ,  gèène  genegenheid  hadt  (it).   Ook  ver- 
klaarde zy,  federc^  dat  het  byeenroepen  der 
algémeene  Staatén  met .  's  Kpnings  begeerte  * 
firèedt.  * 

Te  gelyk  met  de  tweeduizend  paarden, en  om 
die  in  geduurigen  dienft  zouden  zyn ,  had-  den  Staa- 
den  de  Staaten  ook  bewilligd^ om  zesduizend |^*^ 
paarden ,  op  waardgeld ,  te  bekoftigen.  Men  van  au^. 
TOgt  hen-,  derhalve,  te  beweegen,  oin  dui-der     ^  , 
;^etid  paarden  in  vaften  dienft  te-neeraen,  inKryg*-^    ,. 
de  pliats  van  deezen  zesduizend  op  waard- ^^'^|^ 

geld  9  gen* 
(x)  MmTimyn  L^##/^,  /•  %$• 
*tf)  Hefol.  EioU.  7  Stfttwth,  1519.  iU  lef. 
ti)  Refol.  HoH.  9»  t6  April ^  1560.  */.  ||.  40,  •  , 

D5 


fS      VADERLANDSCHC      XXI^Bonu' 
fkupsIU.geld,  en  daarenboven,  drieduizeadeweehoo^ 
1560,  derd  voetknegcen  te  onderhouden,  die^indo, 
*  plaus  van  de  Spanjaards,Qp  de erensen^ zou- 

den wordengelegd  (/)•  Die  van.  Holland  egter 
-beweerden ,  dac  hec  Land,uic  de  gewoonlyke 
Beden ,  moeil  worden  befcbermd ,  waartoe  zy  ^ 
vooir  die  jaar ,  bondeidduizend  gnldens  ge- 
fehikc  badden ,  mids  daarvan  de  ^ebruike*- 
lyke  kwytfcheldingen  genietende  (^m}.  Doch 
de  Landvoogdes  nam  hierin  geen  genoegen^ 
1^  de  Scaacen  9  van  hunnen  kanc ,  geenen 
zin  tot  «enige  bewilliging  hebbende,  die  't 
Hof  vorderde ,  voor  dat  de  iSpanjaarda  *€ 
Land -geruimd  zouden  hebben  (»),  gaven  ge* 
dtturig  nitftellend  antwoord ,  zig  Groepen- 
de op  de  algemeene  Staaten.  *t  Ls  ten  hoog- 
ften  waarlcbynlyk,  dat  de  Prins  van  Oran- 
je in  Holland ,  en  de  meefle  Siadhouders, 
in  de  andere  Landfchappen ,  de  voordellen 
van  *t  Hof,  met  welken  men,  vermoede- 
lyk,  alleen  het  vinden  van  onderhoud  voor 
de  Spaanfche  Knegten  zelven  op  *t  ooghadt, 
niet  dan  üaauwelyk,^  zullen*  hebben  aange- 
drongen, In  HoUaflfd ,  ftondt  men  egter , 
nog  voor  \  einde  deezes  jaars,  der  I^d- 
voogdeflè  honderdduizend  guldens  jaarlyks, 
voor  den  tyd  van  drie  jaaren ,  toe ,  die  op  de 
Schildcakn  werden  omgeflaagen  (<?). 
^  SSK»  Zo  dra  waren  de  vier  maanden  ,  binnen 
Yy^"^welkeo,  bet  vertrek  der  Spanjaarden  be- 
/^  Hemd 

(l)  Ijerol.  Holl.  9  Af  ril  iftfo.  hi.  it* 
(m)  Hefol.  HoU.  ii  Septemk.  tfCo.  hl,  tf« 
f  n)  STEADA  D'^T.  Lihr.  in.  p.loo.  THUANUS Mf. ZZVL 
>.  79«»  A. 

(f)  acfitL  HoU.  10  Mmt  tHu  èU  H* 


XKl.  mm:      |f ;  1 ,5  T  o  R  I  E*       f^ 

i^e^  wgfff  ntet  verloopen,  of  men  begon Fmpsiiu 
'^r^  W  nfeuws,  ernftelyk  op  aan  te  hour  1560. 
^en.    Doch  de  Landvoogdes  yerfchoof  het ,  g^^  "^ 
vtn   tyd  tot  tyd ,   onder  allerlei  voorwend-fche  ' 
fels  (p),   Midkrwyl,  werdt  het  Gemeen  oprKnegteq 
geruid^   dpor  onwaarfchynlyka  uitftrooifels.^.^^^^ 
Men  verfpreidd^,  dat  de  Koning,  verre  van ft^^^" 
de  Spanjaards.te  willen  doen  vertrekken  ^  be-      * 
ilooten  h?idt^  nog  agtduizend  man  van  dien 
landaart     en    twintigduizend    Waaien    her- 
ivaards  te  eenden,  om,  met  behulp  deezer 
manfcbap.,  de   Inquifitie   hier  in  te  voerea 
(^).    He«  gemor  nam  hierop  toe^  van  dag 
tot  dag.  .Men  rie|> ,    dat  de  Koning  zyn 
woord  niet  hielde.     De  Staat^n,  ongetwy^ 
feld  aaogezet  door  Oranje  en  andere  Groo-^ 
ten,  drongen  de  Landvoc^des,  zonder  Qp« 
houden;  tot  dat  zy,  geet^e  uitylugten  meer 
konnende  bedenken,    eindelyk,   den  Bevel* 
hebber  over  't  Spaanfch  Krygsvolk  laft  gaf^ 
eba  zig,   möt  de  Knegten,   naar  den  Bricl 
(r)  en  naar  Walcheren^  te  begeeven,  ter- 
wyl  d^  fchepen  klaar  gemaakt  werden,  mee 
welken    zy    moeften  worden   overgevperd. 
Doch  met  het  uicniften  deezer  fchepen  werdt 
wederom   lang  gedraald.     Terwyl  *t  volk  , 
en  de  Zeeuwen ,  inzonderheid ,  zo  ongeduld 
dig  werden,  dat  zy-geetie  hand  flaan  wilden 
aaii  de  dyken ,  die  dagelyks  dreigden  door 
te  breekèn;zegg©6de,dat  zy  liever  het  Land 
Qvetftroomd  j  dan  langer ,  door  de  Spanjaards, 
^  ge&hooren  wilden  ^n.  Pe  l^ndvoog- 
^'  *     des. 


I 


»  STRADA  Dec*  I.  Lih.  I.  p.  97* 

r)  Kdc^.  HolU  X|  Dfccmb.  X5$q.  kL  97* 


86     VADERLANDSCMS      XXI.  BmÉ 

fttJ?slnA^^9  die  laft  hadc,  om  hen  hier  ce  houden» 
J560.  overleide   met   den   Biflcbop  van  AtrechcC 
'    if     Barlaimont  en  Viglius,   of  menze  niet  we^' 
derom,  uit  Holland  en  Zeeland,  zou  kon« 
'         nen  ontbieden ,  en  in  de  Grensfteden  in  be-^ 
zetting  leggen.    Doch  Barlaimont  en  Viglius^* 
hielden  dit  ondoenlyk,  alzo  de  Grensfteden, 
niet  minder  dan  de  anderen ,  tegen  de  Span-^ 
jaards,  wareo  ingenomen;  waarom  zy  oor- 
deelden, dat  men  hen,  zonder  uitftel,  moeft 
doen  vertrekken.    De  Biflchop  gaf  hier  ook«' 
fchoon  on^ame,  zyne  ftem    toe.    Onder-? 
tuflchen   hadt  de  Herflfl  ednen  aanvang  ge« 
nomen.     De  Landvoogden  fchreef ,  in^  Wyn-. 
^maand,  naar  Spanje,  om  verlof,  cochetaf« 
fcheepen  der  Spanjaarden,  die  zy  onmoge- 
lyk  langer  in  *t  Land  wifl:  te  houden.    De 
Koning  beantwoordde  deezen  Brief  eerft  in 
Wintermaand,  en  zou  veelligt  nog  langer 
gedraald  hebben,  zo  hy,   omtrent  deézèii 
jloch       tyd ,   geenè  tyding  gekregen  hadt,  dat  de 
volgt      Vloot,  door  hem,  naar  Tripoli  gezonden  ^ 
pindelyk.  ^^  ^^^  zeefchuimer,  Dragut^  den  oorlog 
aan  te  doen ,  veel  volks  yerlooren  hadt.    Om 
dit  veriies  te  boeten,  ontboodt  hy,  einde-r 
lyk,  de  Spanjaards  uit  de  Nederhnden  (f). 
éy  gingen,  in  den  aanvang  des  jaars  156I9. 
en  dus  volle  twaalf  maanden  laater  dan  da 
Koning  beloofd  hadt,  van  Vliflingen,  onder^ 
zeil;  na  dat  zy,  geduurende  den  Winter,  ia 
'c  Land  van  Voome,  alwaar  vier  vendelen, 
onder   Juliaan   Romero,  gelegen  hadden,. 

(«)  STAADA  !!#<•  I.  f  »^,III.f»f^^O|.  U^VEMM{US9tJU 


XXl.  fioEfc.      H  I  s  ï  o  R  ï  È.       ét 

en  in  Walcheren,  door  de  Staaren  van  HoI-fiupsA 
land  en  Zeeland ,  van  vuur  en  bier  verzorgd  1560/ 

'géweeft  waren  (/)•  '  ^ 

De  veranderingen  in  Engeland,  alwaar  Ko-     xx. 
•ningin  Elizabet  deti  Hervormden  Godsdienft  Qnge- 
cinvoerde,  -hadden  de  vriendfchap,  tuflchen°^S«» 
Koning  Filips  en  haar,  tot  zo  verre  doeö"^j[** 
-verkoeten,  dac  hy  haar  de  Ridderorde  vaü 
'den  Kouflenband  wederom  cerugzondt.^  en 
•Paus  Pius  den  IV ^  die  Paülus  den  V,  in  't 
'iaatft  van  't  jaar  1559,  was  opgevolgd,  ^ogt 
tt  beweegen,  om  haar  in  den  ban  te  doen. 
.Ook  weigerde  hy  de  Oüde  Verbonden,  die 
opzigt  op  de  Nederlanden  hadden ,  te  ver- 
nieuwen (ji).  De  Hollanders  gevoelden  haaft 
de  uitwerksels  van  dirmisverlland;  tuflchen 
Filips  en  Elizabet.    Hunne  koopvaardyfche- 
pen  werden,  door  de  Engelfchen,  bekon^- 
nierd  ,  hunne   Haringbuiiien  en  Vifchfchui  • 
ten,  dagelyks,  overvallen  en  beloofd*    Ook  > 

fdeedt  de  Koningin  dubbelen  tol ,  te  weeten , 
«twaalf  ponden  fterlings ,  heffen  van  ieder 
fcberpeliet  vellen  en  woUe,  dit,  uit  Enger- 
land,  naar  de  Nederlanden,  gevoerd  wercïc 
(y)^  waarby  de  Hollanders,  onder  anderen 5 
2eer  werden  benadeeld.  •    ^ 

:    De  Staaten  van  Holland,  op  den  vyfdeiijakob 
van  Slagtmaand,  hunnen  Advokaat,  Adriaan  van  den 
van  der  Goes^  verlooren  hebbende,  traden ^i"j^ 
terftond  tot  het  opftellen  van  eene  I^fifu&ii^^^ 
of  Berigtfchrift  voor  zynen  Opvolger.    Tottaat  van 

>    be^HoUaiuL 

(r)  Refol.  H0IU  10,  II  r>tttmk^  i|tfo«  hU  »«»  97. 
-<«!)  RAVm  r*M.  VI.  f.  115»  Ittf*  MSTKBSN  UBê9k%f.lX. 
{v)  Refol.  HoU.  10  Dntmk^  >|5j,  W,  i»;,    %  7»(y  |4»  !•• 
pfU  X|#o.è/.  is,  H>  t;. 


{ 


|5«jpsni*  |ieWaé4ii?g8  yw  dit  Ampt^  4»t  langs  hp?  gë* 

'.'1569".  wigiiig^  w^rdt,  kw^wnin  aanmerking  ir^f-  l  J 

S^^^kt^i  Penfiontfis  vpn  Arafterdan) ,  en  j 

34/^k.V^¥  den  E^m4i4.  PsnrioDftris  vaij Delft* 
I><)Ch  de.  inacfte  ^  die$  ftd^rt  «erugSP  ty4, 
itt  Verfcheidw' g^wigtig^  Ktafeetl  t  g^bruiljÉ 
.¥»s  ^  verdc  >  UWE  b«t  aelvef  ^  vereerd*  Des  A4- 
V^ka^t^  wedde ^  die*  tothiöKOé,  mattr  vieÉ^ 
hQïldetd  pondeö  geweeft  was^  lazerde  pp  agi- 
hoQd^rd  ponden  verho,qgdCw)y  Otawntd^iJ- 
jwni  tyd.4  w^rdw  tje.wedd^  der  iwefip 
:ApipïeJwrw»  hier  te  lajide , .  merkelyk  ve»^  . 

•ineierderA:  't  welk  men  ,  voornaaplyk  ^  aan  j 

detf  toevoer  van  goud  en  zilver  xxit  Amerika^  | 

5W«ardQ0|^  *t  geld ,  bier ,  via  tyd  tot  tyd ,  min^ 
^V  waardig  wefdt  ^  en  aan  het  verzwaareadei" 
geawiepe,  latten  moet  töefcbryven  Qxy 
^t^    ;   Bèbdy*  ihec  venoèüea  van  't  Spdanicfi 
Opreg-'  -ïtrygsYöIk  hiét  te  knde  ^   togcöi  'sKoqings 
dngvan  .uitdcuUyb^.belofiP»  badt  ook  bet  opEègtén 
nieuwe  .^j.  jniwwe  Blsdqmmcn   veel  gemors  ver-  \ 

meJ^^n  '^^^^  ^^  U^ineir  en  grooten;  Fflip^,  die  I 

de  Ne-    *W4  g^^ï*  wy  gemeld  hebbén  ^ wor  ryq  ver-  -  \ 

derian-    ff  fik  J^an.  blèr  f  xyding  vaa^  gèkréegen  badt,  - 

den.        20gt  het,  nog  eenigenityd,  bedekt  te  faoui»  1 

den  (y)*;  doch  hét  lekoa  goediger  dit/  dan 
i.        hy   vfitwagt  hadt.    Vief  Bisdommen  vlraren 
'ler,  !ïotèSeftb£  ^'  maar  vu  de  ^Nederianden 
geweeft,  vw  Kameryk  v  ;vaff  'Utrecht,  van 
j  "        Atfecbt  eö  van  Daoniik4  ^die.ia^Ieri  ifbmgen 
,  ♦      .  van  Aartsbisdommen  ,  buiten  't  gebied  de» 

«  Ko- 

(*)  ^«>  IV;  Deel,  hl   4<4.  '^  ^    »  ^^ 

(ƒ)  JiCtTSRSir  X  Muh^  f.  i,  ♦«/,   .  , 


I 


XXL  BoEic       tt  1  S  T  O  Rl  E*      63 

Konings,  in  Frankryk  en  in  Duitfcbhnd  ^FiufsAt 
gelegem  /c  Bisdom  van  Utrecht  ftondt  oa«  1560. 
der  t Aartsbisdom  van  Keulen,  en  de  drie"  "" 
'anderen  onder  *t  Aartsbisdom  van  Reims.* 
Filips  hadt  den  Paus  vertoond  ^  dat  de  Ne« 
derlandeii  5  vooral  ih  deezen  tyd,  daar  de 
nieuwe  gezindheden  alomme  ^t  hoofd  bé- 
gonden  op  ce  fteeken  ,  en  !t  getal  der  Inge-^ 
zetenen  meer  en  meer  aanwies  ,  aan  vier 
Biflchoppen  te  weinig  hadden.  Ook  vondt 
•hy  wanvoeglyk,  dat  deeze  Biflchoppen  van 
Hoofdkerken  buiten  zyn  gebied  afhingen. 
Paulus  de  IV.  hadt ,  derhalve  ,  by  eene 
Bulle  van  den  twaalfden  van  Bloeimaand 
des  jaars  1559,  veertien  nieuiii^é,  by  de  vier 
oude  Bisdommen ,  gevoegd^  te  weeten  die 
van  Meehelen ,  Antwerpen ,  Haariem,-  De- 
venter, Leeuwaarden,  Gronifigen)  Middel- 
burg, 'sHertogenbolch,  Koermonde,  Na- 
men, S.  Omer,  Yperen,  GKènden  Brugge: 
en  van  deeze  agctien  Bisdommen  werüen 
Kameryk,  Meehelen  .en  ütrèéhc*  tot  Aarts- 
bisdommen verheeven.  Vöioi'të  bepaalde  de  * 
Paus  de  üitgedrektheid  ven  ieder  Sdgt,  eo 
wees  ieder  Biirchpp,by  vooiraad, zeker  jaaf- 
geid  toe  ,  tot  dat  btone  vafte  InkMiftefly 
door  den  Koning,  geregeld  zoudei>zyn,  Èn 
'men  merkte  c^),  dat  het  jaargeld  vao  dm 
Aartsbiflchop  van  Meehelen  op  Medkri- 
zend  Dttkaaten  gefteld  was ,  daar  den  tadè- 
ren  Kerkvoogden  maar  vyftiènhonderd  Dn- 
taaten  waren  toegelegd :  waarvan  «ned  4e 
reden  niet  bevroeden  kon ,  voor  dat  men 
gezien  hadt ,  dat  dit  Aartsbisdom  aan  don 
Biflchop   MM    Atr^sht    ^«as    «pgedraagen. 

On- 


64      VADBRLANDSCHE      XXI.  BoraV 
Th  m  III.  Onder  het  Aartsbisdom  van  K  a  m  e  ^i  y  k  ,  ftoi|- 
1  $60.  *  den  de  Bisdommen  van  4^recbt ,  Doornik^  S^ 
*       "^  Onier  en  Namen:  oqder  het  Aartsbisdom  van 
•M E c H E L E N ♦  de  Bi^dpmmen  v»n  jdfnfwer-- 
pen^  Gendj  Brugge^  Tperen  4  V  Hertogen- 
hofcb.w  Roermoede,:  «tender  bet  Aartsbisdom 
van  Utrecht,  de  Bisdommen  van  Haar^ 
lem^  Deventer;   leeuwaarden^   öroningen 
en  Mddelburg.     Filips  en  zyne .  Opvolgers 
zouden  regt  van  benoeming  hebben  tot  die 
Aartsbisdommen  van  Mechelen-  en  Utrecht, 
en  tot  ^Ue  .de  Bisdommen^.     Aan  den  Paus 
20U  de  aanftelïihg  eii  beveiliging  ftaan.    Om- 
trent het  Aartsbisdom  yap  Kameryk,  welfc, 
tis  tot  het  Duitfche  Ryk  behoorende ,  fcheep 
.  aangemerkt  te  worden  ^  werdt  niets  bepaald 
.(x).    Docb  Pius  de  ÏV,  den  Biflchop  vart 
^Atrecbt ,  federc.,  tot  Kardinaal   verheeven 
-hebbende  i  vondt  ^raaden  ,  het  Aartsbis- 
dom van.  Mechelen ,  waarmede  hy,  óp  's 
Koningsjbenoeming,  voorzien  was,  tot  eer- 
ften  zetei  van  gantfch  Nederland  te  verklaar- 
den, by  eene.Bulle  van  den  elfden  van  Len- 
temaand des  jaars  i5<5o  (a).  Midlerwyl,  wa- 
ren ook  de  andere  zetels  ,   pp  Konings  be- 
geeren ,  vervuld.      Tot  Biflchop  van  Ant- 
werpen ,  werdt  de  Kanfelier  Filips  ISigri 
aangefteld;  in  wieiis  plaats,  eerlang,  Fran- 
ciskus  Sonnius  gekomen  is-     't  Bisdom  van 
.  Gend'  was ,    zo  fommigen  fcèryyen ,  eerft 
.  den  Prefident  Viglius    toegefchikt.     doch 
'  werdt,  federt,  aan  Kornelis  Janfenius  opge- 

draa- 

(ft)  M UUSI  Donat.  Bcle.  Likr.  I.  Cé^f.  CLVI.  p.  ^7%.  Têm 
'  ï.  Opet.  Dtol.    BOR  1.  Bêwk^  hk  17  l^}. 


XXI.  Boek/       HISTORIE.      ^5 

draagem  Over 't  Bisdom  van  Brugge  ^  ftondtpiupsUfc 
eerft  Petrus  CurtiuSy  en  na  hem  Remigius  Dru-  1 56^. 

tius^   Over  't  Bisdom  van  Yperen ,  Martinus -* 

Ritb(n)e :  over  dat  van  's  Hertogenbofch , 
eerft  Franciskus  Sonnius,  en  toen  Laurens 
Mets.     Over  dat  van  Roerraonde  ,  Willem 
Damaas  Lindanus ,  die  naderhand  ook  Onder- 
Inquifitear  werdt  over  Gelderland,  Holland, 
Zeeland ,    Utrecht ,   Friesland  ,  Groningen 
enz.  (F)é     Naar  het  Bisdom  van  ï^ameryk , 
hadt,in  den  jaare  1556, en  dus  eer  't  nog  tot 
een  Aartsbisdom  verheeven.  was ,   Robert, 
Zoon  van  Reinoud  van    Brederode ,    ge- 
Haan  ;  doch  de  BüTchop  van  Atrecht,   die 
nu  den  naam  van  Kardinaal  van  GrartveU 
Ie  aangenomen  hadt ,  wift  te  wege  te  bren* 
gen ,    dac   het   Maximiliaan  van  Bergen 
werdt  opgedraagen.    Frangois  Ricbardot  be- 
kwam het  Bisdom  van  Atrecht,   dac,  door 
de   verhooging  des  Kardinaals,  opepgeval- 
len  was.  Dat  van  Doornik  viel  Karelvan  Croi 
ten  deel,  dat  van  S.OmerGerard  van  Name- 
rtcourt^  dat  van  Namen  jintoni  Havet.  Den 
Bifichop   van  Utrecht,    Georgius  van  Eg- 
mond  ,   onlangs  overleeden   zynde ,  werdc 
Frkdrir  Schenk  van  Tautenburo 
tot  Aartsbiflchop  verheeven  (f).  Onder  hem, 
werden  Nikolaas  a  nova  terra  of  van  Nieuw^ 
iafidjAht  der  Abtdye  van  Egmond,Bi(rchop  vaü 
Haariem ;  Ötllis  van  den  JBerge^  BiiTchop  nh 
Deventer ;  Remigius  Drutius ,  en ,  na  deszelfs 
verplaatfiog  naar  Brugge ,  Cunerus  Petri  Bis-* 

fchop 

O}  Repelt,  dei  ?Uk.  R  ifï«  it|. 
(O  Cnal.  Ptspof.  S.  fciri  Ulcraj.  M  Anal,  Be!f«  T$m.  III. 
f.  I.  f.  att. 

VI.  Deel.  £ 


66      VADEiaANDSCHE      XXL  Boek: 

Fnj!PsIlI.rchop  van  Leeuwaarden;  Joannes  Kny f  Min- 
1560.  derbroeder  ,  Biïïchop    van  Groningen  ,    en 
"^  Nikolaas  a  Cafiro^  Biflcbop  van  Middelburg 
(//).    De  meefte  Bullen ,  waarby  Pius  de  IV. 
de  uitgeilrekcheid  deezer  Bisdommen  na^er 
bepaalde,  zyn  nog  voorbanden  (ey     Filips 
hadt,  omtrent  deezen  tyd,  ook  eene  Hoo* 
gefchool  te  Douai  opgeregt ,    op  dat  zyne 
Nederlandfche    Onderzaaten ,     die    Walfch 
fpraken  ,    zig    niet  te  Geneve ,  alwaar  de 
Hervorming  ingevoerd  was,  zouden  behoe- 
ven te  laaten  onderwyzen.    Pius  de  IV.  hadt 
hem  ,    ook  hiertoe  ,   veylof  gegeven  ( ƒ), 
Doch  die  van  Leuven ,  voor   t  verval  hun- 
.  ner  Hoogefchoole  dugtende,  waren  zeer  te 
onvrede ,  over  deeze  nieuwigheid  (^gf). 
Misnoe-       Veel  algemeener  nogtans  was  het  onge- 
gen  oTcr  noegen  over  de  opregting  der  nieuwe  Bis- 
dczeive.  bommen.  De  oude  Biflchoppen  en  de  Kloos- 
terlingen waren  de  gereedften,  die  'erover 
morden.    De  eerften  zagen  zig  verfteken  van 
een  groot  gedeelte  van  hun  geeftelyk  Regts- 
gebied ,    welk  den   nieuwen  Kerkvoogden 
werdt  toegevoegd.    Ook  ftak  den  voomaam- 
ften  Abten  in  den  krop ,  dat  het  getal  der 
Leden  van  de  Staatsvergaderingen  vermeer- 
derd werdt.    Zy ,    en  de  Monniken  klaag- 
den ,   dat  men   hun  hunne  oude  inkomffen 
benam  ,    om  met  dezelven  de  nieuwe  Bis- 

fchop- 

(d)  Van  DIB  HAER  de  luit.  TuinuU.  Bdg.  Lihr,  I.  Cap.  XI, 
f.  149.  BOR  I.  Bê^K*  *^  •»  [»«]•  BOBQIWO.  L#*n,  I,  p.  «. 

{$)  Apud MlRJiUM  Opcr.Diplom.  T#*.  i.p,  476 ,  6i| ,  4g&. 
Tom.  n.  ^  790, 7>7»»oj»9>J»io«6. 1077,  io85,io^g.  1101. 
1104»  119S. 

(f)  Bnllau  P^tdê  Mpud  MiAJiUM  Têm,  I.  *.  2|g, 

(iJ  BURGÜWD.  Lih.  I.  f.  41. 


XXI.  BofeKS       HISTORIE.      S^ 

fchoppen  te  venykeii  (i).  Men  hadt,  naam-Rupsïit* 
lyk  i  den  Aaftsbiflchop  van  Mechelen ,  de  1560» 

ryke  Abtdy  van  Affligem  toegevoegd ;    de ^ 

Abtdy  van  Egmond  met  hec  Bisdom  van 
Haarieta;  de  Lifeve-vroüwe  Abtdy  te  Mid- 
delburg met  het  Bisdom  aldaar  vereenigd  ^ 
ch  andere  voomaame  Abtdyen  ook  aan  txt* 
dere  Bisdommen  gehegt  (*) ;  waardoor  vèr- 
fcheiden*  Kloofters  mefkelyk  werden  bena- 
deeld, 't  Gemeen  begon  ook  te  vreezen  ^ 
dat  zo  groot  een  getal  van  BiÜchoppen  de 
Inqmficie  ligter  zou  konnen  doordry  ven ,  en 
de  band  houden  aan  de  uitvoering  der  ftrei)-^ 
ge  Piakaaten.  De  Staaten  van  Holland  fiie^ 
ten  zig;,  insgelyks,  aan  deeze  nieuwigheid 
(/)*  De  Grooten  gavch  van  aJles  de  fchuld 
aan  den  Kardinaal  van  GranveUe»  die,  zei-^  ^^ 
de  men,  door  het  mvcfereti  der  nieuwe  Bis- 
fchoppen,  allermeeft  zyne  eigen'  grootheid 
gezogthadt,  en  de  Staaten,  tegen  regt,  o- 
ver  't  opregten  dernteuV\^e  Bisdommen,  niet 
hadt  willen  kennen  (w).-  De  Prins  vaa  O 
ranje  was  een  der  voomaamfte  misnoegden 
(/i),  en  fchynt  dit  de  reden,  waarom  deKo« 
m'ng  hem ,  by  eenen  eigenhandigen  Brief , 
in  Sprokkelmaand  des  jaars  1561  gefchree-  jegt^ 

ven  (ö),  emftelyk  vermaand  heeft,  om  de -- 

invoering   der  nieuwe  Biflchoppen  te  hel* 
pen  bevorderen. 

.     Met 

.  (17  v^fanrw.  vaK  Wiltem  L  IjrBoa  Aècfa.  Su  I.  Dêêl.kUé» 
(k)  VAM  DSX  Hair  liiiu  Tumuli  Mg.   Lih.  L  Csf.  Xlp 
P' 14«. 

(i)  Kcfol.  Holl  1)  F€br.  156I.  ki,  II.      . 

fm)  HoFPtaUi  Libr.X.  Ch.  III.  ^  ia,  i),  a^. 

(»)  Veiantw.  yai  Willem  U  ^BOE  Auth^SUUOiiLèLé, 

(0)  Bj  HOOIT  I.  lM<,  t/.  $1. 

£  a 


68      VADERLANDSCHE      XXL  Bok. 

Fiupslll.    Mee  den  aanvang  desjaars  15619  hadede 
1561»  Landvoogdes  veizogt,    dac   de   drkjaarige 
B^en     Bede  van  honderdduizend  guldens/  aan  die 
aan  Hol-  van  Holland  gedaan,  met  zevenduizend  pon* 
too^      den,  jaarlyksv  raogt  verhoogd  worden,  en 
dat,  daarenboven,  nog  zeftigduizend  pon- 
den, in  twee  terffiynen,  werden  opgebragc; 
in  welke  laacfte  Bede,  de  Scaacen  fpoedig 
bewilligden,  met  deeze  verandering,  egter, 
dat  zy,  in  de  plaats  van  zeftigduizend  pon- 
den op  te  brengen,  honderdduizend  ponden, 
ten    lafte    van  den  Koning ,    verzegelden. 
Doch  in  de  eerfte  Bede,  bewilligden  zy  niet 
voor  Oogftmaand  (^). 
XXIL       Men  begon,  omtrent  deezen  tyd,  een  al- 
Onge-     gemeen  ongenoegen  te  befpeuren ,  tegen  den 
noegen    g^rdinaal  van  Granvelle  ,    wiens  Staatzugt 
Gnmvei-  ceiit  den  Grooten,  en  toen  ook  't  gemeen 
Ie.         in  't  oog  ftak.    Hy  hadt  'er ,  reeds  voor  's 
Konings  vertrek,  blyken  van  gegeven,  wei- 
gerende den  Raad  van  Staate  by  te  woo- 
nen  ,  om  dat  men  ,  niet  hem ,  maar  Karel 
van  Lalaing,  by  afwezigheid   des  Hertogs 
van  Savoye,  tot  deszelfs  Stedehouder,  hadt 
aangefteld  (^).    Doch  nu  maakte  het  ver- 
trouwen ,  welk  de  Landvoogdes  m  hem  ftel-  • 
de,  en  de  gunft,  die  de  Koning  hem  toe- 
droeg, hem  hoe  langer  hoe  trotler:  't  welk 
oorzaak  was,   dat  men  hem  openlyke  teke- 
nen van  kleinagting  begon  te  toonen.    Toen 
hy    zyne  intrede  in  Mechelen  deedt,  was 
'er  niemant  uit  de  Edelen  en  Grooten  te- 

gen- 

(p)  Hefol.  Holl.  9  Mastt  i%  Aug.  \%€u  hL  17 1  él, 
(f)  STRAOA  £>M.  L  L^u  UI.  p»  \^ 


ItXI.  Boek.       HISTORIE:       69 

genwoordig.    Elk  gaf  voor,  niet  genodigd rupsIIL 
te  zyn  ,  en  Granvelle ,  dat  hy  't  niet  ge-  1561. 
daanliadt,.  om  weigerinc  te  voorkomen  (r). ""— * 
Oranje  9  wiens  tweede  Huwelyk  met  ^nna^  Oianje 
Dogcer  van  Maurits,  Kemrorft  van  Saxen, trouw 
door  Granvelle,  was  afgekeurd,  om  dat  de ^"*^^ 
Prinfes  der  Lutherfche  Leere  was  toegedaan;       '^ 
betoonde  hem  ook ,  by  verfcheiden"  gele- 
genheden ,  blyken  van  afkeer  en  wederwil' 
(sy    Hy  beweerde,  dar  Granvelle  zig,  als  ^ 

Abt  van  Affligem,  te  groot  eeti  gezag,  in 
Brabant ,  aanmaatigde ,  en  de  voorregteh 
van  *s  Lands  Edelen  verkortte  Q^ :  waar  te- 
gen dé  Kardinaal  den  Prinfe,  op  zyne  beurt, 
verweet ,  dat  deéze  de  Majefteit  des  Ko- 
nings  hoonde,  door  de  uitftbekendheid,  die 
hy  zig,  boven  de  andere  Staaten  van  Bra- 
bant, toefchréef  r«).  Doch  de  ftaatzugt  dés 
Kardinaals ,  die  t  oor  der  Landvoogdefie 
hadt,  liep  ook  anderen  Heeren  in  't  oog: 
onder  welken  'er  verfcbeiden'  waren,  wel- 
ken hy  byzondere  oorzaak  vah  ongenoegen 
gegeven  hadt.  Oranje  verbondt  zig,  met 
eénigen  van  deezen ,  tegen  den  Kardinaal , 
onder  anderen,  met  den  Graave  van  Eg- 
mond,  met  wien  hy,  te  vooren,  nift  vol- 
komen «endragtig  geweefl:  was  (t?). 

De  nieuwe  Biflcboppen  namfen  vaft  bezit  XXIIt 
hunner  Stoelen,  op  v^rfcheiden*  Plaatfen. ^«"^^u- 
Doch  toen  men  aan  't  aanflaan  der  Geefté-  fchopwi 

ïy-  neemcu 

(r)  HOPP&ROI  Livr  I.  Ch»  UI,  ^.  ^4,     ' 

(s}  QURQVVO.  Lihr.  L  p,  a». 

(t)  VerautMT.  ?as  Will.  I.  hy  lOB  Aath.  $t.  l.^ifl%  èU  €. 

im)  ViOLlI  Vila  M  Xmr.  p.  IS. 

(tj  BUAOUNO.  iéiku  U  ^  19. 

E3 


70      VADERLANDSCHE      XXt  Bom, 

Ffljpsialyke  goederen  ging,  vervoegden  de  Kloos- 
1561.  ters  in  Bnibant  zig,  met  eény^r^oekfchrifc, 
opfom^  a^  den  Koning,  waarin  zyxe  tóinen  ga- 
jftigc       ven>  dat  het  vervreenujeii  'der';Kloó(leriy- 
pjaatfen,  ke  inkomften,  met  de  voorregïen  der  Abt- 
luaner    ^^^^  ^°  ^^^  opgiuerk  der  Scigteren ,  flreedt. 
Stoelen,   't..  Ver^oekfchFÜt  vondt;  geen*  ingang,  ^  De 
Op  ande-Kioofterlingen.nioeflieh,   ein4elyk,  het  ver- 
ren, wor-,yreeraden  hunner  inkpmilen,  met  eene  jaar- 
gewSd,  lylt^cbe  fomraie,,  *  ten  behoeve  dér  Biflcbop- 
*.pen,  afkoopen.    Evenwel  poogde. men,  in 
jirabant,    de  BilTchoppen  te  weeren,    Die 
Ivan  Antwerpen  ver^kreegen  ijicftel',    tot  op 
*s  Konings  overkomft..    Doch  toen  meenden 
eenige  andere  Sleden  bok  vryheid  te  hebben, 
om  de  BiflTchoppen  buiten  f;e  houden,  gclyk 
JRoermonde-,  Deventer,  Groningen  en  Leeu- 
waard^p  deedi^n  (w)*    Mechélen  en  *s  Her- 
tf^enbofch  hadden  hunne  K^rkvoogdeii .  in» 
■  gehaald.  Zo  deèden  vervolgens  ook  Utrecht, 
.Hafirlem  en  Middelburg,  2ig  voegende  naar 
het  voorbeeld  der  overige  Stedeq,  welker 
meeften  haare  BiflTchoppen  ontvingen  (x). 
De  Re-        Doch  onder  't  gemeen  voudt  de  Hervor^ 
derykers  \^g  xneQT  en,  meer  ingang ,    opaangezlen 
ren  ^e  '  ^^  vervolging  om  't  geloof,  omtrent  deezen 
Hervor-   tyd ,  heviger  dan  te  vooren  woedde.  De  Re- 
^gt      derykers    fchroomden    niet ,    in  openb&are 
fpelen  van  zinnen,  of  aedelyke  Tooneelfpcr 
.\en,  den  volke  de  gebreken  der  Kerkelyken 
te  vertoonen »  en  te  gelyk  de  onredelykheid 
der  vervolging,  om  ?aakw  vjm  Godsdienft: 

(x)  HOPFEHVS  LivT.  I.    CK  V.  ^.  21.     Bpi^HOBK  êf  R|y[. 


XXL  BoBK.       H  I  S  T  O  R  I  R       71 

al  *t  wdk  gireetiglyk  gehoord  en  geloofd  fojpsIIl 
wenit(]jr)»  I)e  Groocen  zagen  niet  ongaar ne^  1561. 

dac  de  aanhang  des  Kaïniirwals,  door  isulke 

middelen  »   geswakc  werdc ,  .^  bogunftig- 
den^  oodtr  de  hgnd  of  op^yk,  de  parcy 
der  Hexvormden.    Doch  vin  wege  't.HoOWordi 
werdc,  onder  xinderen  in  Hollandy  verboo-j^  *^ 
den,  ^vS^ Kamer fpekn^  Balladen ^  LMe- 
kensy  C^mtdien^JBoêeffiente^^Jieffreynettj 
waarin  ntal»a^  den  Godsdiend.pf  de  Gees- 
telykhesd   ben^eBde,.  yervac    waren,    te 
'Vèripmiden,  iq  angen  of  ce/ppelen.    Zelfs 
moge  «len  ^ene  .enkel  sedelj^e.fpdien  in  'c 
licht  hrengen ,   zonder  vérlof  van  den  Pas- 
iQOtjjf  Oglctier  (^z).  't  Volk  kreunde  zig  eg- , 
ter  luttel  aan  deeze  beveten.     Te  DoarnikBeroene 
en  te  Valenchyn,  bielden  de. Hervormden, ^^j^^**^^" 
omtrent  deezentyd»  vergaderingen  by  nagc,  ^  ^ 
met  ziagm  van.  P&lniei^    Te  Valenchyn, 
raakten  :iM^  Predikanten  in  begtenis^  die, 
terwyl'iy  matr  de;ftra^aats  geleid  wefcden, 
g^weldiglyk^  x&t  de  banden  der  Geregtsdie- 
naafen  .warden  verloft:  welk  bedryf  eeni* 
gen,  federt,  het  leeven  gekoft  heeft  (e?). 
Doch  dit  w^  flegts  een  voorfpel  van  de  op- 
fchuddiqg^nj»;  die  Qaderhand  ontilonclen.   Fi- 
lips  verinaknde,  op  't  einde  des  jaats'1561 , 
de  Lradvoogdeifö  &hrifcejyk,  wegens  eeni* 
ge  Perfoooeift V  die  iiem  in  .'t  <oog  liepen.  De 
rrefidenc  Viglius  was,  over  den  inhoud  van 
,dit  fchryven ,  zo  getroffbn ,  dat  hy  emfte- 
lyk  aanhieldt,  om  vatn  zyn  Ainpt  ontflaa* 

gen 

(y)  HOOIT  I.  Bêek^  hU  iS.  . 

iK)  a«peft.  dêr  Flak.  M.  »«. 

e;4 


72      VADERLANDSCHE       XXI.  Bobic. 

Rups  III.  gen  te  worden.  Doch  de  Koning  deedt  heib, 
1561.  door  beloften  en  gefchenken,   ^ran  beflulc 
Montigni  veranderen   (F).    De  Landvoogdes  vondc , 
naar       hierop,  geraaden,  den  Heer  van  Montigni 
Spanje    naar  Spanje  te  zenden,  om  den  Koning  van 
^^'    den  (huit  des  Lands  te  onderregten^en  hein 
tevens  eenigen  onderlland  iti  geld  te  ver- 
j.g^  zoeken.     Hy  keerde,  in  den  aanvang  des 
fp-s! — ^jaars  1562,  te  rug,  met  belofte  van  hulpe^ 
zonder  meer.     Ook  veHpreidde  hy,  dat  de 
Koning  aig  de  Nedertandfohe  zaaken  wei- 
nig  aantrok,   en  hem  ging  na,  dat  hy  den 
Kardinaal,   in  Spanje,  zeer  zwart  hadt  af- 
gemaaid (c). 
Schimp-      Het  ongenoegen  tegen  deezen  bleef  (leeds 
Livrei ce- duuren.     Men  unaalde  zelfs  op  hem,  door 
genGran-eene  fchertfcnde  Livrei,  die,  door  den  Graa- 
^^^      ve  van  Egmond,  uitgevoodeft  was,  en  eerft 
in  eene  zotskap ,  den  dieiiaaren  op  de  mouw 
gedikt ,  beftondt ;   doch  naderhand  in  een' 
bondel  pylen  veranderd  wenlc  (W).  De  vrien- 
den des  Kardinaals  (lieten  zig  aan  beide  dèe- 
ze  zinnebeelden,  houdende   de  zotskap  te 
fchimpen  op  des  Kardinaals  hoed ,  et>  den 
bondel  pylen  voor  een  teken  van  een  eedge- 
nootfbhap ,   ten  zynen   bederf ,  gefmeéd. 
Doch  de  Edelen  gaven  voor,  dat  zy,  met 
het  laatfte  Zinnebeeld  ,  hunne  vereeniging 
ten    diende    des   Konings   wilden  aandui- 
den (tf), 

De 

(f)  VIGUI  ViCi  If,  LXZVX.  f.  11. 
Cr)  VIGLII  Vita  N.  LXZVIII.  p.  17. 
{4)  Pioces  ¥an  Egmond  «^r.  Lx  Cuaq  Nedetl.  Gtfch.  I. 

Peêlp  hl.  élgy  éI9,  6|6.  -    '    \ 

(ê)  Strada  Dtc,  u  Lihf.  lY.  p»  i4f.  zh  #»4Vefattnr.Yaii 
HOQ^fte,  ik  %%.  h  Boft  Aiuii.  Mkk^  UDM^  U.éu 


« 


XXt.  Boek.        HISTORIE.        73 

•    De   beweegingen  ter   oorzaake  van  deüpiupsllt 
Godsdienft,   ten  deezeo  tyde,  in  Frankryk  1562. 
iiicgeborften,  deeden  dcf  Landvoogdes  dug-  "xxiv/ 
ten,  voor  diergelyké  zwaarlgbeid  in  de  Ne- Binnen-* 
•derlahden.    't  Geml   der  Hervormden  wasl«idfthe 
idaar  zo  fterk  toegenomen  ,  dèt  de  Konin-.^^^. 
^nne  Moeder ,  Katbarina  de  Medicis^  die  den  ^^ 
klem  der  Regeeringe  in  handen  hadt,  oor* 
deelde,  eenen  merkelyken  ru^efteun  aan  de- 
^elVein  te  zullen  konnen  hebben,  tegen  die 
van  Guize,  welken  haare  oogmerken  dwars* 
boomden,  en  te  gelyk  fterk  yvetden  tegen 
«ie  Hugenooten.  Met  deezen  naam ,  verbafterd 
van  het  Dultfch  woord  Eedgenóffen  ofEedge^ 
jioêten  ,    uit  Zwitferiand  herkomftig    (y^ , 
werden,  ten  deezen  tyde,  de  Hervormden 
in  Frankryt  benoemd.    De  Hertog  van  Gui- 
lé ,   zo  ftaatzugtig  als  de  Koninginne  Moe- 
der, begon  de  beweegiifgen  met  den  moord 
van  Vafly ,  die  dè  Hugenooten  terftond  in 
de  wapenen  hielp ,  en  aandreef,  om  Orleans, 
en  naderhand  Rouan  te  bemagtigen.    Daar* 
encegen  werdt  Oranje,   Hoofdftad  van  het 
Prinsdom  van  dien  naam,  alwaar  de  Huge- 
Dooten,  de  mèeftiÈii  in  getal  zynde,  de  wa- 
penen hadden  opgevat,  Aoor  Fabricius  Ser- 
belion j  overvallen,  bemagtigd,-en 'met  roof 
en  moord  vervuld  (^).    Guize,  in 't  begin 
des  volgenden  jaars,  geduurendc  het  beleg 
van   Orleans ,  doorfchooten  zynde  »  werdt 
de  Vrede ,  tuflcben  Konhig  Fran^is  en  de 
ijugenooten ,  getroffen  (^b) ,  by  welke ,  hun 

vry» 

(f)  SfOU  Hift.  vt^i  Gtnt^e,  lU  9^9kf  hK  1||, 
<S)  ThqamUS  IJbr,  XXXI.  f.  114  ér  /«f5. 
(f7)  THUANIM  Lih.  XXXIV.  ^  lu,  ist»  »!>« 

E5 


74      VADERLANDSCHE      XXI.  Bqbk. 

RupsULvryheid  van  Godsdienft  werdc  coqgeffaum^ 
iS6%.  die  de  Pruis  van  Oranje »  Tedere,  ook  aan 
■  alle  de  Ingejsetenen.  van jyn  Prinsdom,  bei- 
de Onroomfchen  en  Roomfchen  verleende 
(/):  'c  welk^  bier  ce  liever 'gemeld.2y,  om 
dat  voomaame  Scbryvers  hebben  aangete* 
'  kend,  dat  by  den  Godsdienft,  in  zyn  ge- 
bied, onveranderd  liet  (^k).  Evenwel  verzogj: 
hy,  wae  laacer,  den  Koning,  door  lypeo 
Gezant ,  iji  Frankryk ,  de  zaaken  van  jcyo 
Prinsdom  ce  willen  voi:deren;  „  'c  welk,aei- 
^  de  hy,  gefchaapen  ftondc  verlooren  ce 
„  gaan  ,  om  dac  hy  'c ,  by  *€  heilig  oud 
^  Roomfch  geloof^  hadc  gezogc  ce  bewoor 
„  ren/'  Ook  vindt  laep,  dac  de  Koning  ber 
loofd  h^jsfc ,  aan  zyn  ven^oek  ce  zullen  vol- 
doen (/).  .  '  \ 
FHips  Filips  hadc  zig  ook'geflieken,  in  dea  in- 
fteekt  'criandfchen  JFranfchen  oorloge  en  den  Koning 
**8io.  van  Frankryfc  drieduizend  Ksögten  uic  Ica- 
lici  co^efchikt-  De  Landvoogdes  zogc  'er, 
op  's  Konings  lail^  cweeduizend  Paarden ., 
uic  de  Nederlandjcn  by  ce  voegen.  Doch  O- 
ranje  en  Egmpnd  ftd.den  ^  hiertegen ,  be- 
wéerencje^  dac  hec  Paardeovolk,  toe  befcher^ 
mit^  der  Nederlanden ,  by  der  hand  ger 
houden  moeft  worden«  GrönveJle  ,wift  eg- 
ter  ce.wfege  ce  brengen,  dac  'er,  in  plaacs 
van  matifcbap)  eenig  geld  van  hier  naar 
Frankryk  gefchikc  werdc  (m).  Uic  Engeland 
hadden,  daarencegen,  de.  Hugenoocen  eeni- 

(i)  Voiêt,  Coips  Diplom.  T«mi«  V.  P.  L  f>  99* 

{k}  Grotii  Annal.  I.  p,  17- 

il)  HO??ERUi  Libr.  IL  Ch,  I.  f,  |t.  HOOFT  II.  B»tk^  //.  4^. 

\m)  STflAQA  Dtc.  L  l,ibu  HU  ^.  lU,  U?» 


^XI.  i^OEK.     ;;«  I  S  T  O  R  I  E.       75 

&  hulp  gèkre?gen:  't  welk  Gmnvelle  zofjupsUL 
fchyncverbucjerd  te  hebben  ^  dat  hy,  vol-  1562. 
^en$  fomoiiger  verhaal  («),  de.  Landvoogdes  - 

>ewoo£^m  deninvöer  der  En^eifcne  ff  akenën 
te  verbieden.    De  Ëngelfcben  zouden  hier-Staaxyspi 
.op  4^0.  ftapel  der  L^kepen  hebben  oyerge-^^° 
:bragt  naar  Embden^  in  Ooftfriesland  (0},  ^^^handdop 
m^rKelyk  agtêrdéel  der  Nederlanderen ,  die,£i^«. 
^ volgen^  fommiger  aantekening,  ten  dee;j:enland« 
'tyde,  wel  twaalf  mrllioenen  jaarlyks  met  de 
.  Ëpgelfcheh  verhandelden  ,    en  aan  Lakens 
alleen,   me^  dan  vyf  millioenen  onthoo- 
fden.     Uit  naauwkeuriger   Aantekeningen, 
Js  my  egter  gebleeken ,  dat  de  invper  der  En- 
geifcbe  Lakenen,  in  Holland^  eeiil  jn  Bloei-    '    ' 
.maand  dès  ji^rs    15(^49  na  *c  vertrek  van 
Granvelle,.en  na  't  verleggen  v^n  den  En- 
gelfchen  handel  naar  Embden  CP^9  verboo- 
den  is  geworden':  op  verzoek  zélf  van  de 
Staaten  van dea  Lande (4)\'  TDeèzen  bragten 
ook  eerlang  te  w^e,  dat  men,  in/'t  byzyn 
van  Gemag;:iigdea  van  Uaarlem.  en  Amfter- 
dam,  te  Brugge,  met  de  GemiuB;tigden  der 
Konlnginne  van  Engeland ,  in  onoerhandeling 
tradt  00'^"  ^^^^  werdt  het  Groo$-Commcrcie 
Traktaat  van:  den  jaare  1 496  vernieuwd ,  waar- 
door d^  han4el  op  Engeland  wederom  op  den 
voorigen  voet  werdt  herlleld  (j). 

De  binnenhndfche  Kryg  duurde  nog  in  De  Her- 
Frankryk ,  toen  de  Landvoogdes 9 .  bedugt ,  togin  van 

^g^Parma 
(n)  Rafim  t««.  vr.  p.  io7«  r^pt  do 

{•)  MF.mAKff  I.  Bvek^t  f'  il  V<ff/; 

ip)  Rtpei u  dcc  PJak.  él   117. 

(f)  aerol.  HoII«  11  July  if64.  ht.  }f. 

(r)  RefoU  HoU.  I  Msy  isés.  hl.  |,  %  Ffir.  iM.  U.  7, 

(Ij  iLepqt.  4cf  «ak.  */•  1*9. 


76     VADERLANDSCHE       XXI.  Bow. 

.FiupsIILdat  de  Hugenooten  dok  Jets  in  de  Neder- 
156a.  landen  mogcen  willen  onderneeraen,  de  Vlies- 
vifcjïjr. ridders  en  Stadhouders,  in  Bloeimaand,  te 
A^esL.  Bruflèl,  byeeh  riep  (/).    Zy  deedt  hun,  by 
Staiflipu-  monde  van  den  PreGdent  Viglius,  \  gevaar 
den  fa-    j^g  Larid§  Voor  00'gen  ftellen,  te  gélyk  met 
"^^  *       eenige  middelen  ,   om  het  te  voorkomen  : 
geevehde^  den  Heeren  drie  dagen  tyds,  om 
hunne  bedenkingen,  over 't  een  en  't  ander. 
Oranje    in  te  leveren.     Oranje ,  deeze  gelegenheid 
houdt     willende  waamcemen,  om  eenige  verande- 
re^«-""S  ^°  ^^  wyze  van  's  Lands  Regeeringe  te 
komfkn  wegè  te  brengen ,  ontboodt  alle  de  Heeren , 
met  de    Granvelle  en  Viglius  uitgenomen,  ten  zynen 
voor.      huize ,  hun  voorhoudende  „  eerfieljk ,  dat  men 
Hcoren    ^»  gezanrenlyk  over  't  voorftel  der  Landvdog- 
„ '  deflè  behoorde  t^  oordeelèn ,  en  de  onde^- 
„  linge  gedagten,  'ware  't  inpgelyk,  tot  een- 
„  paarighèidre  brengen :  ten  anderen^  dat  men 
„  thans  ook,  over  de  algérieehe  Regeerfng 
„  des  Lands ,  moeft  raadpleègen ,  loopende 
„  den  Staat  groot  gevaar  van  zynen  onder- 
9>.gang,  zo  men  geen  waakend  oog  hielde 
„  'op  het  gedrag  van  eenige  Staatsdienaar 
„  ren."    Elk  begreep  ligtelyk,  dathy  'top 
Granvelle  gemunt  hadt.    Verfcbeiden*  Hee- 
ren   bewilligden  terflond  In  dit  tweeledig 
voordel.     Doch  anderen,  met  naame  Bar- 
laimont,  Boflii,  Jan,   Graaf  van  Ooftfries- 
land ,  en  Courrieres  merkten  aan  ,  dat  de 
Landvoogdes  hun  niet  gelaft  hadt,  één  ge- 
voelen uit  aller  naam ,  ^aar  elk  zyn  byzon- 
der  gevoelen  in  te  brengen«     Zy  voegden 

•er 

(O  ViOLii  Tita,  V.  LXZVII.  ^  se. 


XXI.  BÓEK.      HISTORIE.        yj 

'er  by^  dat  zy,  als  byzondere  Stadhouders,  RlipsIIL 
geene  kennis  van  *s  Lands  algemeene  Re-  156a. 
seefing  hadden,  veel  min  eenige  reden,  om 
^  over  te  klaagen :  waarom  zy  niet  konden 
goedvinden,  deswege  te  raadpleegen^r    He* 
vig  werdt  hiertegen ,  van  de  andere  zyde , 
gecwift.     Doch  de  gevoelens  der  Heeren 
bleeven  verfchillen.  Ook  antwoordde  elk  af- 
zonderlyk  ,  op  het  voorftel  der  Landvoogd 
deflè.    Doch  *c  is  onnoodig,  hier,  breeder 
van  deeze  antwoorden  te  gewaagen,   alzo 
'er  wéinig  of  niets  op  beflooten  werdt  («). 
In  Zomermaand  ,  bieraan  volgende  ,    wer-  Voorftel 
den  de  algemeene  Staaten,  re  Bruflel,  be-^ 
fchreeven.    De  Landvoogdes  deedt  hun  hier  J:^?^ 
verzoeken,  dat  zy,  in  aanmerking  van  defe,  wur- 
gevaaren ,  die  de  Landen  toen  nog  uit  Frank-  in  niet 
ryk  dreigden,  hunnen  Gemagtigden  ten  Ho-*^^^ 
ve  laft  wilden  geeveri,  om,   by  fchielyken ^^^ 
nood,  te  bewilligen  in  zekere  fomme,  tot 
befcherminge  der  Landen,  die  voor  Hol- 
land niet  minder  dan   tweehonderdduizend 
ponden  zou  konnen  zyn ;  doch  niet  zou  be- 
hoeven te  worden  opgebragt,  zo  *t  de  nood 
niet  vorderde.    Men  gaf  voor,  dat  men  zulk 
een*  breeden  laft  voor  de  Gemagtigden  dien- 
(tig  hieidt,  om  de  zaaken  met  te  meer  fpoed 
te  konnen  uitvoeren,  gedoogende  den  ftaat 
derzelven  dikwils  niet ,  dat  'er  vooraf  ver- 
flag  van  gedaan  werdt  aan  de  byzondere  ge- 
weften  (yy    Doch  de  meefte  Staaten,  mee 
naame  .  die    van   Holland  ,   dugtende  ,  dat 

hun- 

f •)  ).  HOPPKBOt  Livf.  I.  Ch.  IV.  f.  i4«    ViGLll  Viia  H. 
UXVT.  p.  itf. 


78      VADERLANDSCHE      XXI.  Bote. 

Fiupsin.  hunne   Gemagtigdcn  ligtelyk  konden  wcwr- 
1562*  den  overgehaald ,   om  te  bewilligen  in  het 
""■"""^  gene  het  Hof  vorderde  ;  vertrouwden  hun 
zo  breeden  laft  niet:  waarom  de  Landvoog- 
des, na  verloop  van  eenige  maanden ,  haar 
voorftel  moeft  laacen  vaaren  (w). 
Oranje,       Oranje  gaf,    ondenüflchen,  den  toeleg 
Egmond  nl^t  Op,  om  Granvelle  den  voet  te  ligten. 
en  Hoor.Hy  hielde,  van  tyd  tot  tyd,  byeenkomften 
ne  fchry-  naet  zul  ken,  die  't  naaft  met  hem  eens  wa* 
d^Ko-  ^^^"    ^^^  befloothier,  oaryp  overleg,  ee- 
ning,  o^  "®"  uitvoerigen  brief  aan  den  Koning  te  laa- 
verGraa-ten  afg£^n  y  die,  dik  wils  herfchreeven  en 
veile,      veranderd,  eindelyk,  in  deezen  zin,  ter&e^ 
1 5^3-  dergefteld  werdt:  „  Dat  zy,  langgezwe^ea 
„  hebbende ,  zonder  ondienft  van  zyne  Ma- 
,,  jeileit ,  en  zonder  deeze  Landen  voor  een 
„  onvermydbaar  bederf  bloot  te  ftelkm,  niet 
„  langer  verbergen  konden,    *t  gene  h\m 
„  kwelde.    Dat  'er  een  algemeen  gevoelen 
„  heerfchce,  onder  de  Landzaaten,  dat  de 
„  gancfche    klem    der  Regeerii^e  in  han- 
,,  den   van  den  Kardinaal  Granvelle  itfas ; 
„  welk  gevoelen  de  Koning  niet  zou  kon- 
„  nen  wegneemen,  zo  lang  hy  den  Kardi* 
,^  naai  in  't  bewind  liet:  dat  al  't  volk  mi&- 
„  noegd was, over  deezen  Staatsman, 't  welk 
„  de  oorzaak  gerekend  moeft  worden,  waar-* 
„  om  's  Konings  zaaken  hier  niet  voorfpoe- 
„  diger   gingen:   dat  zy,  hierom,  de  vry- 
^  held  namen  van  zyne  Majefteit  voor  te 
,f  houden,  boe  b'etaamelyk  het  ware,  zynen 
„  voomaamften    Leenmannen   en    't  gant- 

„  fche 

(»}  Refol.  UoU«  i|  Dtemh.  i|#i,  ht.  X}}« 


XXLBoEK.       HISTORIE.       79 

^,  fche  volk  liever  dan  éénen  Granvelle  ge-Fju^sHL 
,,  noegen  te  geeven.    Dat  elk  nogcans  vaö  1563. 

,,  de    Regeering    der    Landvoogdeflè   ten  — 

,,  hoogften  voldaan  was.  Dot  2yne  Maje- 
,,  fteit  niet  moeft  waanen ,  dat  het  hun,  die  . 
„  dit  fchreeven,  om  meer  gezags  tedoenwa- 
^j  re,  alzo  zy,  op  *t  welbehaagen  zynerMa- 
,,  jefteit  ,  gaarne  aflhtnd  wilden  doen  van 
,9.  hunne  Plaatfen  in  den  Raad  Van  Staate* 
,,  Dat,  war  den  Godsdienft  betrof ,  zy  den 
„  Koning  akóos  de  pligten  van  'goede  on* 
„  derdaanen  en  Katholyke  Leenmannen  be« 
„  wyzen  zouden,  oordeelende  zy ,  dat  men  ^ 

„  *t  den  voomaamften  Heeren  ,   den  adel  ^  .    1 

„  en  arideren  braaven  luiden  alleen  te  dan*  I 

„ken  badt,  dat  de  Godsdienft,  nog  in  den  | 

„  tegen woordigen  gerullen  ftaat,  ^erdt  ge*    , 
„oefend.  Dat,  waarlyk,  bet  gemeene  volk  I 

„  reeds  zeer befmet  was,  en  dat  de  leevens»^ 
„  wyze  en  het  gezag  van  den  Kardinaal  hier* 
„  aan  geert  goed  deedt."  De  Prins  van  O-^ 
ranje  en  de  Graaven  van  Egmond  00  Hoor- 
ne,  Leden  des  Raads  van  Staate,  tekenden 
deezen  Brief  alleen.  De  andere  Heeren ,  die 
*t  met  hen  eens  waren,  lieten  *f  na,  opdat 
zy,  alleenlyk  byzondere  Stadhouders  zyn- 
de,  niet  zouden  fchynen,  zig  met  de  alge* 
meene  Lands-Regeeringe  te  willen  bemoei-^ 
jen.  Hoome  was,  onlangs,  bekleed  met 
de  waardigheid  van  Raadsheer  van  Smate, 
uit  Spanje  te  rug  gekeerd.  Na  *t  afvaardi- 
gen deezes  Briefs,  toonden  de  drie  Heeren 
veele  tekenen  van  ongenoegen ,  over  de  an- 
deren ,  -die  zig  niet  tegen  den  Kardinaal  had- 
den willen  verklaaren:  't  w^lk  van  de  kun- 
dig- 


,8o       VADERLANDSCHE     XXLBow- 

pjkiPsIILdigften  gehouden  Werdt,  voor  het  beginfcl 
i^g^/eener  naderende  beroerte,  die  hier  hetaself* 

-— *—  de  fpoor,  als  de  jongfte  beweeging  in  Frank- 

ryk ,  fcheen  te  zullen  houden  («). 
XXVL      Granvelle,  niet  onbewuft  van  *c  onweer^ 

De  Kar-  .dat  hem  dreigde,  vondt  egter,  verblind  doof. 

din^      de  eer,  die  de  Landvoogdes  hem  aandeedt, 

g^**'*'^ongeraaden,  zeil  te  minderen.  Hy  maatig- 
de  zig  het  bewind  aan,  ov«r  de  begeeving 
der  voomaamile  Ampten,  waarover  de  Land- 
voogdes ,  fomtyds,  ook  Barlaimont  en  Vi-. 
glius;  doch  nimmer  Oranje,  Egmond en  den 
Admifaal  gewoon  was  te  hooren.  Dus  wi^ 
,  hy  zi^  vrienden  te  maaken;  waartoe  den. 
drie  Heeren  -naauwlyks  gelegenheid  over- 
fchoot*  *t  Ongenoegen  bom,  eerlang,  open- 

^  v^  lyk  uit,  en  fchroomden  de  Heeren  niet  te. 

ren  tegen  zeggen  „  dat  het  nimmer  's  Kopinra  mee- 

hem  uit.  „  ning  ge  weeft  was,  *t  bewind  der  Kegee- 
99  ringe  te  laaten  in  de  handen  van  een'  ee- 
„  nigen  vreemdeling,  verzeld  van  twee  an- 
„  deren,  en  met  uitfluiting  van  hun;  dat 
„  het  regt  en  de  billykheidendeoudeLands- 
„  gewoonten,  in  tegendeel,  *t  beftier  van 
„  den  ftaat  en  de  geldmiddelen,  en  hetop- 
„  perbewind  over  de  Regtsoefenmg  gefteld 
„  hadden  in  de  handen  dervoomaamfteHee" 
„  ren  en  Edelen,  gezamenlyk:  zo  als  men, 
„  met  egte  ftukken  en  voorbeelden,  bewy- 
,,  zen  kon,  wordende,  oudtyds,  de  open* 
„  baare  Verbonden  en  Handveften ,  niec 
9  flegts  door  den  Vorft,  maar  ook  door  de 

Zymaa-  ^  voornaamfte  Edelen ,  getekend/*  Wyders 

„  maak* 

(«)  HOPPIEI»  Uwr.  U  CK  IV.  ^  u. 


.XXL  Bofek.      HISTORIE.       8i 

•maakten  de  drie  Hecren  hun  werk^  om  aap-nupsm, 
hang  onder  de  Edelen ,  en  zelfs  onder  de  1563. 
vrienden  van  Granvelle,  te  winnen.    .Veelenj^enaaaT 
Vielen  hun  toe.     Sommigen  ^   om  dat  zy  ,hang. 
voorlangs    gemeenzaamlyk,   met  hen  ver- 
keerd hadden,  of  van  hun  afhingen:  ande- 
ren i  om  dat  zy  'er  hun  eigen  voordeel ,  of  \ 
vryheid  van  Godsdienfl  mede  beoogden  :  en 
4mderen,  om  dat  zy  het  weeren  des  Kardi- 
naals noodig  hielden  >   ter  bevordering  van 
den  diehft  Gods  en  des  Konings.  't  Volk  zelf 
werdt^meer  en  meer, ingenomen  tegen  Gran- 
velle,  die  voor  ftaatzugtig^  gierig  en  wel- 
luflig  beiiamd  werdt ,  en  wien  naging,  dat 
hy  de  InquiQde  zogt  in  te  voeren ,  door  hec 
invoeren  der  niquwe  Biflchoppen  (y^ ,  en  de 
Nederlanders  flaaven  te  maaken  eener  Regee- 
•ringe  van  Spanjaarden.    Men  riedt  Granvel- 
^e,  omtrent  deezen  cyd,  dat  hy  den  Heeren 
eenige  vddoening  zou  tragcen  te  ge^ven,  en 
daardoor    hunne    gunft    wederom  winnen. 
'Doch  anderen  dreeven ,  dat  de  Heeren  bet 
niet  alleen  op  den  Kardinaal  en  de  nieuwe 
Biifi:hoppen  gelaaden  ;  maar,  daarenboven  ^ 
eene  geheele  Verandering  van  de  Regeering 
•en  van  den  Godsdienfl  in  den  zin  hadden  (^^, 
waarom  zy  oordeelden,  dat  'er,  met  toegec- 
ven ,  niet  te  winnen  zou  zyn. 
.  '  De  Koning ,  den  Brief  der  Hf  eren  ontvangen  's  Kö- 
hebbende ,  draalde  eenen  geruimen  tyd ,  eer  hy  nings 
befluiteü  Hon,  over  een  antwoord,  dat  'er  op^"^" 
•pafte.  Elndelyk  i  fohreef  hy^  in  Zomermaand ,  ^^^^ 

,9  dat  drie  Hee* 
(y)  Vttttitw.  van  Willem  I.  ky  BOR  Aarh«  Stukk.  I.  Dat,  rexv 
*'•  ^. 
•    (»)  Hormot  Uvr,  t,  Cb^l.  p.  ton 

-    VLDeeu  f 


i^\      VADERLANDSCHE      XXI.B(wu 

ftupsIILw  d^f  hy  zig  verzekerd  hielde  van  den  y  ver  der 
1563.  ,9  Heeren  toe  zynen  dienft:  dat  by  voorfaadt, 

'T *  „  eerlang,  zelf  herwaards  te  komen,  om  den 

^,  ftaac  der  zaaken   te  onderzoeken  ;  doch 
.9,  dat  hy,  midlerwyl,  gaarne  zien  zoo,  éat 
,,  een  hunner  naar  Spanje  kwame,  om  hem 
„  van  alles  hyzonderlyker  te  onderregten; 
9,  alzo  de  Brief  flegts  algemeene  befchuldr- 
,,  gingen  inbieldc ,    en  hec  's  Konmgs  ge^ 
„  woonte  niet  was  ,   iemant  zyner  dienaar 
„  ren ,    zonder  behoorlyke  kennlfie  van  't 
,,  gene  men  ten  zynen  hfte  hadt,  te  verftoo* 
Zy  bly-  5*  ten.*'   De  Heeren  toonden  zig,  op  't  onf- 
ven  utc    Vangen  van  deezen  Brief,  zeer  misnoegd.  Zy 
den  Raad yQnden  't  ten  hoogfte  vreemd,  dftc  hun  ee* 
van  Siaa-^^  j.gjg  ^^j.  Spanje  gevergd  werdt,  om  ee- 
*^*         nen  enkelen  man  te  befchuldi^en*  Na  't  hon- 
den van  verfcheiden'  byzondere  by6enlc<Mn^ 
iten,  in  welken  ook  andere  Edelen  tegeoh 
woordig  waren,  beflootenze  derLandvoo^ 
defle  fchriftelyk  te  vertoonen  „  dat  zy,  mee 
,,  de    voomaamfte    Heeren    en  byzondere 
'„  Stadhouders,  over  den  ftaat  van  's  Lands 
^,  zaaken,  geraadpleegd  hebbende,  dezelven 
„  vonden  geheel  anders  gefteld  dan  de  dienft 
,^  zyner  Majefteit  en  de  behondeiris  der  Lai^- 
„  den  vorderde ;  zo  ter  oorzaake  van  's  volk» 
„  ongehoorzaamheid,    onder    voorwendibl 
„  van  eenige  nieuwe  en  fcbadelyke  gevoe- 
„  lens  in  den  Godsdienft,  als  uit  hoofde  van 
yj  de  agterftallen,  die  't  Land  aan  'e  Krygs» 
„  volk  fchuldig  was; van  den  flegeen  ftaaeder 
„  geldmiddelen ,  en  van  'e  verval  der  Grens- 
^,  veilingen ,    dat  fchier  onherftelbaar  ger^ 
^  kend  moge  worden.    Dat  zy  bedngt  wa* 


wit  tdet.        UlSf  OKIÈ,      83 
ü  rea^  dat  's  Ltnds  Ingezetenen^  buiten  'spaffsin;^ 
yy  Land^^  bekommerd  zouden  worden ,  om  1563. 
^y  's  Konings  fchuldén.    Dat  'er  geen  ander     "    *^^ 
jy  aiiddel  fcbeen^  om  uic  deéze  zwaarighe-^ 
y^  den  gered  ce  worden »  daa  het  vergadeieri 
y^  der  algemeene  Staats;  doch  dat  zy^  bier* 
91  0(»t  niet  verder,  durfden  dringen »  na  dac 
iy  faaare  Hoogheid  huri  Verklaard  ludt,  dac 
9,  de  Kosning  zulks  uitdrukkelyk  hadtverbooH 
^  den«    Dat  zy  nogtans  l^télyk  befpeurea 
^»  konden,  dat  dit  verbod aUeenlyk  ohtHaaitt 
yy  was  9  uit  het  mvrtroüweh ,   tuflchen  deti 
9,  KcHung^  de  Statten  en  eenige  Leden  der« 
^y  zelven  9  verwekt,*  door  zulken,  die 's  Konings 
^  dienft  en  's  Lands  welvaart  weinig  ter  herté 
yy  liamen,  en  zei  ven  geene  middelen  ter  handl 
^  floegen,  om  de  verwarde  zaaken  te  red* 
9»  den.  Dat  zy, hierom, haare  Hoogheid oot* 
9,  moediglyk  Ibeekten^  niet  te  willen  mis- 
^  duiden,  dat  zy,*  zo  kng  de  Koning  geenë 
j,  andere  orde  ftelde  op  de  Regeering,  zig 
^  uit  den  Raad  vati  Staace  bieTden,  en  de 
^  fcbadaWf  welke  zy  daar.,  vier  jaaren  her* 
I,  waards ,   vertoond    hadden  ,   verdwynen 
^  deeden  i  donder  dat  zy  egter  Regeerden 
„  nafaMCig  te  zyti,  in  hei  voldoen  aan  hun- 
^  nen  byionderen  pligt,  en  aan  alles,*  wat 
I,  haate  Hoogheid  bon  zou  gelieven  te  be- 
I,  v^elöo"  Cay 

*   Na  't  inlevereti  vari  dit  Vertoog,  bleeveneorcluy-; 
Oranje!  i  Égittond  en  Hoome  uit  den  RaadJ^°^' 
tan  Staaf  e, .  Ook  zondenze  'er,  In  Hooimaand ,  ^^ 
iWn  aifftbrift  vtii  aan  dien  Koning,  wiens^ooi,^ 

.  Brie£ 

F  ft 


84       VAÖERLANDSCHÊ     XXL  Boek- 

PiL!PslIl.B''^^f  ^y  '  ^P  deezen  zM,  beamwoordden : 
jr63,\,  Roemende  zyne  Majefteit,  dat  hy  geenea 

m  ^^  zyner  dienaaren,   zonder  oorzaake,  ver- 

,,*  ftooten  wilde  ,   merkten  zy  aan ,  dat  het 
,,'  gene   zy ,   tegen  den  Kardinaal  ,  inbrag* 
,;  ten ,  niet   tot  zyne  bezwaaringe  ifarekte , 
,;,  maar  veeleer,  om  hem  te  doen  ontheffen 
,-,  van  eenen  laft,  die  hem  weinig  voegde  , 
,,  en  dien  hy  niet  langer  zou  konnen  draa- 
„  gen ,  zonder  veel   oftgemak  en  beroerte 
„  te  veroorzaaken.     Dat  zy  zig,  in  geene 
^,  byzonderhedeh ,    hem   betreffende^   had- 
,",  nen  ingelaaten  ,    ora'  dat  de  verwarring 
,y  en  het   misnoegen  in  den  Staat  genoeg 
„  konden  doen  zien ,  van  hoe  weinig  dienft 
,,  zyne  tegenwoordigheid ,  agting  en  bewind 
„  hier  te  Lande  zyn  konden.    Dat  zy  zigeg- 
,*,  ter  niet  als  zyne  befchuldigers  voordoen, 
,*,  noch   eenig   pleit  tegen  hem  aanvangen 
„  wilden ;  maar  als  trouwe  vaflialen  den  Ko-* 
„  ning  alieenlyk  kennis  geeven  van  't  gene 
„  'er  omging,  meenende  zy,  dat  hun  aan- 
,',  ziens  genoeg  overfchoot ,   om  hierin  ge- 
„  loof  te  Verdienen.  Zy  voegden  'erby,  dat 
5,  niet  flegcs  een   hunner ,    maar   liever  zy 
„  allen  drie ,  op  's  Konings  bevel,  naar  Span- 
,,  je  verreisd  zouden  zyn,  indien  de  ftaat  der 
„  zaaken  en  de  dienft  zyner  Majefteit  hun 
„  afzyn  hadt  konnen   gedoogen,   in  eenea 
„  tyd ,  dat  de   nabuuren  zelven  ,  van  alle 
„  zyden,  op  liftige  aanflagen ,  bedagt  fcbee« 
„  nen.     Ten  befluite,  fmeekten  zy,  dat  de 
.         „  Koning  hunnen  fchriften  het  zelfde  geloof 
^  wilde  geeven,  welk  zy  hoopten,  dat  hy 
9,  hunnen  w^^orden  niet  2ou  wHlen  weige- 

.  3>  ren. 


XXLBöEic:      H  I  S  T  O  a  I  E;  '     85ï 

,,  ren,  en  dat  hy  de  eenvoudigheid  van  huiiFaipgllL; 
5,  fchiyyen-cen:goede  wilde^diüüen^  aljjo  zy  1563. 
„van    nawure    geene    groote   redenaars^  ^ 

9,  maar  meer  in,  wel  jdoen  dan  wel  zeggen 
y,  bedreeven  waren;  gelyk  Ipiden  >?!an  hüijT. 
r,  nen  flaat  ook  beft  becaairateX^)-"'  .    , 

De  Graaf  van  Egraond»  wien  de  Koning  XXVir, 
cenen  vrifendelyken  Brief  gefchreeven  hadc/^^^*^ 
om  hem. van  de  zyde  del"  andere  .Hoeren  aJ-afzSti- 
.  te  croonea ,'  waartoe,  jook.  de,  Landvoogdes deriyk.    ' 
lierh^alde  poogingen  dcedt,  antwoordde,,  op 
gelyken  voei,  als» hy ,'  met  Ofaiye  en  Hoor^» 
ne,   te  famen,  gedaan  hadfc  :^  4uidelyk  jtoo* 
nende,  dat  by  zig,  nergens  door,  zou  laa* 
ten  beweegen ,  om  ds  party ,.  die  hy  gekoo» 
ren  hadt,  te  verlaaten  (r},.  -     ^ 

t  't  Misnoegen  tegen  Granvelle   wift   zigGranvel-, 
langer  niet  jDe   maatiglen^  .Men  ftak  hem,*®.^?^^^ 
Qpenlyk^  eene  Ipotprint  in  de  hand,  in  wel-yb^"*^ 
ke   hy  ;  zelf  vertoond  werdt  ^    zittende  tefcbimpt. 
broeijen  op  een  deel  eijerep.,-  daar  Biflchop^» 
pen  uit  kwamen ,  eerwyl  hem   een  duivel, 
boven  't  hoofii  zweefde,  met  dit  byfchrift, 
Hic  eff  filius  meus^  ipfum  audite  „  Deez  is 
5,  myri  zoon,  hoort  hem  (<«?)/'  Zelfs  liep  'err 
een  gerngt:^  .dat  zeker  .Bourgondiër,   Fillet, 
genoemd,  op  zyn  leeven  ging  (e)i  't  welk, 
veelligt,  zo  weinig  grond  hadt,  als  een  an« 
dec,  ten  zelfden  ty.de  verspreid,  dat  Gran-^ 
veile  eon'iumflagrgefmeed  h^dt,   om  eenea! 
des  drie  Ueecen  van.  kant  te  helpen  (ƒ), 
r       '•::'.  .    •    .      '     PqcIi 

O)  Hom&us  Livr»  ]•  Ch,  IV.  p.  34* 
"  ^^  STRAZU  Dêc.  r.  tihr.  III,  ^   "- 


"  ie)  STRAZU'  Dict.  tihr,  III,  p.  14}  ,  f44. 


.  («j.BxiafiUWD.  Liên  I»  p.  54- 

0  'HamsM  LfvY.  I.  Ch,  vi«  p.  lu 


t^     VADERLANDSCHE      lOI^BoKr, 
ftL«in.Dochzolkegen]gten  bewyzen,   te»  minftet 
1563^  COC  welk  eene  hoogte  de.  partyfchap  gefiec* 
'""'         gen  moet  zyn  ,  daar  ment  elk«odeten  ,  tot 
dierg^Iyke  ondemeemiogen^  bekwaam  oor« 
deelt.    Orairie,  Egmond  en  Hoorne»  die^ 
door  hun  fcnryven ,  en  dppr  bet.  verhatea 
van  den  Raad  van  Scaace  y  alomme ,  voor 
hoofden  van  hun,  die  zig  tegen  Granvelle 
verkjbard  hadden,  bekend  ge woardea  waren ^ 
fpaarden  geene  moeite,  om  aanbang  te  win-« 
Mede-     nen.    De  Markgraaf  van  B<ergen,.  de  Baros 
d^^  van  Motttigni ,    de  Graaved  van  Hoogftraa- 
Hwrcn.   CMi  en  Megeii,:de  Heer  van  Biedérode  en 
andere    voomaame    Edelen  Méldeil  Jiunne 
Hun  Ver-zjpde.    Men  ftelde  een  Verbpndfchrift  op^ 
bond.      j^j  getekend  en  plegtiglyk  bexwooren  werdc» 
De  inhoud  wordt  tiergens  gemeld*  Doch  men 
houdt'  voor  Eeker ,  dat  ^1?  pietsin  vervat 
vnts ,  welk  met  den  dienit  ^  Konings  ^ 
of  het  belang  van   dén  RojDvnfbben  Gods* 
dienft  geloofd  werdt  te  ftryden  <g).    Veelé 
aanzienlyke  Heeren  weigerden   -ei  ^er  m 
te  treeden,  mèi  naame  de  Hertog  van  Aaiv 
fcbot,  de  Graaf  van  Aremberg,  ende  Hee^ 
ren  van  Barlaimonc ,   Courricres  en  HadiU 
*court:  die,  nevens  eenige  andêrenv  sig^nocb 
voor  de  éene  tiocfa  voor  de  andere  ^de  ver^ 
klaaren  wilden.    Omtrent  deewn  tydv  fchp 
nen  de  aanhanger»  der  drie  Heèren^ig  eerft 
aan  het  draagen  vtm  eeoian  boiidel  rpyloi  te 
bebben  doen  keimen,  m  plaat»  van  de  zocs» 
k»p  of  het  Kardinaals  hoofd,  zo  als  anderen 
fpreeken,  waarmedp  zy  hunne  dfenaars  te 
vooren  badden  laaten  'pronken..     Hec  draa- 
gen yan  zulk  een  zigtbaar  tek$n  y^  p?^* 
'  .  fchap 


XXI.BÖEK.       HISTORIE.       tf 

fcbap  flelde  Granvdle  <}agelyks  bloot  vopr  Frupsu^ 
den  fcbimp  der  memgce  (i&);  waartoe  nog  1563. 
iloeg,  dat  de.  tlgemcene  .Sïaftten ,  itf  Wirtrèëstaa^ 
tennaand^  befchreeven,  öm  de  jongflje  drie*:  ten  wei- 
jtarige  Bede ,  voor  nog  drie  jaaren  V  in  te  fi^^»  ^^ 
willigen  (^i^^tot  ondcriioud  van  \  ecwponlykj^g^"^^^^ 
Krygsvoik  (4)  , .  volftrektelyk   weigerden  ^cianveU 
eenig  voorftel  aan.  te  hooren,  daar  de  Kac- ie  tegen- 
dinaal  tegenwoordig  to^  zyo.    Ook.  hielde  )v<^of^^e 
hy  zig  coea  te  Mecheleo»  daar  hy  was,  zq^^* 
ling  op 9  toe. dat  de  Scaaten  wederom  ge-* 
fchejden  waren  Qi),    Die  van  Holland  be-r 
willigden.  .<ig(er  9 ;  «iet  voor  Hocxunarnd  dea 
vateenden  joara»  in  de  gedaane  Bede  (/). 

De.Laoilvoqsdes»  den  haat  tegen  GranT^^"\ 
veile  vaji  aite  ^den  ziende  toeneemen,  *>^-^voogd^' 
gon^  eindelyjc,  ook'bedagt  te  zyn,  om  zigbeiluit 
van  hem  r  te  ontdaan.     Sommigen   willen  5  zig  van 
dat  de  mMfterfcbap  des  Kardinaals  haar,  al ^5^  ^^* 
federt  eenigen  tyd,  verveeld  hadt:  «deren,^^^^ 
dta  zy  vreesde,  te  zullen  deelen,  in  het 
misnoegen  9  Imlk  hy  zig  op  den  bals  hadt  ge-»   ' 
baalA^  20.  zy  hem  langer  de  hand  boven  't 
hoofd  hieldt  ^jsm);  en  wederom  anderen,  dat 
zy  waarlyk  begaan  was,  met  het  gevaar, 
welk.CbMveik  dreigde  («>    Doch  wat  hief 
van  zyn.mogie,  zy  befloot,  inOogftmaand^ 
baaien  Gebeünfchryver ,  Thomas  Armenteros  \ 

naat 


![m)  SxitiDA  Dtc  1.  Lih.  IIL  f.  144* 
\p)  ViGLii  Vita  N.  LZXXI.  p.  is. 

(4)  *t  Blykt,  hieruit,  dat  men  de  algeoieene  Staatan, 
een  deezen  tyde,  nog  wel  op  Beden;  fchooQ  tot  g^^e 
mdere  einden,  beeft  willen  befdiryven,  > 

F4 


88      VADERLANDSCHE       XXL  BóbkI 

FDjnllLna&r  Spanje  af  te  vaardigen,  mee  laft,  om 
1563.  den  Koning  een  wydlofdg  venoog  ce  doen 

'  -  -  van  de  lilagten  der  voomaamfte  Heeren  , 
over  den  Kardinaal,  en  van  bet  antwoord  , 
welk  *er  de  Landvoogdes  op  gegeven  hadt. 
Hierby  moeft  hy  voegen  ,9  dat  de.  Kardi- 
„  naai  niec  veilig  in  *t  Lasd  was;  alzo  £g« 
,,  mond  de  Landvoogdes,  onlangs ,  verklaard 
„  hadt,  dat  men  ^t  bem  danken  moed,  dat 
^,  Granvelle  nog  leefde;  doch  dat  hy  deeze 
9»  zorgj  voortaan,  haarer  Hoogheid  over* 
„  liet,  aan  welke  hy  betuigen  moeft,  dat  de 
),  Kardmaal  geen  uur  zyns  leevêns  zeker 
„  was."  Ten  befluite ,  moell  Armente^ 
ros  den  Koning  te  bedenken  'geé ven,  of 't 
niet  geraaden  ware ,  Granvelle  van  't  bewind 
der  Regeeringe  te  ontflaan  (0).  Men  heeft; 
selooftl,  dat  de  Kardinaal  zelf  om*zyh  ont^ 
flag  by  den  Koning  heeft  aangehouden  (p)^ 
Doch  anderen  melden,  dat  hy,  omtrent dee-> 
zen  tyd,  zeer  veele  moeite  heeft  aangewend,* 
om  zig  met  Oranje  en  Egmond  te. verzoen 
nen,  biedende  hy  aan,  hun  in. alles  cc  wi^ 
len  te  gemoet  gaan,  en  zelfs  op  de  kniectl 
om  vergiiFenis  verzoeken,  icfdiën  hy  hun 
iet  misdaan  hadc  {^).  't  Welk  «aauwlykf 
met  zyne  aanhouding  om  ontflag  overeen  te 
brengen  is,  ten  ware  het  merkelyk^ vroeger 
göbeurd  mogt  zyn.  De  meeden  meenen , 
dat  de  fchimp,  voor  welken  hy  bloot  ftondjt, 
en  \  gevaar,  dat- hem  dreigde^^  hem  v^aar- 
lyk    kleinmoedig    gemaakt    én    dpeo  2Wig* 

'•''■••'"    /ten 

,(ê)  SfKKfïJL' Dt€.  U  Likt.  IIL  f.  14 ƒ,    '  .  .     '        . 

If)  ViCLii  Vita  M  LXZXI.  f^iu  i  \ 


XXI.  Boek-       HISTORIE/      89 

ten  heeft  (r).    Armenceros,  a^Tien  laft  vdI-rlipsIH? 
btagt  hebbende,  keerde,  eepft  in  Sprokkel-  156^. 
maand  des  jaars  1564  ,  te  BfuflTel,  te  rug;   /';  .^^n 
Hy   bragt   Brieven  mede  aan  de  drie  Hee- 
ren,  behelzende  's  Konings  begeereni,,  dac    -       • 
),  zy  hnnne  plaatfen  in  den  Raadrvan  Staa^j    *'  '  ^ 
„  te  wederom  souden  inneemen  ,  -  nevens 
„  verklaaring,   dat  hy.,   over  de  zaak, des, 
„  Kardinaals ,    wien    zy  nog  niets  byzonn 
„  ders  te  laft  gelegd  hadden ,  zyné  gedagcenr 
„  nader  zou  laaten  gaan  (^)."    »Doch  Ar-DeKo- 
'menteros  hadt  ook  heimelyk  bevel- of  verlo£^"e 
voor  Granvelle  ^    om ,.  onder  zeker  voorv^g^^^^^^ 
wendfel,  de  landen  te  ruimail»     Men  wil^veiomte 
dat    hy  gaarne  naar  Spanje  zou  zyn   ver- vertrek- 
trokken  ,  en  dat  de  Hertog  van  Alva  deni^^°- 
Koning  ook  zou  hebben  geraadenw  hem  ten   ./     r 
Hove  te  ontbieden.     Doch  Armenteros  zou  ' 

dit  hebben^  tegengegaan  ,  dan  iKoning  ver-» 
toonende,  dat  de  verwaitingen  in  de  Ne- 
derlanden niet' zouden. weg  te  noemen  zyn^ 
zo  de  Kaïxlinaal  in  Spanje  .kwam',  alzo  'a 
Konings  bevelen  altoos  aangemerkt  zonden' 
worden ,  ds  door  hem  ver^ftigd :  't  welk 
dezeiven  minder  ingang  zou  doen  vinden? 
waarop  de  Koning  beflooten  zou' hebben, 
hem  naar-  BoOTgondie,  zyn  Vaderhnd,  ta> 
doen  vertrekken  (/}.  Zeker  is  *t,  dat  Gjran^ 
veile,  terftond  na.  de  terugkomft  van,  Art^ 
menteros,  't  g^rugt  liet  loopen ,  dat  hy^ 
binnen  kort,  naar  Bourgondiër zoü  verreik 

(s)  HOPfBRUt  Livr,  I.  Cbn  71.  P^  )€     r  \    , 
0)SnADkD€t.f.'Hfr.tV.f.tSt.  '^         *     ^    ' 


^      VADERLANDSCHE       XXI.  Boek. 

nunllLse»,  om  tjw  Moeder  te  bezoeken.     Ook 

1564.  veftrok   hy,    verzeld  van  den  JHkere  van 

fly  v«f."  a^^onM^   aynen  Broeder 9  die  lang^  ala 

hatde    '6  KoniQgs  Gezant «  in  Fnmkryk,  geweeft^ 

Ned^    ra   no   herwaards  gekeerd  was,    op  den 

^'*'^*^    dertienden    van    Lentemaand,    uit    Brus^ 

fel,  en  verliet  deeze  Landen  (üy.    Hy  hielde 

ztg ,  by  de  twee  jaaren  ,  op,  in  Bourgonr. 

die  ;  doch  alzo  hy  zig ,  van  daar,  nog  te 

veel  moeide  met  de  Nederlandfche  zaaken, 

bragt  de  Landvoogdes  te  wege  ,    dat  de 

Koning   hem  'naar  Rome  deedt  verhuizen.' 

Vanhier  ontbcodt  hem  Filips,    in  't  jaap 

<  1575»  ^^^^  IVIadrid^  alwaar  hy,  tot  aan  zy^ 

nen  dood,  die  in  't  jaar  1586  voorviel,  in 

'     het  hoogfte  aanzien,  geleefd  heeft  (v). 

XXIX.  '  Zodanig,  een   lot  hadt  Antoni  Perenot  ^ 

Zyne  Af-Kardmaal   van'  Granvelle  en  AartsbiiTchop 

|)eeying.  yan-  Medielen ;    wiens  Grootvader  ,    naar 

men  zeide,  een  Smid  t^^ozerois,  inBonr^ 

gondie,    geweeft  was.     Zyn  Vader,    Ni^ 

kolaas ,  .werdt.,   van  Klerk  ,  Prokurepr  ia 

't  Parlemenc  van  Dole,  en  eerli^ng  Geheim-* 

fchiyver    van    Vrouwe  Margar^et  van   Sa* 

voye ,    Landvoogdefle     der    (Nederlanden. 

Wy   hebben   hem,    in  't  voorig  gedeelte 

deezer  Hülorie  ,   als.  Raad  van  Keizer  Ka* 

lei  den  V,    m  verfcheiden'  gewigtige  zaa-» 

kM ,  zien  gebruiken.     Aanzienlyke   fchati* 

len,  ki}\  Keizess  dienft,  h^bl^ende  verza** 

meld,  k<^t.hy  de  Heerlykheid.  van  .Gram 

Vellf    |n  /t   Cfrafifrchap  Bourgondie,  of 't 

•-(o  HfltWaOf  Li^.  I.  C*.  VI.  p.   %€.    VlGHI  Vitt  t^ 
fiXXXIII.  ^.  IS.  ' 


Frtnche  Comté,  ©aar  welke,  by.2ig^4fedêrtpttB*II4 
itoemea  liei.    Hy -iiVin:  zynen  Z90ii>  ^S^<>is(^. 
nU  al  vroege  t«  BKfelK?p  yaa  Atrecl^ti  (q  ' ''-  -^ 
doen  verkiesen  (w)^,  en:  verwierf  h«i>  i^q 
gnnft  4es  Keizers»  cUe  hen^  ]^ilip«^.Qp  zy^ 
vertrek  uit  de  Nederlanden  ,  ,  proft^yjc  aau-; 
beval,    j^yne  fchranderheid  in  Staats^aakeh, 
bedree  venheid  in  taaien ,.  vaardigheid  in  'c 
raadgeeven,  fchoon  hy  dit  meer  fchriftelyk 
dan   mondeling  plagt   te   doen ,   woi-dt  vao 
veelen  hemelhoog  geroemd  (.t),     DQch  dé 
meefte  Ncdcrlaodefs  hielden  hem  voor  gie- 
rig en  ftaaaügrig.     Zelfs  ghig  hem  na,  dat 
hy  den  Koning  aangezet  hadt»  om^ig^  door 
den  Paus,  te  doen  ontflaan  van  den  eed,  op 
't   handhaavea   van  's  volks  voorregten,  by 
'c  aanvaarden  der  Regecrlnge^  .gedaan  (^y). 
Zeker  genoeg  is  *t,  -dat  by  's  Ronings  oog- 
merk,  om  een  onbepaald  gebied  te  voeren 
over  de  Nederlanden,  uit  al  zyn  vermogen, 
bevorderd  heeft  (2),  ten  weleen  einde,  hy 
de  Edelen  en  Raaden ,  die  't  niet  met  hem 
eens  waren,  buiten  bewind  zogt  te  houden. 
Hevig  dreef  hy  de  vervolging  om  den  Gods- 
dienft ,  waarom  hy  by  de  Hervormden  zeer 
in   den  haat  raakte  ,  rekenende  fommigen 
hem  waardig ,   gehangen  of  gefteenigd  tp 
worden  (^).  Kortom,  hy  befteedde  zyne  be- 
kwaamheden alleen,  om  't  gezag  zyns  Mees- 
ters hier  \n  top  te  vyzelen;  wiens  gunft  hy 

hier^ 

x)  STRADA  Óêe.  I.  LUr.  II.  p.  77  ^ffff. 
(y)  BuEQUNp.  Uir.  I.  ^.  59*    Vtxaiitw.  fan  Willem  U  ff 
BOR  Aath.  Smkk.  I.  />#«/,  ^^  5  •  tf, 
(z)  BuiTivoQLio  Nedeil.  Hi^  H»  1^,20. 
(4J  SuRQfm^  Uh.  h  f.  i^ 


92      VADERL.     HIST.    SXr.BoM: 
ftuwüLhierom ,  tot  het  eipdfe  ïyns  leevens,  bc 
«61  hieldt.    Doch  alzo  't  Volk  en  de  Grooten 
— =-^niet  dan  nadeel  hadden  van  deeze  zyne  be- 
kwaamheden; werden  zyne  gebreken  ligte» 
opgemerkt,  vinniger  veroordeeld  en  fcham? 
perer  ten  toon  gefteld. 


\   *  u 

rifw      '/^.e- 

V' 

Mi' 

V  A^ilA   £^.    - 

• 

':'.    .'''-.: 

r 

■-      "  ^         '     '    . 

t  ^—, 

.:•,'":          '    '    •) 

:  ,^ 

•■.*'. 

.    '     •    .         1     •  J'    : 

•-.- 

y  A, 


-         Bladz.  9^ 

VAÜERLANDSCHE 

Hl  S  TORI  E. 

TWEE-ENTWINTIGSTE   BOEK^ 


INHOUD. 

I.  Oranje^  Egmond  en  Hoorne  keeren  weder  in 
den  Raad.    Hunne  inzigten.  II.   De  vervol- 
ging.neemt  af.  Oranje  zoekt  vrybeidvan  Gods^ 
dienjij  enverandering  in  de  Raaden  van  Rea- 
geer inge.  \\\.  Egmond  wordt  naar  Spanje  ge- 
Zonden^  tegen  den  zin  der  Kardinaalsgezinden^ 
'    Oogmerk  deezer  reize.  IV.  Verjlagzynerver^ 
rigtingen.     V  Konings  firengbeid. '  V.  Han- 
\  deling  met  eenige  Godgeleerden  in  den  Raad 
van  Staat  e.  Oranje  keurt  bun  gevoelen  overat 
Ketterflraffen  af.  VlJ)e  Kerkvergadering  van 
Trente  wordt  aangenomen.    VIL  Onlupen  te 
Amjlerdam.  VUL  ^$  Konings  oor  deel  over  den 
raad  der  Godgeleerden.    Misnoegen  der  drie 
Heer  en.  Merkwaar digzeggen  van  Oranje. TX. 
Verandering  in  de  Raaden  vanRegeeringe.  X* 
Verbond  der  Edelen.  Eerfte  envoornaamflete^ 
kenaars  van  bet  zelve,  loeleg  op  Antwerpen. 
•"  XL  Scbimpfcbrifien  geflrooid.    Belydenis  der 
Gereformeerden.  XH.  Oranje  én  Hoorne  ver^ 
laatènbetHof.  Egmond  bjy ft.  Byeenkomfl  der 
['  Edelen^ te Hoogflraaten.  XIIL  Raadpleegjn^ 
,  gen  der  Landvöogdejje.  Gerugten  van  werving^ 
'   m  voorfland  der  Inquifitie.  XIV.  Breder  ode 


f4      VaDERLANDSCHE        XXII.  Böfeifi 

levêff  bet  FerTMkfcbrift  ^^T  £Men  weri  In-^ 
boud  ff  ah  bet  zelve,  jdhtwoord  der  Landvoogd 
^é.  XV.JVieuw  verzak  der  Edelen.  Twee^ 
d^  Anfeooord  der  LandvQogdeféi  De  Edeleü 

•  fcbeidefii  XVL  Oorfprong  van  den  haam  van 
peuzai^  Hunne  tekens.  XVUirerzoék  derStaa-^ 
)en  van  Holland.  EgmondenFigliuskeuren't 
^f.  XVIII.  Bergen  en  Mmtigni  worden  naatr 

.  Spanje  gezonden.  FUips  verbiedt  bet  vergader 

renderalgemeene  Staaten^  XIX.  Ontwerp  ee-^ 

ner  Modemie  of  MaattgingderPlakaatem 

Mandelingvan  Bergen  en  Montignu  XX.  Aan^ 

'  vang  der  openbaar  e  Breeke ,  in  Waljcb-Vlaan^ 

'  deren  i  hutten  Antwerpen  ;efi  in  nollafid^by 

"  Hoorn ^  by  Haarlem  ^  by  Alkmaar^  by  Am- 

'  fierdam  en  elders.  XXL  Raadpleegingen  in 

'  Spanje.  XXII.  V  Konings  orde  op  V  fluk  der 

•  Plakaaten^Inquifitie  enalgemeenever^fehisi 
'  XXIH.  Vergadering  der  Edelen  teS.Truyen. 

De  Landvoogdes  krygt  verlof^  om  zig  te  ijöa^ 
penen.  XXIV.  Beeldflorming^  in  naandè- 
ren  9  Brabant  ^Zeeland  ^  Hollanden  andere  ge- 
weften.  XXV^  De  Landvoogdes  (luit  een  ver-- 
drag  met  de  Edelen.  XXVI.  De  Beeldfiormers 
gefirafi.  Oranje ,  Eentond  en  Hoorne  befcbuU 
digd.  Oproer  te  Amfierdam.  XX  VIL  Brieven 
van  Alava.  Dagvaart  der  Edelen  ^  te  Dender^ 
mmde.  XXVIIL  Oranje  komt  te  Utrecht  eH 
in  Holland.  Weigert  een gefcbenkvan  de Staa-^ 
ten.  Scbryji  wer  den  flaat  des  Landt*  XXIX. 
Verzoekfcbriji  der  Gereformeerden.  *sKoningt 
fcbrwen  aan  de  Landvoogdejfe.  XXX*  Scba^ 
delyke  gevolgen  der  Beeldfforminge.  Doornik  eri 
Valencbyn  verzekerd.  Oranje  en  anderen  zyti 
€p  bunne  boede.  De  Edelen  wervenJSieuwe  eedé 
XXXIi 


XXn.  Boek.        HISTORIE.      ^5 

^XXl.  Breder  olie  neemt  ^sHèrtogenbofch  in. 
Loert  op  Utrecht.  Komttejimfierdam.  £€^ 
roerte  aldaar.  XXXII.  HandelvanMegem 
in  Gelder  landen  van  ^remherg  inFtiesland. 
XXXIII.  Oranje  wykt  naar  Duitfcbland. 
Hoorne  en  Hoogflraatenvlugten  ^  insgeljks^ 
De  Graaf  van  Boffu  wordt  ^  by  voorraad^ 
Stadhouder  van  Holland.  XXXI V.  De  Preek 
v)ordt  geftaakt.  Breder  ode  vlugt  en  per  ft é  De 
Batenburgen  en  anderen  worden  gevatte» 
Deerlyk  verval  van  V  Bontgenootjchap  der 
Edelen. 

lEnrck  van   Granvelle  verwek- ^lups  DL 
te  in  allen ,  die  zig  aan  zyne  ^5^4^^ 
heerfchzugc  geftooten  hadden,      L 
mee  naame  in  Oranje,  Egmond^"*"^ 
en  Hoorne,   eene  uitgelaaten'y^^ 
vreugde.     De  Landvoogdes   zelve  was  'ervanGiam 
mede  in  haaren  fchik ,  zig  verbeeldende ,  dat  veUe. 
zy  nu  eerft  van  de  voogdyfchap  ^  onder  wel- 
ke de  Koning  haar  gefteld  hadt,   ontflaagen 
zou  zyn,  en  uit  eigen  hoofde  konnen  reéee- 
ren  (^a).     Zy  liet,  terftond,  den  drie  Hee- 
ren  aanzeggen ,   datze  nu  wederom  in  den 
Raad  hadden  te  keeren ,    om  haar ,  gelyk 
voorheen  5  in  't  ftuk  der  Regeeringe ,  de  be- 
hulpzaame  hand  te  bieden.    De  Heeren  dee-  Onmje, 
'den  *t  ook,  op  haar  fterk  aanhouden,  met^^ooi 
'vcrklaaring  nogtans,  dat  zy  'er  niet  toe  ver- ^^  ^^^J|^ 
bonden  wilden  zyn,  indien  de  Kardinaal  we-,ved«fiit 
derom  te  rug  komen  mogt,  gelyk  men  zig  den 
hadc  latten  verluiden,  dat,  binnen  drie  maan-ï^^* 
'öeh,  te  wagten  was.    Voorts  gaven  zy  den 

Ko- 

fi)  VlGLU  Vin  N.  LXXnV.  f.zU 


^     VADERLANDSCHE      XXU.Bo«85 

i?iupslll  Koning   kennis  van  hunne  Wfedefkeering  iri 
ic64/<ien  Raad,   hem  te   gelyk  ernftige  belofte 

-doende  van  getrouwheid  en  dienftvaardig- 

iieid.    Oranje  verzQgt  den  Kaning,  by  ee- 
iien  byzonderen  Brief,  het  oor  niet  te  wil- 
len leenen  aan  zuiken^  die  zyne  opregtheid 
len  onregte  zogten  verdagt  te  maaken:  waar- 
op Filips  antwoordde,  ós^t  by  niets  tten  zy- 
nen  nadeele  vernomen  badt,  en  hem  voor 
«enen  getrouwen  dienaar  hieldt^ 
Hunne    •    De  Heeren,  de  zorg  der  Rpgeeringe  we- 
viytin't  derom  aanvaard  hebbende,  ftelden    er  zig 
waamee-  ^^^  ^o  veel  vlyt  naar,  dat  zy,  dikwils,  ger 
^ken^^  heèle  dagen  ten  Hove  bezig  .waren,  om  al 
van  Re-  wat   hun  voorkwam  (poedig  en  wel  af  te 
geeriuge-  doen.  Ook  hielden  zy,  in  't  eeift,  goedvér- 
ftand  met  de  Leden  van  den  geheimen  Raad 
en  van  den  Raad  der  Geldmiddelen ,  behal- 
ve  met  Barlaimont  (^),  dien  zy,  te  ver- 
geefs, poogden  over  te  haaien,  om  zig,  ne- 
vens hen  ,  tegen  de  Inquifitie ,  te  verklai^ 
ren  (^).    De  Afgevaardigden  der  Staaten  eii 
^oede  Steden  werden  ook  vriendelyt  van  hun 
,bejegend,  byzonderlyk  van  Oranje  en  Eg- 
mond,  die  dezelven,   dikwils,  ter  maaltyd 
onthaalden,   hun  de  hand  biedende,  in  het 
bevorderen  hunner  zaaken  ten  Hove  (/). 
ihm  toe-     Döor  zulke  en  diergelyke  middelen ,  maat- 
leg,  ten  ten  de  Heeren  zig  vrienden,  onder  de  Edé- 
deezea    ^^^  ^^  jg  Gemeente.    Men  heeft  hun ,  na- 
^  derhand,  befchuldigd,  dat  zy  tegenwoordig 

reeds  beoogd  zouden  hebben,  de  gantfch^ 

,R6- 

(h)  H0rt»Rü«  Livf.  ÏI.  Cb,  I.  p.  37,  it^ 
'     (e)  VlGLlI  Vlti  N.  LZXXVIl.  p.  40. 
{/)  HOFnaUS  liivr%  U«  Cb^  h  f.  }7« 


•)tXlt  feoEk.       HISTORIE.      97 

Regeering  te  veranderen,  den  Koning  te  ver-FUipsiii; 
fteeken  van  't  oppergebied  over  de  Neder-  1564^* 

landen ,  en   hetzelve  onderKng  te  verdee- • 

len  (ey     Doth  't  is  ten  hbogften.onwaar- 
fchynlyk,  dÉtzy,  in  deezen  tyd;  zdke  ver- 
fegaande  oogmerken  zouden  bebbeh  gehad. 
Onpartydiger  berigteh  leeren  ons  ook,  dac 
iy  niet  hoögei^  bedöeldeh ,  dan  de  vervol- 
ging^  om  deti  Godsdienft  te  doen  ophouden  i 
ên  elk,  binnens  huis,  vryheid  vari  gewceten 
te  doen  toeftaan :  nog  zogtenze ,  eenige  ver- 
betering in  't  ftük  det  i-egtspleeginge  en  iri 
de  behandeling  der  ^eldiniddelen  te  wege  té 
brengen  (^/).    Hiertoe  nu  hadden  zyi  voor 
eerft,  dé  vriendfchap  noodig  vin  de  Lederi 
des  geheiiiien  Raads  en  des  Raads  der  geld- 
middelen ,  aati  welkeh  de  zorg  voor  's  Ko- 
xiings  Plakaaten  en  de  handeling  van  's  Ko- 
nings  penningen  Was  tdevenrouwd.      Hier- 
toe konden  hun,  ten  anderen,  ook  de  Le- 
den der  byzondere  Staaren ,  edeleri  en  one- 
delen,  van  dienft  zyn,  konnendé  zy,  door 
deezen  ,   ten  Hove ,   op  vryheid  vaii  Gods- 
dienft en  herftelling  van  andere  taiSbrüiken,^ 
doen  aandringen; 

Doch  in  dé  twee  Raadeh,  flaagdeiizynietZy  wof- 
haar  genoegen.     Barlaimdnt  en  Viglius  eri^^»<ïoar 
eenige  anderen, die  m^n  Kardinaahgezinderi^^^^^ 
hoeraden,  dwahbooradén  hun  geduuriglyk. zinj^ 
Oranje  zogt,  hierom,  dmérent  deezen  tyd,gedwanl- 
óp  aanraading  van  zyhen  Btoeder ,  Graave^oömA: 
Lodewyk  van  Naffau  ,•  êemge  nituwé  Ledto  W 

den 

f/)  Procci  fan  Egnond.  ^/.  éitf  6T9« 

(/;  HoP7Kiiüa£.fvr^U«  Ch.  III,  f.  ^i.  « 

Vl.  Deel.  O 


98      VADERLANDSCHE     XXII.  ^oek- 

FiupsIILden  geheimen  Raad  te  doen  aanneemen,  die 
^5^4>  zynén  aanhang  aldaar  zouden  konnen  fty- 
ven.  Men  wil,  dathy,  hiertoe ,  byzonder- 
lyk,  Franciskus  Balduinus  ^  en  veelligt  ook 
Georgius  Cajfander  h^Aimi^Qkii^t:  mannen 
beide  van  gemaatigde  gevoelens  in  'c  (luk  van 
den  Godsdienft,en  zelfs  niet  vreemd  van  eeni* 
ge  hervorming.  Doch  deeze  toeleg  haper* 
*t  Gezag  de  (g),  't  Gezag  der  drie  Heeren ,  of  liever 
desl^aads  dat  des  Raads  van  Staate,  waarvan  zy  Le- 
J^^^'den  waren,  nam  egter  toe,  hand  over  hand. 
De  Landvoogdes  gedoogde ,  dat  verfchei- 
den'  zaaken,  die,  voorheen,  in  den  gehei- 
men. Raad  en  in  den  Raad  der  geldmidde-^ 
len ,  waren  afgedaan ,  nu  voor  den  Raad  van 
Staate  werden  gebragt.  Ook  vervoegde  men 
zig  ,  eerlang ,  met  verzoekfchrifcen ,  niet 
meer  aan  de  Landvoogdefië ;  maar  elk,  die 
iets  ten  Hove  te  vorderen  hadt,  moeft  hec 
doen,  door  middei  der  byzondere  Stadhou- 
deren,  die  Leden  van  den  Raad  van  Staate 
waren  ;  en  dikwils  zelfs ,  door  middel  van 
derzelver  dienaars.     De  Kardinaalsgezindeh 

f  eraakten  *er  zo  t'eenemaal  onder ,   dat  de 
.andvoogdes  geen  herts  genoeg  hadt ,  om 
afzonderlyk,  gelyk  voor  deezen  plagt  te  ge- 
fchieden  ,    met  Bar|aimont  of  Viglius ,  te 
raadpleegen  (ii). 
!!•         't  Leedt  ook  niet,  lang,  of  "t  gezag  des 
De  Vér-  Raads  van  Scaate  hadt  merkelyken  invloed 
voiging    ^p  j^  gemeene  zaaken.  De  vervolging,  niet 
^^  ^  zo  zeer  gehandhaafd  wordende  als  te  voo^ 

ren^ 

(r)  BURGUND.  Liht.  W,  p.  éf,  €6»  êj.éM^ 
(h)  HOPfX&US  Li^n  II.  Ch.  il«  f •  »9  ,  ^4 


XXtl.  Boek.       tt  I  S  t  Ó  E.  t  E.      9^ 

teuy  minderde  allengskens.    In  Grasmtond^Fiupsöt 
maakte  men,  in  Holland,  zWaarigheid  (1) ,  1564; 

om  een  feherp  Plakaat  af  te  kondigen,  welk, ^ 

kon  te  vooreii,  uitgekomen  was,  en  waar-^ 
by  ieniant ,  die  in  geéne  maand  ter  Kerke 
was  geweefti  ftrafbaar  verklaard  werdt  (^). 
Qok   kanteden  Elg  de  Staaten  aldaar,  wat 
laater ,   tegen  het  vervoeren  van  twee  ge- 
vangenen om  Ketterye  (/).    Elders,  werden 
ook  de  Plakaaten  niet  uitgevoerd,  en  de  In*: 
quifiue  ilappelyk  geoefend.    De  Landzaaten     • 
in  't  gemeen  vei'heugden  zig^  in  deeze  ver- 
andering. Doch,  gelyk  her  goed,  in  zaaken Kiagcen 
van  Regeering,  zelden  onverzéld  is  van  ee-  over  dé 
tiig  kwaad;  Uaagde  men,  ten  deezen  tyde,^^seé^ 
ook  over  flappe  regtsoefeniög  in  biirgerlyke  ™** 
zaaken.    Oranje  en  de  zyaen  weeten  dit  ge- 
brek, aan  die  van  den  geheimen  Raad:  doch 
deezen  gaven  ^er  den  Raad  van  Staate  de 
fchuld  van;  zagende,  dat  verfcheldén*  £« 
delen  de  hooge  en  mindete^  Regtbanken  in 
kleinagting  bragteti,  alzo  zy  weigerden,  zig 
te  onderwerpen  aan  de  vonniflèn,  die  over 
hen  gegaan  wareii ,   wanneer  dezelven  niet 
uit  lail  des  Raads  van  Staate  waren  geveld. 
Ook  zag  ^t  volk  ongaarne,  dat  fommigen, 
die  't  oor  hadden  der  Heetien,  de  Ampten^.. 
over  welken  de  Raad  van  Staate  de  beftel- 
]ing  hadt,  genoegzaiam  te  koop  hielden,  eii^i 
daarze  'er  voordeel  in  zagen  >  verlof  tot  het 
houden  van  Lombaarden  en  vitn  Loteryen» 
en  andei'e   gunden ,    zelfs    vergiffenis  van 

^  jnis- 

(I)  Eeiól.  Holl.  17  ^fril  isH.  ki.  zy. 

ik)  Repen.  4ci  Plak.  bi.  ii«. 

(t)  HdoU  H«U.  t  fAmur.  ts^S.U  ff. 

Gi 


löö  VADERLAPrasCHÊ  XXII.  Boek. 
Rupslll-tnisdaaden,  die  de  geheime  Raad  ftrafwaar- 
1564,  dig  hadf  gekeurd,  witlen  te  bezorgen  (m^i 
hebbende  zy,  als  Viglius,  die  't  zegel  be- 
waarde, weigerde  zulke  Gunftbrleven  te  be- 
zegelen, altoos  middel  by  der  hand,  om  *c 
gebruik  van  \  zegel  te  oniwyken.  Armen- 
teros,  Geheimfchryver  der  Landvoogdeflè , 
gaat  na,  dat  hy,   door  zidké  wegen,  veel 

?;iBlds  heeft  weeten  byeen  te  (chraapen  (^), 
n  'Holland  zelf,  klaagde  men ,  omtrent  dee- 

•  zen  tyd,  dat  fomraige  vreemdelingert  en  an- 
deren, door  middel  van  geld,  Ampten  bin- 
nen den  Lande  wiftefi  te  verkrygen  (0).  Ook 
zogt  men  aldaar  te  beletten,  dat  de  Lom- 
baardtafelen ,  van  wege  *t  Hof  ^  voortaan 
verpagt  werden  (^)^ 

Oranje  Midkrwyt ,  gingen  Oranje  en  Egmond 
kgt  het  voort,  met  bet  onthaalen  v»n  den  Adel  én 
toe  op  ^j^  Afgevaard^den  der  Steden  ^  houdende 
wemn  dikwils,  met  dezelven  en  met  eenige  Ledeo 
vanvry.  vtin  den  gehefttien  Raad  en  van  den  Raad 
heid  van  der  geldmiddelen  ,  gefprekken,  die  hierop 
Gods-     uitliepen:  „  dat  het  getal  der  Ketteren,  hier 

•  „  te  Lande,  zo  groot  was,  dat  dezelven  on- 
„  mogelyk,  door  vuur  en  zwaard,  konden 
„  worden  uitgerooid:  doch  ddt  men  hiertoe 
„  andere  middelen,  als,  de  zedebetering  der 
„  Geeftetykbeidy  het  prediken  eener  gezon- 
„  de  leere  en  diergelyken  ler  hand  flaan 
„  moeft/*  En  zig  altengskens  nader  verklaa- 
rende,  voegde  men  bierby  ,9  dat  zeifs  de 

ze^ 

(j*)  nOPPlRUi  Livr.  II.  Cb  II.  p.  99. 
(n)  VIGLII  Vita  N.  LXXXIV.  p»  )t.  BonoXJNO.  Lihr.  U.p,  ^^ 
(ê)  Rcfol.  HoU.  II  Jmty  5  S^vemb.  1564.  K  ♦<*•  l|. 
(/j  |Lfrol.HoU.  11  yuiy  iW'èi.  ai* 


XXIÏ.  Boek.      H  I  S  T  0,R  I  E.      loi 

,,  zedebecering  en  het  wel  prediken,  fchoonFitiPsIIi; 
yy  heilzaam  in  zig  zelven ,  de  Ketcery  niet  4564* 
^  c'eenemaal  zou  konnen  verdryven  ;  maar  '^ 

,9  dat  geraaden  was ,  de  Plakaaten  in  te  trek? 
„  ken,  of  ten  minfte  te  verzagten,  gehen« 
„  gende  de  tydèn  thans  zo  veele  ftrengheid 
r,  niet;  waarvan  men  ook»  tot  biertoe,  ge* 
r,  heel  geene  vrugt  hadt  gezien/'    Somtyds 
ging  men  ^  in  deeze  gefprekken  ,  zo  ver , 
.  dat  men  niet  fcbroomde  te  zeggen  „  dat  'er 
,,  geen  ander  middel  overig  was ,  dan  aan 
>,  ieder ,  in  zyn  bpis  ,  vryheld  van  Gods-.    - 
„  dieniloefemng^    en  alomme  het  houden 
„  van  het  Avondmaal  onder  beiderlei  ge-. 
r,  daante  toe  te  üaan/'    Deeze  bedenkingen  «1  ^P 
betroffen  den  Godsdienft..   Omtrent  de  bur-\^^^- 
gjsrlyke  Regeering,  hieldt  men  eJkanderen  ffien 
voor  „  dat  de  Geldmiddelen  en  Regtszaa-  van  Re- 
^'  ken  veel  te  (lof  werden  gehandhaafd :  waar-  gwfa«e, 
I,  tegen  geen  hulpmiddel  was  , ,  dan  't  ver- 
„  meerdere  der  Leden  van  den  Raad  van 
„  Staate,  roet  tien  of  twaalf  vad  de  voor- 
in naa^mfte  Heeren ,  die  tevens  bemind  en 
f»  geagt  wareni  en  dat  men  aan  deezien  Ra&d 
,^  gezag  gave  over  alle  de  andere  Raaden, 
,,  zonder  ooderfcheid  (^)/'  Men  fprafc  hier- 
van zo  dikwil^%  dat  de  Landvoogdes ,.  ein- 
delyk,  zelve  werdt  overgehaald,  in  't  gcr 
voelen  der  Heeren ;  die ,  ha^r  wii^en  aan  te 
taften  ,  daar  zy  zwakft  was, .  en,  door  be- 
leefdheid en  eerbewy;Kingen3  gebeellyk  woq- 
ivcn  (r).    Qqji  gay$n  zy  h^ar  zp  yolkomenq 

op^^     • 

ff)  Ho^MBVf  Uur,  II,  Ch.  1IT„^.'4C« 

(tj  VlGJLll  V4ti  iV.  LXZXVn.  p.  40%  » 

G3 


iet     VADERLANDSCHE    XXn.  Botk, 

fiupsin.  opening  van  's  Lands  zaaken  ,  dat  zy  veï- 
,564/ Waarde,  desJiangsiande  ,   in   weinige  maan- 

• ^den,  meer  te  hebben  gevat,  dan  geduureiin 

-de  al  den  tyd  van  'c  bewind  des  Kardinaals 
van  Granvelle  (O* 
j^j         Van  *t  vermeerderen  der  Raaden  van  Staa» 
De  Land- te  viel  egter  nietg,  ten  doezen  tyde,  -  Dodi 
voogdes  de  Landvoogdes,  geheellyk  vervuld  met  de 
flaateen  ^tgten  der  Heeren  over  *t  verval  der  ge-ï 
?\^^    meene  zaaken,  floeg,  wat  Jaater^  voor,  in 
^^      den  Raad  „  of  ^t  niet  dienftigi:öu  zyn,  den 
.Spanje    „  Koning  ,  by  brieven,  of  liever  by  eenig 
vQor.      y^  gezantfcbap,  van  den  aanwas  der  Kette- 
^,  ryen,  \  misbruik  in  de  Regtsoefening,  en 
„  den  flegten  ftaat  der  Geldmiddelen»  om* 
T)e  Kar   "  ftandiglyk  ,    te  onderrigten."    Sommigen 
Jinaals."  verftonden  bierop   „  dat  de  Ketteryen  wel 
gezinden,,  zeer  WaPCH  toegenomen v  doch  wederom 
}!«»*«"  yj  aftieemen  zouden,  als  de  Ampcenaars^  zig 
^^^^"%,  behoorlyk  kweeten  van  hunnen  pligt:  en 
„  als  men  de  Kerkvergadering : van  Trente, 
^,  die,  in  Wintermaand  des  voorkedenjaars, 
„  geëindigd  was  (/),  hier  invoerde.  Dat  hei 
„  verval  der  Regtsoefening  liiet  zo  zeer  aan 
j,  de  Raaden  en  Regiers,  wien  de  zdrghicFT 
„  voor   aanbevolen   was ,    moeft  geweeten 
„  worden,  als  aan  fommige  byzondere  Per-^ 
„  foonen, die  de  Raaden  en  Regters  inklein-"^ 
„  agting  bragten,  en  zig  hunner  uitfpraaken 
„  niet  bekreunden.    Dat  men  egter  de  twee- 
„  dragt  behoorde  te  verdry  ven ,  die ,  tot  hier- 
^  toe,  «1   fommig?  G^regtftioV?n ,  plaats 

„  had(, 

(s)  veiannr.  van  Will.  I.  ^j  BOf  Am.  Èu  UDtel^  kL  j{». 

CO  ^  ▼•  ^'^  *^  ««*• 


XXIL  Boek.     HISTORIE.       103 

,,  hadr,  mee  naame  in  die  van  Brabant,  Lu-Fojpslir. 
9,  xemburg,  Gelderland  en  Ucrechc,  alwaar  1564.. 
„  de  Stadhouders  groot  gezag  hadden.    Dat  ' 

,,  wyders  het  verval  der  Geldmiddelen  niet 
„  ontftondt  uit  eenig  wangedrag  dër  Raa* 
„  den  of  bedienden ;  maar  uit  de  langduu* 
yy  rige  en  koftbaare  oorlogen,  die  de  Ko- 
„  ning  gevoerd  hadt,  en  dat  dit  verval  niet 
,9  te  herftellen  was ,  dan  door  een'  kragti- 
,,  gen  onderlland  uit  Spanje  ,  of  door  het 
„  opbrengen  eener  merkelyke   Bede  in  de 
„  Nederlanden:  die  men  egter  niet  fcheen 
9,  te  zullen  konnen  bekoo^en ,  dan  na  dat  de 
„  Koning  wederom  herwaards  zou  gekeerd 
,,  zyn.  ^  Dat  zy  de^ze  overeenkoraft  hielden  en  drfn. 
„  voor  het  cenigfte  middel,  om  *s  Lands  zaaken  Sen  op  *« 
„  te  redden  ,   zonder  dat  noodig  zou  zyn  »ovêr-"^ 
„  zyner  Majefteit ,  die  genoeg  van  alles  ver-  komft 
),  wictigd  was,  nadere  onderrigting ,  door 
„  brieven  of  door  een  Gezantfchap,  te  laa- 
„  ten  toekomen.*'     Ligtelyk  befpeurt  meil, 
dat  dit  het  gevoelen  der  Kardinaalsgezinden 
gcweéft  zy,  die  zig  van  een  Gezantfchap ,. 
op    aanpryzing    der    Landvóogdefle  ,    naar 
Spanje,  gefchikt,  om  te  klaagen  over  mis- 
bruiken ,  die  ter  hunner  verantwoording  fton- 
den,niet  dan  nadeel  belooven  konden.  Doch 
zy  ,   dip  der  Landvóogdefle  het  voorftel  in 
den  mond  gelegd  hiadden ,  naderhand,  hunr 
ne.  gedagten  openende,  verklaarden  „  datOrBnje 
„  's  Lancjs  nood,   noch  door  de  gewoone^"<^«zy. 

„  middelen ,    noch  door  fchriftelyk  berfgt';;^^!!^- 
'*  %       \w     •         .  ^         r>P  men  voor 

„  aan  den  Konmg ,   te  weeren  was.    Dat*t  oe* 

„  men  'zyner  Majefteit  mondeling  verflagzant- 

„  doen*  moeft,    door  een  Perfonaadjè  van^^^P^ 

G  4  „  aan- 


104  VADERLANDSCHE  XXII.  Boe^. 
RutsIJLm  fuinzien  en  waardigheid.  Dat  de  Koning, 
'  1564.  9>  van  alles  ,  en  vooral  van  't  nadeel ,   dat 

ï::^ ^,  den  Godsdienft  dreigde,  uitvoerig  onder- 

„  rigt  zyndc  ,  ep  te  gelylj  begreepen  heb- 

,,  beq^  ,   dat  de   ^waarigh^den  9   niet  dan 

j,  door    nieuwe   eti   ongewoone   middelen, 

„  waren  w^g   te  neemen  ,    hen  ^n  andere 

^  Hecren^  naar  zyn  welgevallen,  zqu  rao- 

„  gen  raadpieegen,  wanneer  zy  zig  gaarne 

^,  van  hunnen  pjigt  zouden  k\Yyten  ;   doch 

„  dat  'er,  tcigenwoordig ,   niets  te  verhan- 

^^  delpn  viel ,  dan  zyner  Majeftelt  va^i  't  ge- 

„  ne  'er  omging  kennis  te  geeven.''    Zy 

^vaartoe   voeffdep   'er  By     ^  dat »   indien  het  haare'r 

Egmpnd  ,,  Hoogheid  geliefde,  den  Graave  van  Eg-^ 

{)enocnid  ^^  morid  deezen  jaft  op  te  leggen  i^en  Heer 

>Yprdt.     ^^  ^^  2p  veel  agtbaaf heid ,  en  zo  vol  y ver 

*  j,  tot  den  difnrt  v^n  God  en  den  Koning, 

,,  zyner  Majefte^t  en  het  Vaderland,  in  deé- 

,,  .ze.  gelegenheid  ,  nieuwe  bewyzen  zyner 

,,  beproefde  trouwe  zou  konnen  geeven.**  *t 

5lykt  niet  min  klaar,   dat  dit  het  gevoelen 

geweeft  is  van  Oranje  en  d?  zyncn  ^   die, 

'waarfchynlyk  , .  vooraf,    met  de  Landvoog- 

defle. reeds  vaaren  oyprecn  gekon^en,  om  Ëgr 

mond,   tot  dit  Gezahtfchap,  te  benoemen. 

Öók  ftcmde  zy  hem ,  terftond :  en  hy  nam  den 

]^;,  na  eeni^e  weigering,  op  zig  («). 

V^rfchil       Viglius  ftclde  zyn  Ber^gtfchrlft  op  \  doch 

jaffchcn   j^,    zixWit    algemeen?    bewoordingen ,    da^ 

^^  •   ^er  O'raiye ,  to?n  't  in  den  Raad  kwam ,.  geen 

glius,  o- genoegen  innam,  zeggende  rondelyk  „  dat 

v«r  Eg.  ^^  men  dep  Koning  onbewimpeld  verklaaren[ 

P?"^     '     .  •    '    •  ^^  moeft^ 

fm)  UOPPMIQS  Liwr.  lU  Ob.  UI.  P.  4>» 


/ 

XXIÏ.  Boek.      HISTORIE,     log 

^j  moeft,  dat  de  Staat;  op  den  tegenwoor- p^jpg jg^ 
„  digen  voer,  ni^t  langer  kon  ftaande  bly-  1564.* 
,,'ven;   dat  mc.n,  midden  in  zo  groot  cen^^    ■■. 
„  verval  der  Gocftclykbeid ,  den  ouden  Gods-fchnft 
^,  dicnft,  door  Plakaat^n,  Inquiiitie  en  Bis* 
,j.fchoppcn»  niet  kon  behouden;  dat. de  On-» 
)^.  d^rz^c^n  niet  l^ng^r  verdraagen  konden,. 
,,  datvhctRcgt  gehandhaafd  werdc,  doorbe^ 
^,  do^ve^'  Regcers  en  Raaden  ,   die  elkijn*- 
„  deren  een  vyandig  hert  toedroegen ,   ge^ 
l^  lyk  de  *  Kanfelier  van  Brabant  en  de Raads-^^f^^,,»^ 
„  heer  Engefben  Maas  deeden;  dat  Je  zzz-Scbr^e^ 
9,  ken  van  den  Hove  aan  drie  Raaden  wa*« 
^  ren  toevertrouwd,   die  eJkanderen  in  den 
^j  weg  waren  en  benadeelden ;  waarom  al- 
,,  les  aan  ^4nen  Raad  moeil  onderworpen 
,,  worden.     Dat  men  den  Raad  van  Staate 
,,  met  meer  aanxienlyke  Leden  moeft  voor- 
„  zien.    Dat  de  Koning  zig  bedroog,  als  hy 
„  waande ,  de   Befluiten  der  Kerk  vergade-» 
„  ring  van  Treqte,   die,  zelfs  by  Katholy- 
„  ke  Vorftpn ,  in  Duitfchland ,  veragt  wer- 
„  den,  hier  te  Landp,  De  zullen  konnen  doen 
„  aanneemen.    Dat  hy,  hierom,  vgel  beter 
„  zou  doen,  d^t  hy  de  Plakaaten  introk  of 
„  maatigde,   Datwachpm,  OranjV,  betrof,  o^j^ 
„  hy   zig   aan  den  K^tholyken   Qodsdienftverklairt 
„  wilde  houden ;  doch  egter  niet  goedkeu-  zig  open-, 
„  ren  kon,  dat  de  Vorften  wilden heerfcben,^^^^^'^ 
„  over  der  menfchen  geraoeden  ,     hun  de^^j^m 
„  vryheid  van  gelooye  en  Godsdienft  bC'God^     ' 
„  neemende  (vy  dienft. 

De  Prins  breidde  zig  hierover  uit,  met  zo  ^r^gn^, 

veflkjygt  ^ 

iv)  V^GUi  Vita,  N.  LYZSVm.  p,  41. 


j^  geroep**  wordende     den  tRÜ  *.   ^"^  **^'* 
fcwjim.'  Doch  Viriim  \i.v«,  ^  °®"'"' 

Hopp*   S/i;^;i„SS!^»'™'.  «^derom  bekwam . 

'•«"•en    SJI    •   l'^^ïl'   Wy  naakte  ecnige  ver" 
ve  v^n  Ej^ond,  overeenJtomftig  met  's  PrinL 

T~  '565,  op  reis  naar  Spanje  (i). 

rtize,      jeRken.    Zy  wilden  den  Nederlahderen  vrv,    ' 
iJpitrchland  doorgedrongen  was  ;   docli  «*, 

f  *)  Viotll  VIM  W.  LxXXtX.  ,.  «.  6^« 

OJ  «owhM  Liv.  lu  CS  iu.f.  44. 


. 


1 1 


.  I 

'  1 


'( 

r 


I 


/ 


i,  JJJCJi-i     ^-4JsJ^r. 


1 


JCXII.  BoEiï     HISTORIE.      107 

^en  wel,:dat!dit  oödoenlyk  zyn  zon^  "^^^'TamnL 
neer  de  Inqpifitie  en  ftrenge  Pla^aee»  in  i^^. 
taagt  bleeven;  die  nogtans  in  kragt  blyven  '" 

snoéften,  zo  lang  de  geheime  Raad  zo.  veel 
gezags  Isehieldc,  over  Regrs-  en  Regeerings* 
^aken.  Zy  hoopten 9  hierom,  den. Koning 
se  zulleri  konnen  beweegea  t  tot  hf^  intrek* 
ken  of  vetzagten,  der  PlaJcaaten;  of,  zo  die 
niet  moge  willen  gelukken,  hooptenze  den 
Raad  van  Scaate  meer  gezags  te  doen  op  • 
draagen ,  en  ^  andere  Raaden  «an  dtnzeU 
ven  te  doen  onderwerpen.  Om  *t  een  en  't 
ander  te  wege  ce  brengen  ,  hielden  zy  £g- 
mcMid  den  bekwaamften:  hebbende  deezen, 
door  zyne  dapperheid  in  de  voorige  oorlor 
gen,  veel  by  den  Koning  verdiend,  en  zyn- 
de  hy,  daaienboven»  vermaard  voor  opregt 
{Catholyk.  Doch  hoe  zétt  zy  zig^  in  hunne 
hoop,  bedroogen  gevonden  faebi»en,  moe- 
ten wy  nu  ontvouwen. 

De   Graaf  van  Egmond  keerde ,  binoen     jy^ 
vier  maanden,  uit  Spanje  te  rug,  en  deedt^Egmo'dd 
op  den  vyfden  van  Bloeimaand,  in  den  Raad  keert  te 
van  Staate,  verflag  zyner  verrigtingen ,  welk™^. 
hierop  uitkwam:  „  <kt  hy,  van  den  Koning, y^^^^ 
„  .met  veeie  tekenen  van  gunft  en  hoogag-  zyner 
5,  ting ,  ontvangen  zynde  ,  hem  den  ilaat  vemg- 
„  der  zaaken,  omffamdigiyk,  hadt  openge-^"^^"* 
„  legdl  Dat  zyne  Majefteit  zig  seer  genegen 
„  getoond  hadt,  tot.de  Nederlanden;  doch 
„  dat  de  kryg  met  de  Turken,  die  Malth^ 
y,  dreigden  te  overvallen,  hem  niet  zou  toe- 
„  Naaten.,  die  jaar  ,    herwaards  te  komen  ^ 
,t  maakende  hy  ,  hierop  ,  egter  rekening , 
n  tej^eq  h^c  vq^qde  jattT,  wanneer  hy  hoop- 

91  te 


rot    VADERLANDSCHE    XXH.  Bowt. 

jiupsUL,,  te  van  den  Turkfchen  kryg  omflaa- 
1565.  ♦»  gen  te  zullen  zyn.  Dat  hy,  om  de  laden 
„  der  Nederlanden  te  verligten,  cene  aan- 
„  zienlyke  fomme  herwaards  zondt.  Dat  de 
-„  Hertogin ,  zyne  Zufter ,  met  den  Raad 
„  van  Staate,  de  middelen  moeft  beraamen, 
„  om  d^  misbruiken  in  de  Regtspleegingen 
„  te  beteren,  van  welke  middelen  lüen  zy- 
ner  Majefteit  verflag  moeft  doen ;  die 
Il  dan,  deswege,  naar  welgevallen,  fchik- 
,.  king  maaken  zou.  Dat,  wat  dea  Gods» 
„  dienft  betrof,  die  den  Koning  meer  óm 
„  èenige  andere  zaak  ter  herte  ging,  hy  Üe- 

.  .,  ver  duizend  leevens,  zo  hyzé  hadt,  zou 

„  willen  verliezen,  dan  in  denzelven  eeni- 
^,  ge  verandering  gedoeren.  Dat  hy,  hier- 
„  om,  dienftig  vondi,  dat  men,  heimelyk, 
„  en  onder  dekfel  van  te  raadpleegen  óver 
„  't  invoeren  der  Kerfcvergadèringe  van 
Treme ,  twee  of  drie  van  de  befcwaarafte 
!;  BiflTchoppen ,  ónder  welken,  die'  van  Y- 
•  „  pere  zyn  moeft ,  nevens  eenige  Godge» 
,  leerden  en  opregt  Katholyke  Raadsheeren , 
*^  in  den  Raad  van  Staate  ohtbopdt,  om  met 
„  dezelven  te  raadpleegen  ,  civet  de  befto 
„  middelen,  om  het  volk  te  voorzien  van 
„goed  onderwys,  en  voor  verleiding  te  bcn 
„  waaren;  éa  over  den  voet,,  dien. men  zou 
l\  hebben  te  volden,  in  het  fchbolHoudeh 
j,  en  oefenen  der  jeugd.  Ook  zou  men,  mee 
„  hen,  moeten  overleggen,  of 'er  ookeènt. 
,,  ge  andere  flraffe  op  de  Kertery,  die,voor- 
,  al ,  niet  ongeftraft  blyven  moeft ,  kon  wor- 
„  den  ingevoerd,  waardoor  de  vetmetelbeid- 
,,  der  ^etteren  betoomd,  en  bun  tp  gdykde 

„  eere 


XXII.  Boek.      M  I  S  t  O  R  I  E.      105^ 

5,teere  benomen  werdr,  die  zy  meenden  tepitipsUÏ. 
3,  behaalen»  mee,  tot  hun  uiterfte  toe,  vol-  1505.' 
ji  ftandig  te  blyven.    Al  't  welk,  in  de  te-  " 
„  genwoordigheid  der  Landvoogdefle ,  ver* 
,,  handeld  zynde,aan  zyne  Majefteit,naauw- 
„  keuriglyk ,    moeft  worden  overgefchree- 
„  ven,  op  dat  hy  zelf  zou  mogen  zien,  wat 
„  'er  op  diende  beflooten  te  worden  (z).*' 
'  De  meening  des  Kontngs,  die  Egmond  in  Onge- 
gefchrifte  medebragt,  gaf  aan  Oranje  en  dénoegen 
iynen  weinig  genoegen ;  *t  welk  duidelykef?y^/* 
bleek  ,  toen,  kon  hierop,  laft  üit  SptojeJ^Jf 
kwam,  om  eenige  Herdoopers  en  andere  zo- held. 
genaamde  Keners,  met  de  dood,  te  ilraffen. 
Men  morde  toen,  openlyk,  tegen  Egmond, 
hem  befchuldigende ,  dat  hy  zig ,  door  de  eer  y 
die  hem  in  Spanje  aangedaan  was,  de  oogeH 
hadt  letten  blinden ,  en  meer  voor  zyn  by- 
zonder  belang,  dan  voor  dat  van  't  gemee-» 
ne  Vaderland  gezorgd  hadt  (^).  Egmond  zelf 
was  misnoegd,  over  's  Konings  ftrengheid, 
rig  niet  ontziende  te  zeggen ,   dat  dezelve 
llreedt  met  de  belofte,  die  Filips  hem,  mon- 
deling, gedaan  hadt  (*). 

Midlerwyl  waren ,  ingevolge  ven  's  Ko-     V. 
nings  hft,   tegen  den  vyfentwintigften  vnn^^^ 
Bloeimaand  ,  ten  Hove  befchreeven  Marti- Jj^|j^w 
nus  Rithove,  Biflchop  van  Ypere,  Antoni  met  ecni- 
Havet,  Biflchop  van  Namen,  en  Gerard  van  ge  Bis- 
HameHcoürt,  Biflchop  van  S.  Omer;  bene-^chop- 

fidenten  der  Geregtshoven  van  Vlaanderen  en  leerJSi 

U^enRaadS' 
|«)  HOPPSBU0  Uvf.  f T.  Ch.  IV.  p.  44*  heereD» 

(4)  ViGLii  Vita  JV.  XCI.  ^  49. 

(ij  HoppaaiitLiV«  II.  Oh  XV.  f.  44. 


iio"    VADERLANDSCHE     XXILBore. 

ttupsHLUcrccbt^en  Antoni  Mcuknaar ^K^shoot  in 
1565.  den  groeten  Raad  ce  Mechelen:  mee  nogdriei 
•"*        Godgeleerden,  ^oofi  de  Tilletj  Prooft  van 
Walcouit, KornelLs  Janfenius ,  verkooren  Bis- 
fchop  van  Gend ,  en  U^lmar  Bernards  jeertten 
Hoogleeraar  In  ^c  Kerkelyk  Regc  te  Leuven. 
Men  hadt  hun^  alleenlyk,  te  v^rftaan  gege- 
ven,  dat  men  hen,  over  eenlge  zaaken,  de 
Kerkvergadering    van  Trente    betreffende  ^ 
wilde  hooren  (c);  doch  toen  zy  pinden  Raad 
van  Staate  verfcheenen  zynde»  kennis  en  afr 
fchrift  van  *s  Konings   lad  gekreegén  had? 
den,  gunde  men  hun  eenige  d^gen  tyd  van 
beraad:  waarna  zy,  in  twee  zittingen,  eerft 
over  het  leeren    des  volks ,   ^  zedebete* 
ring  der  Geeilelykheid  en  het  onderwys  der 
Ilnn  ge-  jeugd ,  en  toen  over  het  veranderen  de  Ket^ 
voden  o-terftraflFe,  hunne  gedagten  opppden;  die,  be- 
ver de     treffende  het  laatfte  punt,  hierop  uitliepen^ 
jj^['    „  dat  de  dienft  Gods  en  de  wellhnd  des  Va-. 
„  derlands  geene  veranderipg  gedoogden^ 
,^  ten  ware ,  veelligt,  omtrc^nt  onbejaarden 
„  en  berouwhebbenden ,  die  men ,  naar  ^tKer  ^ 
,,  kelyk  Regt ,  wat  zagter  handelen  koa.''. 
De  drie  Docfa    Oranje  en  de  twee,  andere  Heeren 
Heeren    merkten  hierop  aan  „  dat  men  letten  moeft 
^^     „  op  den  toeftand  der  tyden,  en  daaruit  af- 
p^^      „  neemen ,   welke  ftraf  kon  worden  inge* 
„  voerd,  zonder  dat  men  *er  nieuwe  zwaa*» 
Ook  de  ^x  righeden  van  te  wagten  hadt.'*    De  Land*. 
Land-     voogdes  zelve  fcheen  tot  zagtheid  te  neigen  ^^ 
voogdes,  verklaarende ,  dat  men  voor  opfchudding  te: 
dugten  hadt,  zo  men  de  Plakaaten  ten  ftjreng- 

(c)  HOPHEOI  Liiff.  U«  Cib.  IV.  f.  4tf« 


»^ 


XXII.  Boek.      H  I  S  T  O  R  I  E.      in 

fte  wilde  uitvoeren.     Doch  de  BiflchoppenpiupslII* 
en  eenige  andere  beweerden  „  da(  de  1^0-1565^ 

,,  ning,  in  zynen  laft,  geen  gewag  van  ver- 

yy  zagcing  der  Plakaacen  maakte ;  d^t  men  de 
,,  Ketters  ook  door  geene  zagtheid  zou  win- 
,9  nen,  maar  eerder,  door  zig  moediglykte- 
,^  gen  hen  te  verzetten."  Drie  dagen  agter- 
een,  werdt  hierover  gehandeld,  tot  dat  de 
Landvoogdes,  eindelyk,  den  befchreeveneii 
beval,  hunne  .meening,  over  alles «  in  ge-, 
fchrift  te  (lellen ,  welke  hierop  uitkwam« 
^,  ybor  eerfl ,  was  'er ,  voor  het  leereu  der  Ge-  Schnfte- 
,.•  meente,  zorg  genoeg  gcdraagen,  by  deiykbe- 
Kerkvergadering  van  Trente,  welker  be-^^^®^ 
fluiten,  zonder  uitftel,  hier  te  tiWde,afgeTie^^ 
„  kondigd  en  ingevoerd  moeften  worden. 
,,  Het  overige  mpefl,  door  de  naarlligl^id 
„  derPriefteren,  op  welken  de  Bezoekers  eijt 
,,  Iqquifiteurs  behoorlyk  agt  geeven  moes^ 
^,  ten,  worden  uitgevoerd.  Ten ander^n^'^mA 
„  de  zedebetering  der  Kerkelyken,  zo  wel 
,,  als  het  houden  óièx  Schooien ,  in  de  derd$ 
9,  plaatfe^  insgelyks,door  de  gemelde  Kerk'^ 
^  vergadering,  geregeld;  zo  dac  het  alleen 
,,  op  c  onderhouden  dier  regelen  zou  aan- 
„  komen.  Ten  vierden^  was  'c  ongeraaden, 
„  de  Plakaaten  te  veranderen^  die,  voor 
^  meer  dan  vyfenderdg  jaaren,  gemaakt, 
„  en  tweemaal  vernieuwd  waren.  Evenwol 
,^  kon  men  den  Geregtsboven  heimelyken 
y,  laft  geeven,  om  all^n  bardniskkige  Kei- 
„  ters  met  de  dood  ce  ftrafFen;  om  pnder^ 
^  icheid  te  maaken ,  tuflchen  Gezindheid 
,,  en  Gezindheid,  en  vooral  ook  opde  jaa- 

„  ren. 


1  i  i     VADEHLANDSCHE     XXÏL  ÉótKi^ 

AunlII.)»  ren,  ftaac  en  andere  hoedanigheden  der 
1565.  «,  Per/bonen  agt  te  geeven  ,   dezelven  ,  of 

*  yy  ter  dood,  of  tot  de  galei,  of  tot  balling- 

j,  Ichap  en  verbeurd  verklaaring  van  goede- 
^,  ren ,  veroordeelende.  De  Predikanten 
,4  en  Leeraars  moeften  egtet  allen  als  hard- 
^,  nekkigen  worden  gehandeld.  Doch  zul- 
„  ken,  die,  uit  losheid  of  nieuwsgierigheid, 

4,  zonder  aan  Ketterfche  gevoelens  vaft  te 
„  zyn ,  de  Plakaaten  overtraden ,  kon  men , 
^,  met  geeflèlen,  geldboeten,  ballingfchap, 
„  of  op  diergelyke  wy^e  ^  ftraffen.  Te» 
„  befluite ,  vondt  men  dienftig  ,  dat  'er  o- 
„  penbaare  ommegangen  en  gebeden  wer-» 
„  den  geddan,  om  van  den  Hemel  te  ver- 

5,  werven ,  dat  •er  niet  een  ftip  van  't  Hei- 
„  lig  Kathölyk  Geloof  verlooi'en  mogtgaan^ 
^,  met  hoe  groote  gevadren ,  het  ook ,  in  '« 

openbhat^  of  m  't  verborgen,  mogt.wor^- 


jj 


den  gedreigd." 
Oranje         D^  L,andvoogdeflè   dit  Oefchrift  in  den 
cnande-  Raad  van  Staate  hebbede  gebragt ,  vielei» 
ren  wel-  eenigen  het  zelve  toe.    Doch  Oranje,  Eg* 
®^'^  hiond,  Iloome  en  Mansfeld,  ziende  de  ge- 
ftonmen.  voelens  zig,  op   's  Konings  voorgang,  we- 
derom tot  ftrengheid  neigen,   weigerden  te 
ftemmen  ;  voorwendende  ,  dat  de  Koningy 
tot  hiertoe ,  de  meening  der  Raadet^  Van 
Staate  niet  gevraagd  hadt ;  't  welk  zynde 
gefchied ,  zouden  zy  niet  nalaatiéri  zig  ver« 
der  te  uiten.    De  Landvoogdes  zondt ,  der- 
halve ,  alleenlyk  het  gefchrift  der  BiflTchöp- 
pen  en  anderen  tiaar  Spaftje.   Over  dé  verde- 
re punten  van  den  laft^door  Egfnotid,  her* 

waarde 


XXn.  Boek.      H  I  S  T  O  R  I  E.      1 13 

waards  gebragt,  werdt,   federts  ook  in  denpiupgnE 

Raad  van  Scaace  gehandeld,  sonder  dat  *er  1565. 

Iets  op  befloocen  werdt  (d).  —   ■'■ 

't  Verhandelde  met  de  Godgeleerden ,  en     VI. 

de  ftrengheid^  die  zy  yoorftonden  ,  werdt  ^^'^^ 
wel  haaft  rugtbaar  ^    en  veroorzaakte  veei^J^f^J^ 
morrens  onder  't  gemeen,  welk  den  Kardinaal aannee- 
van  Granvelle  en  deszelfs  aanhang,  dien  menden  der 
Papiften  noemde ,  nog  van  alles  de  fchuld  gaf,  K^kver- 
ja  zig  niet  wederhouden  kon  van  teaen  den^™^ 
Koning  uic  te  vaaren  ^0»  ^o^n  bekend  werdt,  Trente. 
dat  'ér  bevel  uit  Spanje  gekomen  was,  om  de 
Befluiten  der  Kerkvergaderinge  van  Trente 
faiér  alomme  te  doen*  aanneemen  (ƒ)•    De 
Landvoogdes  vaardigde,  in  Hooimaand,  de 
Bneven  af ^  waarby  bet  afkondigen  dier  Kerk-  ^•"*1" 
vergadering  ,^  aan  alle  Kerkelyken,  gebooden^linlS. 
werdt ^  met  vermaaning,  nogtails,  om  gee-zezuQa 
ne  de  minde  inbreuk  te  doen ,  op  het  wee-S^chied 
reldlyk   Regtsgebied :    vi^aartegen  ook  den  ^^* 
Geregtshoven,  by  byzondere  Brieven,  ge^ 
Jaft  werdt  te  waaken  (g).    Men  zag,  hier- 
mede ,  op  eenige  Befluiten  der  Kerkverga^ 
deringe  ,  welken  men  hielde  te  firekken  toe 
krenking  van  de  voorregten  der  weereldly- 
ke  Oppermagten.  De  meefte  Mogendheden, 
êie  die  Kerkvergadering  aannamen,  zonder* 
den  deeze  Befluiten  uit.    Zo  hadt  ook  Filips 
in  Spanje  gedaan;  en  op  den  zelfden  voet, 
zogt  hy  de  Kerkvergadering,  in  de  Neder<* 

lan* 


U)  HoPFlIUf  Liifr.  IT.  Cft.  V.  p.  47. 
(#)  VlGLIl  Vita  N.  ZCl.  f.  41« 
(f)  BUEOOND.  Uh:  II.  p.  %%. 

W  l^«P«rt.  dei  Plak,  hl.  ut. 

VL  Qeel.  H 


I 


'^iF4    VADERLANQSCHE    .JUaL.Boigt^ 

fSoupsIILltuideti^  te  xboeb  erkeimeo  (>)»    lii  *(  Aicct* 

1565»  bisdom  .vaa  Kaineryk.,  gefddedéei  eedtng, 

■'  de  afkondiging  .der  Kerkveig«>dérirtgr,  mft 

zonder  véél  brgenkandog-id^  .  Gfedlieiyken 

Te  Mechelen  was  geta  Aarcsjbiflchop,  die  \ 

verk  aanhoodt  ^   waarom  hetvdaac  fleeken 

:  bkef.    Te  XJxrechr,  haperde  JbétJnagelyka^ 

alzo  de  AartsbiiTchop  hier.ovefhQ(q>  Jag,  mee 

zyne   Geeftdykheid  y  ^n*  .welkecns^geyeo 

werdt ,  dat  zy  zigj  liever  ^  éoon  de  ^^xter 

lyen,  wilde  laatënbedetveiiv  fbui:^  dcKtf  dê 

waare  .Kerk^   die  in  de  befliliteh  vdcir  Kerk»^ 

vergadering  fprak^  verbeteren  (i)é 

VU.    '   Ten  deezen  tyde^  dtadlóndc  *ereeiifge  be^ 

Oniuden  ^neoging  té  Aifafterdgniy  waaruit  eene  meid- 

^^un    ^^  ithikking  fproot .  op  dé  Btegeering*    IMj 

^cvY   duurte  der  gcaaheh.hadtv  Uer^wï  verbod 

veAtad    vaa  uitvoer  .de^seinren  té  wegeKebtagt^  Dodk 

vtodeti  's  daags  voori  dab  iiet  a%ékbndlgdjwerdci 

uitvoer^  l^^gji  eentg!^  iiit/de:  wet^  voor  .aig.zeWen 

imfen^^^  voor  hunUe  lo^end^,  tio^  veel carwe  eA 

fogge  weeten  naar  boitett  te/krjiigen^  .wakr4 

toe;  zel& ,  des  nagts ,    de  bdameq*  >geopend 

werden.    Dew  volgenden. dag ;i'toeo  vt  veii* 

bod  afgekondigd  «werdt^  daahte  dcm^rkt  wd 

tggtig  ten  honderd;   De  Koorenkoc^is^  dW 

V  verbod  niet  te   gpmoet/  gezieit  Badden^ 

w^cen/ hunne.  fcKade  aan  die  baatzugt  deo 

U.e^enten^  die,  by  alle  gelegepbeid,^ met 

fdseldwoorden  ^  bedreigingen  <»  ^we^n;  04 

«yer'c    verschaald.   Een  ander  misnoegen  hadc,  wel 

betirame-ty^intig  jaaren,  gefmeuld,  in  de  Stad.    Het 

tifli- 


ren  der 


(b)  STRADA  Dêc,  I.  Lih.  IV.  p.  X«7- 
(O  HoP?£AUS  Livr.  11.  O.  IV.  f.  jl. 

H 


thnmeifenpbndej;  dezeiy^  wis  v  H/au  oüds  ,'hier;  PiLipf  na 
gdyk  eictós  ;  afgekeurd;  göiaeib:,  :dóor  f  de  i,^^ 
VföeÖfthff^i'  öp'.rdat.dëVybndI,   ig  tyd;  vari  ^aflaad-'* 
OörlogieJ^-'göjfti'iVöOfdeel-'déédt'inét  do  iuifrje» 
téarimmerttidj^n/^  IHoch  (tegen /ddezëkoU-  ^ 

tatt^^t^^'^'^  (Wöoningen  voorj  't  aribiasd»   . 
Volk  op'^^tó  lu$ftaadji\ » aan^de'  Ooft2yde  det 
Stad.v    Iri  t*t  ']^%i  -i5f6;'  mo«(ValIes  egteb  aiiS- 
gebfokeit  «w^ojTidEfn  V  óp  ibevel 'doF/LaihdTüorf- 
itefTes- Vifibö^ö  Mafiit^f  wëlk^;  i?  de.jaacöü 


VAid^^*def  iStbd  ^  ;i?ékere;lii»0cëiribQmnr;iiièc 
-Wtsèk'  'daW^'ópïlaih  -ftiógt-  f'vEft  de.fei^iii«s  qo  • 
«!èï-  öri^^io  f  t^èl^vöct^'^^a^karèegKiol^bbeKD- 
dei- ^reny ^iiÖett  Vtfilöttt- gögWflS  «tiJbad^  ^  "•. 
'deri-^dé:ïii5fefl«}èV'i*Wïfchöui^^  '   ;: 

k^ri ,  •  v<*idt^  kfe^te^KötóéftbftJ*^  ^^ 

'ïr\ëriofe;pU8'^hé^ftëJlen>n!i3wslkajiliyfcörv.ta   * 
*t  «èïft'ï'^ffliktlhbJtr-  Dé^X«ftW»ef$rteiitK     ''' 
tèri'  «Ig-Tii^p 'tegWï'?drf ^fèHdl^^V' döt  fmén * \ 
gë*aitf'»T»^-feft*eii^vöéï*öïheii^V   tfóor  het 
üftlegge#^tf^ifcmd/  êtf  '^f''Bfe^^^li'dep  Last 
feia'djé?  ^rtdhj&tMeï'aetóétf^tl;?i(|rf  ;wfl-  men; 
daf  G<?r^/'?^(*//#?2öfi*  C  o^!H^     DfrKteoon^ 
iiïmièrS'^éfti  deFteSréfert^ftferetr'i  eeneö  in* 
geëffaëfi^ln'^tfé^  Laffaadjë'^^néiV  grond  'Wit 
leride'afkoa^flV  méf' 'Brrfe  ^oo/deH  i  ^9^^^ 
Wëëiéti  wèrÖt;  •^ivaa¥di<'hy  ^'gèzéïd'iou  heb-» 
Mtn^  dat  het  erf  dan  ook' niet  binnen  de  Stad 
raaken  zou,  *t  welk.hy,^a«idéfsi^iji»iQU  héb- 
ben doorgedreeven.   «.Mët  ntisnoegen,    by 
H  a  dee-* 


u6    VADERLANDSCHE     ZXir.BoK. 

FüJKin.dce«  gelegenheid,  gevat  tecen  de  Regen- 
i§6s*  texij  fiaJc  zo  zeer  uk,  als  dat  derKoore» 
-  kooperetu     Deideriei  aanhang  fpande  fameii 
.    met  de  Schoutiften,  vanwier  gefchil  mee  de 
Henrik  Dirkiften,   welk  thans  op  \  hoogft 
was,  wy  elders  (i)  gewaagd  hebben*    Ook 
trokken  deeze  drie  partyen,  eerkng,  eene 
lyn  met  de^  Onroomfchen ,  waardoor  zy  ver* 
re  de  fterkften  werden  in  de  Stad.  De  zaak  der 
Laftaadje  werdt  voor  *i  regt  getoogen  ,  en 
ileepende  gehouden,  tot  &t  de  nood,  ver* 
oorzaakt  door  de  komft  des  Graaveti  van 
Lumei,voor.Amfterdam,de  Regeering  bragc 
cot  een  verhaaft  befluit  om  de  Laftaadje  te 
doen  afbranden,  gejykwy,  hiema,  ftaante 
Keur  op  verleen.     Doch  uit  al  *t  gemeld  misnoe* 
het  na-    gen  fproot,  in  deezen  jaare,  l^et  JuJeyerea 
™?*s-     van  een  verzoekfchrift  ten  Hove  ,  waarby> 
hSi'^  over  de  t^aamigt  en  't  namaagfchap  onder 
verwant-  de  wethouders,  emfteiyk,.  geklaagd  werdr. 
fchap  derx>e  wethouders  deeden  veele  moeite,  om  de 
wethou-  jjgkenaars  te  weetén*     Doch  zy  raakten  *er 
•     nimmer  agtêr  X.^    De  Landvoogdes  maak- 
te, den  eerften  van  HerfIlHiaand,{eene  Keur, 
by  voorraad,  waarby  zy  de  Regeering  zui- 
ver fehouwde  van  mishandeling  jen  verkor- 
ting der  bufgerye;  docïi  te  gelyfc,  de  paa^ 
len    van    *t   maagichap    en   bloedverwam- 
fchap  der  wethouderen  nader  beengde  (my: 
waarmede  de  gemoeden  ,[  voor  eenen  kor« 
ten  tyd,  m  ftilce  raakten.    De  Stad  was,  ten 
deezcQ  tyde,  zowelvaarende,  dat  men  eene 

>  .  nieu- 

(k)  V.  !>#•/,  R  4l|. 

(/)  HOOFT  11.  899^9  bt.  69  uiU    ' 


XXILBoEK.     HISTORIE.      117 

niMwe  W«ag  (tigtte,  over  't  Stadhuis;  watr-Fiunnr. 
toe  9  fehoon  men  gelds  genoeg  in  kashadt,  1565. 
êe  penningen  egter  werdsn  opgenomen  ^  op 
dac  de  Landvoogdes  de  Stad  om  geene  lee-  ' 
aing  kwelde,  als  zy  merkte,  dat  men  zulke 
getK)uwen ,  uit  een'  verzamelden  voorraad  9 
iligten  kon  (»). 

MidlerwyU  was  'er  antwoord,  uit  Spanje,    VIIL 
gekomen ,  op  het  Gefchrift  der  God-  en  Regts-  ^"^- 
geleerden,  en  op  de  kkigten  van  Egmond,J^^Jj 
ever  's  Konings  ftrengheid.  Wegens  dit  laat-  op  Eg- 
fte  punt,  verklaarde  Filips    „  dat  zyne  mee^monds 
„  ning  nimmer  ge  weeft  was ,   de  Inquifitie^P^°» 
„  af  te  fchaffen;  maar  dat  hyze  dagt  te  hand* 
„  haaven ,  op  gelyken  voet ,  als  zy ,  door  Kei* 
„  zerKarel,  gehandhaafd  geweeft  was.  Dac 
^,  hy  wel  gewild  hadt,  dat  men  overleggen 
„  zou,  of  er  eenige  verandering  in  de  ftraf- 
,,  fe  "der  Ketteren  gemaakt  zou  konnen  wor- 
,,  den;  doch  dat  hy,  geduurende  dit  over- 
,,  leg,  met  de  ftraffe  wilde  voortgegaan  heb- 
„  ben.    Dat  hy  ook  tegen  den  Graave  van 
,,  Egmond  wel  van  eenige  verandering  van 
„  ftraffe  gefprokea  hadc;  doch  dat  dezelve» 
,,  zyns  eragtens,  alleenlyk  hadt  te  beiban, 
^  in  het  heimelyk  en  niet  openlyk  ter  dood 
yj  brengen  der  Ketteren."    Het  Gefchrift  der  en  op  den 
God-  en  Regtsgeleerden  prees  Filips  hemel- ™^^^ 
hoog, hangen dfe  aan  het  zelve  zyn  zegel,  met|^^^ 
déeze  uitzondering  alleenlyk,  dat  hy  nog  zo  dien  by* 
veel  verzagting  der  Pkkaaten,  alszy  zouden  te- zagc 
hebben  koïlnen  infchikken,   niet  gehengen^^^ 
wUde ;  maar  beweeren  bleef,  dat  zyns  Va- 
ders 

(»)  HOOIT  Sxievea  «V.  S9S»  ^'-  444* 

H3 


na    VAT3EKU21T?DSCHE    XXII.  BoiK 

ItaHlILdcrs  PJaköaittö'.  rti:^  zywt\:i^mfii'de  yer^r 

1565^  eifchte  gemaatigdheid,  w^r^n  i>pgeft^id  ^^  eq 

"■  derhnlven-,  in  ulltfa  d^i^le,  moellen  woixieA 

naarjs^ckomen  (o)».    . 
Misnoe-       Toen  deczc  Brieven,   in   den  Raad  vaa 
jen  des-  Staace,  overwoQgen,  werden .,  befpeu^cie  men 
wege       merkelyke    tekens    van    ongenoc^^n   in   de 
He^n^^^^  Heerèn,  die  uu  wel  za^en,,  dac.zy  zig/ 
te  vergeefs,  met  yérzagtiuge  der  PJakaatcn , 
gevleid  hadden.  Ook  begeerden  zy  hunne  ge- 
jdagtcn ,  over '3  Konings  fchryven,    niet  te 
uiten,  voor  dat. men  'er  *t  gevoelen  üos  ge- 
heimen Raads  op  geboord  zou  hebben:  <\e,. 
nu  wederom  nieuwen  moed  beginnende  te. 
Gevoe-    icheppen ,   kort  hierna ,  verklaarde     „  dac. 
len  des    ^  men ,  om  aan  's  Konings  mccning  te  vol- 
gehei-      ^  doen,  terftond^  den  bifJchoppen,  Abten,/ 
^ds,     >>  Geregtshoven ,  Hooge  -  fchoolen   en  Be-. 
„  velhebberen  der  goede  Steden  moeft  aan- 
„  fchryven,  dat  elk  zig^in  het  prediken  voor 
„  't  volk ,  in   het  verbeteren  der  Geellelyk- 
„  beid  en  in  het  ondcrwyzen  der  jeugd  naair 
dezelve  hadt  te  gedraagen ;  dat  men  de  Ge- 
regtshoven  ook  moeft  beveclen ,  de  hand 
te  houden  en  te  doen  houden,  aan  de  uit- 
voering van  's  Konings  Plakaaten  ;   dat  ^ 
wat  de  Inquifitie  betrof,  zyne  Majefteit, 
„  wyslyk ,  verklaard  hadt,   deswege,  gee- 
„  ne  nieuwigheid  te  willen  invoeren ,  waar- 
,,  om  het  alleeniyk  noodig  zou  zyn ,  deBe« 
^  rigtfchriften    der  Inquifitcuren   te  onder^ 
y,  zo^keq,  om  te  zien,  of  zy  zig  overeen^ 

„  komr 

O)  HoPPKRUt  tivr.ll.  Cb.  VIL  /,  |5.  ^»# o^BPIlI. ^M^tt 


99 


» 


ii  kotüOng  xnhi  (kaelven- gédraagen  1:Addeti^tfLmïlU 
^,  eii  óp  dat  ry  zig,  m  c  vervolg,  naar  de^  «565. 

9,  setVf  n ,  •  ^iOèdè»  gedhtageh  v  waardoor  tfien * 

)y  elk -overtuigen  iTou,  da€  de- Kohing^ntet 
^^  niedWs  voortiadt,  veel  mihi  hier  de  Sp&in^ 
i,  fche  Incjuifide  in  te  voeren^  gfelyk  ifien  *t 
5^  dottitne  Volk  dtets  maakte.**    'Eenige  Le-  Vcifcbiï.: 
den-  vWi-deh  Raad  van  Stóate  hemden  ^vèr-[^^ 
één,  ttiet  die  yan'dengéheittaen'Raad.Dochkingen 
Oranje,  E  grtiond  en  Hoortie  weigerden  tot  der  Rat-. 
het  invoeren  der  Inquifitie  te  bewilligen.  •  Zy  ^^  van 
beweenden  ^gter>  met  oöginerk ,  zo  fommi-  ^^^^   ^ 
gbh  ifegtöta  <;p) ,  om  't  volk ,  dat  xeéds  begon 
16  fnonten^  nog  meer' gdabde  tein^ken^ 
-Alt  ménf  *s  Konings   bevel ,    aan  de  G^ 
Mgtfihövén  en  aan  de  Wethouders  der  £ce^ 
den ,  behoorde  te  zenden ,  op  d^t  zy  't  mog<k 
ten  konnen  doen  naarkomen*  Doch  Viglius  i 
Voorzletide  "t  gene  federt  gevolgd  is ,  hielde 
ftaailde ,  dat  men  dit  bevel  nóg  geheim  hou^ 
den  móeft ,   tot  dat  mén  den  Koning  'eérfts 
öflderrigt  hadt^  hoé  *t  hier  werdt  opgevat^ 
De  Heeren  verklaarden,   hiertegen,  dat  zy 
2an  *s  Konings  ftipte  bevelen  niet  ongehoör* 
zaam  durfden  zyn,  fchoón  zy  *er  merkely-^ 
ke  zWaarlgheden   uit  te  gemoêt  zagen,    't 
Hielt5  lilet^  dat  Viglius  uicboodt,  'sKoningd 
engenade  alleen '  te  willen  op  zig  neemen  t 
de  Latidvöogdes  beÖoot  deh  laft  zyner  üife-'s^^' 
jefteit  ftiptelyk  te  agtervolgen  (q) :  waartoe  J^^^J 
de  bevelen,  tegen  *t  einde  van  't  jaa*,  al*^n.*' 
ömme  werden  afgezonden  (r) :  en  't  zyn  dee^  dvgd.     : 
-    '  ze 

(p-)  ViOLlI  Viu  JV.  XCUl.  p.  45. 

(éf)  H0PPBRU8  Livr,  n:  ch,  vn.  p.  ji. 

(r)  Kepen,  der  Plak.  H   itr*    He  «ai^BoxROBif  ip  iLfti* 

H4 


iio     VADERLANDSCHE    XXU.  BoEr. 
FjupsIIL  ze  bevelen » waarby  de  aanneeming  der  KerK- 
1565.  vergadering   van  Trence  ,  de  invoering  d^r 
~~"*  InquiCcie  en  de  handhaaving  der  Piakaacen  , 
op  't  fbrengft,  gebooden  werdc,  welken  men, 
voor  de  naafte  en  regelregce  oorzaaken ,  hou- 
den moec  van  de  beroerte;  die,  federt,  ge- 
Merk*     volgd  is.    Viglius  verbaalt,  dat  Oranje,  na 
^i^f^^^S  dat  bet  beflutt,  om  's  Konings  laft  af  te  kon-, 
^J2^    digen,  in  den  Raad  van  Staate,  genomen 
ziDje.      was,  iemant,  die  *t  naderhand  verteld  heeft, 
in  't  oor  beet » daf  tnen  nu  baaji  een  ongemeen 
Twyft-    treurfpel  zou  zien  beginnen  (ry  Doch  met  die 
liag  we-  verhaal,  en  met  het  gene  wy  hier  meer,  uit 
gjve      hem  en  Hopperus,  te  boek  gefteld  hebben » 
is  bezwaarlyk  overeen  te  brengen  ,  't  gene 
de  Prins  zelf  zegt ,   in  eenen  Brief  aan  de 
Landvoogdeflè ,  in  Louwmaand  des  volgen- 
den jaars  gefchreeven,  alwaar  hy,  zwaarig- 
heid  maakende,  om  's  Konings  laft,  omtrent 
de  Inquifitie  en  Plakaaten,  in  de  Plaatfenvan 
zyn  Scadhouderfchap,  te  doen  agtervolgen, 
te  gelyk  verklaart  „  dat  men  hem,  in  eene 
„  zaak  van  zo  veel  gewtgt  en  gevolg,  gee- 
„  nen  raad  gevraagd  hadt  C^}-"    ^^s  zag 
men,  hoe  Weinig  vrugt  Egmonds  reis  hadt 
gedaan ,  voor  zulken »  die  vryheid  van  Gods- 
dienft  zogten.  Van  de  verandering,  die  men, 
door  hem,  in  de  Raaden  van  Regeeringe  , 
hadt  willen  bewerken,  kwam  ook  niets. 
K*         Alleenlyk  deedt  de  Koning ,  omtrent  dee- 
^nTïnde^"  tyd,  den  Hertog  van  Aarfchot,  die.de 
Riideo   ^y^^  ^^^  Kardinaals  gehouden  hadt,  zitting 

nee- 

(f)  ViM.11  Vita  9i.  ZCIII.  p.  4f* 

(1;  Sé4  Boa  1.  MuK»  t^  «I  [ii)« 


XXn.  Bok.     H  LS  T  O  R  I  E.      int 

iieeiaen,in  den  Raad  van  Scaace.  DePrefidencf^m^ 
Viglius  werdt,  op  zynfterk  aanhouden,  onc^  1565. 
flaagen,  van  deeze  zyne  waardigheid,  zul- ^^ ^g^"' 
lende  hy  egter  Lid  des  Raads  van  Scaate  bly-geerin^i» 
ven.    Karel  van  Tisnacq,  die  de  Nederlands 
iche  zaaken,  in  Spanje,  waargenomen  hadc; 
werdt,  in  deszelfs  plaariè,  benoemd,  en  die 
vtn  Tisnacq,  federt,^  bekleed,  door  Joachim 
Hopperus  (/) ,  van  wien  wy  boven  gewag 
gemaakt  hebben.    De  dienflen,  door  dee* 
zen,  aan  die  van  Holland  gedaan,  en  nog 
te  doen,  in  Spanje,  werden ,  omtrent  deezen 
tyd,  erkend,  met  een  ^efcbenk  van  twee- 
honderd Reaalen  mfpectc^  uitmaakende  ze-- 
venhonderd  ponden  van  veertig  grooten  Qi). 
Ondenuflchen ,   verliepen  'er  nog  omtrent 
vier  jaaren ,  eer  Tisnacq  herwaards  kwam  (v^ , 
binnen  welken,  Viglius  het  Prefidents-ampt 
van  den  geheimen  Kaad  nog  fchynt  bekleed 
te  hebben. 

De  Brieven  des  Konings  waren  zo  dra  niet 't  Volk 
gelezen  in  den  Raad  van  Staate,  of  het  mis- mort  te- 
noegen,  welk  'er  de  drie  Heeren  over  ge-g?°dcn 
toond  hadden,  verfpreidde  zig  onder  deE-^""""^- 
delen,  die  hunne  zyde  hielden,  en  eerlang 
ook  onder  't  gemeen.    Sommigen  melden, 
dat  de  geheime  Raad  nog  bezig  was  met  *s 
Konings  laft  te  overweegen  ,  toen  Oranje, 
Egmond  en  Hoome,  ter  gelegenheid  van  de 
Bruiloft  des  Heeren  van  Montignl,  deswe- 
ge, ook  met  hunne  vertrouwde  vrienden , 

in 

it)  VlGLII  Vin  N.  ZCIV.  f.  45.    HoVPSaut  Livr.  IL  Ck. 

Vil.   p,   60. 

(u)  Refol.  HolL  a  $%  i%  Deeemh  ijSS.  U  S$»  5J« 

(i^;  Vioul  Vica  N.  CXI.  f.  js. 

HS 


lu     VADERLANDSCna     XOCHl  BbtxC 
SUjp,  hl  ^  «ndeSnüdeling  mKied  :(st£>: .  en  zou  hicr^ 
1565*  toen  do  tongen  los  geworden,  nbaDen^  dooé 
•:*-^ —  den.  wt^rtuewig^v tegen  deinquifiricenPJa^' 
^kaacen,  en  eeifs  cegen/^nlfioningmtgeVfla-t 
ren  tyn^  (x).  .  ï>ocii.anderén  vtrhaaléh , .  daf 
iet4liëi^lyJcs.gefcbied.20u  2yn,  op.de  Bm^ 
k>fc  rvan  rAlexander  Farnqze,  Prins  van  Par^ 
sia  en  -.Zoon  xler  Laüdyoogdefle  y  die  \  in 
Skgcmaimd^^ce  Bruflel^  gehouden  vrndc  (^)i 
Uit  ^dee^e  giefpcekicen  j  iproat^  ttt^  in  4eeze 
;^fde  Bi^andr  hec  vei-tnaird  Vecbond  dep  £^ 
delen;  rmmvtm  n^y:xm,6pwjmM  gelisgen^ 
beid, die  den  meeften (Ntdcrtandicheh  Scbiy-* 
veren  onbekend  igewecf(l  is\y  mét  dé  vdieifch-: 
cen$anwkenrigheid^  gaan^ohcvo^wien.     . 
^*         Op  den  tweeden  van'Slagtraaand,  's  daagse 
Eerile  o-yQor  de  Brmloft  van  Pamia,  waren,  in 'cHuisr 
J^J,"f     van 'den  Gcaave  van  Kuilenburg,  fttande  té 
Verbond  BrufTel  op:4e  Paardenmarkc,  omtrent  twintig 
der  Ede-  Edelen  by  een  gekomen :  die,  waarfchynlykv 
^^*        voor  't'grootfte  gedeèke,  der  Hervorminge 
waren  toegedaan,  alzo  F^anciskus  JumuSjLee-] 
Iraar  in  de  .heimelyke  Gemee'nce  te  Antwer- 
pen,, uit  wien  wy  dit  verfaaalen,  dienself- 
den dag,:  en  ter  zelfder  pkatfe,  voor  hun  ge-* 
predikt  .hadt.     Na  depreeke  en  't  gebed, 
werdt  hier.  geraadpleegd,  over  't  Plakaat  des 
Koning9  op  !t  Huk  der  Inquifitie,  en  voor- 
geiiaagen,   dat  men  de .  Proteftantfclie  Vor- 
ften  in  Duitfchland  moeft  tragten  te  bewee-^ 
gen^  tot  een  verbond,  om  de  Nederlanden, 
van  de  Inquifitie  te  verloflèn.    Twee  dagen 

bier- 

(w)  HOPPXBI78  livT.  II.  Cb,  VII.  p.  sU     ' 
(x)  BÜRGUNt>.   Lihr,   H.   p.  *9. 

OJ  f a< jUNii  Vita/y.  15.  fy B&ANDT  Kefoim.  U Btel^hl.  itu 


^  mee  j:)iiiifche  Vorilw  fe.  v^i;t^|p4en  ?  en  i^è^. 
Op  .4cn  ««itep V  :W€rdt  va^g^eW,  OQ^^en  >'^  ■  ! 
«il«i!df<;b  Vgrbiap4  ond^r  -de  E4c)[eH  aan  te  \'  .-, 
fne»'9  WAMioe* 'de  Jldelen.  MfkH  Jö4er  JLmkÏ-. 
i^hap ,.  doQr  .«eo  of  jv^e  Q^owgügden  uit  het 
%^wp ,.  genodigd  ?qu4en  yffiii^efx  (z}, :  't  Ver- 
bond ^  toeft  geiïfeeplyli:  hpt;  fi(V^fimis^  ge- 
noeo»d,  om^9H>rpj9n  z^nde^  .wcirdc,,  Ajlere^fl^ 
gfetekend  door  elf  gc^elsn  (5)  vonder  wplkeri 
qOk  W9S  MOiPcimlia^n  van  ^i(^s^  gfi^fiid,4e  Kok, 
van  iVi^/^r^öw,  Breiman  des  Gwven van  Eg- 
mond  ♦  die>  it«ft  ^elfdw  tjde,  npg  ^^s  of- 
üc^rjfn^n  vat  -t  Ve9;bo^  tekc^j^e^  en  iedere 
ee»  grooi;.gecal  v«n  J&delen  (ot;tekene|i  )>e- 
woog..  Hy  en  de  tien  anderen^  waren  roenby- 
een  geweefton  't  Huis  vanNifioJaasdelJam' 
fnesj  Wapenfeonïng  der  Vlie^-ridderen,  in  'c 
gemeen*  Toifon^Or  genoemd  (^),  die  der  *  C«A/^«- 
HfrvQrmirtge  toegedaan  was  (^), en. van  fom-^'^^* 
migen;  voor  den  vooniaamften  voorftander 
des  Verbonds,  gehouden  wordft ,  hebbende, 
hy  geroemd  5  dat  hy  'er  wel  tweeduizend  E- 
delen  toe  overgehaald  h^dt  (c).  Of  dit  Ver- 
bond, welk  neg  vporhanden  is,  door  Filips 
van  Mamix ,  Heer  e  van  S.  Aldegonde  (</) ,  of 
dooc  iemant  anders ,  Vj  opgeileld ,  heb  ik ,  mee 

f  ft)  Vira  JPKII  êh  ipft  fnfcu  p*  if.  &  Manufaipt.  junii 
hy  Brandt  Aefbrm.  T,  /)««/,  bt,  it^.  êu  in  Ae  Byv.  êL  s%» 
{é)  Sejireric.  tam  AI.va.  èL  77. 
Ibj  ViGLir  Vica  N.  XCII.  p.  44*  ^  S9t,  f.  iitf. 
{£)  ^THADA  Dte:  1.  Lihr,  V.  p.  l9f. 

{dj  GROTuAnaai.1./».  19.  Straoa />«(. I.  LsMV*f.04. 

(5)  BüRGüNDïüs  verhaalt,  dat  de  Heer  van  S,  Alde- 
gonde de  eerfte  ww ,  die  *t  Verbood  onderfchrecfr 
3LaJ>r,  H,p.  ii<.     ... 


124     VAÖE^ANDSCHE    XXIL  Boek. 

VftmlTLgc^M  zekerheid,  konnen  mtdekken.  Doch 
1565.  deszells  üihoud  liep  op  deezen  zin :  ,,  D^c 
Deszcifs" »  ^^  ^^^P  vreemdelingen,  bewimpelrade 
inhoud.  99  liunne  (baczugt  en  gierigheid  met  yver 
,y  Yoor  hec  Kaeholyk  geloof,  zyne  Majefteic^ 
^j  cegens  zynen  eed,  en  ftrydig  met  deboop^ 
„  die  hy  den  Landzaaten  badt  gegeven,  o* 
„  vergehaald  hadt ,  niet  flegts  tot  bet  niet 
9,  verzaeten ,  maar  zelft  tot  bet  verzwaaren 
„  der  llrenge  Phkaaten  en  tot  bet  gewel- 
9  diglyk  invoeren  der  Inquifitie,  zo  ftrydig 
,9  met  alle  Geeftelyke  en  weereldlyke  Reg* 
„..ten,  en  vooral  ook  met  de  Privilegiën  en 
„  loffelyke  Herkomen  deezer  Landen  ,  ja 
^  waardoor ,  alle  Koophandel  verdreeven  , 
^  de  Koning  van  allen  gezag  over  *t  volk 
,,  beroofd,  en  onbefchryflyke  oproeren  en 
„  verwarringen  te  wege  gebragt  zouden  wor* 
„  den.  Dat  zy ,  Leenmannen  des  Konings 
^  en  Edelen  des  Lands,  van  dit  alles  goede 
„  kennis  gekreegen  hebbende,  niet  badden 
3,  mogen  nalaaten,  te  waaken  tegen  deeze 
„  zwaarigheden,  en  ten  dien  einde,  een  heilig 
„  Verbond  te  fluiten,  waarby  zy,  met  pleg^^ 
„  tigen  eede ,  beloofden ,  bet  invoeren  der  In- 
9,  quificie,  uit  al  hun  vermogen,  te  zullen 
^  beletten ,  terwyl  zy  hoog  en  duur  betuig- 
^,  den ,  niets  voor  te  hebben  tegen  de  eere 
Goi^endendienftdesKonings,  of  het  wel* 
vaaren  des  Lands :  al  het  welke  zy  veel  eer 
zouden  tragten  te  vorderen.  Voorts  be- 
loofden  zy ,  eikanderen ,  als  broeders  en  ge* 
„  trouwe  gezellen ,  te  zullen  byllaan ,  met 
,»  lyf  en  goed ;  indien  iemant  hunner,  uit 
„  hoofde  van  loquificie  of  Plakaaten,  eenig 

„  leed 


99 


XXn.  BoMi     MIS  T  Ó  'ft  I  É.      lil? 

W  leed  ovérkwamc;  «Hs  al  werdc  het  ver-^ittfjïit 
,^  gitepti'  met  het  dekfel  van  ftralFe  over  1565. 
,,  wedtri^annigheid  of  iet  dierjgelyks:  mids      "  '^'' 
^9  dat  9  tot  tfOéaznige  dndemeemingen  ^  met 
^  gemeenen  raad^  van  alle  de  Brc^ders  en 
V«  Bondgenooten^beflootenirerdt.  EisdelyKi 
y^  badenze  God,  dat  hy  hun  Verbond  en  voor- 
^,  neemen  zegenen,  en  tot  eere  zyns  naams^ 
„  tot  dienft  der  Koningklyte  Majefteit ,  toe 
„  vrede  en  welvaart  der  Landen  ^  en  tot  hun-* 
„  ner  zielen  zaligheid  doen  gedyeh  wilde  (tf).' • 
Dit  Verbond'  werdt,  terftoikd ,  door  ëen  groot  Eö*e  ea 
/getal  vari  Edelen  getekend,  welk  ^«^gskens^J^  : 
tot  omtrent  vierhonderd  aanwies.    Onder  de  teke-  . 
eerfle  en  voomaumfte  tekenaars  ^  ^ren  Hen-natis.  " 
rik  van  Btèderodc,  Lödewyk  Van  Naffiu , 
Broeder  des  Prinfeh  van  Oranje,  de  jonge 
GnAf  Karel  van  Mansfeld^Florh  van  PaUami^ 
XiraafvanKuilenkurg ^inviitïisH'aishet'^er^  ' 
ibond  eerft  oiïtWör^n   Wis,  twee  van  den 
"Bergen ,  twee  Batenburgen ,  Riföir ,  Dolbain^ 
Joanvan  Cafembroodyïleer  van  Bakkerzeel, 
Edelman  des  Graaven  van  EgmondjCbrifiof" 
fel  van  LeeföaU^  Insgélyks  in  dienft -van  dien 
Graave ;  Boifct ,  HaütaWy  Kyzénburgy  Lange^ 
rak ,  twee  Mtfoden  ^LouvervatyLumeiy  T^el* 
peinyHquesMereM^^fartyJaH  van  Marmx, 
Heer  van  Tboloufè  ^Filips  van  Marnix ,  Heer 
VttfiS.  Aldegonde^Jooft  en  Diderik  Sonoi ,  twee 
van  der  Aa ,  7V//y,  Tjeraarts^  Obdam^  Jan  van 
Blois ,  gezeid  Treslong ,  Orobain ,  Bediende  van 
den  Gnuive  van  Hoogftraaten ,  Longueval ,  Ca^ 

(#)  Zit  BOA  XL  M9êk$  hk  II  [nl-  ••  Grooe^naiiutb.  UI. 


- — ' —  v?n  Hporne^YflèJfteip  w  ^mv^Qf^^ÜH^erf 

van  Raaj^rfl ,  jLancela,  tfa»Br,eid^rode  y,  Gys- 

^reoht  vdffj^Duivérfvoor4f',\yPrfidfik  van  JKg« 

mond\  ^akoh  v^  lip^pdam  ^  fyfffff  ya^i  Bpet^^ 

zffy0r\,ffe^r^fiJKarnif^,y'^p:^  Ckt^j^ 

zyne  'QTf>%^eiSx^^^'^anR£neJfef^if,irulvfn^ 

nornedifvan^lkemade ,  ^dfiadh  éh^^al^afi 

Vroon^ftein  ^  &<irfkoli  ^m^<^S^fiX^  «eefr  v^lè 

anderen^  :l)Q(efe  4s:naajm»n^t^.0^ 

r    '^     en  Hoome7«^^*ij;^,Qn<jyer'dèej8e«B[Qn^enoo^ 

Ot.cn    •  wa,  niecgefp^.,  Opk  h^bt^  fignjond  (^b^ 

Joegen  Hppriie  (^>feeide,.fe^^;fta,>ej¥eerd,  d^( 

if  S  :^y  '^  (nifflwer;QAder.;b?KftQfd  hehb^nr.'  M?w 

monden  ppapj^ï  <fe^5,^  jij.Byn^  eei:(U  Verancwcw^iiig, 

Hoome   gez?id  J!ïp4t  *  ,i  .d.tt  b«c  r¥ferh<«i4 i  ;t>uiten .  ^yj 

Jeeuan  ^^.  ^^  k^niïis'  lOf  coeft^toming ^.-ppgerégt; sy?^> 

hadden.   ^  jjjbpPO  Jli^  't .«PPIC;  uls;ötoe\ ülXi^^^eripg 

ding,  in'>;it»r.iis8;i\ijitgi?tewiftÖi  sd^il^y.li^ 
inleveren,  yaq  't  Yjergoekjfctettft  j%'t 'wc^k  ^  pair 
Verband/,  »jt  kragce  vaft  't  Veigbond ,  gefclyed^ 
de 4  gftedgekeuiHil!^eft>/Mlewi^hy  %é\S$rïi 
dien  ts4fu^n«  ecx»  in  dq^ie^yoeg^edkeu^ 
ring  (<>  ..Ep-^1^  ïnen,.;hi«'iiy,  in  Wïjm^r^ 
king^.p^jJWt,  dat  's  PrinfpöBtaeder»  Löcjcf: 
!  .   'wyk 

f       •  ,X..  .•.•:.-..    \    V      ;  \     •  ;        . 

(/)  BOft  II.  B^ekj,  hL  X%  f  f4l. 
'  il)  Semeitf.  vai  ALVA  «.  )9,  «o,  ^1,7»,  n4»  It7»  »7lt 
M4»  *^i*»»A.         *'     ■•  • '  •  :     **  ..  .'^ 

(/})  Froces  vah  Egmond  hL  €%%. 

(f)  Yeiantw.  van  Hooine»^/.  iel.  ^j^  BOR  Auth.  St.  I.  Dul» 
hl.  «t. 
.  {k)  Vemnir.  van  WilL  I.  h  Dor  iffr  («v.  bK  p.  -  > 

( /)  Apolog.  van  Willem  I.  kj  BOR  Aatli,  Scukk.  II.  i}##/,Wk  7tè 


iBvyk)\sui  lArffitt  i  i^jrn.  Schoqphróëdbrs  dèpicnprini 
X^nt^f  vav/^ett:;Bcsrg^  devHéervan  Sv  Atde«- 1565^ 

SB4ev  'jByB*aézemvrfeflnd;-.en>Teffchet<kn'""~~~ 
keUbideiLeqibcflRfndeil  vrnL^TtpMaisheécii 
ia«:  't;  Verborfdi  ^tmett^  zyw.;^  zai'  men  'afg 
ittisuwlyks  vetbèeldeo^lDOonen  «i'dacréegp.za^l: 
ymizuiyL  een  .telMg^beél  en  ilibqiien^ii^ 
Kix  ?an  ilen]?rins;faèeftkoinieDi»lyVeiL,Zekw  '- 
genoeg.is''taolcydÉ]i.Ëgmoiid'jBnHobrné;.^     '' 
imnne  IoidenOQdciut.de  boodgéiicMMreahadcte^      ,  1  '  % 

en^JieczéiferhietJiebèe^afgekÉRirdc^iii)*^    "i 
i.  Méd  vioflt;rdtioeenige!£delRiii,  feorrinr^*tsommi- 
dttkeaiinaï'k  Vetbond'^lieimeiyfr  iqEMtar'htir« $e  £de- 
befa  CQ0gslegd:^'lQ]b  de  .S(^ AaiwcrpieQ'Jn  tej^  ^^- 
neemèni  ;i  a^mr  den  :derdeii>  iraa  'W^tó^i^e^  Ant- 
iifaa»d^,*;:QrH«f  liodeS^fc,  dieJer  kenms  vart werpen  * 
bctoman  hsdt^.zoiv  *cr^.mef'ByneiK>Brobieit^te  willen 
chtti*PniifiimniOidnjeL^::ovèr  ^ëbbeiirj^tMd-rï°"^^ 
fde(gd.l  D«icb  idssze  mu^Dohctaaden)  heb^°^^°* 
\^r  ^  ze^eodé  4  :kinsi  c&  'ziqn v  'om  xle*  zaa»« 
keillr  [ZDoaa*  idfif > men' •gewijd*  bèbeef de  te 
gëbniibenI,roqEfDi]Wl.  ce  boengenfti^i»);.'  Doch 
«izo:gedn^  0nierdSbhi7iDeRu.hJer7ah^6waai 
gen^  Weec  Vs,  nierj  iioernreciiftaatsj'er  op  >te 
löaalDei  ay->I  ^  f  '  -  /    .  1  .  ■;  t  • 
- :  ^.Yedknd '  d^  dSdéidn  > '  nu  omworpeti ;     XL 
ifMi-do^.  doorl  zendelingen,  va^ra  Brederode  en  ^?^^^' 
©afln«.'liodiéwyk  ,-:  onder  welken.,»  Jan  Ze^  ^^^^' 
fBtis^uHrsfpmb99emI^iew^k9an.Bif^k^      Inquifide 

pÜfP'Hofivegeny  Sjoert  5^/w/3r,Maximiliaan  van  kaaten. 

•^  »  •'  ■  "''    '•'  •;  '     Blois 

f m)  rü/,  &  V16L11  vffa  ;yr.  xcvi.  ^  4^ 


itS     VADERLANDSCHB    XXILBoiGC 

nupsm.^^^^  ^  K^  9  ^Ib^^^  Hugtenbroek  en  Jakpb 
1565»  vaü  Ilpendam  de  voomaamften  waren  (^)^ 
-^  alomme  venoond  (p),  en  door  veelen  gete- 

kend, 't  Gemeen  kreeg  'er  fpoedig  kennis 
van,  en  'c  verwekte ,  t^ond,  eene  byilere 
gifting  in  de  gemoeden.  Men  voer  niec 
dleen  op  \  hevigft  uit ,  tegen  de  Inquifitie 
Scbiiap-  en  tegen  'sKonings  Plakaaten;  maar 't  rer 
fchriften  gende  alomme  Schimpfchriften  en  Blaauw- 
S^icL  boekjes,  waarin  de  Kardinaalsgezinden ,  en 
fommigen  zelfs  met  naame  (^^9  op  't  fchamr 
perft,  doorgeftreeken»  en  van  fnoode  voor* 
neemens  tegen  de  voomaamfte  Heeren 
befchuldigd  werden  (r).  Ook  vondt  men» 
8tn  de  Kerkdeuren ,  aan  de  Poorten  van  het 
Hof,  en  aan  de  Huizen  van  den  Prinfe  van 
Oranje  en  van  den  Graave  van  Egmond, 
Gefchriften  aangeplakt  ,  waarin  de  Om 
roomfchen  zig  hunner  befcherminge  aan^ 
bevalen,  en  hen,  tot  voorfianders  der  goe* 
de  zaake,  aanriepen.  De  Landvoogdes  werdt, 
dagelyks ,  laftig  gevallen ,  door  Edelen , Jhnr* 
gers,  Staaten  en  Steden «  Uaagende  over  de 
Inquifitie  :  waaronder  die  van  Brabant  en 
Vlaanderen ,  boven  anderen  ,  aanhieldem 
Aan  de  andere  zyde  ,  vielen  ook  de  Inquifi* 
teurs  en  andere  Kerkdyke  Regters  der  Land- 
voogdeile  klagtig,  dat  men  htm.  geen  be-> 
hoorlyk  ontzag  toedroeg.  Zelfs  verzegen 
fommigen,  ontflaagen  te  worden  van  hunne 
Ampten  (^).    De  fchimpfchriften  hielpen 

veel, 

(•)  ScBtent.  Tan  AWa  */.  40,  5»,  54,  75,  77,  Uf  p  71, 
ip)  ViGLii  Vita  N.  ZCVI.  f,  4«. 
(4)  VIGLU  Vin  N.  ZCVni./.  47. 
ir)  BOR  l.  B9tl^  hL  Xf  [|j].  )(»  [4$!. 
(#)  HOFPSBUt  Uvr.  !!•  Ck.  VIU.  /•  «i. 


2üai.  BöEiL      H  I  S  T  O  R  I  E*      129  , 

veel,  om  hen,  by  'c  gemeen,  in  veragtingFiupsHr* 
te  brengen.    Doch  de  Koning  zelf  liep  niet  1565» 
vry  van  derzelver  fteekenk     Op. den  drie-en- vSnig^ 
twintigften  van  Wintermaand,  vondt  men,fchrifttQA 
te  Antwerpen  5  op  drie  of  vier  plaatfen,  eenê^^'» .«!«« 
Gefchrift  aangeplakt;  waarby  de  Burgers  de^^^^^» 
Wethouders  vermaanden  ,^  om  den  Koning, terpen 
^,  die  zynen  eed  en  *s  Lands  Handveften  ge-aange-  * 
^,  fchonden  hadt.  Voor  't  Kamergerigt  teP^^^^ 
9,  Spiers  t&  doen  dagvaarden,  alzo  Brabant ^ 
^  als  onder  den  vyfden  Kreits  dés  Duitfchen 
„  Ryks  beboorende ,   in  de  Geloofsvrede , 
,,  te  Pailau  en  te  Augsburg  ^èfloocen,  be? 
^,  greepen  was,"  Hier  was  bygevoegd  „  dac 
„  de  Burgers,-  geene  vryheid  van  Godsdienft 
^,  konnende  verwerven ,    hun  heul  aan  de 
^  Scaaten  zouden  moeten  zoeken^    Voorts^ 
„  wilden  zy  de  Wyt  niet  hebben  van  eenig 
„  oproer,  welk,  om  het  invoeren  der Inqui- 
9,  fitie,  zou  mogen  ontftaan  Qy  De  Land* 
voogdes  verboodt,  openlyk,  hetzaaijen  van 
diergelyke  fdtf iften ,  en  wendde  veele  moei- 
te aan  ,  om  de  maakers  van  het  laatftge^ 
melde  te  agterhaalen.    Doch  deejse  was  ver- 
geefs.    Ook  wies  de  luft,  om  fmaalfchrif^ 
ten  te  ftrooijeni,  aan,  tegen; 't  verbod.    On*- 
der  doezen,  vondt  men  egter,  nu  en  en  dan, 
Boekjes,  die  de  vryheid  van  Godsdienft,  met 
klemmende    redenen ,    verdedigden»     Ook 
kwam,  omtrent  deezen  tyd,  in  't  licht  de 
Geloofsbelydenis    dor   Kahioiften :  zo  ge-  Belyde- 
noemd  naar  Jan  Kalvln ,  Predikant  te  Gene-  "^^  ^er 
ve,  wiens  Leer  en  Kerken -ordening  zy^^eexdea 

reeds 
(O  Boa  I.  B99k ,  K  af  [h]- 

VL  DeeL  I 


tSö    VADERLANDSCHE     XKn^Bocs: 

riunni.reeds  in  Frankiyk,  van  waar  zy,  in  grooien 

1565.  gecale,  herwaards  waren  gekomen,  hadden 

^^^1^  aangenomen.    Men  beeftze ,  federc^  Gerc" 

hlkhc.  y^rm^eriMT  of  Hervormden  genoemd.  Defie- 

lydenis,  van  welke  wy  fpneeken,  droeg  een' 

Brief  aan  den  Koning  in  't  voorboofïl,  waar* 

in  de  ukgeevers  verklaarden  5^  dat  zy,  wel 

^  honderdduizend  ilerk  zynde,    zig  egcer 

„  ilU  hielden ,  en  's  Lands  hften ,  nevens 

99  anderen  ,   droegen  :  *c  welk  ,  zeidenze  9 

^  Qoonde ,  dat  zy  geen  oproer  in  den  zin 

fy  hadden.*'  Doch  't  begrooten  van  znlk  eene 

menigte  werdc,  ten  Hove,  misduid,  en  voor 

Groot     eene  bedreigii^  genomen  (uy.  Oranje ,  Eg? 

getal  van  mond  en  Hoome  deeden  egcer  ook  hun  belr. 

