Skip to main content

Full text of "Vaderlandsche historie, vervattende de geschiedenissen der nu Vereenigde Nederlanden, inzonderheid die van Holland, van de vroegste tyden af: Uit de geloofwaardigste schryvers en egte gedenkstukken samengesteld. Met konstplaaten en kaarten opgehelderd .."

See other formats 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  bef  ore  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that 's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  of  the  files  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfrom  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  system:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  offer  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
any  where  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  Information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  text  of  this  book  on  the  web 


at|http  :  //books  .  google  .  com/ 


Over  dit  boek 

Dit  is  een  digitale  kopie  van  een  boek  dat  al  generaties  lang  op  bibliotheekplanken  heeft  gestaan,  maar  nu  zorgvuldig  is  gescand  door  Google.  Dat 
doen  we  omdat  we  alle  boeken  ter  wereld  online  beschikbaar  willen  maken. 

Dit  boek  is  zo  oud  dat  het  auteursrecht  erop  is  verlopen,  zodat  het  boek  nu  deel  uitmaakt  van  het  publieke  domein.  Een  boek  dat  tot  het  publieke 
domein  behoort,  is  een  boek  dat  nooit  onder  het  auteursrecht  is  gevallen,  of  waarvan  de  wettelijke  auteur srechttermijn  is  verlopen.  Het  kan  per  land 
verschillen  of  een  boek  tot  het  publieke  domein  behoort.  Boeken  in  het  publieke  domein  zijn  een  stem  uit  het  verleden.  Ze  vormen  een  bron  van 
geschiedenis,  cultuur  en  kennis  die  anders  moeilijk  te  verkrijgen  zou  zijn. 

Aantekeningen,  opmerkingen  en  andere  kanttekeningen  die  in  het  origineel  stonden,  worden  weergegeven  in  dit  bestand,  als  herinnering  aan  de 
lange  reis  die  het  boek  heeft  gemaakt  van  uitgever  naar  bibliotheek,  en  uiteindelijk  naar  u. 

Richtlijnen  voor  gebruik 

Google  werkt  samen  met  bibliotheken  om  materiaal  uit  het  publieke  domein  te  digitaliseren,  zodat  het  voor  iedereen  beschikbaar  wordt.  Boeken 
uit  het  publieke  domein  behoren  toe  aan  het  publiek;  wij  bewaren  ze  alleen.  Dit  is  echter  een  kostbaar  proces.  Om  deze  dienst  te  kunnen  blijven 
leveren,  hebben  we  maatregelen  genomen  om  misbruik  door  commerciële  partijen  te  voorkomen,  zoals  het  plaatsen  van  technische  beperkingen  op 
automatisch  zoeken. 

Verder  vragen  we  u  het  volgende: 

+  Gebruik  de  bestanden  alleen  voor  niet-commerciële  doeleinden  We  hebben  Zoeken  naar  boeken  met  Google  ontworpen  voor  gebruik  door 
individuen.  We  vragen  u  deze  bestanden  alleen  te  gebruiken  voor  persoonlijke  en  niet-commerciële  doeleinden. 

+  Voer  geen  geautomatiseerde  zoekopdrachten  uit  Stuur  geen  geautomatiseerde  zoekopdrachten  naar  het  systeem  van  Google.  Als  u  onderzoek 
doet  naar  computervertalingen,  optische  tekenherkenning  of  andere  wetenschapsgebieden  waarbij  u  toegang  nodig  heeft  tot  grote  hoeveelhe- 
den tekst,  kunt  u  contact  met  ons  opnemen.  We  raden  u  aan  hiervoor  materiaal  uit  het  publieke  domein  te  gebruiken,  en  kunnen  u  misschien 
hiermee  van  dienst  zijn. 

+  Laat  de  eigendomsverklaring  staan  Het  "watermerk"  van  Google  dat  u  onder  aan  elk  bestand  ziet,  dient  om  mensen  informatie  over  het 
project  te  geven,  en  ze  te  helpen  extra  materiaal  te  vinden  met  Zoeken  naar  boeken  met  Google.  Verwijder  dit  watermerk  niet. 

+  Houd  u  aan  de  wet  Wat  u  ook  doet,  houd  er  rekening  mee  dat  u  er  zelf  verantwoordelijk  voor  bent  dat  alles  wat  u  doet  legaal  is.  U  kunt  er 
niet  van  uitgaan  dat  wanneer  een  werk  beschikbaar  lijkt  te  zijn  voor  het  publieke  domein  in  de  Verenigde  Staten,  het  ook  publiek  domein  is 
voor  gebruikers  in  andere  landen.  Of  er  nog  auteursrecht  op  een  boek  rust,  verschilt  per  land.  We  kunnen  u  niet  vertellen  wat  u  in  uw  geval 
met  een  bepaald  boek  mag  doen.  Neem  niet  zomaar  aan  dat  u  een  boek  overal  ter  wereld  op  allerlei  manieren  kunt  gebruiken,  wanneer  het 
eenmaal  in  Zoeken  naar  boeken  met  Google  staat.  De  wettelijke  aansprakelijkheid  voor  auteursrechten  is  behoorlijk  streng. 

Informatie  over  Zoeken  naar  boeken  met  Google 

Het  doel  van  Google  is  om  alle  informatie  wereldwijd  toegankelijk  en  bruikbaar  te  maken.  Zoeken  naar  boeken  met  Google  helpt  lezers  boeken  uit 
allerlei  landen  te  ontdekken,  en  helpt  auteurs  en  uitgevers  om  een  nieuw  leespubliek  te  bereiken.  U  kunt  de  volledige  tekst  van  dit  boek  doorzoeken 


op  het  web  via  http:  //books  .google  .  com 


j  7  ij 


^•"-^^  Y.ZOf\\ 


JÖarüarti  ColUgc  Htbrary 


DUTCH    HISTORY 


JOHN    LOTHROP   MOTLEV 
MEMORIAL   COLLECTION 


FROM    AN   ANONYMOUS   GTFT 


^    'S 

i-1 


'-m 


A: 


-v^ 


i 


\ 


BYVOEGSBLS 
AANMERKINGEN 

OP  HET  VY7D£  Dia&. 


?    1  T  P  ri  M  O  ^^  "^  V 


J  ' 


BYVOEGSBLS 

EN 

AANMERKINGEN 

VOOR     HET 
TYFDE     DEEL 
DER 

VADERLANDSCHE 

HISTORIE 

VAN 
JAN    WA  G  EN  AAR; 

o  •  OK 

M'.  H.  VAN  Wyn  ,  M».  N.  C.  Lambrechtsen» 
M'.  Ant.  Martini,  E.  M.  Engelbbrts 

EN  ANDEREN. 


TB  A  M  S  TE  R  O  A  M,  BY 

JOHANNES  ALLART, 
MDCCXCL 


''»N 


ptr 


C  V 


a-i.rva.r;    Oolbr^e   Library 


-I   \  .    * 


A  "  ■■. 


/ 


.-.  '■     T  '      . 


•:  /. 


\ 


•••r'--' 


BYVOEGSELS 


E    N 


AANMERKINGEN 

ÖP  HET  VYFDE  DEEL. 


BL  2.  r*  8.  V.  p.  yy  Onder  den  loop  deezet 
ênlust€riy  verfpreidde  zig  de  Leer  d^r  Hervor- 
minge,  meer  en  meer." 

LuTHER  9   die  t    gelyk  men  ce  regc  hedc 
aangeteekend ,  (a)   zig^  iü  deeze  Duicfche 
onlusten,  zeer  befcheiden  hadc  gednagen  eii 
zo  de  Edelen  en  Overheden,  als  den  Boeren* 
ftand,   opgezet  door  zynen  afgevallen'  Leer-^ 
ling  MuNTZER,  gecragt  badt  te  bevreedigen^ 
met  den  eerden  meer  zagtheid  en  toegeeflyk- 
heid,  den  la&tften,  (die  zig  op  hem  beroepen 
hadden  ,3   meer  gehoorzaamheid  en  onderge*. 
fchiktheid   in    te   boezemen,    (b^    en  geen 
burgerlyke  gefchillen,  met  den  naam  van  Gods* 
dienst,  te  dekken,  Luther,  herbaal  ik,  ver- 
zuimde   niet    zyne   godsdienftige  gevoelens, 
eigenhandig,     den    Nederlanderen    mede  te 

deö- 

(«)  RoBVRTloN.  Hifl.  êfCksrlêi  F.  Vêi.  4. 
ia  Girmtm,  dntif,  Tm.  2.  ƒ#/•  «•  iQ%7*^lo/^^  '        • 

A 


»         ,  BY  VOEG  S  ELS  Elf 

déelen  en  hadt,  reeds  ten  jaare    1523,  met 
dat  inzigt,  ecnen  Brief  aan  alle  Broederen  in 
Christus  y  in  Holland^  Braband  en  Vlaan-- 
■  deren  ^  afgezonden;  (t:)  't  geen,  zoals  ook 
de  overzetting  in  't  Nederduitsch,  ten  zelfden 
tyde ,    va]ji    ^ynte    Hoogduieftbe^  Vertaaling 
des  nieuwen  Testaments,    niet  nalaaten  kon 
zyne  Leer  voort  te  planten;    te  meer,  daar 
fommige  Grooten,   hier  te  lande,  zig,  fints 
lange,  over.  de  noodzaaklykheid  van  Hervor- 
ming ,  van  welke  men ,  in  vroeger  eeuwen ,  reeds 
was  overtuigd  geweest,  ook  in  deeze,  gunftig 
hadden  uicgelaaten:  onder  welken^  byzonder, 
de  naam  van   Graave  Henrik  van  Nassau, 
die,  van  den  jaare  15 15  tot  1522,  Stadhouder 
van  Holland  geweest  was,  gefpeld  wordt  (jï). 
Geheel  ander? ,    egtcr ,  dagt  omtrcnd.  dit 
werk  Karel,  Hertog  van.  Gelre,  die,  hoe 
zeer  een  gezwooren  vyand  van  den  Keizer, 
des  niet  te  min.  eo,  zo  men  meent,    om  den^ 
Koning  van  Vrankryk  tè  believen  ,  zig  den 
grootfte  y veraar  voor  bet  Pausdom,  onder  dc^ 
Nedcirlandfche  Heeren,  betoonde.    Hy  liadti 
onder   anderen,    eerst  in  't  Latyn  en,  korc 
daarna,  ten  jaare   15» 3,  in  de  Overlandfchej 
Taal ,  of  plat   Geldersch  ,   op  zyne  kosten, 
zeker  Werkje,   waar   van  ik  een  Afdrukfel 

be- 

co  Ts  Wats&v  Kort  Verhaal  der  Reform*  van  Zeel.  hU  4. 
r^)  Tb  Watrb.,  /•  €,  en  Wi\GEN.  Vaderl.  Hift.  4  D.  hU 
401  en  443.  ^p  de  aangehaalde  hU  40a,  wordt  gezegd  ,  dat 
'  Henrik  vn  Nasfyu  dfe  onmiddelyke  Opvolger  niet  geweest  is 
van  den  Stadhouder  Graave  Jan  van  Egmond ,  maar  dat  Ploris 
van  Egmond^  Heer  van  Ysfelftein,  Neef  van  Graave  Jan,  het 
Stadhouder- Ambt ,  reeds  voor  zyns  Ooms  overlyden ,  heeft  be- 
kleed. Doch.,  dat  onze  Wagen,  zig  hier  vergist  beeft,  en 
Floris  van  Egmond  flegts  Liemttusut  van  Graaf  Jan  is  geweest^ 
vindt  men  atngcwezea ,  by  van  ds  Wall,  PrML  ««n  D^ri^ 


AANMERK-  op  het  V.  DEEL.       j 

bezitte^  doen  ter  persfe  brengen  ,    'c    geen 

gefchikc  was,   om  onder  *t  Gemeen  yerfpreid 

tó  worden  en,  in  het  welke,   overeenkomftig 

het  opfcbrift  ,   gehandeld  wierdt  i^an  de '  ^et" 

l^erlicke  aenftaende  typ  Endechrifies  ;   ^d:  i: 

des  Antichrift^  '^an  Endcchriftes   Voerloptrt 

enz.  De  Schryver,  die,  zig  te  Mariengardert 

ophoudende,  zynen  naam  verbergt,  (c)  doch 

iig  een  ^/r/w  #^/Y^(?r  noemt,   bchoorende   toe 

de  orde  van  Franciscus  ^^  gevoelde    wel   de 

ongegrondheid  der  Voorzeggingen  van  zckereö 

Stirrekyker,    genaamd  Bartholomkus    FRist 

en  van  anderen,  waar  mede  men,  toen  ten 

pyde ,    veel  op  hadt  en ,    dopr  welken  ,    de 

komsc   van  den    Antichrist  bepaald   wierdc  ^ 

tegen   dén  jaare    1500    of  1503,  onder  het 

verfchytiCT  van  dien  Staartllar ,    van  wien  ik 

elders  r^eds,  met  een  woord,  gewaagd  heb; 

(ƒ)     maar    oordeelde,     egter ,     dat*  men 

thans ,  van  jaar  'tot  jaar  ,    den  Antichrist  te 

wagcen  hadde ,  én  meende  deszelfs  Voorlooper* 

te   vinden   in  Martinus   Luther    (dien   hy 

Margius  Lucer  heette,)  en  in  deezes  Aan- 

hangelingen ,  welken  hy  de  Scheltwoorden  vaö 

Martiniaensclanten  ,   Martiniatm  Broedets^ 

Lufige    Capbruederkens ,    Duuehtrauanten  3 

onreynen  honden ,    de  nycht  werdick  en  fyn$ 

dat  men  fe  menfchen  nomen  faïly  en ,  ik  weec 

niet,  wat  d  meer,  toewierp,  Erasmüs  mede^ 

die  thans  zeer  in  het  oog  liep,   bleef,  ondef 

den  naam  van  Koter odamus ^  niet  ongefchend 

en  zelft  de  Keurvorst  van  Saxen,  dien  men, 

fpot- 

CO  Sommigen  meenen,  dat  «yn  Voornaam  Hfno^ik  was$ 
VfOi  Toenaam  is  my .  nergens  voorgekomen ,  VU*  Po^f  at»* 
m^w,  Gelr,   fi  7ftQ.  762.  774-  9f  777- 

C/ )  2i0  deeze  AMnmtrk.  op  Wag£R.  4  /)•  il,  ^9S«  f*  %*  , 
A    2 


4  BYVOEGSELS  en ' 

(pottende,  Schoerforst  noemde,  zo  wel  als  de 
overige  ^Duicfche  Princen ,  die  'c  gevoelen  van 
LüTHER  begunftigden ,    hevig    gelasterd    eh 
ter  helle  geweezen,  midlerwyl  de  Godsdien- 
ftigheid  van   Hertoge  Kauel,    ten    hoogde, 
geroemd  wierdt.     Om   egtcr  te   doen  zien, 
hoé  weinig  ontzag  voor  't  Roomfche  Opper- 
hoofd, tegenwoordig,  in  den  grpnd  der'zaake, 
ook  zelfs  by  de  Verdeedigers  va»  het  Pausdom 
betustte ,  verdient  het  opmerking ,    dat   de 
Schryver  geen  zwaarigheid  maakte  Paus  Leo, 
en  deszelfs  Prelaaten,  zeer  nadruklyfc-te  beris- 
pen, dat  zy,  tegen  de  Leer  van  't  Evangelie, 
God  verzogtén ,     met    het    aanroepen    der 
Heiligen  in  den  Hemel ^  tot   het    uitroeien 
der  Ketteren,  daar  't,  egter,  veel  natuurlyker 
was,    in  deezen,  eerst  toevlugt   te  neemen 
tot   de  heiligen  ,  die  op  aarde    watjdelden; 
met  naame,  tot  den  Keizer,  den  Koning  van 
Frankryk,  den  Hertoge  van  Gelre  en  eenige 
andere  Duitfche  Vorften  (g).    Ondertusfchen 

ont- 

(g)Tk  zal»  om  de  zeldzaamheid,  een  deel  der  woorden 
kier  doen  volgen,  uit  3/.  ga.  PJb,  „  O  hitge  Vader  wat  is 
,,  dyt  ropenun  kermen  to  den  lyven  hilghen  in  ditr-  bemtlf 
„  weet  gy  nicht  wat  Chrlftus  Jefu«  gelecrt-he^ft  in  de^  heil- 
9,  gen  euangelio  ?  A?  untahit  dum  dium  tuum ,  Du  en  falst 
„  God  dynö"  here" nicht  bekort*  Dat  is,  wat  me  n«uerlick 
^  ««r  myt  menfchelicken  troeft  kan  doen,  daer  en  fal  men 
„  God  Almechtig  uü  den  lyvc  hilgen  nicht  to  Ceer  omrae 
,',  bekorc.  Daeromme  alrehillichfte  Vader  ««»  gy  andere  gu- 
„  den  gelouige  Prelaten ,  rópet  erft  an  de  bylgen  dt  mjft  jm 
„  vtuudêfêH  up  €rdtn,  als  den  mechtigen  mf  ouèrwynlicke 
„  Keizer  K.  unde  den  alren  Chriliêften  Koninck  van  Franck, 
,,  riek  Unde^ndre  Chriftc'Konyngen.  ü"  hierin  Duycfchê  lade, 
„  daer  defle  Ketjerye  meefte  is  vV^ydet ,  to  d«i  Griften 
„  Furftc',  de  bouê  den  geeftlicken  Prelaten  een  deels  fynt  to 
„  pryfen,  dat  fe  jie  Ketierye  fynt  wedcrftaende ,  als  byfunder 
„  den  Durluchcigê'  und  hoech  geboren  Furftc  H.  K.  va"  Gelre 
„  un  va  Gulicb,  unde  Greue  va  Zatphe",  wellckoer  de  Kec« 
„  ters  niche  liden  en  wyl  lu  fynen  lande-** 


/ANMERK.  OP  HET  V.  DEEL.       5 

ontmoette  Hertog  Karel  «eer  veel  tegenftand 
in  zynen  geloofs  yver  en  hadt,  eenigen  tyd 
bevorens',  aan  den  Opfteller  van  dit  Boekjen 
gefchreeven  ,  dat  het  reformyren  —  Jwaer 
to  doen  was.  Om ,  evenwel ,  meer  gezag 
aan  het  Werkjen  by  te  zetten,  hadt  Hy  zyne 
Geflagt-wapenen  voor  en  agter  het  zelve  doen 
drukken,  en  een'  ieder,  die  in  zyn  Land  wilde 
verkeeren,  doen  waarfchouwen  aan  het  zelve 
geen  hinder  toe  te  brengen  (A). 

BL  7.  r.  5.  V.  o.  „  De  Karaerykfche  Fre* 
3,  de.'*  Deeze  was  Qi)y  op  den  5.  van  X)ogst- 
maand ,  tas  fc  hen  den  Keizer  en  de  Koningen 
van  Vrankryk  en  Engeland,  geflooten,  en  is, 
by  de  Franfchen,  onder  den  naam  la  paix 
des  Dames  (*),  bekend  ,  om  dat  het  hoofd- 
beftuur  deezer  handelingen  was  toevertrouwd 
geweest  aan  's  Keizers  Moeie,  Margarete, 
Landvoogdesfe  der  Nederlanden  (by  welke  men 
drie  Stadhouderen  van  by  zondere  Gewesten, 
t:w:  Jacob  van  Luxemburg,  Heer  van  Fiehne, 
Graavevan  Gavre,  Stadhouder  van  Vlaanderen; 
Antoni  van  Lalaing  (/)  ,  Graave  van 
Hoogftraaten,  Stadhouder  van  Holland  en 
Jan  ,  Heer  van  Bergen ,     Stadhouder    van 

Na- 

(h)  Z\t  h  e.  op  't  dnde.  „Towewndat  de  durlucbdge  hocch 
^  geboren  Furst  K.  K.  van  Gelre  •—  dyc  boeck,  to  dude  uu 
„  to  Latino,  beknüigec  beuet  to  prenten,  legen  den  Ketter^ ende 
„  Endechriftes  Voerlopers ,  in  een  teycken  der  waerheyt  is  dat 
„  wapen  des  koecb  geboren  Furfte  bier  in  der  beflutinge 
»  mede  ingbedrucketv  daeromme  waer  fych  een  gyvirelick  dac 
,^  hy  de  brengers  deflTer  bpkco  in  andere  lande  geen  hynder 
9,  off  verdryet  en  doe ,  de  des  Furften  lant  dencktc  fo  briikeii* 
„  Gbefant  ut  Mariengarden*"  rss.  /.  c,  p.  iip. 

