Skip to main content

Full text of "Vaderlandsche historie, vervattende de geschiedenissen der nu vereenigde Nederlanden, inzonderheid die van Holland, van de vroegste tyden af: uit de geloofwaardigste schryvers en egte gedenkstukken samengesteld .."

See other formats 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  bef  ore  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  nas  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  of  the  files  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfrom  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  system:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  offer  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
any  where  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  text  of  this  book  on  the  web 


atjhttp  :  //books  .  qooqle  .  com/ 


Over  dit  boek 

Dit  is  een  digitale  kopie  van  een  boek  dat  al  generaties  lang  op  bibliotheekplanken  heeft  gestaan,  maar  nu  zorgvuldig  is  gescand  door  Google.  Dat 
doen  we  omdat  we  alle  boeken  ter  wereld  online  beschikbaar  willen  maken. 

Dit  boek  is  zo  oud  dat  het  auteursrecht  erop  is  verlopen,  zodat  het  boek  nu  deel  uitmaakt  van  het  publieke  domein.  Een  boek  dat  tot  het  publieke 
domein  behoort,  is  een  boek  dat  nooit  onder  het  auteursrecht  is  gevallen,  of  waarvan  de  wettelijke  auteur srechttermijn  is  verlopen.  Het  kan  per  land 
verschillen  of  een  boek  tot  het  publieke  domein  behoort.  Boeken  in  het  publieke  domein  zijn  een  stem  uit  het  verleden.  Ze  vormen  een  bron  van 
geschiedenis,  cultuur  en  kennis  die  anders  moeilijk  te  verkrijgen  zou  zijn. 

Aantekeningen,  opmerkingen  en  andere  kanttekeningen  die  in  het  origineel  stonden,  worden  weergegeven  in  dit  bestand,  als  herinnering  aan  de 
lange  reis  die  het  boek  heeft  gemaakt  van  uitgever  naar  bibliotheek,  en  uiteindelijk  naar  u. 

Richtlijnen  voor  gebruik 

Google  werkt  samen  met  bibliotheken  om  materiaal  uit  het  publieke  domein  te  digitaliseren,  zodat  het  voor  iedereen  beschikbaar  wordt.  Boeken 
uit  het  publieke  domein  behoren  toe  aan  het  publiek;  wij  bewaren  ze  alleen.  Dit  is  echter  een  kostbaar  proces.  Om  deze  dienst  te  kunnen  blijven 
leveren,  hebben  we  maatregelen  genomen  om  misbruik  door  commerciële  partijen  te  voorkomen,  zoals  het  plaatsen  van  technische  beperkingen  op 
automatisch  zoeken. 

Verder  vragen  we  u  het  volgende: 

+  Gebruik  de  bestanden  alleen  voor  niet-commerciële  doeleinden  We  hebben  Zoeken  naar  boeken  met  Google  ontworpen  voor  gebruik  door 
individuen.  We  vragen  u  deze  bestanden  alleen  te  gebruiken  voor  persoonlijke  en  niet-commerciële  doeleinden. 

+  Voer  geen  geautomatiseerde  zoekopdrachten  uit  Stuur  geen  geautomatiseerde  zoekopdrachten  naar  het  systeem  van  Google.  Als  u  onderzoek 
doet  naar  computervertalingen,  optische  tekenherkenning  of  andere  wetenschapsgebieden  waarbij  u  toegang  nodig  heeft  tot  grote  hoeveelhe- 
den tekst,  kunt  u  contact  met  ons  opnemen.  We  raden  u  aan  hiervoor  materiaal  uit  het  publieke  domein  te  gebruiken,  en  kunnen  u  misschien 
hiermee  van  dienst  zijn. 

+  Laat  de  eigendomsverklaring  staan  Het  "watermerk"  van  Google  dat  u  onder  aan  elk  bestand  ziet,  dient  om  mensen  informatie  over  het 
project  te  geven,  en  ze  te  helpen  extra  materiaal  te  vinden  met  Zoeken  naar  boeken  met  Google.  Verwijder  dit  watermerk  niet. 

+  Houd  u  aan  de  wet  Wat  u  ook  doet,  houd  er  rekening  mee  dat  u  er  zelf  verantwoordelijk  voor  bent  dat  alles  wat  u  doet  legaal  is.  U  kunt  er 
niet  van  uitgaan  dat  wanneer  een  werk  beschikbaar  lijkt  te  zijn  voor  het  publieke  domein  in  de  Verenigde  Staten,  het  ook  publiek  domein  is 
voor  gebruikers  in  andere  landen.  Of  er  nog  auteursrecht  op  een  boek  rust,  verschilt  per  land.  We  kunnen  u  niet  vertellen  wat  u  in  uw  geval 
met  een  bepaald  boek  mag  doen.  Neem  niet  zomaar  aan  dat  u  een  boek  overal  ter  wereld  op  allerlei  manieren  kunt  gebruiken,  wanneer  het 
eenmaal  in  Zoeken  naar  boeken  met  Google  staat.  De  wettelijke  aansprakelijkheid  voor  auteursrechten  is  behoorlijk  streng. 

Informatie  over  Zoeken  naar  boeken  met  Google 

Het  doel  van  Google  is  om  alle  informatie  wereldwijd  toegankelijk  en  bruikbaar  te  maken.  Zoeken  naar  boeken  met  Google  helpt  lezers  boeken  uit 
allerlei  landen  te  ontdekken,  en  helpt  auteurs  en  uitgevers  om  een  nieuw  leespubliek  te  bereiken.  U  kunt  de  volledige  tekst  van  dit  boek  doorzoeken 


op  het  web  via  http:  //books  .google  .  com 


VADERLANDSCHE 
HISTORIE 

ZESDE  DEEL. 


I 


VADERLANDSCHE 

HISTOR  IE, 

VERVATTENDE  DE      ' 

GESCHIEDENISSEN 

O.CR 

VEREEMGDE  NEDERLANDEN, 

INZONDERHEID  DIE  VAN 

HOLLAND, 

VAN  DE  VROEGSTE  TTDEN  AF: 

Uit  degeloofwaardigfte  Schryvers  en  egte  Gedenk- 
(tukken  famengefteld. 

Met  Eenfiplsrten  en  Kaarten  ifgebeUeri. 

ZESDE   DEEL, 

Btgmntnde  met  den  aanvang  der  Regterwge  van  FILIPS 
DEN  TWEEDEN,  Kening  van  Spanje,  m  't 
jaar  1555;  «*  eindigende  met  bet  Ontzet  van 
LEIDEN,  in  't  jaar  1574.     - 


Te    AMSTERDAM, 
By    X  S  A  A  K    T  I  R  I  O  N. 

MDCCLIL 

UttPrhileti*  vond*  Ed.  Cr.  Mog.Hetrtm  Starten  van  HtUtnd 
en  fFtfifrkilsnd. 


THE  IfEW  TORI 
PUBLIC  LIBRARY 


TILDEN  »OUNDATlOWB 


VOORREDE. 

SChoon  men  zou  mogen  agt en,  dat  ik,  in 
de  Voorrede  ,gq>laatft  voor  hcteaft  Deel 
deezes  werks ,  myn  opmerk  ,  in  het  famen- 
ftellen  van  hetzelve,  reeds  omftandig  genoeg, 
hadt  opengelegd;  heb  ik  egter  dienftig  geoor- 
deeld ,  ter  gelegenheid  van  den  aanvang  van  het 
gedeelte  der  Vaderlandfche  gcfchiedeniflen  , 
welk  den  Staat  der  Vereenigde  Geweften  eigen- 
lyker  raakt  dan  het  voorige ,  mynen  Landslui- 
den en  Leezeren ,  andermaal ,  aan  te  fpreeken. 
De  oude  Hiftorie  onzes  Vaderlands  is  af.  Wy 
zyn  de  onzekere  en  donkere  tyden  der  Batavie- 
ren ,  Franken  en  Deenen  en  onzer  eerfte  Graa- 
ven  doorgeworfteld.  Wy  hebben ,  zelfs  onder 
de  Vorften  uit  de  Huizen  van  Bourgondie  en 
Ooftenryk,  niet  dan  flaauwe  fchetfen  gezien 
van  de  veranderingen,  die  de  volgende  tyden 
ftonden  voort  te  brengen,  't  Wordt  tyd ,  dat  wy 
een  ander  tooneel  openen.  Onze  Vaderlandfche 
Hiftorie  leidt  ons ,  van  zelve ,  tot  het  befchou- 
wen  van  zaaken ,  die  zeker  en  klaar  zyn ,  en 
die  onzen  tegenwoordigen  Staat  veel  nader  be- 
treffen, dan  't  gene  wy ,  tot  hiertoe ,  verhaald 
hebben,  Zy  zal  ons  vertooncn  de  Spaanfchc 
heerfchzugt  in  haare  kragt ,  toeleggende  op  een 
onbepaald  gebied  over  volken,  die,  niet  dan 
naar  bezwooren'  voorregten  en  loflyke  herko- 
men, behoorden  geregeerd  geweeft  te  zyn.Zy 
zal  ons  doen  zien,  hoe  eenige  weinige  Edelen 

*  3  ** 


ii         VOORREDE. 

èn  Grooten  ,  beftuurd  en  geleid  door  Wtl- 
x,em,  Prinse  van  Oranje,  deezen 
heerfchzugtigen  toeleg  gefluit  hebben ,  eerft 
met  woorden,  daarna  met  wapenen ;  tot  dat 
dezelve ,  onder  Alva ,  op  eene  veel  geweldiger 
wyze,  hervat  zynde,door  Holland  en  Zeeland 
eerft ,  en ,  federt ,  door  verfcheiden'  andere  ge- 
weften ,  gekeerd  werdt ,  met  eenen  openbaaren 
inlandfchen  oorlog ,  den  felften  en  langduurig- 
ften,  mogelyk,  die  immer,  in  eenigen  oord  van 
de  weereld,  gevoerd  is.  Onder  't  woelen  der 
wapenen ,  zal  men ,  uit  zeer  geringe  beginfels , 
een  aanzienlyk  Gemeenebeft  zien  opgroeijen  , 
welk  leden  en  iterkte  en  beftendigheid  genoeg 
,  verkrygt ,  om  zig  ftaande  te  houden  tegen  zy- 
ne  vyanden ,  om  hun ,  eerlang ,  het  hoofd  te 
bieden;  ja  om  hun,  in  de  afgelegenfte  dee- 
len  van  hun  gebied ,  in  Ooft-  en  Weftindie  zel- 
ve ,  merkelyke  afbreuk  te  doen.  Men  zal  de 
Regeering  van  dit  Gemeenebeft ,  hoe  verward 
en  wankel  zy  ook ,  in  't  eerft ,  ftaan  mogt ,  door 
den  tyd,  eene  geregelde  gedaante  zien  aannee-. 
men,  en  onder  de  veranderingen,  die  zy,  van 
tyd  tot  tyd ,  ondergaat,  in  de  voornaamfte  op- 
zigtenegter,haare  eerfte  gefteldheid behouden. 
Dingen  allen ,  die ,  toenze  gebeurden,  de  weereld 
deeden  verbaasd  ftaan,  en,  uit  welker  verhaal, 
opmerkenden ,  ook  nu  nog ,  een'  fchat  van  ftaat- 
en  zedekundige  leflen  verzamelen  konnen. 
Men  behoeft  geen  ander  bewys  van  de  uit- 

nee- 


VOORREDE:         v 

neemendheid  van  dat  gedeelte  onzer  Vaderland- 
fche  Hiftorie,  welk  wy  nu  aanvangen, dan  het 
groot  getal  van  voortreffelyke  fchryveren,  on- 
der de  meeile  volken  van  Europa,  weikzig  toe- 
gelegd heeft,  op  het  verfaaalen  der  Kederiand- 
fche  Gefctóedeniflên  en  Oorlogen  van  deiaatftet/i?-  ■* 
helft  der  ze/bende  en  den  aanvang  der  zeven* 
tiende  eeuwe.  Nederlanders ,  Spanjaards,  Ica- 
liaanen,  Duitfchen ,  Franfchen  en  Engetfchen 
hebben  zig , om  ihyd,bevtytigd ,  om  onze  His- 
torie te  befchryven.    Sommigen  hebben  den 
aanvang  der  beroerten  alleen  te  boek  gefield: 
anderen  zyn  wat  verder  gegaan  reemgen  tot  aan 
het  Beftand ,  welk  in  't  jaar  1609  gellooten 
werdt:  tot  welken  tyd ,  men  zeggen  mag,  dar 
de  Nederlandfche  Hiftorie  de  uitmuntendfte 
pennen  der  voorgaande  eeuwe  bezig  gehouden 
heeft,  't  welk  zy  met  gedaan  zou  hebben,  zo 
zelfs  doorlugtige  verftanden  niet  zo  zeer  in* 
genomen  geweeft  waren ,  door  de  vreemdheid 
en  leerzaamheid  der  gevallen,  welken  zy  uitle- 
vert,  dat  zy  zig  opgewekt  gevoeld  hadden, om- 
ze  hunnen  tydgenooten  en  nakomelingen  ,  in 
gefchrifte,  over  te  leveren.    Hadden  wy  dan 
reden  om  ons  te  beklaagen ,  over  het  klein  ge- 
tal en  de  onbekwaamheid  der  fchryveren ,  uit 
welken  wy  onze  oudfte  Hiftorie  moeften  (amen- 
ftellen ;  wy  hébben  reden  om  ons  te  verheugen, 
over  eene  menigte  van  de  fchrinderfte  verftan- 
den  der  voorgaande  eeuwe ,  die  ons  de  gelegen- 

*  4  heid 


tv        VOORREDE. 

heid  tot  de  grondlegging  van  het  Gemeenebefl 
der  Vereenigde  Nederlanden,  naauwkeurig  en 
deftig,  befchreeven,  enmy  het  werk,  welk  ik 
ondernomen  heb,  voor  een  groot  gedeelte  ten 
miniten,  vermaakelyk  en  gemakkelyk  gemaakt 
hebben.  Ik  zou  't  voor  een  geluk  agten,  zo  ik 
het  zelfde  zeggen  mogt  van  de  meefte  Schryvers, 
die  's  Lands  Hiftorie  na  't  fluiten  van  'tBeftand 
hebben  te  boek  gefield.    Doch  men  vindt ,  na 
dit  tydperk,  naauwlyks  eenige  bekwaame  His- 
toriefchryvers ,  die  de  gefchiedeniflen  van  hun- 
nen  tyd,  in  't  Nederduitfch,  verhaalen:  en  in 
andere  taaien,  zyn  'er  maar  weinigen,  die  be* 
hoorlyk  onderligt  geweeft  zyn;  eenigen,  die 
"vol  zyn  van  misflagen:  onder  welke  laatften  , 
elk,  die  de  minfte  gegronde  kennis  van 's  Lands 
gefchiedeniflen  heeft,  niet  zal  konnen  nalaaten 
te  tellen  de  Hiftork  van  Holland  van  den  zoge* 
noemden  de  Neuville^  welke,  desonaangezien, 
om  de  groote  fchaarsheid  van  goede  Hiftorien 
na  't  jaar  1609 ,  nog  in  't  Nederduitfch  overge* 
zet  is ,  door  iemant ,  die  ruim  zo  onkundig  van 
onze  zaaken  geweeft  is  als  de  fchryver. 

Doch  de  fchaarsheid  van  goede  Hiftorien  na 
't  fluiten  van  't  Beftand  heeft  my,  zo  wel  alt 
de  overvloed  derzelven  voor  dien  tyd,  aange* 
moedigd ,  om  met  het  begonnen  werk  ruftig 
voort  te  gaan.  Gelyk  ik,  ten  opzigte  van  het 
laatftgenoemde  tydperk,  het  voornaamfte  voor 
my  afgedaan  vondt,  en  door  de  ligtheid  van  't 

werfc. 


VOORREDE.        r 

werkwetdt  aangefpoord;  zo  deedt  de  beden- 
king,  dat  ik,  ten  opzigte  van  het  eerftgenoem* 
öetydperk,  mynen  Landsluiden,  veelligt,  iet 
gewigtigs  9  dat  hun  nog  ontbrak ,  zou  konnen 
me&edeelen,  my  beftuiten,  om  met  moed  de 
hand  te  ftaan  aan  't  befchryven  van  's  Lands  ge- 
fcYnedeniflen  na  't  fluiten  van  't  Beftand.  Maar, 
op  dat  men  wat  nader  zou  konnen  oordeelen  van 
't  gene  wy  ons ,  in  het  befchryven  van  's  Lands 
Hiftorie,  voor  en  na 't  gemelde  tydperk,  heb- 
ben voorgefteld,  en  van  de  middelen,  welken 
wy  gebruikt  hebben  ,  om  ons  oogmerk  te  be- 
reiken; zal  't  niet  ondienftig  zyn,  in  dk  Voor- 
berigt,van  't  een  en  't  ander, eenigszins  uitvoe- 
riglyk,  verflag  te  doen. 

Om  's  Lands  Hiftorié  tot  aan  't  Beftand  wel  te 
verftaan*  moet  men  zig,  noodwendig,  bedie- 
nen van  onze  oudfte  en  befte  Nederlandfche 
Hiftoriefchryvers ,  Bor  ,  M  e  t  e  r  e  n  ,  R  e  y  d, 
Hooft  en  de  Groot,  die  in  elks  handen 
zyn ,  en ,  onder  welken ,  de  twee  laatften ,  voor- 
al ten  opzigte  van  den  ftyl  en  taal,  met  regt, 
onnavolgbaar  mogen  gerekend  worden.  Alle  dee- 
ze  Schryvers  heb  ik  dan,  naarftiglyk,  gelezen, 
gebruikt ,  en  geduuriglyk  aangehaald :  en  ziehier 
wat  ik,  desaangaande ,  byzonderlyk  in  agt  ge- 
nomen heb. 

Voorcerli*  heb  ik,  onder  de  gemelde  fchry*  j 
vers,  dien,  doorgaans,  alleen  aangehaald,  wel- 
ke door  de  anderen  gevolgd  is.  Meteren  en  Hooft, 

.*  5  by 


-VI 


V    O    O    ft    H    E    D    E. 


by  voorbeeld ,  hebben  zig  veel  van  Borbediencj. 
In  zodanige  gevallen ,  was  't  alleen  noodig,Bor 
aan  te  haaien ,  en  de  anderen  niet ,  die  niet  meer 
hebben  dan  hy. 

Ik  heb ,  ten  anderen  ,zo  veel  my  mogelyk  ge- 
weeft  is ,  de  bronnen  tragten  te  ontdekken ,  waar- 
uit de  gemelde  Schryvers  gehaald  hebben ,  't  ge- 
ne zy  te  boek  ftellen ;  enze ,  getrouwelyk ,  aan- 
geweezen ,  daar  ikze  gevonden  hadt.  Hooft  heeft 
zig,  by  voorbeeld,  in  't  verhaalen  dereerftebe- 
ginfelen  onzer  beroerten,  veel  bediend  van  een 
Franfch  Werkje  van  J o achim  Hopperu s , 
waarvan  hy,  meer  dan  eens,  gewaagd,  inzy- 
ne  Brieven  (a).  Hy  hadt* het,  veelligt,  beko- 
men ,  uit  handen  van  zynen  vriend ,  Kornelis 
van  der  Myle  Q?) ,  wiens  Vaders  Broeder ,  ook 
Kornelis  genoemd ,  met  eene  Dogter  van  Hop- 
perus ,  gehuwd  geweeft  was  (c).  Ik  heb  ook 
een  naauwkeurig  Affchrift  van  dit  werkje  gehad 
en  gebruikt.  Doch  't  is ,  naderhand ,  in  druk  uit- 
gegeven ,  in  de  Anak&a  Belgica  van  den  Heere 
Hoynck  van  Papendrecht;  naar  wel- 
ke uitgaave ,  ik  het  aanhaale  ;  fchoon  men  de 
meefte  zaaken ,  die  ik  'er  uit  trekke ,  ook  by  Hooft 
leezen  kan.  Wanneer  Bor  zig  ook  bedient  van  de 
Memorien  van  Tixnecko  Frefinga ,  die ,  laatft,  door 
Dumbar,  uitgegeven  zyn ,  trek  ik  Frefinga  aaru 
niet  Bpr. 

Ik 

CaS  N.  298.  bh  243.  N.  435.  bh  337 en N.  476. */.  3da. 
{i)  Zie  zyne  Brieven  N.  163.  bh  13a. 
(c)  Goudhoeven,  bh  105,  J07. 


VOORREDE.        vu 

Ik  verzuim  ,  ten  derden ,  niet,  eÖL  der  ge-  9 
noemde  Schryveren  te  volgen ,  in  zaken ,  waar- 
van hy,  in'tbyzonder,beftonderrigt  geweeft 
is.  BorT  die  te  Utrecht  gewoond,  en,  doorpmft 
derStaatenvan  dit  gpweft,vry en  toegang  tot  de 
openbaare  Regifters  gehad  heeft  (d)9  is  beft  te 
vertrouwen,  in  zaaken,die  de  Stad  en  Provin- 
cie van  Utrecht  betreffen.  Meteren  ,een  Koop* 
man  te  Antwerpen  (>), heeft,  naar  waarfcbyn- 
lykheid,beftonderrigt kramen zyn  van  t  gene, 
in  en  omtrent  deeze  Stad ,  voorgevallen  ns. 
Reyd,  die  Raad  was  van  Jan,  Graave  van  Xas- 
fau,  Stadhouder  van  Gelderland,  en  daarna  van 
Graave  Willem  Lodewyk,  Stadhouder  van  Fries- 
land (ƒ), geeft  ons  het  egtfteberigtvandeGel- 
derfche ,  en  vooral  van  de  Friefche  Gefchiede- 
nrflen.  Hooft,  wiens  Vader  en  Vrienden,  te 
Amfterdam ,  in  de  Regeeringe  geweeft  waren ,  of 
nog  waren,  verhaalt, 't  gene  deeze  Stad  betreft, 
byzonderer  enirauwkeuriger  daniemant  anders; 
hoewel  hy,  fomtyds,  klaagt,  inzyne  Brieven  (£), 
dat menhem, aldaar , zo  veele  opening  niet  saf, 
als  hy  gaarne  zou  gehad  hebben.  3 

Ten  vierden*  heb  ik  myn  werk  gema&x ,  om  4 
deeze  Schryvers  te  vergelyken  met ,  en  op  te  hel- 
deren door  Hukken  en  fchriften ,  die  zy  erf  niet 

be- 

Cd)  C.  Bürmanni  Trijetf,  eradit*  p.  %u 

(e)  Zie  zyn  Leven  voor  zyme  Hïftor. 

(f)  Zie  de  Voorr.  voor  zyne  Hiflor. 
GO  N.  199.  U.  313* 


vm'VOORRËD   E; 

:  behoorlyk  gebruikt ,  of  niet  gekend  hebben , 
of,  mogelyk,  niet  hebben  konnen  kennen.  Nooit 
is  eenige  Hiftorie  zo  volkomen  gefchreeven,  of 
zykan,  door  katere  ontdekkingen,  verbeterd 
worden.  Die  laatft  fchryft  vindt ,  dikwils ,  iet 
nieuws  in  ftukken,  die  men  voor  hem  gekend; 
doch  met  een  ander  oog  ingezien  heeft.  De 
f^er^woordingen^vm  Willem «  Prinfe  van  O* 
ranje,  Van  de  Graaven  van  Egmond,  Jioorne, 
Hoogftraaten  en  anderen  zyn  veelen  onzer  His- 
toriefchryveren  bekend  geweeft;  dochbynanie* 
mant  heeft  'er  het  regte  gebruik  van  gemaakt* 
De  meeften  geeven  ons  den  korten  inhoud  van 
eenigen  deezer  Verantwoordingen,  op  dien  tyd, 
alsze  gedaan  werden.  Doch  zy  vervatten  zo 
veele  Hiftorifche  gevallen ,  dat  menze ,  veeleer, 
als  Hiftorien  behoorde  gebruikt  te  hebben,  om 
'er  's  Lands  gefchiedeniffen ,  van  tyd  tot  tyd , 
uit  op  te  helderen :  gelyk  weinigen  gedaan  heb- 
ben ,  en  wy  ook  hebben  tragten  te  doen.  De 
Handelingen  van  den  Prefident  Jeannin ,  Fran- 
fchen  Ambaffadeur  in  den  Haage  omtrent  den 
tyd  van  't  Beftand ,  zyn ,  meer  dan  eens ,  ge- 

*  drukt ,  en  in  veeier  handen.  Zy  ontvouwen  den 
loop  der  gewigtige  handeling  over  't  Beftand, 
naauwkeuriglyk.  De  heimelyke  inzigten  van 
Henrik  den  IV, Koning  van  Frankryk , worden 
'er ,  klaarlyk ,  in  open  gelegd.  Nogtans ,  heeft 
niemant  onzer  Hiftoriefchryveren  behoorlyk 
gebruik  gemaakt  van  dit  werk.    Elk  fchynt  af- 

ge- 


VOORREDE.        u 

gefchrikt  geweeft  te  zyn,  oV>oc  de  moeite,  die 
men  aanwenden  moet ,  wfl  men  zig  van  dee- 
ze  Handelingen,  met  nut ,  bedienen. \  Is  zelfs 
twyfelagtig,  ofze  door  de  Groot,  die  aders 
den  Handel  van  't  Befiand  fraai  befchreeven 
heeft,  wel  gebruikt  zyn.  Maar  Hooft  zoo 'er 
Tig  van  bediend  hebben;  zo  't  hem  hadt  mo- 
gen gebeuren ,  zyne  Hiftorie  te  brengen  tot 
aan 't  Befiand;  gelyk  ik,  uk  eemge  aanteke- 
ningen van  des  Drofiaards  eigen'  hand,  meene 
te  mogen  befiuken.  Men  zal,  uk  de  aanhaa- 
Ungen,  die  ik  uk  deeze  Handelingen  doekten 
konnen,  op  welk  eene  wyze  ,  ikze  gebruikt, 
en  wat  ik  'er  in  gevonden  heb. 

Wyders,zyn  'er, na  de  dood  van  onze  voor- 
itaamfte  Hiftoriefchryvers  ,  veele  boeken  en 
fchriften  in  't  licht  gegeven,  van  welken  wy 
ons  hebben  konnen  bedienen, om  veriche*den' 
punten  onzer  Hiftorie  nader  op  te  helderen  , 
en  dingen  te  vernaaien,  die,  tot  hiertoe,  onbe- 
kend  geweeft  zyn.  Ik  zal  metonderneemen, 
hier  deeze  fchriften  en  boeken  op  te  tellen.  Men 
kanze  genoemd  vinden,  in  de  aanhaalingen. 
Doch  ik  kan  niet  voorby  ,voorbeeldswyze,  van 
eenigen  der  voornaamften  te  gewaagen.  Onder 
deezen, reken  ik  de  Brieven  en  hexLeeven  van 
den  beroemden  Viglius  van  Zuichkm 
van  Aytta,  Prefident  van  den  geheimen 
Raad  der  Nederlanden,  te  Brufiel;  benevens 
zyn  Verbaal  van  bet  invoeren  des  tienden  Pen- 

ti'wgs 


x      voorrede: 

ttings  ten  tyde  van  Alva.  Uit  deeze  fchriften, 
ontvangt  de  Hiftorie  van  den  aanvang  onzer 
beroerten  een  licht ,  welk  'er ,  tot  hiertoe ,  niet 
aan  heeft  konnen  gegeven  worden.    Viglius  , 
fchoon  Spaanfchgezind,hadt  gemaatigde  inzig- 
ten,  over  zaaken  van  Godsdienft  enRegeerin- 
ge.  Hy  verfchilde ,  wegens  't  ftuk  des  tienden 
pepnings ,  vierkant ,  van  Alva ,  en  opent  zynö 
gedagten,  over  den  toeftand  der  Nederland- 
fche  zaaken ,  in  zyne  Brieven  aan  Joachim  Hop- 
perus ,  befcheidelyk  en  openhertiglyk.    Wy 
hebben  veel  lichts  gefchept  uit  deeze  Brieven 
en  Schriften ,  die ,  te  vooren ,  of  niet,  of  niet 
zo  volkomen  waren  uitgegeven.  Van  veel  dienft 
is  ons  ook  geweeft  de  uitgaave  der  Sententi§n 
>oan  den  Raad  der  Beroerten  en  andere  Aegtban- 
Iten,  ten  tyde  des  Hertogs  van  Jha>  geweezen. 
Uit  deeze  Sententien ,  hebben  wy  verfcheiden* 
byzonderheden  getrokken ,  de  openbaare  Pree- 
ke  en  den  Beeldenftorm ,  in  Holland ,  Zeeland 
en  Utrecht  betreffende ,  waarvan  onze  Hifto- 
riefchryvers  weinig  of  niets  gemeld  hadden.  Ook 
hebbenwe  'er  de  naamen  in  gevonden  van  vee- 
Ie  adelyke  en  andere  luiden ,  die  in  de  eerfte 
beginfels  onzer  beroerten  gemengd  geweeft , 
èn  onzen  Hiftoriefchryveren  onbekend  geblee- 
ven  zyn.  De  nakomelingen  deezer  luiden  zul- 
len 't  ons ,  vertrouwenwe ,  dank  weeten ,  dat 
wy  de  naamen  hunner  voorouderen,  die  den 
grond  hielpen  leggen  van  'sLands  vryheid  ,der 

ver- 


VOORREDE.         » 

vergetelheid  onttoogen  hebben ,  en  dat  wy  ee- 
nigen  hunner  heimelyke  daaden  ,  daar  zy  toen 
om  gefchandvlekt  werden,  fchoonze  hun  nu  eer- 
der tot  eere  zouden  gerekend  worden ,  onbe- 
wimpeld, hebben  te  boek  gefield.  Brengenwe, 
van  de  andere  zyde ,  uit  deeze  of  andere  oude 
{tukken,  eenige  bedryven  in  't  licht,  die  men 
ook  nu  voor  fchandelyk  zou  houden,  men  nee- 
me  ons  dit  niet  kwalyk  af.  Een  Hiftoriefchry- 
ver ,  die ,  volgens  de  Leffe  van  Cicero  (£) ,  mets 
dat  valfcb9  en  al  wat  waar  is  fibryven  durft,  zo 
ver  het  tot  zyn  oogmerk  behoort ,  moet  met 
fchroomen ,  daar  't  de  geschiedenis  vordert , 
de  gebreken  en  misflagen  ook  van  zynen  eigen 
Grootvader,  of  Vader  te  boek  te  (lellen:  ge- 
lyk  Polybius  ,  oudtyds  ,  en,  zo  de  gemeene 
verzekering  geloof  verdient,  in  onze  dagen, 
één  der  doorlugtigile  Koningen  van  Europa  , 
edelmoediglyk,  gedaan  heeft. 

Tot  hiertoe ,  fprak  ik  alleenlyk  van  de  ge- 
drukte en  openlyk  in  't  licht  gegeven'  fchriften, 
welken  ik  gebruikt  heb ,  om  onze  befte  Neder- 
hndfche  Hiftorien ,  tot  aan  den  tyd  van  't  Be- 
ftand,  op  te  helderen.  Doch  naardemaal  my, 
daarenboven ,  gelukt  is ,  veele  ongedrukte  ftuk- 
ken,  Brieven,  Regifters en  Vernaaien  in han- 
den  te  krygen,  heb  ik  niet  konnen  nalaaten, 
mynen  Landsluiden  mede  te  deelen,'t  gene  ik^ 
in  dezelven ,  weetenswaardig ,  gevonden  hadt, 

en 

(A)  De  Oratore,  LUr.  II.  Ctp.  15. 


xn        VOORREDE. 

en  't  gene  onze  Hiftorie ,  zo  ver  zy  te  vooren 
bekend  was,  of  volmaaken  of  beveiligen  kon. 
Zo  elk,  die  eenige  nutte  (lukken ,  dienende  tot 
opheldering  onzer  Hiftorie,  bezat,  gezind  was, 
dezelven  in 't  licht  te  geeven,ofeenenbekwaa- 
men  en  trouwen  Hiftbriefchryver  mede  te  dee* 
len ,  zou  zy ,  zekerlyk ,  nog  tot  verdere  volko- 
menheid te  brengen  zyn.  Doch  veele  zogenoem- 
de Liefhebbers  bewaaren  deeze  (lukken  liever, 
tot  datze  vergaan  zyn.  Indien ,  by  voorbeeld,  de 
Abt  Bpi/pt  het  voornaamfte  in  't  licht  gegeven 
hadt  van 't  gene  hy ,  degens  den  Kardinaal  van 
Granvelle,verklaart  te  bezitten;  men  kan  naauw* 
lyks  twyfelen ,  of  daar  zou  iet  uit  te  haaien  zyn, 
welk  zyn  bedryf  hier  te  lande  klaarer  ontdek- 
ken zou.  Ten  minden  zou  men  dan  oordeelen 
konnen ,  of  de  bezitter  van  deezen  fchat  ons , 
tegen  't  gemeen  gevoelen ,  op  goede  gronden  y 
verzekere ,  dat  de  Kardinaal  niet  van  eenen  Smid 
van  Nozerois  af  komftig ;  maar  dat  zyn  Groot- 
vader  een  ryke  en  edele  Genuees  ,  Piet  er  Pe* 
renot  genoemd,  geweeft  is  (ï).  Doch  wy  hoo* 
pen ,  veelligt ,  te  vergeefs ,  op  de  uitgaave  van 
een  gedeelte  deezer  (hikken.  Hoe  ongezind  vee- 
kn,  ondertuffchen,  zyn  mogen,  om  de  onge- 
drukte (hikken,  welken  zy  bezitten,  mede  te 
deelen ;  ik  erken ,  dankelyk ,  dat  ik ,  voornaam- 
Jyk  in  Hollandsen  in  Zeeland ,  edelmoediger  lui- 
den 

(/)  Votiz  Hifi.  Littcr.  de  1'Europc,  Tom.  I.  p.  y%* 


VOORREDE.       na 

den  aangetroffen  heb :  die,  uit  loutere  liefde  tot 
hun  Vaderland,  papieren  van  meYkeiyigewigt 
in  myne  handen  hebben  doen  ftellen ,  op  een 
gimftig  vertrouwen ,  dat  ik  'er  een  nuttig  gebruik 
van  zou  weeten  te  maaken.  Zy  mogen  zig  ver- 
zekerd houden,  dat  ik  geene  grooter  laagheid 
van  ziele  kenne  ,  dan  hun  gulhertig  vertrouwen, 
in  eenig  geval,  te  misbruiken,  en  dat  het  my 
niet  aan  den  wil  maar  aan 't  vermogen  fchorten 
zal ,  zo  onze  Landsluiden  niet  al  't  nut  trekken 

(    van  hunne  edelmoedigheid,  dat  zy  'er  ,  door 
myn  toedoen ,  naar  reden ,  van  verwagtenkon- 

i     nen.      m  .  ..   ... 

Ziet  daar ,  Landsluiden ,  omftandig  genoeg , 

j     aangeweezen ,  op  welk  eene  wyze ,  ik  my  be- 
diend heb  van  de  Hiftoriefchryvers ,  die  tot  aan 

|fo o  't  Befland  gaan  «  eniiit  welke  fchriften  enftuk* 
ken  ik  hun  Verhaal  opgehelderd  en  volkomener 
gemaakt  heb.  Ik  moet  'er,  alleenlyk,  byvoe- 
gen ,  dat  ik ,  genoodzaakt  geweeft  zynde ,  om , 
in  veele  opzigten ,  daar  ik  iets  merkwaardigs 
meende  gevonden  te  hebben ,  welk  zy  overge- 
'flaagen  hadden ,  uitvoeriger  te  zyn  dan  zy;  my, ' 
van  de  andere  zyde,  verpligt  gevonden  heb  , 
om  veele  zaaken ,  die  zy  omftandiglyk  verhaa- 
ld* ,  kortelyk  aan  te  roeren;  of  zoze  my  van 
klein  gewigt  fcheenen ,  of  geene  byzondere  be- 
trekking hadden  tot  degefchiedeniflenderVer- 
eenigde  Geweften ,  geheellyk  over  te  flaan.  Men 
zal  dus ,  in  deeze  Hiftorie ,  niet  uitvoerig  vin- 

**  den, 


m    yoonxoi 

den,  't  gene,  by  de  meefte  anderen,  omftan- 
dig  verhaald  is,  ten  ware  de  zaak  van  merkelyk 
aanbelang  ware :  vooral,  mydejk ,  doorgaans,  het 
wydluftig  verhaal  vankrygszaaken ,  die  meer  lui~ 
denvanmynefoortewtfsoo  we/plagten  te  mm* 
fan ,  als  't  bejpiegelen  van  bekidt  en  tegenbtleidt,  in 
ftofvan  regeeringe  omgaande  (£).  Daarentegen 
verhaal  ik  gewigtige  zaaken ,  met  naame  zaaken 
van  flaat  en  regeeringe ,  die  anderen,  of  niet, 
pfflegts  ter  loops,  aanroeren,  omftandiglyki 
gelyk  men ,  in  dit  zesde  Deel ,  in  't  verhaal  van 
de  oorzaaken  der  gevangenis  van  's  Lands  Ad- 
vokaat  van  den  Einde, ca  van  het  invoeren  des 
tienden  pênnings;  in  't  volgenae  zevende,  in  't 
verhaal,  van  de  nandeling  over  de  opdragfc  der 
hooge  Overheid  en  Graaflykheid  van  Holland  en, 
Zeeland  aan  Prinfe  Willem,  en  in  zeer  veele 
andere  voorbeelden ,  zal  konnen  zien.  In  alle* 
deeze  opzigten,  kan  deeze  Hiftorie,  als  eene 
vervulling  der  voorigen  tot  aan  de  tyden  van 't 
Beitand,  worden  aangemerkt, 
i  Cm f  Maar  na  het  fluiten  van'tBeftand,  hebben  wys 
onder  de  Nederlandfche  Hiftoriefchryvers ,  za 
men  eenige  Schryvers  der  Kerkelyke  gefchie- 
denuTen,  die  men  egter  hier  ook  gebruiken  moet, 
uitzondert ,  geene  Hiftorien,die  by  Bor  of  Reyd, 
ik  laat  ftaan by  Hooft  of jdeGroot, haaien  kon- 
jien.  Behalve  Meteren ,  zo  ver  hy  gaat ,  is  B  a  u» 
part  de  eenigffè",  die  de  weerelcUyke  zaaken 
'      '  van 

(*)  Zie  Hoofts  Brieven,  H.  3*7,  */.  «tfa. 


VOORREDE.        x* 

van  de  twaalf  jaaren  desBeftands, met  tamely* 
ke  ui*voerighridfveihaald  heeft ,  e&  ik  behoef 
mynen  Idiidhtmdcn  y  die  eenige  kennis  hebben 
vat  '9  Lands  Hïftorie  ,niet  te  zeggen  rhoewei* 
mg  ees&deeze  Sehryve*,  met  zyn  Vervolg  op 
IVfeteren  r  heeft  ingelegd-  Men  kan  danrtenop* 
zigte  van.  't  weecddiyke  ten  minften,niet  veel 
van  tem  lesren.  Maag  't  Kerkely  ka  was ,  oen 
deeaeratyde  T  zeer  vermengd  met  het  weexeld- 
lyitrrwaaraOTHieniybydeKerkelyke  HiAorie- 

fefintyVerSrUYT^I9H^GA,ARTrTRIGLA,ND^ 

Bautïaat  en:  Brandt  ,  't  voornaamfte  , 
weflc  d'eeze*  twaalf  jaaren*  betreft:  , zoeken  moet» 
Na  't  uitgaan  van  't  BeflamU  komt  ons ,  om 
Sdjryversrranmind^ 

ftmast  en,diergelykeiryniet  te  mDemen^heti  gtoo- 

I     tewerk  vamAiT  ze  ma.  voor » dat  tot  het  jaar 

|u-  166%  looptr  en  oorden  overvloed  vaaegte  ftuk* 

'     ken,  die  het  vervat,  Imog  te  waardeerend:  'g 

welk  ook  hetvooraaamile  ia,  waarom  men,  de» 

Holland fcben  Merkurius^  die  vanhet  jaar  1 6$q  totl 

i     het  jaar  rdtya  gaat,  met  ontbeeren  kan.  Doch 

mea  heeft  van  deeze  tyden  ook  byzondere  His* 

tomea  êa  Leevensbefchryvingen,  die  merkelyt 

licht  geevem Ook  is- de  Mfi^ievanWic^ujB.^ 

fOKTTim  't  Franffch.  opgefteld ,  teagten  T om  de 

memgüevan  egte  lhikkenrdie  'er  bygevoegdzyn; 

fchoon,  zy  ,  zo  ver  zy  het  licht  ziet  rflegts  eene 

gefchiedenie  van  weinigejaarenbehelft.Nahem, 

heeft  bynaniemant  ondernomen**  de  geibhiede^ 

**  %  nis- 


xvi        VOORREDE. 

niffenalleenvanzynentydteboekteftellen.  En 
't  voornaamfte  gedrukte  Schrift,waarvan  men  zig 
bedienen  kan,  om  de  Nederlandfche  Hiftorie 
der  agttiende  eeuwe  te  befchryven ,  is ,  agt  ik , 
het  groote  Werk  van Lamberti , in  deFran- 
fche  taaie  famengefteld.  Ik  zwyg,voorbedagte- 
lyk,  van  Basnage,  Le  Clerc  en  van  Loon,  die 
allen  drie ,  in  deeze  eeuwe ,  gefchreeven  hebben; 
omdat  zy ,  hunne  werken,  meeft,  uit  vroeger 
Schryvers  hebbende  opgefteld,  op  zig  zelven, 
geen  gezag  hebben ,  om  de  waarheid  der  gefchie- 
deniften  te  beveiligen,*  behalve  in  eenige  by- 
zondere  gevallen ,  daar  zy  ongedrukte  of  onuit- 
gegeven'Hukken  gebruikt  en  aangehaald  hebben. 
Ook  heeft  de  Heer  van  Loon,  gelyk  men  weet, 
zyne  Hiftorie  gefchreeven  met  een  byzonder 
oogmerk, om, naamlyk,  door  dezelve,  de  Ne- 
derlandfche Gedenkpenningen  op  te  helderen ; 
waarom  hy  van  veele  zaaken ,  die  anders  tot  het 
wezen  der  Hiftorie  behooren,  niet  ofnaauw- 
lyks  gewaagen  kon. 

In  't  gebruiken  der  gemelde  Hiftorien ,  heb  ik 
my ,  byzonderlyk,  toegelegd,  op  hetleezenen 
herleezen  der  e^te  ftukken ,  die  zy  vervatten, 
omTop  dezelven,  als  op  vafte  gronden,  een 
verhaal  te  veftigen  van  zaaken  vanftaaten  oor- 
loge, van  binnenlandfche  en  uitheemfche  han- 
delingen ,  en  van  alles  wat  my  fcheen  te  paffen, 
in  eene  algemeene  Hiftorie  onzes  Vaderlands* 
Ik  heb,  wyders>  deezeHiftorien  vergeleeken  met 

ee- 


VOORREDE.       xvh 

cene  groote  menigte  van  gedrukte  Verharden  , 
Memmen ,  Brieven  en  Neggtuttien ,  die,  van  tyd 
tot  tyd  ,  in  verfcheiden9  taaien  ,  met  naame  in  de 
Franfche  en  Engelfche ,  en  ook  in  de  Neder- 
duitfche ,  in  't  licht  gegeven  zyn :  onder  welken, 
ik  niet  verzuimd.heb ,  gebruik  te  maaken  van  de 
Franfche  Nesotiatien  tot  de  Munfterfche  Vrede, 
die ,  in  vier  (hikken  in  folio ,  zyn  uitgegeven; 
van  de  Brieven  en  Memorien  van  den  Graave 
ifEftrades  en  van  foBrieven  van  en  aan  denRaad- 
penfionaris  de  Wit  t  ,  met  het  Verbaal  van  den 
Ambaffadeur  Bever ningk ,  en  de  Refolutien ,  daar- 
toe behoorende :  alle  welke  Hukken  ten  hoog- 
den dienftig  zyn ,  om  de  gefchiedeniffen  onzes 
Vaderlands,  van  de  Munfterfche  Vrede  afUot 
op  het  jaar  1668  toe,  naar  behooren,  te  oe- 
fchryven.    En  't  ware  zeer  te  wenfchen,  dat 
men ,  ook  hier  te  Lande ,  gelyk  elders  meermaa- 
len  gefchied  is ,  hadt  konnen  goedvinden ,  meer 
Verbaalen  en  Brieven  ,  gewigtige  handelingen 
met  uitheemfche  Mogendheden  betreffende,  in 
't  ücht  te  geeven:  de  Hiftorie  zou  'er,  onge- 
twyfeld,  merkelyk,  door  opgehelderd  konnen 
worden,  en  onze  Staatsdienaars  zelven  zouden 
'er ,  in  volgende  tyden ,  zonderlingen  dienft  van 
konnen  hebben(7)-  Doch,  terwyl  men  hierna, 
mogelyk,nog  lang,  vergeefs  wenfchen  zal;  heb  ik 
't  voor  een  geluk  gerekend ,  dat  my  eenige 
naauwkeurige  affchriften  yan  zulke  Verbaalen 

**  3  ter 

(/)  Zie  Bricv.  van  en  aan  den  Raadp.  de  Witt*  V.  D.  bl.  t. 


xvin      VOORREDE. 

ter  hand  gekomen  zyn ;  waaruit  ik  bet  eigenJyk 
oogmerk  van  verdekten'  vooniaame  bezen- 
dingen,  op  onderfcheiden*  tyden,  van  hier, 
naar  Frankryk  ,  naar  Eagelaind,  itaarZweeden, 
naar  Deenemarke  en  elders  gedaan,  klaariyk, 
heb  konnen  ontdekken,  en  onzen  gefchiedenis- 
fen  een  leeven  byzetten ,  welk  zy  anders  zou- 
den hebben  moeten  miflen.  Voorts ,  heb  ik  ge- 
legenheid gehad ,  om  de  Hiftorie  der  tyden  na 
'tBeftand ,  ook  uit  veeie  andere  ongedrukte 
ftukken ,  op  te  helderen:  onder  welken ,  ik  niet 
nalaaten  kan,  kortelyk,  te  gewaagen  van  een* 
keurlyken  bondel  Schrifts  s  die  my  in  ftaat  gefield 
heeft,  om,  aangaande  de  merkwaardige  Regts- 
pleeging  van  de  jaaren  1618  en  1619 ,  overCtf- 
denbarneveldj  Hogerbeets,  de  Groot  en  anderen, 
byzonderheden  te  melden,  die,  tot  hiertoe  y 
onbekend  geweeft  zyn  aan  't  gemeen.    Uiten- 
bogaart  maakt  ergens  (m)  melding  van  eenige 
Papieren,  door  een*  der  drie  Fi6kaalen  over  de 
genoemde  Staatsgevangenen  CQ ,  opgefteld  ; 
welken  hem,  door  Gods  fchikktng ,  zegthy,  ter 
hand  gekomen  waren.   Van  deeze  Papieren  be- 
zit  ik  een  naauwkeurig  affchrift ,  met  de  eigen* 
hand  van  Uitenbogaart  gefchreeven.  't  Behelft 
1 1.  een  Examen  van  verfcheiden'Perfoonenvan 
aanzien,  te  Utrecht  gehouden,  onder  anderen 

ook 

(m)  Kerkf  bedien.  C*p*  XIII.  U.  «51. 
O)  Ik  meen,  mee  reden ,  te  mogen  vaftftellen,  dat  hy 
op  Mr.  fitter  van  Leeuwen  ziet» 


VOORREDE.        xa 

ook  van  Ledenberg._2.  een  Verbal  van  *t  ge- 
handelde in  den  Haage,  tufichen  de  HoOand- 
fche  en  Utrechtfche  Gekommkteerden,  en  x. 
eenige  VerUaarmgen ,  ten  lafte  der  gerange- 
nen:  waaruit  4.  de  voornaamfte  punten  hun- 
ner befcbaldigmg  opgemaakt  worden,  die,  ge- 
deekeh/k,  in  de  Sememien  gevoegd  zyn.  Men 
kan,  ligtetyk,  denken,  dat  ik,  in  deeze  pa- 
pieren, veete  byzonderheden  gevonden  heb, 
die  zelfs  aan  Brandt ,  hoe  naauwkeurig  hy  an- 
ders ,  naar  zyne  gewoonte ,  de  Hiftorie  der 
Regtspleeging  moge befchreeven  hebben,  on- 
bekend fcfaynen  geweeft  te  zyn.  Doch  gel  yk 
wy  reeds  hebben  aangemerkt ,  daar  is  altoos 
gelegenheid,  om  door  het  ontdekken  van 
nieuwe  egte  (hikken,  ook  de  befte  Hiftorien 
tot  meerder  volkomenheid  te  brengen. 

Myn  oogmerk  is  niet ,  dit  Voorbergt  te 
vergrooten ,  met  een  breedvoeriger  verflag 
der  ongedrukte  ftukken ,  van  welken  ik  my 
bediend  heb.  Men  zalze ,  in  't  vervolg  deezer 
Hiftorie ,  van  tyd  tot  tyd,  gemeld  vinden.  Doch 
ik  kan  niet  nalaaten,  aan  te  merken,  dat  ik  , 
onder  anderen,  gebruik  gemaakt  heb  van  de 
Rksolutien  der  En.  Groot-Moq. 
Heeren  Staaten  van  Holland  en 
Westfribsland;  't  welk  naauwlyks  ie- 
mant  (2)  onzer  Hiftoriefchryveren  gedaan 

heeft. 

(i)  De  Heer  van  Lttn  i»,  meen  ik,  de  eeaigfte,  die 
**  a  dee. 


se       VOORREDE- 

heeft.  Voorts,  heb  ik  my  ook  bediend  van 
de  gedrukte  ftukken  der  Notulen  van 
de  Ed.  Mog.  Heeren  Staaten  van 
Zeeland,  die  nog  niet  allen  gedrukt  zyn: 
van  beide  heb  ik  zo  veel  gebruik  gemaakt, 
als  de  natuur  der  Hiftorie  gehengen  kon*  Ik 
hebze  overal  naauwkeuriglyk  aangehaald ,  op 
dat  elk,  die  toegang  tot  deeze  ftukken  heeft, 
zig  met  gemak  zou  konnen  verzekeren  ,  aan* 
gaande  de  waarheid  van  't  gene  ik  'er  uit  onfr 
leene. 

Ik  heb  te  langer  ftil  gedaan  op  de  wyze , 
die  ik ,  in  't  gebruiken  onzer  bekendfte  Hifto- 
rien ,  gevolgd  heb ,  op  dat  zy ,  dieze  gelezen 
hebben ,  zouden  konnen  zien ,  in  hoe  verre ,  ons 
werk,  uit  deeze  Hiftorien,  famengefteld  zy, 
en  in  hoe  verre  niet.  Nu  heb  ik  'er  nog  eenir 
nige  aanmerkingen  by  te  voegen ,  die  de  vry- 
heid  van  fchryven  betreffen. 

Jt  Schryven  van  Hiftorien  is  altoos  een  hag- 
'Öhelyk  werk  geweeft ;  doch  voor  zulken,  in- 
zonderheid ,  die  verftonden ,  dat  zy  niet  flegts 
verhaalen  moeften ,  wat  gezeid  of  gedaan 
ware ;  maar  dat  zy  ook  uitfpraak  moeften  doen, 
over  de  heimelyke  oogmerken  van  openbaar© 

be* 

deeze  Refolutien  in  handen  gehad,  en,  in  zyne  Befcbry- 
ving  der  Neder landf che  Hiftorü- pinningen, doorgaans, aan. 
gehaald  heeft.  Doch  het  oogmerk  van  zyn  werk  gedoog- 
de niet,  dat  hy  'er  zo  veel  gebruik  van  maakte,  als  hy% 
in  eene  algemeene  Nederlaqdfche  Hiftorie,  zou  hebbeq 
konoea  doen. 


VOORREDE.       xxi 

bedryven,  en  dat  het  hunne  poft  ware,  die 
oogmerken  en  bedryven  te  pryzen  of  te  laa- 
ken.    Een  Hiftoriefchryver ,  die  zo  veel  op 
zig  neemt ,  fteekt  zig  ,  men  kan  't  niet  ont- 
kennen, in  een  blykbaar  gevaar;  vooral ,  als 
hy  zaaken  verhaalt,  die  digt  aan  of  in  zynen 
tyd  gebeurd  zyn,  en  in  welken  hy  zelf  meer 
of  min  gemengd  geweeft  is  (3).  Hoe  ligt  mift 
hy  niet,  in  zyn  oordeel  over  de  heimelyke 
oogmerken  van   byzondere    Perfoonen   niet 
(legts ,  maar  veel  meer  van  Vorften  en  Groo- 
ten,  en  gevolgelyk  ook  in  de  uitfpraak  over 
de   lofwaardigheid  of  fchandelykheid  hunner 
bedryven!  Gebeurt  het  hem,  jemant  kwaade 
oogmerken  toe  te  fchryven,  welken  hy  niet 
gehad  heeft  ,  of  niet  kan  beweezen  worden 
gehad  te  hebben;  hy  haalt  zig  den  haat  op 
den  hals  van  elk,  die  de  zyde  volgt  des 
genen ,  dien  hy ,  ten  onregte  ,  verdagt  ge- 
maakt heeft  ,  en  hy  doet ,  daarenboven  ,  te 
kort ,  aan  de  waarheid ,  de  ziel  der  Hiftorie. 
Pryfthy,  daarentegen,  daaden,  die>  om  de 
flinkfche  oogmerken ,  met  welkenze  gefchied 
zyn ,  eer  lafter  verdienen  dan  lof;  hy  kwetft 
zulken,  die  deeze  heimelyke  oogmerken  ge- 
kend hebben,  en  verwerft  zig  den  fchandely- 

ken 

(3)  SM  res  quidem  gejlas  memcrare  arduumfemper:  quia 
übjentem  fugiunt ,  prjesentem  trahunt  ,  utque  iliud  Ie- 
eenti,  ita  hoc  scriitori  periculosius  est.  Grotii  Hijl% 
£ibr.  1.  p.  116. 

**  5 


xxir      VOORREDE. 

ken  naam  van  vleijer ,  die  niemant  minder  voegt 
dan  eenen  Hiftoriefchryver. 

Het  Qordeelen  over  de  oogmerkenen  bedty- 
ven  van  Perfoonaadjen  ,  die  eene  voornaame 
rol  gefpeeld  hebben  op  het  tooneel  der  wee- 
reld,  is  vooral  hagchelyk  voor  zulken,  die  on- 
derneemen  te  verhaalen  de  gefchiedeniflenvan 
een  Land ,  welk  aan  merkelyke  partyfchappen 
in  de  Kerk  en  in  den  Staat  ,  en  aan  geweldige 
fchokkingen  en  veranderingen  in  de  Regeerin- 
ge  onderhevig  geweeft  is  ;  hoedanig  ons  Va- 
derland en  het  nabuurig  Engeland  zyn.  Li 
zulke  Landen,  worden,  op  den  eenen  ty d , de 
oogmerken  en  bedryven  van  Koningen,  Vof- 
ften,  Grooten  en  aanzienlyke  Staatsdienaars, 
hemelhoog,  geroemd,  op  den  anderen,  mis- 
preezen  en  verfoeid;  naardat  de  wiflelvallige 
loop  der  menfchelyke  dingen  de  taal,  en  dik- 
wils  zelfs  het  oordeel  des  volks  zwaait  naar  de 
gunftige  ,  of  ongunftige  zyde.  Hoe  zal  een 
Hiftoriefchryver  zig  gedraagen ,  in  het  oordee- 
len  over  Perfoonaadjen,  waarover  zo  verfchil- 
lend,  op  verfcheiden,  tyden ,  geoordeeld  is? 
Schikt  hy  zig  naar  den  fmaak  van  den  tyd , 
waarin  hy  fchryft;  hy  loopt  gevaar,  dat  zyne 
Hiftorie ,  na  weinige  jaaren ,  voor  partydiguit- 
gekreeten  en  veragt  worden  zal.  Volgt  hy  , 
daarentegen,  een  oordeel  over  perfoonen  en 
zaaken,  welk  m€t  het  gemeene  oordeel  zyner 
tydgenooten  verfchilt;  zyne  Hiftorie  vindt  gec- 

ne 


VOORREDE.      xxnr 

ne  Leezers,  en  hy  zelf  ondervindt,  mogelyk, 
totxyiiefcbflde,deuitwefkfels  vandeongunft, 
die  hry  zig,  door  zyn  fchryven,  op  den  hals 
gehaald  heeft- 
Maar  ,  veeüigt,  zal  men  zeggen  „  dat  een 
„  Hiftoriefchiyver  't  zig  niet  kreunen  moet , 
„  of  hy  met  zyne  tydgenooten  verfchille  of 
„  overeenkome ;  maar  alleenlyk  toeleggen  , 
„  op  het  ontvouwen  der  naakte  waarheid  ; 
„  zonder  zig  van  dit  oogmerk ,  door  hoop  op 
„  gunft  of  vrees  voor  nadeel,  eenigszins,  te 
„  laaten  aftrekkend  Ik  eiken  dit  volmondig. 
Die  gevoelt,  dat  hy,  door  hoop  of  vrees,  im- 
mer zo  fterk  bewoogen  worde  ,  dat  hy  de 
waarheid ,  in  eenig  geval ,  (chenden ,  bewimpe- 
len of  ontveinzen  zoo,  (la  de  hand  niet  aan  't 
befchryven  van  's  Lands  Gefchiedeniflen.  Maar 
de  waarheid  is  niet  altyd  zo  klaarlyk  te  ont- 
dekken. Zy  verbergt  zig  inzonderheid  voor 
ons  ligtelyk,  als  wy  de  heimelyke  oogmerken 
der  menfchelyke  daaden  willen  doorgronden. 
En  een  Hiftoriefchryver  waagt  'er  een  groot 
deel  zyner  agtinge  aan,  als  hy ,  't  genehy  om- 
trent deeze  oogmerken  gift  of  vermoedt,  voor 
Hiftoriefche  waarheid  te  boek  ftelt.  De  lof- 
waardigheid of  fchandelykheid  der  daaden 
hangt ,  grootendeels  ,  af  van  de  oogmerken, 
met  welkenze  gefchieden :  waaruit  volgt ,  dat 
men  zig,  in  eene  Hiftorie,  veiligft  onthoudt 
van  pryzen  of  laaken,  zo  lang  deeze  oogmer- 
ken 
j 


xxiv       VOORREDE. 

ken  den  Hiftoriefchryver  niet  klaarlyk  ge- 
bleeken  zyn.  Om  nu  niet  te  zeggen,  dat  de 
menfchen  ook  over  de  natuur  van  fommige 
daaden  zelven  verfchillen  ,  en  het  den  Ze- 
deleeraaren ,  niet  den  Hiftoriefchryveren  voegt, 
over  deeze  verfchillen ,  uitfpraak  te  doen. 

Men  zal  my  verder  tegenwerpen  „  dat  ee- 
„  ne  Hiftorie  te  dor  en  niet  leerzaam  genoeg 
„  is ,  die  flegts  verhaalt ,  wat  zig  voor  de  ui- 
„  terlyke  zinnen  vertoond  heeft ;  en  dat  zul- 
„  ke  Hiftoriefchryvers  eerft  vermaaken,  en  on- 
„  derwyzen,  die  de  bedekte  inzigten  van  voor- 
„  naame  luiden  ontdekken ,  en  den  Lee^er 
„  helpen  oordeelen ,  over  de  bedryven ,  wel- 
„  ken  zy  verhaalen."  Maar  ik  antwoord ,  dat 
jnen  my  flegts  behoeft  toe  te  ftaan ,  dat  een 
Hiftoriefchryver  niet  bevoegd  is,  om  zynegis- 
fingen  over  de  oogmerken  der  Grooten  voor 
beweezen'  waarheid  op  te  geeven ,  en  dat  hy 
zyne  Leezers  niet  behoort  voor  in  te  neemen, 
met  gunftige  of  ongunftige  gedagten  voor  of 
tegen  de  Perfoonen ,  welker  daaden  hy  ver- 
haalt; en  ik  neem  aan,  te  doen  zien,  dat  een 
Hiftoriefchryver  zulk  eene  wys  op  zyn  fchry- 
ven  kan  zetten,  dat  zyn  werk  en  leevendig  en 
leerzaam  zyn  zal,  zonder  de  waarheid  en  on- 
partydigheid ,  eenigszins ,  te  kort  te  doen. 

Ik  heb  zelf,  in  de  Voorrede  voor  het  eer- 
fte  Deel  deezes  werks ,  beloofd ,  de  bedekte 
oogmerken  der  voornaamfte  bedryven  te  zul- 
len 


VOORREDE.       &7 


ten  openleggen,  zo  verze  my  bekend 
Ik  heb  nog  dit  zelfde  vooroeemen.  Mar  een 
Hilloriefchryver  moet  onderfcbeid  maken, 
tuffchen  't  gene  hy ,  wegens  deeze  oogmer- 
ken, gift,  en 't  gene  hem,  desaangaande,  g&- 
bleeken  is.  De  oogmerken  moeten  hem  be- 
kend zyn ,  zal  hyze  voor  waarheid  te  boek 
Hellen.  En  hy  moecze,  op  zulk  eene  wyze, 
te  boek  itellen,  dat  de  Leezer  zelf  ziet ,  dat 
hyze  niet  verzierd  heeft.  Ik  weet  maar  tuxt 
wegen ,  om  van  iemants  oogmerken  te  oordèe- 
len,  teweeten,  uit  zyne  woorden*  'tzy  hy- 
ze fpreeke  of  fchryve,enmtzyne^faadbi.  Zo 
nu  een  Hiftoriefchryver ,  dooreen7  van  deeze 
wegen,  of  door  beide,  iemants  oogmerken  9 
klaaxlyk,  meent  ontdekt  te  hebben ,  hy  kan 
zyne  ontdekking  zynen  Leezeren  niet  beter 
mededeelen ,  dan  door  hem  de  zelfde  woorden 
en  daaden  te  verhaalen ,  waaruit  hy  van  de 
oogmerken  geoordeeld  heeft ,  zonder  dat  hy 
van  't  gene  hy  'er  uit  heeft  opgemaakt  een  en- 
kel woord  behoeft  te  reppen.  Heeft  hy  wel 
geoordeeld;  een  opmerkend  Leezer  zal  t  met 
hem  eens  zyn ,  al  weet  hy  't  niet.  En  zo  hy 
kwalyk  geoordeeld  heeft ,  kan  't  zyner  His- 
tone  geene  agting  byzetten,  dat  hy  zyn  oor- 
deel gemeld  heeft.  Men  zegge  niet ,  dat  de 
Leezers  ,  veelligf  ,  of  niet ,  of  kwalyk  oor- 
deelen  zouden,  zo  zy  van  den  Schryver  niet 
voorgegaan  en  geholpen  werden.    Of,  zulke 

Lee- 


xxrt      VOORREDE. 

Leezers  zyn  onbekwaam,  om  eene  goede Hi* 
torie,  met  out,  te  leesten;  ofy  de  redenen  on 
dus  of  zo  te  oordeelen  zyn  zo  klaar  niet,  als 
fommigfn  waan  en  t  en  in  't  hatfte  geval ,  zou 
't  onvoorzigtigheid  zyn  m  den  Hiftöriefchry- 
ver,  zo  fay  ondernam,  op  Lollen  grond y  over 
iemants  bedekte  oogmerken  y  uitmaakte  doen. 
't  Zelfde  omtrent  moet  ik  van  het  pryzen  en 
haken  zeggen.  Eene  eenvoudige  en  natuur- 
lyke  fchets  van  't  gene  rer  gesproken  of  venrign 
is  voldoet,  om  den  Leezer,  die  flegts,  de  ge* 
meende  beginfete  van  Staat-  en  Zedekunide 
kent ,  in  (laat  te  ftellen  van  zelf  te  kennen 
oordeelen,  of  iet  te  pryzen  ofte  vewgten  zy; 
zonder  dat  een  Scfaryver  zig  behoeft  bloot  te 
geeven  aan  't  gevaar  va»,  by  fommigei»>  voos 
eenen  vleier ,  by  anderen ,  voor  eenen  heke- 
laar door  te  gaan.  Kortom  ,  de  groote  konft 
van  't  fchryven  eener  Hiftorie,  gelyk  die  van 
ons  Vaderland;  zou  behooren  te  zyn  y  fchync 
my  hierin  gelegen  te  wezen  ,  dat  iemanü  ons 
de  perfoonen  en  gevallen,  zo  leevendig,  zo 
satuurlyk  en  zo  volkomen,  aflehildere,  als 
ofweze  zelven  zagen ;  wanneer  wy ,  door- 
gaans ,  de  oogmerken  ligtelyk  ontdekken  zul- 
len ,  zo  wei  als  de  Hiftoriefchryver ,  en  niet 
minder  dan  hy  koimen  oordeelen  van.  hetprys- 
felyke  of  fchandelyke  ,  dat  'er ,  m  de  men* 
fchelyke  bedryven ,  doorfteekt.  Cfedertuflchen, 
zullenwe  het  genoegen  hebben, dat  wy zelven» 

on- 


VOO 

ader  't  leezen ,  iet 

welk  wy  den  Ififtonfftlny  wu 

dank  te  veeten;  dien 't 

hyon£  aanmerkingen  heeft] 

der  dat  wy  wetten, dat  vyV 

hebben. 

Ik  ben  niet  verwaand 
zelven  te  denken,  dat  ik 
en  oefene  in  voftownheiri 
hoop  ik,  voor  geene 
dat  ik  my  voorgeftdd  heb , 
fche  Hiftorie,  en  vooral  het 
ve,  welk  ik  nu  begin  uk  tegeeven, 
regels  decMr  koutte,  te  fiJiijven,    V< 
dan  niet,  Landsluiden,  dat  ik  u  de 
oogmerken  van  Vorften  ,   Mogendheden  of 
voornaame  Scaatnriifiiuais  verder  zal  openleg- 
gen, danze  u  zelven,  uk  een  opregt,  vry 
en  beicheiden  verhaal  hnnner  bedryven,  bly- 
kenkonnen.  Somtyds,  mag  ik  verbaalen,  vat 
men,  eertyds,  van  deeze  oogmerken  geoor- 
deeld heeft;  doch  vat  ik  'er  zelf  van  oorden» 
le,  zvyg  ik  gemeentyk ,  om  dat  'er  u  mets 
aan  gelegen  is.    Vervagt  niet,  dat  &  de  be- 
dryven van  de  Helden  onzer  Hiftorie,  vien 
't  beftier  van  de  Legers  te  velde  en  van  de 
Vlooten  op  zee,  of  't  beleid  der  gevigogfl* 
naken  van  Regeeringe  aanverttouvd  geveeft 
is,  pryzen  of  baken  zaL  Hoebezvaarrykmen 
lig  ook,  in  't  vernaaien  van  roemrugtige  en 


XXVHi    VOORREDE, 

fchandelyke  daaden  ,  van  't  een  en  't  andef 
onthouden  kan;  ik  maak  groot  onderfcheid, 
,  tuffchen  eenen  Hiftoriefchryver  en  eenen  Lof- 
redenaar of  Berisper.  't  Zy  u  genoeg ,  dat 
ik  u  de  zaaken  zo  verhaale ,  dat  gyze  ,  ligte- 
lyk ,  als  eerlyk  of  oneerlyk ,  zult  konnen  ken- 
nen. Ook  zal  ik  u,  dik  wils,  niet  verbergen, 
hoe  'er  van  anderen  over  geoordeeld  is:  en 
aan  deeze  kennis  is  u  zo  veel,  en  dikwils 
veel  meer  gelegen  ,  dan  of  gy  wift  ,  wat  ik 
zelf,  in  uitmuntende  Perfoonaadjen ,  pryze  of 
laake. 

Op  deeze  wyze  ,  meen  ik ,  myne  Vader- 
landfche  Hiftorie  beft  te  konnen  hoeden  voor 
de  befchuldigingen  van  partydigheid.  Wat  re- 
delyk  menfch  (onredelyken  beoog  ik  niet  te 
voldoen)  zal  my  kwalyk  neemen  konnen ,  dat 
ik  verhaal ,  't  gene  waarlyk  gebeurd  is  ,  op 
eene  vrye ,  doch  tevens  befcheiden'  wyze  , 
zonder  dat  ik  my  inlaat;e  ,  om  het  goed  te  keu- 
ren, ofte  veroordeelen?  Is  't  waarlyk  loffe- 
lyk;  laat  het,  door  anderen,  gepreezen;  is 
't  fchandelyk;  laat  het,  door  zulken,  dien  't 
luft ,  veroordeeld ,  door  allen  ,  gemyd  wor- 
den. Myn  toeleg  is ,  te  verhaalen ,  't  gene 
gebeurd  is ,  zonder  dat  het  my ,  ais  Hiftorie- 
fchryver, aangaat,  of  het  eerlyk  zy,  of  fchan- 
delyk. 't  Zou  wel  een  luft  zyn.voor  een'  eer* 
lyk'  man,  eene  Hiftorie  te  befchryven,  die 
niet  dan  pryffelyke  daaden   inhieldt;  doch 

dit 


V   O    O    R    R    E    D    E.      xxa 

dit  zou  een  Roman  r  geene  Hiftorie  zyn.  't  Men- 
fchelyk  geflagt  heeft,  door  alle  tyden,  in  alle 
geweften ,  onder  allerlei  rangen ,  van  den  Vorft 
tot  den  bedelaar ,  goedeij  en  kwaaden  uitgele- 
verd* Men  kan  dan  de  Hiftorie  van  een  gedeek 
te  des  menfchelykengeflagts  niet  fchryven ,  zon- 
der zo  wel  gebreken  te  melden ,  als  deugden. 
En  of  my  iemant,  wie  hy  ook  ware,  kwalyk 
name,  dat  ik  eenig oneerlyk  bedryf  van  eenen 
zyner  voorouderen  of  vrienden  te  boekgefteld 
hadt;ik  zou  agten  myzelven  genoeg  verdedigd 
te  hebben ,  zo  ik  bewees ,  dat  het  verhaalde  waar- 
lyk  gebeurd  ware.  Pryfthet ,  zou  ik  hem  voorts 
te  gemoet  voeren ,  indien  gy  kont;  ik  heb  't  niet 
tnispreezen :  dat  bet  zig  zelf  mispryft ,  is  my  niet9 
maar  den  daader  te  wyten.  Eene  Hiftorie ,  die  \ 
gebeurde  alleen  verhaalt ,  zonder  dat  de  Schry- 
ver  deLeezers  inneemt, door  pryzen  oflaaken 
van  't  gebeurde ,  kan ,  door  luiden  van  allerlei 
begrip  in  zaaken  van  Staat  en  van  Godsdienft, 
door  alle  tyden ,  en  onder  allerlei  veranderingen 
van  gebied  en  Regeeringe ,  even  goed ,  gebruikt 
worden. Elk  vindt  'er  iet  in , dat  hem  dient,  en. 
te  gelyk  iet,  daar  zyne  partyen  op  bouwen.  Elk 
heeft ,  derhalve ,  gelegenheid ,  om  de  redenen 
te  onderzoeken, daar  zyn  begrip  op  fteunt,en 
die ,  daar  zyne  partyen  zig  meeft  mede  behel- 
pen. De  Hiftoriefchryver,  zonc'-ïr  zulks  eigen- 
lyk  te  beoogen ,  geeft  elk  dè  wapenen  in  de  hand, 
om  zig  zelven  te  verdedigen,  en  anderen  te  keer 


ixx      V    Cf   O    R    R    ET  U   E/ 

te  gaan.  Zyne  Hiftorie  moet ,  derhalve,  zozè 
aan  dit  oogmerk  voldoet,  van  een  algemeen, 
duurzaam  en  nuttig  gebruik  zyn. 

Ik  hoop,  dat  men,  in  deeze  Vaderland/tb* 
Htjlorie ,  ten  minften ,  ontdekken  zal ,  dat  ik  my 
dit  zelfde  oogmerk  voorgefteld  heb.  Hoe  ver  ik 
'er  aan  beantwoord  hebbe,  ftaatmy  niet ,  maar 
den  kundigen  en  befcheiden  Leezer  te  oordee- 
len.  Hiervan  houd  ik  my  verzekerd,  dat  de 
Hiftorie  van  ons  Vaderland,  die  eigenaartiglyk 
gefchikt  fchynt ,  om  Luiden  van  verfchillende 
begrippen  in  zaaken  van  Godsdienft  en  Regee- 
ringe, ,  welken  altoos  in  deezen  Staat  geweeft 
zyn  en  nog  zyn,  gemaatigdte  doen  oordeelen, 
over  elkanders  gevoelens  en  bedryven;dit  ein- 
de,  al  voor  lang,  nader  bereikt  zou  hebben,  zo 
allen ,  die  immer  ondernamen ,  's  Lands  gefchie- 
deniifen  te  boek  te  ftellen ,  de  waarheid  onbe^ 
wimpeld  voorgedraagen  hadden ,  zonder  zig  ooit 
fterk  te  verklaaren,  voor  of  tegen  de  oogmer- 
ken en  bedryven ,  welken  zy  in 't  licht  bragten. 


* 


h-4m  DiVKKkft  keut  VADimtAw  »sésx 

Historie  wordt  iusgeljks gefokt  amgcgmm 


De  TEGBinr orante*  Staat  de*  Vi 
behelzende  eene  naaawkenrige  Bealhyvlng  ?n  4e 
Republiek  der  Vereeaigde NcdertaadennTi itgeameee,tavea 
een  ieder  der  Provinciën  in  'tbyzoader.  Ia  opzigte  vaa  der» 
zelver  Gelegenheid,  Grootte,  Laad*-  ca  Lego  GcsWdaeM, 
Rivieren,  Zedeader  Iawooeers,  Regeeriaa;  enz.  _  Als jaade 
eene  naaawkenrige  Befchryving  vn  alle  de  SeüêVT  Dorpen  , 
Heeriykheden,  Kafleelea  enz.  Verfierd  net  zeer  reële  Knar- 
ten,  Plans  en  Gezigten  van  Steden  en  andere  ftaaije  IHamm* 
beddingen.  In  gr.  8».  DL  Deekn  ,  behalvea  de  Brfibtjimm* 
der  Oofienrjèfcbe  en  Franfcbe  Neder  lamoen. 

Het  L  Deel  behelft  eene  Befchryving  van  de  Rrpmbtirè  der  Var- 
eenigde  Nederlanden  in  't  algemeen,  zoo  in  opzigte  vaa  de 
Landt  befchryving,  de  Zeden  en  Godadienft  der  " 
het  kort  begrip  van  's  Landt  Hiftorie  , 
hooge  en  mindere Genesahteics KoBegica,  der! 

.  van  Ootten  en  Weden,  der  Handwerken,  Viftacryen 'Zee- 
vaart, Koophandel  enz. 

IL  Bene  Befcfaryving  van  alle  de  Geneniiteits  Landen  ,  als'  da 
MejerjevanytHertegenbofcb9  Bergen  on  Zonm9  Breda  9  Maas 
trübt  én  de  Landen  van  Overmaoxe,  Penh*  benevens  Slaaft 
Vlaonderen  enz. 

HL  De  Befchryving  van  Gelderland  en  Zntfem. 

IV.  Eene  Befchryving  van  de  Gelegenheid,  Regeering^az.  vn 
Holland  in  't  gemeen  ,  en  byzonderlyk  van  de  Steden  Dor- 
drecht* Haarlem ,  Delft  en  Leiden. 

V.  Eene  Befchryving  van  de  Steden  Jm/lerdam  iGemda,  X*£er* 
dam ,  Scbiedam9  Gornicbemf  Scboonbove9  Brieüe9  Alkmaar  9 
Heem.  Enkbuizen,  Edom , Monnikendom 9 Medemkkk  *m  For- 
merend. 

VL  Eene  Befchryving  van  'sGrovenboage  en  vaa  alle  deDorpea 

enz.  in  Rjnland  en  Delfland. 
VIL  Eene  Befchryving  van  Sebieland9  het  Land  van  Fmrwe  e* 

van  gantfch  Zuidbolland. 
VUL  Eene  Befchryving  van  Moerden.  Gooylond,  AmfUBand, 

Kennewerland,  Weftf rietland  9  fVaterland9de  Eilanden  enz* 

IX.  Eene  Befchryving  van  Zeeland  in  *t  algemeen  en  vaa  de  Ste- 
den ,  Middelburg  en  Zierikzee  in  *t  byzonder. 

X.  Thans  onder  de  Pers,  zal  behelzen  eene  Befchryvinge  van  de 
Steden ,  Goes9  Tbolen ,  Vlij/ingen  en  Veere  ;  benevens  alle  de 
byzondere  Eilanden,  Dorpen ,  Heeriykheden  enz*  vin  Zeeland. 

Het  XL  XII.  en  XIII.  Deel  zal  behelzen  de  Befchryving  van  (/• 
.  xrtxpt ,  Vriesland ,  Overyfel,  Groningen  en  Drente. 

Iht* 


.    Insgelyks  zyn  by  dènzehen' gedrukt  en  te  bekmnbi  '. 

Verhandelingen  van  Staatszaaken\  In  twee  Boeken,  waar  van 
;  toet  eerfte  handelt  van  Oorlog  en  Vrede  en  het  tweede  vanh 

•  Zaaken  van  verfcheiden*  Stoffe,  voornamentlyk  haar  opzigt 
hebbende  op  de  Republiek  der  Vereenigde  Nederlanden  : 

•  door  Corn.  van  Bynkershoek  ,  Prefident  van  den  Hoogen 
,  Raad  van  Holland  en  Zeeland.  In  gr.  8<>.  aDeelen. 

C  va]v  Pynkekshqeks  Queftiefiöï  Verhandelingen  over  Burger- 
fy/te  Rechts- Zaaken ,  in  IV,  Boeken  ,•  met  veele  Gewysctens 
der  beide  Hooge  Gerechtshoven  doormengt.  In  gr.  8o#  a 
Deelen. 

De  Sententien  en  Indagincen  van  den  Hertog  van  Alba  , 
uitgëfproken  en  geflagen  in  zynen  Bloedraad:  Midsgaders  die 
van  byzondere  Steden ,  tegen  verfcheiden  to  Edellieden  alrf* 

-  voornaame  Burgers  en  Inwooners  van  Holland ,  Zeeland  en  an- 
dere Provinciën,  van  den  jaare  1567  tot  157a.  Benevens  een 
Aanhangfel  van  Authentike  Stukken  ,  fpruitende  üit  dezelve 

4  Sententien.  In  't  licht  gegeven  na  het  Oorfpronkelyk  HanÜ- 
fchrift  ('t  welk  by  den  Orukker  deezes  bewaard  Wordt)  door 
Tacob  Marcus.  In  gr.  8°. 

BsschrvVing  van  *3  Gravenhaage ,  behelzende  deszelfs  Oor- 
fprbng\  Benaming,  Gelegenheid ,  Uitbreidingen  ,  Onheilen 

-  en  Luifter.  Midsgaders  Stigtinge  van  het  Hof,  der  Kerken, 
Kloofters,  Kapellen,  Godshuizen,  en  andere  voornaame  Ge- 
bouwen :  Zittingen  der  hooge  Kollegien  zoo  van  Politie  als  Jus-' 
thie;  Inftellinge  van  het  Kapittel  ten  Hove:  als  mede  de  Pri- 
vilegiën, Handveften,  Keuren  en  wyze  der  Regeeringe.  Uit 
zeerveele  nooit  gedrukte  Oorfpronkelyke  Charters  en   Be« 

•  fthciden  getrokken,  opgehelderd  en  bcveftigd,  door  Mr.  ]a- 
t  cob  de  Riemer.     Met  veele  Afbeeldingen  verfierd.  In  Folio9 

Tweede  DeeL  Zjnde  dit  bet  Derde  Stuk  van  gemelde  fVerk\  V 
geen  als  een  Schat  van  Authentike  Stukken  geagt  wordt  by  de 

-  Liefhebbers  der  Vader  land febe  Bifiorien  :  en  zyn  ook  van  da 
Twee  eerfle  Stukken  nog  Exemplaren  te  bekomen. 

C  P.  Hoynck  van  Papendrecht  Analeita  Belgica  in  VI Par* 

te%  diüfa.  Contin.  Vtta  &  Epiflola  Viglh   ab  Aytta  Zui* 

.  ghemi,  Ejusaue  nee  non  Toachimi  Hqpperi  &  Jo.  Bapt.  Tas* 

sii  optra  Hiflcrica  aliaque  /Ittalefta  ad  Hiftoriam  fcisfi  Belgit 

•  fotijjimum  at  t  inent  ia.  In  40.  6  vol. 


VA- 


VADERLANDSCHE 

HISTORIE. 

'    EENENTWINTIGSTE  BOEK. 

!  INHOUD. 

I  Oogmerken  van  KoningFi  li?  $  den  twbï* 
oen,  by  't  aanvaarden  der  Regeeringe.    IL 
Emmanuel  Filibert,  Hertog  van  Saooye,  wordt 
,  %  Landvoogd.     Nieuwe  Vliesridders  aangefielL 
Raad  van  Staat*.  HL  Plakaaten  tegen  de  zo- 
genaamde Ketters  vernieuwd.    IV.  'x  Lande 
Krygsmagt  en  Schulden.  Honderd/Ie  en  vyftig- 
Jle  Penning  gevorderd.    Geweigerd.     Oranje  f  . 
Egmonden  Hoorne  van  hun  aandeel  in  de  Beden 
mlaft.  V.  't  Bejiand  met  Frankryk  gebroken. 
Aanfiag  op  Douau  S.  Quintin  belegerd.    Slag 
aldaar.  VI.  PVotrden  verpand.  Janmerkingen, 
voer  V  hegten  van  Heerb/kbedtn  aan  Holland. 
VII.  Toeruftngterzee.    Duure  tyd.    VUL 
Agterwezen  der  Nederlanden.    Negenjaarige 
Bede.  IX.  Voordeden  der  Franfche  wapenen  te 
lande.  Slag  by  Grevelingen.  Landing  in  Frank* 
ryi.    Verandering  in  Engeland.    X.  Opening 
tot  Vrede.    Oogmerk  des  BiJJcbops  van  Atrecbt. 
Verdrag  van  Chateau  in  Cambrefis.    XI.  WiU 
km  van  NaJJau  wordt  in  't  Prinsdom  van  Oran- 
je her  (leid.  Hy  ontdekt  de  oogmerken  van  Frank" 
ryk  en  van  rilips.    De  Stadhouder ,  Maximi- 
Yiaan  van  Bnurgondie,  Jlerft.    XIL  ftlips  vor- 
VL  Deel.  A  den 


s     ;VADERLANDSCME       XXI  Boek. 

dert  wederom  tenen  honderdfien  en  vyftigfien 

Penning.    Doch  vrugteloos.  aIII.  Hy  fielt  tri 

op  de  Regeering.    Margareet ,  Hertogin  vat 

9  Parma,  wordt  Landvoogdes.  Drie  Raaden  haai 

toegevoegd.     Willem  ,  Prins  van  O 

R  a  n  j  e  ,  wordt  Stadhouder  van  Holland.  XIV. 

Filips  bejluit  bet  Spaanfche  Krygsvolk  in  'tLand 

W  laaien.  XV.  Hy  neetnt  zyn  affchtid.  XVL 

De  Staaten  begeeren  't  vertrek  der  Spaanfche 

Knegten,  en  'i  weeren  van  Vreemdelingen  uit 

de  Regeeringe.    Handeling  hierover.    XVH^ 

\  Dé  Koning  keert  naar  Spanje.   XVIII.  Benden 

1  van  Ordortnantien.     XïX.   't  Spaanfch  Krygs* 

\  volk  verlaat  het  Land.  XX.  Misnoegen  met  Enk 

•  geland.    Jakob  van  den  Einde  wordt  AèoohuA 
van  Holland.     XXL  Nieuwe  Bisdommen.  Be» 

•  den.  XXII.  Ongenoegen  tegen  den  Kardinaé 
' <  van  Grahvelle.  Oranje  trouwt,  voor  de  twee* 
f  de  reize.  XXIII.  Eenige  nieuwe  Biffchoppen 
r  neemen  bezit  van  hunne  ftoelen.    Plakaat  tegen 

de  Rederykers.  Oproer  te  Valenchyn.  Mor> 
tigni  doet  een'  keer  naar  Spanje.  Schimplivré 
tegen  Granvelle.  XXIV.  Binnenlandfche  Oor* 
log  in  Frankryk.  Oranje  houdt  byzondere  By> 
èenkomften.  XXV.  Hy,  Egmoitd  en  Hoorn* 
fchryven  den  Koning ,  over  Granvelle.  XX  VL 
De  Kardinaal  houdt  ziglfier.  De  drie  Heer  en 
maaken  aanhang.  Blyven  uit  den  Raad.  Scbry- 
ven,  andermaal ,  aan  den  Koning.  XX VIL 
Granvelle  vinnig  befcbimpt.  De  Staaten  wei* 
geren  te  vergaderen,  in  zyn  byzyn.  XX VUL 
De  Landvoogdes  bejluit  zig  van  hem  te  oni- 
Jlaan.  Hy  verlaat  de  Landen,  op  's  KotïingS 
lajl.  XK&.Zyne  afbeelding. 


<  -  -• 


.'!,!    :<     ;.         / 


,/7  J   \\\        ', 


i 


\    ' 


I 


\ 


L 


XXL  Boek.       HISTORIE.        3 

[Ilïps,  de  derde  van  dien  naamFiupsHL 
onder  de  Graaven  van  Holland ;  1555. 
doch  beter  bekend,  by  den  naam     jT-— 
van  FtUps  den  tweeden,  dien  hy,Oogmer* 
als  Koning  van  Spanje  ,  droeg  ,  hadt  zo  *«J  *» 
dra  de  Regeering  niet  aanvaardt,  of  hyj[il,p,b' 
deedt ,  terftond ,  zien,  dat  hy,  de  voet-v^^ 
flappen  zyner  Voorzaaten  volgende,  een  van  de 
volftrekt   en  willekeurig   gebied  over  deRe£ee- 
Nederlanden  poogde  te  voeren.  Keizer  Ka-!Jn|e  der 
rel  de  V.  hadt  altoos  dit  zelfde  oogmerk  ge-  landen 
had.  Nooit  hadt  men  's  Lands  Stapten  meer 
hooren  klaagen,  over  geduurige  inbreuken 
^>p  's  Volks  vryheden  en  voorregten  ,  dan 
onder  zyne  Regeering.     Ook  zag  hy  zig 
noode  bepaalen,  door  Privilegiën  en  oude 
Handveften ,  die  hy  gaarne  allen  in  handen 

fehad  hadt ;  doch  die  's  Lands  Staaten , 
ierom  alleen,  des  te  vlytiger  byeen  zog- 
ten, en  des  te  zorgvuldiger  bewaarden.  De 
Geloofshervorming ,  xlie  ,  onder  zyne  Re- 
geering, ook  in  de  Nederlanden, was  inge- 
voerd, fcheen  hem  zeer  in  den  weg  te  liaan. 
Hy  hadt  gezien,  dat  zy ,  in  Duitfchland  9 
verfcheiden'  Vorften  en  Staaten  vereenigd 
hadt,  om  zyner  heerfchzugt  paaien  te  ftellen, 
en  hy  was,  met  reden,  beaugt,  dat  de  op- 
gang der  nieuwe  Leere  hier  te  lande  gelyke 
nadeelige  uitwerkfels  voor  hem  hebben  zou. 
Hieraan  moet  men,  voornaamlyk,toefchry- 
ven  het  uitgeeven  van  zo  veele  fcherpe  Pla- 
kaaten,  en  het  invoeren  der  Inquifitie  hier 
te  lande,  ook  na  dat  Duitfchland  reeds  vry- 
heid  van  Godsdienft  verkreegen  hadt.  De 
A  2  Kei- 


4       VADERLANDSCHE      XXI.  BoeC 

FilipsIII.  Keizer  begreep  ligtelyk,  dat  men  zig  eerder 
*555-  tegen  zyne  oogmerken  verzetten  zou,  wan- 
neer men  zyne  geflaagen'  vyanden ,  de  Pro- 
teftantfche  Vonten  in  Duitfchland ,  benevens 
de  Hervormden  in  Frankryk,  te  vriend  hadt; 
en  dat  men  zig,  hier  te  lande,  van  deeze 
vriendfchap  verzekerd  zou  konnen  houden, 
wanneer  de  Geloofshervorming ,  alomme, 
zou  doorgedrongen  zyn.  Hy  zogt  haar  dan, 
in  de  geboorte,  tefmooren;  zig,  hiertoe, 
van  's  Paufen  gezag ,  van  den  raad  der  Ker- 
kelyken ,  onder  welken ,  de  Biflchop  van  A- 
trecht  de  voornaamfte  was ,  en  van  de  ge- 
weldigfte  middelen  zelven  bedienende. 
Hy  volgt      Filips  volgde  hem  op  't  fpoor.    Met  het 
de  maat-  zelfde  oogmerk,  welk  Karel  gehad  hadt,zag 
regels     men  hem  dezelfde  middelen  ter  hand  flaan, 
mKarel- om  het  te  bereiken.    Zyne  eerfte  zorg  was , 
doch  met  zig  het  opperft  gezag  te  verkrygen  over  's 
minder    Lands  Regeering  (a) ,  zonder  zig  aan  be- 
voorzig.  zwooren'  wetten  en  voorregten  gebonden  te 
ugheid.   stenen.    Het  uitrooijen  der  Ketterye,  dat 
niet  zonder  krenking  van  's  Lands  Voorreg- 
ten gefchieden  kon,  was  het  middel, om  dit 
oogmerk  te  bereiken.  En  nademaal  het  be- 
wimpeld werdt  met  den  dekmantel  van  y  ver 
voor  Gods  eere,  leenden  'er  de  Kérkelyken 
gereedelyk  de  hand  toe.  In  ééne  zaak,  ver- 
lchilde  Filips  egter  van  zynen  Vader.  Karel 
zogt  het  zelfde  oogmerk  uit  te  voeren, door 
dezelfde  middelen ,  van  welken  Filips  zig 
bediende.  Doch  Karel  gebruikte  deeze  mid- 
delen voorzigtiger,en  met  meergemaatigd- 

heicL 

(«)  Burquhd.  L'tkr.  I.  p.  7» 


XXI.  Boek-       HISTORIE.        5 

heid.  Hy  kende  de  Nederlanders  beter  dan  Hun  IK 
Filips,  en  wift  dat  zy  liefll,  zagtelyk  en  al-  *555* 
lengskens,  tot  onderdaanigheid  wilden  ge- 
bragt  worden  (£).  Filips  fcheen,  in  't  eerft, 
dien  zelfden  weg  te  zullen  houden ;  doch  't 
leedt  niet  lang,  of  hy  floeg  zo  openlyk  en 
zo  geweldig  voort,  dat  verfcheiden'  Land- 
schappen tegen  hemopftonden.Zyneftreng- 
heid  en  de  wreedheid  zynerStaatsdienaaren, 
daar  't  getal  der  Hervormden  tegen  aanwies, 
deedenhem,  eindelyk,  eenige  Landfchap- 
pen  verliezen,  welken  zyn  vader, door  be- 
fcheidener  beleid,  met  deszelfs  andere  Ne- 
derlanden, hadt  weeten  famen  te  voegen, 
of  vereenigd  te  houden. 

Het  eerft,  dat  de  Koning  ondernam, was     !*• 
hetaanftellen  van  Emma nüel  Filibert,^™*' 
Hertog  van  Savoye,  tot  algemeenenj^, 
Landvoogd  ,  in  de  plaats  der  Koninginne  Hertog 
van  Hongarye,  die  zig  bereidde,  om  met  van  Sa- 
den  Keizer  fcheep  te  gaan.    Karel  de  III,v°y^» 
Vader  yan  Emmanuel,  was  reeds  met  den!!^^ 
Keizer  tegen  Frankryk  verbonden  geweeft ,  Land* 
en  door  Fran;ois  den  L  van  zyne  meefte voogd, 
ftaaten  beroofd  geworden.    De  Zoon ,  die   I55& 
hem  opvolgde,  bleef  in  Keizerlyken  dienft, 
en  hadt,  in  't  jaar  1553,  ^et  opperbevel  o- 
ver  's  Keizers  Leger  gehad.    Filips  oordeel- 
de zig  ,  derhalve  ,  verpligt ,   de  dienften 
beide  van  Vader  en  Zoon,  met  de  Land- 
voogdy  over  de  Nederlanden,  te  vergelden. 
Ook  verbondt  hem  hiertoe  het  namaagfchapj 
zynde  den  Hertog  gebooren  uit  eene  Zus- 
ter 

(i)  VU.  SnUOA  2>«.  I.  Lihr.  VI.  f.  jij, 

A  3 


6       VADERLANDSCHE      XXL  Bok. 

fiufilll.ter  van  's  Konings  Moeder ,  eene  Dogter 
1556.  van  Portugal  (c).    Voorts  zogt  Filips,  door 
*   "       het  bewyzen  van  andere  gunflen ,  ook  eeni- 
ge  Nederlandfche  Heerenaan  zig  teverplig- 
Verfchei-ten.     Op  het  eerde  jaargetyde  zyner  inhul- 
vf  \d  diginge  tot  Hoofd  der  Ridderorde  van 't  Gul- 
dersaan-  den-vlies ,  ftelde  hy  negentien  nieuwe  Rid- 
gcfteld.   ders  aan ,  en  onder  deezen ,  Willem ,  Prins 
van  Oranje,  Ftlips  van  Mommer anci ,  Graaf  van 
Hoorney  falips  van  Croi,  Hertog  van  Jarfcbot, 
Karel ,  Baron  van  Barlaimmt ,  Karel  van  Bri- 
meu  ,  Graaf  van  Megen  ,  Joan  van  Glimes , 
Markgraaf  van  Bergen,  Filips  van  Stavele^  Ba- 
ron van  Chaumont  en  Glaion,  Joon  van  Momtne- 
ranci9  Heer  van  Cwrrieres,  en  Joan,  Graaf  van 
Oojlfriesland  (d).    De  overigen  waren  Span- 
jaards  of  Duitlchers,  Sommigen  verhaalen, 
dat  Lamoraal ,  Graaf  van  Egmond ,  ook, 
ten  deezen  tyde ,  met  de  Ridderorde  ver- 
eerd werdt  (e)  ;  doch  hy ,  de  Heer  van  Be- 
veren,  Pieter  Ernfl9  Graaf  van  Mansfeld,  en 
andere  voornaame  Heeren,  waren,  reeds  in 
De  Heer 'c  jaar  1546,  door  Karel  den  V,  tot  deeze 
van  Be  •  waardigheid  verheeven  (ƒ).    Voorts  werdt 
veren     de  Heer  van  Beveren,  Markgraaf  van  Vee- 
g|y^c.      re,  in  Zomermaand  deezesjaars  1556,  be- 
de* van  "veftigd,  in  het  Stadhouderschap  van  Hol- 
Holland, land,  Zeeland  en  Utrecht  (g). 
Zeeland      Hy  was ,  zo  wel  als  de  overige  Staatsdie* 
m Jhr     naars  9  met  den  afftand  des  Keizers ,  van  eed 

en 

V)  STRADA  Dec.  I.  Libr.  I.  f.  n.  MRTTRïNl.  Boek  i  /•  17* 
,V)  Guicciard.  Befchr.  der  Ncdcrl.  kL  67. 
(e)  Bor  l.  Boek,  il   IJ    [it]. 
4  f)  Guicciard  Befchr.  der  Nederl.  */.  66. 

j)  Repen,  da  Plak.  van  Holl.  kl.  83. 


trechc. 


J&L  Bom       Hl  STORIJL 

en  ampt  ontflaagen  geworden  ,  en  mm  «      

>vagtte  na  merkelyke  veranderingen  in  da  155ÓL 
Raad  van  Staate ,  en  in  andere  hooge  Kolle-  vigtios* 
gien;  't  welk  fommigen,  die,  toe  hiertoe , wordt 
eenig  bewind  gehad  hadden ,  deedt  dugcen  ,**▼<*- 
dat  zy  den  nieuwen  Raaden,  minder  dan  den  ted* 
voorigen  zouden  konnen  voldoen  (A).    fly 
deeze  gelegenheid,  fprak  Viglius,rrefident 
van  den  Geheimen  Raad,  van  zyn  Ampt  te 
willen  nederleggen.  Doch  de  geweezen'  Land- 
voogdes, die  hem  het  opzigt  overhaaregoe 
deren  in  Nederland  ,  nevens  een  jaargeld 
van  tweehonderd  guldens,  toeleide ,  en  de 
Koning  zelf  bewoogen  hem ,  in  zynen  dienft, 
te  volharden.  Filips  voorzag  hem,  ten  zelf- 
den tyde,  met  de  waardigheid  van  *  Mede-*  G*Jj+ 
helper  in  de  Abtdye  van  3.  Baafs  te,  Gend,wr. 
waarnaar  de  Markgraaf  van  Veere  en  de 
Heer  van  Brederode  ,  voor  hunne  Zoonen, 
te  vergeefs ,  gedaan  hadden  (i).  Tot  Leden 
van  den  Raad  van  Staate,  noemde  de  Koning 
een  aanzienlyk  getal  der  voornaamfle  Ne- 
derlandfche  Grooten:  doch  wie  in  't  byzon- 
xler,  vind  ik  nergens  ukdrukkelvk  gemeld 
Men  heeft  reden  om  te  vermoeden ,  dat  'er 
de  Biflchop  van  Atrecht  f  *),  de  Prins  van 
Oranje,  de  Hertog  van  Aarfchot,  de  Graa~ 
ven  van  Egmond,  van  Boüu,  van  Megen, 
.en  de  Heer  van  Barlaimont  onder  geweefl 
zuJIon  zyn  (/)  j  by  welken ,  naderhand ,  Vi- 
gliusvan  Zuichem  gevoegd  werdt(w).Doch 

fom- 


(h)  ViGLil  Vita,  N.  LXVIII.  p.  ji. 
(r)  VlGLII  Via,  N.  LXVUÏ.  p.    u,  iu 
iüj  KefoL  Holl.  15  April  i$st.  H.  Z4. 
il)    Bxfol.  Holl.  12  Maart  issé.  kl.  t. 
{m)\iCni  Vitt,  N.  LXVIH.  p.  j*. 

A  4 


ft       VADERLANDSCHE      XXI.  Böe*J 

Fojpsin.foiïimigen  melden,  dat  de  Hertog  van  Sa- 
1556.  voye  zig,  terwyl  de  Koning  ten  Hove  was* 
zelden  van  den  raad  deezer  Heeren  bedien- 
de (n).    Ook  hieldt  FiJips,  zo  lang  hy  zig* 
hier  te  lande  bfcvimdt,  den  klem  der  Règee- 
ringe  alleen  in  handen  (0).  De  Biflchop  van 
Atrecht,  Barlaimont  en  viglius  hadden, ten 
deezen  tyde,  het  meefte  deel  aan  't  bewind. 
Hl.        In  't  ftuk  van  den  Godsdienft,  leende  de 
Vcmieu-  Koning  het  oor  aan  niemant  meer  dan  aan 
ïankaa-ef  den  BiffchoP  van  Atrecht.    En  't  fchynt  dat 
ten  tegen  deeze  hem  bewoogen  heeft ,  om  het  Berigt- 
de  Ket*  fchrift,  in  't  jaar  1550,  door  Karel  den  V, 
ten,       aan  de  Inquifiteurs  gegeven ,  nog  voor  't 
einde  des  jaars  1555  ïi) ,  te  vernieuwen  en 
te  bekragtigen  (p).  Ook  vernieuwde  Filips 
's  Keizers  Plakaat  tegen  de  Ketters  van  den 
jaare  1550,  omtrent  deezen  tyd  (q).    Het 
vrerdt,  in  verfcheiden'  Landfchappen ,  ook, 
naar  't  fchynt ,  in  Holland ,  afgekondigd  (r)l 
Hier  waren  de  Raaden  en  alle  andere  Graaf- 
lyke  Amptenaars  in  hunne  bedieningen  be- 
veiligd, onder  uitdrukkelyke  voorwaarde  f 
dat  zy  de  hand  aan  's  Keizers  Plakaaten  te* 
gen  de  Sctiten  zouden  houden  (s).  In  fommige 
Steden  van  Brabant,  gefchiedde  de  afkon- 
diging van  's  Konings   Plakaat  insgelyks. 
Doch  te  Antwerpen ,  wees  mei^  't  van  de 

hand, 

f»)  Van  der  Haar  Inir.  Tumult.  Lik*.  I,  f.  m. 

(•)  BURGUND.   Lihr.  I.  p.  7,  ij. 

(p)  Van  der  Haar  Init.  Tumult.  Lifr.  I.  CXIII.  p.  i*i. 
.     \j)  BOR  I.  Boek,  bl.  10  [14] 
\rj  Repert.  der  Plak.  W.  %$ ,  gf, 
(s)  Repert.  der  Plak.  */.  7$. 

il)  Den  agtentwintigften ,  niet,  gefyk  Bor  fchryft* 
ioekf  bL  1 1  [15]  den  agtften  van  Slagtmaand, 


XXL  BööC       HISTORIE'       9 

hand.  Ook  werdt  het  Plakaat,  kort  hierna,  FiufsIIL 
op  's  Konings  laft ,  in  Brabant,  wederom  in-  1556. 
getrokken  (f). 

Vreemd  fcheen  deeze  toegeeflykheid.  Doch    W. 
men  fchreef  dezelve  toe  aan  's  Konings  oog-?a**vJ£ 
merk,  om  den  Landen  eenezwaare  Bede  te£    *_ 
doen ,  die  zo  ligt  niet  flondt  ingewilligd  te  magt  en 
worden,  als  men  't  volk,  met  Inquifitie  enfchulden* 
fcherpe  Plakaaten,  kwelde  (u).  Met  Frank- 
ryk  9  was  nu  wel  een  Beftand,  voor  vyf jaa- 
ren,  geflooten;  doch  beide  Henrik  en  Fi- 
lips  fcneenen  ongezind,  om  het  te  houden» 
't  Was  den  laatften,  derhalve,  niet  geraa* 
den,  de  Krygsmagt,  die  nog  in  de  Neder- 
landen op  de  been  gehouden  werdt,  te  ver- 
minderen, 't  welk  de  Staaten  garrne  gezien 
•  zouden  hebben.  Doch  om  dezelve  te  onder- 
houden, werdt  geld  vereifcht.   Zy  beftondt 
thans  uit  drie  Regimenten  Voetvolk ,  een 
onder  Lazarus  Zwend,  leggende  in  de  nieu- 
we (terkten,  Charlemont  en  Philippeville; 
een,  onder  den  Graaf  van  Megen,  in 't  Land 
van  Luxemburg;  en  het  derde,  onder  Ever- 
Jtcin>  tot  bewaaring  van  Kameryk  en  Hes- 
dinfert.    Voorts  hadt  de  Koning  verfchei- 
den'  benden  Ruiterye  in  dienft.    Aan  al  dit 
Krygsvolk ,  was  't  Land  nog  twee  milliocnen 
en  zevenduizend  guldens  ten   agteren.     Nog 
moeiten  de  Benden  van  Ordonnanticn,  beloo- 
pende  drieduizend  Paarden,  betaald  wor- 
den, 't  welk,  nevens  het  opmaaken  der  be- 
ginnen' Veiling  werken,  en  het  verfterken 

der 

ft)  BOB  ï,  BêtJt,  H.  10  [14]. 
(•)  BOA  l.fiHÏf  bL  *i[n], 

A  5 


*o     VADERLANDSCHE       XXL  BöïK 

fiLiPsIIL  der  bezettingen  op  de  grenzen ,  naar  gelang 
1556.  dat  de  Franichen  hunnen  grenzen  verfterk* 
ten,  wel  agttien  tonnen  fchats  kollen  zou  (y)> 
De  Koning  hadt,al  in  Wynmaand  des  voor- 
leeden  jaars ,  den  Staaten  eenen  ftaat  van  't 
gantfche  agterwezen  der  Nederlanden  voor* 
gelegd,  volgens  welken,  hetzelve  drie  ml- 
lioenen  driemaalhonderd  m  eenige  duizenden  gul- 
dens beliep:  hun  beveelende , denzelven  ge- 
heim te  houden,  op  dat  'er  de  Franfchen-dê 
lugt  niet  van  krygen  moeten  (w).    Hy  be* 
reidde  hen  dus  tot  de  Bede,  die,  in  Lentes 
maand  deezes  jaars, te Bruflel  gedaan  werdt. 
De  Ko-  Zy  beftondt  in  een' honderdften  Penning  vaft 
ningvor-  ajje  onroerende  goederen ,  en  een  vyftigften 
honderd- van  ^e  Koopmanfchappen ,  in  drie  reizen  te 
ften  en    betaalen:  en  om  dat^de  Staaten  altoos  veefe 
een'vyf  zwaarigheid ,  in  deeze  foort  van  beladingen, 
tigöen     gemaakt  hadden  ,  gaf  men  voor ,  een  mid- 
enning.  gej  te  hekben  gevonden ,  om  deeze  te  doen 
heffen ,  zonder  dat  de  rykdom  der  byzonde- 
re  Ingezetenen  ontdekt  werdt.    Om  die  van 
Holland  tot  bewilliging  te  beweegen ,  wa- 
ren BarJaimont  en  Filibert  de  Bruxelles  ge- 
magcigd  (*). 
Die  ge-       De  ft  taaten ,  hierop  in  den  Haage  befchree- 
wordt     venzync*e,  beflooten,  niet  te  antwoorden, 
#    voor  d.at  zy  't  gevoelen  van  Brabant  en  Vlaan- 
deren verftaan  zouden  hebben.     Men  zondt 
dan  Afgevaardigden  derwaards  (y).     En  zo 
drahadt  men  niet  vernomen,  dat  Brabant 

draal- 

(v)   Rcfol.  Holl.  14  Maart  1555.  hl.  9. 

(iv)  Rcfol.  Holl.  28  Othb.  155;.  */•  j?. 

(x)  Rcfol.  Holl.    12  en  14  Maart  ijj6.  hl.  ft,    . 

(y)  Rcfol.  Holl.  27  Msart  1556.  4/.  10,  m.   • 

• 


JBXBöifc     HISTORIE:       tt 

draalde ,  en  da*  Vlaanderen  eene  ffiaa&geFiunlli 
fomme ,  in  ftede  van  den  geeilchten  honderd*  1556. 
ften  en  vyftigften  Penning,  hadt  aangeboo-- ~~ ~~ 
den  (z),  of  men  befloot,  hier  ook,  den  Ko- 
ning  ,  door  den  Stadhouder  ,  Beveren  ,  te 
doen  zeggen  v  dat  de  gevorderde  Bede,  in 
„  Holland,  niet  in  te  voeren  was;  zo  om 
„  de  groote  kollen ,  die  het  aanfteDen  van 
„  Gemagtigdentothetfchattenderlngezete- 
„  nen  veroorzaaken  zouden ,  ah  om  dat  'er 
„  onmin  en  tweedragt  te  dngten  fiondt,  als 
„  's  hands  Ingezetenen,  door  nabumen,  ge- 
„  fchat  zouden  moeten  worden ,  geiyk  te 
„  wagtenwas:  waarby  nog  kwam,  dat  de 
„  Koophandel,  Zeevaart  en  Viffchery  dee- 
„  zes  Lands  ,  grootendeels ,  door  geringe 
„  luiden,  gedreeven  wenk,  voor  veeleriei 
„  toevallen  blootftondt,  en  derhalve  on- 
„  moöglyk  te  fchatten  was:  en  zo  men  de 
„  fchatting  ook  op  de  opregtheid  der  Inge- 
„  zetenen  wilde  laaten  aankomen ,  hadt  men 
„  voor  veele  valfche  ceden  te  vreezen."  Zj 
verzogten  dan,  even  als  Vlaanderen,  met 
eene  maatige  fomme,  in  de  plaatfe  van  de 

fedaane  Bede,  te  mogen  volftaan  (a).  En 
ilips,  geenen  kans  ziende,  om  den  hon- 
derdflen  en  vyftigften  Penning  ,  aio  mme, 
in  te  voeren,  ftondt,  eerlang,  ook  hier,  af 
van  zynen  eifch ;  vorderende  van  die  van 
Holland,  federt,  vierhonderdduizend  gul- 
dens (£),  die,  naderhand,  op  driehonderd 
en  drie-endertigduizend  guldens  verminderd 

wer- 


'*)  RefoU  Holl.  9  May  ij5«.M.  x?. 
a)  RefoL  Holl.  30  May  x$fé.  hl.  27. 
&)  fcdoL.  H0M9  Jmty  1556.  èL  ji. 


00 


/ 


12  f    VADERLANDSCHE     XXI.  Bob*. 

FiupsIII.  werden ,  in  aanmerking, naar  't  fchynt,van 
1556.  het  aandeel,  welk  de  Prins  van  Oranje, voor 
Oranje,  zyne  Gemaalinne  de  Graavinne  van  Buu- 
Egmond  ren,  de  Graaf  van  Egmonden  de  Graaf  van 
cnHoor-Hoorne,  uit  hoofde  van  derzelver  goede- 
hun »n-  ren>  in  Holland  gelegen ,  wegens  Beden , 
deel  in'sfchuldig  geoordeeld  werden.     De  Koning 
Konings  hadt  deeze  drie  Heeren ,  onlangs ,  van  Be- 
Beden,   den  vry  verklaard.  De  Staaten  bewilligden, 
onüaft.    na  vee|  uitftellens ,  eindelyk  in  's  Konings 
Bede(c):  en  hiermede  werdt  het  Pleitge- 
dingvan  Holland,  tegen  Oranje,  Egmond 
en  Hoorne,  welk ,  verlcheiden'  jaaren,  voor 
den  grooten  Raad  te  Mechelen ,  gehangen 
hadt ,  vernietigd  gerekend  (d).  Het  aandeel 
der  drie  Heeren  in  's  Konings  Beden  werdt 
begroot  op  den  vyftienden  Penning ,  dien  de 
Staaten,  in  't  vervolg,  gaarne  altoos  van  de 
Beden  zouden  hebben  willen  korten.    Ook 
hadt  Filips  dit  toegezeid  (é) ;  doch  hy  vergat 
het  federt :  poogende  de  gunft ,  welke  ny 
den  Heeren  nadt  beweezen,  eindelyk,  ge- 
heel tot  lafte  van  die  van  Holland  te  doen 
komen.    Wat  de  tegenwoordige  Bede  aan- 

Saat ;  men  vondt  dezelve ,  voor  de  helft ,  op 
e  gewoonlyke  Schildtalen,  en  voor  de  an- 
dere helft ,  uit  den  tienden  Penning.  De 
Stadhouder  Beveren  niet  alleen;  maar  ook 
xle  Heer  van  Brederode  hadt  veel  toegebragt, 
om  de  Staaten  tot  bewilliging  over  te  haa- 
ien (ƒ);  waaruit  men  zien  kan,  dat  deeze 

zig 

•    (e)  Refol.  Holl.  $  N*v.  11 ,  13.  DeetmK  *$$6.  bL  9$f  96, iotf. 

(d)  Refol.  Holl.  17  D'tewk.  ijjé.  kL  log. 

(e)  Refol.  Holl.  16,  27»  *«  Fe&r.  z  April  U5l.  kl.  pj  »•• 

(f)  Refol.  HoJJ.  xo  4»t>  1556.  kl.  ;g. 


XXL  BoüL     HISTORIE.        13 

zig  thans,  by  den  Koning,  zogt 
te  maaken.    Aan  den  Stadhouder,  Venk ,  *5S6» 
omtrent  deezen  tyd ,  door  de  Staaten  van 
Holland,  een  gefchenk  van  tienduizend  gul- 
dens toegelega(g). 

Met  den  aanvang  des  jaars  1557 »  wenk     ▼. 
hetBeftand  met  Frankryk,  dat  nog  vier  ïaa- ****** 
ren  duuren  moed,  gebroken.  Hier,  ö^^I-p^b-k 
de  men  ,  dat  de  vyandlykheden ,  van  óe„<xótB*- 
Franfche  zyde,  begonnen  waren.     Doch  brokt». 
Henrik  de  II.  beweide,  openlyk,  het  te- 1557. 
gendeel.    Zeker  is  't ,  dat  Paus  Paulus  de 
IV,  zeer  gebeeten  op  Karel  den  V,  die  zig, 
heimelyk,  gekant  hadt  tegen  zyne  verhef- 
fing, al  in   t  jaar  1555,  een  verbond  hadt 
geflooten  met  Henrik  den  II ,  waarby  deeze 
beloofde, hem  te  zullen  byftaan,in  den  oor- 
log, dien  hy  't  Huis  van  Ooftenrvk,  in  Ita- 
lië, wilde  aandoen.    Ook  zondt  ftenrik  den 
Paus,  voor  't  einde  des  jaars  1556,  eenigen 
onder fland,  in  geld  en  manichap.    Doch  de 
Hertog  van  Alva,  die  het  Spaaniche  Leger 
in  Italië  gebood t,  voerde  den  kryg  zo  geluk- 
kigiyk,  dat  'er,  eerft,  een  Beffend,  en  ein- 
delyk,in  Herflhnaand  des  jaars  1557,  ^ene 
Vrede,  tuffchen  den  Paus  en  den  Koning  van 
Spanje,  op  volgde  (A). 

In  de  Nederlanden,  werdt  de  Veldtogtbe-Aaafeg 
gonnen  met  een'  aanflag  op  Douai.   De  Ad-SP^ 
miraal  van  Coligni  poogde  zig,  by  verras-009** 
itng ,  van  deeze  Stad  meelter  te  maaken* 
Doch  een  oud  wyf ,  't  gerugt  van  't  regten 

der 

(g)  Kefol.  Holt.  f  Ntv.  ijj«.  H.  99. 
(b)  DkMllL  T$m,  VUL?.  i#>  I47f  iJ2f  ifj,  17*,  175, 
Slf,  UI. 


f4       VADERLANDSCHE     XXL  Boek- 

FitiwIILder  Stormladderen  verneemende ,  ontdekte 
^J557*  den  toeleg,  met  fchreeuwen,  waardoor  de- 
zelve te  loor  liep.    De  Veldheer  trok  toen 
naar  Lens  in  Artois,dat  veroverden  platge- 
brand werdt  (i). 
Filipsbe-     Filips  hadt  den  ftorm  zien  aankomen,  en 
weegt     reeds    in  Lentemaand ,    allen  handel  met 
Euge-     Frankryk  verbooden,  en  de  Franfche  goe- 
ëndu°u deren  hier  te  lande  verbeurd  verklaard  (i). 
den  oor-  Voorts  hadt  hy  orde  gefield,  om  een  Leger 
log  ie     van  vyftigduizend  man,  op  de  grenzen  van 
verkiaa-  Pikardye,  byeen  te  brengen.    Ook  ftak  hy  > 
ren-        in  Bloeimaand,  naar  Engeland,  over,  en 
bewoog  Koningin  Maria,  zyne  Gemaalin  , 
om  Frankryk  den  oorlog  te  verklaaren,  en 
agtduizend  man ,  onder  den  Graave  van  Pem- 
brook,  te  voegen  by  het  Leger,  welk  in  de 
Nederlanden  verzameld  werdt.  Filips  hadt, 
voor  't  aangaan  van  het  Huwelyk  met  Ma- 
ria, beloofd,  dat  hy  Engeland  niet  in  den 
kryg  met  Frankryk  zou  inwikkelen  (/).  Doch 
hy  deedt  nu  Maria  enden  Engelfchen  Staats- 
dienaaren  verftaan,  dat  Henrik  een'  aanflag 
op  Calais  in  den  zin  hadt;  waaruit  hy  be- 
floot,  dat  het  belang  van  Engeland,  op  zig 
zelf,  den  oorlog  tegen  Frankryk  noodzaak- 
lyk  vorderde  (tn). 
S.  Quin-     Het  Nederlandfch  Leger,  welk  nu,  met 
tin  bele-  de  Engelfchen  ,  omtrent  zestigduizend  man 
gerd.      fterk  was  ^  ftondt  onder  het  opperbevel  van 
den  Hertoge  van  Savoye.    De  Prins  van  ö- 

ranje, 

O)  daniel  7Vw.  vili.  p.  187.  Hoon  I«  Bukt  ft*  7* 

(*)  Repcrt.  der  Plak.  >/.*!. 

</)  V.  bal9  W.  35MK 

{*)  KAP1N  7>«.  VI.  p.  ijl,  Ijl. 


XKL  Boot.      HISTORIE.        15 

tanje,de  Hertog  van  Aarfchot,  de  GraavenFmtsUL 
van  Egmond ,  Megen  en  Mansfeid ,  de  Heer  1557. 
van  fiarlaimont  en  anderen  bevonden  zig  in         "* 
't  zelve.    De  Landvoogd  hieldt  den  vyand 
eenige  dagen  onzeker,  wegens  zyn  oog- 
merk, trekkende  nu  naar  de  eene,  dan  naar 
de  andeie  Plaats,  in  Pikardye.    Eindelyk, 
berende  hy  Guize ,  en  bleet  'er  drie  dagen 
voor.  Toen  fchielyk  opbreekende ,  floeghy 
'x  beleg  voor  &  Quintin,  dat  flegt  van  Volt  - 
voorzien  was.    De  Franfchen  willen  'er  eg- 
ter  eenige  manfchap  in  te  krygen.    Anne  de 
Mommeranci,  Conftabel  van  Frankryk,  die 
't  vyandlyk  Leger ,  niet  boven  dertigduizend 
man  flerk  ,  geboodt,  trok  zelf  aan  op  S. 
Quintin,  om  't  beleg  te  doen  opbreeken. 

De  Legers  raakten  handgemeen,  op  den  Slag  v» 
tienden  van  Oogftmaand ,  Feeft  van  S.  Lau-S/Q01*" 
rens.  Doch  de  Franfchen  kreegen  de  neder- tin* 
laag,  en  verlooren 'er  wel  tweeduizendvyf- 
honderd ,  anderen  fchryven  vierduizend  man: 
de  onzen  naauwlyks  vyftig.  De  overwinning 
werdt  ,  grootendeels  ,  toegefchreeven  aan 
den  moed  en  't  beleid  van  den  Graave  van 
Egmond ,  welke  geraaden  hadt ,  den  vyand 
die,  't  Nederlandfch  Leger  onverfioeds  over- 
vallen hebbende ,  wederom  aan  't  wyken  ge- 
bragtwas,  op  de  hielen  te  volgen,  waardoor 
dezelve  in  wanorde  geraakte,  en  geheellyk 
geflaagen  werdt.    De  Conftabel  zelf  werdt , 
gewond  zynde,  gevangen  genomen. 
•    Hy  en  de  Maarfchalt  de  S.  André  waren    VL 
Hertoge  Erik  van  Brunswyk  in  handen  geval-  Japan- 
ten,  die  hen,  federt,  naar  zyn  land  voerde.™"*^ 
Filips ,  die  deeze  gevangenen  gaarne  in  zyneh&dvm 

magt 


16       VADERLANDSCHE     XXI.  Böflc: 

FiupsIH.  magt  hadt ,  kwam,  in 't  volgend  jaar,  mee 
1557*  Hertoge  Erik,  overeen,  datdeeze  hem  de* 
Woer-    zelven  zou  overleveren,  tegen  een  losgeld 
den.       van   honderdentwaalfduizend   ponden   van 
veertig  grooten  j  voor  een  derde  gedeelte  van 
welke  fomme  omtrent ,  Filips  het  Slot  en  de 
Heerlykheid  van  Woerden  aan  den  Hertoge 
verpandde  (n) :  onaangezien  Vrouw  Marga- 
reet ,  in  't  jaar  1 346  (0) ,  en  Hertog  Filips  van 
Bourgondie ,   in  den  jaare  1425 ,  beloofd 
*     hadt ,  deeze  Heerlykheid  nimmer  te  zullen 
verzetten,  verhopen  of  vervreemden  (p). 
Aanmer.      De  Heerlykheid  van  Woerden  was ,  meen 
kingen    ik,  de  laatfte ,  die ,  onder  de  Graaflyke  Regee- 
overhet  ring,  tegen  voorgaande  uitdrukkelyke belo£» 
omnfe?  te>  van  de  Graaflykheid  van  Holland  ver- 
van Hol-  vreemd  werdt:  waarom  't  niet  ondienftigzal 
land  te    zyn  ,  by  deeze  gelegenheid ,  kortelyk  ,  te 
mogen     onderzoeken ,  wat  men ,  van  ouds ,  beoogde* 
den  wor-^  men  °P  de  Graaven ,  als  eene  gunft,  plagt 
dien.      "te  begeeren,  dat  zekere  Steden,  Plaatfen  of 
Landftreeken,  voor  altoos,  vereenigd  mog- 
ten  blyven  met  de  Graaflykheid.    Kort  voor 
en  in  de  tyden  van  Vrouwe  Margareet  t 
fchynt  zulks  eerft  in  gebruik  geraakt  te  zyn. 
Uitgeeft  is  de  eerfte  Plaats, my  bekend,  aan 
welke  dit  voorregt,  met  eenige  bepaal  inge, 
vergund  werdt,  m  't  jaar  1341  (q).    Woer- 
den en  Oudewater  verwierven  gelyke  gunft, 
in  't  jaar  1346  (r).    Amfterdam  ook,  in  't 

zelf- 

(n)  Zit  dm  Brief,  hier  van  gemaakt,  $p  den  }•  Jmly  155 ffc 

ky  BOXHORN  9p  VELDBNAAR,  U.  21 6.  /  '. ' 

(e)  H»ndv.  van  Oudewat.  kl.  279. 

(p)  Handv.  ky  MATTHJTU8  de  NobUitatC,  LihAL  /.  zoo» 

(7 )  Handv.  van  Kennemerl.  kl.  493, 

(r)  Handv.  ,?»  Qudew.  kl.  279» 


XXL  Böfe*.      H  1  S  T  O  k  t  E.       i7 

zelfde  jaar  (s).    In  laater'  tyd,  verkreegeh  FiupstlL 
yerfcheiden  andere  Plaatfen  het  zelfde  voor-  1557. 
regt.  Hertog  Pilips  van  Bourgondie  fchonk 
het  mildelyk  ,  by  meer  dan  eene  gelegen- 
heid.   Men  lcheen  ,  in  't  algemeen ,  te  be- 
grypen,  dat  de  Plaatfen,  die  onder  't  on- 
middelyk  bemind  der  Graaven  en  Graaflyke 
Amptenaaren  ftonden,  of  beter  befchermd, 
of zagter  geregeerd  werden  dan  de  Plaatfen, 
die  onder  byzondere  Heeren  behoorden.  Wy 
hebben ,  te  vooren  (f) ,  aangetekend ,  dat  de 
Stad  Leiden  zeer  verheugd  was ,  dat  zy  vart 
't  gebied  der  Burggraaven  verloft  ,  en  on- 
der de  onmiddelyke  beheeifching  der  Graa* 
ven  gebragt  geworden  was :  waaruit  meri 
fchync  te  mogen  afneemen ,  dat  het  gebied 
van  byzondere  Heeren  den  Onderzaaten  * 
fomtyds,  veel  te  hard  viel :  ten  ware,  mis- 
fchien ,  de  vreugde  der  Leïdenaaren ,  dooi1 
fommigen,  wat  breed  uitgemeeten  was,  oni 
zig  aangenaam  te  maaken  bj  de  nieuwe  Re«< 
geeringe.  Doch  dat  de  Plaatfen,  door  de  Graa* 
ten,  beter  dan  door  de  byzondefe  Heeren, 
befchefmd  werden,  is,  met  het  voorbeeld 
van  Amfterdam  ,  te  bewyzen  ;  dat ,  ondef 
de  Heeren  van  Amftel ,  in  geduurige  zwaa4 
righeden  ingewikkeld  werdt ,  en ,  eerft  ondet 
de  Graaflyke  Regeering,  begon  te  bloeijen. 
Voorts,  verzogt  men,  naar 't  fchynt,  het 
voorregt  om  niet  van  de  Graaflykheid  ver-* 
vreemd  te  worden  ,  meeft  onder  Vrouwe 
Margaf  eet  en  Hertoge  Filips ,  om  dat  mert 

be* 

(i)  Hand*,  van  Amft.  H.  4. 
O)  UI.  Deel,  hL  444. 

VL  PfiBL*  B  . 


IS      VAÖERLANDSCHE     XXI.  Bont; 

FiM*sIiLbedugt  was,  dat  de  eerfte,  aan  haare  Zoo» 
^1557.  nen,  en  de  andere,  aan  zyne  Badaarden, 
— — —  eenigen  der  Plaatfen ,  die  niet  van  ouds  toe 
Holland  behoord  hadden ,  ligtelyk  zou  wil- 
len opdraagen.  Ook  maakten  de  Graa- 
ven,  hierin,  fomtyds ,  geene  zwaarigheidj 
gelyk  wy  gezien  hebben ,  dat  Koning  Filips* 
ten  opzigte  van  Woerden ,  deedt.  In  deeze 
eeuwe  zelf,  hebben  de  Staaten  van  Holland 
raadzaam  geoordeeld ,  de  Ambagtsheerlyk- 
heid  te  verkoopen  van  eenige  Plaatfen, wel- 
ken beweerden ,  niet  van  't  gemeene  Land 
te  mogen  gefcheiden  worden.  Doch  dit  in 
't  voorbygaan.  Wy  keeren  weder,  tot  de 
.gevolgen  van  den  Slag  van  S.  Quintin. 

Weinige  dagen  na  dien  flag,  ging  deeze 
Stad  ftormenderhand  over,  werdt,  voorts  , 
geplonderd  en  aan  kooien  gelegd.    De  Ad- 
miraal Coligni  werdt  hier  gevangen.    Eeni- 
ge andere  Steedjes  vielen  toen  den  Hertoge 
van  Savoye  in  handen.    Het  jaargetyde  on- 
dertuflehen  yerloopen  zynde,  beiloot  Filips 
het  Leger  te  doen  fcheiden ,  en  grootendeels 
af  te  danken:  zeer  tegen  't  gevoelen  van  ee- 
nigen, diebegrèepen,  dathy,  'tKrygsge- 
luk  vervolgende ,  dieper  in  Frankryk  moefl 
zyn  voortgerukt  («). 
VII.       De  Veldtogt  in  de  Nederlanden  liep  dus 
Toerus-  gelukkig  genoeg  ten  einde.  Midlerwyl,  was 
zee  ^n  men »  *n  bolland  >  ^et  gantfche  jaar ,  bezig 
JHoUand.  geweeft ,  om  middelen  te  beraamen  en  in  'c 
#  werk  te  flellen,  tot  beveiliging  der  Zeevaart 
■    '       -  en 

(*)  hooit  I.  Buk.  f  hl.  7,  s  >  9.  Daniël  Tm.  VX1U  *» 


XXt  Êóüc       HISTORIE.       i9 

en  Viflfcherye.  De  Landvoogd  hadt  den  Staa-  Fturtüt 
ten ,  al  in  den  aanvang  des  jaars ,  doen  aan-  1557.^ 
zeggen,  dat  zy  eenige  Oorlogfchepen  inzee 
moeiten  brengen, alzo  de  Franfchen  gereed- 
fchap  maakten, om  hetBeftandjte  fchenden* 
De  Staaten  draalden  lang ,  eer  zy  hiertoe 
beftuiten  konden,  begeerende,  dat  de  kos* 
ten,  of  uit  de  ingewilligde  Beden  gevonden*  . 
of  ten  minden ,  ook  gedeekelyk,  door  de an» 
dere  Nederlanden,  gedraagen  werden.    Zy  Duurt* 
vertoonden  den  Koning  's  Lands  armoede,<fcrGraé* 
veroorzaakt,  door  de  tegenwoordige  duurte1101* 
der  Graanen  (1?) ,  die ,  in  t  voorjaar ,  zo  groot 
was,  dat  een  laft  Rogge  honderdenzeftien 
goudguldens  gelden  moeft,  en  die  van  Enk- 
huizen  aan  die  van  Hoorn  drie  lallen  Tar- 
we weigerden,  om  welken,  eenige  Heeren 
uit  de  Regeering  waren  komen  verzoeken 
Ad).    Doch  alzo  de  Staaten  wel  zagen,  dat 
de  Zeevaart  diende  beveiligd  te  worden, be- 
flooten  zy ,  tienfchepen  uit  te  ruilen, indien 
de  Koning  hun  vyfentwintigduizend  guldens, 
tot  de  koften,  benevens  alle  de  fchepen,die 
in  Zeeland  onttakeld  lagen,  wilde  toeflaan 
(x).  Doch  Filips  hadt  hier  geene  ooren  naar* 
Hy  deedt  hun  eenen*  flaat  voorleggen,  van 
de  koften  op  de  uitruftingvan  tien  fchepen* 
die    twee  •  endertigduizendtweehonderdvietf 
guldens  en  tien  fluivers  ter  maand  beliepen* 
Van  deeze  fchepen  wilde  hy  'er  vy  f  leveren, 
en  nog  Vyfentwintigduizend  guldens  daar- 
enboven, mids  dat  de  Staaten  de  andere  vy  f4 

fche* 

(v)  Rdbl.  Holl.  u  Fekr.  t  MUrt  1557.  hl,  1)9, 

(w)  BRAMOT  Enkh.  kU  Si. 

(x)  JLcfek  Hftll.  16  JprU  15  f  7-  hl.  *. 

£  a 


ao      VADERLANDSCHE     XXI.  Bofflt, 

FiLTPslll/chepen  in  zee  bragten ,  en  de  gantfche 
!  jj7.  Vloot ,  drie  maanden  lang  ,  onderhielden 
(y).  Doch  's  Konings  voorflag  vondt  ook 
geenen  ingang.  Men  begreep  nogtans  de 
noodzaaklykheid  van  't  beveiligen  der  Zee- 
vaart zo  klaar,  dat  de  Staaten  met  Amfter- 
dam  overeenkwamen,  om,  aldaar  en  in  de 
Waterlieden,  zes  Oorlogfchepen ,  bemand 
met  omtrent  vyf Aonderd  koppen ,  in  zee  te 
brengen,  en  drie  maanden  te  doen  onder- 
houden, mids  daartoe  negentienduizend  gul- 
1  dens  ,  uit  's  Lands  kade ,  betaalende  (z). 
Voorts,  zogt  men  die  van  Friesland  tè  be- 
weegen,  om,  insgelyks,  twee  of  drie  fche- 
pen  uit  te  ruften.  Doch  deczen  verfchoon- 
den  zig,  op  hunne  armoede  (a).  De  Hol- 
landfche  Vloot  geraakte  dan  in  zee,  en 
werdt ,  inzonderheid ,  gebruikt,  om  de  Graan- 
fchepen,  die  uit  de  Ooftzee  verwagt  wer- 
den ,  te  beveiligen.  Ook  kwamen  de  mees- 
ten hier, in  den  Zomer, behouden  aan;  waar- 
door de  duurte  van  't  Kooren  ophieldt  (b). 
Tot  beveiliging  der  Haringviflcherye ,  wer- 
den ook  eenige  fchepen  in  zee  gebragt.  De 
Koning  droeg  tienduizend  guldens  in  de 
koften*  Het  overige  werdt ,  volgens  ge- 
woonte, gevonden,  uit  een  laftgeld  op  den 
Haring  (c). 

Vin,      De  zwaare  laften,  die  de  Nederlanden  ^ 
Staat  van  een^ 

(y)  Relbl.  Holl.  %y  April  IJ57.  */.  j|,  40. 
*  (z)  RcfoL  Holl.  *  May  vfS7*  **  4*. 

(a)  Miflïven  van  den  5  en  21  May  i$sy.  in  Je  Refol*  vui 
Moli.  M.  47 ,  61. 

(i)  BOK  ï.  Bêeky  hl.  11  [ij]. 

(c)  Reiol.  Holl.  ^^  Jt4y  iw  **  J**l  *SS*.   */•  7°  t  *S* 
BKANDT  Enkh.  èk  4<k 


XXT.  BosK»      HISTORIE.       *t 

eenige  jaaren  herwaaids,  ter  oorzaake  tzsfuvIX 
den  oorlog  met  Frankryk,  moeden  dnagei,  155^- 
hadden  de  gemeene  kas  dermaate  uitgeput  .^J^.* 
dat  de  Koping  langer  geenen  raad  wiA„  os:a 
't  Krygsvolk  te  betaalen.En  veeUigtisdeeze 
verlegenheid  de  voornaamfte  oorzaak  ge- 
weeft,  waarom  bet  Leger  zo  vroeg  gei icnei-" 
den  ;  en  zelfs  gedeeltelvk  afgedankt  werdr. 
Karef,Graafvan  Lalamgydie9t  Ampt  van  Land- 
voogd, in  't  afryn  des  Hertogs  vanSzvoye, 
waarnam,  vertoonde  den  algemeenen  Sen- 
ten,in  Herfftmaand ,  te  Brnffel  befchrceven, 
eenen  flaat  van  's  Land*  agterweze?*,  raa 
welken  wy  dienftig  geoordeeld  hebben,  den 
voornaamen  inhoud  hier  in  te  voegen: 
*s  Vorften  Inkomften  uit  de  Xederimicn  be- 
liepen in  't  jaar  1551      ƒ 327963-17^ 
De  Renten,  vermindering 
van  inkomften ,  door  ver- 
vreemding vanveele  Do- 
meinen ,  en  andere  laften, 
van  't  jaar  155 1  tot  het 
jaar  1 556,  merkelyk  toe- 
genomen zynde ,  belie- 
pen nu    34<S8i8-  5S 

Zo  dat  'er  te  kort  kwam    ƒ  18357-1  J-j  '2) 
De  Hofhouding,  Wedden 
en  Jaargelden  der  Amp- 
tenaaren  bedroegen,  jaar* 

•    lyks, 241574-19-0 

Aan  de  Bezetting   in  de 
Grensfteden  waren,  voor 

zes 

(3)  In  eene  óeizer  drie  fomaen  ,is  «2  klebe  fi:s- 
flag  ;  doch  wy  hebben  het  óoriprooglelvke  ztM^u  L 
B3 


*»      VADERLANDSCHE      XXI.  BoöC 

JftimUl     zes  jaaren,  aan  leevensmiddelen,  toege* 

2JOOO-  o-o 


*557>      legd ,  jaarlyks      -     -     -    ƒ 

De  Penningen,  by  's  Keizers 

tyd  opgenomen ,  beliepen    4230304-  0-0 

Die  ten  tyde  des  Konings        140000-  0-0 
Andere  Schulden. 

Aan  de  Stenden  des  Keizer- 
ryks    -    -    -    *     -     -    -      174Ö5-  0-0 

Aan  die  van  An twerpen,  we- 
gens Aluin  >      -     -     -     -    •  15000-  0-0 

Aan  de  agterflallen  der  nieu- 
we Veltingwerken ,     -    -      36431-12-0 

Aan  Gefchut  enKrygsbehoek 

ten ,  omtrent  *     -    -      30000-  0-0 

Aan  Mondbehoeften,      -     -    238000-0-0 

Aan  geleende  penningen ,  in  't 
jaar  1557     *     -     *    *    «    Öooqoo-  0-0 

Aan  't  Bootsvolk,  welk  den 

Keizer  hadt  overgevoerd,        420QO-  o-o 

.  Agterflallen  aan  de  VliesjricU 

ders ,  Raaden    en  andere 

Amptenaars     -*      t      -.     -t     129040-  0-0 

'  Aan  't  Krygsvolk,  ten  tyde 

des  Keizers ,  afgedankt ,    «j    6073 ll'  J"2 

Aan  't  Krygsvolk,  ten  zelfden 

tyde,  in  dienft  gehouden,     329360- 11 -.2 

Aan  't  Krygsvolk,  by  's  Ko- 

nings  tyd,  afgedankt,      -     132515-14-Q 

Aan  't  Krygsvolk,  ten  zelfden 

tyde,  in  dienfl  gehouden  ■    >    ■  » 

De  Iaatfte  poft  en  nog,  een  andere,  die 

pien  den  Koopluiden  fchuldig  was,  ftojidt 

jn  de  begrooting  open  (rf);  zo  dat  men  *a 

{*)  RcfoL  Holl,  15  fcpumk.  ISS7.  hl.  *o. 


XXL  Boek.     H  IS  TOR  IR       23 

Lands  agcerwezen  niet  behoorlyk  kon  op*  FnjwIEL 
maaken.     Zo  veel  bleek  egter  uit  deezen  1557. 

Haat ,  dat  de  Intrefl  der  opgenomen9  pennin- 

gen ,  gerekend  tegen  agt  ten  honderd ,  om- 
trent vier  tonnen  febats ,  jaarlyks,  beliep;  dat 
het  Land,  daarenboven,  meer  dan  tweernt- 
tioenen  fchuldig  was :  en  dat  de  andere  jaar- 
lykfche  lallen ,  buiten  de  Intreden ,  dexegen- 
woordige  inkomften  omtrent  dhr  termen  Jcbats 
te  boven  gingen. 

Het  oogmerk  ,  waarmede  de  Koning  's  Men 
Lands  agterwezen  den  algemeenen  Staaten  ******* 
hadt  doen  openleggen, was,  dezelven  daar- wcdcro1? 
door  te  beweegen,  tot  het  toefhaan  van  ee-^^5- 
nen  honderdflen  penning  op  de  onroerende  fteo  p«-  4 
goederen ,  en  een'  tienden  en  vyfden  op  het  nin* 
zout,  de  lakens,  de  fpeceryen,en  diergely- 
ke  Koopmanfchappen ;  op  dat  het  Land  uit 
zyne  fchulden  mogt  worden  gered.    Doch 
de  meeften  merkten  dit  agterwezen  aan ,  als 
den  Koning, en  niet  de  Nederlanden  betref- 
fende. Ten  minften,  begreepen  zy,  dat  het 
Keizerryk,  Spanje,  Milaan  en  Napels,  in 
hetzelve,  zo  wel  als  de  Nederlanden,  be- 
hoorden te  draagen  (*>,  alzo  de  oorlog, 
waardoor  het  veroorzaakt  was,  zo  wel  ten 
behoeve  dier  Ryken  en  Vorftendommen,  als 
ten  behoeve  der  Nederlanden,  gevoerd  was. 
Ook  vind  ik  niet,  dat  eenigen  der  Staaten  , 
op  het  voordel  van  denGraavevanLalaing,- 
cenig  befluit  hebben  genomen.   In  den  aan-  jrr^ 

vang  des  volgenden  jaars  ,  verzegelde  men — 

in  Holland  ,  honderdduizend  guldens  voor 

den 

{$)  Adbl,  goLL  *,  U  Nivmh.  1557.  '*  wit  «•• 

B4 


*4     VADERJ.ANDSCHE      XXI.  BtfBC. 

FjLiPsTiL  den  Koning ,  die ,  ten  zelfden  tyde ,  eene  ver* 
155&  zegeling  van  vierentwintig  tonnen  fchats 
""""         van  alle  de  Nederlanden  geè'ifcht  hadt  ( ƒ ) , 
en  den  Staaten  van  Holland,  ter  verzeke- 
ring van  hun  aandeel  ih  dezelve,  verfchei- 
den  Tollen ,  Tienden  en  andere  Graaflyke 
goederen  in  handen  (lelde  (g). 
Negen-     ..Filijjs,  befpeurende,  dat  de  Staaten  niet 
gange    ^  beweegen  waren ,  om  in  eenen  honderd- 
?  ??      ften  en  tiendyi  penning  te  bewilligen,  deedt 
f     hun,  in  Sprokkelmaand,  eene  negenjaarige 
Bede  van  agt  tonnen  fchats  jaarlylcs ,  waarin 
het  aandeel  van  Holland  eenhonderdduizend 
guldens  beloopen  zou.  Doch  Henegouwen , 
Zeeland,  Utrecht,  Ryflel,  Douai,  Orchies, 
Doornik  en  het  Doornikfche  waren  ,  ten 
minften  in  't  eerft,  onwillig.  Ook  meenden 
die  van  Holland, dat  zy  te  hoog  gefteld  wa- 
yen.    De  Staaten  van  Brabant  hadden  de 
Nederlanden  in  vier  deelen  verdeeld,  van 
wjlken  Brabant  j  Namen  en  Mechelen  een 
cieel ;  Vlaanderen  het  tweede ,  Holland ,  Zee* 
land  en  Utrecht  het  derde ,  en  Artois ,  He-» 
negouwen ,  Valenchyn ,  Ryffel ,  Douai ,  Or- 
chies,  Doornik  en  het  Doornikfche  het  vier? 
i-j  deel  zouden  uitmaaken.  Zy  fielden  voor, 
dat  elk  van  deeze  deelen  zorg  zou  moeten 
draagen ,  om  zyn  aandeel  in  's  Konings  Be* 
de  op  te  brengen.    Doch  die  van  Holland, 
•voorziende  dat  Zeeland  weinig,  en  Utrecht 
niets  in  de  Bede  zou  willen  draagen ,  en  dat 
zy ,  al  ftondt  de  Koning  in ,  voor  het  aan« 
deel  deezer  Landfchapp^n,by  wanbetaling, 

voo? 

(f)  Refol.  Holl.  ztf  Fe'*r.  ijjg.  hl.  9. 

rg)  Rdol.  Holl.  lx  Féhr.   ijit.  hl.  &    Zit  •tK  BOOMKAM? 

AUcui.  hl.  \%t. 


XSL  Böbx.       HISTORIE.       *s 

voor  overlaft  van  't  KrygsvoUc,  te  dngtenFiurrilL 
gouden  hebben,  konden  den  voorflag  van  iSS&_ 
Brabant  niet  toevallen  (b).    In  de  negenjaa- 
rige  Bede,  hadden  zy  egter,  zo  wel  als  de 
meefte  andere  Landen,  bewilligd.  Sommigen, 
die  dceze  Bede ,  ten  onregte,  tot  het  jaar 
1556,  brengen,  verhaalen,  dat  dezelve  niet 
ingewilligd  werdt,  dan  onder  deeze  drie 
voorwaarden, dat  deStaaten  zelven  de  han- 
deling der  penningen  behouden  en  't  Krygs- 
volk  betaalen  zouden ;  dat  het  vreemd  Krygs- 
volk  zou  worden  afgedankt ;  en  dat  men  't 
Verbond,  in 't  jaar  1548,  met  het  Keizer- 
ryk,  gemaakt,  zou  onderhouden  (/).  Doch 
mtde  bewyzen,  die  men  hiertoe  bybrengt 
(k) ,  blykt  alleen ,  dat  men  de  eerde  deezer 
deezer  drie  voorwaarden  heeft  bedongen. 
Ook  zullen  wy,  in  't  vervolg,  toonen,  dat* 
men  van  de  tweede,  eerft  kort  voor  't  ver* 
trek  des  Konings,  gerept  heeft.  Voorts  heb- 
ben de  Staaten  van  Holland ,  omtrent  dee- 
zen  tyd^  ook  hun  aandeel  in  twaalfduizend 
daalers  ,  en  nog  eens  vyfduizend  guldens  , 
tot  betaalinge  van  't  Krygsvolk,  toegeftaan 
(/).    Ook  vind  ik,  dat  zy  den  Koning,  dit 
jaar ,  nog  eene  buitengewoone  Bede  van 
driehonderdduizend  guldens  hebben  ingewil- 
ligd, waarvan  hy  nu  nog  negentienduizen<T      ^ 
guldens ,  voor  het  aandeel  der  drie  Heeren,     ,     1 
Oranje ,  Egmond  en  Hoorne ,  korten  liet  (tri). 

Van 

(b)  Uciol.  Kol),  is  Fér.  g ,  i x ,  ij  April ,  it  M*y.  isst.  AI.  9% 

22,23,2*. 

(i)  Leeven  van  Willem  I.  T.  Deel,  BI.  112. 
(k)  Apolog.  van  Willem  I.  A7  Bor  Authenr.  St.  l\.Deelxhk 
7*.  MiTVKtU  I.  Boek,  ƒ  17. 
(/)    fcefol.  Hol),  as  Af ril  ,  2|  Jnny  ifjt.  ♦/.  27,  }1. 
(m)  Rclol.  Holl,  14  Junj  1$ ei.  BI.  31. 


16      VADERLANDSCHE      XXL  Boot; 

FiLiPtlII.  Van  elders  blykt  egter,  dat  Holland,  door- 
I55&»  gaans  agterlyk  genoeg  in  't  bewilligen ,  fbm- 
tyds  nog  agterlyker  was ,  in  het  opbrengen 
van  's  Konings  Beden  (ri). 
IX.        De  aanflag  op  Calais,  tegen  welken,  Fi- 
Caiais,   }ipS  het  Engelfche  Hof,  in  't  voorleeden 
^Ha*    Jaar'  gewaarfchuwd  hadt ,  was ,  in  den  aan- 
megf  "  vang  deezesj aars,  in  't  werk  gefield.    De 
door  de  Hertog  van  Guize  rukte ,  op  den  eerden  van 
Fran-      Louwmaand,  voor  de  Stad,  en  werdt  'er, 
*Pben » °  binnen  zeven  dagen,  by  verdrag,  meefler 
terd.     " van*     Guines  en  Homes ,  die  ook  nog  Engel- 
fche bezetting  in  hadden ,  vielen  den  Her- 
toge ,  weinige  dagen  daarna ,  in  handen.  De 
Engelfchen  verlooren  dus ,  in  korten  tyd,  al- 
les wat  zy  van  hunne  oude  en  uitgeftxekte 
bezittingen  in  Frankryk  hadden  overbehou- 
den.    Filips  hadt  aangebooden ,  eenig  volk 
te  werpen  in  Calais  ,  welk  flegt  voorzien 
was.    Doch  de  Engelfchen,  bedugtdathy 
't  gevaar  grooter  maakte  dan  het  was ,  om 
voet  in  't  Ryk  te  krygen,  hadden  zynen  voor- 
flag  van  de  hand  geweezen  (o). 
Ook  Die-     De  Koning  van  Frankryk,  omtrent  twin- 
denho-    tigduizend  man ,  in  Duitfchland  geworven 
Ion  *  Ar"  hebbende  >  deedt  zyn  Leger ,  in  Zomermaand, 
Duinker-  't  beleg  liaan  voor  Dieuenhoven.    De  Stad 
leen  en  S. ging,  by  verdrag,  over,  op  den  twee-en- 
Wynoks-  twintigften.    Toen  werdt  Jrlon  bemagtigd. 
bergen,   \y>tlaater,  rukte  de  Heer  van  Thermes, 
met  omtrent  tienduizend  man ,  voor  Duin- 
kerken ,  dat ,  nevens   S.  Wynoksbergen  , 

fchier 

(n)  Refoï.  Hol!.  $  Jug.  i? St.  H,  47. 

(0)  RAfiN  7>».  VL  p.  i}6n  U7-  BQKI.  Buk*  U.  II  {i*> 


XXL  Boek.      HISTORIE.       ay  ' 

ichier  zonder  flag  of  *  floot,  overmeefterdFiuwnL' 
werdt  (p).    Filips  toen ,  het  befte  deel  van  lSSS» 
Vlaanderen,  voor  de  ftrooperyen  der  Fran- 
fchen,  ziende  blootgefteld ,  zondt  den  Graaf 
van  Egmond ,  aan   t  hoofd  van  twaalfdui- 
zend Knegten  en  tweeduizend  Ruiters  ,'  af, 
om  Thermes  te  keer  te  gaan.    De  Leger*  Slag  by 
raakten  handgemeen,  by  Grevelingen  ,  op9reve- 
den  dertienden  van  Hooimaand.    Egmond  Un*en* 
begaf  zig  in  't  heetft  van  't  gevegt ,  en  kweet 
zig  zo  dapper,  dat  hy  de  Franfcnen  deinzen 
deedt ,  en  eerlang  t'eenemaal  overwon.  De 
Heer  van  Thermes  zelf  werdt,  bydeeze  ge- 
legenheid, gevangen  genomen.    Men  wil, 
dat  'er,  van  s  vyands  zyde ,  vyf tienhonderd , 
van  de  onze,  vyf  honderd,  in  deezen  flag, 
bleeven  (?).    Egmond  won  'er,  onder  de 
Nederlanders  ,  een*  onfterfly  ken  roem  by : 
welken  hem,  alleen  door  den  Hertog  van 
Alva,  die,  na  't  fluiten  der  Vrede  in  Italië, 
herwaards  gekomen  was,  benyd  werdt  (r). 

Midlerwyl,  was  'er,  in  Engeland,  eeneLaadfag 
Vloot  uitgeruft  van  honderdentwintig  zei-°Pde 
len,  die,  onder  den  Admiraal  Clintm 9üondt.^^f 
Filips  voegde  'er  dertig  fchepen  by ,   diejtmlyfc 
meeft  in  Holland  en  Zeeland  waren  gereed- flaagu 
gemaakt,  en  over  welken,  Adolf  van  Bour+ 
gondie.  Heer  van  fVakkene  Capelle,'  Stedehou- 
der van  den  Nederlandfbhen  Admiraal,  Graa- 
ve  van  Hoorne,  't  gebied  voerde.  Jan,  Heer 
van  Kruiningen  en  andere  Nederlandfche 

Hee- 
ft) DAwiel  7>».  VIII.  p.  2i* -in.  Hoorr ,  I.  B*k,>  't 

{(f,  Danifl  Tom.  VIII.  p   2|i. 
(r)  HWXST  I,  &><k  ,  U.  IJ  ,  1+ 


ts      ,  VADERLANDSCHE     XXI.  Botfc 

fiuprill.ren  bevonden  zig  op  deeze  Vlöote.    Men 
1558.  hadt  voor,  eene  landing  te  doen  opdeFran- 
T" fche  kutten,  en  Breft  of  Dieppe  te  overval- 
len.   Ookwerdt'er,  in  Zomermaand,  een 
deel  volks  aan  land  gezet  beneden  Conquct, 
welke  Plaats  bemagtigd  en  deerlyk  geplon- 
derd  werdt.    De  Baron  van  Querfimont  eg- 
ter,  in  alleryl,  zesduizend  man  byeen  ge- 
bragt  hebbende,  dreef  de  onzen,  met  ver- 
lies ,  te  rug  naar  de  Vloote.    Den  Heer  de 
Brafle ,  federt ,  middel  hebbende  gevonden  9 
om  de  bezetting,  in  Breft  en  S.  MaJo ,  te 
verfterken,  liep  de  aanflag  der  vereenigde 
Vloote  te  loor  (x).  De  fchepen  keerden  eer- 
lang naar  huis,  en  men  droeg,  in  Holland 
en  in  Zeeland ,  terftond ,  zorg ,  om  hetBoots- 
volk  te  betaalen  en  af  te  danken  (*). 
Staat  der .    Te  lande  ,  viel ,  dit  jaar,  weinig  meer 
weder-    voor.    Alleenlyk ,  zogt  men  zig ,  van  we- 
^~^einderzyde,  met  nieuwe  benden,  te  verfter- 
Pifcar-     ^en  5  en  'l  l*et  z*g  aanzien ,  dat  de  volgende 
dye.       Veldtogt ,  niet  zonder  veel  bloedftorting  , 
zou  afloopen.  De  Legers  naderden  eikande- 
ren <,  tot  op  eenen  kleinen  affland,  tuflchen 
de  Rivieren  de  Anthy  en  de  Somme.    Het 
Leger  van  Filips  hadt  zig.,  langs  de  linker- 
zyde  van  de  eerfte ,  dat  van  Henrik  lang* 
de  regterzyde  van  de  andere  Riviere,  ne- 
dergeflaagen.Doch't  kwam  tot  geenen  Veld- 
flag ,  gelyk  men  verwagt  hadt  (u) :  't  zy  dat 
partyen ,  onkundig  van  elkanders  kragten , 
hunne  veiligheid  niet  hangen  wilden  aan  de 

(t)  Rapin  T»m.  VI.  p.  141.  Hooft,  I.  B$ik  9  bl.  ij. 

(t)  Refol.  Holl.  25  OB$b.  \$si.  bl.  64. 

(u)  Daniël  Tom.  VIII,  />,  us.  fio*  U  &*tk,  bl.  11  [17]. 


XXL  Boek.       HISTORIE.       sp 

onzekere  uitkomft  van  een  gevegt ;  't  ry  dat  FmnVL 
de  Vredehandeling ,  die  onlangs  begonnen  1558. 
was,  elk  hoopen  deedt,  dat  men ,  zonder 
bloedftorting,  tot  een  redelyk  verdrag  zoa 
konnen  geraaken. 

Doch  Filips  hadt  nog  eene  byzondere  re-Kbra, 
den  ,  om  den  flag  te  fcnuwen ,  en  naar  Vre-  Koning 
de  te  Haan.  Zyne  Gemaalin  Maria,  ^onin-^^1" 
gin  van  Engeland ,  overleedt  op  den  zeven*  lerit  ca 
tienden  van  Slagtmaand,  en  werdt  opge- wordt 
volgd,  door  Elizabet ,  haare  Zufter  van  Va-  <*<**  EB* 
ders  zyde,  die  den  Hervormden  Godsdienftj^^» 
beleedt.    De  Koning  van  Spanje  vondt  tigzaün, 
dus  verfteken  van  den  naam  en  waardigheid  ©pge- ' 
van  Koning  van  Engeland ,  en  voorzag  klaar*  *©lg<L 
lyk,  dathy,  voortaan  niet  veel  onderftand 
uit  dit  Ryk  te  wagten  zou  hebben.  Hy  wenk 
in  deeze  gedagten  beveiligd ,  toen  hy ,  kort 
•na  de  dood  zyner  Gemaalinne,  de  Konin- 
gin, haare  Zafler,  heimelyk  hebbende  doen 
aanzoeken,  om  zig  met  hem  in  de  Egt  te 
begeeven,  eeril  uitftellend  antwoord  beko- 
men hadt ,  en  eindelyk  afgeweezen  gewor- 
den was  (t;). 

Met  de  eerfte  opening  tot  de  Vredehan-     X; 
deling,  die' zeer  heimelyk  gefchied  was,***™*!** 
hadt  het  zig ,  volgens  de  waarfchynly kfte  be-  ^7^ 
xigten,  op  deeze  wyze,  toegedraagen.    DeeeneVre- 
Hertogin  van  Lotharingen  ,  eene  Dógterdehaado- 
van  Elizabet,  Koninginne  van  Zweeden  ento^ 
Zufter  van  Karel  den  V ,  hadt  zig ,  in  de 
Lente  deezes  iaars ,  met  verlof  van  Koning 
Henrik,  uit  de  Nederlanden,  begeven  naar 

Pe- 

(v)  EJLPUf  Têm.  VL  f.  142,  i^i 


So       VADERLANDSCHE     XXI.  Bóë*; 

JfiupsIILPeronne,  om  haaren  Zoon,  Hertog  Kafel * 
1558*  die  de  Franfche  zyde  hieldt,  te  bezoeken  * 
1  en  by  deeze  gelegenheid ,  eenigen  voorflag 

tot  eene  Vrede  te  doen*    Ook  wordt  haar  * 
in  het  verdrag ,  welk ,  in  de  Lente  des  vol* 
genden j aars,  geflooten  werdt*  de  eer  ge- 
geven ,  dat  zy ,  federt  eenen  geruimen  tyd  * 
aan  de  Vrede  gearbeid  hadt.    Doch  zy  en 
haar  Zoon  waren  de  eenigften  niet, die  dee- 
ze heimelyke  onderhandeling  dreeven.    Zy 
was  verzeld  van  den  Biflchop  van  Atrecht* 
De  Kardinaal  van  Lotharingen  hadt  zig  ver- 
voegd by  den  jongen  Hertog,  zynen  Neef: 
en  deeze  twee  Kerkelyken  hadden ,  thans , 
in  de  Nederlanden  en  m  Frankryk ,  't  Voor- 
De  Bis-  naamfte  deel  aan 't  bewind.  Onder  den  fchyn 
fchop      van  een  bezoek ,  tuflchen  de  Hertoginne  en 
van  A-    haaren  Zoon  ,  vertoonde  de  Biflchop  den 
tan  op   kardinaal  in  't  heimelyk  „  hoe  leed  het  den- 
de  uit-    ♦>  Koning  van  Spanje  deedt,  dat  de  twee 
rooying  „  magtigfte  Ry ken  van  Europa  eikanderen , 
der  Ket-  u  door  een'  geduurigen  oorlog  ,  verzwak- 
tQrentoe.^  ten>  daar  men,  met  vereenigde  kragten, 
„  de  Turken ,  de  oude  vyanden  der  Chris* 
„  tenheid ,  behoorde  te  keer  te  gaan  :  of, 
„  om  nader  by  huis  te  blyven  ,  de  Ketters, 
„  nog  erger  vyanden  der  waare  geloovigen 
„  dan  de  Turken ,  uit  te  rooijen*  Deezen , 
j,  vervolgde  hy,  verfpreiden  hun  vergiftig 
„  zaad  in  de  Nederlanden  ,  zo  wel  als  in 
„  Frankryk,"  terwyl  de  oorlog  de  Koningen 
„  belet ,  behoorlyk ,  tegen  dit  inkruipend 
„  verderf,  te  waaken.    De  Kardinaal ,  be- 
n  floot  hy  ,  zou  dan  zynen  Koning  eenen 
„  zonderlingen  dienft  doena  en  zig  delven 


XXL  BóOL       HISTORIE.       3r 

„  eenen  eeuwigen  roem  verwerven ,  zo  hy  F&vsUL' 
„  eene  vafte  Vrede  tnflchen  de  twee  Ko-  1558- 
„  ningen  wift  te  bewerken,  op  dat  men  ,  "■ 

„  naderhand ,  met  gemeen  overleg  ,  de 
w  Kettery,  beide  in  Frankryk  en  in  de  Ne- 
w  derlanden ,  mogt  konnen  te  onderbren- 
„  gen.  Hy,  Biflchop  van  Atrecht,  wilde 
„  hem  gaarne,  tot  bereiking  van  dit  oog- 
„>merk,  de  hand  leenen,  mids  men,  niet 
„  dan  door  vertrouwde  Perfoonen ,  over 
„  zulk  eene  gewigtke  zaak,  handelde,  en 
„  alles  geheim  hielde"  Men  wil,  dat  de 
Kardinaal  f  maak  in  's  Biflchop3  voorflag 
kreeg,-  en  dat  'er,  van  toen  af,  eene  hei- 
melyke  onderhandeling  tuflchen  hen  bei* 
de, zo  over  de  Vrede  als  over  het  uitrooijen 
der  Ketterye,  werdt  aangevangen  (g?). 

Van  de  Vrede  werdt  ook  ,  op  faift  van  De  v«u 
Filips ,  bedektelyk ,  door  den  Prinfe  van  O-  <kk*»de- 
ranje ,  gehandeld  met  den  Conftabd  van6"*^ 
Frankryk  en  met  den  Maarfchalk  de  S.  An-^JJ^°* 
dré,  die  beide  in  den  (lag  by  S.  Quintinyaoge- 
gevangen  waren  (s).  En  na  dat  men  't,  metragtn. 
het  beraamen  der  voorwaarden ,  zo  verre 
febragt  hadc,  dat  de  openbaare  onderhan- 
delingen konden  begonnen  worden  ,  kwa- 
men de  wederzydfche  Gemagtigden,  in  de 
Abtd^e  van  Cercamp,  in  't  Graaflchap  S. 
Pol,  in  Artois,  byeen.    Omtrent  het  mid- 
den van  Wynmaand,  verfcheenen  hier,  van 
de  Spaanfche  zyde,  Willem,  Prins  van  O- 
ranje,  Ferdinand  Alvares  van  Toledo, Her- 
tog 

(w)  TBOANUS  L*r.  XX.  p.  610.  Utr.  XXII.  f.  éjz.   Vib> 
HHCHAM  Mcmoir.  Ltttr.  XCIX.  f.  Ut. 
[x)  ApQlog.  ViA  WUlCA  I.  U-  7<* 


32       VADERLANDSCHE     XXl.  Bóe£ 

ftuwlll.  tog  van  Alva,  Ruy  Gomes  de  Silva,  Graaf 
1558.  van  Melita,  Anthoni  Perenot,  Biflchopvan 

'     B      Atrecht,  en  Viglius  van  Zuichem  van  Ayt- 
ta.    Doch  de  laatfte  werdt ,  in  Slagtmaand  * 
door  ziekte,  genoodzaakt,  naar  Bruflel  te 
rug  te  keeren  (jy).  Van  den  Franfchen  kant* 
kwamen  'er ,  de  Kardinaal  van  Lotharingen, 
Anne  vanMommeranci,Conftabel  van  Frank- 
ryk ,  Jakob  d'Albon  de  S.  André ,  Maarfchalk 
van  Frankryk  en  Markgraaf  van  Fronfal  i 
Jean  de  Morvillers ,  Biflchop  van  Orleans  + 
en  de  Geheimfchry  ver  van  Staat  Claude  d'Au* 
befpine.    De  Koningin  van  Engeland  zonde 
'er  ook  drie  Gemagtigden :  en  van  wegeden 
Hertoge  van  Savoye ,  verfcheen  *er  Thomas 
Langusco ,  Graaf  van  Stropiana.    De  Her- 
togin van  Lotharingen  en  haar  Zoon  woon- 
de vredehandeling  ook  by.    Men  floot ,  ter* 
flond,  eenen  ftilfland  van  wapenen,  voo£ 
veertien  dagen,  die  naderhand  nog  twee- 
maal verlengd  werdt  (z).Midlerwyl,  fcheid* 
den  de  Legers,  en  werden ,  gedeelteljrk ,  af- 

fedankt.  't  Gene  'er ,  tuflehen  Filips  en 
lenrik,  te  vereffenen  ftondt,  fcheen,  inde 
heimelyke  onderhandelingen  ,  reeds  in  za 
Verre  geregeld  te  zyn  ,  dat  'er  maar  twee 
voornaame  zaaken  overfchooten  5  het  we- 
dergeeven van  Calais  ,  waarop  Engeland 
fterk  drong,  en  de  herftelling  de*  Hertogs 
van  Savoye.  Men  handelde  nog  over  't  eer* 
fte  punt,  toen  de  dood  van  KoninginneMa* 
fiar  de  Vredehandeling,  voor  eenigen  tyd, 

deedc 

(y)  Viclii  Vita  N.  LXIX-  p.  s*. 

{*)  Du  Mont  Corp*  Diplom.  TfWé  V.  /.  I.  p4  H»  *7r'»7« 


XXL  Bont.       HISTORIE.      33 

deedt  flaaken.De  Gezanten  kwamen,  eerftFiupiüt 
in  Sprókkelmaand  des  volgenden  jaars ,  we-  1559. 
derom  byeen ,  te  Chateau  in  Cambrefis.  De  ""* 
Engelfchen  flooten  toen  een  afzonderlyk Ver- 
drag met  Koning  Henrik,  die  zig  verbondt, 
om  Calais,  binnen  agt  jaaren,  wederom  te 
zullen  geeven,  of  zo  hy  dit  weigerde,  off 
langer  dan  naar  behooren,  uitftelde,  vyf- 
honderdduizend  Kroonen  aan  Engeland  te 
zullen  voldoen,  als  eene  boete  voor  het  uit- 
ftel  of  de  weigering  ;  terwyl  hy,  't  zy  de 
boete  betaald  ware  of  niet,  evenwel  gehou- 
de  zou  zyn,  Calais  af  te  ftaan  (2).  Voorts 
kwam  men  overeen,  dat  de  Hertog  van  Sa- 
voye  herfteld  zou  worden  ,  in  de  bezitting 
van  het  grootfle  gedeelte  zyner  Erflanden, 

zul- 
(2)  De  meefte  Franfche  en  andere  Schry vers,  de  Ra* 
wn  Thotras  egter  uitgenomen,  hebben  den  inhoud  van 
dit  Verdrag  kwalyk  verhaald,  meldende  ,  dat  het  aan 
Henriks  keur  ftondt ,  of  Calais  te  rug  te  geeven ,  of  de 
boete  te  voldoen.  Doch  wy  hebben  de  woorden  van 
het  Verdrag  gevolgd,  dat  men  volkomenft  vindt ,  in  het 
Recueilde  Frederic  Leonard  ,  Tom.  II.  p.  527.,  en  uit 
hem,  by  Du  Mont  Corps  Diplomat.  Tom.  V.  P.  I.  p. 
31.  doch  dat  egter,  in  de  plaats,  daar  't  op  aankomt 9 
verfchik  van  de  anderszins  zeer  gebreklyke  uitgaave  , 
ia  de  J&.  Publ.  Angl.  Tom.  VI.  P.  IV.  p.  70.,  leezen- 
de  Leonard  Qua  quidempcena  petita ,  five  non  jbluta ,  in 
plaats  van  Qua  quidem  pctna  petita  ,  five  foluta  fit9 
jive  rum  foluta.  Maar  in  de  eerde  leezirig,  fchuilt  ee- 
ne blykbaare  fchryf-  of  drukfeil.  Wy  konnen  hier  niet 
breederzyn.  Die  de  Engelfche  Hiftorie  kent,  weet» 
van  hoe  veel  belang  dit  Verdrag,  federt,  gerekend  is. 
Wy  merken  alleenlyk  aan ,  xfot  de  Koning  van  Frank- 
xyk  nimmer  Calais  te  rug  gegeven,  noch  de  bepaalde 
boete  betaald  heeft,  fchoon  hy ,  volgens  het  Verdrag, 
in  geval  van  ultftel  van  het  eerde  ,  tot  beide,  of  vol- 
gens het  verhaal  der  meefte  Hiftoriefcbryveren,  in  allen  ,  . 
geval .  tot  een  van  beide  gehouden  was. 

VI.  Deel.  C 


34     VADERLANDSCHE     XXI.  Boek; 

FilïpiTIL  zullende  Koning  Henrik,  dieregtvoorwend- 
J559-  de  op  het  gantfcne  Hertogdom ,  alleenlyk  ee- 
nige  Plaatfen  blyven  inhouden,  tot  dat  het 
gefchil ,  tuflchen  hem  en  den  Hertog ,  in  der 
minne ,  zou  zyn  afgedaan.  Toen  deeze  twee 
zwaarigheden  waren  opgeligt,  ontbrak  'er 
niets  aan  het  fluiten  van  de  Vrede  tuflchen 
Henrik  en  Filips ,  't  welk ,  op  den  derden  van 
Verdrag  Grasmaand ,  gefchiedde.  „  De  Koningen  be- 
van  Cha-  „  loofden  eikanderen,  den  Katholyken  Gods- 
J?auLn    »  dienft  te  zullen  handhaaven",  waardoor 
fis.    re"nien,  waarfchynlyk ,  de  uitrooijing  der  Ket- 
teryen verftondt ,  die  toen  reeds  beftemd 
fchynt  geweeft  te  zyn.    „  Ook  zouden  zy 
5,  het  houden  eener  algemeene  Kerkverga- 
„  deringe  helpen  bevorderen.  Wyders  zou- 
„  den  de  wederzydfche  Onderdaanen ,  vree- 
„  diglyk  en  vryelyk,  met  malkanderen  kon- 
„  nen  handelen ,  en  de  Plaatfen  ,  die  de 
„  een  van  den  anderen  gewonnen  hadt ,  zou 
„  men   eikanderen    wederom  moeten  af- 
„  Haan."    De  overige  punten  betroffen  de 
Nederlanden  nietj  een  alleen  uitgenomen^ 
waarby  een  Huwelyk  werdt  geflooten  tus- 
fchen  Filips  en  Elizabet ,  Dogter  van  Koning 
Henrik  (a).  Ten  zelfden  dage,  werden,  by 
een  byzonder  Verdrag ,  versheiden'  Neder- 
landfche  en  andere  Heeren,  in  't  bezit  hun- 
ner verlooren'  of  onthouden'  goederen ,  her- 
WiUNas-  ^e^#    Willem  van  Naflau  bekwam ,  onder 
Sa  her"  anderen  ,  nu  eeril  zyn  Prinsdom  Oranje  , 
fteidin't  waarvan  hy ,  tot  hiertoe,  verfteken  geweeft 
Prins-      was  (b). 

do1?0-        t  '  Hy, 

»nje,         /,\  Du  MoNT  ^^  ^i^^  ^m.  v.  P.  i.  p.  34. 

(k)  Pu  MONT  Corps  Diploou  T$m.  V.  P.  I.  ^.  44, 


XXI.  Bob*,     HISTORIE.       3$ 

Hy ,  de  Hertog  van  Alva ,  de  Hertog  vanFiupsIII. 
Aarlchot  en  de  Graaf  van  Egmond  trokken ,  1559. 
kort  hierna ,  als  gyzelaars ,  naar  Frankryk ,    xi. 
daar  zy  bleeven ,  tot  dat  Filips ,  na  Henrik ,  Hy  ow 
de  genomen'  Plaatfen  geruimd  hadt.  En  ter-dek.tdc!l 
wyl  Oranje  hier  met  den  Koning  in  een  ge- ^n  Hen- 
meenzaam  gefprek  geraakt  Tras  ,  ontdekte  rik  en  Pi- 
hy  ,  gevallig ,  den  toeleg ,  om ,  met  gemeen  l»ps  tegen 
goedvinden,  de  Kettery  te  dempen  ,  waarde  Kct* 
over  Alva  toen  al  handelde ,  fchoon  de  Prins*"* 
'er  nog  niets  van  vernomen  hadt.   Hy  heeft 
naderhand  verklaard ,  dat  hy ,  in  dien  tyd , 
reeds  voornam ,  deezen  aanflag  tegen  te  gaan, 
en  de  Spanjaards ,  die  denzelven  ftonden  uit 
te  voeren ,  ten  lande  uit  te  doen  vertrek- 
ken (c). 

De  ondertrouw  van  Filips  met  ElizabetHuwelyk 
werdt ,  by  volmagt ,  door  den  Hertog  vanvan  Fi* 
Alva,  van  's  Konings  wege  ,  voltrokken. UPS* 
Doch  de  vreugde  hierover  Werdt  geiloord , 
door  den  ontydigen  dood  van  Koning  Hen- 
rik,  die,  door  den  Graave  van  Montgom- 
meri,  in  een  fteekfpel,  by  ongeluk,  in  'c 
regter  oog  gekwetft  zynde ,  binnen  weinige 
dagen ,  op  oen  tienden  van  Hooimaand ,  aan 
de  wonde,  overleedt.    Voor  zynen  dood, 
deedt  hy  het  Huwelyk  voltrekken  van  den 
Hertoge  van  Savoye  met  Margareet ,  zyne 
Zufler,  welk  ook  te  Chateau  in  Cambrefis 
beflooten  was  (d).    Zy n  oudfte  Zoon ,  Fran  * 
fris  de  IL  volgae  hem  op. 

Omtrent  deezen  tyd,  overleedt  ook  Ma-De  St*d+ 

xi- houder 

(c)  Apolog.  yan  Willem  I.  bl.  77. 
(/)  PAiflJU.  Tm.  VUI.  f.  252,  35i. 
C  2 


3<5     VADERLANDSCHE     XXI:  B<m; 

RtIpsIII«ximiliaan  van  Bourgondie ,  Heer  van  Be- 
*559*  veren  en  Markgraaf  van  Veere  en  Vliffin- 
Beveren  gen  (e)  ,  dip-'t  Stadhouderfchap  van  Hol- 
fterft.      jan(j  ^  Xeefand  en  Utrecht ,  federt  het  jaar 
1547 ,  bekleedt  hadt.  Hy  liet  geene  Kinderen 
na; doch  zo  zwaare  fchulden, dat zyn boedel 
met  den  voet  geftooten ,  en  aan  de  fchuld- 
eifchers  overgegeven  werdt.     Hoe  't  met 
het  Markgraaffchap  van  Veere  en  Vliffin- 
gen  afliep,  zal,  in  't  vervolg  deezer  Hifto- 
rie,  gemeld  worden. 
XII.        Éerj  in't  voorleeden  jaar,  deVredehan- 
vordert   deling  met  Frankryk  ,  openlyk,  begonnen 
wederom  was,  hadt  de  Koning  den  algemeenen  Staa- 
een'hon-ten,  in  Oogftmaand,  te  Atrecht ,  befchïee- 
derdflen  ven }  wederom  eenen  honderdften  en  eenen 
dgften    yyftigften  Penning  doen  afvorderen  (ƒ ) ,  of 
Pemring.  *n  plaatfe  derzelven  ,  eene  zekere  fomme 
gelds,  benevens  een*  nieuwen  Impoft  op  't 
Zout  en  den  dubbelen  Impoft  op  de  Wynen, 
voor  vier  jaaren.    Doch  de  Staaten  konden 
niet  bewoogen  worden ,  om  'er  in  te  bewil- 
ligen :  te  minder  nog ,  na  dat  de  Vredehan- 
deling  in  't  openbaar  was  aangevangen.   De 
Koning  fchreef  Brieven  aan  die  van  Holland,, 
waarby  hy  zyn  ongenoegen  over  hunne  wei- 
gering te  kennen  gaf  (g).  Doch  't  mogt  niet 
baaten.    De  Staaten  van  Holland  kwamen 
te  noode ,  tot  het  bewilligen  in  belaftingen> 
waardoor  hun  toeneemend  vermogen  ten 
Hove  kenlyk  worden  moeft ,  gelyk  waren 
een  honderdfte  en  vyftigfte  Penning  j  of  waar 

door 

(e)  SUFFRID.  PETIU  App.  sd  BF.KAM  />.  190» 
Cf)  Retbl.  HOÜ.    13  Sept.  1$ s  8.  hl.  48* 
Q)  Rclbl.  HoU.  2  Ftkr.  u>?.  hU  *♦ 


XXL  Boek.     HISTORIE. 