Onroom.  ^jQj  j^  Landvoogdes  te  verzekeren,  dat  het 

^*     getal  der  Onroomfchen  20  groot  was ,  dat 

men  't  onmogelyk  zou  konnen  uitrooijen  : 

terwyl  anderen  haar  voorhielden ,  dat  men  't^ 

verre  boven  de  waarheid,  uitmat.    Doch  de 

voorzigtigften   gingen  tuflchen  beide ,  zien* 

de  't  kwaad,  gelyk  men  fprak,  niet  zo  ge*- 

vam-lyk  aan ,  dat  men  't  voor  ongeneeslyk 

iiadt  te  houden;  noch  zo  g^ng,  èu  men  't 

vryelyk  verwaarloozen  mogt  (^v) ;  terwyl  de 

Landvoogdes,  geflingerd  door  verTchillende 

overleggingen,  naauwlyks  wift,  welke  zyde 

te  houden  hadé. 


Vrymoe-  ■  De  Edelen,  vaft  arbeidende  om  aanhang 
digetaai  ^^  winnen,  fchroomden  niet,  eene  mal  te 
bonden*  Iwten  hooren,  die,  ten  Hove,  geoordeeld 
Sdeien.  ^^rdt,  naar  oproerigheid  te  fmaaken.     Zy 

iloo- 

f»)  BOR  I.  Béêkt  hl.  ]o  r*!].    HOPFTII,  Buk.  hl.  71. 
{y}  ueFPEAUl  Livf.  IX»  a.  VIL  p.  ^t. 


floegen  tdc  n  ^^  de  Nederhnders  niet  zo  Fvjp^ttty 
^,  plomp  fioob  beeftagtig  warcn^  of  zy  be-  1565. 
^  greqibeü  wel,  wat  de  Votft  zynen  Leeti^       '  " 
^9  msti  en  wtc  de  LMOinan  itynen  Vorft  ver* 
^  fcbiÉUigd  vas i  ea da£»  20  men  hei  latigieir 
>^  ringeloorde^  zy  wet  ndddel  vinden  zoni* 
^  den,  om  een'  oorlog  te  doen  voeren, son^ 
^  der  dat  men  wift,  £>or  wkn,  of  op  welk 
^  eeoe  vryze/'  Ën  werden  zy  xeer^  Ifl  deete  Veribti^n 
fannne  gedagten ,  g^fd ,  door  verfcbeiden*  ^^^^^ 
tiyzonéaw  Scailboirders ,  met  naame ,  door^^j^^i 
deo  Prittft  van  Oranje ,  de  Giaaven  van  Aibn«-  de.  laqri*' 
feld  eü  Megen^  den  fiSarkgr^af  van  BeigenAde  en 
tn  den  Hetre  van  Momigni ,  die,  m  den^^"^^ 
aanvang  des  jaara  15^6 ,  zo  fthriftelyk  aU£°dJj^ 
niondeli^g^  aan  de  Landvoogdeflb  verklaar" ven. 
den  ,^  dat  zy  goenen  wil  noch  middel  had-  1566. 
^^  des^  om  de  Plakaacen  uit  te  voeren ,  en"       "* 
^  de  hflind  te  leenen  aan  de  lo^uificie;   ea 
yj  dat  zy,  20  de  Konfa^  en  faaare  Hoogheid 
fj  hiecop  bleeven  aanbonden,  zig  liever  van 
,^  bunoe . Anpoen  wilden  omAian  (ti^)**'  Do 
Bond^nooMi. ,  geberagd  A>or  zulke  veü^ 
klaanrigea  ^  hielden  ,  wm  tyiil  tot  tyd  ,  By- 
eetricomAtai,  in  welken,  ly  elhanderen  wee- 
zen op  den  S^mïj  dien  de  goede  zaak  badt^ 
uta  de  vaoonmimfte  Heeicn  van  dett  Raad* 
r  Oranje  en  Uoome,  genot  nianoegen  ovef    xn 
bet  ürnig^  beflaic  dea  Koningit  getoond  hd^  Oranje 
bende,  verlieten,  omtrent  deezen  tyd,  het*°^^<^^* 
Hof,  voorgeevende,   dac  ^  zig,  ip  hunnejjj^^ 
byzondere  necrlykheden ,   gingen  onthou-  Hof. 

den, 

(|R>  H9ttKMt  Ihr.  II.  a.  vu.  p.  4M»  é|.    Zit  dên  Blief 
na  OiiDje,  hjf  Boa  UBtik^  kU  ii  [|}}, 

Ia 


igft     VADERLANDSCHE     XXILBcwir/ 

FiupsIII-den,  zonder  zig  meer  met  de  Regeeringe  te 
1566/ willen  bemoeijen.    Egmond,  die  veele  Kin- 
£      pj  deren  en  meer  belang  by  de  gunft  des  Ko- 
blyft.      nings  en  der   Landvoogdeflè    hadt,   ftondc 
eene  poos  in  twyfel  f  of  hy  hun  voorbeeld 
volgen  wilde;  doch  befloot,  eindelyk,  nog 
Byeen-    ^^  blyven  (^>    Oranje  begaf  zig  naar  zyne 
komflen  Heerlykheid  Breda ,  alwaar  hem ,   omtrent 
der  Ede- het  midden  van  Lentemaand,  verfcheiden'. 
«"da      Edelen  en  Grooten    kwamen  vinden:  't  zy 
tó  Ho^-dai  zy  hier  ontbooden  waren,   gelyk  men 
flmcen.   vermoedde :  't  zy  datze  'er «  als  fommigen 
voorgaven  ,   met  verfchillende  inzigcen  ,  enf 
zonder   van  elfcanderen   te  wee  ten ,    waren 
veffcheenen  (y).  Men  wil,  dat  zig  hier,  be- 
halve den  Graave  van  Zwdrtfenherg  en  Joris 
van  HalL  beide  Duitfche  Krygsoverften(z), 
ook  eenige  Franfche  Bevelhebbers  bevon- 
den (^) :  doch  dit  laatfte  is  onwaarfchynlyk 
(by    Eenige  dagen  laatèr,  begaf  zig  dit  Ge- 
zelfchap  van  Breda  naar  Hoogilraaten :  en 
meent  men,  dat,  hier  of  te  Breda,  of  veel- 
ligt  op  beide  de  Plaatfen,  beflooten  werdt, 
2ybe-     het  Verzoekfchrift  in  te  leveren^  welk,  fe- 
iluiten     dert,  zo  veel  gerugts  gemaakt  heefL    An-- 
«ed  Ver-  ^^^i  ^^n  Lalaing^  Graaf  van  Ho$gfiraaten , 
fd^ift  in  onlangs  wedergekeerd  van  een  Gezantfchap  aaa 
te  leve-    *t  Keizerlyk  Hof,  heeft,  in  5)penbaareh  druk, 
ren.        wel  erkend ,  dat  de  Edelen  ten  zynen  Hui- 

ze 

{x\  Hopperus  Li'vr.  II.  Ck,  ix.  p.  <7« 
Cj)  Veiantw*  ran  Hoorne,  hy  Bor  Aath*  StnUu  L  Dttlp 
hl.  61. 

(x,)  HOPPKRUS  Livr.  II.  Cb.  IX.  p,  tfg. 
f «)  yide  L4NGUETI  Epift.  IV.  p.  IX. 

{i)  Verantw.  fu  Hooue«  bU  i^j.  kf  B0&  KxüHtu  Stolck.  U 
Deel^  hU  6u 


XXII.  Boek.      HISTORIE.     133 

ze  vergaderd  zyn  geweeft ;  doch  te  gelykRupslll. 

beweerd,  dat  het  Verzoekfchrift,  aldaar,  niet  1566. 

beraamd  noch  vaftgefteld  is.      Veelligt ,   is  - 

bec  te  Breda  ontworpen,  en  te  Hoogftraa- 

ten,  dooreenigen,  ondertekend:  welk  laat- 

fte  de  Graaf  zelf  niet  donkerlyk  toeftaat  (^}. 

Oranje  verhaalt  ook ,  in  zyne  Verantwoor-  wat  deel 

ding  van  den  jaare  1581   „  dat  de  Ridders  Oranje 

„  van  de  Orde  en  de  Leden  des  Raads  van  ^i^^in 

^,  Staate,  op  zyn  verzoek,  te  Hoogftraaten^*^^ 

^,  waren  byeen  gekomen ;  dat  hy  hen  hier 

^  hadt  gezogt  te  beweegen ,  om  nevens  hem, 

^  de  hand  te  flaan ,  aan  het  herftellen  van 

,,  *s  Lands  ruft  en  welvaart ;  doch  dat  hy 

9,  hen^  tot  geène  eenpaarigheid ,  hadt  kon- 

),  nen  brengen :  i^^tarop  fommigen ,  wien  de 

„  vervolging  zeer  hard  viel ,    voorflag  van 

,,  geweldige  middelen  hadden  gedaan ,  wel* 

^j  ken  hy  van  de  hand  geweezen ;  doch  daar- 

„  entegen,  het  inleveren  van  een  Verzoek- 

,,  fchrift,  't  welk  van  anderen  voorgeflaagen 

,,  was,  als  een  regtmaatig  en  z^gt  middel > 

,,  om  vryheid  van  Godsdienft  te  verkrygenj^ 

„  niet  kwalyk  gevonden  hadi(^)/\De  Graaf  Wat  'er 

van  Egmond  heeft  doen  fchryven  „  dathy,^^^^?^ 

^y  te  Breda ,  van  geene  andere  ^aaken  dian  ^^  ^ 

,,  van  goede  gaftery  hadt  hooren  (preeken  , 

,,  en  dat  hy,  met  den  Heere  v^n  Bredero- 

^,  de,  die  hier  ook  tegenwoordig  was,  geen 

„  byzonder  gefprek,  dan  over  eene  Dykaadi- 

^,  je,  aan  welke  zy  beide  deel.  hadden , ge- 

4,  hadt  heeft;  doch  dat  hy,   federt,  ver- 

(c)  Defenfe  du  Cotnre  de  koogftr.  ^ru  I vl  V.  ky  60R  Autb» 

Stukic.  I.  /)•«/,  bi,  21  y  29. 

(fj  ApoJog,  fy  Bob,  Ayih.  Stokk*  lU  J>f«/,  kU  jU 

I3 


,34    VADERLANDSOffi     XlOLBött* 
A.«m      «kkende,  in  't  gttelfchap  vm  Oranje^ 
^6"  •;;  fToome ,  Bergen,  Megen  en  Höogftm. 
^  ?       ^   ten ,   vitn  Breda  na»  het  Huis  van  deQ 
'J  laatftgemelden  ,   op  weg  vernomen  hadt , 
'  dac  Brederodc  en  eenige  andere  Edeleq 
!'  beOooten  hadden,  een  Vcrzoekfchrift  o- 
,  ver  te  leveren:  't  welk  hy  hadt  afgekeurd 
;,  (^y    't  Schynt  dan,  dat  Egmoodgeep 
deel  aan  't  ontwerpen  en  inleveren  van  't 
Vereoekfchrift  heeft  gehad,  en  dat  men  O- 
«nje,  die  de  Vergadering,  te  Hoogftiaa» 
ten  ,  belegd  ,  en  het  ontworpen  Verzoek* 
fchrift  goedgekeurd  hadt,  voor  den  voor- 
naamften  voorftander  van  dit  Veraoekfchrift, 
houden  moet.  Hoome  en  Hoogftraaten  zyn^ 
na  hem,  de  aanzienlykften  geweeft,  die  de 
Edelen,  in  't  beimelyk,  onderfteund hebben* 
flien  Ten  Hove  ,  kreeg  men  haaft  keimis  van 

kryP'fi^  het  voomeemen  der  Edelen.    Do  Graaf  vaq 
ï^^^^ Megen,   die  hunne  byeenkomften  hadt  by* 
JJÏ;       gewoond,  was  «o  dra  niet,  te  Bruflèl,  we- 
dergekeerd, of  hy  verhaalde,  In  den  Raad| 
^  dat  eenige  voomaame  Heeren  en  EdeU 
„  luiden,  uit  de  groote  menigte  van  Ket» 
,,  teren ,  die  de  Jïederlanden  overftroomd 
,,  hadden ,  vyfendertigduizend  man  ,  zo  19 
„  paard  als  te  voet ,  in  gereedheid  haddeq 
„  gebragt,  die,  binnen  kort,  zouden,  op* 
,,  trekken,  om  *t  Land  alorame  af  te  loopen^ 
,,  zo  men  hun  geene  vryheid  van  Godsdienfl 
„  toeftondt,  welke  zy,  binnen  weinige  da- 
y,  gen ,  ten  getale  van  duizend  of  vyftienr 
,^  honderd,  gewapepd,  te  BrulTe},  zouden 


XXn.BoE«;      HISTORIE.     I35 

,^  komen  verzoeken.'*  Hy  gaf  voor,  deezcftLwlir, 
bysofiderbeden  vernomen  ce  hebben,  uit  ee-  1566* 
oen  vreemden  Edebnan  van  «yoe  vrienden, 
wiens  netm  hy  2ig  verbonden  badt ,  ce  2ul* 
len  heelen.  De  Graaf  vtn  Egmond,  die  te- 
genwoordig was  in  den  Raad ,  beveiligde 
het  z^en  des  'Graaven  van  Megea  ged^l- 
telyk,  verkharende  iet  diergelyks  gehoord 
te  hebben  van  luiden,  die  nifec  genoemd  wil- 
den zyn.  Te  gelyk,  vertoonde  hy  een  Af- 
kbïift  van  het  Verbood  der  Edelm,  waar- 
by  hun  oogmerk  Uaarlyk  waa  opengielegd. 

De  Landvoogdes,   ten  hoo^  verzet  o*    XIIL 
ver  dceze  tyding,  vroeg  den  Heeren  om  goe-S^rine 
den  raad.  Megen  antwoordde  „  dat  'er  maar  [er  dee^ 
^,  drie  middelen  waren  om  het  kivaad»  datzergeie*- 
„  den  Landen  dreigde,  af  te  weeren: of, ter- senheicL 
^  ftond  de  wapenen  op  te  vatten ;  't  welk  nog- 
^  tam  niet  zonder  ^s  Konings  lall  gefchieden 
„  kon,  dien  men  zeer  kat,  en  veeUigt  na 
9,  dat  de  anderen  reeds  lai^  op  de  been  ge- 
^  weeft  zouden  zyn,  zou  konnen  bekomen: 
„  of,  toe  te  fiaan,  't  gene  de*Edelen verzoe- 
„  ken  zouden,  't  wek  hy  voorzag,  dat  zy- 
^,  ner  Majefteit,  .io  geenen  deele,  zou  be» 
„  haagen :  of  him  ,  eindelyk ,  eeaiffe  ver« 
^y  zagting  te  gunnen,  in  't  ftuk  deriDquift» 
,9  tie  en  Phtknten,  benevens  vergiffenis  van 
,<^  de  misdaad,  die  zy  hadden  begaan."  Hier- 
by  voegde  hy  „  dat  meri  de  byzondere  Stad* 
„  houders  en  eenige  andere  Heeren  ten  Ho- 
,,  ve  behoorde  te  roepen,  voor  dat  de  Ede* 
^  len  hun  verzoek  kwamen  doen,  en  dat 
^  men    den  Koning  van  alles  verwittigen 
„  moeft,  zonder  op  zyne  herwaardskomft, 

I  4  „die 


1 36     VADERL  ANDSCHE     XXII.  Boek. 

FiLïPsIII.n  die  nu  toch  te  laat  komen  zou,  voorte- 
1566. 19  genwoordig,  te  dringen."    Egmond  viel 

hem  toe;   doch  was  van  gedagten,   dat  de 

Edelen  ,  ongewapend ,  en  niet  boven  vier 
of  vyf  honderd  fterk ,  binnen  Bruflël  zouden 
komen ,  en  een  veel  gemaatigder  verzoek 
doen ,  dan  men ,  by  gerugtte ,  verfpreidde.  Ëe« 
nige  andere  Leden  van  den  Raad  hielden  zig, 
midlerwyl,  vreemd,  dat  zulk  eene  menigte 
volk^  by  der  hand  zou  zyn,  zonder  dat  de 
Bevelhebbers  der  Grensfteden  of  anderea 
hiervan  iets  zouden  hebben  vernomen ,  mee* 
nende  zy  voorts  „  dat  de  Stadhouders  en 
„  Vliesridders ,  de  handen  in  een  flaande  y 
„  om  geene  verandering  in  ^t  ftuk  van  den 
3,  Godsdienll  te  gedoogen  ,  elk ,  die  zig 
y,  roerde,  verre  te  magtig  zouden  zyn;  dac 
,,  men  den  boozen  niets  toegeeven  moeil^ 
„  veel  min,  met  hen,  als  met  zyns  gelyken, 
3,  in  onderhandeling  treeden:  dat  het,  ein- 
„  delyk,  naar  fpotten  fmaakte,  te  vermaa-» 
,,  nen  van  vergiffenis,  zonder  dat  men  nog 
„  wift, waarin  misdaan  ware, en  doorwien?'* 
Zo  fpraken  fommigcn,  onder  anderen  Bar- 
laimont(^),  openjyk;  dogh  heimelyk  gaven 
zy  der  LandvoogdeflTe  te  verilaan  ,  dat  zy, 
de  Stadhouders  en  Vliesridders  byeen  roe-^ 
pende ,  ligtelyk  zou  konnen  merken ,  hoe  de 
meeden  gezind  waren.  De  Landvoogdes  ge-r 
droeg  zig,  in  zo  verre,  naar  den  raad  van 
Egmond  en  Megen ,  dat  zy ,  den  twintigften 
van  Lentemaand,  lafl  gaf,  om  den  Koning 
nUes  over  te  fchryven ,  en  om  de  Vliesridders 

€U 
(r)  Bya^ym,  LiUf.  u.  f.  u^ 


XXII.  Boek;      HISTORIE/     137 

en  Stadhouders,  een  Hove ,  ce  ontbieden,  pnipsiir. 
Aan  Oranje  en  Hoorne  werden  wel  drie  of  1^66. 
vier  brieven  afgevaardigd  :  waardoor  zy  zig  ' 
beweegen  lieten,   om  wederom,  nevens  de 
anderen ,  in  den  Raad  te  keeren. 

Eenige  Heeren,  ondertufichen ,  de  moei-Eenigen 
te  genomen  hebbende  van  de  Plakaaten,  aan- weigeren 
dagtelyk ,  te  onderzoeken ,  verklaarden  ron-^^j^^P^ 
delyk    „  deze] ven  te  vinden  onredelyk  en  de  Inqui- 
5,  onverdraaglyk :  daarby  voegende,  dar  zyfuie  oj^tQ 
„  ongezind  waren  ,    om  de  wapenen  ,    tot^^^^o^en. 
;,  voorftand  van  dèzelven  of  van  de  Inqui- 
'„  ficie,  te  gebruiken:  alzo  de  Kardinaal  van 
,,  Granvelle,  onder  dekfel  van  een  van  bei-r 
„  de,  hun  ligtelyk  aan  lyf  en  goed  zou  kon- 
„  nen  komen."    Nog  zeidenze  „  dat  'er  ee- 
„  ne  algemeene  vergiffenis  vereifcht  wérdt, 
„  om  den  Prins  van  Oranje,  bedugt  voor  's 
,',  Konings  ongenade,  geruft  te  ftellen:  moe- 
,,  tende,  voor  alle  dingen,,  zyne  Majefteic 
„  met  deszelfs  Vaflalen  verzoend  zyn  (ƒ)." 

Tegen  den  ze^enentwintigften  van  Len- De  Vlies, 
temaand  (g),  verfcheenen,  op  't  ontbod  der  ridders 
Landvoogdellè  ,   ten   Hove  ,  Oranje ,   Eg-*^^™5? 
mond,  Aarfchot,  Bergen,  Megen,  Arem-^^JJ 
berg,  Hoorne,  Hoogftraaten ,  Ligpe,  Bar- 
Jaimont ,  Montigni    en    Hachicourt ,   allen 
Ridders  van  't  Gulde-vlies ,   benevens  den 
Preiident  Viglius,   den  Raadsheer  Bruxelles 
en  die  van  den  geheimen  Raad.    De  Land- 
voogdes ,   't  gevaar,  waarvan  wy  gewaagd 
Rebben,   hebbende  voorgefteld,  vermaande 

elk, 

(ƒ)  HOPPJLRÜ8  Livr,  UU  Cb.  I.  f.  «9,  &  fmh^ 
(/)  HVBqUNI).  lUr,  U.  f.  124. 

u 


138     VADERLANDSCHE    XXILBooCt 

Dim  m.  elk  9  om  zyn  gevoelen  ronddyk  ceopaeii# 

1566.  In  *c  verlitnifefeii  deezer  ftoife»  werdc  aan- 

Hun  ge-  gemeiicc  ,,  dac  'er  tweeerlei  InquiCcie  was  » 

voelen  ,  ^  eene  gewooolyke^die  de  Biflcbop, eneene 

y^^^^^  jy  buitengewoonlyke,  die  de  Paus  oefende* 

de^en^  »>  ^^  deeze  Landen ,  thans  zo  rykelyk  van 

piflkaa-    n  Biilcfaoppen    zynde    voc^zien ,    wanneer 

WD«        9,  deezen  de  gewoonlyke  Inquifitie  waarna* 

^  men  ,  zeer  bekwaamlyk,  zouden  konnea 

5,  ontbeeyen  worden  van  de  buitengewoon- 

^  lyke  der  Inquificeuren  van  den  nm :  of 

>9  dat  men  dezelve  ,  ten  minften  voor  ee« 

r,  nen  tyd,  zou  konnen  opfcborcen.    Dat,* 

9)  wat  de  Plakaacen  betrof,  toegedaan  zyn« 

9,  de,  dat  men  dezelven  niet  geheellyk  be- 

„  hoorde  weg  te  neemen;  men  ^ter,  al  in 

,,  \  jaar  1550 ,  gezien  hadt ,  datze,  door 

,,  den  Keizer,  verzagt  geworden  waren  (i^), 

„  op  de  voorfpiaak  zyner  Zufter  Maria,  Ko- 

y,  ninginne  van  Hongarye  eo  Landvoogdes* 

„  fe  der  Nederfainden;  waarom  het,  veel« 

,,  ligt,  ook  tegenwoordig,  niet  ongeraaden 

^,  zou  zyn,  dat  men,  op  eene  diereelyko 

„  verzagring,  bedagt  ware  (1)/*     Wat  O* 

ranje  en  die  *t  met  hem  hielden ,  byzonder- 

}yk  ,  in  deeze  Raadsvergadering ,  geftemd 

hebben,  is  my,  uit  geene  egte  befcbeiden  , 

gebleeken  (a)*    Doch  't  is  zeker  genoeg  « 

dat  2y  zig ,  ten  minften  ,  ook  voor  't  op- 

fchor^ 

(h)  Zit  \.  Dê«l,  hi.  94»* 

(1)  HOPPKRUt  Livr.  III.  Ch,  II.  p.  71* 

(2)  NiCOLAUS   BlTRGCJNDIUS  legt  (Ubf.  IL   p.  I2<S.) 

Onmje,  in  deeze  gelegenheid,  eene  fieriyke  en  ge* 
leerde  Redevoering  m  den  mond ,  die  door  Hoonr 
(IL  Boek ,  bU  74O  '^  een  fmi  NederduicTch  kleed 


piLBoiK,     HISTORIE.      139 

ichorien  der  InquifitiCt  en  vpor  *t  wvz^pamvamUt 
der  Plakaacen»  zuUen  hebben  verklaard*  1566. 

De  wulpleegingen  duurden  menige  dagen,  ceragt"* 
Midlerwyl,    werdt  de  Gemeente,  allengs- dat  Her* 
kens,  ftoncer ,  fteunende  op  de  gunft  der^^g^^i^ 
drie  Heeren,  welken  zy  hielde  der  Hervor-S^ 
minge  genegen  ce  aya.    't  Volk  werdt  ook,^]^  ^^j^ 
omtrent  deezen  cyd ,  ontnift,  door  de  ty- werft, 
ding,  <Ut  Hertog  Erik  van  Brunswyk»  Pand- tot  voor« 
heer  van  Woerden,  te  Kleeve,  op  's  Ko-^^.^^ 
nings  naam  %  een^  Krygsvolk  verzamelde  ^^^^  ^^ 
met  welk  by  ,  zeide  men ,  voorhadt  in  de 
Nederlanden  te  kennen ,  om  de  In<)uiijtie  ^^ 
daar  in  ce  voeren*    Te  JLeiden  zelf,  hieldt 
men ,  ter  oorzaake  v^n  dit  gerugt ,  in  den 
Aanvang  van  Grasmaand,  de  Poorten  gefloo* 
ten  ,  die  bewaakt  en  met  gefcbut  voorzien 
werden  (^).     De  werving  van  Hertoge  £« 
rik  was  zeker.    Ook,  datze  uit  *8  Konings 
naam  gefchiedde.  Doch  de  Landvoogdes  be* 
weercte,  dat  Filips  *er  geenen  laft  toegege* 
ven  hadt,  en  fchreef  den  Hertoge,  emile^ 
lyk,  aan,  dat  hy  nalaaten  zou,  zig  langer 
yan  's  Koning^  naam  te  bedienen.    Sedert , 
(biakte  Hertog  Erik  de  werving ;    doch  'c 
volk  hadt  'er,  hier  te  Lande,  zo  groote  eene 

ag» 

ik)  Oüi  Chioaykje  èy  OALBJi)  Leidtn*  ^/.  s$4» 

t^fteken ;  doch ,  by  andere  Schryvers»  niet  aangete- 
end  is,  Mogelyk  Is  zy  ,  geheellyk ,  van  BuRcuii» 
Dius  uitvinding:  die,  op  dat  men  zig,  aan  de  meer  dan 
Vorfleiyke  geleerdheid,  welke  *er  in  doorileekt,  niet 
domen  zo|i,  (p.  131O  zegt,  dtc  de  Prins  zo  veele  kun- 
(digneden  gefchept  hadt,  uit  den  ommegang  met  Fran- 
fiscus  BaUuinus ,  van  wien  wy ,  boven  (BI.  98.)  ge- 
waagden. Ik  heb,  uit  deeze  Redevoering,  nl^ts  dur- 
T^  ovepeemet}, 


HO     VADERLANDSCHE     XXII.  Bo»& 

fiLffsIILagterdogt  uitgefchepe,  dat  eenigen,  te  Am- 
1566.  werpen,   een  befluk  namen,  om  der  Land- 
•  voogdeflè ,  zo  zy  de  wapenen  moge  opvat- 

ten ,  geld  en  krygsbehoefren  te  weigeren. 
Lbflety-Men  Iprak  hier  ook,  ten  deezen  tyde,  van 
dingen  zig  van  de  Stad  te  willen  verzekeren, en  men 
ver-  trooftte  eikanderen,  met  eene  lofle  tyding^ 
*'^*'-  dat  de  Franfchen  enEngelfchefn  zig  onder- 
ling verbonden  badden,  om  den  Nederland- 
.  fbhen  Adel  by  te  (kan,  zo  de  Landvoogdes 

/  iet    geweldigs    ondemeemen    mogt.     Ook 

mompelde  men,   dat  de  Hugenooten  eenen 
aanflag  op  Zeeland  in  den  zin  hadden  (/)• 
Doch  alle  déeze  gerugten  ,  die  allengskens 
!n   rook  verdweenen  ,    fchynen  ontftaan  te 
zyn,  uit  verfchillende  bedenkingen  der  ver 
bonden'  Edelen,  die  niet  geheim  genoeg  ge- 
houden werden,  of  met  welken  men  de  Ge« 
meente,  voorbedagtelyk ,  heeft  willen  vlei- 
jen. 
XIV.        Omtrent   den    aanvang  van   Grasmaand , 
De  ver.   vervoegden  zig  de  verbonden'  Edelen  ,  de 
bonden'  ^^^  ^^^  jg^  anderen ,  te  Bruflfèl ;  waarover  de 
komen  te  Landvoogdes,  zeer  ontfteld  zynde  ,   in  be- 
Bmflel.    raad  lei ,  of  men  *t  hun  niet  beletten  kon ; 
doch  de  Heeren  begreepen ,   eenpaariglyk , 
„  dat  zy ,  zynde  luiden  van  adel,   die  aan 
„  hun,  door  bloedverwantfchap  en  dienft  , 
„  verbonden  waren ,  alleenlyk  een  Verzoek- 
„  fchrift  kwamen  aanbieden ,  *t  welk  men  hun 
„  niet  weigeren  kon ,  mids  dat  zy  ongewa- 
„  pend  verfcheenen,  en  men  eene  wagt  ftel- 
Afkomft  )>  de  aan  de  Poorten.*'  Op  den  derden,  deedt 

n  zync 
(T)  BuaouND,  Lih.  lU  p.  114. 


XXIl.  Boek.      HISTORIE.      141 

Eyne  intreede,  in  Bruflèl,  met  tweehonderd  p^^ipsiif, 
paarden,  Henrik,  Heer  van  Brederode,  die  156^^, 
openlyk  ging  voor  het  Hoofd  der  verbon-  ^i;;^^ 
den*  Edelen.    Hy  was  uit  het  aloud  Graaft  Heere 
lyk  Huis  van  Holland  gefprooten  (w):  en  van  Hre- 
onder  't  gemeen  werdt  geloofd,  dat  hy  eeit^^^^^* 
gegrond  regt  op  het  GraafTchap  hadt^    Men 
wil  zelfs,   dat .  fommigen  niet  gefchroomd 
zouden  hebben  te  zeggen,  dat  hy,  eerlang,* 
Graaf  van  Holland  zou  worden  («).  Doch  dat 
hy  zelf  ooit  zo  verre  zou  hebben  gezien,  is 
my,  nergens,  gebleeken.    Hywa«ookmis« 
noegd  gewedl  op  Granvelle,  en  federtge^ 
treden,  in  de  maatregels  der  drieHeeren, 
die  hy  ,   tot  zynen  dood  toe  ,   ingevolgd  ,• 
of  fomtyds  zelfs  overfchreeden  heeft.    Kore 
na  hem,  kwam  Graaf  Lodewyk  van  Naflau 
te  Bruflël  ,   en  eerlang  ook  Henrlk,   Graaf 
van  den  Berg,Schoonbroeder  van  den  Prinfe 
van  Oranje.    Zy  werden  verzeld  of  gevolgd 
van  den  Graavc  van  Kuilenburg 'en  van  een 
groot  getal  van  Heeren  en  Edelen  ,  meelt 
Nederlanders ;   doch   ook  eenige  uitheem- 
fcheii.    Men  vondt  'er  eenige  bedienden  by> 
van  den  Koning  en  de  Hertoginne,  veelen 
van  den  Prinfe»  van  Oranje  en  van  den  Graa* 
ve  van  Egmond.    Het  getal  derzèlven  be- 
liep  in  alles  driehonderd  ,   weinig  meer  of 
mnider  ((?).    Op  den  vyfden  ,  gehoor  ver-pg  ^^^ 
zogt  en  verworven  hebbende,   tradt  deezeienkry- 
fleep  van  Edelen,  in  gelederen  van  vieren  , gen  ge- 
uit den  huize  van  Kuilenburg,  met  eene  ftaa-^^^'* 

te-  . 

(m)  zuil.  Detlp  hi,  m* 

(fi)  SetKDt.  ten  tyde  van  AWa  hK  xtfi. 

(«;  HOFFULOS  LivT.  nu  Cb.  U.  p.  ju 


fttfslILCelykfr  d^füghcidy  im  Hpve^  voorgegaw 

*  i56(5#  door  den  Heere  van  Brfdefode  en  Graava 

"  Lodewyk  v»n  Nti6i3.    Voor  de  Landvoogd 

defle^  diie  vao  de  aaazienlyhfte  Heeren  ver^ 

zddwa^,  eynde  genaderd,  ?o^de  2}gBre- 

derode,  met  eeoe  eerbiedige  baigmgf  voor^ 

Waaixis  j(^),  faaare  Boo^tmd  aanfoteelimde^ 

Bredero-  op  deeten  zm  :  ,,  IVScvroiiw  !  de  Edelen  ^ 

de  levert  ^  hief  tegedwoordtg ,  f»  anderen- fau&Bge^ 

der  Land- ^  lytei,  in  mcfk^lykt»  getale  ^  om  gewig- 

fe^un    ^  ^86  redeawOt  oalaaiietidt  hier  te  v^fchy- 

'^  Vcrz<iek.  H  aen»  hebben  geiatden  gevonden, dit  Ver^ 

fchrift     fy  corogt  in  ^len  ootmoed ,  aan  urn  Hoog» 

over*      ,,  iMsid^  W  beittndjg^     2y  gelieve  daarop 

t,  te;  bcflaken  ,  't  geafi  ^y  dieniHg  vindm 

n  zal.    Men  berigt  011&  wel,  JMevrouw,  das 

n  men  iwnrer  H<wgheid  en  ecnigen  Heerem 

\  ,,  van  den  Raad  beeft  aacgeéiendi  dat  wy 

99  zouden  voorbebbai,  den  weg  tot  oproeif 

^  en  akfvol  te  haanen;  met  vreemde  Vorftent 

^  en  Dintfcbe  en  Franfcbe  Kryg^hoofiien^ 

,,  h^nelyk  verlhittd  iniuden  v  enre^s  een 

,,  verbood  gefloote»  hdbbexk  monden;  doch 

„  dit  GeTchrift  zd  zuüc  een  aanbrengen  ge- 

,,  nofigzaam  logenftra&n.     Niettemin,  bid« 

„  den  wy  emi^iyk,  dat  uwe  Hoogheid  on» 

„  de  naansien  melde  van  beibhuldigers.eabe^ 

,,  fcfaiddi^den:  op  dat,  door  Y  firaffen  vaa 

„  hun,  diemen^in  't  ongelyl  vindt,  yenka 

„  onheil  geweerd  worde:  houdende  wy  ooa 

„  verzekerd  ^  dat  uwe  Hoogheid  itilet  ge-« 

,»  doogen   zii^  dat  zulk  een.  eseciyk  gtt^ 

„;fchap  als  het  onze  ,  on^ellraft,  gelafterd 

9)  wor- 


é  /'  t    U-atv/tUiUv/t  ,    i/l  t  /iiiU'    i^óh\ 


XXn.  Boek.      HISTORIE.     14) 

^  worde  (f).*'  Zo  (preekcnde  ,  reikte  hy  ftuHÖfc 
der  LandvoQgdeflè  't  Veraoekfchrift  o?er,  i$6$» 
welk  van  deezen  iohond  was:  ^^  De  Neder* rShouT" 
,,  landers.  Mevrouw,  zyn  akoos  en  alom- van  het 
^  me,  voor  getrouw  jegens  hunne  Vorflen^z^Weé 
^  vermaard  ge  weeft,  lïtet  naame  de  Edelen, 
„  die  ook  nog,  zo  zeer  als  ooit,  geneigd 
59  2yn  9  de  voetftappen  der  voorouderen  te 
^,  volgen*  Doch  de  dienft ,  dien  wy  den 
„  Vorft  tegenwoordig  doen,  moet  voor  deo 
„  grootften  en  voe^ykflen  gerekend  wor«- 
9,  den,  al&hoon  wy  *er  den  ondank  uwer 
ff  Hoq^eid  door  op  den  bals  mogten  haa> 
^  len*  De  Inquifitie  is^  vertrouwenwe,  zp 
9,  wel  ais  de  fcherpe  Plakaacen^  met  eeoe 
99  goede  meening,  door  ^ne  Majefteit,  in^ 
9,  gevoerd,  en  om  te  doen  naarkomen ,  'r 
„  gene  Keizer  Karel ,  eertyds  ,  raadzaam 
„  geoordeeld  hadt«  Doch  de  tydenverfdiiJU 
3,  len ,  en  eifchen  byzondere  hulpmiddelen^ 
^  De  Plakaaten,  fchoon  niet  ten  firenglle 
pj  naargekomen ,  hebben  reeds  merkelyke 
„  Beroerten  ven>orz8akL  Wat  heeft  men 
9,  anders  te  wagten  ,  dan  een'  algemeenen 
„  opftand ,  oot  ooherftelbaar  bederf  der  Latu 
9,  den,  zoze ,  volgens  'sKotiings  laft  ,  zoo- 
9,  der  eenige  maatiging  ,  worden  in  't  werk 
9>  MÜdd  ?  Wy  hadden  gehoopt ,  dat  de  - 
„  Heerenof  Staaten,  reeds  voorlang,  eenig 
„  vertoog  hierover  zouden  gedaan  hebben; 
„  doch  zulks  niet  zynde  gevolgd,  om  rede- 
„  nen,  die  wy  niet  bei^oeden  konnen,  heb- 
„  ben  wy  ons,  volgens  onzen  eed  en  pligt, 

9>  vei- 
(f)  Boa  n.  Mêi^^  hu  41  [ft]. 


144     VADERLANDSCHE     XXIi;  BoEit. 

FiLipsIIT.^ï  verbonden  gerekend,  om  niet  langer  te 
1566/w  2wygen:   vertrouwende,  dat  zyne  Maje* 

— —  „  fteit  ons  dit  niet  kwalyk' afiieenien  zal^ 
^,  alzo  wy ,  hebbende  onze  huizen  engoe*» 
y,  deren  meed  leggen  in  heropen  veld,  by 
„  eeneü  gevreesden  opftand  ,  den  eerftea 
^,  aanftoot  lyden  zouden  ^  en  ook  niemant 
,,  van  ons  y  ja  niemant  in  Nederlaod  zyns 
^,  lyfs  zekcf  is,  zo  men  de  Plakaaten ,  ten 
^  ftrengfte »  wil  hebben  uitgevoerd ;  (taan* 
^  de,iin  zulk  een  geval,  elk  bloot,  voor 
5^. den  haat  van  den  eerften  kwaadaartigen 
9,  befchuldiger«  Wy  bidden  uwe  Hoogheid 
^,  dan  ootmoediglyk,  dat  zy,  zonder  uit* 
„  ftel,  iemant  gelieve  af  te  zenden  aan  den 
^  Koning ,  mee  emilig  verzoek  ,  dat  zyne 
„  Majefteit,  m  de  gemelde  zwaarigheden , 
„  ten  fpoedigfte,  gelieve  te  voorzien,  door 
„  het  intrekken  en  te  niet  doen  der  Plakaa- 
„  ten ,  maakende'  nogtahs ,  by  raade  en  be- 
„  williging  der  algemeene  Staaten  ,  ande- 
^  ren  in  derzelver  plaatfe-  Wy  fraeeken , 
,,  daarenboven,  dac  uwe  Hoogheid,  terwyl 
„  de  Koning  deeze  onze  begeerte  overweegt, 
V,,  de  Inquifitie  en  Plakaaten ,  by.  voorraad  ^ 
,,  buiten  uitvoering  ftelt,  tot,  dat  zyne  Ma- 
,,  jefteit  ander  bevel  geeven  mogt. .  Betui- 
„  gende  wy ,  anderszins ,  wel  emftelyk> 
„  onfchuldig- te  willen  gehouden  worden  aan 
yj  alle  de  kwaade  gevolgen ,  die  ,  uit  het 
-„  verwaarloozen  van  deezen  goeden  raad, 
„  zouden  mogen  ontdaan.  Wy  hebben  ons, 
„  als  getrouwe  dienaars  en  vaiSilen  des  Ko- 
„  nings,  gekweeten  van  onzen  pligt,  zon- 
„  der  dien  ergens,  in  te  buiten  gegaan  te 

zyn. 


y,  'zyn;  :waarom  wy'  tö  vlyt%*f  i en  te  vütir^T  Fiup^iii; 
>,  ger  bï4dêü»'  dit  uwe  Hoogheid  gelieve  te  is6dr. 
^,  lettel:  op . Qos  verzoek i. eer 'V  9eer  ón-  '  ^ '*  '' 
„  heilivauL  knone.    *t:  Welk  doende  ^  zalzy 
„  wel  doen  (j)-"  Sommigen  hebben  gefebf eer 
Ven,  dat  4!t.  Venoog  opgefteld  was,  door 
Franciskus-  Balduiaus  ,,  ^  de /byeenkomfti 
te  Breda  v  ook  zou  .  h?bböi  bygewoqnd  (/> 
Doch  Jiieryan  is  my  nifiw'  Zekers  gebleekeïfc 
De  Landvoogdes,    hiet  Verzpekfchrifi:  aatf- 
neemeilde  i   g4f  voor.hefcheid,  dat  zy  'ejr 
agc  opilaasy  en  binoen  korc  amwoorden  zow 
Des  anderendaags  9   onibpodt  zy  de  Edelen 
wederom;  ten  Hove,   die,  zi^,  in  4ez^lfde 
orde  V  derwaards  vervoegd .  hebbende  ,  het 
Verzoekfchrifi  te  rug.ontyiögen-,  met  eeneAnt-       ^ 
kanttekening    van   deezen.. inhoud  :    ^>  ^^'^^und^ 
„  haare  Hoogheid  genegea  was  eene  bezen- voogdes- 
yj  ding  aan  den  Koning  te  doen,  die,  verrfe. 
^,  jcroMwdezey  op  alles,  go^  orde  fieUen 
^,  zou  >  rmgt  naame  op  de  vesagting  der  Pla- 
^,  kaaten,\waftiaii  O0k,al'yoor;bwnekom(l, 
^,  in  d^n  Raftd^  gearbeid  was*  ,  Doch  pn- 
^,  dertuirche»:4ii¥lOifi«eeöPlakaaten.te  doen 
^,  ftilftaun ,  ftPBdi  in  hawre  magt  niet.    Qqk 
^,  was  't  oïïgerymd ,  *t.Land  zo  lang  zoa- 
„  der  regel  te  Ijfeteij  op  'rftDkvjm  den  Gods- 
„  dienft,     Nogtans  wilde  zy  den  Inquifi- 
„  teuren  ,en  Ampt|uiden  van  't  Geregt  wel 
^,  doen  aanfchyyv^n,  dat  zy  zig,  in  't  oer 
„  fenen  van.  hun  gezag ,,  met  alle  befchei- 
„  denheid ,  zouden   hebban  te .  gedraagen. 

(s)  BOR  II.  B*tk,  hU  41  [ft]. 

(r)  mcERON  Mem.  Têm.  XZVIII.  p.  itfi.  Biblioth.  Belg. 

VL  Deel-  K  * 


14^    VADERLANDSCHE    XSn.  BoeéL 

tnmm.^  Van  d6  Edelen,  beloofde  zf  zig^enea 
^566.  ,9  goeden  wil,  om  *c  Katholyk  gek^of  ziii* 
■  „  veriyk  te  bewaaren,  en  zig  zo  flüe» z^ 

^  dig  te  gedraagen,  als  Inkfen  van  hunneii 
,,  ftuLC  betailnide  (uy* 
XV.       ^^  Edelen ,  op  die  antwoord  geraadpleegd 
Nieaw    hebbende  9  vonden  *tf  zo  weinig  genoegen 
verwek  in ^  dat  ifff  beflooten,  op  den  agmen,  een 
^^  nieuw  Verzoebfchfift  in  te  leveren ,  welk 
inMeldt :    ,,  Dat  zy  haaie  Hoogheid  dank* 
^i  ten,  vooF  zo  goedig  een  bef^^id:  doch 
^  wel  gewenfcht  hadden ,  om  eenige  meer*" 
,,  dere  verzekering  van  de  mft  des  Lands, 
„  het  eenige  d^t  zy  zosten.    Nademaal  eg^ 
„  ter  de  magt  haarer  Hoogheid  zo  ver  niet 
„  reikte,  *t  Wolk  zy,  met  droefheid,  ver- 
fj  ftonden  ,  en  wel  anderft  gewenfcht  had* 
„  den ;  zonden  zy ,  ifl  gevolge  van  haare  be* 
•    ^  löfte,  verwagten ,  dat  beide  de  Inquifi- 
iy  teurs  eti   de  weereldiyke  Overheid  zig , 
^  mee  meer  beföheideiiheid,  zoudeti  gedraa* 
,,  gen.    En  aangezien  zy  hadden  vaftgefteld^ 
„  zig  te  voesefl,  naar  't  gene  zyne  Maje- 
,,  (ieit,  met  bewilliging  der  Smaten  9  beraa- 
5,  men  zon, hoopten  zy  haiure  lioogheid  get^ 
-„  ne  de  minfte  fto(  wm  ongenoegen  gege- 
'„  ven  te  hebben:  hondende  zy  voor  rede- 
„  lyk,  dat  elk,  die  eenigen  oproer,  of  iets, 
,1  dat  *er  naiar  z\;ifeemde,  aanving,  naar  Ver* 
„  dlerifte,  gèftraft  werdt.    Andermaal,  be- 
„  tuigdenze  oök^  zo  hun  Vertoog  veragt 
„  werdt,  en  hïerbp  eenige  beroerte  volgde , 
„  dat  zy  gehouden  wilden  zyn,  ten  volle  vol- 

„  daan 

(»;  Boe  IU  B9€kf  hU  4s  ls9j. 


^  alzo  *t  iprflo^.uit  isugt  tpi:.  den.  ^ienfl;  3^^' 

^  iCoBiijig?  flBj  bft^èr.  Hppglï^id,  Yóóir  w% 

^  vo^iD^  izj{ ,  op,  bijw  bgv§^ 'bereid. ^9     .  ,  ^ 

H  Cf  ^ecv^n,      Voo^ï^,,  aJio  hün  ter  ooren  , 

«ftOWeft^B^»  di^ï'eï^lniigeKwaadaartigen  hun  .    :     - 

y^iifZQ^i^tchfut  iè^.  badj^n  docu  drukken^      «.  ..* 

éi,zy  biftiiijgi  wareii,  «ïsjtliet,  vqelligt,  met 

Sl^föm  ve^aod^arU^ ,'  ijapgc  >  wordea  verfpreid , 

H^dqf^.hfmJ^  lak  y^^  oproerigheid  zou 

Iiiqgén  wor^  a^g^eevep,;   zq,  verzpgr 

tèn  «f ,  J?t  hge,  'v9J^  woi9ro  tot  ij^pord,  dooj 

.'f  l^oniilgf  wi»!^^er,  v^fog^  ypi;deo.  gedrukf. 

■    ]j|^{.^i^dvoiogd^deEd«len^ebb.ei)dedoeoTftreedt 

|M4teR(|qat\,én  op  $aó  yipoirftel,  met  de  Hee^^. 

len  vaii  ^e^i^J^i^,  hebbende  geraadpleegd,  j^Lanj, 

g^f  bun,  kon;?  b|eri»a»vap^  befcbeid  „  dat  ?y  voogde*. 

■„  zig  yjsrzekerdf! ,  d^  In(iiH(|teufs  en  Overrfe. 

„  bedep,  ^^tö^  t^  zqllep.  i:onqen  bonden, 

„  iftt  p^  g«e|}e.'ergefnisiip9h  ppbeïl  ontftaan 

n  ?fiu,  ?q  fép  ^  Edflen  flegfs  géai?  oorzaak 

^a  v^D  f«fr$V«  ffMcyppc  d^czfn^  zq  onderr 

i,  lipg,  al$  ^y  jie  gemeente,  haiWen  «>rg  te 

i,  dra?gei» ,  ep  v<ïoïal ,  on^er  dp  hand,  geene 

«  Bjeér  bwdgWPOtfiP??|i  te.zpeJcMC?)-'*   ' 
Van  't  b(?d?yl^'4§r  E#'en  ten  befte FedP^den.Zywel- 
f99m  fy  gftSP  WPprd  I  't  welk  deefen  20  verr  ««thet 
l9gm  Wlktp.  .dut  zy,  reeds  yertrp^ftea  zytt-ra 
4e,  ^ep  Heef  e  4'Psper*?§  pog  ^ew  re  ragien  ten 
:^9Od0ptPf9  baare  Hqögh«»4  «P  verdoeken  om  befte  te 
$im  verklfiaripg,  d»t  ?y»  fl  .wat  'er  ged/ia^duklc». 

was 

(«)  BOK  II.  AM<t*  *'•  4*  [<•]• 


148    VADERLANDSCHE    XXn.Bonr/ 

nupsm.^^^  hieldt  gedaan  te  zyn,  ten  diende  God# 
1566/^0  des  Konings.  Doch  de  Hertogin  antwoord^ 
de^dat  zy  zig  \  oordeel  over  'tbedryfder  E^ 
delen  niet  aanmaadgde  y   welk  beft ,  door 
den  cyd  en  hun  ge£ag,  zou  konnen  geveld 
De  Ede-  worden  (w).  De  bondgenooten,  kwal^ge-* 
kn  fdiei- noegd  met  dit  antwoord;  doch  geene  kuis 
den  mb-  diende,  om  't  verder  te  brene^en^beilooten  Ce 
«o^d.    f^heiden.  Echige  Raaden  hielden  9  midlerwyl, 
der  Landvoogoefle  voor,  dat  men  hun  eeni-i 
ge  meerdere  verzekering,  omtrent  het  betoo^ 
men  der  Inquifiteuren  en  Amptlniden ,  be- 
hoorde te  geêven.  *t  Welk,  federt,  met  be- 
williging of  onder  oogluiking  der  Landvoog* 
dëflè,  gefchiedis.    De  Graaf  van  Hoogftma- 
ten,  verzeld  van  jB^r/i,  Geheimfchryver  der 
Landvoogdeflë,  vertoonde  hun  de  Brieven, 
waarby  den  Inquifiteuren  en  Overheden  al* 
Ie  befcheidenheid  werdt  aanbevolen ,  ten  wa- 
re eenige  opentaare  ergernis  gepleegd ,  of 
eenige  daadelykheid  aangevangen  werdt.  De 
Edelen,  zig  hiermede,  naar  't  fcheen, laatend- 
de  genoegen,  vern-okken  wederom  uk  Brus^ 
^«*     TeL  VooiSf,  hadden  zy  egter  zekere  orde  be- 
hmne^   raamd  en  getekend ,   waarby  't  opperbeleid 
2aaken.    hunner  zaaken,  aan  vier  Hoofden,  gefteld 
werdt,  wien  elk  zou  moeten  gehoorzaamem 
Ook  noemdenze  drie  of  vier  Perfoonen,  ia 
ieder  Provincie,  die  vérftand  houden  zouden 
met  de  Hoofden,  te  gelyk  toeziende,  dat  de 
beloften  der  Landvoogdeflë  werden  agter- 
volgd  ,  en  dat  nergens  eenige  beroerte  ont- 
fiondt.    Voorts  ,  verbonden  zy  zig ,  geene 

vcr- 

(w)  iAOPPlAUt  Livr.  UI.  Ch.  JI.  ^  75* 


XXIL  Bon.     H  I  S  T  O  R  I  Eo     149 

vexandering  te  zullen  maaken  in  den  Gods-Pjupstn* 
dienft ,  nocb  "in  de  Regeeringe ;  liiaar  het  be-  1566^  '_ 
fivdt  des  Konings  en  der  algemecne  Staaten, 
geduldiglyk ,  te  zullen  afwagten  (ar). 

Doch  onder  't  gaan  en  kèeren  der  Edelen,    XVL 
was  hun  de,  naam  van  Gueuxen  Geuzen  aan-9j^^"^ 
gewaaid  r  dien  nien  gewoónlyk  den  bedelaa-^'^n  j|n 
ren.ge^fi,  èndie,  zo  fommigen  willen  (j);!naam  van 
zo  veel  als  zonder  zorg  en  komnièt  htiAttietiOeuzin. 
zou:  *t  zy  dat  de  Heer  van'Barlaimont  hum 
allèreerft  déézen  fcheldnaam  heb^e  aange- 
Wreeven,  zeggende  tegen  de' Landvoogdes- 
fe  ,^  dat  zy^  voor  zulk  een' hpop  Gueuxot 
„  fchoóijers^    niet  .  behoefde  .bevreesd  te 
yj  zyn  (2};'^  't  zy  dat  hun  de;^elve,  door  an- 
deren,  naar  't  hoofd  gefmeétén  is,  om  dé 
geringheicT  van  hun  genootfchap  te  befchim-^ 
pen.    't  Was,  inderdaad,  bekend  genoeg,    .     . 
dat  'er,  onder  de  verbonden'  Edelen,  veelen 
waren ,  die ,  liunne  meefte  goederen  verkwift 
of  verlooren  hebbende ,  een  behoeftig  leeveri 
leidden,  en 'welken  nagegeVen  werdt,  dat 
zy  naar  verarfdering  jookten ,  om,  by  dezel- 
ve, hunnen  (laat  te  verbeteren  («).    Dè       •  ./ 
fcheldnaam,  dien  men  hun  toewierp,  werdr, 
ondertuflchen ,   als  iet  vimardigs  ,  van  hun 
aangenomen.    Zy  gaven  eikanderen  zelven 
deezennaam ,  en  dronk^ ,  onder  den  zelven ,  Tekens» 
op  elkanders  gezondheid.  Ook  droegenze  gou-  ^^ 
den  penningkjes,  aan  een  rood  lint  of  fluïer,BJndg^ 

omnooten 
r  onder- 

(«)Boii  II.  B-kj  hl.  4t  [tfo].  fcheideo» 

O)  HoPPSEÜt  Livr.  III.  Ch,  lU  P*  7U 

rl)  BOR  II  BêêkjfH  41  [6l].STmADAi)««.I,Z«^.  V«^.  tU. 
'  («;  iLftTD  U  Mul^  hU  lf%' 


152     VAlMLAND^CfM     IdSi.  B^. 

fiupsIlL  om  den  ha^3  QOy  Vértóölicfrtde^,-  i|^^^^  Wëne 
'1566.  zyde,  's  Köififigs  beéldtèiiïs  /  .5bö  :?iah  *de  an* 
"  dere ,  een*  bedeizak ,  dóqr  twee  handen  vaft* 

feboudén  ,  met  dit  óf  diéigelyk  Ibyfchfift.^ 
^idelles  au  Rayjfus^Ües  a  la  léfafc  ^Azt  Is  ^-Üen 
Koning  getrouw  »  tot  deh  bedèkak. '  Anderen 
droegen  een  houten  napje,  'aafa'eén  zllv-öreti 
band,  op  de  borll  ofaan  Héb  ÉWedT  fomml-* 
gen,  uit  het  gemeenteen bödelüarsltlapin de 
hand  (£-).  Op  de  napjes,  ftondt/7cr«  ks  yuhttx; 
lang  keven  dt^  Geuzen^  gefiièedèn  0')*ien  op 
é^t  hoc  een  naar  hec  ander  géleeke,'Kleédde& 
yeclen  zig  in  afchgraauw  gewsfad  f /f),  'zyncfe 
de  verw  van  de  kiceding  dér  Bedelmoniken 
(e^:  aan  alle  welke  tekens,  dc^döotógtig* 
ilen  de  beginfels  der  naderende  beroerte  be- 
merken konden.  . 
•XVII.  ;   Het  Vertbog  der  Edelen' hadt,  ondertus- 
wn  m'  ^^^^^^^^  ^^^^  gerugts  gemaakt,  door 't  gant-^ 
Holland  fc^^  Land, dat  er  de  byzóndere  Staaten  ken- 
befluiten  nis  van  namen.    In  Brabant ,  Vlaanderen  étt 
eendier*  ^amen,  beflootmen,  eerlang,  'een -Vertoog 
vmoek  ^^  ^^  Lahdvoógdeff^  te  doen,  genoegzaam 
als  de  E-  van  gèlyken  inhoud  als  dat  der  Edelen  (jQ. 
delen  ;e  )[n  Holland  ^  hadt  men ,  uit  Brievefi  der  Land* 
doen*      voogdeflTe,  in  Lentemaand,  ato  alle  de  Ste- 

'.     •    )  ,    "^    '  ^^0 

(h}  Semént.  Vaii  AtVa^l/J  1.7 ,  4^ t  ito,  ijfo»  io», 
-•(c)  Sencént.  tèii  tyde  vaa  Alfa*  ^i.  s>4.  '. 

(d)  BOA  II.  B9fk^  bU  4\  [«O*  Senieoc.  rut  Aha  hL  4t* 
{*)  MiTftREil  II.  -««A»  'ƒ.  «7  ^W-  -' 

(f)  SLeTol.  HoU.  5  Jumy  I5é6.  BU  ia. 

(i)  De  Pennmgkjes  en  napjes,  van  welken  wy  (pree. 

'ken,  worden   nog,,    by    de  Lièfh'e!){>ers  Van  zulke 

^Idzaamhedestbewaaud.    Men  vindeze  afgebeelde  by 

G.  VAN  Loon,  NedcrL  fjiftorie-petiningcn^  l«P€tl» 


jaai^BoBlU     HISTORIE*     jsi 

^den  gfi^hfieeven  (ff),  taeds  kornis  gekv$9-F!up,IK. 
^;eii9  dat  men,  cenHove,  vreeade  voor  éeni^  1566. 
^  opfchudding:  waar  tegen  elk  de  wagc  ber  ". '  "  ' 
voien  werdt.    Doch  toen  men  9  nadechaad^ 
liier  j  hec  inleveren  van  'c  Veno<^  der  Ede» 
Jen  en  der  byzondere  Staaken  vernomen  hadjt 
(i&),  en,  feden,  ook  hec  openlyk prediken 
der  Onroomfchen  in  Holland,  20  wel  als  elder% 
was aangevai^n  (j),  befloot  men,  inHooir 
oaaand,  ook  opfchorting  van  Inquifide  en 
Plakaaten^  en  hec  indien  eener  nieuwe  or- 
de op  't  ftuk  van  den  Godsdienft,  by  raade 
der  algemeene  Seaacen,-  van  de  LandviOOgr 
defle  te  yersoelfien*    Amflesdam  alleen  :nai9 
«gter  geen  genoegen  in'  dit  beflult  (^).    De  Ontwerp 
geheime,  fil^aad  hadt,  kort  na  't  inleveren  van^^^^. 
't  Vertoog  der  Edelen ,  èene  IMlpieratie  of  maft-  //^  of 
tiging  der  Plakaaten  ontworpen  (/),  die ,  fe- maati- 
dert ,  door  de  Landvoogdes ,  de  Heeren ,  en  &^Z  ^ 
die  Van  den  geheimen  Raad  zelven ,  verber  ^^^^^^ 
iDerd  was:  waarna  Egmoad  «n  eenige  ande-^^"' 
ren  hadden  voorgeflaagen,  om  dezelve,  by 
voorraad,  vaft  te  ilellen  en  af  ce  kondigen. 
Doch  alzo  (bmmigen^  hierq»^  verdaan  hadt 
den ,  dai  men ,  zonder  uitdmkkelyken  laft  des 
Kontogs,  zo  venre  niet  gaan  mogt,  en  dac 
ook  £  maajdging  zelve  geen  genoegen  g^er 
ven  zoo ,  zoze ,  alleen  op  's  Konings  naam , 
buiten  bewilliging  der  algemeene  Siaaten , 
werdt  in^evöe^;  hadt  men  beOo^oten^'t  ont- 
werp 

,  BOR  lU  «•«A.,  hL  40  [J7> 
Kcfol.  Holl.  %\  uiprü  IfM.  »/•  17* 
(i)  Refol.  Holl.  é  Jmiy  iféé.  hi.  16. 
(é)  Hefol.  HolU  if  Jmiy  iftf«.  kl.  %9» 
ii)  VlOLlUt.4i  HoPFiaUM  Epift.  VU.  f.  |ff« 

K4 


(f)  »ƒ, 


t$i     VADERDANDSCHE   JÜCn..Bo». 

FiuMHLWerp  derrelve  ieti- Koning  öietflegts,  nmi 

1 566.  ook  den  GeregcshQ^mi  der  byzondexe  Land- 

™  fchappen  tóe  te  aenden,  en  een  zelfden  tyde, 

4kn   byzonderen  Stadhouderen.laft.  ce  gee- 

'  ven  i  om  het  den  Steden  ondör  faun  bewind 

mede  te  deelen  ,  en  derreiver  goeddunken 

daarop  te  verdaan  (^w).    In  gevolge  van  dit 

«Bcfluit,  hadt  de  Stad  Amfterdaimv  ond^an* 

dere  Steden  in  Holland,    by  bdeven  der 

Landvoogdefle  zelve  van  den  .tweeden  van 

Bk)eimaand,  ook  kennis  gekreegen  van  de 

'ontworpen*  Mbderatie;  fcboon  betx>|icwerp 

zelf  1,  twee  maandealaacer,  nog^niet  in  Hol* 

land  gekomen  was.    Haare  Gemagtigden  ter 

Dagvaart  ffemden ,  hierom ,  dat  men  alleen- 

lyk  'een  AflTchrift  van  dit  ontwerpt  behoorde 

te    verzoeken ,^.waacby  men  egter  voegen 

mogt  de  bede;,  ^t  Holland  niet  boven  jitide- 

re  Landen  mee  de  Inquifitie  mogt  iworden 

belaft*  '  Doch  men.  faieldt  zig  aan  'tgevoéTen 

der  meerderheid  y  wordende  0/srfltwr/ȣ^(>/rrf, 

Heere  van  Keentnburg  ^  die  't  Verbond  der  E* 

delen  getekend  hadc,en  ^driaan^  Heere  van 

Mathenes ,  uit  de  Hollandfche  Ëdelea^  en  twee 

uit  ieder  der  groóte  Steden,  benevens  den 

Advokaac,  gemagtigd,   om  't  Vertoog  der 

Staaten  ten  Hove  in  te  leveren.(«)ur  C , 

De  Ge-       Doch  naauwlyks  «waren  deeze  Gemagtig* 

magtig-   j^ii  ce  Braflèl  gekomen,  of  ay  vernamen , 

Hoitead  dat  hun  Vertoog  daar  reeds  eenige. dagen  be*- 

xnagken    kend  geweeft  en  gelezen  was.   De  Raadsheer 

cenige     Coebel ,  die  dit  den  Adyokav  van  den  pjn- 

dQ 

(m)  HOPFEBUS  Livr.  Til.  Ch,  II.  p.  75. 
(ffj  KeloK  Huil,  X5  Ji^h  '>J««<  ^^«  )9>  »«• 


de  hsAï  aangêdÜem! ,  hadt  'èr  zeift  IjygevoegdFjuwuj^ 
,,  hoe  die  Vertoog  bevonden  was  van  gely-  1566.* 
",,  ken  inhoud  als  her  Verzoekfchrift  der  Et^^jj;^ 
',,  delen,  die  men  öeazennoemdej  eawelrnng^m 
•^i'kér  bedryf^by  den  Koning, zo  kwalyk  gcr'^  Ver- 
\i'  ftómen  was,  dat  «y  gevaar  liepen  vari  üi^^«^ 
„  «yhe   hoqgfte  ongenade  te  zullett.  verval*  ^*^ 
„  lerii"    Voorts 'gaf  hy  inbedenken,  of  de 
Staaren,  met'hêt  inleveren  van  hun  Vertoog, 
liet  bedryf  dep  Geuzen  niec^bUlykten^  en  zig 
dus  ook  aan  gélyk^gdviaar  met  henbtoót  fiel- 
den.  En  treedendein  het  onderzoek' van^het 
Vertoog  zelf,  n»e]4t!ce  hyaan  „  éxt  ^ereêné 
„  vryheid   in  begeend  •  werdt ,  di&*«^Lénd 
^,  roor  allerlei  v^leiders  en  kwianldöehers 
,,  open  ftellen  moed:  waarom  het  inkomen 
i,  van  vreemde  Leeraaren ,  het  openlyk  pre- 
„  diken,  de   opfchuddingen  onder  de  ge- 
,,  meénte ,  en  andei'e  zWaarigheden ,  die  *er  uit 
„  te  wagten  waren ,  den  Staaten  zouden  wor- 
„  den  te  laft  gelegd/*    Ten  befluite,  zeidtf        •  '^ 
hy  „  dat  hun  Vertoog  gèene  vrugc doen  zou, 
„  alzo  zygeen  ander  nntwoord  van  de  Land- 
„  voogdeile  te  wagten  hadden,  dandenJGeu- 
„  zen  reeds  gegeven  was  (0).^    Alle  deeze 
redenen  ftrekten  ,  om  de  Gemogtigden  van 
Holland  af  te  fchrikken   van  het  inlèyeren 
van  hun  Venoog.    Ook  bragtenze  te  wege ,  ' 

dat  *er  eenige  verandering  in  gemaakt  Werdt. 
De  Prefident  Viglius  en  de  Graaf  van  Eg-Egmond 
mond  zelf,  dien  zy  't;  veranderd,  vertoon- en  Vi- 
den,  vonden   'er  egter  geen  genoegen  in;g''"'f«®- 
maar  hielden  hun  voor  „  dat  zy,  met  hun"^°  *^^ 
^   '         .  97  Ver-nocgea 

K5 


154    V^IDEiOAMI^SCHE    XJOlfhoi. 

EuRlB.99  Vetcoo^^  den  br«&d  Qiec  bhiflchen;  «uuur 
1566.  ^9  veeleer  nog  >Qieer  ontftekep  zouden.    Dat 

,,  men.reeds^  og  Juin  bjeflw't  jtat  het  ovorle- 

^  venen  .van  zulk  een  Veixoog ,  bet  openlyk 

fj  prediken^  in  Holland,  ba4€  7ien  beginaeiq. 

yy  Dac  hec  bun  werk  met  was,  over  de  JPla^ 

n  kaaten  des  Konings,  te  reden(wi(len.;  mee 

^  diergelyke  redenen  meer/'  ..Voorts  onder^ 

ftonden  zy    9,  wie  de  Staa«en  b^fcbreeven 

iy  faadt»  om  ot>  dk  Vercof]gt«  raadpleegen? 

Waarfchyniyk  was  dit  door  defl;Advpkaa( 

gefcbied  (/>)•     Neg  ^^o^^nze    «^  hoe  de 

yf  Heer  van  Brederode  in  die. Dagvaart  g&- 

^  komen  ware  Ca)*  en  of  mfn.den  R^dvan 

fy  HoUand  en  den  Stadhouder  van  *t  hpudeii 

^  derzelv^^  vooraf,  kennis  g«geven  hadt?'* 

Al  bet  welke  de.Gemagtlgden  der, Skaten 

jEo  verlegen  maakte ,  dac  xy  *t  verzoek  om 

opTcborting  der  Pkkaaten , .  en  om  't  raad^ 

pleegen,  jder   algemeene.  Staaten    uit.  hun 

Zyfeve-  Venoog  iieten,  en  het  dus,  merkelyk  ver-' 

^^'^9     anderd  ^    overleverden.      De.  yeranderingen 

^^ werden,  fcdert,  door  den  Stadhouder,  den 

<lerd,o.  Prinfe; van  Oranje, gpedgekeurdX?).  Enze)fs, 

▼er.'      Toor.  deeze  reize,  door  de  Staatea  in  den 

*t  Welk    liutge  ^  boewei  men  't .  den  Gemagt^den 

ttlm^  gantfch  niet  wel  afnam^  dai;  zy  hunnen  laft 

te 

(f)  Ziê  aoTol.  HoU.  2€  AUsrt  l$é6.  Kil. 

if)  HefoKHoII.  17 «  at,  i»»  3^  ^o*^'  iAt$i.  ifts.  1/.  }s, 

(a)  *t  Schynt,  dac  deeze  den  eerften  voorflag,  tot 
het  Inleveren  van  het  Vertoog,  aan  de  Scaaten  van  Hol- 
land gedaan  hadt.  Hy  en  de  Graaf  van  Egmond  wer« 
den,  in  gevolge  van  eea  Beflufc,  «erft  voor  drie  jaareo 
genomen,  op  alle  algemeene  Dagvaanen  van  Holland, 
onder  de  Edelen,  .befchreeven.  RefiL  HqU.  aa  May 
15^3.  bL  13* 


VSH.  Bé»;      m  S  T  o  rR  1  'S.      tss 

cfe  l>ü)ceü  l¥dMl)  Mgilii ,  en  't^ock  f  eer  Vreemd  Romn; 
Votiüt;  dat  iiec  Vertoog  reeds  teniiove  he-  1566. 
Këhd  im^ewéeft^  eer  de  GèiMgtigden  daar  „iet  wd" 
zyn  konden.   Men  vetbondc  9  hierom ,  elkan^  afiiee- 
dettn  i  <ie  Beèükéti  der  Verj^eringe  gehei- »».     • 
mér  te  houden..    Ook  urardc  «verklaard ,  dar 
de  GétnagéigdcfM  der  ftottten ;  als  Vertooneoy 
dé  de  Scdacen  zelyen  liiec,  i^ooroan-,  denkftji 
hUn  ihedegege^en ,.  niet  aouden  hébben  ta 
.  overfchrydfen  (r).     Het  antwoord^  der  Land4 
Voogdélfe  óp-hét  Venoog^van  Höttaiid  Tcbym 
h!ét  ^ft^  gew^ft  te  2yn;  doch  ik  vind 
tiiét  'ttengétékeiid  /  vnMin  het  befiaanhebr^ 
he  CsJ).         ^  . 

Ondertéffthen  was,-al  terftond  na  'ront^  xvm. 
werpen  der  Mtatiging,  beflöoten,  Joan  van  Bergen 
Glimes ,  'MariegJaaf  fian  Beiden  ,  en  Floris?^  Mo», 
van  Motómeranci ,  Heer  van  Momigni ,  met  S^j^ 
betzehre,  naar  Spanje  tekenden,  om 'é  Ko*- gezon-  l 
tühgs  goeddunken  dtitrop  té  verdaan  (/>déa-     ; 
Zy  Aondén  t^isvaarfli^  ,  toen  Beiden  ^  zyn 
been 'in  de  kaatshami  bezeerendë,  voor  eer-       -  > 
nen  tyd ,  vethinderd  nfrerdt ,  de  reize  te  doen 
(uy    Mondgni  trok^   derhalve,   vooruit; 
doch'vemitti,,  uit  den  Spüanfcfaen  Geaant  te 
Parys,  -zo  veer  van  'sKonhygs  miMoègen  o^ 
Ver  *t  Verzoekfchitft'der  Eddfc»,  dar fay  bet- 
rouw- kiteg  van  *t  aanvaarden  des  Gezano- 
ftha^.    2^  ègeei^MepgeeneutrÜé^cmdmv 
vende' behéljpen  (v) » vtirvorderde^hy  zyne ni- 

'  -.ze 

ff)  aeibl.  HoU.  Al  Ami.  uéS.  ki.  ft. 
ff)  aeTol.  H«1U  I »  11  At^.  iséé.  hL  ié«  i^ 
(rj  Hom&UI  Livr,  UI.  Ch,  IL  ^  7^ 
in)  BOR  II.  Bêêk,^  R  44  [<»]• 

(v)  KOOIT  UI.  99€h,i  ku  to« 


156    VADERLANDSCIfl     jpOI^haa, 

VoiFs  m.  ze ,  en  kwtm  j  in  Zomennaand ,  aan ,  te  IVbd^d 

1566.  (w).    Bergen  volgde  hem  eerlang.    Doch*t 

•*■"' — heeft  geen  van  beide  mogen  gebeuren,  hua 

Vaderland  weder  te  zien. 
•f  Ko-        Filips,  vooraf  verwittigd ,  door  de  Land* 
nings      voogdeilè,  van  hunne  komft  (^)»  hadt,  nog 
^^•^^"^ vroeger,  kennis  gekreegea  van  't  ongenoe- 
gen  van  Oranje  en.  Hoome  ,  die.onderrigc 
waren,  dat  men  hen,  by  d$o  Koning,  val<« 
fchelyk  bedraagen  hadt ;  »  hierop  geant*. 
woord,  dat  hy  hen  onder  zyq^  vparpaamftc^ 
en  getrouwfte  vaflalen  rekende.   ^Voorts  hadc 
by,  op  nieuws,  bdoofd,  ten  fpoedigllen  her-» 
waards  te  zullen  keeren,  der  Landvoogdedë 
'  egter,  op  't  ernftigft,  aanh^eelende  de  be- 
waaring van  't  Katholyk  geloof,  door  de  be- 
Hy  ver-  kwaamfte  middelen,  zonder  dat<de  algemee- 
ttedt  de  ,ne  Staaten.  vergaderd  werden.     De  Koning 
^^^^  hieldt  deeze  vei^deripg  zo  fterk  cegep,  ten 
ten  té     deele ,  om  dat  hy  den  Scaacen  de  ee;  niet  gee^ 
veiigide-  ven  wilde,  van  hun,,  op  't  ftuk  der  Plakaa* 
>*^        ten,  welk  hy  oordeelde  zyne  Hoogheid  te 
betreffen ,  te  niadpleegen «  ten  deele ,  om  dat 
hy  wel  wift,  dat  de  voomaamften.tot  zagt- 
iieid  neigden,  't  welk,  als  zy  vergaderden  , 
bekend  moeft  worden  onder  't  v/olk,  en  ge* 
Schaapen  .ftoadt  oproer  te  verwekken.     De 
belofte  van  's  Konings  overkomd  werdt  voor 
liet  trooftelykfte  deel  van  zyii  fcliryven  ge^ 
houden.     Ook  werdt  zy  den  voorhaamftea 
'Steden  bekend  gemaakt  (y).  Doch  men  vlei- 

ile 

(w)  Meteben  lu  Bêtk^  ƒ.  ft. 

ix)  HoFPEllül  Livr.  III.  Cb,  m,  •,  yt. 
O)  HOPPlJiyi  Livr.  nu  Cfc.  II.  f,  76,  77^ 


XXII.  Bom-     H  I  S  T  O  R  f  E.      157 

de  *cr  2ig  te  vergeeft  mede.    Zy  werdt  nim*  pnjps  ut 
toer  voltrokken.  _  '  '    1566^ 

'   De  Nederlandfche  Gezanten  werden  ,  te"  xix." 
Spanje  j  in  'c  eerft,  minzaamlylc  bejegend.  Hnde-* 
Montigni  hadt,  zo  dra  hy  aangekomen  was^^lingvaa 
den  Koninc  zynen  laft  geopend,  die  in  iwee^^^ 
punten  beftondt.  /„  Eer/ielyk^  moeü  hyhet^  ^ 
,,  aflcbaffeh  der  Inquiiitie  en  de  maatiging  Spanje. 
„  der  Plakaaten  verzoeken  (z),  volgens  het  Inhoud 
,,  ontwerp,  te  Bruflèl  gemaakt,  welk  hierop^  ^^V^ 
„  uitkwam.  Dat  de  Leeraars ,  bewindsIuWen,  d^^JJ^ 
„  fchryvers  en  aanhouders  van  vergaderin-aeiwie. 
^  gen  van  den  onroomfchen  Godsdienft,  be- 
„  nevens  zulken ,  die  openbaare  ergernis  ga- 
jj  ven  en  hoofden  der  nieuwe  Leere  her- 
^,  beraden,  met  de  galge,  geftraft  zouden 
„worden  ,  en  hunne  goederen  verbeurd , 
„  daar  't  de-Handveftèn  gedoogden.  Die  hun- 
.,  ne  Kettery  verzaakten  zouden  \  zwaard 
,,  krygen  , '  en   hunne  Erigenaamen   hunne 
fy  goederen.    Aan  gemeene  en  boetvaardige 
^,  Ketters,  ioxx  genade  beweezen;  doch  de 
^,  onboetvaardigen  zouden ,  met  ballingfchap  y 
^,  geftraft  worden,  blyvende  deezen  nogtans 
^  hunne  goederen  bezitten ,  mids  zyze  hun- 
„  nen  wettigen  erven  nalieten :  maar  zyzou^ 
'„  denze  verbeuren ,  zo  zy  ondernamen  an- 
'„  dere  Ingezetenen  te  verleiden.    De  Her- 
,»  doopers  alleen,  geen  berouw  toonende, 
„  zouden  hunne  goederen  verbeuren,  daar 
„  verbeurte  plaats  hebben  kon.     Daar  *e  an- 
„  ders  gelegen  ware ,  zoudenze  terftond  aan 
„  liunne  erfgenaamen  vervallen.    Hervallen* 

.        „Ket. 
.  (ft)  Homiui  £fV.  III.  ch.  nu  f*  7% 


458     V^mLANI^SW    ?^'^9m^ 

ÏP^ff^n^H.  K^^M^At  n^  .op  nieuws  berouw  t(H)a«iif 

'  *5^„  de,  zouden  met  ballinjgfchajp  geftnift  WQ^ 

^    „:  de»;  doch  Heidoopeö^  m  zuli'  eea  gewï  ,* 

^  Bietzagcer  di^i  met  de  dopd  (ay^    Mjo^ 

dgifil  bngc  de  meemo^  der.  Scaaieavtó  Vl^{^ 


flttgOToodfip.  P^^  '^  pordpel  <)er  G^oegtsbo^ 
v^  kwva  mee  ia  Spanje:  en  dat  d^  Si;^- 
(ea  T^n  Gelderland,  Holland,»  Zeeland ^  U-* 
csechc  en  Fciedand  werdc  niipmer  geuni9g4-! 
Snee-     Ia  *t  vorjderêa  vaa  *t  gevoelen  d^r  aadere 
ken, om  Siaateat  waren,  volgen;?  gnwoop;e.  de  ge-^ 
deSwa-  jingjien  en  dk;nftb^r0s9n^  ge^yk  ^et^oü-; 
j^^    weq  ep  Artoi&5  eerft:  aaiigen^and^  on  dat 
ging  te    )n^  de.  vpoms^amften ,  yooml  die  vao  Yl^ 
doen      dff^t  ^^  iiff^  winnea  zou  ré>:  vallet^deb^c 
goedkeu- ^^gi^^t^yter  tegen  te  (preekej^i^'t  jpne  an- 
^*       ileren  reeds  h^bb^  to^gel^md.  Ook  hadden 
foinmigi  Staat^n  de  I;>er3amd^  maaQgtpg  :^I- 
v«  verworpeq ,  begeerende  zig  aan  d^  Fla- 
Jui^ten  t/s  hpud^,  zo  alaze  iageo.   'Au4(tren 
}uuilde]?i  dezelven,  met  eemgj^  verandering» 
goedgekeurd  (c).  Doch  als  c  gemeen  de  kig^ 
kre^g  van  de  middelen ,  welken  men  ge;bruiKt 
J^dtyom  de  St^wn  |u  te  le|4fif ,yi£esde  elk^ 
4at  men  de  Landzaaten»  dooreene  zogenaam- 
de vèrzagciqg  der  Plakaaten,  zogt  te  yerftrik- 
die  den  ^^  •  ^^  noemde  men ,  omtrent  de;^ zea  tyd ,  dè 
naam  van JVIa^tiging  ofModerafie^f^hij^ops^y^fK^Mltar^ 
Moordt-  ieratU  (d).    Moatigni  hadc  egter  bevel  ^  om 

ratie  ^^ 

^8^  (s)  BOR  II.  Bétk^  */.  45  [^4]. 

(h)  METSRKN  U.  Bêtkj,  ƒ.  }S« 
(e)  HorpiROS  IrtV  UI.  Ch.  UL  /.  7|, 
(d)  MftTBRSa  11.  Bêtii^  ƒ.  }S, 


JDffl-BowL    :HrSTaRIE*     159 

eei>  0iRirer^  ^  ivéBc  'hkt  zo  weinig  graoegen  nuam 
gaf ly  in  Spanje  9.  te  4ó6(i  göedkeurea»    Hec  1566!.  ~ 
rtvMfc  hoofc^um  wa  zyoen  hft  beftondc ,  in  — "^ 
Iiec  verhandelen  van  va^eheideni'' byioader- 
heden,  met  naame  ^  van  bet  wraarouwen, 
^,  toflcbed  zjne  Majefteit  en  veele  Neder- 
^,  liandfche  Staaken ,  van  de  vecanderingen 
^  in  den  Raad  va»  Sctate,  eercyda  door  den 
'9^  Graave  van  Egmond  voorgeflaagen  9    en 
^,,  van  *s  KonilDgs  reize  naar  de  Neddrlan- 
,,  den.*^    Terwyl  hy  en  Bergen ,  die  na  hem 
kWam,  in  Sptoje  handelden^  namen  zy,  nu  . 
etf  èuïy  de  vrybeid  van  's  Konings  Rsuulén 
voor  6e  hovden  ,,  dat.de  opfehuddingen  in  Oorzaak 
^,  de  Nedeiianden,  voonmmlyk,  ontftaan  der  Be- 
„  imrèn  uit  de  Brieven  «yner  Majeftek^  op^^^^9 
^^  \  Ouk  der  Inquifide  en  Plakaacen.    Datf^ 
,,  de  kwaal  niet  te  hdpen  ware ,  zo  men  de  der  Ge- 
,^  Inquifide  niec  affi^fte,  en  de  ontworpen^  zantea  ia 
„  maadging  en  eene  algemeeoe- vergifenis  Spwje/ 
^  toeftondt.  Of  deBondgenootea,  die  alles 
,^  by  raade*  der  algemeene  Staaien  wiUea  af- 
^,  gedaan  hebben,  dan  nog  te  vrede  zouden 
^,  :tyn,  konden  zy  niet  verzekeren*  Dit  wel  ^ 
,,  d^t  de  Heeren"  meenende  Oranje ,  Eg- 
mond,  Hoome  en  miflchten  nog  een  of  twee 
^,  beflooten  hadden, zo  de  Koning  hierin  be- 
^,  willigde,  zigte  bevlydgen,  om  deberoer* 
^,  ten,  of  ddor  onder b^deltng  van  eerlyke 
„  luiden,  of  zelfs,  zo  't  nood^  ware,  door 
„  dte  wapenen,  te  ftillen«  Ook  behoefde  zy- 
,,  ne  Mttfefidt  zig  dan  met  de  reia  naar  Ne-     ^ 
),  derland  niet  te  verbaaften ,  konnende  de- 
^  zelve  veilig  verfchooven  worden^  tot  dat 

„  de 


Ï66    VADERLANDSCHE    XXILBokj^ 

flupsin.»»  <ï«  ruft  herfteld  ware."  Doch  faien^werdr 
1565/ geantwoord  ,)  dat  de  Koning  niets  gefchree* 

Wat  ^s""  ^  ^"  **^^^'  ***"  '^  8^"^  ^  ^^^°  fteunde: 
Koniogs  99  ^^  20  iemant  zyn  misno^en^metditfchry* 
Raad      „  ven ,  zogt  te  verfchoonen ;  moeft  zulks  nkt 
Werte-   ^^  zyncr  Majefteit  geweeten  worden  ,  maar 
1^^      „  hun ,  die  *t  afkondigen  4er  firievA ,  buir 
„  ten  *s  Konings  Jaft  en  tegen  'tgoeddunkeo 
„van  den  geheimen  Raad/ hadden  doorger 
,^  dreevén.  Konden ^  daarenboven,  de  Heer 
,,  feh  de  beWeegingen  ilillen ,  wanneer  de 
,,  Koning  in  de  drie  voorgeftelde  punten*  be- 
„  willigd  zou  hebben ;  zy  konden  *t  ook  te? 
^,  genwoordig  doen,  zonder  dat  men  eene 
„  Vergadering  der  algemeene  Staaten ,  waarr 
,,  toe  de  Koning,  in  zyn  afeyn,  niet  konbe? 
Weder-    „  Willigen  ^  noodig  hefal)en  zou/'  DeGezan? 
■^^  -     ten  bragten  hiertegen  wederom    in  „dat, 
doGe-   '^  ronder  de  genoemde  drie  punten ,  affchaf- 
zihten.*  ,9  fing  der  -  Inquifitie  ,  maatiging^  der  Plakaa- 
„  ten  en^  eene  algemeene  vergiffenis  te  ver- 
„  werven,  de  Heeren  middel  lioch  wil  hadt 
„  den ,  om  de  wapenen  óp  te  neemen  totftil-r 
',,  linge*  der  beroerten;  maar  zig  dagten  te 
„  houden  elk  op  zyn  huis,  ziende  zig  zo  wei- 
f9  nig  geagt  by  den  Koning,  of  liever  by  de 
„  Spanjaarden  ;  die ,  alle  anderen  flootende 
„  uit  den  raad  des  Konings ,  zig  bedunken 
„  lieten,  de  Nedelrlandfche  Heeren 5  even 
,,  als  die  van  Milaan,  Napek  en  Sicilië,  te 
zullen  kunnen  vervoogden  :*twelk^ilaande  i 
hun,  in  geenerlei  wyze,te  vèrdraagen, ge- 
weeft  was  en  nog  was  de  eenigfte  of  de 
voomaamfte  oorzaak  der  zwaarigheden,  ea 

„  op- 


99 


99 
99 


^Kll  BóEk.      historie;     t6t 

,,  oi»fchuddingeh  (*)."  Mén  kah  ligtelyk  be-FiijpsIIt 
vröèden,  hoe  zulke  taal^  fmaakende  naar  de  15661 
otide  Nederlandfchci  rondigheid ,  den  Ho- 
velingen  in  de  ooréti  geklonken  hebbe.  Oök 
heeft  zy  ,    oiigetwyfeld  y    clen  Kotiing  mis^ 
haagd.'  De  handel  der  Gezanteti  (bagde  kwa- 
lyk,en  werdt  lang  fleependé gehouden.  Mid-*P^*|^ 
lerwyl,  hadt  de  Landvoogdes,  op  den  der-^^^^^ 
den  van  Hööitaaand,  een  Plakaac  in  't  licht  «t  Om- 
gegeven, meefl  dntworpên  naar  den  beraam- werp  d« 
den  voet  van  uiaatiging  (ƒ):  doch  verfchei<^^^^^>^ 
den'  Steden ,  onder  anderefl  Antwerpêö ,  had-  ^^ 
den  geen  herts  genoeg,  dm  het  af  te  kondi- 
gen.   Iti  Hbllafad,  fchynt  2ulks  nogcamsge-^ 
fchled  te  tyn  C^). 

't  Misnoegen  der  Groöteh  éti  Edelen  over    xx* 
de  Inquifitie  en  Plakaaten  was>  federt  twee  Aanvang 
of  drie  maattdön ,  20  rugtbaar  geworden ,  doof  ^^P*^  ; 
't  gantfche  Laild,  dat  de  onroomfchen,  zigpreeke^. 
veriaatende  op  de  gtinft  en  hulpe  van  de  aan- 
zienlykften,  alomme  't  hoöfd  begoiiden  op 
te  fteeken.    Men  badt,  tot  hiertoe^  heime^ 
lyk,  in  byzondere  Huizen ^  gepredikt;  doch^ 
in  Zomermaand,  begon  meb  't  openlyk  te 
doen,  eèrft  in  Walfciivlaatidefen  en  Artois^ 
omtrent  Dooimik^  S.  Omeir,'  Yperen,  Rys- 
fel  en  atldere  Plaatfèni  daarna  in  Brabant^ 
en  eindelyk  dok,  in  Hooimaand^  in  Holland^ 
en  in  't  Stigt  van  Utrecht.    Voorts  in  Zee- 
land^ in  Gelderland,  in  Friesland^  en  in  de 
overige  Nederlanden  (i&).  Sommigen  giflèn  , 

.    dac 


} 


c)  HOPVïïkW  Lttff.  IIT.  Clr«  Ill.f .  yf,  to, 
^f)  Zii  hit  hjf  Boa  II.  Stikj,  hU  fl  [72]. 
{/)  Kepen,  det  Plak.  K  iztf. 
{^hi  HopffftftUS  Livu  nu  Ch,  111.  p.  !«• 

VI.  DïEt,  L 


l6t    VADERLANDSCHE     XX^-ÜptK* 

IhjsiiHi 4(11  4e  Edelen,  zig  ziende  in  ongenade  verr 
1^66.  wllen,  't  Gemeen^  uit  vertwyfei^lieid^hieiy 
■■  ipe  hebben  opgehicft  (i).    Doch  *t  is  waaty 

fehynlyker,  dat  beide  Edelen  en,,G^iaefpf# 
den  Koning  vryheid  van  Oodsdienft  bebbeil 
wUlfin   afdringen,  eer  de   maatigjng  ftan4 
greepe  9  waardoor  haar  de  deur  v<)Odr9koQs  ger 
flooteii  ftondt  c^orden  (/)•  De  oiurao^nAjhe^ 
vergaderden   eerft   in   BoflTchaadMn ,   óftaiM? 
na  in  't  open  veld:  in  den  beginpe^CAgevy^ 
pend ;  doch  toen  men  hen  dreigde , of  fii)ordA^ 
kwfinenxe,  gewapend  met  ziqkrq^  en  zydb 
geweer,  en  eerlang  zelfs  met  buFen  en  hei? 
^haturden,  ter  preutse  (*).    De  tyd  e^plym 
der  preeke  werdt ,  of  in  ftilte ,  ondef  de  goedr 
Mnners,  of  zelfa  openlyk,  by  a,^geplakte 
friefjes  (/)  ,  bekend  gemaakt  -  wanneer  "^ 
\(Akr  by  duizenden,  uit  denaafte  Ste^n.» 
fer  gehoor  kwam.    De  Leeraars  waren,  g^^- 
deeltelyk,  uit  Fr^mkryk  bervaards  gekome»^ 
^a  predikceck  in  de  Walfcbe  taaie*.  Doch  eer^ 
lang  werden 'er anderen ontbooden,  van £mb7 
(leu,  alwaar  de  Hervorming,  vo^  eenigf 
jiareiï,  ingevoerd  was;   en  ook  van  andei(o 
pJaatfen.    Verfcheiden'  Prieftei;s  cp  .G^Oe- 
lyken  hier  te  (^ande  verlieten  ook  hun  gj^ 
yvaonlyk  gewaad,  en  predikteu.de.Leei;  d«f 
Herrorminge,  in  hunne  Kerken,  zoja^xr^ 
\  hun  toeliet  (m).    Ook  deeden  zig  eenigf 
vroome  Uandwerksluiden  op,  om^ 't  vplk.  i« 

.ie^ 

(i)  By  HOOIT  III.  Sul(,t  hl.  II. 

(n  Fr*  JUNii  Vitap.  itf>  17.  ^j'BRANDTf.Dvi/^W.iot. 

Ik)  VIGLIUS  ét4  HoPPfiR.  Epift.  X.  ^.  |tf<. 

(l)  Sement.  van  Alva  bl.  4.9*  ^9S* 

(»)  SMceiit. vaa  Alt a  */.  99 1 M+, i>f  ,  114 ,  W  •  SI7 .  if t» 


XXIt  Boftfc      H  I  S  T  O  KIB.      163 
lbo»  m^tt  Temnaiien  (ii^).  De  Vefgaderiu-  fomIH 
geoy  (Ue  diSiWils  zeer  tairyk  tivaren,  werden   i$66. 
ttldaEoaiDer  geftoord,   na  dac  men  begonnen  - 

hadc^dezelven  gewapend  by  te  wopaené  Ook 
ilonden  'er  fchildwagcen  op  de  toegangen » 
Hife  van  dcobminften  onraad,  hj  tyés^  kennis 
gairenV  en/daarenboven  hun  werk  maakten» 
pnr   ^  voorbygangers    te  nodigen  lot  de 
preeke.t  ^en  den  weg  derwaards  aan  te  wy* 
zen.    De  Predikant  leerde  ,  Teekyds  ,  van 
Mnea  wagen  ,  waarop  men  eene  ibort  van 
een"  Piedikftoel ,  inderyU  wift  toe  te  üél- 
len  («O*  Sonxcyds,  werdt  liem  de  lloel,  door 
de  y  verfden:  9  imgedraagen  ^  bov«n  welkes» 
een.  zeil  gefpannen  werdt,  om  hem  voor  den 
segen.en  heete  zomatzoü  te  befcfautcea  (p}^ 
teruryi  't  volk  beneden  den  wind  van  hem 
werdc  geplaadl,  om  te  beter  te  konnen  boo- 
ten (^).    Buiten  Antwerpen  9  was,  op  meer  buiten 
ÓBn  é^é  plaats,  reeds  in  *t  lauuft  van  Zomer-  Amwer- 
maand,  vedcheiden'  reizen,  openlyk  gepre* ^^°* 
dikt ,  met  .zo  gjtoot  een'  todoop ,  dat  de  Wét« 
hooderfcfaap,  zig  pomagt%  vindende,  om 
denzrlv^n  te  beletten ,  en  voor  ei^ar  bedugc, 
enrft  de  Landvoogdes  zelve,  en  daarna  van 
haar  een  ander  aanziealjdc  Perfonaadje  ver- 
zegt, in  de  Stad  te  komen,  om  orde  te  fl^ 
len  tegen  verdere  beroerte.  \  Vronw  Mirge^ 
feet  bewoog  hiertoe,  met  iteele  moeite ,  den 
Prins  van  Oranje,  dfe^  voerende,  vanwege 
zyn  g^gt,  den  titel  van  Erfburggwaaf  van 

(m)  Seaieot.  van  Alva  kL  179,  sis* 

(o)  BimCUNO.  Likt,  ni.  f.  IS9' 

{f)  Sottteiit.  van  Al«a  ^4  tf  1 » ijo» 

L  ft 


1^4     VADERLANDSCHE     XXn.  Bokk. 

f amVil. ontwerpen  j  den  derdenden  van  Hooimaand^ 
1566.  aldaar  zyne  increede  deedc.  De  Heer  van 
■~"~^  Brederode ,  rig  toen  te  Antwerpen  bevin*» 
dende,  was,  van  eenige  bondgenoocen  en 
burgeren  verzeld,  hem  te  gemoet  gereeden, 
cerwyl  hem  de  gemeente,  met  em  geduurig 
geroep  van  Vivez  les  Gueux^  vérwellekomdft 
(r)«  I>e  Prins  boorde,  terftond,  de  klagten^ 
die  Wethouders  en  Gemeente  over  elkander 
ren  deeden.  Eerlang,  bezoldigde  by  tMraalf- 
honderd  waardgelders  uit  de  Burgerye,  tot 
verzekering  van  de  ruft  der  Stad.  Ook  be- 
woog hy  een  groot  gedeelte  der  Kalvmifteü 
tot  het  afleggen  van  't  geweer,  hun  voorhout 
dende.de  onbetaamlykheid  van  zig  tegelyk 
ler  preeke  en  in  de  wapenen  te  vinden.  De 
Lutherfcben  fchynen  zig  zo  verre  niet  te  heb- 
ben laaten  brengen.  Ook  rees  'er,  onder  die 
van  Kalvyns  gevoelen,  op  het  minfte  gerugt  ^ 
zo  veel  agterdogt,  dat  zy,  naderhand,  ver* 
fcheiden'  reizen,  met  meer  geweers,  ter 
preeke  gingen.  Oranje  wift  egter,  door  on- 
vermoeide poogingen,  de  ruft,  meer  of  min, 
in  Hol-  in  de  Stad,  te  herftellen  (^).  Doch  terwyl 
tend  en  iiy  2ig  hie*r  ophieldt,  was  de  openbaare  pree* 
wd  ecrii  j^^  Q^j^  1^  jg  voomaamfte  Plaatfen  van  zyn. 
Stadhouderfchap  .  aangevangen.  De  Graaf 
van  Kuilenburg  liet,  in  de  Kerk  zyner  Stad^ 
federt  eenigen  tyd ,  doorzekeren  Leeraar ,  Ge* 
rardus  genoemd,  de  Hervormde  Leer  predi- 
ken. Veele  Hollanders,  hier,  meer  dan  eens» 
ter  gehoor  zynde  geweeft,  gaven,  eindelyk, 

in 

(f)  HOPPUUS  Livr.  IV.  Ch,  I.  p.  90. 
(rj  BOA  If.  Bêik,  hl.  4^  td,].  ,4  [77 J. 


XXILBoEBi      HISTORIE.      165 

in  d«i  Aanvang  vtn  HoeiHmnd,  elkandercnFaiPsni. 
^  bedeqking,  of 't  niet  baaft  tyd  werdt,ook  156(5. 
in  Holland,  met  de  op^nlyke  preeke,'  te  bcr  " 
ginnen.  Zes  Burgers  van  Amfterdam ,  Rei* 
mier  Kant  j  Frank  de  JVaal ,  Kornelis  Janszoon, 
Kofifir^  'Albert  Heyes^  ff^tUem  Floriszopn  en 
iféUurens  Jahhszoon^ia  de  gouden  reaal  op  't 
wa^er,  madflaagden  hier  over,  buiten  de  Sint 
Antonls  poort,  tuflTchen  de  Stad  en  Houte-. 
waal,  aan  den  Y-kant,  in  't  riet ,  met  den 
Leeraar  Jan  Arendszoon ,  mandemaaker  zyns 
handwerks  9  die ,  nevens  Pief  er  G^briel^  de  her- 
vormde Gemeente  in  Holland ,  eenigen.  tyd, 
in  't  heimelyk,  bediend  hadt.  Jan  Arends- 
zoon  hadt  zig  te  Alkmaar  onthouden ;  doch 
was  nu  vanEmbden,werwaards  hy,vervolg4 
wordeade  >  geweeken  was,  wederom  out« 
l>ooden,  naar  Amfterdam.  Hier  hadt  Ga«  .%r« 
briel,  eenigen  tyd,  in  zyn  Huis,  \n  de  En- 
gelfche  fteeg,  des  Zondags, den  Heidelberg- 
fchenKatechismus  verklaard,  voor  een^ klei- 
pe  Gemeente.  Doch  nu  was  hy  naar  elders 
vertrokken.    Jan  Arends;zoon  en  de  zes  bur- 

Sjrs  beflooten ,  na  ryp  overleg ,  de  preeke  in 
oUand  ook  te  beginnen  ;  doch  yooreeril 
Biet  omtrent  Amfterdam ,  daar  de  Wechou-     .. 
derfchap  zo  ftreng  was  tegen  de  Ketters,  dat 
de  Stad,  omtrent  deezen  tyd,  den  naam  van 
Moorddam  kreeg  (/).  De  eerile  preek  werdt,^y 
doorhem,  sed^,  by  Hoorn,  op  den  veer- ^^^'"* 
(ienden  van  Hooimaand  (u).    Des  Zondags  ^^^ 
daaraan,  den  eenentwintigjften ,  werdt,  voor^^" 

:        '  de 

.'(O  Henocvttt u  j. Maal  h Mamot  i.DttlM. m . 

|I<t  317. 

(«;  Vklius  Hoorn ,  hl.  »«f. 

L  3 


i66    VADERLANDSCHË     XXILSon. 

f^LMin.  de  tweede  relüe  in  Holland,  4)peiilvk  »epre- 
156^.  dikt,  even  bdcen  Haarlem ,  by  ''Cllii»  té  Kleef/ 
'^■""■^  onder 't  gebied -des  Heeren  VMirAredërode^ 
daar  Reinier  Kant  ,    Lauren»  JakobszoÓQ 
Reaal ,  Ki^neUs  ffllümszoon  Hooftyjiagi  Kor* 
melis  j  zyne  Dogter,  Jan  Janszoon  S^^  en 
veele  andere  Amfterdammers  cegenWöt^dig 
waren:  die,  c'huis  gekomen, openlyk^tlifen^ 
den,  dat  zy  ter  preeke  waren  geweeft,  zon* 
der  dat  'er  ban,  voor  dien  tyd  ,  eeifig  ïeed 
over  wedervoer  C-ü).    Ten  zelfden  dage ,'  alé 
men  by  't  Huis  te  Kleef  gepredikt  hadt,  Waar^ 
toe ,  meent  men ,  fVtUem  van  Zonnenber^ ;  Bat^ 
juw  en  Rentmeefler  van  Brederode,  fen  Lan^ 
celot  van  Brederode ,  Baftaardbroeder  Van  Hee* 
re  Henrik ,  benevens  Fredrik  van  Egmöndyde 
voomaanifte  aanleiding  gegeven  hadden  (tt;}; 
en  Alk-    htdt  Jan  Arendzpon  buiten  Alkmaar  geleerd } 
■^**       vbnwiar  hyj  desondénendaag»,  te  Haarleni 
gekomen ,  nog  eens ,  by  't  Huis  te  Kleef  ,. pre- 
dikte, voor  eene  talryke  metögte ;  alto^meif 
^  de  poorten  der  Stéd  nu  ongêflooten  llet,die'i 

^  's  daags  te  voorcn  ,   digt  gehouden 'wttreft; 

en  tmde-^>^ï*"g»  waagde  men  't  ook,  otntrenc'Am^ 
lykbui-   fterdam,  te^ediken.  Dit  gefchfedde,Insge« 
ttn  Am-  -lyks,  door  Jan  Arendszoon  ,  den  Jaatftenvaai 
ücrdam.  Hooimaand,   niet  verre  van  de  Haarlemmer 
Poort,  regt  over  't  Karthuizers  Klooftèr,  ter 
plaatfe,  de  Rietvink  genoemd,  op  't  btfitefi« 
dyks  Vpoxlandi  in  de  derde  kamp  (a:)-^  Ifc 

vlndy 

iv)  Memor.  vtn  kxAAX.  hy  BaAMDT  I«  />««/,  hL  119,  lai* 
(w)  Seotenc.  Tan  Alva  bL  59»  <i* 
'  (jrj  Memoi.  vaa  Rsaal>;  fiRAMDV  I.lDtfW»  Ussi,  %%%» 
%xt'   zii  êêk  Aoa.  rAuw  lleUcft  ^;  BOE  AbUl  Scukk.  IVé 


XXn.  BoBic.      H  I  S  T  O  R  ï  R     t6/ 

Tind^v  jn^zékere  aamekaimg  ,  dé  Gerefor-^i^iufsttL 
meerde  Diakönie  deezer  Stede  becreffbticlft,  1566.^ 
dac  Vr^  'onder  deeze  eerftepreeke^doorjKi>ri  ' 

nelhvan'TeiGngen^  Diaken,  cwee-eifcwincf^ 
guldehs  verzameld  werden.  Het  predikiny  d^ 
de  Rletvinlc  en  naderhand  op  dè  l^tbadjtf;^ 
tin  den  Y-kanc,  genoegzaam  onder  déStad^ 
werde;*  [itlf  de  volgende  maand  1  eenigf  relMtt 
hervat;  ï>e  Schout  PUterPte$erszoón^^»3g(iti    • 
de  tweede  byeenkomft  te  ftooren;  doch 'c  roe  ^         ' 
ichuttërsv  dat  de  dagwagt  hadt  aan  de  Haar*- 
lemtte»  Poort,  belette  het  hem.    Men  toog; 
Mef /fta  deèzen ,  ook  gewapend  ter  preehe $ 
die  de  Scbottt  toen  ongeftoord  liet.  Ten  zelf-^ 
den  tyde  y  werdt  'er  ook ,  op  verfcheidenT  Plaat* 
feïï  in ' Wacevland ,  gepredikt :  alzo  'er ,  fdtnep 
dagelyks^  meer  Predikanten  .in  Holland  kwa^ 
men»  Deii  vyfentwintigften  van  Hoolmaand, 
hadi  Ptit&t  K^rneliszoon  van  Alkmaar  ook ,  by 
Enkboizeii,  in  't  openbaar  geleerd  (y\  War 
laater ,  predikte  Pieter  Gabriei ,  aan  de  Hoom« 
brugge  ^lulfehen  Delft  en  den  Haage,  -0)>ee« 
Dè  plaats,  de  Ruifarkémp  genoemd :  welke  ver- 
gadering men  vindt ,  dat,  door  Diderik  So^^ 
noi,  JanittiGilaen  Zegen  van  If^affinbw!^^^^ 
ea  anderen  uit  de  verbonden'  Edelen ,  js  byge^» 
wooad^(«)>r  Eerlang  predikte  men,  jn  dé»  ^ 
Haagn  zelven,  zo  in  \  Voorbout,  als  (^dmvoom 
Vyvetfeerg  (i^),  en  zelfs  voor 't  Hui^^n  den-buiien  en 
Ppefident  van  den  Hove  ,•  Meefter  KörmHs^^  ^«* 
■Stfir^die  't^or  een  glisvenfter  aanzag  ;docii^^^^ 

niet 

(j)  MenMf.  vn  RbaAL  hy  BmANOT  L  I>«W»  hl.  lUf  \vj^ 
|2t,  lil. 
(M,)  sentent.  Tan  Alva  hL  %f^  $%. 
(s)  SMue^u  utLtydc  van  Aiva  êL  téi^Mj^tlh 
L  4 


i6%     VADERLANDSCHE     XXILBoi». 

FjupsJiLniec  beletten  kpn,  wordende  de  Vergaderii^ 

1566.  befchermdy  door  eene  menigte  gewapende 

Delfcfche  fchutters  (6).  Even  buiten  Utrecht, 

^n  op  verfcheid^n'.Plaatf^n  in'cStigt,  ving 

men  ook  aan,openlyk  te  leeren,  in  *t  beg^i 

yan  Oogftmaand.  Buiten  Dordrecht  en  Gou* 

da 9  zost  men  *t  insgeiyks  te  doen;  doch  ui( 

deeze  Steden  ,   kwam  nieipant  ter  gehoor; 

By  Dpr-  waarom  't  hier,  voor  deea*  tyd ,  agterbleef 

drccht  en(^).    jviaa^»  buiten  Gorinchem»  werdc,  naar 

inSt    '^  ^c^y»^'  ^'^^  Hooimaand,  op  een'  Waard 

hect        Ystn  den  Graave  van  Hoome,  en  ook  elders, 

g^pTtdikt.Mriaanvan4enHeuvelDirks:tü0nf 

Burgemeefter  der  Stede  ,  en  een  groot  getal 

van  burgeren  waren  hier  de?  Hervorminge 

QQegcdaan(^.    Ookondernammen,  buioen 

Leiden,  te  Ryn^burg ,  te  Wadding, en  elders 

daaromtrent,  te  pr<^diken:  waartoe,  Jakoh^ 

Heer  van  fFyngaArden j^ehon^n  werdt,de 

meefle  aanleiding  te  hebben  gegeven  (O-  Te 

Middelburg,  hoeft  de  BredlI^Qt  fHUem  van 

.  Hoorn  ^  onder.de  beguoftiging  van  v^rfchei^ 

den'  Leden  der  Regeeriftge,  al  vroeg,  in  't 

openbaar  geleerd.     Ook  predikte  men,  iq 

^ene  Zoutkeec  van  de  ffiduwe  Mafliaan  Ma^ 

tbyszoon^  op  den  dyk,  buiten  Amemuidena 

toorts,  te  Veere,  te  Vliffingen;  ceZierik- 

?ee,  te  Thooleq,  en  op  veele  andere  plaat- 

fen  in  Zeeland  ( ƒ).    Wy  mjtaken  geen  by- 

zonder  gewag  van  (j[e  Steden  der  andere  Ner 

^  d^rlanden  ^  alwaar,  ten  deezen  zelfden  ty« 

ih)  Reaal  hy  Bjiandt  t.  D«W,  èl^  i%$^ 

.  Xt)  Ut  AAL  Al$  hêvtni  ^/   ||0, 

(4Ó  Sentent.  van  Alva  K  t^t  t9,  |x^|  s|o« 
(a)   entent.van  Alva,  ^^t»  166. 
r/j  Scctcau  ?uiAUa  é/.  «1,  )e|,  104,101 « iof«  177. Ili, 
»I4.  ,  .^ 


XXIL^EK.    -HISTORIE.     i6p 

de,  de  opmbaare  preeke  begonnen  werdi^RupsllL 
.    De  Koning,  de  tydingen  deezer  nieuwig-  156^. 
beid,  de  eene  na  de  andere , gekreegen  heb-  '  xxil^ 
'bende,  bieldt  raadvetgadering  op  raadverga^Raad-  * 
derlftg,  zo  ce  Madrid  als  in  't  Bofcfa  van  Se«Pi^s>n* 
govia ,  tnet  den  Hert^^  vanMva^  deüGraa-f^  P 
ve  van  Feria ,  ^fonio  de  Toledo ,  Grootmeefter  oïK 
der  Orde  van  S.  Jan;  Jan  ManriquezdeLaraiht^^- 
Groot -hofineefter  der  Koninginne,  Kuy  Gö-^  gingen 
mtz^  Prins  van  Eboli, Zo^fewy*  de  Öuicbadaif^^}^ 
Groot-ftalmeefter  van  Prins  Karel ,  benevens 
den  Raadsheer  Tisnacq ,  benoemd  toe  Prefi* 
denc  van  dea  geheimen  Raad  m  Nederland, 
Hopperus ,  *s  Konings  Zegeïbewaarder,  en 
den  Geheimfchryver  CourtevlJle  (g).    Hier 
werdr,  eerft,op  de  kwaal, en  derzelver  oor-^ 
laaken,  endaatna^»  op  het  geneesmiddel  der 
kwaaie,  gelet.  „  De  kwaal  werdc, door fom- oorzaak 
i^  migen,  geoordeeld  gefprooten  te  zyn ,  uit^^^^ 
i,  het  misnoegen  vaneenoftweePerfootoad- Jn^n^aar 
i,  jen ,  die  den  klem  der  Regeermge  in  han^'t  oordeel 
i,  den  2ogten  ie  krygen,  om  daarna  vryhei*^* 
^,  van  Godsdienft,  of  openl'yk,  of  v6or  elkv?^"" 
i^  in  zyn  huis:  in  te  voeren.  Dit  was  ce  ^ou-  ^1 
j,  ren  aan  de  treden ,  reeds  tot  berdkingvan 
9>  die  oogmerk  gedaan  r  van  welken  dé  eerde 
,9  ^as  het  weeren  van  den  Kardinaal  van 
9,  Granvelle;  de  tweede  Egmonds  leis  naar- 
^  Spanje :  welken  geen  van  beide  beantwoord  - 
n  hebbende  aan  hun  oogmerk ,  wanenze  voort-^     < . 
,,  gefchreeden  tot  den  derden  trap,  het  Ver- 
n  zoekfchrift  der  Edelen ,  die,  bloedverwan- 
it  ten  ofdienaari^  der  misnoegde  Heeren  zyn^ 

de 
•C|jHcifp»yiXi>fi|iJU?A.iv.  |.,ii^  '*    ^ 

L5 


170     VADBRLANDSCHE     XSn.BML 

TnmïlLf^  de«  ligcelyk  lieceti  naden «  Wfcns  werktuig 
1566.  9j  gen  zy  waren.    Hferby  was,   laatftdyk, 

*"  '■"  „  de  vierde  trede  gekomen,  'c  gezan^ftha^ 
ff  van  Bergen  en  Moncigni,  welki^t  laft,  iii 
9,  deszelfs  eerfte  hooftlptiiit,  genoegzaam  ó^ 
^  vereenkwam  met  het  Verzoekfchrifc  der 
^  Edel^u  HcttWdede^  betrof ^eerfielyk^htt 
1,  wantrouwen  tuflchen  den  Koning  en  eé^ 
9)  nieen  zyner  vaflalen  ,  waarnam  zyne  Ma^» 
9)  jefteit  egter  dikwiU  gefchreeven  hadt,  dac 
n  hem  niets  bewuft  was,  en  f  en  anderen  ^^^ 
ff  verandering  in  den  Raad  van  Staate  ^  of 
f,  lieyet  in  de  algemeene  Regeering  der  Ne^ 
tl  derlanden,  daar, in  de  derde  plaatfe^  de(H 
99  verkomft  zyner  Majelleit  bykwam ,  die  oie€ 
99  begeerd  werdC9  dan  na  dat  al  *t  andertf  ^011 
99  zyn  toegedaan.  Doch,  met  het  dringen 
99  op  hec  een  en  *t  ander,  deedt  men  duidde 
99  lyk  zien,  dat  men  't  op  het  verkrygen  va|i 
99  den  klem  der  Regeeringe  en  vrybeid  Vaa 

,^  .99  God^dieoft  gemunt  hadt.  Wanneer  nlei^ 
4f  hterby  nu  aanmerkte^  /dat  de  lieeren  bi^c 
99  flegtaeen  onderling  verbond  haddl^n  aan^ 
99  gegaan 9*  maar  ook  de  Edelen,  enlaadlelyk 
99  de  Keitera'zelven ,  ,waaruit  de  openbaar^. 
99  preek<d  ge(i>rooten  was ;;  hadt  tnen  te  iftiagr. 
9t  ten,  dat  *er,  by  de  vier  gemelde  treden^ 
99  eerlang  een  vyfde  ftondt  te  worden  ger. 
91  voegdv:.van  welke  verdere  uitTpoorigbeid 

Siriddei    '>  ^  dugten  was.*^    Komende  vervolgeös  toe 

omze  te  het  geneesmiddel ,  zeide  men  49  dat  'ef  ewee- 

99  derlei  was,  een  waar  eb  een  gewaand:  welk. 

99  laatfte,  {ils  gevaarlyk ,  geA:huwd,  terwy(. 

het  eerfte  alleen  gebruikt  moefl:  worden* 


fluiten. 


V 


„  *t  Schyngeneesmiddel  was  9  <k>or  de  ge* 


„  aan- 


XXIL  Boiud      H 1  S  T  O  R  I  £.      171 

^  2aüten,  iootgsÜÊMgtn^  en  beftondc  ififaecFtapsUit 

^  vemiedgcD  der  Inq^ifide»  dic  de  agtbaar-  1566. 

i,  hdd  4es  Konings,  des  IWen  en  der  hei-  -. 

jj  lige  Keiioe  niet  g^dobgen  kon ;  in  hec  maa-^ 

9,  dgen  der.\Plak8acen  , '  dat  alle  misdaaden 

^  van  venokn,  als  niet  terKerke  of  eer  misr 

^  ie^gaao^vtiiigeftndt  liet;  en  in  bet  vedee- 

yj  nco  eener^ilgemeene  vergif&nis,  die  Lee- 

ij  caars  en  ^oproermaakeiB  infloicen  zou,  eii 

^  derhaliw^  xo  min  als  de  twee  andece  pun- 

i4  ten  ^'kon'^worden  ingewilligd;^    Hec  eenige 

^9  ^aare  ^meesaiiddei  dan  befiondt   in  *$ 

^  iKoninga  oreis  naar  Nederland  ^  die^  zon* 

,,'  4ier  4ikllel  ,    moeft  worden  ondernomen^ 

„  Hierdoorj^  zouden  de  onheilen,  die  men 

y^^nog^reesde^koiinen  worden  verhoed*  Do 

^  'Konfiigvvan  zyne  mflalen  met  eerbjedx)nt-   ' 

,,  vangen  zynde,  zou  alle  gemaakte  veibonr 

^  den  konnén  doen  verbreeken:  voorts  ord^       , .  * 

^  Üiellen  «óp  'den  Godsdienft ,  en  daarna  overr 

i9  leggen^  of'er  eenige  veiaDdecing,  in  4e 

fj  Plakaaien^en  in'  de  ftaaden  van  Regeerin- 

ry  »9  zoa  .faehooren  te  worden  genvakc 

y>  Vooraf^  oioeil  men,  mids  ^tihikmeeftde 

,,  eere  Godseen  der  waare  Kerke  betrof,  door 

r,  gebeden,  en  ommegsmgen^  .'s  Hemefe  ze*? 

ff  gen  cragien  oa  verwerven  4  terwyi  de  K07    . 

9,'niag  zig. moeft  bly ven  voorflellen  ,   de 

,,  Nedorkadeiis  «aderlyk  ce  handden,  ón  de 

^  regcvaaniigbeid cepaaren  met  de  barmher- 

^i  berrfgheid,  (ir)." 

Fiiips^.y^rfclaaiende,  tot.ètt  hatfte;  vol?   ^xn. 
komen  gezind  te  ayu,hefloot,  ^M«rt, gebed  JJJfJ^J^ 

•    ^  •'  ovcr-dereize 

(b)  HomaDS  JUm^  m»  Ck.  IV«  f»%u 


i^a    VADERLANDSCHE     XXILBoëk. 

Pjjjp,in.overeenkom(Ug  met  deezen  ratd  ^    de  reis 

155$.  herwaards  aan  te  neemen.     Doch  alzo  hy 

^ niet  voor  den  winter  vertrekken  kon ,  en  de 

watrds.    rtis  ter  zee ,  door  den  Oceaan  ^  ook  te  gevaar- 
}yk  geoordeeld  werdt  ,    moeftze  uitgefteld 
worden  tot  in  *t  voorjaar.  Men  vreesde  zelfk 
nu  reeds  in  Spanje,  dae  de  oproerigen  zig 
mogelyk  van  't  Eiland  Walcheren  ^  daar  de 
Koning  zou  moeten  landen,  zouden  konnen 
meefter  maaken  ;     waarom   goedgevonden 
werdt,  dat  zyne  Majefteit,  de  Middelland* 
fche  zee  zyndè  overgefieken ,  verder  te  lan- 
de herwaards  trekken  zou»    Van  al  *t  welke 
de  Land  voogdes,  by  Brieven  van  denKoningt 
terftond,  kennis  gegeven  werdt  ^i). 
Wachy,      Midlerwyl,  hadt  by,  op  de  drie  punten, 
op  de  In- by  eigen  monde,  in  den  Raad,  vaftgefteld; 
wlkTaV  51  Dat  de  Paufelyke  Inquificie  mogt  gefchort 
len  en  ai-»>  blyven,  mids  de  gewoone  BÜTcboppelyke 
gemeene  „  baarekragtbehieldt.  Dat  Bien,in  Nederland, 
vergift-  .^^  een  nieuw  ontwerp  van  maatigtng  der  Pla-e 
^j      „  kaatenmogtopfteilen,  waavby  'sKonings 
,,  agtbaarbeid  en  'tRoomfth  geloof  bewaard 
^,  werdt,  zullende  hy  dan,  Uerop,  dever-^^ 
^,  eifchce  orde  beraamen.  Dat  ook  de  Land- 
„  voogdes  vergiffenis  zou  mc^n  verleeneu 
„  aas  de  Boodgenooten  alleen,  of  ook  aaa 
;,  anderen,  naar  dat  zy  't  raadzaam  vondt, 
^,  mids  dèezen  niet  geregtelyk  van  misdaad 
„  overtuigd  waren.    Dat  zy  egter  voor  het 
,,  toeftaan  deezer  drie  punten,  verzekering 
„  hebben  mbeft,  dat  de  Heeren ,  zig  hierme- 
„  de  laaiende  genoegen, voonaüm  de  behou-i 

91  de- 

(i)  HéfPB&OS  Uwr.Ui»  Ch»  V.  /^  tU 


XXn.B0EiL     HISTORIE,      i^j 
,,  denis  van  den  Godsdienft  en  *s  Landsraft,piup3^jf. 
^j  ttic  1^  bun  vermogen,  beherrigen  zouden.  i5<56.  * 
,,  Voorts  moeften  alle  verbonden  , '  famem  * 
),  komften,  {>reeketi  en  openbaare  ergernis* 
,,  fen  worden  ifgefchaft,  of  zo  de  weder* 
3^  rpannigen  biercoe  niet  konden  worden  ge^ 
,,  bragc,  eti  daarentegen  de  wapenen  opna- 
^^  men,  nlogt  de  Landvoogdes  zig  van  de  • 
„  Benden  van  Ofdonnantien  en  van  de  ge- 
yj  woone  bezettingen  dienen,  ter  haarer  be* 
^,  fcherminge.     Des  noods,   mogt  zy  zelfs 
,9  een  genoegzaam  getal  van  waardgelders 
„  aanneemen ,  over  dezelven  zulke  Hoofd"* 
„  luiden  (lellende^  als  zy  zelve  bekwaamft 
„  oordeelde  (*}.*• 

Met  de  Brieven,  watrby  de  Landvoogdes ^yn 
kennis  kreeg  van  's  Konings  beflnit^  werden  J^^^"^ 
ook  berwaards   gezonden  vriendelyke  Brie-jee^jg* 
ven  aan  de  drie  Heeren,  en  onder  deezen ,  andere 
tenen  aan  Oranje ,  gefcbreeven  met  's  Ko-  Hceren. 
nings  eigen*  hand,' en  vervuld  met  betuigin-* 
gen  van  volkomen  vertrouwen  op  zynen  y^ 
ver  voor  den  dienft  zyner  Majefteit.     Ook 
werdt  hy ,  om  *t  gene  hy  te  Antwerpen  ver- 
rigt  hadt,  gepreezen.    Én  op  dat  aan  zulke 
vleijende  taal  de  fchyn  van  openbenigheid 
niet  ontbrake ,  was  *er  eene  vermaaning  by-^ 

Sevoégd,  om  toe  te  zien  op  zynen  broeder  ^ 
ie  zig,  naar  't  gene  men  den  Koning  hadt 
aangebragt,  te  diep  gefteken  hadt, in *t werk» 
dat  hier  gedreeven  werdt  (/).  Zulk  fchry ven, 
diergelyk  ook  aan  de  goede  Steden  afgevaar- 
digd 

(O  HorPIUtUS  1.  Mr.  in.  Cb.  V.  ^  tf«  ^ 

(O  A;  Boa  Aiub.  Siukk.  u  DmI^  bk  17. 


V 


Edelen 
te  S. 
Truyen. 


174     VADBRLANDSCHB     XXn..lkts(. 

KuFsIlLdig^  werdtt  dkode  alleenlyk»  roqi  de  zaa- 
1566*  kco,  hier,  zo  veel  mogdyk  ware,  tot  op  's 
": — ^^^  Konwgs  overeenkomft,  in  ruft  ta  houden*  , 
XXIII.  De  verbanden'  Edelen  haddei^,  wwyl  iwn. 
Vergade-  over. hun  verzoek,  in  Spanje,  handelde,  hier 
ring  der  xe^j^mi^^  niet  ftil  gezeten ;  maarelkanderen, 
in  Zomermaand  C3>»  ^^  S.  Truyen,.  in 't  Bi?- 
domwn  Luik,  befchreeven,  aiwaat:  zy^  ten 
getak»  van  ^  yyftienbcmderd  of  cwwed^^izcnd 
paarden,  l^eén  kwamen,  en  tot  in  de  voIt 
gesde  maand  of  hoger,  vergaderd  bleeiien, 
pe  voomoamften,  dk  hier  verf^eneii,;War 
re»  Graaf  Lodewyk.  van  Naflau,«  de  Gouureji 
MO  Kuilenburg  en  van.  den  Berge ,  en  de  He^r 
van  Brederode  (m).  Vootts  vuuk  men,  dac 
btef  ook,  onder  anderen,  tegenwoordig  ge* 
weeft  zyn  Jo^ua  wwl  Al  veringen,  Hearvaq 
Hoiwegen,  Jan  van  Blois,  gez^  Treaioqg., 
IMhximiliaan  van  Blois,  gezeid  de  Kok  vaa 
Neerynen,  lan  vim  CaTembroqdfHeGff  va9 
Bakkerzeel  («),  Bernard  Uitenepg^  Rutger 
van.  Boetzeiftar ,  Heer  van  Kamiflè  en  Qtüo  «yq 
Broeder ,  Floris  van  Boetzekor ,  UeervanLtMtr 
gerak,  en  Jan  van  Reaeifè  vaa.  Wulven,, 
Heer  van  Wilp.  De  twee  laacflie»  wvw,  u)« 
den  naam  der  verbonden:'  Ëdefen  van  Hol- 
land, derwaards  gezonden  (0).- ,  ^BakkerMcl 
waa,  met  kennis  vat^  den  GraaMe.vaa  £9? 
iBond,  v^reisd,  dira  hy  beloo&i.lpadt,oiei^ 

,  bittlr 

f»)  Proces  fan  Bgoiond  ,  hl.  sx\ ,  «^i. 

(é|  aeoiOBt.  V8K  4Jjra  kU  su  7i,  77 y  !<»•♦  m  ,  U4* 

Ca)  Hooft  z^  in  Oogfhntand  (111.  Boek,  bl.  97); 
doch  wy  volgen ,  ten  opzi^e  vm  dencyd  $  de  (Weken  na 
het  Proces  van  dm  Craavs  vom  Efpmni.  hl  tea  ^62> 


XXn.B0Éit.      HISTORIE     175 

buiten  't  VeAond  en  't  VerTOekfchrifc ,  ccRLaisia 
«ullpn  helpen,  befluiten.    Ook  verklaarde  hy  1566. 
den  Gmave^  fèderc,  dat  hy  het  uitvoeren  van  " 
wrfcheiden'  aanflagen,  door  eenige  Edelen 
€«  Onroomfchen  ontworpen,  badt  belet  (p>  Wat  hier 
ft  Gerugt  liep, ondertttlTchen^en  't  vondt  tensehan- 
Hove;  geloof,  dat  naai ,  te  S.  Truyen,  befloo-  ^^^i 
ten  hadt ,   vierduizend  Paarden  en  veertig 
vendelen  Knegten,  DuitfchVolk,  in  waard- 
geld ,  aan  te  neemen ,  om  zig ,  tegen  den  Ko- 
ning, zelven,  te  vefzetten,  zo  by  ondemee* 
ipen.mogt,  gewapend,  herwaards  te  konaen. 
Ook  zouden  de  Edelen  den  Onroomfchen  bier 
hunne  befcherming  hebben  beloofd  (q).  Ze- 
ker  is  bet,  ten  simften,  dat ,  zo  wel  de  Kal- 
vinifchen  al$  Lutherfcbén,^  hen  te  S.  Truyen., 
(chrifcelyk,  om  dezelve,  verzogt  hebben (r)^ 
Zelfs  wil  men,  dat  *er  middelen  beaamd 
zouden  zyn,  om  penningen  te  heffen  (x),  't 
welk  wel  van  nooden  was,  zo  men  anders, 
tot  het  aanneemen  van  Krygsvolk,  beflooten 
Heeft.    Men  voegt  'er  by,  dat  hier  ook  de 
Beeldenftorm,  die,  in  Oogftmaand,  aanhiei; 
werdi  vaflKefteld  (0*'^  welkmyegtergantfcb 
niet  waarichynlyk  dunkt. 

De  Landvoogden,  kennis  gekreegen  heb-Qnmje 
bende  van  de  Byeenkomft  te  S.  Trc^yen,  en^^k- 
*-«  ergfte  vermoedende,  bewoog  Oranje  en?^°^ 
Egroond,  om  in  onderhandeling  te  tredden  ^^^^ 
met  de  Bondgejnooten,  die  twaalf  gemagtig-Bondge- 

den,°ooceii. 

{f)  Pioccfl  Yan  Egmond  bl,  tfi|. 
(f)  Sencent.  van  Alva  K.  74,  7«  i  xog ,  ij4* 
(r)  Boa  II.  Bteh^  bl.'s6  t?^].     HOPVIAUS  likr.  IV.  C*, 
XI.  f.  9%. 

(i)  Proces  van  Egmond ,  hU  Sit. 
($)  YiCLii  Vila  %  XOVIU.  f,  47. 


tfS     VAÖËRLANDSCHÈ    XXILBoi£i6 

fiupsIILden^  mee  Graave  Lodewyk  aan  *c  hoofd)  af^ 
1566.  zonden,  eerft  naar  Aarfchot,  dat  twaalf ,  en 
toen  naar  Duffel ,  dat  maar  zes  mylen  van 
Antw0ri$en  gelegen  is  (»);alzo  men  *t  onge^ 
rstaden  bieldt,  (kt  de  Prins  zig,  tegenwoor^ 
dig,  te  verre  vati  deeze  Stad,  daar  t  nog  vol 
onruft  was,  verwydefde.    Te  Duffel,  ver- 
toefden Oranje  en  Egmond,  naauwlykseen 
half  etmaal  (^),  in  welken  tyd,  zy ,  met  de 
gemagdgden  der  Edelen,  in  gevolge  van  bun- 
nenlaft,  beraamden  „  dat  de  Bondgenooten 
5^  's  Konings  antwoord  op  hun  Vertoog  nog 
„  vierentwintig  dagen  zouden  afwagten ,  ^n 
,,  in  dien  tyd ,  geene  nieowiKheid  aanvan-^ 
yi  gen/*    De  Landvoogdes  gair  den  Konmg 
hiervan  cerilond  kennis^  cegelyk  meldende^ 
dac  het  vergaderen  der  algemeene  Staaten^ 
door  haar,  door  de  Heeren ,  en  door  den  Raad 
van  Staate,  werdt  aangezien,  alsheteenige 
middel ,  om  verdere  onheilen  te  voorkomen 
(w).  Doch  Filips  was ,  hienoe ,  niet  te  bewee- 
DcLand-gen.    Hy  gaf^  ii>  tegendeel ,  der  Landvoogd 
Toogdes  defle  bevel,  om  drieduizend  Duitlche  Rui« 
^^^     ters  en  tweeduizend  Voetfcnegten ,    onder 
^^^gjgHoofdluiden,  die  hy  zelf  zou  benoemen, aan 
wape-     te  neemen ,  zo  't  nood  deedt ;  of  zo  niet,  ten 
nsit*       minde  voor  twee  maanden  in  waardgeld  te 
houden ,  waartoe  hy  de  noodige  penningen  o- 
vermaakte  (x) :  en  niet  lang  hierna  y  kre^  men> 
in  't  zeker ,  berigt ,  dat  Hertog  Erik  vaoBrunsf 
wyk,  by  Lingen,  volk  voor  den  Koning  by- 
een  trok  (y).  Op 

(»)  Boa  II    OêeJk^,  »/.  Sf  [79]. 
(v)  Frocet  van  Bgoioad.  hL  s^u 
(»)  BUROOND.  Lih,  UU  p.  l%6ê 
(x)  Hopperus  Livr.  IV.  Ch,  u  f*  9U 
(y)  fioa  U.  JStek^  èi.  $é  Clo]. 


XXIL  Boek.     HISTORIE.      177 

Op  de  Vergadering  dér  Edelen  ie  S.  Truyen ,  Filips  Ih 
verfcheen,  in  Hooiijjaand,  een  Perfoon,  der-  1566. 
waards  afgezonden ,  door  den  Prinfe  van  Con-  Xanbii^- 
dé  en  den  Admiraal  van  CbatiUon,  Hoofden  ding  vao 
der  Hugenoocen  in  Firankryki  om  den  Bond-|j,u^pe  uit  \ 

genooten  allen  verdrag  met  deLandvoogdefle-?"^^         '  ^  ^ 
te  ontraaden,  en  vierduizend  Edelluiden  eer  Je  Bond-^  > 

faulpe  aan  te  bieden ,  die ,  binnen  eene  maand  na  geno6oen  .  ' 

datze  waren  opgeëifcht»  te  paarde  zitten  zou-.^fe^^^»**  ' 
den.  Doch  de  Vergadering,  geenen  zin  heb*  ^^^* 
bende,  om  zig  's  Konings  onverzoenbaaren, 
haat  op  den  bals  te  haaien,  floeg  deeze  aan*^ 
bieding  heufchelyk  af  (^z).    Eenigen  zouden 
egter< gaarne  gezien  Rebben,  dat  menze  aan*, 
genomen  hadt,   en  wil  men,  dat,  hieruit «. 
en  uit  den  voorflag  van  fommigen^  om  volk 
en  geld  te  ligten,  de  eerfte  verwy dering  on- 
de.i:  de  bondgenooten  ontftaan  zy,^  konqende 
de  Roomfchen  onder  hen,  gelyk  Mansfeld 
en  anderen,  met  geene  goede  oogen  aan-* 
zien,  dat  men^  zlg  met  de  Ketters  zo  diep        : 
t'zee  begeeven .  ijvijde  (^). 

De  Vergfidering.  te  S.  Truyen  was,  naar^  XXIV. 
*t  fchynt,  reeds  gefcHeiden,  toen  de  Land.*sKo- 
voogdes,  den    twaalfden  van  Oogftmaand,jjjJ^^'* 
's  Konings  brieven,   den  laatften  van  Hooi- de  d^ 
maand  getekend,  ontving  (^);  waarin  't  Be- punten       . 
fluit  op  de  drie  punten  vervat  was ,  welk  wy,  ^^mt  to      ] 
hier  boven  (r),  hebben  te  boek  gcfteld.     *c^**** 
Werdt  egter  niet  afgekondigd,  weigerende 
Viglius,  Barlaimont  en  anderen,  in   t  al^ö 

der 

*    ffc)  BOR  II.  Éfieij,  hu  <9  t»t]. 
-    (s)  HOOIT  III.  B*el^,  bl,  99. 

ib)  BORGUND.  Libr.  UI.  f»  199» 

(t)  BUdt^  172. 

VI.  Deel.  M 


i;8     VADERLANDSCHE     XXII.  Boek* 

RUPS  lIl.  der  vooraaamfte  Heeren  ,  daartoe  te  ftem- 
1566.  men.    Doch  de  Bondgenooten  kreegen  haaft 
■     '    ■  de  lugt  van  den  inhoud,  en  vernamen,  on* 
gaarne,  dat  Filfps  nog  geene  Vergadering 
der  algemeene  Staaten,  daar  zy  zeer  op  ge-* 
Aanvang  zet  waren,  gehengen  wilde  (d).    Men  raad- 
der  Beelf  pleegde  teit  Hove  nog  over  *s  Konhigs  brie- 
d«n(tor-  y^  ^  ^^^^  j^  Beeldenftorm ,  fchielyk  aange- 
"*"^      heeven,   in  weinige  weeken  (4)^  bynaalle 
oorden  van  Nederland  doorliep ,  en  zulk  ee-* 
neVbyftere  verwoefting  maakte,  aan  beel- 
den, fchiiWeryen,  boeken,  kruHïèn,  altaa- 
ren  ,  fakrameneshuizen  en   allerlei  Kerkfie* 
raaden,  ten  platten  Lande  en  in  de  Steden  ^ 
dat  men,  het  graauw,   welk  *er  de  hand  in 
hadr,  aanziende  voor  te  zwakke  werktuigen , 
om  zo  veel  yflèlyks^,  In  zo  weinig  tyds,  uic 
te  voeren,  tot  de  vreemde  gèdagren  kwam , 
dat  *er  booze  gecllen  onder  gewerkt  hadden 
in  Viaan-  (O-    Wy  hebben  niet  Toor,  omffimdiglyk  cef 
deren,  en  verhaalen ,  hoe  deeze  fcheimis,  eerft  in  Vlaan- 
deren en  Artois,  aanving,  op  de»  veertien- 
den van  Oogftmaand-  ( ƒ) ,  noch  hoe  zy ,  van 
te-Ant-    ^^»  voortffoeg  naar  Antwerpen,  alwaar, 
wecpeü*  de  groote  Kerk ,  een  der  pragtigfte  gebou- 
wen 

(éL)  HOWÉMOi  Ukr.  IV.  Ck.  U^  p.  fé*     •- 
(ê,)  SttEAOA  JUe^l.  Lihr.  y..p.  24^ 
(fd  SrSihDk'tfee.  I.  Lihr,  V.  f.  Il  f. 

C4r>In  dea,  of  ten  hoogdöü  twaalf  da^^,  zegt  Vam 
DER  Uacr,  de  Init.  Tumult.  Be/gic.  Libr.  II.  Cap»  VIL 
f.  351.  en  Hopperus  tekent  aan  (Livr.  IV.  Ch.  IL  p. 
P7),  dat  *er,  in  drie  of  vier  dagen,  meer  dan  vierhon- 
derd Kerken  geplonderd  zyn*  Doch  dit  moet  van  Vlaan« 
deren  en  Brabant  alleen  verftaan  worden.  In  iFrlesland^ 
heeft  men,  met  de  beetdenfchennis,  eerft  in  Herift- 
maand,  begonnen.    Bor  IL  Bo«k,  bL  64  0>i3, 


.wen   van  Europa,  door  eenbonderd  rabau-FiLrfsTIÏ; 
Wen,*  gelioJpen  van  eenen  hoop  hoeren  en  1566; 

jongens,  in  weinige  uuren ,  geplondérd  ente ^ 

ichandé  gemaakt  wèrdt  (5):  noch,einde*yft, 
hoe  alle  de  Nederlanden,  Luxemburg è^nNa- 
tnen  uitgezonderd  (5) ,  deere  dsfrtelheld  hefe- 
ben  moeten  lyden.    Veffcheiden*  Nedertin*^  • 
fche  Hlftoileichryvers  hebben  ditaMfis,  nit^' 
voerig  e»  deftig ,  te  boek  gefield.    *i  Zal  öM 
genoeg  ayn,  hier,   na  'ê  ^anwyzen  derooi>» 
^aken  va«  dit  woeft  be^f ,  beknoptelyk,  t& 
ontvouwen,  hoe  't  zig,  liiet  den  Beei^efv- 
ftorm,  in  de  nu  Vcreenlgde  Nederlanden^' 
met  naaraé  in  Holfand ,  Zeeland  en  'c  Stlge 
Van  Utrecht ,  hebbe  toegedraagen. 

Menis*t,  wederzyds^  eens,  daf  de  Kerk- Byzori- 
ptondtring,  op^  de  meefte  Plaatfen,  doorflegt^^^*^" .. 
geboefte  en  geraeene  Mandwerksluidten  ,•   is  gens^e- 
tótgevoerd;  doch  *t  is  ewyfelagtig^  of  déezezeive,!  " 
ruwe  hdop  niet,  hier  of  daar  ten  minden  , 
aangezet  ^,  door  luiden  van  meerder  aan« 
«?en.     T>€  Spaanfchge^fnde  Schryvers  wil- 
len ,  gefyli  wy  boven  zagéh ,  dat  *er  de  Ede- 
hn  zelvefi ,  te  S.  Truyen,  toe  beflooten  had- 
den.   Doch  *t  heeft  wemig  fchyn  van  waar- 
heid, dat  men,  byqfpregte  Roomfchen,  ge- 
lyk  veele  verbonden*'  Edelen  warefi,   van 
zulk  een  voomeemen  «ou  hebben  durven 
reppew,  vèeJ  minder,  dat  men,  methen,def 
titvoerbig  2011  bebbefl  beftemd^     Andèi^éal 

heb- 

-|^>  BOR  11.  Bêêk^t  hl,  s%  [«2]. 

(5)  SntADA  zondtit  (Dec^  L  LiW.  V.  p.  A45)  ook 
Artois  uit;  doch  hy  heeft  zelf,  cevooren,  (p.  2J5> 
verhaald,  dat  de  Kerken  en  Klöofteii  der  Doipeo  mt 
Srf  Omer  geplondcrd  zyn. 


i8o  VADERLANDSCHE  XXII.  Boek. 
Bups  III.  hebben  den  Prins  van  Oranje  aandeezefchen- 
1566.  nis  fchuldig  gehouden,  of  zynen  Broeder  v 
■"  Graave  Lodewyk  Qb).  Doch  de  Prins  heeft 
zig  altoos  afkeerig  getoond  van  de  woeft- 
heid  der  Beeldftornieren,  en  is  zelfs,  federt, 
van  fommige  Onroomfcben  geladerd,  om 
dat  by  oordeelde,  dat  de  Kerken,  niet  dan 
na  voorgaanden  laft  der  Overheden ,  behoor- 
den gezuiverd  te  worden  (i).  Aan  den  an- 
deren kant,  vindt  men  'er,  onder  de  onzen, 
die  deeze  Heeren  niet  alleen ;  maar  ook  de 
verbonden^  Edelen,  de  hervormde  Kerken- 
dieoaars  en  de  Leden  der  Kerke  in  't  gemeen, 
van  alle  fchuld  aan  de  ongeregeldheid  der 
Beeldftorminge  ,  hebben  willen  vrypleiten 
(*).  My  komt  egter,  met  anderen,  niec 
ongegrond  voor,  dat  fommigen  uit  de  her- 
vormden, ja  uit  de  Edelen  zelven,  dien  't 
naderhand  openlyk  te  laft  gelegd  is,  in  die 
Werk,  de  hand  gehad,  of  het,  ten  minften, 
met  genoegen  aanfchouwd  hebben: al  't  welk 
hier,  meeft  uit  de  vonniflèn,  twee  of  drie 
jaaren  na  deezen  tyd  geveld ,  naauwkeuri- 
ger  dan  tot  nog  toe  gcfchied  isj  ftaat  aan- 
geweezen  te  worden* 

De  openbaare  preek  was ,  onlangs ,  in  Vlaan- 
deren begonnen,  daar  't  getal  derOnroom- 
fchen  zo  groot  was,  dat  de  Stadhouder  dee- 
.  zer  Landftreeke,  de  Graaf  van  Egmond,  re- 
kende ,  dat  'er  wel  vyfdg-  of  zeftigduizend 
mannen  onder  waren,  die,  gewapend,  op 

om- 

(h)  HOV?IBUS  Livr.  IV.  Cb.  III.  p.  91 ,  ,9,    STKADA  Z>ee. 
L  Lih.  Ympm  2}f  y  S47. 
(•)  Apolog.  hy  BOB,  AuthCBt.  Stukk.  II.  Dm/.  kU  ?•. 
(k)  Lcevea  raa  Willem  !•  I.  /)•«/,  bl.  4^« 


XXII.  Boek.      HISTORIE.      i8i 

omtrent  zeftig  Plaatfen,  ter  prèeke  kwamen  FilipsIIL  ^• 

(/).    Zo  gtoot  een'  hoop  bfeeft  hec,  buiten  1566.  \ 

twyfel ,  verdrooten  ^  met  het  naderen  van  — 

den  winter,  langer  in  't  open  veldbyeen  te  .^ 

komen.    En  gelyk,  onder  allerlei  gezindhe- ^  V 

den ,  boozen  en  goeden  zyn ,  hebben  de  eer-  *  | 

•ften  geoordeeld,  dat  zy  zig,  met  geweld,  in  1 

't  bezit  mogten  ftellen  van  de  Kerken,  dfe 
hun  ,  zekerlyk ,  geweigerd  zouden  geweefl;    • 
zyn ,  als  zy  "er  alleenlyk  om  verzogt  hadden. 
Zy,  die,  onder  de  Edelen,  uit  wanhoop  aan 
's  Konings  genade ,  of  uit  begeerte  naar  ver- 
andering,  't  werk  gaarne  tot  daadelykheid 
zagen  voortflaan,  hebben  hieronder  geroeid , 
en  de  Beeldilorming  is  juift  begonnen ,  in 
de  Landftreek ,  daar  de  openbaare  Preek  eerft 
ondernomen  was.  Doch  of  Graaf  Lodewyk , 
gelyk  't  gerugt  toen  liep,  dit  werk  aange- 
dreeven,  en  gefchikt  hadt,  om,  binnen  vyf 
of  zes  dagen,  te  worden  afgedaan,  en  of  hy, 
nevens  Mol^  Stadhouder  der  Leenen  van  Bra* 
bant ,  en  van  der  Meere ,  beide  Edelluiden  van 
den  Prinfq  van  Oranje,  verfcheiden'  vergeef- 
fche  poogingen  hebbe  gedaan,  om  'tgraauw, 
te  BruflTel ,  aan  't  beweegen  te  helpen ,  zo  als  de 
Wethouderfchap  der  L^dvoogdeflè  aandien- 
de (m) ,  zou  ik  niet  durven  verzekeren^  Ook 
weet  ik  niet,  wat  men  te  houden  hebbe  van 
zekere  brieven ,  door  de  LandvoogdeOe  onder-^ 
fchept,  waarby  die  van  Doornik  den  bond- 
genooten  fchreeven,  dat  zy  zouden  uitvoe- 
ren, 't  gene  zy  voorgenomen  hadden,  zo 

bun 

(/)  Proces  v«ii  Bgmond  H,  ^44. 

(m)  HOPPIftUa  UvT.  lY.  Ch.  III.  p*  9Mi  99* 

M3 


1 


i8t     VADERLANDSCHE    XXIL  Borat, 

fojpsHLbuii  '<  KoDings  antwoord  niet  fpoed^  wer4e 
f566.  bekend  gemaakt  (ii).  Zeker  is  't  ^datdeploui 
dering,  te  Bmflèl  tïelet  zynde,  fchielyk^naar 
Zeeland,  overOoeg- 
in  Zee-  Te  Mkldelburg,  faïef  zy  aan ,  ep  den  twee- 
bod.  '  entwimigftên  vaa  Oogffanaand.  Veorfcbeir 
dfen*  Leden  der  Regeerivge  y  B5et  naame ,  de« 
Schepens  Andries,  ^^ob  Oertsz»o»j  Simon 
Jamzoon  van  Römct  Vincent  Lauremzoon^n 
Hugojoasz^m  waren  faierdettiervorminge  toe* 
gedaan :  *t  welk  het  graauw  der  Onroomfchen , 
aangezet  of  voorgegaan  door  eenigen  uit  den 
Ke^enraad,  ftout*^  maakte.  Men  viel  dan, 
in  de  Abtdy  derLleve-vrouwe,  die  deerlyk 
^pl<Niderd  werdt.  Den  Burgemèefter  ^^Ir/^sr^iy 
Klaaszoon  gaat  na ,  dat  hy  *t  volk ,  hiertoe ,  zou 
)iebben  opgefaioft  :  docb  mopglyk  heeft  by 
alleen  bewl  gegeven  ,loai  de  beelden ,  met  or-r 
de  9  wiog  ee  neemen :  .gelyk.,  federt ,  ook  elders 
gefcbi^e.  Maar 'de  Notaris  ^/A?0»Z)^3fm0; 
heeft  'er,  volgens  zyne  eigen*  bekentenis, de 
band  in  gehad,  en  zyn  misdryf,  fiaderhand, 
met  den  hals  moeten  boeten.  Èfe  S.  Pieters 
Kerk  wefdt,op  gelyke  onbeznisde  wyze ,  vaa 
beelden  beroofd  (ö).  Te  V^ifliagen,  te  Vee-, 
re,  en  gantfch  Walcheren  door,  gefchiedde  " 
ilit ,  iDsgelyks.  Zelfs  noodzaakten  de  On* 
foomfchen  de  Wethouderfchap  tot  het  flaar 
Jcen  der  gevangenen  om  den  Godsdienft  (/>}^ 
Te  Amemuiden  werdt ,  zo  men  wil ,  .  het 
werk  begunftigd,  doqr  dep  baljuw,  JanT* 

in)  BVBGUNn.  Likt.  IIL  p,  sof. 

(•)  Regift.  ten  Raade  van  Middelb.  x)  Amg,  \%€6,f  7.  Sen- 
teat.  van  Alva  ^/.  «4  •  6^,  ^7 1  tf 9 .  loi ,  10^ « aio,  }«# ,  f 4|o  <  nm 


XXn.  BoEE.     H  I  S  T  o  R  IE.       183 

penszpon ,  die  den  Beeldftormeren  de  Kerkdeur  Fiups  i^ 
zou  hebbén  doen  openen  (^q).    Te  Thoolen  1566. 
i^n  elders  in  Zeeland,  werden  de  bee^ien ook         ^ 
ter  Kerke  uit  geftommeld  (r).  In  'x  Stigt  vanin  U- 
Utrecht,  met  naame  in  de  Aart$biflcbopf>ely;^^^^^  \ 

Jee  Stad  zelve,  gefchiedde  zulks,  op  den  vier-  y^ 

-;  £n  vyfentwintigSen ,  met  veel  verwoedheid.  ^ 

Men  hadt  hier  fchry vens  gekoeegen ,  dat  ^  "^ 

Onroomfchen,  tot  agtduizend  in  getal,  ge- 
wapend door  *t  land  liepen ,  en  aTomtne  de 
Kerken   berpof^en  : .  welke  tydmg  ,  ichoon 
buiten   de  waachdd ,  die  van  den  nieuwen 
Godsdienft  zo  veel  moeds  gaf «  dat  zy ,  eerft 
naar  S.  GeertnudsJ^rk ,  daar  eene  Wj^le  tyds 
geplonderd  werdt  (j),  «en  tokcn^naar  \  Stad* 
huis  liepen,  Wgcerepde  dat  hun  twfeiKer* 
ken  werden  ii^erulmd.     De  Vroodfchap , 
zeggende  niet  flerk  geD4>eg  te  zyn ,  om  op 
zo  gewogtig  een  ftuk  te  befluiten ,  kreeg  van 
«enen  der  Kalvinifche  Gems^gtigden  ten  ant- 
woord. Eet  bam  met  snoftard^  zoimrdt  g^ 
flerk :'wd]s.^  oi;iberchoftbei4  hem,  t^dfrt,  den 
hals  gekoft  heeft.  Hy  en  de  zynen  Jietei^zlg  eg- 
ter  te  vrede  iiellen.^  met  eep  befluit  der  Re- 
geeringe,  om,  eerll  na  agt  dag^^en  *tinniee- 
men  van  het  goedvind^  der  i^^ndvoo^gdeifó 
en  des  Prinfen  van.  Oraoje,  1^  «mwoprden. 
Doch  aan  't  volk,  jlac,  g9W<apendy.  in  groe- 
ten getale,  op  't  Kerkhpf  van  &  Maria  ftqndt., 
was  geen  houden.  Men  valt,  in  ^e  ]^r-,S, 
Jakobs-,  S.  Nikoiaas-  en  S.  Geertruids-  Ker- 
ken, en  in  die  van  de  Predik-  enMinderbroe- 

(f)  Sentenc.  van  Alfa*  hL  io]f  iQ4t  J^f »  ^^m 
(r)  Sentenc.  van  Alva.  hL  %^§,  2«é» 
(ij  ScntCAi.  van  Alfa,  hl  isx*  iii* 

M4 


it 


I  i84     VADERLANDSCHE     XXII.  Boek. 

•                riLipsIlI.deren ,  daar  alles  van  den  wand  gerukt,  ver- 
t                  1566,  bryzeld  en  vernield  werdt  (/).    Jan  van  Re- 
.     '' neflè.  Heer  van  Wilp,  die  eerft  luflchen  bei- 
de gegaan  was,  om  't  volk  met  de  Vroed- 
j    ^  fchap  te  bevredigen ,  wees ,  zo  men  wil ,  daai^ 

?   '  na,den  Beeldftormeren  denwegnaa^deBuu^- 

ƒ  kerke  en  naar  die  van  S.  Geertruid ,  zeggeq- 

f  de,  dat  hy  al  't  nadeel,  dat  'er  hun  van  ko- 

j  *  men  mogt,  op  zfg  nam,  en  voorziende  fom- 

migenvan  werktuigen,  om  te  breeken.    Zy- 
/  ne  natuuriyke  Broeders ,  Filips  en  Willem 

:van  Reneflè,  Steven  van  Zuilen ,  Willem  van 
Zuilen  van  Nyveld,  Komelis  van  Nyenrode 
en  verfcheiden*  anderen  zouden  den  Heere 
van  Wilp  de  hand  hebben  gebooden :  en  gaat 
fommigen  na,  dat  zy  't  graauw,tothet  beeld- 
ftormén,  gehuyrd  en  betaald'hedden  (»).  De 
•  Wethouderfchap  werdt ,  eindelyk  ,  op  den 
zévenentwintigften,  genoodzaakt,  den  Kal- 
vinifcben  de  S.  Jakobs  Kerk  af  te  ftaan,  en 
'des  noods,  nog  eene  andere  toe  te  zeggen 
in  Hol-    (o).    In  Holland,  ontftondt  de  woede,  ten 
land,  en  welfden  tyde.    De  Wethouderfchap  van  Am- 
Amftcr^   fterdam,  de  bui  ziende  opkomen,  hadt  be- 
4am.       volen ,  de  raeefte  koftelykheden  uit  de  Kerken 
te  bergen  (w) ;  gelyk  gefebied  was;  doch  alzo 
de  zwaarfte  beelden,  en  die  meeft  in  't  oog 
liepen ,  waren  blyven  ftaan ,  yiel  het  graauw; 
zig  hierdoor  getergd  rekenende,  op  den  drie- 
entwintigften,  tegen  den  avond,  in  de  oude 

Ker> 

it)  BOR  II.  B^iif  hu  6%  [90]. 

lu)  Schicnt.  van  Alva  */.  «^.  "•,*fi,in,l49,ïf2.ic7. 

(v)  HOOFT  III.  *##^,  hl.  lo«.  ^     ••• 

(«jj  AIÏ&.  Paüv  MlaHi  h,  öoa  Amii.  St.  iv. DeW,  U  u 


XXII.  Boek.     HISTORIE:       185 

Kerke.    De  Schout  Pieter  Pieterszoon ,  metFiuMnr. 
omtrent  veertig  helpers,  op  't  mat  cekomen,  1566. 

verdreef  egtcr  den  woeften  hoop  (orj.   Doch 

Burgemeefteren  ging  zo  groot  een  angft  aan, 
dat  zy  zig,  door  den  Raad,  elk  vyf  of  zes 
helbaardiers,  ter  hunner  befcherminge ,  lie- 
ten toevoegen.  Voorts  ftondt  men  der  Ge- 
meente toe ,  dat  de  beelden  geweerd  en  de 
Kerken  geflooten  zouden  worden ,  tot  op  na-  ' 
'deren  laft  der  Landvoogdeflè  (j).  Te  Lei- te  Lei- 
den, begon  de  Beeldenftorm,  op  den  vieren- ^^°* 
twintigften,  in  de  S.  Pieters  Kerke  (z)^Aoot 
aandryven,  zo  getuigd  wordt,  van  twee  der 
verbonden*  Edelen,  Jakob  van  Wyngaarden 
en  Arend  van  Duivenvoorde.  De  Lieve  vrou- 
we-, Hooglandfche-  en  andere  Kerken  wer- 
den, naderhand,  ook  beroofd.  Men  vindt, 
dat  fommige  beeldftormers  hier  een  rooden 
fluijer  om  den  hals  hadden,  waaraan  een  Geus- 
penningkje  hing.  De  hervormden  predikten , 
federt,  in  de  Minderbroeders  Kerke  en  in  de 
Voskuil,  even  buiten  de  Stad(^).  In  den^°  ^^ 
Haage ,  onder  *t  oog  van  den  Raad  ,  viel^^^*^ 
het  graauw  in  het  Kloofter  der  Predikhee- 
ren ,  idaar  de  beelden  verbroken  en  de  boe- 
ken vernield  werden.  Zelfs  werden  'er  de 
kiften  opgeflaagen  ,  en  'c  geld  uit  dezelven 
geroofd,  waarmede,  federt,  zekere  fFout^r 
Willemszoon  en  anderen  betigt  werden.  De 
Kapelle  van  Waflènaar,  in  't  byzonder ,  werdt 
hier  deerlyk  verwoeft  (V).  Men  gaf  denHee- 

re 

{x)  ADB.  PAUWRelaes,  i^UUv,  hl.  i. 
(7)  ADR. Pauw aelae«.£y  hl,  n.  Hooft lll.^^ri^.H  104. 
1*).Qm<*  Chton.  6j  OHLKfis  Leiden  */.  554.  ^*  ^ 

{•)  Oud  Chroo.  «li  ^«v.  Sen^enc .  vanAlva hL  ^i.sor,)  io,t \  i 
(W  Seatcni.  m  Alva  6/.  sf .  5< ,  atfi ,  27+,  277 ,  i^^.    ' 

M5 


i85     VADERLANDSCHE     XXII.  Bobt. 

Bupsin.re  van  Hofwegen  na ,  dat  hy  zig  beroemd 
1566.  zou  hebben ,  de  Haagfche  Beeldftormers , 
met  zeshonderd  Edelen,  te  zullen  b^fcher- 
men,  zo  iemanc  ondernam,  hun  tegenftand 
te  doen  (r).  Ook  melden  fommigen  ,  dat 
Adriaan  Mennlnk  en  Dirk  JoafiendenPreü' 
dent  Suis  werkvolk  hebben  durven  afvorderen , 
om  de  beelden  weg  te  neemen:  welk  hun 
zou  toegedaan  zyn  (i/).  Doch  ik  vind  hier- 
van niet  gewaagd,  in  het  vonnis  van  Dirk, 
^^  welk  nog  voorhanden  is  (^).    Te  Schoonho- 

Schoon-  ven,  waren  de  fghutters,  op  den  vyfentwin- 
boveiu     tigden,  zynde  Kermisdag,  in  de  Doele,  ge^ 
wapend  byeen  gekomen,  om  ^t  Sakrament, 
naar  ge woonce ,  door  de^cadtevoilgen.  Doch 
veelen  derzelven^   der  Hervorminge  toege- 
daan, weigerden  zulks.    Zekere  Frans  van 
Nes  zogt  zelfs  't  volk  te  beweegen ,  tot  het 
pionderen  der  Keripelkerke  (ƒ).    Ook  meen 
'ik,  dat  het  gefchied  is^  hoewel  't  my  niet 
te  Gorin-jjaar    is    geUeeken.      Gelyke   verwoefting 
^^^™*     fchynt,  te  Gorinchem,  ficjile^gd  te  tyn(g), 
teWoe^-  Te  Woerdan^  iasar  veele  .l,utba:fchen  woon- 
deo.      .  den,   hadt  de  Wethoudocfthsy)  de  beelden^ 
uit  de  Kerken^  doen  haaien ;  en  toen  ^e  be-* 
roerte  ophieldt,    op  aanfchryvens  van  Her- 
toge  Erik  van  Brunswyk ,  Paodheer  der  Ste- 
den,wiens  oor(prongkeiykenbrlief,gedagtekend 
den  agttienden  van  Herfttops^md^  ik  zelf  ge* 
;ien  heb,  den  ^iloor  gddil)  zyoen  dienft 

ff)  Seotent»  vuk  AWa  bl,  S4» 

(4)  MSTHRKN  IL  /)«#i«  ƒ.  O. 

(0)  Senteot.  van  Al  va.  hl,  »74.. 

(f)  Sentenu  van  Al  va.  AA  4^,  liii  atTt  t9^»  197. 

(1)  Seu^cniu  van  Aiva«  kl*  »;• 


XXII.  BoRK,      HISTORIE.      1S7 

wederom  waar  te  neeaien,  't  welk  hy  egterpiupsin. 
qdiet.  Hertog  Erik»  fchoon  zelfs  Lutherfch,  1566. 
gediende  zig,  federt,  van  de  geringe  Bi^wee^ r 

f  ing»  die  dier  gewe^ft  w^s,  om  Krygsbe- 
oefcen  en  Soldaaten » op  't  Slot,  re  breiden. 
p.e  Wethouderfchap  kjUagde  hierover,   aan 
de  Staaten  {h)i  doch^t  biykt  niet-,  datideé- 
ze  klagten  van  eenige   vrugt  ge  weeft  zyn, 
ff^cjfel  van  Boefzclaar^  Heer  van  Afperenj,  te  Aspo* 
die  ,   federt  eenen  geruimen  tyd,  in  zyn^'^^"^ 
Stede,   hadt   laaten  prediken,  liet,  zo  men 
wil,  de  beeldflormers ,  door  de  waterpoort, 
agter  iyn  Slot,  in  de  Stad;  waarna,  alle  de      .  ■  [ 
Kerken  on  Kloofters,  door  hen,  geplonderd 
werden.    Zy  hadden  fFiliem  van  Vfyveld  van 
Jartshergen^  Droflaard  van  Kuilenburg,  aan 
't  hoofd;  die,  dooreenen  n^tuurlyken  Zoon 
des  Heeren  van  Aderen  ,   ook  Weffel  ge- 
noemd, derwaards,  ontbooden  was.    Onder 
't  pionderen ,  verboodt  JVouter  Jdkohszfion^ 
uit  naam  der  Heesen  van  Asperen  envanKair- 
niflè,  het  vervoeren  of  beigen  van  eenigp 
Kerkfieraaden,  op  lyflfaafTe.    Het  vernielde 
Houtwerk  werdt  bier  den  armen  gefcbonke;! 
(t).  Te  Kuilenburg  en  te  Viane ,  hadt  men»,  te  Kul- 
te  vooren ,  de  beelden  reeds  verbroken  (*).  lenburg 
.Doch  te  Dordrecht,  Viften  de  Bürgemees-vjjjj^^ 
ter  Artnd  van  der  Myl$  enand^en  aÜ^  haad- 
daadigheid  te  beletten.  '  \  Zelfde  gelukte  te 
Gouda  den  Slorvaogd ,  Kornis  van  den  Myle , 
Zoon  van  den  Dordfghen  Burgemeefter  (/)• 

't 

fh)  Kefol.  H0II.  f,  «  én9  OBnh.  uté.  hl.^x^  47»  4t. 
(i)  Scntcnt.  hL  itf,  17.  log,  i\%,  ijj,  117,  ijs,  ijj,  i^,  iff, 
tk)  Sentent.  van  Al?a.  ku  154.,  2x4. 
(/)  HOPPKKOS  Isivr    IV.    Ch,  lil.  p,  9S.  Vifl^  mtt  BA|^^ 

pof4c  ^U  « t j  »  ca  WAfif IS  Coiida ,  ^^  i^.     > 


I 


i88     VADERLANDSCHE    XXH.  Boek. 

rmpslll/t  Schynt,  dat  de  Hervorming,  die  egter, 
1566.  te  Dordrecht,  byfommigen,  al  vroeg,  om- 

helsd  was  (m) ,  in  deeze  twee  Steden ,  nog 

niet  veel  opgang  gemaakt  badt :  hebbende 
men  hier,  in  't  voorjaar,  oók  raad  gewee* 


/  ten,  om   t  buiten  preeken  te  weeren  (»). 

In  Wynmaand  des  jaars  1567,  heeft  men  eg- 
ter,  ook  te  Dordrecht,  in  twee  Kerken,  de 
eemge     beelden  gebroken  (0),    Haarlem  is  geheel 
biwS    ^"^  gebleeven  (/>).  Delft  en  Briel  ook,  voor 
geheel  of ^^^^^^  ^^'  hoewel  'er,  naderhand,  in  bei- 
voor eetf  de  deeze  Steden,  merkelyke  moeite  voorviel. 
tydvry.  Te  Delft,  werden,  in  Wynmaand,  verfchei- 
den'  Kerken  en  Kloofters  gefchonden ;  heb- 
bende, hier  ook,  eenigen,  zo  men  wil, geld 
beloofd ,  voor  't  frayten  (^).  Sommigen  ver- 
haaien,  dat  Rotterdam  ook  verfchoond  is 
(r):  doch  van  elders  blykt,  dat  'er  eenige 
beeldfchennis  gepleegd  is,  door  Jakob Frans- 
zoon Snap^  die  't,  naderhand,  met  den  hals 
heeft  moeten  boeten  ($^.  Ook  liep  het  Noor- 
delyk  deel  vari  Holland  niet  vry.    Te  Alk- 
maar, werden,  gelyk  elders,  de  Kerken  ge- 
plonderd.    Hoorn  werdt,  meent  men,  ver- 
fchoond (/).     Te  Enkhuizen,  fchynt  men 
•t  ook,  by  dreigen,  gelasten  te  hebben  («). 

De 

(»)  ZitVf.  DttU  hl4l%* 

(•)  Zie  hiex  voor,  bL  16%. 

(o)  Senreot.  van  Alva»  kU  27 ƒ« 

(f)  HOPPEBÜS  Livf.  IV.  Ch.  111.  f.  9%.    Ampzino  HniU 

(f)  Sentent.  ven  Alva.  hl.  57*  5ti  I5«,  »5f,  U|,  »S5, 1 13,1 14, 


ns. 


(f)  HoppSRüt  Lm.  IV.  Cb.  lU.  p,  f%^  VlGUUSü^  HopmE. 
Bpift,  XV.  p.  177. 

(s)  Sement.  van  AJva  hl^  144,  is9* 
,    (t)  VEÏ.HJS  Hoorn,  W.ajt.  Seoient.vanAlTa.»/«i42.  m, 

(O  fiBAKDT  £iikh«  bU  9t.  Seuttuu  vanAlT^Ri7^ 


lai  iUu  ^c  ê&jf. 


Bj  IK-   ij 


\^^**' 


:\TJ}}h\:AS6 


ICHSUU^C:  /<?Jl 


rviJ}]hl:/iS6 


-stjaw-Zd.'  /<?ji 


XXII.  Bom.     HISTORIE.      189 

De  Heer  van  Brederode  bevondc  zig,  om-FiupsIIL 
trent  deezen  tyd,  in  *c  Noorderkwartier ,1566. 
verzeld  van  zync  Gemaalin,  twee  Zufters.  . 

d^  Prinfen  van  Oranje ,  den  Heere  van  Wilp 
en  verfcheiden"  andere  Edelen.  Hy  zogt  hier 
aanhang  te  maaken.  Te  Hoorn,  in  *c  by- 
zonder,  qntbaalde  hy  de  Wethouders,  dik- 
wils,  in  zyne  Herberg,  daar  't  geroep  van 
Vhek  Gueuxy  by  den  wyn ,  meer  dan  eens, 
gehoord  w^fdt.  Zelfs  hing  hy  Burgemees- 
ter Willem  Pieierszoon  E^buizen^  die  be- 
fchonken  was,  half  met,  half  tegen  wil,  een* 

Souden  geuspenning  om  den  hals :  met  welken , 
eeze,  ontnugterd  zynde,  zig  zeer  verle- 
gen vondt.  Ook  heeft  het  hem,  naderhand, 
een  goed  deel  zyner  middelen  gekoft  (ü}. 
Doch  van  *t  beeldftormen  werdt,  ook  ter-  , 
wyl  Brederodé  zig  hieromtrent  onthieldt , 
niets  vernomen.  In  de  andere  Nederlanden  ^ 
Gelderland,  Friesland,  Overyflel  en  Gronin-^ 
gen,  heeft  me&  deeze  baldaadigheid^.Jnsge'- 
lyks,  wat  vroeger,  of  hater,  moeten  lyden 
(fv);  doch  wy  agten  't  noodeloos,  hiervan 
byzondere  melding  te  maaken.  Nergens  by- 
na,  leeden  de  beeldftormers  eenigen  tegeur 
(land  van  belang,  dan  by  Auchyn,  alwaar 
'er  omtrent  vierhonderd,  door  Rjobert  van  Lon- 
guevalj  Heer  van  La  Tour,  aan  't  hoofd  van 
etnen  hoop  huisluiden ,  verflaaïgen  werden  (x). 

De  Landvoogdes,  verfchrikt  door  de  ty-    XX^. 
dingen  der  Beeldflorminge  aan  alle  oorden  (y),  ^  ^^^ 

en  "'•'^p^* 

fv)  VBLiüt  Hoon,  J/.  i^t. 

i»)  Boa  U.  Bf$J(j  H.  «4  >  «f  [9 1 , 9«].  sent.  van  AWa.  hl,  p; , 

(«)  BOPPSBOf  Livr.  IV»  Ch.  UU  p.  fU 
(ƒ)  BUEGUXOi  Liln,  UI.  f.  i$X, 


ipo    VAEfERLANDSCHE     XXII.  BoEir# 
Pflipsm.en'  verwagcende  dezelve  nu,  dag  voor  dag< 
1566.  binnen  Bruflèl,   beflooe,  op  den  raad  des^ 
wiï  BnS.  Hertogs  van  Aarfchot  (z)^  <te  Stad  te-ver-. 
fel  ver-    laacen  ^  en  de  wyk  te  neemen  naar  Béiden 
laaten.     in  Henegouwen  ,    daar  zy  tig  ^^eitiger  oor- 
deelde. Doch  de  andere  Heeren ,  eti  Ae  Pre- 
fident  VigKus  zelf  ontrieden  *t  haaf  ao  ern- 
flig  (^),  dat  zy  aan  't  wankelen  gcèragt^  en 
voorts,  door  de  Burgerya  van  Bn]rflel>,  die  de 
poonen   geflooten   hiddv  en  bewaakte,  zo 
goed  als  gedwongm  wentt,   te  blyven*    Zy 
(chreef  toen  zelve  aa»  den  KeMng,  dat  ay 
genoegfaaam  gtvwgen  gehewdten  werdt,  btn^ 
nen  Bf  uflèl  (^) ,  waarvatf  zy  Oranje ,  Egmond, 
Hoome    en    Hoogftraaten    de  voomaamffef 
fchuld  gaf  Cr) ;  fchoon  men^  gemeïd  vindt ,  dat 
het ,  door  Viglius ,  werdt  ce  we^  gebragt  (d). 
Raadpleegendte,  wydufs,  iD^t<  de  Led^n  van 
den  Raad  van  Staace,  op  het  gene  baar,  in 
deeze  omftandigheden ,  ce  doen  ftondt,  kwatm 
befluit     zy»    ^»  opzigte  van  den   cegenwoordigen 
een  wei-  nood,  toc  een  beflöit  „  om  den  Edelen  te 
nïgtoe  te^^  belooven,  dat  niemant,.  eer  oorzaaké  der 
geeven.   ^^  preefce,  ep  pteatfen,  daar  zy  tegenwoor- 
„  dïg  ingevoerd  was,  gemoeid^  zon  worden , 
,,  midS  nien  zig  van  ongeregeldfteid  eii  er* 
,i  gemis   onthierdc ,  de    wapenen  afleide , 
,;  en-  de  Rdomfchen*,  in  dèrzeftrér  Gods-* 

„  dientt-' 

C  <)  vim.it;s  dd  Homti.  Bpift.  ziv .  ^>  yf  iv 

fit)  Brief  van  Hootne  4ffer  x.yMe  Verancw.  ^/.  46 1*  hy  BoK 
Auth.  Scakk.  I^  Deel^  hU  91,    Vioul  Vica  N.  XCIX.  9.  ai. 
(h)  Hopperus  Livr.  IV.  Ch.  IV.  p.  99. 
"(O  Hopperu!  Livr.lV.  Ch,  I?,».  iot>,  101.  BOR  XL  ff#fi- 

hl.  67   [95].  .  ^ 

(d)  BUROUND.  Lift,  IIU  h  Uu 


XXII.  Boek.      HISTORIE*     r^r 

5^  dienftoefening,  ongekweld  liet  (^)."  ftuwllt 
In  gevolge  van  dit  befluit,  welk,  op  deUr  155$^ 
drie-entwitiffgften  van  Oogflinaand  ,  genp^ verdrag* 
men  was,  werdt,  des  anderendaags,  een  Ver-met  de 
drag  gemaakt  V  idet  Graave  Lodewyk  en  Edelen. 
twaalf  Gemagrigden  der  verbonde»"  Edelen, 
behelzende  ^,  dat  de  Koning  aannani ,  ^t  Land 
„  te  ontheffen  van  de  Inquiiitie;  dat  'er,  c^ 
^,  't  ftuk  va»  den  Gödsdienft,  een  nieuw  Pla- 
„  kaat  ftenéc  te  worden  gemaakt ;  doch  dac 
^,  zyne  Bdajdieit  nog  niet  faadt  vaftgefteld^ 
„  of  *er  ^e  algemeene  Staatefl^  op  zonden  ge- 
„  boord*  wérwtt',  waartoe  hem  de  LandVoog-» 
„  des  egter  tou  tragten  te  beweegen.  Ehii 
„  zj  den  Edelen  brieven  van  verzekering, 
,*,  tocr  bot»  genoegen,  zou  leveren,,  waarby 
„  de  Koning  ver-klaaren  zow ,  't  voorleede^ 
^  ne  niet  te  willèi»  gedenken ,  mSds  elk  zig^ 
„  voer  Het  «oekomendie ,  kweete  van  zy- 
„  nen  pKgt,  en  betoofile' niet»  te  znlfen  be- 
„  ffean-,  tegen  den  Kening,  dieszelft  S«aa-^ 
„  ten  en  Onderzaaten ;  ,en  daarenc^en  zyn 
„  beft  te  znllen  doen,  om  de  beroerten  te 
„  ftillmv,  't?  befchadigen  vm  Kerken  enGods- 
„  huizen  te  beletten,  eA  *t  afleggen  der  wape- 
„  nente  wie^rebrengem  De  preek  zoo  ook, 
„  zo  vefil  mojgelykwaie,?«rhinderdwocdenr, 
,,  daar  zy  métraMgevangen  wast  Eindelyk, 
),  meeften'  de  Edelen  hun  vermogen  aan^ 
,9  wendbn-,  em  «tien,  dfe,  ter  iSEiake  van  'r 
5,  geloof,  misnoegd  waren ,  zi^  te  doen  on^ 
),  derwerpen  aan  't  gene  de  Koning,  met 

„  toe- 
ft) Homaut  Lihu  IV.  Cfc,  iVi  p.  100,  loi.  BoalL  Mu^j 


I9a     VADERLANDSCHE     XXII.  Bore* 

PamULjj  toefteraming  der  algemee;ie  Staaten  ,  be- 
1566»  »f  fluiten|zou  (ƒ)".  Oraiye,  Egmomi,Hoor- 

ne,  Hachicourt  en  Aflbnville,  die  dit  Ver* 

drag  bewerkt  badden »  deeden  *t  bezweeren^ 
door  de  Gemagtigden  der  Bondgenooten , 
en  leverden  hun  Brieven  over,  waarby  beloofd 
werdt,  dat  hun,  eer  oorzaake  van  'c  Verbond 
en  *t  ingeleverd  Verzoekfchrift,  nipmer  ee- 
oig  nadeel  overkomen  zou.  't  Verdrag  werdt 
allen  Geregtshoven  der  Landfcbappen  en  al- 
len goeden  Steden  toegezonden  <|]^);  doch 
allereerll  gekreukt,  te  Bruffel,  daajr  bet  ge- 
maakt was,  verhinderende  men  hier  de,  On- 
roomfchen,  naar  Vilvoorde,  ter  preeke  te 
gaan(ifr).  Het  werdt,  federt,  ook  in  ande- 
re opzigten,  van  de  Spaanfche  zyde ,  ge* 
fchonden:  en  wordt  dit  fchenden  des  Ver- 
drags  door  de  Spaanfchen,  by  fommigen» 
gehouden  ,  voor  liet  egt  kenmerk  van  de 
regtvaardigheid  der  wapenen,  die  men,  na- 
derhand, hier  te  Lande,  tegen  den  Koning» 
heeft  opgenomen. 
XXVI.      Midlerwyl,  deeden  de  Stadhouders  niet 

Straf  der  alleen,  maar  zelfs  de  verbonden'  Edeleq  hun. 

Beeld-     ^^ft  ^  q^  het  Verdrag  te  doen  naarkomen.. 

J^®'  Oranje  ,  te  Antwerpen  wedergekeerd ,  liet 
eenige  Beeldftormers,  met  de  galge,  met 
ballingfchap  ,  en  op  andere  wyze,  ftraffen. 
Ook  maakte  hy,  bier  een  verding  met  de 
Onroomfchen ,  op  't  welbehagen  des  Koning^, 
en  der  algemeene  Staaten  y  waarby  hun  \ 

pree- 

(f)  Gcoot'Plakaatb.  17»  Dal,  ^/.4»>44i4l*  BOaU.il««<, 
kU  €7  [96]. 

il)  BOE  IL  B9eK.,  hU  6%  [97]. 
{h)  BUAGUND.  Liku  XIL  f.  245* 


i 


XXn.  BoÊK.      HISTORIE.      193 

preeken  binnen  de  Stad,  en  't  houden  vanFiupsirr, 
Kerkelyke  Vergaderingen  ,    op  welken  dp  1566» 
Prins  egter  Gemagtigden  uk  de   Wethou-öranjeT 
derfchap  zenden  moge,  toegedaan  werdc  (:s}.£gmond 
'c  Verieenen  van  zo  veele  vryheid  werdt  O-^  ^^^^"^ 
ranje  nogtans  kwalyk  genomen  ,  door  dej|f^^* 
Landvoogdefle  (a).    \  Zelfde  geviel  Hoor- digd^  o-  ' 
fte  (^),  die,  met  veel  moeite  en  gevaar,  eenver'rvcr^ 
diergelyk  Verding  ,    te  Doornik  ,   gemaakt  *^°«^ 
hadt,  uitgenomen,  dat,  by  het  zelve,  *t pre- J[^^j^" 
diken  buiten  de  Stad  alleen  geoorlofd  gefteldpredi- 
was  (O*  Egmond  zelf  ^  die  de  beeldftorraerSfken. 
door  gantfch  Vlaanderen,  deedt  opzoeken  , 
en  wiens  Edelman, Ca(èmbrood,eene  Verga«> 
dering  van  Onroomfchen  betrapte,  van  we^ 
ken  hy  'er  twaalf  verfloeg,   twee-entwin^ 
tig  met  de  galg  en  omtrent  dertig  met  gees^ 
feling  ftrafte ,   die  van  Kerkfchennis  betigt  ' 

werden  (//) ;  zelf  Egmond ,  Zeg  ik ,  kon  den 
blaam  niet  ontgaan ,  dat  hy  zig  kwalyk  ge« 
kweeten  hadt ,  om  dat  hy ,  te  Gend  en 
elders ,  met  de  Onroomfchen ,  diergelyk 
een-  Verding  gemaakt  hadt,  als  Oranje,  te 
Antwerpen  (^). 

De  overeenkomft ,   welke  men ,    te  U-'^.Ver- 
trecht,  getroffen  hadt,  werdt,  op  bevel  der[}^|^^ 
Landvoogdefle,   te  niet  gedaan.     Men  be^yernie/ 
zoldigde  hier  vyfhonderd  man,  ten  lade  dertigd. 
Stad ,  door  middel  van  welken ,  de  preeke  naar 

buiten 

(k)  Bor  II.  B»t^j  yu  «9  [9t]. 

(4)  Boe  II.  B9€k^  kh  71  Li«o]. 

r^;  Sentem.  tan  Alva  ki,  ti. 

{€)  Veiaaiw.  tan  Hoorie  >/.  ift  eo&  bf  Boa  Aath.5takk. 

I,  Dteif  hl.  7>* 
(i>  BuMGIflP  Livr.  Itl.^  a^f.lfiTERBllUtAMti/.flVfry: 
(«>  Proces  vaa  BgoMmd  »  hU  ^H* 

VI.  Deei.  N 


>94    VAQERLAl>ïDi5qHE     XXILB^wc/ 

FjtL^s  IIL  buiten  gedreeven  werdc  ( ƒ)•    Doch  tct  Am^ 
'1566.  flerdam,  betoonde  nien  minder  ontzag  voor 

df^  bcvejen  dof:  Lr^qdvoog^efli.     D^  On*- 

roomfchwi  w^jgerdeii   hier  aflland  ie  doea 
van  *c .  gene  zy  t^  vopren  bedong^  hadden^ 
Oproer    Ook  ontidondt  'er^)   fcbier  dag^yks,  eeojg^ 
te  Am-    nieuwe  opfchuddiiïg^  met  naame  eene.,  op 
ftcrdi^iu  den  ^esentwimigftea  van  HerJ0ln^%nd  ,,  di^ 
de  gantfche  Swd  op  de  b?en  hielp.  ,  Terwyl 
men  eenen  dooden,  op  cje  KAlvinifche  wy- 
Z^j  ter  Nieuwe  Kerke  indroeg»  drpng  ee^ 
groote  hoop  vreemdeling^^n  naar  binnen  ^g}^ 
zonder  de  Wagt,  hier  gefield,,  te  ontzipq  ^ 
ja  dezelve  noodzaakende ,  m?;t  ^gterlas^ng» 
van.  't  geweer ,   de  wyk  te  neem^«    Oft 
deew  leys.  ftoof  het  granuw  PP>  ftreeven- 
da  eerft  naar  het  ]y|inderhroeder§T  binnen, 
jtoon,  de3  andflteodaf^^,  naar  betKart^yi* 
j^^-KIooft^r,  pas  buiende  Stad,  daar  alle» 
vernield,  ^xï  d^  Monniken  verjaagd  werden. 
}Acn  fafidt  bpt.op  dee;e  t,wep.Ki<>oiïersge-! 
Itaden ,  mqer  d$Q  op  agttien  i^nderen ,  di^ 
onbefcb^digdbl^eveo;  om  dat^  in  h^t^er- 
fte,  als  in  een  tweede  Stadbuls^,  alleS)  wa; 
de.  v^vojgingf  d^r  Qpropinfql^p.bewf ,  voor- 
af,  beraadflaagd  werjk  ^  e^  di&  KvthwJSfj 
broeders,  om  hun  ga^eQ  e^bmilèo,  daar 
^e  van  de  Regeeringe  dikwils  4«eil  jan  h^db" 
tten,  wer  in  't  Q0gli«peiibs4«:g»W^qje,'  lip 
b^fcl^idenile  Onroomfchen,  als  Laurens  Ja- 
kobszoon  KtzsA^Mriaan  Pawof^n  Klement  en 
Frans  FolkaartszoonenKoornbirt^gexi  dit  ge- 
'  weid 

(l)  Ade.  f  auw  Kelacft  bU  ^  MjiU  èL  1%^ 


St  JD^MJt  ^t:  ê^/f. 


Seliepen  eiiSaad  dei'  Stad  AmJiei^aiM ,  \ 


1      : 


i 


XKll  Boek*     HISTORIE.     195 

weid  ongaarne, en  zogcen  't, zelfs  met  gevaar FaiPsttL 
hun  lyfs,  te  weeren.     Doch  'c  mogt  niet  1566* 
baaien.    *t  Gevolg  van  deezen  oproer  was , — ""• 
dat  'er,  op  den  dertigften  van  HerfHmaand , 
ten  overiban  van  Paulus  Ro^en  Reinier  van 
der  Duin^  Gemagtigden  des  Hofs  van  Hol* 
land ,  een  nieuw  Verding  met  d^  Kalvini<^ 
ibhen    gemaakt    werdt ,    waarby     hun    de 
Minderbroeders   Kerk   en    Kerkhof  werden 
ingeruimd.     De    overige  'punt€;n    kwamen 
genoeg^am  overeen ,  met  die  van  Antwer* 
pen  (A). 

•  Omtrent  deezen  tyd,  hadt  de  Graaf  van  XXVlJL 
Hoorne,  uit  Brieven  van  zynen  Broeder, ^'^^J®? 
Montigni,    die    nog'  in   Spanje  opgehou- 1^  j^^ 
den  werdt^  kennis  gekreegen  van  's  Koningsmen  in  \ 
n^tsnoegen  ,  over  de  beroerten  in  Neder-  Uchc 
Und,  en  over  't  gehengen  der  openbaare 
preeke  (/).     Daarenboven  ,    hadt  Oranje  ^ 
fchrander  boven  maate,   in  het  uitvorfchen 
der  geheimen  zyner  vyanden,in  handen  wee* 
ten  te  krygen  de  affchriften  van  twee  Brieven , 
door  Franciska  SAlava^  's  Konings  gezant  m. 
Frankryk,  aan  de  Landvoo^deflë,  gefchree- 
veti,  meldende  „  dat  de  Konmg  nu  fchoone 
3^  gelegenheid  hadt,  om,  door  Vloozen van 
„  eenigen,.  en  't  bedwingen  van  andéren» 
„  te    genaken  tot  eene  onbepaalde  heer^ 
„  fchappy  over  de  Nederlanden,  waarnaar 
„  zyne  voorz^acen »  en  hy  zo  lang  geilaan 
»^  hadden*  Dat  men,  om  hiertoe  te  komen, 
„  den  drie  Heeren,  naamlyk  Oranjp,  Eg- 

„  mond 

f  fr)  HoottUI.  ^•tkjfkl.  itt.  Memor.  ?M  L«  ]•  &XAAL  h^ 
Bkandt.  aeform.  I.  Z>«f/y  hi-  S79  <ns« 
<i)  ftoces  via  BgiiMM4  ü.  Mt* 

N  a 


196     VADERLANDSCHE     XXIL  Bo«ic- 

FiupsIU.,>  mond  en  Iloome,    flegts  fcboon  gelaac 
1566.  yj  coonen  moeft,    toe  dat  de  tyd  gebooren 
„  zou  zyn ,  om  hun ,   die  met  regc  gehou- 
„  den  werden  ^  voor  de  ftookers  der  beroer- 
„  ten  9  loon  naar  werken  re  verfchaffen.  Dat 
,,  Moncigni  en  Bergen ,  met  gelyke  lid,  in 
,,  Spanje»  om  den  tuin  werden  geleid,  al- 
,,  waar  men  hen ,  en  den  Raadsheer  Renard 
y,  dagt  op  te  houden.    Dat  devoorflag  der 
jy  Landvoogdeflë  ,   oiti  zig,  door  heiroelyk 
,^  verftand ,  te  verzekeren  van  eenige  fter- 
„  ke  Plaatfen ,  ten  Uove  aangenaam  geweeft 
,,  was"  Qky  :  met  meer  andere  dingen  van 
verre  uitzigt ,  die   de  Gezant  onvoorzigtig 
genoeg  't  papier  hadt  durven  toevertrouwen. 
De  Spaanfche  Schryvers  hebben  hedenkelyk 
.     gefteld,  dat  deeze  Brieven  verzierd  waren » 
en  men  hi^eft  de  Bondgenooten  verdagt  ge* 
houden  van  zulk  eene  konftenaary  (/).  Doch 
Oranje  heeft  zig  altoos  zo  vrymoediglyk  be- 
roepen, op  derzelver  egtheid  C^)>  ^^^  '^^ 
weinig  reden  overblyft,  om  hieraan  te  twy- 
felen.     Hy  en  Hoome  ontbooden  dan  den 
vam  w  Graaf  van  Egmond,  te  Dendermonde,  wer- 
Dcnder-  waards  zy,  van  Graave  Lodewyk  en  Hoog- 
monde.   ftraaten  verzeld ,  zig  begeven  hadden ,  te- 
gen  den  derden  van  Wyomaand  (»).    Men 
beeft  gewild,  dat  hier  befloooea  werdt,  de 
wapenen  pp  te  vatten»    tegen  den  Koning, 
r  Xp)^  ^^  ^"  ^^  Verantwoording  des  Graaven 

van 

IA)  Zie  ie9%^  Brievtn  hl  BoR  II.  Eêtk^  kL  77  [lOf]* 
ii)  STHAttA  /)*#.  I.  Liir.  V.  f».  I6t. 
\m)  Vcruuw.  hy  ^k  Autb.  Stukk.  1.  /)««/,  ht.  ii. 
(•)  METEBEN  li.  ^«Mf/.  ƒ Swr/.  IV.  HOFfEauiLiv.lV.Cb. 
VI.  p.  Il»,  ^ 

(O  D^ca^'de Hoogflf.MX?U.ii;BQiAaLSUI,X?f«f»^|i^ 


XXn.  Boek.      HISTORIE-      i^ 

van  Egtnond,  is  niec  donkerlyk  aiteneemeD,Fiupsni. 
dat  Graaf  Lodewyk  eenigen  geweldigen  voor-  1566. 
flag  heeft  gedaan  Qy    Ook  heeft  de  Prins  " 
van  Ofanje,  hier^  of  anders,  waclaater,  te  Wat  hier 
Willebroek^    Egmohd  en   andere  Vliesrid- ^^^o^- 
•ders  en  JElaaden  van   Staate  getragc  te  ber^erdt, 
weegen 9  om,  nevens  hem,  lyf  en  goed  te 
waagen,  om  de  Spanjaards,  die  meja  nu  te 
gemoet  zag ,  uit  het  Land  te  houden  (jq). 
j^ogtans  komen  hy,  Egmond,  Hoome  en 
Hoogftraaten,  in  hunne  Verantwoordingen, 
overeen,  dat 'er,  te  Dendermonde , geen be- 
lluic  altoos ,    tot    het  aanvaarden  der  wa- 
penen ,  is  genomen.     Egmond  verklaart , 
dat  de  voorflag  van  Graave  Lodewyk  ver- 
worpen werdt.     En  in  de  Verantwoording 
des  Graaven  van  Hoome ,  daar  *t  verhandel- 
de, te  Dendermonde,  omftandigft  verhaald 
wordt,  vindt  men,  dat  het  befluit,  daar  ge- 
nomen ,  na  *t  leezen  der  Brieven  van  Mon«* 
tigni  en  d*AIava,  alleenlyk^  op  deeze  vier 
punten  uitliep :  „  i.  dat  men,of  eeneVerga- 
„  dering  der  Algemeene  Staaten, .  of  de  o- 
„  vérkomft  des  Konmgs  zou  tragten  te  wege 
„  te  brengen ,  tot  ftillinge  der  beroerten  , 
„  waarover  de  Koning  te  onvrede  was.    2. 
„  Dat  men  ,    onaangezien  's  Konings  mis- 
„  trouwen,  waarvan  d'Alava.  gewag  maak- 
„  te,  in  zynenpllgt,  jegens ;zyne  Majefteit 
„  en  de  Landen  ,  volharden  zou.     3.  Dat 
„  Hoome,  in  'tbyzonder,  die.,  ziende  hoe 
„  veel  ondanks  zyn  gedrag ,  te  Doornik , 

„  hem 

f  ^)  Procei  van  Egmond ,  hL  tf4«« 

(f)  Apolof.  hy  BOR  Auth.  Smkk,  IL  Dttl^  hl.  77. 

N3 


ipS     VADERLANDSCHE     XXn.  Böw. 

Tnjpsillo»  hem  op  den  hals  gehaald  hadt,  beflootea 
1566.  „  hadc,  de  Stad  en  zyne  Ampten  te  verlaa- 

„  ten;  zulks,  met  allen  eraft,  zou  ontraadeh 

^y  worden.    4.  En  dat  Oranje,  die,  federt 
„  eenigen  tyd,   gebeden  was,  in  Holland  , 
„  Zeeland  en  Utrecht  te  komen  ,•  de  Land* 
),  voogdes  zou  verzoeken,  om  Hoqme,  dii^ 
^,  *c  nogtans  affloeg,   of  Hoogftraaten,  toe 
,,  zynen  Stedehouder  over  Antwerpen,  aaa 
,,  te  (lellen  (r)."     Meer  niet  zou  'er  ,  te 
Dendermonde,  beflooten  zyn.     AUeenlyk, 
-werden  de  Brieven  van  d'AlaVa,  federt,  der 
LandVoogde&e,   door  Egmond,  die  wedeN 
om  naar  Bruflèl  keerde,  vertoond  Qy  Doch 
zy  floegze  in  den  wind,  of  gaf  'er  eene  ande- 
re uitlegging  aan  (^).    Hoome  vertrok  zig, 
nu  of  wat  laater,  naar  't  Huis  te  Weerd  m 
zyn  Graaffchap  ,   blyvende  by  zyn  opzec^ 
ötn  zig  te  ontflaan  van  zyne  Ambten.   Hoog- 
ftraaten werdt  tot  Oranje's.  Stedehouder  o- 
Ver  Antwerpen  aan^efteld.    En  de  Prins  zelf 
begaf  zig,    den  twaalfden  van  Wynmaand  > 
op  reize  naar  Holland  (</)« 
XXVIII.      *t  Was  reeds  omtrent  een  jiargeleeden  , 
Men    <}at   de  Staacen  deezes  LandTchaps  zyne  o- 
*^^'.J^*verkomft ,  te  Bruflel ,  verzegt  hadden  (t;), 
HoUand  Doch  de  Landvoogdes,  die  den  Prins  liever 
te  heb-    nader  by  't  Hof  hieldt ,  hadt  'er,   tot  om- 
ben*        trent  deezen  tyd  toe ,  nikt  in  kpnneh  bewU-^ 
ligen.    Ook  fchync  het,  dat  zyne  Dooriug- 
tigheid  zelve  zig  liever  te  Antwerpen  heeft 

wil- 

(r)  Yerantw.  van  Hoome  hU  119  «"«•  ^jBoR  Amh.  Stukk, 
II.  Detff  hL  67,  <t. 
(»}  Ptocei  vaa  Egmond.  H.  %49» 

(t)  BVRGUWD.  hi^U  III.  f*  lt9« 

im)  BOR  II.  B^tk^  hl.  74  [105]. 

{V)  lUibU  HoU.  %o  Wêvt^.  I  DicewÊh.  %$€$»  kl.  it. 


xxn  idfeit.    H I  s  t  ö  %  I  ê;   999 

willen*  óAthöUdet) :    en  vindt  men  ♦  dat  bynupslli 
den  Heer  van  Brederode  ,  gaarne,  in  2yfie-i566., 

Ilede^naar  Holland) zou  hebben, zieö  ^nden. '" 

Dodi  de  Landvoogdes  liadt  hier  geene  ooren 
naar  (w) ,  «o  ota  dat  hy ,  openlylc ,  t  Hoofd  de» 
vel*boï^dêli'  Ëdélen  was, als  oni  dat  mett tU^W, 
fii  eéfe  gedrukt  Schrffi ,  Onlangs  verfp^eid  ^xy^ 
ÉSrfgenaam  en  Opvolger  in  UGraaffibapMn 
Holland  genoetaid  badt.    Nu  hielden  dic  Van 
MoUtfAd  'ZO  emftig  aan ,  by  de  Landvck>g^ 
lieflè,  dat  zy.  de  ruft  binnen  Anttrerpen 
eenigszms  hèriteld  ziehde,  elhdelyk  beÜoot^ 
dieh  Prins  të  laatén  Terreizen.    Om  hem  ook 
over' te  haaien,  'gaf  men  hem  te  vérihah, 
dat  de  Staatén  *oörhaddèn\    tot  rteerder 
verzekWing  van  z^  gezag  Mnnen  'sLands, 
dr^iHifend    Kli^èn  aantenëeftien  ,  dezel- 
ven  leggende  in  de  beflootén*  Stedeti :  hoewel 
Anlftèfddm  en  Gouda  hiertoe  nog  niet  be- 
willigd ^hadden  (f).    Ook  was,  tér  Staats- Hy  wei-! 
vcrgaderinge  ,  in  bedenking  genoi^n  ^  omg^Jt^^n 
den  PHnsi  volgens-' gewoóntev  een  gefiifeénk  ^^^^^"^ 
ce  doen  \  gél^  dfe  ^h  Vlaanderen ,  on-  staaten 
kmgs^  aan  hdhnen  Scadhbuder;  dëh  OttaVe  van  Hol- 
van Egttiond,  gedaan  Üaiklén.'  Ëeillgen  van^^d  te 
•ij  PtinféU'  Amptienaars'  feaddëh  ,  deswege  ,^"^" 
den  Advokaét  en  de  Gfema^tigdeti  der -Staa- ^    ' 
ten,  nu  en  dan,  vermaattds  tnét  bygfevoeg* 
dé  vërkllnrh)|,    dat-Që  Priti^  zulks  egtef 
rilmmfef,  tei*  Staatsvergadè^toge  ^  zou  vöor- 
ftèiiétii  gélykf  door  ahderé  S&dhoudeis  Wel 


im)  \{Offf$.%\SÏ  livt.  IV.  Ck.  n.f.  lïi. 
\x)  BVHaUNÜ.  Ithr.  in    p,  tsh, 

Rtfoi.  Hoih  i  èfi  9  &ati^.  iTis«*  vy^s .  ^9. 
■  N4 


M 


aoo    VADEiaANDSCHE    XXIL  Bokc 

FiupsllLgefchied  was  (z).    Ook  was  hy,  niec  lang^ 

IS66>  in  Holland,  ge  weeft,  of  men  befloot,  een- 

paariglyk ,  hem  een  gefcbenk  ce  doeji  van 

vyfenvyfcigduizend    ponden ,   waarvan  nog^ 

tans  zou  ingehouden  worden ,   't  gene  hy  , 

wegens  den  denden  penning  zyner  viflche* 

ryen ,    en    andere    ommeflagen ,  gehouden 

werdt,  den  Lande  fchuldig  te  zyn  (a).  Doch 

alzo  men,  naderhand,  vernam,  dac  de  Prins ^ 

x)ordeelende  ,    dac  's  Lands  penningen  ,  ia 

deezen  kommerlyken  tyd,  wel  beter  hefteed 

Konden  worden  9  dit  gefcbenk  niec  zou  wU- 

Jen  aanvaarden;  vondc  mengeraaden,  hem, 

tot  verval  zyner  koften  ,  alleenlyk  ciendui- 

send   ponden    van  veertig  groocen  ce  be- 

paaien ,  '  die    egter   in    mindering  ftrekken 

zouden  van  de  penningen,  hem,  by.Scaats-» 

J)efluit,  toegeleed  (é). 