(O  Vaderl.  Hift.  4  O.  bh  S04. 

U)  Gas.:«ibil,  Hifi.  de  f^amee.  p.  ^84. 

CO  ^  «noet  men  le.ïzen  en  niet  db  la  Caij^nb,  ge'yk 
kvalyk  gedrukt  (taac»  by  DU  Mont,  Ctrps  Di/Um»  Tim.  iV. 

^  II.  ƒ#/;  43.  c»/.  I. 

A  3 


6  BYVOEGSELS   en 

3Narnen  ,  hadc  gevoegd ,}  en  aan  Loüise  vah . 
JSavoye,  Moeder  van  Koning  Francois  I. 

In  de  aanfchryving  van  den  plegtigen  dank- 
dag,  welke,  in  Wynmaand  deezes  jaars  1529, 
hier  nopens,  van  's  Keizers  wege  ,  mede  in 
de  Nederlanden,  was  afgekondigd,  beval  men, 
,,  oick  te  bidden  dat  God  Almachtig,  by  zyaer 
„  Godlyckergoedercicrenheyt,  de  Onder fae ten 
,,  ende  Inwonende  van  defe  Landen,  ende  de 
yy  ghene,  die^daerinne  verkeeren  ,  bewacren 
,,  wille  wn  der  'z'weetender  fitcten  ^  en9e 
jj,  andere  peftilencien  ende  fmetcelycke  fiepen 
%y  (f»)-"  De  zweetende  ziekte,  van  welke 
men  hier  gewaagt,  wierdt  ook  de  Engelfche 
fivetighe  ziekte  of  Swe$  gezegd ;  pm  dat  ze , 
in  de  Nederlanden ,  voorheen ,  onbekend  Qn^ 
en ,  reeds  in  de  vyftiende  eeuw ,  aan  de 
Franfche,  maar  byzonder  aan  de  Engelfche, 
kusten,  zeer  gewoed  hadt(ö).  Een  vervaarlyke 
zweetflaap  overviel,  plotsling,  de  menfchen, 
en  't  gevaar  ontwikkelde  zij^,  meestal  in  vier- 
en-twintig  uuren.  Zy,  welken  dien  ftond  te 
boven  kwamen  ,  Jierftelden  zig  doorgaans  ; 
doch,  hoe  zeer  men  alles  ter  hulpe  tragtte 
aan  te  wenden ,  fleeptc ,  in  't  eerst ,  deeze 
heillooze  kwaal  verfchcidenen^  zeer  fpocdig, 
weg,  en,  In  dcnllaagc  alleen omtrend vyftien of 
zestien  honderd  menfchen.  Antwerpen ,  toen  de 
rykfte  Koopmarkt  der  waereld,  wierdt  er  fterkst 
door  aangetast.  Veele  Kooplieden  vluchteden 
van  daar  naar   andere  plaatfen  ;     maar,   de 

ziek- 

(»)  ScHwARTZENB.  Groot  Kac.   en  Charterb»  van   Fricsi. 

ft  D,  bl,  56t. 

(n)  Eggrr,  Bepjinga.  Hift.  van  Oost-Friesl.   W.  640  en  6^^^ 
(f)  Pontan.  /    *,  Lib.  ^,  fii»  762^  en  Waoen.  Bci^hryv, 

van  A][na.  a  i>.  bi*  5q3. 


AANMERK.  6p  mt  V.  DEEL;       7 

ziekte  onder   de  leden   hebbende  ^    bleeven 
ze,  x>nder  weg,  op  wagens  en  in  herbergtn, 

dood.    Omftreeks  van  Sc.  Michiel ,   of  den 
negen  -  en  -  twincigften     van    Herfstmaand  , 
ftierven  in  de  Stad  zelve,  binnen  drie  of  vier 
dagen  ,    vier  of  vyf  honderd  Lyderen  (^). 
Men  wist  deeze  bange  en  gruuwzaame  ziekte^ 
niet  lange  qa  deezen  ,    te  ftaiten  (q)   en , 
in  Holland,  voomaamlyk  door  zeker  middel, 
't   geen   men  waardig   geagt  heeft,    in    de 
'Memorialen  van  denHove,  ten  deezen  tyde, 
te  voegen,  en  't  geen  ik,  dierhalven  dienftig 
gereekend    hebbe  ,    om  ,     nevens    zekere ,, 
^ar    voor  ftaande ,    aanmerking ,    hier  toe 
betreklyk ,    een   plaatz   in    de  'Bylaagen  te 
geeven  (r). 

BI  9.  r.  5.  V.  o.  „  Zy  (de  Steden) 
vereerden  den  Stadhouder  e^n  gefchilderd 
Glas,  in  de  Kerke  te  Hoogftrat^ny  op  dat  hy 
hunne  zaak  voortzetten  zouu.  Aan  andere 
Hovelingen ,  deeden  zy  ,  insgelyks  ryklyke 
gefchenken"  ,    . 

De  Kunst  van  Glasfchilderen ,  door. middel 
van  ingebrande  Verwen,  't  geen  de  kojeuren 
beftendjg  deedt  zyn,  is  vry  oud  (j)  ,  zo  hier 
te  Lande,  als  elders,  maar  door  den  tyd  en 
gebrek  aan  aanmoediging,  buiten  zwang  ge- 
raakt, fchoon  niet  geheel  verlooren  (/J- 

Voor 

f^)  Excell/ Chron*  van  Brab.»  gidmkt  1503.  op  *t  jaar 
ISs99  HARJEüS  ^0M/.  Brub.  2Vm«  It  ƒ«/.  581. 

rf)  Cbapkavillb  Gêffu  ftntifie.  UiU  Tmé  3*  PH*  ^97* 

Cr)  Zie,  hier  agter,  Bylaage  A. 

O)  GUASCO.  Dijfêftai,  iSftêr.  7«».  a%  p^g.  S49« 

O)  Daar  men»  egter,  die  Kuist,  dikwyis  voor  geheel  ver- 
loorea  aanziet ,  zal  't  genoeg  zyn  aan  te  metiiea  dat,  zo  my 
Vfnekerd  wierdc,  de  beroemde  Schilder  JUtnouiy  te  L^- 
^fli  ia  dezelve  iiUmunt. 

A4 


B  BYVOEGSELS   EX  . 

Voor  't  'overige,  was  het  aanneemen  van 
Gefchenkèn,    ter  voortzetring    van    wettige 
Verzoeken ,    ten    Hove    en    by    de    groote 
Ambtenaaren,   een  der  vlekken,    welken  de 
regeering  onzer  laatfte  Graaven,  met  naame 
van  Karel  V ,  onteerden  («/).    Willem  vaü 
Groüï  ,    Markgraaf   van  Aarfchot  en   Heer 
van  Chlevres ,    een   doorzigtig ,    maar   zeer 
geldzugtig,  Man  ,  aan  wien  s'Vorften  opvoe* 
ding,    geduureiide  deszelfs    minderjaarigheid^ 
was  opgedraagen  (y)  en  naar  wiens  oog,  on» 
danks  't  gezag  der  Landvoogdes  Margareta 
VAN  OosTENRVK,  in  de  Nederlanden,  en  dat 
van  den  Kardinaal   Ximenes,   in  Spanje,   de 
grootfte  zaaken .  draaiden  ,     fchynt  *er  ,    ten 
dien  tyde,  den  voornaamften  grond  toe  gelegd 
te  hebben;  immers  hem  gaat  na,   dat,  onder 
zyn  beftuur,   de  Ambten  en  andere   zaaken, 
als  ware  het  in  een' openbaaren  Winkel  ^v), 
te   koop   ftonden  aan  het  Hof  van  Brusfel; 
alwaar  ook  ,   om   dit  in  het  voorbygaan  te 
zeggen  ,  toen,  zo  wel  het  Spaansch,  als  Ne- 
derlandsch,  goud  rolde;  nadien  Karel  , meest 
aan    de    Nederlanders ,     onder    welken    hy 
geboren  en  opgevoed  was  ,  het  oor  plagt  te 
leenen  (^c),  zo  als,  naderhand,   Philips  aan 

d(j 

C»)  zie  Wackn.  alhïer  */•  13. 11.  135.  136  eau 
iv)  Ce&.  MoRiNUS.  in  vita  Haoriam  C.  16,  Jovius  in  vits 
ïlAD&IANI  C.  3.  *^«</  BüHMAMf  «»  JÏnaUSi  p'  A'3^  fiqq.  tt  p» 
'  ao  feqj.  't  was  CitiËVREs,  door  wiens  toedoen  Adriaan,  fe- 
éen  Paus  van  Rome  en  toe»  Leermeefier  van  Kakel  V ,  naar 
Spanje  gezonden  wierdt,  onder  den  nitra  van  *t  Rykmet 
XiMBNBS  te  helpen  bcfluuren,  maar,  in  der  daad,  om  bem 
van   de  faand  te  hebben,  f^id.  MoRI^G.  /•  a  Cêp   14.  gt  jov, 

t>^  4. 

(w)  Fid   BüRM-  Nêiam,  (1)  ad  Moring.  Gi/»,  lé.  pas.  45, 
«B  RoBBRTSON.  Hiftor,  êf  CharL  V.  FêL  3-  ^ 

-  C«)  MoRïNO.  /.  €.  Cap,  14.  f,  3^  it  37  >  t^i  fiuiM.  Nkf»  4. 
Ct  Cu/.  46.  ^  44  «c  45.  i 


AANMERK,  op  het  V.  DEEL.       p 

de  Spanjaarden ,  by  welken  by  leevenslicbc 
en  opvoeding  ontvangen  hadc,  gewoon  was 
te  doen. 

BL  13.  r.  7.  5,  Hep  Zeewater  —  in 
Holland  en  in  Zeelland,  liep  over  de  Dy- 
ken!'  enz:.  De  nauwkeurigfte  opgaave  der 
Landen,  welken,  by  deeze  gelegenheid,  on- 
dervloeiden,  is  my  voorgekonjen  in  een  der 
gelyktydige  Registeren  van  de  Leenkamer 
van  Holland.  Ik  zal  dezelve,  ali^,  mynes 
weetens ,  nooit  gedrukt ,  ora  die  reden ,  hier 
agtér  voegen,  onder  de  Bylaage  B. 

BI.  14.  r.  9.  3,  De  Landvoogdes  Mar- 
OAREET  van  Oostcnryk ,  $^  Keizers  moeie, 
die  de  Nederlanden  nu  yerfcheiden*  jaaren 
wyslyk  beftuurd  hadt^  overleedt  te  Mecbe- 
len,  enz."  Wylen  de  Heer  van  Liaiburch, 
in  den  tyd.  Fiscaal  der  Domeinen  van 'hun 
Ed.  Gr.  Mog:,  met  wiens  kundigheid  Wa- 
gen., in  het  ftellen  zyner  V^derlandfcbe  His- 
torie, meermaals  te  raade  ging  en  die  hem 
ved  merkwaardige  ftukken  heeft  medege- 
deeld, fckreef  hem,  zo  voorheen,  als  by** 
zonder  by  het  ontvangen  der  twee  eerfte 
blaaden  van  dit  Deel,  dat  'er,  naar  zyn  begrip^ 
nu  en  dan,  eenige  weinige  uitweidingen  in 
dit  werk  noodig  waren,  •,  om  de  eenpa- 
,,  righeid  van  eene  Volkshistorie,  door  de 
„  befcbryvinge  van  zonderlinge  voorvallen 
^,  of  perfonagien,  een  weinig  te  fchakeeren;'* 
en  <}at  dit  ook,  byzonderlyk,  plaatz  diende 
te  vinden  in  dit  Deel,  „  waar  in  de  pn- 
^,  ophoudelyke  bezwaamisfen  des  Lands,  dié 
„  de  gedurige  Beden  van  den  Keizer  deden 
^P  voordragen ,  met  weinige  veranderingen  ge* 

As  f*  «lü- 


^9 


3> 
99 


lo  BYVOEGSELSen 

5,  durig    voorkwamen";    waarom  hy  onzen 
Schryver  in  bedenking  gaf  „  of,  ter  gelegen- 
heid van  het  affterven  derichrandere  ilfiarr- 
gOy   —  niet  een  kort  uitflapje  zou.  mo- 
gen plaatz  hebben ,  om  haar  ook  in  deeze 
goede  historie  te  kunnen  kennen,  door  by- 
voegmge  van  eenige  omftandigheden,   haar 
,,  betreffende,  en  welken  hier  en  daar  ver* 
^,  fpreid  gevonden  worden ;   waar  van  (ver* 
^^  volgt  -hy)   ik  iets  noteer  op   dé   nevens- 
99  leggende  Memorie  (^y)'' 

Wat  het  begrip  van  den  Heere  van  Lim- 
BURCH,  omtrend  het  maakcn  van  eenige  wei- 
nige uitweidingen  in  dit  werk  der  Vaderland- 
fche Historie,  betreffe,  onze  Schryver,  fchoon 
Wigtige  redenen  geevende ,   waar  omme   hy 
dit  minder  gedaan  hadt,  was,  egter,  edelmoe- 
dig genoeg  te  belyden,  dat  deeze  aanmer- 
king Cen,  zo  't  my  voorkomt,  te  regt)  „ge- 
wislyk,  haare,  bedenking,    ten    hoogden, 
verdiende  (z).''    Wat,   ondertusfchen,  de 
övergezondene  Memorie  aangaa;  in    het  ant- 
woord op  den  bovengemelden  Brief,  't  geen  een 
geruihien  tyd  daar  na  inliep,  gewaagt  Wagen. 
van    dezelve  niet  (ö)  en  't  is  my  onbeWust, 
of  dit  ftuk,  al  dan  niet,  aanweezig  zy.  By  de 
onder   aangehaalde  Qb)    en  andere   Scbryve- 

ren, 

O)  Zie  Brieven  van  en  tan  Wagen.,  agter  zyn  Leeven,  U. 
sa,  a3«  26.  vergcl.  bL  12. 

(z)  Brieven  /•  c,  bL  II. 

(«)  /.  c.  hU  ft?»  ^     ^ 

C^>  Le  Mairb  de  Bclges  ,  dans  fa  t)am$  infirtunie  oc  La 
iêurêwtê  MargMfUiquê^  Deez  was  haar  Hiftoriefchryven  PêS- 
e$t  du  XV  Si$cl$*  /.  ao9— ft44«  Pasqüier  Rechtrcbts  di  Ia 
Frémtê  p>  587.  MoRB&l.  Di£iionair$  ^  Hifiwiqtu^  MiULis,  üifi^' 
wi$  dir  NidêtUndftbê  Forfiin.  a  D.  bL  S35.  Cewsier,  (maar 
die,  myns  meenings,  te  ongunftig  van  liaar  fpreekt)  Tableau 
dit  Prev.  Un.  T»m»  2.  p.  447.  en  de  verdere^  by  bovén^^ 
iD«Idc  Scbryvcrei  aangehaalde  ^  Gefclinfceii. 


5? 


AANMERK,  op  het  V.  DEEL;       xi 

ren,  kan  men  egter,  des  begeerende,  eeni* 
ge  meerdere  byzonderheden  nopens  hasur  lee- 
ren,dan  onze  treflyke  Schryvcr,*zo.  hier,  als 
in  zyn  voorgaande  Deel  der  Vaderlandfche 
Historie ,  goedgevonden  heeft  aan  te  teeke-  • 
nen.  Margarete,  in  de  wandeling  zig  Mar- 
go noemende  en  genoemd  wordende ,  fchynt, 
hoe  ongunftig  fommigen  van  haar  mogen  ooi> 
deelen,  met  alle  menfchelyke  gebreken,  eea 
^eer  geestige,  verftandige,  letter-  en  kunst* 
minnende  Vorftin  geweest  te  zyn,  uit  haaren 
aart,  tot  gul'  en  zagtheid  overhellende,  hoe 
zeer  haar  toon  ,  als  Landvoogdies ,  dlkwyb 
klonk  naar  dè  fnaaren,  die  haar,  omringt 
van  bedorven  Hovelingen  en  booze  Geeste- 
lyken,  (welken  zy  niet  genoeg,  naar  het 
fchynt,  dostt  wederftaan,)  van  s' Keizers  we- 
gen voorgefpannen  waaren.  Met  welk  eene 
rondheid  zy,  die,  in  haar  jeugd,  het  bloemken 
Marguerite  gezegd  wierdt  (c)  door  onze  Land- 

^  ZA* 

(r)  Zfe  myne  Aanmerk,  op  Wagrn.  4  D.  hU  78.  Men 
weec  dat  de  Bhtm  ^  dien  vij  MttdtHêve  (misfchien  toot 
Maagdiiiêvê ,  zie  KiLiAAN}  noemen,  uy  de  Franfcfae  Taa]  deo  naam 
▼an  JiJarguêritt  draagt;  van  waar,  mooglyk,  aan  Margareet, 
in  baar  e  jeugd,  den  naam  van  Bl9tm^  $Mê  e»  hêrnmiê  Bio$m^ 
is  logcvcB,  enz«  zie  /.  <•  en  Pêëfi$s  du  xv  SiuU  psg*  a«  fêg» 
ai4  Dan ,  wie  weet ,  of  hier  nog  niet  een  byzondere  red*n 
▼oor  is.  Een  zeer  geagt  Scbryver,  (ik  meen  Pasqumr  /.  «« 
Z/v.  6  f.  5Z7,  verbaalt,)  als  een  aanmerkelyk  geval,  dat, 
toen  Marqarbts,  aan  Karrl  den  VUI*  ondertrouwd,  nog  in 
Vrankryk  wierdt  opgevoed,  ly,  op  zekeren  nagt,  gedroomd 
badt  zig  te  bevinden  in  een  ruim  Park  ,  waar  in  een  JHa» 
i^iiêf  (AiargMêritê")  geplant  was ,  welkers  bewaaring  aan  haar  ' 
was  toevertrouwd;  dpcb  dat,  terwyl  zy  'er,  ten  zorgvul» 
digfte,  op  paste,  een  ezel  (^mO  gekomen  was,  die,  ot 
baar  verfcbeiden  (Shoppen,  gegeven  te  heb^o ,  cindelyk  de 
bloem  hadt  opgeflokt.  MAacAUBT  was,  over  dit  gczigt,  een 
tyd  lang,  zeer  ontdaan  geweest,  en  de  EchiverbimeDis  tus* 
fchco  Koning  Karkl  met  Amm  van  Butaghb,  zo  wel  als 
de  te  buiz  zending  van  Maroakitb  zelve,  wai  'er  kon  op 
|evol|d,  'c  Verhul  van  zoodanig  em*  droom ,  'c  zy  waar  of 

valschi 


js       .    BYVO  E  GS  ELS   en 

■feo,  fomtyds,  wferdt  aangefproken ,  kan,  on- 
J^  anderen,  blyken,  uit  de  Latynfchc  Voor- 
reden, met*  welke  Gerard  van  Niemegen, 
aiii  haar,  zekeren  Geflagt-Iyst  van  het   huiz 
van  Bourgondie  en  het  leeven  van  Philips  van 
dien  naam,  haaren  bastaard  Oud  -  Oom  ,     op- 
droeg, en,  in  welke, hy  zigdus  uitlaat,  „ieder 
„  is  edel,  (zegt  hy)  onderde  Christenen,  zo 
,,  dra  hy,  door  onfchuld,  goedertierenheid  en 
„  wddaadigheid ,  uitmunt,  en  die  gaavcn  van 
^,  Christelyken  adeldom  zouden,  in  U,  helde- 
,,  rer  uitblinken,    indien   de  valfche  ,    kap. 
,,  draagende,  in  't  wit  en  't  zwart  gekleedde, 
,,  Vleiers,  van  uw  Hof  en,  tefFens,  van   uw 
,^  oor,  geweerd  wierden;    die,    om   eigen 
,,  voordeel,  op   't  gezag   van  uwen   naam, 
„  hunne  geweldenary ,  niet  zonder  bloedftorting 
^,  ('t  geen   verfchriklyk   is   om   te  zeggen) 
,,  uitoefFeiien.  Indien  ik  deezen  volgen  wilde, 
„  moest  ik ,"  (dus  gaat  hy  voort)  „  op  den 
,,  volgenden  trant  fchryven.    Zie  daar,  door- 
;„lugte,  vergode,   Margarete!    uwe  moe- 
;,,  derlyke    afkomst,    die  aan  U  niet  meer 
y^  roems,  dan  gy  aan  haar,  byzet.     Aan  U, 
^P  die  eens  Konings  en  Keizers  Dogter,   Ge- 
^y  malin  en  Zuster  van  een  Koning,  Moeie 
,,  van  een  Koning  en  Keizer  zyt!   en  wat 
^j,  diets  meer  is.     Maar  my  dunkt,   dat  ik, 
„  eenvoudiger ,    liefderyker    en    meer    naar 