37 


door  de  Koophandel  en  VüTchery  gedrukt  FojpsüL 
werdt,  gelyk,  door  een*  Impoil  op  de  Wy-  1559L 

nen  en  het  Zout,  gefchiedde.    Zy  bewoo- 

gen  d^n  den  Hertog  van  Savoye,  door  een 
gefchenk  van  tienduizend  guldens  (b) ,  om 
by  den  Koning  te  bewerken  ,  dat  dezelve 
zig  ,  met  eene  bepaalde  fomme ,  in  de  plaats 
van  ?tgeeilchte,  genoegen  liet.  Ook  ftondt  ****** 
Filips,  eerlang,  af  van  zynen  eifch  f  midsvan  *** 
hem    tweehonderdenvyfügduizend  guldens 
werden  opgebragt ,  waarin  de  Staaten  ,  in 
Grasmaand,  fcnynen  te  hebben  bewilligd 
(j).     Doch  ten  zelfden  tyde,  deedt  hy  nog 
eene  Bede  van  honderdenvyfentwinugdui» 
zend  guldens;  van  de  algemeene  Staaten  9 
daar  benevens  ,  vorderende  voorbetaaling, 
op  rekening  van  't  gene  reeds  ingewilligd 
was ,  ter  fomme  van  eenhonderdagtenvyf- 
tigduizend  guldens.    En  zo  dra  hadden  die 
van  Holland  in  't  een  en  't  ander  niet  bewil- 
ligd (k) ,  of  Filips  deedt  hun,  in  Zomer- 
maand ,  verzoeken ,  om  vyftienduizend  gul- 
dens jaarlykfche  Renten  voor  hem  te  verze- 
gelen, op  dat  hy,  met  de  penningen,  die 
hiervan  komen  zouden ,  een  gedeelte  der  ag- 
terftallen  aan  't  Krygsvolk  zou  konnen  af- 
betaalen.    Doch  ik  vind  niet ,  dat  de  Staa- 
ten hem  hierin  te  wille  ge  weeft  zyn,fchoon 
*er,  nog  tot  in  Wynmaand  des  jaars  1560 1 
op  werdt  aangedrongen  (/)• 
Filips  was  nu,  vier  jaaren  agtereen,  in   XHL 

defHip* 

(h)  RcfoL  Holl.  1I-12  Febr.  1559.  U.  z%> 
(i)  Rcfoi.  Holl.  l$  April  is$9-  *A  45. 
*  Of)  *d°l-  HoU.  5  Mmj  17  Jmty  155*  *'•  S7f  7f. 
{I)  KdbL  Holl.  17  Jmty  US9-  hL  75. »  00#*.i  ;*»*/.  90. 

c3 


38      VADERLANDSCHE     XXI-  Boek. 

PiLiPsIII.de  Nederlanden  geweefl,  zonder  nog  gele* 
1 1559-  genheid  gehad  te  hebben ,  om  naar  Spanje 
maakt zig over  te  fleeken,en  bezit  te  neemen  van  het 
gereed    Ryk  ^  aan  jlem  afgeftaan ;  alwaar  ook  de  toe* 
Jrize*aarfland  der  zaaken  van  ftaat  en  oorloge  beide 
Spanje,   zyne  tegenwoordigheid  vorderde.  De  oorlog 
met  Frankryk  hadt  hem,  tot  hiertoe ,  belet, 
deeze  reize  te  doen ;  doch  de  Vrede  was  zo 
dra  niet  getroffen ,  of  hy  befloot ,  zig  gereed 
te  maaken  om  de  Nederlanden  te  verlaaten, 
na  dat  hy ,  vooraf,  de  vereifchte  orde  op  de 
Regeering  zou  hebben  gefield. 
Stek  oiv      De  Hertog  van  Savoye ,  door  de  Vrede 
Re°eed.e  èn  ^oor  z^n  Huwelyk  met  de  Zufler  van 
ring  der  Henrik  den  II ,  in  ftaat  gefield  zynde ,  om 
Neder-    bezit  te  neemen  van  zyne  meefle  goederen, 
Janden.    hadt  zig  ontflaagen  van  de  Landvoogdyeder 
Nederlanden :  welke  waardigheid ,  in  de  eer- 
fte  plaats ,  door  een  Perfoonaadje  van  ge* 
noegzaame  agtbaarheid,  moefl  worden  ver- 
vuld.   Het  Stadhouderfchap  van  Holland, 
Zeeland  en  Utrecht  was  ook  open ,  door  het 
afflerven  van  den  Heere  van  Beveren.  Ook 
flonden ,  thans ,  de  Stadhouderfchappen  van 
verfcheiden'  andere  Landen  te  begeeven  (ro). 
Daarenboven ,  moeflen  de  drie  Raaden  van 
Regeeringe ,  de  Raad  van  Staate ,  de  gehei* 
me  Raaden  de  Raad  der  Geldmiddelen, im- 
mers de  eerfle  van  de  drie ,  van  eenige  nieu- 
we Leden  worden  voorzien.    En  zo  veele 
gewigtige  bezigheden   vertraagden  's  Ko« 
nings  vertrek  eenige  maanden. 
Marga-       't  Stuk  der  Opper  -Landvoogdye  werd? 
re«,Her.  "  p  '       €CTft 


XXI.  Boe?.      HISTORIE.       39 

eerft  afgedaan,  't  Volk  zou  gaarne  Oranje  FilipsIIL 
of  Egmond  verkooren  hebben  gezien  tot  1559. 
deeze  waardigheid.  Doch  Filips  hadt  gee- toginvan 
nen  zin ,  om  de  Regeëring  des  gantfcnenParma, 
Lands  te  vertrouwen  aan  Hebren,  die  zowor<£ 
diep  in  's  volks  gunft  ftonden.  Ook  zou  de^r^ 
verheffing  van  eenen  hunner  de  afgunft  des 
anderen  te  zeer  ontfteken  hebben.  Keizer 
Ferdinand  zelf  ftondt  naar  deeze  eer,  voor 
zynen  Zoon,  den  Aartshertog Maximiliaan. 
De  Koning,  die,  om  de  afgunft  enkuipery 
te  beletten,  zig  verluiden  liet,  dat  hy  zy- 
nen eigen  Zoon ,  Prins  Karel,  veelligt,  tot 
Landvoogd  zou  aanftellen ,  fcheen  ,  eenen 
tyd  lang,  in  twyfel  te  ftaan,  tuflchen  twee 
Hertoginnen  van  Lotharingen  en  van  Par- 
ma.  De  eerfte  was  's  Konings  Nigt,  de  twee- 
de zyne  baftaard  Zufter.  De  Hertog  van 
Alva  en  de  Biflchop  van  Atrecht  begunftig- 
den  de  laatfte.  De  Prins  van  Oranje  en  de 
Graaf  van  Egmond  verklaarden  zig  voor  de 
eerfte.  Men  wil  zelfs ,  dat  Oranje ,  wiens 
Gemaalin,Anna  van  Buuj-en,  in  't  voorgaan- 
de jaar  (3) ,  overleeden  was ,  na  dat  zy  hem 
eenen  Zoon  en  eene  Dogter  gebaard  hadt, 
Dorothea ,  Dogter  der  Hertoginne  van  Lot- 
haringen, ten  Huwelyk  verzogt  hebbende, 
haare  verheffing  zogt  te  vorderen ,  om  zyn 
verzoek  te  meer  ingang  te  doen  vinden ,  en 
zyn  gezag,  in  de  Nederlanden,  te  beter  te 
veftigen(n).  Doch  Filips,  bewoogen  door 
Alva  (o) ,  verklaarde  zig ,  eerlang ,  voor  Mar- 

ga- 

(n)  BENT1VOCLIO  Veihaalb.  II.  Eotk%  I.  Hnfdft.  hL  s«. 
{•)  BUBG0ND.  Libr.  Lp.   ld,  17,  IS. 

(3)  Den  vierentwiutigften  van  Lentemaand  1558. 
C4 


4o      VADËRLANDSOJE     XXL  Öoek. 

FilipsïII.gareet,  Hertoginne  van  Part/iay  die  de  Land- 
1559*  voogdy in  Oogftmaand  aanvaardde  (p),  en 
m  haaren  Gemaal ,  den  Hertog  Oftavlo  Farne- 

ze  ,  die  haar  herwaards  verzeld  hadt ,  eer- 
lang ,  naar  Italië ,  liet  te  rug  keeren. 
De  ge-        Gelyk ,  onder  de  Regeering  van  Karel  den 
wooniy-  v,  reeds  drie  Raaden  t  Land  hadden  helpen 
Raaden  tellieren ;  zo  bleeven  deeze  zelfde  Raaden 
worden  ook  tegenwoordig  in  't  bewind :  't  welk  wy 
haar  toe- te  noodiger  agten.  aan  te  merken,  om  dat 
gevoegd.de  meefte  Nederlandfche  Schryvers  't  ftuk 
.zo  verhaalen,  als  of  deeze  Raaden,  of  ten 
minften  de  Raad  van  Staate,  nu  voor  't  eerft 
De  Raad  werden  opgeregt.  De  Raad  van  Staate ,  wel- 
van  Staa"eer  gemagtigd,  over  zaaken  van  vrede  en 
te'         oorlog,  en  al  wat  de  befcherminff  en  veilig- 
heid oer  Landen  betrof,  was ,  federt  dat  Fi- 
lips  de  Regeering  aanvaard  hadt, den  klem 
des  gezags  kwyt.  geweeft  ,  welken  de  Ko- 
ning geheellyk  aan  zig  getrokken  hadt.  Nu 
hemelde  hy  deezen  Raad  op  den  ouden  voet 
(g)9  benoemende,  tot  gewoonlyke  Raaden, 
oen  Biflchop  van  Atrecht,  den  Prins  van  O 
ranje ,  den  Graaf  van  Egmond ,  Filips  van 
Stavele,  Heere  van  Glaion,  Karel,  Baron 
van  Barlaimont,  Prefident  van  den  Raad  der 
Geldmiddelen  en  Viglius  van  Zuichem  van 
Aytta ,  Prefident  van  den  geheimen  Raad. 
De  Vliesridders ,  de  Leden  der  twee  andere 
Raaden  en  die  van  den  grooten  Raad  te  Meer- 
helen  ,  die  in  Regtzaaken  met  die  van  den  ge* 
heimen  Raad  onderling  verftand  plagtcn  te 

hou* 


'Ü 


STRADA  Dec.  I.  tibr.  I.  p.  ;•« 
&UJLQQNA.  Lier.  Lp.  22.    . 


XXL  Boek.      HISTORIE.       41 

"houden ,  kreegen ,  gelyk  van  ouds ,  ook  we-  FiupsIO. 
derom  toegang  tot  den  Raad  van  Staate  ,  1559. 

mids,  vooraf,  daartoe  befchreeven  zynde," ' 

door  de  Landvoogdefle  (r).  Oranje ,  dié , 
te  vooren  ,  zyne  Raadplaats  hadt  nederge- 
fegd ,  om  dat  hem  't  aanzien  des  Biflchops 
van  Atrecht  in  den  weg  was ,  liet  zig  nu , 
niet  dan  met  moeite,  beweegen,  om  dezel- 
ve ,  op  nieuws ,  te  aanvaarden  (f). 

De  geheime  Raad, -die  brieven  van  vry- De  ge- 
dom  en  vergiffenis  verleende,  en  op  wetten^™0 
en  burgerlyke  orde  opzigt  hadt,  en  de  Raadoellaad 
der  Geldmiddelen  ,  welken  't  bewind  over  der  Geid- 
de  Vorftelyke  Domeinen  en  inkomften  wasmidde- 
aanvertrouwd,  waren,  reeds  te  vooren,  op len* 
eenen  vaften  voet,  gebragt  (f).    De  bySndhoo- 
zondere  Landfchappen  werden  ,  vervolgens,  ders  over 
van  Stadhouders  voorzien.  Lamoraal ,  Graaf  deby* 
van  Egmond ,  werdt  Stadhouder  over  Vlaan-  l^!** 
deren  en  Artois;  Willem  van  Na ss au, fcbappen 
Prins  van  Oranje,  over  Holland,  Zee- gefteid. 
land,  Utrecht,  Weftfriesland ,  Voorne  en^Iem» 
den  Briele  (4) ,  waarby ,  in  't  volgend  jaar,  onmje^ 
het  Graaflchap  van  Bourgondie  gevoegd  wordt  ' 
werdt ,  hoewel  hy ,  federt ,  verklaard  heeft,  Stadhou- 
van  dit  laatfte  nimmer  eenig  voordeel  &*?£** 
hebben  getrokken  («).  Joan  van  Ligne,  Graaf  z^é^d 

van  en  U- 

trechu 
(r)  1.  Hopperu»  Memodal  dei  Troobl.  m  AnaL  Belg.  7V». 
n.  A  II.  f,  is. 

-  (s)  Veontw.  h  BOR  Auth.  Stukk.  I.  Deel,  bl.  4. 

ft)  I.  Hoppkaus  Memoral  de»  Tioubl  m  Anal.  fielg.7>*, 

n.  >.  11.  p.  is. 

-  (m)  Apolog.  U.  72. 

(4)  Zyn  Laftbrief  wai,in  't  Fnmfcb,  opgeteld,  en, 
den  negenden  van  Oogftmaand  deezes  jaara  1559,  &m 
dagtekend.  Zie  Repert.dtrPtak.  van  Holland,  bl.  04. 

Cs 


42      VADERLANDSCHE     XXL  Boek. 

FïupsIII.  van  Aremberg,  werdt  Stadhouder  over  Fries- 
1559.  land,  Overyifel,  Groningen  enLingen;Ka* 
rel  van  Briméu ,  Graaf  van  Megen  ,  over 
Gelderland  en  Zutfen;  Pieter  Ernft,  Graaf 
van  Mansfeld  ,  over  Luxemburg  ;  Joan , 
Graaf  van  Ooflfriesland,  over  Limburg  (y); 
Joan,  Markgraaf  van  Bergen,  over  Hene- 

J jouwen,  Valenchyn  en  Chateau  in  Cambre- 
ïs :  hy  werdt,  in  t  volgende  jaar,  ook  Bal- 
juw van  Henegouwen ,  na  't  affterven  van 
Jan  van  Lannoi ,  Heere  van  Molembais ,  die 
dit  Ampt  eerft  bekleed  hadt  (w).  Voorts 
werdt  die  Baron  van  Barlaimont,  Stadhou- 
der over  Namen ;  Joan  van  Mommeranci, 
Heer  van  Courieres  ,  over  Ryflel ,  Douai 
en  Orchies  ,  en  Floris  van  Mommeranci , 
Baron  van  Montigni  en  Broeder  des  Graa- 
ven  van  Hoorne ,  over  Doornik  en  het 
Doornikfche.  Alle  deeze  Heeren  waren 
Ridders  van  't  Gulden-vlies ,  en  hadden ,  elk 
in  zyne  Landftreek,  niet  flegts  't  bewind  o-  * 
ver  't  Krygsvolk  en  de  burgerlyke  Regee- 
ring; maar  ook,  nevens  de  Provinciaale  Ge- 
regtshoven  ,  over  de  oefeninge  des  Regts; 
behalven  alleenlyk  in  Vlaanderen  ,  alwaar 
de  Stadhouder ,  geen  zeggen  in  Regtzaaken 
te  hebben  plagt.  Voorts  werdt ,  over  Bra- 
bant ,  alwaar  de  Landvoogdes  zig  op- 
hieldt ,  geen  byzondere  Stadhouder  gefield, 
alzo  't  bewind  over  dit  Landfchap ,  van 
ouds ,  aan  de  Opperlandvoogden  plagt  toe- 
vertrouwd, te  worden  (x). 

Som- 

(v)  Strada  Dte.  I.  Lik.  I.  p.  is. 

(w)  Van  der  Habr  Init.  Tumult.  Libr.  I,  Cap.  V,  p.  9U 

(X)  ÜQf  nam  Livr.  I.  Cb.  I.  p-  1* 


XXI.  Boek.     HISTORIE.       43 

Sommigen  willen ,  dat  de  Prins  van  Q-i 
ranje  zig  net  Stadhouderfchap  over  Maan-  1559. 
deren  hadt  toegelegd:  doch  dat  de  Koning" 
hem  Holland ,  Zeeland  en  Utrecht ,  toen 
jnerkelyk  minder  van  vermogen, liever  hadt 
willen  toevertrouwen  (  y).  De  Prins  zelf 
heeft  egter  ,  naderhand ,  te  kennen  gege- 
ven ,  dat  hem  het  Stadhouderfchap,  zo  wel 
als  verfcheiden9  andere  waardigheden ,  in- 
gevolge der  begeerte  van  Keizer  Karel,  is 
opgearaagen  geworden  (z).  Zy,  die,  voor 
eenige  jaaren  >  gaarne  zouden  hebben  ge- 
zien, dat  de  vreemdelingen ,  in  Holland  , 
ook  van  het  Stadhouderfchap  ,  zo  wel  als 
van  andere  Arapten,  waren  uitgeflooten  ge- 
weeft  (*);  namen  egter  genoegen  in  de  ver- 
heffing van  Oranje  tot  deeze  waardigheid; 
alzo  hy  wel ,  te  Dillenburg ,  in  't  Graaffchap 
Naffau ,  gebooren  was ;  doch ,  van  jongs  op, 
in  de  Nederlanden  verkeerd  hadt;  als  Heer 
van  Breda,  eenige  goederen  in  Holland  be- 
zat, en  als  Voogd  over  zynen  jongen  Zoon, 
Filips  Willem ,  ook  't  bewind  hadt ,  over  ver- 
fcheiden9 goederen  in  Holland  en  in  Zee* 
land,  deezen,  door  zyne  Moeder,  de  Graa- 
vinne  van  Buuren,  nagelaaten  (&).  't  Ge- 
Aast  van  Naffau  hadt  ook ,  te  voor  en,  over 
Gelderland  geregeerd,  en  zelfs  de  Keizer* 
lyke  Kroon  gedraagen;al  het  welke  tewege 
bragt,  dat  men  zig  met  's  Frinfen  Stadhou- 
fchap  vereerd  hieldcDat  de  aanhangers  der 

nieu* 

}y)  Bj  Hoorr  I.  Mêtk9  bL  xu 
z)  Apolog.  bl.  71. 
(0)  V.  DtHy  bl.  429. 

(b)  Teftam.  d'Anne  «PEgmoni  dmi  Ie  SqppL  J»  Cocp»  Di- 
pèm  Tim»  UI»  F.  I.  ?•  Ué. 


44     VADERLANDSCHE     XXI.  Boek. 

♦iLiPsItï.  nieuwe  Leere  zig  ook  reeds  iets  goeds  vari 
.  *559-  's  Prinfen  Regeering  beloofd  hebben  ,  om 
dat  zyn  Vader,  Graaf  Willem  van  Naflau, 
en  zyne  Broeders  der  Lutherfche  Leere  wa- 
ren toegedaan,  is  ten  hoogden  waarfchyn- 
lyk,  onaangézien  de  Prins  zelf  openbaare 
belydenis  deedt  van  den  Roomfch-Katholy- 
ken  Godsdienft  (c).       ' 

Het  Stadhouderschap  van  Gelderland  en 
Zutfen  was,  eenen  tyd  lang,  by  voorraad, 
bekleed  geweeft  ,  cioor  den  Graave  van 
Hoorne  (d)9  die  't  gaarne  hadt  willen  be- 
houden. Doch  de  Biflchop  van  Atrecht  wift 
te  wege  te  brengen,  dat  het  den  Graave  van 
Megen  werdt  opgedraagen  (é).  Filips  oor- 
deelde, naar 't  fchynt,  dat  Hoorne  zig,  met 
de  waardigheid  van  Admiraal  der  Neder- 
landfche  zeemagt  ,  waarin  hy  beveiligd 
werdt,  behoorde  te  vrede  te  houden. 
Krygs-  De  gewoonlyke  Krygsmagt ,  die ,  in  de 
«agt.  Nederlanden ,  federt  den  tyd  van  Hertog 
Karelvan  Bourgondie,  op  de  been  gehou- 
den was ,  beflondt  uit  de  Benden  van  Ordon- 
nantien,  welken  Karel  de  V,in  't  jaar  1547, 
op  drieduizend  paarden  gebragt  hadt  (ƒ}. 
Doch  zy  waren  thans  niet  voltallig  (g).  Fi- 
lips poogde  dezelven ,  voor  zyn  vertrek,  op 
het  voorig  getal  te  brengen:  maar  't  geluk- 
te 

(c)  StRADA  Dec.  I.  Liir.  II.  p+  po.  Liir.  III.  p.  1*7.   Likt. 
IV.  p.  169- 

(d)  Verantw.  van  Hoorne  il.   7.  iy  BOR   Auth.  Stukk.  L 
Deel,  il.  50. 

(e)  BURGUND.  Li^r.  I.  p.  jfcO.  VAN  MR  HAEK  Init.  Tumult. 
Liir.  I.  Cmp.  V.  p.  90.        ' 

(f)  Strada  J)ec.  1.  Liir.  I.  *.  34.  GuicciABD.  Befchr.  oer 
HcderJ.  */.  41.  r 

(i)hVKGVND.Liir.l.f.l9. 


XXI;  Bom.     «ISTORIft.      45 

teniet.  Hy  verdeeldeze  egter  in  veertien FiufsUL 
Benden ,  over  welken  de  bovengenoemde  l559- 
Stadhouders  ,  uitgenomen  den  Graave  van 
Ooftfriesland  en  den  Heere  van  Courrieres; 
en  daarenboven  Filips  van  Croi ,  Hertog 
van  Aarfchot ,  Antoni  van  Lalaing ,  Graaf 
van  Hoogftraatcn ,  Maximiliaan  de  Hen- 
nin ,  Graaf  van  Boflu ,  Joan  van  Croi,  Graaf 
van  Róeux,  en  Henrik,  Heer  van  Bredero- 
de,  allen,  behalven  den  laatften,  Ridders 
van  't  Gulden-vlies,  't  bevel  hadden.  Men 
plagt  zig  van  deeze  benden ,  in  onverwagte 
toevallen ,  te  bedienen  (h).  Voorts  was  er 
nog  eenig  Duitfch  voetvolk  in  dienft, 't  welk 
Filips  gaarne  betaald  en  afgedankt  zag.  Ee- 
nige  benden  Landzaaten  gaf  hy  voor ,  in 
dienfl  te  willen  houden  ,  mids  de  Staaten 
voor  derzelver  betaalinge  zorgden.  Een 
getal  van  drie-,  of  vierduizend  Spanjaarden, 
meeft  in  't  voorleeden  jaar  (5) ,  herwaards 
gevoerd,  lag,  daarenboven , op  de  grenzen 
in  bezetting  (f).  Wat  de  Koning  met  dit 
Krygsvolk  voorhadt ,  zullen  wy  terflond 
2ien. 

De  Regeering  dus  op  eenen  geregelden  0XIV- 
voet  gebragt  zynde,  was  Filips  bedagt  omJ^J]^ 
dezelve  te  doen  dienen  tot  bevordering  van^p,.    ' 
zyne  oogmerken  ,  het  verkrygen  en  hand- 
haa- 
ft) STRADA  Dec.  1.  Mtr.  I.  p.  i$,  MtTSRFW  l.B*ek9fl+> 
(i)   THGANU9  Ukr.  XXIII.  T«m.  I.  f.  70J.  &  Edit.  I6IO. 

(5)  Uit  eenen  oorfpronglyken  Brief,  den  zesden  van 
Oogihnaand  des  jaars  1558,  uit  Antwerpen, gefebree- 
ven ,  is  my  gebleeken ,  dat  'er,  weinige  dagen  te voo- 
ren,  tweeduizend  Spanjaard*,  te  fchepe,  uit ttisksai* 
je ,  in  Vlaanderen  waien  aangekomen. 


46     VADERLANDSCHE    XXI.  Boa; 

FiupsIlLhaaven  van  een  onbepaald  gezag  over  de 
1559-  Landzaaten ,  en  het  verdelgen  der  Kette- 
rye,  dat  'er  den  weg  toe  baanen  moed.  Hy 
pleegde  over  alles  raad  met  den  Biflchop  van 
Atrecht,  op  wiens  aanhouden ,  hy  Paus  Pau- 
lus  den  IV.  flerk  drong  ,  tot  het  hervatten 
der  Kerkvergadering  van  Trente,alwaarde 
*  nieuwe  Leer  veroordeeld,  en  eene  nieuwe 

foort  van  Hervorming  vaftgefteld  werdk 
De  befluiten  deezer  Kerkvergadering  zogt 
hy,  hier  te  lande,  in  te  voeren,  en  tegen 
de  Ketters  te  doen  gelden.  Doch  om  hierin 
teflaagen,  was  hy,  federt  eenigen  tyd,  te 
raade  geworden/t  getal  der  Biflchoppen  in 
de  Nederlanden  te  vermeerderen,  en  dezel- 
ven  ook  deel  aan  de  Regeering  en  zitting  in 
de  Staatsvergaderingen  te-  doen  hebben. 
Franciskus  Sonnius,van  wien  wy  in 't  voor- 
gaande Boek  hebben  gewaagd,  was, om  dit 
werk  te  bevorderen,  reeds,  te  vooren,naar 
Rome  afgezonden  (*).  En  op  dat  de  Raad 
van  Staate  niets  tegen  's  Konings  oogmerk 
zou  konnen  befluiten  ,  hadt  de  Landvoog- 
des volmagt ,  om  't  raadpleegen  ter  gewoo- 
ner  vergadering  na  te  laaten,  en  alleen  by 
zig  zelve ,  met  agterraad  van  den  Biflchop 
van  Atrecht,  Barlaimont  en  Viglius  befluit 
te  neemen  (/).  Sommigen  melden,  dat  Mar- 
gareet  alleen  gehouden  was,  den  Biflchop 
te  hooren  (m).  Anderen ,  dat  zy  niet  dan 
met  de  meerderheid  van  alle  de  Leden  des 
Raads  mogt  befluiten  (»).    Doch  ik  maak , 

(k)  BUBGUND.  Vér.  I.  p.  12. 
(I)  Strada  Dec.  I.  Liir.  I.  p.  SU 
(m)  BURGUND.  Libr.  1.  p.  23. 
(n)  METERKN  I.  Botk  ,  ƒ.  Z4% 


XXL  Boek.     HISTORIE.      47 

in  dit  geval,  den  meeften  ftaat  op  't  gene*awü£ 
ik  uit  Strada  heb  aangehaald ,  die  van  't  ge-  I559- 
ne  de  Landvoogdes  betrof,  uit  haare  eigen' 
Papieren ,  beter  dan  iemant  anders ,  Ichynt 
onderrigt  geweeft  te  zyn.  Ook  meldt  hyf 
dat  de  agterraad  met  den  Biflchop,  Barlai- 
mont  en  Viglius  Confuba  genoemd  werdt. 
Door  middel  van  deezen  agterraad  nu ,  kon 
Filips  't  gezag  des  Raads  van  Staate  tot  zy- 
ne  oogmerken  doen  dienen. 

De  Biflchop  van  Atrecht  voorzag  egterFtfiptbe- 
wel,  dat  Tiet  uitrooijen  der  Ketteren  en  hetfluit<te 
handhaaven  van  een  onbepaald  gebied, niet ^°" 
zonder  magt  van  Kry  gsvolk ,  dat  den  Koning  Knepen 
genegen  was,  zou  konnen  gefchieden.  Hier- in 't  Uu  d 
om  oordeelde  hy,  dat  de  drie-  of  vierduizend  w  doal 
Spanjaarden ,  van  welken  wy  boven  gewaagd  b|yvelL 
hebben,  by  voorraad,  in  t  Land  gelaaten 
moeften  worden,  op  dat  men  'er  zie  ,  des 
noods,  van  zou  konnen  bedienen  (0).    En 
de  Koning,  dien  hy 't  voorfloeg,  vondt  er 
terftond  fmaak  in, tevens  nogtans  befluiten- 
de,  't  opperbevel  over  dit  Kry  gsvolk  Oran- 
je en  Egmond  ,  welken  by  't  volk  bemind 
waren;  doch  onder  welken  Juliaan  Romero 
tnjoan  ie  Mendoza,  Spanjaarden,  bewind 
voeren  zouden  (p) ,  aan  te  bieden ;  die  't  ec- 
ter  grootmoediglyk  van  de  hand  weezen  (9). 
Filips,  desonaangezien ,  bevroedende,  van 
hoe  veel  belang  het  voor  hem  ware,  dat  zyne 

Span- 

(0  Verantw.  van  Willem  I.  by  Bob  Auth.  Stukk.  I.  Deel, 
hl   5. 

(?)  ]-  B*  DE  TAStis  Commcnt.  Lifr.  I.  in  Anal.  Belg.  Tim* 
II.  A  II   p    1JJ. 

(f)  Hoorr  U  B*k>  U*  23.  Cbotii  Anna].  I.  /«  21. 


/ 


48      VADERLANDSCHB      XXL  Bok* 

FiupsIII.  Spanjaarden  in  de  Nederlanden  bleeven ,  was 
1559.  niet  van  zins  dezelven  te  laaten  vertrekken. 
Misn0e-^     Doch  eenige  Heeren  ,  ziende ,  dat  men 
gen  hier  't,  met  het  aanhouden  van 't  vreemd  Krygs- 
over.      volk ,  toegelegd  hadt ,  op  het  ftyven  der 
bulken,  die  de  Plakaaten  tegen  de  Ketters, 
ten  ftrengften  ,  wilden  uitgevoerd  hebben , 
poogden  verfcheiden'  aanzienlylce  Ledeiider 
byzondere  Staaten  te  beweegen ,  om ,  by  een 
ernftig  verzoekfchrift ,  op  net  vertrek  der 
vreemde  Knegten,  aan  te  houden.  De  Prins 
van  Oranje  heeft ,  naderhand ,  verklaard,  dat 
hy ,  omtrent  deezen  tyd ,  tot  dien  einde , 
voorbedagtelyk  ,  uit  Frankryk  ,  was  over- 
gekomen (r).     Ook  was  elk  ingenomen  te- 
gen de  vreemde  Knegten ,  die ,  veelligt  wil- 
lens onbetaald  gelaaten,  op  dat  menze  zo 
ligt  niet  zou  konnen  afdanken ,  terwyl  men. 
Landzaaten  voldaan  en  afgedankt  hadt ,  't 
platte  land  niet  alleen,  maar  zelfs  fommige 
Steden,  gelyk  Diedenhoven  en  Marienburg, 
beroofd  en  ontvolkt  hadden  (x).     Nog  was 
'er  eene  andere  kommer  ontftaan  by  veelen. 
Men  was  bedugt,  dat  de  Raad  van  Staate, 
*     in  welken ,  de  Biflchop  van  Atrecht  reeds 
ongaarne  gezien  werdt ,  nog  met  meer  vreem- 
delingen mogt  vervuld  worden :  alzo  de  Ko- 
ning ,  dit  wift  men ,  den  Graave  van  Feria 
eene  Raadsplaats  hadt  toegezcid  (f).    Veel 
morrens  rees  hieruit  onder  't  gemeen ,  en 
in  de  byzondere  Staatsvergaderirigen,  daar 

men 

(r)  Apolog.  hl.  77. 

(j)  Kemonft.  au  Roy  in  de  RefoUran  Holland  7  A%*  i$S9» 
hl.  96. 

{ij  üukgund.  L\hr.  I.  f.  23. 


XXLBóöt.      HISTORIE;      44 

men  zig  van  eene  Regeering ,  uit  vreemde-  FunÜL 
lingen  beftaande,  en  die  vreemd  Krygsvolk  1559. 
op  de  hand  hadt,  niet  dan  onheil  voor  de 
Landen  vooffpellen  kon.  Filips  was  nies 
onkundig  van  s  volks  ongenoegen:  ook  wil 
men ,  dat  hy  Oranje,  als  den  voornaamften 
aanftooker  van  't  zelve ,  in  't  öog  hadt  (u)  ; 
doch 't  was  thans  geen  tyd,  om  zig,  hier* 
over,  in  't  openbaar,  gevoelig  te  toonen. 

De  zomer  Verliep  vaft*  en  de  tyd  Van  *•    XV* 
Konings  vertrek  naderde.    Hy  deedt ,  der-  P*  Kó~ 
halve,  de  algenteene  Staaten,  tegen  den^,tJf. 
zevenden  van  Oogfbnaand  ,  te  Gend ,  be-  fcbrid 
fchryveü,  om  aflcneid  van  hun  te  neemen  *  ***  dé 
en  de  Landvoogdy*  plegtiglyk,  aan  Vrou-  alc^?" 
we  Margateet  op  te  draagen.  Filips  liet  hierj^,  9  ie 
zeggen  „  dat  hy  ,  genoodzaakt  door  den  Gend* 
„  toeftand  der  zaaken  in  Spanje, de  Neder- 
„  landen ,  daar  hy ,  anders ,  uit  loutere  lief* 
„  de  tot  de  Landzaaten ,  zyne  dagen  zou 
„  wenfehen  te  eindigen ,  eerlang ,  zou  moe* 
„  ten  verlaaten ;  dat  hy ,  de  vrede  met  Frank- 
je ryk ,  niet  zonder  zwaare  koften ,  gedeel* 
„  telyk  door  de  Staaten  opgebragt,  gedeel- 
„  telyk  getrokken  uit  zyne  andere  Koning» 
„  rykeü  en  Staaten  ,  gelukkiglyk  getroffen      . 
i3  hebbende,  deeze  Landen ,  met  meer  ge* 
„  ruftheid,  verlaaten  kon.    Dat  hyze  nog* 
„  tans,  voor  zyn  vertrek,  gaarne, van  het 
„  noodeloos  Krygsvolk ,  met  naame  van  hec 
„  DuitfchofOverlandfch^  Zou  hebben  wil* 
„  len  ontlaften;  doch  dat  hy ,  tot  hiertoe, 
„  de  volkomen'  afbetaaling  van  dit  Krygs" 

*,  volk 

/«>  va*  oka  HA**  Info  Tumoft.  tikt.  h  CspMh  p.  wj* 

VI.  Dbbl.  D 


5o       VADERLANDSCHE     XXL  Boek. 

FilipsIH.,,  volk  niet  hadt  konnen  te  wege  brengen  * 
1559.  „  onaangezien  hy,  ten  deezen  einde,  nog 

'  „  onlangs,  elf  honderdduizend' guldens,  in 

iy  Wiffelbrieven  op  Spanje, hadt opgebragt* 
„  Dat  hy . hierom  eenRegementOverlandfche 
„  Knegten,  aan  welk  men  veel  gelds  fchul- 
„  dig  was, hadt  moeten  overlaaten,  't  welk 
„  hy  begeerde,dat  door  de  Staaten  onderhou- 
„  den  werdt,  beloovende  hy  egter, daartoe, 
„  ware 't  hemmogelyk,oolc  eenige  pennin- 
„  gen  uit  Spanje  te  zullen  overmaaken :  en 
„  zelfs  wederom  herwaards  te  zullen  komen, 
„  zo  dra  de  nood  zyne  tegenwoordigheid 
„  vorderde."  Voorts,  werdt  'er  bygevoegd, 
„  dat  de  Koning,  om  gewigtige  redenen, 
„  de  Opperlandvoogdy  zynen  Zoon ,  Prinfe 
„  Karel,  voor  eerft,  niet  hebbende  konnen 
„  afftaan ;  zyne  Zufter ,  de  Hertogin  van 
„  Parma,  met  deeze  zorg,  belaft  hadt; die, 
„  in  de  Nederlanden  gebooren  en  opgevoed 
„  zynde,  de  Nederlandfche  taaie  fprak,  en 
„  den  Landen  byzondere  gunft  toedroeg, 
„  waarojn  zy ,  behalven  den  eerbied  en  ge- 
„  hoorzaamheid,  ook  de  liefde  der  Land- 
je zaaten  verdiende.  Nog  beval  hy ,  dat  men, 
t  „  aan  zyne  Zufter ,  gelyke  agting  en  ge- 
„  hoorzaamheid  als  aan  hem  zou  hebben  te 
„  bewyzen."  De  aanfpraak  werdt  befloo- 
ten ,  met  eene  ernftige  vermaaning  aan  alle 
Leden  der  Regeeringe,  van  deLandvoog- 
defle  af,  tot  de  laage  Overheid  toe,  om  de 
Plakaaten ,  tegen  de  Ketters  gemaakt  ea 
vernieuwd ,  ter  uitvoeringe  te  brengen ;  al- 
zo verandering  in  den  Godsdienft,  veeltyds, 

ver* 


XXI.  Bott.     HISTORIE.       $z 

Verandering  in  de  Regeering  voortbragtrfanBL 
waarby  eene  dkrgelyke  vermaaning  ,  tot  1559* 
handhaavinge  des  Kegts,  onicrenc  kleinen 
co  grooten  zonder  oaderfcheid  *  gevoegd 
Werdt  (t>)* 

Ligtelyk  befpeurde  men,  uitdeeze  Aan*    XVL 
fpraak,  die,  van  tfege  de  ajgerafene  Sta*-  7°?** 
teil,  naar vereüch van zaaken,  beannrowd^^^ 
Werdt,  datFilips  niet  van  zins  was,  de  Pla-^YreoU 
kaaten  tegen  de  Ketters  te  harrnflaapen  QokKiyg»- 
was  hy ,  onlangs*  in  perfoon  te  Mechden^j*» 
geweeft  ,  om  den  grutten  Raad  aldaar  de^^^* 
torg  voor  den  ouden  Godsdienft  aan  te be-deR*- 
veelen  (w).    Doek  terftond  hierna  ,  wetdtfmoc» 
hem ,  uit  den  naam  der  algemeene  Staatenf 
een  Vertoog,  in  't  Waifch,  overgeleverd, 
welk  hem  overtuigen  moeit,  dat  men  hem 
ie  middelen  zogt  af  te  fnyden,  waardoor  hy 
de  uitvoering  der  Plakaaxen  genaklyk  dage 
te  jnaaken,  vreemd  Krypvolk ,  naamlyk* 
en  vreemdelingen  in  de  Regeering.    't  Be* 
helsde  dit  tweeledig  verzoek :  „  i.  dat  's 
„  Lands  grenzen  niet  door  vreemde  Kneg* 
*,  ten  ,gelyk  tegenwoordig,  maar  door  Land- 
i,  zaaten  bewaard,  en  dat  de  vreemden  af* 
„  gedankt ,  of  elders  gebruikt  mogten  wor- 
»  den.  2.  dat  het  Land  geregeerd  worden 
„  mogtby  den  raad  van  Nederlanderen,  niet 
„  van  uitneemfchen*"  't  Een  en  't  ander  ver- 
doek was  met  verfcheiden'  redenen  beldeed» 
Ouder  anderen,  klaagden  de  Staaten  over 
den  overlaft  van 't  vreemd  Krygsvolk,  welk 

men 

(v)  Rtlöi.  HolL  7  A*g.  I*;*  kL  fa.  Zu-k  lot  I.  J*|, 
U.  14  [19]   e*  Groot  Piakaacb.  IIL  DtelybL  it. 
(v)  BU&OUJtD.  Lifr.  I.  f%  2 1.  HomaiM  Lnr.  1*  Ck.tLf^H 

D  2 


52     VADERLANDSCHE       XXL  Bost 

FiLffsüLmen  in  dienft  gehouden  hadt ,  terwyl  men 
.  1559.  Landzaaten  haat  afgedankt  (s).  Bitter  fmaak- 

te  den  Koning  dit  vertoog ,  en  fommigen 

verhaalen,  dat  hy  ,  terftond  ,  toornig,  uit 
de  vergadering  ging,  bruskelyk  vraagende, 
ofzy  hem,  die  ook  een  Spanjaard  was,  mede  het 
Lam  wilden  doen  ruimen?  zy  voegen  'er  by , 
dat  de  Hertog  van  Savoye,  die  toen  nog 
niet  vertrokken  was ,  de  Staaten,  wegens 
dit  Vertoog,  als  'sKonings  Hoogheid  te  na 
komende,  ernftelyk  beftraft  hadt  (y).  Doch 
deeze  dingen  hebben  weinig  fchyn  van  waar- 
heid ,  alzo  de  Koning  nog  niet  geraaden 
vondt ,  zyne  oogmerken  dus  openlyk  teont- 
»s  go.-  dekken.  Men  mag  dit  afneemen,  uit  zyn 
nings  antwoord  op  't  vertoog  der  Staaten,  welk 
Ant-  hun,  twee  dagen  laater,  ter  hand  gefield 
woord.  werdt,.  en  van  deezen  inhoud  was:  „  Dat 
„  de  Koning  niet  van  zins  was,  vreemde- 
„  tingen*  ter  Regeeringe  in  te  dringen,  't 
„  welk  uit  de  aanftelling  der  Landvoogdes^ 
„  ie  blyken  kon,  terwyl  ook  het  aanftellen 
•  „  der  andere  Leden  van  den  Raad  van  Staa- 
„  te  deedt  zien,  hoe  vaderlyk  hy  voor  de 
„  Landen  zorgde*  Dat  het  Spaanfch  voet- 
„  volk  noodig  in  't  Land  was ,  om  het  te 
5,  befchermen ,  tegen  onvoorziene  bewee- 
99  gingen  der  nabuuren;  dat  men  altyd  eeni- 
„  gen  overlaft  vanKrygsvolk  hadt/tzyhet 
„  mlandfch  of  vreemd  ware,  wanneer  het 
„  niet  betaald  werdt;  doch  dat  hy  voor  de 
yy  betaaling  der  SpaanfcheKnegten,  die  maar 

drie- 

(*)  acmonfi.  ai*  Koj  t  lm  de  Kefoh  van  HoU.  j  Jq*  u)h 
hl.  96. 
(y)  fiV&GtWD.  Likr.  I.  f><  29. 


XXL  Boe*.       H  I  S  T  O  Rit      55 

„  drieduizend  fterk  waren,  van  drie  totdneFkznUL 
„  maanden,  uk  Spanje,  zorg  draagen  zon;  1559. 

„  dat  men  deeze  Knegten  kon  gebruiken, 

„  om  zynen  Zoon,  Prins  Kafrel,  af  te  haa- 
„  Ien,  wanneer  hy  ,  m  Spanje  gekomen^ 
m  gelegenheid  vinden  mogt,  om  hemfpoe- 
„  dig  herwaards  te  zenden;  dat  hyze  gaar- 
„  ne  op  de  Vloot,  die  hem  nu  overvoeren 
„  moeit,  zou  hebben  mede  genomen,  hadË 
„  hy  van  de  begeerte  der  Staaten  eerder 
„  kennis  gehad;  dat  hy  nu  zyne  «segen- 
„  heid  te  hunwaards  toonen  wilde ,  met 
„  hunteontlaftenvandefoldydeezerKneg- 
3,  ten ,  die  nogtans  dienden  ter  hunner be- 
„  fcherminge;  dat  hy  niet  voorhadt  aJ  het 
„  inlandfch  voetvolk  af  te  danken ,  maar 
„  twaalfhonderd  man  in  dienft  te  houden , 
„  ten  lafte  van  de  Landen:  dat  hy ,  einde- 
„  lyk ,  nimmer  van  zins  was  geweeft,  de 
„  Spanjaarden  langer  dan  zes  otzeven  maan- 
„  den  in  't  Land  te  laaten;  doch  dat  hyze 
„  nu,  om  den  Staaten  genoegen  te  geeven, 
„  binnen  drie,  of  uiterlyk  binnen  vier  maan- 
„  den,  zon  doen  vertrekken, mids  de  Staa- 
„  ten  zorg  droegen  voor  de  betaaling  van  't 
„  Krygsvolk  ,  welk ,  in  derzelver  plaats  , 
„  tot  bewaaringe  der  grenzen,  zon  moeten 
„  worden  aangenomen  (a).M  Met  welk  ant- 
woord, de  Staaten  zig  genoegen  Heten. 

Wy  hebben  't  een  weinig  omftandiger  wil-  Aanmer- 
len  te  boek  ftellen,  om  dat  het,  by  niemant  togen 
onzer  Schryveren,  te  vinden  is  ,  alzo  me*°?  *** 

mant 

(«)  Bxpcttce  da  &oy  m  de  EcfoL  fin  HéH.  7  A^.  tstf. 

I>3 


54       VADERLANDSCHE     XXI.  Boek, 

FiupsIIL  mant  hunner,  naar  't  fchynt,  hetoorfprong* 
1539.  kelyke  gezien  hadt.    Men  merkt  'er  klaar* 

~  lykuit,  dat  de  Koning,  door 't  vertoog  der 
Staaten,  in  verlegenheid  gebragt  was,  en 
{iet  niet  voor  de  vuift  beantwoorden  durfde, 
om  zyne  oogmerken  niet  te  zeer  te  ontdek* 
ken.  Anders  moeft  hy,  op  het  verzoek  der 
Staaten,  om  geene  vreemdelingen  in  de  Re* 

Seeringe  te  Hellen ,  niet  gezeid  hebben,  dat 
e  Landvoogdes  eene  ingeboorne  was;  want 
de  Stadhouders  moeten  wel  vreemdelingen 
zyn :  maar  hy  mpeft  hebben  getoond ,  dat  hy 
geene  mindere  ampten  aan  vreemdelingen 
gegeven  hadt,  of  aagt  te  geeven ;  doch  hier 
zou  hem  de  BiflchopvanAtrecht  in  den  weg 

Seftaan  hebben ,  die  te  Befanjon  in  Bourgon* 
ie  gebooren  was  (a):  en  Gomes  Figueroa, 
Graaf  van  Feria,  dien  hy  eene  plaats  in  den 
Raad  van  Staate  hadt  toegedagt,  fchoon  hv 
*er,  federt,  vermoedetyk  bewoogen  door  t 
vertoog  der  Staaten,  van  afgezien  heeft  (fy 
Nu  antwoordt  hy,  blootelyk,  dat,  uit  ae 
aanflelling  der  verdere  Leden  der  Regeerifr 
ge,  zyne  vaderlyke  zorg  voor  de  Landen 
bleek ;  't  welk  met  te  pas  kwam.  't  Gene 
hy,op  het  verzoek  om  het  vertrek  der  Span- 
jaarden, antwoordt,  heeft  ook  weinig  om 
't  lyf;  de  belofte,  om  'er,  binnen  drie  of 
yier  maanden ,  aan  te  voldoen ,  waartoe  hy 
eindelyk  komen  moeft,  alleenlyk  uitgeno- 
men. Uit  zyne  aanbieding,  om  dit  Krygs- 
volk  te  ogderhpudea  ,  befpemt  men  %  hoe 

gaar» 


® 


,       STRADA  Dee.  I.  Libr.  II.  ».  77, 
k)  BVftfiuwo,  f#r.  1-/,»|. 


XXI.  Bare,     HISTORIE.       55 

gaarne  hy  het  in  't  Land  zou  hebben  willen  FflJF*nL 
haten.  £n  de  uitvlugt ,  dat  hy  het  met  zig  1559- 
op  de  Vloot  zou  gpnomen  hebben ,  zo  hy  der 
Staaten  begeerte  eerder  geweeten  hadt,  is 
blaauw  genoeg,  nademaal  het  niemant  on- 
bekend kon  zy n ,  dat  de  Nederlanders  altoos 
ongaarne  vreemd  Krygsvolk  in  't  Land  za- 
gen. Men  merke  egter,  in  't  voorbygaan , 
aan,  dat,  uit  dit  gedeelte  van  's  Konings 
antwoord,  blykt,  dat  men  het  vertrek  der 
Spanjaarden,  in  't  jaar  1556,  nog  niet  ver- 
zogt  hadt,  gelyk  fommigen  fchryven  (c). 
Dit  vertrek  te  verfchuiven ,  tot  dat  Prins  Ka- 
rel,  als  Landvoogd,  herwaards  zou  moeten 
komen,  hadt  ook  geenen  fchyn:  alzo  de 
doorzigtigften  wel  wiften,  dat  de  Koning 
zynenZoon  deLandvoogdy  nimmer  zou  op- 
draagen.  Eindelyk ,  antwoordt  de  Koning 
ook  fcwalyk,  op  de  aanmerking  der  Staaten, 
dat  men  de  vreemdelingen  eer  dan  de  Land- 
zaaten  hadt  behooren  af  te  danken ;  want 
de  vraag  was  hier  niet,  of  men  ook  eenige 
Landzaaten  in  dienft  houden  zou;  maar  of 
't  geraaden  ware,  vreemdelingen  in 't  Land 
te  houden,  op  eenen  tyd ,  als  men  Land- 
zaaten afdankte,  en  dus  dikwils  drong,  om 
in  dienft  van  vreemde  Mogendheden  over  te 
gaan.  Of  deBiflchop  van  Atrecht  dit  antwoord 
voor  den  Koning  hebbe  opgefteld,  is  ons 
onbekend ;  maar  niet,  dat  'er  weinige  blv- 
ken  van  den  geeft  en  de  fchranderheid , 
die  men  hem  toefchryft ,  in  te  belpeuren 
zyn. 

Fi- 

(c)  Zit  hier  toot,  M.  1$. 

D4 


54     VADERLANDSCHE      XXI.  Bos*;  j 

flapiin:     Filjps,  affcheid  genomen  hebbende  van   j 

1559*  'sLands  Staaten,  begaf  zig  van  Gend  naar 
"XVÜT  Middelburg  in  Zeeland,  om  de  reis  naar  Span* 
FUips  je  aan  te  neemen.  En  hier  ontving  hy ,kort 
vertrekt  y0Qr  zyn  vertrek,  door  Sonnius,  de  blyde 

fruje    *%&*&*  dat  de  p*us»  in  de  opreeting  der 
.       nieuwe  Bisdommen  ,  bewilligd  hadt  (</). 
Toen  ging  hy  te  Vliffingen  aan  boord ,  ver- 
zeldvai)  e#ien  pragtigen  Hofftoet,  en  bege- 
leid, door  omtrent  negentig  Schepen  (*)• 
De  Graaf  van  Hoornegeboodtoverde  Vloo« 
te,  als  Admiraal.    Karel  de  Tisnacq,  aange- 
fleld  tot  's  Konings  Raad  in  Spanje  wegens 
de  zaaken  der  Nederlanden ,  en  twee  Ge- 
heimfchry  vers ,  Joojl  de  Corteviïïe  en  Paulus 
Phirafing,  deeden  de  reisderwaards,tegelyk 
met  den  Koning  (ƒ ),.    Binnen  veertien  da- 
gen (3") ,  landde  hy  te  Laredo  in  Biskaaije , 
na  't  doorflaan  van  eenen  zwaaren  ftorm 
voor  de  haven,  die  de  meefle  fchepen  en  's 
Konings  koftelykfte  Huisraad  hadt  doen  ver* 
gaan.  Men  wil,  dat  Filips,  aan  land  geko- 
men t  betuigd  gou  hebben ,  dat  hy  geloofde, 
door  de  voorzienigheid,  gefpaard  te  zyn, 
om  zyne  magt,  voortaan ,  te  befleeden ,  tot 
het  uitrooijen  der  Ketterye,  Ook  deedt  hy, 
terftond  na  Byne  aankomft,  een  groot  getal 
van  menfehen ,  te  Seville  en  te  Valladolid, 
1560.  om  't  geloof,  ten  vuure  doemen.   In  Louw-? 
**-'        maand  des  volgenden  jaars,  voltrok  hy  zyn 
Huwelyk  met  de  Dogtey  yzn  HeuriJc  den 

U, 

Hopperus  Lhr.  I.  Ck.  11.  p.  xu 

MlT&RKN  I.  Bótky  ƒ.  »4  V*rf. 
If)  Hopperus  Lvvr,  I.  Cb.  I.  p.  if. 

y)  Den  agtften  yan  Herflhnaand, 


$ 


XXL  Boe*.     ÖISTOKÏÈ  '    §f 

H,  Koning  van  Frankryk,  die  onlangs,  inFiüp$IirJ 
Spanje,  eêkomen  was  (g\  *     1560, 

Eer  Filips  uit  de  Nederlanden  vertrok ,  xviuT 
hadden  de  algemeene  Staaten  bewilligd ,  in  Poogt*» 
het  onderhoud  van  tweeduizend  paarden ,  ^  om 
tot  befcherminge  des  Lands,  willende  zy^n^' 
hierin  de  Benden  van  Ordonnantien  doen  be-  ordon- 
ftaan.  Kort  na  zyn  vertrek,  werden zy , door nantien 
de  byzondere  Stadhouders,  gelyk  die  van  voltallig 
Holland,  door  den  Prinfe  van  Oranje,  ^n-j^"1**" 
gemaand,  om  drieduizend,  in  de  plaats  van 
tweeduizend  paarden,  te  onderhouden ,  die 
men,  volgens  's  Konings  begeerte,  in  veer- 
tien benden  verdeelen  moeft  (fy.    Doch  de 
Staaten  van  Holland  weigerden,  by herhaa- 
ling, hierop,  eenig  befluit  te  neemen,  ten 
ware  zy,  nevens  de  algemeene  Staaten,  ten 
deezen  einde ,  befchreeven  werden  (i):  waar- 
toe de  Landvoogdes,  bedugt  voor  nieuwe 
vertoogen ,  van  wege  de  algemeene  Staa* 
ten ,  geene  genegenheid  hadt  (*).  Ook  ver- 
klaarde zy,  federt,  dat  het  byeenroepen der 
algemeene  Staaten  met  's  Konings  begeerte 
ftreedt. 

Te  gelyk  met  de  tweeduizend  paarden ,  en  om 
die  in  geduurigen  dienft  zouden  zyn,  had^nStaa- 
den  de  Staaten  ook  bewilligd ,  om  zesduizend  ™™h(t 
paarden, op  waardgeld,  te  bekoftigen.  Menvanan- 
aogt hen,  derhalve, te  beweegen,  omdui-der 
zend  paarden  in  vaften  dienft  te  neemen,  in Kfy&»-.  ' 
de  plaats  van  deezen  zesduizend  op  waard-  ^Jy*  '' 

geld ,  gen. 

(t)  METttlN  I.  Boek,  f.ts.  ■  8 

ih)  Kdbl.  ifoll.   1.  Septêmh.   1559.  hl.  lol. 

(ij  Rcfol.  Holl.  9 ,  16  April  is 60.  hl.  ja,  40,  « 

\\)  Kefel.  «oll.  19  M*y  tsóo.  hl.  h. 


58     VADERLANDSCHE      XXI.  Boit 

riuptTlL  geld ,  en  daarenboven ,  drieduizendtweehon- 
1560,  derd  voetknegten  te  onderhouden ,  die ,  in  de 
laats  van  de  Spanjaards,  op  de  grenzen,  zou- 
en  worden  gelegd  (/).  Die  van  Holland  egter 
beweerden ,  dat  het  Land ,  uit  degewoonlyke 
Beden,  moed:  worden  befchermd,  waartoe  zy, 
voor  dit  jaar,  honderdduizend  guldens  ge- 
fchikc  hadden  ,  mids  daarvan  de  gebruibe- 
lyke  kwytfcheldingen  genietende  (m).  Doch 
de  Landvoogdes  nam  hierin  geen  genoegen. 
En  de  Staaten,  van  hunnen  kant ,  geenen 
zin  tot  eenige  bewilliging  hebbende ,  die  't 
Hof  vorderde  ,  voor  dat  de  Soanja^rds  't 
Land  geruimd  zouden  hebben  (n),  ga  ven  ge- 
duurig  uitflellend  antwoord,  zig  beroepen- 
de op  de  algemeene  Staaten.  't  Is  ten  hoog- 
ften  waarfchvnlyk,  dat  de  Prins  van  Oran- 
je in  Holland,  en  de  meefte  Stadhouders, 
in  de  andere  Landfchappen ,  de  voorftellen 
van  't  Hof ,  met  welken  men  ,  vermoede- 
lyk ,  alleen  het  vinden  van  onderhoud  voor 
deSpaanfche  Knegten  zei  ven  op'tooghadt, 
niet  dan  flaauwjyk ,  zujlen  hebben  aange- 
drongen. In  Holland,  ftondt  men.egter, 
nog  voor  't  einde  deezes  jaars  ,  der  Land- 
voogdefTe  honderdduizend  guldens  iaarlyks, 
voor  den  tyd  van  drie  jaaren ,  toe ,  die  op  de 
Schildtalen  werden  omgeflaagen  (0). 
XIX.  Zo  dra  waren  de  viej  maanden ,  binnen 
t  Vertrek  welken,  het  vertrek  der  ^Spanjaarden  be- 
dcr  r  ftemd 

(/}  lUfol.  Holl.  9  April  \$to.bL  33. 
(m)  Rcfol.  Holl.   11  Septemk.  15*0.  U.  «j. 
(n)  ST&ADA  D*c.  1.  Lier.  UI.  />.   xoo.  THUANV8  Ubr%  XXVI- 
/.  790.  A. 

(9)  RcTol.  Holl,  10  Masrt  r;*i.  bl.  14. 


XXL+Boix.     HISTORIE.       59 

ftemd  was,  niet  verloopen,  af  men  begon  IwjaL 
'er,  op  nieuws,  emflelyk  op  aan  te  hog»— — 
den.  Doch  de  Landvoogdes  verfchoof  het^ST 
van  tyd  tot  tyd,  onder  allerlei  voorwend-  £*** 
iels  (/f).  Midlerwyl,  werdt  het  Gemeen  op-  wwk 
geruid ,  door  onwaarfchynlyke  uidirooifels.  ™g" 
Men  verfpreidde,  dat  de  Koning,  verre ran 
de  Spanjaard*  te  willen  doen  vertrekken,  be- 
flooten  nadt,  nog  agtdiuzend  man  van  dien 
landaart  en  twintigduizend  Waaien  her- 
waar ds  te  zenden,  om,  met  behulp  deezer 
manichap,  de  Inquifitie  hier  in  te  voeren 
(q).    Het  gemor  nam  hierop  toe,  van  dag 
tot  dag*    Men  riep ,  dat  de  Koning  zyn 
woord  niet  hieldt.    De  Staaten ,  ong^twy* 
feld  aangezet  door  Oranje  en  andere  Gn*> 
ten,  drongen  de  Landvoogdes,  zonder  op- 
houden; tot  dat  zy,  geene  uitvhigten  mi-er 
konnende  bedenken,  einddyk  ,  den  Bevel- 
hebber over  't  Spaanfch  Krygsvolk  laft  gaf, 
om  zig  9  met  de  Knegten ,  naar  den  firicl 
(r)  en  naar  Walcheren ,  te  begeeven,  ter- 
wyl  de  fchepen  klaar  gemaakt  werden ,  met 
welken  zy  moeften  worden  overgevoerd. 
Doch  met  het  uitruften  deezer  fchepen  weidt 
wederom  lang  gedraald    Terwyl  't  volk, 
en  de  Zeeuwen,  inzonderheid,  zo  ongedul- 
dig werden ,  dat  zy  geene  hand  flaan  wilden 
aan  de  dyl^en ,  die  dagelyks  dreigden  door 
te  breeken ;  zeggende ,  dat  zy  liever  het  Land 
overflroomd,  onlanger ,  door  de  Spanjaards, 
Joial  gefghoorea  wilden  zien-  De  Landvoogd 

desf 

f»  Stram  D«.  I.  Likr.  i.  f.  97. 

(f  >  Lpevcn  vu  Willem  1. 1.  Deel,  hU  ijy, 

(r)  t*bl  Hall,  11  Dcctmt.  1560.  U.  97. 


($6  VADERLANDSCHE  XXL 'Bok; 
riLipsin.  jes>  jie  iaft  hadt>  om  hen  hief  te  houden j 
~I56°-  overleide  met  den  Biffchop  van  Atrecht , 
Barlaimont  en  Viglius,  of  menze  "niet  we- 
derom, uit  Holland  en  Zeeland,  zou  kon* 
nen  ontbieden,  en  in  de  ïGrensfteden  in  be- 
zetting leggen.  Doch  Barlaimont  en  Viglius 
hielden  dit  ondoenlyk,alzode  Grensfteden, 
niet  minder  dan  de  anderen,  tegen  de  Span- 
jaards,  waren  ingenomen;  waarom  zy  oor- 
deelden , dat  men  hen,  zonder  uitftel,  moeit 
doen  vertrekken.  De  Biffchop  gaf  hier  ook, 
fchoon  ongaarne,  zyne  ftem  toe.  Onder- 
tuffchen  hadt  de  Herfft  eenen  aanvang  ge* 
nomen.  De  Landvoogdes  fchreef ,  in  wyn-* 
maand,  naar  Spanje,  om  verlof,  tot  het  af- 
fcheepen  der  Spanjaarden,  die  zy  onmoge- 
lyk  langer  in  't  Land  wift  te  houden.  De 
Koning  beantwoordde  deezen  Brief  eerft  in 
Wintermaand,  en  zou  veelligt  nog  langer 
gedraald  hebben ,  zo  hy,  omtrent  deezen 
*och  tyd,  geene  tyding  gekreegen  hadt,  dat  de 
ZJjJSjjk.  Vloot,  doorhem,  naar  Tripoli  gezonden , 
om  den  zeefchuimer,  Dragut ,  den  oorlog 
aan  te  doen,  veel  volks  verlooren  hadt.  Om 
dit  verlies  te  boeten,  ontboodt  hy,.  einde- 
lyk,  de  Spanjaards  uit  de  Nederlanden  (j). 
Zy  gingen,  in  den  aanvang  des  jaars  1561, 
en  mis  volle  twaalf  maanden  laater  dan  de 
Koning  beloofd  h*dt,  van  Vliffingen,  onder 
?eilj  na  dat  zy,geduurende  den  Winter,  in 
*t  Land  van  Voorne,  alwaar  vier  vendelen, 
onder  Juliaan  Romero ,  gelegen  hadden,. 

(0  Straiu  Qtc,  1.  l'Ar.  III, f.  97-191*  MmjUNL  JJ*if 


/ 


XXL  Bóóc      Ü  ï  S  T  O  R  IE.       <Ji 

en  in  Walcheren ,  door  de  Staaten  van  Hol-  FnmUL 
land  en  Zeeland,  van  vuur  en  bier  verzorgd  156°-, 
geweeft  waren  (t). 

De  veranderingen  in  Engeland ,  alwaar  Ko-    XX. 
ningin  Elizabet  den  Hervormden  Godsdienft  Onge- 
in  voerde,  hadden  de  vriendfchap,  tuflchen11^?? 
Koning  Filips  en  haar,  tot  20  verre  doengcj^ 
verkoelen,  dat  hy  haar  de  Ridderorde  van 
denKouflenband  wederom  te  rug  zondt,  en 
Paus  Pius  den  IV ',  die  Paulus  den  V,  in  't 
laatft  van  't  jaar  1559,  was  opgevolgd, zogt 
te  be weegen,  om  haar  in  den  ban  te  doen. 
Ook  weigerde  hy  de  oude  verbonden ,  die 
opzigt  op  de  Nederlanden  hadden,  te  ver- 
nieuwen (u).  De  Hollanders  gevoelden  haaft  . 
de  uitwerkfels  van  dit  misverftand,tuflchen 
Filips  en  Elizabet.  Hunne  Koopvaardyfche- 
pen  werden,  door  de  Engelfchen  ,  bekom- 
merd, hunne  Haringbuizen  en  Vifchfchui- 
ten,  dagelyks,  overvallen  en  beroofd.  Ook 
deedt  de  Koningin  dubbelen  tol ,  te  weeten, 
twaalf  ponden  fterlings ,  heffen  van  ieder 
fcberpelier  vellen  en  wolle ,  dat ,  uit  Enge- 
land, naar  de  Nederlanden,  gevoerd  werdt 
(v) ,  waarby  de  Hollanders,  onder  anderen , 
zeer  werden  benadeeld. 

De  Staaten  van  Holland,  op  den  vyfden]akob 
van  Slagtmaand ,  hunnen  Advokaat ,  Adriaans»  <*« 
vanderGoes,  verlooren  hebbende,  traden jj™* 
terftond  tot  het  opftellen  van  eene  InftruBie^^^ 

of  Berigtfchrift  voor  zynen  Opvolger.   Totkaat  van 

be*  Holland. 

(t)  Kefoi,  Holl.  10  ,u  Dtcemh.  ij«o.  hl.  96,  97* 
<u)  KAFiN  Tkm.  VI.  p.  lts,  «*.  METERINl.  £**,/:  ji. 
(v)  Refol.Holl.  30  Decemb.  l$S9<  hL  «7.  $  Jêlyg  4,  10. 
Btpt.  15*0.  kU  6t9  S4t  17* 


IïupsIIL 


XXI. 

Opreg- 
ting  van 
nieuwe 
Bisdom- 
men, in 
de  Ne- 
derlan- 
den. 


6%      VADERLANDSCHE      XXL  Boix, 

bekleedinge  van  dit  Ampt,dat  langs  hoe  ge 
wigtiger  werdt,  kwamen  in  aanmerking  Ar+ 
noud  Coebel ,  's  Lands  Ontvanger ,  Aèriaan 
Sandelyn  ,  Penfionaris  van  Amflerdam  ,  en 
Jakob  van  den  Einde ,  Penfionaris  van  Delft* 
Doch  de  laatfte,  die,  federt  eenigen  tydf 
in  verfcheiden' gewigtigezaaken,  gebruikt 
was,  werdt ,  met  het  zelve,  vereerd.  Des  Ad* 
vokaats  wedde ,  die ,  tot  hiertoe ,  maar  vier- 
honderd ponden  geweeft  was,  werdt  Qpagt- 
honderd  ponden  verhoogd  (w).  Omtrent  dee* 
zen  tyd,  werden  de  wedden  der  meefle 
Amptenaaren,  hier  te  lande,  merkelyk  ver- 
meerderd; 't  welk  men,  voornaamlyk,  aan 
den  toevoer  van  goud  en  zilver  uit  Ameri- 
ka, waardoor  't  geld,  hier,  van  tyd  tot  tyd, 
minder  waardig  werdt, en  aan  het  verzwaar 
ren  der  gemeene  lallen  moet  toefchryven  (*)• 
Behalve  het  vertoeven  van  't  Spaaiuch 
Krygsvolk  hier  te  lande,  tegen  's  Koning* 
uitdruklyke  belofte,  faadt  ook  het  opregten 
der  nieuwe  Bisdommen  veel  gemors  ver» 
wekt,  onder  kleinen  en  grooten.  Filips,die 
'er,gelyk  wy  gemeld  hebben,  voor  zyn ver- 
trek van  hier,  tyding  van  gekreegen  hadt, 
zogt  het,  nog  eenigen  tyd,  bedekt  te  hou- 
den (y):  doch  het  lekte  fpoediger  uit,  dan 
hy  verwagt  hadt.  Vier  Bisdommen  waren 
'er,  tot  hiertoe ,  maar  in  de  Nederlanden 
geweeft,  van  Kameryk,  van  Utrecht,  van 
Atrecht  en  van  Doornik; die  allen  afhingen 
van  Aartsbisdommen ,  buiten  't  gebied  des 

Ko- 

w)  Refol.  Holl.  it  Kovemb.  \$  Dtamk*  Ijlo.  il  9h  99* 
sx)  Zit  IV.  DetLil.  464. 
(?)  M&te&en  I.  B*k,f-  *9  ver/% 


t 


XXL  Boek.       HISTORIE.      6$ 

Konings,  in  Frankryk  en  in  Duitfchland  ,Fu*nL 
gelegen,    's  Bisdom  van  Utrecht  ftondt  on-  156a 
der  't  Aartsbisdom  van  Keulen,  en  de  drie 
anderen  onder  't  Aartsbisdom  van  Reims. 
Filips  hadt  den  Paus  vertoond,  dat  de  Ne- 
derlanden ,  vooral  in  deezen  tyd,  daar  de 
nieuwe  gezindheden  alomme  't  hoofd  be- 
gonden  op  te  fteeken,  en  't  getal  der  Inge- 
zetenen meer  en  meer  aanwies ,  aan  vier 
BÜTchoppen  te  weinig  hadden.-    Ook  vondt 
hy  wanvoegjyk,  dat  deeze  BÜTchoppen  van 
Hoofdkerken  buiten  zyn  gebied  afhingen. 
Paulus  de  IV.  hadt,  derhalve,  by  eene 
Bulle  van  den  twaalfden  van  Bloeimaand 
desjaars  1559,  veertien  nieuwe  ,by  de  vier 
oude  Bisdommen,  gevoegd,  te  weeten  die 
van  Mechelen,  Antwerpen,  Haarlem,  De- 
venter, Leeuwaarden,  Groningen,  Middel- 
burg, 's  Hertogenbofch,  Roermonde,  Na- 
men, S.  Omer,  Yperen,  Gend  en  Brugge: 
en  van  deeze  agttien  Bisdommen  werden 
Kameryk,  Mechelen  en  Utrecht  tot  Aarts- 
bisdommen verheeven.  Voorts  bepaalde  de 
Paus  de  uitgeftrektheid  van  ieder  Stigt,  en 
wees  ieder'  Biflchop,  by  voorraad,  zeker  jaar- 
geld toe ,  tot  dat  hunne  vafte  inkomuen  , 
door  den  Koning,  geregeld  zouden  zyn. En 
men  merkte  op 3  dat  het  jaargeld  van  den 
Aartsbiflchop   van  Mechelen  op  driedui- 
zend Dukaaten  gefield  was,  daar  den  ande- 
ren Kerkvoogden  maar  vyftienhonderd  Du- 
kaaten waren  toegelegd:  waarvan  men  de 
reden  niet  bevroeden  kon ,  voor  dat  men 
gezien  hadt ,  dat  dit  Aartsbisdom  aan  den 
Biflchop  van  Atrecht  was  opgedraagen. 

On- 


64      VADERLANDSCHB       XXI*  BoiË 

Fimmïil  Onder  het  Aartsbisdom  van  K  a  m  e  r  V  k  * 
1560*  itonden  de  Bisdommen  van  Atrecht, Doornik 
S.  Otneren  Namen:  onder  het  Aartsbisdom 
•  van  M  fi  c  h  ex  é  n  ,  de  Bisdommen  van  Jnt* 
merpen ,  Gend ,  Brugge  ,  Tperen ,  's  Hertogen* 
bofch  en  Roermonden  onder  het  Aartsbisdom 
van  Utrecht,  de  Bisdommeii  Vafl  Haar- 
lem, Deventer,  Leeuwaarden,  Groningen  efl 
Middelburg.  Filipsen  zyne  Opvolgers  zouden 
.  regt  van  benoeming  hebben  tot  de  Aarts- 
bisdommen van  Mechelen  en  Utrecht,  efl 
tot  alle  de  Bisdommen,  Aan  den  Paus  zou 
de  aanftelliiig  en  beveiliging  itaan.  Om- 
trent het  Aartsbisdom  van  Kameryk,welk, 
als  tot  hetDuitfcheRyk  behoorende,fcheefl 
aangemerkt  te  worden ,  werdt  niets  bepaald 
(z).  Doch  Pius  de  IV,  den  Biflchop  van 
Atrecht ,  federt ,  tot  Kardinaal  verheevert 
hebbende,  vondt  geraaden ,  het  Aaitsbis* 
dom  van  Mechelen ,  waarmede  hy ,  op  • 
.  Konings  benoeming ,  voorzien  was ,  tot  eer* 
ften  zetel  van  gantlch  Nederland  te  verklaa- 
ren ,  by  eene  Bulle  van  den  elfden  van  Len4 
temaand  des  jaars  1560  (a)>  Midlertfyl ,  W*é 
ren  ook  de  andere  zetels,  op  's  Konings  be* 
geeren,  vervuld.  Tot  Biflchop  van  M& 
werpen ,  werdt  de  Kanfelier  Filips  Nigri 
aangefteld;  in  wiens  plaats,  eerlang,  Fran* 
ciskus  Sonnius  gekomen  is.  't  Bisdom  van 
Gend  was  ,  zo  fommigen  fchryven  ,  eerft 
den  Prefident  Viglius  toegefchikt  J  doch 
werdt,  federt,  aan  Komelis  Janfenhis  opge- 

(*)  Mu™  Donat.  Belg.  Libt.  h  C*p.  CLVI.  p.  «7**  Tm* 
I.  Oper.  Dipl.  Bon  I.  Boek  f  H.  17  [*♦]. 
(a)  Ml&Aü*  *Hf*pr*  Likt.  II.  C*p.  CXXXIX.  /.  «•• 


XXL  BOE**      HISTORIE-       65 

draagen.Over  't  Bisdom  van  Brugge  ,ftondtFiupsttf. 
eerft  Petrus  Curtius,  en  na  hem  RemigiusDru*  1560*  _ 
tius.    Over  't  Bisdom  van  Yperen,  Martinus 
Ritbove  :  over  dat  van  's  Hef  togenbofch  , 
eerft:  Franciskus  Sonnius ,  en  toen  Laurens 
Mets.    Over  dat  van  Roermonde ,  Willem 
Damaas  Lindanus,  die  naderhand  ook  Onder- 
Inquifiteur  werdt  over  Gelderland,  Holland, 
Zeeland  ,  Utrecht ,  Friesland ,  Groningen 
enz.  (£)*    Naar  het  Bisdom  van  Kameryk, 
hadt  ,in  den  jaare  1556,  en  dus  eer 't  nog  toe 
een  Aartsbisdom  verheeven  was  ,   Roberc 
van  Brederode  ,  waarfchynlyk  voor  zynen 
Zoon,  gedaan  ;  doch  de  Biflchop  van  A- 
trecht,  die  nu  den  naam  van  Kardinaal  van 
Granvelle  aangenomen  hadt ,  wift  te  weg© 
te  brengen  >  dat  het  Maxitniliaan  van  Bergen 
werdt  opgedraagen*    Frangois  Rkhardot  be- 
kwam het  Bisdom  van  Atrecht,  dat,  door 
de  verhooging  des  Kardinaals,  opengeval- 
len was.  Dat  van  Doornik  viel  Kar  el  van  Croi 
ten  deel,  dat  van  S.  Omer  Gerard  van  Hame* 
ricourt,  dat  van  Namen  dntoni  Havet.    Den 
Biflchop  van  Utrecht ,  Georgius  van  Eg- 
mond  ,  onlangs  overleeden  zynde ,  werdc 
Fredrik  Schenk  van  Tautenburo 
tot  Aartsbiflchop  verheeven  (c).  Onder  hem, 
werden  Nikolaas  a  nova  terra  of  van  Nieuwland, 
Abt  der  Abtdye  van  Egmond ,  Biflchop  van 
Haarlem;  Gillis  van  den  Berge ,  Biflchop  van 
Deventer;  Remigius Drutius ,en,na  deszelfs 
verplaatfing  naar  Brugge,  Cimerus  Petri  Bis* 

fchop 

(h)  Répext.  detPlak.  hl  jtz9  n|. 

(cj  Catal.  Px*pof.  S.  Pttii  Ultra),  in  Anal.  Belg.  Tm,  Ilf. 
P.  I.  P.  i%*. 

VI.  Deel.  E 


66       VADERLANDSCHE     XXL  Boek* 

FiLipsIILfchop  van  Leeuwaarden ;  Joannes  KnyfMin* 
1560.  derbroeder  ,  Biflchop  van  Groningen ,  en 
Nikolaas'a  Caftro,  Biflchop  van  Middelburg 
(d).  De  meefte  Bullen  ,  waarby  Pius  de  IV. 
de  uitgeftrektheid  deezer  Bisdommen  nader 
bepaalde,  zyn  nog  voorhanden  (^).  Filips 
hadt,  omtrent  deezen  tyd ,  ook  eene  Hoo- 
gefchool  te  Douai  opgéregt ,  op  dat  zyne 
Nederlandfche  Onderzaaten  ,  cfie  Walfch 
fpraken  ,  zig  niet  te  Geneve  ,  alwaar  de 
Hervorming  ingevoerd  was ,  zouden  behoe* 
•  ven  te  laaten  onder  wyzen.  Pius  de  IV.  hadt 

hem ,   ook  hiertoe ,    verlof  gegeven  (ƒ)• 
Doch  die  van  Leuven ,  voor  't  verval  hun- 
•  ner  Hoogefchoole  dugtende ,  waren  zeer  te 
onvrede,  over  deeze  nieuwigheid  (#)• 
JWianoe^      Veel  algemeener  nogtans  was  het  onge- 
gen  over  noegen  over  de  opregting  der  nieuwe  Bis* 
dezelve,  dommen.  De  oude  Biflclioppen  en  de  Kloos- 
terlingen waren  de  gereedften ,  die  'er  over 
morden.  De  eerften  zagen  zig  verfleken  van 
een  groot  gedeelte  van  hun  geeftelyk  Regts- 
gebied  ,    welk  den  nieuwen  Kerkvoogden 
werdt  toegevoegd.  Ook  flak  den  voornaam- 
ften  Abten  in  den  krop ,  dat  het  getal  der 
Leden  van  deStaatsvergaderingen  vermeer- 
derd werdt.     Zy,  en  de  Monniken  klaag- 
den, dat  men  hun  hunne  oude  inkomften 
benam  ,  om  met  dezelven  de  nieuwe  Bi- 

fchop- 

(i)  VAM  DSR  HAUR  de  Init.  Tumult.  Belff.  Lhbr.  I.  C«/>.XL 

..p.  149.  BOK.I.   Bêeky  bl.    19   [26].  BURGUND.  Li**.  I.  ?•  33- 

(e)  Apud  MlR^UM  Opcr.  Diplom.  T$m-  I.  p.  476,618  ,+ti. 
Têm.  l\.p.  790,797,903, 9li9ip66>io779.io$s>iO9%iU0if 

1I04»    I29t. 

(f)  Bullam  Vide  apud  MlRAUAf  7to».  I.  p.  Sjt. 
(£)  BURGUND.  Libr,  I.  p.  43. 


xxi.  uofic.     histohie.     er 

fchoppen  te  verryken  (/).  Men  hadt,  naam-  FftmlTL 
lyk,  den  Aartsbiflchop  van  Mechelen,  de  ijGc. 
ryke  Abtdy  van  AfHigem  toegevoegd;  de 
Abtdy  van  Egmond  met  het  Bisdom  van 
Haarlem  ;  de  Lieve-vrouwe  Abtdy  te  Mid- 
delburg met  het  Bisdom  aldaar  vereenigd  , 
en  andere  voornaame  Abtdyen  ook  aan  an- 
dere Bisdommen  gehegt  (i) ;  waardoor  ver- 
Jcheiden*  Klooftere  merkelyk  werden  bena* 
deeld.     't  Gemeen  begon  ook  te  vreezen, 
dat  zo  groot  een  getal  van  BÜTchoppen  de 
Inquifitie  ligter  zou  konnen  doordryven ,  en 
de  nand  houden  aan  de  uitvoering  der  ftr  en- 
ge Tlakaaten.  De  Staaten  van  Holland  frie- 
ten zig,  insgelyks,  aan  deeze  nieuwizheii 
(ƒ).    De  Grooten  gaven  van  aJies  de  fenuii 
aan  den  Kardinaal  van  Granvelle ,  die ,  zei- 
de  men  ,  door  het  invoeren  der  nieuwe  Bis- 
fchoppen ,  allermeeft  zyne  eigen*  grootheid 
gezogt  hadt,  en  de  Staaten,  tegen  regt,o- 
ver  *t  opregten  der  nieuwe  Bisdommen,  niet 
hadt  willen  kennen  (m).    De  Prins  van  O 
ranje  was  een  der  voornaamfte  misnoegden 
(») ,  en  fchynt  dit  de  reden ,  waarom  de  Ko- 
ning hem,  by  eenen  eigenhandigen  Brief, 
in  Sprokkelmaand  des  jaars  1561  gefchree-  15- r. 
ven  (0),  ernftelyk  vermaand  heeft,  om  de         "~ 
invoering  der  nieuwe  Biffchoppen  te  hel- 
pen bevorderen. 

Met 

fs)  Verantw.  van  Willem  i.  by  Bon  Antti.  $t.  T.  IW,  hl.  é. 
(k)  Van  DER  HAER  Init.  Tumult.  Belg.  L*r.  I.  C»/.  XL 
f.  14S. 
(I)   Refol.  Holl.  is  Febr.  i*6i.  bL  u. 
(m)  HOPPERUS  Livr.  I.  Cè.  IU.  p.  22,  2J  ,  24. 
(n)  Veiantvft  van  Willem  I.  by  Bom  Autfa.  Sc  1.  D§el,  bL  f. 
(#;  By  Hooft  ,  I.  Bnk»  bl.  ij. 

£  % 


<J8        VADERLANDSCHE      XXL  Böek; 

FiupsIII.     Met  den  aanvang  des  jaars  1561  ,hadt  de 
1561.  Landvoogdes  verzogt ,  dat  de  driejaari^e 
Beden     Bede  van  honderdduizend  guldens ,  aan  die 
aan  Hol-  van  Holland  gedaan ,  met  zevenduizend  pon- 
land.       jeIlj  jaarlyks,  mogt  verhoogd  worden,  en 
dat,  daarenboven,  nog  zeftigduizend pon* 
den,  in  twee termynen ,  werden  opgebragt; 
in  welke  laatfte  Bede  ,  de  Staaten  fpoedig 
bewilligden ,  met  deeze  verandering ,  egter, 
dat  zy  ,  in  de  plaats  van  zeftigduizend  pon- 
den op  te  brengen,  honderdduizend  ponden, 
ten  lafte  van   den  Koning,  verzegelden. 
Doch  in  de  eerfte  Bede ,  bewilligden  zyniet 
voor  Oogftmaand  (p). 
XXII.       Men  begon ,  omtrent  deezen  tyd ,  een  al- 
^ege"     gemeen  ongenoegen  te  befpeuren ,  tegen  den 
tegen*"    Kardinaal  van  Granvelle,  wiens  Staatzugt 
Granvel- eerft  den  Grooten ,  en  toen  ook  't  gemeen 
Je.  in  't  oog  ftak.     Hy  hadt  'er ,  reeds  voor  's 

Konings  vertrek ,  blyken  van  gegeven ,  wei- 
gerende den  Raad  van  Staate  by  te  woo- 
nen,  om  dat' men,  niet  hem ,  maar  Karei 
van  Lalaing,  by  afwezigheid  des  Hertogs 
van  Savoye,  tot  deszelfs  Stedehouder,  hadt 
aangefteld  (q).  Doch  nu  maakte  het  ver- 
trouwen ,  welk  de  Landvoogdes  in  hem  ftel- 
de,  en  de  gunft,  die  de  Koning  hem  toe* 
droeg,  hem.hoe  langer  hoe  trotfer:  't  welk 
oorzaak  was ,  dat  men  hem  openlyke  teke- 
nen van  kleinagting  begon  te  toonen.  Toen 
hy  zyne  intreede  in  Mechelen  deedt,  was 
'er  niemant  uit  de  Edelen  en  Grooten  te- 
gen- 

<p)  Kefol.  Holl.  9  Msart  u  Aug.  is6l.  hl  179€U 
(q)  5TRADA  2«.  I.  Lier,  IU.  p.  If«. 


XXL  Bout.      HISTORIE.       69 

genwoordig.  Elk  gaf  voor,  niet  genoodigdpamnL 
te  zyn  ,  en  Granvelle ,  dat  hy  ^  niet  ge-  iS6i. 

daan  hadt ,  om  weigering  te  voorkomen  (r). - 

Oranje,  wiens  tweede  Huwelvk  met  4nnayOnn:t 
Dogter  van  Mavurits,  Keurvorït  van  Saxen  ,tron*t 
door  Granvelle,  Was  afgekeurd,  om  dat  deAnnaT>1 
Prinfes  der  LutherfcheLeere  was  toegedaan;  S**aL 
betoonde  hem  ook ,  by  verfcheiden'  gele- 
genheden ,  blyken  van  afkeer  en  wedcrwil 
h).  Hy  beweerde,  dat  Granvelle  zig,  als 
Abt  van  Affligem,  te  groot  een  gezag,  in 
Brabant ,  aanmaatigde ,  en  de  voorregten 
van  's  Lands  Edelen  verkortte  (f): 'waar  te- 
gen de  Kardinaal  den  Prinfe,op  zyne beurt, 
verweet ,  dat  deeze  de  Majefteit  des  Ko- 
nings  hoonde,  door  de  uitfteekendheid,  die 
hy  zig,  boven  de  andere  Staaten  van  Bra- 
bant, toefchreef  (u).  Doch  de  flaatzugt  des 
Kardinaals  ,  die  t  oor  der  Landvoogdefle 
hadt,  liep  ook  anderen  Heeren  in  't  oog: 
onder  welken  'er  verfcheiden'  waren,  wei- 
ken  hy  byzondere  oorzaak  van  ongenoegen 
gegeven  hadt.    Oranje  verbondt  zig ,  met 
eenigen  van  deezen,  tegen  den  Kardinaal, 
onder  anderen ,  met  den  Graave  van  Eg- 
mond,  met  wienhy,  te  vooren,  niet  vol- 
komen eendragtig  geweeft  was  (v). 

De  nieuwe  Biflchoppen  namen  vaft  bezit  XXIIL1 
hunner  Stoelen,  op  verfcheiden'  Plaat  fen.  De  nieu- 
Doch  toen  men  aan  't  aanflaan  der  Gcefle- wt  Bi*- 

(r)  HOFPEKÜS  Irvr.  I.  Cb.  III   f.  14. 

(tl  BURGUND.  Likr.  I.  p.  |2. 

(t)  Verantw.  van  Will.  I.  kj  BOR.  Amh.  $t.  I.  2«J9  kL  (. 

(0)  ViGLii  Vi»  N.  LXXIV.  p.  35. 

iv)  BU&GUVD.  Likr.  I.  P.  3i- 

E3 


fchoppcn 
■eemcn, 


70       VADERLANDSCHE     XXI.  Boek- 

Fiupslïï.lyke  goederen  ging,  vervoegden  de  Kloos- 
Ij6i.  ters  in  Brabant  zig,  met  een  verzoekfchrift, 
op  fönT"  aan  den  Koning,  waarin  zy  te  kennen  ga* 
mige       ven ,  dat  het  vervreemden  der  Kloofterly- 
Piaatfen,  ^  inkomften,  met  de  voorregten  der  Abe- 
hunner    ^yen  en  ^et  °°gmerk  der  Stigteren ,  ftreedt. 
Stoelen,  't  Verzoekfchrift  vondt  geen'  ingang.    De 
Op  ande- Klooflerlingen  moeflen,  eindelyk,  het  ver- 
ren, wor-  vreemden  hunner  inkomften,  met  eene  jaar* 
cewe^rd  tykfche  fomme,  ten  behoeve  der  Biflchop- 
'  pen ,  af  koopen.    Evenwel  poogde  men ,  m 
Brabant ,  de  Biflchoppen  te  weeren.    Die 
van  Antwerpen  verkreegen  uitftel ,  tot  op 
's  Konings  overkomft.  Doch  toen  meenden 
eenige  andere  Steden  ook  vryheid  te  hebben, 
om  de  Biflchoppen  buiten  te  houden ,  gelyk 
Roermonde ,  Deventer ,  Groningen  en  Leeu* 
waarden  deeden  (w).    Mechelen  en  's  Her* 
togenbofch  hadden  hunne  Kerkvoogden  in* 
gehaald.  Zo  deeden  vervolgens  ook  Utrecht, 
Haarlem  en  Middelburg,  zig  voegende  naar 
het  voorbeeld  der  overige  Steden,  welker 
meeften  haare  Biflchoppen  ontvingen  (x). 
De  Re-       Doch  onder  't  gemeen  vondt  de  Hervor* 
derykers  ming  meer  en  meer  ingang ,  onaangezien 
ren  de  "  ^e  verv°lg*ng  om  >t:  geloof,  omtrent  deezen 
Hervor-  *%&?  heviger  dan  te  voorën  woedde.  D.e  Re* 
jning,      derykers  fchroomden  niet ,  in  openbaare 
fpelen  van  zinnen ,  of  zedelyke  Tooneelfpe- 
len ,  den  volke  de  gebreken  der  Kerkelyken 
te  vertoonen,  en  te  gelyk  de  onredelykheid 
der  vervolging,  om  saaken  van Godsdienft: 

al 

(w)  Ror  I.  Bêeki  */.  19,  21  [27,29]. 
(*)  Hopperus  Livr.  I.  Cb.   V.  />.  28.  BoxhorW  êp  WJ- 
QSftSfi.  1.  Ofti    kl.  w,  Rcpcrt,  <fcï  Wak.  H.  joj. 


XXL  Boek.      HISTORIE.       71 

al  't  welk  greetiglyk  gehoord  en  geloofd  FojfsIIT. 
werdc  (y).  De  Grooten  zagen  niet  ongaarne,  1561. 
dat  de  aanhang  des  Kardinaals,  door  zulke 
middelen  ,  gezwakt  werdt ,  en  begunftig- 
den,  onder  de  hand  of  openlyk,  de  party 
der  hervormden.    Doch  van  wege  't  Hof't  Wordt 
werdt,  onder  anderen  in  Holland,  verboo- hun  ^ 
den  ,   eenige  Kamer/pelen  ,   Balladen  ,  Liede-Xtu 
kens  ,    Commedien  ,    Jiatementen  ,   Refereynen  , 
waarin  zaakert,  den  Godsdienft  of  de  Gees* 
telykheid  betreffende ,  vervat  waren  ,  te 
verfpreiden,  te  zingen  of  te  fpeelen.  Zelfs 
mogt  men  geene  enkel  zedelyke  fpelen  in  't 
licht  brengen ,  zonder  verlof  van  den  Pas- 
toor of  Officier  (z).  't  Volk  kreunde  zig  eg- 
ter  luttel  aan  deeze  bevelen.     Te  Doornik  Beroerte 
en  te  Valenchyn ,  hielden  de  Hervormden, te  Valea- 
omtrent  deezen  tyd,  vergaderingenbynagt,chyn# 
met  zingen  van  Pfalmen.    Te  Valenchyn , 
raakten  twee  Predikanten  in  hegtenis,  die, 
terwyl  zy  naarde  flrafplaats  geleid  werden, 
geweldiglyk  uit  de  handen  der  Geregtsdie- 
naaren  werden  verlofl :  welk  bedryf  eeni- 
gen,  federt,  het  leeven  gekofl  heeft  (a). 
Doch  dit  was  flegts  een  voorfpel  van  de  op- 
fchuddingen ,  die  naderhand  ontftonden.  Fi- 
lips  vermaande,  op  't  einde  des  jaars  ijtfi , 
de  Landvoogdefle  fchriftelyk,  wegens  eeni- 
ge Perfoonen  ,  die  hem  in  t  oog  liepen.  De 
Prefident  Viglius  was ,  over  den  inhoud  van 
dit  fchryyen ,  zo  getroffen  ,  dat  hy  ernfle- 
lyk  aannieldt ,  om  van  zyn  Ampt  ontflaa- 

geu 

(y)  HOOJT  I.  Beek  ,  W.  3*. 
(z)  Rcpcrt.  d<fr  Plak.  hl.  *€. 
(*)  Bu&GUND.  Lifr.  1.  /.  19- 

24 


72        VADERLANDSCHE     XXL  Boek. 

Fiupslll.  gen  te  worden.  Doch  de  Koning  deedt  hem, 

1561.  door  beloften  en  gefchenken ,  van  befluit 
Montigni  veranderen  (b).  De  Landvoogdes  vondt , 
naaf  hierop ,  geraaden ,  den  Heere  van  Montigni 
Spanje  naar  Spanje  te  zenden ,  om  den  Koning  van 
dea?B"    ^en  **aat  **es  Lands  te  onderregten ,  en  hem 

tevens  eenigen  onderftand  in  geld  te  ver- 

1562.  zoeken,  Hy  keerde,  in  den  aanvang  des 
• -jaars  1562,  terug,  met  belofte  van  hulpe, 

zonder  meer.  Ook  verfpreidde  hy ,  dat  de 
Koning  zig  de  Nederlandfche  zaaken  wei- 
nig aantrok,  en  hem  ging  na,  dat  hy  den 
Kardinaal,  in  Spanje,  zeer  zwart  hadtaf» 
gemaald  (c). 
Schimp-  Het  ongenoegen  tegen  deezen  bleef  fteeds 
Livreite-duuren.  Men  fmaalde  zelfs  op  hem,  door 
genGran-  eene  fchertfende  Li vrei ,  die ,  door  den  Graa- 
vc  **  ve  van  Egmond,  uitgevonden  was,  en  eerft 
in  eene  zotskap,  den  dienaaren  op  de  mouw 
geflikt,  beftondt  j  doch" naderhand  in  een' 
bondel  pylen  veranderd  werdt  (d).  De  vrien- 
den des  Kardinaals  ftieten  zig  aan  beide  dee» 
ze  zinnebeelden ,  houdende  de  zotskap  te 
fchimpen  op  des  Kardinaals  hoed,  en  den 
bondel  pylen  voor  een  teken  van  een  eedge* 
nootfchap ,  ten  zynen  bederve,  gefmeed. 
Doch  de  Edelen  gaven  voor,  datzy,  met 
het  laatfte  zinnebeeld  ,  hunne  vereeniging 
ten  dienfte  des  Konings  wilden  ^dui» 
den  (e\ 

(h)  Vieui  vita  tf  l**vl  p,  j|f 

(c)  Viglii  Vira  N.  LXXVIII.  p.  J7.  y 

(d)  Proces  van  Egmond  ap.    Le  Clerc  Nedéil.  Gefch.  U 
Peel%  bl.  éig,  619,  616. 

(e)  Strada  Dec  I.  Litr.  IV.  p.  149.  Zit  »k  VerantW.  W 
Wo^xnc,  */.  jg.  ky  BOR  Auth.  Stuldc  1,  Di<l ,  >/.  62. 


XXL  Boek.      HISTORIE.       73 

De  bewfeegingen  ter  oorzaake  van  dênFlLmII1 
Godsdienft,  ten  deezen  tyde,  in  Frankryk  isöz. 
uitgeborften ,  deeden  de  Landvoogdes  dug- -j^j^-- 
ten ,  voor  diergely  ke  zwaarigheid  in  de  Ne- 1 
derlanden.    't  Getal  der  Hervormden 


daar  zo  fterk  toegenomen  ,  dat  de  Konin-.00**0* 
ginne  Moeder,  Êatbarinade  Mdicis,  die  den  j^131"** 
klem  der  Regeeringe  in  handen  hadt  ,  oor- 
deelde, eenen  merkeiy ken  ruggefteun  aan  de- 
zelven  te  zullen  konnen  hebben ,  tegen  die 
van  Guize,  welken  haare  oogmerken  dwars- 
boomden ,  en  te  gelyk  fterk  yverden  tegen 
de  Hugenooteru  Met  deezen  naam ,  verbafterd 
van  het  Duitfch  woord  Ecdgenqffhn  of  Etdge- 
fioaten  ,  uk  Zwitferland  herkomftig  (ƒ )  , 
werden,  ten  deezen  tyde,  de  Hervormden 
in  Frankryk  benoemd.  De  Hertog  van  Gtii- 
ze,  zo  ftaatzugtig  als  de  Koninginne  Moe- 
der, begon  de  beweegingen  met  den  moord 
van  Vally ,  3ie  de  Hugenooten  terftond  in 
de  wapenen  hielp,  en  aandreef ,  om  Qrleans, 
en  naderhand  Rouan  te  bemagtigen.  Daar- 
entegen werdt  Oranje,  Hoofdftad  van  het 
Prinsdom  van  dien  naam ,  alwaar  de  Huge- 
nooten, de  meeften  in  getal  zynde,  de  wa- 
penen hadden  opgevat ,  door  Fabrkius  Scr- 
belbn,  overvallen,  bemagtigd,  en  met  roof 
en  moord  vervuld  (g).  Guize,  in  't  begin 
dès  volgenden  jaars ,  geduurende  het  beleg 
van  Qrleans  ,  doorfchooten  zynde ,  werdt 
de  Vrede,  tuffchen  Koning  Franjois  en  de 
Hugenooten,  getroffen  (A),  by  welke,  hun 

vry- 

(f)  Spon  Hift.  van  Genere,  II.  £**,  hl.  ut,  r 

(g)  THUANUf  Lihr.  XXXI.  f.  I}4  &frff- 
(k)  THüANU*  lih.  XXXIV.  f.  »33>  *3t,  Hff 


74      VADERLANDSCHE      XXI.  Boek. 

FiupjTIL  vryheid  van  Godsdienft  werdt  toegedaan , 
1562.  die  de  Prins  van  Oranje,  federt,  ook  aan 
alle  de  Ingezetenen  van  zyn  Prinsdom,  bei- 
de Onroomfchen  en  Roomfchen  verleende 
(i):  't  welk  hier  te  liever  gemeid  zy  ,  om 
dat  voornaame  Schryvers  hebben  aangete- 
kend, dat  hy  den  Godsdienft,  in  zyn  ge- 
bied ,  onveranderd  liet  (k).  Evenwel  verzogt 
hy,  wat  laater,  den  Koning,  door  zynen 
Gezant,  in  Frankryk,  de  zaaken  van  zyn 
Prinsdom  te  willen  vorderen;  „  't  welk,  zei- 
,,'de  hy,  gefchaapen  ftondt  verlooren  te 
„  gaan  ,  om  dat  hy  't ,  by  't  heilig  oud 
„  Koomfch  geloof,  hadt  zoeken  te  bewaa- 
„  ren."  Ook  vindt  men ,  dat  de  Koning  be- 
loofd heeft ,  aan  zyn  verzoek  te  zullen  vol- 
doen (/). 
Fïlips  ^       Filips  hadt  zig  ook  gefteken,  in  den  in- 
fteekt  *eriancifchen  Franfchen  oorlog,  en  den  Koning 
ZIg  "**    van  Frankryk  drieduizend  Knétten  uit  Ita- 
lië toegefchikt.    De  Landvoogdes  zogt  'er  , 
op  's  lvonings  laft ,  tweeduizend  Paarden  , 
uit  de  Nederlanden  by  te  voegen.  Doch  O- 
ranje  en  Egmond  ftelderi  zig  niertegen ,  be- 
weerende ,  dat  het  Paardenvolk ,  tot  befcher- 
ming  der  Nederlanden  ,  by  der  hand  ge- 
houden moeft  worden.    Granvelle  wift  eg- 
ter  te  wege  te  brengen ,  dat  'er ,  in  plaats 
van  manfehap  ,  eenig  geld  van  hier  naar 
Frankryk  gefchikt  werdt  (m).  Uit  Engeland 
hadden ,  daarentegen ,  de  Hugenooten  eeni- 

ge 

(»)  P'ciez  Corps  Diplom.  Tbm.  V.  P.  I.  p.  99» 

(k)  Grotii  Annal.  I.  p%  17. 

O)  Hopperus  Livr.  II.  Cb.  I.  p.  31.  Hooft  II.  Buk,  bL  **• 

(*)  STRAOA  D«.  I,  Likt.  III.  p.  116,  117. 


XXX  Boek.       HISTORIE.       75 


l 


;e  hulp  gekreegen:  't  welk  GranveUezoFiunllL 
Ichynt  verbitterd  te  hebben,  dat  hy,  vol-JS^V 
gensfommiger  verhaal  (n),  de  Landvoogdes  - 
bewoog,  den  invoer  der  Engeliche  Lakenen 
te  verbieden.    De  Engelfchen  zouden  hier-Stait  vin 
op  den  ftapel  der  Lakenen  hebben  overge-dcn 
bragt  naar  Embden ,  in  Ooilfriesland  (o) ,  tot^^ï 
merkely k  agterdeeJ  der  Nederlanderen ,  die ,  Eagc- 
volgens  ibnuniger  aantekening,  ten  deezen land. 
tyde,  wej  twaalf  millioenen  jaarlyks  met  de 
Engelfchen  verhandelden  ,  en  aan  Lakens 
alleen  ,   meer  dan  vyf  millioenen  ontboo- 
den.    Uit  naauwkeuriger  Aantekeningen, 
is  my  egter  gebleeken ,  dat  de  invoer  der  En- 
geliche Lakenen ,  in  Holland ,  eerft  in  Bloei- 
maand  des  jaars  1564 ,  na  't  vertrek  van 
Granvelle ,  en  na  't  verleggen  van  den  En- 

Selfchen  handel  naar  Embden  (p),  verboo- 
en  is  geworden:  op  verzoek  zelf  van  de 
Staaten  van  den  Lande  (9).  Deezen  bragten 
ook  eerlang  te  wege,  dat  men,  in  't  byzyn 
van  Gemagtigden  van  Haarlem  en  Amfter- 
dam,  te  Brugge,  met  de  Gemagtigden  der 
Koninginne  van  Engeland  in  onderhandeling 
tradt  (r) :  en  hier  werdt  het  Groot  -  Commercie 
Traktaat  van  den  jaare  1496  vernieuwd,  waar- 
door de  handel  op  Engeland  wederom  op  den 
voorigen  voet  werdt  herfteld  (s). 

De  binnenlandfche  Kryg  duurde  nog  inDeHer- 
Frankryk,  toen  de  Landvoogdes,  bedugt , l£&n  van 

dat         » 

in)  RAP1N  Tèm.  VI.  p.  107.  r°Cpt  d° 

(•)  METSRTN  I.  Beek,  f.  }i.  verf. 

(pi  Repen,  der  Plak.  bU  117. 

(q)  Relbl.  Holl.  11  July  1564.  */.  39. 

(r)  Rcfol.  Holl.  1  May  1565.  bl.  j.  $  Feh.  1S66.  il.  7, 

{})  Repeit.  dei  Plak.  kl.  i;o, 


76      VADERLANDSCHE     XXI.  Boek; 

FiLipsIII.dat  de  Hugenooten  ook  iets  indeNeder- 
1562.  landen  mogten  willen  onderneemen,  deVlies- 
vnësrkf"  Ridders  en  Stadhouders ,  in  Bloeimaand,  te 
dersen   Bruflel,  by een  riep  (*).    Zydeedthun,  by 
Stadbou-  monde  van  den  Prefident  Viglius ,  't  gevaar 
ders  fa-   jes  Lanc[s  Voor  oogen  ftellen ,  te  gelyk  met 
men#      eenige  middelen ,  om  het  te  voorkomen  : 
geevende  den  Heeren  drie  dagen  tyds ,  om 
hunne  bedenkingen ,  over  't  een  en  't  ander, 
Oranje    in  te  leveren.    Oranje,  deeze  gelegenheid 
b°Udtd  .w*Uende  waarneemen,  om  eenige  verande- 
re Byeen"rïnS  *n  ^e  wyz^  van  's  Lands  Regeeringe  te 
komften  wege  te  brengen ,  ontboodt  alle  de  Heeren , 
met  de    Granvelle  en  Viglius  uitgenomen ,  ten  zynen 
voor"      huize,  hun  yoorhoudende  „  eerfielyk$  dat  men 
Heeren.  «  gezamenlyk  over  't  voorftel  der  Land voog- 
„  deffe  behoorde  te  oordeelen,  en  de  onder- 
„  linge  gedagten ,  ware  't  mogelyk ,  tot  een- 
„ .  paarigheid  te  brengen :  ten  anderen ,  dat  men 
„  thans  ook,  over  de  algemeene  Regeering 
„  des  Lands ,  moeft  raadpleegen ,  Joopende 
„  den  Staat  groot  gevaar  van  zynen  onder- 
„  gang,  zo  men  geen  waakend  oog  hieldt 
„  op  het  gedrag  van  eenige  Staatsdienaa- 
„  ren."    Elk  begreep  ligtelyk ,  dat  hy  't  op 
Granvelle  gemunt  hadt.  Verfcheiden  Hee- 
ren bewilligden  terftond  in  dit  tweeledig 
voordel.    Doch  anderen,  met  naame  Bar- 
laimont ,  Boflu ,  Jan ,  Graaf  van  Ooftfries- 
land ,  en  Courrieres  merkten  aan  ,  dat  de 
Landvoogdes  hun  niet  gelaft  hadt,  één  ge- 
voelen uit  aller  naam ,  maar  elk  zyn  byzon- 
der  gevoelen  in  te  brengen.    Zy  voegden 

'er 

0)  Viglu  Vita  M  «XVII.  f.  3«. 


£XL  Boek.       HISTORIE.       77 

'er  by,  dat  zy,  als  byzondere  Stadhouders,  FilipsIIL 
geene  kennis  van  's  Lands  algemeene  Re-  1562. 
geering  hadden,  veel  min  eenige  reden ,  om 
er  over  te  klaagen :  waarom  zy  niet  konden 
goedvinden,  deswege  te  raadpleegen.  He- 
vig werdt  hiertegen,  van  de  andere  zyde, 
getwifh     Doch  de  gevoelens  der  Heeren 
bleeven  verfchillen.  Ook  antwoordde  elk  af- 
zonderlyk,  op  het  voordel  der  Landvoog-       • 
defle.    Doch 't  is  onnoodig,  hier,  breeder 
van  deeze  antwoorden  te  gewaagen ,  alzo 
'er  weinig  of  niets  op  beflooten  werdt  («). 
In  Zomermaand  ,  hieraan  volgende  ,  wer-  Voordel 
den  de  aïgemeene  Staaten,  te  Bruflel,  be-der 
fchreeven.  De  Landvoogdes  deedt  hun  hier  Lêndl 
verzoeken,  dat  zy,  in  aanmerking  van  de^°°^^ 
gevaaren ,  die  de  Landen  toen  nog  uit  Frank?  in*  niet  * 
ryk  dreigden,  hunnen  Gemagtigden  tenHo-bewfflijd 
velaft  wilden  geeven,  om,  by  fchielykenwwdt* 
nood,  te  bewilligen  in  zekere  fomme,  tot 
befcherminge  der  Landen  ,  die  voor  Hol- 
land niet  minder  dan  tweehonderdduizend 
ponden  zou  konnen  zyn ;  doch  niet  zou  be- 
hoeven te  worden  opgebragt ,  zo  't  de  nood 
niet  vorderde.  Men  gaf  voor,  dat  men  zulk 
een'  breeden  laft  voor  de  Gemagtigden  dien- 
ftie  hieldt ,  om  de  zaaken  met  temeerfpoed 
te  konnen  uitvoeren ,  gedoogende  den.  Haat 
derzelven  dikwils  niet,  dat  'er  vooraf  ver- 
flag  van  gedaan  werdt  aan  de  byzondere  ge- 
weften  (v).    Doch  de  meefte  Staaten ,  met 
naame  die  van  Holland ,  dugtende  ,  dat 

hun- 
fa)  Hopperus  Livr.  I.  Cb.  IV.  p.  14.  viclii  Vita,  Jfc 
LXZVl.  ».  }6. 
(v)  Hcfol.  HoU.  i  A»i*  ij«*.  H.  $o. 


78      VADERLANDSCHE       XXL  Boek. 

FiupsIII.hunne  Gemagtigden  ligtelyk  konden  wor- 
1562.  den  overgehaald,  om  te  bewilligen  in  het 

gene  het  Hof  vorderde;  vertrouwden  hun 

zo  breeden  laft  niet :  waarom  de  Landvoog- 
•    des,  na  verloop  van  eenige  maanden,  haar 
voorftel  moeft  laaten  vaaren  (w). 
Oranje,      Oranje  gaf,  ondertuiTchen ,  den  toeleg 
Egmond  niet  op ,  om  Granvellc  den  voet  te  ligten. 
en  Hoor-  Hy  hieldt ,  van  tyd  tot  tyd ,  byeenkomften 
nefchry-  met  zuiken>  die  't  naaft  met  hem  eens  wa- 
den Ko-  ren.    Men  befloot  hier ,  na  ryp  overleg ,  ee- 
ning,  o-  nenuitvoerigen  brief  aan  den  Koning  te  laa- 
verGranten  afgaan,  die,  dikwils  herfchreeven  en 
veile,      veranderd ,  eindelyk ,  in  deezen  zin ,  ter  ne- 
I5g3-  dergefteld  werdt :  „  Dat  zy ,  lang  gezweegen 
„  hebbende,  zonder  ondienft  van  zyneMa- 
v  jefleit,  en  zonder  deeze  Landen  voor  een 
„  onvermydbaar  bederf  bloot  te  ftellen ,  niet 
„  langer  verbergen  konden ,  't  gene  hun 
„  kwelde.    Dat  'er  een  algemeen  gevoelen 
„  heerfchte,  onder  de  Landzaaten,  dat  de 
„  gantfche  klem   der  Regeeringe  in  han- 
„  den  van  den  Kardinaal  Granvelle  was  ; 
„  welk  gevoelen  de  Koning  niet  zou  kon- 
„  nen  wegneemen ,  zo  lang  hy  den  Kardi- 
,f  naai  in  't  bewind  liet :  dat  al  't  volk  mis- 
„  noegd  was,  over  deezen  Staatsman,  't  welk 
„  de  oorzaak  gerekend  moeft  worden,  waar- 
,,  om/s  Konings  zaaken  hier  niet  voorfpoe- 
„  diger  gingen:  dat  zy,  hierom,   de  vry- 
„  heid  namen  van  zyne  Majefteit  voor  te 
„  houden ,  hoe  betamelyk  het  ware ,  zynen 
„  voornaamften  Leenmannen  en  't  gant- 
fche 

(u>)  RefoL  Holl.  15  Dteemh  ï$6i.  èl.  133. 


XXL.Boex.      HISTORIE.       r, 

„  fche  volk  liever  dan  éénen  GranveZe  ge-FzjnUL 
„  noegen  te  geeven.    Dat  elk  nogtans  riz  15ÉJ. 

„  de   Regeering   der    Landvoogncire  ten =— 

„  hoogften  voldaan  was.    Dat  zyne  Mije- 

„  fteit  niet  moeft  waanen ,  dat  hit  b:m  f  cis 
„  dit  fchreeven,  om  meer  gezags  te  d^tz  i> 
„  re,  alzo  zy,op  *t  welbehaagen  zynerMa- 
„  jefteit ,  gaarne  afftand  wi!aen  ccksï  ra» 
„  hunne  PJaaden  in  den  Raad  van  Srzarei 
„  Dat,  wat  den  Godsdienft  benr~f ,  zr  d=a 
„  Koning  altoos  de  pligten  van  goede  cn- 
5,  derdaanen  en  Katholyke  Leenmannen  be- 
„  wyzen  zouden,  oordeeler.de  zy ,  i:r.j 
„  't  den  voornaamften  Heeren  /c^n  ad^, 
„  en  anderen  braaven  luiden  ai*  een  te  dan- 
„  ken  hadt,  dat  de  Godsdienst  n:c,  in  d~a 
„  tegenwoordigen  geruften  Haar,  w^riire- 
„  oefend. Dat,  waarlyk,  het  gemeene  vlli 
„  reeds  zeer  befmet  was, en  clli  ce  Le^Teru- 
„  wyze  en  het  gezag  van  den  Kardinaal  hier- 
„  aan  geen  goed  deedt."  De  Prins  vin  O- 
ranje  en  de  Graaven  van  Ezn::nd  en  H->:r- 
ne,  Leden  des  Raads  van  Schare,  tekenden 
deezen  Brief  alleen.  DeancLre  Heeren,cie 
't  met  hen  eens  waren,  lieten  't  na,  op  c*t 
zy,  alleenlyk  byzondere  Sradhc  -iers  zya- 
«de,  niet  zouden  ichyntn,  z:z  net  de  zire- 
meene  Lands-Regeeringe  :e  Tsrilim  bemori- 
jen.  Hoorne  was,  onlangs,  be.lj.i  met 
de  waardigheid  van  Raadsheer  van  Sulli?, 
uit  Spanje  te  rug  gekeerd.  Ni  \  a: Vi^rii- 
gen  deezes  Briefs,  toonden  de  er:  e  Hcera 
veele  tekenen  van  ongenegen ,  over  de  an- 
deren, die  zig  niet  tegen  den  Kardmmlnad- 
den  willen  verkiaaren :  't  weik  van  de  kun- 
dig- 


3o     VADERLANDSCHE      XXI.  Bomt; 

FilipsIII.  digflen  gehouden  werdt ,  voor  het  beginfel 
*$63'  eener  naderende  beroerte ,  die  hier  het  zelf* 
de  fpoor ,  als  de  j  ongfte  beweeging  in  Frank-* 
ryk,  fcheen  te  zullen  houden  {x). 
XXVI.      Granvelle,  niet  onbewuft  van  't  onweer, 
De  Kar-  dat  heiii  dreigde ,  vondt  egter ,  verblind  door* 
houdt z\g^e  eer>  ^e  ^e  Landvoogdes  hem  aandeedt, 
fier.        ongeraaden,  zeil  te  minderen.    Hy  maatig* 
de  zig  het  bewind  aan,  over  de  begeeving 
der  voornaamfte  Ampten,  waarover  de  Land- 
voogdes ,  fomtyds ,  ook  Barlaimont  en  Vi- 
glius;  doch  nimmer  Oranje,  Egmondendeü 
Admiraal  gewoon  was  te  hooren.   Dus  wiffc 
hy  zig  vrienden  te  maaken ;  waartoe  den: 
drie  Heeren  naauwlyks  gelegenheid  over- 
Pe  Hce-  fchoot.  't  Ongenoegen  borft ,  eerlang ,  open- 
ren  vaa-  ]yk  ujt  ^  en  fchroomden  de  Heeren  niet  te 
hemufr  2eSgen  »  <*at  ^et  nimmer  's  Konings- mee- 
„  ning  geweeft  was ,  't  bewind  der  Regee- 
„  ringe  te  laaten  in  de  handen  van  een  ee- 
„  nigen  vreemdeling,  verzeld  van  twee  an- 
„  deren,  en  met  uitfluiting  van  hun;  dat 
„  het  regt  en  de  billykheid  en  de  oude  Lands- 
„  gewoonten,  in  tegendeel,  't  beftier  vart 
„  den  (laat  en  de  geldmiddelen ,  en  het  op- 
„  perbewind  over  de  Regtsoefening  gefield 
„  hadden  in  de  handen  der  voornaamfteHee- 
^,  ren  en  Edelen ,  gezamenlyk : zo  als  men, 
„  met  egte  flukken  en  voorbeelden,  bewy- 
„  zen  kon ,  wordende ,  oudtyds ,  de  open- 
,  „  baare  Verbonden  en  Handveflen  ,   niet 
„  flegts  door  den  Vorfl ,  maar  ook  door  de 
Zyfcaa-  w  voornaamfte  Edelen,  getekend."  Wyders 

maak- 
en) HOPPSRül  Livr.  I.  CA.  IV.  p.  iCl 


Hl.  BosK.     HISTORIE*       gi 

maakten  de  drie  Heeren  hun  werk ,  omaan-FiutsiK, 
hang  onder  de  Edelen ,  en  zelfs  onder  de  1563. 
vrienden  van  Gran veile,  te  winnen.  Veelen  j^ ^ 
vielen  hun  toe.     Sommigen  ,  om  dat  2y  ,  hing. 
voorlang ,  gemeenzaamlyk  met  hen  ver- 
keerd hadden ,  of  van  hun  afhingen  :  ande- 
ren ,  om  dat  zy  'er  hun  eigen  voordeel ,  of 
vryheid  van  Godsdienft  mede  beoogden :  en 
anderen ,  om  dat  zy  het  weeren  des  Kardi- 
naals noodig  hielden ,  ter  bevordering  van 
den  dienft  Gods  en  des  Konings.  't  Volk  zelf 
werdt,  meer  en  meer>  ingenomen  tegen  Gran- 
veile,  die  voor  ftaatzugtig,  gierig  en  wel- 
luftig  befaamd  werdt,  en  wien  naging,  dat 
hy  de  Inquifitie  zogt  in  te  voeren ,  door  het 
invoeren  der  nieuwe  Biflchoppen  (y) ,  en  de 
Nederlanders  flaaven  te  maaken  eenerRegee- 
ringe  van  Spanjaarden.  Men  riedt  Granvel- 
le,  omtrent  deezen  tyd,  dat  hy  den  Heeren 
eenige  voldoening  zou  tragten  te  geeven,  en 
daardoor   hunne  gunft  wederom  winnen. 
Doch  anderen  dreeven,  dat  de  Heeren  het 
niet  alleen  op  den  Kardinaal  en  de  nieuwe 
Biflchoppen  gelaaden;  maar  daarenboven, 
eene  geheele  verandering  van  de  Regeering 
en  van  den  Godsdienft  in  den  zin  hadden  (z)9 
waarom  zy  oordeelden ,  dat  'er ,  met  toegee- 
ven ,  niet  te  winnen  zouzyn. 

De  Koning,den  Brief  derHeeren  ontvangen*!  Ko- 
hebbende,draalde  eenen  geruimen  tyd,  eer  hy  ™ngi 
befluiten  kon,  over  een  antwoord ,  dat  'er  op  w°^d 
pafte.  Eindelyk,fchreefhy>  in  Zomermaand,  aan  de 

„  dat  drie  Hee- 

(j)  Verantw.  vah  Willem  I.  *y  Bor  Auth.  Stukk.  I.  Dttl,  ren. 
hl.   6. 
(%)  Hoptnus  Uvr*  L  Qb*  h  f.  *«• 

VI.  Peel  F 


82      VADERLANDSCHE     XXI  Boek. 

FiupsIII.  „  dat  hy  zig  verzekerdhieldt  van  den  y  ver  der 
1563.  „  Heeren  tot  zynen  dienft :  dat  hy  voorhadt , 
1  „  eerlang ,  zelf  herwaards  te  komen ,  om  den 

„  ftaat  der  zaaken  te  onderzoeken ;  doch 
„  dathy,  midlerwyl,  gaarne  zien  zou, dat 
„  een  hunner  naar  Spanje  kwame ,  om*  hem 
„  van  alles  byzonderlyker  te  onderregten; 
„  alzo  de  Brief  flegts  algemeene  befchuldi- 
„  gingen  inhieldt ,  en  het  's  Konings  ge- 
„  woonte  niet  was,  iemant  zyner  cuenaa- 
„  ren ,  zonder  behoorlyke  kennifle  van  't 
„  gene  men  ten  zynen  lafte  hadt ,  te  verftoo- 
Zybiy-    „  ten."  De  Heeren  toonden  zig,  op  't  ont- 
Jen"ic   vangen  van  deezen  Brief,  zeer  misnoegd.  Zy 
vanStaa-    on"en  'c  ten  hoogden  vreemd,  dat  hun  ee- 
te.         ne  reis  naar  Spanje  gevergd  werdt,  om  ee- 
nen  enkelen  man  te  befchuldigen.  Na  't  hou- 
den van  verfcheiden'  byzondere  byeenkom- 
ften ,  in  welken  ook  andere  Edelen  tegen- 
woordig waren ,  beflootejize  der  Landvoog- 
defle  fchriftelyk  te  vertoonen  „  dat  zy ,  met 
5,  de  voornaamfte  Heeren    en   byzondere 
„  Stadhouders,  over  den  ftaat  van  'sLands 
„  zaaken ,  geraadpleegd  hebbende ,  dezelven 
„  vonden  geheel  anders  gefield  dan  de  dienft 
j,  zyner  Majefteit  en  de  behoudenis  der  Lan- 
j,  den  vorderde;  zo  ter  oorzaake  van 's  volks 
„  ongehoorzaamheid ,    onder  voorwendfel 
„  van  eenige  nieuwe  en  fchadelyke  gevoe- 
„  lens  in  den  Godsdienft,  als  uit  hoofde  van 
„  de  agterftallen,  die  't  Land  aan  't  Krygs- 
„  volk  fchuldig  was;  van  den  flegten  ftaat  der 
„  geldmiddelen,  en  van 't  verval  der  Grens- 
„  veftingen ,  dat  fchier  onherftelbaar  gere- 
„  kend  mogt  worden.    Dat  zy  bedugt  wa- 

>,ren, 


XXI  Borr.     HrSTORIL       S? 

,  ren,  dat 's  Lands  Ingezetenen ,  buiten 'sFomlIL 
,  Lands ,  bekommerd  zouden  worden ,  om  '563. 
,  's  Konings  fchulden.   Dat  *er  geen  ander       """* 
,  middel  fcheen ,  om  uit  deeze  zwaarighe- 
den  gered  te  worden ,  dan  het  vergaderen 
der  algemeene  Staaten ;  doch  dat  zy,  :ii-r- 
op,  niet  verder  durfden  dring  .-n/ na  dat 
haare  Hoogheid  hun  verklaard  hadt,  dat 
de  Koning  zulks  mtdruklyk  hadt  wrboo-  . 
den.   Dat  zy  nogtans  ligtelyk  befpjuren 
konden, dat  dit  verbod  albenlykon:f*aan 
was ,  uit  het  mistrouwen  ,  tuïTc  len  den 
Koning ,  de  Staaten  en  eenige  Led -n  der- 
z  elven,  verwekt,  door  zulken,die'sKonings 
dienft  en  's  Lands  welvaart  weinig  terherte 
namen ,  en  zei  ven  geene  middelen  ter  hand 
floegen ,  om  de  verwarde  zaaken  te  red- 
den. Dat  zy ,  hierom ,  haare  Hoogheid  oot- 
moediglyk  fmeekten ,  niet  te  willen  mis- 
duiden ,  dat  zy ,  zo  lang  de  Koning  g-.*ene 
andjre  orde  ft -lde  op  de  Regeering,  zig 
uit  den  Raad  van  Staate  hielden,  en  de 
fchaduw,  welke  zy  daar,  vier  jaarenher- 
waards  ,  vertoond  hadden  ,  verdwyn^a 
deeden  :  zonder  dat  zy  egter  begeerden 
nalaatig  te  zyn ,  in  het  voldoen  aan  hun- 
nen byzonderen  pligt,  en  aan  alles,  wat 
haare  Hoogheid  nun  zou  gelieven  te  be* 
veeJen"  (a). 

Na  't  inleveren  van  dit  Vertoog,  bleeven  en  fchryi 
Oranje,  Egmond  en  Hoorne  uit  den  Raad**01"- 
van  Staate,  Ook  zondenze  'er ,  in  Hooimaand.  J^!j| 
een  affchrift  van  aan  den  Koning,  wiens Koning 

Brief 
;  («)  üomin  thr.  u  &>■  vi.  f.  j»-m, 
F  2 


84     VADERLANDSCHE     XXI.  Boé*. 

PilifsIIL Brief  zy  ,  op  deezenzin,  beantwoordden: 

Roemende  zy ne  Majefteit ,  dat  hy  geenen 

zyner  dienaaren,  zonder  oorzaake,  ver- 

„  ftooten  wilde,  merkten  zy  aan,  dat  het 

„  gene  zy  ,  tegen  den  Kardinaal ,  inbrag- 

„  ten ,  niet  tot  zyne  bezwaaringe  fbekte  9 

„  maar  veeleer ,  om  hem  te  doen  ontheffen 

„  van  eenen  laft,  die  hem  weinig  voegde  9 

„  en  dien  hy  niet.  langer  zou  konnen  <&aa- 

„  gen  ,  zonder  veel  ongemak  en  beroerte 

„  te  veroorzaaken.    Dat  zy  zig  ,  in  geene 

„  byzonderheden  ,  hem  betreffende  ,  had- 

„  den  ingelaaten  ,  om  dat  de  verwarring 

„  en  het  misnoegen  in  den  Staat  genoeg 

„  konden  doen  zien ,  van  hoe  weinig  dienit 

„  zyne  tegenwoordigheid ,  agting  en  bewind 

„  hier  te  lande  zyn  konden.  Dat  zy  zig  eg- 

„  ter  niet  als  zyne  befchuldigers  voordoen, 

„  noch  eenig  pleit  tegen  hem  aanvangen 

„  wilden;  maar  als  trouwe  vaflalen den So- 

„  ning  alleenlyk  kennis  geeven  van  't  gene 

„  'er  omging,  meenende  zy,  dat  hun  aan- 

„  ziens  genoeg  overfchoot ,  om  hierin  ge- 

„  loof  te  verdienen.  Zy  voegden  'er  by,  dat 

„  niet  flegts  een  hunner ,  maar  liever  zy 

„  allen  drie ,  op  's  Konings  bevel,  naar  Span- 

„je  verreisd  zouden  zyn ,  indien  de  ftaat  der 

„  zaaken  en  de  dienfl  zyner  Majefteit  hun 

„  afzyn  hadt  konnen  gedoogen ,  in  eenen 

„  tyd,  dat  de  nabuuren  zelven ,  van  alle 

„  zyden,op  lifliireaanflagen,  bedagt  fchee- 

„  nen.    Tenbefluite,  fmeekten  zy ,  dat  de 

„  Koning  hunnen fchriften hetzelfde  geloof 

„  wilde  geeven ,  welk  zy  hoopten ,  dat  hy 

i,  hunnen  woorden  niet  zou  willen  weige- 

gé- 


JXI.  Bott.     HISTORIE.       85 

„  ren ,  en  dat  hy  de  eenvoudigheid  vanhunFnjwllL 
„  fchryven  ten  goede  wilde  duiden ,  alzo2y  1563* 
„  van    natuure  geene  groote  redenaars  , 
„  maar  meer  in  wel  doen  dan  wel  zeggen 
„  bedreeven  waren ;  gelyk  luiden  van  hun- 
„  nen  ftaat  ook  beft  betaamde  (b)" 

De  Graaf  van  Egmond ,  wien  de  Koning  XXvn. 
een  en  vriendelyken  Brief  gefchreeven  hadt  ^s™™* 
om  hem  van  de  zyde  der  andere  Heeren  afg^J*. 
te  troonen  ,  waartoe  ook  de  Landvoogdes  deriyk, 
herhaalde  poogingen  deedt, antwoordde,  op 
gelyken  voet,  alshy,  met  Oranje  en  Hoor- 
ne,  tefamen,  gedaan  hadt :  duideïyktoo- 
nende,  dat  hy  zig,  nergens  door,  zou  laa- 
ten  beweegen,  om  de  party,  die  hy  gekoo- 
zen  hadt,  te  verlaaten  (c).  % 

't  Misnoegen  tegen  Granvelle  wift  zig  Gravel* 
langer  niet  te  maatigen.    Men  ftak  hem  ,ie  woi* 
openlyk ,  eene  fpotprint  in  de  hand, in  wel-!™"* 
ke   hy  zelf  vertoond  werdt,  zittende  te^mrrt 
broei  jen  op  een  deel  eyeren,  daar  Biflchop- 
pen  uit  kwamen ,   terwyl  hem  een  duivel 
boven  't  hoofd  zweefde,  met  dit  byfchrift, 
Hic  ejl  filius  meus ,  ipfum  audite  „  Deez  is 
„  myn  zoon,  hoort  hem  (/)."  Zelfs  liep  'er 
een  gerugt,  dat  zeker  Bourgondiër,  Villet 
genoemd,  op  zyn  leeven  (ring  (c):  't  welk, 
veelligt,  zo  weinig  grond  hadt,  als  een  an- 
der, ten  zelfden  tyde  verfpreid,  dat  Gran- 
velle een'  aanflag  gefmeed  hadt,  om  eenen 
der  drie  Heeren  "van  kant  te  helpen  (ƒ), 

Doei»    • 

(*)  HOPWtmu*  Uvr.  T.  Cb.  IV.  f.  14. 

(c)  STAADA  Dec.  I.  Likt.  lil.  f.  14)  ,   144. 

(d)  HOOFT  IL  Boek,  H.  4*. 

(e)  BOBGUND.  ttbr.  I.  p.  J4- 

(f)  tforftaui  Livr.  I.  Ck.  VI.  f.  %$. 

F  3 


SÉ     VADERLANDSCHE     XXI.  Boek* 

Faipsin.Doch  zulke  gerugten  bewyzen,  ten  minden , 
1563.  tot  welk  eene  hoogte  de  party fchap  geftee- 
gen  most  zyn  ,  daar  men  eikanderen,  tot 
diergelyke  onderneemingen ,  bekwaam  oor- 
deel:.   Oranje,  Egmond  en  Hoorne,  die, 
door  hun  fchryven,  en  door  het  verlaaten 
van  den  Raad  van  Staate,  alomme,  voor 
hoofden  van  hun  ,  die  zig  tegen  Granvelle 
verklaard  hadden ,  bekend  geworden  waren, 
fpaarden  geene  moeite,  om  aanhang  te  win- 
Mede-    nen.  De  Markgraaf  van  Bergen ,  de  Baron 
ftanders  yan  Montigni,  de  Graaven  van  Hoogftraa- 

fleererf  ten  en  ^eSen »  ^e  Heer  van  Brederode  en 

andere  voornaame  Edelen    hielden  hunne 

'HunVer-zyde.     Men  Helde  een  Verbondfchrift  op  , 

bond.  dat  getekend  en  plegtiglyk  bez wooren  werdt. 
De  inhoud  wordt  nergens  gemeld.  Doch  men 
houdt  voor  zeker ,  dat  'er  niets  in  vervat 
was ,  welk  mét  den  dienft  des  Konings , 
of  het  belang  van  den  Roomfchen  Gods- 

1  dienft  geloofd  werdt  te  ftryden  fe).     Veele 

aanzienlyke  Heeren  weigerden  er  egter  in 
te  treeden ,  met  naame  de  Hertog  van  Aar- 
fcfiot,  de  Graaf  van  Aremberg,  en  de  Hee- 
ren van  Barlaimont ,  Coürrieres  en  Hachi- 
court :  die ,  nevens  eenige  anderen ,  zig  nocii 
voor  de  eene  noch  vpor  de  andere  zydever*- 
klaaren  wilden.  Omtrent  deezen  tyd,  fchy- 
nen  de  aanhangers  der  drie  Heeren  zig  eerft 
aan  het  draagen  van  eenea  bondel  pylen  te 
hebben  doen  kennen ,  in  plaats  van  de  zots- 
•  kap  of  het  Kardinaals  hoofd,  zo  als  anderen 
fpreeken,  waarmede  zy  hunne  dienaars  te 
vooren  hadden  laaten  pronken.  Het  draa- 
gen van  zulk  een  zigtbaar  teken  van  party  - 

.  fchap 

(fJ.BUllGUND,  Likr.  l.f.  51»  ~ 


XXL  Boek.     HISTORIE,      ft 


fchap  (lelde  Granvefle  da^elvfcs  bioot 

den  fchimp  der  menigte  (r):  vaartje  2ae  iff*. 
floeg,  dat  de  algemeene  Suaten*  in  Wri-Stsir 
termaand ,  befchreeven ,  om  de  j :  irb  drjïr-*t  •«- 
jaarige  Bede,  voor  nog  drie  jiircr  %  iz  tff^jjj  a 
willigen  (i) ,  tot  onderhoud  vxz  'z  rrr  :•:  :l  ji^"^ 
Krygsvolk  (4),  voiftrcktelvi  wclzït^:  .Gcs-*^- 
eenig  voorftel  aan  te  hoorns,  r'irr  2c  ü*r- -*  --=■;-!- 
dinaal  tegenwoordig  zoa  rj3.    O-ü  hi^nT:,:E-* 
hy  zig  toen  te  Meedelen,  cur  hr  W25.  zj  A 
lang  op ,  tot  dat  de  Scaaicz  ^c^rin  zt- 
fcheiden  waren  (i).    Die  n^  H:_i^i  ï.^- 
willigden  egter ,  nie:  voor  ttzii—ïirz  r^* 
volgenden  jaars,  in  de  gecaaze  oei^     -- 

De JLand voogdes,  Gen  h?ar  zzzzn  Grxr-ITTr. 
veile  van  alle  zydrn  ziende  r.>*-r*r— --  t  -.^-^-Ijc»^ 
gon,  eindelyk,  ookbêdi^ie  zyr,  c—z^.^'.r* 
van  hem  te  onthaan.     SozL^iztn  -r_:_  '"' 
dat  de  meefterfchap  des  KarcirjuLs  haar 
federt  eenigen  tyd,  verveeld zzzl:  zz*zzl 
dat  zy  vreesde  ,  te  zuilen  deeka ,  in 
misnoegen ,  welk  hy  zig  op  de-  hali  hidr  ge- 
haald ,  zo  zy  hem  langer  de  £azd  bzrzz  'z 
hoofd  hielde  (m):  en  weder:  =  a^déTJZ.  dat 
zy  waarlyk  begaan  was,  ziet  héc  gerj^r, 
welk  Granvelle  dreizde  .jk;.  Djcï*  *-*z  :^sx 
van  zyn  moge,  zy  bef-oo:,  ia  Gi/zirznari, 
haaren  Geheimfchryver,  Tzmojs  Jrwg*n9 

(b)  HOPPZJLCS  ü»r.  I.  Cm.  XI.  f.  jj,  XL 
(i)  Rdol.  Holl.  4  Dtt'm*.  15*?.  *»_  45. 
<«;  YlGUI  Yin  -V.  LXXX1I.  f.  ?f - 
(/;  Relol.  HoU.  12  JWi  :;**.  tL  lU 
(mj  STRADA  Dee.  I.  Ltkr.  lil.  f.  144. 
(*)  Vigjlii  Via  -V.  LXXX1.  >.   st. 

(4)  *t  Btykt,  hieruit,  dat  aai  óeü&metmt 
ten  deezea  tydc  f  nog  wel  op  Bedea  ;  fi±ooa  toe 
•odere  einden,  heeft  willen  bdtivyvem. 

F4 


•zr 


S*     VADERLANDSCHE      XXL  Boek. 

FiLmlILnaaT  Spanje  af  te  vaardigen^  met  laft,  om 
15$3-  den  Koning  een  wydluftig  vertoog  te  doen 
van  de  klagten  der  voornaamfte  Heeren , 
over  den  Kardinaal,  en  van  het  antwoord, 
welk  'er  de  Landvoogdes  op  gegeven  hadt. 
Hierby  moeft  hy  voegen  „  dat  de  Kardi- 
„  naai  niet  veilig  in  't Xand  was ;  alzo  Eg- 
„  mond  de  Landvoogdes ,  onlangs,  verklaard 
„  hadt,  dat  men  't  hem  danken  moed,  dat 
„  Granvelle  nog  leefde ;  doch  dat  hy  deeze 
„  zorg ,  voortaan ,  haarer  Hoogheid  over- 
„  liet,  aan  welke  hy  betuigen  moeft, dat  de 
„  Kardinaal  geen  uur  zyns  leevens  zeker 
„  was. "  Ten  befluite ,  moeft  Armente- 
ros  den  Koning  te  bedenken  geeven ,  of  't 
niet  geraaden  ware,  Granvelle  van  *t  bewind 
der  Regeeringe  te  oritflaan  (ó).    Men  heeft 

Seloofd ,  dat  de  Kardinaal  zelf  om  zyn  ont- 
ag  by  den  Koning  heeft  aangehouden  (p). 
Doch  anderen  melden ,  dat  hy ,  omtrent  dee* 
zen  tyd ,  zeer  veele  moeite  heeft  aangewend, 
om  zig  met  Oranje  en  Egmond  te  verzoe- 
nen, biedende  hy  aan,  hun  in  alles  te  wil- 
len te  gemoet  gaan,  en  zelfs  op  de  knieën 
om  vergiffenis  verzoeken  ,  indiep  hy  hun 
iet  misdaan  hadt  (q).  xt  Welk  naauwlyks 
niet  zyne  aanhouding  om  ontflag  overeen  te 
brengen  is,  ten  ware  het  merkelyk  vroeger 

gebeurd  mogt  zyn.  De  meeften  meenen  , 
at  de  fchimp,  voor  welken  hy  bloot ftoncU, 
en  't  gevaar,  dat  hem  dreigde,  hem  waar- 
Jyk  kleinmoedig  gemaakt   en  doen  zwig- 

tea 


.   (#)  Strada  Dte.  I,  Likr.  III.  p.  145* 
t   (f>)  Violii  Vita  N.  LXXXI.  •.  **, 
,    (f)  IUïd  I.  Mffk,  il,  i, 


XXI  Boe*.     HISTORIE.       t? 

ten  heeft  (r).    Armenleros,  zynen  bft  vol-FudBL 
bragt  hebbende,  keerde,  eerft 'in  Sprokkd-  1564. 
maand  des  jaars  1564,  te  BnifTd,  te  rog. 
Hy  bragt  Brieven  mede  aan  de  drie  Hee- 
ren,  behelzende  'sKonings  begeeren  ^  dat 
„  zy  hunne  plaatfen  in  den  Raad  van  Staa- 
„  te  wederom  zonden  inneemen ,  nevens 
„  verklaaring ,  dat  hy ,  over  de  zaak  des 
„  Kardinaals ,  wien  zy   nog  niets  byzca- 
n  ders  te  laft  gelegd  hadden,  zvne  gpdagtea 
„  nader  zou  laaten  gaan  (x).*    Doch  Ar- De  Co- 
menteros  hadt  ook  heimelyk  bevel  of  verlof^32* 
voor  Granvelle ,  om,  onder  zeker  toot- ^j1^ 
wendfel,  de  landen  te  ruimen.    Men  wü,TeiM« 
dat  hy  gaarne  naar  Spanje  zon  zyn  ver-v^«k- 
trokken,  en  dat  de  Hertog  van  Alva  deakca* 
Koning  ook  zou  hebben  geraaden,  hem  tan 
Hove  te  ontbieden.   Doch  Armenteros  zoa 
dit  hebben  tegengegaan  ,  den  Koning  ver- 
toonende,  dat  de  verwarringen  in  ae  Ne- 
derlanden niet  zouden  weg  te  neemen  zyn, 
zo  de  Kardinaal  in  Spanje  kwam ,  alzo  's 
Koniiffgs  bevelen  altoos  aangemerkt  zonden 
worden ,  als  door  hem  vergiftigd  :  't  weflk 
dezelven  minder  ingang  zon  doen  vindes : 
waarop  de  Koning  beflooten  zoo  hebben  , 
hem  naar  Bourgondie ,  zyn  Vaderland,  te 
doen  vertrekken  (;).  Zeker  is  't,  dat  Gran- 
velJe,  terftond  na  de  terugkomft  van  Ar- 
menteros ,  't  gerugt  liet  loopen ,  dat  hy  , 
binnen  kort ,  naar  Bourgondie  zoa  verrei- 
zen, 

(r)  BUBGUHD.  Ufr.  I.  f.   54»  HOWBWJS  Uvr.  I-  O,  Tl. 
f.  I*. 

(s)  Hommus  Liur.  I.  Cb.  VI.  f.  i$. 
(/)  STSAOA  Du.  Ulikr.  IV.  f.  I5f. 

F    J 


go     VADERLANDSCHE     XXI.  Bowc; 
ritipslll.zen  ^  om  zyue  Moeder  te  bezoeken.    Ook 
I564-  vertrok  hy  ,    verzeld   van  den  Heere  van 
Hy  ver-  Cb&ntonai ,  zynen  Broeder  ,   die  lang  ,  als 
Neder!    's  Konings  Gezant ,  in  Frankryk,  geweeft, 
landen!    en  nu  herwaards    gekeerd  was  ,    op  den 
dertienden    van   lentemaand  ,    uit    Brus- 
fel ,  en  verliet  deeze  Landen  (w).  Hy  hieldt 
zig  ,  by  de  twee  jaaren  ,  op  ,  in  Bourgon- 
die ;  doch  alzo  hy  zig ,  van  daar ,  nog  te 
veel  moeide  met  de  Nederlandfche  zaaken, 
bragt  de  Landvoogdes  te  wege  ,    dat  de 
Koning  hem  naar  Rome  deedt  verhuizen. 
Vanhier  ontboodt  hem  Filips  ,   in  't  jaar 
1575,  naar  Madrid,  alwaar  hy ,  tot  aan  zy- 
nen dood,  die  in  't  jaar  1586  voorviel ,  in 
het  hoogfte  aanzien ,  geleefd  heeft  (v). 
XXIX.      Zodanig  een  lot  hadt  Antoni  Perenot , 
Zyne  Af-Kardinaal  van  Granvelle  en  Aartsbiflchop 
beelding. van  Mechelen  ;  wiens  Grootvader,   naar 
men  zeide,  een  Smid  te  Nozerois,in  Bour- 

fondie,  geweeft  was.  Zyn  Vader,  Ni- 
olaas  ,  werdt ,  van  Klerk ,  Prokureur  in 
't  Parlement  van  Dole,  en  eerlang  Geheim- 
fchryver  van  Vrouwe  Margareet  van  Sa- 
voye ,  Landvoogdeffe  der  Nederlanden. 
Wy  hebben  hem  ,  in  't  voorig  gedeelte 
deezer  Hiftorie ,  als  Raad  van  Keizer  Ka- 
rel  den  V«,  in  verfcheiden'  gewigtige  zaa- 
ken ,  zien  gebruiken.  Aanzienlyke  fchat- 
ten ,  in  's  Keizers  dienft ,  hebbende  verza- 
meld, kogt  hy  de  Heerlykheid  van  Gran* 
veile  in  't  Graaffchap  Bourgondie ,  of  't 

Fran- 

(«)  Hopperus  Lfor,  I.  Cb.  VI.  p.  3*.   Viglii  Via   N. 
LXX<m.  p.  38. 
(v)  Strada  Dtt  l.  Lifr.  IV.  p.  is*. 


XXI.  Boe«;       HISTORIE.      $>r 

Franche  Comté,  naar  welke,*  hy  zig  federtptaprfjt 
noemen  liet.  Hy  wift  zynen  Zoon,  Antho-  ic<s* 

ni,  al  vroeg,  tot  Biffchop  van  Atrecht,  te ' 

doen  verkiezen  (w) ,  en  verwierf  hem  de 
gunfl  des  Keizers,  die  hem  Filips,  op  zyn 
vertrek  uit  de  Nederlanden ,  ernftelyk  aan- 
beval. Zyne  fchranderheid  in  Staatszaaken  , 
bedreevenheid  in  taaien ,  vaardigheid  in  „'t 
raadgeeven,  fchoon  hy  dit  meer  fchriftelyk 
dan  mondeling  plagt  te  doen,  wordt  van* 
veel  en  hemelhoog  geroemd  (x).  Doch  de 
meefle  Nederlanders  hielden  hem  voor  gie- 
rig en  flaatzugtig.  Zelfs  ging  hem  na,  dat 
hy  den  Koning  aangezet  hadt ,  om  zig ,  door 
den  Paus  te  doen  ontdaan  van  den  eed ,  op 
't  handhaaven  van  's  volks  voorregten,  by 
't  aanvaarden  der  Reeeeringe ,  gedaan  (y ). 
Zeker  genoeg  is  't,  dat.  hy  's  Konings  oog- 
merk ,  om  een  onbepaald  gebied  te  voeren 
over  de  Nederlanden,  uit  al  zyn  vermogen, 
bevorderd  heeft  (z) ,  ten  welken  einde ,  hy 
de  Edelen  en  Raaden ,  die  't  niet  met  hem 
eens  waren,  buiten  bewipd  zogt  te  houden. 
Hevig  dreef  hy  de  vervolging  om  den  Gods- 
dienfl ,  waarom  hy  by  de  Hervormden  zeer 
in  den  haat  raakte ,  rekenende  fommigen 
hem  waardig  ,  gehangen  of  gefleenigd  te 
worden  (a\  Kortom ,  hy  befleedde  zyne  be- 
kwaamheden alleen,  om  't  gezag  zyns  Mees- 
ters hier  in  top  te  vyzelen ;  wiens  gunfl  hy 

hier- 

fw)    METCRKN   I.  Bétk,  ƒ.  30  verf. 

(jc)    STRADA  Dtc.  1-  Libr.   11.  p.   77  &  fetf. 

(j)  Burgund.   Utr.  I.  p.  S9-  Verantw.  van  Willem  I.  ky 
BOR  Auth.  Stukk.  I.  Deel,  bl.  $ ,  6. 

(r)  BKXTIVOGLIO  Nederl.  Hift.  U.  19,  20. 
•   {a)  MU&GUND.  Likr.l.  p.  $X. 


9*       VADERL.  HÏST.    XXI.  Boek; 

ftorfll.hierom ,  tot  het  einde  zyns  leevens ,  be- 
15^4*  hieldt.  Doch  alzo  't  Volk  en  de  Grooten 
niet  dan  nadeel  hadden  van  deeze  zyne  be- 
kwaamheden; wferden  zyne  gebreken  ligter 
opgemerkt ,  vinniger  verooraeeld  en  fcham- 
perer  ten  toon  gefteld/ 


V  A- 


VADERLANDSGHE 

HISTORIE. 

TWEEËNTWINTIGSTE  BOEK. 

INHOUD. 

L  Oranje,  Egmond  en  Hoorne  heren  weder  m 
Jen  Raad.    Hunne  bezigt  en.     TL  De  vervol- 
ging neemt  af.  Oranje  zoekt  vrybeid  van  Gods- 
dienjl,  en  verandering  in  de  Kaaden  van  Re- 
geetmge.    HL  Egmond  wordt  naar  Spanje  ge- 
zonden, tegen  den  zin  der  Kardmaalsgezmdau 
Oogmerk  deezer  retze.  IV.  Verflag  zyuer  ver- 
rigtmgen.    V  Korungs  flrengheid.    V.  fint* 
deling  met  eemge  Godgeleerden  in  den  Raad  van 
Staate.  Oranje  keurt  bun  gevoelen  over  't  Ket- 
terfiraffen  af.    VL  De  Kerkvergadering  van 
Trente  wordt  aangenomen.    VIL  Onhylen  te 
Amfierdam.  VIJL  V  Konings  oordeel  ever  den 
raad  der  Godgeleerden.    Misnoegen  der  drie 
Heeren.  Merkwaardig  zeggen  van  Oranje.  EL 
Verandering  in  de  Raaden  van  Regeeringe.  X~ 
Verbond  der  Edelen.  Eerjle  en  voernaamfte  te- 
kenaars van  bet  zelve.     Toeleg  op  Antwerpen. 
XL  Scbimpfcbrifien  gefirooid.     Belydenis  der 
Gereformeerden.    XII.  Oranje  en  Hoorne  ver' 
laaten  bet  Hof  Egmond  bb/ft.  Byeenkomfider 
Edelen,  te  Hoogjlraaten.  XIIL  Raadpleeghh 
gen  der  Lomdvoogdejfe.  Gerugten  van  wervmg, 
tot  voorjland  der  Liquifitie.    XIV.  Br  ederode 

Ie* 


$4  'VADERLANDSCHE    XXII.  Boek; 

hoert  het  Verzoekfchrift  der  Edelen  over.     ƒ«- 
boud  van  het  zelve.     Antwoord  der  Landvoogd 

,  dejfe.  XV.  Nieuw  verzoek  der  Edelen.  Twee* 
de  Antwoord  der  Landvoogdejfe.  De  Edelen  fchei- 
den.  XVi.  Oorfprong  van  den  naam  van  Geu- 
zen. Hunne  tekens.  XVII.  Verzoek  der  Staa- 
ten  van  Holland*  Egmond  en  Viglius  keuren  't 
af.  XVI II.  Bergen  en  Montigni  worden  naar 
Spanje  gezonden.  Filips  verbiedt  het  vergade* 
ren  der  algemeene  Staaien.  XIX.  Ontwerp  ee- 
ner  Moderatie  of  Maatiging  der  Plakaaten. 
Handeling  van  Bergen  en  Montigni.  XX.  Aan" 
vang  deropenbaare  Preeke,  in  IValfch-  Vlaan- 
deren ,  buiten  Antwerpen ,  en  in  Holland ,  by 
Hoorn  ,  by  Haarlem  ,  by  Alkmaar ,  by  Am- 
fierdam  en  elders.  XXL  Raadpleegingen  in 
Spanje.  XXII.  's  Konings  orde  op  'tfiitk  der 
-  Plakaaten ,  Inquifitie  en  algemeene  vergiffenis. 
XXIII .  Vergadering  der  Edelen  te  5.  Iruyen. 
De  Landvoogdes  krygt  verlof ,  om  zig  te  wa- 
penen. XXIV.  Beelddorming ,  in  Vlaande- 
ren, Brabant ,  Zeeland ,  Holland  en  andere  ge- 
wejlen.  XXV.  De  Landvoogdes. fluit  eén  ver- 
drag met  de  Edelen.  XXVI.  De  Beeld flormers 
geftraft.  Oranje,  Egmond  en  Hoome  befchul- 
digd.  Oproer  te  Amflerdam.  *  XXVII.  Brieven 
van  Alava.  Dagvaart  der  Edelen,  te  Dender- 
tnonde.    XXVIII.  Oranje  komt  te  Utrecht  en 

•  in  Holland.  Weigert  een  gefchenk  van  de  Staa- 
ten.  Schryft  over  den  (laat  dés  Lands*  XXIX. 

■  Verzoekfchrift  der  Gereformeerden,  's  Konings 
fchryven  aan  de  LandvoogdeJJe.  XXX.  Scha- 
delyke  gevolgen  der  Beeldjlorminge.  Doornik  en 
Valmchyn  verzekerd,  ranje  en  anderen  zyn  op 
hunne  hoede.    De  Edelen  werven.  Nieuwe  eed. 

XXXI. 


XXIL  Boek.      HISTORIE.      95 

XXXI.  Brederode  neemt  V  Hertogenbofch  ró# 
.  Loert  op  Utrecht.  Komt  te  Amfterdam.  Be. 
roerte  aldaar.  XXXII.  Handel  van  Megen  in 
Gelderland  en  van  Jremberg  in  Friesland. 
XXXÜL  Oranje  wykt  naar  Duitfchland.  Hoor- 
ne  en  Hoogfiraaten  vlugten ,  insgelyks.  De 
Graaf  van  BoJJu  wordt,  by  voorraad  ,  Stad-  • 
houder  van  Holland.  XXXIV.  De  Preek  wordt 
gejlaakt.  Brederode  vlugt  en  Jlerft.  De  Baten- 
burgen en  anderen  werden  gevangen.  Deerlyk 
verval  van  't  Bondgenöotfcbap  der  Edelen. 

jErtrek  van  Granvelle  verwek-  FiupsIIL 
te  in  allen,  die  zig  aan  zyne  J5^4» 
heerfchzugt  geftooten  hadden,      I. 
met  naame  in  Oranje,  EgmohdVre°Sde 
enHoorne,  eene  uitgelaaten*^^ 
vreugde.     De  Landvoogdes  zelve  was  'ervanGran- 
mede  in  haaren  fchik,  zig  verbeeldende, 'datveUc. 
zy  nu  eerft  van  de  voogdyfchap ,  onder  wel- 
ke de  Koning  haar  gefield  hadt,  ontflaagen 
zou  zyn ,  en  uit  eigen  hoofde  konnen  regee- 
ren(a).    Zyliet,  terftond,  den  drie  Hee- 
ren  aanzeggen,  datze  nu  wederom  in  den 
Raad  hadden  te  keeren  ,  om  haar  ,  gelyk 
voorheen,  in  't  ftuk  der  Regeeringe,de  bV 
hulpzaame  hand  te  bieden.    De  Heeren  dee-Oranje ,. 
den  't  ook,  op  haar  fterk  aanhouden,  metE?11101^ 
verklaaring  nogtans ,  dat  zy  'er  niet  toe  ver"nei^erea 
bonden  wilden  zyn,  indien  de  Kardinaal  we-  wederiaj 
derom  te  rug  komen  mogt ,  gelyk  men  zigden 
hadt  laaten  verluiden,  dat,  binnen  drie  maan-  Raad. 
den ,  te  wagten  was.  Voorts  gaven  zy  den 

Ko- 

(*)  VlÖLIl  Vita  M  LXXX1V.  p.  I». 


9<S     VADERLANDSCHE    XXIL  Bok*: 

Fitipslll.  Koning  kennis  van  hunne  wederkeering  in 
1564.  den  Raad ,  hem  te  gelyk  ernftige  belofte 
doende  van  getrouwheid  en  dienftvaardig- 
heid.    Oranje  verzogt  den  Koning ,  by  ee- 
nen  byzonderen  Brief,  het  oor  niet  te  wil- 
len leenen  aan  zulken,  die  zyne  opregtheid 
.  ten  onregte  zogten  verdagt  te  maaken :  waar-  - 
op  Filips  antwoordde,  dat  hy  niets  ten  zy- 
nen  nadeele  vernomen  hadt,  en  hem  voor 
eenen  getrouwen  dienaar  hielde 
Hunne        De  Heeren ,  de  zor§  der  Regeeringe  we- 
▼lyt  in  ft  derom  aanvaard  hebbende  ,  fielden  'er  zig 

öaUer"  met  zo  vee*  v'yC  nJW'  ^at  zy»  dikwils,ge- 
zaakén*  ^eele  dagen  ten  Hove  bezig  waren,  om  al 
vkn  Re-  wat  hun  voorkwam  fpoedig  en  wel  af  te 
«eeringe.  doen.  Ook  hielden  zy,  in  't  derft,  goed  ver- 
ftand  met  de  Leden  van  den  geheimen  Raad 
en  van  den  Jlaad  der  Geldmiddelen,  behal- 
ve met  Barlaimont  (A),  dien  zy,  te  Ver- 
geefs, poogden  over  te  haaien,  om  zig, ne- 
vens hen,  tegen  de  Inquifitie,  te  verklaa- 
ren  (c).    De  Afgevaardigden  der  Staaten  en 
goede  Steden  werden  ook  vriendelyk  van  hun 
bejegend ,  byzonderlyk  van  Oranje  en  Eg- 
mond,  die  dezelven,  dikwils  ,  ter  maaltyd 
onthaalden ,  hun  de  hand  biedende  ,  in  het 
bevorderen  hunner  zaaken  ten  Hove  (d). 
Hun  toe-    Door  zulke  en  diergelyke  middelen,  maak- 
leg,  ten  ten  fe  Heeren  zig  vrienden,  onder  de  Ede- 
tyde.en    ïen  en  ^e  Gemeente.    Men  heeft  hun  ,  na- 
derhand, befchuldigd,  dat  zy  tegenwoordig 
reeds  beoogd  zouden  hebben,  degantfche 

,       Ro 

(h)  Hopperus  Livr.  II.  Cb.  \.  p.  17,  31. 
c)  Viglh  Vita  M  LXXXVII.  p.  40. 
é)  HoPFftaus  Livr%  II.  Cb.  I.  p.  17.  ' 


u 


XXII.  Boek/    HISTORIE.       97 

Regeering  te  veranderen,  den  Koning  te  ver-  FiupsIIL 
fteeken  van  *t  oppergebied  over  de  Neder-  1564. 
landen  ,  en  hetzelve  onderling  te  verdee-     *""" 
len  (e).    Doch  't  is  ten  hoogften  onwaar- 
fchynlyk,  dat  zy  ,  in  deezen  tyd,zülke ver- 
regaande oogmerken  zouden  hebben  gehad. 
Onpartydiger  berigten  leeren  ons  ook,  dat 
zy  niets  hoogers  bedoelden ,  dan  de  vervol- 
ging om  den  Godsdienft  te  doen  ophouden, 
en  elk ,  binnens  huis ,  vryheid  van  geweeten 
te  doen  toeftaan:  nog  zogtenze,  eenige  ver- 
betering in  't  ftuk  der  regtspleeginge  en  in 
de  behandeling  der  geldmiddelen  te  wege  te 
brengen  ( ƒ ).     Hiertoe* nu  hadden  zy,  voor" 
eerft,  de  vriendfchap  noodig  van  de  Leden 
des  geheimen  Raads  en  des  Raads  der  geld- 
middelen ,  aan  welken  de  zorg  voor  's  Ko- 
nings  Plakaaten  en  de  handeling  van  's  Ko- 
nings  penningen  was  toevertrouwd.     Hier- 
toe konden  hun,  ten  anderen  ,  ook  de  Le- 
den der  byzondere  Staateri ,  edelen  enone- 
delen,  van  dienft  zyn,  konnende  zy  ,  door 
deezen,  ten  Hove,  op  vryheid  van  Gods- 
dienft en  herftelling  van  andere  misbruiken, 
doen  aandringen. 

Doch  in  de  twee  Raaden,flaagdenzynietZywor* 
naar  genoegen.    Barlaimont  en  Viglius  en  1e",do?r 
eenige  anderen ,  die  men  Kardinaalsgezinden n^™.1" 
noemde  ,  dwarsboomden  hun  geduuriglyk.  zind«i , 
Oranje  zogt,  hierom,  omtrent  deezen  tyd,gedwcr$- 
op  aanraading  van  zynen  Broeder,  Graave boomd. 
Lodtwyk  van  NqQau,  eenige  nieuwe  Leden  in 

den 


proces  van  Cgtnend.  hl,  tfit,  rfi*. 
„     HOFPRROt/^vr.  II.  Cb.  II:.  p.  41, 

VI.  Deel.  G 


& 


9&     VADERLANDSCHE     XXCL  BóHfc 

FiurslILden  geheimen  Raad  te  doen  aanneemen,die 
1564..  zynen  aanhang  aldaar  zouden  konnen  fty* 

— —  ven.  Men  wil,  dathy,  hiertoe,  byzonder- 
lyk ,  Franciskus  Balduimis ,  en  veelligt  ook  Geor~ 
gius  Cajfander  hadt  uitgekipt :  mannen  beide 
van  gemaatigde  gevoelens  in  't  ftuk  van  den 
Godsdienft,  en  zelfs  niet  vreemd  van  eent* 
ge  hervorming.    Doch  deeze  toeleg  haper- 

't  Gezag  Je  (g).  't  Gezag  der  drie  Heeren,  of  liever 

VtQRSwa-^at  ^es  ^aa^s  van  Staate*  waarvan  zy  Le- 
te  waft.  den  waren,  nam  egter  toe,  hand  overhand. 
De  Landvoogdes  gedoogde,  dat  verfchei* 
den'zaaken,  die,  voorheen,  in  den  gehei- 
men Raad  en  in  den  Raad  der  geldmidde* 
len,  waren  afgedaan, nu  voor  den  Raadvaa 
Staate  werden  gebragt.  Ook  vervoegde  mea 
zig ,  eerlang ,  met  verzoekfehriften  ,  niet 
meer  aan  de  Landvoogdefle;  maar  eik,  die 
iets  ten  Hove  te  vorderen  hadt,  moeft  het 
doen,  door  middel  der  byzondere  Stadhou- 
deren,  die  Leden  van  den  Raad  van  Staate 
waren ;  en  dikwils  zelfs ,  door  middel  van 
derzelver  dienaars.  De  Kardinaalsgezindea 
geraakten  'er  zo  t'eenemaai  onder,  dac  de 
Landvoogdes  geen  herts  genoeg  hadt,  om 
afzonderiyk,  gelyk  voor  deezen  plagt  tege- 
fchieden ,  met  Barlaimont  Qf  Vighus ,  te 
raadplegen  (b). 
J.  't  Leedt  ook  niet  lang,  of 't  gezag  de» 
^  ;*!"  Raads  van  Staate  hadt  merkelyken  invloed 
minden.  °P  de  gemeene  zaaken.  De  vervolging,  niet 
zo  zeer  gehandhaafd  wordende  als  te  voo- 

ren, 

(g)  BüRGUMD.  Likr.ll.  *.  «ƒ,  M,  «7,  *U 
{hj  HOPPEBU»  Lrvr.  U.  *#.  IX.  f.  19  „  4* 


XXiLfioJue.    HISTORIE.       & 

ren,  minderde aUengsken*.  In  Grasmaand ,numfc 
maakte  ipen,  ia  Hofland,  zwaarigheid  (i),  1564* 
om  een  fchérp  Plakaat  af  te  kondigen,  welk,  * 

kort  ce  vooren,  uitgekomen  was,  en  waar* 
by  iemant ,  die  in  geene  maand  ter  Kerke 
Was  gt weeft,  ftraf haat  verklaard  werdt(i)- 
Ook  kanteden  zig  de  Staaten  aldaar ,  wat 
hater ,  tegen  het  vervoeren  van  twee  ge- 
vangenen om  Ketterye  (/).   Elders ,  werden 
ook  de  Plakaaten  niet  uitgevoerd,  en  de  In* 
quifit  ie  flappelyk  geoefend.   De  Landzaaten 
in  't  genteen  verheugden  tig,  in  deeze  ver- 
andering: Doch,  getyk het  goed,  in  zaakenKbgte* 
Tan  Regeering,  zelden  onvexzeld  is  van  ce-?***  *• 
nig  kwaad;  waagde  men,  ten.  deezen  tyde,^*^  " 
ook  o  vet  flappe  regtsoefening  inbnrgerlyke^^ 
zaaken»  Oranje  en  de  zynen  weeten  dit  ge- 
brek, aan  die  van  den  geheimen  Raad:  doch 
deezen  gaven  'er  den  Raad  van  Staate  de 
fchuldvan;  zeggende,  dat  verfcheiden'  E- 
deferi  de  hooge  en  mindere  Regtbankcn  in 
kkiiid|ctag  bfagten,  alzo  zy  weigerden, zig 
te  onderwerpen  aan  de  vonniflèn ,  die  over 
hen  gegaan  waren,  wanneer  dezetven  niet 
uit  lalt  des  Raads  van  Staate  waren  geveld. 
Ook  zag 't  volk  ongaarne,  dat  fommigen, 
die  't  oor  hadden  der  Heeren,  de  Ampten, 
óver  welken  de  Raad  van  Staate  de  bedek 
fcag  hadc,  genoegzaam  te  koop  hielden, en, 
daarze  *er  voordeel  in  zagen,  veriof  tot  het 
houden  Van  Lombaarden  en  van  Loteryen, 
en  andere  gunden ,  zelfs  vergiffenis  van 

mis4 

O)    *e(bl.  Hall.  17  Afrit  1$$*.  hL  vj. 

(k)  kernen,  det  flik.  */.  né. 

{/;  &ck  Hoil.  s  Jm*M.  i$*s.  U.  13. 

G  2 


ioo    VADERLANDSCHE     XXII.  Boes. 

FhjpsIII.  misdaaden ,  die  de  geheime  Raad  ftrafwaar- 
1564.  dighadt  gekeurd,  wiften  te  bezorgen  (ro) : 
1  hébbende  zy,  als  Viglius,  die  't  zegel  be- 
waarde, weigerde  zulke  Gunftbrieven  te  be- 
zegelen, altoos  middel  by  der  hand ,  öm  't 
gebruik  van  't  zegel  te  ontwyken.  Armen- 
teros ,  Geheimfchry  ver  der  Landvoogdefle, 
gaat  na,  dat  .hy,  door  zulke  wegen,  veel 
ffelds  heeft  weetén  byeen  te  fchraapen  (n). 
In  Holland  zelf,  klaagde  men ,  omtrent  dee- 
zen  tyd,dat  fommige  vreemdelingen  en  an- 
deren, door  middel  van  geld,  Ampten  bin- 
nen den  Lande  wiften  te  verkrygen  (0).  Ook 
zogt  men  aldaar  te  beletten,  dat  de  Lom- 
baardtafelen ,  van  wege  't  Hof,  voortaan 
verpakt  werden  (p). 

Midlerwyl ,  gingen  Oranje  en  Egmond 

voort,  met  het  ónthaalen  van  den  Adel  en 

de  Afgevaardigden  der  Steden ,  houdende 

dikwils,  met  dezelven  en  met  eenige  Leden 

van  den  geheimen  Raad  en  van  den  Raad 

heidvan  der  geldmiddelen,  gefprekken,  die  hierop 

Gods-*     uitliepen :  „  dat  het  getal  der  Ketteren ,  hier 

te  knde ,  zo  groot  was ,  dat  dezelven  on- 

mogelyk,  door  vuur  en  zwaard,  konden 

worden  uitgerooid :  doch  dat  men  hiertoe 

andere  middelen ,  als ,  de  zedebetering  der 

5,  Geeftelykheid ,  het  prediken  eener  gezon- 

„  de  leere  en  diergelyken  ter  hand  flaan 

„  moeft."En  zig  allengskens  nader  verklaa- 

rende ,  voegde  men  hierby  „  dat  zelfs  de 

ze- 

-  (m)  Hopperus  Uw.  ii.  Ch.  il  p.  jj>. 

(n)  ViQLlI  VitaJV.  LXXXIV.*  jg.BURGUND: />#/•.  11.^.  *o* 
(o)  RefoU  Holl.  13  July  $  Nwemk.  i$6+  */.  ^  j|» 
{pi  Kcfol.  Holl.^*  Jnly  i;*;.  M.  *3. 


Oranje 
legt  het 
toe  op 
't  ver- 
werven 
van  vry. 


dienft. 


y% 


9> 


XXIL  Boek;    HISTOR1  E.       ioi 

#,  zedebetering  en  het  wel  prediken  ,fchoonFiuMllI. 
#,  heilzaam  in  zig  zelven  ,  de  Kettery  niet  1-564- 
w  t'eenemaal  zou  konnen  'verdryven ;  maar 
„  dat  geraaden  was  5  de  Plakaatenin  te  trek--" 
M  ken,  of  ten  minften  te  verzagten ,  gehen- 
w  gende  de  tyden  thans  zo  veele  ftrengheid 
,f  niet;  waarvan  men  ook,  tot  hiertoe,  ge-  ' 
„  heel  geene  vrugt  hadt  gezien. "  Somtyds 

£"ig  men,  in  deeze  gefprekken,  zo  ver, 
t  men  niet  fchroomde  te  zeggen  „  dat  'er 
„  geen  ander  middel  overig  was ,  dan  aan  • 
yy  ieder ,  in  zyn  huis  ,  vryheid"  van  Gods- 
9y  dienftoefenmg ,  en  alomme  het  houden 
„  van  het  Avondmaal  onder  beiderlei  ge- 
„  daante  toe  te  ftaan'"  Deeze  bedenkingen^  op 
betroffen  den  Gódsdienft,   Omtrent  de  bur-J^*k 
gerlyke  Regeer  ing,  hieldt  men  eikanderen  Rafden * 
voor  „  dat  de  Geldmiddelen  en  Regtzaa-van  Re- 
M  ken  vee]  te  flof  werden  gehandhaafd:  waar-geeringc. 
„  tegen  geen  hulpmiddel  was,  dan 't  ver- 
„  meerderen  der  Leden  van  den  Raad  van 
„  Staate,  met  tien  of  twaalf  van  de  voor-' 
„  naamfte  Heeren ,  die  tevens  bemind  en 
h  geagt  waren :  en  dat;  men  aan  deezenRaad 
„  gezag  gave  over  alle  de  andere  Raaden , 
„  zonder  onderfcheid  (q)"  Men  fprak  hier- 
van zo  dikwils ,  dat  de  Landvoogdes ,  ein- 
delyk,  zelve  werdt  overgehaald,  in  't  ge*   • 
voelen  der  Heeren ;  die  haar  willen  aan  te 
taften,  daar  zy  zwakft  was,  en,  door  be- 
leefdheid en  eerbewyzingen ,  geheellyk  won- 
nen (r).  Ook  gaven  zy  naar  zo  volkoroene 

ope* 

(4)  HOPPERUS  Uvr.  II.   CJ>.  ]|I.  p.  40. 
(r)  YICUI  Vitt  N.  UZXVU.  p.  *o. 


ioi     VADERLANDBCHR    XXII.  Bok, 

PiLipsïll.  opening  van  's  Lands  zaaken ,  dat  zy  va* 

J5^4>  klaarde .  desaangaande ,  in  weihige  maan* 

den,  meer  te  heoben  gevat,  dan  geduüren- 

de  al  den  tyd  van  't  bewind  des  Kardinaals 

van  Granvelle  (f). 

Hï.        Van  't  vermeerderen  dör  Raaden  van  Stat* 

DeL*£d"te  viel  egter  niets,  ten  deezen  tyde.    Doch 

(Stadeen  de  Landvoogdes,  geheellyk  vervuld  met  de 

Gezant-  klagten  der  Heeren  over  't  verval  der  ge- 

fchap      meene  zaaken,  floeg,  wat  laater,  voor,  in 

sT  'e    ^en  ^^  "    ^l  n*et  ^en^5  zou  zyn?den 
voor.JC    ?»  Koning,  by  brieven,  of  liever  by  eenig 
,,  gezantfchap ,  van  den  aanwas  der  Kette- 
„  ryen ,  't  misbruik  in  de  Regtsqefenïng,  en 
„  den  flegten  ftaat  der  Geldmiddelen,  om* 
De  Kar-  j?  ftandiglyk,  te  onderrigten."    Sommigen 
^©ztndên  v^011^1*  hierop  „  dat  de  Ketteryen  wei 
jammen1  „  zeer  waren  toegenomen ;  doch  wederom 
*er tégen. „  afneemen  zouden,  als  de  Amptenaars  zig 
5,  behoorlyk  kweeten  van  hunnen  pligt:  en 
v  als  men  de  Kerkvergadering  van  Trente, 
„  die ,  in  Wintermaana  des  voorleeden  jaars, 
„  geëindigd  was  (t) ,  hief  inyoerde.  Dat  het 
,,  verval  der  Regtsoefening  niet  zo  zeer  aan 
„  de  Raaden  en  Regters,  wien  de  zorg  hier- 
„  voor  aanbevolen  was  ,  moeft  geweeten 
„  worden,  als  aan  fommige  byzondere  Per- 
,',  foonen,  die  de  Raaden  en  Regters  in  kleine 
„  agting  bragten ,  en  zig  hunner  üitfpraaken 
,,  niet  bekreunden.  Dat  men  egter  de  twee- 
„  dragt  behoorde  te  verdry  ven ,  die ,  tot  hier- 
p  toe,  ii^  fommige  Qeregtshoven  ,  pfaats 

hadt, 

fi)  Verautw.  vanWUl.  I.  by  BQR  Aut.  SU  I.  Utel,  U.  j, 
(t)  Zit  V.  Dul%  kL  36*. 


XXII.  BofeX»    HISTORIE.      103 

„  hadt,  met  naame  in  die  van  Brabant,  Lu-FojpsIII. 
,,  xemburg,  Gelderland  en  Utrecht ,  alwaar  1564. 
„  de  Stadhouders  groot  gezae;  hadden.  Dat 
„  wyders  het  verval  der  Geldmiddelen  niet 
„  ontftondt  uit  eenig  wangedrag  der  Raa- 
5,  den  of  bedienden;  tnaar  uit  de  langduu- 
f,  rige  en  koftbaare  oorlogen,  die  de  Ko*    . 
„  ning  gevoeld  hadt,  en  dat  dit  verval  niet 
to  te  herftellen  was,  dan  door  een*  kragti- 
„  gen  onderftand  uit  Spanje,  of  door  het 
„  opbrengen  eener  merkelyke  Bede  in  de 
„  Nederlanden :  die  men  egter  niet  fcheen 
„  te  zullen  konnen  bekomen ,  dan  na  dat  de 
f,  Koning  wederom  herwaards  zou  gekeerd 
„  zyn,Datzy  deeze  overkomft  hielden  voor  **  dri»* 
„  het  eenigrte  middel ,  om'sLands  z^ken^™?** 
„  te  redden,  zonder  dat  noodig  zou  zyn,over 
„  zyner  Majefteit,  die  genoeg  van  alles  ver*  konift. 
„  wittigd  was ,  nadere  onderrigting  ,  door 
„  brieven  of  door  een  Gezantfchap,  te  laa- 
„  ten  toekomen/'    Ligtelyk  befpeurt  men , 
dat  dit  het  gevoelen  derKardinaalsgczinden 
geweeft  zy,  die  zig  van  een  Gezantfchap, 
op  aanpryzing  der  Landvoogdefle ,  naar 
Spanje ,  gefchikt ,  x>m  te  klaagen  over  mis- 
bruiken, die  ter  hunner  verantwoording  fton- 
den,niet  dan  nadeel  belooven konden. Doch 
zy,  die  der  Lrandvoogdefle  het  voordel  in 
den  mond  gelegd  hadden,  naderhand, hun- 
ne gedagten  openende,  verklaarden  „  dat  oranje 
„  's  Lands  nood,  noch  door  de  gewooneendezy- 
„  middelen  ,  noch  door  fchriftelyk  berigtn™ft?m- 
„  aan  den  Koning  ,  te  weeren  was.    Dat™c£™or 
„  men  zyner  Majefteit  mondeling  verflagzant- 
»i  doen  moeft ,  door  een  Perfonaadje  vanfchip, 
G  4  aan- 


io4     VADERLANDSCHE    XXII.  BoeK 

FilipsIIL  „  aanzien  en  waardigheid.  Dat  de  Koning, 
1564-  „  van  alles,  en  vooral  van  't  nadeel ,  dat 
„  den  Godsdienft  dreigde,  uitvoerig  onder- 
„  rigt  zynde,  en  te  gelyk  begreepen  heb-- 
„  bende ,  dat  de  zwaangheden ,  niet  dan 
„  door  nieuwe  en  ongewoone  middelen, 
„  waren  weg  te  neemen  ,  hen  en  andere 
„  Heeren,  naar  zyn  welgevallen,  zou  mo- 
„  gen  raadpleegen ,  wanneer  zy  zig  gaarne 
„  van  hunnen  pligt  zouden  kwyten  ;  doch 
„  dat  'er,  tegenwoordig  ,  niets  te  verhan- 
„  delen  viel ,  dan  zyner  Majefteit  van  't  ge- 
v  ne  'er  omging  kennis  te  geeven."    Zy 
waartoe  voegden  'er  by  „  dat,  indien  het  haarer 
Egmond  „  Hoogheid  geliefde ,  den  Graaye  van  Eg- 
benoemd  w  mond  deezen  laft  op  te  leggen;  een  Heer 
wordt.     ^  yan  zo  veej  agtbaarheid ,  en  zo  vol  yver 
„  tot  den  dienft  van  God  en  den  Koning, 
„  zyner  Majefteit  en  het  Vaderland,  in  dee- 
„  ze  gelegenheid,  nieuwe  bewyzen  zyner 
„  beproeme  trouwe  zou  konnen  geeven."  't 
Blykt  niet  min  klaar ,  dat  dit  het  gevoelen 
geweeft  is  van  Oranje  *en  de  zynen  ,  die  , 
waarfchynlyk ,  vooraf,  met  de  Landvoog- 
defle  reeds  waren  overeen  gekomen ,  om  Eg- 
mond  ,  tot  dit  Gezantfchap ,  te  benoemen. 
Ook  ftemde  zy  liem  terftond :  en  hy  nam  den 
laft,  na  eenige  weigering,  op  zi§  (u). 
Verfchil       Viglius  ftelde  zyn  Berigtfchritt  óp ;  doch 
tuflchen  [n  zulke    algemeene    bewoordingen  ,  .dat 
°ravj£     er  OfanJe  5  toen  'c  *n  den  Raad  kwam,  geen 
gï|us)"0. genoegen  in  nam,  zeggende  rondelyk  „  dat 
ver  Eg-  „  men  den  Koning  onbewimpeld  verklaaren 
inonds  moeit , 

(*)  H0PFEAÜ5  Livr,  II.  Cb.  UI.  p.  +U 


XKK  Boek.      H  I  S  T  O  R  I  E.     105 

„  moeft,  dat  de  Staat,  op  den  tegenwoor  FiupsflL 
„  digenvoet,  niet  langer  kon  ftaande  bly-  1564. #l 
99  ven ;  dat  men ,  midden  in  zo  groot  een  peri    *- 
verval  der  Geeftelykheid,  den  ouden  Gods-  fctaft]  - 
dienft,  door  Plakkaten ,  Inquifitie  en  Bis- 
fchoppen ,  niet  kon  behouden ;  dat  de  On- 
derzaaten  niet  langer  verdraagen  konden, 
dat  hetRegt  gehandhaafd  werdt,  door  be- 
dorven* Regters  en  Raaden ,  die  eikan- 
deren een  vyandig  hert  toedroegen ,  ge- 
ly  k  de  *  Kamelier  van  Brabant  en  de  Raads-  *  Joannes 
heer  Engelbert  Maas  deeden;  dat  de  zaar&ctejfve* 
ken  van  den  Hove  aan  drie  Raaden  wa- 
ren toevertrouwd,  die  eikanderen  in  den 
weg  waren  en  benadeelden  j  waarom  al- 
les aan  éénen  Raad  moeft  onderworpen 
worden.    Dat  men  den  Raad  van  Staate 
met  meer  aanzienlyke  Leden  moeft  voor- 
zien. Dat  de  Koning  zie  bedroog ,  als  hy 
waande,  de  Befluiten  der  Kerkvergade- 
ring van  Trente ,  die ,  zelfs  by  Katholy- 
ke  Vorften ,  -  in  Duitfchland ,  veragt  wer- 
den, hier  te  lande,  te  zullen  konnendoen 
aanneemen.  Dathy,  hierom,  veel  beter 
zou  doen,  dat  hy  de  Plakaaten  introk  of 
maatigde.  Dat  wat  hem,  Oranje,  betrof , Oranje 
hy  zig  aan  den  Katholyken  oodsdienft  verklaart 
wilde  houden;  doch  egter  niet  goedkeu- ^°Pen- 
jy  ren  kon ,  dat  de  Vorften  wilden  heerfchen,  dye  ^°r 
5,  over  der  menfehen  gemoeden ,  hun  deheidvan 
„  vryheid  van  geloove  en  Godsdienft  be-Gods-    • 
„  jieemende  (»).  dien(h 

De  Prins  breidde  zig  hierover  uit ,  met  zo  Vigiius 
0    .  itppI  krvct  ee- 


55 
55 
55 
55 

55 
55 
55 
55 
99 
55 
55 
55 
55 
55 
99 
55 
5> 
55 
99 
99 
99 
55 
5» 
55 
55 


veel  krv6l  ee* 


(v)  VlGLii  Vita  N.  LXXXVUL  *.  41. 