Zyne        Oranje,  gevolgd  van  zyne  Bende  van  Or- 

^^^^' donnantien,   die  tweehonderdenzeftig  paar- 

Vlecht,  dö^  ^^^^  w^^»  vertrok  eerft  naar  Utrecht, 

alwaar  hy ,  ♦  by  Jan  van  ReneflTe ,  Heere  van 

"^Apud    Wilp,  een'  der  verbonden'  Edelen,  zynen 

mibiiem   ^^^^^  ^^^  Q^y      £)e  Wethouderfchap  viel 

" "       hem ,  hier ,  terftond ,  klagtig ,  over  de  Onroom- 

fchen  ,  die  wederom  aanhielden ,  om  eene 

Kerk.    De  Prins  bragt  de  zaaken,  eindelyk, 

tot  een  verdrag ,  welk ,  by  wyze  van  Pla- 

kaat,  op  zynen  naam,  als  Stadhouder,  in 

Slagonaand  ,    werdc  afgekondigd.      By  het 

9elve,  werdt  de  Preeke  buiten  de  Stad  be^ 

paald^ 

(ft)  Refol.  HolU  if  July  is6€.  hl  it. 
f«)  Kefol.  HoU.  19  en  |o  Nêv.  i|66.  hU$t,  4a, 
(h)  Kefol.  HoU.  27  jMuar.  is€i,  I1567].  R  |. 
{• )  Advetf.  CaaoB,  Ke|iilai«  0fm4  MATrüsoM  Fiudai.  5e  F^» 
til  icci«C  h  S4^«  ^  ' 


pium. 


XXIL  Boek.      HISTORIE,     aoi 

paald  9    eo  dié  Van  den  ouden  en  nieuwen  Fnjpsllt 
Godsdienft    beide    vermaand  ^     eikanderen  1566. 
geenen  overlaft  ^    m/et  woorden  of  daaden  ,  "" 

nfixi  te  doen  (^d). 

Midlerwyl ,   hadt  hy  9  door  Prefidént  enDagvaan 
Raaden    van  Holland ,    de  Scaacen  deezes^e 
LandfchapSy  te  Schoonhoven ,  doen  befchry- ^^^"^ 
ven ,   tegen    den    negenentwintigften    vany^^el 
Wynmaand  :    eq   hun   hier  raad  gevraagd  ,  des  Stad^ 
nangaande  de  middelen ,  om  de  tegenwoor- houden. 
<lige  beroenen.  te  ftillen,  te  gelylcverklaa- 
rende   ,,  dat  de  Hertogin  de  Preeke  toelaa- 
^,  ten  zou,  daar  zy,  voor  't  Verdrag  met 
^y  de  Edelen  van  Oogftmaand  laatfHeeden, 
,,  ingevoerd  geweeft  was ;    doch  atleenlyk 
9,  buiten  de  Steden;  en  dat  zyze,  op  alle 
„  andere  Piaitfen,  op  de  bekwaamile  wyze, 
,,  wilde  hebbctt  afgefchaft  (ey     De  Staa- 
ten,  feden,  op  dit  Voorftel,  indenHaage 
raadpleegende ;    oordeelden    de    Edelen , 
Delft  en  Leiden    ,,  dat  zyne  Doorlugtig-Gevoe* 
„  heid  zelve  orde  behoorde  reftèüen,    tot^^^^® 
„  onderhouding  van  den  ouden ,  en  op  de^u  . 
9,  oefening   van  den  nieuwen  Godsdienft  ,iand,  o-^ 
,,  en  dat  men,  tot  handhaaving  van  'tGe-verhec 
„  regt,  en  weering  der  ühheemfchen  en^eive. 
9,  Landloopers,  die  de  meefte  daadelykhe- 
„  den  hadden  aangevangen^  een  zeker  ge« 
„  cal  van  Knegten  ,  in  eigenlyken.  dienft , 
„  of  op  een  taamelyk  Waardgeld,  behoorde 
„  aan  te  neemens  alles  egter,  op  't  welbe-        ^ 
„  haagen  van  denHeere  Prinfe."  Dordrecht 

be- 

(d)  BOE  II.  Sêek»  ^h  74  [lo|]. 

(#j  BLcfol.  HoU.  aa  10  oa»h,  ijtf6«  ^4  51,  $%» 

N5 


«oft     MADBRLANDSCfflE     XXn.B0isÉ. 
^TkLipsIIL  begreep   ^  <fatc  de  behoudeois  van  \  gezq; 
1566.  ,)  der  Wethouderen  in  de  Steden,  welk,  op 
„  veele  Piiiat(èn,tn  kleinagtiftg  was  geraakt^ 
,,  het  eenig  middel  was,  om -de  raft  te  beo- 
„  fteltet)*''    HaA-lem  bordeelde    „  dat  men 
y,  delnqtnfide  afKrhafien,  de  Plakaacen  maa- 
y^  iigen^  en  den  Beeldftormeren  vergiffisnis 
„  bekfCfVA  tnoeCb,   Toegende  hier  by,   dat 
„.  de  tsproerigfaeid  van  èenigen  ,     vooral , 
„  geenen  gebeden  Gehóocfchappen  of  Sce»- 
,^  Seo  te  Mk  gelegd  moeft  worden/'    Anfn 
flefdam  gedroeg  ag  „  Mntrent  de  ruft  tan 
^>  \  Lifttd  in  ^t  algemeen,  aan  de  middefen^ 
„  door  de  Herto|;iime  V  voorgefla^en ,  en 
^,  door  dtfn  Prinle  nader  te  berabmen ;  doch 
^,  dagfi,   'dat  de  Prms»  als  Stadfaonder,  in 
^y  de    'bycondere    Steden  s    nackt  denelver 
„  byzohderb  gelegenheid^,  erdë  ^u  können 
j,  fteHeti'^.»  'tDie'  van  <5ouda  ^m4clamrdeh  „  tfat 
„  zy,  vooralsnog,  vfy  van  opteer  géweeft 
„  2ynde,  hoop  hadden^  hunne  Graieence 
„  voorts  iü  mft  te  «üUen  honden,  hfebben- 
„  de  zy,  venferss  tot  herflelling  dér  ruft  in 
„  andere  Plaatfen,  niets  'byzonders  voor  te 
„  flaaft  Cfy*  .  De.  Ad+okaatvan  den  Einde 
en  de  Penfioniiris  van  Leiden,  Meefter  PaU' 
lus  Btihy  kreegen  laft,  om,  over  de  mee-, 
ning  der  Staacen,  in  onderhandeling  te  tree- 
De  Prins  den  met   den  Prinfe  (g)  ;  die  ,   ondercus- 
komt  te  fchen,  den  Vyftifenden,  of, volgens  anderen, 
^^"   den  twintigften  (*)  van  Wintermaand  ,  ie. 
Amfteüdam  gekomen  was ,    daar  bjr  eenige 

wee- 

(f)  RefoL  Holland  xo  Nêvemk.  i$66.  H*  5}.  es«. 

(()  Refol.  Holl.  }i  DecemK  ijtf«.  êL  «4. 

(ir)  ADR.  raxjw  Kéltes  hl,  4.  , 


XXIL  BWtfc     :H  1  S  T  O  R  I  £•-     203 

wcfekfen  dootbmgc,   en  de  mft  herftelde  ^ftupgi^ 
&iicende  een  verdrag  met  de  Kftlvinifphen,  1566. 
waarby  bedongen  werdt^  dat  zy,   de  Min- 
derbroeders    Kerk    namende  >     bekiivaame 
Phatfen,  buiten  en  binnen  de  Sxad^  tot  oe- 
fehing 'van  hufitten  Godsdiisnft^  «puden  mo- 
gen gebttiiken:  waartoe  hy  him,  by  eigen- 
faand^    gefchrift,   der    Hulszitfen-Araien- 
buis  en  èenige  Spykers  of  Pakhuizen  aan- 
wees. VoOfrs  werdt  beraamd  9  dat  men  twee- 
honderd Burgers  bezoldigen  zou,  tot  verze* 
kérifig  der  gemeéne  veiligheid  (é>t'.dac  men 
de  Sleutels  der  Stad,  hp  t  Stadhuis,  zoube- 
waaren  1  en  de  Pootten  niet  openen  ,  dan 
met  bewilliging  van  Bu^gemeeileren.    Over 
de  faezoMigden,  krecgen  ff^tUem  Poiduszoon 
van  Tbenègk  tuBauweHReyerszoon  *t  bevel  Qi). 
Te  Leiden,  maakten  de  Wethouders,  om-z^mier- 
trent  deezen  tyd  ,  èen  zonderling  Verdrag  Hng  ver- 
mee  de  Onroomichen ;  die  de  Au^uigfche  f^  ^ 
belydeliis,    lo.alsze,    door  IVWanchton  ,^^^ 
vootgefteld  was ,  veridaarden  toegedaan  te 
zyn,  en  hun  bdoofden,  alle  andere  Gezind- 
heden uit  de  Stad  te  zuUenbeipta  weeren.  De 
Prins  van  Oratie  en  de  Prefidenc  Konielis 
Suis,  Heer  van  Ryswjrk,  waren «  by  't  flui- 
ten   van  dit  Verdrag  ,  tegenwoordig  (it). 
Weinige  dagen  laater^  vertrok  de  Prins  we- 
der 

(i)'aoR  n   B**i,  */.  ys  [fo>].  HootTtV.  Éêe^^  ht.  117. 
(k)  BoR  H.  ir##-t.  *'•  7«  [.«07]. 

(6)  Zie  den  yfKffkelSriefvoot^eeie  Kiregten,  door 
den  Prinfe  vwi  Oranje  gemaakt ,  in  't  R&iaes  van  A- 
DRiAAN  ?AXM  in  dc  Sjiaagen  by  Boa  Autbent^  Stukke 
IV.  Deel,  bK  15, 


fio4     VADERLANDSCHE    XXn.Bou. 
riLiPsin.derom  naar  Anrweri>en,  daar  hy,  in  't  bc- 
1566.  gin  van  Sprokkelmaand  des  jaars  1567,  aan- 
^pjg"  kwanu     De  eevoelens  der  Hollanderen  ge- 
fchryft,  peild  hebbende  ^  ftelde  hy,  ten  deezen  cy- 
over  den  de,  een  Gefcbrifc  op  ,  over  den  fhac  des 
Sadf^'  i^nds ,  waarin  hy  openlyk  beweerde ,  dat 
men    elk    vryheid  van   Godsdienftoefening 
verleenen  moeft,  wilde  men  \  Land  in  ruft 
houden  (/).     Doch  die  Gefchrift  en  meer 
diergelyken  vonden  geheel  geen*  ingang  een 
Hove. 
XXIX.      1*^  Antwerpen )  was,  kort  na  'sPrinfen 
Verzoek-  Vertrek,  wederom  nieuwe  beroerte  ontftaan* 
fcbrifc     Ook  hadden  hier  de  Kalvinifchen  een  ver* 
^^**^^"Z3ekfchrift    overgeleverd    aan   den   Graave 
^by  •  van  Hoogftraaten ;     welk  aan  den  Koning 
dertig      gerigt  was ,   en  waarby  zy   denig  tonnen 
torniea     gouds  beloofden ,  20  men  hun  vryheid  van 
^^"fde   Godsdienft  wilde  toeftaan  (w>    Ik  vind  , 
^eid    dat  dit  Verzoekfchrift  ,  ook  elders ,   als  te 
van        Gorinchem,  te  Middelburg,  te  Vlislincen  , 
Gods-     te  Veere  en  te  Utrecht,  aan  de  Wethouders, 
^^J^  vertoond  werdt,   om  derzelver  voorfpnak, 
wordciL  daarop,  ten  Hove,  te  verzoeken  (»)•    Het 
was,  door  veele  Onroomfchen,  Edelen  en 
gemeenen  ^  getekend  ,  en  onder  anderen  , 
door  Jozua  van  Alveringen ,  Heere  van  Hof- 
wegen  ,  voor  vyfhcMiderd,   en  dqor  Maxi- 
miliaan  van  Blois,  gezeid  de  Kok,  voor  vier- 
honderd Kroonen  ((?).  ^ 
In  Henegouwen ,  met  naame  te  Valen* 

chyn  y 

(l)  BOH  III.  B9êk^  hU  91  [131]. 

(m)  Zii  bét  by  BOB  IlI.  Sêt(f  hU  U  [122]. 

(»)  Senteiit.  vM  Alvt  iA  étf  I  <|,  9i»ioo»  lo}«ic5,  us, 

(•)  semenu  f aa  Alva,  K  s^»  7t. 


XXn.  Boek.      H  I  S  T  O  R  I  £•      205 

cbyn y  daar  Fiüpsvan S.Aldegonde^  f^^^^^^Famllt^ 
Noirkarmesy  als  Scedehouder  des  Markgraafs  1566. 
van   Bergen  ,    bewind  voerde  ,    ftondc  hec  -— — 
thans   zeer   gevaarlyk.      De   Onroomfchen  Gefteid- 
hadden  hier  verfcheiden'  Kerken  bemagcigd^l^eidvatt 
die  zy  niet  wederom  ruimen  wilden.    Noir-^^^' 
karmes  fchreef,  derhalve,   brief  op  brief,    ^* 
aan  de  Landvoogdeile  >  meldende ,  dat  hy 
haaren  laft,  hier,  zonder  gewéld  te  gebrui- 
ken ,  niet  wift  te  volbrengen  (/>) :  en  Vrouw 
IVkrgareet  «verzuimde  niet ,  van  alles ,  wat 
in  de  Nederlanden  omging ,  den  Koning  j 
van  tyd  tot  tyd^  uitvoerig  te  berigten. 

Filips  ontving  deeze  laatfte  tydingen ,  in  Raa<}- 
't  Bofch  van  Segovia,  daar  hy  te  bedde  lag,P^«egin. 
aan  de  koortfe*    Zy  troffen  hem  ten  hoog- 1^^ 
ften.    Voond ,  nam  hy  kwalyk  den  uitbod 
van  dertig  tonnen  fchats,  door  de  Kalvini-. 
fchen ;  als  of  deezen ,  door  *t  roemen  van  zo 
grooten  rykdom,  de  Duitfche  Vorften,  zou- 
den hebben  willen  beweegen ,  om  hun  by  te 
fiaan  (^).  's  Konmgs  krankheid  belette  hem, 
ondertuflchen,  niet,  dagelyks   te  raadplee- 
gen ,  over  't  gewigtig  nieuws ,  dat  hem ,  fe- 
dert  het  ftormen.  der   beelden ,  van  hier  , 
werdt  overgebriefid.    Men  verftondt,  in  zy- 
nen  Raad    „  dat  het  graauw,  welk  de  Ker- . 
„  ken  geplonderd  hadt;   de  Ketters,  die  't 
„  graauw  hiertoe  hadden  omgekogt;  de  E* 
y^  delen,   die  de  Ketters  befchermden  en  't 
„  graauw  hadden  aangehitft;  en  de  Heeren, 
,,  wier  Bloedverwanten  en  Dienaars  de  Ede- 
^  len  waren,  voor  vier  fchakels aan  een*  en 

„  den- 

ip)  BUBGüNa  Likr,  Itl.  p.  %€7.  HOOFT  ni*  Bftk^  ki.  lie. 

Cfi  Boa  UU  Muk^  bU  tt  [U4]. 


uo6     VADERLANDSCHE    XXIL  Bowu 
Ruw  in.  w  denzclfden  keten  gehowdra  moeften  wor-* 
1566*  „  den;  hoewel  men  ook  niet  onkundig  wa&, 
'■■     "l^  dat  de'Heeren,    volftrekoelyk <,    hleeveiv 
,,  loochenen «  eenig  deel  iti  de  Kerkfcben*. 
,,  nis  gehad  te  hebben''.    Yborts^  in  ber^d 
leggende  ,  wat  nu  te  doen  ftondt  ^  kwam# 
ipen  overeen ,  dat  de  Konjng  zig  ten  eer-' 
flen  gereed  moeft  maaken,  tottieisize  heiv: 
waards^  waartoe  hy,  eindelyk,  ook  fdneen 
Inhoud    te    befluicen.     Hy  fcfareef ,    hierop , .  twee: 
Tan  een'  Brieven   aan  de  Landvoi>gdeflc^    een'  om 
openbaa- ^^penlyk  yertoood  te  wonten^  en  een'  om 
'^^g^^gjj geheim, te  blyven-     In  den  eeifien,  werdc/ 
Brief      gemeld   „  hoe,  de  Koningin ,  ênfenga,  ge* 
aait  de     ,,  lukkiglyk  verloft  zynde  v^aeeoe-Dogter, 
X^n^     y,  Izabella  Kiara  Eugeni^  da Kcmiag,  die» 
voogdes-  ^^  onder^irfRhen ,  ook  genezend  ms  van.  dfi. 
,,  koortfe^  alles  tot  zyn  vertrek  deedt  ger- 
,,  reed  maaken''^  Hier  waa  faygeVoegd  ,,  dat 
,4  by  de  Vei^dedng  der  alg^meene  Staaten, 
„  voor  zyne  overkomft,  osdienflig  hieldt» 
,,  om  de  onluHsn  te  fiillen/'    Doch  iti  den 
geheimen  brief,  gaf  by  xoe.,,  dat  de  Land^ 
9>  voogdes  ,   zo  men  tor  verdere  daadlyk- 
jn  beid  en'  dwang  voortfloeg  ,    de   Skaten 
„  mogt  doen  fiimen  Icomen,  tü\^  zy  zorg/ 
,  9,  droeg,  doe ivemant  wift^  4at  hy  Vr  in  be^ 
yj  willigd  badc".    Van  dé  overeetikomfl  mec- 
<te  Edelen,  en  met  de  Onroomfchen,  op  v^rr. 
fcheiden'  Plaat(bn  getroffen ,  nepte  de  Kor 
ning,  voorbedagtelyk ,  geen  woord,    't  Waa 
liog  geen  tyd  ,  omze  te  veroordeclen ,  ea> 
hy  was  niet  van  zins ,  omze  rgoed  te  keu-;: 
ren :  waarom  hy  'er  liever  geheel  van  zwy- 


I 


XXII.  Bo»iu     H.  I  8  T  Q  R  .1  E,      507 

gen  wilde  (r)*    Zyne  neiging  y  om  ftr^ngF^jiwHi, 
met  de  Nederianders  te  handelen, bl^ek  ook,  ^566. 
gratrent  doezen  tyd,  uit  het  aflltfan  der  be-DeKo-"'. 
iniddeling,die  Keizer  M^xianiliam.  de  IL ,  al^ning  flaat 
Hoofd  des  Duitfchea  Ryks,  uit  welk,  ver-'^Kei- 
feheiden'  Vorften  gemengd  waren  in  de  Nfiij^^^^" 
derlandfche  beroerten ,  Koning  Filips  h^dïiing  af. 
awgebooden  (^). ,  Ook  fchrecf  de  Koolng, Belooft 
nog  TOOI  den  mtgang  des  jaars ,  aan  de  Land.^  ^^- 
voogdeOe,  dat  hy^  iö  Spuokkelmand  na^ft-^^^"^ 
komende,   de.  reis  flondt  aan  te  noemen ^i^oQ^en. 
verzeld  vaa  weinig  Krygsvolk»  ten  wiire  de 
«Aken ,  in   Metdenlandr ,    vetdei*  v^oopeti 
mogcen,  waaneer  men  hem  met  een  Leger 
te  wasten  badt(0'*  ^^^  fcbryven,  toenbe; 
hekepd  werdt,  Veelen,  die  deel  aan  de  be^ 
soorten  gehad  baddea ,    ten  uiterfte  verle- 
gen maAkie;  terwyl  het  hunnen  partyeja  den 
moed  hooger  rysen*  deedt  y  dan  immer  te 
voorefl|. 

't  Jawr  van  «seoaelltig,  dat  zo  veel  onruft    xxx„ 
gebaard  hadt,  was  nog  niet  ten  einde  gelop- ^^^^^ 
pen,  of  men  ondervondt,  hpe  veel  HWaRdsIfojlg^®" 
de  Beeldenftorm  en  \  verder  geweld  deraJ^ 
Onroomfoben  te  wege  hadt  gebragt»    DeBeeid- 
Bpndgenooten ,  die  den  Roomfcben  Gods-^^"^- 
dienft  beleeden,  niet  konnende  verdn$gen^ ^^* 
dat  hunne  Kerken,  zo  fcbatidelykvnusbwn 
deld  wu^n,  vreesden  voor  den  gehieeten, on- 
dergang des  ouden  Geloofs,  m,  een  aanhang, 
die  zulke  euveldaadea  fleef  of  goedkeurde  i 
eeoa  de  overhand  bekwam.    *t  Bondgenoot* 

fchap 

(f)  HOPPERUI  Liw.  IV,  f  ir,  V.  p.  IC4. 

(O  HOPPSKUa  Livr.  IV.  a.  VL  p.  109.  Oh  VII.  ^*  III. 

(O  Uomtus  Lhr,  iv^  Ch.  Vlk  /«  uju  . 


so8     VADERLANDSCHË    XXIL  Boïk, 

FtojpslILfchap  kreeg  hier  eenen  geweldigen  kmk 
1566.  door ,  en  veele  Roomfche  Edelen  zogcen 
zig,  met  de  Landvoogdefle,  en  door  haar, 
met  den  Koning,  ie  verzoenen.  Ook  bedien- 
de  de  Hertogin  zig  van  deeze  gelegenheid, 
om  de  Bondgenoocen  te  verdeelen.  Egmond 
zelf  werdc  oneens  met  Oranje,  die  niét  goed^ 
vinden  kon ,  zig  te  verlakten  op  den  Ko- 
ning; van  wiens  goedertierenheid  de  Graaf 
""  den  mond  vol  hadt.    'c  Zy  dat  hy  *er  waar- 

lyk  op  fteunde,  of  dat  hy  den  fchyn  niet 
durfde  geeven,  dat  hy  wanhoopte  aan  's  Ko^ 
nin^s  gunft,  welke  hy,  minder  dan  Oranje 
en  Hoome ,  ontbeeren  kon.  Zulken  oit  de 
Edelen,  die  zig  vuurigft  kweeten,  tegen  de 
beeldilormers  en  't  verbooden  preeken ,  vie- 
len ,  daarentegen ,  in  de  ongunft  van  't  graauw 
en  van  de  Onroomfchen  in  't  gemeen  ;  aan 
welken  men  egter  eenen  fteqn  diende  te  heb- 
ben ,  tegen  de  llerkte  der  Spaanfche  partye. 
De  Land- De  Landvoogdes  dan,  het  bondgenootfchap 
voogdes  aan  't  waggelen  ziende ,  gaf  laft  tot  ligtinge 
komt  in  y^^  Krygsvolk,  om  het  geheel  te  doen  vd- 
^^"P^len.  De  Graaven  van  Aremberg  en  Megen 
en  eenige  anderen  kreegen  'er  bevel  over(»)*; 
Men  vertrouwde  zelfs  't  bewind  over  vyf 
Vendels  aan  den  Prinfe  van  Oranje;  doch 
men  ftelde  onder  hem  den  Kolonel  ^^/^y?/i- 
ger^  dien  men  bekwaam  hieldt,  om  hem 
den  voet  dwars  te  zetten ,  en  die  heimelyken 
laft  hadt,  om  zynen  wandel  te  be(pieden(o)« 
Het  eerll ,  dat  de  Landvoogdes  ondernam  4 

was 


•)  MftTSESir  Xr.  BêeJ(j,  /.  4I« 
BURQOND.  Lih,  III.  f»  m» 


ICXIL  Bówt.     Hl  S.  T  O  R  IE.      to^ 

was  hec  beleg  van  Valenchyn^  dac,  in  SlagCrFojPsin» 
maand,  bezetrïng  geweigerd  hebbende,  en,  1566^ 
in  Wintermaand,  voor  vyandfch  zynde  ver*        '   ' 
klaard,  door  Noirkarmes,  aan  't  hoofd  van 
een    aanzienlyk   glecai   vnin   Krygsknegcen  ^ 
belegerd  werdc  («f)*    Een  hoop  onbedree-  15^/^ 
veto  Volk  ^  uit  Weftvlaündereh  en  van  om-  Dpomik^ 
trenc  Doornik  opgellommeld^  zónder  ervaa- en  Valen* 
ren'  Hoofdman,,  der  Sud  eenige  hulp  wil-^^3^> 
lende  toebrengen,  werdt,  door  den  Bevel- ^^^j^^,- 
hebber  van  Douaien  Orchiesi  ligtelyk,  Ver- mes,  van 
llaageti.  De.Onroom&hen  van  Doornik  ook,bftzetdog 
ten  getale    van    drieduizend    uitgetrokken  ^  ^^<*"^®°* 
werden ,  door  Noirkarmes ,  met  tien  Ven- 
delen Knegteil  eb  zeshonderd  Paarden^  aan* 
gevallen,  verifaroold,  en  gedeelcelyk  te  rug 

gejaagd,  binnen  Doornik,  welke  Stad,  ter^ 
ond  hierop,  bezetting  inneèmen  moeft.  Va- 
lenchyn,  Teden^  befchodten  zynde,  ging, 
op  den  vierentwmtigften  van  Lentemaand » 
over,  by  verdrag.  Noirkarmes  hadt  de  In- 
gezetenen in  !t  eerft  gevleid,  met  's  Ko- 
nings  genade;  doch  zy  dezelve  verfmaad, 
en  hem  tot  den  ftorm  genoodzaakt  hebben- 
de, deedt  hy,  terftond  na  *t  inneèmen  der 
Stad ,  Guido  de  Bres  en  Peregrin  de  la  Grange  ^ 
}jeeraars  der  Kalvinifchen ,  nevens  andere 
aanzienlyke  burgers,  vatten  en  ter  dood 
brengen.  *t  Zelfde  lot  hadt  hy,  te  vooren^ 
ook  eenige  Leeraars,  tt  Docmiik^  doen  on* 
deqgaan  (x). 
Oranje,   Hoome,    Hoogftraaten ,  Gn»f  XXXlt 

Lo.ö*n«  ^ 

(W)  Boa,  III.  Euk^  H.  M.  [M4l. 

(x>  BOR  lU.  Mêtk^  H  $9.  [142].  AUBQVND.  Likr.  III.  ^. 
191»  i^^»  SU* 

VL  Deel.  Ö 


ftto    VADERLANDSCHE     XXILBoec. 

fnjPsIlLLodewyk  ,    Brederode   en  anderen  uit  de 
1567»  verbonden'  Edelen,  ziende  de  zaaken,  vaa 
^nande^  ^e  zyde  der  Landvoogdefle ,  zig  fchikkea 
renbe*    tot  (Irengheid  en  geweld,  waren,  al  fedéit 
ginnen    eênigett  tyd«  op  hanne  hoede,  en  op  mid- 
^P  ^*  delen  bedagt  geweeft ,  om  zig  te  befcher- 
fchï"     löen.    Men  flocg,  in  de  eerfte  plaats,  hec 
«ungvér-oog  Op  hulp  uit  Duitfchland  (7) ;  doch  om 
dage  te    deeze  te  verkrygen,  (londt,  onder  anderen, 
(H^       in  dén  weg  de  verdeeldheid  der  Lutherfchen 
en  Kalvitai&hen ,  hier  te  Lande,  die  Graaf 
Lodewyk  eertl,  en  naderhand  de  Prins  vaa 
Oranje  zelf,  te  vergeefs,  poogden  te  ver- 
enigen.   Voorts ,  zogt  men  eenig  geld  by^ 
een  te   brengen.     Graaf  Lodewyk  meende 
]Kig,  hiertoe,   te  bedienen  van  den  aanbod 
van  dertig  tonnen  fchats ,  aan  dAn  Koning 
gedaan  ,   waarfchynlyk ,    met  heimelyk  in- 
£!gt,  om,  onder  den  glimp  van  aan  deezen 
aanbod  te  voldoen,  penningen  ce  verzame^ 
len ,  tdt  onderfteuning  van  *€  Bondgenoot^ 
fchap  (:t).    Doch  te  Antwerpen,  daar  hy  't 
eerft  ondernam ,  wees  mtn  hem  af  met  ce 
zeggen ,  dat  het  verzamelen  van  geld  ver- 
boeren was ,  en  niet  gefchieden  kon ,  ten 
ware  de  Stadhouders  aannamen  ,  de  Land- 
zaaten  te  vryen,  voor  de  fchade,  die  'er  uit 
zou  konnen^ryzen  (^a).    Vervolgens,  onder- 
namen eetiige  Edelen  zig  te  verfterken  op 
De  Ede-  hunne  Sloten.    De  Graaf  van  den  Bei^g  deedt 

iteken"  ^^^  ^*^^  ^®  :^^^''  ^^  ^®  Bommelefwaard  ^ 
bühne     ï^  ^^^  ^^^  têgenweer  ftellen,  zig  hiertoe, 

on* 

O)  BDRGÜND.  Lihr,  III.  p,  t9f. 

f  A)  Zh  Sttttnt,  vtn  Al?a.  hl.  7t«  Mi  H* 
(«;  HOOIT  uu  Bêtk^  bU  uy. 


XXlt.  ËöEKi      Ö  t  S  t  O  iR  I  tL.     ii:t 

onder  anderen,  bedienende^  van  Boudewynj/iiiip^tÜi 
tnDitkvamhrMculeu^gebtopdtrs^i^).  Ook  ijgj^t 
fterkce  de  Hfeër  o^an  Bredetede  i:yne  Sloten  ^si;;j^r— 
te  Viane  en  te  Anleide  ^  by  ïtmde  yaü  deocii^^ 
Prinre  van  Orao]>^  dié  hem,  hiertoe,. driQ^^n  *t    . 
ilokken  gefcbuts  vereerde  ^  .  weiketl^hy  te^^'*'*^"* 
Utrecht  hadt  doen  ^eten  (r).    Hietby  bleef' 
bettiietv'  Brederode,  door'Ohui]e,eZo.lQett 
wit  (<f>,  aatige^et,  b^on^  faeimelyk,  Volk 
tan  teneeflmen  (ó »  ^^^^  ï®  Viane  verasai» 
meid^werdt;'Mea  vindt  rdac  Maximilniati 
de  Kok  vmNeerynen,  Snoert  Beima,  .aEf»» 
ioni^sH  Bomkergén  jjün  van  Renefle^  Heer 
Van  Wilp  s  ff%min{lAi^fiynszoon  van  Devetfi 
ter,  Albert  Hvgtenbroèk,  Mekbior  van  Kui-^ 
ienbufg  (Serritszoon ,  Eoerijvan  :Zante ,  Gys^ 
hrecbt  en  Biderikvan  Batenburg ,  Longueval.4 
Dandalot  ^  Nyveld  en  anderen ,  als  Kapiceinen^ 
en  Èobèrtde  Kok  vdn  Neetynerij  FiHps  van  Ra^ 
nefe  ^OuoMorvm  Utrechtven  veele  ande«iii 
als  Vettdrigs\   ónder  hem ,    giediénd  heb* 
ben,  bebblvéh  een  groot' geal  van  gem^r 
lien^  uic  Qoriflcbem,  Amcd^e,  Iferd^wyki 
Reenerit  UMcht,  en  andere  Plaatfen  (/)« 
De  Heet  van<  BMdefode:  hadt:zig,  reeds  in 
Wynmaand  des  voorleéden  Jaaj-s,  bevonden 
binnen  Viane,  en  aldaar,;  aket.'Gfaave  lioi 
dewyk.  Hartman  Gaiamü^^oett  fieiatei» 
'  •  '.      i  •  aQiT 

{h)  Settieat.  tM  M^t^^U  t»,  tl.Ot.X^fenCde  HoMfecKi 
V.  h  BOB  KuUtu  Stttkk.  1.  Pm/,  hL  19. 

(c)  Vcxantw.  hj  BOJi  Attihent.  Stnkk.  L  Dttli  ^/,  ii«  ix» 
tcsteot.  van  Al?a  hl.  %u 

(d)  BüBOUNO.  Lihr.  HL  f.  191. 

<«)  HoFtBMW  Aivr.  ly.  Obk  VL  ^  im 

tO  *cw«iit-»aoAlvaW,»«,i2,|4,n,7^,7fi97,#t,  169, 

»>7f  XH»S5i»  2;&>  If7>  l^if  Sf*t  f7S>  its* 

O  a 


aia     VADERLANDSCHE    XXII.  Bosfc 

FttiPsHLanderen,  op  hunne  onderlhigebefchcnnmg* 
1567.  geraadpleegd  (g).  Doch  eer  hy  en  de  zynen 
fj[j5;j;pvoortfloegen,  cot  verdere  daadeJykheid ,  hadc 
ced,doordè  Landvoogdes  een'  nieuwen  eed  ontwor- 
de  Luci-pen,  waarby   alle  Ampcenaars  en  Wetbou*? 
voogdes^  ders  bglooven  moeften^  iet  Roomfch  gelof>f 
deri  ^^  te    zullen   handhaaven ,    de   beeldftonners 
üraffen,  en  de*  Ketteryen  uitrooijen.     Ook 
verbonden  zig  alle  Leenmannen,  by.den  zei? 
ven i  den  Koning  te  zullen  dienm  tegen  elk, 
dien  men  hun  noemen  zou,  niemant  uitge- 
zonderd (?)•     De  Henogm,  het  Böfldge- 
Boocfchap  aan  *t  vallen. ziende^  zogt»  door 
deezen  eed,  te  toétfen,  op  wipn  zy  zig  zou 
konnen  verlaaten.     Pieter  Ensft;  :Gra^f  van 
Mansfeld ,  was .  de  jeèrfte  in  den ,  Raad ,  die 
den  eed  belooftle  te  zdlen  doen; '  Hm  .volg- 
den Aarfchot,  Egmbnd,  Megett  en  Barlai- 
mont ,  die  allen,  kort  hierna,  den  eed  af- 
leiden.   Doch  Oranje  en  .Hoegftraatèn  wei- 
ferden  't,  bybrengehde ,  dat^y,  eens  hul- 
e    gezwooren    hebbende ,    daarmede,  be- 
hoorden  te  konnen' voldaan./   Of  Hoome 
den  eed  ged^n  hebbe ,  is  twyfelagtig.    Br€«- 
derode,  die  zig  nu,  op  zyn  Huis  te.K;Ieef, 
by   Haarlem  ,    onthieldt ,   wer4t  'er ,    by 
brieven  en  boden, der  Landvoogdetfè ,   top 
vermaand;  doch  hy  wees  het,   insgelyks» 
van  de  hand ,  waarop  hem  zyne  Bende  van 
Ordonnantie    werdt    afgenomen.      Diderik 

So- 

(i)  Seiitent.  voii  Alvt.  1/.  ti* 

(7)  ^ie  den  Eed,  zo  als  by,  door  gemefetie  Ampt». 
Qflans,  gedaan  werdt,  by  BiiANiyT  Refbtm.  L  Deelt 
bU  438.  .   . 


k 


XXn.  Bowi     H  I  S  T  O  R  I  E;     013 

'Sonoi,  Giléin  Zegecs  van  WaflenhovenenpiupsIlL 
verscheiden'  andere  Edelen  hebben  zig  pok  1567. 
niet  laacen  beweegen ,  tot  het  afleggen  vap  " 

den  nieuwen,  eed  (i&).     Kort  hierna ,  ver- 
zogc  Brederode  gehoor  by  de  Hercoginne , 
welk  be^  geweigerd  werdt.     Toen  zondt 
hy  haar   een  fmeekfchrifc  toe ,  waarby  hy 
pm  vryheid  der  Preeke  en  afdanking  van  *t 
aangenomen    Kryg$volk  'durfde  aanhouden^ 
Doch  hterop  kwam  zulk  een  antwoord  9  dat 
Brederode  zelf,  benevens  den  Graaf  van  den^^e  G«f 
Berg  «n  verfcheiden'  anderen  hunnen  ^ocOb«*m 
met  den  Koning  zogten  te  maaken.     DeB^ero* 
Landvoogdes,  die  getoond  hadt,  dar  zy  on-dezoe- 
derregt  was  van  de  werving,  door  Bredero- ken  zig, 
4e  bronnen  ,  en  van  't  Herken  der  Stede  ^J^^^^ 
Yiane,. begeerde,  dat  hy  en  van  den  Bergyoogdes- 
zig,  zonder  voorwaarden,  aan  *s  Koningsre,cever* 
genade  onderwerpen  zouden.    *t  Welk  hun  zoenen, 
zo  hard  fcheen,  dat  zy,  niet  lang  hier  na, 
uit  vertwyfeldheid  ,   vefÜTcheiden"  geweldige 
aanflagen, ondernamen  (/).    De  Staatm  van 
Holland ,  in   Louwmaand ,  voor  't  vertrek 
van  den  Prinfe  van  Oranje,  ook  kennis  ge^ 
kreegen  hebbende  van  den  nieuwen  eed,  diet» 
men  den  Leenmannen  afvergde ,  en  te  ge- 
lyk,  van  het  uitftellen  der  algemeene  Staats- 
vergadering,  tot  op  's  Konings  overkomft^ 
beflooten,  tegen  het  een  en  *tander,  een  Ver- 
toog  te  doen  aan  de  Landvoogdellë ,    die 
hun,  in  Sprokkeimaand,  antwoordde  „  dat 
^y  men    niet  beoogde ,  door  den  nieuwen 

„  eed, 

(i;  Bob,  UU  Jt#4,  kU  jof  [t^$].  i«c  [isijt 

03 


%t4    VADE:RLANDSCHE    JUOI.  Bou, 

ftüpsHloï  eed,  eenen  nieowen  H&  te  leggen  <^  de 

f56%  Ij  Leenmannen ,  en  dat  d;  Scaaten  ook  zou^ 

„  den  mogen  vergaderen,    als  van  óuds, 

jy  wordende  zulks  tegenwoordig ,  om  by« 

^  zondere  redenen »  flegts  voor  eenigén  tyd  , 

9,  ultgefteld'':  met  welk  antwoord,  menzig 

woeft  laaten  genoegen  (*). 

Bredero.     Brederode ,  kennis  gekrecgen  hebbende , 

de  verzc-dar  de  Graaf  van  Megen  bezetting  in  's  Her- 

|^f^5   togenbofch  zogt  te  werpen,  zondt  Amoni  van 

H^g^    Hombergen,  in  Sprokkelmaand,  derwaards, 

g«boiUi  Men  liet  hem  binnen,  met  zyn  volk;  dpch 

vooreen  by  hieldt  het  'er  niet  langer,  dan  tot  in  Gras- 

^^        maand ,    wanneer  hy  ,   gepraamd  door  de 

Landvoogdeflè  ^    dié  de  JPerfoonen  en  goe* 

^  deren  der  Ingezetenen,  alomme,  de^dtaan? 

flaan,  de  Stad  verliet,  welke,  federt,  5paan- 

fche  beletting  innam  (/), 

Aanflag       By  Viane ,  lagen  nu  omtrent  drieduizend 

op  u-     Knegten,  met  weiken,  de  Heer  van  Brede* 

trecht ,    rode  Utrecht  dagt  te  verraden.    Doch  hier 

^^L^'was  hem  Megen  te  gaauw,  die,  met  een 

bezet  '  Regiment  Voetvolk,  uit  het  Land  van  Heus-» 

wordï»     den  en  Altena,   naar  Utrecht  toog,  en  zig 

van  de  Stad  verzekerde,    Terwyl  hy  Gorin- 

chem  voorby  trok,  hielden  de  Onroomfchen, 

bedugt,  dat  hy   ook  iets  tegen  deeze  Stad 

in  den  zin  hadt,  in  grooten  getale,  de  wag( 

$an  de  Poorten  (w).    Brederode  hadt  hier 

inefk^Iyken  aaphang,     Hy  hieldt  V>  dik- 

'      ■        r        '  ^S^ 

f 

(k)  Hefol.  Holl.  97  7«".  If^#<  [lf<7]-  ^i*  It  s-  >5  CA  it* 
Fm.  X  en  14  JÜMTt  1567»  ^^  10»  11,  11. 

(t)  HmWH  lLir««i^,y.44  ^ers  BOK  IlL   Bt/kj.  kl.  \^^ 


/ 


S:xn.  Bonc     H  I  S  T  o  R  I  B«      S15 

wils,  BywnïomHen  met^Je  verbonden'  E-Fiuwiit 
4elen9  een  buiase  van  Pieur  Janszoon  van  1567/ 
Gr^tveldj  Jn  de  Roo3(ff).  BrederodesKne»-.  """■""" 
^^n,  dus  verfteken  van  de  boop  om  Utrecnc 
in  te  krygen ,  koelden  bunnen  moed,  aaq 
bet  Kloofter  Marienweerd^  welk  geplonderd 
werdc  (0).    Sedert,  doorliepen  2y  't  platre 
t^and  van  Utrecht  en  Holland,  beroov^ndp 
verfcbeiden*  Kerken  en  Kloofters  (p).  Arend 
van  Duivenvoorde    en  Herberc  v^  Raap^ 
horft ,  Hollandfcbe  Edelen,  lagen,  met  een  deel 
volk,  ijl  't  Kloofter  te  Egmond;  alwaar  ^y, 
in  weerwil  van  den  Abt,  BiiTchop  van  Hagr^ 
lem,  eenige  maanden  buis  bielden  (^).    l^  * 

'c  Kloofter  te  Heilo  en  elders,  floegen  zy  en 
mderen  aig,  insgelyks,  voor  eenigen  ^d^ 
neder  (r).    De  bezeaing,  die  binnen  Vian^ 

S;ebleeven  was,  werdt,  door  de  Oqroom-»       ' 
cben  van  verfcbeiden'  Steden  ,  met  naame 
van  Gorincbem,  Un*fcbt  en  Amfterdam»  van 
Krygs-  en  Mondbehoeften  voordien  (j),    T^  • 

Amfterdam,  liet  men  de  tonnetjes  buskruid 
pkatfen  in  vaten,  die  voorts  met  Rogge  ge* 
vuld,  en,  onder 't  geleide  van  Bemard  Uiceo- 
eng,  voor  Rogge,  uitgevoerd  werden  (/> 
De  Heer  van  Brederode  zelf  badtzig,  «oW-JJ^^ 
lerwyl,  geworpen  binnen  Amfterdam»   ^^'bSn^* 
gelegenheid  eener  nieuwe  beroerte,  aldaar, Amfter- 
fai   den  aanvang  des  jaars,  qncftaan.    De  dam. 

Ge- 

(fi)  Sentent.  van  Alva  hL  91,  «f. 
Có  Boa  II.  B9»k^  ^l.  107  C>5S]. 

lp)  MKTKRKN  II.  B99kj^  ƒ.  4«^ 

(f)  Senc.  van  Alva  hl.  49.    BuROOilB.  Lihr.  UI*  f.  I4#. 
(r)  Sentent.  van  Alva,  hl,  14,  50,  61,  U9» 
Xs)  Sentent.  van  Alva.  K  xtf ,  so,  91»  ^i »  fj»  iii,  t|t. 
(;)  Miteat.  van  Alva.  */•  tn,  14a.  ^ 

o* 


ii6    VADÈRLANDSCHB    XXII.  Bo«. 

Fiupsin.Gcintgtigden  der  -  Wethouderfchap  en  der 
i567.*Kalvihirchen  waren  ,  in  Louwmaand ,  van 
'  daar,  vertoogen  naar  Braflèl,  om  't  bekrag- 
tigen  der  jongfte  overeenkomft,  ten  Hove, 
te  bevorderen;  doch  in  plaats  van  hier,  ge- 
samenlyk,  te  handelen,  deeden  die  van  de 
Wet  hunne  zaaken  op  2ig  zelven,  en  keer- 
den, zonder  de  Kalvinifcben  te  kennen,  naar 
huis.  Dit  wekte  't  wantrouwen,  welk  ver- 
meerderd werdt,  door  een  briefje  van  Bre-- 
derode,  gerigt  aan  de  Kalvinifche  Gemeen- 
te ,  in  welke  men  ,  by  het  jongfte  Avond- 
maal,  in  Wintermaand,  gehouden,  reeds 
meer  dan  duizend  Ledemaaten  geteld  hadc 
/ü) ;  met  verzoek ,  om  Gemagt^den  te  zend- 
den, naar  Viane,  daar  hy  hun  zaaken  ver- 
haaien  zou,  welken  hy  geenen  brief  hadc 
mogen  vertrouwen.  Laurens  Jakobszo<Ni 
Reaal  en  Komelis  Floriszoon  van  Teilingea 
werden ,  terilond  ,  aan  hem  a&eva&rdigd. 
Terwyl  zy  uit  waren,  geeft  de  Vroedfchap 
kft ,  om  vier-  of  vyf  honderd  Soldaaten  te 
Kgten.  Eenige  Burgers  ,  hiervan  de  lugc 
gekreegen  hebbende,  vraagen  naar  de  reden 
aan  den  Burgemeefter  Jooft  Buik,  die  in  't 
eerft  loochent  (w),  dat  'er  nieuw  volk  aan- 
genomen was,  doch  't,  geperftzynde,  ein- 
delyk,  bekent,  en  dat  het,  uit  laft  der  Her^ 
toginne,  gefchiedde.  Hierop  raakt  de  me« 
nigte,  ten  getale  van  twee  of  driehonderd, 
voor  zyne  deur,  vergaderd,  aan  ';  roepen, 
van  Vhe^vive^vive  je  Gueux;loopt  voorts  te 

w^^ 


vii  Asnt.  der  Amftcxd.  Gefefonn.  Djakoal^ 


XXILBoEK.      HISTORIE.      tiiy 

wapen,  en  bezet,  toen  en  des  anderendaags,  FiupsIIL 
den    vyfentwintigften    van   Sprokkelmaand ,  1567, 

de  Reguliers  Poort,   en  de  Nieuwe  Brug, ^ 

aan  vier  oorden  ,    daar  afgekondigd  werdt 
i,  dat  men  \  op  Kerken  noch  Kloofters  ge-» 
„  munt  hadt;  maar  alleen  op  *t  handhaaven 
„  der  orde,  by  den  Prinfe  van  Oranje  ge- 
„  raamd."    De  Burgemeeftefs  hielden,  on- 
dertuffchen ,  't  Stadhuis  met  de  nagtwaakers 
en  anderen,  de  Waag  met  Soldaaten,  onder 
Bouwen  Reyerszoon,  bezet;  doch  ver(hian- 
de  zig  verder  te  fterken,   ontboodenze  alle 
de   Roomfchen   op  den  Dam.     Juift   toen 
keeren  Reaal  en  Tellingen  te  rug  van  Via- 
ne  ,   met  berigt  ,,  dat  de  Prins  den  Heere 
„  van  Brederode  hadt  laaten    weeten  ,  op 
„  dat    deeze  de  Amfterdamfche'  Gemeente 
„  zou    waarfchouwen  ,    hoe  Burgemeefters 
^,  voorhadden  ,    vierhonderd   Soldaaten  aan 
„  teneemen ,  met  dezelven  en  de  Stads  waa- 
„  kers,  de  gantfche  Kalverltraat,  van  'tStad- 
„  huis  af ,   te  bezetten ,   en  den  Graaf  van 
„  Megen,  die,  over  Gorinchem  en  Utrecht, 
„  roet  twee-entwintighonderd  man ,  naar  de 
„  Stad  ftondt  te  komen,  door  de  Reguliers 
„  Poort,  binnen  te  laaten:  waarna  men  een* 
„  honderd  burgers  of  twee  't  hoofd  voor  de 
„  voeten  dagt  te  leggen."    Mai  begreep,    / 
dat  dit  nieuws  geheim  blyven  moeft.    Nog- 
tans  lekte  het  ergens  uit,  en  baarde  nieuwe 
verflagenheid.  Jan  Broek  Falentymzoonj  een 
hartig  man,  met  eenig  volk,  van  de  Nieu- 
we brug ,   eenen  keer  doende ,  langs  den 
Zeedyk  en  Warmoe?ftraat ,    lerwyl  hy  met 
^^  trom  deedt  omflaan,  daf^  wie  /y/,  wyf 


Mt»    VADERLANDSCHE    XXII.  Bok^. 

yiyp,  in.  en  kinderen  liefbadf^  bem  nu  volgen  zou;  Oeeptt 
1567.  inderyl,  negenduizend  man  ageer  zïg^  ü^ 

X len  voorziea  van  geweer,  dat  bun  gereedft 

was.  Twee  broeders ,  Jan  en  Ksrneiis  PU^ 
terszoonen  in  Deventer,  eikanderen  in  de  wa- 
penen geholpen  hebbende,  zeide  de  een, 
op  onderlinge  ynsigo^werwaardsbetgemunt 
warel  naar  de  Markt  ^by  die  van  den  ouden 
Godsdienft :  de  ander ,  naar  de  Sfraaten ,  by  di^ 
van  den  oudften:  dan  zo  V  op  eenflaangaai^ 
onfziel  my  niet  ^  ik  zal  u  ook  nie f  ontzien.  Hier# 
op,  bezetten  de  Onroomfchen  de  toegangeo' 
naar  den  Dam,  de  Kalverftraat  uitgenomen, 
die  de  Regeering  beflooten  hieldt;  planten 
zès  baflèn  op  de  bekwaamde  plaatfen ,  om  de 
Markt  te  beftryken  ,  en  ftoffeeren  eenige 
buizen  in  de  Warmoesftraat,  van  agteren, 
met  fchutten.  De  Burgemeefters ,  van  die 
alles  verkondfchapt,  en  door  geweld,  te« 
gen  zo  veel  magt,  moed  en  orde,  niets  zien- 
de uitteregten,  vaardigden  Buigemeeftet 
Simon  Kops  af,  om  't  Volk  diets  te  maaken^ 
dat  zy  niets  kwaads  in  den  zin  gehad  hadden  ; 
dat  alles  maar  misverftand  was,  en  dat  men, 
de  wapenen  afleggende,  met  een  verzoek- 
fchrift,  te  regt  raaken  kon.  Doch  nieman( 
zo  dwaas ,  die  hieraan  geloof  floeg.  Ook 
trokken  de  Schout  Pieter  Pieterszoon  eu 
Jlbert  Markus^  zyn  Zwaager,  met  eenige 
Soldaaten  en  Roomfche  Burgers ,  midler- 
wyl,  af,  om  de  Reguliers-Poort  te  bemag-» 
tigen.  Doch  't  werdthun,  door  Jan  Broek , 
Fteter  en  Jan  Kies,  Pieter  Reierf  mn(x)y  en 

.  (x)  leatpnu  nn  AlfSkfi.  10$ ,  so^ ,  174. 


JOOIi  Boek,      H  I  S  T  O  R  I  E;     ai^ 

anderen,  belet*    'c  Volk  toen,  de  loosheid FhjpsIIL 
der  Heeren  bem^kc  hiebb^de,  aan  't  roe»  1567^ 

pen,  naat  V  Stadhuis^  naar  V  Stadhuis ^i»y ^— 

hebben  V;  hebben  vy  '^  hart;  anders  is  V  omge-* 
komen.     De  befcheidenfte  Onroomfchen  en 
onder  dezelven  Adriaan  Pauw ,  een  voor*» 
naam  Koopman,  hielpen  egier  d^eze  drifc, 
door   redenen,  aan  '(  beda^ren,  tot  geluk 
der  Regeneen ,  die ,  eerlang ,  met  de  Ge-» 
meente,  in    onderhandeling   kwamen,   en 
een  Verdrag  ilooten  (y^  ,    volgens  welk , 
onder  anderen ,  het  aanneemen  van  Krygsr 
volk  geftaakt  worden  moefl^*    'c  Werdt,  des 
anderendaags ,     den    zesentwintigften    van «. 
Sprokkelroaand,  met  de  trompet,  afgekon^  ^ 
digd:  waarmede  de  rqft,  voor  dien  tyd,  her- 
fteld  was*    Doch  Brederode,  terwyl  de  twift  De  Heer 
nog  duurde,  hoop  gefchepi  hebbende,  om^'^"^rc- 
'er  eenig  voordeel  uit  te  haaien,  was  de  Kal- ^^J^^? 
vinifche  Gemagtigden  kor^  gevolgd,  endesAmftav 
pagts  na  *t  afkondigen  van  't  Verdrag,  ted^m. 
Ouwerkerk  gekomen,  vanwaar  hy  te  voec 
voortgegaan  was,  tot  digt  aan  de  Stad.  Hier 
ontboodt  hy  Klemënt  Volkaartszoon  Koomr 
bert  by  zig  indeberberge,  diehem,alleenlyk 
van  twee  Edelen  verzeld,  nevens  zig ,  tn  een' 
ISchuit ,  deedt  zitten ;  toen ,  zonder  zig  aan 
't  roepen  der  wagt  te  kreunen,  fnellyk,  door 
de  boom  roeijen  ,  en  ,   op  de  Turfmarkt , 
fian  I^and  treeden^    't  Gerugt  van  zyne  aan- 
komft  liep  haaft  door  de  Stad,  en  ontftelde 
de  Wethouderfchap  geweldig;     De  treflyk^ 
Ae  OnrQomf<;hen  vervoegden  zig,  dagelyks, 

in 


ft2o    VADERLANDSCHE     XXIL  Boxk» 

Pttjpsin  In  zyn  ge^elfchap.    Oök  begaven  zig  veele 
,567/Friefche  (z)^  Stigtfche  en  andere  Edelen 
^      ^'  en  voornaame  Burgers  naar  Amfterdam,  die, 
vermomd  als  Koopluiden,  Schippers  of  Bo^ 
ren  ^    de  Wagters ,  aan  de  Poorten ,  met 
looze  naamen ,  blinddoekten :  onder  welken , 
ik  Sjoert  Beima,  Hanmaii  Galama,  Willem 
van  Zontienberg  y  Lancelot  van  Brederode  . 
en  Maximiliaan  van  Blois,  gezeid  de  Kok, 
genoemd  vind  (^aj.    Ten  Hove,  was  men 
niet     zonder     kommer,     dat    de    famen* 
komft  van  zo  veele  Bondgenooten  binnen 
Amfterdam  ièt  euvels  brouwen  mogt*    De 
Voorval  Landvoogdes  zondt    hierom    den   Geheim- 
met  den  fchryver  van  den  Heimelyken  Raad,  ^akab 
Geheim-  j^  la  Torre ^die  zig  toen  te  Utrecht  bevondt, 
Dela^'  af  naar   Amfterdam,    met  brieven  aan  de 
totre.     Wethouders  ,  hun  lattende  ,  't  vertrek  van 
Brederode ,    by   wege   van    overreding  of 
uitgedrukt  bevel,    te  bevorderen.     De  la 
Tocre  verklaarde  hem,  federt,  in  perfoon » 
den  wil  der  Landvoogdefle ;  doch  hy,  hier« 
van  blyk  gevorderd  hebbende,  welk  de  Ge- 
faeimfchryver  niet  toonen  kon ,  hieldt  zig  on* 
verpligt,  om  mondelyken  laft  te  volgen.  De 
Kegeering,  twee  Schepens  eti  den  tweeden 
Penfionaris ,  Maar  f  en  van  Blokland ,  aan  hem 
hebbende  afgezonden,  om  hem  't  vertrek- 
ken aan  re  raaden,  kreeg  geen  ander  be- 
fcheid,  dan  dat  hy  doen  zou,  gelyk  hy  'c 
verftondt.    De    Burgery ,   midlerwyl ,  be- 
kommerd voor  zynen  Perfoon,  hieldt 9  met 

om- 

(ft)  ViGLlut  sd  HOPPAH.  Bpift«  VL  U  AnuLEtlg.  T$m,U 
f.  II.  p.  157.  .      .. 

(#>  ScAienu  Tan  Atva  éi«  S9t  ««f  7*$  7P>  tu 


3CXIL  Boek.      HISTORIE.      921 

omti^enc  honderd,  man  9  de  wagc  Voor  zynépojpsm;^ 
Herberg  9  alwaar  de  Piins  van  Oranje  uit-  156^' 
hing  (¥).    Eenige  Friefche  en  andere  Ede-    ,    ^' 
len  zelfs ,  en  onder  deezeh ,  Lanceloc  van  fire**     \ 
derode,  vervorderden  zig,  op  den  zeventien*  . 
den  van  Lentemaand,  de  b  Torre,  in  zyne      x 
Kamer,  op  den  Dam^.  te  overvallen^  hem 
zyne    gewigtigfte   papieren  te  ontneemen , 
en  die  aan  den .  Heere  van  Brederode  te  be- 
bandigen  Qr) ;  dèl  anderen  te  dborfnuffeien , 
en  hem,  eenen  gdieelen  dag,  gelyk  a|3  in 
gyzeling,  te  houden )»  waarom  hy,  voor  er- 

f^r  bedugt,  fidmelyk,  ter  Stad  uic.fweek» 
>e  la  Torre  zelf  hedt ,  naderband ,  aan 
iemant ,  die  dit  fchiyft ,  verhaak  ,  d%t.  de 
Edelen  li«n,  met. woorden  en  wapenen,  tle 
dood  «dreigd  hadden  (i).  De  Ottroomfchen  ^^  ^^ 
toen ,  €  hoofd  op  nieuws  opfteekende ,  kla^g-  geen 
den  over  den  eed,  dien  de  Amptenaars ,  Bredero- 
nieuwlings'  hadden  moeten  doen,  en  ver-^^ 
zogtcn  van  de  Regeering,  dat  men  meerj^jg^^j^ 
Knegten  bezoldigde,  en  Brederode  tot  O' 
yerfte  aanftelde.     Meb  bewilligde  blerm , 
ter  wederzyde  (f) ;  doch  op  't  welbefaaagen 
van  den  Prinfé  van  Oranje  ,  die  ,:  ftdert , 
zyne  toeftemming  tot  de  werving  pS\  doch 
niet  tot  de  aanftelling  van  Brederode ,  dien 
hy  beloofde,  zyne  meeoing,  by  byzonderen 
bode ,  te  zullen  doen  verliaan.    Men  ging 
dan  voort  >  met  het  werven  van  drie-  of  vier- 

hon- 


(è)  Seoteae.  tm  Alni,  M.  41, 
^  Seocent.  Tan  Al?t  ^4  fi  t  ^o. 
VANoaa  Haas  loii.  TomiUt  8elg.  L$h,  Tl.  O»/.  IZL 

P*  477- 
(#)  ADR<  riow  telictf  èk  #« 


itai     VAOERLANDSCHÊ     XXÖ.Bótói 

pjLiPsUnb<>i)d^  Knegten^  die^  ondei^  't  bevel  Tad 

ïS6p  twee  aonzi^nlyke  en  bemiirde  Burgen,  ge4 

■■'         fteld  werden*     Zy  tróftken  i  dken  dag  óf 

nagt^  drie  en  een  halven  (hmrer»  en  kree^ 

gen,  hierom^  den  naam  van  de  üi^^^Z-^^gfi 

(ƒ).    De  Heer  van  Br^derode  bleef , ma  dee« 

tciki  nog  omtrent  e^ens*  maaiid  in  AmfleM 

dam  C^)*     / 

XXXIL      Terwyl  dit,  iti  Holland ,  toorviel ,  wlfl  d« 

Handel    Graaf  van  Megen ,.  ia  Gelderland ^  de  ópenrt 

"^  iö^  ^^  preekc  terdoeti^llaüren,   e»  de  ftha- 

Gelder-   de, aan  Kerken  en  Kloofters  veroorzaakt, t« 

tiDd,cn  doen  boeten ^^  by  verdrag  (£)..    In  Fries»- 

vanArem-iaad,^  ^bra^  de  Graaf  van^  Aremberg!  bec 

^^j  ^"  jgelfde  te.  wegey  onderfteüdd  door  niet. meer 

^gT  ^^  'Vfer^ Vendelen  Voetvolls.enwftijPakr* 

taag^    den#    Docb  dcf  Inqu^Gtie  ^en  ilrei^  PJakaa^ 

ten  **beloófde  hy  tp  daeattl^aiaii.    Men  ver* 

trouwde  pogtans^  zo  weinige  op  deeze  belof» 

ten,  dat  wel  zeventig  Edelen,  die  't  Vec4 

bond  gecekend  laadden,  na  'c  fluiten  van  dit 

Vetdr<^g,  naaf  Amfterdam   én  elde^ ,  dé 

w'yk  namen.     Aremberg    hadt  hua*  eenerr 

fchrtk'  aangejaagd  ,  'door  het  vatten  van  Ja^ 

kob   vin.  ilpendam  i    Geheümfchryvei'   vaïï 

Breder^e  (/),  die^-jfedert,  te  Btafkl  tmt^ 

halsd  -Wèfdt  (*).    Met  het  verzekeren  van 

'Groningen^  vóór  den  Koning,  hadt  üy  lan* 

ger  Werk^  zynde   't  irofk  hier  krelgöl  van 

aart,  en  troits  op  de  Aerkce:  der  Stede  (/> 

•  r        ^  •  ^  t  Ge- 

(p/td»^n^^^ca^  (^;  HOOFT,  IV.  Bttk^^  bL  134»  l^U 

^^f^~^    /ti4«^-  ih\  BOR  III.  B9tk>  */•  ïoi  [145]. 

T^ulé^^JiU^,  -  (i)  VJCLH  *i<  floPPKB.  Ep.  l  in  Aöal.Bflg.  r#rt,Jé  P.,  1I# 
J /  f,  I4J.     BOR  III.  Boekt  bh  102  [1^5]  <»*, 

(i^  Senteni.  van  Alva>  W.  72»,      .    .,         ^ 
CO  VlOLIÜs,  ubifufT*. 


XXn.  Boek.      HISTORIE.     203 

*t  Gelukte  bam,  eerft  in  Zomermaand,  oii-nupsi{|^ 
del:  allerlei  glitnpige  beloften,  die  naderhand  i$6y. 
weinig  gerdkciid  werden,  vier  Vendelen Duit-^  — '^^ 
fche  Knegten^  ondef  BlafiusvanFegenbeim^ 
jn  de  Stad  te  krygen,  die,  meeft  by  Odroom^ 
fcben ,  onder  't  d^  geholpen. werden  Xj»y 

Oranje    was  ^   naauwlyks  4     te  Antwer-  Asn% 
pen,    wedtergekeerd ,   of   hy   fchynt   ge- ^  Wal- 
raadcn  gevonden  te  hebben  y  't  geluk  der^^^^ 
wapenen,  tot  voorlland  der  Boodgenooteni, 
ook  van  zynen   kant^    te  beproeven.    De 
oorzaak  en  't  beleid  van  den  aanüag,  die  op 
Walcheren  was  aangelegd ,  is  nergens  klaai> 
lyk  befchreevené    De  Prins  heeft  zig  ook^ 
federt,  gedraagen,  als  of  hy  'er  geen  deel 
aan  gebade,  hadc  (^).   Doch  men  heeft  redeti 
!om,  te  vermoeden,  dat  hy  'er,  bedektelyk , 
^e  hoofdaanleider  van  geweeft  is  (0);  en  zo 
deeze  ondemeeming,  en  die  van  Brederode 
op  Utrecht  en  Amllerdam ,  welke ,  insge- 
lyks,  door  den  Prinfe,  begunftigd  was  (p), 
gehikt  ware ,  zou  hy  zig,  eer  men  't  ver- 
wagten  kon ,  van  de  voomaamfle  Plaat&tï 
zyns  Scadhouderfchaps  meefter  hebben  ge- 
zien,   't.  Beleid  van  den  togt  op  Walcheren    ' 
was  toevertrouwd  aan  Jan  van  Marmx  ^ 
Heere  van  Tholoufe ,'  Broeder  des  Heeren 
van  S.  Aldegonde ,  eenen  boezemvriend  vin 
Oranje.    Deez'  hieldt  heimelyk  verftand  mef 
Pieter  Haak^  gewezen  Baljuw  van  Middel-  ^ 
èurg  (^),  die  hem  gelegenheid  geeven  zou^ 

om 

(m)  BOE  III.  5«#^,  i/.  |o«  [i4<]. 

in)  Vcnatw.  hy  BOtt  Amh.  Sciikk*  X.  Dttl^  hU  ii. 

f#)  Vide  BURQUMD.  Lihr.  III,  f •  29t ,  |Xe,   |ia. 

ip)  Gbotii  Attaal.  I.  >•  s«. 

If)  VlGLlVf  U  HOFFta.  Eplft*  V.  fi  lil. 


fla4  VADERLANDSCHE  XXn.Bofeif- 
tbjwmt)tü  bezetting  te  worpen,  in  Middelburg  cil 
15Ö7/  Vlisfingen  (r).  Ook  hadt  met  Tboloufe  laa* 
*■  ^  "  mengefpannen  een  der  verbonden*  Edelen, 
van  der  Aa  genoemd,  die  volk  aannam, 
te  Antwerpen^  tot  uitvoering  van  denaan^ 
flagi  't  welk  nogtans  zo  bedekt  niet  gefchie^ 
den  kon,  of  't  Gerégt  kreeg  'er  de  lugt  van. 
Oranje  kon  toen  niet  voorby ,  by  uitroep  ^ 
re  laaten  bekend  maaken,  dat  alle  vreemde^ 
lingen,  en  krygsknegten, buiten  Stads  dienfl, 
Antwerpen  zouden  hebben  te  ruimen,  op 
lyfllraf.  Ligtelyk ,  meent  men,  zou  hy, 
ware  het  hem  emft  geweeft^  de  vreemde 
knegten,  na  't  fluiten  der  Poorten,  hebben 
konnen  betrappen  en  (IraflTen.  Nu  dreef 
hy  hen  tegelyk  ter  Stad  uit,  en  op  den  togt. 
Zy  verzamelde  zig  dan  te  Dambragge.  De 
Landvoogdes,  midlerwyl,  hlfcrvan  verkond- 
fchapt,  en  bedugt  voor  Walcheren,  zonde 
tweehonderd  man ,  onder  Anthonis  van 
Bourgondie,  Heere  van  Wakkene^  Kapelle 
en  Kattem  (O ,  tot  verfterking  der  bezetting 
van  Zeeburg  of  Rammekens«  Doch  de  Slot- 
voogd  wees  deeze  manfchap  af,  bevel  ont- 
vangen hebbende  van  Oranje,  om,  zonder 
zynen  uicdrukkelyken  laft ,  geen  volk  inte- 
neemen.  De  Prins  verfchoonde  zig,  zo  goed 
als  hy  kon,  toen  hem  dit,  ten  Hove,  kwa- 
lyk  genomen  werdt,  en  liet,  federt,  toe, dat 
men  vyftig  man  van  de  tweehonderd,  in 
Rammekens,  ontving  Q).  Tholoufe,  oth- 
dertulTchen,  ook  van  Dambrugge  verjaagd^ 

zak- 

fr)  Vicui  Vita  N.  ctv.  ^  yo. 

(s)  DURGUND.  Libr,  lll#  p.  }li. 

(r;  Bon  m.  Bu{j  bu  199  [ff»l« 


XXII.  Boek.      HISTORIE,     025 

izakte,  mee  drie  Schepen,  over  welken  HaakpojpsllL 
't  bevel  hadt,  de  Schelde  af,  tot  voor  Ram*  1567. 
xnekens  (v)  ;  doch  't  Marktfchip  van  Ant-  . 
werpen,  kort  tevooren,  aangekomen,  hadt 
het  gerugt  yan  den  aanflag,  binnen  Vlisfin- 
gen,  gebragt,  waarom  men,  hier,  op  zyne 
hoede  was,  en  de  Schepen  afhieldt(w),die 
toen  fchynen  voorcgczeild  te  zyn,  tot  voor 
Amemuiden.     Ëenige    Middelburgers,   die 
van  den  aanflag  wiften,  verzorgden  hun  hier 
van  mondbehoeften ,   en  verwekten  eenige 
opfchudding  in  de  Stad.    Jakob  Janszoo^ 
Schoonzoqn  van  Haak,  zou  der  Wethou* 
derfchap  eenige  onredelike  dingen  hebben 
^fgevergd,  en,  onder  anderen,  hebben  ge* 
zeid ,  dat  hy  de  Burgemeefters  noodzaaken 
zou,   tot   het  overleveren  van  de  Sleutels 
der  Stad ,    waarna  hy  Haak  wilde  inlaaten 
^:c).   Doch  deeze  beweegingen  hadden  geen 
gevolg.     Haak    werdt ,    eerlang ,    genood- 
zaakt,  den  ftroom  wederom  op  te  zeilen, 
tot  aan  Oojlervoeelj  in  't  gezigt  van  Antwer^ 
pen,  daar  hy  ?yn  Volk  ontfcbeepte,  en  op 
den  oever  nederfloeg.     Men  wil,  dat  Tho* 
loufe  hier,  eenigen  tyd,  leggen  bleef,  om 
te  beproeven,  of  die  van  Antwerpen  ook 
zouden  konnen  bewoogen  worden ,  om  hem 
toe  te  vallen.     Doch  de   Wethouderfchap 
'was  zo  verbitterd  op  hem  en  op  zyn  Volk, 
^t  zy  voorfloeg ,   om  hem ,  met  de  Stads 

Sol- 

tv)  S^tent.  van  Al  va  A/.  foj. 

,     f»)  MftTlREII  n.  Èoek.  f.  44  ♦erf. 

\x)  SenteBC.  van  Alva  »/•  <|»<4><f  »<t  i^9i74i99»ims 
f 01,  iii.  »}f. 

VI.  DEpt.  P 


aft6    VADERLANDSCHE     XXILBoik. 

fOjpsHLSoldaacen,  op  'i  lyf  te  vallen.     Oranje  en 
1567.  Hoogftraacen  wilden  hiercoe  egter  niec  ver- 
.  ftaaa,   zeggende,  dat  men  zig  bloot  ftelleii 
zou  voor  beroerte  van  binnen ,  wanneer  men 
de  Soldaaten  ter  Stad  uitzonde  Doch  *t  leedc 
TholoQ-  tiiet  lang,  of  de  Landvoogden  fctiikte  Filips 
kyfotéiy^an  Lannoi^  Heere  van  Beauvais,  met  vier- 
^  ^?'  hoiiderd  man,  naar  Oofterweel:  dÜe  denzor- 
vedlaa-'  geloozen  hoop,  den  dertiehden  van  Lente- 
gen,      maand,  zonder  moeite,  yerfloeg.    Tholou^ 
fe  zelf  Het  hier,  meent  men,    t  leeven  in 
eene  fcbuur,  die  in  den  brand  gefteken  werdc^ 
Ook  fneuvelden   'er  vcrfcheiden'  Edelen , 
en  ondel:  deezen  ,  een  uit  den  Huize  van 
Boetzelaar.     Doch  terwyl  de  ilagting  duur- 
de,   raakten  de  Kalvinifchen  ,  te  Antwer- 
pen, op  de  been,  wilden  terroode  Poorte 
uit,  en  hunnen  broederen  byfpringen :  *t  welk 
hun  egter  ,    door  Oranje  en  Hoc^ftraaten^ 
met  moeite  en  lyfsgevaar,  belet  werdt»    De 
Prins  moeft  hier  hooren,  dat  men  hem,  me;^t 
het  zinkroer  op  de  borft,  fcholdt  vooreen 
taen  Verraader,  die  oorzaak  van.  den  nioor^ 
daar  bulten  was.    Twee  dagen,  bleeven  dè 
Kal^ifchen  in   de  wapenen  ,   xerwyl  zy , 
des  nagts ,  de  flraaten  van  *t  geroep  P^^- 
pen  uiti  Paapen  uit!  deeden  dreunen:  waar- 
na Oranje,  de  Lutherfchen  en  de  uitbeen)^ 
fche  Koopluiden  bewoogen  hebbende ,  om 
zig  te  wapenen  ,  de  oprperigen  tot  nadea* 
ken,  en  de  Stad,  die  met  een  deerlyk  bloed* 
bad  gedreigd  werdt,  tot  ruft  bragt  0^) 

De 

O)  BOB  UL  B9tk^  *^«  110  [144]  «»«.  MtTIBBN  U.ir#4é 

ƒ.  ♦♦  y^r. 


XXII.  BoÉK.     HISTORIE*      -117 

De  Prins,  kort  hierna,,  berigt  uic  Sp^aï^VumlUé 
je  bekomen  hebbende  j  dac  de  Henog  van  i^öj.  ^ 
Aiva ,  mee    een  leger ,  herwaards ,  ftondc  xxxiir 
^  gezonden  ^e  worden,  nam  een  vaft  opzet, onnje  * 
om  zyne  Ampten  neder  te  leggen,  en  naarbefluk 
Duitfchland  te  vertrekken.      Hy  wift  wel, het  Land 
hoe  ver  's  Konings  magt  de  zyne  overtrof  ,J®^®'^^*^ 
en  hoe  weinig  ftaat  'er  te  maaken  ware  op  ^^* 
's  Volks y ver.  OokzaghyEgmond,  wien  aUe 
de  oude  Soldaaten  aanhingen ,  met  leedwe* 
zen,  de  zyde  verlaacen,  die  zy  beide ,  te  voo* 
ren  ,  gevolgd  hadden.    Om'  de  Geeftelyk^ 
heid  ,  door  't  beeldvormen  vervreemd  van 
de  bondgenooten ,     wederom  te  winnen , 
was  geen  kans  altoos.     De  Bondgenooten 
zelve  waren,  tot  op  een  derde  deel,  gefmol* 
(en,  en  de  Onroomfchen  in  't  gemeen  on* 
genegen,  tot  het  fchieten  van  geld,  de  ziel 
van  «alle  ondemeemingenj  tot  zoyerre,  dat 
zy   weigerden ,  vyf-  of  zeshonderdduizend 
guldens  byeen  te  brengen ,  ten  ware  men 
hun   ontdekte,   waaraanze  belleed  zouden 
worden ,   waartoe    de    Prins  niet  verdaan 
kon  (z).    Ook  zag  hy  k(Hnmerlyk  in  't  ver* 
fchil  der  Kalvinifchen  en  Lucherfchen ,  die,' 
'door  geene  redenen,  tot  eendragt  te  he^ , 
weegen  waren,  begeerende  de  eerden,  of 
flegts  drie  of  vier  Leeraars  onder  hen,  daar 
de  zaak  aan  hing,  niets  toe  te  geeven:  wél-  - 
ke  nakuwgezetheid  de  Duitfche  Vorften  zo 
zeer  ftiet , .  dat  zy  zig  bezwaarlyk  fcheepen 
te  zullen  laaten  beweegen,  om  den  Prinfe 

(«)  BOR  III.  9*tK3  èi.  119  [i<«]* 

P  a 


2d8     VADERLANDSCHE     XXII.  Boeit- 
jrjjjpsni,eenlgen  onderdand   te  doen  (^).     Al  die 
1567*  maakte  hem  zo  verdrietig,  dat  by,  de  Land- 
"voogdes  vcrzogt  hebbende,  een*  ander\  met 
zyne  Ampten,  te  willen  voorzien  (^),  en 
te  Wiilebroek,  by  Antwerpen,  een  teder  af- 
fcheid  van  den  Graave  van  Egmond  hebben- 
de genbmen  (c} ,  den  elfden  van  Grasmaand^ 
uit  Antwerpen ,  fcheidde ,  en  na  eetï  dag  of 
Hy  ver-  ^^^^  toevens ,  te  Breda ,  voortreisde  naar  't 
trekt  naar  Graaffchap  Naflau  ,    verzeld  van  zyne  Ge- 
Duitfch-  maalin  ,  die  ,  bits  van   aart  en  ongeregeld 
^^*       van   leeven  ,    hem  ,    op  deezen  togt ,    met 
veele  fmaadheden,  bejegende  (^.  Menhadt 
den   Prins  nagegeven  ,    dat  hy  zyne  fchul- 
den  niet  betaalen  kop ,  en  daarom  nieuwig* 
heid  zogt;  doch  hy  verklaarde,  op  zyn  ver- 
trek, aan  een'  voornaam'  Perroon,dat  hy  nog 
zeftigduizend    guldens  vry   inkomen   hadt , 
en    nimmer  iet    tegen  den  Konuig  ooder- 
neemen  zou^  zo  hem  deeze  niet,  in  zyne  eer 
of  goederen,    aantaftte  (^).     De   Staaten 
van  Holland  verftrekten  hem ,   egter ,  om- 
trent deezen  tyd  ,   twintigduizend  guldens  , 
tegen    den   penning  zeftien  ,  waarvoor  hy 
hun  eenigen  zyner  goederen  verpandde  ( ƒ). 
Te  gelyk  met  den  Prinfe,  vertrokken  de  On- 
room* 


i: 


(d)  HOOIT  I¥.  ü«#it.t  ^'-  I4S« 
(b)  BURGUND    Lthr»  IIT.  p*   |tf« 

(c>  STAADA  Dft.  I.  Lier.  VI.  p,  104.  BUBGlUfllt  Uh,  UU 
^  »»• 

(d)  HoovT  IV.  Bttk^  hl.  Htf.  Vandbe  HASHlnit. Tamalt. 
lUr.  lU  (Up.  XXI.  p.  4to. 

(t)  Kavo  I.  Btêi,  èl.  r. 

Xf)  Kefol.  HoU.  if  nAprii,  €  Mny^  U  Dtcemh,  IS^J.tJé' 
unsrii  ijé;  [1561].  kl.  i^,  ai,  aa,  i»,  14^ 


XXII.  Boek.      HISTORIE.     029 

roomfche  Leeraars  uit  Antwerpen,  hebben- FiupsIIL 
de   de  Landvoogdes  weeten  te  bewerken,  1567.    ' 
dat    de    preeke  aldaar ,  by  voorraad ,  ge-  " 

Ichorft   wcrdt.      Doch   kort   hierna,   bragt 
zy  bezetting  in  de  Stad,   en  deedt  de  nieu- 
we Kerken  af  breeken.     Hoome  en  Hoog-  De  Graaf 
flraaten  verlieten,  omtrenc  deezen  tyd ,  ookvanBofTu 
deeze   Landen  (g^     De  Graaf  van  Mans-^^J^J^^'^V 
feld  werdt  aangelleld,  tot  Bevelhebber  overdaad,"  ' 
Antwerpen  (b) ,  en  Maximiliaan  van  Hennitiy  Stadhou- 
üraafvan  Bojfu ,  by  voorraad ,  tot  Stadhou-  der  ran 
der  van  Holland,  Zeeland  en  Utrecht  (/).     ^ïiand  * 

De  brand  der  vervolginge ,  in  Brabant  en  ^^  u" 
Vlaanderen   ontdoken  ,   dreigde,  nu  over  te  treht. 
liaan  naar  Holland  ,    toen  de  Kalvinifchen ,  xxxiv^. 
te  Amfterdam,  van   zelve  aanbooden,   de  De  Pree- 
preeke  te  ftaaken  ,  mids  men  hun  vryheid  ^V^^^* 
en  tyd  gave,   om  hunne   onroerende  goe-^^ 
defen    te  gelde   te  maaken  ,  en  ,   met  de 
roerenden ,  't  Land  te  ruimen :  *t  welk  hun , 
op    den    zesentwincigften  .  van  Grasmaand  , 
werdt  toegedaan.     Toen  werdt  het  vlugten 
algemeen  ,  hier  en   door  gantfch   Holland. 
Brederode ,  die ,  tot  nu  toe ,  te  Amderdam ,  . 
gebleeven  was,  liet  zig  ook  verluiden,  dat  \ 
hy  geneigd  was,  te  vertrekken,  zo  de  Stad 
hem  eene  maatelyke  fora,  op  zekere  Lan- 
den, bedykt  in  de  Berger-  en  Klcimeer,  ver- 
ftrekken  wilde.     Men   bewoog  dan ,     den 
ondank  van  't  Hof  willende  ontgaan ,  Her- 
man Koodenbnrg  den  Ouden  en  Adriaan  Pauw , 

om 

{g)  BUROOND.  Uhf.  III.  ^.  141. 
\h)  BUBGUND.  Ltkf,  UI.  ^^   $47» 

(i)  Bicpect.  dei  f  lak*  van  HoU.  hU  i\u 

P3 


^30    VADERLANDSCHE    XXII.  Bobs. 
Rups  in.  om  hem  agcduizend  guldens,    op  hunnen 
1567.  naam,  doch  voor  rekening  der  Stad,  op  ce 
"fchieten,  ako  men  verlangde,  hem  te  loo- 
zen.    Ook  deedt  men,  terftond,  vyfentwin- 
tighonderd  en  twee  guldens  van  't  Excyns* 
Huis  haaien,  en  aan  de  wooning  van  Roo- 
denburg  brengen.,    daar  het  overige,  tot 
agtduizend  guldens  toe,  door  Pauw  en  Roo* 
denburg,  uit  hunne  eigen'  beurze,  en  die 
hunner  goede  vrienden ,   verzorgd   werdt» 
Ook  is  't  hun,  daarna,  door  de  Stad,  weder- 
imdero-  om  goedgedaan  (i).  Bredèrode,  deeze  pen- 
de ver-    ningen  ontvangen  hebbende ,  vertrok ,  den  ze- 
trekt  uit  venentwintig(len    van    Grasmaand ,  in  den 
Amfter-    mgc^  begeleid  tot  in  't  Vlie,  door  een  Wa- 
^^^       terfchip  met  gcfchut:  vanwaar  hy  op  Emb- 
jj  g^j^  den,  en  voorts  in  Duitfchland  raakte.  Hy  o- 
verleefde  zyn  ongeluk  niet  lang.    Sommigen 
fchryven  ,  dat  hy  ,   zyne  droefgeeftigheid  , 
alleen  door  fterk  drinken  ,  zoekende  te  ver- 
dry ven  ,  in  eene  heete  koons  viel  (/) ,  die 
hem ,  den    vyftienden   van  Sprokkelmaand 
des  jaars  1568,  op  het  Slot  Hamhof  of  Ha- 
renburg, in  de  Vefte  Rekelinghuizen ,  uit  bet 
leeven  rukte.    Hy  werdt  te  Getnmen^  in  't 
Meinee-  Land  van  Kleeve ,  begraaven.  Kort  voor  zyn 
digheid    venrek    van    Amfterdam ,    hadden  eenige 
^'an  eeni- Lief  hebbers  der  vryheid,  Onroomfchen  en 
V^   Roomfchen,plegtelyk  gezwooren,  den  hon- 
iterdam-   ^^^^^^  penning  hunner  goederen  op  te  zul- 
len brengen ,  tot  vervalling  van  elfduizend 

gul- 

(k)  AOR.  P4VW  Kelaes,  bU  7. 
(O  ViGLii  Viia  N.  CV.  ^  Ji. 


mers. 


XXIL  BoEir.     HISTORIE.      $s» 

guldens,  die  aan  verfcfaeiden'  kollen»  tenjïupsiiL 
diende  der  gemeenezaake  waren  hefteed.  Tot  156^. 
ontvangft  van  dit  geld,  ftelde  men  een*  kift,  - 

met  een  gat  in  't  dekfel  en  drie  floten.  Doch 
eedigen  hadden  hunnen  eed  zo  verre  verge* 
ten,  dat  'er,  hy  't  openen,  niet  boven  ze  ven* 
honderd  guldens  in  gevonden  werden ,  die  der 
Waardinne  des  Heeren  van  Brederode(8},in 
mindering  zyner  verteerde  koften  ,  werden 
aangeteld. 

Eenig  volk  van  Brederode ,  begeleid  door  Bredero- 
Gysbrecht  en  Diderik  van  Bateqburgenande-  des  volk 
ren ,  kwam ,  's  daags  na  zyn  vertrek ,  voor  Am- J^^^^^^ 
fterdam;  doch  werdt  'er  buiten  gehouden,  ^     * 
zelfs  door  de  Onroomfchen ,  die  hun  liogtans 
wederom  eenige  zakken  buskruid,  infchyn 
van  Kooren ,  toefchikten.  Zy  fcheepten  toen »    • 
over 't  Y, naar  Waterland.  Té  Hoorn ,  werden 
zy  verlaaten  van  de  Heeren  van  Batenburgen 
anderen ,  die ,  over  de  Zuiderzee ,  naar  Fries- 
land voeren.  Doch  byHarlingen,  ontmoette  l^  Hea. 
deezen  een  Schip  met  Krygsvolk ,  onder  eenen^"  ^^ 
Kapitein  van  den  Graave  van  Aremberg(m),burgeiï~ 
genoemd  Ernft  Mulart^  die  de  vlugtenden  aan-  anderen 

taft-^evan. 
gen. 

lm)  ^UAttOND.  Lihr.  IH.  ^.  15». 

(8)  In  AtSententien  van  Aha^  bL43.  lees  ik,  dat 
de  Heer  van  Brederode  by  Komelis  Loefizoon ,  niet  by 
eene  Vrouwe y  heeft  t'huis  gelegen.  Hooft,  die, 
wegens  de  Amfterdamfcbe  zaaken  inzonderheid,  veel 
Cdoofi  verdient,  fchryft  nogtans,  (IV.  Boek,  bl.  147.) 
dat  deeze  penningen  aan  Brederode*s  Waardinne  ^etdd 
werden.  Veelligt,  was  zyde  Vrouw  van  KomelisLoefs- 
Zoon,  en  haar  man  toen  reeds  gevlugu 

P4 


n 


asa     VADERLANDSCHE    XXII.  Boek: 

ftaJPsIlLtaftté ;  ten  getale  van  omtrent  honderd  o- 
15^  verweldigde,  en  te  Harlingen  opbragt(«): 
daar    'er  vierentwintig  op  de   galeijen  ge* 
bannen,   zeven  gehangen  en  eenigen  ver- 
beeden  werden.     Doch  de  gebroeders  Ba- 
tenburg,  Beima  en   Galama,  Friefche  E-- 
delluiden ,  werden  ,  tot  de  overkomft  des 
Hertogs   van    Alva,  gefpaard.     De  Graaf 
van  Megen  ,    te  Slooterdyk  ,   by  Amfter- 
dam  ,  .gekomen  ,  en  van  Lyftogt ,  uit  de. 
Stad ,  voorzien  zynde ,  (lak  ook  naar  Wa- 
terland over ,    om  *t  overfchot  van  Brede- 
rodes   volk  te  agterhaalen  ;    doch  't  was , 
na    't    pionderen    van   eenige  Kloofters  in 
Weftfriesland  ,   't  welk ,   nogtans ,   vierkant 
aanliep  tegen   een   Verdrag,   met  die   van 
Hoorn  gemaakt  (0),  te  Medenblik,  fcheep 
gegaan,   en  landde  eerlang,  aan  den  Mui* 
derdyk  ,  te  Ypcfloot ,  zonder  dat  Megen. 
die  hen ,  in  eenige  kleine  vaartuigen ,  ge- 
volgd was ,  hun  eenig  nadeel  van    belang 
Verloop  hadt    konnen    toebrengen.     Zy  ftreefden , 
van  Bre- vandaar,    door    de    Vel  uwe   en    Betuwe, 
derodes    ^^^^  HeuflTen  %  alwaar  zy  ,  over  den  Ryn 
ï^P^°*  getrokken,   de  Vendels  fcheurden,  en  ver- 
Atnftcr-    liepen.    Amfterdara  nam,  watlaater,  bezet- 
damen    ^jng  in  van  Noirkarmes  (/>),   die  zig,  kort 
w^^tfen   ^^  vooren,  oök  van  Maallricht  en  's  Herto- 
pmvan^  geubofch  verzekerd  hadt.    Hertog  Erik  van 
gen.  Bruns- 

>  (n)  Sesteiit,  van  Alva  ^^  7« »  79 1  1 1 ,  lasS  X2f. 
(#)  semetit.  van  Alva  fil.  119»  5361  137 1  3^o.    VCJllVS  ' 
Hoorn,  é/.  )o|. 
(p)  ADR.  favw  Relaes  bu  t.  ; 


XXII.  Boek.     HISTORIE.     233 

Bninswyk  wierp  volk  in   Viane  en  Artei-FnjpsllL 
de  (^),  na  dat  hy  drie  Vendels,  onder  Hug-  1567. 
tenbroek  ,    Nyveld  en   Reneflë  ,     die   de  spmi-    " 
Schans   aan    de   Vaare  zogcen  te  bemagci;  fche  be- 
gen  ,  verflaagen  hadt,     ReneflTe  (9)  werdt  zetting, 
hier  gevangen  genomen  (r),   en  federt,  te 
Utrecht,  onthalsd  (5).     Zo  geweldig  enDeerlyk 
plotfelyk   een  val    deedt  het  Bondgenoot- ^^"^ 
fchap  der  Edelen,  eer  \  jaar  nog  half  ten^j,jL 
einde  was.    Niemant  zó  koen  meer,  die  'er noot- 
voor fpreeken  durfde.    Ook  werden  nu  de^cbap. 
Onroomfche  Kerken  met  zo  veel  drift  afge- 
broken ,  als  de  beelden  en  altaaren ,  te  voo- 
ren :  en  de  bindeen  derzelven  ,  aan  fomraige 
oorden ,  met  naame  in  Vlaanderen ,  gebe- 
zigd   tot  galgen ,  waaraan  de  ftigters  ge* 
hangen   werden   (/).     't  Land  liep  zo  ledig 
van  volk  ,  en  vooral  Amfterdam  ,  dat  men 
hier,  dikwils,  fchepen  gebrek  hadc,  om  de 
vlugcelingen ,  die  zig   meeft  naar  Embden 

be. 


(q)  Sentent.  van  AWa  R  it.  VAN  der  HAEft  tnit.  Tamult. 

Belg.  Libr    II.     C^O   XXI.  p.  473* 
(r)  HOOFT  IV.  B*e{j  (hL  I4él4t* 
(ijSentent.  vaa  Atva»  hl,  }o7. 
\t)  STRADA  Dte.  I;  Lih.  VI.  f.  i  iS. 

(p)  Deeze  was  Tan  vm  Reneflevan  Wulven,  Vader 
van  Jan  van  Reneflfe,  Heere  van  Wilp,  van  wien  vvy, 
reeds  meer  dan  eens,  gewaagd  hebben.  Zie  Senten  f.  van 
Alvay  bl.  106,  317.  BoR  IIL  Boek,  bl.  iip  [169]. 
Voorts,  werdt  *er,  wat  laater,  ook  een  Gerrit  van  Re- 
sefle.  Raad  in  den  Hove  van  Utrecht,  met  den  zwaar- 
de,  ger^,  die,  met  deezen,  niet  verward  moet  \ijor- 
den.    Zie  Bo&  Autbent.  Stukken  L  Deel,  bl.  125, 

P5 


ftS4    VADERL.    HIST.    XXU.R)ek. 

Bii» in. begaven,  te  vervoeren.     Die  bleeven,  za- 

1567.  gen  fidderende  uic,  naar  het  Leger  des  Ko*- 

•  nings,  dat,  binnen  eene  maand  of  twee,  uic 

Spanje,  verwagt  werdt. 


VA. 


Bladz.  235 

VADERLANDSCHE 

HISTORIE. 

DRIE-ENTWINTIGSTE   BOEK. 
I   N   H   o    U  D. 

* 

L  Onlujlen  metDeenemarke.ll.Tilipsfebikteen 
Leger  herwaar  ds ,  ot^er  den  Hertog  van  Alva. 
Togt  van  bef  zelve»  Alva  kimt  in  ie  Neder ^ 
landen.  IIL  Dood  van  Bergen  en^MoHtignu 
De  Landvoogdes  zoekt  ontflag  van  V  bewind* 
IV.  Egmond^  Hoorne  en  andere  Heerenwor* 
den  gevangen.  Raad  der  Beroerten  opgeregt. 
Byzonderbeden ,  wegens  eenige  Leden  van  den- 
zelven.  V.  Deszelfs  flrengbeid.  Hy  krygt 
den  naam  van  Bloedraad.  vl.  Ferbindtenis 
eeniger  Edelen  en  anderen ,  tot  bet  opbrengen 
van  penningen.  Vertrek  der  Landvoogdejfe. 
Kameel  van  Antwerpen.  VU.  Oranje  en  ande- 
Heeren  worden  openlyk  ingedaagd.  De  Graaf 
van  Buuren  vervoerd.  Oranje  verantwoordt 
zig.  VUL  De  Staateri  van  liolland  begroeten 
Atva.  De  Advokaat  van  den  Einde  wordt  ge- 
vat. Oorzaaken  biervan.  Hy  fier  ft.  IX.  Zwaa- 
re  vervolging.  Ontwerp  om  de  Nederlanden  tot 
een  Koningkryk  teverbefen.  fVtlde  Geuzen.  X. 
Oranje  verzamelt  een  Leger.  Zyn  toeleg.  Co^ 
^uevilleontbalsd.  Gevegtky  Daalbem.  Graa- 

vc 


!i36      VADERLANDSCHE      XXIL  Boeic. 

ve  ingenomen  en  verlaat  en.  Oranje  belydt  den 
Hervormden  Godsdienft.  XI.  ,GraafLodewyk 
van  Najfau  voint  bet  Huis  tefVedde.  Slagby 
Heiligerlee.  Groningen  belegerd*  XII.  Aanjlag 
om  Aha  te  ligten.  Fonnis  tegen  Oranje  en  an- 
deren.  XIIL  Egmonden  Hoorne  ontbalsd.  XIV. 
Groningen  verlaaten.  Aan/lag  op  Alkmaar  en 
Hoorn.  V  Huis  van  Kuilenburg gefloopt.  XV. 
Optogt  van  den  Prins  van  Oranje.  Hy  trekt 
over  de  Maaze.  Aha  dringt  bem^  naar  Ft  ank'- 
ryk  te  wyken.   Hy  dankt  zyn  Leger  af.    Al-  • 
vas  beeld.  XVL  Oranje  keert  naar  Duitfcb- 
land.    Fervolging.   Crimineele  Ordonnantie. 
Raadpleegingen  op  bet  beffen  des  tienden  Pen- 
fiings.  Alvas  eifcb.  Bewilliging  van  Holland. 
Utrecbt  weigert.   XVII.  Onluflen  met  Enge- 
land. XVIII.  Gemor  onder ''t  gemeen.  Oranje 
geeft  beftellingen  ter  zee  uit.  Be  dry  f  der  IVater- 
geuzen.  XIX.  Oranje  bandelty  beimelyk^  om  zig 
van  eenige  Steden  te  verzekeren.  Holland  zoekt 
den  tienden  Penning  aftekoopen.  Moeite in^t 
Stigt.  Plakaat  op  bet  drukken.  XX.  Algemeene 
vergiffenis.  V  Konings  vierde  Huwelyk.  Dood 
van  Prinfe  Karel.  XXI.  Oranje  zoekt  bulp  in 
Duitfchland.  Zyne  aanflagen^op  verfcheiden^ 
Steden.  Oorlog  te  water.  XKll.U^atersnood  op 
Allerbeiligendag.  XXIII.  V  Prinfen  Scbepen  te 
Embden  beflaagen.  Treslong  gevat.  Loeveflein 
gewonnen  en  verhoren.  XXIV.  Toeleg  op  U- 
.  trecbt.  XXV.  Oranje  bandelt  in  V  Noorden ,  en 
met  Frankryk  en  Engeland.  XXVI.  Aha  zoekt 
den  tienden  Penning  door  te  dryven.  Zyne  dub- 
belheid. Zyn  twift  met  Hglius.  XXVII.  In- 
neeming  van  den  Br  iel  ^  door  de  IVater geuzen. 
Muitery  te  Utrecbt.  XXVIII.  Bojfu  floot  bet 

boofd 


,XXni.  BoEk.     HISTORIE.     237 

hoofd  voor  Dordrecht.  Neemt  Rotterdam  in. 
XXIX.  Vlifjingen  en  Veere  kiezen  's  Prinfen 
zyde.  Pacheco  gehangen.  XXX.  Enkbuizen 
valt  Oranje  toe.  XX XL  Sonoi  wordt  V  Prin- 
,  fen  Stedehouder  in  V  Noorderkwartier. 
XXXII.  Medenblik,  Hoorn^lkmaar,Edamj 
Monnikendam  en  Purmerende  worden  omge^ 
zet.  XXXUL, Graaf  Lodewyk  verrafi  Ber-^ 
gen.  Zierikzee ,  Oudewater^  Gouda^  Leiden^ 
Ihrdrechtfiorinchem  en  HaarJemflaan  om. 
XXXIV.  Verandering  in  Gelderland  en 
Friesland. 

|N  Holland,  hadt  men,  midden Fnjpslll. 

onder  de  beroerten ,  daar  de  Ne- 1567. 

derianden    door  gefchokr  wer-      i. 

den,  niet  nagelaaten  te  zorgen Onluften 

voor  't  belang  des  Koophandels."^^'  ^" 
Fredrik  de  II,  Koning  van  Deenemarke,  zyl^^' 
nen  Vader  Chriftiaan  den  Iir,in  't  jaar  I559,verhoo- 
zynde  opgevolgd,  fcheen  ongezind i  om  ziggen  der 
te  willen  houden  aan  de  overeenkomften  wö-^®*^^ 
gens  denZondfchenTol,  voordeezen,  metiS"^ 
de  Nederlanden  getroffen.      Hy  verhoogde 
den  zelven  geweldig,  in  *t  jaar  j§6i  ^). 
Doch  die  van  Holland  bewoogeir  hem ,  fe- 
dert,  tot  eenige  maatiging,door  een  Gezant- 
fchap,  waarvan  de  Stad  Amfterdam,  die  \ 
meefte  belang  hadt  by  de  Vaart  op  de  Ooft- 
;eee  y  de  kpften  hadt  yerfchooten  (b^    In  't 
jaar  1565,  hadt  hy  de  Zond ,  nogtans,  we- 
derom  doen  fluiten ,  voor  elk ,  dre  hem ,  boven 
den  gewoonlyken  Tol ,  geen'  Dwler  opbragt 

van 

-'  f «)  Hefol.  Hotl.  14  Stpt.  if<r.  hl.  70. 


ii38     VADERLANDSCHE    XKIU-Bobk. 

jiupslILvan  ieder  laft,  welk  de  fchepen  voeren  kon* 
1567*  den:  't  welk  men,  in  Holland,  niet  flegcs 
hieldt  te  ftryden  mefr  de  gemaakte  overeen- 
komften ;  maar  ook  als  verderfelyk  voor  den 
Oofterfchen  handel  aanmerkte.  De  Staaten 
vertoonden  dit  der  LandvoogdeUe ,  in  Bloei* 
maand  (c-) ;  doch  men  kwam ,  eerft  in  Oogft* 
maand  des  jaars  1566,  overeen,  wegens  de 
Perfoonen,  die,  over  deeze  nieuwigheid,  van 
's  Konings  wege,  naar  Deenemarke  zouden 
gezonden  worden,  onder  welken,  die  van 
Amfterdam  gaarne  eenen  hunner  Poorteren 
hebben  wilden.  £>e  Landvo(^des  benoemde» 
eindelyk  ,  den  Heer  van  Groesbeek  en  Joris 
RataUer^  Raadsheeren  in  den  GrootenRaad 
te  Mecbelen,  tot  dit  Gezantfchap  (d).  Doch 
fommigen  hebben  aangetekend,  dat  'er,  van 
Amfterdam  ^  de  Geheimfchryver ,  Meefter 
(i)  Pieter  Flotinm^  en  van  Hoorn,  de  Paal- 
meefter .  Jan  Korneliszoon  Buurmans ,  zyn  by- 
gevoegcU  Zy  keerden ,  in  den  aanvang  des 
jaars  1567,  te  rug,  zonder  den  Koning  te 
hebben  konnen  beweegen,  tot  hetafllellen 
der  nieuwe  Tollen.  Men  wil ,  dat  zulks,  eerft 
naderhand,  door  den  Hertoge  van  Alva,  te 

we- 

hL  10, 
(ij  Iüdol«  Hou.  I  s*j  ai  Amx.  I jtftf.  R  14,  ff  ,  19. 

(i)  Men  vindt  geen*  Geheimfchryver  van  iee%en 
nnm,  in  de  lyft  derzelven,  voor  de  Handvefienvan 
éttmfterdam.  Doch  wel  eenen  JMIr.  Pieter  Fhots^  op 
het  jaar  1553.  £n  deezen  zal  Velius  meenem  ft 
denk  niet,  dat  hy  dezelfde  is,  met  yh. Pieter  Bicker^ 
dien  Amfterdam,  te  vooren,  veridaard  hadt,  gaarne, 
by  'i  Gezantfchap  te  willen  voegen.  lU/ol.  Hoaap4i 
Aug.  1^66.  bl«  34* 


XXIIL  BoBK.     HISTORIE.     939 

wese  gebragt  is  (e)^   Amfterdam  en  de  Wa-F^mnt 
teriteden  hadden,  tot  vordering  deezer  zaa-  J$62. 
ke  ,    vyfentwintighonderd    zevenenzeventig         1 ' 
guldens,  agt   ftttivers^  en  een  blank  uitge* 
Ichooten ,  die  zy  verzpgteo ,  ten  lafte  van  'c 
gemeene  land  te  mogen  brengen;  doch  'c 
werdt  hun ,  na  lang  aanhouden ,  geweigerd  (fy 

Midlerwyl,  begon  *t  zig,  in  de  Nederlan^-      H. 
den, na  het  Tcheuren  van*tBondgenootfchap;^^^* 
na  het  vlugten  van  edel  en  onedel,  welk  de^^^' 
Hertogin,  vergeefs,  door  eenPlakaat,  zogtfchlkken 
te  beletten  (^);  en  na  het  vangen  en  ftraffenzigtot  . 
der  Beeldftormeren  en  Onroomfchen  in  'tge-^°^^ï- 
meen,  alomme  te  fchikken  tot  onderwerping.  J^^ 
Margareet  meende  nu  *t  werk  onder  de  knie  Land- 
gekreegen  te  hebben ,  en,  door  *t  vernieuwen  voogd» 
der  ftrenge  Plakaatên  (Jb^^  den  ouden  Gods-^^ 
dienft.»  haaft,  in  den  voorigen  luifter,  te  zul- 
len konnen  berftellen.    Veelen  dagten  egter^ 
dat  men,  voortaan,  den  voet  van  zagtbeid 
te  volgen  hadt,  om  de  Nederlanders,  tot  on* 
derdaahigheid,   te  brengen;  en  dat  meerder 
lltaf  heid  de  Landzaaten  tot  de  gedempte  op- 
roerigheid zou  doen  wederkeeren*  Doch  an- 
tieren meenden,  dat  het  völkzi^,  flegts  uit 
vreeze,  niet  uit  berouw,  (lil  hieldt,  en  zyn 
vobmeemen  in  ^t  werk  (lellen  zon ,  za  dm 
men  *t  flegts  eenigen  tyd  2ou  hébben  laaten 
ruften  (1) :  waarom  zy  oordeelden ,  dat  men 
den  weg  van  (Irengheid  mbdt  blyven  hou- 

det* 

(t)  VBLiut  Hoorn,  R  foi. 

(f)  Kefol.  Holi.  »i  Deetmk.  i|«|.  47.  7  Sipt.  l$€p.  êt,ê4. 

(£j  BOR  III.  Bê€k^  èL  III  [17»]  •  I2|  [i7f]. 

ik)  Boa  IIL  Bêtk^»  hU  Ito  [170],  111  [^71]. 

(ij  Taiiu  QommokU  Liku  I*  f.  ii<« 


\  I 


«40    VADERLANDSCHE    XXIII.BpÉff* 
^    Tii  den.  Dus  dagt  men  ook,  in  's  Konings  Raad 
c67   in  Spanje,  alwaar  de  Graaf  van  Feria  de  ee- 
J./    -pigfte  was,  die  tot  zagtheid riedc ,  cerwyl  de 
^^^•*^tot  Hertog  van  Alva  .en  anderen  den  Koning 
tomg-^   aanhitllen,    tot  het  oefenen   eener  ftrenge 
beid.      -wraake  ,  over  de  Nederlandfche  Ketters  en 
Muitelingen.    Doch  elk  hunner  hadt  het  oog 
ook  op  zig  zei  ven,  in  't  geeveü  van  deezen 
raad.     Feria  y   in  Staatkunde  doorfleepen , 
voorzag,  dat  hy,  in  eenen  tyd  van  vrede, 
meer  gebruikt  worden  en  uitmunten  zou« 
Verza-     ^^^  ^^^  *  ^®°  geoefend  Krygsman  ,  be-^ 
meit  een  loofde  zig  meer  eet,  uit  den  oorlog  (*>  Ook 
Leget,o  hieldt  zig  de  Koning  aan  zynen  raad,  hem, 
verwelk  daarenboven,  't  opperbevel  opdraagende  o- 
^y^g.^ver  't  Leger,  dat  naar  de  Nederlanden  ge- 
wand      fchikt  was,   en,  reeds  in  Herfllmaand  des 
geeft,      voorleeden  jaars,  was  begonnen  verzameld 
te  worden  (Q-  De  Koning  hadt  de  bezettin- 
gen uit  het  Ryk  van  Napels,  Sicilië  en  Sar- 
dinië geligt,  en  te  Genua  doen  famentrek- 
ken.    In  Spanje,   werden  veertien  Vendels 
geworven,  om  derzelver  plaatfen  te  vullen; 
drie,  om  den  Hertoge  te  verzeilen.  Alberik^ 
Graaf  van  Lodron^  kreeg  laft,  om  een  Rege- 
ment  van  twaalfhonderd  Hoogduitfchen  op 
te  regten,  in  Tirol.     De  Italiaanfche  Rit- 
meefters  moeilen  de  oude  benden  voltallig 
maaken. ,  Aan  Sancbio  ffAvila  en  aan  Lopes 
^Sasapa  vievdtn  ieder  honderd  Italiaanfche  lig- 
,ce  paarden  toegevoegd.  Pedro Montanez^hQ- 
velhebber  van  Novara,  kreeg  een  Kornet  van 

hpn- 

(k)  BURaVWD.  tiir.  III.  p.  17}» 
(O  BUEQUND.  laku  UI.  f.  ft7l. 


XXni.  BoEÉ*     HISTORIE*     ^41 

ihonderd  zwaargewapende  Spanjaards.    In  •cfiuwIII; 
Graaflchap   Bourgondie  ^  moeden  driehon-  1567. 
-derd  fpeeren  en  eenhonderd  volharaafte  Rui-  "^ 

ters  worden  geworven,  over  welken  de  Ba- 
ron van  Ver^^  de  Baron  van  Cberau  en  de 
Heer  en  van  Cleraux  en  Momertin  \  bevel  heb- 
ben zouden.  Voorts  werden  ook  Al  va's  Zoonen 
bevorderd,  Don  Fredrik^  tot  Overfte  van  't 
Voetvolk  en  algemeenen  Stedehouder  van  't 
Leger  (*») ,  en  DonFerdinandy  tot  Overfte  der 
Ruiterye-  (»).     Doch  naar  maate  dat  de  tyd^^^*?- 
tot  den  togt  genaakte ,  ontdekten  'er  z»gnieerJ|J^^^j[* 
zwaarigheden  in.  Sommigen  fchrikten,  voor  her- 
de  fteilte  der  klippen  en  de  engte  der  dalen  ,waards« 
in  't  Alpifch  gebergte,  die  't  heir  afmatten, 
en  in  gevaar  ftellen  zouden  van,  door  den 
minften  wederftand,  gefluit  en  overhoop  ge- 
worpen te  worden.    Men  floeg  hierom  voor, 
dat  men  't  Leger  overfcheepen  moeft  op  Pro- 
vence,  en  by  Toulon  doen  landen;  om,  van 
daar,  door  't  Lionnoifche, Bourgondie  te  be- 
reiken.   Deezen  weg  was  Karel  de  V.  eer- 
cyds  ingeflaagen,  en  hy  fcheen  nu  FUips  ook 
beft  te  gevallen.  Doch  de  Koning  van  Frank- 
ryk  weigerde,  des  verzogt,  hem  den  door- 
togt,  anders  dan  met  hofgezin  en  lyfwagt, 
toe  te  ftaan.    Toen  verkoos  men,  den  weg, 
door  Savoye   en  Lotharingen,- te  neemen, 
waartoe  Filips,  van  Vorften,   die  in  magt 
verre  by  hem  te  kort  fchooten ,  ligtelyk  ver- 
lof verwierf  (O-  Frankrykhadt,  midlerwyl, 

2y-       ' 

'  im)  BüROüND   Lür.  IH.  p.  17f . 

•  (»)  Bob  IV   ff.*^,  hl.  in  [ml. 

(#;  BunoOND,  iéib^  lU.  f*  »!»• 

VI.  Deel.  Q 


d4s    VADERLANDSCHE    XXni.  Boek. 
FiupsIlT-zyne  grenzrii  met  Krygsvolk    bezet.    Ook 
1 567.  woren  die  van  Geneve ,  de  Zwitfers  en  Graauw- 
"  bunders ,   bedugt  voor  de  Spaanfche  Krygs- 
magt,  die  digt  langs  hunne  grenzen  trekken 
moeft,  by  tyds  in  de  wapenen  geraakt:    't 
welk  den  togt  des  Spaanfchen  Legers,  door 
Savoye,  gevaarlyk  maakte  (p).  Men  wil, dat 
Filips  toen  eerft  geopenbaard  zou  hebben, 
dat  hy  het  Leger  vooraf  zou  katen  trekken, 
en  •  zyne  herwaardsreize  nog    eenden    tyd 
verfchuiven ,   fchoon  hy ,  meent  men ,  nim- 
mer emftelyk  voorgenomen  hadt,  dezelve 
te  doen» 
De  Land-     De  Landvoc^des,  verwittigd  van  de  toe- 
voogdes bereidfels ,  die  men  in  Spanje  maakte  ,  en 
Leger ?e^  bedugt,  dat  een  ander,  gewapend  herwaards 
rug  te      komende,  den  roem  wegdraagen  mogt,  dien 
zy ,  door  het  ftillen  der  beroerten ,  meende  te 
hebben    ingelegd;  zogt  den  Koning,  door 
brieven  en  boden,  te  beweegen,  tothecte 
rughouden ,  immers  tot  bet  verminderen  der 
Krygsmagt ,  die  herwaards.  gefchikt  was.    Zy 
vertoonde  hem   „  dat  zo  zwaare  koften  ver- 
„  geefs  zouden  gefpild  worden;  alzo  de  ruft, 
„  hier  te  Lande,   herfteld,  de  misdaadigen 
„  geftraft,  de  onderzaaten,  van  nieuws,  on- 
„  der  's  Konings  eed  gebragt  waren ,  en  een 
„  Leger  van  Spanjaarden  gefchaapen  ftondc, 
„  gelyk  voormaals ,  ongenoegen   te  zullen 
„  verwekken  onder  de  gemeente  C^)."   An- 
deren fchreeven  ook,  van  hier,  naar  Spanje ^ 
jy  dat  de  Hertog  vin  Alva  wemig  bemind 

„  was^ 

<p)  STRADA  D*e.  I.  LUr.  VI.  f.  txi.  BüBGüND.  Likr.  UU 
(f)  luHGüND.  LihAlhp.iii.  BoRlll^«*e<,Ria7[i|o]. 


XXIIL  Boek.     HISTORIE.     ^43 

,,  was,  hier  w  Lande,  en  geheel  geen  nutFoapsia 
5,  doen  zou,  zo  de  Koning  niet  mede  kwam:  1567. 
jy  dat  's  Konings  komft  alleen  meer  dan-  een  ' 
^,  Leger  van  vyftigduizend  man  tewegebren* 
5,  gen  zou ;  dat  elk  fchrlkte  voor  't  Spaanfche 
„  Krygsvolk  enz.  (r)."  Doch  alle  deeze  Ver- Vergeeft, 
toogen  waren  vrugteloos.    De  Koning  hadt 
zyn  befluit  genomen :  waarin  by ,  door  dei) 
Hertoge  van  Alva,  verfterkt  werdt. 

Op  den  vyfden  van  Bloeimaand,  ging,Togt 
eindelyk,  de  Henog,  met  dertig  galeijen^"*^ 
van  den  Prinfe  ulndreas  Doria  (O ,  te  Karta-^P^^^^ 
gena,  onder  zeil,  en  landde,  binnen  agt  et- ger. 
maaien,  te  Genua.  Hieromtrent,  het  heir 
hebbende  byeen  doen  trekken ,  monflerde 
hy  het ,  óp  den  derden  van  Zomermaand  , 
te  S.  Ambrofio,  aan  den  voet  van  't  geberg** 
te.  't  Voetvolk  was  tuflchen  de  agt-  en  ne- 
genduizend koppen  fterk ;  doch  de  Schry vers 
verfchülen  in  't  getal,  't  Was  verdeeld  in 
vier  Regementen ,  van  Napels ,  van  Sicilië » 
van  Lombardye  en  van  Sardinië,  begeleid 
door  Alfonfo  iUlka^  Juliaan  Romero,  San- 
cbio  Lodogm  en  Gonzaio  de  Braccamonte.  't 
Paardevolk  beftondt ,  in  twee  volhamafte  en 
vyf  ligte  Komeaea  Spanjaarden:  met  nog  drie 
Icaliaanfche  en  twee  Albanifche  van  de  laat- 
fte  foort,  in  alles  ruim  twaalfhonderd  beloo* 
pende.  Cbiappin  fltelii^  Markgraaf  van  Cef- 
tone ,  diende  het  Leger  voor  Veldmaarfchalk , 
Gabriel  Cerbelhn  voor  Overfte  van  'tgefchut. 
Alva,  hec  heir  gemonfterd  hebbende,  begaf 

zig 

'  f  r)  V1QLIUB  éU  Ho??».  Epif.  IV.  ^.SSI.V.^*!  Jf  «ZlZ'^tf  >•• 
\t)  BoaGUNO.  Likt.  UI.  f.  £79* 


a44    VADERLANDSCHE    XXIII.  Boiïic* 

FiTJpsTILWg  «^r  Turin,  om  den  Hertog  van  Savoye 
,.^    'te  begroeten,   die  hem  een' beroemd*  Inge- 
'  xAtxxx^Paciotto  of  P^?r/Vrögenoemd,byzette  (O* 

van  wiens  raad  hy  zig  bedienen  wilde,  om 
eenige  Sterkten  in  de  Nederlanden  te  ftig- 
ten.  Terftond  na  's  Hertogs  te  rugkomft  , 
brak  het  Leger  op ;  in  drie  hoopen ,  een  voor-  , 
middel-  en  agtertogt ,  naar  't  gebruik  dier 
tyden,  verdeeld.  De  Hertog  zelf  geboodt 
de  voorhoede,  beflaande  uit  de  ligte  Icaliaan- 
fche  Paarden,  het  Regement  van  Napels,  en 
de  zwaérgewapende  Spaanfche  Ruiters.  De 
middeltogt  werdt,  door  Don  Fredrik,  ge- 
leid ,  en  beftondt  uit  het  Regement  van  Lom- 
bardye,  de  Pakkaadje,  en  vier  Kornetten 
Spanjaards.  De  Regementen  van  Sicilië  en 
Sardinië  en  de  Albanifche  Ruiters  maakten 
de  agterhoede  uit ,  over  welke  Chiappin  Vi- 
telli  bewind  hadt.  Daar  de  voorhoede,  's 
morgens,  opbrak,  kwam  de  middeltogt,  des 
avonds ,  legeren  ,  en  werdt,  des  anderen- 
daags 's  avonds,  door  de  agterhoede,  opge- 
volgd. Dus  trok  het  Leger,  langs  den  weg 
van  Afti,  door  Piemont,  den  berg  Senis  op, 
en  't  pad,  welk  men  houdt,  oudtyds,  door 
De  Land- Handbal,  gebaand  te  zyn.  In  Savoye,  ont- 
voogdes  ying  Al  va  fchryvens  van  de  Landvoogdeflè, 
MflAiva  ^^^  berigtende,  hoe  de  zaaken  hier  te  Lan- 
'de  thans  op  eenen  goeden  voet  ftonden,  en 
te  overleggen  geevende,  of  't  niet  geraaden 
ware ,  een  deel  van  zo  groot  een  Leger  te 
rug  te  fchikken.  Doch  hy  beriep  zig  op  's 
Konings  lafl,  en  trok  voon.  't  Heir,  eer- 
CO  STBADA  D9U  I.  Lihr.  VI.  /.  iM* 


XXin.  Boek:     HISTORIE,     045. 

lang  den  top  van  't  gebergte  gewonnen  heb-prupsllt 
bende,  moeft  daalen,  langs  een  pad, zo  eng,  1567. 
dat  men  't,  hier,  met  eehe  geringe  magt, 
zou  hebben  konnen  vernielen  ,    ten   minlle 
te  rug  jaagen;  wanneer  het,  in  't  gebergte, 
20U  hebben  nioeteh  vergaan  Van  honger  en  1 

ongemak,  alzo,  op  elke  Legerplaats ,  (legts 
voor  eenen  dag ,  voorraad  befteld  was.  Voorts , 
afgezakt  tot  in  't  diepft  eener  valeije ,  weêr- 
zyds  met  fteile  rotfen  geboord,  kreeg  het 
Leger  een'  ftroom  voor  de  borft,  die,  fnel* 
lyk,  tot  in  de  Izer  loopt,  en  waaraan  geen 
overkomen  is,  zonder  brug.     Hier  kon  men 
't  Spaanfch  geweld  ook  ligtelyk  hebben  afge- 
keerd, zo  men  zig  fchrap  gefteld  hadt,  aan 
den  overkant  der  Riviere.    Doch  de  naafte 
volken,  meeft  bedagt,  om  zig  zei  ven  te  b;e^ 
fchermen,  hadden geenen  zin,  om  den  Span- 
jaard aan  te  vallen,  die  ook  zo  fcherp  een' 
Krygstugt,  op  de  reize,  onderhieldt,  dat  hy 
niemant  ftof  tot  ongenoegen  gaf.    't  Geluk 
liep  hem  alleszins  zo  zeer  mede ,  dat  hy  't ,  met 
de  veertiende  legering,  tot  in  Bourgondie 
bragt,  alwaar  hy  de  vier  Vaanen  Ruiters  be- 
kwam, die  hier  onlangs  geworven  waren  C»).Alva 
Toen  trok  hy  voort  door  'Lotharingen  ,   en  komt  in 
bereikte,  in  Oogftmaand,  het  Hertogdom ^^^®-  . 
Luxemburg.    Hier  floeg  hy  't  Leger  neder, ^^1,^^ 
en  begaf  zig ,  in  Perfoon ,  naar  Diedenhoven , 
alwaar  hy  zig,  eenige  dagen,  ophieldt  (v). 

Hy  was  nog  niei;  lang  uit  Spanje  vertrok-    lï^^- 
ken  geweeft,  toen  de  Markgraaf  van  Ber-^*^^ 

gWïMark- 

(m)  BURODim.  Lihr»  W.  p.  |f  i. 
iv)  SXRAOA  />#(•  I»  lahu  VI.  p.  \\^. 

Q3 


i4«    VADERLANDSCHE    XXin.BoEK. 

FiupsIILgen,  die,  nevens  den  Heere  van  Momigni, 

1567/ dus  lang,  ten  Hove,  opgehouden  was,  on- 

^ve    '  verwagt  overleedt,  niet  zonder  vermoeden 

vanBer-  van  vergiftigd  te  zyn.  Dit  gebeurde,  op  den 

genen     eenentwintigden  van  Bloeimaand  (w).    De 

vanden   Landvoogdes  hadt  'er,  binnen  agt  dagen  ^ 

vanTion- '^^""^s  van,  en  wierp,  terftond,  bezetting 

tigiiu       binnen  Bergen  op  Zoom,  voorgevende, dat 

de  Onroomfchen  aldaar  eenig  kwaad  voor- 

neemen  hadden.     De  dood  des  Markgraafs 

hieldt  zy ,  zelfs  voor  de  Markgraavinne ,  ver-r 

borgen ,  die  anders   zo  ligt  geen  Spaanich 

Krygsvolk ,  in  de  Hoofdftad  des  Markgraaf* 

fchaps  ,  zou  ontvangen  hebben  C^)*     ^^ 

Meer  van  Montigni   werdt,  naar  fommiger 

verhaal,   ruim  een  jaar  laater,  volgens  een 

vonnis, in  Spanje  geveld,  omhtlsd  (3^): hoe* 

wel  anderen  melden ,  dat  hy ,  nog  tot  in  Wyn- 

^  maand  des  jaars  1570,  in  hegtenis  bleef,  en 

toen,  uit  vreeze,  dat  de  Koningklyke Bruid 

hem  verbidden  mdgt,  gelyk  zy  beloofd  hadt, 

door  vergif,  van  kant  geholpen  werdt:  waar* 

op,  by  een  vonnis  des  Raads  van  Beroerten^ 

in  Lentemaand  des  jaars  1571  gegeven,  al* 

Ie  zyne  goederen  verbeurd  werden  verklaard 

(O- 
^iva  Te  Diedenhovett^   kwamen  de  Duitfcbe 

toont  derRegementen  onder  Lodron  ,  Overftein  en 
Land-  Schouwenburg  by  Alva's  Leger.  Ook  werdt 
fezfiicn  hy,hier,van wege de LandvocgdeflTe, begroet. 
Ls^.  door  Barlaimont  en  NoirkariOjes^  Eerlang, 
fciicf.  •    ■  'j  , .  .   .       ver* 

(m)  BOR,  Til.  Botkf  hl.  xio  [170]. 
(x)  SthADA  Dee.  L  Lihr,  Vt.  p.  n«. 
(y)  BOR  IV.  B9ek^,  hl.  i|f  [xjf]. 
(;&;  METSaiN  uu  Jhtkji  ƒ.  51  vrr/; 


XXin.  Boek.      tt  I  S  T  O  R  •  t  £•     047 

verdeelde  hy  't  Leger  ,  in  de  voomaamfteFujpslli: 
Steden  van  Brabant  en  Vlaanderen,  en  be-  1567. 
gaf  zig  naar  Bruflel,  alwaar  hy,  verzeld  van"", 
de  aanzienlykfte  Heeren,   en  onder  anderen  . 
van  de  Graaven  van  Egmond  en  Hoorne  (i)^ 
zyne  intrede  deedt,voor  het  einde  vanOogft^ 
maand  (by  By  zynen  Laftbrief  (^) ,  dien  by 
der    LandvoogdelTe  ,   terftond  ,  *  vertoonde  , 
en    behalve    wdken  ,     hy    geen    byzonder 
"^  Berigtfchrift  fcbynt  gehad  te  hebben  (d^*Inflruc- 
was  hem   't  opperbewind  over  't  volk  van^'^* 
oorloge  ,  als  Kapitein  Generaal  der  Neder- 
landen,  opgedraagen,  blyvende  de  overige 
zaaken  !t  bewind  der  Landvoogdeflè  aanbe- 
volen.    Voorts  betuigde  de  Koning  te  ver- 
trouwen   „  dat  de  Hertog  's  Konings  Vafla- 
^,  len  en  Onderdaanen  zou  handelen ,  met  al- 
5,  Ie  zoetigljeid  en  goedertierenheid,  en,  zo 
5,  veel  mogelyk  ware  ,     genade  gebruiken 
^,  voor  ftrengheid."    Doch  Al  va  verklaarde^ 
behalve   deezen  algemeenen  laft,  nog  veele 
byzondere  bevelen  te  hebben,  waarvan  hy, 
ten  bekwaamen  tyde ,  opening  doen  zou.  De 
Landvoogdes  befpeurde  hieruit  ligtelyk ,  dat 
ook  de  klem  der  Regeeringe,  voortaan,  zou 
zyn  by  den  Hertoge,  wien  de  Koning  de  wa- 
penen in  handen  gefield,  en  van  zo  veele 
byzondere  bevelen  voorzien  hadt.    Doch  zig  Vronw 
niet  gezind  vindende  om  hem  voor  fchaduwe  ^^"^-^ 
te  dienen,  klaagde  zy,  in  haare  brieven  aan^^g^^  ^ 

dennoegdo* 

.   f«)    MSTBftIN  II..S««it  /.  47  V«f/. 
<AJ  STRADA  Dtu  I.  Lihr.  VI.  ^*  |}7« 
f  c)  Ziê  den  zeWen  hj  BoR  IV.  ^99k^  hU  ixf  [itsl.  GtOOt- 
VUkaacb.  IV.  Dm/,  hi  46. 
(ij  VIOI.IIIS  U  HOPPUU  C^^.  Cxn.  /•  X9f. 

Q4 


t48    VADERI^ANDSCHE    XXra.Bdwc: 

Bupsin.dcn  Koning,  over  de  breede  magt,  die  hy, 
1567.  den  Hercoge  gegeven  hadc,  en  verzogt,  ern- 
-     ^^'  ftelyk,  van  de  Landvoogdye  ontfloagen  te 
verzoekt  worden  (^).  Midlerwyl ,  wiften  de  Hovelin-i 
omflaa-    geil  naauwlyks,  hoe  zy  zig^  omcrenc  den  Her- 
gen te     (Qge  en  de  Her^ginne ,  gedraagen  zouden  , 
xan^^t^be-w  konnende  zy,  gelykze  zig  zelven  uitdruk- 
uind.      9»  ten,  de  opgaande  zpn,  dat  's  Alva,  za 
y^  niet  aanbidden,   dat  zy  de  ondergaiande, 
,,  dat  's  Margareet,  kleinagting  betoonden  r, 
,,  waarom  zy  reikhalsden  naar'sKot^ngslaft, 
„  by  welken  de  Hertog,  in  't  opperbewind 
^  over  alles,  gefteld  werdt,  al20  de  tegen- 
^  woordige  tuflfchenregeering,  of  liever  re- 
„  g'eering  van  tweeën ,    aan  menigvuldige 
,,  zwaarigheden  onderhevig  was  (ƒ>" 
IV.        Doch  Alva  behoefde  geenen  nieuwen  laft, 
Aivadoet.om  elk  te  coonen,  wien.  mei^,  voortgat^^ 
Egmond  ^^gg{^  ^^^  ^^  oogen  zou  moeten  zien.    Zon* 
nevao-^'^^r  de  Landvoogdes  te  kennen,  floeg  hy,op 
f^n*       den  negenden  van  Herfllmaaad,  voort,  tot 
liet  vangen  der  Graaven   van  Egmond  en 
Hoorne,  welk  zig,  op  deeze  wyze ,  toedroeg^ 
De  Hertog  hadt   hen,   kort  na  zyne  aan<- 
komft ,   met  groot  betoog  van  vriendelyk- 
heid,  ten  Hove,  onthaald  (5),  hoopende, 
hierdoor ,    eenige  andere  voomaame  Hee- 
ren ,  met  n^me  Hoogftraaten ,   derwaards  , 
ce  troonen.    De  twee  Graaven,  t)iets  arga 
vermoedende,  vervoegden  zig,  di)cwils,  aan 
•f  Huis  d^s  Graaven  van  Kuilenburg,  teBrus- 
fel,  daar  Alva  zynen  intrek  genomen  hadt.  Ten 

.   (f)  STRADA  Dee,  I.  Lihr»  VI.  f ^  til»   |4&« 
(f,  VIGLIUS  Ad  HOPPBR.  Epi/f.  XLV.  />,  4^1, 

il)  fioa  ly,  Aêêk^  pU  III  £114].  .    .      .  ^     * 


ziar2)<U  "étijLé^s, 


:  :jb*^  ék:z 


k 


XXIII.  Boek.     HISTORIE.     24^ 

gemelden  dage,  warenze  'er  ter  maaltyd  ge-.FiLii>sIIL: 
noodigd,door  Don  Ferdinand,  Alva's  Zoon,  1567. 
willende  den  Hertog  zelv' ,  na  den  eecen  , — ^"— 
met  hen,  over  't.fterken  van  eenige  Steden, 
handelen  (/&).    Ook  gefchiedde  dit  zo  lang,Ook  de 
tot  dat  Alva  heimelyk  berigt  kreeg,  datzynBurge- 
laft,  om  Antboni  van  5/r^^fei»,Burgemeefter™^^^^ 
van  Antwerpen,  en  Joan  Cafembrood,  HeerJ^^^  ^^ 
van  Bakkerzeel,  Egmonds  Geheimfchryver,kerzeel 
te  vatten  ,    was  uitgevoerd.     Toen  breekt  en  ande- 
hy  de  onderhandeling,  gevoeglyk , af,  (ï) :  en f^^- 
Egmond,   verzogt,  om  het  Kaartfpel,  aan** 
gevangen,  na  de  maaltyd,  met  Don  Ferdi- 
nand,  te  hervatten,  begeeft  zig  naar  de  Eet*, 
^ah    Poch  onderweg  ontmoet  hem  Sanchio 
d'Avila,  toen  Hoofdman  van  's  Hertogs  Lyf- 
wagt,  die  hem,  uit  's  Konings  naam,  ge- 
vangen neemt  en  't  geweer  doet  afleggen ;  'c 
welk  niet  toeging,  zonder  zwaare  klagten 
over  't  fchenden  van  's  Lands  Vryheden  ea 
van  de  voorrcgten  der  Vliesorde.    Hoome, 
synen  weg,  door  eenen  anderen  hoek  van  'c 
huis,  genomen  hebbende^  werdt,  op  gely* 
ke  wyze ,  gevat ,  door  Hieronimo  de  Salinas , 
Burgtvoogd  van  Portorole.    De  Graaven  zz^^ 
ten,  te  Bruflel,  elk  in  een  byzonder  ver-* 
trek,  tot  op  den  twee-entwimigfteft,  wan-» 
neer  zy,  onder  een  geleide  van  drieduizend  • 
Spanjaarden,  naar  't  Slot  te  Gend  werden  ge-, 
voerd,  daar  zy ,  tot  diep  in  't  volgende  jaar,/ 
bewaard  werden.    Te  gelyk  met  hunne  Per- 
foonen,  hadt  men  zig  ook  vaq  hunne  papie- 
ren 

(h)  l^TlKtlV  III.  Bêêkj^  /.  4f .  -^ 

(ij  STtADA  Dêc.  L  Uhr^,  VL  f*  %%9  »  t40^  ,, 

Qs  . 


aso    VADERLANDSCHE    XXin.  Boek. 
FUiHlILren  verzekerd.    Ook  werden^  terftood  hierr 
1567.  ^j  verfcheiden*  andere  aaoiienlyke  juiden. 
jj^       in  bcgtenis  genomen.    Doch  Hoogftraaten  y 
ürmên    reeds  op  weg  naar  Bruflel,.  het  vangen  van: 
oDtt?ykt.  Egnïond   en   Hoome   vemonien  hebbende  , 
het  ge-    keerde  ralTer  te  rug  dan  hy  gekomen  was,  en, 
^'^^       hieldt  zig  buiten  't  gevaar  (/t)*    Men  vindt  ^ 
dat   Granvelle ,    die    toen   te  Rome  wa^ , 
op  't  hooren  der  vangenis  van  Egmónd  van- 
Hoome,  gevraagd  zou  hebben,  of  menden* 
Zwyger^  zo  noemde  hy  den  Prins  van  0-' 
lanje ,  oekhadt  weeten  te  bekomen ?  verder,  toea 
hierop  neen  geantwoord  werdt ,  zeggende  y 
dat  fnen ,  aan  den  eenen  Zvjyger^  meergevan-^. 
genzoubebhen^danaanaUedecverigenQ^.  *t 
Is ,  iiderdaad ,  k'enlyk^  dat  deeze  Voril  IHlzwy- 
gend  van  aart  was,  en  plagt  te  zeggen,  dae 
geene  geveinsdbeid  den  grond  verbergen  kan 
van  eenen ,  die  zig  aan  't  praaten  kat  krygen. 
Alge-      Doch  Oranje,  hoe  zeer  't  Granvelle  fpytei» 
meen       mogt,   was  Asxi   hatt  van:/.zynen;vervolger 
^^^"    ontweeken.     't  Vangen  van  ao  veeie  aanzien- 
zctenenr ''y'^^  luiden  joeg  wederom  eene  gcbeele  me- 
nigte vaó  Ingezetenen  ten  Lande  uit,  wel  tot 
twintigdirizeraè  in  getale  (w) ,  boven  nog  okh  ] 

trem  -honderdduizend ,  4ie ,  Jna  't  fdry ven  ! 

der  Latid*oogdeflè  van  •  deö  «gtften  vaa 
Herfïïmaand,  reeds  te  vooreti,g6weeken  wa- 
ren (/i);  De.  Abt  van  Sj  Beroaids  by  Ant- 
werpen ,  3iómas  'van^Tbiek  ,  verliet  zyne  Abcw 
•  •    ■.  ^  ■  dy 

fi;  HOOFT  IV.  Boek^^  hU  U|. 

(/)  MktkrEN  ui.  B0ti,,  ƒ.  49  verf.   STRADA  D€€.  I.  Lih^ 

yi.p.  !♦!. 

(m)  HOOfT  IV.  S»*Ji,  Ui  !*♦..  '"*.'..  > 

(»)  STRADA  i>««.  L  LtVr.  VU  ^  StU  I 


XXIII.  Bom.     H  I  S  T  O  R  I  E.;    ^151 

dy  en  zeftigduizend  guldens  inkomens^qrpuw-Pxups  HL 
4e  in  't  Land  van  Kleeve,   en  werdt^  daarna  1567^ 
Leeraar  der  Hervormde  Kerke, eerft  te  Haar-  '" .  .  ."^^ 
lem,  en,  toen  te  Delft,  daar  hy  geftprven  is 
Qqy.  Duitfchland ,  Fraiikryk ,  Engeland,  Emb- 
den,  Ooftland  liep  vol  vlugtelingen,  die  me- 
detiame^i,  't  gene  zy  kouden,  en  de  onroe- 
rende have  agterlieten  ,   om  'er  't  lyf,*  ten 
ininften ,  af  te  brengen.    Nog  waren  zy  ge-  Raad  des 
tukkjg,  die  by  tyds  vveeken,  alzo  Al  va,  voor  Beroer- 
de, einde  van  Herfïlmaand  (/>}  ,  een  nieuw  ^^'^^P* 
Geregtshof  inftelde,   onder   den  naam  van^^*^^^ 
Raad  der  Beroerten  ^yoox  wêlkep,  alles,  wac  • 
eenige  betrekking  tot  de  voorgaande  of  te- 
genwoordige beweegingen  hadt,  gebragt  en        *  -^ 
afgedaan  moeft  worden. 

Twaalf  Leden   zouden  deezen  Raad  uit-Byzoij- 
xnaaken,   te  weeten,   Karel,  Heer  vaa  Bar-^^''^^"  * 
laipiont,  en   Filips,  Heer  van  Noirkarmes,^^"'  ^' 
diq  cgter  nimmer  in  denzelven  verfcheenen  nfge  Le- 
zyn;de  Licentiaat  Jan  de  Vargas^  een  Span^  den  vaa 
jaard,  fiien  de  Hertog,  federt,  'c  voornaam- ^^"zei- 
fte  gezag  in  den  Raad  overliet:  Adriaan  Ni- ^^°' 
colai ,  Kanfelier  van  Gelderlana ,  Jakob  Meer-' 
tensz  en  Fieter  Ajfet ,  Prefidenten  der  Geregts-      '   '  ^ 
hoven  van  Vlaanderen  en  Avtois^  Jan  de  Bla-       '    * 
/ere ,  Raadsheer  van  Mechelen  ^Jakob  Hejfeh 
en  Jan  de  la  Portej  Raadsbeeren  van  Gend  j 
LodewykdelRio ,  Fiskaal  van  Bourgondie ,  Be^ 
Un  Biefe  en  Jan  du  Boi$^   welke  laatile  hec 
Ampt  van  prokurenr  Generaal  bekleedde  (^qy 

De 

(O  Boa,  IV,'B«t,  W.  131.  [I8S].  VlGUU844^HOPP.£pf/f. 
JtL.  p,  440. 
ip)  V\Qi,va%jU  HOPPIH.  Epift.  X^  f.  44J, 


ftSa    VADERLANDSCHE    XXIIL  Boeit. 

PniPsIlLDe  Hertog  hadt  Viglius  ook  eene  plaats  kt 
1567.  deezen  Raad  toegefchikt ,  doch  hyverfchoon- 

■  de  aig^  om  zynen  ouderdom  en  den  Geefte^ 

lyken  Staat,  dien  hy,  vyfjaairen  geleeden ^ 
aangenomen  hadt  (r).  Hy  noemde  den  Her- 
toge  egter  eenige  andere  Leden,  van  wel- 
ken 'er  verfcheiden'  werden  aangefteld.  Al- 
va  zelf  was  het  Hoofd  van  deezen  Raad  (ƒ) , 
die  alleen  in  zynen  naam  vonnis  ftreek.  Doch 
Nlcolai,  die  zwak  van  lighaam  was,  kwani 
weinig  te  raade.  Ook  onttrokken  zig  van 
denzelven  verfcheiden'  anderen ,  zo  dat  het 
'  werk,  eindelyk,  op  drie  of  vier  Leden  (/), 

^^^  ia  genoegzaam    op  den   eenen  Vargas  aan- 
mec  naar  i^^9j.       f  jri  ^it 

me  we-    kwam  («),  die,    t  oor  des  Hertogs  hebben- 

gens  Var- de ,  elk   bondt  aan  *t  gene  hy  ftemde.     Een 

f^        monfter    van    wreedheid   was  deeze  man  , 

ook  naar  *t  getuigenis  der  Spaanfchgezinde 

'  Schryveren ,  die  hem  de  maatelooze  ftreng- 

heid  aantygeh,  welke  de  onzen  Alvate  laft 

leggen  (i^);  wien  Vargas  ook  zo  zeer  naar 

de  oogen  zag ,   dat  zulk  een  dienaar  geene 

fchuld  hebben  kon  ,    die  zulk  een*  Meefter 

„      niet  te  regt  geweeten  werdt.     Heflels  ftondt 

^^^  Vargas  wakker  by  (w).  Hy  was  gehuwd  aan 

iene  Nigt  van  Viglius  (re) ,  die  ongaarne  zag , 

dat  haar  man  in  den  Raad  der  Beroerten  zat, 

en ,  reeds  vbor  't  aangaan  van  *t  Huwelyk , 

b^. 

ff)  ViOLii  Vita  K.  LXXIX.  ^  37.  N.  ex.  p.  IC  Vandsb 
HhMB.  Iniu  Tumulr.  Ltkr,  U  Csp.  XX.  ^.  ziu 

(s)  VIGLIOS  ad  HoPPSR.  Epifi,  XhU  p.  40* 
'   {$)  METXaXN  lll.B*0i^  f.  4fl   tr«r/ 

(«)  VIGLIUS  ad  HOPPRft.  Bpifi.  XC.  p,  544. 

fv)  ViGLIOs  sdaotfM,tuEpi/l,XLVl.p.^S9'LXVttUp.^f%: 
LXXXI.  P.fii. 

(»)  VlGLlUt  4d  ftOPPER.  Spif.  tXVII.  p'  495* 

{9)  vioLii  Vita  N.  Lxxi.  ^  il. 


8 


XXIIL  Boek.      HISTORIE.     053 

bedongen  hadt,  dat  hy  *t  Ampt  van  Proku-FmpsIIl 
reur  Generaal,  welk  hy  toen  bekleedde,  af-  15Ö7. 
leggen ,  en  zig  voorts  van  haatelyke  bedie-  ^ 

ningen  onthouden  zou  (y).  Doch  hy  hadt 
hier  geene  ooren  naar.  Men  geeft  hem  na , 
dat  hy  ,  gewoon  zynde  te  flaapen  in  den 
Raad,  wanneer  zyne  ftem  gevraagd  werde, 
half  ontwaakt,  alleenlyk,  plagt  te  zeggen,  ^rf 
patibulum ,  ad  patibulum ,  naar  de  galg ,  naar 
de  galg  (z>  Doch  Viglius ,  die ,  dikwils ,  in 
zyne  Brieven,  van  hem  gewaagt,  befchryfc 
-hem,  nergens,  als  zo  dom  en  vadzig.  Al  va 
bediende  zig,  federt,  van  hem,  in >. de  zaak 
des  tienden  pennings,  en  Viglius  hielde  hem 
bekwaam,  om  in  den  heimelyken  Raad  te 
zitten  (^).  De  haat  tegen  zyne  bediening  in 
den  tóad  der  Beroerten  heeft  dan ,  vermoe- 
delyk ,  iets  willen  verzinnen ,  om  hem  ver- 
agt  te  maaken.  Voorts  was,  na  Vargas, 
Del  Rio  meeft  gezien  by  den  Hertoge:  die 
niets  goedkeurde,  dat,  by  deezen  twee,  den 
toets  niet  hadt  doorgeftaan  (^). 

Naauwlyks  hadt  deeze  Raad  zitting  ge-     V. 
nomen,  of  elk,  die  zig,  meer  of  min,  ge-^weidl- 
mèngd  htfdt  in  de  jongfte  beroerten,  werdtg^^^^" 
'er  voor  gedagvaard.     Die  niet  v^fcheen,Raads 
gelyk  byna  niemant  deedt,  werd t ,  met  ver- der  Be- 
beurdverklaaring  zyner  goederen,   die   ti^psomat^ 
(lond  aangeflaagen  en  van  *s  Konings  wegè 
beftierd  werden,  en  ndet  ballingfchap  ge- 

ftraft. 

(j)  VIGLIUS  éU  HoPPIR.  Epif.  LXVII.  f.  4PS. 

(x.)  MktBRKN  VIU.  Bêê/^  ƒ.  I4t« 

{a)  Viglius  sd  Hoppih.  Epi/i.  XXZVIII.  /•  f}<,  XJnai.#. 
^4ff.  CCIXXIV.  ^  Hf*  '^ 

'    (O  ViOLlUt  éd  HOPPSB.  £/i/.  U  p.  fit. 


aSA    VADERLANDSCHE    JCXUL  Boek. 

jfW4PslH.ftraft-     Die  men  betrappen  kon,  werden, 
1567.  meeft  allen,  eer  dood  gebragc.     't  Branden, 
•^ —  !t  vierdeelen,  't  hangen,  't  onthalzen, 't  ban- 
nen op  de  galeye  was  dïagelyks  werk :  zynde 
'er  fchier  geene  fchuld  zo  gering,  die  men 
Wat  men  geene  lyfftraffe  waardig  rekende.    De  Raad 
al,  in  den  der  Beroerten  hieldt  de  Onroomfche  Leeraan 
2eiven,   ^  Kerkendienaars,  en  zulken,  die  de  wa- 
^J'""' penen  tegen   den  Koning  hadden  aangeno- 
fchouwt.  iiicn  t  niet  alleen  voor  doodfchuldig;   maar 
rekende  ook,  onder  de  balslbrafbaare  mis- 
daaden,  het  inleveren  en  toeflaan  van  allei^- 
lei  fraeekfchriften  tegen .  de  Inquifitie  ,  Pla- 
kaaten  en  nieuwe  Bifichoppen ;  't  gehengen 
der  Preeke,  't  niet  wederftaan  der  Kerkplon- 
deraaren^,  bet  zeggen  of  beweeren,  dat  de 
Raad  der  Beroerten  zig  naar  Handveften  of 
Vry beden  te  fqhikken  hadi;  (c^i  voorts  het 
huisveften  van  Onroomiche  Leeraaren,   het 
maaken  en  zingen  van  geuzen  Liedekens,  't 
bywoonen    van  Kalvinifcbe  begraafenifièn , 
het  zeggen ,  dat  de  nieuwe  Godsdienft  ook , 
binnen  kort,  in  Spanje  opgang  maaken  zou , 
en  dat  men  Gode  meer  dan  den  menfchen 
gebooiizaamen  moeft  (/f),  met  andere  dier- 
^LSSg^^y*^^  uitdrukkingen.    De  ongehoorde  wy- 
van        M  vanr^gtspleegen,  welke  men  hier  volg- 
Sioed-     de,  was  oorzaak,  dat  de  Raad  der  Beroer^ 
raad.     ^en ,  by  't  gemeen ,  hoaft  den  naam  van  Bloed- 
raadktceg.  De  Wethouders  der  Steden,  die 
men  hieldt  té  flap  tegen  de  Ketters  geweefl 

te 

(c)  MlTEEEN  III.  Bêêk,f.^tvêrf.  BOE  IV.  Sêê^^  H.  I7t. 

{i)  Senteau  van  Aha.  »A  i^»  if ,  iu,  aio,  au«  na. 

|9f  #»»•  . 


XXm,  Bbék.      HISTORIE.     1155 

te  zyti  y  zelfs  die  van  Amfterdam  (^) ,  werden ,  FiuwIIL 
voor  deezen  Raad  ,   befchuldigd.      Veelen  1567. 
vervoegden  zig  aan  denzelven  met  VertoO'*  " 

gen,  vervattende  blyken  van  hunnen  yver, 
in  't  veiVölgen  der  Onroomfchen ,  of  ver- 
fchooningen  van  't  gene  men  ontydige  flap- 
heid  m  hen  noemde.  *t  Vertoog ,  welk  die 
van  Leiden,  by  deeze  gelegenheid,  inlever- 
den ,  is  nog  voorhanden  ( ƒ). 

Van  de  zyde  der  verbonden'  Edelen,  werdt,     VI. 
ondertuflcben,  naauwlyks,  iets  ondernomen , herbind- 
om  's  Lands  vryheid ,  tegen  't  Spaanfch  ge-  ^^^^^ 
weid,  te  verdedigen.  Alleenlyk,  vindt  men,bren^ 
dat  eenigen,  na  't  vangen  van  Egmond  envaa  eenf- 
Hoorne ,  doch  voor  Sprokkelmaand  des  jaars  &^  P^"- 
1568,  een  Gefchrift  getekend  hebhen  Cgh'^ot^Zr^ 
waarby  zy  zig  verbinden,  eenige  penningen ^and van 
op  te  brengen,  tot  Voofftand  der  goede  zaa-'t  Ver- 
ke.     De  Heer  van  Brederode,  die  toen  nog  bond  der 
leefde  ,   heeft  'er  twaalfduizend  Karels  gul-^^^^°- 
dene  by  beloofd;  Albrecht  van  Hugtenbroek, 
Adolf  van  der  Aa  en  Diderik  Sonoi ,    ieder 
vierhonderd  guldens  Brabantich;   Chriftoffel 
van   Leefdale  tweehonderd  -^ülke  guldens  ; 
Dirk  van  Haapin  honderd  gouden  Krooneü; 
JVlllem  van  Zevenbergen  honderd  Karels  gul* 
dens ;  Krispinus  van  Albrug  tweehonderd  gul- 
dens ,  met  zyn'  Perfoon ;  en  A.  Domburg  hon- 
derd Kroonen,insgelyks  boven  zyn'  Perfoon. 
Doch  men  weet  niet ,   of  deeze  penningen 
opgebragt,  veel  min,  hoe  zy  belleed  zyn. 

Uit  Spanje  kwam,  midlerwyl,  fchryvens vertrek 

aan  der  Land- 
(#)  HoofvT ,  ir.  ^«^.,  */.  us. 

(f)  By  BOR  fV;  fl«#^  */.  114  [»t7l- 

d)  Zit  het  ky  Gaboon  Walch.  Aikaditi  I.  />•«/,  hk  174* 


t96    VADERLANDSCHE    XXIir.BoE*; 

f^LiPsULaan  de  Landvoogdefle^waarby  zy  van  'tkooQ 
1567.  bewind  oncflaagen,   en  Alva,  in  baare  plaat* 
Voogdes-  f«»  aangefteld  werdt  (b)   Zy  nam  toen,  ter- 
fe.         ftond,  fchrifteiyk  afTcheid  van  de  Staaten, 
en  vertrok,  op  den  dertigften  van  Winter- 
Bnbant   maand,  naar  Icüie  (1).    De  Staaten  van  Bra* 
legt  haar  jj^^^  deeden  haar  een  gefchenk  van  vyfen- 
fiAenlT   twintigduizend  guldens  (*).    Doch  ik  vind 
toe; waar-niet,  dat  de  andere  Landfchappen  dit  voor- 
toe men  beeld  gevolgd  hebben.    In  Holland,  werdc 
j"  ^^!'    het,  by  de  meerderheid,  afgeftemd,  ter  oor- 
^^gfy^  zaake  van  *s  Lands  zwaaren  laft  en  de  be- 
kan.       naauwdheid  der  tyden*    Ook  lei  men  zig  fo- 
beren  dank  toe,  voor  een  gefchenk,  dat  der 
Hertoginne,  die  reeds  vertrokken  was,  niet, 
in  perfoon ,  zou  konnen  aangebooden  wor- 
den (/).  De  harde  regeering  van  haaren  Op- 
volger Alva  is  oorzaak  geweeft ,    dat  baar 
njaam,  by  de  Nederlanders,  in  goede  gedag- 
tenis  gebleeven  is.    Men  heeft  haare  ichran-^ 
derheid   in    Staatszaaken    hoog    geroemd , 
fchoon  zy  *er,  mogelyk,  niet  veele  blyken 
van  gegeven  heeft,  die  men,  eeniglyk,  op 
haare  rekening,  zou  durven  (lellen.    Doch 
zy  hadt  bekwaame  Staatsdienaars,  die  haar 
te  rug  hielden,  als  zy  op  *t  punt  ftondt  van 
eenen  kwaaden  ftap  te  doen:  gelyk  bleek, 
toen  zy  BruiTel  verlaaten  wilde,  in  den  aan* 
vang  der  Beeldftorminge.  Zy  wordt,  ergens, 
befchuldigd,  dat  zy  iemant  zou  hebben  uit- 


(h)  BOR  IV.  Bêêij,  hl.  xsi  [117]. 

(i)  BoR  IV.  Bêêk^  bU  lu  [il«],  114  [IM]. 

(k)  VIGLIUS  a  UOFPER.  Epifi.  XZII.  M97.  XLV.  p.  44f . 

(/)  aefoU  HoU.  i€  Dts9mh.  J5<7.  g  Jmnmnf.  1567  [l|U> 


XXIIL  Boek.     HISTORIE.     5157 

gezonden,    om  den  Prins  van  Oranje  vanpkipjIlL 
kant  te  helpen  (/»).  Doch  op  wat  grond  dee-  1567. 
ze  befchuldiging  fteune,  heb  ik  niec  konnen 
vinden. 

De  Hertog  van  Alvi,  nu  verheeven  tot  deAiva 
Opperlandvoogdye,  ftelde  terftond  zyn  voor- ^Jgt  een 
neemen,  om  de  voomaamfte  Steden  van  Kas-^^^^  *• 
teelen  te  voorzien,  aan  Antwerpen,  te  werk.p^^^" 
Hier  werdt,  door  magt  van  volk,  in  weini- 
ge weeken,   eene  aanzienlyke  Sterkte  van 
vier  bolwerken  geftigt ,  waaraan  veertien  ton- 
nen   fchats  hefteed  werddh,  welker  derde 
deel,  door  de  Stad,  gedraagen  worden  moefi: 
(»).  Naderhand,  ving  hy  ook  elders  het  bou- 
wen van  Sterken  aan; doch  de  beroerten , die 
eerlang  ontftonden ,  verhinderden  *t  voltrek- 
ken der  raeeften.  Ook  waren  *er  Steden ,  die 
't  ftigten  van  Sterkten  af  kogten :  Amfterdam , 
onder  anderen ,  voor  eene  fomme  van  twee- 
honderdduizend guldens,  te  gelyk  bedingen- 
de ,  vry  te  moeten  bly ven  van  Spaanfche  be- 
zetting ((>).     Voor  't  einde  des  jaars,  zondt^^*  A- 
Alva  den  Koning  van  Frankryk,  die  met  zy-''^™^^'^ 
ne  Onroomfche  onderzaaten,  wederom,  in "g^^ 
oorlog  geraakt  was,  vyftienhonderd  Ruiters Krygs- 
en  tweeduizend  Knegten  te  hulpe,  onder  den  volk  naar 
Graave  van  Airemberg  1  die ,  in  de  volgende  ^^°^- 
Lente,  na  't  vernieuwen  der  Vrede,  te  rug"^^ '^r* 
keerden  (/>).  l^ITl. 

'Midlerwyl,  hadt  de  Hertog,  op  den  vier-    VIL 

en-  ^^'^J^  ' 

'  (m)  Apol.  van  wlll«in  I.  h  Boa  Aath.  Smkk.  II.  !>««/. 
hl.  9é, 
in)  BOR  IV.  E9tk^^  bL  iisUii].  Hoon Vf.B$9k,bL\6^ 

f^)  MSTBRXN  UI.  B«<iU  ƒ.  |0,     6TaAOA  Z>f^,  I.  Lih.  VU 
f.   }44. 

VI.  Dbeu  R 


SS9  vadeAlatcdsche    XXm.Bowc. 

FflipsIlLemwintigfteti  van  Louwmaand  (^>,  opcnlyk 
4568   doen  indaagen  den  Prins  van  Oranje,  den 
en  andere  Heer  van   Brederode  ,    en  de  Graaven  van 
Heeren,  Naflau  ,   van  den  Berge  .   van  Hoogftraaten 
openiyk ,  ^  ygu  Kuilenburg.    De  Prins  werdc  befcbul- 
JJ2^^     digd ,  als  het  hoofd  der  oproerigen ,  es  hem 
voorts  te  laft  gelegd  „  dat  hy  de  Regeering 
99  g^^i^g^  ^^^  ^^  onderkruipen ;  dat  hy  d0 
,,  onderzaaten  badt  vervreemd  van  de  liefde 
„  tot  hunnen  natuurlyken  Heer;  dat  hy  de 
„  Edelen  opgeftookt,  en,  tot  hunne  oproe- 
„  rige  famcnkomften,  zyne  Htiizen,  te  Bre- 
„  da  en  te  Bruilel,  geleend  hadt;  dat  hy  Bre- 
,,  derode    gefchut    verfchafi,     's   Konings 
^  Krygsvolk  uk  Zeeland  geweerd  ^  werving 
•„  en  gddligting ,  en  zelfs  het  (Hgten  van 
„  Onroomfche  Kerken,  te  Antwerpen,  toe- 
„  gelaaten.hadt  (r),*^    Den  anderen  werden 
diergelyke  misdaaden  aangetygd  :  byzonder*- 
tyk  ook,  dat  zy  den  Prinfe  van  Oranje,  in 
alles ,  badden  aangehangen.    Den  Heere  van 
Brederode  werdt  het  aanneemen  van  Krygs- 
volk,  't  voeren  van  wapenen  tegen  den  Ko* 
nmg,  *t  heflfen  Van  penningen,  't  pionderen 
en  brandArbatten  van  geeftelyken  en  wee-* 
reldlyken  verweeten.    Over  alle  deeze  wan- 
bedry ven ,  moeften  de  ingedaagden  zig ,  bin- 
nen driemaal  veertien  dagen ,  vöor  den  Her- 
toge  van  Al  va,  komen  v^antwoorcten  Qy» 
De' Graaf  Ten  zelfden  tyde,  of  weinig  laacer,   deedt 
van  Buu-Alva    Filips    Willem,  Graaf  van  Buuren, 
ren  wordt  Qyjjjgn  2oon  des  Prinfen  van  Oranje,  nit 
^  de 

(f)  VjGLIUS  sd  Hopm.  EpiJ.  XXXV.  p.  409, 
(r)  ZU  Bok  Atnh.  Stukk.  1.  DêH^  kU  14* 
(s)  Boe  IV.  Bteka  *^«  I5<  [»aO* 


XXin.  Bou.      H  I  S  T  o  R  r  E.     üS9 

de  Hooge  Scboole  van  Leuven,  alwaar  zynPiupsiiL 
Vader,  vercrauwende  op  ^s  jot^elings  on-  1568; 
fchuld  én  op  de  vfyheden  der  Schoole,  hemspanje  " 
gelaaten  hadt,   mee  geweld,  Uscen,  en  te  gevoerd 
fcbepe  naar  Spanje  voeren  (/) :  daar  hy,  agt- 
entwiniig  jaufen  lang ,  gevaogeti  gehouden 
Werdt  (^).    Men  verhaak,  dac  Vargas,  toen  Straffe 
de  Beftierders  der  H'oöge  Schoole  hem  ver-^*^^ 
toonden  ,'v  hoe    itulk   vervoeren  met  hunne  "^^ 
voorregten  ftreedt,   hun,   in  kwaad  Latyn, 
20U  geantwoord  hebben,  non  curamus  veftros 
.  privilegios ,  wy  kreunen  ons  met  aan  uwe  voor^ 
regten  (v) :  't  welk ,  *t  zy  't  hier  gefproken 
wierdt  of  niet ,  naderhand ,  ook  in  andere  opaig* 
ten, klaar  genoeg  gebleeken  is.  De  Heer  van 
Barlaimont  werdt,  federt,  aangefteld,  om  de 
goederen  desjongen  Graafs  van  Buuren ,  als  zyn 
Momber  of  Voogd,  te  beftieren(w).  "Oranje,  Oranje 
midlerwyl , -in  Duitfchland ,  kennis  gekreegen^^™^" 
hebbende  van  zyne  indaaglng ,  vondt,  gelyk^^p^^ 
men  denken  kan,  ongeraaden,  om,  op  de-mdaa- 
zelve ,  te  verfchynen.    Hy  gaf  'er  zyne  re-ging. 
denen  van ,  in  eenen  Brief  aan  den  Prokureur 
Generaal  Jan  du  Bois,  van  welken  hy  Alva  « 
zelven  een  AfTchrift  toezondt  (x) ,  te  gelyk 
klaag^nde,  over  *t  vangen  en  vervoeren  van 
zynen  onnozelen  Zoon,  een'  jongeling  van 
dertien  jaaren.  Voorts  wees  hy  de  nietigheid 
zyner  indaagihge  aan,  vertooiiende,  dat  hy, 
als  een  Lid  des  Ryks  en  der  Vliesorde,  op 

-  (t)  V1GLIOS  Md  Hom».  Epif  XZVIl.  p.  4ot. 

4u)  METXR&N  XVllI.   B««<,  f.  1)7.  . 

(v)  Apol.  van  Willem  I.  hy  Bon  Auth.  Stukk.  II.  f^tel»  hL  79* 
(  w)  Zie  Refol.  HoU.  zf  N«v,  i  f  7e.  bl.  96.  14  F#(r,  1571.  ^/.  j, 
(»j  Zit  Aoa  iLttth.  Stokk.  I.  Detl^  êU  K. 

Ra 


t6o    VADERLANDSCHE    XXIII.Bóbic; 

RuFsIILeene  gamfch  andere  wyze  ,  tfe  regc  gefteld 
1568.  behoorde  te  worden.  Op  de  byzonderheden, 
•~^ — die  hem  te  laft  gelegd  werden,  antwoorddfc 
hy  niet,  by  deeze  gelegenheid:  doch  wat 
laacer  ,  gaf  hy  eene  wydluftige  verdediging 
van  zyn   gehouden  gedrag  (y)  in  't  licht: 
waarin  hy    ,,  Granvelle  afmaaide ,    als  de 
,,  eerfte  oorzaak  der  Nederlandfche  beroer- 
„  ten,  bewèerende  te  gelyk,  dat. het  Ver- 
„  bond  der  Edelen,  bujten  zyne  kennis, ge- 
^,  flooten  was.   De  Werving  te  Antwerpen 
^,  kon,   zeide  hy,  hem,  die.  t  geworven 
„  volk  hadt  helpen  verftrooijen,  niet  gewee- 
„  ten  warden.    Voorts,  beriep  hy  zig  op  de 
„  dienden  van  zig  zelven  en  van  zyne  voor- 
„  zaaten,  die  veel  te  ligt  gefcbat  werden, 
„  fluitende,  eindelyk,  met  bede, dat  de  He- 
,,  mei  'den  Koning  de  onfchuld  zyner  ver- 
„  volgde  dienaaren  wilde  doen  zien,  opdat, 
„  eindelyk,  bleeke,  dat  het  kwaad,  welk 
„  men  leedt,  niet  hem,  maar  zulken,   die 
„  hem  ,  tot  hiertoe  ,  de  waarheid  verdon- 
„  kerd  hadden,  moeft  geweeten  worden.'* 
De  Graaf  van  Hoogftraaten  (2)  en  andere 
Heeren  hebben,  federt,  ook  diergelyk  een 
antwoprd  op  de  Indaagingen  in  *t  licht  gege- 
ven Qa)* 
VUL       De  Staaten  van  Holland,  in  Louwmaand, 
De  Staa-  j^y  Brieven  van  den  Koning  en  van  den  Her- 
ïfoitad   toge ,  kennis  gekreegen  hebbende  van  de  ver- 
begroe-    heffing  van  Alva  tot  de  algemeeneLandvoog- 
cenAlva.dye,  beflooten,  cerftond,  hem,  te  BruflTel, 

te 

(y)  Zie  dezelre  hj  BOR  Anth.  Stiikk.  I.  Dut^  hl.  %% 
f  jc)  Ziê  BOR  AUth.  Stukk.  I.  Deel^  hl^  i^, 

\/)  Boa  IV.  B9tk^  td.  i$7  luij. 


XXHL  Boek.      HISTORIE.     ft«r 

te  gaan  gelukwenfchen  (^),  gelyk  zy,  dehpiLiPsiii; 
negenden   van  Sprokkelmaand,  ftaacswyze,  15(^8. 

op  Gouda  na,  vergaderd  zynde,  in  de  Wal- ' 

fche  taaie  (c),  deeden.  Zy  verzogten  hem, 
by  deeze  gelegenheid,  den  Koophandel  te 
witlen  voorftaan  ,  en  vooral  de  Viflchery  > 
door  het  uitruften  van  eenige  Oorlogsfehepen^ 
tegen  de  zeeroovers ,  voor  welken  men  thans 
wederom ^bedugt  was,  tö  willen  beveiligen r 
waarover  hy  beloofde,  zyne  gedagten  te  zul- 
len laaten  gaan(^.  Degeweezen'Landvoog*' 
des  hadt  die  van  Holland,  kort  voor  haar 
vertrek ,  doen  verzoeken ,  de  driejaarige  Be^- 
de,  die  nu  afgeloopen  was,  voor  nog  een 
jaar,  te  willen  opbrengen.  Alva  fcheen  vaji 
dit  verzoek  geene  kennis  te  hebben.  Men 
bedoot  *er  dan  ook  niet  van  te  reppen  (tf)  : 
en  't  fchynt,  dat  *er  de  Hertog,  federt,  ook 
geen  vervolg  op  gedaan  heeft.  "  Doch  het 
vangen  van  den  Advokaat  van  den  Einde 
verfchafte  den  Staaten  van  Holland,  eerlang, 
meer  werks  ten  Hove. 

Hy  was,  in  Louw-  of  Sprokkelmaand,  byDe  Ad- 
den  Graave  van  BoflTu,  thans,  gelyk  wy  ge-^^^^^ 
meld  hebben,  by  voorraad,  tot  Stadhouder £^„^jg 
van  Holland' aangefteld,  in  den  Haage,  ter  worde  ge* 
avondmaaltyd  genodigd  zynde,  na  den  eeten  vau 
vaftgehouden(/^,  en  eerlang,  naar  VilvQorden 
(^),  en  van  deiar  naar  Bruflèl  gevoerd  (*), 

daar 

i})  Refol.  HolL  I  JiMUAT,  xi<7  [i'fét].  hU  \%  |. 

\t)  Kefol.  Holl.  I,  7  i^'K  15^7  [l5tfl]-  ^i*  «t  t. 

\d)  RefoU  HoIL  9  Ftfir.  i5«7«  hstfS]«  K5* 

\ê)  HefoL  Holl.  U ÜMmh.  1567.  t  Jsn.  g Fth»  1K7  [i|<l]. 

t  (f)  ^of^  IV.  Bêfk.»  hl.  t4t  [109]. 

I'  ff)  VIQLIUS  dd   HOPPER.  Epif^.  XLVIII.  p.  <SS» 

k  ('i^iiVlOI.lUI  éd  UOPPftE.  Epifi.  ZXIX.  LX.>.  4is\i  ft«» 

R3 


tU    VADERLANDSCra:    XXHI,  Bwr, 

FttJMllLdtar  hy,.op  Trewenberg,  gevangen  geasec 
156&  werdt.  Van  de  redenen  zyner  hegcenis  vindc 
qqj^.  men  weinig  gegrond  befcheid. .  Hy  was ,  on- 
ken  hier-  derde  Spaanfdigezinden zelven 9  bebend  voor 
van.  een*  geleerd*  en  gemaactgd*  man^  en  zelfs 
voor  goed  Katholyk  (ï)  ;  zo  dat  hy ,  ter  oor- 
^sftke  van  den  Godsdienft,  niet  f<?hym  te 
hebben  konnen  gevat  worden.  Sommigen 
melden,  dat  hem  naging,  dat  hy,  voordat 
de  Koning  naar  Spanje  keerde,  buicen  bevel 
van  de  StaaoeQ ,  en  enkelyk  op  het  aandry^ 
ven  van  den  Prinfe  van  Oranje ,  op  het  ver- 
opek  der  Spaainfche  Krygsknegten ,  zpu43eb- 
ben  aangedrongen ,  en  dat  dit  de  oorzaak  yan 
ayn  ongeluk  zoa  geweeft  zyn  (*).  Doch  hy 
18,  naar  alle  waarfchynlykheid ,  de  opdeller,, 
zekerlyk  een  der  overleveraaren  gewéeft  van 
het  Vertoog,  welk  die  van  Holland,  te  den 
Zomer  des  jaars  1566,  aan  de  Landvoogdes- 
fe  hadden  ter  hand  gefield,  en  welk,  ge* 
noegzaam,  met  het.  Verzoekfchrift  der  £- 
delen,  overeenkwam,  gelyk  wy,  eer  zyner. 
plaatfe ,  geteeld  hebben  (/).  Ook  heeft  hy , 
wat  laater,  uit  laft  der  Scaaten,  ten  Hove, 
gearbeid,  om  de  Landvoogdes,  of  den  Ko-. 
nmg  zelven  te  beweegen,  tot  het  iamenroe*. 
pen  der  algeoieene  Staatëh  (m).  Oe  Scaaten. 
van  j^olhmd  > .  Dordrecht  uitgenomen  ,  in 
Oogftmaand  des  gemelden  jaars ,  beflodten 
faeU)ende,  hierop,  met  nieuwen  emft,  aan 

ie 

ƒ0  V4GLIUS  Ai  HÓPVBR.  EffiJI.  CXZZV,  P.  tfftp. 
<k)  Boa  IV.  30ei^,  bh  I4t  [109]. 

50  XXII.  B»tk,  hl.  15}. 
m)  RcfoU  ^o\L  X%  Jlmg,  l$  ca  10  Ntv.  |I  Ü€9*  15C6,  êU 


XXnLBosk.     Hl  S  T  ORIE.    s^s 

ce  driageo;  hadt  de  Adirokaac  ook  k&  gfi-FtimUL 

kreegen»  om,  ten  dien  emde,  een  Veczoekr.  1568. 

fchrift  ce  ontwerpen:  ^lyk  hy  gedaan  hadt. -- 

£n  fcfaoon  de  Saaien ,  op  den  dorcigften ,  af- 
ziende van  het  verzoek  tot  het  vergadecen 
éer  algemeeoe  Scaaten,  befipoten,  alieeniyk 
4e  herwaardskomft  des  Prinfen  van  Oranje 
te  begeeren  {^};  fckynt  nogcans  her  dringed 
op  b^  vergaderen  der  algemeene  Statten  xien 
Aiivokaac  zo  kwalyk genomen  te  zyn,  datnsea 
dit,  en  het  overleveren  van  't  Verzoekfchrifi: 
inden  Zomer  desjaars  1 566  ^  wel  voorde  vooi^ 
naamfte  oorzaaken  van  zyne  gevangems  mag 
bonden.     Men  liet  hem  lang  zitten.    Zyne 
HuisvroD w ,  EHzabet  van  Niewwland ,  en  zyne 
Kinderen  begeerden,  in  Bloeimaand^  dat  de 
Saaten  ieooant  wilden  magtigen,  om,  ne^ 
vens  hen ,  het  ontibg  des  Advokaats  te  ver- 
zoeken/ Men  befloot,  toen,  ten  Hove  aan 
te  houden,  op  het  wedergeeyen  van  ?s  Landb 
Papiemn,  die,  met  den  AdvoJuuu,  in  yétza^ 
kering  genomen  waren;  en  zelfs  op  zyn  ooxr 
flag,zo  men  bevinden  moge, dat  hy,  ter  oor-^ 
zaïdce  van  daenften,  den  Staaken  gechan,  ge*- 
vtt  was.     Ook  fprak  men,  hierover ,  met 
Vafgas  en  del  Rio  ((?), met  zo  veele  vrymoe- 
digheid ,  dat  de  Advokaat  ^an  van  Treslong  ^ 
die  vtn  den  Einde  verdedigde,  een'  geheekn 
dag,  gdykabin  hegtenis,  gebonden  werdt: 
^t  welk  de  ^mdere  A%ev«ard]gden ,  wrmomd 
en  heioMdyk^  uk  BniCel  ontvlieden  deedt(» 

Dee- 

fff)  Hefbl.  HoU.  itff  %99 10 «^«x*  ><^^*  ^'  27, 199  )<>• 
(•)  KeioL  HalL  »,  ii,»7  AUjr-ij^f  ii€UkU%»9%iS% 
II.  to. 
(f)  B0&  IV.  U99ki  hL  m  (uo]« 

R4 


i64    VADERLANDSCHB    XXÏÏLBoek. 

tÉMlU  Deeze  ommoering,en  de  punten  v  die  déPrcy- 
1568.  kureur  Generaal  van  den  Einde  te  lafl:  lei, 
""  ■  federc,  in  Holland,  bekend  geworden  zyn- 
de,  werkten  zo  veel  uic,  dat  de  Leden,  in 
de  uitvoering  vw  't  genomen  befluit,  bè.- 
gonden  ce  aarzelen.  De  Edelen  ftemden, 
den  Advokaat  alleenlyk  zo'  ver  te  willen  voort- 
fiaan,  als  fay  gehandeld  hadc,  overeenkomftig 
met  het  Regifter  der  ScaatsbeOuiten,  en  v€;r«- 
der  niet.  Die  van  Dordrecht  verklaarden  > 
dat  de  Prokureur  Generaal  den  Advokaat  van 
fisaaken  befchuldigde ,  waartoe  zy  hem  geer 
nen  laft  gegeven  hadden ,  en  waarin  zy  hem 
niet  zouden  konnen  verdedigen.  Zy  zagen , 
ongetwyffeld  ,  op  het  ftellen  van  het  Ver- 
zoekfchrift  van  Oogilmaand-des  jaars  1566, 
waarin  zy  Biet  hadden  bewilligd.  De  an- 
dere vyf  Steden  wilden  zig  niet  verklaa* 
fen ,  voor  dat  Dordrecht  zig  nader  verklaard 
hadt:(^).  Doch  hiervan  kwam  niets.  De 
zaak  des  Advokaats  werdt,  by  den  Raad  der 
Beroerten  ,  verfcheiden*  jaaren  ,  fleepende 
liyfterft  gehouden.  Midlerwyl  overleedt  hy,  in  de 
S^ef^  gevangenis  (r),  op.  den  twaalfden  van  Len* 
^^^  *  temaand  des  jaars  1569.  Twee  jaaren  laater» 
werdt  zyne  gedagtenis  egter  vhygefproken 
van  den  eifch,  tegen  hem  gedaan.  Qok  wefr 
den  toen  zyne  goederea,  die  reeds  waren 
aangeflaagen ,  wederom  vry gegeven  (ƒ)• 
Doch  't  verhaal  van  de  zaak  des  Advokaats 
))eeft  pns  een  weinig  gevoetd  buiten  de  or* 

.  /f)  KtCól  HoU.  »9  Sept,  Itfl.  ^/.  31»  19^ 
(r)  VlGLIÜS  ad  HOPP£a.  Eptfi.  LV,  k  ^6$* 

(;;  Boa  iv.  Sttif^  bk  ^4p  ["oJ, 


XXIIL  Boek.     HISTORIE.      ü6s 

de  der  andere 'Gefchiedeniflen,  tot  welken  wypiLips  Hf; 
nu  wederkeeren,  iSóU.* 

•    *t  Vangen  en  vervolgen  hielde,  de  ganc- — j^[^ 
fche  Lente  door,fterk  aan  hier  te  Lande,  Dézwaare 
Hertog  hadt  zelfs  een*  toeleg  gfeflneed ,  om  vgtvqU 
de   Onroom fchen,  's  nagts  voor  Affchen- S^og. 
woensdag ,  aan  veele  oorden  tevens ,  te  ver- 
raflfen :   waartoe    verfcheiden'  Gemagcfgden 
"Werden  afgezonden;  doch  fommige  Schou- 
ten ,  en  onder  anderen ,  Jan  vanBeerendregt^ 
Schout  van  Leiden ,  en  de  Schout  van  Moii^ 
nikendam    waarfchuwden    de    luiden   tegen 
deeze  laage :  waardoor  veelen  't  gevaar  ont- 
kwamen (/).     Veelen  werden  egcer  gevan- 
gen genomen,  onder  welken  verfcheiden' , 
zelfs  luiden  van  aanzien  zwaar  gepynigd  wer- 
den ,  om  uit  hen  te  haaien ,  *t  gene  zy  wis- 
ten  en  niet  wiften.     Sommige  Spaanfchge^ 
Zinden  zelven,  met  naame  Viglius,  veroor- 
deelden deeze  ftraf hefd ,  en  zogten  den  Ko- 
ning tot  maatiging  te  beweegen.    Doch  \ 
mogt  iliet  baaten.     Vargas  en  anderen  be- 
loofden hem,   daarentegen,  goudmynen  uit 
de  verbeurdverklaarde  goederen,  dat  egter, 
ter  oorzaake  van  de  laden ,  die  'er  op  fton- 
den,  op  verre  na,  zo  breed  niet  uitviel  (u).' 
De  Spaanfch'e  Inquifitie,  welker  gevoelen  de  Vonnis 
Koning  hadt  willen  hooren,  verklaarde,  den'^S^^^® 
zeftienden  van  Sprokkelmaand,  alle  de  Ne-JJ^J^"  .^ 
derlanders,   eenigen,  welker  naamen  men ,  s^nje  "^ 
van  hier,  naar  Spanje,  gezonden  hadt,  uit- geveld,   , 
genomen,  voor  Ketjerfcb  of  Ketiórgunftig, 

ff)  BOR  IV*  B»t(,  hL  U%  (2|o]« 

ipi  MftTUlWI  lil.  Mê9k^  A  4»  vtrf.  lo, 

H5 


s^66    VADERLAND5CHE    XXin.BoftK; 

BupsIILen  uit  ^Uen  hoofde  fcfaui^  aao  Majeftdic^ 
1568.  fchennis :  welk  ongehoord  vonnis  de  Konkig^ 

" den  zesencwiatigften,  beveftigd  badc  (t;). 

Qntwap  Ook  kwam,  omuenc  deez^n  cyd,  ^eo  Odc* 
omzetot  werp  in  *c  licht,  welk  men  hielde  den  Ko^ 
tóltok  °*°8  ^'^  ï*^^  gefield  te  ^ya;   waarby  h«a 
cvï^   geraaden  w^dc,  de  Nederbndsa  toceeaKor 
lieietu    nlngkryk  ie  verheffen  ,  met  aanwyzing  der 
nuddelen,  om  een  volftrekt  gebied  over  dk 
nieuwe  Ryk  te  voeren :  ond^  welken  ^  hec 
Ofxregten    van  Kaileelen  en   Wapeohyizen, 
bet  invfieren  van  vreemd  Krygsvolk ,  en  h(K^ 
befnoeijen  der  Voorregten  aiec  vergecen  wa- 
ren («?). 
wnde       .  De  La&d^aacen*  dan,  ziende,  dat  het  den 
Geiizem  Spanjaarden,  ce  doen  was,  om  ben  gebeeiiyk 
te  <^derdrukken ,  floe^n  toe  vertwyfeldheid 
en  wanhoop,  over.  Eeo  hoep  vcdks,  in  Weft- 
Vlaanderen    fafnengefeheold ,    zig  vindende 
herooAl  yan  huis  en  btv^^^  viel  in  de  Kloos- 
t^9  pl^ndprde  de  Geeftelykheid  en  fneedc 
fomnugen,  uit  doUe  wraakhift,  neus  en  00* 
ren  af.    Men  gaf  deezen  hoof> ,  daar  zig  ook 
het  fnoodft  geboefte  onder  mengde ,  den  naam 
van  ff^4i^  Geuzen ;  dit  egis^Tff  ff  el  baaft,door 
eenig  Krygsvolk  des  Hercogs  van  Alva»  ver- 
firooid  werden  («).. 
X.         De.  Prins  van  0fw|e,  uit  het  gene  ind^ 
Ors»4e    Nederlanden  omging,  ligtelyk «iconnende  op* 
^^-     maak^n,  dathy,  eerlang,  een  iiadeelig  von- 
^^5^^  nis  te  wagten  hadt;  en  geduwig  wordende 
voBu      aange^zogt,  door  ge  vlug»  Efdelen  en  ande- 
ren, 

(tr)  BOR  IV.  J9««^,  hl.  ItfO  [116]. 

(w>  ride  PoNTANi  Hift.  <Selx.  iJBf,  XIV.  p»%f$* 

(«)  Boa  IV.  s««Aj  (^^« '»«  [>Hl..     . 


XXIII.  Boek-      HISTORIE.     a(J7 

ren,  om  iet  in  't  werk  te  ftellen^  tot  verlos- Fhjps nu 
fing  van  't  verdrukte  Vaderland,  zogt,  om-  1568.* 

trent  deezen  tyd,  een  Leger  in  Duitfchlahd  ' -* 

op  de  been  te  brengen.  Wy  hebben  reeds 
aangemerkt  Cy)^  dat  hy,  voor  zyn  vertrek 
uit  de  Nederlanden,  verklaard  hadt,  nimmer 
iet  tegen  den  Koning  te  zullen  ondemee- 
men,  ten  ware  deeze  hem,  in  zyne  eer  of  goe- 
deren, aantaftte  Cz).  Doch  de  verwagting 
van  een  fchandelyk  en  fcbadelyk  vonnis  deedc 
hem  nu, naar  't  fcheen ,' veranderen  vanvoor- 
Beemen.  Hy  vervoegde  zig  dan  by  verfchei- 
den*  Duitfche  Vorften,  en  bewoog  fommi- 
^gen,  tot  bet  leenen  van  eenige  penningen , 
en  anderen  ,  tot  het  toeftaan  van  werving. 
Zyn  oudfte  Broeder,  GrasSJan  van  Najjauy 
bezwaarde  alle  zyne  Heerlykheden,  om  deii 
Prinfe  van  penningen  te  voorzien,  Hy  zelf 
verkogt  de  Huisfieraaden ,  kleinoodjen  en 
koftelykheden-,  welken  hy,  üit  de  Neder- 
landen ,  naar  Duitfchland  gevoerd  hadt.  Ook 
ontving  hy  eehigen  onderfland  in  geld  van 
de  Onroomfchen  hier  te  Lande;  doch  vee] 
minder  dan  hy  verwagt  hadt.  Ik  vind,  dat 
Jonkheer  Arend  van  Dorp  hem ,  onder  ande-. 
ren,  tienduizend  guldens  ter  leen  opfchoot,. 
in  vergoeding  van  welken ,  de  Staaten  van 
Holland  hem  ,  naderhand  ,    honderdvieren-  f 

veertig  morgen  Lands,  uit  de  geeftelyke  goe-  j 

deren  onder  Leiderdorp  leggende,  hebbén  f 

opg^dras^en (^7).   Terftond  hierna,  begaven  | 

de  Prins  en  versheiden*  Nederlandfche  £de-  | 

len  .1 


% 


}  Boven ,  hL  %%%, 
ic)  Hmvo  I.  Bê9jf^  hl.  I. 
>J  Refiü.  Hdi.  21  0Q9h.  1174.  hl.  %$€,  i57i 


ft68    VADERLANDSCHE     XXIIL  Boek- 

Rups  III.  len  onder  hem  zig  aan  *t  werven  van  Krygs- 
1568.  volk.     De  Paltsgraaf  Joan  Kafimir^  die  in 
Frankryk  gediend  hadt,   liet  den  Prins,  die 
toen  te  Duisberg  was,  door  Malberg  en  Cor^ 
*-         maillon^  Nederlandfche  Edelen,  den  byftand 
zyner  benden  aanbieden,  welken  hy,by  man- 
gel van  geld ,  van  de  hand  wees.  Een  gedeel- 
te van  dit  volk  fchynt  egter,  naderhand,  te 
Heidelberg ,    tegen  Alva ,   aangenomen    te 
Aiva       zyn  (^).   De  Hertog,  ondertuflchen ,  kennis 
neemt     bekomen  hebbende  van  deeze  toebereidfels, 
^{^°*^^nam  ook  nog  tweeduizend  Waaien  aan  en 
^^^      een  goed  getal  van  Italiaanfche  Ruiters,  die, 
in  Frankryk  gediend  hebbende,  zo  wel  als 
de  Paltsgraaf,  met  de  herftelling  der  ruft  al- 
daar, waren  afgedankt.  De  Hertog  verfterk- 
te  met  dit  volk  de  Nederlandfche  grenzen  (r). 
Toeleg         Oranje  hadt  voor,  den  Hertog,  aan  drie 
wni/^     oorden  tevens,  te  doen  overvallen ,  en  zelf, 
met  het  gros  des  Legers ,  in  't  hert  van  Bra- 
bant,   in  te  dringen;   wanneer  hy  hoopte, 
dat  hem  eènige  Landfchappen ,  of  eenige  voor- 
naame  Steden  toevallen  zouden ,  alzo  hy  zig 
niet  in  ftaat  vondt,   om  de  Kiprgsraagt,  dié 
hy  op.  de  been  gebragt  hadt,  zonder  den  by^ 
ftand  der  Nederlanderen  zelven ,  lang  te  on» 
dcrhouden..    Een  Edelman  uit  Normandye, 
0?^«^t;///tf  genoemd,  zou,  met  zeven- of agt- 
honderd  man ,  door  beftel  van  den  Admiraal 
van  Coligni  en  den  Prinfe  van  Condé ,  in  Frank- ' 
ryk,  geworven,   eenen  inval  doen  in  Artois 
en  Henegouwen*    Graaf  Lodewyk  van  Nas- 

fsitU. 

(fc)  Hnou^ti  Epift.  Lihf.  I.  Ej^ijt.  JCXXI.  ^.  ^4» 
(f  j  M£T£RSN  m.  £««4,  ƒ•  5U 


raDje< 


XXIII.  Boek.     HISTORIE,     a^p 

fau  TOü  Friesland  en  Groningen  aancaften  jPrupsHT. 
en  de   Graaf  van  Hoogftraacen ,  langs  den  1568. 
Ryn  en  Maaze,  naar  Gelderland  trekken.  De  — ^~^ 
Prins  zelf  zou  Brabant  inrukken ,  zo  dra  de 
Hertog  zyneKrygsmagt,  aan  deeze  drie  kan* 
ten  j  verdeeld  hebben  zou  (//).    Doch  deeze 
weibelegde  aanflag  liep  te  loor,  by  mangel 
van  magt  en  voorzigtigheid  onder  eenigen 
van  's  Prinfen  bevelhebbers,  en  door  de  vlyt 
en  loosheid  des  Hertogs  van  Alva. 

Coqueville,  die  de  vyaïidlykheden ,  in  Ar- De  Heer 
tois,  begonnen  hadt,  werdt,  op  de  klagten  ^"^  ^o- 
van  Alva ,  door  bevel  des  Konmgs  van  Frank-  ^0^^^^^^ 
ryk ,  te  S.  Valeri ,  op  den  Franfchen  bodem,  betrapt 
betrapt,  en,geenen  behoorlyken  lafl  konnen- en  onc- 
jde  toonen ,  als  een  roover ,  onthalsd  (^).  Hier-  ^^^ 
mede  liep  de  ondemeeming  aan  den  Walfchen 
kant  te  niet.  Aan  den  Maaskant,  fcheen  zy, 
in  't  eerft,  beter  te  zullen  flaagen.  De  Graaf  Wittem  ^ 
yan  Kuilenburg  bemagtigde  zyn  eigen  Slot^^^^g- 
fVittem^  niet  verre  van  Valkenburg,  verdry- "?^* 
yende  de  Spaanfche  bezetting,  die  Alva,  in 
't  zelve,  gelegd  hadt  (/)•    De  Stad  GraavcOcA  ' 
was,   insgelyks,  verrall,  door  eenige  Ne-<^nuive 
derlandfche  Edelen,  onder  welken,  ik  San- ^°;*^'^ 
iler  Tork  genoemd  vind  (g):  ook  het  Huis-JenbST' 
van  *s  Heerenberg,door  Krespynvan  Zeltbrug- 
gtf,  hiertoe  gemagtigd,  door  Willem,  Graa- 
ve  van  den  Berg  zei  ven.  DochSanchiodeLo^ 
dogno  verdreef  hem,  eerlang,  wederom  van 
daar  (J)).  IVIidlerwyl ,  hadden  eenige  vlugte- 

/     lin- 
id)  MRTBRiN  in.  B^^Ks  f-  n. 

-  (*»)  BOR  IV.  B»*k^  ^l-  169  [ut]. 

(f)  LaNGUBTI  fipift.  Li^r.  U  E^ifi,  XXXI.  f,  4 f. 
*  H)  $*BieiK,  van  Alva  kL  it 

\k)  Boa  IV.  Rêfk^'kU  id«  [iS4]« 


a7o    VADERLANDSCHE    XXm.  Boei. 

föjwinJingen  een  getal  van  tweedui«nd  Kn^en^ 
1568.  Duicfchers  en  Neder^ders,  op  de  been  ge- 
-  bragt ,  met  welken  zy  ,   hoe  flegt  voorzien 

van  geweer  en  gefchur,  bet  beleg  van  Roer* 
monde  ondernamen :  zeer  regen  den  zin  van 
den  Prinfe  van  Oranje,  die  beduet  was,  dat 
de  Spanjaards,  ^die  de  Maaze  valt  naderden , 
*s  Prinfenhen  overvallen  en  verdaan  zouden.  Hy  waar- 
volk by   fchuwde  hun ,  deswege ;  doch  zy  poften  wei- 
?^ïr  "^S  ^P  ^^^  ^^  Piiip^-»  Graaf  van  Ever- 
fen.       fiein^  met  i/t%  of  zeven  vendelen  Knegten  en 
eenige  Ruiters,  noodzaakte  hen,  eerlang, 
Roermonde  te  verlaaten,  en  de  wyk  te  nee- 
men  naar  Daalbem;  by  welke  Stad,  den  vyf- 
entwineigften    van  Grasmaand  ,    een   hevig 
gevegc  voorviel,  ten  nadeele  der  ballingen » 
die,  grootendeels 9 verflaagen  werden  (i^  De 
voomaamften ,  gely  k  Jan  van  Montigni ,  Heer 
van  FUlers ,  de  Heer  van  Huy  en  anderen  wer- 
den, gevangelyk,  naar  BrufTel  gevoerd  (^). 
Ëenigen,  die  gevlugt  waren, werden, federt^ 
met  verbeurdverklsAring  hunner  goederen  ^ 
Graavte    ten  Lande  uit  gebannen  (/>  Terftond  nadee- 
wordc     2e  nederlaag ,  verliep  de  bezetting  uit  Graave 
yerba-     ^  Boxmeer ,  welke  Pkatfen  wederom  van 
^^        Spaanfch   Krygsvolk  voorzien  werden.      *t 
Verlies,  by  Daalbem  geleeden,  bragt  te  we- 
ge,  dat  'er,  ook  aan  deezen  kant,  niets  met 
voordeel  t^en  Alva  kon  ondernomen  wor- 
den.   Doch  de  aanflag  van  Graave  Lodefiryk 
tegen  Friesland  en  Groningen  viel  gelukki« 
ger  uit. 

De 

(i)  LaNOUSTI  Eptft.  Lih.  I.  Bpift.  XIXU  p.  «f. 

(k)  VlGLlUS  i^d  HOPPI».  £/^ALV^«/.4;4.LylIL^47l« 

(O  Seateot.  ?ea  Al?a«  bl*  ao^^  ioj. 


9» 


XXItl.  Boek.     H  ï  S  T  O  R  I  E.     ^i 

De  Graaf  was  tot  denzelren  voorzien  vanFitffsHt 
cenen  hftbrief  zyns  Broeders,   gedagtekend  i56«. 
te  Dillenburg  den  zesden  van  Grasmaand,  (^^jj^j^ 
De  Prins  geeft,  by  deezen  laftbrief,  te  ken- geeft 
ncn  „  dat  hy  de  wapenen  alleenlyk  fceeftp»»»» 
„  opgevat    tégen    de    Spanjat^rds,     welker  ^^^^JJ^ 
„  wreedheid  de  Nederlanden  in  't  uiterfteaentogt 

verderf  dreigde  te  dompelen:   waartegen  naar 
t»  hy ,  ^  raade  der  gemeene  Staat  en ,  willende  F^ 
„  voorzien  ,  zynen  Broeder ,  Graaf  Lode-^^°^' 
„  wyk  ,  magtig  gemaakt  hadt ,   ora  Krygs- 
,,  knegten,tot  verdediging  van  's  Landsvry- 
,i  heden ,  aan  té  nemen.*'  voorts  vindt  men ,  Biyit  van- 
in  deezen  Laftbrief,  het  eerfte  blyk,  dat  de'sPrtnfe* 
PHns  den  Roomfchen  Godsdienft  verharen  verande- 
hadt,  alzo  by  de  hervormde  Leer  betzuher^^^ 
ivoord  en  dien  ft  Gods  noeipt ,  en  zegt ,  dat  by ,  dknft. 
„  door  de  Ingezetenen  deezér  Landen,  zo 
j,  yitXvanvjegenbetEuangeHumatsdeRoom'- 
^r  fcbe  Kerke  ^  tot  het  aanneemen  der  wape- 
;,  nen,  verzogt  was, hebbende  hy  ook  voor^ 
,,  beiderlei  eezindheden,  by  devryheidvaa 
„  Godsdienft,  te  behouden  (/»).*'  't  Is, der- 
halve, te   denken,  dat  hy,  eerft  na  zyne 
aankomft   in   Duitfchland,   %rg  n^der  m  de 
flienwe  Leere  hebbende  baten  onderwyzeh, 
eeriang',  den  hervormden  GodsdiertlV,  openr 
lyk  ,    heeft  beginnen  te  belyden ;   alzo  ge-» 
loofwaardige  Schryvèrs  getuigen  ,   dat  hy,    .. 
ep  zyn  vertrek  uit  de  Nederhihden,  van  den- 
zefven,  nog  wemig  ftnaaks  hadt  (»).    Graaf 
jfin  vati  Noflin  j  die  den  PHns  veel  dienft 
^  deedt, 

(m)  Ttê  dê  Commiffiri)p  BOB  IV.  Bêtk^  hl.  x«|  [m]. 

(ui  &EVO  I.  B99kj  èl.  I. 


a7a    VADERLANDSCHE    XXIIL 

FiLiPslIl  deedc,  en  veel  op  hem  vermogt,  heeft, wati^ 
iSós/fchynlyk,  ook  wel  iet,  tot  's  Prinfen  ver- 

-: andering,  toegebragt. 

^j  Graaf  Lodewyk ,   aan  *t  hoofd  van  een 

Giiflo-  klein  Leger ,  te  Embden  gekomen ,  begaf  zig  , 
de^vyk  van  daar,  op  hoop  van  zyne  magt,  uit  de 
Landzaaten,  eerlang,  te  zien  aangroeijen , 
naar  Weftwoldingertend,  alwaar  hy  zig  van 
't  Huis  te  Wedde  y  den  Graave  van  Areraberg 
toebelioorende ,  meefter  maakte  (0).  Die 
Huis  opende  hem  den  weg  naar  Groninger-, 
land:  ook  maakte  het  hem  den  toevoer  uit 
Duitfchland  gemakkelyk.  Kort  hierna,  trok 
Sap-  hy  op  naar  Appingadara ,  neemende  aldaar 


keroag- 
tigt  't 
Huis  te 
Wedde. 


Legert 
zig 


pinga- 


Bekomt 
geld  uit 
de  Om- 
melan- 
den. 


zynen  intrek,  by  den  Burgemcefter  Sebas^ 
tiaan  fVabhens^  die  zyne  ondemeeming  zeer 
begunftigde  (/>).     Vanhier,  fchreef  hy  den 
Staaten  der  Ommelanden  aan,  dat  zy  hem 
van  penningen  voorzien   moeften,  om  zya 
volk,  dat  nog  ongemonfterd  was  ,    eenige 
betaaling  te  doen,    Hy  hadt  nu  zt^-  of  zeven- 
honderd Knegten  byeen,  waarby,  onlangs, 
honderd  Ruiters ,  onder  Adolfvan  Najjau ,  zy- 
nen broeder,  gekomen  waren.    In  zyne  Ven-* 
dels,  voerde  hy  de  woorden,  nunc  aut  nun-- 
quam^  dat  is,  nu  of  nooit  ^  te  kennen  geeven« 
de,  dat  men  de  vryheid,  voor  altoos,  ver- 
looren  rekenen  moed,  zo  menze  nu  niet  wiH: 
te  bevegten.  De  Ommelanden,  geraadpleegd 
hebbende  met  den  Heere  van  Groesbeek ,  die 
't    Stadhouderfchap    van   Groningen  ,  voor 
den  Graave  van  Aremberg,  waarnam,  kree- 

gen 

fO  BOE  IV.  Bêek,^  hl.  16$  [x}4]. 

\f)  SentcAt.  vaa  AWa  hU  zi%. 