„  waar- 

^alscb,  maar,  fchielyk»  ooder  *c  Gemeen  verfpreid  cd*  door 
degelybheid  in  klanken  van  jtstu  tn^nnê  ,  C^aardenFranfchea 
uurpraak)  en  vao  Marguêrite  met  de  hhêin  van  dien  naam, 
firaks  voor  een  Propbetie  gehouden ,  kan  der  Vorftinne  den 
bynaamvan  hlotm  gegeven  hebben;  fchoon  dit,  egter,  een  in- 
vallende  gedagte  is  en  niets  meerder.  Zekerder  is  hec*  dat  zy* 
met  de  MargHerite  of  Madelieven  bloem  op  de  penningen 
verbeeld  worde.    Zie  Mxa&is.  /•  #*  bU  aso.  3SS* 


aanmerk:  öp  het  V.  DEEL.      l$ 

;,,  waarheid,  dus  fpreeke;  Ge  ontvangt- hier > 
,,  goedertierenfte  Margarete  !  uwe  moeder- 
,,  lyke  oorfproBg,  die,  zo  ge  dezelve  niet, 
,,  gclyk  ge  dotty  door  weldaadigheid,  zagt- 
,,  moedigheki,  en  mildheid,  verfierC;,  U, 
^y  eeuwig,  tot  fchande  zal  verftrekken  (^/' 
BI.  \$.'  yy  Mtn  bevroedde  Ugtelyk^  dat 
Ity  (de  Keizer)  ^et  gekomen  was  ^  zonder 
yoorneemen  om  nieuwe  Beden  aan  de  Landen 
te  doen."  Die  van  Vriesland  ,  fchoon  men^ 
met  hun,  wel  eer,  was  overeengekomen  geè- 
ne  Beden  te  ligten  ,  waren  egter  bevreesd^ 
dat  men,  aan  *s Vorsten  zyde,  géén  woord 
houden  zou.  Men  hadtKAHEL,  in  Jit  gewest, 
nog  geen  gefcfaenk,  ter  zyner  blyde  inkomfte, 
gegeven  en  nu  dage  men  dat,  hier  toe,  van 
's  Keizers  wege^  verzoek  en,  by  die  gelegen* 
heid,  ook  gewag  van  eene  Bede  zou  gemaakt 
wordem  Men  was  dan  in  de  voorbaat  en, 
begrypende,  dat  men  de  Eeregift  ter  blyder 
inkomfte  niet  konde  afflaan^  oordeelde  men 
^,  dat  het  nutter  en  profytelyker  gedaan  wa* 
3>  re,  om  dat,  by  de  Landen  eygen  yrye  i^llte 
„  toe  gefchyen ,  eii  denfelven ,  van  's  Lahts 
^,  wege,  een  propyn  te  prefenteeren  zonder 
^,  eyscb;  cnde  dat,  om  voor  te  komen  ende 
^^  te  {ècludererï  alle  oirfaicken  ende  confequen- 
^^  tien  van  die  beeden,  die  in  andere  onfe 
^9  naesce  Landen  gefchyeden,  ««.  foe  dat  ment 
,,  nyet  daer  toe  folde  laeten  komen,  dat  de 
^  Keyferlycke  Mljeftey t  yemant  fohickte;  oick 
,,  misfchyen  de  Keyferlycke  Majefteytv  foude 
99  hooger  éysch   ende  beede    mooge  ftellen, 

,,  daer 

ify  Vid.  ia  Matth.  w/m/.  T$m,  I.  f.  %i^j$  ü;..  im  0^, 


14         BYVOEGSELS  en 

^,  daer  die  landen  ^  althans ,   na  hoere    eig^ 
,,  believen   ende  moderatie,    mochten     aan- 
P,  ftellen."  Overeenkomftig  ditbefluic,  zonden 
zy  vier  Leden»  uit  *sLands  Regeering,    naar 
den  Keizer^  en  lieten  hem  een  fomme   van 
veertien  duizend  Karolus  Guldens,  van  twintig 
ftuiv^rs 't  ftuk,  aanbieden,    tefiens    den    af- 
gezondene eenige  grieven,  omtrend  'sLancfe 
beftuur,  m^d«  gevende,  op  welken  zy  zyner 
jMajefteits   gunstig  antwoord  verlangden  Qe^ 
\  Is  wel   deiricelyk ,    dj^t  het  gefchenk    zai 
ontvangen  ^yn,  doch  de  grieven  wierden  alien 
niét  even  zeer  uit  den  weg  geruimd  ook  liet 
de  Keizer,  in  't  volgende  jaar,  den  Friezen 
eenige  voordellen  doen,  welken  zy  meenden 
niet  te  kunnen  inwilligen,  als  tegen  haare  Pri- 
vilegiën loopende  ,    en   welke  voordellen  toe 
die  grieven  fchynen  betreklyk  te  zyn  geweest. 
De  Volmagten  en  Gedeputeerden  van  Frieslant 
fielden  toen  agttien  Leden  aan  ,  om  *sLaiids 
zaken,  in  hunnen  naam,  te  behandelen  en  de 
Privilegiën   te   befchermen    ( ƒ  )•     Welken  , 
^ar  i;ia ,  op  vier  gebragt  wierden  (g).  Men 
leert,  wyders,  uit   deeze   ftukkeiV,    dat    de 
Nederlanderi    aan    hunnen  Vorsp/, "  by    zyn 
jegenwoordig  aanwezen  aldaar ,  :  „  meer  dan 
^,  dartich   honderdt  duizenten"(of  drie  mil- 
üoenen,  hadden  opgefchooten.  i 

BI.  25,  r.  4.  van  ond,  „  Öe  Keizerlyke 
Kommisfaris  Sasbout  was  benoemd,  om  de 
fiedelyke  Coftuimen  in  gefchrift  te  brengen , 
ook   hadden   'er    de   Staaten   in   bewilligd/* 

Met 

^#)  Groot  Plac.  en  Chartert  van  Vriesl.  d  D*  hl.  579* 
C/)  /.«»ƒ«/•  6io«  61 1. 
(jr)  /•  €.  /•  61%. 


AANMERK,  op  het  V.  DEEL.       15 

Met  regt  kon,  meen  ik,  dit  verzoek,  aan  de 
cene,  en  de  toeftemming  aan  de  andere,  ?ydei 
gefchieden.  De  Vorsten  van  den  Lande,  zo  alg 
meernjiaals  uit  oude  ilukken  blykt,  beriepen 
zig,  nu  en  dan,  op  hunne  onkunde  nopens 
foöimige  plaatzlyke  gewoontens,  als  men 
bun  zeide ,  dat  zy  'er  van  afgeweeken  of 
tegen  aangegaan  waaren:  om  dit  niet  meer 
te  doen ,  konden  zy,  billyk,  de  Koiluimea 
in  gefctoift  eifehen,  en  den  Staaten  was  'er 
aan  gelegen  dit  toe  te  ftaan,  (byzonder.  Indien 
het,  zo  als  bedongen  werdt,  buiten  hunne 
kosten  gefchiedde  (b)^  op  dat,  langs  dien 
weg,  de  onkunde  niet  meer  voor  een  glimp 
zelfs  voor  een  glimp,  om,  fomtyds,  't  onregt 
te  dekken ,  zou  kunnen  dienen.  Mee  dac 
alles ^  was  men  'er,  by  de  Staats- Leden,  niet 
zeer  voor;  waar  toe  zy  gewigtige  redenen 
zullen  gehad  hebben  en ,  onder  anderen^ 
dat  de  Keizer  de  meeste  Kofluimen  C^choon 
ieder  belang  reekende  te  hebben  by  de 
zynen  ,)  op  een'  gelyken  voet  wHde 
brengen  ,  en  fommigen  ,  als  inkruipingen  , 
vernietigen.  De  Land  vorst,  midlerwyl,  na, 
op  den  15.  van  Oogstmaand  1531,  den 
Hove  van  HoUajid,  by  het  3.  punt  van  deszelfs 
Inftruéüe ,  gemagtigd  te  hebben  ,  kennis  te 
neemen  van  en  te  mogen  vernietigen  de  Ko* 
ftuimen ,  Gewoonten  en  Keuren  ,  die  zy 
ondeugdelyk  bevonden,  geboodt  in  Wynmaand 
van  dat  zelfde  Jaar  1531  ,  den  Landsaten, 
het  geen  hy ,  in  den  jaare  1526,  verzogc 
hadt;  doch,  dat  hy  fkgts  van  weinigen  ge^ 

hoor« 


t6  BYVOEG.SELS  em 

hoorzaamdwierdt, daerom,  in  den  jaare  1540  ^ ^ 
zyn  bevel  liet  vernieuwen  en,  iti  laater  tyd, 
hier  van  aanfchryvens  deedt  aan  den  Hove, 
is,  nevens  het  geen  'er  op  volgde,  door  een 
kundige  pen,  elders,  aangewezen  (7). 

BI.   30.  r.   8.   V.   o.     „  De  Hollandfche 
Graaven ,  met  naamé  die  uit  de  huizen  van 
Bourgondie  en  Oostenryk,  hadden  reeds  ver- 
fcheiden*  poogingen  gedaan,  om  zaaken,  die 
Voor  de  byzonderé  Regtbanken,  zo  ter  plat* 
ten  Lande   als  in  de  Steden,  zonder  dat  *er 
beroep  van  viel,  plagten  geweezen  te  wor- 
den ,   by  Beroep ,    voor  Geregtshoven ,   die 
geheellyk  van  hun  afhongen ,  te  doen  brengen."  . 
Voor  de  regeering,  egter,  der  V^scen  uit  de 
bovengemelde  huizen,  en  voor  de  .opregting 
van,  vaste,  Vorftelyke  ,Gerigtshoven ,  hier  te 
lande,  was  'er   tiog  een'   andere  wyze,  op 
welke,  fommige  zaaken,  by  voorbeeld  klagten 
der  Ingezetenen  in  de  Steden  en  op  't  platte 
Land,  van  hunnent  wege,  buiten  deVierfchaar 
der   Stede   of  Landen ,    wierden  afgedaan  ; 
te   weeten ,    door ,     daar    toe    benoemde  , 
Kommisfarisfen,  meest  al  genomen  uit  s' Gra- 
ven Raaden ,  met  by  voeging  van  eenige  Leden 
uit  de  Stedelyke  Regeeringeny  Voor  zodanig 
ecne  perfoneek  Commisfie,    gelyk  wy  thans 
zouden  zeggen ,     Honden    de    Klaagers   en 
Beklaagden    te   regt.      Zo    vindt   men    niet 
alleen  dat,   in  de   14.    eeuw,    op  last  van 
J-lcrtog  Albregt  ,    Heer  Hendrik  van  den 
Abeele  ,   Heer  Adam  van   Berwaerde    en 
Jan  Arntszoon  van  Abbenbroeke,  inquifitie 

(met 

(O  Vam  BI  Wall.  /•  #.  i/«  132!.  #»  ^•lu* 


AANMERK,  op  het  V.  DEEL.       tj 

(ïzo  noemt  men  het  reeds)  deeden  over  de 
kseevelaryen  en  wreedheden,  nopens  welken 
Bailiuwen ,  Rentmeesters,  Schouten  en  Boden 
in  Noordholland  (naar  de  Landsbepaaling 
van  dien  tyd}  door  de  In«  en  Opgezetenen 
befchuldigd  wierden,  en  waar  over  dieHeeren, 
in  de  Steden  Ouwater^  Leiden,  Delfc, 
Rotterdam  y  Schiedam  en  onderhoorige  Dor- 
pen ,  te  regt  zaten  ,  voor  zig  roepende 
Burgemeesteren,  Schepenen,  Raaden  en  vrye 
Ingezetenen  der  bovengemelde  Plaatzen  (Jt)^ 
elk  onder  haaren  eed  ;  maar  ook ,  dac 
Hertog  Wii-LEivi  de  V.,  ten  jaare  1353, 
zodanig  eene  Commisfie  benoemde,  beflaande 
uit  twee  zyner  Raaden  en  twee  Leden  der 
Regeeringen  van  Delft ,  Leiden  ,  Haarlem  ^ 
Aifiilerdam,  Alkmaar  en  Medenblik,  om  alle 
overdaad  t^  berigten  .  (l)  ;  dat  is  ,  niet 
flcgcs  vari  dezelve  kennis  te  neemen ,  m^ar. 
daar  in  vonnis  te  flaan;  uitgezonderd  in  zeer. 
zwaare  zaaken,  zyner  beerlykheid  raakende^^ 
die  zy  vermeenen  zouden .  aan  den  Graave- 
te  moeten  brengen. 

BI.  31.  n  II.  ,,  Welken  de  Graaven  — 
den  gewoonlyken  Regtbanken  onttrokken.  "* 
Dat  alle  Regtbanken  van  de  Graaven  af  hongen 
en  uit  hunnen  boezem  voortkwamen,  na  dat 
deezen  in  't  bezit  der  hooge  Landsheerli^kheid. 
gekomen  waren,  is,  door  anderen,  auidlyk 
genoeg,  beweezen  (m).    Even  als  zulks  ook: 

plaatz 

G)  Register  van  de  Leenkamer  E-  L.  si. 

(O  Regill.  E,  L.  45.  ƒ«/•  44  en  .74*  ^»rigt$n  Wördc,  in  de 
inftèlliog  der  Negen  Raaden,  door  Heneg  Philips,  gezegd 
9,  Ttcbt  êffde  btfcbrft  t§  doert.*^    MniL,  Cbétrttrb*  4  D.  bhy^g^. 

{m)  Van  Spaan,  over  't  hooge  Rechtsgebied  onder  de 
Graaven.  f.  S$:  cl.  Hê^fdi.  Rendorp.  d$  Orfg.  êf  pmefi,  Ordi», 
iub*  Cmsiib»   p«  18. 

B 


x8         BYVOEGSELS    en 

jAèslu  hadc  omtrend  de  fledelyke  Regeerders. 
Te  regc  heefc  dan  een  grooc  Man  gezegd , 
,^  dac  de  Graaven^  -^  om  niet  te  zeer  aan  de 
,,  Eedflen  gebonden  cezyn,  de  Steeden,  naar 
„  maace  dat  die,  de  eene  voor,   de  andere 
^  na,  toenaamen  in  welvaart  en  neeringen» 
„  of  niet  meer  ondqr  by«ondere  Vafalheeren 
,y  waren ,    begunftigd  hebben  met  haar  eige 
„  Magiftraatsbeftelling,  en  met  andere  Voor- 
9,  regten,  en^  nevens  d$  Eedelen,  toegelaaten 
^  tot  de  Deliberacien ,  waar  aan  de  Edelm 
„  eerst  alleen   deel  hadden  (»)/*    Van  hier 
ook,  dac,  by  de  aankomst  van  eenen  nieuwen 
Graave ,  de  Lastbrieven  van  den  voorgaand^i 
moesten    vernieuwd  worden ,    en  gereekend 
wierden,  zonder  zodanige  bevestiging,  op  te 
houden  (<?). 

BI.  ga.  r.  i(5*  „  fFiaar  uH  Ugtelyk  is 
op  te  maaken^  hoe  zeer  een  Hof,  *t  welk 
20  veel  gezag  kreeg ,  of  liever  ^  boe  zeer 
de  Graaf,  vau  wen  hep  afhing^  door  den 
tyd  gedugt  moest  worden  Ij  de  Landzaaten^ 
en  by  de   Staaten  zelfs'\ 

De  magt ,  den  Hove  toegedaan ,  om  ce 
kunnen  vernietigen  ,  zodaanige  Koftumen , 
Gewoonten  en  Keuren,  als  waar  over,  voor 
het  zelve,  gefchi|  ontftondt,  vermeerderde, 
zekerlyk ,  deszelfs  gezag ;  maar ,  nopens 
de  meeste  overige ,  door  onzen  treflyken 
Schryver  aangehaalde ,  punten  ,  fchyrjc  het 
zo  zeker  niet ,  dat  de  Grac^f  en  het  Hof^ 
uithoofde  dér  Inflruélie  van  den  jaare  1531, 

thans 

CO  Slingel.  Staatkuod.  Gefchr.  i  P«  hU  %%  »»  33. 
*  (O  RjlNOORP  9  /•  #•  ƒ .  ao. 


AANMER  1^.  o?  HET  V.  DEEL*      19 

éms  meer  by  de  Scaateft  gedugt  wierden  j 
dao  zy^  i^eeds  voorheen,  geweest  waren; 
ten  weikeu  opzigce  tnen  ^  onder  anderen  ^  kaü 
aanmerken. 

Eerfielyk ;  dat  wel  de  Gnidven ,  hf 
derzelver  inhuldiging  ^  met,  eede>  verbonden 
«aren  cot  nakoming  van  de  Privilegiën^ 
door  hunne  Voorzaten  gegeven  ,  en  van 
de  wel  lierbragte  Koftumen,  maar  dat,  des 
niet  te  tuin,  deeze  Landen ,  van  ouds^  en^ 
byzooder ,  na  dac  de  Duitfche  Keizers 
van  alleon  aanfpraak  op  dezelven  ,  de  leen* 
roerigheid  uhgezonderd,  affland  gedaan  had*» 
den  (/>)r  htt'ï  erfgoed  waren  ,  over  't 
welk,  öaarom,  by  voorbeeld,  Floris  V.^ 
Margarete  van  Henegouwen,  Willem  de 
VL,  en  Jacoba  van  Beieren  (^),  even  als 
wdèrt  Keizer  Karel  de  V.,  vrye  bcfchik* 
kingen  maakten ;  terwyl  ^  voor  \  overige  ^ 
de  Edelen  en  Steden  hen ,  reeds  lange , 
voor  hunnen  Öpperftcn  Regier  en  Souven 
raiuea  Heer  (r)  erkenden;  zo  als  ik^ 
in  't  vervolg;  nader  zaï  aanroeren. 

Ten  tweeden ;  dat  de  Graaven  ^  by  huif 
afwezen,  reeds  zeer  lange  voor  Keizer  Karei^ 
den  V.,  't  beftum:  der  Landzaaken^  ip  hunne 
plaatz,  aan  ecnen  Raad  (s)  en,  met  naame^, 
aandienBLaad,welke,in 't  vervolgd  YitiHoffati 

Hifi* 

(p)  MIEE.  Oroot  Clwftef^  é  lï.  W.  14$*^  ,.   .,     . 

(5)  MittR.  /.  *.  I  ^  *'•  4ia*  ft  ^.  W*  Ö»4.  4  ^«  W-  3»S 
en  ioia.  Decze  Aanmêfk,  3  Si.  tl.  61.  • 

Cn  Mier.  /.  *.  4  i>-  tl,  953.  Rbndorp,  Dtftri,  iê  Ortg. 
êcpmfi,  Orêtm  M  CëfnH.  p.  14.  SunoBl.  S$am^.  Gêfihrift. 
1  D.  bl.  9.  ea  volg.  Vergelyk  myne  Aanmerk,  op  Wa<?, 
S  D.  bl.  140.  r.  4.  van  omd.  en  op  dit  5   D.   hU  %Z^  t.  if.^ 

C#J  ffle  deezd  Atnmerk.  op  Wao.  %  D.  hU  zi7é 

Ba 


fto  BYVOEGSELS    en    . 

JltHland  is  gfezegd  geworden ,  hebben .  toe- 
vertrouwd; zo  als ,  b:  v: ,  het  Hof,  xieor  Vavuips 
den  Goeden,  geleezen  wordt  gefield  te  zyn ^ 
,,  ten  faken  onfer  lande  van  Hottant  ende 
^^  Zeelant  (ty 

Ten  derden;  dat,    uit   hoofde   van     deeze 
magt,   die  Raaden  of  dat  Hof,  met   eenen 
Stadhouder  of  Prefidcnt ,  aan   \  hoofd  ,  '  als 
Vertegenwoordigers  van  den  Opperheer  ,  dus 
moeten    veronderrfeld    worden ,     ook    reeds 
toeti,  kennis  te  hebben   mogen  neemen  van 
de   Privilegiën    (ji)    der    Onderzaten  y      van 
onlusten,  in  de  Steden  en  ten  platten  Lande, 
gepleegd  ,    en   zelfs  van   zaaken  ,   vrede .  en 
oorlog  betreffende ;  waarom  ook ,  by  voorbeeld , 
2ig  de  Staaten ,  tot  het  verkrygen  van  brieven 
van  SchaeverJiaaling  y  tegen  de  Onderzaten  des 
Hertogen  van  Holftein  en  zes  Hanzee-Steden, 
ten  jaare  1448,  aan  den  Hove  vervoegden, 
en  het  Hof,    hier   op,    zodanige   brieven, 
^y  aan    de  gemeyn  Ridderfcap    ende    Steden 
,5  van    Hollant ,    Zeelant    ende   Frieslant** 
verleende  (v).    Ja,  't  gezag  van  den   Hove 
was,  lange  voor  den  jaare   1531,  zo  groot, 
dat,  zelfs  wanneer  het  Graaffchap  openftondt, 
of  gerekend  wierdt  open  te  ftaan,  en  dus  de 
Steden ,     natuurlyk  , .  den   meesten    invloed 
hadden,  egter    de   beveelen   tot  invordering 
van  ingewilligde  Beden,  enz*,  op  den  naam 
van  den  Raad^  houdende  Kamer  in  den  Hage, 

af. 