G  5 


totf    VADERLAND3CHE    XX& 

FiupsIlLveel  ernft,  dat  de  Landvoogdes ,  ter  tafel 

1564-  geroepen  wordende ,  den  Raad  ten  zeven 
flebe-  uuren  fchèiden  deedt,  ronder  dat  men  >  over 
WW*    Egmonds  Beriff  tfchrift ,  toe  verder  befluit 

kwam.    Doch  viglius,  diep  getroffen  door 
Oranjes  gefprek  ,  en  ziende,  dat  elk  ,  be- 
halve Bariaifront,  hm  toeviel, bragtfehier 
den  gantfehen  nagt  flaapeloosdoor  ^  overleg- 
gende ,  by  zig  zei  ven ,  wat  iiy  den  Prinfe  , 
/des  anderendaags,  antwoorden  zou*    Al  't 
'welk  den  ouden  man  zo  geweldig  aandeedt, 
dat  hy,  des  morgens ,  bezig  met  zig  teklee* 
den,  vaneene  beroerte  overvallen  weidt, 
die,  in'teerft,  doodelyk  fcheen; doch  van 
welke  hy,  allengskens,  wederom  bekwam* 
Hoppen  fodcbm  Hopperus,  van  wiens  Verbaal  der  Nc*> 
rui  be*    èerlm&febe  Beroerten  Wy  zo  veel  gebruik  maa« 
Tme%     *en '  ^^d*  ^^  aangefteld ,  <an  *ï»e  plaats  * 
plaats ,  in  m  <kn  geheimen  Raad  en  in  den  Kaad  van 
den  ge-  Staate  te  bekleeden.  Hy  maakte  eenige  ver- 
heimeu    anderingen  in  hetfierigtfehrift  van  den  Graa- 
Raad.     ve  van  Ejjmond ,  overeenkomitig  met  's  Prin- 
Eemond  ^en  meenm8>  doch  in  zagter  bewooidingea 
vemekt  (w) ;  min  egter  met  bewilliging,  dan  onder 
naar       oogluiking  der  Landvoogdefle  (x) :  en  Eg- 
Spanje,    mond  begaf  zig,  in  Louwmaand  des  jaspa 

1565-  1565 ,  op  reis  naar  Spanje  (y). 

Oog-  Wat  oogmerk  Oranje  en  de  zynen  met  dij 

merk      Gezantfchap  hadden ,  ie  niet  moeilyk  teont- 
deezer    dekken.  Zy  wilden  den  Nederlanderen  vry* 
wze.      j^j  van  Godsdienft  bezorgen  ,  die  nu  m 
Duitfchland  doorgedrongen  wasj  doch  za* 

(1»)  Viglii  Vin  N.  LXXXIX.  p.  Jk. 

{'x)  BURQUND.  IJbr.  H.  p.   76. 
y)  Hoffmlui  Livw.  II.  Cl.  III,  p.  4* 


XJBL  BotiL      HISTORIE.    i*7 

gen  wel ,  dat  dit  ondoenlyk  zyn  zou,  wan-  Pamilt 
«eer  de  Inquifitie  en  ftrenge  Plakaaten  in  jtfv 
Jaagt  Weeven;  die  nogtans  in  kragt  bïyven    '^'p 
moeften ,  zo  lang  de  geheime  Raad  zo  veel 
gezags  behieldt^over  Regts-  en  Regeerings* 
jtaaken.    Zy  hoopten ,  hierom ,  den  Koning 
je  zullen  konnen  beweegen ,  tot  het  intrek- 
ken ofverzagten  der  Piakaaten^  of,  zo  dit 
nietmogt  wHjen  gelukken,  hooptenze  den 
Raad  van  Staate  meer  gezags  te  doen  op- 
draagen,  endeaodere  Raaden  aan  denzel* 
ven  te  doen  onderwerpen.    Om  't  een  en  't 
ander  te  wege  te  brengen ,  hielden  zy  Eg- 
mond  den  bekwaamftenj  hebbende  deezen , 
door  zyne  dapperheid  in  de  voorige  oorlo* 

Sen ,  veel  by  den  Koning  verdiend ,  en  zyn-* 
e  hy ,  daarenboven ,  vermaard  voor  opregt; 
Katholyk.  Doch  hoe  ?eer  zy  zig ,  in  hunne 
hoop  ,  bedroogen  gevonden  hebben,  moe«. 
ten  wy  nu  ontvouwen. 

De  Graaf  van  Egmond  keerde ,  binnen    iv. 
Vier  maanden ,  uit  Spanje  te  rug,  en  deedt, Egmond 
op  den  vyfden  van  Bloeimaand,  inden  Raad  kem  tó 
vin  Staate,  verflagzyner  verrigtingen,  welkrug' 
hierop  uitkwam:  „  dat  hy,van  den  Koning,  Verflag 
„  met  veele  tekenen  van  gunft  en  hoogag-  zyncr 
„  ting,  ontvangen  zynde  ,  hem.  den  itaatXerriS' 
„  der  waken,  oipftandiglyk ,  hadt  opehge- lingen- 
i,  iegd,  Dat  zyne  Majefteit  zig  zeer  genegen 
„  eetoond  hadt,  tot  de  Nederlanden ; doch 
„  dat  de  kryg  met  de  Turken ,  die  Maltha 
„  dreigden  te  overvallen, hem  niet  zou  toe- 
„  Jaaten,  dit  jaar ,  herwaards  te  komen  , 
„  maakende  hy,  hierop ,  egter  rekening , 
Pf  tege$  het  volgende  jaar ,  wanneer  hy  hoop- 
te 


9> 

99 


108      VAÖERLANDSCHE    XXIL  JBbat 

FilifsïU.^  hoopte  van  den  Turkfchen  kryg  ontflaa- 
lS^S'  „  gen  te  zullen  zyn.  Dat  hy ,  om  de  laden 
„  der  Nederlanden  te  verligten,  eene  aan- 
„  zienlyke  fomme  herwaards  zondt:  Dat  de 
„  Hertogin ,  zyne  Zufter ,  met  den  Raad 
„  van  Staate,  de  middelen  moeft  beraamen, 
„  om  de  misbruiken  in  de  Regtspleegingen 
*,  te  beteren ,  van  welke  middelen  men  zy* 
ner  Majefteit  verflag  moeft  doen ;  die 
dan,  deswege,  naar  welgevallen ,  ichik- 
„  king  maaken  zou.  Dat,  wat  den  Gods- 
„  dienft  betrof,  die  den  Koning  meer  dan 
„  eenige  andere  zaak  ter  herte  ging ,  hy  lie* 
„  ver  duizend  leevens,  zo  hyze  hadt,  zou 
•,  willen  verliezen,  dan  in  denzelven  eeni»- 
„  ge  verandering  gedoogen.  Dat  hy ,  hier* 
„  om,  dienftig  vondt,  dat  men,  heimelyk, 
„  en  onder  dekfel  van  te  raadpleegen  over 
„  't  invoeren  der  Kerkvergaderinge  van 
Trente,  twee  of  drie  van  de  bekwaamfte 
Biffchöppen,  onder  welken,  die  vanY" 
pere  zyn  moeft,  nevens  eenige  Godge* 
leerden  en  opregtKatholykeRaadsheeren, 
in  den  Raad  van  Staate  ontboodt ,  om  met 
dezelven  te  raadpleegen,  over  de  befte 
middelen ,  om  het  volk  te  voorzien  van 
goed  onderwys,  en  voor  verleiding  te  bfc- 
waaren;  en  over  den  voet,  dien  men  zou 
hebben  te  volgen  ,  in  het  fchoolhouSen 
en  oefenen  der  jeugd.  Ook  zou  men,  met 
-hen,  moeten  overleggen,  of 'er  ook  eeni- 
ge andere  ftraffe  op  deKettery,  die,  voor- 
al,  niet  ongeftraft  blyven  moeft  f  kon  wor- 
den ingevoerd,  waardoor  de  vermetelheid 
der  Ketteren  betoomd,  en  hun  te  gelykde 

eere 


99 


59 


99 


Xm  Boek*    HISTORIE.      109 

„  eere  benomen  werdt,  diezy  meenden  teFiurslïl. 
yy  behaalen ,  met ,  tot  hun  uiterfte  toe ,  vol-  1565- 
„  Handig  te  blyven.    Al  't  welk,  in  de  te-""       " 
„  genwoordigheid  der  Landvoogdefie ,  ver- 
»  Kandeldzynde,aanzyneMajelteit,naauw- 
„  keiiriglyk ,  moeft  worden  overgefchree- 
„  ven ,  op  dat  hy  zelf  zou  mogen  zien ,  wat 
„  'er  op  diende  beflooten  te  worden  (2)." 

De  meening  des  Konings,die  Egmond  inOoge- 
gefchrifte  medebragt,  gaf  aan  Oranje  en  denoeS*a 
zynen  weinig  genoegen;  't  welk  duidelykerj^  * 
bleek,  toen,  Kort  hierop,  laft  uit  Spanje ftreng- 
kwam,  om  eenige  Herdoopers  en  andere  zo- beid 

fenaamde  Ketters ,  met  de  dood ,  te  ftraffen. 
len  morde  toen,  openlyk,  tegen  Egmond, 
hem  befchuldigende ,  dat  hy  zig ,  door  de  eer, 
die  hem  in  Spanje  aangedaan  was ,  dè  oogen  . 
hadt  laaten  blinden ,  en  meer  voor  zyn  by- 
zonder  belang ,  dan  voor  dat  van  't  gemee- 
ne  Vaderland  gezorgd  hadt  (a) .  Egmond  zelf 
was  misnoegd,  over  's  Konings  itr engheid, 
zig  niet  ontziende  te  zeggen ,  dat  dezelve 
flreedt  met  de  belofte,  dieFilipshem,  mon- 
deling, gedaan  hadt  (b). 

Midlerwyl  waren ,  ingevolge  van  's  Ko-      V. 
nings  laft,  tegen  den  vyfentwintigflen  vanfkmte- 
Bloeimaand,  ten  Hove  befchreeven  Marti-  Jj^Raad 
nus  Rithove,  Biflchop  van  Ypere,  Antonijnet  een^ 
Havet ,  Biflchop  van  Namen ,  en  Gerard  van  ge  Bis»  ' 
Hamericourt,  Biflchop  van  S.  Omer;  bene-fc^p- 
vens  Jakob  Meert ens  en  Hippolitus  Perfyn ,  Pre-  Jjj!^ 
fidenten  der  Geregtshoven  van  Vlaanderen  en  leer&n  ' 

U-enRuds* 

fz)  hopperus  Lwr.  ii.  cl  iv.  p.  44.  beeren. 

m)  ViOLll  Vita  N.  XCI.  p.  4J. 
(k)  HOPPCAU9  Livrx  JJ.  Ck.  IV,  /.  ff. 


iiè   VADERLANDSCHE     XXk  Bob* 

ftupsIILtrecht,  en  Antonï  Meulemar  /Raadsheer  iii 
1 5651  den  grooten  Raad  te  MecheJen :  met  nog  driei 

Godgeleerden ,  Joofl  de  Ttllety  Ptooft  van  Wafc 

Court,  Kornelis  Jarifenius,1  yerkooreri  Bis* 
fchop  van  Gend ,  en  Wilmat  Bmiards ,  eerden 
Hoogleeraar  in  't  Kerkelyk  Regt  te  Leuven* 
Men  hadt  hun  j  alleenlyk,  te  verdaan  gege* 
ven ,  dat  men  hen ,  over  eenige  zaakeri ,  de 
Kerkvergadering  van  Trente  betreffende  i 
Wilde  hooren  (c);  doch  töeta  Éy  jindehRaad 
van  Staate  verfcheenen  zynde,  kennis  en  afc 
Ichrift  van  's  Konings  laft  gekreegeii  had- 
den, ffunde  men  hun  eenige  dagen  tyd  vait 
beraad:  waarna  2y ,  in  twee  zittingen;  eerffe 
©ver  het  leeren  des  volks  4   de  zedebete- 
ring der  Geeftelykheid  en  het  onderwys  der 
Htin  ge-  jeugd,  en  toen  o  vet  het  veranderen  derKet-* 
voelen  o-terflraflfe  i  hunne  gedagten  openden  j  die ,  be^ 
Ketter-   tt^11^  ^et  'aat*e  punt,  hierop  uitliepen  , 
ftraffe.     »  dat  ^e  dienft  Gods  en  deWelftariddes  Va* 
5,  derlands  geette  Verandering  gedoogden  , 
„  ten  ware  *  veelligt,  omtrent  onbejaarden 
»  en  berouwhebbendeiï ,  die  men,  naar  't  Ker- 
„  kelyk  Regt  ,  Wat  zagter  handelen  kon.'* 
De  drie  Doch  Oranje  en  de  twee  andere  Heeren 
Heercn  merkten  hierop  aan  „dat  men  letten  moeff 
Slcter     »  °P  ^  toe^:an<*  ^er  ^ydeil,  en  daaftijt  af- 
ga^.     »  neemen,  welke  ftraf  kon  w<wdefl  inge- 
„  voerd,  zonder  dat  men  'er  nieuWe  fcwaa-» 
Ook  de  „  righeden  van  te  wagten  hadt."  De  Land-* 
Land-     voogdes  zelve  fcheen  tot  zagtheid  te  neigen, 
voogdes,  verklaarende,  dat  men  voor  opfchudding-  te 
dugfen  hadt ,  zo  men  de  Plakaaten  ten  ftreng* 

ftetf 

(c)  HOFVSRUf  Lhr.  II.  Ck.  IV.  f.  4*« 


XÉBLBüEÉ/   ItrSTORIiL      ut 

ften  wilde  uitvoeren»  Doch  de  Bjfchowcapwjptitii^ 

en  eentje  anderen  beweerden  „  dat  de  Ko  1565. 

„  ning,  in  zyntn  laft  ,geen  gewaff  van  ver-' 

„  ragtingdCTPtakaatenmaaütte; dat  mende 

„  Ketters  ook  door  geene  zagtheid  zou  win- 

„  nen ,  maar  eerder ,  door  aig  moediglyk  te» 

„  gen  ken  te  verzetten/*  Dne  dagen  agter- 

ten ,  wesdt  hief  over  gehandeld ,  tot  dat  de 

Landvoogdes,  eiodetyk,  den  befctofleevenenscfarifte* 

beval,  hitnm  meening,  over  alles,  in  ge-lykbe- 

ibhrift  te  fteflen  ,  welke  hierop  uitkwam."*  der 

„  Foor  eetfi , was  'er,voor  het  leerenderGe-Jj^ 

„  meen  te,  zorg  genoeg  gednagen ,  by  de 

,  „  Kerkvergadering  van  Irente,  welker  ba» 

„  fluiten,  sonder  uitftel,  hier  te  lande,  afge- 

5,  kondigd  en  ingevoerd  moeden  worden* 

„  Het  overige  moeft,  door  de  naarftigheid 

„  der  Priefberen,  op  welken  de  Bezoekers  en 

„  Inquifiteucs  behoortyk  agt  geeven  moes* 

„  ten,  worden  uitgevoerd.  Ten  mdcren,vra* 

„  de  zedebetering  der  Kerkelyken ,  zo  wel 

„  ab  het  houden  der  fchookn,  in  de  <kri$ 

„  plaatje,  msgelyks,  door  de  gemelde  Kerk* 

„  vergadering,  geregeld ;  20  dat  het  alleen 

„  op  xt  onderhouden  dier  regelen  zou  aan- 

„  komen.     Te»  oonfc*,  was  't  ongeraaden, 

n  de  Phücaaten  te  veranderen,  die,  voor 

„  meer  dan  vyfepdertig  jaaren,  gemaakt , 

„  en  tweemaal  vernieuwd  waren.   Evenwei 

„  kon  men  den  Geregtshoven  heimelyken 

„  laft  geeven,  om  alleen  hardnekkige  Ket- 

»  ters  met  de  dood  te  ftraffen;  om  onder- 

„  fcheid  te  maaken ,  tuffchen  Geaindheid 

„  en  Gewadheid,  en  vooral  ook  op  de  jaa- 

ren. 


112    VADERLANDSCHE    XXIL  Boë*; 

FjlipsIII.,,  ren,  ftaat  en  andere  hoedanigheden  der  < 
'  1565-  „  Perfoonen.  ace  te  geeven  ,  dezelven  ,  of 
„  ter  dood,  of  tot  de  galei,  of  tot  balluig- 
„  lingfehap  en  verbeurdverklaaring  van  goe- 
„  deren ,  veroordeelende.    De  Predikanten 
„  en  Leeraars  moeden  egter  allen  als  hard- 
„  nekkigen  worden  gehandeld.     DochzuL- 
„  ken,  die,  uit  losheid  of  nieuwsgierigheid, 
„  zonder  aan  Ketterfche  gevoelens  vaft  te  J 
„  zyn ,  de  Piakaaten  overtraden ,  kon  men,   ) 
„  met  geeffelen,  geldboeten,  ballingfchap  > 
„  of  op  diergelyke  wyze,  ftraffen.    Ten 
„  befluite,  VQndt  men  dienftig,  dat  'er  0- 
„  penbaare  ommegangen  en  gebeden  wer- 
„  den  gedaan ,  om  van  den  Hemel  te  ver- 
„  werven ,  dat  'er  niet  een  ftip  van  't  Hei- 
„  lig  Katholyk  Geloofverloorenmogtgaan, 
„  met  hoe  groote  gevaaren,  het  ook,  in  't 
„  openbaar  of  in  't  verborgen,  mogt  wor- 
w  den  gedreigd." 
Oranje        De  Landvoogdefle  dit  Gefchrift  in  den 
en  ande-  Raad  van  Staate  hebbende  gebragt ,  vielen 
ren  wd-  eenigen  het  zelve  toe.    Doch  Oranje,  Eg- 
geren  *er  mo^  Hoorne  en  Mansfeld,  ziende  de  ge- 
ftemmen.voelens  zië>  °P  's  Konings  voorgang,  we- 
derom tot  ftrengheid  neigen ,  weigerden  te 
ftemmen;  voorweiidende,  dat  de  Koning» 
tot  hiertoe ,  de  meenins;  der  Raaden  van 
Staate  niet  gevraagd  haat ;  't  welk  rynde 
gefchied,  zouden  zy  niet  nalaaten  zig  ver- 
der, te  uiten.    De  Landvoogdes  zondt ,  der- 
halve ,  alleenlyk  het  gefchrift  der  Biflchop- 
pen  en  anderen  naar  Spanje.  Over  de  verde- 
re punten  van  den  laft,  door  Egmond,  her- 

waard* 


XXfl.  Boek.      HISTORIE.    «3 

waards  gebragt,  werdt,  (edcrt,  ook  in  denFWsltt 
Raad  van  Staate  gehandeld,  zonder  dat  'er  1565. 
iets  op  beflooten  werdt  (</). 

't  Verhandelde  met  de  Godgeleerden,  eo_ VL 
deftrencheidj  die  zy  voorftonden ,  ^ef^^J^Se- 
wel  haaft  rugtbaar ,  en  veroorzaakte  veelreeilbet 
morrens  onder  't  gemeen,  welk  den  Kardinaal  aimee- 
van  Granvelle  en  deszelfs  aanhang ,  dien  men  «*n  der 
Popijlen  noemde,  nog  van  alles  defdmldp**  Kcrkvcr- 


'  jazïg  niet  wederhouden  kon  van  tegen  3enfjjjjenn* 
Koning  uit  te  vaaren  (e) ,  toen  bekend  werdt,  Trcoie» 
dat 'er  bevel  uit  Spanje  gekomen  Was,  om  de 
Befluiten  der  Kerkvergadering  van  Tïente 
hier  alomme  te  doen  aanneemen  (ƒ).    De 

*  Landvoogdes  vaardigde,  in  Hooimaand,de 
Brieven  af,  waarby  het  afkondigen  dier  Kerk- Waaf  ** 
vergadering ,  aan  alle  Kerkely ken ,  gebooden  ^ J™ 
werdt ,  met  vermaaning ,  nogtans ,  om  gee-  ^  ^2* 
ne  de  minfte  inbreuk  te  doen,  op  het  wee-  gefchied 
reldlyk  Regtsgebied:  waartegen  ook  den^ 
Geregtshoven,  by  byzondere  Brieven,  ge- 
laft werdt  te  waaken  (g).    Men  zag,  hier- 
mede ,  op  eenige  Befluiten  der  Kerkverga- 
dering ,  welken  men  hieldt  te  ftrekken  tot 

:    krenking  van  de  voorregten  der  weereldly* 

'  ke  Oppermagten.De  meefte  Mogendheden, 
die  de  Kerkvergadering  aannamen ,  zonder-» 
den  deeze  Befluiten  uit.  Zo  hadt  ook  Filips 
in  Spanje  gedaan ;  en  op  den  zelfden  voet , 
zogt  hy  de  Kerkvergadering,  in  de  Neder- 

lan- 

(d)  HOFPKRUS  Lhtr.  II»  Ch*  V.  p.  47. 
(e}  ViGLH  Via  N.  XCI.  ^.41. 
(fï  BURGÜND.  Likr.  II.  f,  tl. 

(x)  Repen,  der  Plaké  W.  121. 

VI.  DEBt,  H 


ii4    VADERLANDSCHE    XXH  Boek. 

FilipsIII.  landen ,  te  doen  erkennen  (h).   In  't  Aarts» 
1565.  bisdom  van  Kameryk,  cefchiedde,  eerlang 
de  afkondiging  der  Kerkvergadering ,  niet 
zonder  veel  tegenkanting  der   Geeftelyken. 
Te  Mechelen  was  geen  Aartsbiflchop, die  't 
werk  aanbondt ,  waarom  het  daar  fleeken 
bleef.   Te  Utrecht,  haperde  het  insgelyks, 
alzo  de  Aartsbiflchop  hier  overhoop  lag,  met 
zyne  Geeflelykheid ,  aan  welke  nagegeven 
werdt,  dat  zy  zig  liever  ,  door  de  Kette- 
ryen ,  wilde  laaten  bederven ,  dan ,  door  de 
waare  Kerk ,  die  in  de  befluiten  der  Kerk- 
vergadering fprak ,  verbeteren  (i). 
VII.1,       Ten  deezen  tyde ,  ontftondt  'er  eenige  be- 
Onluften  weegine;  te  Amfterdam,  waaruit  eene  nieu- 
¥  ^m-    we  Ichikking  fproot  op  de  Regeering.    De 
over2™'  duurte  der  graanen  haat,  hier,  een  verbod 
verbod    van  uitvoer  derzelven  te  weeë  gebragt.  Doch 
van  den  's  daags  voor  dat  het  afgekondigd  werdt , 
uitvoer   hadden  eenigen  uit  de  wet ,  voor  zig  zeiven 
«fü^Ür  en  voor  hunne  vrienden ,  nog  veel  tarwe  en 
rogge  weeten  naar  buiten  te  krygen ;  waar- 
toe zelfs ,  des  nagts  ,  de  boomen  geopend 
werden.    Den  volgenden  dag,  toen  't  ver- 
bod afgekondigd  werdt,  daalde  de  markt  wel 
tagtig  ten  honderd.  De  Koorenkoopers,  die 
't  verbod  niet  te  gemoet  gezien  hadden , 
weeten  hunne  fchade  aan  de  baatzugt  der 
Regenten,  die,  by  alle  gelegenheid  ,  met 
fcheldwoorden  en  bedreigingen ,  werden  0- 
.over  't    vergehaald.  Een  ander  misnoegen  hadt,  wel 

betimme- twintig  iaaren,  gefmeuld,  in  de  Stad.  Het 
ren  der  OJ  °  -  tim. 

(h)  STRADA  Dee.  I.  Lihr.  IV.  p.  1*7. 
0)  HQPPsau»  Livr.  II.  06.  IV.  p.  SU 


fcXIL  Böitf.      HISTORIE.      115 

timmeren  onder  dezelve  was ,  van  ouds ,  hier,Fïup$Iil. 
gelyk  elders,  afgekeurd  geweeft  ,  door  de  156$* 
Vróedfchap,  op  dat  de  vyand,  in  tyd  van  Laftaad' 
oorloge  ,  geen  voordeel  deed^  met  de  bui- je* 
tentimmeraadjeni     Doch  tegen  deeze  keur 
was  men  aangegaan  f  ftellénde  Scheepstim* 
mer werven  en  wooningen  -voor  't  arbeids* 
volk  op  de  Laflaadje,  aan  de  Ooftzyde  der 
Stad.     In  't  Jaar  1545,  moeft  alles  egter  af- 
gebroken worden ,  op  bpvel  der  Landvoog- 
defle,  Vrouwe  Maria,  welk,  in  de  jaaren 
1552  en  1553 ,  vernieuwd  werdt.   Maar  de 
Koning  hadt,  in 't  jaar  1556,  toegeftaan, 
dat  men  ,  binnen  de  vyfentwintig  roeden 
onder  de  Stad  ,  zekere  houten  hutten  met 
week  dak  opflaan  mogt.    En  de  eigenaars    ' 
der  erven ,  zo  veel  voets  gekreegen  hebben* 
de  ,  waren ,  federt  verder  gegaan ,  en  had" 
„  den  de  Laflaadje ,  met  fchuuren  ,  huizen  en 
'  pakhuizen ,  bezet.  In  deezen  fland  der  zaa- 
leen, vondt  de  Wethouderfchap  geraaden^ 
't  verloop  te  herftellen ;  't  welk  billyker ,  in 
't  eerft,  geftaan  hadt.    De  Laftadiers  kant- 
ten zig  hier  tegen  *  dry vende ,  dat  men  't 
-  gevaar  zou  konnen  voorkomen  ,  door  het 
uitleggen  der  Stad ,  en  't  beveflen  der  Las- 
taadje.    Hangende  deezen  twifl,  wil  men, 
dat  Gerrit  Teeuwszoon,  of  Henrik  Dirkszoon, 
immers  één  der  Burgemeefteren ,  eenen  in* 
geërfden  in  de  Laflaadje  zynen  grond  wil* 
lende  afkoopen,  met  bitfe  woorden,  afge- 
weezen  werdt,  waarop  hy  gezeid  zou  heb- 
ben, dat  het  erf  dan  ook  niet  binnen  de  Stad 
raaken  zou ,  't  welk  hy ,  anderszins ,  zou  heb- 
ben doorgedreeven.    Het  misnoegen,  by 
H  2  des- 


t  itf      VADERLANDSCHE    XXH.  Böe£ 

FiuMlII.deeze  gelegenheid,  gevat  tegen  de  Regen* 
1565.  ten,  ftak  zo  zeer  uit,  als  dat  der  Kooren- 
kooperen.    Beiderlei  aanhang  fpandefamen 
met  de  Schoutiften  /  vanwier  gelchil  met  de 
Henrik  Dirkiflen ,  welk  thans  op  't  hoogft 
was ,  wy  elders  (*)  gewaagd  hebben.    Ook 
trokken  deeze  drie  partyen,  eerlang,  eene 
lyn  met  de  Onroomichen ,  waardoor  zy  ver- 
re de  fterkften  werden  in  de  Stad.  De  zaak  der 
Laftaadje  werdt  voor  't  regt  getoogen,  en 
fleepende  gehouden ,  tot  dat  de  nood,  ver- 
oorzaakt door  de  korafl  des  Graaven  van 
Lumei ,  voor  Amfterdam,  de  Regeering  bragt 
tot  een  verhaafl  befluit  om  de  Laftaadje  te 
doen  afbranden , .  gelyk  wy ,  hierna ,  ftaïan  te 
Keur  op  verhaalen.    Doch  uit  al  't  gemeld  misnoe- 
het  na-    gen  fpr0ot,  in  deezen  jaare,  het  inleveren 
fchapen  van een  verzoekfchrift  ten  Hove ,  waarby, 
bloed-     over  de  baatzugt  en  't  namaaglchap  onder 
verwant-  de  wethouders ,  ernfteiyk ,  geklaagd  werdt. 
fchapderDe  wethouders  deeden  veele  moeite,  om  de 
deren° ""  tekenaars  te  weeten*    Doch  zy  raakten  'er 
nihuner  agter  (/).    De  Landvoogdes  maak- 
te ,  den  eerften  van  Herfftmaand ,  eene  Keor, 
by  voorraad ,  waarby  zy  de  Regeering  zui- 
ver fchouwde  van  mishandeling  en  verkor- 
ting der  burgerye;  doch  te  gelyk,  de  paa- 
ien van  't  maagfchap   en   bloedverwant- 
schap der  wethouderen  nader  beèngde  (»)• 
waarmede  de  gcmoeden,  voor  eenen  Kor- 
ten tyd,  in  ftilte  raakten.  De  Stad  was, ten 
deezen  tyde,  zowelvaarende,  dat  men  eene 

nien- 


(k)  V.  Deel,  bl.  -fij. 
't)   Hooft  II.  Boek,  bl.  63  enz. 
m)  Haadv.  van  Amö.  bh  7*. 


XXII.  Boek.      HISTORIE.     117 

nieuwe  Waag  ftigtte ,  over  't  Stadhuis;  waar-  Fan*IïL 
toe,  fchoon  men  gelds  genoeg  in  kas  hadt  ,  1565. 
de  penningen  egter.  werden  opgenomen ,  op 
dat  de  Landvoogdes  de  Stad  om  geene  ke- 
ning kwelde,  als  zy  merkte ,  dat  men  zulke 
— L ouwen,  uit  een'  verzamelden  voorraad, 
m  kon  (n). 


[idler wyl ,  was  'er  antwoord ,  uit  Spanje,    vin. 
gekomen,  op  hetGefchrift  der  God-  en  Regts-  *=* 
geleerden,  en  op  de  klagten  vanEgmond,^°p; 
over  's  KoningsltrengheicL  Wegens  dit  laat-^^g. 
fte  punt,  verklaarde  Filips  „  dat  zyne  mee- «o-d* 
„  ning  nimmer  geweeft  was,  de ïnquiCtie^^r»» 
„  af  te  fdiaffen;  maar  dat  hyze  dagttehand- 
„  haaven,  op  gelyken  voet  /als  zy ,  door  Kei- 
„  zer  Karel,  gehandhaafd  geweeft  was.  Dat 
„  hy  wel  gewild  hadt ,  dat  men  overleggen 
„  zou,  of  er  eenige  verandering  indeftraf- 
„  fe  der  Ketteren  gemaakt  zoukonnen  wor- 
„  den;  doch  dat  hy,  geduurende  dit  over- 
„  leg,  met  de  ftraffe  wilde  voortgegaan  heb- 
„  ben.    Dat  hy  ook  tegen  den  Graave  van 
-„  Egmond  wel  van  eenige  verandering  van 
„  ftraffe  gefproken  hadt ;  doch  dat  dezelve, 
„  zyns  eragtens,  alleenlyk  hadt  te  beftaan, 
M  in  het  heimehk  en  niet  openlyk  ter  dood 
M  brengen  der  Ketteren/'  Het  Gefchriftder«opdm 
God-  en  Regtsgeleerden  prees  Filips  hemel-^^f^ 
hoog ,  hangende  aan  het  zelve  zyn  zegel,  met  |eCrdai , 
deeze  uitzondering  alleenlyk,  dat  hy  nog  zo  dien  by" 
veel  verzagting  der  Plakaaten ,  als  zy  zouden  te  zagt 
hebben  konnen  infchikken,  niet  gehengenkcPru 
wilde;  maar  beweeren  bleef,  dat  zyns  Va- 
ders 

(*)  HOOm  Blieven  N.  S9<-  *'•  444- 

H3 


n8      VADERLANDSCHE    XXll  Bom, 

fiupsIILders  Plakkaten  en  de  zynen,  met  de  ver* 
_  T5<>5*  eifchte  gemaatigdheid ,  waren  opgefteld,  en 
derhalve,  in  allen  deele  ,  moeiten  worden 
naargekomen  (o). 
Misnoe-      Toen  deeze  Brieven ,  in  den  Raad  van 
gen  des-  Staate,  overwoogen  werden, befpeurde men 
we£e      merkelyke  tekens  van  ongenoegen  in  de 
Heeren    ^Tie  Meeren  >  ^ie  nu  we'  zagen ,  dat  zy  zig , 
'te  vergeefs ,  met  verzagtinge  der  Piakaaten, 
gevleid  hadden.  Ook  begeerde  zy  hunnen  ge- 
dagten,  over  's  Konings  fchryven,  niet  te 
uiten ,  voor  dat  mên  'er  't  gevoelen  des  ger 
heimen  Raads  op  gehoord  zou  hebben:  die, 
nu  wederom  nieuwen  moed  beginnende  te 
Gevoe-  fcheppen  ,  kort  hierna ,  verklaarde  „  dat 
len  des    „  men ,  om  aan  's  Konings  meening  te  vol- 
gehei-    $9  doen ,  terftond ,  den  Biffehoppen ,  Abten , 
Uaadi     "  Geregtshoven ,  Hooge  -  fehoolen  en  Be- 
„  velhebberen  der  goeae  Steden  moeft  aan- 
„  fchryven ,  dat  elk  zig ,  in  het  prediken  voor 
„  't  volk,  in.het  verbeteren  der  Geeflelyk- 
„  heid  en  in  het  onder wyzen  der  jeugd  naar 
„  dezelve  hadt  te  gedraagen ;  dat  men  de  Ge- 
„  regtshoven  ook  moeft  beveelen,  de  hand  ' 
„  te  houden  en  te  doen  houden ,  aan  de  uit? 
„  voering  van  's  Konings  Plakaaten  ;  dat, 
„  wat  de  Inquifitie  betrof,  zyne  Majefteit, 
^  wyslyk,  verklaard  hadt,  deswege,  gee- 
f ,  ne  nieuwigheid  te  willen  invoeren ,  waar- 
•    „  om  het  alleenlyk  noodig  zou  zyn ,  de  Be* 
„  rigtfehriften  der  Inquiliteuren  te  onder- 
„  zoeken,  qm  te  ïien,  of  zy  zig  overeen- 

kom- 

.  f  O  Hopp^üS  livr.  II.  Cb.  VII.  p.  si-  &*  "k  BOR I,  B*^ 

K  ii  [52].  •  • 


XXII.  Boek.    HISTORIE.      ix9 

„  komftig  met  dezelven  gedraagen  hadden  ,FkvAL 
„  en  op  dat  zy  zig,  in  't  vervolg ,  naar  de-  1565. 

M  zei  ven,  zouden  gedraagen;  waardoor  men ™ 

„  elk  overtuigen  zou,  dar  de  Koning  niet 
„  nieuws  voorhadt,  veel  min  hier  de  Spaan- 
„  fche  Inquüitie  in  te  voeren ,  gelyk  men  't 
„  domme  volk  diets  maakte."    Eenige  Le-  Veeg- 
den van  den  Raad  van  Scaate  Hemden  over-k^de 
een,  met  die  van  den  geheimen  Raad.  Doch*?*0" 
Oranje,  Egmond  en  Hoorne  weigerden  tot^2!? 
het  invoeren  der  Inquifitie  te  bewilligen.  Zy  éen  wm 
beweerden  egter,  met  oogmerk,  zo  fommi-Stm. 
gen  dagten(p) ,  om  't  volk, dat  reeds  begon 
te  morren  ,  nog  meer  gaande  te  ma*lr#»n  , 
dat  men  's  Konings  bevel ,   aan  de  Ge* 
regtshoven  en  aan  de  Wethouders  der  Ste- 
den ,  behoorde  te  zenden, op  dat  zy  't  mog- 
ten  konnen  doen  naarkomen.  Doen  Yiglins, 
voorziende  't  gene  federt  gevolgd  is,  hiekk 
{taande,  dat  men  dit  bevel  nog  geheun hon- 
den moed,  tot  dat  men  den  Koning  eerft 
onderrigt  hadt,  hoe  't  hier  werdt  opgevat. 
De  Heeren  verklaarden ,  hiertegen ,  dat  zy 
aan  's  Konings  flipte  bevelen  niet  ongehoor- 
zaam durfden  zyn ,  fchoon  zy  'er  merkehr- 
ke  zwaarigheden  uit  te  gempet  zagen,    't 
Hielp  niet,  dat  Vigiïus  uitboodt, 's  Konings 
ongenade  alleen  te  willen  op  zig  n*»™^ 
De  Landvoogdes  befloot  den  lail  zyner  Ma-*i  ffo- 
jefteit  fliptelyk  te  agtervolgen  (q):  waartoe  ""Pi-** 
de  bevelen,  tegen  't  einde  van  't  jaar,  al-JSJÏ^ 
omme  werden  afgezonden  (r) :  en't  zyn  dee-S^j^ 

ze 

Ïp)  ViGi.11  Vïta  N.  XCTII.  f.  45. 
f)  HOPPEROt  Uvr.  II.  Cb.  VU.  f.  $U 
(f)  Repert.   der  Plak.  H.  iij.  Zu  tik  BOZBQIV  $>  txj. 
fUiB.  If  Deel,  kf.  317,  ei  Bor  i.  M*ek9  M>  ^l  lv\> 

H  4 


Kt*     VADERLANDSCHE    XXII.  Boek. 

FiLfPsIlI.  ze,  bevelen,  waarby  de  anneeming  der  Kerk* 
156$.  vergadering  van  Trente,  de  invoering  der 
Inquifitie  en  de  handhaaving  der  Plakaaten, 
op  't  ftrengft,  geboden  werdt,  welkeft  men, 
voor  de  naafte  en  regelregte  oorzaaken ,  hou* 
den  moet  van  de  beroerte,  die,  federt,  ge- 
Mcrk-     volgd  is,    Viglius  verhaalt,  dat  Oranje ,  na 
waardig  dat  het  befluit,  om  's  Koning*  laft  af  te  kon* 
?egg«n    digen,  in  den  Raad  v^n  Staate ,  genomen 
iwje. #  y^s » iemant ,  die  't  naderhand  verteld  heeft, 
in  't  oor  beet ,  dat  men  nu  baajl  een  ongemeen 
Twyfe-  treur/pel  zou  zien  beginnen  (/•)•    Doch  met  dit 
ling  we-  verhaal,  en  met  het  gene  wy  hier  meer , uit 
gens  het-jiem  en  Hopperus,  te  boek  gefteld  hebben, 
*^vc#     isbezwaarlyk  overeen  te  brengen,  't  gene 
de  Prins  zelf  zegt ,  in  eenen  Brief  aan  de 
Landvoogdeffe,  in  Louwmaand  des  volgen- 
den jaars  gefchreeven ,  alwaar  hy ,  zwaarig- 
heid  maakende ,  om  's  Konings  laft ,  omtrent 
de  Inquifitie  en  Plakaaten ,  in  de  P]aatfen  van 
zyn  Stadhouderschap,  te  doen  agtervolgen, 
te  gelyk  verklaart  „  dat  men  hem ,  in  eene 
„  zaak  van  zo  veel  gewigt  en  gevolg ,  gee- 
,$  nen  raad  gevraagd  hadt(jr),"    Dus  zag 
men,  hoe  weinig  vrugt  Egmonds  reis  hadt 
gedaan ,  voor  zulken ,  die  vryheid  van  Gods* 
dienft  zogten.  Van  de  verandering,  die  men, 
doorhem,  in  de  Raaden  van  Regeeringe, 
hadt  willen  bewerken ,  kwam  ook  niets. 
IX,        Alleenlyk  deedt  de  Koning,  omtrent  dee- 
Verande-^n  tyd}  den  Hertog  van  Aarfchot,  die  de 
Sen  zyde<k*  Kardinaals  gehouden  hadt,  zitting 
*■  nee» 

(r)  Viglii  Vita  Ni  XCHI.  f.  4f. 

O;  &<  bob  1;  Buk,  hu  %i  [33]. 


XXII.  Boek.     HISTORIE,     isr 

neemen,  in  den  Raad  van  Staate.  De  PrefidentFiupsHL 
Viglius  werdt ,  op  zyn  fterk  aanhouden ,  ont-  1565. 
flaagen,  vandeeze  zyne  waardigheid,  zul- *«> Re- 
lende  hy  egter  Lid  des  Raads  van  Staate  bly-8^*»- 
ven.  Karel  van  Tisnacq,  die  de  Nederland- 
fche  zaaken  ,  in  Spanje ,  waargenomen  hadt, 
werdt,  in  deszelfsplaatfe,  benoemd,  en  die 
van  Tisnacq ,  federt ,  bekleed ,  door  Joachim 
Hopperus  (/)  ,  van  wien  wy  boven  gewag 
gemaakt  hebben.    De  dienften,  door  dee- 
zen  ,  aan  die  van  Holland  gedaan ,  en  nog 
te  doen ,  in  Spanje ,  werden ,  omtrent  deezen 
tyd ,  erkend ,  met  een  gefdhenk  van  twee- 
honderd Reaalen  htfpecie,  uitmaakende  ze- 
venhonderd ponden  van  veertig  grooten  («). 
Ondertuflchen  ,  verliepen  'er  nog  omtrent 
vier  jaaren,  eer  Tisnacq  herwaards  kwam  (y) , 
binnen  welken ,  Viglius  het  Prefidents-ampt 
van  den  geheimen  Raad  nog  fchynt  bekleed 
te  hebben. 

De  Brieven  des  Konings  waren  zo  dra  niet 't  Volk 
gelezen  in  den  Raad  van  Staate,  of  het  mis- mort ge- 
noegen, welk  'er  de  drie  Heeren  over  ge-^jj? 
toond  hadden ,  verfpreidde  zig  onder  de  E- 
delen,  die  hunne  zyde  hielden,  en  eerlang 
ook  onder  't  gemeen.    Sommigen  melden , 
dat  de  geheime  Raad  nog  bezig  was  met  's 
Konings  laft  te  overweegen,  toen  Oranje, 
Egmond  en  Hoorne ,  ter  gelegenheid  van  de 
Bruiloft  des  Heeren  van  Montigni,  deswe- 
ge, ook  met  hunne  vertrouwde  vrienden, 

in 

(t)  ViGLii  Vita  N.  XCIV.  f.  4J«   Hopperus  Uvr.  II.  ChL 
Vil.  p.  «o.  ... 

(m)  Rdbl,  Holl.  z  en  i«  Decemh.  1565.  W.  Si  »  SS* 
(v)  ViGLll  Vita  JV.  CXI.  />•  52. 

Hs 


122    VADERLANDSCHE    XXII.  Bok; 

RupsIII.in  onderhandeling  traden  (w):  en  zou  hier, 
1565*  toen  de  tongen  los  geworden  waren,  door 
den  wyn,  hevig,  tegen  de  Inquifitie  en  Pla- 
kaaten,en  zelfs  tegen  dep  Koning  uitgevaa- 
ren  zyn  (x).    Doch  anderen  verhaalen ,  dat 
iets  diergelyks  gefchied  zou  zyn,  op  de  Brui* 
lofl  van  Alexander  Farneze,  Prins  van  Par- 
ma  en  Zoon  der  Landvoogdefle  ,  die  ,  in 
Slagtmaand,  te  Bruflel ,  gehouden  werdt  (y). 
Uit  deeze  gefprekken,  fproot,  nog  in  deeze 
zelfde  maand,  het  vermaard  Verbond  der  E- 
delen;  waarvan  wy  nu  de  waare  gelegen- 
heid, die  den  meeften  Nederlandfchen  Schry- 
veren  onbekend  geweeft  is ,  met  de  vereffen* 
te  naauwkeurigheid,  gaan  ontvouwen. 
X.         Op  den  tweeden  van  Slagtmaand,,'» daags 
Eerfte  o-  voor  je  Bruiloft  van  Parma ,  waren,  in  't  Hui* 
oufae*    van  ^en  Graave  van  Kuilenburg,  ftaande  te 
Verbond  Bruflel  op  de  Paardenmarkt,  omtrent  twintig 
der  Ede-Edelen  by een  gekomen :  die ,  waarfchynlyk, 
,cn'        voor  't  grootfte  gedeelte,  der  Hervorminge 
waren  toegedaan,  alzo  Franciskus  JifniuSjhse* 
raar  in  de  Jieïmejyke  Geipeente  te  Antwer-. 

5 en ,  uit  wien  wy  dit  verhaalen ,  dien  zelf- 
en  dag,  en  ter  zelfder  plaatfe,  voor  hun  ge- 
predikt hadt.  Na  de  preeke  en  't  gebed, 
werdt  hier  geraadpleegd,  over  't  Plakaatdes 
Konings  op  't  ftuk  der  Inquifitie,  en  voor- 
ceflaagen ,  dat  men  de  Proteflantfche  Vor- 
llen  in  Duitfchland  moeft  tragten  te  bewee- 
gen,  tot  een  verbond,  om  de  Nederlanden 
van  de  Inquifitie  te  verloflen.    Twee  dagen 

hier* 

(w)  Hopperus  TJw.  II.  Cb.  VIL  p.  $t. 

(x)  BURGUND.  Lihr.  II.  #.  89- 

(j)  FR.  Jvvii  Vita/>.  is.ky  Brandt  Reform,  I.  DeeltbL  lij, 


XXIL  Bott.     HISTCIII     =r 

hierna,  befoct  n^ .  =Lr  n^.  r^sc  viz^zz  '•_? 
dan  met  Dc:dcii±  Vir.i^r  z^  **  r:-H.i-:.  ^  _^ 
op  den  zescen,  wïtx  —.-ir^r.-  --  >  *  -^ 
inJandfcaVcrooii  2~—  —  ii^rs  =="  — 

?;aan,  waartoe  er  ?,.:■-  rr  — zi  .^^s^r  ■«To- 
ehap ,door  een  of  rv^s  ^.pr.^  ^r  :^: 
zelve,genoocixi  zzr*  t,*t  -r-iras*  r  .  z~":r- 
bond ,  toen  rü^sirx  ^r  1  -.t-^x  r- 
jioemd,  onnr:rptr  rrTi^.-r-^-^-  lürrsr-r^ 
getekend  d:ir  üf  T<c.- en  -  irrcr- ▼"--.<! 
ook  waj  ALjxz~ \?*ur  zjx  i.  .  -  r^g-rr  -*  I.* 
tam  Aeerwt,  Lic;~:lt  ics  ~rrzzrzL  ~=:  £«£- 
mond,  die,  tca  zzlzis.  r~  jé-  -r  c  :^  «i- 
fchriften  ran  't  Vtrzcni  --*  --  y ..  t2  isrr 
een  groot  getal  ti^  Z.ic^2.  -.1  Tv^rrr  v>- 

een  geweeft.  in  "1  H^lj  ~m  ,  *    — ;  -r  r_-*- 
ihw,  Waperkc-irx  ^r  "^z-~±i~zr     r  r. 

femeen  *  Tcm'.%  *  >  z^'-rzzz  1  zi^  '-^*~ 
Iervonninge:-jext:^Li.":vij:  -  zi  m~r  '.  —-  - 
migen,  voor  dea  Ticrrssrrvj  '  :-.-i^ir.-r 
des  Verbondj  zsrcjirifi  nn.  r^^:  ^ 
hy  geroemd,  dar  ry  "er  v^i  rytsr^:^^i^  Z^ 
delen  toe  overgecaili  zaïn:  '  w  >  dr  ~ tr- 
bond,  welk  nc*  Y.ctr^TiTrrT  _r-  i:;«x  /-.  -r 
wn  Manux ylktrtz»nL  LJL^rnat  1  ,  x'S-  r 
iemant  anders,  t%  cvrthrsi*  isz.  jl-  t^z 


(*)  Via  Jrvn  *  *>+  **&-  9  —    %  Jfcw-fc— -    .  « 

f;  BftAVDT  &efoeB.  1    i>^ ,  «w   U*>  m  m  ê*  ir-    m.      ^ 

(*)  SeatcK.  w  JU.TU  #w  — - 

f*)  ViGLn  Va  s.  Iin  n^kJtffi  r» 

!V;  STKADA  Dr-.  I.   Lw.T.p      — 
tf)  GBOTU  A—m.  \.f.  *%.  *z%JL*k  L*b.    t  l*"  T  9.  Z**. 

(5)  BcRCTKDTCf  T«fe:!:,  fe  ie  Hear  ib  1  i:.ie- 
gonde  de  eeifle  wa»  ,  <^c  *c  Va>:oï  €oiriar«i- 
|jbr.  II.  p.  116, 


124      VADERLANDSCHE    XKIL  Boek. 

FilipjIIL  geene  zekerheid,  konnen  ontdekken.  Doch 
1565.  deszelfs  inhoud  liep  op  deezen  zin:  „  Dat 
Deszelfs  „  een  hoop  vreemdelingen,  bewimpelende 
inhoud.  „  hunne  ftaatzugt  en  gierigheid  met  yver 
a  voor  hetKathoIyk  geloof,  zyneMajefteit,  • 
„  tegens  zynen  eed,  en  ftrydig  met  de  hóóp, 
„  die  hy  oen  Landzaaten  haat  gegeven ,  o- 
„•  vergehaald  hadt,  niet  flegts  tot  het  niet 
„  verzagten,  maar  zelfs  tot  het  verzwaaren 
„  der  ffrenge  Plakaaten  en  tot  het  gewel- 
„  diglyk  invoeren  der  Inquifitie,  zo  ftrydig 
met  alle  Geeftelyke  en  weereldlyke  Reg- 
ten ,  en  vooral  ook  met  de  Privilegiën  en 
loffelyke  Herkomen  deezer 'Landen ,  ja 
\\  waardoor,  alle  Koophandel  verdreeven, 
de  Koning  van  allen  gezag  over  't  volk 
beroofd ,  en  onbefchryflyke  oproeren  en 
verwarringen  te  wege  gebragt  zouden  wor- 
den.   Dat  zy,  Leenmannen  des  Konings 
en  Edelen  des  Lands,  van  dit  alles  goede 
kennis  gekreegen hebbende,  niet  hadden 
„  mogen  nalaaten,  te  waaken  tegen  deeze 
>,  zwaarigheden,  en  ten  dien  einde,  een  heilig 
-„  Verbond  te  fluiten ,  waarby  zy ,  met  pleg- 
„  tïgen  eede ,  beloofden,  het  invoeren  der  In- 
„  quifitie,  uit  al  hun  vermogen,  te  zullen 
„  beletten,  terwyl  zy  hoog  en  duur  betuig- 
-„  den,  niets  voor  te  hebben  tegen  de  eere 
„  Gods  en  den  dienft  des  Konings,  of  het  wel- 
„  vaaren  des  Lands :  al  het  welke  zy  veel  eer 
„  zouden  tragten  te  vorderen.    Voorts  be- 
„  loofden  zy ,  eikanderen  als  broeders  en  ge- 
„  trouwe  gezellen ,  te  zullen  byftaan ,  met 
*,,  lyf  en  goed;  indien  iemant  hunner,  uit 
„  hoofde  van  Inquifitie  of  Plakaaten ,  eenig 

leed 


99 


99 

3> 
99 
5» 


XXII.  Boek.     HISTORIE.     i*£ 

n  leed  overkwame;  {elft  al  Werdt  het  ver-  FiuwIIL 
„  glimpt,  met  .het  dekfel  van  ftraffe  over  1565. 
„  wederfpannigheid  of  iets  diergelyks :  mid*  ' 

„  dat,  tot  zodaanige  ondetneemingen ,  met 
„  gemeenen  raad  ten  alle  de  Broeders  en 
n  Bondgenooten ,  beflooten  werdL  Eindelyk, 
„  badenze  God,  dat  hy  hun  Verbond  en  voor* 
„  neemen  zegenen, en  tot  eere  zyns  naams, 
„  tot  dienft  der  Koninglyke  Majeiteit,  tot 
„  vrede  en  welvaart  der  Landen ,  en  tot  hun- 
„  ner  zielen  zaligheid  doen  gedyen  wilde  (e)" 
Dit  Verbond  werdt ,  jterftond ,  door  een  groot  Eeröe  en 
getal  van  Edelen  getekend,  welk allengskens  voor- 
tot  omtrent  vierhonderd  aanwies.  Onder  de  ^™ 
eerfte  en  voornaamfte  tekenaars,  waren  Hen-  naflrfl 
rik  van  Brederode,  Lodewyk  van  Naflau , 
Broeder  des  Prinfen  van  Oranje,  de  jonge 
Graaf  Kar  el  van  Mansfeld,  Floris  van  Palland, 
Graqfvan  Kuilenburg  i  in  wiens  Huis  het  Ver- 
bond eerfl  ontworpen  was ,  twee  van  den 
Bergen ,  twee  Batenburgen ,  Rif  oir ,  Dolbain , 
Joan  van  Cafembrood,  Heer  van  Bakkerzeel ,  E- 
delman  des  Graaven  van  Egmond,  Cbrijlof* 
fel  van  Leef  dak,  insgelyks  in  dienft  van  dien 
Graave ;  Boifot ,  Hautain ,  Ryzenburg ,  Lapgerak, 
twee  Meroden,  Louverval ,  Lumei ,  Tffejftein , 
Liques,  Lier  e,  Man/art,  Jan  van  Marnix,Heer 
van  Tbohufe,  Filips  van  Marnix,  Heer  van  SL 
Aldegtmde,  Jooji  en  Diderik  Sonoi,  twee  vander 
Aa,  Titty,  Tferaarts,  Obdam,  Jan  van  Blois , 
gezeid  Treslong,  Crohain  ,  Bediende  van  den 
Graave  van  Hoogftraaten ,  Ltmgueval,  Capres, 

San- 

(ê)  ZU  Bon  H.  Moekf  **•  M  [»]•  **  Croot-Piakaatb.  UI. 
B*i9  M,  |t. 


t2Ó     VADERLANDSCHE    XXIL  Boe*; 

TiursllLSander  en  Lubbert  Turk,  Bentink,  Droffaard 
,1565-  van  Woudrichem,  Nuinbem,  Droffaard  van 
Hoorne,  Yffelftein  en  Buufen(/),  Huibert 
van  Raaphorfi  ,  Lancelot  van  Brederode ,  Gys- 
brecht  van  Duivenvoorde  s  Fredrik  van  Egmond  i 
Jakob  van  Ilpendam ,  Ruiger  van  Boetzelaar>  Heer 
van  Karniffe,  en  Daniel  en  Otto,  zyne  Broe- 
ders ,  Jan  van  ReneJJe  van  Wulven ,  Kornelis 
van  Alhemade ,  Adriaan  de  Waal  van  Vrooneflein , 
Barthold  Entes  (g) ,  en  zeer  veele  anderen. 
Doch  de  naamen  van  Oranje  ,  Egmond  en 
Hoorne  werden  ,  onder  deeze  Bondgenoo- 
Of  en     ten,  niet  gefpeld.  Ook  hebben  Egmond  (h) 
hóe  ver    en  Hoorne  (t)  beide ,  federt ,  beweerd ,  dat 
!er  ^j?"  zy  'er  nimmer  onder  behoord  hebben.  Maar 
mond  en  Oranje, die,  in  zyne  eerfte  Verantwoording 
Hoome  gezeid  hadt  „  dat  het  Verbond, buiten  zy- 
dedaan  w  ne  kennis  of  toeftemming , opgeregt was , 
„  fchoon  hy 't  nooit  als  eenefamenzweering 
„  van  mui  telingen  hadt  aangemerkt  (*)," 
erkent  egter ,  in  zyne  tweede  Verantwoor- 
ding, in  t jaar  158 1  uitgekomen,  dat hy het 
inleveren  van 't  Verzoekfchrift ,  't  welk,  na- 
derhand ,  uit  kragte  van  't  Verbond,  gefchied- 
de,  goedgekeurd  heeft ,  Hellende  hy  zelfs  ,  in 
dien  tyd,  zyne  eer,  in  deeze  zyne  goedkeu- 
ring (/).    En  als  men,  hierby,  in  aanmer- 
king neemt,  dat 's  Prinfen  Broeder,  Lode- 


hadden. 


(f)  BorIT.  Boek*  hl.  2«  [h]. 

{g)  Senrenfc  van  ALVA  H.  39,  6ot  tfr,  7*>  I34»P7»  *75» 
354»  223  enz. 

(h)  Proces  van  Egmond  hl.  63  g. 

[ij  Verantw.  van  Hoorne,*/.  log.  hy  BOR  Auth.  St.  l.Deet, 
hl.  61. 

(k)  Verantw.  van  Will.  I.  hy  BOR  als  hv.  hl.  9. 

(/;  Apolog.  van  Wüiem  X.  hy  BOR  Auth.  St.  II. Dtfl,bt.  7U 


XXII.  Boek.    HISTORIE.     i«? 

wyk  van  Naflau ,  zyn  Schoonbroeder,  deFanaL 
Graaf  van  den  Berg,  de  Heer  van  S.  Akk-  1565. 
gonde,  zyn  boezemvriend,  en  verscheiden* 
Edelluiden  en  bedienden  van  zyn  Huis  Le- 
den van  't  Verbond  geweeftzyn;zalmenzig 
naauwlyks  verbeelden  konnen ,  dat  een  zaak, 
van  zulk  een  belang ,  geheel  en  al  buiten  ken- 
nis van  den  Prins  heeft  konnen  blyven.  Zeker 
genoeg  isM  ook,  dat  Egmond  en  Hoorne ,  die 
hunne  1  uiaenonder  de  Bondgenooten  hadden, 
al  vroeg  kennis  van  't  Verbond  hebben  gehad, 
en  hetzelve  niet  hebben  afgekeurd  (ar). 

Men  vindt,  dat  eenige  Edelen,  kort  na'tSomj- 
fluiten  van  't  Verbond ,  heimelyk  zouden  heb-  £ «  We* 
ben  toegelegd ,  om  de  Stad  Antwerpen  in  te^we^ 
neemen  ,  tegen  den  derden  van  Winter-  zeid  Alt- 
maand. Graaf  Lodewyk,  die  'er  kennis  van  werpen 
bekomen  hadt,  zou  'er, met  zynen  Broeder, w willen 
den  Prinfe  van  Oranje, over  hebben  geraad-l3nee* 
pleegd.     Doch  deeze  zou  't  ontraaden  heb-™*11* 
ben,  zeggende,  kans  te  zien,  om  de  zaa- 
ken ,  zonder  dat  men  geweld  behoefde  te 
gebruiken,  tot  ruft  te  brengen  (n).    Doch 
alzo  geenen  onzer  Schryveren  hiervan  gewaa- 
gen ,  weet  ik  niet ,  hoe  veel  ftaats  'er  op  te 
maaken  zy. 

't  Verbond  der  Edelen,  nu  ontworpen,    xl 
werdt ,  door  zendelingen  van  Brederode  enH*vfc- 
Graave  Lodewyk ,  onder  welken,  Jan  Ze-**0*** 
gers  van  fVqffenboven,  Lodewyk  van  Bmkborft,^^ 
Diderik  Sonoi ,  Jozua  van  Jheringen ,  Hcertn  Pb- 
van  Hof  wegen,  Sjoert  Beima ,  Maximi  liaan  van  Naaten. 

Blois 

(m)  Vii.  Gr  Viglii  Vita  N.  XCV1.  p.  4*. 
(»)  Manafcz.  F.  JunII  ty  BBAifDT  Reform-  I.  Dtelt  m  dt 
fiyrógf.  M,  si>- 


128      VADERLANDSCHE    XXIL  Boor- 

Fiupslll.  Blois  de  Kok,  Jlbert  Hugtenbroek  en  Jakob 
1565.  van  Ilpendam  de  voornaamften  waren  (0), 
■ '  alomme  vertoond  (p) ,  en  door  veelen  gete- 
kend,   't  Gemeen  kreeg  'er  fpoedig  kennis 
van,  en  't  verwekte,  terftond,  eene  byftere 
gifting  in  de  geraoeden.     Men  voer  ni«c 
alleen  op  't  hevigft  uit,  tegen  de  Inquifitie 
Schimp-  en  tegen  's  Konings  Plakaaten ;  maar  't  re 
fchriftcn  gende  alomme  Schimpfchriften  e*Blaauw« 
flróoid    boekjes,  waarin  de  Kardinaalsgezmden ,  en 
fommigen  zelfs  met  naame  (q) ,  op  't  fcham- 
perft>  doorgeftreeken,en  van  fnoode  voor- 
neemens  tegen  de  voornaarafle  Heeren , 
befchuldigd  werden  (r).    Ook  vondt  men , 
.   aan  de  Kerkdeuren ,  aan  de  Poorten  van  het 
Hof,  en  aan  de  Huizen  van  den  Prinfe  van 
Oranje  en  van  den  Graave  van  Egmond , 
Gefchriften   aangeplakt ,   waarin  de    On- 
'  roomfchen  zig  hunner  befcherminffe  aan- 
bevalen, en  hen,  tot  voorftanders  der  goe- 
de zaake ,  aanriepen.  De  Landvoogdes  werdt, 
dagelyks,  laftig gevallen,  door  Edelen,  Bur- 

?;ers,  Staaten  en  Steden,  klaagende  over  de 
nquifitie:  waaronder  die  van  Brabant  en 
Vlaanderen ,  boven  anderen  ,  aanhielden. 
Aan  de  andere  zyde,  vielen  ook  de  InqüHï- 
teurs  en  andere  Kerkelyke  Rëgters  der  Land- 
vöogdefle  klagtig  ,  dat  men  hun  geen  be» 
hoorlyk  ontzag  toedroeg.  Zelfs  verzogten 
fommigen ,  ontflaagen  te  worden  van  hunne 
Ampten(x).    De  fchimpfchriften  hielpen 

veel, 

(0  Sentent.  van  Alva  hl.  40,  $i9  j4,  75,  77,  129,  72* 
(p\  Viglii  Vita,  N.  XCVI.  p.  +6. 


(p)  Viglii  Vita,  N.  XCVI.  p.  +6. 
(f)  ViGi.il  Vita,  N.  XCVII1.  />.  47. 
(r)  Bon  I.  Boek  9  bl.  15  [15].  30  [41]. 


ö 


0)  HOFFftHUS  Livr.  II.  C*.  VUL  p.  éu 


XXII.  Boek.    HISTOR  IE.     129 

veel ,  om  hen ,  by  't  gemeen ,  in  veragtingpIUPSiifê 
te  brengen.    Doch  de  Koning  zelf  liep  niet  i$6$.  * 
vry  van  derzelver  fteeken.    Op  den  drie-en-y^-j— 
twintigften  van  Wintermaand,  vondt  men ,fchrïft te- 
te  Antwerpen ,  op  drie  of  vier  plaatfen ,  een  gen  den 
Gefdirift  aangeplakt ;  waarby  de  Burgers  deKo"ln£» 
Wethouders  vermaanden  „  om  den  Koning,^    "^ 
die  zynen  eed  en  'sLands  Handveftenge-aange-  ' 
fchonden  hadt ,  voor  't  Kamergerigt  teplakt. 
Spiers  te  doen  dagvaarden ,  alzo  Brabant, 
als  onder  den  vyfden  Kreits  des  Duitfchen 
Ryks  behoorende  ,  in  de  Geloofsvrede , 
te  Paffau  en  te  Augsburg  geflooten ,  be- 
„  greepen  was."  Hier  was  by  gevoegd  „  dat 
„  de  Burgers ,  geene  vryheid  van  Godsdienft 
koiinende  verwerven  ,  hun  heul  aan  de 
Scaaten  zouden  moeten  zoeken.    Voorts 
,,  wilden  zy  de  wyt  niet  hebben  van  eenig 
oproer ,  welk ,  om  het  invoeren  der  Inqui- 
quifitie ,  zou  mogen  ontilaan  (*)•"    De 
Landvoogdes  verbood  t ,  openlyk ,  het  zaaijen 
van  diergelyke  fchriften ,  en  wendde  veele 
moeite  aan ,  om  de  maakèrs  van  het  laatfl- 
gemelde  te  agterhaalen.    Doch  deeze  was 
vergeefs.  Ook  wies  de  luft,  om  fmaalfchrif- 
ten  te  ftrooijcn ,  aan,  tegen  't  verbod.   On- 
der deezen ,  vondt  men  egter ,  nij  en  dan , 
Boekjes ,  die  de  vryheid  van  Godsdienft,  met 
klemmende  redenen  ,   verdedigden.     Ook 
kwam,  omtrent  deezeri  tyd,  in  *t  licht  de 
Geloofsbelydenis    der    Kalviniften:   zo   ge-Belyde-' 
noemd  naar  Jan  Kahin ,  Predikant  te  Gene*  nis  det 
ve,  wiens  Leer  en  Kerken  -  ordening  *zy»£c2d«i 

(t)  BOR  ï.  Bêik,  w,  2*  [>4]. 

yi.  Deel.  | 


reeds 


Kï3<>    VADERLANDSCHE    XXII.  Boek. 

FilipsïII.  reeds  in  Frankryk,  van  waar  zy,  in  grooteri 
1565.  getale ,  herwaards  waren  gekomen ,  hadden 
komt  in  aangenomen.     Men  heeftze ,  federt ,  Gerc- 
*t  licht,  formeerden  of  Hervormden  genoemd.  De  Be- 
lydenis ,  van  welke  wy  fpreeken ,  droeg  een' 
.  .        Brief  aan  den  Koning  in  't  voorhoofd ,  waar- 
in de  uitgeevers  verklaarden  „  dat  zy,wel 
„  honderdduizend  flerk  zynde  ,   zig  egter 
„  flil  hielden,  en  's  Lands  laften,  nevens 
„  anderen  ,   droegen  :  't  welk ,  zeidenze, 
„  toonde ,  dat  zy  geen  oproer  in  den  zin 
„  hadden."  Doch 't  begrooten  van  zulkeene 
menigte  werdt ,  ten  Hove ,  misduid  ,  en  voor 
Groot     eene  bedreiging  genomen  (a).   Oranje ,  Eg- 
getalyan  moiid  en  Hoorne  deeden  egter  ook  hun  beft, 
Onroóm-  om  jg  Landvoogdes  te  verzekeren ,  dat  het 
getal  der  Onroomfchen  zo  groot  was ,  dat 
men  't  onmogelyk  zou  konncn  uitrooijen: 
,  terwyl  anderen  haar  voorhielden ,  dat  men  't, 
verre  boven  de  waarheid ,  uitmat.  Doch  de 
voorzigtigften  gingen  tuflchen  beide,  zien- 
de 't  kwaad ,  gelyk  men  (prak ,  niet  zo  ge- 
vaarlyk  aan  ,  dat  men  't  voor  ongeneeslyk 
hadt  te  houden;  noch  zo  gering,  dat  men  't 
vryelyk  verwaarloozen  mogt  (v) ;  terwyl  de 
Landvoogdes ,  geflingerd  door  verfchillende 
overleggingen,  naauwlyks  wift,  welke zyde 
zy  te  houden  hadt. 
Vrymoe-     De  Edelen ,  vaft  arbeidende  om  aanhang 
digetaai  te  winnen,  fchroomden  niet,  eene  taal  te 
der  ver-  jaaten  hooren ,  die ,  ten  Hove ,  geoordeeld 
Edeten    werdt ,  naar  oproerigheid  te  fmaaken,    Zy 

floe* 


f: 


u)  Dor  I.  SeeJt ,  hl.  30  [43].  HooïT  II,  Bttk%  hl.  yu 
v)  Hopfekus  Litr.  il.  Ch%  VII.  /.  ói. 


JDCIT.  BoHC.    HISTORIE     t$t 

floegenuit  „  dat  de  Nederlanders  niet  zoFursflt 
„  plomp  noch  beeftagtig  waren,  of  zy  be*   1565* 
„  greepen  wel,  wat  de  Vorft  zynen  Leen*  "" 

„  man  en^nrat  de  Leenman  zynen  Varft  ver- 
»  fchuldigd  was :  en  dat,  zo  men  hen  langer 
„  ringeloorde ,  zy  wel  middel  vinden  zou- 
„  den,  om  een'  oorlog  te  doen  Voeren,  zon- 
„  der  dat  men  wift ,  door  wien ,  of  op  welk 
„  eene  wyze."  En  werden  zy  zeer,indeeze  Yerfchef* 
hunne  gedagten,  geftyfd,  door  verfcheiden'*^5»*'- 
byzondere  Stadhouders  ,  met  naame,  door^^V 
den  Prinfe  van  Oranje,  de  Graaven  van  Mans-  *e  feqci- 
feld  en  Megen ,  den  Markgraaf  van  Bergen  fine  en 
en  den  Heere  van  Montigni ,  die ,  in  den  P^taa- 
aanvang  des  jaars  1565,  zo  fchriftelyk  alsj^jj^. 
mondeling ,  aan  de  LandvoogdefTe  verklaar-  vcn# 
den  „  dat  zy  geenen  wil  noch  middel  had-  1566* 
„  den,  om  de  Plakaaten  uit  te  voeren,  en      -   ■• 
„  de  hand  te  leenen  aan  de  Inquifitie ;  en 
„  dat  zy ,  zo  de  Koning  en  haar  e  Hoogheid 
„  hierop  bleeven  aanhouden,  zig  liever  van 
„  hunne  Ampten  wilden  ontflaan  (&)."  De 
Bondgenooten ,  gehertigd  door  zulke  ver- 
klaaringen, hielden,  vantyd  tot  tyd,  By- 
eenkomlten ,  in  welken ,  zy  eikanderen  wee- 
zen op  den  fteun ,  dien  de  goede  zaak  hadt , 
aan  de  voornaamfle  Heeren  van  den  Raad. 

Oranje  en  Hoorne ,  groot  misnoegen  over    XH« 
het  ftreng  befluit  des  Éonings  getoond  heb-  °IÏJ3L 
bende,  verlieten,  omtrent  deezen  tyd,  het^vcr^  * 
Hof,  voorgeevende ,  datzy  zig,  in  hunne  haten  hef 
byzondere  Heerlykheden ,  gingen  on  t  hou -Hof. 

den, 

(w)  HOfPUVS  Uvr.  II.  Ch.  VIL  f,  «*  ,  é).    Zie  den  BiUf 
na  Oïanj€,  kj  BOR  1.  jff«4,  W.  23  [»]. 
I  2 


13*    VADERLANDSCHE    XXII.  Boeiö 

Fn.ipsIH.den,  zonder  zig  meer  met  de  Regeeringete 
1566.  willen  bemoeijen.  Egmond ,  die  veele  Kin- 
Egmond  deren  en  meer  belang  by  de  gunft  des  Ko- 
Wyft»      nings  en  der  Landvoogdefle  hadt ,  ftondc 
eene  poos  in  twyfel ,  of  hy  hun  voorbeeld 
volgen  wilde;  doch  befloot,  eindelyk,  nog 
Byeen-   te  bly  ven  (i).     Oranje  begaf  zig  naar  zyne 
Jj0"^11  Heerlykheid  Breda ,  alwaar  hem ,  omtrent 
dg[e^^ het' midden  van  Lentemaand,  verfcheiden' 
Breda  en  Edelen  en  Grooten  kwamen  vinden :  't  zy 
te  Hoog-dat  zy  hier  ontbooden  waren  ,  gelyk  men 
flraaten.  vermoedde;  't  zy  datze  'er,  als  fommigen 
voorgaven ,  met  verfchillende  inzigten ,  en 
zonder  van  eikanderen  te  weeten  ,  waren 
verfcheenen  (y).  Men  wil,  dat  zig  hier,  be- 
halve den  Graave  van  Zwartfenberg  en  Joris 
van  Holly  beide  Duitfche  Krygsoverften  (2), 
ook  eenige  Franfche  Bevelhebbers  bevon-: 
den  (a) :  doch  dit  laatfte  is  onwaarfchynlyk 
(£).  Eenige  dagen  laater,  begaf  zig  dit  Ge- 
zelfchap  van  Breda  naar  Hoogflraaten :  en 
meent  men,  dat,  hier  of  te  Breda ,  of  veel- 
ligt  op  beide  de  Plaatfen,  beflooten  werdt, 
Zy be-    het  Verzoekfchrift  in  te  leveren,  welk,  fe- 
fluiten    dert,  zo  veel  gerugts  gemaakt  heeft.    An- 
foek_er"  toni  van  Laking ,  Graaf  van  Hoogflraaten ,  on- 
fchrift  in  langs  wedergekeerd  van  een  Gezantfchap  aan 
te  leve-   't  Keizerlyk  Hof ,  heeft ,  in  openbaaren  druk, 
ren.        wej  erkend,  dat  de  Edelen  ten  zynen  Hui- 
ze 

(x)  Hopperus  Livr.  II.  Ch.  IX.  p.  $7. 
(y)  Verantw.  van  Hoorae ,  by  Boa  Auth.  Stukk.  I.  Dctlt 
bl.  *i. 
(z)  Hopperus  Livr.  II.  Cb.  IX.  p.  68. 

5a)  Vïit  LANGUITI  Epift.  IV.  p.   12. 
*)  Vcnntw.  van  Hoomc,  bl.  107.  by  Boft  Auth,  Stukk.  L 
Vult  bl.  6i % 


XXII  Bob*.      HISTORIE.    133 

zé  vergaderd  zyn  geweeft  ;  doch  te  getykFiupsIïL 
beweerd ,  dat  het  Verzoekfchrift ,  aldaar,  niet  1566. 
beraamd  noch  vaftgefteld  is.    Veelligt ,  is^         ' 
het  te  Breda  ontworpen,  en  te  Hoogftraa- 
ten,  door  eenigen,  ondertekend:  welJclaat- 
fte  de  Graaf  zelf  niet  donkerlyk  toeftaat  (f). 
Oranje  verhaalt  ook ,  in  zyne  Verantwoor- Wat  ded 
ding  van  den  jaare  158 1  „  dat  de  Ridders^™!1]6 
„  van  de  Orde  en  de  Leden  des  Raads  van^"a 
„  Staate,  op  zyn  verzoek,  te  Hoogftraaten 
„  waren  byeen  gekomen ;  dat  hy  hen  hier 
„  hadt  zoeken  te  beweegen ,  om  nevens  hem, 
„  de  hand  te  flaan,  aan  het  herftellen  van 
„  's  Lands  ruft  en  welvaart;  doch  dat  hy 
„  hen ,  tot  geene  eenpaarigheid ,  hadt  kon- 
„  nen  brengen :  waarop  fopimigen ,  wien  de 
„  vervolging  zeer  hard  viel ,  voorflag  van 
„  geweldige  middelen  hadden  gedaan ,  wel- 
„  ken  hy  van  de  hand  geweezen ;  doch  daar- 
„  entegen,  het  inleveren  van  een  Verzoek- 
„  fchrift ,  't  welk  van  anderen  voorgeflaagen 
„  was , '  als  een  regtmaatig  en  zagt  middel , 
„  om  vryheid  van  Godsdienft  te  verkrygen, 
„  niet  kwalyk  gevonden  hadt  (d)."  De  Graaf  Wat  'er 
van  Egmond  heeft  doen  fchryven  „  dathy,Egmond 
„  te  Breda,  van  geene  andere  zaaken  danvan  Wlft# 
„  van  goede  gaftery  hadt  hooren  fpreeken , 
„  en  dat  hy ,  met  den  Heere  van  Bredero- 
„  de,  die  hier  ook  tegenwoordig  was, geen 
„  byzonder gefprek, dan  over  eene  Dykaad- 
„  je ,  aan  welke  zy  beide  deel  hadden ,  ge- 
„  hadt  heeft  ;  doch  dat  hy  ,  federt ,  ver- 
trek- 

(e)  Dcfcnfc  du  Comre  de  Hoogftr.  Art.  IV.  V.  ky  Bok  Auth, 
Stokk.  I.  Deel,  bl.  18,20.  ^    m    t 

(d)  Apolog.  ky  BOR,  Auth.  Stukk,  U,  Dtela  H.  ju 

I  3    , 


134    VADERLANDSCHE    XXII.  Boek. 

jtupsliL»  trekkende,  in 't  gezelfchap  van  Oranje, 
1566,  „  Hoorne,  Bergen,  Megen  en  Hoogftraa- 
"  „  ten,  van  Breda  naar  het  Huis  van  den 

.  „  laatftgemelden ,  op  weg  vernomen  hadt , 
„  dat  Brederode  en  eenige  andere  Edelen 
„  beflooten  hadden ,  een.  Verzoekfchrift  o- 
.  „  ver  te  leveren :  't  welk  hy  hadt  afgekeurd 
„  (e)"  't.Schynt  dan,  dat  Egmond  geen 
deel  aan  't  ontwerpen  en  inleveren  van  't 
Verzoekfchrift  heeft  gehad ,  eri  dat  men  O- 
ranje,  die  de  Vergadering,  te  Hoogftraa- 
ten ,  belegd ,  en  het  ontworpen  Verzoek* 
fchrift  goedgekeurd  hadt ,  voor  den  voor- 
naamften  voorftander  van  ditVerzoekfchrift, 
houden  moet.  Hoorne  en  Hoogftraaten  zyn, 
na  hem,  de  aanzienlykften  geweeft,  die  de 
Edelen ,  in  't  heimelyk ,  onderfteund  hebben. 
Men  Ten  Hove ,  kreeg  men  haaft  kennis  van 

krygt  fer  het  voorneemen  der  Edelen.   De  Graaf  van 
ïeenn^ve Megen,  die  hunne  byeenkomften  hadt  by- 
van,       gewoond ,  was  zo  dra  niet ,  te  Bruflel ,  we- 
dergekeerd ,  of  hy  verhaalde ,  in  den  Raad  , 
„  dat  eenige  voornaame  Heeren  en  Edel- 
„  luiden,  uit  de  groote  menigte  van  Ket- 
•    „  teren,  die  de  Nederlanden  overftroomd 
„  hadden,  vyfendertigduizend  man,  zo  te 
„  paard  als  te  voet ,  in  gereedheid  hadden 
f,  gebragt ,  die ,  binnen  kort ,  zouden  op- 
„  trekken ,  om  't  Land  alomme  af  te  loopen, 
„  zo  men  hun  geenevryheid  van  Godsdienft 
„  toeftondt,  welke  zy ,  binnen  weinige  da- 
„  gen,  ten  getale  van  duizend  of  vyftien- 
v  honderd,' gewapend,  te  Bruflel,  zouden 

ko* 

(f)  Proces  van  %raoncJ  hl  $37, 


XXIL  Boek.     HISTORIE.      135 

w  komen  verzoeken."   .Hy  gaf  voor,  deezeFiupslll 
byzonderheden  vernomen  te  hebben, uit  ee-  1566. 
nen  vreemden  Edelman  van  zyne  vrienden ,  ' 

wiens  naam  hy  zig  verbonden  hadt,  te  zul- 
len heelen.  De  öraaf  van  Egmond ,  die  te- 
genwoordig was  in  den  Raad ,  bevredigde 
net  zeggen  des  Graavert  van  Megen  gcdeel- 
telyk,  verklaarende  iets  diergel  yks  gehoord 
te  nebben  van  luiden, die  niet  genoemd  wil- 
den zyn.  Te  gelyk,  vertoonde  hy  een  Af- 
fchrift  van  het  Verbond  der  Edelen,  waar- 
by  hun  oogmerk  klaarlyk  was  opengelegd. 

De  Landvoogdes ,  ten  hoogften  verzet  o-    xill. 
ver  deeze  ty ding ,  vroeg  den  Ileeren  om  goe-  Raad- # 
den  raad.  Megen  antwoordde  „  dat  'er  maar  pleeging 
„  drie  middelen  waren  om  het  kwaad,  datter  dce" 
„  den  Landen  dreigde ,  af  te  weeren :  of,  ter-  genheid" 
„  Hond  de  wapenen  op  te  vatten;  't  welk  nog- 
„  tans  niet  zonder  'sKoningslaftgefchieden 
„  kon,  dien  men  zeer  laat,  en  veelligt  na 
„  dat  de  anderen  reeds  lang  op  de  been  ge- 
„  weeft  zouden  zyn ,  zou  konnen  bekomen: 
„  of,  toe  te  ftaan,  't  gene  de  Edelen  verzoe- 
„  ken  zouden,  't  welk  hy  voorzag,  dat  zy- 
„  ner  Majefteit,  in  geenen  deele,  zou  be- 
„  haagen :  of  hun  ,  eindelyk  ,  eenige  ver- 
„  zagting  te  gunnen,  in  't  fluk  der  Inquifi- 
„  tie  en  Plakaaten ,  benevens  vergiffenis  van 
„  de  misdaad,  die  zy  hadden  begaan."  Hier- 
by  voegde  hy  „  dat  men  de  byzondere  Stad- 
„  houders  en  eenige  andere  Heeren  ten  Ho-' 
„  ve  behoorde  te  roepen ,  voor  dat  de  Ede- 
„  len  hun  verzoek  kwamen  doen  ,  en  dat 
f,  men  den  Koning  van  alles  verwittigen 
„  moeft,  zonder  op  zyne  herwaardskomft , 
I  4  die 


i3(5    VADERLANpSCHE     XXII.  Boek; 

FilipsIII.,,  die  nu  toch  te  laat  komen  zou,  voorte- 
1566.  „  genwoordig,  te  dringen."  Egmond  viel 
hem  toe;  doch  was  van  gedagten  ,  dat  de 
Edelen  ,  ongewapend  ,  en  niet-  boven  vier 
of  vyf honderd  fterk ,  binnen  Bruflel  zouden 
komen  ,  en  een  veel  gemaatigder  verzoek 
doen ,  dan  men ,  by  gerugte ,  verfpreidde.  Ee- 
nige  andere  Leden  van  den  Raadhielden  zig, 
midlerwyl,  vreemd,  dat  zulk  eene  menigte 
volks  by  der  hand  zou  zyn ,  zonder  dat  de 
Bevelhebbers  der  Grensdeden  of  anderen 
hiervan  iets  zouden  hebben  vernomen ,  mee^ 
nende  zy  voorts  „  dat  de  Stadhouders  ep. 
„  Vliesridders,  de  handen  in  eenflaande, 
„  om  geene  verandering  in  't  ftuk  van  den 
„  Godsdiend  te  gedoogen  ,  elk ,  die  zig 
„  roerde,  verre  te  magtig  zouden  zyn;  dat 
„  men  den  boozen  niets  toegeeven  moed , 
„  veel  min ,  met  hen, als  met  zyns*gelyken, 
„  in  onderhandeling  treeden:  dfat  het,  ein- 
?,  delyk,  naar  fpotten  fmaakte,  te  vermaa- 
„  ncn  van  vergiffenis,  zonder  dat  men  nog 
, ,  wid,  waarin  misdaan  ware  en  door  wien? 
Zo  fpraken  fommigen ,  onder  anderen  Bar- 
laimont  (e) ,  openlyk ;  doch  heimelyk  gaven 
zy  der  Land voogdefle  te  verdaan,  dat  zy, 
de  Stadhouders  en  Vliesridders  byeen  roe- 
pende, ligtelyk  zou  konnen  merken,  hoe  de 
meeden  gezind  waren.  De  Landvoogdes  ge- 
droeg zig,  in  zo  verre,  naar  den  raad  van 
Egmond  en  Megen ,  dat  zy ,  den  twintigden 
van  Lentemaand,  lad  gaf,  om  den  Koning 
'alles  over  te  fchryven,  en  om  de  Vliesridders 

ca 

(0  BURGUMD, Likt.  II »p.  121, 


XXII.  Boek.    HISTORIE.      137 

en  Stadhouders  ,  ten  Hove  ,  te  ontbieden.  FiupsIIL 
.Aan  Oranje  en  Hoorne  werden  wel  drie  of  156& 
vier  brieven  afgevaardigd :  waardoor  zy  zig 
beweegen  lieten,  om  wederom,  nevens  de 
anderen,  in  den  Raad  te  keeren. 

Eenige  Heeren,  ondertuffchen,  demoei-Eenigen 
te  genomen  hebbende  van  de  Plakaaten,  aan-  weigeren 
dagtelyk ,  te.  onderzoeken ,  verklaarden  ron- de  waP*" 
delyk  „  dezelven  te  vinden  onredelvk  enJJe"™^. 
„  onverdraaglyk :  daarby  voegende,  aat  zyfnieopte 
„  ongezind  waren  ,  om  de  wapenen,  totneemen. 
„  voorftand  van  dezelven  of  van  de  Inqui- 
„  fitie ,  te  gebruiken :  alzo  de  Kardinaal  van 
„  Granvelle ,  onder  dekfel  van  een  van  bei- 
„  de,  hun  ligtelyk  aan  lyf  engoedzoukon- 
,5  nen  komen."  Nog  zeidenze  ,,  dat  'er  ee- 
„  ne  algemeene  vergiffenis  vereifcht  werdt, 
„  om  den  Prins  van  Oranje,  bedugt  voor  's 
„  Konings  ongenade ,  geruft  te  fteUen :  moe- 
„  tende,  vooralle  dingen,  zyne  Majefteit' 
„  met  deszelfs  Vaflalen  verzoend  zyn  (ƒ)." 

Tegen  den  zevenen twintigften  van  Len-DeVKe* 
temaand  (g),  verfcheenen,  op  't  ontbod  der  ridders 
Landvoogdefle ,  ten  Hove,  Oranje,   Eg-konl*n 
mond,  Aarfchot,  Bergen,  Megen,  Arem-^  Ho* 
berg,  Hoorne,  Hoogftraaten ,  Ligne,  Bar- 
laimont ,  Montigni  en  Hachicourt ,  allen 
Ridders  van  't  Gulde-vlies,  benevens  den 
Prefident  Viglius,  den  Raadsheer  Bruxelles 
en  die  van  den  geheimen  Raad.    De  Land- 
voogdes ,  't  gevaar  ,  waarvan  wy  gewaagd 
hebben,  hebbende  voorgefteld,  vermaande 

elk, 

(f)  HOPPERUS  Livr.  III.  Cb.  I.  f.  tf*.  &  f»hr, 

(f)  BVAGUND,  Ukr.  U.  p.  «4«  ^ 

15 


*38      VADERLANDSCHE    XXII.  Boek, 

FiupsIII.e]^^  om  zyn  gevoelen  rondelyk  te  openen. 
l566.  \n  \  verhandelen  deezer  ftoffe,  werdt  aan-, 
Hun  ge-  gemerkt  „  dat  'er  tweeerlei  Inquifitie  was, 
voelen    ^  eene  gewoonlyke ,  die  de  Biflchop ,  en  eene 
Inqnifi-  »  buitengewoonlyke,  die  de  Paus  oefende* 
cie  en     „  Dat  deeze  Landen,  thans  zo  rykelyk  van 
Plakaa-   „  Biffchoppen  zynde  voorzien  ,  wanneer 
tCB*        „  deezen  de  gewoonlyke  Inquifitie  waarna- 
„  men,  zeerbekwaamlyk,  zouden  konnen' 
„  ontheeven  worden  van  de  buitengewoon- 
„  Ivke  der  Inquifiteuren  van  den  Paus :  of 
„  dat  men  dezelve ,  ten  minften  voor  ee- 
„  nentyd,  zou  konnen  opfchorten.    Dat, 
„  wat  de  Plakaat^n  betrof,  toegedaan  zyn- 
„  de,  dat  men  dezelven  niet  geheellyk  be- 
„  hoorde  weg  te  neemett;  men  egter ,  al  in 
„  't  jaar  1550,  gezien  hadt,  datze,  door 
„  den  Keizer,  verzagt  geworden  waren  (h\ 
„  op  de  voorfpraak  zyner  Zufter  Maria,  Ko- 
„  nmginne  van  Hongarye  enLandvoogdes- 
„  fe  der  Nederlanden;  waarom  het,  veel- 
„  ligt,  ook  tegenwoordig,  niet  ongeraaden. 
„  zou  zyn ,  dat  men  ,  op  eene  diergelyke 
„  yerzagtin^,  bedagt  ware  (i)  "    Wat  O- 
ranje  en  die  t  met  hem  hielden,  byzonder- 
lyk,  in  deeze  Raadsvergadering ,  geftemd 
hebben,  is  my ,  uit  geene  egte  befcheiden  , 
gebleeken  (2;.    Doch  't  is  zeker  genoeg, 
.dat  zy  zig,  ten  minften ,  ook  voor  't  op- 

fchor- 

(h)  Zie  V.  Dal,  il.  349. 

{i)  Hopperus  L/vr.  111,  Cb.  II.  p.  72. 

(2)  Nicolaüs  Burgundius  legt  (Libr.  IL  p.  125.) 
Oranje,  in  deeze  gelegenheid  ,  eene  fierlyke  en  ge- 
leerde Redevoering  in  den  mond  ♦  die  door  Hooft 
(IL  Boek,  bl.  74J  in  een  fraai  Nederduitfch  kleed 

ge- 


JHL  Boek.    HISTORIE.       139 

fchorten  der  Inquifitie ,  en  voor  't  verzagten  ftupsDL 
der  Plakaaten,  zullen  hebben  verklaard.        1566. 
De  raadpleegingen  duurden  eenige  dagen.  Geniet 
Midlerwyl ,  werdt  de  Gemeente ,  allengs-  dat  Her- 
kens,  ftouter,  (leunende  op  de  gonft  derlo*EA 
drie  Heeren,  welken  zy  hieldt  der  Hervor-  Bran»- 
minge  genegen  te  zyn.    't  Volk  werdt  ook ,  wyk  volk 
omtrent  deezen  tyd ,  ontruft ,  door  de  ty-«rft* 
ding, dat  Hertog  Erik  van  Brunswyk, Pand-  ™  V**- 
heer  van  Woerden,  te  Kleeve ,  op  's  Ko-^^jg^ 
nings  naam,  eenig  Krygsvolk  verzamelde, de. 
met  welk  hy ,  zeide  men  ,  voorhadt  in  de 
Nederlanden  te  komen ,  om  de  Inquifitie  al- 
daar in  te  voeren.    Te  Leiden  zelf ,  hieldt 
men ,  ter  oorzaake  van  dit  gerugt ,  in  den 
aanvang  van  Grasmaand,  de  Poorten  gefloo- 
ten,  die  bewaakt  en  met  gefchut  voorzien 
werden  (*)•    De  werving  van  Hertoge  E- 
rik  was  zeker.     Ook,  datze  uit  's  Konings 
naam  gefchiedde.  Doch  de  Landvoogdes  be- 
weerde, dat  Filips  'er  geenen  laft  toe  gege- 
ven hadt,  enfehreefden  Hertoge,  ernlte* 
]yk,  aan,  dat  hynalaaten  zou,  zig  langer 
van  's  Konings  naam  te  bedienen.    Sedert, 
Haakte  Hertog  Erik  de  werving  ;  doch  't 
volk  hadt  'er,  hier  te  lande,  zo  groot  een  e' 

(k)  Oud  Chionykje  ky  O&XXES  Leiden,  hl.  s$4~ 
gefteken ;  doch  ,  by  andere  Schry  vers  ,  niet  aangete- 
kend is.  Mogelyk  ij  zy  ,  geheellyk  ,  van  Burgun- 
jmus  uitvinding:  die,  opdat  men  zig, aan  de  meer  dan 
Vorftelyke  geleerdheid,  welke  'er  in  doorfteekt,  niet 
öootenzou,(p.  131.)"^»  dat  de  Prins  zo  veele kun- 
digheden gefchept  hadt ,  uit'den  ommegang  met  Fran~ 
ciscus  BaUuinus,  van  wien  wy,  boven  (BI.  08.)  ge- 
waagden. Ik  heb,  uit  deeze  Redevoering,  niets  dur* 
vbj  overneemen. 


i4o    VADERLANDSCHE    XXII.  Boeit; 

FiLiPsIII.agterdogt  uit  gefchept , dat  eenigen,te  Ant- 
1566.  werpen,  een  befluit  namen ,  om  der  Land- 
voogdefle,  zo  zy  de  wapenen  mogt  opvat- 
ten, geld  en  krygsbehoeften  te  weigeren. 
Lofle  ty-  Men  iprak  hier  ook ,  ten  deezen  tyde  ,  van 
dingen    zig  van  de  Stad  te  willen  verzekeren ,  en  men 
Y4*"        trooftte  eikanderen ,  met  eene  lofle  tyding , 
p  dat  de  Franfchen  en  Engelfchen  zig  onder- 

ling verbonden  hadden ,  om  den  Nederland- 
fchen  Adel  by  te  flaan ,  zo  de  Landvoogdes 
iets  geweldigs  onderneemen  mogt.      Ook 
mompelde  men ,  dat  de  Hugenooten  eenen 
.  aanflag  op  Zeeland  in  den  zin  hadden  (/). 
Doch  alle  deeze  gerugten,  die  allengskens 
in  rook  verdweenen ,  fchynen  ontftaan  te 
zyn,  uit  verfchillende  bedenkingen  der  ver- 
bonden' Edelen, die  niet  geheim  genoeg  ge- 
houden werden ,  of  met  welken  men  de  Ge- 
meente ,  voorbedagtelyk ,  heeft  willen  vlei- 
jen. 
Xiv.       Omtrent  den  aanvang  van  Grasmaand, 
De  Ver-  vervoegden  zig  de  verbonden'  Edelen ,  de 
bonden'  een  na  den  anderen  te  Bruffel ;  waarover  de 
tdelen    Landvoogdes ,  zeer  ontfteld  zynde  ,  in  be- 
B^d.tCraad  lei,  of  men  't  hun  niet  beletten  kon; 
doch  de  Heeren  begreepen,  eenpa&riglyk , 
„  dat  zy ,  zynde  luiden  van  adel ,  die  aan 
„  hun,  door  bloedverwantfchap  en  dienft, 
„  verbonden  waren,  alleenlyk  een Verzoek- 
„  fchrift  kwamen  aanbieden,  't  welk  men  hun 
„  niet  weigeren  kon,  mids  dat  zy  ongewa- 
„  pend  verfcheenen ,  en  men  eene  wagtftel- 
4fkom(l  „  de  aan  de  Poortend  Op  den  derden,  deedt 

zyne 

(/)  BUÜGUND.  Lür.  XI.  p.   124* 


XXII.  Boet.      HISTORIE.    i4r 

£yne  intreede,  in  Bruflel,  met  tweehonderd  fr-mllL 
paarden, Henrik,  Heer  van  Brederode,  die  15CÓ. 
openlyk  ging  voor  het.  Hoofd  der  verbon-  ÜTdën 
den'  Edelen.    Hy  was  uit  het  aloud  Graaf-  Hecre 
lyk  Huis  van  Holland  gefprooten  (m):  enl"l*j^ 
onder  't  gemeen  werdt  geloofd,  dat  hy  een^*0^ 
gegrond  regt  op  het  Graaflchap  hadt.   Men 
wil  zelfs ,  dat  fommigen  niet  gefchroomd 
zouden  hebben  te  zeggen ,  dat  hy ,  eerlang, 
Graaf  van  Holland  zou  worden  («).  Doch  dat 
hy  zelf  ooit  zo  verre  zou  hebben  gezien,  is 
my,  nergens,  gebleeken.  Hy  was  ook  mis- 
noegd geweeft  op  Granvelle,  en  federt  ge- 
treden, in  de  maatregels  der  drie  Heeren, 
die  hy ,  tot  zynen  dood  toe  ,  ingevolgd  f 
of  fomtyds  zelfs  overfchreeden  heeft.    Kort 
na  hem,  kwam  Graaf  Lodewyk  van  XafTau 
te  Bruflel ,  en  eerlang  ook  Henrik ,  Graaf 
van  den  Berg ,  Schoonbroeder  van  den  Prinfe 
van  Oranje.    Zy  werden  verzeld  of  gevolgd 
van  den  Graave  van  Kuilenburg  en  van  een 
groot  getal  van  Heeren  en  Edelen,  meeft 
Nederlanders  ;  doch  ook  eenige  uitheem- 
fchen.    Men  vondt  'er  eenige  bedienden  by 
van  den  Koning  en  de  Hertoginne,  veelen 
van  den  Prinfe  van  Oranje  en  van  den  Graa- 
ve van  Egmond.    Het  getal  derzelven  be- 
liep in  alles  driehonderd  ,  weinig  meer  of 
minder  (o).    Op  den  vyfden  ,  gehoor  ver-Dc  Ede* 
zogt  en  verworven  hebbende,  tradt  deezejjj^*1*" 
fleep  van  Edelen,  in  gelederen  van  vieren, boocf*" 
uit  den  huize  van  Kuilenburg ,  met  eene  flaa-  ^* 

te- 

(m)  Zit  II.  Deel,  tl.  ijl. 

(n)  Scnrcnr.  een  tyde  van  Alva  hl.  itf9 

(0)  HOrPSKÜ*  Uvr.  III.  Ck*  IX.  73* 


-ï4*     VADERLANDSCHE   XXII.  Bob» 

Paipsin.  telyke  deftigheid,  ten  Hove,  voorgegaan 

1566.  door  den  Heer  e  van  Brederode  en  Graave  ( 
'  Lodewy k  van  Naflau.     Voor  de  Landvoog- 

defle,  die  van  de  aanzienlykfte  Heèrenver- 
zeld  was,  zynde  genaderd,  voegde  zig  Bre- 
derode ,  met  eene  eerbiedige  buiging ,  voor- 
ïvaards  (p) ,  haare  Hoogheid  aanfpreekende, 
Bredero-  °P  deezen  zin :  „  Mevrouw  !  de  Edelen , 
de  levert  „  hier  tegenwoordig,  en  anderen  huns  ge* 
derLand-„  lyken ,  in  merkely ken  getale ,  om  gewig- 
voogdes-^  tjge  redenen,  nalaatende  hier  te  verfchy- 
Verzoek-»  nen,  hebben  geraaden  cevonden,  dit  Ver- 
fchrift     i,  toog,  in  allen  ootmoed,  aan  uwe  Hoog- 
over.      „  heid,  te  behandigen.    Zy  gelieve  daarop 
„  te  befluiten,  't  gene  zy  dienftig  vinden 
„  zal.  Men  berigt  ons  wel,  Mevrouw,  dat 
„  men  uwer  Hoogheid  en  eenigen  Heeren 
„  van  den  Raad  heeft  aangediend,  dat  wy  . 
„  zouden  voorhebben ,  den  weg  tot  oproer 
„  en  afval  te  baanen ;  met  vreemde  Vorften, 
„  en  Duitfche  en  Franfche  Krygshoofden , 
.  „  heimelyk  verftand  houden ,  en  reeds  een 
„  verbond  geflooten  hebben  zouden;  doch 
\    .  „  dit  Gefchrift  zal  zulk  een  aanbrengen  ge- 
„  noegzaam  logenftraffen.  Niettemin,  bid- 
;,  den  wy  ernftelyk,  dat  uwe  Hoogheid  ons 
„  de  naamen  mefde  vanbefchuldigersenbe- 
%    „  fchuldigden:  opdat,  door 't  ftraffen  van 
„  hun ,  die  men  m  't  ongelyk  vindt ,  verder 
„  onheil  geweerd  worde :  houdende  wy  ons 
verzekerd ,  dat  uwe  Hoogheid  niet  ge- 
,  doogen  zal ,  dat  zulk  een  eerlyk  gezel- 
,  fchapalshet  onze,  ongeftraft,  gelafterd 

wor- 

0)Meterbn  II.  Mtk9f.  »7V 


*» 


*  /ty/tmtle/L  .    ///  f  /aar    2g&6 


XXII.  Boek.     HISTORIE.      143    . 

„  worde  ($)."    Zo  fpréekende,  reikte  hypoipsüL 
der  Landvoogdefle  't  Verzoekfchrift  over,  1566. 
welk  van  deezen  inhoud  was:  „  De  Neder-  fah0tt(f* 
„  landers,  Mevrouw,  zyn  altoos  en  alom- van  het 
„  me,  voor  getrouw  jegens  hunne  Vorften, zelve. 
„  vermaard  geweeft,met  naame  de  Edelen, 
„  die  ook  nog ,  zo  zeer  aJs  ooit ,  geneigd 
„  zyn ,  de  voetftappen  der  voorouderen  te 
„  volgen.    Doch  ae  dienft,  dien  wy  den 
„  Vorft  tegenwoordig  doen, moet  voor  den 
„  grootften  en  voeglykften  gerekend  wor- 
„  den,  alfchoon  wy   er  den  ondank  uwer 
„  Hoogheid  door  op  den  hals  mogten  haa- 
„  len.  üe Inquifitie  is,  vertrouwenwe ,  zo 
„  wel  als  de  fcherpe  Plakaaten,  met  eene 
„  goede  meéning,  door  zyne  Majefteit,in- 
„  gevoerd,  en  om  te  doen  naarkomen ,  't ' 
„  gene  Keizer  Karel ,  èertyds ,  raadzaam 
„  geoordeeld  hadt.  Doch  de  tyden  verfchil- 
„  len ,  en  eifchen  byzondere  hulpmiddelen. 
„  De  Plakaaten ,  fenoon  niet  ten  ftrengften 
„  naargekomen ,  hebben  reeds  merkelyke 
„  Beroerten  veroorzaakt.    Wat  heeft  men 
„  anders  te  wagten ,  dan  een'  algemeenen 
„  opftand,  tot  onherftelbaar  bederf  der  Lan-  • 
„  den,  zoze,  volgens  's  Konings  laft,  zon- 
„  der  eenige  maatiging,  worden  in  't  werk 
„  gefteld?    Wy  hadden  gehoopt ,  dat  de 
„  Heeren  of  Staaten,  reeds  voorlang,eenig 
„  vertoog  hierover  zouden  gedaan  hebben; 
„  doch  zulks  niet  zynde  gevolgd ,  om  rede- 
„  nen,  die  wy  niet  bevroeden  konnen,heb- 
„  ben  wy  ons ,  volgens  onzen  eed  en  pligt  f 

ver- 

,  (f)  Bok  11.  Bukt  'Mi  [ft]- 


Ï44    .VADERLANDSCHE     XXIL  Boe» 

FiupsIIL  „  verbonden  gerekend ,  om  niet  langer  te 
1566-  „  zwygen:  vertrouwende,, dat  zyne  Maje- 
„  fteit  ons  dit  niet  kwalyk  afneemen  zal, 
„  alzo  wy,  hebbende  onze  huizen  en  goe- 
„  deren  meefl:  leggen  in  het  open  veld ,  by 
„  eenen  gevreesden  opftand ,  den  eerflen 
„  aanftoot  lyden  zouden ,  en  ook  niemanc 
„  van  ons ,  j£  niemant  in  Nederland  zyns 
„  lyfs  zeker  is ,  zo  men  de  Plakaaten ,  ten 
„  ftrengften ,  wil  hebben  uitgevoerd ;  ftaan- 
„  de,  in  zulk  een  geval,  elk  bloot,  voor 

-  „  den  haat  van  den  eerden  kwaadaartigen 
„  befchuldiger.  Wy  bidden^xwe  Hoogheid 

"  „  dan  tfotmoediglyk ,  dat  zy,  zonder  uit- 
„  ftel,  iemant  gelieve  af  te  zenden  aan  defl 
„  Koning,  met  ernflig  verzoek,  dat  zyne 
„  Majeffeit ,  in  de  gemelde  zwaarigheden, 
„  ten  fpoedigften,  gelieve  te  voorzien,  door 
„  het  intrekken  en  te  niet  doen  derPlakaa- 
„  ten,  maakende  nogtans,  by  raade  en  be- 
„  williging  der  algemeene  Staaten  ,  ande- 
„  ren  in  derzelver  plaatfe.     Wy  fmeeken, 

-  „  daarenboven,  dat  uwe  Hooghqd , terwyl 
„  de  Koning  deeze  onze  begeerte  overweegt, 
„  de  Inquifitie  en  Plakaaten,  by  voorraad, 

,  „  buiten  uitvoering  ftelt ,  tot  dat  zyne  Ma- 
„  jefteit  ander  bevel  geeven  mogt.  Betui- 
„  gende  wy ,  anderszins  ,  wel  ernftelyk, 
„  onfchuldig  te  willen  gehouden  worden  aan 
„  alle  de  ,  kwaade  gevolgen  ,  die  ,  uit  het 
„  verwaarloozen  van  deezen  goeden  raad, 
„  zouden  mogen  ontftaan.  Wy  hebben  ons, 
„  als  getrouwe  dienaars  en  vaflalen  des  Ko- 
„  niags,  gekweeten  van  onzen  pligt,  zon- 
„  der  dien  ergens  in  te  buiten  gegaan  te 

zyoi 


XXII-  Boek.      HISTORIE,      itf   ' 

„  zyn ;  waarom  wy  te  vlytiger  en  te  vuuri-FlLlpsïffc 
„  ger  bidden ,  dat  uwe  Hoogheid  gelieve  te  1566; 

M  letten  op  ons  verzoek,  eer  'er  meer  on- — 

„  heil  van  kome.   't  Welk  doende  ,  zal  zy 
„  wel  doen  (i) ."  Sommigen  hebben  gefchree- 
ven,  dat  dit  Vertoog  opgefteld  was,  doof 
ïranciskus  Balduinus  ,  <fie  de  byeenkomft , 
te  Breda  ,  ook  zou  hebben  bygewoond  (t)i 
Doch  hiervan  is  my  niets  zekers  gebleeken* 
De  Landvoogdes ,  het  Verzoekfcnrift  aan* 
neemende  ,  gaf  voor  befcheid  ,  dat  zy  'ei? 
agt  op  flaan, en  binnen  kort  antwoorden  zou. 
Des  anderendaags ,  ontboodt  zy  de  Edeler! 
Wederom  ten  Hove,  die,  zig,  indezelfde 
orde  ,  derwaards  vervoegd  hebbende  ,  het 
Verzoekfchrift  te  rug  ontvingen  *  met  eene  Ant-  , 
kanttekening  van  deezen  inhoud:   „  Dat^°^rd  4 
n  haare  Hoogheid  genegen  was  eene  bezen-  Voogdw 
,,  ding  aan  den  Koning  te  doen,  die,  ver-  fe. 
„  trouwdeze ,  op  alles  ,  goede  orde  ftellen 
„  zou,  met  naame  op  de  verzagtingderPla- 
„  kaaten ,  waaraan  ook,  al  voor  hunne  komfl, 
„  in  den  llaad ,  gearbeid  was.    Doch  on- 
>,  dertuflchen  Inquifitie  en  Plakaaten  te  doeri 
,,  ftilftaan ,  ftondt  in  haare  magt  niet.  Ook 
„  was  't  ongerymd,  't  Land  zo  lang  zon- 
„  der  regel  te  laatenop'tftukvandenGods- 
„  dienft.    Nogtans  wilde  zy  den  Inquifi- 
„  teuren  en  Amptluiden  van  't  Geregt  wel 
$,  doen  aanfchry ven, -dat  zy  zig,  in   t  oej 
„  fenen  van  hun  gezag,  met  alle  befchei- 
u  denheid ,  zouden  hebben  te  gedraagen* 

Vaii 

ÖBORIT.  Sóeki  hl.  41  U*V  „,.    t        , 

Miceron  Mem.  Tm.  XXVIII.  />,   261.   Biblioth.  Btlg. 
T*m.  I.  p.  2 «4. 

VI.  Deb^  K 


i46      VADERLANDSCHE    XXII.  Boek. 

FiupsIlLn  Van  de  Edelen,  beloofde  zy  zig  eenen 
1566.  „  goeden  wil,  om  't  Katholyk  geloof  zui- 
„  verlyk  te  b^waaren,  en  zig  zo  ftil  en  ze- 
„  dig  te  gedraagen ,  als  luiden  van  hunnen 
„  ftaat  betaamde  («)" 
XV.        De  Edelen,  op  dit  antwoord  geraadpleegd 
Nieuw     hebbende,  vonden  'er  zo  weinig  genoegen 
dCrZ Va    *n '  ^at  zy  keflooten  9  °P  ^en  agtft^n ,  een 
j^        nieuw  Verzoekschrift  in  te  leveren  ,  welk 
inhieldt :  „  Dat  zy  haare  Hoogheid  dank- 
„  ten ,  voor  zo  fpoedig  een  befcheid :  doch 
yy  wel  gewenfcht  hadden,  om  eenige  meer- 
„  dere  verzekering  van  de  ruft  des  Lands, 
„  het  eenige  dat  zy  zogten.     Nademaal  eg- 
„  ter  de  magt  haarer  Hoogheid  zo  ver  niet 
„  reikte,  't  welk  zy,  met  droef heid ,  ver- 
„  Honden ,  en  wel  anders  gewenfcht  had- 
„  den;  zouden  zy,in  gevolge  van  haare be- 
■   „  lofte,  verwagten ,  dat  beide  de  Inquifi- 
„  teurs  en  de  weereldlyke  Overheid  zig , 
„  met  meer  befcheidenheid,  zouden  gedraa- 
„  gen.  En  aangezien  zy  hadden  vaftgefteld, 
„  zig  te  voegen,  naajr  't  gene  zyne  Maje- 
„  fteit ,  met  bewilliging  der  Staaten ,  beraa- 
5,  men  zou,  hoopten  zy  haare  Hoogheid  gee- 
„  ne  de  minfte  ftof  van  ongenoegen  gege- 
„  ven  te  hebben :  houdende  zy  voor  rede- 
„  lyk,  dat  elk,  die  eenigen  oproer,  of  iets, 
„  dat  'er  naar  zweemde,  aanving,  naar  ver- 
„  dienfte ,  geftraft  werdt.   Andermaal ,  be- 
5,  tuigdenze  ook ,  zo  hun  Vertoog  veragt 
„  werdt ,  en  hierop  eenige  beroerte  volgde, 
„  dat  zy  gehoudep  wilden  zyn  y  ten  volle  vol- 
daan 

(*)  Bon  II.  &H9  bl.  -f»  fel* 


XXÏL  BoBT*      HISTORIE.    14? 

„  daan  te  hebben  aan  hunnen  pligt.  Ten  be-  tfiLn«sttfc 
,j  fluite,  baden  zy  ootmoedelyk ,  dat  haare  15664 

3,  Hoogheid  alles  ten  befte  wilde  duiden , • 

*,  alzo  t  fproot  uit  zugt  tot  den  dienft  des 
3,  Konings  en  haarer  Hoogheid  ,  voor  wiet 
„  voeten  zy  ,  op  haar  bevel ,  bereid  waren 
„  te  fterven."  Voorts,  alzo  hun  ter  oorert 
gekomen  Was, dat  eenigekwaadaartigenhun 
Verzoekfchrift  reeds  hadden  doen  drukken, 
en  zy  bedugt  waren,  dat  het,  veelligt,  met 
cenige  verandering, mogt worden  verfpreid, 
waardoor  hun  de  lak  van  oproerigheid  zou 
mogen  worden  aangewreeven  ;  zo  verzog- 
ten  Zy  j  dat  het,  van  woord  tot  woord ,  doof 
s  Konings  Drukker ,  mogt  worden  gedrukt. 

De  Landvoogdes,  de  Edelen  hebbende  doen  Tweede 
buitenftaan ,  en  op  hun  voordel ,  met  de  Hee* Ant*  . 
ren  van  den  Raad,  hebbende  geraadpleegd, ^Land* 
gaf  hun,  kort  hierna,  voor  befcheid  „  dat  zy  Voogd«  *- 
*,  zig  verzekerde ,  de  Inquifiteurs  en  Over-  fe* 
*,  heden  daartoe  te  zullen  konnen  houden  * 
„  dat  'ef  geene  ergernis  noch  onheil  ontftaan 
„  zou ,  zo  'er  de  Edelen  flegts  geene  oorzaak 
„  van  waren ,  waarvoor  deezen ,  zo  onder- 
5,  ling  als  by  de  gemeente ,  hadden  zorg  te 
„  draagen  ,  en  Vooral ,  onder  de  hand ,  geene 
„  meer  bondgenooten  aan  te  Zoeken  (*>)." 
Van  't  bedryi  der  Edelen  ten  befte  te  duiden,  Zy  wet* 
fepte  zy  geen  woord ;'t  welk  deezen  Zo  ver-  gerthec 
legen  maakte,  dat  Zy ,  reeds  vertrokken  zyn-  *jj™  ^|ö- 
de,  den  Heere  d'Esguerdes  nog  eens  te  rugjen  tefl 
Zonden ,  om  haare  Hoogheid  te  verzoeken  om  befte  tö 
cene  verklaaring,  dat  zy ,  al  wat  'er  gedaan  duiden. 

(*)  Bo*  IL  B*ki  &  4*  [«?]- 


148      VADERLANDSCHE     XXIL  Boek^ 

FaipsIILwas  hieldt  gedaan  te  zyn,  ten  dienfte  Gods 
i$66.  en  des  Konings.  Doch  de  Hertogin  antwoord- 
de,  dat  zy  zig't  oordeel  óver  't  bedryfderE-i 
delen  niet  aanmaatigde ,  welk  beft  ,  door 
den  tyd  en  hun  gedrag ,  zou  konnen  geveld 
De  Ede-  worden  (w).  De  bon dgenooten,  kwalyk  ge- 
len fchei-  noegdmet  dit  antwoord;  doch  geenen  kans 
„en^ls"  ziende,  om 't  verder  te  brengen,  beflootente 
*  '    fcheiden.  Eenige  Raaden  hielden ,  midler  wyl, 
der  Landvoogdefle  voor ,  dat  men  hun  eeni- 
ge  meerdere  verzekering ,  omtrent  het  betoo- 
men  der  Inquifiteuren  en  Amptluiden ,  be- 
hoorde te  geeven.  't  Welk*  federt ,  met  be- 
williging of  onder  oogluiking  der  Landvoog- 
defle, gelchied  is.  De  Graaf  van  Hoogftraa- 
ten,  verzeld  van  Berti9  Geheimfchryver  der 
Landvoogdefle ,  vertoonde  hun  de  Brieven  , 
waarby  den  Inquifiteuren  en  Overheden  al- 
le befcheidenheid  werdt  aanbevolen ,  ten  wa- 
re eenige  openbaare  ergernis  gepleegd,  of 
eenige  daadelykheid  aangevangen  werdt.  De 
Edelen ,  zig  hier  mede ,  naar  't  fcheen ,  Iaa ten- 
de  genoegen,  vertrokken  wederom  uit  Brus- 
ftelien     fel.  yooraf ,  hadden  zy  egter  zekere  orde  be- 
orde  op  raamci  en  getekend,  waarby  't  opperbeleid 
zaaken.   hunner  zaaken ,  aan  vier  Hoofden ,  gefteld 
werdt ,  wien  elk  zou  moeten  gehoorzaamen. 
Ook  noemdenze  drie  of  vier  Perfoonen,  in 
ieder  Provincie ,  die  vèrftand  houden  zouden 
met  de  Hoofden,  te  gelyk  toeziende,  dat  de 
beloïten  der  Landvoogdefle  werden  agter- 
volgd,  en  dat  nergens  eenige  beroerte  ont- 
llondt.    Voorts,  verbonden  zy  zig,  geene 

ver- 

(v)  Hopperus  lAvr.  lil.  Ci.  II.  p*  75. 


JBOI.  Boe*.      HISTORIE.^    149 

verandering  te  zullen  maaken  in  den  Gods-FiupsIIL 
dienft,nochin  de  Regeeringe;  maar  het  be-  1566. 
fluit  des  Konings  en  4er  algemeene  Staaten,* 
geduldiglyk,  te  zullen  afwagten  (*). 

Doch  onder 't  gaan  en  keeren  der  Edelen,    XVL 
was  hun  de  naam  van  Gueux  en  Geuzen  aan-  2°*" 
gewaaid,  diqn  men  gewoonlyk  den  bedelaa-Van  den 
ren  geeft,  en  die,  zo  fommigen  willen  (y),naam  vaa 
zo  veel  als  zonder  zorg  en  kommer  betekenen  Geuzen. 
zou:  't  zy  dat  de  Heer  van  Barlairaont  hun 
allereerft  deezen  fcheldnaam  hebbe  aange- 
wreeven,  zeggende  tegen  de  Landvoogdes- 
fe  „  dat  zy ,  voor  zulk  een'  hoop  Gueux  of 
„  fchooijers ,  niet   behoefde    bevreesd  te 
„  zyn  {2) ;"  't  zy  dat  hun  dezelve ,  door  an- 
deren ,  naar  't  hoofd  gefmeeten  is ,  om  de 
geringheid  van  hun  genootfehap  te  befchim- 
pen.    't  Was,  inderdaad,  bekend  genoeg, 
dat  'er ,  onder  de  verbonden'  Edelen ,  veelen 
waren ,  die ,  hunne  meefte  goederen  verk  wift 
of  verlooren  hebbende ,  een  behoeftig  leeven 
leidden,  en  welken  nagegeven  werdt,  dat 
zy  naar  verandering  jookten,  om,  by  dezel- 
ve, hunnen  ftaat  te  verbeteren  (a).     De 
fcheldnaam ,  dien  men  hun  toewierp ,  werdt, 
ondertuflehen,  als  iets  waardigs  ,  van  hun 
aangenomen,    Zy  gaven  eikanderen  zei  ven  Tekens  t 
deezen  naam ,  en  dronken ,  onder  den  zelven,^**™*11 
op  elkanders  gezondheid.Ook  droegenze  gou-  Bondge- 
den  penninkjes,  aan  een  rood  lint  offluyer,nooten 

omonder- 
fcheiden. 

f*)  Bor  II.  Buk,  hU  4J  [«o], 

(j)  Hopperus  Livr.  in.  Cb.  u.  />.  js- 

(2)  Bor  II.  BoekfH.4i  [öi].  Strada  ürc.I.  Lür.  V,p.  211. 

<*;Keith  1.  B*tk*  */.  i,«- 

K  3 


IS*      VADERLANDSCHE    XXII.  BoA. 

faipslll.  om  den  hals  (b)9  vertoonende,  aan  de  eene 

i§66.  zyde,  's  Konings  beeldtenis,  en  aan  de  an- 

dere ,  een*  bedelzak  ^cteor  twee  handen  vaft- 

fehouden,  met  dit  of  diergelyk  byfchrift, 
Idelles  au  Roy ,  jusques  a  la  btfage,  dat  is ,  den 
Kaning  getrouw,  tot  denbedelzak.  Anderen droe* 
gen  een  houten  napje ,  aan  een  zilveren  band, 
op  de  borft  of  aan  den  hoed:  fommigen,uit 
tiet  gemeen ,  een  bedelaars  klap  in  de  hand 
(c)f    Op  de  napjes,  ftondt  Vivez  les  Gueux, 
lang  leeven  de  Geuzen,  gefneeden  ( i  Y.  en  op 
dat  het  een  naar  het  ander  geleeke ,  Kleedden 
veejen  zig  in  afchgraauw  gewaad  (d),  zynde 
de  verw  van  de  kleeding  oer  Bedelmonniken 
(e) :  aan  alle  welke  tekens ,  de  doorzigtïg* 
ften  de  beginfels  der  naderende  beroerte  be- 
merken konden. 
XVII.       Het  Vertoog  der  Edelen  hadt,  ondertus- 
DnSvan  ^en' zo  vee*  gerugts  gemaakt,  door 't  gant- 
Holiand  ^c^  Land,  dat  'er de by zondere Staaten ken* 
beduiten  nis  van  namen.    In  Brabant,  Vlaanderen  en 
een  dier*  Namen,  befloot  men,  eerlang,  een  Vertoog 
gelyk  k  aan  ^e  Landvoogdefle  te  doen ,  genoegzaam 
JikdeE-  van  g^lyken  inhoud  als  dat  der  Edelen  (ƒ \ 
delen  te  In  Holland,  hadt  men,  uit  Brieven  der  Land- 
doen,      voogdefle,  in  Lentemaand,  aa:n  alle  de  Ste- 
den 

I  Sentent.  van  Alva,  hl.  37,  49,  110,  ido,  30$. 
Scntent.  ten  tyde  van  Al  va,  hl.  294, 
m  J  Bor  II.  Boek  $  H-  4*  [61].  Scntent.  van  Alva  bl.  +f« 

(e)  MKTEREM    II.   Bóckt  /.  37  wrf- 

(f)  Refol.  Holl.  5  J»ny  1566.  bL  22. 

(1)  De  Penninkjes  on  napjes, van  welken wy  fpreo- 
ken  ,  worden  nog  ,  by  de  Liefhebbers  van  zulke 
zeldzaaraheden,  bewaard.  Men  vindtze  afgebeeld ,  by 
G.  van  Loon.  Neder  k  Hiftorie -penningen,  h  Deel» 
fel.  83,  85,  r 


XXII.  Botst.      HISTORIE,      i  $  I 

dengefchreevenQf),  reeds  kennis  gekree-FiUpsIH. 
gen ,  dat  men ,  ten  Hove ,  vreesde  voor  eeni-  1566. 
ge  opfchudding :  waar  tegen  elk  de  wagt  be- 
volen werdt.    Doch  toen  men ,  naderhand , 
hier,  het  inleveren  van  't  Vertoog  der  Ede- 
len en  der  byzondere  Staaten  vernomen  hadt 
(b) ,  en ,  feder t ,  ook  het  openlyk  prediken  der 
Onroomfchen  in  Holland,  zo  wel  als  elders, 
was  aangevangen  (f),  befloot  men,  in Hooi- 
maand ,  ook  opfchorting  van  Iivjuifitie  en 
PJakaaten,en  het  inftellen  eener  nieuwe  or- 
de op  't  ftuk  van  den  Godsdienft ,  by  raade 
der  algemeene  Staaten ,  van  de  Landvoog- 
defle  te  verzoeken.    Amfterdam  alleen  nam 
egter  geen  genoegen  in  dit  befluit  (k).    De0ntweïp 
geheime  Raad  hadt,  kort  na  't  inleveren  van^jf 
't  Vertoog  der  Edelen ,  eene  Moderatie  of  maa-  /;>  0jf ** 
tiging  der  Plakaaten  ontworpen  (/) ,  die ,  fe-  maati- 
dert ,  door  de  Landvoogdes ,  de  Heeren ,  en  Ring  der 
die  van  den  geheimen  Raad  zei  ven,  verbe-Plakaa* 
terdrwas:  waarna  Egmond  en  eenige  ande-ten* 
ren  hadden  voorgeflaagen ,  om  dezelve,  by 
voorraad,  vaft  te  ftelien  en  af  te  kondigen. 
Doch  alzo  fommigen,  hierop,  verftaan  had- 
den ,  dat  men ,  zonder  uitdruklyken  laft  des 
Konings,  zo  verre  niet  gaan  mogt,  en  dat 
ook  de  maatiging  zelve  geen  genoegen  gee- 
ven  zou,  zoze,  alleen  op  's  Konings  naam, 
buiten  bewilliging  der  algemeene  Staaten, 
werdt  ingevoerd ;  nadt  men  beflooten ,  't  ont- 
werp 

(g)  By  BOR  II.  Boek*  BL  4.0  [j7]. 

\b)  Refol.  Holl.  21  April  ijó*.  */.  17. 

(i)   Rcfol.  Holl.  6  Juli  1566.  bl  26. 

(k)  Rcfol.  Holl.  ij  July  1S66.  hl   29. 

(I)   V10L1ÜS  si  HOPPfRUM  Epift.  VII.  p.  |jj. 

K4 


15*     VADERLANDSCHE    XXII.  Boe* 

FiLipsïlLwerp  derzelve  den  Koning  niet  flegts,  maar 
1566.  ook  den  Geregtshoven  der  byzondere  Land» 

m fchappen  toe  te  zenden ,  en  ten  zelfden  tyde, 

den  byzonderen  Stadhouderen  Iaft  te  gee- 
ven ,  om  het  den  Steden  onder  hun  bewind 
mede  te  deelen,  en  derzelver  goeddunken 
daarop  te  verftaan  (m).    In  gevolge  van  dit 
Befluit ,  hadt  de  Stad  Amfterdam ,  onder  an* 
dere  Steden  in  Holland ,  by  brieven  |der 
Landvoogdeffè  zelve  van  den  tweeden  van 
Bloëimaand,  ook  kennis  gekreegen  van  de 
ontworpen'  Moderatie ;  fchoon  het  ontwerp 
*  zelf,  twee  maanden  laater,  nog  niet  in  Hol-» 
land  gekomen  was,  Haare  Gemagtigden  ter 
Dagvaart  ftemden ,  hierom,  dat  men  alleen- 
lyk  een  Affchrift  van  dit  ontwenj  behoorde 
te  verzoeken ,  waarby   men  egter  voegen  * 
mogt  de  bede ,  dat  Holland  niet  boven  ande» 
re  Landen  met  de  Inquilitie  mogt  worden 
belaft.  Poch  men  hieldt  zig  aan  't  gevoelen 
der  meerderheid,  wordende Otto  vanEgmond^ 
Heere  van  Keenenburg,  die  't  Verbond  der  Et 
delen  getekend  hadt ,  en  Adriaan ,  Heer  e  van 
Mathenes ,  uit  de  Hollandfche  Edelen ,  en  twee 
uit  ieder  der  groote  Steden ,  benevens  den 
Advokaat,  gemagtigd,  om  't  Vertoog  der 
Staaten  ten  Hove  in  te  leveren  (»). 
De  Ge*      Doch  naauwlyks  waren  deeze  Gemagtig* 
jnagtig-   den  te  Bruflel  gekomen,  of  zy  vernamen, 
^en  va"  dat  hun  Vertoog  daar  reeds  eenige  dagen  be^ 
SwJken  kend  geweeft  en  gelezen  was.  De  Raadsheer 
cemge     Coebel,  die  dit  den  Advokaat  van  dep  Ein- 

do 

(m)  Hopperus  I*w,  III.  Cb.  II.  p.  7*. 


ïxrr:  boek.   historie.    153 

de  hadt  aangediend ,  hadt  'er  zelfs  by  gevoegd  ftuwIIL 
„  hoe  dit  Vertoog  bevonden  was  van  gely-  15<>6. 
„  ken  inhoud  als  het  Verzoekfchrift  der  É-veimde- 
M  delen,  die  men  Geuzen  noemde,  en  weJ-?tn*>enin 
„  ker  bedryf ,  by  den  Koning ,  zo  kwaly  k  ge- too|racr 
„  nomen  was,  dat  zy  gevaar  liepen  van  in  Staaten. 
„  zyne  hoogde  ongenade  te  zullen  verval- 
„  len."    Voorts  gaf  hy  in  bedenken,  of  de 
Staaten ,  met  het  inleveren  van  hun  Vertoog, 
het  bedryf  der  Geuzen  niet  billykten,enzig 
dus  ook  aan  gelyk  gevaar  met  hen  bloot  fiel- 
den. En  treedende  in  het  onderzoek  van  het 
Vertoog  zelf,  merkte  hy  aan  „  dat  'er  eene 
»  vryheid  in  begeerd  werdt ,   die  't  Land 
„  vóór  allerlei  verleiders  en  kwaaddoeners 
„  openftellen  moeft:  waarom  het  inkomen 
„  van  vreemde  Leeraaren ,  het  openlyk  pre- 
„  diken  ,  de  opfchuddingen  onder  de  ge- 
5,  meente,  en  andere  zwaarigheden,  die  'er  uit 
„  te  wagten  waren ,  den  Staaten  zouden  wor- 
„  den  te  laft  gelegd."    Ten  befluite,  'zeide 
hy  „  dat  hun  Vertoog  geene  vrugt  doen  zou, 
»  alzo  zy  geen  ander  antwoord  vandeLand- 
9,  voogaeue  te  wagten  hadden ,  dan  den  Geu- 
j,  zen  reeds  gegeven  was  (o)"    Alle  deeze 
redenen  ftrekten,  om  de  Gemagtigden  van 
Holland  af  te  fchrikken  van  het  inleveren 
van  hun  Vertoog.     Ook  bragtenze  te  wege, 
dat  'er  eenige  verandering  in  gemaakt  werdt. 
De  Prefident  Viglius  en  de  Graaf  van  Eg-Egmond 
mond  zelf,  dien  zy  't,  veranderd,  vertoon- Jjjj  Vl" 
den,  vonden  'er  egter  geen  genoegen  in  ;n™?^e" 
ïnaar  hielden  hun  voor  „  dat  zy,  met  hun  geen  ge- 

Ver-  ?oeg«n 

(»)  tcfoL  Holl.  25  July  i<66.  hl.  ja.  in-  . 


15+    VADERLANDSCHE    XXIT.  Boek. 

Fiupsin.9»  Vertoog,  den  brand  niet  bluffchen;  maar 
i  j66.  „  veeleer  nog  meer  ontfteken  zouden.   Dat 
„  men  reeds,  na  hun  befluit  tot  het  overle- 
„  veren  van  zulk  een  Vertoog, het  openlyk 
„  prediken ,  in  Holland ,  hadt  zien  beginnen. 
,*,  Dat  het  hun  werk  niet  was,  over  de  Pla- 
„  kaaten  des  Konings,  te  redentwiften;  met 
„  diergelyke  redenen  meer."  Voorts  onder- 
bonden zy  „  wie  de  Staaten  befchreeven 
„  hadt,  om  op  dit  Vertoog  te  raadpleegen? 
Waarfchynlyk  was  dit  door  den  Advokaat 
gefchied  (p).    Nog  vroegenze  „  hoe  de 
„  Heer  van  Brederode  in  die  Dagvaart  ge- 
„  komen  ware  (2) ,  en  of  men  den  Raad  van 
„  Holland  en  den  Stadhouder  van  't  houden 
„  derzelve ,  vooraf ,  kennis  gegeven  hadt?" 
Al  het  welke  de  Gemagtigden  der  Staaten 
zo  verlegen  maakte ,  dat  zy  't  verzoek  om 
opfchorting  der  Plakaaten ,  en  om  't  raad* 
pleegen   der  algemeene   -Staaten  uit  hun 
Zyleve-  Vertoog  lieten ,  en  het  dus ,  merkelyk  ver- 
ren't,    anderd  ,  overleverden.     De  veranderingen 
"^™eer werden,  federt,  door  den  Stadhouder,  den 
derd  f  o-  Prinfe  van  Oranje ,  goedgekeurd  (q).  En  zelfs, 
ver.       voor  deeze  reize ,  door  de  Staaten  in  den 
•t  Welk  Haage  ,  hoewel  men  't  den  Gemagtigden 

deStaa-  gantfch  niet  wel  afnam,  dat  zy  hunnen  laft 
teu  hun  *e 

(p)  Zie  Rcfol.  Holl.  16  Méuvt  \$66.  kL  n. 

\q)  Rcfol.  Holl.  17,  28,  29,  30  JtUy  i  Aug,  1566.  *L  jl, 

(2)  'tSchynt,dat  deeze  den  eerften  voorflag,  tot 
het  inleveren  van  het  Vertoog ,  aan  de  Staaten  van 
Holland  gedaan  hadt.  Hy  en  de  Graaf  van  Egmond 
werden,  in  gevolge  van  een  Befluit,  eerft  voor  drie 
jaaren  genomen  ,  op  alle  algemeene  Dagvaarten  van 
Holland,  onder  de  Edelen,  befchreeven.  Rffil  ffdU 
a%  May  1563*  bl.  13. 


XÜIL  Boek.     HISTORIE.     155 

te  buiten  Varen  gegaan ,  en  't  ook  zeer  vreemd  FiukIH. 
vondt,  dat  het  Vertoog  reeds  ten  Hove  be-  1566. 
kend  was  ge  weeft ,  eer  de  Gemagtigden  daarnieiwel- 
zyn  konden.  Men  verbondt ,  hierom ,  malkan-afïiee- 
deren ,  de  Befluiten  der  Vergaderinge  gehei-  mee. 
mer  te  houden.    Ook  werdt  verklaard ,  dat 
de  Gemagtigden  der  Staaren ,  als  vertoonen- 
de  de  Staaten  zelven  niet ,  voortaan,  den  laft, 
hun  medegegeven ,  niet  zouden  hebben  te 
óverfchreeden  (r).  Het  antwoord  der  Land- 
voogdefle  op  het  Vertoog  van  Holland  fchynt 
niet  gunftig  geweeft  te  zyn ;  doch  ik  vind 
niet  aangetekend,  waarin  het  beftaan  heb- 
be(x). 

Öndertuflchen  was ,  al  terftond  na 'tont-  xvin. 
werpen  der  Maatiging ,  beflooten ,  Joan  van  Beiden 
Glimes,  Markgraaf  van  Bergen,  en  Floris?1*,loil~ 
van  Mommeranci ,  Heer  van  Montigni ,  met  s^ije*** 
hetzelve ,  naar  Spanje  te  zenden,  om  's  Ko-  gezon- 
nings  goeddunken  daarop  te  verftaan  (f).<fcn. 
Zy Itonden  reisvaardig,  toen  Bergen ,  zyn 
been  in  de  kaatsbaan  bezeerende,  vooree- 
neji tyd ,  verhinderd  werdt,  dereize  te  doen 
(«).    Montigni  trok  ,  derhalve  ,  vooruit ; 
doch  vernam ,  uit  den  Spaanfchen  Gezant  te 
Parys,zo  veel  van  's  Konings  misnoegen  o- 
ver  't  Verzoèkfchrift  der  Edelen ,  dat  hy  be- 
rouw kreeg  van  't  aanvaarden  des  Gezant- 
fchaps.  Zig  egter  met  geene  uitvlugten  dur- 
vende behelpen  (t>) ,  vervorderde  hy  zyne  rei- 
ze 

(r)  Refol.'Holl.  25  Aug.  ij««.  hl.  j«. 

(*;  Refol.  Holl.  5,  23  Aug.  j$66.  hl.  36,  39. 

0)  Hopperus  Livr.  III.  Cb.  il.  p.  70. 

'*)ROR  11.  Jbt*,U.44|>l]. 
W  HOQfT  III.  Boek,  hL  go, 


156      VADERLANDSCHE  .  XXII.  Boe*. 

FiLiPsIIï.  ze,  en  kwam,  in  Zomermaand ,  aan,  te  Madrid 
1566.  (a>).  Bergen  volgde  hem  eerlang.    Doch  't 

heeft  geen  van  beide  mogen  gebeuren,  hun 

Vaderland  weder  te  zien. 
's  Ko-        Filips,  vooraf  verwittigd,  door  de  Land- 
nings      voogdefle ,  van  hunne  komft  (*) ,  hadt ,  nog 
fchry ven. vroeger,  kennis  gekreegen  van  'tongenoe-' 
gen  van  Oranje  en  Hoorne,  die  onderrigt 
waren,  dat  men  Jien,  by  den  Koning,  val- 
fchelyk  bedraagen  hadt;  en  hierop  geant- 
woord ,  dat  hy  hen  onder  zyne  voornaamfle 
en  getrouwfle  vaflalen  rekende.  Voorts  hadt 
hy ,  op  nieuws ,  beloofd ,  ten  fpoedigften  her- 
waards  te  zullen  keeren ,  der  Landvoogdefle 
egter,op't  ernftigft,  aanbeveelende  de  be- 
waaring van  't  Katholyk  geloof,  door  de  be- 
H  ver-  kwaamfte  middelen ,  zonder  dat  de  algemee- 
biedt  de  ne  Staaten  vergaderd  werden.    De  Koning 
algemee-  hieldt  deeze  vergadering  zo  fterk  tegen, ten 
ne  Staa-  deele,  om  dat  hy  den  Staaten  de  eer  niet  gee- 
^  ted    ven  wilde,  van  hun,  op  't  fluk  der  PJakaa- 
tf*  e"  ten ,  welk  hy  oordeelde  zyne  Hoogheid  te 
betreffen ,  te  raadpleegen ,  ten  deele ,  om  dat 
hy  wel  wift,  dat  de  voornaamflen  tot  zagt- 
heid  neigden,  't  welk,  als  zy  vergaderden, 
bekend  moeft  worden  onder  t  volk ,  en  ge- 
fchaapen  ftondt  oproer  te  verwekken.    De 
belofte  van  's  Konings  overkomft  werdt  voor 
bet  trooftelykfte  deel  van  zyn  fchryven  ge- 
houden.   Ook  werdt  zy  den  voornaamflen 
Steden  bekend  gemaakt  (y).Doch  men  vlei- 
de 

(w)  Metebe*  II.  Bak  9  ƒ.  *«• 

( x)  hopperus  JAvr.  III.  Ch.  III.  p.  7«. 
(y)  Hopperus  Livr.  III.  Ck.  II.  />.  7**  77. 


een  te 

ver 

ren. 


XXJÜL  Bobk.      HISTORIE.       iS7 

de  'er  zig  te  vergeefs  mede.  Zy  werdt  nim-FiupsïIï; 
mer  voltrokken.  156& 

De  Nederlandfche  Gezanten  werden,  in  xix. 
Spanje,  in  't  eerft,  minzaamlyk  bejegend. Hande- 
Montigni  hadt ,  zo  dra  hy  aangekomen  was,  ^nS  van 
den  Koning  zynen  laft  geopend, die  in  twee  JfS^ 
punten  beftondt.    „  Eerjlelyk,  moeft  hy  hettigni  jQ 
„  aflchaffen  der  Inquifitie  en  de  maatiging  Spanje. 
„  der  Plakaaten  verzoeken  (2),  volgens  het  Inhoud 
„  ontwerp ,  te  Bruflel  gemaakt ,  welk  hierop  van  '* 
„  uitkwam.  Dat  de  Leeraars ,  bewindsluiden,  ^JJJjJ? 
„  fchryversen  aanhouders  van  v?rgaderin-  deratie/ 
„  gen  van  den  onroomfchenGodsdienft,be- 
„  nevens  zulken,dieopenbaare  ergernis  ga- 
„  ven  en  de  hoofden  der  nieuwe  Leere  her- 
„  bergden,  met  degalge,  geftraft  zouden 
•  „  worden  ,  en  hunne  goederen  verbeurd , 
„  daar  't  de  Handveften  gedoogden.  Die  hun- 
„  ne  Kettery  verzaakten  zouden  't  zwaard 
„  krygen  ,   en  hunne  Erfgenaamen  hunne 
„  goederen.  Aan  gemeene  en  boetvaardige 
»  Ketters ,  zou  genade  beweezen ;  doch  de 
„  onboetvaardigen  zouden,met  ballingfchap* 
„  geftraft  worden ,  blyvende  deezen  nogtans 
„  hunne  goederen  bezitten ,  mids  zyze  hun- 
»  nen  wettigen  erven  nalieten :  maar  zy  zou- 
»  denze  verbeuren,  zo  zy  ondernamen  an- 
9)  dere  Ingezetenen  te  verleiden.    De  Her- 
„  doopers  alleen,  geen  berouw  toonende, 
„  zouden  hunne  goederen  verbeuren,  daar 
»  verbeurte  plaats  hebben  kon.    Daar  't  an- 
»  ders  gelegen  ware,  zoudenze  terftondaan 
n  hunne  erfgenaamen  vervallen.  Hervallen* 

Ket- 

(*)  Hoppiaus  Livr,  III.  CA.  III.  p.  7$. 


i58     VADERLANDSCHE    XXII.  Boek. 

FiupsIII.,,  Ketters,  mids  op  nieuws  berouw  toonen- 
*566\  „  de ,  zouden  met  ballingfchap  geftraft  war* 
„  den;  doch  Herdoopers,  in  zulk  een  geval, 
„  niet  zag  ter  dan  met  de  dood  (a)."    Mon* 
tigni  bragt  de  meening  der  Staaten  van  Vlaan* 
deren,  Artois  en  Henegouwen  met  zig,  op 
't  ftuk  der  Maatiging:  die  der  Staaten  van 
Luxemburg,  Namen  en  Doornik  Werdthem 
nagezonden.  Doch  't  oordeel  der  Geregtsho* 
ven  kwam  niet  in  Spanje:  en  dat  der  Staa- 
ten van  Gelderland,  Holland,  Zeeland,  U- 
trecht  en  Friesland  Werdt  nimmer  gevraagd* 
«tree-     In  't  vorderen  van  't  gevoelen  der  andere 
ken, om  Staaten,  waren,  volgens  gewoonte,  de  ge* 
de  Staa-  ringflen  en  dienflbaarften ,  gelyk  Henegou- 
Maatf-    wen  en  A**0***  eerft  aangemaand  j  op  dat 
ging  te   men  de  voornaamften ,  vooral  die  van  vlaan- 
doen      deren ,  te  ligter  winnen  zou  (*) :  vallende  het 
goedkeu- aanftootlyker  tegen  te  fpreëken/t  gene  an- 
ren#  .     deren  reeds  hebben  toegeftenuL  Ook  hadden 
fommige  Staaten  de  beraamde  maatiging  zel- 
ve verworpen ,  begeerende  zig  aan  de  Pla- 
kaaten  te  houden ,  zo  alsze  lagen.    Anderen 
hadden  dezelven ,  met  eenige  verandering, 

Goedgekeurd  (c).  Doch  als  't  gemeen  de  lugt 
reeg  van  de  middelen ,  welken  men  gebruikt 
hadt ,  om  de  Staaten  in  te  leiden ,  vreesde  elk, 
dat  men  de  Landzaaten ,  door  eene  zogenaam- 
de verzagting  der  Plakaaten ,  zoet  te  verftrik- 
die  den  fcen :  en  noemde  men ,  omtrent  deezen  tyd,  de 
^™J£n  Maatiging  of  Modcratie ,  fchimpswyze ,  Moor* 
ratu  '  deratie(d).   Montigni  hadt  egter  bevel ,  om 
krygt.  een 

(*)  Bor  IT.  Beek,  hl.  4y  [54]. 

O)  Meteren  II.  Boek*  f.  3*. 

O)  Hopperus  Lhr.  III.  Ck.  lll.p.  7* 

(d)  Meteken  11.  B$eksf'  **« 


XXII.  Boek.    HISTORIE.      159 

een  ontwerp,  welk  hier  zo  weinig  genoegen FukIIL 
gaf,  in  Spanje,  te  doen  goedkeuren*    Het  1566. 
tmede  hoofdpunt  van  zynen  laft  beftondt,in~~ """ 
het  verhandelen  van  verfcheiden'  byzonder- 
heden,met  naame  „  van  het  wantrouwen, 
„  tuflehen  zyne  Majefteit  en  veele  Neder- 
„  landfche  Staaten,  van  de  veranderingen 
„  in  den  Raad  van  Staate,  eertyds  door  den 
„  Graave  van  Egmond  voorgeflaagen ,  en 
„  van  's  Konings  reize  naar  de  Nederian- 
„  den."  Terwyï  hy  en  Bergen,  die  na  hem 
kwam ,  in  Spanje  handelden ,  namen  zy ,  na 
en  dan ,  de  vryheid  van  's  Konings  Raaden 
voor  te  houden  „  dat  de  opfehuddingen  inoomdk 
„  de  Nederlanden,  voorn  aamlyk,  ontdaan  der  Be- 
„  waren  uit  de  Brieven  zyner  Majefteit,  op"*™"» 
„  't  ftuk  der  Inquifitie  en  Plakaaten.    I^t|£*vJ 
5,  de  kwaal  niet  te  helpen  ware,  zo  men  .de<fc*Ge_ 
„  Inquifitie  niet  affchafte,en  de  ontworpen' zamen  'm 
n  maatiging  en  eene  algemeene  vergiffenis5?*"!*- 
»  toeflondt.  Of  de  Bondgenooten,  die  alles 
H  by  raade  der  algemeene  Staaten  wilden  af- 
„  gedaan  hebben ,  dan  nog  te  vrede  zouden 
„  zyn, konden  zy  niét  verzekeren.  Dit  wei, 
„  dat  de  Heeren"  meenende  Oranje,  Eg- 
mond,  Hoorne  en  miflehien  nog  een  of  twee 
„  beflooten  hadden ,  zo  de  Koning  hierin  be* 
„  willigde  ,  zig  te  bevlytigen ,  om  de  beroer- 
»  ten,  of  door  onderhandeling  van  eerlyke 
»  luiden,  of  zelfs,  zo  't  noodig  ware,  door 
„  de  wapenen ,  te  ftillen.  Ook  behoefde  zy- 
5,  np  Majefteit  zig  dan  met  de  rei3  naar  Ne- 
9>  derland  niet  te  verhaaften,  konnende  de- 
55  zelve  veilig  verfchooven  worden,  tot  dat 

de 


160     VADERLANDSCHE    XXIT.  Boar; 

FilipsIII.  j>  de  ruft  herfteld  ware."  Doch  hierop  werdc 
1566.  geantwoord  „  dat  de  Koning  niets  gefchree- 
Wat  's    »  ven  hadt,  dan  't  gene  op  reden  (leunde; 
Konlngs  „  en  zo  iemant  zyn  misnoegen,  met  dit  fchry* 
Raad      99  Ven,  zogt  te  verfchoonen ;  moeft  zulks  niet 
*"£rte*    „  zyner  Majefteit  geweeten  worden,  maar 
heeft.      «  h\m>  ^e  c  afkondigen  der  Brieven,  bui- 
„  ten  's  Konings  laft  en  tegen 't  goeddunken 
„  van  den  geheimen  Raad ,  hadden  doorge- 
„  dreeven.  Konden ,  daarenboven ,  de  Hee- 
„  ren  de  beweegingen  ftillen ,  wanneer  de 
„  Koning  in  de  drie  voorgeftelde  punten  be- 
„  willigd  zou  hebben ;  zy  konden  't  ook  te- 
„  gen woordig  doen ,  zonder  dat  men  eene 
„  Vergadering  dera!gemeeneStaaten,waar- 
„  toe  ae  Koning ,  in  zyn  afzyn ,  niet  kon  be- 
Weder-   „  'willigen, noodig  hebben  zou."  DeGezan- 
ant"        ten  bragten  hiertegen  wederom  in  „  dat, 
der  Ge-  »  zonder  de  genoemde  drie  punten,  affchaf- 
zanten.    „  fing  der  Inquifitie,  maatiging  der  Plakaa- 
„  ten  en  eene  algemeene  vergiffenis  te  ver- 
„  werven, de  Heeren  middel  noch  wil  had- 
„  den,  om  de  wapenen  op  teneemen  totftil- 
„  linge  der  beroerten ;  maar  zig  dagten  te 
„  houden  elk  op  zyn  huis,  ziende  zig  zo  wei- 
„  nig  geagt  by  den  Koning,  of  liever  by  de 
„  Spanjaarden;  die,  alle  anderen  ftootende 
„  uit  den  raad  des  Konings,  zig  bedunken 
„  lieten,  de  Nederlandfche  Heeren ,  even 
„  als  die  van  Milaan,  Napels  en  Sicilië,  te 
„  zielen  konnen  vervoogcien:'t  welk,  ftaande 
„  hun ,  in  geenerlei  wyze ,  te  verdraagen,  ge- 
„  weeft  was  en  nog  was 'de  eenigfte  of  de 
„  voornaamfte  oorzaak  derzwaarighedenen 

op* 


XXff.  Èokn.    ti  t  $  t  Ö  ft  I  Ê.      iJ5t 

„  opfchuddingen  (e)"  Men  kan  ligtelykbe-pojKnt 
vroedén  ,hoe  zulke  taal ,  fmaakende  naar  de  \$66* 
oude  Nederlandfche  rondigheid  ;  den  Ho-         * 
velingen  in  deoóren  geklonken  hebbe.  Ook 
heeft  zy  ,  ongetwyfeld  ,  den  Koning  mis- 
haagd. De  handel  der  Gezanten  Daagde  kwa- 
lyk ,  en  werdt  lang  fleepende  gehouden.  Mid-  Piakaat 
lerwyl ,  hadt  de  Landvoogdes,  op  den  der-°P  den 
den  van  Hodimaand,  een  PJakaat  in  't  üch^  qJ^" 
gegeten,  irteeft  ontworpen  naar  den  beraam-  werpdef 
den  voet  Van  maatiging  (ƒ ) :  doch  verfchei-  Modern* 
den'  Steden ,  onder  anderen  Antwerpen,  had- tie- 
den  geen  herts  genoeg ,  om  het  af  te  kondi- 
gen.   Li  Holland,  fchynt  zulks  nogtans  ge^ 
ichied  te  zyn  (g). 

't  Misnoegen  de*  Gfooten  en  Edelen  over    XX. 
de Incjuifitie en  Plakaaten  was,  federt  twee*"1*111* 
of  drie  maartden  $  zó  rugtbaar  geworden,  door^crop€11, 
'tgantfche  land,  dat  de  onroomfchen,  zigftMta 
verlaatende  op  de  gunft  en  hulpe  van  de  aan- 
zienlykflen ,  alomme  't  hoofd  begonden  op 
te  fteeken.    Men  hadt,  tot  hiertoe,  heime* 
lyk , in  byzóndere  Huizen,  gepredikt;  doch* 
in  Zomermaand,  begon  men  't  openlyk  te 
doen ,  eèrft  in  WaUchvIaandefen  en  Artois, 
omtrent  Doortik,  S.  Omer,  Yperen;  Rys* 
fel  en  andere  Plaatfen  ?  daarna  in  Brabant , 
en  eindely  k  ook ,  in  Hooimaand ,  in  Holland, 
en  in  't  Stigt  van  Utrecht.    Voorts  in  Zee- 
land, in  Gelderland,  in  Friesland,  en  in  de 
overige  Nederlanden  (*).  Sommigen  giffen, 

dat 

(0  Hopn»U8  Livr.  \\U  Cb.  UI.  p.  79  f'  f* 
(f)  Zie  ktt  ky  Bom  II.  B*ek>  kL  51  [72]. 
11)  lepeit.  der  Plak.  bl.  H6. 
(i)  Ho^pkmjs  Ltvr.  UI.  Ci.  XII.  f.  |»« 

yL  dm,  h 


itf2    VADERLANDSCHE    XXEL  Boe* 

KupsIIL  dat  de  Edelen ,  zig  ziende  in  ongenade  ver- 
t*S66.  vallen,  't  Gemeen,  uit  vertwyfeldheid, hier- 
toe hebben  opgehitft  (f).    Doch  't  is  waar- 
fchynlyker,  dat  beide  Edelen  en  Gemeente 
den  Koning  vryheid  van  Godsdienft  hebben 
willen  afdwingen ,  eer  de  maatiging  ftand 
greep ,  waardoor  haar  de  deur  vooral toos  ge- 
ftootenftondt  te  worden  (ƒ).  Deonroomfchen 
vergaderden  eerfl  in  Boflchaadjen  ,   daar- 
na in  't  open  veld :  in  den  beginne  ongewa- 
Eend  j  doch  toen  men  hen  dreigde  of  Hoorde, 
wamenze,  gewapend  met  zinkroersenzyd- 
geweer ,  en  eerlang  zelfs  met  buflen  en  hel- 
lebaarden ,  ter  preeke  (t).    De  ty d  en  plaats 
der  preeke  werdt,ofin(lilte,onderdegoed- 
gunners ,  of  zelfs  openlyk ,  by  aangeplakte 
Briefjes  (/),  bekend  gemaakt:  wanneer 't 
volk ,  by  duizenden ,  uit  de  naafle  Steden , 
ter  gehoor  kwam.    De  Leeraars  waren ,  ge- 
deeltelyk,óit  Frankryk  her waards gekomen, 
en  predikten  in  de  Walfche  taaie.  Doch  eei;- 
lang  werden  'er  anderen  ontbooden,  van  Eml> 
den ,  alwaar  de  Hervorming  ,  voor  eenige 
jaaren,  ingevoerd  was;  en  ook  van  andere 
Plaatfen.    Verfcheiden'  Priefters  en  Geefle- 
lyken  hier  te  lande  verlieten  ook  hun  ge* 
woonlyk  gewaad ,  en  predikten  de  Leer  der 
Hervorming,  in  hunne  Kerken,  zo  lang  men 
't  hun  toeliet  (m).    Ook  deeden  zig  eenige 
vroome  Handwerksluiden  op  ,om  't  volk  te 

leer 

'    (i)  J*v  HOOFT  III.  Boek,  hl.  tl. 

O)  Fa-  Junm  Vitt  p.  16,  17.  ïy  Brandt  I.  Dal9U.  !©*• 
(k)  Viglius  ad  Hopper.  Epift.  X.  p.  366. 
il)  Sentent.  van  Alva  bL  49,  29 s*  ; 

{*)  Seotcnu  van^lva  U.  99 ,  i«4  >  a*« ,  3*4 ,  i%$ ,  J*7>  **u 


XtlT.  ÊoÉK*    Ü  I  S  T  O  R  I  Ë.     i6i 

leeren  en  te  vermaanen  (n);  De  Vergaderin-Fktiwrit 
gen,  die  dikwils  zeer  talryk  waren,  werden  J[S^£* 
fceldzaamer  geftoord ,  na  dat  men  begonnen 
hadt  •  dezelven  gewapend  byte  Woonen.  Ook 
ftonden  'er,  fchildwagten  op  de  toegangen, 
die  van  den  minflen onraad $by  tyd$,kenni$ 
gaven  ;  en  daarenboven  hun  werk  maakten* 
om  de  voorbygangers  te  noodigen  tot  dê 
preeke ,  en  den  weg  derwaards  aan  te  wy* 
Zen.     De  Predikant  leerde ,  veeltyds,  vart 
eerten  Wagen ,  waarop  men  eene  foort  Vart 
een'  Predikftoel,  inderyl,  wifl  toe  te  ftel* 
len  (ó).  Somtyds ,  werdt  hem  de  ftoel ,  dootf 
de  y  verigften ,  nagedraagen ,  boven  Welken* 
een  zeil  gefpannen  werdt,  om  hem  voordert 
tegen  en  heete  Zomerzon  te  befchüttenfp)* 
terwyl  't  volk  beneden  den  wind  van  nenl 
tterdt  geplaatft,  om  te  beter  te  kohnenhoo- 
fen  (q).     Buiten  Antwerpen,  was,  op meetbuitoi 
dan  éérte  plaats,  reeds  in' t  laatft.  van  Zomer-  Antwef* 
toaartd,  versheiden' reizen, openlyk  gepfefP*0'  ' 
dikt,  met  zo  groot  een'  toeloop,  dat  de  Wet- 
houderfchap ,  zig  onmagtig  vindende  ,  om 
deözelven  te  beletten ,  en  voor  erger  bedugt, 
cerft  de  Landvoogdes  zelve,  en  daarna  y^flt 
haar  een  ander  aaniienlyk  Perfonaadje  ver4 
zogt,  in  de  Stad  te  komen,  om  orde  te  Hel-4 
len  tegen  verdere  beroerte.   Vrouw  Marga* 
reet  be Woog  hiertoe,  met  Veele  moeite, aert 
Prins  van  Oranje,  die,  voerende  *  vart  Wegö 
Syngeflagt,  den  titel  van  Erf  burggraaf  vati 


i 


)  Sentent.  van  Alva  il.  179 #  133» 
•)  BU&QUNO.  Likr.  III.  p,  159. 
f)  Senreac.  van  Alva  H.  271  f  i$o. 
f)  Mcmor.  van  L>  J.  Reaal  h  BaAtfDT.  J*  Dut$  hl  \i$i 

h  2 


1*4    VADERLANDSCHE    XXIL  Bobt; 

^uf%m.Jntwerpèh9  dèn  dertienden  van  Hooïmaand, 
1566-  aldaar  zyne  intreede  deedt.    De  Heer  van 
Brederode,  zig  toen  te  Antwerpen  bevin- 
dende, was,  van  eenige  bondgenooten  en 
burgeren  verzeld ,  hem  te  gemoet  gereeden, 
terwyl  hem  de  gemeente,  met  een  geduurig 
geroep  van  Vivez  les  Gueux,  verwellekomde 
(r).  De  Prins  hoorde,  terftond,  de  klagten, 
aie  Wethouders  en  Gemeente  over  eikande- 
ren deeden*  Eerlang ,  bezoldigde  hy  twaalf- 
honderd waardgelders  uit  de  Burgefye,  tot 
verzekering  van  de  ruft  der  Stad.  Ook  be- 
woog hy  een  groot  gedeelte  der  Kalviniften 
tot  het  afleggen  van 't  geweer,  hun  voorhou- 
dende de  onbetaamlykheid  van  zig  te  gelyk 
ter  preeke  en  in  de  wapenen  te  vinden.  De 
Lutherfchen  fchyneiï  zig  zo  verre  niet  te  heb-; 
ben  laaten  brengen.  Ook  rees  'er,  onder  die 
van  Kalvyns gevoelen, op  hetminftegerugt, 
zo  veel  agterdogt ,  dat  zy,  naderhand,  ver- 
fcheiden'  reizen  ,  met  meer  geweers  ,   ter 
preeke  gingen.  Oranje  wift  egter ,  door  on- 
vermoeide poogingen,  de  ruft,  meer  of  min, 
in  Hol-  in  de  Stad,  te  herftellen  u).    Doch  terwy! 
land  en  hy  zig  hier  ophieldt ,  was  de  openbaare  pree- 
wel  eerft  fce  0^  'm  {je  voornaamfte  Plaatfen  van  zyn 
Stadhouderfchap  aangevangen.     De  Graaf 
van  Kuilenburg  liet  in  de  Kerk  zyner  Stad, 
federt  eenigen  ty  d,  door  zekeren  Leeraar ,  Ge- 
rardus  genoemd ,  de  Hervormde  Leer  predi- 
ken. Veele  Hollanders ,  hier ,  meer  dan  eens, 
ter  gehoor  zynde  ge  weeft,  gaven,  eindelyk, 

in 

(r)  HOPPERUS  Livr.  IV.  Ch.  I.  p.  9** 
p)  Bom  II.  Jf$ei9  bU  49  [*9]'S+  t7?l* 


XXII.  Boek.      HISTORIE.     165 

in  den  aanvang  van  Hooimaand,  elkaoderenpursTiL 
in  bedenking ,  of  't  niet  haaft  tyd  werdt,  ook  1566. 
in  Holland ,  met  de  openlyke  preeke,  te  be- 
ginnen.  Zes  Burgers  van  Amilerdam,  Rei- 
nier Kanf,  Frank  de  Waal ,  Kmiclis  Janszoo* 
Kofier ,  Albert  Heyes ,  Willem  Floriszoon  en  Lau- 
rens  Jakobszoon,  in  de  gouden  reaal  op  't  wa- 
ter, raadflaagden  hier  over,  buiten  de  Sint 
Antonis  poort,  tuüchen  de  Stad  en  Houte- 
waal, aai)  den  Y?kant,  in  *t  riet,  met  den 
Leeraar  Jan  Arendszoon  >  mandemaaker  zyns 
handwerks ,  die,  nevens  Pieter  Gabriel>  de  her- 
vormde Gemeente  in  Holland,  eenigentyd, 
in'theimelyk,  bediend  hadt.    Jan  Arends- 
zoon hadt  zig  te  Alkmaar  onthouden  ;  doch 
yrzs  nu  van  Embden ,  werwaards  hy,  vervolgd 
wordende ,  geweeken  was ,  wederom  ont- 
booden,  naar  Amfterdam.    Hier  hadt  Ga- 
briel ,  eenigen  tyd ,  in  zyn  Huis ,  in  de  En- 
celfche  fteeg ,  des  Zondags ,  den  Heidelberg- 
fchen  Katechismus  verklaard ,  voor  eene  klei- 
ne Gemeente.    Doch  nu  was  hy  naar  elders 
vertrokken.   Jan  Arendszoon  en  de  zes  bur* 
gers  bqflQQten ,  na  ryp  overlez ,  de  preeke  in 
Holland  pok  te  beginnen  ;  doch  vooreerft 
niet  omtrent  Amilerdam ,  daqr  de  Wethou- 
derfchap  zo  ftreng  was  tegen  de  Ketters ,  dat 
de  Stad,  omtrent  deezen  tyd , den  naam  van 
Moorddam  kreeg  (r).  De  eerde  preek  werdt  ,by 
door  hem ,  gedaan ,  by  Hoorn ,  op  den  veer- Hoorn: 
tienden  van  Hooimaand  («)•    Des  Zondags Voont 

daaraan , den  eenentwintigden ,  werdt, voor^!tcp 

°  deHiarlei*. 

(ij  Mcmor.  vanL.  J.  Reaal  ky  Brandt  1.  Dttl,  #/.  31; 
(»)  YEJLIUS  KoftCD,  U.  19 S> 


i66  vadèrlandscMe  xxö.  bW, 

'PiupsIII.de  tweede  reize  in  Holland,  openlyk  gepre* 
1566.  dikt,  even  buiten  Haarlem,by  't  Huis  te  Kleef; 
onder  't  gebied  des  Heeren  van  Bre derode, 
daar  Reinier    Kant,  Laurens  Jakobszooij 
Reaal,  Kornelis  Willemszoon  Hooft ,  Aagt  Kon 
nelis,  zyne  Dogter ,  Jan  Janszoon  Smid  en 
veele  andere  Amfterdammers  tegenwoordig 
waren :  die ,  t'huis  gekomen ,  openlyk  erken* 
den,  d^t  zy  ter  preeke  waren  geweeft,  zon- 
der dat  'er  hun,  voor  dien  tyd,  eenig  leed 
over  wedervoer  (y).  Ten  zelfden  dage,  als 
men  by  't  Huis  te  Kleef  gepredikt  hadt,  waar-? 
toe,  meent  men,  Willem  van  ZonnenbergyBal* 
juw  en  Rentmeefter  van  Brederode,  enLan* 
'celot  van  Brederode ,  Baftaardbroeder  van  Hee- 
re  Henrik,  benevens  Fredrik  van  Egmond,  de 
voornaamfte  aanleiding  gegeven  hadden  (w\ 
*n  A|k-   hadt  Jan  Arendzoon  buiten  Alkmaar  geleerd, 
maar       vanwaar  hy,  des  anderendaags,  te  Haarlem 

gekomen  >  npg  eens ,  by  't  Huis  te  Kleef 5  pre- 
ikte ,  voor  êene  talrylce  menigte  j  alzo  men 
de  poorten  der  Stadnu  ongeflooten  liet,  die, 
*s  daags  te  vooren,  digt  gehouden  waren, 
^ ejnde- Eerlang ,  waagde  men  't  ook,  omtrent  Am- 
deiyk      fterdam ,  te  prediken.  Dit  gefchiedde ,  insge, 
guiten     Jyks ,  door  fan  Arendszoon, ,  den  laatflen  vaiï 
Amfter-  Hooimaaiid,  niet  verre  van  de  Haarlemmer 
p— •      Poort ,  regt  over  't  Karthulzers  Kloofter,  ter 
plaatfe,  de  Rietvink  genoemd,  op  't  buiten- 
dyks  Voorland,  in  de  derde  kamp  (x).    Ik 
: "        '  '  '   vindj 

' f*)  Memor.  van  Reaal  by  Brandt  J.  Veel,  bl.  31*,  nu 

(v*)  Sen.tent.  van.Alva  bl.  $p,  61. 

(xj  Memor  van  Reaal,  by  Brandt  I.  Deel,  bl.  322,  3x1- 
i? *',   ?ie  ••*  ARÊ-  PAUW  Rclac*,  by  Bon  Aütn,  Stuk,  IVV 

9*s*\  H*  *•  


XXII.  Boek.     HISTORIE,     iS? 

vind,  in  zekere  aantekening ,  de  Gerefor-Fiuwltt 
meerde  Diakonie  deezer  Stede  betreffende,  1566* 
dat  'er, onder  deeze  eerfte  preeke,door  Kor- 
nelis  van  Tellingen,  Diaken ,  twee-ent wintig 
guldens  verzameld  werden.  Het  prediken  op 
de  Rietvink  en  naderhand  op  de  laftaadje  , 
aan  den  Y-kant ,  genoegzaam  onder  de  Stad, 
werdt,  in  de  volgende  maand,  eenige reizen 
hervat.  Ds  Schout  Pieter  Pieterszoon  poogde 
de  tweede  byeenkomft  te  ftooren ;  doch  't  rot 
fchutters,dat  de  dagwagt  hadt  aan  de  Haar- 
lemmer Poort,  belette  het  hem.    Men  toog 
hier,  na  deezen,ook  gewapend  ter  preeke: 
die  de  Schout  toen  ongeftoordliet.  Ten  zelf- 
den ty de,  werdt  'er  ook,  op  verfcheiden'  Plaat* 
fenin  Waterland,  gepredikt:  alzo'er,fchier 
dagelyks,  meer  Predikanten  in  Hollatid  kwa- 
men. Den  vyfentwintigften  van  Hooimand, 
hadt  Pieter  Korneliszoon  van  Alkmaar  ook ,  by 
Enkhuizen,  in  't  openbaar  geleerd  (y\  Wat 
ïaater,  predikte  Pieter  Gabriel,  aan  deHoorn- 
brugge,tuflchenDelft  en  den  Haage,op  ee- 
ne  plaats ,  de  Ruiterkamp  genoemd :  welke  ver* 
gadering  men  vindt,  dat,  door  Diderik  So- 
noi,  Jan  en  Gilaen  Zegers  van  Waffenboven^en 
anderen  uit  de  verbonden'  Edelen ,  is  byce* 
woond  Q&\    Eerlang  predikte  men,  in  denvoorti 
Haage  zelven,  zo  in  't  Voorhout,  als  op  den  buiten  en 
Vy  verberg  (a)9  en  zelfs  voor 't  Huis  vanden1"  den 
Prefident  van  den  Hove,  Meefter  Kwells^** 
•  &fr,  die  9t  door  eenglasvenller  aanzag;  doch 

niet 

(7)  Memo  f.  van  Reaal  hy  Brandt  I.  />«/,  */.  3»*,  327, 

'«)  Sement.  van  AWa  tl.  i?$  f*. 

(4)  fentcat.  ten  tyde  van  Al  va  hl.  i6s9  2*7  *  271, 


r<S§    VADERLANDSGHE    XX1L  BoeicJ 

Fiup«in.  niet  beletten  Jcon ,  wordende  de  Vergadering 
1566.  befchermd,  door  eene  menigte  gewapende 
f^feTDelftfchefchutters(A).EveJn  buiten  Utrecht^ 
Rechtenen  qp  yerfsheideh'  Plaatfen  in  't  Stigt,  ving 
Gouda    pjen4  ook  aan  ,  opentyk  te  Jeéren ,  ia  t  begin 
mislukt   ^an  Qogftmaana.  Buiten  Dordrecht  en  Gour 
-'        da ,  zogt  men  't  insgelyks  te  doen  j  dpch  tut. 
uit  deeze  Steden j  kwam  niemant  tergehoori 
waarom  't  hier,  voor.  deez'  tyd,  agterbleef 
(c).  Maar  buiten  Gorinchem,  werdt,  naar 
't  fchynt,  al  in  Hooimaand,  op  een'  Waard 
van  dex\  Graave  vanHoorhe,  en  ook  elders  f' 
gepredikt.    Adriaan  van  dey  Heuvel  LHrkszoon  ? 
Burgemeefter  der  Stede,  er\  een  groot getaj 
van  burgeren  waren  hier  der  HervornungQ 
toegedaan  (d\.    Ook  ondernam  men ,  buiten 
Leiden ,  te  Rynsburg,  te  Wadding,  en  elders 
daaromtrent,  te  prediken:  waartoe ,  Jakob, 
Heer  van  Wyngaarden9  ffehouden  werdt,  de 
meefte  aanleiding  tehebbeji  gegeven  (e).  Je 
Middelburg  i  heeft  de  Predikant  Willem  vaq 
Hoorn,  onder  dé  begunftiging  van  verfcheir 
den'  Leden  der  Regeeringe,  al  vroeg,  in  't' 
openbaar,  geleerd.    Ook  predikte  men ,  in 
eene  Zoutkeet  van  de  tVefawc.  Bqftiqan  Mat- 
tbyszoon,  op  den  dyk,  buiten  Arnemuiden : 
voorts,  te  Veere,  te  Vliflingen ,  te  Zierik* 
2;ee,  te  Thopleh,  en  op  veele  arider/plaat- 
fen  in  Zeeland  (ƒ).    Wy  maakën  geen  by- 
zonder  gewag  van  de  Steden  der  andere  Ne- 
derlanden, alwaar,  ten  deezen  zelfden  ty- 

(b)  RKAAL  by  BRANDT  I.  Deel,  */.  319.  "    " 

(ct  Rf.AAL  ms  loven, W.  }jo. 

ld)  Scnicnt,  van  Alva  bL  s6»  19,  Ii6 ,  330. 

f  O  Scntent.  van  Aiva  hl,  41 ,  166. 

(f)  Senicnt.  van  Alva  bL  6i,  i©*,  104,  10; ,  iof  ,  177, 171. 


Ie,  de  openbaare  preeke  begonnen  werdt. Filfp^HL' 

De  Koning,  de  tydingen  deezer  nieuwig-  1566. 
jeid  9  de  eene  na  de  andere ,  gekreegen  heb-   XXI. 
bende»  hieldt  raadvergaderingopraadverga- Raa<*- 
lering ,  zo  te  Madrid  als  in  't  Bofch  van  Se-  Jênto 
govia ,  met  den  Hertog  van  Alva ,  den  Graa-  Spanje, 
ire  van  Ytïx^^Antoniode  Tokdo>  Grootmeefter  over  de 
der  Orde  van  S.  Jan,  Jan  Mamiquez  de  Lara,  bewee- 
Groot-  hofmeefter  der  Koninginne,  Ruy  G^gJfJ 
meZy  Prins  van  Eboli,  Lodewyk  dt  Quichada^^dt. 
Groot-flalmeeftervan  Prins  Karel, benevens 
den  Raadsbeq*  Tisnacq,  benoemd  tot  Prefi- 
ident  van  den  geheimen  Baad  in  Nederland, 
Hopperus,  'sKonings  Zegelbewaarder,  en 
den  Geheimfchry vrer  Courteville  (g).    Hier 
werdt ,  eerft  op  de  kwaal  en  derzelver  oor- 
zaakeq,  en  daarna,  op  het  geneesmiddel  der 
kwaaie ,  gelet.  „  De  kwaal  werdt ,  door  fom-  Oorzaak 
,,  migen ,  geoordeeld  gefprooten  *e  zyn ,  uit  dw  bc- 
„  hetmisnpegenvaneen  of  twee  Perfqnaad-  wee«in- 
i,  jen,  die  den  klem  der  Regeeringe  in  han-  ^oVdcd 
»  den  zogten  te  krygen ,  om  daarna  vryheiddes 
n  van  Godsdienfti  of  openlyk,  of  voor  elfcspa»n- 
„  in  zyn  huis  in  te  voeren.  Dit  was  te  fpeu-  Jj-tojJ1 
„  ren  aan  de  treden, reeds  tot  bereiking  van^*4^*' 
p  dit  oogmerk  gedaan:  van  welken  deeerfte 
ï,  was  het  weeren  van  den  Kardinaal  van 
„  Gran veile;  de  tweede  Egtponds  reis  naar 
?,  Spanj  e*  welken  geen  van  beide  beantwoord 
,,  hebbende  aan  hun  oogmerk,  warenze  voort- 
„  gefchreeden  tot  den  derden  trap, het  Ver- 
^  zoekfehrift  der  Edelen ,  die ,  bloedverwan- 
p  (en  of  dienaars  der  misnoegde  Heerenzyn- 

(f)  HOTFUUI  Livr.  UI.  Ci.  IV.  p.  17. 


*i7o    VADERLANDSOHE    XXIL  Bcraè 

-ffon«ni.,,  dé,  Kgtelyk  lieten  raaden,  wiens  werktui* 
1566.  ^  gen  zy  waren.    Hierby  was,  laatflelyk, 
,.  de  vierde  trede  gekomen ,  't  gezantlchap 
„  van  Bergen  en  Montigni,  welker  laft,  ia 
„  deszelft  eerjle  hoofdpunt ,  genoegzaam  o- 
„  vereenkwam  met  het  Verzoekfchrift  der 
„  Edelen.    Het  tweede,  betrof, eerjlelyk,  het 
5>  wantrouwen  tuflchen  den  Koning  en  ee- 
„  nigen  zyner  vaflalen,  waarvan  zyne  Ma» 
„  iefteit  egter  dikwils  gefchreeven  hadt ,  dat 
„  hem  niets  bewuft  was,  en  ten  anderen,  de 
w  verandering  in  den  Raad  van  Staate,  of 
„  liever  in  de  algemeene  Regeering  der  Ne* 
„  derlanden,  daar,  in  de  derde  plaatfe,  deo- 
„  verkomfl  zyner  Majefteit  bykwam,  die  niet 
yy  begeerd  werdt ,  dan  na  dat  al  't  andere  zou 
„  zyn  toegedaan.    Doch ,  met  het  dringen 
„  op  het  een  en  't  ander ,  deedt  men  duide- 
,»  lyk  zien, dat  men  't  op  hetverkrygen van 
„  den  klem  der  Regeeringe  en  vryheid  van 
„  Godsdienft  gemunt  hadt*    Wanneer  raea 
'  „  hierby  nu  aanmerkte,  dat  de  Hseren  niet 
„  flegts  een  onderling  verbond  hadden  aan* 
„  gegaan ;  maar  ook  de  Edelen ,  en  laatflelyk 
„  de  Ketters  zelven ,  waaruit  de  openbaare 
„  preeke  gefprooten  was ;  hadt  men  te  wag« 
„  ten,  dat  'er,  by  de  vier  gemelde  treden, 
yy  eerlang  een  vyfde  ftondt  te  worden  ge* 
„  voegd ,  van  welke  verdere  uitfpoorigheid 
Middel   „  te  dugten  was."  Komende  vervolgens  tot 
omze  te  het  geneesmiddel ,  zeide  men  „  dat'ertwee- 
*itten*    „  ënei  was ,  een  waar  en  een  gewaand:  welk 
„  laatfte ,  als  gevaarly  k ,  gefchuwd ,  terwyl 
„het  eerfte  alleen  gebruikt  moefl  worden. 
,,  't  Schyngeijeesmiddel  was ,  door  de  ge- 
zang 


XXn.  Boek.     HISTORIE,      i7r 

„  zanten, voorgeflaagen ,  enbeftondt  inhetpiupsiik 

M  vernietigen  der  In<juifitie,  dat  de  agtbaar-  1566, " 

„  heid  des  Konings,  des  Paufen  en  der  hei- -* 

„  lige  Kerke  nietgedoogenkon;in  het  maa*> 
„  tigen  der  Plakaaten,  dat  alle  misdaaden 
„  van  verzuim,  als  niet  ter  Kerke  of  ter  mis- 
„  fe  gaan,  ongeftraft  liet;  en  in  het  verlee* 
„  nen  eener  algemeene  vergiffenis,  die  Lee* 
„  raars  en  oproermaakers  influiten  zou,  en 
»  derhalve,  zo  min  als  (de  twee  andere  pun* 
„  ten ,  kon  worden  ingewilligd:  Het  eeni- 
„  ge  waare  geneesmiddel  dan  beftondt  in  's 
„  Konings  reis  naar  Nederland,  die,  zon- 
„  der  uitftel ,  moeft  worden  ondernomen, 
„  Hierdoor,  zouden  de  onheilen,  die  men 
„  nog  vreesde, konnen  worden  verhoed.  De 
„  Koning ,  van  zyne  vaflalen  met  eerbied  ont* 
„  vangen  zynde ,  zou  alle  gemaakte  verbon- 
„  den  Jconnen  doen  verbreeken :  voorts  orde 
„  (lellen  opdenGodsdienft,  en  daarna  over- 
„leggen,  of 'er  eenige  verandering,  in  de 
»  Plakaaten  en  in  de  Raaden  van  Regeerin* 
„  ge ,  zou  behooren  te  worden  gemaakt. 
n  Vooraf,  moeft  men,  mids  't  ftuk  meelt  de 
„  eere  Gods  en  der  waare  Kerke  betrof,  door 
„  gebeden  en  ommegangen , 's  Hemels  ze* 
„  gen  tragten  te  verwerven;  terwyl  de  Ko« 
»  nine  zig  moeft  blyven  voorftellen ,  de 
»  Nederlanders  vaderlyk te  handelen,  en  de 
»  regtvaardigheid  te  paaren  met  de  barm- 
„  hertigheïd  (*)." 