Xiffli-iBaiit  m  1  s  T'O  R I  Ei  üts 

-gen  verlof 9  om  Cn»vó>Lodeii}yl(eeae.&»QccHajKttl. 
Van  brandfchatcing  cebecaaldrl.    Alva,  mid-  1568. 
lerwyJ  van^iOraavjen  .togc.  kennis ^>ekoaie^   '' 
hebbendo,  zondc.den.  Graaf  van  Aceml>erg>, 
pas  te  rug  gekeerd  uit  Fouikryk,  af^om  hem 
aan^  re  ^en.     OmcieAi:.  duizend  :Spaanfche 
en    vierhonderd  Duicfche .  Knegcen  ftondcm 
onder  zyn  bevel,  benevens  eene  bende  RuN 
ters ,  geleid  dooc  Curtio  Martinepgo.  De  Graaf 
van  Megen  ,  Stadhouder  in^n  Gelderland^ 
Jiadc  laft ,  CRn.  zig  by-  hem  te  voegen  ,  aan 
'c  hoofd  van  vierhonderd  Auicars  en  vyfci^n^ 
honderd  Knegcen.  Doch  voor  zyne  aankomfl, 
^calhe  Graaf  Lodewyk  den   &aave  van  A'* 
rembergaan,by'cKlooller/^/^wtfrx^/».  Hier       '    ' 
viel  een  vmnig  ge  vege  voor  v  waarin  de.Spaan- 
fcben  meenden  de  overhand  gehad  te  heb- 
ben.    Ook  week  Graaf  Lodewyk  ^  cerftond 
na  den  ftryd,  naar  Slogteren^  en  voorcs  naar 
'cHuisce  Wedde.  De  Spanjaards,  waanende 
den  vyand  reeds  aan  \  vlugcen  te  hebben 
gebragt,  drongen  den  Graaf  van  Aremberg^ 
die  Mègèn  liever  eerft  afgewagt  badc »  om 
hem  te  vervolgen.     Graaf  Lodewyk  ,  ver-' 
kondfchapc  ^   dat  hem  de  Spanjaards  op  de 
hielen  zaten,  ftelde  zig  in  flagorde  by  't  Kloos- 
ter Heigerlee ,  en  viel  toen  de  Spaanfcbe 
voorhoede^  welke  hy  geenen  tyd  gaf,   om 
zig  te  fchaaren,  met  zyne  Ruiter^^  aan.    ZySim  ée 
werdc  haaft  in  verwarring  gebrage.     Twee^pwo- 
hinderlaagen,  door  Graave  Lodewyk ,  in  de.j^^f^Jf 
Sloocen  gelegd,  ftooven  ook  onverhoeds  op,  ter  Hei^ 
treffende  de  Spanjaards  in  de  zyden.     Arem-  iigerieo; 
bergs  benden   werden,  eerlarfg,   geheellyk 
geflaagen.     De  Graaf  zeïf ,  zig  dapperlyk 
VL  Deel*  S  wm^ 


tr^    VADERLANDSCHE   XXaiJBoEau 

ftmm.^eet0Êdt  j  fiicuvelde  in  den  ftiyd,  neueos 

i568.Terfchei(len'   Hoplmdea  tn  een  aanrieolyk 

'     gral  van  gemeenen.    Graaf  Lodewyk  ieedc 

f  een*  zwaarer  verlies^  dan  dat  ?an  synen 
roeder ^  Adolf  van  Naflan^  die,  in  Maes 
«anval    op  *c  Klooflo*  Heiligerlae,  welk« 
door  de  Spanjaards,  «genomen  vms^  door*» 
fcbooten  werdc     Voorts  behaalde  hy  liier 
groocen  buit,  en  onder  anderen  zes  metaalen 
Veldftid^ken,  die  de  Stad  Groningen  dea 
Graave  van  Arembeighadcbygenet.  UeSlag» 
van  welken  wy  ipreeken,  viel  voor  op  den 
Belegen  drie-encwindgften  van  Bloeimaand  ^^).  Graaf 
Gronin-  lodewyk  floeg  «ig,  eenige  dagen  hierna^ 
'^        neder  voor  Groningen,   &ar  nm,  onder- 
Tuflchen ,  den  Gnaf  van  Megen  mee  xya 
volk  bmnengelaatenhadt.  Zynemi^t,  fchoon 
nu  wederom  gefteitkc,  door  eenen  hoop  Rui- 
ters, onder  Qaave  Jood  van  Schouwenberg, 
en  door  een  groot  getal  van  Friezen  en  Gro- 
nlngerianders  (r) ,  was  egter  te  zwak ,  om  de 
Stad ,  met  geweld ,  te  winnen  (x)*  Alva  hadt , 
daarenboven ,  den  Admiraal  Frangm  van  Bos^ 
-buizen^  met  eenige  fchepen,  gezonden  naar 
de  Eems  en  voor  Delfzyl ,  om  Gnutve  Lode- 
wyk den  toevoer,  dien  hy,  gedeeltelyk,  vaa 
daar  bekomen  moeft,  af  te  fiiyden.    Ook 
l>ragt  de  Hertog  te  wege,dat  de  Keizer  Graa- 
ve Lodewyk,  als  zynen  Leenman,  bevel 
zondt,  om  Groningen  en  de  Ommelanden 
terftond  te  verlaaten.    En  fchoon  de  Graaf 
-dit  bevel  niet  naarkwan,  deedt  het  .egter 

een 

(f)  BOR  IV.  B—k.,  hU  167  [atf  *  «36). 

ir)  VICJLIUS  4ul  HOPPSE    Eotfi,  tViU  P*  47lf 

(i)  BOK  IV,  £«#4»  ^U  U9  [IS71» 


een  goed  deel vn ^ «Volk ,  heéagtvDor  'svoMJit 
Keiaers  ongenade,  verioopen  v«n  toot  Gro-  ig6S# 
nlngen.    *t  Beleg  werdt^an  Ünuwifk  voort*  ^ 

gezet  CO*  ^  bdegetden  cbedeii  ,nu  en  dan  ^ 
toicvallen ,  iü  eenen  ym  welken ,  de  Graaf  vti 
Megen  eene  wonde  kreeg  (i^),  waaraan  iijr^ 
tiaderhand,  overleeden  is. 

^c  Gerugc  der  overwinninfije  by  Heülgeriee    xtL 
klonk,  oiklercuflcben,  over  t  gancfche  Land.  Aanflag 
De  Onroomfchcti,  en  allen,  die  den  Prinfeömden 
tan  Oranje  heimeiyk  waf  en  toegedaan ,  '^er*™^^ 
^iieugden  'er  2iig  hertelyk  over.    Doch  Alvateügced# 
'  werdt  i  over  de  tyding  van  de  nedefilaag  der 
«ynen,  zo  zeer  ontfteken,  dat  hy ,  kort  na  't 
ontvangen  derzelve,  beflooc,  faet  voimis  te^ 
•  gen  den  Prinfe  van  Oranje  en  anderen  te  doeit 
uitfpreeken.    De  aanflag,  die,  wat  vroeger, 
jCegen  zynen  perfoon,  gefineed  was,  heeft 
iiera,  ongetwyfeld,  ook  zeer  op  éeaPtinSB 
verbitterd.    De  Heeren  van  Rlfoir  en  Cburlo« 
uit  den  Hnise  van  der  Noot,  hadden,  met 
JLennifTe  van  Oranje ,  eenen  nieleg  ontwoi^ 
pen,  om  den  Hertog,  als  hy,  geduunende 
de  vaAen,  naar  *c  Kloofter  Groemendmil  by 
Bruflel,  gaan^oa,  te  ligten.    C!arlo,akeea 
Monnik  gekleed,  uit  vrees ^  m  by  yjooftpf^ 
voor  den  Hercoge,  beg«fzighi>ditKloa&rf 
wagtende  op  de  gelegenbdd.    Men  hadt  zes* 
of  zevenhonderd  panden  befteld,  die  zig^ 
niet  verre  'van  daar,  ondiielden.    Ook  waren 
*er  vyfbonderd  Knegten  aangenameo  ^  die^ 
in  en  om  BrdflTel ,  moeften  eppafièn»   Dodi 

ceis 

ff)  BOR  IV.  B««^,  hl.  if<  ltM4]. 
(m)  MSTIBI»  111.  B»tl^f^  ft  vêff, 

Sa 


%y6    VADERLANDSCHE    XXffl-Bojüe 

FiLtP8llI.een  van  deezen  ontdekte  den  aanflag,  kon 
1568.  voor  de  uitvoering,  aan  den  Heere  van  Li- 
'  ques ,  wien  hy,  voot  deezen,  gediend  hadc 
IHishikL  Terftond  kreeg  'er  toen  de  Henogberigt  van. 
De  ontdekker  wift  niemant  te  noemen ,  die 
kennis  van  den  toeleg  hadt,  dan  zynen  Hop- 
man, die  weleer  Ruiter  ge  weeft  was,   onr 
der  de  Bende   des  Graaven  van  Egmond* 
Deez',  gevat  zynde,  liet  zig  wreedelyk  py- 
nigen ,   en  zelfs  ter  dood  brengen ,   zonder 
eenigen  medverwant  te  willen  beklappen  ^v). 
Alva  heeft,  ongetwyfeld,  den  Prins  van  O- 
r&nje  verdagt  gehouden,  van  de  hand  gehad 
€0  hebben  in  deezen  aanflag.   Het  uitfpreekea 
van  zyn  vonnis  kon  dan ,  vooral  na  den  on- 
gelukkigen  flag  by  Heiligerlee,  niet  langer 
worden  opgefchort. 
Vonnis        Op  den  agtentwintigften  van  Bloeimaand, 
tegen  den  werdt  het,  op  's  Hertogs  naam,  door  den 
Prinfe     R^ad  der  Beroerten  >  uitgefproken.  De  Prins 
J^.g^^jj  werdt  befchuldigd  met  de  misdaad  van  ge- 
tnderen.  kwetfte    Hoogheid,  en   byzonderlyk  ook  ^ 
„  dat  hy,  na  zyne  mdaaging,  en  in  verag- 
„  ting  van  dezelve;  de  wapenen  opgevat 
„  hadt  tegen  den  Koning,  in  welke  zyne 
,,  wederfpannigheid  ,    hy  nog  bleef  volhar- 
„  den,  Hy  werdt,  hierom,  voor  altoos,  uit 
„  's  Konings  Scaaten  gebannen  ,  op  ftraffa 
„  d^s  doods,  en  alle  zyne  goederen  werden, 
„  ten  behoeve  des  Konings,   verbeurd  ver* 
„  klaard  (w)."  Over  GraaveLodewyk,  over 
de  Graaven  van  deq  Berg ,  Kuilenburg  ea 
'  Hoog- 

(v)  Metkben  III.  Bêêl^f  f.  50  vtfff. 
(vj  Sentem.  fan  AWt,  hU  70* 


■sa:  S)tU  "Se, 


Heer  xntai  ]Ba.iLenbia,riro 


XXIIL  Boek-     HISTORIE.     3J77 
Hoogftrakcen,  en  zelfs  over  den  Heere  vanpiupsin. 
Brederode,die  reeds  overleeden  was^werdt,  1.568. ' 

ten  zelfden  dage»  diergelyk  een  vonnis  ge- ^ 

veld  (^ar).  Doch  eenige  £delen  en  anderen , 
die  gevangen  zaten ,  werden  veroordeeld , 
om  onchalsd  te  worden :  onder  welken ,  de 
bekendften  w^ren  Gysbrecht  en  Jan  van  Ba- 
tenburg, Jakob  van  Ilpendam,  Jan  van  Blois 
van  Treslong ,  Maximiliaan  van  Blois  gezeid 
de  Kok  en  de  t^free  Friezen,'  Sjoert  Beimaen 
Hartman  Galama  (y)-  *t  Gene  deezen  als 
misdaad  te  laft  gelegd  werdt ,  beeft'  men  reeds  y 
uit  her  voorig  gedeelte  deezer  Gefchiedenis* 
fe,konnen  opmaaken.  De  Heereir van  Villers 
en  Huy ,  die ,  in  't  gevegt  by  Daalhem ,  gevan- 
gen waren,  gingen;  op- den  tweeden  van  Zo- 
mermaand, tèr  dood.  Ën  drie  dagen  daarna,, 
de  Graaven  van  Egmond  en  Hoome,die  op, 
den  derden,  'onder  een  fterk  geleide,  van 
Gehd  naar  Bruflèl ,  waren  bvergebrag-t. 

Terwyl  hu6  geding  werdt  opgemaakt ,  had-    xiiL 
den  zy  en  hunne  bloedverwanten ,  zeifs  ook  Egmond 
de'Staaten  van  Brabant,  veele  moeite  aan- ^"  ^^^' 
gewend,  om  hen*,  voigens  de  voorregten  van jj^j^^"*" 
den  Lande  en  van  de  Vliesorde,  te  doen  oor- 
deelen  (2).    Dqch  ^  was  alles  vergeefs.  Al- 
va  wilde  de  zaak  voor  den  Raad  der  Beroer- 
ten hebben  afgedaan ,  voor  welken ,  de  be- 
fchuldigden  zig,  ichriftelyk,  zonder  behulp 
van  Regtsgeleefden ,  verantwoorden  moes* 
ten.    Ook  deeden  zy  dit  beide ,  byzonderlyk 

Eg^ 

(x)  VIGLIUS  éd  HCfBSR..  Eptfi.  Uül.p,  ftt, 
(j/j  Sentent.  van  Alva.  hl»  70,  71,  73,  75,  77,  10. 
.  (f)  Bon  IV.  Bêêkf  A/.  .1314  C1S9I.  Viqi.ius  éd  Hoftm.  4- 
fifi.XÜllU  f.  39t.  XXIV.  ^'^oo.  ZXV.  f.  40». 

S3 


.97^   VADERLANDSCHE    XXIILQo£k;. 

FiuPslILEginond,  met  zo  veele  rondigh«id,  dac  zy 
1568.  zig  van  de  voornaamfte  kladden ,  die  loen 
•-^ — bun  aanwreef,  voor  onpartydigen  ,  Volko^ 
menlyk,  zuiverden  (^).  Den  Heere  van  Vil- 
Iers  gaat  na,  dat  hy,  geregcelyk  ondervraagd' 
zynde ,  Ëgmond  badc  befchuldigd  van  her 
foeftemmen  eeniger  geweldige  voorflagen  dec 
Prinfen  van  Oranje  ,  in  de  byeenkomil  te 
Pen^eraionde;  doch  dat  hy  hem,  voorzy^ 
nen  dood,  wederom  ontfchuldigd  badt  (^^« 
In  bet  vonnis,  welk  den  vierden  geveld,  en 
door  den  Henoge  van  Alva  getekend  was  f. 
werden  ,  beide  Egmond  en  Hoome ,  aan  mis- 
daad van  gdcwetfte  Hoogheid  fchuldig  ver* 
klaard,  üzo  zy  den  Prinfe  van  Oranje  aan-» 
gehangen ,  de  verbonden*  Edelen  begunftigd  y 
en  zig;  in  Vlaanderen  en  te  Doornik,  om« 
trent  de  Oncoomfchen ,  kwalyk  gekweeceq 
hadden»    Voorts  werden  zy  ten  zwaarde  ver«^ 
weezen  I  moetende  hunne  hoofden  op  ftaa*' 
ken  flaan ,  zo  laag  als  *t  den  Hertoge  gelte- 
ven zou.   Uunne  goederen  werden  allen  ver**, 
or  hunne  beurd  verklaard  (r).     De  Hiftoriefchryver 
r^^'"^  Hoopt  verhaalt,  uit  den  mond  van  Simpn  d^ 
fleQ^Kp-   ^J^^  ^  ^aad  van  Amfierdam,   die  't  zejd^ 
ping/ge- verfiaan    te  hebben  van  Egmonds  oudfien 
lakend     ^oon,  Filips,  dat  beide  de  vonniflèn  gefteUl 
wwöu-   ^n^aren  op  blanken,  met  's  Konings  naam  on* 
deHchreeven,  en  door  Alva,  in  groote  me^ 
nigte,  herwatrds  gebragt  (</)  ;  waarom  zy 

fchee* 

<4i)  ^Tm  'r  Proces  fan  Egmocd  y  ^/.  <3 1.  en  Bo»  IV.  ^uk^  bl^ 

(i)  Vamdsr  Hasr  mie.  Tomulr.  Belg.  LtVt.  II*  p.  ^17, 

ff)  Scnicm.  van  Alva.  hL  ti»  %%•. 

U)  Ztf  S^pf\ic.  29n  de»  KoiMiig  ^jrBoaVI.  99ti^  U.  ifi 


srS^^  •/..  a.'^ü? 


-9 


JOm^Bott.     HISTORIE,    stf^ 

Ibheeneft  door  den  Koning  ntekend  te  Zfnrumllt 
(e)^    Doch  die  blykc  niet.  in  deeze  vonniflen,  1508. 
20  alsze ,  voor  eenige  jaaren  ^  ia  't  licht  zyn  " 
gegèyenl   Ook  meende  Vigiius,  op  den  iaac^ 
len  van  Bioeimaand ,  toen  de  Raad  y  naa^ 
men  zeide ,  reeds  bezig  was  \^  raec  hec  op^ 
fteUen  der  cwee  vonniflen ,  dac  de  Htercog^ 
wegens  dezelven^  voomf,  nog  aanrdeniCcN 
ning  fchryven  zou  (ƒ)•    Vedligt,  hadc'ei» 
Filips  al  te  vooren  zyne  toeftemming  ftan 
gegeven  ,  en*  zal -dan  deeze  ooeftemnung  als 
eene  ondertekening  Van  *c  vonnis  aangemerfco 
en  vQorcverceld  zyn. 

De  Oraaven  ontvingen  beide  het  doodron*' 
nis,  met  nmnnelyke  Uoeknoedigheid  Eg« 
mond  vleide  zig',  tot  op*\  fchavot^  nog  mee 
de  hoop  van  genade;  doch  toen  Römerp,  \ 
boofti  in  de  fohouders  haaiende^  hem  te  keth^ 
nen  gegeven  hadt,  dat  'er  geeoe  overfchoat;* 
knielde  hy  neder,  fprak,  van  den  BiflTchop 
van  Ypere  geholpen >  zyn  gebed,  knft&eeii> 
zilveren  Kruisbeeld ,  hem^  door  den  'Biflchq>  ^' 
toegereikt;  en  ontving^  den  jongden  fkgv  tut 
*t  roepen  van  Heer  e ,  in  uvb9  banden  bevend  Ut 
9fymn  geeft:  woorden,  die  Hoome  ook^korc 
voor  zfn  einde  ,-docb  in  't  Latyn,  uitfprak:. 
Hy  tridt,  terftond  na  Egmond^  op  't  fchi^ 
vot.  Men  vindt  niet,  dat  hy  zig,  in  zfti 
uiterfte,  met  eenige  Roomfche  plegtigfao4 
den,  gelykEgmond,  heeft  opgehouden.  Zo> 
dra  hy  onibalsd  was,  werden  de  beide lig- 
baamen  gekift;  doch  de  boofifen,  twe»  uar 


(#)  Hoorr»  V.  Bêêkj^  hL  !••. 

(/j  viOLias  a  H0»iaa»  s^p.  txb  ^  ttl»  • 


34 


»8o    VADSILAKQSCHB    XXnLThtt. 

PiupsliLren  lang,  op  %aken,' een  cóoagéftehk «efi 
1568.  gezlgc ,  dat  cte  «BfchouwdrsjJa  diep  trof  i 

■ ^  dat  den  Spamlbhcn  Krygsknegceo  ^v0i  da 

triahen  uit  de.  odgfen  geperft  Wfcrdöo .  (g)» 

Osmfch  BruflTeL,  j&'t  gamfcbe  JUiSd -treurde 

em  de  dood  der  oneee  Graaveny.eu  Alva,.di^ 

zigy  door  deese  ^ilrettgheid ,  gnrreesdi .  ü>gt 

te  maaken^ . haaide «^^  C9ven$^^  'den  haat  \%a 

de  meeftel^andsaétenrc^  dfin.h^ls^''    .  *  -' 

XIV,       Niet  latig,Iii«marviïOgafzig  de  Heftop  naar 

Aiva       Gooningen,  om  Gcaaf  Lodewyb.  te.  v^rdry-^ 

pekt  op  ^^«  Hy  hadt  Chiappin  Vitelli^fiw  iS»Ven- 

Gmve    ^^^^"  Duitfche  Knegteri^  het .  Walftb  R^gii^ 

l^e^.     iwKit  van  den  Hèefavon  Hiergea^a «Jf  uön- 

wyk.      delen  van  }den  ileere  van  fiiUyu'Soed6:.YOpr<^ 

uit  gpxondeny-  en  H^rtoge  JSrik.vMi  Bcunar 

wyk  gekift  ,  zigj»  .'mjeft  yyÊteahondevd  ptacr 

d«v  èy  ViteUbfceiVoegen.    Viteilwdïs^c  1r(1, 

ano.géensnrilai$i3r.waagen,  voor  4e^  Alv»  by 

VLq^ergeÜömttiiZpü  z-yn,  't.Welk^iiQS.YOPr 

dèn-^èrciendeü  van  Hopttnaand^ig^rcblédiic^^ 

Cronin-   Qïjiaf^l^ewii^k  wis-^-nM^Ufirwyl  ,..feed3  voor. 

gen  ver-  Aivasi.' aankómft  v  opgeJ)roken,  van  yoOi?  (Sro- 

laatcDf     mbg^,   en.  geweeken.  paar  Slpgoen^^  en 

eedang  naar  Jeirimikgpn;  «dq//D^  a«n  de 

Béim  y  al^waar  'hy  zig.nedcrg6(llftgeci>hadc^ 

Slag  by   Bte^He'rtQg  yblgArrfem  op»  de  biel» :  hem: 

jemmia-  flag  LeVeresidef  !op:Hden  eecentwkivgften  van* 

);en/       ijofaiinaanp.     De.oMrmagt  deci^^a^Q^n 

eD  \de  r  mocdd[o96lmijl  :^i; :  Qiaim]|t>Mo'  Oraar» 

ve;  Lodewyks^  bofcg«oii  v  die  ag  öiei  wef r^ n 

wildett;^»  .ZQ  ;.3néo.>jietitM0pnif  r\\UM^:^^ 

)]iBip ,  veroorzaakten  de  nederlaag  des  Grai^? 

(f)  B0a  IT.  JIm^  »/.;«o  ^*«^. .,,,..,,.,... 


ven.     Een  graoc  gédèelce  van  tyn  Leger , ^iup,  nt 
wélk  nu  op  zevenduizend  man  begroot-  worde  156^. 
(■*)  ,>(heuv^ld€f  hier.    AI  zyn  gefchut,  pak-v  «> -i'^ 
kaadjeen  voorrajid  bJeef  irt'^  den  lobp*    Hy: 
zelf  bergde  zig^  zoifonimigen  willien,  in  een» 
fchiïlêje',  en'  ontkwam  't  over  do  Ëems^  Dacfa- 
AlWfchrecJf,  's  anderendaags,  aattde»Raad^ 
vat^  ^taace ,  uit  den  m^nd  van  ^enen  Xuice*  i 
naht  ^an  Graave  Lödewyk,  dat  deeze,  zig 
geheel  naakt  otïtkleed  'hebbende ,  de  Éemtf ' 
dverge^womraettwas  (f).  '  Hiep-verzametóe ' 
hy  het  deeYlyk  óv^fthöt  zyns  Lfegérsy  trek-» 
kende ,  met  het  zélve ,  naar  Duicfehland  /  tot  i 
vörfterkiifig  van    het  Leger  ^ynfi'iBrdeders  ,1 
dat,  in  't  Land  Vaö  Trier,  ^rzaTiréld  werdt. 
Doch  èetie  groece  menigte  van  Fiiezon  en 
Gronin'gerlanders ,'  die  onder  hem  gediend 
hïtddfetV ,  Werdt ,  federt ,  met  verbeurdver- ^ 
klaaifing  Vatt  goederen,  ten  Lande  uit- geban- 
nen* (;k).     \     '■'.".  —  •  ••  ..  .. 

'Owti^e,  bezig»  met  verzameleh  v«n  Krygs-AaiiA«  r 
volk ,» ^hieldt ,  midlerwyl ,  hehnelyk  ^verfbmd ,  van  Orwa^ 
hïér  te  Lande,  fmeedende  yin  denZ^omer  dee-^^^^** 
zès  jaarsS  èetón  aaöflag ,  om  •AJtmaai'enn^jS*  j 
Hoorn  in  te  neemen.   Onze  Schryvefs  fpree- 
ken  niet  van  deezen  aanflag ;  doch-oit  de  von- 
niflen  van  den  Raad  \ier  -Beroerten  befi^eurt 
men ,  dat  'er  eeni^^  PrieZen  en  N4Xordbólkn- 
dfers  m  gemengd'  géweeïl  zyn :  oóder-welke 
Uzti^tn^Klaas  KomanReierszoonym  Ouddorp, 
JaÉói^  Pietehzóon  eti-J^anKorneliszêon  vanAlk- 

•    <  '  -     •  J  '        rHiaar, 

(1)  Brief  van  Alva»  by  BoK,  IV.  Boek^  W.  lys  U45l. 

ik)  Senteiit.?anAlva,i'^..in,xt9,  i»Oi  191»  i5t>«i>^at9f 


ftfo    VADËRLANDSCHK    XXIIiBoBr.: 

QtiH  IfL  ^^^  y  ^monfpan  Mecbelen.Eghert  'fJSndvm 
1568.  Meppetf  r  Ksfnelh  JS^rffelitwon,^  Sykr4md 
*'  T^euwszom^  en  Meefter  Tb0ffkis  fFybrands" . 

Z90M  van  SchobrI  »g^  onderling  verbonden  faad^ 
dfin'4  om  dedi  Prins  >  al8<by  in  HoUand  kpme^: 
zim«  Alkniaar  en  Hoortf  le.jéoen  overgeaveiu^ 
Dochi  deeze  oDdemeemiiig  Uep  te  niec ,  en  vee^ 
len «  dfe  'er  deel  aan  hadden  ^  werden  %  nader^,. 
hand»  ten  Lande  uityg^iimneii  (/);  fo^iSlagc- 
maand  >  ondemani  me<i  Jio^  [in  Waterland  en  in 
WefUKeelaod»  de  troni  te:i!Qtrea ^ en  voUi  voor 
den  Pdfife  van  Oranje  byeeü  1^  brecigen«r 
Doclv  de  Graaf  van  BoiïU'  vefftveoide  den  ge-  • 
ringM..boópv  die  bia:  vergaderd  was,  lig^^ 
telykf*  en.deedc  eenlgen«  die  hem  in  handen, 
gevaUm  waren  y  ftraffen  met  de  galge  (^r^}f 
Omje        Eer  Oranje  zig  te  veWte  b^ptf,  liet  bj,.  in, 
verdc-     den  aanvang  van.  Oogftmaitnd »  in  opènbaa* 
digtzig,  f^jj  druk:^  uitgaan  verfcheiden'  meer  en  min 
dniSê     wydluftige  Gefchriften  ,  vervattende  de  te- r 
fchriften  »4e»effi ,   die  4iem  de  wapeitenf  hadden  doen 
over 't    aanneeioen..  Hy  vertoonde,  in  dezeïven  „,  dat» 
•«»«J-    „  de  SjMKBJaarda,  de  Nederlanders,  al. voor; 
j;^^  „  lang  ,  by  den  Koning  ,.  vefdagt. gemaakt. 
„  hebbende  vanKetterye,  de  Ihquifitie,  on- 
9,  A0f   denelifen  ,    baddenr.  d^en  invoeren  , 
^  mee  oogmerk,  om^  op  deezen  grondflag, 
jr  het  gi&t^uw  eener  willekeurige  Regeerin- 
„  ge  ie  vefiigea    Dat  de  Edelen  zfg  hier* . 
,,,  te£^7  ^ioor  een  Veizoekfchrifc,  hadden 
^n  verzet,  waarop  de  Beeldftorming  «vpigd 
9»  wa$r,  welke,  in  Spanje,  ten  ergften,  o- 

(/)  SCntent.  Ttii  Alva.  èl,  uSf  it?. 

(»)  VlQLIVl  44  ttOPFUL.  Epif,  LI1V«  /•  4t9« 


XXni  BöEK-     HISTORIE*     5i8j 

^  vergebragt,'  den  Koning  bewoogen  hadt,FHj^m^ 

^  om  Alva  berwaards  te  zenden,  die  fchul-  ic^^ 

^  digen  en  onfchuldigen  vervolgde,  beroof*  • ^ 

9^  de  en  eer  dood  bragt.    Dat  men  zyne  Ma* 
^  jefteit,   op  dat  by  geene  kennis  zou  ko« 
y^  men  neemen  van  deeze  wreedheid  »  arg- 
w  liftiglyk»  ^^  Spanje  ophieldt,'    Dat  Alva. . 
^  onckrtuflcben ,   de  voorregten,  door  den 
^  Koning  zelven  bezwooren ,  met  voetea 
j^  treedende,de  Landzaaten  voor  'tSpaanfcb. 
^  geweld  bloot  ftelde.    Dat  hy,  Prins  vair 
^  Oranje,  deeze  onheilen  voorziende,  dem 
„  Koning,  deswege^  reeds  voor  lang,  hadc 
„  gewaarfchuwd;  doch  vergeefs^     Waarom 
^  h7,uit  medelyden  met  het  verdrukte  volk» 
„  en  uit  regtfchaapen  zugt  voor  den  dienft 
„  zynerMajefteit,  op  het  verzoek  van  Room* 
„  fchen  en  Onroomfcben  beide,  eindelyk, 
„  beilooten  hadt»  de  wapenen  op  te  vatten , 
f^  tot  gej^n  ander  einde  ^  dan  ter  eere  Gods,, 
),  ter  befcherming  van  Gods  woord  en  van 
,.»  Gods  Dienaars,  tot  dienft  zyner  Majeileit^ 
,1  en  tot  handhaaving  van  's  Lands  voorreg- 
„  ten  en  vryhedjen ,  teg^n  *t  geweld  der  Span- 
,^  jaarden«    Dat  hy  goed  en  bloed  veil  hadt, 
„  om  zulk  een  einde  te  bereiken ;  waartoe 
,,  by  reeds,  €p  eigen  kopen ^  een  trefiyk  Le« 
„  ger  op  de  been  gebragt  hadt :    ten  be* 
„  Suite,  verzoekende,  dat  de  Landzaaten 
,1  zyhe  onderneeming  wilden  begunfUgen , 
„  op   dat  Alva  bedwongen,  de  voorregten 
„  herfteld ,  de  waare  Gc^dienfl:  vryelyk  ge- 
oefend mogt  worden ,  en  de  Landen ,  on- 
der  *s  Konings  Regeering,  in  vrede  en  wel- 

„  llan4 


•» 


a84    vade«:landsche   XXm.BoEK; 

pjupsiii,  „  ftand  bloeijen  mögtén  C^>"-  *  Men  vindt 
1568.  niet,  dat  "etj   van  de  Spaanfche  zyde,   op 

^ deeze  Gefchriften  des   Prinfen  van  Oranje , 

geantwoord   werdt.     Alleenlyk,  ftelde  Del 
Rio,' met 'hulp  van  Vargas,  watlaater,  eene 
Verdédiginö;  op  van  het  vonnis, welk  de  Raad- 
der  Beroerten-,  tegen  den  Prinfe,  geveld hadt^ 
06ch  ■  bekwaame  '  luiden   van  <le  Spaanfcha. 
zyde  ielve.'Vondeh  weinig  finaaks  in  dit  Ge- 
fcHrift  ((?).  Omti'ent  twee  jaaréri  laater ,  kwam 
*ef  • 'eene  wederlegging  van  's  Prinfen  verde- 
diging, uit  Spanje,  hier  te  Lande.   De  Pre- 
'fideht  Viglius-,   die  laft  hadt  omae  te  doen 
drukken,  oordeelde,  dat  'ér  te  veel  in  ge- 
roemd werdt  op  's  Konings  genade ,  waarvan 
mèn  hier  nog  byna  niets  ondervonden  hadc 
(p).   Öf  deeze  wederleggi^  -In  'c  lichl  gege- 
ven zy ,  is  my  niet  ^ebleeken. 
Straalen    r .^e  geweldige 'Regtspleegingen' des  Raads 
en  Bak-  ^^    I^róerte  gingen ,    midlerwyl ,  -haarea 
omhSd.  g^^g-     ^^  Bnrgfemeefter  AntoWl  van  Straa- 
len eri  de  Heer  van  Bakkerzeel  worden,  in- 
Oogftmaand  ,  *  gcvpnnift  ,     om  oüthalsd   te 
't  Huis    worden.    Het  Hurs  van  den  Graave  van  Kui-. 
vanKui-  icnburg  te  Brufel,  alwaar 't  Verbond  der 'E-- 
geïcwpt  ^^'^"  eerft  ontworpen  Was,  werdt,  ten  gron- 
^  de  tbe^  afgebroken.-  In  de  plaats,-  daar  't  ge- 

ftiian  hadt,  werdt  een  fteenen  gedenkzuil  op- 
geregt,  waarop  de  tyd  en  oorzaak  der  ver- 
nielinge,  iti  vier  taaien ,    gelezen   kon   wor-- 
den.  Doch  deeze  zuil  werdt,  na  verloop  van 
eenige  jaaren  ,  door  de  Burgerye,  om  verre 

f»>  ZA?  Bob  IV.  Biek^  »/.  isi  [mi].  .  . 

O)  VIGLIUS  éU  HOPPF.B.  EDipf-  L.  p.  4f«. 

IN  VlGLiUS  «i  UOPB&H.  Epifi»  CLXXXU.  f.  7t}, 


•  XXIII;  BoBK.     HISTORIE.     a>5 

gehaald  (f)-    Sommigen  verhaalen,  dat  dopiupsiït 
Graaf  van  Kuilenburg  ,   federt,  in  Holland-,  kös/ 
werwaardf  hy  vertrokken  was,  zulk  een  af--^^ — ^ 
gezonderd  leeven  leidde,  dat  hy  zelfs by  die 
Van  zynen  aanhang  waren ,  onbekend  geblee- 
ven  is  (r).    Doch  hoe  v^einig  grond  dit  ver- 
haal hebbe,  blykt,  uit  het  Regift^r  der 'Re- 
folutien  van  Holland,  waarin  men  zien  kan, 
dat  hy  niet  alleen  onder  de  Edelen  ter  Staats- 
vergaderinge  befchreeven ;  maar  ook,  in  ver- 
fcheideri'  ge wigtige  zaaken,  gebruikt  is  (j).  Na 
verloop  van  eenige  jaaren ,  heeft  hy  zig ,  egter, 
tot  een  ftil  leeven  begeven.  De  Hertog ,  om  de 
verbonden'  Edelen ,  die  nog  in  *t  Land  wa- 
ren ,  te  ontdekken ,  liet  hun ,  by  Brieven ,  ge- 
rigt  aan  de  Raaden  derbyzoïidereLandfcbap- 
pen,  vergiffenis  belooven ,  midszyzig,  bin- 
nen dertig  dagen,  voor  hem  of  zynen  Raad, 
kwamen  vertoonen.     Doch  niemant  zo  koen, 
die,  op  deeze  nodiging,    verfchynen  durf- 
de CO- 
De  Prins  van  Oranje  trok  kater  te  velde    XV.    ' 
dan  hy  gemeend  hadt'i  alzohétti  de  beloofde  ^«P"°« 
penningen  van   hier    niet  werden    overge-^^*^  ^ 
maakt,  waarom  hy  't  vol k"^  niet  mon (leren Sop. 
kon.  Op  de  verzekering  egter  ^  die  hem  Mar- 
kus Perez^  een  Antwerpfch  Koopman  ,  gaf, 
dat/er  driemailhonderdduizend  Ryksdaalers 
gereed  laagen,  beflopt  hy  'er,eindelyk,  toe. 
In  den  aanvang  van  Herfllmaand,   brak   hy  Staat 
op ,  van  omtrent  het   Klooller    Rommers-  ^^os  Le- 

dorf,S^«- 

(4)  BOR  IV.  Botk^t  bU  177  [147»  Mt]. 
(r)   AUBEKY  Mcmoir.  />.    182 

(j>  Rcfol.  Holl.  6,7,9  J^lj  ff7j.  hL  47>»47*j4li#»*. 
.     {$}  BO&»  IV.  üüêk^  hu  J77  Ufg]. 


^S6    VADERLANDSCHE    XXIII.  ]knk« 

gamUL^^j  in  het  Trieifche ,  alwaar  zyn  Leger 
1568.  verzameld  geweeft  was.  'c  Beftondc,  volgens 
'  fommigen  («) ,  uit  zesduizend  ptarden  en 

veertienduizend  Knegten  v  doch  over  *t  juis* 
te  getal,  verfchillen,  gelyk  meermaalea ,  de 
jfchryvers.    Verfcheiden*Duitfche,  Franfche 
en  bovenal  Nederlandfche  EUfelen  verzeldm 
den  Prinfe  ,  onder  welken  Gnuf  Lodewyk 
van  Nafliu  ,    de   Graaf  van  Hoogftraaten, 
Obdam  en  Sonoi  de  bekendften  waren  ,  m 
Holland  (9).  Ook  bevondt  zig,  in  *sPrinfen 
LegeTyf^lemvémLufnei^Graafvim  derMarkf 
die, zo  men  wil,  beloofd  hadt,hair  en  baard 
te  zullen  katen  groeijen,  tot  dat  hy  de  dood 
der  Graaven  van  Egmond  en  Hoome  gewroo- 
Jkffi  zou  hebben  (w}.    In  fommigen  van  's 
Prmfen  vendels »  las  men  Pro  lege ,  grege  & 
Rege^  dat  is^vo&rdefTefjbei  Folken  denKo^ 
.   ning:  in  anderen ,  was  een  Pellikaan ,  zyne 
jongen  met  zyn  eigen  bloed  voedende  9  a%e« 
beeld  (ar),     't  Regenagtig  jaargetyde  bedorf 
dermaate  de  wegen ,  dat  bet  Leger  weinig 
fpoed  maaken  kon.    Ook  was  men  bedugt , 
^t  de  Prins  ,  die  de  Maas  over  moeft^  om 
in  't  bert  van  Brabant  te  konnen  genuJcen, 
die  Riv  Ier  te  hoog  gezwollen  zou  vinden  (y) , 
in  geval  hy  genoodzaakt  wenk,  lang,  on- 
der weg,  te  nikkelen.    Hy  fanec  het  egter , 
eerlang,  te  S.  Fif^zyne  eigene  Heerlykheid , 
Hy  be-   in  't  Hertogdom  Luxemburg.  Vanhier^  trok 

hy, 

(•)  Grotii  Anaal.  I.  p.  t». 

(v)  BoR  IV,  B.e^  */    itft  [ifij. 

(w)  STRkhk  D9§^  U  Lihr.  VU.  p.  !•ƒ.   BOS  IV.  B««^,  41» 
it)  l^ss']^ 
(x)  BoR  IV.  Stti^,  H.  UI  [tss}. 
{jj  L4li«umTlEfiltX«^«i.i^.UXUL#.7i«ZZJUV.^7^ 
4 


^BMgtigt 


hy,  eenige  chigeo  «goeieen,  hwwawds  eriiMi„^ 
ëerwiwrd»^  benagdgende ,  médlerwyi^  A^  igög^ 
^wüfer^ tüKefpM.^nnoa^ene of cweefrfMtt^^-g^,.  -r 
i&a  van  weinig  beiang.    \  Plaoe  laiiiGL,  met  piJ^ 
ttaMie^e  Kerken  en  Kloofleos  (s),  keden  Stlit  eene 
Teel  vm  «yn  Krygsvolk ,  welk  Tiy  fchier  alles  muitery  , 
inwiUigen  moeft ,  om  hec  voor  mukeiy  acber  ^^  ^ 
waaren »  wasartoe  't^  by  gebrek  van  becadinr  JJIT" 
ge,  dreigde  over  te  flaan.    Zelfs  hadden  de 
beginfeU  van  eenén  opftand  Nikolaas  dea 
Hamnea  ^    voor  deezen   Wapenkoalng  der 
Vliesorde  en  een  der  èerfte  tekenaaoen  van 
hec  Verbood  der  fidelen  (^a}^  reeds  bet  lee« 
ved  geboft,  wordende  fay ,  door  de  nmicelin* 
g/b!n\^óöadchi(H}tw  (^).  Doch  de  Prins  ^^cin* 
derUiig  bekwaan  mn  hec  t^eèn  cé  leiden 
naar  zjrnen^nn,  wiftvdee£eberoeroe,nnecee]i 
weinig  gelds^  ce  ftillen  (r). 

Alva,  midlerwyJ  ,  ónktmdig  van  's  Prin-^iva  ,e- 
fen  eigenlyk  oogmertc ,  badc  zig ,  mee  een  gen  zig 
Leger  ^  welk  men  «boodc'  merkelyk  flerkerby  Maas- 
dan  Oranjes  Krygsmagt  geweeft  te  ryn,  ne-"^^**^ 
Sergeflaagen,  ^ter  imkerzyde  van  de  Maaze, 
by  A&aimchc^  dg  aldaar  vaft  vericfaanfen-  , 

de  en  b^raavende.  Hy  badc  voor, den  Prins^,  ^ 
•ffie  *cLand  cnflchea  den  Ryn  en  de  Maazeieg° 
liaaft  kaal  gegeten  eon  hebben,  hier  ce  flui- 
ten, enceiioodeaaken  coc  hec  afdanken  zy- 
-ner  benden ;  weinig  denkende,  dac  hyze, 
«eerlang,  over  de  Maaze,  ce  wagcen  hadc. 
Te  weeten  ,  Oranje  ,  ^n  dooKogc ,  door^^p^j^^ 

Luik,  trekt  o- 


(&)  Blief  van   Alva.  ij  Bo&  IV.  B9êl(^  hL  I«4  [257]. 
(4)  ZU  hiei  voor,  kl,  izi. 

]b)  LANGUETI  Epiit.  Uhr,  I.  Mfid.  ZZXIII,  p.  ti. 
€)  STAAD4  Af«.  L  Likr.  VIU  /.  496. 


i 


f88    VAOmilANOSCHE    lüim.Botia 
ffjjjn  nikLttik  yovor  den  Stroom  ,6e  .vergbeft  ;  verzogd 
1568.  hebbetidft,  :ea  zig  oncbloojt.vindiende  van  ge^ 
^5"3J— gerced&hap»  om  bruggen  te  flaan,  waarin hy; 
Maaat.    ook,  door  Ahia  ,  gebioderd  70U  geworden 
zyn  ;  beQooc  j  eindelyk  y  op  den  zevenden  van 
Wynmaand,  des  avonds  ^  by  Stocbem^  (us* 
ichen  Maaftricfac  en  Roermonde ,   daar  de- 
Stroom  waadbaar  was ,  .v^^t'  zyne  gancfche 
magt,  over  (e  trekken:   *£welk,  naar  mea 
rchryft,  in  *tgezigt  van  Al  va,  gelukkiglyk« 
verrigt  wei'dté    Om  de.  kragt  der  a^oopende 
Riviere  te  breekcn,  hadt  hy,   naar  *t  voor- 
beeld van  Julius  Cezar ,  een}ge  gelederen  Rui- 
ters, midden  in  dezelve,  geplaacft,  beneden 
welken,  bet' gancfche  Leger,  metgefchucen 
pakkaac^e^  behouden  oinercrok  (d).  Hadc  dé 
Prins,  toen,  ter{lond,:op  hetLtgerdesHer* 
togs ,  konnen  aantrekken ,  >l  zou^meent  men  5 
in  dé  eerde  verbaasdheid ,  die  deeze  onver- 
wagte  overcogt  veroorzaakt  hadt,    hebben 
konnen  geflaagen  worden»    Doch  de  nagt  en 
de  vermoeidheid  van  's  Prinfen  benden  ge- 
Alva  wei- hengden  dit  niet.     's  Anderendaags,  poogde 
gert  te     cle  Prins  den  Hertog  ,    in  eenen  velflag,  ia 
""•       te  wikkelen;  doch  deeze  bleef  by  zyn  voorr 
neemen ,  om  zynen  vyand,  zonder  flag  ,  en 
eindelyk  door  mangel  van  voorraad, het  veld 
te  doen  ruimen  (e).    Hy  hieldt  zig,  derhal- 
ven, in  zyn  voordeel,  tot  dat  Oranje  genood- 
zaakt werdt  van  legerplaats  te   vera^eren, 
wanneer  hy  hem  op  de  hielen  volgde ,  en 
fchucgevaartJn  hieldt  met  's  Prinfen  agter- 

hoe- 

(i)  MKTHRSIf  III.  BoëKjt  ƒ.   ff* 

(#j  STKADA  Dtt.  U  Libu  vil*  ^.  3i7y  it^ 


XXHI.  BoEif.      HISTORIE,     aip 

hoede  9  toe  nadeel  van  wederzyde.    In  eenPiupsIIL 
van  deeze  fchucge vaarten,'  zo  (omraigen  wil-  1568 
len ,  fneuyelde  de  Graaf  van  Hoogftraaten  Dood 
(ƒ)•  Doch  anderen  melden^  dat  hy ,  wat  laa-  van  dea 
ter,  zig  zelv'  by .  ongeluk  gek wetft  hebben- G'^ave 
de>  aan  zyn  einde  kwam  (g).    Al  va  deedt,J^^" 
wyders,  den  Prinfe  veel  nadeels,  door  hem,ftnuit^ 
aan  alle  kanten,  den  toevoer  af  te  fnyden: 
hem ,  daarenboven ,  noodzaakende ,  meer  dan 
twintig  reizen,  van  Legerplaats  te  verande- 
ren, waardoor  zyn  volk,  vrugceJoos,  afgé* 
mat  werdt.  Hy  hoopte  ook  even  vrugteloos  i 
dat  hem  de  eene  öf  de  andere  Stad  van  aan- 
belang de  poorten  openen  zou:  alzo  ^er  gee- 
ne  zo  koetï  was,   die  dit,  in  't  gezigt  van 
Alva's  Leger,  zou  hebben  durven  ondemee- 
men.    Zo  veel  tegenfpoeds  maakte  den  Prins 
verdrietig.    Hier  floeg  het  jaargetyde  toe  en 
de  naderende  winter,  dien  hy  op  *t  vlakke 
veld  niet  doorbrengen  kon.     Ook  kwafn  'er  Oranje 
geen  geld  uit  de  Nederlanden  In  't.  Leger:  ^^fp 
hebbende  den  Prinfe,  in  de  plaats  van  drie-|^ek.^^ 
maalhonderdduizend ,   die  hem  beloofd  wa- 
ren ,  niet  meer  dan  tien-  of  twaalfduizend 
Jkyksdaalers  ontvangen  (i&).  Hy  befloot  dan,  Hy  trekt 
eindelyk ,  in  Slagtmaand ,  door  Henegouwen ,  "^ 
naar  den  B*ranfchen  bodem  te  trekken <  ^^^ 
zig  te  voegen  by  het  Leger  der  Hugenooren, 
onder  den  Prinfe  van  Condé.    Alva  volgde 
hem,  tot  by  Kameryk,  alw^ï-r  hy  zig  neder- 
iioeg,  zonder  verder  te  willen  tfekkeri  (/). 

De 

(f)  STBADa  Dê€.  I.  Lihr.  V\U  p,  i9l* 
Cr)  BOR  IV.  B0üi^^  kl.  lt4  t»«7}. 
(h)  BOR  IV.   A«e<,  kl.   It4   [iftf]. 

(i)  Y1GL1US  ^d  HOPPRR.  £/ri/f,  LXVIL  p.  4f4*    Cdbalt  •» 
Hyftttiet  of  ScatjB,  f.  if«. 

VI.  Dbeu  T 


^9o    VADÉRLANDSCHE    XXIII.Boek^ 

rtupsllI.De  Prins  was,  in  *t  begin  van  Wintermaand, 
.  1568.  reeds  tot  SoiflTons  gevorderd,  toen  de  Heer 
"-"— "  van  Schomberg  ,  afgezonden    door  Koning 
Karel  den  IX,  om  toet  hem  in  onderhande- 
ling te  treeden,  zyn  volk  wift  te  beweegen, 
tot  het  ftaaken  van  den  voorttogt.  2y  begon^ 
den  dan  voor  te  geeven ,  dat  zy ,  niet  tegen 
Frankryk,  maar  tegen  den  Hertog  van  Alva, 
waren  aangenomen ,  begeerende,  voorts,  op 
den  Duitfchen  bodem,  te  rug  gevoerd  en  af-   • 
betaald  te  worden.  De  Prins  was  genoodzaakt, 
en  dankt  hun  te  wille  te  zyn.     Hy  voerde  zyne  afge- 
^^^  matte  benden,  in  't  felft  van  den  Winter, 
^^    *     door    Champagne    en    Lotharingen ,    naar 
Straatsburg  (*),  daar  hy,  zyp  gefchut  en 
krygsbehoeften  te  gelde  gemaakt  hebbende, 
hen   hielp  aan  een  gedeelte  der  verdiende 
foldye  (/) ,  en  voons  afdanken  deedt.    Al- 
leenlyk ,   behleldt  hy  tien-  of  twaalfhonderd 
Ruiters  in  zynen  dienft  (w),  met  welken  hy 
zig,  in  Grasmaand  des  volgenden  jaars,  voeg- 
de by  den  Hertog  van  Tweebrugge  (»),die, 
tot  pnderftand  van  den  Prinfe  van  Condé, 
naar  Frankryk  trok.    Dus  ongelukkig  flaagde 
de  eerfte  onderneeming  des  Prinfen  van  O 
ranje ,  waarvan  veelen  de  verlofling  der  Ne- 
derlanden verwagt  hadden.  Alva  was  zo  trots 
op  zynen  voórfpoed ,  dat  hy  eene  zegepraa- 
lende  intreede  deedt  in  Bruflèl ,  op  den  twee- 
15^9*  entwintigftan  van  Wintermaand.     Paus  Pius 
— —  de 

f  k  )  LANGUTT1  Epift.  Likr.  U  Bpifi.  ZIXTUI./.  tl.  EPiê. 
XXXIX.  |p.  H  ,  $♦.  '^     . 

(t)  LaNGUETI  Epift.  LiBr.  I.  Ep.  XU.  f.  9$. 
(m)  IfETBMM  lit.  B»ek^  ƒ.  $6. 
(n)  VlOLlUSiii  HOPPEE.  Epifi.  LI. ^.  4^1.  Ef.  LXXV.^  SlU 


XXUI.  BöEiG     HISTORIE,     ipi 

de  V.  vereerde  hem,  eerlang,  met  eenenpjupsni. 
hoed  en  zwmrd^  ryk  van  goud  en  gefteen-  1569.. 
t^ri  (O*  Ook  Het  hy  zig,  federt,  van  het  ge-  Ai^ïaaT 
fchuc,  by  Jemmingen  veroverd,  een  metaa-zigeen 
len  Standbeeld  gieten,  welk, in  't  jaar  1571,  beeld 
in  het  Kafteel  te  Antwerpen, geplaatftwerdt,"^*^^^"' 
met  een  Latynfch  Opfchrift,  waarby  hem  bet 
fiiUen  der  beroerten ,  V  verjaagen  der  muitelin" 
gen^^t  bezorgen  van  denGodsdienft^betband^ 
haaccn  der  geregtigbeid  en  V  bevredigen  der 
Landfcbappen  toegeibhreev^n  werdt.    Doch 
deeze  verwaandheid  ftak  den  Nederlandfchen 
adel  zo  zeer  in  't  oog ,  dat  de  meeden ,  die  hem 
tiicerlyk  fcbeeoenaan  te  hangen,  in  hun  hert, 
allengsken^,  afkeeriger  van  hem  werden  (p)* 
Ook.  was  het  afwerpen  van  dit  praalbed  bet 
eerfte  werk^  d^t  zyn  opvolger  in  de  Land* 
voogdye.  Don  Louis  de  Requefens,  in /den 
aanvang  des  jaaiis  1574»  oodemMi  (jf). 

Ondertuflclien  bleef  de  Prins  van  Oranje    XVT. 
Hl  Frankrj'k,  tot  in  't  midden  dcsjaars  i569,I^Prin« 
woonende  aldaar  eenige  ondemeemingen  by,  ^^^  ^®* 
ten  dicnfte.der  Hugenooten.  Doch  den  Her-ntor°* 
tog  ivan  Tweebrugge,  op  den  elfden  van  Zo- Duitfch- 
mermaaid,  overieeden  zynde,  befloot  hy  het  land. 
Leger   te  verlaaten,   en,  alleenlyk  van  vyf 
peribonen  verzeld,in  onbekend  gewaad, met 
groot  gevaar  zyns  leevens,  naar  Duitfchland  ^ 
te  keeren.  (r)* 
De  Hertog  van  Al  va  oordeelde,  na  *t  ver*  Dever-* 

dry-  volging 
(•>  STBADi  ütu  I.  Lihu  VII.  ^»  i«9.   BoR  V.  B99k^^  ^.'.  ^vaULerc 

{f)  BOR  IV.  il«e^«Rlfl4[t57]-STRAD  OfC.I.Livr.VIl.^f^T. 
(f  >  MftTKRlN  111.  Bêtk^  ƒ.  «I  STRAOA  i>«0.  1.  Ukt.  Vlil. 

{f)  BOA  V.  B99k  %  hU  X9I  [»tf9]. 

T  a 


I 


ft9a    VADERLANDSCHÉ     XXra.BoRr. 

Ffljpslll-dryvcn  van  den  Prinfe  van  Oranje,  de  han- 
1569.  den  ruim  ce  hebben,  omze,  op  nieuws,  te 
^g^gy,     flaan  aan  het  onderzoeken  der  genen,  diezig, 
om.        in  de  voorgaande  beroerten ,  vergreepen  had- 
den,   't  Vervolgen ,  veroordeelen  en  ftraffen 
vêrfchei-  wakkerde  dan  wederom;  doch  te  gelyk  ook 
den*        het  vlugten  van  veele  Ingezetenen  ,  willende 
Hand-      men,  £it,  omtrent  deezen  tyd,  eene  groote 
I  i^Seii     ^^^^S^^  van  Wollenweevers,  uit  Vlaanderen, 

Yiugten.   geweeken  is,  die 's  Lands  bloeijende  Hand- 
werken, naar  Duitfchland,  en   vooral  ook 
naar  Engeland,  hebben  overgebragt  (5).  Men 
kan  van  het  getal  der  geweekenen  eenigszins 
oordeelen ,  uit  het  getal  der  zulken ,  die ,  door 
den    Raad   der   Beroerten,   geregtelyk  in- 
gedaagd  zynde,    gebannen  werden:  welk^ 
in    Slagtmaand  deezes  jaars ,  al  meer  dan 
Aivt       agtduizend  beliep  (/).    Alva  ook,  zig  ge- 
eifchtde  prangd  vindende,  door  de  byzondere voor- 
Priviie-    regten  der  Steden,  die  hem  geduurig  wer- 
fiien  op.  jg^    tegengeworpen ,   om   de  verbeurdver*- 
klaaring  van  alle  de  goederen  der  verweeze- 
nen te  ontgaan,  beval,  omtrent  deezen  tyd, 
dat  elk  zyne  Voorregten  en  Gewoonten  in 
gefchrift  ilellen  en  aan  hem  overleveren  zou  ; 
*t  welk  men  ook  vindt, door  fommige  L^mden 
Geeft  de  en  Steden,  gefchied  te  zyn  («).  Voorts,  gaf  hy, 
nee!^  Or-  *"  '^  volgende  jaar ,  twee  algemeene  Ordonnan- 
donnan-  ^i^"  Op  de  Crimineele  Regtsoefening  uit,  die 
tien  uic  men  houdt  verllandelyk  te  zyn  ingefteld  (r^; 

doek 

(s)  MSTV.REN  IIT.  Beek.  ƒ.  $6  vtrC. 

(t)  VlQLIUS  ^  HOPF    Epip.  CXII.  p.  ƒ47. 

(m)  Ziê  Gioof  Utr,  PUkaatb.  I.  Dul^  hl,  4sf  »  4a<fe4li* 

iv)  Ztê  deselveiil»'»Gcoot-riaaaatb.  VLDeü^  K»L  1007$ 


XXIIL  Boeit.     H  I  S  t  O  R  I  E.  v  «93 

•doch  de  uitvoering  derzelven  werdt,  in  'tprijpjii^ 
jaar  1576,  opgefchort  (w) ,  tot  dat  anders,  1569. 
by  de  algemeene  Staaten ,  verdaan  zou  zyn ;  ■■ 
\  welk  naderband  niet  gevolgd  is;  hoewel 
menzig,  in  Gelderland,  in  Holland  en  in  *c 
Stigt,  alwaar,  federt,  onzes  weetens,  geene  ' 
andere  algemeene  Ordonnantie  op  de  Crimi^ 
neele  Regtsoefefting  is  gemaakt ,  nog,  grooten- 
deels ,  naar  die  des  Hertogs  van  Alva ,  gedraagt. 
Men  boiidt  Viglius,  in  c  gemeen  ,  voor  den 
opfteller  deezer  Ordonnantien  :  e^  hy  zelf 
geeft  te  kennen ,  dat  zy ,  door  den  geheimen 
Raad ,  ontworpen  zyn ,  alwaar  hy:  Prefident 
was,  en  't  voomagmfte  werk  deed^D.  Hy  voegt 
"Ser  egter  by ,  dat  Vargas  en  andere  Leden  van 
den  Raad  der  Beroerten  eenige  punten  bydee* 
ze  Ordonnantien  hadden  gevoegd,  die  met  de 
Privilegiën  der 'Landen  niet  overeenkwamen, 
of  waarin  dezelven  begreepen  werden  ver- 
kort te  zyn  (j^?).  En  dit  is,  ongetwyfeld,  de 
oorzaak  geweeft,  waarom  het  invoeren  deezer 
Ordonnantien  werdt  opgefchorï> 

't  Voomaamfte  egter,  dat  den  Hertoge ,  Hy  zoekt 
in  't  jaar  1569, bezig  hieldt,  was  het  ontwerpvan  den- 
om  eene  nieuwe  en  zwaare  belading  te  leg-^^"  ?®^ 
gen  op  alle  de  Nederlanden.  Tot  hiertoe  hadtvo"e^ra/^ 
hy  den  algemeenen  Staaten  nog  geene  nieu- 
we bede  gedaan.    De  verzegeling  van  hon- 
derdenvyftigduizend  ponden  ,    die  hy  den 
Staaten  van  Holland  ,   reeds  in  Bloeimaand 
des  voorleeden  jaars,  afgevergdhadt(y),  was 
coegellaan,  onder  zekere  voorwaarden  ,  die 

de 

(m)  GroofPlaktatb.  T.  Dal ,  KjL  4. 

im)  VlOLlUt éUt  HO»PIR.  Ep>.  CXI.  p.  st4  Bf.  CSm*  f.  <«7, 
yi  ILciol.  HoU,  li»  II  Msy  isét.  Uk,  7. 

T3 


894    VADERLANDSCHE     XXIILBoW^ 
FiupsIII  de  Hertog  weigerde  te  volbrengen  (2).  Eveft- 
I  <6o  wel  fchynt  men ,  wat  laater ,  hieromtrent,  ovet- 
■  een  gekomen  te  zyn:  waarna  de  verzegeling 

gefchied  was  (i?>    Men  hadt  zig  verbonden; 
deHoofdfom^  binnenkorten  tyd,  afteltw* 
fen:  en  moeft,  om  hiertoe  in  ilaat  te  zyn, 
in  de  Lente  dcezes  jaars,  Renten  verkoopen, 
en  dengroocenlmpoft  opdeWynen,nog  een 
jaar,  inwilligen  (^).   Voorts  hadden  die  van 
Holland,  in  de  gewoone  Bede  van  honderd- 
duizend guldens,  voor  nog  een  jaar,  bewiL* 
ligd  (c).     Doch  deeze  inkomften  konden  de 
koften  niet.  goedmaaken,  die  Alva,  tep  deel- 
zen tyde,  doen  moeft. .  Hy  was  dan  op  mid* 
delen  bedagt,om  meergelds  van  de  Landen  te 
trekken.    Men  hadt,   in  Spanje,  eene  tooit 
van  fchattingen  in  gebruik,   die  op  de  verr 
kogte  goederen  geheeven  werden  ,  en  van 
welken  de  Hertog  zelf,  voorgaf,  in  zyn^ 
Stad  Alva.,  grobte    inkortiftea  t?.  trekken. 
Deezen  wilde  hy ,  ook  hier  te  Lande ,  invoer 
ren,  gelyk  hy  reeds,  by  zyne  intreede ,  te 
Diedonhoven,  aoa  Barlaimoht  en  Noirkar- 
mes,  verklaiaïd  hadt  (/).  'tKwam  'er  alleeH-J 
-       '    lyk  op  aan  ;.xïvatei  den  Scaatcn  frtaakelyJc  te 
Raad-     maaken.  vHy.  raadpleegde. hierover,  vooraf, 
picegin-  jj^gj.  eenige  Leden  der  drie  Raadmi ,  en  on: 
gen  hier  ^^  anderc».ïnet. den  Prefident  Viglius;  vaa 
iK^"  wiens  aancekenin^en  omtrent  die  ftuk  wyons^ 

i..:   i  biet 

fx)  Rcfol.  H61U.2P  StfU  H*«*  èik.4^f  f4.  ' 

.  (*)  RefoUHoll.iï  De€.  Ij  4».^/.  ^6^dLfUm  Anmis^u 

'^^i*Rerol.  HoU.  lo  Fehr,  15<9.  *^.  >• 

{4.1  ViGxii   Cornm    de  Decimo  Oen.  r^/i,  V»  VI.  XI. .'« 
Afiï»|.  Pcig*  '^«»%  !•  f'  ^'  ^  *••»  ^^^*  **-♦ 


XXm.  Bora.      HISTORIE,     1195 

hier  en  vervolgens,  doergJiaB^, ^dienen zul- phjfsIIL 

}en;  huo  voorflatQde ,  dac  hy  van  zins  was,  JL569W 

een'  honderdften  penning  eens  te  vorderen  """^ — ^^^ 

van  alle  goederen  zonder  onderfcbei^  ;   en 

nog  een*  tienden  penning  der  roerende  eif 

een'  tvvintigften  der  Onroerende  goederen  5  zo 

dikwils  als  dezelven  verkogc  werden.    Met) 

vertoonde  hem,  hierop  ,,  dat  de  Koning, ii} 

„  't  jaar  1556,  insgelyks  een''  honderdften 

^j  penning  geëifcht  hadi;   waanoe  de  Sta^,- 

^,  ten  niet  hadden  konnen  bewilligen ,  vogr 

,9  reden  geevende ,  dat  de  Ingezetenen  d iep 

9,  te  beweegea  zouden  zyr^j  om  hunnen  ijlaac 

„  open  te  leggen :  waarom  zyne  Majefteit 

^j  den  gevordenden  hond^d|l^p    Penning,  , 

9,  met  eene  bepaalde  fom  ,  badt  laaten  afr . 

^  koopen."    Men  voegde  'er  by  „  dat  de 

^  Hertog  kans  moeft  zien ,  om  deeze  zwaa^ 

,,  righeid  weg  te  neemen,eer  hy  befloot  den 

„  honderdften^!  penning  ce  dpen  eiflchen." 

En  toen  hy  verklaarde,  hiertoe  raad  te  wee- 

ten  -,   hieldt  men  hem  ,  op  't  fiuk  van  den 

«enden  penning,  der. roerende  goederen,  te 

beomien  door  den  verkooper,    voor  „  dat^^^^^g- 

j,  dezelve  ,  byna  onmogelyk  ,  en  niet  dan^^ff",  „ 
'  1./1  L  ar  tegen  den 

„  met  zwaarekoften,  zou  te.  heffen  zyn,  en  dienden 

„  tor  veelibedrog  gelegenheid  geeven.  Dat  de  Penning, 

I,  prys  der  waaren  geweldig  ryzen  zou ,  alzo 

,,  de  buitenlanders  hunne  goederen  zo  veel 

„  hooger  houden  zouden ,  als  'er ,  hier ,  op  't 

„  verla>open,  zwaarer  belafting  gelegd  was. 

9,  Datde  Bondgenooten,  vedligt,  ook  zou-  | 

),  den  klaagen ,  dat  zulk  eene  belafting  ftreedc 

I,  met  de  g^m  aakte  overeenkomften ,  volgens 

^  welkeaj^»  onder .  betaaling  jder  gewoon- 

T4  „ly- 


ft9ef    VADERLANDSCHE    XXra.BoBK. 

FhjpsTIIo*  lyk«  to''^°  ^"  regten,hier  te  Lande, mog* 

1569.  „  ten  komen  handelen."     Doch  de  Hertog 

""  bragt  hiertegen  in  „  dat  de  tiende  Penning 

,9  eene  zeer  regmaatige  belaiUng  was  j  als 

yy  waardoor   het   eene  Lfandfchap  niet  be- 

„  zwaard  werdt  boven  het  andere.  Ook  zou 

^  zy  den  Staaten   ontheffen   van  de  laftige 

„  verzegelingen  en  verkoopingen  van  Ren- 

j,  ten,  om  welken  te  loflTen,  men  zig,  na  *t 

„  invoeren  van  den  tienden  Ppnning,  van 

„  de   Verpondingen    en  Hoofdgeldoi    zou 

„  konnen  bedienen."    Voorts  dagt  hy  „  dat 

y^  de  verkoopers ,  gereedelyk,  een  behoorr 

„  den  te  geéven  ,  als  zy  negen  behieMen.'* 

HeimelykZig  naderhand  uitlaatcnde,  over  de  heixner 

oogmerk  lyke  redens  waarom  by  op  deeze  belading 

Y^         gefteld  was ,  verklaarde  hy  ,,  dat  's  Vorftea 

in  bet      w  g^^-^g  ^®  veeKkedt,  door  het  gcduurig 

dringen    ^,  vorderen  vati  onderftand  ,  die,  veeltyds» 

op  deeze  ,^  niet  werdt  toegedaan  ,  dan.  na  't  verkryr 

beiafting.^^  gen  van  buitenfpoorJge  Privilegiën.    Dat 

„  men ,  hierom  ,  een  altoosduurend  'middel 

;,  van  belading  invoeren  moed,  en  den  Ko- 

„  ning  ontheffen  van  de  moeite  der  herhaal- 

,,  de  Beden.     Dat  'er,  tot  het  digten  enonr 

„  derhoudèn  der  nieuwe  Sterkten ,  geld  noa-. 

„  dig  was.     Dat  de  tiende   Pennii^g  meeft 

,,  tot  lade   van  Koopluiden  en  Handwerker 

„  luiden  komen  zou  ;  doch  de  Landluiden « 

„  den  Adel  en  de  Geedelykheid,   daarente- 

,,  gen ,  wederom  weinig  drukken.  Dat  hy  van 

'jy  zins  was ,  de  beladmgen  op  de  Leevens^ 

;,  middelen  af  te  fchaffen,  als  de  dende  Pen<« 

,,  ning  ingewilligd  zou  zyn. .  Da(  men  dier? 

f)  gelykp  be]a(lingen  in  SpanJQ  ea  in  aodei 


XXIIL  Boek.     HISTORIE.     397 

;,  re  Gewelten,  met  eenen  goeden  uitflag^p^LipsiH.' 

,,  hadt  ingevoerd :  dit  foiftmtgë  Geweften  ge-  1560. 

py  woon  waren  uitkoop  van  zulke  beladingen  '' 

,,  te  doen ,  en  de  beloofde  penningen  te  vin^ 

^',  den,üit  Impoften  óp  deLeevensmiddelen» 

^,  aan  welken  de  Gemeente   meer  gewoon 

9,  y/2LS     Dat  men  dit,  ook  hier,  aan  eenige 

„  Landfchèppen  ,    zou   konnen  vergunnen* 

„  Dat  de  tiende  penning,  alomme^veel  opi* 

,,  brengen  moeft,  alzo  hy  'er,  uit  zyneStad 

,,  Alva  alleen  ,  jaarlyks ,  veertig-  of  vyftig- 

„  duizend  Dukaaten  van  trok.** 

De  Leden  der  drie  Raaden,  kundiger  van  Breed    ' 
den  toeftand  der  Nederlanden  d^n  de  Her- Venoog 
tog,  merkteii  hiertegen  aan  „  dat:  men  onr^^  ^®^ 
„  derfcheid  tuflchen  Spanje  en  deeze  Lan-^^ 
,,  d^n  raaaken  moeft.  Dat  Spanje  nietzö  zeer 
^y  door  Koophandel  en  Handwerken  beftondc» 
„  als  uit  goede  en  uitgeftrekte  Landeryen. 
,,  J)at  ons  Land,  daarentegen , kleih  was,ea 
,^  voomaamlyk  door  neering  en  handel  be- 
,,  ftaan  moeft.    Dat  Spanje  geeiie  nabüuren 
j,  hadt  dan  de  zee  en  't  gebergte;  doch  dftc 
„  de  Nederlanden  van  bandeldryvende  Ge-     . 
„  weften  omringd  waren,    die  gefchaapen 
;,  ftonden,  de  neering  naar  zig  te  trekken, 
;,  zo  draze  hier  zwdar  belaft  werdt.  DacHer^  ^ 

;,  tog  Filips  van  Boürgondie,  wien^tuen  dd 
„  bpkomft  der  Nederlanden  te  danken  hadt, 
^,  altoos  zorg  hadt  gedraagen  om  den  Roop- 
,,  handel,  mkatigïyK,'  te  belafteit,en  deLee«* 
,,  vensmiddelen»  laag  in  prys  ce-  houden :  't 
,,  welk,  uit  de  Verbonden  van  Koophandel, 
„  met  Engeland  gemaakt ,  en  uit  de  vryhe- 
I,  denmaan  uidieemfchctKoopluiden  verleend, 
T  5  9^  kpQ 


998    VADERLANDSCHE    XXIII.  Bore/ 

Rups  ni.  99  l^od  worden  afgenomen.  Dac^wac  deni^u- 
1569.  5,  we  Scerkten  betrof ,  mendezelvenni^cbe- 
-  „  boorde  op  te  regten,  dan  wanneer  men  'er 

yy  middelen  toehadt,en  tegenwoord^liever, 
^  voor  het  welonderbouden  der  oude  Grens- 
,,  veilingen, zorg  draagen.  Op 'tgene  wegens 
„  een  duur^am  middpl  van  belading  gezeld 
„  was,  moeft  men  aanmerken,  dat  de  belas- 
9,  tingen,  hier,  van  ouds,  naar  den  nood, 
99  plagten  verligt  pf  verzwao^rd  te  worden. 
„  Dat  men  de  Laodluiden  ontladen  wilde 
„  was  goed,  midsde  laft  niet  geheelykop  de 
'    :       „  Koopluiden  en  Inge^ecenen  der  Steden  lie- 
„.  dcfrkwame ,  .en  men  Sint  Piecers  outer  nief; 
jy  afbrak,  om  Sint  Pauweis  op  te  bouwen* 
•   yy  Dat  het  ^  eindelyk,den  Raaden  grootelyks 
,1  verwonderde,  dat  de  Hertog,  uit  de  eene 
,,  StadAlva,  soveeie  inkpmflep  trok;  doch 
„  dat.ty  niet  voorby  konden,  hem  daarmede 
M  geluk  te  wenfchen  (^y  * 
De  Her-       Hunne  redenen  de^en  Alva  niet  ver^n- 
tog  eifcht  deren  van  gedagten.    Hy  hadt  zig,  onder- 
dCTdften"  ^^''''c^^'»  gereed  gemaajit ,  om  zynen  eifcH 
twintig.'  ^^^  ^ond  te  doen,  en,  onder  anderen  in 
flen  en     Holland,  de  Quobieren  van  den  tienden  Pen- 
tienden    ning,  die,  laatftelyk ,  in  't  jaar  1561 ,  ge- 
Pcnning.  \^^^^^^  .WW,  ,door  Gemagtig^cn,  doea  on- 
derzotten .( ƒ).  Vpprts  befcbr^f  hy  de  Staa- 
tendet'9<ide  ofaangeërfde  Nederlaoden  te- 
gen den:  twintigften  van  Lentemaand  Xg)  9.  te 
Bru0ël  ^  fdymx  hy  i  dopr  ém  Raadsheer ;  de 
Bruxdles^^,.  dten:hoBderdfl;m9.  twintigften  en 

/    ,  tien» 

|4)  VIGUI  Cpipin^llt.  ^«  7,%l:t9U 

(f)  Kcfol.  Holj.  16  FtkK  $  Maart  Ut9   H,  li,  !ĥ      ' 

(g)  n^um  Ad  «Of  lUb  £p0fi.  u.  ^»  «il» 


XXIILBpEK,      Hl  S  TOR  TE*     app 

tienden  penniag  eiflchen  deedt:  welke  tweepiupsiiu 
laatfte  bekdiogen  komen  zo.udeli,in  de  plaats  1569. 

der  gewooue  en  buitengewoone  jaarlykfche rr 

Beden.  Toe  verklaaring  van  deezen  eiich, 
4^dt  de  Hertog,  wyders»  zeggen ,  dat  vreem- 
delingei^^/.hiuine  waaren  hier  tér.inarkt  bren- 
gende 9  voor  den  eerften  verkoop,  vxy  zou- 
den zyn  van  den  tienden  pepning:  waarora- 
M,  zyns  oordeels^  door  de  belauing,  die  op 
de  volgende  verkoopingen  gelegd werdt, niét 
zouden  worden  afgefchrikt ,  p.m  hier  te  komen 
handelen  (by 

De  Staacen,  raadpleegende  op  's  HertogsDe  Staa- 
voor(lag,  vonden  de  minfte  zwaarigheid,  in^^^pbe- 
het  coeftaan  .van   den   honderdften    penning  ?^*"'^^" 
eens.    Die  van  Holland  bewilligden  hierin,  honderd- 
in  Grasmaand  ,    onder    zekere  bcpaalingen  den  Pea- 
(/).  Doch  In  den  tienden  en  twintigften  Pen- ning. 
ning ,  vonden  de  Staaten  ia  't  gemeen  mer- 
kelyke  zwaarigbeden  (ky  In  Holland, bcwil- 1"  Hei- 
ligden egter  de  Edelen  en  Dordrecht',  fctoor-/^|J^j»^^ 
voetende,  m  deeze  belafting.  Doch  de  ande- en' Don 
re  vyf  Steden  blèe ven ,  eenen  geruimen  ^  tyd ,  drecht 
weigerig.  Zy  vertoonden  den  Hertoge  ,*,  dat  ook  in 
^  Hollaiid»  I?ag.^P  aan  zee,  gelegen  ,   niet^^^"^'*" 
^  dan  mee  zw^are  jcoften ,  'tegen  de  over-j^^'^ 
,,  ftroomiagen ,  kon  beveiligd  worden.    Dat  steden 
man  4^ezft  kollen  niet  vinden  kon  ,   datizyn,  in 't 
uit  hec.vWd^elT  ^^  de  Zeevaart  en  Koop- ^^'^^^ . 
handel  »anbragu^   Dat  de  Vorften  van  den^^^^^' 
Lande  »>  hi^r.of?)  9  den  Koophandel , '  van  o* 
_.:•.,  ver 

üh)  ZU  4#rr(|fófitk  I»  4<#a.«fol.  HolK  a^  Ad4éff  is49*  i/i 

U.17.  «»  h  BOB   V.  iïfl.«<,  hU  »0I   figoj. 
fi)  fCefol.  Huli.  Tf  A^til  xs69»  */•  $u 


w 


w 


30O    VADERLANDSCHE    XXin.BaBK. 

FnjpsIIT.»*  ver  lang,   door  allerlei  middelen,  aange* 
1569/ w  moedigd  en  bevoonregc  hadden.  Doch  dat 

~— ,,  bet  heffen  van  den  tienden  en  twintigften 
,,  Penning  gefchaapen  ftondt  een  gantlchver- 
„  loop  van  Zeevaart  en  Koophandel  te  ver- 
y,  oorzaaken.    Dat  die  van  Brabant ,  Vlaan* 
„  deren   en  andere  Geweften,  gewoon  de 
,,  Oofterfche  en  andere  waaren,  in  Holland, 
9,  te  koopen  van  Ingezetenen ,  dieze,  uit  zee 
^  komende,  hadden  opgekogt;  zig,  zeker* 
„  lyk,  op  vreemde  markten,  of  by  vreem- 
^y  delingen,  in  Holland,  vervoegen  zouden , 
,,  zo  dra  de  eerde  verkoop ,  die  Ingezetenen 
„  deeden,  met  eenen  tienden  Penning,  be- 
„  zwaard  werdt.    Dat  hierop  't  verloop  van 
„  den  Koophandel,  neeringen  en  handwer- 
„  ken  volgen  moeft;  wanneer  de  Koning  ook 
„  zeer  geringe  inkomften  van  den  tienden 
„  Penning  trekken  zou.    Dat  *s  Lands  wee- 
,,  veryen  jouden  moeten  vervallen ,  alzo  de 
,,  vreemden  de  Hollandfche  ftoffen  niet  zou- 
„  den  willen  koopen ,  zo  de  verkoopers  de- 
„  zelven  een  tiende  hooger  in  prys  hielden 
„  dan  te  vooren,  gelyk  zy  zouden  moeten 
„  doen ,  om  de  nieuwe  belafting  te  vinden» 
,,  Dat  men  hiertegen  niet  kon  inbrengen  ^ 
„  dat  de  Koopluiden  den  tienden  penning 
„  minder  behoorden  te  winnen ,  en  hunne 
,,  ftoffen  tot  den  ouden  prys  te  geeVen;  al- 
„  zo  'er,  vertrouwde  men,  geene  Koopluir 
,,  den  zouden  gevonden  worden,  die  zig,  te 
9,  vooren,  niet  met  de  winft  van  eenen  tien- 
'^,  den  penning  te  vrede  zouden  gehouden 
„  hebben.  Dat,  wyders,  alle  Koopmanfch^p 
19  geene  winft  gaf,  en  de  Koopman  dikwiU 

„  met 


XXm.  BöEK.      HISTORIE.     3ot 

,,  met  fchade  verkoopen  moeft ,  om  aan  geld  pojmtlt 
,,  te  geraaken:  in  welk  geval ,  de  tiende  pen-  1569. 

,,  ning  hem,  boven  maate,  bezwaarcn  zou. * 

,9  Dat  de  Koopluiden  de  waaren  ^  hier  te  Lan- 
„  de  vallende,  over  zee  vereenden  moeften^ 
,,  onzeker  of  dezelven  behouden  overkomen 
„  en  winft  geeven  zouden  of  niet  ^  waarom 
,,  het  onredelyk  fcheen,  hun,  hier, van  dee« 
„  ze  waaren  den  tienden  penning  te  doen 
„  betaalen.  Dat  de  tiende  penning  ook  zeer 
„  ten  lafte  van  de  armen  zou  komen ,  die  de 
„  Hertog  fcheen  te  willen  verligten ;  alzo  zy 
„  de  eet-  en  andere  waaren,  in  't  klein,  en, 
„  gemeenlyk,  na  datze,  meer  dan  eens  vef^ 
„  kogt  waren  ,  koopen  moeden.  Dat  de 
„  Haringvaart  en  kleine  viflchery  vervallen 
„  zou ,  zo  men  'er  den  tienden  penning  van 
„  zou  moeten  geeven.  Dat  de  twintigfte 
„  penning  van  de  onroerende  goederen  ook 
„  een  ondraaglyke  laftzou  zyn,  alzo  thans , 
9,  nu  de  honderdfte  penning  was  toegedaan  9 
„  een  Huis,  dat  flegts  eens  ra  dit  jaar  ver- 
„  kogt  werdt,  't  gene,  dikwils,uit  nood  ge- 
„  fchiedde  ,  zes  honderden  penningen  zou 
„  moeten  betaalen*  Dat  dit  de  eigenaars  bui- 
„  ten  daat  dellen  zou,  om  de  laden,  op  de 
,,  huizen  daande ,  te  voldoen  enz."  't  Slot  vai^ 
dit  Vertoog  was  eene  verklaaring,  dat  de  E- 
delen  en  Dordrecht ,  in  den  tienden  en  twin- 
tigden Penning ,  die ,  konheid«halve ,  de  tiende 
Penning  genoemd  werdt,  gelykwy  dien  voor- 
taan ook  noemen  zullen ,  bewilligd  hadden ; 
doch  dat  de  andere  vyf  Steden ,  in  de  plaatfe  en  biedes 
des  tienden  pennmgs,  twee  jaaren  na  't  op-^^SJ^^ 
brengen  va»  den  tegenwoordigen,  nog  een' J^  p^ 

hon-nlng. 


3ca    VADERLANDSCHE     XXIÏI.  Boeit. 
BïiPsIILhonderdften  penoing  wilden  opbtcflgeH  (/)*. 
1569.      AI  va,  zeer  on  vergenoegd  over  de  onwil- 
f^ —  ligheid  der  Statten,  belaftte  den  byzonderea 
zoekt  de  Stadhouderen ,  mee  paame  ook  den  Graave 
Staaten,  ytn  Boilii,  alle  vlyt  aan  te  wenden,  om  zy« 
doorbe-  ^^  ^jf^jj  j^  ^^^0  coeftaan.    Ook  dreigde  hy 
JénfToi  linnmigen,  dat  hy  's  Konings  gezag  gebrui- 
bewiiH-    ken  zouis  om  hen  tot  bewilliging  te  nood- 
ging  te    laaken ,  alzo  zyne  Majefteit  den  tienden  Pen^ 
^^5^"*  ning  volftrektelyk  begeerde-  Somtyds, meng- 
de hy  'er  onder,  dat  eenige  Stsaten,  diezig» 
in  de  voorgaande  beroerten, kwalyk  gekwee- 
ten  badden,  die  fchuld  wel  met  den  tienden 
Penning  boeten  mogten.  Eeoigen  dreigde  hy 
met  bezetting  van  SpaanfchKiygsvolk.  Doch 
die  van  Henegouwen ,  Artois  en  Namen  liec 
hy,  door  Barlaimont  en  Noirkarmes,  voor- 
houden ,  dat  bet  hem  mm  om  den  den* 
den  Penning  dan  om  de  behoudenis  van  '9 
Konings  gezag  te  doen  was:  waardoor  zy  de 
eerden    toe  bewilliging  bewoogen  werden. 
Hun  voorbeeld  wendt,  met  meerder  of  min- 
der bepaalingen, door  anderen , gevolgd  (17;). 
De  vyf    De  vyf  Holkndfche  Steden  zelve ,  fterk  ge- 
Holland-  drotigen  wordende  door  den  Graave  van  Bos- 
fche  Sce-  fu,  bewilligden,  in  Bloeimaand;  hoewel  de 
^^.!1>^    Stad  Amfterdam  't  Befluit  langft  tegen  hieldt , 
AmE*  ^n  to  de  JBe  van  Omfem  fteUen  liet,  datzy 
dam        hévi\\\\%d^^alsimerfiemdzynde(ny  Utrecht 
laatd.      alleen  bleef  w«gerig ,  biedende ,  in  de  plaatfe 
Uifecht    y^Q   ^jj   honderdften,  tienden   en  twimig- 
yyft"^gi.ften  penning,  eerft  twee-enzeveatig-,  nader*» 
ferig.  hand 

</)  Refol.  Holl.  %€  sApril  1569.  hU  §7. 
(m)  ViGLii  Comment.  p.  Z9i-X94. 


XXin.  Bok*     Iï  I  S  T  O  R  I  E;     303 

hand  honderd-,  en  toen,  honderdenvyfdg-piüwiiC 
duizend  guldens  (0).  Doch  de  Hertog  was  hier-  1 5^9» 
Over  20  geftoord,  dat  hy  bezetting  binnen  U- 
trecht  zondt,  om  de  ^tataren  re  noodzaaken 
tot  volkomen'  bewilliging  (p  )•' 
•  Hy  hadt  niet  willen  gedoogen ,  dat  de  Staa- Alvawü, 
ten ,  die  bewilligd  hadden ,  eenige  voorwaar-  ^n  Plaats 
den  bedongen, by  de  A&e  van Confent. Doch y^"^  * 
hy  liet  toe,  dat  zy  de  zwaarighèden  in  'tpc°nfng, 
heffen  des  tienden  Pennings,  by  byzonderemet  t\ve5 
fmeekfchriften,  aan  hem  vertoonden ,  belöo-miUioe- 
vende  daarop,  alsdan,  gunftiglyk  te  zullen "^^^^. 
letten.  Doch  deeze  zwaarigheden  werden,  in^ 
de  Raaden  van  Staate  en  der  Geldmiddelen, 
dien  de  Hertog  raadpleegen  moeft ,  zo  groot 
gevonden,  dat  by,  geene  kans  ziende,  om 
den  tienden  Penning  met  vrugt  te  doen  hef- 
fen, eindelyk,  in  Wynmaand,  ep  den  raad, 
zo  gelobd  werdt,  van  den  Geheimfchryver 
Jozef  de  Courceville,  befloot,  tn  de  plaats 
van  den  zelven ,  te  vrede  te  zyn  toet  twee 
millioenen  's  jaars  van  alk  de  Nederlanden , 
voor  den  tyd  van  zeven  jaaren;  viraarby^hy    .    . 
sog  een'  honderdften  Penning  wUde  gevoegd 
hebben , .  om  tegen  een'  onverwagtea  nood  te 
worden  opgelegd.    Doch  hy  bemerkte  haaft, 
dac  de  honderdfte  Penning  den  meeden  «iet 
geviel.  Ook  vreesde  hy,  kort  hierna,  dat  de 
bewilliging  in  den  tienden  Penning,  die  reeds 
giegeven  was,  wederom  ingetrokken  wordeti 
zou,  wanneer  hy  een  nieuw  voorftel  deedt. 
^  Hierom  veranderde  hy,   federt>  van  gedag- 

ten, 

(•)  BOR  V.  B«9ii,  hL  zc€b  107  [117] f  »i!  [sl*]. 
(/>  Boe  V.  B«9k^  W.  1Q7  [ilt]« 


304    VADERLANDSCHE     XXIII.Bott- 

ftuwlll.tei*»  en  befloot  den  tienden  Penning,  Voaf 

1569/ zekere  fomrae  en  tyd,te  laacenafkoopien(^> 

■■       '■  Hy  vorderde  toen  van  de  Nederlanden  in  *c 

gemeen  dezelfde  twee  mülioenen,  en  vaa 
[eiland  ,     tweehonderd   cenenzeventigdui- 
send  guldens  's  jaars,  voor  den  tyd  van  zes 
jaaren  »  boven  eenen  tweeden  honderdftea 
Dit  ha-    penning,  binnen  denzelfden  tyd.    Doch  de 
pèrt,in'tStaaten  van  Holland,  voorziende,  dat  mea 
éerft,  byvoorhadt,  hun,  na  verloop  der  zes  jaaren^- 
HóUand  ^^^  ^^^  tienden  Penning,  te  blyven  belaften, 
en^ande-  ^^  geenen  wil  hebbende,  om  eenen  tweeden 
hoqderdften  Penning  op  te  brengen ;  floegen 
den  eifch  des  Hertogs, in  't  eerft ^  af (r>  Ee^ 
nige   andere    bewilligden  in   den  uitkoop, 
voor  den  tyd  van  twee  jaaren  (i).     Doch  al* 
20  Alva  gaarne  eene.  eenpaarige  bewilliging 
gezien  hadt,  die  nogtans  hezwaarlyk  te  ver- 
krygen  was,  moeft  hy  't  ftuk  des  tienden 
Pennings,  eenige  maanden,  fteeken  laaten. 
XVIL       Óok  verfchafte  hem  de  onluft,  tuflchen 
Onluften  Engeland  en  deeze  Landen  gereezen,  thans 
"^1a^'  werk  in  overvloed.  Eenige  Italiaanfche  Koop- 
^^  luiden  hadden,    op  het  einde  des  voorleeden 

jaars,  agcl^onderdduizend  Kroonen,  te  fche-* 
pe, herwaards  gezonden, ten  dienfte  des  Her- 
togs van  Alva.  De  fchepen ,  op  welken  men 
deeze  penningen  verdeeld  hadt, door  Franfche 
Vrybuiters ,  gejaagd  wordende ,  waren  ge- 
noodzaakt geweeft,  in  eenige  Engelfche  ha- 
vens in  te  loopen ,  alwaar  de  Koningin  hec 
geld,  dat  zy  verftondt,  niet  den  Koning  van 

Span* 

ff)  ViGLii  Comment.  p.  S94- 

(r)  Refol    Holl.  14  i^<»v.  1369.  hl,  7^ 

(f)  ViOLir  Comment.  ^  iss* 


Spaiye^  maar  byzondere  Perfqoncn  tOje^tepia^IIT. 
jbehooren,in;beflag  hadt  do^n  nepmen  (/).,  1569. 

yoorgecvei^de,  hefj  jZelve  ter  jêen  te  willen ^ 

i^ouden  («).  Ook  gafze  den  eigènaaren  zelcer- 
lieid,  voor  hoofdf^m  en  rente.    Doch  AI v4 
nam  dit  det  Koninginne  zo  kwalyk'  af,  dat 
hjr  terftond  alle  Êngëï/che  goederen  hier  te 
Lande. bedaan  en  den  invoer,  der  Engelfche 
Wolleüftoffeh  verbieden  deedt*    In  Engeland 
belloeg  ineii  ook  de  Nederlandfche  goede- 
iren ,  die  meerder  \^^igiren ,  dan  *er  van  de  En- 
gèUchen  hier  wetdén  gevónden.(i;).  AUchan* 
el  met  Engeland  itondt,  hierop,  ftil  (w). 
Zelfs  vindt  men  van  't  noemen  van  eenigd 
Nederlandfche  fchepeq ,  door  dë  Engpifchen, 
.gewaagd.    Ook  begönden^dë  Engellchen,  in 
de  Lente  des  jaars  1569^  tuniien  handel ,  van 
Antwerpen,  te  verleggep-o^  Hamburg,  wer- 
waards  wel  agttien  fchepen  m  zee  (laken  (at). 
Alva  zondt  toen  den  Raadsheer -^w/7/ö  naar 
Jlngeland ,  die ,  als  ilegts  van  eeqen  Koning* 
lyken  bewindsman  afgevaardigd »  geen  geT 
hoor ,  by  de  Koninginne ,  verwerwen  kon  (j). 
Naderhand  werden  *er  andere  Gezanten  af- 
gevaardigd (^):  doch  de  twift  w'erdc  nieÉ  by- 
gelegd  voor  't  jaar  1573,  wanneer  men,  by 
voorraad,  overeen  kwam,  om  den  pnde;-lin* 
^en  handel  wederom  ppen  te  (lellen  (<a}.  Hier- 
op 

ft)  LAVÓcntTt  Epift.  LUr.  I.  tp.  XXXV*  XXXVI.  ^  7^,  77. 
-  («)  Tassis  Comment.  Lihr,  l.  f.  i4v.' 

(v)  BOK  V   È0ikt  ^i'  1*6  [171].  Ki^«  tr  A€t,  Publ.  Angl. 
Tém.  VK  P.  IV.  ;^.  15?  * 

.    C»)  Vi6L1Uft44<  HOPPER  CfljI.LXXfX.^.  119,  LXIX. Mot. 
(Jt)  LanGUBTI  Eptll    Lihr.UEp.XXXyiU.p.ti.LX»p%6. 
'   (7)  Boa  y.  JB#»i^,*/,iv9[»77].  Cabih»rMyft«rie$ofSratê 
•/•  H7f   14». 

(a)  BOR  V.  M*êi(^  hL  201  [179).  '^ 

VL  Deel.  V 


3o5    VADERLANDSCÖE    3E3rflK  Bow. 

FuFsDLop  volg[<!e  een  eindelyk  Ver^g,  inhvoU 
i569>  gende  jaar.    Doch  de  Nederirodeh  vérloo^ 
ren,  by  deeze  onlaft,  elf  tomieri  goddS/aaft 
geld,  of  aan  goederen,  (föor  de  Ehgeïfchèfi, 
verkogt,  en  nog  zó  veeF  aan 't  gene  bedot* 
ven,  of  verduifterd  was. 'In  Engeland,  hadt 
men  den  Ingezetenen ,  wier  goederen ,  hier 
te  Lande,  aapgeflaagen  waren,  vergoeding 
gedaan  uit    de  Nederlandfche  goederen,  in 
Engeland  bekommerd.  Doch  deRoningftreek 
Mer  alles,  wat  van  de  aangeflaagèn'Et^l* 
fche  goederen  kwam,  naar  zig,  zonder  te 
^ehengen,  dat  de  Nederlanders  een  gedeelte 
hunner  fchade  aan  dezelven  verbaalden  (H). 
XVIIL      De  onloften  met  Engeland,   die  hevigll 
't  Volk    waren,  toen  de  tiende  penning  gevorderd* 
wT^c^  werdt,  maakten,  zo  wel  als  'tgenigt  deezer 
Regee-    nieuwe  fchatthi^,  de  gemeente  alomme  gaan« 
ring.       de.    ^t  Klaagen  over  Alvas  ftrengé  regeenng 
werdt  algemeen,  en  hy  zelf  bleef  *et  niet  on* 
kundig  van ,  doordien  hy  eenige  luiden  a^n* 
2evett     hieldt ,  by  *c  gemeen ,  zeven ftuhers  Luiden  ge- 
ftuivew   noemd,  om  datze  zo  veel  's  daags  verdien- 
Luiden.  den ;  welken  hem  geduurig  berigt  gaven  van 
*tgene  *er,  onderst  volk,  gefproken  werdt. 
Oranje,   die  zig  thans  in  Duitfchland  be- 
vondt,  kreeg  ook,  in  *t  heimelyk,  kennis 
van  den  toeftand  der  zaaken  bier  te  lande  ^ 
Bnis  trekt  uit  Meefter  Paulus  Buis,  die,  van  de  Dag* 
Marden  y^art  te  Bniflèl  te  rug  keerende,  zyne  me- 
van  O-    degemagtigden  vooruit  liet  reizen,  voorwen- 
„fflje.      dende  nog  iets  in  Brabant  te  doen  te  hebben; 
en  over  nagt  en  dag  naar  Dillenburg  toog, 

dut 

{k)  MSTSAIN  nL  Bêtk^  ƒ.  s7,  Hooiv  V.  M.ê1^  hU  èüi. 


!•  iaèr  hy  agy  ifgiH  éeni  ecakeél ,  by.ckn  Pïin-  {^s^lih^ 

►  fc,  ophiefcky  eh  niet,  boven  dm  de^n,  n^  15»^, 

\,        "  k8dkwfiiD(c).    H^.wasv  tienrdeesien  (yde^Hoiiwid 
p  Peofionaris  van  Leiden ,  en  .hadt  ^  geduttren^^^ ^:^' 

i  de  gevangenis:  ?wh.'s  Lands  Advokaw*  ^^hetMa*  ' 

f  by  d^/iTËiMulifeid  vatt  den  Penüonarid  vai^fieUen  * 

I  Dovdrechc^  foroqMh,   ds  Bagvaait  waaFg.e^van  ee- 

I  fioflOioi  (i);  Ife  cte  dood  van  Taa  den  Einde  ^  "^°  ^^' 

f»  Lencemaaard  deeizes  jaafs  voai^gevallep  *  vokaac 
béftoöten  de  Scaacev ,  voor  èerft ,  geenen  Mi 
Vökaac^ofl  ce neemend  (^r,  fchioon  '*ef  verfche!* 
den'  ^Mi^n ,  die  btmnen  dienft  badden  aan- 
gebi^d^n :  van  welk  befiuit  gècne  andere 
reden  fehync  ce  zyn  geweeft,  dan  dat  zy    ' 
Meefter  Dirk  van  der  Nyehbur^^  die  bun»  door 
Alva,  aangepoeeieti  wa^  (/)^  noch  afwyzefl 
durfdiafn,iK>cbfattiinteemen.wiidett.  E>o€hcoen 
jmen»  na^t  uicbcrften  «an  dra  oorlog  in  Hol- 
land, Al  va  niet  meer  behoefde  te  ontzien  ^ 
«Iwrdt  I^efter  Skokis  Bóis^  rot  V  Lands  Ad« 
Vokaac,  dangeileld.    Uy  hieidt,  nn  den  cyid 
eyner  rei;de  naar  DiUenburg  a^,  niet  kennish 
k  d<&r  Hebren  vam  Zwieren  en  Kalflagen,  ge* 
duurig  heknelyk  verihind 'met Oranje;  waar^ 
toe  men,  fomtyds,  in  fiSte^  te.AMen,  by-r 
een  kwam^  of>  een  Hois  vaai  dtni.  Hebve  van  . 
KaUkgen,  Jakoh  Kappiér^  uit  wreAë  mond» 
de  HKloriefchryver  &ok  deeze  byzonderbeid 
te  boek  ftelt  (g> 

Oran- 

r«)  BoR  V.  b**Ka  *'•  *««  r»t'9j. 

\i)  RefoU  Holl   19  JdHuM^y  It49.  hK  f. 
.  f«)  Refot,  Hotl.  4  ^ütil.  1570,  M.  14. 
(f)  Refol.  HoU   ^t  N0V  t6€ê^k1.  14.  M  ilfx*  II7I*^'*  ^« 
(X)  BOE  V.  Bêtkt  H*  sof  [it»]. 

V  a 


3o8    VADERLANDSCHE    XXm.BoEic«: 
FniP8  m.     Oranje ,  uit  Buis ,  berigt  van  den.  ftaac  der 
1569.  Landen  bekomen  hebbende,  beflooc,  zo  men 
j)e  Prins  wil  (i&) ,  op  den  md ,  hem ,  m  Frankryk^  ge^ 
geeft be-  geven,  door  den  Admiraal  de  Collgni,  't  ge* 
(leUingenluk  der  wapenen,  dat  hem  te  lande  tégen- 
ter  zee    geloopen  was,  ter  zee  te  beproeven,  en  aan 
^^        eenige  fi;evlugte  Edelen,  Koopluiden  en  an- 
deren, laftbrievcn  te  geeven,  om-,  metfche- 
pen,  die  fommigen,  vocm:  eigen* rekening,  in 
Voor      *®^  bragten ,  te  vrybuit  te  vaaren.    Hy  (lelde 
ntamftc    dan  Jonkheet  Adriaan  van  Bergen ,  Heer  e  van 
pevei-     Dolbain ,  aan ,  coc  zynen  Onder-Admiraal  over 
kebbers    menige  fchepen ,  die  onder  bevel  ftonden  van 
^^\      Jonkheer  Lodewyk  van  Bergen^  des  Onder- 
*    Admiraals  Broeder,  Jonkheer  Alhrecbt  van 
Egmond^  Jonkheer  Lancelotvan  firederode, 
Baftaardbroeder  van  Heere  Henrik ,  Adriaan 
Menning ,  Jan  Broek ,  Nikolaas  Ruikhaver  (/) , 
Barthold  Entes  van  Mentheda,  tVillem  van 
Imbife  ,  Dirk  van  Breemen  ^),  Kornelis 
Geerlofo  Roobol^  Fokke  Abelszoon  ^  Egbertta 
Juriaan  IVybrandsziwnen  ,  Jan  Klaaszoon 
Spiegel  (/) ,  Dirh  Duivel ,  Jan  van  Troye  ( w), 
en  verfcheiden  anderen :  welker  getal, van  tyd 
Hun  laft.  tot  tyd ,  aanwies.  Zy  hadden  laft  van  den  Prinfe 
„  om  de  Steden ,  Plaatfen  of  Ingezetenen  van 
„  hec  Roomfche  Ryk,  Engeland, Deenemar* 
„  ke  ,  Zweeden  ,  Frankryk  ,  en  alle  ahde- 
ren ,  die  den  woorde  Gods  en  hem  waren 
toegedaan, niet  te  befchadigeni^doch dee- 

ze 

(h)  METBRSN  Tir.  Boek^  /".  ƒ•• 
(i)  Sentent    veo  Alva .  •/.  »4<5. 
(*)  BOR  V.  B^fK>  ^'-  »<»«  [»«»]• 
iii  SemeNC.  van  Alva«  H.  14)  •  a4tf* 
\m)  Refol.  Holl.  %9  Jumy  I570.  kU^S. 


9» 


ICXni.  Boek-     MIST  O  R  I  E.     3<9 

ze  laft  werdt  kwalyk  naargekomén.  De  fcbe-FjLi»iir. 
^en  hielden  2lg,  gemeenlyk,  op,  in  de  En-  1569. 
^elfche  zeehavens,  daar  zy,  ter  oorzaake  van  Hunne  " 
Sec  ongenoegen  tuflchen  de  Koninginne  enbedry- 
Alva,  gedoogd  werden;  of  te  Roebelle  in  ven. 
Frankrykf  daar  de  Hugenooten  meefter  vi^a^ 
ren ,  of  op  de  Rivieren  de  Elve  en  de  Eems. 
Zelfs  ontzagen  zy  zig  niet,  't  Vlie  in  te  loo- 
petl  (n) ,  en  op  en  langs  de  Zuiderzee  te  droo- 
pen :  waarom  men ,  in  den  Zomer  deezes  jaaiv',  - 
<e  Amfterdam,  een  Ocn-logfcb'ip  en  eenim 
platbodemde  Schuiten  te  water  bragt,  die  de 
vrybuicers  verdreeven,  en  drie  derzelven  ge- 
vangen namen,  welken  bun  bedryf,  met  den 
hals,  boeten  moeften  (0).  Weinig  laater, vie- 
len de  ff^atergeuzen^  dus  ttoemde  men  'sPrinc- 
fen  Zeevolk,  in  de  Grietenye  van  Viglius 
•Broeder,  in  Friesland,  alwaar  zy 't  Kioofter 
Weerd  aan  kooien  leiden.  Ook  deeden  zy  ee<^  ^        ; 
ne  landing  op  Ameland ,  daar  zy  *t  Huis  pion- 
tierden van  den  UeerePiefervanKammingai, 
en  op  ter  Schelling,  daar  't  Huis  des  Graa--  • 
'Ven  van  Aremberg  vprwoeft  werdt.     Ook 
voerdenze,-  van  bier,  den  Droffiiard  en  Pas>- 
tpor  gevangelykmet  zig  C/>).    Doch  't  voor*» 
maamfte,  dot  zy,   hier  omtrent,  verrigtten, 
was  het  neemen  van  twee  Vlöoten  van  zes- 
tig en  veertig  fcbepen ,  die,  langs  bet  Vlie, 
naar  Amfterdam  wilden;  en,  na 't  becaaleq 
van  losgeld  9  vry  raakten  (y).  Naderband  be«> 

.--.'••  Itr 

7»)  MSTtmiN  III.  B^êif  ƒ.   5f . 

(p)  vioLiüf -/  ao>^fi&.  Mpijt.  «ttvji.  f.  $ij.  vnxit* 
f'  '**• 

{f;  fiOA  V.  ^•41^  hl.  lot  [il9]. 

V  3 


me&e,  «tor  /!t  ^hjssCü  te  Asift^d^m  uiqg^ 

luft  was(r>,  gcWod  .viortiile^  noodetekte,  b^til, 

<ummm  imt  ,fi»de  yan  Sla^niaaftd»  de  pltvs 

ie  Vietlatóon  w  i»e  te  JMi^^en  O).  \ . 

Ongeluk- -'^ö  Brodfc  yiij  AiTifl«rëa?nr  ee»  waUöet 

kig  eindetiopiium vvid^itriSDttexK  ^e^fses  lyi^^  ^n  ttem* 

vw  Jan  i»itgterttü/  iuMRdé€ » ^  her»  •  ab  <efo«erQo- 

dbs  «nc  het  Mr  ^igbod  •bfie«gien.:v«l  ^eA^^n  tf 

Amiiberdani*  jaf  te>n«niefi«ittoR  wen  \9rfCir 

tM  teflbrjeyeb  mnwïmmwydMi^i  alzo  men 

€bé  geyangjBTi*  Wïfer^eo^eft  •  wrdei»*  löet  ge*- 

lyk  zeeroovers» /miar  war  ürygsgeferuik ,  ge* 

iun^d  2011  heWneti. 

Onder-    .^.  Ook  Wetdt  >   over 'de  wfettfgheid  vw  ^s 

vCTde  ^*ïinfen  Mbrievieii,  t*ta  ^eeaiea  tyde,  in  en 

wettig.    omtreaij.de'NederfaoAeft-,  getwHl:   oordeeT 

heid  van  Jdide  fommigen,  dac  by^géencRegt  van  Op^ 

j«  **rinfón|,eEfte  iBag^  bezbctoude  in  eceigeö  der  Neder^ 

^^^  landen ,  hier ,  ^^«twitj  ,^aft  toe  iiet  yaeren  y« 

-ooriog  Vüitnogt   tie  geev0ö  («).    Aoiterea 

iii8eiidea,.da£  zyji  PrhiddoiD.Ordnje  bemhier^ 

jtoe  nrgt  gaf  (rt^).,    Dcuch  de  befte  en  v^otr 

«aomlle  grond  ^^n  9y«  Regt  hieidt  iwn  btfc  ver* 

^oiek  vEeier  yoórpasainc  Nede«fbindereD  ^  die « te^ 

gonhé2x^ootnn\Y^otttp^^  vgrrdndtt  wordenv 

ik  ^^^brdeeJd  li^^en  t  hetn  ie4npg)eii  verkJev 

«0p,om  ben ,  door  de  wapenen ,  te  befthermen, 

Oft- 

(r)  Rcfol    Holl.  15  7mtiy  ?ƒ?©.  f/,  4J. 
"  (r)  MxnwKN  TTï.  üf-tf^,  ƒ.  f>. 

(•J   MKTKaKN   UI.    JB««ij/.  ^9 

(»;  »OQ|T  V.  B$t^,  kt,  ii|i  - 


. .  Od6m»fSïii^ ,  w«kt«u  'f  ^«  Watepigf iwgii  piuPB  nj. 
go  frof,  tm  beroov«a  V9»  vtksaden  e»  «ofs-  |5($9. 
xy&»y  4*.t  de  Prins,  hierover  niispoeg4,Ddh5r 
^lipn  vsui  I>o}h»iOa  dK  ook  gee^ie  reke-  wordt  af: 
wiig.ik)»k  yao  4eB  bekopiftn  Uhw»  «erft  ee-geza. . 
^fo^fl  in  beg^m  hieidt^  ^9  j(peQ  v^i  zyn 
ampc  PMÜoeg  (»)'    DocJr  ik  ip^en,  dat  dijt 
eecft  ip  'f  yjoillgMde  jaw  g^bffur de ,  na  dat  df    • 
Wmispmnn »  bediüi  ypo/  de  Vloot ,.  4ie, 
ce  Afli^rdaiQ  eo  in  c  Noorderkwartier,  te- 
gen ben  uitgiervft  prerdt,  de  Friefche  kufleo, ' 
ia  LeM;eqi»and»  vj^ria^ten  b^en .(/;). 
t  Didi^erjvyl,  i»^  4e  Prins  ni^t,  n»ec  hejc    XIX. 
«jcvitiden  en  ce  wed:  ^etifiü  van  veelerJe^'^^ 
niddeleo,  o»  d^n  bc^nngq  Kryg;Voortj3f  j^^^^ 
isetten  ,  Ji9tt^nde  h^ioneüykp.  >riffml|èj|ngvan  eeni- 
metyamsiimi  JUiiden,  ia  de  I){ederl;w^en ,  ge  Stedo^ 
co  om ,  door  bwne  b«Ip »  *»&' v?n  de  ^ene  cif^^^^  . 
èti  «ndére  Sord  meefter  ï?  niaajienijf  j,.,ak£^"" 
om  eenige  pe^nii^en  in  ,'ic  Land. te  ver^j^i^^^ 
Jen^  tot  beywiïrw^  »yo«f  oogijierkien.  Men  Bedekte 
befchreef,  'in-  deeze  bedekte,  piaiiiejrbandelin-  ^'^* 
gen, .  die ,  naw  't  lebeen ,  .ov^r  ^kctre  üoop^^*^** 
fOanfchAp   geboudpn  ^«ri^tt»;  Plgaj|jeti  «n 
Pecfeonen ,  ««der  yerbloovad^^bent^ngeni 
noemcnd^ittÜAnid,»  ^«psn  Geï<}erl>Bd  S$(tal; 
Overyflèl,  Tin;  Amilerdam,  Safurnus;  d^ft 
Haage',  ,3f|^«r ;  DéUt^  >^pfiio;  Leiden,       • 
Meriiuur;MkmVi  Pltff.H  'ï  VHe;,  Titaft;  . 
Texfil,  Mfir<sas4^isJoA^tBrunsv^i;]bil\^  '■ 

hutgypaafzig;W.§t^tJ^peft.i>a8en;^Vri99    .. 
nsLOraajet  Maarten  ffllletmzóon;  den  Her-  . . 

wg 

(»)  BOK  V  B.«^j  U.  m  f»»oJ. 

f«j  vuiuwtéid  Ho?nR.  EfiiJ^.  txxin>  f.  f 09. 

■  (/)  MBTUEH  uu  S fit  /.  tv  *n/. 

V4  . 


S^è    VAOttlLANDSCHË    XXm.Botar: 

tam  Ili.  tog  vin  Alva ,  Püalus  van  AtHos^  de  Konia- 
1569.  iprt  Tan  Engéh'nd^HênfikFilipszocfni  Dldfitik 

''^ ~  Sonoi ,  Daniël  van  Zantè  oïNapbanael  van 

Kalkar^  Albrechc  van  Hugcënbrodk,  \Aiolf 

Volmtgt  ^^^^  ^^^  i  ™^*  ^^  Prins  gaf  ook,  ten  deezen  ty*- 

ptn  Ba^    de ,  bevel  cmui Meefter  joan  Bafim^  om,  op 

fius  en    ^ynen  naam',  nieuwe  beftellingen  tec  zee  uic 

Sonoi.     j^  geeven,  trekkende  de '  laftbrieven  ,•  door 

hem,  te  voorien,  verleend i  allen  wederom 

Ig^o,  in  (2),    En  om  de  ver;^ameling  van  pennint^ 

—2 — -  gén,  in  de  Nederlanden,  ine^^Éroft,  door  ca 

zetten,  verleeöde  hy^  hiertoe,  op  den'zfrt 

yenden   van  5prokkeimaanddés[  volgenden 

jaars,  fcbrifitelyke-volmagt  stoh  Jonkheer  Di^ 

derik  Sonoi ;  die  ^mi^t  Predikanten  en  an« 

deren  aanftekle,  om,  in  Holland,  in  *c  Stigt 

Celdvcr-  ^^  elders,  met-gfóot  gevÉar,  geld  byeen  te 

zaflidmg.iiamelen^/i);  Vjéilenlyverden  hierin,  om  hun 

...    gewiflè  geruft  té  (lellen .:   anderen  dreef  de 

eerzugt »  em ,  niét  minder  dan  hutme  geloofs^ 

'^         genoocen ,  uit  te  muntdn :  eënigen  gaven  geld , 

om  hunne  ftbepen  en  goederen ^  op  zee,  te 

'   beveiligen.  Ook  vindt  merf,  dat 'er  eeneaan-^ 

zienlyke  fomme  beloofd  werdt,  onder  beding, 

dat  menze  niet  zou  behoeven  te  i^etaalen  i 

voor  dat  de  Prins  een.ti^ryk  bélrcp  de  been 

hadt  (*>     • ^     i   •    ^:  . 

Heiend  •  De  Staaten  van  Holland,  eln^Iykbefloo* 
befluit  (^Q  hebbeiide/  om^  in  plaats  van  den  tien^ 
den  Pen*-' '^^  en  twintigften  Penntog>,  tweehonderd 
jiing  af  if  eenenzeventigduizend 'guldens  *$  jaars,  voop 
koopen.    -      •        *  .  ^    V  ,.'     -  dw 

(«)  BOR  V.  Sêek^^bl.  S14  [109  9  siol. 
(aj  ROR  V.  Bêek^  hl.  2»4Xllll. 


.JXÖIi  Bcttic.     Ö  I  S  T  Ö  R  i  ë:     gtj 

ilèfi'  éyd  Van  afes  jaafèti,  ojp  te  bi'engen  (O/Fnjpiiir; 
waiiéh  den  garitiTchen  Zomer  bezige  om  mid-  1570, 
tielén '  te  '  beraamen ,  tot  het  vinden  deezer  * 

J>ennfngeA*  •  Zy  verzogten  én  verkreegen  Ok* 
tVoi ,  'óp-  ^é  Koningd  naam ,  om ,  ten  dien  ein- 
de, éehe  menigte  van  öieuwe  Impoften  in  te 
vóëreh  C^.  Doch  alzo  4e  andèf eLandiehap^ 
jyeii  riog  niet  bewiUigd  hadden ,  bleef  't  werk 
der  belailihgé'ook  ftéeken,  in  HoHand.  In  'tMoelteia 
Stigc,haperdè  't  ihSgfelyks  nog  geweldig.  Hlef'tStigt. 
hadt  de  GeeftérykhèJd^^'deh  HertoSgéyéttöond/ 
dat  hfe't  haar,  volgens  *s  Patffen  BvAle t^Cosna 
Dofiitnlj  niet  yryftondt,  zulk  èeneTehaeting 
^p  te  brengen ,  ^zender  Paufeïyk  verlof.'  Men 
hadt  zelfs  deeze  Bullè-,  met-kèhrife  Van'^ft 
geheimen  Raad,  onlangs ,  gedrukt ,  JtT't  Hclie 
gegeven  r  '*t  welk  Al  va  zo  euvel  nam;  dat  hy 
den  GeheimféhryVer  De  la  Torre  v  die  ^vneir^ 
lof  getekend  hadt,  écfft,  in  2yn  hiris^iilliég^ 
tetïis  hieldk  (^)',  eh  toen  verbood t^ln  een  wnd- 
jaarV  zyn^ArnjJt' te  oefenen.  Rpft  hierna  ; piakaat 
kwarn  'ereen  Plakaattór;  #aai*y  'tgötitfcheop  !»« 
bewind  der  Drökkéiye  abn  eénëü  C^nogögi^™^®"- 
dé  gefteld  werdt,  én  verbooden;  Set- m-*t  licht- 
fé  geeven,  zonder  byzondere  'goedkeuring 
(Jy-yién  hiéldt  dit  Plakaat,  ddor  Vkfgas-, 
gefltièéd  tè  zyn^  dJe  i*g  van  de  hulp  van  den 
béi'óemaen  JiridH'Mbntanus  bedlertd hadfe  Én 
Vl^Bö^s  föhryfr;'  dat  de  ^eheiitie' Riaö ,  aafi 
Wieti  ahdersütes  •t  06tweJT)en'van>  (öergelyf* 
..»•  '•       ••«  •   v  >  •'  »  .  \a  ;;.'.;/    ,  .  ]^^ 


A 


Nfl)  Refol.  HolL  —  M4y  tn  if  Juty  1570,  R  if  t  4J« 
\d)  Zie  httin  dé  RefoU  «oli  a^Jfu»^  157e.  >/•  j||» 
iê)  ViCLlUf  «4^  HOPF&R.  BMiJkhTüilUp.  507* 

^^^^>a  V,  Mukjc  */•  M^,  [!»>]•  ,  . .  . 

V5 


914    yAP«Uv\?flJSO|E    XXm.ftiB|r. 

ftu»f  «Lfce  Pljkljawo.  ^PadU,  *W  Jee»  ««?  awc  Wfr 

'  157a  guod9<g>.  IVli<ilfrwyl,be<ire«fd(e  jus^^t^» 

^  -   -   ii«  iWvfi  bip?en  Ptf«f:ht  gi^^e^  ha^f,  YP»I 

'iqk>«dwU  in  de  S<^,  p6ri4^«.4er.peiaiei^fy^ 

vktwmm}ghoaier^  galiea»  »f^  (et  veekf, 

*$  IamU  JSI^teq  wajfei^,  ten  de«izen  ^^» 

o<4c  voor  d^  R^fMr  Qi;rp«r«9iged9gHW^ 

9m  zig».  wi%ea«  't  vQptfgpv^ne  in  *c  jfztf 

,  •  1 5<^(5 » ^  veiatuwoorden  <-&),  X^ing  en  hey^g 

.i|wr4t  hterwgew  bf0.g8pi«it:-'t;Wi8lk^i 

ipet  «en  taü.gedfM  «ni^^^t^xweeken  mq^i 

4()arf^<Mtdea,.wef)teQd^,i^  n^n  *c  flfgtstop- 

WWftüfW»  .-W» » ii?or  ^\Urk\  vegpo,  te  4mw- 

gpn  fof.liwyilllgiog  m  de  g^ifcbte  fchgtijpg; 

^Raano?,  «K  niet  yerflaan  J&o%()fa>    Mfn  j[)er 

^Miie^  Mm»  dat  «y.  n»  %  «e^ien  de  O?^ 

VMin^hj^  .je|vep((  WV^JVï  ^  ^exoef-jt^  h^d- 

op»  9e<^gd,»  4ip  ?J ,  gF\»?|d^bajad,piQ^, 

tan  Vejpt^ben.    Dofb/pmmpgeSpa^fcJIyr 

ifm^  ffPÏYBB  Pftr4eiel4«9:r  <*«  «y  j  Wï  *W 
r  •  V«d«ftiaf*oWn  SWfi?rjCide,ep<)ranje,  ve^ 
opr,  Ipf  ¥4dw..«lg§kgd.(i).'  ,  Zy^utwjwxrd- 
den  M  dac  «y  niet.  ge^^^oji  wffeij  J^j^^ien  t», 
^  kovpeuj  ^nbyaoBd^rlyJc  hfff^/è^f^n  xyn*. 

,»  mijten:.)  >Sitillppjql(?r,bwpr«nftotyd^, 
„  tfïfm^mif*  A^et  atni  linnyrWJy  f>%B4en, 
„  Köiï}ngenaa»'5K<>9W«gr^i;MH?i^d«ïr,';..X)i,ft- 
Tm  jle  -Swdoln  't  by2ftp4ei5  b^riape»  f^.a:Sf 
den  ^aft.  W  hfit  vo^ibt^el^  ^4fjr,4§l?dv^i^ 
^(Iè\  welk  zy,  'omtrent  de  Onroomfchen, 
Alvt*(     fUptelyk  gevolgd  hadden.    Doch  Alva,  dit 

(t)  VlOHOT  *i  HOpH»,  E^«/.  IXXni    )».  5«». 
(h,  VlGLIOJ«tf  «wpbb:  Éf^    JTCH.  >.  r«7. 

(O  ViGLius  «<<  Horru.  e^ihiMtii^f»-  50».  CV.ftffa 


xxai.  Jkmwe  :f*i  «  tori  e.   s^s 

ce89i^pf^f4M9P  ni&t  kooneikbe  xlulden^  ver->jzMllL 
fck^trde,  in  Hobimaand,  de.vyfï^ken  van  1570.' 
I^Ji^ht,  4e  Edejeo,  die  't  Vier4Tag  met  devonnis  ' 
l^oMSfchfia  gemaakt  baddea^  en  de  Ste^tegende 
jJen  Ucr^ht,  AjJöcrsfow^     Wyk  te  Duur-Sdgt- 
fl#de  fsn  R^?n.vervajUen  wn  bet  voorregt ,  *^°^» 
Vw  tv  Süaauyergadering  te  mogen  verichyi- 
i^^  ,^  ntójc,  verbe^tcnis  van  alle  andere  Vryi- 
heden,  töt  .4at  de  Koning  ander  bevel  gee- 
jven  2014.  DÓch  die  vaq  Utrecbt  beriepen  xig, 
yafi  ^t  V4Kuits,  op  4^n  Koning  ^Iveq ,  en 
smiw  fUllem  VsmxeL^  Deken  sm  3«  Piecer^ 
;iaar  SfHtnie ,  om  hunne  zaak  te  ver4edigen^ 
die  zfg,  h.terki,  ook  defc^  en  vrymoeifiglyk 
liweet.  Alf^  ftondt,  oodei)tuflrf:hen,den  y^ec* 
Aderen  vm  Ucmchttoe^  inliunn^  di^(|t 
fie  volh^r^;» :  doch  *t  Hof  kree^  betvel.«  om 
geene  Siaate?  meer  te  bcibbryven.    Meeiler 
fl9ris  Tbm  ^og  dik  wils  naar  Brabant ,  oi^  Al- 
Ift  te  veroHirv^n.    Men  boodt,  iii.  de  plaat^ 
van  bonderde? vyfdg,  bonderdtwee-enzeffig^ 
«Q  elftddlyk  honderdeniagtigduizend  guldens » 
0m  vffi  be^euing  ontlaft  tezyn^  en  't  beroep 
fiip  den  Koning,  yoorigang  te  doen  hebben. ' 
Docb  de  Hertog  Het  zich  nergens  door  ver- 
letten (k).    De.fkieuwe  Nederbrndpn,  gelyl^  Men  lüt 
memie   lioenwte:»  om  datze  Keizer  I^rel  ,^«"|*«-  - 
nieuwlings ,  v»r-en  wngefcomen ,  en  niet,  aany  "^^ 
geërfö   van   ayne  voorzaaten , >ogW>  denden  den 
itienden  penning -«f  9  Q^ldi^tiand  met  vyübon^  tienden 
4erdenvyfdmzend  .gnLdeivs  ;    Friesland  mec^^nnin^ 
«»»toQftderAig»«twiflti^«i«i?e»i,  .'Pvé         4™ 
.    <  en 

{k)  Bom  V.  Bffi^f  ^'-  >o'  ^»A<  1^99  •nz.l  1%%  £.ii«].,  iff 


3i«    VAÖERLANDSCHte    XXm.BoM. 

FiLsin.ipcn  Drente  mer  vierenTiegentigduizend ,  Gr<H 
, J157Q.  ningen  en   Ommelaiiden  met  zeftigdüi«en<l 

'  guldens;  en  Lingen  met  tienduizend  Ryks-- 

daalers  (/)•  Die  van  Utrecht  oordeelden  ^ins* 
geiyks,  tot  de  nieuwe  Staaten  te  behooren  ^ 
en ,  uit  dien  hoolBe ,  ook  'dën  tienden  Pienning 
'te  mogen  af kobpen.    Doch  Alva  wilde  hen  , 
'teg&n  allé  reden ,  naar  *t  fcheen ,  onder  de  aan* 
"geërfden,  gerekend  hebben  (!»)• 
XX.    •    Twee  dagen  na  *c  uitfpreeken  van  het  von- 
Aigemee-nis  tegen  Utrecht,  op  den  zeftienden  van 
J^  y^l^^'Hooimaand  i  deedt  de  Herèojg,   te  Antwer» 
g^on-'  P^»  eenealgemeeneyergifFeriis^  af  kondigen, 
digd,      ^001:  alle  bérouwhebbénde  Ketters.  Doch  alzo 
de  Leeraars;  Ouderlingen  en  Diakenen  der 
Onroomfchen;  zulken,  die  Leérdars  hadden 
^eherb^rgd ;  zulken ,  die  de  wapenen  hadden 
opgevat  tegen  hun  Vaderland;  die  daanoe 
penningen  hadcien  verzameld  of  opgebragt; 
die  eenlg  geweld  aan  geeftelyke  goederen  en 
perfoonen  hadden  gepleegd ;  de-  Verbondte- 
kenaars en  inleveraars  van  't  Verzoekfchrift 
han  de  Hertogmne ;  alle  Regenten ,  Overften 
Zybtm  van  Phatfcn  en  Amptenaars,  dfe  zig  inden 
^^^     oproer  gemengd  hadden ,  en  vèrfcheideh*an* 
J^ "     deren  van  de  vergiffenis  witen  uicgeflooten ; 
ten  ware   zy,'  binnen  zes -maanden ,  welke 
tyd  nadérfiand  veriengd  werdt,  in  perfoon , 
of  door  gemagtigden,  vobr  den  Hertoge  , 
verfcheenen;  vondt  men  naauwlyks  iemant, 
die  zig  op  deeze  vergiiTenw  verlaaten  durf- 
.  -.  (ioXfO*    ^chifgeen  geringe  luiden  maaktm 

'er, 

(/)  BOR  V.  U.irit.  *'•  a*J  [J>«J» 
<(f»)  ViGLfi  Comtncot.  f.  191.    ' 


XXIILIBOEK.     H  ï  S  T  Ó  R1  É.    ^i^ 

•er,  alleeolyk,  gebruik  van  (o).  Ook  was  defj^mttL 
aaigt  tot  vervolgen  nog  zo  fterk,  dat  de  Her-  t^yé. 
^  tog,  weinige  weeken  geleeden.  Vier  afgeval- y^^^ ^p.' ■ 
len'  Priefters,  die  lang  in  den  Haage  gevan-gewee- 
gen  gezeten  hadden ,  hadt  doen -ttfr  dood  bren-  ken* 
gen  (^y  De  Prefident  Viglius  hadt  liet  eerftè  Priefte» 
Ontwerp  der  algemeene  vergiffenis  cemaakt^^^^ 
(^)  ^  enze  veel  ruimer  begreepen;    Anderen 
hadden  'er^  naderhand,  de  meefte  bepaalin* 

f  en  bygevoegdj  waarom  hy  vreesde,  dat  de 
honing ,  van  wiens  zagtmoèdigheid  men ,  tot 
hiertoe,  groote  verwagtihg  gehad  hadt,  ter 
oorzaake  van  deeze  bepaalingen ,  -  vöor  gie- 
rig en  wreed»  zou  worden  uitgékreeten.  Ook 
fchreef  hy , -omtrent  deezen  tyd,  dat  men, 
in  Spatnje,  van  ouds,  zig  gQederctéreiier  te- 
gen de  dodenden  of  öproerigeh^  gedraagen 
hadt,  dan  men  nu  in  de  Nederlanden  deedt 
(r).  Omtrent  deezen  tyd ,  wasKoning  Filips^  Vierde 
voor  de  vierde  reize»  in  de  Egt yèrhóndetn^^^^^ 
met  Anna^  Dogter  van  Keizer  Maximiliaan  „f^^^ 
den  II.    Zyiie  derde  Gemaalin,  liSabelle  vanupf     '' 
Valois,  was,  iii  't  voorleeden  jaar,  overleê- 
den ,  weinige  maanden  na  de  dood  van  den 
£rfprins   Karel,  dien  de  Koning,  om  rede- Dood 
nen  van  ftaat,  en,  zegt  men,  om  de  groo-^"  ^^ 
te  gemeenzaamheid  met  de  Koninginne,  die*^""^^' 
hém,  te  vooren,'ter  Vrouwe  beloofd  ge* 
weeft  was,  hadt  doen  van  kant  helpen*  Ook 
wil  men,  dat  de  dood  der  Koninginne,  door 

ver- 

(ê)  BOR  V.   B«e(,  il.  tjo  #«it    [f  19 '"ft]. 
(p)  BOA  V    B^t^^  il.  lts  f«l2]. 
(f;  VIQLIUS  Md  HofPVR.  Efifi.  LXVTll.  p.  401. 
(rj.Vl0Llua«4  U0?pg&.  tfifi.  LXllll.  p  524. 


5i8    VADBRJ^ANBSCHE  .Mmi^m. 

VmmUk  y^Tffifms  ^r)isiaft<#).  DeKmuigldyltfSnii^ 

1570.  Aofla  van  Oofteniyk,  kwa«,  ia OegftinaiHiit^ 

-  in  de  Nedeclandeö,  «a  gmg^  'm  HerSkasoindy 

vaa  Vliffia^,  onder  aseil»  ttattr  ^fwjt,  fi^ 

«aar  zy ,  m  agc  dagen,  behottden  atokwsaio 

(t).    OiBBJe  badt  zyAe»  Gbrnagctg^e  over  dt 

zeexaaken»  Joan  Bafios,  uitdrukkislyk  bevo^ 

len,  zorg  ce  draaera»  dac  *s  Pfimfen  S^hepeo 

der  Vlooie,  die  s  Keiseai»  Dogcer  overvoer* 

Gefchen-  de ,  geen  het  minfte  belet  doeden.   -In  beft» 

kenaan*sre  reize  door  de  Nederlanden «  wa9  zy^  doof 

^^«*  's  Landa  Sttacen,  begroet  «en  hegifdad  (<r)v 

Die  van  Holland  ommoeecen  haar,  ceMieuw^ 

megen,  hjaar  aanbiedende  een  .g^iefaenk  vaki 

negenencwjnugdiHzeod  penden.  .  Alva  oorf 

deelde ,  dac  de  .gefchenken  der  Scaaten  «an  Ta** 

ipyten ,  nee  bet  wapen  ¥aA  etk  Landfcbap 

beftikc,  aati  lynwaaftn,  ensaanandei^  meu?- 

beien  raoefleübetteed  worden  (tr).Ml)ebyzoQ>- 

dere  Scaatet^,  werden  *er,  fodert^fehrifcelyk, 

door  den  Hercoge,  en  door  den  Konmg  zei^ 

Voorihg  ^Mt  voor  bedankt  («ir).  Uaafflem  floeg,  in 

om  den    Hobimaand  deezes  jaars ,  eti  naderhand  meev^ 

Stadhou-  masden,  ter  Vei^dering  van  Holfodd^  voor^ 

derBoffu^j  men  den  Graave  van  BplB»  ook  den-  of 

^enk  te^^^^^f^**^^^  pooden  behoorde  te  fcfaenken 

doen.      (z).  Doch  de  andere  Leden^zynSiMHionder^ 

fchap  en  den  gandchen  ftaat  van  'sLand&Ele^ 

geeringe  aan  't  waggelen  ziende ,  fielden  de 

raad^ 

O}  BOA  IV.  Mêêkt  kU  Uo[iM].  HOOIT  IV.  J«#i^  êU  itp. 
STRADA  Dtc.  I.   Lffrr»  Vlf.  p,  |55* 
(t)  TA8SIS  ComineBt.r  /wV.  I.  f.  r^j. 
{•)  BOR  V.  Btekf  bU  22«  C'M]»  XU  [l»x]. 
(v)  aefol.  HoU.  SS  J»h  isio    hL  $1, 
(m)  Hefol.  HoU.  i4  Fehu  19  Afrit  nyu  hU  IQ%  Af. 
{x)  RefoL  HoU.  %%  Jmly  1570.  U.  $9. 


Ehtd«lykb«(U>oceQ2e^}t}Bioéimfta!ivd4ftiijtt^  i^O. 
f ^71,  den  Stadhouder,  Wgen  Pbafcihwtóe^"'*'"^/ 
koMMdes  ctenduËtend  ponden'  ee  deeti  6«-      ^^  i 
taiten  (y).  Doch  tocö  detóe  t^  ktram,  Wa» 
de  ftaat  des  Landd  fe^ds  to  zeef  y^randêrd, 
dac  BdiTu  die  gefcb^tik^  Z€fkér}yk.»  nüfijótter 
öiitvtttigen  teeft* 

.  Het  Huwelyk  van  's  KeWef s  f>og«ef  dcedt-   xxl 
nadeel  SKaü  de  zadken  de^  Priüfèti  v^t>  OnfirHOniö^    . 
je  iiv  Etokfchlaiïd.    VerfcheMeti'  gevlugte  fc-5!S.'  ?^ 
dolen ,  ofidér  kelken  de  Graaven  Va»  Köitén-K^,. 
betg en ' vanden  Berge wiren , ver Ëögtén , <mh fche Ryt 
tfrenc  deeze»  tyd,  de  ^bcfchefnüng  en  roet- 
fpkik  d«s  Keizete  ett  def  Dukfcbe  Voriten , 
op  de»  Rytodft^  te  8p*ers.    Doch  Alvas  Ge- 
mtfgeigden ,  die  Mer  ook  fegenWOördig  Wa- 
ren, bèvreérèttde,  dat  het  den  Koning  Van 
Spanje  vryftondt^  «yne  wederf|)é!nÉflge  on- 
derzaaten  te  ftraffen,  wiften  te  wege  it  bren- 
gen ,  dat  'er  geen  befuit  werdt  gehorten  Qz). 
Ook  zftl  de  Keüer ,dle,in  'c  roorleedeitjair, 
zynen  Broede?,  te  vergeefs,  öaar  Spatfje  ge- 
zonden hadt,  o*i  örawje  met  den  KónfngÉe 
bevredfgen  C^)^ mi,  na  't  feiten  van hèt Hu- 
welyk zynér  Dogier ,  minder  aandrang  gevon- 
den, hebben,  om  eene  oiïzéfcere  verzoening 
re  helpèa  bevordetén. 

'Maat,  tierwyl  Oranje,  te  Spiers,  de  be-Aanfla- 
vrediging   van  Filips  itiet  de  Nederlanden  ^en  van 
fcheén  te  zoeken ,  fineedde  hy  den  eenen  aan-  ^J^^ 
flag  na  den  anderen,  op  verfcheiden'  Hol- fcheiden*' 

land-Stede^, 
O)  Refol.  Holl.  19  'M^  ij7r.  ii.  I,,  als 

it,)  BoR  V.  0w<|  bL  jat  CiMh 
\m)  hooit  y.  Btt^  kU  20|. 


1572; 
gen. 


Enkhm- 


Dor- 

drecbc» 
Briele, 

Delft, 
Rotter- 
dam, 


Sfto   VADERLANDIOHB    XXIIF.  Btttr/. 

landfche  en  andere  Steden Jirdte  egcer  üllen 
'  mislukten*  (^).  Van  Viiflingen  en  Ënkhuizea 
poogde  hy  zig,  op  éénen  cyd,  meefter  te 
maaken^  door  fchepen,  die,  op  de  Ëems, 
onder  Hopman  Poppo  Ufkens ,  en  (e  Breemen  , 
onder  Son<H,  werden  uitgeruft.  Doch  de 
Regeering  van  Embden,  deede  bet  gefcbuc 
ligten  van  's  Prinfen  fchepen :  waardoor  de. 
tyd ,  ge&bikc  toe  den  togc  maar  Vliffingeti , 
verliep.  Ook  badt  de  ondemeeiping  op  Ënk* 
huizen  geenen  voortgang,. aizo  Sonoi,  ia 
Bloeimaand,  berigt  kreeg,  dat  de  Enkhuizers 
beQooten  hadden,  noch  ^q  de  eene,  noch 
van  de  andere  party,  eenige  bezetting  in  ie 
neemen  (r).    Sedert,  werdt'er,  beimelyk, 

Sebandeld,  om  Enkhuizen,  Hoofn'e»  Me- 
enblik,  ^n  *s  Prinfen.zyde,^te  brengen 9 
waartoe  zig  gebruiken  lieten  RkbardKlaas^ 
zmn  van  Enkhuizen,  Predikant  der  Gerefor-^ 
meerden,  en  Jan KlaaszoQU Sluit y.  die  nader* 
hand  fiurgemeefter  werdt,  xt  Edam. :  Zy  ga- 
ven van  *s  Prinfen  toeleg,  te  Enkhuizen, keil* 
nis  aan  verfcheiden'  voomaame  Burgers,  en 
selfs  aan  eenige  Leden  der  Regeeringe.  De 
handel  bleef  egter  bedekt;  doch  't  liep  nog 
meer  dan  een  jaar  aan,  eer  de  Stedeii  van 
't  Noorderkwartier  zig  voor  den  Prmfe  ver- 
klaarden. Om  Dordrecht,  Briele,  Delft  en 
Rotterdam  te  doen  omflaan ,  werden ,  insge- 
lyks,  eenige  vrugtelooze  poogingen  aange- 
wend (//).  Men  zogt  zig  van  Dordrecht  en 
den  Briele  meeiler  te  maaken,  door  middel 


(i)  METHRYtlf  ITU  ^•«it.ff  /•  S9  V€rf. 
(c)  BOR,  V.  B»0kf  hl.  217,  [n,]. 


van 


XXm.  Boeit.     H  1  S  T  Ó  R  I  E,     ^rt 

'van  Jan  Gysbrècbtszoon  Koning^  die,  met  zynen  Fhjp»  lït 
Vader  en  Oom  y  te  Dordrecht  Woonagtig ,  1570. 
heimelyk  verftand  hieldr*  Doch  hunne  brief-  "" 
wiffeling  ontdekt  zyndé,  werdt  Koning  ge- 
vat, en  te  Bruflel  verbrand  (^),  'sPrinfenge- 
dagten  liepen,  insgelyks,  op  Deventer.    HyeoDe^ 
fcieldt  hier  ook  heimelyk  verftand  met  eenige^^"**^* 
Btirgers,  die  hem  de  Stad  zouden  leveren, 
zo  dra  hy  *er  voorkwam.    Doch  de  togt  der* 
waards ,  die  laat  in  *t  jaar  voorgenomen  fcheen , 
werdt  belet,  door  tien  zwaaren  fneeuw,  die  de 
wegen  onbruikbaar  maakte.  De  Prins  liet  den 
weg  luflchen  Dillenburg  en  Wezel ,  door  ee- 
hige  hondei'den  boeren ,  betreden ;  térwyl  hy 
èn  zyne  Broeders  hen,  eenHuks  wégs,  te 
voet,  volgden.    Hymoeftegtèr,  verhinderd 
door  't  zwaar  opperwater,dat  op  den  fneeuw 
volgde,  den  togt  ftaaken.  Ook  kreeg  Pache- 
co,  die  binnen  Deventer  geboodt,  eenige 
lügt  van  den  aanflag,  welke  zeer  bedekt  ge- 
bleeven  was,    fchoon  'er  ook  Vrouwen  van 
wiften,  hebbende  eene  derzelven  dien  geo* 
penbaard  aan    den    Hiftoriefcbryver    van 
Reyd,  die  zig,.  ten  deezeö  tyde,  binnen 
Deventer  bevondt.    De  Spaanfche  Bevelheb- 
ber deedt  eenige  verdagte  Ingezetenen  vat- 
ten en  ter  doöd  toe  pynigen ;  doch  't  geheim 
des  aanflags  bleef  voor  hem  verborgen  (f). 

Onder  *t  beleggen  en  mislukken  vanzo  vee-  De  Heer 
Ie  ondémeemingen  ,   werdt  egter  's  Prtnfen^""^»"*- 
Vloot,  van  tyÜ  tot  tyd,  talryker,  en  maak-JJ^/j^ 
üe  grooten  buit  op  zee.  De  Prins ftelde ,  hier-i>riiis,tot 

om.  Admiraal 

f#V  Seneent.  Ttn  Alva*  kL  S44. 

VI.  Deel.  X 


TamlïLO^*  ^°  Oogf^naand,  nieuwe  orde  op  dea 

1 570.  .oorlog  te  wtcer.  GiM^  van  Fimmsy  Heer  van 

^ge-"    Luwbresj  werdc,  in  de  plaats  vaa  denHeere 

ftcid. '     van  Dolbain ,  tot  Overfte  en  Kupiteh  Generaajt 

der:  gantfche.VIoote  verheeven  (g).    Zyn 

Orieop  laftbdef  bieldt  in,, dat  by  niemant  befchadi- 

denoor*  g^xk  mogt  dan  Alva  en  deazelfs  aianhangera 

waiCT.     Vowt8  wilde  2yne  Dooriufftig^eid,  op  ieder 

ichip,  «ei)e;i  Predikant  ondi^rboudea  bebbeiu 

pok  beval  by,  <kt  de  buit,  voor  een  derde 

deel,  aan  hem  of  zynen  Gemagtigde ,  Jom 

^fius,  zou  worden  iptgek^erd,  moetenide  dé 

overige  twee  deelen,  voor  de  helft,  door  de 

Kapitelnen ,  die  *er  de  fchepen  uit  voorziea 

nioffteo^y  CQ,  voor  de  andere  helft^  door  de 

Scbippew.en  't  Bootavolk ,  genootea  voriien: 

en.  beliQudende  den  Admiraal  een  tiende  ge- 

Bedryf    dcelw  van 't  geheel  (A).  Sedert  ging  het  yry- 

van  *s      buiten  wakker  zynen  gang,  Lancelot  van  Bre- 

Prinfen    derode ,  Adriaan  Mennipg ,  Albrecbt  Bennin* 

volk  op  ^^hQf  eia  audferen  namen,  in  't  laaxft  vaq 

^^*        He.rfflroaaiid>  In  't  Vlie,  meer  dan  twintig 

SUnkfche  V^^^  ®^  kleine  fiïbepfn.  Ook  handelde  So^ 

handel     üoi,  door  twee.Afflfterdammers,  Jan  Betb 

van  twee  Jamz^on^  Koopman,  en  Jan  Koenenszoon^ 

^™^-    Notaris ,  met  Schipper  Jan  GiUiszoon ,  die,  vaa 

^^"^"*'  AntWerpAi.,  met  eene  koftbaare  laading;,  naar 

Italië  moeft,  om  fcbip  en  goed  den  eigenaa- 

ren^e  ontvoeren,  en  den  Frinfe  van  Oranje 

te  leveren ;   waarvoor  hy  tweeduizend  gul-: 

dens  trekken  zou.    't  Verdrag  geflooten  zyn^ 

de  met  kennis  van  dea.Prinfe,  voerde  de 

Schip- 

U)  ^^  «yn^  CommiiSe  hy  bor  Y.  J«tit»  hU  au  Uu'U 
(k)  Boa  V.  Bé€i^  hl.  114  [114]. 


4 
f- 


cè^Wéfetittt'^öÖif'tWwègdilKféBdïKJgialièn^iei'd        — 


■■-■'i 


6(MKM'?e»  w«t  nfeer  dai»' «es(M»0t»detfvtfag 


den,-  woP'*e^W«JttiöeB'W'«tgedi*Én' ««""?«. «f 
Teel'2f»rtörèr'4Api''<JJ>*kiier«êÉivÉ»SlkgPj;^^ 

wëftèB'«p;  d^Lt  de  raeeilë'l^q»  mxta'i 
ifóot\  lioofe  «peexec  "watei- ,  liöf#feAén'i  *éï 

^eót''  géM  v^i'  menfirtk^fthf %eid!éü  vU« 
Sronie.  ?VIaf hdèréA'le^;  M  d^fi^Eêtr 'Witer!^ 
t^ód;  -méér  daü  Brabahë  ^  Hbllallld,  daar  dei 
Zyp  dóorgJög,  'ifn"*'tïè2Wjtëfrdè9.Dfeinér- 
3yks,  bp  tMimfof^eKieaptMttffanj  keldeis 


«n=- 


(t)  ScBteat.  vu  Alva.  it.t^xPnV,  t^ti ' 


SH    VADERLANDSCHE    JÜOJL 

ftamllfccp  pakhuizen,  tc:Ainftprdam,  onder  water 
1570»  zette,   verloor  boven  Vlaanderen»    Zeeland 

— en  \  Srigt  van  Utrecht  leeden insgelyks  veel. 

Doch  nergens  was  4e.elende  grooter,  dan  ia 
Frieslapd  ep  Oo(HriesIand ,  alwaar  men  meent» 
peejc .  dan  cwindgduizend  menfcheo  te  zyp 
Bicnft,    omgekomen.  R9WeS'ï  Heef  van.Billy ,  die  bin- 
door BU-  1^  Groning?r)  gebiOodt,4^edty,toen  't  wéér, 
^»  ^5"   na  twee  dagen/  wat  bedaard  was,  groeten 
bew2^  4ienft;  met  bet  bergen  van  luiden,^  di^;^>ier 
zen.        en  daal»  op  bppg^  geklauterd  waren,  en 
ns^Ji^^efj  koui^  en  doodsgevaar  worfteL» 
dbn:  *E;welk  hetn,  te  vooren  niet  wel  gezien 
by  de  £remeente,  elks  agting;  verwierfl      *t 
Doibme  volk  febreef  deezen  nimp,  die,  op 
AUerheUigeo/da^,  voorgevallen  wa?,  toe  aan 
ifi  ftoornis  der.  Heiligen  ,   over  V  /cbenden 
hunner  beelfien«^  Dochde  Onroomfchen,  dè 
zalige  2ielea  yry.  treurende  van  wraakluft^ 
'-    '    TBg^  di^  kwaad  aan,  als  een'  voorbode  der 
naderende: beroerten;  die  Holland,  eerlang , 
«  meer  dan  de  fmdere  Nederlanden  j  troffen  (/)« 

:C)ndertttflchen,.hi|Bldt,men  't  daarvoor,  dac 
dcezc  Landen,  <üe,  van  oudS:,yeel  van  over* 
^Voomingen'  plagten  te  lyden  te  hebben, 
nimmer  zwaarer  Watersnood  dandèn  tegeq-^ 
woordjgen  bezuurd  hadden  C^).  De  ftorm  hadc 
zig,  langs  der  noordknlt  4es  Oceaans,  qjtge- 
fifekt,  tot  a^,  Deenemarke.  toe,  en  meeiji:; 
men,  dat  'er^  ia  't  geheel,;  wel  hon^erddui? 
zend  menfcheadoor  zyn  omgekpmep  (py 
XXIII.  .  's  Prinfen  -fchepen,  op^de  JEems  en  elders 
•sPrinfc»  ...  "'     daar 

V/)  Bob  V.  Btêk.,  ki.  %\t  [|2»]. 


im] 


)  viGLiüi  ^  HOPPER.  £^fi.  cxvnr.  p,  ssg. 


;Dün.  Bott.     H  I  S  T  o  R  I  B^'     sftj 
.daar  omtrent  leggende»  ieeden  veel»  by'dee-Fiupsiq« 
;Een  zwoaren  ftcirm»  waardoar  ook  verfchei^  '57  • 
den'  aanflagen  te  loor  liepen.  Hier  floeg  toe, fchepen 
dat  de  Graaf  van  Ooftfriesknd  verfcheiden'  ceEmb-. 
fcbepen  deedt  befl^an,  voorgeevende,  dat^^^c-.^ 
Alya  aan  't  Rjk  over  hem  geklaagd  hadt ,  dat  ""^^"' 
hy  Oranjes  vrybuicers  aanhielde.     De  Prins 
of  Sonoi  zpndt ,  eer]iang ,  Dirk  Ftdkaartszoon 
fCoornbert ^óxt  uit  Amfterdam  geweeken  was» 
naar  Ëmhden,  om 't  o^tflag  der  fchepen  te 
))eyorderen.  Ook  werdc  'er ,  ledert ,  min  fcher- 
pe  wagt  over  gehouden*.  Doch  in  't  volgende  Treaiioof 
voorjaar,  deedt  de  Graaf  Willepi  van  Blois '°  ^«S^»- 
van  Tresloog  in  heetenis  neemeni  voorwen-^* 
dende  dat  Roobol,  freslongs  Luitenant,  ee* 
nige  vyandlykheid  op  's  Graaven  bodem  ge- 
pleegd hadt.     Treslong  zat  veele  weeken ; 
doch  werdt  eindelyk,  onder  borgtogt,  ont- 
ilaagen ,  mids  hy  beloofde ,  niet  zonder  ver- 
lof van  den  Groave,  in  wiens  dienft  hy  zig, 
eer  hy  gevangen  werdt,  begeven  hadt,  uit 
Embden,  te  zullen  Vertrekken.     Hy  ligtte  Hy  oot- , 
nogtans,  eerlang,  de  hielen,  klaagende,  dat^P<* 
men  hem  nipt  te  regt  (lelde,  en  verklaaren- 
de,  dat  hy  zig  altoos  vervoegen  zoa,  daar 
men  hem  geregtelyk  wilde  aanfpreeken.    Uit 
Embden  vertrokken  zynde,  nam  hy  di^nft  ter 
zee,  onder  den  Prinfe  van  Oranje  (oy 
.    Eer  't  jaar  1 570  nog  ten  einde  liep ,  beftondt  Kloek- 
Herman  de  Kuiter ,  Ofliènkooper  van  *s  Herto-  hotlg- 
genbofch,  een  ftuk,  dat  hem  eenen  onver- ^^^^^ 
gangkelyken  naam  verworven  heeft,  in  's  Lands  J^^*? 

:    Ger  ler,  die 
^  CO  80*  V.  bm^.  hl.  %%\  [m»]  ,  %^  [140], 
X  3 


.jtajwrit.<3tfclifed«flr€«J^  Öeéolok». il  eérié*  lifön- 
157Ó.  nikska^',  bndémeeiftt  hy*  fceftéUingv  oj^  > 
Yloevc-'  P™.*^  ^^^  i  yiriiden  €}raa?e  ?at)^«éefi  Eer- 
Hein  in   gé  , '  bekothen  hebbende ,  yah  drle^ahderett 
leemt}   verzeld,  het -Slot  te  rL&évefhih^  gele|;eii  ten 
einde  de  BomniefchwaM,  In!  Wimermatiid^ 
te  verraflen.    V  Gelakt.    DeRiricer  geraakt 
binnen  't  Slot;  vereèkert  rig  rah  den  Kafl»^ 
lein ,  en  paft ,  mét  omcrenr  vierencMrhitig  njan  , 
welken  hy ,  federt ^ by  z\g\Htg ,  de  VhMs , 
die  onweerbaar  wtó»  in  alleryl ,  te  ¥erfter* 
ken.    Doch  AIra ,  kennis  Yan^  zulk  een  zon* 
derling  Voorvrf  gefcreegen  hebbende ,  zondt 
Jjorenzo  Perta^  mtt  driehonderd  Spanjaards  ,' . 
af,  om  V  Slot  te  bemestten.    *t  Wordt  opge* 
eifcht :  en  de  Ruiter,  den^zynen  een  hert 
onder  den  riem  gèftefcen  hebbende ,  en  zig  zel^ 
ven  en  hen ,  met  de  hoope  van/ontzet  ^  Tleijen-^ 
de ,  befluit ,  zig  tot  het  uitérfté  ^  tt  yerdèdigen» 
De  belegeraars  baahöên^  zig  fiaéfl:  eenen  weg^ 
naar  de  Vefting,  door  -t  grof  gefirhut  j  datze 
doch 't'  'er  op  fpeeleh  Heten.     Loevefteih  werdr  m- 
wedemni geQonien.    Doch  de  Ruiter,  ineen  binnen-^ 
veiüeft.   vertrek  ge  weékcn,  weerde  zig  ^  meteen  flag- 
zwaaitf,  dat,  hfeen  en  weder  gezwaaid,  me- 
nigen  aanvaller  velde.    Toen  hy  zig,  einde<^ 
Jyk,  overweldigd  vondt,  ftak  hy  den  brand 
in  't  bmkruid,  daar  de'vloer,  vooraf,  mede 
béftort  was ,  en  deedt  zig  zelven  en  zyne 
vyanden ,  met  ééncn  flag ,  m  de  lugt  vliegen. 
De  Spanjaards  zögten  zyn  hoofd  op,  uit  den 
hoop  verfcheurde  lighaaraen,  en  deeden  't, 
te  *$  Hertogenbofch ,  aan  de  galge  nagelen. 
Eenigen  der  zynen  werden,  te  Antwerpen, 
i     '  ^  ge- 


lOniL  Bo«5-     H  I  S  t  Ó  R  1  E.     317 

gehangen,  twee  dérzelven  geradbraakt  (p):Famïa^ 
ilzo  de  Hertog,  omtrent  de  aai^atigers  de»  15701 
Prinfen,  die  by  Toor  muiters  hieldt,  geen 
Erygsregt  wilde  gevolgd  hébben.  - 

In  deeze  zelfde  maand,  liep^  hier  eenal^Geragt 
gemeen  gerugt,  dat  men  den  lürdmaal  van^anGiaa^ 
Granvelle  haaft  wederom  in  de  'NederlandeftJ[^'^ 
te  wagten  hadt.  Viglius  fchreef  'er  over  naar  ^ 
Spanje,  zeggende,  dat  het,  door  veribhei* 
den' Brieven,  bevelHgd  werdt  (y).  Doch  bet 
verdween  eerlang,  geheellyk.    Veelltgtwaa 
het  alleenlyk  uitgeftrooid ,  om  te  beproeven, 
of  het  Gemeen  thans  ook  met  zulk  eene  ver^ 
andering  gediend  zyn  zoiu 

Met  den  aanvang  des  jaars  1571 ,  vervolg*-  XXIV, 
de  de  Prins  zyne  heimelyke  onderhandelen- Ongere- 
gen,  om  eenige  voomaame  Stad,  aan  zyne ^^^^^^^. 
zyde ,  te  doen  omflaan ,  tegen  dat  hy  met  een  fenfiSel?" 
Leger  herwaards  zou  komen,  om  haar  te  be-pen. 
fchermen.  De  defrigfte  Kapiteinen  op  *sPrin-  1571. 
fen  Vloote  haakten  ook  zeer  naar  eene  vrye  ' 

haven  hier  te  Lande,  ziende  zy  geene  kans, 
om  't  volk,  verwilderd  door  *trooven,  an- 
ders, in  toom  té  houden.  Want  zo  ver  ging 
de  wanorde,  dat  men  openlyk  uitfloeg,  op 
niemants,  zelfs  niet  op  's  Prinfen  bevelen  te 
willen  paflen,  geène  beftellingen  erkennend- 
de,  dan  die  men  zig  zelven  gaf;  en  dat  'er^ 
nu  .en  dan, een  fchip  van  de  vloote  doorging, 
om ,  voor  eigen*  rekening,'  te  kaapen.  Een 
groot  deel  deezer  wanorde  zou  geweerd  heb^ 
ben  konnen  worden ,  als  iiien  z^g  van  de  ée^ 

ne 

ip)  BOR  v.  Bffit»  *'•  «9  t^f^y 

(f  j  VlGJLlUS  4d  HOPPEB.  Bpip.  CZZ.  ^  4oU 

X4 


Sft8    VADERLANDSCHE    XXIII.  Bowcf 
foM  III.  ne  of  de  andere  Haven ,  in  Holland  of  in  Zee^. 
1571.  land  9  hadc  konnen  meefter  maaken  (r).     Or 
-  ranje  en  de  zynen  deeden  hiertoe  dan  hun 

beft.  De  Prins  handelde  met  Jakob  van  Dui- 
venvoorde, Heere  van  Warmond,  Occo  van 
Egmond,  Heere  van  Keenenburg ,  den  Hee- 
re van  Benchuizen  en  andere  HoUandfche  £- 
delen :  ook  met  eenige  voornaame  Burgers  » 
als  Reinier  Kant  van  Amfterdam  en  anderen  » 
5^1,^1      om  de  eene  of  de  andere  Stad  te  winnen.  So- 
xoekt  U-noi  ook,  dien  Alva  vrugteloos  gepoogd  hadc 
trccht  te  ^  ({oen  vatten ,  door  den  Hertog  van  Klee- 
doen  om- Y^  (5);  en  Hugtenbroek  zogten  Utrecht  te. 
^^'      doen  waggelen.     Doch  hiertoe  was  minder 
kans,  doordien   de   Slotvoogd  van  Vreden- 
burg  onlangs  overleeden ,  en  een  Spanjaard  in 
,     deszelfs  plaatfe  gefteld  was.    De  Spaanfche. 
1^       bezetting ,  eindely k ,  in  Lente-  en  Bloeimaand  , 
de  Stad  verlaaten  hebbende ,  en  op  Alva's  laft 
naar  Alkmaar,  Leiden, Delft  en  Briele  zynde 
vertrokken!  fcheen  zig  de  gelegenheid ,  om 
de  Stad  in  te  krygen  fchooner  voor  te  doen , 
Doch  alzo  "e  Stigt  zig  ten  uiterfte  toe  bleef 
kanten  tegen  den  tienden  Penning,  werdt  de 
bezetting,  in  Slagtmaand,  wederom  celigr, 
uit  de  gemelde  vier  Steden ,  en  naar  Utrechc 
gezonden,  daar  zy,  vyftien  maanden  foldy 
te  goede  hebbende,  op  den  burger  bleef  tee- 
ren,  en  veele  baldaadigheid  bedreef.    De 
Wethouderfchap  viel ,  hierop ,  aan  't  fmeeken 
by  den  Hertoge.    Doch  met  geen  ander  ge- 
volg, dan  dac  baar  gelatl  werdc,  alle  haare 

Hand- 

fr)  aoR  V.  Bêtij,  êU  241  [114]. 
(1)  Bca  Vc4Mi|La  ^A  S4>  LüO* 


XXra.  BoERi     'H  I  S  T  o  R  I  E.     339 

Handveften  en  Privilegiën  Al  va  in  handen  cepiupsnip 
ftellen:  waaFtoe.ay»  na  veele  vergeeffche  1571.' 

klagcen  ten  Hove,  in  Sprokkelmaand  des  vol- *- 

genden  jaars,  door  'c  Krygsvolk,  gedwongen 
vrerdc  (/).  Deeze  en  diergelyke  handelingen^ 

felykze  deo  Hertog  haatelyk  maakten  by  de 
^ndzaaten  ,   verwekten  ,  aan  den  anderen 
kant,  wederom  grooter  gunft  tot  den  Prinfe. 
Ook  witten  de  zynen  *i  bedryf  en  de  oogmer- 
ken des  Landvoogds,door  woorden  en ichrif* 
len ,  op  *t  lelykft ,  af  te  fchilderen :  al  het  wel-  Byilere 
ke,  hier  en  daar,  zo  groot  eene  vertwyfeld- ^^!^" 
keid  verwekte,  dat  fommigen,  zo  men  wil,  ^    " 
den  Prinfe  aanbooden ,  brandpoppen  in  hun- 
ne eigene  Huizen  te  leggen ,  om  de  Steden 
buiten  ftaat  van  tegen  weer  te  ftellen,  als  hy 
zig  voor  dezelven  vertoonen  zou  (u).  Onder-  Derdg 
miTchen ,  was  het  den  zynen ,  in  Lentemaand ,  Schepen 

?elukt,  wederom  dertig  groote  fchepen,  in^"„°' 
'exel  9  te  neemen:  onder  welken  'er  agt  wa- 
ren, die  vrygeleide  van  Graave  L ode wyk  had- 
den ,  en  egter  losgeld  betaalen  moeden  (y). 

Ook  melden  fommigen,  dat  Monnikendam, Monni- 
ten   deezen  tyde,  door  's  Prinfen  ichepen,kendani 
verraft,  geplonderd,  en,  na  verloop  van  ee-^^"**- 
nigen  tyd,  wederom  verlaaten  werdt  (w). 
Daarentegen ,  bemagtigde  de  Admiraal  Bos- 
huizen eenigen  van  's  Prinfen  fchepen  op  de 
£em8«    Men  was,  omtrent  deezen  tyd,  be- 
kommerd voor  eene  landing  der  Watergeu- 

(f)  BOE  V.  Bm^,  *i-l4J[»U],X4<  [ï40],  152  [141].  VX. 
^  {•)  HOOVT  VI.  B»ik^  hu  111. 


330    VADERLANDSCHC    XXIIL&oek« 

Rups lU. zen  op  Walcheren,  hebbende  wen ,  te  Mid- 

157 1 .  *  delburg ,  vernomen ,  dat  zy ,  met  vyftig'  fche-' 

• pctïy  in  Duins  lagen  cn^t  oog  op  dit  Eiiankf 

hadden :  *t  welk  zo  veel  indruk  maakte  op  de 
Wethouderfchap/dat  zy  den  Heere  van  Wak- 
kene, thans,  van  's  Koriings  wege.  Bevelheb- 
ber over  Zeeland,  verzoeten,  daartegen  de 
noodige  voorziening  te  willen  doen  (x).  Doch 
de  onderneeraing  op  Walcheren  badt  geen 
gevolg. 
XXV*      Oranje,  midlerwyl,  bedugt,  dat  hy  den 
Oranje  *  oorlog  tegen  Alva,  met  eigen*  magt ,  en  on- 
handelt    derfteuning  der  Landzaaten  ,  die  he»  gêne- 
J5  '       geti  waren ,  niet  lang  zou  koifmen  voeren , 
5^''     zogt  zig,    door  ukheemfche  Bondgenoot- 
fchappen,  te  fterken.   In  Bloeimaand,  vaar« 
digde  hy  Diderik  Sonoi,  Herman  van  derMee^ 
re  en  Jan  ie  VEclufe  af  naar  Deenèmarke  en 
Zweeden,  om  onderftand.     Zy  vertrokkea 
cerft  naar  Koppenhage.    Doch  dé  Franiche 
Gezant  aldaar ,  met  wien  zy  laft  hadden  te 
raadpleegen ,  riedt  hun ,  geen^  gehoor  by  den 
Koning  van  Deenèmarke  te  verzoeken,  alzo 
hy,  onlangs,  een  Verbond  met  Spanje  ge- 
maakt hadt,  en  reeds  eenige  fchepen  liet  uit- 
ruften,  om  op  de  Nederlandfche  vrybuiters 
te  kruiffën.    Zy  begaven  zig,  hierop,  naar 
Stokholra,  daar  zy  minzaam  ontvangen,  doch 
lang  opgehouden  werden,  en  eindelyk  tot 
affcheid  kreegen,  dat  Zweeden  oude  ver- 
bindteniflèn  hadt  met  Spanje ,  uit  hoofde  van 
welken,  men  den  Prinfe  van  Oranje geenen 
en  met    onderftand  belooven  kon  (y).    Graaf  Lode- 

Frankryk  ,        y^^l 

(x)  Kegift.  ten  HaeicvanMiddelb.»!  ^prüis^uf.  it  vtrf. 
(jj  Bob  V^  Bf#<i  W^  MI  »»*•  [H4  «»*]• 


tl^è^«e«lgi^A  <ta«2én  tyd«^  teiRochelle^nuwllt 
e^htek&H  wenicii  door/de  KonmgioneMoe-  1571^ 
dërs^*et  de  Iwopgevieidv. via  «enige  hulp^STÊSgST 
xx\t  <FVafi^yks  te  imUsa  tonnen  vemerven;  Umd. 
Men  'hieMt  wg>  daar  misnoegd  op  -t  Spaan-^ 
fthe  'Ho$^  Qtef  ^wrmake  vin  de  dood  der £0^ 
l^giÈne^  ktttete^  eene  öogter  vam  FranM 
r^k^  :di*  mMy'rWerAyky  xfcidè,  door  ver- 

gP,  tö  "^gé  geln^  iie^zyn.   Men  cmdHOodto 
raaf  Lodewyk  len  Hove,  en  liet  x^.ver^ 
kdden,  düt  tnraeèni Leger, «onder  den  Ad"^ 
Giraal  van  Coiigni ,  /Éalar^'de  Nederlanden , 
gefcMktihadc-  Doch  't  Ueek^ty  de uitkomft, Loosheid 
dtó'rtien  de»  Prins :fleffïS)'rógtop'te  bonden,  van 't 
bins  onfder  Vooffwendfel  wh  hem  te  willen  ^™^^**® 
onderfteunen,  Ooligni  en  andem  voonrume 
Hugenooten,  nee  welken  men  -  onlangs  we^ 
derom  vrede  gemasdu  hadt,  ten  Hove  te  lok-* 
ken,  en  naderhand  op  de  flagcbank  ce  bren* 

f  en  ^z).  Graaf  Lodewyk,  aangezet  door  hét  GnafLo^ 
*raftfche  Hof,  handelde ,  ten  deezen  tyde ,' <*^k 
oofc'met  Frattfoh  tVdlfingbam^Gezmtdev  Kö^  geïnd 
ninéinae  van  Engeland  in  Frapkryk ,  poo-methet 
gende,  door  hem,  haare  IMbjefteit 7  insge^ gebied 
^s,.ce  beweegen,  om  den  Prinfe  eenigen {>ver Zee* 
onderftand  toe  te  fchikken.    Hy  gaf  te  ken-*^"*- 
nen^ ,  dat  zy  zig ,  ter  beloonmge  van  den 
dfenft,  den  Nederlanderen  gedaan,  van  Zee- 
lahd  zou  konnen  verzekeren,  waardoor  zy 
altoos  in  (hat  zyü  zon ,  om  de  Duitfcbe  Vor-» 
ften  te  (lericen,  en^te  beletten ^  dat  P^ankryk 
te  magtig  werdt.  Doch  de  Koningin,  fchopn, 
reeds  voor  meer   dan  drie  jaaren,   aange- 

zogt. 

fs.)  ROR  V.  ^«iiRiittii?].  DireooitfacUviedeCaili^ 
de  Medicis,  f*  71* 


33»     VADERLANDSCHE    XXm.9aBK 
Vamin.  zogc,  door  den  Prinfe  vu  Oianje,  kon  Qi«( 
1571.  befluicen,  om  zig,  voor  als  nog,  openlyk, 
T        .  voor  den  Prinfe  te  verklaaren  Qa^    De  Èn^ 
geliche  Gezant  meende,  dat  de  Duicfche  Vor- 
Sen,  die  den  Prins  van  Oranje  onderfteun^ 
den,  voorhadden,  de  Nederlanden  te  verdee-» 
kn:  Vlaanderen  en  Arcois  aan  Frankryk  9  ea 
Holland  en  Zeeland  aan  Engeland  toeleggen-» 
de.  Brabant  en  de  andere  Landfcbappen ,  .die 
voorheen  onder  het  Duitfche  Ryk  behoord 
hadden,  hadc  men  een' Duicfch*  Vorft,   hy 
dagt,  den  Prinfe  van  Oranje  toegefchikt  (^b^. 
\  Doch  veelligt  heeft  Graaf  Lodewyk  hem  van 

deeze  ontworpen'  verdeeling  meer  doen  ver-: 
moeden,  om,  door  hem,  de  Koningin,  te 
ligter,  tot  het  geeven  van  onderftand  te  be- 
weegen:  waartoe  zy  egter,  wor  tegenwoor- 
dig, nog  geene  ooren  hadt. 
Holland       In  Holland «  was  men,  deezen  gantfgheti 
^«■^^  Zomer,  bezig  met  het  herftcUen  der  fchade, 
wn  de     ^^^^  ^^^  jongften  Watervloéd ,  aan  dyken  en 
ingewil-  fluizen ,   veroorzaakt.     Hiertoe  werdt  veel 
li^deias-  gelds  vereifcht:  waarom  de  Staaten,  al  in 
ten.        Wintermaand  des  voorleeden  jaars ,   by  den 
Hertoge ;  om  ontHag  van  het  opbrengen  der 
beloofde  tweemaalhonderd  eenenzeventigdui- 
zend guldens  hadden  aangehouden  (cy  Doch 
de  Henog  verleende  flegts  eenig  uitftel  aan 
de  overllroomde  Landen  (^).  En  wat  laater, 
vorderde  hy  al  twee-enzeventigduizend  gul- 
dens op  rekening,  omze,  tot  krenking  der 

vry- 

.  f«;  Memoir.4eWALs|NGBAM/,ertr.  XCVITLXCIZ.  &C./« 
S3f.  140  9  T4|.    Cahala  «r  Myfterles'of  iftate  f.  i|'6«. 

(i)  WaLIINCHAM  Lettr.  C    f.    14}. 
(f)  RefoL  HoU-  l^  O/c.  1579.  kL  99* 
(d)  KefoU  HolL  157».  */.  to. 


jöan.Boüc.  .historie:   333 

'Trybuicefen,  tebefteeden:  wajarin  de  StaaceojPiLmlIt 

«iet  bewilligen  konden.  Toen  hielde  hy  aan,  1571. 

om  flegts  negenduizend  cweehonderdzeven-  •■ 

enveertig  guldens ,   coc  uicruftihge  van  een 

groot  Oorlogfchip  en  twee  Booca:  die  hem, 

door  de  Staacen,  werden  toegefiaan  (^).    In 

Herf&maand,   moeftenze,   daarenboven,  tot 

afbetaalinge  van  \  Bootsvolk,  nog  agten-i 

twintigduizend  guldens  opbrengen  (/j. 

i  .  MiSerwyl ,  was  Al  va  wederom  te  nade.xxVL 

geworden,  den  tienden  Penning  door  te  dry-Aiva 

ven ,  en  de  af  kooping ,  die ,  door  eehigen ,  voor  2o«kt  des 

twee  jaaren ,  ingewilligd  .i  was , .  welken  met  p^^ 

Oogftmaand  ten  einde  liepen  i  niet  langer  te^o^rte* 

gedoogen.   Hy  vertoonde  den  &aad  van  Staa-f  dryveiu 

te  „  ósLt  het  volk  niet  behoorde  te  weeten , 

4,  ntfat    het  dea  Vbrite  opbragt:, .  waarom 

,,'hy   raadzaamer  oordeelde  ,  ^:  den  .denden 

,,  Penning  niet  te  laaten  afkoopen/    Ook 

verklaarde  hy  „  dat  de  Koning  misnoegd  op 

„  bem  was,  om  dat  hy  den  tienden  Penning 

^,  nóg  niet  hadt  ingevoerd:  vooxts^^  dryven^       *   ^ 

^  de,  dat  men,  om  deeze  belafting  den  voi* 

^^  ke  fmaakelyk  te  maakeli ,  vooraf  de  lm-» 

„poften  en  Excynzen,  die  hon  ondraaglyk 

„  Vielen,  behoorde  af  te  fcha&n^.en  in  ee^ 

„  ne  belafting  op  de  Huizen  en  Landeryes 

^  te  Yerandereii,(g).*!  Doch  de  Raad  merk^ 

te  hierop  aan  .  ^  dat  men  de  Impoften  niet 

^  moeft  vernietigen ,  voor  dat  men  midde» 

„  len  gevonden. hadt,  uit  welken <»  d6Statr  -^ 

V9!ten  voldom.:  :zoudea  kdtnnen,  't  gene  zy 

be- 
ft) Refol.  Holl.  if7K  kl,  tl»  17«  if  >  }t. 
(/)  KtCoU  Holl.  ii».«f  5r^f«  if7t>  ^^*  7*»  7a« 
(d)  ViGLii  Commutf;  ./•  i»f ,  t9tf* 


33»    TADBRlLANDSCHE    J[KIII.i] 

fttRin.'tr  bdoc^  diachimi;''  '^Bok)ieM^9cdó^'éBP^Xf- 

JL5711.  401:  ?fe;  eenpiari^  t€giinrfrxfenoöÖiidt»J  P«iw 

Zynvcr-  «««g-  1^^  Pfcefident  VigliuR  «idei  ïèd^gt 

fchilmet  ie  zyit/  ^9^  dittiiiéa,'^q>  daniiidii^eii Penning 

^y  fte^^  PeiBdk;  y  diaiiiieotOQgeflmir'mis  ^  data 

5,  onder  viooriwaarde  v  diu  mei>  'de»  tifliidéii 

fy-nf»  incfgeiilafkoopdn^  ligcvlyk  zöa^inbé» 

,,  ten.miQêoD;  die'Bogatiii  weA^^iér^niittióc^ 

^'  oen  r  es  dmr.  zo  ¥ed^  als  de  aftoofdn^/'des 

,y.  denden 'Ppmmigs;  vo6r  jden:  qrd  Tairiawttiq 

^  jtareoiy  bednogQ^izou.^?'    Déch  Atvurnum 

'\  \  dititegnilpre^kev  kiiml^^Ic  ^Vdoiai ,  wSdr^fay 

Biet:geifaeld  bebbjea,  dtc^  beo  ioeftaan.dÉi 

:.  tweedenk  bondetdaen  Peamug^y  doen:  eèoif^ 

gen^  onder  voorimrdé^  gèfehied  wn  (^^^ 

Aw  Vigliiis  viriltbiacde.fiy  ^iitogtaris  ,.  m  ;( 

byaofiderrdac  hy  'fcmeobenrfsw  wa8r;dp(:b^ 

öol^redenffp^  Wd  (wiUè  ,^  da£;meti:dicv-*^Qr 

Zyne      qegéawcMHdig:)    apani^.ömm.iisdèi.  I.Vas 

dubbel-   ^èlke  Tortifluixing-  "m^d  ubennxle  reden-^ai^c 

^         berrpéden  kOQ^  :id»m;meitiiadeHiaiid.'ber 

greefT,  <b^tübra,'  denrlPiefid^nrbelefcceiiWiJr 

de>  HeiltiojdeaRaadTtegon  (b  !^pÉwb(tnviop 

dat  hjr^daarsyh  ^voelem  ^cc/.fi^ier  »i!i;  kpQf 

nen  doordrjpraU'i  ^;  Bieden  <kt  zyn  Udeg 

ms^j  den!  tienden^  iPèhnibg{eetft'itódoèntCDe« 

fiaan,  'Mdiex  van  ^ri  ivv^èedeaboodn-tfea 

té  reppen^  éti  aig:,  daahia^  op^de  voorgbw 

de  tödlemining  dvr  >Scaacen  ioe  beroepeoy  o» 

^H^Sisax.   ook  deezen  te  vorderen:  Welite  dnbbclUeid 

Viglhia  eerft.  naderhandjoatdekos  (i).    1X9 

Her^ 

fh)  Vicui  Comnitnt*  pj  i^Tt  ^9.    *  'V 


XXin.  Bp»     H  I  Sf  T  o  R  I  E,    33^5. 

|lertog;befloo^,  in  Zomermaand^  tot  het  ia*FiuisnL 
voeren  des  tienden  Pennings,  tegen  't  ge-  1571, 
YQelen  des.RaadSv  die  eenpaarig  verklaarde, ^^"3^ 
^t  zwik  eene  foort  van  belafiing  te  willen  hef  ophef 
ien  zo  veel  was^Is  tegen  de  ftroom  te  willenx^  <i« 
aanroeijcn-,    In  liet  ontwerp  ^er  Ordonnantie  p^^?^^ 
óp  den  tienden  Penning,  werdt  egter  eènige-  ^™^ 
Duaatiging  gebruiii:t»  VFIakaat,  hiernaar  ge-, 
ichikt, werdt, op  den  laatften  van  Hooimaand 
getekend, en  feden alomme  afgekondigd  (it). 
Te  Ainfterdam,  gefchiedde  zulks  egter  zeer  Moeite 
i/choorvoetende.    De  Stad  jeverde  den  Deur-"^^" 
waarder  een  gefchrift  over,   w^arby  zy  zij  ^  "* 
bezwaard  verklaarde ,  door  den  tienden  Pen- 
ning.   Doch  Alva  nam  dit  zo  euvel,  dat  fay 
de  Stad,  vocnt  *t  Hof  jn  den  Haage,  dagvaar- 
den deedt, alwaar  zy,  of ,  zo  anderen  melden , 
een  der  Burgemeefteren  (/),  in  eene  boete 
van^  vyfentwuatigduizend  guldeps,  verwee-    • 
zen  werdt.  Men  beriep  zig>  op-  den  grooteii 
Kaad  té.  Mechelen.  Doch  daar  werdt  de  zaak 
naar  den  Hertoge  ge  weezen,  by  wienze,  fe- 
dert,  is  blyven  nangen  (iw).    De  byzonderëDeSiu- 
Staaten,  ondertuiTchen ,  fchoon  aangemaand <^°*>*' 
door  hunne  Stadhouders,  maakten  grenen ^®J|"^ 
haaft,  met  hét  invoeren  des  tienden  Pen- vdereiT 
nizigs,  noch  ook  met  het  aflcbafTen  der  lm- van  'c 
poften,  't  welk  de  Hertog^  insgelyks,  raad-^^aï"»* 
saam  geoordeeld  hadt  Qn}.  Die  v^n  Holland, 
onder  anderen, in  W'ynmaand,te  Bruflel  ver^ 
fcheenen,  verzogten,  op  't  ernülgft,  onthee:      \ 

ven  ' 

(k)  ViGLiï  Commenc.  f.  soi ,  |oi,  lei.  fioA  VI.  tlêik ,  êl. 
(/)  Apolog»  vfttt  Willem  I.  hl.  t4»      • 

(m)  BOA  VI.  Bm<.  yi.  ifo  [}4f ]. 

(lij  HeioL  HalL  U»  i$  jU^.  h^u  i/..i*,  tfi »  «t. 


2s6    VADEtó-ANDSCHÊ    «XIü/Boek.^ 

RupsIILven  te  blyven  Tan  den  tienden  Penning,  en 
1571.  de  Impoften  te  mogen  aanhouden,  alzo  zy 
■    geene  andere  middelen  te  gebruiken  witten, 
om  de  Renten  te  vinden^  £iar  *t  Land  mede 
bezwaard  was.  Doch  de  Hertog  bleef  onver* 
zettelyk ,  dryvende ,  dat  de  Staaten ,  gelyk  waar 
was,  te  vooren  reeds,  in  dert  tienden  Pen- 
ning bewilligd  hadden,  en  nu  niet  terugloo- 
pnn  moeften  (0).    Zy  antwoordden  „  dat  de 
„  Hertog  hun  verzekerd  hadt ,  dat  'er  eené 
„  algemeene  bewilliging  van' alle  de  Neder- 
„  landen  zou  moeten  voorgaan,  eer  hy  hua 
„  den  tienden  Penning  zou  afvorderen,  en 
„  dat  Gelderland,  Overyflèl  en  andere  na- 
„  buurige  Geweften  nu  nog  met  een^  bepaal- 
„  de  fomme  voldeeden :  waarom  zy  oordeel- 
„  den,  dat 'hunne  bewilliging,  die,  op  den: 
„  voet  van  's  Hertogs  verzekering  gefchied 
„  was ,  hun  niet  behoorde  te  benadeelen  (/>).'* 
Aiva  is    Alva  wilde  'er  egter  mede  door.    Zelfs  ver- 
onge-      klaarde  hy    ,,  dat  hy  den  Gemagtigden  der 
noegd  op^^  Staacen  van  Holland  geen  gehoor  verleend 
^^j]^^  „  zpu  hebben,  zo  hy  geweeten  hadt,  dat  zy 
„  's  Konings  bevelen  tot  welftand  van  den 
„  Lande ,  dus  noemde  hy  't  Plakaat  op  den 
^,  tienden  Penning,  nog  niet  ter  uitvoeringe 
„  hadden  gebragt  (^) ;  hun  voorts  beveelen- 
'  „  de,terftond  naar  huis  te  keeren.*'Zydeeden* 
van  deeze  ontmoeting  verflag  in  den  Haage : 
Hun  laat-  waarop  de  Staaten ,  bedugt  voor  Alvas  ftreng- 
fte  Be-    heid,  een  befluit  namen,  dat^  met  deeze 
't^ftuk^^  Woorden,  in  't  Regifter  der  Refolutien,  aan- 

(•)  Refol.  H0II.  if7i.>/'tt*M.  B0RVI.BMi^yW.2fi[|^ft]« 
(p)  Refol.  Hotl.  f,  X4.  N«v.  1571.  ii,  9%^  lo«. 
ff>  Ktlbl.  Hoil.  H  iV«n  iSJli  ^L  t»l» 


XXIII.  Boek.      historie.     337 

•gfetekend  Iteat:  Overleggende  de,  Staten  dege-FjupsUt 
legentbeyt  van  dentydt^de  maniere  van  doenefoo  1 57 1  é 
fyne  Exceliencie  procedeert  in  ''t  fiukvan  denS^süen-^ 
Tbienden  ende  Twintigbjlen  Penningh ,  en  geen  den  Pen- 
Verder  middel  wetende^  Qtn  d* executie  te  è^-^ings* 
letten;  en  hebben  by  de  meefle  fiemmen  ^  voor 
defen  tydt^  anden  geen  Refolutie  daar  op  we- 
ten te  nemen  (r).  Na  dit  Befluit,  is  'er,  ter 
Staatsvergaderinge  van  Holland ,  niet  meer  over 
\  den  tienden  Penning  gehandeld.  Doch  ten  Ho- 
ve ,  was  men  'er^  den  gantfchen  Zomer  (^) ,  en 
een  gedeelte  dervolg^nde  Lente^nog  bezig  me- 
de. De  byzondere  Staaten  niet  alleen ;  maar;de 
Stadhouders  en  Leden  der  Raaden  van  Staate 
en  der  Geldmiddelen  fielden  *er  zig  tegen,  toe  zo 
verre,  dat  Alva  dikwils  hevig  uitvoer  tegen 
eenigen  derzelven ,  en  zelfs  van  geene  op- 
fchorting  van  't  Plakaat  op  den  denden  Pen- 
ning voor  eene  of  twee  maanden,  welke  hem 
Viglius  voorfloeg,hooren  wilde  (/).  En  toen 
de  Prefident  vervolgde,  dat  men,  inldlerwyl, 
met  het  invorderen  der  beloofde  f  aaitidee^f  j^^^^/^^ 
len,  zou  konnen  voortvaaren,  hernam  deHeWge 
Hertog,  dat  by^  reeds  te  vooren^  verklaard  badt^  twift  tu^ 
niet  te  verfiaan^dat  men  bem  meer  Jprai  van  ^^^^  ^!" 
aandeelen:  den  PreGdent  voorts  befchuldigen-^iu^ 
de  van  gebrek  van  ontzag  voor  's  Konings  be-» 
velen,  en  hem  dreigende,  dat  hy  zyn  gedrag 
den  Koning  aandienen  zou.    Doch  Viglius 
faadt  moeds  genoeg,  om  te  antwoorden,  dat 

by 

ff)  Refol.  Holl.  7  Dit.  isiu  BL  iou 

(s)  vioLius  Ad  Hopper.  E^ift.  cxhiYi  f.é^uE^.CXLix. 

f.  «51. 

(t)  V16LII  Commeot.  ^.  104, 305  ^  so(.  Ysóuw^éd  Hop* 
PBB.  Epift.  CXLVI.  p,  6fp. 

VI.  Deel.  Y 


338    VADÉRLANDSCHE    XKIH-Boek* 

Fiups  ni.  h  ^^^P^^ » datzyne  Majefieif  bemdan  bitand^ 
i57i«*  oornog  wel  zou  willen  gunnen  ^en^atbyj  inah 
^      -  lengeval^voorzynengryzèn  kop  niet  bekommerd 
was:  waarop  de  Hertog^ hervatte ,  dat  bywel 
middel  wifl  om  zig  f  e  déèn  ontzien :  dat  bet  be^ 
fluiten  aan  bemftóndt^aan  denRaadftegtste 
bewilligen  in  V  gene  by  beflooten  badt.    Na  't 
fcheiden  van  den  Raad,  fprakhy  van 't  voorge- 
vallene met  zynen  Zoon,  Don  Fredrik,  mee 
Vargas  en  anderen ;  zo  datzyn  ongenoegen  op 
den  Prefident  haaft  rugtbaarwerdt,entewege 
bragt,  dat  deStaaten,  vemeemende,  dat  At- 
va  met  Viglius,  over  den  tiendehPetming,  ver- 
rchilde,  te  minder  tot  bewilliging  befluitea 
'tPlakaat  koriden  (^>    Hy  zelf  begon,  eerlang,  20 
op  den    groote  zwisiarigheden  te  zien ,  in  't  heiFen  dee- 
lienden    2er  belafting,  dat  hy,  door  Nöirkarmes,  eea 
i»enning  QntWerp    vah    maatiging   bêraanien    deedr. 
merkelyk  Toén  dit  in  den  Raad  kwam,  vóndt  men  \ 
gcmaa-    ftuk  npg  al  netelig  en  verward,    't  Ontwerp 
tigi.       werdt  dan  nog  eens  veranderd^'  èn  de  tiende 
Penning,  eindelyk,  gelegd  op  een  verkoop 
alleen  van  ?ulke  waaren ,  die  geene  vefrande-» 
ring  meer  behoefden  tè  ondergaan ,  eerze  ge-» 
bruikt  konrien  worden.    Doch  *t  geviel  egter 
den  Staaten  niet;  die,  voor  een  gedeelte,  in 
Wintermaand,   te  Bruflèl  gekomen  warenj 
AiTfivalt  De  Hertog ,  ziedende  van  gramfchap,  om 
aan 't      dat  men  't  hem  dus  uithieldt ,  liet  zig  ver- 
dreigen,  luiden   „  dat  hy  zig  Van  't  ^Kïygsvolk  zou 
„  bedienen, om  den  tienden  Penning  te  doen 
„  opbrengen ;  en  zo  de  Landzaaten  hem  niet 
5,  voor  Ontvangers  dienen  wilden,  dat  hy 

„  'er 

(«)  VlGLll  Commciit.  f.  307  ^  sot. 


/ 


I,  'er  Ica*iaanöri  en  Spanjaards  top  gebruiken  Fnapsllti 
^,  zou."    Elk  fidderde  toen.YOtJr  den  fchot,  1571.  , 

die  den   Staat  des  I^ands  dreigde. •    Viglitti^ , ^ 

Barlaimont  eü  Aarfchot  nietalleeSn  ;  maar  Don 
Fredrik  zelf  zogten  deri  Hertog  tot  uitftellen 
te  beweegen.  Ai  om  niet  («;).  Eenigen  had^ 
den  zig  laaten  ontvallen,  dat  Al  va  zelf  eenen 
aanvang  behoorde  te  makken,  met  het  bef" 
fen  des  tienden  Pennings  te.  Bruffel :  watffteet 
de  byzöndere  Stadhouders,  vcelligt,  zyn 
voorbeeld  volgënzouden.  Dit  geviel  den  Her-  Hfön^ 
toge.  Na  dat  men  dan,  in  de  Lente  des  vol? demeemr 
genden  jaars,  hier  te  Lande rtydfcggekrce^J^^JJ" 

fen  hadt,  dat  dé  Koning  izplf  den  «endeh  ^eBden 
enning  wilde  opgebragt  hebben  (w)^  belaft  Penning 
hy  der  Wethotfderfchap  van  JBruffibl  dien  ceteBrus- 
doen  heffen.*  en  zy^  bedugt  voor-AIva's  on*^^'* 
genade,  begint  hand  aan  Y  weiSk  te  üsl^ïu  HHL 
Maar  vlefefchhouwers ,  bakkers  en  brouwers 
fluiten,   hierop,  hunne  winkels,  zeggende 
niets  te  koop  te  hebben  (re)-  Toenmng'ereen 
algemeene  kreet  op  door  de,  Stad,  dat  men 
*t  op  ^«  Lands  ondergang  gemunt  hadt.    fiJk 
taakte  op  de  bèeil-  Alva^ mignier gezind  oni 
*t  ftük  op  te  geeven,  befliÜt:  eénige  winket 
liers  te  doen  vatten,  en'  in  hum»  eigi»* 
deuren  te  doeii  ophangen ,  ooifdeélende,  dat 
de  fchrfk  voor  zulk  een  lot,  de  anderen  gé^ 
dWee  maak^tt  ?ou.  En 'wil  men;  dat  4e  bcül 
reeds  laft  hadt,  om  zevenctep  (hoppen,  «n 
ladders  van  tien  of  tw4df  voeten  gereed  té 

maar 

.  C*)  ViGLii  Comment.  p.  «09.114. 
(w)  VlOLlUt  éul  HOPPM.  Epjfi.  CZXlZ.f .  €IS.  Ep.  CXXZI. 

h  «iP-  *  '  ,  ' 

{x)  ViQUi  Coament.  p,  311. 

Y  a 


Treft- 
long  by 
Wlerin- 
gen  in 
gevaar. 


340    VADERLANDSCHE    XXIILBoek. 

p^in.inaaken,  ja, dat  de  bezetting  in  de  wapenen, 
j^^c^/en  Don  Fredrik,  ten  huize  van  Viglius,  be- 
fióchiaat^'g  ^^^  ^^  ^^  vonniiTen  te  ftellen  O), toen 
het  plot-  de  tyding,  dat  de  Watergeuzen  den  Briel  in- 
feiyk      genomen  hadden ,  den  liettog  van  befluit 
fteeken.  deedt  veranderen,  en  't  heffen  des  tienden 
pennings  ftaaken  (2).    Doch  de  gelegenheid 
van  dit  inneemen,  daar   de  behoudenis  of 
herftelling  van  's  Lands  vryheid  uit  fprooc, 
moet  thans  omftandiglyk  ontvouwd  worden. 
XKVlï.      Willem  van  Blois  van  Treslong,  laftvan 
den  Prinfe  van  Oranje  bekomen  hebbende, 
om  twee  fchepen  in  zee  te  brengen ,  hengel- 
de, met  een  derzclven,  iii  Sprokkelmaand, 
omtrent  de  gaten  der  Zuiderzee.    De  vorft 
noodzaakte  hem^  eerlang,  onder  Wieringea 
te  loopen,  daar  hy  door  't  ys  bezet  raakte  , 
en  tot  in  Lentemaand  toeven  mocft.    Hy  en 
de  zynen  kwamen  hier  dagelyks  aan  land  : 
doch  de  Wieringers  bragten  'er,  op  éénen 
nagt,  zeventien,  die  eenigen  moedwil  ge- 
pleegd liadden,  om  't  leeven,  Treslong,  na- 
derhand, eenen  eed  afvergende,  dat  hy  't 
hun  nimmer  vergelden  zou.    Grooter  gevaar 
liep  hy  van  het  Spaanfche  Krygsvolk.    BofTu 
zonde  vier  vendelen  Knegten,  onder  Jan  Si- 
monszoon Rol ,  naar  Wieringen ,  om  Treslongs 
fchip  te  bemagtigen.    't  Werdt,  eeril,  naar 
Krygsgebruik,  opgeeifcht.     Doch  Treslong 
wees  hen  op  zyngefchut,  zeggende,  niets  dan 
kruid  en  lood  voor  hun  ten  befte  te  hebben» 
De  Spaanfchen  bragten  toen  eenige  praamen 

en 

(y)  BOR  VL  3pek^  */.  ^6^  [jéi].  Apol.  ?aa  WilLl.  */.K. 
(g,)  ViGLU  Commant.  p,  115. 


XXIII.  Boek.     H  I  S  T  0,R  I  E.    341 

en  fleeden  op  *tys,  waaruit  zy  hevig  vuur- RupsIII. 
den  op  't  fchip ;  doch  zy  werden ,  uit  Treslongs  157a. 
gefchut,  zo  begroet,  dat  zy  wyken  moeften.  — ' — ' 
Mldlerwyl,  arbeidde  Treslongs  volk,  om  't 
ichip  los  te  byten,  dat  eindelyk  gelukte,    't 
Schip  fchoot  uit  het'ys^  en  ontkwam  't  ge- 
vaar, hebbende  niec  meer  dan  éénen  maq 
verlooren.  Treslong  wendde  toen  den  fteven  Hy  komt 
naar  Engeland ,  daar  hy  zig  voegde  by  'sPrin-in  Enge- 
fenVloote,  onder  Willem,  Graavevan  der^^* 
Mark ,  Heere  van  Lumei  (  A,  die  nu  tot  Admi- 
raal verheeven  was  (^^),   Derwaards  was  ook 
gezeild  Jakob  SimonsT^n  de  Ryk ,  voordeezen 
Ëoorenkooper  te  Amfterdam;  docb»  ter  oor*    . 
zaake  der  voorgaande  beroerten,,  gebannen^ 
en  nu,  meteen  Oorlogfchip,  op  eigen'  kos- 
ten uitgerufl,  zyn  geluk  op  zee  zoekende. 
Deez'  hieldt  Lumei  en  den  anderen  Hpplui*- 
den  geduuriglyK  voor,  dat  zy  te  eerlyk  ge- 
booren  waren,  om  hun  leeven  in  't  zeefchui- 
men  te  flyten,  hen  aanzettende,  om  iet  lof- 
lykers  en  van  meer  gewigt,  ten  dienfle  des 
Vaderlands,  te  ondemeemen  (^).    Men  liet 
dan  zyne  gedagten  wederom  gaan  over  't 
verraflTen  van  Enkhuizen ,   of  eenige  andere 
Stad  in  't  Noorderkwartier  van  Holland.    En  Koningin 
jierwyl  men  hierop  peinsde,  geviel  't,  d^ti^ii^sibet 

.  Ko- ^""^^  "^^^ 
(s)  BOR,  vr.  B0ék.  n.  U4  [s<$l.  Geuzen 

(h)  HCOTT  VI.  Btek^  hL  M. 

(i)  Hy  was  een  Zoon  \mjan  van  der  Mark  ^Hcere 
van  Lumei  9  en  van  Margareet^  Dogter  van  Jan  ^Hee- 
re van  fVafenaar  (Zie  Goudhoeve  ,  bl.  138) ,  en 
fcbynt  zig  9  ter  oorzaake  van  zyne  afkomft  uit  eene 
Hóllandfclie  Moeder ,  te  eerder ,  in  de  Hollandfche 
jcaaken  gefteken  te  liebben. 


S4e    VADERLANDSCBE   .XXQLIBoué. 