O)  Zie    Chart.  van  15  Julj    144S.   in  Mimêr.  T.   1445-* 

I4S3*  Kmt  N,  van  de  Leenkamer. 
CO  Groot  Plalcaatb.  a  D.  Kol.  6s7*  , 

(v)  BoBij,   Verhandel,  der  Oudh,  van  den  Hove  van  HoU« 

l  Si*  kL  I0|» 


AANMER&  OP  HET  V-  DEEU       ai 

rfgekondigd  wierden  (v);  met  welken  Rdad, 
maar^  in  rang,  na  denzelven^  de  Steden,  van 
ouds ,  by  den  Graave  befchreven  wierden  ^ 
als  hy  tegenwoordig  was  (at),  of,  in  zyn 
afwezen,  by  deszelfs  Stadhouder  of  Stadhou- 
ders ,  (want  'er  waren  'er  wel  eens  niéer  dan 
een  (y))  't  zy,  om  bun  gevoelen  te  hooren, 
't  zy  om ,  over  gewigtige  zaaken ,  met  naame 
op  't  (luk  der  lasten ,  hunne  toefteipming 
(want ,  naar  het  Duitfche  Landregt ,  moge 
een  vry  man  tegen  zynen  wil  geen  Schatting 
opgedrongen  worden)  in  te  winnen;  *t  welk 
alles  een  teeken  uit  leeverde  van  't  vroeg 
gezag  van  den  Hove ,  boven  de  Staaten  («)• 
De  tyd  en  plaatz  laat  niet  toe  hier  meerder 
by  te  voegen,  dan  alleen,  dat  het  van  zelvQ 
fpreekt,  hoe,  mt  het  gezag  en  de  hoedanig- 
heid van  het  Hof ,  de  Staaten   en    Steden  , 

on- 

(«)  BOTEIJ.  /•  '•  ^*  107* 

C«>  Deeze  Aanmerk,  op  Waobmaars  s  D*  hU  S57« 

iy)  Deeze  Aanmerk,  op  Wag.  3  i>«  ^/*  Si  o.  r.  5.  o.  #, 
Zo  vindt  men ,  ter  Leenkamer  van  Holland ,  iq  de  Bhffaêrt 
vém  Arkêl  j  foL  £•  F/h.  een  Brief  van  10  July  1405.  vaa 
den  Burggraave  van  Leiden,  en  Philips  van  Oorp,  toen 
s^Graaven  Stadhouden ,  by  welken  zy  van  de  Steden  Haarlem^ 
Leiden,  Gouda,  Amllerdam,  Alkmaar,  Hoorn,  Ouwater, 
Rotterdam  en  Schiedam,  „  iegiêren^  da$  gy  twiê  cf  drit  va» 
^  uwêm  mêJêgtZêUen  ^  wttn  Gêrêcbts,  hy  Ont  finden  wi/t^  in  den 
M  Haghê  ^  alpÊ  déH  fy  aldaer  fyn  vp  en  Wèensdsge  tevenu  ^ 
ft  HatJ^eemivde  9  01»,  dit  onderen  dagis  ^  Ons  ^  in  ollê  faken  ^  tei 
„  enè  Heft  besren  Mnf  ^  tên  hêfien  te  hulpen  raden  ,  êlf  dêi 
,,  eirherlyefie  wit/in  fa/g  dit  en  wit  niet  Uten.^*  enz« 

\z)  Sliugbl.  /.  e.  3  i>.  Hoofdft.  2.  hl.  84  en  8^.  Ik  heb 
boven  vergeeten  aan  te  roeren,  dat  «)nze  Wagbnaar»  te  regt, 
gezegt  heefc ,  dat  „  der  Baljtmen  Vieifchaaren  jigt  gefpannen 
M  mogteQ  worden  met  zulken ,  die  des  Baljüwt  Knaapen 
^  waaren.**  Doch  'c  is^  niet  te  niin,  zeker  en  bekend,  dat  d* 
Graaven  zelve ,  van  de  oudlté  tydea  af«  rae(  buune  £deie 
Leenmannen ,  die ,  in  meer  dan  in  een  opzigt,  van  hun,  af> 
hangelyk  waren»  plagten  regt  te  does  ia  s'Lands  hooge  Vier- 
fchaar.  Vergel.  Van  Spaan,  FerhMdeU  over  *f  beege  Regtt* , 
gebied  in  Moiiandi  &c.  I  8t.  bl.  77^ 

£.3  .       . 


9%  B  YVOEGSELS    en 

onder  de  Regeering  van  'sLands  Graaven  ; 
en  uit  al  het  geen  ik ,  hier  omtrend  ^ 
overeenkomftig  myne  bevinding,  aangemerkt 
hebbe,  geen  het  minfte  befluit  moet  getrokken 
worden  tot  het  gezag,  het  regt  of  den  fland 
vari  zaaken,  onder  de  Gemeenebest  Regeering 
van  hun  Ed.  Gr.  Mog.;  na  de  afzweering 
de  eenige  Souverainen  van  deq   Lande. 

Bi.  34.  r.  5,     j,,  De  Dagvaart  hadt  egter 
voortgang.       De     Scaaten    benoemden     den 
Adyokaat  van  der  Goes  ,  enz."    IWen  zóu, 
evenwél,  myns  raeenings,  de'  zaak  niet   wel 
begrypen,  indien   men   oordeelde,  dat  deeze, 
(pn' vorige,    bezendingen  naar,  en  dagvaarten 
met ,   de   Afgevaardigden  van  buitenlandfche 
Mogendheden ,  gefchiedden  ,   zonder  voorai^ 
gaande   vergunning    van    den  Graave*      Dat 
deez   zoodanige   vergunning    van    ouds   ver^» 
kende,    wordt,    in    fommige,    zeer   oude, 
oórfpronglyke  Stukken,  duidlyk  vermeld  (jsr). 
Van  hier,  dat   ook  de  Briel,  zonder  verlof 
van  haaren  Heer,  niet  voor  den    Raad  van 
Holland,   üer  dagvaard  ,  met  andere  Steden  , 
dorst  verfchynen  (hy 

.  BI.  44.  r.  9.  V  o.  3,  De  Schouten  en 
Burgemeesters  der  Steden  mónfterden  't  Volk.'* 
Pic  is  een  blyk ,  dat  men  thans  ,  hier 
omtrend,  nog  dezelfde  gewoonte  hadt,  wel* 
ke,  in  vroeger  tyden ,   met  naame  onder  de 

Bour- 

C«)  Zie  by  Boeij.  /.  f.  1  Sr.  W.  loi. 

C*^  Z!c  mvnc  Aanmerk,  op  Waqen.  3  Ü  hU  454.  r.  ra. 
De  hoogc  taal ,  welke  (zie  /.  c.)  Üordregt ,  toen ,  tcpen  Jan 
VAN  Beieren  voerde,  fproot,  misrchien,  uit  de  verwarriivf 
van  dien  tyd,  in  walken  Dordrecht,  op  zeer  gunftige  Voor* 
waarden,  zig  verUraagen  hadt,  met  Jan  van  Beieren,  die  zig 
l^'adc  opgewoTpen  tot  Graaf  vaa  den  Lande  \  't  geen  men  , 
federt ,  myns  meeniogs  te  regt ,  begreep ,  dat  bjr  nooh  W4U^  < 
2ic  by  vAii  OE  W^M-*  /•  f*  ^A  fi^• 


AANMÊPvK.  OP  fiET  V.  DEEL.      23 

BoOTgottdifche  Regeering,  plaatz  greep,  en 
waar  nopens  ik  reeds ^  voorheen,  gefproken 
heb  (c> 

BI.  4^*  r.  10.     3,  De  Landvoogdes  ver* 
gunde  hun  (dèti  Zeeuwen)  uit  s'Keizers  naam^ 
vier  jaarèn  agter  een,  jaarlyks,  twee  duizend 
vyf  honderd  ponden   —  van  de  Keizerlyke 
bede  te  mogen  inhouden,   em  dezehen y  tot 
hèrftelling    der   Dykaadjen  ,    te  geiruiken.  ** 
Uit  dit  en  defl  onderftand  in  geld,  voorheen, 
oih  gelyke  reden  ^  aan  die  van  Lódyke,  van 
wegen  den  Keizer,  den  Landzaaten  verfchafc,. 
kan  fnen  befluiten,  dat  Karbl  de  V.,  boa 
inbaalig  óok   ên  hod  aeer  dan  Land^,  tot 
het  voeren  ayner  uithecftnfche  Oorlogen,  üiu 
ittêrgelende  >  egtef  zig,   aan  de  Dykagien, 
afdndet  welkef  behoorlyk  onderhoud  hy  zeer 
wel   wist^    dd€  het   Land  moest  verlooren 
gadn  ,    liet  gelegen  l<iggdn  \  20  als  hy  dan 
ook  9    uic  dien  hoofde ,   reeds  in  den  jdare 
I515  ,    Karel  van  PoitiERS,    Heere   van 
Dor  mans,  in  Holland,   tot  O^per-opzigter 
van  de^elven   hadt  aangefteld ,   gelyk    onze 
WAGEta. ,  in  het    begin  van  het   xvi  Boek 
zyner  Vaderiandfche  Hiftorie  (/),  heeft  ver- 
haald, teffens  aanmerkende,  dat  men,  egter, 
niet  Weet,  dat  deez,    die  tot  1540,  C^ 
dus  ook  nog  in  dit  jaar   153a)  in  die  Be- 
diening bleef,  hier  een'  voet  lands  bezat;  (*) 

't 

tfi^  Aanmerk,  «p  WAoniAtts  4  D«  bU  4t  en  a4« 

</)  /.  <.  U.  396-99d. 

O  Th>M  blykc  ray,  dit,  op  10  Pebrnary  t$%%  (i533>«  <t* 
Heer  VAN  Assbnorlft,  Ridder  eo.Prefidem  van  den  Hove 
van  Holland y  ,,  nevens  enige  anderen,  by  de  Keys:  May:, 
,4  op  *c'Sin^  van  der  Dycltaitfen  vao  geheel  HoUant  is  ge- 
,,  committeerd***   H.  MutiHéiêi  van  i>e  JoNQi*  ki»  156  ea 

B4 


24         BYVOEGSELS  m 

•cgeen,  zeker,  ten  zy  hy  in  bekwaamheden 
boven  de  Landzaaten  uitftak ,  dac  kwalyk    te 
denken  is  ,    mee   s'lands  nuc ,    en   den  aarc 
onz^  Dyk  -  Regeering ,  die,  van  de  oqdfte 
tyden  af,    Land-ge-erfdens  vereischte   Qe^  ^ 
niet  over  een    kwam.     Ik    baal ,    ondértus- 
fchen,  deze  plaatz  (van  welke   ik,    in    het 
vorige  Stukje,  niet  gefproken  bebbe)  temeer 
aan,  ora,  in  't  voorby  gaan,  iiecs  te  kunnen 
opmerken,  nopens    het,  verder,  aldaar  Qf^ 
gezegde  van  onzen  Schryver;  te  weten,  „dat 
„  de  Schouw  en  de  zorg  voor  het  onderhoud 
yy  der  Dyken  in  Holland,  van  de  tyden  van 
yy  Willem  den  IL  af,  toevertrouwd  geweest  . 
yy  was  aan  Dykgraave  en  Heemraaden,    die 
yy  uit   de    voomaamfte  Ingelanden   gekooren 
yy  werden,"  en  dat,    „  Hertog  Philips  van 
yy  Bourgondie  de  eerfte  is  geweest  y  die  hier\ 
yy  iriy  yefandefing  maakte;  in  't  jaar  1466^ 
„  den  Stadhouder  en  Raaden   van   Holland 
yy  lasc  geevende,  om  ,  nevens  Gemagtigden 
yy  des  gemeencn  Lands,  opzigt  te  hebben  op 
yy  de    verbetering    der    Zeeweeringen    in    'c 
„Noorden  van  Holland,"    Men  heeft,    na 
Wagenaars  fchryven  ,    tegen  dit  gevoelen, 
verfcheiden,  gewigtige  ,  bewyzen  ingebragt; 
en  't  komt  my,    behoudens   beter   oordeel  ^ 
voor ,    dat ,    fints   Koning    Willems    tyd , 
de    gewoone    zorg    yoor    de    Dyken ,    wel 
aan     Dykgraave     en    Heemraaden    is    toe- 
vertrouwd,    maar^     egter,     zo,    dat    het 
oppergezag ,     altyd ,     aan     den     Souverain 

bly^ 

(4)  Zie,  by  voorbeeld,  Charc  van  Flor  is  V.  van  i  AprU 
|ft77.  in  MiER^  Groot  Charterb.  i  G*  A/.  3$9« 


AANMERK,  op  het  V.  DEEL.        25 

blyvende,  de  Raad,  in  deszelfs  afwezen,  het 
zelve  te  meermaalen  oeffende ;  ook  blykt 
het,  dat  wel  de  aanftellinff  van  Dykgraave  en 
Heemraaden  van  Rynland,  op  den  tweeden 
van  Hooiraaand  des  jaars  1515,  aan  Poitiers 
wicrdt  verleend,  maar  dat,  gelyk  de  Keizer 
zelve,  op  den  $5.  van  Wynmaand,  daar 
aan  volgende^  een'  nieuwen  Dykgraave  en 
Heemraaden  van  Rynland  aanftelde,  zoo  ook, 
(en  wel  uit  hoofde  van  zekeren  Bevelbrief 
van  den  12.  Wynmaand  1516,)  in  den 
jaare  153a  ^  d^t  is  9  volgens  onzen  kundigen 
Schryver,  nog  onder  't  OpperH)pzichterfchap 
van  Poitiers  ,  niet  meer  deez ,  maar  de 
Stadhouder  van  Holland,  naamens  den  Graave, 
een'  Dykgraave  van  Rynland,  uit  drie  Inge- 
landen, op  benoeming  van  Hoog-Heemraaden, 
gekoören  heeft  ,  dien  't  Hof  aan  ctezelve 
Heemraaden  'gelastte  te  ontvangen  (g). 
Ondertusfchen  ^  hoe  het  hier  'mede  mogt, 
gelegen  zyn  geweest ,  en  al  hadden  eens  de 
Heemraaden,  't  zy  in  het  aangehaalde  jaap 
1466,   of  zelfs  vroeger  (h)y  en  daar  na, 

^  ten 

(g^  Privilegie  en  HaodTesten  vo  Rysland  bL  120—129  en 
BoKij  /•  c,  1  Si.  W.  5^  en  volgg^  en  a  St,  bh  aS-  ca  w/^^. 
alwaar  ik  egter  zie,  dat  onze  Vadertandfche  Hiftoriefcl)ryvet 
veronderfteld  wordt  de  Mêmtfiatm  van  den  Hove  van  Uol« 
land  te  hebben  gebruikt,'  't  geen  my,  tot  nog  toe,  niet 
gebleeketa  is;  zo  als  zy  ook,  in  de  Voorreden  voor  het 
I  en  6  D.'  der  Pkdtrh  Hifiêr. ,  niet  genoemd  worden , 
onder  de^  door  hem,  gebruikte  Schrifcen»  Indien  Wagsn*  in- 
dedaad die  Werken  zei  ven  niet  «ag,  maar  hem  flegts,  zo  air. 
ik  reden  beb  te  denken,  'c  een  en  ander  Stnk,  door  een 
gunftige  hand,  was  medegedeeld,  ftrekt  dit,  in  allen  gevalle, 
zeer  tot  's  Mans  veronircholdiglng  j  en  hier  geldt  zyn 
eigen  zeggen,  in  de  Voorreden  van  het  6  D.  bl.  8. 
„  Nooit  is  eenige  Hiftorie  zo  volkomen  gefchreven ,  of  zy 
,,^an,  door  laaiere  ontdekkingen  ,,  verbeterd  worden-. 

(*)  Reeds  in  den  jaare  1435  hadt  men,  met  qpzigt  tot  het 
Land  van  Heusden,  aan  Philips  geklaagd,  »  dat  die  Pycken^- 

B  5  « <^*«' 


46  B  YVOEGSELS    ÈW 

ten  tyde  van  Kauel  den  V. ,  waarlyk  ,  éé 
Dykaadjen  dec2er  Landen  ,  .  niet  behoorlyk 
beftuurd  ,  fchynt  het,  egtcr,  een  hardheid 
geweest  te  zyn  ,  dat  de  gezegde  Keizer,' 
zonder  hier  onatrénd  te  veranderen ,  aan 
fommige  Heemraadfchappen  het  voorregt 
benam,  om  zelven  het  getal  hunner,  afge* 
ftorvene  Medebroederen  te  'vervullen ;  een 
voorregt  hun ,  reeds  door  Floris  den  V.  ^ 
ten  jaare  1285,  vergund.  Onder  de  Graaflyke 
en,  nog  langen  tyd  zelfs,  onder  de  Gemeene* 
best  Regeering,  zyn  zy  hier  van  verftooken 

Sibleevén  ;  tot  dat  zys  hier  over ,  by  de 
eeren  Staaten  van  Holland,  in  den  beginne 
des  jaars  1654,  klagtig  vallende,  door  hun 
Ed.  Gr.  Mog.,  op  den  8.  van  Wintermaand 
van  dat  jaar  ,  in  hunne  oude  Regten  zyn 
herileld  geworden  (t). 

BL  49.  r.  15.  ,5  In  verfchiide  Holland- 
fche  en  Zeeuwfche  Steden  heerschte ,  teri 
deezen  tyde^  eene  befmettelyke  Ziekte/*  Die 
Ziekte  zal,  denklyk,  de  Pest  zelve  geweest 
zyn  ;  immers  zy  heerschte ,  thans ,  in  het 
nabuurig  Friesland,  alwaar  de  Stadhouder, 
Schenk  van  Tautenburg  ,  nevens  Prefident 
en  Raaden  van  dat  Gewest,  op  den  10  van 
Herfstmaand,  naamcns  den  Keizer,  bevoolen, 
dat  ,  wyl  zy  onderrigt  geworden  waren  , 
,,  dat  de  haefiige  fiecte  oft  Peftikntie  y  an 
^  allen  oerde  van  defen  Lande,  nu  regnerende 

^*  is 

f,  d&et  onrrent,  qmlykeB  gcregeert  ende  verforcbt  werden** 
Jkfihrfv.  va»  ütusitn^  hL  377. 

(O  Zie ,  aevens  de  daur  opgegevene  plaatsen  ,  Stdêt  iêr : 
NféêrLö  Dêtl,  bi,  aei.  Kwalyk  aangehaald  in  mfnt  J>ijirt. 


AANMERK-  OP  HET  V*  DEEL.        47 

i,  is,  men,  in  dk  dorp  —  daer  't  vin  nodea 
^  was ,  een  off  twee  (foude)  ordineeren  , 
,,  die  den  crancken  hueren  gerieff  doen , 
,,  ende  die  van  den  rycken  aelmoedèn  ver- 
^y  gaderen^  daer  mede  men  de  arme  crancken 
,,  mach  onderhouden;''  ook  wierdt  ,^  den- 
,,  feluen  perfoonen,  ende  oick  allen  anderen, 
95  woonende  in  de  huyfen  daer  die  crancte 
3,  is,  bevoolen,  als  zy  vuyten  hnyfe  gaen,  een 
,,  witt  roeyken  in  de  handt  te  draghen  , 
,,  ende  voire  denfeluen  huyfen  enen  ftro- 
,,  wisch  te  hangen ,  by  verbeurte  van  drye 
j,  Karolus  Guldens,  fo  wye  des  in  gebreke 
„  bevonden  fal  worden ,  ende  mechtig  te 
„  betaelen ;  ende  die  des  nyet  mechtich  en 
iy  zyn,  by  verbeurte  van  gefruftreert  te  zyne 
„  van  der  armen  aelmoesfenen  (k). "  De 
Pest  heeft ,  federt  dien  tyd  ,  nt^  eenige 
jaaren ,  nu  en  dan ,  deeze  Landen  gedrukt, 
en  mch  nam  *er,  ook  in  Amfterdam  en 
elders,  ten  jaare  1534,  voorzigtige- behoed» 
middelen  tegen,  die  met  de  bovengemelde, 
gedeeltelyk,  over  een  kwamen  (/). 