Filips,  verklaarende,  tot  dit  laatfte,  vol-  xxn. 
komen  gezind  tezyn,befloot,  federt,  geheel  Filips  be. 

pVer.  fluit  tot 

(*)  HomRw  Xw.  in.  ei.  iv.  p.  %u  *    ** ***** 


17*    VADERLANDSCHE     XXII.  Boztl 

FfuPsIIL overeenkomftig  met  deezen  raad,  de  reis 
1566,  herwaards  aan  te  neemen.     Doch  slIzo  hy 

•     g£ niet  voor  den  winter  vertrekken  koq ,  en  de 

waardf .  reis  ter  zee ,  door  den  Oceaan ,  ook  te  gevaar- 
lyk  geoordeeld  werdt ,  moeflze  uitgefteld 
worden  tQtl  xn  l  voorjaar.  Men  vreesde  zelfs 
nu  reeds  in  Spanje ,  dat  de  oproerigen  zig 
inogelyk  van  't  Eiland  Walcheren,  daar  de 
JConing  zou  moeten  landen,  zouden  konnen 
meefler  maaken ;  waarom  goedgevonden 
werdt,  dat  zyne  Majefteit,  de  Middelland- 
fche  zee  zynde  overgefteken ,  verder  te  lan- 
de herwaards  trekken  zou.  Van  al  't  welke 
#  de  Landvoogdes,  by  Blieven  van  den  Ko- 

iung,  terflond, kennis  gegeven  werdt  (i). 
Wathy,      Midjerwyl,  hadt  hy,  op  de  drie  punten, 
op  de  In-  by  eigen  monde,  in  den  Raad,  vaftgefteld: 
Pkkaa^  »  ^at  de  Paufelyke  Inquifitie  mqgtgefchort 
ten  en  al-  v  blyven,  mids  de  gewoone  Biflchoplykehaa- 
gcmeene  ,,  re  kragt  behieldt.Dat  men,  in  Nederland, 
vergiffe-  %y  een  nieuw  ontwerp  vanmaatigingderPla- 
Dis»  ***  „  kaaten  mogt  opflellen ,  waarby 's  Konings 
***""■     „  agtbaarheid  en  't  Roomfch  geloof  bewaard 
„  werdt,  pullende  hy  dan,  hierop ,  de  ver- 
aJ>  eifchte  orde  b>eraamen.  Dat  ook  de  Land- 
„  voogdes  vergiffenis  zou  mogen  yerleenen 
„  aan  de  Bondgenooten  alleen,  of  ook  aan 
~  anderen,  naar  dat  zy  't  raadzaam  vondt , 
„  mids  deezen  niet  geregtelyk  van  misdaad 
„  overtuigd  waren.    Dat  zy  egter  voor  het 
„  toeftaan  deezer  drie  punten ,  verzekering 
„  hebben  moeft ,  dat  de  Heeren ,  zig  hierme- 
„  de  laatende  genoegen ,  voortaan  de  behou7 

der 

(•«)  Ho?P£*US  Livr.  UU  Ck.  V.  /.  SS, 


XXff;  BoeK.      HIStORÏË.       17  j 

„  dèhis  van  den  Godsdienfl  en'sLandsruft,FitiPtIlfc 

„  uit  al  hun  vermogen ,  behertig  en  zouden.  }S66. 

„  Voorts  moefteh  alle  verbonden,  famen-" 

„  komften,  preeken  en  openbaare  ergernis- 

„  fen  worden  afgefchaft,  of  zo  de  weder- 

„  fpannigeri  hiertoe  niet  konden  worden  ge- 

„  bragt ,  éii  daarentegen  de  wapenen  opna- 

4  men ,  irtógt  de  Landvoogdes  zig  van  de 

„  Benden  van  Ordonnantien  efl  van  de  ger 

„  woone  bezettingen  diehen,  ter  haarei*  be- 

„  fchermirige.    Des  hoods  ,  mogt  zy  zelfs 

„  een  genoegzaam  getal  van  waardgelders 

„  aanheemen ,  over  dezelven  zulke  Hoofd- 

„  luiden  ftellende,  als  zy  zelve  bekwaamd 

„  oordeelde  (*)." 

Met  de  Brieven,  waarby  de  Landvoogdes Zyn 
keünis  kreeg  van  's  Konings  befluit,  werden fch|yv«* 
ook  herwaards  gezonden,  vriendelyke  Brie--^^" 
veö  aan  de  drie  Heeren,  en  onder  deezen ,  tndere 
ceneri  aan  Oranje,  gefchreeven  met  's  Ko- Heeren 
nings  eigen'  hand ,  en  vervuld  met  betuigin- 
gen van  volkomen  vertrouwen  op  zynen  y- 
ver  voor  den  dienft  zyner  Majefteit.    Ook 
werdt  hy,óm  't  gene  ny  te  Antwerpen  ver- 
rigt  hadt ,  gepreezen.    En  op  dat  aan  zulk©, 
vleiende  taal  de  fchyn  Van  openhertigheid 
niet  ontbrake,  was  'er  eene  vermaaning  by- 
gevoegd,  om  toe  te  zien  op  zynen  broedeï, 
die  zig,  nxar  't  gene  men  den  Koning  hadt 
aangebragc ,  te  diep  gefteken  hadt ,  in  't  werk, 
dat  hier  gedreeven  werdt  (/).Zulk  fchryven, 
diergelyk  ook  aan  de  goede  Steden  afgevaar- 
digd 

(k)  HOFflKVS  Lhr.  III.'  Cb.  V.  p.  t». 
(0  *)  Bot  AttUu  Stukk.  1.  Dult  kl%  11% 


tn     VADËRLANDSCMÉ    3ÜÜÏ.  SoêA 

FjllipsIIL  digd  werdt ,  diende  alleenlyk,  om  de  zaa? 
1566,  ken,  hier,  zo  veel  mogelyk  ware,  tot  op  '$ 

Konings  overkomft,  in  ruit  te  houden. 
XXIÏT*      De  verbonden'  Edelen  haddcn,terwyl  men, 
Vergade*  ovcr  hun  verzoek, in  Spanje,  handelde, hier 
Edelen    te  ^atl(^e>  n*et  ^  gezeten;  maar  eikanderen, 
te  s.      in  Zomermaand  (3) ,  te  S.  Truyen ,  in  't  Bis* 
Truyen.  dom  van  Luik,  befchreeven,  alwaar  zy ,  ten 
getale  van  vy  f  tienhonderd  of  tweeduizend 
paarden ,  byeen  kwamen ,  en  tot  in  de  vol- 
gende maand  of  langer ,  vergaderd  bleeven* 
De  voornaamften,die  hier  verfcheenen,  wa* 
ren  Graaf  Lodewyk  van  Naflau,  de  Graaven 
van  Kuilenburg  en  van  den  Berge ,  en  de  Heef 
van  Brederode  (m).    Voorts  vindt  men, dat 
hier  ook,  onder  anderen,  tegenwoordig  ge- 
weeft  zyn  Jozua  van  Alveringen ,  Heer  van 
Hof  wegen,  Jan  van  Blois,  gezeid  Treslong* 
Maximiliaan  van  Blois,  gezeid  de  Kok  van 
Neerynen,  Tan  van  Cafembrood,  Heer  van 
Bakkerzeel  (n) ,  Bernard  Uiteneng ,  Rutgcr  van 
Boetzelaar,  fleer  van  KarnilTe  en  Otto  zyn 
Broeder,  Floris  van  Boetzelaar,  Heer  van  Lan- 
gerak,  en  Jan  van  Renefle  van  Wulven, 
Heer  van  Wilp.  De  twee  laatfte  waren ,  uit 
den  naam  der  verbonden'  Edelen  van  Hol- 
land, derwaards  gezonden  (0).    Bakkerzeel 
was ,  met  kennis  van  den  Graave  van  Eg- 
mond,  verreisd,  dien  hy  beloofd  hadt,  niets, 

bui- 

(m)  Hopperu*  Uvr.  IV.  Cb.  I.  p.  91. 

(n)  Ptoces  van  Egmond,  hl.  61  ï  ,  64*. 

(§)  Sentetu.  van  Al  va  *A  53»  7ï»  77»  lot,  in,  U4- 

(3)  Hooft  zegt  in  Ooglhnaand  (III.  Boek,  bl.  97)» 
doch  wy  volgen ,  ten  opzigte  van  den  tyd,  de  Hukken  van 
het  Proces  van  den  Graave  van  EgmonJ.bl  622 ,6&h 


XXII.  Bcaor.      HISTORIE.      r;s 

buiten  't  Verbond  en  't  Verzoekfchrift,  teFurslO; 
zullen  helpen  befluiten.    Ook  verklaarde  hy  1566. 

den  Graave,federt,dat  hy  het  uitvoeren  van f^ - 

verfcheiden'  aanflagen ,  door  eenige  Edelen 
en  Onroomfchen  ontworpen,  hadt belet (/>). 
't  Gerugt  liep ,  ondertuflehen ,  en  't  vondt  ten  Wathkr 
Hove  geloof,  dat  men,  teS. Truyen,befloo-gehan- 
ten  hadt,  vierduizend  Paarden  en  veertig*** 
?entlelen  Knegten,  Duitfch  Volk,  in  waard- wadL 
geld ,  aan  te  neemen ,  om  zig ,  tegen  den  Ko- 
ning zei  ven,  te  verzetten,  zo  hy  ondernee- 
men  mogt,  gewapend, herwaards  te  komen. 
Ook  zouden  de  Edelen  den  Onroomfchen  hier 
hunne  befcherming  hebben  beloofd  (a).  Ze- 
ker is  het,  ten  miniten,  dat,  zo  wel  de  Kal- 
vinifchen  als  Lutherfchen ,  hen  te  S-  Truyen, 
fchriftelyk,  om  dezelve,  verzogt  hebben {r).. 
Zelfs  wil  men,  dat  'er  middelen  beraamd 
zouden  zyn ,  om  peïiningen  te  heffen  (s) ,  't 
welk  wel  van  nooden  was,  zo  men  anders, 
tot  het  aanneemen  van  Krygsvolk,beflooten 
heeft-     Men  voegt  'er  by,  dat  hier  ook  de 
Beeldenflorm,die,  in  Oogflmaand, aanhief, 
werdt  vaftgefteld  (t):  't  welk  my  egtergantfeh 
niet  waarfchynlyk  dunkt. 

De  Landvoogdes,  kennis  gekreegen  heb- Oranje 
bende  van  <le  Byeenkomft  te  S.  Truyen,  enen  ES- 
Jergfte  vermoedende,  bewoog  Oranje  en£^£m 
Egmond,  om  in  onderhandeling  te  treeden  mee  de 
toetdeBondgenooten,  die  twaalf  gemagtig-  Boodg*» 

den,n00W|*» 

(*;)  Proces  van  Egmond,  bl.  6i%. 
■U)  Sentcnt.  van  Al  va  bl.  7*,  78»  10$,  114. 
An  Hor  il  iw*,  bl.  s*  [79].    Hom&us  Livr.  IV.  C*. 
ll'P>  9». 
(')  Proces  van  Egmond,  bl.  62  3. 
(0  Yxqlu  Vita  JV.*CYIU.  /.  47* 


i^ff     VAÖERUUSTÖSCHË    XXflt.  BomC 

ffanm.dai9  met  Graave  Lodewyk  aan  't  hoofd,  af- 
1566.  zonden,  eerfl  naar  Aarfchot,  dat  twaalf,  en 

-toen  naar  Duffel,  dat  maar  zes  mylen  van 

Antwerpen  gelegen  is  (u) ;  alio  men  't  onge- 
raaden  hieldt,  dat  de  Pfins  2ig,  tegenwoor- 
dig, té  verre  vari  deeie  Stad,daai*  t  nog  vol 
onruft  was ,  tf  erWyderde.    Te  Duffel ,  ver- 
toefden Oranje  en  Egmörtd,  naauwlyks  eert 
half  etmaal  (v)9  in  welken  tyd,  zy,riietde 
gemagtigden  der  Edelen ,  in  gevolge  van  hun- 
nen laft,  beraamden  „  dat  de  Bondgenooten 
w  's  Konings  antwoord  op  hun  Vertoog  nog 
„  vierentwintig  dagen  zouden  afwagten ,  en 
„  in  dien  tyd,  geene  nieuwigheid  aanvan- 
„  gen/'    De  Landvoogdes  gaf  den  Koning 
hiefrvaft  tef ftortd  kennis ,  te  gelyk  meldende, 
dat  het  vergaderen  det  algemeene  Staaten ,• 
door  haar ,  door  de  Heeren ,  en  door  den  Raad 
van  Staate,  werdt  aangezien ,  als  het  eehige 
middel,  dm  Verdere  onheilen  té  voorkomen 
(w).  Doch  Filips  was ,  hiertoe ,  niet  te  bewee- 
DeLand-gen.  Hygaf,  in  tegendeel,  der  Landvooe- 
voogdes  2efle  bevel ,  om  drieduizend  Duitfche  Rui-  . 
verlof     ters  en  tweeduizend  Voetknegten ,  onder 
©mzig'te  Hoofdluiden,  die  hy  zelf  zou  benoemen,  aan 
wajfe-     te  nèemen ,  zo  't  nood  deedt ;  of  zo  niet ,  ten 
*«•       minften  voor  twee  maanden  in  waardgeld  te 
houden,  waartoe  hy  de  noodige  penningen  o- 
vermaakte  (x):  en  niet  lang  hierna,kreeg  men, 
in  't  zeker,  berigt .  dat  Hertog  Erik  van  Bruns- 
wyk  ,by  Lingen,  volk  voor  den  Koning  by- 


een  trok(y). 

(u)  BOR  II.  Blik  f  hl.  $S  [79]. 
(v)  Proces  van  Egmond,  hl.  «42. 
Cur)  BURGUND.  Lier.  III.  p.  1*6. 
(*)  HOPPERUS  Livr.  IV,  CK  1.  % 


ÏXff.  Bótt.    HISTORIE. 


Op  deVergadering  der  Edelen  te  S       ^  _^m  ^^ 
verfcheen  in  H  ooimaand,  een  Periboo,  der- 15Ü 
iraards  afgezonden  ,door  den  Prinle  van  Cob-  ^~ 
dé  en  den  Admiraal  van  Charillon, Hoofdene^ 
der  Hugenooten  in  Fiankryk ,  om  den  Bond- -^ 
genooten  allen  verdrag  met  deLandvoogddTe*^* 
te  ontraaden ,  en  vierduizend  Edelluiden  ter^B^i. 
hulpe  aan  te  bieden,die,binnen  eene  maand  na*»:*xn 
datze  waren  opgeeiifcht,  te  paarde  zirtenzoa-s^^»- 
den.  Doelde  Vergadering,  geenen  zin  neb-*23* 
bende,  om  zig  's  Konings  onveizoenbaarea 
haat  op  den  hals  te  haaien,  floeg  deeze  aan* 
bieding  heufchelyk  af  (z).    Eenigen  zouden 
egter  gaarne  gezienhebben,  dat  menze  aan- 
genomen hadt,  en  wil  men,  dat,  hieruit , 
en  uit  den  voorflag  van  fommigen ,  om  voik 
en  geld  te  ligten ,  de  eerde  verwydering  on* 
der  de  bondgenootenontftaan  zy ,  konnende 
de  Roomfchen  onder  hen ,  geiyk  Mansfeld 
en  anderen  ,  met  geene  goede  oogen  aan- 
zien, dat  men  zig  met  de  Ketters  zo  diep 
t  zee  begeeven  wilde  (a). 

De  Vergadering  te  S.  Trnyen  was,  naar."^ 
't  fchynt,  reeds  gefcheiden,  toen  de  Land-^p  h^m 
Toogdes,  den  twaalfden  van  Oogftmaand,fritcp 
's  Konings  brieven,  den  laatflen  van  Hooi-^  dne 
maand  getekend ,  ontving  (A) ;  waarin  't  Be-P"1*" 
fluit  op  de  drie  punten  vervat  was ,  welk  wy»  JT* m 
hier  boven  (c) ,  hebben  te  boek  geftelcL    't 
Werdt  egter  niet  afgekondigd,  weigerende 
Viglius ,  Barlaimont  en  andoren,  in  t  afzyn 

(z)  BOK  II.   A*t ,  hl.  69  [*t\ 

(*)  HOOFT   1U.   Bltky  hl.  99. 
>)  BütCüWO.  Lihr.  UI.  p*  iff» 
\e)  Blasz.  171. 

VI.  Deel.  M 


1 

f: 


in    VADERLANDSCHE   .XXII.  Bos*. 

Ftfj?sHI.der  voornaamfle  Heeren  ,  daartoe  te  ftem- 
1566.  men.   Doch  de  Bondgenooten  kreegenhaaft 
de  lugt  van  den  inhoud,  en  vernamen,  on- 
gaarne, dat  Filips  nog  geene  Vergadering 
der  algemeene  Staaten,  daar  zy  zeer  op  ge* 
Aanvang  zet  waren ,  gehengen  wilde  (d).  Men  raad- 
der  Bed-pleegde  ten  Hove  nog  over  'sKonings  brie- 
tatog!*"  ven>  toen  deBeeldenftorm,fchielyk  aange- 
heeven,  in  weinige  weeken(4),  byna  alie 
oorden  van  Nederland  doorliep ,  en  zulk  ee- 
11e  byftere  verwoefting  maakte,  aan  beel- 
den, fchilderyen,  boeken,  kruiflen,  altaa- 
ren  ,  fakramentshuizen  en  allerlei  Kerkfie- 
raaden,  ten  platten  Lande  en  in  de  Steden , 
dat  men,  het  graauw,  welk  'er  de  hand  in 
hadt ,  aanziende  voor  te  zwakke  werktuigen, 
om  zo  veel  yflelyks ,  in  zo  weinig  tyds,  uit 
te  voeren ,  tot  de  vreemde  gedagten  kwam, 
dat  'er  booze  geeften  onder  gewerkt  hadden 
inVlaan-  (e).  Wy  hebben  niet  voor,  omftandiglykte 
deren ,  en  verhaalen ,  hoe  deeze  fchennis,  eerft  in  Vlaan- 
deren en  Artois,  aanving,  op  den  veertien- 
den van  Oogftmaand  (ƒ ) ,  noch  hoe  zy,  van 
te  Ant-   daar,  voortfloeg  naar  Antwerpen,  alwaar, 
werpen,  de  groote  Kerk ,  een  der  pragtigfle  gebou- 
wen 


d)  Ham  RUS  Livr.  IV.  Cè.  II.  p.  »*. 

e)  STRADA  Dec.  I.  Lier.  V.  p.  242. 
{/)  StraDA  Dec.  I.  Lier.  V.  p.  235. 


t 


(4)  In  tien ,  of  ten  hoogden  twaalf  dagen,  zegt  Van 
der  Haer,  de  luit.  Tumult.  Belgic.  Libr.  IL  Chp.  VIL 
p.  351.  en  Hopperus  tekent  aan  (Livr.  IV.  Cfa.  II.  p> 
07),  dat  *er,  in  drie  of  vier  dagen,  meer  dan  vierhon- 
derd Kerken  geplonderd  zyn.  Doch  dit  moet  van  Vlaan- 
deren en  Brabant  alleen  verdaan  worden.  In  Friesland, 
heeft  men  9  met  de  beeklenfcfaennis ,  eerft  in  HeriB- 
waand*  begonnen.    Bor  IL  Boek,  bl.  64  [91]. 


JÖÖL  Hoek-      HISTORIE.    t# 

wen  van  Europa,  door  eeahonderd  raban- Fiufstiti 
ven,  geholpen  van  eenen  hoop  hoeren  en  15661^ 

jongens ,  in  weinige  uuren  ,geplonderden  te * 

icfaande  gemaakt  werdt  (g)  i  nóch ,  eindelyk, 
hoe  allede  Nederlanden  ^Luxemburg  en  Na- 
men uitgezonderd  (5) ,  deeze  dartelheid  heb- 
hen moeten  lyden*  Verfcheiden'  Nederland* 
iche  Hiftorielchry  vers  hebben  dit  alles ,  uit- 
voerig en  deftig,  te  boek  gefield*  't  Zal  ons 
genoeg  zyn,  hier,  na  't  aanwyzen  der  oor- 
fcaaken  van  dit  woeft  bedryf ,  beknoptelyk,  te 
ontvouwen,  hoe  't  £ig,  met  den  Beelden- 
ftorm,  in  de  nu  Vereenigde  Nederlanden, 
met  naame  in  Holland,  Zeeland  en  't  Stigt 
Van  Utrecht,  hebbe  toegedraagent 

Men  is  't ,  wederzy ds ,  eens  ,  dat  de  Kerk-  Byzorf^ 
pdondering ,  op  de  meeffce  Plaatfen ,  door  flegt  derhe- 
geboefte  ea  terneene  Handwerksluiden ,  is  den  w*\ 
uitgevoerd  ;  doch  't  is  twyfelagtig ,  of  deeze  f  ewt  *' 
ruwe  hoop  niet,  hier  of  daar  ten  minften, 
aangezet  zy ,  door  luiden  van  meerder  aan- 
tien.    De  Spaanfchgezinde  Schryvers  wil4 
kn,  gelyk  wy  boven  zagen ,  dat  'er  de  Ede- 
len zei  ven,  te  S»  Truyen,toe  beftooten  had-» 
den.   Doch  't  heeft  weinig  fchyn  van  waar"  . 
héd,  dat  men,  by  oprekte  Roomfcheii,  ge- 
lyk veele  verbonden'  Edelen  waren,    van 
zulk  een  voorneemen  zou  hebben  durven 
leppen ,  veel  minder ,  dat  men ,  met  hen ,  de 
uitvoering  zou  hebben  beftemcL    Andaren 

heb-      . 

(<)  Boa  II.  B*tk,  hl.  s%  [si]. 

(5)  StiUda  dondert  (Dcc.  L  Libr.  V.  p.  045)  ook 
Anoisuu;  doch  hy  heeft  zelf,  te  vooren,  (p.  «35) 
verhaald,'  dat  de  Kerken  en  Klooftere  der  Dorpen  «ri 
S»  Omer  geplunderd  zyxu 

M  * 


i8o    VADERLANDSCHE     XXII.  BóflE 

FiupsIIl  hebben  den  Prins  van  Oranje  aan  deeze  fchen- 
*566-  nis  fchuldig  gehouden,  of  zynen  Broeder, 
Graave  Lodewyk  (*).  Doch  de  Prins  heeft 
zig  altoos  af  keerig  getoond  van  de  woeft- 
heid  der  Beeldftormeren ,  en  is  zelfs ,  federt, 
van  fommige  Onroomfchen  gelafterd ,  om 
dat  hy  oordeelde,  dat  de  Kerken,  niet  dan 
na  vöorgaanden  laft  der  Overheden,  behoor- 
den gezuiverd  te  worden  (*)•  Aan  den  an- 
deren kant,  vindt  men  'er,  onder  de  onzen, 
die  deeze  Heeren  niet  alleen ;  maar  ook  de 
verbonden'  Edelen ,  de  hervormde  Kerken- 
dienaars  en  de  Leden  der  Kerke  in  't  gemeen, 
van  alle  fchuld  aan  de  ongeregeldneid  der 
Beeldftorminge ,  hebben  willen  vrypleiten 
(*).  My  komt  ester,  met  anderen,  niet 
ongegrond  voor ,  dat  fommigen  uit  de  her* 
vormden,  ja  uit  de  Edelen  zelvan,  dien  't 
naderhand  openlyk  te  laft  gelegd  is,  in  dit 
werk,  de  hand  gehad,  of  het,  ten  minften, 
met  genoegen  aanfchouwd  hebben:  al 't  welk 
hier,  meeft  uit  de  vonniflen,  twee  of  drie 
jaaren  na  deezen  tyd  geveld ,  naauwkeuri- 
.  ger  dan  tot  nog  toe  gefchied  is,  ftaat  aan- 
geweezen  te  worden. 

De  openbaare  preek  was,  onlangs,  in  Vlaan- 
deren begonnen,  daar  't  getal  der  Onroom- 
fchen zo  groot  was ,  dat  de  Stadhouder  dee» 
zer  Landftreeke,  de  Graaf  van  Egmond,  re- 
kende, dat  'er  wel  vyftig-  of  zeftigduizend 
mannen  onderwaren,  die,  gewapend,  op 

om- 

f*;  HOPPERUS  Lhr.  IV.  Cb.  III.  p.  98 ,  99.  STRADA  Dec. 
I.  Ubr.  V.  p.  «y,  247. 

O)  Apolog.  4y  BOR  Authent.  Stpkk.  II.  2>«/,  4/.  79. 
(kj  Leevcn  tho  Willem  I.  I.  Dal,  bL  ***• 


XXII.  Boek.      HISTORIE.    181 

omtrent  zeilig  Plaatfen ,  ter  preeke  kwamen  Fu*ÜL 
(/).  Zo  groot  een'  hoop  heeft  het,  buiten  1566. 

twyfel,  verdrooten ,  met  het  naderen  van 

den  winter ,  langer  in  't  open  veld  byeen  te 
komen.    En  gelyk,  onder  allerlei  gezindhe- 
den ,  boozen  en  goeden  zyn ,  hebben  de  eer- 
den geoordeeld,  dat  zy  zig,  met  geweld, in 
't  bezit  mogten  ftellen  van  de  Kerken ,  die 
hun,  zeker  lyk,  geweigerd  zouden  geweeA 
zyn,als  zy  'er  alleenlyk  om  verzozthai^n. 
Zy ,  die,  onder  de  Edelen,  uit  wanhoop  — n 
's  Eonings  genade ,  of  uit  begeerte  naar  ver- 
andering, 't  werk  gaarne  tot  daadelykheid 
zagen  voortflaan ,  hebben  hieronder  geroeid, 
en  de  Beeldvorming  is  juift  begonnen ,  in 
de  Landftreek ,  daar  de  openbaare  Preek  eerft 
ondernomen  was.  Doch  of  Graaf  Lodewyk, 
gelyk  't  gerugt  toen  liep,  dit  werk  aange- 
oreeven,  en  gefchikt  hadt,  om,  binnen  vyf 
of  zes  dagen ,  te  worden  afgedaan ,  en  of  hy, 
nevens  Afo/,  Stadhouder  der  Leenen  van  Bra- 
bant, en  van  der  Meere  9  beide  Edelluiden  van 
den  Prinfe  van  Oranje ,  verfcheiden'  vergeef- 
fche  poogingen  nebbe  gedaan ,  om  'tgraauw, 
teBruflel,  aan  't  beweegen  te  helpen,  zo  als  de 
Wethouderfchap  der  Landvoogdefle  aandien- 
de(m),  zou  ik  niet  durven  verzekeren.  Ook 
weet  ik  niet ,  wat  men  te  houden  hebbe  van 
zekere  brieven,door  de  Landvoogdefle  onder- 
fchept,  waarby  die  van  Doornik  den  bond- 
genooten  fchreeven ,  dat  zy  zouden  uitvoe- 
ren, 't  gene  zy  voorgenomen  hadden  ,  zo 

hun 

f')  Pxoces  van  Egmond  M.  «44. 

(•)  UoPFlHüi  üvr.  IV.  Cb.  III.  p.  ft»  99* 

M  3 


182    VADERLANDSCHE    XXII.  Bobk*. 

FiLiPsin.hun  's  Konings  antwoord  niet  fpoedig  werdt 

1366.  bekend  gemaakt  (n).  Zeker  is  't ,  dat  de  plon- 

dering ,  te  Bruflel  belet  zynde ,  fchielyk ,  naar 

Zeeland ,  overfloeg. 

in  Zee-       Te  Middelburg ,  hief  zy  aan ,  op  den  twee* 

Nd-      entwintigften  van  Oogftmaand.    Verfchei-? 

den'  Leden  der  Regeennge,  met  naame,  de 

Schepens  Jndriesjakob  Oertszoon,  SimonjFans-, 

zoon  van  Rome  ,  Fineert  Laurenszo&n  en  Hugo 

Jooszoon  waren  hier  der  Hervormingetoeger 

daan:  't  welk  hetgraauw  der  Onroomfchen, 

aangezet  of  voorgegaan  door  eenigen  uit  den 

Kerkenraad,  ftouter  maakte.  Men  viel  dan, 

in  de  Abtdy  der  Lieve-vrouwe ,  die  deerlyk 

feplonderd  werdt.  Den  Burgemeefter  Aèriaun 
'laaszoon  gaat  na ,  dat  hy  't  volk,  hiertoe,  zou 
hebben  opgehitft:  doch  mooglyk'  heeft  hy 
fdleen  bevel  gegeven ,  om  de  beelden,  met  or- 
de ,  weg  te  neemen :  gelyk ,  federt ,  ook  elders 
gefchiedde.  Maar  de  Notaris  Willem  Deynoct 
jieeft  'er, volgens  zyne  eigen'  bekentenis, de 
Ji^nd  in  gehad,  en  zyn  misdryf,  naderhaiid, 
met  den  hals  moeten  boeten.  De  S.  Pieters 
Kerk  w^rdt ,  op  gelyke  onbezuisde  wyze,  van 
beelden  beroofd  (oj.  Te  Vliffingen ,  te  Vee-r 
fe,  en  gantfeh  Walcheren  door,  gefchiedde 
dit,  insgelyks.  2Selfs  noodzaakten  de  On-* 
roomfchen  de  Wethouderfchap  tot  het  flaa- 
kei}  der  gevangenen  om  den  Godsdienft  (p), 
Te  Arnemuiden  werdt ,  zo  men  wil ,  het 
werk  begfunftigd,  door  den  B^lju^,  Jan  71 

(»)  BURGUND.  Libr.  III.  p>  2oj. 

{•)  Regift.  ten  Raadc  van  Middelb.  23  ^«£.1566.  r.  7.  Seo- 
jent.  van  AlvaJ/.  64,66,67»  69.10X,  103,110, 3*6,  39o*39n 

.  ($)  J9an.  ff},*!***  bc).   '  '      *  '  ■ 


XXII  Bot*.     HISTORIE.      183 

penszocn ,  die  den  Beeldftormeren  de  Kerkdeur  FiupsIIL 
zou  hebben  doen  openen  (q).    Te  Thoolen  1566. 
en  elders  in  Zeeland,  werden  de  beelden  ook 
ter  Kerke  uit  gefrommeld  (r).  In  't  Stigt  vanjn  u- 
Utrecht,  met  naame  in  de  Aartsbiffchoply-trccht. 
ke  Stad  zelve ,  gefchiedde  zulks ,  op  den  vieiv 
en  vyfentwintigften,  met  veel  verwoedheid. 
Men  hadt  hier  lchry vens  gekreegen ,  dat  de 
Onroomfchen ,  tot  agtduizend  in  getal ,  ge* 
wapenddoor't  land  liepen,  en  alomme  de    . 
Kerken  beroofden  :  welke  tyding ,  fchoon 
buiten  de  waarheid,  die  van  den  nieuwen 
Godsdienft  zo  veel  moeds  gaf,  dat  zy ,  eerft 
naar,S.  Geertruids  Kerk ,  daar  eene  wyle  tyds 
Leplonderd  werdt  (s) ,  en  toen  naar  't  Stad- 
Kuis  liepen,  begeerende  dat  hun  twee  Ker* 
ken  werden  ingeruimd.     De  Vroedfchap, 
zeggende  niet  fterk  genoeg  te  zyn ,  om  op 
zo  gewigtig  een  ftuk  te  beuuiten ,  kreeg  van 
eenen  der  Kalvinifche  Gemagtigden  ten  ant* 
woord,  Eet  ham  met  moftard9  zo  wordt gy fierk 
welke  onbefchoftheid  hem ,  federt ,  den  hals 
gekoft  heeft.  Hy  en  de  zynen  lieten  zig  eg- 
ter  te  vrede  ftellen ,  met  een  befluit  der  Re* 
geeringe ,  om ,  eerft  na  agt  dagen  en  't  innee* 
men  van  het  goedvinden  der  Landvoogdefle 
en  des  Prinfen  van  Oranje ,  te  antwoorden* 
Doch  aan  't  volk ,  dat ,  gewapend ,  in  groo- 
ten  getale,  op  't  Kerkhofvan  S.  Maria  ftondt, 
was  geen  houden.  Men  valt ,  in  de  Buur-  S. 

{akobs-  ,  S.  Nikolaas-  en  S.  Geertruids-  Ker- 
en, en  in  die  van  de  Predik-  en  Minderbroe* 

de* 

ff)  Sentent,  van  Alva.  bL  io?t  104,  x»;,ijf. 
(rj  Sentent.  van  Alva.  /'/.  ns9  *66. 
0)  Scntent,  tui  Alva  H.  35*»  ' n. 

Mi 


184     VADERLANDSCHE    XXII.  Boe*. 

FiLip$in.  deren ,  daar  alles  van  den  wand  gerukt,  ver- 
1566.  bryzéld  en  vernield  werdt  (t).    Jan  van  Re- 
' nefle,  Heer  van  Wilp,  die  eerfttuflchen  bei- 
de gegaan  was,  om  't  volk  met  de  Vroed- 
fchap  te  bevredigen ,  wees ,  zo  men  wil,  daar* 
na,den  Beeldftormeren  den  weg  naar  de  Buur- 
kerke  en  naar  die  van  S.  Geertruid ,  zeggen- 
de, dat  hy  al  't  nadeel,  dat  'er  hun  van  ko- 
men mogt ,  op  zig  nam ,  en  voorziende  fom- 
.     migen  van  werktuigen ,  om  te  breeken.  Zy- 
ne  natuurlyke  Broeders,  Filips  en  Willem 
van  Reneffe ,  Steven  van  Zuilen ,  Willem  van 
Zuilen  van  Ny veld ,  Kornelis  van  Nyenrode 
en  verfcheiden'  anderen  zouden  den  Heere 
van  Wilp  de  hand  hebben  gebooden :  en  gaat 
fommigen  na ,  dat  zy  't  graauw ,  tot  het  beeld- 
ftormen ,  gehuurd  en  betaald  hebben  (11).  De 
Wethouderfchap  werdt,  eindelyk,  op  den 
zevenentwintigften ,  genoodzaakt ,  den  Kal- 
vinifchen  de  S.  Jakobs  Kerk  af  te  ftaan,  en 
des  noods ,  nog  eene  andere  toe  te  zeggen 
in  Hol-   (v).  In  Holland,  ontftondt  de  woede,  ten 
land  f  en  elfden  tyje.  De  Wethouderfchap  van  Am- 
Amfter-  fterdam ,  de  bui  ziende  opkomen ,  hadt  be- 
dam.      volen,  de  meefte  koftelykheden  uit  de  Kerken 
te  bergen  (w) ;  gelyk  gefchied  was :  doch  alzo 
de  zwaarfte  beelden,  en  die  meeft  in  't  oog 
liepen ,  waren  bly  ven  flaan ,  viel  het  graauw  t 
fcig  hierdoor  getergd  rekenende,  op  den  drie- 
entwihtigflen , tegen  den  avond,  in  de  oude 

Keis 

(t)  BOR  II.  Beek  9  hl.  <5j  [90]. 

(*)  Sentcnt.  van  Alva  bl.  29,110,  251,2;),  349,  3J1,9J7. 
Zie  o$k  twee  Sentcnt.  ky  M&tthatos  Fundat.  Ecdel.  f.  169.    . 
(vj  Hooft  III.  Boek  9  M.  106. 
(w)  Adjl  Pauw  Relacs,  ky  Ban  Auth.  St.  IV.  />*•/,  k+ 1, 


XXII.  Boek.     HISTORIE.     ig5 

Kerke.  'De  Schout  Pieter  Pieterszoon ,  metft"**ïlL 
omtrent  veertig  helpers ,  op  't  mat  gekomen,  I5^*_ 
verdreef  cgter  den  woeften  hoop  (x).  Doch 
Burgemeefteren  ging  zo  groot  een  angft  aan, 
dat  zy  zig,  door  den  Raad,  elk  vyf  of  zes 
helbaardiers ,  ter  hunner  befcherminge ,  lie- 
ten toevoegen.  Voorts  ftondt  men  der  Ge- 
meente toe,  dat  de  beelden  geweerd  en  de 
Kerken  geflooten  zouden  worden ,  tot  op  na- 
deren laft  der  Landvooedeffe  (y).    Te  Lei- te  Lei- 
den, begon  de  Beeldenftorm ,  op  den  vieren- den. 
twintigften,  in  de  S.  Pieters  Kerke (2), door 
aandryven,  zo  getuigd  wordt,  van  twee  der 
verbonden'  Edelen ,  Jakob  van  Wyngaarden 
en  Arend  van  Duivenvoorde.  De  Lieve  vrou- 
we- ,  Hooglandfche-  en  andere  Kerken  wer- 
den, naderhand,  ook  beroofd.    Men  vindt, 
dat  fommige  beeldftormers  hier  een  rooden 
fluyer  om  den  hals  hadden,  waaraan  een  Geus- 
aenningkje  hing.  De  hervormden  predikten, 
federt ,  in  de  Minderbroeders  Kerke  en  in  de 
Voskuil,  even  buiten  de  Stad  (a).    Jn  den  in  den 
Haage,  onder  't  oog  van  den  Raad,  viel  Haas* 
het  graauw  in  het  Kloofter  der  Predikhee- 
ren,  daar  de  beelden  verbroken  en  de  boe- 
ken vernield  werden.    Zelfs  werden  'er  de 
kiften  opgeflaagen ,  en  't  geld  uit  dezelven 
geroofd,  waarmede,  federt,  zekere  JVouter 
fVilkmszcon  en  anderen  betigt  werden.    De 
Kapelle  van  Waffenaar ,  in  't  byzonder,  werdt 
hier  deerlyk  verwoed  (b).  Men  gaf  den  Hee- 

*e    \ 

(x)  Adr.  Pauw  Relaes,  ah  b§v.  bl.  \. 

\         (i)  ADR.  Pau*  Relaes,  Byl.  bl.  1 1.  Hooft  III.  Beekxbl.  xq*. 

I         (*)  Oud  Chron.  h  Orders  Leiden  W,  554* 

fa)  Oud  Chron.  als  b$v.  Sentent.  van  Al  va  bl.  41 ,  30J,  3  io,  \\u 
[bj  Sentcnt.  vu  Alva  bl.  *r,  $6,  1*3, 174 ,277*17** 

M  5  . 


itd      VADERLANDSCHE    XXn.  Boer 

FiuP8liLre  van  Hofwegen.na,  dat  hy  ziè  beroemd 
lS66.  zou  hebben  ,  de  Haagfche  Beeldftormers  ^ 
met  zeshonderd  Edelen ,  te  zullen  befcher* 
men,  zo  iemant  ondernam,  hun  tegenftand 
te  doen  {c).  Ook  melden  fommigen  ,  dat 
Jdriaan  Mennink  en  Dirk  Jooflen&tn  Prefident 
Suis  werkvolk  hebben  durven  afvorderen* 
om  de  beelden  weg  te  neemen :  welk  hun 
zou  toegeftaan  zyn  (d).  Doch  ik  vind  hier 
van  niet  gewaagd,  in  het  vonnis  van  Dirk, 
ce  welk  nog  voorhanden  is  (e).   Te  Schoonho- 

Schoon-  ven, waren  defchutters,op  den  vyfentwin* 
hoven,    tigften  y  zynde  Kermisdag ,  in  de  Doele ,  ge- 
wapend byeen  gekomen,  om  't  Sakrament» 
naar  gewoonte ,  door  de  Stad  te  volgen.  Doch 
veelen  derzelven,  der  Hervormince  toege- 
daan, weigerden  zulks.    Zekere  hans  van 
Nes  zogt  zelfs  't  volk  te  beweegen ,  tot  het 
pionderen  der  Kerfpelkerke  (ƒ).  Ook  meen 
ik,  dat  het  cefchied  is,  hoewel  't  my  niet 
te  Gorin- klaar  js  gebleeken.     Gelyke  verwoefting 
chem.     fchynt^e  Gorinchem,  gepleegd  te  zyn  (g). 
te  Woèr-  Te  Woerden ,  daar  veele  Lutherfchen  woon- 
ften.       den,  hadt  de  Wethouderfchap  de  beelden  * 
uit  de  Kerken ,  doen  haaien ;  en  toen  de  be- 
roerte ophieldt,  op  aanfchryvens  van  Her- 
toge  Erik  van  Brunswyk,  Pandheer  der  Ste- 
de, wiens  oorfpronklyken  brief,  gedagtekend 
den  agttienden  van  Herffhnaand,ik  zelf  ge* 
zien  heb,  den  Pstftoor  gelaft,  zynen  dienft 

we» 

(c)  Sentent.  van  Alva.  bU  $+* 
(*)  M 


I 


Meteren  II.  Boek ,  ƒ.  41. 
Scnrcnr.  van  Alva.  bl.  274. 
')  Sentent.  van  Alva.  */.  46,  152,  zii»  2*4.  257. 
{$)  Sentent.  van  Alva,  bU  27. 


JOOL  Bok,    HISTORIE.       187 

wederom  waar  te  neemen,  't  welk  hy  egterpnjpsnt 
naliet.  Hertog  Erik,  fchoon  zelf  Lutnench,  1566.  * 

bediende  zi^,  federt,van  de  geringe  bewee- • 

ging,  die  hier  geweeft  was,  om  Krygsbe- 
Eoeften  enSoldaaten,op  't  Slot,  te  brengen* 
De  Wethouderfchap  klaagde  hierover,  aan 
de  Staaten  (b) ;  doch  't  blykt  niet,  dat  dee» 
ze  klagten  van  eenige  vrugt  geweeft  zyn* 


7ejfel  van  Boetzelaar ,  Heer  van  Afperen, te  Alpe- 
die, federt  eenen  geruimen  tyd,  in  zyneten* 
Stede,  hadc  laaten  prediken,  liet,  zo  men 
wil,  de  beeldftormers ,  door  de  waterpoort, 
agter  zyn  Slot,  in  de  Stad;  waarna,  alle  de 
Kerken  en  Kloofters,  door  hen,  geplonderd 
werden.  Zy  hadden  Willem  van  Nyveld  van 
Aartsbergen^  Droflaard  van  Kuilenburg,  aan 
't  hoofd ;  die ,  door  eenen  natuurlyken  Zoon 
des  Heeren  van  Afperen  ,  ook  WeJJel  ge* 
noemd,derwaards,  ontbooden  was.  Onder 
\  pionderen  ,  verboodt  Wouter  Jakobszoony 
uit  naam  der  Heeren  van  Asperen  en  van  Kar* 
niffe,  hèt  vervoeren  of  bergen  van  eenige 
Kerkfieraaden ,  op  lyfïlraffe.  Het  verhielde 
Houtwerk  werdt  hier  den  armen  gefchonken 
(i)-  Te  Kuilenburg;  en  te'Viane,  hadt  men, te  Kui- 
te  vooren,  de  beelden  reeds  verbroken  (*).lenbur« 
Doch  te  Dordrecht,  wiften  de  Burgemees- S^ 
ter  Arend  van  der  Myle  en  anderen  alle  hand- 
«kadigheid  te  beletten,  't  Zelfde  gelukte  te 
Gouda  den  Slot  voogd,  Kornelisvan  der  Myle% 
Zoon  van  dea  Dordfchen  Burgemeefter  (/). 

't 

(*)  Rcfol.  Holl.  S$  6  en  9  08ob.  ijd*.  bl.  +6,  47»  4«. 
(*)  Senten t.A/.  26,17,  i°«,  i|2,  xi;,i37,  U«,  i39>i4°>i/3. 
ik)  Sentent-  van  Al  va.  bl.  1  s  4 ,  2*4* 
W  Hopperus  Uvr.  IV.  Ch.  III.  p.  91.  iwy.  ma  Balciv 
Ppc4r.  W.  u$  f  en  Walvis  Gouda,  */,  10. 


188    VADERLANDSCHE    XXIL  Boek: 

FiLipfllI. \  Schynt ,  dat  de  Hervorming,  die  egter, 
1566.  te  Dordrecht»  byfommigen,  al  vroeg,  om- 
helsd was  (m) ,  m  deeze  twee  Steden ,  nog 
niet  veel  opgang  gemaakt  hadt:  hebbende 
men  hier,  in  't  voorjaar,  ook  raad  gcwee- 
ten,  om  't  buiten  preeken  te  weeren  («). 
In  Wynmaand  des  jaars  1567 ,  heeft  men  eg- 
ter,  ook  te  Dordrecht,  in  twee  Kerken,  de 
eenfce     beelden  gebroken  (0).    Haarlem  is  geheel 
Steden    yyy  gebleeven  (/>).  Delft  en  Briel  ook, voor 
gchec? of deezen  tyd,  hoewel  'er,  naderhand,  in  bei- 
voor  een' de  deeze  Steden  ,merkelyke  moeite  voorviel, 
tyd  vry.  Te  Delft ,  werden ,  in  Wynmaand ,  verfchei- 
den'  Kerken  en  Kloofters  gefchonden ;  heb- 
bende, hier  ook,  eenigen,  zo  men  wil, geld 
beloofd,  voor  't  fmyten  (q).  Sommigen  ver- 
haaien,  dat  Rotterdam  ook  verfchoond  is 
(r):  doch  van  elders  blykt,  dat  'er  eenige 
beeldfchennis  gepleegd  is ,  door  Jakob  Frans- 
zoon Snap,  die  't,  naderhand,  met  den  hals 
heeft  moeten  boeten  (s).  Ook  liep  het  Noor- 
-  delyk  deel  van  Holland  niet  vry.     Te  Alk- 
maar ,  werden ,  gelyk  elders ,  de  Kerken  ge- 
plonderd.     Hoorn  werdt ,  meent  men ,  ver- 
fchoond(f).     Te'Enkhuizen,  fchynt  men 
't  ook,  by  dreigen,  gelaaten  te  hebben  (u). 

(m)  Zit  IV.  Deel,  hl.  4xt. 

(n)  Zie  hier  voor,  hl.  i6g. 

($)  Sentent.  van  Alva.  hl.  275. 

(p)  HOPP&&US  Livr.  IV.  Cb.  UI.  f.  9%.  Ampzing  Haarl. 
hl.  460. 

(f)  Sentent.  vanAlva.  hl.  57,58, 158, 159, U3,*t«, 3U,  Ji4, 
S15- 

(r)  HOPPEBUS  Uvr.  IV.  Cb.  III.  f.  *f.  VlOLIÜt  ^HOPPER. 
JSpift.  XV.  p.  m. 


O)  Sentent.  van  Alva.  hl.  146,  359. 

{')  V^lius  Hoorn,  hl.  199.  Sentent.  van  Alva.  hl.  149, 

(u)  Brandt  Enkh,  hl  j»t,  Scnteoc  van  Alva,  h(.  17*. 


Ml» 


XXIL  Boflc.    HISTORIE.     189 

De  Heer  van  Br  ederode  bevondt  zig ,  om-ft"**^ 
trent  deezen  tyd  ,  in  't  Noorderkwartier»  *5<fa 
verzeld  van  zyne  Gemaalin  ,  twee  Zufters 
des  Prinfen  van  Oranje ,  den  Heere  van  Wilp 
en  yerfcheiden'  andere  Edelen.  Hy  zogthier 
aanhang  te  maak  en.  Te  Hoorn,  in  't  by- 
zonder,  onthaalde  hy  de  Wethoiidèrs,  dik- 
wils,  in  zyne  Herberg,  daar  't  geroep  van 
Vive  Ie  Gueux,  by  den  wyn ,  meer  dan  eens, 
gehoord  werdt.  Zelfs  hing  hy  Burgemees- 
ter IVillem  Pieterszoon  EnUmrztn,  die  btfchon- 
ken  was ,  half  met ,  half  tegen  wil,  een*  gou- 
den geuspenning  om  den  hals:  met  welken, 
deeze  ,  ontnugterd  zvnde  ,  zig  zeer  verle- 
gen vondt.  Ook  heeft  het  hem,  naderhand, 
een  goed  deel  zyner  middelen  gekofl  (*). 
Doch  van  't  beeldftormen  werdt ,  ook  ter- 
wyl  Brederode  ,zig  hier  omtrent  onthieldt, 
niets  vernomen.  Ei  de  andere  Nederlanden, 
Gelderland ,  Friesland ,  Overy (Tel  en  Gronin- 
gen, heeft  men  deeze  baldaadigheid ,  insge- 
foks,  wat  vroeger  of  laater,  moeten  lyden 
(«);  doch  wy  agten  't  noodeJoos,  hiervan 
byzondere  melding  te  maaken.  Nergens  by- 
na,  leeden  de  beeldftormers  eenigen  tegen- 
stand van  belang,  dan  by  Auchyn,  alwaar 
'er  omtrent  vierhonderd,  door  RobertvanLon- 
Sueval,  Heer  van  La  Tour, aan  't  hoofd  van 
eenen  hoop  huisluiden,verflaagen  werden  (x).    * 

De  Landvoogdes,  verfchrikt  door  de  ty-  XXV. 
dingen  der  Beeldllorminge  aan  alle  oorden  (y)»De  LnAm 

en  voogdes 

W  Veliüs  Hoorn,  hl.  29S. 
J* >**  «•  *"*>  M.  «4,  és  [9i,»2].Sent.fanAlv«.*/.97, 

(*)  HOPFF.RU8  Lhrr.  IV.  Ck.  III.  p.  ft. 
(7)  BOHOUMD.  Ukr.  IH.  f.  j,2. 


ijk>    VADERLANDSCHE     XXÜ.Bonc; 

Fn.ipslll.en  verwagtende  dezelve  nu,  dag  voor  dag, 
1566.  binnen  Bruffel ,  befloot ,  op  den  raad  des 
wiiBrus-Hërtogs  van  Aarfchot  (z),  de  Stad  te  ver- 
fel  ver-   laaten ,  en  de  wyk  te  neemen  naar  Bergen 
haten.    jn  Henegonven ,  daar  zy  zig  veiliger  oor- 
deelde. Doch  de  andere  Heeren ,  en  de  Pre- 
fident  Viglius  zelf  ontrieden  't  haar  zo  ern* 
ftig  (a)  ,  dat  zy  aan  't  wankelen  gebragt ,  en 
voorts,  door  de  Burgeryevan  Bruffel,  die  de 
poorten  geflooten  hieldt  en  bewaakte ,  zo 
goed  als  gedwongen  werdt ,  te  bly ven-    Zy 
fchreef  toen  zelve  aan  den  Koning,  dat  zy 
genoegzaam  gevangen  gehouden  werdt ,  bin- 
nen Bruffel  (*;,  waarvan  zy  Oranje,  Egmond, 
Hoorne  en  Hoogftraaten  de  voornaamfte 
fchuld  gaf  (c) ;  fchoon  men  gemeld  vindt,  dat 
het ,  door  Viglius,  werdt  te  wege  gebragt  (d). 
Raadpleegende ,  wyders ,  met  de  Leden  van 
den  Raad  van  Staate,  op  het  gene  haar,  in 
deeze  omftandigheden ,  te  doen  ftondt,  kwam 
befloit    zy,  ten'opzigte  van  den  tegenwoordigcn 
een  wei-  nood,  tot  een  befluit  „  om  den  Edelen  te 
•  gegevente»  beloov^n,  datniemant,  ter  oorzaake  der 
„  preeke,  opplaatfen,  daar  zy  tegenwoor- 
„  dig  ingevoerd  was ,  gemoeid  zou  worden, 
„  mids  men  zig  van  ongeregeldheid  en  er- 
„  gernis  onthieldt ,  de  wapenen  afleide, 
.    „  en  de  Roomfchen ,  in  derzelver  Gods* 

dienft- 

(*>  VlGLlW  ei  HOPPER.  Epift.  XIV.  jK  m. 
(s)  Brief  van  Hoome  sper  zytie  Verantw.  hl.  4*3.  h  Boa 
Auth.  Stukk.  I.  D«l,  bl.  91.  ViGLil  Vita  N.  XCIX.  f.  *«. 
(k)  HOPPERUS  Livr.  IV.  Cb.  IV.  p.  99. 

(c)  H0PPEHU8  livr.  IV.  Cb.  XV.  p.  100,  i«i.  BOE  U.  Meefa 
bl.  67   [90- 

(d)  BUEOÜND*  ZJkr.  UU  p*  235* 


XXIL  Boek.     HISTORIE.      i9r 

„  dienftoefening  ,  ongekweld  liet(*)."     FiliwïIL 

Ingevolge  van  dit  befluit,  welk,  op  den  1566. 
drie-entwintigften  van  Oogftmaand,  geno-  Verdrag 
men  was ,  werdt  ,des  anderendaags,  een  Ver-met  de 
drag  gemaakt ,  met  Graave  Lodewyk  enEddcn* 
twaalf  Gemagtigden  der  verbonden*  Edelen, 
behelzende  „  dat  de  Koning  aannam,  'tLand 
„  te  ontheffen  van  de  Inquifitie;  dat  'er, op 
„  *t  ftuk  van  den  Godsdienft,  een  nieuw Pla- 
„  kaat  ftondt  te  worden  gemaakt; doch  dat 
„  zyne  Majefteit  nog  niet  hadt  vaftgefteld, 
„  of 'er  de  algemeeneStaaten  op  zouden  ge- 
„  hoord  worden,  waartoe  hem  de  Landvoog- 
„  des  egter  zou  tragten  te  beweegen.  Dat 
„  zy  den  Edelen  brieven  van  verzekering, 
„  tot  hun  genoegen,  zou  leveren,  waarby 
„  de  Koning  verklaaren  zou ,  't  voorleede- 
„  ne  niet  te  willen  gedenken,  mids  elk  zig, 
„  voor  het  toekomende  ,  kweete  van  zy- 
„  nen  pligt,  en  beloofde  niets  te  zullen  be- 
„  liaan,  tegen  den  Koning,  deszelfs  Staa- 
„  ten  en  Onderzaaten ;  en  daarentegen  zyn 
„  beft  te  zullen  doen ,  om  de  beroerten  te 
„  (lillen ,  't  befchadigen  van  Kerken  en  Gods- 
„  huizen  te  beletten ,  en  't  afleggen  der  wape- 
„  nen  te  wege  te  brengen.  De  preek  zou  ook, 
„  zo  veel  mogely  k  ware,  verhinderd  worden, 
„  daar  zy  niet  aangevangen  was.  Eindelyk, 
„  moeften  de  Edelen  hun  vermogen  aan- 
„  wenden,  om  allen,  die,  ter  zaake  van  't 
5,  geloof,  misnoegd  waren ,  zig  te  doen  on- 
„  derwerpen  aan  't  gene  de  Koning ,  met 

toe- 
CO  Hopperus  Ubr.  IV.  Cb.  IV.  p.  loc,  101.  BorII.  Ziek, 
W.  «7  bij. 


19*    VADERLANDSCHE    XXII.  Boar; 

RlipsIIL  „  toeftemming  der  algemeene  Staaten ,  be- 
1566.  „  fluiten  zou  (f)"  Oranje,  Egmond,  Hoor- 
ne,  Hachicourt  en  Aflbnville,  die  dit  Ver- 
drag bewerkt  hadden ,  deeden  't  bezweereó, 
door  de  Gemagtigden  der  Bondgenooten , 
en  leverden  hun  Brieven  over,  waarby  beloofd 
werdt ,  dat  hun ,  ter  oorzaake  van  't  Verbond 
en  't  ingeleverd  Verzoekfchrift ,  nimmer  ee- 
nig  nadeel  overkomen  zou.  't  Verdrag  werdt 
allen  Geregtshoven  der  Landfchappen  en  al- 
len goeden  Steden  toegezonden  (g) ;  doch 
allereerft  gekreukt,  te  Bruflel ,  daar  het  ge- 
maakt was,  verhinderende  men  hier  deOn- 
roomfchen,  naar  Vilvoorde,  ter  preeke  te 
gaan  (i).    Het  werdt ,  federt ,  ook  in  ande- 
re opzigterf ,  van  de  Spaanfche  zyde ,  ge- 
fchonden  :  en  wordt  dit  fchenden  des  Ver- 
drags  door  de  Spaanfchen ,  by  fommigen  , 
gehouden ,  voor  het  egt  kenmerk  van  de 
regtvaardigheid  der  wapenen,  die  men,  na- 
derhand, hier  te  lande,  tegen  den  Koning, 
heeft  opgenomen. 
XXVI.      Midlerwyl ,  deeden  de  Stadhouders  niet 
B^fd**  ^leen>  maar  ze^s  ^e  verbonden'  Edelen  hun 
ftorme-   ^ft  \  om  ^et  Verdrag  te  doen  naarkomen, 
ren^        Oranje,  te  Antwerpen  wedergekeerd,  liet 
eenige  Beeldftormers,  met  de  galge  ,  met 
ballingfchap ,  en  op  andere  wyzen,ftraffen. 
Ook  maakte  hy  hier  een  verding  met  de 
Onroomfchen ,  op  't  welbehagen  des  Konings 
en  der  algemeene  Staaten  ,  waarby  hun  't 

pree- 
CO  Groot-Plakaatb.  IV.  Deel.  hl.  4} ,  44,  45.  Boa II.  B*b 
«.  «7  [*]■ 

Ö)  Bon  II.  B*ek*  hl.  «I  [97]- 
)  BUEGUND.  Libr.  III.  p.  24;. 


XXlI^flL     HISTORIE.      193 

preekëinnen  de  Stad,  en  't  houden  van  Foto  tlt 
Kerkel)  Vergaderingen  ,   op  welken  de  iS66é 
Prins  er  Getaagtigden  uit  de  Wethou-  oranje,"* 
derfcha)nden  mogt  >  toegèftaan  werdt  (z).  Egmond 
t  Verleg  van  zo  veele  vryheid  werdt  O- en  Hooc- 
tanje  ncms  kwalyk  genomen,  door  dej*1?- 
Landvoceffe  (a).    't  Zelfde  geviel  Hoof-^.o- 
ne  (A),  dmet  veel  moeite  en  gevaar,  eenver'tvef* 
diergelyfc'erding ,  te  Doornik ,  gemaakt  leenen 
hadt,uitgomen,dat ,  by  het  zelve ,  't  pre-J™. ^ 
diken  bun  de  Stad  alleen  geoorlofdgefteld^^* 

doorgantfcVlaanderen ,  deedt  opzoeken, 
en  wiens  Ecman ,  Cafembrood*  eene  Verga- 
dering van  nroomfchen  betrapte,  van  wel- 
ken ny  'er  vaalf  verfloeg ,  twee-entwin* 
tig  met  de  gg  en  omtrent  dertig  met  gees- 
feling  ftrafc,  die  ran  Kerkfchennis  betigt 
werden  (d) ;  idf  Égmond ,  zeg  ik ,  kon  den 
blaam  niet  oitgiat ,  dat  hy  zig  kwalyk  ge* 
kweeten  Aait ,  on  dat  hy ,  te  Gend  en 
elders ,  net  de  ♦nroomfchen  ,  diergelyk 
een  Verdhg  gemakt  hadt,  als  Oranje,  te 
4*Kwerpet  (e). 

De  oveieenkoifl  ,   Welke  mert,  te  U-*t  Vcf- 
trecht,  getioffeniadt, werdt,  op  bevel  der  j!jns  j* 
Landvoogdeffe ,  ;e  niet  gedaan.    Men  be-  ^J^*.* ' 
zoldigde  nier  vyfconderd  man  ,  ten  lafte  der  ügj, 
Stad,doormiddevan  welken,  depreeke  naar 

buiten 

(*)  Bon  II.  B*kM.  «•  [tt]. 

)f)  Bor  ir.  Mêtk  bi.  71  [100]. 

(/)  Seotent.  vin  4*a,  */.  i%. 
.  Cf)  Vcrantw.  Tandoomc  bL  162  enz.  h  Bob.  Aotb.  Stokk* 
t*>«*  bl.  71. 

1fl*mnam.Lkr. III. p. s+i. Mtnui  U. BtW.***»/* 
( ' )  Proces  van  Jgmoad  bl.  <H4»  - 

VI.  Deel  f* 


i  c/4      VAÜBRL^INDSCHE    XXfc**. 

WtMBL  buiten  geête&ren  trertlt  (ƒ).    DöciAm- 
%S6é.  fterdam,  betoonde  men  minder  ontroof 
de  bevelen  der  Lomivoogdelïk       On- 
róoinfchen  Wfeigerderf  hier  afltaüd  doei* 
van  't  gene  ay  te  voorën  bedoögetfdden. 
Oprber   Ook  ontffonat  'et,  fchier  dagelykéeftige 
te  Am-  nieuwe  opfdiudding,  met  naame<e>  op? 
fterdam.  de|r  aesentwintteften  Van  Herfstntfd ,  die 
de  gantfche  Stad  op  de  been  hielpTerwyï 
men  eenen  doóden ,  op  de  Kalvitfhe  wy* 
ze ,  ter  Nfeuwe  Kerke  indroeg,  ang  een 
groote  hoop  vreemdelingen  naar  men  (g), 
zonder  de  Wagt,  hier  geftfeld,  f  ontzien  , 
ja  dezelve  noodzaakende,  met  terkatirtg 
van  't  geweer ,   de  wyk  te  n*ieft*    Op- 
deeze  leus,  ftoof  het  graauwof  ftreevea- 
de  eerft  naar  het  Minderbroeda-  binnen  , 
toett,  des  anderendaags,  naar  iet  Karthtti- 
zers-Kloofter,  pas  buiten  de  Std,  daar  alles 
vernield ,  en  deMonmket  rerjégd  werdfen* 
Men  hadt  het  op  deeze  *ree  Kioèfters  gfc' 
kaden,  meer  dan  op  agtien  aöéren,  die 
onbefchadigd  bleeven;  en  dat,  il  het  eer- 
fte,  als  in  een  tweede  Stdhuis,  dies,  wat 
de  vefvolgingderOhrooïfchenbftrof,  voor- 
frf ,  beraadflaagd  werdt  ,eft  de  Kafthuizer' 
broeders,  om  hun  gafter.  en  bmffen,  daar 
die  van  de  Regeeringe  düwife  deel  aan  had- 
den, zeer  in  *t  oog  liepen  by  de  gemeente. 
De  befcheidenfte  Önröomftieh,alsLaurens 
Jakobszoon  ReaalyMiaan  PóMxïh  Klmtnt  en 
Frans  Volkaartszoonen  Koornhtrt,  zagen  dit  ge- 
weld 

(f)  Bé*  II.  Ê4,k>**.7*  [ion. 

(M)  AO».  PAVW  JLcUCi  H,  +  B]k  Mr  \U 


ÏJdl.  Boek.      Üi  STÖRlt      19$ 

weid  ongaarne ,  en  zogten  't;  zélfs  mee  gevaar  FojkIIE 
Jmn  lyfs ,  tfe  weeren.  Doch  't  mogt  niet  1566: 
baaten;  't  Gevolg  van  deefcen  oproer  was , 
dat'ef,öp  den  dertigften  van  Herfstmaand  , 
ten  overftaan  van  Pauhts  Root  en  Reinier  om 
der  Duin;  Gemagtizden  des  Hofs  Van  Hol* 
land ;  een  nieuw  Verding  met  de  Kalvini» 
ichen  gemaakt  werdt  ,  waarby  han  ds 
Minderbroeders  Kerk  en  Kerkhof  werden 
ingeruimd:  De  overige  punten  kwamen 
genoegzaam  overeen,  niet  die  vanAntwer* 
pen(A). 

Omtrent  deezen  tyd  ,  hadt  de  Graaf  van  xxvri, 
Hoorne  ,  uit  Brieven  van  zyuen  Broedet ,  Brie  v« 
Montigni  ,  die  nog  in  Spanje  opgehou-  ™  *A- 
den  werdt  f  kennis  gefcreegen  van  's  Konings  ~JJ  ^  •* 
misnoegen  ,  over  de  beroertert  in  Neder-  udm 
land ,  en  over  *t  gehengen  der  openbaare 

fwreeke  (i).  Daarenboven  ,  hadt  Oranje  t 
chrander  boven  maate,  in  het  uitvorfchen 
der  geheimen  zy  ner  vyanden,  in  handen  wee» 
ten  te  krygen  de  affchriften  van  tweeBrieven* 
door  Francisko  d'/IIava,  's  Konings  gezant  in 
ïiankryk,  aandeLandvoögdefle,  gefirhree- 
*en,  meldende  „  dat  de  Koning  nu  fchoone 
»  gelegenheid  hadt,  om, door  tloozen  van 
»  eenigen ,  en  't  bedwingen  van  anderen^ 
»  te  geraaken  tot  eene  onbepaalde  beër- 
ft fchappy  over  de  Nederlanden  ,  waarnaar 
»  zyne  voorzaaten ,  en  hy  zo  lang  geftaaa 
»  hadden.  Dat  men,  om  hiertoe  te  komen, 
iy  den  drie  Heeren  ,  haamlyk  Oranje ,  Eg- 

„  mond 

(*)  Hooft  III.  Beek,  M.  m.  Wcmor.  van  Lj.&ftAAJ.  >f 
hwNDT  Refocm.  I.  Deel ,  bL  179  enz, 
(9  Proces  van  Egmond,  bl  *««. 
N  2 


1^6     VADJERLANDSCHE    XXIL  Ba». 

FilipsIIL  „  mond  en  Hoorne  ,  flegts  fchoon  gelaat 

1566.  >,  toonen  moefl,  tot  dat  de  tyd  gebooren 
„  zou  zyn,  om  hun,  die  met  regt  gchou- 
„  den  werden, voor  de  ftookers  der  beroer- 
„  ten,loon  naar  werken  te  verfchaffen.  Dat 
„  Montigni  en  Bergen,  met  gelyke  lift,  in 
„  Spanje,  om  den  tuin  werden  geleid,  al- 
„  waar  men  hen,  enden  Raadsheer  Reirari 
„  dagt  op  te  houden.  Dat  de  voorflag  der 
„  LandvoogdefTe ,  om  zig ,  door  heimei yk 
,r  verftand,  te  verzekeren  van  eenige  fter- 
„  ke  Plaatfen ,  ten  Hove  aangenaam  geweeft 
„  was"  (*):  met  meer  andere  dingen  van 
verre  uitzigt ,  die  de  Gezant  onvoorzigtig 
genoeg  't  papier  hadt  durven  toevertrouwen. 
De  Spaanfche  Schryvers  hebben  bedenkelyk 
gefield,  dat  deeze  Brieven  verzierd  waren, 
en  men  heeft  de  Bondgenooten  ver  dagt  ge- 
houden van  zulk  eenekonftenaary(/).  Doch 
Oranje  heeft  zig  altoos  zo  vrymoediglyk  be- 
roepen, op  derzelver  egtheid  (m)  ,  dat  'er 
weinig  reden  overblyft,  om  hieraan  te  twy- 
felen.  Hy  en  Hoorne  ontbooden  dan  den 
***g"   GraafvanÉgmond,,  te  Dendermonde  y  wer- 

Dendèr*  waards  zy,  van  Graave  Lodewyk  en  Hoog? 

monde,  fhraaten  verzeld,  zig  begeven  hadden,  te- 
gen den  derden  van  Wynmaand  (n).  Men 
Keeft  gewild,  dat  hier 'beflooten  werdt,  de 
wapenen  op  te  vatten ,  tegen  den  Koning 
(o),  en  uit  de  Verantwooraing  desGraaven 

van 

,  '    (k)  Zieiitzt  Brieven  fyBOR  II.  B§ek9  hl*  77  [109].  * 

(l)  ST&ADA  -0**   I*  Lier.  V.  pi  26*. 
(m)  Vcrantw.  by  BOR  Auc.  Stukk.  I.  Deel.  hl.  1 1. 
(n)  METEREN'II.  Boek9f.4lvtrf:  HOPPERUS  Livr.lV.  CL 
VI.  p.   I!2.« 
(o)  DefenCdeHoogftr.N.XVII.  tyBoKAütSï.l.Deel.tl.  ju 


XXII.  Boek.  .HISTORIE.      iP7 

van  Egmond,  is  nietdonkerlyk  afteneemen,FiuwnL 
datGraaf  Lodewyk  eenigen  geweldigen  voor-  1566. 
flag  heeft  gedaan  (p).  Ook  heeft  de  Prins 
van  Oranje ,  hier ,  of  anders ,  wat  Jaater ,  te  Wat  w« 
mikbroek  ,  Egmond  en  andere  Vliesrid-J^00' 
ders  en  Raaden  van  Staate  tragten  te  be-^dt. 
weegen ,  om  ,  nevens  hem  ,  lyf  en  goed  te 
waagen ,  om  de  Span  jaards ,  die  men  nu  te 
gemoet  zag ,  uit  het  Land  te  houden  (q). 
Nogtans  komen  hy  ,  Egmond  ,  Hoorne  en 
Hoogftraaten ,  in  hunne  Verantwoordingen, 
overeen ,  dat  'er,  te  Dendermonde ,  geen  be- 
fluit  altoos  ,  tot  het  aanvaarden  der  wa- 
penen ,  is  genomen.  Egmond  verklaart , 
dat  de  voorflag  van  Graave  Lodewyk  ver- 
worpen werdt.  En  in  de  Verantwoording 
desGraaven  van  Hoorne,  daar 't  verhandel- 
de ,  te  Dendermonde ,  omftandigft  verhaald 
wordt ,  vindt  men ,  dat  het  befluit ,  daar  ge- 
nomen ,  na  't  leezen  der  Brieven  van  Mon- 
tigni  en  d'Alava,alleenlyk,  opdeeze  vier 
punten  uitliep:  „  1.  dat  men  ,of  eene  Verga- 
„  dering  der  Algemeene  Staaten ,  of  de  o- 
„  vericomft  des  Jvonings  zou  tragten  te  wege  • 
„  te  brengen  ,  tot  ftillinge  der  beroerten  f 
„  waarover  de  Koning  te  onvrede  was,  2. 
„  Dat  men ,  onaangezien  *s  Konings  mis- 
„  trouwen,  waarvan  d'Alava  gewag  maak* 
„  te,  in  zynen  pligt, jegens  zyneMajefteic 
,,  en  de  Landen  ,  volharden  zou.  3.  Dat 
„  Hoorne,  in 'tbyzonder,  die,  ziende  hoe 
»  veel  ondanks  zyn  gedrag ,  te  Doornik , 

„hein 

(p)  Proces  van  Egmond  bU  «549. 

tf)  Apolog.  kj  BOK  Am.  Stukk.  II.  Deel  II.  77. 

N-3 


x9g     VADERLANDSCHE    XXJI.  Bonr. 

hem  op  den  bals  gehaald  hadt,  beflooten 
1566,  „  hadt,  de  Stad  en  zyne  Ampten  te  yerlaa- 
„  ten;zulks,metaUenern  ft,  zou  on  traaden 
„  worden.  4.  En  dat  Oranje,  die  'y  federt 
„  eenigen  tyd,  gebeden  was,  in  Holland, 
„  Zeeland  en  Utrecht  te  komen ,  de  Land- 
„  voogdes  zou  verzoeken ,  omHoorne,die 
yy  'tnogtansaffloeg,  of  Hoogftraaten ,  tot 
„  zynen  Stedehouder  over  Antwerpen,  aan 
„  te  (tellen  (r)w.    Meer  niet  zou  *er  ,  'te 
Dendennonde,  beflooten  zyn.  '  Alleenlyk, 
werden  de  Brieven  van  d' Alava ,  federt ,  det 
Landvoogdefle,  doorEgmond,  die  weder* 
om  naar  Bruflel  keerde ,  vertoond  (x).  Doch 
zy  floegze  in  den  wind ,  of  gaf 'er  eene  ande- 
re uitlegging  aan  (f).    Hoorne  vertrok  zig, 
nu  of  wat  laater ,  naar  't  Huis  te  Weerd  in 
zyn  Graaflchap  ,  blyvende  by  zyn  opzet , 
om  zig  te  ontdaan  van  zyne  Ampten.  Hoog- 
ftraaten  werdt  tot  Oranje  s  Stedehouder  o* 
ver  Antwerpen  aangefteJd.  En  de  Prins  zelf 
begaf  zig,  den  twaalfden  van  Wynmaand  j 
op  reize  naar  Holland  («). 
XXVIIL     'l  Was  reeds  omtrent  een  jaar  geleeden. 
Men    dat  de  Staaten  deezes  Landfchaps  zyne  o: 
zoekt  o-yerkomft,  te  Bruflel ,  verzogt  hadden  (v). 
55°!?  '"  Dodi  de  Landvoogdes,  die  den  Prins  liever 
JJÏÏST  ***<*  by  't  Hof  hieldt,  hadt  'er,  tot  om- 
ben.       trent  deezen  tyd  toe,  niet  in  konnen  bewil- 
ligen.   Ook  fchynt  het,  dat  zyne  Dooriug- 
tigheid  zelve  zig  liever  te  Antwerpen  heeft 
'  '  "    Vil- 

(r)  Venntw.  van  Hoomc  bt.  139  wz.  JyfioR,  Anch.  Stukk. 
II.  Deet9  bl  é7f««. 

(*)  Proces  vari  Et» mond  hl.  649. 
(t)  BUROUNO.  Libr.   III.  p.   189. 
(u)  ÖOR  II.  Bêêk,  */•  74  [105]. 
(v)  Kefol.  HolL  zo  Nêvmk.  1  JDecemb.  i$ê$.  kL  j«. 


xm&wc     histoeu  %n 

willen  onthouden :  ea  vindt  men  ,  dat  hyi 
den  Heer  van  Brederode  9  gaarne,  in  me  1566. 
ftede,  naar  Holland,  zouhebbenzien  genden.  ' 

Doch  de  Landvoogdes  hadt  hierceeneoorea 
paar  (w)y  zo  om  dat  ky>  openlyk,  t  Hoofd  der 
verbonden'  Edejen  was ,  als  om  dat  men  hem, 
in  een  gedeukt  Schrift ,  onlangs  verfpreid  (x), 
Erfgenaam  en  OmJgcr  m  't  Grstffckapxm  tU> 
hm  genoemd  nadt.     Nu  hielden  die  van 
Holland  zo  ejmftig  aan ,  by  de  Landvoogd 
teük  ,  dat  zy ,  de  ruft  binnen  Antwerpen 
eeniffssinsheruejd  ziende»  eindelyk  befloot, 
den  Prins  te  laaten  verreizen*  Om  hem  ook 
over  te  haaien ,  gaf  men  hem  te  verftaan , 
dat  de.  Straten  voorhadden ,  tot  meerder 
verzekering  van  zyn  gezag  binnen  'stands, 
drieduizend  Knegten  aanteneemen,  deze)* 
ven  leggende  in  oebeflooten'  Steden :  hoewel 
Amflerdam  en  Gouda  hiertoe  nog  niet  be- 
WÜJigd  hadden  (y).    Ook  was,  tepr  Staats-  gtï 
vergSderinge,  in  bedenking  genomen  f  om  f  elften* 
den  Prins, volgens  gewoonte,  een  gefchenkvan  de 
te  doen  ;  gejyk  die  van  'Vlaanderen  ,  onwSmxSloM 
Jangs,  aan  hunnen  Stadhouder,  den  Gr aavej^^ 
yan  Egmond,  gedaan  hadden*  Eenigen  vanODCVWp 
's  Frinfen  Amptenaars  hadden  9  deswege,  gen. 
den  Advokaat  en  de  Gemagtigden  derScaa» 
ten ,  nu  en  dan,  vermaand,  met  by  gevoeg* 
de  verklaring ,  dat  de  Prins  zulks  egter 
nimmer,  ter  Staatsvereaderinge,  zou  voor* 
feiten ,  ^ely k  door  wdere  Stadhouders  wel 

(«)  HOfPKKUS^fwrsIV.  Cb.  VUp.  UU 

(*)  BUAGUNDl  Lik.  UI.  p.  aio. 

(j)  Kdftl.  Hoü.  $  co  9  Ofyk.  ij«.  H  41 f4* 

N4 


öoo    VADERLANDSCHE    XXIL  Boek; 

FiupsIII.  gefchied  was  (z).  Ook  was  hy  niet  lang, 
*IS66.  m  Holland ,  geweeft ,  ofmenbefloot  ,een- 
"  paariglyk ,  hem  een  gefchenk  te  doen  van 

vyfenvyftigduizend  ponden,  waarvan  nog* 
tans  zou  ingehouden  worden ,  't  gene  hy , 
wegens  den  tienden  penning  zyner  viffche- 
ryen ,   en  andere  ommeflagen  ,  gehouden 
werdt,  den  Lande  fchuldig  tezyn  (o).  Doch 
alzo  men ,  naderhand ,  vernam ,  dat  de  Prins , 
oordeelende ,  dat  's  Lands  penningen ,  in 
deezen  kommerlyken  tyd,wel  beter  hefteed 
konden  worden,  dit  gefchenk  niet  zou  wil- 
len aanvaarden ;  vondt  mengeraaden ,  hem, 
tot  verval  zyner  koften ,  alleenlyk  tiendui- 
zend ponden  van  veertig  «ooten  te  be- 
taalen  ,   die  egter  in  mindering  ftrekken 
-    zouden  van  de  penningen,  hem,  by  Staats* 
befluit,  toegelegd  (£). 
Zync       Oranje,  gevolgd  van  zyne  Bende  van  Or- 
™™^Jdonnantien,  die  tweehonderdenzeftig  paar- 
ütrecht.  den  ^er^  was>  vertrok  eerft  naar  Utrecht, 
'  alwaar  hy,  *  by  Jan  van  Renefle,Heerevan 
*  4t**  Wilp,  een*  der  verbonden'  Edelen,  zynen 
^u'~*    intrek  nam  (e).    De  Wethouderfchap  viel 
pium.     hem,hier,  terllond,  klagtig ,  over  de  Onroom-, 
fchen ,  die  wederom  aanhielden ,  om  eene 
Kerk.  De  Prins  bragt  de  zaaken ,  eindelyk , 
tot  een  verdrag ,  welk ,  by  wyze  van  Pla- 
kaat,  op  zynen  naam  ,  als  Stadhouder,  in 
Slagtmaand  ,  werdt  afgekondigd.     By  het 
zelve  %  werdt  de  Preeke  buiten  de  Stad  be- 
paald j 

(z)  Refo!.  Holl.  15  Jnly  \$66.  il.  st. 

(*)  Refol.  Holl.  19 en  30  N*v.  \$66,  >/.  $%%«<*> 

(k)  Refol.  Holl.  17  Jtnuor.  \$66.  [1*67].  */•  '}• 

(c)  Adveif.  Canon.  Regular.  sp*d  Mattiueum  rundat.  &  F* 


XXII  Boek.     HISTORIE.      2or 

paald ,  en  die  van  den  ouden  en  nieuwen  RltpsIIT. 
GodscUenft   beide    vermaand  ,   eikanderen  *S66. 
geenen  overlaft,  met  woorden  of  daaden, 
aan  te  doen  (d). 

MidlerWyl ,  hadt  hy ,  door  Prefident  en  Dagvtan 
Raaden  van  Holland ,    de  Staaten  deezes**  ^^ 
Landfchaps ,  te  Schoonhoven ,  doen  befchry-hovcn> " 
ven ,   tegen  den  negenentwintigften  vanvoorftel 
Wynmaand:  en  hun  hier  raad  gevraagd,  des  Stad- 
aangaande  de  middelen,  om  de  tegen woor-  houderi. 
dige  beroerten  te  ftillen  ,  te  gelyk  verklaa- 
rende  „  dat  de  Hertogin  de  Freeke  toelaa- 
„  ten  zou  ,  daar  zy  ,  voor  't  Verdrag  met 
„  de  Edelen  van  Ooeftmaand  laatflleeden , 
„  ingevoerd  geweeft  was ;  doch  alleenlyk 
„  buiten  de  Steden ;  en  dat  zyze,  op  alle 
„  andere  Plaatfen,op  de  bekwaamfte  wyze, 
„  wilde  hebben  afgefchaft  (e).'9    De  Staa- 
ten, federt,  op  dit  Voorftel,  in  den  Haage 
raadpleegende  ;    oordeelden    de  Edelen  , 
Delft  en  Leiden    „  dat  zyne  Doorlugtig-pev°c- 
„  heid  zelve  orde  behoorde  teilellen,  tof£"de*r 
„  onderhouding  van  den  ouden  ,  en  op  devan  Hol- 
yj  oefening  van  den  nieuwen  Godsdienfl  ,  land,  o- 
„  en  dat  men,  tot  handhaaving  van  't  Ge-ver  het 
9,  regt,    en  weering  der  uitheemfchen  en2 
„  Landloopers ,  die  de  meefte  daadelykhe- 
?,  .den  hadden  aangevangen,  een  zeker  ge- 
„  tal  van  Knegten,  in  eigenlyken  dienft, 
„  of  op  een  taamelyk  Waardgeld ,  behoorde    . 
„  aan  te  neemen ,  alles  egter ,  op 't  welbe- 
„  hagen  van  den  HeerePrinfe,"  Dordrecht 

be- 


f; 


i)  BOR  II.  Btk  hl,  74  !>*•] 

't)  Rcfol,  Hoil.  na  i*  O3ok.  is**.  hl%  ;i,;z. 

N-5 


«o*      VADERLANDSCHK    XXII.  Bome. 

FiupsIIL  begreep  „  dat  de  behoudenis  van  't  gezag 
"  i$66,  »  der  Wethouderen  in  de  Steden ,  welk ,  op 

*■ „  veele  Plaatfen  in kleinagting  was  geraakt, 

j,  het  eenig  middel  was ,  om  de  rijft  te  Ijer* 
„  ftellen."  Haarlem  oordeelde  ff  dat  men 
„  de  Inquifitie  affchaffen ,  de  Plakaaten  n>aa- 
„  tigen ,  en  den  Beeldftormeren  vergiffenis 
„  belooven  moeft,  voegende  hier  byt  dat 
„  de  oproerigheid  van  eenigqn  ,  vooral  , 
„  geenen  geheelen  Genootfchappen  of  Ste? 
„  den  te  laft  geleed  moeft  worden,"  Am- 
ïlerdam  gedroeg  zig  „  omtrent  de  ruit  van 
„  't  Land  in  't  algemeen,  aan  dei^iddelen , 
„  door  de  Hertoginne,  yoorgeflaagen ,  eri 
„  door  deij  Prinfe  nader  te  beraameu;  4oeh 
„  dagt ,  dat  de  Prins ,  als  Stadhouder ,  in  . 
„  de  byzondere  Steden  ,  naar  derzelver 
„  byzondere  gelegenheid, orde  zou  konneii 
?,  ftellen".  Die  van  Goijda  verklaarden  „dat 
.  „  zy,  vooralsnog,  vry  van  oproer  ge  weeft 
,,  zynde ,  hoop  hadden ,  hunne  Gemeente 
*  voorts  in  ruft  te  zullen  houden . .  hebbeii- 
„  de  zy ,  verders,  tot  herftelling  der  ruft  in 
„  andere  Plaatfen ,  qiets  byzonders  voor  té 
„  flaan  (f\  "  De  Advokaat  va&  den  Einde 
en  de  Pennonaris  van  Leiden,  Meefter  Pau- 
lus  Buis  ,  kreegen  laft ,  om ,  over  de  mee- 
ning der  Staaten,  in  onderhandeling  te  tree-? 
den  met  den  Prinfe  (g)  j  die  ,  qndertus- 
fchen ,  den  vy  ftienden ,  pf ,  volgens  anderen , 
1)$  Prins  den  twintigften  (4)  van  Wintermaand  ,  te 
komt  te  Amfterdam  gekomen  was ,  daar  hy  eenige 

düBL  'rwvï 

^W  ff)  Refol.  Holland,  *o  Novemb.  \$6*.  bl.  ?*•  enz.  1 

tg)  Refol.  Holl.  51  Decemb.  is 66,  bf.  #4, 

(*)  Adr.  Pauw  Relaes  bl.  4. 


t 

n; 


XXIL  Bok.      HISTORIE.      203 

weeleen  doorbragt ,  en  de  ruft  herftelde  ,fiupshl 
fluitende  een  verdrag  met  de  Kalvinifchen,  1566, 

waarty  bedongen  werdt,  dat  zy,  de  Min- - 

derbroe4ejrs  Kerk  ruimende  ,  bekwaame 
Plaatfên  ,  buiten  en  binnen  de  Stad,  tot  oe- 
fening van  hunnen  Godsdienft,  zouden  mo 
^eri  gebruiken  ;  waartoe  hy  hun,  by  eigen- 
amdig  gefchrift ,  der  Ijuiszitten  -  Armen- 
huis en  eenige  Spykers  of  Pakhuizen  aan- 
wees. Voorts  werdt  beraamd ,  dat  men  t weer 
honderd  Burgers  bezoldigen  zou ,  tQt  verze- 
kering der  gemeene  veiligheid  (6 ) ;  dat  men 
3e  SJeiftels  der  Stad,  op 't  Stadhuis,  zoube- 
waaren ,  'en  de  Poorten  niet  openen ,  dan 
jnèt  bewilliging  van  Burgemeefteren,  Over 
(de  bezoldigden  ,  lq-eegen  JVMetn  Pauluszoon 
VariThentfjc  en  fouwenKeyer^zoon  't  bevel {i ). 
Te  Leiden, maakten  de  Wethouders,  om-^er. 
trent  deezen  tyd  ,  een  zonderling  Verdrag  J}n*v!f" 
inet  de  Onroomfchenj  die  de  AugsburgifcheLeWen. 
belydenis  ,  zo  alsze ,  door  MelaqchtQH  } 
voorgefleld  was ,  verklaarden  toegedaan  te 
zyn,  en  hun  beloofden,  alle  andere  Gezind- 
heden uit  de  Stad  te  £  uljen  helpen  weeren.  De 
Prins  vin  Oranje  en  de  Prelident  Kornelis 
SujSj,  Heer  van  Rvswyk,  waren,  by't  flui- 
ten yan  dit  Verlag,  tegenwoordig  (4). 
Weinige  clagen  laater,  vertrok  de  Prins  we- 
der 

(i)  Bor  ir.  Boek-  hl  f$  [107].  Hoonr  IV.  Sak.  hl  117. 
MUL  h  BramÓT»  I.  DêU.  #.  4»;  «to. 
(k)  BOR  l£.  Mêtk  U.  7*  [107], 

(6)  Zie  den  Artikclbritf  voor  deeze  Knegten ,  door 
jleö  Prinfe  yan'Önmje  gemaakt  ,  in  't  Relaes  van  A- 
muaan  Pap  w  bi  de  Bjlaagtn  by  Bon  Autbent,  Stukk. 
IV.  Peel,  bL  15. 


204     VADERLANDSCHE    XXII.  Boer 

FilipsHL  derom  naar  Antwerpen,  daar  hy,  in  't  be- 

15^'   gin  van  Sprokkelmaand  des  jaars  1567,  aan- 

Oranje    kwam.    De  gevoelens  der  Hollanderen  ge- 

fchryft,  peild  hebbende,  fteldehy,  ten  deezen  ty- 

StZ:  deïde>  een  Gefchrift  °P  >  over  den  fo**  de* 
Luuk     Lands,  waarin  hy  openlyk  beweerde,  dat 

men  elk  vryheid  van   Godsdienftoefening 

verleenen  moed ,  wilde  men  't  Land  in  ruit 

houden  (/)•     Doch  dit  Gefchrift  en  meer 

diergelyken  vonden  geheel  geen'  ingang  ten 

Hove. 

verzoek-     Te  Antwerpen,  w*s>  kor*  na  's  Prinfen 
fchrift   "vertrek,  wederom  nieuwe  beroerte  ontflaan. 
derKalvi-Ook  hadden  hier  de  Kalvinifchen  een  ver- 
nifchen,  zoekfchrift  overgeleverd  aan  den  Graave 
T*^   van  Hoogftraaten  ;  welk  aan  den  Koning 
tomca    SQT1Sl  x^iS  >    en  waarby  zy  dertig  tonnen 
gouds,    gouds  beloofden,  zo  men  hun  vryheid  van 
voor  de  Godsdienft  wilde  toeftaan  (m).     Ik  vind , 
vryheid  fat  jjt  Verzoekfchrift ,  ook  elders  ,  als  te 
Gods-     Gorinchem,  te  Middelburg,  te  Vlisfingen, 
dienftbe-te  Veere  en  te  Utrecht,  aan  de  Wethouders, 
loofd      vertoond  werdt ,    om  derzelver  voorfpraak, 
worden,  daarop ,  ten  Hove  ,  te  verzoeken  (»).     Het 
was,  door  veele  Onroomfchen ,  Edelen  en 
gemeenen,   getekend,  en  onder  anderen, 
door  Jozua  van  Alveringen,  Heere  van  Hof- 
wegen  ,  voor  yyf  honderd  ,  en  door  Maxi- 
müiaan  van  Blois ,  gezeid  de  Kok,  voor  vier- 
honderd Kroonen  (0). 

In  Henegouwen ,  met  naame  te  Valen- 

chyn, 

(l)  BOE  III.  Boe^.  BI.  91  [ni]. 

(m)  Zte  hetky  BoR  III.  Bo<ky  tl.  %6  [121]. 

(n)  Sencent.  van  Al  va  M.6*,  6% ,  91 9  100 1  ioj,  105  9  si;» 

W,  *3i,  JJ«. 

(•)  Sentem.  van  Alvt..kl.s4f  7t.  * 


XXII.  Boek.      HISTORIE.      105 

chyn,  daar  Filips  van  S.  Jldegonde,  Heer  tuftFiLmlIL 
NoirkartneSy  als  Stedehouder  des  Markgraafs  1566. 

van  Bergen  ,  bewind  voerde  ,  ftondt  het 

thans  zeer  gevaarlyk.     De  Onroomfchen  Gcödd- 
hadden  hier  verfcheiden'  Kerken  bomagtigd,  teidvin 
die  zy  niet  wederom  ruimen  wilden.    Noir-  Sï^" 
karmes  fchreef,  derhalve,  brief  op  brief, 
aan  de  Landvoogdefle  ,  meldende  ,  dat  hy 
haaren  lafl^,  hier,  zonder  geweld  te  gebrui- 
ken ,  niet  wift  te  volbrengen  (p) :  en  vrouw 
Margareet  verzuimde  niet,  van  alles  ,  wat 
in  de  Nederlanden  omging ,  den  Koning , 
van  tyd  tot  t^d,  uitvoerig  te  berigten. 

Filips  ontving  deeze  laatfte  tydmgen,  inRaaj. 
't  Bofch  van  Segovia,  daar  hy  te  bedde  lag, pieegin- 
aan  de  koortfe.    Zy  troffen  nem  ten  hoog-  Sen  *» 
ften.    Vooral,  nam  hy  kwalyk  den  uitbodSpanJc# 
van  dertig  tonnen  fchats  ,  door  de  Kalvini- 
fchen;  alsofdeezen,  door 't  roemen  van  zo 

Srooten  rykdom ,  de  Duitfche  Vorften  zou- 
en  hebben  willen  beweegen,  om  hun  by  te 
ftaan  (q).  's  Konings  krankheid  belette  hem, 
ondërtuflchen,  niet,  dagelyks  te  raadplee- 
pen,over  't  gewigtis  nieuws,  dat  hem ,  fe- 
dert  het  ftormen  der  beelden ,  van  hier , 
werdt  overgebriefd.  Men  verftondt ,  in  zy- 
nen  Raad  „  dat  het  graauw,  welk  de  Ker- 
„  ken  geplonderd  hadt ;  de  Ketters ,  die  't 
„  eraauw  hiertoe  hadden  omgekogt  j  de  E» 
„  delen ,  die  de  Ketters  befchermden  en  't 
„  graauw  hadden  aangehitftjen  de  Heeren, 
„  wier  Bloedverwanten  en  Dienaars  de  Ede- 
„  len  waren,  voor  vier  fchakels  aan  een'  en 

„  den- 

(P)  Bürguwd.  Llh*m.  p.  167.  HOOIT  HL  B$êk9  il.  UQ. 
(f)  Bok  iu.  £«*,  hl.  tl.  [124]. 


*o<5      VADERLAN0SCHE     3ÖQI.  Böat; 

FujpsIIL,-,  denaelfden  keten  gehtöiiden  mctefteriwor- 
15664  „  den;  hoewel  men  ook, niet  onkundig  was, 
„  dat  de  Heeren,  volftfektelyk  i  bleeven 
,,  loochenen  ,  eenig  deel  in  de  Kefkfchen- 
„  nis  gehad  te  hebben0.  Voorts,  iri  beraad 
leggende ,  wat  nu  te  doen  ftondt ,  kwam 
men  ovefeen,  dat  de  Koning  zig  ten  eer- 
den gefeed  moeft  maakefl,  tot  de  reize  her- 
waards,  waartoe  hy,  eindelyk  ,  ook  fcheen 
Inhoud   te  befluiten.     Hy  fchreef,  hierop/  twee 
▼an  een'  Brieven  aan  de  Landvoögdefle  5;  een'  om 
openbaa-  operilyk  vertoond  te  worden ,  en'  een'  om 
geheimen  g^™  te  blyven:     In  den  eerflen  ,  werdt 
Brief      gefceld  „  hoe,  de  Koningin,  onlangs,  ge- 
aan  de    „  hikkiglyk  verloft  zynde  van  eeneDógter, 
Land-     w  lzabella  Klara  Eugenta ;  de  Koning ,  die, 
voogdes-^  ondertuflchen ,  ook  genezen  was  van  de 
f ,  koortfe ,  alles  tot  zyn  vertrek  deedt  ge- 
,,  reed  maaken":  Hier  was  bygevoegd„<ïat 
t,  hy  de  Vergadering  der  algemeene  naaten, 
„  voor  2yne  overkomfl: ,  ondienflig  hieldt, 
„  om  de  onluften  te  (tillen  ".   Doch  in  defi 
geheimen  brief,  gaf  hy  tofe  „  dat  de  Land- 
>»  voogdes ,  zo  men  tot  verdere  daadlyk- 
„  heid  en  dwang  voortfloeg ,   de  Staateri 
5,  mogt  doen  famen  komen,  nüds  zy  zorg 
„  droeg,  dat  niemant  wift,  dathy  'er  inbe* 
^  willigd  hadt".  Van  de  overeemcomfl:  met 
de  Edelen  en  met  de  Onroomfchen ,  op  ver- 
Fcheiden*  Plaatfen  getroffen,  repte  de  Ko- 
ning ,  voorbedagtely  k ,  geen  woord,    't  Was 
nog  geen  tyd  ,  omze  te  veroordeelen,  en 
hy  was  niet  van  zins  ,  omze  goed  te  keu- 
ren: waarom  hy  'er  liever  geheel  van  zwy- 


tuft*  Boek.     H  I  S  Tf  O  R  I  t     107 
getf  wilde  (f).*    Zyne  neiging ,  om  ftrengFurtflf# 
met  de  Nederlanders  te  handelen ,  bleek  ook,   *566» 
omtrent  deezen  tyd ,  uit  het  afllaan  der  be-De  *o- 
middeling  die  Keizer  MaximUisan  de  IL ,  als™?* .*■* 
Hoofd  des  Duitfchen  Ryks,  uit  welk, ver- z„^e- 
fcheiden'  Vorften  gemengd  waren  in  de  Ne-midde- 
derlandfche  beroerten,  Koning  Filips-hadtiingi£ 
aangebooden  (s)>    Ook  fchreef  de  Koning ,  Belooft 
nog  voor  den  uitgang  desjaari.aandeLand-fatr- 
voogdeffe,  dathy,  in  Sprofckelmaandnaaft-^J*0 
komende  ,    de  reis  ftondt  aan  te  neemen  ,][omau 
versteld  van  weinig  Krygsvolk ,  teh  ware  de 
zaaken  ,  in  Nederland ,  verder  verloopen 
mogten  ,  wanneer  men  hem  met  een  Leger 
te  wagten  hadt  (t) :  welk  fchryven ,  toen  het        t 
bekend  werdt  ,  veelen ,  die  deel  aan  de  be- 
roerten gehad  hadden  ,  ten  uiterften  verle- 
gen maakte ;  terwyl  het  hunnen  partyenden 
moed  hooger  ryzen  deedt ,  dan  immer  te 
vooren. 

't  Jaar  van  zesenzeftig, dat  zo  veel  onrttft  X**» 
gebaard  hadt ,  wa*  nog  niet  ten  einde  geloo-  j^1** 
pen,  of  men  ondervondt,  hóe  veel  kwaads  v^Jq 
de  Beeldenftorm  en  't  verder  geweld  der  der 
Onroömfchen  te  wege  hadt  gebragt.     De***1^ 
Bondgenooten  ,  die  den  Roomfchen  Gods-ftormin- 
dienft  beleeden,  niet  konnen&e  verdraagen,ge* 
dat  hunne  Kerken,  zofchanddyk,  mishan- 
deld waren ,  vreesden  toot  den  geheelen  on- 
dergang d?es  ouden  Gelooft,  fco  een  aanhang, 
die  zulke  cuveklaaden  fteef  of  goedkeurde , 
eens  de  overhand  bekwokn,    't  Bondgenoot- 

fchap 

(r)  Hopperus  Livr.  IV.  Cb.  v.  p.  iof. 

(*)  hopperus  Livr,  IV,  Cb.  vi.  p.  109.  Cb.  VU.  p.  Hu 

0)  HOPpiUUS  Livr.  IV.  Cb.  Vü,  f.  ll$* 


2o3     VADERLANDSCHE    XXII.  Bout 

RupslILfchap  kreeg  hier  eenen  geweldigen  krak 
1566.  door  ,  en  veele  Roomfche  Edelen  zogten 
zig,  met  de  Landvoogdeffe ,  en  door  haar* 
met  den  Koning,  te  verzoenen.  Ook  bedien*» 
de  de  Hertogin  zig  van  deeze  gelegenheid, 
om  de  Bondgenooten  te  verdeelen.  Egmond 
zelf  werdt  oneens  met  Oranje,  die  niet  goed» 
vinden  kon ,  zig  te  verlaaten  op  den  Ko- 
ning ;  van  wiens  goedertierenheio  de  Graaf 
den  mond  voï  haat.  't  Zy  dat  hy  'er  waar- 
lyk  op  (leunde  ,  of  dat  hy  den  fchyn  niet 
durfde  geeven,  dat  hy  wanhoopte  aan  's  Ko+ 
nings  gunft ,  welke  hy ,  minder  dan  Oranje 
en  Hoorne,  ontbeeren  kon.  Zulken  uit  de 
Edelen ,  die  zig  vuurigft  kweeten ,  tegen  de 
beeldftormers  en  't  verbooden  preeken, vie- 
len ,  daarentegen,  in  de  ongunft  van  't  graauw 
<?n  van  de  Onroomfchen  in  't  gemeen  ;  aan 
welken  men  egter  eenen  fteun  diende  te  heb- 
ben, tegen  de  fterkte  der  Spaanfche  partye* 
Dt Land- De  Landvoogdes  dan,  het  bondgenootfchap 
voogde*  aan 't  waggelen  ziende,  gaf  laft  tot  Jigtinge 
komt  ia  van  Krygsvolk  ,  om  het  geheel  te  doen  val- 
^n^ape"len.  De  Graaven  van  Aremberg  en  Megen 
en  eenige  anderen  kreegen  'er  bevel  over  (tf)« 
Men  vertrouwde  zelfs  't  bewind  over  vyf 
Vendels  aan  den  Prinfe  van  Oranje  ;  doch 
men  Helde  onder  hem  den  Kolonel  Walderfin*  • 
ger  ,  dien  men  bekwaam  hieldt ,  om  hem 
den  voet  dwars  te  zetten ,  en  die  heimelyken 
laft  had t,  om  zynen  wandel  te  befpieden  (v). 
Het  eerft ,  dat  de  Landvoogdes  ondernam , 

wa* 

(•)  Meteren.  II.  Bfi*k$f.  4J. 
(v)  OonGUND.  Lifr.  HL  />.  ui, 


XXtl.  Boek.     HISTORIE..  $09 

was  het  beleg  van  Valenchyn ,  dat ,  in  Slagt-  Fiu?siri. 
fiiaand,  bezetting  geweigerd  hebbende» en,  1566. 
in  Wintermaand,  voorvyandfch  zynde  ver- 
klaard,* door  Noirkarmes,  aan  't  hoofd  vaft 
een   aanzienlyk  getal  van  Krygsknegten, 
belegerd  werdt  (w).    Een  hoop  onbedree-  ic6-7i 
ven  volk,  uit  Weftvlaanderen  en  van  om-  p00^ 
trent  Doornik  opgeftommeld ,  fconder  ervaa-  enVaien- 
ren*  Hoofdman,  der  Scad„eenige  hulp  wil-chyn  f 
Jende  toebrengen ,  werdt  /  door  den  Bevel-  d°or 
hebber  van  Douai  en  Orchies,ligteIyk,ver-Nolrkar" 
flaagen.  De  Onroomfchen  van  Doornik  ook,  bezêtdng 
ten  getale  van  drieduizend  uitgetrokken  ,  voorzien* 
werden  ,  door  Noirkarmes ,  met  tien  Ven- 
delen Knegten  en  zeshonderd  Paarden,  aan* 
gevallen,  verftrooid,  en  gedeeltelyk  te t ug 
gejaagd,  binnen  Doornik ,  welke  ötad ,  ter* 
ltondnierop,  bezetting  inneemen  moeft.  Va- 
lenchyn, leden,  befchooten  zynde  ,  ging , 
op  den  Vierentwintigften  van  Lentemaand , 
over ,   by  verdrag.     Noirkarmes  hadt  de 
Ingezetenen  in  't  eerft  gevleid,  met  's  Ko<» 
nings  genade;  doch  zy  dezelve  verfmaad, 
en  hem  tot  den  ftorm  genoodzaakt  hebben- 
de, deedt  hy,  terftond  na  't  inneemen  der 
Stad  ,  Guidq  de  Bres  en  Peregrin  de  la  Grange , 
Leeraars  der  Kalvinifchen ,  nevens  andere 
aanzienlyke  burgers  ,    vatten  en  ter  dood 
brengen,    't  Zelfde  lot  hadt  hy ,  te  vooren, 
ook  eenige  Leeraars,  te  Doornik,  doen  on- 
dergaan (s). 

Oranje  ,  Höorne ,  Hoogftraaten ,  Graaf  xxxt 

Lo-  Oranje 

{*)  Boa,  III.  Boek  9  hl  94.  [**4-] 

(x)  BOR,  III.  Mtk*  hl 99*  E»4*]-  BÜRGVtfD.  L'fr*  III.  f, 
i*l>  U6>  )}X. 

VLDeêl.  O 


*io      VADERLANDSCHE    XXII.  Bon. 

FiLipsIIl.Lodewyk ,   Brederode'en  anderen  uit  de 
£5^7'  verbonden'  Edelen,  ziende  de  zaaken,  van 
en  ande-de  zyde  der  Landvoogdeffe ,  zig  fchikkea 
rcnbe-    tot  ftrengheid  en  geweld,  waren,  al  federt 
op  hun-  eenigpn  tyd,  op  hunne  hoede,  en  op  raid- 
ne  be-    delen  bedagt  geweeft,  om  zig  te  befcher- 
fcber-     men.    Men  floeg,  in  de  eerfte  plaats,  het 
mingver^g  op  hujp  uit  Duitfchland  (y)  ;  ,'doch  om 
*  te  deeze  te  verkrygen ,  ftbndt ,  onder  anderen, 
in  den  weg ,  de  verdeeldheid  der  Lutherfchen 
en  Kalvigifchen,  hier  te  Lande  ,  die  Graaf 
Lodewyk  eerft,  en  naderhand  de  Prins  van 
Oranje  zelf,  te  vergeefs ,  poogden  te  ver* 
eenigen.  Voorts,  zogt  men  eenig  geld  by- 
een  te  brengen.    Graaf  Lodewyk  meeftde 
zig ,  hiertoe ,  te  bedienen  van  den  aanbod 
van  dertig  tonnen  fchats ,  aan  den  Koning 
gedaan  ,  waarichynlyk ,  met  heimelyk  in* 
zigt ,  om ,  onder  den  glimp  van  aan  deezen 
aanbod  te  voldoen ,  penningen  te  verzame- 
len ,  tot  onderfteuning  van  't  Bondgenoot-  ! 
fchap  (z\    Doch  te  Antwerpen ,  daar  hy  't  j 
eerft  ondernam  ,  wees  men  hem  af  met  te 
zeggen ,  dat  het  verzamelen  van  geld  ver- 
booden  was ,  en  niet  gefchieden  kon ,  ten 
ware  de  Stadhouders  aannamen ,  de  Land- 
zaaten  te  vryen,  voor  de  fchade,  die 'er  uit 
zou  konnen  ryzen  (d).    Vervolgens,  onder- 
D      .    namen  eenige  Edelen  zig  te  verfterken  op 
len  ver-C  hunne  Sloten.  De  Graaf  van  den  Berg  deedt 
fterken    zyn  Slot  te  Heel ,  in  de  Bommelerwaard  f 
hunne     ia  ftaat  van  tegenweér  ft  ellen,  zig  hiertoe, 

on- 

(j)  BURGUND.  Liir.  Hl.  p.  29I. , 

(z)  Zie  Scntcnt.  van  Alva,  hl.  7t ,  S?jM* 

O)  Hoon,  UI.  &Hk,  il.  u$. 


EOTBott.      HISTORIE,      ut 

onder  anderen,  bedienende  ,  van  BmtdnvynfnjnTa^ 
en  Dirk  vander  Metden ,  gebroeders  (b).  Ook  \$6jm 
fterkte  de  Heer  van  Brederode  zyne  Sloten,  §iot«r 
te  Viane  en  te  Ameide,  by  raade  van  den  ca  gm 
Priafe  van  Oranje,  die  hem,  hiertoe,  drie«">  '* 
ftukken  gefchuts  vereerde,   welken  hy  te1" 
Utrecht  hadt  doen  gieten  (c).    Hierby  bleef 
het  niet.  Brederode,  door  Oranje,  zomen 
wii(J),  aangezet,  begon,  heimelyk,  volk 
»an  te  neemen  (*),  welk  te  Viane  verza- 
meld werdt.    Men  vindt,  dat  Maximiliaan 
de  Kok  van  Neerynen  ,  Sjoert  Beima  ,  An- 
toni  van  hombergen ,  Jan  van  Renefle  ,  Heer 
van  Wilp ,  fVynand  /iugufiynszom  van  Deven- 
ter, Albert  Hngtenbroek,  Melcbiorvan  Kui- 
lenburg Gerritszoan ,  Evert  van  ZatUe ,  Gysbrect* 
en  Diderik  van  Batenburg ,  Longucval ,  Danda- 
lot,Nyveld  en  anderen,  als  Kapiteinen ,  en 
hbert  de  Kok  van  Neerynen,  Filips  van  Renejfe^ 
Otto  Mar  van  Utrecht ,  en  veele  anderen , 
|  als  Vendrigs  ,  onder  hem  ,  gediend  heb- 
ben ,  behalve  een  groot  getal  van  gemee* 
aen,  uit  Gorinchem,  Ameide,  Hardenvyk, 
Reenen,  Utrecht,  en  andere  Plaadèn  (f). 
De  Heer  van  Brederode  hadt  zig ,  reeds  in 
Wynmaand  des  voorleeden  jaars ,  bevonden 
binnen  Viane,  en  aldaar,  met  Graave  Lo- 
dewyk,  Hartman  Galama ,  Sjoert  Beima  en 

an- 

{h)  Sentent.  van  Alva,  bU  }t,  Ho.  Defen&de  Hoogftr.  N. 
V.  by  Boa  Auth.   Stukk.  I.  Deel.  kl.  i*. 

{t)  Verantw.  h  Bor  Authenc.  Stukk.  I.  Deel,  bi.  U»  IJ» 
Sentent.  van  Alva  ,  H-  si. 

(d)  BURGUND    Likr.  III.  f.  29I. 
f      (cj  HOPPRRUS,  Lhrr.  IV.  Cb  Yl.  p.  in. 

(f)  Sentent.  van  Alva ,  kl  16,  ja,  34,  % j,  76,  79 1 97 » 9S  ,  109  « 
Ho  ,  111  ,116,  117 ,  us .  130, 139,  155  9  16?  >  174»  VS, io+>u$ê 
>l7  M+»*SI>  X5*>347»351>M«»37S*lll* 

O» 


ii2    VADERLANDSCHE    XXIL  Boek 

FiupslII.andereii,op  hunne  onderlinge  befcherming 
1567-  geraadpleegd  (g).  Doch  eer  hy  en  de  zyaer 
Nieuwe  voortfloegen ,  tot  verdef e  daadelykheid ,  had* 
eed,doorde  Landvoogdes  een'  nieuwen  eed  ontwor- 
voog^s-Pen»  waart>y  a,le  Amptenaars  enTVethou- 
fe  gevor-ders  belooven  moeften,het  Roomfcl\  gelooi 
derd.      te  zullen  handhaaven ,    de   beeldftormers 
ftraffen,  en  de  Ketteryen  uitrooijen.     Ook 
verbonden  zig  alle  Leenmannen ,  by  den  zel- 
ven ,  den  Koning  te  zullen  dienen  tegen  elk , 
dien  men  hun  noemen  zou  ,  niemant  uitge- 
zonderd (7).     De  Hertogin  ,  het  Bondge- 
nootfchap  aan  't  vallen  ziende,  zogt,  door 
deezen  eed ,  te  toetfen ,  op  wien  zy  zig  zou 
konnen  verlaaten.   PieterErnft,  öraaFvan 
Mansfeld,  was  de  eerfte  in  den  Raad,  die 
den  eed  beloofde  te  zullen  doen.  Hem  volg- 
den Aarfchot ,  Egmond,  Megen  en  Barlai- 
*  mont ,  die  allen  ,  kort  hierna  ,  den  eed  af- 
leiden.   Doch  Oranje  en  Hoogftraaten  wei- 
gerden 't,  bybrerigende,  datzy,  eens  hul- 
de gezwooren   hebbende  ,    daarmede   be- 
hoorden te  konnen  voldaan.     Of  Hoorne 
den  eed  gedaan  hebbe,  is  twyfelagtig.  Bre- 
derode,  die  zig  nu ,  op  zyn  Huis  te  Kleef, 
by  Haarlem ,    onthieldt ,    werdt  'er ,    by 
brieven  en  boden  der  Landvoogdefle  ,   toe 
vermaand;  doch  hy  wees  het ,  insgelyks , 
van  de  hand,  waarop  hem  zyne  Bende  van 
Ordonnantie  werdt  afgenomen.     Diderik 

So- 
fa) Scntent.  van  Al  va,  bU  Si. 

(7)  Zie  den  Ëed,  zo  al*hy,  doorgeineene  Ampte- 
naars, gedaan  werdt ,  by  Brandt  Reform.  L  Deel, 
bl.  438. 


XXIL  Bovl     HISTORIE.     213 

Sonoij  Gilein  Zegers  van  Waflenhoven  enFtuKlU. 
verfcheiden'  andere  Edelen  hebben  zig  ook  1567, 
niet  laaten  be weegen,  tot  het  afleggen  van 
den  nieuwen  eed  (*)•    Kort  hierna ,  ver- 
zoet B rederode  gehoor  by  de  Hertoginne, 
welk  hem  geweigerd  werdt.    Toen  zondt 
hy  haar  een  fraeekfehrift  toe ,  waarby  hv 
om  vryheid  der  Preeke  en  afdanking  van  t 
aangenomen  Krygsvolk  durfde  aanhouden. 
Doch  hierop  kwam  zulk  een  antwoord,  dat 
Brederode  zelf,  benevens  den  Graaf  van  den  De  Graaf 
Berg  en  verfcheiden'  anderen  hunnen  zoen*an<Jcn 
met  den  Koning  zogten  te  maaken.     DeB^e^_ 
Landvoogdes ,  die  getoond  hadt ,  dat  zy  on-  de  zo  e. 
derregt  was  van  de  werving,  door  Bredero-ken  zig, 
de  begonnen  ,  en  van  't  flerken  der  Stede  ™et.de 
Viane,  begeerde,  dathy  en  van  den  Bcrgv  ™  jes_ 
zig  ,  zonder  voorwaarden  ,  aan  's  Konings  fe>le  ver- 
genade  onderwerpen  zouden,    't  Welk  hunzoeaen.- 
zo  hard  fcheen,  dat  zy ,  niet  lang  hier  na, 
uit  vertwyfeidheid,  verfcheiden'  geweldige 
aanflagen  ondernamen  (/).    De  Staaten  van 
Holland  ,  in  Louwmaand ,  voor  't  vertrek 
van  den  Prinfe  van  Oranje,  ook  kennis  ge- 
kreegen  hebbende  van  den  nieuwen  eed,  dien 
men  den  Leenmannen  afvergde,  en  tege- 
lyk,van  hetjiitftellen  der  algemeene Staats* 
vergadering,  tot  op  's  Konings  overkomft, 
beflooten ,  tegen  het  een  en  't  ander,  een  Ver^ 
toog  te  doen  aan  de  LandvoQgdefle ,   die 
hun,  in  Sprokkel  maand ,  antwoordde  „dat 
»  meij  niet  beoogde  ,    door  den  nieuwen 

„eed, 

f*)  Bok,  III.  B$ekf  */.  103^147].  Sentent.  van  Alva ,  */.  j 7, 

(»)  90&,1U.  B9tk>  '/•  icai49].106[!5|]. 

O3 


*I4    VADERLANDSCHE   XXII.  Bott 
ItomllL^  eed^  eenen  nieuwen  laft  te  leggen  op  de 
_J5^7-  ..  Leenmannen,  en  dat  deStaatenookzou* 
„  den  mogen  vergaderen ,  ais  van  ouds , 
„  wordende  zulks  tegenwoordig ,  om  by- 
„  zondere  redenen  ,flegts  voor  eenigentyd, 
„  uitgefteld  " :  met  welk  antwoord ,  men  zig 
modt  laaten  genoegen  (*). 
Bredero-     Brederode,  kennis  gekreegen  hebbende, 
deverze-^  ^  Graaf  van  Megen  bezetting  in 's  Her* 
van* 's**  togenbofch  zogttewerpen,  zondtAntonivan 
Hert  o-    Bombergen ,  in  Sprokkelmaand ,  derwaards. 
genbofchMen  liet  hem  binnen,  met  zyn  volk;  doch 
vooreen*  ^y  hieldt  het  'er  niet  langer,  dan  totin  Gras- 
**  •       maand  ,  wanneer  hy  ,  gepraamd  door  de 
Landvoogdefle,  die  de  Perfoorien  en  goe- 
deren der  Ingezetenen ,  alomme ,  deedt  aan* 
flaan ,  de  Stad  verliet ,  welke ,  federt,  Spaan- 
fche  bezetting  innam  (/). 
Asnflag      By  Viane ,  lagen  nu  omtrent  drieduizend 
°P  ^      Knegten ,  met  welken ,  de  Heer  van  Brede-  . 
J^^J^  derode  Utrecht  dagt  te  verraden.  Doch  hier 
Megen    was  hem  Megen  te  gaauw,  die,  m^t  een 
bezet      Regiment  Voetvolk ,  uit  het  Land  van  Heus» 
wordt,    den  en  Altena,  naar  Utrecht  toog,  en  zig 
van  de  Stad  verzekerde.  Terwyl  hy  Gorin- 
chem  voorby  trok ,  hielden  de  Onroomfchen, 
bedugt ,  dat  hy  ook  iets  tegen  deeze  Stad 
in  den  zin  hadt,  in  grooten  getale,  de  wagt 
aan  de  Poorten  (tn).    Brederode  hadt  hier 
inerkelyken  aanhang.    Hy  hieldt  'er,  dik- 

wiJst 

fk)  Refol.  Holl.  17  7*».  i5«*.  [*5*7].  hl.  i,i.  ij  en  ig. 
Wr.  ieni4.Ma*rtl$67,  kl.  10,12,13. 

(Ij  Metfken ,  II.  Beek ,  ƒ.  4+t-m  Bor ,111. B$ek»  hL  \o4. 
£«"]■ 

(m)  Scment.  van  Al  va,  kl.  SS,S>i>?33. 


XXIL  Boe*.     HISTORIE.     %tg 

wils,  fiyeenkomften  met  de  verbonden9  R-ramttL 
delen  ,    ten  huize  van  Pieter  Janszoon  van  1567. 

Grootveld,  in  de  Roos  (n).  Brederodes  Kneg- - 

ten  y  dus  verfteken  van  de  hoop  om  Utrecht 

in  te  krygen  f  koelden  hunnen  moed,  aan 

het  Kloofter  Marienweerd,  welk  geplonderd 

werdt  (0).    Sedert ,  doorliepen  zy  't  platte 

Land  van  Utrecht  en  Holland  ,  beroovende 

verfcheiden'  Kerken  en  Klooftere  fy).  Arend 

van  Duivenvoorde  en  Hetbert  van  Raap* 

korflyHóllandfche  Edden,lagen,met  een  deel 

volk  y  in  't  Kloofter  te  Egmond;  alwaar  zy, 

in  weerwil  van  den  Abt,  Biflchop  van  Haar* 

lem \  eenige  maanden  huis  hielden  (q).    In 

't  Kloofter  te  Heilo  en  elders,  floegen  zy  en 

anderen  zig9  insgelyks,  voor  eenigen  tyd, 

neder  (r).  De  bezetting,  die  binnen  Viane 

gebleeven  was ,  werdt ,  door  de  Onroom- 

Jchen  van  verfcheiden'  Steden  >  met  naame 

van  Gorinchem  .  Utrecht  en  Amfterda^q ,  van 

Krygs-  en  Mondbehoeften  voorzien  (s).  Te 

Amiterdam,  liet  men  de  tonnetjes  buskruid 

plaatfen  in  vaten,  die  voorts  met  Rogge  ge* 

vuld ,  en  onder  't  geleide  van  Bernard  Uiten- 

eng  ,  voor  Rogge  ,  uitgevoerd  werden  (ƒ). 

De  Heer  van  Brederode  zelf  hadt  zig,  mid-  Nieuwe 

lerwyj  5  geworpen  binnen  Amfterdam,  ter£?nrocrtc 

gelegenheid  eener  nieuwe  beroerte,  aldaar, Amfter- 

m  den  aanvang  des  jaars,  ontdaan.    De  dam. 

Ge- 

1*)  Seiitent.  van  Alfa,  hl.  91,95. 

(•)  Bon,  IL  B*k9hl.  107  [m]. 

lf)  Mf.teREN,  II.  Boekt  ĥ  4*. 

(f)  Scntent.  van  Alfa,  kl.  49.    BURGUNO»  Lihr.  III.  p.  34*, 

Ir)  Sentent.  van*  AWa  fhL  34,  50,  61 ,  129. 

U)  Sentent.  van  Aha,  bL  *6,  30,92,91.95, 111,13;. 

(0  Scntent.  van  Al  va,  kl.  11 1 ,  14a. 

o4 


*i<£    VADERLANDSCHE    XXZÏ.  Bots; 

FujpslILGemagdgden  der  Wethouderfchap  en  der 
15^7-  Kafvinifchen  waren,  in  Louwmaand,  van 
daar,  vertoogen  nay  Bruflel,  om'tbekrag- 
tigen  der  jongfte  overeenkomft ,  ten  Hove, 
te  bevorderen ;  doch  in  plaats  van  hier, ge- 
zamenlyk,  te  handelen,  deeden  die  van  de 
Wet  hunne  zaaken  op  zig  zelven ,  en  keer- 
den ,  zonder  de  Kalvinifchen  te  kennen ,  naar 
huis.    Dit  wekte  *t  wantrouwen ,  welk  ver- 
meerderd werdt,  door  een  briefje  van  Bre- 
derode,  gerigt  aan  de  Kalvinifche  Gemeen-, 
te,  in  welke  men,  by  het  jongfle  Avond-» 
maal,  in  Wintermaand,  gehouden  ,  reeds 
meer  dan  duizend  Ledemaaten  geteld  hadc 
(y)i  met  .verzoek,  om  Gemagtigden  te  zen- 
den, naar  Viane,  daar  hy  hun  zaaken  ver* 
haaien  zou,  welken  hy  geenen  brief  hadt 
mogen  vertrouwen.     Laurens  Jakot^szoon 
Reaal  en  Kornelis  Floriszoon  van  Teilingen 
werden  ,  terftond ,  aan  hem  afgevaardigd. 
Terwyl  zy  uit  waren,  geeft  de  Vroedfchap 
laft,  om  vier-  of  vyf  honderd  Soldaaten  te 
ligten.     Eenige  Burgers  ,  hiervan  de  lugt 
gekreegen  hebbende ,  vraagen  naar  de  reSen  . 
aan  den  Burgemeefter  Jooft  Buik ,  die  in  't 
eerft  loochent  (ot)  ,  dat  'er  nieuw  volk  aan- 
genomen was,  doch  't,  geperft  zynde,  ein- 
delyk,  bekent , en  dat  het,  uit  lait  der  Her- 
toginne ,  gefchiedde.    Hierop  raakt  de  me: 
nigte,ten  getale  van  twee-  of  driehonderd, 
voor  zyne  deur,  vergaderd,  aan  't  roepen, 
WJiVive yVive y  vive  k  Gueux;  loopt  voorts  te 

*  W$i 

(v)  UU  Aont,  der  Amfterd.  Gercform.  Diakonie. 
f*;  adk.  pauw  Kelaes,  kL  $. 


XXH.  Boek.      HISTORIE.     2x7 

wapen  ,  en  bezet ,  toen  en  des  anderendaags ,  PrnwIIL 
den  vyfentwintigften  van  Sprokkelmaand,  1567. 
de  Reguliers  Poort ,  en  de  Nieuwe  Brug ,  ' 

aan  vier  oorden  ,  daar  afgekondigd  werdt 
„  dat  men  't  op  Kerken  noch  ftloofters  ge» 
„  munt  hadt;  maar  alleen  op  't  handhaaven 
„  der  orde,  by  den  Prinfe  van  Oranje  ge-' 
„  raamd."    De  Burgemeefters  hielden ,  on- 
dertuflchen, 't  Stadhuis  met  de  nagtwaakers 
en  anderen,  de  Waag  met  Soldaaten ,  onder 
Bouwen  Reyerszocm, bezet;  doch  verftaan- 
de  zig  verder  te  Herken,  ontboodenze  alle 
de  Roomfchen  op  den  Dam.      Juift  toen 
keeren  Reaal  en  Teilingen  te  rug  van  Via- 
ne ,  met  berigt  „  dat  de  Prins  den  Heere 
„  van  Brederode  hadt  laaten  weeten ,  pp 
„  dat  deeze  de  Amfterdamfche  Gemeente 
„  zou  waarfchouwen  ,   hoe  Burgemeefters 
„  voorhadden  ,  vierhonderd  Soldaaten  aan 
w  teneemen,met  dezelven  en  de  Stads  waa- 
„  kers ,  de  gantfche  Kal verftraat ,  van  't  Stad- 
„  huis  af,  te  bezetten ,  en  den  Graaf  van 
„  Megen ,  die ,  overGorinchem  en  Utrecht, 
„  met  twee»entwintighonderd  man, naar  de 
„  Stad  ftondt  te  komen,  door  de  Reguliers 
„  Poort, binnen  te  laaten:  waarna  meneen- 
„  honderd  burgers  of  twee 't  hoofd  voor  de 
„  voeten  dagt  te  leggen."    Men  begreep, 
dat  dit  nieuws  geheim  blyven  modi.    Nog» 
tam  lekte  het  ergens  uit ,  en  baarde  nieuwe 
verslagenheid,    jan  Broek  Falentynszoon ,  een 
hartig  man  ,  met  eenig  volk ,  van  de  Nieu- 
we brug  ,    eenen  keer  doende  ,  langs  den 
Zeedyk  en  Warmoesftraat ,  terwyl  hv  met 
de  trom  deedt  pmflaan  ,  dat ,  wie  lyf,  wyf 
Os  en 


/ 


*i8    VADERLANDSCHE     XXH.BöwL 

FtunUl.cn  kinderen  lief  badt  ^bern  nu  volgen  zou;  fleept, 
1567.  inderyl ,  negenduizend  man  aster  zig ,  al- 

1  len  voorzien  van  geweer,  dat  nungereedft 

was.  Twee  broeders,  Jan  en  Kornelis  Pie* 
tenzoonen  in  Deventer,  eikanderen  inde  wa- 
penen geholpen  hebbende,  zeide  de  een, 
op  onderlinge  vraage,  vermaard*  bet  gemunt 
ware?  naar  de  Markt  ,by  die  van  den  ouden  Gods- 
dien/l:  de  ander,  naar  de  Straat  en  ^  by  die  van 
denoudften:  dan  zo  't  op  een  flaan  gaat ,  ontziet 
my  niet ,  ik  zal  u  ook  niet  ontzien.  Hierop , 
boetten  de  Onroomfchen  de  toegangen  naar 
den  Dam,  de  Kalverftraat  uitgenomen ,  die 
de  Regeering  beflooten  hieldt ;  planten  zes 
baflen  op  de  bekwaamfte  plaatfen,  om  de 
Markt  te  beftryken  ,  en  floffeeren  eenige 
huizen  in  de  Warmoesftraat,  van  agteren, 
met  fchutten.  De  Burgemeefters,  van  dit 
alles  verkondfchapt,  en  door  geweld,  te- 

Sen  zo  veel  magt,moed  en  orde,  niets  zien- 
e  uitteregten ,  vaardigden  Burgemeefter 
Simon  Kops  af,  om  't  Volk  diets  té  maaken, 
dat  zy  niets  kwaads  in  den  zin  gehad  hadden; 
dat  alles  maar  misverftand  was,  en  dat  men, 
de  wapenen  afleggende,  met  een  verzoek- 
jchrift ,  te  regt  raaken  kon.  Doch  niemant 
zo  dwaas  ,  die  hieraan  geloof  floeg.  Ook 
trokken  de  Schout  Pieter  Pieterszoon  en 
Albert  Markus ,  zyn  Zwaager  ,  met  eenige 
Soldaaten  en  Roomfche  Burgers ,  midJer- 
wyl ,  af,  om  de  Reguliers-Poort  te  bemag- 
tigen.  Doch  't  werdt  hun,  door  Jan  Broek, 
Pieter  en  Jan  Kies,  Pieter  Reierszom  (x),  en 

an- 

(x)  Sentent.  van  Al?a  ,  M.  20 ƒ ,  zof »  374. 


XXIL  Boet.     HlSTORIt    si? 

anderen ,  belet,    't  Volk  toen,  de  loosheid fturtüL 
der  Hoeren  bemerkt  hebbende ,  aan  *t  roe»  1567. 
pen,  naar  't  Stadhuis ,  naar  't  Stadhuis ,  wy 
betten  't;  hebben  wy  't  bert:  anders  is  't  m*ge* 
kmtn.     De  befcheidenfte  Onroomfchen  en 
onder  dezelven  Adriaan  Pauw ,   een  voor- 
naam  Koopman,  hielpen  egter  deeze  drift, 
door  redenen  *  aan  't  bedaaren ,  tot  geluk 
der  Regenten  ,  die  ,  eerlang ,  nee  de»  Ge- 
meente ,  in  onderhandeling  kwamen ,   en 
een  Verdrag  flooten  (y)  ,  volgens  welk  , 
onder  anderen,  het  aanneeMen  van  Krygs* 
volk  geftaakt  worden  moeft.  't  Werdt,  des 
anderendaags ,    den  zesentwintigften  van 
Sprokkelmaand,  met  de  trompet,  afgekon- 
digd :  waarmede  de  ruft ,  voor  dien  tyd ,  her* 
fteld  was.  Doch  Brederode,  terwyl  detwiftDe.Httr 
üog  duurde,  hoop  gefchept  hebbende,  oni^JJ*' 
'er  eenig  voordeel  uit  te  haaien ,  was  de  Kal-  t^,t  ^ 
vinifche  Gemagtigden  kort  gevolgd,  en  desAmtter- 
nagts  na  't  afkondigen  van  't  verdrag,  te*» 
Ouwerkerk  gekomen  ,  vanwaar  hy  te  voet 
voortgegaan  was,  tot  digt  aan  de  Stad.  Hier 
ontboodt  hy  Klement  Vólkaartsaoan  Koorn- 
hert  by  zig  in  de  herberge,  die  hem ,  alleenlyk 
van  twee  Edelen  verzeld ,  nevens  zig ,  in  een9 
Schuit,  deedt  zitten  ,  toen,  zonder  zig  aan 
't  roepen  der  wagt  te  kreunen ,  fnelly  k ,  door 
den  boom  roeijen ,  en  ,  op  de  Turfmarkt , 
aan  Land  treeden,  't  Gerugt  van  zyne  aan* 
komft  liep  haaft  door  de  Stad ,  en  ontftelde 
<te  Wethouderfchap  geweldig.    De  treflyk- 
&e  Onroomfchen  vervoegden  zig>dagelyks, 

ia 

(7)  Aoiu  I4VW  Rdacs,  bL  *,  n. 


*io      VADERLANDSCHE    XXII.  Boa. 

FitipsTll.Lodèwyk  ,   Brederode'en  anderen  uit  de 
lS67-  verbonden'  Edelen «  ziende  de  zaaken,  van 
en  ande-  de  zyde  der  Landvoogdeffe ,  zig  fchikken 
rcnbe-    tot  ftrengheid  en  geweld,  waren,  al  fedeit 
op  hun-  e^ge11  tydj  °P  hunne  hoede,  en  op  mid- 
ne  be-    delen  beaagt  ge  weeft,  om  zig  te  befcher- 
icher-     men.    Men  floeg ,  in  de  eerfte  plaats ,  het 
mingver-^g  0p  hulp  uit  Duitfchland  (y)  j  /doch  om 
zyn!  ^  deeze  te  verkrygen ,  ftbndt ,  onder  anderen, 
in  den  weg ,  de  verdeeldheid  der  Lutherfchen 
en  Kalvioifchen,  hier  te  Lande  ,  die  Graaf 
Lodewyk  eerft,  en  naderhand  de  Prins  van 
Oranje  zelf,  te  vergeefs ,  poogden  te  ver- 
eenigen. Voorts,  zo£t  men  eenig  geld  by- 
een  te  brengen.    Graaf  Lodewyk  meende 
zig ,  hiertoe ,  te  bedienen  van  den  aanbod 
van  dertig  tonnen  fchats  y  aan  den  Koning 
gedaan  ,  waarfchynlyk ,  met  heimelyk  in- 
zigt ,  om ,  onder  den  glimp  van  aan  deezen 
aanbod  te  voldoen ,  penningen  te  verzame- 
len ,  tot  onderfleuning  van  't  Bondgenoot* 
fchap  (z\    Doch  te  Antwerpen,  daar  hy  *t 
eerft  ondernam  ,  wees  men  hem  af  met  te 
zeggen ,  dat  het  verzamelen  van  geld  ver- 
booden  was,  en  niet  gefchieden  kon,  ten 
ware  de  Stadhouders  aannamen,  de  Land- 
zaaten  te  vryen,  voor  de  fchade,  die 'er  uit 
zou  konnen  ryzen  (**)..  Vervolgens,  onder- 
De  Ed    namen  eenige  Edelen  zig  te  verfterken  op 
len  ver*"  hunne  Sloten,  De  Graaf  van  den  Berg  deedt 
fterken    zyn  Slot  te  Heel ,  in  de  Bommelerwaard  9 
hunne     ia  ftaat  van  tegenweer  ftellen,  zig  hiertoe, 

on- 

(y)  BURGUND.  Likr.  III.  p.  19%. , 
<(z}Zie  Sentent.  van  Alvaf  hl.  71  ,S;«M* 
O)  Hooit,  UI.  &«k9  il.  ia;. 


XXII.  Boek.      HISTORIE.,      m 
onder  anderen,  bedienende,  vzn  Bowtovyn$lLmjn: 
en  Dirk  vander  Meiden  ,  gebroeders  (b).  Ook  1567.  * 
fterkte  de  Heer  van  Brederode  zyne  Sloten,  sloten  " 
te  Viane  en  te  Ameide,  by  raade  van  den  en  gun 
Prinfe  van  Oranje,  die  hem,  hiertoe,  drie«n  f« 
ftukken  gefchuts  vereerde ,   welken  hy  tewervcit 
Utrecht  hadt  doen  gieten  (c).    Hierby  bleef 
het  niet.  Brederode ,  door  Oranje ,  zo  men 
wil  00,  aangezet,  begon,  heimeJyk,  volk  . 
aan  te  neemen  (*),  weik  te  Viane  verza- 
meld werdt.    Men  vindt,  dat  Maximiliaan 
de  Kok  van  Neerynen  ,  Sjoert  Beima  ,  An- 
toni  van  Hombergen  ,  Jan  van  Reneffe  ,  Heer 
van  Wilp ,  fVynand/mguJlynszoon  van  Deven- 
ter, Albert  Hugtenbroelc,  Melcbiorvan  Kut* 
lenburg  Gerritszoon ,  Evert  van  Zante ,  Gysbrecbt 
enDtderikvan  fia^ni«rg ,  Longucval ,  Dandat" 
lot, Ny veld  en  anderen,  als Kapiteinen*  en 
Kotert  de  Kok  van  Neerynen ,  Ftlips  van  ReneJJe^ 
Otto  Mor  van  Utrecht ,  en  veele  anderen , 
als  Vendrigs ,  onder  hem ,  gediend  heb* 
ben  ,   behalve  een  groot  getal  van  gemee- 
nen,  uit  Gorinchem,  Ameide,  Harderwyk, 
Reenen,  Utrecht,  en  andere  Plaaden  (f). 
De  Heer  van  Brederode  hadt  zig ,  reeds  in 
Wynraaand  des  voorleeden  jaars ,  bevonden 
binnen  Viane,  en  aldaar,  met  Graave  Lo- 
dewyk,  Hartman  Galama ,  Sjoert  Beima  en 

an* 

(h)  Sentent*  van  Alva,  bl.  31,  ijo.  Defenfede  Hoogfir.  N,    . 
V.  ij  Boa  Auth.  Stukk.  I.  Deel.  bl.  29. 

(c)  Verantw.  by  Bor  Authent.  Stukk.  I.  Dtet9  bl.  H»  II» 
Semeat.  van  Alva » tl.  ?i. 

(d)  BURGUND    Libt.  III.  p.  291. 

(#;  HOPPRRU5,  Livr.  IV.  Cb  Yl.  f.  in. 

( f )  Sentenc  van  Al  va ,  bl  z6, 3  xÈ  14,  j  j,  75, 79  f  97  %  9  *  »  i*f  * 
llo,  lil, IK,  117  >  Ut.  Üo,n9,iJ5>  165,174»  I7*»*°4»a*5» 
»i7  **+9l*!,  »;itl*7»3"'"»*37SjMl* 

02 


212    VADERLANDSCHE    XXII.  Böjsk 

FaiPslII.anderen,op  hunne  onderlinge  befchermïng 
1567-  geraadpleegd  (g).  Doch  eer  hy  en  de  zynen 
Nieuwe  voortfloegen ,  tot  verdere  daadelykheid ,  hadt 
ced,doorde  Landvoogdes  een'  nieuwen  eed  ontwor- 
voagdes-Pen»  waarbY  alle  Amptenaars  enTVethou- 
fe  gevor-ders  belooven  moeden, het  Roomfcl\ geloof 
derd.      te  zullen  handhaaven ,    de   beeldftormers 
ftr^ffen ,  en  de  Ketteryen  uitrooijen.     Ook 
verbonden  zig  alle  Leenmannen ,  by  den  zel- 
ven,  den  Koning  te  zullen  dienen  tegen  elk, 
dien  men  hun  noemen  zou  ,  niemant  uitge- 
zonderd (7).     De  Hertogin  ,  het  Bondge- 
nootschap aan  't  vallen  ziende ,  zogt ,  door 
deezen  eed,  te  toetfen,  op  wien  zy  zig  zou 
konnen  verlaaten.   PieterErnft,  Graaf  van 
Mansfeld,  was  de  eerfte  in  den  Raad,  diej 
den  eed  beloofde  te  zullen  doen.  Hem  volg- 
den Aarfchot ,  Egmond,  Megen  en  Barlai- 
*  mont ,  die  allen  ,  kort  hierna  ,  den  eed  af- 
leiden.   Doch  Oranje  en  Hoogftraaten  wei-  j 
eerden  't,  bybrengende,  datzy,  eens  hul- 
de gezwooren   hebbende  ,    daarmede  be- 
hoorden te  konnen  volflaan.     Of  Hoorne 
den  eed  gedaan  hebbe,  is  twyfelagtig.  Bre- 
derode,  die  zig  nu ,  op  zyn  Huis  te  Kleef , 
by  Haarlem  ,    ónthieldt ,    werdt  'er ,    by 
brieven  en  boden  der  Landvoogdefle  ,    toe 
vermaand;  doch  hy  wees  het ,  insgelyks , 
van  de  hand ,  waarop  hem  zyne  Bende  van 
Ordonnantie  werdt  afgenomen.     Diderik 

So- 
fa) Sentent.  van  *lva,  bU  si. 

(j)  Zie  den  Eed,  zo  als  liy ,  doorgemeene  Ampte- 
naars, gedaan  werdt ,  by  Brandt  Refirm.L  Deel, 
W.  438. 


XXII.  Boek.     HISTORIE,     213 

Sonoi ,  Gilein  Zegers  van  Waflenhoven  enftutsllï. 
verfcheiden'  andere  Edelen  hebben  zig  ook  1567. 
niet  laaten  beweegen,  tot  het  afleggen  van 
den  nieuwen  eed  (h).    Kort  hierna ,  ver- 
zogt  Brederode  gehoor  by  de  Hertoginne  , 
welk  hem  geweigerd  werdt.    Toen  zondt 
hy  haar  een  fmeekfchrift  toe ,  waarby  hy 
om  vryheid  der  Preeke  en  afdanking  van  t 
aangenomen  Krygsvolk  durfde  aanhouden. 
Doch  hierop  kwam  zulk  een  antwoord ,  dat 
Brederode  zelf,  benevens  den  Graaf  van  den  De  Graaf 
Berg  en  verfcheiden'  anderen  hunnen  zoen™nc,CI1 
met  den  Koning  zogten  te  maaken.     De^f^ 
Landvoogdes,  cüe  getoond  hadt ,  datzyon-dezoe- 
derrejgt  was  van  de  werving,  door  Bredero-ken  zig, 
de  begonnen  ,  en  van  't  fterken  der  Stede  fetdde 
Viane,  begeerde,  dat  hy  en  van  den  Berg^"gjes, 
zig  ,  zonder  voorwaarden  ,  aan  's  Konings  fe,ie  ver- 
genade onderwerpen  zouden,    't  Welk  hunzoeueiv 
zo  hard  fcheen,  dat  zy,  niet  lang  hier  na, 
uit  vertwyfeldheid,  verfcheiden'  geweldige 
aanflagen  ondernamen  (i).    De  Staaten  van 
Holland  ,  in  Louwmaand ,  voor  't  vertrek 
van  den  Prinfe  van  Oranje,  ook  kennis  ge- 
kreegen  hebbende  van  den  nieuwen  eed ,  dien 
men  den  Leenmannen  afvergde,  en  tege- 
lyk,van  het^uitftellen  der  algemeene Staats* 
vergadering,  tot  op  's*  Konings  overkomft, 
beflooten  ,  tegen  het  een  en  't  ander,  een  Ver- 
toog te  doen  aan  de  Landvopgdefle  ,   die 
hun,  in  Sprokkelmaand ,  antwoordde  „dat 
»  meij  niet  beoogde  ,   door  den  nieuwen 

„eed, 

(*)  Bor,  III.  Stekt  '/.  lo3:[H7].  Sentcnt.vanAl?a,*/.j7, 
(»)  $oa,IU.  Bêtk»  H-  lof  [»49].10«tl5l]« 

03 


414    VADERLANDSCHE    XXII.  BouL 

*iuwin-„  eed,  eenen  nieuwen  laft  te  leggen  op  de 
_J5Ó7'  „  Leenmannen,  en  dat  deStaatenookzou* 
„  den  mogen  vergaderen ,  ais  van  ouds  f 
„  wordende  zulks  tegenwoordig ,  om  by- 
»  zondere  redenen  ,flegts  voor  eenigentyd, 
„  uitgefteld":  met  welk  antwoord,  men  zig 
moeft  laaten  genoegen  (*). 
Brcdero-     Brederode,  kennis  gekreegen  hebbende, 
deveraejat  je  Graaf  van  Megen  bezetting  in  's  Her* 
w  ?  g  togenbofch  zogt  tewerpen ,  zondtAntoni  van 
Hert  o-    Bombergen ,  in  Sprokkelmaand ,  derwaards. 
genbofch Men  liet  hem  binnen,  met  zyn  volkj  doch 
TOoreen^y  hieldt  het  'er  niet  langer,  dan  tot  in  Gras- 
^  maand  ,  wanneer  hy  ,  gepraamd  door  de 

Landvoogdefle,  die  de  Perfoorien  en  goe- 
deren der  Ingezetenen ,  alomme ,  deedt  aan- 
flaan ,  de  Stad  verliet ,  welke ,  federt,  Spaan- 
fche  bezetting  innam  (/). 
Aroflag       By  Viane ,  lagen  nu  omtrent  drieduizend 
°P  U-     Knegten ,  met  welken ,  de  Heer  van  Brede- 
STt  door  <*erode  Utrecht  dagt  te  verraffen.  Doch  hier 
Megen    was  hem  Megen  te  gaauw,  die,  met  een 
bezet      Regiment  Voetvolk ,  uit  het  Land  van  Heus* 
wordt,    den  en  Altena,  naar  Utrecht  toog,  en  zig 
van  de  Stad  verzekerde.  Terwyl  hy  Gorin- 
chem  voorby  trok ,  hielden  de  Onroomfchen, 
bedugt ,  dat  hy  ook  iets  tegen  deeze  Stad 
in  den  zin  hadt,  in  grooten  getale,  de  wagt 
aan  de  Poorten  (tri).    Brederode  hadt  hier 
merkelyken  aanhang.    Hy  hieldt  'er,  dik- 

wils, 

(k)  Kefol.  Holl.  27  7**.  i$66.  [1567].  W.  i9».  *5  en  it. 
Mr.  zen  ï+Maart  1567,  */.  10,12,13. 
,  (h  Metfben,  II. Boekt  f.  44 v«ri  BOR,lU. B*k%  H>  lof. 
£l5i]. 

(«•;  Scntcnt.  ran  Al  va ,  ki.  lS,ot,}3j. 


XXII.  Boet.     HISTORIE.     tij 

wils,  Byeenkomften  met  de  verbonden'  C*phunIIL 

delen  ,    ten  huize  van  Fitter  Jnszom  tn  1567. 

Groenveld ,  in  de  Roos  (»).  firederodes  Kneg- 

ten ,  dus  verfteken  van  de  hoop  omUcrecht 
m  te  krygen  ,  koelden  bunnen  moed,  aan 
het  Kloofeer  Marietmeeri9  welk  geplonderd 
werdt  (o).  Sedert ,  doorliepen  zj  't  platte 
Land  van  Utrecht  en  Holland  ,  beroovende 
verfcheiden'  Kerken  en  Klootten  (p).  Arend 
van  Duivenvoorde  en  Herben  van  Raap- 
horft,Hóllandlche  Edden^lagen^met  een  deel 
volk,  in  't  Kloofter  te  Egmond;  alwaar  zy, 
in  weerwil  van  den  Abt,  Biffchop  van  Haar- 
lem, eenige  maanden  huis  bidden  (q).  In 
't  Kloofter  te  Heilo  en  elders,  floegen  zy  en 
anderen  zig,  insgelyks,  voor  eenigen  tyd, 
neder  (r).  De  bezetting ,  die  binnen  Viane 
* ebleeven  was  ,  werdt ,  door  de  Onroont* 
jchen  van  verfcheiden9  Steden,  met  naame 
van  Gorinchem ,  Utrecht  en  Amfterdanj ,  van 
Krygs-  en  Mondbehoeften  voorzien  (/).  Te 
Amlterdam,  liet  men  de  tonnetjes  buskruid 
plaatfen  in  vaten,  die  voorts  met  Rogge  ge* 
vuld,  en  onder 't  geleide  van  Bernard  Uiten- 
eng ,  voor  Rogge  ,  uitgevoerd  werden  (t\ 
De  Heer  van  Brederode  zelf  hadt  zig,  mid-Nieowe 
lerwyl ,  geworpen  binnen  Amfterdam,  ter^^16 
gelegenheid  eener  nieuwe  beroerte ,  aldaar,  AmXcr- 
ia  den  aanvang  des  jaars,  ontftaan.    De  dam. 

Ge- 

(n)  Sentent  vtn  Alfa,  bL  91»$*. 

(•)  Bon,  IL  Bêêk9hi.  107  [151]. 

(f)  Mp.te  REN,  II.  &*ekt  f.  4*. 

(f)  Senten  t.  van  Alva,  bL  49.    BuxGura,  LSbr.  III.  f.  349, 

(r)  Senten,  t.  van,  Al  va,  bL  34,  50,01»  129. 

(1)  Senten t.  ?an  Alva,  bL  16,  30 ,92  ,91. 95  ,111,13;. 

(>)  ScateaL  Tan  Alva,  bL  111 ,  34*. 

04 


*i8    VADERLANDSCHE     XXII.  Bok. 

Ruwttl.  en  kinderen  lief  hoé ,  hem  nu  volgen  zou;  fleept, 
1567.  inderyl ,  negenduizend  man  agter  zig ,  al* 

J  len  voorzien  van  geweer,  dat  nungereedft 

was.  Twee  broeders,  Jan  en  Kornelis  Pie* 
terszoonen  in  Deventer,  eikanderen  inde  wa- 
penen geholpen  hebbende,  zeide  de  een, 
op  onderlinge  vraage,  werwaardt  bet  gemunt 
rntre?  naar  de  Markt, by  die  van  den  ouden  Gods- 
dienft:  de  ander,  naar  de  Straaten,  bj  die  van 
den  oud/ten  :  dan  zo  't  op  een  Jlaan  gaat ,  ontziet 
my  tdet ,  ik  zal  u  ook  niet  ontzien.  Hierop , 
%  bezetten  de  Onroomfchen  de  toegangen  naar 
den  Dam,  de  Kalverflraat  uitgenomen ,  die 
de  Regeering  beflooten  hieldt j  planten  zes 
haffen  op  de  bekwaamfte  plaatfen,  om  de 
Markt  te  beftryken  ,  en  iloffeeren  eenige 
huizen  in  de  Warmoesftraat,  van  agteren, 
met  fchutten.  De  Burgemeefters ,  van  die 
alles  verkondfehapt ,  en  door  geweld,  te- 

Sen  zo  veel  magt,moed  en  orde,  niets  zien- 
e  uitteregten ,  vaardigden  Burgemeefter 
Simon  Kops  af,  om  't  Volk  diets  te  maaken, 
dat  zy  niets  kwaads  in  den  zin  gehad  hadden ; 
dat  alles  maar  misverftand  was,  en  dat  men, 
de  wapenen  afleggende,  met  een  verzoek- 
fchrift ,  te  regt  raaken  kon.  Doch  niemant 
zo  dwaas ,  die  hieraan  geloof  floeg.  Ook 
trokken  de  Schout  Pieter  Pieterszoon  en 
Albert  Markus ,  zyn  Zwaager  ,  met  eenige 
Soldaaten  en  Roomfche  Burgers  ,  midler- 
wyl ,  af,  om  de  Reguliers-Poort  te  bemag- 
tigen.  Doch  't  werdt  hun,  door  Jan  Broek, 
Heter  en  Jan  Kies,  Pieter  Reierszoon  (x),  en 

an- 

(*)  Scntent.  van  Alva ,  èl.  20 j ,  xo*  ,  374. 


XXIL  Bom.     HISTORIE,    tr? 

anderen ,  belet,    't  Volk  toen,  de  loosheid  FhjwIIL 
der  Heeren  bemerkt  hebbende ,  aan  't  roe*  1567. 
pen ,  naar  't  Stadkuis ,  naar  't  Stadhuis ,  *oy 
hebben  't;  hebben  wy  'r  hart:  anders  is  't  mnge* 
bomen.'    De  befcheidenfte  Onroomfchen  en 
onder  dezelven  Adriaan  Pauw ,   een  voor* 
naam  Koopman,  hielpen  egter  deeze  drift, 
door  redenen  *  aan  't  bedaaren  ,  tot  geluk 
der  Regenten  ,  die  ,  eerlang  ,  met  de  Ge- 
meente ,  in  onderhandeling  kwamen ,   en 
een  Verdrag  flooten  (y)  ,  volgens  welk  , 
onder  anderen  ,  het  aanneenlen  vati  Kryes- 
volk  geftaakt  worden  moeft.  't  Werdt ,  des 
anderendaags ,    den  zesentwintigften  van 
Sprokkelmaand,  met  de  trompet,  afgekon- 
digd :  waarmede  de  ruft ,  voor  dien  tyd ,  her- 
fteldwas.  DochBrederode,  cerwyl  detwiftDeHw 
nog  duurde,  hoop  gefchept  hebbende,  om^J^' 
'er  eenig  voordeel  uit  te  haaien ,  was  de  Kal-  j^mt  fa 
vinifche  Gemagtigden  kort  gevolgd,  en  des Amfter- 
nagts  na  't  afkondigen  van  't  Verdrag  >  te  <**n. 
Ouwerkerk  gekomen  ,  vanwaar  hy  te  voet 
voortgegaan  was ,  tot  digt  aan  de  Stad.  Hier 
ontboodt  hy  Kiemen t  Volkaartssoon  Koorn- 
hert  by  zig  in  de  herberge,  die  hem ,  alleenlyk 
van  twee  Edelen  verzeld ,  nevens  zig ,  in  een* 
Schuit,  deedt  zitten  ,  toen,  zonder  zig  aan 
't  roepen  der  wagt  te  kreunen ,  fnelly  k ,  door 
den  boom  roeijen  ,  en  ,  op  de  Turfmarkt , 
aan  Land  treeden,  't  Gerugt  van  zyne  aan- 
komft  liep  haaft  door  de  Stad ,  en  ontftelde 
de  Wethouderfchap  geweldig.    De  treflyk- 
fie  Onroomfchen  vervoegden  zig,dagelyks, 

ia 

(7)  Aom  lAtm  fcelaei,  */.  «,  f. 


120     VADERLANDSCHE    XXH.  Boft; 

n      m  in  zyn  gezelfchap.   Ook  begaven  zig  veele 
^7  Friefche  (z) ,  Stigtfche  en  andere  Edelen 
;15  7*-  en  voornaame  Burgers  naar  Amfterdam ,  die, 
vermomd  als  Koopluidcn ,  Schippers  of  Boe* 
ren  ,  de  Wagters  ,  aan  de  Poorten ,  met 
looze  naamen ,  blinddoekten :  onder  welken , 
ik  Sjoert  Beima,  Hartman  Galama,  Willem 
van  Zonnenberg ,  Lancelot  van  Brederode 
en  Maximiliaan  van  Blois,  gezeid  de  Kok, 
genoemd  vind  (a).    Ten  Hove,  was  men" 
niet    zonder    kommer ,    dat    de    famen- 
komft  van  zo  veele  Bondgenooten  binnen 
Amfterdam  iets  euvels  brouwen  mogt.    De 
Voorval  Landvoogdes  zondt  hierom  den  Geheim- 
metden  fchryver  van  den  Heimelyken  RaaL<i,Jakob 
2£r£  *  Ia  Torre 9die  zig  toen  te  Utrecht  bevondt, 
De  la     af  naar  Amfterdam  ,    met  brieven  aan  de 
Torre,    Wethouders  ,  hun  laftende,  't  vertrek  van 
Btederode ,    by  wege  van  overreding  of 
uitgedrukt  bevel ,   te  bevorderen.     De  la 
Torre  verklaarde  hem,  federt,  in  perfoon, 
den  wil  der  Landvoogdefle;  doch  hy,  hier- 
van blyk  gevorderd  hebbende,  welk  de  Ge- 
heimfcnry  ver  niet  toonen  kon ,  hieldt'  zig  on-» 
verpligt,  om  mondelykenlaft  te  Volgen.  De 
Regeering,  twee  Schepens  en  den  tweeden 
Penfionaris,  Maarten  van  Blokland,  aan  hem 
hebbende  afgezonden,  om  hem 't  vertrek- 
ken aan  te  raaden ,  kreeg  geen  ander  be- 
fcheid,  dan  dat  hy  doen  zou,  gelyk  hy  't 
verftondt.    £>e  Burgery  ,  midlerwyl ,   be- 
kommerd voor  zynen  Perfoon,  hieldt,  met 

om-? 

(*)  ViGLIUS  ai  HOPPER.  Epiü  VI.  in  Anal.  Belg.  To».lf 
*    II-'/.  357- 

(*)    Scntent,  ran  Alva ,  */.  J  S9  >  *°  >  7*  * 19  %  t  u 


XXII.  Boek.    HISTORIE.     a*f 

omtrent  honderd  man,  de  wagt  voor  zyneFamlIL 
Herberg ,  alwaar  de  Prins  van  Oranje  uit-  1567. 

hing  (b).    Eenige  Friefche  en  andere  Ede- 

len  zelfs,  en  onder  deezén ,  Lancelot  van  Bre- 
derode  ,  vervorderden  zig ,  op  den  zeventien- 
den van  Lentemaand,  de  la  Torre,  inzyne 
Kamer,  op  den  Dam,  te  overvallen,  hem 
zyne  gewigtigfte  papieren  te  ontneemen, 
en  die  aan  den  Heere  van  Brederode  te  be- . 
handigen  (<r) ,  de  anderen  te  doorfnuffelen , 
en  hem,  eenen  geheelen  dag,  gelyk  als  in 
gyzeling,  te  houden,  waarom  hy,  voor  er- 
ger bedugt ,  heimelyk  ,  ter  Stad  uit  week. 
De  la  Torre  zelf  heeft ,  naderhand  ,  aan 
iemant,  die  dit  fchryft,  verhaalt,  dat  de 
Edelen  hem,  met  woorden  en  wapenen, de 
dood  gedreigd  hadden  (d).  DeOnroomfchenMen  be* 
toen,  thootd  op  nieuws  opfteekende,  klaag-  Breder*. 
den  over  den  eed  ,  dien  de  Amptenaars  ,de  tot 
nieuwjlings  hadden  moeten  doen  ,  en  ver-Overfte 
zogten  van  de  Regeering ,  dat  men  meerdcrSttlL 
Knegten  bezoldigde  ,  en  Brederode  tot  O* 
verfte  aanftelde.    Men  bewilligde  hierin  , 
ter  wederzyde  (e) ;  doch  op  't  welbehagen 
van  den  Prinfe  van  Oranje ,  die  ,  federt , 
zyne  toeftemming  tot  de  werving  gaf  j  doch 
niet  tot  de  aanftelling  van  Brederode  ,  dien 
hy  beloofde,  zyne  meeninc,by  byzonderen 
bode  ,  te  zullen  doen  verftaan.   Men  ging 
dan  voort,  met  het  werven  van  drie-  of  vier- 

hon- 

(*)  Senten t.  ran  Alva ,  hl.  41. 
(e)  Sentent.  van  Alva,*/.  42,60. 

(d)  Vander  Haar,  luit.  Tumult.  Belg.  Li4r.ll.  Csp.  XH« 
P-  477. 
(0  ADR.  PAUW  Jlclacs  ,kL6. 


124    VADERLANDSCHE    XXII.  Boek. 

FilimH!  honderd  Knegten,  die,  onder  't  bevel  van 
15&7-  twee  aanzienlyke  en  beminde  Burgers,  ge- 
— "-^-fteld  werden.     Zy  trokken ,  eiken  dag  of 
nagt,  drie  en  een  halven  ftuiver,  en  kree- 
gen,  hjerom,  den  naam  van  de  Reaal-magt 
(ƒ).  De  Heer  van  Brederode  bleef,  ftadee- 
zen  ,  nog  omtrent  eene  maand  in  Amfter- 
dam  (g). 
XXXIL     Terwyl  dit ,  in  Holland ,  voorviel ,  wift  de 
Handel   Graaf  van'  Megen ,  in  Gelderland ,  de  open» 
vanö?e"  baare  preeke  te  doen  ftaaken,  en  de  fcha- 
Geider  de  aan  Kerken  en  Kloofters  veroorzaakt,  te 
landfen  doen  boeten  ,   by  verdrag  (b\     In  Fries- 
vanArem-iand  s    bragt  de  Graaf  van  Aremberg  het 
ÏLe.rg : in,  zelfde  te  wege ,  onderfteund  door  niet  meer 
wSï  dan  vier  Vendelen  Voetvolk*  en  zeftigPaar- 
ningen.  den.    Doch  de  Inquifitie  en  ftrenge  Plakaa* 
ten  beloofde  hy  te  doen  ftilftaan.  Men  ver- 
trouwde nogtans  zo  weinig  op  deeze  beiof* 
ten,  dat  wel  zeventig  Edelen,  die  't  Ver-   . 
bond  getekend  hadden ,  na  't  fluiten  van  dit 
Verdrag ,  naar  Amfterdam  en  elders  ,    de 
wyk  namen.     Aremberg  hadt  hun  eenen 
fcnrik  aangejaagd,  door  het  vatten  van  Ja- 
kob  vai*  Ilpendam ,   Geheimfchryver  van 
Brederode  0,  die,  federt,  te  Bruflel  ont- 
halsdwerdt  (*).    Met  het  verzekeren  van 
Groningen,  voorden  Koning,  hadt  hy  lan- 
ger werk ,  zynde  't  Volk  hier  kreigal  van 
aart',  en  trots  op  de  fterkte  der  Stede  (/). 

't  Ge- 
Cn  ADR.  PAim  Rclaes ,  kl.  7. 
tg)  Hooft,  IV.  Boek*  hl.  134»  ui* 
(?)  BOR,lII.  Boek,  U-   iox.  [i4S]. 

(i)  VtGJLil  sd  HOPPBR.  Ep.  U  in  Anti.  Bftlg.  7W*1.  P.U, 
f.  34*.  Bor,  III.  Beek,  hl.  102  [1+5}  enz. 
ik)  Sentent.  van  Al  va,  bl  7a» 
(/)  VlGUüS,  mhijüpra* 


XXII.  Boet.     HISTORIE.       223 

't  Gelukte  hem ,  eerffc  in  Zomermaand,  on-FlUFsnt 
der  allerlei  glimpige  beloften ,  die  naderhand  1567. 
weinig  gerekendwerden,  vier  Vendelen  Duit-— — ~ 
fche  Knegten,  onder  Blafius  van  Vegersheim, 
in  de  Stad  te  krygen  ,die,meeftby  Onroom- 
fchen ,  onder  't  dak  geholpen  werden  (w). 

Oranje  was,  naaüwlyks  ,  te  Antwer- Aanfla* 
pen  ,  wedergekeerd  ,  of  hy  ibhynt  ge-D?Wtl" 
raaden  gevonden  te  hebben,  't  geluk  der^uSob 
wapenen,  tot  voorftand  der  Bondgenooten, 
ook  van  zynen  kant ,  te  beproeven.  De 
oorzaak  en  t  beleid  van  den  aanflag,  die  op 
Walcheren  was  aangelegd ,  is  nergens  klaar- 
Ijk  befchreeven.  De  Prins  heeft  zig  ook , 
iedert ,  gedraagen  ,  als  of  hy  'er  geen  deel 
aan  gehad  hadt  (»).  Doch  men  heeft  reden 
om  te  vermoeden,  dathy'er,  bedektelyk, 
de  hoofdaanleider  van  geweeft  is  (0) :  en  zo 
deeze  onderneeming ,  en  die  van  Èrederode 
op  Utrecht  en  Amfterdam,  welke,  insge- 
lyks,  door  den  Prinfey  begunftigd  was  (p)% 
gelukt  ware ,  zou  hy  zig ,  eer  men  't  ver- 
wagten  kon  ,  van  de  voornaamfle  Plaatfen 
zyns  Stadhouderfchaps  meefter  hebben  ge- 
zien, 't  Beleid  van  den  togt  op  Walcheren 
was  toevertrouwd  aan  Jan  van  Marnix  , 
Heere  van  Tholoufe,  Broeder  des  Heeren 
van  S.  Aldegonde,  eenen  boezemvriend  van 
Oranje.  Deez'  hieldt  heimelyk  verftandmet 
tieter  Haak  ,  gewezen  Baljuw  van  Middel- 
burg (4),  die  hem  gelegenheid  geevenzou, 

om 

(*)  BOR,  III.  Bêekf  */.  103  [146]. 

(»)  Vcrantw.  ky  BOR  Auth.  Sttakk.  I.  Di*l,  hl.  JU 

(êj  Vtit  BU&GUND.  Libr.  III.  p.29t ,  ito,  Jia. 

lp)  Gkotii  Annal.  I.  p,  z6. 

0)  ViGUUf  ad  Homa.  Bpüt  V.  /.  IS  f. 


£24    VADERLANDSCHE    XXII.  Bóé*; 

FilipsIIL  om  bezetting  te  werpen,  in  Middelburg  en 
1567;  Vlisfingen  (r).  Ook  hadt  metTholoufe  faa- 
~~  a  mengeipannen  èen  der  verbonden' Edelen, 
van  der  Aa  genoemd  ,  die  volk  aannam, 
te  Antwerpen ,  tot  uitvoering  van  den  aan- 
flagr'twelk  nogtans  zo  bedekt  niet  gefchie-* 
den  kon ,  of  't  Geregt  kreeg  'er  de  lugt  van. 
Oranje  kon  toen  niet  voorby ,  by  uitroep  > 
te  laaten  bekend  maaken ,  dat  alle  vreemde- 
lingen ,  en  krygsknegten,  buiten  Stads  dienft, 
Antwerpen  zouden  hebben  te  ruimen,  op 
lyfftraf.  Ligtelyk  ,  meent  men ,  zou  hy  , 
ware  het  hem  ernft  geweeft  ,  de  vreemde 
knegten,  na  't  fluiten  der  Poorten,  hebben 
konnen  betrappen  en  ftraffen.  Nu  dreef 
hy  hen  tegelyk  ter  Stad  uit,  en  op  dentogt. 
Zy  verzamelden  zig  dan  te  Dambrugge.  De 
*  Landvoogdes ,  midlerwyl ,  hiervan  verkond- 
fchapt,  en  bedugt  voor  Walcheren  ,  zondt 
tweehonderd  man ,  onder  Anthonis  van 
Bourgondie,  Heere  van  Wakkene,Kapelle 
en  Kattem  (s) ,  tot  verfterking  der  bezetting 
van  Zeeburg  of  Rammekens.  Doch  de  Slot- 
voogd  wees  deeze  manfchap  af,  bevel  ont- 
vangen hebbende  van  Oranje,  om,  zonder 
•  zynen  uitdruk kely ken  laft,  geen  volk  inte- 
neemen.  De  Prins  verfchoonde  zig,  zogoed 
als  hy  kon,  toen  hem  dit,  ten  Hove,kw^- 
lyk  genomen  werdt ,  en  liet ,  federt ,  toe ,  daC 
.  men  vyftig  man  van  de  tweehonderd  ,  in 
Rammekens  ,  ontving  (t).  Tholoufe,  on* 
dertuffchen,  ook  van  Dambrugge  verjaagd, 

zak- 


tr)  VIGLH  Vita  N.  CIV.  p.  yo. 
f  O  BUKGUND.  Libr,  III.  p.  311. 
(0  BoR,  UI.  Mêékf  hl.  u».  [i*f]. 


JOtlf.  Èott.    H  I  S  T  O  ft  I  K.     mj 

takte,  met  drie  Schepen ,  over  welken  Haak  Fjupstlfc 
't  bevel  hadt,  de  Schelde  af, tot  voor  Ram-  I5tf7. 
mekens  (t/)j  doch  't  Marktfchip  van  Ant*  — — -* 
werpen ,  kort  te  vooren ,  aangekomen ,  hadc 
het  gerugt  van  den  aanflag ,  binnen  Vlisfin* 
gen,  gebragt,  waarom  men,  hier,  op  zyne 
hoede  was,  en  de  Schepen  afhieldt(w),  die 
toen  fchynen  voortgezeild  te  zyn ,  tot  voot 
Arnemuiden.    Eenige  Middelburgers,  die 
van  den  aanflag  wiften ,  verzorgden  hun  hief 
van  mondbehoeften,  en  verwekten  eenige 
opfchudding  in  de  Stad,     Jakob  Janszoon , 
Schoonzoon  van  Haak ,  zou  def  Wethou* 
derfchap  eenige  onredelike  dingen  hebbert 
afgevergd ,  en ,  onder  anderen ,  hebben  ge- 
zeid ,  dat  hy  de  Burgemeefters  noddzaaketf 
ton ,  tot  het  overleveren  van  de  Sleutels        * 
der  Stad  ,  waarna  hy  Haak  wilde  inlaaten 
(*).  Doch  deeze  beweegingen  hadden  geen 
gevolg.     Haak  werdt ,  eerlang  ,   genood-» 
zaakt,  den  ftroom  wederom  op  te  zeilen, 
tot  aan  Ooftcrweel,  in  't  gezigt  van  Antwer- 
pen, daar  hy  zyn  Volk  ontfcheepte,  en  op 
den  oever  nederfloeg.    Men  wil,  dat  Tho- 
loufe  hier,  eenigen  tyd,  leffgen  bleef,  om 
te  beproeven  ,  of  die  van  Antwerpen  ook 
x  fcouden  konnen  bèwoogen  worden,  om  hem 
toe  te  vallen.     Doch  de  Wethouderfchap 
was  20  verbitterd  op  hem  en  op  zyn  Volk , 
dat  zy  voorfloeg ,  om  hem ,  met  de  Stads 

Sol- 

,      (v)  Sftrteht  fftft  Air*,  1/:  1*3- 

(w)  MtTFRBN  II.  Beek  f  f.  44  verf. 

(x)  Scmenr,  van  Alva  t  il.  63  ,  «4 » *S  9  6t .  6p ,  74  >  99  ,  100» 

1«|ZII,2JJ. 

VI.  Deel  P 


*»6      VADERLANDSCHE    XXIL  Boes- 

FiupsllLSoldaaten,  op  't  lyf  te  vallen.    Oranje  en 
'1567.  Hoogftraaten  wilden  hiertoe  egter  niet  ver- 
-         "daan,  zeggende,  datmenzig  bloot  ftellen 
zou  voor  beroerte  van  binnen ,  wanneer  men 
de  Soldaatenter  Stad  uit  zondt.Doch'tleedt 
Tbolou-  niet  lang ,  of  de  Landvoogdes  fchikte  Fdips. 
fe  wordt,  ^n  Lannoi ,  Heere  van  Beauvais,  met  vier- 
twweeY  honderd  man ,  naar  Oofter  weel :  die  den  zor- 
verflaa-'  geloozen  hoop,  den  dertienden  van  Lente- 
gen,      maand,  zonder  moeite,  verfloeg.    Tholou- 
fe  zelf  liet  hier ,  meent  men  ,   t  leeven  in 
eene  fchuur ,  die  in  den  brand  gefteken  werdt. 
Ook  fneuvelden  'er  verfcheiden'  Edelen  ,  , 
en  onder  deezen ,  een  uit  den  Huize  van 
Boetzelaar.    Doch  terwyl  de  flagting  duur- 
de ,  raakten  de  Kalvimfchen ,  te  Antwer- 
pen, op  de  been,  wilden  ter  roode  Poorte 
uit ,  en  hunnen  broederen  byfpringen :  't  welk 
hun  egter ,  door  Oranje  en  Hoogfbraaten, 
met  moeite  en  lyfsgevaar,  belet  werdt.  De 
Prins  moeft  hier  hooren ,  dat  men  hem  t  met 
het  zinkroer  op  de  borft ,  fcholdt  voor  ee- 
nen  Verraader,  die  oorzaak  van  den  moord 
daar  buiten  was.     Twee  dagen,  bleevende 
Kalvinifchen  in  de  wapenen ,  terwyl  zy, 
des  nagts,  de  ftraaten  van  't  geroep  Paa- 
pen  uit!  Paapen  uit!  deeden  dreunen  :  waar- 
na Oranje ,  de  Lutherfchen  en  de  uitheem- 
fche  Koopluiden  bewoogen  hebbende,  om 
zig  te  wapenen  ,  de  oproerigen  tot  naden- 
ken, en  de  Stad, dié  met  een  deerJyk  bloed- 
bad gedreigd  werdt,  tot  ruft  bragt  (y). 

De 

(y)  Boft  III.  Bnk9  U.  ^..  [144]  tnx.  Miteren  II.  toek» 
/•  i*  vtrf. 


XXII.  Boek.    HISTORIE,     t*7' 

De  Prins,  kort  hierna,  berigt  uit  Span-Fiupgin: 
je  bekomen  hebbende,  dat  de  Hertog  van  1567* 
Alva ,  met  een  leger ,  herwaards  ,  llondtxxxiiC 
gezonden  te  worden,  nam  een  vafl  opzet, Oranje 
om  zyne  Ampten  neder  te  leggen,  en  naarl>eflu" 
Duitfchland  te  vertrekken.    Hy  wift  wel>hetL™d 
hoe  ver  's  Konings  magt  de  zyne  overtrof,^      " 
en  hoe  weinig  Haat  'er  te  maaken  ware  op 
's  Volks  y  ver.  Ook  zag  hy  Egmond ,  wien  alle 
de  oude  Soldaaten  aanhingen,  met  leedwe- 
zen ,  de  zyde  verlaaten ,  die  zy  beide ,  te  voo- 
ren ,  gevolgd  hadden.    Om  de  Geeftelyk* 
heid,  door  't  beeldftormen  vervreemd  van 
de  bondgenooten ,  wederom  te  winnen , 
was  geen  kans  altoos.     De  Bondgenooten 
zelve  waren,  tot  op  een  derde  deel,  gefmol* 
ten,  en  de  Ónroomfchen  in  't  gemeen  on* 
genegen,  tot  het  fchieten  van  geld,  de  ziel 
van  alle  onderneemingen;  tot  zo  verre, dat 
zy  weigerden,  vyf-  of  zeshonderdduizend 
guldens  byeen  te  brengen  ,  ten  ware  men 
hun  ontdekte,   waaraanze  befteed  zouden 
worden ,    waartoe  de  Prins   niet  verftaan 
kon  (z).    Ook  zac  hy  kommerlyk  in  't  ver- 
fghil  der  Kalvinifcnen  en  Lutherfchen,  die, 
door  geene  redenen  ,  tot  eendragt  te  be- 
weegen  waren ,  begeef  ende  de  eerften ,  of 
flegts  drie  of  vier  Leeraars  onder  hen ,  daar 
de  zaak  aan  hing ,  niets  toe  te  geeven :  wel- 
ke naauwgezetheid  de  Duitfche  Vorften  zo 
zeer  ftiet ,  dat  zy  zig  bezwaarlyk  fcheenen 
te  zullen  laaten  beweegen ,  om  den  Prinfe 

ee- 

(z)  Boe  III.  Bnky  */.  n*  [><«]. 
P  2 


228    VADERLANDSCHE     XXILBoek. 

Jfamin  eenigen  onderftand  te.  doen  (<*).     Al  dit 
1567.  maakte  hem  zo  verdrietig, dat  hy,  debanï 
voogdes  verzogt  hebbende, een' ander*,  met 
zyne  Ampten,  te  willen  voorzien  (b)  y  eö 
te  Willebroek ,  by  Antwerpen ,  een  teder  af- 
fcheid  vandenGraavevanEgmond  hebben* 
de  genomen  (c) ,  den  elfden  van  Grasmaand, 
uit  Antwerpen,  fcheidde,  en  na  een  dag  of 
Hyver-  twee  toevens,  teBteda,  voortreisdenaar't 
trekt  naar  Graaffchap  Naflau  ,  verzeld  van  zyne  Ge- 
^tfch'  maalin,  die,  bits  vin  aart  en  ongeregeld 
van  leeven  ,  hem ,  op  deezen  togt  ,  met 
Veele  fmaadheden ,  bejegende  (rf).  Men  hadt 
den  Prins  nagegeven  ,    dat  hy  zyne  fchul- 
den  niet  betaalen  kon,  en  daatom nieuwig- 
heid zogt;  doch  hy  verklaarde, op  zyn ver- 
trek ,  aan  een*  voornaam'  Perfoon ,  dat  hy  nog 
zeftigduizend  guldens  vry  inkomeii  hadt, 
en  nimmer  iets  tegen  den  Koning  '  onder* 
neemen  zou,  zo  hem  deeze  niet,inzynëeer 
of  goederen  ,  aantaflte  (e).    De    Staaten 
van  Holland  verflrekten  hem,  egter,  om- 
trent deezen  tyd,  twintigduizend  guldens, 
tegen  den  penning  zeftien  ,   waarvoor  hy 
hun  eenigen  zyner  goederen  verpandde  (f). 
Te  gelyk  met  aen  Prinfe ,  vertrokken  de  On-    j 

room* 

(a)  Hooit  IV.  M«ek »  '/•  hj- 

(b)  BUROUND.  Libr.  III.  p.  32;. 