PiuPsffl^KonitiginÊmabèc,  gcperft  dopr  den  Hertog 

15-^^.  vart  Alva,  dief,  in  dee«en  winter,  de.vrede-r 

'tRyT"  handeling,  aan  'c  Engelfche  Hof,  fterk.faade 

ruimen,   voortgezet  ^  den  Graave  van  der  M^k  en  den 

cynen  beval,  h« Kyk  te  nijmen  (O-  DeKo^ 

ningin  zogt,  in4eezcotyd,  den  Koning  van 

Spanje  te  vrieiid  te  hebben,  bedugt,  ^dachyi 

anderszins,  de  Scbotttfn,  die  zy  van  zigaf^ 

hangkely k  wilde  ïiftaken ,  üc  veel oodcjrftèunen 

ÜOD  C^»    Hiéroiii  befloot  ^y  te  eerder  Alva 

te  beiréven,  met  het  vefd-yven  van  'sPrin- 

Zy  zeilen fen  Vloote.    Lumdi  dan,  van  den  nood  eene 

naar        fleugd  maallende,  loopt,  aan  't  hoofd  van 

Texel,    vierentwintig  fchepen,  mét  eenen  gunftigen 

vnnd  in  zee>,  koers  zettende  naar  Texel',  om 

daar  Alyas  fchepen  aan  te  taften,  <^de  een^ 

of  de  anHdre  Stad  te  verrti0èn.    Onderweg, 

neemt  ^by  tweö^  Koopvaardyfchej^n,  die  uit 

loopen    Spanje  kwaincn^  Kort  Merna  i  keert  de  wind* 

door  te  £n  toënéeril  befluit  men  den  mond  der  Maa^ 

genwind  ^e  ii>' te  loópeW,  enBiieJe?  dacnttgeene  be<* 

Jf/^Sctting  inhadt  (^ey,  t&  bettiagtigen;    Twee 

Tchepen ,  geVoerd  door  de  Hopluiden  MaritüfS 

Brand  en  Daam  zeilen  dan  vooruit:  de  an* 

deren  vierentwintig, waaronder  de  tweegeno»^ 

men'  fchepen  v  volgen.     Allen  ftreekèii  zy 

voor  't  hoofd  van  den  Bri^ls ,  op  den  eerften 

\van  Grasmaand,  omtrent  twee  uuren  na  den 

middag,    De  Ingezetenen  der  Stede  ftonden 

verbaasd ,  over  zo  groot  een  getal  van  Koop- 

vaardyfchepen  ;  want  daarvoor  hieldenze  's 

Prinfen  Vloote.  Niemant  dagt  om  de  Water- 

Cf)  WAM'NCHAM  Leut,  CIXZyiIL/v.  211. 
^  (d)  W4LslNqH.Ler/r  CXXXV.p,^}./;fm.q(ZZIZ.f«fI|^ 
{fj  Zit  bici  voai,  */,  |i|» 


XXin.BoÉK.    'HISTORIE.     ^3 

geioen.  De  Vèehoaa  Jan  Pieters&on^Koppe*  FaiPsllL 
flok  was  de  €crfle^  dien  't  invieL  Hy  onc^kte  157a. 
j^ynemeening aün  eenige  luiden,  welken  hy» van  "  '     '- 
Maaslandsfluis  mar  deta  Briel ,  biteogen  moeft :    ' 
die,  den  naam  van  Watergeuzen  hoorende^ 
ZD  verfcbrikcen,  dat  2y  zig  te  rug  en  nan 
land  zetten  deedem    Maar  Kot)peftok9  meC3 
ce  verüezen  bebbende>,  1  roeit  der  Vlo^t^.aan 
boorde  en  vraagt  ntór  Treslpng,  wel  jbekend 
in  deesen  oord^  alzo  zyn  Vader  Baji]uw  yan 
den  Briele  geweóft  Was^.  Tteslotag  brengt  den 
min  by  Lumei,  zeggende-,  dat  deez'  de  reg- 
te  Was ,  om  hnn  di&Ail  te  doen.    Men  zendt 
liem  dan/naar  de  Stad,  hem,,  voor  geioofs* 
brief,   Tre^longs  zegelring .  medegeevwde  9 
dkn  men  wift  by  die  van  de  Wet  kenbaar  te 
zyn.    Hy  roeit  aan  land,  neemt  gang  naar 
de  Poorte,die  hem.geopend  wordt,  en  voorts 
naar  't  Stadhuis*    Den  Raad,  hier  byeen.g^ 
komen,  dient  hy  aan    ^^  ósx  hem^  by  deli 
,,.  Graave  van  der  Mark,  Treslong  en  ande- 
„  re  Hopluiden  des  Prihfen  van  Oranje ,  ge* 
„  vergd  was,  te  verzoeken,  dat  de  Wethou- 
„  derft:hap   twee  gemagtigden  naar  buiren 
„  Wilde  fcbikken.    Hun  zou  geisn  leed  ge? 
„  fchiéden ,  alzo  de  Vloot  daar  tot  geen  ander 
„  einde  gekomen  was,  dan  om  hen  van  den 
„  tienden  Penning  te  vedoflèn.,  en  tegen  Al- 
„  vas  dwinglandy  te  befchermen."  Te  gelyk 
toont  hy  den  ring,  't  bewys  van  zynen  kft; 
Jan  Pief  erszoön  Nikker y  de  oudfte  Burgemees* 
ter,  vraagt  hem,  boefierk  de  Fhot  bemand  war e'i 
'waarop  hy ,  min  uit  lift  dan  uit  losheid  •  ant*> 
^ooxêx y^joel  met  vyfduizend man.  Toenftem- 
de  men»  tefftond,  tot  bezending:  doch  nie- 
Y  4  mant 


S44    VAdERLANÜSCHE    XXIQ.  Bofiir« 

FiuP6llI.^^*ot  wilde  "er  aan,    Eindeiyk  kreeg 'er  de 
157a.  Veerman  twee  mede.    De  Graaf ,  die  hen, 
•  '         in  een  huis  tuflchen  4ê  Stad  en  *c  hoofd  , 
wagcte,  eifchce  de  Stad  op,  uit  den  naam  des 
Prinièn  van  Oranje,  als  Stadhouder  des  Ko^ 
fiings,  en  geeft  luin  twee  uuren  tyds  van  be* 
raad.   De  tyding  biervan  kwam  naauwlyks  in 
de  Stad,  of  elk  viel  aan  't  zakken^. en  pakT 
ken, en  vlugten ,  ter  Zuidpoorte  uit.  's  Graa-r 
ven  volk,  midlérwyl,  te  land  geflapt,  rukt 
lutn  to^ voor  de  Water-  of  Noordpoort,  vraa*? 
gisnde ,  of  men  bdn ,  dan  ofzy  zjg  zehen  zouden 
iinnen  betpen^Dt  Wethooderfthap  't  ftuk  in 
fc€«iad  leggende,  ftemdé  Nikker  't  eerft  tot 
de  overgaave;  Hy  werdt^terftond^van  Klaas 
janszoon  Kukebakker  gevolgd ,  en  toen  van  al-r 
Ie  de  anderen.  Nogtans,  mardie  men  metantr 
iftroorden.    Ltimei  dan^  ziende,  de  uuren  van 
beraad ^erftrèèkctn,  rendt  Treslctng,  met  een 
deel  yblk,  ntttO*  de  Zuidpoorte,  daat  hy  den 
Rentmeefter,  'Joah  vahDuhemoerde^  aantreft, 
^?ind  te  vJugten:  dien  by  toe  blyven  dringt. 
De  Graaf  zelf  trekt  naar  de  Noordpoort,  daar 
Roobol,  zyn  volk  takkeq ,  rys,  flroo^en  pek 
hebbende  doen  byeen  brengen,  den  brand  in 
lleekt.  Voorts  werdt  zy,  met 'een  eind  van 
^  be-     een'  mafl:,  opgeloopen.  Des  avonds  tolTchen 
2**^^^"  agt  en  negen  uuren,  was  men  der  Stad  mees- 
*^°weu^^^,  L^jj^g.  4e. Noord-, en  Treslong  de  Zuid^ 
poorte    intrekkende ,  met  tweebondèrdvyfr 
tig  man  in  alles  ^  ten  deele  Laiikerwaalèn,  se- 
iyk  Lumei  zelf  was ,  ten  deele  gevlugre  Ne- 
detJanders.      De  naamen  der  voornaamften , 
liie,  met  het  inneemen  van  den  Briel^  den 
|ij)ndfl^  vgn  't  gebouw  'i^  Vadeïlandfchf 


L 


L 


XXin.  Boek.     H  t  S  T  O  R  I  E.     345 

vryheid  gelegd  hebben,  zyn,  dat  wonder  is^piLEPsIIL 
nergens  naauwkeurig  aangetekend.    Byver-  1572. 
fcheiden'  fchryvers,  vinden  wy  de  volgenden  " 

genoemd;  Willem,  Heer  van  Lumei,  Graaf 
van  der  Mark,  Barchold  Entes  van  Menthe- 
da.  Onder- Admiraal,  Willem  van  Bloisvan 
Treslong  ,  Komelis  Geerlofszoon  Roobol , 
Jakob  Simonszoon  de  Ryk,  Marinus  Brand, 
Hopman  Daara ,  Jonkheer  Lanceloc  van  Bre* 
derode.  Jonkheer  Adriaan  van  Z wieten,  Ni- 
kcdaas  Ruikfaaver,  Jan  Klaaszoon  Spiegel, 
Dirk  Duivel,  Jonkheer  Jakob  Kabeljaauw  , 
U^illem  de  Graaf  van^Gend^  /Fouter  Frans- 
zoon^ Fokke  en  jan  Abelszoonen,  Hopman  Looi 
oï  Ehij  Hopman  Gi/ain^  Hopinzn  Jelmer , 
Maarten  Merous^GHHsSteltman.JaquesHen'^ 
nebert ,  Henrik  Tbomaszoün ,  Ellerd  Vlier  hop , 
Bruin  van  Utrecht^  Kornelit  Lomvszoon  van 
Ever  dingen  y  Jakob  jinthoniszoon  en  Salomon 
van  der  Ifoeve^  voorheen  Baljuw  van  Schiedam, 
en  naderhand  van 's  Graavenhaage(/).  Voorts 
keft  men,  daceen  der  twee  Koopvaardyfche- 
pen,  door  Lumei,  onderweg,  genomen, ge» 
voerd  werdt,  dioox  Oom  Hedding  Dofoelens  '.  ..  ^ 
van  Antwerpen  (g). 

Na  dat  de  Stad  over  was,  werd^,  *s  ash 
dependaags.  Kerken  en  Kloofters  overval- 
len,'gefchonden,  beroofd.  Doch  men  vei^ 
fchoonde  de  burgery.  Lumei  hadt  geen  ver^ 
der* wit,  dan  de  Stad  te  pionderen,  en  we- 
derom te  verlaaien.  Doch  Emes,  Treslong, 
de  Ryk  en  Dirk  Duivel,  zlg  hiertegen  kan- 
ten*- 

(f)  BORrVI.  Bttk^  hL  2tff'[M5].  HoOfTVl.  U«r4,*/.  m, 
Ali^emioh  Rriel.  hU  114  f»  Byvoegf.  hU  174. 


346  VADERLAIJDSCHP  XXÏILBeK. 
fh»m.teüde,  bowftdgea  hem,  ■VPriöf^  gcwJAw* 
^a.  ken  «erft  if  té  wwgten,  «o.,t»KiIerv»yl,  ^ 
•-^^-^Sttdte  ttwisfcn,  .ge^k  gefchie^de  (d> 

De  Hertog  -vtn  Alva  oniviqg  «Je  ty^rtg  wn 
£d.     T«  inneemen-  van  den  Briel,  difiip  men  voot 
beid  van  ^^  fleutel  tan  Holland  hfeldt,  met  geeBO 
Alva,  o-  y^i^g  vérboMdheid  (i) ,  Q^hoon %y ,  «ketljik* 
^     goed  gehat  toonde  (*>    Terftqnd  aaafetc  hïf 
«env«i  iet:geweldig  heflfen  des  tienden  Peniiinjs  , 
^Bnelte  BrafTel,  en  zondt  bevel  atn<denGfenv6 
vanBoffu,  in  denHaage,,omv.»Bt.het  Re-i 
ghnent  van  Lömb»dye,;'^ttoen  in  Utrecht 
feg,  in  aUerjfl»  naar  dea  Briel,  te  trekken^ 
èn  de  Pkats  te  herwinneft,  eer  menze  *erfter-. 
ken  kon.  Doch  BolTu  was  hies»  reeds  vtfóxgfe- 
komen.    Hy  hadt  «o  dra  niet  vernomen ,  dat 
Briele  over  was,  of  hy  begaf  rig  naar  Maas< 
kmdsflins V  an  ontboodt.  aldaar  het  Regimeöi 
isn  Lömbwikye,  dat  onder  Don  Fefdinarid 
Mukery  d*  Tdledo  ftondc,  by  zig  (/>    Regt.tydig, 
ojder't  veriicf'  dit  vrfk  de  StadUtfecbi,  alwwr,  in 
^P^^^^  deeze  zelfde  week,  -eeneiiBnitery  broeide  on-. 
Sif «    der  de  «fMUJaard»,  miwoegd,  om  dat  me9 
Uffecht.  faon  vyftien  maanden  fddy  .fqhöldig  bfeeft 
Men  wil,  dat  zy  niets  minder  beoogden^  ds» 
ét  plondering  der  Stad ,  waa*toe  zy  Üen-lyd 
vtan  eenen  pl^igen  ommegai^ ,  .op  Wiiien^ 
döiïdewteg,  wflden  waamepmftoi.    Do^hAï 
toel^-WBrdt  ontdekt,  en-methet  vaögeo  en 
ftniffen  van;. 't  hoofd  der  joproerigen geftuie, 

^°""      fTH')i  Boflu. voerde  dit  Krygwoik,  vanMaa». 
poogt      <    J  1„^ 

fb)  Hooft  vi.  «««*,  *'.  »to«  ^       _     .  „„.„.. 

(i)  STBADA  Z)«».  1.  /^K  VU.^407.  VlOU0««i  HOrVtK. 
Bpijt.  CWCVÏII.  p.  «»♦•  ,      , 

(k)  BOR  VI.  »«^,  W'  »<«  !»«<]• 

(O  Tassis  Commem.  titr.  I.  f.  'H7»  «*»• 

(m)  BOK  VL  £*(<>  *<•  xi»  [)<•]• 


XXin.  BöEit     H  I  ;S  TORI  E.     347 

landfluis,  in  vyfentwtelig  vförculgcn ,  over,  FujwIIi; 
naar  ,Geervliet»  in  \  Land  van^  Putten,  van  157a. 
waar  hy, dóór  't  jrotqr  BonuOè,  daar  de  fche-  Brieiece 
pen  leggen  bleèven,   ligtelyk,  pp 't  Eilaa4  hemiu» 
van  Voorna  geraaben  kon.  TQentrok  hy  regtn^t 
aaq  opi  den  Briele  ^  in . v^jrwagting  dan  de  Stad 
bem  terftond  opgegevai  zqu  mjovAen^  waar^ 
om  hy  geen  grof  gefchnt  l^dt  mejdegevoerd 
(n).  Doch  dit  roiakikte  hem.  Hy  werdt,  uit 
de  boomgaarden  onder  de  Scjid,  die;  geftofr 
feerd  légen  met  Geuzen ,  raapwelyk ,  mee  hand^ 
gefchuc  begroet.  Ook  i^rong  de  &cads  timmei^r 
man ,  Ropbus  M^uü^szoon  »in  't  wacer^  en  flo«g 
't  Nieuwkmds  fluisje  opi^  >  tyaardopr  de  hinr 
nenwegeo  onder  liepen.    Bpflii  moeft  tpen^ 
den  I^ieuwlandfchen  dyk  bngs,    aantreJiken 
op  de  Zuidpoorxe,  daar.men  'tigrofgefqhuc 
pp  hem  los  brandde.  Ten  zelfden  tyde,  vaa^ 
ren  Treslong  en  Roobol »  met  eenig  vplk^ 
naar  Bopiifft ,  datr.zy  de  ^p^nfche  fcbepen 
fen  cieele  .in  brandüeekén »  een  deele  in  iaxk 
^ond boeren.  DeSpanjaards,  Qfidortnflch^avHy worde 
V  wac^  ziende. waflto,  b^g^V^nzig  op  de^^gewee- 
vlugt,  en  brengen  't,  al  zwemmende  enwaa-*^°* 
dende ,  door  Bomiflè ,  op  Putten ,  en  voorts 
op  nieuw  .Beyjerland.    Lumei,  de  Brielei^a^ra 
mistrouwende  >  durfde  de  Spanjaards  niet  vecr' 
Tolgen,  die  anders  grooter  neêrlaag  gelee- 
den zouden  hebben.      Twee  dagen  na  deeze 
zege,  die,  op  PaaCbhavond,  ilen  vyfd^  van 
Grasmaand , bsbaald  was^iDoi^erde  de  Graaf 
de  Opgezecenen  yan  't  Land  van  Voproe,  ea 
d^edt  ben  zweeren ,  dat  zy  de  Stad ,  voorden 

Prin. 

(n)  T48»|«  Lier.  1.  f.  147, 


348    VADERLANDSCHE     XXin.BoEK. 

PiLipsIII.Pnnfe,   als    Stadhouder  des  Konings  over 
1572.  Holland,  zouden  houden  (0).  Oranje  toonde 
öfïIjjT- egter  weinig  genoegen  over  'c '  bemagtigen 
genoegt  van  den  Briel ,  dat  hem  ontydig  fcheen.     Hy 
rfgkwa-  hadt,  naaralyk,  verfcheiden' aanflagen  in*den 
iyk,aan  ^|^^  ^^  ^o  ligc  niet  fcheenen  te  zullen  ge» 
iMn^vat  lukken,  alsAlva,  gelyk,  na 't imieemen  van 
denBriel.eene  Stad  van  20  veele  aangelegenheid,  te 
wagten  was,  beter,  dan  tot  nu  toe,  op  zyne 
hoede  zou  zyn.  Ook  zou  de  Prins  gaarne  ge^ 
zien  hebben, dat  de  Hertog  zig,  door  het  ge- 
weldig  doordryven   des  tienden  Pennings , 
nog  meer  vyanden  in  't  Land  gemaakt  hadt; 
dat,  nu  hy  *t,  na  't  bemagtigen,  van  den Briel , 
wgter  ging  opneeraen ,  minder  te  wagten  was. 
Niettemin,  't  (luk  nu  zynde  uitgevoerd,  Jiet 
de  Prins  't  zig  gevallen ,  en  beloofde  den  Graa-^ 
ve  onderftand,  om  welken  hy,  naar  verfchei^ 
den^  Plaatfen ,  fchreef.  Ook  begaven  zig  ver- 
fcheiden*  gevlugte  Edelen  en  Burgers  naar 
den  Briel ,  nevens  een  deel  geboefte ,  dat  de 
naafte  landen  en  ftroomen  ,   met  pionderen 
en  fchuimen ,  ten  hoogden ,  -onveilig  maak- 
te cpy 

XX\aiL     Ondertuflchen  was  Boflü,  met  zyn  volk, 

BoflTa    '  door  de  Beyerlanden  en  verder ,  voorcgetrok- 

Hoothet  ken  cot  omtrent  Dordrecht,  alwaar  men  hem 

hoofd      ^veigerde  in  te  neemen.    Men  voorzag  hem 

Jj^^jjj     egter  van  fchepen,  met  welken,  hy  overftak 

naar  Rotterdam.     Hier  verzogt  hy  alleenlyk 

te  mogen  doortrekken.    Doch  de  Burgers, 

een  kwaad  oó^  hebbande  op  de  ^panjaards, 

WÜ-» 

(•)  B0%  VI.  B^ek^,  hi.  2^6  [!<7]. 
(p)  Boa  VI.  Bofk^^  hl,  266  [i«7}. 


XXni.  Boek:     HISTORIE/    $49 

wilden  die  niet  gehengen.    Eindelyk ,  kwam  FjupsUI. 
men  overeen  dat  zy  ,  by  vyfentwintig  man  1572;* 
tevens, met  doove  lonten , door  de  Stad, zou- "^  ^^^ 
den  worden  gelaaten  (^).  Doch  zo  dra  waren  Rotter- 
BoflTu .  en  de  eerften  niet  in  de  Poort,  of  by  dam  in , 
velde,  met  eigen'  hand,  eenen  Smid j Zwart ^^^^^ 
Jan  genoemd,  die  zig,  voor  anderen ,  tegen 
!t  inkomen  der  Spanjaarden  ^  gekant  hadt.  De 
wagt  werdt,  voprts,  afgemaakt,  de  Poort  o* 
verweldigd,  én  alle  de  Spanjaards  binnen 
gelaaten.  De  Burgers, zig  tegen  deezen  over- 
val willende  verzetten ,  fchooten'er,  inmer* 
kelyken  getale ,  het  leeven  by  in  (r) ,  van  wel- 
ke gefneuvelden  egter  niec  meer  dan  eenen- 
veertig, by  naame,  genoemd  gevonden  wor- 
den (^).    Doch  't  fchenden  van  *t  gegeven 
woord  verwekte  zo  groot  een^  haat  tegen  de 
Spanjaards ,  door  *t  gantfche  Land ,  dat  men 
reden  heeft,  om  te  twyfelen,  of 't  bemagti- 
gen  van  Rotterdam  hun  niet  meer  nadeel  daa 
voordeel  hebbe  gedaan  (/}•  BoflTu  zondt, eer- 
lang, eenig  volk  af,  om  de  Geuzen  te  ver- 
jaagen ,  uit  Schiedam ,  Delftshaven  en  Maas- 
landsfluis,  welke  Plaatfen,  te  vooren,  waren 
ingenomen,  door  't  Krygsvolk  van  Lumei, 
dat  zig  nu  alleen  in  't  Eiland  van  Voome  op- 
hieldt  («). 

Alva,  nu  aan  den  Briel  geleerd  hebbende^  xxtx.' 
hoe  veel  aan  't  bewaaren  der  Zeeftéden  gele-Aiva 
gen  ware ,  fchikte  levftondPietervanKwarek-  ^oekt  zig 

be  teverze- 
^^ 'keren  van 

(f)  TAltK  Lih.  !•  p.  f47.  \^ 

(rj  BOA  VI.  Sffk^f  kl.  %é7  [U7].  -^^ 

(s)  Chion.  van  Rott.  d9§r  Jan  GerRITsZ.  M,  S, 

(r;  BSNTiYOGLlO  Nedcil.  Hift.'V.  i^0«<y  It,  iz6  ,  iii. 

(m)  TASfIS  Likr.  I.  p.  147,  141. 


35^    VADERLAKTDSGHE    XXItl.  BcfEMt^ 
ftupsIü.*^^Bevclhebbflr  yrati  BrtósLi  en  J^Bap  f  i/l  dé 
1573.  Ti^Sy  namoagCchap.  van  heilig  wiens  aame* 
5^;^::: —  keningw  wy  reeds  meermaaleri  hebben  aan* 
dredn     gefauld^eo,  in  'c  vefvoig^ook  noc;  zullen  ge* 
bruihen^  naar  Dordrecfac,  met  laft,  om  ëee» 
M  Scad,  by  hoaren  pligt,  te  bewaaren,  en 
BoflSif  dien  de  Hertog  tiog  in  't  Land  rzn 
Voorna  hielde  te  zyn  ^  van  noondbeboeflen 
te  vooreien.    Kwarebbe  en  Taflls  deeden  ,  ca 
Dordceciit,  vyffchepen' gereed  maakeh,  mee 
welkeo  27^  deflroomen  en  oeveris,  tegeride 
^ymg^ftrooperyen  der  Geuzen^  befdKrmden*  Naaf 
cen«       Vliflhigen, zoodt  de  Ifertog^  volgens  foram^ 
gen,  drie.  (t^)^  volgens  anderen ^  agc  vende- 
len SpBi4aai^4oac^^^^^*<'^^^^^«  Doch  eer 
deezeakwamen^fiookee  ^an  va»  JÜMik^Hee- 
re  van  £rpc  ^  die ,  mer  de  cy ding  van  't  verras*» 
fen  vaü  den  Brid,  derwaards  gekomen  wn^j 
\  volk,  jondev  de  haad^  op^  om  zigjiu  de 
vryheid  te  verzorgen ,  die  hun,  door  den 
dwingeloadvntitimer  gi^imd  worden  zou«  £n 
hy  vindt  zo  veel  gehoor ,  dat  de  Burgery  ^  op 
den  eerften  Paa&hdag ,  zynde  dén  zesden  van 
Vüflin-    Grasmaand,  opde  been;  raakt^  de  Walfchè 
gen  ver-  l>ezetting ,  die  Alva  reeds  te  voóren  derwaards 
jaagczy-  gfseonden >hadt,  teripoorteuit dryft,  enva(l« 
ne  bezet- ggjj^  ^g  Spanjaards,  die  te  fchepe  naderden; 
^^*       boicen  te  hooiden;    Kuik  ook,  haar  vei-too- 
nende,  dac  zy,  met  het  verjaagen  d^rbezer- 
ttog,  dgHreedSiin  MajéfteidTcfiLetaiiis  vergreel^ 
pen  hadc,  vermaant  haar,  't  werk  niet  ten 
halve  te  laaten  fteeken ;  maar  de  fchepen  van 
de  Stad  te  weeren.     Hy  hangt  'er  by,  dat 

de 

(v)  TasSIs  Lih.  l.  p*  X4t. 


;ixnLBc»K.    H  rs  T  o  r  i  e;  gjt 

de  Prins,  met  een  Leger,  in  aantogc  wss,  omnttgaiOi 
haar  te  befchermen,  en  beweegt  ^daatop, een?  157S. 
lilt  den  hoopi  wien  't  hoofii  kroes  ftoodc  van  — — 
den  drank »  door  een  gefobenk-  van  twee  daa.^ 
Iers,  om  't  gefchut  van  de  waHenlostetrattt» 
den  op  de  Spaanfche  fdiepen:  dte,  zulk  eea- 
lieelkomfl;  niet  verwaft  hebbende ,  verbaasd 
naar  Middelburg  weeleen.  Hier  vondenze  den 
Heer  van  Wakkené  Kapelle  ,  Admiraal  van 
Zeeland;  die  zig,  terftond,  naar  Vliflitigen 
begaf,  en  't  volk,  met  zagce ^woorden ^  toe 
omzien  zogt  te  brengen.  Doch  men  bejegend- 
de  hem  zulks,  dat  by  blyde  was^^  dathy  'c 
behouden  wederom  te  Middelburg  brags. 
Kuik  hadtbjer-öek-^ondergeroddy  en-  des 
Admiraals  vleijende  woordeikeêf^ lamfmrem 
tongy  $m  de  VHjJïngers  den  wolven  telever^n^ 
genoemd.  Men  meende,  dat  hy  niet  binnen 
Vliffingen  gekomen  was,  zonder  laft  van  'den 
Prinfe,  dien  hy  terftond  kennis  gaf  van  bet 
omflaan  der  Stede.  •  Zelf  begaf  hy  zig,  eer- 
lang, naar  den  Briel,  om  van  daar  eenig  volk 
naar  Vliffingen  te  doen  overfcheepen :  en 
keerde,  met  goede  hóóp, weder  te  fug.  OokPacheco 
volgde  Treslong  hem  (poediglyk  ,  met  dricf^^^^s^- 
fchepen,  en  ftyf  tweehonderd  mannen ,  dies  ^°^^°' 
uit  de  naafte  Pkatfen  van  Holland,  opge- 
llommeld,  en  met  monnikskappen,  kazuifels 
'en  ander  geeftelyk  gewaad,  in  plaats  van  ge- 
weer,  uitgeftreeken  ware^;  zo  dat  menze,  op 
ftroom,  voor  Vliffingen,  eerft  wapenen  moeft 
(w).  Doch  eer  dit  gebeurde ,  hadt  men  AI- 
varez  of  Pedro  Pacheco  of  Paciocto,  Over- 

fte      - 

(9)  Boa  VL  Bêikj  hl.  set  [I69]. 


352    YADERLAND!?CHE    XXIILBaeK, 

FiuwIïLft^  eener  Bende  Ruicerye ,  te.  Vliffingen  ja 
157a.  handen  gekreegen  («:).    Hy ,  ook  door  Alvt 

■■'^      ftfgezondfen ,  om  de  Wethouderfchap  en  Bur-^ 
gery  voor  wankelen  te  bewaaren  (y)^  en  onr 
kundig  van  't  omkeeren  der  Stad,  was  daar, 
onlangs  ,    aangekomen  ,  en  ,  naauwlyks   ce 
lande  ttftapc  zynde  ,  gevat «  door  Hopmsui 
Jakob  Simonszoon  de  Ryk ,  die ,  kort  te  voo* 
ren, uit  Engeland ^ daar  by  wapenen  enkryg»- 
behoeften  badc  opgedaan,  met  drie  fchepen, 
te  Viiflingen,  gekomen  was,  hebbende  hy 
van  de  verandering  ,  aldaar  voorgevallen  , 
kennis  gekreegen^  uit  eenige  Vliflinger  vlug- 
telingen,  die  hem,  op  zee,  ontmoet  waren, 
en  met  hem «  naar  de  Scad<»  te  rug  zeilden  (^zy> 
Pacheco  werdt  fpoedig  te  regt  gefteld,  en  , 
nevens  twee  andere  Spaanfche  Jonkers,  ter 
gal^  gedoemd ,  van  welke  hem  zyn  adeldom, 
dien  hy  zo  hoog  ftelde  als  dien  der  Graaven 
van  Ëgmond  en  Hoome,  welken  men  egt  er 
't  zwaard  gegund  hadt ,  niet  bevryden  kon 
(^ar).  Doch  fommigen  fcbry ven,  dat  men  hem 
by  de  beenen  ophing  (*) ,  't  welk  met  het  ver- 
haal der  meeden  niet  overeenkomt.    Men 
hieldt  zig  hier  aan  de  gewoonte,  die  Al  va 
ingevoerd  hadt,  om  de  gevangenen ,  in  den  be- 
gonnen burgerkryg,  niet  naar  krygsgebruik 
te  handelen.   Naderhand,  is  verfpreid  en  ge- 
loofd, dat  Pacheco  een'  lyft  by  zig  hadt  van 
een  groot  getal  van  Nederknderen,  edel  en 

one- 

(x)  StRADA  0*c.  I.  Lihr,  VII.  ^.411. 
(jr>  TA3IIS  Mr.  U  p.  «49. 
(«.)   HOOFT  VI.  Bêei^,  kl.  t54. 

r«;  BOK  VI.  B^ek^,  ki.  26t  ^6$ ,  t;»]. 
(b)  TaSSIS  Libr.  U  f>  I4f« 


iXin.  Boe*:     historie,     353 

onedel^  die  Alva  van  kant  geholpen  wilde Fnjpslira 
hebben  (c).    Doch  veelligt  heeft  men,  met  157a. 
zulk  een  uitftrooifel^  de  fchandelyke  ftraf^       ^^' 
hem  aangedaan  9  willen  verfohoonen,  en  de 
Spanjaards  meer  in  den  haat  brengen.     Hec 
Slot,  dat  Alva  te  Vliffingen  hadt  begonnen 
ie  bouwen ,  werdt  eerlang  geheellyk  geflegc 
(^.  Amfterdam  hadt,  om  zelf  verfchoondte 
blyven  van  fterkten,  tot  het  ftigten  van  dit 
Slot,  te  Vliffingen,  twee  tonnen  fchats  opge- 
bragt  (^).    De  Vliffingers,  niet  vergenoegd  Veere 
met  zig  zelven  Alvas  heerfchappy  onttrok-  j'*^^.  ^^k 
ken  te  hebben,  ondernamen,  na  't  ontvan- r  ^^j 
gen  van  eenigeri  onderftand  uit  Frankryk  ^  ^  ^ 
uit  Engeland,  uit  Vlaanderen  en  van  elders, 
o<5k  hunne  nabuuren  te  doen  omkeeren.   ^e^ 
ronimus  7j/^^r^^r/5,Stalmeefterdes  Prinfen  van 
Oranje,   die^  onlangs,  te  Vliffingen,  geko* 
men  was,  om,  als  Stadhouder  uit  *s  Prinfen 
naam,  ovet  Walcheten,  te  gebieden,  en  de 
Heer  van  Erpt  begaven  zig ^.. met  omtrent 
zeftig  man,  voor  Veere ^  beproevende,  of 
men  hen  zou  willen  binnen  laaten.  Hier  was 't 
gemeen  opgeruid  tegen  de  Spanjaards  ^  door 
Lyn  Taayen  en  Koeyevleefcb ,  twee  Viflchers 
van  Veere,  die,  onlangs^  in  dénBriel,  ge- 
vangen gezeten  hebbende  ^  op  voorfpraak  van 
den  Heere  van  Erpt,  zonder  losgeld, geffaakt 
f  waren.  Ook  hadt  men  onder  't  volk  verfpreid 
een.  kort  Gefchrift,  verdedigende  de  regt« 
vaardigheid  van  't  aanneemen  der  wapenen 
tegen  de  Spanjaards.    De  Burgers  van  Veere 


wan- 

(c)  Sapplic.  aan  den  Kon.  è^j  BoR  Vt  Bê*k^  hU  i4dr47ol. 

'd)  METRRBN  IV    !?••<,  f.  6^  Vtrf.  T    iT/    i 

o  ViGLIÜS  sd  HOPPSB.  tfift.  QViXHllU  p*  <!}• 

VL  Deel.  Z 


{ 


S54    VADERLANDSCHE    XXin.BoeK« 

rojptni.  wankelden*  reeds«  Doch  de  Wethouders  ^  die 
I57&.  Tfeeraarts  te  woord  geftaan  hadden  ,    wei* 

*  gerden  volk  in  te  neemen.    Tfeeraarts  keer« 

de  toen,  om  meer  volks ^  naar  Vliflingen  » 
cerwyi  Kuik^  zonderling  gefleepen  op  *c  be^ 
roeren  der  gemeente,  de  twee  viilchers  be- 
woog, om  de  Burgers  in  de  wapenen  te  doea 
komen  (/) ;  dac  zo  dra  niet  gefchied  was , 
of  Jeannin^  een  Franfch  Heer,  werdcmec 
veenig  man,  ter  Stad  in  gelaaten,  en  in  de 
Kerk  gebuisvelt  Maar  hier  beiluit  hem  Jonkr 
-  heer  Jeronimus  de  Holle  ^  Baljuw  van  Veerej 
dit  nu  de  (lerkfte  in  de  Stad  was^  en  nog  om 
hulp  naar  Middelburg  zondt.     Doch  deeM 
hulp  werdt,by  Zandwyk:,  onderfchepten ge** 
ilaagen,  door  Hopman  de  Ryk,  die  van  Vlik^ 
fingen  naar  Veere  ontbooden  was,  en>  ^s  an* 
derendaan,  den  vierden  vn  Bloeisiaand, 
door  de  Bui^erye  ingelaatén  zynde^  Jeamiia 
verlofte,  en  de  Wetb3uderfcfaap  den  eed  aan 
den  Prinfedeedc  afleggen.  Rollé  zelf  fchroom- 
de  niet  dien  te  doen,  toen  men  hem  beloofd 
de ,  dat  hy  zyn  ampt  behouden  zou*   Na.  dien 
tyd,  kwamen  de  Spanjaards,  van  Middelbuig 
en  Amemuiden,  dagelyks,  ftroopen  toe  voor 
Veere.    De  Burgers  keerden  ben ,  door  me- 
Byftere    nigen  uitvalt.    De  wederzydfche  gevangenen 
bitter-     werden  terftopd  gehangen,  met  zo  byiler  ec- 
^^^      ne  bitterheid,  dat  men  getuigt,  den  eenen 
broeder  den  anderen,  met  eigene  handen,  te 
hebben  opgeknoopt.  In  eenen  anderen  uitval , 
daar  de  Ryk^  met  zyn  volk,  wel  zes*  of  ze^ 
venhonderd  Spanjaards  verfloeg,  fneedt  ze* 

^  ker 
(f)  Boa  VI.  MfK,  hl.  %%9  [171]. 


XXm.  Bo*ir;     HISTORIE.    35^ 

ker  wondheeler  eenen  Spanjaard  'c  hertuitdepn^pgni, 
borft ,  èn  ftak  het  op  't  gallioen  van  een  fchip ,  1572. 
daar  *er  verfcheiden'  perfoonen  de  tanden  iq  '  •* 
tetteden.  Voorts  was  'c  ook  gemeen,  de  Span* 
jaards^  die  men  gevangen  kreeg,  rug  aan  rug 
te  binden ,  en  in  2ee  te  fmyten :  't  welk  men 
éev00tenjpoelennoemde.  Ondertullchen, kreeg 
men,  ce  Vliflinge;n,  *s  Prinfen  wapenplaats 
in  deezen  oord,  van  tyd  tot  tyd^  onderiland 
imn  volk  ah  Engeland.  De  Koningin  gedoogd 
de  thans,  oogluikende,  dat  de  gevlugte  Ne« 
dertanders  eenige  manfcbap  in  *c  Ryk  wier-» 
ven.  Zy  2ag  niet  ongaarne,  dat  Filips, in  Ne« 
derland,  nieuw  werk  kreeg ,  en  wilde  *er 
wel,  heimelyk,  de  hand  toe  leenen.  Onder* 
tufichen ,  begreepen  fommige  Ëngelfcbeii 
felfs,dat  de  Nederlanders  beter  zouden  doen» 
datze  zig  zelven  vry  vogten  ,  dan  datz^  te 
Ker  naar  vreemde  hulp  ftonden,  alzo  hunne 
bondgenooten  hun,  veelligt,  de  verkreegen' 
vryheid  niet  lang  zoudm  laaten  behouden  (g). 
Men  verzamelde,  te  Vliffingen,  ook  voor* 
n»d  van  Krygsbehoeften,  die  Evioui  Pieters^ 
zoon  JForft^  jVdmiraal  der  Vl^iGnger  zeemagc 
(b^ , .  van  GiUis  Hoofdman ,  een  ryk  Koopman 
te  Antwerpen ,  gmg  koopen.  Hierdoor  werdt 
's  Prinfen  aanhalig  langs  hoe  ftei ker  (f) ,  en 
begon  men,  eerlang,  toeleg  cemaaken,  om 
de  andere  Zeeuwfcbe  Steden  ookcedóenom* 
keeren. 

Doch  eer  *t  hier  toe  kwam,  faadt  het  nntr   XXX. 
fche  Noorderkwartier  van  HoUaüd  's  Prinr  Beroert» 

(é)  WALSINOHAM  Um.  CXLIIX.  p.  tl9« 

{h)  MBTKRIN  IV.  il««i^,  ƒ.  64  ^rf. 

(f}  UOOfT  VI.  Bêtk»  (/L  <t7»  ait,  S|9» 

Z  ft 


bttSzcBU 


35^    VADERLANDSCHE    XXm.  Bowc. 

FiLiPsIII.fen  zyde  gekooren.  Enkhuizen  ging  voor, 
157a/ daar    de    verandering   zig  deezerwyze   toe- 

—  —  droeg.  Alva  hadty  om  zig  van  deeze  Stad  te 
verzekeren ,  ecne  Vloot  van  twintig  fchepen 
(it) ,  onder  den  Admiraal  Boshuizen  ^  te  Am- 
fterdam  en  te  Enkhuizen  uitgeroft ,  voor  de 
laatftgemelde  Stad,  doen  verzamelen^  voor- 
hebbende ,  zo  men  meende ,  eenig  volk  uit  dé 
Vloote,  bedektelyk,  daar  binnen  te  brengen. 
Van  diergelyk  een'  toeleg,  hadt  de  Scfaeeps« 
hopman  Schuilenburb ^  met  een'  bakker,  dien 
hy  brood  zonder  geld  af  haaien  wilde  ,  in 
woorden  geraakt  zynde,  zig  iet  laaten  ont-* 
vallen ;  waarop  de  burgers  de  hoofden  byeen 
ftaken,  en  een  opzet  namen,  om  de  bezet- 
ting buiten  te  houden.  De  Burgemeefters, 
die  meeft  allen  de  Spaanfche  zyde  bieJdea 
(/),  zogten  de  ontftelde  Gemeente,  met  goe- 
de woorden,  te  paaijen.  Doch  zy  ruftte  niet, 
voor  zy  Hopman  iéari**^/ en  zyneKnegcen, 
die  men  liftiglyk  in  de  Stad  hadt  weeten  te 
krygen ,  wederom  naar  buiten  gejaagd  ,  en 
Boshuizen  op  't  Stadhuis,  onder  eene  wagt 
Van  burgeren,  gevangen  gezet  hadt:  't 
welk  op  den  tweeden  van  Blpeimaand  ge- 
fchiedde.  Des  anderendaags,  kwamdeBur* 
gery  voor  *t  Stadhuis  in  d^  wapenen ,  ron- 
delyk  verklaarende ,  dat  men  zig  behoorde 
te  begeèven  aan  de  zyde  des  Prinfen  van  O* 
ranje,  die  niets  zogt  dan  's  Lands  welvaart 
.'  en  vryheid :  waarop  Folkert  Harkszaon^  een  der 
Bur^emeefteren ,  zeide,  te  wenicben,  dat  de 

Prins 

(k)  TASSIS  Mt.  I.  f,  ISU 
(i)  VftLlUS  HO«D,  «.  |»7» 


XXIIL  Boek/     HISTORIE-     ^/. 

Prins  aan  *t  bewind,  en  zy -daarvan  ontflaa-FiupsItf; 
gen  waren.    Terwyl  dezaaken  dusftonden,  157a.  , 

kwamen  'er,  dagelyks,  verfcheiden*  ballin- ^ 

gen  in  de  Stad.  De  Predikant  Jan  Arendszoon 
bewerkce  dit,  op  aandryven  van  Sönoi.  On- 
der deeze  ballingen ,  was  Pief  er  Luitgesz  Buis-^ 
kes ,  die  (chrifcelyken  laft  Van  den  Prinfe  hadc 
(m)  9  gedagtekend  den  twintigften  van  Gras« 
maand,  om  Enkhuizen  te  doen  omflaan,  en 
de  vyandelyke  fchepen ,  die  voor  de  Stad  la- 
gen, te  bemagtigen.  Deez*  tuKornelis  Jans- 
zoon Brouwer  verhinderden.,  eeoige  dagen  laa- 
ter,  dat  Paulus  van  Looy  Droflaard  van  Mui* 
den ,  met  een  Karveelfchip  vol  Krygsvolk  , 
in  de  Stad  gelaacen  werdt.  Ook  bewerkte 
Buiskes  een  verdrag  met  de  Wethouderfchap , 
waarby ,  onder  anderen ,  bedongen  werdt , 
geene  bezetting  van  de  eene  noch  de  andere 
zyde  in  te  neemen.  Voorts  werden  toen  vier 
nieuwe  Hopluiden  gekooren  over  de  Burge* 
rye.  Een  van  deezen,  Fredrik  Simonszoon  ólq 
oude ,  der  Spaanfche  Regeeringe  toegedaan  ^ 
zogr  de  Burgers  te  be weegen ,  om  van  \  voor- 
gevallene verfchooning  te  verzoeken ,  en  hun* 
nen  zoen  met  den  Hertoge  te  maaken.  Doch 
fommigen  vielen  hiertegen  in ;  beweerende ; 
dat  men  de  Oorlogfchepen  in  de  Haven  haa : 
len,  't  gefchut  op  de  wallen  brengen  mocft» 
Midlerwyl,  hadt  men  Boshuizen  los  en  ter 
Stad  uit  weeten  te  krygen.  Ook  wiften  de 
Burgemeefters  ,  voorwendende  ,  heimelyk  , 
den  Prinfe  van  Oranje  toegedaan  te  zyti,  de 
Burgery  zo  ver  te  beleezen ,  dat  zy  in  't  ver- 
trek 

(^)  Zi$  di9zeliren  1;  Brandt  Cnkli.  bU  nu 

Z3  " 


3$«  VADERLANDSCHE  XXin.Bow, 

F"«™-trek  der  Oorlogsfchepen  bewilligde.     Doch 
*57^'  in  't  afzeilen,  raakte  een  Vlieboot  aan  den 
grond 9  die,  naderhand,  door  de  Watergeu* 
2en,  welken  't  Vlie  waren  ingeloopen,  be^ 
magcigd  en  verbrand  wefdc.    De  Burgemees* 
cers,  deeze  fchade  willende  vergoeden,  zog- 
ten *t  fchip  van  zekeren  burger,  dat,  in  de 
Zuiderhaven ,   binnen  de  brug ,  lag ,   in  de 
plaats  der  verongelukte  Root,  naar  buiten  te 
.brengen,  en  was  de  fokkemaft  reeds  door, 
toen  de  burgers  de  Valbrug  voor  de  groote 
maft  nederlieten ,  zo  dat  het  (chip  heen  noch 
weder  kon ,  en  dus  eenige  dagen  leggen  bleef. 
De  Hepren,  ondertuflchen,  een  Vendel  bur* 
gers  in  foldy  genomen  hebbende,  trokken, 
met  het  zelve,  naar  de  valbrug,   om  *er  'i 
fchip  door  te  helpen  ,  dat ,  door  Komelis 
Brouwer  en  tmderen,  die  zig,  gewapend,  by 
de  brug  vervoegd  hadden,  geweldigerhand, 
belet  werdr.   Dpch  te  gelyk  raakte  de  burge* 
ry  op  de  been.     De  Spaanfchgezinden  haal-» 
den  *t  gefchut  voor  den  dag,  dreigende  loi 
te  branden  op  de  anderen,  die  zig  by  Bur* 

Semeefteren  vervoegden,  met  verzoek,  dat 
et  gefchut  naar  de  wallen  gebragtmogtwor* 
den.  Doch  men  ftelde  *t  antwoord  uit,  tof 
dat  men  befcheid  van  BoiTu ,  die  toen  te  Am- 
fterdam  was,  gekreegen  zou  hebben.  Hans 
Kdltermanj  die,  nevens  anderen,  laft  hadt, 
om  Haarlem  aan  's  Prinfen  zyde  over  te  bren- 
gen,  bevondt  zig,  ten  deezen  tyde,even  bui- 
ten Enkhuizen.  Vemeemende  hier ,  hoe  't  bin- 
nen gefchaapen  ftondt,  zondt  hy,  in  der  yl, 
een  deel  briefjes  in  de  Stad, die  alomme  aan« 
geplakt  werden,  eiï  4«a  bwrgerw  waarfcbuwt 

de» 


XXni  BóM.     HISTORIE.     359 

den,  dat  men  voorhadc,  elk,  die  de  handen FojpsIII, 
«an  Boshuizen  hadc  gelegd,  ter  ftraffe  te  vor-  1572. 
deren.    Toen  raakte  't  volk  wederom  gaan-  ■ 

de.  Dirk  Janszoon  Brouwer  jJakobErikszoon 
len  Pieter  Buiskes  begaven  2ig  naar  't  Stadhuis ,    . 
^n  vernieuwden  den  eifch  der  Burgerye ,  om  • 
*t  gefchut  op  de  wallen  te  hebben.  Daar  was 
zyne plaats^  meende  men,  zoude  bezetting^ 
met  welke  men  de  Stad  belaften  wilde  j  buiten 
gehouden  worden.    Doch  de  Heeren,  nu  be- 
fcheid  van  Amfterdam  gekreegen  hebbende , 
zeiden  plat  uit ,  dat  bet  bier  niet  op  aankwam ; 
dat  de  Graaf  van  Boffu  begeerde ,  dat  men  den 
Hertog  van  Alva  getrouwheid  zweer  en  zou ,  of 
de  Stad  verlaaten.  Buiskes  en  de  anderen  ver- 
klaarden zig  ongezind  tot  beide.  De  Heeren , 
fteunende  op  de  hulp ,  hun  door  BoiTu  beloofd , 
en  op  het  vendel  bezoldigde  burgers ,  krenkten 
egter'niet;  ja  verzoeten  zelfs  ontflaaeen  te 
worden  van  hét  Verdrag,  onlangs  geflooten. 
*t  Gefchiedde.    Doch  zo  dra  kwam  deeze  ty- 
ding  niet  onder  *t  volk,  of  de  kreet  ging  op, 
dat  Buiskes  nu  zynen  laft  in  *c  werk ,  en  de 
Stad  iQ  vrybeid  ftellen  moel^.  £n*tleedtmaar 
tot  kort  na  den  middag,  't  was  nu  elf  uuren » 
toen  men  de  Scads  Tromflaager,  hiertoe, 
door  Dirk  Janszoon  Brouwer,  ofiemant  an- 
ders, omgekogt,  hoorde  omflaan ,  dat  al  wie 
den  Koning  van  Spanje  en  den  Print  van  Otan^ 
je  Hef  hadden^  gewapend^  op  het  Zuider- en 
Noorderfpui^  zouden  hebben  te  vergaderen.  O- 
ver  de  menigte ,  die  hier  te  hoop  liep,  ftelden  zig 
Jakob  J)irkszo$n  Brouwer  en  Pieter  Buiskes    * 
toe  Hopluiden.  De  Burgemeellers  ontbieden , 
hierop ,  hunne  bezoldigde  Burgers  voor  \ 
Z/  4  Stad** 


36o     VADERLANDSCHEi    XXIILBcseï^ 

FnjpsIILScadhuistwerwaards  Dirk  Brouwer  twee  fluk«- 

1572.  ken  gefchuts  fleepen  deedt,  zonder  rig»  hier* 

' in,  van  de  vrouwen,  die,  voor  een  bloedbad 

bedugCp  kermende  wllchen  beide  liepen,  ce 
laacen  verhinderen.  Ook  drukte  Jan  Fredriks-r 
zoon  Flutske  zyn  roevlos^ op ^Ibertjleiniersi^ 
zoon^  een' der  drifdgfte  Spaanfchgezinden :  de 
fchooc  mifte ;  doch  baarde  zo  veel  fchriks  onr 
der  de  Spaanfchgezinde  Schutters,  dat  zy  d^ 
wyk  namen.    Toen  floot  de  Wethouderfchap 
zig  in  *c  Stadhuis:  doch  Dirk  Brouwer  deedc 
'er  'c  gefchut  op  los  branden ,  «n  de  deuren , 
daarna ,  met  een  (luk  balks ,  op  den  vloer  loa- 
Enkhui-  pen  (»).    Men  nam  de  fiurgemeefters  gevan- 
^^  gen,  en  liet,  terftond,het  Oranje- vendel  van 
fcwc.  ""^^  muuren,  poorten  en  toorens  waaijen,  zig 
te  gelyk  voor  den  Prinfe  en  tegen  Alva  ver^ 
klaarende.  Dit  gebeurde ,  op  den  eenentwin- 
tigden van  Bloeimaand.  Buiskes,  die  't  Ampc 
van  Overlle  der  Stad  aangenomen  hadt,  nam 
driehonderdenvyftig  burgers  in  foldy,  die  hy, 
uit  zyn  eigen  beurs;  want  men  hadt,  op  'c 
Stadhuis,  geen  geld  gevonden,  te  vrede  (lel- 
len moe(l  (O ,  tot  dat  zy ,  na  de  aankomd  der 
Watergeuzen,  die  in  't  Vlie  gelegen  hadden, 
werden  afgedankt.   Op  den  agtentwiniigften, 
werdt  de  Wet  veranderd.    Buiskes  en  andere' 
'    y veraars  werden,  tot  fiurgemeeders,  aanger 
(leid.    Zy  zwoeren  den  Koning,  als  Graave, 
den  Prinfe ,  als  Stadhouder, en  der  Stad  Enk- 
huizen  getrouwheid ,  beloovende  wyders  den 
Hertog  van  Alva  en  zynen   ^nhang,  den 

Ueun 

f»)  Aa^t.  van  een*  Qoggft.  hy  Beanot  Eakh.  hl.  iiu 


XXni-  Boek.      HISTORIE.     361 

tienden  en  cwinrigfien  penning  en  de  tiran- fiumIII, 
nifche  Inqulfiüe  te  zullen  wederftaan.  Voorts  i^^2. 
werden  ook,  by  meerderheid  van  Hemmen,— — 
twintig    n|euwe   Vroedfchappen    aangefteld 
(jy    De  Burgers  van  Enkhuizen  waren  dus 
de  eerften  in  Holland  en  Weftfriesland,  die 
zig  zeiven  der  Spaanfche  Regeeringe  pnccrok- 
ken ,  en  toe  het  bewind  des  Prinfen  van  O- 
ranje  overgingen :  hierin  ongelyk  aan  Briele , 
dat,  door  magt  van  buiten,  was  omgezet. 

Sonói  was,  ondertuflchea,  reeds  op  den   XXXI, 
twintigften  van  Grasmaand,  door  den  Prin-rl^Werik 
fe,  aangefteld  tot  z^tn  Luitenant  en  Gouver-^^J^^ 
neufy  over  Enkhuizen,  Medenblik,  Hoorn stadhpu- 
en  andere  Steden  van  het  Waterland.    En  't  der  des 
verdient  onze  opmerking,   dat  de  Prins,  inP^n^^n, 
zynen  laftbrief  (^),  die  te  DUIenburg  gete- J^^^^^^^ 
kend  was;  deèze  Steden  reeds  aanmerkt,  als  tier,  ^^' 
aan  zyne  zyde  overgegaan,  't  Zy ,  dat  hy  zigAanmer- 
zo  vaft  verzekerd  hieldt  van  het  omflaan  der-  lüng  op  - 
zeiven,  dat  hy  't  wel,  in  den  .Ijifthrief,  alsfySf*? . 
reeds  gefchied,  durfde  ter  neder  ftellen:  't'***""^ 
zy ,  dat  by  den  laftbrief  dus  heeft  doen  fchry- 
ven,  om  *er  zig,  alleenlyk,  van  te  bedienen, 
wanneer  de  omkeering,  waarop  hy  hoopte, 
gebeurd  zou  zyn.    Hoewel  *t  anders  vreemd 
mag  fchynen,  dat  gantfch  Weftfriesland  en 
Waterland ,   op  den  twintigften  van  Gras* 
maand,  reeds  befchreeven  worden,  als  over- 
gegaan aan  *s  Prinfen  zyde ;  fchoon  de  eerfte 
Stad  in  deieze  geweften ,  eerft  eene  maand  na- 
derband, omgezet  werdt.    Doch,  veelligt , 

OOf-      ^ 

(#)  BOR  VI.  B99k^  hu  UirK^  [i7I-l74].    MlTKBEN  IV. 
M99\^  f    66  V€rf.  #«&. 

"  (^)  Zii  dejuelfcm  hj  Boa  VI.  BȐ{^  kh  271  (971]. 

Z5 


36ft    VADERLANDSCHE    XXIII.BoE]t. 
FiumlIL  oordeelde  de  Prins ,  dat  dit  geweft  moeft  ge* 
157a.  agc  worden  hem  als  Stadhouder  nóg  onder* 
• hoorig  te  zyn;  en  dat  hy  *er,  uit  dien  hoof- 
de 9  reeds  zo  vroege  eenen  Luitenant  mogt 
aanftellen.  Sonoi,  hoe  *c  zy,  bevondr  zig  te 
Breemen^  toen  hy  de  tyding  kreeg  van  *t  o* 
vergaan  van  Enkbuizen.    Derwaards  en  naar 
Hamburg 9  was  hy  gezonden,  om  den  ven- 
delen Duitfche  Knegten  en  ander  volk  te  wer« 
ven,  en  om  eenig  geld,  onder  de  gevlugre 
Nederlanders,  te  verzamelen  (r),    I)och*c 
omflaan  van  Enkhuizen  deedc  hem ,  in  aller* 
yl,de  reis  derwaards  aanneemen.  Ook  kwam 
hy,  niet  zonder  gevaar,  iti  de  Stad,  alwaar 
hy,  terftond,  in  zyne  waardigheid,  erkend 
Inhoad    werdt.    In  een  byzopder  Berigtfchrift,  hem 
vtn  zyn  gegeven,  was  hem  gelaft  „  die  Steden  vaa 
fctaS    >'  Weftfiriesland  en  Waterland  te  herftellen 
„  in  haare  vryheden,  aldaar  den  gezuiver- 
„  den  Godsdienft  te  doen  oefenen,  naauwe 
99  wagt  te  doen  houden ,  toezigt  op  de  Ves« 
„tingwerken  te  hebben,  de  ballingen  we* 
„  derom  in  te  roepen,  de  Ingezetenen  van 
9,  beiderlei   Godsdienft  voor  overlaft  te  be- 
„  waaren ,  de  Wethouders ,  den  Prinfe  toe- 
„  gedaan,  in  dienft  te  houden,  de  anderen 
„  af  te  zetten,  en  eindelyk,  de  Kerkfieraa* 
„  den  te  doen  optekenen  en  de  Koningklyke 
,,  inkomften  tedoen  ontvangen, door  iemant, 
„  by  hem, n^et goedvinden  van  deWet,daar^ 
„  toe  aangefteld;  tot  dat,  by  mynen  Heere 
,1  den  Prinfe,   hierop,  nader  zou  worden 
„  voorzien  (O*"     Op  welk  Berigtfchrift , 

wy 

(f)  BOl  VT,  Bêtkjt  K  S70  [«70* 
(ij  Zh  aoa  VI.  Bê$i^  hU  %fl  [l7|]» 


XXin.  Boek.     HISTORIE.     363 

wy  alleenlyk- aanmerken,  dac  het,  ioor  deh^pamnu 
Prinftr,  op  zyncn  eigen  naam,  gegeven,  en  15^2. 

9iec  zyn  geheim  zegel  bekragtigd  was.  • 

Sonoi  dan,  eerft  orde  gefield  hebbende,  XXXIL 
op  de  bewaaringe  van  Enkhuizen,    maakte  Meden- 
zyn  werk,  onci  de  andere  Steden  van  deezen*^^*^. 
oord  om  te  zetten.    Medenblik  werdt  eerft  ^^g^je^ 
«angezogt.     Naar  deeze  Stad  ,  hadt  Alva  , 
kort  te  vooren,  eenige  Waaien  gefchikt, 
die  men  niet  hadc  willen  inlaaten.    Sonoi 
zondt  dan  de  Hopluiden  Ruikhaver  ,   Ka-> 
beljaauw  en  Dirk  Brouwer  derwaards,  om, 
met  de  Wetbouderfchap,  te  handelen.  Doch 
de  Slotvoogd,  Jonkheer  Kornelis  van  Rys- 
i^yk ,  wift  dit  eenige  dagen  te  beletten.     \ 
Stuk  wordt,   nogtitns,  derwyze  beleid,  dac 
de  Enkhuizers,  eerlang  de  Stad  van«twee 
kanten  overvallende  ,   de  Spaanfchgezinden 
noodzaakten,  de  vlugt  op   'c  Slot  te  nee<- 
men,  welk,  overmids  men  'er  de  vrouwen 
en  kinders  der  gevlugtten,  tot  eene  borft- 
weering,  t^en  aan  zette,  haai!  werdt  op^ 
gegeven:  waarna  de  Stad  's  Prinfen  zyde 
koos,  in  den  aanvang  van  Zomermaand  (/)« 
Hoorn   was,   door  den  Prinfe,  fchriftelyk Ook 
vermaand.     En  hierop,  was  'er,  even  aUHoom, 
te  Enkhuizen,  bev^eeging  onder  de  Burge- 
rye  ontftaan,  die  de  Wethouders ,  eerft  door 
\  inlaaten^  van  bezetting,  en  toen  dit  niet 
gelukken  wilde ,   door  het  aanneemen  van 
drie  vendelen  Knegten ,  zogten  te  ftillen. 
ia  deezen  fts^at  der  zaakea  9  bewoogen  die 

van 

(O  Bot  VI.  Jr«#<,  hl.  374  (S77l* 


5^4    VADERLANDSCHÊ    XXIH.  Bok. 

Pnjpsin.van  Enkhuizen  twee  der  drie  Hopluiden  dee- 
1572.  zer  Knegten,  om  's  Priqfcn  volk,  by  nagt,  in 

~ te  laaten.    Doch  de  Burgery ,  die  zy  'c  eerft 

voorfloegen ,  wilde  'er  niec  toe  verftaan.    Op 
den  agttienden  van  Zomermaand,  vergader- 
de de  Raad,  met  de  Hoofden  der  Gilden  en 
Schucteryen,  om  te  overleggen,  wiens  volk 
men  inneemen  zou ,  Alva's  of  's  Prinfen.   De 
meeden  ftemden  voor  's  Prinfen  volk,  dat, 
's  anderendaags ,   onder  Jaques  Hennebert , 
#in  de  Stad  kwam,  over  welke,  federt,  Jo* 
fua  van  Alveringen  ,  Heer  van  Hofwegen  , 
tot  Overfle  gefteld  werdt.    De  Regeering 
veranderd  zyncje,  deeden  de  Ingezetenen  dea 
nieuwen  eed ,  eerft  op  den  derden  van  Hooi- 
Alkmaar  maand  («).    De  andere  Steden  van  't  Noor- 
M^nnU   d^rk^arder,  Alkmaar,  Edam,  Monniken- 
kendam  dam  en  Purmerende ,  waren ,  op  gelyke  wy 
en  Pur-  ze,  in  Zomermaand,  omgezet.     Doch 't  zal 
merende,  niet  noodig  zyn ,  ons  over  de  omftandighe* 
den   deezer  veranderingen,     die   onderling 
groote  overeenkomft  hadden ,  breeder  uit  to 
'   laaten.  Boshuizen,  omtrent  deezen  tyd,  met 
zyne  Vloot ,  voor  Enkhuizen ,   gekomen  , 
raoeft  zien ,  dat  drie  zyner  Hopluiden  zig  , 
met  hun  volk,  naar  de  Stad  en  in  's  Prinfen 
eed  begaven  (v^ 
XXXIII.     Niet  lang  na  't  overgaan  van  Enkhuizen  , 
Graaf     ^^dt  Graaf  Lodewyk  van^Naffau,  de  Stad 
wyk  ver-  bergen  in  Henegouwen ,  onverhoeds ,  inge- 
rallBer-  nomen*    Twaalf  Perfoonen ,  zig  aldaar  voor 
gen  in  ,  Wyn* 

(u)  VrlIUS  Hootn,  i/.'}}i  eirv 
(v)  Boa  VI.  Bêtkj  dU  *74  [l77j. 


XXin.  BöBK.     HISTORIE.     365 

Wynkoopers  uitgegeven  hebbende,  hadden, pji^p^Oj^ 
onder  voorwendiel  van  hunne  wynen,  voor  1572. 
zonnen  opgang ,  te  moeten  vervoeren ,   om  ^^^^    * 
dezelven  koel  te  houden,  de  Poort,  by  nagt , gouwen. 
doen  openen,  toen,  de  wagt  omgebragt ,  en     ' 
Graaf  Lodewyk ,   die ,  in  alleryl ,  van  Parys 
^w^  derwaards  gekomen  was,  met  duizend 
Knegten  en  vyf  honderd  ligte  paarden ,  bin- 
nen gelaaten.     De   Graaf  deedt,.niec  den 
dag ,  'c  was  de  vierentwintigfte  van  Bloei- 
maand ,  de  Wethouderfchap  den  eed  aan  den 
Prinfe  afleggen.    Valenchyn  werdt,  ten  zelf- 
den tyde,  door 's  Prinfen  volk,  ingenomen; 
doch  alzo  *t  Slot,  dat  Spaanfche  bezetting 
inhadc,  niet  bemagtigd  worden  kon;  moed 
men    de   Stad ,  eerlang ,  wederom  verlaa- 
ten  (x). . 

Het  verraden  van  Bergen  wa»,  niidIerwyl,Arvadoei; 
oorzaak  van  het  omflaan  der  meefte  Holland-  Bergeb 
fche  Steden,  en  der  Stad.  Zierikzee  in  Zee-^^*^g^- 
knd.    Want  Alva  badt,  op  de  eerAe  tyding*^^"* 
van  den  opftand  in  Vliilingeti ,    Veere  en 
Enkhuizen,  een  Leger,  by  Bergen  op  Zoom, 
doen  verzamelen,  welk  gefchikt  was,  om 
Zeeland,  en  daarna  Enkhuizen,  toe  onder- 

'  werping  te  brengen.  Doch  het  verraden  van 
Bergen  in  Henegouwen  deedt  den  Hertog 
van  opzet  veranderen ,  en  een  befluit  nee- 
men  ,  om  deeze  Stad ,  voor  alle  anderen.,  te 

herwinnen.    Voor  't  einde  van  Zomermaand , 

hadc 

f»)  WALSINOHAM  Letir,  CUII.  p.  X||. 
.  («1  WAI.siifOH4M  L#rff.  CLVI«^.X|7.   Boa  VI.  Be9(,  hU 
*74  [177].    MlTIM»  IV«  JJ^'^f  /•  ?»*  "♦»/.  ?'• 


^66    VADERLANDSCHE    X3ÖlI.Boltt*^ 

fojMiaMdt  by  't  beleg  reeds  doen  tónvangen  (y)i 
157a.  waar  van  wy  de  ukkomft^  in 't  volgende  Boek ^ 

' ■  flaan  te  ontvouwen. 

aerik-  Zeeland  en  Holland  kreégeti  ruimte  ^  za 
zee  kielt  jra  't  Beleg  van  Bergen  ondemomefn  was. 
*  A^^^  Zierikzee  was  de  derde  Stad,  in  Zeeland,  dia 
'^  overging,  op  den  vyfentwintigften  van  Z(y^ 

merraaand  (2),  bedwongen  wordende,  doof 
de  Ryk  en  eenige  anderen,   die,  met  hun 
volk  ,voor  de  Stad  gekomen  waren  (d).  Wat 
hater ,  deedt  Tfcraarts  Goes  in  Zuidbeve- 
land  opcifchen  ;  doch  meu  flocg  hem  hie* 
plat  af,  fchietende  telfs  naar  den  Trompet- 
ter, dien  hy,  derwaards,  gezonden  h3dt(^)« 
Ook  vee- Maar  in  Holland,  daar  men  minder  voor  Al« 
Ie  Hol-    vas   Landmagt  te  dugten  faadt,  en  ter  zeo 
l«ndfche  fterker  was  dan  hy,  vielen  de  Steden,  om 
£  Oudc-ft^^>  den  Pdnft  toe.   Jonkheer  Adrkian  van 
Zwieten  hadt  Oudewater,  reeds  op  den'ne-» 
gentienden  van  Zomermaand ,  met  een  hand* 
vol  voetvolks,  ingenomen.    Twee  dagen  laa* 
ter,  overmeefterde  hy  Gouda,  ea  bragt  het 
onder  's  Prinftn  eed.  Ook  werdc  hem  't  Slot, 
dat  niet  meer  dan  vyfentwintig  man  infaadt, 
onder  den  Slotvoogd,  Jonkheer  KorffelisvOm 
Leiden,  der  Mylé,  by  verdrag,  opgegeven  (O-  Ten 
zelfden  tyde,"^verdt  Leiden  omgezet,  voor* 
naamlyk  ,  door  beleid  van  M^fter  Paulot 
Buis,  Penfionaits  det  Stad, in  welke  mes  een 

ven* 

ff)  BOR  VI.  Btek^t  hK  t79  [lU]. 
f  a)  MeteRM  IV.  n^ck^  ƒ.  tff  vff. 
(s)  HOOIT  VI.  B^ekj  */.  »5I. 
(b)  MSTRIIBN  IV.  B9*k^^f,  *f  verf, 

(e)  BOR  VI.  B9ei(^  èU  171  [|7«].  VlOLlOft  êdHOff.Epif. 
CLXIZ«  CLIZ.  CLVl.  f.  éU9  él7*  «éé. 


water. 


Goudi, 


.  ^*u.  'ée.  34. 


XXIILBosr.     HISTORIE.     2^7 

v€adel  Kn^gten,  onder  Uopmm  3fan  JEiJof^^junm: 
ontviog  (d).    Dordrecht,  vanwaar  men  die  157a,  ' 
^«ui  Gouda  reeds  va,n  mondbehoeften  voor*  p^^.,    -^ 
ïim  hadtj  ging,  öoor  aanraading  van  -rf-drecltt, 
driaa»  van  Btyenbwtg^  oud  Schq>en ,  en  vaa 
den  Vroedfchap,  yiaf*(?*  Mms  van  lüly^  op  den. 
vyfentwintigften,  een  verdraf  aan  met  Bare*/ 
hoid  Entes,  die,  met  dertig  fchepen  en  twe^ 
galeijen ,  voor  de  Stad  gekomen  was  (ey  Joaii' 
Baptift  de  Taffis  was,  kort  ce  vooren,  uic 
Dordrecht,  vénrqkken,  tot  zyn  geluk,  xe- 
ker,  alzo  Kwarebbe,  die  'er  gebleeven  was,; 
te  Gorinchero,   gevangen  gehouden  werdt,. 
tot  aan  zynen  dood  toe  (ƒ)•  Gorinch^  wa^,Gorin. 
naamlyk,  's  da:^  na  Dordrecht,  omgezet, f*^"^»^ 
door  Marinus  Brandt,  die  zig,  met  zefiiea 
fchepen,  voor  de  Stad  vertoonde,  't  Slot,  dab    ^ 
nog  eenen  dag  ingehouden  werdt,  door  den 
Droflaard,  Gdr^^^  71e^r^,moeft  zigegterook 
overgeeven.  De  Geeftelykheid,  hier  ter  Sie^ 
de^  werdt  zeer  mishandeld,  door  de  Geur 
zen.»Eenigen  werden  naar  Bnele gevoerd, eh 
aldaar,  op  laft  van  Lumei,  ter  dood  gehragt 
Weinige  dajgén  naGorinchem,  werdt  fiom^r 
mei  bemagtigd^  en  eerlang  ook 't  Slot  te  Buu- 
ren  ^  welk  door  eenen  Fogelenzangmmsnoxota 
werdt  Cg>    Ook  werden ,  ten  zelfden  tyde , 
de  Sloten  Loeveftein  en  Liesveld  gewonnen* 
Te  voeren,  op  den  derden  van  Hooimaand,Ha:irlem.' 
wu  Haarlem ,  by  verdrag » bewerkt  door  Ger^ 

rit 

(d)  MlTlMlf  IV,  Bpêt^  f,  €€  vtrfr 
(ê)  BOR  V.  Bê*^»  hl.  x7<  [i7«J. 
(ƒ)  VIGUTO  sd  Homiu  ü^/A  x:lXXVI.  f.  4P7.    Tassm 
Xi»r.  I.  f.  149,  Ifo. 


368    VADERLANDSCHE    XXIII.  BöéIc/ 

fftipslll  ^^^  '^^^  Berhenrode^Pieter  Ktes  en  HansKoI^ 
I  <7a/  terman ,  Gemagtigden  van  den  Prins  van  Oran- 
"■       'je,  aan  's  Prinfen  zyde  overgebragt.  Men  be^ 
dong,  zo  wel  hier,  als  te  Dordrecht  en  el- 
ders, dat  de  Roomfche  Geeftelykheid  onbe- 
fchadigd  zou  blyveU,  en  haaren  Godsdienft 
vry ely k  oefeneiftiogen  (^) ;  doch  deeze  voor- 
waarden werden ,  df  uit  redeloozen  haat  tegen 
de  Geeftelyken,  of,  om  dat  men  hen,. met 
grond,  verdagt  Meldt  van  te  ieer  te  nelgen 
naar  de  Spaanfchc  zyde,  öp  veele  Plaatfen  , 
kwaWk  gehouden.  Voorts  wcrdt  de  Hervorm- 
de Godsdienft,  in  alle  Plaatfea^  die  overgin- 
gen, openlyk  ingevoerd. 
-jrxsiiy^     Terwyl  't  zig  in  Holland  dus  toedroeg ,  was 
Gelder-  *  Willem ,  Graaf  van  dea  Berge ,  bezig  ofti  Grel- 
land  en   jjerland  en  Overyflèl  om  te  zetten.  Hy  verze- 
9ïV^'  kerde  zig  van Zutfen,Deutichem, Doesburg, 
ten  zï  Harderwy k ,  Hattum ,  Kampen,  Zwol ,  HalTelt , 
ook,  ge-  Sieenwyk ,  Genemuiden  en  VoUenhove.  Ook 
deelte-    bemagtigde  hy  het  Slot  Tautenburg ^  dat ,  eerft 
^^\^^ Aoox  fVillem  Lieuweszoon^  dcrwaards,  door 
2l!        Sonoi,  afgezonden,  belegerd  geweeft  was. 
Doch  de  Graaf,  oordeelende  dat  hem  alleerf 
'i  bewind  van  den  kryg  in  deezen  oord  was 
aanvertrouwd,. hadt  hem  genoodzaakt  te  ver* 
trekken,  en  't  Slot,  federt,  by  verdrag,  m^ 
Amen-    gekreegen.     Toen  nam  hy  ook  Amersfoort 
foortén  in,  en  voorzag  het  van  bezetting;  een  ge- 
Naardea  deelte  van  welke  zig»  in  Hooimaand,  binnen 
bezet,     Naarden  wift  te  werpen,  alwaar  de  Dros- 
pSnfen    0»^^  van  Muiden,  Paulus  van  Loo,  te  ver- 
volk.  geefs, 

(h)  ROR  Vï.  Jw*,  W.  %7f  [tsoj,    TlQtlOt  «4  HoPflI. 


XXIÏL  BöEic.     H  I  S  T  O  R  1  Ë.     3^^ 

geefs,  gepoogd  hadt,  eenige  Spanjaards  bin-Fnjwlir. 
nen  te  krygen  (t).  157a. 

In  deeze  algemeene  omkeering,  begon  zig^eraDd^ 
Friesland  odk-  te  beweegen.    Eenige  Edelenring  in 
hadden  aan  Sonoi  gefchreeven ,  om'  vier  of^nes- 
vyf  Vendelen  Voetvolk.    Doch  hy  zondt  *er^^^* 
flegcs  een.    De  Graaf  van  den  Berge  voegde 
'er  vierhonderd  nieuwgeworven'  Knegten  by , 
onder  den  Heere  van  Ned€!rwormter,dieeen* 
fterke  fchans  in  de  Kuinder  beinagtigde. .   'c 
Hof  van  Friesland  zondt,  hierop,  naar  Gro- 
ningen, oin  den  Heere  vanBüly;  zynde  hun- 
nen Stadhouder ,  den  Graave  van  Megen ,  korc 
te  vooren,  overleeden  (*) ,  en  ^ynen  Opvot 
ger,  den  Heere  van  Hierges,  döor  de  on- 
veiligheid der  wegen ,  belet  over  te  kornet^.' 
Doch  Sneek,  Bólswaard  erf  Franiker  operi- 
•  den  van  zelven  de  Poorten  voor  de  Geuzen : 
die,  eerlang,  ook  Dokkunj  en  Staveren  be- 
magtigden ,  welke  Steden  zy  egcer ,  geprangd 
door  't  v6lk  van  Billy,  in  korten  tyd,  we- 
derom Verlaaten  moeften.   Toen  kwam  Graaf 
Jooft  van  Schouwenburg  over,  om  't  Stad- 
houderfchap  over  Friesland  ea  Groningen, 
van  's  Prinfen  wege-,  waar  te  neemen.    Hy 
ftelde  rerfl^nd  een  nieuw  Geregtshof  te  Fra- 
niker in,  alzo  Leeuwaarden,  daar 't  Hof  van 
Friesland  anders  plagt  te  zitten;,  nog  eenen 
geruimen  ty d ,  de  Spaanfche  zyde  Weef  hou- 
den (/)•  Nergens  werden  de  Steden ,  zo  fpoe- 
dig  en  in  zo  groot  een  getal,  omgezet,  als 

in 

(i)  Boa  VI.  Bcfk ,  */.  177  [iti]. 

ik)  METHaïll  IV.  Btik^tf.  6S  verf. 

(l)  B0&  YI.  Epêl^  hl.  177  £jti],    MXTKBXN  IV.  t#^^  ƒ• 

:VI.  Deel.  Aa 


?1 


370     VADERL.      HIST.      XXIIL  Bo«k. 

Fiup»ra.iQ  Holland,  alwaar,  gelyk  d^  Biflchop  van 

157a.  Namen,  ten  deezen  tyde,  ^an  de  geweezene 

'  Landvoogdefle    fchreef    „den   Prlnfe    van 

Oranje,  voor  den  denden  en  cwincigften 

Penning ,  een  nieuw  Vorftendom  gekogc 

was  e»)'    Men  hielde  'het  ^  zelfs  onder  Ide 

Spaanfchgezinden,  voor  eenen  grooten  mis- 

flag  in  Al  va,  dat  hy  verzuimd  hadt,  de  zee- 

plaatfen  in  Holland  en  in  Zeeland,  by  tyds, 

behoorlyk,  te  bezetten  en  te  verfterken  (in)\ 

boewei  anderen  oordeelden,  dat  het  verfchil 

met  Engeland  ,  welk  gelegenheid  gegeven 

hadt,  tot  het  toelaaten  der  Nederiandfchc 

ballingeti  in  de  Engelfche  havens^  voor  de 

voomaamfte  oorzaak  van  het  bemagtigen  en 

omflaan  der  Hollandfche  en  Zeeuwfche  Zee- 

plaatfen ,  gehouden  moeft  worden  (o).      . 

{m)  StRAOA  D«f.  I.  Liiu  VU.  f.  411. 

(nj  TM«U  Libr,  I.  f.  141. 

(#9  ViGLius  a  HoPP£a.  Epif.  CLXXVUI.  f.  70J. 


VA- 


Bladx.  371 

VADERLANDSCHE 

HISTORIE. 

^   VIER-ENTWINTIGSTE   BOElC^ 


INHOUD. 

I.  Tiende.  Penning  in  Holland.  De  Hertog  tan 
Medina  Celi  wordt  Landvoogd.  Keert  naar 
Spanje  te  mg.  De  Tiende  penning  afgefcbaft. 
Paultts  Buis  wordt  j4dvokaat  van  Holland.  II. 

-  Eerfle  Vergadering  der  Staaten  van  Holland.  . 
De  Graaf  van  der  Mark  wordt'' s  Prinfen  Ste-^ 
debouder. Kotter  dam  Jielft  ^Woerden  enScboon- 
boven  kiezen  V  Prinfen  zyde.  Dagvaart  te 
Haarlem.  Aanflag  op  Amfterdam.lll. Oranje 
trekt  op  met  een  Leger.  WintKoermonde.  Or- 
donnantie op  deHegeering.  Oranje  neemt  eenige 

.  Steden  in  Brabant  en  Vlaanderen  in.  IW. Moord 
van  Parys.  V  Prinfen  Leger  afgedankt.  Bergen 
verlooren^  V.  De  Najfaufcben  belegeren  Goes 
vergeefs.  VI.  BoJ/ii  loert  op  Gouda.  Krygsbedry- 
ven  in  Waterland  en  Weflfriesland.  VIL  Mis- 
noegen op  Lumei  en  Sonoi.  Oranje  in  Holland. 
Dagvaart  te  Haarlem.  Nieuw  Hof.  Raad  ne- 
vens den  Prinfe.  Verlofgelden.Vlll.Gelderlandy 
Overyjfel  en  Friesland  vallen  den  Prinfe  af. 
Moord  te  Zutfen.  IX.  Bojfu  bezet  Amersfoort. 
Naarden  overweldigd.  X.  Merkwaardige  ver- 
loJling  van  eenige  fcbepen  uit  betys.Xl.Boffiis 
Aa  2  $oe^^ 


37a      VADERLANDSCHE      XXIV.  Boek. 

toeleg  op  Hcmrknr.  Ferbaal  van  bet  beleg  en  de 
overgaave  dee^er  Stad.  Scbeepsftryden  op  de 
Meer.  XlLLumei  en  Entes  in  hegtenis  genomen. 
Dood  van  Lumei.  XIII.  Bofu  zoekt  Oranje  te 
doen  vatten.  Baldaadigbeid  van  Sonois  volk. 
XIV.  Voordeelen  in  Zeeland bebaald.  Aanflag 
op  Tboolen.  XV.  Vergeefs  beleg  van  Alkmaar. 
XVI.  Muitery  te  Haarlem.  Staat vanU Noor- ^ 
derkwartier.  XVll.  Alva  zoekt  de  afgevallen* 
Steden  te  herwinnen.  Geertruidenbergingena^ 
men ,  door  's  Prinfen  volk.  XVIII.  Slag  op  de 
Zuiderzee.  Bofu  gevangen.  Vergadering  der 
Gekommitteerde  Raaden  in  V  Noorderkwar^ 
tier.  XIX.  Leiden  belegerd.  Den  Haage  en 
Maaslandsftuis  verhoren.  Aldegonde  gevangen. 
XX.  Aha  wykt  uit  Amfïerdam.  Schriften  t^gen 
hem  verfpreid.  XXI.  Don  Louis  de  Requefens 
komt  herwaar  ds  ^  als  Landvoogd.  Alva  jiookt 
hem  op.  AJvas  vertrek,afbeeldingen  dood.KXlL 
Staat  des  Lands.  XXIII.  Requefens  tragt Mid- 
delburg te  ontzetten.  De  Stad  gaat  over.  VHfjin- 
gen  en  Veere  met  verfcbeiden*  voorregten  be- 
fcbonken.  XXIV.  Oranjes  aanflag  op  Antwer- 
pen. Noirkarmes  loert  op  Gouda.  XXV.  Oranje 
zoekt  zig  met  Engeland^  en  daarna  met  Frank-: 
rykte  verbinden.  KXWLLeiden  verlaaten.Slag 
op  de  Mookerbeide.  Graaf  Lodewyk  fneuvelt. 

XXVII.  Muitery  der  Spanjaarden.Hunne  aan-- 
(lagen.  JVoudricbem^  Leerdam  en  Asperen^  door 
'Vitelli  ,    ingenomen.     Cbevreaux  geflaagen. 

XXVIII.  Toerufling  te  water,  in  Spanje.XXlX. 
Algemeene  vergiffenis  afgekondigd.  Eifcb  des 
Landvoogds.  XXXi.  Vrugtelooze  handeling  over 
eene  bevrediging  met  Hollanden  Zeeland.  Dag- 
fiaart  t€  Rotterdam.  XXXI.  Kerkelyke  By- 


een- 


XXIV.  Boek.      HISTORIE.     373  , 

eenkomft^  te  Dordrecht.  XXXII.  Moeite  te 
Utrecht.  Zwaar  e  ziekte  van  Oranje.  Ver- 
haal van  de  tweede  Belegering  en  van  het 
ontzet  van  Leiden. 

E  Hertog  van  Alva  befpeurde  nu,Fiupslli. 

aan  het  omflaan  van  zo  veeleSte- J^T^. 

den,  te  laat,  welke  fchadelyke      I. 

gevolgen  zyn  driftig  dringen  op^o^^^e» 

het  opbrengen  des  tienden  Pen- ?"^^ 
nings  naar  zig  gefleept  hadt.    Want  fchoonp^nJJ*g^ 
by  ,  te  Brunei,  met   het  pieefte  geweld  ,  in  Hoi-  ' 
fcheen  te  zullen  voortflaan,  hadt  hy  ook  ^/-landjnte 
hrecht  van  Loo^  al  in  't  einde  des  voorleeden^^^^"°* 
jaars ,  naar  Holland  gezonden ,  om  den  op- 
hef der  gehaatte  fchatting  aldaar  te  bevor- 
deren ;   doch  deeze  ,  in  de  plaats  van  iets 
te  winnen ,  liep  gevaar  van ,  door  't  gemee- 
ne  volk,  te  Amfterdam , daar  hy  zig  ophieldt, 
te  worden  aangeuft  (a).     De  HoUandfche 
en  Zeeuwfche    Steden    vielen  ,   te  ligter  ^ 
den  Prinfe  toe ,  om  dae  zyne  bewindsluiden 
niet    verzuimden  ,    alomme  te  verfpreiden  , 
dat  zy  't  volk  van  den  tienden  Penning  kwa- 
men verlóflèn.     In  andere  Landfchappen  , 
ftondt  het  ook  hagchelyk.    Die  van  Brabant, 
Vlaanderen ,  Artois  en  Henegouwen  zonden 
Gemagtigden  naar  Spanje ,  om  hunne  ver- 
toogen  tegen  den  tienden  Penning,  die  by 
den  Hertog  geen'  ingang  vonden  ^by  den  Ko- 
ning zelven  te  doen  (^).    Ook  was  Alva ,  fê- 
dert  een  jaar  of  langer ,  geprangd  geweeft 

door 

(«)  ViGLiut  éid  HOFP.  Epif.  CXVill.p.  CIS.  Ef.  CXLTIII. 
f.  «14. 

.    {h)  ViGLii  <:omiiieat.  /•  it5. 

•     Aa  3 


374    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boeit. 

FiLtPsIII.doör  eene  andere  zorg.  Men  hadt,  naamlyk, 

,--^/ reeds  in  den  ;Zomer  desjaars  1571,  hier  te 

• *  Lande  ,  vernomen  ,  dat  Filips  hera  van  de 

De  Her    Landvoogdye  ontflaan  wtlde,   ^n  Joan  de  la 
tog  van    Cerda ,  Hertog  van  Medina  Celt,  tot  zynen  Op- 
Medina   volger ,  benoemd  hadt  (c) :  en  't  gerugt  hier- 
CeJi,tot  ^^^  ^iieej^  ^as  genoeg,  om  hem  de  agting 
voogd  in  der  weinige  Nederlanderen,'  die  hem,  tot-' 
Alvas      hiertoe  „naar  de  oogen  gezien  hadden,  ge- 
plaats  bc  heellyk  te  doen  verliezen,  Veelen  zagen-reik- 
'*^^°*4»  halzende  uit  naar  de  aankomft  des  nieuwen 
5^"5è"   Landvoogds,    van    wfens   minzaamheid  en 
derlan-     zagtzinnigheid  men  den  volke  veel  goeds  be- 
dciu        loofd  hadt.    Doch  Alva  verlangde  /er  minft 
naar  (^.  Toen  men  nu  in  't  zeker  berigt  was, 
dat  de  Hertog  van  Medina  Celi  uit  Spanje 
was  gezeild ,  waren  de  Vliffingers  en  andere 
Zeeuwen ,  met  eene  Vloot ,  onder  Boudewyn 
Evjoutszoon ,  uitgeloopen ,  om  op  hem  te  kruis- 
fen.  Ook  troffenze  hem  aan ,  en.  vuurden  wak- 
ker op  zyne  Vloote,  neemende,  te  gelyk, 
meer  dan   twintig   Koopvaardyfchepen ,  die 
onder  zyn  geleide  voeren.    Hy  zelf  ontkwam 
hunne  handen  egter  gelukkiglyk ,  en  raakte, 
6p  of  omtrent  den  twaalfden  van  Zomer- 
maand, te  Sluis  in  Vlaanderen  binnen  (tf). 
Doch  men  befpeurde  haaft ,  dat  de  Koning 
hem  nog  te  weinig  gezags  gegeven  hadt  ( ƒ) : 
luidende  zynen  laftbrief  alleenlyk  ,     om  de 
Landvoogdye  niet  eer  te  aanvaarden,  voort 

dat 

f*l  ViGLIUf  ^  HOPPER.  Ep*f.  CXXtlX.  p.  €l$. 
(d)  VlGLlUf  Ai  HOPPEH»  Bpifi*  CXXXIX.  f.^iU  €êll.  tp. 
CLXXXIV.  p.  714*  ^  .^   ^,«... 

(t)  VI6UU9  ad  HOPPI».  Eptfi.  CLXXII.  /.  ö«9. 
(//  Y1GI.1US  dd  HOPFfiB.  Bpifi.  CUXIII.  //  é^U 


XXIV.  Boek.     HISTORIE.     375 

dat  Alva  hem  dezelve  zou  hebben  afgeftaannups  IIL 
(^),  waarmede  deeze  geenen  haaft  maakte.  1570. 
Ook  fcheen  Medina  Celi,  die  hier,  veeltyds , " 
ongezond  was  Qb') ,  geenen  fmaak  te  hebben 
in  t  bewind  over  de  Nederlanden ,  waarom  Hy  vef- 
hy,  na  verloop  van  eenige  maanden,  op  zyn^^^^  we- 
vefzoek ,  'van  de  Landvoogdye   ontflaagen  °^^™' 
werdt ,  en  naar  Spanje  te  rug  keerde  (i). 

Maar  Alva,  als  ware  't,  om  de  gmill  der  De  cien- 
Landzaaten  te  herwinnen,   voor  hy  zigvan^fP^i- 
de  Landvoogdye  ontfloeg,  boodt,  nog  voor  °^^    ^ 
't  einde  van  Zomermaand,  aan,  den  tienden ^f^^^" 
Penning   gantfchelyk  te  willen  afTcbaffen  , 
mids  men  de  twee  millioenen ,  te  vooren  be- 
loofd, voor  dit  loopende  jaar,  opbragt.    De 
Koning  hadt ,  juiil  op  den  zelfden  dag,  't 
was  de  zesentwintigfte  ,  den  afgezondenen 
der  Scaaten ,   in  Spanje ,  diergelyk  tiflcheid 
gegeven  (/f) ,  en  te  gelyk ,  by  monde  van  den 
Prefident  Hopperus,  verklaard,  dat  hy  zig 
verzekerd  hieWt ,  ddt  de  Staaten  zig,  met 
een  goed  oogmerk ,  en  om  's  Konmgs  dienft 
.en  's  Lands  welvaart  te  bevorderen,  tegen 
den  tienden  Penning,  gekant  hadden,    ^va 
•dan  fchreef  den  Stadhouderen  der  byzonde- 
re  Landfchappen  aan ,  dat  elk  hunner  de  Staa- 
ten des  Landfchaps,  ten  zekeren  bedemden 
dage,  zou  doen  vergaderen,  om,  op  zynm      ^ 
voorflag,  te  befluiten.    De  Oraaf  van  Boflfu 
kreeg  laft,  om  die  van  Holland,  tegen  den 
vyftienden  van  Hooimaand ,  in  den  Haage, 

te 

(X)  ViGLH  Vjm  N.  CXIIT.  p.  f%, 

ih)  VlGLlOf  ad  HOFPAR.  £fi#.  CXCVIfl.  P.  741* 

(»)  BOa  VI.  ITMi^^/. XM  [»90.  TAsSIt  Likr.  l.p,  tsi,  itu 

(k)  Zit'titt  ia  Notis  sd  Vjglii  Commeor.  p.  314. 

Aa  4 


276    VADERLANDSCHE     XXIV.  Boeit- 
FiLiPfilIL  te  doen  byeen  komen  (/).    Doch  my  is  niet 
1572.  gebleeken,  dat  Boflii,  of  iemanc  anders  uic 
"""^         zynen  naam,  de  Leden  befcbreeven  heefu 
De  meefte  en  voornaatnfte  Hollandfche  Ste- 
den erkenden  ook  't  gezag  des  Hertogs  van 
Alva  niet  meer ,  en  zouden  zig  aan  Boffiis 
befchryving  niet  gekreund  hebben.     Zy  en 
cenige  Edelen  hadden  geheel  wat  anders  in 
den  zin,  en  waren,  ten  deezen  tyde,  bezig, 
om  de  Regeering  van  Holland,  die,  federt 
het  omflaan  der  Steden ,  in  wanorde  geweeft 
was,  op  eenen  anderen  en  vaften  voet,  te 
brengen.     Zo  verre  ,  uit   de  Regifters  der 
Staatsbefluiten  van  Holland,  is  af  te  neemen, 
was   'er,  na   Wintermaand   des    voorleeden 
"jaars,  geene  Dagvaart  gehouden:   waarvan 
de  toeneemende  beweegingen  over  deh  tien- 
den Penning  en  's  Prinfen  aanflagen  op  ver- 
fcheiden'   Steden  de  voornaamfte  oorzaaken 
waren.  Ook  was  zulks,  na  't  omflaan  van  vier 
'der  zes  groote  Steden ,  Dordrecht,  Haarlem, 
Leiden  en  Gouda,  geheel  onmogelyk  gewor- 
den. Doch  na  dat  nu  de  meeftfe  Steden  s  Prin- 
fen zyde  gekooren  hadden,  kwamen  zy,  wel 
op  den  dag,  door  Alva  beraamd;  doch  te 
^i««     Dordrecht,  byeen :  verraoedelyi  befchreeven , 
wordt     ^^^^  ^^"^^  ^^^^'  Penfionaris  van  Leiden, 
Advo-     die^  te  vooren  ,   meerraaalen,   de  Dagvaart 
kaat  van  waargenomen  hadt,  en,  in  deeze  zelfde  Ver- 
Holtaöd.  gadering  ()»),  nog  tot  Advokaat  des  Lands 
aangefteld  werdt.     In   deeze  Vergadering, 
werdt  het  eérfte  en  ruwfte  bewerp  gemaakt 

van 

tl)  BOR  VL  Bui,,  hl.  iSo  [ïl4,  31  Jj. 
{m)Zi*  acfol.  H0U.  24  Stfttmb^  1,74.  f/.  ,j. 


X^IV.  Boek.     HISTORIE.     377 

van  't  Getneenebeft  der  Vereenigde  Neder- fiupsjii; 
landen  :  waarom   wy  niet  yoorby  konnen  ,  1572.  * 
korreJyk   te  ontvouwen  ,  wat  'er  gehandeld  * 
werdt.  '      , 

Uit  de  Edelen  van  Holland, waren  te  Dor-      ir. 
drecht  v«rfcheenen  Jonkheer  ^^^ö^^/^^^rt?^»  Eerde 
fVyngaarde»  \  en  Jonkheer  Aart  van  Duiven-  Y^P^^e- 
w^r^^, welke  laatfte  volmagt  hadt  van  den  Graa- g^^^ 
ve  van  der  Mark:  voorts  de  Afgevaardigden  der  van  Hoï- 
Steden  Dordrecht ,  Haarlem ,  Leiden  ^ Gouda ,  |and ,  die 
Gorinchem,  Alkmaar,  Oudewater,  Hoorn/*  ^'"^^ 
Enkhuizen ,  Medenblik ,  Edam  en  Monniken-  gn  ïe  *^ 
dam.  De  kleine  Steden,  die,  federt  veele  jaa- Dor- 
ren ,  niet  ter  Dagvaart  plagten  te  verfchynen ,  drecht; 
kreegen  nu  wederom  plaats  op  dezelve ,  op  dat 
men  haar,  door  't  zoet  der  Regeeringe,  zou 
aanlokken   tot  het  williger  draagen  der  ge- 
meene  laden ;  en  anderen ,  die  't  nog  met  Al- 
va  hielden ,  te  ligter  doen  omflaan.  De  Prins 
van  Oranje,  die  van  deeze  Vergadering  ken- 
nis, ofze  veelligt  zelf  doen  befchryven  hadt, 
zondt  derwaards  Filips  van  Mamix ,  Heere 
van  S.  Aldegonde,  die,  zynen  laftbrief ,  den 
agttienden  van  Hooimaand ,  hebbende  over- 
geleverd, de  Staaten,  in  eene  gepafte  aan- 
Ipraak ,  prees  over  *t  verlaaten  van  Alva's  en 
*t  kiezen  van  *s  Prinfen  zyde.    Voorts  ver- 
toond hebbende  „  hoe  de  Prins  al  het  zyne 
„  hadt  opgezet,  by  't  voorftaan  vaa  'sLands 
„  vry heden,  verhaalde  hy,  dat  zyne  Door- 
„  lugtigheid  wederom  een  Leger  op  de  been 
„  gebragt ;    doch   den  Krygsknegten  eene 
5,  maand  foldy  op  de  hand,  en  verzekering  voor 
5,  nog  twee  maanden  toegezeid  hadt ,  eer  zy 
„  zouden  behoeven  te  velde  te  trekken ;  waar- 
Aa  5  „  om- 


S7«    VADERLANDSCHE    XXIV.  Bobs. 

nLiPtm.99  o™l  hy  verzogt,  dat  de  Steden,  hier  ver- 
1572.  «,  gaderd,  de  betaaling  dee^er  eerfte  maand, 
,,  ter  forame  van  honderdduizend  Kroonen, 
^  op  zig  neemen,  en  de  vereifchte  verzeke- 
,,  ring  voor  nog  twee    maanden  ,    geeven 
,,  wilden. -*   De  Staacen ,  zo  groot  was  thans 
de  yver,  bewilligden  terftond  in  dit  verzoek, 
en  beflooten  de  penningen  te  vinden ,  gedeel- 
celyk  uit  *s  Lands  Impoften  en  de  loopende 
Beden ,  gedeehelyk  by  leening  van  den  Ryk- 
dom,  de  Geeftelykhetd  en  de  Gilden:  ook 
uit  de  noodelooze  Kerkfieraaden  en  andere 
koftelykheden.    Tóen  floeg  Aldegonde  nog 
eenige  andere  punten  voor,  hem  door  den 
Prinfe  belail:  waarop  de  Staaren,  insgelyks, 
een  fpoedig  'en  eenpaarigbefluit  namen  „  om 
„  den  Prins,  voor  's  Konings  weetijen  Stad- 
„  houder  over  Holland,  Zeeland,  Friesland 
„  en  Utrecht ,  te  erkennen ,  en  zig  te  voegen, 
„  met  de  andere  Landfchappen ,  om  te  we- 
„  ge  te  brengen,  dat  hy  ook  voor  Befcher- 
„  mer  van  alle  de  Nederlanden,  geduuren- 
,y  de  's  Konings  afwezendheid ,  verkooren 
„  werdt.    Voorts  zou  zync  Doorlugdgheid 
.  *  „  eenen    Admiraal    mogen  aanftellen  ,  aan 
„  wien,inet  zekere  Gemagtigden  uit  de  Wa- 
„  terfteden ,  *t  beleid  van  den  oorlog  te  wa- 
„  ter  fiaan  zou.  Over  *t  beleid  van  den  oor- 
„  log  te  lande,  zouden  die  van  Dordrecht, 
,,  Leiden  en  Enkhuizen ,  met  den  Graavevan 
„  der  Mark ,  handelen.    Ook  zou  men  dien 
„  Graave  aandienen ,  dat  hy  zou  hebben  te 
„  zorgen,  dat  de  boeken,  regifters  en  ftuk* 
„  ken,  beruftende  in  der  Staaten-Kamer  eo 
,9  in  de  Regifters  en  Griffie  van  den  Hove 

ia 


M 


XXIV.  Boek.     HISTORIE.     379 

„  in    den   Haage ,    ongefchondefn  bIeeven.nüKin,' 
,;  Maar  van  de  Privilegiën  en  ftukken,  Hol-  157a, 
,,  land  betreffende  ,  .en  beruftende  ,  tegen-  ' 

„  woordig,  en  zelfs  al  federt  cenige  jaaren 
„  («),  op  het  Slot  te  Gouda,  zou  men, met 
„  verlof  des  Prinfen,  een'  lyft  en  aflchrif- 
„  ten  maaken,  om  aan  de  Steden  te  worden 
„  medegedeeld.  Voorts  beloofden  de  Staa- 
„  ten  aan  Aldegonde,  en  Aldegonde,'uit 's 
„  Prinfen  naam,  aan  de  Staateu,  dat  men, 
„  met  den  Koning  of  met  iemant  van  zynen 
wege,  geen  verdrag  aangaan  zou,  zonder 
onderlinge  bewilliging,  en  zonder  'er  el- 
kunderen,  des  begeerende,  in  te  begry- 
pen.  Ook  zou  men,  tot  dit  Verbond,  no- 
digen andere  Steden ,  zojn  als  buiten  Hol- 
land ;  de  Stad  Delft,  die  zig  nog  Spaanfch 
hieldt,  den  toevoer  affnyden,  en  den  Prins 
verzoeken,  dat  hy,  in  Deenemarke  en  de 
Ooftzee,  wilde  te  wege  brengen,  dat  de 
Oofterfche  handel,  van  Am&rdam,  op 
Enkhuizen ,  Hoorn  en  andere  Steden  van 
dien  oord,  verlegd  werdt:'t  welk  men  hec 
befte  middel  hieldt  te  zyn,  om  deeze  Stad 
tot  reden  te  brengen.  Aangaainde  den 
Godsdienft,  werdt',  by  den  Prins  en  d$ 
Staaten,  vaftgefteld,  de  openbaare  oefe** 
ning  van  denzeWen  den  Hervormden  niet 
alleen,  maar  ook  den  Roomfcben  toe  ce 
ftaan ,  zelfs  de  Geeftelykbeid  ongemoeid 
laatende,  zo  lang  zy  zig  niet  in  ongehoor- 


9t 


9Ï 


„  zaamheid  en  vyandfchap  verliep  ((?)•"    Na  De  Gnuif 
't  neemen  van  deeze  Befluiten,  kwam  de^»^« 

Graaf  ^ 

n)  Zit  Refol.  Hoil.  17  OSêh.  uKi.  hL  79- 
•)  BtB  ?!•  Mttl^j^  hl,  %%i  9nxn  [1I6  #»»]• 


!•■ 


38»    VADERLANDSCHE    XXIV.  Bowr. 

j^jjpsin^  Graaf  van  der  Mark,  in  perfoon,  in  de  Vcr- 
jj^af  gadering  ,    venoonende  zynen  Laftbrief  en 

T—  Berigtfchrift,  als  befielde  Over/ie  des  Prinfen 

pïïen    van  Oranje  in  Holland^  en  beloovende,  zig. 
Stede-     daarnaar,  in  allen  deele,  te  zuilen  fchikken: 
houder    waarop  de  Staaten  hem,  in  de  gemelde  hoe- 
^^^    danigheid,  erkenden,  hem,  voorts,  by  hand- 
ig taftfaig,  alle*  eere,  dienft  willigheid  en  be- 
J^^^^'^'^'hoorlyke  f  gehoorzaamheid  toezeggende  (p). 
fdedien-De  Graaf  van  der  Mark  heeft  zelf,  nader- 
''^*        hand,  gefchreeven  (^)  „  dat  hy,  opdeeze 
„  Vergadering,  de  Staaten,  die  toen  vier- 
„  entwintigduiiend  guldens  by  zig  hadden, 
„  flegcs  om  zesduizend  Daalers  verzogt  hadt, 
„  op  dat  hy  't  volk  in  monftering  en  eed  zou 
,,  konnen  brengen;  dat  Dordrecht,  in  dit 
„  verzoek  ,  bewilligde  ;  doch  dat  een  der 
^,  Staaten,  eer  de  overige  Leden  zig  ver- 
„  klaard  hadden ,  met  al  't  geld ,  naar  den 
„  vyand  gevlugt  was." 
Rotter-       De  eerfte  Vergadering  der  Staaten  te  Dor- 
dam  en    drecht  zat  nog,  of  was  maar  pas  gefcheiden , 
Delft      toen  Alva  de  bezetting ,  uit  Rotterdam ,  Schie- 
?*S^'j?  dam  en  Delftshave^ ,  deedt  venrekken ,  om- 
ryde  o-  ^  ^®  gebruiken  in  't  beleg  van  Bergen.    De 
ver.        Graaf  van  der  Mark  maakte  zig,  nog  voor  't 
einde  van  Hooimaand,  meefter  van  deeze 
Plaatfen.  't  Bemagtigen  deyzelven  deedt  Delft , 
dat  zig,  uit  vreeze  voor  de  Spaanfche  bezet- 
ting, te  Rotterdam  en  daaromtrent  leggen- 
de, niet  hadt  durven  verklaaren,  terftond, 
's  Prinfen  zyde  kiezen,    't  Hof  van  Holland , 

meeft 

(p)  BOK  VI.  J9«tfi^»  hl.  til  MA.  [lf9  «»ft]. 
(f)  Mj  BO»  VI.  Bte(,  ^/«  ill  [^25]. 


K  XXIV.  Boek.      HISTORIE.      351 

^  meed  uit  Spaanfchgezinde  Leden  beftaande^FiLipsIIL 

«  hadt,  tot  hiertoe,  icyne  zittingen  in  den  Haa-  1572.* 

i  ge  blyven  houden ,  zig  genoeg  gedekt  agten-  ^ 

l  de  door  't  Krygsvollc ,  welk  langs  den  Maas- 

r  kant  lag.    Doch  terftond  na  't  overgaan  van  't  Hof 

^  "         Delft  en  Rotterdam ,  vertrokken  alle  de  Raa-^vyktuk 

>  den  en  andere  KoningklykeAmptenaars,be-^^°^^*" 

^  halven  Jdriaan  van  der  Hoef  tn  j^rnoudNico*  lechL 

i  tol,  gewoone  Raaden,  Reinoud  Moensy  bui- 

\  tengewoonen  Raad,  en  Bartbold Ernft ^  Grif- 

\  fier  (r) ,  uit  den  Haage  naar  Utrecht :  daar  't 

\  Hof  nog  eenigen  tyd  zitten  bleef;  doch  eer- 

k  lang,  naauwlyks  ergens  in  Holland ,  behalve 

i  teAmfterdam,  erkend  werdt  (^).     Holland, Woerden- 

[  nu  gehedlyk  van  de  Spanjaards  verlaaten  zyn*  ^?^^ 

[  de ,  werdt  het  Slot  en  de  Stad  van  Woerden,  ^^^ 

1  door  beleid  van  Jonkheer  Adriaan  van  Zwie-  kerd. 

ten,  Overfte  van  Gouda,  by  verdrag,  aan  's 

Prinfen  zyde  overgebragt ,    in  't  begin  vaa 

Oogftmaand.     By  't  overgaan  deezer  Stad, 

werdt,  onder  anderen,  bedongen  „  dat  het 

„  regt  aldaar  gehandhaafd  zou  worden,  op 

„  gelyken  voet,  als,  federt  eenigen  tyd,al- 

„  daar  gevolgd  was ,  buiten  benadeelinge  van 

„  den  Pandheer,  Hértoge  Erik  van  Bruns- 

„  wyk ,    wiens    Rentmeefter  zyns  Heeren 

„  inkomften,   vry  en  onbelet,  zou  mogen 

„  komen  ontvangen.'*    Voorts  begaven  die 

van  Woerden  zig  ook  in  het  verdrag,  laat- 

^     ftelyk,  tuflchen  de  Leden  van  Holland,   te 

Dordrecht,  gemaakt  (/).  Schoonhoven  werdt,  Ook 

•  •  door'^c^oon. 

hovcQ 
f  r)  Zie  Asm  (4)  êp  di  Decif.  en  Rcfol.  Van  den  Hove,  ^tdr, 

nsu  N.  150.  kL  iSf. 

(t)  Boa  VI.  B*ekj,  bl.  itt  rï9<,  J97]. 

(f)  Bon  VI.  3«fKji  iL  t9^  [f<»tf]. 


38a    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek. 

PiupsHLcloor  Luraei,  belegerd,  en,  met  twee  ftuk- 

157a.  ken  gefchuts,  befchooten,eer  het  Z!g,op  den 

"  eerften  van  Wynmaand,  by  verdrag,  opgaf. 

De   Geeftelykheid  werdt  hier  zeer  mishan- 
deld. Een  derzelven ,  Broeder  Dirk  van  der 
GoudCy  werdt  doorlleken,  en  twee  anderen, 
aan  een'  nooteboom,  voor  't  Stadhuis ,  opge- 
hangen («).    De  Graaf  van  der  Mark  deedc 
egter  eenigen  der  handdaadigen  aan  deezen 
Dagvaart  moedwil  llrafFen  (v).  Hy  hadt ,  reeds  in  Oogft- 
te  Haar-  maand,  eenen  aanflag  gefmeed  op  Amfter- 
lem.        dam,  met  overleg  der  Staaten,  ten  dien  ein- 
A«nfl^    de,  onder  anderen,  te  Haarlem,  tegen  den 
ftadOT.   tienden, ter  Dagvaart  befchreeven.  De  Graaf 
eifchte,tot  de  belegering  der  Stede,  veertig- 
duizend guldens,  en  men  beloofde  hem  allen 
mogelyken  onderftand.    Ook  ondernam  hy  't 
beleg,  zig  verfchanfende  in  het  Karthuizers 
Kloofter,  even  ^buiten  de  Stad,    Doch  Bo/Ia 
hadt  'er  vier  vendelen  Knegten  in  weeten  te 
krygen,  die,  met  de  verdere  bezetting,  zul- 
ke gelukkige  uitvallen  deeden,  dat  Lumeide 
Stad ,     den     drie  -  entwintigften  ,    verlaaten 
moeft.    Hy  fchreef 't  mislukken  deezer  on- 
demeeming,  naderhand,  toe  aan  de  flof heid 
der  Staaten ,  in   hem  van  gefchut  te  voor- 
zien Qvjy    Sonoi  was  van  verftand  geweeft, 
dat  men  Amfterdam  te  water  moeft  benaauwd 
hebben,  na  dat  men  de  Vloot,  onder  Bos- 
huizen, die  de  Zuiderzee  veilig  hieldt,  eerft 
verdreeven  zou  hebben.  Doch  dit  viel  zo  ligt 
'niet  te  doen.    Ook  hadt  de  Prins,  door  mid- 

'       del 

(•)  BoR  VI.  B9€k^^  hL  177  [MiJ.  ' 

(V)  Zit  BOR  VI.  B*ek,»  W.  jii  [417 J. 
(»}  Zh  BOE  VL  B99i^  bU  %i%  [^17]. 


XXIV.  Boek.      HISTORIE.     383 

del  van  Sonoi  en  ff^llem  Bardes^  Boshuizen  Fnjps  in. 
reeds  te  vooren,  vergeefs,  aangezogc,  om,  1572. 

met  de  Vloot,  tot  hem  over  te  komen  (re). • 

Ter  gelegenheid  der  ondemeeming  op  Am- 
fterdam ,  deedt  de  Wethouderfchap  de  Las- 
taadje ,  uit  vrees ,  dat  'er  Lumei  in  neftelen 
mogt,  of  uit  wrok  tegen  de  ingeërfden  (y), 
in  de  aflbhe  leggen  (2).    Op  de  Dagvaart  te     ^« 
Haarlem,  van   welke  wy  fpreeken,  werdt^^ 
ook  beflooten,  den  twaalfden  Penning  te  hef-nfagWi 
fen  van  de  buuren  of  inkomften  der  Lande- de  in- 
ryen.    'tPlakaat,  hierover  ui^ekomen,  een^^omften 
der  duidelykfte  be¥fyzen  van  de  wankelheid  ^^^" 
van  's  Lands  Regeeringe  ten  deezen  tyde,g^^ 
Uep  op  déezen  2in:  „Dé  Edelen  en  de  groo^  ven. 
„  te  en  kleine:  Steden  van  Holland,  ftaats-  * 
„  wyze  vergaderd,   vertoonende  de  Staaten 
„  van  denzelven  Lande,  in  aanmerking  ge-     ,  \ 
„  nomen  hebbende  de  beroerten  en;onlttften, 
„veroorzaakt^  doprhec  rpoven  en  plonde- 
y^  ren  van  eeöige  Krygsknegten  én  andere 
„  kwaadwiUigéo ,  in  eenen  tyd ,  dat  het  Land 
„  van  de  Overigbeydf  ^van  den  Hove^vande 
„  Hoofden  van.  de  Jnftitie  en  andere  Koningk- 
„  lyke  Anjpténaars  pntbloot  en  verlaaten  is; 
„  verklaaren,  naar  ryp  beraad,,mec  teheb* 
„  ben  koeman  nalaa(en,  fonéhr  diminufie  of- 
ij  te  pr^judith  ^^^  de  ^aM$bori$eit ,  ende  boög^ 
yy  beydt  van  fyne  Majejieyt^  moer  tot  fyneeé- 
„  re  en  dien/i ,  zo  veel  hun  doenlyke  ware^det^ 
„  ze  zaaken  by  der  hand  te  neemen,  *t  Land 
„  te  befchermen,  voor  oproer  en  plondering 
,,  te  bewaaren,  en  de  eendragt,  de  Regts- 

„  oefe- 

(x)  BOR  VI.  Bê9(,  bU  2»4  [404]* 
(y)  ^i*  Ittet  voor  9  ^/«  II4. 
(ftj  HOOJT  VII.  £tti^  kU  t€y 


384    VADERLANDSCHE    XXIV.  Böbiu 
'^'*^^^^^^,  oefening  en  goede  Regeering  in  hetzelve 
*57^*  ^^  te  herllellen.     En  nademaal  hiertoe  geld 
„  vereifcht  wordt,  befluiten  zy,  den  twaalf- 
„  den  Penning  van  de  huuren  of  inkomften 
„  der  Landeryen  te  doen  heffen  C^?).-' 
Franfch       't  Beleg  van  Bergen  in  Henegouwen  was , 
ontzet    'midlerwyl,  van  't  einde  van  Zomermaand  af^ 
^^  ^^"  geduuriglyk  vooregezet.  De  belegerden  dee- 
f^J^   den ,  van  tyd  tot  tyd,  uitvallen,  nu  met  voor- 
deel dan  met  fchade  (*).    Vyf duizend  man  , 
door  de  Hugenooten  in  Frankryk,  onder  de 
Heeren  van  Jenlis  en  Jumelles^  tot  ontzet 
der  Stad ,   afgezonden ,   werden ,  door  Don 
Fredrik,  geflaagen  (r).    Sedert  kwam  Alva, 
verzeld  door  den  Hertog  van  Medina  Celi , 
«elf  in  't  Leger,  van  zins,  om  de  Stad,  het 
koftte  wat  het  wilde,  te  herwinnen  (//). 
IIL        Oranje  hadt^ondertuffchen,  wederom  een 
Oranje     aanzienlyk  Heir  op  de  been  gebragt;  doch, 
^^d^      by  gebrek  van  geld,  nog  niet  konnen  mon- 
brek.^^  fleren.    Aan  deezen  zenuw  des  Krygs ,  hadt 
het  hem,  het gantfche  jaar,  gemangeld,  ón- 
aangezien  de  Koning  van  Frankryk  hem  twee- 
maalhonderdduizend Kröohen   ter  leen  op- 
fchoot,  en  naderhand  fchonk(;<?):  enonaan- 
gezien  men,  in  de  Nederlanden,   alomme^ 
zo  veel  byeefl  fchraapte ,  als  men  krygenkon 
e/).    In  den 'zomer  deezesjaars,  fchreefde 
Prins  aan  Karel  Beaulieu ,  Koopman  te  Ant- 
werpen ,  om  zeftigduizcnd  Kroonen  voor  hem 

ter 

f«)  Hefol.  HqIK  T57S*  ^/.  t.  ,  .   < 

tt)  WALSINQHAM   ii^e^^r.CLXXfl;'^.  t«9.  CLXXV1I./.U4* 

(i)  BOR,  VI.  B»*kt  */.  119  l397]. 

(c>  BOR  VI.  ü«<4,  hl.  161  [Jtfz].   2<4  [J«5]. 

(/j  VIGLIÜS  éii  HOPFBR,  Epifi,   CLXXYI,  pn  ifU 


,  XXIV.  BoEX.     'HISTORIE,     385 

tbr  ken  op  te  neemen;  doch  zulk  een  maa-FnjpsHfc 
rige  fomme  was  nergens  te  bekomen  (g).  Na  157a. 
'c  bobden  der  Dagvaart  te  Dordrecht,  werdt        ' 
by  egter  in  ftaat  gefteld,  om  zyn  Leger,  dat 
nu  wel  vierei!icwintigduizend  man  fterk  was  ^Hy  trekt 
te  doen  optrekken.    Wedcropi  eene.verdedirop  met 
ging   zyner  toerufting,  in  druk,  hebbende ^^"^^^  . 
laaten  uitgaan  (*),  en  by  Duisberg,  denRynb^^f 
zynde  overgetoogen  ^  floeg  hy  zig  in  *t  Over-  tigi  Roer- 
kwartier van  Gelder  neder:  alwaar  hy  Roer-  monde* 
monde  9   dat  geweigerd  hadt  zyn  Leger  te 
fpyzigen,ftormenderhand,  veroverde ^  qp  den 
veertienden  van  .Öogilmaand.     't  Krygsvolk 
bedreef  hier,  .ve.el  gewelds  aan  Kerken  en 
Kloofters.;    Ook  werden  eenige  Geeftelyken 
TOn  aanzien  ,^^  gjparddaadigLyk  ,.  omgebragt. 
Poch  deeEe  moedwil  fmertte  den  Prin^  Ook 
^ogt  hy  dien'^dooreenPlakaac(i)9eeneweek 
I^ater,  te  Helieiirade,^  by  Roernoonde,  gete- 
kend ,  te  ftuiten*   Doch  't  baatte  weinig.  En 
de  Prins »  die  de  Landzaaten  ,  in  gedrukte 
fchriften,  viiicdken  by  nu  wederom  veriprei-^ 
den  liet  (*:) ,  verzekerd  hadt  >  dat  hy  niet  vap. 
meening.  was ,  iemani  overlaft  te  doen ,  moeft» 
zyo  ondanks^  gedoogen,  dat  veelen  van  zyn 
volk  9  en  ^elfs  e^nige  Hopluiden  hunne  ban-* 
den  aan  Geeftelyken  en  Huis^uiden^  ichpaden^ 
«n  eeji  groot. getal  van  Ingezetenen  afkeerig 
van  hem  Baaak^enr    Hy  lag  nog- in  Hellenra- 
^9  toen  de.  Géin^tigden  yan  Holland  hem 
eene  goede  fomme  gelds  kwamen  brengen  f 

(f)  KlYD.  I,  Bêe(f  kL  7j 

fo)  Bj  BOR  Amh«Dt«  Stakk.  I.  Drt/»  hl.  i%U 

P)  Bj  BOR  VI.  Bêtk^  bU  S9«  [l99]. 

\k)  Zit  UOR  VI.  Bukji  hl.  ^9^  [sPl]. 

VL  Deel.  Bb 


585    VADERLANDSCHE     XXIV.  Boek. 

riupslir.^ï  te  ge'y'^  verzekering  voor  de  beloofde  fol- 
,572/dy  zyner  Knegten  (/)*  De  Prtns  erkende  dit, 
OmiT'  *n  e^"^  Ordonnantie  op  de  Regeeringe^  den 
'  maakt     vyfentwintigften  van   Oogftmaand  getekend. 
eeneOr-  j|y  verklaart ,  daarenboven  ,  fti  deeze  Or- 
^P^^'^dotmmne^  de  Landen  by  hunne  voorfegtea 
Re^^e-    t«  willen  bewaaren:  „  ten  welken  einde,  hy 
ring  van  „  de  =  Staaten  magtigr,  om  eene  lyft  en  af* 
poUaad.  ^^  fchriften  te  maaken  van  's  Lands  Privile* 
„  gieti,  beroftende  op  \  Slot  te  Gouda:** 
waartoe  men  ,   te  Dordrecht,  niet  dan  op 
't  wdbcKagen  des  Prinfen,  hadt  durven  be- 
fluiten.    Voorts  belaft  hy  „  dat  de  Staaten , 
„  by  voorraad,  de  Rekenkatifer  in  den  Haa- 
„  ge  herftellèn,  de  Ledert  derMlve,  zo  wel 
„  als  byzondere  Rentmeefters  en   Ontvas- 
5,  gers  benoemende,  wanneer  deï^ritts'^ben^ 
„  in  hunne  ampten,  beveiligen  zou.     Ook 
„  geeft  hy  htm  magt,  onl  eenen  Ontvanger 
„  der  pentiingen,  tot  den  oorteg  gefchikt, 
„  en  drie  'Krygskommiiïariflèn  te  benoemen « 
„  die  de  Prins  insgelyks  zou  bevèfèf gen.  Maar 
„  tot  Raaden  ia  den  Hovevan^Holmndmoes* 
^  ten  de  Staaten  eenigen  bendemen,  uitwel- 
„ken  de  Prins  de  keuze  aan  zigbcbieldt.  De 
5,  eed  vtó'  't  Krygsvoik  moeft  aan  hem-,  als 
,y  St&dhonder,  en  aatl  's  Lands  Staaten  ge* 
„  fchiedeh.    De  ommeflagén. zouden  alleen 
„  door  de  Staaten  worden^  gedaan :  en  wer- 
„  denzy,  door  den  Prinfö;  gemagtigd,  om^ 
„de  t>enningen,  hem  op  zyne  begeerte  ver- 
„-ftrekt,  by  de  bekwaamfte'^niddelen ,    te 
„  vinden.  Eindelyk,  de  béftelbrieven,  door 

„  hem 

(O  Bom  VI.  B0e(,  ki.  ISO  [u,]. 


XXIV.  BöEK.     H  i  S  t  Ö  R  i  Ê.     36; 

^,  bem>toc  hiertoe,  uitgegeven, vernietigen- PuffsttL 
^,  de,  en  allen  Krygsoverften  en  Wethoude-  1572. 

^,  ren  belaftende  ,.den  ecld  af  te  leggen,  op  

^  de  Ordonnantie  tegen  den  moedwil  der 
^,  Knegtenj  onlangs  gemaakt,  begeert  hy  ^ 
j,  dat  men,  in  al  't  overige,  zig  fcblkkenaar 
„  't  goedvinden  van  den  Graave  van  def 
„  Mark,  en  van  de  Raaden  hem,  door  den 
^,  Prinfe ,  op  benoeminge  der  Staaten ,  toege-^  ' 
i,  voegd,of  nog  toe  te  voegeti  ,midszy,ovei? 
9,  zaak  en  de  Politie  en  welvaart  des  Landsbe- 
^,  treffende j  niets,  buiten  voorgaanden  raad 
ii  der  Staaten^  vaflftellenA  De  Regeering  dei" 
„  Steden  laat  by  aan  de  Wethouders  derzel- 
iy  ven ,  aaa  zig  behoudende  j  tot  derzelver  ver* 
^,  zekeringn,  ecnen  Gouverneur  over  dezel- 
^,  ven  a»i  te  flellen,  by  raade  van  de  Scaa^ 
^,  ten  (»)."  ,         ^  , 

In  gevolge  van  deéze  Ordonnantie^  wer- 
den^ j^dert,  nieuwe  Raaden  en  Rekenmees- 
ters in  den  Haage  gekooren  Qn)i  waardoor 
de  Regeering  en  Regtsoefeninjg;  in  Holland 
baad  eene  andere  gedaante  kreeg.  Ook  wer- 
den ,  In  Wynmaand  des  volgenden  jaars , 
Jonkheer  Aart  van  Duivenvoord^ ,  AÏbrccbt 
van  Egmond  en  Meefter  Jakob  va»  fTeezenbee- 
ie^  tot  Krygskommiflariflèn ,  benoemd  (0). 

Oranje,  midertuAchen  opbreekende  van  byDe  Prin$ 
Hellènrade,  trok,  met  zyn  Leeger ,  over  de  komt  we- 
Maaze  en  naar  Brabant.  Hy  bemagtigde  hieTo^^^ 

Meche-Mme. 

(m)  Zie  Of OOf  Flakntb.  III.  Dêtl,  hl.  |w    BOl  VI.  B9«k» 
(n )  ViOLius  Ad  HOPPEl.  Epif.  CLXZVI*  f*  €97.  GOOD* 

HOKVXN,  hl,   lotf* 

(•>  &«roi.  Hou.  1571.  hl.  s.    • 
Bb  1 


388    VADERLANDSCHË    XXIV.  Boi»* 
riLiPslII.Mechelen  (/>),  door  't  beleid  van  Arend  van 
«72.  Dorp,  die,  de  Stads  Sleutels  meefter  gewor- 
M^brden  zynde,  de  Poort,  voor  's  Prinfen  volk, 
lenV Leu-opende.  Daarna  overkwam  de  Prins  mctLeu- 
ven  en    yen,  op  den  eerden  van  Herflhnaand,  wor- 
•"^"^     dende  hier  de  plondering,  voor  welke  mea 
ta^    bedugt  was ,  om  dat  de  Stad ,  opgeëifcht  zyn- 
mS.       de,  fchoon  onweerbaar,  eenigen  tegenftand 
gebooden  hadc,  voor  dertigduizend  guldens 
afgekogt.    Nivelle,  Dieft,  Sichem  en  Tie- 
nen volgden  het  fpoor  van  Leuven  (^).  Den- 
dermonde  en  Oudenaarden  werden,  met  ge- 
MA^dwii  weid ,  ingenomen.  In  Oudenaarden,  werdc  veel 
«Oude  moedwils  gepleegd  aan  de  Geeftelyken,  en 
naarden,  ^eftien  derzelven,  toen  men,  naderhand,  de 
Stad  verlaaten  moeft,  aan  handen  en  voeten 
gebonden ,  in  't  water  gefmeeten  ;  daar  zy 
allen,  opeenenna,  verdronken.    Meer  Ste- 
den zou  de  Prins,  hieromtrent,  hebben  ken- 
nen bemagtigen ;  doch  hy  fchroomde  zyn  Le- 
ger te  dunnen,  en  fpoedde  zig,  om  Bergen  te 
ontzetten ,  omtrent  welke  Stad  by ,  op  den 
agtften  van  HerfRmaand ,  aankwam  (r). 
IV.         Doch  eenige  dagen  te  vooren,  kreeg  hy 
Moord    de  tyding  van  den  moord  der  Hugenooten  te 
^^^*"   Parys,  oie  hem  zeer  trof  en  groote  verande- 
^^        rifig  in  zyne  oogmerken  maakte.  Wy  hebben 
niet  voor,  deeze  yflelyke  gebeurtenis,  oni- 
ftandiglyk,  te  verhaalen.  Men  weet,  dat  de 
Hoofden  der  Hugenooten,  eenen  gemfmen 
tyd  geleeden ,   onder  den  fchyn  van  vrien* 
delykheid  en  vertrouwen,  door  Koning  Ka- 
rel 

(f)  WALSTNGRAM  Lettr.  CXCI.  f.  ItS. 

(q)  STRADA  DêC,  I.  Lihr.  VU.  p.  4U. 

{f)  BOR  VU  Bêêk^hLx^ti^'iiln  HOOftVIX.tffcit»  ^^<7l« 


XXIV.  Boek.     HISTORIE.     389 

rel  den  IX ,  ten  Hove  gelokt  waren ,  en  dacFojPsin. 
men  de  gelegenheid  der  Brullofce  van  Hen-  1572. 
rik.  Koning  van  Navarre,  met  's  Konings 
Zufter,  waarnam  9  om  den  Admiraal  van  Co- 
ligni,  den  Heer  van  Teligni,  zynen  Sphoon- 
zoon,  en  zeer  veele  andere  Heeren^  bene- 
vens omtrent  tienduizend   gemeene  Huge- 
nooten,  zo  in  de  Stad  als  in  de  Voorfteden 
van  Parys ,  gantfch  onverhoeds  en  wreede- 
lyk,  te  doen  vermoorden:  waartoe  die  van 
Guize,  boven  anderen,  de  hand  leenden  (5). 
Wy  voegen  'eralleenlyk  by ,  datdeeze  moord, 
dien  verfcheiden'  nazaaten  van  Koning  Ka- 
rei  gaarne  uic  de  Gefchiedboeken  zoudea 
uicgewifcht  hebben  willen  zien.,  in  den  nagt 
van  den  drie-entwintigften  van  Oogftmaand, 
is  voorgevallen  ,  en  van  Parys  tot  andere 
voomaame   Steden  in   Frankryk   overfloeg. 
Men  vindt  'er,   die  melden,  dat  de  Konin- Vennoe- 
ginne    Moeder   van  Frankryk,  die  haaren^®^/^ 
Zoon  tot  den  moord  aangezet  hadt,  ten  dee-^^  ^^ 
zen  zelfden  cyde,zou  hebben  toegelegd, om, leeven 
door  den  Hcere  van  Scbomberg^  of  door  den  van  den 
Óverfte  Emft  van  Mandeslooj  die, in  *t  Nas-.^^«» 
faufche  Leger,  over  drieduizend  paarden,  ge- 
boodt  (/),  ook  den  Prins  van  Oranje,  die 
naauw  met  de  Hugenooten  verbonden  was , 
van  kant  te  doen  helpen ;  doch  dat  Mandes^ 
loo  dit  flinks  voomeemen  den  Prinfe  ontdekt 
zou  hebben  (u).    By  onze  fcbry vers,  vindt, 
men  hiervan  egter  geen  gewag^  Na 

(/)  DANIBL  Têmm  VIII.  f.  714.  (y  fmiv.  BOR  VI.Am^  kU 

(t>  RbYO  I.  Beek»  hl,  t. 

(m)  Oifconis  de  la  vie  de  Catli.  de  Medids,  i»  'tl,eev.  y;ia 
WiileiB  U    U.  Dt9i»  >/.  |io* 

Bb  3 


390    VADERLANDSCHE    XXIV,  Boek, 
FiupsUL     Na  \  ontvangen  der  droeve  ma^re  van  Pa- 
1572.  rys,  ftelde  Oranje  alle  zyne  hoop  in  ^t  ont- 
Q_^.      zet  van  Bergen.    Hy  deedt  veej  we^r^  om 
poo^teAlva  uit  zyn  voordeel  en  op  't  vlakke  veld 
veigeefs  ,te  lokken.  Doch  de  Hertog  toonde  wederom. 
Bergen  tcgeiyk  voor  vier  jaaren,  dat  hy  voorhadt,  den 
ontzet-    p^j^g  jg  overwinnen,  zonder  flaan.      Men 
^^^*        hieldt ,  nu  en  dan ,  fchutgevaarten  (^v^.  Doch 
*c  kwam  tot  geen  befliftend  gevegt*    De  Prins 
veriloutte  zig  zelfs ,  eenen  aanval  te  doen  op 
's  Hertogs  verfchanfingen ;  doch  werdt  hier, 
met  zwaar  verlies,  afgeweezen.    Romero  be- 
ftookte  ook  's  Prinfen  Legerplaats  ^  op  eenen 
nagt,   met  drieduizend  man;   daar  de  Prins 
groot  gevaar  zyns  leevens  liep,  wordende  hy, 
maar  even  van  paflè ,  door  eenen  hond ,  ge* 
wekt  (w). 
Hy        Ondertuflchen ,  werdt  het  beleg  fterk  voort-» 
breekt     gezet ,  den  Hertog  zig ,  volgens  zyne  ge  woon- 
^»  ^    te,  tot  geenen  Veldflag  willende  laaten  be- 
f^\e.  weegen.    Oranje  dan ,  geen'  kans  ziende  om 
gw-af.     de  Stad  te  ontzetten,  en  vreezende,  dat  de 
Duitfche  Knegten  hem  om  betaaling  zouden 
raaanen  ,  eer  zy  iet  verders  zouden  willen 
ondemeemen  ,    terwyl   hy   zig   buiten  ftaar 
vondt,  om  hun  te  voldoen;  befloot,  nawei- 
pige  dagen,  op  te  breeken.    Hy  trok,  zynen 
Broeder,  Graave  Lodewyk,  berigt  gegeven 
hebbende,  dat  hy  nog  eenen  ftorm  of  rwee 
afwagten,  en  dan  de  Stad,  op  de  befte  voor- 
waarden, ovei^eeven  moeft,over  MecheJen, 
ppr  den  Maaskant  C?c),  ber?ikw  eerlang  de 

(%}  WAL8INGUAM  Lettr.  CXCIV.  p,  s«t. 

(w)  STRADA  Dec   h  Lébr.  Vll.p.419.  JLLTiq.h  B^ik^m* 


XXIV.  Boek.  HISTORIE.  391 
oyerz^é^y  en  voorts  ook  die  van  den  Ryn^Fiupsrö. 
by  Orfoi. ,  Hier  dankte  hy  zyne  benden  af,  157^* 
zobderze  te  konnen  betaalen.  De  Overften 
egter  paaiden  't  volk  nog,  met  de  fchrifte* 
lyke  verzekering,  hun  door  de  Staaten  van 
Holland  gegeven  (jy). 

Bergen ,  daar  nu  geen  houden  meer  aan  was ,  Bergen 
ging,  op  den  nogemienden  van  Herfllmaand,^^^y 
over,  by  Verdrag,  dat  eerlyk  werdt  naarge- ^^^^^  ^* 
komen-    Graaf  Lodewyk  en  de  andere  Over- 
ften  trokken,  elk  met  zyn  paard,  wapenen  en 
pakkaadje  ,  uit  :  de  Franfche  Knegten ,  in 
vollen  geweer,  met  brandende  lonten,  vlie- 
gende vendels, en  zo  veel  als  zy  draagen  kon- 
den: doch  de  Nederlandfchen  alleen  met  dolk 
en  degen  en  hun  gewoon  gewaad  (z).    De 
Steden  in  Brabant,  te  vooren  door  den  Prin- 
iC/  bemagcigd ,  vielen  ,  na  't  overgaan  van 
Bergen,   den  Heijtoge  wederom  in  handen. 
Zy  moeften  allen  het  inneemen  van  *s  Prin- 
fen  bezetting,  met  zekere  fomme  gelds^  boe- 
ten. Mechelen  alleen,  daar  men  eerft  Spaan- Meche- 
fche  bezetting  geweigerd,  en  toen  's  Prinfenlen  ge- 
volk  ingelaaten  hadt,  werdt  het  KrygsvolkP^^^^^^rd. 
tèr  plondering  overgegeven,  en,  drie  dagen 
agtereen ,  vervuld  met  roof,  moord  en  vröu- 
wenfchennis:  waarna    de   overgebleevenen  . 
hun  leeven  van  de  Hopluiden,die,zo  't  heet- 
te ,  geen  deel  aan  den  buit  hadden  gehad ,  ten 
duurften,koopen  moeften.  De  Stad  werdt  wji- 
ders  met  verbeurdverklaaring  van  alle  haare 

voor- 


(y)  BOR  VI.  B«ei,  ^'.  «9^  t*o«3* 
U)  WAL»lNGHAMLf«r.  CCIl.  p, 

"•  f^"J'  Bb  4 


ic^  Boa  VL  Bêikt  ^h 


39»    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek: 

FiupslILvoon^gten  geftraft  (a)\  doch  in  't  volgende 
1^72.  jaar,  by  vonnis  des  Raads  van  Beroerte,  we* 

^      derom  in  dezelven  herfteld.     Ondenuflchen 

oordeelden  zelfs  de  Spaanfchgezinden ,  dat 
Mechelen  veel  te  ftren^  gehandeld  was  (b^  z 
en  nam  de  haat  tegen  Alvas  Regeering,  hand 
over  hand ,  toe  onder  de  Landzaaten  (c). 
V.         In  Zeeland,  fcheenen,  na  den  aftogc  van 
Goes  b^-voor  Goes,  *s  Prinfen  zaaken  een  weinig  te 
J?S^^.     rugge  te  gaan :  doch  *t  flaan  van  een  gedeeU 
Niïau-^  te    der  Middelburgfche  bezetting,  welke ,. 
fcbcD.     door  Beauvois,  O verfte  van  Middelburg,  te^ 
gen  Tferaarts,  die  zig,  by  Zuidland, gelegerd 
hadt,  was  aangevoerd,  gaf  der  Naflaufche 
partye  wederom  moed.     Tferaarts  ondernam 
dan  't  beleg  van  Goes  andermaal,  omtrent 
het  midden  van  Oogftmaand.     Hy  verftoutte 
zig  zelfs',  de  Stad,  by  nagt,  te  beklimmen  ^ 
ponder  te  weecen ,  welke  wagt  men  van  bin- 
nen hieldt.    Doch  naauwlyks  hadden  de  zy- 
een  't  hoofd  boven  de  wallen,  of  zy  werden 
zo  begroet* met  musketkogels,    dat  zy  de 
ftormladders   ten  befte   geeven  en  afwyken 
moeften.    Nogtans  verliet  men  de  Stad  niét. 
Barthold  Entes  begaf  zig,  op  's  Prinfen  laft, 
met  tweeduizend  man,  derwaards,  om  Tfe- 
raarts te  onderfteunen.  Doch  Alva  vaardigde, 
in  Wynmaand  ,  tot  ontzet  der  Stede,  den 
Kolonel  Mondragon  af,    met  drieduizend 
man,  die, van  Bergen  op  Zoom, een'  hagche- 

(s)  Bob  VI.   Ëê9kf  iL  199  t^ojl»  joi  [^l»].  «»  Auth.  St. 
I,  Veel  y  ^/.  I40. 

{hi  ViGLlUs«<^ HoppfiH.  Epifi  CLXZZUi»  f.  7i|.  CUL^XIVt 

/    fH- 

(O  T4l|it  Coiqmcat.  Lüu  X.  f.  U|, 


'.  KXIV.  Bowc.      HISTORIE.     395 

é  lyken  cogt  deeden,  over  drie  diepe  killen  enpjupsmJ 

y  twêe  mylen  verdronken  lands  »  naar  Zuid-  1572.  * 

I  beveland:  daar  de  Naflaufchen  de  onvoorzig-  -' 

r  tigheid  badden  van   de  natte  en  vermoeide 

benden  den  geheelen  nagt  te  gunnen,  omuic         ' 
i  te  ruften.    Met  den  dag,  (treeft  Mondragon, 

regt  toe  regt  aan,  naar  de  Stad.     De  bele- Ontzet» 
t  gerden,  bem  in  't  oog  gekreegen  bebbende,^oor 

deeden  een'   fcherpen  uitval  aan  de  andere  ^^°^* 
zyde,   en  gaven  hem  dus  gelegenheid /om^^°* 
,  in  en  door  de  Stad  te  trekken ,  waarna  by , 

nevens  hen ,  den  belegeraaren ,  op  't  lyf  viel , 
en  van  voor  Goes  verftuiven  deedt.  Omtrent 
zevenhonderd  Naflaufchen   fneuvelden  bier. 
De  overigen  bergden  zig  in  de  Vloote ,  die , 
hier  omtrent,  op  ftroom,  ten  anker  lag.  Ook 
wift  men  't  gefchut  nog  fcheep  te  krygen. 
Tferaarts  trok,   met  eenen  hoop  volks,  naar        , 
Ar'nemuiden,daar  Spaanfche  bezetting  in  lag; 
doch  hier  werdt  by  ook ,  met  verlies ,  afge- 
flaagen.    Zo  veel  ramps  op  een  ,  verwekte  Misnoe- 
nieuw  gemor  onder  de  Gemeente,  die,  al  tegen  op 
vooren,  een  kwaad  oog  op  hem  gehad  hadt,^^®" 
om  dat  zyn  Broeder  (rf)  en  andere  Vrienden™'*^ 
zig,  by  den  Vyand, onthielden.  Men  maakte 
hem,  eerlang,  't  bewind  zo  moede,  dathy  't 
Jakob  SmUj  Heere  vanBaarland^  overdroeg^ 
en  naar  den  Prinfe  trok,  om  zig,  tegen  zyne 
befchuldigers  ,    te  verdedigen  ;     aanbieden- 
de, zyn  en  goeden  naam ,  ofinregte^  of  met 
eenen   kamp ,     te  willen  voorftaan.     Ook 


(d)  lu  RXTD  f.  Bêik^,  hi,  9.  &  VB^ALSINGH.  LtttU  CUV. 
/.  i|é.    CLX^VIU.  p.  aso. 

Bb5 


394     VADERLANDSCHE    XXIV.  Bobk. 
Fiups  in.  d^vaarde  hy ,  federc ,  in  een  gedrukt  gefclirifr  , 
1572.  elk,  die  hem  agter  zynen  ruglafterde,  om 

't  in  's  Prinfen  byzyn  te  doen.     Doch  nie- 

mant  kwam  te  voorfchyn  (je).   Oranje  vondt» 
derhalve»  niet  goed»  Tferaatts geheel  buitea 
bewind  te  houden. 
Yl^        De  Graaf  van  BofTu»  die  zig  nu  te  Utrecht 
BofTu '    onthieldt,  bewoog,  omtrent  het  midden  van 
xoekc      Oogftmaand  ,   eenen  Maarten  Schets ,  oiu 
^^^^^   Gouda,  door  verraad,  te  bemagtigen.  Schets 
md^Yó  gaf  voor,  van  den  Graave  van  den  Berg  gezon- 
tekiy.    den  te  zyn,  om  de  bezetting  van  de  Scad  en 
föw       't  Slot  te  verfterken ,  met  een  Vendel  Kneg- 
ten ,  waarover  hy  bevel  voerde.    Hy  wift  » 
naamlyk,    dat   de   Heer  van  Zwieten  den 
Graave  van  den  Berge,  onlangs,  om  meer 
volks  gefchreeven  hadtren  zyn  toeleg  fcheen, 
de  Onroomfchen  in  de  Stad  om  tb  brengen, 
en  de  Roomfchen  en  zyne  Vrienden  alleen 
te  verfchoonen.  Doch  in  't  begin  van  Herfll- 
maand,  op  eenig  vermoeden,  gevat  zynde, 
en  beleeden   hebbende  ,    dat  de  Laftbrief, 
dien  hy  vertoonde  ,    valfch  was  ,  heeft  hy 
zig,  uit  vreeze  voor  erger,  in  den  Kerker, 
verhangen:     waarmede  de  aanflag  te   niet 
liep  ( ƒ> 
Weder.       De  Admiraal  Boshuizen,  kruiflènde,  ten 
rydfche  deezen  tyde  ,  •  langs  de  Zuiderzee ,  kwelde 
vyaüde-  allermeeft  die  van  Enkhuizeh,  en  (lak,   op 

•fwell"  ^^"^"  ^y^'  ^^"  ^^^^  *^  verfcheiden'  Woo- 
friesland  ningen  buiten  de  Noordpoorte.  Daarentegen 
en  Wa-  deedt  Sonoi ,  om  Amflerdam  te  benaau wen ,  de 
rertand.  Zaan- 

(e)  BOR  VI.  B»€k^»  hl,  zi€  ena,  [19)  ^«AJ. 
{fj  BOR  VI.  B»fi^  hU  %99  [il^J. 


XXIV.  Boek.     HISTORIE.     395 

Zaandammer  Sluizen,  Nieuwendam  en  ande-pajpsIH 
re  Waterlandfche  Dorpen  ,   in  Wynmaand ,  1572. 
befchanfen.    De  Amflerdammers  zogten  hem  " 

hierin ,  met  tien  groote  Schepen  en  zes  Boots, 
en  naderhand  nog  met  eenige  branders,  te 
hinderen.  Doch  zy  werden  zo  ontvangen 
van  de  galeijen'»  d{e  Sonoi,  uit  Hoorn,  Edam 
en  Monnikendam,  byeen  gebrag:  hadt,  dat 
zy  den  toeleg  ftaaken  moeden.  De  moed 
rees,federt,  den  Ingezetenen  van  't  Noorder- 
kwartier zo  hoog ,  dat  zy  aan  't  bemagtigen  der 
Zuiderzee  durfden  denken ,  en  eenige  Schepen 
en  Galeijen  te  water  bragten,  om  Arafterdam 
te  verfteeken  van  de  vaart  op  de  Ox>fl:zee  (5). 

Het  afdanken  van  's  Prinfen  Leger  hadt    vm, 
groote    verflagenheid   veroorzaakt  in   Hol-^'^"*^ 
land,  daar  men  van  't  Krygsvolk  des  Graa-g^^P^,^ 
ven  van  der  Mark  meer  overlaft  hadt  dan  ve  van 
dienft.     Hy   zelf  was  woeft  van  aart ,    ge-  der  Mvk 
beeten  op  cfe  Gecftelykheid  ,    en  ongezind  ^°S^°^^ 
of  onbekwaam ,  om  zyne  knegten  in  toom  te 
houden  :    die  ,    vooral  ten   platten  lande , 
groote  ongeregeldheid  bedreeven.  Sommigen 
lieten  zig  ,  derhalve,   dunken  1,  dat  zy  't, 
onder  de  Spaanfche  Regeering,  naauwlyks 
erger  dan  tegenwoordig  gehad  hadden.     De 
JStaaten  zelven  zagen ,  dat  zyn  beftier  te  ge* 
weldig  was, om  lang  te  konnen  beilaan.  Ook 
ging  't  hun,  in 't  Noorderkwartier,  onder 't 
bewind  van  Sonoi ,  niet  naar  den  zin ;  waar- 
om zy,  in  Wynmaand,  Jonkheer  Jan  van 
Vliet  en  Reinier  Kant  magtigden,om,  nevens 
bera,  \  beleid  van  de  zaaken  4es  Oorlogs  in 

dien 

{^)  Boa  VI.  Bêtk^  ^l.  fOI  (4I|1* 


396    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek, 

fojpsni.dicn  oord  ce  hebben.    Doch  korc  ce  vooren« 
1572.  hadden  zy  den  Prins  verzogt,  zelf  in  HoJ- 
De  Prins  '^"^  ^^  Willen  komen ,  om  op  alles  orde  ce 
komt  in  ftellen.    En  hy,  den  moed  opgeevende  om, 
HoUand.  {n  Duicfchland,  ten  derde  maale ,  een  Leger 
op  de  been  ce  brengen ,  en  zo  hy  'c  al  doen 
kon,  veelligc  geene  kans  ziende  9    om  *er 
iec  van  belang  mede  uic  ce  regcen  ,    trok, 
mee  zyn  Hofgezin  en  omcrenc  zeventig  Paar- 
dep  ,  naar  Kampen ,  vanwaar  hy  ,^  omcrenc 
den  twiniigften  van  Wynmaand,  te  fchepe» 
naar  Enkhuizen  coog,  begeleid  door  eenige 
Enkhuizer  galeijen,  onder  PiecerBuiskes(i&). 
Te  Enkhuizen,   werdc  hy,  mee  uitgelaacen* 
blydfchap ,   oncvangen.     Hy  vercoefde  hier 
eccelyke  dagen»   laft  geevende,  coc  hec  uit- 
ruften  van  eenige  Schepen  van  oorloge  en 
tot  hec  verfterken  der  Scad,  buicen  de  Zuid* 
poorce;  waaraan  de  Burgery  zo  gereedelyk 
de  hand  leende,  dac  men  hec  bolwerk,  hier, 
in  zevenden  dagen  cyds,  in  ^c  felft  van  den 
wincer,  opgeworpen,  federc,  den  naam  van 
fnUigenburg  gaf.    De  Prins,  de  andere  Ste- 
den in  deezen  oord  insgelyks  bezogc  hebben* 
de ,'  begaf  zig ,  eerlang ,  naar  Haarlem ,  daar  hy 
de  Scaacen  befchreeven  hadc  (/). 
Dagvaan     Hier  werdc  hem  vercoond  „  in  hoe  veel 
der  Staa-  „  gevaars  men  zig  in  Holland  hadc  gedeken, 
hLh      ^  ^*^  zugten  crouwe  ce  hemwaards,  en  boe 
^*'^^^'"'  „  weinig  die  Land  vermogc,cegen  zulkeenen 
„  magcigen  vyand  als  Alva ;  waarom  men  van 
„  hem  opening  verzogc  van  eenige  middeiea 

„  eer* 

(k)  BOR  VI.  Buk^,  il.  loi  [411,  1*4]. 
^$^  UaraasN  IV.  ^••<,  ƒ.  74  v»r/; 


XXIV.  BoiK.      HISTORIE.     397 

5,  tef  hunner  redding,  die  hy  reeds  in  depjjj^uf^ 
,,  hand,  of  ten  minften  in  't  oog  hebben  1572/ 
„  mogt."     De  Prins  ftelde  hen  op  alles  te  '^' 

vvrede;  doch  't  gene  hy  hün  voordroeg,  en 
vermoedelyk    zeer  geheim  gehouden  wilde 
hebben  i  vindt  men  nergens  gemeld.    Voorts  Nieuw 
regtte  hy,  by  raadeder  Staaten,  ten  dee«enHofvan 
tyde,    het  Hof  en  de  Rekenkamer;  in  den^^°^*°^ 
Haage  ,  wederom  op  (*)»  welke  KoUegien 
cgter,ter  oorzaake  van  't  beleg  van  Haarlem, 
dat,  kort  hierila,  ondernomen  werdt,  naar 
Delft  wyken  moeften ,  alwaar  de  eerfte  Regc- 
dag,  in  Sprokkelmaand  des  volgenden  jaars, 
gehouden  werdt  (/)•  De  Prins  zelf  begaf  zig  De  Prü» 
eerlang  ook  naar  Delft,  vanwaar  hy,  tegen S?^. ver- 
•t  einde  van  dit  en  met  den  aanvang  des  votp^JJ^J^* 
genden  jaars,  verfcheiden'  Ordonnantien  entenenOr. 
Flakaaten ,  op  zynen  naam ,  liet  uitgaan ,  be-  donnan- 
helzende  verbod  van  handel  met  den  vyand,^^  ^^i*- 
en  verbod  van  uitvoer  Vïm  eenige  leevens* 
middelen  ,  waaraan  thanS  merkelyk  gebrek 
begon  te  komen.  Ook  ftelde  hy  orde  op  den 
loop  der  Munte,  en  op  't  beleid  van  den 
Kryg  te  lande  en  te  water,  beveelende  wy 
ders  allen  Leenmannen ,  den  eed  van  getrouw- 
heid ,  aan  hem ,  als  Stadhouder  Generaal y  aan 
'5  Lands  S taaien  en  aan^t  Gemeenehe/iKt  kó* 
men  doen ,  op  verbeurte  hunner  Leénen :  vxant^ 
befluit  zyne  Doorlugtigheid ,  onfe  intentie  ende 
begeerte  fulcks  is.  Nog  regelde  hy  het  aante- 
kenen der  vyandelyke  en  geeftelyke  goederen 
en  den  ophef  des  twaalfden  Pehnings ,  en 

be- 
ft) VII.  Mcmorkalb.  Banit,  ƒ.  9.  ma. 
(O  Ao*  VI.  Jk«<»  èU  iot  [414}. 


§90    VADERLANÏÏSCrtÈ    JtXiV.  Böhc. 

ftuPsIIL  bekragtigde  de  Ordonnantie,  by  de  Scaacen 
157a-  ontworpen  ,    om    den.  Irapoft:  van    zeven 

•* grooten  op  de  Moi^en  Lands  en  den  tegen* 

woordigen  Impoft  op  de  Bieren  en  Wynen 
te  verdubbelen ,  en  daartegen  alle  de  andere 
Impoften  op  de   Graanen  ,    Boter  ^    Kaas  ^ 
Slagtvee ,  Lakens  ^  Olie  en  Haring  af  te  fchaf- 
fen :  welke  Ordonnantie  hy  allen  Gouverneurs^, 
Overfteny  Officieren  ^^urgermeefieren  en  Re- 
geerders van  de  Steden  endeDorpenhel^fife  on- 
Oroöt      der  houden  en  te  doen  onderbonden  (/»)•  Qok  ge- 
^^^gfchiedde,  ingevolge  van  dezelve,  de.  verpag- 
Dooriug-  ÜQg  van  vier  ftuivers  op  de  tonne  biers ,  door 
dgheid ,   Gemagtigden  van  zyne  Poorlugtighe id  (n). 
in  Hol-    Uit  al  het  welke ,  af  te  neemen  is ,  dat  de  Prins , 
^"^       (choon  by  de  Staaten  ,   op  de  voornaamfte 
zaaken  ,  hoorde,  ;alles  als  Graaf  beftierde, 
zonder  ztg  egtef  van  dien  naam  te  bedienen. 
Raad  ncf-Doch  inde  Lente  des  jaars  1573,  ^^Ide  hy, 
vensden  by  raade^der  Staaren,  eenen  Raad  nevens 
Prinfe      2igr  die  de  zaakeri  van  ftaat  en  oorlog,  zo 
^fteld.    ^^j  jg  wSiter  als  te  lande ,  hielp  beleiden.    En 
van  toen  iaf  werdt  beflooten  ,   d^  naam  des 
Konmgs  wederom  in  't  hoofd  der  Plakaaten 
te  doen  (tellen  ,  en  in  de  inleiding  te  ver- 
klaaren,  dat  dezel ven  gegeven  waren,  byad- 
viivan  denPtinfe  van  Oranje^  als  Stadhouder^ 
en  van  den  Raade  nevens  hem  v^efende.  In  't  floc 
werdt yfomty ds,  gefteld,  tfr Relatie  vanden 
Stadhouder  y  de  Raadcn  nevens  hem  wefende^ 
mitsgaders  dieRaadeProvinciaal&verHollandf 
Zeeland  ^  ff^efl-Friesland;  dochalzomen  dee- 

zen 

»  (m)  ZU  decze  Plak.  en  Ordonn.  in  Refol.  HoU.  1572  »  X57>» 

hl.  II,  tf»  16,  17*  iS*  20.  tl,  z|,  14»  1^ 

(»>  BLeloi.  HoU.  15 72*  ^/.  1% 


-  XXIV.  BoÊK.     HISTORIE.    39^ 

'  zen  laatftgemeldenRaade  *t  bewind  over  zaaken  fiups  ïit 

-  van  Regceringe,   langs  hoe  meer,  onttrok,  157a. 

^  doorgaans  alleenlyk  ter  Relatie  van  den  Stad-  ' 

'  houder  en  de  Raaden  nevens  bemwefende(o)^ 

f  Wat  voorts  \  gebruik  van  's  Konings  naam  aan- 

j  gaat;  men  maakte  geene  zwaariglieid ,  om 

zig  van  den  zelven  te  bedienen,  tegen  de  be- 

I  velen  des  Konmgs  zelven  Qpy  I>e  Raad,  van 

welken  wy  fpreeken ,  beftondc  uit  negen  Ie- 

'  den ,  Jonkheer  Jakob  van  der  Does ,  Meefter 

Paulus  Buis,  Meefter  Pieter  ff^afieel.  Ja- 

koh  Muis,  Hènrik  Duift,  fFillem  JanReiers- 

zoon ,  Meefter  Jan  Jakoiszoon ,  Meefter  Seias- 

I  iiaan  Lofen ,  Meefter  Levyn  Janszoon  Kaars'^ 

maaker,  en  twee  Geheirtifchryvers,  Antoni 

Geniets  en  Henrik  van  Perfyn  (ji). 

In  Zeeland  ,   Werwaards  de  Prins  If^illemVtfM^ 
van^Bronkborft,Hcere  van  Batenburg,  gezon»  S^^^^"  "» 
den  hadt,  om  ófd©  te  ftellen ,  was  men ,  in?^^^^ 
Wynmaand,  begonnen  met  het  heffen  vanv^rj^ 
*  Verlofgèlden  op  waaren,  die,  in  Piaatfeo* /:/«»- 
den   Prinfe  toegedaan  gekogt  zynde ,     naar^^»- 
Vyandelyke  Plaatfen;  werden  vervoerd.     *tookin 
Voorteeld  -  der  Zeeuwen  werrft-,    iti  Gras^Hoüand. 
maand  daarfia ,  in  Heiland ,  gevolgd ,  en  kwam 
hier,   dit' eérfte  jaar,' van   deeze  belafting 
agthónderdenvyftigduizènd  guldens  (r).    De 
Verlofgèlden  zyn,  tot  heden  toe,  in  zwmg 
,    gebleeven,  en  de  toevoer  aan  den  vyand, 
(bhoón  menigmaalen,  in   Oorlogstyd,  ver-  • 
boodlsn ,  beeft ,  om  aan  'c  gemeen  en  byzon- 
-;   .   •  der 

«    f#)  Refol.  Holl.  IJ7I,  IJ74.  kt,  itf-4'?. 
ip)  Grotii  Anna).  11.^49»  4*  •  AVBU(rlieoioiz.^«24n5«. 
(f)  Boa  VI.  ^#<,  14  III  £4|o]. 
\r)  KetO.  I.  üf#<,  hl.  9. 


400    VADERLANDSCHE     XXIV.  Bcwr. 

pujpgULder  belane  ce  gernoec  te  komen  ^  zo  wel  als 
1572*  ^^  Verlo^elden,  (land  moecen  houden  (^^)« 

-  Wyders  begonden  fommige  Landftreeken  ia 

Holland  en  byzondere  Steden  ^selve^  watJaa-» 
ter,  een  Convooi-  of  Geleigeld  te  heffen  van 
goederen,  die  een  Lande  in-  en  uitgevoerd 
werden:  om  uit  hetzelve  ce  viiKiea  de  koflen 
derOorlogfcbepen,  die,  tot  beveiliging  der- 
zelven,  werden  uitgerüft:  welk  Geleigeld, 
fomtyds,  door  byzondere  Steden,  naar  wil- 
lekeur, verhoogd  werdc  (/),en  yeel  opbragr. 
Ook  kwam  'er  veel  van  zeker  Vrygeleidegeld, 
dat, door  'sPrinfen  Gemagcigde,Karel  Beao- 
]ieu,met  oogluiking  des  Konings  van  Frank* 
ryk,  te  Calais  werdt  ontvangen»    De  Neder- 
landers, Spanjaards  en  Italiaaneü  gaven  tien, 
de  Poftugeezen  agt ,   de  Franfchen  vyf  reo 
honderd ,  om  veilig  (e  zyn  voor  de  HoUaiKi- 
fche  en  Zeeuwfche  Vrybuiters.  Men  wil,  iit 
hiervan  meer  gekomen  zou  zyn,    dap  van 
alle  de  verlof-  eo  geleigelden,  met  maJkan- 
deren.  Doch  de  Vrybuiters,  eerlang  ziende, 
dat  hun,   bietdoor,  de  gelegenlieid  a%e^ 
fneeden  werdt,. om  voorded  ter  zee  te  doen, 
floegen  geen  agt  op  's  Prinfen  Vrygelei- brie- 
ven, waarom  de  Koopluiden  nalieten  1  de* 
zelven  te  Calais  te  gaan  haaien  (^u),  't  Hefiea 
van  Geleigeld  is  ook,  tot  heden  roe,  in  ge- 
bruik gebleeven. 
VIII.        Doch    terwyl    de  tegenwoordigheid  des 

??o'    P"°^^*^  ^^^   ^^*"i^  ^^  Hollandfqhe  Stedea 

vayffel    vereenigd  hieldt,  zag  men,  reeds  in  Slagt- 


maand, 


(j)  Gnoni  Aimu.  U.  f.  4s. 

(t)  Refoi.  Holl.  S  Sept.  i  ö^t*.  1574,  *i,  -o,  i^, 
(«;  llEYO  U  '««<»  ^^   l|.  .  ■ 


XXÏV.  Botjc      H  I  S  T  O  R  I  B.     401 

liiaaml:»  de  mceftc'Geld^rfche  en  andere 'Ste^pnyw  Ut 
den,  die  te  vooren  *s Prinfen-^yd^  gekooren  157a. 
.hadden,  dien  Spaanfchen  wederom  toevallen. en^Fri^ 
JNa  'c  overgaan  wh  Bergen  en  de  Brabant- land  vai- 
^che  Steden;  hadirde  Hertog  «ynen  Zooo,'^". <^ett 
Don  Fredrik,  met  Het  gros  «yns  Legers,  welk ^J^^ 
^gter,.  in  de  plonderlng  van  Mechelen,  doorg^      °* 
verloop,  merkelyk  gefmolten  was,  gezon- 
den naar  Gelderland ,   terwyl  hy  «elf,  over 
Maaftricbt,.  naar  NieuWmegeti  toog,  alwaar 
hy  eenigen  tyd  vertoefde  (ï;).    Don  Fredrik  Moord  en 
floeg  zig  eerft  neder ,  voor  Zutfen.  De  bezet- Pjonde- 
ting,  hier  oneens  «ynde  met  een  goed  deeJ^^^»  ^* 
der  Burgerye,  verliet  de  Stad,  dife  toen  den  ^ 
Spaanfchen  geopend  werdt.     Deezen,  mis- 
noegd om  dat  men  de  Stad  niet  terilond  hadt 
opgegeven,  ftorten  tef  Poorte  in,  of  vallen 
over  de  begonnen*  breflè,  ftigten  brand  aan 
agt  oorden ,  flaan  d  dood  wat  hun  ontmoet^ 
'ikyven  een  deel  der  Ingezetenen  in  den  Ys- 
fel,  een  deel  anderen,  moedemaakt,  ter  Stede 
uit,  en  boeten  hunne  geilheid,  met  vrou- 
wen en  maagden.  Die  overbleeven  moeften , 
federt,   zwaare  leeningen  aan  't  Krygsvolk 
doen :   waarin    zelfs    de  Geeftelykheid  des 
Landfchaps  niet  verfchoond  werdt.    De  Ste- 
den Lochem  en  Doesburg  hadden  ,   onder-^ 
tuflchen,  te  Nieuwmegen,  by  den  Hertoge, 
genade  gezogt  en  verworven.    Oranje,  wel' 
bevroedende ,  hoe  groot  eene  verbaasdheid  *c 
verkragten    van  Zutfen  alomme  veroorzaa- 
ken,  en  welke  nadeelige  gevolgen  voor  Hol- 
land 

(v)  aOR  VI.  ir^e^,  hl.  tol  [411].  VlQLIUI  4iH0»»ftK.  JB> 
piji.  CLXXXV.f.  7ié. 

VL  Deel.  Cc 


4oa    VADËRLANDSCHE    SXIV.Boec. 
fttffsHLland  het  naar  tig  flcepen  xon ,  maakte  zig 
iS7a.  gereed,  om  naar  Overyflel  te  Tertrèkken  ^ 
■    ■       len  Hertoge  daar ,   den  gantfchen  winter» 
werk  te  geeven;  en  uit  Holland^  te  houdeti. 
VlugtvanEn  hy  hadt  tin  veertig  vendelen  byefen  ge- 
den  Graa- rukt,  toen  hy  vernam,  dat  de  Graaf  van  den 
^  "^     Berg,  die  de  zorg  over  Geldériand.én.Over- 
dcnBog.   g.^1  aan  zig  genomen  hadt,  met  zyne  G^ 
maalin  en  goederen,  uit  Kampen  jgevlugc 
was  (w).  Terftond  hierop,  verliep  dé  bezet- 
ting uit  alle  de  Steden  van  deezen  oord  en 
van  Gelderland,  die  zig,  de  eenenade  an- 
dere. Bommel,  alleenlyk,  uitgenomen, aan 
Dbn  Fredrik,  of  aan  Gillis  van  Barlaimont, 
Heere  van  Hiergés ,  kwamen  onderwerpen 
(^xy  In  Frieriand,  liepen  's  Prinien  zaaken 
ook  agteruit.     De  Heer  van  Büly  overviel 
en  floeg  zesduizend  NaflTaüfchen  ^    by  Sta- 
veten ;    waarop    *t    wederomflaan    der  af- 
gevallen'  Steden  volgde ,    die  allen  haare 
wallen    flegten    moeften.     Graaf  Jooft  van 
Schouwenberg   hadt,  reeds  te  vöoren,  uit 
vreeze  voor  BiUy ,  de  begonnen  fchans  by 
Makkum,  en  voorts  gantfch  Friesland  ver- 
laaten  (y):alle  welke  rampen  den  Prinfe  ver- 
hinderden, den  ontworpen  t(^t  naar  Overys- 
fel  voort  te  zetten. 
IX,        Don  Fredrik  was  nu,  na  't  omflaan  van 
Amers-    Harderwyk,  Hattura  en  Elburg,van  de  gant- 
!d^       fche  Veluwemeefter,  waartogshem  deweg 
Boflü      naar  Holland  open  ftondt.    Want  uit  Amers- 
bezet.     föort,  dat  hem,  eenen  kotten  tyd,  zou  heb-» 

ben 


»)  Boa  VI.  ÜJti,  ^/-  ioi  [414]. 

>)  RnvII  Datcnti.  Lift.  IV.  p.  475» 
(y)  BOA  YX.  JSttK,  èU  SH  [4i<]« 


! 


XJOV.  Boek,     H  I  S  T  O  R  I  E.    403 

ben  konneü  opI^ouAko.,  was  ó»  bezetting  ook,  ptaiPsliL 
oiilang»!  verloQpen;  waarna,  ïfófla,  te  Ü-  157a. 

toecbc,  hiervjm  :kennüre  gekreegen  hebben- - 

dc^'met;  eén.vtn4«l./Knegcep,  in  de  Stad 
tefcomieil  W»*    Oqo  Fre^riX  ^n>  aange^ 
HKKvd  44»Qiidie  yan  Am(ter<|an)>  befluic^jegc 
ts)e:fegt  aaft^  cn^tr  HpJUaiMl»  en  jis^ngs  de  Vee- 
luwe ^  owri  An^rsfiopff,  op  Naarden  aan  te 
prekkem    Ia.jdee^,,Stad,  lagen  flegts  honrAanflag 
derdencwiottg  Duiifcbe^ps ,  onder  ^n  Kruis-  op  Naar- 
kergMj  ,»n^ ,  veKlbopeij  Priefter.    Men  hadt^®** 
!ef^  onl^nga),  de  l^^kken  der  Hegeeringe  ver- 
Jiftqgenv  etf  Onrooinri;hen  ip  't  bewind  ge^ 
Aeld,  die  •  zis  ^nu '  vpor^an  lieten ,  dat  de 
vytndDdi  rMaardei)  niet  denken  zop,  voor 
tdaC'Buuren,  .welk  den  Ryn  fchier  geflooten 
Ueldt^  b^toagtigd^was.  Men  antwoordde  dan 
4uai  Boflii ,  die  honderd  Ruiters  voor  de  poort 
gezonden  badt^  otu.  de  Stady  uit  's  Konings 
xm  zynen  naiim>  pp  te  eilkben,  4af  menze^ 
4Mr  zym  Majtft^Umden  Priffe^dagtte  bou-  * 
4eni.  Docb^  coen  meo,  den  katften  van  Slagt- 
maand,  berigt  kreeg  9  dat  Don  Fredrik»  mee 
hec  gantfche  heir,  in  aantogc  was,  ontzonk 
elk  de.  moed.  .Men  fcbikte  twee  Gemagdg* 
den  ter  S«hd  uit<,  die  Don  Fredrik,te  Amers* 
Ibort,  aantroffen;  doph  geen  gehoor  verwer- 
ven  konden.    AUeemlyk,  werdt  bun  gelaft, 
liec  Legei  te  volgen  tot  vopr  de  Poort  van 
«Naarden, daar  men  buo  befcbeid  ^eyen  zou« 
£en  hunner ,  de  Schepen  GisrrU  Ptefer  Aarts* 
'zoon^  deedt  dit:  de  ander,  de  buigemeeftei 
Maarten  Laurensxaon^  pakte  zig  weg.  Om- 
trent den  nuddag,  waa  de  yoonogt  in  't  ge* 
ligt  der  $tad>  dte,«  terftjc^dy  y^n  alle  kan- 
Ce  a  cea 


404    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek- 
nuPsIIL  tón7  omringd  wefdt  Dort  Fredrik  hielde  ry- 
15^2/  ne  Legerplaats  te  Laagbuflem,  alwaar  Ger^ 
-  fit  Pieter  Aanszoon,  door  toedoen  van  Paa- 

lus  van  L0O9  DrofTaard  van  Muiden,  gehoor 
kreeg  by  Boflu,  die  hem  vraagde ,  of  de  Stad 
2ig  de  bezetting  badt  kwyt  gemaakt  ?  Hy  beves- 
tigde dit,  een  en  andermaal,  zelfs  met  eede. 
*c  Was  ook  waar,  dat  eenige  Ruiters  onc« 
glipt  waren.  Doch  de  overige  bezetting  was  , 
cloor  de  Regeering  en  Burgery ,  met  genreld, 
in  de  Stad  gehouden ,  en  de  poorten  ^  federt, 
met  mefl:  gevuld.    Ook  wrklaarde  van  Loo, 
in  de  tegenwoordigheid  van  den  Schepen  »  dat 
Naarden  nog  bezet  was.  De  Graaf  wHde  hem 
toen  niet  langer  te  woord  (laan ;  doch  beval 
hem ,  's  anderendaags ,   een  bekwaam  aantal 
van  Gemagtigden  naar  V  Leger  te  doen  fchik- 
ken ,  om  op  plegtiger  wyze  genade  en  diiaag- 
lyker  voorwaarden  te  verzoeken.     Op-  dea 
'eerften  van  Wintermaand,  yervoegden  ng 
'  zes  of  zeven  Gemagtigden,  en  onder  dezel- 
ven  Lambert  van  den  Have  ofHortenfias^Vrie^ 
ter  en  Rektor  der  Latynfche  Schoole,  naar 
Laagbuflfem.    Doch  onderweg  ontmoet  hun 
Romero,  die  hun  verzekert,  dat  Don  Fre- 
drik  de  zaak  van  Naarden  aan  hem  gefteld 
hadt:  waarop  zy,  uit  fchroom  of  onbedree- 
venbeid ,  zonder  blyk  te  vorderen  van  't  ge- 
ne hy  zeide ,  hem  te  voet  vallen  en  de  fleu^ 
tels  der  Stad  aanbieden.     Hy  weigertze  te 
ontvangen,  zeggende,  dat  menze  hem  by  de 
Poort  zou  hebben  ter  hand  te  (lellen,  en  daar 
verftaan^  welke  genade  men  te  wagten  hadt. 
DeSud   Dit  gefchiedda,  en  Romero  belooft,  eindc- 
0ut  o-    lyk ,  op  bun  aanhoudrad  fmeeken ,  by  hand- 
vcr,by  Ol^, 


XXIV.  Bom.      HISTORIE,    405 

tafting,  dat  Burgecs  noch  bezetcelingen,  aanpiups  IIL 
lyf  of  goed,  zouden  befcbadigd  worden.  Men  157a. 
liet  hem,  hierop,  ter  Stad  in,  met  ruim  vier- monde- " 
honderd  man ,  die  allen ,  door  de  burgers ,  ten  ling  Ver- 
befte,  onthaald  werden.  Romero,  na  't  hou-^^» 
den  van  de  maaltyd  by  Gerrit  Piecer  Aarts-  1 

zoon,  met  de  trom  hebbende  doen  omflaan, 
dat  burgers  en  bezettelingen^  ongewapend, 
in  de  ^fthuiskerke ,  die  toen  voor  Sudbuis 
diende,  hadden  te  verfchynen,  om  den  eed 
aan  zyne  Majefteit  te  vernieuwen;  vervoegt 
zig  de  meefte  hoop  in  de  Kerke :  weinigen , 
iet  euvels  vermoedende ,  verfleeken  zig  hei- 
tnelyk.  't  Leedc  niet  lang,  of  zeker  Priefter,     Dat 
die,  eene  wyl,  met  de  Spanjaards,  voor  de  behendig 
Kerke,  heen  en  weder  gewandeld  hadt,komtJ[gj[''^^ 
der  onnozele  menigte  aanzeggen,  datzy  op^t^ordc 
den  ftaat  baars  gemoeds  denken ,  en  zig  ter 
dood  bereiden  moeft.    't  Woord  was  'er  pas  Moord  te 
uit,  en  't  kryten  en  kermen  begonnen,  of  de  Naarden, 
vyand  ftuift  ter  deure  in,  valt  op  den  weer- 
loozen  hoop ,  en  veltze  allen ,  op  vier  na ,  die, 
onder  belofte  van  zwaar  rantfpen,  vry  raak- 
ten.   Toen  ftak  men  de  vlam  in  't  Kerkje, 
die  de  zieltoqgenden  en  gewonden  voorts 
verteerde;  en  rekent  men,  dat  hjer  vierhon- 
derd burgers  ^  benevens  een  goed  deel  fol- 
daaten, omgekomen  ?yn.  Gerrit  Pieter  Aarts- 
zopn,  die  Komero,  korts  te  vooren,  aan  zy- 
ne tafel,  getoefd  hadt,  vondt  hier  ook  zyn 
einde.    Toen  de  woede  in  de  Kerke  haar  zac 
hadt,  ging  't  op  een  pionderen  en  blaaken : 
ook  op  een  moorden  van  zulkeq ,  die  zig  ver- 
fteken  hadden ,  welker  fommtgen  aan  rappie- 
ren gereegen ;  anderen ,  tn^c  yleefcbhouwers 
Cc  3  by- 


4otf    VADERLANDSfcHE    XII^/Botk- 

Fhjpsin.bykfi,  aan  (hjkken  gefopt;  andefêrt,* als  vi^ 
157a.  fchen,  gekorven  werden.  Sothtnigett  dièndoa 

- ■  der  wreedheid  toe  fpe!:  vérmids  de  Spaw» 

jajtrds  hen,  niet  de  fpirfeh'  vaA  't  geweer ^ 
eikanderen  toeftieten  j  en  lagchendeertfchem 
Tende  aan  hon  einde  hielpen,    't  Verhaal  der 
yslykheden,  hier  gepleegd,  gaat  fchïer    *« 
geloof  te  boven.  Men  heeft  ftokouden 't  bloed 
afgetapt,  en^  het,  gulziglyk,  ingezwo^n  , 
kranken ,  iri  *t  bedde ,  vermoord ,  ^wangeréil 
gefchonden ,  en  haar  de  vrugt  uit  het  l5f  ge* 
ineeden,  ofze^by  de  bórftén,  opgehatigeni 
en  'doojd  gemarteld  ;  maagden  en  'meisjes*  yiat 
dertien   erf  minder  jaaréri   fchandtflyk   nrfJK' 
bruikt.  Hortenllus ,  dien ;  verbeden  door  édj^ 
Spaahfch'  Jongman,   eertydis  zyrten  hcrliii^j 
het  leeven  gelchonken  was  (z);   nioeft,'«i 
zyn  eigen  Hpis,  vyf  Perfoónen  zien  onibre$ 
gen,  waaronder  zyri  Zoon  was,   dien  hy^ 
hert  uit  den  boezem  i^ag  rükketi.    Een  Smiéi 
jiuibert  ff^llemszoon  van  de^  Eiken  veen'  drie^ 
ftal  in'  de  ecnè  en  een'  kling  in  deianderehatrd  ' 
gevat  hebbende,  befchermde'den  ingang  van 
^yn  Huis',  eenen  tyd  lang,  te^n  de  Spdr^i 
jaards,  en  ftiet  'er  eenigèn  onder  der  voet -t 
eindelyk  ,  overmatid  ,   en  zwaar  gekwetft  ^ 
ieeg  hy  neder,  op  den  dTié(hil;.HalfzieItooji 
gende^  greep  hy  daar,  met  z^iie  harde  Smids 
handen,'  de  degens  van  twee  Spanjaards,  die 
hem  dagten  te  grieven ,  aan ,   by  \  fcherp  ; 
waarop  zyze  te  rug' trokken',  nem  alle  de 
vingers  alïhydende.    Terftond  hierna,  werdt 
hy  doorftekep,  en  't  wanne  bloed,  dgtuitdc  - 

won^ 


MT^exr   éCj^oé 


1>K      >A.AliK    15  yZ. 


wonddft  ipion^;  eyne  fiogterv  die»  fevjer-fi^^psnEr 
gee&s  op  de  Woote  kjoidèthy  om  hwrsVadejs  jSTo* 
leeven  .gebeexien  hadc»  in)  ï.aange^c  ^«^ 
kletft  ( ^).    Een  tcamely^e > hoop  bjirgeren., 
agterbsoddiijen  pdattea  landev^werdt.  van  all$$        « 
i^eroofd .  en  .inóedeqiiak^ :  iaan.  boqmen :  opg^t 
hangen.    In  ftHes,  muden .  "er  maar  ze^ig 
burgers  te-lyve  gebkeyen  ijm,  vaa  welk/^a 
veertig  met  de  vlugt  omkwUmeii » :de  oviorjir 
gen  }op  losgeld  geiteld  eWerden.    Dé  Burget- 
meefter  Henrik  Lamfertszoon ,  die  zig  ook  dag( 
ce  rantfbeneereh y  weüdt^  naderhand,  dk)or    .^' 
beleid  vaneenigen^  die.ce  vooren  mt  dé  R^ 
geenng  gejeet  waren »  op  een  vonnis,  vatf. Ê>on  ~ 
Fredrik ,  in  zyne  eigen'  d^u're ,  opgehangen^  ^ 
waarna*  !t  lyk.  gevierendeeld  en^dd  ftuM:^    ; 
ter  poöTte  iiitJgeftekea.werdem    !t  Kiygir 
volk  niet  flegts;   nutar:  de  ilngezèteneb  ;der  ^ 
naafte  Pldacfen  ^  Muiden: en  Weesp  ,'  kwa-  ' 
men  de  Staid  van  alles. béfooven:  en  vondc 
men  'ery  die  de  eleadigen  nogmet  iket  djgy 
ten  en  zingen  van  fdum^ece  liedjes  bedroef- 
den.   Tóen.  dies  uitgemoord  ra  leeg  gerooM 
was, zag. men ide  poorten,  muureo  en  tdortns 
üegcen ,  oloor.de  Gooifcbê  Dorpelingen ;  vit 
dit  werk:,  xmder  zwa^re^  bedreigingen  v  c^ 
ge{xreft.    Tfen  befluite,  werdt  dé  Stad,  1^ 
een  .vonnis  dés  Landvoogda^  eerft  op  den  tsst 
den  jmiD  ^Slagtmaand  4e8  volgenden  jaacs  g6- 
ftreeken,  vaii^lle  Handsreftenv  vrybbd^; 
en  inkoniften  vervallen  verklaard»    Dus  jami- 
nerlyk  e^ii\lot  trof  Naarden ,  ^geii  't  gege- 
ven woord  van  Romero:  en  baarde  't  bedryf 

.     :      :.i  .  •     :'•-      ^   .-*   -  .  4  Alf 

I  •    -    •     •»  %^* 

Is)  BoxHOBN*  Tbtatf,  Uxb;  HoUand.  p.  ^|4l« ,  '  " 

Cg  4" 


4©»    VADËRLANDSCHE    XXIV.IBoEir: 

rnjpsIIL  der  Spanjaarden^^  hför  en  te  Zutfen^»  groot 
157a.  een  afgryién  van :  boniie  Regeering  onder 
*  Roomfcheif  eiï  Onrcromfchen ,  die  alomoie 

over  ééne  kam  gefchooren  werden ,  dac  de 
Hollandfche  Steden «  welken  voor  den  Prin-* 
fe  hielden, ^toeenpaarig  beftaic  namen,  om 
nlle  handeling  mee  den  vyand  te  fchuwen  , 
en  zig  roe  hec  iiicerfte  toe  te  verdedigen  (J?^ : 
welk  faertelyk  befluie  wy,  wel  faaall,  door 
-verfcheidien*  Steden ,  zullen  den  ter  uitvoe* 
tinge  brengen. 
X*     '^  DeEnknttisersy  die,  onlangs,  door  die 
Merk-     -y^f^  Kampen  ,  vergeefs  ,  waren  aangezogt  , 
^g^rom  den  Prinfe  af  te  vallen  (O  >  en  hunne  na- 
der vva.*uuren  hielden  't,  ten  deezentyde,  nog  op 
teriand-    't  Y  en  in  den  mond  der  Zuiderzee,  hebben- 
fche       ^e  zelfs,  voor  Amfterdam,  eenige  Scheeps- 
^^^henrs  '^^^•'•^^'*  ^^^^  zinken:,  om  de  vaart  derwaards  ^ 
^^     ^  'te  belemmeren.   .Doch  nü  begon  't  zo  fel  te 
vriezen,  dat  de  fchépen  en  galeijen,  omtrent 
eeii  vierendeel  nurs:  van  den  Dieraerdylc,  ia 
^t  ys  bezet  raakten.  Hier  lagenze  in  groot  ge- 
^v  van  de  Spairfaords,  die,  dagelyks,  den 
dyk  langs  trokken  naar  Amfterdam,  en  ver* 
der;  en  van  dé  Amfterdammers  zelven.    \ 
Scheepsvolk  dreigde.,. derhalve v  .te  verloó*- 
pen,  en  liet  zig,  door  dè  kloekmoedi^eid 
van  den  Geweldigen  Jocbem NiéMwvink.,nkt 
tlffi  met  moeite ,  wederbouden..  in  deeze  vetr 
Jegenheid,  .werden-,  .-de  iWaterlsadfcbe  Dor- 
|iea  opontboodeh'pora  eene  vaare  in  ^t  ys  te 
byten  j  langff  weike  ^  men  de.  föhepen,  over 
/  :.*     :  .  ;:;  :ov  '   •   •      ...     de 

{/;   R«B  VI.  B^e^^  kt    IQfMft.  [417  MX.].  HOOFT  VU.  Jff4, 
kl    al<  *««,.    TA56IS  X.ih.  l.  f.   !<!ƒ.      .  „  ^ 


.XXlVsBoEK.     HISTORIE/    409 

<dé  ondiepte  v»o  *t  Pampus ,  in  vdlige  ha-j^upsül 
ven,  zou  konnen  brengen.    Ook  kreeg  men ^  i572« 

laec  veel  moeite ,  ^e  galeijen ,  die  eerll  op  't ^ 

tlroog  geraakt  waren ,  re  Monnikendam  bin- 
nen. Maar  de  groote  fchepen ,  die  te  weinig 
waters  haddefi ,  waren ,  door  geene  menfche- 
i^ke  poogingen  9  uit  het  ysen  van  den  grond 
ce  krygen :  en  wus  V  nu  laft  van  Sonoi  ge^ 
komen,  omze  allen  in  den  brand  te  fteeken, 
toen  de  wind,  Noprdweftwaards  gezwaaid , 
£ulk  eene  wyde  fcbeur  in  't  ys  maakte,  en 
't  water  zo  hoog  opzette,  dat  alle  de  fche^* 
pen,  over  de  ondiepten, en  dien  zelfden.dag 
nog  >  te  Hoorn  en  te  Enkhui^n ,  voor  den 
wal  kwamen.  Merkwaardig  was ,  dat  do  Wind;        ,,  , 
des  anderendaags,  weder  omliep,  en  de  y&- 
fcheur  digt  fchoof :  waarop  het  zo  ilerk  vroor, 
dis  te  vooren.  De  zonderlinge  verloffing-dee^ 
zer  fchepen,  fchoon,  naar  (ommiger  begrip, 
dé  gewoone  kragten  der  natuure  niet  over- 
cre&nde,  werdt  egter,door  de  meeften,aan* 
gezien ,  als  een  byzonder  gunftbewys  der  He^ 
melfche  voorzienigheid,  en  hielp  veel  om 
den  moed  der  Holïanderen ,  verfiaauwd  door 
de  tydingen  van  Zucfen  en  van  Naarden  , 
wederom  te  doen.  wakkeren  (^.    Doch  in 
deezen  ftaat  der  zaaken,  werdt  het  beleg  van 
Haarlem  ondernomen ,  dat  zeven  maanden 
geduurd,  en  menigten  van  rampen  naar  zig 
gefleept  heeft;  waarom  wy  het,  fchoon  dik-^ 
wils  befchreeven,  ook  hier,  uttvoeriglyk , 

te  boek  ftellen  moeten»        

De  Graaf  van  BolTu,  zo  fommigen,  ten.    ^^ 

dce-  Toeleg 
(4)  BQa  fu  Jit*t#  */.  107  [4Ï0].  vii,ivi,Ho9rn ,  i/.in.  van  Bo^ 

Cc  5 


410    V3IDEILI;AfinXCIfE    JOOV.sSoiK* 

famTBL^eènsfi  tficii  meeodeA',  .tioimelyk  .^^efftaod 
157^ houdende 5  tiiet  d^ïk  Scho^tv  ^il^^Ofii  J^^mt 
tu,  om  '^2ww  »^»  Z)or/^  bidÉ.,  al  in  Hpoiom^iid^  jg^ 
Huriem  poogd ,  £ig^  rdo()F. verroad ^  van  :da  $aid  iiiee«r 
^^*    ter  te  jnaakeo:  dpob;  Hans  {Qclli^jmifvi  Iwte 

iedere t  hadc  de^S«id.yei!fte|;kJPg.von  i>fMD' 
dngi  gekireegen,  onder oLsumrus  .Muller  C^)^ 
Doiih  na.  *c  oversaan  van  Dfeardeji.,   b^floot 
men  tia^rlenit  ais  iiÉBtfl^éfeg^bv '^m  verd^ 
mi4wBards  of  QoocdwMifds  door;  te.  4f ingpen » 
cpehlyk  san  té  tuften;  .fioflUibadc  49.&a4i 
Teeds.inIJSlagnnai&d)  ictoift^lyk  v^fipajiiKli 
oro  hlareq  zotei'met  Alv») te-ioiaakw  (ƒ)♦ 
•tBeiec  ^^  Ri^fifing  vaft.  AmflerdJÉpi  dc^t  ;baar 
der  Stad  de'tólfde  .vfrmnaning^in  /cjbfegm  van  5VhIt 
wordt     ^termaasd ;  toen  *t !  Spoaaüche  Legier ,  vftt%  I^Ta^rr 
onder-    4ett  ^  óvof  An^etdftm  v  steeds  .derwaarts  M 
fxsüïf^  iVpis.     En  dee%  Jofigfle  waarfcbii- 
wing  fcaragtL'te  wege,.dat.de:Vroedfctep  6t 
men^wam;»  alwaar  iq  beraad  werdt  g^Usgd» 
ef.men^.ixiet  Don  Fredrik,  die  reeds ^ce  Ant; 
fterdiun .  gekotnem  vrti» ,  in  iOoderh^odeUng 
treeden  2ou,.  of  piet,  .  ScimnifigM  ftexnden  '( 
plat  af,  bew.eerende ,  d^t  nien  aan  Naar d^O 
gezien^ hadt.t' \hDei.weiDig.x)pt  hatodejing  (e'telr 
kn  ware:  -.wjaarc^ffi/zy;  jjeden,  «^  meo  aao 
den  t^rinfe  Jchikkeki  pnttft,  lom  onderftan^ 
Anderefi  gaven ,  daartegen ^te  bedepkeni dac 
het  dwaasheid  ware,  met  zo;njagiig  etn'.Ko* 
ping»  als  óki  yan  Span|e;\^w$  t«  vTilk^  IsgXQr 
pen  j  en  dat  ook  de  Prins  nog  geen^  een« 
:  o:    ,     ...  :  .  .     Stad 

(e)  BOR  VI.   Bêi(^  bl.  »tl  r?9<]«   , 
(ƒ)  BOA  VI.  BiiK.,  hu  104  UU],  "^ 


nomen» 


XXiV/Dofcitv    :H  IS  T/OU  TE.     411 

Stadtódeitóftnett-'onüwttèn.     Zy  ftenjden  ^fiupsUL 
derhalve^  tóOir'>de«han(tefHiig  >    en  hadden  15^2. 
óe  ffifeèrtterheid  atfn  hnime  zyde,    Jonkheer  Menhan- 
CbHflofel  van  Schagen ,  i>i/>*  rf^  Fries ,  Oud-  dek  met 
burgemeéftér,  en  Adriaan  vm  Afehdelft^  Pen-  Doa  Fr«. 
fioria(fis  der  Stdd,  •  werden  vm  Ainflerdam  gCT  ^2^^ 
fchikt,  tdtt  taft,  om  vier  of  vyjP  dagen  tydd^„p^ 
van  beraad  te  vefBoeken.:    Doch  HopmaQ 
fip^jöw/ w»jR./^^rite,  Overfte  der  Stede,  hieN 
4an  de  lugt  gekreegen  hebbende, :  roept  d^  . 
fchutters  én  burgers,  m  de' nieuwe  Dode ^ 
byeen,  vertoont  hun  „  hoede  Vroedfchap^ 
„  bui^pn  kennis  4er  bwrgery,  ^n  tègén  haar 
„  ren  eed,  in  onderhandeling  getreden  waé 
„  iftet  dèh  vyand :  hoe  ydel  het  ware  pp  ger 
„  nade  te  hdopen,  na^'t  gene  men  teMecbe-  : 
„  len ,  te  Zutfen ,  en  te  Naarden  y  gezien  hadt ; 
„  en  eiAdélyk,  hoe  veel  loflyker  het  ware  ^ 
„  de  vryheid  der  Stede  ^.  toi/4en  uicerften 
„  Tnik  zyns  leevens,  te.  verdedigen."    Voor 
dit  laatfte,  verklaart  fcy  aSg,   en  krygt  den 
meeftch   hoop   tot  medeftemmers.  .  Daarna 
geeft  men  van  den  toeftandder  Stadden Prim 
fè  kennis,  en  zendt  aan  Lrozarus  Muller,  toen 
te  Nieuwendam  gelegerd,  <Mn  meer  volks* 
Deez',  térftond,  de  WaterJandfohe  fchanfen 
ruiniende^  welken,  zonder  uicftel,  door  de 
Amllerdammers   werden  ingenomen  ,.  zendt 
vier  vendelen, onder  Jakob  Steenbaeb yCbris?^ 
fófelVadet^Lambert  va$M^trtemberg  enMaar^^ 
ten  Pruis ,  naar  Haarlem ,  en  trekt ,  met  heto- 
verfchot  «yns  volk^,  -de  5tad  voorby,  naar 
Leiden.     In   Haarlem,   kwam,   naderhand,* 
tot  in  Lentemaand  des  volgenden  jaar^,  ge- 
duurig  zo  veel  toevoer  van  verfch  volk,  dat 

de 


41»    VADERLANDSCHE    XXW.Bax; 

*'^™* de  bezetting,  eindelyk,  drie- of  vierduizencl 
^57^*  man  ftcrk  werdt  (g).    Midlerwy I ,  badt men , 
in  de  Stad,  de  beelden  ter  Kerken  uit  ge* 
ftommeld  ^  en  die  den  Hervormden   inge^ 
Twee  der  ruimd.     Twee  der  drie  Gemtgtigden,   mee 
Gemag-  flaauwe  hoop,  van  Amfterdam  te  rug  zynde 
tigden     gekeerd,  werden^  terftond,,  in  hegcenisge^ 
Jl^^^  nomen ,  en  naar  Delft  aan  den  Prinfe  gezon^ 
zdven     den,  die  hen  te  regt  (lellen,  en  Aflendelft 
«eftrafb   onthalzen  deedt.  Schagen,  zwaar,  naar  men 
Mide,  gepynigd,  ilierf  in  de  gevangenis.  De 
Fries  was  te  Amfterdam  gebleeven.  Schagen  ea 
Aflendelft  meenden  zig,  met  het  befluit  der' 
Vroedfchif^,  te  konnen  verantwoorden ;  doch 
de  PKns  verftondt,dat  niemant  eenenlaftaan- 
De  Prins  vaarden  mogt ,  die ,  met  zynen  eed ,  ilrydig  waSf 
verandcnEn  ziende, hoe  *t  meerderdeel der  Vroedfchap 
^  y^^^ »  tot  handeling  geneigd  was,  zond t  hy  Aldegonde    . 
||„j^    "  nlar  de  Stad, die  de  Wet  aWaar  ,.uit  's  Prinfen 
.  naam ,  veranderde  ,.ftellende  Jonkheer 3^an  van 
VReu  Nikolaas  van  der  Laan ,  Gerrif  Stuiver 
en  Gieter  Kies  aan,  tot  Burgemeefters;  en  toe 
Schepens,  l^tUem  Adriaanszoon  ^  Jakob  van 
Heuffen^  Kor  mits  Ryken^  Pief  er  Bal^  Niko- 
laas Mattbeusz9on ,  Adriaan  van  Uerkenrodc 
txk^attbeus  Atéguftynszoon.  In  de  Vroedfchap, 
werden  'er  tien  verwifleld  (^^.  ;A1  dit  gefchied- 
de,  onder  verklaaring, dat  bet  niet  zou  geagf 
worden  te  ftrekken  tot  krenking  der  Handves- 
ten ,  die  't  veranderen  der  Wet,  op  eenen  an-« 
deren  tyd  en  wyze ,  vorderden. 
Don  Fre-     Zo  ftondt  bet  in  Haarlem,  toen  Dirk  de 
drik.    .    '  Fri?» 

(^)'Metior.  hj  Ampz*nq  Haail.  hl  177. 


:sr2}uZ  ^6  ^#2., 


JBitrjB* (Bm.ee  «Her  dLer  Stad. 
MaarleiMLo 


XXIV.  Boek.     H  I  S  T  Ö  R  I  Ë.  .  413 

Fries  en  anderen  uicgeweektnen  eenen  briefRuMin, 
fchreeven,  om  de  Regeering  te  beweegen,  157a. 
tot  het  zoeken  van  genade  ^  en  het  uitdiyven  breekt  op 
der  bezetting.   Doch  de  brenger  werdt ,  mee  van  by 
den  ftrop,  geftraft.     Don  Fredrik,  fchrik- Amfter- 
kende  tegen  t  beleg,  in  't  holft  van  den  win-  ^'"°* 
ter 9  zou  gaarne  gezien  hebben,  dat  de  Stad 
't  hoofd  in  den  fchoot  gelegd  hadt :  doch  be* 
fpeurende ,  dat  zy  zig ,  door  vleijen  noch  drei-    . 
gen,  verzetten  liet,  brak  by,  den  agtften  van 
Wintermaand ,  op  van  omtrent  Amfterdara. 
De  voortogt,  langs  den  hoogen  dyk,  tot  by  sparen. 
Sparendam,  zynde  gekomen,  vondt  hier  den  dam  in- 
weg  geflootien ,  met  twee  bolwerken ,  waar-  8^^ 
agter,  men  bezig  was,  met  den  dyk  door-,"**"* 
en  den  vyand  den  gewoonen  weg  naar  de  Stad 
af  te  fhyden.    Doch  Juliaan  Romero,  bege* 
leid  door  eenige  Roomfchgezinde  boeren » 
kieft  een  pad  beneden  den  dyk,  over 't  ys, 
overvalt  de  verfchanfing  aan  den  weftkant, 
daar  zy  minft  verfterkt  was,  en  verflaat  drie- 
honderd man  van  de  bezetting,  die,  onder 
Gerrh  van  dSLaen enM^LznenPruis^  ftondt. 
Pruis  zelf  fneuvelde  hier.    De  overigen  wer^ 
det;  op  de  vlugt  gejaagd.  Jammer  was  't,  dat 
men  het  doorfteeken  van  den  dyk  niet  eerder 
begonnen  hadt:  doch  dit  was,  voor  de  ver- 
andering der  Haarlemfche  Regeeringe,  niet 
éoenlyk  geweeft.    Nu  ftondt  den  Spanjaar-  De  Span. 
den  de  weg  naar  Haarlem  open.    Ook  ver-  jaards    , 
toonden  zig  de  eerften,  op  den  elfden  van^^^^ 
Wintermaand,  voor  de  Stad:  daar  zy  't  Le-^^^^ 
proozenhuis  innamen.    Don  Fredrik,  twee 
vendelen  Waaien  in  Sparendam  gelaaten  heb- 
bende,  volgde,  met  het  gros  des  Legers, 

dat. 


414    VADERLANDSCHE    XXIV,  ]B«», 

ftu»in.dAt^  ym  t>*  w  tyd»  aanwafleode  in  kiig- 
M73ii  te»,  einddyk.,  op  dertigduizend  man ,  waar^ 
--2.^ — onder  vyfii^nbógderd  Kiiitera  iwf^^,  be- 
groot werdti»    Zesendertig  .vendelen  Span- 
jaairds  legerden  zig  voor  de  Kruispoorte:  dgt^ 
den  vendelen  Duitrcber»  > .  oi^  ^eh  cGraav^ 
van  Overftein ,   voor  de   Houtppqrtci  •  en 
twee>>entwintig  vendelen  Wa^^ p ,  qiider  mir* 
kbrrtieS » Kapres  en  Liques ,  ip  't  ^yej}(e93  aai| 
den  dttinkam.    De  Ruiters  lagfi^n  in  de,  o^aalle 
Dofpert,  to  lapgs  ftrand^  als^  binwn  door, op 
dea  weg  naaf   Alkoaaar.     Van  A;p(lerdam 
kreeg  de  Veldheer  veertien  inetaalen  ftukr 
ken,  v.eercig  en  «esenyeeriig,  pond  fchiece^b- 
de.    Ook  ^o|td(^  hem  de^  Hertog  .dried)iizend 
Luikibhe   graayer s  •  toe.,  die,  federt,  nieejjb 
«llen,,aan  jDnonurehc  de  w^U^»  2yn  om^ 
gekomem 
Gelegen- ,    Hftariem  Wer  tegen  ^  genoegijaaip  de.  zmkr 
held  vaa  fte  Stad  <van  HoUand,  hadt  weiajig.voprr9^ 
Haaiicm.  yan  mond-  en  krygsbehoeften ;  doch  de  Meer 
•eü'c  Spaame  opeii%  w-wrlapgs^ds.Stftd,  eer 
nen  gerüimen.  tyd,  VQor?ien  f^erdt  yap  volk 
en  voorraad»    Zy  badr  ook  duizend  delven 
lil  dienft,  en  driehonderd  wyvpn,  onder  jöjw 
ftau  Simons  Haffèlaar  ^^üne  W^duiWe  yan  zes- 
enveertig jaaren  en  van  een  d^r. befte  g^ 
Aagten,  die  niet  fchroomde,  mef  fpiets,  roer 
en  rappier,  in  vrouwen-kleedinge,den  vyand 
te>  keer  te  gaan:  welke  dienft  haar,  in^'t  jaar 
1574,  door  de  Staaten  van  Holland  en  Zee- 
land ,  met  het  Waagmeefterfchap   en  Onc- 
vangerfchap    van    den  nieuwen  Impoft  op 
de  Turf,  binnea  Amemuideu,  vergolden 

werdc 


Berelheb-BLei'  over  eeite  Bende  VirouTren 
ia  \  Ibcleg'  Tan  Haarlem  - 


XXiV.BoEï.    WIS^TORIE.    415 

werdï)(0-  Me»  vlels  iaóér  yl,  ^tn  't  llesken  dtrfamWL 
Stad'i  i;^pcndeeenijreicbaïisjcs:o|>^'laBg^  dfe  i57g> 
Meef)  ^  een  kloek  ll$tdya  voói*  de. JBjad»*''^'"^*'^^ 
]^oVte»*over  <ie  Leget^hacs  vaé  DonFre- 
dHk^  (fie  zyoM  tDcrek'op  'c  Hbis  ce  Kleef 

-'OilÉtije  hadc,  midkrwyl,  den  Onaf  vttLumd, 
der  Mark,  inet  vyftien  vendelen  Knegccn , door  den 
^r  Kortietteifi  *i>aatden,  eh.»$völdftiikken,J*^"^^ 
by  fcekJed  Yörianield,  afgezonden  toe  on-^^^dw 
detllaBdvan  Haarlei&    Doch  hy'^eidt,  bysta(Ufge- 
den^  WedigeU'berg,  doDf  Boffu^  Noirkarmeszondoi» 
cü  Rötoeroy  ooderfcbept  engefltagen;  HierJ^^»^ 
bléeyeè  vfer  Hukken  gefcbüt»,    dé  meefte^^ 
Veaciel»  en '  duizend,  nian  op  de  plaats»    De 
Spaüjaards  lieti&n  'er  niet  boven  twaèlf.:   Lu-^ 
ttei  hadt  £ig^  dóör  de  vlugty  gebérgd;   Met 
4t  gevangetfen' w^rdt  wreedelyk  gehandeld* 
Bapt^  t^^  TMer^f  voorwien  Lnmeitweedui- 
8C^d  Kröonen  en  negentien  Spaanfcbe  krygs* 
gevangen'  fdldaMen'  gebooden  badt;  en  Hans 
A?^^  W6rdeii,by  -teene  been^, opgehangen: 
'wiaaröp  Lutnei  ook  de  getnelde  negentien  ter 
^1^  verwees.  ^ 

r    Öon  Predrik  ^  de  Legerplaatfen  voor  Haar-  De  Stad 
lém  omgraaven  hébbeihie,en  zig  verbeelden- beftoni4» 
4e,  dat  de  Stad  bet  nalauwlyks  eene  week 
6ou^n  2Óu,regt^na  *t  delven  van  fiegtséénö 
loopgraaf,  éene  battery  op  voor  de  Kruis* 

i>oorte,  die  hy,  met  zyne  veerden  metaa- 
en  Hukken,: op  den  asttienden,  befcbieten 
liet.  ^  De  Poort,  het  Kavelyn,  en  de  naafte 
gordynen  werden  geweldig  befchadigd»  door 
'   ^  zes- 

CO  &t£bL  HoU/s  UfU  )i7f.  hL  yu 


f        416    VADBRLANDSCHE    XXIV.BoDt;        ] 
-  „niKshonderdentagtig  fchoowö  ,  die,  deexeo 
i<7a  dag»  g^dian  werden.  Dén  volgenden,  deedc 
j  ?/  '  men  *er  vyf  minder  op  de  S.  Jans  Poorce  ,  en 
'c  muurwerli  aan  daseWe  gehegc.    Doch  de 
belegerden  ftopcen,  des  nagcs,  de  breuktti, 
met  wolzakken,  fteen,  hout,  aarde  en  an- 
dere ftoffkn,  en  befteedden  de  lange  wmcer- 
fche  nagten ,  om  eenen  nieuwen  wal  op  te  wer- 
pen agter  den  ouden ,  van  de  S.  Jans  Poone 
af,  tot  aan  de  S.  Katrynen  brugge  toe,  waar- 
door de  Stad,  aan  deezen  kant,  cenoeg  ge- 
dekt was.    Op  den  eenentwinrigften,  werdt 
het  Ravelyn,  den  gantfchen  morgen ,  weder- 
om fel  befchooten :  waarna  Don  Fredrik  be- 
vel gaf,  om  ftorm  te  loopen.    De  aanval  was 
hevig;  doch  de  belegerden  verweerden  zig 
20  éipperlyk,  dat  de  aanvallers,  met  agter- 
laating  van  honderdenvyftig  of  tweehonderd 
(A)  dooden,wyken  moeften^  De  verweerders 
verlooren  'er  boven  tien  of  twaalf  niet ,  fchoon 
Krygsvolk  en  burgers  zig,  in  groote  menig- 
te, begeven  hadden  naar  de  wallen  en  naar 
•t  Ravelyn,  vanwaar  de  vyand,  uit  het  grof 
gefchut,  met  kogels,  ketens  en  fchrootge- 
laaden ,  en  uit  de  handbuffên ,  begroet ,  en  met 
een'  vlugt  gloeijende  kooien,  brandende pek- 
hoepen,  heete  aflTche  en  olie,  en  gefmokea 
lood  overftort  werdt-    Uit  dit  begin ,  werdt 
groote  moed  gefchept  Ky  de  belegerden.  Ook 
zag  Don  Fredrik ,  dat  de  Stad  met geene  dom- 
me kragt  te  winnen  was:  waarom  hy  bevel 
gaf,  het  Ravelyn,  door  loopgraaven,  te  na- 
deren, emeenige  mynen  te  delven  (O* 

De 


ik)  TAttli  Libr.  l.p,  170; 

H)  Boa  Yl.  Bêtk^  hu  |«7  [110  irnj. 