BI.  63.  r.  !/•  „Fors  genoeg  hernamen 
(de  Keizerlyke  Gemagtigden)  dat  de  Keizer, 
geld  mllende  ligten  op  ingewilligde  heden  ^ 
zidks  den  Steden  niet  behoefde  te  vraagen.*' 
Onze  Wagen,  fchryft  zeer  wel , ,,  f  on  genoeg;* 
\  geen  niet  zegt ,  dat  de  Gemagtigden , 
naar  het  regt  dier  tyden ,  dus  niet  vermogten 
te  antwoorden.  In  der  daad ,  het  ftondc 
s'Lands  Staaten  vry,  eene  Bede  ,  al  of  niet, 

in 

(V)  Groot  Cbarterb.  vtn  Vrieil.  2  D.  hL  dftft* 
(O  Wagek.  Bcfchryv.  van  ilmfterd*  3  ili  !/•  ff • 


/ 


^8         B  YVOEGSELS  Elf 

in  je  willigen ;..   zo  dikwyls    men    op    di> 
vryheid   eenigen    inbreuk  deedc ,    (en    men 
deedt  het  ,    byzonder  onder  Karbl  den    V^ 
en  zyn'  Zoon  Philips,    meer  dan  te  veel) 
pleegde   men  een  daad   van  geweld    en   de 
Graaven   zelven  hebben  ,     meer   dan   eens  , 
uitdruklyk    erkend ,    dat    zy    hier    niet    toe 
bevoegd    waren.      Maar ,     als    eene    Bede 
ingewilligd  was ,    hieïdt  de  magt  der  Staa- 
tén  ,  op  ;   die  verkreegen  Bede  was ,    dan  ^ 
het    goed     van     den     Graave     geworden  , 
en    hy ,    by    wien ,  .  alleen    de  uitvoerende 
raagt  was ,     kon    zodanig    handelen   nopens 
de    heffing,    ligcing,   korting,  kwytfchelding 
enz:,  als  by  billyk  oordeelde.     Hier  toe  kan 
men  betreklyk  maaken  het  zeggen  van  den 
Raadpenfionaris    van  Slingeland  ,  „  alles , 
^,  wat,  in  tiet  ftuk  der  Schattingen,  zweemde 
„  naar  oppergezag,-  en  na  compulfive  magt, 
,,  refideerde   geheel   by   den   Graaf;  fodanig 
,,  egter,  dat    die    dezelve  magt  niet  konde 
„oefFenen,    als    met  confent   der  Staaten;*' 
welke  iaatfle   woorden  hy,   egter,  alleenlyk 
tot  het  inwilligen  der  Bede  betreklyk  maakt , 
waar  omtrend  hy  ,  tje  voren ,  gezegd   hadt , 
\,,  het  cêfifenpy  door  de  Staaren,  gedraagen 
,,  zynde,    deedt  de    Graaf  direélelylc  de  ge- 
,,  consenteerde  Penningen  innen."     Mcft  zie 
breeder  over  deeze  flof  de  hier  onder  aan- 
gehaalde Verhapdelingen  (//?) ;  alwaar  ook ,  te 
regt,; wordt  aangemerkt,  dat,  in  vroeger  ty* 
den ,   de  Graaven  gewoon  waren  in  perfoon 

de 

(m)  Slingsl.  /.  c.  hl,  15.  .Heneman,  Verhandel  over  de 
Graafl.  Beden,,^  lJMf4.  J  <J.  W.  ioi-io6.  ea  §  8.  bl»  108— ij 2. 
S  10.  hl,  i;(>.    ... 


AANMERÏC^  ÖP  HBT  V.  DEEL.      ep 

^e  Beden  te  verzoeten ,  en  dat,  daarom, 
onze  Wagen.,  reeds  elders,  te.regt  heeft  aan* 
geteekend  (»),  hoe  Phiups  van  Bourgondie^ 
in  wiens  tyd  en  voor  wiens  tyd,!  men  reeds, 
door  s'GfBaven  Stadhouders 5  nn  en  dan,  die 
Beden  deedt  vraagen ,  ten  jaare  1451 
beloofde,  „  voortaan  geene  Beden  te  zullen 
^^  vorderen  iii  s'Graaven  afwezigheid;"  ^0 
^s  ook ,  uit  hoofde  van  dat  zelve  regt ,  de 
Staaten,  aan  Koning  Philips  den  fchoonen, 
^szelfs  Beden  weigerden  ,  toen.  hy-,  naar 
^Spanje  vertrokken ,  dezelven^  door  Plaatshe^ 
kleeders,  hadt  doen  vorderen.  De  Staaten^ 
egter,  dorsten  zig  hier  minder  tegen  verzet- 
ten, onder  Karbl  den  V.',-;toen,  zekerlyk;^ 
en  nog  meerder  onder  iPfuups  zyn*  Zoon  ^ 
de  Beden,  uit'  hooüde.  v^a  s'. Vorsten  uitr 
landigheid,.  meest  al,'. .of  door  .de  Land- 
voogdesfe , .  of  den  Landvoogd  in  der  tyd  ^ 
of  door  de. Stadhouders  der  byzondere  Ge-! 
westen  of  doox  hunne  Vcrjtegenwoordigers  ^ 
plagten  te  gefcWedeo;  zo  .ab.  ons  de.  loop 
der  zaaken  van  dit  V.  -Deel ,  met  verfcheiden 
bewyzen ,    leeren  kan.  ^   .    * 

BI.  72.  r;  17.  „  Heimelyk  zonden  zy 
Booden^  uit ,  om  hunne  Aanhangers ,  vat! 
alle  kanten,  o6k  mt  Holland,  naat  Munfter 
te  ontbieden."'  Een  zeer  merkwaardig  af- 
fchrift  van  zodaanigeö  Brief  heeft  Wagenaar, 
elders,  opgegeven  (a). 

Bi.  74.  n,  lo.  van  ond.,    „  't  Blykt  egter 

niet,  da?  hy.iets  opdeedt."    Schoon  Viguds 

.     .:..'.  in 

(»)  Befchryv.  vtn  Amflerd.  a  J>.  Jbf,  149. 
\o)  Ber(niry?.  ?^n  Ami^erd.  ^  2),  hU  17. 


So  BYVOEGSELS  bn 

in   déeae   onderneeming  wsMg  (lasigde,  en 
de  Bisfchop,  by  'c  inneemen  der  Stad,  flegts 
drie  doizend  Kaegoen  en   drie  bonc^rd  paar- 
den by  een  hadt  (^),    onttrok  men   zièy 
bier  te   lande  ^  niet  geheel  aan  zyne  hn]^. 
Immers,    dat  eenig?  Nederlanders  in  s'Bis- 
fchops  dienst  geweest  zyn,    blykt  uit  een' 
Bcvélhrief  des  Kei«ers ,  va»  dên  eerlien  vaa 
Lentemaand  J535,by  welken,  fiiirgemeeflercii 
en    de    verdere    Regeering    vai»    Franeker 
gdast  worden,   jppenlyk    en  fcherpelyk,  te' 
verbieden,    y^  dat  geen  luyden  van  oerioge, 
^  te  peerde  nqch  te  voete ,    wefende  tegen- 
,,  woirdelyk    bimien^  der    Stadt ,    hem    en 
^  vervorderen  te.  gaan  r  ende    te  tiecken  in 
^,  den  dicnft   van  vreemde  Princ^,  Heeren 
yy  oft  Geraeynten,  fander  onfen  oirloff  ende 
,,  confeni,   op  te  verbeurte  ende  confisicatiè 
^  van    liue   ende   van   goeden ,    hief    af 
39  gereferre£rf  endt  yuypgefunde  rt  de  ghene, 
„  die  y   jigetmoird^yk ,  dkmn    den  Bifc&p 
,,  van  Muffer  ,  '  tot   yerdriuinge   yan  den 
„  yermahdidi  SeQteyan  denHerdoopers(q)'* 
BI.  87.  ond.  r.     „  Zelfs  voor  't  overgaan 
van  Munster,   verwikten  de   Herdoopers  in 
Hdland,  met  naame  te  Amfterdam,  yerfchei^ 
den*  offckuddingenJ^    Een  gedeelte  van  hun 
hadden  bet  ook  op  de  Zeeplaatsen  gemunt. 
Immers,  bb&  zeer  my  niet  heugt  dit,  elders, 
ontmoet  te  hebben,  blykt  het  egter  uit  éénc 
plaatz,   door  my ,    voorheen,  aangeteekend 
uit  de    Reekening   der    Thefaurie  yan    dea 
'Brieky  loopende  van  den   eerften  van  Wyn- 

maac^d 

(^)  Vtderl.  Hift.  '5  'Z>.  hh  83* 

Cf  3  OtQQi  Placaatb.  Tan'FHdil*  %  J>.  hU  665^ 


AA^IiyiERIC.  OP  HUT  V.  DREL.      ji 

tnaand  d^3  j^ars  1534)  ^ot  den  laatften  van 
Herftunaand  1535»  en  dus  luidende  „  alxoc 
,,  de  Stede  gewaerfcouwet  js  geweest,  by 
a,  den  Hove  van  Holland,  van  dat  de  Ifaer- 
„  doopers  ende  de  ghene  die  voor  Munficr 
p:^  g^leghe  hebbe ^  in  meenigbe  waren,  teu 
^  badde,  d^ur  de  hulp^  van  Cod  alniadnicb, 
„  anders  verkeert,  te  arriveren  ende  om  te 
^  fiaen  'anderfiher  Sted^.  ijf$e  Goeder eede  f 
^^  om  hem  lieden  aldaer  U  herghd  en  tont^ 
^  houden^  foe  hebben  die  van  den  Gerechte, 
i^  tot  bettraerniflfe  ende  toegeficht  van  defel* 
„  ue  Stede,  geordonneert  voor  elcHe  Poone 
„  zekere  daecbwaeckers,  die  reguard  nemen 
^  zoude  vp  de  ghene,  die  binné  derfelve? 
3^  Scede  pasfeerden ,  van  wuer  dac  dia 
yy  quamg ,  ende  00c '  waerwerta  dat  zyl:  heen 
Pi  wilden/'  Jamnjer  is  het,  dat  bet  tydftip^ 
van  en  tot  het  welk  :die  waaking  duurde, 
(voor  welke  elk  raan  vyf  of  zes  grooten, 
daags,  trok,)  niet  anders  is  aangeteekend,  dan 
met  deeze  algeroeene  woorden  ^yXUTi daghen;"^ 
gelyk  ook,  in  't  ganfche  Hoofdftuk,  waar  in 
de  bovengem.  plaacz  voorkomt,  geheel  gee- 
ne  dag-  of  maandceekening  wordt  gevonden* 
Dftn,  daar  hier  gefprqokea  wordt  niet  van 
het  overgaan  tm  Munster ,  't ,  geen  dm 
drie-  en-  twintigften  van  Zomermaand  1535 
voorviel ,  maar  alleen  van  hun ,  die  vo^ 
Munster  gelegen  hebben  ,  zoude  ik  dit  geval 
liefst  brengen  tpt  het  voorjaar  vaij  1535,  en 
tot  dat  foort  van  Herdoopers  en  hunne 
Aanhangeling^n  ,  die  zig,  voor  't  innemen 
dier  Stad,  door  hunne  Geloofsgenooten ,  wel 
derwaarts  begeven   hadden  ,    maar ,  of  ntec 

bin- 


gi         BYVö'EGSELS    rm 

binnen    geraakt,    öf  niet  binnen.  geWeeven 
waren,  en  thanis,  even  als  Jan  van  Geelei^ 
en  de  zynen   (/•)  ,  door.  't  land  zworven,- 
om  zig  van  andere  bezittingen,  gewapender-- 
hand ,     te    verzeekeren.      Ja  ,     daar    onze 
Wagenaar  heeft  opgemerjkt,    (ƒ)  uit   een* 
geloofwaardig*  Schryver,    dat,   !n   't   begin: 
van  Bloeimaand,  eenigen  deézer  Zwervere» 
voor  den  Boom  van  Amfterdam  gfekoomen^ 
met  inzigt  om  de  Stad  te  helpen  bemagtigen> 
op    't  verneemen    der    nederfetage    van    de 
hunnen ,  federt  naar  Engeland  zeilden ,  kan 
het,  'zeer  ligtelyk,  weezen ,  dat  deeze  zelve 
Luiden ,  in   't  eerst ,  flegts  een  landing  op 
Oost-  of  West-Voöme  in  den  zin  hebbende> 
of,  ten  minften,  dit  den  Hove,  als  derzelvee 
voorneemen,  aangebragt  zynde,  hier  op  het 
Hof  de  bovengemelde  waarfchouwinge  daar 
tegen  heeft  doen  afgaan. 
.    BI.  91.  n  18.     „  JuRGEN  Schenk,  Stad* 
liouder  van  Friesland  ^  herwon  het  Klooster." 
Na  dien  tyd,  nam  men,  in  dat  Gewest,  de 
ftrengfte   maatregelen   tegen  de   Herdoopers; 
De  Staaten  van  den  Lande  booden  den  Stad- 
houder aan ,  voor  't  vervolg ,  tegeo  dezelven , 
met  den  derden  ,  ja  ,  des  noods ,   met  den 
onderden,:,'  (dat   is   den    ty^eedeh)    man    te 
dienen;  de  ordonantie  voor  het  oprigten  van 
den  derden  man,    is  nog  'voor  handen    en, 
ook    met   opzigt  tot    het    Krygswezen   van 
deezen  tyd,  vry  opmerkelyk  (f).   . 

BI. 

(r)  Vergel.  Wagen,  alhier,  hU  72,  7»,  80,' 81,  91  en  99, 
Da  Veer  ,  Kronyk.  hh  S9  en'  40. 
CO  •ïhier ,  bU  99-  «  Befchry v.  van  Aroftcrd.  3  D,  U,  44. 
CÓ  Cluuterb.  van  Vriesland.  2  D.  lU  671^676» 


AANMERK.  OP  het  V.  DEEL.      3j 

fit  P9'  ^*  5*  y^  De  (Irengheid,  met  welke 
mea  handelde  enz/'  Ik  vinde,  mee  opzigc 
toe  Amiterdam,  ia  gefchrceven  Aanccekeningen 
von  de  a^easiende  eeuw,'  onder  anderen ,  deeze 
woorden,  „  Item  fyn  int  generael  foe  voor 
„den  oploop  als  in  den  oploop  ende  nae 
„  den  oploop  —  foe  gheflagen  als  gheiufti- 
^  cecrt  hondert  ende  feftien  mansperfonen 
9^  ende  xxif.  vrouwen  ^  bedragende  den 
„  nomber  tftmen  foe  mans  als  vrouwen 
,,  honden  een  ende  yeerpigh  perfonen  inc 
„  ghenerael  C^)." 

Voor  't  overige,   ging  men  zoo  heviglyk 
t^^en  de  Wed^rdooperen  Jn  *t  algemeen  te 
werk,  dat  4e  Prokureur-Generaal  van  Holland, 
4aB   de    Koninginne   Landvoogdesfe  en  den 
geheimen  Raad^  te  kennen  gaf,  dat,  zoo  wel 
.deJlaaden  van  Holland,  als  andere  Regters, 
verzogten ,  nu   en   dan,    als  de  zaaken  het 
fcbeenen  te  vorderen,    met  eenige  meerder 
gematigdheid  %t  mogen  handelen,  byzonderlyk 
zwaaugheid  vindeod^ ,    om ,  iiaar  flrengheid 
der    Plakkaaten ,  zig    te    gedraagen    in    het 
Araffen   met  de  dood  van  Vrouwen,  Kinde- 
ren en  jonge  Lieden,   die,    door   derzelver 
Mannen ,  Vaders  en  anderen  verleid    waren 
geworden,    maar,  federt  dien    tyd,  door  't 
bywoonen  van  den  Koomfchen  Godsdienst  en 
het  gaan    ter  Misfe  en  ter  Biegte,  blykbaar 
berouw   hadden  getoond.     Dan,    de  Land- 
voogdesfe,  bedugt  voorden  list  der  Herdoo- 
peren,  en  meenende,  dat,  in  deeze  tyden,  alle 

maa- 
\ 

(ft)  Wêtiwê  OTarê^  dat  gsfiief  U  hlmtên  Amjiêlftiém^  fêiêri 
^'j»r$  1534.  ^^* 

c 


34         BYVOEGSELS   EN  • 

inaatiging  gevaarfyk  wafe,  gdastte  't  Hóf, 
zeer  nadruklyk-,  op  den  vierden  van  Bloet<# 
maaiïd  des  jaars  1535,  '^s  Keizers  Plakkaten  ^ 
zonder  eenige  dijjimulatie '^  difpcnfacie  oft 
fnoderaticy  uit  te  voeren  (y).  i 

BI.  loi.  r.  T.  V.  o.  „  De  Landvoogdes 
Jtadt^  te  Brusfel  —  het  Schiet-fpel  van  Sr* 
Joris  bygewoofidy  en  was  Schutter-Koningia 
ge'worden. "  Wagbnaar  heeft  reeds  (bl.  aa^ 
van  dit  Deel)  doen  zien,  dat  zy  zeer  op 
de  Jagr  verflingerd  was  ;  't  \vas  dan  geea 
wonder,  indien  zy,  handig,  met  het  gewecf 
konde  omgaan  en  den  vogel  trof ,  die , 
aan  een  mast ,  of  fteng ,  wel  eens  gezec 
aan  een  molenroede  ,  (^*w^  ofte  iets  dep- 
gelyks,"  zodaanigiwas  vastgchegd,  dat  iiy^ 
by  het  treffen,  ligtelyk  'omdraaide ,  maar 
kwaiyk  af  te  fchieten  was*  In  Braband^ 
daar  het  nog  niet  buiten  zwang  is  ,  vierde 
men  voorhaamlyk  zulke  fpeelen,  die  ook 
Philips  de  Schoone  ,  Albert  en  Isabella 
zeer  beminden  (xy    't  üitmunrcnfte  ^  zegt 

/  men, 

(v)   Tvrtêdê  MêmoHëMlhêêl  van    de  Jongb.  hl.    3.  Vfi.  s 
^  ;  kwanlyk  aangehaald  in  *c  Rtpêrtor,  dtr  PUeaat,  b|.  %u 

(«^  Thef.iur.  Reek.  der  Stad  Briele  ,  êmpir.  mlt,  Sêpt.  1448» 
Capitt.  ,.  aftdif  vujtgaut  vun  olbtrhamdê  pkrethn^^  Item  betaeic 
^  den  Molenaer  vp  te  Laogeftraetfche  Moeien  van  dat  de 
^  Papegay  aa  de  Moeien  opgericht  worde  i  ^.  gr****  Op  dit 
zetten  van  den  Vogel  aan  een  rouh^  ziet  men,  in  't  boven- 
aangeroercl  Werkjen  »,  Fan  i»  vêrvê^rUektétênfiétêiidê  tyt"  alwaar, 
.  hU  2.  y  ,9  nympt  een  exêpel  unde  gelickoiOe  ,  van  ene  holte 
Papegoy  der  Scutte*,  waneer  de  opge]^enè  ij  in  dlucbt  daer 
komê  vele  Seunê,  en  doê  grote  vlite  mS.rciete.  De  ene 
Scut  cm  dat  houec  of  de  and'  de~  ftert ,  de  derde  de  vloge- 
le;  —  mer  op  dat  leefte  kampt  een,  m  Sckui dê  Pègtl vs 
dêrodêu^uu   de  wart    geert  un  geholde  vor  den  Koninck." 