(c)  ST&ADA  Dec.  I,  Libr.  VI.  p.  $04.  BOHGOXff.  Libr:  III. 
P-  Ui. 

(d)  HOOTT  IV.  Boek  bl.  14*.  VAN  DER  HAÈRlflir.  Tumult. 
Libr.  II.  Csp.  XII.  p.  4*0. 

(e)  REVD  I.  Boekt  bl.  1. 

( /;  Refol.  Holl.  19  April  %  6  Mêy>  16  De*mb.  I5«7»  %7+ 
nuarh  \&  [ij«g].  bl.   19,21,11,29.34. 


SW.  Boek.     HISTORIE.    t2* 

roopi/che  Leenars  uit  Antwerpen ,  hebben-FiuMltt. 
de  de  Landvoogdes  weeten  te  bewerken,  1567. 

dat  de  preeke  aldaar  ,  by  voorraad  ,    ge- 

fchorfl  werdt.     Doch  kort  hierna ,  bragt 
zy  bezetting  in  de  Stad ,  en  deedt  de  nieu- 
jre  Kerken  af  breeken.    Hoorue  en  Hoos-  De  Graaf 
ftraaten  verlieten ,  omtrent  deezen  tyd ,  ook  vanBoflu 
deeze  Landen  (g).    De  Graaf  van  Mans-  wordt,by 
feld  werdt  aangefteld,  tot  Bevelhebber  over  *°°[m 
Antwerpen  (b)9  en  Maximiliaan  van  /fc«0m,stadhou-* 
Graaf  van  Bojju,  by  voorraad,  tot  Stadhou-  der  van 
.der  van  Holland  ,  Zeeland  en  Utrecht  (i).  Hoiiand# 
De  brand  der  vervolging  ,  in  Brabant  en  f*efi?d 
Vlaanderen  ontfteken,  dreigde  nu.  over  te^d^ 
flaan  naar  Holland,  toen  de  Kalvinifchen , xxxiv. 
te  Amfterdam,  van  zelve  aanbooderi  ,  deDePreê- 
preeke  te  flaaken ,  mids  men  hun  vryheid  ke  worde 
en  tyd  gave,  om  hunne  onroerende  goe-Geflaakt* 
deren  tp  gelde  te  maaken  ,  en ,  met  de 
roerenden,  't  Land  te  ruimen:  't  welk  hun, 
op  den  zesentwintigften  van  Grasmaand , 
werdt  toegedaan.    Toen  werdt  het  vlugten. 
algemeen  ,  hief  en  door  gantfeh  Holland, 
Brederode ,  die ,  tot  nu  toe ,  te  Amfterdam  , 
gebleeven  was ,  liet  zig  ook  verluiden ,  dat 
Ky  geneigd  was ,  te  vertrekken ,  zo  de  Stad 
hem  eene  maatelyke  fom ,  op  zekere  Lan- 
den ,  bedykt  in  de  Berger-  en  Kleimeer ,  ver* 
ftrekken  wilde.     Men  bewoog  dan  ,   den 
ondank  van  't  Hof  willende  ontgaan ,  Her* 
umRwdenburg  den  Ouden  en  Adriaan  Pauw, 

om 

fc)  BUIGDND.  £'*r.  III*  f.  34*. 
(i>)  BüRGUND.  Libr.  III.  p.  j4J. 

(i)  Kepeit.  dei  Plak.  van  Holl.  kt.  137. 

P.3 


i3ö    VADERLANDSCME    XXÏÏ.  Bok. 

PiLiPsHI.oni  hem  agtduizend  guldens  ,  op  hunnen 
J5^7-  naam «  doch  voor  rekening  der  Stad,  op  te 
fchieten,  alzo  men  verlangde,  liem  te  bo- 
zen. Ook  deedt  men ,  terflond ,  vyfentwin- 
tighonderdentwee  guldens  van  't  Excyns- 
Huis  haaien ,  en  aan  de  wooning  van  Roo 
denburg  brengen  ,   daar  het  overige ,  tot 
agtduizend  guldens  toe,  door  Pauw  en  Roo* 
denburg, uit  hunne  eigen'  beurze,  en  die 
hunner  goede  vrienden ,  verzorgd  werdt. 
Ook  is  't  hun ,  daarna ,  door  de  Stad ,  weder- 
Bredero- om  goedgedaan  (k).  Brederode ,  deeze  pen- 
de ver-   ningen  ontvangen  hebbende,  vertrok,  den  ze.- 
trekt  uit  venentwintigften  van  Grasmaand  ,  in  den 
Amfter-  nagt,  begeleid  tot  in  't  Vlie,  door  een  Wa- 
terfchip  met  gefchut :  vandaar  hy  op  Emb- 
Hyfterft-den,  en  voorts  in  Duitfchland  raakte.  Hyo- 
Verleefde  zyn  ongeluk  niet  lang.  Sommigen 
fchry ven ,  dat  hy ,  zyne  droefgeeftigheid , 
alleen  door  flerk  drinken ,  zoekende  te  ver- 
dry ven,  in  eene  heete  koorts  viel  (/),  die 
■hem,  den  vyftienden  van  .Sprokkelmaand 
des  jaars  1568,  op  het  Slot  Harnhof  of  Ha- 
renburg ,  in  de  Vefte  Rekelinghuizen ,  uit  het 
leeven  rukte.    Hy  werdt  te  Gemmen,  in  't 
Meinee.  Land  van  Kleeve,begraaven.  Kort  voor  zyn 
digheid   vertrek  van  Amfterdam ,   hadden    eenige 
van  eeni-  Liefhebbers  der  vryheid ,  Onroomfchen  en 
fterdam.  R°om^en,  plegtiglyk  gezwooren ,  den  hon- 
mers.      derdften  penning  hunner  goederen  op  te  zul* 
len  brengen  i  tot  vervalling  van  elfduizend 

(k)  ADR.  Pauw  ^elaes,  */.  7. 
(/;  VlGUl  Vi»  iV,  CV.  f.  $i% 

r 


JDQI.  Boek.    HISTORIE.       *3i 

guldens ,  die  aan  verfcheiden'  koften  ,  tenFiupsin. . 
dienfte  der  gemeene  zaak  e  waren  befteecLTot  1567» 
ontvangft  van  dit  geld,  ftelde  men  een' kift, 
met  een  gat  in  't  deldel  en  drie  floten.  Doch 
eenigen  hadden  hunnen  eed  zo  verre  verge- 
ten ,  dat  'er ,  by  't  openen ,  niet  boven  zeven- 
honderd guldens  in  gevonden  werden,  die  der 
Waardinne  des  Heeren  van  Brederode  (8),  in 
mindering  zyner  verteerde  koffcen,  werden 
aangeteld. 

Éenig  volk  van  Brederode,  begeleid  doorBredero- 
Gysbrecht  en  Diderik  van  Batenburg  en  ande- des  v°lk 
ren ,  kwam,  's  daags  na  zyn  vertrek ,  voor  Am-g^j^- 
fterdam ;  doch  werdt  'er  buiten  gehouden , 
zelfs  door  de  Onroomfchen,  die  hun  nogtans 
wederom  eenige  zakken  buskruid ,  in  lchyn 
van  Kooren ,  toefchikten.  Zy  fcheepten  toen , 
over  't  Y,  naar  Waterland.  Te  Hoorn,  werden 
zy  verlaaten  ,van  de  Heeren  van  Batenburg  en 
anderen,  die,  over  de  Zuiderzee,  naar  Fries- 
landvoeren. Doch  by  Harlingen,  ontmoette  De  Het* 
deezen  een  Schip  met  Krygs  volk,  onder  eenen rra  v*a  - 
Kapitein  van  den  Graave  van  Aremberg  (m) ,  ®"en" 
genoemd  Ernjl  Mulart ,  die  de  vlugtenden  aan-  anUdf r«JJ 

taft- gevan- 
gen, 
(»)  Bubgund.  Lifr.  III.  p.  350. 


•   (8)  In 
de  Heer  v 


1  de  Sententien  van  Jlva,  bl.  43.  lees  il;,  dat 
■  van  Brederode  by  Kortte/is  Lorfszoon,  niet  by 
.eene Vrouwe,  heeft  t'huis  gelegen.  Hooft,  die, 
wegens  de  Amfterdamfche  zaaleen  inzonderheid ,  veel 
geloofs  verdient,  fchryft  nogtans,  (IV.  Boek,bl.  147.) 
dat  deeze  penningen  aan  Brederode  sWaardinne  geteld 
werden.  Veelügt.was  zy  de  Vrouw  van  Koraelis  Loeft- 
zoon,  en  baar  man  toen  reeds  gevlugt, 

P4 


232    VADERLA^DSCHE    XXII,  Bo«# 

fiLtPslILtaftte,  ten  getale  van  omtrent  honderd  o- 
IS67.  verwelf,  «te,  en  teHarlingen  opbragt  (n): 
mm*~- — daar  'er  vierentwintig  op  de  galeyen  ge*» 
bannen ,  zeven  gehangen  en  eenigen  ver- 
beeden  werden.     Doch  de  gebroeders  Ba* 
tenburg  ,  Beima  e»  Galama  f  Friefche  E* 
delluiden ,  werden ,  tot  de  overkomft  des 
Hertogs  van  Alva ,   gefpaard*    De  Graaf 
van  Megen  ,   te  Slooterdyk ,  by  Amfter* 
dam ,  gekomen  ,  en  van  Lyftogt ,  uit  de 
Stad  ,  voorzien  zynde,  ftak  ook  naar  Wa- 
terland over ,  om  't  overfchot  van  Brede» 
rodes  volk  te  agterhaalen ;  doch  't  was  f 
na  't  pionderen  van  eenige  Klooftere  in 
Weftfriesland,  't  welk  ,  nogtans,  vierkant 
aanliep  tegen  een  Verdrag ,  met  die  van 
Hoorn  gemaakt  (0)  ,  te  Medenblik,  fcheep 
gegaan,  en  landde  eerlang ,  aan  den  Mui* 
derdyk  ,  te  Ypefloot ,  zonder  dat  Megen, 
die  hen ,  in  eenige  kleine  vaartuigen  ,  ge* 
volgd  was,  hun  eenig  nadeel  van  belang 
Verloop  hadt  konnen   toebrengen.     Zy   ftreefden, 
van  Bre-  vandaar  ,   door    de  Veluwe  en  Betuwe , 

K 'eeten  naar  Heu^n  *  aI^aar  zv ,  over  den  Ryn 
n  g  '  '  getrokken,  de  Vendels  fcheurden ,  en  ver* 
Amftct-.  Hepen.  Amfterdam  nam,  wat  laater,  bezet- 
dam  en  tjng  'in  van  Noirkarmes  (p),  die  zig,  kort 
Pteatfen  te  vooren ,  ook  van  Maaftncht  en  's  Herto- 
pntvan-  genbofch  verzekerd  hadt.  Hertog  Erik  van 
j??a  Brunsr 

(n)  Stntfenr.  vin  Alm,  K  7*>79,t*>  12»,  np. 
(o)  Sentent.  van  AIva  $  kL  n>  t  334 ,  337  f  340.    TKU^ 
Jtyorn,  M.  303. 

(/>)  Adr.  PAUW  RdacS|  hf.  S, 


XXII,  JfoK.    HISTORIE-     033 

Bmnswyk  wierp  volk  in  Vian?  en  Amei-FiupsItL 
de  (q),  na  dat  hy  drie  Vendels,  «fct^r  Hug-  1567, 
tenbroek ,  Nyveld  en  Reneffe',    die   despatn-"" 
Schans  aan  de  Vaart  zogten  te  bemagti-fche  be- 

fen  ,  verflaagen  hadt.    Reneffe  (9)  werdtzeuing. 
ier  gevangen  genomen  (r),  en  federt,  te 
Utrecht ,  onthalsd  (f).    Zo  geweldig  enDeerlyk 
plotfelyk  een  val  deedt  het  Bondgenoot- verval 
fchap  der  Edelen  ,  eer  't  jaar  nog  half  ten™n 'c 
einde  was.    Niemaixt  zo  koen  meer,  die  ,er„^t.ge" 
voorfpreekeii  durfde.    Ook  werden  nu  de  fchap. 
Onroomfche  Kerken  met  zo  veel  drift  afge- 
broken ,  als  de  beelden  en  altaaren ,  te  voo- 
ren:  en  de  bindten  derzelven,  aan  fommige 
oorden  ,  met  naame  ia  Vlaanderen ,  gebe- 
zigd- tot  gaJgen ,  waaraan  de  ftigters  ge- 
hangen werden  (t):   't  Land  liep  zo  ledig 
van  volk,  en  vopral  Amfterdam,  dat  men 
hier ,  dikwils ,  fchëpen  gebrek  hadt ,  om  de 
ylugtelingen,  die  zig  meefl  naar  Émbden 

be- 

(f)  Scntent.  van  Alva.  */.  31.  YAM  Dia  Haer  Init.  Tumult. 
Belg.  Libr.  II.  CW*.  XXI.  p.  473. 
(r)  HootT  IV  ÈotJt,  bl.  146-141. 
(s)  Sentenr,  van  Alva,  bl.  307. 
(t)  STRADA  Dec.  1.  Libr.  VI.  p.  31*. 


(9)  Deeze  was  Jan  van  Renefle  van  Wulven^  Vader 
van  Jan  van  Renefle,  Heere  van  Wilp,  van  wien  wy, 
reeds  meer  dan  eens,  gewaagd  hebben.  Z\e  Sent  ent. van 
Alva9bl  106,317.  Bor  III,  Boek,  bl.  119  [169]» 
Voorts,  werdt  'er,  wat  laater ,  ook  een  Gerrit  van  Re- 
nefle ,  Raad  in  den  Hove  van  Utrecht,  met  den  zwaar- 
de  ,  geregt,  die,  met  deezen ,  niet  verward  moet  wor* 
den.    Zie  Bor  Authent.  Stukken  I.  Deel,  bl.  125» 

J?°r 

?  5 


234     VADERLi'HIST.   XXIÊ  Bok; 

FiupsIIL begaven,  te  vervoeren.    Die  bleeven,  za- 
•  1567.  gen  fidderende  uit,  naar  het  Leger  des  Ko- 

nings ,  dat,  binnen  eene  maand  of  twee,  uit 

Spanje,  verwagt  werdt. 


VA- 


Bladz.  23jf 

VADERLANDSCHE 

H  ISTORIR 

DRIE-ENTWINTIGSTE  BOEK. 


INHOUD. 

L  Onlujien  met  Deenemarke.  II.  Filips  fcbikt  een 
Leger  herwaar ds ,  onder  den  Hertog  van  Aha. 

.  Togt  van  bet  zehe.  Alva  komt  in  de  Neder- 
landen. III.  Dood  van  Bergen  en  Montigni. 
De  Landvoogdes  zoekt  ontjlag  van  't  bewind. 
IV.  Egmond,  Hoorne  en  andere  Heeren  wor- 
den gevangen.  Raad  der  Beroerten  opgeregt. 
Byzonderbeden ,  wegens  eenige  Leden  van  den- 
zelven.  V.  .Deszelfs  Jlrengbeid.  Hy  krygt 
dep  naam  van  Bloedraad.     VI.  Verbindtenis 

*  eeniger  Edelen  en  anderen ,  tot  bet  opbrengen 
.    van  penningen.  Vertrek  der  Landvoogdejje.  Kas- 
teel van  Antwerpen.    VIL  Oranje  en  andere 
Heeren  worden  openlyk  ïngedaagd.     De  Graaf 
van  Buuren  vervoerd.  Oranje  verantwoordt  zig. 

•  VUL  De  Staaten  van  Holland  begroeten  Aha. 
De  Advekaat  van  den  Einde  wordt  gevat.  Oor- 
zaaken  biervan.  Hy  flerft.  IX.  Zwaare  ver- 
volging. Ontwerp  om  de  Nederlanden  tot  een 
Koningryk  te  verheffen.     Wilde  Geuzen.    X. 

. .  Oranje  verzamelt  een  Leger.   Zyn  toeleg.   Co- 
•    queville  onthahd.. .  Gevegt  by  Daalhtm,  Gtaa- 

ve 


*3<S    VAPERLANDSCHE    XXII.  Boer 

ve  ingenomen  en  verlaaten.     Oranje  belydt  den 
Hervormden  Godsdienfl.    XI.  Graaf  Lodewyk 
van  NaJJau  wint  het  Huis  te  Wedde.    Slag  by 
Heiligerlee.  Groningen  belegerd.  XII.  Aonflag 
om  Afoa  te  tigten.  Vonnis  tegen  Qrwje  en  on- 
deren. XIII.  Egmond  en  Hoorne  onthalsd.  XIV. 
Groningen  verlaaten.    Aanjlag  op  Allmaar  en 
Hoorn,    't  Huis  van  Kuilenburg  gejloopt.  XV. 
Optogt  van  den  Prins  van  Oranje.    Hy  trekt 
over  de  Maaze.  Aha  dringt  bem  %  naar  Frank- 
ryk  te  wyken.     Hy  dankt  zyn  Leger  af.    Al- 
vas  beeld.    XVI.  Oranje  keert  naar  Duitfcb- 
land.  Vervolging.  Crimineele  Ordonnantie.  Raad- 
pleegingen op  bet  beffen  des  tienden  Pennings. 
Alvas  eifcb.  Bewilliging  van  Holland.  Utrecht 
weigert.  XVII.  Onlujlen  met  Engeland.  XVIII. 
Gemor  onder  V  gemeen.  Oranje  geeft  beftettin- 
gen  ter  zee  uit.  Bedryfder  Watergeuzen.  XIX. 
Oranje  handelt ,  hetmelyk,  om  zig  van  eenige 
Steden  te  verzekeren.    Holland  zoekt  den  tien- 
den Penning  af  te  koopen.    Moeite  in  9t  Stigt. 
Plakaat  op  bet  drukken.    XX.  Algerneene  ver- 
giffenis, s  Konings  vierde  Huwelyk.  Dood  van 
Prinfe  Kar  el.  XXI.  Oranje  zoekt  hulp  in  Duitfcb- 
land.  Zyne  aanflagen,  op  verfcbetderi  Steden. 
Oorlog  te  water.  XXII.  Watersnood  op  Aller- 
heiligen dag.     XXIII.  's  Prinfen  Schepen  te 
Embden  bejïaagen.  Treslong  gevat.  Loevefiein 
gewonnen  en  verhoren.    XXIV.  Toeleg  op  U- 
trecbt.  XXV.  Oranje  handelt  in  't  Noorden,  en 
met  Frankryk  en  Engeland.  XXVLAlva  zoekt 
den  tienden  Penning  door  te  dryven.  Zyne  dub* 
belheid.  Zyn  twifl  met  Piglius.  XXVII.  In- 
neeming van  den  Br  iel,  door  de  Watergeuzen. 
Muitery  te  Utrecht.    XXVIÏÏ.  Bojfu  floot  het 

hoofd 


XXIU.Bott.    HISTORIE.     337 

hoofd  voor  Dordrecht.  Neemt  Rotterdam  hu 
XXIX.  Vlifftngen  en  Veere  kiezen  's  Prinfen 
zyde.  Pacheco  gehangen.  XXX.  Enkkuizen  valt 
Oranje  toe.  XXXI.  SoruA  wordt  's  Prinfen  Ste- 
dehouder in  't  Noorderkwartier.  XXXII.  Me- 
denblik,  Hoorn*  Alkmaar ,  Edam,  Monniken- 
dam en  Purtnertnde  worden  omgezet.  XXXIII. 
Graaf  Lodewyk  verrq/l  Bergen.  Zierikzêe ,  O»- 
dewater ,  Gouda ,  Leiden ,  Dordrecht ,  Gorinchem 
en  Haarlem  flaan  om.  XXXIV.  Verandering 
in  Gelderland  en  Friesland. 

JN  Holland,  hadt  mert ,  midden FiupsIil 
onder  de  beroerten, daar  de  Ne-  lS6j. 
derianden  door  gefchokt  wer-     I. 
den,  niet  nagelaaten  te  zorgen 0nl«ten 
r  *•„  r/r  ^^lang  des  Ko^handels.»"^ 
Fredrtk  de  II ,  Koning  van  Deenemarke ,  zy-  over  \ 
nen  VaderChriftiaan  den  III  ,in't  jaar  i55p,verhoo. 
zynde  opgevolgd,  fcheen  ongezind,  om  zig&en  der 
te  willen  nouden  aan  de  overeenkomften  ve-f^°  t^ 

Sens  den  Zondfchen  Tol,  voor  deezen,  metien# 
e  Nederlanden  setroffen.  Hy  verhoogde 
den  zelven  geweldig,  in  't  jaar  1561  (a). 
Doch  die  van  Holland  bewoogen  hem,  fe- 
dert,  tot  eenigemaatiging,  dooreen  Gezant- 
fchap,  waarvan  de  Stad  Amfterdam,  die 't 
meefle  belang  hadtby  de  Vaart  op  de  Ooft- 
zee ,  de  koften  hadt  verfchooten  (b).  In  't 
jaar  1565,  hadthy  de  Zond,  nogtans,  we- 
derom doen  fluiten ,  voor  elk,  die  hem,  boven 
den  gewoonlyken  Tol,  geen' Daaleropbragt 

van 

(*}  Helbl.  Holl.  24  Sept.  ïjtft.  */.  7^ 
(*j  HefoL  Holl.  24  7**y  15^3*  H.  21. 


2#    VADERLANDSCHE   XXIII.  Boé*. 

FiLiPsTILvan  ieder  laft,  welk  de  fchepen  voeren  kon- 
1567.  den:  't  welk  men,  in  Holland,  niet  flegts 
hieldt  te  ftryden  met  de  geöiaakte  overeen- 
komften;  maar  ook  als  verderflyk  voor  den 
•  Oofterfchen  handel  aanmerkte.  De  Staaten 
vertoonden  dit  der  LandvoogdefTe,in  Bloei- 
maand  (c) ;  doch  men  kwam ,  eerft  in  Oogft- 
maand  des  jaars  ijtftf,  overeen,  wegens  de 
Perfoonen ,  die ,  over  deeze  nieuwigheid ,  van 
's  Konings  wege,  naar  Deenemarke  zouden 
.  gezonden  wDrden ,  onder  welken ,  die  van 
Amfterdam  gaarne  eenen  hunner  Poorteren 
hebben  wilden.  De  Landvoogdes  benoemde, 
eindelyk  ,  den  Heer  van  Groesbeek  en  Joris 
Rataller,  Raadsheer  en  in  den  Grooten  Raad 
te  Mechelen ,  tot  dit  Gezantfchap  (d).  Doch 
fommigen  hebben  aangetekend,  dat  'er, van 
Amfterdam,  de  Geheimfchryver ,  Meefter 
(1)  Pieter  Vlatinus ,  en  van  Hoorn,  de  Paal- 
meefter,  Jan  Korneliszoon  Buurmans,  zyn  by- 
gevoegd.  Zy  keerden,  in  den  aanvang  des 
jaars  1567,  te  rug,  zonder  den  Koning  te 
hebben  konnen  beweegen ,  tot  het  afftellen 
der  nieuwe  Tollen. Men  wil, dat  zulks,  eerit 
naderhand ,  door  den  Hertoge  van  Alva,  te 

we* 

(e)  Refol.  Hall.  €  Fthr.  i$6+  [  15*5].  hl  f.   2  Jfsy  utfj. 
H.  ïo. 
(<t)  Rcfol.  Holl.  1,  3,  23  Aui.  1566.  bL  34,  3;,  $9. 

(1)  Men  vindt  geen'  Geheimfchryver  van  deezeH 
naam,  in  den  lyft  derzelven,  voor  de  Handveften  van 
Amfierdatn.  Doch  wel  eenen  Mr.  Pieter  Floot*  ,  op 
bet  jaar  1553.  En  deezen  zal  Veliüs  meenen.  Ik 
weet  niet,  of  hy  dezelfde  is,  als  Mr.  Pieter  Bicker , 
dien  Amfterdam,  ce  vooreu»  verklaard  hadt.  gaarne, 
by  *t  Gezantfchap  te  willen  voegen.  Refol.  Holland  1 
Aug.  1566.  bl.  34. 


XXffl.  Bosc     HISTORIE.     239 

wege  gebragt  is  (e).  Amfterdam  en  de  Wa-ftunOL 
tenteden  hadden,  tot  vordering  deezerzaa-  1567- 
ke ,  vyfentwintighonderd  zevenenzeventig 

Sldens ,  agt  ftuivers  en  een  blank  uitge- 
ïooten,  die  zy  verzogten,  ten  lafte  van 't 
gemeene  land  te  mogen  brengen;  doch  't 
werdt  hun,  na  lang  aanhoudende  weigerd  (ƒ). 

Midlerwy  1 ,  begon  't  zig ,  in  de  Nederlan-     IL 
den ,  na  het  fcheuren  van  't  Bondgenootfchap,  D*  Ne" 
na  het  vlugten  van  edel  en  onedel,  welk  de^rbl1" 
Hertogin,  vergeefs,  door  een  Plakaat,  zogt^ukka 
te  beletten  (g)  ;en  na  het  vangen  en  (haffen  zig  tot 
der  Beeldftormeren  en  Onroomfchen  in 't  ge-01****-  . 
meen,  alomme  te  fchikken  tot  onderwerping.  WÖP£* 
Margareet  meende  nu  't  werk  onder  de  knie  J*^. 

Sekreegen  te  hebben ,  en ,  door  't  vernieuwen  voogdes- 
er  ftrenge  Flakaaten  (£),  den  ouden  Gods-&» 
dienft,  haalt,  in  den  voorigenluifter,  te  zul- 
len konnen  herftellen.  Veelen  dagten  egter, 
dat  men,  voortaan,  den  voet  van  zagtheid 
te  volgen  hadt,om  de  Nederlanders,  tot  on- 
derdaaaigheid,  te  brengen;  en  dat  meerder 
ftrafheid  de  Landzaaten  tot  de  gedempte  op* 
roerigheid  zou  doen  wederkeeren.  Doch  an- 
deren meenden ,  dat  het  volk  zig,  flegts  uit 
vreeze,  niet  uit  berouw,  flil  hieldt,  en  zyn 
voorneemen  in  't  werk  ftellen  zou,  zo  dra 
men  't  flegts  eenigen  tyd  zou  hebben  laaten 
ruften  (f) :  waarom  zy  oordeelden,  dat  men 
den  weg  van  flrengheid  moeft  blyven  hou- 
den. 
* 

('JVILIUS  Hoorn,  «.  joi, 

(f)  Rcfol.  Holl.  21  Decemb.  ijtff.  H.  47-  7  Sepu  l|*». */.**• 

O)  BOR  III.  Boek,  W.  m  [172]»  "3  [i7$]. 

\b)  BOR  III.  Boekt  "•  I2°  [-'70J  >  ï*1  1*7»]- 

V)  Tamis  Gomment.  Likr.  I.  p.  1$*% 


240    VAMRLANÜSÊHÈ    XXIlï.  floot 

FiLirsllLden.  Dus  dagt  ftien  ook*  in  's  KoningsRaad 
1567^ in  Spanje,  alwaar  de  Gïaaf  van  Feria  deee- 
Fiiips     nigfte  was  ,  die  tot  zagtheid  riedt,  tenvylde 
neigt  tot  Hertog  van  Alva  en  anderen  den  Koning 
*?"«•    aanhititen  ,  tot  het  oefenen  eener  ftrenge 
ei  '      wraake,  over  de  Nederlandfche  Ketters  en 
Muitelingen.  Doch  elk  hunner  hadt  het  oog 
ook  op  zig  zelven ,  in  't  geeyen  van  deezen 
raad.    Feria ,  in  Staatkunde  doorfleepen, 
voorzag,  dat  hy,  in  eenen  tyd  van  vrede  * 
meer  gebruikt  worden  en  uitmunten  zoo» 
Vera-    Maar  Alva,  een  geoefend  Krygsman,  he- 
melt een  loofde  zig  meer  eer ,  uit  den  oorlog  (*).  Ook 
J^^ik" Weidt  zig  de  Koning  aan  zynen  raad,  hem  9 
hy  Alva  *tdaarenbo  ven,  't  opperbevel  opdraagende  o* 
opperbe- ver 't  Leger  j  dat  naar  de  Nederlanden  ge* 
wind      fchikt  was,  en,  refeds  in  Herfllmaand  de* 
geeft,     voorleeden  jaars,  was  beginnen  verzameld 
te  worden  (/).  De  Koning  hadt  de  bezettin- 
gen uit  het  Ryk  van  Napels ,  Sicilië  en  Sar» 
diniegeligt,  en  te  Genua  doen  famentrek- 
keri.    In  Spanje,  werden  veertien  Vendels 
geWorven ,  om  derzelver  plaatfen  te  vullen; 
drie ,  om  den  Hertoge  te  verzeilen.  A&erik, 
Graaf  van  Lodrtm%  kreeg  laft,  om  een  Rege- 
ment  van  twaalfhonderd  Hoogduitfchen  op 
te  regten  ,  in  Tirol.    De  Italiaanfche  Rit- 
meefters  moeflen  de  oude  benden  voltallig 
maaken.    Aan  Sanchio  fdvila  en  aan  LÏopes 
Satapa  werden  ieder  honderd  Italiaanfche  lig- 
.te  paarden  toegevoegd.  Pedro  Montanez,  Be- 
velhebber van  Novara ,  kreeg  een  Kornet  van 

hou- 

(k)  RüRGUNn.  l.ihr.  III.  p.  VJl. 
O)  BUKGUND.  Ltkr.  III.  p.  %-J\. 


XXÖI.  Botte.    HISTORIE.    t±t 

honderd  zwaargewapende  Spanjaards.  In  't  Fiupsni* 
Graaflchap  Bourgondie ,  moeflen  driehon*   1567/ 

derd  fpeeren  en  eenhonderd  volharnaftè  Rui- ' 

ters  worden  geworven  ,  over  welken  de  Ba* 
ron  van  Vergy^  de  Baron  van  Cherau  en  de  Hec* 
ten  van  Cleraux  en  Mamertin  't  bevel  hebben 
zouden»    Voorts  werden  ook  Alva's  Zoonen 
bevorderd,  Don  Fredrik,  tot  Overfle  van  't 
Voetvolk  en  algemeenen  Stedehouder, van 't 
Leger  (m) ,  en  Don  Ferdinand,  tot  Overfte  der 
Ruiterye.  («).    Doch  naar  maate  dat  de  tyd  Zwaarig* 
tot  den  togt  genaakte ,  ontdekten  'er  zig  meer  heden  in 
zwaarigheden  in.  Sommigen  fchrikten,Voor <Jcat°P 
de  fteilte  der  klippen  en  de  engte  der  dalen,  w^dj. 
in  't  Alpifch  gebergte ,  die  't  heir  afmatten , 
en  in  gevaar  {lellen  zouden  van ,  door  den 
minden  wederftand,  gefluit  en  overhoop  ge* 
worpen  te  worden.  Men  floeg  hierom  voor, 
dat  men  't  Leger  overfcheepen  moed  op  Pro* 
vence ,  en  by  Toulon  doen  landen  j  om ,  van 
daar,  door  't  Lionnoifche,  Bourgondie  te  be* 
reiken.    Deezen  weg  was  Karel  de  V,  eer- 
tyds  ingeflaagen ,  en  hy  fcheen  nu  Filips  ook 
befk  te  gevallen.  Doch  de  Koning  van  Frank- 
ryk  weigerde,  des  verzoet,  hem  den  door- 
togt,  anders  dan  met  hofgezin  en  lyfwagt, 
toe  te  flaan.  Toen  verkoos  men,  den  weg , 
door  Savoye  en  Lotharingen,  te  neemen, 
waartoe  Filips,  van  Vorften,  die  in  magt 
verre  by  hem  te  kort  fchooten ,  ligtelyk  ver- 
lof verwierf  (0).  Frankryk  hadt,  midlerwyl  % 

zy. 

f»)  BU1GUN0.  Lihr.  III.  p.  279* 
(nj  Bojfc  IV.  Beek  ,  hl.  128  [iti]. 
(•)  BUJLGUND.   Lib.  III.  f.  HZ. 

VI.  Deel.  Q 


«4*      VADÉRLANDSCHE    XXELBöMT 

FiuMlILzyne  grenzen  met  Krygsvolk  bezet.     Ook 
1567.  waren  die  vanGeneve,de  Zwitfers  enGraauw* 

* bunders,  bedugt  voor  de  Spaanfche  Krygs«* 

magt ,  die  digt  langs  hunne  grenzen  trekJceir 
moeft,  by  tyds,  in  de  wapenen  geraakt:  't 
welk  den  togt  des  Spaanfchen  Legers ,  doof 
Savoye ,  gevaarlvk  maakte  (p  ).'  Men  wil ,  dat 
Filips  toen  eerft  geopenbaard  zou  hebben, 
dat  hy  het  Leger  vooraf  zoulaaten  trekken, 
en  zyne  herwaards  reize  nog  eenigen  tyd 
verfchuiven,  fchoonhy,  meent  men,  nim* 
mer  ernftelyk  voorgenomen  hadt ,  dezejv* 
te  doen. 
De  Land-  De  Landvoogdes ,  verwittigd  van  de  toe» 
voogdes  bereidfels,  die  men  in  Spanje  maakte  ,  eü 
J2«CT^ctbedugt,dat  een  ander, gewapend  herwaards 
rug  te  komende,  den  roem  wegdraagen  mogt,diea 
kouden,  zy,  door  het  ftillen  der  beroerten,  meende  te 
hebben  ingelegd  }  zogt  den  Koning ,  door 
brieven  en  boden,  te  beweegen,  tot  het  te 
rughouden,  immers  tot  het  verminderen  dei 
Krygsmagt,  die  herwaards  gefchikt  was.  Zy 
vertoonde  hem  „  dat  zo  zwaare  koften  ver* 
„  geefs  zouden  gefpild  wórden;  alzo  de  ruft, 
„  hier  te  lande,  herfteld,  de  misdaadigen 
„  geftraft ,  de  onderzaaten ,  van  nieuws ,  on* 
„  der  's  Konings  eed  gebragt  waren, en  een 
„  Leger  van  Spanjaarden  gefchaapen  itondt, 
„  gelyk  voormaals ,  ongenoegen  te  zullen 
h  verwekken  onder  de  gemeente  (?)."  An* 
deren  fchreeven  ook ,  van  hier ,  naar  Spanje, 
>,  dat  de  Hertog  van  Alva  weinig  bemind 

wa% 

(?)  STKiDA  Dte.  I.  Lihr.  VI.  f.  31*.  BUEGUND,  Uhr.  UU 
/.  292. 

(1)  BUAQUNO.Zi^.III./.}J|.  Bo&XIL  £*(»*&  U7[ito^ 


XXm.  BoeL     HISTORIE.    14S 

f,  was,  hier  te  lande,  en  geheel  geen  nutFwdlL 

„  doen  zou, zo  de  Koning  niet  mede  kwam:   1567» 

„  dat  's  Konings  komft  suleen  meer  dan  een 

„  Leger  van  vy  ftigduizend  man  te  wege  bren- 

„  gen  zou;datelkfchrikte  voor'tSpaanfche 

„  Krygsvolk  enz,  (r)."Doch  alle  deeze  Ver-  VcrgpA 

toogen  waren  vrugteJoos.    De  Koning  hadt 

Sn  befluit  genomen:  waarin  hy,  door  den 
ertoge  van  Alva,  verfterkt  werdt. 
Op  den  vyfden  van  Bloeimaand ,  ging ,  Togt 
eindeJyk ,  de  Hertog,  met  dertig  galeijen  ™J* 
van  den  Prinfe  Andreas  Doria  (*),  te  Kara-^JJ^. 
gena,  onder  zeil ,  en  landde ,  binnen  agt  et-  g^ 
maaien ,  te  Genua.    Hieromtrent,  het  heir 
hebbende  byeen  doen  trekken ,  monfterde 
hy  het ,  op  den  derden  van  Zomermaand  9 
te  S.  Ambrofio,  aan  den  voet  van  't  geberg- 
te,  't  Voetvolk  was  tuffchen  de  agt-  en  ne- 
genduizend koppen  fterk;  doch  deSchryvers 
verfchillen  in   t  getal,    't  Was  verdeeld  in 
vier  Regementen ,  van  Napels ,  van  Sicilië, 
van  Lombardye  en  van  Sardinië,  begeleid 
door  Jlfonfo  aUlïoa ,  Juliaan  Romero,  San- 
cbio  Lodogno  en  Gonzalo  de  Braccamontc.  't  Paar- 
devolk  beftondt,  in  twee  volharnafte  en  vyf 
ligte  Kornetten  Spanjaarden :  met  nog  drie 
Italiaanfche  en  twee  Albanifche  van  de  laat- 
fte  foort,  in  alles  ruim  twaalfhonderd  beloo- 
pende.    Cbiaflrin  Vttelli,  Markgraaf  van  Ce- 
tone ,  diende  net  Leger  voor  Veïdmaarfchalk, 
Gériel  Cerbellon  voor  Overfte  van  't  gefchut. 
Alva,  het  heir  gemonfterd  hebbende ,  begaf 

zig 

(*")  V]QLlU8^HOTrER.£>«/?.IV.^.  JJJ. Vf.J $$,XXX.f^lU 
W  BV&QUNO.  Likt.  UI.  f-   279- 


644-    VADERLANDSCHE  .  XXIII.  ^BbnjC 

.FïupsIII.zig  naar  Turin,om  den  Hertog  van  Savoye^ 
15Ö7. te  begroeten ,  die  hem  een'  beroemd*  Inge- 
*  nieur,  Paciotto  of  Pacieco  genoemd,  by  zette  (0* 

van  wiens  raad  hy  zig  bedienen  wilde ,  om 
eenige  Sterkten  in  de  Nederlanden  te  flig- 
&  ten.    Terftond  na  's  Hertogs  te  rugkomft, 

brak  het  Leger  op ;  in  drie  hoopen,  een  voor- 
tniddel-  en  agtertogt,  naar  't  gebruik  dier 
tyden,  verdeeld.  De  Hertog  zelf  geboodt 
de  voorhoede ,  beftaande  uit  de  ligte  Italiaan- 
fche  Paarden ,  het  Regement  van  Napels,  en 
de  zwaargewapende  Spaanfche  Ruiters.  De 
middeltogt  werdt ,  door  Don  Fredrik,  ge- 
leid ,  en  beftondt  uit  het  Regement  van  Lom- 
bardye ,  de  Pakkaadje  en  vier  Kornetten 
Spanjaards.  De  Regementen  van  Sicilië  en " 
Sardinië  en  de  Albanifche  Ruiters  maakten 
de  agterhoede  uit,  over  welke  Chiappin  Vi- 
telli  bewind  hadt.  Daar  de  voorhoede,  's 
morgens ,  opbrak ,  kwam  de  middeltogt ,  des 
avonds ,  legeren  ,  en  werdt ,  des  anderen- 
daags 's  avonds ,  door  de  agterhoede ,  opge- 
volgd. Dus  trok  het  Leger ,  langs  den  weg 
van  Afti,  door  Piemont,  den  bergSenisop, 
en 't  pad,  welk  men  houdt ,  oudtyds,  door 
DeLand-Hannibal ,  gebaand  te  zyn.  In  Savoye,  ont- 
fchryf"  ^inS  AIYa  &hryvens  van  de  Landvoogdeffe, 
aanAiva.  ^em  berigtende,  hoe  de  zaaken  hier  te  Lan- 
de thans  op  eenen  goeden  voet  ftonden,  en 
te  overleggen  geevende,  of 't  niet  geraaden 
ware,  een  deel  van  zo  groot  een  Leger  te 
rug  te  fchikken.  Doch  hy  beriep  zig  op  5 
Konings  laft,  en  trok  voort,  't  Heir,  eer- 
lang, 

#  (O  STBADA  Dec.  I.  Lifr.  VI.  p.  J34. 


j 


XX1H.  Boek.    HISTORIE.      245 
lang  den  top  vin  't  gebergte  gewonnen  heb-  FiumW 
bende ,  moeft  daalen ,  langs  een  pad,  20  eng,  15^7* 
dat  men  't,  hier,  met  eene  geringe  magt, 
zou  hebben  konnen  vernielen ,  ten  minften 
te  rug  jaagen;  wanne*  het,  in  't  gebergte, 
zou  hebben  moeten  vergaan  van  honger  en   • 
ongemak*,  alzo,  op  elke  Legerplaats,  flegts 
voor  eenen  dag,  voorraad  befteld  was.  Voorts,  J 

afgezakt  tot  in  't  diepft  eener  vaJeie,  weêr- 
zyds  met  fteile  roden  geboord,  kreeg  het 
Leger  een'  ilroom  voor  de  borft,  die,  fneK 
lyk,  tot  in  de  Izer  loopt,  en  waaraan  geen 
overkomen  is ,  zonder  brug.  Hier  kon  men 
't  Spaanfch  geweld  ook  ligtelyk  hebben  afge- 
keerd, zo  men  zig  fchrap  gefield  hadt,  aan 
den  overkant  der  Riviere.  Doch  de  naafte 
volken ,  meeft  bedagt,  om  zig  zelven  te  be-* 
fchermen,  hadden geenen  zin, om  den  Span- 
jaard  aan  te  vallen ,  die  ook  zo  fcherp  een' 
Krygstugt,  op  de  reize,onderhiëldt,  dat  hy 
niemant  ftof  tot  ongenoegen  gaf.  't  Geluk 
liep  hem  alleszins  zo  zeer  mede,  dat  hy 't,  met 
de  veertiende  legering  ,  tot  in  Bourgondie 
bragt,  alwaar  hy  de  vier  Vaanen  Ruiters  be- 
kwam ,  die  hier  onlangs  geworven  waren  (w). 
Toen  trok  hy  voort  door  Lotharingen ,  en  Alva 
bereikte,  in  Oogftmaand,  het  Hertogdom ^ov^'m K 
Luxemburg.  Hier  floeg  hy  't  Leger  neder ,  j*r££ 
en  begaf  zig ,  in  Perfoon ,  naar  Diedenhoven,  <iea- 
alwaar  hy  zig,  eenige  dagen ,  ophieldt  (v). 

Hy  was  apg  niet  lang  uit  Spanje  vertrok-     lil. 
kea  geweeft,  toen  de  Markgraaf  van  Ber- Do°d    1 

ffen  van  den 

(*)  BÜRGUND.  Libr.  Hf.  f-    3fl. 

(vj  STRADA  Z>«.  |.  Lifr.  VI.  p.  %%fm 

Q3 


t+6    VADERLANDSCHE    XXII.  Bont 

FiLmlIL gen ,  die,  nevens  den  Heere  van  Montigni, 
1567.  dus  lang,  tenHove,  opgehouden  was ,  on- 
graave    verwagt  overleedt,  niet  zonder  vermoeden 
van  Der-  van  vergiftigd  te  zyn.  Dit  gebeurde ,  op  den 
genen    eenentwintigden  van  Bloeimaand  (w).    De 
HeereCn  Landvoogdes  hadt  *er,  binnen  agt  dagen, 
vanMon-kennis  van,  en  wierp,  terftond,  bezetting 
ti«ni.      binnen  Bergen  op  Zoom ,  voorgeevende,  dat 
de  Onroomfchen  aldaar  eenig  kwaad  voor- 
neemen  hadden.    De  dood  des  Markgraaf* 
hieldt  zy,  zélfs  voor  de  Markgraavinne,  ver» 
borgen  ,  die  anders  zo  ligt  geen  Spaanfch 
Krygsvolk,  in  de  Hoofdftad  des  Markgraaf- 
fchaps  ,  zou  ontvangen  hebben  (x).     De 
Heer  van  Montigni  werdt,  naar  fomnüger 
verhaal,  ruim  een  jaarlaater,  volgens  een 
vonnis ,  in  Spanje  geveld ,  onthalsd  (y) ;  hoe- 
wel anderen  melden ,  dat  hy ,  nog  tot  in  Wyn- 
maand  des  jaars  1570 ,  in  hegtenis  bleef,  en 
toen,  uit  vreeze,  dat  de  Koninglyke  Bruid 
hem  verbidden  mogt,  gelyk  zy  beloofd  hadt, 
door  vergif ,  van  kant  geholpen  werdt:  waar* 
op ,  by  een  vonnis  des  Raads  van  Beroerte  f 
in  Lentemaand  des  jaars  1571  gegeven,  at- 
Ie  zyne  goederen  verbeurd  werden  verklaard 
(z). 
Alva  Te  Diedenhoven  ,  kwamen  de  Duitfche 

toont  der  Regementen  onder  Lodron  ,  Overftein/ea 
Laodd«  Schouwenburg  by  Alva's  Leger,  Ook  werdt 
fe°zynen  hy»  h*er> van  weëe  d«Landvoogdeffe,begroet^ 
Laft-  door  Barlaimont  en  Noirkarmes.  Eerlang, 
brief*  ver* 


(w)  BOR  III.  B**k*hL  no  [170] 
(x)  STRADA  Dec.  I.  Lihr.  VI.  p>  j 
(y)  BOR    IV.  Bêik%  *A   na  [*«]. 
(x)  METEREN  UI.  B*k>  /.  SI  verfi 


£XIII.  Bok.     HISTORIE.     147 

verdeelde  hy  't  Leger,  in  de  voomaamfteFiupsnC 
Steden  van  Brabant  en  Vlaanderen ,  en  be-  1567* 

£f  zig  naar  Bruflel,  alwaar  hy,verzeld  van  * 

aanzienlykfte  Heeren ,  en  onder  anderen 
van  de  Graavjen  van  Egmond  en  Hoorne  (a), 
ïyne  intrede  deedt,  voor  het  einde  van  Oogft* 
maand  (b\  By  zynen  Laftbrief  (c) ,  dien  hy 
der  Landvoogdefle ,  terftond  ,  vertoonde, 
en  behalve  welken ,  hy  geen  byzonder 
•Berigtfchrift  fchynt  gehad  te  hebben  (d)9*f*firm* 
was  hem  't  opperbewind  over  't  volk  van1*'* 
oorloge,  als  Kapitein  Generaal  der  Neder*» 
landen,  opgedraagen,  blyvende de  overige 
zaaken  't  bewind  der  Landvoogdeffe  aanbe* 
volen.  Voorts  betuigde  de  Koning  te  ver- 
trouwen „  dat  de  Hertog  's  Konings  Vaffa* 
„  len  en  Onderdaanen  zou  handelen ,  met  al- 
„  Ie  zoetigheid  en  goedertierenheid ,  en ,  zo 
,,  veel  mogelyk  ware  ,  genade  gebruiken 
^,  voor  ftrengneid."  Doch  Alva  verklaarde, 
behalve  deezen  algemeenen  lalt,  nog  veele 
byzondere  bevelen  te  hebben,  waarvan  hy  , 
ten  bekwaamen  tyde,  opening  doen  zou.  De 
Landvoogdes  befpeurde.  hieruit  ligtelyk,  dat 
öok  de  klem  der  Kegeeringe ,  voortaan ,  zou 
*yn  by  den  Hertoge,wien  de  Koning  de  wa- 
penen in  handen  gefield,  en  van  zo  veele 
byzondere  bevelen  voorzien  hadt.  Doch  zig  Vrouw 
wet  gezind  vindende  om  hem  voorfchaduweMar?*; 
te  dienen,  klaagde  zy,  iq  haare  brieven  aanJJJJf  • 

denjjQggj  ^ 

(41)  METTMN  II.  Boek ,  ƒ.  47  wr/ 
<k)  STRADA  Dec.  I.  Libr.  VI.  p.  3  5  7. 
(')  Zit  den  TtXvtxih  Bor  IV.  Bo*ky  hl.  Hf  [m],  Groo» 
«akaatb.  IV»  X>/c/,  hl.  46. 
(«0  Viquvi  s4  HOfFIJL.  E*>ft..CJUX.  f*  if* 

94 


xxjit.  boe*. 

.-^j?  êreede  magt,  die  hy, 

I  jr^-^i  hadt,  en  verzogt ,  enn 

„.  ^  -Jttivoogdye  ontQaagen  tei 

Jtüenryl,  wiften  de  Hovelin- 

__      es»  joezyzig,  omtrent  den  Her ~ 

ji  ürtoginne,  gedraagen  zouden, 

jcsue  irt  gelykzezig  zelven  uitdruk-  ' 

:..  ü  jp^aande  zon,  dat  's  Al  va,  zo 

^.  on-iJiien,  dat  zy  de  ondergaande, 

f  ^  *  Jiargareet,  kleinagting  betoonden: 

J  nuctOTZT  reikhalsden  naar  's  Koningslaffc, 

*  r**  weken  de  Hertog,  in  't  opperbewind 

.  jrer  alles,  gefield  werdt,  alzo  de  tegen** 

^  vcordige  tuXTchenregeering ,  of  liever  re- 

^  veering  van  tweeen  ,   aan  menigvuldige 

^  zwaarigheden  onderhevig  was(/*)." 

Doch  Alva  behoefde  geenen  nieuwen  laft, 

.  .    aoin  elk  te  toonen  ,  wien  men,  voortaan, 

-^  .«•>  meelt  naar  de  oogen  zou  moeten  zien.  Zon- 

■*■    ^r  der  de  Landvoogdes  te  kennen, floeg  hy,op 

*  *~    den  negenden  van  Herf ft  maand,  voort,  tot 

het  vangen  der  Graaven  van  Égmond  en 

Hoorne,welk  zig,op  deeze  wyze,  toedroeg. 

De  Hertog  hadt  hen ,   kort  na  zyne  aan- 

komft,  met  groot  betoog  van  vnendelyk- 

beid,  ten  Hove ,  onthaald  (g),  hoopende, 

hierdoor ,  eenige  andere  voornaame  Hee- 

ren,  met naame  Hoogftraaten ,  derwaards, 

te  troonen.    De  twee  GraaveQ ,  niets  arg» 

vermoedende ,  vervoegden  zig ,  dik  wils ,  aan 

't  Huis  des  Graaven  van  Kuilenburg,  te  Brus- 

fel,  daar  Alva  zy  n^n  intrek  genomenhadt.Tsn 

(t)  STRADA  2kc.  I.  LiJr.  VI.  f.  nl,  34** 
Ifj  V1GLIOS  sd  HOPPER.  Epift.  ZLVr  f*  4+1* 
il)  BOA  iVt  £«*,  H  IJl  [IH], 


XXrU.  Boek.     HISTORIE.     $4$ 

gemelden  dage,  warenze 'er  ter  maaltyd  ge-FiupslIt 
noodigd,door  Don  Ferdinand,  Alva'sZoon,  1567. 
willende  den'  Hertog  zelv',  na  den  eeten, 
met  hen ,  over  't  fierken  van  eenige Steden, 
handelen  (A).    Ook  gefchiedde  dit  zo  lang,  Ook  de 
tot  dat  Alva  heimelyk  berigt  kreeg, dat  zyn  BurS«-  ; 
laft,  om  Jntbonivan  Straalen,  Burgemeefter  JJj *J*a_ 
van  Antwerpen ,  en  Joan  Cafembrood,  Heer  jen ,  Bak- 
van  Bakkerzeel,  Egmonds  Geheimfchry ver,  kerzeel 
te  vatten  ,  was  uitgevoerd.    Toen  breekt CT  *****. 
hy  de  onderhandeling ,  gevoeclyk ,  af ,  (f) :  en rcn* 
Egmond,  verzogt,  om  het  Kaartfpel,  aan- 
gevangen, na  de  maaltyd,  met  Don  Ferdi- 
nand, te  hervatten ,  begeeft  zig  naar  de  Eet- 
zaal- Doch  onderweg  ontmoet  hem  Sanchio 
d'Avila ,  toen  Hoofdman  van  's  Hertogs  Lyf- 
wagt,  die  hem,  uit  's  Konings  naam,  ge- 
vangen neemt  en  't  geweer  doet  afleggen; 't 
welk  niet  toeging,  zonder  zwaare  klagten 
over  't  fchenden  van  's  Lands  Vryheden  en  *\ 

van  de  voorregten  der  Vliesorde.  Hoorne, 
zynen  weg, door  eenen  anderen  hoektran  't 
luiis,  genomen  hebbende,  werdt,  op  gely»  .  i 
ke  wyze,  gevat ,  door  Hieronitno  de  Salinas, 
Burgtvoogd  van  Portorole.  De  Graaven  za- 
ten ,  te  Bruffel ,  elk  in  een  byzonder  ver- 
trek,  tot  op  den  twee-entwintigften,  wan- 
neer zy,  ondereen  geleide  van  drieduizend 
Spanjaarden ,  naar  't  Slot  te  Gend  werden  ge- 
voerd, daar  zy ,  tot  diep  in  't  volgend  jaar, 
bewaard  werden.  Te  gelyk  met  hunne  Per- 
foonen,  hadt  men  zig  ook  van  hunne  papie- 
ren 

(b)  Mrm«w  III.  Bo*k$  f.  49* 

(0  ST14D*  Dtt.  I.  LÜt.  VI.  />.  jjjf  340, 

Q5 


%5*    VADERLANDSCHE    XXIIL  BóUK 

FiLiPsUl.ren  verzekerd.    Ook  werden ,  terftond  hier» 
1567.  na,  verfcheiden'  andere  aanzienlyke  luiden 
Hoog-    in  hegtenis  genomen.    Doeh  Hoogftraaten, 
ftraaten   reeds  op  weg  naar  Bruflel,  het  vangen  vaa 
ontwykt  Egmond  en  Hoorne  vernemen  hebbende  , 
Y^rge"    keerde  rafler  te  rug  don  hy  gekomen  was,  en 
* T      hieldt  zig  buiten  't  gevaar  (*)•    Men  vindt  t 
dat  Granvelle,  die   toen  te  Rome  was, 
00  't  hooren  der  vangenis  van  Egmond  en 
Hoorne  ,  gevraagd  zou  hebben,  af  men  dm 
Zwyger ,  zo  noemde  hy  den  Prins  van  O 
ranje,oo£  hadt  weeten  te  bekomen? verder,  toea 
hierop  neen  geantwoord  werdt,  zeggende, 
dat  men,  aan  den  eenen  Zwyger ,  meer  gevangen 
zou  hebben ,  dan  aan  alk  de  overigen  (/).     't  Is, 
inderdaad,  kenlyk,  dat  deeze  Vorft  ftilzwy* 
gend  van  aart  was ,  en  plagt  te  zeggen ,  dat 
geene  geveinsdheid  den  grond  verbergen  kan 
van  eenen ,  die  zig  aan  't  praaten  laat  kry  gen. 
Alge-      Doch  Oranje ,  hoe  zeer  t  Granvelle  fpyten 
*****      jnogt,  was  den  haat  van  zynen  vervolger 
der^nge-  ontw%eken.*t  Vangen  van  zo  veele  aanzien* 
ictcnen.  ^yke  luiden  joeg  wederom  eene  geheele  me- 
nigte van  Ingezetenen  ten  lande  uit ,  wel  tot 
twintigduizend  in  getale  (m),  boven  nog  om* 
trent  honderdduizend,  die ,  na  't  fchryvea 
der   Landvoogdeffe  van    den  agtflen   van 
Herfllmaand ,  reeds  te  vooren ,  geweeken  wa» 
rep  (n).    De  Abt  vau  S.  Bernards  by  Ant« 
werpen,  Thomas  van  Tbiek^  verliet  zyne  Abt* 

(k)  Hoorr  IV.  B$ek,  BL  idj. 

(/>  Meterjln  lil.  Bakt  f.  49  *"ƒ.  Steada  Da.  I.  Ufo 

VI.  p.   141. 

(*)  HOOFT  IV.  Botk,  H-  «*♦• 

(»;  ST&AOA  &*€.  X.  LH*.  VI.  p.  %IU 


XXIII.  Botr.    HISTORIE.     «51 

dy  en  zeftigduizend  guldens  inkomens,  trouw- Fmr*ni; 
de  in  't  Land  van  lüeeve,  en  weidt,  daarna  I5^7*  u 
Leeraar  der  Hervormde  Kerke,  eerft  te  Haar- 
lem, eb  toen  te  Delft,  daar  hy  geftorven  is 
(0).  Dditfchland,Frankryk,  Engeland,  Emb- 
den,  Ooftland  liep  vol  vlugtelingen,  die  me- 
denamen, 't  gene  zy  konden,  en  de  onroe- 
rende have  agterüeten,  om  9er  't  lyf,  ten 
minden,  af  te  brengen.    Nog  waren  zy  ge-R**4  der 
hikkig,die  by  tyds  weeken,alzo  Al  va,  voorBcroer' 
't  einde  van  Herfïhnaand  (/>),  een  nieuw ^c^" 
Geregtshof  inflelde ,  onder  den  naam  van 
Raad  der  Beroerten,  voor  welken,  alles,  wat 
eenige  betrekking  tot  de  voorgaande  of  te- 
genwoordige beweegingen  hadt,gebragt  en 
afgedaan  moert:  worden. 

Twaalf  Leden  zouden  deezen  Raad  uït-Byzoa-  ' 
maaken,  teweeten,  Karel,  Heer  van  Bar-*jerhe- 
laimont,  enFilips,  Heer  van  Noirkarmes,^^ 
die  egter  nimmer  in  denzelven  veifcheenennige  l«^ 
xyn;  de  Licentiaat  Jan  de  Vargas, een  Span-den  via 
jaard,  dien  de  Hertog,  federt,  't  voornaam- <telzcï- 
fte  gezag  in  den  Raad  overliet;  Jldriaan  M-?cn* 
eolai9  Kanfelier  van  Gelderland,  JakobMeer- 
tmsz  en  Pieper  Jjjet ,  Prefidenten  der  Geregts- 
boven  van  Vlaanderen  en  Artois ,  Jan  de  Blo- 
fat,  Raadsheer  van  Mechelen,  Jakob  Hejjeli 
en  Jan  de  laPorte,  Raadsheeren  van  Gend, 
Lodewyk  del  Rio ,  Fiskaal  van  Bourgondie,  Be- 
61  Biefe  en  Jan  du  Bots ,  welke  laatfte  het 
Ampt  vanProkureur  Generaal  bekleedde  (f). 

(«)  BOK  IV.  Btkt  U  Dl  [itf].  VlGXJOSAf  HOT?. Erft. 
IL.  ».  440. 
(p)  VlGMUS  *d  HOPTSR.  Epift.  XLI.  /.  441. 
(V  Mot.  mè  ViOl.11  Vina  f.  if©. 


2$2      VADERLANDSCHE    XXTILBoÊrf: 

^lipsIH.  De  Hertog  hadt  Viglius  ook  eene  plaats  i» 
1 567 .  deczen  Raad  toegefchikt ,  doch  hy  verfchoon  * 

' de  zig*x>m  zynen  ouderdom  en  den  Geefte* 

lyken Staat,  dienhy,  vyf  jaaren  geleeden, 
aangenomen  hadt  (r).  Hy  noemde  den  Her- 
togeegter  eenige  andere  Leden,  van  wel- 
ken 'er  verfcheiden'  werden  aangefteld.  Al- 
va  zelfwas  het  Hoofd  van  deezenRaad  (s)T 
die  alleen  in  zynen  naam  vonnis  (treek.  Doch 
Nicolai,  die  zwak  van  lighaam  was,  kwam 
weinig  te  raade.  Ook  onttrokken  zig  van 
denzelven  verfcheiden'  anderen,  zo  dat  het 
werk,  eindelyk,  op  drie  of  vier  Leden  (t)9 

metnaa-  ia  genoegzaam  op  den  eenen  Vargas  aan- 

me  wc-   kwam  («J,  die,  't  oor  des  Hertogs  hebben* 
geus  Var- de?  ^  boncjt  aan  »t  gene  hy  ft^de.     Eea 

gas?  monfter  van  wreedheid  was  deeze  man , 
ook  naar  't  getuigenis  der  Spaanfchgezinde 
Schry veren,  die  Hem  de  maatelooze  ftreng* 
heid  aantygen ,  welke  de  onzen  Alva  te  laffc 
leggen  (v) ;  wien  Vargas  ook  zo  zeer  naar 
de  oogen  zag,  dat  zulk  een  dienaar  geene 
fchuld  hebben  kon,  die  zulk  een'  Meefber 
en  Hes-  n*et  te  xeël  geweeten  werdt.  Heffels  flondt 
fels.  Vargas  wakker  by  (tü).  Hy  was  gehuwd  aan 
eene  Nigt  van  Viglius  (x),  die  ongaarne  zag, 
dat  haar  man  in  den  Raad  der  Beroerten  zat^ 
en,  reeds  voor  't  aangaan  van  't  Huwelyk, 

bé- 

(r)  VIGLII  Vita  N.  LXXIX/p.  37.  N.  CX.  p.  5*  VAN  DE* 
HAER  Init.  Tumult.  Lïbr.  I.  Cap.  XX.  p.  22 i. 
(5)  Viglius  sd  hopper.  Epift.  xli.  p.  44*. 
(t)  Meteren  III.  2***4,  ƒ  4«  verf. 
(»)  Viglius  ad  hopper.  Epift.  XC.  p.  544* 
(v)  Viglius  si  Hopper.  Epift.  XL VI.  p.  4/o»LXVIIl./>.4>tv 

LXXXl.p.  52). 
'  Cw)  ViGLlü?  ad  HOPPER.  Epift.  LXVU*  p.  4W« 

{*)  ViGUl  Vi«  N,  L»L  ƒ>.  i  J. 


XXIÏL  Boe*    HISTORIE.     §53 

gedongen  hadt,  dat  hy  't  Ampt  van  Proku-FmwITf 
jeur  Generaal,  welk  hy  toen  bekleedde, af-  1567. 
leggen,  en  zig  voorts  van  haatelyke  bedie-  * 

ningen  onthouden  zou  (y).  Doch  hy  hadt 
hier  geene  ooren  naar.  Men  geeft  hem  na, 
dat  hy  ,  gewoon  zynde  te  flaapen  in  den 
Raad,  wanneer  zyne  item  gevraagd  werdt, 
half  ontwaakt,  alleenlyk,  plagt  te  zeggen,  «f 
patibultm,  adpatibutum,  naar  de  galg,  naar  de 
•galg  (2).  Doch  Viglius,  die,  dik  wijs,  in 
zyne  Brieven,  van  hem  gewaagt,  befchiyft 
hem ,  nergens ,  als  zo  dom  en  vadzig.  Alva 
bediende  zig,  federt,  van  hem,  in  de  zaak 
des  tienden  pennings,  en  Viglius  hield t  hem 
bekwaam ,  om  in  den  heimelyken  Raad  te 
zitten  (0).  De  haat  tegen  zyne  bediening  in 
den  Raad  der  Beroerten  heeft  dan ,  vermoe- 
delyk,  iets  willen  verzinnen,  om  hem  ver- 
agt  te  maaken.  Voorts  was,  na  Vargas  , 
Del  Rio  meefl  gezien  by  den  Hertoge:  die 
niets  goedkeurde,  dat , by  deezen  twee,  den 
%oets  niet  hadt  doorgeftaan  (b). 

Naauwlyks  hadt  deeze  Raad  zitting  ge-     V- 
nomen,  of  elk,  die  zig,  meer  of  min,  ge-Ceweidi- 
anengd  hadt  in  de  jongfte  beroerten,  wefdt{[^^ 
'ervoor  gedagvaard.    Die  niet  verfcheen,^^, 

felyk  byna  niemant  deedt,  werdt,  met  ver-  der  Bc- 
eurdverklaaring  zyner  goederen ,  die  ter- moeiten. 
Hond  aangeflaagen  en  van  's  Konings  wege 
beftierd  werden,  en  met  baliingfchap  ge- 

Itraft. 

O)  Viglius  sd  hoppul.  Epifl.  LXVII.  p.  49*. 

.   (2)  MlTERBN  VIII.  Beek  9  f.  149. 

(«;  Viglius  ad  Hopper.  Epifl.  XXXVIII.  p.  416.  LXVII.  p. 
#*$.  CCXXXIV.  p.US. 

(>)  ViQÜUS  «i  HOPPER.  Epifl.  L.  p.  45I. 


•54     VADERLANDSCHE    XXJÖff.  BoaE 

FaiwIILftrafL    Die  meü  betrappen  kon,  werden, 

1567.  meeft  allen,  ter  dood  gebragt.    't  Branden, 

'  't  vierdeeJen ,  't  hangen ,  't  onthalzen ,  1  ban* 

nen  op  de  galeye  was  dagelyks  werk:  zynde 

'er  fchier  geene  fchuld  zo  gering ,  die  men 

Wat  men  geene  lyfftraffe  waardig  rekende.  De  Raad 

al,  in  den  dej.  Beroerten  hieldt  de  Onroomfche  Leeraars 

^^  enKerkendienaars,  en  zulken,  die  de  wa* 

<bad       penen  tegen  den  Koning  hadden  aangeno* 

fchouwu  men,  niet  alleen  voor  doodfchuldig;  maar 

rekende  ook,  onder  de  halsftraf baare  mis- 

daaden ,  het  inleveren  en  toeflaan  van  aller- 

lei  fmeekfchriften  tegen  de  Inquifitie,  PJa- 

kaaten  en  nieuwe  BiJTchoppeft;  'tgehengéh 

der  Preeke,'t  niet  wederftaan  derKerkplon* 

deraaren ,  het  zeggen  of  beweeren ,  dat  de 

Raad  der  Beroerten  zig  naar  Handveften  of 

Vryhedente  fchikken  hadt  (c):  voorts  het 

Jiuisveften  van  Onroomfche  Leeraaren ,  het 

maaken  en  zingen  van  geuzen  Liedekens, 't 

bywoonen  van  Jfcüvinifche  begraafeniflèn, 

•  het  zeggen ,  dat  de  nieuwe  Godsdienft  ook, 

binnenkort,  in  Spanje  opgang  maaken  zou, 

en  dat  men  Gode  meer  dan  den  menfchefi 

gehoorzaamen  moeft  (J),  met  andere  dier* 

Hy  bygjgelyke  uitdrukkingen.   De  ongehoorde  wy- 

w jï£ï*e  v*11  TCêt&Plee^n  9  welke  men  hier  volg- 
rMsdi     de,  "w™  °orzaak,  dat  de  Raad  der  Beroer* 
ten,by  't  gemeen,  haaft  den  naam  van  Bloed- 
rood kreec.  De  Wethouders  der  Steden ,  die 
men  hieldt  te  flap  tegen  de  Ketters  geweeft 

te 

(c)  MeTIKIN  UI.  Bêtk9f.  41  verf.  BOR  IV.  Beek, hl.  vju 
«1*4»].  . 

(dj  Scntcnc  van  Aha,  iL  25»  33»  H*»  ïi°>  Ui*  2ji* 
2*»  «as. 


xxiil  boec    historie:  i5§ 

te  zyn ,  zelft  die  van  Amfterdam  (*),  werden,  PiuwïlB 
voor  deezen  Raad,  befchuldigd.     Veelen   ^5^7* 
vervoegden  zig  aan  denzelven  mee  Vertoo- 
gen ,  vervattende  blyken  van  hunnen  yver , 
in  't  vervolgen  der  Onroomfchen ,  of  ver- 
fchooningen  van  't  gene  men  ontydige  (lap- 
heid  in  hen  noemde,    't  Vertoog,  welk  die    . 
Van  Leiden,  bydeeze  gelegenheid,  inlever-  . 
den ,  is  nog  voorhanden  (ƒ  ). 

Van  de  zyde  der  verbonden'  Edelen,  werdt,    VI; 
ondertaflchen,naanwlyks,  iets  ondernomen,  Verbind* 
om  's  Lands  vryheid,  tegen  't  Spaanfch  ge-JJJ'J?* 
weid,  te  verdedigen.  AUeenlyk,  vindt  men,breng«i 
dat  eenigen,  na  't  vangen  van  Egmond  envaneeni- 
Hoorne ,  doch  voor  Sprokkelmaand  des  jaars  *c  1**- 
Ij68,  een  Gefchrift  getekend  hebben  (g),™*^ 
waarby  zy  zig  verbinden ,  eenige  penningen  ft^d  van 
op  te  brengen,  tot  voorftand  der  goede  zaa-'t  Ver- 
ke.     De  Heer  van  Brederode ,  die  toen  nog  ï>°nd  der 
leefde,  heeft  'er  twaalfduizend  Karels  gul-Edclcn# 
dens  by  beloofd  ;Albrecht  van  Hugtenbroek, 
Adolf  van  der  Aa  en  Diderik  Sonói,  ieder 
vierhonderd  guldens  Brabantfch;  Chriftoffel 
van  Leefdale  tweehonderd  zulke  guldens ; 
Dirk  van  Haqften  honderd  gouden  Croonen ; 
WUletn  van  Zevenbergen  honderd  Karels  gul- 
dens 5  Krispinüf  van  Albrug  tweehonderd  gul* 
deas  9  met  zyn'  Perfoon*;en  A.  Domburg  hon* 
derd  Xroonen ,  iösgelyks  boven  zyn'  Perfoon. 
Doch  men  weet  niet,  of  deeze  penningen 
opgebragt,  veel  min,  hoe  zy  Befteed  zyn. 
Uit  Spanje  kwam,  midlerwyl^  fchryvens  Vertrek 

aanderLand* 

(i)  HOOFT  XV.  Bêekt  «.  16$. 

(f)  By  BOK  IV.  ***,  */.  154  [H7> 

il)  &  het  kj  Gaagon  Wakh,  A*******  h  Du*t  JA  *7*i 


*5«     VADERLANDSCHE    XXm.  Bóbc; 

tamM  aan  de  LandvoogdefTe ,  waarby  zy  van  't  hoog 
1567.  bevind  ontflaagen,  en  Alva,  in  haare  plaat* 
voogdes-fe,  aangefteld  werdt(A)i  Zy  nam  toeft,  ter- 
Te.         ftond ,  fchriftelyk  affcheid  van  de  Scaaten  9 
en  vertrok,  op  den  dertigften  van  Winter* 
Bnlwmt  maand,  naar  Italië  (i).  De  Staaten  van  Bra- 
J^^  bant  deeden  haar  een  gefchenk  van  vyfen- 
fchenk     twintigduizend  guldens  (k).    Doch  ik  vind 
toe; waar- niet,  dat  de  andere  Landfchappen  dit  voor* 
-^hT  ^        gevolgd  hebben.    In  Holland,  werdt 
hnd  niet  **et >  **y  ^e  meerderheid ,  afgeftemd ,  ter  oor- 
verfuan  zaake  van  's  Lands  zwaaren  lafl  en  de  be- 
Juuu       naauwdheid  der  ty den.    Ook  lei  men  zig  fo- 
beren  dank  toe ,  voor  een  gefchenk,  dat  der 
Hertocinne,  die  reeds  vertrokken  was,  niet, 
in  perloon,  zou  konnen  aangebooden  wor- 
den (/).  De  harde  regeering  van  haaren  Op* 
volger  Alva  is  oorzaak  geweeft ,  dat  haar 
naam,  by  de  Nederlanders,  in  goede  gedag* 
tenis  gebleeven  is.  Men  heeft  haare  fchran* 
derheid   in   Staatszaaken  hoog  geroemd , 
fchoonzy'er,  mogelyk,  niet  veele  blyken 
van  gegeven  heeft,  die  men,  eeniglyk,  op 
haare  rekening,  zou  durven  Hellen.    Doch 
zy  hadt  bekwaame  Staatsdienaars ,  die  haar 
te  rug  hielden,  als  zy  op  't  punt  ftondt  van 
eenen  kwaaden  flap  te  doen:  gelyk  bleek, 
toen  zy  firuflel  verlaaten  wilde,  in  den  aan- 
vang der  Beeldftorminge.  Zy  wordt, ergens, 
befchuldigd ,  dat  zy  iemant  zou  hebben  uit- 

(h)  BOR  IV.  Buk,  bl.  TH  [ft7]- 

(i)    BOR  IV.  B«k,  bU   132   [U6],  134  [ifl]. 

(k)  VlGLlU»  *d  HOPPER.  Epift.  XXII,  j».  197.  &V.  •.  44!» 

(/>  Refol.  Hall.  16  M,  15*7.   %  7<w*r.  u*7  [ijst]* 


XXm.  Boek.    HISTORIE.      257 

«zonden ,  om  den  Prinfe  van  Oranje  vanFmpsIIÏ. 
kant  te  helpen  (m).  Doch  op  wat  grond  dee-  1567, 
ze  befchuldiging  fteune,heb  ik  niet  konnen 
vinden.  . 

De  Hertog  van  Al  va ,  nu  verheeven  tot  de  Afri 
Opperlandvoogdy  e ,  ftelde  terftond  zy  n  voor-  ^J^w 
neemen ,  om  de  voornaamfte  Steden  van  Kas-  Antwcr- 
teelen  te  voorzien,  aan  Antwerpen,  te  werk.  pen. 
Hier  werdt,  door  magt  van  volk,  in  weini- 
ge weeken  ,  eene  aanzienlyke  Sterkte  van 
vier  bolwerken  geftigt ,  waaraan  veertien  ton- 
nen fchats  befteed  werden  ,  welker  derde         ' 
deel ,  door  de  Stad ,  gedraagen  worden  moeft 
(»).  Naderhand,  ving  hy  ook  elders  het  bou- 
wen  van  Sterkten  aan ;  doch  de  beroerten ,  die 
eerlang  ontftonden,  verhinderden 't  voltrek- 
.  ken  der  meeften.  Ook  waren  'er  Steden ,  die 
't  fligten  van  Sterkten  af  kogten :  Amfterdam, 
onder  anderen,  voor  eëne  fomme  van  twee* 
honderdduizend  guldens ,  te  gelyk  bedingen* 
de, vry  te  moeten  blyven  vanSpaanfche  be* 
zettinc  (0).    Voor  't  einde  des  jaars,  zondtZendtA- 
Alva  den  Koning  van  Frankrylc,  diemetzyremberg 
ne  Onroomfche  onderzaaten,  wederom,  inm.clc*- 
oorlog  geraakt  was ,  vyftienhonderd  Ruiter$  ]££«. 
en  tweeduizend  Knegten  te  hulpe,  onder  den  volk  naat 
Graave  van  Aremberg,  die,  in  de  volgende Frank- 
Lente,  na  't  vernieuwen  der  Vrede,  te  rugnrk. 
keerden  (p).  1568. 

Midlerwyl ,  hadt  de  Hertog ,  op  den  vier-    vil 

en*  Ortnjo 

(m)  Apolog.  va»  Willem  I,  *y  Bqk  Auth.  Stukk,  II.  Dtel% 
hl»  9* • 

ÖBOR  IV.  Botk*  M.  Hf  [119].   HOOFT  IV.  Buk, U,  ld*. 
BOR  V.   Btêky  bl.    187   [**>]. 

(j>)  Metïebn  lil.  £*«*,  ƒ•  *<>.  STEADA  &0C.  I,  Lifrt  Vit 

r'  VLDml,  R 


a58    VADERLANDSCHE    XXIII.  Boac. 

riLipslII.entwintigften  van  Louwmaand  (q) ,  openlyk 
1568.  doen  indaagen  den  Prins  van  Oranje,  den 
cnandeieHeer  van  Brederode ,   en  de  Graaven  van 
Heeren,  Naflau,  van  den  Berge,  van  Hoogftraatea 
openlyk  >efl  van  Kuilenburg- De  Prins  werdt  befchul- 
daagd.    <ügd  >  a*s  ^et  hoofd  der  oproerigen ,  en  hem 
voorts  te  laft  gelegd  ,;  dat  hy  de  Regeering 
„hadt  tragten  te  Qnderkruipen ;  dat  hy  de 
„  onderzaatenhadt  vervreemd  van  de  liefde . 
»  tot  hunnen  natuurlyken  Heer  j  dat  hy  de 
„  Edelen  opgcftookt,  en,  tot  hunne  oproe- 
„  rige  ïamenkomften,  zyne  Huizen,  te  Bre- 
„  da  en  te  Bruffel ,  geleend  hadt ;  dat  hy  Bre- 
„  derode    gefchut  verfchaft ,   's  Konings 
„  Krygsvolk  uit  Zeeland  geweerd,  werving 
„  en  geldligtine; ,  en  zelfs  het  fligten  van 
„  Onroomlche  Kerken,  te  Antwerpen  t toe- 
„  gelaaten  hadt  (r)."    Den  anderen  werden 
diergelyke  misdaaden  aangetygd:  byzonder- 
lyk  ook,  dat  zy  den  Prinie  van  Oranje,  ia 
alles,  hadden  aangehangen*  Den  Heere  van 
Brederode  werdt  het  aanneemen  van  Krygs- 
volk, 't  voeren  van  wapenen  tegen  den  Ko- 
ning, 't  heffen  van  penningen,  t  pionderen 
en  brandfchatten  van  geeltelyken  en  wee- 
reldlyken  verweeten.  Over  alle  deeze  wan- 
bedryven,  moeften  de  ingedaagdenzig,  bin- 
nen driemaal  veertien  dagen,  voor  den  Her- 
toge  van  Al  va,  komen  verantwoorden  (s\ 
De  Gmf Ten  zelfden  tyde,  of  weinig  laater,  deeat 
vau  Buu»Alva  Filips  Willem  ,  Graaf  van  Buuren, 
ren  .wordt  oudften  Zoon  des  Prinfen  van  Oranje,  uit 

naar  de 

(f)  VIGLIUS  sd  HOPPER.  Epiji.  XXIV.  p.  4<M3. 
(r)  Zit  Boa.  Auth.  StukJt.  U  2>«/t  kl.  if, 
(i>  Boa  IV.  Boek,  bl.  l$6  [220]. 


X3CHT.  Bonn.    HISTORIE.     259 

de  Hooge  Schoole  van  Leuven ,  alwaar  zyn  FiLiMin. 
Vader,  vertrouwende  op  'sjongelings  on»   156$. 
fchuld  en  op  de  vryheden  der  Schoole,  hem  Spanje 
gelaaten  hadt,  met  geweld,  ligten,  en  te  gevoerd* 
fchepe  naar  Spanje  voeren  (*):  daar  hy,  agt- 
entwintig  jaaren  lang,  gevangen  gehouden 
werdt  («).  Men  verhaalt ,  dat  Vargas ,  toen  Straffe 
de  Beftierders  der  Hooge  SchooJe  hem  ver- teaI  *«* 
toonden,  hoe  zulk  vervoeren  met  hunne  VargM# 
voorregtenftreedt,  hun,  in  kwaad  Latyn, 
zou  geantwoord  hebben  ,  non  curamus  vejlros 
privikgioty  wy  kreunen  ons  niet  aan  uwe  voorr eg- 
ten  (v) :  't  welk ,  't  zv  't  hier  gefproken  wierdt 
of  niet,  naderhand,  ook  in  andere  opzigten, 
klaar  genoeg  gebleeken  is.  De  Heer  van  Bar- 
laimont  werdt,  federt ,  aangefteld ,  om  de  goe- 
deren des  jongen  Graafs  van  Buuren,  als  zyn 
Momber  of  Voogd ,  te  beftieren  (-bd).  Oranje,  Oranje 
midlerwyl,  in  Duitfchland ,  kennis  gekreegen  v«ant- 
h ebbende  van  zyneindaaging,  vondt,gelyk^ord' 
men  denken  kan,  ongeraaden,  om ,  op  de.- [n^m  e 
zelve,  te  verfchynen.    Hy  gaf  'er  zyne  re-  ging. 
denen  van,  in  eenen  Brief  aan  denProkureur 
Generaal  Jan  du  Bois ,  van  welken  hy  Alva 
zelven  een  Affchrift  toezondt  (x) ,  te  gelyk 
klaagende,  over 't  vangen  en  vervoeren  van 
zynen  onnozelen  Zoon,  een'  jongeling  van 
dertien  jaaren.  Voorts  wees  hy  de  nietigheid 
zyner  indaaging  aan ,  vertoonende ,  dat  hy , 
als  een  Lid  des  Ryks  en  der  Vliesorde ,  op 

ee- 

{0  VlOLIÜs  ai  HOPPSR.  Epi/l.  XXVlI.  P.  40I. 
»)  MiTIREN  XVIII.  Biek9f.  337. 

( v)  Apol.  Tan  Willem  f.  èy  BO&  Aath.  Scükk.  II.  Deel,  IL  79. 
(w)  Zit  Refol.  Hall.  z%  Nru.  1*70.*/.  96.  U  Fekr,  1571.  K  j» 
(xj  Zit  BOB  Auth.  Stuklc  L  Dul9  f/.  1*. 

R  % 


2<Jo    VADERLANDSCHE    XXm.  Boek; 

FilipsIII.^  S*ntfch  an<?ere  ^ze,  te  r^t^efteld 
i  ?68.  behoorde  te  worden.  Op  de  byzonderheden, 
— — -  die  hem  te  laft  gelegd  werden ,  antwoordde 
hy  niet,  by  de«e  gelegenheid :  doch  wat 
laater ,  gar  hy  eene  wydluftige  verdediging 
van  zyn  gehouden  gedrag  (y)  in  't  licht: 
waarin  hy  „  Granvelle  afmaaide  ,  als  de 
„  eerfte  oorzaak  der  Nederlandfche  beroer- 
„  ten,  beweerende  te  gelyk ,  dat  het  Ver- 
„  bond  der  Edelen,  buiten  zyne  kennis, ge- 
„  flooten  was :  de  werving  te  Antwerpen 
-„  kon  ,  zeide  hy  ,  hem ,  die  't  geworven 
„  volk  hadt  helpen  verfhrooijen,  niet  gewee- 
„  ten  worden.  Voorts ,  beriep  hy  zig  op  de 
>,  dienften  van  zig  zei  ven  en  van  zyne  voor- 
•„  zaaten,  die  veel  te  ligt  gefchat  werden, 
„  fluitende, eindelyk, met  bede,  datdeHe- 
„  mei  den  Koning  de  onfchuld  zyner  ver- 
„  vokde  dienaaren  wilde  doen  zien,  op  dat, 
„  eindelyk,  bleeke,  dat  het  kwaad,  welk 
„  men  leedt,  niet  hem,  maar  zulken,  die 
„  hem  i  tot  hiertoe,  de  waarheid  veidon- 
„  kerd  hadden,  rooeft  geweeten  worden." 
De  Graaf  van  Hoogftraaten  (2)  en  andere 
Heeren  hebben,  federt,  ook  diergelyk  een 
antwoord  op  delndaagingenin  't.  licht  gege- 
ven (j). 
VIII.       De  Staaten  van  Holland ,  in  Louwmaand, 
De  Staa-  by  Brieven  van  den.  Koning  en  van  den  Her- 
ÏT n*n<i  t0%£ ' kennis gekreegen hebbende  van  de  ver- 
bcCToe-  "faöffing  van  Alvatot  dealgemeeneLandvoog- 
tcnAiva.dye,  beflooten,  terftond,  hem,  teBruflel, 

te 

(j)  2?*  dezelve  h  BOR  Aifth.  Stukk.  I.  D*elt  kL  3» 
(*)  Zie  Boa  Auth.  Stukk.  I.  Deel,  i/.  ij. 
{*)  Boa  IY.  LhK,  ik  w  [*u> 


XXHf..BóHC.     HISTOHIE.    *tfC 

te  gaan  gelukwenfchen  (b),  «lyk  zy,  denptunlIL' 

negenden  van  Sprokkelmaand,  ftaatswyze,  1553. 

op  Gouda  na,  vergaderd  zynde,  in  de  Wal- -- 

fche  taaie  (c) ,  deeofen.    Zy  verzoeten  hem, 
by  deeze  gelegenheid,  den  Koophandel  té 
willen  voorftaan ,  en  vooral  de  Viffchery  f 
door  het  uitruilen  van  eenige  Oorlogfchepen, 
tegen  de  zeeroovers,  voor  welken  men  thans 
wederom  bedugt  was,  te  willen  beveiligen: 
waarover  hy  beloofde ,  zyne  gedagten  te  zul* 
len  laaten  gaan  (d).  De  geweezen'  Landvoog- 
des hadt  cue  van  Holland ,  kort  voor  haar 
vertrek ,  doen  verzoeken ,  de  driejaarige  Be- 
de, die  nu  afgeloopen  was,  voor  nog  een 
jaar,  te  willen  opbrengen.  Al  va  fcheen  van 
dit  verzoek  geene  kennis  te  hebben.    Men 
befloot  'er  dan  ook  niet  van  te  reppen  (e) : 
en  't  fchynt,  dat  'er  de  Hertog;,  federt,  ook 
geen  vervolg  op  gedaan  heeft.    Doch  het 
vangen  van  den  Advokaat  van  den  Einde 
verfchafte  den  Staaten  van  Holland,  eerlang, 
meer  werks  ten  Hove. 

Hy  was,  in  Louw-  of  Sprokkelmaand,  by  De  Ad- 
den  Graave  van  Boflu,  thans,  gelyk  wy  se-vokaat 
meld  hebbén,  by  voorraad,  tot  Stadhouder™1  den 
van  Holland  aaiïgefteld,  in  den  Haage,  ter^^ 
avondmaal tyd  genoodigd,na  deneetenvafl-vat. 
gehouden  (ƒ ),  en  eerlang,  naar  Vilvoorden 
[g)9  en  van  daar  naar  BruiTel  gevoerd  (A),. 

daar 


*/.  31,  2,  9. 
(ƒ)  Boa  IV.  Bêtk>  hl.  14S  [209]. 
(x)  VIGLIÜS  sd  HOPPKR.  Epift.  XLVIII.  p.  4$$. 
(*)  V1GLIUS  ad  HOPPE*.  Epift.XXIX.  Ui.  f.  +ij,  4$* 

R  3 


s&    VADÉfc£4NDSCHE    XZHL-Bou. 

IiLiwlH-daarHy,  op  Treurenberg,  gevangen  gezet 
I5<58.  werdt.Van  de  redenen  zyner  hegtenw  vindt 
5SF^  men  weinig  gegrond  befcheid.  Hywas,on- 
ken  hier-  der  de  Spaanfchgezinden  zelven,  bekend  voor 
***•       een'  geleerd'  en  gemaatigd  man,  en  zelfs 
voor  |oed  Katholyk  (i) ;  zo  dat  hy   ter  oor- 
zaake  van  den  Godsdienft ,  niet  lchynt  te 
hebben  konnen  gevat  worden.    Sommigen 
melden,  dat  hem  naging,  dat  hy,  voor  dat 
de  Koning  naar  Spanje  keerde ,  buiten  bevel 
van  de  Staaten ,  en  enkelyk  op  het  aandry- 
ven  van  den  Prinfe  van  Oranje ,  op  het  ver-  • 
trek  der  Spaanfche  Krygsknegten,  zou  heb- 
ben aangedrongen,  en  dat  dit  de  oorzaakvan 
zyn  ongeluk  zou  geweeft  zyn  (*).  Doch  hy 
is, naar  alle  waarfchynlykheid,  de  opfteller, 
zekerlyk  een  der  overleveraaren  geweeft  van 
het  Vertoog,  welk  die  van  Holland,  in  den 
Zomer  dés  jaars  1566, aan  de  Landvoogdes- 
fe  hadden  ter  hand  gefield  ,  en  welk,  ge- 
noegzaam, met  het  Verzoekfchrift  der  fc- 
delen,  overeenkwam,  gelyk.wy,  ter  zyner 
plaatfe,  gemeld  hebben  (0-    Ook  heeft  hy, 
wat  laater,  uit  laft  der  Staaten,  ten  Hove, 
gearbeid,  om  de  Landvoogdes ,  of  den  Ko- 
ning zelven  te  beweegen,tot  het  famenroe- 
pen  der  algemeene  Staaten  (m).  De  Staaten 
van  Holland  ,   Dordrecht  uitgenomen  ,  m 
Oogftmaand  des  gemelden  jaars  ,  beflooten 
hebbende,  hierop,  met  nieuwen ernft,  aan 

IC 

(i)   VIGLIUS  Si  HOPTE*.  Epi/t.  CXXXT.  p.  é\9. 
ik)  BOR  IV.  Boek,  bU  141  [209]. 

(/ƒ  XXII.  B9ek,U-  U3-  mr  -  ^   .. 

(m)  Rcfol.  Holl.  %i  Aug.  19  e»  J©  *&v-  »*  ***•  'J*6'  hU 
199  S7>  *°>  «*• 


XXIII.  Eöïïk.     HISTORIE.    2*3 

te  dringen;  hadt  de  Advokaat  ook  laft  ge.F«-»sTlt 
kreegen ,  om ,  ten  dien  einde ,  een  Verzoek-  *5fi8._ 
fchrift  te  ontwerpen :  gelyk  hy  gedaan  hadt. 
En  fchoon  de  Staaten ,  op  den  dertigften,  af- 
ziende van  het  verzoek  tot  het  vergaderen 
der  algemeene  Staaten,  beflooten,  alleenlyk 
de  herwaardskomft  des  Prinfen  van  Oranje 
te  begeeren  (»);  fchynt  nogtans  het  dringen 
op  het  vergaderen  der  algemeene  Staaten  den 
Advokaat  zo  kwalyk  genomen  te  zyn,  dat  men 
dit,  en  het  overleveren  van  't  Verzoekfchrift 
in  den  Zomer  des  jaars  1 566,  wel  voor  de  voor- 
naamfte  oórzaaken  van  zyne  gevangenis  mag 
houden.  Men  liet  hem  lang  zitten.  Zyne 
Huisvrouw, Elizabet  van  Nicuwland,  en  zyne 
Kinderen  begeerden,  in  Bloeimaand',dat  de 
Staaten  iemant  wilden  magtigen,  om,  ne- 
vens hen ,  het  ontflag  des  Advokaats  te  ver- 
zoeken. .  Men  befloot,  toen ,  ten  Hove  aan 
te  houden ,  op  het  wedergeeven  van  's  Lands 
Palieren,  die,  met  den  Advokaat,  in  verze* 
kering  genomen  waren; en  zelfs  op  zyn  ont- 
flag ,  zo  men  bevinden  mogt ,  dat  hy ,  ter  oor- 
zaake  van  dienften ,  den  Staaten  gedaan,  ge- 
vat was.  Ook  fprak  men ,  hierover ,  met 
Vargas  en  del  Rio  (0) ,  met  zo  veele  vrymoe- 
digheid,  dat  de  Advokaat  Jan  van  Treslong, 
die  van  den  Einde  verdedigde,  een'  geheelen 
dag ,  gelyk  als  in  hegtenis ,  gehouden  werdt: 
't  welk:  de  andere  Afgevaardigden,  vermomd 
en  heimelyk ,  uit  Br uSel  ontvlieden  deedt  (p). 

Dee- 

ÖRcfol.  Holl.  if  ,19,30  Aug.  is66.  hU  17,  29,  30.  . 
Refol.  Holl.   11,11,27  Msy  5  Juny  1561.  */.  i,9>  IS  9 
11,  20. 
(f)  Bcp  IV,  Boek$  èL  m#  [aio]. 

R4 


a«4     VADERLANDSCIiÊ    XXIII.  Bbwr; 

FiLipsIll.Dee2e ontmoeting,  endepunten,diedèPro* 

156$.  Jcureur  Generaal  van  den  Einde  te  laft  lei, 

federt^  in  Holland,  bekend  geworden  zyn- 

de,  werkten  zo  veel  uit,  dat  de  Leden,  in 

de  uitvoering  van  't  genomen  befluit,  be- 

Sonden  te  aarzelen.    De  Edelen  ftemden  , 
en  Advokaat  alleenlyk  zo  ver  te  willen  voor- 
flaan ,  als  hy  gehandeld  hadt ,  overeenkomftig 
met  het  Regifter  d$r  Staatsbefluiten ,  en  ver- 
der niet.    Die  van  Dordrecht  verklaarden , 
dat  de  Prokureur  Generaal  den  Advokaat  van 
zaaken  befchuldigde,  waartoe  zy  hem  gee-  / 
nen  laft  gegeven  hadden ,  en  waarin  zy  hem 
niet  zouden  konnen  verdedigen.  Zy.  zagen, 
ongetwyffeld ,  op  het  (lellen  van  het  Ver- 
zoekfchrift  van  Ooffftmaand  des  iaars  1566, 
waarin  zy  niet  hadden  bewilligd.    De  an- 
dere vyf  Steden  wilden  zig  niet  verklaa- 
ren ,  voor  dat  Dordrecht  zig  nader  yerklaard 
hadt  (q).    Doch  hiervan  kwam  niets.    De 
zaak  des  Advokaats  werdt,by  den  Raad  der 
Beroerten ,  verfcheiden'  jaaren ,  fleepende 
Hyfterft  gehouden.    Midlerwyl  overleedthy,  inde 
vangenls.Sevangenis  (r)>  °P  <*en  twaalfden  van  Len- 
temaand des  jaars  1569.  Twee  jaareji  laater, 
werdt  zyne  gedagtenis  egter  vrygefbroken 
van  den  eifch ,  tegen  hem  gedaan.  Oolc  wer- 
den toen  zyne  goederen ,  die  reeds  waren 
aangeflaagen  ,    wederom  vry gegeven  (x). 
Doch  't  verhaal  van  de  zaak  des  Advokaats 
heeft  ons  een  weinig  gevoerd  buiten  de  or- 
de 

(1)  Refol.  Holï.  19  Sipt.  xj«.  */.  }S,  39. 
tri  Viqliüs  ad  Hopper.  Rpijt.  LV.  p.  469. 
(0  BOB  IV.  Botk,  U.  149  [»0]» 


XXIII.  Boek.    frl  S  T  O  R  I  E.      üós 

de  der  andere  Gefchiedeniflen  ,  tot  welke  wy  Tiu?slïl 
nu  wederkeeren.  1568. 

't  Vangen  en  vervolgen  hieldt,  de  gant-    lx#  - 
fche  Lente  door,  flerk  aan  hier  te  lande.  Dezwaare 
Hertog  hadt  zelfs  een'  toeleg  gefmeed,  om  vervol- 
de  Onroomfchen ,  's  nagts  voor  Aflchen-S10*- 
woenfcdag,  aan  veele  oorden  tevens, te  ver- 
raflen  :  waartoe  verfcheiden'  Gemagtigden 
werden  afgezonden;  doch  fommige  Schou- 
ten ,  en  onder  anderen ,  Jan  van  Beer cndr egt, 
Schout  van  Leiden,  en  de  Schout  van  Mon- 
nikendam waarfchuwden  de  luiden  tegen 
deeze  laage:  waardoor  veelen  't  gevaar  ont- 
kwamen ( t ).    Veelen  werden  egter  gevan- 
gen genomen ,  onder  welken  verfcheiden' , 
zelfs  luiden  van  aanzie»  zwaar  gepynigd  wer- 
den ,  om  uit  hen  te  haaien ,  't  gene  zy  wis- 
ten en  niet  willen.    Sommige  Spaanfchge- 
zinden  zëlven,  met  naame  viglius,  veroor- 
deelden deeze  ftrafheid,  en  zogten  den  Ko- 
ning tot  maatiging  te  beweegen.    Doch  't 
moet  niet'baaten.    Vargas  en  anderen  be- 
loofden hem,  daarentegen,  goudmynen  uit 
deverbeurdverklaarde  moederen,  dat  egter, 
ter  oorzaake  van  de  laften ,  die  'ér  op  icon- 
den,  op  verre  na,  Zo  breed  niet  uitviel  (u\ 
De  Spaanfche  Inquifitie ,  wier  gevoelen  de  Vonnis 
Koning  hadt  willen  hooren,  verklaarde, den te&n  de 
zeftienden  van  Sprokkelmaand,  alle  de  Ne-J^*r\ 
derlanders,  eenigen,  welker  naamen  men^^je"1 
vanhier,  naar  Spanje,  gezonden  hadt, uit- geveld, 
genomen,  voor Ketterfcn  of  Kettergunftig, 
•  en 

(0  Bom  IV.  Bak,  hL  i6i  [230]. 

(«)  M&TS&IN  1U.  £*tk,  ƒ•  49  vtrf.  50. 

K5 


*66    VADERLANDSCHE    XXIII.  Boek. 

FaiPiïIIen  uit  dien  hoofde  fchuldig  aan Majefteit- 

1568.  fchennis :  welk  ongehoord  vcmnis  de  Koning 

"""'      """  den  zesentwintigften  ,  beveftied  hadt  (vji 

Ontwerp  Ook  kwam,  omtrent  deezen  tyd,  een  Ont- 
©mietot  werp  in  »t  jicht>  wejlc  men  hiejdt  den  Ko. 

nbgryk  n*nS  ter  hand  geftdd  te  zyn ;  waarby  hem 
te  ver-    geraaden  werdt ,  de  Nederlanden  tot  een  Ko- 
heffen,    ningryk  te  verheffen ,  met  aanwyzing  der 
middelen,  om  een  volftrekt  gebied  over  dit 
nieuwe  Ryk  te  voeren :  onder  welken ,  het 
opregten  van  Kafteelen  en  Wapenhuizen , 
het  invoeren  van  vreemd  Krygsvolk,  en  het 
befnoeijen  der  Voorregtenniet  vergeten  wa- 
ren  («). 
Wilde        DeLandzaaten  dan,  ziende,  dat  het  den 
Geuzen.  Spanjaarden  te  doen  was ,  om  hen  geheeltyk 
te  onderdrukken,  floegen  tot  vertwyfeldheid 
en  wanhoop  over.  Een  hoop  volks, in  Wefl> 
Vlaanderen  famengefchoold ,   zig  vindende 
beroofd  van  huis  en  have,  viel  in  de  Kloos- 
ters ,  pionderde  de  Geeftelykheid  en  fneedt 
fommigen,  uit  dolle  wraakluft,  neus  enoo* 
ren  af.  Men  gaf  deezen  hoop,  daar  zig  ook 
het  fnoodfl  geboefte  onder  mengde,  den  naam 
van  Wilde  Geuzen;  die  egter,  wel  haait, door 
eenig  Krygsvolk  des  Hertogs  van  Al  va,  ver- 
ftrooid  werden  (x). 
X.        De  Prins  van  Oranje,  uit  het  gene  in  de 
Oranje    Nederlanden  omging ,  ligtelyk  konnende  op- 
^a"ldmaaken,  dat  hy,  eerlang,  een  nadeelig  von- 
enKrygs-n*s  te  wagten  hadt;  en  geduurig  wordende 
volk.      aangezogt,  door  gevlugte  Edelen  en  ande- 

•     ren, 

tv)  BOR  IV.  Boek)  hU  ido  [ti6]. 

fw)  Viie  Pontani  Hifh  Gclr.  LUr.  XIV.  p.  I9J. 

(x)  BOE  IV.  &ek,  U.  151  [**♦]. 


XXIII.  Bobt.    HISTORIE.    267 

ren, om  iets  in  't  werk  te  Hellen,  tot  verlos- FiltpsïTI. 
fing  van  't  verdrukte  Vaderland,  zogt,  om-  1568. 

trent  deezen  tyd,  een  Leger  in  Duitfchland" - 

op  de  been  te  brengen.    Wy  hebben  reeds 
aangemerkt  (y),  dat  hy  ,  voor  zyn  vertrek 
uit  de  Nederlanden ,  verklaard  hadt ,  nimmer 
iets  tegen  den  Koning  te  zullen  ondernee- 
men  x  ten  ware  deeze  hön ,  in  zyne  eer  of  goe- 
deren ,  aantaftte  (z).    Doch  de  verwagting 
van  een  ichandelyk  en  fchadelyk  vonnis  aeedt 
hem  nu ,  naar  't  fcheen ,  veranderen  van  voor- 
neemen.  Hy  vervoegde  zig  dan  by  verfchei- 
den'  Duitfcne  Vorften ,  en  bewoog  fommi- 
gen,  tot  het  leenen  van  eenige  penningen, 
en  anderen ,  tot  het  toeftaan  van  werving. 
Zyn  oudfte  Broeder,  Graaf  Jan  vanNajJau, 
bezwaarde  alle  zyne  Heerlykheden ,  om  den 
Prinfe  van  penningen  te  voorzien.    Hy  zelf 
verkogt  de  Huisfieraaden  ,  kleinoodjen  en 
koftelykheden  ,  welken  hy,  uit  de  Neder- 
landen ,  naar  Duitfchland  gevoerd  hadt.  Ook 
ontving  hy  eenigen  onderftand  in  geld  van 
de  Onroomfchen  hier  te  lande;  doch  veel 
minder  dan  hy  verwagt  hadt.    Ik  vind ,  dat 
Jonkheer  Arend  van  Dorp  hem ,  onder  ande- 
ren, tienduizend  guldens  ter  leen  opfchoot, 
ia  vergoeding  van  welken ,  de  Staaten  van 
Holland  hem,  naderhand,  honderdvieren- 
veertig morgen  Lands ,  uit  de  geeftelyke  goe- 
deren onder  Leiderdorp  leggende ,  hebben 
opgedraagen  (A  Terftond  hierna,  begaven 
de  Prins  en  verieheiden*  Nederlandfcke  Ede-. 

len 

( y)  Bo? en ,  hl  m. 

(*)  R*YD  I.  Bêek9  hl  j.    . 

(«)  Kefol.  Hoü.  %s  OBoh*  IJ7*  hl  ij«,  itf* 


2(58    VADERLANDSCHE    XXIIL  Boes/ 

BupsIII.len  onder  hem  zig  aan  't  werven  vanKrygs- 
1568 y  volk.    De  Paltsgraaf  Joon  Kafimir,  die  in 
"Frankryk  gediend  hadt,  liet  den  Prins,  die 
toen  te  Duisberg  was ,  door  Malberg  en  Cor- 
maillon,  Nederlandfche  Edelen ,  denbyftand 
zyner  benden  aanbieden  ,  welken  hy,  by  man- 
gel van  geld ,  van  de  hand  wees.  Een  gedeel- 
te van  dit  volk  fchyn»  eg  ter,  naderhand,  te 
Heidelberg ,  tegen  Alva  ,  aangenomen  te 
Alva       zyn  (b).  De  Hertog,  ondertuffchen,  kennis 
neemt     bekomen  hebbende  van  deeze  toebereidfels, 
^JjJiecrnam  ook  nog  tweeduizend  Waaien  aan  en 
tan.       een  goed  getal  van  Italiaanfche  Ruiters,  die, 
in  Frankryk  gediend  hebbende,  zo  wel.  als 
de  Paltsgraaf,  met  de  herftelling  der  ruft  al- 
daar, waren  afgedankt.  De  Hertog  verfterk- 
te  met  dit  volk  de  Nederlandfche  grenzen  (V). 
Toeleg       Oranje  hadt  voor,  den  Hertog,  aan  drie 
***.  °*   oorden  tevens  •  te  doen  overvallen ,  en  zelf, 
"^     methetgros  des  Legers,  in  ^  hert  van  Bra- 
bant,  in  te  dringen ;  wanneer  hy  hoopte, 
dat  hem  eenige  Landfchappen,of  eenige  voor- 
naame  Steden  toevallen  zouden,  alzo  hy  zig 
niet  in  ftaat  vondt,  om  deKrygsmagt,  die 
hy  op  de  been  gebragthadt,  zonder  denby- 
ftand dér  Nederlanderen  zelven,  lang  te  on- 
derhouden.   Een  Edelman  uit  Normandye, 
Coqmnlle  genoemd ,  zou,  met  zeven- of  agt- 
honderd  man,  door  beftel  van  den  Admiraal 
vanColigni  en  den  Prinfe  van  Condé,in  Frank- 
ryk, geworven,  eenen  inval  doen  in  Artois 
en  Henegouwen.    Graaf  Lodewyk  van  Nas- 

fau 

O)  Langueti  Epift.  Libr.  I.  pptft.XXXL  p*  64, 
{*)  Metk&sn  lil.  Muit  ĥ  si* 


XXHT.  Boek.     HISTORIE.      *6? 

firn  zou  Friesland  en  Groningen  aantaften,  Fnmllt 
en  de  Graaf  van  Hoogftraaten ,  langs  den  *568« 
Ryn  en  Maaze ,  naar  Gelderland  trekken.  De 
Prins  zelf  zou  Brabant  inrukken ,  zo  dra  de 
Hertog  zyne  Krygsmagt,aan  deeze  drie  kan- 
ten ,  verdeeld  hebben  zou  (d).  Doch  deeze 
weibelegde  aanflag  liep  teloor,  by  mangel 
van  magt  en  voorzigtigheid  onder  eenigen 
van  's  Irinfen  bevelhebbers,  en  doordevlyt 
en  loosheid  des  Hertogs  van  Alva. 

Coqueville,  die  de  vyandlykheden ,  in  Ar-  bc  Heer 
tois,  begonnen  hadt ,  werdt,  op  de  klagtenvtn  Co- 
van  Alva ,  door  bevel  des  Konings  van  Frank-  ,0*2?Us 
ryk,  te  S.  Valeri,  op  den  Franfchen  bodem,  JJJJJJL 
betrapt ,  en,  geenen  behoorlyken  laft  konnen-  en  ont- 
de  toonen ,  als  een  roover ,  onthalsd  (e).  Hier-  halsd.  ' 
mede  liep  de  onderneeming  aan  den  W  alfchen 
kant  te  niet.  Aan  den  Maaskant, fcheen  zy, 
in  't  eer  ft,  beter  te  zullen  flaagen.  De  Graaf  Witten* 
van  Kuilenburg  bemagtigde  zyn  eigen  Slotbem*8- 
Wittem ,  niet  verre  van  Valkenbutg,  verdry- tigi 
vende  de  Spaanfche  bezetting,  die  Alva,  in 
't  zelve,  gelegd  hadt  (ƒ).    De  Stad  GraaveOok 
was,  insgelyks  ,  verraft  ,  door  eenige  Ne-Gratve 
derlandfche  Edelen,  ondef  weiken,  ik  San- ^V1^* 
der  Tork  genoemd  vind(g):  ook  het  Huis^ÏÏ^ 
van  's  Heerenberg,door  Krespyn  van Zclt brug- 
ge, hiertoe  gemagtigd,door  Willem,  Graa- 
ve  van  den  Berg  zei  ven.  Doch  Sanchio  de  Lo 
dogno  verdreef  hem,  eerlang,  wederom  van 
daar  (A).  Midlerwyl ,  hadden  eenige  vlugte- 
•  lin* 

(4)  Mkteben  III.  Bêtk,f.  51. 

ie)  BOR  IV.    BMk>  kl.  I«*  [13O.       
f)  LANGUïTl  Epift.  LUr.  I.  Épift,  XXXI,  p%  €U 
l)  Sentent.  wui  Ahr*  ,  hl.  as. 
b)  Bo*  IV.  J}*<k,  bk  ttê  [li4]. 


*7o    VADERLANDSCHE    XXIIL  Boek; 

fcupsHl  lingen  een  getal  van  tweeduizend  Knegten, 
ic68.*Duitfchers  en  Nederlanders,  op  de  been  ge- 

■ bragt,  met  welken  zy  ,  hoe  flegt  voorzien 

van  geweer  en  gefchut ,  het  beleg  van  Roer- 
monde  ondernamen:  zeer  tegen  den  zin  van 
den  Prinfe  van  Oranje ,  die  bedugt  was ,  dat 
de  Spanjaards,  die  de  Maaze  vaft  naderden, 
••Prinfenhen  overvallen  en  verflaan  zouden.  Hy  waar- 
volk  by  fchuwde  hun ,  deswege;  doch  zy  paften  wei- 
Daalhem  nig  op  zynen  raad.     Ftlips,  Graaf  van  Ever* 
JJJ1*"  fietn'i  met  zes  of  zeven  vendelen  Knegten  en 
eenige  Ruiters,  noodzaakte  hen,  eerlang , 
Roermonde  te  verlaaten ,  en  de  wyk  te  nee- 
men  naar  Daalhem ;  by  welke  Stad ,  den  vyf- 
entwintigften  van  Grasmaand,  een  hevig 

Sevegt  voorviel ,  ten  nadeele  der  ballingen, 
ie ,  grootendeels ,  verflaagen  werden  (i).  De 
voornaamften,  gelyk  Jan  van  Montigni,  Heer 
i         van  Fitters, de  Heer  van  Huy  en  anderen  wer* 
den,gevangelyk,  naar  Bruflel  gevoerd  (4). 
Eenigen ,  d\e  gevlugt  waren  j  werden ,  federt, 
met  verbeurdverklaaring  hunner  goederen, 
Graate   ten  lande  uit  gebannen  {/).  Terllond  nadee- 
vnnót     ze  nederlaag ,  verliep  de  bezetting  uit  Graave 
veilaa"    en  Boxmeer ,  welke  Plaatfen  wederom  van 
fefu       Spaanfch  Krygsvolk  voorzien  werden,     't 
Verlies,  by  Daalhem  geleeden,  bra^ttewe* 
ge,  dat  'er,  ook  aan  deezen  kant,  niets  met 
voordeel  tegen  Alva  kon  ondernomen  wor- 
den. Doch  de  aanflag  van  Graave  Lodewvk 
tegen  Friesland  en  Groningen  viel  gelukki- 
ger uit.  • 

De 

(!)  LANOUKTI  Bpift.  Lihr.  I.  Epift.  XXXI.  f.  6$. 

(k)  VioLius  ad  Hopper.  Epift.  LVII.f.  +74-  LVm.f.47* 

(/}  Sement.  ?«a  Alva,  bL  i<H»  205. 


XXni.  Boa.    HISTORIE.    171 

De  Graaf  was  tot  denzel  ven  voorzien  vanFamllL 
eenen  laftbrief  zyps  Broeders  9  gedagtekend  1568. 
te  Dillenburg  den  zesden  van  Grasmaand.  Oranje  " 
De  Prins  geeft,  by  deezen  laftbrief,  te  ken- geeft 
nen  „  dat  hy  de  wapenen  alleenlyk  heeft^*™* 
„  opgevat  tegen    de   Spanjaards  ,  welker i^St  toe 
v  wreedheid  de  Nederlanden  in  't  uiterfteden  togt 
»  verderf  dreigde  te  dompelen :  waartegen  nw 
»  hy,  by  raade der gemeene  Starten,  willende*™** 
„  voorzien ,  zynen  Broeder,  Graaf  Lode- 
„  wyk,  magtig  gemaakt  hadt,  om  Krygs- 
„  knegten ,  tot  verdediging  van  's  Lands  vry- 
„  heden ,  aan  te  neemen."  Voorts  vindt  men,  Blyk  vw 
in  deezen  Laftbrief,  het  eerfte  blyk  ,  dat  de'«Prinfai 
Prins  den  Roomfchen  Godsdienft  vcrlaaten**and*' 
hadt ,  alzo  hy  de  hervormde  Leer  bet  zuher™*^1 
word  en  dienjl  Gods  noemt ,  en  zegt,  dathy,dienft. 
„  door  de  Ingezetenen  deezer  Landen,  zo 
„  wel  van  wegen  bet  Euangeiiwn  als  de  Roem" 
„  febe  Kerke ,  tot  het  aanneemen  der  wape-» 
„  nen ,  verzogt  was ,  hebbende  hy  ook  voor, 
„  beiderlei  gezindheden ,  by  de  vryheid  van 
„  Godsdienft,  te  behouden  (»)."'t  Is,  der- 
halve ,  te  denken ,  dat  hy ,  eerft  na  zyne 
aankomft  in  Duitfchland ,  zig  nader  in  de 
nieuwe  Leere  hebbende  laaten  onderwyzen, 
eerlang,  den  hervormden  Godsdienft,  open- 
lyk,  heeft  beginnen  te  belyden  ;  alzo  ge- 
loofwaardige Schryvers  cetuigen,  dat  hy, 
op  zyn  vertrek  uit  de  Nederlanden,  van  den- 
zelven,  nog  weinig  fmaaks  hadt  (»).  Graaf 
Jan  van  Naflau,  die  den  Prins  veel  dienft 

deedt, 

(»)  Zie  de  Commiffie  JjBoH  IV.  Jto{,  M»  tfj  [»})]• 
(")    BJITD  I.  Bukt  U-  »# 


27a    VADERLANDSCHE    XXÜLBoeic." 

FilipsIII.  deedt,en  veel  op  hem  vermogt,  heeft,  waar- 
1568-  fchynlyk,  ook  wel  iets,  tot  sPrinfenver- 
"  andering,  toegebragt. 

XI.        Graaf  Lodèwyk  ,  aan  't  hoofd  van  een 
Graaf Lo- klein  Leger, te  Embden  gekomen , begaf ziff, 
dewyk    van  da^  Qp  hoop  van  zyne  magt,  uit  de 
tfcnf"   Landzaaten,  eerlang,  te  zien  aangroeijen, 
Huis  te  naar  Weftwoldingerland,  alwaar  hy  zig  van 
Wedde,  't  Huis  te  Wedde  ,  den  Graave  van  Aremberg 
toebehoorende  ,  meefter  maakte  (0).    Die 
Huis  opende  hem  den  weg  naar  Groninger- 
land:  ook  maakte  het  hem  den  toevoer  uit 
Legert    Duitfchland  gemaklyk.    Kort  hierna,  trok 
zigteAp-hy  op  naar  Appingadam,  neemende  aldaar 
pinga-     zynen  intrek,  by  den  Bureemeefter  Sebas- 
dtm-       tiaan  fVabbens>  cue  zyne  onderneeming  zeer 
begunftigde  (p).    Vanhier,  fchreef  hy  den 
Staaten  der  Ommelanden  aan,  dat  zy  hem 
van  penningen  voorzien  moeiten,  om  zyn 
volk ,  dat  nog  ongemonfterd  was ,  eenige 
betaaling  te  doen.Hy  hadt  nu  zes-  of  zeven* 
honderd Knegten byeen ,  waarby,  onlangs, 
honderd  Ruiters, onder  Ado If  van  Nqffau,  zy- 
nen broeder,  gekomen  waren.  In  zyne  Ven- 
dels, voerde  hy  de  woorden,  nuncaut  nun- 
quam,  dat  is,  nu  of nooit ,  te  kennen  geeven- 
de,  dat  men  de  vryheid,  voor  altoos,  ver- 
looren  rekenen  moeft ,  zo  menze  nu  niet  wilt 
Bekomt  te  bevegten.  De  Ommelanden, geraadpleegd 
geld  uit  hebbende  met  den  Heere  van  Groesbeek,  die 
meUu£    'l  Stadhouderfchap  van  Groningen ,  voor 
den.  ~    ten  Graave  van  Aremberg ,  waarnam,  kree* 

gen 

O)  BOE  IV.  Bêei,  U.  16*  [lH]. 

\f)  Semcu.  va*  Alfa,  kL  nj* 


XXm  Boek.     HISTORIE.    175 

gen  verlof,  om  Graave  Lodewyk  eene  foortpm^nL 
van  brandfchatting  te  betaalen.    Alva,mid-  1568. 
lerwyl  van  's  Graaven  togt  kennis  bekomen 
hebbende,  zonde  den  Graaf  van  Aremberg, 
pas  te  rug  gekeerd  uitFrankryk,af,omhem 
aan  te  taften.    Omtrent  duizend  Spaanfche 
en  vierhonderd  Duitfche  Knegten  ftouden 
onder  zyn  bevel,  benevens  eene  bende  Rui* 
ters ,  geleid  door  Curtio  Martinengo%T>eGnz£ 
van  Megen  ,  Stadhouder  van  Gelderland» 
hadt  laft,  om  zig  by  hem  te  voegen,  aan 
't  hoofd  van  vierhonderd  Ruiteryprvyftien* 
honderd  Knegten.  Doch  voor  zjpe  aankomft, 
taftte  Graaf  Lodewyk  den  Graave  van  A- 
remberg  aan,by't  Yiloofter fVittewerum. Hier 
viel  een  vinnig  gevegt  voor,  waarin  de  Spaan- 
fchen  meenden  de  overhand  gehad  te  heb- 
ben.    Ook  week  Graaf  Lodewyk,  terftond 
na  den  ftryd,  naar  Slogterm%  en  voorts  naar 
't  Huis  te  Wedde. De  Spanjaards,  waanende 
den  vyand  reeds  aan  't  vlugten  te  hebben 
gebragt,  drongen  den  Graaf  van  Aremberg, 
die  Megen  liever  eerfl  afgewagt  hadt ,  on* 
hem  te  vervolgen.    Graaf  Lodewyk ,  ver- 
kondfehapt ,  dat  hem  de  Spanjaards  op  de 
hielen  zaten,  (lelde  zig  in  dagorde  by  't  Kloos- 
ter Heiligerlee ,  en  viel  toen  de  Spaanfche 
voorhoede,  welke  hy  geenen  tydgaf,  om 
zig  te  fchaaren ,  met  zyne  Ruiters,  aan.  ZyStot  de 
werdt  haaft  in  verwarring  gebragt.    Tweejff**11* 
hinderlaagen ,  door  Graave  Lodewyk, in  de^j^J 
Slooten  gelegd,  ftooven  ook  onverhoeds  op,  ter  Hei- 
treffende  de  Spanjaards  in  de  zyden.  Arem-ligerlee. 
bergs  benden  werden  ,  eerlang ,  geheellyk 
geflaagen.    De  Graaf  zelf ,  zig  dapperlyk 
VI.  Deel.  S  wee- 


274      VADERLANDSCHE    XXffl.  Boek. 

riLipsin.weerönde,  fneuvelde  in  den  ftryd,  nevens 
1568.  verfcheiden'  Hopluiden  en  een  aanzien  lyk 
getal  van  gemeenen.  Graaf  Lodewyk  leedc 
geen'  zwaarer  verlies,  dan  dat  van  zynen 
Broeder,  Adolf  van  Naflau,  die,  in  eenen 
aanval  op  't  Kloofter  Heiligerlee ,  welk, 
door  de  Spanjaards ,  ingenomen  was ,  door- 
fchooten  werdt.    Voorts  behaalde  hy  hier 

frooten  buit  en  onder  anderen  zes  metaalen 
reldftukken ,  die  de  Stad  Groningen  den 
Graave  van  Aremberg  hadt  bygezet.  De  Slag, 
van  welken  wy  fpreeken ,  viel  voor  op  den 
Belegert  drie-entwintigften  vafl  Bloeimaand  (q).  Graaf 
Gronin-  Lodewyk  floeg  zig,  eenige  dagen  hierna, 
*en*       neder  voor  Groningen  ,  daar  men ,  onder- 
tuflchen  ,  den  Graaf  van  Megen  met  zyn 
volk  binnen  gelaaten  hadt.  Zyne  magt,  fchoon 
nu  wederom  gefterkt,  door  eenen  hoop  Rui- 
ters ,  onder  Graave  Jooft  van  Schouwenberg, 
en  door  een  groot  getal  van  Friezen  en  Gro- 
ninzerlanders  (r),  was  egter  te  zwak, om  de 
Stad, met  geweld, te  winnen  (s).  Alva  hadt, 
daarenboven,  den  Admiraal  Frangois  van  Bos* 
buizen ,  met  eenige  fchepen ,  gezonden  naar 
de  Eems  en  voor  Delfzyl ,  om  Graave  Lode- 
wyk den  toevoer,  dien  hy ,  gedeeltelyk , van 
daar  bekomen  moeft ,  af  te  fnyden.    Ook 
bragt  de  Hertog  te  wège ,  dat  de  Keizer  Graa* 
ve  Lodewyk  ,  als  zynen  Leenman  ,  bevel 
zondt,  om  Groningen  en  de  Ommelanden 
terftond  te  verlaaten.    En  lchoon  de  Graaf 
dit  bevel  niet  naarkwam ,  deedt  het  egter 

eea 

(f)  BOR  IV.  Blik,  M.   167  [i)5i  *!«]- 

(r)  ViGLius  *i  Hopper.  Epiji.  LYU.  /.  471- 

0)  *>*  IV.  Bftk,  #/.  169  [«73- 


XXITI.  Bok.     HISTORIE,    275 

een  goed  deel  van  zyn  volk ,  bedugt  voor  'sFiursin: 
Keizers  ongenade,  verloopen  van  voor  Gro-  1568. 
ningen.  't  Beleg  werdt  dan  flaauwlyk  voort- 
gezet  (f).  De  belegerden  deeden  %  nu  en  dan, 
uitvallen ,  in  eenen  van  welken  ,de  Graaf  van 
Megen  eene  wonde  kreeg  (w) ,  waaraan  hy, 
naderhand ,  overleeden  is. 

't  Gerugt  der  overwinning  by  Heiligerlee    M* 
klonk,  ondertuflchen ,  over  't  gantfche  Land.  Aan^« 
De  Onroomfchen,  en  allen ,  die  den  Prinfe  Hmog 
van  Oranje heimelyk  waren  toegedaan,  ver- van  Alva 
heugden  er  zig  hertelyk  over.    Doch  Alvateligteo. 
werdt,  over  de  tyding  van  de  nederlaag  der 
zynen ,  zo  zeer  ontfteken ,  dat  hy ,  kort  na  't 
ontvangen  derzelve,  befloot,  het  vonnis  te- 
gen den  Prinfe  van  Oranje  en  anderen  te  doen 
uitfpreeken.  Deaanflag,  die,  wat  vroeger, 
tegen  zynen  perfoon,  eefmeed  was,  heeft 
hem,  ongetwyfeld,  ook  zeer  op  den  Prinfe 
verbitterd.  De  Heeren  van  Rifoir  en  Carlo , 
uit  den  Huize  van  der  Noot ,  hadden ,  mee 
kenniffe  van  Oranje ,  eenen  toeleg  ontwor- 
pen, om  den  Hertog,  als  hy,  geduurende 
de  vaften ,  naar  't  Kloofter  Groenendaal  by 
Bruflel ,  gaan  zou ,  te  ligten.    Carlo ,  als  een 
Monnik  gekleed,  uit  vrees,  zo  hy  voorgaf, 
voor  den  Hertoge ,  begaf  zig  in  dit  Kloofter, 
wagtende  op  de  gelegenheid.  Men  hadt  zes- 
of  zevenhonderd  paarden  befteld,  die  zig, 
niet  verre  van  daar,  onthielden.  Ook  waren 
'er vyf honderd  Knegten  aangenomen,  die, 
in  en  om  Bruflel ,  moeiten  oppaflen.   Doch 

4  een 

(0  Boa  IV.  Botk,  hl.  Ut  [15*]. 
f»)  MttftUN  UI.  Jhtk,  ƒ.  51  verf. 

S   2 


276    VADERLANDSCHE    XXIII.  Boek. 

FiLipstlI.een  van  deezen  ontdekte  den  aanflag,  kort 
1568.  voor  de  uitvoering,  aan  den  Heere  vanLi- 
ques,  wien  hy,  voor  deezen,  gediend  hadt. 
Mislukt.  Terftond  kreeg  'er  toen  de  Hertog  berigt  van. 
De  ontdekker  wift  niemant  te  noemen,  die 
kennis  van  den  toeleg  hadt, dan zynen Hop- 
man, die  weleer  Ruiter  ge  weeft  was,  on- 
der de  Bende  des  Graaven  van  Egmond. 
Deez\  gevat  zynde,  liet  zig  wreedelyk  py- 
nigen,  en  zelfs  ter  dood  brengen,  zonder 
eenigen  medverwant  te  willen  bekJappen  (v). 
Alva  heeft,  ongetwyfeld,  den  Prins  van O- 
ranje  verdagt  gehouden ,  van  de  hand  gehad 
te  hebben  in  deezen  aanflag.  Het  uitfpreeken 
van  zyn  vonnis  kon  dan ,  vooral  na  den  on- 
gelukkigen  flag  by  Heiligerlee ,  niet  langer 
worden  opgefchort. 
Vonnis       Op  den  agtentwintigften  vanBloeimaand, 
tegen  den  wcrdt  het ,  op  's  Hertogs  naam,  door  den 
PriDQ     Raad  der  Beroerten ,  uitgefproken.  De  Prins 
SSje.'enWerdt  befchuldigd  met  de  misdaad  van  ge- 
anderen,  kwetfte  Hoogheid,   en  byzonderlyk  ook, 
„  dathy,  na  zyne  indaaging,  en  in  verag- 
„  ting  van  dezelve ,  de  wapenen  opgevat 
„  hadt  tegen  den  Koning ,  in  welke  zyne 
„  wederfpannigheid,  hy  nog  bleef  volhar- 
„  den.  Hy  werdt,  hierom,  voor  altoos, uit 
„  's  Konings  Staaten  gebannen ,  op  ftraffe 
„  des  doods,  en  alle  zyne  goederen  werden, 
„  ten  behoeve  des  Konings,  verbeurd  ver- 
„  klaard  (w)."  Over  Graave  Lodewyk,  over 
de  Graaven  van  den  Berg ,  Kuilenburg  en 

Hoog- 


1 


v)  Meteren  Iïl.  B*tk>  ƒ.  ƒ  o  verf. 
w)  Semcm.  van  Alva,  H.  70, 


XXHT.  Bool     HISTORIE.     277 

Hoogftraaten,  en  zelfs  over  den  Heere  van  FiupsüL 
Brederode,  die  reeds  overleeden  was ,  werdt,  1568. 
ten  zelfden  dage,  diergelyk  een  vonnis  ge- 
veld  (x).  Doch  eenige  Edelen  en  anderen , 
die  gevangen  zaten  ,  werden  veroordeeld , 
om  onthalsd  te  worden :  onder  welken ,  de 
bekendflen  waren  Gysbrecht  en  Jan  van  Ba- 
tenburg ,  Jakob  van  Hpendam ,  Jan  van  filois 
van  Treslong,  Maximiliaan  van  filois gezeid 
de  Kok  en  de  twee  Friezen, Sjoert  fieimaen 
Hartman  Galama  (y).  't  Gene  deezen  als 
misdaad  te  laft  gelegd  werdt ,  heeft  men  reeds, 
uit  het  vporig  gedeelte  deezer  Gefchiedenis- 
fe ,  konhen  opmaaken.  De  Heeren  van  Villers 
en  Huy ,  die,  in  't  gevegt  by  Daalhem ,  gevan-  • 
gen  waren ,  gingen ,  op  den  tweeden  van  Zo- 
mermaand, ter  dood.  En  drie  dagen  daarna, 
de  GraavenvanEgmond  en  Hoorne,  die, op 
den  derden,  onder  een  fterk  geleide,  van 
Gend  naar  Bruflel,  waren  overgebragt. 

Terwy  I  hun  geding  werdt  opgemaakt,  had-    XIII. 
den  zy  en  hunne  bloedverwanten,  zelfs  ook*?™** 
deStaaten  van  Brabant,  veele moeite  aan- SJJ^ 

Sewend ,  om  hen ,  volgens  de  voorregten  van  haiid. 
en  Lande  en  van  de  Vliesorde,  te  doen  oor- 
deelen  (2).  Doch  't  was  alles  vergeefs-  Al- 
va  wilde  de  zaak  voor  den  Raad  der  Beroer- 
ten hebben  afgedaan ,  voor  welken,  de  be- 
fchuldigden  zig,  fchriftelyk,  zonder  behulp 
van  Regtsgeleerden,  verantwoorden  moes- 
ten. Ook  deedenzy  dit  beide,  byzonderlyk 

Eg-  ' 

Hom*.  £- 


278    VADÊRLANDSCHE    XXIILBorar, 

FilimIIL  Egmond,  met  zo  veele  rohdigheid ,  dat  zy 
1568.  zig  van  de  voornaamfte  kladden,  die  men 
"  hun  aanwreef,  voor  onpartydigen ,  volko- 

menlyk,  zuiverden  (a).  DenHeere  van  Vil- 
lers  gaat  na, dat  hy,geregtelyk  ondervraagd 
zynde ,  Egraond  haat  befchuldigd  van  het 
toeftemmen  eeniger  geweldige  voorflagen  des 
Prinfen  van  Oranje ,  in  de  byeenkomft  te 
Dendermonde ;  doch  dat  hy  hem ,  voor  zy- 
nen  dood,  wederom  ontfcnuldigd  hadt  (*). 
In  het  vonnis ,  welk  den  vierden  geveld ,  en 
door  den  Hertoge  van  Alva  getekend  was , 
werden ,  beide  Egmond  en  Hoorne ,  aan  mis- 
daad van  gekwetfte  Hoogheid  fchuldig  ver- 
klaard, alzo  zy  den  Prinfe  van  Oranje  aan- 
gehangen ,  de  verbonden'  Edelen  begunfligd, 
en  zig,  in  Vlaanderen  en  te  Doornik  ,  om- 
trent de  Onroomfchen,  kwalyk  gekweeten 
hadden.  Voorts  werden  zy  ten  zwaarde  ver- 
weezen, njoetende  hunne  hoofden  op  ftaa- 
ken  (taan,  zo  lang  als  't  den  Hertoge  gelie- 
.  ven  zou.  Hunne  goederen  werden  allen  ver- 
Ofhunnebeurd  verklaard  (c).    De  Hiftoriefchryver 
vonnis-   Hooft  verhaalt , uit  den  mond  van Simon de 
dSTÈ?^**»  Raad  van  Amfterdam,  die 't  zeide 
ning,ge.yerftaan  te  hebben  van  Egmonds  oudften 
tekend    Zoon ,  Filips ,  dat  bside  de  vonniflen  gefield 
waren,    waren  op  blanken, met  's  Konings  naamon- 
.  derfchreeven ,  en  door  Alva ,  in  groote  me- 
nigte ,  herwaarcis  gebragt  (d) :  waarom  zy 

fchee- 

(*)  Zie  't  Proces  van  Egmond  bL  61$.  en  Bom  IV.  BoekfbL 

(b)  Van  der  HAVR  Init.  Tumult.  Belg.  Lib+  II.  p*  4^7. 

(c)  Sentenr.  van  Alva,  hl.  82,  g*. 

(d)  ZU  Supplic.  aan  den  Koning  by  Boa  VI.  B**k,  bL  141 

[46J]. 


XXIU.BotK.    HISTORIE.      «79 

fcheenen  door  den  Koning  getekend  te  zyn  ftunlDL 
(e).  Doch  dit  blykt  niet  in  deeze  vonniflen,  1568. 
20  alsze,  voor  eenige  jaaren,  in  't  licht  zyn 

Segeven.  Ook  meende  Vigüus,op  den  laat- 
;en  van  Bloeimaand,  toen  de  Raad,  naar 
men  zeide,  reeds  bezie  was,  met  het  op- 
ftellen  der  twee  vonniflen,  dat  de  Hertog, 
wegens  dezelven ,  vooraf,  nog  aan  den  Ko- 
ning fchryven  zou  (ƒ).  Veelligt,  hadt  'er 
Filips  al  te  vooren  zyne  toeftemming  aan 
gegeven,  en  zal  dan  deeze  toeftemming  als 
eene  ondertekening  van  't  vonnis  aangemerkt 
en  voortverteld  zyn. 

De  Graaven  ontvingen  beide  het  doodvon- 
nis ,   met  manlyke  kloekmoedigheid.    Eg- 
mond  vleide  zig,  tot  op  't  fchavot,  nog  met 
de  hoop  van  genade ;  doch  toen  Romero,  't 
hoofd  in  de  fchouders  haaiende ,  hem  te  ken* 
nen  gegeven  hadt, dat  'er  geeneoverfchoot; 
knielde  hy  neder,  fprak,  van  den  Biflchop 
van  Ypere  geholpen,  zyn  gebed,  kufte  een 
zilveren  Kruisbeeld ,  hem ,  door  den  Biflchop, 
toegereikt,  en  ontving  den  jongften  flag,na 
't  roepen  van  Heere>  in  uwe  banden  beveel  ik 
mynen  geeft :  woorden ,  die  Hoorne  ook ,  kort 
voor  zyn  einde,  doch  in  't  Latyn,  uitfprak. 
Hy  tradt,  terftond  na  Egmohd,  op  't  fcha- 
vot.   Men  vindt  niet,  dat  hy  zig,  in  zyn 
uiterfte ,  met  eenige  Rpomfche  plegtighe- 
den,  gelykEgmond,  heeft  opgehouden.  Zo 
dra  hy  onthalsd  was,  werden  de  beide  lig- 
haamen  gekift;  doch  de  hoofden,  twee  uu- 
ren 

(e)  HOOIT  V.  Btek,  IL  Ho. 

(f)  viouut  sd  Horrsa.  Epift.  LXI.  f.  4f  I. 

S4 


*8o    VADERLANDSCHE    XXIII.  Bohc 

FiLiwin. ren  lang,  op  ftaaken ,  ten  toon  gefteld :  een 
1568-  gezigt,  dat  de  aanfchouwers  zo  diep  trof, 

dat  den  Spaanfchen  Krygsknegten  zelvende 

traanen  uit  de  oögen  geperft  werden  (g  V 
Gantfch  Bruffel ,  ja  't  gantfche  Land  treurde 
om  de  dood  der  twee  Graaven ,  en  Alva ,  die 
zig,  door  deeze  ftrengheid ,  gevreesd  zogt 
te  maaken,  haalde  zig,  tevens,  den  haat  van 
de  meefte  Landzaaten  op  den  hals. 
XIV.       Niet  lang  hierna ,  begaf  zig  de  Hertog  naar 
Alva      Groningen ,  om  Graat  Lodewyk  te  verdry- 
trekt  op  venu  jjy  hadt  Chiappin  Vitelli ,  met  tien  Ven- 
SSve  delen  Duitfche  Knegten,  het  Walfch  Regi- 
Lode-    ment  van  den  Heere  van  Hierges  en  vy  f  ven- 
wyfc      delen  van  den  Heere  van  Billy ,  reeds  voor- 
uit gezonden,  en  Hertoge  Erik  van  Bruns- 
wyk  gelaft,  zig,  met  vyttienhonderd  paar- 
den, by  Vitelli  te  voegen.  Vitelli  hadt  laft, 
om  geenen  flag  te  waagen ,  voor  dat  Alvaby 
't  Leger  gekomen  zou  zyn ,  't  welk ,  niet  voor 
den  veertienden  van  Hooimaand ,  gefchiedde. 
Gronln-  Graaf  Lodewyk  was ,  midlerwyl ,  reeds  voor 
gen  ver-  Alvas  aankomft,  opgebroken  van  voor  Gro- 
laaten.    njngen  ^  en  geweeken  naar  Slogteren ,  en 
eerlang  naar  Remmingen ,  een  Dorp  aan  de 
Eems,  alwaar  hy  zig  nedergeflaagen  hadt. 
Slag  by  De  Hertog  volgde  hem  op  de  hielen :  hem 
Jemmin-  fl^  leverende ,  op  den  eenentwintigften  van 
*eiu       Hooimaand.    De  overmagt  der  Spaanfchen 
en  de  moedeloosheid  en  muitzugt  van  Graa- 
ve  Lodewyks  knegten,  die  zig  niet  weeren 
wilden ,  zo  men  hen  vooraf  niet  aan  geld 
hielp ,  veroorzaakten  de  nederlaag  des  Graa- 

ven. 

il)  Boa  IV.  itafc,  hl.  170  [*j*]. 


XXEGT.  BöMC.    HISTORIE.      281 

ven.    Een  groot  gedeelte  van  zyn  Leger,  ftursin. 
welk  nu  op  zevenduizend  man  begroot  werdt  1568. 

(*),  fneuvelde  hier.    Al  zyn  gelchut,  pak- 

paadje  en  voorraad  bleef  in  den  loop.  Hy 
zelf  bergde  zig ,  zo  fommigen  willen,  in  een 
fchuitje,en  ontkwam 't  over  de  Eems.Doch 
Alva  fchreef ,  's  anderendaags,  aan  den  Raad 
van  Staate ,  uit  den  mond  van  eenen  Luite- 
nant van  Graave  Lodèwyk,  dat  deeze,  zig 
geheel  naakt  ontkleed  hebbende,  de  Eems 
overgezwommen  was  (i).  Hier  verzamelde 
hy  het  deerlyk  overfchot  zyns Legers,  trek- 
kende ,  met  het  zelve ,  naar  Duitfchland ,  tot 
verfterking  van  het  Leger  zyns  Bloeders, 
dat,  in  't  Land  van  Trier ,  verzameld  werdt. 
Doch  eene  groote  menigte  van  Friezen  en 
Groningerlanders ,  die  onder  hem  gediend 
hadden  ,  werdt ,  federt ,  met  verbeurdver- 
klaring van  goederen ,  ten  Lande  uit  geban- 
nen (*). 

Oranje, bezig  met  verzamelen  vanKrygs-  Aanflag 
volk  f  hieldt ,  midlerwyl ,  heimelyk  verftand,  yanOran- 
hier  te  lande,  fmeedende ,  in  den  Zomer  dee-  j<?  op  Alk- 
zes jaars,  eenen  aanflag,  om  Alkmaar  en^^ 
Hoorn  in  te  neemen.  Onze  Schryvers  fpree- 
ken  niet  van  deezen  aanflag ;  doch  uit  de  von- 
niffen  Van  den  Raad  der  Beroerten  befpeurt 
men,  dat  'er  eenige  Friezen  en  Noordhollan- 
ders in  gemengd  geweeft  zyn :  onder  welke 
laatflen ,  Klaas  koman  Reierszoon  van  Ouddorp, 
Jakob  Pieterszoon  en  Jan  K&rneliszoon  van  Alk- 
maar, 

V>)  MstkREN  III.  Boekt  f.  *4  verf. 

0)  Brief  van  Alva  ,  ky  floR  IV.  Boek»  hl  175  [i4jj. 

(k)  Semcnt.  van  Alva,  bl.  ut ,  119 ,  i9<*,  191  >  1*1 »  i»4>  U9t 

S5 


a8a    VADERLANDSCHB    XXnLBoEtf. 

Fiupsin.maar,  Aam  van  Mecbelert,  Egbert  't  Kind  vin 
1568.  Meppelt ,  Korndis  Korneliszoon,  Sybrand  Teeuws- 
zoon  en  Meefter  Thomas  JVybrandszom  van 
Schoorl  zig  onderling  verbonden  hadden,  01a. 
den  Prins,  als  hy  in  Holland  komen  zou, 
Alkmaar  en  Hoorn  te  doen  overgeeven.  Doch 
deeze  onderneemine  liep  te  niet, en  veelen, 
die  'er  deel  aan  hadden ,  werden ,  naderhand, 
ten  lande  uit,  gebannen  (/)•  In  Slagtmaand, 
ondernam  men  nog,  in  Waterland  en  in  Weft- 
friesland,  de  trom  te  roeren;  en  volk  voor 
den  Prinfe  van  Oranje  byeen  te  brengen. 
Doch  de  Graaf  van  Boffuverftrooide  den  ge- 
ringen  hoop,  die  hier  vergaderd  was,  lig- 
telyk,  en  deedt  eenigen,  die  hem  in  handen 
gevallen  waren,  ftraffen  met  de  galge  («). 
Oranje       Eer  Oranje  zig  te  velde  begaf,  liet  hy ,  in 
vcrde-    den  aanvang  van  Oogftmaand,  in  openbaa- 
digt  zig,  ren  (jrujc  ^  uitgaan  verfcheiden'  meer  en  min 
"rokte    wydluftiffe  Gefchriften,  vervattende  de  re- 
fchriften,denen,  die  hem  de  wapenen  hadden  doen 
over  't    aanneemen.Hy  vertoonde  indezelven  „  dat 
ttfm!T   »  de  Spanjaards,  de  Nederlanders,  al  voor 
™en«.,>  lan€>  by  den  £oning>  vfrdagt  gemaakt 
hebbende  van  Ketterye,  de Inquifitie, on- 
der dezelven  ,  hadden  doen  invoeren, 
met  oogmerk,  om,  op  deezen  gtondflag, 
het  gebouw  eener  willekeurige  Regeerin- 
ge  te  veftigen.    Dat  de  Edelen  zig  hier- 
„  tegen ,  door  een  Verzoekfchrift ,  hadden 
„  verzet,  waarop  de  Beeldftorminggevolgd 
„  was,  welke,  in  Spanje,  ten  ergften,  o- 

ver- 

(l)   Sentent.  van  Alv» ,  W.  ft*  >  1S7. 

(*)  VlGLIUS  U  HOPPER.  Ep'tft.  LXIV.  f.  41* 


5> 


XXm.  Boek.    HISTORIE.      183 

„  vergebragt,  den  Koning  bewoogen  hadtjFnjpsïIL 
„  om  Al  va  herwaards  te  zenden,  die  fchul-  1568- 

digen  en  onfchuldigen  vervolgde, beroof- 

de  eft  ter  dood  bragt.  Dat  men  zyne  Ma- 
jefteit,  op  dat  hy  geene  kennis  zou  ko- 
men neemen  van  deeze  wreedheid ,  arg- 
liftiglyk,  in  Spanje  ophieldt.  Dat  Al  va, 
ondertuffchen ,  de  voorregten.,  door  den 
Koning  zelven  bezwooren  ,  met  voeten 
treedende,  de  Landzaaten  voor  't  Spaanfch 

geweld  bloot  ftelde.  Dat  hy ,  Prins  van 
franje,  deeze  onheilen  voorziende,  deii 
Koning,  deswege,  reeds  voor  lang ,  hadt 
gewaarfchuwd  ;  doch  vergeefs.  Waarom 
hy ,  uit -medelyden  met  het  verdrukte  volk, 
en  uit  re^tfchaapen  zugt  voor  den  dienft 
zyner  Maj  efteit,  op  het  verzoek  van  Room- 
fchenen  Onroomfchen  beide,  eindelyk, 
beflooten  hadt ,  de  wapenen  op  te  vatten, 
tot  geen  ander  einde ,  dan  ter  eere  Gods, 
ter  befchermïng  van  Gods  woord  en  van 
Gods  Dienaars,  tot  dienft  zyner  Majefteit,  • 
en  tot  handhastving  van  's  Lands  voorreg- 
ten en  vryheden ,  tegen  't  geweld  der  Span- 
jaarden, Dat  hy  goed  en  bloed  veil  hadt, 
om  zulk  een  einde  te  bereiken;  waartoe 
hy  reeds,  op  eigen  koflen>  een  treflyk  Le- 

Ser  op  de  been  gebrast  hadt :  ten  be- 
uite,  verzoekende,  dat  de  Landzaaten 
zyne  onderneeming  wilden  begunftigen , 
op  dat  Alva  bedwongen,  de  voorregten 
herfteld,  de  waare  Godsdienft  vryelykgé- 
„  oefend  mogt  worden,  en  de  Landen,  on- 
?,  der  's  Konings  Regeering ,  in  vrede  en  wel- 

ftand 


99 
» 

99 
99 
99 
99 

99 

9> 
99 

99 
99 
99 
99 
99 
99 
99 
99 
9» 
99 
99 


99 


284    VADERLANDSCHK    XXIII.  Röi*. 

RuwllL„  ftand  bloeijen  raogten  (»)."    Men  vindt 
1568.  niet,  dat  'er,  van  de  Spaanfche  zyde,  op 
-  deeze  Gefchriften  des  Prinfen  van  Oranje, 

geantwoord  werdt.     Alleenlyk,  ftelde  Del 
Rio ,  met  hulp  van  Vargas  f  wat  laater ,  eene 
verdediging  op  van  het  vonnis ,  welk  de  Raad 
dèr  Beroerten ,  tegen  den  Prinfe ,  geveld  hadt. 
Doch  bekwaame  luiden  van  de  Spaanfche 
zyde  zelve  vonden  weinig  fmaaks  in  dit  Ge- 
fchrift  (0).  Omtrent  twee  jaaren  laater,  kwam 
'er  eene  wederlegging  van  's  Prinfen  verde* 
diging,  uit  Spanje,  hier  te  lande.    De  Pre- 
fident  Viglius ,  die  lalt  hadt  omze  te  doen 
drukken,  oordeelde,  dat  'er  te  veel  in  ge- 
roemd werdt  op  's  Konings  genade,  waarvan 
men  hier  nog  byna  niets  ondervonden  hadt 
(/>).  Of  deeze  wederlegging  in  't  licht  gege- 
ven zy,is  my  nietgebleeken. 
Stralen      De  geweldige  Regtspleegingen  des  Raads 
en  Bak-  van  Beroerte  gingen  ,  midlerwyl ,  haaren 
omhahd.  6anSr    ^e  Burgemeefler  Antoni  van  Straa- 
• '  len  en  de  Heer  van  Bakkerzeel  werden,  in 
Oogflmaand ,  gevonnifl ,  om  onthalsd  te 
•t  Huis    worden.  Het  Huis  van  den  Graave  van  Kui- 
van  Kui-  lenburg  te  Bruflel,  alwaar  't  Verbond  der  E- 
lenburg  deien  eerft  ontworpen  was ,  werdt ,  ten  gron- 
ge  oopt.  je  tQe^  afgebroken.  In  de  plaats, daar  't  ge- 
flaan  hadt ,  werdt  een  fleenen  gedenkzuil  op- 
geregt,  waarop  detyden  oorzaak  der  ver- 
nielinge,  in  vier  taaien,  gelezen  kon  wor- 
den. Doch  deeze  zuil  werdt ,  na  verloop  van 
eenige  jaaren ,  door  deBurgerye,  ora  verre 

ge- 
fit) Zit  BoR  IV,  Bêek9  bL  181  On]. 
•  (•)  ViGuvtsd  Ropm.  Epi/l.  L  p.  4ft. 

(/>)  VigliuI  mi  HoPPIR.  Epift.  CLXXXIX.  p.  723. 


XXHT.Bo£K.      HISTORIE.     a«j 

gehaald  (q).  Sommigen  verhaalen  ,  dat  deFamnt. 
Graaf  van  Kuilenburg,  federt,  in  Holland ,  15*%. 
werwaards  hy  vetrokken  was ,  zulk  een  af- 
gezonderd leeven  leidde ,  dathy ,  zelfs  by  die 
van  zynen  aanhang  waren ,  onbekend  geblee- 
ven  is  (r).  Doch  hoe  weinig  grond  dit  ver- 
haal hebbe,  blykt,  uit  het  Regifter  der  Re- 
folutien  van  Holland,  waarin  men  zien  kan, 
dat  hy  niet  alleen  onder  de  Edelen  ter  Staats- 
vergaderingebefchreevenj  maar  ook,ïnver- 
fcheidep'  gewigtigezaaken  gebruikt  is(j).  Na 
verloop  van  eenige  jaaren,  heeft  hy  zig,  egter, 
tot  een  flil  leeven  begeven.  De  Hertog ,  om  de 
verbonden*  Edelen ,  die  nog  in  't  Land  wa- 
ren, te  ontdekken,  liet  hun,  by  Brieven,  ge- 
rigt  aan  de  Raaden  der  byzondere  Landfchap- 
pen ,  vergiffenis  belooven ,  mids  zy  zig ,  bin- 
nen dertig  dagen,  voor  hem  of  zynen  Raad, 
kwamen  vertoonen.  Doch  niemant  zo  koen, 
die,  op  deeze  noodiging,  verfchynen  durf- 
de ft). 

De  Prins  van  Oranje  trok  laater  te  velde    xv.  • 
dan  hy  gemeend  hadt,  alzo  hem  de  beloofde  De  Priiw 
penningen  van  hief  niet  werden  overge-van.  °* 
maakt,  waarom  hy  't  volk  niet  monfteren™^ 
kon. Op  de  verzekering  egter, die  hemMzr- 
kus  Perez ,  een  Antwerpfch  Koopman ,  gaf , 
dat 'er  driemaal  honderdduizend  Ryksdaalers 
gereed  laagen ,  befloot  hy  'er ,  eindelyk ,  toe. 
in  den  aanvang  van   Herfftmaand ,  brakstut 
hy  op,  van  omtrent  het  Kloofter  Rommers-zynsLe* 

dorf,*er*- 

(f)  Bor  IV.  Buk,  W.  177  [247, *4«]. 

(r)  AUBERY  Memoir.  p.  f  «2. 

0)  Rxfol.  Holl.  6,7,9  J*h  i*7J.  hL  473,  474»4l*««-  > 

(O  Boh  1Y.  Bê(k,  bL  177  [*4«]. 


286    VADERLANDSCHE    XXIILBoe*. 

FiupsUI.  dorf ,  in  het  Trierfche ,  alwaar  zyn  Leger 
1568-  verzameld  geweeft  was.  't  Beftondt ,  volgens 

*  fommigen  («),  uit  zesduizend  paarden  ea 

Veertienduizend  Knegten;  doch  over  't  juis- 
te getal ,  verfchillen ,  gelyk  meermaalen ,  de 
fchryvers.  Verfcheiden'  Duitfche ,  Franfche 
en  bovenal  Nederlandfche  Edelen  verzelden 
den  Prinfe ,  onder  welken  Graaf  Lodewyk 
van  Naflau ,  de  Graaf  van  Hoogftraaten, 
'  Obdam  en  Sonoi  de  bekendften  waren  ,  in 
Holland  (v).  Ook  bevondt  zig,  in  's  Prinfen 
Leger ,  Willem  van  Lumei ,  Graaf  tan  der  Mark* 
die ,  zo  men  wil ,  beloofd  hadt ,  hair  en  baard 
te  zullen  laaten  groeijen ,  tot  dat  hy  de  dood 
der  Graaven  van  Egmond  en  Hoorne  gewroo- 
ken  zou  hebben  (w).  In  fommigen  van  's 
Prinfen  vendels,  las  men  Pro  lege ,  grege  ö* 
Rege,  dat  is ,  voor  de  We%>  bet  Volk  en  den  Ko- 
ning: in  anderen,  was  een  Pellikaan  ,  zyne 
jongen  met  zyn  eigen  bloed  voedende ,  af- 
gebeeld (x).  't  Regenagtig  jaargetyde  bedorf 
dermaafe  de  wegen,  dat  het  Leger  weinig 
fpoed  maaken  kon.  Ook  was  men  bedugt, 
dat  de  Prins,  die  de  Maas  over  moeft,  om 
in  't  hert  van  Brabant  te  konnen  geraaken, 
die  Rivier  te  hoog  gezwollen  zou  vinden  (y)f 
in  geval  hy  genoodzaakt  werdt,  lang,  on- 
der weg,  te.fukkelen.  Hy  bragt  het  egter, 
eerlang,  te  5.  Vtt>  zyne  eigene  Heerlykneid, 

Hy  be-  in  't  Hertogdom  Luxemburg.  Vanhier,  trok 

magtigt  hy9 

(u)  GroTH  Annal.  I.  p.  |t. 
(v)  Boa  IV.  Botk,  U.  itx  [w]. 

(w)  St&ADA  Dee.  I.  Likt.  VII.  p.  jij.  Bol  17.  X*lk>  U> 
"3  [*f  J]- 
(x)  Bok  IV.  B§tky  hl.  112  [i5j]. 


XXHI  Boek.  'HISTORIE.    287 

hy,  eenige  dagen  agtereen,  herwaards  enRuwüL 
.derwaards  ,  bemagtigende ,  midlerwyl,  A-  1568* 
rmberg  en  Kerpen ,  en  nog  eene  of  twee  plaat-èemge  ' 
fen  van  weinig  belang,    't  Platte  land,  metPiaatfen. 
naame  de  Kerken  en  Kloofters  (2),  leedenSliltccn« 
veel  van  zyn  Krygsvolk ,  welk  hy  fchier™^^» 
alles  inwilligen  moeft,  om 'het  voor  muite-  KrygJ-1 
ry  te  bewaaren,  waartoe  't,  by  gebrek  van  volk. 
betaalinge,  dreigde  over  te  flaan.  Zelfs  had- 
den de  berinfels  van  eenen  opftand  Niko- 
laas  des  Hammes ,  voor  deezen  Wapenko- 
ning  der  Vliesorde  en  een  der  eerfle  teke- 
naaren  van  het  Verbond  der  Edelen  (a\  reeds 
het  leeven  gekoft ,  wordende  hy,  door  de 
muitelingen,  doorfchooten  (b).    Doch  de 
Prins ,  zonderling  bekwaam  om  het  gemeen 
te  leiden  naar  zynen  zin ,  wift  deeze  beroer- 
te, met  een  weinig  gelds,  te  ftillen  (c). 

Alva,  midlerwyl,  onkundig  van  's  Prin-Alvaie- 
fen  eigenlyk  oogmerk,  hadt  zig,  met  een  gen  zig 
Leger  ,  welk  men  houdt  merkelyk  fterkerbT^aM- 
dan  Oranjes  Krygsinagt  geweeft  te  zyn ,  ne-      u 
dergeflaagen ,  ter  linkerzyde  van  de  Maaze, 
by  Maaftricht,  zig  aldaar  vaft  verfchanfen-  . 
de  en  begraavende.  Hy  hadt  voor ,  den  Prins,  Zyn  toe- 
die 't  Land  tuflchen  den  Ryn  en  de  Maaze^g. 
haaft  kaal  gegeten  zou  hebben,  hier  te  flui- 
ten, en  te  noodzaaken  tot  het  afdanken  zy- 
ner  benden;  weinig  denkende,  dat  hyze, 
eerlang,  over  de  Maaze,  te  wagten  hadt* 
Te  weeten  ,  Oranje,  den  doortogt,  door  De  Prins 

Luik, trekt  o. 

(*)  Brief  van  Ata  h  Bor  IV.  Btek>  bl  it4  [»57]. 

\a)  Zit  hier  voor,  bl.  xu.  

\b)  LANGUETl  Epift.  LibrA.  EpiJi.XXXÜl*  ?•  7U 
(O  STBAOA  X>tf.  I.  Ubr.  yii.  f%  **o. 


288     VADERLANDSCHE    XXHT.  Bost 

Rupsm.  Luik  ,  over  dea  Stroom ,  te  vergeefs ,  verzogt 
1568-  hebbende,  en  zig  ontbloot  vindende  van  ge» 
ver  de    reedfchap,  om  bruggen  te  flaan,  waarin  hy 
Miaze.   ook,  door  Alva,  gehinderd  zou  geworden 
zyn ;  befloot ,  eindely  k ,  op  den  zevenden  van 
Wynmaand,  des*  avonds ,  by  Stocbem,  tui- 
fchen  Maaftricht  en  Roermonde ,  daar  de 
Stroom  waadbaar  was,  met  zyne  gantfche 
magt,  over  te  trekken:  't  welk,  naar  men 
fchryft,  in  't  gezigt  van  Alva,  gelukkiglyk, 
verrigt  werdt.   Om  de  kragt  der  afloopende 
Riviere  te  breeken,  hadt  hy,  naar  't  voor- 
beeld van  Tulius  Cezar ,  eenige  gelederen  Rui- 
ters, midden  in  dezelve,  geplaatft,  beneden 
welken ,  het  gantfche  Leger ,  met  gefchut  en 

fakkaadje,  behouden  overtrok  (d).  Hadt  de 
rins,  toen,  terftond,  op  het  Leger  des  Her- 
togs ,  konnen  aantrekken ,  't  zou ,  meent  men, 
.    in  de  eerfte  verbaasdheid,  die  deeze  onver- 
wagte  overtogt  veroorzaakt  hadt,  hebben 
konnen  geflaagen  worden.  Doch  de  nagt  en 
de  vermoeidheid  van  's  Prinfen  benden  ge- 
AlvaweiJiengden  dit  niet.  's  Anderendaags,  poogde 
genre  -  de  Prins  den  Hertog,  in  eenen  veldflag,  in 
^aan*      te  wikkelen ;  doch  deeze  bleef  by  zyn  voor- 
neemen,  om  zynen  vyand,  zonder  flag,  en 
enkelyk  door  mangel  van  voorraad,  het  veld 
te  doen  ruimen  (*).    Hy  hieldt  zig,  derhal- 
ve, in  zyn  voordeel,  tot  dat  Oranje  genood- 
zaakt werdt  van  legerplaats  te  veranderen, 
wanneer  hy  hem  op  de  hielen  volgde,  en 
fchutgevaarten  hieldt  met  's  Prinfen  aster- 
hoe- 

(d)  Meyrrew  in.  B*ek>  f.  SS» 

(ej  Strada  De*.  I.  Likt.  VIL  /.  Jt7*  30. 


XXm.  Boik.    HIS  T  O  Ril     289 

Jioede',  tot  nadeel  van  wederzyde.    In  eenFiupsIIL 
van  deeze  fchutgevaarten ,  zo  fommlgen  wil-  1568* 
len ,  fneuvelde  de  Graaf  van  Hoogftraaten  Dood 
(ƒ).  Doch  anderen  melden ,  dat  hy ,  wat  laa- vtn  de* 
ter,  zig  zelv*  by  ongeluk  gekwetft  hebben- ^ave 
de,  aan  zyn  einde  Kwam  (g).  Alva  deedt,Hoog- 
wyders,  den  Prinfe  veel  nadeels,  door  hem,  draaien, 
aan  alle  kanten,  den  toevoer  af  te  fnyden: 
hem ,  daarenboven ,  noodzaakende ,  meer  dan 
twintig  reizen ,  van  Legerplaats  te  verande- 
ren, waardoor  zyn  volk  ,  vrugteloos,  afge- 
mat werdt.  Hy  hoopte  ook  even  vrugteloos, 
dat  hem  de  eene  of  de  andere  Stad  van  aan- 
belang de  poorten  openen  zou :  alzo  'er  gee- 
ne  zo  koen  was,  die  dit,  in  't  gezigt  van 
Alva's  Leger,  zou  hebben  durven  onaernee- 
men.   Zo  veel  tegenfpoeds  maakte  den  Prins 
verdrietig.  Hier  floeg  het  jaargetyde  toe  en 
de  naderende  winter,  dien  hy  op  't  vlakke 
veld  niet  doorbrengen  korf.    Ook  kwam  'er  Oranje 
geen  geld  uit  de  Nederlanden  in  't  Leger  :heJ* 
hebbende  den  Prinfe,  in  de  plaats  van  one-^|tiö" 
maalhonderdduizend^  die  hem  beloofd  wa- 
ren, niet  meer  dan  tien-  of  twaalfduizend 
Ryksdaalers  ontvangen  (h\  Hy  befloot  dan,  Hy  trekt 
eindelykjin  Slagtmaand,  aoor Henegouwen, °aar 
naar  den  Franlchen  bodem  te  trekken,  en  ^  " 
zig  te  voegen  by  het  Leger  der  Hugenooten, 
onder  den  Prinfe  van  Condé.     Alva  volgde 
hem,  tot  by  Katneryk,  alwaar  hy  zig  neder- 
floeg,  zonder  verder  te  willen  trekken  (i). 

De 

(ƒ)  STRADA  Dec.  I.  Ltfr.  VII.  p.  391. 

ff)  BOR  IV.  JBf#4»  hk   114  [*S7l.  • 

{h)  Bon  IV.  B$*k  $  H-  it4  [i ƒ6]. 

(i)  ViGLIUS  ad  Hom&.  Bpift.  LXVH.  f.  4*4* 

VI.  Deel.  T 


i$o    VADERLANDSCHE    XXflLSdMK 

FitiMin.E^  Prins  was,  in  't  begin  van  Wintermaand 

1568.  reeds  tot  Soiflbns  gevorderd,  tóen  de  Heef 
*  van  Schomberg  ,  afgezonden  döör  Koning 

Karel  den  IX,  om  met  hetn  in  onderhande- 
ling te  treeden,  zyn  volk  wift  te  beweègefi, 
tot  het  ftaaken  van  den  voorttogt.  Zy  begon- 
den  dan  voor  te  geeven,  dat  zy ,  niet  tegen 
Frankryk ,  maar  tegen  den  Hertog  van  Alva* 
waren  aangenomen,  begeerende,  voorts, op 
den  Duitfchen  bodem ,  te  rtg  gevoerd  en  af- 
betaald te  worden.  De  Prins  Was  genoodzaakt, 
en  dankt  hun  te  wille  te  zyn.  Hy  voerde  zyne  afge* 
iynLe-  matte  benden,  m  't-felft  van  den  Winter, 
****•  door  Champagne  en  Lotharingen,  naatf 
Straatsburg  (k)y  daar  hy,  zyn  gefchut  ea 
krygsbehoeften  te  gelde  gemaakt  hebbende, 
hen  hielp  aan  een  gedeelte  der  verdiende 
foldye(/),  en  voorts  afdanken  deedt.  Al- 
leenlyk,  behieldt  hy  tien-  of  twaalfhonderd 
Ruiters  in  zynen  dienft  (m) ,  met  welken  hy 
ïig ,  in  Grasmaand  des  volgenden  jaars,  voeg- 
de by  den  Hertog  van  Tweebrugge  (n) ,  die> 
tot  onderfland  van  den  Prinfe  van  Condé , 
naar  Frankryk  trok.  Dus  ongelukkig  flaagdè 
de  eerfte  onderneeming  des  Prinfen  vah  0- 
ranje,  waarvan  veelen  de  verloffing  der  Ne- 
derlanden verwagt  hadden.  ATva  was  zo  trots 
op  zynen  voorfooed,  dat  hy  eene  zegepraa- 
Iende  intreede  deedt  in  BruiTel ,  op  den  twee- 

1569.  entwintigften  van  Wintermaand.  Paus  Pias 
"  de 

(k)  lAKGUKTI  Epift.  Lihr.  I,  E  pi/f.  2XXVIII.  ƒ.  ij.  Epfa 
XXXIX.  p.  %i ,  14. 

(/)  LANGUtfri  Epift.  JJir.  I.  Ep.  XLI.  p.  !ƒ. 
f»)  MKTEKXff  III.  B9tk*f.  J*.  

(*)  viGMutWHömit.  Èpyt.u.p.+n.  Èp.ixrr.p.st* 


tOUII.  Bete.     ttlSt  ÖtLtÊ.    ïtf 

de  V.  vereerde  hem,  eerlang  ,  met  eenenFiuHÏIfc 
hoed  en  zwaard,  ryk  van  goud  en  geiteen-  1569^ 
ten  (o).  Ook  liet  hy  zig,  feclert,  van  het  ge-Aivaiiat 
fchut,  by  Jemmingen  veroverd,  een  metaa-^8  eett 
len  Standbeeld  gieten,  welk,  in  't  jaar  1571  >^ïen. 
in  het  Kafteel  te  Antwerpen,  geplaatft  werdt,11"*^ 
met  een  LatyrtfchOpfchriftywaarbyhem  bet 
Rillen  der  beroerten ,  V  verjaageh  der  muitelingen, 
t  bezorgen  van  den  Godsdienfl ,  bet  bandbaaven 
iet  geregtigbeid  en  't  bevredigen  der  Landfcbappen 
toegefchreeVen  werdt.     Doch    deeie  ver- 
waandheid ftak  den  Nederlandfchen  adel  za 
zeer  in  't  oog ,  dat  de  meeften ,  die  hem  uiter- 
lyk  fcheenen  aan  te  hangen ,  in  hun  hert,  al- 
lengskens ,  af keeriger  van  hem  werden  lp)* 
Ook  was  het  afwerpen  van  dit  praalbeeld  het 
cerfte  Werk ,  dat  zyn  opvolger  in  de  Land- 
troogdye,  Don  Louis  deRequefens,  in  den 
aanvang  des  jaars  1574,  ondernam  ($). 

Ondertüflcnen  bleef  de  Prins  vah  Oranje!    xvt 
inFrankryk,tot  in  't  midden  des  jaars  1569,  De  Prins 
Croonende  aldaar  eenige  onderneemingen  by,*[eert  we- 
ten dienfte  der  Hugenooten.  Doch  den  Her-J*™m 
tog  van  Tweebrugge,  op  den  elfden  van  Zo-  Duitfch- 
mermaand ,  overleeden  zynde ,  befloot  hy  het  land. 
Leger  te  verlaaten,  en,  alleenlyk  van  vyf 
penooneft  verzeid,in  onbekend  gewaad,  met 
groot  gevaar  zyns  lee Vens ,  naar  Duitfchland, 
te  keeren  (r). 

De  Hertog  van  Alva  oordeelde, na  't  ver* Dé  ver- 
dry-  ™lging 

(•)  Strada  Dec.  I.  Uhr.  VU.  p.  s**    Bo*  V.  Buk,  W.  Wikken 

I*+  [170],  '  • 

(p)  ItORlV.  R*tkiU.  it4l* f 7l-STKkn.Dec.lMh.nl f. 397* 
(f)'  METtREM  UI.  Beek  9  ƒ.  «1.  STUADA  QtC  I.  Lik.  Ylli. 

(r)  BOH  V.  Beek  9  '/•  *93   [*«*]• 

Ta 


*9*     VADERLANDSCHE    XXIEL  Bob*. 

FaifsIILdryven  van  den  Prinfe  van  Oranje,  de  han- 
1569.  don  ruim  te  hebben,  omze,  op  nieuws,  te 
Wcd«.    flaan  aan  het  onderzoeken  der  genen ,  die  zig, 
owl        in  de  voorgaande  beroerten ,  vergreepen  had- 
den, 't  Vervolgen ,  veroordeelen  en  ftraffen 
Verfchd-wakkerde  dan  wederom ;  doch  te  gelyk  ook 
dea*       het  vlugten  van  veele  Ingezetenen ,  willende 
Hjn/1*    men ,  dat ,  omtrent  deezen  tyd ,  eene  groote 
223^"    menigte  van  Wollenweevers,  uit  Vlaanderen, 
▼Jugtcn.  geweeken  is,  die  's  Lands  bloeyende  Hand- 
werken ,  naar  Duitfchland ,  en  vooral  ook 
naar  Engeland, hebben  overgebragt(/).Men 
kan  van  het  getal  der  geweekenen  eenigszins 
oordeelen ,  uit  het  geul  der  zulken ,  die,  door 
den  Raad  der  Beroerten ,   geregtelyk  in- 
gedaagd  zynde  ,  gebannen  werden  :  welk, 
in  Slagtmaand  deezes  jaars ,  al  meer  dan 
A1**      agtduizend  beliep  (t).    Alva  ook,  zigge- 
^*j dc  prangd  vindende,  aoor  de  byzondere  voor- 
gieo  ot.  regten  der  Steden ,  die  hem  geduurig  wer- 
"  den  tegengeworpen  ,  om  de  verbeurdver- 
klaaring  van  alle  de  goederen  der  verweeze-  , 
nen  te  ontgaan ,  beval ,  omtrent  deezen  tyd, 
dat  elk  zyne  Voorregten  en  Gewoonten  in 
gefchrift  ftellen  en  aan  hem  overleveren  zou; 
't  welk  men  ook  vindt ,  door  fommige  Landen 
§2i-de  en  Steden,  gefchied  te  zyn  (u).  Voorts,  gaf  hy, 
neeïe  Or-  *?  c  volgend  jaar,  twee  algemeenê  Ordonnan- 
donnan-  tien  op  de  Crimineele  Regtsoefeninguit,  die 
tien  uk.  menhoudt  verftandelyk  te  zyn  ingefteld  (t>); 

doch 

MftTtRIN  UT.  Bêtk ,  ƒ.  S6  verf. 
VlGLlUSrfi  HOPP.  Epift.  CXII.  P.  S47. 
Zie  Groot  Ütr.  Plakaatb.  I.  Deel,  bU  fif,  4*6 >  4Jf. 
(vj  zu  dcrdvca  in  't  Gxoot-Plakaatb.  IL  Deel.  K»L  1007, 
ie**. 


XXIII.  Boek.     HISTORIE.    293 

doch  de  uitvoering  derzelven  werdt,  in 'tFojFsIH, 
jaar  1576,  opgefchort  (tr),  tot  dat  anders,  isfo- 
dj  de  'Sigemeene  Staaten ,  verftaan  zou  zyn; 
't  welk  naderhand  niet  gevolgd  is ;  hoewel 
men  zig ,  in  Gelderland ,  in  Holland  en  in 
*t  Stigt,  alwaar ,  federt ,  onzes  weetens,  gee- 
ne  andere  algemeene  Ordonnantie  op  de  Cri- 
mineele  Regtsoefening  is  gemaakt,nog,  groo- 
tendeels ,  naar  die  des  Hertogs  van  Alva,  ge- 
draagt. Men  houdt  Viglius ,  in  't  gemeen, 
voor  den  opfteller  deezer  Ordonnantien :  en 
hy  zelf  geeft  te  kennen ,  dat  zy ,  door  den  ge- 
heimen Raad  ,  ontworpen  zyn ,  alwaar  hy 
Prefident  was ,  en 't  voornaamftewerkdeedt. . 
Hy  voegt  'er  egterby,  dat  Vargas  en  andere 
Leden  van  denRaad  derBeroerten  eenige  pun- 
ten by  deeze  Ordonnantien  hadden  gevoegd, 
die  met  de  Privilegiën  der  Landen  niet  over* 
een  kwamen,  of  waarin  dezelven  begreepen 
werden  verkort  te  zyn  (x).  En  dit  is,  ongetwy- 
feld,de  oorzaak  ge  weeft ,  waarom  het  invoe- 
ren deezer  Ordonnantien  werdt  opgefchort. 

*t  Voornaamfte  egter,  dat  den  Hertoge,Hy  zoekt 
in  't  jaar  1 569 ,  bezig  hieldt ,  was  het  ontwerp  d*n  den- 
om  eene  nieuwe  en  zwaare  belading  te  Ieg-dfnP.wl" 
gen  op  alle  de  Nederlanden.  To t  hiertoe  hadt  y^^ 
ny  den  algemeenen  Staaten  nog  geene  nieu- 
we bede  gedaan.    De  verzegeling  van  hon- 
derden vy  f  tigduizend  ponden  ,  die  hy  den 
Staaten  van  Holland,  reeds  in  Bloeimaand 
des  voorleeden  jaars ,  afgevergd  hadt  (y),  was 
toegedaan,  onder  zekere  voorwaarden,  di« 

de 

fw)  CioouPlakaitb   !.  Deel*  Jt#/.  4. 

(x)  Viglius  ad  Hoppe».  £p.  CXl.p.  $%6.  Ep.  CJOOhp.  4c7, 

(7)  «xfoL  HoU.  il,  i}  M*y  i$ft.  bL  1.  7. 

T  3 


*94    VADERLANDSCHE    JSJJL  Boes. 

piupslll.de  Hertog  weigerde  te  volbrengen  (z).£venr 
1569.  wel  fchynt  men, wat  laater,  hieromtrent,  over- 
een gekqmeq  te  zyn :  waarna  de  verzegeling 
Sefchied  was  (a).  Men  hack  zig  verbonden, 
e  Hoofdfom ,  binnen  korten  tyd ,  af  te  los- 
fen:  en  moeft,  om  hiertoe  in  flaatrtezyn, 
in  de  Lente  deezes  jaars ,  Renten  verkoopen, 
en  den  grooten  Import  op  de  Wy nen ,  nog  een 
jaar,  inwilligen  (b).  Voorts  hadden  die  van 
Holland,  in  de  gewoone  Becle  van  honderd? 
duizend  guldens,  voor  nog  eenjaar,  bewil- 
Jigd  (r).  Doch  deeze  inkomilen  konden  de 
poften  niet  goedmaaken ,  die  4!va> ten  ^ee" 
$en  tyde ,  doen  moeft.  Hy  wa$  dan  op  mid- 
delen bedagt,  om  meer  §elds  van  de  Landen  te 
trekken,   Menhadt,  in  Spanje,  eenefoort 
van  fchattingen  in  gebruik,  die  op  de  ver- 
kogte  goederen  geheeven  werden,  en  van 
welken  de  Hertog  zelf,  voorgaf,  in  zyne 
Stad  Alva ,  groote  inkomilen  te  trekken, 
Deezen  wilde  hy,  ook  hier  te  lande,  invoe- 
ren, gelyk  hy  reeds,  by  zyne  intreede,  te 
Diedenhoven ,  aan  Barlaimont  en  Noirkar- 
mes ,  verklaard  hadt  (i).  't  Kwam  'er  alleen- 
lyk  op  aan ,  ontée  den  Staaten  finaakelyk  te 
*U*d-     jnaaken.  Hy  raadpleegde  hierover,  vooraf, 
pJéegfn-  met  eenige  Leden  der  drie  Raaden,  en  on? 
over  t-n  **er  anc^ren  met  deh  Ptefïdent  Viglius  j  van 
Hove,     wiens  aantekeningen  omtrent  dit  fluk  wy  ons, 

hier 

.   fr)  Refol.  Holl.  29  Stpt.  z$$%.  hl,  42 ,  44- 
(a)  Refol.  Holl.  2ï  Dec.  ij68.  hL  +6'*dc+lcem  Afuu  IS69. 

•   O)  Refol.  Holl.   10  Febr.   15*9.  hL  9. 

(c)  Rcfol.   Holl-   19  Jtny  i$6%.  hl.  27 ,  29. 

(d)  ViGLii   Comm.    de  Decimo   Den.    Cap.  V.  VI.  XI.  ff 
4aal.  Belj.  Tom.  I.  P.  I.  £.  2gt,  290,  191. 