*  XXIV.  BoEÏr.     HISTORIE.     417 

^  De  Haarfemiöers ,  om  •c  graayen  der  Span-  Filips  lir. 

*  Jaarden  te  hinderen,  deeden'geduurige  uit-  1573.  - 
vallen.  Ook  overrompelden  zy,  den  dertien- {jfJ^Jï;;^ 

'i         >    den,  of,  volgens  anderen  9  den  zeventienden  der  beie- 

*  van  Louwmaand,  de  fchans  te  Ruftenliurg,S«r^» 
daar  Duitfchers  lagenr,  die  genoegzaam  al- 
len verflaagen  werden  t  doch  de  fchans  werdt,' 
cbama,   door  de  Spanjaards  hernomen.     *c 
Verfch  volk,  welk  de  Haarlemmers, van  tyd 
tot  tyd ,  inkreegen ,  maakte  hen  heer  op  zul* 
ke  aanflagen:  hoewel  *t  ook  den  Spanjaar- 
den ,  nu  en  dan  ^  gelukte ,  het  ontzet  op  te  lig- 
ten :  *t  welk ,  onlangs ,  Filïps  de  Koning ,  met  Weder- 
tweeduizend man, door  den Prinfe, naar Haar-^^^® 
km  ^zonden,  te  beurt  gevallen  was.    DeJ^j^^ 
Spanjaards ,  hem  't  hoofd  nebbende  afgehou- 
wen ,  wierpen  het  over  de  veften ,  met  een 
byfchrift ,  dat  by  V  was ,  die  V  ontzet  ^zo  onge- 
ktkkiglyk^  aangevoerd  badt.  Die  van  binnen, 
hierdoor  getergd,  hangen,  's  nagts  daarna, 
twaalf  gevangenen  op ,  houwenr  'er  elf  hoof- 
den af,  en  kuipenze  in  eene  ton,  daar  een 
papier  op  geplakt  was,  inhoudende,  dat  men 
Atva^  voor  den  tienden  penning  j  waarom  by 
Haartém  belegerd  fieldt  ^  de  tten  koppen  toe- 
zondt ,  en  den  elfden  voor  interefl ,  op  dat  by  over 
^ene  fibraate  betaaling  te  klaag^n  tradt.    \ 
Delven  ging  vaft  zynen  gang  van  de  Spaanfche  Myncn 
zydé;  doch  dé  belegerden  groeven 'er  tegen  f efpron- 
aan ,  en  zag  men ,  dikwils,  de  wederzydfche  my-  ^^^ 
nen  fpringen ,  met  eene  yslyke  vernieling  van 
vyand  en  vriend.  De  Spanjaards  naderden  t  Ra-  't  Rave- 
velyn,fcdert, langs  eene  overdekte  gaandery,Jyn  vee- 
zo  digt,  dat  men  't, eerlang, verlaatenmoert,^^ea« 
eerft  egter  eene  gewddige  halve  maan ,  bm- 
•    VI.Dfi£U  Dd  nen- 


4i8    VADERLANDSCHE     XXIV.  Bo«x. 

FfljpsnLnenwaards,  hebbende  opgeworpen:  waaraan 

1573.  elk,  COC  Burgemeefters  coe,  de  hand  geflaa* 

• •  gen  hadc.  'c  Gelukce  den  belegerden  ook ,  eene 

vyandelyke  myn^  van  boven,  door. geweldige 
zwaarcen,  in  ce  perfen.    Doch  Don  Fredrik, 
ziende  zyn  Krygsvolk,  welk  hec,  in  *t  veld, 
daar  de  fchildwagcen ,  nu  en  dan » waren  dood* 
gevrooren , naauwlyks harden  kon,  verlo(^>eQ 
by  menigeen ,  beflooc,  des  nagcs  voor  den 
laacften  van  Louwmaand, een'  nieuwen  ilorm 
te  doen  op  de  Kruispoorce,  die  men  cot  een 
bolwerk  verbouwd  hadc«    Men  bekroop  den 
wal,  heimelyk,  pas  voor  den  dageraad.  Die 
van  binnen  merkcen  *c  niec ,  voor  dac  de  vyand 
op  de  veilen  was*    Toen  aan  'c  fchiecen ,  aan 
*c  fchreeuwen ,  aan  *c  wekken  der  burgeren. 
De  befpringers  worden  verjaagd  van  den  wal 
aan  de  Kruispoorce :  vanwaar  de  verweerers 
cgcer  ook  ageer  de  nieuwe  werken  weeken, 
na  dac  Don  Fredrik  den  groocen  aanval  doen 
blaazen  hadc,  en  mee  hec  meefte  heir  gena- 
derd  was.    Doch  naauwlyks  ftak  de  vyaod 
't  hoofd  boven  *c  blokhuis,  of  hyzagzig, 
van  alle  zyden,  begroecen  ,mec  een  oncelbaar 
gecal  van  kogels ,  die ,  van  de  einden  der  hal- 
ve maane,  en  uic  de  naafte  huizen,  op  hem 
afvloogen.    Te  gelyk,  liec  men  de  myne  on- 
der 'c  blokhuis  fpringen,  waardoor  veertig 
man  omkwam*    Ondercuflchen,  hadc  Btlly^ 
mee  cweehonderd  zyner  rapfte  Waaien,  uit 
Friesland  oncbooded.,  eenen  aanval  gedaan 
op  de  S.  Jans  Poorce,  daar  hy  afgeweezen 
was.    Aan  de  Kruispoorce,  boodc  men  ook 
zo  veel  weer,  dac  de  Spanjaards,  eindelyk, 
den  moed  vallen  lieten  ^  en  met  verlies  van 

drie- 


r  XXIV.JBöKKi:    a  rST.ORI  E.     4:i5[ 

t  driefaoiiderd  man  aftrokkcm     De  Haarlem-  ntiwlir 

i  mera  Badden  flegts  tien  of  twaalf  man  ver^,  15725 ' 

[  De  bekgeraars ,   dus  ten  .wepde  maale/Don  Frc- 

afgeflaagen ,  begondea  't  wat  23gter  op  te<Mk 
neemén,  .ea  naauwlyks  op  iet  anders^,  dan?^^^^^^ 
opj't  iiiAongeten  der  Stad.,  bedagt  te  zyn.  J"e^P^ 
Veelen  OveiftenXpraken  zelfi  van  't  beleg  op.van  't  be- 
.  té  breeken:  waartoe  de  Veldheer  zelf  fcheenJeg. 
ae  neigen;  doch  de  Hertog,  zyn  Vader,  die Aiva  ftyft 
thans  zfekeLyk'  was,  fcbreef  heiti  ,,  dathy,|iem,  om 
„  m  perfoon,;Y beleg  zóu  komèn^voortzet-*''  ^°^" 
„  tenvBO.Dott>Fredrik  veorefcken.wilde ,  o£^^  "^^°' 
ji  deszelfs  Moeder,  ;uit  Spanje,  ontbieden > 
i^  om  haav&Zoons  plaats  tebekldeden :  '* weln 
ke    fchamperbeid    den    Vjddbeer.jbefluiten: 
deedt,  om  iqet  het  giaaven  voort  te  gaan. 
(m),  eti.de  Stad,  ondettoflcbonV  den  toe^ 
voer,  die/reeds  fchaiirs  begon  omitd  kotoeit,^ 
en  me€  ysfleeden  moefl::wordén;8ai^ebragt,. 
zo  veel  mogsljlk  ware ,  af  te  &yden; 

In  3profeli^hnaand,  floeg  het  aiEtn^'t  dooi<-&:heep9«. 
jeni,  waardoor. '0: beleg ;van  HaariffiD  «en.aA-/^^^'^V. 
der  aönncnrkne^.''  iV&n  hadt,  lóm  den  toe-^  ^  .  • 
voer  liRgy  doMeer  vry  te.'houden^yiergroorie^'er  ' 
te  en  eene  kleine  galeije  op:!ftff)el>|gez6t,  «aj^IcerJ ' 
de  .eene  na  de  andere  té  waitet ^getoigt  (fi)bi 
De  Amfterdammers 'onderftcmdenr:,  federt.,.. 
met  vyf  fchepar  en  eene  kleinéi  galei;, . die- 
zy^  door  Sparendam ,  in  \  Spaame  gebragt 
hadden,. in  de  Meer  te  kooien^: langs  een 
gat,  dat  zy\  by  't  pennüigsveer^.  in  d«n  laa-. 
♦  ■    •  '   /..  :i]>-    ...gen, 

(m)  Bok  VI.  aoek.9  ^'-  lU  [4J  I  «iiil,    * 
-(«)  AMPZIN6  Haail/  ^L  to}<  1 

Dd   ft 


-     ..o    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boa. 

„.  t«,  wee .  Kwaven  wüden.  Doch  Merin^;^»^ 
*^™'!ü  Il^leuaoor  de  Haarlemmers.  Boflu, 
J573ide»^*l^"'3nder  middel  denkende,  Uetdea 

S^^m?e«  half  ««van  Amfterdam,  a«t 

9^*^^Sl«  «ir  dooreiaaven,  en  kreeg, 
?"  ^?S  «Sic  ffiilen  in  de  M«&. 
T  t>?dè  Snmer  galcijen,  a«.ge^ 
« 'veS  werden:  en  fchoon  «y  n»eermaa- 
Un^ÏÏÏfkeerden,  doorgaans,  gelyklottrof- 

■    ^^imerduizlndman,  opdenvyfentwm- 
ïXi  4^  L^temaand  ondernomen,  me^ 
SsT^cthonderd  vyanden,  veroverende,  te 
Svk*^Sren,  wee  metaalen  flangen,ne- 
iS^tonXXi  e^  een'  grooten  buit  ^kos- 
'     SSkhedeir;    Doch  weinige  dagen  ^an» , 
SSTbSri,  door  den  dyk,  ^opend  by  t 
H^  ter  Hirt,  wel  drie-endertig  fch^  en 
^^jen^p  de  Meert  «kw«rd^  « 
!iA«ifiie  fctanlên  opgeworpen,  waardoor  de 
f^^v  Wde  sïd  langs  hoe  «oeüyket 
^IJr  Zelft  wffen  'er,  zonder  groot  gevaar, 
«^^•^  Z^  b^  t»eer  mt  of  in  de  Stad  te  kry- 
voor-v     ™    _^..-^  mmi  riff  van  «nen  vond  be- 
ïSt'fS.de'^  dTo^  R^«e«  reeds  in  'c 
SST  Sf  haSï  «Ift-ïUi:  hierin  befta«ide,  dat 
ÏSi  We  eS  in  de  Stad  opüag  gewen^ 
2Sien  naar  bmten  zondt,  die,  met  bnef- 
Ss  aS  't  lyf  «ebegt,  zo  digtnaan  de  Stad  als 

ISwifi  eelïikkiglyk  over  raakten,  t  Ontzet 
2fsÏÏl4enlc.eenenMdermaal,  ver|eefe 
^emo^enTdJ  overmagt  des  vyands  deedt 
^rinfen  Volk  en  Vlooteterugwyken.  Maar 
de  f  "hans  te  Rxiftenburg  werdt,  door  Ho^ 


XXIV.BoEK.     HISTORIE.     4S1 

nuui  Balfour»  veroverd  en  eenigen  tyd  inge-RuPf  in. 
boudea.    De  Koeijen  gingen,  onder  deeze  i573« 
fcbanfe,  buiten  de  Schalkwyker  en  Spaame-"""* 
.wonder  Poorten  9  den  gantfcben  tyd  der  be- 
legeringe  door, weiden:  hoewel  'er  de  Span- 
jaards ,  nu  en  dan ,  eènen  aanval  op  deeden  (o). 

't  Gebrek  aan  mondbehoeften  in  Haarlem  Gebftk 
veroorzaakte,  eerlang,  eene  zetdng  op  *t>^ 
brood,  dat  elk  dagelyks  te  gebruiken  hadt:™^^®" 
ook  werden  't  flegie  volk  ea  de  jongens  ver- 1^  hS- 
pligc,   alleenlyk   inoutkoeken  te  nuttigen,  jem. 
Voorts  befloot  de  Stad,  fchoon  zy  't  RegtNood- 
der  IVlunt^  niet  hadt,  by  mangel  van  gang- munten 
baai^  penningen,  eenige  zilveren  ftuU^  te^^^'  • 
doen  flaan,  die  boven  de  waarde  werden  uit-^^* 
gegeven.    Zy  volgde »  hierin,  den  Prins  van 
Oranje,  die  onlangs  ook,  byraade  der  Staa- 
ten,  die  munt  van  zeven  op  agc  verhoogt 
hadt  (J>y    Om  nu  en  dan  wat  meels  en  bus- 
kruids  binnen  te  krygen,  gebruikte  men  lui- 
den, ligt  gekleed,  die  zakjes  met  den  voor- 
raad om  den  hals  en  twee  Piftoolen  aan  den 
gordel  hadden;  en,  met  polfen  of  verreja- 
gers, over  flooten  en  gebroken  land,  wip^ 
ten, tuflchen  de  SpaanTc^e  fchildwagten doon 
Sommigen  weYden  egter  gevat,  en  in  't  ge- 
zigt  der  belegerden  opgehangen:  't  welk  9  en 
dat  men,  oiiiangs,  het  hoofd  van  Hopman 
Olivier ,  die  Bergen  hadt  helpen  verraÜèn , 
en  nu, in  een  gevegt  op  den  Diemerdyk,ge- 
fneuveld  was ,  met  een  byfchrift,  over  de 
muuren  geworpen  hadt,  de  Haarlemmers  der* 

wy* 

(•}  AMniH^  HurU  K  iM« 
{p)  Hffttl,  M9IU  1171*  ^i*  !•• 

Dd  3 


4afe    VADEkLAPJDSCHE    XXIV.  Bcmt: 
inupsni  wyze  verbitterde, dat  zy  Quiryn Dirkszom  en 
I ryq  '  Lambert  Jakobszoon ,  oud  Burgemeefters ,  die, 
^—  op  eenig  vérmoeden,  in  hegtenis  gezet  wa- 
hèïd^  reti,  en  ^^rtótf«  t;^«  Groeneveen ,  een'  Haar- 
de Haar-  lemmer,  die,  in  Spaanfehen  dienft,  gevan- 
lemmen  g^jj  ^^s ,  uit  den  Kerker  haaien ,  en ,  tegen  den 
tegen  ee-|.^  ^^^  Wethouderfchap ,  nevens  nog  vyf  fol- 
R^in-    daaten ,  eenen  Priefter  en  een'  jongen  van  vy  f- 
fchen.      tien  jaaren,  aan  eene  galg,  op  den  wal  ge- 
plant,  opknoopen  deeden.  De  vrouw  en  dog- 
ter  van  Meefter  Quiryn,  die  hem,  ter  dood 
gaande ,  moed  infpraken ,   werden ,  door  'c 
graauw,  met  fmyten  en  ftooten,  in  't  water 
gejaagd  ,  daar  zy  beide  verdronken.     Wy- 
ders,  onderftondt  men,  den  Spanjaarden  ten 
fpyt,  de  beelden  der  heiligen  naar  den  wal 
te  draagen ,  om  'er  de  breuken  mede  te  ftop- 
^  ,        pen.  Doch  deeze  dartelheid  werdt  den  Haar- 
Ker  lemmers  verleerd,  door  de  nederlaag  van 's 
Naffau-    prinfen  fchepen  op  de  Meer,  onder  Marinus 
fchenop  Brand,  als  Admiraal,  en  denffeere  van  Ba-^ 
de  Meer.^^^^^^g^  ^jg  Overfte  des  Krygsvolks;  die 's 
vyands  Vloote  onder  Bofliifterker,  of  beter 
óp  haare  hoede  vindehde  ,  dan  zy  verwagt 
hadden,  eer  't  op  een  (laan  ging,  de  viugt 
namen.     DoflTu  vervolgdeze  ,  en  veroverde 
twee-entwintig  vaartuigen:  de  overigen berg- 
den  zig  in  de  Kaag  of  in  de  oude  wetering. 
Dit  gebeurde,  op  den  agtentwintigften  van 
Bloeimaand:  en  de  Spaanfchen  bleeven,  fe* 
dcrt,  meefter  van  de  Meer,  waardoor  der 
Stad  de  toevoer  te  water  belet  werdt.    Hier* 
op  volgde  het  bemagtigen  van  eenige  fchan- 
fen  der  belegerden.  In  't  leger,  meende  men, 
dat  de  Stad  nu  terftond  zou  hebben  moeten 

bui- 


«  XXIV.  Boek.     HISTORIE.     403 

ip  buigen :  doch  \  viel  anders  uit.  Men  hadt  twee  Fiups  m. 

^i  metaalen  ftukken  van  Dordrecht  en  Leiden  1573. 

'1  bekomen,  uit  welken  men  zo  hevig  vuurde 'rvyanS 

^  op  de  battery  des  vyands,  dat  men  'er  den  Batiery 

,  kruin  aflchoot ,  en  nog  twee  andere  werk  vernield. 

jj  tuigen ,  in  de  plaatfe  der  batterye  opgeregc», 

rj  om  de  belegerden  van  de  vellen  te  houden 

^  en  hunne  binnenwerken  te  ontdekken ,  geheel- 

lyk  vernielde. 
;.  Hierna,  kwam  'er  zo  veel  volks  in  't  Le-Sonol 

j  ger,  en  de  toegangen  werden,  alomme,  zo^er-  . 

fterk  bezet,  dat  de  Stad, aan  welke, onlangs, ^^^*°^ 
de  toevoer  te  water  afgefneeden  was ,  nu ,  ook  jen  %e- 
\  te  lande,  niet  langer  voorzien  kon  worden. merdyk. 

De  Prins,  fciervan  verkondfchapt,  zaggee- 
ne  uitkomft,  dan  in  't  benaauwen  van  den 
vyand  ,  door  hem  ,  op  gelyke  wyze ,  den 
toevoer  af  te  fnyden.  Hy  was,  hierop,  reeds 
te  vooren ,  bedagt  ceweeft ,  en  Sonoi  hadt 
zig ,  op  zyn  bevel ,  in  Lentemaand ,  verfchanft , 
op  den  Diemerdyk,  te  Jaaphannes ,  tuflTchen 
Amfterdam  en  Muiden ,  daar  hy  't  Y  ter  ee- 
ne  zyde  hadt,  en  ter  andere  de  Diémerméer, 
die  tot  in  den  Amftel  en  aan  den  Utrechtfchen 
Wagenweg  ftrekte:  eene  plaats,  regt  gele- 
gen, om  den  toevoer,  van  boven  naar  'tLe-  - 
ger,  beide  te  water  en  te  lande,  te  beletten. 
Doch  de   Amfterdam mers  hadden  hem  van 
daar  verdreeyen ,  en 'er,  federt,  eenefchan^ 
gelegd.  Nu ,  in  den  aanvang  van  Zomermaand , 
ondemeetat  hy ,  tuflchen  deeze  fchans  en  Am- 
fterdam, den  Diemerdyk,  bynagt,  te  door- 
g-aaven ,  en ,  hier  en  hieromtrent,  zes  fchan- 
n  op  te  werpen,  die  hy,  tot  na't Wergaan 
Dd  4  van 


4a4    VADERLANDSCHE  tav. 
fiupsIILvan  Haarlem ,   inhieldt.     Batenburg  wierp 
1573,  zig  in  Ouwerkerk,  dat  hy  insgelyks  verfterk- 
£g^^^     te.  Doch  hy  en  Sonoi  konden ,  ten  deezen  ty- 
burg  IC    de ,  den  toevoer  naar  't  Leger  voor  Haarlem  , 
Ouwer-  bezwaarlyk  9  beletten.  DeAmfterdammerswa- 
^^^      5pn  nu  meefter  van  de  Diemermeer  ,  en  van 
de  vaart,  die,  uit  de  Vegt,  door  Weespen 
Diemen,  in  dezelve  liep;  waarlangs  men  *c 
Poogin*  Leger  voorzien  kon.    Men  poogde  wel  de. 
gen  om  Vegt  boven  de  vaart  te  fluiten,  ten  welken 
^^  o  ^'^  ^^^^^ '  -^//W^/7»  Fyg ,  Overfte  van  Gorinchem  , 
wnmten.^^^  vyf honderd  man,  derwaards  toog,  zig 
begon  te  verfchanfen ,  en  *t  Huis  te  Gunter- 
dein  innam.     Doch  Jan  Baptift  de  Taflis , 
die  toen  te  Utrecht  was, trok, met  twee  ven- 
delen Knegten  en  eene  bende  Ruiter^  op  hem 
af,  verdreef  hem ,  en  deedt  de  begonnen  fchans 
flegten.    Dezelfde  toeleg  werdt,  federt,  te 
Nieuwerfluis  ,   hervat;  daar  hy,  insgelyks, 
mislukte,  mids  het  muiten  der  Duitfcbers, 
die  zig  egter  haaft  ftillen  lieten.  Ook  hadt  Al- 
va  toen  alle  de  poflien  van  belang  in  deezen 
oord  doen  bezetten ,  door  Don  Francisko  Bal- 
4esj  die  Batenburg,  uit  Ouwerkerk,verdi*ee- 
ven  hadt  (^) :  waarom  men  van  *t  fluiten  der 
Vegt  moeft  afzien.    Die  van  Buuren  onder- 
namen,   omtrent  deezen  tyd,  het  doorftee- 
ken  van  den  Lekdyk,  waardoor  *t  Stigt  on- 
der water  gezet,  en  de  toevoer,  van  boven 
naar  't  Leger,  ook  belet  ge  weeft  zou  zyn. 
Doch  de  Heer  van  Hierges ,  thans  Stadhou- 
der van  Gelderland,  vsras  hun  hier  in  den  weg. 
Gemor    en  verzekerde  zig  van  den  dyk.  't  Mislukken 

van 

(ƒ)  AMP3UN0  HaaiU  ^/..ifi. 


ï  XXIV.  Bok.  /HISTORIE.    4*5 

i  van  zo  veele  aanflagen,   die  coc  ontzet  vanpiupsm. 

I  Haarlem  onderaomen  waren,  hielp  het  volk  ^  ^S^S* 

?  daar ,  aan  't  morren  over  de  Regeeringe ,  die ,  jer  belê-' 

I  liep  men ,  de  Gemeente ,  door  verdigte  trooft-  gerden. 

I  brieven ,  misleidde :  *t  welk  van  zo  veel  ge- 

(  volg  was,  dat  der  Burgerye  gegund  werdt, 

i  ;zes,  of,  volgens  fommigen,  zemen  mannen 

ie  kiezen,  om,  met  de  Wechouders,  na  te 
i  ^ien,  wat  'er  gefchreeven  werdt.    Maar  'tHongen- 

ongenoegen  nam  toe,  met  het  minderen  d^r^ood  in 
mondbehoeften:  daar  't  nu  zo  fchraal  mede  ' 

omkwam ,  dat  men  brood  van  hennip-  en 
raapzaad  begon  te  bakken,  gebruikende  't 
vleefch  van  honden,  katten  en  paarden  tot 
toefpyze.    't  Weinige  Kooren,  dat 'er  over- 
fchoot ,  werdt  gefpaard  ;iropr  't  Krygsvolk« 
Men  fchikte  dan,  by  donkeren  nagt,  onder 
een  geweldig  geluid  van  trommels  en  trom- 
petten, een  der  fnelll  bezeilde  jagten  ter  Stad 
uit,  dat,  ongemerkt,  tuiTchen  Boflus  fche- 
pen  door  raakte  en  den  Prinfe  tyding  bragt 
van  den  nood  der  Stede.    Zyne  Doorlugtig- 
heid  badt,na  dat  deSpaanfchenmeefteropde 
Meer  geworden  waren,   Haarlem  verlooren 
gerekend,  weetende,  wat  het  inhadt,door  's 
vyands  fchanfen ,  te  breeken.    Doch  de  Ge- 
meente, gewoon  met  blinden  yver  voort  te 
flaan,  meende,  men  moed  wat  meer  onder- 
neemen ,  om  zulk  eene  Stad  te  ontzetten  ; 
waartoe,  immers,  zeide  men,  gelds  genpeg 
opgebragt  wa^.  Zelfs  booden  veele  Delftfche, 
Leidfche  en  Rotterdamfche  burgers  aan ,  hun 
lyf,  tot  behoudenis  der  Stede,  te  willen  waa- 
gen»  De  Prins  moeft  zig  dan»  zyns  oqdanks» 
Dd  5  laa- 


4a6    VADERLANDSCME    XXIV. 

Rups  III.  laaten  overhaalen ,  om  eenig  volk ,  burgers  en 
1573.  bezettelingen ,  byeen  te  brengen;  dat  ceSas* 
-  fem  gefchiedde. 

Vnipe-       Doch  terwyl  hy  hiermede  be^g  was,  «»- 
looze      den  die  van  Haarlem  ,  op  den  eerden  van 
handel  o- Hooimaand ,  in  mondgefprek  met  den  vyand^ 
Vödng.  ö^^^  ^^^  Verdrag :   Welk  egter  vrugceloos 
*  afliep,  't  zy  dat  Don  Fredrik  te  veel  eifch- 
tc ,  of  dat  de  belegerden  't  Verdrag  niet  em- 
ftig  zogten,  en  voorhadden,  den  vyand  op  te 
houden ,  tot  dat  het  verwagtte  ontzet  gereed 
De  Stad  zyn  zou,    't  Ging  dan  wederom  op  een  be- 
^^^^^ fchieten ,  aan  poorten,  toorens  en  wallen, 
^Q^jgn  die,  op  den  derden  van  Hooimaand,  door 
'duizend  en  agt  fchooten  ,    't  grootfte  getal, 
dat ,  in  den  gancfchen  loop  der  Delegeringe ,  op 
éénen  dag,  geflaakt  werdt,  geweldig  befcha- 
digd  werden.  De  vyand  dreigde  daarna  (lonn 
te  loopen;  doch  't  bleef  agter,  om  dat  een 
overlooper  hem  berigt  hadt,  dat  "er,  -naauw- 
lyks  voor  zes  dagen ,  leeftogt  in  de  Stad  was. 
üiterfte    Ook  gaven  de  belegerden ,  ten  deezen  tyde , 
^"         hunnen  uiterften  nood  te  kennen ,  door  het 
heidTn    uirf^^^ken  eener  zwarte  vlagge.   Want  zo  ver 
dezelve,  was  't  nu  gekomen ,  dat  men ,  na  't  uitpluizen 
van  't  kruid,  dat  tuflchen  de  fteenen  groeit, 
*t  lyf  houden  moeft,  by  gekookte  oflèn-  en 
paardenhuiden,  en  zelfs  by  fchoenleder;  en 
dat ,  de  een  by  den  anderen  ^  op  ftraat ,  van 
honger  verfmagtte.    De  bezettelingen ,    in 
deezen  toeftand,  aan  't  muiten  geraakt,  pion- 
derden de  Lombaard  en  verfcheiden'  andere 
Baten-     Winkels.   De  Prins  trooftte  de  bedrukten ,  zo 
burg  af.  veel  hy  kon ,  door  brieven,  en  verzogt  hen, 
gtzoür  die 


^       xxiv.BoEK.  :wrs  torie:   4^7 

P  die  erbarmetyk  om  onzer  aanhielden^  einde- FiupsIIL 

^'  lyk,flegts  twee  dagen  te  toeven,  wanneer by  1573, 

een'  loozen  aanval  doen  zou  op  de  Fuik^  eenden  o^* 
y  water,  waardoor  de  Meer  gemeenfchap  met  Haarlem 

5  de  Stad  heeft ,  en  welk ,  door  deA  vyand ,  fterk  »  ont- 

f  befchanft  was;  terwyl  't  ontzet,  van  den  kant^"^» 

^  van  den  Hout,  zöu  worden  aangevoerd.  Ook 

*  hieldt  hy  zyn  woord.    De  Heer  van  Baten- 

•'  burg  trok,  den  agtften  van  Hooimaand ,  te^ 

>  gen  den  avond,  op  van  Saflèm,  aan  't  hoofti 

?  van  vierduizend  Knegtefi,  grootendeels  bur* 

?  gers  der  naafte  Steden,  met  naame  van  Gou- 

i  da  (r)  en  van  Delft,  onder  welke  laatften  , 

1  zig  bevondt  Joan  van  Oldenbarneveld ^  die, 

\  naderhand  ,  Advokaat   van  Holland  werdr. 

Voorts  hadt  Batenburg  zeshonderd  Ruiters, 
onder  Gaspar  van  der  Noot ,  Heere  van  Karla^  . 
zeven  veldftukken  en  vierhonderd  wagens 
met  krygS'  en  mondbehoeften  by  zig:  en,  om 
's  vy^arfds  verfchanfingen  te  veiliger  te  kon* 
nen  genaaken ,  hadt  hy  zig  voorzien  van  borft^ 
weeringen  van  musketfchootvrye  planken, 
die ,  op  wielen ,  voortgefchooven  konden 
worden,  en  gaten  hadden,  daar  't  gefchut 
door  fpeelen  kon.  Een  optogt  met  zo  veel 
volks  en  omflags  kon  niet  verhoolen  blyven 
voor  Don  Fredrik  ,  die  'er,  daarenboven, 
kennis  van  kreeg  uit  de  briefjes,  welken  hy, 
aan  twee  duiven ,  in  de  vlugt  gefchooten , 
gehegt  gevonden  hadt.  Nog  vernam  hy, 
dat  de  belegerden  een  gordyn  doorfneeden 
hadden ,  om ,  door  de  breuke ,  uit  te  vallen ,  zo 
ras  't  ontzet  vernomen  werdt.    Dus  dubbel 

ge- 

(r)  BOR  XII.  £t#i>  in  bit  Byvoegfd. 


4ft8    VADERLANDSCHE    XXIV. 

"■^  ^^  gewaar(chuwd ,  doet  hy ,  in  dea  zelfden  nagt» 
JüZ^eenen  groocen  hoop  nac  ftroo  in  den  brand 
fteeken  ^  regc  over  de  genoemde  breuke ,  waar* 
mede  hy  den  beierden ,  door  vhm  en  fmook  , 
verhinderde  het  teken  te  zien  van  *t  naderend 
mitzec^  welk  met  vmir  gefcbieden   moeit 
Agter  *t  fmeulend  ftroo ,   plaatft  hy  vyfdui- 
send  man  van  syn  befte  Voetvqlk:  een  dier« 
gelyk  getal  Knegten  en  vyf  honderd  Ruiters 
worden  naar  den  duinkant  gezonden  ^  onder 
Jan  Baptifi  del Monte^  dielaft  hadt,  om, op 
£eker  teken  van  't  gefchut,  den  Naflaulchen 
in  de  linker  zyde  te  vallen*    Zes  Regemen- 
ten  onder  Romero  en  anderen  moeft^n,  ten 
zelfden  tyde ,  ooftwaards ,  over  de  befhydin» 
gen  fpringen»  en  de  gelegenheid  waarneem 
.  men ,  om  Batenburg  op  de  regter  zyde  aan  te 
taften.  Het  overig  deel  des  heirs  ftondt,  bin- 
nen de  Legerwallen,  in  flagorde.  Batenburg, 
die  9  tot  middemagt ,   te  Noordwykerhout, 
getoefd  hadt,  genaakt,  tegen  drie  uuren  des 
morgens,  het  mannenpad,daar  hyftal houdt, 
wordt  ge.  om  zyne  borftweeringen  toe  te  ftellen.  Doch 
flugeiu    cerwyl   hy  hiermede  bezig  is ,  begint  hec 
Spaanfch  gefchut  te  balderen  ;  waarop  hy , 
onvoorziens,  van  de  eene  en  de  andere  Z]« 
d^,  aangevallen  wordt.     Zyne  voorhoede  , 
uitRuitery  beftaande,  was,  midlerwyl,  bin- 
nen de  verfchanfingen  geraakt»  daar  zy  van 
een'  veel  fterker  hoop  ontvangen  en  te  rug 
gejaagd  wordt ,  tot  aan  't  mannenpad.    Hier 
ftort  zy  op  hèar  eigen  voetvolk,  dat,   van 
drie  kanten ,  overvallen ,  zo  zwaar  een'  fcholq 
niet  wederftaan  kon ;  maar  agteruit  en  aan  't 
vlugten  floeg.    Z^venhon4erd  l^leeven  'er  op 

de 


k         XXIV.  Bou.     H  I  S  t  O  R  lË.    495^ 

^  >  de  plaatft » waarb&der  beide  Batenburg  eü  Kar-  fiups  mj 

^  lo  waren.  De  wagens ,  zynde  de  voerluiden,  1573. 

»■  meeft  allen,  met  de  paarden,   ontvlngt,  't — • 

■  gefdiut  en  dertien  of  veenien  vendels  wer- 
^  den  veroverd.    De  belegerden,  't  beraamde 

■  teken  niet  vernomen  bebbende ,  hadden  gee- 
|K  nen  uitval  gedaan,  en  zelfs  gewaand,  dat  het 

i  cerugt^van  den  ifayd,  welk  zy  hoorden , loos-         .  * 

^k,  door  den  vyand  verwekt  was,  om  hen 
in  't  net  te  lokken.  Nu  kreegen  zy  de  tyding 
vat^  de  nederlaag  der  hunnen  ,  door  eenen 
gevangen ,  dien  de  vyand  neus  en  ooren  afge* 
fileeden  hadt.  Zy  werdt  beveiligd  ,  door  eeni- 
ge  hoofden  van  yerilaagen'  burgeren ,  die  men 
wederom  over  de  veften  wierp ,  en  eerlang 
door  eenen  brief  van  den  Prinfe ,  die  hun  riedt , 
ten  befte  tnogetyk,  voor  zig  zelven  te  zor* 
gen,  en  't  Leger  te  SaflTem  opbrak. 

De  benaauwde  Stedeling^,  nu  geene  uit-^De  beie- 
kömil  meer  ziedde,  namen  in  overleg,  om,^^^^    \ 
in  eenen  algemeenen  uitval,  door  'sYyandsJlf^J 
Leger  te  ilaan,en  de  Stad  teverlaaten.  Docbie^/om 
de  vrouwen  en  kinderen,  vemeemende  darde Scad te 
men  hen  niet  dagt  mede  te  voeren ,  vielen  aan^^^»- 
't  fchreijen  eil  ]anftneren,en  ftremden  de  uit-'^°* 
voering  van  't  genomen  beiluit.    Daarna  ftel- 
de  oien  voor,  om  den  uitval,  met  vrouwen 
en  kinderen,  en  elk  die  mede  wilde,  te  doen 
(ƒ),  en  begon  men^  hiertoe,  al  gereedfchap 
te  maaken,   toen  Don  Predrifc,  kennis  van 
den  toeleg  gekreegen  hebbende,  in  eenen 
Brief,  op  Everfteia^  naam  gefchreeven,  den 
belegerden  aandiende,  dat  'er  nog  genade 

was , 

O)  UMTUm  IV.  Jf  «it  ƒ.  t«» 


43P    VADERLANDSCHE    XXIV.B<ttK. 

Fttwjn.  was,  zo  men  de  Stad,  cerflxHid,  opgave. vDe 

1573'  Duicfchers  luifterden  hiernaar  ^  en  weigeN 

-det^  uit  te  treken.    De  Waa}ei)  gilden  'er. 

mede  door ;  doch  aarzeldei^,  ala  't  er  op  aan** 
kwam»    Gantfch  Haarlem  raakte  over  einde » 
willende  (bmmigen  vertrekken,  anderen  bly- 
Zy  geeft  veQ  isn  handelen.    Tot  dit  laacfte  beflooren 
zig  over.de  Regentea  en  Overften  van  't  Krygsvolk^ 
die,  op  den  twaalfden  van  Hooimaand,  bui- 
ten de  Zylpoorte,  in  onderhandeling  traden^, 
en,  ten  negen  uuren  des  morgens,  flooten, 
dat  de  Stadzig^p  genade  en  ongenade  badt  o/oer 
te  geeven ;  docb  depkndering  met  tvoeebonderd- 
emteertigduizend  guldens  zou  mogen  afkoopen. 
De  Genyagtigden ,  in  de  Stad  ee  rug  gekeerd 
zynde,  gaf  men  't  den  Daitlcixen,.Schotfchen  ea 
Walfcben.  Knegten  in  de  keur,  of  zy,  onge-- 
wapend,  uittrekken,  of  *s  H^oogs.genule 
afwagten  wilden:  tpt  welk  lia^fte  zy  befloo- 
Bordeo  ten.    AUeenlyk  i5<?r^|,.e«tt  fjanfch  Edel- 
wm-      mm^  die,  na  'r  hemeemen  van  Bergen,  in: 
hoop.     Henegouwen,  's  Pfinfen  dieiïft:  hadt' moetetf 
verlooven ,  wanhoopte,  in  ]ZD  fverre ,  aan  ver* 
giffenisy  dat  hy  zig,  van  zynen  dienaar  door*« 
fchieten  üet  (O  9  ^^^  ^  fcunmigea  meenen ,  de 
handen  aan: zig  zelven.JloegX»),  na  datde* 
knegt  hem  dien  harden  dienu  geweigerd Jbadt.^ 
De  fchuttery  ook.  in  't  Verdmg  bewilligd  heb- 
bende ,  kreege^^ poorters, en  foldaaten  bevel, 
om  hun  geweer  op  't  Stadhuis  te  brengen^  de: 
Doitfchets,  en.  SdM)tten  alleenlyk  uitgezonr 
derd,  die,  ondertuflTchen,  de  vetten  bewaar- 
den. Voorts  maeften  de  burgeftög  in  'tKloos-. 

ter 

(f)  METtAEN  IV.  B»ekjf  f*  10. 
(«;  TassU  Liku  U  p.  176» 


XfflV.  BOMC     HISTORIE.     43^ 

ter  tt  ^yl  te  vervoegen  ^  de  vnottwen  en  kinde-  f^^^s  IIL 
ren  in.de  grootev^  de  Walfche  en  andere  1573. 
foldaaten  in  de  Bakeneflèr  Kerk.  Daarna  trok-  — ^'^^ 
ken  de  Spanjaards  naar  binnen ,  en  toen  moes*- 
ten  ook  de  Duicibbers  en  Sciiocten  hun  ge* 
weer  boven  breiden,  en  zig  naar  *t  S.  Ksitry- 
nen  en  S,  Urfulen-KIoofter- begeven.  En  zag> 
men  alreeds  't  Verdrag  fchenden ,  en  eentge: 
burgers  huizen plondercn.  Don Fredrik, daar* 
na,  met  den  Graave  yzn  BoiTueQ  andere 
Gcpoten,  in  de  Stad  gekomen  zynde,  deedt; 
de  Hopluiden  en  Vendrigs  verzekeren  ,  en 
mar  't  Huia  te  Kleef  brengen:  en  met  den  Strenge 
volgenden  dag,  hief  bet  ftraffen  aan  van  fol-  ftraf  over 
daaten,  en  van  burgers,  die,  om  de  beroer--^^'^^^^^ 
ten  des  jaafs  I566,gevlugt,en,na  'c  omflaany^g^en'* 
der  Stede,  wederom  binnengekomen  waren. uitge- 
Zy  kreegen  V  zwaard,  zo  zy  btegcen  wilden ;weeken' 
zo  niet,  den  ftrop,     Vyf  beuls  met  hunne  burgers. 
knegts  (loofden  zig,  dag  aan  dag,  af,  aan  't, 
ombnéngeb  van  menigte  van  menfchen.   Don 
Fredrik  deedt , '  daarenboven  ,   driehonderd 
elendigen,  by  paaren,  ri^  aan  rug^  binden^ 
en  in  den  mond  der  Meere  verdrinken.    De. 
Overfte  der  Stad,  Wybout  van  Ripperda  ,. 
Lancdot  van  Brederode,  Heer  van  Veen- 
huizep.  Jonkheer  Jan  van  Duivenvoorde, 
Kolonel  der  Bm^crye,  en, andere  voomaame^. 
Perfonaadjen  werden  onthalsd,  zelfs  een  bas- 
taardzoon des  Kardinaals  van  Granve]le,die,. 
ag  aan  's  Prinfen  zyde  in  Krygsdienft  bege- 
ven hebbeAde,  liever  fterveil  wilde,  dan  zig, 
door  't  melden  van  zyne  afkomft,  redden* 
E^n  Lutherfch  Predikant  van  Hopman  Steen- 
bach  werdt  gehangen :  Simon  Simonszoon  , 

Pre- 


45^    VADERLANDSCHE    XXIV. 

iTÉijPsni  Predikant  der  Stede, cmthoofd.  Hopman  Bal- 
^^y\  *four  behieldt  zyn  leeven ,  mids  hy  2Woer ,  dea 
■         'Trins  van  kant  te  zullen  helpen,  dien  hy 't  eg- 
ter  te  ketmen  gaf,  en  getrouw  bleef.  De  Schout 
Adriaan  van  Dort ,   de   Burgemeefters  van 
Vliet ,  Kies  en  Stuiver  werden  in  hegtenis 
gezet.  Menmeeiit,  dat  omtrent  de  helft  der 
JS^we-  bczettelingen,  die,  by  't  overgaan  der  Stad, 
derzyde.  tot  op  omtrent  agttienhonderd  gefmolten  wa- 
ren, daarna,  door  beuls  handen ,  omgebnigc 
werdt.    De  vyand  hadt,  zo  men  wil,  ge- 
duurende  *t  beleg,  drieduizend  nmn  door 
fcherp,  zevenduizend,  door  ziekte,  honger 
en  ongemak,  verlooren.    De  fchade,  byde 
Stad,  döor  de  belegering,  geleeden,  is  op 
twaalf honderddrie-entagtig-  duizend    guldens 
berekend  (t^)  9  dat  eene  geweldige  fomme 
was,tendeezen  tyde.  De  Duitfche  Knegten, 
*s  Prinfen  dienft  afgezwooren  hebbende,  wer- 
den, ^nder  geleide  van  zeftig  Spaanfche  Rui- 
ters, naar  Gelderland  gezonden.    Doch  So- 
noi,  die   toen  den  Diemerdyk  nog  iiihadt, 
welken  hy,  kort  hierna,  veriiet,  zondthun 
drie  galeijen  met  volk  agter  na,  onder  fFal- 
ter  ffeegeman^  die  hen  te  Nieuwkèrk  inhaal- 
den. De  Ruiters  namen  de  vlugt,na  den  eer- 
den aanval.    De  Duitfchers  lieten  zig  toen 
naar  Sonoi  leiden,  die  hen  wederom  tot  's 
Prinfen  dienft  bewoogen  zou  hebben, zo  Don 
Fredrik  hunnen  Hopluiden,dié  nog  te  Haar- 
lem zaten,  in  zulk  een  geval,  den  dood  niet 
gedreigd  hadt.  Deezen bewoogen  dan  Sonoi, 
om  hun  volk,  met  's  Prinfen  verlof,  vanden 

Krygs- 

(v)  MsniSlf  IV.  M9êkaf*  to  verf. 


XXIV.  Boek.      HISTORIE.     433 

Krygsdienft  te  ontflaan.     De   Haarlemmers FiLiPsirr. 
bragcen  van   de  beloofde  penningen  tot  a*^  1573- 
köoping   der  plonderinge  nog  geene   hon-  " 

*  ,  derdduizend  guldens  op  (i).    Om  de  overi- 

gen ,   werden  zy  nooit  gemoeid  ;   doch  zy 
}  moeften,  zes  weeken  lang,  tuflchen  de  drie- 

^  ,en  vierduizend   foldaaten  onderhouden.     In 

i  Oogftmaand  ,  deedt  Don  Frédrik ,  plegtJg- 

lyk,  zyne  intrede  in  de  Stad,  en  ten  zelfden 
\  tyde ,  werdt  de  groote  Kerk  herwyd ,  door  Go- 

\  defrid  van  Mierlo ,  tweeden  Biflchop  van  Haar- 

\  lem.    Kort  daarna,  werdt  *er  eene  algemec- 

[  ne  vergiffenis  afgekondigd  ,   met  uitfluiting 

'  nogtans  van   zevenenvyftig  Perfoonen,  on- 

der  well^en  de  Schout,  de  Burgcmeeflers  , 
Scbepens,  Krygsoverften  en  anderen  begree- 
pen  waren.     De  Schout  en  negen  anderen 
ilierven  in  de  hegtenis :  eenigen  lagen  'er  lang 
te  kwynen.     Weinigen  gcnooccn  *t  voorregt 
der  vergiffenifle*  Burgemeefter  Jan  van  Vliet, 
na  lang  zitten,  op  zyn  woord  van  eer  ont- 
flaagen,  wift,  als  een  molenaars  knegt  ge- 
kleed, ter  Stad  uit  temaken  (w).  Dusdeer- 
lyk  een  uitflag  hadt  de  belegering  van  Haar- 
lem, die  twee  dagen  langer  dan  zeven  maan- 
den geduurd  hadt.  De  Spaanfchgezinden  ont- 
vingen de  tyding  van  't  overgaan  deezer  aan- 
zienlyke  Stad,  met  uitgelaaten'  blydfchap; 
die,   hier  en  daar,    tot  dartelheid  uitfpatte. 
Te  Utrecht,  maakte  men  eenen  Prins  van  O- 

ran- 

f»)  BOR  VT.  Btekt    bL  lltf  «nc   [411  ent,  ]  420  cue.  [44^ 
«•&.]{  S0I449].   Hooit  yi\,B9tk^»  hl  291»30l,|o|«|l4,  )1<. 

(i)  Juift  96Z76  guldens.     Zie  Bor  VI.  Bock,  bL 
330  [449]- 

VL  Desu  e  e 


434    VADERLANDSCHE    ;XXIV.BcMt 

FiupsllLranje  van  ftroo,  die,  met  veel  omfldgft*  naar 
1573.  de  markt  gebragt,op  een  rad  gelegd  .^n  ver-J 

•* "  brand  werdt  (at).    De  merkwaardigheid  van 

dit  zwaar  Beleg  verdiende,   dac  wy  *er  ons 
wat  langer  mede  ophielden ,  tm  's  Lands  o- 
verige  gefchiedeniflTen ,  onderwyU  pnaange* 
roerd  lieieo.    't  Wordt  tyd,  dat  wy  den  af- 
^      gebroken  draad  derzelven  hier  wederom  aan-^ 
hegten. 
XlL        De  Prins  ^  die  nu  zyn  verblyf  te  Delft 
Lumeienyg^j^  2ag  zig,  in  den  aanvang  deezes  Jaars,. 
SnS  genoodzaakt,  om  den  Graaf  van  der  Mvk , 
geno-      zynen  Ovcrfte  over  Holland ,  en  deszelft  Lui- 
men,      tenant,  BarchoW  Emes,  door  de  Staateo^,  ia- 
hegtenis  te  laaten  neetmen;  Dewoefthei^dee*. 
zer  twee  en  hunne  wreedheid  omtrent  de 
Roomfche  Geeflelyken   ftaken,   federt  ee- 
nen  geruimen  tyd,  den  Landzaaten  in  *t  oog,: 
en  gaven  gelegenheid^   dat  's  Prinfen  nsËim* 
zeer  gerlafierd  werdc  van  de  vyanden  zyner 
Mishan-  Regeeringe.  Snood  was,  boven  allen,  'tom- 
deiing     brengen  van  Korneiis  .Muis,  man  van  twee* 
Y?".P*^^^enzeventig  jaaren.  ert  Pater  van  't  S.  Aagten 
^^'"^'      Klootter  te  Delft,  alwaar  dt  Prins  thans  zy- 
nen  intrek  genomen  hadjc.'  Lumei  hadt  hem, 
op  't  einde  des  voorleeden  jaafs,  op,  zeker 
los  vermoeden,  dat  hy,  met  zyne  befte  mid- 
delen, ter  Stad  uit^  naar  dén  vyand,  wyken 
wilde  (j^),  doen  vatten,  4oen  pymgen,  en, 
tegen  's  Prinfen  wil ,  eer  men  hem  te  regtge- 
^fteld  en  verhoord  hadt,  te  Leiden,  doen  op- 
hangen (^z).  Wat  laater,  hoorde  men  't  volk 

vaa. 

(x)  J.  ÜYTBNBOGAKRTS  Lcvcn  enx,.  Ca^,  XVIU  hU  117. 
(y)  Zie  ttOlL  VI.  ««ri^,  ^'.  |I3  f*»»]. 
(ft>  BOA  VJ.  Buk^  kU  |0]9  [4t23« 


k  XXIVIBoêk;    historie.     43? 

ri  vsiXi  Emes  morren  over  wanbetaling,  en. de filïps  ilfe 

vf  Staaten  fchelden  voor  Landverraiiders:  en  men  1573. 

ïi  bevondt^  by  onderzoek,  dat  zy ,  door  Enccs  — — ^ 

ï:  zei v\  wareil  opgemaakt.   Hy  en  Lumei  wer- 

B  den  dan,  te  Delft,  voor  de  Staaten  ontboo*» 

I  den ;  daar  Etites  >  derwyze  i>  uitvoer ,  dat  meni 

I,  laft  gaf  j  om  zig  van  zynen  Perfoon  te  ver-r 

I  zekeren.    Lumei,  hierover  geftoord,  wilde 

zynen  Luitenant,  met  geweld,  ter  Stad  uit 
l  brengen.  De  Prins  zogt ,  vergeefs ,  een  hert^ 

,  zo  hoog  geplaatft ,  neder  te  zetten;    Hy  lier 

i'  '         zig  nergens  in  gezeggen.    *c  Liep  eerlang  zo 
ver,  dat  men»  den  vyfaöft  va»  Löpwinaandv 
de  fcbuttery  in  de  wapenetf  bmgt',  en  Lumei , 
zo  wel  als^  Entes,  iti  vcrfêfcering  nam*.    De 
Graaf  werdt  op /t  Slot  té  Gouda  gezet..  Men    . 
zondt-  hem  de  punten  zyner  befchuidiging 
fchfiftelyk  toè,   op  welken  *y  zig ,  op  zyn 
Krygsmans,  verdedigde,  vengoêlykende  zy^ 
ne  wreedheid  }egens  de  Roomfchetti  mét  deo 
yver  voor  den  hervormden  Godsdienft.    Dö 
zwakheid  -  der  tegenwoordige'  Regeeringe  ge- 
doogde egtcf'-ritet,  éenett  raau^  van  zo  veel 
ianziens,  en  die,  door  't  inrteemen  van  den 
Briel,  den  weg  tot  's  Landsvörlöffing  ge-i 
baand  hadt,  aan 't  lyf  te  ftroffen.    Men  ont-; 
floeg  hem  dan.;  doch  *t  leedt  niét  laiig^  oS 
hy ,  fchynende  eenigen  onraad  met  zyne  Wasn 
len  te  brouwen,  werit  wederom' gevate  eri 
buiten  Rottérdato  op  't  Slot  Honipgcn^  gw 
legd.    Van    hier  ontfnapt,   maakte  hy  den 
Prinfe  en  den  Staatcn  nog  vry  wat  fpels,  tot 
in  Bloeimaand  des  volgenden  jaars:  wanneer  Dood 
men  hem,  met  zyne  goederen,  ten  Lande  van  Lu- 
Ec  a  uUï"*^ 


45(J    VADERLANDSCHE    XXIV.  Bómc^- 

Fiups  m.  ^*^ '  ^^^  ^"* » vertrekken  liet  (^ ) :  daar  hy, 
le^^/drie  of  vier  jaaren  laacer,  aan  de  beet  van 
'eenen  dollen  bond,  of,  zo  anderen  willen ^ 
door  vergif,  aan  zyn  einde  geraakt  is  C*^. 
Kort  na  dat  by  de  eerfte  reize  gevat  was  »• 
badt  de  Prins  alle  beftellingen,opzynennaani 
gegeven,  ingetrokken  (O» en  den  Heere  van 
batenburg,  Willem  van  Bronkborft,  in  zy- 
ne  ftede  ,   tot  Overften  Luitenant  over  'c 
Krygsvolk,  aangelleld:  die,  na  verloop  van 
weinige  maanden,  voor  Haarlem,  aan  zyo 
einde  kwam.  Wat  Entes  aangaat;  by  is,  meen 
ik,  te  gelyk  met  Lumei,  ontflaagen  (i),en, 
zo  als  wy,  in  't  vervolg,  zien  zullen,  nader- 
band,, wederom,  in  's  Lands  dienft,geiMrulkt. 
XIIL       Het  vatten  van  Lumei  baarde  opmerking  by 
Aanflag    ^^n  vyand,  die  waande,  dat  'er  eenigbeime- 
ïï£n    ^y'^  «^wnoegen  tegen  den  Prinfe  onder  fehool. 
Prins  in   Boflu  fchreef,  derbal ve,  aan  Huig  Janszoon 
kamden  ce  van  Groemwegen ,  Burgemeefter  van  Delft ,  en 
lu7S^°*    Roomfchgezind,   die  de  fcbuttery  hadt  aan- 
gevoerd, coen  Lumei  gevat  werdt^  dat  men 
zo  voortvaar  endden  Prins  ook  in  begtenisnce^ 
wen  en  naar  V  Leger  voeren  moeft;  voaarop 
konnaarverdienjienftaanzcu.  Doch  de  bren- 
ger des  briefs,  een  gevangen  foldaat, leverde 
dien  den  Heere  van  Batenburg, door  wien  by 
den  Prinfe  ter  hand  kwam.  DeBurgemeefler, 
by  zyne  Doorlugtigheid  ontbooden ,  nam  God 
tot  getuigen  zyner  opregtheid,  verklaarende, 

dat 

(a)  nOR  VT.  U9*kit  ^'.  f 'O  *««..  [424  *»it.]. 
•  Ui  MSTERSiff  V.  ^fK»  ƒ.  t9  verf,  StAaDA  Dtf,  I.  Lièu 
Vil.  fi,  4t7. 

(f)  Rfcfrt!.  Holl.  1 57J.  */.  17. 
.   (4  MftTERBN  X,  Sêtk^  ^  l€7  V9ff. 


XXIV.  Boek.      HISTORIE.    437 

dzt  hy  Boflfus  pen  niec  in  zyne  magc  hadcFojpsHL 
De  Prins  hefvaae,  dat  zyne  trouw  blyken  1573. 

zou,  wanneer  hy  boffii  zelf  in  de  laage  lok- 

ce ,  die  hy  voor  anderen  bereid  hadt.    Doch 
Groenewegen  betuigde,   dit  van  zig  zelven 
niet  te  konnen  verkrygen:  waarop  de  Prins 
hem ,  eenigen  tyd ,  in  zyn  huis ,  verzekeren 
deedt  CO- 
In  Weftfriesland  en  't  Noorderkwartier ,  lee-Baldaa- 
den  de  huisluiden,  ten  deezen  tyde,  veel  vandigheid 
de   ongebondenheid  van  Sonpis  Krygsvolk:^?  ^^ 
waaronder   de   Hopluiden  en   bevelhebbers  ^^g^. 
de  gemeenen  voorgingen  m  baldaadigheid.  volk. 
Men  viel  den  Prins, deswege, dagelyks,klag- 
dg :  en  hy  fchreef  brief  op  brief,  met  de  ern- 
ftigfte    bevelen    tot  weering  van   wanorde. 
Doch  't  baatte  weinig.  Hopman  Micbiel Krok  no^mvk 
hadt  zig  reeds  aan  zo  veele  fchelmllukken  Micbiei 
fchuldig  gemaakt ,   dat  zyne  foldaaten  ver-  ^^^^^^^ 
klaarden,  niet  langer  onder  h^m  te  willen "^"^ 
dienen.    Dikwils,  was  hy,  op  belofte  van 
becerfchap  ,    verfchoond  :    doch  ,   onlangs  , 
dronken  zynde ,  te  Langendyk ,  eenen  Priefter 
neus  en   ooren   afgefneeden,  toen  aan  den 
Haart  van  zyn  paard  voortgefleept,  en  ein- 
delyk,   doordeken  hebbende;    deedt  Sonoi 
hem  vatten,  en  in  den  Voorhof  van  't  Huis  te 
Schagen  onthalzen  (ƒ):  welke  ftraf,  voor 
eeril,  eenig  ontzag  verwekte. 

Midlerwyl,  bleef  Middelburg  in  Zeeland    XIV. 
nog  al  de  Spaanfche  zyde  houden ,  onaange-  Voor- 
zien men  de  Stad,  na  't  opbreeken  van  'the- Zeeland 

leg  door  de ' 

f#)  ROR  VI.  Ata,  hl.  ns  [41  tl. 
(ƒ;  Bok  VI.  Buk^  èi.  |i«  Ui4> 

Ee  3 


438    VADERLANDSCME    XXiV.  Boek! 

PuiwIII.  leg  van  Göcs,  te  lande,  door  het  doorftee- 
1573.  ken  der  dyken,  en  te  water,  hadt  begontiea 
j^aflim^ '  te  benaauwen ,  en  de  fchepen ;  die  den  toe- 
fchen,     voer  van  Antwerpen  derwaards  bragten,  na 
bevog-    en  dan,  met  voordeel,  was  aangevallen  (^g}. 
^^'        Zelfs  gelukte  het  den  Naffltufchen  ,  in  den 
aanvang  deezes  jaars,  de  ketens  van  eenige 
fchepen ,  te  Antwerpen  aan  de  kaai  leggen- 
de, aan  ftukken  te  flaan,  en  de  fchepen  weg 
te  voeren.  In  Sprokkelmaand ,  ondernam  San» 
chiod'Avila,  Overfte  van  Antwerpen,  Mid- 
delburg wederom  te  fpyzigen.  Doch  de  Vlis- 
fingers  hadden  de  Schelde,  by  Lillo,  met 
fchepen  vol  puins ,  gekropt ,  to  dat  'er  de  groot- 
fte  fchepen  niet  vlooten  konden,  en  de  klei- 
nen, deerlyk,  door  *t  gefchut,  werden  geha- 
vend. Doch  *t  puin ,  na  weinige  dagen ,  zyn- 
de  in  zee  gefpoeld,  kwam  d'Avila,. met  ee- 
nige zwaare  fchepen ,  voor  Walcheren ,  daar 
een  hevige  watertlryd  voorviel.    De  Elèfant, 
een  zyner  fchepen ,  werdtaan  boord  geklampt , 
en,  met  nog  eenander,  vegtenderhand ,  o- 
vermeefterd.     Vier  fchepen,  aan  den  grond 
geraakt  en  verlaaten  van  *t  Volk ,  dat  in  de 
boots  overzeild  werdt,   werden,  insgelyks, 
bemagtigd:  nog  een,  dat  ook  vaft  zat,  door 
de  Spanjaards,  verbrand.   De  overigen  berg- 
den  zig  onder  Rafnitiekens ;  doch  Werden ,  in 
't  keeren  naar  Antwerpen ,  nogmaals  aange^^ 
taft  door  de  Naflaufchen ,  die  twee  fchepen 
vermeefterden.     Men  wil,    dat   'er,  van  's 
vyands  zyde,  in  deeze  gelegenheid,  agthon- 
]Viisiukt^  d^rd  man  omgekomen  zyn  (^).    De  Naflau- 
fchen 

(r)  METF.REW  IV.  B<»£^,  ƒ.  7?. 

{b)  ÜOf^  VX.  Boel;^  hU  |l<CfH].  M£TEE»N  IV.  i}«fi^/.  tU 


•XXIV.  Boek.   '  H  I  S  T  O  R  I  EU     439 

fchen  in  Zeeland  fchepten  hieruit  zo  veel  Fiups  lil. 
•moeds,   dat  zy,  op  't  aanhouden  van  eenige  1573. 
*  Vlaamfche    Edellüiden  ^ '  eenen    aanflag   op  ^^^^^^  " 
Thoolen  of  Tenoolen  ondernamen.  Zy  land-neeming 
'den,  met  vyftierihondérd  man,  tuflcben  Ber-op  Thoo- 
gen  op  Zoom  en  Thoolen.    Doch  Mondra-^^"* 
goh  was  hun  hier  te  kloek,  en  floeg  hen,, 
eerlang,  op  de  vlugt.     In  'twyken,  maak- 
•tfenze  eene  opfening  in  dendyk,  federt,  het 
Geuzengat  genoemd.    In  eenen  tweeden  aan- 
val, met  verfterkirig  van  verfch  volk  onder- 
nomen, werden   zy  geheellyk  overwonnen. 
'Schoonewal ,  Rollé ,  Kloot,  Steeland  en  Cour- 
"teville  bleeven  op  de   plagts,  met  omtrent 
twee  derde  van  't  volk.    De  Ryk  werdt  ge- 
Vat  ,  en  de  eerfte  in  deezen  oord  in  't  leeven 
■gefpaard,  hoopende  den  vyand,  veele  gehei- 
*men  uit  hem  te  zullen  trekken  (i). .  Doch  't 
'nadeel,   hier  geleeden,  werdt,  federt,  ee- 
nigszins,  vergoed.  In  Oogftmaand  gelukte  het  Rammt- 
den  Overfte  van  Zeeland  van  's  Prinfen  zy-  ken«  ge- 
de,  Karel  van  Boifot^  met  hulpe  van  zynen^^°"^°- 
Broeder,  L^dewyky  Zee- Admiraal ,  Ramme- 
•kens  in   te  neemen  ,  waardoor  Middelburg 
nog  meer  benaauwd  werdt.    Maar  Fiiips  van 
Lannoi^  Heer  van  Beauvois;wedeTaüï  met  eene 
Vloot  Voorraadfchepen  van  Antwerpen  ver- 
trokken, zeilde  door  de  Roompot,  landde 
aan  de  Vrouwen  Polder,  en  wift,  behendig-  i 

lyk  en  fpoedig,  eenige  behoeften,  van  ag- 
•teren ,  in  Middelburg  te  krygen  (*).  Twee 
maanden  te  vooren,  was  de  Admiraal  der 

Ne- 

(i)  HOOFT  vilt.  B.fi,  W.  Uf. 
(k)  Bon  VI.  £»ik^    W.  S^o  [449]. 

Ee  4 


440    VADERLANDSCHE    XXIV.  _„^. 

Fnjp$lii,Nederlandfche   Vloote  van  den  Spaanfchen 
1573.  kant,  Antoni  van  Bourgondie ,    Heer  van 
Wakkene  Kapelle,  terwyl  hy  de  naderende 
NafTaufche  fchepen  b'ezigtigde,  even  buiten 
Middelburg,  met  een  agt  ponds  kogel,  ge- 
troffen, dat  hy  het  terftond  beftierf  (/).    Hy 
was  pok,  by  voorraad.  Stadhouder  van  Zee- 
land geweeft,  welke  waardigheid  toen  aan 
Xhriftoffel    van    Mondragon     opgedraa«en 
werdt  («>).  ^ 

XV.        In  Holland,  zat  men,  kort  na  't  verraflèo 
Alkmaar  van  Rammekens ,  in  grooten  kommer ,  ter 
Stting  «««-^f  ke  van  't  beleg  van  Alkmaar,  dat .  ter- 
in.         ftond  na    t  overgaan  van  Haarlem,  onder- 
nomen was.  De  Prins,  wel  voorziende,  dat 
Alkmaar  aan  de  beurt  leggen  zou  ,  zo  dnt 
Haarlem  vermeefterd  zou  zyn  ,   hadt  Jonk- 
heer Jakob  Kabbeljaauw ,  met  eenig  volk ,  der- 
waards  gezonden ;  doch  men  hadt  geweigerd  , 
hem  in  te  nèemen:  waarom  hy,  te  Heilo  en 
te  Egmond ,  was  blyven  leggen :  hebbende  by 
by  't  opwerpen  eener  fchanfe  ter  laatftge- 
melde  Plaatfe,  de  aloude  Abtdy  aldaar,  op 
twee  toorens  na,  ten  gronde  toe,  genegtr»f 
Doch  toen  men  nu  de  SpSnjaards ,  alle  uuren 
te  wagten  hadt,  irpk  Kabbeljaauw  wederom 
onder  de  Stad,  begeerende  te  worden  inge- 
aaten      Regeering  en  Burgery  verfc^ilden 
hier.  tmdelyk,  liet  men  hem  en  Ruikhaver 
binnen  en  op  't  Stadhuis  komen  ,   daar  de 
Wet  byeen  was.    Hier  haperde  het  nog  aan 
t  befluit,  tot  dat  Ruikhaver,  vergramd,  uit- 
(i)  BOK  vt,  B.f(,  n  ,1,  f^„,  borft: 

lm)  ViGLIüj  ad  HOPPEK    t;i/i.  CCIl.  ».  »,». 


% 


.XXIV.  Boek.     HISTORIE.     4^1 

.  borft :  V  fTas  geen  tydvanfammelen:  kort  tnoeji  Yiubs  IIL 
'  men  antwoor  den  j  aangaf  af.  Toen  ryft  Burge-  1573. 

5  meefter  Floris  van  Tellingen  op ,  en  verklaart  ^"""^ 

>  zig  gezind ,  om ,  mee  den  Prins  en  de  Burgers , 

i-  te  keven  en  te  fterven.  Met  ftrykt  hy  't  Stad- 

huis af,  en  ftreeft,  geaoegzaam  alleen  alles 
^  over  zig  neemende,  met  een  deel  Burgers  9 

f  naar  de  Friefche  Poort,  die  hy  doet  open- 

I  daan  :    waarna  's  Prinfen  volk  intrekt »    en 

jlraks  daarop,  de  Kennemerpoort  wederom 
\  uit ,  om  de  Spanjaards ,  die ,  tot  nog  toe ,  maar 

tweeduizend  Knegten  en  driehonderd  paar- 
den fterk  vraren ,   doch  de  Voorilad  reeds 
I  hadden  ingenomen,  van  daar  te  verdryven. 

Dit  gelukte,  en  werdt  de  Voorftad,  terflond 
daarna ,  in  den  brand  gefteken.     De  Span- 
jaards leiden  toen  Egmond  binnen  aan  koo- 
ien, daar  de  Nailaufchen  gelegerd  geweefl; 
waren ,  en  keerden ,  vervolgens ,  naar  Haarlem 
te  rug  (o).  Te  Alkmaar,  viel  men,  na  hunnen 
aftogt ,  aan  't  Herken  der  Stede  (^p).    \  Liep 
aan ,  tot  den  eenentwintigden  van  Oogftmaand, 
eer  de  Spanjaards  zig  wederom  voor  dezel- 
ve vertoonden.    Don  Fredrik,  aan  't  hoofd  De  Stad 
van  zeftienduizend  man ,  legerde  zig  te  Oud- wordt 
dorp,  en  deedt  de  Stad,  van  alle  zyden,  be.^^^6^^ 
fluiten.    Vlak  voor  den  boom ,  liet  men  een 
fchip  zinken,  waardoor  de  haven,  insgelyks, 
geftopt  werdt.    De  belegeraars  kreegen  hun- 
nen toevoer  te  water  over  de  Beverwyk,  al- 
waar zy  dertig  of  veertig  Ruiters  gelegd  had-  ^ 
den.    In  de  Stad,  waren  niet  boven  de  agt- 

hon- 

(•)  BOR,  Vr.  B9fkt  hL  Jl<  [444]. 
{f)  BOA  \L  £90(9  hl,  )ll  [44tl]. 


442    VADfitlLANDSCME    X^IV.  Bmjt. 

nunin.  honderd  foldaacen  ^  omtrent  dertienhonderd 
15^3.  burgers ,  en  eenige  gevlugte  Huisiufden.  Men 
'  was  *er  thaas  gezind  >  het  uiterfte  af  te  wan- 

ten»  fchreef  aan  Sonoi  om  ontzet  y  en  maan- 
-de  hem  aan  ,  tot  het  doorfteeken  der  zee- 
dyken.  Sonoi  deedtcok^  terftond,  de  fluizen 
open  zerten;  doch  tot  bet  doorfteeken  der 
dyken ,  waren  de  andere  Steden  van  't  Noor- 
derkwartier bezwaarlyk  te  brengen,  weder- 
honden  wordende,  door  het  nadeel,  dat  27^ 
hiervan,  aan  weide  en  wintervoeder,  te  wag»- 
ten  hadden.    Midlerwyl,  wierp  Sonoi  vier 
fchanfen  op,  te  Ruftenburg  op  den  Huige»- 
dyk,  te  Broek  op  Langendyk,  te  Scboorl- 
dam  en  te  Krabbendam :  door  welken ,  hy 
den  vyand  verhinderde  zo  veel  voottgang  te 
maaken  om  Alkmaar,  als  Boflu  onlangs  ge- 
daan hadt,  in  Waterland;  alwaiar  hy  Laods» 
tneer,  Zunderdorp  en  Zuidérwoude  ingeno- 
men,  en  zig,  federt,  langs  -c  Y,  van  Zaan* 
dam   tot  Nieuwendam  toe ,  verilerkt  hadc 
Die  van  Alkmaar  deeden  uitval  op  uitval  ^ 
niet  zonder  voordeel.  Men  verhaalt,  dat  zy, 
op  den  vyftiendeti  van  Herfllmaand,  eenen 
Spanjaard  gevangen  kreegen,  die  veel  be- 
loofde te  ontdekken ,  zo  men  hem  't  leeven 
laaten  wilde,  't  Werdt  hem  toegezeid ;  doch 
hy,  na  dat  men  hem  uitgehoord  hadt,  egter 
D  Haar-  ^Pg^'^'^^^P^-  ^^^  Fredrik,vaft  bezig  met  hec 
lemmers"  maaken  zyner  loopgraaven,  waaraan,  onder 
moeten    anderen ,  driehonderd  Haarlemmers  arbeiden 
aan  de    nioeften,  befloot  de  Stad, op  den  agttienden^ 
loopgraa- ^Q^j.  »j  eerft,  te  doen  befchieten,  aan  twee 
beidSi    oorden.  Na  den  middag,  deedt  hy  ftorm  loo* 
pen  langs  twee  bruggen ,  die ,  's  nagts  te  voo« 

ren. 


I 


»         XXiV.BoEjc-      HISTORIE.     443 

■  ten ,  o^er  dé  giraf:  geworpen  waren.  De  Span-  p^jp,  m^ 
^'  jïfcirds,  onder  een  yslyk  g«ifchreeuw ,  vliegen  157^/ 
"  ter  breufce  op,  aan  de  Friefche  Poorte;  doch^^j^^    -^ 

■  werden  zo  ontvangen,  datze,  tot. drie  rei-beft^^* 
^''  zen,  deinzen  moeften.     't  Zelfde  gebeurde 

^  aan  den  Roeden  Tooren-,  fchoon  de  verweer- 

ders ,  hier ,  ook  van  agteren ,  uit  het  Spaanfch 
ï  gefchut,  geplaatft  tegen  over  de  zoutkee- 

■  ten ,  beftookt  werden.    De  vrouwen  en  jon* 

i  gens  bragten ,  op  de  eene  en  de  andere  plaats,  - 

'  brandende  pekboepen,  ongelefchte  kalk ,  zie- 

i  dend  water ,  gefmolten  lood  en  andere  brand- 

I  ^ofle  aan ,  en  hielpen  den  vyand  weeren  van 

I  de  wallen.  De  aanval  duurde  vier  uuren ,  en , 

in  al  dien  tyd,  week  'er  van  de  belegerden 
niemant  uit  zyne  plaats,  zonder  dood,  of 
zwaarlyk  gekwetft  te  zyn.  Zy  verlooren  eg- 
ter  niet  boven  dertien  burgers,  eq  vieren- 
veertig foldaaten :  de  aanvallers  wel  duizend 
nian.  Twee  dagen  daarna,  werdt  het  fchie- 
ten  hervat:  doch  de  Spanjaards  waren  niet 
aan  den  ftorm  te  krygen;  fchoon  die  van  bin- 
^        nen  hen ,  met  troife  woorden ,  tergden  ,  -om 

ian  te  vallen.     Daarna,  werden  eenige  ope-j^^  ^„^ 
ningen  in  den  Oofterdyk  gemaakt,  daar  't  wa- wordt 
ter,   met  den  fpringvloed  en  noorden  wind,  doorge- 
zo  hoog  door  gejaagd  werdt,  dat  het  land, ^^^«°- 
op  veele  plaaifen,  met  fchuiten, werdt bevaa- 
ren.     Het  doorfteeken   van  den  Havendyk, 
cuflchen  Bergen  en  de  Koedyker  Sluis,  ont- 
brak alleen  nog ,  om  den  vyand  dit  geweft  te 
doen  ruimen.  En  fchreef  de  Prins,  in  't  laatft 
van  Hcrfllmaand,  aan  die  van  Alkmaar,  dat 
zy ,  zo  de  nood  fterker  drong ,  ook  't  verder 
doorfteeken  der  dyken   te  wagten  badden. 

Doch 


444    VADERLANDSCIffi    XXIV.  Bo] 
ntipslll.  Doch  deeze  Brief  viel,  by  ongeluk ,  den  vyand 
1573*  in  handen,  of  liever  by  geluk ,  want  Don  Fre- 
•rBelêiT^"'^'   dien  gelezen  hebbende,  en  overzee - 
opgebro-  gende,  in  welk  een  gevaar,  zyn  gantfche  Le^ 
ken.       ger  was,  beflooc  hec  grof  gefchuc  te  vervoe- 
ren, en  't  beleg,   op  den  agtften  van  Wya- 
maand,  geheellyk  op  te  breeken.    De  Mee- 
delingen vielen  toen  moedig  uit,  en  den  wy- 
kenden  vyand  in  den  ilaart,  dien  zy  een  goed 
deel  volks  afjloegen.  Het  Spaanfche  heir  trok  , 
op  verfcheiden'  Dorpen  ,  omtrent  Haarlem 
en  Leiden,  in  de  winceriegeringen  C^). 
XVI.       De  mislukte  belegering  van  Alkmaar,  wel- 
Muicery  ke  Stad  de  Spaanfchen  gewaand  hadden , 
van 't      binnen  kort,  meefter  te  zullen  zyn,  veroor- 
^•^1"^^  zaaktc,  onder  hen,  groote  verflaagenheid, en 
y^^%    deedt  fommigen  voor  Haarlem,  Amfterdam 
Haarlem,  en  Utrecht  vreezen.  Hier  floeg  nog  toe,  dac 
Alva  geld  gebrek  hadt,  en  den  Krygsknegten 
het  noodige  niet  verzorgen  kon  (r) :  *t  welk 
hen,  hier  en  daar,  aan  't  muiten  hielp.   On- 
der anderen,   was  dit  te  Haarlem  gebeurd, 
niet  lang  na  dat  het  overgegaan  was.    De 
Spaanfche   Knegten  vorderden  agtentwintig 
maanden  foldy,  nevens  eene  vereering  voor 
't  veroveren  der  Stad,  en  om  hunnen  eifch 
klem  te  geevcn ,   trokkenze ,  ten  ge»le  van 
vierhonderd,  naar  buicen,  om  't  gefchut  bin- 
nen de  wallen  te  voeren.  Don  Fredrik  moeft 
dit  aanzien ,  alzo  hy  noch  Spanjaarden  noch 
Waaien  beweegen  kon ,  om  hunne  Spitsbroe- 
ders  te  fluiten.    Toen  ilondt  de  uiterftc  eien- 

de 

.  (f)  BOR  VI.  B*fk.,  hl,  s}r   [4jl]    «nft. 

(r>  VlGLlUf  *i  HOPPER.  Ep-fi.  CCVI.  f.  j€u  Ed.CCVIU. 
f.  7é4.    ü/).  CCXl.  f.  76». 


XXIV.Bobk;     Hl  S  T  o  R  I  E.     445 

de  vaa  Haarlem  voor  de  deur.    Chi^ppln  yi-FumlJl. 
telliwift,  eindelyk,  de  muitelingen  tot  be-  1573/ 
daaren  te  brengeti  ^    raids   men  hun  dertig 
kroonen  telde ,  veenien  op  rekening  der  ag«* 
terftallige  foldye,  en  zeftien  voor  de  veree- 
ring(^).  Sommigen  melden, dat  iiet4>ngenoe- 
gen  der  Spanjaarden  zo  ver  hadt  gegaan ,  dat 
twaalf  hunner  9  als  Koopluiden  verkleed ,  den 
Prinfe  van  Oranje  te  Delft  waren  komen  vin- 
den, aanbiedende,  hem  Haarlem»  te  zullen 
laveren  voor  eene  fomme  van  veertigduizend, 
guldens;  doch  dat  hy,  zo  veel  niet  weecen- 
debyeen  te  krygen  ,  deeze  aanbieding  hadt 
moeten  van  de  hand  wyzen  (^fy. 

En,  waarlyk,  gebrek  aan  geld  was, aan  'sKiagtea 
Prinfen  zyde,  zo  wel  als  aan  de  zyde  der  van  So- 
Spaanfchen, oorzaak  van  veele  zwaarigheden.U^^»^^^ 
Sonoi  hadt,  al  in  Hooimaand,  aan  den  Prin-^^IJ'^^ 

fe  geklaagd  „  dat  hét,  in 't  Noorderkwartier,  Noor- 
„  vanwaar  veelen ,  na  'c  overgaan  van  Haar- derkwv- 
„  lem ,  met  hunne  goederen ,  gevlugt  waren  ,^^* 
„  mangelde  aan  kryg»-  en  mondbehoeften  en 
„  aan  foldaaten ,  dreigende  het  klein  getal , 
„  dat  men  nog  hadt,  aan  't  muiten  te  flaan^ 
,,  zo  dra  de  betaaling  ,    over  den  vervaltyd, 
„  wegbleef.    Ook  meende  hy,dat  men  eene 
„  fchans  op  Texel  leggen  moeft,.eer  het  de 
„  vyand  deedc ;   wanneer  de  vaart  naar  de 
^  Maaze,  die  nu  alleen  buiten  om  kon  ge- 
„  fchieden  ^  en  de  gemeenfchap  met  Zuid- 
„  holland  zou  afgefneeden  zyn :  hy  befloot, 
„  eindelyk,  dat  men  't,  in  den  tegen woordi- 
I,  gen  toeftand,  niet  langer  harden  kon,  in** 

„  dien 

(s)  BOR  VI.  B»ek,^  H.  UQ  [449].   TasSII  Lilr.  I.  p,  ui. 
(fj  HOOFr  VllU  B9€k.  hl.  }Z7. 


446    VADERLANDSC3HE    XXIV. 

Fiup$  IIL  91  d^«^  *y"^  '  Doorlugtigheid  gem.  vafli .  ver«» 
1573*  M  bondj  met  eenige  MogpndhedcD  gemaakr^ 
•sTrïnfenw  en  bekwaam  ontzet  voor  handen  hadt.''  Op^ 
rudigant- welke  klagcen,  de  Prins  antwoordde,  meo^re* 
woord,    denen^  me  de  Godsdienft  m^er  dan  de  Scaac:-^. 
kunde  uideverc,  de  klaa^ers  wyzende  op  her« 
Verbond,  dat  hy* met  den  Vorft  der  Vorftea; 
hadt  aangegaan  (/):  'tzy  dat  hywaarlyknog^ 
weinig,  ftaacs  maakte  op.eenig  uitheemich. 
Verbond  V  of  dat  b^  niet i  raadzaam  hieldt^ati^ 
't  gemeen  van.zyne  oogmerken  kennis  te  geen 
ven.  Ookbefpeurde  men,  dat.zyne  ;redeiiea 
regt  gefchiktwafen,  om,  de,  luiden^  in  dee^ 
zen  tyd  van  benaauwdheid>   methoope  ea 
nfoedv  te  vérvujlen. 
XVIÏ..      Alva ,  .ondertufTchen  y .  onderrigt  van  de  ver* 
A4va  ftdti^enheid^  waarin  's  Prinien.  aaobang.  in  Hol- 
middelen  ^^^^  ^8  bevoudt ,  fteldft al.z^ne  behend^? 
in'twerk,heidin.'t  werk,  om  de  Steden,  wederom  coc 
oia.de  af'.zig  te  Lakken; .  In  Hooimaand^  hadt  hy ^  ia 
gevallen''  de  Steden,  die  hem  waren  toegedaan,  met 
^^^^j^/^naame,  te  Amfterdam-en  tci  Middelbung,:  o» 
nm^       penlykidoën  afkondigen^  dat.  elk, die 'sPrin-: 
fen  zyde  nog.  tegenwoordig  Verliet,  genad^rt 
doch  elk  V  die  tem  bleef,  aanhangen^  de  ui? 
terfte  verdelging  te  wagten  hadt  .X«).    Ooi^ 
liet  hy  geen^  middelen  QÖtteiMkièfd ,  om .  by-, 
zonderej  Steden  ,   door.  vriei^delyk  fchryve^ 
van  hem  ^en  van  fommige;  migeweeken"  bur-s 
gers,  te  winnen  («^)  :  waarin.de  Regeering 
van  Amfterdam  hem,  boven andec-cn,  behulp-, 
zaam  was ,  zyne  Brieven ,  van  de  haaren  ver* 

ver-f 

(t)  BOR  Vï.  B»*^,  hl.  U8  [4*é]. 
(•)  BOR  VI.  Boeky  *^.  J27  [44Jj. 
(vj  Bou  VI.  Bêik^^ê'»  94S  U/l]. 


XXIV.  BoBW.    HI&TORIR    44^ 

zeM  ^aan  verfcbetden'  Scéden  afzendciidé  (tti).  FQjpgm^. 
DeOraaf  van  Boflu  zogt  den  Slotvoogdvaa  1573. 

Medenblik ,  Koraelis,  uan  Ryswyk ,  te  bewee^'    ■ 

gen ,  om  hei  SIoc  en  de  Scad  ^  binnen  welke » in. 
Slagcroaand  des.  voorleeden  jaars,  .een;hevi- 
ge  twift  V  tuflchea  de  Burgers  en  \  Krygsvolkv 
geweeft.  was  (^) «  aan  hem  te  leveren.  Doch. 
Ryswyk  was  hier  te  eerlyk  toe;    De.  Heer. 
van  Billy  poogde  zig ,  in  Oogftnuuind»  ookf 
van-  Enkfauizen  me^r  te  smaken^  by  ver* 
Toffing;  maar zynvoomeemen  was  uitgetekc: 
en  te  niet  geloopen  (j).    De  afkeer  van  Al-Vyfden- 
va's  Roering ,  voor  wiens  Raad  der  Be-.<*"*?^^ 
roerten ,  omtrent  deezen  tyd,   wel  vyftien^^^j.^*^  , 
duizend  zaakM ,  onafgedaan ,  hirfgen  (2) ,  was  den  Rxad 
zo  dtep  geworteld  in  de  herten  der  Landzaar  der  Be- 
ten^ dat  men,  hoe  groot  's  Lands  nood  ook^^^^"* 
zyn  mogt^zyneibeloften  in  den  wind  floeg, 
en  zig  verhardde  tegen  zyne  bedreigingen^. 
Ook  gaf  het  den  volke  wederom  een  weinig  Geennib 
moeds,  dat  de  Heer  van.Poyet,op  den  agt-f^«ï*>«rfi 
entwintigften  van  Ooglhnaand,  Geertruiden- 1^|^"^^ 
berg,  by  verraflmg,  innam.    De  Spaanfche?s  Prinfen 
Hopman  Draak  vloodt,  uit  een  agcervenftervolk. 
zyner  wooninge,  met  zo  veel  fpoeds,  dathy. 
*t  geld  9  welk  by  der  bezettinge  tellen  zou,  op- 
de  tafel  leggen  liet.    Hier  werdt  een  Pries*. 
ter  dooiA^en ,  en  een  Minderbroeder  opge^ 
hangen.    Tot  Overfte  der.Vefting  ftelde  deq-fee. 
Prins  Jeronimüs  Tfeeraarts ,  die,  naderhand ».raans 
hetbreeken  der  beelden  beletten  willende,  komt  om» 

door. 


•  f»)  BOR  VI.  Bütk^^M.  JU  [iHl. 
f«)  BDR  VI.  Boikt  hl.  }0|  t  +  Ijl. 
(y)  Bon  Vl.  B9*k*  hl.  no  [449]. 
(ftj  VIGLIUS  sd  HOPPSB.  M^ifi.  CLXHI.  /».  «77. 


448    VADERLANDSCHE    XXIV.  Roxt: 

Fnjpslll  door'cKrygsvoIk,  in  eenen  oploop,   werdr 
j--^/oingebragt :  *t  welk  den  handdaadigen   hcc 
^%  ^^^1  leeven ,  en  het  Vendel ,  daar  zy  onder   be- 
hoorden^ de  eer  gekoft  heeft  (^). 
XVIir.      Doch  de  overwinning  der  Naflaufchen  » 
Slag  op*  vier  dagen  na  't  opbreeken  van  't  beleg  van 
deZui-    Alkmaar^  op  de  Zuideifeee  ,  behaald,  gaf  's 
^*^"^*    Prinfen  zaaken ,  in  Holland ,  eene  veel  bete- 
re gedaante.    BoflTu  hadc ,  deezen  zomer ,  te 
Amfterdam ,  eene  Vloot  doen  uitniften  van 
agetien  fchepen, bemand  met  dertienhonderd* 
entwaalf  koppen  ,  welker  foldy  en  mond- 
kpft,op  twintigduizend  zeshonderd  twee-en- 
negencig  guldens  en  tien  ftuivers ,  ter  maand, 
berekend  was*    Met  deeze  Vloot ,  meende 
men  het  Noorderkwartier  onder  te  brengen. 
De  Heer  vanBilly  zou  'ereenige  fchepen  by- 
voegen,  die,  in  Friesland  en  te  Groningen » 
werden  gereed  gemaakt;   doch  zo  veel  lee- 
den  van  eenen  zwaaren  ftorm  ,  omtrent  den 
twintigften  van  Oogftmaand  ,  dat  zy  agcer- 
blyvenmoeften  (^).  BoflTus  Vloot, over  wel- 
ke hy  zelf,  als  Admiraal,  en  Boshuizen,  als 
Luitenant-  Admiraal,  geboodt,  liep  uit,  op 
den  twaalfden  van  Herfllmaand  ,  en  geraak- 
te over  de  wrakken ,  die  Sonoi  in  't  Y  hadt 
doen  zinken,  en  welken  men  meende,  met 
den  jongden  ftorm,  verdreeven  te  zyn.  Toen 
werden  de  fchanfen,  in  Waterlapd,   bemag- 
tigd,  waarvan  wy,  te  vooren  (c),  gewaagd 
hebben.  In  't  Noorderkwartier, bevondt  men. 
zig  in  groote  verlegewheid.    De  Weftfriefche 

fche- 

(éi)  BOR  VI.  Bcek^t  hl.  n^  [4f7l, 
(h)  BOA  VI.  Btei^»  bi.iil  [4ie], 
(O  ".  44». 


XXiy*  BosK.     H  I  S  T.  Qr^J  E>    449 

fchepen  wecken,  j^gterwaai:ds,.tot  aan  en  over  FiltkIIL 
't  Pampus;  en  men  bragt / te  Hoorn  ,en  te '1573. 
Enkhuizén,  nog  eenlge  fch^pen  in  zee,  zo  "^  '  ■  '  ■ 
ilat  de  Naflaiifche  Vloot  oraïrent  yierentwin-» 
dg  zeilen  llerk  werdt.     Borfii  vermeerderde 
dezyne  tot  omtrent  dertig,  'en  kwam,  den 
yyfden  vart  Wynmaand,  over  't.Pampus,  om  ' 
de  Weftfriefche  fchepen,  'oy^  welken  Kor* 
helis .  Dirkszöon  van  Monnikendam ,  als  Admi- 
raal ,  gebooidt ,  op  te  zoeken*  De  NaÖaufchen 
zogten  de  vyandelyke  fchepep  aan  bo9rd  te 
klampen;. doch  BoflTu  poogde  heate  ontwy- 
ken,  zig  verlaatënde  op  de  kragt  van  zyn  ge*  -.       ;  \ 
fchut,  dat  verder  droegV en  op  dé  bezeild- 
heid  zyner  fchépen.    't  Ligj^aan  tot  den  elf*, 
den,  eer.menregc  handgemeen  raakte*  Toeq 
hegtten  de  Admiraal  Dirkszoon  en- drie  ande* 
re  fchepen  zig  aan  ^t  fchip  van  Boflij^  voeren- 
de den  naam  van  Inquifitie^tn  dreêven,  met  bet- 
zelve,  al  vegtende,  agter  de  Nek,  by.Wy- 
deneife  ;   daar  de  Inquificie  aan  den  grond 
raakte.  Een. groot,  en  vy f  kleine, Konings-fche- 
pen  waren  ,  ondertulTchen  ♦  bemagtigd  ;  de 
overigen,  onder  Jan  Simonszopn  tlol,  tot  o- 
ver  *t  Pampus,  te  rug  gejaagd.  Met  Boffu  werdt, 
den  gancfchen  nagt  door,  vinnig 'ge vogten» 
Des  morgens  ,  met  de  fchemering  ,  fprong  Koet»- 
"^an  Haring  van  Hoorn  over  in  Bolms  fchip,  held  van 
klauterde  by  de  takels  op,  en  rukte  de  vlagJ*"*^*; 
van  de  fteng;   doch  werdt ,  in  't  riéderdaa-™** 
len,  in  zyne  bórft  gefchooten,'  dat  fiy  •r  bc-  ; 

ftierf.     Omtrent  den  middag,  befloot  Boflu,Boflh 
zyn  Krygsvolk ,  op  veertien  of  vyftien  man  wordt  o- 
na  verlooren  hebbende 9  zig,  by  verdrag , op  ^^^^^ 
te  geeven,  bedingende  't  lyf  voor  de  zynen  ,"!!!.!° 
VI.  Deel.  Ff  voorj'l 


%iö  VADERLANDSCHE  '^X3ÓV.  Boek. 
riLff«HI.voor  zig  «elven,  Saarenboven,  eenc  Graafy 
,573.  lyke  gevangen»,  't  Verdrag  wcrdt,  datona, 
BeêüifeT  bekragtigd,  door  Sonoi,  en  door  de  Staaten 
Tan  de  van  't  Noorderkwartier  ;  die,  eenige  maan- 
Vefgtde-  den  geleeden,  by  taadé  van  den  Prinfe  van  . 

fing  der  Qi^anjè ,  hadden  vaff gcfteld ,  eene  gewoooly-  J 
SrS'  ke  Vergadering  Van  Gemagti^den  uit  de 
deRaa-  Vroedfchappeih  der 'Steden  ^  te  Hoom  ,  té 
den  in  houden,  welke,  naderhand i  dè  Vergadering 
Weft-  der  Gekonmritteerde  Raaden  van  Weftfties- 
^^  ktod  en  't  Noorderkwartier  genoemd  is,  en 
SoGi^  öog  te  Hoorn  zit  (i>  Boflb  werdt^,  m  dee- 
dcAwtr-  2e  zelfde  Stad,  in  't  Weeshnis,  gevangen  ge* 
^-       2et;  daar  hy  wel  drie  jaareh  zatr  de  andere 

Se  vangenen  i'  mim  driehonderd'  fterk  9  wer- 
en, daar,  en  gedeeltelyk  teEnkhjairon  ge^ 
^laatft.    Veelen  werden ,  legeii gevangenen, 
die  by  den  vyand  zaten ,  uitgewiffeld ;  cd 
ftakten,  by  deze  gelegenheid,  Burgemeefte* 
Kies  en  andere  Hsariemfche  gevangenen  vry 
Muitery  (O-    Na  deeze  oyerwinnhig  ter  zee,  begori 
aldaar»     bet  fcheepsvolk,  in  't  Noorderkwartier,  wê^ 
derom  om  betaiüin^  te  roepen ,'  en  aan  \  mui^ 
len  te  flaan:  en  *t  liet  zig  niet  ftillen,  vooif 
men  den  Admiraal  en  deKrygskommif&riflèn 
in  verzekering  genomen ,  en  zo  lang  bewaard 
hadt,to€  dat  den  muieeren  drie  mawden  vol- 
daan waren  (ƒ). 
XIX,       De  vreugde  over  *t  vangen  van  BöfTu  werdr. 
Leiden    eerlang,  een  weinig  gemaatigd , doordien  de 
belegerd,  jj^^j  ^^^  Aldtgondc  het  ongeluk  hadt  van 

den 

(d)  VALins  Hooin,  tL  t??* 

(«>  Boa  VI. ^•tfit»^'-n4«iNt.[4f ƒ•"«.]  HoorrVULlTM^i 

(fj  Boa  VKi^#**  èi.  Mt  [470* 


k        xxiv.Bom::   hts :T:jorR.iE.   45^^ 

i  detivymd  kt  banden^  te^/vaüeri.  rpoö  Fr^drik  f^UMju; 

i  was  9  na  'ropbréèke»  fan  VBdeg  yanjAlk-'  J573.  * 

I  tiiaiar  ^  op  den  dènigfton  van  Wymnaand ,  voor  ' 

i  Leidm  gekomen^^   om  welke  Stad  ii3w ,  .oq^ 

•        V      langs  \,  \  gebbomce^  oiAgefaoowen  f  eq  Kloosr 
^  ters  en  Huizan  verbrand  badc ,  .op  dat  'ér » de 

."vyand  niet  in  neiielèn .  zou. .  Voons  4  lag  *er 
agchonderdt  of-negenhonderd  nobn ;  onder  den 
Ueerevah  ?oyei,  in  beacttifag  (g). 
\  De  Spanjaalrdén  maakten  ztg^  op  den  togr^^^i  Hsfl- 

-naar  Leiden ,  meefier  van  den  Haage :  waar-  ^e  inge- 
(         *    :uiil.de  Ingezetenen ,  :ni€eft  aUen , .  naar  öejft  ooT°* 
.gèvliigt  waren.     Toen  namenze  de  ft^rjtf  Maas- 
,  Ichans  tw  MaaskndsÜois  in  v  én  hier  viel  bun  ^«nds- 

•de  He^i  vati>  AMegonde ,'  >  than^  Bevetiiehib^r  ^"^'* 
over  Delft;  IjLotoerdamienr&6hTcdam,jtf  h%Hh  Aideg^m- 
den  (i&);  >  Hy  werdty-ue  Uorécht  v  op  't  Sloa  ^^  ^^' 
Vredonburgvbewaard^doch  beter  gehandeld,  "^^^^^ 
dan  men^in  't  eerft  'verwagc  hadt^  hebbende 
den  PriifScy  i-aan  Sopoir^  bev^cfn,  zig,  oizh 
trent  den  Graave  van  BoflSi^  iso  te  gedraa- 
^n^  afe  de  Vyandzig,  .x>niQné\it  den>  Heere 
van  Aldegonde  9  gedrËagen  iZGfu.'  Leiden  was    . 
^        -ilegt  van  mMdbebaefiaei^vooirzteii.  Don  Fre-^ 
'drik;  zyn  volkwiitende  fpaarénr^lei  bet,  der- 
halve V«oe,  op  het  be<hringbrf  der  Stede,     . 
-door  uithongering  (li).       :  -   j  r  ,;- 

De  Hertog  van  Alva  bevohdti^,,  een  ry-    XX. 
-dé  van  't  uitruftra  deriVfoote  .ondei^  BoflTu,  ^"^  ,  . 
te  Amfterdam;  Hywas,  in:deèze Stad,  reeds ^J^  Je 
.     -in  tnerkelyke  veragting  gèraaktV  doordien  hy-  Amfter- 
ze ,  tegen  4en  zin  der  Buigerye^.  mee  vreem-  dam,  zon- 

dg  derzyne 

SBOH    VI.  B^ek,  hL  t%9  [4»t]-  fchukitn 

;  VIGLIU8  éid  HOPPUI.  Bfip.  CCXV^  /.  771.  • 
(»i  Bon  VI.  BoêKt  ^^  t4i  L47«l*  • 

Ffa 


45»    VADERLANDSCHE    XXIV. 
tan^m  debeïetring,  hadt  wülen  be«wiarcii:   ook 
'^rf  hadt  hy  zig  daar  diep  in  fchulden  geftcken, 
rj«''  zonder,  fchoon  des  vermaand ,  van  becaakn 
£j^^'  te  willen  weeten.  Nu  vreesde  hy  voor  eetiett 
oploop,  waarom  hy  befloot,  heimelyk,  de 
Stad  te  ruimen.  -  En  fpoedde  hy  zife  te  meer ,  om 
dat  hy  berigt  ontvangen  hadt,  dat  de  Konii^ 
hem  eenen  Opvolger  hadt  toegefirfükt ,  die 
reeds  op  komenden  wege  was  (*).  Hebbende 
dan  mét  de  trompet  doen  uitUaaaen, dacelk» 
die  iets  van  hem  te  vorderen  hadt,  des  anr 
derendaags  ,   om  geld  komen  kon ,  vertrok 
hy    *s  nagts  te  vooren,  zond^iaft  te  jaaten» 
om'zyne  fchulden  te  voldoen  ?  *t  welk  ver- 
feheiden'  luiden  van  middelen,  (tie  meer  dan 
het  hunne  by  hen  hadden  opgezet,  in  zo 
zwa^  eene  behoefte  dompelde ,  dat  vrouw 
*  en  kinderen,  zouden  zy  eeten,om  eene  arme 

4aghuur,  móeften  gaan  werken.  De  Hertog 
vertrok  vanAmflenkm  opUcrecfat^enkireffde» 
eerlang,  naar  Brabant  (/)• 
Hy      '    Hier  hadt  hy,  al  in  Herfïhnaand,  de  alr 
zoekt,     gemeéne  Staaten  beifchreeven , omhen  te  jbe- 
vergeefs ,  reegen ,   tot  Ikc  opbrengen  van  twee  *  mil- 
d^^aS-   lióenen  in  't  jawr ;.  waartoe  zy  niet  verftaan 
meene    .konden.    Ook  hadden  dé  Staaten  van  Hol- 
Staaten.    jand  hun ,  in  eenen  gednikten  Brief  (m^ ,  vet- 
Schrfften  maand  „  den  dwingeland  ,  met  geen  geld, 
jdg:  Hol-  ^^.  te  ftyven ,  noch , hierdoor,  hunner  Lands- 
landerfen  ^^  jyiden  en  hun  eigen  bederf  té  bewerken. 
tegen  Al-  ^^  i^^^^^  behoordenze  hun  de  habd  te  bie- 
„  den:  waartoe  zy  naauwlyks  het  vierdejje^l 

„  vaa 

(^)  viGLii  Commenu  ^.  iif. 
(/)  HOOPT  VlU.  Sêtkj,  hu  119. 
\m)  Bj  BOR  VI.  B9gK»  *^.  III  t45Pj. 


va. 


l  XXIV.B<MEfc     HISTORIE.     453 

t  ,,  van  't  gene  hun  nu  afgeëifchc  werdc  be-p^ojp^ni; 

i  9,  hoefden  te  befteeden,  wanneer  het  Vader-  1573. 

I  j,,  land  haaft  in  ruft  en  in  den  voorigen  wel ^ 

I  .,»  ftand  bcrileld  zou  zyn."  Ten  zelfden  tyde^ 

'kvwn  f  op  den  naam  van  den  Prinfe  en  van 
j  de  Staaten  van  Holland  en  Zeeland  ^  een  wyd* 

,  lofcig  fmeekfchrifi:  aan  den  Koning  in  'c  lichc 

(>»), wjiarin  Alvas  geweldenaaryen,  mee  leè- 
vendige  verwen ,  werden  afgemaaid ;  en  de  Ko^ 
ning  verzogt^  dezelven  té  willen  fluiten,  en 
het  vreemd  Krygsvolk  te  doen  vertrekken»  - 
In  'c  flot  ^  werden  alle  Chriften-Mogendher 
den  gebeden,  om  getuigenis  te  willen geeven 
vaQ  de  trouwe  en  gehoorzaamheid  der  Land** 
naaten,  ^n  te.wege  te  willen  brengen,  dat  dit 
Vertoog  tot  's  Konings  kennis  komen  mogt^ 
zonder  verdonkerd  te  worden  ,  gelyk  voor- 
heen, meermsialen, plagt  te  gefchieden.  Zul-, 
ke  gefchriften , fchoon  'er  geen  befluit,by  de 
algemeene  Staaten  of  by  den  Koning,  op  ge- 
nomen werdt,  waren  egxer  van  dienft^  om  *c 
volk  verder  afkeerig  te  maaken  vandeSpaan- 
fche  Regeeringe ,  en  te  doen  haaken  naar  de 
vryheid,  die  bun,  van  's  Prinfen  wege,  be- 
loofd werdt. 

'c  Verdriet ,  dat  Alva  hiervan  gevoelde ,    xxi. 
werdt  vermeerderde  door  defpytfge  ty ding,  Alvas 
die  hy,  ten  deezen  zelfden  tyde,uitDuitfch-^"s^ru*d 
land,  kreeg.     Vyftigduizend  ponden  Bus:^^^"^^ 
kruids,  welken  hy  van  daar  verwagtte  ,  wa-  , 

ren ,  op  bevel  der  Hertogen  Joan  Kazimir  en 
^l^iüoSel ,  Zoonen  van  den  Paltsgraaf,  Frc-         .    . 
drik  den  UI ,  die  met  den  Prinfe  van  Oranje 

ver^ 

(b)  Ziê  het  ky  BOft  VI.  9»i(»  ^^  142  (4^4]« 


454    VADERLANDSCHE    XXÏV. 
fta» ra  verbonden  iras  v  op  de  heide ,  ontlaaden  ,   em 
1573/  aan  brand  gefteten :  wdk  ftuks  daarna  -y  door 
— ^^^  deexe  Vwften"^  in  openbaaren  druKa;  vferdedigd 
HvwordtwerdcCO-    Zo  Veele  rampen,  op  éikande- 
JSn'tbe-ien  komende,  maakten  Alva^  eindeiyk;  i^a» 
wind      van  't  bewind :  en  deedcn  hem ,  al  voor  eeM* 
ontflaa-    g^^  tyd, onder  voorwendfel  van  zwakheid  en 
**°'        hoogenottderd<«n,  aanhouden  om  2711   onr- 

Don       '    F ilips  vatte  hem  by  't  woord ,  en ,  te  vooren 
Louis  de  reeds,  Doïi'Loüis^  de  ReqüesensV^ 
Requc-    C  €  N I  w  G  A ,  Groo^Kommandera"  van  Kafli* 
^^"*     ,  lie  en  Stedehouder  van  Milaan  ,   «ot  alge- 
S    '«««»«»'  Landvoogd  ,  in  Alvas'^ pïaatfe  i'  be- 
voogd,    noemd  hebbende,  deedt  hy  dien,  in  alleryl, 
her-        herwaards  vertrekkfen.  Mldlerwyl ,  badt  Ho^ 
waards.    pgrug,  in  ecnen  Brief,  2yne  goede  hoedanig- 
heden ^preezen  ()>):'  *t  welk  hierverfptód 
werdc,  om  't  volk  ,  met  e€fn  giinftig  Voor- 
oordeel hem  aangaande,  in:  te  neenlèn.    De 
Landvoogd  kwam,  op  den  zeventienden  van 
Slagtmaand,  ceBruflfeU  alwaar  by,  met  groot 
betoog  van  blydfchap ,  werdt  ingehaald,    Hy 
bn^gt  brievem  mede  aan  de  Staaten  der  by- 
zondere  Landfchappen ,  by  welBen  de  ,Ko- 
'    nmg'hém  tt^t' Lahdvoogd  aanftefde.:    zelf 
voegde  hy  lïier  andefe  brieven  -by,  waariö 
hy  zig  breed  tildJet ;  over  «yne  agting  voor 
•sLands'Sraaten,  en  over  zyne  Zügt  toe  de 
Mvi       genieerte  Welvaart  (^).    De  Hertog  van  Al- 
zoekt     va',  die  zynen  Opvolger, op  de  grenzen, *as 
kern         '-•..'•■    '*)^^    •■   .  gaan 

-  (p)  BOR  VII.  BȐi^f  kU  I   [47t].  f^idt  ec  V]6UlEpift.$t* 
kft.  Ep.  CLXXIV.7.  199^ 

(l)  Boa  vu;  B00\,  bu  i  [477]« 


I  XXiy.,«o|nc;     H  !  S  T  OJM  R    455 

i  gaan  onimpet^ ,  vmkte  tetji^  zyn  wejik ,  RupsHt 

j  ^pn  'sLaiMis^a^^»  «^o.als.hyzeip^ag,  voor  ,r73. 

\  hem  open  te  leggen^,  hem-Jïo#kende  te  be>  j^^^^^- 

j  weegen i,  opi  jn  dezelfde; maatregels.» xree-indruk- 

^  4en ,  die  m^  »  (ot  hiertoe  »  gevolgd  hadc  fels  te  . 

^  Ten  doezen  einde,  deedt  hy  Hem  geduuf% g^evea 

[  ver^elW  van  zynfsn  Zoon,  Don  Fredri^,  ^° toeten 

van  Vvgas ,  Roda  en  Albemot :  jtö  dat  naww-  en  van  de 
lyks  jemant ,  behalve  doezen ,  gelegenheid  Neder- 
hAÓKt  om  den  Landvoogd  te;  onderhouden»  l^^^<^he 
jyien  gaf  hem,  in  yerfcheiden'  heimelyke  ge-^P^®' 
^rekken,  e.ene  haatelyke  bofchry ving  van 's°*"^ 
Konings  Ampcenaars  in  Nederland :  wier  fom- 
«nigen  vpxi'  oneryaarenheld ,  anderen  van  on- 
«rpuw  verdagt  gemaakt  werden*    *t  Voik  in 
!t  algemeeiL  ,w^dt  hem  als  ketterfch  of  w&- 
4errpan|Hg  a^'em^d.   En  nademaal  de  Her»- 
log  0ordeelde9.dat  de  tegenwoordige  oor* 
Ipg:,  door  *t  vorderen  des  tienden  PenniiKs  ^ 
veroorzaakt  was., deedt  hy  zyn  t^ed,  om  Ke- 
^uefens  in  te  boezemen,  dat  de  Staaten  allen 
in  dee^e  belafting  bewilligd  hadden:  waaruit 
volgde,  dat  zy  zelven ,  niet  de  Hertog ,  de 
ichuld  hadden  van  de  beroerten ,  die  *er  uit 
waren,  ontdaan.  Voorts  gaf  hy  zynen  Opvol- 
ger, te  kennen,  dat  hy,  by  't  aanvaarden  der 
Mndvoogdye ,  groote  gebreken  in  de  Regtsoe- 
jTening  befpeurd  hebbende,  en  dezelven  niet 
weetende  te  herftellendoor  deNederlandfche 
kegters,  zig  van  Spanjaards  hadt  bediend :  *€ 
welk  hem,  ten  onregte,  by  ^  volk,  in  den 
baat  gebragt  hadt  (r). 
Alva  verfchoof ,  ondertoflchen,  bet  over-    Hy 

draa-drü^ 
(f)  V16U1  Commeat  ^.  ii7- 

rf4 


456    VADERLAÏJÖSCHE    lÈXIV.  Bott. 

nuPillLdraagen  der  Ltndvpogdye ,  rtoi  dag  töt  êi^^ 
-I573*  't  welk  fommigen  bymi  detdt  vreezen,   dèr 
^^^  >t""  by  met  deezen  Landvoogd  handelen  zou,  als 
bewind    met  den  Hertoge  van  Medina  Ce!i  (i),   Ein- 
over.       delyk,  den  Raad. van  Staate^  die  nu  fiegts 
uit  Aarfchot,  Barlaimonten  Viglius  beftcxidc 
(a),  op  den  negenentwintigften  van  Slagt- 
maand,  hebbende  byeen  geroepen , droeg  by 
•t  bewind  vanKrygs-en  Regeeringszaaken  aan 
Requefens  over  (/).Hy  bleef  egter  nog  te  Brus- 
fel,   tot  over  \  midden  van  Wintermaand , 
niet  zonder  eenig  misnoegen   des  nieuwen 
Landvoogds  («)  ,   begeevende ,  in  dien  tus- 
fchentyd,  verfcheiden'  openftaande  Ampten: 
de  dagtekening  der  laftbrieven-  tot  dèzelvea 
vervroegende ,  tbt  voor  den  tyd,dat  hy  *c be- 
wind hadt  afgedaan.    Men  meende,  dat  de 
Raad  der  Beroerten  nu  ook*  afgefchaft  zou 
^yn  geworden ;  doch  Al  va  bewoog  zynen  Op- 
volger, om  dien  in  ftand  te  houden.    Ook 
nam  'er  Vargas  zyne  vocM^ige  plaats  wederom 
in,  en  de  Raad  bleef  in  bedryf,  zelfs  na  dac 
Vargas,  een*  dag  na  Alva,  naar  Spanje  ver- 
trokkert  was* 
Zynver-       Alva  verreisde  op  den  agttienden  van  Win- 
trek,  af-termaand,  verzeld  van  Don  Fredrik,  die  \ 
*^^  d^^°i  beleg  van  Leiden  aan  Baldes  vertrouwd  haclc 
^"^        (r),  en  begeleid  van  vyf  Kornetten  paarden» 

Hy 

(f)  V10X.1ÜS  éd  HOBPXR*  £f !ƒ.  CCXVI.  f^  yy^ 

it)  ViGLii  Compacni.  p.  iit, 

(«)   VlOLlüS  «(rf-HOTFRR.   £;»f/f.  CCXVII.  f,  7I1. 

(■u)  ViGX.11  ComiAent  p.iiU  Viqliui  W<HoPrBR*£;ify. 
CCXlX.p.  y«f. 

.    ^  C^"^  Noirkarraes,  die  'er  ook  een  Lid  van  wa«,had^ 

na  Bbflus  gevangenis ,  't  bewind  over  den  oorlog  In 
Holland  gekreegen  ,en  bevotidt  zig  thans  aldaar,  Vicuvi 
0é  HoppEiu  Efifl.  CQXV.^.  777, 


:YiJ}}hl:AS6 


nertaATMi  Alra  etc*  \ 


JMdJ^W 


XXIV.  Boek*      ft  I  S  T  O  R  I  Ë.     457 

-Hy  nam  zynen  weg  té  lande, |door  Locharin-ntMiQ^ 
^■^n,  Bourgondie ,   Savoye  en  JLorabardye ,  1573. 
toe  Genua  töe^;  vdnwaar  hy  ,  te  water,  in  "■ 

•Spanje  kwam.    De  Koning  ontving  hem  gun- 
iliger  dan  men  verwagt,  en,  in  'teferft,  hier 
Srerfprfeid  hadt  (w):  eh  fchoon  hy,  eerlang; 
ter  oorzaakevan  een  Huwelyk,  door  Don 
'Predrik ,  op  zynen  raad ,  tegen  den  zin  van 
'Filips,  aangegaan,   in  's  Konings  ongenade 
viel,  en  te  IJzeda  gevangen  gezet  werdt; 
ilelde  Filips  hem  »  na  de  dood  des  Konings 
van  Portugal ,  niet  flegts  in  vryheid  ,  maar 
gaf  hem  het  beWind  over  't  Leger  ,^  dat  naar        • 
Pwtugal  gezonden  werdt,  om  Pilips  van  dé 
Pormgeeiche  Kroon  te  verzekeren  ,    Waar-    * 
toe  de  Hertog  veel  geholpen  heeft.    Hy  is> 
In 't  jaar  1562,  den  twaalfden  van  Winter- 
maand^ in  hoogen  ouderdom,  te  Lisbon^ 
overleeden  (^).     Zyne  vrienden  en  vyan- 
den  zyn  \  eens  ,  dat  hy  een  doorfleeperi  en 
geoefend  Krygsman  geweeft  is  ;    doch  dac 
zyne  trotsheid  en  kleinagting  voor  anderen 
en  zyne  maatelooze  ftrengheid,  die  dikwils 
naar  wreedheid  zweemde ,  den  Koning ,  wiens 
gezag  hy,  hier  te  Lande,  in  top  zogt  te  vy- 
Zelen  ^    meer  fchade  dan  voordeel  gedaan 
heeft  (y).    Men  geeft  hem  na,  dat  hy  zig, 
op  de  reize  uit  Nederland  ,  by  Graave  Lo- 
dewyk  van  Koningftein  ,  Oranjes  Oom  van 
Moeders  zyde ,  beroemd  zou  hebben ,  gedüu^ 

ren- 

(w)  VIGLIUS  dd  HOPPIR.  £^«y.  CCZZVII.  p.  fff.  E^iji. 
CC}(ZXVI.  p.  trt. 

(x)  STRAOA  DecA.  Lih.Vlh p.^lt.  MSTBRSN  IV.  Moei^ 
/.IJ.   té.  ^ 

(y)  BURGUND.  Liht.Ul.p.  S7t  •  S46*  VlGLIUt  ét4  HO^Fll. 
Spift.  CCVIU.  /.  7<4.  ^^  CCXXIX«  p.  to». 


4S8    VADERLANDSClffi    ;CXIV. 

jkun  IQ.  rende  zytk  bewind  over  deeze  Landen  >  welk 
15^3.  jnaar  roim  zes  jaar»  geduurd  badc,  ^gtcien- 

-— '        duigendzeshonderd  menfcbeq»  om  'c  geloof 
jen  om  weêr(pannigheid,ce  hebben  doen  om- 
brengen (^z).    Doch  fommigea  hebben  Var- 
gas de  meefte  (chuld  gegeven  van  de  wreed- 
heden, hier,  tegen  de  kectera,  gepleegd,  en 
Alva,  niet  flegcs  als  voorzigdg  ,.maar  zelfk 
alszagtmoedigbefchreevenC^};  hoewel  men 
»>u  mogen  agten,  dat  in  zulk  (ene  befcbry*- 
Mng  n)eer  booflcbeweUeeyendheidofvleijeiy 
dan  opregtheid  doorfteekt. 
xxn.      I^e  nieuwe  Lsipdvoogd  vondc,  by  'c  a^n- 

Smcdes  «vaarden  yan  *c  bewind,  '$.Lands  zaakeQ  in 

tMods.  de  uicerile  verwarring.  Hy  vondt  het  Kryg^ 
volk  onbetaald  y  's  Mtnds  ^emeene  fcbac^ift 
ledig  rocr4en  bodem  toe  ,  ep  ^s  Xrands  Scaa- 
(en;^  Xiende,, waartoe  't  geld  befteedt  werdc, 
ongenegen,  omze  behoorlyk  te  vuÜen.  *c 
Kwim  ^fs  zo  fchaars  mee  *s  Lands  pennin- 
gen i>m^  dat  de  Amptenaars,  eenen  gerui- 
'  men  tyd  herwaards ,  onbetaald  waren  geblee- 
ven,  en  Viglius.  aan  Hopperus  fchreef,  niét 
te  weecen ,  waaruit  )de  wedde  des  Landvoogds 
betaald  zou  worden  (^).  .  Van  de  yerbeurd- 
verklaaring,  die  mep  den  Koning  diets  ge- 
maakt badt,  genoeg  te  zullen  opbrengen, om 
daarmede  den  oorlog  te  konnen  voeren  (c)^ 
kwam  «leinig ,  ter  oorzaake  van  de  lafteii , 

1  op  de  vafie  goederen  ifaMUide ,  en  doordien  de 

roe- 


(ft)  KeTD  C.  Bêek^,  H.  10.  Bon  VI.  B^êk»  hl.  349  t4'*4^]. 
(Si  V|61.n  Epift.Sdea.  £^CLZZIV.^.)99.  VlGl-lUt  ^ 
HorPER.  Epift.  XL VI.  p   4SI- 

VI6I.IU9  étd'Homn.  Epif.  CCZIII.  p»  7JU 
VlOLIUft  éé  UorVK&t  Eftfi.  CCZXXI*  /•  79U 


(O 


'*         XXIV.TÏbÉid     H.IlïTOR.IE;    459^ 

'' '  roerenden  den  regteriooitdonkerd  ^n  ten  Lande  Pkups  UU 

?  tfic  gevobrd  weiden.  ^  In  zulk;  eene  fchaars-  1573» 

?  heid  rvan  penningen ,  hadc  Requefezts  den  oor-  - 

^  tog  op  den  Uatsr  tegen  Holland  en  Zeeland , 

^  daar  hy  de  Nai&ufchea.  fchier  méeftêr.ce  wa* 

'  ter  vondenen  de  meefle  Steden  in  liunneQiagt.     ' 

9  In  Holland^  hielden iHaarlem  en  Atnfterdam 

I  voor  den  Koning  ^Tvaiardoor  de  gemeenfcbap 

ft  ttUUihen  Zuid-  en  Noordliolland:  afgefneeden 

i  was.    Ook  was  hier /Leiden  belegerd;   doch 

s  \  vyandelyk  heir  wasi,  voor  Haarlem, zozeer 

gedund,  en  zo  ilegtvan  voorraad 'voorzien, . 
3  sdat  men  naauwlyks  meer  doen  kon ,  dan  de 

I  toegangen  bezetten,  zonder  de  Stad  vinniger 

ie  konnen  aantaften.  De  meefte  Zeenwrche 
Steden  hielden  's  Prinfen  zyde,  die  Middel- 
burg, federt  eenige  maanden,  hadt  doen  be« 
légeren  (rf). 

'   Zo  Honden  *s  Lands  zaaken  ,   in  den  aan<  XXIIL 
vang  des  jaars  1574»  toen  Requefens  'tont-Reque- 
tel  van  Middelburg  ondernam  :   ten  welken  ^^^  ^^" 
einde ,  hy  zelf  naar  Antwerpen  trok ,  om  't  MWder* 
uitruilen  eener  magtige  Vloote,  reedstevoo-burg  te 
ten ,  op  Alvas  laft ,  byeen  gebragt  ("(?) ,  in  per-  ontzet- 
foon  te  bezorgen.  Oranje,  daarentegen,  bc-^^* 
gaf  zig  naar  Vliflmgen,  daar  hy  de  Holland- 25Z1l 
u:he  en  Zeeuwfche  zeemagt  ,    vietenzeiHg 
zeilen  fterk,  onder  den  Admiraal  Lodewyk 
van  Boifot,  verzamelde.  Requefóns  verdeel-* 
de  zyne  vloot.    Dertig  zwaare  fchepen ,  im-» 
der  Sanchio  d'Avila ,  moeften ,  langs  de  Hon« 
ce ,  naar  Walcheren ,  zeilen  ,  en  zeventig 

Sniak-^ 

(d)  Bom  Vr.  Bêtk^,  bL  I  [♦7t]. 

{ê}  LAMOtlftTi  £pift.  Lih.  U  £/.  CZIKt  f.  at««  ^ 


4^ti  vadërlaiivdsche  xnv.tmk 

fymia.  Smakzeikn,  van  Bergen  op  Zoom  ^de  Schet- 
1574*  ^  afkomen.  Over  deezeo,  faadc  de  Heer  van 
■-  ""•  Glimes,  in  naam^  Romero,  inderdaad,  hec 
Slag  by  opperbewind.  D'Ayila  en-  Glimes  gingea 
^1?^"' beide  ,  in  't  laacft  vao- Louwmaand  9  fwiU 
^     Glimes  trof,  voor  JEUimerswaale ,  de  Nas- 

faufcbe  Vloot  aan  , .  met.  eenen  gunfiigen  .^l 

Noordweften-wind  op  hem.  afkomende^  Ror  •  j 

mero  dreef  tegen  hem  door^  dat  men.  det». 
fhyd  behoorde  aan  te  «vangen;  daarfiy.be-  -1 

weerd  hadt,  dat  zulk&,  mids  men  laveerefl  ^ 

moeft  en  't  nagecy  hadt ,-  met  alle  regeb.  van  j 

waterkryg^  ilreedt.    De.  Naffimfchen  hadden  I 

zig  boven  op  de  fchepen  geplaatft,  ep  vielen»  ) 

na  't  overwaaijen  van  eene  vJugt  vyandelyke  | 

kogels,  terftond^ aan 't  enoeren.  Tien  Ko^i* 
nings-ichepen  werdenj^in  een  oogenblik ,  aan 
boord  geklampt.  Ook  fprongen  de  Spaan*- 
fchen  over  in.  fioifots  Kog,  tót  zeftig  in  ge- 
tale, welken  hy,,met  buskruid,  in  de  lugc 
deedt  vliegen;  Romera  ftondt  op  't  punt  oi» 
over  te  ilappen,  toen  dit  lot  den  zynen  trofi 
Hy  treedt  dan  te  rug,  maakt  meer  zeil,wykc 
af,  en  zet  het  op  't  Eiland  Thoolen  aan ;  daar  ■ 

hy  en  zyn  volk  zig ,  met  de  boot  of  met^MViem**  ! 

men', bergden. Glimes , aan  d^ngrondger^akt, 
en  zig^dapperjyk  verdedigende,  werdt,  ,mej5 
twee  fchooten,  geveld.  Zyn  fchip  verkond- 
de. Agt  anderen  werden  veroverd  .by  de  Nas- 
laufchen'(/),die  al  't  volk  over  boord  fmee- 
ten ,  de  fchepen  en  \  gefchut ,  te  Veere  en 
te  Vliflingen , .  bragten.  Tuffchen  de  laa^ft-j 
gemelde  Stad  en  ter Neuze,  vertoonden  zig, 

mid- 
05  vioww»  f <<  Hopp*a.  £/)#/,.  «xcii.. f.  7»», 


Is.  TtMICh'  «»i 


XXIV.  Bok;    :H  I  S  T.O  R  IE.    ^Óy 

«idlcrwyl ,  cte  Spaanfche  fchepen  ,onder  d^A-B^jw  nt 
Vila*    De  Prins,  de  tinnen  Vliflingen  was,  1574. 
vöndt  zig,  op  *t  ontvangen  der  maare.  hier- ' 
van^  niet  weinig  verlegen ,  alzo  hy»  byna  gee- 
ne.  fchepen  by  der  bandhadc.  Doch '^  vyands 
misflag,  die'tgety,  voor ,Breskens„  verlag, 
redde  hem  uic/syne  bekommering.  Kort  hier- 
na, kwam.de  (yding  van  de  i^eêrlaag  der 
SiAaofchen  op  de.  Schelde,  die  d'Avila  be- 
woog, het  ankefr  .C0  ligten,  en  naar  Antwer- 
pen te  rug  te  keeren*     ,  , 

't  Ontzet  van  Middelburg  dus  gemiftzyn-Middd- 
cle,.zogt  Mondragc».,  die,  bipqen  deezej^« 
Stad,  daar  men  groot  gebrek  aan  mondbe-j^^"* 
hoeften  badt  (3) ,  geboodt ,  tot  handeling  te 
komen.    Oranje»  weigerde  eerft ,  4c  Stad  en 
Aroemuiden,  anders  dan  op  genade  en  on- 
genade ^  te  ontvangen  (g).  Doch  Mondragqn 
hebbende  verklaard,  dat  hy  Mi4de|burg  lié- 
Ter  op  twintig  pkatfen  aan  brand  fteeken,  en 
zig,  met  de  zynen,  in.eenen  uitval,  dood 
vegten  zou;  vondt  de  Prins  geraaden  te  bui- 
den. .  *t  Verdrag  werdt ,  den  agcdenden  van 
'Sprokkelmaand,  getroffen,  pp.deeze  voor- 
zwaarden  :  „  Mopdragon  en  zyn  volk  hadden 
.  .  ;  ,,  Wal. 

'   (t)  ^^^*  ^^  ^^^  vaaMiddelb.  vsn  XII]  XV XV1J.XVI|J.        f 
XXFêhr.  1571  [1S74].      . 

(3)  In  Wintermaand  te  vooren,  hadt  de  Wethoudeiv 
ïchap  reeds  beflooteü  „  Lynzaad  te  koppen,  tegen  agt  -  f;  7 
fchelUngen  de  zak,  'êt  aan  de  bakkers  televèpen,  o» 
•ttet  het  meel  gemengd  ie  wonleii. .  Wjitilnater,  werden 
.ook  de  Kappers  en  gezoute.  Limoenen,  Toor  .Sxadsre- 
ikening,  opgeko£t,:en'onder 't  gem<;eii  vercjeeld.  Re- 
gift,  ten  Raede  van  MtMerb.  van  X^X  Decemb.  1573. 
en  XII  January  1573  [i574]«  Zie  ook  Vïcuus  ad  Hop- 
n»JJUL  Bpift.  CaieUl..F*  738. 


•^ï  ;.  p*kkaadje;  mldshy    op. »;^eet, beloof 
-i^^  *;  S;  Wnred  twee  «««idetiVjte  ««^JJ^ 

:  5rye  voétcn,te  doeti'ftetiea,*^  Met4e tor. 

Ueeftew  kwam  «*P*ï^..««»«*li.***^ 
^  die  den  Ptiofe  wn  •iKoilte^vrtge  «wee. 

V  honden  zou;  doch  oödet  Ji«*diedo»eed 
weigerden,  zou  de  Prhi»  den  Jïwfooneq 
-         IV^fèhkiézèn.omifthegteiöstejW,^ 
tot  dat  zy  de  vryhöM  v« ecngelyk  ^e^ 
•'  "  ^n  ivangénen ,  ,td  Ha»rteai,  ««den  l»r 

'       ''zorgd  hellen.    De  overigen  «öogten, met 
•;  het •hUtine,  vertrekken.  Tot bett««gK« 
'•  SéStideerigé  Burgers  vaftZiatifc»e,Vhfc 
'   fineén  én  Veere  moeten  Itofleemeo^-Welkf 
''  Steden  dé  Prins  ook  m«t  nieuwe  wmteg- 
•'- tS  zoti-  mogèri  voorzien,;  fchow  d>«  «» 
'   Middelbürghunneh Kóojjhandel  en  tndpte 
':  ^hédén  «ouden  bïyvei^.behoüden,:«>.ver 
^•geW'd  derStadzigft*fekté.yoom,n«^ 
dè  Stad  den  PHnfe  drlemadhönderd  d^- 
l  zend  guiaeès-opbtéögèn,  en  dam»  <»k;. 
"  mecdé  andere  Steden,  draagen  ,indekos- 
;,  ten  van  ^en  kryg.     De  Geeftelyken  mog- 
"  ten  alleen  met  hun  gewaad  vertrekken, 
*  Wècens  hunne  goederen  zou  jie  P«ns, 
^^ee-r,uaSlykheid,  orde  feilen  C^V'   ^ 
f^lT:    Na  het  .xeffen  vandit  Verdrag, ging  de U- 
Sm«^     «tring  fcbeét>  ,    op  deti  eenentw.nagften 
JS-  -«^-^^  ^^'^^""  aanlandgezet.  DePr«« 
O)  CpUolaie  tan  Midddbu  ia^wxnui'^.  «74.A& 


XXIV.Bcmt     HISTORIÉi     4^3 

icholdt  der  StaÜ,  federt,  twee  totinen  fchatsFiuwötf- 
kwyt  Van  de  dr|e  ^1).    Men  kwam ,  terftond  g^^ 
hierna,, overeep  meteenige  Koopluiden,  die^^r— ^ 
der  Stad  dertigduizend  guldens'  öpfchooten^Voorrc^ 
welken  AmThefzmierj^driaanManmaaJ^y^ea  be- 
geteld  werden.  Nóg  dertigduizend  guldens  be-^^^*^^ 
lóöfdë  tiien ,  in  twee  reizen ,  te  zullen  voHoen, 
en,  wegens  de 'overige  veertigduizend  jgul- 
dens,    hoopte  men  nog    kwytfchelding  te 
verwerven  van  den  Prinfe  (^k)\  zónder  dat 
iny , wegen?  ^t  gevolg  hiervan,  iet  gebleeken 
is.  De  gantfcheBurgeryhadt,  midlerwyliop  ' 

den  derdcp  van  Grasmaand,  denéed  van  gef   .      ; ; 

trouWbeidgedSaan  aan  denPrinlfeXÖ-    Docfc 
alzo  zyne  Doorlugrigheid,  eerlang,  V|iflih^  ... 
gen  en  Veere  verklaarde  voor  vrye  Graafr 
lyke  Steden  ^  die ,  zo  wel  als  de  andere  Zeeuw* 
Tche  Steden ,  op  de  Staatsvergaderingen ,  zou^ 
den  moeten  befchreeven  worden ;  dezelven^ 
daarenboven',  befchenkcnde  met  bet  Regts- 
gebied  over  eeil  aanzienlyk  gedeelte  van 'Wal- 
cheren, dat  ,'^  tor  hiertoe,  onder  't  Regtsge- 
bied  van  Middelburg ,  behoord  hadt  (1») :  ert  Miaioe^ 
iïzo  hy ,  ten  zeffdén  tyde , . Amemuiden ,  eed  gen  vm 
Dorp  onder  Middelburg  Ibattde ,  tot  eenéj^*^**^ 
Stad  verhief,  Nieuwkerke' en  Mortiere  van^^S. 
liet  zelve  afhangkelyk  verklaarende  (») ;  heeft 
hy  de  guhft  der  Middeiburgfche  Kegeeringe 
•         •  nooit 

f  j)  BOK  VII.  B09kj  hU  4  [f  7P  «»((.]  MBTKaSN  V.  JT«el^, 
ƒ,17  «*'ƒ"•   ««»  ^9» 

(/)  Regift.  ttm  Raedc  i  jtpril  1575  [1174I.  ƒ.  itfp  wr/, 

(m)  BOXHORli  «^  REIGRRSB.   I.  i)#«/,  hl.  I9S  9^^%^ 

(n)  BdXHORN  êp  RRlGEAfR.  il.  Dtil^  hl.  SS7n     MSTUIIII 

V,  BuKj  ƒ.  If  vnf. 


454    VADERLANDSGHE    XXIV. 

wojpsiu  ^^^^  ^^S^  konnen  winnen.  Welke  gevolgen 
^^4/ het  misnoegen, hierover  opgevat, gehad  heb- 
?~-^be,  (laat  ons,  hierna,  te  melden. 

lVIondragonhadt,midlerwyl,  niet  dan  mee 
veel  moeite ,  de  vryheid  van  de  Ryk  verwor- 
ven. Aldegonde  bleef  nog  wel  agt  maanden 
'     in  hegtenis.  De  Landvoogd  (laakte  hem  niet, 
voor  dat  de  Ryk  de  koenheid  gehad  hadc  van 
Mondragon,  ten  Hove.,  om. 't  voltrekken zy* 
ner  belofte ,  te  komen  maanen  (0). 
XXIV.      De  Prins,  nu  verre  meefter  ter  zee ,  fmeed* 
Oranjes'  de,  kort  na  *t  overgaan  van  Middelburg,  ee- 
**°^S    nen  aanflag  ,  op  Antwerpqn  ,  waartoe   de 
op  Ani-   2eeuwfche  Vloot  gebruikt  zou  worden.  Doch 
1^^  zyne  Doorlugrigheid  hieldt  ook  heimelyk  ver- 
ftand^  met  zekQven  Jan  ^lofifoj  Soldaat  vaa 
'tKafteel,  welk  hy  den  Prinfe  leveren  zou^ 
om  twintigduizend  Dukaaten.  Jan  de  Vos  en 
Tieter  lorqueau  waren ,  bedeictelyk,  in  de  Stad 
gekomen ,  met  fcbriftelyken  laft  van  den  Prin- 
fe, om  den 'aanflag,  die  den  vyfden  van  Len- 
temaand voortgaan  moeft,  te  vorderen.  Vier- 
of  vyf  honderd  rappe  foldaaten ,  meeft  wilde 
*; .       Geuzen ,  uit  het  Woud  van  Ypere ,  waren 
reeds  ter  poorten  in  gefloopen  ,   en  zouden, 
in  de  Stad,  van  wapenen  worden  voorzien. 
Doch  de  toeleg  werdt ,  pas  voor  de  uitvoe- 
ring, ontdekt,  Alonfo  en  andere  medeplig- 
tigen  gevat,  en  ter  dood  gebragt.    De  Vos, 
Torqueau  en  de  meefte  foldaaten  waren  't, 
door  de  vlügt,  ontkomen  (^).    By  de  Nas- 
faufchen  broeiden,  ten  deezen  tyde,  dierge- 

lyke 

(•)  Hooft  IX^  Bêtk,  bi,  ijo,  jj/.  ^ 

lp)  Bob  VII.  Ji«*KjB  *'•  7  [♦«!]. 


XXIV.  Boek.     HISTORIE.     4^5 

lyke  aanflaagen  op  yerictieiden*  andere  Steden^  Fh4p,I1|^ 
waarvan  ons  geen  byzonder  berigc  voorgeko-  1574. 
men  is  (q).  ' 

Doch  de  Koningfcben  2aten  ook  niec  fliL  Noirlur- 
2yzogcen,  door  eenige  uitgeweeken'  biu>mes 
gers,  4ie  heiraelyk  yerftand  in  Gouda  'hiel-^P  . 
den,  deeze  Stad  te  bemagtigen.    ^an  Hei^^^^^  "* 
die  zig  te  Ucrecbc.beyondc,  .en  eenige  ande-  gen, door 
r^adreeven  deezen.  handel  9  mee  eenige  Ge-^mreadé. 
mfigtigden  van  Noirkarmes,  die,  een  deezen 
tyde ,  van  wege  der  Spaanfchcn ,    \  Stad- 
hipuderfchap  oy^r  Halland  en .  Utrecht ,  idi   ' 
Boflus  plaatfe ,  waapiam*.  In  dé  Stad ,  hadt  m^ü 
omtrent  twintig  Roomfchgezinden  ingewik-    -^      ^ 
'keldin  den  aanllag.  Ëen  derzelvea,  eertyds 
Scads  Slocenrqaaker,  hadt  nog  onder  zig  dé 
fleutels  van  't  Vlamings  poortje,  door  welk^ 
men  deSpanjaardszou  inlaaten:  of  zo  dit  niet 
gelukte, zou  men  een  toegemetfeldgat  inden 
doeletooren  openen;  waardoor  men  hen,  o« 
ver  de  graft,  binnen  heben  zou.  De  nagtna 
den  vy^en  van  Sprokkelmaand  was  tot  de  uit* 
voering  beftemd.  Doch  op  den  derden, kwam 
JongkheerAlbrechc  van  Egmond,met  honderd* 
envyftig  Knegten,  binnen  Gouda  ^  waaruit 
vermoeden. rees  in  de  fameufpanners,  dat  hun 
toeleg  ontdekt  was»  De  Schoonzoon  van  Jan 
liei,  Adriaan  Pieterszoony  fchreef  dit  over  naar 
Utrecht ;  doch  de  boer,  die  den  brief  brengen 
zou,  werdt  betrapt:  en  daarna  ook  Adriaan 
Pieterszoon  en  vérfcheiden*  anderen.    Hy  eq 
nog  eenigen  wej^den  onthalsd'  en  gevierden- 
deeid ;  anderen',  om  hunner  jongkheids  vville, 

-    ver- 

(f )  VlQLlDi  sA  HotflAt  MpiJU  CZCIIL  f.  71  s« 

VL  Dbel.  Gg 


/- 


4«6    VADERLANDSOHE    XXIV.; 

FHwra.v«fchöö"^(0^  onder  virefke  laatften,reketr 
,  cjA.*  Reinier  Dirkszoon  zal  geweeftzyn,  wiens  Moe- 
■        '  der  ik  vind ,  dat,  in  Wynmaand,  by  zync 
Doortagrigheïd ,  om  vcrgiflfeiiis  voor  hem^ 
heeft  aangehouden  (s^. 
jrxv      Midlerwy  1 ,  hadt  Oranje ,  genegen ,  om  dea 
DePrini  oortog,  4oor  ottderneemingett  van  meerderen 
tockt     nadruk ,  ten  einde  te  brengen ,  al  federt  eenen 
«»r»n»f  geruimen  tyd,  gepoogd  een  voordeeKg  ver- 
J^l*"     bond  ujet  deezeof  gene  tütheemfche  Mo- 
SSnla,    gendheden  te  fluiten,  en  op  niéüws  een  Le- 
«ct       ger  te  verzamelen.     Meeftltepeii  wel  zyne 
'^^'    gedagten  óp  een  Verbond  met  Frtttkryk ;  doei 
'^te     na  den  moord  van  Parys ,  vondt  fey  raad^m  ^ 
52       eeril  eens  te  bezoeken ,  of  hy  Engëhnd  in  zy- 
ne belangen  kón  overhaaIen.,.P^rwaards  wa- 
ren» reeds  op '*t  einde  des  jaars' 1572,  uit  's 
Prinfen  naam;  en  uit  dien  dér  Staaten  van 
Holland, Zeeland  en  WelWHeshnd,  afgezon- 
den Jan  van  der  Does  yHecr  van  Noordwyk, 
0^w  van  Nyveldj  Heer  van  Arendsberg, 
Meefter£iVr^/rjKi:^rxw^/?*^r,Bargemeefter  van 
Zierikzee ,  Doftor  Adriaan  Janius  of  de  Jonge 
eri  'MceAtT  Dirk  van  Bronkborft,  Zy  hadden 
laft.,der:Koningmhe  te  vertponen,  om  weK 
ke  vngt%e  re<3tenen ,  mep  hier  d^  wapenen  te- 
gen deSpanjaards  hadt  opgevat^  en  haar  om 
onderllandjin  volk  èn  geld,  te  verzoeken  (^f). 
Hierna  was* ,' iil  Grasmaand 'des  volgenden 
Jaars ,  een  Vetflrag  geflpoten ,  t^raarby  de  Prin$ 
den  EngèHch'efr  de  vrye  yaarr  naar  Antwer- 
pen toéftöntdt,  met  vier  fchepjètf  tevens,  die 

>- '  »■  '  hmi 

-*  H  Boa  VII.  Bêtk^,  hl.  t  Uui. 
(/)  Hefiri»  .iï^l.  tt  'OA»!)..  1174^:  hL  Ht^J^. 
{%)  BOA  VK  J«#<»  A4  110  [fi|]«J 


^         XXIV.  Boia.     HISTORIE*    46^. 

J    ^     hun  geföhut  egter,  in  Zeeland,  laaten moes-ïria^in; 

'         tenten  ntets  dan  eenige  gewèeven'  ftoffen  te=  M74, 

•  nig  mogten  voeren :  bedingende  Èy ,  dafaren-  ■  '    " ' 
^  tógén,  de  Vryhéid^oiöKrygsbehoeften  in  En- 
geland te  xnagen  koopeh  C^).  Doch  ditVer- 

■         drag ,  4^t  lle^S  met  Gemagtigden  der  Engel-' 

•  fchè  Koopluidétligèmaakt  wafd,  fchynt,  door 
'  de  Koninginnc  V  öfet  bekragtigd  te  zyn*  Oöfc 
(  vind  Ik  niet,  dat  •èi',  met  het  Gezantfcbap  ,> 
^  iet  werdt  uttgei"^..  'Der Prins  floeg  dm  - 1 
'          oog  wederom  op  Frankryk.  In  denHerflt^g 

janrs  1573,   werdt  V  eene.iwideriiandelkig    .■ 

begonnen ,  teTrankfbrt^  tuflchen  GraavelxH'     • 

i         dewyk  en  den*Heere  vian  Schotnberg.    D^-     ^' 

Graaf  boodt  hier  den  Koning Hbllasid' en  Zee^  ,^../     ' 

land  aan,  20  hyi<I^  oorloge ttan-Sjginje  verJ   '  '     l 

klaaren  wilde,  of  alle  de  StedM,  die  de  Print 

op  d€<Spanja»«&  veroveren  mogt,zo.hy  hem 

met  driemaal  honderddttixend  guldens  wilde 

èftderfteunen :>  en  werdt  "^f ,  öp'deezen  voet^    ^  ' '  ^ 

eenhéhnelyk Vei^dragontwórpbn  (tQ«  Nader^ 

hatld,  tradt  Schomberg wederom  tne^Gemag-^ 

tigdetl  vati  den  Prinfe ,  te  Mets ,  in  bnderhari^ 

dèltng,  2!ynde  *hy  toen  gehft,  door  de  Kcüfnv 

ginne  Moeder;  om  te  bewerken ;  dat  baar 

Ibon ;  HirfrUi ,  onlangs  tot  Konffng  van  Poo^ 

ten  verkootéfiy  <ot  Beilheniiheer  der  Neder* 

Ifthden,  Wérdt  aangenomen:    Doch  Omnjö 

'neigde  meeir  •  6ni  -  deeze  waardigheid  op  tt 

draagen  aan  hal^n  derden  Zoón^iurri^  Hertof 

'gevah  ^/^^;  dievriendfohap  gehouden  hadc 

met  denAdüiftwavaaCoygtd,^  geoordeeld 

werdt 

(»)  Mnsaan  v«  Bvii  ƒ•  t»  vni: 

(vj  THilAliUt  Ltku  LV»^*  fot.  C«     V  .  .. 

Gg  9 


t;:.j 


4^8    VADEBLl^NDSCHB    ^UV.Bcmc. 
fcMHLwerdt  den  Proteftanten  gunlMg  te  zyn.     Ook 
«74.  hipWï  Giïiaf  Lodewyk^  met  deezen,  buiten 
—^^^  kennis  der  Koninginne  Moeder ,  een  heime- 
lyk  mondgefprek  ceBUmoqtvin  d^/Lentedee* 
zes  jaars  1574  (w).  Doch  ,df^ dood  vanKarel 
den  IX,  di&iort  hiema  voocviel  v  en  andere 
wrandewgen  in  Frankryk  bnigten  te  wege, 
dat  het  Verdrag ,  welk  toenpncworpen  werdc, 
eerll  na  verloop  van  eenige*jfWtten,werdt  ge- 
flbotfjn:  gelyk:wy,  ter  zyner  plaatfe ,  zuUes 
melden.  ;  ... 

XxvL      Graaf  X-odfiwykri  alleetüyk  eenjgen  onder- 
Graaf  Lo-ftandj  in  geld  r  in  Frankryk ,  bekpmen  heb- 
dewyk    bende  (x) ,  begaf  zig  naar  den  Maaskant ,  te- 
vtfz»-     gen'öv^rJVto*^^^^^*  ^^  verzamelde  hiet  eea 
Lew*"  Leger  van  zeeduizend  knegten. en  drieduizend 
paarden.  Öe.  Landvoogd .,  gewajicfcbuwd  met 
den  flag  ,   werft,  op  't  fpaedigft  agtduizend 
Duitfchei  Paarden  en :  vierduizend  Zwltfin^s. 
Leiden    0(^  ontbiedt  by  ?yu  Krygsvolk:  uit  Holland : 
verlaa-     ^^  werdcr  töen  JbeWen  verloft  van  de  belege* 
^^        ring ,  die  >  van  Slagtmaand  af  ^  geduurd  hadt. 
De  Wdt^rlandfc^e  fchanfen  ^  idjue  v  in  den  aan- 
vang deeze9Jf^$»  door  den  Heere  van  Che- 
vreaux»  waren  ingenomen  t^  werden  nu  ook 
verltoen.    Rj^cju^ens ,  zyne .  Krygsmagc  by- 
een  hebbende ,  liet  Maaftricht  bezetten  door 
Sanchio  d'Avila ., .  die »  terftond , .  fchut^vaar-^ 
ten  jbegou.te  houden  met  de  Naflaufche troe- 
pen 9  een  gedeelte  van  welken  by ,  te  Bemele^ 
alwaar  zy  gelegerd  wieren ,  vern^ftelde.  Graaf 
Lodewyk^njet  het  gros  zyp^  Legers, getoefd 

,  heb- 

(m)  TRUAinit  L«h.  LVn.  f.  9€%.  êu  f 7.1.  1>«  »77*  ^ 
Cx)  MxTiaiii  V.  JBf «<|  /•  f«.     > 


XXIV: Boau     H  IS  T Ó  R  I  R    469 

httbbende^ot  óp  den  agtftéa  van  Grasmaand ,  fnm  HL 
*  en  kennis 'hebbende  bekoiÉen,  dat  de  Prins  ^  i574* 
ryn  Broeder ,  met  acfsduireöd  man  ^  ia  de  Bom- . 
melerwaarA  gekomen  ,  en  \  Hutis  te  Waar- 
denburg ald^r  bemagcigd  eii  geflegt  hadc, 
breekt 9  eindelyk^  op,  van  zins,  omzigmet 
den  Prins  te  yereenicen  (y).    Hy  trekt  langs 
de  regterzyde  dèr  Maaze,dié  thans  hoog  gé- 
-zwollen  was  (z)  y  nieenendé  zynen  weg  tt 
neeften,  door  *t  Land  tuflbtaen  de  Maaze  eü 
Waale,  naar  de  Bommeler waard.    Doch  de 
vyand,  zig  ipoedênde, '  met  groote  dagrei- 
zen, langs  den  Ikiker*  oever;  die  liier  zo  veel 
bogts  niet  hèëfc  als  de  regter,  pa(l  hem  voor-  ^ 

«it  te  zyn,  legt,  by  Graave,eenerchij>brug, 
voert  *er  zyn  volk  over, en  flaat  zig  te  Over'^ 
Afftit  en  in  de  naalle  Dorpen  neder.  Desan-siagop 
derendaags,  bevondt  zig  Graaf  Lodewyk^deMoo* 
op  eene  myl  na;  by  't  Spaanfche  Leger:  cn^®^^^ 
zig  nu  den  wëg  naar  de  Bommelerwaard  zien- 
de afgefneeden,  beOuit  hy,  zig  hyMtywykof 
Mook  neder  td  flaan.  D'Avila,  verlof  vanden 
Landvoogd  bekomen  hebbende,  om  eenra 
Veldflag  te  waagen,  kie(¥  *er  dt  Mookérbéldö 
toe,  die  omtrent  een  vierdendeels  uurs  van 
't  Dorp  legt.    Hier  raiiken  de  Legers  aan  et- 
kanderen,op  den  veertienden  van  Grasmaand. 
Na  't  houden  van  fchutgevaarte  ,  vielen  de 
Spaanfchen  op  denLegerwal  derNaflaufchen* 
aan,  met  zo  veel  geweld,  dat  zy  hen  dein*  . 
zen  deeden.    Toen  komt  de  Graaf  te  voor- 
.  fchyn ,  valt  op  de  kornet  paarden  van  Schenk ,  « 

en 

(f)  VlOtnit  sd  HOPflB.  SfiJI.  CCXXVIII.  p.  SOI. 
(ft)  YlGMUt  dd  UOPPMl.  Epifi.CaXyU  /«  7fi.' 

Gg3 


1574. 4es  vyandelyken  itifiger  vük^ffem  ymi  s^oo 
— — ~awigtcn»;nwtf  ipdringeiHi^j!^-4^   Nfifimv- 
fche  Ruitere 9  die,  oog !%  vftord^elier  inXig- 
,Kf  biddea ,  doet  hec  dezelvea  ^.bti^  over  hoofii, 
Wn  boven  pedur  wimelm ,  't  ^cük  zo  giToot 
eene  venniraning.  onder  *c  voenrolk  bnigc,  dhr 
bec  den  vyand  den  nek  bpodc»  en  jum  t  vlug- 
een  floeg«  De  ISpanjatfds^  hyn  voordeel  ver- 
volgende,  n^nuelen  4q  vbigtenden^-by  me- 
nigcen*    Men  wil,  dat  *er  dcïeduwendKneg- 
Dood     «n  en  vyfbondMd  B^ers  ocokmtmen»  Ook 
vuiGm-iiecen>r  deGkranven  L^demyi^mHénrUvém 
^^^h^Naffau het  leeven ,  fchoon  btinne  Iyk«i , en- 
^^^      der  do  gefneuvcld^n  ,  nimmer  geyoodeQ  zyn 
(<i).  De  Spanjaafda  zouden  niet  boven  de  twee» 
,    .     honderd  doodiei»  gehad  hebben.     Zy  vero- 
;  verden;detcig  Vendels  &k  twee  Yeldftakken, 

bet  eenigfte  grof  gefchut»  d^t.menin'sGraa- 

ven  Leger  hadc.  Uoor  *t  vlugten  van  Schenkt 
bende,  was  de  rp^p  dooc/t  Land  geraakt,  dat 
deSpanjaaids  geflaagen  warenden hadt, hier* 
op,  de  Burgery  van  Reenen  haare  Spaan* 
fche  bezetting  de  PoorcQeiuels  oncweldigd. 
Doch  deeze  beroerte  liet  z\g  ligcelyk  (tillen , 
nadat  men  't^gerugt  valfch  bevonden  hadc 
Oranje  fcheen  de  neêrlaag  zyos  firoeders 
voorzien  te  hebben  :  aUo  hy,  op  Vvemee- 
men  van  deszelfs  optogt,  gezeid  hadt,  welte 
mogen  lyden,  dat  dezelve  zig,  met  het  Le- 
ger, honderd  mylen  van  daar  bevondt.  Ook 
A;hryft  men  zyn  ongeluk,  grootendeels ^ toe, 
aan  de  onervaarenheid  zyner  benden,  die  te- 
gen 

(tf)  vimvi  44I  HOP»tm«  £/»/•  cczzx.  p.  lei. 


XXIV.  Bo»     HISTORIE.    4^1 

gea  de  oude  en  geoefende  Spaaofche  'Kseg^RunllK 
een  niec-opmogcen.    De  gemeene  zaak  ver-  1574. 
loor  veel  aan  Graave  Lodewyk ,   die  voor^yne  ap" 
2yns  Broeders  regterband  gehouden  werdt;  bedding, 
doch  heecer  op  gevaarlyke  aaaflageurwas  dan 
deeze.    Vooits  vm  by  mrelfpreekendy  i^d 
én  mjngaiam  (h)^  en  werdc,  bygrooten  en 
kleinen  9  die  bem  gekend  badden «  belilaagd. 
Het  overfcboc  ;vns  L^rs  verliep  terilond* 
Ëenige  Franfchen  benuigc%4en»op  VPdafen 
naam,  bet  Slot  ce  Kerpen  ,  van  waar  zy  'c 
platte  land  afliepen.    De  Prins  zeljf  trok ,  na 
den  fl9g  by  Mook»  uit  de  Bommeleirwaardv 
te  rug  naar  den  Hollaadfcben  bcMlem  CO» 
.'  Scbadelyker  gevolgen  ZQ9. 4eezefi^  voor  XXVIL 
de  Holtendersgebad  Eebl^en  ^zo  niet  de  Span- ^^ 
jaards,  terftond  na  den  (fayd»  tegen  ^)s!^\utóe^ 
woonte  der  Duitfcbers^die  ^t  voor  't  «vegien 
plagten  te  doen^aan  *t  muiten  peilingen  wa- 
ren,  en  om  beiaaling  geroepen-hadden.  Ver* 
jaagende  zelfs  huuM  bevelhebbers  ^kiezenzje 
andere  OverS^,  en  flaan  opw^güaar  Ant- 
werpen.   Met  weinige  tnoeke,  binnen  ge- 
raakt, lietenze  zig,  ook  door  de  tegepwoor- 
digheid  des  Landvoogcte»  nfec  wederhonden 
van  liet  plonderen^  der  woonioge  van  den  Hee- 
re  van  ChampagneivFr^/^ri^P^rm^/MM  Graph 
v^lle  9  Broeder  des  Kardinaals ,  en  *  thtts  Be- 
.velbebber  der  Stad.    Tegen  den  avond  crojs- 
kenzy,  by  tienen  of  meerder  getal ».  in  de  . 
huizen  der  1>ui|;erm  9  daar  zy  zig  rykelyk 
deeden  oplchaffen  ,  fireevend»  vebrt3>  den 

gant- 

lij  Bob  vu.  £uK,»  kl.  II  L4Bt  tnt,  ]• 

Gg4 


47a    VADERLAïtoSCHE    XXIV.  Bokk. 

famin.9^rnkhm  nagtdoór,  langs  de  ftraaten,  en^ 

«574-  ™^^  fchf eeuwen,   fcfaellen  en  flaan  aan  de 

'deo^-en,  alles  doende  Adderen:  'e  welk  veele 

burgers  befluicen  deedc,  om,  met  den  dag,  de 
Stad  te  verlaaten.    Dit  hollen  der  Spanjaar- 
den duurde  ettelyke  dagen.    Men  boodt  hun 
éen  gedeelte  der  verdiende  foldye  ophand; 
doch  zy  fchreeuwden ,  tot  heefchwordens  to^^ 
dat  'er  *t  volle  geld  zyn  moeft.    Eindelyk « 
lieten  zy  zig  beweegen,  om  een  gedeelte  der . 
betaalinge  in  lakenen,  het  overige  in  geld  te 
ontvangen.    Doch  toen,  na  verloop  van  ee« 
dige  dagen,  de  Landvoogd  faun  liet  vooihou- 
nen^  dat  men  hém,  tot  de  volle  betaalinge, 
^  •'         20  flipt  niet  verbonden  moeft  agten  ;  maar 
een  weinig  gedulds  neemeh;  gmghet  hollen 
wederom  aan ,  als  te  vooren.  Men  merkt ,  nog^ 
tans,  aan,  dat  de  muiters  zó  ftreng  een* ragt 
onderhielden ,  dat  niemant  hunner  den  burge-' 
ren  ongeftraft  iet  oUtftat.    Eindelyk,  lieten 
zy  zig,  door  bemaling  en  beloften,  ander^ 
maal  ftillen,  neemende  hunne  oproerigheid, 
\  die  de  burgers  van  Antwerpen  veel  gelds  ge- 

kofthadt,  nog  beter  emdè,  dan  men,  in  'c 
eerft ,  gevreesd  hadt  (^. 
De  Zceu-    De  Spaanfche  Vloot ,  die  te  Antwerpen 
wentts*  jjjg^  ^ag  •  onder  't  muiten  der  Spanjaarden, 
Vioot^by^^  ftuk  van  de  Stad  af,  benedenwaards,  ge- 
Antwcr-  weeken  (d),  op  dat  *er  de  óproerigennietop 
pentuui*  oan vallen  zouden.     De  Zeeuwen ,  hiervan 
de  lugt  gekreegen  hebbende ,  zeilden  *er ,  met 
eeü  tamelyk  cal  van  fmak-  en  razeilm ,  op  af, 

(d)  BOK  VII.  Jt9*k^  ^^  I»  [4f )].  LAIIGUSTI  f^ü.i(ih.U 

pi.]  Mp.\v.p:t, 

(O  UKCWTI  «H  ƒ•/«  Ef^  VIL  /•  i|. 


XXIV.Boe/.     HlS^TÖRIfi*     4jr3 

bemagrigden  drie  Ibhcpen  ,  èn  fttken  drie  pnjpjiif. 
anderen,  die  aart  den  grond  geraakt  waren ,  1574.* 

lil  den  brand*  Adotfvan  Haamfiede ,  Onder- — 

Admiraal  aan  de  Spaanfche  zyde,  viel,  by 
deeze  gelegenheid ,  den  Zeeuwen  in  banden, 
en  werdc  op  Delft  naar  den  Prins  gevoerd, 
daar  by  lang  zat.    De  Spanjaarden,  die  nu 
te  Antwerpen  feeft  hielden ,  over  de  zege, 
9P  de  Mookerheidd  bevogten,  moeften,  zo 
uitgeftreeken  als  zy  waren, re  wapen  loopen, 
en,deniIykeFigen  dyk  lang8,  aantrekken  op 
de  onzen.  Men  plaatfte  hen,  boitensdyks,  in 
den  modder,  van  waarze  wakker  vuurden  op      \ 
de  Zeeuwen ;  doch  niet  bdetten  konden ,  dat 
deezen,  met  de  genomen*  fchepen  en  veel 
buits  en  gevangenen,  naar  Walcheren,  te 
rug  keerden  (/j.  Doch  hoe  zuur  deneérlaagAanfli- 
te  Mook  den  noUanderen  zou  opgebroken  %^  ^er 
.  hebben ,  was  'er  de  muitery  der  Spanjaarden  ^°^*"* 
niet  op  eevolgd,  kan  men  fpeuren,  aan  ver-      ' 
fcheiden^aan&gen  ópHoUabd,  ten  deezen 
tyde,  voorgenomen  door  den  Landvoogd; 
van  welken  'er  eenigen  in  't  werk  «fteld 
en  uitgevoerd  werden.    Baldes  zogt  Delft, op Ddft, 
door  verrafling,  in  te  krygen:  doch  de  toe- 
leg werdt  ontdekt,  en  de  Spanjaards  genood- 
zaakt,  onverr^er  zaake,  af  te  wyken  (g^> 
Ëenige  maanden  te  vooren ,  hadt  Billy ,  we-  Meden- 
derom,  gepoogd  den  Slotvoogd  van  Mé-bük,ea 
denblik  te  be weegen ,  tot  het  overleveren  van  ^^^ 
het  Slot  en  de  Stad  aan  den  Koning  (*).  Ook^*^^ 
eifchte  Henog  Erik  vair Brunswyk,  by  eenen 

Brief 
f/)  Boa  VIT.  n**k,  hl.  u  Un\. 

.  (f)  POR  VlUB^Ïf  W.41  Ifix). 
{b)  Boa  VII.  M$t{j  bl.  14  [4f t]. 

Cg5 


474    VADBRLAND6CHC    ISXPi. 
'^^"'•Brief  y»  de»  «evei^len  vw  Zotneniiaaaa» 
.iUll  Hoorn  en  £nkb«uEeQ  ,op.    Doch  dee»  poo- 
gingen  hadden  geen  gevolg  (i)«  Becer  (bas- 
de  de  cogf  vi»nv  Ctiii^in  ViteUi  9.dlen  Reqae- 
fens,  na  'tftiUcn  der  mui^eiye  te  Antwerpen» 
inec  eenige  Spanjaarden  en  ZwicTers  ^  nasc 
Woudri-.  ^uidhollmd  getooden  hadc.  Bommel  en  Go* 
lÏJ^km  n»^*^®  voo»by. trekkende,  viel  hy  op  Wou* 
a  ^T  dricheift  1 4>erclioot  bet ,  eil  noodttakce  4e  be- 
ffeninge-  Kttuig.(te  ^plaacs.  te  verjatteo.    Diana  nam 
DomeiL    hy  Leerdam  jn>  by  Verdrag «  en  éeedtr  hier 
twee  Piedtktcuien  en  den  Schoohneefter  op^ 
hannn  (^)..  Asperen,  de  zwakfte  plaats  van 
de  drie,  güig»  oi^blootbefprek^  datde  be- 
t^cing  vryelyk: uittrekken  mogt,  aan  hem 
over:  waarna -Iky^naar  Brabant  te  rug  keerde 
(/}.  De  Heer  van  Chtfvreaux  deedt ,  wat  vroe* 
ger,  eenen  tweeden  lm;c!io: Waterland,  en 
_^       verjoeg  de beaetttng  uit  de  Sihvm  te  Spen- 
^^    dam.    Doch  al2o  men, Hoornen  Ënkhuiaea 
geflagen  ^^^  ^olk  ondedigd  hadt »  om  Pufmefeaide 
ïn  Watei*  flferk  te  betetien ,-  fliet  Chevfeaux  hier  het 
laad*       hoofd ,  en  ^et  *er ,  w  men  >wü;  wei  tweeAti« 
jQ^yjj^  zend  man  aitten  («). . 
Toenu-       ^^  Spaanfchen  bleéven  t^cer  /onaangerien 
dngte     dit  veriiei  te  lande,  fchier  overal  meefter,ea 
meer  In   drongen ,  ten  dee^en  tyde^  langs  hoe  dieper 
Sl*°i^*    in  Holland  in.  Ter  aee ,  warea,  datrent^en , 
die  Hollanders  en  Zeeuwen  de  fterkften  (n) : 
wier  magt  te  water  meer  toe-  dan  amam^ 

door- 
at) BOA  VII.  Bêêk  »  hu  tt  [4f  »]• 
(i)  BOR  VII.  J««i^  hl.  41  [510].     ' 

il}  BOR  VII.  JSftit»  ^^41  Lnil. 

Cm)  BOA  VII.  B0êi(j,  hU  17  U9tf]. 

fn)  VlOLIUt  «i  HOVTAR.  JB/ijl.  CCXZZV»  CCXXZVI.  K 
tU,ti7. 


I  dbordicn  ly  ^  ^^^^«1  van  4?9  J^oppbaod^I  FtosIH, 

ff  m  Vaart  op  S|)9iije;qog  behielden*    Reque-  1574. " 

i  fens,  dit  bevrq^dj^joie^hads  den  Koning»  om-'' ' 

É  trent  deezen  tyd,  aangezet,  om  de  onzen 9 

I  Dok  ce  watert  feller  dan  te  yooren„  aan  te 

laftea  ^en  ten  dien  einde ,  eene  magdge  Vloot 

I  üir  Spanje;:  herwaards  te  aenden.    Straks  hier- 

I  op ,  wtedtreetoc:  meniste  van  Embder  en  Oos- 

I  WEfohennldt i^»X^  ;  «ia»r  ook  van  Hol- 

,  Itadfefae  en  iZeeuw&ne  J^oppyaaidy fchepen , 

,  ia  de  Spaanfebe  Haivens,  aaalgisboiiclen.    De 

Koning- deedc  eengoed getal  van  fcbepenby- 

een  brengenw    Men  kreeg .  'er  hier  ras  kennis 

van,  ftelde  orde,  om  *er  zig  op  te  wapenen  ^ 

0Kk  bakens  en  tonnen ,  waaraan  de  vyand  de 

kttften  en  diepten  zou  mogen  kennen,  inéén 

uur»  alonun^  weg  te  doen  neemenO).  Doch 

to^i  *s  Koniiqp3  Vloot ,  die  vyftienduizend 

man»  behalve  *t  Bootsvolk»  ophadt,  reeds 

Semonifasrd  was,  ontftondt^de  roode  loop  op 
e  fchepen,  diö  veel  vdks  en  zelfs  den  Ad- 
miraal der  Vloote»P«^^  ili2f/^^i/^,  wegfleep- 
te.»  waardoor  deeze  ondemeemingin  rook 
verdween  (^),  De  Vlpot  by  Antwefpen,on« 
langs»  door  de  Zeeuwen ,  genomen  en  ver- 
firooid,  was  tot  verfterkmg  der.  Vloote,  .dié 
uit  Spanje  verw^  werdt ,  gefchikt  'geweeft 
(ry.  't  VerOaan  derzelve  bragt,vermoedeIyk» 
ook  veel  toe»  om  de  Spaanfche  Vloot  te  doen 
agcerblyven.  . 

Terwybce  hier  nog  verwagt  werdt,  deedt  xxix. 

.    j^^  Algêmee* 

($)  vioLiot  dd  Horpsm.  ft^if,  crciii*  #•  71  !• 

fp)  VlOUOf  sd  HOPPUU  Bf^.  CCXXXIII.  f.  lift* 
f)  BO^  Vil.  J«#i^  */•  |tf  «»«•  [5»)  r»^]. 
(rj  VlGUQf  sd  Horna.  Bfifi.  CCZZII.  /•  lot. 


'    47«    VADERLANDSCEÊ    XXIV;i 
Rimin.  Requefens ,  in  deü  aanvang  vati  2omennaaiid  , 
tS74-  ^"^  algemcene  vergiffenis  afkondigen  ,    op 
57^  's  Konings  naam  ;   die  veel  ruimer  ingefleld 
giffenif    was  dan  de  vergiffenis ,  ten  tyde  van  Alvm.  _ 
tfgekon-  „  Men  hadc  zig  nu  flegts  te  bicgtea  en  tot 
^      „  den  fthoot  der  Kerke  weder  te  keeren ,  om 
„  's  Konings  genade  te  verwerven;  die  reus 
„  den  aanhangeren*  der  oproetigen  ntet  g»©- 
,,  weigerd  zou  worden,  zo  zy ,  binnen  twee 
„  maanden^berou wtoonden.Ook  werden  zöl* 
,,  ken ,  die  bewyzen  konden  als  Roomfcbe 
„  Chriftenen  geleefd  te  hebben,  hunne  aange- 
„  flaagen'  goederen  wederom  toegezeid  (ƒ).** 
PzVLsGregoürde  XIII.  beveiligde  deeze  ver- 
giffenis CO*  ^^  Paftoor  van  Kailrikam  zonde 
'er  een  afdrukfel  van  aan  de  Regeering  van 
Alkmaar :  waarop  hy ,  têrftond  ^  gevat  werdt : 
doch  alzo  men  bevondt,  d^t  hy  een  onnozel 
man  was ,  die  zig  nimmer  bitter  tegen  de  On* 
roomfchen  getoond  hadt,  cntfloeg  men  hem 
wederom  («).    Door  middel  van  deeze  ver- 
giffenis ,  zogt  men  eenige  Hollandfche  en 
Zeeuwfche  Steden  te  doen  omflaan :  doch  men 
vondt  'er  geenen  ,  die  hiertoe  eenige  gene- 
genheid toonden  (v).    Men  vertrouwdeden 
Spanjaarden  en  den  Koning  zei  ven  niets  gun- 
De  Land-  ftigs  toe,  in  Holland  en  in  Zeeland.    Voorts 
voogd     dagt  Don  Louis,  onder  den  glimp  deezerver- 
JJ^J^^giffenis,  de  algemeene  Staaten^  die  hy^  ten 
üoencn's  deezen  tyde,  te  Bruffel  befchreeven  hadt,  te 
Itars,      be weegen  tot  bewilliging,  iride  voor  lang 
voorzes  ge* 


is)  BOK  VII.  Beek  f  hL  17  tf  ««J. 
(/)  Bom  vil.  B0*i,,  W.  »»  Itn). 
im)  BOK  VII.  B9*k,  U.  ft  [Mt]. 
{V)  VlOLlOt  éid  HOPPSB.  £fi/^. 


r»)  Bob  VII.  Bêik,  kl.  ft  [fit]* 

'V)  VlGLlUt  éU  HOPPBB.  £fi/i.  CCZXZIIK  p.  Ut. 


XXIV.  Boek..     HISTORIE.     477 

'  gevorderde  twee  miUioenen  's  jaars  voor  den  FiupsIIL 

.  tyd  van  zes- jw«n,  van  welken  nu  'c  vyfde  1574. 

jaar  liep  9  apnder  dat  'er  nog  iets  was  opge-j^^p'** 

'  ^  bragt.  Nog  vorderde  hy  een' honderdften  Pen- en  eenen 

'         '  ning,  na  dar  de  zes  jaaren  om  souden  zyn.honderd- 
^  Doch  men  hadc  geene  ooren  naar  zyn  ver*  ^5°  P^°* 

zoek,  ten  ware  hy  de  bandeliqg  der  pennin-"*"^' 
gen  aan  iaboorlii^en  wilde  toevertrouwen, 
in  we}k  geval,  men,  in  een  gedeelte  vanzy- 
nen  eifch,  -zou  hebben  bewilligd.    Maarhy 
t   .         wilde  hiertoe  niet  verdaan.     De  Zomer  ver- 
liep, derlutlve  ,  zonder  dati  hy  iets  verwer- 
ven kon  (9;).    In  't  najaar ,  zogt  hy ,  by  wyze  Hy  zoekt 
van  leentng;,:  geJd^  in  Brabant,  zrader  verlof  geld  te 
[  der  Stapten,  ;te  heffai':  doch  deeze  toeleg ^^^> 

haperde.,  Hisgelykf.    Grooten  en  kleinen ,  ^i^fj^j 

t  met  naame  die.van  Braflèl,  .riepen,. dat  men Soateo. 

t  hunne  voorregten. met  voeten  tradt, en  dron- 

!  gen  den  I^addvppg^V  die  min  hartig  was  dan 

I  Alva  om  zyn  ;ftuk  te  dryven  ,  tot  het  ftaa* 

ken  van  zyn^iVOorneemen  (ic),  waardoor  hy, 

i         ^  geene  kuif.^eode,  oip  'tKrygsyolk  te  voi- 

I  doen ,  i&.de  uicerfte  verlegenheid  raakte  Q). 

i    ,         Uit  Spanje  fcww»^  federt  eenden  tyd ,  wei- 

I  ni^  onderhandden  rekende  men,  dat  de  bin- 

nenkindf«h<  }ffjfg  den  Koning  en  den  Landeqi 

nu  reeds  meer  ^^n  twintig  mtllioenen  gekoft 

hadjt:(z).    ^iên  raadpleegde  ook,  tendeezeii 

tyde,  in  de  3yeenkom(len  der.Staaten  vani 

Brabant,  om  aHe  de  Handelingen  des  Her- . 

togs  van  Alva  te  vernietigen  (^):  waaruit  de 

te-    • 


t 


9}  BOR  VTI.  I?»#/^  yim  |0  êux,,  l$i6  #»«.]• 

x)  Bok  Vlf .'  B9e\f  bL  <1  «•%.  [%6%  ma.]  71  «««^  [f  7i#st.] 

ij}  TAtsit  Libu  n.  p.  iti. 

(«;  Blief  der  Staat,  van  Holl.  I7  BOR  Vf,  êêêk » kl.  140  [4<2]. 

(«j  ViGLiui  éé  Horria.  Mpif.  cciziu.  ^  ti,. 


48o    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek. 

jf„  Tff  trackn  Mathenes  en  Treslong ,  met  eenige 
^tj/Gemagtigden,  in  heimelyke  onderhandeling , 
^^":l  ^  kreegen,op  hun  voorftel,  vooi;  befcheid, 
^  een  ernftelyk  verzoek, dac  hec  den  Koning 
,,  gelieven  moge  9  hec  vreemd  Krygsvolk  te 
^  doen  vertrekken  <,  en  de  Landen  te  doen  re* 
^  geeren»  naar  den  raad  der  a^emeeneScaa- 
,,  ten,  wettiglyk  beroepen;  tenminftenydat 
9i  by  ™^^  goedvinden  eenen  fiilftand  van 
M  V^penen.,  en  vertrek;  .vap  *t  wederzyds 
9,  vreemd  Kmsvolk  toe.ce.  Haan  :  in  welk 
99  geval,  de  Stwten  zig  ^  On* 

,,  derzaaipn  belQofdcjn  te  zuUen  gedraagen.** 
De  Ucrechtfcbe  afgezondoiéxi  waren  nog  te 
Rotterdam  ,  toen  Clhampagiiei  Aldegonde, 
onder  borgcogt ,  naar  den.  Prinfe  ,  zondt, 
om  4en.. grond  zyner  Doorlugcigbeid  te  pel- 
lets <»  terwyl  ^thei^es  en  Tredong  met  de 
Scaacen  handelden,  /t  liadc  den  naam,  dat 
by  ^kwam,.  om  het  i^twiflelen  der  gevange- 
nen, metnaame  van  deq  Graave  van  Bouu, 
te  bevorderen ;  doch  't  merg  van  zynei^  lalt 
beftondtr,  in  te.wege  te  brengen  ,  dat,  by 
\  fluiteii  4er  bevrediging  ^  's  Konings  agt« 
baarheid  bewaard  bleeve,  en  dat  men  van 
*t  (tuk  van  den  Godsdienft  niet  repte.  'tLaat- 
fte  moeft  weinig  fmaaken.  Ten  opzigte  van 
*t  eerfte,  verwierf  hy  meer  niet,  dan  dat  hem 
dje  meening  der  Staaten  ,  aan  Mathenes  en 
Treslong.  verklaard,  by  wyze  van  verzoek- 
fchrift  aan  dep  Koning,  ter  hand  werdt  ge- 
field, waarmede  hy  naar  Utrecht  keerdci 
.'t  Voldêedt  egter  niet  ten  Hove,  enCham- 
pagnei  behaalde  kleinen  dank ,  met  bet  af- 
vaardigen  van  Aldegonde    naar    Holland. 

Men 


van  Je  Bclcgerim^ 
L      E      Y      B      Z      N 

Joost  Jaxs'sx^  ÜitfiAMmm, 


Efi  nu  tvfl  tdruAv 

Ar  VinsMI^IifI^sr//E  ///S7VMIX   Wnl^^ei^. 

Tv  AM.'ÏTKKnAM  hyls.  TiRION  J75J. 


XXIV.  BoEic.      HISTORIE,     481 
Men  zonde  het  Verzoekfchrift,   zonder  an-Piuwilt 
^^   der  antwoord  dan  van  den  Heere  van  Cham-  1574 
i>    pagnei,  aan  Junius,  Overfte  van  Veere,  xebeW" 
5     rug  (^),  en  de  Vredehandel  liep  vrugieloos  dehandd 
jf      ^*  wordt 

f  In  Zomermaand ,  werdt  ook ,  in  HoUand,  de  «ftebro- 

'         eerfte  Kerkelyke  Vergadering  of  Sinode  der^wvr 
f       Hervormde  ütrkcn  vjui  Holland  en  Zeeland ,  te  Keriwiy- 
Dordrecht,gehoudeii.Hier  werdc  eene Kerken-  ke  By- 
ordening  yaftgefteld,  uit  eenennegentig  pun*  ^^^'^^ 
i        ten  beftaande;  onder  welken  'er  verfcheiden^^ij*'" 
&       waren,  welken  men,  joaderhand ,  niet  naar^       ^ 
gekomen  is :  gelyk,  onder  anderen ,  zyn  het 
afTchaffen  der  Feeftdagen  «   uitgenomen  den  ^ 

Zondag,  en  het  Weeren  van  *t  Orgelfpel  uit 
de  Kerken.  In  het  antwoord ,  welk  deeze 
Kerkelyke  Byeenkomft  gegeven  heeft  op  ee- 
nige  gewetensgeyallen^  verklaart  zy  het  Hu^  h 

welyk  voor  burgerlyk,  en  hoi^dteenenLom- 
baardbouder  onbevoegd,  om  ten  Avondmaal 
te  gaan  (/)•  Omtrent  deezen  tyd,  werdt  ook, 
I  ter  Vergaderinge  van  Holland ,  beflooten ,  de 
Predikanten,  jaarlyks,  voor  anderen,  uir  de 
gereedfte  middelen  van  den  Lande ,  te  vo^ 
doen,  zullende  de  Magiflraaten,  deswege» 
ten  befte  mogelyk,  met  hen  overeenkomen; 
doch  hun,  in  de  Steden, niet  boven driehon-^ 
derd ,  en  op  de  Dorpen ,  niet  boven  tweehon- 
derd guldens  mogen  toeleggen  (k). 

Doch  onder  dit  regelen  der  zaaken  van  XXXIL 
Kerke  en  Staats  werdt  Leiden  jbenaauwd, Tweede 
X     *  /  door5^'«8«- 

.1     .  (O  Boa  vil  B.ik^,  hu  4ï  M*.  [Six  #.*.1  ^xtt>  U  4ttk^^i  ^^ 
a    *l.  u.  .      '  '  ^ 

1        (I)  BOR  VII.  «••^.  U.  fo  #»*.  [144  tnK  1. 

'      VLDiEL.  Hh 


i 


48a     VADERLANDSCHE    XXIV.Bom. 

j^tiPsULdoor  eene  langduurige  Belegering ,  welker 

.1574.  loop  en.ulckomft  wy  nu,  beknoptelyk^  oor- 

l^l^P^   vouwen  moetem    Wy  hebben  te  vooren  (/) 

gemeld,  dat  de  aankomft  van  Graave  Lode- 

wyk  het  eerde  Beleg  hadt  doen  opbreeken. 

De  Stad  hadc ,  hierna,   verzohnd,  zig  van 

mondbehoeften  eb  voorzien ,  en  zelfs  eenige 

fchaofen,  te  vooren,   door  de  Spanjaards, 

opgeworpen ,  ongeflegt  gelaaten.  De  muite- 

ry  te  Antwerpen  was  naaüwlyks  geflild ,  of 

Baldes  kreeg  laft  van  den  Landvoogd ,  om 

het  beleg  te  hervatten.  Hy  bevondc  zig  thtns 

ie  Utrecht,  welke  Stad,  met  derzelverGees- 

celybheid,  onlangs,  ontheeven  was  van  de 

boete,  haar,  by  vonnis  des  Hertogs  van  Al- 

va ,  opgelegd ,  en  by  voorraad  hcrdeld  in 

baare  voorregten  en  zitplaats  ter  StaatsVer- 

gadermge  (/n).    Doch  kort  daarna ,  was  het 

Krygsvolk  van  Baldes,  het  platte  land  om  U- 

krecht  hebbende  afgeibroopt,  voor  de  Stad 

gekomen;    Hy  zogt  het,  tegen  den  zin  der 

Wethouderfchap  en  des  Graaven  van  la  Ro- 

cbe^  d^Ktr  binnen  te  helpen:  doch  *t  werdt 

hem ,.  door  de  wakkerbeid  des  Raads  en  der 

Burgerye!,  belet.  Hy  zou  *i:  hierby  egter  niet 

hebben  ta:^en  blyven;  hadt  hy,  juift  tendeer 

zea  tyde ,  geen  bevel  gekreegen,  om  2ig  we« 

derom  voor  Leiden  neder  teflaam  Trekken* 

de  dan,  met  ^yn  Leget,uJt  zes^  of  zevendot 

'  zend  Spanjaarden ,  Duitfchen  en  Waalenr  be- 

Itiuuide,  op^  tocby  Amfterdim,  fcheepc  hy 

'tifolk  en  den  voorraad  over  de  Meer,  en 

flaac  zig  ,*  des  nagts  voor  den  zesentwint^r 

ften 

(m)  Boa  VII.  £ê*Kj  H.  17  [4P7]* 


Utrecht 
onthee- 
ven  van 
Alvas 
vonnis. 


Moeite 
aldaar 
met  het 
Krygs- 
volk van 
Baldes. 


Heei'C  van  ï^ooi'dvj'^k^ 

'lliebber  mJLi;yucii,ot?clattreucte  ïe  Eclecrermw; 


fe'|^d5ett,;Jag^''B«gtsee^       vrybuiters  en  1574. 

u  '>^véïiaaHw  bezoldigde  Burgers^  welke kac- -^ - 

I  mnv  2^  Wël  als  de  onbezoldigde  Schuttery., 

dnéey^t^evel  ftonden-  van  den  Kolonel ,  Mees- 

•   ^^iët'èindries  Allertnoon.  OverfteiderStad  ?an 

i  '-^VPrinfen  Wegè  vi^Di^vixt  Bironkhorfl:!. 

'Sbch  Allènszoort ,  op  de-'é^rile'txding  van 

•è  v'yands  aafekgmft  ,    mee  vjfentWindg  of 
\  'dertig 'fnan,  öjp  kondfchap  zynde.  uitgexrok- 

[  -ften,  'lfe«,'«itc  drie  of  vier.  der'Zynen,  het 

r  "feevön  i  wftjH»na  't  opperbe wind  over  't  Krygs- 

-volfe  Jörikhefere  Ja»  van  der  Does ,   Hec- 
\  -re  vanSbordWyk,  opgedfaageifwerdc,  héb- 

I  ' bende  Jokoh  Wn  der  Dh&  yiZ^en  Neeve, , 

l  *4ulkseerfl!-,  ter' oorzaak^,  vjait  2ynen  ouder- 

;  'aöni,  géS;véi^etd/"*Baldöfe  deiedc  cerftóndde 

f  'tbe^anè^h'  ftedéwaafrds  bezetteïi.    Bon  Louis  Den  u^  ' 

*  Ga?tan  v  eenfg  volk  in  Zoeterwoude  en  tian  g.^  be- 

^  '         •  dêrt  Leidfchien  Dan*  gelasten  hebbende ,  nam,  ™«^'e<^* 

'  met  hét  overfchot  zyner  fce'nde ,  den  Haage 
I  in,'  ritf  eeliigen"  wedérilaüd  ontmoet  te  heb- 

ben aati  dfeGeèftbrtiggei  daar  hem  Ruiüia- * 
^  -vefVniee  iy*  vendel  5  tegöngecrakken  was. 

j  ^Te  ValkenBArg,  alwaar  dè'  Ptóns  eene  fchans  Vyfveu- 

;  ^begonnen  hadt ,  tegen»  vyfvenfdelen  Eugel-deieuEn- 

l  -fcheh  onder'  Eduard  Cbefter ,  die'  nu ,  zonder  p*^^^^»^ 

•  dèn ,  vywd  af-  te  wagten  ,  vim  -daar  weeketa  JS^^^^ 
'  tót^  onder  dé^Stiad,  begeerende  tewjonjen  inr  den 
}  ''geiaaten  \  doch  de  BuTgery  y  kwaad  vermoe-  vyand. 

5  *  den  kryj^êhdé  op  de  Engelfchen^  •  wilde  hun 

i  ^nlet  meer  *6  yöedftl'  ètt  iegeïtag  onder. 4e 

.  'wdllen  tóeftaafi  f  waarop  ^^y^  «erftond^  tot 

]         -den  vyand  overliepen  ,    uitgenomen   dertig 
man  omttenc ,  voor  welken  .mea  toen  de 

•  Hh  a  poort 


1 


484    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek. 

„      nt  ooort  opende.    Vyf  andere  vendels  vati    'c 
^^;ï"  «tfde  Regement,  de  fchans  aan  de  Go«d- 
_iiLZl  fgije  Sluis  en  het  Dorp  Alfen  bewaarenae , 
verlieten  hun  voordeel  niet  dan  na  't  uitfiauui 
van  drie  hevige  ftormen.    Don  Martin  tT^- 
yala  bleef  toen  meefter  van  de  fterkte  en  hec 
Dorp.    Wat  laater,  bemagtigde  Gaëtan  de 
fchans  t«  MaaslandsQuis,  voor  welke  hy  ee- 
ne  wonde  kreeg»  die  hem,  na  weinige  da- 
een  ,  van  't  leeven  beroofde.    Vlaardingen 
laf  zig,  terftond  hierna,  ook  aan  de  Spaan- 
R  M,..     fchen  over.  Baldes  vermeerderde  dagelykszy- 
werot     ne  fchanfen  rondsom  Leiden ,  tot  dat  hy  'er, 
twee^-  eindelyk,  twee-enzeftig  in  getal  hadt.    Hier 
ze'^S      door  belette  hy  den  toevoer  naar  de  Stad ,  daar 
^''^  Lef  men ,  toeftond ,  prys  op  den  leeftogt  ftelde ,  en 
den  op.    beval  geen  zwaarer  bier  te  brouwen  dan  van 
pnle  óp  vyfentwintig  ftuivers  't  vat :  doch  toen  de 
de  mond- Stad  eene  maand  belegerd  geweeftwas,moeft 
^^^^^A    men  elk  menfch  op  een  half  pond  brood  's 
Stad"      daags  ftellen,  den  waakenden  alleen  een  heel 
pond  toeleggende ;  alzo  niet  meer  dan  hon- 
'  derdcntien  laden  Koorens  in  de   Stad  be- 
vonden werden:  waartoe  men  veertiendui- 
zend monden  hadt.  Zoetemelk  mogt  niet  ge- 
bruikt worden,  dan  om  Boter  te  maaken.    'c 
Papieren  Papieren  geld,  dat,  al  geduurende  de  eerfte 
«eid.      belegering  ,  geftempeld  was,  kreeg  au  we- 
derom gang  (»)•    Eenige  uitgeweeken' bur- 
gers, toen  Clippers  genoemd,  vermaanden, 
midlerwyl,  de  Stedelingen,  om  zig  over  te 
geeven;  met  breed  venoog  van  'sKonings 
goedertierenheid ;  doch  mea  antwoordde  hun 

met 

(•)  BOB.  TU.  ''«^  H'  >•  m««  Ü«>  **»•], 


XXIV.  Bow.     HISTORIE.     485 

met  fchimp  of  met  zwygen :  ook  liet  de  Prins  Pilips  IIL 
^  niet  narden  belegerden,  door  brief  op  brief,  i5;74. 

'  een  hert  onder  deii  riam  te  fteeken.    De  te-  uitvallen 

[  zoldigde  Burgers  deeden,  nu  en  dan,  uitval- der beie- 

;  len ,  om  den  vyand  den  voorraad  te  ontvoe-8«^^- 

ren,  en  'er  de  Stad  van  te  voorzien^  of  hem  ' 

te  hinderen  in  het  maaken  zyner  fierktem 
Dus  leerden  zy ,  met  der  tyd ,  het  oorloogen , 
een  ongewoon  werk;  en  veroverden  ,  eer- 
•  Irag?  ^^^  fchanfen,  eene  buiten  de  Ryns- 
^  burger  Poort,  die  de  Soids  Kooltuinen onge- 

naakbaar hieldt ,  en  eene  te  Boshuizen  (0). 
>  Twee  maanden  omtrent  verliepen  'er,  metKioek- 

deeze  en  diergelyke  Krygsbedryven ,  wanneer  moedig 
i  de  Prins,  geen  ander  middel  ziende,  om  de^i  ^1» 

Stad  te  ontzetten,  befloot,  en  ter  Staatsver-  den, door 
gaderinge  doordrong  (Ji)  ,  de  fluizen  te  ope-  middel 
nen ,  de  dyken  door  te  fteeken ,  en  de  baaren  van 't  wa- 
der  Noordzee  den  belegeraaren  op  *t  lyf  te  ^^ » ^\ 
ftorten.  Een  wanhoopige  toelegt  voorwaar  ïtra.  ^'" 
als  men  aanmerkt ,  dat  het  land  om  Leiden 
veel  hooger  legt  dan  Delfland  en  Schieland, 
vanwaar  net  watq*  komen  moeft  (^),  en  dat 
men  zes  of  zeven  tonnen  fchats  aan  dyken, 
hoeven  en  landvrugten  moeft  vernielen  ,  om 
een  nutte  verkrygen,  dat  van  de  onzekere  ge- 
legenheid van  wind  en  weder  afhing.   Over- 
leggende nogtans,dat  de  meefte  knderyen  in 
deezen  oord  in  *s  vyands  magt  waren,  viel 
men, in  't  begin  van  Oogftmaand,aan'tdoor- 
fteeken  van  den  Yfleldyk  by  Kapelle,op  zes- 
tien plaacfen.  Ook  werdt  tufTchen  Rotterdam 

en 

(•)  bOR  VII.  Ëttkf  ^/'  41  [5|l]- 

(p)  Zte  HefoU  Hoft.  30  JnN  1574*  hU  !»• 

(f >  VIGLIOS  «i  Hoppsa.  Efif.  CCZZXIZ»  f.  %i%. 

Hh3 


486    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boeic. 

PiupsIIL en  Delftshaven,  een  geweldig  groot  gat  ge- 
1574.  dolven  (r).  De  Steden  en  fommige  Dorpen 
"  van  't  Zuiderkwartier  leverden   hiertoe    een 

zeker  getal  van  graavers  (j).     De  Prins  gaf, 
eerlang ,  der  Stad ,  daar  nu  't  Koeren  verteerd, 
de  heeften ,  die ,  tot  hiertoe ,  onder  't  gefchuti 
ter  weide  hadden  gegaan ,  gefl'agt  waren ,  ken- 
nis van  den  inval  en   't  waden  des  waters': 
'  ook  hoe  men    bezig    was  met    vaartuigen 
te  Rotterdam  ,   te  Delft  en  te  Gouda ,  uit  * 
te  ruften  ,  tot  ontzet  der  Stede  (/).  De  vry- 
baiters,  op  't  einde  van  Oogftmaand,  geene 
fpyze  naar  genoegen  meer  konnende  beko- 
men, namen  hun  affcheid  ,  en  trokken  ter 
Stad  uit.  Zy  moeten  egtér  niet  allen  vertrok- 
ken, oF  gedeeltelyk,  naderhand,  wederge* 
keerd  zyn,alzo  wy,op  't  einde  der Belegerin- 
ge, vrybuiters, onder  Gerrit  Van  der  Laan, in 
ZwiifB    dé  Stad ,  ontmoeten  zullen.  In  deezen  ftand  der 
ziekte      zaaken ,  ftortte  de  Prins ,  te  Rotterdam ,  in  eene 
Wnl^   doodelyke  ziekte,  die  van  veden  voor  depeft 
gehouden  werdt,en  hierom  zyn  eigen Hofge- 
zin  fchuw  van  hem  maakte.    Zelfs  vindt  men 
gemeld,dat  Kornelis  vanMierop^Omvanger  der 
gemeene  jmiddelen  van  Holland  ,  den  Prins , 
op  zekeren  tyd,  moetende  Ipreeken,   tot  in 
zyn  flaapvertrek  doortradt ,    zonder  iemant 
ontmoet  te  hebben.     Ook  vondt  hy  hierzyne 
Doorlugtigheid  alleen ;  die ,  toen  uit  hem  ver- 
ftaan  hebbende ,  dat  Leiden  nog  niet  over  was  , 
een  weinig  fcheén  op  te  luiken,  allengskens 

be- 

ff)  Zie  RefoU  Holl.  }  I  AMg.  %  ,  i^Stfh  l  f  74*  ^l*  <7»  7ï«  7S* 
(s)  Kefol.  Holl.  A9  Jmi.  XI  Seft,  1574*  ^^*  ^i  >.  tl. 
(O  BO&  vil.  Btti,  hl.  51   (|4S],  ReföU  Heil.  iq  Ani^  i 
SfpU  I574.  ^A6<#  #9. 


XXIV.  Boek.      HISTORIE.     487 

beteren  volkomen herfteld  werdc  («).  Mid-Fiupsiit 
lerwyl,hadt  het  gerugc  van  zynen  dood  reeds  1574. 

binnens  en  buitens  Lands  geloopen:  waaraan''' " 

men»  bydenvyand,  geloof  iloeg  (v).   Ook 
vind  ik,  dat  die  van  Zeeland,  by  eenen  Brief 
van  den  dercienden  vanHerfflmaand,de  Staa* 
ten  van  Holland  vermaand  hebben,  by  tyds, 
verdagc  te  zyn ,  óm  de  Landen  te  voorzien  van 
een  bekwaam  Hoofden  Cbriftelyk*  Forfl^  indien 
de  Prins  mogt  komen  te  overlyden :  waarop 
geantwoord  werdt,  dat  men,  over  zulk  een 
gewigtig  ftuk,  niet  dan  met  gemeen  goedvin- 
den, met  den  Prinfe,  in  onderhandeling be^* 
hoorde  te  treeden  (w).  Het  Hof  en  de  Reken-i 
kamer  hadden, in  de  Lente  deezes  jaars,toen 
de  Prins,  door  't  ondemeemen  van  verfchei* 
den*  aanflagen ,  in  geduurig  gevaar  was ,  den 
algemeenen  Staaten ,  dat  is ,  denk  ik ,  die  van 
Holland  en  Zeeland ,  reeds  vermaand ,  om  hem, 
by  tyds,  e^en  Opvolger  te  benoemen  (^r),. 
Doch  't  fchynt,  dat,  hierop, ook  toen, niets 
beflooten  is.  ^ 

Met  den  aanvang  van  Herflhnaand,  waren  fiöiroc  en 
te  Rotterdam  gekomen  de  Admlraalen  Lode-^^Zeeu- 
wyk  vanBoifoten  Adriaan  Willemszoon,  met ^^^^  ' 
eenige  welbemande  vaartuigen ,  mond*  en  oor*  RottQ^ 
logsbehoeften,  in  Zeeland  verzameld:  van  dns  dam ,  om 
om  zig  aldaar  met  de  Hollandfche  Vlooie  te  L«iden  te 
vereenigen,  en  gezamenlyk Lelden  te  ontzet-^"'^^^" 
ten.  Yslyk  zag  *er  't^ZeeuwfchBootsvolkluit.  ^"* 
Sommigen  hadden  maar  eenen  arm :  anderen 

mis- 

(u)  HOOIT  IZ.  Bttk»  ^/.  tIS. 

(v)  LanGUSTI  Eift.  LihrJL  Ep.  XIX,  p.  ^%.  VlGLlUi  U 
HOPPBR.  Epip.  CCZXXIX.  p,  txx. 

(»)  HefoL  Holl.  17  Sep9.  JSl^»  kl,  9S- 

(x)  Vn.  Memoriulb.  Ernit,  ƒ.  4.4.  in  de  DeciC  en  RefoL 
?aa  den  Hove  x«^r«  1751.  S.  zti.  bU  Xi4. 