C«)  MATHiEt.  Jtnal.  Tom.  i.  p,  m,  300  êt  301.  E.  OE  Vebs* 
Kron.  il.  47.  In  deezen  tyd  waren  alle  Schutterlyke  OeflTe* 
»ingen  en  byzonder  den  Jagt,  by  veeleVorften  en  Vorftinnen» 
in  aaaaiea*    Als,  KêthMriwê  d$  JXMiêis^  Koningin  vaa  Frank- 


AANMERK,  o^  het  V.  DEEL.      55 

tattiy  in  't  jgar  1444  en  te  Brusfel^  ge« 
geven  te  zyn  C^)*  Hier  te  Lande  was 
bet  niet  minder  bekend ,  en  men  weet,  dat 
Jacoba  van  Beieren,  te  Goes,  in  Zeeland^ 
den  Papegaai  trof.  De  zugt  voor  deeze 
Oeffeningen  was  zo  groot ,  dat  men ,  by 
*t  fchieten  van  een*  Vogel  j  de  Schutters^ 
niet  alleen  van  't  platte  Land  rondomme , 
maar,  uit  ver  afgelegen  Steden^  in  menigte 
zag  opgekomen ,  en  dat  men ,  behalven  de 
eer  van  den  Vogel  te  hebben  gefchooten^ 
ook  ,  veelmaals ,  andere  pryzen  aanboodc 
Zoo  verzogten  en  verkreegen  de  oude 
Schutteren  y  van  Amflerdam,  van  den  Hove 
van  Holland,  ten  jaare  15349  door  geheel 
Holland  te  mogen  doen  aankondigen^  „  dat  zy 
5,  van  meyninge  waren  te  ftellen  zekere 
yy  ziluere  pryfen ,  te  winnen  mitten  buflèn 
3^  ofte  cloeuere ,  tot  ene  oeffeninge  ende 
,,  onderhoudinge  van  den  Konfte  C^)-'* 
In  de  Reekening  der  Stad  Brtele,  eindigende 
met  den  laatflen  van  Herfstmaand  1548  t 
léeze  ik,  „  gefcenct  den  Schutters  y^ 
,,  Amfterdamme  y  alfoe  fy  luyden  meeft  in 
99  getale  quamen  fchieten  naar  den  prys  vaft 
^,  den  grootenOs,  vier  fteden  Kannen  Wyns. 
,,  bet.  VI  U.  ni  gr.  (^)."    Wanneer  't  ge- 

Ink 

ryk,  fa  'c  veld  wandelde,  liet  zy  zig  eea  voaboog  (mMiiê) 
iitdraagen«  om  geen  Tchoot  te  misfen.  Men  Tondt,  zelft 
Ita  godsdienftige  Gcfchrifcen ,  vin  dien  vfA^  Spreuken ,  uit 
de  Jacbtgebruiken  ontleend.  Voyêz  La  Cu&ne  de  St»  Palaye 
M^pÊêifé  Hiftot^.  fnr  h  Cbüfê*  p.  sa2-3!ig.  Csu 
O)  EMtlL   Ckrw    va  Brab.  (fedr.    In   1517O   op  *«  Jt« 

I444* 
<«)  i4  Mêmf.  vtn  DB  JoNO.  hl.  «7.  Ffê.  (17  Juny.) 
C«)  Capitt.    „   Mdtr   vuytghêutn  va»  Sebenktth^    Zie  ook 

Kron«  ?an  Afltw^p.  #/•  31*  ea  /•  c«  Capicb  ^  muhr  vwytg^a 

Ca  »•«• 


3(J  BYVOEGSELS  Ejü  . 

lajl  jri  't  Vogöl  tfcffefl  aan  groöte  Heeren 
te  beurt  viel  ^  f^boök  men  hm ,  veeltyds  , 
een'  Kovel,  ^,  op  fommige  plwtzen,  met 
^ilveir  verfierd,  do  ZdlnrM  K<ml  genaaiend 
wierdc ;  hoedamg  ^n  men  leest ,  aao  deo 
lieroemden  Feank  van  Borwuem,  in  den 
Prieie  te  zyn  g^fchonken  g^wee^t  (h). 

BI.  loa.  u  II.  „Ook  wwdt  'er,  om- 
crend  de  Uqie,  nfet$  geflooten.''  Hier  toe 
sal  in  den  weg  gedaan  hebben,  dat  fom* 
|]iige  Gewesten  >r  a^er  tegen  waren.  Immers » 
die  van  Friesland  hadden  hmuie  Gemagtigden 
niet  naar  Mechelen  afgezonden ,  dan  voor* 
sten  van  een  (lerken  lastj  cegen  dk  werk 
fier  Unie*  (O* 

BL  iip*  r»  i8.  >9  Schoon  CHEUsriAANr 
de  IIL  ««»  den  GilderfcJHny  in  Jppingadam, 
eek  twee  doizend  man  hadt  toegeaonden^ 
kimden  deiszen,  igttr^  V  overgaan  der  plaats 
^unzints  yerhindereu.''  Op  't  ^rugt,  dac 
déeae  Manfbhap  >,  veel  al  uit  Holileineren 
beftfiande,  in  aontogt  was,  fchreef  de  Stad* 
bouder  gcüöWK^  Vryheer  van  Taucenburg, 
d^  S<eden ,  om  eMsnige  Manfchap.  Aan 
t^euwaardi^n,  verzogt  Ixy  ^  om  bonder$  yan 

den 

f^  man  aibirhtmdê  pareêhm .  .  Betaelt  Claes  op  den  Thoorn  « 
y  y^n  dac  hi  iêLêtutm  hi$lp  matekemtdoe  men  den  Papegay  van 
f,  den  Of  fchooCy  dasr  ds  Clotviên  êf  rmfiên^  vx  gr*"  Clotvitn 
agte  ik  bedurvtn  nit  C»iêwrims^  dat  is  Haakkw/èm^  Vergel. 
BuRM.  Aanm.  op  de  Mederd.  Taal»  a  D,  U,  46S  en  464.  Zie 
•dk  over  deeze'llef»  CiuroB.  van  Arnhem,  bu  101  en  loa. 

(^)  Thefaur.  R«k.  Briet  êxpir.  mit,  Sêpi^  1439.  ,,  Ge- 
„  fcenct  mynen  genadigea  Heere  van  Oefteruant  een  Sêêt^ 
p^^aproêtfi  cofte  mie  laken  »  atlver,  beduveu  en  vjui  m«Jvn 
M  lil  th*  i^B*  i<i<  <^*  Sr:"  Zie  verder  de  plaaczen»  aangehaald 
by  VAN  ^iAsiELT  9  i»  de  iiitgaav«  van  Kiuabv,  op  'c  woord 
M09êL 

ip)  ScBir^&T£f£NB.  proot  Obarterb.  %  D.  #/•  67^ 


AANMERK.  ot^dEt  V.  DEEL.      ^ 

im  heitm  B$rg€fty  Welken  feem  ook  wier* 
4ea  toegeTctnkc,  Onder  a^n  den  Brief,  die 
gegeven  was  op  den  %6.  Van  Hooitt^aand 
des  jslars  15 36,  en;»  federc,  uit  hei:  oorfproidh 
lyke,  is.  io  'c  licht  gebragt,  hadt  by  de 
volgende  woprdeo  gefchreven,  die  my  voorr 
koomen  den  gullen  aart  van  deezen  Kryg^iman^ 
eenigzints,  ce  teekedeo^  \^^  Gude  Frunde, 
5,  ick  bit  ghy  fult  njy  aber  nyt  voriiteof 
^y  my.dunf:kt  myne  Fiende  (vyanden)  walden 
»  my  geme  vordr ucken  ende  vordempen » 
,,  /yn  nochtbans  der  hoepeninge  ghy.  enda 
^  ander  myne  frunde  wiidén  my  alhier  mytter 
yy  yle  by  (hnt  duen,  ats  ick  my  des  gana« 
yy  lick  cot  V  myt  guder  herten  betruwe.^ 
,,  ende  alle  tyt  weder  Vorfchulden  wil^  hitt 
,,  myt  heb$  hunderit  dufmt.  guder  nacht. 
y>^  Gefcbreueli  myt  myn  eigen  handt.  Tauj^ 
,/tenburq  (^."  De  Stad  liet  niet  tsa , 
aan  dit  vetzoek  te  voldoen;  waar  voor.hy^ 
federt^  dank  zMde  (0).  Ook  kwamen 
de  Fr^fcbe  Burgers  en  Landluiden  isset  te 
ftade.  Schenk,  hunne  ver(terking*gek£egen 
hebbende,,  plaatfte  dézclven^  naar  't  (bhynt, 
nevens  de^  ovmge  Burgeren  en  Huishiideii 
uic  GronlQgen  en  Groningerland ,  voor  bet 
belegerde  .  Appingadam  en ,  toen ,  Biet 
zyoe  Ruiteren  en  Knegten,  üaar  Heiligerke 
fnellende ,  wagtte  hy,  a^ldaar,  de  komst  der 
Hoiftemeren  af.  Nawwlyks  waren  a:y  ge^ 
naderd ,  of  ScHRMK  g»g  'er  op  af  en,  .iii«i 
geen  tyd  gunnende  om  zig  in  behoorlyke 
flagorde  te  ftellen,  bragt  by  ze,  ylings,  op 

CO  /.  «.  ^/.  696  en  Ó87* 

C3 


jjT        BYVOEGSELSek 

de  vlugt  en  veel  Holfteinlche  Jonkeren,  ge^ 
vankelyk,  naar  Groningen,  cerwyl  de  Drosc 
van  Wedde  ^  die  zig  mede  by  hun  bevonden 
hadt,  naar  Leeuwaarden  gevoerd  wierdr. 
Deeze  Slag  viel  voor  twee  dagen  voor  Sin^ 
Laurens^  en  dus  op  den  8.  van  Oogstmaand 
4es  jaars  1536  (ƒ)• 

BI.  ia5.  r.  5,  „  Eene  groote  menigte 
van  Hollanders  en  Zeeuwen ,  hadden  hem  mee 
hunne  Schepen,  op  deezen  togt  verzeld.'*  De 
Nederlandfche  Schepen  begaven  zig  naar 
Barcelone,  daar  zy  den  Keizer  zelve  vonden, 
die,  op  de  Galei  van  ANDRè  Doria,  Ad- 
miraal van  s' Keizers  Vloot,  van  daar,  mee 
hen,  naar  Barbaryen  overftak.  Zy  voerden^ 
behalven  een  aanzienlyk  getal  van  Krygslui-r 
den,  ook  een  meenigte  voorraad  mede,  weU 
ke,  zo  voor  eigen  onderhoud,* als  van  e^n 
gedeelte  van  s' Keizers  verdere  Legermagt, 
Ihrckken  moest  Qg).  Ook  was  de  toeloop 
van  hier  te  grooter,  om  dat  de  Keizer  het 
befttyden  van  Barbarmft^  fchoon,  m  den 
grond,  gefcbied  om  zyne  Staaten  van  dien 
gevaarJykcn  Roover  te  Levryden,  den  glimp 
van  eenen  Kruistogt  gaf;  waarom  hy  ook, 
in.plaatz  zyner  gewoone  Wapens,  witte  da- 
maste  Vaanen  voerde  en ,  daar  in.,  een  rood 
Kruiz  (A).  't  Is  aanmcrkelyk,  dat  men,  by 
't  overgaan  van  Tunis,  alwaar  Kar£L  twintig 
duizend  Christen  Slaaven  verloste ,  onder  an- 
deren, nog  verfcheidene  Wapenen  vondt,  die 

den 

^"^  E.  Beningba»  Hift.  van  Oost-Priesl.  4  B—k^  Gy.  7^^ 

(#)  Haraus.   Anmêl*  Br^h.  Tmi.  i.  ƒ«/•  599*^ 
0}  E.  D9  VE1&9  Kron.  ^,  4i« 


AANMERK,  op  het  V.  DEEL. 


3^ 


4ch  .Christenen ,  iri  de  dertiende  eeuw,  op  den^ 
ongelukkigen    togt    van    Lodewyk  ,    gezegd 
den  Heiligen,  Koning  van  Vrankryk,  ontno- 
men^ waren  (i). 

BL  laS.  r*  5.    u  De  Eryg  werdt,  weder* 
zyds::,  voortgezet."  Hoe  zeer  'c  gebruik,  om 
jUenmannen  ten  kryge  op  te  roepen,  thans, 
minder  in  zwang  was,   wierdt  egter  het  Hof 
van  HoUaqd,  op  den  een  en  twintigften  van 
Oogstmaand  des  jaars  153^,  gelast  openlyk 
aan  te  kondigen  en    „  fcerpelic  te  beueelen, 
9^  dat  alle  Edele  Leenmannen  ^  Mansmannen 
„  ende  anderen,  die  gehouden  ende  verbon- 
jy  den  .zyn,   ter  caufe  van  heuren   leenen, 
„  achterleenen ,  ende  andere  goeden,  ons  m 
^  oerlogen  te.  dienen,  mitsgade^rs  die  ghene» 
,,  die  Renten  vp  t«  vQorfz  Leengoederen  hebf 
„ben-,  henjoerusun  y  vpfiellen'  ende  houdeu, 
,,  gereety  om  Ons  te'  dienen,  jn  der  vormc 
„  ende  njanjere ,  b^repen  jn  /de  Inftraéüe^ 
,,  die  wy, hebben  doei^  maicken  epde   ouer 
„  feynden  fuUen;  optfi  peyne>.  die  4es  in- 
„  g€breke;  wefen  fullen;,   te  arrefleren  ende 
^  in  oQfén- banden  te^^lle^alle  die.  Vrucbtéa 
^y  ende.  Incomen  van  den  vpirfz  Leenen.  endci 
^y  Achcerleenen,  zoemen,  jngelyckè  (kicken^ 
yy  gewoenlick  js.''     t)f  -  Inftruöie    zelve  i& 
my   niec  voorgekoaaieQ ,'  en   de   opgevolgde 
vrede  met  Karel  van:  Gcldsr  heeft,  moog- 
lyk,  verandering^  in. de  ukoe£feninge  van  dit 
Ibeng  gebod  gemaakt  (^),  ^ 

BI.   i^ü.  r.  7.  v.  o.    yy  De  Straten  van 
HMand  hielden  (op  de  vereeniging  met  het 

Sticht,) 

<i)  HAftAUS.  /.  «•  ƒ•/•  601, 

#Ó  2.  JXUwÊr.  Tan  ps  Jonos.  ^«  t«« 

C  4 


40         BY  VÓÉ  GSELS    EN 

Sticht,)  —  aan  by  den  Stadhouder^  óoAnh 
anderen,-  in  de  jaare  1535  en  153^6.'^ 
De  Brieven  van  Karel,.  den  V,  om  Holland 
met  het  Sticht  te  yereenigen^  waren  reeds 
(als  onze  Wagen,  wel  gezegd  heeft  ^  bU 
131)  in  Grasmaand  van  den  jaare  1534, 
gegeven.  Het  is  aanmerkelyk  en,  denkeiyk^ 
aan  de  tusfchen  beide  gekoomien  ftrubbelingen^ 
mede*  door  hem  alhfer  aangevoerd,  te 
wyten,  dat,  -hoe  zeep,  fiaar  s' Keizere 
beraaming ,  dé  Stad  ,  Steden  en  Land  van 
Ütregt  ,  aan  dèezé  zydé  den  Ysfel ,  door 
den  Stadhouder  van  Holland ,  federt  dat 
jaar  1534',  zouden  moeien  Worden  beftuürd, 
egter  de  Lastbrief  Vóor  deezen  laatften, 
thans  AntoAi  van  L&laing  ^  Graave  van 
Hoogftraten,  eerst  geteekend  is  op  den  der* 
tienden  van  Hooimaand  4es  paf 5  1536  (/)• 

BI.  139.  r.  7.  „Bolland  vamtkn  maan- 
den. "  Méil  haüt  dit  beftatid ,  zo  als 
anderen  reeds  hebben  aangemerkt,  meest-  te 
danken  aan  de  itegönWoördige  Koriinginne  Vaii 
Vrarikryk  ,  LeojNorè  ,  en  haare  Zuster , 
Maria  ,  Koninginne  Wcfduwe  van  Hongarye 
én  thans  algemeetie  LandVoogdesfe  der  Ne- 
derlanden ;  welke  beide  Vrouwen  deeze 
verderflykeh  oorlog  n!è(^,  dan  met  den  utcer- 
Hen  tegenzin,  zagen-  vooi^tduurfen,  en  geen 
gepaste  middelen  lieten  voorby  gaan  ,  om, 
door  vereeniging  der  j^at^tyen ,  'er  een  ge-*. 
lukkig  einde  van  te  maaken  (my 

BI.   143.  r.   4.     „  Dé  Hertog  van  Gel- 

. .-  .  de* 

f Ö  „  Utt  een  Oefcbreven  Lyst  vtn  Stuiken  is  Prtvint,  vm 
p  Uttêgt  raaktttdt.'*  op  dat  jaar.       .       ^ 
\jm)  Dauibl.  Jiijfêirê  êê  M^^éi  Tém,  S*  pi  359»  > 


AANMERK^  óp  het:  V.  DEEL.       4 1 

der  —  fdireT^f  •-—  uan  Bur^memeren  y^afi 
Atnfterdam,  da$  men  hem^  ten  onregte^  vaiï 
eencn  aaijflag  op  Enkbuyfen  verdagc  hielde** 
ênz.  WagéK aaH  Ofl^  -vdw  zo  ver  ik  t\e^ 
de  door  hcm^  a:atigilh^lde  en  and^c  Schryve*^ 
r«s  tegelt  ztg  hier  naar  't  vervolg  o^ 
de  Hollandfche^  Rrdtïyk,  door  E*  dë  Veer; 
alwaar,  deeze '^ZsOtk ,  oniftandiglyk^  v'^rhaald 
wordt,  en  mOT,  iy  het  gewaégeti  van 
dcfn  brtef  van  Höftoge  Karel^  diön  Vom 
in  den  eerften  perfoon  doet  fprceke^;  ^aöF 
üit  men  zeggen  «oude,  dat  de  Kronykfchry- 
vér  dien  brief  zelvefl  gezien  én  hagêfchreveti 


*t-Scbynt,  ^«  de  Regeering  van  Atöfterdam  * 
dit  Gefehrift ,  tVrftond,  aan  'deri  Hove  van 
Holisind  heeft  médegediéeld ;  imnvérs,  in  dö 
gelyktydlge  Mê4iibriaaleh  van  dat4ïöf,  wófdt 
*er  een  aflfchrift  V^n  gev<^ndeil ;' ittaar  het 
geen,  in  bèwöoif dingen ,  Vfy  Wel  vaii  de 
oi^Ve  Van  öë  VeéTr  velfcbilt.  '  Öe  Hertog, 
zöflfdér.  Enkhui^én  te  noemeri,  ef  Van  eétitgé 
verdenking  oiHtirefid,  hat  ftaan  ^^ê^ontféhiildi-* 
ging  van,,  zyfWö  perfoon  te  reppeti,  g<5efc, 
allêenlyk  ^  de^zdak  den  gKmp,  th  hadden 
zyne  Schejpen- den  Kardinaal  vaii  Bouïbón^ 
dié  hem  bezoeken  wilde,  6p>  de ,  door 
deezen  beftemde  ^  plaatz ,  niet  g^Vöndén^ 
hiaar ,  uft  éen  klein  ,  hun  toegezonden  , 
Vaartuig  verftaati ,  dat  dte  Geestélyke  de  rei/ 
naar  Gelderltod^  in  deb  'tegenvl^oordigert 
oorlog  mét  Vratïkryk ,  niet  Verder  dorst 
voorttézétfén ,  zoödêr^  alvorens,  genoegzaam^ 
zekerheid  of  vrygeleide  van  Amfterdam  en 
aüdére  Steden,  ,\«^êlken/l^  "vöofby  moest 
^  "  ~C  5'  "  ^'         '■       vaa- 


4^         BYV0EGSEL5    en 

vaaren ,  bekomen  te  hebbeA ;  óin  weikfe 
reden  dan  ^  de  Hertog  nu  vrygeleidé.  ^a 
voor  den  Kardinaal  ^  en  pmwend  twimigj 
Lieden  van  deszelft  Gevolg,,  in  één  ScWp, 
zeide  te  verzoeken  ^  geduurende  öngeyaar:, 
veertien  dagen.  Ik:  het  ^ic  Stuk  ,  't  gpen^i, 
myns  weetefts,  nooit  gedrjukt  is,  hier  agcef 
doen  plaatzeo,  in  de  AyUoge  E. 