XXIII.  Boe*.    HISTORIE.    *tf 

hier  en  vervolgens ,  dooreaaus ,  bedienen  zul*  FilimUL 
Jen;  hun  vooröaande,  dat  hy  van  zins  was,  1569* 
een9  honderdilen  penning  eens  te  vorderen 
van  alle  goederen  zonder  onderfcheid  j  en 
nog  een*  tienden  penning  der  roerende  en 
een'  twintigften  der  onroerende  goederen,  zo 
dikwils  als  dezelven  verkogt  werden.    Men. 
vertoonde  hem, hierop  „  dat  de  Koning,  in 
„  't  jaar  1556 ,  insgeiyks  een'  honderften 
„  penning  geeiicht  hadt  j  waartoe  de  Staa- 
„  ten  niet  -hadden  konnen  bewilligen,  voor 
„  reden  geevende,  dat  de  Ingezetenen  niet 
»  te  he  weegen  zouden  zy n ,  om  hunnen  ftaat 
„  open  te  leggen:  waarom  zyne  Majefteit 
„  den  gevorderden  honderdilen  penning , 
„  met  eene  bepaalde  fom,  hadt  laaten  af- 
„  koopen ."    Men  voegde  'er  by  »  dat  de 
„  Hertog  kans  moeit  zien ,  om  deeze  zwaa- 
„  righeid  weg  te  neemen ,  eer  hy  befloot  den 
99  honderdltejn  penning  te  doen  eiflehen." 
En  toen  hy  verwaarde,  hiertoe  raad  te  wee- 
ten ,  hieldt  men  hem ,  op  't  Huk  van  den . 
tienden  penning  der  roerende  goederen ,  te 
betaalen  door  Oen  verkooper,  voor  „  datzwaan> 
„  dezelve,  byna  onmogelyk ,  en  niet  dan  heden 
w  met  zwaare  koften,  zou  te  heffen  zyn,en  'fgenden 
„  tot  veel  bedrog  gelegenheid  geeven.Dat  de '  >enden 
n  prys  der  waaren  geweldig  ryzen  zou ,  alzo   cnnm 
„  de  buitenlanders  hunne  goederen  zo  veel 
„  hooger  houden  zouden ,  als  'er ,  hier ,  op  't 
'„  verkoopen,zwaarer  belading  gelegd  was. 
„  Dat  de  Bondgenooten,  veelhgt,  ook  zou- 
»  den  klaagen,  dat  zulk  eene  belafling  ftreed  t 
„  met  de  gemaakte  overeenkomften,  volgens 
M  welken  zy,  onder  betaaling  der  gewoon- 

T4  ly- 


*9<*     VADERLANDSCHE    XXHI.  Boeit. 
FilipsIII.^  jyke  tollen  en  regten,hier  te  lande, mog- 
J[5f*£l,,  ten  komen  handelen/*    Doch  de  Hertog 
bragt  hiertegen  in  „  dat  de  tiende  Penning 
„  eene  zeer  regtmaatige  belafting  was ,  als 
„  waardoor  het  eene  Landfchap  niet  be- 
zwaard werdt  boven  het  andere.  Ook  zoa 
zy  den  Staaten  ontheffen  van  de  laftigè 
„  verzegelingen  en  verkoopingen  van  Ren- 
„  ten,  om  welken  te  loflen,  men  zig,  na 't 
„  invoeren  van  den  tienden  Penning ,  van 
„  de  Verpondingen    en  Hoofdgelden  zon 
„  konnen  bedienen."  Voorts  dagt  hy  „  dat 
•    „  de  verkoopers ,  gereedelyk ,  een  behoor- 
„  den  te  geeven  ,  als  zy  negen  behielden." 
Helme-   Zig  naderhand  uitlaatende ,  over  de  heime- 
lyk  oog-  jyjce  reden ,  waarom  hy  op  deeze  belafting 
Jfvr£vangefteldwas,  verklaarde  hy  „dat  Worden 
In  het     „  gezag  te  veel  leedt ,  door  het  geduurig 
dringen   „  vorderen  van  onderftand ,  die,  veeltyds, 
op  deeze  ^  njet  werdt  toegeftaan,  dan  na  't  verkry- 
g*„  gen  van  buitenipoorige  Privilegiën.    Daf 
•  „  men,  hierom,  een  altoosduurend  middel 
„  van  belafting  invoeren  moeft ,  en  den  Ko- 
„  ning  ontheffen  van  de  moeite  derherhaal- 
„  de  Beden.  Dat 'er,  tot  het  ftigten  en  on* 
„  derhouden  der  nieuwe  Sterkten,  geld  noo- 
„  dig  was.     Dat  de  tiende  Penning  meeft 
„  tot  lafte  van  Koopluiden  en  Handwerks- 
,f  luiden  komen  zou ;  doch  de  Landluiden , 
„  den  Adel  en  de  Geeftelykheid ,  daarente-, 
3,  gen ,  wederom  weinig  drukken.  Dat  hy  van 
„  zins  was ,  de  beladingen  op  de  Leevens- 
„  middelen  af  te  fchaffen,  als  de  tiende  Pen- 
„  ning  ingewilligd  zou  zyn.  Dat  men  dier- 
»  gelyke  belaftingen,  in  Spanje  en  in  ande- 
re 


XXIIL  Boek.     HISTORIE.      297 

„  re  Geweften ,  met  eenen  goeden  uitflag ,  FiupsIIL 
„  hadt ingevoerd:  dat fommige Geweften  ge-  1569. 

„  woon  waren  uitkoop  van  zulke  belaftin- 

„  gen  te  doen ,  en  de  beloofde  penningen 
„  te  vinden ,  uit  Importen  op  de  Leevens- 
„  middelen,  aan  welken  de  Gemeente  meer 
„  gewoon  was.  Dat  men  dit,  ook  hier,  aan 
„  eenige  Landfchappen ,  zoa  konnen  ver- 
„  gunnen.  Dat  de  tiende  penning ,  alomme, 
„  veel  opbrengen  moeft,  alzo  hy  'er,  uit 
„  zyne  Stad  Alva  alleeri ,  iaarlyks ,  veertig- 
* »  tlSm  of  vyftigduizend  Dukaaten  van  trok." 

De  Leden  der  drie  Raaden ,  kundiger  van  Breed 
den  toeftand  der  Nederlanden  dan  de  Her-  Vertoog 
tog,  merkten  hiertegen  aan  „  dat  men  on-jj**rtc* 
„  derfcheid  tuflchen  Spanje  en  deeze  Lan- 
„  den  maaken  moeft.  Dat  Spanje  niet  zo  zeer 
„  door  Koophandel  en  Handwerken  beftondt, 
„  als  uit  goede  en  uitgeftrekte  Landeryen. 
„  Dat  ons  land,  daarentegen,  klein  was,èn 
„  voornaamlvk  door  neering  èn  handel  be- 
„  ftaan  moen.    Dat  Spanje  geene  nabuuren 
„  hadt  dan  de  zee  en  't  gebergte ;  doch  dat 
„  de  Nederlanden  van  handeldry  vende  Ge- 
„  weften  omringd  Waren  ,  die  gefchaapen 
„  ftonden,  de  neering  naar  zig  te  trekken, 
„  zo  draze  hier  zwaar  belaft  werd t.  Dat  Her- 
„  tog  Filips  van  Bourgondie ,  wien  men  de 
„  opkomft  der  Nederlanden  te  danken  hadt, 
„  altoos  zorg  hadt  gedraagen  om  den  Koop- 
„  handel ,  maatigly  k ,  te  belaften ,  en  de  Lee- 
„  vensmiddelen  laag  in  prys  te  houden :  't 
„  welk ,  uit  de  Verbonden  van  Koophandel, 
9,  met  Engeland  gemaakt,  en  uit  de  vryhe- 
,„  den,aan  uitheemfche  Koopluiden  verleend, 
T  5  _ • kon 


198    VADERLANDSCHE    XXIII.  Boe* 

FnjfsUL  »  kon  worden  afgenomen.  Dat  ,  wat  de  ttieu- 
1569*  »>  we  Sterkten  betrof ,  men  dezelven  nietbe- 
„  hoorde  op  te  regten,  dan  wanneer  msu'er 
„  middelen  toe  hadt,  en  tegenwoordig  He- 
„  ver,  voor  het  welonderhouden  der  oude 
„  Grensvestingen,  zorg  draagen.  Op 't  gene 
9»  wegens  een  duurzaam  middel  van  belas- 
99  ting  gebeid  was,  moeit  men  aanmerken, 
„  datdebelaftingen,  hier,  van  ouds,  naar 
„  den  nood,pJagten  verligt  of  verzwaard  te 
>y  worden.  Dat  men  de  Landluiden  ontlailen 
„  wilde  was  goed,  mids  de  laft  niet  geheel-. 
„  lyk  op  de  ftoopluiden  en  Ingezetenen  der 
y>  Steden  nederkwame,  en  men  SintPioters 
„  outer  niet  afbrak,  om  Sint  PauweU  op  te 
„  bouwen.  Dat  het,  eindely k ,  den  Raaden 
f,  grootelyks  verwonderde,  dat  de  Hertog, 
„  uit  de  eene  Stad  Al  va,  zo  veele  inkomflen 
„  trok;  doch  dat  zy  niet  voorby  konden, 
„  hem  daarmede  geluk  te  wenfchen  (e)" 
De  Her-  Hunne  redenen  deeden  Alva  niet  veran- 
togeifcht  deren  van  gedagten.  Hy  hadt  zig,  onder- 
deni  hon-  tuflchen ,  gereed  gemaakt  >  om  *ynen  eifch 

twiotlc°,met:  6rond  te  doen>  en>  o^der  anderen  in 
ft<n  en  Holland,  de  Quohicrm  van  den  tienden  Pen- 
tienden  ning,  die,  laatftelyk,  in  't  iaar  1.5 6i ,  ge» 
Penning,  heeven  was ,  door  Gemagtigden ,  doen  on» 
derzoeken  (ƒ).  Voorts  befchreef  hy  de  Staa- 
ten  der  oude  of  aangeèrfde  Nederlanden  te- 

fen  den  twintigften  van  Lentemaand  (g)9  te 
ruflel ,  alwaar  hy ,  door  den  Raadsheer  de 
Bruxelles,  den  honderdften,  twintig/lenen 

tien- 
CO  Viglii  Comment.  f.  217-291. 
(f)  Refol    Holl.  zó  Febr.  é  Maart  1**9.  bl.  n,  if. 
\t)  VlGiius  ad  HOPf&Jl.  Epift.  LI.  p.  46*. 


XXIII.  Bok.     HISTORIE.      299 

tienden  penning  eiflchen  deedt;  welke  tweeFiuFiIII 
Jaapfte  beladingen  komen  zouden,  in  de  plaats  1569. 
4er  gewoone  en  buitengewoone  jaarlykfche 
Beden.  Tot  verklaaring  van  deezen  eifch, 
deedt  de  Hertog,  wyders ,  zeggen,  dat  vreem- 
delingen, hunne  waaren  hier  ter  markt  bren» 
fende ,  voor  den  eerften  verkoop ,  vry  zou* 
en  zyn  v^n  den  tienden  penning:  waarom- 
ze  ,  zyns  oordeels ,  door  de  belalcing ,  die  op 
de  volgende  verkoopingen  gelegd  werdt,  niet 
zouden  worden  afgefchrikt,  om  hier  te  ko- 
men handelen  (£). 

De  Staaten,  r^adpleegende  op  'sHertogsDeStaa- 
voorOag ,  vonden  de  minde  zwaarighèid ,  in  ten  be- 
Jiet  toeftaan  v»n  den  honderdden  penning™1*1**1 
eens.     Die  van  Holland  bewilligden  hierin, honderd- 
in  Grasmaand  ,  onder  zekere  bepaalingen  den  Pen* 
(i).  Doch  in  den  tienden  en  twintigden  Pen- ning. 
ning ,  vonden  de  Staaten  in  't  gemeen  mer- 
kclyke  zwavigheden(i).Iu  Holland,  bevil- In  Hoi. 
Indien  egter  de  Edelen  en  Dordrecht,  fchoor-1™**» de 
.voetende ,  in  deeze  belading.  Doch  de  ande-^ ,  ^ww 
re  yyf  Steden  bleeven,  eenen  geruimen  ty^eci^ 
weigerig.  Zy  vertoonden  den  Hertoge  „  dat  ook  ia 
„  Holland,  laag  en  aan  zee  gelegen,  niet  den  tien- 
„  dan  met  zwaare  koden,  tegen  de  over-pen'v  ~ 
„  droomingen,  kon  beveiligd  worden.  Dat  steden  . 
„  men  deeze  koden  niet  vinden  kon,  dan  zyn,  in 't 
„  uit  het  voordeel,  dat  de  Zeevaar  ten  Koop- eer&»  m 
„  handel  aanbragt.  D^t  de  Vorden  van  denwe,geri** 
i,  L^nde,  hierom,  den  Koophandel,  van  o- 

(k)  Zit  dt  Propofitie.m  4r  Refol.  Hoü.  24  4i**rt  1S69.  >/. 

»i-i7.  en  fa  BOR  V.  B§ek>  M.  201  [2 go]. 
(*)  Refol.  Holl.  t4  April,  1 569.  M-  iu 
(k)  V1GI4I  Comv^pof'  f.  tfi. 


300    VADERLANDSCHE    XXm.  Boks. 

FiupsIIL,,  verlang,  door  allerlei  middelen»  aange- 
^509-  99  moedigd  en  bevoorregt  hadden.  Doch  dat 
„  het  heffen  van  den  denden  en  twintigdefi 
„  -Penning  gefchaapen  ftondt  een  gantfch  ver- 
„  loop  van  Zeevaart  en  Koophandel  te  ver- 
„  oorzaaken.  Dat  die  van  Brabant ,  Vlaan- 
„  deren  en  andere  GewedeiT,  gewoon  de 
„  Oofterfche  en  andere  waaren,  in  Holland, 
„  te  koopen  van  Ingezetenen ,  dieze,  uit  zee 
„  komende,  hadden  opgekogt;  zig,  zeker* 
„  lyk ,  #op  vreemde  markten .,  of  by  vreem- 
„  delingen,  in  Holland,  vervoegen  zouden, 
„  zo  dra  de  eerde  verkoop ,  die  Ingezetenen 
„  deeden,  met  eenen  tienden  Penning,  be- 
„  zwaard  werdt.  Dat  hierop  't  verloop  van 
„  den  Koophandel ,  neeringen  en  handwer- 
„  ken  volgen  moed ;  wanneer  de  Koning  ook 
„  zeer  geringe  inkomden  van  den  tienden 
„  Penning  trekken  zou.  Dat  's  Lands  wee- 
„  veryen  zouden  moeten  vervallen ,  alzo  de 
„  vreemden  de  Hollandfche  doffen  niet zou- 
,f  den  willen  koopen ,  zo  de  verkoopers  de- 
„  zelven  een  tiende  hooger  in  prys  hielden 
„  dan  te  vooren ,  gelyk  zy  zouden  moeten 
„  doen ,  om  de  nieuwe  belading  te  vinden. 
„  Dat  men  hiertegen  niet  kon  inbrengen, 
„  dat  de  Koopluiden  den  tienden  penning 
„  minder  behoorden  te  winnen ,  en  hunne 
„  ftoflFen  tot  den  ouden  prys  te  geeven ;  al- 
„  zo 'er,  vertrouwde  men ,  geene  Kooplui- 
„  den  zouden  gevonden  worden,  die  zig,  te 
„  vooren ,  niet  met  de  wind  van  eenen  tien- 
„  den  penning  te  vrede  zouden  gehouden 
„  hebben.  Dat ,  wyders ,  alle  Koopmanfchap 
„  geene  Wind  gaf,  en  de  Koopman  dikwils 

mee 


XXIII.  BobK.     HISTORIE.     301 

„  met  fchade  verkoopen  moeft,omaangeklFmi,,nL 
„  te  geraaken :  in  welk*  geval ,  de  tiende  pen-  l569-_ 
„  ning  hem,  boven  maate,  bez  waaren  zoo. 
„  Dat  de  Koopluiden  de  waaren  ,  hier  te  lan- 
„  de  vallende  ,  over  zee  verzenden  moeden, 
„  onzeker  of  dezelven  behouden  overkomen 
„  en  wind  geeven  zouden  of  niet,  waarom 
„  het  onredelyk  fcheen, hun, hier, van  dee- 
„  ze  waaren  den  tienden  penning  te  doen 
„  betaalen.  Dat  de  tiende  penning  ook  zeer 
„  ten  Jafle  van  de  armen  zou  komen,  die  de 
„  Hertog  fcheen  te  willen  verlieten;  alzo  zj 
„de  eet-  en  andere  waaren ,  in  t  klein,  en, 
„  gemeen  .yk ,  na  datze ,  meer  dan  eens  ver- 
„  kogt  waren  ,  koopen  moeden.    Dat  de 
„  Haringvaart  en  kleine  viflchery  vervallen 
„  zou ,  zo  men  'er  den  tienden  penning  van 
„  zou  moeten' geeven.    Dat  de  twintigde 
9,  penning  van  de  onroerende  goederen  ook 
„  een  ondraaglyke  laft  zou  zyn,  alzo  thans, 
,,  nu  de  honderdde  penning  was  toegedaan, 
„  een  Huis,  dat  flegts  eens  in  dit  jaar  ver- 
„  kogt  werdt,  't  gene,  dik  wils,  uit  nood  ge* 
'  „  fctuedde  ,  zes  honderdde  penningen  zou 
„  moeten  betaalen.  Dat  dit  de  eigenaars  bui- 
„  ten  daat  dellen  zou ,  om  de  laden,  op  de 
„  huizen  daande,  te  voldoen  enz."  't  Slot  van 
dit  Vertoog  was  eene  verklaaring,  dat  de  E» 
delen  en  Dordrecht, in  den  tienden  en  twin- 
tigdenPenning,  die,  kortheidshalve,  de  tiende 
Penning  genoemd  werdt,  gely k  wy  dien  voor- 
taan ook  noemen  zullen,  bewilligd  hadden; 
doch  dat  de  andere  vy  f  Steden ,  in  de  plaatfe«We(!«i 
des  tienden  pennigs,  twee  jaaren  na 't  op-J^^. 
brengen  van  den  tegen  woordigen,  nog  een'^  Pau 

hon-ning. 


£6ft     tfADÊRLAND9CÖE   TXÜLÈotXi 

FiuptüL  honderdfteo  penning  wilden  opbrengen  (/)u 
1569.      Al  va,  zeer  onvergenoegd  over  de  dnw& 
Svi      figheid  der  Staatsen ,  belaftte  denbyzonderen 
zoekt  de  Stadhouderen ,  met  naame  ook  den  Graave 
Suaten,  van  Boffu ,  alle  vlyt  aan  te  wenden ,  om  zy~ 
^^i^  nen  eifch  te  doen  toeftaan.  Ook  dreigde  hy 
genftot  fommigen,  dat  hy  's  Konings  gezag  gebnri- 
bewiili-  ken  zou,  om  hen  tot  bewilliging  te  nood- 
P*Z  te    gaaken ,  alzo  zyne  Majefteit  den  tienden  Pen* 
drin«en*  ning  volftrektelyk  begeerde.  Somtyds,  meng* 
de  hy  'er  onder ,  dat  eenige  Staaten ,  die  zig, 
in  de  voorgaande  beroerten ,  kwalyk  gekwee- 
teri  hadden ,  die  fchuld  wel  met  den  tienden 
Penning  boeten  mogten.  Eenigen  dreigde  hy 
met  bezetting  van  Spaanfch  Krygsvolk.Docn 
die  van  Henegouwen ,  Artoh  en  Namen  liet 
hy,  door  Barlaimont  en  Noirkarmes,  voor- 
houden ,  dat  het  hem  min  om  den  tien-* 
den  Penning  dan  om  de  behoudenis  van  /$ 
Konings  gezag  te  doen  was:  waardoor  zy de 
eerften  tot  bewilliging  bewoogen  werden. 
Hun  voorbeeld  werdt ,  met  meerder  of  min- 
der bepaalingen ,  door  anderen ,  gevolgd  (m)é . 
De  vyf   De  vy f  Hollandfche  Steden  zelve ,  fterk  ge* 
|?£uïnd*  drongen  wordeöde  door  den  Graave  van  Bos* 
denbeT  ru»  bewilligden  in  Bloehnaand;  hoewel  de 
wüiigen.  Stad  Amfterdam 't  Befluitlangft  tegen  hielde 
Amfter-  en  in  de  d&e  van  Oonfent  ftellen  liet,  dat  zf 
J1*?*       bewilligde  >ah  werftemd  zynde  (n).  Utrecht  af* 
Utrecht  leen  bleef  wriprie,  biedende ,  indeplaatfe 
alleen     Van  den  hondennten,  tienden  en  twintig- 
Myftwei-ften  penning, eerfttwee-enzeventig-,flader- 
*cri*  ..  hand 

(l)  Kefifl.  ttoll.  2«  jêprU  i5«*  *L.  97- 

(m)  Vioi.li  Gommem.  f*  29t-*9+. 

(»;  Refdl.  Hou.  17  THétf  1  Jmj  U69.  It  49 s  J*. 


m&  Ètm.     HISTORIE.     al- 
tend honderd- ,  en  toeft,  honderdenvyftig-FnjfrflL 
duizend  guldensC|)-  Doch  de  Hertog  was  hier-  1569* 
öVet  zo  geftoora,  dat  hy  bezetting  binnen  U- 
trecht  zondt ,  om  de  Staaten  te  noodzaaken 
ttft  volkomen*  bewilling  (p  ). 

Hy  hadt  niet  willen  gedoogett ,  dat  de  Staa-  Ai  va  wü, 
ten ,  die  bewilligd  hadden ,  eenige  voorwaar-  *n  plaan 
den  bedongen ,  by  de  Afte  van  Confent.  Doch™  del1 
hy  liet  toe ,  dat  zy  de  zwaarigheden  in  'tJ^JJJjJL^ 
heffen  des  tienden  Pennings,  by  byzonderemet  twt e 
fmeekfchriftefi ,  aan  hem  vertoonden ,  beloo-müüoe* 
vende  daarop,  alsdan,  gunftiglyk  te  zullenfle,,.tc 
letten.  Doch  deeze  zwaarigheden  werden,  in^c 
de  Raaden  vafi  Staate  en  der  Geldmiddelen, 
dien  de  Hertog  raadpleegenmoeft,  zo  groot 

Sevondeh,  dat  hy,  geenen  kans  ziende,  om 
en  tienden  Pennig  met  vrügt  te  doen  hef- 
fen, eindelyk,  in  Wynmaafta,  op  den  raad, 
zo  geloofd  wet dt ,  van  den  Geheimfchryver 
Jozef  de  Cotirtexolle,  befloot,  in  de  plaats 
van  den  zelven ,  te  vrede  te  zyn  met  twee 
millioenen  's  jaars  van  alle  de  Nederlanden, 
Voor  den  tya  van  zeven  jaaren ;  waarby  hy 
ftog  een'  hónderdften  Penning  wilde  gevoegd 
hebben.,  om  tegen  een*  onverw^gten  nood  te 
te  worden  opgelegd.  Doch  hy  bemerkte  haaft, 
dat  de  honderdfte  Penning  den  meeften  niet 
geviel.  Qok  vreesde  hy ,  kort  hierna,  dat  de 
bewilliging  in  den  tienden  Penning,  die  reeds  < 

gegeven  was,  wederom  ingetrokken  worden 
ion,  wanneer  hy  een  nieuw  voorftel  deedt. 
Hierom  veranderde  hy,  federt,  van  gedag- 

ten, 


n 


f)  BOR  V.  B$*k9  II  2otf,  207  [*•;],  »»»  [**•]■ 
>)  BOft  V.  Bfk  9  H.  207  [«8]. 


30*     VADERLANDSCHE    XXÜI.  Boet. 

pjupsüLten,  en  befloot  den  tienden  Penning,  voor 
1569.  zekere  fomme  en  tyd ,  te  laaten  af  koopen  (g). 
Hy  vorderde  toen  van  de  Nederlanden  in  't 
gemeen  dezelfde  twee  mfllioénen,  en  van 
Holland  ,     tweehonderdeenenzeventigdui- 
zend  guldens  's  jaars,  voor  den  tyd  van  zes 
jaaren,  boven  eenen  tweeden  honderdften 
Dit  ba-   penning,  binnen  denzelfden  tyd.    Doch  de 
pen,  in 't  Staaren  van  Holland,  voorziende,  dat  men 
eerfl.by  voorhadt,  hun,  na  verloop  der  zes  jaaren, 
HoU*??  met  den  tienden  Penning,  t^blyven belaften, 
^^   *  en  geenen  wil  hebbende ,  om  eenen  tweeden 
honderdften  Penning  op  te  brengen  j  (loeien 
den  eifch  des  Hertogs,  in  't  eerft,af  (r).Ee- 
nige  anderen  bewilligden  in  den  uitkoop, 
voor  den  tyd  van  twee  jaaren  (s).  Doch  al- 
zo Alva  gaarne  eene  eenpaarige  bewilliging 
gezien  had  t,  die  nogtans  bezwaarlyk  te  ver* 
krygen  was ,  moeft  hy  't  ftuk  des  tienden 
Pennings,  eenige  maanden,  fteeken  laaten. 
xvit       Ook  verfchafte  hem  de  onluft,  tuflchen 
Oniuflen  Engeland  en  deeze  landen  gereezen,  thans 
met  En-  werk  in  overvloed.  Eenige  Italiaanfche  Koop- 
1111         luiden  hadden,  op  het  einde  des  voorleeden 
jaars,  agthonderdduizend  Kroonen ,  tefche- 
pe ,  herwaards  gezonden ,  ten  dienfte  des  Her- 
togs van  Alva,  De  fchepen,  op  welken  men 
deeze  penningen  verdeeld  hadt  Jdoor  Franfche 
Vrybuiters,  gejaagd  wordende,  waren  ge- 
•  noodzaakt  geweeft ,  in  eenige  Engelfche  ha- 

vens in  te  loopen ,  alwaar  de  Koningin  het 
geld, dat  zy  verftondt,  niet  den  Koning  van 

Span- 

(f)  Viglii  Comment.  p.  294- 

'    *  Rcfol.  Hoil.  14  Ator.  1569 

Viqlii  Commcat.  p%  19$. 


(r)  Rcfol.  Hoil.  14  Afar.  1569»  */•  79. 


XXm.  Boek.    HISTORIE.      305 

Spanje,  maar  byzondere  Perfoonen  toe  teFupsIIL 
behooren ,  in  beflag  hadt  doen  neemen  ( t)  ,  1569, 
voorgeevende ,  hetzelve  ter  leen  te  willen 
houden  (h).  Ook  gafze  den  eigenaaren  zeker- 
heid, voor  hoomfom  en  rente.  Doch  Alva 
nam  dit  der  Koninginne  zo  kwalyk  af,  dat 
hy  terflond  alle  Engelfche  goederen  hier  te 
lande  beflaan  en  den  invoer  der  Engelfche 
'Wollenftoffen  verbieden  deedt.  In  Engeland 
befloeg  men  ook  de  Nederlandfche  goede- 
ren ,  cüe  meerder  waren ,  dan  'er  van  de  En- 

Selfchen  hier  werden  gevonden  (v).  Alle  han- 
el  met  Engeland  ftondt,  hierop,  ftil  (w). 
Zelfs  vindt  men  van  't  neemen  van  eenige 
Nederlandfche  fchepen,  doordeEngelfchen, 
gewaagd.  Ook  begonden  de  EngeHchen ,  in  ' 
de  Lente  des  jaars  1 569 , hunnennandel , van 
Antwerpen,  te  verleggen  op  Hamburg,  wer- 
waards  wel  agttien  fchepeninzee  ftaken(s). 
Alva  zondt  toen  den  Raadsheer  JJJbntóUemzr 
Engeland,  die,  als  flegts  van  eenen Koning, 
lyken  bewindsman  afgevaardigd,  geen  ge- 
hoor, by  de  Koninginne,  verwerven  kon  (y). 
Naderhand  werden  'er  andere  Gezanten  af- 
gevaardigd (2) :  doch  de  twift  werdt  niet  by- 
gelegd  voor  't  jaar  1573,  wanneer  men,  by 
voorraad,  overeen  kwam,  om* den  onderlin- 
gen  handel  wederom  open  te  ftellen  (a).  Hier- 
op 

(s)  LAWGUETI  Epift.  Lihr»  I.  E».  XXXV.  XXXVI.  f.  7*»  77- 
f «)  Ta ss is  Commenc.  Lihr.  I.  />.  14.5. 
(v)  BOR  V.  Boek ,  */.  196  [172].  Vit  &.  A&  Pobl.  Angl. 
T»m.  VI.  P.  IV.  p.  \s*. 
(w)  \lGl*WS  ad  HOPPER.  Epift.  LXXIX.p.  5I9,LXIX.^.  tol. 
\x)  LAMOUETi  Epift.  Lier.  I.  Ep.  XXXVIII. p.  ti.lL.p.iS9 
(j)  BOR  V.   Boek  f  hl.  199  [*77]. 

(%)  Vrytx  MHffiW ALSIHGH.  Ltttr.  XXX. p.+Z,  XXXVIII.  #.51. 
(a)  BOR  V.   B*ek>  hl.  201  [179]. 

vi:deel.  V 


gotf     VADERLANDSCHE    XXDELBosc 

RupsHI.op  volgde  een  eindelyk  Verdrag,  in  't  vol- 
1569.  gende  jaar.  Doch  de  Nederlanders  verloo- 
ren,  by  deeze  onUifl,  elf  toniien  goads  aan 
geld  ,  of  aan  goederen ,  door  de  Engelfchen, 
verkogt,  en  nog  zo  veel  aan  't  gene  bedor- 
ven ,  ofverduifterd  was,  In  Engeland,  hadt 
men  den  Ingezetenen ,  wier  goederen ,  hier 
te  lande,  aangeflaagen  waren ,  vergoeding 

fedaan  uit  de  Nederlandfche  goederen,  in' 
Ingeland  bekommerd.Doch  de  Koning  (breek 
hier  alles,  wat  van  de  aangeflaagen'  Engel- 
fche  goederen  kwam,  naar  zig,  zonder  te 
cehengen,dat  de  Nederlanders  een  gedeelte 
hunner  fchade  aan  dezelven  verhaalden  (b). 
XVTII.      De  onluflen  met  Engeland  ,  die  iievigft 
't  Volk  .  waren  ,  toen  de  tiende  penning  gevorderd 
vc^dc°"  werc*t,  maakten,  zo  wel  als  't  gerugt  deezer 
Regee-    nieuwe  fchatting ,  de  gemeente  alomme  gaan- 
ring,       de.  't  Klaagen  over  Alvas  flrenge  regeering 
werdt  algemeen ,  en  hy  zelf  bleef  'er  niet  on- 
kundig van,  doordien  hy  eenige  luiden aan- 
Zeven     hieldt ,  by  't  gemeen ,  zeven  Jluivers  Luiden  ge- 
Huivers   noemd ,  om  datze  zo  veel  s  daags  verdien- 
Luiden.  ^Qn .  weucen  hem  geduurig  berigt  gaven  van 
't  gene  'er,  onder  t  volk,  gefproken  werdt. 
Oranje  ,  die  zig  thans  in  Duitfchland  be- 
vond t,  kréég* ook,  in  't  heimelyk,  kennis 
van  den  toeftand  der  zaaken  hier  te  lande, 
Buis  trekt  uit  Meefter  Paulus  Buis,  die,  van  de  Dag- 
naar  den  vaart  te  Bruflel  te  rug  keerende,  zyne  me- 
Prinfc     degemagtigden  vooruit  liet  reizen ,  voorwen- 
van  o-    jeu^g  n0g  jets  in  Brabant  te  doen  te  hebben, 
en  over  nagt  en  dag  naar  Dillenburg  toog, 

daar 

(i)  Mete&en  III.  Beek,  ƒ.  $7'  HOOST  V.  Mnk9.U  zoU 


ranje, 


XXm.  Boe*.    HISTORIE.     307 

daar  hy  zig ,  flegts  een  etmaal ,  by  den  Prin-f  ojhIA 
fè,  ophielde  r  en  niet  boVen  drie  dagen ,  na  isdgé 

de  andere  Gemagtigden,  wederom  in  Hol- • 

land  kwam  (c).  Hy  was*,  ten  deezen  tyde,  Holland 
Penfionaris  van  Leiden,' en hadt^geduurende ver- 
de  gevangenis  van  's  Lands  Advokaat,  en£clll,ift 
by  afwezendheid  van  den  Penfionaris  vanj^j^* 
Dordrecht,  fbmtyds,  de  Dagvaart  waarge-vanee.  • 
nomen  (d).  Na  de  dood  van  van  den  Einde, n en  Ad- 
ia  Lentemaand  deezes  jaars  voorgevallen, vokaa«. 
beflooten  de  Staaten ,  Voor  eerft ,  geenen  Ad* 
vokaat  aan  te  neemen  (*),  fchoon  'er  verfchei* 
den'  waren ,  die  hunnen  dienft  hadden  aan** 
gebooden :  van  welk  befluit  geene  andere 
reden  fchynt  te  zyn  geweeft ,  dan  dat  zf 
Meefter  Dirk  van  der  Nyehburg^  die  hun ,  door 
Alva,aangepreezen  was  (ƒ),  nochafwyzen 
durfden ,  noch  aanneemen  wilden.  Doch  toen 
men,  na  't  uitberften  van  den  oorlog  in  Hol* 
land,  Al  va  niet  meer  behoefde  te  ontzien, 
werdt  Meefter  Paulus  Buis ,  tot  's  Lands  Ad- 
vokaat, aangefteld.  Hy  hieldt,  Van  den  tyd 
zyner  reize  naar  Dillenburg  af,  met  kennifcf 
fe  der  Heeren  van  2 wieten  enKalflagen,ge* 
duurig heimelykverftandmet  Oranje:  waar- 
toe men,  fomtyds,  in  ftilte,  te  Alfeij,  by* 
een  kwam ,  op  een  Huis  van  den  Heere  van 
Kalflagen ,  Jaké  Kopper ,  uit  wiens  mond , 
deHiftoriefchryverBon  deeze  byzouderhei4 
te  boek  (telt  (g). 

Oraü- 

(0  BOK  V.   Boek,  hl.  «ot  [z»j>], 
(d)  Hefol.  Holl.  t9  Jsnutry  i*é*.  hl.  f. 
(ê)  Refol.  Holl.  +  April  1570»  hL  14- 
(/)  fcefol.  Holl.  22  N*v.  15*9,  kL  f*,  at  -**«  IJ7*'  M»  **« 
(i)  Boft  V.  M«k,  èL  208  [zt9]. 
V  2 


3o8    VADERLANDSCHE    XXüLBoiac: 

Fupsm.  '  Oranje,  uit  Buis 9  berigt  van  den  ftaat der 
1569-  Landen  bekomen  hebbende,  befloot,  zomen 
De  Prins  wil  (A),  op  den  raad, hem,  in  Frankryk, ge- 
geeft  be-  geven ,  door  den  Admiraal  de  Coligni,  'tge- 
fieüingenj^  ^eT  wapeneQj  dat  hem  te  lande  tegen- 
SJf**    geloopen  was ',  ter  zee  te  beproeven,  en  aan 
eenige  gevlugte  Edelen,  Koopluiden  en  an- 
deren, laftbrieven  te  geeven,  om  ,metfche- 
pen ,  die  fommigen ,  voor  eigen*  rekening ,  in 
Voor-     zee  bragten ,  te  vrybuit  te  vaaren.  Hy  ftelde 
aaamfte  dan  Jonkheer ddriaan  van  Bergen,  Heere  van  ZW- 
?c.Jj*1"    bain>  aan,  tot  zynen  Onder- Admiraal  over 
xyneT*  een*ge  fchepen ,  die  onder  bevel  ftonden  van 
Vloote.  Jonkheer  Lodewyk  van  Bergen ,  des  Onder- 
Admiraals  Broeder  ,  Jonkheer  Albrecht  van 
Mgmond,  Jonkheer  Lancelot  van  Br  ederode, 
Baftaardbroeder  van  Heere  Henrik ,  Adriaan 
Merming ,  Jan  Broek ,  Nikolaas  Ruikhaver  (i), 
Barthold  Entes  van  Mentheda,  Willem  van 
Imbife,  Dirk  van  Breemen  (*),  Kornelis  Geer* 
lofz  Rooboly  Fokke  Abelszoon,  Égbett  en  Juriaan 
JVybrandszoonen ,  Jan  Klaaszoon  Spiegel  (/) ,  Dirk 
Duivel ,  Jan  van  Troye  (m),  en  verfcheiden* 
anderen :  welker  getal ,  van  tyd  tot  ty d,  aan- 
Hanlaft.  w*es-  ^J  hadden  laft  van  den  Prinfe  „  om 
'  „  den  Steden,  Plaatfen  of  Ingezetenen  van 
„  het  Roomfche  Ryk,  Engeland ,  Deenemar- 
„  ke,  Zweeden,  Frankryk,  en  allen  ande- 
„  ren,  die  den  woorde  Gods  en  hem  waren 
n  toegedaan ,  niet  ce  befchacügen :"  doch  dee- 

ze 

(B)  MlTEREN  UI.  £"*,ƒ.  59. 

Si)  Scntcnt.  ran  Alt?»  hl,  t+6. 
k)  BOR  V.  Boek,  hL  208  [ig9]. 
i)  Senttnt.  fin  Alva ,  kl.  243 ,  24*.  1 

m)  RefoL  Holl.  £9  7**y  1570.  H.  4J. 


XXIir.  Boek.      HISTORIE.       309 

ze  Jaft  werdt  kwalyk  naargekomen.  De  fche-Fiupsin. 
pen  hielden  zig ,  gemeenlyk,  op,  in  de  En-  1569, 
gelfche  zeehavens ,  daar  zy ,  ter  oorzaak  e  van  HunuïT 
het  ongenoegen  tuffchen  de  Koninginne  enbedry^» 
Al  va,  gedoogd  werden;  of  te  Rochelle  inven# 
Frankryk ,  daar  de  Hugenooten  meefter  wa- 
ren ,  ot  op  de  Rivieren  de  Elve  en  de  Eems. 
Zelfs  ontzagen  zy  zig  niet,  't  Vïie  in  teloo- 
pen  (n) ,  en  op  en  langs  de  Zuiderzee  te  ftroo- 
pen :  waarom  men ,  in  den  Zomer  deezes jaars, 
teAmfterdam,  een  Oorlogfchip  en  eeoige 
platbodemde  Schuiten  te  water  bragt ,  die  de 
vrybuiters  verdreeven,en  drie  derzelven ge- 
vangen namen,  welken  hun  bedryf,metden 
hals,  boeten  moeften  (0). Weinig laater, vie- 
len de  fVatergeuzen  ,dus  noemde  men'sPrih- 
fen  Zeevolk,  in  de  Grietenye  van  Vigliuf 
Broeder,  in  Friesland,  alwaar  zy  't  Kloofter 
fVcerdazn  kooien  leiden.  Ook  deeden  zyee- 
ne  landing  op  Ameland*,  daar  zy  't  Huis  pion* 
derden  van  den  Heere  Pieter  van  Kamminga , 
en  op  ter  Schelling,  daar  't  Huis  des  Graa- 
ven  van  Aremberg  verwoefl  werdt.  Ook 
voerdenze,  van  hier,  den  Droflaard  en  Pas- 
toor gevangelyk  met  zig  (p).  Doch  't  voor- 
naamfte,  dat  zy,  hier  omtrent,  verrigtten , 
was  het  neemen  van  twee  Vlooten  van  zes- 
tig en  veertig  fchepen,  die,  langs  het  Vlie, 
naar  Amfberdam  wilden ;  en ,  na  't  betaalen 
van  losgeld,  vry  raakten  (q). Naderhand be- 

Ie* 

(*)  MfiTRRBW  III.  B*k9  ĥ  S9- 

(o)  Hcfol.  Holl.  19  Aug.  1569.  hl.  rfo. 

(p)  ViGLius  ad  HOPPER.  Epift.  LXXZVIL  />.  H7.LXXXII. 

lf)  Boa  V.  JBoekt  kl.  2og  [1*9]. 
V3 


310    VADERLANDSCHE    XXIII.  Boek- 

Fiupsm^egerdedeHeervanDolhaindeSchansDelf- 

1569.  zyl  te  water,  met  eenige  Schepen; doch Gar 

' ter  MkSyHeer  vanBilly,  dieovereene  Vloot, 

welke,  naar  't  fchyht,  te  Amfterdam  uitge- 
ruft  was  (r) ,  gebied  voerde ,  noodzaakte  hem, 
omtrent  het  einde  van  Slagtmaand,  deplaats 
te  verlaaten  en  zee  te  kiezen  (*). 
Ontóuk.    Jan  Broek  van  Amfterdam,  een  wakker 
S  efade  Hopman,  viel,  omtrent  deezen  tvd,  den  Ham. 
van  Jan  burgeren  in  handen ,  die  hem ,  als  een  zeeroo- 
Broek.    ver°  >t  hoofd  afloegen  (t):  waaruit,  zo  wel 
als  uit  het  ter  dood  brengen  van  eenigen  te 
Amfterdam ,  af  te  neemen  is ,  dat  men  s  Pnn- 
fen  laftbrieven  niet  erkennen  wilde :  alzo  men 
de  gevangen'  Watergeuzen,  anders, met  ge- 
h/k  zeeroovers,maar  naar  Krygsgebruik,  ge- 
handeld zou  hebben.  .  ... 
Onder-       Ook  werdt ,  over  de  wettigheid  van  s 
zoek, o-  prinfen  laftbrieven ,  ten  deezen  tyde ,  in  en 
ver  4*     omtrent  de  Nederlanden ,  getwift:  oordee- 
SdS.  lende fommigen, dat  hv , geen Regt :  van  Op- 
•sPru.fen  perfte  magt  bezittende  m  eenigen  der  JNeder- 
laftbrie-  ianden ,  hier ,  geenen  laft  tot  het  voeren  van 
vw'       oorlog  vermögt  te  geeven  («).    Anderen 
meenden ,  dat  zyn  Prinsdom  Oranje  hem  hier- 
toe regt  gaf  («).    Doch  de  befte  en  voor- 
naamfte  grond  van  zyn  Regt  was  het  verzoek 
veeier  voornaame  Nederlanderen ,  die ,  tegen 
bezwooren '  Voorregten ,  verdrukt  wordende, 
geoordeeld  hadden ,  hem  te  mogen  verkiezen, 
om  hen,  door  de  wapenen,  te  befchermen. 

Ou» 

fr)  Kefbl.  Hol),  ij  7«iy  M7o.  U.  «• 

(t)  Violius  sd  HoppFR.  Rpifl.  *CV.  f.  f  SU 

(»)  MïTERSM   III.    /»«•*,ƒ•   J». 

'  {•;  MKTmsi»  in.  Btti,/.  59. 
(v)  HOOST  V.  Buk,  bU  i«. 


XXIII  Boek.     HISTORIE.    311 

Ondertuflchen,  maakten* t  de  Watergeuzen  FilipsïIL 
zo  grof,  met  berooven  van  vrienden  en  on-  J569. 
zydigen,  dat  de  Prins,  hierover  misnoecd,DolhthT 
den  Heer  van  Dolhain,  die  ook  geene  reice-  wordt  afc 
ning  deedt  van  den  bekomen  buit,  eerft  ee-*creu 
nigen  tyd  in  hegtenis  hieldt ,  en  toen  van  zyn 
ampt  ontfloeg  (w).    Doch  ik  meen ,  dat  dit 
eerft:  in  't  volgende  jaar  gebeurde ,  na  dat  de 
Watergeuzen ,  'bedugt  voor  de  Vloot ,  die , 
te  Amfterdam  en  in  t  Noorderkwartier,  te- 
gen hen  uitgeruft  werdt,  de  Friefche  kullen, 
m  Lentemaand ,  verlaaten  hadden  (s). 

Midlerwyl,  ruftte  de  Prins  niet,  met  het   -xt\\ 
uitvinden  en  te  werk  ftellen  van  veelerlei  Han^  cl 
middelen,  om  den  begonnen  Kryg  voort  teT"0"?* 
zetten ,  houdende  heimelyke  briefwifleling^n°™„{f 
met  voornaame  Luiden,  in  de  Nederlanden, ge Steden 
zo  om ,  door  hunne  hulp,zig  van  de  eene of meeifcr 
de  andere  Stad  meefter  te  maaken  (7),  alsjf  maa* 
om  eenige  pennmgen  in  t  Land  te  verzame- 
len, tot  bevordering  zyner  oogmerken.  Men  Bedekte 
befchreef,  in  deeze  bedekte  onderhandelin-fchr>*f- 
gen,  die /naar  't  fcheen,  over  zekere  Koop-wyze" 
manfchap  gehouden  werden  ,  Plaatfen  en 
Perfoonen ,  onder  verbloemde  benaamingen, 
noemende  Holland,  Koper; Gelderland  Staal; 
Overyflel ,  Tin;  Amfterdam,  Satumus;  den 
^  Haage  ,   Jupiter  ;  Delft ,  Jpollo  ;    Leiden  , 
Merkuur;  Alkmaar,  Pluto;  t  Vlie,  Titan; 
Texel,  Boreas ;  Emb^en,  Brunswyk ; Dillen- 
burg  ,  Dantzig;  Wezel ,  Koppenbagen;  den  Prins 
van  Oranje,  Maarten  Wtllèmszovn;  den  Her- 
tog 

fw)  BOR  V.  JM,  hl.  201  [190]. 

ix)  V1GL1US  md  HOPPKK.  Bpi/U  LXXIII.  p.   JOf, 
7)  Metsbin  UJL  £"k,  ƒ•  .«>  *"*ƒ. 

V4 


312    VADERLANDSCHE    XXIII.  Boek. 

FiLiPsIILtog  van  Al  va,  Paulusvan  Alblas;  de  Konin- 

1569-  gin  van  Engeland,  Henrik Ftlipszoon ; Diderik 

Sonoi ,  Daniel  van  Zante  of  Nathanael  van  Kal- 

kar;  Albrecht  van  Hugtenbroek,  AMf  van 

Volmagt  Zon;  enz.  De  Prins  gafook,  ten  deezen  ty- 

fius^a    ^e>  bevel  aan  ^ee^er  Joan  Bafius>  om*  °P 
Sonoi.D    zynen  naam,  nieuwe  beftellingen  ter  zee  uit 
te  geeven ,  trekkende  de  laftbrieven ,  door 
hem,  te  vooren,  verleend,  allen  wederom 
I57°-  in  (z).  En  om  de  verzameling  van  pennin- 
gen, in  de  Nederlanden ,  met  ernft,  door  te 
zetten,  verleende  hy,  hiertoe,  op  den  ze- 
venden van  Sprokkelmaand  des  volgenden 
jaars  ,fchriftelyke  volmagt  aan  Jonkheer  Di- 
derik Sonoi ;  die  eenige  Predikanten  en  an- 
deren aanftelde,  om,  in  Holland,  in 't  Stigt 
Geldver-  en  elders ,  met  groot  gevaar ,  geld  byeen  te 
z«ineiing.Zamelen  (d).  Veelen  y  verden  hierin,  om  hun 
gewifle  geruft  te  ftellen :  anderen  dreef  de 
eerzugt ,  om ,  niet  minder  dan  hunne  geloofs- 
genooten ,  uit  te  munten :  eenigen  gavengeld, 
om  hunne  fchepen  en  goederen ,  op  zee,  te 
beveiligen.  Ook  vindt  men, dat  'er  eeneaan- 
zienlyke  fomme  beloofd  werdt,  onder  beding, 
dat  menie  niet  zou  behoeven  te  betaalen*, 
voor  dat  de  Prins  een  talryk  heir  op  de  been 
hadt  (£). 
Holland      De  Staaten  van  Holland ,  fcindelyk  befloo- 
befluic     ten  hebbende,  om,  in  plaats  van  den  tien- 
den nen-  (jen  en  twintigften  Penning ,  tweehonderd 
n^gafte  eenenzeventigduizend  guldens  's  jaars, voor 
koopen.  tien 

(a)  ROR  V.  Beek,  hl.  223  [309»  310]' 
(mj  Dor  V.  B»ek$  hl.  22+  [311]. 
(kj  HOOFT  V.  Boeky  hl.  210. 


XXIH.  Boek.     HISTORIE.     313 

den  tyd  van  zes  jaaren,  op  te  brengen  (c)>Fiup«ni. 
waren  den  gantfchen  Zomer  bezig,  ommid-  1570.  * 

delen  teberaamen,  tot  het  vinden  deezer 

penningen.  Zy  verzogten  en  verkreegen  Ok- 
troi,  op  's  Konings  naam,  om,  ten  dien  ein- 
de, eene  menigte  van  nieuwe  Impoften  in  te 
voeren  (d).  Doch  alzo  de  andere  Landfchap- 

Sen  nog  niet  bewilligd  hadden,  bleef'twerk 
er  belaftinge  ook  fteeken,  in  Holland.  In 't  Moeite  in 
Stigt,  haperde  't  insgelyks  nog  geweldig.  Hier  'c  Sdff* 
haat  de  Geeflelykheidden  Hertoge  vertoond, 
dat  het  haar,  volgens  's  Paufen  Bulle  inCoena 
Dominij  niet  vryftondt ,  zulk  eene  fchatting 
op  te  brengen ,  zonder  Paufelyk  verlof.  Men 
hadt  zelfs  deeze  Bulle,  met  kennis  van  den 
geheimen  Raad,  onlangs,  gedrukt,  in 't  licht 
gegeven:  't  welk  Alva  zo  euvel  nam, dat hy 
den  Geheimfchryver  De  la  Torre ,  die  't  ver- 
lof getekend  hadt ,  eerft ,  in  zyn  huis ,  in  heg- 
tenis  hieldt  (é) ,  en  toen  verboodt ,  in  een  rond 
jaar,  zyn  Ampt  te  oefenen.    Kort  hierna, Plakaat 
kwam  'er  een  Plakaat  uit,  waarby  'tgantfche^P  £?* 
bewind  der  Drukkerye  aan  eenen  Gemagtig-    u    *"• 
de  gefield  werdt ,  en  verbooden ,  iet  in  't  licht 
te  geeven,  zonder  byzondere  goedkeuring 
(ƒ).  Men  hieldt  dit  Plakaat,  door  Vargas, 
gefmeed  te  zyn, die zig  van  de  hulp  vanden 
beroemden  Arias  Montanus  bediend  hadt.  En 
Viglius  fchryft,  dat  de  geheime  Raad,  aan 
wien  anderszins  't  ontwerpen  van  diergely- 


fc 


O)  Hcfol.   Holl.       Méj  en  19  7«*f  U7o»  W.  3J»  4?. 
(/)  Zie  bet  *«  de  Aelbl.  Holl.  19  j**y  1570.  */.  45. 
O)  Viglius  ad  Hopper.  Epift.  LXXii.  p.  507. 
ifj  Boa  V.  £«i,  >/.  225  [ju]- 

V! 


ji4    VADERLANDSCHE    XXm.  Boek; 

FiupsüLke  Plakaaten  ftondt  ,hun  deezeeer  niet  mis* 
1570-  gnnde  (g).  Midlerwy  1 ,  bedreef  de  bezetting, 
die  Alva  binnen  Utrecht  gelegd  hadt ,  veel 
moedwil  in  de  Stad,perfende  der  Gemeente 
vierentwintighonderd  guldens  af,terweeke. 
's  Lands  Staaten  waren,  ten  deezen  tyde , 
ook  voor  den  Raad  der  Beroerten  gedagvaard, 
om  zig ,  wegens  't  voorgevallene  in  't  jaar 
1566  ,  te  verantwoorden  (*)•  Lang  en  hevig 
werdthier  tegens  hen  gepleit:  't  welk  zy, 
met  een  taai  geduld  en  onbezweeken  moed, 
doorftonden ,  weetende ,  dat  men  't  flegts  toe- 
leide,om  hen,  door  allerlei  wegen ,  te  dwin- 
gen tot  bewilliging  in  degeeifchtefchatting: 
waartoe  zy  niet  verftaan  konden.  Men  be- 
fchuldigde  hun,  dat  zy  te  flap  tegen  de  On- 
roomfcnen  geweeft  waren,  en  beroerte  had- 
den gedoogd,  die  zy,geweldigerhand,  moes- 
ten belet  hebben.  Doch  fommige  Spaanfch- 
gezinden  welven  oordeelden ,  dat  zy ,  met  het 
wederftaan  van  Brederode  en  Oranje,  veel- 
eer, lof  hadden  ingelegd  (i).  Zy  antwoord- 
den „  dat  zy  niet  gewoon  waren  byeen  te 
„  komen,  dan  byzonderlykbefchreevenzyn* 
„  de,  en  dan  nog  alleen  over  zaaken  van  geld- 
„  middelen,  't  Stillen  der  beroerten  ftondt, 
„  meendenze,  niet  aan  hun,  maar  aan  den 
„  Koning  en  aan  's  Eonings  Stadhouder."  Die 
van  de  Stad  in  't  byzonder  beriepen  zig  op 
den  laft  en  het  voorbeeld  der  Landvoog- 
defle,  welkzy,  omtrent  de  Onroomichen, 

Alvt's     ftiptelyk  gevolgd  hadden.   Doch  Alva,  die 

te- 

(g)  VlGLIUS  sd  HOPPER.  Epifl.  LXXIII.  p.  jof. 

(I)  VioLiui  sd  Hopper-  Frtft.  XCII.  p,  ƒ47. 

(i)  Vjgliüs  sd  HOPPER.  Epyi.  LXXU.  p.  jog.  CV.  p.  S7U 


XXIH.  Boek.    HISTORIE.     315 

tegenfpreeken  niet  konnende  dulden,  ver-ftbnHL. 
klaarde ,  in  Hooimaand ,  de  vyf  Kerken  van  I57°* 
Utrecht,  de  Edelen,  die  't  Verdrag  met  de  Vonnit 
Onroomfchen  gemaakt  hadden ,  en  de  Ste-  ^f80  *• 
den  Utrecht ,  Amersfoort ,  Wyk  te  Duyr-  ^^ 
(lede  en  Reenen  vervallen  van  het  voorrégt, 
om  ter  Staatsvergadering  te  mogen  vwfchy- 
nen ,  met  verbeurtenis  van  alle  andere  Vry- 
heden ,  tot  dat  de  Koning  ander  bevel  gee- 
ven  zou.  Doch  die  van  Utrecht  beriepen  zig, 
van  dit  Vonnis,  op  den  Koning  zelven,  en 
zonden  Willem  Vcuzel,  Deken  van  S.  Pieter^ 
naar  Spanje,  om  hunne  zaak  te  verdedigen, 
die  zig ,  hierin ,  ook  deftig  en  vrymoediglyk 
kweet.  Alva  ftondt,  ondertuflehen ,  den  Wet- 
houderen  van  Utrecht  toe,  in  hunnen  dienft 
te  volharden :  doch  't  Hof  kreeg  bevel ,  om 
geene  Staaten  meer  te  befchryven.  Meefter 
Floris  Thin  toog  dikwils  naar  Brabant,  om  Al- 
va te  vermurwen.  Men  boodt ,  in  de  plaats 
van  honderdenvyftig,  honderdtwee-enzeftig, 
en  eindelyk  honderden  tagtigduizend  guldens, 
om  van  bezetting  ontlaft  te  zyn,en  't  beroep 
op  den  Koning  voortgang  te  doen  hebben. 
Doch  de  Hertog  liet  zig  nergens  door  ver- 
zetten (*).  De  nieuwe  Nederlanden,  gelyk  Men  laat  ^ 
menze  noemde,   om  datze  Keizer  KÏarel  ,denieu- 
nieuwlings ,  waren  aangekomen ,  en  niet  aan-  ^^t" 
geërfd  van  zyne  voorzaaten ,  kogten  den  den  den 
tienden  penning  af ,  Gelderland  met  vyfhon- tienden 
derdenvyfdtiizend  guldens ;    Friesland  met  Penning 
eenhonderdagtentwintigduizend ,  Overyffel  p™°°* 

enp   # 

ft)  Boa  V.  B§ek9  hl.  sof  enz.    [i**  *na.]  zij  [310],  zif 
l3i«],  13J  n.z.  lm  ttz.\. 


316     VADERLANDSCHE    XXIII.  Boek. 

FiuwIH.en  Drente  met  vierennegentigdtlizend ,  Gro- 
ij^o/ningen  en  Ommelanden  met  zeftigduizend 

— ;guldens;  en  Lingen  met  tienduizend  Ryks- 

daalers  (/).Die  van  Utrecht  oordeelden ,  ins- 
gelyks,  tot  de  nieuwe  Staaten  te  behooren, 
en#,  uit  dien  hoofde ,  ook  den  tienden  Penning 
te  mogen  af  koopen.  Doch  Alva  wilde  hen  , 
tegen  alle  reden,  onder  de  aangeërfde  Lan- 
den, gerekend  hebben  (m). 
»xx.        Twee  dagen  na  't  uitfpreeken  van  het  von- 
Aigemee-nis  tegen  Utrecht,  op  den  zeftienden  van 
ne  vergif- Hooimaand,  deedt  de  Hertog,  te  Antwer- 
gekon     Pen  > eene  algemeene  vergiffenis  afkondigen, 
digd.      voor  alle  berouwhebbende  Ketters.  Doch  alzo  . 
de  Leeraars,  Ouderlingen' en  Diakenen  der 
Onroomfchen;  zulken,  die  Leeraars  hadden 
geherbergd ;  zulken ,  die  de  wapenen  hadden 
opgevat  tegen  hun  Vaderland ;  die  daartoe 
penningen  hadden  verzameld  ofopgebragt; 
die  eenig  geweld  aan  geeftelyke  goederen  en 
perfoonen  hadden  gepleegd ;  de  Verbondte- 
kenaars  en  inleveraars  van  't  Verzoeklchrift 
aan  de  Hertoginne ;  alle  Regenten ,  Overften 
*  Zy  baart  van  Plaatfen  en  Amptenaars,  die  zig  inden 
weinig    oproer  gemengd  hadden ,  en.  verfcheiden*  an- 
gemft-    deren  van  de  vergiffenis  waren  uitgeflooten; 
'a  *      ten  ware  zy,  binnen  zes  maanden,  welke 
tyd  naderhand  verlengd  werdt,  in  perfoon, 
of  door  gemagtigden ,  voor  den  Hertoge, 
verfcheenen;  vondt  men  naauwlyksiemant, 
die  zig  op  deeze  vergiffenis  verlaaten  durf- 
de (»).  Weinige  en  geringe  luiden  maakten 

(/)   Bor  V.  Boek*  H.  lij  [jio], 

(*;  Vjglii  Commenr.  p.  19*. 

(nj  ViGLIUS  ad  HOPPER,  Epxft,  CIII.  p.  s*7*  CY1II./).  S7U 


XXm.  Boe*.      HISTORIE.    317 

'er,  alleenlyk,  gebruik  van  (0).  Ook  was  depILIKm; 
zugt  tot  vervolgen  nog  zo  fterk,datde  Her-  ij™  * 
tog,  weinige  weeken  geleeden ,  vier  afgeval-  yier  tf<]  ■ 
len  Priefters,  die  lang  in  denHaage  gevan-gewee-~ 
gen  gezeten  hadden ,  hadt  doen  ter  dood  bren-ken' 
gen  (p ).  De  Prefident  Viglius  hadt  het  eerfte  pri«teri 
Ontwerp  der  algemeene  Vergiffenis  gemaakt gcregu 
($) ,  enze  veel  ruimer  begreepen.    Anderen 
hadden  'er,  naderhand,  de  meefte  bepaalin- 
gen bygevoegd,  waarom  hy  vreesde ,  dat  de 
Koning,  van  wiens  zagtmoedieheidraen,tot 
hiertoe,  groote  verwagting  gehad  hadt ,  ter 
oorzaake  van  deeze  bepaalingen ,  voor  gie- 
rig en  wreed ,  zou  worden  uitgekreeten.  Ook 
fchreef  hy,  omtrent  deezen  tyd,  dat  men, 
in  Spanje ,  van  ouds ,  zig  goedertierener  te- 
gen de  doolenden  of  oproerigen  gedraagen 
hadt,  dan  men  na  in  de  Nederlanden  deedt 
(ƒ■)•  Omtrent  deezen  tyd,  was  Koning Filips,vierd« 
voor  de  vierde  reize,  in  de  Egt  verbonden, Huwelyk 
met  Anm,  Dogter  van  Keizer  Maximiliaanv?n  **• 
den  II.   Zyne  derde  Gemaalin,  Izabelle  vanjïj* 
Valois,  was,  in  't  voorleeden  jaar,  overlee- 
den,  weinige  maanden  na  de  dood  van  den 
Erfprins  Karel,  dien  de  Koning,  omrede-Dood 
nen  vanftaat,  en,  zegt  men,  om  de  groo-van  Prinj 
te  gemeenzaamheid  met  de  Koninginne,  die  Karot, 
hem ,  te  vooren ,  ter  Vrouwe  beloofd  ge- 
weeft  was ,  hadt  doen  van  kant  helpen.  Ook 
wil  men ,  dat  de  dood  der  Koninginne ,  door 

ver- 

(f)  Boa  V.  Buk,  W.  do  enz.  [§i$  enz,"], 
(p)  Bor  V.  Btk,  hL  xzs  [ml. 
(f )  viglius  ad  Hopper.  Epifi.  lxviil  p.  4$»t. 
(0  viouus  sd  HOPPaa.  E  pijl.  LXXX1I.  p.  514. 


\ 


jig    VADERLANDSCHE    XXffl.  Boek 

famUl.  vergif,was  verhaaft  (s).  De  Koninglyke  Bruid, 
1S7Qm '  Anna  van  Ooftenryk ,  kwam,  in  Oogftmaand, 
"  in  de  Nederlanden ,  en  ging ,  in  Herfftmaand, 
van  Vliffingen,  onder  zeil,  naar  Spanje,  al- 
waar  zy,  in  agc  dagen,  behouden  aankwam 
(f).  Oranje  hadc  zynen  Gemagtigde  over  de 
zeezaaken,  Joan  Bafius,  uitdrukkelyk  bevo- 
len, zorg  te  draagen ,  dat  's  Prinfen  Schepen 
der  Vloote,  die  's  Keizers  Dogter  ovcrvoer- 
Gefcfcen-  de,  geen  het  minde  belet  deeden.    In  haa- 
ken  aan  *«re  reize  door  de  Nederlanden ,  was  zy ,  door 
Koningt  »s  Lands  Staaten,  begroet  en  begiftigd  (u), 
Bnud,     jy je  yan  bolland  ontmoetten  haar ,  te  Nieuw- 
megen,  haar  aanbiedende  een  gefchenk  van 
negenentwintigduizend  ponden.    Alva  oor- 
deelde, dat  de  gefchenken  der  Staaten  aan  Ta- 
pyten,  met  het  wapen  van  elk  Landfchap 
beftikt,  aan  lynwaaten,en  aan  andere  meu- 
belen moeftenbefteed  worden  (v).  Debyzon- 
dere  Staaten,  werden  'er  ,federt,lchriftelyk, 
door  den  Hertoge,  en  door  den  Koning  zei* 
Voorflagven,  voor  bedankt  (w).  Haarlem  floeg,  in 
Jm^en  Hooimaand  deezesjaars,  en  naderhand  meer- 
dcr  BoffumaaIen » ter  Vergaderinge  van  Holland,  voor, 
een  ge-  dat  men  den  Graave  van  Boflu  ook  tien-  of 
fchenk  tetwaalfduizend  ponden  behoorde  te  fchenken 
*>cn«     (s).  Doch  de  andere  Leden ,  zyn  Stadhouder- 
fchap  en  den  gantfchen  ftaat  van  's  Lands  Re- 
geennge  aan  t  waggelen  ziende,  fielden  de 

raad- 

(t)  Bor  IV.  Soekt  hL  Uo[i2j].  HOOIT  IV.  M,  *L  iff. 
STBAOA  Üt€,  I.  Likr.  VII.  p.  155* 

t)  TAssis  Comment.  Lier-  I.  p.  141. 

*)  Dor  v.  *«*,  */.  ix5  [ml,  *u  [mj. 

v)  Refol.  HoH.  ft 8  J*ly  1570.  bl.  51. 

»  Refol.  Holl.  16  Fthr.  19  April  i$ju  U.  10,  »* 

x)  RcfoL  HoU.  »l  J*ly  1570.  M.  50. 


XXIII.  Bott.    HISTORIE;    Si» 

raadpleegineen  hierover ,  van  tyd  tot  ty d,  uit,  FtuftlB, 
Einctelyk  beflootenze,  in  Bloeimaand  desjaart  i57<^ 
157 1 ,  den  Stadhouder*  tegen  Paafchen  toe* 
komende,  tienduizend  ponden  te  doen  be* 
taaien  (y).  Doch  toen  deeze  tyd  kwam ,  was 
de  flaat  des  Lands  reeds  zo  zeer  veranderd» 
dat  Boffu  dit  eefchenk,  zekerlyk,  nimmer 
ontvangen  heeft. 

Het  Huwelyk  van  's  Keizers  Dogterdeedt   XXL 
nadeel  aan  de  zaaken  des  Prinfen  van  Oran-0rM,ie 
je  in  Duitfchland.  Verfcheiden'  gevluete  E-JJjgy 
delen ,  onder  welkende  Graaven  van  Kuilen- ^  »t  jy^tm 
berg  en  van  den  Berce  waren,  verzogten,  om- fche  Ryk. 
trent  deezen  tyd,  oe  befcherming  en  voor- 
fpraak  des  Keizers  en  der  Duitfche  Vorften, 
op  den  Ryksdag  te  Spiers.   Doch  Alvas  Ge- 
magtigden ,  die  hier  ook  tegenwoordig  wa- 
ren, beweerende,  dat  het  den  Koning  van 
Spanje  vryftondt ,  zyne  wederfpannige  on* 
derzaaten  te  flraffen,  wiftente  wege  te  bren- 
gen, dat  'er  geen  befluit  werdt  genomen  (z). 
Ook  zal  de  Keizer, die,  in'tvoorleedenjaar, 
zynen  Broeder,  te  vergeefs ,  naar  Spanje  ge* 
zonden  hadt,  om  Oranje  met  den  Koning  te 
bevredigen  (o),  nu,  na  't  fluiten  van  het  Hu- 
welyk zy  ner  Dogter,  minder  aandrang  gevon- 
den  hebben,  om  eene  onzekere  verzoening 
te  helpen  bevorderen. 

Maar,  terwyl  Oranje,  te  Spiers,  de  be-Aanfla- 
vrediging  van  Filips  met  de  Nederlanden  ^v.an 
fcheen  te  zoeken, fineeddehy den  eenenaan-J™^ 
flagnaden  anderen,  op  verfcheiden'  Hol-f^^ 

land-  Steden , 

(7)  Refo!.  HoU.  19  M*y  iy?i.  hl.  |f.  al* 

f*}  Bon  Y.  B$ek9  U.  z*«  [ji«]* 
(*}  Hoost  V.  B«k>  hl,  203. 


Sao    VAÖERLANDSdttE    XXIILBoBir; 

Parpsin.landfche  en  andere  Steden:  die  egter  allen 

1570.  mislukten  (b).  Van  Vliflingen  en  Enkhuizen 

Vilffin-    poogde  hy  zig,  op  éénen  tyd,  meefter  te 

gen,       maaken,  doorfchepen,  die,  op  de  Eems, 

onder  Hopman  Poptto  Ufkens,en  teBreemen, 

onder  Sonoi,  werden  uitgeruft.    Doch  de 

Regeering  van  Embden  ,  deedt  het  gefchut 

ligten  van  's  Prinfen  fchepen :  waardoor  de 

tyd,  gefchikt  tot  den  togt  naar  Vliflingen, 

Enkfaui-  verliep.  Ook  hadt  de  onderneeming  op  Enk- 

«en ,       huizen  geenen  voortgang  ,  alzo  Sonoi ,  in 

Bloeimaand ,  berigt  kreeg ,  dat  de  Enkhuizers 

befloo(en  hadden,  noch  van  deeene,  noch 

van  de  andere  party ,  eenige  bezetting  in  te 

neemen  (c).    Sedert ,  werdt  *er ,  heimelyk, 

Sehandeld,  om  Enkhuizen,  Hoorn  en  Me» 
enblik,  aan  's  Prinfen  zyde,  te  brengen: 
waartoe  zig  gebruiken  lieten  Richari  Klaas- 
zoon  van  Enkhuizen ,  Predikant  der  Gerefor- 
meerden, en  Jan  Klaaszoon  Sloot,  die  nader- 
hand Burgemeefter  werdt,  te  Edam.  Zj  ga- 
ven van 's  Prinfen  toeleg,  te  Enkhuizen,  ken- 
nis aan  verfcheiden'  voornaame  Burgers ,  en 
zelfs  aan  eenige  Leden  der  Regeeringe.    De 
handel  bleef  egter  bedekt;  doch  't  liep  nog 
meer  dan  een  jaar  aan,  eer  de  Steden  van 
't  Noorderkwartier  zig  voor  den  Prinfe  ver- 
Dor-      klaarden.    Om  Dordrecht ,  Briele,  Delft  en 
drecht,   Rotterdam  te  doen  omflaan ,  werden,  insge 
Sriirle*  tyks>  eenige  vrugtelooze  poogingen  aanga* 
Rotter-   vend  (d).   Men  zogt  zig  van  Dordrecht  en 
dam,      den  Briele  meefter  te  maaken,  door  middel 

van 

(k)  MlTXBXN  III.  Beek,  f.  59  verf. 

U)  Boft  V.  Btk,  hl  117,  [Hf]. 

(/)  Boa  V.  Bêtk,  *L  xi\  £|*j] f  2ft  £||o]. 


XXin.*öML   "HISTORIE,     s" 

van  Jan  Gysbrechtszoon  Kaning ,  die ,  met  zynen  VtünUL 
Vader. en  Oom,  te  Dordrecht  woonagtig,  1570* 
heimelyk  vgrftand  hielde  Doch  hunne  brief-  — ~- 
wifleling  ontdekt  zynde,  werdt  Koning  ge* 
vat , en  te  Bruflel  verbrand  (*).*s  Prinfen  ge* 
dagten  liepen,  insgelyks,  op  Deventer.  Hye»  D* 
hieldthier  ook  heimelyk  verilandmet  eenigeveoter* 
Burgers,  die  hem  de  Stad  zouden  leveren, 
zo  dra  hy  'er  voorkwam.  Doch  de  togt  der-, 
waards,die  Iaat  in  't  jaar  voorgenomen  fcheen, 
werdt  belet ,  door  den  zwaaren  fneeuw,  die  de 
wegen  onbruikbaar  maakte.  De  Prins  liet  den 
weg  tuflehen  Dillenburg  en  Wezel,  door  ee- 
nige  honderden  boeren,  betreden;  terwyihy 
en  zyne  Broeders  hen  ,  een  ftuk  weg*  ,  te 
voet,  volgden.  Hy  moeft  ester,  verhinderd 
door  't  zwaar  opper  water,  datopdenfneeuw 
volgde ,  den  togt  flaaken.  Ook  kreeg  Pache* 
co ,  die  binnen  Deventer  geboodt ,  eenigé 
lugt  van  den  aanilag ,  welke  zeer  bedekt  gé*    : 
bleeven  was,  fchoon  'er  ook  Vrouwen  van   * 
willen,  hebbende  eene  derzelven  dien  geo* 
penbaard    aan    den  Hiftoriefchryver  van 
Reyd,  die  zig,  ten  deezen  tycte,  binnen 
Deventer  bevondt.  De  Spaanfche  Bevelheb* 
ber  deedt  eenige  verdagte  Ingezetenen  vat* 
ten  en  ter  dood  toe  pynigen;doch  't  geheim 
des  aanflags  bleef  voor  hem  verborgen  (ƒ  )1 

Onder  't  beleggen  en  mislukken  van  zo  vee*  De  Heet 
Ie  onderneemingen,  werdt  egter's  Prinfen£anLum* 
Vloot,  van  tyd  tot  tyd,  talryker,  en  maak-d™'den , 
te  grooten  buit  op  zee. De  Print  Helde,  hier* Prins, toe 

om,  Admiraal 

e)  Senten*,  van  Al  va,  hl.  aj* 


VI.  Deel.  X 


|tt     VADERLANDSCHE  JDOT.  Boor. 

fkuMlftom,  in  Oogftroaand,  nieuwe  orde  op  den 
1570»  oorlog  te  water.  Gilam  vm  Fienms*  ffier  vm 
tange*    LMtnbres,  weidt,  in  de  plaats  van  den  Heere 
fteid.      van  Dolhain,  tot  Overjle  tn  Kapitein  Gmcrmi 
der  gantfche  Vloote  verheeven  (^).    Zn 
Orde  op  laitbrief  hieldt  in,  dat  hy  niemant  befchadi- 
den  oor-  gen  mogt  dan  Alva  en  deszelfs  aanhangers, 
watw      Voorts  wilde  zyne  Dooriuptigheid ,  op  ieder 
*    fchip,eenenPiOTkantoiKiafiottden  hebben. 
Ook  beval  hy,  dat  de  buit,  voor  eep  derde 
deel »  aan  hem  of  zynen  Gemagtigde,  Joan 
Bafiits  ,  zou  worden  uitgekeerd ,  moetende  de 
overige  twee  deelen,voor  de  helft, door  de 
Kapiteinen ,  die  'er  de  fchepen  nit  voorzien 
moeiten,  en,  voor  de  andere  helft,  door  de 
Schippers  en  't  Boots  volk,  genooten  worden: 
en  behoudende  den  Admiraal  een  tiende  ge- 
Bedryf   dedte  van  't  geheel  (£)•  Sedert  ging  het  vry- 
vm  ••     buiten  wakker  zynen  gang.  Lancelot  van  Bre- 
Prinfen    der  ode,  Adriaan  Menning,  JBntcbt  &mm- 
^e  °P  ***^  ea  anderen  namen ,  in  't  laatft  van 
Hernhnaand,  in  't  Vlie,  meer  dan  twintig 
SiinkfcheS^^  en  kleine  fchepen.  Ook  handelde  So- 
handel    noi,  door  twee  Amfter  dammers,  JmJkik 
van  twee  Janszom,  Koopman,  en  Jan  Koenensztm9ï1o- 
£5JEi  t»i**  met  Schipper  Jan  Gilihzom,  die,  vu 
'Antwerpen,  met  eenekoftbaare  laading,  naar 
Italië  modi,  om  fchip  en  goed  den  etsenaa* 
ren  te  ontvoeren,  en  den  Prinfe  vanöranje 
«e  leveren;  waarvoor  hy  tweeduizend  gul- 
den* trekken  zou»  't  Verdrag  geflnotenxyn* 
deinet  kennis  van  den  Priniè ,  voerde  de 

Schip- 

»)  ZU  zyne  Commiffie  hy  Boa  V.  £*K  A/.  lil  [323). 
JBOE  V.  *«*,  *Ai34[l*4l.  * 


XXIH,  Boek.     HISTORIE.    3*3 

Schipper  zy  n  fchip  in  de  Haven  van  Rochel-  FojmIIL 
Ie,  daar  de  laading,  voor  de  halve  waarde,  1570, 
te  weeten  vodr  twintigduizend  negenhonderd  " 

guldens ,  verkogt  werdt.  Graaf  Lodewyk,  die 
toen  te  Roebelle  was,  trok  hiervan,  volgens 
't  verdrag,  de  helft.  De  andere  helft  droop» 
grootendeels,  aan  onkoften ,  door  de  vinge- 
ren.  '%  Overige  werdt  zo  geimaldeeld,  dat 
£onoi  \r  niet  meer  dan  zesqonderdenvyftig 
guldens  van  genoot,  en  anderen  zig,federt, 
dee^en  iHnkfchen  handel,  voarnaajnlyk  eg* 
ter  om  't  gering  voordeel ,  dat  'er  van  geko- 
men W4« ,  zeer  geftrhaamd  hebben  (i).  In  Slagt* 
maand ,  maakten  Nikolaas  Ruikhaver ,  Jan 
Janszoon  van  der  Nyenburg  en  eenige  anderen 
lig  meefter  van  't  Afarktfchip  van  's  Herto- 
genbofph  Qp  Antwerpen ,  waarin  zy ,  behal- 
ve de  Kpapmanfchappen ,  vyfenveertighonr 
derd  Rykadaaler*  aan  geld  vonden  (*). 

Poch  ander  dit  ftroopen  der  Watergeuzen,  xxil. 
waarby  d?  Koopluiden  -t  meeft  te  lyden  had-  Water*. 
den,  trof  4e  Nederlanden  in  't  gemeen  eenjgjj  °P 
veel  zwaarer  ramp.  Op  den  eerften  van  SlagfcnJJJjr 
n*a%nd  >  ftak  een  zo  felle  ftorm  uit  den  Noords 
yrtflen  op»  dat  de  meefte  dylfen  en  fluizen, 
voor  't  hoog  opgezetwater,bezweeken,me* 
aigte  van  huizen  om  verre  fpoeJde,  en  een 

Soot  getal  van  menfehen  en  heeften  ver-i 
ook,  Vlaanderen  leedt ,  in  deezen  Waters- 
nood ,  meer  dan  Brabant»  Holland ,  daar  de 
Zyp  doorging ,  en  't  bezwyken  des  Diemer* 
4y*s ,  op  twaalf  of  dertien  plaatfen ,  kelders 

en 

V)  Boe  V.  fiêtk,  U.  »|7  [?**)• 

(k)  Sentenc.  van  Al  va»  hl.  241 »  Wt  *«• 

Xa 


324    VADERLANDSCHE    XXHI.  Boek. 

FiupsIlLen  pakhuizen ,  te  Amflerdam ,  onder  water 
1570»  zette,  verloor  boven  Vlaanderen.    Zeeland 
en  't  Stigt  van  Utrecht  leedt  insgelyks  vee!. 
Doch  nergens  was  de  elende  grooter,  dan  in 
Friesland  en  Ooftfriesland,  alwaar  men  meent, 
meer  dan  twintigduizend  menfchen  te  zyn 
Dienft  ?  omgekomen.  Robles ,  Heer  van  Billy ,  die  bin- 
door Bil-  nen  Groningen  geboodt ,  deedt ,  toen  't  weer , 
d«dira>na  twee  dagen,  wat  bedaard  was,  grooten 
bewee-  dienft,  met  het  bergen  van  luiden ,  die, hier 
zen.       endaar,  op  hoogten  geklauterd  waren,  en 
met  honger,  koude  en  doodsgevaar  worftei- 
den:  't  welk  hem,  te  vooren  niet  wel  gezien 
by  de  Gemeente ,  elks  agting  verwierf,    't 
Domme  volk  fchreef  deezen  ramp,  die,  op 
Allerheiligendag,  voorgevallen  was,  toe  aan 
de  ftoornis  der  Heiligen ,  over  't  fchenden 
hunner  beelden.  Doch  de  Onroomfchen,  de 
zalige  zielen  vry  keurende  van  wraakluft , 
zagen  dit  kwaad  aan,  als  een'  voorbode  der 
naderende  beroerten;  die  Holland,  eerlang, 
meer  dan  de  andere  Nederlanden ,  troffen  (/). 
Ondertuftchen ,  hieldt  men  't  daar  voor,  dat 
deeze  Landen,  die,  vanouds,  veel vanover- 
Ihroomingen  piagten  te  lyden  te  hebben , 
nimmer  zwaarer  Watersnood  dan  den  tegen- 
woordigen  bezuurd  hadden  (m).De  ftorm  hadt 
zig,  langs  de  noordkuft  des  Qceaans,  uitge* 
ftrekt,  tot  aan  Deenemarke  toe,  en  meent 
men ,  dat  'er,  in  't  geheel ,  wel  honderddui- 
zend menfchen  door  zyn  omgekomen  (n). 
XXITI.      '*  Prinfen  fchepen ,  op  de  Eems  en  elders 
'iPrinfen  daar 

<7)  Boa  V.  B$ek,  U.  im  [ut]. 

fm)  Viglius  ad  HOPPER.  Epift*  CXVUI.  P.  S97* 
nj  Hoovt  VI.  B*k*  H.  ai7». 


XXELBonr.      HISTORIE.     325 

daar  omtrent  leggende,  leeden  veel  ,by  dee-FaiPsm. 
zen  zwaaren  ftorm ,  waardoor  ook  venchei- 1570^ 
den9  aanflagen  te  loor  liepen.  Hier  floeg  toe,  fchepen 
dat  de  Graaf  van  Ooftfriesland  verfcheiden'teEmb- 
fchepen  deedt  beflaan ,  voorgeevende,  datj£jV*£ 
Al  va  aan  't  Ryk  over  hem  geklaagd  hadt,  dat  0ta£CI1* 
hy  Oranjes  vrybuiters  aanhielde    De  Prins 
of  Sonoi  zondt,  eerlang,  Dirk  Volkaartszoon 
Koornhert ,  die  uit  Amflerdam  geweeken  was, 
naar  Embden ,  om  'x  ontflag  der  fchepen  te 
bevorderen.  Ook  werdt  'er ,  ledert ,  min  fcher- 
pe  wagt  over  gehouden.  Doch  in  't  volgend  Jreslonj 
voorjaar,  deedt  de  Graaf  Willem  van  Blois^**1*" 
van  Treslong  in  hegtenis  neemen ,  voorwen- 
dende dat  Roobol ,  Treslongs  Luitenant ,  ee- 
nige  vyandlykheid  op  's  Graaven  bodem  ge- 
pleegd hadt.    Treslong  zat  veele  weeken; 
doch  werdt  eindelyk,  onder  borgtogt ,  ont- 
ïlaagen,  midshy  beloofde,  niet  zonder  ver- 
lof van  den  Graave,  in  wiens  dienft  hy  zig, 
eer  hy  gevangen  werdt,  begeven  hadt,  uit 
Embdfen,  te  zullen  vertrekken.    Hy  ligtte  Hy  out* 
nogtans,  eerlang,  de  hielen,  klaagende,  datfnaPL 
men-  hem  niet  te  regt  ftelde,  en  verklaaren- 
de,  dat  hy  zig  altoos  vervoegen  zou,  daar 
men  hem  geregtelyk  wilde  aanfpreeken.  Uit 
Embden  vertrokken  zynde ,  nam  hy  dienft  ter 
zee,  onderden  Prinfe  van  Oranje  (0). 

Eer  't  jaar  1 570  nog  ten  einde  liep,  beftondt  Kloek- 
Hertnan  de  Ruiter ,  Oflenkooper  van  's  Herto-  J^JJf y^ 
genbofch,  een  ftuk,  dat  hem  eenen  onver*  Herman 
gangklyken  naam  verworven  heeft,  in  'sLands  de  Rui- 

Ge- ter,  die 

(#)  Boa  v.  B$ik%  hl  ijl  [110] f  2*  [$4o]. 

x3 


3*«    VADERLANDSCUE     XXIII.  Bo». 

RuwüLGefchiedeniflen.   Gcdooken  in  eenen  mon- 

1570.  nikskap,  onderneemt  hy,  beftelling,  op 's 

Locve-   Prinfen  naam,  van  den  Graave  van  den Ber- 

llemtn*  ge,  bekomen  hebbende,  van  drie  anderen 

■*■*»  verzeld,  'het  Slot  te  Loevtflein,  gelegen  ten 

einde  de  Bommelerwaard,in  Wintermaand, 

te  verraflen.  't  Gelukt  De  Ruiter  geraakt 

binnen  't  Slot,  verzekert  zig  vin  den  Kafte- 

lein ,  en  paft,  met  omtrent  vierentwintig  man, 

welken  ny ,  federt ,  by  zig  kteeg ,  de  Plaats, 

die  onweerbaar  was,  in  alleryl,  te  verfter- 

ken.    Doch  Al  va,  kennis  van  zulk  een  zon* 

derling  voorval  gekreeeen  hebbende/ zondt 

Lorenzo  Pena,  met  driehonderd  Spanj aards, 

af,  om  't  Slot  te  herneemen.  't  Wordt  enge- 

eücht :  en  de  Ruiter,  den  zynen  een  hert 

onderden  riem  gefteken  hebbende,  en  zig  zei- 

Ten  en  hen ,  met  de  hoope  van  ontzet,  vleien* 

de,  befluit,zigtot  hetraterftete  verdedigen. 

De  belegeraars  baanden  zig  haart  eenen  weg 

naar  de  Veftin|,  door  't  grof  gefchut,  datze 

éocfc  \  *er  op  fpeelen  heten.    Loeveftein  werdt  in- 

wederom  genomen.  Doch  de  Ruiter,  in  een  binnen* 

°~*   vertrek  g«weeken, weerde  zig, met een'flag- 

zwaard,  aat,ieen  en  weder  gezwaaid,  me* 

nigen  aanvaller  velde.  Toen  hy  zig,  einde* 

Jyk,  overweldigd  vondt,  ftak  hy  den  brand 

in  't  buskruid,  daar  de  vloer,  vooraf,  mede 

beftort  was,  en  deedt  zig  zei  ven  en  zyne 

vyanden ,  met  éénen  flag,  in  de  lugt  vliegen. 

t)e  Spanjaards  zogten  zyn  hoofd  op,  uit  den 

hoop  vertchenrde  lighaamen,  en  deeden  't, 

te  'sHertogenbofch.  aan  de  galge  nagelen, 

JEcnigen  der  zynen  werdea,  te  Ancwerpen, 

«e- 


XXUL  BMK.     HISTORIE.     3*7 

gehangen,  twee  derzelven  geradbraakt  (j>):BiuhIIL 
alzo  de  Hertog,  omtrent  de  aanhangers  des  1570. 
Prinfen,  die  hy  voor  muiters  hieldt ,  geerf 
Krygsregt  wilde  gevolgd  hebben. 

In  deeze  zelfde  maand»  liep  hier  een  al-Geragt 

gemeen  gerugt,  dat  men  den  Kardinaal  van  van  Gr»- 
rranvelle  haaft  wederom  in  de  Nederlanden™11" 
te  wagten  hadt.  Viglius  fchreef ' er  over  naar 
Spanje,  zeggende,  dat  het,  door  verfchei- 
den'  Brieven,  beveiligd  werdt  (q). Doch  het 
verdween  eerlang,  geheeüyk.  Veelligt  was 
het  alleenlyk  uitgeftrooid,om  te  beproeven, 
of  het  Gemeen  thans  ook  met  zulk  eene  ver* 
andering  gediend  zyn  zou. 

Met  den  aanvang  des  jaars  1571 ,  vervolg-  XXIV- 
de  de  Prins  zyne  heimelyke  onderhandelin-^^ 
gen,  om  eenige  voornaame  Stad,  aan  zyne°p*sMlH 
zyde,  te  doen  omflaan,  tegen  dathy meteenfenfche- 
Leger  herwaarda  zou  komen,  om  haar  tebe-pen. 
fchermen.De  deftigfte  Kapiteinenop's  Prin-  157*- 
fien  Vloote  haakten  ook  zeer  naar  eene  vrye 
haven  hier  te  lande,  ziende  zy  geeaen  kans» 
om  't  volk,  verwilderd  door  t  rooven,  an* 
ders,  in  toom  te  houden.  Want  zo  ver  ging 
de  wanorde,  dat  men  openlyk  uitfloeg,  op 
niemants,  zelfs  niet  op  's  Prinfen  bevelen  te  * 

willen  paffen,  geene  beftellingen  erkennen- 
de, dan  die  men  zig  zelven  gaf;  en  dat  'er, 
nu  en  dan ,  een  fchip  van  de  vloote  doorging, 
om ,  voor  eigen'  rekening ,  te  kaapen.  Een 
groot  deel  deezer  wanorde  zou  geweerd  heb- 
ben kennen  worden,  als  men  zig  van  de  ee- 
ne 

(P)  Bor  V.  B«k>  hl.  *t»  [nij. 

(f)  ViOUUt  éd  HO*UA.  Epijf.  CX3L  p.  é#l. 

x4 


3*8    VADERLANDSCHE    XXHI.  Bo»; 

PilipsIII.  ne  of  de  andere  Haven ,  in  Holland  of  in  Zee- 
157 1.  land,  hadt  konnen  meefter  maaken  (r).  O- 
ranie  en  de  zynen  deeden  hiertoe  dan  hun 
beft.  De  Prins  handelde  met  Jakob  van  Dui- 
venvoorde, Heere  van  Warmond,  Otto  van 
Egmond ,  Heere  van  Keenenburg ,  den  Hee- 
re van  Benthuizen  en  andere  Hollandfche  E- 
delen:  ook  meteenige  voornaame  Burgers, 
als  Reinier  Kant  van  Amfterdam  en  anderen, 
Sonol     om  de  eene  of  de  andere  Stad  te  winnen.  So- 
zoekt  U-noi  ook, dien  Alva  vrugteloos  gepoogd  hadt 
trecht  te  te  (joen  vattenf  door  den  Hertog  van  Klec- 
flm.°m  ve  (0>  en  Hugtenbioek  zogten  Utrecht  te 
doen  waggelen.    Doch  hiertoe  was  minder 
kans,  doordien  de  Slotvoogd  van  Vreden- 
burg  onlangs  overleeden ,  en  een  Spanjaard  in 
Staat  der  deszelfs  plaatfe  gefield  was.    De  Spaanfche 
Stad.      bezetting ,  eindelyk,  in  1  *ente-  en  Bloeimaand, 
de  Stad  verlaaten hebbende,  en  op  Alva'slaft 
naar  Alkmaar ,  Leiden ,  Delft  en  Briele  zynde 
vertrokken,  fcheen  zigde  gelegenheid,  om 
de  Stad  in  te  krygen  fchooner  voor  te  doen. 
Doch  alzo  't  Stigt  zig  ten  uiterfte  toe  bleef 
kanten  tegen  den  tienden  Penning ,  werdtde 
bezetting,  in  Slagtmaand,  wederom  geligt, 
uit  de  gemelde  vier  Steden,  en  naar  Ucrecnt 
gezonden,  daar  zy,  vyftien  maanden  foldy 
te  goede  hebbende,  op  den  burger  bleef  tee- 
ren,  en  veele  baldaadigheid  bedreef.     De 
Wethouderfchap  viel ,  hierop ,  aan  't  fmeeken 
by  den  Hertoge."   Doch  met  geen  ander  ge- 
volg, dan  dat  naar  gekit  werdt,  alJe  haare 

Hand- 


(r)  Boa  V.  Bttkx  Mi  141  f!14l. 

O)  Boa  v,  *#f*,  >/.  24»  [jji]. 


XXIII.  Boek.      HISTORI  E.    329 

Hand  vetten  en  Privilegiën  Alva  in  handen  te  FiurslIL 
Hellen:  waartoe  zy ,  na  veele  vergeeffche  1571» 
Jdagten  ten  Hove ,  in  Sprokkelmaand  des  vol- 
genden jaars ,  door  't  Krygsvolk ,  gedwongen 
werdt  (r).  Deeze  en  diergelyke  handelingen» 

Eelykze  den  Hertog  haatelyk  maakten  by  de 
.andzaaten ,  verwekten  ,  aan  den  anderen 
Itant,  wederom  grootcrgunfttot  den  Prinfe. 
Ook  witten  de  zynen  't  bedry f  en  de  oogmer- 
ken des  Landvoogds,  door  woorden  en  fchrif- 
ten ,  op  't  lelykft ,  af  te  fchilderen :  al  het  wel-  Byftere 
ke,  hier  en  daar,  zo  groot  eene  vertwyfeld-vertwy- 
heid  verwekte ,  dat  fomihigen ,  zo  men  wil  ,feldhc"** 
den  Prinfe  aanbooden ,  brandpoppen  in  hun- 
ne eigene  Huizen  te  leggen ,  om  de  Steden 
buiten  ftaat  van  tegenweer  te  ttellen ,  als  hy 
z\g  voor  dezelven  vertoonen  zou  («).  Onder-  Dertig 
tuflehen ,  was  het  den  zynen ,  in  Lentemaand/chepeo 
gelukt,  wederom  dertig  groote  fchepen,  in*en°- 
Texel ,  te  neemen :  onder  welken  'er  act  wa-men' 
ren,  die  vrygeleide  van  Graave  Lode  wyk  had- 
den ,  en  egter  losgeld  betaalen  moeiten  (v). 
Ook  melden  fommigen,  dat  Monnikendam,  Monni- 
tendeezen  tyde,  door  's  Prinfen  fchepen, kendam 
verraft,  ceplonderd,  en,  na  verloop  van  ee-verrtft- 
nigen  tyd ,  wederom  verlaaten  werdt  (w). 
Daarentegen,  bemagtigde  de  Admiraal  Bos- 
huizen eenigen  van  s  Prinfen  fchepen  op  de 
Eems.    Men  was,  omtrent  deezen  tyd,  be- 
kommerd voor  eene  landing  der  Watergeu- 
zen 


(l )  BOR  V.  ïï$ik>  bL  14Ï  [SU]  t  U*[uo],  151  [Ut]-VL 
p.  59  VU 

X5 


\i)  BOB  v.  b**K*  M.  Z43  UU 
Béekt  hl.  XS9  [m]. 

(u)   HOOFT  VI.  B$tk.   hl.  tl?. 
(v)  BOK  V.  B9tkt  hl.  Z4ï  [l!i]- 
(w)  MlTEJJLJf  UI.  3*<k,f-  59  vtrfi 


330    VADERLANDSCHE    XXm.Hau. 

FilipsTIL  zen  op  Walcheren ,  hebbende  men,  te  Mid- 
1 57 1 .  delburg ,  vernomen ,  dat  zy ,  met  vyftig  lche* 

' pen,  in  Duins  lagen  en  't  oog  op  dit  Eiland 

hadden: 't  welk  zo  veel  indruk  maakte  op  de 
Wethouderfchap,  dat  zj  den  Heere  van  Wak- 
kene ,  thans ,  van  's  Konings  wege ,  Bevelheb- 
ber over  Zeeland,  verzogten,  daartegen  de 
noodige  voorziening  te  willen  doen  (x).  Doch 
de  onderneeming  op  Walcheren  hadt  geen 
gevolg. 
XXV.      Oranje,  midlerwyl,  bedugt,  dat  hy  den 
Oranje    oorlog  tegen  Alva,  met  eigen'  magt,  en  on- 
handelt   derfteuning  der  Landzaaten ,  die  hem  gene- 
Noor.     8en  waren>  n*et  *anS  zou  bonnen  voeren, 
deiu  *     z°gt  Z1ë  *  door  uitheemfche  Bondgenoot* 
fchappen ,  te  Herken-  In  Bloeimaand ,  vaar* 
digde  hy  Diderik  Sonoi ,  Herman  vonder  Met* 
te  en  Jan  de  lEclufe  af  naar  Deenemarke  en 
Zweeden,  om  onderftand.    Zy  vertrokken 
eerft  naar  Koppenhage.    Doch  de  Franfche 
Gezant  aldaar,  met  wien  zy  lafl  hadden  te 
raadpleegen ,  riedt  hun ,  geen  gehoor  by  den 
Koning  van  Deenemarke  te  verzoeken, alzo 
hy,  onlangs,  een  Verbond  met  Spanje  ge- 
maakt hadt,  en  reeds  eenige  fchepen  het  uit* 
ruften,  om  op  de  Nederlandfche  vrybuiters 
te  kruifTen.    Zy  begaven  zig,  hierop,  naar 
Stokholm,  daar  zy  minzaam  ontvangen ,  doch 
lang  opgehouden  werden ,  en  eindelyk  tot 
aficheid  kreegen ,  dat  Zweeden  oude  ver* 
bindteniflen  hadt  met  Spanje,  uit  hoofde  van 
welken ,  men  den  Prinle  van  Oranje  geenen 
en  met    onderftand  belooven  kon  (y).    Graaf  Lode* 
Frankryk  wyk , 

(x)  Regift.  ten  Rae<kfan  Midddb.ii  ^priiisfi.f.ttvaf, 
(JJ  Bon  V.  B*ek9  kk  *+i  MS.  [H4  ««]. 


XXHLBoek.    HISTORIE.      3St 

*ryk ,  die  zig ,  ten  dee2en  tyde ,  te  Roebelle,  fiupsIIï. 
ophieldt,  werdt,  door  de  Koninginne  Moe-  1571/ 
dei-,  met  de  hoop  gevleid,  van  eenige  hulp,enEngc; 
uit  Frankryk,  te  zullen  konnen  verwerven,  land. 
Men  hieldt  zig  daar  misnoeed  op  't  Spaan- 
fche  Hof,  ter  oorzaake  vanae  dood  der  Ko* 
ninginne  Izabelle,  eene  Dogter  van  Frank- 
ryk,  die  men,  openlyk;  zeide ,  door  ver- 
gif, te  wege  gebragt  tezyn.  Men  ontboodt 
Graaf  Lodewyk  ten  Hove,  en  liet  zig  ver- 
luiden, dat  men  een  Leger,  onder  den  Ad- 
miraal van  Coligni,  naar  de  Nederlanden, 
Sefchikt  hadt.Doch  't  bleek,  by  de  ui  tkomft,  Loosheid 
at  men  den  Prins  fleets  zogt  op  te  houden, v«*  f* 
om,  onder  voorwendfel  van  hem  te  willen ^°fche 
bnderfteunen  ,  Coligni  en  andere  voornaame 
Hugenooten,  met  welken  men  onlangs  we- 
derom vrede  gemaakt  hadt,  ten  Ho  vete  lok- 
ken ,  en  naderhand  op  de  Ihgtbank  te  bren- 
fen(s).  Graaf  Lodewyk,  aangezet  door  het  GmafLo- 
'raïifche  Hof,  handelde,  ten  deezen  tyde, dewyk 
Dök  toet  Franpis  Walfmsbm  .Gezant  der  Ko-  v,*rt  J* 
ninginne  van  Engeland  in  Frankryk,  poo-j^ jj, 
geilde,  door  hem,  haare  Majefteit,  insge- gebied 
lyks,  tebeweegen,  om  den  PrinfeeenigenoverZee- 
bnderftand  toe  te  fchikken.   Hy  gaf  te  ken-lind* 
nen ,  dat  zy  zie  ,  ter  belooninge  van  den 
dienlt ,  den  Nederlanderen  gedaan ,  van  Zee- 
land zou  konnen  verzekeren ,  waardoor  zy 
altoos  in  ftaat  zyn^ou  ,om  deDuitfche  Vor- 
ften  te  fterken,en  te  beletten ,  dat  Frankryk 
te  roagtig  werdt.  Doch  de  Koningin  kon  niet 

be-. 

(«)  Bok  V.  Bêikf  hl  %$%  [?/?]•  Difcoursfur  la  vicdeCatb. 
4*  Medici*,  pf  71. 


*3±    VADERULNDSCHE    XSüLBosc 

p^^r^boLzixa,  om  zig,  voor  als  nog,  openlyk, 
ic-i.  v>dc  <kn  Prinfb  te  verklaaren  (*).   De  En- 
— — — geïfcae  Gezant  meende ,  dat  deDuidche  Vor- 
ffan,  die  den  Prins  van  Oranje  onderfteun- 
«ka,  voorhadden ,  de  Nederlanden  te  verdee- 
kn:  Vlaanderen  en  Artois  aan  Frankryk,  en 
Holland  en  Zeeland  aan  Engeland  toeleggen* 
de.  Brabant  en  de  andere  Landfchappen,die 
▼oorheen  onder  hetDuidche  Ryk  behoord 
hadden,  hadt  men  een*  Duitfch  Vorft,  by 
dagt,  den  Prinfe  van  Oranje  toegefchikt  (b). 
Doch  veelligt  heeft  GraafLodewykhemvan 
deeze  ontworpen' verdeeling  meer  doen  ver- 
moeden, om,  door  hem,  de  Koningin ,  te 
Cgter,  tot  het  geeven  van  onderftand  te  be- 
weegen:  waartoe  zy  eg  ter,  voor  tegenwoor- 
dig, nog  geene  ooren  hadt. 
Hoüsd      In  Holland,  was  men,  deezen  gantfchen 
▼o»**1  Zomer,  bezig  met  het  herflcUen  der  fchade, 
•"^    door  den  jongften  Watervloed ,  aan  dyken  en 
i^^a.  flnizen,  veroorzaakt.    Hiertoe  werdt  veel 
%dcbs-  gelds  vereilcht :  waarom  de  Staaten ,  ai  in 
ten.       Wintermaand  des  voorleeden  jaars,  by  dea 
Hertog e,  om  ontflag  van  het  opbrengen  der 
beloofde  tweemaalhonderdeenenzeventigdui~ 
zend  guldens  hadden  aangehouden  (c).  Doch 
de  Hertog  verleende  flegts  eenig  uitftel  aan 
de  overftroomde  Landen  ((f).  En  wat  laater , 
vorderde  hy  al  twee-enzeventigduizend  gul- 
dens op  rekening,  omze,  tot  krenking  der 

vry* 

(s)  Memoir.  de  WALsiifORAM  Ltttr.  XCVIII»  XCIZ.  &C;i 
W>  140»  Hl. 

(*)  WALSINCHAM  Ltttr.  C  p.  14} . 

(c)  Relol.  Holl.  12  Dtc.  1570.  hl.  99. 

(d)  RdaUflftU.  1,71,  hl.  1* 


XXni  Bdek.    HISTORIE*      SS3 

vrybuiteren ,  te  bedeeden :  waarin  de  Staate&FamHL 
Biet  bewilligeh  konden.  Toen  hieldt  hyaan,  1571. 
cm  flegtS'  negenduizendtweehonderdzeven- 
enveertig  guldens,  tot  uitrudinge  van  een 

f  root  Oorlogfchip  en  twee  Boots :  die  hem , 
oor  de  Staaten ,  werden  toegedaan  (*).  In 
H  er  fït  maand,  moedenze,  daarenboven, tot 
afbetaalinge  van  't  Bootsvolk,  nog  agten- 
twintigduizend  guldens  opbrengen  (ƒ). 

Micuerwyl,  was  Alva  wederom  teraade  XXVt 
geworden,  den  tienden  Penning  door  te  dry- AIv* 
ven,  en  de  afkooping,  die,  door  eenigen ,  voorj^^** 
twee  jaaren,  ingewilligd  was,  welken  metpcnnjng 
Oogftmaand  ten  einde  liepen,  niet  langer tedoor  te 
gedoogën.Hy  vertoonde  den  Raad  vanStaa-^y**11* 
te  „  dat  het  volk  niet  behoorde  te  weeten, 
„  wat  het  den  Vorfte  opbragt ,    waarom 
„  hy  raadzaamer  oordeelde,  den  tienden 
„  Penning  niet  te  laaten  afkoopen."    Ook 
verklaarde  hy  „  dat  de  Koning  misnoegd  op 
„  hem  was ,  om  dat  hy  den  tienden  Penning 
„  nog  niet  hadt  ingevoerd:  voorts,  dry  ven - 
„  de,  dat  men, om  deeze  belading  den  vol- 
„  ke  fmaakelyk  te  maaken ,  vooraf  de  Im- 
„  poden  en  Excynzen ,  die  hun  ondraaglyk 
»  vielen ,  behoorde  af  te  fchaffen ,  en  in  ee- 
„  ne  belading  op  de  Huizen  en  Landeryen 
„  te  veranderen  (g).n  Doch  de  Raad  merk- 
te hierop  aan  „  dat  men  de  Impoden  niet 
»  moeft  vernietigen ,  voor  dat  men  midde- 
»  len  gevonden  hadt ,  uit  welken ,  de  Staa- 
ft ten  voldoen  zouden  konnen,  't  gene  zy 

be- 

(«)  Kefoh  Holl.  1571.  i/.  2} 9  27,  jj,  31. 
(f.)  Kefol.  Holl.  11 ,  ij  Stpt,  i57«.  i/t  7°j  7*» 
il)  ViGLil  Commcrn^.  i>;,  19*. 


f> 


9f 


354     VADERLANDSCHE    XXHL 

ftuwIH.,,  beloofd  hadden."  Ook  verklaarde  de  Le- 
lyji^den  zig  eenpaarig  tegen  den  tienden  Pen- 
Zyn  ver-  ning.    De  Prefident  Viglius  zeide,  bedugt 
fchii  met  te  zyn  „  dit  men,  op  den  tienden  Penning 
Vfcüui.  m  blyvende  dringen,  den  tweeden  honderf 
flen  Penning ,  die  niet  toegedaan  was,  dan 
onder  voorwaarde ,  dat  men  den  tienden 
„  zou  mogen  afkoopeh,  ligtelyk  zou  moe* 
„  ten  miflen;  die  nogtans  wel  vier  millioe- 
„  nen,  en  dus  zo  veel  als  de  af  kooping  des 
„  tienden  Pennings  voor  dep  tyd  van  twee 
„  jaaren ,  bedrogen  zou."   Doch  Aiva  nam 
dit  tegenfpreeken  kwalyk.  Vooral,  wilde hj 
niet  gemeld  hebben,  dat  het  tocftaan  de* 
tweeden  honderdften  Pennings,  dooreeni- 
gen, onder  voorwaarde,  gefchied  was  (M. 
Aan  Viglius  verklaarde  hy,  npgtans,  in  t 
byzonder ,  dat  hy  't  met  hem  eens  was;  doch, 
om  redenen,  wel  wilde,  dat  men  dit,  voor 
Zyne      tegenwoordig  ,  openlyk  ontveinsde.    Vai» 
dubbel-  welke  verklaaring  men  toen  de  reden  niet 
hekL      bevroeden  kon  $  lchoon  men  naderhand  be- 
greep ,  dat  Al  va,  den  Prefident  beletten  wil- 
de, hem  in  den  Raad  tegen  te  fpreeken,  op 
dat  hy  daar  zyn  gevoelen  te  ligter  zou  kon- 
nen  doordry  ven.    't  Bleek,  dat  zyn  toeleg 
was,  den  tienden  Penning  eerft  te  doen  toe- 
Haan,  zonder  van  den  tweeden  honderdften 
te  reppen ,  en  zig ,  daarna ,  op  de  voorgaan- 
de toeftenuaing  der  Staaten  te  beroepen,  on) 
ookdeezen  te  vorderen:  welke  dubbelheid 
piaktat  Viglius  eerft  naderhand  oatdekfe  (;).    De 

Her- 

(*)  Viglii  Comraqrt.  f.  29 7»  *9U 
(i)  Viglii  Commcat,  f.  »*?,  |oo» 


2&BL  Boot.    HISTORIE,    335 

.Hertog  bdfaH,  in  Zomermaand,  tot  hetin-pojHnc 
voeren  des  tienden  Pennings,  tegen  't  ce-  i57I# 
voelen  des  IUads,die  eenpaarig  verklaarde,  ^^ 
<iat  zulk  eenc  foort  van  belading  te  willen  hef-  ophef 
iên  zoveel  was,  als  tegen  de  fb;oom  te  willen  van  den 
aanroeijea.  In  het  ontwerp  dor  Ordonnantie  Uend5n 
«op  den  tienden  Penning ,  werdt  egter  eenige     T* 
anaatiging  «eboiikt.  't  Plakaat,  hief  naar  ge- 
schikt, werdt»  op  den  iaat ften  van  Hooimaand 
¥  stekend ,  en  iedere  aJomme  afgekondigd  (k\ 
e  Amüer4Jtm$  gefchiedde  zulks  egter  zeer  Moeite 
ichoorvoetende.  De  Stad  leverde  den  Deur- met  Am-' 
«raarder  et»  gefchrift  over,  waarby  zy  zigtettam. 
bezwaard  verklaarde, door  den  tienden  Pen- 
ning. Doch  Alva  nam  dit  zo  euvel ,  dat  hy 
deStad,  voor  't  Hof  in  den  Haage,  dagvaar- 
den deedt  ft  «1  waar  zy ,  of ,  zo  anderen  melden, 
een  der  Bargeineefteren  (/) ,  in  ©ene  boete 
v»a  vyfentwintigduizend  guldens,  verwee- 
zen  werdj.  Men  beriep  zig,  op  den  grooten 
Raad  te  Mèchelea.  Doeh  daar  werdt  de  zaak 
naar  den  Hertog?  geweezen ,  by  wienze ,  ie- 
dere, is  biyvten  hangen  (m).  De  byzondereDeScaa- 
Staaten,  ondertnsTehen,  feboon  aangemaand  wn  draa- 
door hunne  Stadhouders,  maakten  geenen*en m.ec 
haail ,  mee  het  invoeren  dies  tienden  Pen-voeTue^ 
nings,  noch  ook  nee  het  aflehaften  der  lm- van  't 
poften,  't  wdk  de  Hertog,  insgelyks,  raad- Plakaat. 
(aam  geoordeeld  hadt  (n).  Die  van  Holland, 
onder  anderen ,  in  Wy  nmaand ,  te  firuflbl  ver- 
fcbeenen,  verzogten,op  't ernftigft,  onthee- 

ven 

Ik)  ViGLil  Comjnent.  p.  ioi,  joi,  103.  boe  VL  Beek,  kU 

*4«    U«]- 
il)  Apolog.  van  Willem  I.  H.  14- 
lm)  BOR  VI.  Boek9  bU  150  [345]. 
(n)  Reibl.  Holi.  11,29  A*g.  IS7*-  #•  *°>  **>*%. 


33<S    VADERLANDSCHE    XXÜLBoötl 

FiLTPsllï.ven  te  blyven  van  den  tienden  Penning  9  ea 
1571.  de  Importen  te  mogen  aanhouden,  alzo  zy 
—  '  *    geene  andere  middelen  te  gebruiken  willen, 
om  de  Renten  te  vinden ,  daar  't  Land  mede 
bezwaard  was.  Doch  de  Hertog  bleef  onver- 
zetlyk ,  dry  vende ,  dat  de  Staaten ,  gely k  waar 
was ,  te  vooren  reeds,  in  den  tienden  Pen- 
ning bewilligd  hadden ,  en  nu  niet  te  rugloo- 
pen  moeiten  (0).  Zy  antwoordden  „  dat  de 
„  Hertog  hun  verzekerd  hadt,  dat  'er  eene 
„  algemeene  bewilliging  van  alle  de  Neder- 
„  landen  zou  moeten  voorgaan,  eer  hy  hun 
„  den  tienden  Penning  zou  afvorderen,  en 
„  dat  Gelderland ,  Overyflel  en  andere  na* 
„  buurige  Ge  wetten  nu  nog  meteene  bepaal- 
„  de  fomme  voldeeden :  waarom  zy  oordeel- 
„  den,  dat  hunne  bewilliging,  die,  op  den 
„  voet  van  's  Hertogs  verzekering  gefdued 
„  was ,  hun  niet  behoorde  te  benadeelen  (f)" 
Alv*  i$   Alva  wilde  'er  egter  mede  door.    Zelfe  ver- 
onge-     klaarde  hy  „  dat  hy  den  Gemagtigden  der 
dtevM"  Staatenvan  Holland  geen  gehoor  verleend 
Holland.  99  zo"  hebben ,  zo  hy  geweeten  hadt ,  dat  zy 
„  's  Konings  bevelen  tot  welfland  van  den 
„  Lande,  dus  noemde  hy  't  Plakaat  op  den 
„  tienden  Penning, nog  niet  teruitvoeringe 
„  hadden  gebragt  (q) ;  hun  voorts  beveelen- 
„  de ,  terilond  na  huis  te  keeren."  Zy  deeden 
van  deeze  ontmoeting  verflag  in  denHaage: 
Hun  iaat-  waarop  de  Staaten,  bedugt  voor  Al  vas  ftreng- 
fte  Be-   heid,  een  befluit  namen,  dat ,  met  deeze 

fluit, op  woorden,  in  't  RegifterderRefolatien,aan- 
'tfluk  b  gg. 

(#)  Rcfoi.Holl.  1571W.  *a*5>8-  Bon VI.  £»ot,iAl*l[3+«]« 
h)  Refol.  Holl.  5  ,  24  Nêv.  1*71.  hl.  91»  i°°. 
(f)  JBLcfoL  H0U.X4  JV#V.  IJ71.  >/.  m. 


XXiTL  Bött.      HtSTORlÊ.     3J7 

getekend  Aaat:  Overleggende  de  Staten  de  ge-?iLmlïL 
legentbeyt  van  den  tydt,  de, maniere  van  doenefoo  1571» 
fyne  Excellentie  procedeert  in' t (luk  vanden  Tbien*  des  tien- 
den  ende  Twintigbjlen  Penningh,  en  geen  verderf  Pen- 
middel  wetende,  om i executie  te  beletten;  en  beb- nhïi$m 
ben  by  de  meefte  (temmen ,  voor  defen  tydt ,  anders 
geen  Refolutie  daer  op  weten  te  nemen  (r).  Na  dit 
fiefiuit,  is  'er,  ter  Staatsvergaderinge  Van  Hol* 
land,  niet  meer  over  den  tienden  renning  ge- 
handeld. Doch  ten  Hove,  was#men  'er,  den 
gantfchen  Zomer  (s)  ,  en  een  gedeelte  de* 
volgende  Lente,  nog  bezig  mede-  De  byzon* 
dere  Staaten  niet  alleen ;  maar  de  Stadhou- 
ders en  Leden  der  Raaden  vanStaateende* 
Geldmiddelen  fielden  'er  zig  tegen ,  tot  zo 
verre ,  dat  Alva  dikwils  hevig  uitvoer  tegen 
eenigen  derzelven,  en  zelfs  van  geene  op* 
fchortingvan  't  Plakaat  op  den  tienden  Pen* 
ning  voor  eene  of  twee  maanden ,  welke  hem 
Viglius  voorfloeg ,  hooren  wilde  (t).  Én  toen 
de  Prefident  vervolgde ,  dat  men ,  midlerwyl, 
met  het  invorderen  der  beloofde  f  aandee-  f  Quot*. 
len ,  zou  konnen  voortvaaren  ,  hernam  de  Hevige ' 
Hertog,  dat  by9  reeds  te  vooren,  verklaard badt9  tw\ü  tut 
niet  te  verflaan,  dat  men  bem  meer  /prak  van  aan»  fchen  Al- 
deelen:  den  Prefident  voorts  beschuldigende  vaenVU 
van  gebrek  van  ontzag  voor  's  Konings  be- g  Ui* 
velen ,  en  hem  dreigende ,  dat  hy  zyn  gedrag 
den  Koning  aandienen  zou.    Doen  Viglius 
hadt  moeds  genoeg,  om  te  antwoorden,^* 

by 

ÖRefoI.  Holl.  7  Ütc.  157 1.  hl.  10J. 
VIGLIUS  ad  HOFPBR.  Épift.  CXLIVt  f.  «43.  ty.CXLIX* 

t-  ***• 

(*)  VlGLIl  Commcnt.  f.  304»  3©f  »  ***•  VIGLIUS  ad  HOP* 
IER.  Epifi.  CXLVl.  p.  f49. 

vi.  dbel.  y 


338     VADERLANDSCHE    XXm.  Boot. 

FiLipstlI.*y  hoopte  9  ddt  zyne  Majejleit  hem  dan  het  ander 
1571.  oor  nog  wel  zou  willen  gunnen9en  dat  hy>in  aUe* 
— —  geval,  voor  zynen  gryzen  kop  niet  bekommerd  was: 
waarop  de  Hertog  hervatte ,  dat  hy  welrmddd 
wijl  om  zig  te  doen  ontzien:  dat  bet  befkdten om 
bemftondt;  aan  den  Raadjlegts  te  bewilligen  m 
't  gene  hy  befiooten  Wf.Na't  fchèidenvanden 
Raad,  fprak  hy  van 't  voorgevallene  met  zy- 
nen Zoon,  Don  Fredrik,  met  Vargas  en  an- 
deren; zo  dat  zyn  ongenoegen  op  den  Pre- 
fident  haaft  rugtbaar  werdt ,  en  te  wege  bragt, 
dat  de  Staaten,  verneemende,dat  Alva  met 
Viglius,  over  den  tienden  Penning,  verfchil- 
de  ,  te   minder  tot   bewilliging  befluiten 
•tPlakaat  konden  (u).    Hy  zelf  begon,  eerlang,  zo 
°P  den    groote  ^waarigheden  tezien ,  in  't  heffen  dee- 
Penntog  **T  belading,  dat  hy,  door Noirkarmes, een 
wordt     Ontwerp  van  maatiging  beraamen  deedt. 
merkelykToen  dit  in  den  Raad  kwam,  vondt  men  't 
gemaa-    ft^  n0g  aj  netelig  en  verward,  't  Ontwerp 
tïg         werdt  dan  nog  eens  veranderd ,  en  de  tiende 
Penning,  eindelyk  gelegd  op  een  verkoop 
alleen  van  zulke  waaren ,  die  geene  verande- 
ring meer  behoefden  te  ondergaan,  eerze  ge- 
bruikt konden  worden.  Doch  t  geviel  egter 
den  Staaten  niet;  die ,  voor  een  gedeeke, in 
Wintermaand,  te  Bruffel  gekomen  waren. 
Alva  valt  De  Hertog,  ziedende  van  gramfchap,  om 
*an/c      dat  men  't  hem  dus  uithieldt,  liet  zig  ver- 
gcn#  luiden  „  dat  hy  zig  van  't  Krygsvolk  zou 
„  bedienen,  om  den  tienden  Penning  te  doen 
„  opbrengen; en  zo  deLandzaaten  nemniet 
„  voor  Ontvangers  dienen  wilden ,  dat  hy 

'er 

(»)  Viglii  Comment.  p.  107  f  *oi. 


XXIII  Boek.     HISTORIE.     339 

,*  'erltaliaanen  en  Spanjaards  toe  gebruiken  FiLmltt 
„  zou/*  Elk  fidderde  toen  voor  den  fchok ,   1571. 
die  den  Staat  des  Lands  dreigde.    Viglius, 
Barlaimorften  Aarfchot  niet  alleen;  maar  Don 
Fredrik  zelf  zogten  den  Hertog  tot  uitftellen 
te  beweegen.  AI  om  niet  (v).  Eenigen  had» 
den  zig  laaten  ontvallen ,  dat  Alva  zelf  eeneft 
aanvang  behoorde  te  makken ,  met  het  hef- 
fes des  tienden  Pennings  te  Bruflel :  wanneer 
de  byzondere  Stadhouders  ,  veelligt ,  zyn 
voorbeeld  volgen  zouden.  Dit  geviel  den  Her-  Hy  on* 
toge.Na  dat  men  dan ,  in  de  Lente  des  vol-{jer?e*mC 
genden  iaars ,  hier  te  Lande ,  tyding  gekree-  feen  des 
gen  hadt ,  dat  de  Koning  zelt  den  tienden  tienden 
rennirig  wilde  opgebragt  nebben  (w),  belaft  Penning! . 
hy  der  Wethouderfchap  van  Bruïfel  dien  te£  Brul* 
doen  heffen:  en  zy,  bedugt  voor  Al  va's  on- 
genade, bezint  hand  aan  't  werk  te  flaan.  I$72* 
Maarvleefchhouwers,  bakkers  en  brouwers 
fluiten,  hierop,  hunne  winkels,  zeggende 
niets  te  koop  te  hebben  (x).  Toen  ging  er  een 
algemeene  xreet  op  door  de  Stad,  dat  men 
't  op  *s  Lands  ondergang  gemunt  hadt.    Elk 
raakte  op  de  been.  Alva,  nog  niet  gezindom 
't  ftui  op  te  geeven ,  befluit  eenige  winke- 
liers te  doen  vatten  ,  en   in  hunne  eigen* 
deuren  te  doen  ophangen, oórdeelende,  dat 
de  fchrik  voor  zulk  een  lot,  de  anderen  ge- 
dwee maaken  zou.  En  wil  men,#dat  de  beul 
reeds  laft  hadt,  om  zeventien  ftroppen,  en 
ladders  van  tien  of  twaalf  voeten  gereed  te 

maa- 

tv)  Vkjlii  Comment.  p.  109.914. 

(tv)  VlGLlUS  ad  HoPPiR.  Epiji.  CIXIX.  p.  416.  Ep.  CXXXI. 
f-  «if. 
(*)  Vigui  Comment.  p.  ?i*. 

y  2 


340     VADERLANDSCHE    XXIII.  Bob» 

PiUP$IILmaaken,ja,dat  de  bezetting  in  de  wapenen, 
1572.  en  Don  Fredrik,  ten  huize  van  Viglius,be- 
Dochiaatz*g  was, om  de  vonniffen  te  Hellen  (Vetoën 
het  plot-  de  tyding ,  dat  de  Waters euzen  den  Briel  in- 
feiyk      genomen  hadden,  den  Hertog  van  befluit 
fteeken.  deedt  veranderen,  en  't  heffen  des  tienden 
pennings  ftaaken  (z).  Doch  de  gelegenheid 
van  dit  inneemen,-  daar  de  behouaenis  of 
herftelling  van  's  Landsr  v^jheid  uit  fproot, 
moet  thans  omftandiglyk  ontvoujyd  worden. 
XXVII.    .  Willem  van  Blois  van  Treslbhe,  laft  van 
Tres-     den  Prinfe  van  Oranje  bekomen  hebbende, 
*£J!gky    om  twee  fchepen  in  zee  te  brengen ,  hengel- 
gelfTn"   ^e>  met  een  derzelven,  in  Sprokkelmaand, 
gevaar,    omtrent  de  gaten  der  Zuiderzee.     De  vorft 
1  noodzaakte  hem ,  eerlang ,  onder  Wieringen 
te  loopen ,  daar  hy  door  't  ys  bezet  raakte, 
#  en  tot  in  Lentemaand  toeven  moeft.  Hy  en 
dezynen  kwamen  hier  dagelyks  aan  land: 
doch  de  Wieringers  bragten   er ,  op  éénen 
nagt,  zeventien,  die  eénigen  moedwil  ge- 
pleegd hadden ,  om  't  leeven ,  Treslong,  na- 
derhand, eenen  eed  afvergende,  dat  ny  't 
hun  nimmer  vergelden  zou.  Grooter  gevaar 
liep  hy  van  het  Spaanfche  Krygsvolk.  Boffu 
zondt  vier  vendelen  Knegten ,  onder  Jan  Si- 
monszoon Rol,  naarWienngen,  omTreslongs 
fchip  te  bemagtigen.  't  Werdt,  eerfl,  naar 
Krygsgebruik ,  opgeeifcht.   Doch  Treslong 
wees  hen  op^yn  gefchut ,  zeggende ,  niets  dan 
*  kruid  en  lood  voor  hun  ten  befte  te  hebben. 

De  Spaanfchen  bragten  toeneenigepraamen 

en 

(y)  Bor  VI.  Boek 9  hl.  262  [?«i].Apolog.  naWULL  UM. 
(=)  Vjqlii  Commenc.  /».  31;. 


XXÖL  Bont     HISTORIE.     341 

en  fleeden  op  't  ys ,  waaruit  zy  hevig  vuur-PiupsüL 
den  op  't  fchip;  doch  zy  werden,  uit  Treslongs  1 572. 

Ïefchut,  zo  begroet,  dat  zy  wyken  moeften.  " 

f idlerwyl ,  arbeidde  Treslongs  volk ,  om  't 
fchip  los  te  byten ,  dat  eindelyk  gelukte,   't 
Schip  fchoot  uit  het  ys ,  en  ontkwam  't  ge- 
vaar ,  hebbende  niet  meer  dan  éénen  man 
verlooren.  Treslong  wendde  toen  den  lieven  Hy  komt 
naar  Engeland ,  daar  hy  zig  voegde  by  's  Prin- in  Jn«e' 
fen  Vloote,  onder  Willem ,  Graave  van  derlan 
Mark,  Heere  van  Lumeï  (1 ),  die  nu  tot  Admi- 
raal verheeven  was  (a).  Derwaards  was  ook 
gezeild  Jakdb  Simonszom  de  Ryk,  voordeezen 
Koorenkooper  te  Amfterdam ;  doch ,  ter  oor- 
zaake  der  voorgaande  beroerten ,  gebannen, 
en  nu ,  met  een  Oorlogfchip,op  eigen'  kos- 
ten uitgeruft ,  zyn  geluk  op  zee  zoekende. 
ï)eez*  hieldt  Lumei  en  den  anderen  Hoplui- 
den  geduuriglyk  voor ,  dat  zy  te  eerly k  ge- 
booren  waren, om  hun  leeven  in  't  zeefchui- 
men  te  flyten,hen  aanzettende,  om  iets  loF- 
lykers  en  van  meer  gewigt ,  ten  diende  des 
Vaderlands ,  te  onderneemen  (b).  Men  liet 
dan  zyne  gedagten  wederom  gaan  over  't 
verraflen  van  Enkhuizen ,  of  eenige  andere 
Stad  in  't  Noorderkwartier  van  Holland.  En  Koningin 
terwyl  men  hierop  peinsde,  geviel  't,  datK,,*zab« 

Ko-^oet  de 

(«)  Bor  vi.  Buk,  bl.  *Af  U*$V  Geuzen 

(b)  hooit  VI.  Boek,  bl.  zi%. 

Ti)  Hy  was  een  Zoon  van  Jan  van  der  Mark,  Heer  e 
van  Lu  met ,  en  van  Margareet  9  Dogter  van  Jan ,  Hee» 
re  van  fVaffenaar  (Zie  Goudhoeve*  bl.  138.),  en 
fchym  zig,  tot  oorzaake  van  zyne  af  komft  uit  etfne 
Hollandfche  Moeder ,  te  eerder,  in  de  Hollandfche 
zaaken  gefteken  te  hebben. 

Y3 


342    VADERLANDSCHE    XXIII.  Boat 

FilipsIH. Koningin EIizabet,geperft  door  den  Hertog 
1572.  van  Alvaj  die,  in  deezen  winter, de vrede- 
't  Ryk    handeling,  aan  't  Engelfche  Hof,  fterk  hadt 
ruimen,  voortgezet ;  den  Graave  van  der  Mark  en  den 
zynen  beval,  hetvRyk  te  ruimen  (c).  DeKo- 
ningin  zogt,  in  deezen  tyd,  den  Koningvan 
Spanje  te  vriend  te  hebben,  bedugt,dat  hy, 
anderszins,  de  Schotten,  die  zy  van  zig  af- 
hanglyk  wilde  maaken,te  veel  onderfteunen 
zou  (d).  Hierom  befloot  zy  te  eerder  Alva 
te  believen,  met  het  verdryven  van  's  Prin- 
Zy zeilen fen  Vloote,  Lumei  dan,  van  den  nood  eene 
naar       deugd  makkende,  loopt,  aan  't  hoofd  van 
*  c*el  >  vierentwintig  fchepen ,  met  eenen  guhftigen 
-  wind  in  zee ,  koers  zettende  naar  Texel,  om 
d^ar  Alvas  fchepen  aan  te  taften,  of  de  eene 
of  de  andere  Stad  te  verraflen.    Onderweg, 
neemt  hy  twee  Koopvaardyfchepen,  die  uit 
loopen    Spanje  kwamen.  Kort  hierna ,  keert  de  wind. 
door  te-  £n  toen  eerftbefluitmen  den  mond  der  Maa- 
denMaazeze  in  te  l°°Pen,en  Briele,  dat  nu  geene  be* 
in,         zetting  inhadt  (<?),  te  bemagtigen%    Twee 
fchepen,  gevoerd  door  de  Hopluiden  Marinus 
Branden  Daam  zeilen  dan  vooruit:  de  ande- 
ren vierentwintig  s  waaronder  de  twee  geno- 
men' fchepen  ,  volgen.     Allen  ftreeken  zy 
voor.  't  hoofd  van  den  Briele,  op  den  eerden 
van  Grasmaand,  omtrent  twee  uuren  naden 
middag.    De  Ingezetenen  der  Stede  ftonden 
verbaasd ,  over  zo  groot  èen  getal  van  Koop- 
va^rdyfchepen ;  want  daarvoor  hieldenze  's 
Prinfen  Vloote.  Niemant  dagt  om  de  Water- 

(c)  WALSINGHAM  Lettr.  CXXXVIII.  />.  tl*. 

(d)  W a  1.5 ingh.  Ltttr.  CXXXV.p.  *oj.  /  etir.  CXXXIX, p.  z  ij, 
(ej  Zit  lüec  voor,  £/,  *2iT 


XXIII.  Boek.     HISTORIE-     343 

geuzen.  De  Veerman  Jan  PieterszomKoppeJlok^iU?%\\h 
wasdeeerfte,dien  't  inviel.  Hy  ontdektezy-  1572. 

ne  meening  aan  eenige  luiden ,  welken  hy ,  van 

Maaslandsfluis  naar  den  Briel,  brengen  moeffc 
die,  den  naam  van  Watergeuzen  hoorende, 
zo  verfchrikten ,  dat  zy  zig  te  rug  en  aan 
Land  zetten  deeden.  Maar  Koppeftok,  niets 
te  verliezen  hebbende,  roeit  der  Vlooteaan 
boord, en  vraagt  naar  Treslong,  welbekend 
in  deezen  oord ,  alzo  zyn  Vader  Baljuw  van 
den  Briele  gèweeft  was.  Treslong  brengt  den 
man  by  Lumei,  zeggende,  dat  deez'  de  reg> 
te  was,  om  hun  dienft  te  doen.  Men  zendt 
hem  dan  naar  de  Stad ,  hem ,  voor  geloofs* 
brief,  Treslongs  zegelring  medeeeevende , 
dien  men  wift  by  die  van  ae  Wet  kenbaar  te 
zyn.  Hy  roeit  aan  land ,  neemt  gang  naar 
de  Pooy te  y  die  hem  geopend  wordt,  en  voorts 
naar  't  Stadhuis.  Den  Raad,  hier  byeen  ge- 
komen, dient  hy  aan  „  dat  hem ,  by  den 
„  Graave  van  der  Mark ,  Treslong  en  ande- 
„  re  Hop  luiden  des  Prinfen  van  Oranje,  ge- 
„  vergd  was,  te  verzoeken,  datde  Wethou- 
„  derfchap  twee  gemagtigden  naar  buiten 
„  wilde  fchikken.  Hun  zou  geen  leed  ge- 
„  fchieden ,  alzo  de  Vloot  daar  tot  geen  ander 
„  einde  gekomen  was ,  dan  om  hen  van  den 
„  tienden  Penning  teverloflen,entegen  Al- 
„  vas  dwinglandy  tebefchermen."Tegelyk 
toont  hy  den  ring ,  't  bewys  van  zynen  lalt 
Jan  Pieterszoon  Nikker, de  oudfte  Burgemees- 
ter ,  vraagt  hem ,  boejlerk  de  Floot  bemand  ware? 
waarop  hy,min  uit  lift  dan  uit  losheid,  ant- 
woordt ,  wel  met  vyf  duizend  man.  Toen  Hem- 
de men,  terftond,  tot  bezending:  doch  nie- 
Y  4  mant 


5*4    VADER!    NDSCHE    XXIÜ.Boek. 

FilipsüL  piant  wilde  *er  aan.    Eindelyk  kreeg  'er  de 
iJ72*  Veerman  twee  mede.    De  Graaf,  me  hen  , 
in  een  Huis  tuflT  Hen  de  Stad  en  't  hoofd  , 
wagtte,eifchte  de  Stad  op,  uit  den  naam  des 
Prinfen  van  Oranje ,  als  Stadhouder  des  Kch 
nings ,  en  geeft  hu"  twee  uuren  tyds  van  be- 
raad. De  tyding  hi    van  kwam  naauwlyks  in 
'  de  Stad,  of  elk  viel  aan  't  zakken,  enpak» 
ken ,  en  vlugten ,  ter  Zuidpoorte  uit.  's  Graa* 
ven  volk,  midlerwyl,  te  land  geflapt,  rukt 
aan  tot  voor  de  Water-  of  Noordpoort ,  vraa^ 
cende  f  of  men  hen  >  lanof  zy  zig  zehen  zouden 
vinnen  helpen?  De  Wethoüderfchap  't  ituk  in 
beraad  leggende,  f  ;mde  Nikker  t  eerft  tot 
de  overgaave.  Hy  werdt ,  terftond,  van  Klaas 
Janszoon  Koekelakker  gevolgd, en  toen  vanak 
Ie  de  anderen.  Nogtans ,  marde  men  met  ant- 
woorden. Lumei  dan ,  ziende  de  uuren  van 
beraad  verftreeken ,  zendt  Treslong,  met  een 
deel  volk,  naar  de  Zuidpoorte , daar  hy  den 
Rentmeefter ,  Joan  van  Duivenvoorde,  aantreft, 
gezind  te  vlugten:  dien  hy  tot  bly  ven  dringt. 
De  Graaf  zelttrekt  naar  de  Noordpoort,  daar 
Roobol ,  zyn  volk  takken ,  rys ,  ftroo  en  pek 
hebbende  doen  byeen  brengen ,  den  brand  in 
fteekt.  Voorts  werdt  zy ,  met  een  eind  van 
en  be-     een'  maft,  opgeloopen.  Des  avonds  tuflehen 
magtigenagt  en  negen  uuren,  was  men  der  Stad  mees  r 
fienBnel.ter;Lumei  de  Noord, ,  en  Treslong  de  Zuid- 
poorte intrekkende,  met  tweehonderdvyf- 
tig  man  in  alles,  ten deele  Luikerwaalen,  ge- 
lyk  Lumei  zelfwas,  ten  deele  gevlugte  Ne- 
derlanders.   De  naamen  der  voornaamften , 
die ,  met  het  inneemen  van  den  Briel ,  den 
grondflag  van  't  gebouw  der  Vaderlandfche 

vry- 


XXIII.  Boek.    HISTORIE.    34 s 

vryheid  gelegd  hebben  ,zyn,  dat  wonder  is,  FaiPsIH. 
nergens  naauwkeurig  aangetekend.  By  ver-  1572. 
fcheiden'  fchryvers,  vinden  wy  de  volgenden  " 

genoemd  i  Willem ,  Heer  van  Lumei ,  Graaf 
van  der  Mark,Barthold  Entes  van  Menthe- 
da,  Onder-Admiraal,  Willem  van  Blois  van 
Treslong ,  Kornelis  Geerlofszoon  Roobol , 

Ïakob  Simonszoon  de  Ryk ,  Marinus  Brand ,      ^ 
lopman  Daam ,  Jonkheer  Lancelot  van  Bre- 
derode,  Jonkheer  Adriaan  van  Zwieten,Ni- 
kolaas  Ruikhaver,  Jan  Klaaszoon  Spiegel, 
Dirk  Duivel,  Jonkheer  Jakob  Kabeljaauw, 
Willem  de  Graaf  van  Gend,  Wouter  Franszoon,  , 
Fokke  en  Jan  Abelszoonen ,  Hopman  Looi  of 
Eloi ,  Hopman  Gilain ,  Hopman  Jelmer ,  Maar- 
ten Merous,  Gillis  Steltman ,  Jaques  Hennebert  , 
Henrik  Tbomasioon,  Ellerd  VUerhop,  Bruin  van 
Utrecht ,  Kornelis  Lownszoon  van  Ever  dingen ,  Ja- 
kób  dnthoniszoonenSalomonvan  der  Hoeve ,  voor- 
heen Baljuw  van  Schiedam,  en  naderhand 
van  's  Graavenhaage  (ƒ).  Voorts  leeft  men, 
dat  een  der  twee  Koopvaardyfchepen ,  door 
Lumei ,  onderweg ,  genomen,  gevoerd  werdt, 
door  Oom  Hedding  Doveletos  van  Antwerpen  (g). 
Na  dat  de  Stad  over  was ,  werden ,  's  an- 
derendaags, Kerken  en  Kloofters  overval- 
len, gefchonden,  beroofd.    Doch  men  ver- 
schoonde de  burgery.  Lumei  hadt  geen  ver- 
der wit,  dan  de  Stad  te  pionderen,  en  we- 
derom te  verlaatefi.  Doch  Entes ,  Treslong, 
de  Ryk  en  Dirk  Duivel ,  zig  hiertegen  kan- 
tende ,  bewoogen  hem ,  's  Prinfen  goeddun- 
ken 

(f)  Bor  VI.  Biek,  W.  z6$  [jtfj].  Hooft  Vi.  Botk^l.xxu 
Alkenhdr  Bn'el ,  //.  \ii  en  Byvoegf.  */.  374. 
(f)  MlTEREN  III.  Beek*  f  63  verf. 

Y  $ 


34*    VADERLANDSCHE  XXIH.Bojnr. 

FiupsIII.  ken  eerftaf  te  wagten,  en^  midlerwyl,  de 
1572.  Stad  te  fierken,  gelyk  gefchiedde  (b) 
\^1  De  Hertog  van  Alva  ontving  de  tycüng  van 

baasd-  't  inneemen  van  den  Briel  ,*  dien  men  voor 
heidvanden  fleutel  van  Holland  hieldt,  metgeene 
CeTi  °"  kleine  verbaasdheid  (t) ,  fchoonhy ,  uiterlyk, 
innee-  R^ed  gelaat  toonde  .(*).  Terftona  rtaaktehy 
men  van  net  geweldig  heffen  des  tienden  Pennings, 
denlirieLteBruflel,  en  zondt  bevel  aan  den  Graave 
van  Boflii ,  in  den  Haage,  om ,  met  het  Re- 

{;iment  van  Lombardye ,  dat  toen  in  Utrecht 
ag ,  in  alleryl ,  naar  den  Briel ,  te  trekken , 
en  de  Plaats  te  herwinnen*,  eermenzeverfter- 
ken  kon.  Doch  Boflu  was  hem  reeds  voorge- 
komen. Hy  hadt  zo  dra  niet  vernomen ,  dat 
Briele  over  was ,  of  hy  begaf  zig  naar  Maas- 
landsfluis,  en  ontboodt  aldaar  het  Regiment 
van  Lombardye,  dat  onder  Don  Fercünand 
Mnlteiy  de  Toledo  ftondt,  by  zig  (/).    Regt  tydi§, 
snderf  h  ver^et  ^  v°lk  &e  ^tac^  Utrecht,  alwaar,  in 
Kry«-    ^eeze  zelfde  week, eene  muitery  broeide  on- 
volk  te    der  de  Spanjaards,  misnoegd,  om  dat  men 
Utrecht,  hun  vyftien  maanden  foldy  fchuldig  bleef. 
Men  wil ,  dat  zy  niets  minder  beoogden,  dan 
de  plondering  der  Stad,  waartoe  zy  den  tyd 
van  eenen  plegtigen  ommegang,  op  Witten* 
donderdag ,  wilden  waarneemen.    Doch  de 
toeleg  werdt  ontdekt,  en  met  het  vangen  en 
ftraffen  van  't  hoofd  der  oproerigen  gefluit, 
oofet     O11)'  Boflii  voerde  dit Krygsvolk,  van  Maas- 
land- 

(b)  Hoo?T  VI.  Boekt  tl  210. 

(i)    Str\DA  Dee.  I.  Lier.  VU.  J.  4*7-  ViGLlU*  sd  HoPPMU 
Epi/i.  CLXVIII.  *.  6S4. 

(k)  Bor  VI.   Boek  f  tl-  2«*  O*]- 

(/>  Ta ss IS  Commenr,  L**r.  I.  p.  147,  141. 

(«O  BOR  VI.  Beek,  tL  266  [jtfó]. 


poogt 


XXIII.  Boek.     HISTORIE,    347 

landfluis ,  in  vyfentwintig  vaartuigen ,  over ,  PiurfiiC 
naar  Geervliet,  in  't  Land  van  Putten,  van  1572» 
waar  hy ,  door  't  water  Borniffe ,  daar  de  fche-  Brieicte 
pen  leggen  bleeven,  ligtelyk,  op  't  Eilaijdberwto- 
van  Voorne  geraaken  kon.  Toen  trok  hy  regt nen* 
aan  op  den  Briele,  in  verwagtingdatdeStad 
hem  terftond  opgegeven  zou  worden ,  waar- 
om hy  geen  grotgefchut  hadt  medegevQerd 
(n).  Doch  dit  mislukte  hem-  Hy  werdt,uit 
de  boomgaarden  onder  de  Stad,  die  gellof- 
feerd  lagen  metGeuzen,raauwelyk,  met  hand- 
gefchut  begroet.  Ook  fprong  de  Stads  timmer- 
man ,  Rocbus  Meeuwszoon ,  in  't  water ,  en  floeg 
't  Nieuwlands  Huisje  open ,  waardoor  de  bin- 
nenwegen onder  liepen.  Boflu  moeit  toen, 
den  Nieuwlandfchen  dyk  langs ,  aantrekken 
op  de  Zuidpoorte ,  daar  men  't  grof  gefchut 
op  hem  los  brandde.  Ten  zelfden  tyde ,  vaa- 
ren Treslong  en  Roobol,  met  eenig  volk,  . 
naar  Borniffe ,  daar  zy  de  Spaanfche  fchepen 
ten  deele  in  brand  fteeken ,  ten  deele  in  den   - 
grond  booren.  De  Spanj aards ,  ondertuifchen,  Hy  wordt 
t  water  ziende  wallen ,  begeeven  zig  op  de  af£ewee- 
vlugt ,  en  brengen  't ,  al  zwemmende  en  waa- ZQXL 
dende,  door  Borniffe,  op  Putten,  en  voorts 
op  nieuw  Beyerland.  Lumei ,  de  Brielenaars 
mistrouwende ,  durfde  deSpanjaards  niet  ver- 
volgen, die  anders  grooter  neérlaag  gelee- 
den zouden  hebben.    Twee  dagen  na  deeze 
zege,  die,  opPaafchavond,  den  vyfden  van 
Grasmaand,  behaald  was ,  mónflerde  de  Graaf 
de  Opgezetenen  van  't  Land  van  Voorne,  en 
deedt  hen  zweeren ,  dat  zy  de  Stad,  voor  den 

Prin- 

(n)  TA8SIS  Mr.  I.  p.   1^7, 


348    VADERLANDSCHE  XXIII.  Bonf: 

ffciwIIL  Frinfe ,  als  Stadhouder  des  Konings  over 
I57ar  Holland,  zouden  houden  (o).  Oranje  toonde 
Oranje    egter  weinig  genoegen  over  't  bemagtigen 
genoegt  Van  den  Briel ,  dat  hem  ontydig  fcheen.  ïfy 
z^kwa-  jja(jt  ^  naamly k ,  verfchdden  aanflagen  in  deo 
\vmee-  ^ >  ^e  zo  ^S1  °*et  fcheenen  te  zullen  ge- 
men  vin  lukken ,  als  Al  va ,  gelyk ,  na  't  inneemen  van 
den  Brie!,  eene  Stad  van  zo  veele  aangelegenheid,  te 
wagten  was,  beter,  dan  tot  nu  toe,  op  zyne 
hoede  zou  zyn.Ook  zou  de  Prins  gaarne  ge* 
zien  hebben ,  dat  de  Hertog  zig ,  door  het  ge- 
weldig doordryven  des  tienden  Pennings , 
nog  iqeer  vyanden  in  't  Land  gemaakt  hadt; 
dat ,  nu  hy  't ,  na  't  bemagtigen  van  den  Briel, 
zagter  ging  opneemen,  minder  te  wagten  was. 
Niettemin,  't  ftuk  nu  zynde  uitgevoerd, liet 
de  Prins  't  zig  gevallen ,  en  beloofde  den  Graa- 
ve  onderftand,  om  welken  hy,  naarverfchei- 
.  den'  Plaatfen,  fchreef.Ook  begaven  zig  ver- 
fcheïden'  gevlugte  Edelen  en  Burgers  naar 
den  Briel,  nevens  een  deel  geboefte,  dat  de 
naafle  landen  en  ftroomen,  met  pionderen 
en  fchuimen ,  ten  hoogden ,  onveilig  maak** 

XXVIII.      Öndertuflchen  was  Boflu,  met  zyn  volk* 

Boffu      door  de  Beyerlanden  en  verder ,  voortgetrok- 

ftoot  het  ken  tot  omtrent  Dordrecht,  al  waar  men  hem 

voorDor-we*8en*e  *n  te  neem^n.    Men  voorzag  hem 

drcdit,    cgter  van  fchepen,met  welken, hy  overftak 

naar  Rotterdam*  Hier  verzogt  hy  alleenlyk 

te  mogen  doortrekken.    Doch  de  Burgers, 

een  kwaad  oog  hebbende  op  de  Spanjaards, 

wil- 

(ê)  BOR  VI.  Bctky  H.  166  [|67l. 
(p)  Boa  VI.  JUeki  hl*  z6*  LJ*7J. 


XXIII.  Boek.    HISTORIE.     340 

wilden  dit  niet  gehengen.   Eindelyk ,  kwamFiuwIÏE 
men  overeen  dat  zy,  by  vvfentwintig  man  1572. 
tevens ,  met  doo ve  lonten ,  door  de  Stad,  zou*  en  neen* 
den  worden  gelaaten  (9).  Doch  zodra  waren  Rotter- 
Boffu  en  de  eerften  niet  in  de  Poort,  of  hyjJ^ÏS? 
velde,  met  eigen' hand,  eenen  Smid,  Zaan* 
3Fan  genoemd ,  die  zig  y  voor  anderen ,  tegen 
't  inkomen  der  Spanjaarden ,  gekant  hadt.  De 
wagt  werdt,  voorts,  afgemaakt,  de  Poort  o- 
verweldigd,  en  alle  de  Spanjaards  binnen 
gelaaten.  De  Burgers ,  zig  tegen  deezen  over- 
val willende  verzetten,  fchooten  'er, in  mer- 
kelyken  getale ,  het  leeven  by  in  (r),  van  wel- 
ke gefneuvelden  egter  niet  meer  dan  eenen- 
veertig, bynaame,  genoemd  gevonden  wor- 
den (j).  Doch  't  fchenden  van  't  gegeven 
woord  verwekte  zo  groot  een'  haat  tegen  de 
Spanjaards,  door  't  gantfche  Land,  dat  men 
reden  heeft,  om  te  twyfelen,  of  't  bemagti- 
gen  van  Rotterdam  hun  niet  meer  nadeel  dan 
voordeel  hebbe  gedaan  (f).  Boffu  zondt,eer-- 
lang  ,*  eenig  volk  af,  om  de  Geuzen  te  ver- 
iaagen ,  uit  Schiedam ,  Delftshaven  en  Maas- 
landsfluis ,  welke  Plaatfen ,  te  vooren ,  waren 
ingenomen,  door  't  Krygsvolk  van  Lumei, 
dat  zig  nu  alleen  in  't  Eiland  van  Voorneop-  , 
hieldt  (u). 

Alva,nu  aan  denBriel  geleerd  hebbende,  XXX 
hoe  veel  aan  't  bewaarenderZeefteden  gele"£|ektzi« 
gen  ware,  fchikte  ter&ond  Pieter  van  faweb-™ym* 

&*»  keren  vaa 

(f)  TASS II  Lthr.  I.  p.   147. 

(r)  BOK  VI.  Btkj  U  267  [l«7l. 

(s)  Chion.  Tan  Koet.  d$or  Jan  GMKITSZ.  M.  S. 

ff)  BUfTIYOGLIO  Ncdcd.  Hift.  V.  Jhtk»  *A  U69  llfc 

(*)  TaMII  Lier.  J.  f.  147,  >4t. 


348    VADEBT  '~  .&JXI11.  Boek. 

AursIILFrinfe,  ak  r^^enJanBaptiJlde 

I572»  Holland,  .0*    ^,^jemy  wiens  aante- 

Oraoje  egter  wr  ^X  .*•&?'*  jït#naalen  hebben  aan- 
genocgt  van  der  ,*;.  £'  *  ;^t?/g,  ook  nog  zullen  ge- 
S kw**  hadt ,  r       ^T^V r  £*techt ,  met  lalt ,  om  dee- 

•cimiee-  zm  » '       ***.*-  ^  phg*  >  te  bewaaren ,  ea 
men  van  lukk  •;,  ;^  Hertog  nog  in  't  Land  van 

den  Brie!,  eer  : :fjtte  zyn,  van  mondbehoeften 

w  ; y^^wrarebbe  en  Taflis  deeden ,  te 

h  ,-/£?,  ryf  fchepen  gereed  maaken,  met 

'1*h  ^e  A*00111611  en  oevers,  tegen  de 
ffien  der  Geuzen ,  befchermden.  Naar 
j+ïjitpi  y  zondt  de  Hertog ,  volgens  fommi- 
i*  L  ^'lt  (v)  9  volgens  anderen ,  agt  vende- 
^paftjaards ,  onder  Ofvrio  Angelo.  Doch  eer 
^en  kwamen,  ftookte  Jan  van  Ruik,  Hee- 
t  van  Erpt ,  die ,  met  de  tyding  van  't  verras- 
sen van  den  Briel ,  derwaards  gekomen  was, 
t  volk,  onder  de  hand,  op,  om  zig  nu  de 
vryheid  te  verzorgen,  die  hun  ,  door  den 
dwingelind,  nimmer  gegund  worden  zou.  En 
hy  vindt  zo  veel  gehoor,  dat  de  Burgery,  op 
den  eerden  Paafchdag ,  zynde  den  zesden  van 
0a.    Grasmaand,  op  de  been  raakt,  de  Walfche 
p  ver-  bezetting,  die  Al  va  reeds  te  vooren  derwaards 
*£*y-  gezonden  hadt, ter  poorte  uit  dryft,en  vait- 
&.CZet"ftelt  > de  sPanjaards ,  die  te  fchepe  naderden , 
buiten  te  houden.    Kuik  ook ,  haar  vertoo- 
nende ,  dat  zy ,  met  het  verjaagen  der  bezet- 
.  ting,  zig  reeds  inMajefteitfchennis  vergree- 

gen  hadt,  vermaant  haar,  't  werk  niet  ten 
al  ve  te  laaten  fteeken ;  maar  de  fchepen  van 
van  de  Stad  te  weeren.  Hy  hangt  'er  by,  dat 

de 

(v)  TAMXS  L*r.  I.  f.   1*1. 


i 

y  ^N    HISTORIE      35ï 

*  '3/>i  et  een  Leger ,  in  aantogt  was,  om  FiupsIH 

^  4i¥         chermen ,  en  beweegt,  daarop,  een'  x  «2# " 

7t^^       .oop ,  wien 't  hoofd  kroes  ftondt  van - 

^r^T    j.nk ,  door  een  gefchenk  van  twee  daa- 
^      jm  't  gefchüt  van  de  wallen  los  te  bran- 
JJV      op  de  Spaanfche  fchepen :  die ,  zulk  een* 
»       .ikomft  niet  verwagt  hebbende ,  verbaasd 
aar  Middelburg  weeleen.  Hier  vondenze  den 
Heer  van  Wakkene  KapelJe ,  Admiraal  van 
Zeeland;  die  ziff ,  terftond,  riaar  Vliffingen 
begaf,  en  't  volk ,  met  zagtte  woorden ,  tot 
omzien  zogt  Ie  brengen.  Doch  men  bejegen- 
]    de  hem  zulks ,  dat  hy  blyde  was ,  dat  hy  't 
behouden  wederom  te  Middelburg  brast. 
Kuik  hadt  hier  ook  onder  geroeid  ,  en  des 
Admiraals  vleiende  woorden  een  lammeren  tong, 
om  de  PliJJingers  den  wolven   te  leveren ,  ge- 
noemd.   Men  meende ,  dat  hy  niet  binnen 
Vliffingen  gekomen  was ,  zonder  laft  van  den 
Prinfe ,  dien  hy  terftond  kennis  gaf  van  het 
omflaan  der  Stede.  Zelf  begaf  hy  zig,  eer- 
lang ,  naar  den  Briel ,  om  van  daar  eenig  volk 
naar  Vliffingen  te  doen  overfcheepen :  en 
keerde,  met  goede  hoop /weder  te  rug.  OokPacheco 
volgde  Treslong  hem  fpoediglyk,  jnet  driejaar g«- 
fchepen,  en  ftyf  tweehonderd  mannen,  die,han*CIU 
uit -de  naafte  Plaatfen  van  Holland,  opee- 
ftommeld ,  en  met  monnikskappen ,  kazuifels 
en  ander  geeftelyk  gewaad,  in  plaats  van  ge- 
weer ,  uitgeftreefcen  waren ;  zo  dat  menze,  op 
ftroom ,  voor  Vliffingen ,  eerft  wapenen  moeit 
%  (w).  Doch  eer  dit  gebeurde,  hadt  men  Al- 
varez  of  Pedro  PachecoofPaciottotOver- 

fte 
(w)  Boa  Ti.  *uk>  ".  **i  U*fV 


352    VADERLANDSCHE  XX1IL  Bobk. 

liLiPsIH.fte  eener  Bende  Ruiterye,  te  Vliflingen  in 

*572*  handen  gekreegen  (*).  Hy,  ook  door  Alva 

afgezonden ,  om  de  Wethouderfchap  en  Bur- 

fery  voor  wankelen  te  bewaaren  (y),enon- 
undig  v&n  't  omkeeren  der  Stad ,  was  daar, 
onlangs ,  aangekomen  ,  en  ,  haauwlyks  te 
lande  geflapt  zynde,  gevat,  door  Hopman 
Jakob  Simonszoon  de  Ryk ,  die ,  kort  te  voo- 
ren ,  uit  Engeland ,  daar  hy  wapenen  en  krygs- 
behoeften  hadt  opgedaan ,  met  drie  fchepen, 
te  Vliflingen,  gekomen  was  ,  hebbende  hy 
van  de  verandering,  aldaar  voorgevallen  , 
kennis  gekreegen,  uit  eenige  Vliffinger  vJug- 
telingen,  die  hem,  op  zee,  ontmoet  waren, 
en  met  hem,  naar  de  Stad,  te  rug  zeilden  (z)« 
Pacheco  werdt  fpoedig  te  regt  gefield ,  en , 
nevens  twee  andere  Spaanfche  Jonkers,  ter 
galge  gedoemd ,  van  welke  hem  zyn  adeldom, 
dien  hy  zo  hoog  flelde  als  dien  der  Graaven 
van  Egmond  en  Hoorne ,  welken  men  egter 
't  zwaard  gegund  hadt,  niet  bevryden  kon 
(a).  Doch  fommigen  fchryven,  dat  men  hem 
by  de  beenen  ophing  (b) ,  t  welk  met  het  ver- 
haal der  meeflen  niet  overeenkomt.  Men 
hieldt  zig  hier  aan  de  gewoonte,  die  Alva 
ingevoerd  hadt,  om  de  gevangenen,  in  den  be- 
gonnen burgerkryg,  niet  naar  krygseebruik 
te  handelen.  Naderhand,  is  verfpreiaen  ge- 
loofd ,  da(  Pacheco  een'  lyfl  by  zig  hadt  van 
een  groot  getal  van  Nederlanderen ,  edel  en 

one- 

(x)  STRADA  Die  I.  Lihr.  VII.  f.  411, 

(y)  TASSIt  Lifr.  I.  p.  149. 

(z)  HooïT  VI.  £oekf  M-  iU. 

(*)  Boa  VI.  B«k-  hl.  i6t  U*9>  J7*J. 

(*)  TAfiiia  Lier.  1.  p.  14* 


XXIH.  Boek.    H  I  S  T  O  R  IE.     85S 

onedel ,  die  Alva  van  kant  geholpen  wildeFlu?sI1** 
hebben  (<r).  Doch  veelligt  heeft  men,  met  I572«_ 
zulk  een  uitftrooifel ,  de  fchandelyke  ftraf , 
hem  aangedaan ,  willen  verfchoonen ,  en  de 
Spanjaards  meer  in  den  haat  brengen.     Hét 
Slot ,  dat  Alva  te  Vliflingen  hadt  beginnen 
te  bouwen ,  werdt  eerlang  geheellyk  geflegt 
(d).  Amfterdam  hadt,  om  zelf  verlchoondte 
blyven  van  rterkten ,  tot  het  ftigten  van  dit 
Slot,  te  Vliflingen,  twee  tonnen  fchats  opge- 
bragt  (e).  De  Vliflingers ,  niet  vergenoegd  Veere  * 
met  zig  zelven  Alvas  heerfchappy  onttrok- Weft  ook 
ken  te  nebben,  ondernamen,  na  t  ontvan-*8  Pri°" 
gen  van  eenigen  onderftand  uit  Frankryk,enzy  * 
uit  Engeland,  uit  Vlaanderen  en  van  elders, 
ook  hunne  nabuuren  te  doen  omkeeren.  Je* 
ronimus  Tfeeraarts ,  Stalmeefter  des  Prinfen  van 
Oranje,  die,  onlangs,  te  Vliflinjgen ,  geko- 
men was,  om,  als  Stadhouder  uit  's  Prinfen 
naam,  over  Walcheren,  te  gebieden,  en  de 
Heer  van  Erpt  begaven  zig,  met  omtrent 
zedig  man,  voor  Veere,  beproevende,  of 
men  nen  zou  willen  binnen  laaten.  Hier  was  't 
gemeen  opgeruid  tegen  de  Spanjaards,  door 
Lyn  Taayen  en  Kocyevleefch ,  twee  Virfchers 
van  Veere ,  die ,  onlangs  >  in  den  Briel ,  ge- 
vangen gezeten  hebbende ,  op  voorfpraak  van 
den  Heere  van  Erpt ,  zonder  losgeld ,  geflaakc 
waren.  Ook  hadt  men  onder 't  volk  verfpreid 
een  kort  Gefchrift ,  verdedigende  de  regt- 
vaardigheid  van  't  aanneemen  der  wapenen 
tegen  ae  Spanjaards.  De  Burgers  van  Veere 

wan- 

(c)  Supplic.  aan  den  Kon.  by  Bor  Vf.  Boek >  £/.  J4«  [47c]« 

(d)  Meteren  IV.  Beek ,  ƒ.  «4  ver/. 

(e)  VIGL1US  ad  HOPPER.  E  f  ijl.  CXXXV1II.  p.  é)}, 

VI.  Deel.  Z 


554     VADERLANDSCHE    XXHI.  Boa. 

FhjpsIIï.  wankelden'  reeds. Doch  de  Wethouders, die 
1572-  Tfeeraarts  te  woord  geftaan  hadden ,  wei- 

§''  erden  volk  in  te  neemen.  Tfeeraarts  keer- 

e  toen,  om  meer  volks,  naar  VliflSngen, 
terwyl  Kuik,  zonderling  gefleepen  op  't  be- 
roeren der  gemeeente,de  twee  viflehers  be- 
woog, om  de  Burgers  in  de  wapenen  te  doen 
komen  (ƒ);  dat  zo  dra  niet  gefchied  was, 
oijeanmn^  een  Franfch  Heer ,  werdt,  met 
veertig  man,  ter  Stad  in  gelaaten,  en  in  de 
Kerk  gehuisveft.  Maar  hier  befluit  hem  Jont 
heer  Jeronimus  de  RolUf  Baljuw  van  Veere} 
die  nu  de  fterkfte  in  de  Stad  was,  en  nog  om 
hulp  naar  Middelburg  zondt.    Doch  deeze 
hulp  werdt ,  by  Zandwyk ,  onderfchept  en  ge- 
flaagen ,  door  Hopman  de  Ryk,  die  van  Vlis- 
fingen  naar  Veere  ontbooden  was ,  en,  's  an- 
'    derendaags,  den  vierden  van  Bloeimaand, 
door  de  Burgerye  ingelaaten  zynde,  Jeannin 
verlofte,  endeWethouderfchap  den  eed  aan 
den  Prinfe  deedt  afleggen.  Rollé  zelf fchroom- 
de  niet  dien  te  doen ,  toen  men  hem  beloof- 
de, dat  hy  zyn  ampt  behouden  zou.  Na  dien 
ty  d ,  kwamen  de  Spanjaards  >  van  Middelburg 
en  Arnemuiden ,  cfageJyks ,  ftroopen  tot  voor 
Veere.  De  Burgers  keerden  hen,  door  me- 
Byftere  nigen  uitval.  De  wederzydfche  gevangenen 
bitter-     werden  terftond  gehangen ,  met  zo  byfter  ee- 
k«d.      ne  bitterheid ,  dat  men  getuigt,  den  cenen 
broeder  den  anderen ,  met  eigene  handen ,  te 
hebben  opgeknoopt.  In  eenen  anderen  uitval, 
daar  de  Ryk,  met  zyn  volk,  wel  zes-  of  ze- 
venhonderd Spanjaards  verfloeg,  fheedt  ze- 
ker 

(f)  Bofc  VI.  B«k,  hl.  269  [171]. 


XSÏJÏ.  Boek.    HISTORIE.     $s$ 

kerwondheeier  eenen  Spanjaard  't  heraritdepu^w: 
borft,en  ftakhetop't  gallioenvaneenfchip,  ,-IjT 
daar  'er  verfcheiden'  perfoonen  de  tanden  in 
fcetteden.  Voorts  was  't  ook  gemeen,  de  Span- 
jaar  ds ,  die  men  gevangen  kreeg ,  rug  aan  rug 
te  binden ,  en  in  zee  te  fmyten :  't  welk  men 
de  voeten  /poelen  noemde.  Ondertuflchen,  kreeg 
men ,  te  Vliflingen ,  's  Pririfen  wapenplaats 
in  deezen  oord ,  van  tyd  tot  tyd ,  onderftand 
Van  volk  uit  Engeland.  De  Koningin  gedoog- 
de thans,  oogluikende , dat  de  eevlugte Ne- 
derlanders eenige  manfchap  in  t  Ryk  wier- 
ven. Zy  zag  niet  ongaarne ,  dat  Filips ,  in  Ne- 
derland ,  nieuw  werk  kreeg ,  en  wilde  'er 
wel ,  heimelyk ,  de  hand  toe  leenen.  Onder- 
tuflchen ,  begreepen  fommige  Engellchen 
zelfs,  dat  de  Nederlanders  beter  zouden  doen, 
datze  zig  zelyen  vry  vogten,  dan  datze  te 
«eer  naar  vreemde  hulp  ftonden,  alzo  hunne 
bondgenooten  hun,  veelligt,  de  verkreegen* 
vryheid  niet  lang  zouden  laaten  behouden  (g). 
Men  verzamelde ,  te  Vliflingen ,  ook  voor- 
raad van  Krygsbehoeften ,  die  Ewout  Piettrs- 
zoon  Werft*  Admiraal  der  Vliflingerzeemagt 
(*) ,  van  Gillis  Hoofdman,  een  ryk  Koopman 
te  Antwerpen ,  ging  koopen.  Hierdoor  werdt 
's  Prinfen  aanhang  langs  hoe  fterker  (i) ,  en 
Begon  men,  eerlang,  toeleg  te  maaken,  om 
de  andere  Zeeuwfche  Steden  ook  te  doen  om- 
keeren. 

Doch  eer  't  hier  toe  kwam ,  hadt  het  gant-    xxx. 
fche  Noorderkwartier  van  Holland  's  rrin- Beroerte 

fente  Enk- 
te)  walsingham  Lettr.  cxLiii.  p.  219.  huilen, 

(*)  Mktkren  IV.  Boek,  f.  64  verf. 

{i)    HOOIT  VI.  ZM>  hl.  2ï7f  t»|,  »,* 

Z  2 


35*     VADERLANDSCHE    XXm.  Boek. 

FnmULfen  zyde  gekooren.  Enkhuizen  ging  voor, 
J1572.  daar  de  verandering  zig  deezerwyze  toe- 
""  droeg.  Alva  hadt ,  om  zig  van  deeze  Stad  te 

verzekeren,  eene  Vloot  van  twintig  ichepen 
ft),  onder  den  Admiraal  Boshuizen,  te  Am- 
fterdam  en  te  Enkhuizen  uitgeruft,  voor  de 
laadlgemdde  Stad,  doen  verzamelen,  voor- 
hebbende ,  zo  men  meende ,  eenig  volk  uit  de 
Vloote,  bedek telyk ,  daarbinnen  te  brengen. 
Vandiergelykeen'  toeleg,  hadt  de  Scheeps- 
hopman&builaiburgymet  een'  bakker,  dien 
hy  brood  zonder  geld  af  haaien  wilde ,  in 
woorden  geraakt  zynde,  zig  iet  laaten  ont- 
vallen ;  waarop  de  burgers  de  hoofden  byeen 
(laken,  en  een  opzet  namen,  om  de  bezet- 
ting buiten  te  houden.    De  Burgemeefters, 
die  meed  allen  de  Spaanfche  zyde  hielden 
(l) ,  zogten  de  ontftelde  Gemeente ,  njet  goe- 
ae  woorden,  te  paaijen.  Doch  zy  ruftte  niet, 
voor  zy  Hopman  Kwikkil  en  zyne  Knegten , 
die  men  lühglyk  in  de  Stad  hadt  weeten  te 
krygen,  wederom  naar  buiten  gejaagd,  en 
Boshuizen  op  't  Stadhuis ,  onder  eene  wagt 
van  burgeren ,    gevangen  gezet  hadt :    t 
welk  op  den  tweeden  van  Bloeimaand  ge- 
fchiedde.  Des  anderendaags,  kwam  de  Bur- 
gery  voor  't  Stadhuis  in  ae  wapenen,  ron- 
delyk  verklaarende,  dat  men  zig  behoorde 
te  begeeven  aan  de  zyde  des  Prinfen  van  O- 
ranje,  die  niets  zogt  dan  's  Lands  welvaart 
en  \Tyheid :  waarop  Polken  Harkszoon ,  een  der 
Burgemeefteren ,  zeide ,  te  wenfchen ,  dat  de 

Prins 

ik)  TAS8IS  Lihr.  I.  p,   151. 

O)  Vauüf  Hoorn,  */.  327., 


XXffl.  Boek.     HISTORIE.    357 

Prins  aan  't  bewind ,  en  zy  daarvan  ontflaa-FIUPSnL 

f  en  waren.  Terwyl  dezaaken  dus  ftonden,  1572. 
wamen  'er,  dagelyks,  verfcheiden'  ballin- 
gen  in  de  Stad.  De  Predikant  Jan  Arendszoon 
bewerkte  dit ,  op  aandry  ven  van  Sonoi.  On- 
der deeze  ballingen,  was  Pieter  Luitgesz Buis* 
hes ,  die  fchriftelyken  laft  van  den  Prinfe  hadt 
(tn) ,  gedagtekend  den  twintigften  van  Gras- 
maand, om  Enkhuizen  te  doen  omflaan,en 
de  vyandlyke  fchepen ,  die  voor  de  Stad  la- 
gen, te  bemagtigen.  Deez*  en  Kornelis  Jans- 
zzoon  Brouwer  verhinderden ,  eenige  dagen  laa- 
ter,  dat  Pauhs  van  Loo,  Droflaard  van  Mui- 
den, met  een  Karveelfchip  vol  Krygsvolk, 
in  de  Stad  gelaaten  werdt.     Ook  bewerkte 
Buiskes  een  verdrag  met  de  Wethouderfchap, 
waarby,  onder  anderen,  bedongen  werdt, 
geene  bezetting  van  de  eene  noch  de  andere 
zyde  in  te  neemen.  Voorts  werden  toen  vier 
nieuwe  Hopluiden  gekooren  over  deBurge-  » 
rye.  Een  van  deezen,  Fredrik  Simonszoon  de 
oude,  der  Spaanfche  Regeeringe  toegedaan, 
zogt  de  Burgers  te  beweegen ,  om  van  t  voor- 
gevallene verfchooning  te  verzoeken,  en  hun- 
nen zoen  met  denHertoge  te  maaken.Doch 
fommigen  vielen  hiertegen  in;beweerende, 
dat  men  de  Oorlogfchepen  in  de  Haven  haa- 
ien ,  't  gefchut  op  de  wallen  brengen  moeft. 
Midlerwyl ,  hadt  men  Boshuizen  los  en  ter 
Stad  uit  weeten  te  krygen.     Ook  wiften  de 
Burgemeefters  ,  voorwendende  ,  heimelyk , 
den  Prinfe  van  Oranje  toegedaan  te  zyn,  de 
Burgery  zo  ver  te  beleezen,  dat  zy  in 't  ver- 
trek 

(m)  Zit  denzdven  hy  Bhandt  Eiütb.  kL  ui, 

z3 


j5&    VADERLANDSCHE     XXIIi  Boek. 

pjupsllLtrek  der  Oorlogfchepen  bewilligde.  Doch 
1572.  in  't  afzeilen,  raakte  een  Vlieboot  aan  den 

m  grond,  die,  naderhand,  door  de  Watergeu- 

zen, welken  't  Vlie  waren  ingeloopen,  be- 
magtigd  en  verbrand  werdt.  De  Burgemees- 
ters ,  aeeze  fchade  willende  vergoeden,  zog- 
ten 't  fchip  van  zekeren  burger,  dat  in  de 
Zuiderhaven,  binnen  de  brug,  lag,  in  de 
plaats  der  verongelukte  Boot ,  naar  buiten  te 
brengen,  en  was  de  fokkemafl  reeds  door, 
toen  de  burgers  de  Valbrüg  voor  de  groote 
maft  neder  heten,  zo  dat  het  fchip  heen  noch 
weder  kon,  en  dus  eenige  dagen  leggen  bleef. 
De  Heeren,  ondertuflcnen,  een  Vendel  bur- 
gers in  foldv  genomen  hebbende,  trokken, 
met  het  zelve,  naar  de  valbrug,  om'er  't 
fchip  door  te  helpen ,  dat ,  door  Kornelis 
Brouwer  en  anderen,  die  zig,  gewapend, by 
de  brug  vervoegd  hadden ,  geweldigerhand, 
belet  werdt.  Doch  te  gelyk  raakte  de  burgen 
ry  op  de  been.  De  Spaanfchgezinden  haal- 
den t  gefchut  voor  den  dag,  dreigende  los 
te  branden  op  de  anderen,  die  zig  by  Bur- 
gemeefteren  vervoegden,  met  verzoek,  dat 
het  gefchut  naarde  wallen  gebragtmogt  wor- 
den. Doch  men  ftelde  't  antwoord  uit,  tot 
dat  men  befcheid  van  Boflu ,  die  toen  te  Am- 
fterdam  was,  gekreegen  zou  hebben.  Hans 
Koherman,  die,  nevens  anderen,  laft  hadt, 
om  Haarlem  aan'sPrinfen  zyde  over  te  bren- 
gen ,  bevondt  zig ,  ten  deezen  tyde ,  even  bui- 
ten Enkhuizen.  Verneemende  hier ,  hoe  't  bin- 
nen gefchaapen  ftondt,  zondt  hy ,  'm  deryl , 
.  een  deel  briefjes  in  de  Stad,  die  alomme  aan- 
geplakt werden ,  en  den  burgeren  waarfchuw- 

den, 


XXIII.  Boek.    HISTORIE.     359 

den, dat  men  voorhadt,  c)k,  die  de  handen FiupsIIL 
aan  Boshuizen  hadt gelegd, ter  ftraffe  tevor-  1572. 

deren.  ,Toen  raakte  't  volk  wederom  gaan- 

de.  Dirk  Janszoon  Brouwer ,  Jakob  Erikszoonen 
Pieter  Buiskes  begaven  zig  naar  't  Stadhuis , 
en  vernieuwden  oen  eifch  der  Burgerye ,  om 
't  gefchut  op  de  wallen  te  hebben.  Daar  was 
xyne  plaats,  meende  men,  zou  de  bezetting, 
met  welke  men  de  Stad  belafijm  wilde,  buiten  ge- 
houden worden.  Doch  de  Heeren,  nu  befcheid 
van  Amfterdam  gekreegen  hebbende ,  zei- 
den plat  uit,  dat  bet  bier  niet  op  aankwam ;  dat      ' 
de  Graaf  van  BoJJu  begeerde,  dat  men  den  Hertog 
van  Alva  getrouwheid  zweer  en  zou  >of  de  Stad  ver- 
laaien.    Buiskes  en  de  anderen  verklaarden 
zig  ongezind  tot  beide.  De  Heeren ,  fteunen- 
de  op  de  hulp ,  hun  door  Boflu  beloofd ,  en 
op  het  yendel  bezoldigde  burgers ,  kreukten 
egter  niet ;  ja  verzoeten  zelfs  ontflaagen  te 
worden  van  het  Verdrag,  onlangs geflooten. 
't  Gefchiedde.  Doch  zo  dra  kwam  deeze  ty- 
ding  niet  onder  't  volk,  of  dekreet  ging  o», 
dat  Buiskes  nu  zynen  lafl  in  't  werk ,  en  de 
Stad  in  vryheid  ftellen  moeft.  En  't  leedt  maar 
tot  kort  na  den  middag,  't  was  nu  elf  uuren, 
toen  men  de  Stads  Tromflaager,  hiertoe, 
door  Dirk  Janszoon  Brouwer ,  of  iemant  an- 
ders, omgekogt,  hoorde  omflaan,  dat  al  wie 
den  Koning  van  Spanje  en  den  Prins  van  Oranje 
lief  badden ,  gewapend,  op  bet  Zuider-  en  Noorder- 
fpui,  zouden  hebben  te  vergaderen.  Over  de  me- 
nigte, die  hier  te  hoop  liep,  fielden  zig  Ja- 
kob Dirkszoon  Brouwer  en  Pieter  Buiskes  tot 
Hopluiden.    De  Burgemeefters  ontbieden, 
hierop ,  hunne  bezoldigde  Burgers  voor  't 
Z  4  Stad- 


36o     VADERLANDSCHE    XXIH.  Boot. 

FiLiPsIIl.Stadhuis:  werwaards  Dirk  Brouwer  twee  ftuk- 
1572.  ken  gefchuts  fleepen  deedt,  zonder  zig,hier- 

• in ,  van  de  vrouwen  ,  die ,  voor  een  bloedbad 

bedugt,  kermende  tuflchen  beide  liepen,  te 
laaten  verhinderen.  Ook  drukte  Jan  Fredriks- 
zoon  Flutske  zyn  roer  los ,  op  Alben  Reiniers- 
zoon ,  een'  der  driftigfte  Spaanfchgezinden:  de 
fchoot  mifte  j  doch  baarde  zo  veel  fchriks  on- 
der de  Spaanfchgezinde  Schutters,  dat  zyde 
wyk  namen.  Toen  floot  de  Wethouderfchap 
zig  in  't  Stadhuis :  doch  Dirk  Brouwer  deedt 
'er  't  gefchut  op  los  branden,  en  de  deuren, 
daarna ,  met  een  ftuk  balks ,  op  den  vloer  loo- 
Enkhui-  pen  (n).  Men  nam  de  Burgemeefters  gevan- 
gen valt  gen ,  en  liet,  terftond ,  het  Oranje-vendel  van 
den  Prin- je  muuren ,  poorten  en  toorens  waaijen ,  zig 
*oc#     te  gelyk  voor  denPrinfe  en  tegen  AJva  ver- 
klaarende.  Dit  gebeurde,  oj>  den  eenentwin- 
tigden van  Bloeimaand.  Buiskes,  die 't  Ampt 
van  Overfte  der  Stad  aangenomen  hadt,  nam 
driehonderdenvyftig  burgers  in  foldy ,  diehy, 
uit  zyn  eigen  beurs;  want  men  hadt,  op  't 
Stadmüs,  geen  geld  gevonden,  te  vrede  ftel- 
len  moeft  (0) ,  tot  dat  zy ,  na  de  aankomftder 
Watergeuzen,  die  in  't  Vlie  gelegen  hadden, 
werden  afgedankt.  Opdenagtentwintigften, 
werdt  de  Wet  veranderd.  Buiskes  en  andere 
yveraars  werden,  tot  Burgemeefters,  aange- 
fteld.  Zy  .zwoeren  den  Koning,  als  Graave, 
den  Prinfe ,  als  Stadhouder ,  en  der  Stad  Enk- 
huizen  getrouwheid, beloovende  wydersden 
Hertog  van  Alva  en  zynen  aanhang ,  den 

tien- 

(«)  Aant.  yan  een*  Oogget,  ky  BRANDT  EnJüi.  hl.  ui. 
{•)  A9XIU  *k  ktvtn,  bl.  X2j. 