Hh4 


488    VADERLANDSCHE    XX!V.  Bok. 

nupsIILmiften  een' voet  of  been,  en  gingen  opeen' 
1574-  ^^^^    Veelen  droegen  venraarlyke  lycekem 

-^ ^  der  doorgeftaane  ftryden.    Voorts  hadden  zy 

'  halve  maanen  op  de  boeden ,  met  dit  Opfchrift, 
LieverTurkfcb  dan  Paufch  (^);woorden,waar» 
van  de  meeften  de  kragt  niet  begreepen ,  en 
die  by  de  bekwaamden  betekenden  ,   dat  de 
Turk  min  kragt  aaft  't  geweeten  deedt  en  zyn 
Debin-    woord  beter  hieldt  dan  de  Paus.  Toen  dit  volk 
nendy-    verzameld  was ,  viel  men  aan  't  doordelven 
den  dooc^^'  binnendyken.    't  Water  ftqndt,  met  den 
gcftckcn.  aanvang,  van  Herfftmaand ,  tot  op  anderhai* 
ven  voet  na  aan  den  kruin  der  Landfcheidin- 
gen ,  tuflchen  Rynland  en  Delfland.  Tuflchen 
den  tienden  en  elfden,  ondernam  men  deeze 
door  te  fteeken,  't  welk  de  Spanjaards  ver- 
geefs zogten  te  beletten ,  wordende  zy ,  aan 
Felheid   drie  oorden,  afgeflaagen  enverdreeven.    By 
vtn  een*  deeze  gelegenheid,  rukte  eenZeeuwfch  Ma- 
'^"^*   troos  eenen  half  leevenden  Spanjaard  het  hert 
uit  het  lyf,beet  'er  in, en  wierp  het,  met  de 
Zwaarig-  woorden ,  Bitter  is  %  voor  de  honden  (^z).  De 
bed^nin  Admiraal  meende  nu  met  de  Vloot ,  voor  wel- 
fif^fp?  ke ,  de  Steden ,  elk  haar  aandeel ,  in  een  goed 
r*.ii7otpr,      y^  ^^  foeljers,  hadden  opgebragt  (^},  en 

die  rykelyk  van  mondbehoeften  voorzien  was 
(*) ,  terftond  in  de  Zoetermeerfche  Meer  te 
konnen  geraaken.  Doch  de  Prins  hadt  hem  , 
anderen  den  Prinfe  kwalyk  onderrigt.  Hy  ont- 
moette hier  den  groenen  weg,  die  nog  een 

voer 

fy)  Bon  vu.  Mêekjf  K   $6  {ssx}* 

(ft)  BOE  VII*  Ut*i^.  */.  17  [JMJ. 

(#)  Zie  Refol.  HtüU  9  SefK  tf 74*  hl  U* 

(k)  ZiVRefol.  HoU.  I»l9f  I|f2li»9$«/M574«  ^^  <9tt4t 


tcwaw. 


XXIV.BoEKi     HISTORIE.     489 

voer  boven  water  lag.    Deeze  werdt  ook  in-  Bamnt 
genomen  en  doorgefteken.  Toen  openbaarde  1574.* 
zig  andermaal  iet,  daar  men  niet  op  gegift " 
hadt.    De  graften  en  veenplailèn  gingen  niet 
door^eene  floot  uitgenomen,  die,  onderde  ' 
Zoetermeerfche  brug,  leggende  in  den  voor- 
weg, heenen  liep.  Doch  op  en  ter  wederzy- Aanval; 
de  van  deeze  brugge  ,  hadden  zig  de  Span-  op  de 
jaards  fterk  verfchanft.     De  Prins,  hiervan ^^^" 
verkondfchapt,  zondt  den  ysbreeker  en  vier  ^^|^* 
halve  kartouwen  op  twee  Koorenfchuiten  van  ^^^^ 
Delft  af.  Men  befchoot  de  brug,  een'  halven 
dag  agtereen ,  deedt  de  Spanjaards  veel  fcha- 
de;  doch  moeft,  na  't  berften  van  eene  der 
twee  Koorenfchuiten ,  afhouden ,  niet  zonder 
ook  merkelyk  geleeden  te  hebben,    Onder- 
(uflchen  was  de  wind  'niet  gunllig  genoegd 
om  veel  waters  aan  te  brengen :  't  gêne  'er  was 
werdt,  door  de  Spanjaards,  zydewaards  af- 
geleid, en  verfpreidde  zig  over  te  wyden  boe- 
zem ,  om  veel  diepte  te  maaken.  's  Anderen- 
daags egter,  't  was  de  agttiende  van  Herfll- 
maand,  begon  het  wakker  op  te  koelen  uic 
den  Noordweften:   en  federt ,  befloot  men , 
van  't  bemagtigen  der  Zoetermeerfche  brugge 
af  te  zien,  en  de  Meer  te  naderen,  over  den 
Zegwaardfchen  weg,  tuflchen  ZoetermeereuDeZeg- 
Benthuizen.    Men  bemagtigde  deezen  weg ,  waard- 
by  nagt,  zonder  dat  het  de  Spaanfchenmerk-  ^^  ^^ 
ten ,  die  zelfs ,  terftond  hierna ,  uit  Zoetermeer  ^S,**" 
en  Benthuizen ,  binnenwaards  weeken ,  hun  ge- 
fchut  medefleependc.     Boifot ,   Zoetermeer 
hebbende  ingenomen,  vervolgde  den  vyand, 
tefchepe,  tot  op  't  Noord-aafche  Meertje, 
waaragter  by  verfchanft  lag.    Doch  hy  ver- De  Vloot 
Hh   5  liet 


490    VADERLANDSCHE    XXIV. 
ramllh li^  2yiie  Icfaflaifen,  by  nagt ,  met  ftille  trcmi » 
1574*  sonder  te  denken  op '(inhouden  van  den  mond 
SSSTSq  ^"*ö  *t  Meertje ;  die ,  zo  ligt  als  de  ZoecermeeF- 
ScacL       fclie  brug,  2ou  hebben  konnen  befchermd 
worden.  Op  eene  bteede  wetering,  die  naaor 
Zwiecen  loopt, lei  zig  de  gantfche  Vloot ^fê* 
dert  aangekomen,  neder,  nevens  den  Admi- 
raal, die  terftond  los  brandde,  om  van  de 
belegerden  gezien  en  gehoord  te  worden.  Ook 
deedt  men  hem  befcheid,  uit  de  Stad. 
gyjjj^l^      Doch  hier  zat  men,  ledert  eenigeweeken» 
bdeger-  iü  groote elende.    De  honger  begon  Vr,met 
deiu       den  aanvang  van  Herfilmtiand  ,    fel  te  ny- 
pen.    Vyftien  nooddrufcigen  ,  op  hun  ver- 
zoek ,  ter  Stad  uit  gelaaten  ,   werden  ,  door 
de  Spanjaards, naakt  of  met  de  kleederen  tor 
den  navel  afgefneeden,  den  belegerden  we-- 
derom  toegezonden.     Ondertuflchen  j  wer- 
den deezen ,  door  brieven  van  de  uitgewe^ 
kenen  en  van  Daldes ,  gepord  toe  verdrag. 
Men  begon  ook  eene  onderhandeling  met  den 
Graave  van  Ia  Roche ;  doch  enkely k ,  om ,  on- 
der fchyn  derzelve  ,   de'  booden  en  brieven 
Bfiiitery  te  ligter  binnen  te  krygen.    Deeze  handel, 
^^    nogtans ,  baarde  oneenigheid  in  de  Stad ,  voor- 
al na  't  aillerven  van  's  Prinfen^  Overfte, 
Bronkhorft ,  die ,  door  ifarenge  Regtsoefening, 
't  volk  in  toom  hadt  weeten  te  houden.  Men 
viel  nu  aan  't  fchrollen  op  de  Regeering,  en 
fchroomde  niet  uit  te  ÜZAn  ^  dat  zy  wel  veelde- 
fiolen  tnoeflen  hebben ,  die  zigopgeene  beloften 
.  van  genade  verlaaten  durfden.  Toen  'tgewoo- 
ne  voedfel ,  't  weinige ,  dat  men  voor  de  kren- 
ken fpaarde,  uitgenomen ,  verteerd  was,  en 
men  't  lyf  meed  by  paardenvleefch  houden 

moeft 


^         XXIV.  BoEK#     HISTORIE.     491^ 

*  moéft,  wies  dè  muitery  in  de  Stad.    Vyftiennu^nt: 
'          burgers ,  voorwendende  uk  .den  naam  ,vai>  1574* 

*  meer  dan  driehonderd  te  fpreeken  ,  tradciii": — —, 
'  naar 't  Stadhuis,  der  Overheid  fpy^e  of  mid- 
del omze  te  bekomen  afvergende.    Een  an-R^g.  • 

*  dere  hoop  vorderde  het  zelfde  van  den  Bur^heidvan 

*  gemeefter,  Pieter  Adriaamzoon  van  der  ïVerf^  Burge- 

'  die  de  ruftigheid  hadt  om  hun  zyn  eigen  lig-  ™eefter 

haam  aan  te  bieden  ,   op  dat  men  't  deelde, ^J^ 
zo  ver 't  ftrekken  kon;  waarop  zy  befcha^md    ^ 
afdroopen.    Al  dit  fproot  uit  de  gezindheid 
eeniger    burgeren   tot  handeling   mee   den 
vyand ,  in  welke  men  eikanderen ,  in  heime* 
lyke  famenkomften  ,    verfterkte.      Doch  'c 
meede  deel  des  Raads  was  voor  't  houden 
der  Stede.    Men  befloot  ook  de  liefhebbers    ' 
van  den  (laat,  onder  zeker  ander  voorwend-> 
fel,  te  wapenen, om  de  kwalykgezinden , als 
't  nood  deedt,  te  keer  te  gaan.  De  moed  der  Moed  der 
Overheid  werkte  zo  fterk  op  de.  herten  der™«efte 
hieefte  Burgeren  ,   dat  zy  den  vyahd  van  de^"^^^ 
wallen  toedreeven,  eer  den  linker  arm  te  zullen  ^^"^ 
opeet  en ,  dan  de  Stad^  uit  hongersnood^  overgee^ 
ven ,  en  zlg  van  den  r  egt  er  arm  te  zullen  bedk- 
nen ,  om  baar  te  befcbermen ,  of  als  '/  neep ,  in 
brand  te  peeken ,  en  te  verlaaten :  in  welke  har-, 
tigheid ,  de  vrouwen ,  bedugt  voor  't  fcheMden. 
haarer  eere,  dat  veelen  meer  dan  den  honger 
vreesden,  de  mannen  ftyfden.  ' 

't  Veranderen  van  den  wind,  die  nu  ftyf  inDewmd 
't  Noordooften  ftaan  bleef,  was  oorzaak  dat  keert,  en 
het  water,  federt  eenige  dagen  ,   meer  vier^J*^^ 
dan  wies  ;  weshalve  de  Vloot  niet  vorderend  ^ 
kon  ,  en  in  't  Noord-aa  raoeft  blyven  leg- 
gen. Boifot  begon  toen  den  moed  om  de  JStadMoede* 

te 


493    VADERLANDSCHE     XXIV. 

Itawni.tc  fpyzigen  vcrloorcn  te  géeven,  ftellende» 
1574*  S^^y^  ^y  ^^^  Prinfe  fchreef,  geene  hoop  dan 
iSS^Sé  ^P  Hemelfcbe  hulp,  die,   met  den  Q>ring- 
vinBoi-  vloed,  *t  water  kon  doen  waflen,datnuimar 
foL        negen  duimen  boven  't  laaG;fte  land  ftondt, 
daar  de  galeijen  agttien  of  twintig  duiHien 
van  nooden  hadden.    In  de  Stad,  wees  men 
eikanderen  de  Vloot  van  verre:  en  fchiepen 
de  verflaauwde   gemoeden    eenigen    trooft 
uit  dit  gezigt,  welke  wederom  verdween, 
wanneer  men  naar  den  wind  keek,  die  van 
Deeriyke  geen  wenden  wift.  De  laatfte  dagen  van  Herffl* 
liongers-  maand  werden  in  byftere  benaauwdheid  ge- 
2^^  fleeten.    Veelen  hadden,  in  a»ven  weeken, 
geen  brood  geproefd:  de  aanzienlykften  aten 
t  paardenvleefch  zo  graag,  als  te  vooren  of 
naderhand  't  fchaapenvleefch:  't  gemeen  be- 
hielp zig  met  gekapte  huiden.    Honden-  en 
kattenvleefch  was  lekkemy.  Vellen  van  droe- 
gen fchol,  weggeworpen'  beenderen  werden 
van  de  mefthoopen  opgezogt ,  gekaauwd  en 
ui^ezoogen:  't  geronne  bloed  uit  degrooten 
gek:hept  en  ingedikt :  koolsbladeren  ,   bla- 
deren van  veelerlei  vrugt-  en  andere  hoornen, 
op  meer  dan  eene  wyze ,  bereid  en  gegeten. 
De  Kraamvrouwen  kreegen  's  daags  een  half 
pond  befchuits  :  de  ziyangeren  (lonken  van 
gebrek»     Jonge  kindertjes  fpysde  men  mcc 
paardedarmen  :  dien  zo  veel  niet  gebeuren 
mogt,  gaven  nu  en  dan  den  geeft,  in 't  trek- 
ken aan  de  ledige  borlL    Somtyds  heeft  men 
moeder  en  kind  op  de  ftraat  dood  gevonden. 
Al  wat  eetbaar  was  werdt  duur  verkogt.  Doch 
tegen  den  dorft  was  beter  xaad;    Men  dronk 
bier,  op  haverdoppen  of  bedorven  draf  ge* 

brou- 


ï 


XXIV.  Boek.      HISTORIE.     493 

ï  brouwen,  of  op  wynniic  en  alfem,  in  plaats  Ftupslli. 
I  van  hop:  voorts  water  met  azyn  gemengd,  1574.' 
,  of  klaar,  voor  die  *t  niet  beter  bekomen  kon-  ^ 

^  den.    Behalve  met  den  honger,  hadt  men,Peflziek- 

in  de  Sttd ,  te  worftelen  met  de  peft ,  die  om-  te  en 
trent  zesduizend  menfchen  wegfleepte.  De*^^* 
leevenden  hadden  naauwlyks  kragt,  om  de 
dooden  ter  aarde  te  draagen ,  knikkende  hun 
de  knieën  onder  't  lyf,als  zy  eene  brugge  op 
moeden.  De  wagten,die  door  tien  man  plag- 
een  waargenomi^n  te  worden,  werden  nu  flegts 
met  vyf  of  vier  man  bezet:  die  fomtyds,  des 
moreens,  t'huis  komende,  vrouw  of  kinders 
dood  vonden. 

Doch  toen  de  elende  nuniet  hoogerfcheen  Stonn  oie 
te  konnen  klimmen,  fieekt  'er,  juiu  met  denden 
fpringvloed,een  ftorm  op  uit  den Noordwes- ^^i^" 
ten,  die  't  zeewater,  met  geweld,  ten  lande ^oet het 
injaagt.    Straks  daarna  zwaait  de  wind  agt  water 
volle  ftreeken  zuidelyker  ,  't  w;elk  te  wegewtffcn. 
bragt ,  dat  de  Vloot ,  in  plaats  van  negen 
duim, nu  twee  en  een  derde  voet  peilen  koq. 
Men  ging  dan,  tuflTchen  den  eerden  en  twee- De  Vbot 
den  van  Wynmaand,  op  reis,  over  't  hooge^*^^*^ 
land,  tot  aan  den  Kerkweg,  die  haad  ver- 
meederd  werdt.    Midlerwyl ,  werdt  Zoeter* 
woude ,  dat  vol  Spanjaards  lag ,   hevig  be- 
fchooten  door  de  Zeeuwen.  In  den  Kerkweg, 
werden  drie  gaten  gedolven,  door  welken  de 
Vloot  voortraakte  ,    tot  in  de  polder  van 
Meerburg,  van  waar  zy^  niet  naar  de  Stad, 
niaar  naar  de  Vrouwenbrugge  en  de  Paapen- 
meer  oproeide.    De  Spanjaards,  die  ,  in  de  De  Spsoh- 
fchanfen  rondsom  deZoeterwouderKerk,  la-i^^^ 
gen,  maakten  hieruit  op, dat  het  op  hen  ge-^unne^ 

muntfchtnfcn. 


^  494     VADERLANDSCHE    XXIV.  Bom^ 

jr^jjpjjjj  munt  was  ,  en  dat  men  hun  't  vlugten  zogt 
icyA.^fte  (hyden.  Voorts,  befpeurende,  hoe  't 
■water,  in  korten  tyd,  een'  geheelen  voetge- 
waflTen  was  ,  vat  hen  zulk  eene  vrees  voor 
't  verdrinken ,  dat  Baldes  eerft,  en  toen  de 
overigen,  die  hier  lagen  ,  niaar  Voorfchoo- 
^  ten,  en,  langs  den  Stompwyker  weg,  naar 

den  Leidfchen  Dam  en  Voorburg ,  op  de  los- 
fe  vlugt  liaan.  De  Zeeuwen  vervolgden  heo , 
die  naar  Voorfchoocen  vlooden,  en  i'erfloe- 
gen  'er  veeicn.     I>e  fdirac'Vfcn  dit  vlieden 
floeg  naar  Leiderdorp  en  Lammen  over.    *t 
Land  was  hier  nierkelyk  hooger,  en  de  Stad 
niet  te  ontzetten,  voor  dat  de  ichans,  ter 
^"*     '  laatftgeraelder  plaatfé , bemagtigd  was :  langs 
t    *'    welke  het  .water  de  Vliet  naar  de  Stad  loopt, 
n  .     dfit  digt  met  paalwerk  was  toegedamd.    Men 
=    *      befloot  dan  de  fchans  te-  Lammen,  op  ^len 
*  derden  ,    aan   te  vallen  ,    en  gaf  den  be- 
legerdeii ,  met  eene  duive ,   kennis  van  den 
toeleg,  hütl  beladende  eenen  uitval  te  doen, 
als  t;nen  de  fchans  aantallen  zou.     Doch  dee* 
•      '  '   '  2:e  brief  Je  wafn  den  vyand  in  handen»     't  Ge- 
viel, dfen  zelfden  nagt,-  dat  'er  een  ftuk  van 
de  Stads  niuur,  ter  lengte  van  zesentwibdg 
cii  einde-  roeden  *,  inftortte.  Dit  baarde  zo  veel  febfiks, 
lykdietebndet  de'Spanjaards,  die  te  Ldmmen  lagen, 
Lammen,  ^nt  2y  ^  reeds  laft  ontvangen  hebbende ,  om 
by  tyds  te  wyken,  enriu  waanende,  door  de 
belegerden,  van  de  eene ,  en  door  de  vloot, 
van  de  andere  zyde ,  te  zuHea  beftookt  wor- 
den, 't  gefchut  in  de  Vliet  wierpen, en, met 
ftille  trom  ,   de  fchans  voor  den  dag  verlie- 
ten.   Een  jongen ,  van  de  wallen ,  de  glim- 
mende lonten  uit  de  fchans  hebbende  2ien 

trek- 


BT         XXIV.  ftoE».      HISTORIE.     49^  . 

Eï  trekken,  zonder  te  keeren  ,  verwekte  eerftFiupsiiL 

,?  Het  vermoeden  onder  de  belegerden,  dat  de  1574. 

\R    ^    fchans  verlaaten  was.     Om  zes*  guldens,  be-  " 
a  gaf  hy  zig  derwaards,  en  niemant  in  de  fchans 

2  verneemende  ,  wuifde   hy  met  zynen  hoed. 

(t  Èen  man,   na  hem  afgezonden  ,   beveiligde  . 

2f  dezelfde  tyding.     Boifot,  om  zeker  te  gaan 

van  't  verlaaten  der  fchanfe,  't  welk  hem, 
door  deezen  man  ,  aangediend  was ,  fchikt 
twee  galeijen  vooruit ,   die  de  fterkte  onbe« 
zet,  'tgefchut  gezonken  vonden.    Hopman 
Gerrit  van  der  Laan  ,  midlerwylf  met  zyne 
vrybuiters,   uit  de  Stad  ,  naar  Lammen  ge- 
coogen,  ontving  hier  de  fchepen,  die,  na 't 
wegneemen  van  den  dam ,   van  welken  wy 
gewaagd  hebben ,  door  de  Vliet ,  naar  de  Stad  De  Snd 
roeiden,  daarzy,  des  Zondags,  den  derden  wordt 
vBn  Wynmaand  ,  's  morgens  ten  agt  uuren, ^^^^^ 
binnen  kwamen.  ^ 

Onbefchryflyk  is  de  blydfchap  ,  met  wel- 
ke Boifot,  die  den  voortogt  hadt  en  de  ande- 
re bevelhebbers  en  vloocelingeti  ,  van  groot 
en  klein ,  werden  ingehaald  en  verwelkomd. 
De  Vlietbrug ,  door  welke ,  de  voorraadfche- 
pen  ter  Stad  in  fchooten,  ftondt  vol  gepropt 
van  eene  uitgehongerde  menigte  van  aller- 
lei ouderdom  en  kunne,  die,  voorts,  uit  alle 
hoeken  en  ftraaten  famengefchoold ,  de  oe- 
vers der  Vaarte  geboord  hadt ,  en  handen , 
armen ,  fchouders  uitftak ,  om  't  brood ,  den 
harmg ,  de  kaas  of  andere  Ipyze,  die  men 
iaar  aanreikte  of  toewierp ,  te  grypen ,  te 
Vangen-,  te  grabbelen,  of  op  eenige  andere 
wyze  magtig  te  wcvden.  De  rapften  en  hon- 
gerigften  fprongen ,  tot  den  hals  toe ,  in  't  wa<* 

ter 


496    VADERLANDSCHE    XXIV.  Bom. 

p^jjpj  jutter,  of  zwommen  der  Vlooceaan  boofcL  % 
ir^^/en  anderen,  die  iets  bekomen  hadden,  fchooi-: 

-  den  'er  mede  fteêwaards  in,  om  hunne  zieke 
of  verflaauwde  Haisgenooten  ce  verkwikken» 
De  gancfcbe  Scad  waagde  van  'c  geroep, Z<?/- 
den  is  onf ze  f  .'Leiden  is  ontzei!  eeuwiglyk  zy  God 
gepreezenJ  Deerlyk.was  't,  ondercuflchen,  om 
teaanfchouwén,  dat  fommigen,  geene  maac 
in  *c  eecen  weecende  te  houden ,  mee  de  ipy- 
ze  cuiTcben  de  tanden,  verftikten:  \  welk  de 
Overheid  bewoog ,  om ,  nu  men  overvloed 
hadc,  zo  wel  als  toen  de  honger  neep»  maat 
op  *t  eecen  ce  (lellen.    De  Bevelhebbers  dv 
Vlooce,  aan  land  geftapc ,  namen,  gevolgi 
yan  eene  meenigce  van  Scheepsvolk  en  Ste- 
delingen ,  cerilond ,  gang  naar  de  Kerke ,  daar 
de  dankbaare  gemoeden  fmolcen  in  hunne  ei*- 
gen*  vuurigbeid,en  de  craanenen  fnikkenden 
zang  der  pfalmen  haperen  deeden.  De  Vroed- 
fchap  befloot,federc,'  deezen  dag,  jaarlyks, 
phgtiglyk,  te  vieren  ,  dat  tot  heden  coe  ag^ 
cervolgd  wordt«    Zeer  opmerkelyk  was  *t , 
dat  de  wind,  's  anderendaags,  w  é^en  Zuid* 
oollen  opfteekende  ,  'c  water  tem  bmdeuit» 
en ,  daarna,  wat  Noord waards  gezwaaid  zyn* 
de, met  een  onweer,  in  zee  joeg./  Qe  Spaii* 
jaards  verlieten  alle  hunne  fchanfen  om  Lti* 

.  4en  op  eene  na,  die  te  Waddinglag:  dpch 
deeze  en  ganfch  Holland  ruimdenze  ook  eer^ 
lang,  om  dac  de  Veldheer  hun  geene  betaa- 
ling verfchafien  kon.  Buiten  Haarlem  om » 
en  voorby  Amfterdam ,  floegen  zy  den  weg 
op  naar  *c  Scigt ,  dat  deerlyk  werdt  afgeloQ^ 
pen.  TeUcrecbc,  welke  Stad  zy  zogten  te 
bemagtigen,  werden  fy  egter  8fgeilaagen,én 

daar- 


^^  "^^^fé. 


XXIV.  BoMU     HISTORIE.     497 
daanui^  met  eenig  geld,  geftüdzynde,  naarpit,p,m 
Magftricht  geleid,  omtrent  welke  Stad,  men  1C74. 
hen  de  wintcrlegeringen  deedt  betrekken  (g).-" 

De  Prins  kreec  de  tyding  van  't  ontzet  van 
Leiden,  onder  de  namiddags  Predikaatfie  te 
Delft,  door  zynen  Helbaardier,   Hans  van 
Brugge^  dien  de  Staaten,  ten  zelfden  dage^ 
vyfentwintig  ponden  van  veertig  grooten  tot 
een«  vereering  toeleiden  (J).  Zyne  Doorlug- 
dgheid  kwam,  op  den  vierden.,  des  avonds, 
in  perfoon  binnen  Leiden ,  verheffende  boog^ 
lyk  de  Wethouderfchap  en  Burgery,  over  't 
kloekmoedig  doorftaan  van  zo  veel  jammers 
en  gevaars:  en  beloovende  de  beweezen^ 
tix)uw,  aan  bun  en  hunne  nakomelingen,  te 
zullen  vergelden  (#).    Benige  dagen  daarna , 
verftelde  de  Prins  de  Wet  der  Stede :  't  getal 
der  Vroedfchappen   van  veertig  op  agten- 
twintig  verminderende  ,  en  buiten  den  ge- 
woonlyken  tyd  der  veranderinge ,    nieuwe 
Burgemeefters,  Schepens  en  Thefauriersaan^ 
fielleade ,  onder  welken  'er  eenigen  gevon^ 
den  werden ,  die  geene  Poorters  der  Stad  wa* 
ren.  Die  van  den  Geregte ,  hierover  t'onvre- 
de,  verklaarden  den  Prinfe,  fchrifcelyk,  dat 
zulks  (treedt  met  de  Privilegiën  ,  welken  zy 
allen  bezwooren  hadden.  Doch  de  Prins  be- 
tuigde ,   dat  de  verandering  ,   om  gewigtige 
redenen  en  ten  dienile  van  den  Lande ,  gefchied 
zynde,moeft  begreepen  worden, niet  tot  be* 
nadeeltng  van  de  Privilegiën  der  Stede  te  ftrek- 
ken  (ƒ).     't  Is  ten  hoogde  waarfchynlyk, 

dat 
(O  BOR  vn.  .»#r^.,  w.  7t  [ft o. 

{d)  R^fel.  HoU.  }  oa.k,  U7^  R  115. 
(«)  BO&  va.  B9tk^  èi,st  enx^^Us^^nx,.]  ORLERS  Leyden 
i/.  444  M^ 
f/')^ud  Chron.  hy  OBLBRs  Leyden*  bl  fi.  verg.fr/.  511. 

VI.  Deel.  li 


4^8    VADERLANDSCHE    XXIV.  Bom • 
p      m  dat  de    Spaanfchgezindhcid   van*  fommige 
IS74.  Leidfche  Wethouderen  den  Prins  tot  deeze 
— ^^  verandering  bewogen  zal  hebben.  Twee  jaa- 
ren  hierna,  werdt  het  getal  der  Vroedfchap* 
pen  wederom  op  veertig  gebragt.    De  Prios 
(g),  de  Edelen  en  Steden  booden,  eerlai^, 
den  Leidenaaren,  in  erkentenis  hunner  liand- 
vaftigheid,  vryheid  van  tollen  (4)voorecai- 
ge  jaaren,  of  eene  Hoogefcbool  des  Loods, 
'sLands  4n  hunne  Stad,  aan.  Zy  koozen  'i  katfte.  Én 
Hooge    werdt  toen ,  op  den  zesden  van  Louwmaand 
fchoolie  des  volgenden  jaars  ,  op  's  Konings  naam  ^ 
opS^"    Oktroi  verleend,  tot  bet  opregten  «ener  Hol- 
re^,       landfche  Akademie,  te  Leiden  (i&),  die  nog 
in  ftand  is,eène  menigte  van  beroemde  man- 
nen uitgeleverd, en  den  naam  der  Stad,  door 
de  gantfche  befchaafde  weereld,  vermaard 
gemaakt  heeft.    Aldegonde,  die,  eerft  keur 
na  't  ontzet  van  Leiden ,  volgens  't  Verdrag 
met  Mondragon',  geflaakt  was,  begaf  zig,in 
de  volgende  Lente,  naar  Heidelberg  ed  el- 
ders in  Duitfchland  ,  vanwaar  hy  de  eerfte 
Hoogleeraars  in  de  Leidfcbe  Akademie  her- 
^v.      waards  bragt(i).  • 

•  f/)  ïtcibl.  Holl.  »t  ♦»  7  7*«-  »J75«  *^  «.'•♦f  !• 
(%)  GioofPlakaach.lU.  Oeel^  ki.  jtt.  Refol.  HolU  hJ''*. 

IS-'S.  *'.  ir.  BOR  VIH,   fl#e*,  hl   tf  [59O. 
(«;  LANGU&TI  Epift.  Likr.  U  [If.]  £^.  XXIJU  p.  7f- 

'  (4)  Zo  dnikt  Hooft  zig  uit.IX.Boèk,bI,  398.  Doch 
de  Leidenaars  wanen  van  de  Graaflykhèids  tollen,  vol- 
gens de  oude  Privilegie,  reeds  van  zelveavry.  Veel- 
ligc,  moet  men  dan ,  hier,  doc^  tolietty  de  nieuwe  be- 
laltingen  op  de  Koopwaaren  verflaan. 


-sr^J)Mt  "ét,- 


4f^. 


I' 


BeRIGT.  VOOR  DEN  BiNDER. 


He  Kaart  van  de  Vereenigds  Nederkanden, 

moet  geplaatji  worden  tegen  over  Bktdzyde.      3 
en  aanaezelve  moet  zo  veelwitblyven^datzc 
geheel  buiten  bet  Boek  kan  uit/laan  en  nagcr 
zien  worden. 

Het  Portrait  van  Aoriaan  van  der  Goes* 

te  plaatfen  tegen  over  Bladz.    6sl 

Het  Portrait  van  Viguüs  van  Zuichem  van 
Aytta.        -         -        -        -        -       .    jQ^ 

't  Verzoekfcbrift  der  Edelen,  overgeleverd  -  142 

Briele  ingenomen  door  de  Wateigeuren    -  344 

Het  Portrait  van  Louis  van  Boisot     -  /  ^  45a 

Kaart  van  de  Belegering  der  Stad  LEmsN.    -  4^1 

Het  Portrait  van  Johan  van  dbr  Doe^     •  483 

>K^  Par*  iy2)c  . 


is^ii   tsor    —  — ^  ^-  ^  ^    -  ^^  *¥ 


BYVOEGSELS 


E    N 


AANMERKINGEN 

OP  HET  ZESDE  VEEL, 


?  j  'i  èo:io  7  Y  a 


VLii^'/iUiii  ;••:•:' AA 


6YVOEGSELS 


EN 


AANMERKINGEN 


ÖP  HÈT  ZESDE  DEEL; 


BI.  1.  reg.  i6.  „  Privilegiën  en  oude 
Handvesten  —  die  s'Lands  Staaten  —  by  een 
zogcen  en  —  bewaardöb.'* 

Toen  de  Vorsten  deezer  Landen »  raeêr  en 
méér 9  zig  wikkelden  in  buitenlandfcKe  Oor^ 
logen  en ,  ondanks  hunne  oorfpronglyke , 
federt,  veelmaals^  verpande  (at)  rykdömozen 

ea 

(ë)  Vcrgel*  vAifDBE  Pot,  over  de  Verponding,  ^.  847. 
*c  Verptnden  en  vervreemden  der  Oraaflyke  Goederen  »  die 
zeer  veele  waren ,  (Misr.  groot  Chanerb.  i  D.  kl,  70.)  ging 
20  fterk  in  zwang,  dat  'er,  dikwyls,  voorzieningen  tegen 
gedian  Wierden  en,  ook  onder Kakxl den  V.»  deszelfsRaaden^ 
te  meermaalen,  bedagt  waren, hoe  dezelven  af  te  losfcn»  Zie 
it$C9til  dê  diwêrt  USS»  t9Mk»ntt  iêt  g0igitr§i  dts  fajt  4ê  pmr 
dtfo*  Vergel.  alhier  Waobn,  bl.  16,  ai  en  24,  Sterker  wa« 
heN  dat  zyn  ZoonPaiLiPS,  als  gedeeltelyk  Eigenaar  van  eeolge 
GMertn ,  die,  voor  *t  overige,  aan  byzondere  Perfo- 
nen  behoorden ,  niet  alleen  dezeivèn  op  geiyken  voet  als 
ayne  indere  Domeinen  wilde  doen  btftuuien ,  maar  ook 
den  Raad  der  Geldmiddelen  voorftelde,  of  hy  niet  bevoegd 
w&re ,  zo  wel  het  deel  zyner  Medebezitcert ,  aii  hec  zyne ,  te 
mogf n  vcrkoopen ,  zonder  dat  deezen  zig  hier  tcica  mogten 
ftellent  Die  Réaden  naamen,  hier  op,  *t  Adris  in  van  negen 
Reitfgelecrdeif,  en  ik  faeh  het  zelve,  oorijpronglyk,  oBdcr 
pyoc  i'apiciea*  {Rituêil  d$  divên  MSS*  f<*.  is*  «•  dj)    Zf 

A  *>•- 


s  6YVOÈGSELS  «n 

en  goederen ,    vérpligt   geworden  waren   de 
Edelen  en  Steden ,  dac  is,  de  Staaren  ^^),  vaa 
Holland  ,    telkens  te  doen   befchryven  ^     cer 
verkryging  hunner  inwilliging  op ,  (leeds  aan- 
wasfcheade,  @eden^   begonnen  dceze  Verte- 
genwoordigers dfer  In-  en  Opgezèetenen,  by  't 
vermeerderen  hunner,  ook  hier  uic,  fpruicende 
beezigbeden,  allengskens  meerder  aanzien  te 
krygen  en  een  byzonder  ligchaam  uic  te  maa- 
ken ,.  voordien  van,  daar  toe  behoorende.  Amb- 
tenaaren, onder  welken,  voornaamlyk,  waren, 
een  Advokaat,  die  hunne  mond  en  hand  was, 

en 

hcaotwoorddco  de  Traag  bevestigender  wyze,  mlrs  den  by- 
zonderen  Eigenaarco  de  waarde  hanncr  gedeelten  wierde 
iiitgereikc»en  grondden  £lg,  veomaatniyk ,  op  de  Z.  sCW.^ 
CWüflrinif  rir.  ^//èMf.  Desze  plafi^  U  niet  geiblükc  ona  ce 
onderzoeken »  m  hoe  verre  dir  met  liet  rcgt  onzer  Ncderland- 
fche  Vornen  ftr»ekte;  lioe  teer  ik,  voor  »y  idve,  tm 
de  eene  zyde  begryprode ,  dac  deeze  vraag  niet  utc  vreemde, 
maar  iolandfcfac ,  Weiten  en  Gewoonten  moet  worden  beiiis 
Ma  den  anderen  kaot  groot  onderrcbeid  maaken  «wde 
jusfcTien  Goederen»  die  de  Landheer,  aJi  Landheer,  bezar. 
en  welke  hy ,  ars  de  nood  dringt ,  ten  nutte  van  den  Lamk 
zoM  verkiezen  te  vervreemden*  en  tnsfdien  zoJaoljen,  wel&ta 
ann  bem ,  alt  ce»  byzonder  pcrfooB ,  tdckivamen  ;  ia  welt 
iaatfte  geval  oaze  Soaverainen ,  ea  aelft  de  Praokirche  Konio- 
gen,  gewoon  waren,  aan  de  daaglykfche  regien  zig  te  onder- 
werpen. Zo  ali  ik  ixi  deeze ^0«ar#ri(.,  voorheen» heb  Joen  zies. 
())  Onze  Wagcii.  heeft  ergens,  voorheen/  aaugecpckeod , 
dat  kem  de  naam  vao  Sêémtmy  voor  bec  jaar  u^S,  cioc  is  on^ 
moet,  en  ze  is  my  ook«  nopens  de  thans  vereenigde  Gewes- 
ten* niet  vroeger  voorgekomen,  dan  in  *t begin  der i se.  Eeair. 
.'tKaneftter  zyn,  dat  zy  eerder  plaaiz  greep; nadien  niet  alfeea 
öe  verschillende  Ordres  van  Gueatelykheid,  Edelen  eo  Scedca 
Veel  vroeger  dien  n.^am  droegen  in  Vradkr^ik , .  maar  okji  ob- 
}angft  heeft  aangemerkt ,  dat ,  in  zókkr,  zeer  oud  ,  Maod- 
fchrift,  gcticeld  BraUadf^  ^tm,  (wiccs  Schrfver  toe  de 
stil  eeuw  behoort,)  7  S^t^y  (i^,  5 1.  nopens  den  BitfciMip 
I^SN&TK  van  liuik  en  Oraave  Ono  van  Celre,  die  naar  de 
^  Voogdy  van  Hertog  Jam  L  Honden ,  deeze  woorden  vooik^- 
'«len; 

,)  Mser  fy  worden  van  den  drie  9u*t9m 
9,  Des  lancs  van  Brabant  foe  onder wefen 
•  n  Oat  1>  te  vrede  bleuea  vao  defen. 
V.  ^/h^Hènt  BVf.  fitr  tBft^g  ét  PMmiffim  its  Medtf$t. 


A^cNMEKK.  OP  het  VL  DEEL.       j' 

en  een  Óemeene-Lands  Ontv^ger,  die,  met 
dien  van  den  Graave,  even  nnn  als  met  de 
byzondére  Ontvangers  der  Steden  of,  onder 
Holland  liggende ,  Landftreeken ,  (als  Zioid*. 
holland,  Rynland,  Delfland,  enz:>  moet 
verward  worden  (c).  ,     » 

Toen  de  Scaaten  tot'  zodanig  eén  ligchaam 
gegroeid  waren  ,    leiden  zy  ,  meen  Uc,  zig 
eerst  en  byzonderlyk  toe,  om  ook,  in  eigene, 
bewaarinjg,  te  krygen  zodanige  Privilegiën  eii 
Hand\lesten,  als,  iii  vroeger  tyden,  aaneeriige 
Steden  én  'tGemeeneLand  waren  gefchonken^  . 
en  welken  zy  te  yveriger  voor  ftonden ,  naat 
maate  dezdven,  onder  dé  laatfte  Gnavèn^.. 
jfeUer  beftreeden  wierden.     Nog  in  bet  jaar 
1545 1  zo  als,  elders,  onze  Waoeijï;,  te  regt, 
Qiéldt,  bezaten  zy  niet  dan  zeer  weinige  zulto 
Stukken;  geen  wonder,  daar  deezen,  oorfprong* 
lyk,  niet  aan  hun  gegeven  zynde,  daarom  v  na« 
tuurlyk ,  óp  andere  plaatzen ,  berustende  wé-en  ; 
waar  omtrend  men  *t  volgende  kan  aanmerken* 

Üe  Privilegiën  en  Handvesten,  bier  te  Lan» 
de,  wierden  van  óudé^  in  navolging  zelfs  der 
Fratikifche  Koningen ,  (</)  gewoonlyk  bewaard  ^ 
zo  by  de  Begiftigers^  als  by  de  Begiftigden. 

De  Begiftigers  y  s*  Lands    Graaven ,   bad- ^ 
den,  daar  toe,  in  Holland ^  binnen  de  voor^ 
naatnfte   plaatzen  van  hun    verblyf,  byzon- 
dète  Cbarterkamcren  (e)y  Treforiëny  Kanfe^ 

ie- 

.(#)  Van  DB  WAI.U  /•  €\  bU  S45«  <#).     Sukgsl.  Scnck« 
Gefchrlfc.  1  D.  hL  59.    Rbndobp»  Dijpirt.  d§  Ordiwék.  p.  au 
{fy  0^0  Daoobmt,  êpBd  ov  Caism»  Tmb.  i«  ƒ«/•  $$$• 

(g)  Mea  vindt,  ter Le«ukantr van  Holland,  neg  verfcheide^ 
xeer  oude  lovcmarisfcn  van.  oorfproogiyke  Stuiikcii,  du  U» 
Brivileilen  vanHandveittn  ca  Verbonden,  tusfchen  onze  eii 
aodtre  Vorlictf  cax.  gcaootGn^  wclkea  ia  Kasten,  EImuücu- 


4  B YVOEGSELS  em 

kriën,  Regffter-  en  Leenkamenn^  met  naame^ 
ook  in  den  Haage,  federc  de  13.  eeuw  ,    van 
-wdiken  tyd  de  meesten  onzer,  nog  overige, 
Gunstbrieven  beginnen  te  tellen.    Na  'er  eea 
beftendig  zittende   Raad   in   Holland    wierdc 
aangefteid ,  diende  ook  hier  toe  de  Griffie  van 
den  Hove.By  vervolg  van  tyd  is  een  grooce 
meénigte   chargeren  ,     brteyen ,    titulen    en 
munimenten   gebragt   naar  Öouda    en ,     op 
het  Slot    aldaar,    ('t   geen,    na    't   afSer- 
ven  der  Heeren  van  die   Stad,  een  Graaf- 
lyk  huiz  geworden  was,  waar  op  de  Graaf 
een'  Slotvoogd  ftelde)  bewaard.    De  tyd  ca 
gelegenheid  der  overbrenging  deezer  Stukken 
derwaarts,  heb  ik  niet  kunnen  ontdekken.   IJiz 
den  Inventaris  van  dezelven,  welke,  ten  jaare 
1551,  op  last  van  Keizer  Karel  den  V., 
gemaaJkt  wierdt  en  voor  my  ligt,  blykt  wel, 
dat  veele  Koffers  met  Bourgondifibc  Kru\sfem 

wa» 


Doozen »  die  in«est  «1  zekeren  Spreuk  tot  •pfcfarift  kadden , 
(  by  voorb.  LiUrtms  ficta  |  Solutiê  iarda  i  Pklér  mtliemt  enz»  1 
bewaard  wierden.  De  asmtlenlykCle  dezer  Charter-Lystetf  ie 
het,  zogezegd,  RipêrtstêHiim ,  van  't  welk  ik«  in  ket  s  en 
4  Stukje  deezer  Byv4«gf,  #»  jlétmêrk,^  gewaagd  heb.  Mr, 
PiBTKR  BBOosTCN*2:wtBif  VAN  REKisaB  (dien  ik  nu  zie,  ook  eil 
dcrs,  als  Regiscermeester  van  Holland  voor  te  komen;  zieiMfi, 
iuBiyr.  IX.  1410-1430.  Cm  F.)  getuigt,  dat  dezelven,  ia 
^ynen  tyd,  dat  is  voor  de  helft  der  15  eeuw,  onder  Phoipi 
den  Goeden,  in  een*  bajtart  van  verwarring  waren  iin  fêrm^ 
wjusitm  cbéiBs ;  Prohera:  A  3*)  'c  geen  niet  te  verwonderen  is, 
alt  men  de  Landberoerende  twisten ,  onder  Prilips'  zeiv» 
met  JACOBA,  van  Jacoba  met  haaren  Oom,  Jan  van  BEinm 
en ,  lang  bcvoorens ,  van  Marga&eta  met  Willem  den  V. , 
om  van  geen  vroeger  tyden  te  fprecken,  naargaat.  Volgeoi 
een*  Schryver,  die  het  laatstgemelde  tydilip  beleefde,  waren 
*er  to^n  zo  veele  Graaflyke  Ctarteren  weg  geraakt,  dat  'er  de 
«iterfte  verwarring  uit  zaude  ontAaan  zyn,  zo  niet  Gbrah» 
Albwymsk,  voorheen  Geheimfchryver  van  Graave  Willem 
den  III. ,  eenige  AfTchriften  der  oude  Stokken  den  nieawen 
Graave  hadt  ler  hand  gefteld.    Pld,  Fbiu  A  Lbiois  i$  nrê 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.       ^ 

vmren  getekend,  doch  dit  is  geen  bewyz 
genoeg,  dat,  juisc  onder  die  Regeering, 
deeze  Charteren  naar  Gouda   vervoerd  zyn. 

Gelyk  ,  ondertusfchen,  *sLands  Graaven, 
na  het  uicfterven  van  het  Hollandfche  huiz, 
zig,  dikwyis,  in  hunne  andere  Landen  ophielden, 
lieten  zy  ook,  te  meermaalen,  eenige  Stukken, 
uit  dit  Gewest,  derwaarts  brengenden  bewaar- 
den 'er  die  geenen ,  welken  zy  zelven  gaven. 
Van  hier  is  het  dat,  onder  de  Htntgowwfcht 
Regeering,  vede  Charteren,  tot  Holland  en 
Zeeland  betreklyk,  te  Mons  en  teQuesnoi(f) 
wierden  geplaatst;  onder  de  Beierfche^  lom- 
tyds,  ook  aldaar,  en,  zo  men  meent  (^),  op 
«ker  Bêiersch  Kafteel ,  Photisheim  gezegd ; 
onder  de  Baurgondifche  en  Oosttnrykfche 
te  Brusfel,  toen  den  zetel  van  het  algemeen 
Nederlandsch  Beftuur.  Sedert  zyn  deeze 
Stukken  naar  yihoerden,  en,  eindelyk,  naar 
Rysfei  vervoerd,  alwaar,  nog  heden  ten  dage, 
een  groot  aantal,  ook  onzer  oudfte,  Chaneren 
berust. 

Zo  ftondt  het  met  de  Begiftigers. 

Wat  de  Begiftigden  aangaa ;  ray  heugt  niet 
geleezen  te  hebben ,  dat  de  Hollandfche  Privi- 
legiën, onder  de  Edelen,  op  eene  byzondere 
bewaarplaatz ,   berusten. 

Maar ,  zo  de  algemeene  als  ftedelyke  Pri- 
vilegiën en  Handvesten  wierden ,  aan  de 
^^de  der  begiftigden ,    meest  al  bewaard  in 

^  de 

(f)  MiKR«  Gr.  Chanerh.  i  O.  Voorred,  hï,  lu 

.Cr)  op  een  los  papier,  vlnde  ik.  in  zekere  MS.  imiêx  Kê* 

pêrtêrifnm.  metde  ,  inykenlyke,hand  van  ëen Heer Q«  Scsasp, 

ftjingetekead :  »»  Ai   —  Bsvrnriét   Dueibut  ^  MêlUndia  Arcbi9i$ 

M  fimrims    trtmfiêtë  Jkmt  im  Caftêllam  PHOTUHUM  ,   ijp  J#««- 

A3 


f  BYYOEG^ELS  Z9 

iit  vier 9  ^9  naderhand,  in  de  ms^ 

en  grooce  Sceden  van  Holland;  zo  naaoilyk, 
dac  van  die  gcenen ,  welken  hec  Labd   be- 
troffen^ niet  alleen  Aflchrifcen  in  de  (ledelyke 
Secretar^n  wierden    gemaakt ,    maar    ook « 
fomcyds,  gezegelde  dubbelden  der  oorlproDg- 
I/ken  uitgegeven.     Dk   laatfte  greep    plaaa 
i^>pens  hec  grooc  Privilegie  van  Vrouw  IVIa« 
jUA,  *t  geen  te  Dordregc,    Haarlem^    Delft 
en  Amiterdam  berustte  (A);  en  die  zal  oek 
de  reden   gewee^  zyn ,  waarom    men    het 
Privilegie  de  nom  tyocando ,  ten  jaare  1555, 
als  elders  ónze  Wagen,  zegt,  te  Delfc  voadt; 
(bhopn  ik  liefst  denken  zoude,  dat  hec,  tea 
jiHnscen  voorheen  9  ook  op  andere  plaaczeo, 
berust  bebbe ;  even  als  ik ,  ónder  *c  (chryven 
deezes  ,    én  *c  naflaan  myner  papieren ,    uit 
é^xx  Lryst  der  Charteren  van  de  Rekenkamer 
van  Zeeland,    ontwaar  worde,  hoe  aldaar, 
pog  hedendaags,  berust  een  oorfpronglylte  en 
gezegelde  Brief  van  Phiups  van.Bourgondie, 
gegeven  op  4.  September  1463,  en  houden- 
de ,    dat   men ,    in  dat  Gewest ,    regt  zou 
mogen  doen  zonder  handfluiting  of  evocatie. 

Na  de  Scaacen  van  Holland,  byzonder  federt 
den  jaare  1545  ,  alten  vlyt  aangewend  had- 
den,  om,  zo  niet  de  oorfpronglyke,  immers 
oen  groot  deel  AiTchriften  der .  voomaamfle 

'  ■•  ^         '  .  vroe- 

(V)  Van  ok  Wall  /•  €  U,  CSi-  Het  mtiiken  ym  dobbeb 
/i%n  #as  ti^cr  oud  Gêftm  Dagob.  éfud  du  Chrsnk  T*  i. 
/SS8.  AniuU  Loi/êt.  ad  mnn*  8i3«  Blakston  Lmw  irsas  W.t. 
Jmtrêd  p,  37.  Zy  werden  dikwyls  ook ,  bchalven  in  de  atad* 
kuizen,  in  de  Kerken  hewiard.  Blakston  /.  r*  T,  i. /.  laz, 
Faii/f.  Préêfat.  ëi  Capttml  Rtg.  Pkameür,  $.17.  Cbrwic  Gtê- 
mfetn/è  T.  9u  p  73- Af  f-  Vergelyk,  nepens  onzen  Landtin, 
Wagkn.  Rcfchr*  v.  'Amfterd  2  />.  M.  ,  en  Mtuts  /.  a 
4.  i>.  tl»  994» 


AANMEflK.  OP  H»T  VI.  BEEL.       ;^. 

]wdegere  Qcimene  -  Lands  en   andere  Char-^ 
teren,  meest  in  de  gpoote  Steden  berustende, 
t^  verpderen  (i},  wierdt  hun  de  toegang, 
COC  die  genen ,    welken ,    aan  de    Graaven 
l^hooreode,  binnen  derzelver  Charterkameren 
in  den  Haage  aanweezfg  waren  ^   gemaklyker 
gemaakt,  zo  dra  deeze  plaatz,  in  den  Zomer 
des  jaars   157a,  de  zyde  van  Prins  Wo-lem 
den  I.  omhelsd  hadt ;    ook  hadden  zy,   kort 
t/^    voren   en,    uit    de    omftandigheden ,    *c 
aanftaande  vertrek  dier  Spaanfche  Kaadeo  uit 
de  Hof- plaatje,  kunnende  rieken,  s'Prinfen 
Lieutenanc  Son^y,  doen  aandienen ,    dat  hy 
voor  de   zekerheid   van  alle  deeze  Stukken 
?ou  hebben  te  zorgen;  befluicende  verder,  om 
ook  van  de  Privilegieo  en  Stukken ,  't  gemeene 
Land  en  Holland  betreffende  en,  op  'tGraadyk 
Siot,  te  Gouda,  berustende,  met  verlof  des 
Prinfen   (dien  zy  ,    als  wettigen  Stadhouder 
des  Konings,  onlangs,  hadden  aapgenoomcn^ 
in  welke  hoedanigheid  hem,   als  zyner  Ma^ 
jeileits   vertegenwoordiger ,     ook    d  opperde 
hoede  der  Graaflyke  Goederen,  waar  onder 
deeze  Charteren,  toekwam)  een  Lyst  en  Af- 
fcbriften  te  doen  maaken,   en  aan  de  Stedcti 
niede  te  deelen ;  waar  toe  zyne  Doorlugtigheid 
hén  ook,  nog  ten  zelfden  jaare,  magtigde  (k). 
Ik  twyflfele  egter,  of,  waarlyk,  toen  zodanige 
AfTchriften  gemaakt  zyn.    Immers,  wanneer, 
op^  den  15.  vah 'Oogstmaand  des  jdars  1589, 
door  den  Heere  van  Noortwyk,  Mr.  Dirjt 

Pau- 

W  Vergel.  Waoew.  Viderl.  Hift.  5.  D.  hl  410-  cb  den, 
daar  a^ogebaalden ,  m  Riimer,  Berctuyv.  van  den  Haa^o, 
I.  D.  kL  390— 591. 

C*;  Wagkn.  albier.  6.  D.  hh  378,  379  en  91$. 

A  4 


8  BYVOEGSELS   em 

Pauli  9  en  Dirk  Jórisz  de  Bey,  die  allen  toi 

dit  werk  ,  Gecommineerd  waren ,  den  Scaatea 

vertoond   was     „    de    Inventaris ,     die     op 

,,  den  Thoom  te  Gouda  is  gevonden,    enét 

^  zekere    gouden    Zegelen    (7)    (daar     af 

,,  eene   verlooren)   ende  eenige  van  wascb, 

,,  die  van  de  prigiheele  Brieven  ,  door  't  ver- 

,,  gaen  van  deStaerten ,  los  geworden  waren," 

wierdt ,  teflfens ,  door  die  Heeren ,  gemeld ,  ,,  dat 

^  de  Stukken  ^  op  den  voornoemden  Tfaooro 

„  beuonden ,  zulks  vearen  vergaen ,  dat  van  vcde 

;jy%ieuen  «nde  munimenten  niet  één  leesbaer 

3^  was,  ende  dat  zulks  van  de  geenen,    nog 

,,  leesbaar  zynde,    behoorlyke  Vidimus   ge- 

,,  maeckt  fullen  moeten  werden,    aleer   de- 

^,  zelve  verder  vergaen.  "Dit  Was  ook  de  reden  , 

waarom  de  Staaten  beflooten  de  Regeering  van 

Gouda  aan  te  fchry ven ,  en  met  hun ,  door 

Gecommitteerden^  eene  yriendelyke  fchikking 

te  maaken,  om  de  voornoemde  Charteren  naar 

den   Haage  te   doen  overbrengen ;    't  geen 

pok,  op  den  vyfden  van  Lentemaand  des  jaars 

1590  ,  onder  bandteekening  van  den  Hecrc 

van  Noortwyk,   is  gefchied,   na  die  van  ter 

Goude  bedongen  hadden,  dat  dezelve  Charr 

teren  ,  na  't  maaken  van  Vidimus   „  weder 

^,  op  den  voornoemden  Thoorn  —  gefchikt 

*,  zouden  worden  (^;).''  Of' er,federt,  Vidimm 

van  die    Charteren    zyn   getrokken,    is  my 

onbekend  •,    doch  ,    daar  my,     noch  in  de 

RefoUuièn    van    Holland ,     noch    onder  de 

Stedelyke  Papieren  van  Gouda ,  nimmer  iets 

¥cm 

(/)  Denk  el  yk  van  Keizerlyke  Brieven. 
C»;  ^ic,  Kqnhc^dshtlvcD ,  Mibr^  Groot  phtrterb.  fkwf%L 
|.  J)*  kU  1^7 •  en  de  aldftar  aangeb.  pUaaen*  ' 


AANMERK,  op  hct  VI.  DEEL;       9 

van  de  te  rag  gaave  deezer  oude  Stukken  is 
voorgekomen 9  agc  ik,  mee  anderen,  dac  de«> 
zei  ven,  in  den  Haage,  zullen  gebleeven  zyn , 
noaar  zeer  te  onderfcheiden  (/i)  van  die 
geenen  ,  welken,  op  zekeren  ^^  Inventaris 
^^  van  Stukken  eS  Charteren,  bevonden  ca 
,,  gehaelt  uit  den  Sterfhuize  van  Mr.  Johan 
^,  VAN  Oldenbarneveld,  in  zyn  leeven  Ad-? 
,,  vocaet  eS  Bewaerder  vafi  Chartres  van 
,,  Hollant ,  gefcr.  by  -  Mr.  Anthonis  van 
,,  WoLFF ,  Soon  va  i  Secr.  van  Heeren  van  Sta-r 
„  ten  van  Hollant  op  i  April  1 64 1  (0^  "  vermeld 
ilaan;  nadien  deezelaatfte  Inventaris  geen  Stuk- 
ken van  de  XIIL,  zeldzaam  van  de  XI V«,  meest 
van  de  XVI.  en  XVII.  Eeuwe  bevat ;  daar 
vcelen  der  Goudfche Charteren  de  XIIL, XII., 
ja,  fomtydsa  de  XL  eeuw,  bereiken.  Gelyk, 
ondertusfchen  ,  deeze  laatften  ,  blykens  de 
aangehaalde  Refolutien  van  Holland ,  reeds  in 
de  aVI.  eeuw,  gcdeeltelyk,  vergaan  waren, 
en  men  zulks  ook ,  nopens  andere  oude  Stukken, 
in  Gefchriften  van  dien  zelfden  tyd,  (ƒ)  ver- 
meld vindt,  zal  het  wel  te  beklaagen,  maar 
niet  te  verwonderen  zyn ,  wanneer ,  in  onze 
dagen,  veel  meerder  oorfpronglyke  Charteren, . 
onder  den  tand  des  tyds  mogcen  vermaald 
en  geheel  bedorven  weezen ;  te  meer ,  daar 
de  zorg  voor  dezelven  ,  op  de  Graaflyke 
Charterkamerj  ,  voor  het  midden  der  XVII 
eeuw,  (toen  men  «ze  tegen,  den  Spaan fchen 
Koning    niet   meer,    telkens,   behoefde  te 

ver- 

(«)  MliR.  /.  #.  hL  7.  . 

{9)  Zo  fta^t  'er  in-  bet  Affclwift,  \  v^elk  ik  gebruike;  by 
Mier.  leetc  men  1631.  Zie  /.  e.  Voorred,  bl,  7.  vergeU  bf^ 
4-8. 

(/)  Regr,  vta  Sun.  MS»  T//.  Hcusden. 

A5 


1 


if  BYVQEGSELS  m 

verdeedigfo,)  merkelyk  Js  Terflapt;  so  ab  ft 
20ude  ppmatkea   uic    b<?c    tafereel  9    't    geen 
Mr.  Gbrari>  Sghaep  9  Pieterszoom  ^    Raad 
ip  de  Vroedfchap  van  Amfterdam  ( 9  ^  ,    maa 
van  voorbeeldelyke   kunde  en  naarfligbeid  , 
onf   van  zyne   bevinding   heeft    oagelaafcn , 
^ranneer  by ,  ten  jaare  1649  9  ^  Laaden  y  waar 
in  toen  s'Lands  Charteren,  op  den    Zolder, 
boven    de    Judientie   van   dé    Rol    van   't 
Hb^i:J>ewaard  wierden,  naauwkeuriglyk  be< 

.  BL  3*  n  5*  V.  o.  n  Hier  aan  moet  men  — 
toefckry^n  -^  het  invoeren  van  de  Inquificie, 
tkr  te  Landt. "  De  loquifipe  wa$  van  zeer 
hoogen  ouderdom  en ,  uit  het  geen  ook  onze 

Wag. 


•Tf^  Zie  brtedtr  vaa  hem  Waorn.  Befcbryv.  lao  AmOerd 
XI.  9u  hL  188«-19Q*  vergek  5.  S$-  BI  7S. 

f  O  In  stfcer  HMdrchrift,  op  den  rug  i;ereekeq4  •«BMIm^, 
,,  Mf«  Rêp^rêtHênm  j^,**  houdende,  hVzooder«  eep  ood  Af^ 
fthrift  van  den  ^,  laventaris ,  gimatckt  cp  s*  Kty/^i  bmyr  m 
4miê  êm  im  i§  Rêghurksmêt  «m  üêttsnit'^  als  inede  vu  éa 
geenen ,  die  «evondea  was  ten  ficrf  huize  van  *s  \jm^ 
Advocaat  tan  Oldenbarnbvrld,  heeft  de  Heer  ScBAKFdeete 
volgcode  woorden,  eigenhir.dig,  op  hL  374*  gefchreeveh 
^  In  Augufto  A^i649-  be(>b  lek,  met  Coofem  van  Mr,  Hsu. 
^  VAN  BCAUMONT,  Secretaris  van  Hollr.  eo  oock  met  eenea 
9,  Bewaerder  van  de  Archiven  en  Chartrtt  van  Lande»  ^ev^ 
M  teert  alle  de  Laden  daer  defelve  in  bcwaen  wam ,  welckc 
M  Laden  hemden  en  ge  fee  ftonden  in  fekere  Caften  op  de 
„  Solder  hoven  de  Audiootie  van  de  Roll  van'tHofTv:  Holk:, 
^  en  voorti  noch  eenige  in  den  Toren  •  daer  naeft  aen  fyode, 

^  daer  Lboskbiko  vt  Utert  A* (*)  gevingen  gelefea 

,,  hadde  en  (jcl^  Ibiven  den  halt  ailtbede.  De  Chartres  ia 
„  Laden  fyn  teer  qualyk  gecondttioneert  en  door  qaade  toe* 
M  Igbt  foo  veriioruen»  fbo  verrot»  en  (bnder  Tegels,  dat  ét 
,,  meefte  deel  niet  handel-  noch  leesbaer  fyn ,  en  waren  ia 
,,  felve  Laden  de  brieven  en  fegelt  d*  aflT,  als  lek  fommarie 

9,  ^  bebbe  aeni^er.  »—  N*  de  Chartres  in  de  Toren  he^ 
^  lek  niet  gevifitecrt,  maar  alleenlyk  de  Laden  als  voit». 
9,  I^  PfiêrBimsm  {a/ifuêm$0m.  %*.Bfi9r  sbftmm  im  JtmglUm^ 

O  Men  weet »  dat  dit  ten  jaare  1619*  Toorviel.  in  dca 
tekst  ftaat  bet  jaan^  aict  uitgedrulft. 


AANMËIUL  OP  HET  VL  DÈÈL.      it 

Wagev.  ztlve  i  op  \  begin  der  XIIL  eeuwj 
nopens  den  Kruistogt  van  onzen  Graave 
FLORisdenlV^iegen  de  Stadingers(x),  gezegd 
beeft  f  kan  men  ligtelyk  opmaakenv  dat  onze 
vroege  Grwren  van  dezelve  niet  afkeerig 
waren.  In  de  overige  Nederlanden ,  met  naame 
ki  Vlaanderen,  wierdc  het  verfchillen  van  't 
begrip  der  Roomfche  Kerk,  mede  al  vroeg, 
met  vuur  en  firop  geftraft  (/).  •  En,  om 
nader  by  hui^  ts  blyvén,  toen  Paus  ÖoNiFAAy 
de  IX, ^  ten  jaar^  1404»  zekeren  Donlinikaan, 
met  naame  Mr.  Eilaert  Schoneveld,  door 
het  Duicfche  fi.yk,  byzonder"  ook  door  dèeze 
Nederlanden,  afzondt,  zo  cm  't  gedrag  der 
Kloosterlingen,  «Is  de  gevoelens  der  Ingeze- 
tenen, te  oiïderzodcen  ,  nam  de,  toenmaalige. 
Landsheer,  Hertog  Albregt  vaw  Beyeren, 
hem  en  deszelfe  Onder-InquiQteurs  niet  alleen 
in  zyne  befcherming,  maar  beval  en  geboodt 
allen  Landzaaten,  faeog  en  laag^  goestelyk  en 
waereldlyki  op  verbeurte  van  zyne  gunst,  ja 
van  alles ,  *c  geen  men  tegen  hem  verbeurea 
konde,  en  dus  van  lyf  en  goed ,  ifen  voornoemde 
Rlaert,  metdezynen,  „  rjuflelic  te  laten 
^y  onderfoeken  en  corrigieren;*'  zo  zelfi,  dat 
zy  hem ,  In  alles,  zouden  byftand  moeten  bieden. 
de  gevangenisfen,  elk  ia  zyn  bedryf,    voor 

CO  Vadert.  B\l\.  9  D.  U.  jtfp.  ^ 

O)  J.  V.  Mabkl/u^it  ziet  hUr  op,  alt  hy,  in  den  Mw«. 

martym,  MS.,  sig  dus  uitJtac  />«-«"  ir^p»*- 

M  Dringfln  oogbelooe  voert 

n  Ood  flcc  alle  dinck  ende  boert « 

9,  Wildn  den  dauel  naken? 

^  Wat  heoet  dyn  bene  beknert 

^  DattQ  boader  aen  Uagher  boeit. 

„  INe  ftpeo  Aineo  tfniaken; 

»  ^  mrjfm  wêrkrmê  •f^fjkêêrt. 

9j  IC  en  gbaoc  om  ▼  Oele  niec  eca  otrt.« 


f%  BYVOEGSELS    e» 

hem  openen ,  en  zorge  draagen  ^   dac  deszdfi 
gevangenen  wel   bewaard  waren  (tf^. 

Men  moec  dan^  uit  de  bovengemelde  en 
andere  plaatzen  van  onzen  Schryver  (r)^ 
niet  opmaaken,  dac  delnquidcie,  bier  te  lande, 
niet  zou  bekend,  of  immer  uitgepeffend  zyn, 
voor  den  tyd  van  Keizer  Karel  V.,  maar  wd 
dat,  federt  dien  tyd,  dezelve  een  bedendi^ 
Regtbank  is  geworden;  die,  naar  veel  ftrenger 
regelen,  op  een' Spaanfche  leest,  gefchocid, 
zonder  behoorlyk  onderzoek ,  by  buitenge- 
wocme  rechtspleeging,  mee  voorby  gang  van 
den  gewoonen  Regter  ,  en  vertreecUng  van 
s'  Lands  bezwoorene  Wetten ,  ondanks  de 
Vercoogen  der  Overheden  en  der  Staaten ;  van 
\  Hof  van  Holland  zelfs  (iv) ,  alles  aan  iiaare 
Bloed-Plakkaaten  onderwierp. 

BK  7.  r.  18.  „  Waarna  de  Markgraaf  van 
Veere  tn  de  Heer  van  Brederode,  voor  hunne 
Zoonen ,  te  vergeefs ,  geftaan  hadden^'  \  1$ 
waar,  Violius  verhaalt,  dat  de  Abt  van  St. 
Baaf,  zig  by  hem  beklaagd  hadt ,  dat  hy, 
door  verfchehlén  voornaame  Heeren  ,  wierdt 
lastig  gevallen,  qqi  hem  een  hunner  Zoonen 
toe  te  voegen ,  als  Coadjutor  zyner  Kerk ; 
naamlyk ,  door  den  Markgraaf  van  Veere  en 
den  Graaf  van  Bosfu ,  vgn  deeene,  den  Heer 
van   Brederode ,  van   de    andere   zyde ,    en 

nog 

(O  Vaderl.  Rroo.  kt,  sta  en  wigg*  en  het  daar  aaogehia!- 
ét  aSimoriaal  B.  L  van  de  Leenkamer  van   tlollaad. 

CO  VaderU  Hifi.  4  D.  kh  47a  en  428. 

(«)  Eremunoüs*  Ttmtiit  B^ig»  pêg»  41»  9T.  10  «(  yiff,  Boi, 
Neder].  Oorl*  B.  #/•  Dat  men  2ig ,  nek  in  aoderf  L.iinacD, 
tegen  deeze  Spaanfche  Inquiücie  verfetcedey  is  bdceqd.  Vcrprct. 
DE  Veea  Kron:  hU  Si.  I^**  ^*J^^  •^jfl  VtLLV  tuft.  Af  Pk^m^ 
T#i».  10.  f.  «49  ^  fuiv,  /.  3S7  &  ƒ«««• 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      13 

ttog  eenige  anderen  (^).  Daar  nu  Maxi- 
«fiiLiAAN  van  Boürgondie ,  Markgraaf  van 
Veere,  geen  Kinderen  hadt  (jr),  is  het  waar- 
fchynlyk^  dat  hy,  met  en  benevens  Jan  de 
Hennin,  Graave  van  Bosfu^  gehuuwd  met 
zyne  oudfte  Zuster  9  Anna  van  Boorgondie, 
het  Coadjutprfchap  van  St.  Baaf  begeerd  zal 
hebben  voor  zynen  Neef  Maximiliaan  de 
Hennin,  tweeden  Zoon  van  zynen  Zwager, 
en  zynen  vermoedelyken  Erfgenaam  («);  of^ 
misfchien ,  voor  zynen  Neef ,  Maximiliaan 
yan  Kruiningen. 

BL  9.  reg.  4*  van  ond.  ,,  Benden  van 
Ordonnantien  ,  bekopende  drie  duizend  Paar- 
den." Zie  myne  Aanmerk,  op  Wagen:  4  D. 
tl.  1199.  reg.  15.  Ik  bezicte  een'  oorfprong- 
lyken  Staat  van  Oorlog  den  jaars  1553, 
waar  in  de  kosten  deezer  Benden  (daar  ge- 
Vio^md  Gens  (farfxes  des  Ordinancef)  over  dat 
jaar  gerekend  worden  30679a  enxjj,van  veer- 
tig gr.  Vlaamseh  het  pond,  te  bedraagen  (^d). 
BI.  15;  r.  19.  „  De  Franfchen  —  yer^ 
horen  *er  wel  twee  duizend  vyf  honderd  , 
andere  fchryven  —  vier  duiaend   man  ,  de 

on* 

(»^  ViGUi  Pii0 ,  N.  69.  pëg^  S». 

iy)  Dac  by  geen  Kinderen  naliet «  erkent  ook  Waobn.  6  2). 
hi.  %6.  De  Heer  EaME&ins  egter ,  in  de  JSefikryv,  vttn  V  Lêvm 
vêM  MaximiUaam  vam  Jfêurgêwdiê,  U.  iia.  meent  ,  dat  zyn 
huwelyk  ,  met  Louis t  »b  Ckoij  ,  niet  geheel  onvrugtbaar  gt- 
wcett  «y.- 

(s)  Verge).  R0€ht  wam  Zym  HêêgMd  f  Pare  êm  rihjfggnu 
hU  13*  en  SRUERiNi,  Befchryv.  van  Veere,  a  D.  bh  yg  99. 

(#>  RtewH  éê  éivêfs  MSS.  N<^.  18.  ^79)  n  ^»x  quinse 
Bendes  d^Ordinances  êmmêmbrê  4$  trois  mil  cbevauU,  fhubz  di' 
vtn  Seigneurs^  s  98e  pmiji  pêêr  Umrs  gagits ^  ètpmiz  U  prtmiêr 
Jwr  i$  y0itvf$r  Xf^c.  HncquêWSê  êmtx  ,  jmsqnêi  tf  dêrmiêr  jtmr 
é9  Dtttmörê  ênfititê  Xf^c,  tiu€qM4M$  irpfx  —  lujc.  ▼im.  viic.  iii jxx. 
xn  e^*  X  R.  Men  lettend»  de  Reekening  gedaan  is  naar  dea 
FiaDichen  Styl,  in  welken  Loowikiatnd  taa  den  jaue  1554 
nog  tot  bet  jaar  1552  behoorde. 


14         BYVÓEGSELS  bn 

MZWyWauwiyks^  vyfcig/*  *c  Getal  der  Gevai^ 
genen  en  Gefheuvélden  ^  aan  'sVyands  2yde,  ter 
%ettöt  gelegenheid ,  wcH'dc,  by  verfchitleDde 
Scbryvers^»    verfchUlend    opgegeven*       Men 
hielde »  over  deeze  luiscerryke  overwinning , 
óky  te  ttgLy  by  die  van  Cufy  en  Azincour 
vergeleken  worde  en,  zonder  cwyffel,  meest 
aan  'c  befeid  en   de   vuist  van    Egmond  ce 
danken:  was,^'    hier  te  Lande ,  een'  plegrige 
Pankdag«      ld  de  aanfchryvii^-Bri^,    daar 
toe 9  aan.  d^  van  Leeuwaarden  en^.dótklyk, 
ook  aan  de  andere  Nedèrlandfche  Steden  es 
Öewesten    a^ezonden  ,  en   nog   aanweeüg , 
wordt  gezegd ,  dat  *er .  ,,,  van  den  Vyanden 
^  zoo    dooty    verflaegen    als    geuangen   zyn 
^9  omtrent  die  acht  endé  veercicb  Vendelen 
;,  Knechten  ende  vyff  duyfent  peerden,  daer 
99  onder  een  groot  getal  van  groote  Meefters^, 
(Hoofd •Officieren}     ,9    ende    Princen   van 
j^  Vranckeryke  geuangen  zyn  ;    ende  zyn  by 
^9  den  Vyanden  in  tvelt  gelaeten  ende  by  den 
99  onfen  gecregen  ^zesthien  ftucken  Gefcbats, 
99  ende  een  groot  getal  van  Wagenen ,  g^ 
99  laeden  mit  cruyt,  cloocen  ende  munitieD) 
99  ende  is  by  zyne  Majefteyt  gratie  verleent 
99  vyff  duyfent  duytfche   Knechten  ,    che  in 
99  den   Slach    fyn   geuangen  ge  weeft  y   mits 
99  eet.  gedaen  hebbende,  binnen  ze$^maenden 
9,  naeftcomende   jegens   zyn  Mayelieyt  nyet 
99  te  dienen.    Ende  daer  en  bouen  vj'ffchien  • 
99  hondert  Franchoizen,    mede  in  denfelvea 
99  Slach  geuangen,  zyn  opgehouden  voir  den 
99  tyt  van  twee  maenden   naeftcomende,  op 
99  dat   zyne  Mayefteycs  Vyanden  geduyrciute 
^  denzeluen   tyt    hèn  daer    mede    nyet  en  * 

«zou- 


AANMERK,  óp  het  VI.  DEEU     15 

^^  zouden  itioeig€;n  behelpen  ^  tïs  ghy  iutdeii 
>,  breeder  voyce  Cópie ,  Mer  by  geiioèghc, 
5,  verfhcn  zult  (py*  Die  Kq>ie  (uit  welken 
itien,  raisfctóen,  ook  'tverliez  der  Onzen,  \ 
geen  fornmigen  op  omtrent  tagtig  miui  fchit* 
ten,  £ou  kunnen  ontwaaren)  is  my  nocric  voor 
gekomen;  maar,  daar  deeze  Brief  geteekend  is 
op  den  123.  van  Oogstmaand »  en  dus,  byna 
veertien  dagen  na  den  Slag ,  toen  men  alles 
naauwkeurig  badc  kunnen  opneemen,  en  hy, 
boven  dien ,  ftrekken  moest  om  zig  in  de 
dankzegging  aan  't  Opperwezen  naar  te  re* 
geien  ,  mokt  hy  plaatz .  vinden ,  baast ,  of 
boven, de  beste  opgaaven  der  Hiltorie-Scbryve* 
ren  van  dien  tyd  (^c). 

'BL  17.  r.  5.  ,»  Menfchecfi  —  ée  hegrypen, 
4at  de  phatzen  ,  die  onder  't  ónmiddelyk 
bewind  der  Graaven  en  Graaflyke  Amptenaa- 
ren  ftonden  ,  of  beter  befchermd ,  of  zagter 
geregeerd  werden  ,  dan  de  plaatzen  ^  dU 
onder  byzondere  Heeren  behoorden. "  Be- 
halven  de  redenen ,  by  onzen  uitmuntenden 
Schryver,  opgegeven ,  was  'er  nog  eene  an- 
dere, om  welke,  myns  bedunkens  ,  de  Inge- 
zetenen 't  onmidlyk  bewind  van  de  Graaven  t 
bdven  dat  der  byzondere  Heeren^  verkoozen. 
Deeze  laatften ,  naamly k ,  hadden ,  in  verfcheiden 
Hecrlykheden,  het  regt  van  Bede  te  doen,  zo 
t^  ten  oorlog  moesten  trekken,  hunwelykten, 
Ridder  wierden ,  enz.  (i) ;  doch ,  wanneer ,  en 
wel  in  vervolg  van  tyd,  de  algemeene  Land- 

bew 

Cf)  SCHWAHTSBNB.  /.  t.  %  D.  hl.  4ld. 

(«)  Vürgelyk  RoBKtTsoiv.  L  f.  FêU  $.  PH'  'iS-^M^ 
'  \é)  Heniuan,  over  de  Bede,  %  Brnfijt.  hU  <?•  IS* 


té        BTVOEGSELS    èh 

heer  om  geld  verleegen  was  ,  deedc  deez  mede 
cyneBede  en, in  dat  geval, wierden  de  Inge^ee* 
cenen  met  dubbele  lasten  geplaagd^  waar  van 
zy,  nattiurlyk  ,  beveiligd  waren ,  indien    zj 
alleen  onder  den  Graave  ftonden.    In  andere 
Landen,    met  naame  in  Vrankryk,    cragroe 
men  9  om  die  zelve  reden,  te  meermaalen, 
eeniglyk,  en  onfcheibaar,  onder  de  Domeinea 
van  de  Kroon  ce  behooren  (^}. 

BI.  ao.  n  II.  „  Deezm  (de  Friezen^ 
verfchoondtn  zig^  om  hunne  armoede.'*  De 
Staaten  van  dat  Gewest  badden  wel  alle  moeite 
aangewend  om  aan  bet  fchriftdyk  verzoek 
van  Holland  ,  ter  uitrustingen  vergelding  en 
onderhoudenis ,  van  twee  of  drie  Scheepen  te 
voldoen  ,  maar  de  Reeders  waren  niet  ce 
beweegen  geweest ,  zig  beroepende  op  de 
geringheid  van  hunnen  handel  ter  Zee  (ƒ), 

BI.  ai.  r.  6,  v.  o.  ,,  De  Hofhouding.'* 
In  't  Stuk  zelve ,  't  geen  in  de  Franfche  taal  is 
gefteld ,  leest  men  ,,  PEftat  des  Pays  de  par 
defa^*  dat  is  de  Staat  van  de  Landen  van  her* 
waarts  over.  Men  fpreekt  wel ,  in  dien  Staat,  van 
't  geen  betreklyk  is  tot  Wedden  en  Jaargelden 
(gages  j  traihements  ÖP  penfions)  maar  ik 
vinde  van  geene  Hofhouding  gewaagd.  Voor 
't  overige, zou  deezeLyst,hoe  zeer  met  feilen 
in  de  HoUandfche  Notulen  gedrukt,  verfchel- 
den  aanmerkingen ,  nopens  den  geldelyken 
toeftand  van  deezen  tyd,  kunnen  aan  de  hand 
geeven  ,  die  ik  ,  kortbeidshalven  ^  overOaa* 
Dit    alleen   zal    ik    'er   byvoegen ,    dat    de 

Schul. 

(O  Velly  ,  Hifi.  êi  Fr0ne$,  Tam.  14.  pêg,  i85  9t  iS?» 
,    if)  Refoluc  vm  Rolland  vaaSj  19  en  si  Aïtj  isS7.  hl. 
47 1  58  en  Cu 


AANMERK,  op  qsT  VI.  DEfiL.      i;^ 

Scholdeo  van  den  Vorst ,    ondanks  de  aan- 
zienlyke  hem  toegeftaane  Beden ,  in  kon  zó 
£eer  toenamen ,  dac  hec  oorlogsvolk  alleen^ 
zo  in  dienst  als  a^edankt ,   op  den  laatftetl 
van  Zomermaand   des   jaars  15599    en   dus  , 
flegcs  twee  maanden  na  deezen  tyd ,  van  hem 
een   fom   te  eisfchen  hadt    van  agt  millioen 
2es  honderd  negen-en-tagtig  duizend  vyf  hon- 
derd een-en-tagcig  ponden,  elf  fchellingen  en 
vier  deniers.    De  korte  Staat  ^  uit  welken  dit 
blykt  en  een  oorfpronglyk  Stuk, in  de  Franfché 
taal ,  van  dien  lyd  is,  berust  in  myne  Boekery  (gj* 
Men  lette,  ondertusfcben ,  dat,  hoe  zeer  de 
Franfché  taal ,  fints  lange ,  by  onze  Vorften 
*t  meest  in  gebruik  was ,  de  Staatep ,  egter ,  thans  i 
meer  dan  voorheen,  verpligt  wierden,  zo  aan  \ 
Brusfelfche  Hof,  als   op  de  algemeene  Ver* 
gaderjngen  met  de  Staaten  der  andere  Nedcr- 
landfcbe  Gewesten ,  (die  veel  al  het  Neder* 
duicsch  niet  kenden)  in  dezelve  te  raadpleegen. 
Op  den  derden  van  Oogstmaand  wierdt  hun, 
by  den  Heere  van  Lalaing,  op  bevel  van 
den  Koning,  voorgehouden,  agt  Gedeputeer- 
den, det  Franfché  Taaie  magtig,  derwaarts 
te  zenden ,   en    hunne  belangens  vorderden 
hier  aan  te  voldoen;    doch  de  zorg  voor 
de   Vaderlandf<;he    Spraak    deedt    hun ,   op 
den    9*  van  Wynmaand  deezes  jaars    1557, 
het  waardig   befluit  neemen,  *t  geen',   met 
deeze    woorden ,     in    de    Refolutien     van 
Holland  flaat  uitgedr.ukt;    „  Is  gerefolveerd, 
3^  dac  de  .Gedeputeerden,  len  Hove  komende, 
,^  niet  en  fullen  treden  in  communicatie  o^t 

(g)  Rêemil  44  Di9m  OtSS.  n^^  9. 
B 


il         BYVOEGSELS   n»  ' 

„  de  GWeputecrden  van  de  andere  Staten, 
^  nog  ook  yet  pogen  in  Wdfch  te  befoignercn, 
,,  dan   mids    eerft   hebbende  A«e  tan    fuw 
99  projudicie  (A)/*  Ook  beflooten  zy,  weinig 
dagen  daar  na  ,  té  weten  den  20.  derzeWer 
maand,  zyne  Mi^efteit,  by  Requeste,  te  ver- 
doeken ,    hun    zodanige  Afte   te   verleenea , 
„  gemerkt  de  Staaten  Privilegie  hebben  niec  te 
„  befoigneren,  ofte  eenïge  antwoord  te  doen, 
„  dan  in  Duytfche  tfele."    Ook  ftelden  zy, 
den  31.  van  Wynraaand^  een  begrip  van  zoda- 
nige  Aöe  op ,    onder    verbetering  van  deo 
Prefident  Vigliüs.    My  is  niet  gebleken,  cf 
hier,  verders,  iets  Van  gekomen  zy.  Men  zal 
in  *t  Vervolg  zien,  dat  Philips  zeive,  federt, 
de  kennis   dèr  Nederiandfche  Taal,  in  zyne 
Bastaart-Euster  Mauoarete,  als  eene  reden 
voordroeg,  om  welke  hy  vertrouwde,  dsatxy 
den  Nederlandeien  te  méér   aangenaam  zyn 
zoude  (1). 

BI.  27.  r.  5.  V.  o.  „  Adolf  van  Bourgoii- 
DIE,  Heer  van  Wakkene  Capelle."  Hy  was 
niet  alleen  Stedehouder  van  den  NederlandfcKen 
Admirad,  maar,  daar  by.  Hoog  Bailliu  vm 
Gend  en  gehuwd  met  Jaquelinb  Bonnibrbs  A 
SovASTRE ,  by  welke  hy  geen*  Kinderai  won 
^k).'  Hy  was  een  Zoon  van  Antonis  vam 
BouRQONDiB ,  Heer  van  C^peUe ,  en  van 
jMaria  Andribssen  ,  Dogter  van  den  Rem- 

mees- 

W  Rejllst.  Mr.  Abk.  ▼•  d*  Gor.  \$%7*H»17»  103,101» n^, 
III.  V«rgel.  llegivc.  Am*  v.  d.  Ooi»,  op  7  Jaaaary  1590. 
it.  il\.  en  H  April  1531*  M.  i^ 

(I)  Wacvn.  alhier,  èi.  $»• 

.Cift^GouDK.  Kronyk,  a  D*  hU  99,  Cmf.  Jf.  Hnrmtf»»  Gr* 
0M/«r*  ii^'  ^-  PH»  tf*  '^  7'  VergeL  Paqdot.  dUm9imfm' 
ftr^ir  s  fB(ft.  Uttu  éê$  ?<9i-Atfb  2Wi»  14*  /•  94* 


-  AANMERK.  OP  i&t  Vi;  DEEL-      f^ 

^       ibeéster  Geneftal  van  Zeeland,  ANbRifis  An- 
i       ï)Rifcs$eN,  Heer  van   Wakkene,   eft  dus  een 
f        Kleinzoon  van  ANTHONfis  VAt*  Bourgonoi»  ^ 
'        bygenaamd  den  grooten  Bastaart  (/).   Adolp 
!        hadt  éen  Broeder ,  Anthonfs  genaamd  ,  die 
Admiraal  en   Gouverneur  van  Zeeland  Was  , 
\        en  ten  jaare  1573  fneuvelde   (jn).     Hoynck 
'        VAN  Papendrecht  (n)  Vergist  zig  dus,  wan- 
\       neer  hy,    dóór   verkeerde  toepasfing    van  'é 
i        getuigenis  vafi    Sanderüs.  (0),    omtrent 
(        laatstgemelden    Anthonis   van     Bourgondib 
I        aantekent,    dat  hy,  door  zy»  Huwelyk  met 
I        de   Dogter  vail    Andribs    Anoriessen  ,     èt 
Heerlykheid  Wakkene  in  zyn  Geflï^c  zou  heb-^ 
ben  overgebragt.  Dit  deedt-zyri  Vader.    Zyne 
Egtgenöote  wasKLARAVAN  der  Mark  (^). 
BI.  ftp.  reg.  8.    „  MaRia,  KoniAgin  vatl 
Engeland  ,    ovtrleedt.  — *    Èe  Koning  Mft 
Spanje  vondt  zig  dus  verjieken  ^cm  den  nacttn 
en  'waardigheid  van  Koning  Van  Engeland. '• 
Ook   van  f^rankryk ;    welkert    titel    Maria 
voerde.      De    Hertog   van  Savoyen,    thahu 
Lieutcnant-  en  Kapitein- Generaal  Att  Neder- 
landen, geboodt,   daarom,  op  den'!   Maart 
1559,   naamens  den  Koning,  aart  't  Hof  vafi 
Holland  ^  t\g  van  die  ticeb  in  Rfegttaakeri  niet 
meer  te  bedienen ,  „  alfoe ,  (fchreef  iiy)  ouèrhifès 
„  den  afFiléruen  wylner  hoochloffelickef  ge- 
^>  dachteniflèn  der  Coninginne  van  Engelandt, 

99  wiens 

.  (T)  RoxR.  op  RBiGKAtB.  s  D.  hU  $1^  ttk  ssr* 
(«i)WAt)Elf.  Vaderl  Hlftor.  ö  I).  k  440»  . 

(•)  In  «ea  iV###  op  een*  Brief  van  Vigtiüs  tit^  mf»tK^, 

In  Aimhet.  Éttg.  T»m,  i.  ?.  ii.  pag,  754.  ' 

(0)  Verbeefltkc  VlattrderéR»  ^  D.  i  B.  èl.  ti» 
(/)  RBfo«atB.  9  D.  kL  3S7.  en  tTóUHêht  Ut  Ptitt*Em.  IMA. 

t.  fêg.  rs8i  tfitt  tf  egicr  geaumd  wotdt  Aimc  os  Lumt^jc , 

iiu  os  Ma&xs. 

B  a 


•o         BYVOEGSELS    %n 

^  wiens  ziele  God  geoadich  zy,  onlè  ht 
^  de  Coninck  nyec  geraden  en  vtodt  v^oirtaea 
^  ce  gebruycken  van  den  cyde  van  Conyttdi 
,^  va»  Engelandi  OTde  Vranckr/k.**  Ook 
gEclasrce  hy  hun,  naamens  als  voren,  die  dce- 
len  na  ce  laacen  in  hec  nieuwe  zegel  van  óm 
Hove  (ji). 

^^  35*  ^»  T.  V,  o./  „  Omtrend  dezen 
tyd  overleed  ook  Maximiliaan  van  Bourgon* 
piB/'  Hy  ftierf  den  4  Juny  1558,  op  bec 
Slot  Zandenburg  (r)  ,  by  Veere  ,  €n  is  is 
de  Kapelle  v%n  Zandenburg  begraven  ,  heb- 
bende, naauwlyks,  den  ouderdom  van  44  jaarei» 
bereikt  (j). 

Bh  40.  n  !•  „  Mar^iretk,  Hertcginae 
van  Parnuu'**  Zy  was ,  als  Wagen,  op  de  voor- 
gaande bladzyde  zegt ,  ,,  bastaart^  Zuster 
van  PHU^pSt'"  Keizer  Karel  hadc  haar*,  ten 
jaare  15211,  verwekt,  by  eene  adelyke  Jong- 
vrouwe  van  Oudenaarden  in  Vlaanderen, 
gezegd  Margareet  van'  Geest  ,  en  doca 
.opvoeden  door  twee  Landvo(^desfen  der  Ne- 
derlanden, eerst  door  zyne  Moeie  Margareet, 
en  9  daar  na ,  door  zyne  Zuster  Maria.  Ia 
vorigen  egt  was  zy  verbonden  geweest  met 
Alexandbr  I»  MsDicis,  Hertog  van  Fkxeo- 
ce  (O- 

BL  40t  r.  14.  ,9  De  Raad  van  Staacen  — 

(f)  u  MimêHêêl  van  E.  ERftrr.  i/j.  ips.  PJh»  ^  I9S* 

^rj  Zie  E&MtaiMi,  die  een  atoeeofefchakelde  BeftbfyTinc 
▼•n  *c  leven  van  Maxibiiliaaii  feseven  heeft ,  !■  xyse 
MÊtmmfiütê  iMMra»  hl.  Ii9« 

CO  De  Befcbryvinf  van  het  Eafteel  en  Kapicrel  ImmifÊlkv^ 
geeft  de  Heer  BaMfhiirs,  agter  *c  leven  iêr  Uttrm  em  Fènê^ 
mê»  éêm  EUmê  mam  Mt&rgêmiitnm  kt,  1^3  m  «#/^« 

(O  Dom  L*£viiQUB  »  Uémdrit  dB  QêrMaM  éê  GrasnUe. 
Tm»  I*  Cèé^.  S.  M*  I7-47. 


AANMERK,  op  iiet  VI.  DEEU     ^t 

wasy  fedtrt  dat  Filips  de  Regeering  aanvaard 
hadty  den  klem  des  gezags  kwyc   geweest, 
welken  de    Koning  geheeUyk  aan  zig   hadlc 
'  getrokken."  Vergelyk  alhier  bl.  8.  r.  4.,  en  zo 
.drukken  zig  ook  verfcheiden  Hiftoriefchryvers 
uit  (t/).     Wyl  onze  Vorsten  nimmer,  uitflui- 
tender  wyze,  't  hoog  gezag  aan  de,   door 
hun  aangeflelde,    Raaden  gegeven    hadden, 
fprak  het  ook  van  zelve ,   dat  de  klem  van 
deezer  bewind  ophield,   by  's  Vorsten  tegen- 
woordigheid ,  toe  wien  alle  z^aken  ^  als  den  op< 
perften  Regter,  behoorden  (y).  Dit  denkbeeld 
fpruit  uit  dat  der  Souverainiteit;  en  dit  was^ 
veelligt,   de  grond  ook,   waarom  men,   in 
Braband,  geen  byzondere  Stadhouders  gewoon 
was  aan  te  ftellen,  wyl  aldaar  de  Opperland* 
voegden  9  die  den  Vorst  vertegenwoordigden, 
hun  Hof  hielden;  zie  hier  Wagen.  hl.  42. 
Voor  't  overige, zegt  onze  Wagen.  teregt,dac 
de  Raad  van  Staaten  voor  den  tyd  van  Pniups 
aanwezig  was.  Het  Berigt-fchrift,  toen,  voor 
deezen  Raad  gemaakt ,  is  nog  voor  handen ,  en  hy 
hadt,  oorfpronglyk ,  veel  hooger  ouderdom  (v). 

Bl.  41.  (4.)  „  Zyn  Lastbrief  was  in  't 
Fransch  opgefteld. "  Zy  is  thans ,  door 
anderen  (:c),  en  s'Prinfen  Berigt-fchrift  (ƒ«- 
firuSiej  door  Wagen,  zei  ven,  uitgegeven  (y). 

Bl.  44»  r.  9*  ,,  Hef  Stadhouderfchap  van 

Gel^ 

(O  Bo&GVND.  Htjfêr.  Bêig.  UK  U  pêg.  9.  Smpismênt.  fhr' 
SuTUift.  rnpbéêi  iê  Brêk.  Têm.  $•  ƒ•/.  léó 

(y)  Vaw  Dl  Spiecil,  over  ét  Hooge  Vierfchiar  In  Zeelmd. 
lil  Verhtndel.  Zeeuwsch  Cf noodfchip.  a  Deel ,  bl.  ioq  ep  los. 

(«)  NiNT»  Uémêirêt  m^tif.  êt  PêlMq.  dêt  Péigt-iims 
^tk.  Urn.  %.  Ch^.  itf.  ^.  89.  fiff.  F^êZ  ê»P  StfflêmêMi 
Jhr  BUTKBNS,  i*  €,  fhl,  165. 

M  Bo«Y»  Woordealio^k.  kfp  689. 

o;  WjyuN.  Befcbryving  vaaAmaerda»,  f  DêêJ,  èi.  483. 

B   3 


09:  BYVOEG'SELS    em 

GêhkrlafkfenZutfenmis^  by voorraad,  heikeJ 
geweesf,  door  den  Gromt  yan  Hoome.**   Dat 
deeze  bekleeding  flegts  by  voorraad  gefchiedde, 
is  niy,  nog  uit  de  aangehaalde  plaats,  nog  vaa 
elders,    gebleekcn. ''    Hy   wierdt,   ten  jaare 
'555^  aangefteld,  in  plaatze  van  wylra  den 
Graave  van  HooGSTaAATEN.  De  Graaf  Megcn 
volgde  hem  op,  in  Hooimaand  des  jaars  1560 
(«).    De   Stadhouderfchappen   wierden  ,    als 
andere  Ambten  ,  ten  dien  tyde,   bekleed  toe 
s' Vorsten  wederzagging  toe,  en  ftonden  open, 
by  de  aankomst  ecnes  nieuwen  Voist,  die  aan 
en  afileldc,naarzyn  goedvinden.  Langs deezen 
weg,  geraakte  nu  I^orne  uit  zyne  Bediening. 
Aremberg  wierdc  in  \  Stadhouderfcbap   be- 
vestigd ,    't  geen   hy ,    reeds    onder   Karel 
den  V.,  hadt  bekleed,  «e  als  onze  Wagen. 
aelf,  elders,  geleerd  heeft  (tf).    Na  Hoome, 
als  Admiraal,  den  Koning,  naar  Spanje  geleid 
hadt,  hieidt  deez  hem,  hoe  Zêerligt  geveins- 
delyk,  in  eere,  en  plaatfte  hem  aldaar,  twee 
jaaren  lang,  in  den  Staatsraad  der  Nederlandeo, 
waar  na  hy  herwaarc$  te  rug  keerde  (}}• 

BI.  51.  r.  4.  V.  o.  ^,  V  Een  en  ander 
Verzoek,  was  met  —  redenen  bekleed.'*  Dit 
Vertoog  wordt,  ook  in  't  Register  van  Va» 
DER  GoEs,  Ferzoek  genaamd  j  maar  de  ernst 
der  Scaaten ,  die  in  't  Stuk  zdf  doorlfanaalt, 
houdt  meer  in ,  dan  een  gewoon  Verzoek.  Zy 
zeiden  5  dat  zy  ,^  met  de  groot{I:e'o&derdanig« 
,,  heid  eii  eerbied ,   ter  voldoening  ook  aan 

„  him« 

fz)  Kronvk  van  Arnhem.  hU  loS,  no,  rit  en  113. 

f  «5  Vaderl.  Hiftor.  5  ^  ^^«  332.  S80.  Schwaktzemb*  U  c% 
)  O   kU  178. 

(^b')  Verantw.  van  lloome,  by  Bo&.  Ambem.  Sm^  i  IK 
bl.  %9,  ea  6i. 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.       z% 

^  hunnen  eed,  zyner  Majefteit,  hunnen  na- 
„  uiurlyken  en  Souverainen  Heer,  deeze  ziaken 
^  wel  hadden  willen  voordraagen  ^  ten  einde» 
„  indien    uic   s'Konings    handelwyzc    eenig 
yj,  nadeel  fproot,zyneMajefl:eic  geen  reden  nog 
«  gelegenheid  zoude  hebben  het   zelve   den 
,,  Vercoonderen  (Remonftrants)   te  wyten/' 
De  Kcmmg  antwoordde,    boofdzaaklyk ,  in« 
dier  voege,  als  onze   Wagkn.  meldt:  ^o 
egccr,    dat  men,    in  den  ophef  van    dien, 
den  algemeenen  Staacen    toebeet ,    dat  men 
hun,   99  nopens  \  indringen  van  Vreemdelin- 
jf,  gen  in  de  Regeering ,    op  eene  (linkfche 
^y  wyzjè  on  tegen  de  waarheid  aan ,  onderrigc 
,,  hadt  (<;>**  Waar  uit  men,  niet  onduidlyk, 
$*  Konings    inwendig    ongenoegen   over   het 
Vertoog  konde  opmaaken ,    fchoon  *t  overig 
gedeelte  van  zyn  Antwoord   in  de  zagtfte, 
maar ,    zo   als   de  uitkomst   leerde ,    nooit 
gemeende  bewoordingen»  vervat  was. 

BL  46.  reg.   13.    „  Hy  (Philips)   was» 
federt  cenigen  tyd ,  te    raade  geworden ,  V 
getal  der  Bisfchoppen  in  de  Nederlanden  te 
vermeerderen*'  Onze  Schryvers  zetten  dit  op 
reekening  van  Philips  ^  en  te  regt,  mits  men 
bet,  egter,  zo  niet  opneeme,  als  of  hy  de 
eerfte  en  eenigfte  onzer  Vorsten  geweest  zy, 
welken  op  die  gedagten  kwamen.     Na  den 
dood  van  den  Bisfchop  van  Atrecht,   federt 
meer  bekend  geworden  onder  den  naam  van 
Kardinaal  van  Granvelle,    is  het  groot 
getal  der  eigenhandige    Brieven    en    andere 
Stukken  van  verfcbeide  Koningen  ,    Vorsten 
en    voornaame    Staatsluiden ,      welken    zyn 

Va. 

(O  HcroIiK.  via  HolUod.  des  jttri  I59p.  K  9f*f>* 


t4  BYVOEGSELSem 

Vader  en  hy ,  zo  nopens  de    tyden  en   r#- 
geeringen  van  Karel  den  V,  en  Philips  den  IL^ 
als  nopens  die  der  drie  laatfte  Hertogen  vaa 
Bourgondie,  Q\v,  gezegd  den  Onvertzaag- 
den  5   Poiups   den  Goeden ,   en  Kaml  eten 
Scouten)  verzameld  hadden,  geraakt  in  handen 
van  den  Abt  Boisot  ,en  ,  federt,  in  de,  door 
hem  geftigte ,    openbaare  Boekery  der  Abdy 
van    St.   Vincent ,  te  Befan9on.    Uit  deeze 
Verzaameling  ,  dfe  LXXX  deelen,  in  folio  ^ 
uitmaakt  (^,  heeft  men,  byzonder»  ontwaard, 
dat   (om   van   Philips   van   Bourgondie   en 
Karel   den   Scouten  (tf)   niet  te  fpreeken) 
Keizer  Karel  de  V.  reeds  bedagt  was  geweest 
de  Nederlanden  van    nieuwe   Bisdommen    te 
voorzien,  en  dat  hy,  ook  hier  toe  geroagrigd 
door  Paus  Paulus  den  IIL ,  reeds  verfcheide 
plaatzen ,  met  naame ,  onder  anderen ,  Haarlem, 
Middelburg ,    Leeuwaarden ,     Devenfer  en' 
Groningen ,     tot    Bisfchpplykc    zetels ,     en 
Mechefen  tot  den  eerden  zetel  der  Nederlan- 
den, bcftemd  hadt;  maar  dat  zyne  veelvuldige 
zaakcn  ,hem,  in  't  uitvoeren  van  dien,  hinderlyk 
zynde,  hy,  by  zynen  aflhnd,  dit  werk  zynen 
Zoon  Philips  bevolen  hadt,  die  'er,  op  een 
mcêr  uitgebreide  wyze  ,    aan  voldeedt  (ƒ). 
De  Onzen  mecnen,  gewoonlyk,  dat  de  Bis- 
fcbop  van  Atrecht  *er  den  Koning  toe  aangezet 

hadt, 

{4^  Mimêirêt  d$  VAttd*  êê  BfWMêU.  7>s.  ft.  Mr-44  #r  45-  «i 

yêurnmi^*%  alwaar  men  ook  ?indt,  dat  Granvelle ,  boveti  vee-t 
Ie  aarmerklyke   Scul^ken  Refchreevca  hadt  het  woord  Urmtwr* 

(ê)  Strada,  éê  Bêll.  Belg'  D€€.  1.  Kerklyke  Oudhedea. 
Tem.  é.  A^.  4^8. 

(ƒ)  Dom.  l'Evisquc,  Mém§irêt  du  Cmrdins!  iê  Gnnvefif. 
Tm»  u  fag.  ft.  C»M^#  7*  fH»  313-^3 IS*  welk  Werk,  lo 
Parys.  in  1753.  aicge^^even ,  een  zeer  gering  Uinrckzel  der 
bovengemelde  Verzameling  behelst.  f>^z  stffi,  Htftoire  im 
Céiféiuëi  êÊ  GnoTeUe  iè  Fêti$  17e l)  p«^  274.  «t/W«« 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      215 

hadt,  maar  Philips    zelf  verklaarde  aan  den 
Heere  vanMoNTiGNv,  toen  deez  in  Spanje  was, 
dat  die  Geestelyke  hier  van  geen  kennis  hadt 
bekomen,  voor  hy  (PniLiPsyden   fnquifiteur 
SoNNius  naar  Rome  hadt  gezonden  (g^^  Een 
zaak,  waar  aan  m^n,  uit  hoofde  van  den  aarc 
en  invloed  des  Atrechtfchen  Bisfchops  en  der 
veinzery  van  Philips    (die  ,   aan    denzelven 
MoNTiGNY  ook ,  valfchclyk ,  verzekerde  geen 
inquifide  in  deeze  Landen  te  willen  inrigten) 
hooglyk  ,  zou  mogen  twyfFelen,  zo  als  fora- 
migen  doen  (A),  indien  niet,  in  een'  Brief  der 
Landvoogdesfe  Margarete,  gevonden  wierdt, 
dat  de  Bisfchop,  hier  in,    alleen   s'Konings 
bevel  èn  s'Paufen  meening  was  gevolgd  (/}; 
*t  geen  te  mooglyker  is ,  daar  de  zaak  ,,  als 
ik  zeide,deezen  laacften,  reeds  door  den  Keizer, 
zynen  Vader,  was  aanbevolen.    Hoe  het  zy, 
fchoon  de  Bi§fchop  *er  al  geen  oorzaak,  ja, 
xo  eenigen  denken,  'er  zelfs,  in  den  beginne, 
tegen  geweest  mogt  zyn  (*),  moet  hy  egter, 
voor  een  heevige  juitwerker  van  den  last  zyns 
Meefters ,    aangezien    worden ,     't  geen   de 
haat  der  partyen  tegens  vhem  fcherpte  (/). 

BI.  56. r.  I.  „Philips  begcfzig  naarGtndi^ 
De  Heer  Wagen,  hadt  hier  nog  by  kunnen 
voegen,  dat  de  Koning,  te  Geirf,  voor  zyn 
vertrek,  den  119  July  en  vier  volgende 
dagen,    eenige    Ridders    vsin    het    Gulden 

Vlies 

(^>  Mimnrês  p99r  Vüifiêtrê  dê  Granvelle.  /.  e»  T#«.  a  Chmft, 
I.  f4f.  lo.  Sénnint  was  genoemd  naar  het  Dorpic  Sm^  in  de 
Bnbandfche  Kempen ,  naar  welken  hy  ookdê  C«a»/#y  of  vsmthm 
Filiê ,  gezeild  wierdr.  (Fopp.  BihlUtk.  Belg,  T^o».  i.  psg,  Sil*> 

C^)  HiflêiM  éê  Granvelle.  /.  c.  pmg.  174.  /iff. 

CO  Mémêirês  /««r  tHtfioitê  dê  Gran veile.  /.  €,  pêg.  ii. 

Ci)  mimêttêi  dê  rjcêdêm.  dê  BrmmlL  Tom.  4.  Qêwnêêiy 
pa&>  3-  C«> 

(J)  Vergel.  VaderL  lüft.  albier«  K  67* 

B5 


%6  BYVOEGSELSen* 

Vlies  aanftdde,  naamelyk  Fran(oisII^  Koning 
van  Frankryk;  Güidobald  van  MoNTFELTRè, 
Hertog  van    Urbin;  Marcus  Antonius  Co- 
s^uMNA ,  Hertog    van    Paliane ;    Philip  van 
MoNTMORBNCY,  Heer  van  Hachicourt;  Bou« 
1>EWYN    VAN  Lannoy,  Heer  van  Tourcoing; 
Willem    van    Croy,  Marquis   van   Rency; 
I'loris  van  Montmorencv,  Baron  van  Mon- 
ij^y  ;  Philips  ,    Graaf  van  Ligne;    Karel 
VAN  Lannoy,  Prins  van  Sulmona;  Anthony 
VAN  Lalaing,  Graaf  van  Hoogftraacen,  Joa- 
fSHiM  «    Baron  van  ^  Neithaus  ,  Kancellier  van 
3ohemen    (w).      Waarby    anderen   voegen 
Karel,    Prins   van  Spagnt;    Henog  Karel 
van    Oosienryk;    de    Hertogen    van  Parroa, 
yan  Aarfchoc  ^    van  ]y|[antua  ,    van  Anascon 
en  van  Naiera  (n). 

BU  56.  r.  13.  \,  Karel  deTisnacq,  aan-- 
gefield  $ot  's  Koning^  Raad  in  Spanje!" 
Zie  van  htm  in  notis  advitam  W\o\m  p.  \%r. 
en  inAnaleQis  Hoynck  yan  Papendrecht  T.  i. 
P.  I.  Hy  heeft  gefchreven  Memorien  oï 
Commenrarien  over  de  Onlusten  in  de  Ne- 
derlanden»  waar  van  Nicolaus  Burgunoiu^, 
ita  de  Voorrede  vöor  zyne  Himria  Btlgica^ 
erkent  zig  bediend  te  hebben.  —  Over  den 
Gehehnfcfaryver  Joost  de  Courteville,  zie 
dfiselre  noten  ad  yitam  Viglii  p.  175. 

BI  59-  reg.  18.  „  Tot  dat  zy  —  'é 
Spaanse h  Krygsyolk  last  gaf  ^  om  zig  — - 
naar  Walcheren   te   iegeyen. "     Zy   fchyncn 

Cb)  N.  Bukgund.  P.  mOi  OL 

im)  liooFT,  Nuhrl.  Hifi.  kÜ  üS.  BOR«  Xêd»rL  O^ri.  t  M. 
ƒ#/•  18.  tetüê  Druk.  Hifi*  de  Granv.  p.  289.  Cbjivlbt,  /»>%sw 
IM-Fhtf.  Mr.  p.  1BS-1S7*»  «CB  ^^  marfljg  Sduryver»  iii«ldr 
van  geene  uidere ,' ihani ,  te  Gend  vcrkooroiw  Ridden,  4èMi 
IOC  den  GiMve  vao  Hm^mêm  IngeAoocf  lu 


AANMERK,  op  mt  VI.  D^EL.       ^7 

{plegen  te  hebben  t^n  placc^n  lande  vbi) 
Walcheren;  al^  te  Zoutelande ,  West* 
Cappelle,  Domburg  en  Koudekerke.  Te 
^ Veere  had  men  hen  buiten  gehopden;  doch 
'er  lagen  twee  Vendelen  op  Zahdyk.  •— 
De  Scaaten  van  Zeeland ,  genegen  de  IngcV 
zetenen  van  deezen  oyerlasc  te  omilaao, 
fchynen^  in  Oftober  is€lo>  de  Regeeringea 
der  drie  Walcherfche  Steden  te  bebbeii  aan- 
gef^hrevep »  om  de  noodige  Wagens  en  Schui- 
ten,  toe  *t  yervQcren  va»  de  öagagie  der 
Spanjaardea,  naar  de  gereed  liggende  Sche- 
jien  te  verzorgen.  Dan  dit  ontwioette^  te 
Vlisfingen,  alvvaar  men  voor  badc  hen  in  tQ 
fchepen,  eenige  zwarigheid,  vermit$  de  Span- 
jaarden 9  byzonder  de  twee  Vendelen «  die  te 
Domburg  lagen  ,  liefst  aan  den  Polder,  of 
omtrenA  Veere,  ingefcheept /wilden  worden. 
De  Afgevaardigden  dier  Stad  bragten,  daarom^ 
de  zaak  ter  kennis  van  den  Vice- Admiraal 
van  Zeeland,  Adolf  van  li<)urgondie ,  mee 
dat  gevolg ,  dat ,  de  Staacen  van  Zeeland 
nader  orde  gefteld  hebbende,  de  Spaanfche 
Banden  ^  op  den  24  derselve  Maand  0<^ober, 
den  weg  namen  naar  Aroeomiden,  alwaar  zy 
egter,  door  tegenwind  opgehouden,  verblee- 
ven  tot  in  Deceuiher  i§6o  (ö).  Waar- 
fchynelyk  zullen  de  Spanjaarden,  die  in  den 
Briel ,  Geervliet,  HeenvÜet,  Abbenbroek, 
Somm^lsdyk,  de  Tooge  enz.  gelegen  hadden, 
onder  de  orders  van  Jui^iaan  Romero,  te- 
gen het  midden  dier  maand,  mede  te  Ame^ 
muiden  zyn  aangekomen  (j>).     Buiten  twy- 

fel 

'  (§)  EftMBRiNSff  Btfkkrjv^  «00   Kwr#,  •  H*  M*  19^^104*  tf 
4ê  Bfiügên.  3  T.  en  9  U. 


ftt  BYVOEGSELS    £n     ^ 

fel  zullen  de  Ingezetenen  van  AmemiudeQ 
weinig  red«i  gehad  hebben,  om  het  vertrek 
deezer  Gasten  te  vertraagen ;  en  hèt  is  zeer 
vermoedelyk,  dat  de  onbegrypelyke  afkee» 
rigbeid  en  haat  tegen  het  Spaanfche  Kryga- 
volk,  die  men,  eenige  jaaren  laater,  byzonder 
tenjaare  1572»  by  hun,  zoo  wel  als  by  die 
van  den  Briel,  Vlisiingen  en  Veere  befpeur* 
de^  ter  dezer  gelegenheid  ontdaan  zy,  lm* 
mers  grootelyks  toegenomen, 
BL  61.  T.  5*  V.  o.     „  De  Staaten  van 

Holland Tiunnen  Advokaat,  Adriaan 

VAN  DER  GoBs  verlooreu  hebbende.** 
Hy  was^  op  den  dertigften  van  Louwmaand 
des  jaars  1544^  tot  Advokaat  van  Holland  m 
IVestyrieslandy  aangenomen,  door  de  Afge» 
vaardigden  der  Edelen  en  zes  groote  Steden  ^ 
vertegenwoordigende  de  Staaten  van  den 
Lande,  in  plaatze  (als  ook  onze  Wagen. 
reeds  heeft  aangcteekend  (^),)  van  zynen 
Vader,  Mr.  Aart  van  der  Goes  ,  die,  by 
deszelfs  afIland,door  dezelve  Staaten,  befchon^ 
ken  wierdt  met  eme  fomme  van  twee  honderd 
guldens,  om  y,  te  recompenfeeren  de  menicb^ 
,,  fuldige  getrouwe  dienftenyhy  denfeluen  Mr* 
^,  Aernt  (zo  Ihwt  'er)  van  der  Goes,  jnt 
„  yoirfz.  zyn  Officie,  den  voirfz.  Lattdó 
,,  gedaen  (iy 

BL  61.  r.  5.  V*  o.    „  De  Staaten  

traden  —  tot  het  op fl ellen  van  eenelnftruSie 
of  Berigtfchrift  voor  zynen  Opvolger."    Wat 

het 

Cf)  Vaderl.  Hift.  S  D*  M-  «95* 

(O  t  Si9m9r.  vtsk  Van  Dam.  I/.  sS.  Hy  beet  tldaar,  in  ^ 
opfcbrift  vin  dit  Stuk  „  Mr*  Akmit  v.  d.  Goes ,  taylêm  Aëvo- 
^  c«ee  ▼■■  den  Lande.**  h  U  leker  ëtc  het  woord  vjUm^ 
op  dceze  plaacz ,  etiTOudig  heteekend  vHrhtm »  alt  meerman* 
]en  eldera.  Mr.  Aur»  of  AKanr,  wat  ook ,  nog  eenigen  ty4 
na  deczen  ^  in  *t  ieeven.   Sc  dar  MedecL  4  Z>.  bU  140b 


AANROERIL  op  bbt  VL  DEEL;     «p 

Het  Berigtfchrifi  betrcffe;  gelykdat  van  den^ 
katst  overledenen ,  Advokaat ,  Mr.  Adriaan 
VAN  DER  GoEs,  breeder  gefteld  was^  dan 
van  zynen  Vader,  Mr.  Aart  (x),  die  aaa 
Aalbregt  van  Loo  wa»  opgevolgd,  wierdt 
het  zelve,  nu,  voor  den  aanftaanden  Opvolger 
of  Opvolgers,  merkelyk  vermeerderd  (/). 
Ik  zegge,  met  opzet.  Opvolgers ,  in  't  meerdet 
getal ,  om  dat ,  hoe  zeer  de  befluitende 
keuze  alleenlyk  viel  op  Mr.  Jacob  van  den 
I  Einde  ,  men  ,  by  de  eerfte  beraadflaaging , 

!  bedagt  was  geweest,  om,  des  noods,  twee 

Advokaaten  aan  te  ftelleii.    De  HoUandfcbe 
i  Refdutien  fpreeken  'er  dus  van,     „   Naer 

^  communicatie  op  de  voorfchrevene  Voor- 

w  waer- 

(0  zie  deeze  beide  Stukken  by  Rtmaar,  Diftt,  U  wim, 

Ori.  im  tfpmd.  IkL  B  et  C.  * 

\  (O  In  \9  zo  even  aanfehaald,  Berigtfchrift  vm  Mr.  Aart 

wordt  Mr.  Aalbrigt  van  Loo  ,  duidlyk ,  zym  PkérfiMê ,  in  êiÜ 
'  W#»  gezegd.    Men  vindt,  midlerwyl,  op  den  is.  vtn  Winter. 

f  maand  des  jaart  1560»  In  ds  R$fêlmiên  vm  il^itsnd.  tn.  oir. 

.  dat  aan    „  DiRctc  Coau.  van  nm  Loo  is  toegevoegbt  aea 

•!  M  Wambais  van  Satyn »  of!e  twaelf  ponden  daer  voor,  mies 

^  ,t  dat  hy  de  Staten  leneren  fal  alle  de  Regifttren  ofte  Me- 

M  morialen,  by  fya  Vader,  Mr.  Frans  Corbsl,  zaliger  ge^ 
i  f9  dachteniflcn,  in  tjngu  tjii^  Aivoeêêt  vim  dêm  Umiê,"^    Ba 

jj  daar  mea,  ondeRPsfchett »  van  Loo,  al  omtrent  xgio,  Advo- 

^  kaatvan  den  Lande  vindt,  en  van  het  bekoomen  der  Papieren 

1  van  CoiBRL,   reeds  in   de  Rcfolntien  van   Holland  van  • 

.  Maart  is^d.  M.  8S<  (Zie  ook  18  en  19  April  ISSS*  /•  ê.kü 

"  19.)  weidt  gemaakt  wferdt,  agtcen  fommigen»  misfckien  niec 

^  te  onregt,  dat  deeze  laatfte,    korten  tyd   rnsfchcn  van  Loo 

en  Aart  v.  d.  Gors  »  gediend  bebbe.    (Staat  der  MfederL 

4.  D.  U.  138  en  189.)  («)  T«b  ^7  men  liever  oordeele,  dat 
^  CottBLen  Mr.  Aart»  te  gelyk^aanVAN  Loo  opgevolgd  zyn, 

doch  CoRRRL  fpoedig  overleden.    Ik  diirve,   by  mangel  van 
i  genoegzaame  kunde,  bier  niets  beflisfen.    \  U  ondennsfchen 

|r  mmmerkelyk,  dat  Mr.  Aart,  fciio«n  eerst  op  den  zestienden 

^  vn  Bloeimaand    igas»  blykens  de  Holbmdfcbe  Refolntlea. 

IS  op  dtn  geldelyken  voet  van  Van  Loo»  aai^elleld,  egter! 

jeeds  «Mr  dien   tyd  ,    door  de   Statten   van  Holland      In 
u\  bunnen  diaoat,  als  een*  Lands-Advokaat  was  gebruikt  }   w 

^  nis  men  op  kan  maaken  nit  zyn  eigen  Register,  'c  geen  mtt 

^  Ikn  81.  van  de,  voerafkaande»  Louwmaand,  begi^. 


,<>         ö  V VCTE  Q  S  EX y- Jtk     ^ 

^  «raordfn,  eddè  Eleólie  vdn  esfien  nieuwMf 
3^  Advocaec  Vap  het  g^ftieeire  Lande,  is  di» 
^  faegke  uyt^efteldc  toe  den  achdenden  der 
^  yoorfz  w^ïïdc  November.'*  (dei  jaiw  1*5 5ö) 
j^  4es  a>Potldta  inr  de    Herb^rge,    omme  ^h 
^  dan  daar  vi«,  eyotelyck  te.rcfotveren,  het 
^1^  ware  op^  den  Omfanger  Coebcl  ^  ofte  op 
5^  ;den  voornoemden   SAndsltn  ^  ofte  Mdê^ 
i>  off  by: gcbreeckc  van  dien, op  Mr.  Jacos 
,j  VANDEN  EYNoBirf,   gcvendc  ilcks  Woddett 
p  van   vier  bondfert  ponc  van   )cl  grooteti^ 
,^  ofte   meer ,    eer  dat  achterblyven  foude  ^ 
^by   foute  vflli  fuffifanc  Salari»  («>"    Utt 
weike  laatfte  woorden,'  racn  lou  kunnen  op* 
maak  en  dat,  by  de  duurte  dier  tyden  en  hec^ 
hoe  langs  hoe  mcêr,  omflagtelyke  en  gevaar- 
lyke,  't  welk  thans  de  bediening  vün  eenen 
Lands- Advokaat    verzelde  ^    men    de  luiden 
niet,  dan  met  moeite,  tot  het  bekleeden  van, 
dien  ^  heeft  kunnen  beweegeji. 
Zo  ftondc  het  in   Holland, 
lü  rViesland  waren  de   geraeene  Volmag- 
ten  van  Staat,   op  den  ^'^^  van   Grasmaand 
dès.  jaars  1558,  mede  reeds  bedagt  geweest, 
een  Lands  Adüocact  aan  te  ntemen ;  dan  ^ 
jny  is  niet  gebieeken,  dat  hief  van,  federt, 
iets  gekomen  is, 

..  Laat  ik,  voor  *t  overige,  in  't  voorbygaan, 
mogen  aantekenen  ,  dat  de  naam  van  Ad*^ 
yokaat^  ten  dien  tyde,  iiiet  alleen  gegeven 
wierdt  aan  den  Staatsdienaar,  die  thans  den 
naam  voert  van  Raadptnjionaris  van  dit  Ge- 
west;  maar  dat  ook  de  ftedelyke  Penjiona^ 
ris/en,  oorfpronglyk ,  Adyokaaten  en  Advo- 

kaa- 

(•)  Refolude  taa  HolUmé  $  il  November  lStf9«  !/•  9S» 


AANMERlC.  OP  het  VI-  DEEL.     31 

Ikaatén  -  Per^^narisfin  getioéfftd  wiéirdttn ;  tot 
dac,  met  ndiaseing  Van  hec  eefde  en  wk- 
ftancHg  woord  ,  aUeeii  hec  Irlatfte  en  by?oeg- 
lyke  is  in  zwang  gebleven;. even  als  men^  nog 
heden ,  zegt  Fiskaal^  voor  Actfokaat  Fitkwd. 
Joost  Buts,  Pcnfionaris  van  Uordrecht^  heet, 
by  voorbeeld,  in  s'  Lands  Refolatien  van  deti 
jaare  1530,  Ai^okaat  (r). 

BI.  65.  n  7*  ,,  LiNDANus,  die ^  ookOnim- 
Inquificeur  i»ierdt.  **  Hy  kreeg  zyne  aanftelling 
van  JoDocus  Ravesteyn  d$  Tilrto  ,  (gebooi»- 
tig  van  Tielf)  Kanunnik  der  Kóllegiale  Kerk  Vtói 
S.  Pieter  te  Leuven,  en  Michael  I>UBav  ab 
Aeth,  ^geboortig  van  Aatb^  Hoogleöfaar  In 
de  Godgeleerdheid  aldaar^  die  Of^pef*- InqdiÜ- 
teurs  deezer  Landen  waren.  Ik  teken  dit  alleen 
aan,  om  dat  deeze  naamen,  in  het,  by  Waö. 
aangehaald,  RtpeHorium  der  Plakaaten,  kwa- 
lyk  gefpeld  zyn  (w). 

BI.  66,r.3.  „NïcoLAAs  A  CastRo,  Bis/èhop 
van  Middelburg.*^  Nopens  deezen  maii ,  andets 
genaamd  Nicolaas  Verbürch,  geboortig  van 
Leuven  C*)*  voormaals  Kanunnik  van  St. 
Maria's  Kerk ,  te  Utrecht ,  zie  men  een 
Werkje  ,  genaamd  Naauwkeurig  Ferhaal  vam 
de  aanftellins  des  Eerwaardigin  Hijift 
Ntcolaas  de  Castrb,  f  of  eerften  Bisfohop  u 
Middelburg  in  Zeeland ^  ten  Jaare    1561, 

dö^r 

f«>  Refolntlen  vtn  HoIlan<1 ,  bh  i%u  Cênftr»  Moitri , 
IHfftf*  imswg.  éê  mawtrê  Pgnfitmsr.  CMiët.  $•  !•  Vergel. 
^ieHwe  Kro»yk  vao  Vlauidereii»  f  Dê$i^  hh  to8« 

(jt)  H.  VAN  HftDSDiN ,  Oudheden  en  GeÜigteo  van  Zeftland. 
1  i).  M»  iia  M  W.  TK  W4TM,  KortVffliva  dtt  Reformaü» 
in  Zeeland*  kk  |6g*  m  vOg. 


3»         BYVOEGSELS    er 

ifoof  den  Rtgtsgekerdett  Heere  Quxntvh 
Weytssn,  Rtukijn  den  Have  van  Holland^ 
en  door  Koning  Philips  gemagtigd  fop  ba 
invoeren  van  den  nieuwen  Bisfihop;  niige- 
geTen  te  Leiden,  ten  jaare  1757,  ^^  waar 
ran  de  Uitgever  word  gehouden  te  zyn  de 
Heer  Fr4ns  tan  Mieris  (y). 

BI.  68.  r.  13.  y.  o.  „  Weigerende  ^ —  oa 
dat  men,  niec  hem  (Granvells),  niaar  Ka- 
rel  VAN  Lalaing,  —  tot  Stedehouder  hadt 
aangelleld  Qzy^    Dom  L'Evesque  2egt,   dat 
Strada,  hier  aangehaald,  zig  bedrij;   dat 
Granvelle  nooit  weigerde  in  den  Raad  te 
komen,  cer  oorzaake  van  den   Graave  van 
Lalaing^  maar  aan  den  Koning  gefchreven 
hadt,  *er  niet  te  zullen  verfchynen,  zo  lang 
men,  ten-allenty de,  tegen.de  belangen  zyner 
Majefteit,  in  voordeel  der  Nederlanderen  ^  be- 
floot«    Doch  de  Kardinaal  kon  anders  fchiy- 
ven  en  anders  denken;    ook  is  het  zeker, 
dat  hy  mee  Lalaing  oneenig  was  Qa). 

BL  69.  r,  4.  „  Oranje  —  betoonde  hem 
ook  blyken  van  afkeer/*  Voorheen  waren 
zy  groote  vrienden.  Aan  Hieronymus  Pe- 
renot, Heer  van  Champagney  ^  Broeder 
van  den  Kardinaal ,  was  ook  ^  tot  den  jaare 
1554,  de  opvoeding  van  den  Prinfe  van  Oran- 
ge  toebetrouwd  geweest.  Na  dien  tyd  wierdc 
hy  een  der  Bevelhebbers  onder   den  Prinfe, 

en 


M  Zie  Voorrede  vzn  den  Heer  J.  W.  tb  Watrr  ,  voor 
^  Kort  VerhMl  der  Reibrmacie  vin  Zeeland ,  ▼«&  zya*  Vtdar 
W*  Tl  Watsk«  hU  9' 

(s>  Mimêirê  dê  Granvelle,  7#«.  o.  fêg,  45* 
.  Oi>  Uifiêifê   4#  Granvelle,  pmg.  29t*     Zie,  egier ,   ooi 
HofFKRUi.  MM99êU  dit  TrmUst.  Cèêf,  ?•  fH*  SS* 


Aanmerk;  öp  het  vl  deel*    33 

eri  volgde  hem  in   de  Belegering  van  Mon- 
TREUiL,  alwaar  hy  fneuvdde  (^).  • 

BI.  70.  r.  13.  V. o.  ,,  Zo  doeden^  vervolgens, 
èo*  Utrecht^  Haarlem  en  Middelburg/'  De 
inwyding  van  den  eerden  Bisfchop  te  Mid* 
delburg  is  gefchied  door  den  Kardinaal  van 
Granvëlle,  Aarcsbisfchop  van  Mechelen,  den 
^6  December  1 562 ,  volgende  de  ftaacige  in* 
h^ing,  daar  op,  den  4  Januafy  des  volgen^ 
den  jaars  (c).  De  Staaren  van  Zeeland  fchy* 
nen  zig  deeze  zaak  nicc  te  hebben  aangetrok- 
ken, fchoön  men  voor  hadt  langs  dien  weg, 
de  Ingüilitie  in  hun  Gctvest  in  te  voeren, 
en  een  Vreemdeling  in  hiinne  Vergadering 
in  te  dringen  (d).  Men  zei,  het  was  een 
Geestelyke  zaak,  en  ging  daarom  den  Stsiaten 
niec  aan.  Die  van  Midddburg  maakten  wel 
veel  zwaarigheid  tegen  de  uitgeftrekte  magt, 
den  Bisfchop  toegekend,  dog  waren  einde « 
lyk  genoodzaakt  toe  te  geeven.  Nogthatis 
niet  anders^  dan  onder  uitdrukkelyke  belofte 
van  onverkort  te  bly ven ,  aangaande  de  Juris- 
diftie  en  Politie  hunner  Stad,  agtervolgens 
de  bevelen  der  Landvoogdes,  en  onder 
Aéte  van  den  Bisfchop,  even  als  te  Haar* 
lem  gefchied  was ,  tegens  tlle  „  fchaeden 
^,  ende  zwaerichheden^  die  hen  luyden  zoude 
^,  mogen  opcomen,  by  de  ereftie  van  den 
,,  voorfz:  nyewen  Bisdomme,  zoe  wel  van 
,,  den  Aartsbisfchop  van  Colen  als  van 
„  Utrecht  (^J/'  Hoe  veel  alle  deeze  fchoone 

be- 

iV)  Mimêlrêt  p9»f  tHlf,  it  Grtnvelfe.  Tm*  i.  /<v  S04* 
(Ó  Ouihêdin  $n  GêjVgttn  «m  ZêiloMd.  i  D.  kL  lio. 
(i)  Bojok  op  RsiGciLitB.  I  D,  bt.  155.  roecnc«  dat  xalks  ook 
ftreeUt  mee  de  Kturtn  om  ZêêUmd  C»  ^  §.  •• 
(O  ZUJtaf^êUing  vên  iV*  ir  C^rê  kU  «6.  #»  /•  dê  Bylsgiu, 


v34         BYVOEGSELS  mn 

beloften  waard   waren ,    heefc  de    droev^ 
ondervinding  geleerd. 

BJ.  70i  r.  II.  V- o.  „  Steden  j  welker 
mecsun  haare  Bisfchoppen  ontvingen. "  Of, 
wanneer  en  op  welke  wyze»  het  ontvangt 
der  Bisfchoppen  ,  en  der  hier  opgenoemde 
Bisdommen  gebeurde,  kan  men,  nader,  oor- 
waaren  uit  de  byzondere  befchryvingen  der 
Steden  en,  hier  onder,  aangehaalde  pJaoR- 
ren  (ƒ). 

BI.  71.  r.  15.  „V  Folk  kreunde  zij 
luttel  aan  deze  bevelen.*'  De  Heer  Wagenaar 
bedoek  hier^  waarlchynelyk^  het  Plakaat  vaa 
Koning  Filips,  van  den  26  van  Louwmaand 
1559,  te  vinden  in  V  Groot  Placaatboek  L 
D.  hl.  463  9  en ,  zaakelyk ,  aangehaald  in  de 
Verhandeling  van  den  HeerW.  Kops,  genaamd 
Schets  eener  Gefchiedenis  der  Rederykertn(g). 

BL  72.  r.  i2.  „  Hem  ging  na,  dat  bj 
den  Kardinaal,  in  Spanje,  zeer  fwart  gemaakt 
hadt."  MoNTiGNY,  van  wien  hier  gefprokes 
wordt ,  hadt ,  nevens  de  Brieven  der  Land< 
voogdesfe ,  Qok  heimelyke  Brieven  by  zig 
van  Oravge ,  Egmond  en  Bergen ,  voor 
den  Koning,  en  was  veel  meer  de  zyde  der 
bovengemelde  Heeren ,  dan  die  des  Kardinaals, 
toegedaan.  Barlaimont,  man  van  zeer  door. 

trap- 

(/)  Zie ,  nopens  AirrwupBif,  Sl^êr^  Sfi$€êfst.  Amw.  f0g,$6» 

DOpeOS  ROXRUOHD,  KNIPPBffB*  üijf»  Schf*  Gêlr.  psg,  iSf. 
fiff.  Divmrea,  Kerkelyke  0adhed.6  0.A/«  440*  GiiO«iii6caf« 
/.  «•  5  D.  bl,  t9S.  I^BuwAAROKN ,  /.  tf.  s  Ü.  ki.  7%  en  74- 
i^KRTOGBNtoscii,  Hijl$r.  Efiscê^*  Sflvsduc,  p€g.  t7.  ea  by 
V:  HiUfLff.  Befchryv.  v«n  s'Botcfa,  a  D.  U.  i5.  CJt&icbt, 
Kerkl.  Oudh.  /.  «•  i  D-  iU  S53.  Haarlsii  ,  /•  c»  4  D.  bU  J^ 
iOlODSUORS,  /•  «•  4  D.  hi*  a8«  (Uicguve  in  Pollo.> 

Cf)  In  de  Werken  van  de  MaocTchif py  der  Mt^tri.  I.eiier* 
kaode,  %  I^  H*  ai$.  m  ^êlgm    \ 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      35 

i  trapten,  maat  haatlyken  imborst,  en  die,  het 
eigen  belang   botvierende,     fchynvriend  def 

,t  Heeren  en  teflens  der   Labdvoogdesfe  was , 

wist  van    de  laacstgemelde  Brieven,   en  gaf 

I  *er  der  Vorftinne,  heinalylc,  kennis  van;  waar 

op  2y  niet  naliet,  Philips  'er  tegen  te  waar* 

[  fchuuwen,  door  nader,  nog  aanweezig  zynde, 

{  leaeren,    die  den  komst  "^zn  Montigny 

I  voorkwaamen,   en    in  welken  zy  *t  gedrag 

des  Kardinaals  verdedigde.    Om,   midlerwyU 

I  Qrange  te  mommen  en  eigen  mtsdryf  te  dek- 

ken, zegt  men,  dat  Barlaimont  deezen^  als 

,  in  vertrouwen,  aandiende,  hoe  hy  vernomen 

hadt ,  dat  de  Landvoogdesfe  deszelfs  Brieven 
ontdekt  en,  in  gefchrifte,  'er  haare  gevoelig- 
heid, aan  haaren  Broeder,  over  betuigd  hsdt. 
Orange  zou,  hier  op,  zigvan't  Hof  verwyderd 
hebben ,  om  van  den  tyd  de  noodige  kalmte  (A)  ^ 
in  't  gemoed  der  misnoegde  Landvoogdesfe, 
weder  te  wagten;  welke  afwezigheid^  federt^ 
de  Hertogin ,  (op  's  Konings  raad ,  waar^ 
nam  ,  om  oneenigheid  (i )  ,  tusfchen  den 
Prinfe  en  Egmond,  te  zaaien,  doch  zondet 
vrugt.  Ook  droeg  men,  met  voorbygaan 
van  den  Prinfe,  het  gezandfchap  naar  dca 
Ryksdag  te  Frankfort  den  Hertoge  v^ 
Aarfchot  op>  die  met  hem  zeer  oneens  waSé 
Orange  en  Egmond  bezogten  toen^  op 
eigene  beurfe ,  den  Ryksdag ,  in  hoop^  'c 
belang  der  Nederiariden  by  de  Ryksvorften , 
te  bevorderen i  dan  waar  in  zy,  en  de 
verdere  Heeren ,  die  met  hen  waren ,  (aan 
welken^  in  ilukken  van  deezen  tyd^  zo  ik< 

b€' 
^^  M4m§ins  éê  Grmvelle.  T<M4  «•  /«f*  i|. 
f '5  Mim9ir9t  éê  Granvcllc  /•  «. 

Ca 


36  BYVOEGSELS  en 

behoudens  beter   oordeel ,  agte,   min  waar- 

fchynlyke  Vertoogen  worden  toegefchreeven) 

(*)   door    bewerking    der    Landvoogdesfc , 

mede    niet  flaagden  (/). 
BI.  7a.  reg.  6.  van  ond.    ^  Bondel  Pylen." 

Men  droeg  dien,  aan  den  hoed  en  den  mantel; 

den  zotskap ,  op  de  nestelingen  van  den  arm  (f»> 
BL  76.  r.  10.  ,,  Orange  —  (hieldt  yoor) 
dat  men  —  ^er  de  algemeene  Regeering 
des'^ands  moest  raadpleegen.  "  Sommigen 
verhaalen,  dat  Orange.,  om  deezen  tyd,  by 
de  Staaten  ^an  Braband  hadt  zoeken  te 
bewerken,  en  der  Landvoogdesfe  voorgefla. 
gen,  om  dat  Gewest,  't  welk  geen  byzonderen 

-Stadhouder  hadt,  eenen  Opper -Ambtenaar, 
onder  den  naam  van  Befchermer  (^ProteSleur), 
toe  te  voegen ;  dat  de  Landvoogdes  gcèm 
moeds  genoeg  hadt  hem  te  weder  Oaon, 
maar  dat,  die  voorflag  in  den  Raad  gebra^ 
zynde,  en  s'Prinfen  Vrienden  hem,  tot  die 
Bediening,  ftemmende  ,  Granvelle  'er  zig, 
met  zo  veel  kragt ,  tegen  verzet  hadr ,  dat 
dezelve,  door  de  meerderheid,  was  verwor- 
pen C^Ji  al  't  welk  den  Prinfe,  en  die  met 
bem  gevoelden  ,  hoe  langer  hoe  af  keeriger 
van  don  Kardinaal  maakte,  en  hem,  nevens 
Egmond  en  Hoome,  te  eerder  bewoog, 
om  den   brief  aan   den  Koning  te  fchryven 

CO; 

(k)  Ik  doel,  hyzonder,  op  de itn()^rtak,  welke BannoDS, 
hier  tegeawoonlig ,  op  bet  GratfTcbap  tui  Holland  zonde 
gedaan  hebben.  Zie  tb  Watol»  Verbond  der  £delen.  i  D, 
hl.  as;  en  ft  D.  hl,  187* 

CO  dtémêifês  dê  GranveUe,  TWiu  a*  PH-  S~i7- 

C»)  Hoppiaus.  Liv.  I.  Cbé^.  PH*  35.  Mimêlr,  dê  Cranvenei 
7m.  ft.  fH*  öo.    „  fur  réptule  des  alles  des  Dofeeftiques," 

C^  Méwfifês  dt  Granvelle.  fH*  3Sl-id3«  «<  IVfiêirê  éê 
Granvelle,  /«g.  3d<^*-269« 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      37 

(ö);  van  welken  onze  Wag.  (bl.  78.  alhier) 
gewaagd. 

Bl.  80.  o.  r.  3,  Wyders  maakten  de  drtt 
Heeren  hun  werk  ,  om  —  aanhang ,  — - 
zelfs  onder  de  Vrienden  van  Granvelle,  te 
winnen.  Veelen  vielen  hun  toe."  Onder  deezen 
was,  byionder,  Simon  Renard,  Lid  van 
Staatsraad ,  voorheen  's  Konlngs  Gezant  in 
Engeland  en ,  door  Granvelle  ,  wiens 
Landsgenoot  hy  was,  daar  toe  bevorderd* 
Hy,  een  der  gefleepenfte  Heden  van  zyne 
eeuw,  en  die  ,  eerlang,  voor  den  voornaamen 
handelaar  der  geheinifte  en  gewigtigfte  zaa- 
ken  van  het  driemanfchap  wierdt  gehouden, 
hadt,  zeide  men ,  de  geest  van  Egmond  be- 
dorven. De  Kardinaal  brouwde,  federt,  zyn' 
ondergang,  by  't  Hof  van  Spanje,  werwaarts 
hy  wierdt  opontbooden  en  ,  in  1573  ,  zyn 
kwynend  leeven  eindigde.  Men  lag  hem  ook 
te  laste  (ie  uitvinding  eener  mommery,  by 
den  doop  des  jongen  Graave  van  Mans- 
feld,  alwaar  een  man  in  Kardinaalskleeding 
vertoond  wierdt,  die,  door  een'  Duivel, 
met  vosfen  ftaarten,  (queues  de  Renards) 
veriaagd  wierdt  (3>). 

Bl.  85.  r.  6.  V.  o.    ,,  Gerugt  —  '/  welk, 

veelligt  ^  weinig  grond  hadt."     Dat, 

egter,  de  Kardinaal  zelve,  aan  foortgelyke 
gerugten,  geloof  floeg,  maar,  des  niet  te 
min ,  met  zyne  zaaken  doorging,  blykt  uic 
een'  Brief,  den  27  van  Wintermaand  des  jaars 
1567,  door  hem,  uit  Befanfon,  aan  zekeren 

Claü- 

(•>  Mim9ir$$  Jg  Granvelle.  /•  r.  pgg,  333. 
(^)  Mimêirêt  d$  Granvelle.  Tm,    i.  fsg.  97— 1I4«  ^  tH* 
325.    Cm/.  Wfi*  de  Granvelie,^^.  413. 

C3 


S8  ^YVOEGSELS  en 

Claudb  Beun  Chasney  Qq) ,  (dien  hy,  on- 
der \  beftuur  van  Alva,    de   Bediening  vsa 
Fiscaal,  by  de  Regtspleeging  der  Graaven  van 
Egmond  eaHoorne,  bezorgd  hadc,)gefi:faree* 
ven   „  Gy  moet  (zegt  hy)  zo  kleinmoedig  en 
^^  vreezagtig  niet  zyn.  Indien  gy  in  myneplaaiz 
„  geweest  waart, —  toen  men  ,  tweejaarea 
3s  ^H»"  daaglyks  voorfpelde ,  dat  fommigen 
„  tny  poignards  fteeken  geven   zouden ,    gy 
yy  waart  van  angst  geftorven;  en,  zelfs  bier^ 
„  moet  ik    nog  op  myne  hoede   zyn.     Die 
^  voort  wil  komen ,  moet  voor  zyn  huid 
yy  niet  vreezen  (>). " 

Men  badt,  geduurende  deeze  onlusten, 
een  zeldzaam  Schiergeweer  in  zwang  ge- 
bragt ;  beftaande  in  kleine ,  yzeroi ,  Voer- 
boogjes ,  ter  lengte  ,  veelal ,  van  een  voet 
of  daar  omtrend ;  welken  ,  zeer  bedek- 
telyk ,  gefpannen  en  gelaaden  met  een' 
yzeren  pyl ,  gedraagen  wierden,  ^t  Hof 
van  Holland,  bevroedende,  dat  deeze  Werk- 
tuigen nergens  toe  dienden  ,  dan  ,  y,  om 
,,  fecretelicken  te  vermoorden,  gelyk  men  ai*^ 
yy  reets  gezien  heeft  dat  zommige ,  tot  dien 
„  eynde,  zulcke  over  hem  gedragen  hebben," 
liet,  op  den  26.  van  Wynmaand  des  jaars 
1561,  een  fcherp  Verbod  uitgaan,  tegen 
het  maaken ,  verkoopen  of  verfpreiden , 
bmnen  den  huize  houden  en  bedekteJyk 
draagen  van  ,  of  fchieten  met ,  dezelven ; 
(lellende  op  het  laatfte  yy  \  zy  dat  defelve 
yy  yemanden     geraect    hebben    ofte    nyet, 

ver- 

Cq)  Mêmnr.  dê  Granv.  T.  s.  f*  83 ;  elders  beet  hy  Biifi» 
(Wagin.  hi.  asi  alhier.) 

(r)  IMémêint  d$  Granvelle.  /•  r.  Tm.  s.  ptrg.  97  êt  9I» 
Tfjix  ê9jli.    VcrgeJyk »  tUiier  Wacbm*    Ma  S8«    r.   J/.  7->f 4. 


AANMERK,  op  het  VL  DEEL.      39 

verbeurte  van  lyf  en  goed ,  ter  plaatzc  daar 
verbeurtenisfe  Hand  greep  (j). 

BI.  86.  r.  17.  yy  De  inhoud  word  mrgem 
gemeld."  Mogelyk  is  de  Verbintenis  der 
misnoegde  Edelen  flegts  mondeling  aangegaan, 
fchoon  by  eede  geftaafd.  Zy  kunnen  hier  toe  , 
genoopt  geweest  zyn  ,  eensdeels ,  door  eene 
pryfelyke  voorzigtigheid,  anderdeels,  door  de 
bewustheid ,  die  zy  hadden  van  elkanders 
.  goede  trouw  en  ftandvastigheid.  Dan,  hoe 
dit  mag  geweest  zyn ,  de  verwydering  van 
Granvelle  zal  de  hoofd -inhoud  der  Ver- 
bintenis hebben  uitgemaakt  (7). 

Bh  88.  r.  17.  „  Men  heeft  geloofd , 
dat  de  Kardinaal  zelf  om  zyn  ontflag,  by 
den  Koning,  heeft  aangehouden*''  't  Schynt, 
volgens  egte  en ,  deels ,  by  Wagen,  onbe- 
kende, Stukken^  met  deeze  geheele  zaak, 
omtrend  in  deezer  voege,  gelegen  te  zya 
geweest.  Na  de  Heeren,  en  byzonderOrange, 
■  de  gunst  der  Landvoogdes  gewonnen  hadden, 
door  betoon  van  hodykheid  en  beleeftheid 
nopens ,  en  vertrouwen  op ,  haar  ;  na  zy 
der  Vorftin  de  fchadelykheid  en  't  gevaar  van 
een  langer  verblyf  des  Kardinaals ,  in  de 
Nederlanden,  hadden  doen  gevoelen ,  volgde, 
hier  op,  een  verkoeling  van  Marga re- 
te  jegens  Granvelle.  Hy  merkte  dit 
fpoedig,  ontveinsde  het  in  't  openbaar, 
maar  vroeg  haar,   heümelyk ,  by  gefchrifce, 

de 

co  3.  WlêmêT.  van  Ernst,  bt,  u6. 

(O  Te  Water,   Perk.  itr  Edêlm.   i  2).  5/.  I5*i5«     Die 

Bogthans  meent,  dat 9  niet  omtrend  deeien  lyd,  xoo  als  Wa« 
•iNAAR  fchryft,  maar  reeds  vroeger,  het  zinnebeeld  van  dea 
boodel  Pylen  by  d«  Edelen  ingevoerd  xy* 

C4 


40  BYVOEGSELS  en 

de  reden,  met  aanbod  van  zig  te  regtvaardiT 

fen.  Doch  'c  gety  was  verlopen ,  en  'sKonings 
[uster  liet  zig  bewegen  ,  haaren  Gebeimr 
fchryver,  Armenteros  ,  naar  Spanje  te 
zenden ,  met  ecnen  last ,  geheel  gefcJtiikr, 
om  't  gedrag  der  Hecren  aan  te  pryzen , 
én  den  Koning  de  noodzaaklykheid  van  \ 
vertrek  zynes  eerften  Staatsdienaars  te  doen 
zien.  Philips  ancwoordde,  hoofdzaaklyk,  dat 
hy  wist,  wat  nay ver  doen  konde  ;  dat  hy 
des  Kardinaals  Aanklaagers  regt  zou  doen, 
zo  deez  fchuld  hadt ;  maar  dat  de  Land- 
voogdes en  de  Nederlanders  zig  gerust  moes- 
ten (lellen ,  en  dat  hy,  op  de  beste  wyze^ 
zoude  voorzien. 

De  Hcercn,  gevoelend^,  dat  dit  antwoord 
geenzints  voldeedt  aan  hun  verlangen ,  (de 
Volftrektc  verwydering  des  Kardinaals),  ver- 
lieten het  Hof,  Egmond  uitgezonderd,  die 
•  'er  bleef,  om  de  noodzaaklykheid  van  die 
verwydering,  by  haarp  Hoogheid,  leevende 
te  houden.  Philips,  ondertusfchen ,  wist 
van  geen  buigen ;  maar  Granvellk, 
geen  kans  raeêr  ziende ,  om  het  gevoeglyk  uit 
te  houden ,  fchreef  zelve  den  Koning ,  op 
dezen  zin  :  „  dat  het  volk  zig  aan  s*Konings 
gezag,  hem  toevertrouwd,  begon  te  onttrek- 
ken; dat  de  nayver  des  Prinfen  van  Orange 
dit  vermeerderde  ; '  dat  de  twisten  niet  ligt 
zouden  te  (lillen  zyn ,  ten  zy  zyner  Majefteit 
zelve  zig  naar  de  Nederlanden  begave;  dat, 
het,  midlerwyl,  geraaden  zyn  zoude,  door 
de  Landvoogdesfe ,  vyf  of  zes  Benden  in 
^e  Nederlanden ,  onder  -t  bevel  van  ge- 
ringe   Edellieden ,     di^    men ,    langs    dien 


'AANMERK,  óp  het  VI.  DEEL;     41 

weg  5  winnen  zoude,  te  doen  aanwerven; 
dat  de  Party  van  den  hoogen  Adel  be- 
ftuurd  wierdt  door  twee  Hoofden,  Orange 
en  Egmond;  dat  de  laatstgemelde  een  goed 
Dienaar  van  zyne  Majefteit  was  ,  opregt 
van  imborst,  vast  in  't  geloof,  maar  de 
eerfte  gevaarlyk,  doorfleepen,  de  gunst  van 
'c  volk  boven  s*  Konings  E  dikten  bejaa- 
gende  en ,  naar  't  hem  te  ilade  kwam , 
Katholyk,  Kalvinist  of  Lucheraan;  dat  deez, 
niet  te  vrede  met  drie  oif  vier  Gouverne- 
menten ,  alles  zogt  en  tot  alles  in  ftaat 
was ;  dar  men  hem  in  de  Nederlanden  niet 
laaccn  moest ,  maar ,  of  als  Gezant ,  of 
als  Onderkoning  ,  naar  elders  verzenden , 
ef  wel  naar  Spanje  ontbieden  ;  dat  Eg- 
mond,  als  door  Oranje  verleid,  dan,  ligtelyk, 
zou  zyn  te  rug  te  brengen,  mits  men  hem 
wel  betaalde,  beleefd  handelde ,  op  zyne  aanbe- 
velingen agt  gaf,  en  toonde  hem  boven  Oran- 
je te  ftellen;  dat  men,  wyders,  een  ^n- 
zienlyke  fomme  gelds,  in  's  Konings  Neder- 
landfche  Schatkist,  moest  zien  by  een  te 
brengen ,  om  'er  zig ,  by  nood ,  van  te 
bedienen  ,  waar  door  men  den  voortgang 
der  verdeeldheden  zou  ftuiten,  en  de  bewer- 
kers van  dezelven  in   ontzag  houden. 

Philips  met  antwoord  draaiende,  nam 
Granvelle  ,  't  gevaar  ziende  aanwakkeren , 
een  nader  befluit  en  verzogt  zig  te  mogen 
begeven  naar  Franche  Comté ;  dan ,  ook 
hier  op ,  kwam  geen  antwoord ,  voor  de 
Heeren,  de  Landvoogdesfe  bewoogen  hadden, 
Armenteros  ,  nog  eens  ,  naar  Spanje  te 
zenden;  die,  eindelyk,  met  s' Konings  brieven 
C  5  te 


I 


4%  BYVOEGSELS  bn 

te  rug  kwam  9  by  welken  aan  Granvellb 
wierdc  toegeffcaan ,  voor  zo  lang  als  hy 
goedvondc,  naar  Francbe  Comrè  ce  mogen 
vertrekken*  De  Kardinaal^  om  den  fchyn 
van  s'Konings  ongunst  weg  te  neemen  en 
2yne  partyen  ongerust  te  laatcn,  verzog;^^ 
fianks  3  aan  de  L^uidvoogdes  een  verlof  van 
flegts  drie  of  vier  maanden ,  't  geen  hy> 
ligtelyk,  verkreeg,  doch  waar  uit  zal  voort- 
gefprooten  zyn  't  ge rugc ,  dat  men  hem  » 
binnen  dien  tyd ,  weder  te  rug  te  wagten 
hadt;  waar  van  ook  Wagen,  (*/•  95.) 
gewaagt.  Den  lo.  van  Lentemaand  d^ 
jaars  1564,  vertrok  by,  in  gezelfchap  van 
zyncn  Broeder ,  Thomas  Perenot  ,  Heere 
van  Cbantonay  ,  naar  Befanfon ,  in  't  guegde 
Landfcbap.  Onder  zyne  Papieren  t^fc 
men  een  brief  gevonden  van  Phiups,  waar 
in  deez  betuigde ,  boop  te  hebben ,  dat 
s  Kardinaals  terugkomst  en  't  einde  der 
gefchillen  naby  waren ;  ook  vindt  .  men 
gewaagd  van  een'  laatercn  Brief  der  Land- 
voogdesfe ,  die,  toen  zy,  in  't  vervolg, 
weder  tegenzin  in  de  party  van  Orange 
kreeg,  zig  befchuldigde  Granvelle  s 
vertrek  begunftigd  te  hebben.  Ook  fchynt 
zy  geen  oorzaak  van  s' Kardinaals  reiz  naar 
Rome  geweest  te  zyn ;  werwaarts  hy ,  in 
Wintermaand  van  den  jaaré  1565,  uit  eigen 
beweeging ,  een  ke»  deedt ,  doch ,  kort 
daar  na ,  zig  weder  naar  Befanfon  begaf, 
daar  blyvende  tot  den  jaare  1571,  wanneer 
hy,  door  Philips,  tot  Onderkoning  van 
Napels  en  ,  door  den  Paus,  tot  Apoftolisch 
Legaat  wierdt  aangefteld.  Hy  bleef  te  Napds 

toe 


AANMERK,  op  het  VL  DEEL.       43 

tot  den  jaare  1575 ,  toen  de  Koning  hem 
naar  Madrid  en  aan  'c  hoofd  der  Spaanfche 
zaaken  riep.  Hy  wierdc,  federc,  Aansbisfchop 
van  Befangon;  maar  ftierf,  eer  by  van  dac  Bis* 
dom  bezit  konde  neemen,  te  Madrid,  in  *t 
boogde  aanzien,  op  den  22.  van  Herfstmaand 
des  jaars  1586,  oud  zynde  zeventig  jaaren.  On- 
ze Voor-Ouders  ondervonden  in  hem  een  Gc« 
loofsdwinger,  door  welke  feil,  en  die  eener 
te  groote  eerzugt,  by  den  lof  bezwalkt,  dien 
hem 9  anders,  als  een'  groot*  Staatsdienaar  en 
Vooritander  der  Letteren,  niet  kan  geweigerd 
worden  (u^ 

BI.  90.  r.  I.  „  Ook  vertrok  Hy.**  Daar 
het  zeker  gaat,  dat  Granvelle  ,  in  'c 
jaar  1564,  deeze  Landen  verliet,  moet  men 
zich  verwonderen,  als  men  hem,  agter  do 
Landvoogdesfe ,  te  Brusfel,  in  *t  jaar  1566, 
ziet  (laan ,  in  de  fchoonfte  Schilderyen  en  Kunsc«> 
plaaten,  ook  in  dit  VL  Deel  van  Wagen aaiu 

BK  90.  r.  19.  „  Wiens  Grootvader,  naar 
men  zeide,  —  een  Smid  geweest  was.*' 
Strada,  le  Petit  en  anderen,  waren  van 
deéze  gedagten.  Uit  de  beëedigde  proe- 
ven ,  welken  Granvelle,  aan  het  Kapittel 
te  Luik,  ten  jaare  1540,  doen  moest ^ 
alvoorens  tot  Kanunnik  aldaar  te  kunnen 
worden  toegelaatea,  blykt  duidelyk,  dat  zyn 
Grootvader,  Pierre  Perenot,  Burg-Regter 
of  Hoog-Bailiu  was  van  het  Stedeken  Ornans, 
in  Franche  Comté.  Deez  was  gehuuwd  met 
Etiennette  Philebert,  en,  zo  hy,  als  zy, 

wor- 

C*)  Mimêirês  iê  GranTelle.  Tm.  ft.  fH»  Sp-^i^d.  CwU 
Bifiêht  ét  Granvelle.  fêg.  79-443*  ^^v-  SiSt  SU  •*  f^^ 
fag.  s89##S90«  Robb&ts.  Hifi,  dt  Ciuu..  V.Tm»  S*  /•  49*f7h 


44  BYVOEGSELSen 

worden  gezegd  van  adelyke  geboorte  te  zyn 
geweest  C^>    Dit  is,  egter,  ten  opzigte  van 
Pierre,  niet  buiten  tegenrpraak;    want,  hoe 
zeer  Dom  l'Evesque  den   adeldom  van  den 
Kardinaal     doet     reiken    tot    zynen    twee- 
den  Overgrootvader,  (w)    merkt  cgter  de 
Schryver  van  s'  Kardinaals  leeven ,    niet  al- 
leen, te  regt,  aan,  dat  men  hier  toe  geene 
genoegzaame  bewyzen  bybrengt,  maar  doet 
^er  op  volgen,    dat  des    Kardinaals  Vader, 
NiKOLAAs  (^),  die,  federt,  Kanfelier  wierdt, 
ten  jaare  1518  ,    door  het  verkrygen  eener 
Raadsheersplaatzc  in  bet  Parlement  van  Ddle , 
veradeld  zynde  ,   eerst  ten  jaare    1524,   van 
Keizer  Karel  den   V.,  verzogt   en  verkreeg 
brieven    van    adeldom    voor     zyncn    Vader 
Pierre  ,  die ,  daar  na ,  ook   den  tiiel   van 
Ridder  voerde  ,  en   Heer  van  Croroary ,  by 
Befaii^on,  wierdt  (y).    't  Is  hier  de  plaacz 
niet ,    en  9    buiten    dien  , .  mocilyk  ,    zonder 
inzien  der  oorfpronglyke  Stukken ,   over  dit 
en  't  geen  'er  meerder  ,   voor  en  tegen  den 
adeldom   van    dit    Geflagt ,    gezegd  wordt , 
brcedelyk  te  handelen.    Dit ,   egter ,  fchynt 
zeker  genoeg,  dat,  zo  't  geflagt  van  Pere- 
MOT  niet    tot    den    Adel    van    het  Franche 
Comié  behoord  hebbe ,  het ,   ten   roinften , 
aan  't  hoofd  der   aanzicnlyklle    Uurgers  en 

Re. 

(v)  Dom  LTsvKSQUE,  Wémêins  pêur  rUifiêirt  U  Granvelle. 
T#«»,  !•  pêg.  167  tê  /rff, 
,  C«)  ^imnrêt  U  €.  Têm,  i.  pag.  i6s.  ftqq» 

C«)  Ue  Kardinaal  \fas  de  5«  Zoon  van  de«zeD  Nicolaas, 
die,  by  Nicoib  BoJIvallot  ,  êlfKinUtên^  t:  w:  vjf  Zonnen 
en  t9t  Dogtcren  ,  verwekt  hadu  SSémêirês  dê  Granvelle  /.  <• 
TjÊtH»  a.  psg,  165. 

iy)  U(ftnr$  A  Granvellc.  fég.  6  $t  42-'49« 


AANMERK,  op  hbt  VL  DEEL.      45 

Regenten  van  Ortans ,  met  adelyke  Vrouwen 
gehuuwd ,  moet  geplaatst  worden  (z^. 

^.  91.  r.  13.  „  Zelft  ging  hem  na^  dat 
hy  den  Koning  enz. "  Wie  ,  zonder  voor- 
oordeel ,  naleest  het  onderzoek  van  den  Heere 
Lambrechtsen  ,  of  FiLiPS  zig  ooit,  door  den 
RoomfchenPaus,  hebbe  doen  ontflaan  van  den 
eed,  dien  Hy,  by  het  aanvaarden  derRegee- 
ringe  ,  gedaan  hadt,  zal  genoegzaam  durven 
befluiten,  dat  zulks,  waarlyk,  plaats  gehad 
hebbe.  Zie  Verhandel,  van  V  Zeetn^sch  Ge- 
nootfchapy  IX  Deel ^  hl>  ^^^  ^n  470.  En, 
wat  den  Kardinaal  Granvëlle  betreft,  de 
Prins  van  Oranje  getuigt,  rondelyk,  in  zyne 
eerfte  Apologie,  bL  13,  dat  de  Koning, 
naar  't  zeggen  van  den  Kardinaal,  de  Neder- 
landen niet  wel  kon  behouden  ,  zonder  zig, 
door  den  Paus,  te  doen  ontflaan  van  den 
eed,  by  het  aanvaarden  van  dezelve  Landen 
gedaan. 

Bh  95.  r.  8.  „  FiLiPS  antwoordde^  dat 
hy  niets  ten  z^mtn  (Orange's)  nadeele  ver- 
nomen hadt^^  Hoe  zeer  dit  antwoord  tegen 
de  waarheid  ftreedt,  zal  me«^.  ontdekken, 
by  de  herinnering  van  den  firièf,  door 
den  Kardinaal,  aan  Philips  gefchreeven,  en 
van  welken  ik  reeds  gewaagd  heb  (a). 

BI.  ^j.  r,  I*.  „  Verbetering  -~  in  de 
behandeling  der  Geldmiddelen. "  'c  Zag  'er 
zo  flegt  met  deezen  uit,  dat,  reeds  ten 
jaareisöa,  't  Hof  en  de  Rekenkamer  van 

Hol. 

C«)  Hifl9{rê  di  Granvelle.  png.  41.  Vergel.  tk  Watui, 
Verbond  der  edelen.  2  D.  kh  i6.  Cb)  tn  Wacbiiaa&  in 
Voorred,  ih  ia. 

C^i^  Zie  deeze  Aanmerk.  hU  41. 


46        BYVOEGSELS    eK 

Holland,  zig  aan  den  Raad  der  Geldmidde* 
len   vervoegd   hadden,    klaagende ,  dat   zy, 
voor   'c   meerended,  federt    anderhalf  jaar, 
«reen  wedden  ontvangen  hadden,  tiadiea  bet 
Koraptoir  der   Domeinen   van    Noord  -  Hol- 
land ,    op  *t    wdke   zy   ftonden^    jaariyks , 
tusfchen   de  agt   en  negen   duizend  pondeo 
wn  veenig-  groocen   ce  korc  kwam.     Men 
befloot ,  daar  op>   dit  kort  om  te  (laaü  over 
de  Remmeefters  van  Kennemerland ,  Heusden 
en  den  Ontvanger   van  Zuid -Holland,    ten 
einde  den  Klaageren  te  voldoen.     De  uic* 
•*«g;,7»fchotten  in  de  Regtplceging  ♦  werden  tocö 
'  ook  op  beter  voet  gebragt  (*). 

BL    f14.  r.  a.    ^^  Eerlang  gtfchUdde  dt 
afkondiging  der  Kerkvergadering  (wn  Tren- 
'  tt)^  niet  zonder  veel  t^nkanting  der  Gees- 
teiyken.  ^    Niet  alleenlyk  waren  de  Geeste- 
lyken,  in  veele  plaaczen,  maar  ook  de  Bur- 
gerlyke  Overheden ,  in  verfcheiden  Nedcrland- 
fche  Steden^  ongezind,  om  de  hand  aan  de 
afkondiging  van  de  Befluiten  der  Kerkverga- 
dering te  Trente  te  Icenen,  zeer  wd  bcgry- 
pende,  dat,  hier  door-,  de  gevloekte  Inqui- 
fltie  gefterkt,   en  de  Gewetensdwang  bevor- 
derd zou  worden.  '  Zie   Kort  Verhaal  der 
Keformatie  i^an  Zeeland^  bl.  33-42. 

BL  ifto.  u  II.  V.  o.  „  Dat  men  hem^ 
in  een  zaak  van  zo  nel  gewigt  en  gevolgd 
geen  raad  gevraagd  hadt."  Om  dit  gezegde 
van  den  Prins  met  het  getuigenis  van  ViGUus 
en  Hopperus,  hier  aangehaald ,  over  een  te 
brengen,  heeft  men  5  onlangs,  gegist,  of  niet 

a'Prin- 

O)  ft  Mêmf*  Tan  E&Nit*  hté  irtf*  Vl^* 


AANMERK,  op  het  VL  DEEL.     47 

s^Prinfen  bekhig  van  eene  byzóndere  raad- 
pleeging  te  verftaan  zy  (c)?  't  Is  mooglyk; 
welligt  ook  kan  s' Vorsten  Brief,  vermoedel^ 
UI  het  Fransch  gcfchreeven ,  kwaaiyk  zyn 
vertaalde 

BL  laa.  r.  11.  ,>  Het  vermüard  Vethond 
der  Edelen. ''  Nopens  dit  Verbond ,  en 
*c  geen  onze  Wagen,  omtrend  het  zelve 
aanteekent^  moet  men^  byzonderlyk,  maf 
.zien, ,  het  geen ,  door  den  Hoogleeraar  te 
Water  ,  met  zo  veel  oordeel  als  kunde  j 
.geboekt  is,  in  een  werk,  daar  toe  opzetlyk 
ingerigt ,  en  ook  door  onzen  Schryver 
geprezen  (^)*  Men  zal  *er ,  om  die 
reden,  zig  omtrend  kunnen  bekorten ;  doch 
de  .yer beteringen  op  Wagen.,  hier  en  daar, 
op  geeven. 

Bi.  ia 2^.  r.  16.  >,  Op  den  tweeden  van 
Slagtmaand ,  s'  daags  voor  de  Bruilofi  van 
Parmatxïu^^  De  Prinfes  van  Portugal,  mee 
welke  Parma  zou  trouwen,  is,  eerst  op  den 
derden  November,  te  Vlisfingen  aangeland, 
naar  het  eenftemming  berigt  van  Straoa, 
BuRGUNDKJs  en  anderen.  Het  Huwelyk  wierdt, 
te  Brusfel ,  den  de; tigflen  van  die  Maand  , 
voltrokken;  het  Bruilofts- Feest  kan,  derhal- 
ven ,  niet  tot  den  tweeden  November  gebragc 
wordm.  Wagenaar,  is  door  Brandt,  misleid, 
en  deez,  door  zekere  Aanteekeniogen,  die,  op 
naam  van  Junius  (^),  uitgaan.  BL 

ro  Tb  Watbk»  Verbond  der  Edelen,  t  D.  U.  129.  (ky. 

(d)  Ziê  TB  Watbr  9  Hiftorie  van  hec  Verbond  en  de 
Bmeekfchrifcen  der  Bdelen.  Mtddelb.  1776*  twee  Dcelen  4m 
0étê9ê ;  wsrdende  bet  Vervolg  vin  s'  mans  arbeid ,  met  ver* 
1aogen«  In  'c  korc,  ie  gemoec  gezien. 

C«)  Hldor.  van  'c  Verbood  der  Edelen,  i  Siak,  hL  S9-62, 
Vergcl.  Pont.   Ubotmu   LÜ.  XVi.  iUr.  Jtmftrist$^  MÉor* 


48    "     BVVOEGSELs    en 

BI.  1*3.  r.  4.  V.  o*  ,,  Of  dU  Verhoni 
door  Fiups  VAN  Marnix  enz."  Dewyl  allc 
Hiftoriefchryvcrs ,  in  ^t  by^onder  2:7 ,  die 
kort  na  deezen  tyd  geleefd  en  gefcbreeven 
hebben,  het  Opftel  van  't  Verbond  der 
Edelen  aan.  Marnix  toekennen,  fchjut  men 
diiar  aan  niet  te  kunnen  twyfelen;  doch  het 
is  niet  zo  zeker ,  of  het  eerfte  Smeekfchrift 
der  Edelen  ook  door  hem  ontworpen  zy  (^fy^ 

BI.  1 25.  r.  1 2.  „  Dit  Verbond  mtrék  - 
geteekend  door  een  groot  getal  van  Edelen.** 
Uit  vier ,  na  Wagen.  ,  gedrukte  Lyften 
(van  welken  de  eerfte ,  behelzende  de  eigtn- 
handige  onderteekenmgen  der  Brabanderen, 
Gelderfchen  en  Hollanderen,  tot  de  Papieren 
van  Bredenrode  behoort  heeft  en,  thans,  hy 
de  Heeren  gecommitteerde  Raaden  der  Heeren 
Staaten  van  Holland ,  in  s'Hage ,  onder  de 
Viaanfche  Documenten ,  berust)  heeft  men  een 
aantal  van  vier  honderd  naamen  van  zo  veel 
verbondene  Edelen  ontdekt;  by  welken  nog 
eenige  anderen,  by  gegronde  gisfinge, gevoegd 
zyn  (^g).  Zeldzaam  is  het ,  dat  men  geen 
Zeeuwlche  Ondertekenaars,  onder  dezelven, 
vindt;  waar  van  men,  als  oorzaaken,  opgeeft, 
dat  de  voomaamfte  Zeeuwfche  Edelen  nu,  ei 
lange  daar  na,  den  Roomfchen  Godsdienst  oog 
bleeven  toegedaan ;  dat  de  twee  Vertegenwoor* 
digers  des  Graave  van  Buuren ,  eerflen  Edelen 
van  dit  Gewest,  teffens  Ambtenaaren  des  Ko- 
nings  waren;  dat  de  Bisfchop  van  JVliddelburch 
in  de  Staats  Vergadering  *t  eerfte  Lid  was  en 
men  de  Zeeuwfche  Edelen  niet  genoodigd  hadt. 

Rede- 

<ƒ)  Verbond  der  Edelen.  iSinl^  H.  stf-^-gt;  en  ^/•I4ft-I4l. 
{^g)  Verbond  der  Edelen.  «.  /«  kU  nad— 179« 


I 


AANMERIC*  öp  HÉT  VI.  HEEL;    f49 

Redenen  ,  ommnd  welken  het  my  li^ei^ 
soude  vdlefi  eenige  tegenwerpiÉgm  té  maaken^ 
dan  het  bygèbfagte  te  tèfbteetercn.  *t  h , 
lAldlerwyl,  zeker,  dat  men,  aan  s-Konings 
zyde,  öok  door  andere  middelen,  óp  andere 
j|)laaczefi,* den  voortgang  van  liec  Bondgenoot- 
fchap  tctigtte  te  fluiten  ;  "waar  tóe  behoort^* 
,dflc  by,  by  eeiien  Brief  van  den  31.  van 
Hooimaaüd'  des  jaars  1566,  de  Friefchei 
Edelen  ^^  die  zig  tot  de  ondeneeketiing  niet 
hadden  doèo  ovarhaaten,  faooglyk  prees,  mee 
by  voeging  van  hun  verri^,  ten  allen  tyde, 
in  goede  gedagtenii  ;ce  irollen  houden  (t). 

Bh  i2^«  r.  3.  V.  o;  ;,Obdam/'  Dezelfde, 
die ,  op  de  volgende  bladzyde ,  genoemd 
wordt  Gysbrêgt  van  Duivenvoordb. 

fil.  laS.  r.  8.  „  KÓRMsLis  van  Alkcmade«" 
Wagenaar  zélve  heeft,  federt,  begreepen ,; 
dat     hy    hier    moest    gefchreven     hebben 

KORNEUS  VAN   ASSBMDILFT.  ^i).     - 

BI.  126  n  16.  bl.  is7«  „  Maar  Oranje^ 
die  enz.  *'  Indien  men  het  aangaan  van  *c 
Verbond  en  her  overleveren  van  *t  Smukfchrifi^ 
aan  de  Hertoginne  wel  onderfcheidt ,'  en  de 
omftandigheden  van  dien  tyd  wel  in  agc 
neemt ,  is  'er  geene  flrydigheid ,  nisfchen 
de  eerfte  en  tweede  Verantwoordinge  van 
den  Prins  en  i,  nog  minder ,  eenige  reden^ 
om  zyne  goede  trouwe  te  verdenken  (Jt). 

BL  129.  X.  5.  van  ond.  ^^  Ook  kmam^, 
omtrend  deezen  tyd ,  in  V  ikhf  dê'Gthopz 
belydenis  doir  Kalvinisten.*'    Bè  Gfeloóftbeiy- 

•;•■•,:.'  de-' 

(i)  ScawAKrziNB.  /•  I.  i  n*  hU  67»; 

(O  HWor.  vtfn  *x  Vcrtoodl  ëer  EiM.  x  J>.  U.  146  en  \^ 

(O  HIftor*  Tin  *t  Verb.  der  EdeU  \Si.U.  108— Ui»  \ 

D 


èBoiB  der  heBirornde  Kerke  in  Nederland 
reedfi  in  't  jaar  1561  i  opgeftdd,  en  kwam,  ia 
'c  ïolgende  jaar  156*,  20  in  't  Nederdoftsch, 
als  in  de  Walfchè  taal  ^    te  ?oorfcliyn   (7> 
Zelfe  is  het;  ontegfenzeggelyk  ,    ciat  die  Ge- 
loofebelyde»iJ,  al  in  't  jaar  1562,  <Jvexhandigd 
\$  aa&  den  Prinfe  vafi  Qnmje,   de  Gnavea 
van  Egmood ,    Lodewyk   va&  Nasfau ,     en 
zm  andere  voomaame  Heerra  in   Bnbanr ; 
da  Tjh  iangs  een'  heimelyken  weg,  ^aaoL  den 
Eaid  der.  Stad  Anorerpeo»  met  een  iiyge^o^ 
Smeekfcfarifc,  is. bezorgd    en,   ten   zeUde» 
tyde,  aan  den  Koniag  van  Spanje  to^ez<Midei^ 
te  gelj^  ^^  ^^^  ;rilera«mierkelyk(ten  brief, 
die.JDC^  voor  ban<ten  «.(i»>     iJic  het  ge- 
zegde kaa  elk  opoiaaken.^  dac  de  veiklaarai^ 
d^r  Hcrrormden  ^    aan  Philips    gedaan  >  en 
door  Wagm.,  bl.  130,  vermeld,  te  weecen 
dac  1^,  in  de  Nederlanden  1,   wel   100,000 
fterk  waren ,  niet.  eerst  in  't  jaar  1565,  maar 
drie  jaa^n  vroeger,  gefchieddé. 

Bh   13a.   r.    10.  Vé  o.    „  Eenige   dagen 
laOftstyr  l«c^ï    99  ^^^  wigenden  dag.*'' 

•  Blé  ijS*  r.  6.  ♦.  o.  „  fFa$  Orargé  en  dk 
*tmt  kern  hielden ,  -*-  w  deze  Raadsvergadc^ 
ring  gefiemd  hebbén  ^^  is  my^  uit  geene  egte 
befcheiden,  gehleeken/'  Ik  zie  fgeen  reden, 
waaunnm.juisi,  in  dit  Stuk,  het  g^cuigepis  vas 

<A  Hir  f#rJRr  blykt  nlt  rfe  Yoteckcre  »èrlcie«  vm  H» 
Mqmo^' j(l)ZTn  BtfiiBDL^M'do  Wederdopers,  A/*-s7«.  H*  A» 
TAN  deV  pNBEN  ^  in  'lekêstQ  Opdragtsbrief  aan  de  Sttata 
der'Nede#iMdlBii(  iierdrtikt  in  Jf^M/*  afmti9g.Tim.9*  p>  47*» 
ciLift  ScHooKius,  de  Cmmu  ültr.fêg.  sao»  6ai«  Het  Usifê 
VFoiït  onwraakbaar  bewezen  door  J*  lb  Long,  Kor  Verhul 
van  den  oorfprong  der  MadecL  Oaref.  Kerk.>l.  t^^  96-9^ 

^yZAo  ook  9tMinAp  iB'^éftmU  wtrêr.  MfHM.  MtOtfaik 


AANRffiklCoi^iaT  VLDÈeL      §é 

a  BüBLGuiirbiüS   («)   aHeeti   niet  vbldoeödè 

ï         iyn   zou.    'Hy    tog  •  bediende    zig ,     in    't 

s         famenflelleü    zyner    Gefchiedeciis ,     vkn    de 

Papieren  van  Vigliüs  ,     die    tliani   in   deri 

^  Raad  tegenwoordig  Was  ;    en   die ,  zoo  wel 

::  als  de  ,  Hertog  van  Aarfchöt   en    de  Graaf 

\         van  BAkLAiMONT^  't  gedrag   en  de  gevoelens 

i  van  den  Prins  van  Orange ,  in  dit  neetelig 

i  tydsgewrigt;    naauwkeurig    zal    hebben   op- 

i  gemerkt.  ;'t  Kan  wel  zyn,   dat  BuRCiJNDiüj 

^  de  redenvberin];  van  den  f^rins  hier  en  daar 

hebbe  opgefierd   en ;    daar  tóe,    \  een  ea 

j  ander  ontleend  hebbe  nit  het  Vertoog  van 

r  Franciscus  Baldüinus,  'sPrinfen  byzöndereni 

Vriend  (ö). .  .  Maar  't  iaaklyke    kortt   óver 

een     met    §*  Vérften     bekende     gevoelens , 

èn  (hydt  «enzins  met   't   geeii   Hopperus  ^ 

tAiTTJER  Haar  en  Strada  (/>)  'er  van  aan* 

teekenén.'    Voegende   deeze   laatfte    zelf  'er 

nog  by,  .dat   Orange  zig   bitter  beklaagde 

wegens    ^é  Konings     ondankbaarheid    je^em^ 

hem ,    die ,    benevens    de   andere  Edelen  i 

ioo   veel   voor    den    Lande    hadt    gedaan , 

daar  Philips  Zelf  zig  niet  ontzien   hadt  ^ 

om,  .met,  fommigen,    die  het   geflagt   van 

pjasfeü  ongenegen  waren,  té  handelen,  over 

't  doen.  ombrengen  van  hera  en  't  verbeurd 

verkharcn  zyner  goederen  i   wagtende  flegts 

/  «/.  '.  ^^ 

{^•)  Dft  Vercdbg  «iras,  óp*  vèffóeli  Tim  den  Prins  yiii 
Onogt  en  tn4eren ,  ten  jaare  1365  (naar  kec  fcbync)  In  de 
Pranfché  Taal  (uic  welke  het  ia  Nederduitsch  wierdt*  overge*. 
zet)  aan  PwuM  ^zande9.  Men  .«!•  bet  by  lb  PsTit. 
Craniê  9br§nif,  Uv.  IX    pêg.  ^S—Sr^   Vergel.  al/Kiar  hU  ds« 

D  2 


ja         B  Y  V  O  E  as  ELS  iw  _ 

naar  eeoe  goede  gelegenheid,  om  de  uitvoe^ 
ring   van  deezen   aanüag  te  gebieden   (y). 

Bi.  145-  99  Sommigen  hebben  gefchreevtn 
ene. "  Men  kan  vermoede» ,  doch  niet 
bewyzen ,  dat  Philips  van.  Marnix  het 
Smeekfchrift ,  zo  wel  aU  't  Verbond, 
ontworpen  beeft.  Die.  is,  ;ten  minsten» 
waarfchynlyker,  dan  dat  Balduinus  'er  de 
Scbryver  van  zou  geweest  zyn.  */  Anderen 
houden  Simon.  Renard,-  Heer. van  Bermond  ^ 
^r)   voor    den    Oplleller    van    'c     Smeek- 

fchrifc  (O-      .        •       \ 

BI.  154.  C«0  w  Hy  (Brederodr)  en 
de  Graaf  van  Eomond  werden,  ingevolge  van 
een.Befluit,  qerst  voor  drie.jaaren  genamen, 
op  alle  algemèene  Dapaarten  yan  Holland  — 
hefchreeyen^  By  de  Refolutie  van  den  aa.  van 
Bloeimaand  des  jaars  1563,  hier  aangehaa\d, 
blykt,  dat  de  fwee  Heeren  geklaagd  hadden 
^  dat  zy  bcyde  niet  en  werden  befchreven 
^  tot  de  daghyaerden  van  de  Staten  — 
„  fo  nochtans,  van  ouden  voorleden  tydt, 
,,  gewoonlyck  yi^as  te  gefchieden,"  waar  op 
de  Scaaten  befloten  hun  te  antwoorden,  dat 
zy  .,,  anders  niet  en  willen,  of  ift  felue, 
^  altydsy  by  den  Griffier  yan  Hollandty  na 
g,  ouder  gewoonte  y  gedaen  geweeft,  in  alle 
99  generale  befchry vingen  van  de  Staten  :** 
besoepende  zy  zig  op  dé  aanfchryving  van 
den  i;i*  van  Oogstmaand  en  den  3.  van 
Herfstmaand  des  jaars  1562  ,  en  Vr  byvoe- 

gende, 

(f)  Vergel.  ti  Watbk.  Hiftorie  van  h  Verbond  der  EdeU 

(O  Zie  deeze  Aanmerk,  op  Wao.  6  I>.  M.  to.  mnI.  fnf. 
O)  Zie  Hfjlèr.  «M  V  r^rbêwi  éhr  Md$t.  l  Si,  ^/•I43-I4<^ 


AANMERK,  óp  het  Vf.  DEEL.      53 

rende,'  dat  geen  generak  befchryvinge^van 
öe  Staaten  gefchiedde*  „' dan  in  merckJycke 
,,  faetken  yan  importantie  ^  ak  van  Beederi 
^j'ende  -diergelyckf-^'  'fo  andere  loopende 
j,,  jfaeckeh/ dienende  cotb.êleyd  van  de  proces- 
/,  fen  ende  andere  diergêlyke  ,  zyn  gedaen, 
^,  ende  gcrordérd  by  de  Gedeputeerden  van 
^/ de  ze^s  Steden  ende  eenige  Edelen-, 'die 
^',  nadit  gefeten  zyn /'  maar  dat  „  zy,  niet  te 
,,  min  den  Toorfz  Griffier  falleh  doen  adver- 
,Vtëereh,  ende  regard  daer  op  nemen,  dat, 
„  in-  toekomende  tyden  ,  in  alk  gentrak 
,,  daghvtierden  de  voorfchreve  twee  rerfoha- 
^,  gien  mede  befchreven  werden,  naer  ouder 
„  gemunte. ''  Waar  uit  ,*  onder  anderen  » 
blykt;'yè#r  eerst  ^  dat  het  befchrj^ven  van 
Egmoi^d  én  BrederodbV  op  de  algemtent 
Vergaderingen ,  ihaps  geen  nieuwigheid  was ; 
ten  tweede ^  dat  die  algemeene  Vergaderingen 
in  HpUand!,  door  itn- Griffier  van  *t'Hof^ 
(]want,  byvergunning  of  last  van  Stadhouder 
öf' t  Hof;  als  wy  zagen,  plagt  dit,gewoonlyk, 
te  gefchieden)  befchreëven  wierden ;  tea^ 
derde  j^  fchynt  my  toe,  dat  het  §ewigcjg 
Vertoog  der  Staaten ,  en  't  redeötwisten 
over  s'"  Kdnings  Plakkaaten ,  naar  't  inzien 
van-'VwLius  en  Egmond  Ql.  153.  alhier) , 
hun  niet  voegde ,  ten  zy  zy  ,  wegens  ékt\ 
Landheer,  op  eene  algemeene  Vergtidering 
l^y  een  geroepen  waren ;  én ,  daar  dit  hier 
niet  was  gefchied ,  daar  de  Adfokaat^  op 
last'  ^i  -Staaten,  (als  onze  Wage^/  wel 
aanmerkt,)  deeze  Vergadering  fchynt  be- 
fchreeven  te  hebben ,  dajir  het  dus  geen 
algémpeoe  Vergadering  kon  ge-agt  worden , 
D  3  en 


54        BYyOEqSELSf    ?» 

ta  tffitr  f  9HecB    op  zulk  eepe  algemeene 
Veraderiog»  Ec^fONp  ea  Br£D£Rod£  gewooa 
unaren  befchréeven   te   worden,    fchync   mj 
bier  op  te  fluiten  'óe  vraag  ywi  Vicuus  ea 
EeaiOND,  (die  zeer  wd  wist  ^  dat  mêa  faeni 
niet  befqhreeven  Haclt ,  en  dien,  daarom^  het 
aanwezen   iran  Br&derodb,    by  de  Staacen, 
te.  meer  moest   verwonderen)    ,,  ^ie    dé 
„  iStaaten    befchreveiL.  hadt  ,    om  -  op  -dit 
^,  Vertoog   te  raadplegen?     Hoe  iei  Heet 
',,  van  BreJerode  daar  kwame ,    en  of  men 
y,  den  Raad  van  Holland  en  den  Stadhouder^ 
j^  van  *c  houden  dtrzelve,    vooraf;^   kennis 
„  hadt  gegeven  (O?"    :       . 

BI*  155*  T.  lo.  jf,  Hec  ^twoord.  *-^  vind 
ik  niet  aangeteekend.*'  De  Staaten  zeggen , 
y  dat  hare  Hoogbeyt,  byAppffilt,  gj^ven 
'  op  de  voprfz:  Kequelte  ^  onder  anderen, 
^  verkeerde,  aengaende  *t  formeel  Verzoek 
^^  van  de  convocatie  van  de  generale  Staren 
(waar  ep  men»  in  't  Vertoog ,  roede  hadc  asn* 
gedrongen^  ,,  gefchreven  te  hebben  aea  fyne 
^  Majefteyt,  endé  daèr  van  te  verwachten  een 
^  kort  antwoord  (//)• " 

BU  i5i.  r.  4.  V.  o.  ,,  In  Hooimaaod 
fhcgón  men,,  openlyk ,  te  Prediken)  ia 
Holland  enz."  De  juiste  tyd  wanneer»  ^n  de 
W]t?e  waar  op ,  is ,  na  den  tyd  van  onzen 
Wagi^n.  y  in  bekende  Schriften ,  breeder  be« 
handelde  waar  aan  ik  my  gedi:aage  (y). 

BI. 

(O  Refolat.  van  HoU.  iQ  Julf   isótf,  hk  fta.  C^.   RiR* 
OOUr*  dê  OHgifis  Ordim  /•  54*  Aff  • 
'  C»)  Refol.  Holl.  S5*  Aug.  is6o.  i/.  S9» 

r«)  Zie  byzraëer  ts  Water  ;  Verhaal  der  Reformade  vm 
Zeel. '3  Bèêfdft.^  en  alle  die' Jubllé-Preeken  ,  'welkeo,  ia 
#c6Be  eeiur,  ter  gedagieiii  onzer  TerloiAng  nic  A>S|iaafcbe 

4iriü« 


I  AANMERK.  OP  mr.  VI.  DBEL.    5| 

fiaac  der  Hervormingin  ZeelMd ,  ten  dezen  cydo, 
I  «ir  taeiir^  ondemangelMdde  .Schry?eren  ^ik). 
i  BI.  174.  r.  7*    ^5  /«  Zomermaand,  $^  &(. 

Trayea.'^r  *Ioe  / zeer  , hier  onze  'Wagen;:  de 

n^oo^dén  vao*  'c  »Pröfes^  vaa  Eau omd  vcdgt^ 
I  moet  H.men   egter  aanmerken ,    dac  ^   in  de 

)  isicgaave  by  Boa  ,  een  en  móer^  feil*  fchync 

ingefloopen.  Deeze  Vergadering»  fchytkt  om- 
j  erend  het  .ntiddea  van  .Hooimaand  aange»l^ 

fen;-  C^y   'c  geen  .overeenkomt  mee  een 
,  lUiksdi . Sohryver  ,    die.  se»  uitdrokJyk »  Mt 

idê  maa&d.von  Ji^ly.  fteldc  (y^»  .:.t 

BLM.7J9.  .n  6.  van  ond.  .  ^^  Ihch  \h^i 
weinig  ^  f chya.  van  waarheid  &c.  !'  r-  Es» 
Sd^ver^  lüe  de  eer  der  verbondene  '£de{«l> 
iOn  vaaoral^van.den  Prins  van  Orange,  te  regti 
buiten  iDerdenken  ildt.  C^>,  gewaagt  nog  vaft 
een  ander  verdigtfel,  vtn.geen  beter  eljldy:^ 
és  ofynatmlyk,  de  Edelen, ceSt.  Truyen^cen 
vpórfl^g  zouden  gedaan  hebben^ ^ont. alle. .lie 
Geesteiy.keti,  binnen  de  Nederlandeü»  of^r^ 
oen  'iiagt^  te^  vermoorden:  ■■  ■■»  *t  Is.iuet 
vreemd ,  dat  •  de  yefflaafde  Aankleevers  yait 
Philip^. diangdyke  konstgrefifen^  ter  diertyd^^te 
baat  njmen^'om  de  gpede  poogiagen  hnnneo 

dirlngclantf;,  Ü  de  mtènt  VMtua  det  lCeder]tiidèB,'teéii(i 

(«)  Tb  Water,  Koc£  Verhaal  der   Rèformttie  van  Zeel. 

êK  66  en  TOlf?.    I.  van  Ipkrbn,  twee  bondijaar.  Jubclfcett 

tt  V«OTé...a.i>«'^*..loi-^oi*jK^«..Ef8«!t-jDaOt   fiufKiBBO^.Je* 

fthryving   van  Veere,  a />•  A/.  105— 108;  iis;  ii8«-iso.-  I4. 

VAN  IfBM^.  A  A'BjrlMge  S«  C.  O.  en  Redenvoertiq  over 

Mi6GRo6K«k^^,  en  in  de  BybMfen. 

H(j4Ww.TB.WMtt.  /.  «»  |,i>f^  97l«  r<i>  .    . 

O)  Chapkavillk»  G#ir«  P^ÊHfc.  Ltêd.  7««us«f^*  4dii  -«  • 
(s>  Te  Watml.   Verbond  der  fidel.   I  D.  kt.  a78<-383.'  #• 

Kon  Verhaal  der  Reform*  in,ZeeU  kU  i^^nu    - 

D4 


55  BVVOBGiSELS   bm  * 

SlecMHirgereny  tor  verdeediging  hamier  Re^ 
4en  en  Privflegien,  *  te  •  ftremmen/  In  ons 
•tfdeiï  kebten  'wy  'er  méér  dan  een  ▼oo& 
heeld  vah^  gezien. 

-  BI.  ï82.  r.  !«••  •„  Aang€ZH  of  lÊOorgé^ 
Man  door  eemgén  uit  ^/i  Kérkenraad.'^  De 
^edtkam  d^Hoörnb,  vergezeld  van  fommigeff 
Ulc  den  Kerkearittd,  verklaarde,  in  tegeo^ 
voordfglieid  van  Wee  en  Raad  der  Stad  Midr 
detbqrg)  dat  zy,  op  verzoek  der  Regeerior 
ge^  gezogt' hadden,  de  fchandeiyke  beelden* 
breekuiig^  te  belóaen ;  dac  zy  niemand  det 
Leden  van  de  Konfifiorit  wisten ,  die  daar 
toe*^  raad  of  daad  gegeven  hadc , .  en  dac  zy 
gooden 'Willen  gédoagen,  dat  oirer  dieq^lyke 
Verffoorden  van  de  genfieene  nm  en  Over- 
treders der  bevelen  van.  Burgemeèsteis  ea 
Schepenen,  regt  geicjbiedenzou^  ten  vo(H> 
beefde  tan  alle  «pderen  .(a). 
'  BI.  182.  r.  S-'  p^^  Middelburg  hirf  zf 
aan,'  op^  difi  ^t^  *  vim  O^sf maand*'*  By- 
^derheden^  nop^is*  dé^beeldflórming  te  Mid- 
delbuig/  zie  in  de  onderaasgehaalde  plaatz 
(i).  N.  BuRdtiNDiüs  (^)  verhaald,,  dat  de 
woéder  van  den^eeldenftonn  a^imng  naih 
fSt  Vlisfingen  en  Vetfe;.  waar  ara.,  nogthans^ 
de  Heer  te  Water  (^3,  zoo  veel  de  Stad 
Vtfise  aangaat >:  twyfeU,  vermits  de  uit  Vee-. 
ïf  gebanneneq,  da^r  medi^^  by  de  yomiisfen 

C«>  Ma,  Regttter  ten  Rtade  4ler  Snë  Midddb.  iB  Oa»b. 

X^)  i^GKAVSSAif DK «  ü^lêr,  jUmtmféÊêk;  hl,  36—40.  tn  O/t- 
^^'  $•  3»  49  S  M  2I.  -Tb  WaV£&  Rif^nÊU  wm  Zsêi.  hU. 
129-13&-  en  im  4ê' 3yi4if9m^  ^gtt  i$  JLi^§9..^m  IL  dê 
C^At^  194-19S  .1       i         » 

*«<#)  I^é.  St  pkg,'o.7€. 


AAï^BMOL: »  ÈKT  VI.  DEEL.    57 

tin  A  L  T  A  ,;  niéCf  bdchuldigd  woeden.    Het 
komt  my    vppr  ^    niet   onwaarfcbynelyk    ter 
2yh,  (bc  éen  wofse  hoop  Volks,  uk  Vlaan» 
deren  ito  Vltefiogen  aangeland ,   en  gefterkt 
door  den  aanhang ,  die  zy  diiar*  eer   Stede 
Vondc  (tf),  aldaar  hecieerst,,   in  het  Eiland 
Walch^en, .  2yne  vroede  heefc  aangevangen : 
vervolgens ,  ten  zelvi^n  dage ,  getrokken  19 
naar  Middetburgr  en,  41a  aldaar  de  Kerken  eit 
Kloosters  verwoest  te  hebben.,^  zig  begeeven 
faeeft  «aar  Veece»    Intusfchen  zal  de  fcbrik. 
reeds  naar -Zandyl^    zyn    overgeflagen ,  zoa 
dat  men  noodig  vondc,  't  goed  uit  de  Kerk 
in  veiligheid  te.  brengen  (f).    Te  Veere  zal 
'er,  ddtokelyk,  weinig  fchade.gedam  «yn,  ver- 
mits  de  waakzaamheid*  def  Regeering ,  dfe^ 
r^ds  een  jaar  te  voren,  wanneer  'er  ^enigé 
Beelden  gefchpnden  waren  in  het   Kloosrei^' 
van  St.    Clara,  even  buiten  de  Stad,:haare 
afkeerigheid  van  deezen  dollen  yver  getoond 
hadt  (gy    Het  is  ook  opmerkelyk  dat,  in 
het  Vonnis  van  Gelcim  Jansz.  de  Hoor*b, 
hém  alleen  té  laste  gelegd    wqrd  ,  dat  hy 
zou   geweest. zyn  de  .voomaainfte    bewerk-» 
ilóok^r  van    den  .fieeldenftorm  te   Middels 
iurgy^  ytisfffgen:.exi    mlimnde  plaótzen^ 
2onder  dat  van  de  Stad  Vttte.  melding  go^ 
inaakt  wordt  (A).  ^'. 

BI 

>  co  Ineeo  Voaui^,  by  de  Weth  ip«n  Vtatre  cewezeo9.:d«B 
19  pecemb.  156Ö,  te  xien  by  BufSRint,  Btfibryw.  wêb  PkêrZ 
2  D,  3yfag€,  AB.    word  zekeren  Jm  Janiz.  ie  litte  gelegd, 
dar  hy  vcrhaaM  zou  iK^bei).  datt  in-Wi^1ier^«   wel  %oo 
Mannen  wiren,    die  geld  omfaiigen  ledden  um  de  dettfea  te 
dienen,  en  daar  onder  41  zulkèa  binnen  Veere* 
(f)  Ehmirins^  B$fihrj9,  t(m  Z^éljk.  bl,  \^* 
iSl)  Ibid    Bifcbrjm.  Mn  Pêiru    ft  JD.  U.  a20--iaa« 
OJ  SêmtêMügm  «M  Mlm*  bh  6$. 

D5 


S8  B;yYOCG&E.L:S^^•  ' 

BI.  i88é  1^  lo.    ^  DefBnél  (is  geheel  yrj 
gebleeven  van  de  B€eldftónDiog)^5  voor  deezen 
tyd/'  Dat,  in  den  jatre  >^5<i<{,..de  Beeldea 
tfi  Oataoren  ia  de  :ZuideindfGhetGaschiii5«kerk 
gebrooken  zyn^    keren  duidlyk-de  Bdelfche 
Archiven;doch^>  zonder  mebUng.van  maand 
o£  dag  (i).     Daar   inen,  «egcer,  in  desel- 
ven  oök  vindc ,  èax^ki^  4itn  as^-^aa  Oogo- 
maand  deszelitien.  jaass ,   aan  .Akqries  Cor* 
nmnsziy  zyn  verzoek^  ^^  om iierxDchce  Euao^ 
^  gelium  Chriftite  prediken  4^)  9  wor  dn 
j9  rei  f  e ,  was  geeonfenteerd »-  en^c  de  volgende 
verzoeken  van  hem  en  de  zynen^.  een  dien 
einde »    en   ter  inruiming  der   Maerlandfcbe 
Kerke  5  nog  wierden  toegeftaan  nog  a^Oaa- 
g^n,    lyaar*  de  Verzoekers  naar  de  Piakka^i» 
een   geweeze».,*   komt    hec    my    aanneé^pe* 
lykst  ;VOor»'dac  op  de  bovengemelde  tyd  en 
Predikatie  gezien  worde ,  in  deindaaging,  vaa 
yxxxmoemden  ANoaiEs.  Cornbusz.  (/)  en  ne- 
ffxi  anderen^  (toen   allen  vocM'cWugtig}   door 
Jan     var;    de-    Werve  ,  .  fiailiu    ym 
Voome ,    op  den    19.   van   Hooimaand  d^ 
jaars    1567;  ^  welke  men   leest,    ^^  dac  • 
j;  daephs  4aer  oen*"  (dac  «s,  na  de  preeke 
jm  J^idries  Ccmelifz)  ,,  int.  openbare  en  de 
^  fecreecey  de^Gemeence  gebiagc  is  in  zot 
,y  ken  erreur  ende  beroerte  ^  dac  zy  geftoki 
si  ^^  g^fi^^fif  ^^^  groef  e  menigte  ende  ge- 
^,  weid  gecoemen  waren ,  oplocpende  die  Clot- 

if)  VerJyd  ètt'^ndfetilngb.  vt«  -Brieto,  op  as  ?«»;  i$^ 

(li)  CLKVit,  Daiik^Offer.  K,  48. 