ül.  144.  r.  4«  „  Te  Hoorn,  te  Enkhui^&en^ 
en, andere  Waterfteden  was  men  zeer  -op, 
zynejïoede,  de  pl^tfen  verfterkende  en?.!! 
Niet  "alleen  gefchiede  dit.  aan  de  zyde  der 
Zuiderzee,  welke  hier  meesf  beoogd  wordt^ 
maar  ook  aan  die  der  Maze  en  Noordzee» 
De.  Stadhouder  van  Holland  deedt  den 
Zeedyk  yan  't  Land  van  Voorne  bezorgen; 
men  deedt  een  omflag  in  gelde  ,  óm'  de 
vestingwerkjen  van  den  Brielle ,  onder  't 
opzigt  van  eenen  Walmeester ,  te  herftellen 
en  te  verbeteren ,  men  zonde  '« ,  pit  Ho^ 
land  ^  ook  Gefcbut ,  met  naame  zwaare 
Bus  f  en  y  en,  daar  toe,  eenige  Busmeesters  i 
ook  waakten  Stads  Waakejs^  by  dag  en 
nagt-,  op  de  Toornen  „  om  de  .Stede  te 
9^  waerfcouwen  voer  enigbe  viande  die  ouer 
^,  zee  mochten  anflach  .doen,  byzonderlyk, 
yy  tegen  de  Fransfoyfen  ende  andere  Viande 
„  s'Lants  («y 

Voor  't  overige ,  fchynt  men  op  het 
verftprken  der  Grenz-  en  andere  Plaatzen , 
thans,  door  geheel  Holland, ,  bedagt  geweest 
te  zyn  ,  en  zulks  niet  tegenflaande ,  daar 
omtrend,  de  noódige  zorge  was  aangewend, 

tien 

(0)  Thefaur.  Rek.  Briele  >    êxp$r»    uU.  Sft.  1537*.  Capicc» 


AANMERK.  oi>  het  V.  DEEL.       43 

öen  jaaren  bevoorens ,  te  weeten  in  den 
jaare  15^7,  toen  men  vreeze  hadt  voor  een 
inval  der  Gelderfchen.  Onze  Wagen,  roert, 
op  dat  jaar,  .  en  in  zyn  16.  Boek,  die 
zaak,  kortelyk  aan  ,  uit  het  geen  hem  de 
Registers  van  s'Lands  Advokaat,  Van  der 
GoES,  aan  de  hand  gaven;  dan,  daar  ray, 
(die,  door  een  zwaare  krankte  belet  wierdt, 
op  dat  Boek  iets  aan  te  teekenen ,)  onder 
't  fchryven  deezes,  hier  omtrend  een  zeer 
aanraerklyk  Stuk  voor  handen  komt,  't  geen 
niet  ondienftig  is  ter  nader  kennis  van 
den  ftaat  der  Vestingen  voor  de  helft  der 
16.  eeuw,  heb  ik  vemeemd  het  zelve  in  de 
Bylaagen  te  moeten  plaatzen.  In  Friesland 
hieldt  men  ook  wagt  ((?),  en  dit  fchynt, 
■c  geheele  land  door,  plaatz  gevonden  te 
hebben. 

BI.  147.  r.  9.  V.  o.  3,  De  oude  Hertüg 
(Karel)  viel  —  in  eene  Krankheid  die 
liem  uit  het  leven  rukte."  Hy  was  ook,  in 
den  jaare  152?  ?  ^oor  een  Beroerte  over- 
vallen geweest,  maar  herftelde  toen  weder. 
Men  zie,  nopens  deszelfs  begraaving,  de  hier 
onder  aangehaalde  plaatz  (/>). 

BI.  158.  r.  8.  „  Bossu,  herwaards  afge- 
zonden ,    om   in  Holland    en  Zeeland  

Scheepen  in  gereedheid  te  houden."*  Zyn 
last  ftrekte  zig  uit  tot  de  Landen  van  her* 
waerts  over^  dat  is  tot  alle  de  ^Nederlanden, 
^aar  Schepen  te  krygen  waren,  met  naame 

ook 

.    (O  Bylage  D«  alhier,  Vergclyk  Reg.  Aikt  van  nsE  Qoa,u 
lU  48»  44»  50  9  SI  en  52.  en  Schwartxbnb.  /•  r.  bi,  703  en 
706. 
O)  Van  Hasult,  Chrom  jvx  Amhenv  l/é  iqI.  yergqJ, 


44,         BYVOEGSELS  zu 

ook  tol  Friesland,  alwaar,  uit  dien  hoofde,  m 
Sprokkelmaand  van.  den  jaare  1539  ,  gelyk 
verbod  aan  de  ScJiippers  gedaan  wierd  ,  als 
hier,  nopens  Holland,  te  regt ,  vermeld 
wordt  (q). 

BI.  162.  r.  7.  v*  o.  „  De  Staaten  (van 
Holland)  gaven  hunne  toeftemming  tot  de 
Bede  enz/'  In  Holland  was  't  gunnen  van 
Beden,'  thans,  zo  gewoon  als  bezwaarend; 
maar  in  Friesland  9  daar  het  vraagen  van 
dien  tegens  het  twaalfde  Artikel  des  Trak- 
taats  van  den  jaare  1524  aanliep,  hadt 
men  ,  zo  als  ik  reeds  heb  aangeteekend , 
getragt  dit  voor  te  koomen,  door  een  Ge- 
ichenk.  Men  vondt  zig  egter  in  zyne 
meening  bedroegen*  Reeds  op  den  zeven- 
tiende van  Hooimaand  des  jaars  1737,  was, 
aan  dat  Gewest,  voorgeflagen,  zyner  Ma-f 
jefteit  te  gemoed  te  komen ,  omtrend  de 
kosten  ,  welken  hy  ,  in  den  ^  Franfchen 
Oorlog,  ter  beveiliging  van  Friesknd  tegens 
de  invallen  van  Karei^  van  Gelder,  moest 
doen;  en,  toen  hier  een  ftilftand  van  wapen 
op  volgde,  zondt  men  Philips  van  Lannoy, 
Heer  van  Molenbaix ,  naar  Leeuwaarden , 
die,  aldaar,  op  den  10.  van  Oogstmaand, 
des  jaars,  1537  aandrong,  den  Keizer  eenige 
Penningen,  toe  te  ftaan ,  voor  ^^  gemaakte 
Onkosten  by  't  bemagtigen  van  Groningen 
en  Ommelanden  met  -Drent».  .  De  Friezea 
Beriepen  zig  op  hunne  armoede ,  's  Keizers. 
woord,  hun  'traktaat,  het  vrywilfig  aanbod 
éener   Gifte   en    meerder  andere    redenen , 

ver- 


AANMERK,  of  het  V.  DEEL.      45 

ferboop^nde^  dat  men,  met  die  antwoord, 
^ig  wilde  vergenoegen,  ten  zy  men  hun  liever 
onchei^en  wUde  van  zekere  bezwaaren ,  welken 
fy  <^g^veo«  Dit  een  en  ander  hieldt  het  werk 
Aeepende ;  doch ,  na  verfcheiden  hande« 
Ijpgen,  (tonde  men,  eindelyk,  den  Keizer^ 
in  Zomermaand  des  jaars  1539,  eenen 
gracelyken  penning  of  propyn  toe ,  van 
40000  Karohfis  Guldens  eens ,  mits  hy  zig, 
"voortaan,  verbonde  tot  onderhouding  des 
Traktaats  van  15^4 ,  en  tot  afdoening  van 
4e  daar  op  gedaane  inbreuken.  De  Keizer 
verbonde  zig,  ^erc,  en  deedt  een  Plakaat 
afkondigen,  doch  kwam  zyn  woord  niet 
lityd  na  (r^. 

BU  169.  r.  6.  ^,  Sommige  Schryyers,  ook 
ée  mam^keurigfien ,  verhaaUn  zelfs  y  dat  Zy 
(de  Gentenaars)  «  den  Koning  yan  Frankryk^ 
Gend  en  gansch  Vlaanderen  zouden  hebbm 
aangeboodea.  Doch  de  Schryver,  dien  wy 
hier  vootnaamlyk  volgen ,  rept  hier  vaa 
geen  woord/'  't  Gezegde  van  onze  Wagen. 
is  gegrond  en  naauwkeurig.  Of  men,  eg» 
<er ,  uit  het  ftüzwygen  van  Jan  den  Hol* 
lander  ^  zynde  den  Schryver  j  dèor  onzen 
Wagen,  bedoeld,  zou  moeten  befluiten,  dat, 
waarlyk,  de  Gentenaars  hunne  Stad  en 
Vlaanderen  den  Franfchen  Koning  niet  aan- 
geboden hebben ,  is  een  andere  Vraag,  die, 
ontkennender  wyze ,  zo  ik  my  verbeelde , 
mag  beantwoord  worden;  te  meer,  daar 
die  zaak  zeer  wel  heeft  kunnen  gefchieden, 
jü  vindt  men  'er  zelfs  geen  melding  van  in 

het 

CO  ScHWAftTZBNB.  /.  €.  f.  70$,  70»  j  715 1  727 >  75S  5  757t 

759>7Ö2,  7tftf.  «a<> 


46         BYVOEGSELS  Éï* 

het,  hier  mede  aangehaald ^  Strafvonnis^  *e 
geen  Karel  ,  naderhand ,  tegen  die  vail 
Gent  uitfprak;  nadien  de  Keizer/ thans  in 
vriendfchap  met  Fran^ois  den  I.  zynde  ^ 
opzetlyk  kan  hebben  nagelaaten,  een  aanbod  > 
aan  dien  Vorst  gedaan ,  als  ftrafbaar  te 
doen  voorkomen,  in  een  openbaar  Vonnis. 
Zo  veel  is  zeker,  dat,  by  't  zwygen  van 
Jan  den  Hollander^  (een*  Gentenaar  van 
geboorte  en  Kanunick  van  S.  Waltruda 
xA  Bergen  in  Henegouwen,)  verfcbeide  an- 
dere,  gelyktydige,  Schry veren,  niet  alleen 
van  dit  aanbod  der  Gentenaaren,  aan  Fran- 
901S  den  L,  gewaagen,  met  by  voeging,  dat 
de  Dauphin  van  Vrankryk ,  uit  geheime 
inzigten,  door  middel  van  den  Heere  van 
Montmorency,  den  Koning  (altyd  vlammende 
op  het  Hertogdom  Milaan)  hadt  weeten  te 
beweegen,  om  de  Vlaamfche  Bezending,  met 
veragting,  af  te  wyzen  en  'er  den  Keizer^ 
terftond,  opening  van  te  geeven,  maar  dac 
ook,  onder  deeze  Schryveren,  zig  bevindt 
GuiLLEAüME  DU  Bellay  (j),  beroemd  door 
Pen  en  Degen ,  die ,  aan  't  hoofd  der 
Benden  van  Fran^ois  den  I.,  den  Keizer*^ 
lyken,  dikwyls,  veel  nadeel  hadt  toegebragt, 
en  te  boek  llaat,  zig,  meer  dan  iemand  zyner 
Tydgenooten,  te  hebben  toegelegd  op  de 
geheimen  der  Vorsten  van  Europa  (/)  ,  tot 
welker  ontdekking  ook  zyn  aanzien  hem 
byzondere  gelegenheid  gaf.  Zo,  ondertus^ 
fchen ',  dit  aanbod  is  gedaan  ,  en  FRAN901S 
'er  Karel  kennis  van  gegeven  heeft,  begrvpt 

(ft)  Du  BiLLAT ,  Mémêir.  /.  itffl. 

(f)  Moimii.  J)iêi99.  Bifiêr*  Arcid.  pv  Bkllai^ 


AANMEKK*  op  het  V;  DEEL.     4j! 

men  te  ligteir,  wtarom,  na  die  Uyk  van 
goede  trouw  5  de  laacstgetnelde  Vorst  in  zynt 
reiz  door  Frankryk,  zig  op  het  blooce 
woord  des  Konings  heeft  durven  verlaaten , 
zo  als  onze  Wagen.  (bl.  j  80.}  te  regc  aantee^ 
kent»  Ondertusfehen,  fchoon  de  Keizer,  ia 
Vrankryk,  met  de  meeste  eer  ontvangen 
wierdt  ^  en  men  bem  'zelfs ,  de  Sleutelen 
der  Steden,  welken  hy  doorcoog,  aanboodt^ 
had  zyn  verblyf  te  Jmboife  hem  het  leeven 
kunnen  kosten. 

Hier ,  naamelyk  onder  een  menigte 
Toortsliditen,  naar  het  koninglyk  Slot  geleid^ 
en  even  nedergezeten,  deedt  een  der  Toons- 
draageren ,  't  zy  met  tpoedwille ,  't  zy  mee 
ongeluk  ^  brand  oncftaan  in  het  Kasteel  y 
wdke  zo  zeer  toenam,  dat,  ftraks,  den  damp 
door  de  Tapyten  der  Kamer  flaande ,  waar 
in  de  Keizer,  nevens  de  Koning  en  Koningin- 
van Frankryk,  zig  bevonden,  het  Gezelfchap 
in  gevaar  kwam,  van  te  flikken.  Men  ont- 
vloot,  by  tyds,  egter,  het  uiterst  onheil.  De 
Daader,  federt,  gevat  zynde,  wierdt  tot  den 
ftrop  veroordeeld,  maar  hem,  op 's  Keizers 
bede,  genade  gefchonken  (y> 

BI. 

(9)  Hakaus.  /•  €•  fih  tff4«  en  iV?Mw«  Chn:  «m  Pléumd, 

8  !>•  ^/*  207.  My  lag  in  *t  hoofd  (maar  ik  viade  de  plaatz 
niet  en  ik  kan  ny  bedriegen)  dat  een  der  Toonsdragers  pet 
Tapyt  van  den  .£et»ial,  in  braad  badt  geftoken»  met  lyoea 
Toorts;  in  welk  geval  men  zou  kunnen  vraagen,  hoe  iemand, 
met  een  Toorts,  in  *t  Vertrek  kwam?  Dan,  bier  op,  z«a 
men  de  gebruiken  éet  tyden  moeten  in  agt  ceemen.  Men 
badt,  reeds  onder  de  Franken»  de  gewoonte,  om  dè  Vertrek- 
ken, by  de  Avondmaalcyden,  te  doen  verlicbten,  niet  door 
Kaanfen  op  Kandelaaren ,  zogezegde  Ltijfers  of  iets  dierge- 
lyks,  maar,  door  verfcheiden  Bediendens ,  elk  met  een 
Toorts  ia  de  band.  Deeze  gcwoopte ,  hoe  zeer  't  gebruik 
der  Kandelaren  niet  onbekend  was ,  hieldt  nog  ftand ,  niet 
lillean  «nder  Philips  den  Sconun,  Henoge  van  Bourgondie, 

Vk* 


'4J  BTVOEOSEtJl  B» 

i    BL  1B3.    ^,  De  AdTiokaat  4^  Qentettoih 
ren.'"    «y  worde  eklers  (ti)^  fajime  iïr>r- 
fionaris  genoemd.    Zyn  Voorzaat  ^ '  SftvEEyif 
Blom,  fchync  zig  óp  de  vlugt  bc^eircn  «e 
hebben;  immers  ik  lee^e^ln  zeker  Uttci-ekzel 
4er  Stads  Reekefiifig  vin  Gouda ,  over: den 
jaare  1539.   ^  gefceakt  ó^n  Pen/toMris  van 
•^^  Gent  5   als  Jiy  tér  Goude  Kvas ,  als  men 
^  33  f^defugitiefy  t^ee  Steden  kannen  wyns." 
•Dit  fcbeokea  van  eere  Wyn,  aiin  Lulden  .van 
eenig  aanzien ,  was  men ,  hier  te  Lande ,  gewboQ. 
'     BI.  i87«  r.  7^    yy  Dé  Jdyoiaap  .rAH  der 
cGoEs  amwoordde,  uU  naam  der  Siaaten.*^ 
Op  den  Dagvaart,  van  welken  hkx  ^LOmiAASi 
fpreekt,  en  die  in  den  Haage  gehouden  wierdt, 
(ZO  als  ook,  op  den  volgenden,  te  JHaarlem, 
verfchcen   mede    óq   Bisfchop  van^  UtfechÊ. 
Hy  worde  onder  de  Edelen  en  Heeren  op^ 
genoemd,  en  wel,  op  den  5.  van  Oogstmaand, 
in  deeze  ordre,    „  De  BiffcQp  yqn  Utre(^$; 
Egimnt ;    Brederoede ;     enz.  ;     doch  ,     op 
den   II.  en    12,   dier  maand,  aldu^^,   ^,  die 
,,  Heeren     van     Brederoe  ;     Bijfcop  '  wn 
jy  Utrecht;    Jjfendelft.^*   enz.     'sBisfchops 
tegenwoordigheid    fproot  uit  de  vereepiguig 
van  Holland  en  Utregt ,    waar  van  Wagen. 
reeds  gewaagd  beeft,  en  ^«Tchiedde,  z^ker, 
ter  eei^  van  den  Keizer.      Voor  of  na  is 
my,  tot  nog  toe,  geen  Utrechts  Kerkvoogd 

Vader  vaD  onzen  Graave  PHn^iPs  den  Goeden,  maar,  in  de 
kostbaare  Feesten ,  die  Lodewtk  de  14. ,  ten  iaare  1664 ,  te 
Verfailles  gaf,  wierden  de  Zaaien  verlicht»  onder  anderen, 
door  twee  honderd  zulke  Toorudraagers.  P^9Z  Lb  Qrawd 
D^AussT.  mft.  ds  Is  Fiê  privh  int  f^anptis.  (een  Werk, 
hier  te  Lande,  te  weinig  bekend)  7#«r.  3.  P'  14a— »44' 

(«■)  Zie  WaQSN.  alhier,  bU  166.  Nituvt  Chrtm.  vm  yiêtmê* 
hl.  aoS. 


AANMERKs  op  M!  Y.  deel.    49 

ifp  de  Höllandfche  Dagvaarcen  voorgekomen. 
BL  187*  r.  9.  y.  o.    ,,  De  Landvoogdes 
ifilde^  met  de  meerderheid,  tot  eene  voUe 
bewilliging  befluicen.*'    In  *c  groot  Privil^e 
^n  Vrouwe  Maria,  \  welk,  't  zy  men  het 
al  of  niet.  afgefchaft  agte,  in  allen  geralle^> 
verleend  was   óp  aancfrang  der  Scaaten  van 
dien  tyd ,    en  dus ,    duiSyk  ^    doet  zien  ^ ' 
waar    in    deezen     vermeenden     het     ren 
van   den  Lande  të  moeten  beftaan  ^  wordt 
vastgefteld ,  onder  anderen ,  dat ,   indien  de 
Steflen   den   Vorften  eenige    Beden  hadden 
toegeftaan^    «gter,    „  de  overigen^  die  in 
^,  dezelven    niet   geconfenteert    nog   beliefo. 
^j  en  hadden ,  ongebonden  ende  ónvërbonden 
i/zyn  etk  blyven  yet  daer  in  te  gelden,  con* 
^,  cribueeren  of  betaalen ,   niet  tegenftaande 
^>  oo*k  dat  die  meerendeel  der  voorfz.  Steeden 
i^  daer  inne  geconfenteert  ende  belieft  had-^ 
>,  den  (i')."     Dat-  dit  begrip  der  Staaten^ 
ten  £en  tyde,  niet  nieuw  was  4  dunkt  my,' 
vry  klaar,  te  blyken,,  uit  bet  denkbeeld,  'e 
welk  de  Graaven  zelven  van  déeze  overftem«> 
fiïing  fchynen  gemaakt'  te  hebben.    Immers» 
indien  zy  't  anders  begréèpen  hadden,  zoude 
het  mhider  ftrookën,  die  van  Haarlem,  ten 
jaare  149S,  tot  een  ftraf  op  te  leggen,  dat^ 
^y  fö  wanneer   tm^ee  van  de  groote   Steden 
i,  van  HoUant  confenteerden ^  zy,  ten  allen 
i,  tyde  ^  de  derde  moeften  wezen  in  't  ebn^ 
,i  fenteeren ,  fonder  éenige  weygeringe  (w). 
De  Beden,  naam^lyk,  zynde  verzoeken  van 
den  Graave  aaif  'sLands  Staaten,  behoorden^ 

.    wt 

Cv)  Gr.  Prov.  van  Ma&uu  Aru  34. 

(«^  Lamt,  niTilef»  vaa  Seiiiitiiterl.  hU  7^  . 