XXIII.  Boek.    HISTORIE.     361 

tienden  en  twintigftèn  penning  en  de  tiran-Fiupsin. 
nifche  Inquifitie  te  zullen  wederftaan.  Voorts  1572. 
werden  ook,  by  meerderheid  van  ftemmen,  " 

twintig  nieuwe  Vroedfchappen  aangefteld 
(t>).  De  Burgers  van  Enkhuizen  waren  dus 
de  eerften  in  Holland  en  Weftfriesland ,  die 
zig  zelven  der  Spaanfche  Regeeririge  onttrok- 
ken ,  en  tot  het  bewind  des  Prinfen  van  O 
ranje  overgingen :  hierin  ongelyk  aan  Briele, 
dat,  door  magt  van  buiten, was  omgezet. 

Sonoi  was,  ondertuflchen ,  reeds  op  den  XXXT. 
twintigftèn  van  Grasmaand,  door  den  Prin-Dider.ik 
fe,  aangefteld  tot  zynen  Luitenant  en  Gouver-Son™ 
neur,  over  Enkhuizen,  Medenblik,  Hoorn stadhou- 
en  andere  Steden  van  het  Waterland.   En  't  der  des 
verdient  onze  opmerking,  dat  de  Prins,  inP«nfen, 
zynen  laftbrief  (q) ,  die  te  Dillenburg  gete-*!1™00'" 
kend  was,  deeze  Steden  reeds  aanmerkt, als^***" 
aan  zyne  zyde  overgegaan,  't  Zy  ,dat  hy  zigAanraer- 
zo  vaft  verzekerd  hielat  van  het  omflaander-king  op 
zelven,  dat  hy  't  wel,  in  den  laftbrief,  alsfyjjf?  , 
reeds  gefchied,  durfde  ter  neder  ftellen:  'tlaftbnef- 
zy,  dat  hy  den  laftbrief  dus  heeft  doen  fchry-  * 
ven ,  om  er  zig ,  alleenlyk ,  van  te  bedienen, 
wanneer  de  omkeering,  waarop  hy  hoopte, 
gebeurd  zou  zyn.  Hoewel  't  anders  vreemd 
mag'fchynen,  dat  gantfch  Weftfriesland  en 
Waterland  ,  op  den  twintigftèn  van  Gras- 
maand, reeds  befchreeven  worden,  als  over- 
gegaan aan  's  Prinfen  zyde ;  fchoon  de  eerfte 
Stad  in  deeze  geweften ,  eerft  eene  maand  na-    , 
derhand,  omgezet  werdt.     Doch,  veelligt, 

oor- 

(p)  BOR  VI.  Bêeky  M.  169-  17*    [371-574]-      MSTKREN  IV. 
fioek  9  f-  *•  ver/i  enz. 
(f)  Zit  denzelven  ky  Bor  VI.  B*k%  bL  172  [575]. 

Z  5 


36*    VADERLANDSCHE  XXIH.  Boub 

FjUFsIIL oordeelde  de  Prins,  dat  dit  geweft  moeftge- 
157a.  ag*  worden  hem  als  Stadhouder  nog  onder- 
*  hoorig  te  zyn;  en  dat  hy  'er,  uit  dien  hoof- 
de, reeds  zo  vroeg,  eenen  Luitenant  moge 
aanftellen.  Sonoi,  hoe  't  zy,  bevondt  zig  te 
Breemen,  toen  hy  de  tyding  kreeg  van  't  o- 
vergaan  van  Enkhuizen.  Derwaards  en  naar 
Hamburg,  was  hy  gezonden,  om  tien  ven- 
delen Duitfche  Knegten  en  ander  volk  te  wer- 
ven ,  en  om  eenig  geld ,  onder  de  gevlugte 
Nederlanders ,  te  verzamelen  (r).  Doch  't 
omflaan  van  Enkhuizen  deedt  hem, in  aüer- 
yl ,  de  reis  derwaards  aanneemen.  Ook  kwam 
hy ,  niet  zonder  gevaar,  in  de  Stad ,  alwaar 
hy,  terftond,  in  zyne  waardigheid,  erkend 
werdt.  In  een  byzonder  Berigtfchrift ,  hem 
gegeven,  was  hem  gelaft  „  de  Steden  van 
,  Weflfriesland  en.  Waterland  te  herftellen 
,  in  haare  vryheden ,  aldaar  den  gezuiver- 
,  den  Godsdienfl  te  doen  oefenen,  naauwe 
,  wagt  te  doen  houden,  toeziet  op  de  Ves- 
,  tingwerken  te  hebben,  de  ballingen  we- 
,  derom  in  te  roepen,  de  Ingezetenen  van 
,  beiderlei  Godsdienfl  voor  overlaft  te  be- 
,  waaren,  de  Wethouders,  den  Prinfe  toe- 
,  gedaan,  in  dienfl  te  houden,  de  anderen 
,  af  te  zetten,  en  eindelyk,  de  Kerkfieraa- 
,  den  te  doen  optekenen  en  de  Koninglyke 

>  inkomftentedoenontvangen,dooriemant, 
,  by  hem ,  met  goedvinden  van  de  wet,  daar- 
,  toe  aangefteld;  tot  dat;,  by  mynen  Heere 
,  den  Prinfe ,  hierop  ,  nader  zou  worden 

>  voorzien  (j)."    Op  welk  Berigtfchrift, 

wy 

(r)  BOR  VI.  Bêikt  */•  2  70  [372]. 

(/)  Zit  Boa  VI.  £$ek>  U.  *7*  l*7sl< 


Inhoud 
van  zyn 
Berigt- 
fchrift. 


XXIII.  Boek.      HISTORIE.    363 

vry  alleenlyk  aanmerken ,  dat  het ,  door  denFIUFsnt 
Prins,  op  zynen  eigen  naam ,  gegeven,  en  I5^2# 

met  zyn  geheim  zegel  bekragtigd  was.  —- 

Sonoi  dan,  eerft  orde  gefteld  hebbende,  xxxil. 
op  de  bewaaringe  van  Enkhuizen,  maakteMeden- 
zyn  werk,  om  de  andere  Steden  van  deezenb,ik 
oord  om  te  zetten.    Medenblik  werdt  eerft wordt 
aangezogt.    Naar  deeze  Stad ,  hadt  Alva , omgez€t* 
kort  te  vooren  ,  eenige  Waaien  gefchikt , 
die  men  niet  hadt  willen  inlaaten.    Sonoi 
zohdt  dan  de  Hopluiden  Ruikhaver  ,  Ka- 
beljaauw  en  Dirk  Brouwer  derwaards,  om, 
met  de  Wethouderfchap,te  handelen.  Doch 
de  Slotvoogd ,  Jonkheer  Kornelis  van  Rys- 
wyk ,  wift  mt  eenige  dagen  te  beletten,    't 
Stuk  werdt,  nogtans ,.  derwyze  beleid,  dat 
de  Enkhuizers ,  eerlang  de  Stad  van  twee 
kanten  overvallende  ,  de  Spaanfchgezinden 
noodzaakten ,  de  vlugt  op  *t  Slot  te  nee- 
men  ,  welk ,  overmids  men  'er  de  vrouwen 
en  Junders  der  gevlugtten ,  tot  eene  borft- 
weering ,  tegen  aan  zette ,  haaft  werdt  op- 

fegeven  :  waarna  de  Stad  's  Prinfen  zyde 
oos  ,  in  den  aanvang  van  Zomermaand  (;). 
Hoorn  was,  door  den  Prinfe,  fchriftelykook 
vermaand.  En  hierop,  was  'er,  even  als  Hoorn, 
te  Enkhuizen,  beweeging  onder  de  Burge- 
rye  ontdaan ,  die  de  Wethouders ,  eerft  door 
tinlaaten  van  bezetting,  en  toen  dit  niet 

Selukken  wilde,  door  het  aanneemen  van 
rie  vendelen  Knegten ,   zogten  te  ftillen. 
In  deezen  ftaat  der  zaaken  ,  bewoogen  die 

van 

(0  Boa  VI.  B**k,  R  174  [177]. 


364    VADERLANDSCHE    XXIIL  Boek. 

FiupsIlLvan  Enkhuizen  twee  der  drie  Hopluiden  dee- 
1572.  zer  Knegten ,  om  's  Prinfen  volk ,  by  nagt ,  in 
'  te  laaten.  Doch  de  Burgery ,  die  zy  't  eerfl 

voorfloegen ,  wilde  'er  niet  toe  verftaan.  Op 
den  agttienden  van  Zomermaand ,  vergader- 
de de  Raad,  met  de  Hoofden  der  Gilden  en 
Schutteryen, om  te  overleggen,  wiens  volk 
men  inneemen  zou,  Alva's  of 's  Prinfen.  De 
meelden  ftemden  voor  's  Prinfen  volk,  dat, 
's  anderendaags  ,  onder  Jaques  Hennebert, 
in  de  Stad  kwam,  over  welke,  jfedert,  Jo- 
fua  van  Alveringen,  Heer  vanHofwegen, 
tot  Overfte  gefield  werdt.    De  Regeering 
veranderd  zynde,deeden  de  Ingezetenen  den 
nieuwen  eed ,  eerftop  den  derden  van  Hooi- 
Aikmaar, maand  (u).  De  andere  Steden  van  't  Noor- 
Edam.    der  kwartier,  Alkmaar,  Edam,  Monniken- 
Monni-   (jam  en  Purmerende,  waren,  op  gelyke  wy- 
kendam  ze>  in  Zomermaand,  omgezet.    Doch 't  zal 
merende.  n*et  noodig  zyn,  ons  over  de  omftandighe- 
den  deezer  veranderingen  ,   die  onderling 
groote  overeenkomfl  hadden,  breeder  uitte 
laaten.  Boshuizen ,  omtrent  deezen  tyd ,  met 
zyne  Vloot,  voor  Enkhuizen  ,  f  gekomen  , 
moeftzien,  dat  drie  zyner  Hopluiden  zig, 
met  hun  volk,  naar  de  Stad  en  in  's  Prinfen 
eed  begaven  (v). 
XXXIII.     Niet  lang  na  't  overgaan  van  Enkhuizen, 
Graaf     hadt  Graaf  Lodewyk  van  Naflau,  de  Stad 
Lode-     Bergen  in  Henegouwen,  onverhoeds,  inge- 
wftBer-*nomeI1,  Twaalfperfoonen,  zig  aldaar  voor 
gen  in  Wya- 


1 


*)  Velios  Hoorn,  hl.  %%\enz. 
'vj  Bok  VI.  A**k*  U.  Z7*  [377]. 


XXHX  Boek.    HISTORIE.     $65 

Wynkoopers  uitgegeven  hebbende ,  hadden,  FiumIU. 
onder  voorwendfel  van  hunne  wynen,  voor  1572. 
zonnen  opgang ,  te  moeten  vervoeren,  omHene- 
dezelven  koel  te  houden, de  Poort,  bynagt,gouwem 
doen  openen,  toen,  de  wagt  omgebragt,  en 
Graaf  Lodewyk,  die,  in  alleryl,  van  Parys 
(w)  derwaards  gekomen  was,  met  duizend 
Knegten  en  vy  f  honderd  ligte  paarden,  bin- 
nen gelaaten.    De  Graaf  deedt ,  met  den 
dag,  't  was  de  vierentwintigfte  van  Bloei- 
maand,de  Wethouderfchap  den  eed  aan  den 
Prinfe  afleggen.  Valenchyn  werdt ,  ten  zelf- 
den tyde,  door  's  Prinfen  volk, ingenomen; 
doch  alzo  't  Slot,  dat  Spaanfche  hezetting 
inhadt,  niet  bemagtigd  worden  kon;  moeft 
men  dé  Stad  ,  eerlang ,  wederom  verlaa- 
ten  (x). 

Het  verraflen  van  Bergen  was,  midlerwyl,A,va  doet 
oorzaak  vanhetomflaan  dermeefteHolland-?ygeiJ 
fche  Steden,  en  der  Stad  Zierikzee  in  Zee-j^J**" 
land.  Want  Al  va  hadt,  op  de  eerfle  tyding 
van  den  ppfland  in  Vlifïingen ,  Veere  en 
Enkhuizen,  een  Leger,  by  Bergen  op  Zoom, 
doen  verzamelen ,  welk  gefchikt  was ,  om 
Zeeland ,  en  daarna  Enkhuizen ,  tot  onder- 
werping te  brengen.  Doch  het  verraflen  van 
Bergen  in  Henegouwen  deedt  den  Hertog 
van  opzet  veranderen ,  en  een  befluit  nee- 
men  ,  om  deeze  Stad,  voor  alle  anderen,  te 
herwinnen.  Voor  't  einde  van  Zomermaand, 

hadt 

(tv)  WAL6INGHAM  Ltttr.  CLIH- />.  23*. 
(x)  WALMNGHAM  Leur.  CL VI.  p.  237.  BOR  VI.  B$ek%H. 
*74  L*77]«  METEEEN  IV.  Buk,  f.  70  W«  7i- 


3<tf    VADEfcLANDSCHE    XXIILBoeK. 

FiLrpsin.  hadt  hy  't  beleg  reeds  doen  aanvangen  M: 
I572-  waarvan  wy  de  uitkomft,  in  *t  volgende  Boek, 
ftaan  te  ontvouwen, 
zierik-        Zeeland  en  Holland  kreegen  ruimte ,  zo 
zeekieft  dra  't  Beleg  van  Bergen  ondernomen  was. 
•sPrinicn  Zierikzee  was  de  derde  Stad,  in  Zeeland, die 
zyde*      overging,  op  den  vyfentwintigften  van  Zo- 
mermaand (z) ,  bedwongen  wordende,  door 
de  Ryk  en  eenige  anderen,  die,  met  hun 
volk ,  voor  de  Stad  gekomen  waren  (a).  Wat 
laater,  deedt  Tferaarts  Goes  in  Zuidbeve- 
land  opeifchen ;  doch  men  floeg  hem  hier 
plat  at,  fchietende  zelfs  naar  den  Trompet- 
ter, dien  hy ,  derwaards,  gezonden  hadt(é). 
Ook  vee-  Maar  in  Holland ,  daar  men  minder  voor  Al- 
le Hol     vas  Landmagt  te  dugten  hadt ,  en  ter  zee 
landfche  fterker  was  dan  hy,  vielen  de  Steden,  om 
^Q^flxyd,  den  Prinfe  toe.  Jonkheer  Adriaanvan 
water,  *Zwieten  hadt  Oudewater,  reeds  op  den  ne- 
gentienden van  Zomermaand ,  met  een  hand- 
Gouda,   vol  voetvolks,  ingenomen.  Twee  dagen  laa- 
ter ,  overmeefterde  hy  Gouda ,  en  bragt  het 
onder  's  Prinfen  eed.  Ook  werdt  hem 't  Slot, 
dat  niet  meer  dan  vyfentwintig  man  inhadt, 
onder  den  Slotvoogd ,  Jonkheer  Kornelis  van 
Leiden,  der  Afyfe,  by  verdrag,  opgegeven  (c).  Ten 
zelfden  tyde,  werdt  Leiden  omgezet,  voor- 
naamlyk,  door  beleid  van  Meefter  Paulus 
Buis,Penfionaxis  der  Stad,  in  welke  men  een 

ven- 

(y)  BOR  VI.  Boek  ,  hU  179  [m]. 
(z)  Meteren  IV.  Boek »  ƒ.  65  verf. 
(aj  HOOFT  VI.  Boek,  bL  251. 
\b)  Meteren  IV.  Boek,  ƒ.  6S  verf. 

(c)  BOR  VI.  Boek,  bL  275  [378].  ViGUUS  ai  HOPP.  Epift. 
CUUX.  CLXX.  CLVI.  />,  6%6,  6%7  3  666. 


XXin.BoEK.    HISTORIE.      367 

vendel  Knegten,  onder  Hopman  Jan  £ifo/,FxupsIIL 
ontving  (d).  Dordrecht,  vanwaar  men  die  1572. 
van  Gouda  reeds  van  mondbehoeften  voor-  f>ö£ — ' 
Zien  hadt,  ging  ,  door  aanraading  van  ^-drecht, 
driaan  van  Blyenburg ,  oud  Schepen ,  en  van  den 
Vroedfchap,  Jdkob  Muis  van  Holy,  op  den 
vyfentwintigften ,  een  verdrag  aan  metBart- 
hold  Entes ,  die,  met  dertig  lchepenen  twee 
galeien ,  voor  de  Stad  gekomen  was  (e).  Joan 
Baptift  de  Taflis  was,  kort  te  vooren,  uit 
Dordrecht,  vertrokken,  tot  zyn  geluk,  ze- 
ker, alzo  Kwarebbe,  die  'er  gebleeven  was, 
te  Gorinchem,  gevangen  gehouden  werdt, 
tot  aan  zynen  dood  toe  (ƒ).  Gorinchem  was,Gorin« 
naamlyk,  's  daags  na  Dordrecht,  omgezet ,chcm,co 
door  Marinus  Brandt,  diezig,  met  zeftien 
fchepen,  voor  de  Stad  vertoonde,  't  Slot,  dat 
nog  eenen  dag  ingehouden  werdt,  door  den* 
Droflaard,  Gasper  Turk,  moeft  zig  egter  ook 
overgeeven.  De  Geeftelykheid ,  hier  ter  Ste- 
de, werdt  zeer  mishandeld,  door  de  Geu- 
zen. Eenigen  werden  naar  Briele  gevoerd, en 
aldaar,  op  laftvan  Lumei,ter  doodgebragt. 
Weinige  dagen  na  Gorinchem,  werdt  Bom- 
mel bemagtigd ,  en  eerlang  ook  't  Slot  te  Buu- 
ren ,  welk  door  eenen  Vogelenzang  ingenomen 
werdt  (g).    Ook  werden,  ten  zelfden  tyde, 
de  Sloten Loeveftein  en  Liesveld  gewonnen. 
Te  vooren ,  op  den  derden  van  Hooimaand,  Haarlem, 
was  Haarlem, by verdrag, bewerkt  door  Ger- 

rit 

(i)  MBTERBN  IV.  Beek*  ƒ.  **  vtrf. 
(ê)   BoR  V.  Bêtk,  W.   *7«   [*79l. 

(f)  VfGLIUS  sd  HoPPKR.    Epijf.  CLXXVI.  p.  697*     TAII1S 
l*£r.  1.  f.  149  9  150- 
(j)  METSEEN  IV.  Bêtk  9  /•  «  «**/ 


368    VADERLANDSCHE    XXEÜL  Bok. 

FiupsIII.rtf  van  Berkenrode ,  Pieter  Kies  en  Hans  Kolter- 
1572.  man,  Gemagtigden  van  denPrins  vanOran- 
je,  aan  'sPnnfen  zyde  o  vergebragt.  Men  be- 
dong, zo  wel  hier,  als  te  Dordrecht  en  el* 
ders ,  dat  de  Roomfche  Geeftelykheid  onbe-  * 
fchadigd  zou  bly ven  ,  en  haaren  Godsdienft 
vry  elyk  oefenen  mogen  (q) ;  doch  deeze  voor- 
waarden werden ,  of  uit  reaeloozen  haat  tegen 
de  Geeftelyken ,  of,  om  dat  men  hen ,  met 
grond ,  verdagt  hieldt  van  te  zeer  te  neigen 
naar  de  Spaanfche  zyde,  op  veele  Plaatfen, 
kwalyk  gehouden.  Voorts  werdt  de  Hervorm- 
de Godsdienft,  in  alle  Plaatfen,  die  overgin- 
gen ,  openlyk  ingevoerd, 
XXXIV.     Terwyl  't  zig  in  Holland  dus  toedroeg,  was 
Gelder-  Willem ,  Graai  van  den  Berge,  bezig  om  Gel- 
land  en    derland  en  Overyflel  om  te  zetten,  Hy  verze- 
Overys-  kerdezig  van  Zutfen,Deutichem, Doesburg, 
ren  zig*  Harderwyk>  Hattum,  Kampen,  Zwol,Haflelt, 
ook, ge-  Steenwyk , Genemuiden  en  Vollenhove. Ook 
deeke-    bemagtigde  hy  het  Slot  Tautenburg,  dat,  eerft 
tyk»den  joor  ^7//^/n  Lieuweszoon ,  derwaards ,  door 
toT  C     Sonoi ,  afgezonden ,  belegerd  geweeft  was. 
Doch  de  Graaf,  oordeelende  dat  hem  alleen 
't  bewind  van  den  kryg  in  deezen  oord  was 
aanvertrouwd ,  hadt  hem  genoodzaakt  te  ver- 
trekken, en  't  Slot,  federt,  by  verdrag,  in- 
Amers-   gekreegen.   Toen  nam  hy  ook  Amersfoort 
foorten  in,  en  voorzag  het  van  bezetting;  een  ge- 
Naarden  Veelte  van  welke  zig ,  in  Hooimaand ,  binnea 
door 's    Naarden  wift  te  werpen,  alwaar  de  Dros- 
Prinfen    faard  van  Muiden,  Paulus  van  Loo,  te  ver- 
volk, geefs, 

(h)  BoRVI.  Bêtkt  M-  *79   [jio].     VlGUUS  ad  HOPPER. 
Epijl.  CLXX.  p.  «7. 


XXHI.  Boek.    HISTORIE.      369 

geefs,  gepoogd  hadt,  eenige  Spanjaards  bin-FiuwIlL 
nen  tekrygen  (i).  1572. 

In  deeze  algemeene  omkeering  ,  begon  zig  verande- 
Friesland  ook  te  beweegen.   Eenige  Edelen  ring  in 
hadden  aan  Sonoi  gefchreeven ,  om  vier  of  Fri*s* 
vyf  vendelen  Voetvolk.  Doch  hy  zondt  *erl 
flegts  een.  De  Graaf  van  den  Berge  voegde 
'er  vierhonderd  nieuwgeworven'  Knegten  by, 
onder  den  Heere  van  Nederwormter,  die  een' 
fterke  fchans  in  de  Kuinder  bemagtigde.    't 
Hof  van  Friesland  zondt ,  hierop ,  naar  Gro- 
ningen, om  den  Heere  van  Billy;zynde  hun- 
nen Stadhouder,  den  Graave  van  Megen,  kort 
te  vooren,  overleeden  (k)9  en  zynen  Opvol* 
ger,  den  Heere  van  Hierget,  door  de  on- 
veiligheid der  wegen ,  belet  over  te  komen! 
DochSneek,  Bolswaarden  Franiker  open- 
den  van  zelven  de  Poorten  voor  de  Geuzen: 
die,  eerlang,  ook  Dokkum  en  Staveren  be- 
snagtigden,  welke  Steden  zy  egter,  geprangd 
door  't  volk  van  Billy ,  in  korten  tyd,  we- 
derom veflaaten  moeiten.  Toen  kwam  Graaf 
iooft  van  Schouwenburg  over,  om  't  Stad- 
louderfchap  over  Friesland  en  Groningen , 
van  *s  Prinfen  wege ,  waar  te  neemen.    Hy 
ftelde  terftond  een  nieuw  Geregtshof  te  Fra- 
niker in ,  alzo  Leeuwaarden ,  daar  *t  Hof  van 
Friesland  anders  plagt  te  zitten ,  nog  eenen 

Seruimen  tyd,  de  Spaanfche  zyde  bleef  hou- 
en  (/).  Nergens  werden  de  Scedeh ,  zo  fpoe- 
dig  en  in  zo  groot  een  getal ,  omgezet ,  als 

ia 

ff)    BOK  VI.  B*k%  hl.  177  [llll- 
(k)  MRTERF.N   IV.   Moekyf.  6$  verf. 

(I)    BOR  VI.  Bêtk,  ik  277  [jti].   M1T1RWI  IV.  BoiK  1  /• 
49  verf.  f 

VI.  Dziu  Aa 


370    VADERL.  HIST,    XXIJI.  Boei; 

FiupsUii11  Holland,  alwaar,  gelyk  de  Biffchop  vaa 
1573.  Namen,  ten  deezen  tyde,aan  de  geweezene 

Landvoogdefle  fchreef  „   den  Prinfe  van 

„  Oranje,  voor  den  tienden  en  twintigften 
„  Penning,  een  nieuw  Vorflendom  gekogt 
„  was  (m)"  Men  hieldt  het,  zelfs  onder  de 
Spaanfchgezinden ,  voor  eenen  grpotenma- 
flag  in  Alva,  dat  hy  verzuimd  hadt,  dezee- 
plaatfen  in  Holland  en  in  Zeeland,  by  tyds, 
behoorlyk,  te  bezetten  en  te  verflerken  (»); 
hoewel  anderen  oordeelden ,  dat  het  verfchil 
met  Engeland ,  welk  gelegenheid  gegeven 
hadt,  tot  het  toelaaten  der  Nederland/che 
ballingen  in  de  Engelfche  havens ,  voor  de 
voornaamfte  oorzaajc  van  het  bemaetigen  en 
omflaan  der  Hollandfche  enZeeuwicheZee- 
plaatfen ,  gehouden  moeit  worden  (o). 

(m)  STRADA  Dec.  I.  Likr.  VII.  p,  412. 
(«)  Tass is  Likr.  I.  p.  142. 

(«j  viguus  adatmui.  Eptfl,  cLxxvin.  p.  703. 


VA- 


VADERLANDSCHE 

HISTORIE. 

VIERENTWINTIGSTE  BOEK. 


INHOUD. 

L  Tiende  Penning  in  Holland.  De  Hertog  van 
Medina  Celi  wordt  Landvoogd.  Keert  naar  Span- 
je te  rug.  De  Tiende  penning  afgefchaft.  Pau- 
lus  Buis  wordt  Admkaat  van  Holland.  II.  Eer- 
Jle  Vergadering  der  Staat  en  van  Holland.  De 
Graaf  van  der  Mark  wordt  's  Prinfen  Stedehou- 
der. Rotterdam,  Delft ,  Woerden  en  Schoon- 
boven  kiezen  's  Prinfen  zyde.  Dagvaart  te 
Haarlem.  Janftag  op  Jm/lerdam.  III.  Oranje 
trekt  op  met  een  Leger,  Wint  Roermonde.  Ordon- 
nantie op  de  Regeering.  Oranje  neemt  eenigc  Ste- 
den in  Brabant  en  Vlaanderen  in.  IV.  Moord  van 
Parys.  's  Prinfen  Leger  afgedankt.  Bergen  verloo* 
ren.  V.  DeNafpmfcben  belegeren  Goes  vergeefs. 
VI.  Bqffu  hert  op  Gouda.  Krygsbedryven  in  Wa- 
terland en  WefifriesUmd.  VIL  Misnoegen  op  Du- 
mei  en  Sonoi.  Oranje  in  Holland.  Dagvaart  te 
Haarlem.  Nieum  Hof.  Raad  nevens  den  Prinfe. 
Verlofgelden.  VIII.  Gelderland,  Overyffel  en 


Friesland  vallen  den  Prinfe  af.  Moord  teZutf en. 
IX.  Bojfu  bezet  Amersfoort.  Naarden  overwel- 
digd.   X.  Merkwaardige  verlojfing  van  eenige 
Aa  %  fcbe- 


37a     VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek. 

fchepen  uit  het  ys.  XL  Bqffus  toeleg  op  Haar- 
lem, herbaal  van  bet  beleg  en  de  overgaavedee- 
Zer  Stad.  Scheepsjiryden  op  de  Meer.  XII.  Lu- 
mti  en'Entes  in  begtenis  genomen.  Dood  vén 
Lumei.  XIII.  BoJJu  zoekt  Oranje  te  doen  vat» 
ten.  Baldaadigheid  van  Sonois  volk.  XIV.  Voor* 
deelen  in  Zeeland  behaald.  Aanjlag  op  Tbooleru 
XV.  Vergeefs  beleg  van  Alkmaar.  XVI.  Mui- 
tery  te  Haarlem.  Staat  van  V  Noorderkwartier. 
XVII.  Alva  zoekt  de  afgevallen  Steden  te  her- 
winnen. Geertruidenberg  ingenomen ,  door  'sPrin- 
Jen  volk.  XVIII.  Slag  op  de  Zuiderzee.  Bqffu 
gevangen.  Vergadering  der  Gekommitteerde  Raa- 
den  in  't  Noorderkwartier.  XIX.  Leiden  bele- 
gerd. Den  Haagt  en  Maaslandsfluis  verhoren. 
Aldegonde  gevangen*  XX.  Alva  wykt  uit  Am- 
jlerdam.  Schriften  tegen  hem  ver/preid.  XXI. 
Don  Louis  de  Requefens  komt  herwaards ,  als 
Landvoogd.  Alvajlookt  hem  op.  Ahas  vertrek, 
afbeelding  en  dood.  XXII.  Staat  des  Lands. 
*  XXIII.  Requefens  tragt  Middelburg  te  ontzet- 
ten. De  Stad  gaat  over.  Fïiffingen  en  Veere 
met  verfcheiden  voorregten  bejcbonken.  XXIV. 
Oranjes  aanjlag  op  Antwerpen.  Noirkarmes  loert 
op  Gouda.  XXV.  Oranje  zoekt  zig  met  Enge- 
land ,  en  daarna  met  Frankryk  te  verbinden. 
XXVI.  Leiden  verlaaten.  Slag  op  de  Mooker- 
beidt.  Graaf  Lodewykfneuvelt.  XXVII.  Mui- 
tery  der  Spanjaarden.  Hunne  aan/lagen.  Wot- 
dricbem,  Leerdam  en  A speren  9  door  Vitelli^in- 
genotnen.  Cbevreaux  gejlaagen.  XXVUI.  Toe- 
rufting  te  water,  in  Spanje.  XXIX.  Algemee- 
ne  vergiffenis  afgekondigd.  Eifcb  des  Land- 
voogd*: XXX.  Vrugtelooze  handeling  over  eene 
bevrediging  met  Holland  en  Zeebmd.  Dagvaart 

te 


XXIV.  Boek.     HISTORIE.     327 

te  Rotterdam.  XXXI.  Kerhïyke  Byeenkmjl, 
te  Dordrecht.  XXXII, >  Moeite  te  Utrecht.  Zwaa- 
re  ziekte*  van  Oranje.  Verbaal  -van  de  tweede 
Belegering  en  van  het  ontzet  van  Leiden. 

\E  Hertog  van   Al  va  befpeurdeFiuwin. 
nu, aan  het  omflaan  van  zo  vee-  *572* 
Ie  Steden ,  te  Jaat ,  welke  fcha-      I. 
delyke  gevolgen  zyn  driftig  drin-Mo*ite» 
gen  op  het  opbrengen  des  tien-^JJ 
den  Pennings  naar  zig  gelleept  hadt.    Want  penmng , 
fchoon  hy,  te  Bruflel,  met  het  meefte  ge- in  Hol- 
weid,  fcheen  te  zullen  voortflaan,  hadt  hy  land,  in  te 
ook  AÏbrecht  vanLoo,al  in  't  einde  dés  voor-voeren* 
Jeeden  jaars ,  naar  Holland  gezonden ,  om 
den  opnef  der  gehaatte  fchatting  aldaar  te 
bevorderen ;  doch  deeze  ,  in  de  plaats  van 
iets  te  winnen,  liep  gevaar  van,  door  'tge- 
meene  volk,  te  Amfterdam,  daar  hy  zigop- 
Jiieldt,  te  worden  aangetaft  (<*).DeHolland- 
fche  en  Zeeuwfche  Steden  vielen ,  te  ligter, 
den  Prinfe  toe ,  om  dat  zyne  bewindsluiden 
niet  verzuimden  ,  alomme  te  verfpreiden, 
dat  zy't  volk  van  den  tienden  Penning  kwa-    * 
men  veriofleiL    In  andere  Landfchappen  , 
ftondt  het  ook  hagchelyk.  Die  van  Brabant, 
Vlaanderen ,  Artois  en  Henegouwen  zonden 
Gemagtigden  naar  Spanje,  om  hunne  ver- 
toogen  tegen  den  tienden  Penning ,  die  by 
den  Hertog  geen' ingang  vonden,  by  den  Ko- 
ning zelven  te  doen  (b).  Ook  was  Alva,  fe- 
deit  een  jaar  of  langer ,  geprangd  geweefl 

door 

(a)  VlGLTOS  «tHOPP.  EpiJÏ.  CXXVII.  p.  éi5.£/.CXLVHI. 
p.  «84- 

(i)  ViGlii  Comment.  p.  %\$+ 

Aa  3 


374    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boer 

FiLip«Ul.door  eene  andere  zorg.  Men  hadt,  naamlyk, 

1572.  reeds  in  den  Zomer  des  jaars  1571 ,  hier  te 

1  Iaade  ,  vernomen ,  dat  Filips  hetn  van  de 

De  Her-  Landvoogdye  ontdaan  wilde ,  en  Joan  ie  la 

tog  van   Cerda,  Hertog  van  Medina  Celi,  tot  zynenOp- 

Medlnt   volger ,  benoemd  hadt  (c) :  en  't  gerugt  hier- 

LandJot  van  alleen  was4  genoeg,  om  hemde  agting 

voogd  in  der  weinige  Nederlanderen,  die  hem,  tot 

Aivas     hiertoe ,  naar  de  oogen  gezien  hadden ,  ge- 

piaatsbe-heellyktedoen  verliezen.  Veelen  zagen  reik- 

noemd,  halzende  uit  naar  de  aankomft  des  nieuwen 
komt  m    -        ,  ,  •  •  1     . . 

de  Ne-    Landvoogds ,  van  wiens  minzaamheid  en 

derlan-    zagtzinnigheid  men  den  volke  veel  goeds  be- 
den,      loofd  hadt.  Doch  Alva  verlangde  er  minft 
naar  (d).  Toen  men  nu  in  't  zeker  berigt  was, 
dat  de  Hertog  van  Medina  Celi  uit  Spanje 
was  gezeild,  waren  de  Vliflingers  en  andere 
Zeeuwen ,  met  eene  Vloot ,  onder  Baudewyn 
Ewoutszoon ,  uitgeloopen ,  om  op  hem  te  kruis- 
fen.  Ook'troffenze  hem  aan ,  en  vuurden  wak- 
ker op  zyne  Vloote,  neemende  ,  te  geJyk, 
meer  d^n  twintig  Koopvaardyfchepen ,  die 
onder  zyn  geleide  voeren.  Hy  zelf  ontkwam 
hunne  handen  egter  gelukkiglyk,  en  raakte, 
op  of  omtrent  den  twaalfden  van  Zomer- 
maand, te  Sluis  in  Vlaanderen  binnen  (e). 
Doch  men  befpeurde  haaft,  dat  de  Koning 
hem  nog  te  weinig  gezags  gegeven  hadt  (J): 
luidende  zynen  laftbrief  aJleenlyk,  om  de 
Landvoogdye  niet  eer  te  aanvaarden,  voor 

1    dat 

(c)  VlGLlUS  si  HOPPER.  Eöift.  CXXXlX.  p.  *1$. 

(d)  VlGLIü»  sd  HOPPER.  Epift.   CXXXIX.  f.  «Jl.  f  IL  Ep. 
CLXXXIV.  p.  714. 

O)  VlGLlUS  ad  HOPPKR.  Epift.  CLXXII.  p.  6*9. 
(J)  VlGLlUS  sd  HOPPER.  Epift.  CLXXII1.  ƒ.  6*x, 


XXIV.  Boek.     HISTORIE.    375 

dat  Al  va  hem  dezelve  zou  hébben  afgeflaanpnjpsii^ 
fg)9  waarmede  deeze  geenen  haaft  maakte.  1572. 

Ook  fcheen  Medina  Celi,  die  hier,  veeltyds, — 

ongezond  was  (ft),  geenen  fmaak  te  hebben 
in  t  bewind  over  de  Nederlanden ,  waarom  Hy  ver- 
hy  ,  na  verloop  van  eenige  maanden,  op  zyn  trekt  we- 
verzoek ,  van  de  Landvoogdye  ontflaagen derom- 
tverdt,  en  naar  Spanje  te  rug  keerde  (i\ 

Maar  Al  va,  als  ware  't,  om  de  gunft  der  De  den- 
Landzaaten  te  herwinnen,  voor  hy  zig  van  d.e PeQ- 
de  Landvoogdye  ontfloeg,  boodt,  nog  voorningd    - 
*t  einde  van  Zomermaand,  aan,  den  tienden g€fchlfj 
Penning  gantfchelyk  te  willen  afichaffen , 
mids  men  de  tweemillioenen ,  te  vooren  be- 
loofd,  voor  dit  loopende  jaar,  opbragt.  De 
Koning  hadt,  juift  op  den  zelfden  dag,  't 
was  de  zesentwintigfte,  den  afgezondenen 
der  Staaten,  in  Spanje,  diergelyk  aflcheid 
gegeven  (*)>en  te  gelyk,  by  monde  van  den 
Prefident  Hopperus,  verklaard,  dat  hy  zig 
verzekerd  hieldt ,  dat  de  Staaten  zig ,  met 
een  goed  oogmerk,  en  om  's  Konings  dienft 
en  's  Lands  welvaart  te  bevorderen,  tegen 
den  tienden  Penning,  gekant  hadden.  Alva 
dan  fchreef  den  Stadhouderen  der  byzonde- 
re  Landfchappen  aan ,  dat  elk  hunner  de  Staa* 
ten  des  Landfchaps ,  ten  zekeren  beftemden 
dage,  zou  doen  vergaderen,  om,  op  zynen 
voorflag,  tebefluiten.    De  Graaf  van  Éoffu 
kreeg  lalt,  om  die  van  Holland,  tegen  den 
vyfcienden  van  Hooimaand,  in  den  Haage, 

te 

(g)  ViGLli  Vita  N.  CXIII.  p.  si- 

(k)  VlGLlUS  ad  HOPPER.  Epift.  CXCVIII    p.  743. 

(i)    BOR  VI.  Boek,  hl.  214  [393].  Tassis  Likt.  I.f.  1*3,11 1. 

(k)  Zit  het  ia  Notis  si  Viglh  Conmeat.  />.  3*4. 

Aa  4    . 


376     VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek. 

FiupsIIkte  doen  byeen  komen  (/).    Doch  my  is  niet 
*572*  gebleeken,  dat  BoflU,  of  iemant  anders  uit 
zynen  naam,  de  Leden  befchreeven  heeft* 
X)e  meefle  en  voornaamfle  Hollandfche  Ste- 
den erkenden  ook  't  gezag  des  Hertogs  van 
Alva  niet  meer ,  en  zouden  zig  aan  Boflus 
befchryvine  niet  gekreund  hebben.     Zy  en 
eenige  Edelen  hadden  geheel  wat  anders  in 
denzin,  en  waren,  ten  deezen  tyde,  bezig, 
om  de  Regeering  van  Holland,  die,  federt 
het  omflaan  der  Steden, in  wanorde^geweeft 
was ,  op  eenen  anderen  en  vallen  voet ,  te 
brengen.     Zo  verre ,  uit  de  Regifters  der 
Staatsbefluiten  van  Holland ,  is  af  te  neemen, 
was  'er ,  na  Wintermaand  des  voorleeden 
jaars,  geene  Dagvaart  gehouden :  waarvan 
de  toeneemende  beweegingen  over  den  tien- 
den Penning  en  's  Printen  aanflagen  op  ver- 
fcheiden'  Steden  de  voornaamfle  oorzaaken 
waren.  Ook  was  zulks ,  na  't  omflaan  van  vier 
der  zes  groote  Steden , Dordrecht,  Haarlem, 
Leiden  en  Gouda,  geheel  onmogelyk gewor- 
den. Doch  na  dat  nu  de  meefte  Steden  s  Prin- 
ten zvde  gekooren  hadden ,  kwamen  zy ,  wel 
op  den  dag,  door  Alva  beraamd ;  doch  te 
Pauliw    Dordrecht  byeen :  vermoedelyk  befchreeven, 
Buis       door  Paulus  Buis ,  Penfionans  van  'Leiden , 
wordt     die,  te  vooren,  meermaalen,  de  Dagvaart 
kaaTvan  waargenomen  hadt,en,in  deeze  zelfde  Ver- 
Holland,  gadering  (m),  nog  tot  Advokaat  des  Lands 
aangefleld  werdt.    In  deeze  Vergadering  , 
werdt  het  eerfle  en  ruwfte  bewerp  gemaakt 

van 

(/)  Bor  VI.  Beek,  hl.  iso  [m,3tj]. 

(m)  Zit  Kefol,  HoU.  14  Septemè.  1*74.  kl.  ff. 


XXIV.  Boek.    HISTORIE,    377 

van  't  Gemeenebeft  der  Vereenigde  Neder-  FiupsïIE 
landen :  waarom  wy  niet  voorby  konnen ,  1572. 
kortelyk  te  ontvouwen,  wat  'er  gehandeld 
werdt. 

Uit  de  Edelen  van  Holland ,  waren  te  Dor-     H- 
drecht  verfcheenen  Jonkheer  Jakob,  Heer  van  verfde- 
PFyngaarden,  en  Jonkheer^arf  van  Duivenvoorde,  ring  der 
welke  laatfte  volmagt  hadt  van  den  Graave  Staaten 
van  der  Mark :  voorts  de  Afgevaardigden  der  van  Hol- 
Steden  Dordrecht,  Haarlem,  Leiden ,  Gouda ,  Jj  jJ^J 
Gorinchem,  Alkmaar,  Oudewater,  Hoorn, Zydehiel- 
Enkhuizen ,  Medenblik ,  Edam  en  Monniken-  den ,  te 
dam.  De  kleine  Steden ,  die ,  federt  veele  jaa-  Dor- 
ren ,  niet  ter  Dagvaart  plagten  te  verfchy  nen , drecht> 
kreegen  nu  wederom  plaats  op  dezelve,  op  dat 
men  haar ,  door  't  zoet  der  Regeeringe ,  zou 
aanlokken  tot  het  williger  draagen  der  ge- 
meene  laftenjen  anderen,  die  't  nog  met  AI- 
va  hielden,  te  ligterdoen  omflaan.  De  Prins 
van  Oranje,  die  van  deeze  Vergadering  ken- 
nis ,  ofze  veelligt  zelf  doen  befchry  ven  hadt, 
zondt  derwaards  Filips  van  Marnix ,  Heere 
van  S.  Aldegonde,  die,  zynen  laftbrief,  den 
agttienden  van  Hooimaand,  hebbende  over- 
geleverd ,  de  Staaten ,  in  eene  gepafte  aan- 
fpraak,  prees  over  't  verlaaten  van  Alva'sen 
't  kiezen  van  's  Prinfen  zyde.    Voorts  ver- 
toond hebbende  „  hoe  de  Prins  al  het  zyne 
„  hadt  opgezet ,  by  't  voorftaan  van  's  Lands 
„  vryheden ,  verhaalde  hy ,  dat  zyne  Door- 
»  lugtigheid  wederom  een  Leger  op  de  been 
„  gebragt;  doch  den  Krygsknegten  eene 
„  maand  foldy  op  hand ,  en  verzekering  voor 
„  nog  twee  maanden  toegezeid  hadt, eer zy 
yy  zouden  behoeven  te  velde  te  trekken;  waar- 
Aa  5  om- 


378    VADERLANDSCÖE    XXIV.  Bom. 

FiumIIL„  om  hy  verzogt,  dat  de  Steden,  hier  ver- 
-  lS72*  ««  gaderd,de  betaaling  deezer  eerfte  maand, 
„  terfommevan  honderdduizend  Kroonen, 
„  op  zig  neemen ,  en  de  vereifchte  verzeke- 
„  ring ,  voor  nog  twee  maanden ,  geeven 
„  wilden."  De  Staaten ,  zo  groot  was  thans 
de  y  ver ,  bewilligden  terftond  in  dit  verzoek, 
en  beflooten  de  penningen  te  vinden,  gedeel- 
telyk  uit  's  Lands  Impoften  en  de  loopende 
Beden ,  gedeeltelyk  by  leening  van  den  Ryk- 
dom ,  de  Geeftelykheid  en  de  Gilden :  ook 
.    uit  de  noodelooze  Kerkfieraaden  en  andere 
koftelykheden.    Toen  floeg  Aldegonde  nog 
eenige  andere  punten  voor,  hem  door  den 
Prinfe  belaft:  waarop  de  Staaten,  insgelyks, 
een  lpoedigeneenpaarigbefluit  namen  „  om 
„  den  Prins  ,voor  's  Konings  wettigen  Stad- 
„  houder  over  Holland ,  Zeeland ,  Friesland 
„  en  Utrecht ,  te  erkennen ,  en  zig  te  voegen, 
„  met  de  andere  .Landschappen,  om  te  we- 
„  ge  te  brengen,  dat  hy  ook  voor  Beicher- 
„  mer  van  alle  de  Nederlanden ,  geduuren- 
„  de  's  Konings  afwezendheid ,  verkooren 
„  werdt.  Voorts  zou  zyne  Doorlugtigheid 
„  eenen  Admiraal  mogen  aanftellen  ,  aan 
„  wien ,  met  zekere  Gemagtigden  uit  de  Wa- 
„  terfteden ,  't  beleid  van  den  oorlog  te  wa- 
„  ter  ftaan  zou.  Over  't  beleid  van  den  oor- 
„  log  te  lande,  zouden  die  van  Dordrecht, 
„  Leiden  en  Enkhuizen ,  met  den  Graave  van 
„  der  Mark ,  handelen.   Ook  zou  men  dien 
„  Graave  aandienen,  dat  hy  zou  hebben  te 
„  zorgen ,  dat  de  boeken ,  regifters  en  ftuk- 
„  ken ,  beruftende  in  der  Staaten-Kamer  en 
„  in  de  Regifters  en  Griffie  van  den  Hove 

in 


XXIV.  Boek.    HISTORIE.      379 

in  den  Haage ,  ongefchonden  bleeven.FiupsIlL 
Maar  van  de  Privilegiën  en  ftukken,  Hol-  *572* 
land  betreffende,  en  beruftende,  tegen- 
woordig, en  zelfs  al  federt  eenige  jaaren 
(w),  op  het  Slot  te  Gouda,  zou  men,  met 
verlof  des  Prinfen,  eenf  lyft  en  affchrif- 
ten  maaken ,  om  aan  de  Steden  te  worden 
medegedeeld.  Voorts  beloofden  de  Staa- 
ten  aan  Aldegonde,  en  Aldegonde,  uit  's 
Prinfen  naam,  aan  de  Staaten,  dat  men, 
met  den  Koning  of  met  iemant  van  zynen 
„  wege,  geen  verdrag  aangaan  zou ,  zonder 
onderlinge  bewilliging,  en  zonder  'er  ei- 
kanderen ,  des  begeerende,  in  te  begry- 
pen. '  Ook  zou  men ,  tot  dit  Verbond ,  noo- 
digen  andere  Steden ,  zo  in  als  buiten  Hol- 
land; de  Stad  Delft,  die  zig  nogSpaanfch 
hieldt ,  den  toevoer  affnyden ,  en  den  Prins 
verzoeken,  dat  hy ,  in  Deenemarke  en  de 
Ooftzee ,  wilde  te  wege  brengen ,  dat  de 
Oofterfche  handel ,  van  Amfterdam ,  op 
Enkhuizen,  Hoorn  en  andere  Steden  van 
dien  oord,  verlegd  werdtr't  welk  men  het 
befte  middel  hieldt  te  zyn,om  deeze  Stad 
tot  reden  te  brengen.  Aangaande  den 
Godsdienft,  werdt,  by  den  Prins  en  de 
Staaten,  vaftgefteld,  de  openbaare  oefe- 
ning van  denzelven  den  Hervormden  niet 
alleen ,  maar  ook  den  Roomfchen  toe  te 
daan ,  zelfs  de  Geeftelykheid  ongemoeid 
„  laatende,zo  langzy  zig  niet  in  ongehoor- 
„  zaamheid  en  vyandfehap  verliep  (o).99  Na^  d'™ 
't  neemen  van  deeze  Befluiten ,  kwam  de  Mark 

Graaf  wordt 

(n)  Zie  Refol.  Holl.  17  Ofob.  l<6i.  hl.  70. 
(•;  Boa  VI.  Boeky  kl.  zSi  enz.  (jst  enz.]. 


55 

55 

55 
55 

99 

55 


55 


99 
55 
99 
55 
99 
55 
99 
55 
55 


S8o    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek. 

FilipsIII.  Graaf  van  der  Mark ,  in  perfoon ,  in  de  Ver- 
1572.  gadering ,  vertoonende  zynen  Laftbrief  en 
voor  *s    Berigtfchrift,  als  befleUe  Ooerfie  des  Prinfen 
Prinfen    van  Oranje  in  Holland,  en  beloovende,  zigf 
Stede-     daarnaar ,  in  allen  deele,  te  zullen  fchikken: 
cAend.   waaroP  de  Staaten  hem,  in  de  gemelde  hoe- 
danigheid ,  erkenden ,  hem ,  voorts ,  by  hand- 
•reveren-tefcngy  alle  *  eere,  dienft willigheid  en  be- 
rt*        hoorlyke  f  gehoorzaamheid  toezeggende  (/>). 
ioM$en-j)e  Graaf  van  der  Mark  heeft  zelf,  nader- 
Jkm        hand,  gefchreeven  (9)  „  dat  hy,  op  deeze 
„  Vergadering,  de  Staaten,  die  toen  vier- 
„  entwintigduizend  guldens  by  zig  hadden  , 
„  flegts  om  zesduizend  Daalers  verzogt  hadt, 
„  op  dat  hy  't  volk  in  monflering  en  eed  zou 
„  konnen  brengen;  dat  Dordrecht,  in  dit 
„  verzoek ,  bewilligde  i  doch  dat  een  der 
„  Staaten,  eer  de  overige  Leden  zig  ver- 
„  klaard hadden,  met  al  't  geld,  naar  den 
„  vyand  gevlugt  was." 
Rotter-       De  eerfte  Vergadering  der  Staaten  te  Dor* 
dam  en   drecht  zat  nog ,  of  was  maar  pas  gefcheiden , 
D  anaan  toen  ^ va  ^e  bezetting ,  uit  Rotterdam,  Schie- 
^Prinfen  dam  en  Delftshaven,  deedt  vertrekken ^om- 
zydeo-    ze  te  gebruiken  in  't  beleg  van  Bergen.    De 
ver.        Graaf  van  der  Mark  maakte  zig ,  nog  voor  't 
einde  van  Hooimaand ,  meefter  van  deeze 
Plaatfen.  't  Bemagtigen  derzel  ven  deedt  Delft, 
dat  zig,  uit  vreezevoor  de  Spaanfche  bezet- 
ting, te  Rotterdam  en  daaromtrent  leggen- 
de, niethadt  durven  verklaaren,  terfEond, 
's  Prinfen  zyde  kiezen*  't  Hof  van  Holland, 

meelt 

(p)  BoR  VI.  B*k9  hl.  2*j  enz.  [ttt  enz.}. 
(f)  Ijrfioft  VI.  Beek,  bL  311  [415]. 


XXIV.  Boek.    HISTORIE.       381 

raeeftuit  Spaanfchgezinde  Leden  beftaande,  FilimIIL 
hadt,  tot  hiertoe  ,  zyne  zittingen  in  denHaa-  1572. 

f  e  bly  ven  houden ,  zig  genoeg  gedekt  agten- 
e  door  't  Krygsvolk ,  welk  langs  den  Maas- 
kant lag.  Doch  terftond  na  't  overgaan  van  \  Hof 
Delft  en  Rotterdam,  vertrokken  alle  deRaa-wyktuit 
den  en  andere  Koninglyke  Amptenaars ,  be- den  H*£ 
halve  Adriaan  van  der  Hoef  en  Arnoud  flico-fft*™ 
laij  gewoone  Raaden ,  Reinoud  Moens,  bui- 
tenge woonen  Raad,  en  Barthold Ernfi ,  Grif- 
fier (r) ,  uit  den  Haage  naar  Ujtrecht :  daar  't 
Hof  nog  eenigen  tyd  zitten  bleef;  doch  eer- 
lang , naauwlyks  ergens  in  Holland,  behalve 
te  Amfterdam,  erkend  werd t  (s).   Holland,  Woerden 
nu  geheellyk  van  de  Spanjaards  verlaaten  zyn-p°?rf  den 
de,  werdt  het  Slot  en  de  Stad  van  Woerden,  ver"e* 
door  beleid  van  Jonkheer  Adriaan  vanZwie-kerd. 
ten,  Overfte  van  Gouda,  by  verdrag,  aan  's 
Prinfen  zyde  overgebragt ,  in  't  begin  van 
Oogftmaand._   By  t  overgaan  deezer  Stad, 
werdt,  onder  anderen,  bedongen  „  dat  het 
„  regt  aldaar  gehandhaafd  zou  worden ,  op 
„  gelyken  voet,  als,federt  eenigen  tyd,  al- 
„  daar  gevolgd  was ,  buiten  benadeelinge  van 
„  denPandheer,  Hertoge  Erik  van  Bruns- 
„  wyk  ,  wiens  Rentmeefter  zyns  Heeren 
M  inkomften,  vry  en  onbelet,  zou  mogen 
„  komen  ontvangen."  Voorts  begaven  die 
van  Woerden  zig  ook  in  het  verdrag,  laat- 
ftelyk,  tuffchen  de  Leden  van  Holland,  te 

Dordrecht ,  gemaakt  (t\  Schoonhoven  werdt,  Ook 

doorSchoon- 
M  hovca. 

(r)  Zie  Aant.  (a)  *p  de  DtdC  en  Kefol.  tui  den  Hove,{<tfr. 
V$i.  M  iso.  bl.  its. 

(3)  BOR  VI.  B9ek,  «.  2U  [J96,  Wj- 

10  Bo*  VI.  B*<k,  bl.  %9 <  Uchj]. 


38»    VAD£RLAJVDSCHE    XXIV.Boifc 

FxLiPsIH.dooT  Lümèi,  belegerd,  en,  met  tweeftok* 
157^  ken  gefchuts ,  befchooten ,  eer  het  zig ,  op  den 
eerften  van  Wynmaand,  by  verdrag ,  opgaf. 
De  Geeftelykheid  werdt  hier  zeer  mishan- 
deld. Een  derzelven ,  Broeder  Dirk  van  to 
Goude,  werdt  doorfteken,  en  twee  anderen, 
aan  een'  nooteboom,  voor  't  Stadhuis ,  opge- 
hangen («).    De  Graaf  van  der  Marie  deedt 
egter  ^enigen  der  handdaadigen  aan  deezen 
Dagvaart  moed  wil  Araffen  (v).  Hy  hadt,  reeds  in  Oogft- 
te  Haar-  maand,  eenen  aanflag  gefmeed  op  Amfter- 
lem.       dam ,  met  overleg  der  Stalten ,  ten  dien  ein- 
Aanflag   ^e,  on<jer  anderen,  te  Haarlem,  tegen  den 
fterdam.  tienden ,  ter  Dagvaart  befchreeven.  De  Graaf 
*  eifchte,totde  belegering  der  Stede,  veertig- 
duizend guldens,  en  men  beloofde  hem  allen 
mogelyken  onderftand.  Ook  ondernam  hy  't 
beleg,  zig  verfchanfende  in  het  Karthuizers 
Kloofter,  even  buiten  de  Stad.  Doch  Boffu 
hadt  'er  vier  vendelen  Knegten  in  weetente 
krygen,  die,  met  de  verdere  bezetting,  zul- 
ke gelukkige  uitvallen  deeden,  datLumeide 
Stad,  den  drie-entwintigflen  ,  verlaaten 
moeft.    Hy  fchreef 't  mislukken  deezer  on- 
derneeming, naderhand ,  toe  aan  de  (lof  heid 
der  Staaten,  in  hem  van  gefchut  te  voor- 
zien («);  Sonoi  was  van  verftand  geweeftt 
<        dat  men  Amfterdam  te  water  moeft  benaauwd 
hebben,  na  dat  men  de  Vloot,  onder  Bos- 
huizen ,  die  de  Zuiderzee  veilig  hieldt,  eerft 
verdreeven  zou  hebben.  Doch  dit  viel  zo  ligt 
niet  te  doen.  Ook  hadt  de  Prins ,  door  mid- 
del 


(*)  Boa  VI.  B*ek,Jl.  177  [uil. 
(v)  Zit  BOR  VI.  Bêeky  U-  Ut  LWÏ* 
(w)  Zit  Bo*  VJ.***,  bL  31*  U*7J. 


XXIV.  Boek.      HISTORIE.    385 

del  van  Sonoi  en  fViUem  Bordes ,  Boshuizen  FmnliE 
reeds  te  vooren,  vergeefs,  aangezogt,  om  t  *572« 
met  de  Vloot,  tot  hem  over  te  komen  (x). 
Ter  gelegenheid  der  onderneeming  op  Am- 
flerdam ,  deedt  de  Wethouderfchap  de  Las- 
taadje,  uit  vrees,  dat  'er  Lumei  in  neftelen 
moge,  of  uit  wrok  tegen  de  ingeè'rfden  (y) , 
in  de  affche  leggen  (z).    Op  de  Dagvaart  te    D  * 
Haarlem,  van  welke  wy  Fpreeken,  werdt^p^ 
ookbeflooten,den  twaalfden  Penning  te  hef- n  ing  van 
f  en  van  de  huuren  of  inkomften  der  Lande- de  in- 
ryen.  'tPlakaat,  hierover  uitgekomen,  eenJjomftci1 
der  duidelykfte  bewyzen  van  de  wankelheid  ^"j^*" 
van  's  Lands  Regeeringe  ten  deezen  tyde,gehee- 
Uep  op  deezen  zin:  „  De  Edelen  endegroo-ven. 
yy  te  en  kleine  Steden  van  Holland,  ftaats* 
„  wyze  vergaderd,  vertoonende  de  Staaten 
'99  van  denzelven  Lande,  in  aanmerking  ge^ 
„  nomen  hebbende  de  beroerten  en  onluften, 
„  veroorzaakt,  door  het  rooven  en  plonde- 
i,  ren  van  eenige  Krygsknegten  en  andere 
„  kwaadwilligen, in  eenen  tyd,dathetLand 
„  van  de  Overigheydt,  van  den  Hove ,  van  de 
„  Hoofden  van  de  Jufiitie  en  andere  Koning- 
,*  lylce  Amptenaars  ontbloot  en  verlaatenis; 
„  verklaaren ,  naar  ryp  beraad ,  niet  te  heb- 
„  ben  konnen  nalaaten,  fonder  dimtnutie  of- 
„  te  prajudüie  van  de  autioriteyt,  ende  hoog- 
„  beydt  van  fyne  Majefteyt,  maer  totfyne  ee- 
„  re  en  dienjl,  zo  veel  hun  doenlyke  *oar*,dee- 
„  ze  zaaken  by  der  hand  te  neemen ,  't  Land 
„  te  befchermen,  voor  oproer  en  plondering 
„  tebewaaren,  en  deeendragt,  de  Regts- 

oefe* 

(jrVDOR  VI.  B«k,  IL  294  [404]. 
(y)  Zie  hiervoor,  hl.  \\6. 
(z)  HOOIT  VII.  £•<{,  bl.  267. 


384    VADERLANDSCHE    XXLV.Boex. 

FilipsIIL,,  oefening  en  goede  Regeering  in  hetzelve 

i572»  „  te  herfteJJen.    En  nademaal  hiertoe  geld 

„  vereifcht  werdt ,  befluiten  zy ,  den  twaalf. 

„  den  Penning  van  de  huuren  of  inkomften 

„  der  Landeryen  te  doen  heffen  (a)" 
Franfch       't  Beleg  van  Bergen  in  Henegouwen  was, 
ontzet     midlerwy  1 ,  van  't  einde  van  Zomermaand  af, 
van  tier-  eeduuriglyk  voortgezet.  De  belegerden  dee-i 

'  flaaffen"  ^en '  van  ^  tot  ^ '  ^vallen, nu  met  voor- 
deel dan  met  fchade  (b).  Vyfduizend  man, 
door  de  Hugenooten  in  Frankryk,  onder  de 
Heeren  van  Jenlis  en  Jutnelles,  tot  ontzet 
der  Stad,  afgezonden,  werden,  door  Don 
Fredrik,  geflaagen  (c).  Sedert  kwam  Alva, 
verzeld  door  den  Hertog  van  Medina  Celi, 
zelf  in  't  Leger,  van  zins,  om  de  Stad,  het 
koftte  wat  het  wilde ,  te  herwinnen  (d). 
IIL  Oranje  hadt ,  ondertuffchen ,  wederom  een 
Oranje  aanzienlyk  Heir  op  de  been  gebragt;  doch, 
*"?  m  by  gebrek  van  geld ,  nog  niet  konnen  mon- 
kelt,ge"  Heren.  Aan  deezen  zenuw  des  Krygs,  hadt 
het  hem ,  het  gantfche  jaar ,  gemangeld ,  on- 
aangezien  de  Koning  van  Frankryk  hem  twee- 
maalhonderdduizend Kroonen  ter  leen  op* 
fchoot,  en  naderhand  fchonk  (e):  en  onaan* 
gezien  men,  in  de  Nederlanden,  alomme, 
zo  veel  byeen  fchraapte ,  als  men  krygen  kon 
(ƒ ).  In  den  zomer  deezes  jaars ,  fchreef  de 
Prins  aan  Kar  el  Beaulieu,  Koopman  te  Ant- 
werpen, om  zeftigduizend  Kroonen  voor  hem 

ter 

U)  Rcfo!.  Roll.  ij7i.  i/.  f. 

(b)  BOR  VI.  Boek»  W.  »79  [384].  

Je)  WAU1NGHAM  Leur.  CLXXVI.  p.  *fj. CXUVU. •« a*** 
d)  BOR  VI.  Boek ,  H.  z%9  [197]. 
t)  Bor  VI.  Boekt  hl,  16%  [362].  264  [3^5]. 
CQ  VlGUUs  *d  HOP»»*.  Epijt.  CLXXVI.  p.  6tf, 


XXIV.  Bobk.      HISTORIE.     3g$ 

ter  leen  op  té  neemen ;  doch  zulk  een  maa-  fiupsïII 
tige  fomme  was  nergens  te  bekomen  (g).Na  1572. " 

Vhouden  der  Dagvaart  te  Dordrecht ,  werdt — 

hy  egter  in  fta^t  gefield,  om  zyn  Leger,  dat 
nu  wel  vierentwintigduizend  man  fterk  was,H  wh 
te  doen  optrekken.  Wederom  eene  verdedi-0p  met 
ging  zyner  toerufting,  in  druk,  hebbende  een  Le- 
laaten  uitgaan  (b) ,  en  by  Duisberg,  den  Ryn  j>er» m 
zynde  overgecoogen ,  floeg  hy  zig  in  't  Over-  Kg*^ 
kwartier  van  Gelder  neder:  alwaar  hyRoer-moüde. 
monde,  dat  geweigerd  hadt  zyn  Leger  te 
fpyzigen,  ftormenderhand ,  veroverde,  op  den 
veertienden  van  Oogftmaand.    't  Krygsvolk 
bedreef  hier  veel  gewelds  aan  Kerken  en 
Kloofters. ,  Ook  werden  eenige  Geeftelyken 
van  aanzien,  moorddaadiglyk ,   omgebragt. 
Doch  deeze  moedwil  fmertte  den  Prins.  Ook 
zogt  hy  dien ,  door  een  Plakaat  (i),  eene  week 
laater,  te  Hellenrade,  by  Roermonde,  gete- 
kend, te  fluiten.  Doch  t  baatte  weinig.  En 
de  Prins,  die  de  Landzaaten,  in  gedrukte 
fchriften ,  welken  hy  nu  wederom  verfprei- 
den  liet  (k) ,  verzekerd  hadt,  dat  hy  niet  van 
meening  was,  iemant  overlall  te  doen,  moeft, 
zyns  ondanks ,  gedoogen ,  dat  veelen  van  zyn 
volk,  en  zelfs  eenige  Hopluiden  hunne  han 
den  aan  Gedlelyken  en  Huisluiden  fchonden, 
en  eengroot  getal  van  Ingezetenen  af  keerig 
van  hem  maakten.  Hy  lag  nog  in  Hellenra- 
de ,  toen  de  Gemagtigden  van  Holland  hem 
eene  goede  fomme  gelds  kwamen  brengen , 

en 

ig)  RF.YD.  I.  Boekt  M-  7. 
b)  By  Boa  Auihent.  Stukle.  I.2W,  BI.  131. 
i)  By  BOR  VI.  Boek 9  bl.   190  [*99]. 
(k)  Zt*  Bok  VI.  B$tk9  W.iyo  [39*]. 

VI.  Deel.      -  Bb 


38<J    VADERLANDSCHI    XXIV.  Boek. 

RupsIILen  tegelyk  verzekering  voor  de  beloofde  fol« 
*572*  dy  zyner  Knegcen  0.  De  Prins  erkende  dit, 
Ortnje    in  eene  Ordonnantie  op  de  Regeeringe  f  den 
eene  Or-  ^fentw*ntigften  van  Oogfbnaand  getekend, 
dcanan    Hy  verklaart ,  daarenboven,  in  deeze  Or* 
de  op  de  donnantie,  de  Landen  by  hunne  voorregten 
Regee-  te  willen  bewaaren :  „  ten  welken  einde,  hy 
HDüVad  "  ^e  Staaten  magc'St»  om  eenelyften  af- 
o  ancu  ^  driften  te  maaken  van  's  Lands  Privile- 
„  gien,  beradende  op  't  Slot  te  Gouda:" 
waartoe  men ,  te  Dordrecht ,  niet  dan  op 
't  welbehagen  des  Prinfen ,  hadt  durven  be- 
lluiten. Voorts  belaft  hy  „  dat  de  Staaten , 
„  by  voorraad ,  de  Rekenkamer  in  den  Haa- 
„  ge  herftellen  ,  de  Leden  derzelve,  zo  wel 
„  als  byzondere,  Rentmeefters  en  Ontvan- 
„  gers  benoemende ,  wanneer  de  Prins  hen, 
„  in  hunne  ampten,  beveiligen  zou.    Ook 
„  geeft  hy  hun  magt,  om  eenen  Ontvanger 
„  der  pen n.n gen,  tot  den  oorlog  gefchikt, 
„  en  drie  Krygskommiffariflente  benoemen, 
„  die  de  Prins  insgelyks  zou  beveftigen.Maar 
„  tot  Raaden  in  den  Ho  ve  van  Holland  moes* 
„  ten  de  Staaten  eenigen  benoemen,  uit  wel- 
„  ken  de  Prins  de  keuze  aan  zig  behieldt.  De 
„  eed  van  't  Krygsvolk  moeft  aan  hem,  als 
„  Stadhouder,  en  aan  's  Lands  Staaten  ge* 
v,  fchieden.    De  ommeflagen  zouden  alleen 
„  door  de  Staaten  worden  gedaan :  en  wer- 
„  den  zy,  door  den  Prinfe,  gemagtigd,  om 
„  de  penningen, hem  opzyne  begeerte  ver* 
5,  ftrelct ,  by  de  bekwaamfte  middelen  ,  te 
„  vinden.  Eindelyk,  de  bedelbrieven ,  door 

hem 

.      0)  B9A  VI.  £##*•  */.  M9o  [>W]. 


XXIV.  p*K.    H  I  S  T  O  &J  E.    387 

„  hem,  tot  hiertoe, uitgegeven,  vernietigen- p^nk 


tegen 

^,  Knegjten,  onlangs  gemaakt,  begeert  hy, 
„  dat  men,  in  al  't  overige,  zigfchikke  naar 
*9  '*  goedvinden  van  den  Graave  van  der 
2,  Mark,  en  van  de  Raaden  hem,  door  den 
„  Prinie,  op  benoemingederStaaten,toege- 
99  voegd,ofnogtoe  te  voegen,  mids  zy,  over 
99  zaaken  de  Politie  en  welvaart  des  Lands  be- 
„  treffende ,  niets ,  buiten  voorgaanden  raad 
t,  der  Staaten ,  vaftftellen.  De  Regeering  der 
^  Steden  laat  hy  aan  de  Wethouders  derzel- 
„  ven ,  aan  zig  hehoudende,tot  derzel ver  ver- 
j,  zekeripg,  eenen  Gouverneur  overdezel- 
^  ven  aan  te  (tellen,  by  raade  van  de  Staa- 
Z  ten  («)." 

.    In  gevolge  van  deeze  Ordonnantie,  wer- 
den, ledert,  nieuwe  Radden  en  Rekenmees- 
ters in  den  Haage  gekooren  (»).:  waardoor 
de  Regeering  en  Regtsoefening  in  Holland 
haalt  eene  andere  gedaante  kreeg.  Ook  wer- 
den* in  Wynmaand  des  volgenden  jaars , 
Jonkheer  Aart  van  Duivenvoorde ,  Albrecht 
van  Egmond  en  Meefler  Jakob  van  fVeezenbee- 
ke9  tot  Krygskommiffariflen  ,  benoemd  (o). 
.     Oranje,  ondertuflchen  opbreekende  van  by  De  Prlni 
Hdüenrade,  trok,  met  zyn  Leeger,  over  dekomtwc- 
Maaze  en  naar  Brabant.  Hy  bemagtigdehier^o™ 


Mttze. 


(m)  &*  GioofPlakutb.  III.  Dtel,  U.  %t.    BO»  VI.  £•<£, 

hL  29 i  [400]. 

(«)  ViGLlüs  «4HOFPBR.  Epift-  CLXXVI.  f.  *97*    GOUD** 
HOU  VIN,  kl.   lot. 

(ê)  Hcfol.  Hall.  IJ7I*  "•  S' 

Bb  2 


388    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek. 

FiupsULMechelen  (j>),  door 't  beleid  van  Arend  van 
1572.  Dorp, die,  de  Stads  Sleutels  meefter  gewor- 
Meche-  den  zynde,  de  Poort,  voor  's  Prinfen  volk, 
len,  Leo-opende.  Daarna  o  verkwam  de  Prins  met  Leo- 
▼en  ca    vea^  op  den  eerften  van  Herfftmaand ,  wor- 
Sfjre    dende  nier  de  plondering,  voor  welke  men 
iageoo-  bedugt  was ,  om  dat  de  Stad ,  opgeeifcht  zyn- 
bco.      de,  fchoon  onweerbaar,  eenigen  tegenftand 
geboodenhadt,  voor  dertigduizend  guldens 
afgekogt.  Nivelle ,  Dieft ,  Sichem  en  Tie- 
nen volgden  het  fpoor  van  Leuven  (q).  Den- 
dermonde  en  Oudenaarden  werden ,  met  ge- 
Moedwil  weid,  ingenomen.  InOudenaarden,  werdt  veel 
te  Oude  moed  wils  gepleegd  aan  de  Geeftelyken,  en 
naarden.  zeftien  derzelven,  toen  men,  naderhand, de 
Stad  verlaaten  moeft ,  aan  handen  en  voeten 
gebonden,  in  't  water  gefmeeten;  daar  zy 
allen,  op  eenen  na,  verdronken-  Meer  Ste- 
den zou  de  Prins ,  hieromtrent ,  hebben  kon- 
nen  bemagtigenjdochhy  fchroomde  zyn  Le- 
ger te  dunnen,  en  fpoeddezig,  om  Bergen  te 
ontzetten,  omtrent  welke  Stad  hy,  op  den 
agtften  van  Herfftmaand,  aankwam  (r). 
IV.        Doch  eenige  dagen  te  vooren ,  kreeg  hy 
Moord    de  tyding  van  den  moord  der  Hugenooten  te 
**n  P*   Parys ,  die  hem  zeer  trof  en  groote  verande- 
***•        ring  in  zyne  oogmerken  maaxte.  Wy  hebben 
niet  voor,  deeze  yflelyke  gebeurtenis,  om- 
ftandiglyk,  te  verhaalen.  Men  weet,  dat  de 
Hoofden  der  Hugenooten,  eenen  geruimen 
tyd  geleeden,  onder  den  fchyn  van  vrien- 
delykheid  en  vertrouwen,  door  Koning  Ka- 
rel 

(p)  WALSINOHAM  Littr.  CXCI.  p.  283. 
(q)  STRAOA  Der.  I.  Lïbr*  VII.  f.  4l«. 

(r)  bor  vi.  Motk,H.  a>*  [401].  Hooft  vil.  B«k>H*KL 


XXIV.  Boek.    HISTORIE.      389    ' 

rel  den  IX,  ten  Hove  gelokt  waren,  en  datFmpsïir; 
men  de  gelegenheid  der  Bruilofte  van  Hen-  1572. " 

rik,  Koning  van  Navarre,  met 's  Konings 

Zufter,  waarnam,  om  den  Admiraal  van  Co 
ligni,  den  Heer  van  Teligni,  zynen  Schoon- 
zoon, en  zeer  veele.  andere  Heeren,  bene- 
vens omtrent  tienduizend  gemeene  Huge- 
nooten,  zo  in  de  Stad  als  in  de  Voorlieden 
van  Parys ,  gantfch  onverhoeds  en  wreede- 
lyk,  te  doen  vermoorden:  waartoe  die  van 
Guize,  boven  anderen,  de  hand  leenden (j). 
Wy  voegen  'er  alleenly  k  by ,  dat  deeze  moord, 
dien  verfcheiden*  nazaaten  van  Koning  Ka- ' 
rel  gaarne  uit  de  Gefchiedboeken  zouden 
uitgewifcht  hebben  willen  zien ,  in  den  nagt 
van  den  drie-entwintigflen  van  Oogftmaand, 
is  voorgevallen  ,  en  van  Parys  tot  andere 
voornaame  Steden  in  Frankryk.  overfloeg. 
Men  vindt 'er,  die  melden,  dat  de  Konin-Vermoe- 

finne  Moeder  van  Frankryk,  die  haarenden  van 
oon  tot  den  moord  aangezet  hadt,  ten  dee-*en*aal)- 
zen  zelfden  tyde,  zou  hebben  toegelegd,  om,^  l 
door  den  Heer  e  van  Scbomberg,  of  door  dehVan  den 
Overfte  Ernjl  van  Mandesloo,  die,  in  't  Nas- Prins, 
faufch  Leger ,  over  drieduizend  paarden ,  ge- 
boodt  (f),  ook  den  Prins  van  Oranje,  die 
naauw  met  de  Hugenooten  verbonden  was , 
van  kant  te  doen  helpen;  doch  datMandes- 
loo  dit  flinks  voorneemen  den  Prinfe  ontdekt 
zou  hebben  (u),    By  onze  fchry vers ,  vindt 
men  hiervan  egter  geen  gewag.  Na 

(t)  DANIEL  Ttm.  VIII.  p.  116.  &fmv.  BOK  VI.  Boek,  hl. 

493  MP*]- 

'  RETD  I.  Boek ,  */.  «. 

,;  Difoours  de  la  tri©  de  Cath.  de  Medicis,  in  't  Leev.  van 
Hem  I.   II.  Deel,  bl.  310. 

Bb  3 


('i 

Willeir 


$<)o     VADERLANDSCHÉ    XXtV.  Éoê*; 

FilipsIII.     Na  *t  ontvangen  der  droeve  maare  van  Pa- 
1572.  rys,  ftelde  Oranje  alle  zyne  hoop  in  *t  onti 
Oranje    zet  van  Bergen-    **y  deedt  veel  i*eer ,  oilt 
poogt,  te  Alva  uit  zyn  voordeel  en  op  *t  vlakke  veld 
vergeefs,  te  lokken.  Doch  de  Hertog  toonde  wederom, 
Bergen  teggjyt  voor  vier  jaaren,dathy  voorhadt,dea 
teiuZet"    ^rins  te  overwinnen  ,  zonder  flaan.     Me* 
hieldt ,  nu  en  dan ,  fchutgevaarten  (v).  Docft 
't  kwam  tot  geen  befliflend  gevegc.  De  Rrins 
verftoutte  zig  zei  Fs,  eenen  aan  vil  te  doen  op 
's  Hertogs  verfchanfmgen ;  doch  werdt  hier, 
.  tnet  zwaar  verlies ,  afgeweezen.  Romero  be- 
ftookte  ook  's  Prinfen  Legerplaats, opeened 
nagt ,  met  drieduizend  man ;  daar  de  Prini 
groot  gevaar  zyns  leevens  liep ,  wordende  hy, 
ftiaar  even  van  paffe ,  door  eenen  hond,  ge- 
wekt (w). 
Hy        OndertirfTchen,  werdt  het  beleg  ftérk  voort- 
breekt     gezet ,  den  Hertog  zig ,  volgens  zyne  gewoon- 
op,  en    te,  tot  geenen  Veldflag  willende  laateh  be- 
dankt     weegen.  Oranje  dan,  geen'  kans  ziende  om 
ger  af.C"  ^e  Stac* te  ontzetten  9  en  vreezende,  dit  de 
Duitfche  Knegten  hem  om  betaaling  zonden 
maanen ,  eer  zy  iets  verders  zouden  wifleft 
ondemeemen  ,  terwyl  hy  zig  buiten  ftaat 
vondt ,  om  hun  te  voldóen ;  befloot ,  üa  wei- 
nige dagen ,  op  te  breeken.  Hy  trok ,  zyne* 
Broeder ,  Graave  Lodewyk ,  berigt  gegeveft 
hebbende ,  dat  hy  nog  eenen  ftorm  of  twee 
afwagten,  en  dan  de  Stad,  op  de:befte  voor- 
waarden, overgeeven  moeft,  overMecheien, 
naar  den  Maaskant  (x) ,  bereikte  eerlang  de 

over- 


? 


v)  WALS1NGHAM  Uttr.  CXCIV.  p.   2S8. 
w)  STRADA  Dee.  I.  Libr.  VII.  p.  419.  ReYD  I.ltot,  IL  S. 
(x)  WALS1NGHAM  Lcttr.  CCiX.  p.  3 16. 


XXIV.  Boek.     HISTORIE.    391 

overzyde ,  en  voorts  ook  die  van  den  Ryn,  FiukIIL 
by  Onbi.  Hier  dankte  liy  zyne  benden  af  i  1572. 

zonderze  te  konnen  beualen.    De  Overften ■ 

egter  paaiden  't  volk  nog,  met  de  fchrifte- 
lyke  verzekering ,  hun  door  de  Staa&en  van 
Holland  gegeven  (y). 

Bergen,  daar  nu  geen  houden  meer  aan  was,  Bergen 
ging ,  op  den  negentienden  van  Herfilmaand, g»"*  bT 
over  ,by  Verdrag,  dat  eerlyk  werdt  naarge- v^r    g# 
komen.  Graaf  Lodewyk  en  de  andere  Over-ov  # 
ffcen  trokken ,  elk  met  zyn  paard ,  wapenen  en 
pakkaadje  ,  uit :  de  Franfche  Knegten  ,  in 
vollen  geweer ,  met  brandende  lonten ,  vlie- 
gende vendels ,  en  zo  veel  aJs  zy  draagen  kon* 
oen:  dochdeNederlandfchen  alken  met  dolk 
en  degen  en  hun  gewoon  gewaad  1  &).    De 
Steden  in  Brabant ,  te  vooren  door  den  Prin- 
fe  bemagtigd ,  vielen  ,  na  't  overgaan  van 
Bergen,  den  Hertoge  wederom  in  handen. 
Zy  moeiten  alien  het  inneemen  van  's  Prin* 
fen  bezetting ,  met  zekere  fomme  gelds  9  boe- 
ten. Mechelen  alleen,  daar  men  eer  ft  Spaan- Meche- 
fche  bezetting  geweigerd ,  en  toen  's  Pnnfen  len  ge- 
volk  ingelaaten  hadt,  werdt  het  KrygsvolkPlonderd* 
ter  plondering  overgegeven ,  en ,  drie  dagen 
agtereen ,  vervuld  met  roof,  moord  en  vrou- 
wenfchennis:  waarna  de  overgebleevenen 
hun  leeven  van  de  Hopluiden ,  die ,  zo  't  heet- 
te, geen  deel  aan  den  buit  hadden  gehad,  ten 
duurften,  koopen  moeften.  De  Stad  werdt  wy- 
ders  met  verbeurdverklaaring  van  alle  haare 

voor- 

(y)  ËOR  VI.  Bctkj  tl.  191  [4«tJ. 

(x)  WALSINGRAIÉ  Litir.  CCIl.  f>.  3*4.    IOR  VI.  Mlt^,  ki. 
298  L4**]. 

Bb  4 


39*    VADERLANDSCHE    XXIV- Boek. 

FiLipsIIl.voorregten  geftraft  (a):  doch  in  't  volgend 
1572.  jaar,  by  vonnis  des  Raads  van  Beroerte ,we- 

1 derom  in  dezelven  herfteld.    Ondertuflchen 

oordeelden  zelfs  de  Spaanfchgezinden,  dat 
Mechelen  veel  te  ftreng  gehandeld  was  (b): 
en  nam  de  haat  tegen  Alvas  Regeering,  hand 
over  hand,  toe  onder  de  Landzaaten  (c). 
V.         In  Zeeland,  fcheenen,  naden  aftogt  van 
Goes  be-voor  Goes,  's  Prinfen  zaaleen  een  weinig  te 
legerd    rugge  te  gaan :  doch  't  flaan  van  een  gedeel- 
»Ïm.C  te  <*er  Middelburgfche  bezetting ,  welke , 
fchen."   doorBeauvois,  Overfte  van  Middelburg,  te- 
gen Tferaarts ,  die  zig,  by  Zuidland ,  gelegerd 
nadt,  was  aangevoerd,  gaf  der  Naffaufche 
partye  wederom  moed.  Tferaarts  ondernam 
dan  't  beleg  van  Goes  andermaal,  omtrent 
het  midden  van  Oogftmaand.  Hy  verftoutte 
zig  zelfs ,  de  Stad ,  by  nagt ,  te  beklimmen , 
zonder  te  weeten ,  welke  wagt  men  van  bin- 
nen hieldt.    Doch  naauwlyks  hadden  de  zy- 
nen  't  hoofd  boven  de  wallen,  of zy  werden 
zo  begroet  met  musketkogels  ,   dat  zy  de 
ftormladders  ten  befte  geeven  en  afwyken 
moeften.   Nogtans  verliet  men  de  Stad  niet. 
Barthold  Entes  begaf  zie,  op  's  Prinfen  laft, 
met  tweeduizend  man ,  derwaards-,  om  Tfe- 
raarts te  onderfteunen.  Doch  Alva  vaardigde, 
in  Wynmaand,  tot  ontzet  der  Stede,   den 
Kolonel  Mondragon  af ,    met  drieduizend 
man ,  die ,  van  Bergen  op  Zoom ,  een'  hagche- 

Jjr* 

(&)  BOR  VI.  Beek >  bU  199  [409] ,  301  [4 ix].  en  Anth.  St. 
I.  Dtelf  bl  140. 

(*;  vjgliü»  ^Hoppkr.  Epi/l.  CLXXXUI.^.  71:.  CLXXXiv, 
f.  7*3. 
(9)  Taisi*  Commcnt.  Lifr.  I.  p.  x6|* 


XXTV.Boek.      HISTORIE.      393 

lyken  togt  deeden,  over  driediepe  killen  enp^^u^ 

twee  mylen  verdronken  lands,  naar  Zuid-  1572.  ' 

beveland :  daar  de  Naflaufchen  de  onvoorzig — 

tigheid  hadden  van  de  natte  en  vermoeide 
benden  den  geheelen  nagt  te  gunnen,  om  uit 
te  ruften.  Met  den  dag ,  ftreeft  Mondragon, 
regt  toe  regt  aan,  naar  de  Stad.    De  bele-01"2*** 

Serden,  hem  in  't  oog  gekreegen  hebbende, ^^ÓTU 
eeden  een'  fcherpen  uitval  aan  de  andere  gon# 
zyde,  en  gaven  hem  dus  gelegenheid,  om 
in  en  door  de  Stad  te  trekken ,  waarna  hy, 
nevens  hen ,  den  belegeraaren ,  op  't  ly  f  viel , 
en  van  .voor  Goes  verftuiven  deedt.  Omtrent 
zevenhonderd  Naflaufchen  fneuvelden  hier. 
De  overigen  bergden  zig  in  de  Vloote,  die, 
hier  omtrent,  op  ftroóm,ten  anker  lag.  Ook 
wift  men  't  gefchut  nog  fcheep  te  krygen. 
Tferaarts  trok,  met  eenen  hoop  volks,  naar 
Arnemniden,daar  Spaanfche  bezetting  in  lag ; 
doch  hier  werdt  hy  ook ,  met  verlies ,  afge- 
flaagen.    Zo  veel  ramps  op  een,  verwekte MUnoe- 
nieuw  gemor  onder  de  Gemeente,  die,  altejjjj?  °P 
vooren,  een  kwaad  oog  op  hem  gehad  hadt,     ratrti# 
om  dat  zyn  Broeder  (rf)  en  andere  Vrienden 
zig ,  by  den  Vy and ,  onthielden.  Men  maakte 
hem ,  eerlang ,  't  bewind  zo  moede ,  dat  hy  't 
>     Jakob  Smidy  Heere  van  Baar  land ,  overdroeg, 
en  naar  den  Prinfetrok,om  zig,  tegen  zyne 
befchuldigers,  te  verdedigen ;  aanbiedende, 
zynen  goeden  naam,  ofinregte,  of  met  eenen 
kamp*  welk  iaatfle  nog  niet  geheel  buiten 
gebruik  fcheen ,  te  willen  voorftaan.    Ook 

dag- 

(J)  Zit  REYO  1.   Boekt    W.  9-    &  WALSINGH.  Lettr.  CUV. 
t>0  ut.   CLXXXVilI.  />.    igo. 

Bb  5 


394    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boe*; 

RüwM.dagvaardehy,  federt,  ifteen  gedrukt  gefchrift, 

1572.  elk>  die  hem  agter  fcynen  rug  lafterde,  om 

't  in  's  Prinfen  byzyn  te  doel).    Doch  nie* 

mant  kwam  te  voorichyn(*).  Oranje  vondt, 

derhalve  niet  goed,  Tleraarts  gefeeel  buiten 

bewind  te  houden. 

VI^        De  Graaf  van  Bofla ,  die  zig  nu  te  Utrecht 

Beffii A     onthielde ,  bewoog ,  omtrent  het  midden  Tan 

zoekt      Oogftmaand  ,  eenen   Maarten  Schets  >    om 

Gouda,  Gouda,  door vefraad, té bemagtigen.  Scheti 

"ad  Vln  Kaf  voor> van  ^en  Graave  van  den  Berg  gesoit* 

™kry-m  <*èn  te  zYn  >  om  de  bezetting  van  de  Jtad  ea 

gen.       *t  Slot  te  verfterken ,  met  een  Vendel  Kneg- 

ten ,  waarover  hy  bevel  voerde.  .  Hy  wift , 

naamlyk ,  dat  de  Heer  van  Zwieten  den 

Graave  van  den  Berge ,  onlangs,  óm  meer 

volks  gefchree  ven  hadt :  en  zyn  toeleg  fcheen, 

de  Onroomfchen  in  de  Stad  om  te  brengen, 

en  de  Roomfchen  en  zyne  Vrienden  alleen 

te  verfchoonen.  Doch  in  't  begin  van  Herflt- 

maand ,  op  eenig  vermoeden  gevat  zynde , 

en  beleeden  hebbende,    dat  de  Laft brief, 

dien  hy  vertoonde  ,  valfch  was ,  heeft  hy 

zig,  uit  vrecze  voor  erger,  in  den  Kerker, 

verhangen :  waarmede  de  aanflag  te  niet 

liep  (ƒ )• 
Weder-  De  Admiraal  Boshuizen ,  kruiflende,  ten 
zydfche  Jeezen  tyde  ,  langs  de  Zuiderzee,  kwelde 
Tyifheden  allermeeft  die  van  Enkhuizen,  en  ftak  ,  op 
in  Weft-  éénen  tyd ,  den  brand  in  verfcheiden'  Woo- 
friesland  ningen  buiten  de  Noordpoorte.  *  Daarentegen 
en •  Wa-  deedt  Sonoi,  omAmfterdam  te  benaauwen,  de 
terland-  Z^an- 

(e)  BOR  VI.  B9tk9  */.  ïi*  enz.  [jjj  ««]. 
(fj  BOA  VI.  £*<k,  bL  *99  U^]. 


XXIV.  Boek.    HISTORIE.    $95 

Zaandammer  Sluizen ,  Nieuwendam  en  ande-  Fit» tuft 
re  Waterlandfche  Dorpen,  in  Wynmaand,  1572» 
befchanfen.  De  Amfterdammers  zogten  hem 
hierin  ,  met  tien  groóte  8chepen  en  zes  Boots , 
en  naderhand  nog  met  eenige  branders,  te 
hinderen.  Doeh  zy  werden  zo  ontvangen 
van  de  galeien,  die  Sonoi,  uit  Hoorn,  Edam 
en  M onnikendaiA  f  byeen  gebragthadt,  dat 
zy  den  toeleg  ftaaken  moeilen.  De  moed 
rees ,  federt ,  den  Ingezetenen  van  't  Noorder* 
kwartier  zo  hoog,  dat  zy  aan  't  bemagtigen  der 
Zuiderzee  durfden  denken  ,en  eenige  Schepen 
en  Galeien  te  water  bragten,  om  Amfterdam 
te  verfteeken  van  de  vaart  op  de  Ooftzee(g\ 

Het  afdanken  van  's  Prinfen  Leger  hadt    vil 
groote  verflagenheid  veroorzaakt  in  Hol-Misn°e- 
Jand ,  daar  men  van  't  Krygsvolk  des  Graa-jij^  °p 
ven  van  der  Mark  meer  overlaft  hadt  d*nvenv™m 
dienft.    Hy  zelfwas  woeft  van  aart,  geiler  Mark 
beeten  op  de  Geeftelykheid ,  en  ongezind^  Sonoi. 
of  onbekwaam ,  om  Zyne  knegten  in  toom  te 
houden  :  die  ,  vooral  ten   platten  lande  , 
groote  ongeregeldheid  bedreeven.  Sommigen 
lieten  zig,  derhalve,  dunken  ,  dat  zy  't, 
onder  de  Spaanfchè  Regeering,  naauwlyks 
erger  dan  tegenwoordig  gehad  hadden.    De 
Staaten  zelve  zagen ,  dat  zyn  beftier  te  ge- 
weldig was ,  om  lang  te  konnen  beftaan.  Ook 
jging'thun,  in  't  Noorderkwartier,  onder 't 
bewind  van  Sonoi,  niet  naat  den  zin;  waar- 
om zy  ,  in  Wynmaand,  Jonkheer  Jan  van 
Vikt  en  Reinier  Kantmagtigden ,  om,  nevens 
hem,  't  beleid  van  de  zaaken  des  Oorlogsin 

dien 

(x)  Boa  VI.  Bnk,  hl.  ioi  [41»]. 


39(5    VADERLANDSCHE    XXIV..  Bok; 

FiltpsIII.  dien  oord  te  hebben.  Doch  kort  te  vooren, 
157**  hadden  zy  den  Prins  verzogt,  zelf  in  Hol- 
Dc Prins  land  te  willen  komen,  om  op  alles  orde  te 
komt  in  Hellen.   En  hy,  den  moed  opgeevendeom, 
Holland.  inDuitfchlana ,  ten  derde  maale,  een  Leger 
op  de  been  te  brengen,  en  zo  hy  't  al  doen 
kon,  veelligt  geenen  kans  ziende,   om  'er 
iets  van  belang  mede  uit  te  regten,  trok, 
met  zyn  Hofgezin  en  omtrent  zeventig  Paar- 
den ,  naar  Kampen ,  vanwaar  hy ,  omtrent 
den  twintigften  van  Wyn maand, te  fchepe, 
naar  Enkhuizen  toog  ,  begeleid  door  eenige 
Enkhuizer  galeien, onder  Pieter  Buiskes  (A). 
Te  Enkhuizen,  werdt  hy,  met  uitgelaaten* 
blydfchap ,  ontvangen.    Hy  vertoefde  hier 
ettelyke  dagen,  laft  geevende,  tothetuit- 
ruften  van  eenige  Schepen  van  oorloge  en 
tot  het  verfterken  der  Stad,  buiten  de  Zuid- 
poorte;  waaraan  de  Burgery  zo  gereedelyk 
de  hand  leende,  dat  men  het  bolwerk, hier, 
in  zeventien  dagen  tyds ,  in  't  felft  van  den 
winter,  opgeworpen,  federt,  den  naam  van 
fVilligenburg  gaf.  De  Prins,  de  andere  Steden 
in  deezen  oord  insgelyks  bezogt  hebbende, 
begaf  zig,  eerlang,  naar  Haarlem,  daar  hy 
de  Staaten  befchreeven  hadt  (i). 
Dagvaart     Hier  werdt  hem  vertoond  „  in  hoe  veel 
der  Staa-  „  gevaars  men  zig  in  Holland  hadt  gefteken, 
*|n  **      „  uit  zugt  en  trouwe  te  hemwaards ,  en  hoe 
Haarlem.  ^  weinig  dk  Land  vermogt ,  tegen  zulk  eenen 
„  magtigen  vyand  als  Alva ;  waarom  men  van 
„  hem  opening  verzogt  van  eenige  middelen 

ter 

(h)  BOR  VI.  Boekt  U<  Soi  [4T3,  31+]. 
(ij  AtETEHEN  IV.  *«ck9  ƒ•  7f  verf. 


XXIV.  Boek.    HISTORIE.     397 

„  ter  hunner  redding,  die  hy  reeds  in  deF"-iMlIL 
„  hand ,  of  ten  mirtften  in  't  oog  hebben  I572- 
„  mogt."    De  Prins  ftelde  hen  op  alles  te 
vrede;  doch  't  gene  hy  hun  voordroeg,  en 
vermoedelyk  zeer  geheim  gehouden  wilde 
hebben ,  vindt  men  nergens  gemeld.  Voorts  Nieuw 
regtte  hy,  by  raade  der  Staaten,  ten  deezen**of  van 
tyde,  het  Hof  en  de  Rekenkamer,  in  denHoUand' 
Haage,  wederom  op  (/t),  welke  Kollegien 
egter  ?  ter  oorzaake  van  't  beleg,van  Haarlem, 
dat,  kort  hier  na,  ondernomen  werdt,  naar 
Delft  wykenmöeften,  alwaar  de  eerfteRegt- 
dag,  in  Sprokkelmaand  des  volgenden  jaars, 
gehouden  werdt  (/).  De  Prins  zelf  begaf  zigDe  Prm» 
eerlang  ook  naar  Delft,  vanwaar  hy ,  tegenp*f5^er; 
't  einde  van  dit  en  met  den  aanvang  des  vol- p,^6.11 
genden  jaars,  verfcheiden'  OrdonnantienentenenOr« 
Plakaaten,  op  zy  tien  naam,  liet  uitgaan,  be-donnan- 
helzende  verbod  van  handel  met  den  vyand  ,lien  uiu 
en  verbod  van  uitvoer  van  eenige  leevens- 
middelen ,  waaraan  thans  merkelyk  gebrek 
begon  te  komen.  Ook  ftelde  hy  orde  op  den 
loop  der  Munte,  en  op  't  beleid  van  den 
,  Kryg  te  lande  en  te  water,  beveelende  wy- 
ders  allen  Leenmannen,  den  eed  van  getrouw- 
heid', aan  hem,  als  Stadhouder  Generaal,  aan 
's  Lands  Staaken  en  aan  't  Gemeenebefi  te  komen 
doen,   op  verbeurte  hunner  Leenen  :  want, 
béfluit  zyneDoorlugtigheid,  onfe  intentie  ende 
begeerte  Julcks  is.    Nog  regelde  hy  het  aante- 
kenen der  vyandlyke  en  geeftelyke  goederen 
en  den  ophef  des  twaalfden  Pennings ,  en 

be- 

Sk)  Vil.  Mcmoriaalb.  Ernst,/.  9.  enz.    * 
/)  Boa  VI.  &*ek,  bL  30Z  [414]. 


S99      VADSRLANÖSO^:    £XïV,Bpsk 

ftunlllbekragtigde  de  Ordonnantie ,  by  de  Staaten 
_*572-  ontworpen»    om  den  Impofl:  ivan    zeven 
grooten  op  de  Morgen  Lands  en  den  tegen- 
woordigen  Impoft  op  de  Bieren  en  Wynen 
te  verdubbelen,  en  daartegei»  alle  de  andere 
Impofteji  op  de  Graanen  ,  Boter ,  Kaas , 
Slagtvee ,  Lakens ,  Olie  en  Haring  af  te  fduf- 
fen :  welke  Ordonnantie  hy  allen  Gouverneurs, 
Overfien*  Officieren,  Burgemeejteren  en  Regeer- 
ders van  de  Steden ende Dorpen belafl  te  onderhouden 
Groot    ft  *'  doen  onderhouden  (*»).     Ook  gefchiedde, 
gezag     ingevolge  van  dezelve,  de  verpagting  van 
van  zyDevier  ftuiVers  op  de  tonne  biers ,  door  Ge- 
tighdd8 "magtigden  van zyneDoorlugtigheid  (n).  Uit 
lo  Hoi-'  al  het  welke,  af  te  neemen  is,  dat  de  Prins  t 
land.      fchoon  hy  de  Staaten ,  op  de  voornaamfle 
zaaken,  hoorde,  alles  als  Graaf  beftierde, 
zonder  zig  egter  van  dien  naam  te  bedieneg. 

Raad  ne.Doc^  *n  *e  ^ente  d08  j*ar*  1573  >  fteldehy , 
vens  den^y  raade  der  Staaten,   eenen  Raad  nevens 
Prinfc     zig,  die  de  zaaken  van  ftaat  en  oorlog,  zo 
gefield.  Wel  te  water  als  te  lande,  hielp beleideo.  £n 
'  van  toen  af  werdt  beflooten  *  den  naam  des 
•Konings  wederom  in  't  hoofd  der  Plakaaten 
-te  doen  Hellen ,  en  in  de  inleiding  te  ver- 
klaaren  ,  dat  dezelven  gegeven  waren,  by 
mhisvan  den  Prinfe  van  Oranje*  ais  Stadhouder* 
en  vm  dm  Raade  nevens  hem  wfende.    In'tflot 
werdt,  fomtyds,  gefield,  ter  Relatie  vanden 
Stadhouder*  de Raaden nevens bemwj inde %  mits- 
gaders die  Raade  Provinciaal  over  Holland*  Zee- 
land en  WeftrPrieslamdy  doch  alzo  men  deezen 

laatft- 

(m)  ZU  deeze  Plak.  en  Oidonn.  /«Refoi.  HoIL  157»,  1571, 
hl.  |Sf  ij,  16,  17,  il,  20,  »,  xj,  z+,  *& 

(•)  KefoL  HoU.  1571.  f/,  a. 


XXIV,  BftK.    HISTORIE.    399 

Uttttgemelden  Raade't  bewind  ov«  zaaken  nuttin 
yan  Regeeringe,  langs  hoe  meer,  onttrok,  xj?2# 
doorgaans  allcenlyk  $er  Relatie  van  dm  Sta4-mmm — - 
b#êder  en  de  Raaden  nevens  hem  wf end*  (e).  Wat 
yooro  't  gebruik  van  's  Konings  naam  aan? 
fpai;  met  maakte  geene  zwaarigheid,  om 
3ig  van  den  zelven  te  bedienen ,  tegen  de  be- 
velen des  Konings  zelven  0).  De  Raad,  van 
welken  wy  fpreeken,  beilondt  uit  negen  Ie* 
den,  Jonkbeer  Jakib  van  der  Does ,  Meefter 
Paulus  Buis,  Meefter  Puter  tVaüeel  %  J* 
kob  Mw>  Henrik  Dui/l,  Wïüm  JanReiers*  . 
a*m,  Meefter  Jan  Jakobszoon,  Meefter  Sebssr 
tiam  Lofen,  Meefter  Leyyn  Janszoen  Kaars* 
maaker  9  en  twee  Geheimfehryveri,  Jntem 
CeniePs  en  Henrik  tan  Perfyn  (q). 

In  Zeeland  ,  werwaards  de  Prins  WillemVeAof. 
van  Bmibvrjl%  Herre  van  Batenburg,  géaon-&eIdc!11'n 
den  hadt,  om  orde  te  fteüen,  was  men,  mjyi?*1 
Wynmaaud,  begonnen  met  het  heffen  vanVOeri 
*  VeriofgeWen  opwaaren,  die,  in  Plaatfen*  Ucen* 
den  Prinfe  toegedaan  gekogt  zynde ,  naar"»- 
vyaadjyke  Plaatfen  9  werden  vervoerd,    'took  !n 
Voorbeeld  der  Zeeuwen  werdt ,  in  Gras- Holland, 
maand  daarna ,  in  Holland ,  gevolgd,  en  kwam 
hier,  dit  eerfte  jaar  ,  van  deeze  belafting 
tgthonderdenvyftigduizend  guldens  (r).   De 
Verlofgelden  zyn,  tot  heden  toe ,  in  zwang 
gebleeven ,  en  de  toevoer  aan  den  vyand , 
fchoon  menigmaalen  ,  in  Oorlogstyd  ,  ver- 
booden, heeft,  om  aan  't  gemeen  en  byzon* 

der 

^   (•)  Kefbl.  Holl.   ij7?,   U74-  hl   **-4*« 

^  .        ... 


GROiuAnml.  II.  p.40,41.  AUBERYMemoir./>.4J , 5*. 
BoR  VI.  Boek,  hl.  33 1  '       " 
RIYD  I.  £#4,  bl.  9. 


(<j)  BoR  VI.  B§ek,  Mlü  [450]. 


4oo    VADERLANDSCHE   XXTV.  Boat 

FiupsïII.der  belang  te  gemoet  te  komen,  zo  wel  al* 
157  a.  de  Verlolgelden ,  ftand  moeten  houden  (s). 
'    Wyders  begonden  fommige  Landftreeken  in 
Holland  en  byzondere  Steden  zelve,  wat  laa* 
ter,  een  Convooi-  of  Geleigeld  te  heffen  van 
goederen ,  die  ten  Lande  in-  en  uitgevoerd 
werden:  om  uit  hetzelve  te  vinden  de  koften 
der  Oorlogfchepen ,  die,  tot  beveiliging  der- 
zelven,  werden  uitgeruft :  welk  Geleigeld, 
fomtyds,  door  byzondere  Steden,  naar  wil- 
lekeur, verhoogd,  werdt^),  en  veel  opbragt. 
.  Ook  kwam 'er  veel  van  zeker  Vrygeleidegeld, 
dat,  door 's  Prinfen  Gemagtigde,KareiBeau- 
lieu ,  met  oogluiking  des  Konings  van  Frank- 
ryk ,  te  Calais  werdt  ontvangen.  De  Neder- 
landers, Spanjaards  en  Italiaanen  gaven  tien, 
de  Portugeezen  agt,  dé  Franfchen  vyf  ten 
honderd,  om  veilig  te  zyn  voor  de  Holland- 
fche  en  Zeeuwfche  Vrybuiters.  Men  wil ,  dat 
hiervan  meer  gekomen  zou  zyn ,  dan  van 
alle  de  verlof-  en  geleigelden,  met  maikan- 
deren.  Doch  de  Vrybuiters,  eerlang  ziende , 
dat  hun  ,  hierdoor,  de  gelegenheid  afge- 
fneeden  werdt ,  om  voordeel  ter  zee  te  doen , 
floegen  geen  agt  op  's  Prinfen  Vrygelei-brie- 
ven,  waarom  de  Koopluiden  nalieten,  de- 
zelven  te  Calais  te  gaan  haaien  (a).  't  Heffen 
van  Geleigeld  is  ook, tot  heden  toe  ,  in  ge- 
bruik gebleeven. 
VIII.       Doch  terwyl  de   tegenwoordigheid   des 
Gelder-  Prinfen  van  Oranje  de  Hollandfche  Steden 
land  o-  vereenigd  hieldt ,  zag  men,  reeds  in  Siagt- 
^rd  maand, 

(s)  Grotii  Anaal.  II.  p.  42. 

(t)  Rclol.  Ho!!.  s  Sept.  2  Otf#J,  1574.  kL  70,  1x4* 

(•;  KkyoI.  BttkybL  ij. 


XXÏV.  Boek.      HISTORIE.     4or 

maand, de  meefte  Gelderfche  en  andere  Ste-FiupsiiL 
den ,  die  te  vooren  *s  Prinfen  zyde  gekooren  1572. 
hadden ,  den  Spaanfchen  wederom  toevallen.  ^~Frïêï- 
Na  't  overgaan  van  Bergen  en  de  Brabant- land  val- 
fche  Steden ,  hadt  de  Hertog ,  zynen  Zoon  ,^n  den 
Don  Fredrik ,  met  het  gros  zyns  Legers,  welk  Pri^ 
egter ,  in  de  plondering  van  Mechelen ,  door  &     oa 
verloop ,  merkelyk  gdmolten  was ,  gezon- 
den naar  Gelderland,  terwyl  hyzelf,  over 
Maaftricht,  naar  Nieuwmegen  toog,  alwaar 
hy  eenigen  tyd  vertoefde  (jn.  Don  Fredrik  Moord  en 
floeg  zi§  eem  neder, voor  Zutfen.De  bezet- P,onde* 
ting,  hier  oneens  zyndemet  een  goed  deel^^e 
der  Burcerye,  verliet  de  Stad,  die  toen  den 
Spaanfchen  geopend  werdt.    Deezen,  mis* 
noegd  om  dat  men  de  Stad  niet  terftond  hadc 
opgegeven,  ftorten  ter  Poorte  in,  of  vallen 
over  de  begonnen*  breffe,  ftigten  brand  aan 
agt  oorden,  flaan  al  dood  wat  hun  ontmoet, 
dryven  een  deel  der  Ingezetenen  in  den  Ys- 
fel ,  een  deel  anderen ,  moedernaakt ,  ter  Stede 
uit ,  en  boeten  hunne  geilheid ,  met  vrou- 
wen en  maagden.  Die  overbleeven  moeften, 
federt,  zwaare  leeningen  aan  't  Krygsvolk 
doen :  waarin  zelfs  de  Geeftelykheid  des 
Landfchaps  niet  verfchoond  werdt.  De  Ste- 
den Lochem  en  Doesburg  hadden,  onder- 
tuffchen ,  te  Nieuwmegen ,  by  den  Hertoge, 
genade  gezogt  en  verworven.    Oranje,  wel 
bevroedende,  hoe  groot  eene  verbaasdheid 't 
verkragten  van  Zutfen  alomme  veroorzaa- 
ken ,  en  welke  nadeetige  gevolgen  voor  Hol- 
land 

(v)  Bok  VI.  Buk*  hl  jol  [411].  VlCLIUS  «f  HOPMUL  £• 
fijt.  CLXXXV.  f.  714. 

VI.  Dbel.  Cc 


4o2    VADERLANDSCHE    XXTV.Bom. 

FiupsIII  land  het  naar  zig  fleepen  zou ,  maakte  zig 

1572.  gereed,  om  naar  Overyflel  te  vertrekken, 

den  Hertoge  daar ,  den  gantfchen  winter, 

werk  te  geeven ,  en  uit  Holland  te  houden. 

Vlagt  van  En  hy  hadt  nu  veertig  vendelen  byeen  ge? 

denrGraa-nikt,  toen  hy  vernam,  dat  de  Graaf vaq den 

de  Vb°  *  **erS  »  ^e  ^e  zorS  over  Gelderland  en  Over- 
yflel aan  zig  genomen  hadt,  met  zyne  Ge- 
maalin  en  goederen ,   uit  Kampen  gevlugt 
was  (w).  Terftond  hierop ,  verliep  de  bezet- 
ting uit  alle  de  Steden  van  deezen  oord  en 
van  Gelderland,  die  zig,  de  eene  na  de  an- 
dere, Bommel,  alleenlyk,  uitgenomen,  aan 
Don  Fredrik,  of  aan  Gillis  van  Barlaimont, 
Heere  van  Hierges  ,  kwamen  onderwerpen 
(x).  In  Friesland ,  liepen  's  frinfen  zaaken 
ook  agteruit.    De  Heer  van  Billy  overviel 
en  floeg  zesduizend  Naflaufchen  ,  by  Sta- 
veren ;    waarop    't    wederomflaan  der  af- 
gevallen9 Steden  volgde  ,  die  allen  haare 
wallen  flegten  moeflen.     Graaf  Jooft  van 
Schouwenberg  hadt ,  reeds  te  vooren ,  uit 
vreeze  voor  Üilly,  de  begonnen  fchans  by 
Makkum ,  en  voorts  gantfch  Friesland  ver- 
laaten  (y):  alle"  welke  rampen  den  Prinfe  ver- 
hinderden,  den-  ontworpen  togt  naar  Overys- 
£el  voort  te  Zetten, 
IX.        Don  Fredrik  was  nu,  na  't  omflaan  van 
Amers-    Harderwy k ,  Hattum  en  Elburg ,  van  de  gant-, 
.  foort      fche  Velu  we  meefter ,  waarlangs  hemde  weg 
Boffii      naar  Holland  open  ftondt.  Want  uit  Amers- 
bezet.     foort,  dat  hem,  eenen  korten  tyd,zou  heh- 

(w)  BOR  VI.  fyik,  hl.  303   [4x4]. 
(x)  Khvii  Davcnu.  Lier.  iy.  p.  47  ƒ, 
(y)  iiOK  VI.  B*tt>  bk  304  [416]. 


XXIV.  Boek.    HISTORIE.     403 

benkonnen  ophouden,  was  de  bezetting  ook,  Fiupsltt. 
onlangs  ,  verloopen  ;  waarna  Boflu ,  te  U-  1572, 
trecht ,  hiervan  kennifle  gekreegen  hebben- 
de, met  een  vendel  Knegten  ,  in  de  Stad 
eekomen  was.    Don  Fredrik  dan  ,  aange- 
ipoord  door  die  van  Amfterdam ,  befluit ,  regt 
toe  regt  aan,  naar  Holland,  en  langs  de  Ve- 
luwe ,  over  Amersfoort ,  op  Naarden  aan  te 
trekken.    In  deeze  Stad,  lagen  flegts  hon-Aanfiag 
derdentwintig  Duitfchers,  onder  Jan  JTra/V-opNaar- 
bergen,  een' verloopen  Priefter.    Mpn  hadtden- 
'ér ,  onlangs ,  de  hekken  der  Regeeringe  ver- 
hangen ,  en  Onroomfchen  in  't  bewind  ge- 
field, die  zig  nu  voorftaan  lieten,  dat  de 
vyand  om  Naarden  niet  denken  zou ,  voor 
dat  Buuren ,  welk  den  Ryn  fchier  geflooten 
hieldt ,  bemagtigd  was.  Men  antwoordde  dan 
aan  Boflu,  die  honderd  Ruiters  voor  de  poort 
gezonden  hadt,  om  de  Stad,  uit  's  Konings 
en  zynen  naam,  op  te  eiflchen,  dat  menze, 
-voor  zyne  Majejleit  en  den  Prinfe,  dagt  te  hou* 
den.  Doch  toen  men, den  laatften  van  Slagt- 
maand,  berigt  kreeg,  dat  Don  Fredrik, met 
het  gantfche  heir,  in  aantogt  was,  ontzonk 
elk  de  moed.    Men  fchikte  twee  Gemagtig- 
den  ter  Stad  uit ,  die  Don  Fredrik ,  te  Amers- 
foort, aantroffen;  doch  geen  gehoor  verwer- 
ven konden.   Alleenlyk,  werdt  hun  gelaft , 
het  Leger  te  volgen  tot  voor  de  Poort  van 
Naarden ,  daar  men  hunbefcheid  geeven  zou. 
Een  hunner,  de  Schepen  Gerrit  Pieter  Aarts- 
zoon,  deedt  dit:  de  ander,  de  Burgemeefter 
Maarten  Lavrenszoon,  pakte  zig  weg.     Om- 
trent den  middag,  was  de  voortogt  in  'tge- 
zigt  der  Stad,  die,  terftond,  van  alle  kan- 
Ce  2  ten 


404    VADERLANDSCHE    XXIV.  Bodt 

Filif sUL  ten ,  omringd  werdt.  Don  Fredrik  hieldt  zy 
1572.  ne  Legerplaats  te  Laagbuflem,  alwaar  Ger- 
rit  Pieter  Aartszoon,  door  toedoen  van  Pau- 
lus  van  Loo ,  Droflaard  van  Muiden ,  gehoor 
kreeg  by  Boffu,  die  hem  vraagde  ,ofdc  Stad 
zig  <£  bezetting  badt  kmyt  gemaakt?  Hy  beves- 
tigde dit,  een  en  andermaal,  zelfs  meteede. 
't  Was  ook  waar ,  dar  eenige  Ruiters  ont- 

Slipt  waren.  Doch  de  overige  bezetting  was» 
oor  de  Regeering  en  Burgery ,  met  geweld, 
in  de  Stad  gehouden,  en  de  poorten, federt, 
met  milt  gevuld.  Ook  verklaarde  van  Loo, 
in  de  tegenwoordigheid  van  den  Schepen ,  dat 
Naarden  nog  bezet  was.  De  Graaf  wilde  hem 
toen  niet  langer  te  woord  ftaan ;  doch  beval 
hem,  's  anderendaags,  een  bekwaam  aantal 
van  Gemagtigden  naar  't  Leger  te  doen  fchik- 
ken,  om  op  plegtiger  wyze  genade  en  draag* 
lyker  voorwaarden  te  verzoeken.  Op  den 
eerften  van  Wintermaand,  vervoegden  zig 
zes  of  zeven  Gemagtigden,  en  onder  dezel- 
ven  Lambert  van  den  Hove  of  Hortenjïus,  Pries- 
ter en  Rektor  der  Latynfche  Schoole ,  naar 
Laagbuflem.  Doch  onderweg  ontmoet  hun 
Romer  o,  die  hun  verzekert,  dat  Don  Fre- 
drik de  zaak  van  Naarden  aan  hem  gefield 
hadt :  waarop  zy ,  uit  fchroom  of  onbedree- 
venheid,  zonder  blyk  te  vorderen  van 't  ge- 
ne hy  zeide,  hem  te  voet  vallen  en  de  fleu- 
tels  der  Stad  aanbieden.  Hy  weigertze  te 
ontvangen ,  zeggende ,  dat  menze  hem  by  de 
Poort  zou  hebben  ter  hand  teflellen,  en  daar 
verdaan,  welke  genade  men  te  qragtenhadt. 
De  Stad  Dit  gefchiedde,  en  Romero  belooft,  einde- 
gaat  o-  lyk ,  op  hun  aanhoudend  fmeeken ,  by  hand- 
ver,  by  ts©- 


XXIV.  Boek.    HISTORIE.    A*S 

tafting,  dat  Burgers  noch  bezettelingen^aanFiuptlIt 
lyf  of  goed ,  zouden  befchadigd  worden.  Men  *57*> 
het  hem ,  hierop ,  ter  Stad  in ,  met  ruim  vier-mondc- 
honderd  man,  die  allen ,  door  de  burgers ,  tenliflg  V*. 
befte ,  onthaald  werden.  Romero ,  na  't  hou«dw* 
den  van  «Ie  maaltyd  by  Gerrit  Pieter  Aarts- 
zoon ,  met  de  trom  lubbende  doen  omflaan, 
dat  burgers  en  bezettingen,  ongewapend, 
in  de  Gafthuiskerke,die  toen  voor  Stadhuis 
diende,  hadden  te  verfchynen ,  om  den  eed 
aan  zyne  Majefteit  te  vernieuwen; vervoegt 
aig  de  meefte  hoop  in  de  Kerke:  weinieen, 
iets  euvels  vermoedende ,  verfleeken  zig  nei- 
mefyk.  *t  Leedt  niet  lang ,  of  zeker  Priefter,    Dat 
die,  eene  wyl,  met  de  Spanjaards,  voor  defchendl* 
Kerke, heen  en  weder  gewandeld hadt,  komt  J[^br9* 
der  onnozele  menigte  aanzeggen,  dat  zyopwordU 
den  Haat  haars  gemoeds  denken,  en  zig  ter 
dood  bereiden  moeit,    't  Woord  was  'er  pas  Moord  te 
ttit ,  en  't  kryten  en  kermen  begonnen ,  of  deNaarden. 
vyand  ftuift  ter  deure  in ,  valt  op  den  weer- 
loozen  hoop ,  en  veltze  aHen ,  op  vier  na ,  die, 
onder  belofte  van  zwaar  rantfoen,  vry  raak* 
ten.    Toen  ftak  men  de  vlam  in  't  Kerkje, 
die  de  zieltoogenden  en  gewonden  voorts 
verteerde :  en  rekent  men ,  dat  hier  vierhon- 
derd burgers ,  benevens  een  goed  deel  fol  - 
daaten ,  omgekomen  zyn.  Gerrit  Pieter  Aarts- 
zoon ,  die  Romero,  korts  te  vooren ,  aan  zy- 
ne tafel,  getoefd  hadt,  vondt  hier  ook  zyn 
einde.  Toen  de  woede  in  de  Kerke  haar  zat 
hadt,  ging  't  op  een  pionderen  en  blaaken : 
ook  op  een  moorden  van  zulken ,  die  zig  ver- 
fteken  hadden,  wier  fommigen  aan  rappie- 
ren gereegen;  anderen,  met  vleefchhouwers 
Cc  3  by- 


4o6     VADERLANDSCHE    XXIV.Böir: 

FiupsIIlbylen,  aan  (lukken  gekapt;  anderen,  als  vis- 
1572*  fchen ,  gekorven  werden.  Sommigen  dienden 

der  wreedheid  tot  fpel :  vermids  de  Span- 

1  jaards  hen,  met  de  fpitfen  van  't  geweer, 
eikanderen  toeftieten,  en  lagchende  en  fchert- 
fende  aan  hun  einde  hielpen,  't  Verhaal  der 
yslykheden,  hier  gepleegd  ,  gaat  fchier  't 
geloof  te  boven.  Men  hééft  ftokouden  't  bloed 
afgetapt, -en  het,  gulziglyk,  ingez  wolgen, 
kranken,  in  't  bedde,  vermoord,  z wangeren 
gefchonden,  en  haar  de  vrugt  uit  het  Jyf  ge» 
fneeden ,  ofze ,  by  de  borflen ,  opgehangen, 
en  dood  gemarteld;  maagden  en  meisjes  van 
dertien  en  minder  jaarna  fchandelyk  mis- 
bruikt.  Hortenfius ,  aien ,  verbeden  door  een* 
Spaanfch'  jongman ,  eertyds  zynen  leerling, 
het  leeven  gefchonken  was  (3),  moed,  in 
zyn  eigen  Huis ,  vyf  Perfoonen  zien  ombren- 
gen, waaronder  zyn  Zoon  was,  dien  hy  't 
hert  uit  den  boezem  zag  rukken.  Een  Smid, 
HuibertWilkmszoon  van  den  Eiken ,  een*  drieflal 
in  de  eene  en  een'  kling  in  de  andere  hand 
gevat  hebbende,  befchermde  den  ingang  van 
zyn  Huis,  eenen  tyd  lang,  tegen  de  Span- 
jaards,  enfliet'er  eenigen  onderde  voet: 
eindelyk,  overmand,  en  zwaar  gekwetft, 
zeeg  hy  neder ,  op  den  drieftal.  Half  zieltoo- 

§ende, greep  hy  daar, met  zyne harde Smids 
anden ,  de  degerfs  van  twee  Spanjaards,  die 
hem  dagten  te  grieven,  aan,  by  t  fcherp ; 
waarop  zyze  te  rug  trokken  ,  hem  alle  de 
vingers  affnydende.  Terftond  hierna,  werdt 
hy  doorftekenjen't  warme  bloed, dat  uit  de 

won- 

(*)  VlGUV*  ad  HpFPÊR.  Ep*ft.  CLJUXVU.  p.  71*. 


X33V.  Boek.      HISTORIE.     467 

wonden  fprong,  zyneDogter,  die,  te  ver-^wwIH. 
geefs ,  op  de  bloote  knieën ,  om  haars  Vaders   I572/  - 
leeven  gebeeden  hadt,  in  't  aangezigt  ge- 
kletft  (j).     Een  tamelyke  hoop  burgeren  , 
agterhaald  ten  platten  lande,  werdt  van  alles 
beroofd  en  moedernaakt  aan  boomen  opge- 
hangen.   In  alles  ,  zouden  'er  maar  zeftig 
burgers  te  ly ve  gebleeven  zyn ,  van  welken 
veertig  met  de  vlugt  ontkwamen ,  de  overi- 
gen op  losgeld  gefield  werden.    De  Bui^e- 
meefter  Henrik  Lamf ertszoon,  die  zig ook  dagt 
te rantfoeneeren ,  werdt,  naderhand,   door 
beleid  van  eenigen ,  die  te  vooren  uit  de  Re- 
geering gezet  waren ,  op  een  vonnis  van  Don 
Fredrik,  in  zyne  eigen'  deure,  opgehangen  f 
waarna  't  lyk  gevierendeeld  en  de  ftukken 
ter  poorten  uit  gefteken  werden,    't  Krygs- 
volk  niet  fleets  ;  maar  de  Ingezetenen  der 
naafte  Plaatfen,  Muiden  en  Weesp,  kwa- 
men de  Stad  van  alles  berooven  :  en  vondt 
men  'er,  die  de  elendigen  nog  met  het  dig- 
ten  en  zingen  van  fchampere  liedjes  bedroef- 
den. Toen  alles  uitgemoord  en  leeggeroofd 
was ,  zag  men  de  poorten ,  muuren  en  toorens 
flegten ,  door  de  Gooifche  Dorpelingen ;  tot 
dit  werk ,  onder  zwaare  bedreigingen ,  on- 
gepreft.     Tenbefluite,  werdt  de  Stad,  by 
een  vonnis  des  Landvoogds ,  eerfl  op  den  zes- 
den van  Slagtfnaand  des  volgenden  jaars  ge- 
ftreeken ,  van  alle  Handveften ,  vryheden , 
en  inkomflen  vervallen  verklaard.  Dus  jam- 
merlyk  een  lot  trof  Naarden ,  tegen  't  gcge-' 
ven  woord  van  Romero:  en  baarde 't  bedryf 

der 

(s)  BOXHORN.  Tbeatr.  ürb.  Holland,  p.  343. 

Cc  4 


4io    VADERLANDSCHE  XXIV.  Boe* 

Fiursm.(]eezei|  tyde,  meenden,  heimelyk  verftand 
I572*  houdende,  met  den  Schout ,  Airhaan  Jans- 
fa»  <>■   zoon  van  Dort  y  hadt,  al  in  Hooimaand,  ge- 
Haarien  poogd,  zïg,door  verraad,  van  deStadmees- 
2^"    tertemaaken:  doch  Hans  Kolterman  hadt 
den  aanflag  ontdekt  en  te  loor  gefield  ,  en 
federt,  hadt  de  Stad  verfterking  van  bezet- 
ting gekreegen,  onder  Lazarus    *.  ulier  (r). 
Doch  na  't  overgaan  van  Naarden,  befloot 
men  Haarlem,  als  naaftgelegen ,  omverder 
zuidwaards  of  noordwaards  door  te  dringen, 
openlyk  aan  te  taften.     Boiïu  hadt  de  Stad , 
reeds  ïn  Slagtmaand,  fchriftelyk  vermaand, 
om  haaren  zoen  met  Alva  te  maaken  (ƒ ). 
•t  Beleg  De  Regeering  van  Amfterdam  deedt  haar 
der  Stad  de  zelfde  vermaaning,  in  *t  begin  vanWin- 
wordt     termaand ,  toen  't  Spaanfche  Leger,  van  Naar- 
°°der"    den ,  over  Amfterdam ,  reeds  derwaards  in 
aantogt  was.    En  deeze  jongfte  waarfchu- 
wing  bragt  te  wege,  dat  de  Vroedfchap  fa- 
men  kwam ,  alwaar  in  beraad  werdt  gd^gd, 
of  men ,  met  Don  Fredrik ,  die  reeds  te  Am- 
fterdam  gekomen  was,  in  onderhandeling  ' 
treeden  zou,  of  niet.  Sommigen  ftemden't 
plat  af,  beweerende,  dat  men  aan  Naarden 
gezien  hadt,  hoe  weinig  op  handeling  te  tel- 
len ware :  waarom  zy  rieden ,  dat  men  aan 
den  Prinfe  fchikken  moeft,  om  onder ftand. 
Anderen  gaven,  daartegen ,  te  bedenken,  "dat 
het  dwaasheid  ware, met  zo  magtigeen*  Ko- 
ning, als  die  van  Spanje  was ,  te  willen  kam- 
pen, en  dat  ook  de  Prins  nog  geene  eene 

Stad 

O)  BOR  VI.  Bitk,  hl  m  Ij9«l» 
(f)   BOR  VI.  Buk.  U.  JOf  [4»0- 


XXIV.  Boöc.      HISTORIE,    411 

Stadhadt  konnen  ontzetten.     Zy  ftemden,FlL!MlIt 
derhalve ,  voor  .de  handeling,  en  hadden  IS72*_ 
de  meerderheid  aan  hunne  zyde.    Jonkheer  Men  han- 
.  Cbrifioffel  van  Schagen  t  Dirk  de  Fries ,  Oudbur-  gj*  »J 
gemeefler,  en  Adriaan  van  AJJendelft,  Pen(io-dr?^  j£" 
naris  der  Stad ,  werden  naar  Amfterdam  ge-  Amfter- 
fchikt,  met  laft,  om  vier  of  vy f  dagen  tyddam. 
van  beraad  te  verzoeken.     Doch  Hopman 
Wybwt  van  Ripper  da,  Overfte  der  Stede,  hier- 
van de  lugt  gekreegen  hebbende ,  roept  de 
fchutters  en  burgers ,  in  de  nieuwe  Doele , 
byeen,  vertoont  hun  „  hoe  de  Vroedfchap, 
„  buiten  kennis  der  burgerye ,  en  tegen  haa- 
,,  ren  eed,  in  onderhandeling  getreden  was 
„  met  den  vyand :  hoe  ydel  het  ware  op  ge- 
„  nade  te  hoopen,na  't  gene  menteMeche- 
„  len,  te  Zutfen ,  en  te  Naarden ,  gezien  hadt  j 
„  en  eindelyk,  hoe  veel  loflyker  het  ware, 
„  de  vryheid  der  Stede  ,  tot  den  uiterften 
„  lhik  zyns  leevens ,  te  verdedigen."  Voor 
dit  laatfle,  verklaart  hy  zig,  en  krygt  den 
meeften  hoop  tot  medeftemmers.     Daarna 
geeft  men  van  den  toefland  der  Stad  den  Prin- 
fe  kennis,  en  zendt  aan  Lazarus  Muller,  toen 
te  Nieuwendam  gelegerd ,  om  meer  volks, 
Deez' ,terftond,  de  Waterlandfche  fchanfen 
ruimende ,  welken ,  zonder  uitftel,  door  de 
Amfterdammers  werden  ingenomen,  zendt 
vier  vendelen ,  onder  Jakob  Steenbach,  Chris- 
t off el  Vader ,  Lamhert  van  Wirtenberg  en  Maar- 
ten  Pruis,  naar  Haarlem,  en  trekt,  met  heto- 
verfchotzyns  volks,  de  Stad  voorby,  naar 
Leiden.     In  Haarlem,  kwam,  naderhand, 
tot  in  Lentemaand  des  volgenden  jaars ,  ge- 
'duurig  zo  veel  toevoer  van  verfch  volk,  dat 

de 


4i*    VADERLANDSCHÈ    XXIV.  BöeC 

fftnin.de  bezetting,  eindelyk,  drie*  of  vierduizend 
157^*  man  fterk  werdt  (g).  Midlerwyl ,  hadt  men, 
in  de  Stad,  de  beelden  ter  Kerken  mt  ge- 
dommeld, en   die  den  Hervormden  inge-  . 
Twee  der  ™imd.    Twee  der  drie  Gemagtigden,  mee 
Gcaag-  flaauwe  hoop,  van  Amfterdam  te  rug  zynde 
óg>q>     gekeerd ,  verden ,  terflond ,  in  hegtenis  ge- 
f££l™  nomen,  en  naar  Delft  aan  den  Prime  gezon- 
den "  den,  diè  hen  te  rett  (lellen,  en  Aflenddft 
ccibaft.  onthalzen  deedt.  Schagen  ftierf  in  de  gevan- 
genis.   t>e  Fries  was  te  Amflerdam  geblee- 
ven.  Schagen  en  Aflendelft  meenden  zigf 
met  het  beiiuit  der  Vroedfchap,  te  komen 
verantwoorden ;  doch  de  Prins  verdoodt , 
datniemanteenen  laft  aanvaarden  mogt,  die, 
De  prins  met  zynen  eed,  ftrydig  was.  En  ziefhde^hoe 
▼enmdert'tmeerderdeel  der  Vroedfchap  tot  handeling 
de^Jrer»  geneigd  was ,  zondt  hy  Aldegonde  naar  de 
J^£OT"  Stad,  die  de  Wet  aldaar,  uit's  Prinfennaam, 
veranderde ,  Hellende  Jonkheer  Jan  van  Wiet, 
Nikolaas  van  der  Laan,  Gerrit  Stuiver  en  Pieter 
Kies  aan ,  tot  Burgemeeflers ;  en  tot  Schepen*» 
WtUem  Jdriaanszoon,  Jakob  van  Hêuffen%  Kar- 
mits  Ryken,  Pieter  Bal,  Nikolaas  Mattbatszoon, 
Jdriaan  van  Berkenrode  en  Mattbeus  Auguflyns- 
ZMft.  In  de  Vroedfchap,  werden  'er  tienver- 
wifleld  (A).    Al  dit  gefchiedde,  onder  ver- 
klaaring, dat  het  niet  zou  geagt  worden  te 
ftrekken  tot  krenking  der  Handveften ,  die 
't  veranderen  der  Wet ,  op  eenen  anderen 
tyd  en  wyze,  vorderden. 
Don  Fre-     £0  flondt  het  in  Haarlem ,  toen  Dirk  de 
*ik  Fries 

fe)  Memor.  ly  AmfzinG  Haarl.  hl.  177. 
(b)  MfcTKAfJl  IV.  Beek*  ƒ•  7»  wf. 


XXIV.  Boac.    H  I  S  T  O  R  I  E.    413 

Fries  en  anderen  uitgeweekenen  eenen  brief  FnmOL 
fcbreeven,  om  de  Regeering  te  beweegen,  1572, 
tot  het  zoeken  van  genade,  en  het  uitdryven  breekt  op 
der  bezetting.  Doch  de  brenger  werdt,  met  van  by 
ilen  ftrop,  geflraft.    Don  Fxedrik,  fchrik- Aate- 
kende  tegen  't  beleg ,  in  't  holft  van  den  win-  *■• 
ter,  zou  gaarne  gezien  hebben,  dat  de  Stad 
't  hoofd  in  den  ichoot  gelegd  had t :  doch  be- 
speurende ,  dat  zy zig ,  door  vleijen  noch  drei- 
gen ,  verzetten  tiet ,  brak  hy ,  den  agtften  van 
Wintermaand,  op  van  omtrent  Amfterdam, 
De  voortogt,  langs  den  hoogen  dyk,  tot  by  Spawo- 
Sparepdam,  zynde  gekomen,  vondt  hier  den  dan  *. 
weggeflooten,met  twee  bolwerken,  waar-geoo* 
agter,  men  bezig  was,  met  den  dyk  door-,"*»* 
en  den  vy  and  dengewoonenweg  naar  de  Stad 
,   af  te  fnyden.  Doch  Juliaan  Romero,  bege- 
leid door  eenige  Roomfchgezinde  boeren, 
kielt  een  pad  beneden  den  dyk,  over  't  ys, 
overvalt  ae  verfchanfing  aan  den  weftkant, 
<Uar  zy  minft  verfterkt  was ,  en  verflaat  drie* 
honderd  man  van  de  bezetting,  die,  onder 
&rrit  van  der  Laan  en  Maarten  Pruis, itondt, 
Pruis  zelf  fneuvelde  hier»  De  overigen  wer- 
den op  de  vliegt  gejaagd.  Jammer  was  't,  dat 
men  het  doorfteekenvanden  dyk  niet  eerder 
begonnen  hadt :  doch  dit  was,  voor  de  ver- 
andering der  Hgarlemfche  Regeeringe ,  niet 
doenlyk  geweeft.   Nu  ftondt  den  Spanjaar*  De  Spa», 
den  de  weg  naar  Haarlem  open.    Ook  ver-jeardi 
toonden  zig  de  eerden ,  op  den  elfden  van  komen 
Wintermaand,  voor  de  Stad:  daar  zy'tLe-™™  * 
proozenhuis  innamen.   Pon  Fredrik ,  twee 
vendelen  Waaien  in  Sparendam  gelaaten  heb- 
bende, volgde,  met  het  gros  des  Legers, 

dat, 


4H    VADERLANDSCHE    XXIV.  Bont 

FiupsUL  dat,  van  tyd  tot  tyd,  aanwaflende  in  krag- 
1572.  ten,  eindelyk,op  dertigduizend  man,  waar- 
onder vyftienhonderd  Ruiters  waren  ,  be- 
groot werdt.     Zesendertig  vendelen  Span- 
jaards  legerden  zig  voor  de  Kruispoorte:  agt- 
tien  vendelen  Duitfchers ,  ónder  den  Graave 
van  Overftein  ,  voor  de  Houtpoorte,  en 
twee-entwintig  vendelen  Waalen,onder  Noir- 
karmes ,  Kapres  en  Liques ,  in  't  Weften ,  aan 
den  duinkant.  De  Ruiters  lagen  in  de  naafle 
Dorpen ,  zo  langs  flrand ,  als  binnen  door,  op 
den  weg  naar  Alkmaar.    Van  Amfterdam 
kreeg  de  Veldheer  veertien  metaalen  /hik- 
ken, veertig  en  zesenveertig  pond  fchieten- 
de.  Ook  zondt  hem  de  Hertog  drieduizend 
Luikfche  graavers  toe,  die,  federt,  meeft 
allen,  aan  en  omtrent  de  wallen  ,  zyn  om* 
gekomen. 
Gelegen-     Haarlem  hier  tegen ,  genoegzaam  de  zwak- 
heid van  fte  Stad  van  Holland ,  hadt  weinig  voorraad 
H^irlem.  van  mond-  en  krygsbehoeften;  doch  de  Meer 
en  't  Spaarne  open ,  daarlangs  de  Stad ,  ee- 
nen  geruimen  tyd,  voorzien  werdt  van  volk 
en  voorraad.    Zy  hadt  ook  duizend  delvers 
in'  dienft ,  en  driehonderd  wyven ,  onder  Ke- 
nau Simons  Haflelaar,  eene  Weduwe  van  zes- 
enveertig jaaren  en  van  een  der  befte  ge* 
Aagten ,  die  niet  fchroomde ,  met  fpiets,  roer 
en  rappier ,  in  vrouwen  kleedinge ,  den  vyand 
te  keer  te  gaan :  welke  dienft  haar ,  in  'tjaar 
1574,  door  de  Staaten  van  Holland  en  Zee- 
land, met  het  Waagmeefterfchap  en  Ont- 
vangerfchap  van  den  nieuwen  impoft  op 
<le  Turf,  binnen  Arnemuiden,  vergolden 

v  werdt 


XXIV.  Boek.     HISTORIE.     415 

werdt(/).  Men  viel,  in  der  yl,aan  't  fterken  der  FiupsIH. 
Stad,  werpende  eenige  fchansjes  op  langs  de  1572. 
Meer,  en  een  kloek  Ravelyn  voor  de  Kruis-         "^ 

Soorte ,  over  de  Legerplaats  van  Don  Fre- 
rik ,  die  zynen  intrek  op  't  Huis  te  Kleef 
genomen  hadt. 

Oranje  hadt,  ipidlerwyl,  den  Graaf  van Lumei, 
der  Mark,  ipet  vyftien  vendelen  Kne£ten,do.orden 
vier  Kornetten  paarden ,  en  zes  ve^uitten,^"^* 
by.  Leiden  verzameld-,  afgezonden  tot  on-Zetder" 
derfland  van  Haarlem.  Doch  hy  werdt,  bySt2d ,  af- 
den  weeligen  berg ,  door  Boffu ,  Noirkar  mes  gezonden 
en  Romero ,  onderfchept  en  geflaagen.  Hier£ordlgc* 
bleeven  vier  ftukken  gefchuts,  de  mcefle  *afien# 
vendels  en  duizend  man  op  de  plaats.    De 
Spaniaards  lieten  'er  niet  boven  twaalf.  Lu- 
mei nadt  zig ,  door  de  vlugt ,  gebergd.  Met 
de  gevangenen  werdt  wreedelyk  gehandeld. 
Baptifi  van  Trier,  voor  wien  Lumei  tweedui- 
zend Kroonenen  negentien  Spaanfchekrygs- 
gevangen'  foldaaten  gebooden  hadt ,  en  Hans 
Keiler  werden ,  by  't  eene  been ,  opgehangen: 
waarop  ^Lumei  ook  de  gemelde  negentien  ter 
galge  verwees. 

Don  Fredrik ,  de  I^egerplaatfen  voor  Haar-  De  Stad 

lem  omgraaven  hebbende ,  en  zig  verbeelden-  beftormd. 

de,  dat  de  Stad  het  naauwlyks  eene  week 

houden  zou ,  regt ,  na  't  delven  van  flegts  ééne 

loopgraaf,  eene  battery  op  voor  de  Kruis- 

>oorte ,  die  hy ,  met  zyne  veertien  metaa- 

en  ftukken,  op  den  agttienden,  befchieten 

iet.  De  Poort,  het  Ravelyn,  en  de  naafte 

gordynen  werden  geweldig  befchadigd ,  door 

zes- 

(i)  Kcfol,  Holl.  2  Sept.  JS74*  èL  7*. 


4itf    VADERLANDSCHE  XXIV.  Boek. 

FypsIILzeshonderdentagtig  fchooten  ,  die,  deezen 
f572,  dag,  gedaan  werden.  Den  volgenden,  deedt 

'  men  'er  vyf  minder  op  de  S.  Jans  Poortenen 

't  muurwerk  aan  dezelve  gehegt.  Doch  de 
belegerden  (topten ,  des  nagcs,  de  breuken, 
met  wolzakken ,,  fle^n ,  hout,  aarde  en  an- 
dere ftoffen,en  befteedden  de  lange  wimer- 
fche  nagten ,  om  eenen  nieuwen  wal  op  te  wer- 
pen ageer  den  ouden ,  van  de  S.  Jans  Poorte 
af,  tot  aan  de  S.  Katrynen  brugge  toe,  waar- 
door de  Stad,  aan  deezen  kant, genoeg  ge- 
dekt was.  Op  den  eenentwintigden  ,  werdt 
het  Ravelyn ,  den  gantfehen  morcen ,  weder- 
om fel  beichooten:  waarna  Don  rredrik  be- 
vel gaf,  om  ftorm  te  loopen.  De  aanval  was 
hevig ;  doch  de  belegerden  verweerden  zig 
zo  dapperlyk,  dat  de  aanvallers,  met  agter- 
laating  van  honderdenvy ftig  of  tweehonderd 
(*)  dooden,  wyken  moeften.  De  verweérers 
verlooren  '-er  boven  den  of  twaalf  niet,  fchoon 
Krygsvolk  en  burgers  zig,  in  groote menig- 
te, begeven  hadden  naar  de  wallen  en  naar 
't  Ravelyn ,  vanwaar  de  vyand ,  uit  het  grof 
gefchut,  met  kogels,  ketens  en  fchroot  ge- 
laaden ,  en  uit  de  handbuflen ,  begroet ,  en  met 
een9  vlugt  gloeijende  kooien ,  brandende pek- 
hoepen,  heete  aflche  en  olie,  en  gefmolten 
lood  overftort  werdt.  Uit  dit  begin,  werdt 
groote  moed  gefchept  by  de  belegerden.  Ook 
zag  Don  Fredrik ,  dat  de  Stad  met  geene  dom- 
me kragt  te  winnen  was :  waarom  hy  bevel 
gaf,  het  Ravelyn ,  door  looperaaven ,  te  na- 
.  deren,  en  eenige  mynen  te  delven  (/). 

De 


(k)  Tam u  Liïr.  1.  p.  17a.  _ 
1' 


(0  Boa  VI.  JMt  U  3»7  [4*o  «atf. 


XXIV.  Boek.     HISTORIE.    417 

De  Haarlemmers ,  om  't  graaven  der  Span-  pn^j^ 
jaarden  te  hinderen,  deeden  geduurige  uit-  I57« 
vallen.  Ook  overrompelden  zy ,  den  dertien-  VitvJ^ 
den,  of , volgens  anderen ,  den  zeventienden^  £elc£ 
van  Louwmaand,  de  fchans  te  R uilenburg, gerdcn. 
daar  Duitfchers  lagen,  die  genoegzaam  al- 
len verflaagen  eerden:  doch  de  fchans  werdt, 
daarna,  door  de  Spanjaards  hernomen,  't 
Verfch  volk,  dat  de  Haarlemmers ,  van  tyd 
tot  tyd,  inkreegen,  maakte  hen  heet  op  zul- 
ke aanflagen:  hoewel  't  ook  den  Spanjaar- 
den, nu  en  dan,  gelukte,  het  ontzet  optelig- 
ten:  't  welk,  onlangs,  Fiüps  de  Koning ,  met  Weder- 
tweeduizend man,  door  den  Prinfe,  naar  Haar-zvdfch« 
lem  gezonden,  te  beurt  gevallen  was.    De^Jv 
Spanjaards ,  hem  't  hoofd  nebbende  afgehou- 
wen, wierpen  het  over  de  veften,  met  een 
byfchrift,  dat  hy't  was,  die  't  ontzet,  zo  onge* 
lukkiglyk,  aangevoerd  badt.    Die  van  binnen, 
hierdoor  getergd,  hangen,  's  nagts  daarna, 
twaalf  gevangenen  op,  houwen  'er  elf  hoof- 
den af,  en  kuipenze  in  eene  ton ,  daar  een 
papier  op  geplakt  was,  inhoudende,  <faf  men 
Aha ,  voor  den  tienden  penning ,  waarom  by  Haar* 
km  belegerd  bieldt,  de  tien  koppen  toezondt,  en  den 
elfden  voor  intereft,  op  dat  by  over  geene  fcbraale 
betaaling  te  klaagen  badt.    't  Delven  ging  vaftMynen 
zynen  gang  van  de  Spaanfche  zyde ;  doch  degefpnjn* 
belegerden>groeven  'er  tegen  aan,  en  zag  men,  *eiu 
dikwils,  de  wederzydfche  mynen  fpnngen, 
met  eene  yslyke  vernieling  van  vyand  en 
vriend.    De  Spanjaards  naderden   t  Rave-'t  Rave* 
lyn,federt,  langs  eene  overdekte  gaandery,lyn  ver- 
zo  digt ,  dat  men  't ,  eerlang ,  verlaaten  moeft,ltaten* 
eerft  egter  eene  geweldige  halve  maan,bin- 
VI.  Déei.  Dd  nen^ 


418    VADERLANDSCHE  XXIV.  Bouc 

ftupsIILnenwaafds,  hebbende  opgeworpen:  waaraan 
J573-  elk,  tot  Burgemeefters  toe,  de  hand  geflaa* 
gen  hadt.  't  Gelukte  den  belegerden  ook,  eene 
vyandlyke  myn ,  van  boven ,  door  geweldige 
zwaarten,  in  te  perfen.  Doch  DonFredrik, 
ziende  zyn  Krygsvolk ,  welk  het ,  in  't  veld  9 
daar  de  fchildwagten,  nu  en  dan ,  waren  dood- 
gevrooren ,  naauwlyks  harden  kon,  verloopea 
by  menigten,  befloot,  des  nagts  voor  den 
laatften  van  Louwmaand ,  een'  nieuwen  ftorm 
te  doen  op  de  Kruispoorte ,  die  men  tot  een 
bolwerk  verbouwd  hadt.  Men  bekroop  den 
wal,  heimelyk,  pas  voor  den  dageraad. Die 
van  binnen  merkten  't  niet ,  voor  dat  de  vyand 
op  de  veilen  was.  Toen  aan  't  fchieten ,  aan 
*t  fchreeuwen,  aan  't  wekken  der  burgeren. 
De  beforingers  worden  verjaagd  van  den  wal 
aan  de  Kruispoorte :  vanwaar  de  verweerers 
egter  ook  agter  de  nieuwe  werken  weeken, 
na  dat  Don  Fredrik  den  grooten  aanval  doen 
blaazen  hadt,  en  met  het  meefte  heir  gena- 
derd was.  Doch  naauwlyks  ftak  de  vyand 
't  hoofd  boven  't  blokhuis,  ofhyzagzig, 
van  alle  zyden ,  begroeten ,  met  een  ontelbaar 
geul  van  kogels,  die,  van  de  einden  derhal- 
ve maane,  en  uit  de  naaftehuizen,  op  hem 
afvloogen.  Te  geljrk,  liet  men  de  myne  on- 
der't  blokhuis  fpringen,  waardoor  veertig 
man  omkwam.  Ondertuflchen ,  hadt  Bflly, 
mét  tweehonderd  zyner  rapfte  Waaien,  uit 
Friesland  ontbooden,  eenen  aanval  gedaan 
op  de  S.  Jans  Poorte ,  daar  hy  afgeweezen 
was.  Aan  de  Kruispoorte,  boodtmenook 
zo  veel  weer ,  dat  de  Spanjaards ,  eindelyk, 
den  moed  vallen  lieten,  en  met  verlies  vaa 

drie- 


XXIV.  Boek.    HISTORIE      419 

driehonderd  man  aftrokken.    De  Haarlem- FiliwIII. 
mers  hadden  flegts  tien  of  twaalf  man  ver-  1573, 
looren.  • 

De  belegeraars,   dus  ten  tweede  maaleDonFre. 
aüjgeflaagen,  begonden  't  wat  zagter  op  tedri.k 
neemen,  en  naauwlyks  op  iets  anders,  danjj^** 
op  't  uithongeren  der  Stad,  bedagt  te  zyn.breekeh 
Veele  Overften  fpf  aken  zelfs,  van  't  beleg  op  van  't  be- 
te breeken:  waartoe  de  Veldheer  zelf  fcheenle«- 
te  neigen;  doch  dé  Hertog,  zyn  Vader, die Alvaftyft 
thans  ziekelyk  was,  fchreef  hem  „  dat  hyjhen^oni 
„  in  perfoon ,  't  beleg  zou  komen  voortzet- 'c  voort 
„  ten ,  zo  Don  Fredrik  vertrekken  wilde,  öftezetien# 
„  deszelfs  Moeder,  uit  Spanje,  ontbieden, 
„  om  haars  Zoons  plaats  te  bekleeden :"  wel- 
ke fchamperheid   den  Veldheer  befluiten 
deedt ,  om  met  het  graaven  voort  te  gaan 
(m),  en  de  Stad,  ondertuffchen ,  den  toe- 
voer, die  reeds  fchaars  begon  om  te  komen, 
en  met  ysfleeden  moeft  worden  aangebragt, 
zo  veel  mogelyk  ware,  af  te  fnyden. 

In  Sprokkelmaand,  floeg  het  aan  't  dooi- Scheep*, 
jen, waardoor  't  beleg  van  Haarlem  een  an-foyden  \ 
der  aanzien  kreeg.  Men  hadt,  om  den  toe-°P  de 
voer  langs  de  Meer  vry  te  houden ,  vier  groo-  {eSmcr 
te  en  eene  kleine  galeie  op  ftapel  gezet,  en  Meer. 
de  eene  na  de  andere  te  water  gebragt  (n). 
De  Amfterdammers  onderftonden,  federt , 
metvyf  fchepen  en  eene  kleine  galei,  die 
zy,'  door  Sparendam,  in  't  Spaarne  gebragt 
hadden ,  in  de  Meer  te  komen ,  langs  een 
gat ,  dat  zy ,  by  't  penningsveer ,  in  den  laa- 

gen 

(«0  Boe  VI.  Bak*  */.  MS  [43i  enz], 

Dda 


42o    VADERLANDSCHE    XXIV.  Bene. 

ftunllLgen  weg,  graaven  wilden, Doch  hierin  ww- 
1573,  «en  zy  belet,  door  de  Haarlemmer^  Boflu, 
toen  op  een  ander  middel  denkende,  liet  den 
Overtoom ,  een  half  uur  van  Amfterdam,  aan 
den  heiligen  weg,  doorgraven,  en  kreeg f 
door  dit  gat,  eenige  fmakzeilen  in  de  Meer, 
die ,  door  de  Haarlemmer  galeien ,  aangetaft 
en  verjaagd  werden:  enfehoon  zy  meermaa- 
len  te  rugkeerden ,  doorgaans  i  gelyk  lot  trof- 
fen.Ook  verfloegen  de  Haarlemmers,  in  eenén 
uitval  met  duizend  man ,  op  den  vyfentwin- 
tigften  van  Lentemaand  ondernomen,  meer 
dan  agthonderd  vyanden,  veroverende,  te 
gelyk ,  vyf  baffen ,  twee  metaalen  (langen,  ne- 
gen ftandaarden  en  een'  grooteir  buit  van  kos- 
telykheden.    Doch  weinige  dagen  daarna , 
bragtBofTu,  door  den  dyk,  geopend  by't 
Huis  ter  Hart,  wel  drie-endertig  fchepenen 
zeven  galeien  op  de  Meer :  ook  werden  'er 
alomme  fchanfen  opgeworpen,  waardoor  de 
toevoer  naar  de  Stad  langs  hoe  moeüyker 
Duiven    werdt.  Zelfs  waren  'er,  zonder  groot  gevaar, 
voor       geene  brieven  meer  uit  of  in  de  Stad  tekry- 
briefdra*-ffen  ^  waarom  men  zig  van  eenen  vond  he- 
braat*" 3ienc*e  >  ^en  <*e  ouc*e  Romeinen  reeds  in  't 
werk  hadden  gefield:  hierin  befïaande,  dat 
men  tamme  en  in  de  Stad  op  flag  gewende 
duiven  naar  buiten  zondt ,  die,  met  brief- 
jes aan  't  lyf  gehegt,  zo  digt  aan  de  Stad  als 
t  mooglyk  ware,  opgefchooten  werden,  en 
veeltyds  gelukkiglyk  over  raakten.  \  Ontzet 
der  Stede  werdt,  een  en  andermaal,  vergeefs 
ondernomen: de  overmagt  des  vyands  deedt 
's  Prinfen  Volk  en  Vloote  te  rug  wyken.  Maar 
de  fchans  te  Ruftenborg  werdt,  door  Hop- 
man 


XXIV.Boe*.      HISTORIE.    421 

man  Balfour ,  veroverd  en  eenigen  tyd  inge-FkuriüL 
houden.    De  Koeijen  gingen,  onder  deeze  I57S* 
fchanfe,  buiten  de  Sehaikwyker  en  Spaarne-  — — 
wonder  Poorten,  den  gaimchen  tyd  der  be- 
legeringe  door,  weiden : hoewél  'er  de Span- 
jaards ,  nu  en  dan,  eenen  aanval  op  deeden  (0). 

*t  Gebrek  aan  mondbehoeften  in  Haarlem  Gebfdc 
veroorzaakte ,  eerlang ,  eene  zetting  op  't"1  „ 
brood,  dat  elk  dagelyks  te  gebruiken  hadt: ggJJ" 
ook  werden  't  flegte  volk  en  de  jongens  ver-  in  Hur- 
pligt  ,  alleenlyk  moutkoeken  te  nuttigen.  lem. 
Voorts  befloot  de  Stad ,  fchoon  zy  't  Regt  Nood* 
der  Munte  niet  hadt,  by  mangel  van  gang- munten 
baare  penningen,  eenige  zilveren  {lukkente*^*** 
doen  flaan,  die  boven  de  waarde  werden  uit- gen* 
gegeven.  Zy  volgde,  hierin,  den  Prins  van 
Oranje,  die  onlangs  ook,  by  raade  derStaa- 
ten ,  de  munt  van  zeven  op  agt  verhoogd 
hadt  (/>).  Om  nu  en  dan  wat  meels  en  bus- 
kruids  binnen  te  krygen ,  gebruikte  men  lui- 
den ,  ligt  gekleed ,  die  zakjes  met  den  voor- 
raad om  den  hals  en  twee  Pilloolen  aan  den 
gordel  hadden ;  en ,  met  polfen  of  verreja- 
gers, over  flooten  en  gebroken  land,  wip- 
ten, tuflehen  de  Spaanfche  fchildwagten  door. 
Sommigen  werden  egter  gevat,  en  in  't  ge- 
zigt  der  belegerden  opgehangen :  't  welk ,  en 
dat  men,  onlangs,  het  hoofd  van  Hopman 
Olivier ,  die  Bergen  hadt  helpen  verraflen  , 
en  nu ,  in  een  gevegt  op  den  Diemerdyk ,  ge- 
foeuveld  was,  met  een  byfehrift,  over  de 
ïnuuren  geworpen  hadt,  de  Haarlemmers  der-   . 

wy» 

(0)  Amvzino  Haai!,  hl.  t**. 
(j)  Mol,  Holl.  i|7|.  H.  is. 

Dd  J 


4*2    VADERLANDSCHE    XXIV.  Booc. 

FiupsIIï.  wyze  verbitterde ,  dat  zy  Qyiryn  Dirkszoo*  en 

1573-  Lamben  Jakobszom,  oud  Burgemeeftere,  die^ 

Hkter»    op  eenig  vermoeden ,  in  hegtenis  gezet  wa- 

hcid  van  ren,  en  Jdriaan  yan  Groeneneen ,   een  Haar- 

femmw  Jemmer'  die>  in  sPaanfcll€n  dien^j  gevan- 
tegen  ec-8enJ  was*  u*c  <*en  Kerker  haaien,  en,  tegen 
nige       den  zin  der  Wethouderfchap,  nevens  nog 
Room-    Vyf  foldaaten ,  eenen  Priefter  en  een*  jongen 
lenen,     van  vyftien  jaaren ,  aan  eene  galg,  op  den 
wal  geplant ,  opknoopen.  De  vrouw:  en  dog- 
ter  van  Meefter  Quiryn,  die  hem,  ter  dood 
gaande,  moed  impraken ,  werden,  door  't 
graauw ,  met  fmy ten  en  ftooten ,  in  't  water 
gejaagd,  daar  zy  beide  verdronken.    Wy- 
ders  onderftondt  men,  den  Spanjaarden  ten 
fpyt,  de  beelden  der  heiligen  naar  den  wal 
te  draagen,  om  'er  de  breuken  mede  te  flop- 
Neder-    pen.  Doch  deeze  dartelheid  werdt  den  Haar- 
laag  der  temmers  verleerd ,  door  de  nederlaag  van  's 
Kaffan-  Prinfen  fchepen  op  de  Meer, onder  Marinus 
^jj  2*  Brand,  als  Admiraal,  en  den  Heere  van  Ba- 
*  tenburg,  als  Overfle  des  Krygsvolks;  die 's 
vyands  Vloote  onder  Boflu  fterker,  of  beter 
op  haare  hoede  vindende,  dan  zy  verwagt 
hadden,  eer  't  op  een  (laan  ging,  de  vlugt 
namen.    Boflu  vervoigdeze  ,  en  veroverde 
twee-entwintig  vaartuigen :  de  overigen  berg- 
den  zig  in  de  Kaag  of  in  de  oude  wetering. 
Dit  gebeurde,  op  den  agtentwintigften  van 
Bloeimaand:  en  de  Spaattifchen  bleeven,  fe- 
dert,  meefter  van  de  Meer ,  waardoor  der 
Stad  de  toevoer  te  water  belet  werdt.  Hier- 
op volgde  het  bemagtigen  van  eenige  fchan- 
fen  der  belegerden.  In  t  leger,  meende^  men, 
d*t  de  Stad  nu  terftorid  zou  hebben  moeten 

bui- 


XXIV/Boek.     HISTORIE,     4^ 

buigen :  doch  't  viel  anders  uit.  Men  hadt  twee  Fiupsin. 
mecaalen  ftukken  van  Dordrecht  en  Leiden  1573/ 
bekomen,  uit  welken  men  zo  hevig  vuurde »8 vyandi 
op  de  bafctery  des  vyand^,  dat  men  'er  denBattery 
kruin  affchoot,  en  nog  twee  andere  werk- vernield, 
tuigen,  in  de  plaatfe  der  batterye  opgeregt, 
om  de  belegerden  van  de  vetten  te  houden 
en  hunne  binnenwerken  te  ontdekken,  geheel- 
lyk  vernielde. 

Hierna,  kwam 'er  zo  veel  voIksin'tLe-Sonol 

Ser ,  en  de  toegangen  werden ,  alomme ,  zo  ver-      ; 
;erk  bezet ,  dat  de  Stad ,  aan  welke ,  onlangs,  f(!hanft 
•de  toevoer  te  water  afgefneeden  was ,  nu,  ook  2£  Dte. 
jte  lande,  niet  langer  voorzien  kon  worden;  merdyk! 
X>e  Prins,  hiervan  verkondfehapt,  zag gee- 
neuitkomft,  dan  in  't  benaauwen  van  den 
vyand ,  door  hem,  op  gelyke  wyze ,  den 
toevoer  af  te  fnyden-  Hy  was,  hierop,  reeds 
te  vooren,  bedagt  geweeft ,  en  Sonoi  hadt 
zig ,  op  zyn  bevel ,  in  Lentemaand,  verfchanft, 
op  den  Diemerdyk,  te  Jaaphannes,  tuflehen 
Amfterdam  en  Muiden,  daar  hy  't  Y  ter  etf- 
He  zyde  hadt, en  ter  andere  de  Diemermeer, 
<iie  tot  in  den  Arafte]  en  gan  den  Utf  echtfehen 
Wagenweg  ftrekte:  eene  plaats,  regt  gele- 
gen, om  den  toevoer,  van  boven  naar  't  Le- 
ger, beide  te  water  en  te  lande, te  belettefl. 
Doch  de  Amfterdammers  hadden  hem  van 
daar  verdreeven,  en  'er,  federt,  eene  fchans 
gelegd.  Nu,  in  den  aanvang  van  Zomermaand, 
onderneemt  hy ,  tuflehen  deeze  fchans  en  Am- 
fterdam ,  den  Diemerdyk ,  by  nagt ,  te  door- 
graaven,en,  hier  en  hieromtrent,  zes  fchan- 
fen  op  te  werpen ,  die  hy ,  tot  na  't  overgaan 
Dd  4  van 


424    VADERLANDSCHE  XXIV.  Boek. 

Plugin,  van  Haarlem  y  inhieldt.    Batenburg  wierp  ■ 
1573'  zig  inOuwerkerk,dat  hy  insgelyksverfterk- 
Batcn-     te.  Doch  hy  en  Sonoi  konden ,  ten  deezen  ty- 
burg  te    de ,  den  toevoer  n%ar  't  Leger  voor  Haarlem, 
k«k[er"   bezwaarlyk,  beletten.De  Amfterdammers  wa- 
ren nu  meefter  van  de  Diemermeer  ,  en  van 
de  vaart,  die,  uit  de  Vegt,  door  Weesp  en 
Diemen,  in  dezelve  lieo;  waarlangs  men 't 
Poogin-   Leger  voorzien  kon.    Men  poogde  wel  de 
gen  ow    Vegt  boven  de  vaart  te  fluiten,  ten  welken 
deflVefit  e*n<*e  >  ddriaan  Vyg ,  Orerfte  van  Gorinchem, 
tc      ^  met  vyf honderd  man,  der  waard  s  toog,  zig 
begon  te  verfchanfen,  en  't  Huis  te  Gunter- 
ftein  innam.    Doch  Jan  Baptifl  de  Taflis, 
die  toen  te  Utrecht  was ,  trok ,  met  twee  ven- 
delen Knegten  en  eene  bende  Ruiters ,  op  hem 
af,  verdreef  hem,  en  deedt  de  begonnen  fchans 
flegten.    Dezelfde  toelec  werdt,  federt,  te 
Nieuwerfluis,  hervat;  daar  hy,  insgelyks, 
mislukte,  mids  het  muiten  der  Duitfchers, 
die  zig  egter  haaft  (lillen  lieten.  Ook  hadt  AI- 
va  toen  alle  de  poften  van  belang  in  deezen 
oord  doen  bezetten,  door  Don  Francisko  Bat- 
des, die  Batenburg,  uit  Ouwerkerk,verdree^ 
ven  h*dt  (j):  waarom  men  van  't  fluiten  der 
Vegt  modi  afzien.    Die  van  Buuren  onder- 
namen, omtrent  deezen  tyd,  het  doorftee- 
kenvandenLekdyk,  waardoor 't  Stigt  on- 
der water  gezet,  eji  de  toevoer,  van  boven 
naar  't  i-eger,  ook  belet  geweefl  zou  zyn. 
Doch  de  Heer  van  Hierces,  thans  Stadhou- 
der van  Gelderland ,  wasnun  hierin  den  weg» 
Gemor    en  verzekerde  zig  vah  den  dyk.  't  Mislukken 

van 

(f)  Ampzing  Haaxl.  K>  zu. 


XXIV.  Bout.      HISTORIE.    w$ 

vanïoveele  aanflagen,  die  tot  ontzet  v^nTiunJBk 
Haarlem  ondernomen  waren,  hielp  het  volk,  15?  3. 
daar,  aan 't  morren  over  de  Regeeringe,  die,derbelc„ 
TÏep  men ,  de  Gemeente ,  door  verdigte  trooft-gerden, 
brieven,  misleidde:  't  welk  van  zo  veel  ge- 
volg was,  dat  der  Bur^erye  gegund  werdt, 
zes, of,  volgens  fommigen,  zeftien  mannen 
te  kiezen ,  om ,  met  de  Wethouders ,  na  te 
zien,  wat  'er  gefchreeven  werdt.    Maar  't  Hongert 
ongenoegen  nam  toe,  met  het  minderen  der"0™!1? 
mondbehoeften :  daar  't  nu  zo  fchraal  mede  e 
omkwam,  dat  men  brood  van  hennip-  eet 
raapzaad  begon  te  bakken ,  gebruikende  't 
vleefch  van  honden,  katten  en  paarden  tot 
toefpyze.    't  Weinige  Kooren,  dat  'er  over- 
fchoot,  werdt  gefpaard  voor  't  Krygsvolk. 
Men  fchikte  dan,  by  donkeren  nagt,  onder 
een  geweldig  geluid  van  trommels  en  trom- 
petten, een  der  fnelft  bezeilde  jagten  ter  Stad 
uit,  dat,  ongemerkt,  tuflehen  Boflusfche- 
pen  door  raakte  en  den  Prinfe  tyding  bragt 
van  den  nood  der  Stede.    Zyne  Doorlugtigr 
heid  hadt ,  na  dat  de  Spaanfchen  meefter  op  de 
Meer  geworden  waren,  Haarlem  veflooren 
gerekend ,  weetende ,  wat  het  inhadt ,  door  's 
vyands  fchanfen,  te  breeken.    Doch  de  Ge- 
meente ,  gewoon  met  blinden  yver  voort  te 
Haan,  meende,  men  moeft  wat  meer  onder- 
neemen ,  om  zulk  eene  Stad  te  ontzetten  y 
waartoe ,  immers ,  zeide  men ,  gelds  genoeg 
opgebragt  was.  Zelft  booden  veele  Delftfche, 
Leidfche  enRotterdamfche  burgers  aan,  hun 
lyf,  tot  behoudenis  der  Stede,  te  willen  waa- 
gen.  De  Prins  moeft  zig  dan,  zyns  ondanks, 
Dd  5  laa- 


4a6    VADERLANDSCHB    XXIV. 

jr^u^Ul,  laaten  overhaalen ,  om  eenig  volk ,  burgere  ea 

1573*  kezettelingen,  byeen  te  brengen $  dat  te  Sas- 

1 -fem  gefduedde. 

Vrngie-  Doch  terwyl  hy  hiermede  bezig  was,  tra- 
ïooze  den  die  van  Haarlem,  op  den  eerften  van 
handel  o-  Hooimaand,inmondgefprekmet  den  vyand, 

Vcrdnwr  over  een  Verdrag  :  we^  e8ter  vrugteloos 
g*  afliep ,  't  zy  dat  Don  Fredrik  te  veel  eifch- 
te,  of  dat  de  belegerden  't  Verdrag  niet  ern- 
ftig  zogten ,  en  voorhadden ,  den  vyand  op  te 
*  houden ,  tot  dat  het  verwagtte  ontzet  gereed 
De  Stad  zyn  zou.  't  Ging  dan  wederom  op  een  be- 
wordthe-fchieten,  aan  poorten,  toorens  en  wallen, 
*»&  be"    die ,  op  den  derden  van  Hooimaand  ,  door 
duizenclenagt  fchooten ,  't  grootfte  getal  , 
dat,  in  den  gan:fchen  loop  der  Belegeringe,  op 
éénen  dag,geflaakt  werdt, geweldig  befcha- 
digd  werden.  De  vyand  dreigde  daarna  florra 
te  loopen;  doch  't  bleef  agter,  om  dat  een 
overlooperhem  berigthadt,dat  'er,  naauw- 
lyks  voor  zes  dagen  ,leeftogt  in  de  Stad  was» 
Uiterfte  Ook  gaven  de  belegerden,  ten  deezen  tyde, 
be-        hunnen  uiterften  nood  te  kennen,  door  het 
imuwd-  uitfteeken  eener  zwarte  vlagge.  Want  zover 
beid  in    was  >t  nu  gekonaen  $  dat  men  9  na  't  uitpluizen 
e2e  ve*  yan  't  kruid,  dat  tuflchen  de  fteenen  groeit, 
't  lyf  houden  moefl,  by  gekookte  oflen-  en 
paardenhuiden,  en  zelfs  by  fchoenleder;  en 
dat,  de  een  by  den  anderen,  op  ftraat,  van 
honger  verfmagtte.     De  bezettelingen  ,  in 
deezen  toeftand,  aan  't  muiten  geraak;,  pion- 
derden de  Lombaard  en  verfcheiden'  andere 
Baten-    winkels.  De  Prins  trooftte  de  bedrukten ,  zo 
burg  af-  veel  hy  kon,  door  brieven,  en  verzogt  hen, 
gezon-  die 


XXIV.  Bof*.    «  I  8  T  O  R  I  R     w 

die  erbarmelyk  om  ontzet  aanhielden ,  einde-  FiliwIII. 
lyk,flegtstwee  dagen  te  toeven,  wanneer hy  1573. 
een'  loozen  aanval  doen  zou  op  de  Fuik',  een  den  om 
water,  waardoor  de  Meer  gemeenfchap  met  Haarlem 
de  Stad  heeft ,  en  welk ,  door  den  vyand ,  fterk  *e  OM* 
befchanftwasjterwyl't  ontzet,  van  den  kant zettcn> 
van  den  Hout ,  zou  worden  aangevoerd.  Ook  - 
hieldt  hy  zyn  woord.    De  Heer  van  Baten- 
burg trok,  den  agtften  van  Hooimaand,  te- 
gen  den  avond,  op  van  Salïèm,  aag  't  hoofd 
van  vierduizend  Knegten,  grootendeels  bur-  • 

Sers  der  naafte  Steden ,  met  naame  van  Gou- 
a  (r)  en  van  Delft,  onder  welke  laatften  , 
zig  bevondt  Joon  van  Oldenbamtveld,  die, 
naderhand,  Advokaat  van  Holland  werdt. 
Voorts  hack  Batenburg  zeshonderd  Ruiters, 
onder  Gaspar  van  der  Noot,  Heerc  van  Karlo, 
zeven  velaftukken  en  vierhonderd  wagens 
met  krygs-  en  mondbehoeften  by  zig :  en ,  om 
*s  vyands  verfchanfingen  te  veiliger  te  kon- 
nen  genaaken ,  hadt  hy  zig  voorzien  van  bord- 
weeringen  van  musketfchootvrye.  planken, 
die  ,  op  wielen  ,  voortgefchooven  konden 
worden,  en  gaten  hadden,  daar  't  gefchut 
door  fpeelen  kon.  Een  optogt  met  zo  veel 
volks  en  omflags  kon  niet  verhoolen  blyven 
voor  Don  Fredrik  ,  die  'er ,  daarenboven , 
kennis  van  kreeg  uit  de  briefjes,  welken  hy, 
aan  twee  duiven,  in  de  vlugt  gefchooten , 
gehegt  gevonden  hadt.  Nog  vernam  hy , 
dat  de  belegerden  een  gordyn  doorfneeden 
hadden ,  om ,  door  de  breuke ,  uit  te  vallen,  zo 
ras  't  ontzet  vernomen  werdt.    Dus  dubbel 

(r>  BOE  XII.  M$*k9  in  ka  BjroegfeL. 


4*8     VADERLANDSCHE    XXIV.  Boot. 

Faiptin.  gewaarlchuwd ,  doet  hy ,  in  den  zelfden  nagt, 
*573*  eenen  grooten  hoop  nat  ftroo  in  den  brand 
fteeken ,  regt  over  de  genoemde  breuke,  waar- 
mede hy  den  belegerden,  door  vlam  en  finook, 
verhinderde  het  teken  te  zien  van 't  naderend 
ontzet ,  welk  met  vuur  gefchieden  moeft. 
•  Agter  't  fmeulend  ftroo,  plaatft  hy  vyfdoi- 
zend  man  van  zyn  befte  Voetvolk :  een  dier- 
gelyk  getal  Knegten  en  vyf  honderd  Ruiters 
worden  naar  den  duinkant  gezonden,  onder 
Jan  Baptiji  iel  Montc,  die  laft  hadt ,  om ,  op 
zeker  teken  van 't  gefchut,  den  Naflauichen 
in  de  linker  zyde  te  vallen.  Zes  Regemen- 
ten  onder  Romero  en  anderen  moeiten,  ten 
zelfden  tyde,ooftwaards,  over  de  befnydin- 
gen  leringen ,  en  de  gelegenheid  waarnee- 
men  ,  om  Batenburg  op  de  regter  zyde  aan  te 
taften.  Het  overig  deel  des  heirs  ftondt,bin* 
nen  de  Legerwallen ,  in  dagorde.  Batenburg, 
die*  tot  middernagt,  te  Noordwykerhout, 
getoefd  hadt,  genaakt,  tegen  drie  uuren  des 
morgens ,  het  mannepad ,  daar  hy  ftai  houdt» 
wordtge-om  zyne  borftweeringen  toe  te  ftellen.  Doch 
.flaagen.  terwyl  hy  hiermede  bezig  is ,  begint  het 
Spaanfch  gefchut  te  balderen:  waarop  hy, 
onvoorziens,  van  de  eene  en  de  andere  zy- 
de, aangevallen  wordt.  Zyne  voorhoede, 
uit  Ruitery  beftaande,  vas,  midlerwyl ,  bin- 
nen de  verfchanfingen  geraakt,  daar  zy  van 
een*  veel  fterker  hoop  ontvangen  en  te  rug 
gejaagd  wordt,  tot  aan  't  mannepad.  Hier 
ftort  zy  op  haar  eigen  voetvolk,  dat,  van 
drie  kanten ,  overvallen ,  zo  zwaar  een'  fchok 
niet  wederftaan  kon;  maar  agteruit  en  aan*t 
vlugten  floeg.  Zevenhonderd  bleeven  'er  op 

de 


XXIV-Bott*    HISTORIE,     4*9 

de  plaats ,  waaronder  beide  Batenburg  en  Kar-  FiupjIIL 
lo  waren.  De  wagens,  zynde  de  voerluiden,   1573* 
meed  allen,  met  de  paarden ,  ontvlugt,  't 

Sefchut  en  dertien  of  veertien  vendels  wer- 
en veroverd.  De  belegerden  *  't  beraamde 
teken  niet  vernomen  hebbende, hadden  gee- 
nen  uitval  gedaan ,  en  zelfs  gewaand,  dat  het     + 

{jerugt  vin  den  ftryd,  welk  zy hoorden, loos* 
yk »  door  den  vyand  verwekt  was ,  om  hen 
in  't  net  te  lokken.  Nu  kreegen  zy  detyding 
van  de  nederlaag  der  hunnen ,  door  eenen 
gevangen ,  dien  die  vyand  neus  en  ooren  afge* 
uieeden  hadt.Zy  werdt  beveiligd,  dooreeni- 
ge hoofden  van  verflaagen'  burgeren,  die  men 
wederom  over  de  veften  wierp,  en  eerlang 
cloor  eenen  brief  van  den  Prinfe ,  die  hun  riedt* 
ten  befte  mogelyk,  voor  zig  zelven  te  zor- 
gen ,  en  't  Leger  te  Saflem  opbrak. 

De  benaauwde  Stedelingen,  nu  geene  uit* De  bete 
komft  meer  ziende,  namen  in  overleg,  om,gCTde!I 
in  eenen  algemeenen  uitval ,  door  's  vyands?^^ 
Leger  teflaan,en  de  Stad  te  verIaaten.Dochlegï  ^ 
de  vrouwen  en  kinderen,  vemeemende  datdeStadta 
men  hen  niet  dagt  mede  te  voeren,  vielen  aan  veriaa- 
't  fchreijen  en  jammeren,  en  flremden  de  uit- ten* 
voering  van  't  genomen  befluit.  Daarna  ftel- 
de  men  voor,  om  den  uitval,  met  vrouwen 
en  kinderen ,  en  elk  die  mede  wilde ,  te  doen. 
(j) ,  en  begon  men,  hiertoe,  al  gereedfchap 
te  maaken,  toen  Don  Fredrik,  kennis  van 
den  toeleg  gekreegen  hebbende,  in  eenen 
JBrief ,  op  Everfteins  naam  gefchreeven ,  den 
belegerden  aandiende ,  dat  'er  nog  genade 

was, 

O)  UiTimiK  IV.  Bnk,  /.  1% 


43o    VAÖEHLANDSÖHE    XXIV:Boiae. 

fiijpslli.was,  zo  men  de  Stad,  terftond,  opgave. De 
^573.  Duitfchers  luifterden  hiernaar ,  en  reiger- 

den  uit  te  tfekken.    De  Waaien  wilden  'er 

mede  door; doch  aarzelden,  als  't  er  op  aan- 
kwam. Gantfch  Haarlem  raakte  over  einde, 
willende  fommigen  vertrekken ,  anderen  bly- 
Zy  geeft  ven  en  handelen.    Tot  dit  laatfte  beflooten 
zig  over.  de  Regenten  en  Overften  van  't  Krygsvolk, 
die,  op  den  twaalfden  van Hooimaand, bui- 
ten de  Zylpoorte,  in  onderhandelingtraden, 
en ,  ten  negen  uuren  des  morgens,  ilooten, 
dat  de  Stad  zig  op  genade  en  ongenade  hadt  over 
ie  geeven ;  doch  de  plondering  met  tweehonderden- 
veertigduizend  guldens  zou  mogen  afkwpen*    De 
Gemagtigden ,  in  de  Stad  te  rug  gekeerd  zyn- 
de,  gaf  men  't  den  Duitfchen,Schotfchenen 
Walfchen  Knegten  in  de  keur,  of  zy ,  onge- 
wapend, uittrekken,  of  's  Hertogs  genade 
afwagten  wilden:  tot  welk  laatfte  zy  befloo- 
Bordeu  ten.    Alleenlyk  Bordet ,  een  Franfch  EdeJ- 
wan-       man,  die,  na  't  herneemen  van  Bergen  in 
hoop,     Henegouwen ,  's  Prinfen  dienft  hadt  moeten 
verlooven,  wanhoopte,  in  zo  verre,  aan  ver- 
giffenis ,  dat  hy  zig  van  zynen  dienaar  door- 
schieten Het  (f) ,  of,  zo  fommigen  meenen ,  de 
handen  aan  zig  zelven  floeg  [u) ,  na  dat  de 
knegt  hem  dien  harden  dienft  geweigerd  hadt. 
De  fchuttery  ook  in  't  Verdrag  bewilligd  heb- 
bende, kreegen  poorters  en  toldaaten  bevel, 
om  hun  geweer  op  't  Stadhuis  te  brengen,  de 
Duitfchers  en  Scnotten  alleenlyk  uitgezon- 
derd, die,ondertuflchen,  de  vellen  bewaar- 
den. VooFtsmoeften  de  burgers  zig  in  't  JKIoos- 

.ff)  Metkjlxn  IV.  Beek  f  /-  lo. 
(«J  TAMIS  Likt.  I.  f.  17*. 