(/)  Zyn  Toüe  ntatti  fbhyac  my  iéMHts  C^rmêlitm.  BÊ^im», 
.  en  tay,  nt  de  omwenteling  ▼■«  iS7t«  de  eorfte  Prcdtiranc  in 
den  Briel  gewveic  te  zyo.  Zie*  ny  ▼.  Ipt&KNv,  RedeoTOn; 
OTer  MiCG&oo£ ,  myoe  Aanmerk*  9  fW^vA  èl*  9  ^  ^ii* 


A^IlIMERK»  QP  SET  VI.  I>E£L.     jfj» 

pfierM  ende  Convèn$en  alhier^  hhnen  end$ 
,,  buhen  de  ft  ede,  ende,  foij^er  vretfe  rade 
^  venerade  te  hebben  yp^r.  GJp4  .itoacbtig, 
jj,  iebben  de  Beelden,,  die  d^a:  cei.geheuch* 
^  niflè  ende  ter.  eeren  Gods  «pde:  fynderheyr 
^  ligen  eo  voytvercocf ene  g^ksM ,  wajren  ; 
9%  afgeworpen  ende  gebroecken ,  prephaneerenr 
p  de  zyne  Sacramenten  ende  ^ufaeren  (m}^ 
'  BL  187.  n  3.  V.  o*  ,,  '1  Zeifdfi:(:$  yoor- 
hoornen  der  Be^denftorming^  gelukte  ce  Gou- 
^,  den  SiotYOógd ,  Korn.ejuia  van  dbr 
^.VLE."  Dit  geflagt  is,  onv:-t  ftiUen  der 
Oproeren  en  bewaaren  der  rust,  ten  jaare  1570, 
^opr  Philips  veradeld  (/:r). 

Zo  de  Slocvoogd  ,  die  teffeos  Baliu  was , 
als  de  overige  Leeden  der  Regeering ,  fcby« 
nen  my  ,,  in  het  weeren  der  Buitenpreeke « 
^n  Beeldilonnery  9  .zeer  voorzigtig  te  werk 
gegaan  te  zyn.  Op  den.  aj,  van  Lentemaand 
deezes  jaars  1566,  maakte  meneeoevry  ftren* 
ge  Keur  tegens  ftraetfihenderj^e,  huysftotin^ 
ge ,  aenfichtfnyderie  ,  ende  meer .  diergelycke 
fortfe  feyten  ,  van  .welken  men^  thans  i  op 
veele  plaaczen,  hoorde;  doch  befloot,  denk* 
lyk  om  allen  fcbyn  van  misvartrouwea  op  de 
Burgery  te  weeren  ^  Stads  Poorten  of  Raad^ 
huiz  niet ,  openlyk ,  te  doen  bewaaken* 
Toen,  egter,  op  den  23  van  Oogstmaand; 
kennis  was  gegeven,  ter  Vroedfchap-,  vaa  ^fdi^ 

yer^ 

.r»)  Verlyd  en  Pantfettingb.  U  ••  op  i^  Jnlj  1567.  lo  de 
Tbefauriers  Reken,  vtn  dén  Briele,  9xfir§§r,  Jhtmh  isé7f  wordt 
^erlitaldy  <Uc  de  W^biifchop  KauYir  ,,  in  bcyde  de  PfocMe 
f,  Kerken  36  Altaren  hadde  geconfacreerd ,  en  xx  !□  Sin:e 
9,  Catbaryoe  Kereke^  on  de/}/  in  de  Mkerlandfche  Kercke.*^ 
pit  is»  denkelyk*  na  don  Beeldilorm  gefchied. 
(m^  Van  o£  Wall.  /•  #.  /•  132  #•  9êfgg* 


eo         BYVOEGSBLS    ei/ 

¥crfihé  iwajun  9   in  Brabant  ende   elders  ge- 
datn^^  tsk  de  plundering ,  ook  in  Holland,  aan? 
voDg,  veranderde  men  van  maarregelen,  óoqibir 
de  hec  Scadhuiz,'  door  vyf  en  cwinrig,  elke 
Poort,  door  twee  Schutters,  bezetten,  mer 
last,  niemand,  dan  bekende  Luiden  ,   in  de 
Stad  te  laatep,  en  anderen,  op  eene  vrieBe 
delyke   wyze  ,    buiten  om  te  leiden.      Geea 
fchepen  mogten  gefchuc  worden,   dan  na  be- 
hoorlyk  onderzogt  te  zyn,  en  men  geboodt  dê 
Poorten  ,,  te  fluiten^  öft  gebeurde ^  dat  men 
omtrend  dezer  Stede   begonft    te  prediken.^ 
Met  dit  al ,  oordeelde  men  niet  raadzaam  den 
Eed  der  Schutters  te  vernieuwen ,  maar  hun 
eene  lyïfeieke  (d:  i:  zagte)   vermani/rge  te 
doen;    en    zo   gemoed  was  do  Regeeringe', 
dat,  op  den  ^7  van  Herfstmaand,  ter  Vroed- 
fchap  wicrdt  vnstgefteld,  om,  ondanks    dea 
dangereufen  tyd  y    de  gewoone  Jaarmarkt  iq 
doen  houden >  waar   toe  men,  egter.  Stad- 
huiz ,   PöoKen    en  de   Groöte  Kerk ,    van 
buiten  en  binnen ,  op  \  zorgvftldigfte ,  deedc 
bewaaken,  agc  geevende,  dat ,   van  de  Ker- 
misgangeren,    alleenlyk    die    geenen    buiten 
gehouden  wierden ,  ;,  die  teycken  Mn  de  Geos- 
Jen,  openbaerlicy  övér  hen  drougen**  :  welk 
teeken  of  penningje;  aaneen'  rooden  Sluyer 
hangende  en  ,  zo   eerlyk>   op  de  borst  der 
verbondene  Edelen  pasiènde,  ook  het  piun- 
derziek  Graauw,   fomtyds,  van  den  verbeur- 
den  hals,  fchynt  afb;ez>Yaaid  te  hebben. 

Langs  d^pze  midm^len,  en,  zo  als  ïbmmi* 
ge  meenen,  maar  ik  in  de  Sta'dsfchriften  niet 
viude  9  '  door    het    in   zekerheid  (lellen  der 

Becl. 


AANMERiC  OP  .HET  VL  DEEL.     4i 

JB^elden  (a),  wist  men,  jn  Goudft,  de  Icaliftite 
tê  bewanren ;  en  hier  op  fleunde  de  last 
dcp  Vroedlchap,  in  Slagtmaand  d^ar  aan  vol- 
gende, ,,  daf  Cz^ggtn^  ?y)  onze  Gecómmit^ 
uerden  (ter  Vergadering  van.  Holland)  ver* 
claeren  fulhn  dat  — ,  binnen  defer  Stadt, 
ghten  yproer  ofte  turbel  als  nech  Qdeur  Gots 
gratie^  £ewe^  en  is^  verhopende  onfe  ge- 
meent  e  te  houden  jn  goeden  ruft  e  pays  en  de 
'uanquiliteyt'' ;  welk  laatlle  hun  ook  geluk* 

te  ipy 

-  .  UL  196.  r.  9*  Vi  Oi  i.  Dat  \er  ^ühig  reden 
wer  blyft,  om  hier  aan  te  twyfelen.  '*  Na 
Wagbn.,  heeft  noen,. onzes  oordeels,  alle  re- 
den van  twyfeling  uit  den  weg  geruimd  (^)* 
•  BI.  apo.  n  5..V.  p.  „  De  Prins  bragt 
de  zaaken  tot  een  Verdrag.  *'  Ik  ie^ut  dat , 
iomtrend  deezen  lyd,  te  weeten  op  den  eerden 
,van  Slagtmaand,  te.  Utrecht,  by  den  Prinfe, 
beflooten  wierdt  ,,  tv^ee  hondert  Lants  -  knech- 
ten'*  te  doen  aanneenien ,  „  wegens  de.o.  Ma\  **; , 
maar  't  blykt  my  niet ,  of  deeze  manfchap 
alleenlyk  voor  't  Sticht  zou  dienen  ?  .  De 
Artikelbrief,  (die  niet  verward  moet  worden 
met  den  geenen,  van  welken  onze  Wagen, 
fpreekt,  alhier  bU  262.)  is  meede  nog  aan- 
wezig, en  ik  vinde,  met  een.gelyktydige  hand, 
'er  naast  gefchreeven,  „  N^.  defe  Lants- 
^,  knechten  fyn ,  opten  XX VJ?  January  1566 
^,  StïL  Cur.  Jn  den  liaege  gecommen  ende 

„  heb- 

(0  Walvii,  Btffchryv*  v«n  Goud.  a  D,  hl  87* 

(^5  Vroedfchapboeck  van  Gouda  Refol.  van  27   ApriU   3 

J«/j»   ts  J'fy*   »J  ^H'  ^^  ^H-  a7  ^/'-   «n  2Ö  A'#v.  1566. 

kU   25  Vf*'  «7,   «7  W-   »8  W.    29,   «9  ^*    SO,  31—3». 

lUfuL  yan  HoU.  ao  JMw    is66.   hL  sS* 
Cf)  Verb*  der  SdeL  a  D.  kt.  7—io.  en  kf»  l9-ft8» 


$i  BTVOËGSELS  ki^ 

jy  hebben  akker,  op  cdfken  van  ^n  jnwoofr 
>,  dere,  gelegen  toten  XV"!  A|Mrüis  daer  aea 
^,  volgende,  dat  die  felue  afgedanct  fyn  (r> 
BL  ao4.  r.  7.  v.  o,  „Het  i»as  éhörwle  On^ 
tgmfchtn  Edeleti  —  getekend."  Onder  een,» 
nog  voor  handen,  Afdruksei  vain  dit  Saeekr- 
fchrift,  vindt  men,  behalven  Josua  van  Ai> 
vEiLiN<kN  en  MaxiMiliaan  iKsi  Blois,  de 
oorfpronglyke  handteekeningen  van  Hendrik 

VAN  BrSDERODE,  ALBRKCKh-  VAN  HuCHTEII- 
HOEICj    JaCOS    van    HufiLE,      LoDEWYK    VAN 

Nassau,  FrLn>s  van  Marbais,  Bernard  van 
Merodé,  Jan  van  Marnix  ,  Adriaan  van 
Bergen  ,    C    van    Hoücian    en    Marcus 

Perez  CO- 
BI.  ao8.  r.  ia.v.6.  a  Jbe  Ldndfoogdes  gaf 
last  tot  ligting  van  Krygsrolk."  De  Edelen 
moeten ,  otnirend  het  eind  van  den  jaare 
1566,  een  oogmerk  gehad  hebben  ^  om  te 
Heusden  te  famen  te  komen.  Ahhans  de 
Hertogin  waarfchuuwde,  by  Brieven  van  den 
sta.  van  Wintermaand  deszelven  jaars ,  den 
Slotvoogd  van  Heusden,  daar  tegen ,  hem 
tjpvelcnde  goede  wagt  te  houden  (t). 

BI.  a  I  o.  r.  I  o.  „  E)e  verdeeldheid  der  Luther- 
fchen  en  KaMniJchen.**  Het  verfchil  nopens 
de  plaatrelyke  tegenwoordigheid  van  het 
lighaam  van  Christus,  by  het  Avondmaal,  het 
voomaame  ftruikelblok  onder  de  Proteftanten, 
was  ook  een  der  vooroaamfte  redenen ,  waar- 
om de  zaak  der  verdrukte  Nederlanderen  mm- 

der 

M  4.  mêm§r,  vao  Ebhst.  R  99  ^^ 
Q}  Uiftorie  van  t  Verbond  der  Edel,  if  5a  AiT.  47^  48,  «a 
Byiaic  R  I84* 
(O  Tb  Watiiu  /•  f •  zD^kléêBtmég. 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.     ^3 

I  der  voongaiig  maakte.  VerdraagËaarahfeid  was.» 

in  diai  tyd ,  eene ,  by  weinigen  tekende, 
aak.  Hadden  de  Ryksvorften  bun  eigen 
Mang,'  dat  hunner  Onderdanen  en  van  den 
Godsdienst  gekend^  of  hadden  de  Calvinisten 
in  Nederland  zig  durven  beroepen  op  de 
Augsburgfche  Confesfie ,  als  hoofdzakelyk 
toftemmende  met  hunne  gevoelens  ^  'sLands 
zaaken  zooden  een'  anderen  keer  genomen 
hebben.  Een  voornaam  Ryksvorsc ,  wiena 
naam  niec  worde  opgegeev«n  ,  fchreef ,  met 
dat  oogmerk  9  een'  Brief  aan  de  hoofden  der 
Hervormden  in  Nederland,  dezelven  vermaak 
nende ,  vermits  het  Cahinismus ,  by  den 
Keyzer,  de  meeste  Ryksvorsten  en  Deelge- 
nooten  der  Augsburgfche  Confesfie,  a^er  haate^» 
lyk  was  en  uitgelegd  wierdt,  óm^  ten  mms* 
ten,  den  naam  en  tlmi-  der  Augsburgfahé 
Geloofsbelydenis  in  te  roepen,  als  het  eenige 
ndddel  om  fpoedige  en  toereikende  hulp  by 
hec  Ryk  te  erlangen  (&>  Ook  fchi^f  zekere 
ANTomus  CoRRANUS,  gezegd  BéUerive]^  een 
Spanjaard  van  geboone  en  Leeraar  onder 
de  Calvinisten  te  Antwerpen,  in  Louw«iaand 
van  den  jaare  1567 ,  uit  die  Stad  ^  een 
nadrukkelyken  Brief,  aan  de  Opzienders  der 
Lutherfche  Gemeente  aldaar,  ten  einde  de^ 
zelven  op  te  wekken  tot  onderlinge  liefde  en 
verdraagzaamheid  (y).  Te  Vianen  was  mede, 
denkelyk  door  belhiur  van  Bredehodb^  een 
Boek  'gedrukt  en  verkogt ,  houdende  Vo<Mr- 
flagen  ler  vereeniging  van  die  van  de  Augs^ 

burg* 


(«)  B0&.  /•  ^  3  ir.  ƒ  84  M  8s. 
(v}  Boa*  /•  ff  S  J,  /;  100.  êm  IM. 


tf4  BYVOEGSELS   til 

burg(bte  Bdydent^  en  de  Calvinisten  (w)»  Nè 
(Ie  inneéming  vanValenchyn,  op  den  24.  vani 
Lentemaand  1567,  wai-en  oolt.ecnige  Dmu 
fche  Godgeleerden  van  dp  Augsburgfcbe  Con- 
fesfie  te  Antwerpen  gekomen^  ofn  het  verfchi/,* 
over  bet  Avondmafil ,  met  de  Calvinisten  by 
te  leggen.  -—  Maar  allles  vrngtloos!  Cx). 

BI.  ai 34  r.  4i,  ,„  Kort  hier  na  rerzog^ 
Breoerodb  gefioor  by  de  Herfoginnei  "  Het 
oogmerk  van  B.REDEaoDB  wasdom  het  derde 
fineekfcbriit  der  Edelen  te  overbamjig^n ;  'c 
geen  9  in  Sprokkelmaand  van  den  jaare  1567^ 
niet  door  hem^  maar  doo^  Treslomg,  ge- 
fchiedde. 

BL  aiti  n.  13.  r»  Ib  Friesland ,  bragt  dé. 
Groef  V4to .Ammberg  het  zelfde  u  vege.*' 
Byzonder  deedt ,  hy  dit ,  volgens  den ,  hlei 
aadgehaaiden,  Bctti,  in  Overysfeh  In  Fris- 
land zelve  fch^  te  de  zaak  zo  ligt  niet.  Hkir 
was  4  federt  eenigen  tyd,  veel  btweeginge  ge* 
weest;  Na  dat  de  Landvöogdesfe ,  in  Oogst* 
maand  des  jaars  1566,  't  Verdn^,  door,  haar. 
met  de  verbondene  Edelen  aaq^egaan  ^  acan  't  Hof 
hadt  gezonden ,  met  byvoeging,  dat  de  Ko- 
ning te  vrede  was,  dp  InquiGtiete  doen  op- 
houden ;  dat  'er  verzagcende  beveelen  no» 
pens  de  Religie  zouden  worden  gemaakt; 
dat  men  ook  den  verbondenen  Edelen  't  vocm** 
ledene  niet  zoude  wyten ,  mits  men  nieu- 
we Verbonden  fchuuwde  enz. «  kwam  'er  > 
den  16  van  Herfstmaand  ^  niet  alleen  een 
tegenftrydig  en  (Irenger  Plaket  uit ,  hou- 
dende  algemeene    last,     öp  verbeune    van 

lyf 

C«)  /.  €.  %  M.fi  104. 
{a)  /.  €.  5  Ji*  ƒ•  ICO  fJK 


AANMERIC.  op  het  VI.  DEEL.     Sg 

}yf  en  leeven,  om  mee  de  Rebellen '^iet  te 
handelen,   koopmanfchap  ce  doen,  of,  oh-^ 
der  eenig  voorwendfel^  penningen  ce  fchie- 
ten,  (al  'c  welk,  onder  anderen,  zal  gezien 
hebben  >  op  'c  geen  Wao.  bl.  aao.  r.  i  en 
£•  aanvoert,)  maar  ook  wierdt,  op  den  % 
van  Wynmaand^  door  den  Stadhouder  Arem- 
BERG,  aan  de  Friefche  Steden,  gelast^  open- 
lyk   te   doen  afkondigen  en  zorge  te  draa^ 
gen ,  dat  de  Priesters  den  Roomfchen  Gods* 
dienst,  in  de  Kerken,  zouden  verrigten,  en 
men  ^de  naamen  der  onwilligen  Hem  moest 
overfchryven.     Hoe  zeer  de  Stads  Overheid 
van  Leeuwaarden  aan  die  afkondiging  voldeedt^ 
belette  dit  niet ,  dat ,  door  den  yver  veeier 
Ingezetenen ,  in  de  zaak  zelve  weinig  veran- 
dering kwam,  en  in  de  Kerken,  op  veel  plaat- 
zen,  de  hervormde  Godsdienst  wierdt  verrlgt« 
X)e  Staacen,  op  den  i^^  van.  Slagtmaand,  ove^ 
deeze  wigtige  zaak  vergaderd ,  wierden ,  ten  vol* 
genden  dage,  voor  't  Hof  ontboden,  *t  geen 
hun  zeide ,  dien  zelfden  morgen  ,  by  brieven 
van  Aremberg,  vernoomen  te  hebben,  dat  de 
Hertogin  geen  verandering  in  *t.  (luk  van  den 
godsdienst  konde  toelaaten,  d'afkondiging  der 
Geloofs-Plakkaaten  niet  langer, fchort^n,  en 
dat  men  de  Vergaderingen  der  Friefche  Edelen 
moest  beletten.   jDit  klonk  den  Staaten  hard  in 
de  ooren.  Zy  beQooten,twee  ^fl^en  daar  aan, 
drie  hunqer  Leden  aan  den  Stadhouder,  of; 
des  noods,  aan  de  Landvoogdesfe  zelve,  met 
voorfchryving  aan  Viqmus,^  ^sf^^s  ihgebooren 
Eygenërfden^  en  zondertingen  Liefhebber  yan 
Vrieslandt ^''^  te  zenden,  om  de  afkondiging 
der  Phkkaaten,  waardoor  't  geheele  Landm 
È  oö. 


66         BYVOEGSELS    en 

onrust  ftondc  te  maken ,  af  te  bidden ,  tot  dat ,  daar 
in,  nader,  by  s'Konings  komst  hier  te  lande j 
met  kennis  der  algemeene  Staaren ,  zoude  voor- 
zien zyn.     Dan  alles  was  vrugteloos.    Den  36 
van  Slagtmaand  vernieuwde  Aremberg  tcVier- 
pelyk  het  bevel,  van  geerie  verandering  in  den 
Godsdienst  en  deszelfs  uitoefFening  te  gedo*> 
gen.  en  toen,  op  den  fip  van  die  maand,  dt 
Gcdepurcerde  Sraaten,  ootmoedigsc,  den  Hove 
van  Vriesland  om  hulp  en  byftand  fmeekcen, 
wierdt  dit,  den  3  van  Wintermaand,  flcj^ts  cc- 
vólgd  van  cene  Waarfcbouwing,  zo  van  den 
Stadhouder,  als  't  Hof,  aan  die  van  Franeker 
en,  zeker,  ook  aan  andere  Steden,  dat  men, 
by  langer  tegenftreeving,  zig  's  Konings  onge- 
nade 9^  tot  zwaere  laft  enonusrwinnelike  fchae^ 
^y  yan  de  voerfz.  Stad  ende  Inwoondtrs  yan 
,,  dien,  op  den  hals  zoude  haaien.''*  De  Re- 

feerders  der  Steden,  egter,  met  naame  die  van 
.eeuwaarden,  bleevèn  de  afkondiging: weige- 
rden; wordende  daar  op,  den  15  van  Winrer- 
jnaand,  het  Avondmaal,  te  Leeuwaarden,  op 
een  zeer  plegtigewyze,  overeen komft tg  de  nieu- 
we Leere,  gehouden  (y^  Toen  men^  even- 
wel, kort  hier  na,  de  aanftaande  komst  van 
Alva,  met  een  aanzienlyk  Leger,  naar  de  Ne- 
derlanden vernam ;  toen  Orangc,  daarop,  be* 
floot  naar  Duitschland  te  vertrekken ,  en  Arem- 
berg fchlelyk,  uit  Overysfel ,  met  vier  vendelen 
Knegten  en  zestig  ligte  Paarden ,  naar  Fries- 
land ftoof,  fchikcen  zig  de  gemoederen  om 
den  Stadhouder  eenige  voldoeninge  tegeeven, 

en 

70-85.    Zie  ook  n  Watir.  /•  «.  %  D»  hh  5S^?« 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEU      67 

en  die  van  Leeuwaarden  flooten  mêc  hem  9  dan 
13  van  Louwmaand  des  jaars  1567,  een  Ver- 
drag ^  op  'c  welk  hier  onze  Wagen,  fchynt  te 
«ien  (a). 

BI.  2>3.  r,  II.  ,,  De  oorzaak  en  *P  be- 
leid van  den  aanflag^  die  op  Walcheren  was 
aangelegd 9  is  nergens  klaarlyk  befchreeven.  '* 
Dit  blykc,  zeker, niet  duidelyk ;  byzonder  niet, 
of  deeze  woeste  onderneeming  gefchied  zy 
mee  voorkennis  en  toeftemming  van  den  Prins 
van  Orange.  Het  komt  my  voor,  zeer  nia- 
gelyk  ce  zyn,  dac  hy  'er  geen  deel  aan  hadt, 
al  is  het  ook,  dac  hy  *t  Volk  van  Tholoufe 
in  Antwerpen  zou  hebben  kunnen  opfluicen. 
Mogelyk  oordeelde  hy  dac  zulks,  voor  de 
rusc  en  zekerheid  der  Stad,  waar  in  *c  Volt 
zoo  llouc  was,  niet  min  gevaarlyk,  dan  voor 

zyn* 

(O  Dit  Verdrag  behsisde,  onder  inderea ,  dtt  de  Predikan- 
ten der  nfeuwe  R;:lfgie«  binnen  de  eentkomcBde  drie  diH 
geD«  uic  Frii:»l«nd,  en,  binnen  drie  dagen  daar  na,  uit  Orer* 
ysfel,  Groningen  en  Un»cn ,  7ou!en  moeten  vertrekken; 
dat  de  Kerken  in  den  ouden  ftaac  her£leLl  /auüea  moetea 
woricn»  dn  mm  vio  alle  gemaakte»  of  te  rojAkeae,  Verr 
bonden  zou  moeten  afzien,  en  voortaan  alle  s'Koninss  Plak* 
kaaien  afkoodifea.  Iller  togen  zou  bet  Landfchap,  mies,  ter 
na'Loömlng  vac  V  beloofde,  am  hr-a-e  zyJc  5:noeg«aame  bor-  , 
Ken  geevendc.  v^'/dom  van  Inquifitie,  en  der  ftrenge  PUti^ 
katten  op  de  Religie,  genieten»  overeenkouidis  bft  Verbond  • 
met  de  Edelen  gemaakt;  wdkc  laicften^  door  Notaris  en 
Getuigen,  den  si«  van  Louwmaand,  een  i>!e;(ig  prtêst  dee» 
den,  dac  zy  nimmer  van  voornecmen  geweest  waren ,  of  nu 
waren,  iets  ttgin  dê»  K»nln§  te  onderneemen,  of  *c  Land, 
dojr  aanneeming  van  Knegten,  in  eenige  fchaade.te  doen 
koemen ,  maar  ,  m  tegendeel ,  zig  te  f  edraagsn  als  goede  On- 
der claaoen  syoer  Majefteic, waarom  zy  verzogcen,  in  vrede  en 
ruat  te  naog«a  blyven  In  hun  Vaderland, 'cgaeneenigen,egter, 
kort  daar  na,  om  voor  eigen  veiiigbtid  te  zorgen,  verlieten; 
neemende,  decis,  diende  onder  Brsorkodc,  zo  als  uit  het 
Tervolg,  by  Wagen,  (A/.  251  en  asaO  kan  blyken.  Schwa&t* 

ZINB.  9  D.    bl.    675-^710.     WiNSBMJUS.    Wfi9r,   /W/.    Lik.    I. 

ƒ#/•   70— 8s*     BoR.  /.  #.  %  B,  bl   f4S  en   1416.    Schotam*  ae 
£,   bi    7ad-742,     Vergel.  tk   Watzb.  Verb.  der  £del.  2  Os 


bi*  51-57. 


£  2 


\ 


6S       ^  BYV0E<5SELS    in 

zyn'  pérfoon,  zou  geweest  zyiK  De  Prins 
vitLS  ce  fchrantier  en  te  voorzigtig,  om  zalk 
eene  gewigtige  ondemeetning  te  doen,  met 
een  hoop  flegt  en  ongeoefend  Volk.  Ware 
hét  anders  gewMst,  sou  hy  dan  niet,  veel 
eêr,  den  Slotvoogd  van  Rammekens  bevolen 
hebben  ,  ben  in  te  neemen ;  daar  hy  ^  ge- 
vraarfchuwd  van  een*  beraamden  aanflag  op 
Zeeland ,  den  Heer  van  Boxtel  ,  voorb^agt- 
lyk ,  hadc  afgezonden ,  om  het  inneemcn  van 
eenig  Krygsvolk,  buiten  zyne  toeftemming, 
te  verbieden  (^ar)?  Hoe  't  zy,  de  ondemeeming 
was  flegt  beraamd,  en  nog  erger  beftuurd.  Zy 
mislukte  dan  ook,  en  kostte  meest  allen  den 
ondemeemers  het  leeven,  en  veeleo  der  me- 
depligtigen  vryheid  en  goederen  (b). 

BL  a29«  r.  lo.  ^  Maximiliaan  van  Hek- 
NiN,  Graaf  van  Bossu,  werdf,  by  voonaad, 
$0$  Stadhouder  van  Holland,  Zeeland  en  Utrecht, 
aangtftdd.^  Blykens  zynen  Lastbrief,  die  vaa 
den  14.  van  Hooimaand  des  jaars  1567  is, 
wierdt  hy,  alleenlyk,  aangefteld  tot  Stadhouder 
van  Holland;  en  wel ,  ,,  hyprovifie  ende  gcduj- 
rende  de  abfentie^  van  den  Prinfe  van  Orange, 
dien  de  Koning,  aldaar,  den  gewoonen  titel  nog 
geeft  van  zeer  lieuen  en  gebrouwen  Neue  ( tres 
cher  &  feal  Coujin) ;  zo  als  ook  de  Hertogin 
in  den  brief,  ter  geleide  van  den  Lastbrief  van 
Bosfu,  den  Hove  van  Holland  toegezonden,  hem 
meede  noemt  „  onfen  goeden  Neue,  onlancx 
„  yerProcken  —  naar  Duitscbland^  om  fom- 
9,  mige  affaires  bem  grootelicx  aengaende  (c)^ 

Men 

f«)  Vêrmtm*  «M  Urn  Mm  im  Z^.Brmt  vmi  l$68.  ki.  4é-*5t* 
fè)  mjfêr.   jÊmmêêmfAëkêiing.   ht.  65-9$.   en  fwêê    UÊiif^ 
9êdti$,  hU  éé— ftf.  99  7S  i»  —fit» 
(f5  4*  ÊUmêr*  van  EuoT.  kU  147  ea  148. 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      69 

» 

Men  kon  het  laatfte,  zeker ,  aan  beide  zyden^ 
mee  veel  nadruk  dus  noemen. 

Het  Stadhouderfchap  van  Zeeland  wierdt , 
pp  gelyke  wyze,  den  17.  van  Zomermaand 
1567,  gegecvcn  aan  den  Heere  van  Watlune  ; 
(^Adolf  van  Bourgogne)  en,  op  den  16  van 
Hooiraaand  des  zei  ven  jaars,  aan  den  Graave 
van  Megen  (rf);  dan,  de  laatfte  fchynt  het, 
maar  voor  korten  tyd,  geweest  te  zyn  (/). 

BI.  230.  r.  18.  ,,  Sommige  fchryven.  *' 
Daar  déeze  woorden  aileen  verhaalender ,  niet 
bevestigendcr,  wyze  zyn  voorgefteld,  en  het 
fterk  drinken,  ten  deezen  tyde,  by  voórnaame 
Lieden , minder  vreemd  was,  zie  ik  niet,  waar- 
om een  laater  Schryver  heeft  kunnen  goedvin- 
den, hier  onzen  Wagen,  te  gispen  (ƒ). 

BI.  208.  r.  8.  „  Den  vyftienden  yan 
Sprokkelfnaanfl.  '*  Viglius  {EpijloU  a8.  p. 
411.  ad  Hopperum^  noemt  den  zestienden. 

BI.  247.  r.  1 1 .  „  Hem  (Alva)  ytai  *t  opperbe- 
wind  óver  V  yolkvan  oorloge ,  als  Kapitein  Gene- 
raal  der  Nederlanden  opgedraagen  ^blyvende  de 
overige  zaaken  \  bewind  der  Landvoogdesfe  aan" 
bevolen.^^  't  Hong,  onder  de  Graaflyke  Regee- 
rmg,  zeker ,  van  den  Landvorst,  dit  bewind  by- 
een  te  voegen,  ofte  verdeden.  Van  hier,  dat  - 
hunne  Stadhouders,  fomtydsal,  fomtyds  niet, 
Kapiteinen- Generaal  waren  (g*).  Men  kan 
hier  uit  zien ,  wat  raên  te  .houden  hebbe  van 
de  leer  der  geenen,  die,  uit  de  Commis- 
fien  der  Graaflyke  Stadhouderen ,  opmaaken , 
dat  ,i  de  yereenigde  waardigheden  van  Stad- 

hou- 

(i)  MtmêT,  /.  €• 

(«)  VifiLit.  Bfifi,  103.    PH'  75*.  C55> 

(ƒ)  KoK*s  WoordcDb.  8,  Z>.  op  *c  w«ord  Srêiêr^iê» 

(gy  Vam  Dl  Wall«  Pritil.  van  Dordr.  kU  889. 

E  3 


7ö 


BYVOEGSELS    em 


touder.  Kapitein  ca  Admiraal  Generaal  tot 
onze  Conjiitutie  behooren  (Ji). " 

BI.  250.  r.  p.  yy  Granvelle,  die  toen  te 
Romen  w^j/'  Leez  te  Befanfon;  alwaar  hy 
zig,van  15(55  tot  1571, heeft  opgehouden  (i). 

BI.  250.  r.  6.  V.  o.  yy  Omtreod  honderd 
duizend.**  Voli^ns  het  Vertoog  van  Bal- 
DUirtüs  (by  le  Pjetit  Chronicq.  l.  9.  p.  83.) 
waren  'er  meer,  dan  dat  getal. 

BI.  255.  r.  12.  yy  Éenige  hebben  een 
Gefchfift  getcekend.  "  enz,  'c  Oorfpronglyk 
fluk  is,  denklyk,  nog  aanwezig  (k)\  dan, 
behalven  dit  Gefchrift^  komt  nog  voor  ze- 
ker Verdrag,  tusfchen  eenige  Edelen  aange- 
gaan, den  15.  van  Opgstmaand  1559,  hy  *c 
welke  zy  zig  nader  verbinden,  óm  deti  Spaan* 
fchen  alle  mogelyken  afbreuk,  te  water  ea 
te  lande,  te  doen.  Dit  Verdrag  is  getee- 
kend  door  Albrecht  van  Egmond,  Lance- 

LOT  VAN  BrEDERODE  ,  CrISPINÜS  VAN  SOL- 
BRÜGGE  ,    BaRTIIOLD    EnTENS    VAN    MeNTIIE- 

DA,  Jelle  Eei^ivïa,  die  allen  onder  de  ver- 
bondene Edelen  behoorden.  Men  zal  dit 
Verdrag  vinden  onder  de  By  lagen  tot  de  Hifi. 
yan  *t  Ferbond  der  Edel.  y  bL  %y6 — 278. 

BI.  257.  r.  5.  3,  Alva  —  verheven  tot 
de  Opperlandv'oo-rdy.  "  Zyn  Lastbrief  lag, 
eigenlyk ,  ^yby  voorraad  y  tot  's  Konings  oyer^ 
komt*'  il). 

BI.  26?.  r  5.  „  De  Staatcn  van  Hol- 
land —  bep.ooten  y   —  Alva  —  te  Brusfel 

te 

(h^  W?  HsRllfG  9  Têniêliêr  Sta^tsgtrehiêd.  I  D.  I  St.  W.  I4.(I0)« 
?/)   Zie  dctze    Aa.mer*.  */.   41  en  4}*  Ctmf.   BJêmêirês  U 
GraruNIe    T#w.  a   ^«if*  8a.  //<'^«f*M  i#  Granvelle.  ^.410—44K. 
(*.   Tf.  Water,  t  c,  2  D.  hl,  ro6  •  ir8.  ^  •»  ^    ▼» 

(O  Kelol.  Hou.  8  Jtouary  1767*  (1768O  hU  x* 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.       71 

te  gaan  gelukwenfchen  ^  gelyk  zy  —  St^ts- 
gewyze^  op  Gouda  na,  —  deeden.^^  ,Zeer 
vreemd  kan  dit  fchjTich,  ten  zy  men  weete, 
dojt  de  reden  der  afwezigheid  van  deeze  Stad 
allcenlyk  fproot  uit  het  ingcvallene  ftrenge  vries* 
weder,  waar  door  de  Edelen  en  Steden ^  de 
een  na  den  ander,  ce  Brusfel  aankwamen. 
Gouda  was  onder  de  eerften  geweest,  die  'er 
zig  bevonden ;  doch  venneenende  niet  ge* 
houden  te  zyn,  na  den  vastgêftelden  dag^  lan- 
ger te  vertoeven,  waren  zy  weder  naar  huiz 
gekeerd,'  met  kennis  van  den  Staatsraad,  en 
wierden,  daarom,  ten Hove begreepen ,  „v^/i 
haer  diügtntie  te  hebben  doen  blyken  («?)." 

BI.  261.  n  Y*  V.  o.  ,,  Hy  (s'Lands  Ad- 
vokaac  van  den  Eindb).  w^j,  in  Louw-  of 
Sprokkelmaand  —  in  den  Haage  -  vastgehou- 
den.'''' BoR,  hier  aangehaald,  plaatst  deeze 
vasthouding  op  'c  eind  van  Louwmaand ; 
doch  dit  is  onmogelyk;  wyl  de  Advokaat  den 
Dagvaard  te  Brusfel  waarnam,  die,"  van  den  3 
van  Sprokkelmaand ^  tot  den  2  van  Lentemaand, 
des  jaars  1568  ,  gehouden  en  toen  verlegd 
wicrdt  naar  den  Haage,  tegen  den  1 3,  van  Len- 
temaand, daar  aan  volgende  (/?}.  In  die  maand , 
dan ,  fchynt  men  's  mans  vasthouding  te  moe- 
ten Hellen;  zoo  als  ook,  omftreeks  deezen 
tyd,  gelyk  geweld,  wegens  Alva,  .gepleegd 
wierdt  aan  vérfcheiden'  andere  Advocaaten, 
of  Penfionarisfen ,  van  Provintien  en  Steden ; 
„  in  't  einde,"  (zegt  Bor)  „  hen  meest  te  last 
w  leggende  de  faken ,  die  fy  iuiden  van  wegen 

„  hun- 

r«)  Zie  hier  over ,  breeder ,  Refol.  Holl.  3 ,  8  ea  9  Fcbr. 
1567.  C>568)  hU  10.  In  de  Vrnedfcbapsboeken  iW\  stad  Gou- 
da, iiomc  wy  ,*t  geen  vrecoié  is,  hier  biets  van  onder  't  oo^t 

(f)  Rcfoluu  van  UoJU  van   is86«  hU  6«rs« 

E4  " 


f%  BYVOEGSELS    en 

^  hunne  Heeren  en  Meeden  hadden  gedrer 


„  ven  (oy 


BU  a66.  n  s.  >>/^(?/i(  ongehoord  Vonnis  ife 
Koning  3  Jen  zesenfwinfigfien,  bevestigd  hads.^ 
Is  'er  iets  meer  noodig,  om  Filips,  in  weerwil 
van  al  het  regt,  ^c  geen  hy  op  deeze  Lan- 
den hadc,  zoo  uicgeilrekc  men  het  neemen 
wil,  voor  den  wreedflen  Dwingeland  te  hou* 
den,  die  immer  de  oppervlakte  der  Aarde 
betradt,  waardig,  om,  van  ngtswege ^  te  ver- 
liezen alle  43ewind  en  gezag  over  zyne  Erf- 
landen en  Ingezetenen?  —  Hadt'  flegts  de 
nttgt  van  Fiups  die  zyner  Onderdaanen  niet 
zoo  hemelsbreed  overtroflfen,  of  w^s  dit  ver* 
fchil,  door  den  byftand  van  andere  Mogexïd^ 
heden,  eenigermaate  vereffend,  vat  zouden 
de  Nederlanders  zig  anders  te  verwyten  heb* 
ben,  ^^,dan  dat  zy  teveel tyds  hebben  laaten 
y  er  kopen,  eer  zy  de  wapenen  in  handen  na* 
men  ,  en  dat  zy  niet  verko^zen  gebruik  te 
tnaaken van  'tgeenhun ,  /y  Krvgsregt ,enby het 
Regt  der  Folteren  ,  toekwam  ?  "  Om  de  woorden 
te  gebruiken  van  den  Prins  van  Orange  (^py 

BL  266.  r.  4.  „  Ook  kwam,  oratrend  dee- 
zen  tyd,  een  ontwerp  in  V  licht.*^  Dit  ontwerp 
kwam  ,  in  't  jaar  1567,  gednikt  te  voorfchyn. 
Op  welken  grond  Languetus  (  Epifi.  Secret. 
P^g'  39»  4ï.)  de  egtheid  daar  van  in  twyfel 
trekke,  kan  ik  niet  bepaaleo.  Zeker  is  V, 
dat  wy,  in  de  Brieven  van  Alava,  by  Wao., 
^^*  98 9  gemeld,  ook  duidlyke  voetttappen  vw 
dit  zelfde  ontwerp  aantreffen.  . 

BI.  271.  r.  24.    „  't  Is  te  denken,  dat  hy^ 
'  '  eer- 

Cf)  Bo&,   Neder).  OorL  i  p.  aB,  hl  309. 

Cf)  Apologie,  hl.  ^(S.  Druk  tao  Leid.  i$6u  in  Zy^ 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      73 

f  eerhrng  den  Heryormden  Godsdiens,  opcnlyk, 

heeft  beginnen  te  belyden."    De  voorzigcige 
I  Prins 9 ging 9 hier  in,  meen  ik,  van  flap  tot  (lap. 

i  Niet  lange  voor  den  23.  van  Wynmaand  des 

jaars  1 573 ,  hadt  hy ,  openlyk ,  't  Avondmaal ,  met 
!  de  Gemeente^  hier  te  lande,  gehouden;  maar 

\  de  gelyktydige  Schryver,    die  dit  vermeldt, 

!  noemt  de  plaatz  niet,  waar  het  gefchiedde  Qq). 

BI.  3t88.  r.  15.    „  Het  ganfche  Leger  — 
i  trok  behouden  over.  **    De  verwondering  van 

I  Alva  zelve,  omtrend  deezen  övertogt,  toont 

;    ^       genoeg,  dat  zy  een  meèsterftuk  was.    Hy  wei- 
gerde, zegt  men,  geloof  aan  Barlaimont, 
f  tóen   deez  hem  \  eerst  die  tyding  aankon- 

!  digde,  en  vroeg  hem,  „  ofhy  dandagt,  dat 

,,  's  Prinfen  Leger  uit  Vogelen  beftonde,  en 
•,,  over  de  Rivier  konde  vliegen  (r)?  *• 

BI.  30a.  n  22.  pjHun  voorbeeld 'werds ^  met 
meerder  of  minder  bepaalingen  ^  door  anderen 
gevolgt."  Hoedanig  men, in  Zeeland,  aangaan- 
de den  Tienden  Penning,  ten  dezen  tyde,  dage, 
kan  men  afneemen,  uit  de  Advyzen  der  Leden, 
die  daar  van  bekend  zyn.  De  Prelaat  en  Ede- 
len fchynen  genegen  geweest  te  zyn,  om  den 
Tienden  Penning  af  tekoopen,  mits  men  be- 
willigde in  een  .belasting  van  8  grooten  op  't 
Gemet  Steenfchietens,  en  6  grooten  by  der 
breedte,  voor  den  tyd  van  vier  jaaren.  Die  van 
Middelburg  hadden,  den  22«  van  Grasmaand, 
bewilligd  in  denhonderdftenen  twintigflen  pen- 
ning «  onder  zekere  bepaalingen ,  dog  geenzins  in 
den  Tienden,  begrypende  dat  dezelve  volftrekt 

on* 

(f)  Zi€  by  ▼•  tt.  Wall.   PclvUcgie  Tan  Oordr.  hU  149 
N*.  7. 
(r)  S^EAOIb  iê  MU  £$kf^Hêe,  \.  l,  7.  /.  183* 


74  BYVOE  GS  ELS    en 

onuicvoerlyk  was.  Die  van  Zierikzee  vercenfg- 
den  zig  mee  Middelburg,  doch  waren  bereid, 
indien  de  andere  Steden  zig  mogten  vergeJyken 
nicc  het  gevoelen  van  Prelaat  en  Edelen ,  zig 
ook  daar  by  ce  voegen.  In  allen  gevalle ,  moesc 
men,  hunnes,  oordeels,  bec  befluic  zoo  lang 
mogelyk  uitftcUcn,  ten  einde  de  Advyzen  der 
andere  Provinciën  te  kunnen  weten  (j). 

BI.  330.  r.  4,    .„  V  ^elk indruk  op 

ie  H^ethouderfchap  (van  Middelburg)  maakte." 
Hoe  zeer  Middelburg  en  eenige  andere  Zeeuw- 
fche  plaatzen,  thans,  van  bezetting  ontblooc 
waren,  doch,  kort  daarop,  in  Itaat  van  ver- 
decdiging  gebragc  wierden ,  zie  men  breeder, 
by  den  onderaangehaalden  Schryvcr(>). 

1 1.  335.  r.  9.  5,  De  by  zondere  Staaten  — 
maakten  geeri  haast  ^  met  het  moeren  des 
Tienden  Pennings/*  In  Zeeland  hadt  men,  in 
Herfstmaand  1571,  beflooted,  om  Alva,  in 
ph^ts  van  den  X.  en  XX,  Penning,  aan  ce  bie- 
den een  jaarlykfche  Quote  van  67500  guldens, 
voor  vier  jaaren ,  in  te  gaan  met  den  1 3,  van 
Oogstmaand  te  voren.  Dan,  de  Afgevaardig- 
den hadden,  te  vergeefsch ^  hier  op  aangedron- 
gen ,  gelyk  'bleek  uit  's  Hertogen  Plakkaat  van  ' 
den  3,  van  Slagtmaand ,  't  geen ,  welhaast ,  alom- 
me  in  Zeeland  wieidc  afgekondigd.  Niet  te 
min  bleef  men  by  de  voorige  begrippen.    Zelf 

nd*         I 

(s)  Tx  Watf.a  ,  twêêdê  Etmmfaêtt,  BjUg^,  D,    Hoedanig  de 

apdere  Steden   op   (/ir   Si  uk   oaj^ten ,   is   my  niet  gcbleeken.  j 

Hunse  gevoelens  zullen ,  waarfchynelyk  ,  niet  gucllig  geweest  ! 

syn ,  aangaande  den  Ophef  van  den  Tienden  Penuingé  Althans 
men  vind  ntjg  ccn  Affchrtft  van  Délêmuiêm  ên  GrUvtn^  ênf 
itn  Pfê/mst^  Edêtin  ên  Stêiim  vsm  ZêêUmd  êv§r  iên  X  Ptmmiwg 
in  1569  ingediend  y  berustende  ter  Rekenkamer  vao  ZeeJand, 
i|k  Vropiil.uu  vun  IS93--1580,  en  in  *t  Cnlde  Regltter  dcf 
Stad  Mi-.idclbu'^g  Zie  s*  Gravizandc  /.  f.  5/.  130»  ' 
(O  i*CRAV£^A£i0B,  Mijt.  Jtmt^mfihêk.  M.  1)8— 147^ 


I  AANMERK.  OP  HET  VI.  DEEL.      75 

B  namen  de  Scaaten,  den  21.  der  zelve  maand  ^  . 

'  met  eenpaarige  ft«mmcn ,  het  merkwaardig  be* 

■■  fluit  (u) ,  om  de  uitvoering  yan  den  X.  en  XX. 

Penning  tefchorten^  ter  tyd  toe^  dat  dezelve, 
generaalyk,  over  alle  deeze  Ncdcrlandcn^van 
herv^aarts  over  geconfcn teert  en  te  werke  gefield 
i  zou  worden.   Hier  moede  lic^  Alva  zig  niet  af- 

fchrikken.   Hy  zonde  Guilleaume  Mormand, 
:  Geheimfchryver  van  den  Groeten  Raad ,  opzet- 

I  telyk  naar  Zeeland,  ten  einde,  in  alle  de  Ste- 

i  den,  zig  ie  doen   ondcrrigten,  aangaande  de 

(  poogingen  en  werkzaaniiieid  der  Regcoringen, 

tot  het  doen  invorderen  deezer  gchaatte  belas- 
j  tingen.     Zelffchreef  hy,  of  deedt,  door  dea 

Heer  van  Wakkene  ,  de  onderfcheidene  Ste- 
den aanfchryven ,  om  de  hand  daar  aan  te  hour 
den,  en  de  aangcftelde  CoUefteurs  by  te  ftaan, 
by  middelen  van  bedwang  (y).  Alva  tragttc 
zelfde  algemeene  afkeerigheid  te  overwinnen j 
door  een  nieuw  Plakkaat  van  den  24.  van  Sprok- 
kelmaand 1572,  IVJaar  alles  zonder  vrugt.  De 
Staatcn  van  Zeeland  fchynen  'er,  in  die  en  de 
volgende  maand,  nog  over  geraadpleegd  te  heb- 
ben, fchoon  het  niet  blykt,  welk  befluit  *er 
genomen  zy.  Dcnkelyk ,  zyn  zy  by  het  voorir 
{;e,  van  den  ai.  van  Slagtraaand  1571,  ver- 
bleeven  (w). 

BL  337.  r.  7.  „  Na  dit  Befluit,  is  'er,  ter 
Staats  vergader  inge  van  Holland,  niet  meer  over 
den  tienden  Penning  gehandelt.^^  jMiet  alleen 
alle  ,  voor  2,0  ver  ik  wecte ,  onze  Hiftorie- 

fchry- 

ro  ^oxH.  I.  X>.  èim  467.  Tb  Watrr,  nmilê  Biwwfêtst. 
BjUgê  D. 

(v>  VanIpcrrn,  ^mMftêtê.  Byhgt  O  êm  lU  Eamkrimi. 
Mêjibrjv,  vm  luiers  ^  a  D.  hU  I40— 14$* 

{m)  s*  Gaavizansb,  bi.  I43— i$i. 


76  BYVOEGSELS    sm 

fchryvers^  maar  ook  de  gedrukte  Refoluden 
van  Holland,  zwygen  'er  van ,  «tf  deezen  tyd  ,en 
ik  ben  das ,  zeer  lange ,  in  't  gevoelen  van  onzen 
Wag.  geweest.  Dan,  de  oorfprongtyke  Vroed- 
fchaps- Notulen  der  Stad  Gouda  hebben  my, 
federt,  geleerd,  dat  de  Staaten  van  HoUand, 
ilen  19.  van  Grasmaand  des  jaars  1572^  in  den 
Haage ,  vergaderd  zynde ,  de  Afgevaardigden  van 
die  Stad ,  en  eenige  andere  Leden ,  gelast  waren , 
tunne  toeftemtning  wel  te  kunnen  geeven  aan 't 
verzoek  tot  uitrusting  van  eenige  Scheepen  «egen 
de  Watei^euzen,  doch, met  deeze  by voeging, 
,  mts  doende  zeeckere  demonftramie  aen  den 
",  Stadthouder,  dat  d'Esf''  van  den  Hert  och 
^,  Joude  belieuen  te  defifteeren  van  de  exercitie 
„  van  den  X"  ende  XX«  Penninc,  mits  de 
„  Maf  hyftaende  by  andere  middelen"  Ook 
kreegen  zy,  federt,  last,  zig  by  drie  (niet  ge- 
noemd wordende)  Leden  der  zes  groote  Steden 
te  voegen,  welken  geftemd  hadden  den  Hmio- 
ge  weder  voor  te  flaan  de  fomme  van  371000 
Ponden  (jc),  jaarlyks,  voor  vier  jaaren  lang;  ia 
welk  befluit  zy  bleeven,  niet  tegenftaande  de 
Stadhouder. Bossu, kort  hier  op,  hun,  nevens 
de  Steden  Dordregt  en  Delft,  hadt  afgeraaden, 
,.  dat  de  Staten  voor  defen  tyt  doen  /ouden 
„  eenige  vorder  Offitie  om  zyn  Ex'.'*  te  doen 
9»  defifteeren  van  den  tyenden  Penninc."  Of 
'er,  federt,  den  Hertoge  over  gefprokcn 
wierdt,  is  my  nier  duidlyk  gebleeken  (jf> 

BI.  340.  r.  7.     „  De  gelegenheid  van  dit 
inneemen  (der  Stad  Briele)  moet  thans  omftan- 

dig- 

(«■)  Vergel.  Wac»»  tlMer.  W,  ss». 
'    (j)  Vroedfchaps  RefoU  tui  Gondt  vu  iJ  >  «a  ,  «9  April» 
en  10  Mej  isra*  hU  99  ff»>  tos.» 


AANMERK,  op  iiet  VI.  DEEL.     -ff 

diglyk  ontvouwd 'worden.^'*  Hoe  zeer  onze  Wa- 
gen, hier  't  voornaanifte  aanteekenc,  't  geen 
onze  Schry veren  opgeeven,  eischc  egtcrdeeze, 
alleropmerkenswaardigfte,zaak  'er  cenige,  veel 
al  onbekende,  byzonderheden  by  te  voegen* 

Wat  de  Engelfche  Haven  bctreffe^uit  welke 
VAN  DER  Mark  ,  herwaarts  fteevende , 
fchynt  men ,  zoo  niet  om  Dowres^  immers  om 
eeiinabygelegen  oort,te  moeten  denken:  want  ^ 
fchoon  onze  oudfte  Schry  vers  de  plaatz  niet  noe- 
men ,  getuigt egter één  hunner ,  datde  Watergeu-^ 
zen  zig ,  meestal  ,,  onderhielden  onder  En&;eland 
„  in  de  Duinen  yendt  tot  Doeveren  («).  Ook 
zegt  een  Schry  ver  der  XVIL  eeuw  (^),  dat  de 
Vloot  in  Douyeren  was  vervaardigd.  Hier  toe 
zoude  ook  kunnen  dienen  zekere  Zinneprent, 
meede  (zoo  ik ,  uit  de  beeldtenisfen ,  kleedirg 
enz.,  denke)  van  die  eeuw;  op  welke,  in  *c 
verfchiet,  een  Kafteel,  op  een  rotz,  vertoond 
wordt,  met  het  byfchrift  Douris y  waar 
voor  vier  driemast- Schepen  liggen,  en  daar 
over  de  Stad -Sr/>/:  doch  ik  vinde  geen  genoeg- 
zaamen  grond  om  vast  te  ftellen ,  dat  die  Sche- 
pen der  Geuzen  Vloot  bedoelden,  of  op  dee- 
zen  overtogt,  aldaar,  gezien  wordt  (by 

Dat  de  tyd  der  inneeming  op  den  eerften 
April  y  (die  op  een  Dingsdag  viel)  moet  ge- 
plaatst worden, blykt, om  geeneSchryveren  aan 
te  haaien,  ontegenzeglyk,  uit  het  hoofd  eener 
oorfpronglyke  Thefaurie-Reekening  der  Stad 

Brie- 

Cs)  V.  MiTEiiff.  Nederl.  Hiftor*  hh  68 1*  dit  door  Cu- 
MBsToN,  Hillêr,  êf  thê  Nêtkêfl,  f§t.  ssi«  wordt  uiifefchreereiu 

(«)  BoxRo&iv.  Toneel  van  HoUaod.  kl.  a83« 

(t)  VergeU  Clkts  ,  Dank  -  Offer.  bL  aft  en  7ft ;  en  L  tan 
Ifk&bn,  Hiftor.  Reden?oer.  Ofcr  MlcoaoDf ,  Wkérrêi.  hU  is— 
17.  Vcrgcl.  «•  JSI-J7. 


78  BYVOEGSELS    en 

Briele,  alwnar  men  leest  ^  ,>  cxpireercnde  den 
„  eerften  Aprilis  anno  twee  ende  tzeventich^ 
,,  als  den  Grave  van  dor  Marck  binnen  derzü^ 
,,  yerSude  quam  (cj/* 

De  Watergeuzen,  den  koers  naar  Texel  nét- 
tende, waren  gekoomen  tot  voor  Egmond  aan 
zee.  Opdcere  hoogte  draaide  de  wind;  zy  keer- 
den toen  weder  en  liepen,  met  klein  zeil,  de 
Maze  in ;  alwaar,  des  middags  om  twee  uuren , 
hy  fshoontn  dage^^d)  de  Hopluiden  Urand  en 
Daam,  voor  den  Briel  ftreeken,  kort  daar  op» 
door  de  rest,  gevolgd.  Brand  waa  een  Veere- 
ntear,  en  Daam,  eigenlyk  gezegd  Adam  van 
ïIaren  ,  een  Luiksch  Edelman ,  die  het  Verbond 
der  Edelen ,  voorheen  geteekend  hadt. 

Naauwlyks  lagen  deeze  twee  voor  Anker,  of 
Brand  bej^af  zig  naar  Haren,  hem  vraagen- 
de,  of  hy  wat  te  eeten  hadde?  Waar  op  deez 
hem  't  laatfte  (luk  Kaas,  't  geen  hy  aan  boord 
hadt ,   toereikte  (^e).     Ik  teekene    dit  aan, 

om 

(ff)  Bulten  op  dcexe  Reekeni:g:,  beginnende  moe  i  0^«Ju 
1571.  ftdfln,  m<:t  eeue  audcrc,  mede  gtrlyKtydise,  hand,decze 
woorden,  ., expir.'.Tcnde  dm  i  Jlfri'it  3t?c.  twee  en  tz«veQ- 
,y  tich  i0t  iê  G*mêf  Vin  der  Mi  rek  d»m  Brui  iuvadtêrdê,'**  Het 
neemen  van  iWc-e,  en,  by /onder,  één  zeer  ryk  geliflden» 
Spa^nfche  Scheepen ,  door  de  Watergeuzen ,  zjI  op  Patmttndsg  y 
dtrn  30  Maart  gefchied  zyn ,  en  de  dag  deezer  overwiaoirg , 
met  dien  der  overwinning  van  den  Brlel,  woorSTRA!>A  en  an- 
deren* veiward  lyn.  VcrgcL  Cl«tn.  /.  e  bU  77  en  78.  Tc 
WATsa.  a.  Fêuviiittt\  Bytagê,  ht  4B  en  49. 

(rf)  Van  ue  Spjiokl,  Hiilor.drrSattjC  VakGhrs.  W.  111— 
113.  't  Ka.n  zjïï  dat  het  fchoou  weder  was 5  mmcMtcu,  e^ter, 
%ti.r  deeze  bewoording  niets  and^TSy  dan  by  bsidtnm  ,  of 
klëmrtn  of  Uckien  dage. 

(#)  ,,  R$  wnt  0  mm  Bttrt  IVIARIN  PRAlf  dê  Camuscr,  /# 
fkêl  mê  dt  m  t%  0  tfaifgi  f  êt  M  d»uh§fs  m»m  d^rniê*-  FH» 
,,  mogê.^'  Oce/e  woo'ijon  fclir?ef  mv  wyicn  JorklKcr  O.  Z. 
•VAW  H^ftRN  ^  wierf  Ibial  fTcheugcn  aan  vcelcn  nos  beUe'nJ 
is)  iniér  dan  eens  geleeden  te  hcbiien  in,  en  onthouden 
ui'^hcr  yênrnmif  't  geen  door  /yn'  ^  in  den  :eksi,  hier  bo- 
ven, vernitficniü  ;  Voorvaler  ,  Daam  xmn  Hakk.n,  v*n  dec- 
xea  en  indere  togieo »  ei^enhandic  was  gehouden*    Dit  on- 

wair- 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      79 

om  dat  die  fchaarsheideen  gevolg  fchyntvanhet 
llreng  verbod  der  Koninginne  Êusabeth  ,  aan 
haare  Onderdaanen ,  om  den  Watergeuzen  geen 
leevensmiddelen  meerder  te  verkoopcn  (ƒ); 
't  geen  deezcn  dwong  te  vertrekken. 

Dat  niemand,  in  den  Briel  en  Maasland* 
fluis,  thans  aan  Watergeuzen  dagt,  dan  de 
Veerman,  Jan  Piejersz  Koppelstok,  f  zo 
noemen  hem  Stads  Archiven )  fchryven 
Hoofd  en  BoR,  voor  onze  Wagen.  Qg). 
Doch  men  heeft ,  voor  ecnige  jaaren ,  te 
regt,  opgemerkt,  hoe  het,  in  deezen  oort, 
geene  vreemdigheid  kon  gerekend  worden  ^ 
thans  aan  deezen  te  denken  ;  daar  zy 
(reeds  in  1569  bekend  en  overal  gevreesd) 
in  den  Zomer  des  jaars  1571,  een  landing 
gedaan  hadden  in  het  nabuurig  Ooltgens- 
plaat ;  alwaar  zy  ,  na  *t  bcrooven  van  zeke- 
ren Bierfteeker,  Gysbrecht  Hendrikz 
gezegd ,  den  Bel  of  Klok  der  Kerke  (Zf)  met 
zig  gefleept  hadden  (ij.  Ook  blykt  het  ze- 
ker, 

waardeerbaar  HaDdfchrift,  't  geen  men  zegt  veele  byzooder* 

heden  te  hebben  bevat»  wierdt,  met  deOoekery,  op  Wolvk- 

04  ,  in  den  nagt  van  den   i«  van  LêmwmasmJ  des  j-^ars  1733, 

door  de  vlammen  veneerd.'^De  ryJIrg  ^er  ^ah  znu  rJcn  tncn« 

maligen  Heer  Griffier  van  Hun  Hoog  Mog. ,  Mr.  Fkancoh  Facrl, 

zo  getroffen  hebben, dat  hy  verkUantc,  zy»  hai^e  Bihliotbeek 

te  hebben  willen  misfcn  voor  'c  behoud  van  die  Stuk.    J7r/#- 

w»  vsm    O»  Zm   V*  Haabn,   v^n  21  Jamvaty  gm  a?  JUêy  1777 , 

«Ml  «y.     De  laatfle,    in    hogen  Ouaer^om   uverlffdc».   Heer    .  -K^^^y  4^u^0 

Griffier,  Mr.  Hznkik  Fao^l,  die  dit  GefcbriU  in  zyne  jeugd    ^*^  7» 'L-o'»' •  ' 

behandeld  hadt  en   de  Gcfchiedcni&un  vao  zyo  Land  kende,     ^^  'k^*^^^ 

heeft  'er  my,  te  mecrmdJcn,  mee  Jof,  van  gefproükcn,  «— » 

%r  IS,  zo  ver  men  wcc:>  geen  A/fL-'irifc  van  ^    ,   * 

f/)  v,  Meteurn.  /.  c.  bl.  69.    BoR.  6  B-,  hl,  $d$.  Hoon».     '''  .  >  •        l 
6  B.  éi.  tt29,  /  . .    j 

<gj  H<«*rii9  /•  €*  6  Bb  hl»  azp.    Boa.  h  €.' 

(Jb)  OoL,  r(>4  lang  na  dien  fyd,  pasten  de  Watergeuzen  de       ti  '     >• 
Klokken  der  Dvrpe:*   weg  re  hafll(;n.     BoR    6  B,  bl.  367«  ,.  ' 

(i)  Fêrlyih§9€k    9an    J«»    BritU  y      op    U    Juny    1571,     ea 
CtkiN»'  /•  c^  bU  34«    alwaar   men  ook  vixuit,  dat  men ,  in 

Oogu- 


86  bYVOEGSELS  er 

ker,  dat  die  van  binnen,  al  ras,  op  oanadi 
en  niet  flegcs  op  Koopvaardyfcbepen,  zo  ab 
lommigen  meenen^  bedagc  waren,  wyl  Kop- 
PELSTOK,  by  zyn*  komst  aan  Land,  de  Poort 
geflooten  en  den  Raad  vtf  gaderd  vondt .  Maar 
op  welken  onraa4^  kon  men  natwulyker  den- 
ken, dan  op  de  Watergeuzen?  daar  Engelancf 
Alva,  federt  een  pooz,  te  wille  was,  en 
men,  thans,  ter  Zee>  geen  abdere  baitenhmd* 
fche  Vyandcn  hadt. 

Dan,  dit  zy  faoe  *t  wil;  Kop^elstok,  die,* 
volgens  de  beste  Scbryveren,  uit  eigen  be- 
beweeging.  Treslong  aan  boord  voer, 
fchynt  eeen  vreez  voor  de  Wateigeozen, 
welker  Bode  hy  ftraks  wierdc,  gehad  te 
hebben,  en  dos,  denkelyk,  één  van  die  Bur- 
gers geweest  te  zyn,  die  *s  Prinfen  zyde  en 
der  nieuwe  leer  waren  toegedaan;  dezelfïle, 
die  men,  als  Ouderling,  in  den  Briele,  reeds 
ten  jaare  1569  (*),  vermeld  vindt. 

My  is  gebleeken,  dat  deeze  Veerman,  of 
Binnevaerder ^  (zo  als  hy  meede  genoemd 
wierdt)  een  kregel  en  ilout  kaerel,  veel* 
maals,  met  deezen  en  geenen,  byzonder 
over  de  haringneering^  welke  by  hanteerde, 
in  gefchil  Was;    in  zo  yerre ,   dit  hem ,   ia 

de, 


Oogftmtud  des  Jaan  i$(5r,  ccoife  Baif»  op  deHovnwrei» 
cebrtCK.  en  de  Sctd  toen  mtde  't  blart  gedaan  badt,  ter 
uicrnning  van  twee  OorlogfthcpeB  en  een  Jagt  »,  ter  defenfie 
van  de  Vüfciy,  om  te  beletten  die  innafie  der  Flw^tm 
„  eft  2êf9nn:r  \  Geen  nader  blykt  lAx  ^^  MmtHMmi 
Van  den  Briele,  op  i6  Au^.  is«7.  en  deit#/M.  •»  flW(.  van 
IA  Maan  en  14  AprU  1567.  Dat ,  cgtcr ,  door  Mê  Piraten  en  Zee- 
roven,  de  Watcrgenzrti  niet  verdaan  wierden,  bebben  an- 
deren reedi  doen  xien  (i^GaétEZiMDi »  B0^r.  j^MttafiM. 
M.IS80*  ^  ïou'èr  lieftt  de  fingelfchen  en  Dcenen  door  ver^J 
ftaan ,  met  welken  wy,  toen  ten  tydc,  onecni  waren. 


Aanmerk.  OP  het  vl  deel.    gi 

\Vyninaaiid  des  jaars  1570 ,  door  Schepe- 
nen, was  gelast,  op  bedreiging  van  gyzeling, 
III  dC,  voor  een'  ton  harinck,  te  betaalen  aan 
Willem  Cornelisz  Brouwer,  die  toen  Raad 
en,  by  de.  komst  der. .Watergeuzen,  legee- 
rend Schepen  van  den  Briele  was  (/). 

Treslong,  een  Brielenaar,  zal  hem  en 
zynen  Stouten  aart,  denklyk,  gekend  en,  op 
die  gronden,  by  Lumei,  aangepreezen  heb« 
ben,  ^,  ais  de  regte  man,  om  hem  dienst 
te  doen.'' 

•t  Is  natuurlyk  te  denken,  dat  de  Regee. 
ring  zig  zeer  beklemd  vondt  pp  den  eisch 
der  Vlootelingen.  Zy  wist  dat ,  behalven' 
de  geringen,  veele  aanzienlyken  de  nieuwe 
leer  omhelsd  hadden,  onder  welben  'ook  de 
geweezen',  nu  gebannen',  Baili^i  Sandyck («^)^ 
Oom  van  Treslong,  behoorde;  dié,  thans 
voortvlugtig,  openbaarlyk  was  ingedaagd.  De 
Wet  hadt,  zoo  't  my  toefchynt,  dit  werk, 
ten  allen  tyde,  wel  met  veel  befcheidenheid 
behandeld  en^  nog  onlangs,  aan  den  Bailiu,  p. 
JoHAN  vanDuvenvoorde,  vctkhard,  de  zaak  . 
van  zekeren  Aert  Pietersz,  „  gebannen  ter 
3,  caufe  van  troubeUn  yoorleden*\  niet  te 
kunnen  afdoen,  dan  ^^in^t  volle  Collegie  (n)i 
maar,  op  last  van  Alva,  badt  men,  Comtydte, 

ftren- 

ay  Verlyd en ^antzcttlngb.  M^Oèi. hNov.  is7«  en  i Oa. UrU 
(m)  ELiSABira»  Zuster  van  Jasper  vam  Trmlono,  Bailiu 
^m  Voonie  en  den  Briete»  Vader  van  onzen  Trbslong, 
wu  gehuwd  met  Nxkolaas  var  Sandtck  dien  Waosn.,  bL 
854*«Miier,SANTWVCK  noemt, ^welken  naam  hy  ook  *el  ecn« 
in  de  Archiven  draagt.  Rtitn.  Cashar.  Kmrk.  geHoteo  8  Aug* 
iSóiu)  en»  van  1558  tot  in  1563,  'c  zelve  Ambt  bekleedde^ 
Van  Leeuwrn  in  Bat0v.  Ilhfir.  hU  112.  noemt  hem,  kwalylb 
Stiimê  V0M  Ht^m,  * 

*-  («J  Verlyd  eo  Paozecdngbon^k.  26  Maart  1574. 


8s  BYVOEGSELSen 

llrenger  moeten  handelen ,  eenigen  ter  docwl 
brengen  en  de  goederen  van  anfleren  aan- 
flaan.  't  Huiz  van  Sandyck  was,  weder, 
onder  deeze  laatften  geweest,  en  den  Spaan- 
fchen  Knegten ,  ter  logeeringe ,  ingeruimd 
moeten  worden  (0);  al  het  welke  de  Wa- 
tergeuzen, zo  zy  binnen  kwamen,  met  woe- 
ker konden  verhaalen.  Die  inkomst,  egter, 
was  niet  ligt  te  (luiten  ,  daar  't  ontzet  ver  af, 
en  zy  voor  de  poorten  waren  ;  ae  minder  > 
daar  veelen,  fchoon  de  woede  van  Lumei's 
benden  dugtende,  heimlyk  verlangden,  door 
eenen  eeriyken  glimp,  zig  van  Alva's  juk  te 
kunnen  ontflaan ,  en  Roomsch  en  Onroomsch 
zynen  tienden  penning  en  Spaanfche  benden 
vloekte.  Dil  Benden  hadden,  nog  onlangs, der 
Stede  op  *t  hart  gelegen.  Men  hadt  ze ,  zo 
wel  als  een,  in  de  Maaze  gelegen  hebbende 
Spaanisch  Oorlogfchip,  onder  zekeren  Hop- 
man ScHULENBURCH  (/>) ,  byna  van  alles 
moeten  voorzien  en,  op  Stads  kosten,  ze- 
keren Joost  Cornelisz  moeten  aanneemen, 
5,  voor  dat  hy  die  Burgers  in  *t  Spaenfch 
39  J^S^^^  ^^  ^oldaeten  vertolkte.  **  De  Stad 
hadt ,  fedcrt,  de  tusfchenkomst  van  't  Hof  van 
Holland  by  denHertoge  gebedenden  was,  langs 
dien  weg,  eerst  op  den  19.  van  Slagtmaand 
des  jaars  1571 ,  dit  Volk  kwyt  geraakt  (^q} ,  't 
geen  toen  naar  Utrecht  gezonden  wierdt. 

Na 

CO  /.  *•  «»  2g,  30  Jony  1569.  en  Thef.  Rek.  ran  l  O*. 
IS7I-  I  ^fr^  I57A« 

O)  Hy  moikte  slff  federt,  in  Noordholland ,  tan  'sKonincs 
xyde  9  benigt.    Zie  Wagen,  alhier,  hl.  556. 

(f)  Thefaur.  Reken.  Briel.  van  i  Oft,  1S7I—  1  April  157». 
Arde.  „  P^yigtuÉM  9M  Sch§ni0gU:^  Ik  teekea  dit  te  meer 
aan,  ©m  ilat  'er  uit  blykt,  dat  onze  Sdiryvers  (Zie  Boa.  /,*. 
èi.  t^.  CêL  ft.  M1T1&.  4  B.  hl.  69)  niet  ml  xyn  oodortgt 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      83 

Na  veel  raadpleegens  egter ,  waar  otider 
ook  c  gevaar  van  's  Konings  ongenade,  by  de 
overgave,  niet  zal  vergeeten  zyn,  kwam  raeri 
tot  b:fluit.  Jan  Pietersz  Nicker  (^dien  ik  ook 
Jan  Pietersz  Tinnegieter  genoemd  vinde  (r)  ) 
gmg  voor.  'c  Is  te  vermoeden,  dat  hy  één  der 
afgezondenen  van  den  Raad  geweest  was^  om 
met  LuMEt ,  kort  na  Koppelstors  boodfchap  f 
te  fpreeken  (sj.  De  vreez  van  geplunderd  te 
worden  en  de  zorg,  om  ^ig  en  't  zyne,  doot 
de  vlugt,  te  redden,  Was  by  hem^  zyn'  mede- 
genoot  Jan  Jansz  Koekebakker  en  de  andere 
Regenten ,  veelligt  de  hoofdreden,  waarom  zy 
in  de  overgave  ftemden  en,  daar  op,  den  Raad 
verlieten,  zonder  de  Vlootelingen  daadlyke  ken- 
nis van  't  beflootene  te  geeven ;  waar  door  dee- 
zeü  verpligt  wierden,  zig  zei  ven  ruimbaan  te 
niaaken,  Lümei,  doorRÓBOL,de  Noortpoorc 
deedt  opbranden,  en  Treslong  zig  naar  de 
Zuidpoort  begaf;  't  geen  niet  kan  gefchied 
zyn ,  zonder  andere  Poorten  en  Muurdeuren  (<) 
voorby  te  trekken,  die  dus,  denkdyk,  allea 
geflooten  waren. 

By  d'inneeming,  die  hier  op  volgde,  vondt 
men,  volgens  onze  Schry veren,  d'aanzienlyk- 
üe  inwoonderen  gevlugt;  één  zelfs  hunner  ver- 
meent, dat  'er  naauwlyk^vyfrig  w'eerbaare  manr 
nen  in  de  Stad  gebleven  waren  (u).  Treslong 

we- 

geweest  9  wanneer  zy  de  2aak  fn  dief  roege  hebben  v«orge- 
fteld,  ais  of  flcgts  Alva  het  Krygsvolk,  ten  deeze  tyde,  uit 
den  Bricl  hadt  genomen »  om  die  van  Utrecht  te  pliagén  ,  en 
het,  daarom  ia  hem  als  een  feil  aanmerken  «den  Brlel^inxuik 
een  haglyken  tyd  als  deeae ,  van  manfchap  te  bebbcn  ontbloot* 

(r)  Thefaar.  Rek.  Briel.  êxpgr,  Bamis,  1573*  ^^  4* 

(f)  Mbtbr.  /.Té  4  i9,  kh  69. 

(f/  Dat  *er  zodanige  waren»  leeren  de  Suds  Archiveo* 

C«)  Bo&.  /•  c,  H.  ^tf« 

F  a 


84         BYVOÈGSELSen 

wederhieldt,  ah  ook  onze  Wagen,  zegt,  <fen 
vlugtenden  Joan  van  Düvenvoorde.  Hy  was 
niet  dleen  Rentmeefter ,  maar.,  zo  als  wy 
ftraks  in  'c  voorbygaan  zagen ,  ook  Bailiu.  In 
zekeren  brief,  vier  dagen  hier  na  gefchreeveit, 
verhaalt  men,  dat  verfcheide  Regentea nnauw 
bewaard  wierden  (v).  De  tweede  Burgemeefter, 
Klaas  Jansz  Koekebarker,  fchynt  het  met  de 
vlugt  te  jsyn  ontkoomen.  Hy  was  nog  afwez^ 
mden  jaare  1575;  maar  in  1577  bevondt  hy 
zig  weder  in  den  Briele  (w). 

Dat,  by  *t  overgaan  der  Scad,  de  woede  der 
plundering,  alleen  op  de  Kerken  en  Kloofters, 
maar  geenzincs,  op  de  Burgëry,  viel,  is 't 
eenpaarig  gevoelen  van  alle  Schryveren,  voor 
zo  ver  my  bewust  is,  even  als  van  onzen 
Wagen.  (bl.  345.)  Dat  de  bovengemelde 
Geescelyke  Geftigten  zeer  fl^  behandeld 
wierden ,  is  zeker,  ook  fchynen  de  Hoofden  der 
Watergeuzen  hun  deel  uit  den  buit  gehadt  te 
hebben  en,  daar  onder,  van  Haren  een 
fshooM  geborduurde  Cafuyffèl  (x)  ;  maar , 
wat  de  Burgery  betreffe,  zo  de  minderen  al 

vry 

(v)  Van-  de  Sfisocu  A  «•  è/*  iii. 

(«)  lo  de  Thefanr.  Reken.,  gedaan  op  ii  Jany  IS75«  oter 

I  f»fy  IS72  tot  üfi*  Ottm- 1573 »  leest  men  »,  van  Qaêtz  ff"^ 

^  voorgaande  Burgemeefter  Treforier ,  dewcicke  zyae  Jleke- 

vt  niagh  nyet  gedaen  en  heeft,  «i«#r  «ƒ  têt  H9ch  #«#  mkfimi*^ 

.Docb,  in  1580 «  deedt  hy  2yae  Rekening  over  X.  0€L  isn 

toe  I  April  I57i;  die  ik  onder  Scadt  Papieren  gevoiden  heb» 

In  een  gcrchrevan^«r«s//«r  «m  dêmEêéi  kjiê  wyegtvtêeinêmy 

„  thêwriêr  vêdêf  9»mfi§  in  HMémdi^  tê  dum/*    vinde  jk^.  dac 

N$cêl0êt  Jsmx  Xênckêhakktr  dieo  eedt  heeft  gedaan  op   vly' 

Mdrtii  IS77*    Hy  zal  dus  toen  reeds  te  rug  gekeerd  zyc. 

r  W  9f  Vn  bêsm  Csfuffls  êrêdè''  Brief  van  Jonkheer  O.  Z.  v. 

/  jrJ  d^^if  »*^^^    HAkBM  M»  ft7  Mêy  1777»  aan  My.     Men  befchuldigt  ,/ldat  hy 

éuLrLc*'^*U/at'^^  boordt,    geene  andere  dan  gewyde  Kelken  enz.-  uk  de 

'    \         ^  V         geplunderde  Kerken»  gebrnikce,  Carolus.  /•  e.  p.  9  ##  io« 

nvU^  7"  '***^     ToenTkiiLftN»,  den  20  van  Bloeimaand,  naar  VUsüngen,  net 

/h^vtty^^,'  drie  Schcpea  overftak,  was  zya  VoU  met  Kappen  en  Kafuyf- 

^  Ul^n  der  Gcestlykticid  gekleed*    Boe*  h  c»6  B.  èU  370* 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      85 

vry  kwamen ,   kan  cfic ,  in  't  algemeen ,  niet 
van  de  aanzienlykften ,    mee  naame  van  de 
^  Leden  der  Regeering ,  worden  gezegd.  Immers 
in  de  Therauriers  Reekening,  eindigende 'mee 
1^.  Jpril  157a,  en  gedaan  eenjaare  1580, 
worde  >  nopens  den  voorziccenden  Burgemees- 
ter Nicker,  geleezen,  ,,  dae  de  pennyngenyan 
„  de  'wyn  excys,  met  zyne  goederen^  int  in- 
„  comen  van  Lome ,  binnen  dezer  ftede  van 
5,  den  Briehy  genomen  ende  hem  ajhandigh 
>y  ^^  gemaect. '    Scheldende  men  hem ,  ver- 
voijrens,  die  gelden  kwyt,  nadien  hy  ,,  pre- 
p  /inteerde  zulx  hy  eede  te  affirmeeren^  Ook 
icez  ik,    in  de  Refolutien  van  MoIIand,  een 
jaare  1579  (j^»   een  verzoek    der  Erfgenaa- 
men  van  den  bavengem.  „  yc  Johan  van  Üu- 
„  vemoorde  3  in  zyn  leven  Kentmeefter  van 
,,  Foorne  ,   om  Rembourfement^  van  f  6oao-, 
^  ten  tydevan  den  GraefwdXi  derMarck,  uit 
p>  dejjelfs  comptoir  qfhandich  gemaect.  '*    Dat 
ook^  by  de  inneeming,  eenige  huizen  in  brand 
geraakten ,  b.  v.  dae  van  Pieter  Pauwelsz 
Steürs,  op  den  Timmerwerf,  en  andere  (z)^  '* 
leeren  de  Seads  Boeken  van  den  Briele;  die, 
voor  't  overige ,  feden  den  i .  April  tot  den  i .  van 
Hooimaand,  meestal  oncbreeken  en,  (^)  zelfs 
een  pooz  daar  na,  zeer  verward  en  door  een 
loopende,  gehoudea  zyn»     De  Huizen,  der 

voor- 
eer) t,  e*  np  \7  Oét  hL  844. 

i^z^  In  Hêihi  Gêêfi.  Rêktm.  Bfiêliê  m*  13  s^ond  I57S«* 
IS  énêtul  1 S74. 

(«) 't  Geen  Ik  hier  zeg  vaa  dem  .Briel,  heeft,  dtet  zeer 
te  beitmmeren  ii ,  ook  cliiers»  orocreod  doezen  tyd,  plaatz. 
De  Mêmêr{a4l0m  van  *c  Hof  van  Holland  worden  vermisi  vao 
SI  July  1571  tot  4  Decenb.  1572.  en  de  lUJhlutiêm  der  StM. 
ten  van  den  7  Dêtêmk*  1571  tot  den  «5  ^iMf.  1574.  Zie 
ceae  noot  op  M.  g76«  all^ier. 

F3 


S6        BYVOEGSELS    «if 

TQoroaamfte  Vlugtelingen,  dienden  terftond 
▼oor  LuMEi  en  zyae  Hopluiden.  De  Onder- 
Admiraal,  BARTeL  Entens,  hadc  zyn'  inrrek 
in  dat  van  den  geweekon  Schepen  ,  K/«rel 
Gansz,  alwaar  Lumbi  en  andere.  Beveihebbe- 
ren,  dikwyls,  eene  vrolyke  maaltyd  hiddenC*). 
Wat  de  Inneemers  van  den  Briele  beireffe, 
men  heeft  'er,  na  onïen  Schryver,  uitvoeriger 
Lyst  van  gemaakt,  die  in  de  hier  onder  aange- 
haalde Schryveren  (c,^  kan  naj^ezien  worden; 
by  welken  men  nog  voegen  kan  Willeri  en 
Frederik  van  Dorp  ,  en  een  Edejman  uit 
het  Geflagt  van  Rengers.  Wagen,  fpreekt 
van  Oom  Hbooing  d^Ovelens  ,  als  van  één' 
perfoon;  doch  ik  zoude  ze  liever  voor  twee 
houden  ;  zo  ,  om  dat  Hoofd  en  Bor  (d) 
doidlyk.leezen  .^^  Oom  Hedding,  en  d'Ove- 
)j£Ms,'*  als,  om  dat  Hommo  Hettinga  (^e), 

en 

J^  V   ^j'^     O)  By  deeie  Mailtyden  wtren,  nu  en   dtn,  Matkkn  en 

.  y^'  Aachjï,  Dogtcrs  vanwylen  den  Schepen  Willkm  UsRBM^NS, 

Ci^U4.^Ml     tegenwoordig  ,    en    fchynt  M^tkkn,  (èdert,  óver  ccne  t« 

CQk  f  V  f  1^1.    Ikoute  gemeenzaainheid   van   IuMf^j  zir  beklaagd  te  heboea. 

y  V  ^     j  ^  D^ez  dagvaardde,'  hier  op,  de  Züsrcrs,  nevens  twee  ÏMensc- 

i,'UT cf'^ji-»"  ^agdeii  voor 5cbepenen  van  denBriel  en  won,  eerlang  in  een 

-:'  Yerklaaring  van  de  Dienstmaagden,  onder  anderen  houdende « 

(Verlydb,   op   S   en   27   Ang,   1572O    »i  dat  Maykrn    mtjt 

„  f€hÊjdê$\  "  tn-d^t  ty  bëtr  mttji  hamdi  ^Jf  vinger  ^  wUt  ghê* 
ff  Wihf  kaJt  êomgwrméfkt y  en  men  van  hem  „  nigtt  mmdtrt  wifi^ 
»« gêh—rd    af  gtzitu  bidt ,    dêm    van    têu    Hnr  mii    a#r«s. " 

^edert  ('chynt  deezc  twi&t  afgedaan.  Hoe  zeer  iic  niet  gew«>on  ben 
my*kLands  Hiftonemeteenaltyd  gen>omd  gelaat  te  verbeelden, 
200de  ik  my ,  c^^icr ,  gewagt  hebben  die  Verhaal ,  by  den 
ernst  der  overige  zaaken ,  te  voegen,  indien  het  oiet,  eenig- 
zints,  (trekken  konde^,  om  het  vreemde  en  ruuwe  nengzel 
VAO  zedige  en  onzcditse  begrippen  t  in  den  woesten  Lmlfei  te 
kenfcbetzen;  die,  op  dceie  zaak  teder,  voor  *t  overige  het 
tooven,    branden   en   moorden,   voor  daaglyks  fpcl  hicidu 

(O  Van  Harpn,  Geuzen,    in  *t   liiftêr*    Pkrhêél*  CLanf* 
Dankoficr    bL  7%. 

en  74*  Tl  Watxk.  ,  tweede  Eeuwgety  enz.  U.  38^3^, 
>  (^d)  Hoon»,  /•  t*  hl.  sao    Bf&    /.  r. 

(«>  Ca&olui  dê  fêk.    G$fi.  Caspaua  Roblis,  p^g»  11 ,  die 
zynen  uaam  door  Homirus  overzet  ^  doch  de  naam  vta  Btm- 


AANMERK,  op  het  VL  DEEL;      87 

en  LA  DöuvE,  by  andere  gelyktydige  Schryve- 
ren,  onder  de  Scheepskapiceinen  der  Water- 
geuzen worden  geteld,  't  Kan  zyn,  dat  ook 
zekere  van  Tol,  C  Musius  en  van  der 
Laan  (ƒ)>  tot  deezen  behooren. 

.  Na  LuMBi ,  in  't  vervolg,  de  Stad  tegen  den 
•aanval  van  Bossu ,  verdecdigd  hadt.,  wierdt  zy 
nieêr  geftcrkt,  de  Noord-  en  Zuidpoort  her- 
fteld'  en,  voor  deeze  laatfte,  een  nieuw  Bolwerk 
gelegd ,  federt  Lumei's  Bolwerk  genoemd  (g)y 
doch  't  geen,  met  de  beide  oude  Poorten, 
^niet  tneci^  aanweezig  is«  Treslong  wierdt, 
federt,  Gouverneur  en  Kapitein-Generaal  der 
Stad.  Hy  komt*  dus  reeds  voor  op  den  17^ 
van  Hooimaand  des  jaars  1572  (A). .  De 
Regeering ,  met  naame  ook  Jan  Pietersz 
Tinnegieter,  bleef,  na  den  eerden  April, 
meest  buiten  bewind  (/)  en  op  den  i*  van  Hooi- 
maand ,  wierden  nieuwe  Leden  aangefteld.  Du- 
VEN  VOORDE^  cgter,  behield  het  Bailiufchap, 
waar  in  hem  Treslong  ook  ,  naderhand , 
opvolgde  (*). 

BI. 

vi«  w»s«  Toor  lang  9  In  Friesland  hekend»  IVTen  vindt  Hfmm» 
van  Caflra.  /.  f.  p*  191 »  Kytphê  Jhmmêz,  p.  192.  tnz,  en  dit 
J/om» e  ^  knn,  in  onzen  longvol,  ligtelyk  in  Oom  veranderd 
zyn;  enk  droegen  neer  Lieden  dien  Voornaam.  In  1504 
vindc  ik  een  «chout  van  de  oude  Tonge  Oom  Gillisx  gezegd 
iOrig»  mtnafltr*  iê  Rtiggê  MS  p*  92 «/  93)*  Ileddirfg  kan ,  op 
gelyke  wy/.c.  van  Hgningm  knrnen;  ten  zy  men  liever  dagte 
op  lUidincky  't  geen  een  GeQagc  in  Groningen  vvns«  Carolus. 
ƒ.  c.  p.  £21.  Ik  weet  fommigen  Oom  f?ii)mNG  een' Zwollenaar 
hect.-n.  (Harkn's  G#ff«e».  in  \  Hifi§r,  Vtrb,^  maar  ik 
vinde  f!ecn  genoegzaam  beuyz  voor  die  gedagien. 

(ƒ)  Clryn»  /.  €   hi,  74« 

{.K)  Vcrlydb.  van  den  Criele  13  en  17  July  157»'  W.  ia« 
Tbefaur.  Rek.  Brielc  j  y«/j   Wf.  OSè.  1572*  H»  12—15  Pfi* 

(b)  Verlyd  en  Panzctringb.  van  dien  tyd. 

(r?  Tbefaur.  Rek.  txpir,  uit.  April  !573   *'•  4- 

(*)  Tbefaur.  Rek.  van  i  Jfuly  uli.  O».  1572  Vergelyk  ver- 
der; nopens  deeze  Stof,  myn  medegedeelde  aan  den  Hcer.e 
Tl  WATza,  Verb(.  der  Bdcl.  2  B,  kL  224-227,  33f  en  4Si. 

F  4 


88  BVVOEGSELS  em 

BK  347*  r.  13.    ,,  Rochüs  Meeuwzoon." 
's  Lands  vryheid  is  een'  onfterflyken  dank  aan 
deezen  Barger  en  Stads  Timm^man  verpfigc 
Eyn  Geflagtnaam  fchynt  Conincx  geweest  ce 
zyn  (l)  en  hy,  op  25.  van  Bloeimaand  1585, 
ieescig  en  dus  ^ in  1572,  omorent  zeven  en  veer-  . 
tig  jaaren  oud  (ni).    De  Scaaten  van  Holland 
gaven  hem,  by  vervolg,  LXXII  JL  's  jaars,  toe 
onderhoud;  blykens  vérfcbeidens  door  hem, 
met  den  naam  van  Rocus  Bartelmeesz  eq 
Rocus    Mebsz  ,    eigenhandig    ondeneekmde 
Kwytingbriefjes;by  my,  onder  losfe  papieren, 
gevonden  («)• 

Bh  339.  r.  ia.  v.  o.  ^^  'c  Bemagtigen  van 
Rotterdam.  Dit  viel  voor  op  den  9.  vanGnis« 
inaand  des  jaars  157a  (0). 

BI.  350.  r.  ia.    „  iViidrr  Vlisfingen  zoniÈ 
ie  Hcrtogr    Zie  de  byzonderheden ,  hier  no- 
pens 

</)  Uêmtriêêl  van  oud  en  nyen  Oerecht,  op  7  Mey  isSq» 
I9  j(e€êrt  gtmsêekt  hf  4^4  V019  dêr  Stfdem  vam  4êm  BrytU  —  en 
,9  RocBUt  Mrbussoon  Conincx  timmermtn.  ** 

(fli)  /•  €•  op  as  Mey  i58s«  »  wierdc  by  myn  Heeren  %Qot' 
y,  donneerdc  Rochot  Meeusxooa ,  timmerman ,  yry  te  iaaien 
^  van  de  Wa^  ende  dit  jn  regare  van  zyn  ouderdom  van  LX 
^  jaaren  «•  fy  gtknck  §Miê  §ê€k  ds»  by  êêm  fiêwmtê  ^«Mif 
„  In  hwp  hêêfi,  ** 

(0)  \  Laacftc  wat  van  den  %•  van  Slagtmaand  ét%  jairs 
1609  en«  door  bem,  die  thans  vier-en-ugttg  jaaren  kan  be- 
reikt hebben  ,  met  een ,  byna  onleesbarcn  letter ,  onderteekend. 
Het  luidde  du8,  „  lek  Rocvs  Mabszb  timmerman,  Mtmmf 
,,  hy  iêfkm  •utpmg^m  iê  bebkêm  ^ayf  bmmdên  vsm  i»m  Rntmf» 
^y  JUhbUs  0ên  ftmmê  vmm  f§t  fméê»  grtêtgm  visêmt  en  dat  ter 
y,  caufe  van  roysen  dienfte  tiant  gedaen.  volgens  myne  O/w 
,,  donnantie  by  myne  £•  heeren  de  Staten  van  Hollaoc  my 
M  verleent  vrfibtnên  0l4êrb§Hg§u  «Mr/«<f«  JbMiên  bnSiri  ^ 
l,  mêg§m,  JtStum  ênitr  mynêm  btmtfibryf  ê/kê  mêrck  tftêm  $$  N§r^ 
„  msÊtber  06  vMf/k." 

,,  By  myn  Röcus  MgEti."^ 
,9  l€k  itéUrgt/k,  mtêftêfi  dsi 
I»  Uflfpfoim  99cb  it  imi  Uatm 
^  tÈdatbydi/i  Mynmsêmbêtfi 
19  fmlêrt$yck4faJ*  „  Jacob  l^berts." 

Qêj  Boe.  /•  f.  6  M,  bh  5^7- 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      t^ 

pens,  byde  onder  aangehaalde  Schry veren  (;^). 
BI.  351.  r.  6.  5^  Die  -  verbaasd  naar  Mid- 
delburg  weeken.'"     Daar  de  Gefchiedfchryvers 
verfchillende  plaatfen  opnoemen  ^    werwaards 
2lg  de ,  van  Vlisfingen  verdreevene ,  Spanjaarden 
zouden  begeeven  hebben,  fchynt  het  der  waar- 
heid naasc  by  te  komen,  wanneer  men  aan* 
^iieemc,dat  zy,  van  Vlisfingen  gevaaren  zyn  naar 
de  zyde  van  Middelburg;  dat  zy,  daar  en  te 
Veere ,  het  hoofd  geftoocen  hebbende ,  gevaaren 
zyn  naar  Goes ,  maar  ook  daar  afgewezen ,  na 
dat  men  hen  egter'  van  eenigen  leeftogt  voor- 
zien hadt;  dat  zy  vervolgens  vertrokken  zyn 
naar  Bergen  op  den  Zoom,  alwaar  zy,  door 
list  van  Fhilibekt  van  Serooskerken,  Rent- 
meefter    van   Zeeland  Bewester  *  Schelde    en 
Gouverneur  van  die  Stad,  den  i(J.  van  Gras- 
maand, in  weerwil  der  Burgery,  wierden  in- 
gelaaten  (^q). 

BI.  353.  r.  a.  „  Doek  veelligt  heeft  men , 
met  zulk  een  uitftrooifel ,  de  fchandelyke  Jiraf^ 
hem  aangedaan  y  willen  verfihomen.^\DQ  gecui- 
genisfen  van  Bor,  Hooft,  van  MeteIuen  (r), 
maar  vooral  dat  van  de  Staaten  van.  HoUand.  en 
Zeeland,  in  hunne  Supplicatie  aan  den  Ko- 
ning  Q)j  neemen  hier  omtrend,  onzes  oor- 
deels, 

CP)  BR^Rè,   Flitfmgt  EnmntnugJê   op  -^  é  vtn  GréumMmnd 
1771.  en  Kêfklykê.  Rêdênvêring  vmm  htt   tvfetdê  Envfgttyit  i^r 
yryhêiii  oqIk  Tft  Watb&  twêiê   Bêunfêêstê  vam  iê   f^rjbiid  z     « 
$H  Inhniiig.   9am  Zjm  D.   H,   miltm  V.  j/i  Er/fiêdboudir.  bt. 
18  en  volgf. 

Cq)  Verg.  'jGRAvrièWDE,  lU^.  Atmêênfih,  W.  t6^.  189.  #» 
O^UU  ?.  41.  —  SMUtfaftie  vsm  Gêtt.  bK  114-124.  en  Bylage 
A.  agter  de  Nederduitfche  VertaallnR  der  Redevoering  vin 
A*  CampbqizkN  ,  §Vêr  litvtit  Jamfón  KitrfiwMkên 

Cr)  Bor,  7.  c.  6  B,  /.  2(S8.  UoéFO.  A  i»  6  B.  f  21^  'M«- 
7|Rl»i.  /•  c»  f,  71.  ■ 

(O  By  Eoft.  6  B.  f.  847-  ^c« 

F5 


po  BYVOEGSELS  en 

4ccls,  allen  twyfel  weg*  Ook  heeft  de  Heer 
Wag.,  naderhand,  zyn  gevoelen  veranderd  (>). 

BI.  353-  o.  r.  yy  De  Burgers  van  Veere 
wankelden  reedsr  Eenige  uitgevvcekenen  van 
Veere  en  Amemuiden  hadden  reeds,  den  13. 
van  Grasmaand  9  te  Koudekerke,  een  verbiniQ- 
nis  aangegaan  mee  de  Vlisfingers,  mit^gadejcs 
die  van  West-Cappel,  Zoutelande,  Domburg 
en  andere  Dorpen  {ti).  De  Stad  ging  ook ,  den 
3.  van  Bloeimaand,  aan  *sPrinfen  zyde  over, 

BI.  354.  r.  II.  v.  o,  „  Na  dien  tyd,  hyt^a- 
men  de  Spanjaards^  van  Middelburg  en  Arne- 
muiden  y  dagelyks  jtroopen  tqt  yoor  Feere  &€.** 
De  Gefchiedfchry vers ,  die  onze  Wagen.,  op 
dit  tydperk;  zal  hebben  ger^dpleegd,^  verwar- 
ren de  gebeurcenisfen  binnen  het  Eiland  van 
Walcheren ,  na  de  omwenteling  van  Vlisfingen 
pn  Veere,  op  eene  zonderlinge  wyze. 

Om,  egter,  het  berigt  van  Wagen.,  ter 
dcezer  pbatz^  echigzins  klaarder  te  maaken, 
zal  het  volgende  genoeg  zyn. 

Na  da?  de  Vlisfingere,  den  20  van  Gras- 
maand, onder  aanvoering  van  Theslong,  een 
vrugteloozen  aanval  gedaan  hadden  op  Middel- 
burg, en  Veere  nu  ook  hunne  zyde  gekdozen 
hadt,  befluit  men,  de  belegering  van  Middel- 
burg, met  vereenigde  magt,  aan  te  vangen. 
Den  4*  van  Bloeimaand  maakt  Treslong  'er 

een 

(O  zie  dit  bredqr  by  den  Heer  Lambrecütsbn  ,  Difirtmtip 
imstÊgmraU  fifl^ns  itfenÜonêm  Civitëiit  yHJpnganét.  «m«  1572.  km 
UbêrtëUm  f§  mindéssHtis,  JSéit^  TVff.  4^  Rbe»,  1775*  Alwaar 
men,  aangaande  bec  GefTagt,  bedryven,  oogmerken  en  te  regt 
fiellisg  van  den  ongclukkigco ,  doch  IbrafTchoIdigen ,  PACHfft- 
co,  verfcheiden  byzondct heden  zal  aantreffen. 

(»  Lr  Pktït.  /.  c.  Lib.  IC.  p,  aas.  Vergel.  ERMSRim, 
M^hrjv.  van  Veer»  2  D.  bl.  1 46— 153.  Zie  breder  by  van 
If  s&RN ».  twêê  Htndêrdj,  Jubelf.  cn  Redevoering  t$r  «f r#  «m^ 

JOANNES  TAN  MlGftODK. 


'  AANMERK.,  OP  HET  Vr,  DEEU      gi 

'  een  begin  raeede,  aan  de  zyde  der  Arneiïiuid- 

^  fche  Poort ,  verzeld  van  een  goed  aantal  Krygs- 

^'         '   volk  en  Landlieden,  terwyl  de  Haven,  door 
^  de  Vlisfingfche  enVeerfche  Schepen,  wierdc 

bezet  gehouden.     Sanchio  d'Avila  ,  tot  ont* 
'  ?et  van  Middelburg  afgezonden ,  met  5  Oor- 

s  log-  en 'verfcheiden'  heude, Schepen,  de  Ha- 

i  yen  bezet  ziende ,  neemt  den  weg  naar  Schou- 

ï  wen ,  en ,  van  daar ,  naar  't  Fort  den  Haak ,  en 

t  doedt  zyn  Volk,  ten  getale  van  500  Spanjaar- 

i  den ,  en  even  zoo  veel  Waaien ,  in  't  holle  van 

t  den  nagt,  atn  den  Vrouwen  Polder,  landen. 

i  Terftond  begeeven  zy  zig  naar  Middelburg,  't 

i  geen  zy,  met  weinig  moeite,  ontzetten,  daar  de 

»  Belegeraars  verrast  wierdfen,  en  tuj^fchen  twee 

vuuren  geplaatst.  Veelen  koomen  jammerlyk 
om,  andere  vlugten  naar  Arnemuiden,  maar 
worden  daar  vervolgd,  en  dat  Dorp,  ckar  die 
van  Veere  reeds  eenige  bezetting  in  gelegd 
badden,  den  8.  van  Bloeimaand,  ingenoomen, 
'  Intusfchen  was  een  gedeelte  der  Schepen 
van  d'Avila  naar  den  kant  van  Zi^rikzee  ge- 
zeild en,  voor  de  Haven  dier  Stad ^  door  het 
beleid  van  den BurgemeeflerKEERSEM'AKER,  ver- 
nield. Het  ander  deel  was  aan  den  Vrouwenr 
Polder  blyven  liggen.  d'Avïla,  moedig  op 
den  zegepraal,  dien  hy  op  Tresloi^g  en  zyn 
Volk  bevogten  hadt ,  befluit  een  kans  te 
waagen  op  Veere. 

Dit  onderneemt  hy,  den  9.  of  io.  van  Bloei- 
maand. Hy  nadert  de  Stad  aan  de  noordzyde^ 
langs  den  Dvk  van  de  Vrouwen-Polder,  daar 
een  deel  zyner  Schepen  nog  ten  anker  lag.  Men 
hadt  in  de  Stad,  zoo  veel  de  tyd  toeliet,  aan 
die  zyde,  een  Verfchanfing  gemaakt  van  Haring^ 

en 


9»         BYVOEGSELS    en 

en  Vischtonnen,  welken,  niec  beftand  tegen 
zoo  woescen  aanval,   fpoedig  begeefc     Hier 
valr  een  fcherpe  (Iryd  voor,  't  gevegt  van  Tofi- 
ntnburg  genaamd.    De  Ryk,  om  een  afnren? 
ding  te  maaken ,  zeodt  eenige  Sloepen  mar  de 
Spaanfche  Schepen,  en  fteekt  ze  in  brand.  In« 
tusfcben  was  de  Vyand  ter  Stad  ingedrongen, 
alles  vermoordende,  wat  hem  ontmoette;  maar, 
ziende  den  rook  van  zyne  Schepen  opgaan, 
ftaakt  hy  zyne  ondemeeming  en  vlugt  naar 
Middelburg.  De  Ryk  vervolgt  toen  de  vlugten- 
den , en  rigt  'er  een  deerlyke  flagting  onder,  zo 
dat  *er  tusfchen  de  600  en  700  omkoomen. 
Men    vegt    ter  wcderzyden    met  de   uiterfte 
wreedheid;  zöo  als  door  Wagenaar  korreJyk 
is    aangeteekend ,     daar     in    volgende    bec 
natuwkeurig  berigt  van  Hooft,  die,  omtrend  ^ 
de  Veerlche  gebeurtenisfen ,  byzonder  geloof 
verdiend  (v). 

BI.  365.  r.  5.  V.  o.  „  Het  verrasfen  van 
Bergen  in  Henegouwen  dttdt  den  Hertog  yan 
^pzet  veranderen  &€.**  Het  was,  «buiten  twy- 
fel,  niet  voorzigtig  gehandeld,  gelyk  ook  de 
uitkomst  leerde,  dat  Alva,  door  de  verrasfing 
van  Bergen,  zig  liet  aftrekken  van  zyn  voor- 
neemen,  om  Vlisfingen  te  herwinnen  en  zig 
meester  te  maaken  van  Zeeland,  vooral,  daar 
hy  niet  onbewust  was  van  de  groote  aangele- 
genheid van  Vlisfingen,  't  geen  voor  de  Sleutel 
der  Nederlanden  wièrdt  gehouden,  en  \  welk 
hy  zelfs,  door  den  aaiileg  van  een  flerk  Kaileel, 

en 

y  (y)  ^Gravizandb,  Uift.  jtaHêêm/ch,  Ophtïi,  §.  37  en  van 
IpirkN,  tvftê  Hêniêrij,  Juhêtfêêtt*  Bylëgê  K.  fcbooh  laitstge- 
melde  ren  aanzien  der  omftandigheden  van  *t  gt vegt  van  Tosh 
MNiiu&6|  hitfr  ea  daar,  heeft  mlk£eiüu 


AANMERK.  6v  hét  VI.  DEEL.       (^^ 

éii  de  vermeerdering  dtÉ  bezetting  y  gétootid 
hadt  te  kennen  (w). 

BI. 

(w)  Laat  ik  l]ry  hety  door  my»  fai^r  bovcfo,  konelyk  gezeg« 
éêt  nog  ëe  volgeade  oitbreiding  mogen  voegen. 

Ttisfchen  deu  6.  van  Grasmaand  en  den  24.  van  Bloeim'aancf , 
wanneer  Bergen  verrast  wierdt,  was  'er  reeds  zoo  veel  tyds 
verloopen ,  dat  de  beQisfiog  dagelyks  moeielyker  wierdt.  Vee* 
re  en  de  meeste  Waloherfche  Dorpen  hadden  nu  reeds  eea 
gismeene  zaak  gemaakt  met  die  van  Vlisfiogen*  Deeze  Stad 
was  verfterkt  geworden  met  Krygsvolk,  van  alle  kanten  toe^- 
vloeid,  met  Schepen  ten  oorloge  uitgerust»  die  zoo  gelukkig 
als  ftouc  waren  in  hunne  ondernec mingen.  Zy  zworven  overal 
langs  de  Zeeuwfcbe  Stroomen,  en  bezettedcn»  als  't  waare, 
ket  Eiland  Walcheren ,  van  alle  zyden.  Alva,  daar  en  tegm» 
kadt  geene  gewapetide  Schepen ,  immers  niet  genoegzaam  om 
den  Vyand  het  hoofd  te  b|ieden;  geen  Bevelhebbers  of  Boots* 
volk»  *t  welk  met  de  Zeeuwen  kon  vergeleeken  worden.  De 
laatftcn,  daar  ea  bo^en,  kenden ,  overal,  den  loop  en  diepte 
der  Stroomen,  hadden  fcbuilplaatfen ,  in  geval  van  nood.bv 
der  hand ,  en  vogten  als  waoboopigen ,  beflist  te  fterven  of 

te  overwinnen.   Deeden  deeze  of  dergelyke  redenen» 

mogelyk,  in  het  eerst,  den  Hertog  aarfelcn  ,  NoikCAKim 
hadt,  naderhatid,  voor  de  herovering  van  Bergen  in  Hene- 
gouwen *er  nog  meerder  by  te  voegen.  (^Bbativoolio  , 

Nêdêrl,  0§rf,  BI  136— IS9*  Ds  Tassis.  P.  iSo.)  Oan, Tchoon 
Alva  sig  door  hem  liet  overhaalen,  men  denke  egter  niet, 
dat  by  de  herovering  van  VlisGogen  geheel  verwaarloosd  heb- 
be«  — —  De  Hertog ,  door  den  Heer  db  Bbauvois  (die  oog- 
getuige geweest  was  van  den  afval  vah  Vlisfingen  en ,  op  lasc 
van  den  Heer  van  Wakkbn,  zoo  het  fchynt,  naar  Alva  ge* 
zonden  was^  ^'sGravbzanob,  /.  r.  */.  189.)  van  alles  om- 
ftandig  onderrigt,  beOoet,  het  koste  wat  het  wilde,  zig  weder 
van  Vlisfingen  roeester  te  maken.  Hy  gaf  orders  om  een  Leger 
van  10000  mannen,  te  Bergen  op  Zoom  by  een  te  brengen, 
met  de  noodige  Scheepen  tot  derzelver  vervoering.  (Boxn. 
op  Reiobrsb.  I  D,  bL  ipsO  De  Heer  OE  Bbaüvois  verza» 
melde  400  Waaien ,  waar  mede  by ,  nog  voor  het  eind  van 
Grasmaand,  vertrok  en,  na  *er  sso  te  Goes  gelaten  te  heb- 
ben, welhaast  te  Middelburg  aan  kwam;  Sa$isfaêit  van  p^n 
kh  123.  Lb  PzTrr.  Liv,  10.  p»  aas*  Maar  de  nood  dier  Stad 
meerder  dringende,  zondt  Alva,  niet  lang  daarna,  onder 
Sanchio  d*Avila  ,  nog  $00  Waaien  en  evenveel  Spjojaarden 
naar  Walcheren ,  die  *er  ook,  in  't  begin  van  Bloeimaand,  aan- 
kwamen, en  TaESLONG  noodzaakten  het  beleg  vüa  Middelburg 
optebreken.  Dat  i>*Avila  op  Vlisfingen  geen  kans  waag- 
de ,  mangelde  zeker  niet  aan  zyn'  y ver.  Die  Stad  was  reeds 
te  wel  verfterkt,  en  kreeg  geduarig  nieuwen  byftaad.  (Bew* 
TivoGLio,  bl.  129— X3t.)  Ma  de  vmgtelooze  onderneming  op 
Veere  en  het  gevegt  van  Tonnbniubg  ,  daar  hy  meer  daa 
zes  honderd  dooden  liet,  wierd  zulks  te  meer  onmogelyk, 
fchoon  hy  niet  naliet  die  van  Vlisfingen  ett  Veere ,  zo  (veel 
mogelyk,  afbreuk    te  dotn  >   blykeaf  «o  inneming  van  het 

Ka* 


P4 


BYVOEGSELS    én 


BL  366.  r.  4.  >,  Zeeland  en  Holland  kreé- 
gen  ruimte  enz/^  Daar  Zierikzee  niet  over- 
ging, voor  den  8.  van  Oogstmaand,  en  Tse- 
RAARTs  twee  aanvallen  waagde  op  Goes^  eer 
by  de  beleegering  dier  Stad,  opzettelyk,  on- 
dernam, zal  het  verhaal  van  onzen  Gefchied- 
fchryver  hier  eenige  verbetering  behoeven. 

TsERAARTs ,  zig  voorftcllende  om  Bergen  in 
Henegouwen  te  ontzetten,  of  misfchien  Gend 
of  Brugge  te  doen  omflaan,  begaf  zig,  mee 
een  hoop  Krygsvolk,  naar  Vlaanderen,  raaar 
was  genoodzaakt,  onverrigter  zaak,  weder  re 
keeren,  den  weg  neemende  over  Zuidbeve-'^ 
land,  met  oogmerk,  waarfchynlyk ,  om  zig 
van  Goes  meester  te  maaken.  Door  Aen  aan- 
hang van  den  Prins  van  Orange  Ag  vleiende 
hier  te  flaagen,  fchynt  hy  geen  geweld  gebruikt 
te  hebeen ,  doch  (liet  ook  hier  het  hoofd  en 
keerde  terug  naar  Vlisfingen ;  daar  men ,  over 
de  mislukking  van  zoo  veele  ondemeemingen, 
zoo  misnoegd  was,  dat  men  hem,  ter  naauwer 
nood ,  wilde  binnen  laaten. 

Deeze  togt  kan  gebeurd  zyn  in  't  begin  van 
Zomermaand. 

In  't  laatst  der  volgende  maand,  waagde 
TsERAARTS  een'  tweeden  aanval  op  Goes,  en 
deedt  de  Stad  opëisfAien;  maar  men  antwoord- 
de met  gefchut.  De  Stad  was  voorzien  van 
cene  taaraelyk  goede  bezetting,  en  wel  verilcrkc 
door  den  Gouverneur  Isidoro  Pacheco  ,  waar 
voor  Alva,  al  ras  na  den  overgang  van  Vlisfin- 
gen, gezorgd  hadt.  Na  dat  men,  eenigen  tyd, 
over  ch  weder  hadt  gefchooten,  befloot  Tse- 

RAARTS 

Kafteel  vtn  Wcst-Sooborg  en  den  aanval  op  TsEaAAftTs  te 
Zoutelasde.  (u  PniT,  Uw*  10» /•  as?  en  ft2l0 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      pj 

RAARTS  af  te  trekken,  't  Geen  hy  ook,  in 
goede  orde  Volvoerde,  (zoo  het  fehynt)  in  't 
•  begin  van  Oogstmaand,  den  weg  neernende 
naar  Vlisfingen ,  daar  men  hem ,  egter ,  de 
poorc  voor  't  hoofd  floot  en  nood2»uikte  de 
wyk  te  peemen  naar  Zoucdande  {x^. 

Tot  nog  toe,  hadt  Zierikzee  geen  aaniloet 
geleden. 

Terwyl  de  Vlisfingers,  aan  de  eene  ryde, 
die  van  Zierikzee  poogden  over  te  haaien  in 
hun  belang,  tragtte  Alva,  dóór  behulp,  voor- 
naaraelyk,  van  den  Rentmeefter  vaft  beooster 
Schelde,  Bruininkvan  Wyngaarden,  hen  te 
beweegen  tot  inneemen  vaneenigKrygsvolk.  In 
het  eeiile  mislukte  die  toelec,  door  tegenkan- 
ting van  het  Volk  en  *t  beleid  van  den  Bur- 
gemeefter  Lieven  Jansson  Keersemaker;  maar 
de  Regeering,  voor  't  meerderdeel  de  zyde  van 
Alva  houdende,  ftuurde  't  zoo,  dat 'er,  den 
12  van  Bloeimaand/drie  vaandelen  Waaien  van 
Beauvois  wierden  ingelaacen.  Deezen  zouden , 
denkelyk  ,  van  meerder  Krygslieden  gevolgd 
zyn ,  indien  de  Voorftanders  der  vryheid,  in 
Walcheren,  den  flag  niet  gekeerd  hadden.  Na 
dat  RoLLé,  een  en  andermaal,  door  brieven, 
'  getragt  hadt  de  Zierikzeenaars  te  beweegen, 
om  de  zyde  der  Staacsgezinden  te  kiezen,  fchoon 
vrugtloos,  befloot  de  Ryk  te  beproeven,  of 
jnen,  door  geweld,  de  Stad  tot  overgaaf  dwin- 
gen kon.  Dit  gelukte,  en,  na  een  kort  he* 
leg,  ging  de  Stad,  den  8.  van  Oogstmaand, 
over  (y),  op  voorwaarden,  by  Boxhorn  (z) 

te 

($)  Têgtmw.  StSMt  90U  Mui.  i  D,  èl  SOS— 30J.  RtitvHfiag 
9ëm  A.  CAMFBDiZEM,  ovtr  Uêvem  jMmfm  Kiêtfimédtwr  mêt 
Bjlêfêm*  en  s*  Gravezaicds  ,  ihi$  vmi  üirttèi  kêriêgt^  im  ét 
Mjvofgfilu  U,  149—155. 

(«)  BoSk  op  RbiOXMB,  %  P./.  54S-*S5H 


9(J  BYVOEGSELS  eü 

te  zieii,  en  door  den  Prins  van  Orange,  deti 
sp.  der  zel^e  maand,  goedgekeurd. 

BI.  365.  r.  9.  ,,  Twee  dagen  looier  oyer- 
meefterde  hy  Gouda.  *'  JonMieer  Adriaan  i 
Heer  van  Zwieten  ^  die  die  deedc,  was  een 
van  de  verbondene  Edelen  geweest,  ten  jaare 
1565  en  hadt ,  federt,  den  Briel  belpen  in- 
neemen  (a). 

Gouda  ging  bet  eerfte  over  van  de  zes  groo- 
te  Steden  in  Holland.  Kort  na  db  inneeming 
van  den  Briel,  was  hier  reeds  veel  beweeging 
onder  de  Gemeente  geweest,  welke,  nu  en  dan 
was  geftild,  maar  geduurig  weder  uitborst.  De 
Regeering  hadt,  op  den  2^9.  van  Bbei-  en 
den  7.  van  Zomermaand  deezes  jaars ,  reeds 
last  gegeeven  ,  alle  de  Poorten  te  fluiten  y 
met  uitzondering  der  Tiende-  en  Dykspoorce  , 
die,  egter,dooreenige  Schutters,  onder 't  op- 
zigt  van  een  Lid  van  de  Wet  en  een  van  den 
Raad,  wierden  bewaakt  (^^.  Dan ,  dit  alles  kon 
den  flag  niet  keeren.  Door  verlland  met 
eenigen  van  binnen,  waagde  Zwietbn  ,  flegts- 
ven  69  gewapende  manfchappen  en  een*  kae« 
rel,  op  een  ongezadeld  paard  zittende,  veN 
zeld  (c)  ^  zig,  op  den  21.  van  Zomer- 
maand ,  vroegtydig ,  te  vertoonen  voor  de 
Kleipoort,  welke,  als  niet  bewaakt  wordende , 
hy  daar  toe  fchync  uitgekooren  te  hebben,  en 
die,  by  zyne  verichyning,  door  eenige  Burge* 

ren 


C«)  Vergel.  tb  Watek  ,  Verbond  de?  f  deL  x  D.  hl.  256 
en  Wagbn.  alhier  tt.  S45. 

(^)  Vroedfchapsb.  der  Stad  Gouda.  RefoU  van  s^  Mey  en 
7  juny  157a.  h.  103  en  103  ^. 

CO  Men  zie  deece  en  verdere  byconderheden ,vdie  ik,  ali 
nneêr  bekend,  overflaa»  by  Walt»,  Befichryv.  van  Gouda. 
h.^ll  en  vêlii* 


AANMERK,  öp  jiet  VI.  DEEL.      97 

/en  Wierdt  opgerukt,    en  hy  met  de  zynen^ 
welker  getal,  door  den  byval  der  Gemeente, 
ras  toe  zes  of  zeven  honderd  man  aangroeide, 
ingelaaten  ;   by  welke  gelegenheid  flegts  één 
man  gekwecst,  en  een  Schutter,  die  losbran* 
den  wilde,  door  anderen  ter  nedergezet  wierd. 
Men  trok  terilond  naar  het  Raadhuiz,  daar, 
egter  ,  het  doen  van  den  eed  zo  geraaklyk  niet 
toeging,  als  men  uit  de^  tot  nog  toe,  gedrukte 
(lukken  heeft  opgemaakt.  DeHeervANÈwiETEN 
^,  als  defe,Stede(om  de  woorden  dcrVroedfchap*s 
Refolutien  te  gebruiken)    „  vuyt  crachte  van 
^,  zyne  Commisfie  ingevadeert  hebbende  van 
,,  wegen  Co.  Ma*:.  ^  ons  alre  G.  H. »  ende  den 
3,  Prinche  van  OrangUn  als  fyne  Ma\   Stadia 
,,  houder  yan  Hollandt  ^*  hadt  der  Vroedfchap^ 
terftond,  „  voorgehouden  zekeren  fchrifielyken 
yy  Eed 9  dien  hy  gedaen  wilde  hebben/*  en  waar 
van  de  inhoud  niet  vermeld  wordt;  doch,  om- 
rrend  welken ,  de  Leden ,  begrypende ,  aan  de 
eene.zyde,  dat  die  eed  ^^  importeerde  groote 
5,  zwaricheyt  ende pericule''  en ,  aan  den  anderen 
kant,  lettende  „  op  de  dreigementen  yan  den 
„  yöfryi.  Z WIETEN ,"  beflootcn  ^yhemvriendelU 
^,  ken  te  bidden  met  den  voorfz.  eed  te  verdrae* 
'>5  gen  vier  of  vyf  dagen,  0m  midlertyd met  den 
P9  anderen  deshaluen  breder  te  communiceeren'* 
ZwiETEN  nam  hier  genoegen  raeede,  doch  deedc 
de  Regeering  en  de  Hoofden  der  Schutteren, 
terftond,in  zyne  handen, ZA'ceren,  aan  Koning 
Philips,  mitsgaders  ,>  aan  denStadthouder  van 
5,  Hollandt,  van  fyne  Mal  geordonneert  T  als 
mede  aan  de  Stad  van  Gouda  >  gebouw  en  ge- 
trouw te  zyn ;  zo  egter,  dat ,  van  weder zy den , de 
Godsdienst  vrycnalle  gcestelyke  en  waereldlyke 
Perfoonen  en  Geftigten  onbefchaadigd  zouden 
G  .  bly- 


98  DYVOEGSELS  em 

blyven*  Dan,  naauwlyks  was  de  beOemde  tyd 
vcrloopen ,  of  Hy  vervoegde  zig ,  ee  wel  den  25. 
van  Zomermaand ,  weder  ter  Vroedfch^,  re  kea- 
nen  geevende ,  dat  hy  't  gemaakt  Verdrag ,  nopens 
het  niet  befchaadigen  van  geestelykeof  waereid* 
lyke  perfoonen  en  gedijen,  niet  langer  koD 
doen  onderhouden ,  ten  zy  men  den ,  door 
hem,  ter  voorgaande  Vroedfchap,  voorgehou- 
den eed,  alvoorens afleidde;  Hierop,  beflooc 
eindelyk ,  de  Raad  ,,  tof  voorkonringe  van  aüe 
,,  in  conyenienten  endt  kerkroyinghe  ^  die  dom 
3,  trefafeeren  van  den  yotrfz.  eed  tnogben  ge'- 
,,  fchieden*  den  zelven  (d)y  gezamendyk,  k 
zyne  handen  te  doen;  mits  hy,  aan  zyne  zy- 
de,  mede,  hoofdzaaklyk ,  zweeren  mode,  èax 
aan  niets  of  niemand  eenig  nadeel  zou  worden 
roeccebragt,  of  gedoogd,  dat  die  van^fe  nuuwe 
Religie  zouden  ,,  invadeeren^  Jjpolieeren  ofu 
,,  befchadyghen  eenighe  Kercken  y  Cloofteren 
y,  ofte  Qodshuyffen  ;  ofte  dat^  jngeyalk  hy 
,,  deshaluen  ofte  jn  eenich  poinSt  jn  gAreec* 
yy  ke  waerCy  jn  fulcken  geualUy  myn  Hee« 
5,  ren  van  de  Vroedflehap  van  hoiren  ecdc 
yy  voorfz.  ontflaghen  ende  bevrydt  fulleii  we* 
.,  fen  (O." 

Of 

(i)  \  Is  vreemd ,  dtt  die  Ecd^  nog  is  de  Refolaeieii  der 
Vroedfchap,  ilog  in  de  aanfpraak  van  Zwibtkn  tldaar,  (nU 
zeker  oud  Verhaal,  in  de  Befchryving  vau  Gouda  geboekt»  co 
door  aiy,  in  *t  oorfprooglyke ,  geziea}  vemield  wordr:  denk* 
lvk,kwiim  sy  overeen,  mee  dien,  welken  men  vindt  byBoR.  6 
B*  hU  S9I.  Als  men  in  't  oog  boude,  dat  Zwiim*  de  Snd 
hadi  ingeiïomer,  «ok  op  naam  vao  den  Pr/jw»  «mm  Orj^^e,  tik 
i^Ktidmgt  Stadbcuéêr,  en  teffens  let  dat,  in  den  eed,  die  hier 
op  de  Regeering  beflooc  ce  doen,  aUeen  ca  met  algemeeie 

woorden  „  dt  Sttdknulêr,  iêêr  tym  Mm^,  gtérJêmmêêrd  9*' genotnd 
wordt,  xai  liier  miifcbicD  *t  geheim  der  weigering  fcbuüeo, 
en  die  van  Gouda  zwarigheid  gemaaict  hebben  ,  na  reeds  dea 
Prinfe,  ia  plaatz  van  Boaiu,  dos^openiyk,  voor  s'Koai^ 
Stadhouder  te  erkennen. 

C#)  Vroedfcbapib*  vau  Gouda  »!/•  1^4*  fjê*  Rcfol.  fto  %t 
«a  %s  Jooy  is?t« 


r 


u  AANMERK*  op  het  VI.  DEEL.     <)^ 

^  OfZwiETEN,'  federt,  dien  Etd  deedt,  is  my 

«  niet  gebleeken ;  maar  wel  dat  hy  zig,  door  Be^ 

t  lof  te ,  tot  nakooming  van  de  voorgeflaagen  punten 

!i  hadt  verpligt;  't  geen  men,  den  ia,  van  Hooi- 

Vx  maand  deezesjaars ,  beflootaan  hcm^  toen  afwezig 

rj  zynde,  onder  *t  oog  te  brengen;  wyl,  ondanks 

è  die  belofte i  de  Hervormden,   in  de  Gasthuis' 

5*  Kerke,  begonnen  te  Prediken  en,  twee  dagen 

i  bevoretas,  inde  S.Jans  Kerke,  y^yfas  gcfchiet 

\  Spoliatie^  endt  houen  dyen  dreygemente  van' 

\  den  brandt  jn  de  Kercke  te  fteecken  ( ƒ>" 

y  De  Vroedfchüpvan  Gouda,  derhalven,  ging 
niet  geheeHyk  aan  de  hand,  dan  n^  hec  treffen 
van  een  emftig  Verdrag;  *t  geen  zy  nog  wist 

,  '  te  bedingen ,  na  Zwieten  reeds  Werkely  k  Meeftcr 

I  van  de  Stad  was.   Men  leedt  hier  niet  te  min, 

I  onlangs  daar  na,  oneindig  veel,    door  't  bal- 

I  daadig  geweld  van  veele  vreemde  Knegten ,  die  , 

;  geduurende  't  Oppergezag  van  den  woesrcn 

,  LuMEi ,  en  zo  lang  haare  Leeningen  nog  niet 

i  geregeld  waren ,  den  Burger ,  tot  in  't  gebeente , 

j  uitmergelden,  Hoe  goed  de  zaak  der  vryheid 

,  was,  de  Uitwerkers  van  dien  waren  altyd  niei 

r  even  deugdzaam  (g). 

BI. 

(O  /.  €.  RcfoU  vin  ift  July  157a.  hU  4  J^^.  en  S  VtrgtU 
net  bk  %  Vr^» 

I  O)  VrotUfchapsb.  vaa  Gouda.  6,  7,  I4..itf.  I«,  a$  Ang* 

18,  49  Oet.  enz  157a.  In  een  Tnf^r*  Rik.  éltr  Sftd  ,  fa- 
dert  1574— 1S74>  '*«e  >*  *cete  wourden»   kfé*i6  PT*.  17 

I  fy>.  „  Item  ilfoe  die  Gratie  van  dkr  Maick  met  ffn  Hoi:. 

,f  geflnne,  mftsgadert  fyne  Goardey  *c  witte  Vendel  van  deo 
n  DHcl»  ende  dimreut  tftftïch  Rnytem,  jn  'c  Jacffte  v%n 
^  OAobri  XVcLXXIl  binnen  de  Stede  van  ttêt  'Cêtnh  ii  fccoe* 
„  men  ende  toe  voor  ala  nae  tintiemcn  van  Scboonhoven 
„  aldter  met  tlle  tfelue  Voick,  4ie  tfiimen  ten  minfte  wel 
^  feuen  honden  fterck  waren,  jt  geweefi  den  tyd  van  dertbjen 
M  dagen,  «ixle  «iddetartyt  Jky  4ê  Bmrgtr$  ggmêuth  $9$  héuh' 
,,  Ux  b9i$rfinifê  dh  ctft  gtgêugt»  ê0dê  ónd^rhtmdêm.  BU»f 
„  gtmêrki  d  v»«r/i  KmêchttH ê»dê  tmdêrtgêuotg  ifomfjM  GemuU  hêiti» 
II  l9^im  wyêt  ên  btbbên  vfUIêm  Uttn  v$r999g$n  im  rêdêluMt  tn 
G  A  „A/#4 


loo  BYVOEGSELSiw 

BI.  3^7.  r.  a.    „  Dordrecht  —  ging  — 
een  Verdrag  aan**    Zit  hier  onder  (A). 

BI.  374-  r.  17.  1^  De  Vlisfingers  en  andere 
Zeeuwen  'waren met  een  Vloot ^  onder^oxsüKWYn 
EwoüTszooN,  uitgeloopen.**  E  wout  Pietersz;* 
Worst,  Admiraal  der  Vlisfinger-Zeemag^^ 
hadc  het  bevel  over  deeze  Vloot  ^0 ,  met  Jan 
DE  Moor,  Vice- Admiraal.  Boudewvn  Ewoütz. 
van  Vlibfingen,  was  toen  flegts  een  Scheeps- 
Kapitein,  voerende  een  groote  Hulk.  De 
Hertog  van  Medina  Celi  hadt  hetn,  vermits 
zyne  groote  kundigheid  in  de  Zeevaan  (k^^  het 
bevel  over  de  Koopvaardyfcheepen  aanbevolen. 
Dan ,  de  Vlisfingers  de  Zeemerken  'm  \  Zwin 
hebbende  weggenomen ,  vervielen  eenfge  zyner 
Schepen  op  een  droogte ,  de  Paardenmark^ 
p;enaamd,  alwaar  zy  welhaast,  door  de  Vloot 
van  Worst,  omringd  en  vermeesterd  wierden ^ 
't  geen  te  ligter  gefchieden  kon ,  daar  Boudewvn 
EwouTZ.  zyne  Stadgenooten  genegen  en  be- 
hulpzaam was.  Een  opkoomende  ftorm  verhin- 
derde den  aanval  op  1 2  groote  Scheepen  met 
Krygsvolk ;  zo  dat  deezeil,  de  Mdnd  bedaarende, 

bon- 

,,  fultx  gtmwehféÊêm  den  Êmfftêrtm  gtdwêngêm  bi»  fnyiem  Hr  «m- 
,,  ten  iitmêu  nêê  hartn  sfpêtytf  jn  têien  êndtd''i»»kên^myêfjtfim* 
„  Jt^iênéê  tp«/  cêmtênttmênt  hn  lajéen  i»  f^jt  êniê  i^mn^k  fNriv 
t»  M»gêL'ê*dêu,  Ené4  f—  kêtên  'ihm  dê  g»m§nê  Bmrgtrt  iy 
ff  0Xt$'fiê  0m  andtffi/u  vtut  *f  vêêrfx»  Vtltk  gr—U  •mnêrwiwIitH 
„  fchatit  gê^oêit ,  êMêrtaft  ê9d9  wrdfju  ii  g»fihi9t  milê  dê  «»• 
^  rilt  mtêir ,  mêUk  d'mêrjk  gêmum  Burgtfim  jm  ZHdamigsm 
I»  /^^*'  ^y*^  Vêdtr  4M  fi'dtm  vfiUêm  9êtvMichtêm  êm  gttm  gêêi 
f,  «au  dê  wêfêU  «Mf.  liênêT  dê  Stëdt  êm  bêêrê  gêêdêrn.  «tr/«- 
^  tênfêmdm^  foe  weNr  alhytr  voor  afleueriDflie,  als  \m  de 
,,«lriaeir«  v«n  *t  voorfc  Volck  heurluydar  tra^nem,  gere» 
M  ferveert  kct  traftemenc  .van  fyiM  Genade ,  eens  fcftelc  die 

„  fomme  van  il I i ?*  pontpen,** • 

(^)  Van  di  Walu   Privileg.  van  Dord.  ^/.  1371  eo  9êige^ 
VetZcU  ScBWARTZBNB.   Chirttff».  vtn  Vrièfl.  3  D,  kt,  896. 

'  COLK  PeTIT    Lfv.  10.   f.  2JO,     V«»    MfiTÉREW»  /ü.  és» 

(k)  üs  TASftxs.  /•  154* 


AANMERK,  op  mr  VI.  DEEL.     iqi 

hunnen  weg  vervolgden ,  gevolgd   door  een 
grooceVIooc  Hollandfche  Koopvijarders,  koo- 
incnde  van  Lisbon  en  geladen  wiec  kostelyke 
Koopwaren.  De  groote  Schepen  kwamen  veilig 
voor  llammekens,  terwyl  de  meeste  Koopvaar- 
dyfchepen  den  Vlisfingers  in  handen  vielen  Drie 
Schepen  alleen  zeilden  de  Honce  op ,  waar  van 
'«r  nog  een  door  Evert  Hendrikz  (den  Stam- 
vader der  EvEitTSENs)  genomen  wierdt  (J).  De 
buit  van  de  Lisbonlche  Vloot   was  zoo  aan- 
zienlyk,  dac  men  verzekert,  dac,  indien  voor 
alles  behoorlyk  had  kunnen  gezorgd  worden, 
men  de  kosten  van  den  Oorlog  tegen  den  Koning, 
Toor  een  geheel  jaar,  daar  uit  zou  hebben  kunnen 
goedmaken  (m).  Om  te  zwygen  van  de  genomene 
«Schepen,  waar  door  de  Zeeuwfche  Vloot,  toe 
een  getal  van  150  Schepen,  vergroot  wierdt. 
BI.  376.  r.  13.  „  Zo  verre,  uu  de  Registers 
der  Staatsbefluiten  van  Holland /V  afu  neemen, 
was  'er,  na  Wintermaand  des  voorleden  jaars, 
geen  Dagvaart  gehouden.**  *c  Is  zo;  maar  men 
moet  aanmerken  dat,  in  de  gedrukte  Regis- 
ters, welken  Wagen,  hier  bedoelt,  de  daag- 
lykfche  BeQuiten ,  federt  den  7.  van  Wintermaand 
des  jaars  1571  coc  den  24  van  Oogstmaand  des 
jaars  1574,  ontbreeken;  hebbend^  men  flegcs 
eenige  Plakkaaten  tusfchen  beiden   gevoegd; 
van  welken  'c  eerfte  was  vastgefteld,  op  cene 
Staatsvergadering ,    begonnen    den    10.    van  ~ 
Oogstmaand  des  jaars  1572. 

'Denkelyk,  heeft  men,  by  het  drukken  der 
Staats-Refolutien,  de  ontbreekende Stukken  niet 
onder  s^Lands  Papieren  gevonden ,  en  dit  is  ook , 

voor 

CO  *sGravkzanbk,  m/t,  AÊMÊwl^h.  hU  ftSz-ft^?  ea  Qfhtli. 
$.  il  en  5#. 
C«)  Lk  FiTiT.;/.  *. 

6  3 


102  BYVOEGSELS   en 

voor  zo' ver  my  bekend  is ,  na  dien  cyd  niet 
gcfchied;  zonder  dat  ik  weet  of ,  en  in  boe 
ver,  dit  wezenlyk  verliez,  zou  kunnen  berfteld 
worden,  uitde  gefc/jreeyfneStvcaitsbefUiiitn^  die 
men,  voorheen,  en  cêr  men  tot  hec  drukken 
leflooc,  gewoon  was  aan  de  Steden  te  zenden 
en  my,  te  meermaalen,  in  handen  gekoomea 
zyn.  Uit  andere  egte  Stukken  van  de  zestiende 
eeuw,  heb  ik,  even\vel,  ontdekt,  dat  de 
Staaten  van  Holland ,  voor  den  1 5  van  Hooimaand 
des  jaars  1572  (van  welke  Wagen,  alhier  VL 
375.  fpreekt)  door  't  Hof,  niet  alleen  befchree- 
ven  waren,  en  wel,  reeds  op  den  19  van  Gras- 
maand deszelven  jaars,  maar  dat  zy,  ten  dien 
tyde,ook  werkelyk  by  den  anderen  kwamen  en « 
tot  aan  *t  einde  dier  maand,  ja,  daar  na,  ook 
een  groot  gedeelte  der  volgende  Bloeimaand, 
vergaderd  bleeven.  Het  blykt,  dat  men,  geduu- 
rende  dien  tyd,  voornaamlyk  gehandeld  heeft 
over  't  uitrusten  van  Schepen  en  Knegten  tegen 
de  Geuzen ;  *t  afTchaffen  van  den  X  en  XX, 
Penning ;  't  regelen  van  Gelden  voor  s'  Konings 
zaak;  'c  aanneeroen  van  een  LandsAdvokaat  en 
foortgelyke,  gewigtige,  zaaken  (>?). 

BK  378.  r*  17.  „  Be/luff  em  den  Prins ^vêor 
s'Konings  wettigen  Stadhouder,  •  te  erkennend 
Den  grond  van  die  erkentenis  zogten  de  Staaten, 
hier  in,  dat  Orange,  tot  die  Bedienioge,  te 
voren ,  „  yan  deConinclykcMajefteyt y  vauijk 
„  ende  behoor lyk  is  gecommitteerd  geweefi, 
„  fonder  dat  naderhand ^  eenig  wettiglyk  en  der 
,3  Coftumen  des  Lants  gelykfamtge  cffteUing  of 
„  yerandering  zy  gevolgd  (o>"  De  Aanftelling 

was 

(»)  Vroedfchapsb.   van  C<»u<!«.  Rifml.  ««•  il,   19,   fti,  «9 
ipril,  e«   10  Mey  1572*  «•  99  V/i.  19O9   ipl,  Ff:  loi  F/ê, 
.      (#;  Bon,  A  f.  6  B.  bh  3«7.  ^ 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.     103 

was  zeker,  naar  gewoonte,  door  den  Koning, 
op  eene  wettige  wyze,  door 't  geeven  van  eenen 
behoorlyken  Lastbrief,  gefchied  en  in  de  Me* 
itiofialen  van  den  Hove  gevoegd;  maar,  nopens 
de  afilelling,  gewaagden  die  zelfde  Memorialen, 
wettige  Registers  van  den  Lande,  alleen  (als 
reeds  aangemerkt  is)  dat  de  tegenwoordige  Stad- 
houder, Bossu,  flegts  by  voorraad  en  geduu^ 
rende  V  afy^eezen  yan  denPrinfe  naarDuhsch^ 
land^  in  zyne  plaatz  was  aangefteld;  waar  uic 
volgde,  dat  die  aanftelling  verviel ,  zo  dra  Orange, 
die  deeze  Landen  ook  als  zyn  Gouvernement , 
bleef  befchouwen  ,  weder  gekeerd  was  (/>)• 
't  Is  waar,  Alva  ontzette  hem,  op  s*Konings 
naam,  van  alle  Bewind;  maar  elk  weet,  cbc 
men ,  al  *t  geen  van  deezen  kwam ,  voot 
onwettig  aanzag,  en  llrydig  met  de  belangen 
des  Konings  zei  ven;  die  men  getrouw  wilde 
blyven  ,  maar  oordeelde  verleid  te  zyn  Qf). 

BU  392.  r.  13.  „  TsERAARTs^  die  zig.hy 
Zniditné  gelegerd hadl.'^  Zo  zege  Wagen.,  ia 
navolging  van  Hoofd  en  anderen.  Hy  was  ge- 
legerd te  Zoutelande ,  een  Dorp  in  de  Duinen, 
tusfchen  West-Kappelle  en  Vlisfingen.  Dit  ge« 
vegt ,  't  geen  met  de  uiterfte  wreedheid  -en 
hardnekkigheid ,  van  wederzyde ,  gevoerd  wierdt, 
in  't  begin  van  Oogstmaand,  verdient  in  zyne 
byzonderheden  te  worden  nagezien  Cr). 

BI.  392.  r.  15.   „  TsERAARTs  ondemam  V 

Be* 

(p)  zit  deeze  Aionerlr.  op^/.  tap.  r.  to.  ytn  Wao.  en  Bot.  /.  «• 

(f)  Ik  binde  dit  teitQo  aiet  verder  lan,  om  dat  het  be* 

keiid  Ir.     Van  hier  (fat  men  ,  tef en  Alva  ,  Plakaaren,  op 

t*  Konings    ntam  ,    deedt  altgaan.  Ai/$i,  wam  BêiL  lo  Mey 

IS74.  bU  37.  terwyl  fommigeo  fchreeven,  dat  Aita*i  Last.  alt 

^  Këpitsln^GêMêrsêif  door  *c  Hof  van  Rome  verdigt  was.    Bob, 

(r)  By  Lft  PiTiT.  /•  $.  U9f^  10.  /.  ttl. 

G4 


I04         B  Y VOEG  S  ELS  EN 

Bieleg  van  Gocs. "    Men  zie ,    nopens  deeze; 
»  gedenkwaardige  Belegering,  den  onder  aaoge- 
haalden  Schryver  (j). 

BI.  3sr8.  r.  13.  ,,  Een  Raad  nevens  zfg." 
Bebalven  dcezcn  Raad ,  was  'er  nog  ingefte/d 
een  Raad  van  Finantie  en  een  Raad  van  Ad^ 
miraliteit;  welke  drie  Collegien,  ce  famen  met 
de  Scaaten,  den  Prinfe  s'Lands  zaakea  hielpen 
beftuurcn  (/)•  Alle  de  drie  bovengemelde 
Raaden ,  voerden  den  titul  (u^  van  nevens  zjm 
Excellentie  ,  fchoon  dezelve  ,  byzonderlyk , 
aan  den  eerden  gegeven  en  deez  ook  de 
Secreete  Raad  gezegd  wierdc  (y). 

BI.  398.  r.  14.  5,  Uit  al  het  welke  af  te 
neemen  is,  dat  de  Prins  alles  ^  als  Grüof, 
beftierde.*"  Ik  zeide  liever  als  Graaflyk  Stad- 
lioüder.  Die  Stadhoudei:s,  toch^vertegenwoor* 
digden  den  Souverain ,  by  zyn  afwezen.  Men  zie 
hpnne  Inftruftien  (wy  Ook  waren  zelfs  reeds 
vroegere  Stadhouders  dan  Orange  gewoon » 
nu  en  dan ,  de  Ordonnancien ,  op  ejgen  naam , 
te  doen  uitgaan  en  te  willen  en  te  begeer  en  ^ 
dat  dezelven  onverbreekelyk  zouden  gehouden 
'gorden:  woorden ^  die  de  aangehaalde,  nopens 
den  Prinfe  (bl.  ^97*  r.  5.  y  0.  alhier.)  ^^want 
,,  onfe  intentie  ende  begeerte  fulcks  es  (r),* 
volkoomen  opweegen  en  ,  egter,  meer  dan 
tene  eeuw  ouder  zyn. 

61. 

CO  Vaw  BK  Spiegel.  Sttiif.  van  Gob5.  hU  147-170.  en 
VG&AVKSAvqB»  Unie  van  Utr.  Hcrdigr.  B^v$g£,  kU  i84-^&89. 

O)  SLiNOfeU  Staatk,    Cefcbrift.   M.  19—94. 

(u)  Rcfol.  van  Holi.  van  denS  enpjao.  1  SS/- Ver;geL  S  eni3 
Sepr.  1S74.  M.  89  en  91-      ^ 

(y)  Rcfol.  van  Holland.  15  Febr.'  I574« 

(w)  Van  Slinosl.  /.  «.  I  />•  3  lla»fij^,  èl,  71.  en  w/^^, 
Vam  Son.  Dfjftrg,  iwéniemr,  U  fi«r.  HêlU  erig,  paf.  80  êt  fi§f. 

Cjt)  7M  myoe  .Byiaage  U.  in  *(  5  Sc.  d^e^er  Aanmerl;,  M 
Ip0  co  U4.  ' 


AANMERK,  pp  het  VI.  DEEL.     105 

BI.  399.  r.  1 1.  M  Verlofgeld. "  Dat  het 
voorheen  bekend  was  is  zeker  genoeg;  't 
zelfde  kan  men  van  de  GeUigelden  zeggen , 
fchoon  de  gelegenheid  by  welke ,  de  algemeen, 
heid  en  de  wyze  van  de  invordering  deezer 
middelen,. niet  altyd  dezelfde  was  (y). 

BI.  435.  r.  14.  „  LuMEi  - —  werdt  op  \ 
Slot  te  Gouda  gezet."  De  Staaten  zonden  der- 
waarts, om  hem  te  bewaaren, zekeren  Kapitein 
Reynier  VAN  Myndbn,  met  vyfdg  man.  Zy 
wierden  op  het  Slot  geplaatst  en,  om  alle  on^ 
mUigheid  van  dezelve  gaarde  te  verhoeden  , 
fchoot  de  Stad  hun,  terftond,  50  dC  in  min- 
dering van  Soldy  (z). 

BI.  437-  r.  3.  V.  o.  „  Middelburg ,  in  Zeeland, 
bleef  nog  al  de  Spaanfche  zyde  houden  y  onaan- 
gezien  &c.'*  De  lotgevallen  der  Stad  Middel- 
burg, geduurende  de  belegering,  zyn  in  veelen 
opzigte  aanmerkelyk  geweest  en,  federt  Wa- 
gen., door  een  kundige  pen(^3f),  na  tyds  orde, 
naauwkeurig  aangetcekend.  Aangaande  't  door- 
fteeken  der  Dykcn  in  Walcheren ,  tot  benaau- 
wing  van  Middelburg,  waar  van  Wag.  fpreekt, 
merken  wy  alleen  aan,  dat  zulks  zig  fchynt  te 
bepaalen  tot  een  gat  in  den  Dyk  der  Westwace- 
ring,  door  die  van  Vlisfingen  gedoken,  in 
Herfstmaand  1572,  en  *t  geen  eerlang,  op  or- 
de der  Staaten  van  Walcheren,  aan  wien  de 
Landzaten  zig  met  een  Smeekfchrift  vervoegt 
hadden,  berfteld  werd  (^). 

BI. 

(^y)  Van  DsWAU.Privileg  v«o  Dt^rdr.  hhsj^ioSy  loS.cnz. 
Vader  1.  Hiftor.  S  i>*  ^^*  9f   I05«  19S. 

(z)  Vroedfchapsb.  vm  Gouda  R§f$L  19  F$kr,  157S  Stih 
€9mmuui\  enThef.  Reken,  expir.  in  1574*  Capicc  CvêmMymdm, 

(0)  s'  Gravsz^nbb.  Hifiêr.  Jsmttm/ihëk»  0/  Svtêtdê  Eêawfêett 
dêr  aSiddilb.  r^ryiêid  H.  170  M  ve'if. 

G  5 


io6         BYVOEGSELS   zn 

BI.  438.  r.  1 8.  5,  Kwam  d'Avila  ,  me  f  ecmge 
zwaar  e  Schepen  voor  fValchereny  daar  een 
hevige  waterfiryi  voorviel''  Daar  'er  onder- 
fcheiden  pogingen,  door  d'Avila,  gedaan  zyn, 
tot  ontzec  van  Middelburg,  en  dus  de  Spaan* 
fche  en  Zecuwfche  Schepen,  verfcheidcn  ma- 
len, flaags  geraakten,  heeft  dit  de  Gefchied- 
fchryvers  aanleiding  gegeven  tot  verwarring  der 
Gebeurtcnisfen  en,  daar  door,  is  onze  Wagen. 
ook  wel  eens  van  't  fpobr  geraakt.  Het  fchynt 
dat  alles,  kortlyk,  hier  op  neerkomt.  — 

Na  bet  ontzet  van  Goes ,  hadden  de  Vlisfingers, 
in  *t  najaar  van  1572,  't  geluk  gehad  eerst  21  of 
fl2  ligte  Jsfabres  (Smakfchepen ,  denke  ik^  koo- 
mende  van  Sluis  in  Vlaanderen,  met  voorraad 
voor  Middelburg,  in  't  gezigt  van  Raramekens 
te  verbranden  (c)  en,  naderhand,  6  van  de  ao 
groote  Schepen,  die  van  Antwerpen  naar  Mid- 
delburg ,   met  voorraad  en  krygsvolk ,   waren 
afgezonden,  te  vermecsteren  (i/).  Een  ftrenge 
Winter,  hier  op  volgende,  (laakte,  voor  eeni- 
geh  tyd,  de   krygstedryven  te  water.    Maar 
naauwlyks  was  de  Vaart  open ,  of  d'Avila  be- 
geeft zig,  met  eene  wakkere  Vloot,  van  A^^^- 
werpen  naar  Middelburg,  maar  is  genoodzaakt, 
roet  verlies,  te  rug 'te  keeren.    In  't  begin  van 
Lentemaand,  hervat  hy  den  togt;  dog  weder 
vrugteloos,  door  den  aanhoudenden  tegeniland 
der  Zeeuwen ,  met  wien  d*Avila  verfcheiden 
maaien,  omtrend  terNeufe  en  Borsftle,  fchut- 
gevaarte  hieldt,  met  dat  gevolg,  dat  hy  ge- 
noodzaakt  wierdt,  tegen  het  einde  der  maand, 
naar  Antwerpen  weder  te  keeren,  koomende 

al- 

co  Van  MRTBtFW,  /  76  Vfo. 

(rf;  Hooft,  7  Buk.  ti.  tS»  «n  ttv 


AANMERKr  op  het  VI.  DEEL.     107 

alleen  eenige  kleine  Schepen,  ter  fluiks,  te  Mid- 
delburg behouden  aan  (^}.  Welhaast  wordt 
een  nieuwe  Vloot  gereed  gemaakt^  die,  onder 
d'Avila  en  den  Vice  -  Admiraal ,  Heere  van 
Blicquy,  den  17  van  Grasmaand,  de  Honc 
afvaart.  Binnen  weinig  dagen  ontmoet  zy,  op 
de  hoogte  van  Vlisfingen,  dcZeeuwfche  Vloot, 
onder  bevel  van  den  Burgemeester  Keersema- 
RER,  de  Admiraalen  Worst  en  de  Moor  ziek 
zynde.  De  Schepen  van  d*Avila  zetten  het 
door  op  Rammekens,  doch  worden  van  de 
Zeeuwen  aangevallen,  die  'er  vyf  groote  Sche- 
pen van  namen ,  één  op  'tftrand  zetteden  en  één 
verbrandden.  Een  Zeeuwsch  Matroos  hadt  de 
iloutheid  om  het  ankertouw  te  kappen  van  hec 
Schip  des  Spaanfchen  Vice- Admiraals,  de  Blic- 
QüY,*t  geen,  door  de  ebbe,  afdryvende,  van  de 
Zeeuwen  omringd  en ,  na  een  bloedig  gevegr, 
vermcesterd  wordt.  d'Avila  zelf  ontkomt  ter 
naauwer  nood.  Hy  volvoert  egter  zyn  oog- 
merk, en  verzorgt  Middelburg,  Amemuiden 
en  Rammekens  van  zoo  veel  voorraad,  dat  de 
belegerden,  voor  een*  langen  tyd,  daar  aan 
genoeg  hadden  (^f). 

BI.  439.  r.  13.  V.  o.  „  In  Oogstmaand  g^* 
lukte  het'  Rammekens  in  te  nemen. "  De  Vlis- 
lingers  hadden  reeds ,  in  Lentemaand  deezes 
Jaars,  een  aanflag  gemaakt  op  Rammekens, die 
vrugtloos  was  uitgevallen  (g).  Nu  wierdt  de- 
zelve, met  meerdet  magt  en  beleid,  ondemo- 
men  en ,  binnen  vyf  dagen ,  gelukkig  voltooid. 
Het  Kafteel  ging,  den  5  van  Hooiiüaand,  over 

by 

(ê)  Lb  PiTiT,  Ih.  10.  p.  146.  Ds  TAfsif.  /•  176.  eo  177* 
(ƒ)  r.it  Fetit.  Liü*   10.  f.  948.  4»iw*  Chruijk.  kU  »49. 
fAN  Metkren.  ƒ  81.  Pf$* 
(j)  Ia  Pltit.  I/v.  iq.  f%  247. 


io8  BYVOEGSELS   em 

by  verdrag, wordende  de  bezetting,  met  hunne 
wapenen  en  bagage ,  naar  Middelburg  geleid  (A> 
De  bemagiiging  van  deeze  Vesting,  vooral  ter 
zaake  van  'c  beleg  van  Middelburg,  was  van  't 
grootst  belang  voor  de  zaak  des  Prinfen  van 
Orange,  en  diende  byzonder  ter  zyner  bemoe- 
diging; gelyk,  uit  zynen  Brief  aan  Sonoi,  den 
9  derzelve  Maand,  te  Dordrecht  gefchreeven, 
kennelyk  is  (/)• 

BI.  439.  V.  8.  V.  o.  „  Maar  —  Beau- 
vois  —  zeilde  door  de  Roompot ^  Beauvois, 
den  5.  van  Oogstmaand,  met  zyn  Vloot  van 
Antwerpen  vertrokken,  was,  den  9.,  in  't  ge- 
zigt  van  Vlisfingen,  daar  de  Zeeuwfche  Vloot 
hem  opwagtte.  —  Doch ,  't  kwam  tot  geen 
hoofdtrefFen ,  om  dat  de  Zeeuwen  last  hadden 
niet  anders  te  vegten,  dan  onder  befcherming 
van  't  gefchut  van  Raramekens  en  het  ander 
Bolwerk,  op  den  hoek  des  Dyks.  Beauvois, 
na  een  vlugt  Kogels  in  Vlisfingen  gezonden  te 
hebben  ,  zeilt  naar  Zoutelande  en  zo  ver- 
volgens naar  West-Kappel,  alwaar  Momdra- 
gon fchynt  aan  Land  gezet  te  zyn.  Hier,  eg- 
ter,  geen  gelegenheid  zyndetotlosfingderSche- 
pen,  zeilt  hy  zeewaarts ,  en  keert  met  een 
gunftigen  wind,  door  het  Veergat,  weer  naar 
binnen ;  koomende  voor  't  Fort  den  Haak  of 
de  Vrouwen  Polder,  ten  anker.  Hier  hadt  hy 
het  geluk  oratrend  twee  derde  deelen  van  den 
ingefcheepten  voorraad  te  losfen:  dan,  een  op- 
komende ftorm  doedt  hem  drie  groote  Schepen 
en  een  Galei  verliezen,  behalven  het  Vice- 
Admiraal-Schip,  't  geen,  in  een  Scheepsftryd 

mee 

(»)  Mi.  hU  asö  en  »£?• 
(O  Bo&.  6  J.  /.  vA. 


AANMÉRIC  OP  HET  VL  DEEL*     109 

wet  de  Zeeuwen,  genomen  wierdt,  en  negen 
Schepen  mee  levensmiddelen  ^  die  zig^op  de 
Vlaamfche  Kusten,  op  \  Strand  zetten,  om  de 
Vlisfingers  niet  in  handen  te  vallen  (*). 

BL  439.  r.  3.  5,  Een  aanflag  opThoolen/* 
Meq  moet  (zoo  het  fchynt)  twee  aanflagen  op 
Tholen  onderfcheiden.  De  eerfte  in  't  begin 
van  Mey,  onder 't  beleid  van  den  Gouverneur 
van  Veere,  Hieronymüs  RoLLè,  die  'er,  met 
de  meesten  van  zyn  Volk,  jammerlyk  fneuvel- 
Öe  (/).  De  andere,  in  'c  begin  van  Slagt- 
maand,  onder  beleid  van  Arend  van  Dorp, 
Gouverneur  van  Zierikzee  ^  die  mede  ongeluk- 
kig  uitviel  (ni).  Hoe  jammerlyk,  intusfen,het 
in  de  Stad  en  het  Eiland  van  Tholen  'er  uitzag, 
kan  men  opmaaken  uit  het  Smeekfchrift , 
't  geen  zy,  in  Herfstmaand  1573,  denHertoge 
van  Alva  aanboden ,  en  waarby  zy  verzogten ,  dat 
hunne  tilbaare  Goederen  in  't  openbaar  mogten 
.verkogt  worden,  en  de  Penningen,  daar  van 
koomende,  onder  de  Soldaten  uitgedeeld,  mits 
de  Ingezetenen,  daar  mede ,•  van  verdere  lasten 
van  't  Krygsvolk  ontheven  zouden  zyn  (fi). 

BI.  439.  r.  2.  V.  o.  3,  Twee  maanden  te  yoo- 
ren^  Hy  fneuvelde,  den  21  van  Zomermaand; 
ter  gelegenheid,  dat  een  gedeelte  der  Middel* 
burgfche  bezetting  handgemeen  was  met  die  van 
Vlisfingen,  welken  bezig  waren  zekeren  uithoek 
van  den  Zeedyk ,  tusfchen  Rammekens  en 
Vlisfingen,  te  verfterken,en  den  Nasfaufchen 
•Schepen  waren  toegefchoten  ^  tot  hulp  der 
Vlisfingers  (0).  BI. 

.    (k)  Lfs  PsTiT   Uv^  p.  ast.  en  i'Gravbiandc*  hU  345'-349- 
r/)    VAn  B(lET£ii£N.  ƒ.  8i.  Vfo*     Hooft.  S  ü.  f.  sos* 
m)  Itgênw^  Sisat  vëmZal.  2  Z)*  M.  76*  VaN  MlTdR«£SS. 
Saihf,  9êm  €us*  hU  175  ^n  1764 
*Caavszano£»  fU  8fiS— |!i7* 


CO»' 


iio        BYVOEGSELS   cm 

BI.  44^  r.  II.  V.  o.  55  Oj>  Jen  zgxntwkh^ 
tigllen  yan  Oogstmaand!*  Dus  fchryft  Wage^ 
NAAR)  die  vAif  Meteren,  Hoofd,  Bor  en 
anderen  volgt.  Doch  de  innecming  vtn  Geer* 
truidenberg^  moet  gebragr  warden  tot  den  eetg-- 
endirügfiin  van  Oogstmaand  ^p  }. 

fil.  45ft.  ie.  n  ^yOok  had^  hy  zig  daar  diep 
in  fcbulden  gefiok^n!'  Alva  hadt  niec  aUeeo 
^yne  fcbulden  ce  Amfterdam  onbetaald  gehacen^ 
Dietcegenilaande  de  Regeering  hem  drie  Afge* 
vaardigden  nagezonden  hadt,  om  hem  daanoe 
aan  te  maaneuvrnaar  zelfs  de  Stad  eeoige  Voor* 
regcen  geweigerd,  op  welken  zy  by  l]Hen>  lang 
aangehouden  en,  wegens  haare goede  dienftea 
aan  den  Koning  ,  zekerlyk  hadc  mogeo  /iaat 
maken.  R£QU£ssns  fchynt  het  gedrag  vaozyneii 
Voorzaat,  hier  in  gehouden,  niec  gpedgric^eurd 
te  hebben;  althans,  in  *c  begin  van  zyn  beftuur 
reeds,  den  2  van  Wintermaand  1574,  deedt  by, 
aan  die  van  Amfterdom,  by  drie  opene  Brieven^ 
de  verzogte  gunften  verzekeren  (q^ 

BI.  458*  r»  a^  „  Agtcien  duizend  M^fcfaem" 
Dat,  volgens  het  getuigenis  onzer  Voorvaderen 
zelvep,  de  Hertog  „  tusfchen^  de  18000  en 
„  19000  Perfoonen  heeft  om  doen  brengen,'* 
is ,  voorheen ,  door  een  kund^e  hand  ^r},  aang^ 
toond  en,  ceffens,  dat  dit  getal,  verkeerdeiyk, 
tot  wel  40000,  door  anderen,  vergroot  is. 
Men  legt  Alva  ook  te  last,  dat  hy,  geduureo* 
de   zyn   befluur   in   de   Nederlandra ,    den 

Ko* 

(^)  L  TAN  NinrisBNSURG ,  X^rte  BcfduTv.  tu  Geennif- 
denb.  bU  S7— 99*  Oe  Heer  van  Potbt,  die  de  ionccmiBf 
4e«dc,  heet  9  fotttydi,  Lintêttsttt  KUntn^  tin  den  Priafttf 
Vroedfclu  RefoJ.  vm  Gondt.  7  ?«•  i574.  PH'  5$.  \fi% 

(f)  Zie  Wao.  AmfiêwêëMi  8  J.  #/.  34 9*^35 1. 

^r)  Zie  Vam  bk  Wall.  U  c.  hU  131 S"  C'> 


AANMERK,  op  het  VL  DEEL.    iii 

Koning  en  het  Land  roeer  dan  52  Millioenen 
Guldens  zou  hebben  doen  veifpillen  (^)« 
Op  wac  grond  is  my  onbekend. 

BI.  459- r.  1 9.  yy  Zoo  ftonden  V Lands  zaken  , 
inden  aanvang  des  jaars  1574,  /^^«Requbsens. 
V  o/i$zef  van  Middelburg  ondtrniam!'  In  Slagc* 
maand  yan  't  voorige  jaar,  hadt  m^n  reeds,  op 
lasc  van  Alva,  te  Antwerpen,  een  aan^ienelyke 
Vloot  van  Oorlog-  en  Voorraad-Schepen  be- 
gonnen gereed  te  inaken,  om,  daar.inede,  ^c 
ontzet  van  Middelburg  te  jondernoemen.    De 
Vloot  vertrok  den.  17  dier  maand,  en  dus,  op 
denzelfden  dag,  dat  Requesens  te  Brusfel  aani 
kwam,  onder  bevel  van  Beau  vois,  die  dezelve , 
by  Lillo,  in  twee  fmaldeelen  fcheidde,  doende 
de  groote  Schepen  de  Honte  afzjikken,  en 
het  ander  deel  den  weg  neemen  voor  by  Ber« 
gen  op  den  Zoom ,  na ,  alvorens ,  te  Reimers  waal, 
eenigen  voorraad  en  600  Walen  aan  land  geze^ 
te  hebben*    De  Zeeuwfchc  Vloot^  geankerd 
by  Rammekens,  door  de  Zierikzeefcbe  Wagt« 
fchepen,  hier  van  onderregc>  zeilt  de  Span* 
jaarden  te  gemoet  en  treft  hen  aan  by  Wot 
phaartsdyk :  dan ,  'de  Spaanfcbe  Schepen  ont wy- 
ken  't  gevegt  en  neemen  de  vlugc  naar  Bergen, 
daar  zy  door  de  Zeeuwen  worden  ingeflooten^ 
na  hun  eeni^  Schepen  ontnomen  te  hebbem 
Reimerswaal  worde,  na  een  kort  beleg,  inge^ 
noomen,  en  de  ongelukkige  Scad,  welke  men 
vreesde  dat,  door  Alva,  met  meerder  bezetting 
zou  voorzien  worden ,  aan  kooien  gelegd  (/)• 

*     Het 

'   («)  Oodc  HolU  Chron.  %  D.  fU  14.  Nopens  hem  zfe  loea 
verder,  eenige  byzonderhcden  by  Brantomr.  V/#i  égt  Cmpi' 
M/0*  ilh/fr.  itrmmg  T^m.  u  /•  70.  Vigws  atffl.  D'^M.  f/E vbïquc 
ASém^ir,  éê  Gxanvelle.  T*  U  /.  S7*  en  B<vi.  6.  J7.  M,  474. 
(O  Uarjki  MMêl.  Mg.  f,  194.  Li  P&tit  Uw,  io«  /.  au^. 


iia         BYVOEGSELS  sn 

Het  ander  Smaldeel  der  Spaanfche  Vloor^ 
eenigen  cyd  tegen  over  Baarland  ten  anker  ge- 
legen hebbende,  was  naar  Antwerpen  te  mg^ 
gekeerd,  en  wierdt,  aldaar,  op  nieuw  gereed 
gemaakt  en  verderkt,  op  last  van  Requssbivs, 
die,  na  aan  Juliaan  Rome&o  een  oaaowkeniig 
Berigtfchrift,  den  2 3  van  Louwmaand  1573,10 
Antwerpen  gegeven  te  hebben  (y) ,  de  groote 
Vloot  in  eigen  perfoon  den  volgenden  dag  aA 
vaardigde.  Haare  lotgevallen  zyn ,  door  Wagek., 
kortlyk  befchreven ,  dog  meer  uitvoerig  door 
s'Gravezande  (w^).  Alleenlyk  meenen  wy  bier 
te  moeten   aanteekenen ,   dat  de  Zeeuwfcbe 
Admiraal  Loüis  Boisor,  in  deezen  feilen  ftryd, 
door  een  kogel  zwaar  gekwetst,  met  verlies  van 
één  oog,  ^ 's  daags  daar  aan,  den  30  van  LouW" 
maand,  teVlisfingen  wierdt  binnen  gebTagt(x). 

BI.  46r.  r.  14.  ,,  Daar  men  groot  gebrek 
aan  Mondbehoeften  hadt**  De  honger  was  in 
Middelburg  zoo  hooggaande,  dat  men  zig  niet 
alleen  met  paardevleesch  moest  voeden ,  maar 
zelf  honden,  katten,  rotten  en  muizen,  greetig 
lïaar  binnen  floeg,  en  verkogt  (y). 

BI.  461.  r.  3.  V.  o.  „  't  Verdrag  wierd$^den 
18.  van  Sprokkelmaand y  getroffen.**  Dit  ge- 
fchiedde  op  Rammekens,  tusfchen  de  Gemag* 
tigden  van  den  Prins  en  van  Mondragon,  He 
het  Verdrag  ook  wederzyds  bevestigden  (s). 
Ten  zelven  dage ,  wierden  de  Burgemedter 
Adriaan  Jacob  Joosen^  de  Pcnfionaris  Zon- 

KlUS 

(v)  Lk  Petït.   Liv.  II.  p,  27i--27$. 

(w)  Uifi.  ^anetnfcbsk,  W-  384— 3y8. 

(ar;  Le  l'KTir.  /   t.  /.  274. 

{y)  &*GravszanDK,  Hifiêr.  jtMMtufihti.  hl,  40a— 404,  0fh9ti. 
'$•  *7'  CB  71. 

(z)  Men  vind  dit  Verdrag  by  B6za»  «  D,  Af»  sss  en  SS4. 
en  L%  PiTiT.  /.  aTtS. 


/ 


Mm  én  ét  Oüd'SecMcarb  ob  Jongst  ÉI  «èa 
gehouden  Ver^oriog  mot  Wet  ea  ÏUftdi 
«nogufeis  WèesmpeOen»,  Kiezurs,  Thónto? 
fkrs,  Dekiiis  en  Beladers  raa  de Scfhpdfifyai 
€o  vetdeie.BOcabele  Ing»etéiien  der  Stad;  gcM 
Biigtigd.4Na  de  oodertmodèHngeü  yeéiitt  mef 
ém  nto  vooftcezetttn^  inec  dat  g^ytig;  ém 
zyoit  Bxcdlrade,  die  rerklaarde  nlec>geziad  tt 
2yn  met  de  Duigery  der  Stad  «en^  Cq>itidatii 
te  naken,  dan  alleeolyk  uic  zyne  eiged  Vorf 
flelyke  genade  te  yedeenen,  't  geei^  hf 
goeddagi,  den  19.  dozehre  mtand^te  Vliailgi^fen^ 
èen  VerUaringe  gaf,  behelzmcte  de  Vodratan» 
den ,  welke  hy  der  Stad  doeftond ,  en  Wüac 
mede  de  Regeering ,  den  vdgenden  éa^  i 
genoegen  nam ,  in  hoope,  dat  lyne  Ezcellenfli 
de  Privilegiën  en  Vrybeèen  der  Stad^  nic  doÉ 
naam  van  de  Koninglyke  Majefttfit,  ifenïetah 
deren  en  niet  verminderen  zonde  (ii).    ,  . 

BI.  463.  t.  14.  9,  Zyn9  iQooili^ctehièw 
^erklüorik  UfidnÊ  Vli^Bgon  en  yeèDë 
909r  vrye  Graafelyke  Sleden  em.^^  De  Pribi 
van  Onmge  was,  in  Winoennaand  15731  ^ 
Deifc  vtttfokken  naar  Zeebmd  en ,  dèn  30  diet> 
maand,  na  Zieiikzee  en  Veelte  bengc  te  M&fi 
i)en,  te  Vlisfinnn  aangdaad  (b)^  daar  i^füè 
komst  de  groocm  vren^e  baor^  Hydeedtde 
drie  Steckn ,  die  syne  iyde  Hielden ,  befchry ttnl^ 
^mp  den  f  van  Lonihnaand  des  jaan  1^74,'  té 
iTliafingen,  Souttsgewy»  by  een  te  komen  ^ 
ien  einde  een  vttcen  voet  van  Regeeringia;  ge«' 
dttorende  de  cAiluscen,'  te  behamen.  De  Afgé^ 


114    ^   BYiraEOSELS  EU 

MSrdigdeo,  'sPfinfi^  yoorflsg  gehooirf-  he^ 
beDëé;  bn^en^  vervolgeoft,  den  last  k  van  de 
Magilfa«at,Raadta  SehiiaeryenhommSie^ 
wmopj  den  ft  na  Lentemaand^  de  eedte  In- 
jRfuaie  voor  hetC<dlegie  van  GoaveneBn  co 
Raaden  van  Zeeland^  Staacsgewyze ,  wierdc  vast* 

Sfteld  9  waar  toe ,  bebalven  deGooveneorsvm 
erikzee,  Vlisfitq;en  en  Veere,  van  Dobp, 
B<»OT  en  JuNiDS^  uic  de  drie  Steden  benoemd 
vrietden  Cobneus  Werkendet  Lfxvx&i&t 
Akthonis  VAM  DBR  SicKELE  en  Jacob  Camfs^ 
behoudens  het  regt  van  den  Prins ,  om  een* 
nvenden  'er  by  te  voegen  (c).  Ten  zdven 
dage ,  wierdt ,  door  den  Prins ,  als  Stad- 
houder en  Kapitein-  Generaal  over  HoUmdf 
Zeeland,  West-  Friesland  en  Utrechc,  in 
■aam  en  van  wegen  zyne  Majeilek,  met 
Advys  en .  Confent  van  de  Gouverneurs  van 
Zierikzee  en  Veere,  en  van  de  Raden  nevens 
den  Prmce,  aan  de  Stad  Vlisfit^n ,  te  Middel* 
burg,  gegeven  een  zeer  aanmerkelylc  Privilegie 
(/>  endden  ii  derzelve  maand,  eea  deigdyk 
aan  de  Stad  Veere,  met  Advys  en  Confent  van 
de  Gouverneurs  vu  Zierikzee  en  Vli^ingen. 
(e)  Zo  als  ook  zyne  Doorlugt^heid ,  twee  dagoi 
te  vooren ,  by  een  inder  Privilegie ,  hetDcHrp  Ar- 
nerauiden  befchonken  hadt  met  Stads  regt  en 
andere  Vryheden  (f).  Het  fchynt  dat  de  Re- 
geering vao  Middelburg,  welke  eerst  den  aa. 
van  Lentemaand  verancterd  wierdt  (g),  in  deze 
Raadspleegingebgeen  deel  gehad  hebbe,en  dac 

de 

<0  SéHtfêeHê  vim  Goes.  U,  S9t^7« 

(4  BoxH  «p  Rbmbrsb.  1  D.  K  i9S-ftd3.  ea  t  Ai  M.  s» 

#;  EoXiL;  X  .D  èi,  fl!tB-*-Q|$« 

/>  BcgoL  ft  ^.  A/.aS7-559. 
:)  s'G&ATIZAIfDi*  èi,  Sft%«-SftS« 


S 


5  AAi^MERIt  ÓP  HET  VI.  DEEL;    I15 

^    -      ée  Prins  ztg  tot  deeze  zaken  heeft  bevoegd  gèodr- 
^  Éleeldi  nit  hoofHe  vati  bet  beding,  by  de  óver- 

gave  dier  Stad,  dóór  hem  uitdrukkelykgemaakc 
BI.  463.  r.  10.  i,  Zondef  dat  ray,  wegens 
't  gevolg  Jtier  van,  iets  gebleken  is. *•  Uit  hec 
Register  ten  Raade  der  Stad  Middelburg  blyktj 
dat  ook  de  overige  40,000  guldens  betaald 

BL  464;  t.  i,  De  Rvk.^  Elderè,  handeU 
Wac.  breeder  óver  de  wyze  van  zynontflag(/); 

BI.  465.  r.  3;  V.  o.  „  Hy  én  nog  eenigeti 
werden  omhalsd  en  geVierdendéeld ;  atldered ,  óm 
liunnir  fonhhèids  wille ,  verfchoond.**  De  dor* 
ipronglyke  Stukken  leeren  my,  dat,  it(  Góudt 
en  voor  dèri  Regter  van  dïb  Stad/alleenlyk 
Adriaan  Pietersé.  en  Pieter  Jansz.  Slöotema* 
ker^  gevonnlsd  waren,  otil,  „  ép  'f  Schavoi 
l,  aper*t  Stadhuis  y  met  den  zfwaar de  tevfordeé 
99  g^fi^^^r  't  Hoofd  van  den  eerden  moest  „  op 
„  een  ftdeck  koueH  *t  Cafteel  worden  viiyp- 
,i  gefieêckèn ,  /^n  lichaéni  geqaartiéH  éè 
^,  die  yierehdeeleh  de  yy er  poorten  deefir  Stede i, 
i9  yujftgeèangen}'  terwyl  dat  van  den  tweeden 
moest  worden  gefteld  ,iöp  eenftaeck  op^tVla-. 
„  minspoorigen  en  zyn  lichaem  begraüen  Qky 
Welk  Vonnis  ook  zal  zyn  uitgevoerd  (/).  Op 
den  26.  van  Grasmaand  daar  aan|Wierdt,  by  dé 
Vroedfbhap,  befloóten,  den  Zoon  van  Hey 
GERRiTsz.i  geaufugeerdén  ,  (anders  gezegd 
I A  N    U  B  Y }    door  den    Hoofdfchout ,    desr 

ftvonds; 

<l)  Belbiryv.  van  'Aiifft.  $•  /><  #/i  8i4— 357- 

(k)  Crimloetl  Voaciti  Bcfeék  dtr  Scede  van  der  Goudei' 

SS74*   ^'^^  «MMMM/. 

êi)  Bob.  /•  €•'  èU  4l^7é  C$g,  u 

Ha 


titf       BYVOEGSELS    En 

sroodsj  boicen  de  Scad  te  doen  Idden  (inr> 
Voor  *t  overige,  ^doch  waar  van  my  niecs 
blykt  by  onze  Schryvers,)  wierdt  de  zaak  der 
verdere  Gevangenen  ,  die,  gedeekelyk,  hmma 
Maagfcfaap  onder  de  Regeering  hadden,  door 
de  Wet,  onverminderd  Stads  Frivil^ien,  ge- 
fteld  in  handen  van  den  Prinfe  (n}.  Of  zyne 
boorlugcigheid  'er,  federt,  eenigen  deedcftnffie% 
is  my  niet  gabteeken,  maar  wel,  dat  de  Raad 
nevens  hem ,  alvoorens  'er  gevonnisd  wierdc,  de 

Pedagten  der  Stads  Regeering  innam, an  dac  de 
rins,  op  den  ap  van  Wynmaand  en  den  a/ 
van  Wintermaand  des  jaars  1574 ,  vergif- 
nis  fchonk  aan  Claks  Dirckszoom  Dicrt,  ea 
Heynrick  Gysbrschtsz,  om  dat  zffin^^  wa- 
ren, en  het  verraad  niet  zelfs  bedreeven,  maar 
flegca  geweeten  en  *t  niet  geopenbaard  bad^ 

den 

Cii)  VroAiTckapib.  Ooacfau  ft6  A^üii  1574.  ^*  ^  ^* 
fy)  Dit  IMR  flien  breder  cit  de  VftdfclMipf  fcefeltie  »m  dea 
tK9^  Mi9  «574  f  ^  <l««2«  wMrden  ^  OA^m  hf  wy  ÉMrm  ég 
„  ^«rjvraïrvM  b$i  virfêtuk  §né*  sêiÊtf9im  Ptm  tjm  Prf  i" 
fc  ttui9y  Msagêm  dm  Ptrfi^^m  êlkjtr  «^  zmchê  mm  i 
^  gÊ909^l9M  9fm  9  9f  ^p»  WÊtt  999tfi»  mmt  Mir  yt^ffMÊ  j 

^  Sc^  dur  êUêr  tmiêrltmgê  guuhyfêêrt^  iwtkkê  wytt  f^atr 
^  9mfê9gÊm^iêm  Jtfimêtê  mMmUHêê mêmé$r$dnfjkrmj  £19^ 
^  'Am  nnèfkMt,  dMr  wênmdêriÊgê  ^^tmifikiffmai  mdm* 

0  dêrt9  9  Cêil0gk  vm  vjêr  umrêlê  Burgêrm^  ,  mifimmScè^ 
,,  HM  nyii  tê  *Kifi>  he$m§m ,  #^  yiiiCrr  /êfwèr  ^tedb  Wêt^  m 
gi  MfMiyh»#«M/«nni»  Aeoceflea  tec  «eerended  vtt  ^  jcfev- 
^  woordige  Collesie  tib  de  Buiscmrep  eó  Scbcpeoeo  xcer 
•9  nae  gemieclittelf  en  bloetbewffiten  zyu  van  ectelytke  der 
H  voorin  gevaoeenen,  atfff  ff«/fil»  «9*  Mtm^m  mm^fih•mB  dt* 
,,  Ter  saecke  8anti;elicken  zys  fleUcn  ia  handca  wm  xfh  f^ 
,9  O- «  om  me  daer  inoe  gedifpooeen  ea  gedaen  te  werden, 
y^gelfck  zyaderF/C,  dat  baft  bevyadea  fid  ie  bekocKn, 
9,  Mi's  dat  tzelpe  nyet  prejuditieren  «n  fal  het  ftenilnfe  de- 
^  fb'  Stede »  efToDiieniindert  dieo.  ^üaai  mr  Otmtr  étm  *9ip 
to  ii»7  15?^  Jhii.Mminmrm  ^  MÊ^mtm.^  1.  e.  #/•  ^  ^ 


t{ 


n  AAj^pSRKt  «  nt  VL  DEEL:     tif 

i         dea  C^>  Ik  w«ei  iiitc  of  Clabs  Dntcu  deselS* 
K  de  is,  van  wien  de  Refolttden  van  Holland  .eo', 

uit  dezelven,  onw  Wagin.  fpreeken,  ondet 
g  den  naam  van  Reqiiir  Dutcxaz.    'c  Ia  zeket 

I  dac  de  tyd  vry  we!  overeenkomt.  Ik  vtnde  wel 

il  van  eenep  Claas  Dirck$£  9  maar  niet  van  Ri^ 

y  ^lER  DiRCHSf  9  by  de  Scfaryveren  gewaagd  (]»> 

g  BI,  487.  r.  9.  v.  a  99  Mei  den  aamang  vtm 

I  HtrfsftMLan4^  "^aren  U  R&$terdiwtgekotaen  de 

jf  ^dmirwlen  Looewyk  van  Boisot  en  Adouaam 

Wi|.LCAis;&ooN9  met  eenige  veÜfemande^yaar^ 
tuigm^mond-  en  0orl$gsieiae/ien,  in.  Zcei- 
land  vorzameld.  **  Gouvemeurs  en  Raaden.van 
Zeeland  hadden  errst^  door  middel  van  e^n 
h^  aan  de  vier  Sceden,  gietr^  eenden  voor^ 
iraad  van  penningen,  voor  het  ontzet  van' Leir 
4en,  te. verzamelen.  Bqisot  badt,  vervdgeoa» 
door  een  lening  by  de  Kooplieden,  getragr 
daar  in  te  voorzien ;  maar  zyn  yver  hadt  hen» 
het  mianoegen  van  Middelburg.op  den  hals  g^ 
haald.  Deeze  Stad  bleef  nogthms  niet  in  ge^ 
ibreke,  om,  boe  zeer  nog  zogtende  onder  d^ 
gevolgen  vm  een  langdnnrjg  beleg,  de  poo« 
gingen  der  Zeeuwfche  Vloot vloogden  kragtdar 
'dig  tQ  on^^rfleunen,  20  dac  zy  zdf  hedoct 
de  kl<kkken  der  Stad  ce  .v«rkoopen,  en  daar 
voor  in  t^  koopen  yzer  kanon  Cq). 
,,  B.U498.r.5«  9^ D^ Prins, /(? Edelen MStedm 
booden,  eerlang  -^,  i^Leidenaaren  — ^  «rry- 
heid  van  tollen  — -  (f  eene  Hoogefcbool  -^r^ 
jM0.*'    Bebalven  *c  zeggen  van  Hoopo,  hier 

aan- 

'  '  (f^  Mcmorittl  vm  Briht.  ël.  n/ffn  ta  6§  I7>.  Vcrgel^ 

RtfoL  HolL  ia  <HL  IS74«   üT.  146  tn  147* 
M  zie  Bout*  a  c  Mi.  4M6*  m  Wm.vb»  U  t.  9h  sitw 
(f)  t^GllAYBSANM.  WÊi9  Mm  UtTêiks  èêré^gh  Mykf^  A» 

H3 


Ii8     .   BYVOEGSELS   «h 

aaogiefatDilcl,  blykc  my  niets  ^kers  Vaa  deeze 
aoDbledibgen ,  na  H  owr^aan  der  Stad ;  maar  ^  ai- 
ieedykvdac,  geduure^"^  de  pwee  ÈtUgerm- 
gin,  de  Sraaten  den  Leidenaaren  beloofd  had- 
den van  veeie  Lasten ,  zo  zy  ^t  Beleg  nkhielr 
den,  te  zuilen  omflaan;  waar  op  de  Ingezete- 
nen ^  nog  ten  jaare  1577,  aandrongen  en,  ab 
toen«  een.  vryen  jaarmarkt  verkregen  (r). 

Wat  9  byzonderlykf  het  aanbod  eener  tfooge- 
fdiooi  betrefie^  men  heeft,  iteds  voor  roy ,  aan- 
gemerkt (i)9dac,  in  deRefolutien  van  Holland , 
hier  voor  geen*  grond  t^  vinden  is.  DeSttuiren  ver- 
klaaiden,  op  den  4.  van  Louwmaand  des  jaars 
1575, aan  den  Frince,  dat  zy  ^^ nopens  het  op- 
^,  rechten  van  een  publique  Schele  eode  UhiVer* 
^,  flteyc.  Umun  den  hnde  van  HaUandt,  wel 
^,  eenyds,  goede wüie  gehadf,  ende  ookeaii/gih 
,,  concept  hadden  gemaeckty  maar  dat  hetzelve, 
,^  tot  noch  toe  ^  te  rugge  gefteld  wto  g^weeft  door 
,,  de  dagelykfche  zwarigheden  der  kryghsbe- 
,,  roerten ;  dan  dstzy^a/s  nu,  ter  voldoenmg 
^,  van  zyner  Excell:  fchryven  en  falntaire  ver- 
,,  maninge,  eintelyk,  beflooten  hadden  derel* 
^,  ye  Univerfitek  te  doen  vorderen,  en  deScad 
y.  Leiden V  tot  de  plaatz  van  dien,  verkoren.^' 

In.de  VroedTchi^  Reroiutien  der  Stad  Gou- 
da, van  den  aa.  «an  Wintermaand  des  jaars 
15.74  (O*  ^^^^  °ïön  deeze  woorden:  „  Up 
^,  huyden  js  ter  Vroetfchap  by  de  Burgemren 
>>  geproponeert ,  hoe  dat  zy  verftaen  dat  men 
^  jn  Holiandt  yah  meeninge  es  een  Umuerfi-^ 
^,  teyt  op  te  ft  ellen,  Ende  foe  defe  ftede  jegen- 

t>  w^or- 

(r)  Mm.  Handv»  van  Leiden*  M.  3^8  en  319. 
(1)  slGaAvesAMM,  Uoie  herdagc.  M»  190.  C$\t 


AANMERK,  op  bbt  VL  DEEL.    119 

,/  ^voordclick  vanfoberejvveliuterte^endeqertiiT 
,9  ge  e^i  js  czelue  jn  cojcatie  (communicatief 
,;  geléyt  ende  ome  g^rraecht,  off  men  Jn  ge*- 
j^  ualle  als  bouen  yan  Stats  wegen  folliciteren 
y,  zaly  om  dfooffo.  Uniuerfiteit  alhyer  te  hek' 
yy  ben  9  fFaerop  gerefolyeert  Js  'futcx  te  doen 
,y  vtrjhucken'^  Gouda,  fchoön  één  der  Hoofdr 
fieden^  hadcdan,  ten  deezen  tyde,  denkelyk-, 
aan  Leiden  nog  geen  aanbod  gedaan. 

Ik  zoude  den  loop  der  zaaken,  omcrend  de 
cprigcing  van  Leiden's  Hoogefcbool,  voarmy, 
op  grond  dev  bovengemelde  en  andere  reeden^ 
COC  nog  toe ,  dus  opvatten.  Dat  men ,  reeds  een 
geruimen  pooz  voor  de  Belettering  van  Leiden^ 
jemilig  gedagt  heeft  een  Hoo^fchool,  ia  Hül* 
4andoï  Zeeland,  op  te  rigten,  waar  toe  men  zelfs^ 
by  de  Staaten  van  Holland  9  met  betrekking  toe 
hun  Gtewest,  een  fchetze  gemaakt  hadt,  doch 
-t  geen  egter  de  tyds  omftandigbeden  verhinder* 
den  werkftellig  te  maaken;  dat  men,  na  V  ontzet 
van  Leiden,  meer  lugt  kiygende,  toen  ook  dat 
denkbeeld  weder. wakker  is  geworden,  waar 
op  Burgemeefteren  van  Gouda  (uit  welker  Re» 
geering  Mr.  Jan  Jacobsz.  (21)  één  der  Raaden 
was  neiiens  zyne  Excellentie^  *er  aan  de  Vroed- 
fchap  kennis  yan  gaven,  op  den  22  van  Wia« 
termaand,  boven  gemeld;  dat,  ondertusfchen, 
•de  Staaten;  van  Holiand  zig  toen  nog  niet  be- 
paald hebbende  nopens.de  luisteStad  of  plaatz, 
de  Goudenaaren ^l^er op,  begreepen  aan  hunne 
leigene  Scad  te  mogen  en.  xe.  moe  ten  denken; 
dat  de  last  van  Gouda,  ('t  geen  eenige  daagen 
gedraald  hadt  ter  dagvaard  (^  Jtomen}  (sr), 

aan 

(•)  Vrocdfcbapib.  v«i  Oondt ,  Relbl.  ytn  ao  Xésri^  cm  if 
Sê^»  1574;  VergeF*  Waosn.  alhier.  M   S99>*  IS» 
(v>  RefoU  v«n  UolJaad.  17  Dec  1174*  kh  %iu 

H  4 


wbï  den  Patife,  m  in  Zeeland  zynde ,  dtefc- 
lyk  niet  toe  op  den  t8.  derzelve  maand,  zal 
tjn  ^«rborgen  gebleeven,  te  mkider,  daar  d^ 
^Vcq^eriog  van  HoUond  liy  een  was  en,  eer 
«ake  van  eea  voorgdlagen  VjMdng  door  Rsr 
qutsENs»  deHeeren  Van  Wyngaardew  en  Kjl« 
«BMwa,   op  den  15.,  naar  hem  sponden 
wierden,  die  fpoedig  reisden  (w)  en  hem  ook 
van  dit  werk,  gdyk  men,  met  grond,  vermoe- 
ien mag,  zuUen  gefproken  hebben.    Dat  de 
Vorst,  op  dien  i8*  van  Wimejmuumd,  een 
Mef  afwendende  aan  de  Staaten  van  Holland, 
4aar  'in^  wel  de  noodzaaklykheid  der  oprigting 
cenerHooge  l?cfaool,  binnen  Holland  oï  Zee* 
kmd,  aanprees  en  zyne  keus  op  Holland  liet 
Mllen  C^),  «uuur  zig  egter,  nopens geene  i»e* 
paalde  Stad ^Plaau,  uitliet,  TOmiydrade,lanp 
deeaen  weg^  één^  of,  misfchien,  méér  HooM- 
üeden,  in  haacs  verzoeken^  opeodyk,  voor  het 
boofd  te'  ftoocen.en^cteffens,  zig  zelve  blooc 
tt  fteilen,  hidien  men  eens  't  oor,  méér  naar 
MO  andere plaaa  dan  Leiden,  liet  hangen;  dat 
)iy,  des  niet  te  min,  voor  zig  zeiven,  en  üs 
beloofd  hebbende  der  Leidenaaren  dapperhek), 
aan  hunne  Kinderen  en  Kindskinderen,  ce  zul- 
kn  gedenken  (y^ ,  tot  die  Stad  neigende ,  en  dee* 
x  zyne  by  zondere  ineening,  door  Mr.  Jacqoes 
T AYAERT ,  (dien  hy ,  voorzigtiglyk ,  ten  dien  eiur 
^,  met  zynên  Brief  herwaarts  gezonden  faadt) 
'jsm  ecnige  Leden  van  Scaat  hd>bende  doea 
open  leggen,  hier  op  de  zaak  een  guniHg^ 

keer 

"•  V<»  Kef<3(1  Hdn.  SI,  %%9  aft  Du*  15M«     s^GaavuaHDa, 

}  iyUi£mft«  Hi^vw  VM  Lf^.  a.  SCI* 
I  Bqiu  /•  9*  7-  A.  bU  $tf^ 


^  AANMERK*  op  het  VI.  DEEL.    lai 

■         keer  voor  Leiden  nam  v  en  'c  gehore  werk, 
'  reeds  op  den  4.  ^n  Louwmaand  ^es  Jaara 

^  1575 ,  naar  'sPrinfen  wensch ,  ter  Vergadering 

t  van  Holland,  wierdc  beflooten:  welke  fpoed, 

p  voor  't  overige,  van  daar  kWam,    dat  men, 

I  ten  zelven  tyde.  (gelyk  ik  reeds  aanroerde,) 

;  tian<ïelde  over  een  Verdrag  mee  Requesens 

u  en,  by  *c  fluiten  van  dien,  naar  meening  van 

i;  zyne  Doorlugtigheid,  een^  ftilftand  van  wape* 

ffen  sou  gttboden,  en  de  hoop  afgefneeden 
I  worden  toe  oprigting  der  Hooge  Schoole  (der). 

i  In  de  Goudfche  Refolutien ,    vinde  ik  niét , ' 

[  Cetï\  verdient  eenige  opmerking)   dat  van 

de  boveogenu  Stads  last,  en  't  geen  *er  op  ge- 
volgd was,  eenig  j^^^/ is  gedaan. 

BI.  498.  r.  4.V.  o.  ^,  Heidelberg  en  elders 
in  Duitscbland,  van  waar  6y  de  eerfie  Hoog»' 
leeraars  in  de  Leidfche  Akadémie  herwaards 
bragt.  "  Lan.oübt  fchryft  wel,  dat 
Marnix  naar  Heidelberg  kwam,  om  Bedie- 
naars des  Woords  en  Hoogleeraars  op  te  zoe- 
ken, terwyl  men  zig,  zo  veel  mogelyk,  fpoed» 
de,  om  de  Akadémie  te  Leiden  plegtiglyk  (• 
ftigten;  doch  hy  fchryft  niet,  gelyk  ^AOEtu 
hier  te  kennen  geeft,  dat  Marnix  de  eeifte 
ïloog^eerears ,  van  Heidelberg  en  elders  itl 
DuitscUaad,  met  zig  bragt.  Ja,  hidienLAir- 
CUET  dit  laatfté  gefcfareeven  hadt,  zou  hy  ge* 
dwaald  hebben:  want,  onder  de  eerfte  Hoog^ 
leeraars  te  Leiden ,  was  'er  niet  één ,  die  vad 
Heidelberg  of  elders  in  Duitscbland  kwam, 
gelyk,  uit  Mecmius  en  anderen,  bekend  is.   , 

Cs)  RtfiU*  HoU.  èl.  !•  tj  4,  f.  se  tn  4«  Juk  1574* 

B  V: 


B  y  L  A  A  G  E. 


éttwi  Mf" 
«me/:   en 

ttc^tlUg 

YCfCCCtCtt 

Wi  4it 
Sinkte  ge- 


Uecdltot 
toe  een  By^ 
Tocgftl  op 
4kVkDeel 
TiD  Wao. 


Extrtft  uit  het  5«  Mmoriaelbouck 
van  Mr«B.  ernst, >i/.  aao— «aai^^ 

),  Beroerende  d  Jnundatie  geuallen  op 
alderheylligen  dach  in  t  jaet' 
XVc  ende  Tfeuentich.''  ♦ 

^»  Verdaringe  van  de  vafte  Landen ,  Eylanden, 
Polderen  ende  anders  micten  watere  ende 
Storm  geinvndeert  ouerloepen  ofte  wech- 
geflagen  jn  den  Graeiffcappe  van  HoAandt 
ende  dependentiën  van  dien  als  Voirea 
ende  Putt^  etc.  Zeelant  daer  jnne  nyet 
begrepen.  Wèlcke  Verdaringe  corts  naif 
d*^ivndatie  by  den  Houe  van  HoUantaen 
de  Exde  van  den  Hartoch  vsbi  Alue  by 
Mifliue  ouergezonden  es.^' 


5> 


NoorthoUant, ' 


„  In  den  eerden  Thontbofch  tot  drie  ofte  vier 
plaetfen  ouergeloepeu  ende  duergefpoek  mitte 
Noortzee  zonder  srontbraecken  nochtans  dair  jnne 
ende  wordt  die  Zee  gefchut  aan  de  oude  Slaepef 
diet  gehouden  heeft-  ende  nodh  houdt. 

Die  Zypedydc  js  meeftendeel  wech  ende  tvolck 
dair  op  wonende  mitzgadcrs  die  heeften  meeft  ai 
verdroncken  ouer  die  hondert  perfoenen  ende 
men  ziet  aldaer  2es  huyfen. 

In  Huysduynen  loopt  het  water  voor  ]p.  vuyt 
die  Noortzee  ende  achter  weder  vuyt  in  die  Zuy- 
derzee  ende  daer  ryn  wechgefpoclt  Wel  hondctt 
huyfen  ende  verdroncken  wel  LX  Perfoenen. 

In  Tooch  ^yn  wech  gedreuen  omtrent  LXX 
huyfen  ende  drie  perfoenen  verdroncken  ende 
esj^einundeert. 

TotEgmodt  op  Zee  zyn  afgefpoelt  omtrent  vyftich 
huyfen* 

tex- 


B   Y   L    A   A   G   EiT 

>  Texd  js  geimiusdeeit ,  VTittingen  van  gelyékAi» 
.  Tot  Zantfoort     |  _ 

Tot  CatWyck      L  zyn  merckel.  gwd  wü  huyfen 

Tot  ScheueningeX     mitte  auyncn  afikefpoclt. 

Tér  Heyde         J  . 

Ende  dic  geheele  Noortzeeus  dnge  (a). 

Die  vier  Noordercoggen  Drecbterl^t  Schager 
ende  Nyecopperkoggen  geheel  VVatedant-  ende 
Zeevanck  zyn  gejnnundeen. 

Die  Velferdyck  by  Haerlem  ende  Sinte  Aecb». 
tendyck  jn  de  Beuerwyck  zyn  deurgebroecken 
dair  deur  die  Stede  van  Haerlem,  in  haer  poorten 
ende  mueren  groote   fchade  geleden  heeft. 

DeipiHuy^ndyck  buy  ten  Alcmaer  wordt  gehoiiden 
deurgebroecken ,  daer  deur  die  twee  groote  Meé* 
ren  als  die  Waert  ende  Schermer  in  een  comme. 

Diemerdyck  bouen  Amfterdam  js  deurgebroec- 
ken  omtrent  Naarden  ende  zyn  daer  jnne  negen 
gaten  daer  jnne  het  diepfte  js  derthien  vamen 
ende  het  minfte  drie  vamen,  daer  deur  geinoun^ 
deen  zyn  Amfterlant  ende  een  groot  deel  van 
Rynlandt  tot  aen  den  Ryndyck  by  Leyden, 
die  noch  gehouden  wort  mie  crachte  van  Volck 
vuyt  Delfflant  Rplant  endë  Schielandt  anden 
zouden  diefelue  Landen  yan  Delfflant  Schielandt 
ende  een  deel  van  Rynlant  dat  noch  nyet  ge* 
jnundeert  en  es  mede  jnunderen. 

Suyt  Hollant. 

Die  groote  Waert  genoempt  d'Alblafferwaert 
js  gejnimdeert  deur  een  gat  g^aallen  omtrent  Pa» 
pehdrecht  tegens  Dordrecht  ouer. 

Die  Crimpenewaerc  es  gejnundeert  deur  zenen 
gaten. 

Noch  Zeuembergen  tNyewehmt  js  gejnundeem 

Tgcheele  landt  van  Voorn  beoiften  tVlacke  js 
gejnundeert  vuytgezondert  een  Polderken  ofte 
twee. 

In 
(s)  Zo  leez  ik ,  toader  te  durven  vertekeren  of  bet  #•» # 
bedsiëe,  (zieode  op  dta  ü^k  mo  M/êkd)  of  iati  «Dden.