XXIV.  Boek.    HISTORIE.     431 

ter  te  Zyl  te  vervoegen,  de  vrouwen  en  kinde-  FairsrtL 
ren  in  de  groote,  en  de  WaHche  en  andere  *573% 
foldaatenin  de  Bakenefler  Kerk.  Daarna  trok- 
ken de  Spanjaards  naar  binnen,  en  toen  moes- 
ten ook  de  Duitfchers  en  Schotten  hun  ^ge* 
weer  boven  brengen ,  en  zig  naar  't  S.  Katry- 
nen  en  S.  Urfulen-Kloofter  begeven.  En  zag 
men  alreeds  't  Verdrag  fchenden,  en  eenige 
burgers  huizenplonderen.  Don  Fredrik,  daar- 
na, met  den  óraave  van  Boflu  en  andere 
Grooten,  in  de  Stad  gekomen  zynde,  deedt 
deHopIuiden  en  Vendrigs  verzekeren,  en 
naar  't  Huis  te  Kleef  brengen :  en  met  den  Stren§* 
volgenden  dag,  hief  het  ftraffen  aan  vanfol-J^/^J 
daaten,  en  van  burgers,  die,  om  de  beroer- en  voor- 
ten desjaarsi5Ó6,gevlugt,en,na  't  omflaandeczcn 
der  Stede,  wederom  binnen  gekomen  waren,  u"**- 
Zy  kreegen  't  zwaard,  zo  zy  biegten  wilden;  JJïS" 
zo  niet,  den  ftrop.    Vyf  beuls  met  hunne     ^^ 
knegts  Hoofden  zig,  dag  aan  dag,  af,  aan 't 
ombrengen  van  menigte  van  menfchen.  Don 
Fredrik  deedt,  daarenboven,  driehonderd 
elendieen,  by  naaren,  rug  aan  rug, binden, 
en  in  den  mona  der  Meere  verdrinken.    De 
Overfte  der  Stad ,  Wybout  van  Ripperda  f 
Lancelot  van  Brederode ,  Heer  van  Veen- 
huizen ,  Jonkheer  Jan  van  Duivenvoorde, 
Kolonel  der  Burgerye ,  en  andere  voornaame  4 

Perfonaadjen  werden  onthalsd,  zelfs  een  bas* 
taardzoon  des  Kardinaals  vanGranvelle,die9 
zig  aan  's  Prinfen  zyde  in  Krygsdienft  bege- 
ten  hebbende,  liever  fterven  wilde,  danzig, 
door  't  melden  van  zyne  afkomft,  redden. 
Êen  Lutherfch  Predikant  van  Hopman  Steen- 
bach  werdt  gehangen  :  Simon  Sxmonszoon, 

Prer 


43*    VADERLANDSCHE   XXIV.  Bobg 

RumIII. Predikant  der  Stede,  onthoofd.  Hopman  Bal- 
1573.  f°ur  behieldt  zyn  leevenimidshy  zwoer,  den 
Prins  van  kant  te  zullen  helpen,  dien  hy  't  eg- 
ter  te  kennen  gaf,  en  getrouw  bleef.  De  Schout 
Adriaan  van  Dort ,   de  Burgemeefters  van 
Vliet ,  Kies  en  Stuiver  werden  in  hegtenis 
Verlies    gezet.  Men  meent,  dat  omttent  de  helft  der 
van  we.  bezettelingen ,  die,  by  't  overgaan  der  Stad, 
derayde.  tot  op  omtrent  agttiennonderdgefmolten  wa- 
ren, daarna,  door  beuls  handen,  omgebragt 
werdt.    De  vyand  hadt,  zo  men  wil ,  ge- 
duurende  't  beleg  ,  drieduizend  man  door 
fcherp,  zevenduizend,  door  ziekte,  honger 
en  ongemak,  verlooren.    De  fchade,by  de 
Stad,  door  de  belegering,  geleeden,  is  op 
twaalfhonderddrie-entagtigduizend  guldens 
berekend  (t>),  dat  eene  geweldige  fomme 
was ,  ten  deezen  tyde.  De  Duitfche  Knegten, 
's  Prinfen  dienft  afgezwooren  hebbende,  wer- 
den ,  onder  geleide  van  zeftig  Spaanfche  Rui- 
ters, naar  Gelderland  gezonden.    Doch  So- 
noi ,  die  toen  den  Diemerdyk  nog  inhadt  , 
welken  hy,  kort  hierna,  verliet,  zondt  hun 
drie  galeien  met  volk  agter  na,  onder  Wat- 
ter  Heegeman,  die  hen  te  Nieuwkerk  inhaal- 
de. De  Ruiters  namen  de  vlugt,  na  den  eer- 
ften  aanval.    De  Duitfchers  lieten  zig  toen 
naar  Sonoi  leiden,  die  hen  wederom  tot  's 
Prinfen  dienft  bewoogen  zou  hebben,  zo  Don 
Fredrik  hunnen  Hopluiden ,  die  nog  teHaar- 
*lem  zaten,  in  zulk  een  geval,  den  dood  niet 
gedreigd  hadt.  Deezen  bewoogen  dan  Sonoi% 
om  hun  volk ,  met  's  Prinfen  verlof,  van  den 

Krygs- 

(v)  MfcTI&SX  IV,  Bftk,  ƒ.  tt  vitf 


JtXIV.  Boê*    HlSTORlt     4s§ 

Krygsdienft  te  ontdaan.    De  Haarlemmers  Fuj»tt* 
bragten  van  de  beloofde  peniiingen  tot  af-_£573^ 
kooping  der  plondefinge  nog  geefte  hon- 
derdduizend guldens  op  (i).    Om  de  overi^ 
gen ,  werden  zy  nooit  gemoeid  ;  doch  zy 
moeften ,  zes  Weeken  lang ,  tuflchen  de  drie- 
en  vierduizend  foldaaten  onderhouden.  ïh 
Oogftmaand ,  deedt  Don  Fredrik ,  plegtig* 
ly  k ,  zyne  intrede  in  de  Stad ,  en  ten  Zelfden 
tyde ,  werdt  de  groote  Kerk  herWjd ,  door  &<?*  .         f 
defridvanMerlo,  tweeden  Biffthop  van  Haaf* 
lem.  Kort  daarna,  werdt  'er  eene  algemee* 
he  vergiffenis  afgekondigd ,  met  uitfluiting     ■ 
fcogtans  van  zevenenvyftig  Perfoonen ,  on- 
der welken  de  Schout ,  de  Burgemeesters  , 
Schepens ,  Krygsoverften  en  anderen  begree* 

Sen  waren.  -  De  Schout  en  negen  anderen 
ierveil  in  de  hegtenis  i  eenigeh  lagen  'er  lang  „ 
te  kwynen.  Weinigen  genooten  t  Voorreg? 
der  vergiflfenifle*  Burgemeefter  Jan  van  Vliet, 
na  lang  zitten,  op  zyn  tfoord  van  eer  ont- 
fiaagen,  wift,  als  een  molenaars  knegt  ge- 
kleed, ter  Stad  uit  te  raaken  (ro).Dus  deer* 
lyk  een  uitflag  hadt  de  belegering  van  Haar- 
lem ,  die  twee  dagen  langer  dan  zeven  maan- 
den geduurd  hadt.  De  Spaanfchgezinden  ont- 
vingen de  tyding  van  't  overgaan  deezer  aan- 
zienlyke  Stad ,  met  uitgelaaten*  blydfehap } 
die,  hier  en  daar,  tot  dartelheid  uitfpatte. 
Te  Utrecht,  maakte  men  eenen  Prins  van  O- 

ran- 

(w)  BOR  VI.  Beek  ,M.  it6  enz.    [431    enz.]  410  enx.  [444 
*«*.]  330  £44*].  HOOÏT  VII.  £eektH.  2JM  ,  3«l  ,  3*1,  314,  )i6. 

(1)  Juift  96376  guldens.    Zie  Bor  VL  Boek ,  W. 
33o  [449],  •  '  ■ 

VL  Deel-  Ée 


434      VADERLANDSCHE    XXIV.JJöEfc 

Fitmni.ranje  van  flxoo,  die,  met  veel  omflags,  naar' 
1573*  de  markt  gebragt ,  op  een  rad  gelegd  en  vetf- 
brand  werdt  (s).  De  merkwaardigheid  van 
dit  zwaar  Beleg  verdiende ,  dat  wy  'er  ons 
wat  langer  meae  ophielden ,  en  's  Lands  o- 
verige  gefchiedenifen ,  onderwyl,  onaange- 
roerd lieten,  't  Wordt  tyd ,  dat  wy  den  af- 
gebroken  draad  detz^l  ven  hier  wederom  aan- 
egten. 
XII.        De  Prins ,  die  nu  zyn  verblyf  te  Delft 
iJSta  Wehkf  ag  zig,  in  den  aanvang  deezes  jaais, 
fcegtenis  genoodzaakt,  om  den  Graaf  vin  der  Mark, 
gcno-     zynen  Overfte  over  Holland  yeR  deszelfsLui- 
«en.      tenant ,  Barthold  Entes ,  door  de  Staaten ,  in 
"  hegtenis te laaten  neemen.De  woeftheid  dee- 
zer  twee  en  hunne  wreedheid  omtrent  de 
Roomfche  Geeftelyken  ftaken ,  feden  ee- 
nen  geruimen  tyd ,  den  Landzaaten  in  't  oo& 
en  gaven  gelegenheid,  dat  's  Prinfen  naam 
zeer  gelafterd  werdt  van  de  vyanden  zyner 
Mishan-  Regeeringè.  Snood  was, boven  allen, 'com- 
ing    brengen  van  Komelis  Muis,  man  van  twee- 
J!j|  **awenzeventig  jaaren  en  Pater  van  't  S.  Aagten 
*     Kloofter  te  Delft ,  alwaar  de  Prins  thans  zy- 
nen  intrek  genomen  hadt.Lumei  hadt  hem, 
op 't  einde  des  voorleeden  jaars,  op  zeker 
los  vermoeden ,  dat  hy ,  met  zyne  befte  mid- 
delen ,  ter  Stad  uit,  naar  den  vyand,  wykea 
wilde  (y) ,  doen  vatten ,  doen  pynigen ,  en , 
tegen  's  Prinfen  wil,  eer  men  hem  te  regtge* 
fteld  en  verhoord  hadt ,  te  Leiden,  doen  op- 
hangen (z).  Wat  laater,  hoorde  men  't  volk 

van 

fx)  |.  4JYTFNROGATRTS  Leven  enz.  Csp.  X7IL  bL  \*i 
(y)  Zie  BOR.  VI.  Bêtky  bU  ui  [428].  r  ' 

l*J  Bob  VI.  £*ek>  èl.  io9  [412]. 


XXIV.  Boek.     H  ï  S  T  O  R  I  E. .  435 

vanEntes  moïren  over  wanbetaaling,en  deFlUPSiir, 
-Staaten  fchelden  voorLandverraaders:en  men  1573, 
bevondt»  by  onderzoek,  dat  zy,door  Entes     ' 
zeiv',  waren  opgemaakt.  Hy  en  Lumei  wer- 
den dan,  te  Delft,  voor  de  Staaten  ontboo- 
den ;  daar  Entes ,  derwyze ,  uitvoer,  dat  men 
lafl  gaf,  om  zig  van  zynen  Perfoon  te  ver- 
zekeren. Lumei,  hierover  geftoord,  wilde 
zynen  Luitenant,  met  geweld,  ter  Stad  uit 
brengen.  De  Prins  zogt,  vergeefs, een  hert, 
zo  hoog  geplaatft,  neder  te  zetten.  Hy  liet 
zig  nergens  in  gezeggen,  't  Liep  eerlang  zo 
ver ,  dat  men ,  den  vyfden  van  Louwmaand , 
de  fchuttery  in  de  wapenen  bragt,  en  Lumei, 
zo  wel  als  Entes,  in  verzekering  nam.    De 
Graaf  werdt  op  't  Slot  te  Gouda  gezet.  Men 
zondt  hem  de  punten  zyner  belchuldiging 
fchriftelyk  toe,  op  welken  hy  zig,  op  zyn 
Krygsmans ,  verdedigde ,  vergoelykende  zy-    * 
ne  wreedheid  jegens  de  Roomfchen ,  met  den 
yver  voor  den  hervormden  GodsdienfL  De 
zwakheid  der  tegenwoordige  Regeeringe  ge- 
doogde egter  niet,  eenen  man  van  zo  veel 
aanziens ,  en  die,  door  't  inneemen  van  den 
Briel,  den  weg  tot  's  Lands  verlofling  ge- 
baand hadt,  aan  't  lyf  te  ftraffen.  Men  ont- 
floeg  hem  dan;  doen  't  leedt  niet  lang,  of 
hy,  ichy nende  eenigen  onraad  met  zyne  Waa- 
ien te  brouwen,  werdt  wederom  §eyat,  en 
guiten  Rotterdam  op  't  Slot  Homncen  ge- 
legd.   Van  hier  ontfnapt,  maakte  ny  oen 
Pnnfe  en  den  Staaten  nog  vry  wat  Ipels,  tot 
in  Bloeimaand  des  volgenden  jaars:  wanneer  Dood 
men  hem,  met  zyne  goederen,  ten  Lande v» L* 
Ee  2  uit,meL. 


436  -VADERLANDSCHE    XXTV.Boac. 

FiLiPsïII.uit ,•  naar  Luik ,  vertrekken  liet  (ai) :  daarhy, 
1573*  drie  of  vier  jaaren  laater,  aan  de  beet  van 
èenen  dollen  hond ,  of,  zo  anderen  willen , 
door  vergif,  aan  zyn  einde  geraakt  is  (*). 
Kort  na  dat  hy  de  eerfte  reize  gevat  was, 
hadt  de  Prins  alle  beftellingen ,  op  zynen  naam 
gegeven, ingetrokken  (e),  en  den  Heerevan 
Batenburg,  Willem  van  Bronkhorft,  in  zy- 
ne  ftede,  tot  Overften  Luitenant  over  't 
Krygsvolk,  aangefteld:  die,  na  verloop  van 
weinige  maanden,  voor  Haarlem,  aan  zyn 
einde  kwam.  Wat  Entes  aangaat ;  hyis,  meen 
ik ,  te  gelyk  met  Lumei ,  ontflaagen  (d) ,  en , 
zo  als  wy,  in  't  vervolg,  zien  zullen , nader- 
hand, wederom,  in  'sLands  dienft, gebruikt. 
XI1L      Het  vatten  van  Lumei  baarde  opmerking  by 
AanSa&  *en  vyand,  die  traande,  dat  'er  eenig  heime- 
om  deé  Jyk  m*snoeg^  ^gen  denPrinfeonderfchooI. 
Prins  in  Boffu  fchreef,  derhalve,  aan  Huig  Janszoo* 
handen  te  ton  Groenewegen ,  Burgemeefter  van  Delfden 
krygen.  Roomfchgezind ,  die  de  fchuttery  hadt  aan- 
gevoerd, toen  Lumei  gevat  werdt,  da  men 
zo  voortvaaren,  den  Prins  ook  in  begtenis  ncemen 
en  naar  't  Leger  voeren  mocfl;  waarop  hm  naar 
verdienjien  Jlaan  zou.    Doch  de  brenger  des 
briefs,  een  gevangen  foldaat ,  leverde  dien 
den  Heere  van  Batenburg,  door wien  hyden 
Prinfe  ter  hand  kwam.    De  Burgemeefter, 
by  zyneDoorlugtigheid  ontbooden,  nam  God 
tot  getuigen  zyner  opregtheid,  verklaarende* 

dat 


VII.  i 


BOR  VI.  Btck,  U.  3  io  enz.  [424  fws.]- 

MRTBKEN  V.  Bêtk  ,  f.  19  verf.  STRAOA  Zhi.  I.  Uhr. 
P*  4*7. 

)  Refol.  Hott.  iS7i.  hl.  17. 
'y  METEa»*rx.  £tek,  ƒ.  x«7  verf. 


XXIV.Boek.     'HISTORIE.     437 

dat  hy  Boflus  pen  niet  in  zyne  magt  hadt.FiupsIII. 
De  Prins  hervatte,  dat  zyne  trouw  blyken  1573. 
zou,  wanneer  hy  Boffu  zelf  in  de  laage  lok-"     !     ' 
te ,  die  hy  voor  anderen  bereid  hadt.  Doch 
Groenewegen  betuigde ,  dit  van  zig  zelven 
niet  te  konnen  verkrygen :  waarop  de  Prins 
hem,  eenigen  tyd,  in  zyn  huis,  verzekeren 
deedt  (e). 

InWerariesland  en  't  Noorderkwartier,  Jee-  Baidaa- 
den  de  huisluiden ,  ten  deezen  tyde ,  veel  vandigheid 
dé  ongebondenheid  van  Sonois  Krygsvolk : va?  So' 
waaronder  de  Hopluiden  en  bevelhebbers^* 
de  gemeenen  voorgingen  in  baldaadigheicLvoik. 
Men  viel  den  Prins,  deswege,  dagelyks,  klag* 
tig :  en  hy  fchreef  brief  op  brief,  met  de  ern- 
.  ftigfte  bevelen  tot  weering  van  wanorde. 
Doch  't  baatfe  weinig.  Hopman  Michiel  K&k  Hopman' 
hadt  zig  reeds  aan  zo  veele  fchelraftukkenMichiei 
fchuldig  gemaakt,  dat  zyne  foldaaten  ver-^ro^ont* 
klaarden ,  niet  langer  onder  hem  te  willen 
dienen.    Dikwils ,  was  hy ,  op  belofte  van 
beterfchap  ,  verfchoond  :  doch ,   onlangs  , 
dronken  zynde,  te  Langendyk ,  eenen  Priefter 
neus  en  ooren  afgefneeden ,   toen  aan  den 
ftaart  van  zyn  paard  voortcefleept,  en  ein- 
delyk,  doorfteken  hebbende;  deedt  Sonoi 
hem  vatten ,  en  in  den  Voorhof  van  't  Huis  te 
Schagen  onthalzen  (ƒ):  welke  ftraf,  voor 
eerft ,  eenig  ontzag  verwekte. 

.Midlerwyl ,  bleef  Middelburg  in  Zeeland    XIV- 
nog  al  de  Spaanfche  zyde  houden,  onaange-  J™^  f 
zien  men  de  Stad,  na  t  opbreeken  van'tbe-Zeclami" 

leg  door  de 

fê)  Boft  VI.  B*ek,  W.  jij  [411]. 
(fj  BOK  VI.  Bptk,  bl.   318   [434]. 

Ee  3 


438    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boe*. 

FiLip»IIl.leg  vanGoes,  te  lande,  door  hetdoorftee- 
1573.  ken  der  dyken,  en  te  water,  hadt  beginnen 
Naflau-"te  benaauwen,  en  de  fchepen,  die  den  toe- 
fchcn ,    voer  van  Antwerpen  derwaards  bragten ,  nu 
bcvog-    en  dan ,  met  voordeel ,  was  aangevallen  (g). 
ten-        Zelfs  gelukte  het  den  Naflaufcnen,  in  den 
aanvang  deezes  jaars  *  de  ketens  van  eenige 
fchepen ,  te  Antwerpen  aan  de  kaai  leggen- 
de, aan  ftukken  te  flaan,  en  de  fchepen  weg 
te  voeren.  In  Sprokkelmaand ,  ondernam  San- 
chio  d'Avila,  Overfte  van  Antwerpen,  Mid- 
delburg wederom  te  fpyzigen.  Doen  de  Vlis- 
fingers  hadden  de  Schelde ,  by  Lillo ,  .met 
fchepen  vol  puins,gekropt,  zo  dat'er  de  groot- 
fte  fchepen  niet  vlooten  konden ,  en  de  klei- 
nen ,  deerl  yk ,  door  't  gefchut ,  werden  geha-  . 
vend.  Doch  't  puin ,  na  weinige  dagen ,  zyn- 
de  in  zee  gefpoeld,  kwam  d'Avila,  met  ee- 
nige zwaare  fchepen ,  voor  Walcheren ,  daar 
een  hevige  waterftryd  voorviel.  De  El  e  fan  t, 
een  zyner  fchepen,  werdt  aan  boord  geklampt, 
en,  met  nog  een  ander,  vegtenderhand,  o- 
x  vermeefterd.   Vier  fchepen ,  aan  den  grond 

geraakt  en  verlaaten  van  't  volk ,  dat  in  de 
boots  overzeild  werdt,  werden,  insgelyks, 
bemagtigd:  nog  een,  dat  ook  vaft zat, door 
de  Spanjaards, verbrand.  De  overigen  berg- 
den  zïg  onder  Rammekens ;  doch  werden  r  in 
't  keeren  naar  Antwerpen ,  nogmaals  aange- 
taft  door  de  Naflaufchen,  die  twee  fchepen 
vermeefterden.  Men  wil,  dat  'er,  van  's 
vyands  zyde,  in  deeze  gelegenheid ,  agthon- 
Mislukte  derd  man  omgekomen  zyn  (A).    De  Naffw- 

fchen 

(g)  Mftfhkn  iv.  Btfkjfi  77. 

(h)  BOA  VI.  Buk ,  hl.  JU  [«IJ.  METEREN  IV.  Beek,  f.tu 


XXIV.  Boek.    HISTORIE.    439 

fchen  in  Zeeland  fchepten  hieruit  zo  veelpaiMin. 
moeds,  dat  zy,  oj>  't  aanhouden  van  eenige  1573. 
Vlaamfche  Edelluiden ,  eenen  aanflag  op  onder* 
Thoolen  of  Tertoolen  ondernamen.  Zy  land-  neeming 
den ,  met  vy ftienhonderd  man ,  tuflehen  Ber-  °P  Tho°" 
gen  op  Zoom  en  Thoolen.    Doeh  Mondra- lc* 
gon  was  hun  hier  te  kloek,  en  floeg  hen  , 
eerlang,  op  de  vlugjt.    In  't  wyken,  maak- 
tenze  eene  openine  in  den  dyk,  federt,  het 
Geuzcngat  genoemd.    In  eenen  tweeden  aan- 
val ,  met  verfterking  van  verfch  volk  onder- 
nomen, werden  zy  geheellyk  overwonnen, 
Schoonewal ,  Rollé ,  Jiloot ,  Steeland  en  Cour- 
teville  bleeven  op  de  plaats,  met  omtrent 
twee  derde  van  't  volk.    De  Ryk  werdt  ge- 
vat ,  en  de  eerfte  in  deezen  oord  in  't  leeven 
gefpaard,hoopende  den  vyand,veele gehei- 
men uit  hem  te  zullen  trekken  (f).    Doch  't 
nadeel,  hier  geleeden  ,  werdt,  federt,  ee- 
nigszins ,  vergoed.  In  Oogftmaand  gelukte  het  Ramme- 
len Overfte  van  Zeeland  van  's  rrinfen  2y-ken*  ge- 
de,  Karel  van  Boifot,  met  hulpe  van  zynen  wonnen. 
Broeder,  Lodewyk,  Zee- Admiraal,  Ramme- 
kens  in  te  neemen ,  waardoor  Middelburg 
nog  meer  benaauwd  werdt.    Maar  FÏRps  van 
Lannoi ,  Heer  van  Beauvois ,  wederom  met  eene 
Vloot  Voorraadfchepen  van  Antwerpen  ver- 
trokken, zeilde  door  de  Roompot,  landde 
aan  de  Vrouwen  Polder,  en  wift ,  behendig- 
lyk  en  fpoedig,  eenige  behoeften,  van  ag- 
tèren,  in  Middelburg  te  krygen  (*).   Twee 
mafcnden  te  vooren,  was  de  Admiraal  der 

Ne- 
ro HOOFT  VUT.  Boekt  M-  UI- 
(k)  COR  VI.  BteJi9  U.  **c  [44*]. 

Ee  4 


44*    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boiê 

FiupsItL  honderd  foldaaten,  omtrent  dertienhonderd 
*573-  burgers ,  en  eenige gevlugte  Huisluiden.  Men 
was  'er  thans  gezind,  het  uiterfte  af  te  wag- 
ten,  fchreef  aan  Sonoi  om  ontzet,  en  maan- 
de hem  aan ,  tot  het  doorfleeken  der  zee- 
dyken.  Sonoi  deedtook,terftond,de41tiizeQ 
open  zetten ;  doch  tot  het  doorfleeken  der 
dyken,  waren  de  andere  Steden  van 't  Noor* 
derkwartier  bezwaarlyk  te  brengen ,  weder- 
houden  wordende,  door  het  nadeel ,  dat  zy, 
hiervan ,  aan  weide  en  wintervoeder,  te  wag- 
ten  hadden.    Midlerwyl,  wierp  Sonoi  vier 
fchanfen  op ,  te  Ruftenburg  op  den  Huigen- 
dyk,  te  Broek  op  l^angendyk,  te  Schoorl« 
dam  en  te  Krabbendam :  door  Welken  ,  hy 
den  vy  and  verhinderde  zo  veel  voortgang  te 
maaken  om  Alkmaar,  als  Boflu  onlangs  ge- 
daan hadt  in  Waterland;  alwaar  hy  Lands- 
meer ,  Zunderdorp  en  Zuiderwoude  ingeno- 
men, en  zig>  federt,  langs  't  Y,  van  Zaan- 
dam tot  Nieuwendam  toe,  verfterkt  hadt, 
Die  van  Alkmaar  deeden  uitval  op  uitval , 
niet  zonder  voordeel  Men  verhaalt ,  dat  zy , 
op  den  vyftienden  van  Herfïtmaand ,  eenen 
Spanjaard  gevangen  kreegen ,  die  veel  be» 
loofde  te  ontdekken,  zo  men  hem  't  leeven 
laaten  wilde,  't  Werdt  hem  toegezeid;  doch 
hy,  na  dat  men  hem  uitgehoord  hadt,egter 
De  Haar-  opgeknoopt.  Don  Fredrik,  vaft  bezig  met  het 
lemmers  maaken  zyner  loopgraaven,  waaraan,  onder 
moeten    anderen ,  driehonderd  Haarlemmers  arbeiden 
ioopCTaa-moe^en'  be^00t  deStad,opden  agttfenden, 
ven  ar-    vo°r  'c  eerft,  te  doen  befchieten,  aan  twee 
beiden,   oorden.  Na  den  middag ,  deedt  hy  ftorm  loo- 
pen  langs  twee  bruggen,  die,  'snagtstevoo- 

ren, 


XXIV.Boe*.      HISTORIE.'    445 

ren ,  over  de  graft  geworpen  waren.  De  Span-  Fiupsïiï. 
jaards ,  onder  een  yslyk  gefchreeuw ,  vliegen  j 573^ 
ter  breuke  op,  aan  de  FriefchePoorte;  doch  Alkmaar 
werden  zo  ontvangen,  datze,  tot  drie  rei-beftormd. 
zen,  deinzen  moeften.  't  Zelfde  gebeurde 
aan  den  Rooden  Tooren ,  fchoon  de  verwee-v 
xers,  hier,  ook  van  agteren,  uit  het  Spaanfch 
Gefchut,  geplaatft  tegen  over  de  zoutkee- 
ten,  beftookt  werden.  De  vrouwen  en  jon- 

fensbragten,opdeeene  en  de  andereplaats, 
randende  peknoepen ,  ongelefchte  kalk,  zie- 
dend water ,  gefmolten  lood  en  andere  brand- 
ftoffe  aan ,  en  hielpen  den  vyand  weeren  van 
de  wallen.  De  aanval  duurde  vier  uuren,  en, 
in  al  dien  tyd,  week  'er  van  de  belegerden 
niemant  uit  fcyne  plaats,  zonder  dood  ,  of 
zwaarlyk  gekwëtft  te  zyn.  Zy  verlooren  eg- 
ter  niet  boven  dertien  burgers ,  en  vieren- 
veertig foldaaten  :  de  aanvallers  wel  duizend 
man.  Twee  dagen  daarna,  werdt  het  fchie- 
ten  hervat :  doch  de  Spanjaards  waren  niet 
aan  den  ftorm  te  krygen ;  fchoon  die  van  bin- 
nen hen ,  met  trotfe  woorden,  tergden,  om 
aan  te  vallen.    Daarna ,  werden  eenige  ope-De  dyk 
ningen  in  den  Oofterdyk  gemaakt ,  daar  't  wa-y onic 
ter,  met  den  fpringvloed  en  noordenwind  ,^JST 
zo  hoog  door  gejaagd  werdt ,  dat  het  land  , 
op  veele  plaatfen ,  met  fchuiten,  werdt  bevaa- 
ren.    Het  doorfteeken  van  den  Havendyk , 
tuflchen  Bergen  en  de  Koedyker  Sluis ,  ont- 
brak alleen  nog,  om  den  wand  dit  gewefl:  te 
doen  ruimen.  En  fchreef  de  Prins ,  in  't  laatft 
van  Herfllmaand ,  aan  die  van  Alkmaar,  dat 
zy ,  zo  de  nood  fterker  drong ,  ook  't  verder 
doorfteeken  dèr  dyken  te  wagten  hadden. 

Doch 


444    VADERLANDSCHE    XXIV/Boek. 
RupsIIL  Doch  deeze  Brief  viel ,  by  ongeluk,  den  vy  and 
*573\  in  handen ,  of  liever  by  geluk ,  want  Don  Fre- 
*t  Beleg  drik ,  dien  gelezen  hebbende ,  en  overwee- 
opgebro-  gende ,  in  welk  een  gevaar ,  zyn  gantfche  Le- 
ken#       ger  was ,  befloot  het  grof  gefchut  te  vervoe- 
ren, en  't  beleg,  op  denagtften  van  Wyn- 
maand,  geheeïlyk  op  te  breeken.     De  Ste- 
delingen vielen  toen  moedig  uit,  enden  wy- 
kenden  vyand  in  den  ftaart,  dien  zy  een  goed 
deel  volks  affloegen.  Het  Spaanfche  heir  trok, 
op  verfcheiden'  Dorpen,  omtrent  Haarlem 
en  Leiden,  in  de  winterlegeringen  (q). 
XVI.     .  De  mislukte  belegering  van  Alkmaar,  wel- 
Muitery  ke  Stad  de  Spaanfchen '  gewaand  hadden  , 
san  'r  h  b^nnen  k°rt>  meefler  te  zullen  zyn ,  veroor* 
Kr™-    ZMktü^  onder  hen>  groote  verflagenheid,en 
voifc  te   <kedt  fommigen  voor  Haarlem ,  Amflerdam 
Haarlem,  en  Utrecht  vreezen.  Hier  floeg  nog  toe,  dat 
"  Al  va  geld  gebrek  hadt ,  en  den  Krygsknegten 
het  noodige  niet  verzorgen  kon  (r) :  *t  welk 
hen ,  hier  en  daar ,  aan  t  muiten  hielp.  On- 
der anderen,  was  dit  te  Haarlem  gebeurd  , 
niet  lang  na  dat  het  overgegaan  was.     De 
Spaanfche  Knegten  vorderden  agtentwintig 
maanden  foldy ,  nevens  eene  vereering  voor 
't  veroveren  der  Stad ,  en  om  hunnen  eifch 
klem  te  geeven,  trokkenze,  ten  getale  van 
vierhonderd ,  naar  buiten ,  om  't  gefchut  bin- 
nen de  wallen  te  voeren.  Don  Fredrik  moefb 
dït  aanzien ,  alzo  hv  noch  Spanjaarden  noch 
Waaien  beweegen  kon ,  om  hunne  Spitsbroe- 
ders  te  (luiten.  Toen  ftondt  de  uiter/te  eJen- 

de 

(?)  Bor  VI.  Biek,  U.  3W  [4f  x],  enz. 
(rj  ViGLWSad  HOPPEK.  Epi/l.  CCVI.  d.  7*2.  £»•  CCVTXI 
p.  7«4-  *>.  tCXI.  />.  7«*> 


XXIV.  Bobk.    HISTORIE.      44$ 

de  van  Haarlem  voor  de  deur.  Chiappin  Vi-ftuwHt 
telli  wift,  eindelyk,  de  muitelingen  tot  be-  I573» 
daar  en  te  brengen,  mids  men  hun  dertig 
Jcroonen  telde,  veertien  op  rekening  der  ag- 
terftallige  foldye ,  en  zeftien  voor  de  veree- 
ring (s).  Sommigen  melden ,  dat  het  ongenoe- 
gen aer  Spanjaarden  zo  ver  hadt  gegaan,  dat 
twaalf  hunner ,  als  Koopluiden  verkleed,  den 
Prinfevan  Oranje  te  Delft  waren  komen  vin- 
den, aanbiedende,  hem  Haarlem  te  zullen 
leveren  voor  eene  fomme  van  veertigduizend 
guldens;  doch  dat  hy,  zo  veel  niet  weeten- 
de  byeen  te  krygen ,  deeze  aanbieding  hadt 
moeten  van  de  hand  wyzen  ( ƒ ). 

Eti,waarlyk,  gebrek  aan  geld  was,  aan  'sKlagten 
Prinfen  zyde,  zo  wel  als  aan  de  zyde  der  van  So- 
Spaanfchen,  oorzaak  van  veelezwaarigheden.  *joi  ***** 
Sonoi  hadt ,  al  in  Hooimaand ,  aan  den  Prin-^  *t  at 
fe  geklaagd  „  dat  het,  in  't  Noorderkwartier,  Noor- 
„  vanwaar  veelen ,  na  't  overgaan  van  Haar-dcrkwar» 
„  lem ,  met  hunne  goederen ,  gevlugt  waren, ticr* 
„  mangelde  aan  krygs-en  mondbehoeften  en 
„  aan  foldaaten ,  dreigende  het  klein  getal, 
„  dat  men  nog  hadt ,  •  aan  't  muiten  te  liaan, 
„  zo  dra  de  betaaling,  over  den  vervaltyd, 
„  wegbleef.  Ook  meende  hy ,  dat  men  eene 
.,,  fchans  op  Texel  leggen  moeft ,  eer  het  de 
„  vyand  deedt;  wanneer  de -vaart  naar  de 
„  Maaze,  die  nu  alleen  buiten  om  kon  §e- 
„  fchieden ,  en  de  gemeenfchap  met  Zuid- 
„  holland  zou  afgefneeden  zyn :  hy  befloot, 
„  eindelyk,  dat  men  't,  in  den  tegen  woordi- 
»  gen  toeftand,  niet  langer  harden  kon,  in- 
dien 

(3)  BOR  VI.  Boek»  U.  nc  [449].  TAS5I9  Lier.'  I.  p.  nu 
(ƒ)  HOOIT  VIII.  Botk,  H*  327, 


446    VADERLANDSCHE    XXIV.  Bout 

FilimHI.»  dien  zyne  Doorlugtigheid  geen  vaft  ver- 
1573.  „  bond  met  eenige  Mogendheden  gemaakt, 
'Tfrinfen»  en  bekwaam  ontzet  voor  handen  hadt.  "Op 
roftigant- welke  klagten,de  Prins  antwoordde,  met  re- 
woord,   denen ,  die  de  Godsdienft  meer  dan  de  Staat- 
kunde uitlevert ,  de  klaagers  wyzende  op  het 
Verbond, dat  hy  met  den  Vorft  der  Vorften 
hadt  aangegaan  ($) :  't  zy  dat  hy  waarlyk  nog 
weinig  ftaats  maakte  op  eenig  uitheemfcn 
Verbond ,  of  dat  hy  niet  raadzaam  hieldt  aan 
't  gemeen  van  zyne  oogmerken  kennis  te  gee- 
ven.  Ook  befpeurde  men,  dat  zyne  redenen 
regt  gefchikt  waren,  om  de  luiden,  in  dee- 
zen  tyd  van  benaauwdheid ,  met  hoope  en 
moed,  te  vervullen. 
XVII.       Al  va ,  ondertuffchen ,  onderrigt  van  de  ver- 
Aiva  fteltjegenheid,  waarin  's  Prinfenaannang  inHoI- 
^•Slri    k^zig  beVondt,  ftelde  al  zyne  behendig- 
jjjï^^heid  in  't  werk,  om  de  Steden  wederom  tot 
omdeaf'zig  te  lokken.    In  Hooimaand,  hadt  hy,  in 
ge  vallen*  de  Steden,  die  hem  waren  toegedaan,  met 
Steden  tenaamCj  te  Amfterdam  en  te  Middelburg,  o- 
nen!""1*  ?enlyk  doen  afkondigen ,  dat  elk ,  die  's  Prui- 
len zyde  nog  tegenwoordig  verliet,  genade, 
doch  elk,  die  hem  bleef  aanhangen,  de  ui- 
terfle  verdelging  te  wagten  hadt  (a).    Ook 
liet  hy  geene  middelen  onbeproefd  ,  om  by- 
zondere  Steden,  door  vriendelyk  fchryven 
van  hem  en  van  fommige  uitgeweeken'  bur- 
gers, te  winnen  (v):  waarin  de  Regeering 
van  Amfterdam  hem ,  boven  anderen,  behulp- 
zaam was ,  zyne  Brieven ,  van  de  haaren  ver- 

zeid, 

(t)  Bor  VI.  B«k,  W.  321  [44*]. 
(•)  BOR  VI.  Biek,  bl.  3x7  [44J]. 
(vj  BOB  YI.  *otk>  bl.  Hl  [47*]. 


XXIV.  Bore.    HISTOR  IE.    447 

zeld  *  aan  verfcheiden'  Steden  afzendende  (w).  Ru* UL 
De  Graaf  van  Boflu  zogt  dpn  Slptvoogd  van  1573* 
JMedenblik ,  Komelis  van  Ry3  wyk ,  te  bewee- 

fen ,  om  het  Slot  en  de  Stad ,  binnen  welke ,  in 
lagtmaand  des  vodrieeden  jaars ,  een  hevi- 
ge twift,tuflchen  de  Burgers  en  't  Krygsvolk, 
feweeft  was  (x) ,  aan  hem  te  leveren.  Doch 
Lyswyk  was  hier  te  eerlyk  toe-    De  Heer 
van  Billy  poogde  zie,  in  Oogftjnaand,  ook 
van  Enknuizen  meefter  te  maaken,  by  ver- 
rafling;  maar  zyn  voorneemen  was  uitgelekt 
en  te  niet  geloopen  (y).    De  afkeer  van  Al-Vyfdeti. 
va's  Regeering,  voor  wiens  Raad  der  Be-^^d 
roerten,  omtrent  deezen  tyd,  wel  vyftien-voor 
duizend  zaaken ,  onafgedaan,  hingen  (z) ,  was  den  Raad 
zo  diep  geworteld  in  de  herten  der  Landzaa-<*er  Be- 
ten, aat  men,  hoe  groot  's  Lands  nood  ookrocrteiu 
zyn  mogt,  zyne  beloften  in  den  wind  floeg, 
en  zig  verhardde  tegen  zyne  bedreigingen. 
Ook  gaf  het  den  volke  wederom  een  weinig  Geertrui- 
moeds,  dat  de  Heer  van  Poyet,  op  denagt-.denber& 
entwintigftenvan  Oogftmaand ,  Geeitruiden-^^j^"or 
berg,  by  verrafling,  innam.    De  Spaanfche»,  Prinfea 
Hopman  Draak  vloodt,  uit  een  agtervenftervolk. 
zyner  wooninge,  mét  zo  veel  fpoeds,dathy 
't  geld ,  welk  hy  der  bezettinge  tellen  zou ,  op 
de  tafel  leggen  liet.    Hier  werdt  een  Pries- 
ter doorfleken,  en  een  Minderbroeder  opge- 
hangen.    Tot  Overfte  der  Veiling  flelde  de  Tree- 
Prins  Jeronimus  Tferaarts,  die,  naderhand, ™ms 
hét  breeken  der  beelden  beletten  willende,      t0Bk 

door 


k,U.  311  [434]. 
k9kU  303  [415J. 
*>  */.  33o  [449J. 
[oppik.  Epift,  CLXIII.  /. 


(-A  Bon  VI.  Boekt  */. 

V  '  .      }R  VI.  &*fk9  " 

(v     \    'l   VI.  Boekt 

k)  v   ^iu«  ai  HoPPiK.  Efi/i,  tLXIII.  /.  ójp 


448    VADËRtANDSCHE    XXIV.  Bowt. 

ftursIÜ.  door  't  Krygsyolk ,  in  eenen  oploop ,  werdc 
1573.  omgebragt:  't  welk  den  handdaadigen  het 
.  —  leeven,  en  het  Vendel,  daar  zy  onder  be- 

hoorden, de  eer  gekoft  heeft  (a). 
XVIII.  Doch  de  overwinning  der  Naflaufchen, 
Slag  op  vjer  dagen  na  't  opbreeken  van  't  beleg  van 
£m?±  Alkmaar,  op  de  Zuiderzee,  behaald,  gaPs 
Prinfen  zaaken ,  in  Holland ,  eene  veel  bete- 
re gedaante.  Boflu  hadt,  deezen  zomer,  te 
Amfterdam,  eene  Vloot  doen  uitruilen  van 
agttien  fchepen,  bemand  met  dertienhonderd* 
entwaalf  koppen  ,  welker  foldy  en  mond- 
koft,  op  twmtigduizendzeshonderdtwee-en- 
negentig  guldens  en  tien  Huivers,  ter  maand, 
berekend  was.  Met  .deeze  Vloot,  meende 
men  het  Noorderkwartier  onder  te  brengen. 
De  Heer  van  Billy  zou  'ereenige  fchepen  by- 
voegen,  die,  in  Friesland  en  te  Groningen, 
werden  gereed  gemaakt;  doch  zo  veel  lee- 
den  van  eenen  zwaaren  ftorm,  omtrent  den 
twintigften  van  Oogftmaand,  dat  zy  agter- 
blyven  moeften  (b).  Boilus  Vloot ,  over  wel- 
ke hy  zelf,  als  Admiraal ,  en  Boshuizen ,  als 
Luitenant- Admiraal ,  geboodt,  liep  uit,  op 
den  twaalfden  van  Herfftmaand,-  en  geraak- 
te over  de  wrakken ,  die  Sonoi  in  't  Y  hadt 
doen  zinken,  en  welken  men  meenden,  met 
den  jongden  ftorm ,  verdreeven  te  zyn.  Toeo 
werden  de  fchanfen,  in  Waterland,  bemag* 
tigd,  waarvan  wy,  te  vooren  (e) ,  gewaagd 
hebben.  In  't  Noorderkwartier ,  bevondt  men 
fcig  in  groote  verlegenheid-  De  Weftfrie/che 

fche- 


(*)  BOB  VI.  B$ek9  U.  }|6  [4*7]. 
iè)  BOR  VL  B*k%  U.  MI  [4Jo]. 
0)  BI.  44*. 


XXIV-  Boek.     HISTORIE.    449 

fchepen  weeken  agterwaards ,  tot  aan  en  over  ÜufsIIL 
't  Pampus ;  en  men  bragt ,  #te  Hoorn  en  te  J573-f 
Enkhuizen ,  nog  eenige  fchepen  in  zee ,  zo 
dat  de  Naflaufche  Vloot  omtrent  vierentwin- 
tig zeilen  fterk  werdt.    Boflu  vermeerderde 
de  zyne  tot  omtrent  dertig ,  en  kwam ,  den 
vyfden  van  Wynmaand  ,over  't  Pampus ,  om 
de  Weftfriefche  fchepen,  over  welken  Kor- 
nelis  Dirkszoon  van  Monnikendam ,  als  Admi- 
raal ,  geboodt ,  op  te  zoeken.  De  Naflaufchen 
zogten  de  vyandlyke  fchepen  aan  boord  te 
klampen ;  doch  BofTu  poogde  hen  te  ontwy- 
ken,zig  verlaatendeop  de  kragtvan  zynge- 
fchut,  dat  verder  droeg;  en  op  debezeild- 
heid  zyner  fchepen.   't  Liep  aan  tot  den  elf- 
den ,  eer  men  regt  handgemeen  raakte.  Toen 
heetten  de  Admiraal  Dirkszoon  en  drie  ande- 
re fchepen  zig  aan  't  fchip  van  Boflu ,  voeren- 
de den  naam  van  Inquijhie9en  dreeven,met  het- 
zelve, alvegtende,  agter  de  Nek ,  by  Wy- 
deneffe;  daar  de  Inquifitie  aan  den  grond    " 
raakte.  Een  groot  en  vyf  kleine  Konings  fche- 
pen waren  ,  ondertuflchen,  bemagtigd:  de  , 
overigen ,  onder  Jan  Simonszoon  Kol,  tot  o- 
ver  't  Pampus,te  rug  gejaagd.Met  BofTu  werdt, 
den  gantfchen  nagt  door,  vinnig  gevogten. 
Des  morgens,  met  de  fchemering,  fprong Koen- 
en Haring  van  Hoorn  over  in  Bofliis  fchip, heid  van 
klauterde  by  de  takels  op,  en  rukte  de  vlagJ™  Ha" 
van  de  fteng;  doch  werdt,  in  't  nederdaa- 
len,  in  zyne  borft  gefchooten,  dat  hy  'tbe- 
ftierf.     Omtrent  den  middag ,  befloot  Boflu,  Boflu 
zyn  Krygsvolk,  op  veertien  of  vyftien  man  wordt  o- 

na  verlooren  hebbende ,  zig ,  by  verdrag ,  op verwon'  * 

ij.  j    t    1    r  j  nen  en 

te  geeven ,  bedingende  t  lyf  voor  de  zynen,  gevan. 

VI.  Deel.  Ff  voor  gen. 


45<>    VADE^ILANDSCHE    XXIV.  Bom? 

FijjpslIL  voor  zjg  zelven ,  daarenboven ,  eene  Graaf- 
*^73-  lyke  gevangenis,  't  Verdrag  werdt,  daarna, 
Beginfel  bekragtigd,  door Sonoi,  en  door  de  Staaterf 
Y?n  d®  van  't  Noorderkwartier  j  die ,  eenige  maan- 
ringgder  aen  geleeden,  by  raade  van  den  Prinfe  van. 
Gekom-  Oranje ,  hadden  vaftgefteld ,  eene  gewoonly- 
mitceer-  ke  Vergadering  van  Gemagtigden  uit  de 
de  Raa-  Vroedfchappen  der  Steden  ,  te  Hoorn ,  te 
Weft"  houden ,  welke ,  naderhand ,  de  Vergadering 
friesland  der  Gekommitteerde  Raaden  van  Weftfries- 
cn't  land  en  't  Noorderkwartier  genoemd  is,  en 
N°?r~  ijog  te  Hoorn  zit  (d).  Boffu  werdt,  in  dee- 
derkwar-  ?e  zt^Q  Stad, in  't  Weeshuis , gevangen ge- 
?et ;  daar  hy  wel  drie  jaaren  zat :  de  andere 

Sevangenen,  ruim  driehonderd  fterk,  wer- 
en, daar,  en  gedeeltelyk  te  Enkhuizen  ge* 
plaatft.  Veelen  werden ,  tegen  gevangenen, 
die  by  den  vyand  zaten ,  uitgewifleld ;  en 
raakten, by  deze  gelegenheid,  Burgemeefter 
Kies  en  andere  Haarlemfche  gevangenen  vry 
Multery  ^    £fa  deeze  overwinning  ter  zee,  begon 
aldaar.     ^t  fcheepSVOik ,  in  't  Noorderkwartier,  we- 
derom om  betaaling  te  roepen ,  en  aan  't  mui- 
ten te  flaan:  en  't  liet  zie;  niet  ftillen  *  voor 
men  den  Admiraal  en  Krygskommiflariffen 
in  verzekering  genomen,  en  zo  lang  bewaard 
hadt ,  tot  dat  den  muiteren  drie  maanden  vol- 
:  daan  waren  (ƒ). 

XIX.  De  vreugde  over  't  vangen  van  Boflu  werdt, 
Hidrend  eerlang,  een  weinig  gemaatigd,  doordien  de 
beleger   ^^  van  ^ldegonde  het  ongeluk  hadt  van 

den 

(d)  Veltus  Hoorn,  hL  n%. 

(e)  Boa  VI.  Boek.  hl.  334 <»*•  Us 5 ***."}  HOOFT  Vlll.  Jïwfe 

(ƒ;  fiOR  VI.  Bo<k,  kL  34S  [*72> 


XXIV.  Boek.    HISTORIE.    451 

ilen  vyand  in  handen  te  vallen.  Don  FredrikFiUFsIIL 
was,  na  't  opbreeken  van  't  Beleg  van  Alk-  1573* 
maar ,  op  den  dertigften  van  Wynraaand  , 
voor  Leiden  gekomen ,  om  welke  Stad ,  men, 
onlangs ,  't  geboomte  omgehouwen,  en  Kloos- 
ters en  Huizen  verbrand  hadt ,  op  dat  'er  dé 
vyand  niet  in  neftelen  zou.  '  Voorts ,  lag  'er 
agthonderd  of  negenhonderd  man ,  onderden 
Heere  van  Poyet,  in  bezetting  (g). 
,    De  Spanjaarden  maakten  zjg ,  op  den  togt0*"  "•* 
Baar  Leiden,  meefter  van  den  Haage:  waar-**^^ 
uit  de  Ingezetenen,  meefl  allen,  naar  Delftook 
gevlugt  waren.     Toen  namenze  de  fterkeMaas- 
fchans  te  Maaslandsfluis  in, en  hier  viel  hun1*n.d»- 
de  Heer  van  Aldegonde,  thans  Bevelhebber      * 
over  Delft,  Rotterdam ^en  Schiedaim,  in  han-^Idc^°tt* 
den  (h).    Hy  werdt,  te  Utrecht,  op  't  Sloteen. 
Vredenburg,  bewaard ;  doch  beter  gehandeld, 
dan  men  in  't  eerfl  verwagt  hadt,. hebbende 
den  Prins  ,  aan  Sonoi,  bevolen ,  zig,  om- 
trent den  Graave  van  Boflu ,  zo  te  gedraa- 
gen  ,  als  de  vyand  zig,  omtrent  den  Heere 
van  Aldegonde,  gedraagen  zou.  Leiden  was 
liegt  van  mondbehoeften  voorzien.  Don  Fre- 
drik ,  zy n  volk  willende  fpaaren ,  lei  het ,  der- 
halve, toe,  op  het  bedwingen  der  Stede, 
door  uithongering  (i). 

De  Hertog  van  Alva  bevondt  zig,  ten  ty-    XX. 
de  van  't  uitruften  der  Vloote  onder  Boflu, A,v?     . 
te  Amfterdam.Hy  was,  in  deeze  Stad,  rfeeds^j lyicS 
in  merkelyke  veragting  geraakt ,  doordien  hy-  Amfter-  • 
ze,  tegen  den  zin  der  Burgerye,  met  vreem- dan^zon- 
Je  der  zyne 
bor  vi.  Boek,  U.  319  [4*«].  fchulden 

ViGLius  *d  HOPPER.  Eptfu  CCXV.  f.  77U 
Bob.  VI.  Boekt  */•  3*«  U7O- 

Ff  a 


452     VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek. 

FiLipsIH.de  bezetting,  hadt  willen  bezwaaren:  ook 
1573.  hadt  hy  zig  daar  diep  in  fchulden  gefteken  , 
tebetaa^  zander,  fcnoon  des  vermaand , van  betaalen 
kn.        te  willen  weeten.  Nu  vreesde  hy  voor  eenen 
oploop,  waarom  hy  befloot,  heimdyk,  do 
Stad  te  ruimen.  En  fpoedde  hy  zig  te  meer,  om 
dat  hy  berigt  ontvangen  hadt ,  dat  de  Koning 
hem  eenen  Opvolger  hadt  toegefchikt ,  die 
reeds  op  komenden  wege  was(i).  Hebbende 
dan  met  de  trompet  doen  uitblaazen,datelk, 
die  iets  van  hem  te  vorderen  hadt,  des  an- 
derendaags, om  geld  komen  kon,  vertrok 
hy  ,'s  nagts  te  vooren,  zonder  laft  telaaten, 
om  zyne  fchulden  te  voldoen:  't  welk  ver- 
fcheiden'  luiden  van  middelen ,  die  meer  dan 
het  hunne  by  hem  hadden  opgezet,  in  zo 
zwaar  eene  behoefte  dompelde  ,  dat  vrouw* 
en  kinderen ,  zouden  zy  eeten ,  om  eene  ar- 
me daghuur ,  moeften  gaan  werken.  De  Her- 
tog vertrok  van  Amflerdam  op  Utrecht,  en 
.  keerde,  eerlang,  naar  Brabant  (/). 
Hy         Hier  hadt  hy,  al  in  Herfïlmaand,  de  al- 
2oekt  V  gemeene  Staaten  befchreeven ,  om  hen  te  be- 
ge[dbyS'  weegen>  tot  het  opbrengen  van  twee  mil- 
de alge-   lioenen  in  't  jaar;  waartoe  zy  niet  verftaan 
roeene     konden.     Ook  hadden  dé  Staaten  van  Hol- 
Staaten.  iand  hun, in  eenen  gedrukten  Brief  (m),  ver- 
Schriften  maand  „  den  dwingeland ,  met  geen  geld , 
fandwen  "  te  %ven>  noch ,  hierdoor ,  hunner  Lands- 
tegeuVl-»  luiden  en  hun  eigen  bederf  te  bewerken, 
va.         „  Liever  behoordenze  hun  de  hand  te  bie- 
„  den;  waartoe  zy  naauwlyks  hetvierdedeej 

van 

(k)  Violii  Comraenr.  p.  317. 
(I)    Hooft  VIII.  Bak,  */.  339. 

(«0  *y  uoa  vi.  B9ek,  K  ut  [***], 


XXIV.  Boek.     HISTORIE.    45J 

99  van  't  gene  hun  nu  afgeeifcht  wet dt  be-  FilipsüT. 
y>  hoefden  te  befteeden,  wanneer  het  Vader-  1573. 
„  land  haaft  in  ruft  en  in  den  voorigen  wel- 
„  ftand  herfteld  zou  zyn."  Ten  zelfden  tyde, 
kwam ,  op  deu  naam  van  den  Prinfe  en  van 
de  Staaten  van  Holland  en  Zeeland ,  een  wy  d- 
luftig  fmeekfchrift  aan  den  Koning  in  't  licht 
(») ,  waarin  Alvas  geweldenaaryen,  met  lee- 
vendige  verwen,  werden  afgemaaid,  de  Kor 
ning  verzogt,  dezelven  te  willen  fluiten,  en 
het  vreemd  Kxygsvolk  te  doen  vertrekken. 
In 't  flot,  werden  alle  Chriften-Mogendhe- 
den  gebeden ,  om  getuigenis  te  willen  geeven 
van  de  trouween  gehoorzaamheid  der  Land* 
zaaten ,  en  te  wege  te  willen  brengen ,  dat  dit 
Vertoog  tot  's  Konings  kennis  komen  mogt, 
zonder  verdonkerd  te  worden,  gelyk  voor- 
heen, meermaalen ,  ptegt  te  gefchieden.  Zul- 
ke gefchriften ,  fchoon  'er  geen  befluit ,  by  de 
algeiqeene  Staaten  of  by  den  Koning ,  op  ge» 
nomen  werdt,  waren  egter  van  dienft,om't 
volk  verder  af  keerig  te  maaken  van  de  Spaan* 
fqhe.Regeeringe,  en  te  doen  haaken  naarde 
vryheid,  die  hun,  van  's  Prinfpn  wege,.  be- 
loofd werdt. 

't  Verdriet,  dat  Alva  hiervan  gevoelde  i    xxr. 
werdt  vermeerderd,  door  de  fpytige  tyding-,  Alvas 
die  hy  ,ten  deezen  zelfden  tyde,  uitDuitfch-Bus^mi<* 
land,  kreeg.    Vyftigduizend  ponden   Bus-ver bnmd' 
kruids ,  welken  hy  van  daar  verwagtte ,  wa- 
ren ,  op  bevel  der  Hertogen  Joan  Kazimir  en 
ChriftofFel ,  Zoonen  van  den  Paltsgraaf,  Fre- 
drik  den  III,  die  met  den  Prinfe  van  Oranje 

ver? 

(*)  Zh  h«  hj  BOE  VI.  Buk,  '/.  34*  [4*]. 

Ff  3 


45*    .  VADERLANDSGHE  .XXIV.  Boe*. 

FftipsIiLdraagen  der  I-and  voogdye,  van  dag  tottiag, 
1573-  #t  we'^  fommigen  byna  deedt  vreezen,  dat 
hem 't     hy  met  deezen  Landvoogd  handelen  zou ,  ais 
-  bewind  met  den  Hertoge  van  Mediria  Celi  (s).  Ein- 
over,      delyk,  den  Raad  van  Staate,  die  nu  flegts 
uit  Aarfchot,6arlaimont  en  Viglius  beftondc 
(2) ,  op  den  negenentwintigflen  van  Slagt- 
maand, hebbende  byeen  geroepen, droeg  hy 
't  bewind  van  Kr  y  gs-en  Regeer  in  gszaa  ken  aan 
Requefens  over(*).Hy  bleef  egter  nog  te  Brus- 
fel ,  tot  over  't  midden  van  Wintermaand , 
niet  zonder  eenig  misnoegen  des  nieuwen 
Landvoogds  (u),  begeevende,  in  dien  tus- 
fchentyd,  verfcheiden'  openflaande  Ampten  r 
de  dagtekening  der  laftbrieven  tot  dezelven 
vervroegende ,  tot  voor  den  tyd ,  dat  hy  'tb©- 
wind  hadt  afgedaan.    Men  meende,  dat  de 
Raad  der  Beroerten  nu  ook  afgefchaft  zou 
«yn  geworden ;  doch  Al  va  bewoog  zynen  Op- 
volger ,  om  dien  in  ftand  te  houden.    Ook 
nam  'er  Vargas  zynevoorige  plaats  wederom 
in,  en  de  Raad  bleef  in  bedryf,  zelfs  na  dat 
Vargas ,  een'  dag  na  Al  va,  naar  Spanje  ver- 
trokken was. 
Zyn  vesr     -AJva  verreisde  op  den  agttienden  van  Win- 
trek,  aftermaand,  verzeld  van  DonFredrik,  die 't 
beelding  beleg  van  Leiden  aan  Baldes  vertrouwd  hadt 
en  dood.  ^  ^  en  begeleid  van  vyf  Kornetten  paarden. 

Hy 

(*)  VIGLIUS  ad  HOPPER.  Epi/l.  CCXVI.  p.  779. 
(t)  Viglii  Comment.  p.  3  is. 

(*)  VIGLIUS  Ad  HOPPKR.  Epifi.  CCXVII.  p.  7S*. 
(v)  Viglii  Comment.  p.  318.  ViGUUS  ad  HOPPER.  Epifi. 
CCXIX.  p.  ->*$. 

(a)  Noirkarmes,  dte  'er  ook  een  Lid  van  was, hadt, 
na  UoflTus  gevangenis  f  't  bewind  over  den  oorlog  in 
Holland  gekreegen ,  en  bevondt  zig  thans  aldaar.  Vi- 
anus  ad  Hopper.  Epift.  CCXV.  f.  777* 


IGOV.  Bom:    HISTORIE.     457 

Hy  nam  zynen  weg  te  lande, door Lotharin- FojhIIK 
.gen,  Bourgondie,  Savoye  en  Lombardye,  1573- 
tot  Genua  toe,  vanwaar  hy,  te  water  ,  in 
Spanje  kwam.  De  Koning  ontving  hem  gun- 
ftiger  dan  men  verwagt,  en, in  't  eerft,  hier 
verfpreid  hadt  (w):  en  fchoon  hy,  eerlang, 
ter  oorzaake  van  een  Huwelyk ,  door  Don 
Fredrik,  op  zynen  raad,  tegen  den  zin  van 
Filips ,  aangegaan ,  in  's  Konings  ongenade 
viel ,  en  te  Uzeda  gevangen  gezet  werdt ; 
ftelde  Filips  hem ,  na  de  dood  des  Konings 
van  Portugal,  niet  flegts  in  vryheid,  maar 
gaf  hem  't  bewind  over  't  Leger,  dat  naar 
.  Portugal  gezonden  werdt ,  om  Filips  van  de 
Portugeelche  Kroon  te  verzekeren  ,  waar- 
toe de  Hertog  veel  geholpen  heeft.  Hy  is , 
in  't  jaar  1582  ,  den  twaalfden  van  Winter- 
maand, in  hoogen  ouderdom,   te  Lisbon, 
©verieeden  (x).    Zyne  vrienden  en  vyan- 
den  zyn  't  eens ,  dat  hy  een  doorfleepen  en 
geoefend  Krygsman  ge  weeft  is  ;  doch  dat 
zyne  trotsheid  en  kleinagting  voor  anderen 
en  zyne  maatelooze  flrengheid  ,  die  dikwils 
naar  wreedheid  zweemde ,  den  Koning ,  wiens 
gezgLg  hy,  hier  te  lande,  in  top  zoet  te  vy- 
zelen  ,  meer  fchade  dan  voordeel  gedaan 
heeft  (y).    Men  geeft  hem  na,  dat  hy  zig, 
op  de  reize  uit  Nederland ,  by  Graave  Lo- 
dewyk  vanKoningftein,  Oranjes  Oom  van 
Moeders  zy de ,  beroemd  zou  hebben ,  geduu- 

ren- 

(w)  ViGLIUS  sd  HOPPER.  Epift.  CCXXVII.  p.  799.  Epift. 
CCXXXVL  p.  Sis. 

(x )  STKADA  Die.  I.  Lier.  VIL  p.  42 ••  MïTEREN  IV.  Btik% 
ƒ.  %$>  ta. 

(y)  BURGTJND»  Lihr.  III.  p.  27S  ,  %+6.  ViGLIUS  sd  HOPPEJL 
Epift.  CCV11I.  p.  764.  Ep.  CCXXIX.  p.  SOI. 

Ff  5 


458    VADERLANDSCHE    XXIV.  BdÉ*7 

FiLrpslll.rencie  Zyn  bewind  over  deeze  Landen,  welk 
.  /57S'  maar  ruim  zes  jaaren  geduurd  hadt,  agttien- 
duizendenzeshonderd  mehfchen ,  om  't  geloof 
en  om  weerspannigheid ,  te  hebben  doen  om- 
brengen (as).     Doch  fommigen  hebben  Vat^ 
gas  de  meefte  fchuld  gegeven  van  de  wreed- 
heden ,  hier ,  tegen  de  ketters ,  gepleegd ,  en 
AI  va,  niet  flegts  als  voorzigtig,  maar  zelfs 
als  zagtmoedig  befchreeven  (a) :  hoewel  men 
zou  mogen  agten,  dat  in  zulk  eene  befchry- 
ving  meer  hooffche  welleevendheid  of  vleiery 
dan  opregtheid  doorfteekt. 
XXII.      De  nieuwe  Landvoogd  vondt,  by  't  aan- 
staat des  vaarden  van 't  bewind,  YLands  zaaken  in 
Lands.    <je  uiterfte  verwarring.  Hy  vondt  het  Krygs«* 
volk  onbetaald,  's  Lands  gemeene  fchatkut 
ledig  tot  den  bodem  toe,  en  's  Lands  Staa- 
ten,  ziende,  waartoe  't  geld  befteedtwerdt, 
ongenegen,  omze  behoorlyk  te  vullen,    't 
Kwam  zelfs  zo  fchaars  met  's  Lands  pennin- 
gen om,  dat  de  Amptenaars,  eenen  gerui- 
men  tydherwaards,  onbetaald  waren  geblee- 
ven ,  en  Viglius  aan  Hopperus  fchreef ,  niet 
te  weeten ,  waaruit  de  wedde  des  Landvoogds 
betaald  zou  worden  (b).    Van  de  verbeurd- 
verklaaring,  dimmen  den  Koning  diets  ge- 
maakt hadt,  genoeg  te  zullen  opbrengen,  om 
daarmede  den  oorlog  te  konnen  voeren  (c)  , 
kwam  weinig,  ter  oorzaake  van  de  latten, 
op  de  vatte  goederen  ttaande ,  en  doordien  dé 

roe- 

(z)  RlYD  I.  B9tk,  */.   lö.  BOR  VI.  B*k>  hl.   )4*  f«f74]- 
\a)  VlGLII  Epift.  Seleft.  Ep.  CLXX1Y.  p.  399-  VlGLlVSMf 

Hopper.  Epift.  XLVI.  p.  45»- 
(i)  Viglius  ad  hopper.  Epift.  CCXill.  p.  771- 
(<j  viGLiua  *d  hopper.  Epift.  ccxxil  p.  m. 


XXIV.  Boek.      H1STOR  IE.     459 

roerenden  den  regterontdonkerd  en  ten  lande  FilipsIII 
uit  gevoerd  werden.  In  zulk  eene  fchaars-  1573. 
heid  van  penningen ,  hadt  Requefens  den  oor- 
log  op  den  hals ,  tegen  Holland  en  Zeeland, 
daar  hy  de  Naflaufcnen  fchier  meefter  te  wa- 
ter vondt ,  en  de  meefte  Steden  in  hunne  magt. 
In  Holland,  hielden  Haarlem  en  Amfterdam 
voor  den  Koning, waardoor  degemeenfchap 
tuffchen  Zuid-  en  Noordholland  afgefneeden 
was.  Ook  was  hier  Leiden  belegerd ;  doch 
*t  vyandlyk  heir  was ,  voor  Haarlem ,  zo  zeer 

fedund ,  en  zo  flegt  van  voorraad  voorzien, 
at  men  naautflyks  meer  doen  kon ,  dan  de 
toegangen  bezetten,  Zonder  de  Stad  vinni- 

f 'ei*te  konnen  aantallen.  De  meefte  Zeeuw- 
che  Steden  hielden  's  Prinfenzyde,  die  Mid- 
delburg, federt  eenige  maanden,  hadt  doen 
belegeren  (d). 

-  Zo  ftonden  's  Lands  zaaken,  in  den  aan-  XXlir. 
vang  des  jaars  1574,  toen  Requefens  't  ont- J*e<lue- 
xet  van  Middelburg  ondernam :  ten  welken  deAeemc 
einde,  hy  zelf  naar  Antwerpen  trok ,  om  't  Middei- 
uitruften  eener  magtige  Vloote ,  reeds  te  voo-  burg  te 
ren, op  Alvas  laft,  byeen  gebragt  (*),in  per-ontzet- 
foon  te  bezorgen.  Oranje,  daarentegen,  be-teiu 

Sjaf  zig  naar  Vullingen ,  daar  hy  de  Holland-  IS?^ 
che  en  Zeeuwfche  zeemagt ,  vierenzeftig 
zeilen  fterk,  onder  den  Admiraal  Lodewyfc 
vanBoifot,  verzamelde.  Requefens  verdeel- 
de zyne  vloot.  Dertig  zwaare  fchepen ,  on- 
der Sanchio  d' Avila ,  moeften ,  langs  de  Hon- 
te ,  naar  Walcheren  ,  zeilen ,  en  zeventig 

Smak* 

"  U)  BOR  VI.  Boek,  hl.  |  [478]. 
(e)  LANÖWT1  £pi&  lier.  I.  £>.  CXIX.  p.  zio. 


460    VADERLANDSCHE  XXIV. 

Ffupilïl.  Smakzeilen ,  van  Bergen  op  Zoom  ,de 
1574.  de  af  komen.  Over  deezen,  hadt  de  Heer 

■ "  Glimes,  in  naam,  Romero,  inderdaad» 

Slag  by   opperbewind.    D'Avila  en  Glimes  gin 
Rcimers- beide ,  in  't  laatft  van  Louwmaand  »• 
waale.     Glimes  trof ,  voor  Reimerswaale, 
faufche  Vloot  aan ,  met  eenen  ^ 
Noordweften  wind  op  hem  af  kome 
mero  dreef  tegen  hem  door  ,  dat  j  , 
flryd  behoorde  aan  te  vangen ;  d^ar 
weerd  hadt ,  dat  zulks  9  mid«  men 
moed  en  't  nagety  hadt ,  met  .alle  rev 
waterkryg,  ftreedt.  De  Naffaufi&ep" 
zig  boven  op  de  fchepen  gep]aatft,4gfci 

na  't  overwaaien  van  eene  vlugt 

kogels,  terftond  aan  't  enteren, 
nings  fchepen  werden ,  in  een  pogent 
boord  geklampt.  Ook  fprongen  de 
fchen  over  in  Boifots  Kog,Ttot  zeftig  m  w 
tal,  welken  hy,  met  buskruid,  in  de  ligt 
deedt  vliegen.  Romero  ftondt  op  't  ptwt  om 
over  te  (lappen,  toen  dit  lot  den  zy*entrof. 
Hy  treedt  dan  te  rug ,  maakt  meer  zeil,  wy kt 
af,  en  zet  het  op  't  Eiland  Thoolen  aan ;  daar 
hy  en  zyn  volk  zig ,  met  de  boot  of  met  zwem- 
men, bergden.Glimes,  aan  den  grond  geraakt* 
en  zig  dapperlyk  verdedigende ,  werdt,io&€ 
twee  fchooten ,  geveld.  Zyn  fchip  verbrand* 
de.  Agt  anderen  werden  veroverd  by  de  Nas* 
faufchen  (f.) ,  die  al  't  volk  over  boord  fraee-» ' 
ten,  de  fchepen  en  't  gefchut,  te  Veere  en 
te  Vliffingen ,  bragten.  Tuffchea  de  Jaatflt 
gemelde  Stad  en  ter  Neuze,  vertoonde  zig 

mid 

(f)  VlGLlIU  êi  HtPm,  Epift.  CXCIL/,  7** 


H 


uiimmrrmmmiiiffl iiiiwiüinhiiiiiih» iiiiniiiiiim «iiNHiiniiraniiriiNiiiiiMiiiniiiriniiiiiiiiu 


niiiliiiitriiiliini HiUn*iiilHMiïiiuniinlimniii 


JLOUIS  VAK  BOISOT, 
Admiraal,   van   Zieelani  . 


Jff.Hi/rmlm^   *******  *■  — tl 


Zr.  TïMipar  * 


over. 


XXIV.  Boek.     HISTORIE.    461 

midlerwyl ,  de  Spaanfche  fchepen ,  onder  d'A-  FilotIIT. 
vila.  De  Prins,  die  binnen  Vliffingen  was,  1574. 

vondt  zig,  op  't  ontvangen  der  raaare  hier- 

van  ,  niet  weinig  verlegen ,  alzo  hy  bynagee* 
ne  fchepen  by  der  hand  hadt.  Doch  'svyands 
inisflag,  die  't  gety,  voor  Breskens,  verlag, 
tedde  nem  uit  zyne  bekommering.  Kort  hier* 
na,  kwam  de  tyding  van  de  neêrlaag  der 
Spaanfchen  op  de  Schelde,  die  d'Avila  be- 
woog, het  anker  te  ligten,  en  naar  Antwer- 
pen te  rug  te  keeren. 

't  Ontzet  van  Middelburg  dus  gemift  zyn-  Middel- 
de, zogt  Mondragon ,  die,  binnen  deezeburg 
Stad ,  daar  men  groot  gebrek  aan  mondbe-  5^£  zi* 
hoef  ten  hadt  (3) ,  geboodt ,  tot  handeling  te  °v" 
komen.  Oranje  weigerde  eerft ,  de  Stad  en 
Arnemuiden,  anders  dan  op  genade  en  on- 
.  genade ,  te  ontvangen  (g).  Doch  Mondragon 
hebbende  verklaard,  dat  hy  Middelburg  lie- 
ver op  twintig  plaatfen  aan  brand  fteeken ,  ea 
zig,  met  de  zynen,  in  eenen  uitval ,  dood 
vegten  zou;  vondt  de  Prins  geraaden  tebui- 

fen.  't  Verdrag  werdt ,  den  agttienden  van 
prokkelmaand,  eetroffen,  op  deeze  voor- 
waarden: „  Mondragon  en  zyn  volk  hadden 

.  Wal- 

Ul  R<ÏP^  tenRaedeTanMiddelb.v4NZnUXy.ZVIJ.  XVIIL 
XX  Air.  1,73   [157*]. 

(3)  In  Wintetmaand  te  vooren,hadt  de  Wethouder- 
fchap  reeds  beflooten,  Lynzaad  te  koopen,  tegen  agt 
fchellingen  de  zak,  en  aan  de  bakkers  te  leveren,  om 
met  het  meel  gemengd  te  worden.  Wat  laater ,  werden 
ook  de  Kappers  en  gezonte  Limoenen ,  voor  Stads  re* 
kening,  opgekogt,  en  onder  't  gemeen  verdeeld.  Ré* 
gijl.  ten  Raede  van  Middelb.  van  XIX  Decemb.  1573. 
en  XII  January  1573  [1574].  Zie  ook  Vicuus  a/Hof» 
Hüuim  EpiiL  CZCIIL  p.  712. 


4<Ja    VADERLANDSCHE  XXIV.  Boa; 

FiupsIII.,,  Walcheren  te  mimen, met  hun  geweer  en 

1574.  „  pakkaadje;  mids  hy,OD  zyne  eer, beloof* 

~-  „  de,  binnen  twee  maanaen ,  teyugtezul- 

„  len  keeren  in  's  Prinfen  handen,  of  Alde- 

„  gonde,  de  Ryk  en  nog  drie  anderen,  op 

„  vrye  voeten ,  te  doen  ftellen."  Met  deBur- 

gemeefters  kwam  de  Prins  overeen  „  dateik, 

„  die  den  Prinfe  van  's  Konings  wegezwee- 

„  ren  wilde,  lyf ,  goed  en  voorregten  be- 

5,  houden  zou;  doch  onder  hen,  die  den  eed 

„  weigerden,  zou  de  Prins  tien  Perfoonen 

„  mogen  kiezen ,  om  in  hegtenis  te  blyven, 

„  tot  dat  zy  de  vryheid  van  een  gelyk  getal 

„  van  gevangenen ,  te  Haarlem,  zouden  be- 

„  zorgd  hebben.  De -overigen  mogten,  met 

„  het  hunne,  vertrekken.  Tot  bezetting  zou 

„  de  Stad  eenige  Burgers  van  Zierikzee,  VJis- 

„  fingen  en  Veere  moeten  inneemen:  welke 

„  Steden  de  Prins  ook  met  nieuwe  voorreg- 

f,  ten  zou  mogen  voorzien ,  fchoon  die  van 

„  Middelburg  hunnen  Koophandel  en  andere 

„  vryheden  zouden  blyven  behouden,  zo  ver 

„  't  gebied  der  S tad  zig  ftrekte.  Voorts,  moeft 

3,  de  Stad  den  Prinfe  driemaalhonderddui- 

„  zend  guldens  opbrengen,  en  daarna  ook, 

„  met  de  andereSteden,draagen,in  dekos- 

„  ten  van  den  kryg.    De  Geeftelyken  mog- 

„  ten  alleen  met  nun  gewaad  vertrekken. 

Vliflïn-    »  Wegens  hunne  goederen  zou  de  Prins , 

gen, Vee-,,  naar  billykheid,  orde  ftellen  (A)." 

re  en  Ar-      jja  het  treffen  van  dit  Verdrag ,  ging  de  be- 

den"met  zett^ng  fcheep  >  °P  den  eenentwintigden , 

verfchci-  wordende  ter  Neuze  aan  land  gezet.  De  Prins 

fcholdt 

(t)  Capitulatie  van  Midcfelb.  in  dato  XIX.  Ftbr.  1574,  M*S. 


-3CX1V.  Boek.    HISTORIE.     463 

fcholdt  der  Stad,  federt,  twee  tonnen fchatsFiupsIIL- 
kwyt  van  de  drie  (i).   Men  kwam,  terftond  *574* 
liierna,  overeen  met  eenige  Koopluiden,  die  den* 
<ler  Stad  dertigduizend  guldens  opfchooten ,  v°o/reg- 
welken  den  Thefaurier ,  Adriaan  Manmaaker  ^onT 
geteld  werden.Nog  dertigduizend  guldens  be-ken. 
loofde  men ,  in  twee  reizen,  te  zullen  voldoen, 
en ,  wegens  de  overige  veertigduizend  gul- 
dens  ,  hoopte  men  nog  kwytfchelding  te 
verwerven  van  den  Prinfe  (k);  zonder  dat 
my ,  wegens  't  gevolg  hiervan ,  iet  gebleeken 
is*  De  gantfche  Éurgery  hadt,midlerwyl,  op 
den  derden  van  Grasmaand ,  den  eed  van  ge- 
trouwheid gedaan  aan  den  Prinfe  (/).    Doch 
alzozyne  Doorlugtigheid ,  eerlang,  Vullin- 
gen en  Veere  verklaarde  voor  vrye  Graaf- 
ly  ke  Steden ,  die ,  zo  wel  als  de  andere  Zeeuw- 
fche  Steden ,  op  de  Staatsvergaderingen ,  zou- 
den moeten  befchreeven  worden,*  dezelven* 
daarenboven  >  befchenkende  met  het  Regts- 
gebied  over  een  aanzienly  k  gedeelte  van  Wal- 
cheren, dat,  tot  hiertoe,  onder  't  Regtsge- 
bied  van  Middelburg,  behoord  hadt  (tn):  en]yif5noe- 
alzo  hy,  ten  zelfden  tyde ,  Arnemuiden ,  een  gen  vin 
Dorp  onder  Middelburg  flaande,  tot  eeneMiddel- 
Stad  verhief,  Nieuwkerke  en  Mortiere  vanburfihier* 
het  zelve  af  hanglyk  verklaarende  (n) ,  heeft ovcr* 
hy  de  gunfl  der  Middelburgfche  Regeeringe 

nooit 

(«)    BOR  VII.  Bêtk,  W.  4  [+79  ««*•]  MSTEREH  V.  JBoek9  /• 
tyverf.  SS,  «9- 

<k)  Rcgift.  ten  Raede  van  Middelb.  van  XXIV.  Maart  157} 

„  (7;   Regift.  ten  Raede  3  April  xj73  [iJ74].  ƒ•  i«9  verf. 

(m)  BOXHORN  9f>  &F.1GERSB.  I.  Detl>  bl.   19$  p   «*. 

(i>)  BOXHORN  0;  RllCERS*.  II.  Ditl,  kl.   s$7*    AUlERSW 
Y.  Btkff-  19  verf. 


Fiupsllï. 

1574. 


XXIV. 
Oranjes 
aanflag 
op  Ant- 
werpen 
mislukt. 


464    VADERLANDSCHE    XXIV. 

nooit  regt  konnen  winnen.  Welke  gevol- 
gen het  misnoegen  ,  hierover  opgevat,  ge- 
had hebbe,  flaat  ons,  hierna,  te  melden. 

Mondragon  hadt ,  midlerwyl ,  niet  dan  met 
veel  moeite, de  vryheidvan  de  Ryk verwor- 
ven. Aldegonde  bleef  nog  wel  agt  maanden 
in  hegtenis.  De  Landvoogd  (laakte  hemniec, 
voordat  de  Ryk  de  koenheid  gehad  hadt  van 
Mondragon ,  ten  Hove ,  om  't  voltrekken  zy- 
ner  belofte,  te  komen  maanen  (0). 

De  Prins ,  nu  verre  meefler  ter  zee,  fineed- 
de,  kort  na  't  overgaan  van  Middeiburg,  ee- 
nen  aanflag  op  Antwerpen ,  waartoe  de 
Zeeuwfche  Vloot  gebruikt  zou  worden.  Doch 
zy  ne  Doorlugtigheid  hieldt  ook  heimelyk  ver- 
ftand,  met  zekeren  Jan  AUmfo^  Soldaat  van 
'tKafleel,  welk  hy. den  frinfe  leveren  zou, 
om  twintigduizend  Dukaaten.  Jan  de  Vos  en 
Piet  er  Torqueau  waren ,  bedektelyk ,  in  de  Stad 
gekomen ,  met  fchrif  telyken  laft  van  den  Prin- 
fe ,  om  den  aanflag ,  die  den  vy  fden  van  Len- 
temaand voortgaan  moeft ,  te  vorderen.  Vier- 
of  vyf honderd  rappe  foldaaten ,  meed  wilde 
Geuzen»  uit  het  Woud  van  Ypere  ,  waren 
reeds  ter  poorten  in  gefloopen,  en  zouden, 
in  de  Stad,  van  wapenen  worden  voorzien. 
Doclr  de  toeleg  werdt ,  pas  voor  de  uitvoe- 
ring, ontdekt,  Alonfo  en  andere  medeplig- 
tigen  gevat ,  en  ter  dood  gebragt.  De  Vos, 
Torqueau  en  de  meefte  foldaaten  waren  't, 
door  de  vlugt,  ontkomen  (p).  BydeNas» 
faufchen  broeiden,  ten  deezen  tyde,  dierge* 

lyke 


s 


p)  Hooft  II.  B*ek>  il  *sof  1*7, 
)  Boa  VU.  Mtk,  H>  7lW]« 


XXIV.  Boek.    HISTORIE.     465 

lyke  aanflagen  op  verfcheiden'  andere  Steden,  FiuwIIt. 
waarvan  ons  geen  by zonder  berigt  voorge-   1574* 
komen  is  (q). 

Doch  de  Koningfchen  zaten  ook  niet  (til.  Noirkar- 
Zy  zogten,  door  eenige  uitgeweeken'  bur-m*s 

Sers,  die  heimelyk  verftand  in  Gouda  hiel-  g?0**  . 
en,  deezeStad  te  bemagtigen.    Jan  #^te°kry- 
die  zig  te  Utrecht  bevondt,  en  eenige  ande- gen,  door 
ren  dreeven  deezen  handel,  met  eenige  Ge- verraai 
magtigden  van  Noirkarmes ,  die ,  ten  deezen 
tyde,  van  wege  der  SpaanCchen,  't  Stad- 
houderfchap  over  Holland  en  Utrecht ,  in 
Boflus  plaatfe ,  waarnam.  In  de  Stad,  hadt  men 
omtrent  twintig  Roomfchgezinden  ingewik- 
keld in  den  aanflag.  Een  derzelven,  eertyds 
Stads  Slo  temaak  er,  hadt  nog  onder  zig  de 
fleutels  van  't  Vlamitigs  poortje,  door  welk, 
men  de  Spanjaards  zou  inlaaten :  of  zo  dit  niet 
gelukte ,  zou  men  een  toegemetfeld  gat  in  den 
doeletooren  openen ;  waardoor  men  hen ,  o- 
ver  de  graft,  binnen  helpen  zou.  De  nagtna 
den  vy  fden  van  Sprokkelmaand  was  tot  de  uit- 
voering beftemd.  Doch  op  den  derden  ,kwam 
Jonkheer  Albrecht  van  Egmond,  met  honderd- 
envyftig  Knegten,  binnen  Gouda,  waaruit 
vermoeden  rees  inde  famenfpanners,  dathun 
toeleg  ontdekt  was.  De  Schoonzoon  van  Jan 
Hei ,  Adriaan  Pieterszoon ,  fchreef  dit  over  naar 
Utrecht;  doch  de  boer ,  die  den  briefbrengen 
zou,  werdt  betrapt:  en  daarna  ook  Adriaan 
Pieterszoon  en  verfcheiden'  anderen.  Hy  en 
nog  eenigen  werden  onthalsd  en  gevierden- 
deeld ;  anderen ,  om  hunner  jonkheids  wille, 

ver- 
ft) viglios  ad  Hopper.  Epi/ï.  cxciii.  p.  7*1. 

VI.  Deeu  Gg 


4<J<5    VADERLANDSCHE    XXIV.  BoEt 

JiupslII.verfchoond  (r):  onder  welke  laatften  zekere 
J574*  Reinier  Dirkszoon  zal  geweeft  zyn ,  wiens  Moe- 
der ik  vind,  dat,  in  Wynmaand,  by  zyne 
Doorlügtigheid,  om  vergiffenis  voor  hem, 
heeft  aangehouden  (j). 
XXV.      Midlerwy  1 ,  hadt  Oranje ,  genegen ,  om  dea 
De  Prins  oorlog,  door  onderneemingen  van  meerderen 

zig  met  na^ru'c » ten  e*nc*e  te  brengen » al  federt  eenen 
En*e-     geruimen  tyd ,  gepoogd  een  voordeelig  ver- 
land  .  en  bond  met  deeze  of  gene  uitheemfche  Mo- 
daarna,   gendheden  te  fluiten,  en  op  nieuws  een  Le- 
Fnnk-    8er  te  verzamelen.     Meeft  liepen  wei  zyne 
ryk ,  te   gedagten  op  een  Verbond  met  Frankryk;  doch 
verbin-    na  den  moord  van  Parys ,  vondt  hy  raadzaam, 
den,       eerft  eens  te  bezoeken ,  of  hy  Engeland  in  zy- 
ne belangen  kon  overjiaalen.  Derwaards  wa- 
ren, reeds  op  't  einde  des  jaars  1572,  uit  's 
Prinfen  naam ,  en  uit  dien  der  Staaten  van 
Holland ,  Zeeland  en  Weftfriesland ,  afgezon* 
den  Jan  van  der  Does,  Heer  van  Noordwyk, 
Willem  van  Nyveld ,  Heer  van  Arendsberg, 
Meefter  Lieven  Keersmaaker ,  Burgemee/ler  van 
Zierikzee,  Doétor  Adriaan  Junins  of  de  Jonge 
en  Meefter  Dirk  van  Btonkhor/L    Zy  hadden 
laft,  der  Koninginne  te  vertoonen,  om  wel- 
ke wigtige  redenen ,  men  hier  de  wapenen  te- 
gen de  Spanjaards  hadt  opcevat;  en  haar  om 
onderftand ,  in  volk  en  geld ,  te  verzoeken  (f). 
Hierna  was,  in  Grasmaand  des  volgenden 
jaars ,  een  Verdrag  geflooten ,  waarby  de  Prins 
den  Éngelfchen  de  vrye  vaart  naar  Antwer- 
pen toeftondt,  met  vier  fchepen  tevens,  die 

hun 


« 


)  Bon  VII.  Boek,  hU  t  [484]. 
)  Refol.  Holl.  i«  OSêk.  1574.  U.  14*. 
(t)  BOA  VI.  Buk>  U.  Jio  [413]. 


XXIV,  Bofic.      HISTORIE.    467 

hun  gefchut  egter ,  in  Zeeland,  laacen  moes-FjuFsOL' 
ten ,  en  niets  dan  eenige  geweeven'  ftoffen  te  1574. 
rug  moeten  voeren :  bedingende  hy ,  daaren-  — • 
tegen ,  de  vryheid,  om  Kry  gsbehoeften  in  En- 

S eland  te  mogen  koopen  (a).  Doch  dit  Ver- 
rag  ,  dat  flegts  met  Gemagtigden  der  Engel- 
fche  Koopluiden  gemaakt  was ,  fchynt ,  door 
de  Koninginne,  niet  bekragtigd  tezyn.  Ook 
vind  ik  met,  dat  'er,  met  het  Gezantfcjiap, 
iets  werdt  uitgeregti  De  Prins  floeg  dan  't 
oog  wederom  op  Frankryk.  In  den  I  lerfft  des 
jaars  1573,  werdt  'er  eene  onderhandeling 
begonnen ,  te  Frankfort ,  tuflchen  Graave  Lo- 
dewyk  en  den-Heere  van  Schomberg.  De 
Graaf  boodt  hier  den  Koning  Holland  en  Zee- 
land aan,  zo  hy  den  oorlog  aan  Spanje  ver- 
klaaren  wilde,  of  alle  de  Steden,  die  de  Prins 
op  de  Spanjaards  veroveren  mogt,zohy  hem 
met  driemaalhonderdduizend  guldens  wilde 
onderfteunen :  en  werdt  'er ,  op  deezen  voet, 
een  heimelyk  Verdrag  ontworpen  (t>).  Nader- 
hand, tradt  Schomberg  wederom  met  Gemag- 
tigden van  den  Prinfe ,  te  Mets ,  in  onderhan- 
ling,  zynde  hy  toen  gelaft,  door  de  Konin- 

finne  Moeder,  om  te  bewerken ,  dat  haar 
loon,  Henrik,  onlangs  tot  Koning  van  Poo- 
len verkooren,totBefchermheer  der  Neder- 
landen, werdt  aangenomen.  Doch  Oranje 
neigde  meer  om  deeze  waardigheid  op  te 
.  draagen  aan  haaren  derden  Zoon,  Karet,  Iierto- 
ge  van  Alengon ,  die  vriendfchap  gehouden  hadt . 
met  den  Admiraal  van  Coligni ,  en  geoordeeld 

werdt 

(»)  MlTSAEN  V.  Bo*k  »  ƒ•  t9  V*f> 
(v)  THWUIUJ  Libr.  LV.  p.  *o«.  C„ 

Gg  2  " 


468    VADERLANDSCHË  XXIV.  Boe*. 

fiupslll.  werdt  den  Proteftanten  gunftig  te  zyn.  Ook 

1574.  hieldt  Graaf  Lodewyk,  met  deezen,  buiten 

'  kennis  der  Koninginne  Moeder,  een  heiine- 

ly  k  mondgefprek  te  Blamont ,  in  de  Lente  dee- 

zes  jaars  1574  (w).  Doch  de  dood  van  Karel 

den  IX ,  die  kort  hierna  voorviel ,  en  andere 

veranderingen  in  Frankryk  bragten  te  wege, 

dat  het  Verdrag ,  welk  toen  ontworpen  werdt, 

eerft  na  verloop  van  eenige  jaaren ,  werdt  ge- 

flooten:  gelyk  wy,  terzyner  plaatfe,  zullen 

melden, 

GXXfL*       Graaf  Lodewyk,  alleenlyk  eenigen  onder- 

de™k0~ftand  in  geld,  in  Frankryk,  bekomen  heb- 

verza-     bende  (s) ,  begaf  zig  naar  den  Maaskant ,  te- 

meiteen  gen  overMaaftricht,  en  verzamelde  hier  een 

Leger.    Leger  van  zesduizend  knegten  en  drieduizend 

Jaarden.  De  Landvoogd ,  gewaarfchuwd  met 
en  (lag,  werft  op  't  fpoedigft  agtduizend 
Duitfche  Paarden  en  vierduizend  Zwitfers. 
Leiden    Ook  ontbiedt  hy  zyn  Krygsvolk  uit  Holland; 
verlat-     en  werdt  toen  Leiden  verloft  van  de  belege- 
ttn-        ring ,  die ,  van  Slagtmaand  af,  geduurd  hadt. 
De  Waterlandfche  fchanfen,  die,  inden  aan- 
vang deezes  jaars ,  door  den  Heere  van  Che- 
vreaux,  waren  ingenomen,  werden  nu  ook 
verlaaten.  Requefens,  zyne  Krygsmagt  by- 
een  hebbende,  liet  Maauricht  bezetten  door 
Sanchio  d'Avila,  die ,  terftond ,  fchutgevaar- 
ten  begon  te  houden  met  de  Naflaufche  troe- 
pen, een  gedeelte  van  welken  hy,  te  Bemele, 
alwaar  zy  gelegerd  waren ,  verneftelde.  Graaf 
Lodewyk ,  met  het  gros  zyns  Legers,  getoefd 

heb- 


1 


w)  ThuANUS  Libr.  LVlI.  p.  $*t  A.  $7*.  D.  977-  D. 
x)  MSTIAEN  V.  £«£,ƒ.  *o. 


JÖOV.  Boek.     HISTORIE.     469 

hebbende  tot  op  den  agtften  van  Grasmaand,  FiupsOL 
en  kennis  hebbende  bexomen,  dat  de  Prins,  1574. 
zyn  Broeder ,  met  zesduizend  man ,  in  de  Bom-  J 

meierwaard  gekomen ,  en  't  Huis  te  Waar- 
denburg aldaar  bemagtigd  en  geflegt  hadt , 
breekt,  eindelyk,  op,  van  zins,  om  zig  met 
den  Prins  te  vereenigen  (y).  Hy  trekt  langs 
de  regterzyde  der  Maaze ,  die  thans  hoog  ge- 
zwollen was  (2),  meenende  zynen  weg  te 
neemen ,  door  't  Land  tuflchen  de  Maaze  en 
Waale,  naar  de  Bommelerwaard.  Doch  de 
vyand,  zig  fpoedende,  met  groote  dagrei- 
zen ,  langs  den  linker'  oever ,  die  hier  zo  veel 
bogts  niet  heeft  als  de  regter,  paft  hem  voor- 
uit te  zyn,  legt,  by  Graave,eene  fchipbrug, 
voert  'er  zyn  volk  over ,  en  flaat  zig  te  Over* 
jljjeli  en  in  de  naafte  Dorpen  neder.  Desan-Slag  op 
deren  daags ,  bevondt  zig  Graaf  Lodewyk  ,de  Moo- 
op  eene  myl  na,  by  't  Spaanfche  Leger:  enkerheid* 
zig  nu  den  weg  naar  de  Bommeler waard  zien- 
de afgefneeden ,  befluit  hy ,  zig  by  Mowyk  of 
Mook  neder  te  (laan.  D'A  vila ,  verlof  van  den 
Landvoogd  bekomen  hebbende ,  om  eenen 
Veldflag  te  waagen ,  kieft  'er  de  Mookerheide 
toe,  die  omtrent  een  vierdendeels  uurs  van 
't  Dorp  legt.  Hier  raaken  de  Legers  aan  ei- 
kanderen, op  den  veertienden  vanGrasmaand. 
Na  't  houden  van  fchutgevaarte  ,  vielen  de 
Spaanfchen  op  den  LegerwalderNaflaufchen 
aan,  met  zo  veel  geweld,  dat  zy  hen  dein- 
zen deeden.  Toen  komt  de  Graaf  te  voor* 
fchyn ,  valt  op  de  kornet  paarden  van  Schenk, 

en 

-fy)  VlOLlüS  *d  HOPPER.  Bpifl.  CCXXVIII.  f.  3oi. 
(z)  VlGUüs  si  HOPPE*.  Epi/?.  CCXXVL  p.  79t. 

Gg3 


Ï7<>    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek; 

FiLipsIlI.en  jaagtze  op  de  vlugt  naar  Graave.  't  Gros 
.  1574.  des  vyandlyken  Leger  wift  egter  van  geen 
z wigten,  maar  indringende  op  de  Nauau- 
fche  Ruiters ,  die  nog  t  voordeel  der  hoog- 
te hadden ,  doet  het  dezelven,  hals  over  hoora, 
van  boven  neder  tuimelen ,  't  welk  zo  groot 
eene  verwarring  onder  't  voetvolk  bragt,dat 
het  den  vyand  den  nek  boodt ,  en  aan  't  vlug- 
ten floeg.  Dè  Spanjaards,  hun  voordeel  ver- 
volgende, vernielen  de  vlugtenden,  by  me- 
nigten. Men  wil ,  dat  'er  drieduizend  kneg- 
Dood     ten  en  vyfhonderd  Ruiters  omkwamen.  Ook 
vin  Graa- Heten  'er  de  Graaven  Lodewyk  tnHenrikvan 
ve  Lode-^/^tf  j^  feeven,  fchoon  hunne  lyken,  on- 
**  *       der  de  gefneuvelden ,  nimmer  gevonden  zyn 
(*).  DeSpanjaards  zouden  niet  boven  de  twee- 
honderd dooden  gehad  hebben.     Zy  vero- 
verden dertig  Vendels  en  twee  Veldftukken, 
het  eenigfle  grof  gefchut ,  dat  men  in  's  Graa- 
ven Leger  hadt.Door  't  vlugten  van  Schenks 
bende ,  was  de  roep  door  't  Land  geraakt,  dat 
de  Spanjaards  geflaagen  waren ;  en  hadt,  hier- 
op ,  de  Burgery  van  Reenen  haare  Spaan- 
fche  bezetting  de  Poortfleutels  ontweldigd. 
Doch  deeze  beroerte  liet  zig  ligtelyk  (tillen, 
nadat  men  't  gerugt  valfch  bevonden  hadt. 
Oranje  fcheen   de  neêrjaag  zyns  Broeders 
voorzien  te  hebben :  alzo  hy ,  op  't  verneé- 
men  van  deszelfs  optogt ,  gezeid  hadt,  wel  te 
mogen  lyden,  dat  dezelve  zig,  met  het  Le- 
ger ,  honderd  mylen  van  daar  bevondt.  Ook 
urhryft  men  zyn  ongeluk,  grootendeels, toe, 
aan  de  onervaarenheid  zyner  benden,  die  te- 
gen 

(é)  VIGLH»  éd  Homa.  Epift.  CCXXX.  p.  S©J, 


XXIV.  Bok.    HISTORIE.     471 

gen  de  oude  en  geoefende  Spaanfche  Kneg-  FilipsIIÏ. 
ten  niet  opmogten.    De  gemeene  zaak  ver-  1574.. 
loor  veel  aan  Graave  Lodewyk  ,  die  voor  zyne  af- 
zyns  Broeders  regcerhand  gehouden  werdt ;  beelding. 
doch  heeterop  gevaarlyke  aanflagen  was  dan 
deeze.    Voorts  was  hy  welfpreekend,  mild 
en  minzaam  (b) ,  en  werdt ,  by  grooten  en 
kleinen,  dienem  gekend  hadden,  beklaagd. 
Het  overfchot  zyns  Legers  verliep  terftond. 
Eenige  Franfchen  bemagtigden ,  op  's  Prinfen 
naam,  het  Slot  te  Kerpen ,  van  waar  zy  't 
platte  land  afliepen.    De  Prins  zelf  trok,,  na 
denflag  by  Mook,  uit  de  Bommeler  waard , 
te  rug  naar  den  Hollandfchen  bodem  (r). 

Schadelyker  gevolgen  zou  deeze  flag  voo*  XXVIL 
de  Hollanders  gehad  hebben ,  zo  niet  de  Span-  Muitery 
jaards,  terftond  na  den  ftryd,  tegen  de  ge- wden!** 
woonte  der  Duitfchers,  die  't  voor  't  vegten 
plagten  te  doen,  aan  't  muiten  geflaagen  wa- 
ren, en  om  betaaling  geroepen  hadden.  Ver- 
jaagende  zelfs  hunne  bevelhebbers, kiezenze 
andere  Overften,  en  flaan  op  weg  naar  Ant- 
werpen. Met  weinige  moeite,  binnen  ge- 
raakt,  lietenze  zig,  ook  door  de  tegenwoor- 
digheid des  Landvoogds ,  niet  wederhouden 
van  het  pionderen  der  wooninge  van  den  Hee- 
re  van  Chd.m$aignéi9FredrikPeremtvan  Gran- 
veile.  Broeder  des  Kardinaals,  en  thans  Be- 
velhebber der  Stad.  Tegen  den  avond  trok- 
ken zy,  by  tienen  of  meerder  getal,  in  de 
huizen  der  burgeren  ,  daar  zy  zig  rykelyk 
deeden  opfchaffen,  ftreevende  voorts ,  den 

gant- 


t 


*)  WALSIUGHAM  Lettr.  CXXXIV.  p.  201% 
>J  BOK  VIL  Beek,  kl.  11  [431  "?•]* 

Gg4 


47»    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek. 

FiupsïII.  gantfchen  nagt  door,  langs  de  ftraaten,  en, 
1574- met  fchreeuwen  ,  fchellen  en  flaan  aan  de 
'  deuren,  alles  doende  fidderen :  'twelkveele 

burgers  befluiten  deedt,  om,  met  den  dag,  de 
Stad  te  verlaatend  Dit  hollen  der  Spanjaar- 
den duurde  ettelyke  dagen.  Men  boodt  hun 
een  gedeelte  der  verdiende  foldye  op  hand; 
doch  zy  fchreeuwden ,  tot  heefch  wordens  toe, 
dat  'er  't  volle  geld  zyn  moeft.  Eindelyk  f 
lieten  zy  zig  beweegen,om  een  gedeelte  der 
betaalinge  in  lakenen,het  overige  in  geld  te 
ontvangen.  Doch  toen ,  na  verloop  van  ee- 
nige  dagen,  de  Landvoogd  hun  liet  voorhou- 
den, dat  men  hem,  tot  de  volle  betaalinge, 
zo  ftipt  niet  verbonden  moeft  agten ;  maar 
een  weinig  gedulds  neemen ;  gaat  het  hollen 
wederom  aan ,  als  te  vooren.  Men  merkt,  nog- 
tans ,  aan ,  dat  de  muiters  zo  ftreng  een*  tugt 
onderhielden ,  dat  niemant  hunner  den  burge- 
reren onseftraft  iet  ontftal.  Eindelyk ,  lieten 
zy  zig,  door  betaaling  eri  beloften,  ander- 
maal ftillen ,  neemende  hunne  oproerigheid, 
die  de  burgers  van  Antwerpen  veelgeldsge- 
koft  hadt,  nog  beter  einde,  dan  men,  in  't 
eerft ,  gevreesd  hadt  (d). 
DeZeeu-  De  Spaanfche  Vloot,  die  te  Antwerpen 
wen  tas-  lag,  was,  onder  't  muiten  der  Spanjaarden  , 
ten  de  een  ftuk  van  de  Stad  af,  benedenwaards ,  ge- 
Vloot  by  weeken  (e)  %  op  dat  'er  de  oproerigen  niet  op 
oen  mud"  aanvallen  zouden.  De  Zeeuwen  ,  hiervan 
de  lugt  gekreegen  hebbende ,  zeilden  'er,  met 
een  tamelyk  tal  van  fmak-  en  razeilen,  op  a£ 

be- 

(d)  BOR  VII.  Bêek9  hU  15  [493]-  LANGÜSTI  Epift.  Hér.  U 
[II  ]  Ep.  IV.  p.  t. 
{e)  LANGUBT1  ubi  fuprs  Ep.  VII.  p.  1S« 


XXIV.  Boe*.     HISTORIE.    475 

benaagtigden  drie  fchepen  ,  en  ftaken  drieFiupstïi; 
anderen ,  die  aan  den  grond  geraakt  waren,  1574. 
in  den  brand.    Adolf  van  Haamflede ,  Onder-  ~ 

Admiraal  aan  de  Spaanfche  zyde,  viel,  by 
deeze  gelegenheid,  den  Zeeuwen  in  handen, 
en  werdt  op  Delft  naar  den  Prins  gevoerd, 
daar  hy  lang  zat.    De  Spanjaarden ,  die  nu 
te  Antwerpen  feeft  hielden,  over  de  zege, 
op  de  Mookerheide  bevogten,  moeflen,  zo 
uitgeftreeken  als  zy  waren ,  te  wapen  loopen, 
en ,  den  flykerigen  dyk  langs ,  aantrekken  op 
de  onzen.  Men  plaatfte  hen ,  buitensdyks ,  in 
den  modder ,  van  waarze  wakker  vuurden  op 
de  Zeeuwen;  doch- niet  beletten  konden, dat 
deezen,  met  de  genomen'  fchepen  en  veel 
buits  en  gevangenen ,  naar  Walcheren  ,  te 
rug  keerden  (ƒ  j.  Doch  hoe  zuur  de  neêrlaag  Atöflt- 
teMook  den  Hollanderen  zou  opgebroken  *en*er 
hebben,  was  'er  de  muitery  der  Spanjaarden ^^"^ 
niet  op  gevolgd,  kan  men  fpeuren,  aan  ver-      * 
fcheiden  aanflagen  op  Holland,  ten  deezen 
tyde,  voorgenomen  door  den  Landvoogd; 
van  welken  'er  eenigen  in  't  werk  gefield 
en  uitgevoerd  werden.     Baldes  zogt  Delft, op  Deifti 
door  verraffing,  in  tekrygen:  doch  de  toe- 
leg werdt  ontdekt,  en  de Spanjaards genood- 
zaakt, onverrigter  zaake ,  af  te  wyken  (g). 
Eenige  maanden  te  vooren ,  hadt  Billy ,  we-  Meden- 
d erom ,  gepoogd  om  den  Slotvoogdvan  Me- blik,  en 
denblik  te  be weegen ,  tot  het  overleveren  van?JJderj? 
het  Slot  en  de  Stad  aan  den  Koning  (*).  OokPUalfeo* 
eifchte  Hertog  Erik  van  Brunswyk ,  by  eenen 

Brief 

(ƒ)  Bor  VII.  Bc*k9  hl.  x*  [491]. 
(g)  BOR  VIL  Boek*  M.  41  [jji]. 
(h)  BOR  VII.  Bêikf  hl.  14  [40)]. 

Ggs 


4.74    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek. 

RlipsIIL  Brief  van  den  zevenden  van  Zomermaand, 
1574.  Hoorn  en  Enkhuizen  op.     Doch  deeze  poo- 
"  ineen  hadden  geen  gevolg  (/).  Beter  flaag- 
e  de  togt  van  Chiappin  Vitelli ,  dien  Reque- 
fens,  na 't  (lillen  der  muiterye  te  Antwerpen, 
met  eenige  Spanjaarden  en  Zwitfers ,  naar 
Woudri-  Zuidholland  gezonden  hadt.  Bommel  en  Go- 
cbem ,    rinchem  voorby  trekkende ,  viel  hy  op  Won- 
en Asp™  drichem ,  befchoot  het ,  en  noodzaakte  de  be- 
ren inge-  zetting  de  plaats  te  verlaaten.    Daarna  nam 
nomen,   hy  Leerdam  in ,  by  Verdrag ,  en  deedt  hier 
twee  Predikanten  en  den  Schoolmee/ler  op- 
hangen (k).  Asperen ,  de  zwakfte  plaats  van 
de  drie ,  ging ,  op  bloot  befprek,  dat  de  be- 
zetting vryelyk  uittrekken  mogt,  aan  hem 
over:  waarna  hy  naar  Brabant  te  rug  keerde 
(/).  De  Heer  van  Chevreaux  deedt,  wat  vroe- 
ger, eenen  tweeden  togt  in  Waterland,  en 
verjoeg  de  bezetting  uit  de  Schans  te  Ilpen- 
Che«      dam.    Doch  alzo  men  Hoorn  en  Enkhuizen 
▼retux    van  volk  ontledigd  hadt ,  om  Purmerende 
geflaagenfl^  te  bezetten,  ftiet  Chevreaux  hier  het 
Luid.*1*' "hoofd ,  en  liet  'er ,  zo  men  wil ,  wel  tweedui- 
„     #      zend  man  zitten  (m). 
xxviii.     De  Spaanfchen  bleeven  egter ,  onaangezien 
Toerus-  fct  verlies  te  lande  ,fchier  overal  meeuer,  en 
waterta  drongen,  ten  deezen  tyde,  langs  hoe  dieper 
Spanje.    *n  Holland  in.  Ter  zee ,  waren ,  daarentegen, 
de  Hollanders  en  Zeeuwen  de  flerkften  (n): 
wier  magt  te  water  meer  toe-  dan  afnam, 

door- 

(i)  BOR  VII.  B»ek9  bU 
(k)  Bon  VII.  B§ek,  " 
U)    Bok  VII.  Boek, 

(m)  BoR  VII.  Beek ,  

(n)  V1GLIO8  ad  HOPFK&.    Èpift,  CCZXXVi  CCXXXVI.  f. 
SU,  817. 


fc,  hU  IS  [499J. 
ubL  +  »  NboJ. 

t,  U-  41  Lnx]. 

fc,  bl.    17    [496]. 


X3QV.  BoekJ    HISTORIE.     475 

doordien  zy  't  voordeel  van  den  Koophandel  Fmpslir. 
en  Vaart  op  Spanje  nog  behielden.  Reque-  1574. " 
tens ,  dit  bevroedende ,  nadt  den  Koning ,  pm- ~ — — 
trent  deezen  tyd,  aangezet,  om  de  onzen, 
ook  te  water,  feller  dan  te  vooren,  aan  te 
taften ,  en  ten  dien  einde ,  eene  magtige  Vloot 
uit  Spanje  herwaards  te  zenden.  Straks  hier- 
op, werdt  eene  menigte  van  Embder  enOos- 
terfchen  niet  flegts  (0) ;  maar  ook  van  Hol- 
landfche  en  Zeeuwfche  Koopvaardyfchepen, 
ïn  de  Spaanfche  Havens ,  aangehouden.  De 
Koning  deedt  een  goed  getal  van  fchepen  by- 
een  brengen.  Men  kreeg  'er  hier  ras  kennis 
van,  ftelde  orde,  om  'er  zig  op  te  wapenen, 
en  bakens  en  tonnen,  waaraan  de  vyand  de 
kuilen  en  diepten  zou  mogen  kennen ,  in  één 
uur,  alomme  weg  te  doen  neemen  (p).  Doch 
toen  's  Konings  Vloot,  die  vyftienduizend 
man,  behalve  't  Bootsvolk,  ophadt,  reeds 

femonfterd  was,  ontftondt  de  roode  loop  op 
e  fchepen,  die  veel  volks  en  zelfs  den  Ad- 
miraal der  Vloote,  Pedro  Melenda,  wegfleep- 
te,  waardoor  deeze  onderneeming  in  rook 
verdween  (q).  De  Vloot  by  Antwerpen ,  on- 
langs, door  de  Zeeuwen,  genomen  en  ver- 
flrooid,  was  tot  verfterking  der  Vloote, die 
uit  Spanje  verwagt  werdt,  gefchikt  geweeft 
(r).  't  Verdaan  derzelve  bragt ,  vermoedelyk, 
ook  veel  toe ,  om  de  Spaanfche  Vloot  te  doen 
agterblyven. 

Terwylze  hier  nog  verwagt  werdt,  deedt  XXix. 

Re-  Algemeen 

(•)  ViGLit»  ad  Hopper.  Epift.  cxcill.  f.  7n. 
(ƒ)  " 


Vigliüs  ad  hopper.  Epift,  CCIXXIII.  p.  tit. 
q)  UOR  VII.  B$eky  */.   J«  enz.  [ji?  enz.]. 
r)  VWI.1US  ad  HOPPEK,  Epift.  CCXXJU.  f.  lol. 


8 


47<S    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boek. 

FiuptllL  Requefens ,  in  den  aanvang  van  Zomermaand, 
1574.  eene  algemeene  vergiffenis  afkondigen,  op 
— verT"'s  Konings  naam:  die  veel  ruimer  ingefteld 
giffenis    was  dan  de  vergiffenis  ,  ten  tyde  van  Alva. 
afgekon-  „  Men  hadt  zig  nu  flegts  te  biegten  en  tot 
*•*•      „  den  fchoot  der  Kerke  weder  tekeeren,om 
5,  's  Konings  genade  te  verwerven ;  die  zelfs 
„  den  aanhangeren  der  oproerigen  niet  ge- 
„  weigerd  zou  worden,  zo  zy,  binnen  twee 
„  maanden,berouw  toonden.Ook  werden  zul- 
„  ken ,  die  bewyzen  konden  als  Roomfche 
„  Chriftenen  geleefd  te  hebben,  hunne  aange- 
„  (kagen'  goederen  wederom  toegezeid  (?)" 
Paus  Gregoor  de  XIII.  bevefligde  deeze  ver- 
giffenis (f).  De  Paftoor  van  Kaftrikom  zondt 
^r  een  afdrukfel  van  aan  de  Regeering  van 
Alkmaar :  waarop  hy ,  terftond ,  gevat  werdt: 
doch  alzo  men  bevond t,  dat  hy  een  onnozel 
man  was ,  die  zig  nimmer  bitter  tegen  deOn- 
roomfchen  getoond  hadt ,  ontfloeg  men  hem 
wederom  (u).  Door  middel  van  deeze  ver- 
giffenis ,  zogt  men  eenige  Holland/che  en 
Zeeu  wfche  Steden  te  doen  omflaan :  doch  men 
vondt  'er  geenen,  die  hiertoe  eenige  gene* 

fenheid  toonden  (v).  Men  vertrouwde  den 
panjaardenenden  Koning  zelven  niets  gun* 
DcLand-ftigs  toe,  in  Holland  en  in  Zeeland.  Voorts 
voogd  dagt  Don  Louis ,  onder  den  glimp  deezer  ver- 
vordert {riffenis,  de  algemeene  Staaten ,  die  hy, ten 
ltoen«*s"eezen  ty^» te  ^raffel  befchreeven  hadt,  te 
jaars,  be weegen  tot  bewilliging,  in  de  voor  lang 
voor  zei  ge- 

ÖBOR  VII.  B9êk*  */.  17  [nol. 
BOR  VII.  Boek  f  */.  29  [jii]. 
(u)  BOR  VII.  Botk*  bl.   si   [J4«]. 
(v)  VlGUUs  si  HOPPEiU  Gpi/l.  CCZZXIII.  p,  tl*. 


XXIV.  Boek.    HISTORIE.      477 

gevorderde  twee  millioenen  's  jaars  voor  den  FiupsIïC 
iryd  van  zes  jaaren,*  van  welken  nu  't  vyfde  1574. 
jaar  liep ,  zonder  dat  'er  nog  iets  was  opge-^^^p 
bragt.  Nog  vorderde  hy  een*  honderdften  Pen-  en  eeneu 
Ti  ing ,  na  dat  de  zes  jaaren  om  zouden  zyn.  honderd- 
JDoch  men  hadt  geene  ooren  naar  zyn  ver-ft.enPcn* 
zoek,  ten  ware  hy  de  handeling  der  pennin-ning* 
gen  aan  inboorlingen  wilde  toevertrouwen, 
m  welk  geval,  men, in  een  gedeelte  vanzy- 
xien  eifch,  zou  hebben  bewilligd.    Maar  hy 
-wilde  hiertoe  niet  verdaan.   De  zomer  ver- 
liep, derhalve  ,  zonder  dat  hy  iets  verwer- 
den kon  (<b).  In  't  najaar,  zogt  hy , by  wyzefïy zoekt 
van  leening ,  geld,  in  Brabant ,  zonder  verlof  geld  te 
der  Staaten,  te  heffen:  doch  deeze  toeleg  heff*n»    * 
haperde,  insgelyks.     Grooten  en  kleinen  veriofder 
met  naame  die  van  Bruflel ,  riepen,  dat  menstaaten. 
hunne  voorree  ten  met  voeten  tradt ,  en  dron- 
gen den  landvoogd ,  die  min  hartig  was  dan 
Alva  om  zyn  ftuk  te  dry  ven ,  tot  het  ftaa- 
ken  van  zyn  voorneemen  ($),  waardoor  hy, 
geenen  kans  ziende,  om  't  ICrygsvolk  te  vol- 
doen ,  in  de  uiterfte  verlegenheid  raakte  (y). 
Uit  Spanje  kwatn ,  federt  eenigen  tyd ,  wei- 
nig onderftand,en  rekende  men,  dat  de  bin- 
nenlandfche  kryg  den  Koning  en  den  Landen 
nu  reeds  meer  dan  twintig  millioenen  gekoft 
hadt  (z).  Men  raadpleegde  ook,  ten  deezen 
tyde,  in  de  Byeenkomften  der  Staaten  van 
Brabant,  om  alle  de  Handelingen  des  Her- 
togs  van  Alva  te  vernietigen  (a):  waaruit  de 

te- 

(w)  BOR  VII.  Beek,  **•  3°  '"*•  l**6  '**•]• 

(x)  Bor  VII.  Beek.  tl.  6i  enz.  [j62t>iz.]  71*12.  [ƒ73  enz.]* 

(j)  TASS»  Likr.  II.  p.   IS7. 

(z)  Brief  der  Staat,  van  Holl.  hy  BOR  VI.  Beek,  hl.  340  [4C1]. 

(s)  V1GUCJ8  ad  HOPPRR,  Epift.  CCXXXIX.  f.  Sij. 


♦4?8     VADERLANDSCHE    XXIV.  Boe*. 
FiLipsin^tegenwoordige  Landvoogd  befpeuren  kon* 
1574.  hoe  ongeraaden  het  hem  ware,  de  voet/hu^ 
peri  van  zynen  voorzaat ,  in  eenigerhande  op- 
zigten,  te  volgen. 
XXX.      De  algemeene  Staaten  toonden  zig  te  on- 
Handel   genegener,  om  in  de  eifchen  des  Lands- 
beweT-evooSds  te  bewilligen,  doordien  zy  den  bin- 
ging met  nenlandfchen  kryg,  die  fterven  moeft,  als 
Holland  men  hem  zyn  voedfel,  het  geld,  onthieldt, 
en  Zee-  lang  moede  waren ,  en  den  handel  van  be- 
land,     vrediging  met  Holland  en  Zeeland,  die,  ee- 
nigen  tyd  herwaards,  begonnen  was, zogten 
te  vorderen.  Reauefens  hadt  'er,  door  Jvoir- 
karmes ,  de  eerfte  opening  van  laaten  doen 
aan  Aldegonde,  die  'er,  van  Utrecht,  daar 
hy  nog  gevangen  zat,  over  gefchreevenhadt 
aan  den  Prinle  van  Oranje  U>).  Na  de  dood 
van  Noirkarmes ,  die,  op  den  vierden  van 
Lentemaand ,  voorgevallen  was  (c) ,  werdt  de 
ttandel  vervolgd,  door  zynen  Opvolger  in  't 
Stadhouderfchap  van  Holland  en  Utrecht 
Ferdinand  van  Lannoi,  Graave  van  la  Rocbe,  en 
door  den  Heere  van  Champaignei.  Men  bragc 
het,  eindelyk,  zoverre,  dat  de  Heer  van 
Mathenes  van  Reviere  en  Meefter  Jan  van 
Treslong,  voordeezen  uit  den  Haage  naar 
Utrecht  geweeken,  onder  fchyn  van  hunne 
byzondere  zaaken  te  befchikken,  naar  Rot- 
r      terdam  werden  afgevaardigd  (</). 

teTot*-*     In  deeze  Stad  > waren  de  Staaten  van  Hol- 
terdam.  land ,  al  federt  den  eerflen  van  Zomermaand, 

ter 


•  L"-j  -&P*  av.  p.  J7. 
O)  BOK  VII.  Biekt  «.  14  [49il. 
«)BOB  VII.  Btk9kL4i  Isa]. 


XXIV.  Boek.    HISTORIE,     479 

ter  Dagvaart  befchreeven  geweeft,  om  mid-FiupsTIi 
delen  te  vinden,  tot  befcherming  des  Lands  1574. 

en  tot  ontzet  van  Leiden,  dat  nu,  voor  de — 

tweede  reize,  belegerd  was.  Ik  vind',  dat 
de  Staaten ,  hier ,  tot  op  den  twee-entwintig- 
flen  van  Herfftmaand ,  vergaderd  geweeft 
zynde,  dés  anderendaags,  de  Dagvaart,  te 
-Delft,  vervolgd  hebben  (e).  De  Staaten, 
by  raade  van  den  Raad  nevens  zyne  Poor- 
Jugtigheid ,  en  van  Gemagügden  uit  den  Raa- 
de en  Rekeninge  van  Holland,  gaven  hier 
hunne  goedkeuring  aan  een  ontwerp  ,  om 
honderdduizend  guldens  te  ligten,by  leenin- 
gen van  vyf nonderd  guldens  tevens,  onder 
belofte  van  Intreft  en  van  eenige  vryheden ; 
en  wyders,  om  de  gemoeden  te  pollen,  met 
verzoek  van  zeker  vry  willig  maandgeld,  naar 
elks  genegenheid,  tot  onderhoud  dei  bezet- 
tingen ,  en ,  zo  't  zo  ver  ftrekken  kon ,  tot  wer- 
ving te  lande,  mids  men, in  't  maanen,  den 
luiden  voorhieldt,  dat  de  onwilligen  gefchat, 
en  tot  opbrengen  genoodzaakt  zouden  worden 
(ƒ).  Wyders,  werdtlzaak  Leeuwenharder, 
Koopman  te  Keulen ,  gemagtigd ,  om  zo  vee- 
Ie'  penningen  als  hy  bekomen  kon ,  in  Duitfch- 
land,  op  te  neemen ,  en  dezelven  ,  op  de 
Wiflelbrieven  van  Henrik  van  Nispen  van 
Dordrecht,  wederom  uit  te  reiken  (A  Wat 
'er ,  ten  behoeve  van  't  belegerd  Leiden ,  by 
de  Staaten,  beraamd  werdt,  zullen  wy ,  be- 
neden, by  bekwaamer  gelegenheid,  melden. 
Terwyl  de  Staaten  nog  te  Rotterdam  zaten, 

tra- 

(/)  Refo!.  Holl.  ii  ,  %%  Sept.  1574.  hl.  106. 
(f)  Bor  VII.  Bctk%  hl.  %$  l5o«]. 
(X)  Hefol.  Holl.  2<  A*&.  1574.  tl.  s*. 


486    VADERLANDSCHE    XXIV.; 

FilipsIII. traden  Mathenes  en  Treslong,  met 
1574.  Gemagtigden ,  in  heimelyke  onderhandel 

——  en  kreegen ,  op  hun  voorftel ,  voor  befchei 
„  een  ernftelyk  verzoek,  dat  het  den  Komn 
„  gelieven  mogt ,  het  vreemd  Krygsvolk  e 
„  doen  vertrekken,  en  de  Landen  te  doen  re^ 
-  „  géeren, naar  den  raad  der algemeene Si 
„  ten ,  wettiglyk  beroepen ;  ten  minden , 
„  hy  mogt  goedvinden  eenen  ftilftand  vaiïi 
„  van  wapenen,  en  vertrek  van  't  weder- 
„  derzyds  vreemd  Krygsvolk  toe  te  ftaan  r 
„  in  welk   geval ,  de  Staaten  zig  als  ge- 
„  trouwe  Onderzaaten  beloofden  te  zullen 
„  gedraagen."    Dè  Utrechtfche  afgezonde- 
nen waren  nog  te  Rotterdam ,  toen  Cham- 
paignei  Aldegonde,   onder  borgtogt,  naar 
den  Prinfe ,  zondt ,  om  den  grond  zyner  Door- 
lugtigheid  te  peilen  ,  terwyl  Mathenes  ea 
Treslong  met  de  Staaten  handelden.  'tHadc 
den  naam,  dat  hy  kwam,  om  het  uitwifle- 
len  der  gevangenen  ,  met  naame  van  den 
Graave  van  Boflu,  te  bevorderen ;  doch  't 
merg  van  zynen  laft  beftondt,  in  te  wegete 
brengen,  dat,  by  't  fluiten  der  bevrediging, 
's  Konings  agtbaarheid  bewaard  bleeve,  en 
dat  men  van  't  ftuk  van  den  Godsdienft  niet 
repte,  't  Laatfte  moeft  weinig  fmaaken.  Ten 
opzigte  van  't  eerfte ,  verwierf  hy  meer  niet, 
dan  dat  hem  de  meening  der  Staaten  ,  aan 
Mathenes  en  Treslong  verklaard ,  by  wyze 
van  verzoekfchrift  aan  den  Koning ,  ter  hand 
werdt  gefteld,  waarmede  hy  naar  Utrecht 
keerde,  't  Voldeedt  egter  niet  tenHove,  en 
Champaignei  behaalde  kleinen  dank,  met  het 
afvaardigen  van  Aldegonde  naar  Holland. 

Men 


■  »'!■  ••<  *»  ** 


I 


ii 

i, 

i 
f' 


i 


i-I 


.i 


TkjUOLdjtMBfO  JXÊJt  GnTsiULMM  IN  JS3T  OM  J>*    STA*- 


J.  Jtï* 

/-fXi'jr    $.  .w-Ankert 
ja  JSr  • Jfw Wwt  /V^rf  ■ 


u^xzjsfr**  Biiap 


Ai**'' 


jj.*£  fti forst*  amtt 

t  2J.d  /MTV»V  jf£tf  ' 


j?.  Je  Jt'tfit   jvtvY - 


■*  &3Ê?£± '^ 


Reedt* 


<*&?<&  SbU*ssrx  puó-fr,  ieteiemn  k*  *** 


JXe  wderayttm&m  «yam»  «mr,  pmfrmtAee  Mrrne  Je  StAm/im  ^fzL 
drr  jeioee*  xyn,  em  Aee  vet/ Jteeden  dejxirt  randt  $6&  zpn  $Tj£ZJ~-J 


XXIV.  Bont    HTS  T  O  R  I  Ë%    tfi 

Men  zondt  het  Verzoekfchrift,  zonder  an-rkmllt 
der  antwoord  dan  van  denHeerevan  Cham-  1574. 
pagnei,  aan  Tunius,  Overfte  van  Veere,  teoeVre-' 
rug  (*) ,  en  de  Vredehandel  liep  vrugteloosdehindel 

qfm  wordt 

In  Zomermaand ,  werdt  ook  de  eerfte  Ker-^bro^ 
kelyke  Vergadering  of  Sinode  der  Hervorm-  xxxt. 
de  Kerken  van  Holland  en  Zeeland, te  Dor-Kerkeiy- 
drecht,gehouden.  Hier  werdt  eene  Kerkenor-  lyke  By- 
dening  vaftgefteld ,  uit  eenennegentig  pun-  cenkomll 
ten  beftaande :  onder  welken  'er  verfcheiden'  J^J^ 
waren,  welken  men,  naderhand,  niet  naar- 
gekomen  is:  gelyk,  onder  anderen, zyn het 
affchaffen  der  Feeftdagen,  uitgenomen  den 
Zondag,  en  het  weeren  van  't  Orgelfpel  uit 
de  Kerken.    In  het  antwoord ,  welk  deeze 
Kerkelyke  Byeenkomft  gegeven  heeft  óp  ee* 
nige  gewetensgevallen ,  verklaart  zy  het  Hu* 
welyk  voor  burgerlyk,  en  houdt  eenenLom- 
baardhouder  onbevoegd ,  om  ten  Avondmaal 
te  gaan  (f).  Omtrent  deezen  tyd ,  werdt  ook, 
ter  Vergaderinge  van  Holland ,  beflooten,  de       • 
Predikanten,  jaarlyks,  voor  anderen,  uit  de 

fereedfte  middelen  van  den  Lande ,  te  vol- 
oen, zullende  de  Magiftraaten ,  deswege, 
ten  beften  mogelyk ,  met  hen  overeenkomen; 
doch  hun ,  in  de  Steden ,  niet  boven  drie- 
honderd ,  en  op  de  Dorpen ;  niet  boven  twee-  * 
honderd  guldens  mogen  toeleggen  (*)• 

Doch  onder  dit  regelen  der  zaaken  van  XXXIf* 
Kerke  en  Staat,  werdt  Leiden  benaauwd  *I"[ccdt 

(l)  BOR  VU.  JBwt,  il.  4»  ««*.  ls%%  mwJ]  **«  U  *N*#*  v** 
hl.  tl. 

(i)'  BOR  VII.  B$ck9  W.  S«  ***•  [*44  «».]. 
(k)  Kefol.  Holl.  it  Ntvmk.  1574.  kL  ui. 

VI.  Deel.  Hh 


482    VADERLANDSCHE  XXIV.  lotf. 

Fiupsltt^oor  eene  langduurige  Belegering ,  welker 
1574.  loop  en  uitkomft  wy  nu,  beknoptelyk,  ont- 
Leiden,  vouwen  moeten.     Wy  hebben  te  vooten  (0 
gemeld ,  dat  de  aankomft  van  Graave  Lode- 
wyk  het  eerde  lieleg  hadt  doen  opbreeken. 
De  Stad  hadt,  hierna,  verzuimd,  zigvan 
mondbehoeften  te  voorzien,  en  zelfs  eenige 
fchanfen,  te  vooren,  door  de  Spanjaards, 
opgeworpen,  ongefiegt  gelaaten.  De  muite- 
ry  te  Antwerpen  was  naauwlyks  geftild,  of 
Baldes  kreeg  laft  van  den  Landvoogd,  om 
Utrecht  het  belea  te  hervatten.  Hy  bevondt  zig  thans 
omhee-  te  Utrecht ,  welke  Stad ,  met  derzelver  Gees- 
Atvas111  te,y^ei^i  onlangs,  ondieeven  was  van  de 
vonnis,  hoete,  haai,  by  vonnis  des  HertogsvanAl- 
va ,  opgelegd  ,  en  by  voorraad  herfleld  in 
haare  voorregten  en  zitplaats  ter  Staatsver- 
Moeite   gaderinge  (m).   Doch  kort  daarna,  was  het 
•Waar     Krygsyolk  van  Baldes ,  het  platte  land omü- 
K^gs-1  trecht  hebbende  afgeftroopt ,  voor  de  Stad 
volk  van  gekomen.    Hy  zogt  het ,  tegen  den  zin  der 
Baldea.  Wethouderfchap  en  des  Graaven  va»  Ja  w 
cher  daar  binnen-  te  helpen:  doch  'twerdt 
hem,,  door  de  wakkerheid  des  Raads  en  de* 
Burgerye ,  belet.  Hy  zou  't  hierby  egter  niet 
hebben  laaten  blyven  ;hadthy ,  juiftcen  dee- 
zepi  tyde ,  geen  bevel  gekreegen ,  om  zig  vc* 
derom  voor  Leiden  neder  te  flaan.  Trekken- 
de dan  r  met  zyn  Leger ,  uit  zes-  of  zevende 
zend  Spanjaarden,  Duitfchen  en  WaaJenhe-' 
ftaande,  op,  tot  by  Amfterdam,  fcheepthy 
't  volk  en  den  voorraad  over  de  Meer,  & 
fiaatzig,  des  nagts  voor  den  zesentwintig- 

{ten 


t 


/)   BI.  4*1. 

•)BomyiL  *êikMèL  17  tml. 


K'BliCULiiAIif 


LIN*X  AM» 


üBauiwmumiittiiutwiiit tiimikmmmnmHuHiiwiHiiiiiinHHHmi^ 


JONKff!  JOHAN  VAHDER  DOE 
Keere  vanHoordvv 

B cvoiWbbor  tnJLcytiexi,owLiaiiHïJicle  5e  Belegering. 


Ijt  7>jiïf*7^3^ 


'XXIV.  Boek.    HJSTORlt.    483 
L  Hen  van  Bloeimaand,  te  Leiderdorp  neder.  p 
^  Xn  Leiden,  lagen  flegts  èenige  vtybuitersen  !LJ!f! 
yry£  vendelen  bezoldigde  Burgers ,  welke  laat-    ^7*' . 
flen ,  zo  wel  als  de  onbezolcügde  Schuttéry , 
Onder  bevel  ftonden  van  den  Kolonel ,  Meesr 
ter  Andnes  Allertszoon.  Overfte  der  Stad  van 
*s  Prinfen  wegè  was  Dirk  van  Bronkhorft. 
I>ochJ\llertszoon  ,  op  de  eerde  tyding  van 
9s  vyahds  aankomft,  met.vyfentwintig  of 
dertig  man,  op  kondfchap  zynde  uitgetrok- 
ken, liet,  met  drie  of  vier  det zynen*  het 
leeven:  waarna  't  opperbewind  over  't  Krygs- 
irolk  Jonkheere  Jan  van  der  Does,  Hee- 
-re  van  Noord  wyk,opgedraagen  werdt,  heb- 
bende Jakob  van  der  Does ,    zynen  Neeve, 
zulks  eerft,  teroorzaake  van  zynen  ouder- 
dom, geweigerd.    Baldes  deedt  terftond  de 
toegangen  ftedewaards  bezetten.     Dan  Louis  DenHit* 
Galton ,  eenig  volk  in  Zoeterwoude  en  aan  ge  be- 
den" Leidfchen  Dam  gelaaten  hebbende,  nam,  wtfltd» 
met  het  overfchot  zyner  bende ,  den  Haage 
in,  na  eenigen  wederftand  ontmoet  te  heb- 
ben aan  de  Geeftbrugge ,  daar  hem  Ruikha- 
ver,  met  zyn  vendel,  tegengetrokken  was. 
Te  Valkenburg,  al  waar  4e  Priqsêenefchans  Vyf  ven- 
begonnen  hadt,  lagen  vyf  vendelen  Engel-  delen  En- 
fchen  onder  Eduard  Cbcjler,  die  nu,  zonder plfchen 
den  yyand  af  te  wagten,  Van  daar  weeken  ^^°" 
tot  onder  de  Stad ,  begeerende  te  worden  in- den 

Selaaten;  doch  de  Burgery, kwaad  vermoe- vyand. 
en  krygende  op  de  Engèlfchen ,  wilde  hun 
niet  meer  dan  voedfel  en  legering  onder  de 
wallen  toeftaan ;  waarop  zy,  terftond,  tot 
den  vyand  overliepen  ,  uitgenomen  dertig 
man  omtrent ,  voor  welken  men  toen  de 
Hh  %  poort 


454    VADERLANDSCHE    XXIV.BoeC 

RupsIILpoort  opende.    Vyf  andere  vendels  van  't 
1574.  zelfde  Regement,  de  fchans  aan  de  Goud- 
~"— "~fche  Sluis  en  het  Dorp  Alfen  bewaarende, 
verlieten  hun  voordeel  niet  dan  na'tuitftaan 
van  drie  hevige  ftormen.    Don  Mankt  i  A- 
yala  bleef  toen  meefter  van  deflerkte  enhec 
Dorp.    Wat  laater,  bemagtigde  Gaëtan  de 
fchans  te  Maaslandsiluis ,  voor  welke  hy  ee- 
ne  wonde  kreeg ,  die  hem,  na  weinige  da- 
gen ,  van  't  leeven  beroofde.    Vlaardingen 
gaf  zig,  terftond  hierna,  ook  aan  de  Spaan* 
Baldes    fchen  over.  Baldes  vermeerderde  dagelyks  zy- 
***?*     ne  fchanfen  rondsom  Leiden,  tot  dat  hy  'er, 
l^.e"en'  eindelyk,  twee-enzeftig  in  getal  hadt.  Hier 
fchanfen  door  belette  hv  den  toevoer  naar  de  Stad ,  daar 
om  Lei-  men ,  terftona ,  prys  op  den  leeftogt  ftelde ,  en 
den  op.   beval  geen  zwaarer  bier  te  brouwen  dan  van 
Orde  op  vyfentwintig  ftuivers  't  vat:  doch  toen  de 
behoef-  Sta(^ eene  maanc*  belegerd  eeweeft  was ,  moeft 
ten  in  de  men  elk  menfch  op  een  half  pond  brood  's 
Stad.      daags  flellen ,  den  waakenden  alleen  een  heel 
pond  toeleggende;  alzo  niet  meer  dan  hon- 
derdentien Taften  Koorens  in  de  Stad  be- 
vonden werden :  waartoe  men  veertiendui- 
zend monden  hadt.  Zoetemelk  mogt  niet  ge- 
bruikt worden  dan  om  Boter  te  maaken.  't 
Papieren  Papieren  geld ,  dat,  al  geduurende  de  eerfte 
*cld#      belegering,  geftempeld  was,  kreeg  nu  we- 
derom gang  (n).    Eenige  uitgeweeken*  bur- 
gers, toen  Clippers  genoemd,  vermaanden, 
midierwyl ,  de  Stedelingen ,  om  zig  over  te 
geeven ;  met  breed  vertoog  van  's  Konings 
goedertierenheid;  doch  men  antwoordde  hun, 

met 

(«)  Bob.  VU.  Bêik>  bU  zo  tnz,  [foxtm.]. 


XXIV.  Boek,     HISTORIE.     485 

met  fchimp  of  met  zwygen :  ook  liet  de  Prins  FiuwIlL 
itfet  na,  den  belegerden,  door  brief  op  brief ,  I574« 
een  hert  .onder  den  riem  te  fteeken.  De  be-üitvaiiem 
zoldigde  Burgers  deeden,  nu  en  dan,  uitval- der  bele- 
len ,  om  den  vyand  den  voorraad  te  ontvoe-Serden# 
xen,  en  'er  de  Stad  van  te  voorzien,  of  hem 
te  hinderen  in  het  maaken  zyner  fterkten. 
Dus  leerden  zy  ,met  der  tyd,  netoorloogen, 
een  ongewoon  werk;  en  veroverden,  eer- 
lang, twee  fchanfen,  eene  buiten  de  Ryns~ 
burger  Poort,  die  de  Stads  Kooltuinen  onge- 
naakbaar hieldt,  en  eene  te  Boshuizen  (0). 

Twee  maanden  omtrent  verliepen 'er,  metKiock- 
deeze  en  diergdykeKrygsbedryven,  wanneer  moedig 
de  Prins,  geen  ander  middel  ziende,  om  debeö"k» 
Stad  te  ontzetten,  befloot,  en  ter  Staatsver-j™^1^ 
gaderinge  doordrong  (p) ,  de  fluizen  te  ope-middei 
nen ,  de  dyken  door  te  (teeken ,  en  de  baar  en  van  *t  wt« 
der  Noordzee  den  belegeraaren  op  't  lyf  teter» te 
florten.  Een  wanhoopige  toeleg,  voorwaar  i^*™1* 
als  men  aanmerkt,  dat  het  land  om  Leiden     * 
veel  hooger  legt  dan  Delfland  en  Schieland, 
vanwaar  het  water  komen  moeft  (^),  en  dat 
men  zes  of  zeven  tonnen  fchats  aan  dyken  , 
hoeven  en  landvrugten  moeft  vernielen,  om 
een  nut  te  verkry  gen,  dat  van  de  onzekere  ge- 
legenheid van  wind  en  weder  af  hing.  Over- 
leggende nogtans,dat  de  meeftelanderyenin 
deezen  oord  in  's  vyands  magt  waren ,  viel 
men ,  in  't  begin  van  Oogftmaand ,  aan  't  door- 
fteeken  van  den  Yfleldyk  by  Kapelle,  op  zes- 
tien plaatfen.  Ook  werdt  tuuchen  Rotterdam 

en 

(ê)  Bon  VII.  B4ek9  H.  4t  [nO. 

\p)  Zit  Kefol.  Holl.  30  Jtdy  1574.  hl.  10. 

\q)  VlOLlUS  cd  HOPPIB.  Epiji.  COUUIX.  p.  Ut. 

Hh  3 


486     VADERLANDSCHE    XXIV.  Bok. 

FiufsIII.  en  Delftshaven,  een  geweldig  groot  gat  ge- 
1574*  dolven  (r).    De  Steden  en  fommige  Dorpen 
van  't  Zuiderkwartier  leverden  hiertoe  een 
zeker  getal  van  graavers  ( j).  De  Prins  gaf» 
eerlang ,  der  Stad ,  daar  nu  t  Kooren  verteerd, 
de  heeften ,  die ,  tot  hiertoe ,  onder  't  gefdrot, 
ter  weide  hadden  gegaan ,  geflagt  waren ,  ken- 
nis van  den  inval  en  't  waflen  des  waters: 
ook  hoe  men  bezig  was   met   vaartuigen 
te  Rotterdam,  te  Delft  en  te  Gouda,  uic 
te  ruften,  tot  ontzet  der  Stede  (f).  De  vry- 
buiters,  op  't  einde  van  Oogftmaand,  geene 
fpyze  naar  genoegen  meer  konnende  beko- 
men, namen  hun  aflcheid,  en  trokken  ter 
Stad  uit.  Zy  moeten  egterniet  allen  vertrok- 
ken, of  gedeeltelyk ,  naderhand,  wederge- 
keerd zyn,  alzo  wy ,  op  't  einde  der  Belegerin- 
Zwtarc    {je ,  vry buiters ,  onder  Gerrit  van  der  Laan ,  in 
ziekte      de  Stad,  ontmoeten  zullen.  In  deezen  ftand  der 
van  den  2aaken,  ftortte  de  Prins,te  Rotterdam ,  in  eene 
sm$m     doodelyke  ziekte ,  die  van  veelen  voor  de  peft 
gehouden  werdt ,  en,hierom  zyn  eigen  Hofge- 
zin  fchuwvan  hem  maakte.  Éelfs  vindt  men 
gemeld,dat  Kernelis  van  Mierop ,  Ontvanger  der 
gemeene  middelen  van  Holland,  den  Prins, 
op  zekeren  tyd,  moetende  fpreeken,  tot  in 
zyn  flaapvertrek  doortradt,  zonder  iemant 
ontmoet  te  hebben.  Öok  vondt  hy  hier  zyne 
Doorlugtigheid  alleen ;  die ,  toen  uit  hem  ver- 
ftaan  hebbende ,  dat  Leiden  nog  niet  over  was, 
een  weinig  fcheen  op  te  luiken,  allengskens 

be- 

)Zu  RcfoLHoll.  ji  A*g.  i,4$rpt.  1174.  ftJL<7,7i»7f. 

Rcfol.  •Holl.  19  Aug.  n  Stpt.  15  74.  U.  6S>  88. 
1  Boa  vil  B«k>  K   53  [*4«].    Rcfol.  HoU.  *e  An*.  1 


XXIV.  Boek,      HISTORIE.    487 

beter  en  volkomen  hcrfteld  werdt  (u).  Mid-Ftursm. 
Ier  wyl ,  hadt  het  gerugt  van  zynen  dood  reeds  x.574. 
binnens  en  buitens  Lands  geloopen:  waaraan  ■—-~~* 
men ,  by  den  vyand ,  geloof  floeg  (v).  Ook 
vind  ik ,  dat  die  van  Zeeland ,  by  eenen  Brief 
van  den  dertienden  van  Herflhnaand,  de  Staa- 
ten  van  Holland  vermaand  hebben  ,by  tydsf 
ver  dag  t  te  zyn,  om  de  Landen  te  voorzien  van 
een  bekwaam  Hoofd  en  Cbrijielyk'  Vorft,  indien 
de  Prins  mogt  komen  te  overlyden;  waarop 
geantwoord  werdt,  dat  men,  over  zulk  een 

Sewigtigftuk,  niet  dan  met  gemeen  goedvin* 
en,  met  den  Prinfe,  in  onderhandeling  be* 
hoorde  te  treeden  («).  Het  Hof  en  de  Reken* 
kenkamer  hadden, in  de  Lente  deezes  jaars, 
toen  de  Prins, door  't  onderneemen  van  ver- 
fcheidea'  aanflagen,ingeduurig  gevaar  was, 
den  algemeenen  Staaten,dat  is,  denk  ik,  die 
van  Holland  en  Zeeland ,  reeds  vermaand,  om 
hem,by  tyds,  eenen  Opvolger  te  benoemen 
(x).  Doch  't  fchynt,  dat,  hierop,  ook  tpen, 
niets  beflooten  is. 

Met  den  aanvang  van  Herflhnaand ,  waren  Boifot  en 
te  Rotterdam  gekomen  de  Admiraalen  Lodende  Zeeu- 
wyk  van  Boifot  en  Adriaan  Willemszoon,  met wen  ko* 
eenige  welbemande  vaartuigen,  mond-  en  oor-  jj^jj. 
logsbehoeften,  in  Zeeland  verzameld:  van  zins  dam %  0"m 
om  zig  aldaar  met  de  Hollandfche  Vloote  te  Leiden  te 
vereenigen,  en  gezamenlyk  Leiden  te  ontzet-  omzet- 
ten. Yslyk  zag  'er  't  ZeeuwfchBootsvolkuit.tcn* 
Sommigen  hadden  maar  eenen  arm: anderen 

mis- 

(«)  Hoorr  IX.  B$ek9  hl  )U. 

(v)  LANGUXTI   Epift.  Libr.  I. 

Hopper.  Et>i ft.  CCXXXIX.  p.  m 


LANGUXTI   Epift.  Hbr.  I.  Ep.  XlX,  f.  4t«  VlGLIUt  «f 


(w)  Refol.  Hol).  17  S*f*.  1574.  */.  9f. 
(x)  VII.  Memociaalb.  Eanst,  ƒ. 44. fr  it  Decif.  enBydbl. na 
den  Hotc  redr.  175 1.  N.  lts.  */.  1J4. 

Hh4 


488    VADERLANDSCHE   XXIV- Boek. 

j^sHI  njiften  een'  voet  of  been,  en  gingen  op  een* 
J574.  ftelt.  Veelen  droegen  vervaarlyke  ly  tekens  - 
«     f     der  doorgeftaane  ftryden.  Voorts  hadden  zy 
halve  maanen  op  de  hoeden,  met  ditOpfchrift, 
Uever  Turkfch  4an  Paufcb  (y)  j  woorden ,  waar- 
van de  meeden  de  kragt  niet  begreepen,  en 
die  by  de  bekwaamden  betekenden,  dat  de 
Turk  min  kragt  aan  'tseweeten  deedtenzyn 
De  bin-  woord  beter  hieidt  dan  de  Paus.  Toen  ditvolk 
nendy-    verzameld  was ,  viel  men  aan  't  doordelven 
den4oor-der  binnendyken.  't  Water  ftondt,  met  den 
f eöeken.  aanvang  van  Herfftmaand,  tot  op  anderhal* 
ven  voet  na  aan  den  kruin  derLandfc/ieidin- 

5 en,  tuflchen  Rynland  en  Delfland.  Tuffchen 
en  tienden  en  elfden,  ondernam  men  deeze 
door  te  fteeken,  't  welk  de  Spanjaards  ver* 

Seeft  sogten  te  beletten,  wordende  zy ,  aan 
rie  oorden,  afgeflaagen  en  verdreeven.  By 
▼nn  een*  deeze  gelegenheid, ruktenen  Zeeuwfch  Ma* 
Zceow.  trooseenen  halfjeevenden  Spanjaard  het  hert 
uit  het  lyf,beet  'er  in,  en  wierp  het,  met  de 
Zwwrig-  woorden ,  Bitter  U  V,  voor  de  honden  (z).  De 
fcedenin  Admiraal  meende  nu  met  de  Vloot,  voor  wei- 
te  w«  gt  ^e  9  ^e  S^611 » elk  haar  aandeel ,  in  een  goed 
*'  getal  van  roeijers ,  hadden  opgebragt  (*) ,  en 
die  rykelyk  van  mondbehoeften  voorzien  was 
(b) ,  terftond  in  <ie  Zoetermeerfehe  Meer  te 
konnen  geraaken.  Doch  de  Prins  hadt  hem, 
anderen  den  Prinfe  kwalyk  onderrigt.  Hy  ont* 
jnoette  hier  den  groenen  weg,  die  nog  êen 

voe{ 

(y)  BOR  VII.  B»k>  bl.  $6  {«•.]. 
•    (m)  Boa  VII.  fioek*  W.  J7  fj;4]. 
la)  Zie  Refol.  Hol).  9  Sept.  IS74--M  «*• 
( b)  Zit  Kcfol.  JJoU,  1  a  10 ,  1  tê  **  1  *9  &?'•  W4#  kL  69  ,  14  9 


94*  J«*»   |if. 


ICXIV.BoEK.    HISTORIE.     489 

voet  boven  water  lag.  Deeze  werdt  ook  in-FIUPSïi[. 
genomen  en  doorgefteken.  Toen  openbaarde  1574/ 
zig  andermaal  iet,  daar  men  jiiet  op  gegift 
hadt.  De  graften  en  veenplaflen  gingen  niet 
door,  eene  floot  uitgenomen,  die,  onderde 
Zoetermeerfche  brug,  leggende  in  den  voor- 
weg, heenen  liep.  Doch  op  en  ter  wederzy-  Aanval 
de  van  deeze  brugge,  hadden  zig  de  Span- op  de 
jaards  fterk  verfchanft.    De  Prins  ,  hiervan  Zoet£r{" 
verkondfchapt,zondt  den  ysbreeker  en  vier^*1"*  e 
halvekartouwen  op  twee  Koorenfchuiten  van 
Delft  af.  Men  befchoot  de  brug ,  een'  halven 
dag  agtereen,  deedt  de  Spanjaards  veelfcha- 
dej  doch  moeit,  ria  't  berften  van  eene  der 
twee  Koorenfchuiten ,  afhouden ,  niet  zonder 
ook  merkelyk  geleeden  te  hebben.    Onder- 
tufTchen,  was  de  wind  niet  gunftig  genoeg, 
om  veel  waters  aan  te  brengen :  't  gene  'er  was 
werdt,  door  de  Spanjaards,  zydewaards  af- 
geleid ,  en  verfpreidde  zig  over  te  wy  den  boe* 
2em,  om  veel  diepte  te  maaken.'s  Anderen- 
daags egter,  't  was  de  agttiende  van  Herfll- 
maand ,  begon  het  wakker  op  te  koelen  uit 
denNoordweflen:  en  federt,  beflootmen, 
van  't  bemagtigen  der  Zoetermeerfche  brugge 
af  te  zien,  en  de  Meer  te  naderen,  over -den 
Zegwaardfchen  weg,tuflchen  ZoetermeerenDe  Zeg- 
Benthuizen.    Men  bemagtigde  deezen  weg ,  waard- 
by  nagt ,  zonder  dat  het  de  Spaanfchen  me^-bemag-Cg 
ten ,  die  zelfs ,  terftond  hierna ,  uit  Zoetemeer  ^g^ 
en  Benthuizen  binnen  waards  weeke,  hun  ge- 
fchut  medefleepende.    Boifot ,  Zoetermeer 
hebbende  ingenomen ,  vervolede  de  vyand , 
te  fchepe,  tot  op 't  Noord-aafche  Meertje  , 
waaragter  hy  verfchanft  lag.    Doch  hy  ver- De  Vloot 
Hh  $  liet 


490    VADERLANDSCHE    XXIV.  BoflL 

RuwnL  Uet  zyne  fchanfen ,  by  nagt ,  i^et  ftille  trom , 
m  *574«  zonder  te  denken  op  't  inhouden  van  den  mond 
mden  de  van  't  Meertje ;  die ,  zo  ligt  als  de  Zoetermeer- 
*****      fche  brug,  zou  hebben  konnen  befchennd 
worden.  Op  eene  breede  wetering,  dienaar 
Z wieten  loopt,  lei  zig  de  gantfche  Vloot, fe- 
dert  aangekomen,  neder,  nevens  den  Admi- 
raal, die  terftond  los  brandde,  om  van  de 
belegerden  gezien  en  gehoord  te  worden.  Ook 
deedt  men  hembefcheid,uit  de  Stad. 
Swt  der     Doch  hier  zat  men ,  federt  eenige  weeken, 
beleger-  in  groote  elende.  De  honger  begon  'er,  met 
«ten.       den  aanvang  van  Herfllmaand ,  fel  te  ny- 
pen.  Vyftien  nooddruftigen ,  op  hun  ver- 
zoek, ter  Stad  uit  gelaaten,  werden,  door 
de  Spanjaards,  naakt  of  met  de  klederen  tot 
den  navel  afgefneeden,  den  belegerden  we- 
derom toegezonden.    Ondertuflchen  ,'  wer- 
den deezen,  door  brieven  van  de  uitgewe- 
kenen en  van  Baldes,  gepord  tot  verdrag. 
Men  begon  ook  eene  onderhandeling  met  den 
Graave  van  la  Roche ;  doch  enkelyk,  om,  on- 
der fchyn  derzelve,  de  booden  en  brieven 
Muitery  te  ligter  binnen  te  krygen.  Deeze  handel» 
in  Lei-  nogtans ,  baarde  oneenigneid  in  de  Stad,  voor- 
den.      ai  na  *t  afllerven  van  's  Prinfen   Overfte , 
Bronkhorft ,  die ,  door  ftrenge  Regtsoefening, 
't  volk  in  toom  hadt  weeten  te  houden.  Men 
viel  nu  aan  't  fchrollen  op  de  Regeering,  en 
fchroomde  niet  uit  te  flaan ,  dat  zy  wel  veel 
ge  fiolen  moe/ten  hébben ,  die  zig  op  geene  beloften 
van  genade  verlaaten  durfden.    Toen  't  zewoo- 
ne  voedfel ,  't  weinige ,  dat  men  voor  de  kran- 
ken  fpaarde,  uitgenomen,  verteerd  was,  en 
men  't  lyf  meeft  by  paardenvleefch  houden 

moeit 


.XXIV.  Boek.     HISTORIE.    491 

moeft,  wies  de  muitery  in  de  Stad-  VyftienFiupsllL 
burgers,  voorwendende  uit  den  naam  van  *574* 
meer  dan  driehonderd  te  fpreeken ,  traden 
naar  't  Stadhuis  der  Overheid  fpyze  of  mid- 
del omze  te  bekomen  afvergende.    Een  an-Ruftig- 
dere  hoop  vorderde  het  zeilde  van  den  Bur- £ei4  van 

fèmeefter ,  Pieter  Adriaanszoon  van  der  Werf  ketter 
ie  de  ruftigheid  hadt  om  hun  zyn  eigen  lig-  van  der 
h^am  aan  te  bieden,  op  dat  men  't  deelde,  Werf. 
20  ver  't  ftrekken  kon ;  waarop  zy  befchaamd 
afdroopen.    Al  dit  fproot  uit  de  gezindheid 
eeniger  burgeren  tot  handeling  met   den 
vyand ,  in  welke  men  eikanderen,  in  heime- 
lyke  famenkomften  ,  verfterkte.     Doch  't 
meefte  deel  des  Raads  was  voor  't  houden 
der  Stede-  Men  befloot  ook  de  liefhebbers 
van  den  ftaat,  onder  zeker  ander  voorwend- 
fel ,  te  wapenen ,  om  de  kwalykge^inden ,  als 
't  nood  deedt ,  te  keer  te  gaan.  De  moed  der  Moed  der 
Overheid  werkte  zo  fterk  op  de  herten  dermeefte 
meefte  Burgeren,  dat  zy  den  vyand  van  de f^ge* 
wallen  toedreeven ,  eer  den  linker  arm  te  zullen 
opeet  en,  dan  de  Stad,  uit  hongersnood \overgeeven, 
en  zig  Van  den  regter  arm  te  zullen  bedienen,  om 
haar  te  befchermenf  of  als  't  neep,  in  brand  te flee- 
ken9  en  te  verlaaten:  in  welke  hartigheid,  de 
vrouwen ,  bedugt  voor  't  fchenden  naareree- 
re,  dat  veelen  meer  dan  den  honger  vrees- 
.  den,  de  mannen  ftyfden. 

't  Veranderen  van  den  wind ,  die  nu  ftyf  in  De  wind 
't  Noordooften  ftaan  bleef,  was  oorzaak,  dat,keert>  «• 
het  water,  federt  eenige  dagen,  meer  vielyj£aler 
dan  wies;  weshalve  de  Vloot  niet  vorderen 
kon ,  en  in  't  Noord-aa  moeft  blyven  leg- 
gen. Boifot  begon  toen  den  moed  om  de  Stad  Moede- 
te 


49*    VADERLANDSCHE     XXIV.  Boek.     ' 

Fiupslll.^  fpy^gen  veriooren  te  geeven,  fteüende, 
1574.  gelyk  hy  den  Prinfe  fchreef,  geenehoopdan 
loosheid  °P  Hemelfche  hulp,  die,  met  den  fpring- 
▼in  Boi*  vloed ,  't  water  kon  doen  wallen ,  dat  nu  maar 
frt.        negen  duimen  J>o ven  't  laagfte  land  ftondt, 
daar  dé  galeien  agttien  of  twintig  duimen 
van  nooden  hadden.  In  de  Stad ,  wees  men 
eikanderen  de  Vloot  van  verre:  en  fchiepen 
de   verflaauwde  gemoeden  eenigen  trooft 
uit  dit  gezigt,  welke  wederom  verdween , 
wanneer  men  naar  den  wind  keek ,  die  van 
Deerlykegeen  wenden  wift.De  laatfte  dagen  van  Herflt 
hongers-  maand  werden  in  byftere  benaauwdheid  ge- 
de  sid!  fleetem    Veelen  hadden,  in  zeven  weeken, 
geen  brood  geproefd:  de  aanzienlykflenaten 
't  paardenvleefch  zo  graag,  als  te  vooren  of 
naderhand  't  fchaapenvleefch :  't  gemeen  be- 
hielp zig  met  gekapte  huiden.    Honden-  en 
kattenvleefch  was  lekkerny.  Vellen  van  droo- 
gcn  fchol,  weggeworpen'  beenderen  werden 
van  de  mefthoopen  opgezogt,geknaauwden 
uitgezoogen:  't  geronne  bloed  uit  de  gooten 

Seichept  en  ingedikt:  koolsbladeren,  bla- 
eren  van  veelerlei  vrugt-  en  andere  boomen, 
op  meer  dan  eene  wyze,  bereid  en  gegeten. 
De  Kraamvrouwen  kreegën  's  daags  een  half 
pond  befchuits :  de  zwangeren  donken  van 
gebrek.  Jonge  kindertjes  fpysde  men  met 
paardedarmen :  dien  zo  veel  niet  gebeuren 
roogt,  gaven  nu  en  dan  den  geeft,  in  't  trek- 
ken aan  de  ledige  borft.  Somtyds  heeft  men 
moeder  en  kind  op  de  (baat  dood  gevonden. 
Al  wat  eetbaar  was  werdt  duur  verkogt.  Doch 
tegen  den  dorft  was  beter  raad.  Men  dronk 
bier,  op  haverdoppen  of  bedorven  draf  ge. 

brou* 


XXIV.  Boek.    HISTORIE     493 

brouwen,  of  op  wynruit  en  alfem,in  plaats FiumII£ 
van  hop:  voorts  water  met  azyn  gemengd,  1574. 
of  klaar,  voor  die  't  niet  beter  bekomen  kon-  * 

den.    Behalve  met  den  honeer,  hadtmen,Peftziek. 
in  de  Stad,  teworftelen  met  de  peft,dieom-^«J 
trent  zesduizend  menfchen  werileepte.    De ltefte» 
leevenden  hadden  naauwlyks  kragt,  om  de 
dooden  ter  aarde  te  draagen,  knikkende  hun 
de  knieën  onder  't  lyf,als  zyeene  brugge  op 
moeften.  De  wagten ,  die  door  tien  man  olag- 
ten  waargenomen  te  worden ,  werden  nu  flegts 
met  vyf  of  vier  man  bezet :  die  fomtyds ,  des 
morgens,  t'huis  komende,  vrouw  of  kinders 
dood  vonden. 

Doch  toen  de  elende  nu  niet  hooger  fcheen  storm  uit 
te  konnen  klimmen,  fteekt  'er,  juiftmetdenden 
fpringvloed,een  ftorm  op  uit  den  Noordwes-  Noord- 
ten, die  't  zeewater,  met  geweld,  ten  lande Tefte? 
injaagt.    Straks  daarna  zwaait  de  wind  agt^gr  ct 
volle  ftreeken  zuidelyker ,  't  welk  te  wegewaffen. 
bragt ,  dat  de  Vloot,  in  plaats  van  negen 
duim,  nu  twee  en  een  derde  voet  peilen  kon. 
Men  ging  dan,tuffchen  den  eerften  en  twee-  De  Vloot 
den  van  Wynmaand,  op  reis,  over  't  hooge nadert, 
land,  tot  aan  den  Kerkweg,  die  haaft  ver- 
meefterd  werdt.  Midlerwyl ,  werdt  Zoeter- 
woude ,  dat  vol  Spanjaards  lag ,  hevig  be- 
fchooten  door  de  Zeeuwen.  In  den  Kerkweg, 
werden  drie  gaten  gedolven, door  welkende 
Vloot  voortraakte ,    tot  in  de  polder  van 
Meerburg,  van  waar  zy ,  niet  naar  de  Stad, 
maar  naar  de  Vrouwenbrugge  en  de  Paapen- 
meer oproeide.*  De  Spanjaards  ,  die,  in  de Pe Span* 
fchanfen  rondsom  deZoeterwouder  Kerk^la-^^^ 
gen,  maakten  hieruit  op, dat  het  op  hen  ge-hunne 

muntfctianfen. 


I.munt  was,  en  dat  men  hun  't  vlugten  zogt 
.  aftefnyden.    Voorts,  befpeurende,  hoe  t 


45+    VADERLANDSCHE  XXIV.  tori. 

Aurslll. 

1574-  .  .       . 

water,  in  korten  tyd,een'  geheelenvoetge- 
waflen  was,  vat  hen  zulk  eene  vrees  voor 
't  verdrinken,  dat  Baldes  eerft,  en  toen  de 
overigen,  die  hier  lagen,  naar  Voorfchoo- 
ten,  en,  langs  den  Stomp wyker  weg,  naai 
den  Leidfchen  Dam  en  Voorburg ,  op  de  los- 
fe  vlugt  (laan. De  Zeeuwen  vervolgden  hen, 
die  naar  Voorfchooten  vlooden,  en  verfloe- 
*  -  gen  'er  veelen.  De  fchrik  van  dit  vlieden 
floeg  naar  Leiderdorp  en  Lammen  over.  't 
Land  was  hier  merkelyk  hooger,en  de  Stad 
niet  te  ontzetten,  voor  dat  de  fchans ,  ter 
laatftgemelder  plaatfe,  bemagtisd  was: langs 
welke  het  water  de  Vliet  naar  de  Stad  loopt, 
dat  digt  met  paalwerk  was  toegedamd.  Men 
befloot  dan  de  fchans  te  Lammen,  op  den 
derden  ,  aan  te  vallen ,  en  gaf  den  be- 
legerden ,  óiet  eene  duive ,  kennis  van  den 
toeleg,  hun  beladende  eenen  uitval  te  doen, 
als  men  de  fchans  aantallen  zou.  Doch  dee- 
ze  brief  kwam  den  vyand  in  handen,  't  Ge- 
viel ,  dien  zelfden  nagt ,  dat  'er  een  Huk  van 
de  Stads  muur,  ter  lengte  van  zesentwintig 
eneinde-  roeden , inftortte.Dit  baarde  zo  veel  fchriks, 
lykdie  te  onder  de  Spanjaards,  die  te  Lammen  lagen, 
Ltmmen#dat  zy,  reeds  laft  ontvangen  hebbende,  om 
by  tyds  te  wyken,  en  nu  waanende,  door  de 
belegerden,  van  de  eene,  en  door  de  vloot, 
van  de  andere  zyde,  te  zullen  beftookt  wor- 
den ,  't  gefchut  in  de  Vliet  wierpen ,  en ,  met 
ftille  trom,  de  fchans  voor  den  dag  verlie- 
ten. Een  jongen,  van  de  wallen,  de  glim- 
mende lonten  uit  de  fchans  hebbende  ziea 

trek- 


-XXIV.Boek.      HISTORIE.    495 

trekken,  zonder  te  keeren,  verwekte eerftFiupsItt; 
het  vermoeden  onder  de  belegerden ,  dat  de  1574. 
fchans  verlaaten  was.    Om  zes  guldens,  be- 
gaf hy  zigderwaards,enniemant  in  de  fchans 
verneemende ,  wuifde  hy  met  zynen  hoed. 
Een  man,  na  hem  afgezonden,  beveiligde 
dezelfde  tyding.    Boilot ,  om  zeker  te  gaan 
van  't  verlaaten  der  fchanfe  ,  't  welk  hem, 
door  deezen  man,  aangediend  was  ,  fchikt 
twee  galeien  vooruit,  die  de  fterkte  onbe- 
zet, 't  gefchut  gezonken  vonden.    HopmaA 
Gerrit  van  der  Laan,  midlerwyl,  met  zyne 
vrybuiters ,  uit  de  Stad ,  naar  Lammen  ge- 
toogen,  ontving  hier  de  fchepen,  die,  na  't 
wegneemen  van  den  dam,  van  welken  wy 
gewaagd  hebben ,  door  de  Vliet ,  naar  de  Stad  De  Stad 
roeiden, daar  zy,  des  Zondags,  den  derden wordt 
van  Wynmaana,  's  morgens  ten  agt  uuren  ,ontteu 
binnenkwamen. 

Onbefchryflyk  is  de  blydfchap ,  met  wel- 
ke Boifot  ,  die  den  voortogt  hadt  en  de  ande- 
re bevelhebbers  en  vlootelingen,  van  groot 
en  klein, werden  ingehaald  en  verwelkomd. 
De  Vlietbrug,door  welke,  de  voorraadfehe- 
pen  ter  Stad  in  fchooten,ftondtvol  gepropt 
van  eene  uitgehongerde  menigte  van  aller- 
lei ouderdom  en  kunne, die, voorts,  uit  alle 
hoeken  en  ftraaten  famengefchoold ,  de  oe- 
vers der  vaarte  geboord  hadt,  en  handen, 
armen,  fchouders  uitftak,  om  't  brood,  den 
haring,  de  kaas  of  andere  fpyze,  die  men 
haar  aanreikte  of  toewierp  ,  te  grypen  ,  te 
vangen,  te  grabbelen,  of  op  eenige  andere 
wyze  magtig  te  worden.  De  rapften  enhon- 
gerigften  fprongep,  tot  den  hals  toe,  in 't  wa- 
ter 


4$tf    VADERLANDSCHE    XXIV.  Boe* 

FfUPsllI.ter ,  of  zwommen  der  Vloote  aan  boord.  Zy 
1574-  en  anderen,  die  iets  bekomen  hadden,  fchooi- 
den  'er  mede  fleêwaards  in ,  om  hunne  zieke 
of  verflaauwde  Huisgenooten  te  verkwikken. 
De  gantfche  Stad  waagde  van  't  geroep ,  Lei- 
den is  ontzet!  Leiden  is  ontzet!  eeuwiglyk  zy  God 
gepreezen!  Deerlyk  was  't,  ondertuflchen,  om 
te  aanfchouwen ,  dat  fommizen ,  geene  maat 
in  't  eeten  weetende  te  houden,  met  de  fpy* 
ze  tuflchen  de  tanden,  verfldkten:  't  welk  de 
Overheid  bewoog,  om,  nu  men  o  vervloed 
hadt,  zo  wel  als  toen  de  honger  neep,  maat 
op  't  eeten  te  (lellen.  De  Bevelhebbers  der 
Vloote,  aanland  geflapt,  namen,  gevolgd 
van  eene  meenigte  van  Scheepsvolk  en  Ste- 
delingen ,  terftond ,  gang  naar  de  Kerke ,  daar 
de  dankbaare  memoeden  fmolten  in  hunne  ei^ 
gen'  vuurieheid ,  en  de  traanen  en  fnikken  den 
zang  der  pfalmen  haperen  deeden.  De  Vroed* 
fchapbefloot/fedeit,  deeÉen  dag,jaarlyks, 
plegtiglyk,  te  vieren,  dat  tot  heden  toe  ag- 
tervolgd  wordt.  Zeer  opmerkeiyk  was  't, 
dat  de  wind,  's  anderendaags,  uit  den  Zuid* 
ooften  opfteekende,  't  water  ten  lande  uit, 
en,  daarna, wat Noordwaards  gezwaaid  zyn- 
de,  met  een  onweer,  in  zee  joeg.  De  Span* 
jaards  verlieten  alle  hunne  fchanfen  om  Lei- 
den op  eene  na,  die  te  Wadding  lag:  doch 
deezeengantfch  Holland  ruimdenze  ook  eer- 
lang ,  om  dat  de  Veldheer  hun  geene  .betaa- 
ling verfchaffen  kon.  Buiten  Haarlem  om , 
en  voorby  Amfterdam,  floegen  zy  den  weg 
op  naar  't  Stigt ,  dat  deerlyk  werdt  afgeloo- 
pen.  Te  Utrecht ,  welke  Stad  zy  zogten  te 
bemagtigen,  werden  zy  egter  afgeflaagen,  en 

daar- 


XXIV.  Boa.    HISTORIE.     497 

daarna,  met  denig  geld,  geftüd  zynde,naarnui*Ilt 
Aiaaftncht  geleid  9  omtrent  welkeStad ,  men   1 574. 
hen  de  winteriegeringen  deedt  betrekken  (•;)•       :~ 

De  Prins  kreeg  de  ty  ding  van  't  ontzet  van 
Leiden,  onder  de  namiddags  Predikaatfie  te 
Delft,  door  zynen  Helbaardier,  Hans  dm 
Brugge  y  dien  de  Staat  en,  ten  zelfden  dage, 
vyfemwintig  ponden  van  veertig  grooten  tot 
eene  vereering  toeleiden  (i).  Zyne  Doorlug- 
tigfaeid  kwam,  op  den  vierden,  des  avonds, 
in  perfoon  binnen  Leiden,  verheffende  hooe- 
lyk  de  Wechouderfchap  en  Burgery ,  over  t 
kloekmoedig  doorftaan  van  zo  veel  jammers 
en  gevaars :  en  beloovende  de  beweezen* 
croaw,  aan  hun  en  hunne  nakomelingen,  te 
sollen  vergelden  (e).  Eenige  dagen  daarna  • 
verftelde  de  Prins  de  Wet  der  Stede:  *t  getal 
der  Vroedfchappen  van  veertig  op  agten- 
twintig  verminderende ,  en  buiten  den  ge- 
woonlyken  tyd  der  veranderinge ,  nieuwe 
Burgcmeefters ,  Schepens  en  Thefauriers  aan- 
Hellende,  onder  welken  'er  eenigen  gevon- 
den werden,  diegeene  Poorters  der  Stad  wa- 
ren. Die  van  den  Geregte,  Juerover  t'onvre- 
de,  verklaarden  den  Prinfe,  fchriftelyk , dat 
zulks  ftreedt  met  de  Privilegiën,  welken  zy 
allen  bezwooren  hadden.  Doch  de  Prins  be- 
tuigde, dat  de  verandering,  om  gewigcige 
redenen  ei*  ten  diende  van  denLande,gefchied 
zynde,moeft  begreepen  worden,  niet  tot  be- 
fiadeeling  van  de  Privilegiën  der  Stede  te  ftrek- 
ken  (ƒ ).    't  Is  ten  hoogden  waarfchynlyk  , 

dat 

(c)  BOE  VIT.  Buk,  U.  71  [JU]. 
(/)  Refoi.  Holl.  1  O0»t.  M74.  M.115. 
(0  BOR  VII.  B*ek>  U.  51  #«.   [ƒ54  "*.]  ORLIM  Lcyd«l 
Jf.  444  enz.  J  J 

C^0"*  chron-  h^iMê  Leyden,  */.  S7i.  verf.  */.  ju. 

VI.  Deel.  Ii 


4J)8    VAÖERLANDSCHÊ    XXIV.Boek: 

Fu.n»sIII.dat  de  Spaanfchgezindheid  van   fommige 
*574*  Leidfche  Wethouderen  den  Prins  tot  deeze 
verandering  bewoogen  zal  hebben.  Twee  jaa* 
ren  hierna,  werdt  het  getal  der  Vroedfchap- 
pen  wederom  op  veertig  gebragt.  De  Prins 
\g)  y  de  Edelen  en  Steden  booden ,  eerlang, 
den  Leidenaaren,  in  erkentenis  hunner  flanel 
vaftigheid ,  vryheid  van  tollen  (4)  voor  eeni- 
ge  jaaren,  of  eene  Hoogefchool  des  Lands, 
jsLands  jn  hunne  Stad,  aan.  Zy  koozen  't  laatftcEn 
fchoohe  wer(*t  toen,  op  den  zesden  van  Louwmaand 
Leiden    des  volgenden  iaars ,  op  's  Konings  naam, 
opge-      Oktroi  yerieend ,  tot  het  opregteneener  Hol- 
rc*u       landfche  Akademie,  te  Leiden  (A),  die  nog 
in  (land  is,  eene  menigte  Van  beroemde  man- 
nen uitgeleverd ,  en  den  naam  der  Stad,  door 
de  gantfche  befchaafde  weereld ,  vermaard 
gemaakt  heeft.     Aldegonde ,  die ,  eerft  kort 
na  *t  ontzet  van  Leiden ,  volgens  't  Verdrag 
met  Mondragon , geflaakt  was,  begaf  zig, in 
de  volgende  Lente ,  naar  Heidelberg  en  el- 
ders in  Duitfchland,  vanwaar  hy  de  eerde 
Hoogleeraars  in  de  Leidfche  Akademie  het- 
waards  bragt  (i). 

(/)  Rcfol.  Hoü.  i,  4»  7  3**.  iw.  *L  1,  4»  t. 
(I)  Groot-Plakaatt>.  III.  Deel.  U.  jji.  Rcfol.  HoU.  i*Jm. 
*J75-  «.   57.  BOR  VIII.  Boek,  II.  %S  [j*0- 

(ij   LANGUETI  Epift.  Likr.  I.  [II J  Epm  XIIX.  f.  75. 

(O  Zo  drukt  Hooft  ziguit.  IX.  Boek  ,bl.  39?.  Doch 
de  Leidenaars  waren  van  de  Graaflykheids  tollen,  vol- 
gens de  oude  Privilegiën ,  reeds  van  zelven  vry.  Veel- 
ligt,  moet  men  dan,  hier t  dooi  tollen  y  de  nieuwe  be- 
lastingen op  'de  Koopwaaren  verdaan. 


Berigt  voor  den  Binder. 


De  Kaart  van  de  Vereenigde  Nederlanden, 

moet  geplaatjl  worden  tegen  over  Bladzyde.      3 
en  aan  dezelve  moet  zo  veel  wit  blyven  ,  datze 
geheel  buiten  bet  Boek  kan  uit/laan  en  nagezien 
worden. 

Het  Portrait  van  Adriaan  van  der  Goes 

te  plaat/en  tegen  over  Bladz.    6% 

Het  Portrait  van  Viglius  van  Züichem  van 
*  Aytta        -  -  106 

't  Verzoekfchrift  der  Edelen,  overgeleverd  -     142 

B31ELE  ingenomen  door  de  Watergeuzen     -    344 

Het  Portrait  van  Louis  van  Boisot    -     -    -  460 

Kaart  van  de  Belegering  der  Stad  Leiden     -     481 

Het  Portrait  van  Johan  van  der  Does     -      483 


co 


t+ 


THB  NBW  YORK  PUBLIC  LIBRARY 
RBFBRBNCB  DEPARTMENT 


This  book  U  onder  no  eirenmttenees  to  b« 
taken  from  the  Building 


ll^fc 

1- 

i  -  ^         *. 


1