D 


50     ^     BYVOEGSELS  ïH 

uit  haaren  aart,,  toe  zaaken,  welk^  toefteoi^ 
ming  uit  ongedvKong^n  gunst  geArhie^en 
moest ;  of  V  ota  my,  met.  de  woofdep  van 
vroeger'  tyden ,  uit  te  drukken  t  tot  gra$ieu/è 
2aaken  j  iti  welkea  geen  werftemming  möcbfó 
yaUen  (a;):  moetende  men,  egter,/c  gevolg 
der  overftemmmg,  zo  men  'er»  des  niet  ^ 
min ,  toe  beQoot ,  uitleggen  naar.  den  aarc 
dier  tyden;  waar  omtrend  meut  te  regt, 
gezegd  beeft,  „  dat  het  efieét  dör  contradlc« 
^y  tie  van  ééq ,  of  meerder,  Leeden ,  In  materie 
,,  van  Confenten,  in  die  tyden  (de  Gra^yke) 
,^  niet  was,  gelyk  hedendaags,  de  Conclufie 
ie  beletten^  maar  allee»,  het  contradiceerend 
Lid  of  Leedin  $c  hevryden  yao  te  contribueer 
ren ,  >  in  haar  weerwil ,  met  de  meerder* 
heid  CyV 

Bi.  i88.  (7.)  ^^UtwAem^yind.ikf.onder 
deeze  Steeden  niet. "  Die  van  Rotterdam 
badden  zig,by2onder,bevlytigd,  om  Haarlem, 
Leiden  en  Gouda ,  in  hun  gefchil  over  het 
Stapelregt,  tegen  Dordregt,  te  trekken;  'c 
geen,  egter,  niet  gelujtte  (^z)  . 

BU  ipo.  r.  I.  „  "^t  Welk  men,  als  een 
byzondere  gumty  eüe  de  jlmfterdanmers  en 
anderen  ,  door  het  /poedig  ,  inwilligen  eener 
zwaar  e  Bede,  yerwieryen^  jaanmerken  mag** 
Mén  meent  te  regt  (iar),  dat  de  reden  deezer 
vryheid  veeleer  moet  gezogt  worden  in 
oudere  Handvesten,  fayzonder  in  twee  provi- 

fiOf 

f«)  Mr.  AiRT  ▼•  D.  Gou  9  ü.  49.  «p  \  jaar  IS45. 
05  SuKOii..  /•  u  A/*  40  en  41*  Terget.  Hsutuf.  over  de 
Beden.  hU  112- 114.  en  Vaderl.  Hiftor.  '5  /'•  Ih  2fto* 
Cs)  Van  BS  Walu  /•  «•  hh  991— 1019»  ook  hU  leti.  en 

(«;  Van  m  Wai^*  H«ndf»  van  I>^4*  kU  loio. 


AftNMEï^K,  OP  HET  V.  DEEL.      51 

doq^fó  CitTpraaken  van  Hertog  Philips  vam 
BouRGONDiE,  rati  den  %%,  April  14.si.ea 
fiS.Jaöuary  145^  («457)  (*)»  by  welken, 
met  zpo  veele  woorden,  was  gelegd:  i,  /be 
»,  «'w »  ««  NoorthUaat  of  in  Fr$esl<vit 
„  gezeten,  <*'«  ^yè/e,  ///«  verf)'  <*r  Go»<fe 
„  loopt  ,  neder^aren,  off  van  beneden  dit 
„  rjele  opvaren,  met  wat  goede  dattet  fy, 
^  die.  en  JuUen  mit  hoeren  Soepen  nodk 
j,  goeden  Tordrecht  niet  gehouden  vefen  ter 
„  Stapele  te  comen  ,  noch  aldaer  aen  te 
„  veo'en  gehouden  wefen,  'afgenomen  /be  v^es 
„  C finthout,  CronAout  ofeyken  planken  me» 
„  die  voornoemde  Tfele  wtvoeren  fal ,  die 
„  fal  men  Tordrecht  ter  ftapele  hrengen.** 

BI.  192.  r.  I.  „  In  Herfstmaand  («540) 
droeg  de  Keizer  het  Stadhouderfihap  den 
Prinfe  van  Orange  ^p"  Op  den  15  Mei 
bevoorens,  hadt  Karel  V.  den  Heer«  vpn 
Uiftournoix  tot  Gouverneur  van  't  Kafteel, 
Scad,  Steden  en  Lande  van  Utrecht  aange- 
fteld  (.c)\  dan  deeze  aanftelling  fchynt  maar 
voor  een  tyd  te  zyn  geweest.  In  Holland, 
vindt  men ,  zelfi  in  de  Memoriaalen  van 
't  Hof  i  geene  andere,  dan  die  by  Waobn* 
is  vermeld. 

Dl.  19a.  r.  II.  „  '*  Land  van  Voome 
tn  den  BrieUe  lierdt ,  afzonderlyk ,  ge- 
noemd.'* Van  hier,  dat  men,  in  de  Trefo* 
riers  Rcekeningea  dier  Stad,  den  Stadhouder 

vaa 

(ö  Gcfc^rev*'»  ^'^  ^*"  Stukken ,  betreffciide  tt  Frovimw 
mm  Ucrtcht.  _ 

D  a 


5i         BYVÖEGSÉLS    ïM 

van   Holland,    dikmaals,     alleenlyk   noenk 
Gowerneur  van  Voorne  (jf).  . 

BI.  195.  r.  6.    „  Floris  van  Eömond  -^ 
die  lang  Kapitein  Generaal  was  geweest,  over^- 
leed  f.  —  Zyn  Zoon, MAxmiLiAKii ,  volgde  Xtem 
op  in  zyn  Graaffcjiap."^    Men  moet  ólrfKa^ 
pitein  Generaalfchap  niet  •betreklyk  ihaakea 
tot  Holland  alleen ,  maar  tot  alle  de  Neder- 
landen (e).  Dat  Maxïmiliaan  ,  federt,  ook 
die  bediening  erlangde,  heeft  onze  Wagen. 
reeds  aangeteekend-    Hy  was,  teffens,  Stad- 
houder  Generaal  van   Friesland ,  Qverysfel^ 
Groningen  en  Groningerland   geweest ,    zo 
als  hy,  in  't  zelfde  verly   en   elders,  federc 
Bloeimaand  des  jaars  1540,  voorkomt  (ƒ). 
In  dit  ambt  volgde  hy  op  aan  Georgé Schenk, 
Heer  van  Tautenburg,   één   der  beroemdfte 
Krygisluiden  van  dien  tyd>  die,  op  den  tweeden 
van  Sprokkelmaand  deszelven  jaars  1540J  op 

hec 

(i)  Reken.  Thcfor,  Br  iel,  êsip^r.  wit.  to«.  i58tf,  C«pitc 
^  AndêT  mi^hêm$m  vtm  êlfêksatU  f«re#«/ni;  **  Ofer  den  Mffc 
van  dit  landrchap,  wenscb  ik,  >c  eeniger  tyde,  zo  God  my 
Iceven  en  kragten  geeft,  sader  te  haadelei*  Hier  zal  h 
genoeg  zyn  aan  te  merken.  JUrfiilyi;  dat  de  oude  Gnuiven 
van  Holland  bet  zelve,  afzonderlyk,  plagten  te  houden  vim 
4cn  Ryke  en,  weder,  aan  byzondere  Hecren  vit  te  geeven» 
tot  dat  het,  na  *t  afOerven  van  FaAMK  van  Bomklin,  ia 
hunnen  boezem  te  rug  keerde  en  bleef.  Ttm  tw$$iemt  dar, 
gelyk  dus  \  Land  van  Pk9m$  een  Leen  van  Holland  en 
een  Agterleen  van  *t  Ryk  was,  zo,  weder,  het  daar  hy 
gelegen  Land  van  Putttm  een  Leen  was  van  Voome.  Ik 
«fcet  nitCy  dat  dit,  by  onze  Schryvers,  Is  aangemerkt;  by  *t 
bcfchry ven  des  Leevens  vatf  Heer  Niklaas  van  PirmN  'was 
het  my  niet  bekend  en,  Sn  deeze  Aanmerkingen  op  Wagin., 
beb  ik  vergeeten  *er  vroeger  van  te  gewaagen.  Dat  het 
cgter  zo  is,  blykt,  oncegenzeggelyk ,  uit  de  Bylaage  C,  agter 
dit  Stukle  gevoegd. 

(O  Nieuwe  Regist.  IS3<^— 1554.  Ku  H.  Titel  Zêêlmi  m 
Tê9rm.  tl.  i$>  yan  de  Leenk.  van  Holland.  Wacsn.  alhier» 
5  D.  hh  sad* 

(/)  SWAATIBNB,    /•  €•    hh  7^X 


AANMERK,  op  het  V.  DEEJL      53 

het  Slot  van  Vollenhove,  overleden  was  (g), 
en  't  getal  moet  vérgrooten  der  voornaame 
Perfonagien,  welker  fterfgevallen  Wagen., 
op  dit  jaar,  vermeldt. 

BL  aop.  r.  3.  ,sJ^^  Sprokkelmaand —  1541» 
werdt  V,  in  Holland ,  een  Verdrag  afgekon^gd, 
omtrend  dezen  tyd^  met  Jacob  den  V. ,  A"ö- 
ning  yan  Schotland,  geflooten^  Waarfchyn- 
lyk  heeft  Maximiliaan  van  Bourgondib^ 
He^Ts  van  Veere ,  deeze  gelegenheid  waarge- 
nomen ,  om  den  ftapel  van  den  Schotfchen 
handel,  die.,  fedent  verfcheiden  jaaren,  bin- 
pen Veere  gevestigd  was  (A),  met  aanziene- 
lyke  voorregten  te  beguiiftigen  (1).  Ook 
badc  de  Landvoogdes  Maria,  by  een'  Brief 
van  den  9.  January  1541,  aan  de  Schotfche 
Kooplieden,  te  Veere,  reeds  vrydoni  van 
Tol  gegeeven  voor  eenig  Koper  en  gegoten 
Yzer,  om,  uit  die  Stad,  naar  buiten  's  Lands 
te  voeren  (|f). 

BL  a!>s.  r.  13.    ,,  AU  yertoonende  de  Ge- 
meene  Steden  in  Zeeland.''    De  zes  Vafalle 

.Ste- 

C^)  E.  DB  VtXÊLy  ChroiLi/.  8SU  Vft^  en  ScBWAmTZV*B  K  «• 
tL  D  ht.  805*  tlwaar  mea  de  breede  Inilroai*  van  Msaimi* 
iiamn  vtm  Sgmêad^  als  Stadhouder  van  FrieslaBd,  eaz*  zal 
Tioden.  • 

(ib)  Sommigen  zoeken  den  oorQ^oog  v«n  den  SèhotTdwn 
Stapel  te  Veere,  by  gdegenbeid  van  het  hawelyk  van  Woi> 
FAA&T  VAN  BouBLBR,  Heere  vaq  Veere,  mee  Maria  Sthaut, 
Oogter  van  Jacobi»  den  II»  *  Koning  vm  Schotland,  en  dna 
omtrend  den  Jaare  1444  ;;z!e  in  Têg09afê9r4,  Suua  «m  ZnlaMfU 
ft  D,  f,  177»  en  Eamzrins,  over  de  Heeren  van  Veere,  uit 
den  Huize  van  Borsfelen^  H»  66  en  91»  Terwyl  andoren  die 
brengen  tot  het  jaar  isaS;  2.  Yaie  mi  sctêwnf  •/ tkê  Scbptek 
uaiê  im  iU  lUtkêrlémdt  end  •ƒ  iit  Stêpêi  Pm  im  Cémfvêrê, 
p.  tl.  Waarmede  inftemt  de  Heer  M.  J.  van  Visvliit*  /• 
DiJTêft.  itÊong.  dt  êrigi»9  Privit.  tHêresifikm  SestMt ,  /•  ürl» 
Fêrm^Cêmttfinmi  fdits  Lttgd^  Bêt*  A^  17ttf»  p.  33— 8<^ 
(^)  V1SVLIBI;  /•  «•  j^  37.  ' 

W  Zie  BEioEiNt,  Befchryv.  Tan  Veere,  a  D»  hU  73»  en 

Byiage.  a  P 

D3  ^ 


54 


•BYVOEGSELS    em 


Steden  van  Zeeland,  als.  Veere,  Vlisfingen., 
Westcappel,  Domburg,  Brouwershaven  en 
Sc.  Marcensdyk  wierden,  in  deeze  Bede,  te 
famen  aangeflagen  tot  eene  fomma  van  ^400 
Guldens,  waar  in  Veere  800  Gl.  draagen 
moest.  Doch  deeze  Stad,  het  zy  dan  dat  zy 
zelf,  of  haar  Heer,  Maximiliaan,  daar  niet 
in  bewilligd  hadt,  weigerde  haar  aandeel  op 
f  e  brengen:  egter,  zy  wierdt'er  toe  genood- 
zaa)ct,  door  den  Rentftieefter  bewesten  Scheld 
de,,  die  de  Perfooneii  en  Goederen  der  Vee- 
renaars, te  Middelburg,  met  arrest  bekom- 
merde; zo  datzy,  emdelyk,  den  20.  Maart 
Ï544,  voor  het  geweld  zwigten  moest  (/). 

BI.  225.  ond.  reg.  ,•  De  Gelderfchèn  — 
noodzaakten  J^ffi  (Orinje)  met  agterlaatïng 
van  V  grootst  gedeelte  zyner  manfchap  ^ 
de  wyk  te  neemen  naar  Antwerpen,"  In 
Braband,'met  naame  te  Brqsfel,  ontftondt, 
weinige  dagen  hier  na ,  een  groot  misverlland 
tusfchen  de,  zig  aldaar  bevindende ,  Hollands 
fche  Beöden,  ('t  zy*  deezen  met  denPrinfevan 
Orange,  dan  op  eene  andere  wyze,  aangeko^ 
men  waren,)  en  de  Walfche;  men  roerde,  van 
wederzyde,  de  trom  én  trok,  in  flagordre, 
tegens  een,  op  de  Markt.  Onze  Hollanderen 
worden  befchuldigd  e?n  kwaad  yoorneemen 
gehad  te  hebben,  \  geen  ik  ^  egter,  niet 
vinde  waar'  in . .  bèfl:ó'n(Je.  Pe  Heeren  van 
MoLEMBAis  en  Melvin  gaven  last  't  gefchut 
aan  te  voeren,  't  welk,  voorbedagtelyk,  niet 
pp,  maar  over,  de  Knegten  gelost  wierdt. 
Men  verdreef,  ein^lyk,  de  Hollanders,  .met 

ge. 

(/)  lip  EiLi^BiiiNs  9  Befchry V.  van  Vtere,  a  D.  bU  7$  en  7li. 


AANMERK,  op  hbt  V.  DEEL.      55 

geweld 9  uit  de  Stad»  en  veeten  van  óazélvea 
raakten  om  't  leeven  (is»).  -  ....'.,  j 

BI.  2fi6.  r.  3.  V.  o.  ,,  Zy  werden  ($è 
Leuven)  zo  ontfangen ,  dat  zy  ajweékef^^ 
't  Is  zeker,  dat  de  Gelderfchen,  fchoon  dè 
Stad  Leuven ,  in  naam  des  Könings  van 
Vrankryk,  opgeeiséht  hebbende,  eindelyk, 
genoodzaakt  waren  de  belegering  •  op  te  bre* 
ken.  Dan  het  is  twyfelagtig ,  of  de  -eer 
daar  van  aan" de  daj^rbeid  dar-  beicgei> 
den  alleen  zy-tóe  té  fchryvén.  De*  Regee* 
ring,  althans,'  zx^  vérfaten  diende  van  deliülp- 
benden,  die  de  Landvoogdes,  tot  verdedigüig 
der  Stad,  derwaarts  gezonden  hadc,  neigde 
tot  een.  Verdrag,  en  dfeedt,  door  haare  A%ei 
vaardigden,  aan  vam. Rös^em;  5dooo  Gbüdi; 
Ldien ,  behalven  den  noodigen  voorraad  van 
Wyn  en  Levensmiddelen,  aanbieden.  DeBdr^ 
gery,  in  tegendeel,  of  Hever  de  Studenten', 
wilden  de*  Geldërfcheh  met  geweld  te  keet 
gaan,  en  Schoten  'er  op,  geduurénde  hetBe^ 
ftand;  daar  in,  byzondef,  geholpen  door  de 
Vrouwen  der  Butgerèn.  Ook  hidden  zy  den 
Voorraad  terug,  die,  agtervolgens  het  Ver* 
drag,  uit  de  Stad  naar  het  Leger  gezonden 
jivierd,  daar  toe,  byzonder,  aangehitst  door  de 
Studenten ^Severyn  Feiten,  een  Harlinger^ 
HüGo  VAN  HiLTYL,  een  Groninger  en  Da- 
toAAN  Gons  of  VAN  GoEs,  een  Portugee?ch 
Edelman  C*^),  welke  laatfle  zelf,  ilaande  de 

ODs» 

(«)  E.  DB  Vkêsl.  Kroo.  hU  $4.  f7>. 

f*)  Deez  Damiaan  Gobs»  van  Göes,  of  ds  G<>bs,  by 
uoüDHOErBW  {Kron*  kk  213.)  genaamd  een  verhtaart  en 

D4 


$6  BYVt)EG&ELS    en 

pnderhandelingen ,  zig  naar  het  Leger  óev 
Gelderfchen  begeeven  hadt,  en  zoo  grooterj 
ophef  gemaakt  van  den  mo^d  en  'c  voorneemen 
der  Burgery,  om  Leuven  tp  vprdpdigen,  dai 
VAN  RpssEM,  eindelyk ,  aftpog.  Denkelyk  zal 
het  hem  Qok  aan  grof  gefchuc  gncbroken 
ji^bben,  daar  hy,  met  zyn  Volk,  de  Rivier  de 
Neethe,  op  tonnen  en  dergelyk  ligt  vlotwerk^ 
was  overgetrpkkeq.  *  Qndertusfchen  wierdeii 
HiLTYL  en  VAN  GpEs  yoor  de  voornaamfte 
bewerkers  der  bewaaring  van  L^uvqn.  gehou- 
den en,  tot  erkentenis  d^ar  van,  dppr  Iteizet 
Karjei.  V,  tot  d^n  Adelftand  verheven  (»). 

BI.  244.  „  Daf  de  Staat^n  in  de  Tien- 
è^VL  hebben  moeten  bewilligen.^''  ÏDat  die  vaq 
Zeeland  mede  yerpligt  geweest  zyn  in  twee 
Tienden  te  bewilligen,  blylj.t  uit  een  Afte 
van  nan  prajudic^  ,  door  den  Keizer ,  den 
^i.  Maart  1543,  g^gepven  aaq  Max^miliaaij 
VAN  BouRGowpiE ,  ten  aandien  zyner  Steden 
Veere,  Vlisfingen,  Westcappel,  Domburgen 
Brou^yershaven;  als  welken  nimmer  voorhpeq, 
in  dergelykp  Pejawngf n  ,  plegeu  te  '  draa- 
gt CO- 
BI 

geleerd  Edelman  uit  Portugal  ^  was  gehuwt  aanJoHAimA 
VAN  Hakgen  » (Oogcer  van  Splintir  van  Harsen,  Ridder» 
Heer  van  Oosterwyk,  en  Machtild  van  der  Duyn) 
ten  heefc  de  Gefchiedenis  der  Belegering  van  Leuven» 
ook  by  Wagen*  aangehaald,  federt,  in  Druk  uitgege- 
ven. Pontan.  Hiftor.  Gelr.  fil.  826  et  Sa/,  en  IXa* 
bhan:  Gois  de  obfid.  Lovan.  apud  Schard*  T.  a.  p. 
w.  i8« 

C»)  SLiGTENBOKST,  Geld.  Gefchlcd»  ia.  B»  hU  458  en  459» 
fii  GouBK»  Krön.  hl,  6ift. 

(«)  Men  vindt  deze-  aaamerktlyke  Adle  onder  de  Bylagei 
^j  Eemuuns»  Befcliryv.  van  Veere;  ft  Z>;  inmêr$  d  Q«      ' 


AANMERK,  op  bet  V.  DEEL.       57 

BI.  246.  r.  7;  „  Anderen  fthryven  — 
'^t  hj  (Maarten  yan  Rossem)  —  ^tn 
pertoge  van  Aarfchoc  —  drie  duizend  man 
affioeg.  ''  Dit  nadeel  ,  door  Rossem  en 
X-oNGüEVAi^ ,  een*  der  'dapperfte  Franfchc 
Veld-Overften  (j&),  den  Hertoge  van  Aar» 
fchot  ( Pfflups  VAN  Croüï}  toegebragt , 
lyordc,  door  geloofwaardige  en  gelykcy(§ge 
Schryvercn ,  bevestigd  (?)• 

BI.  247.  r.  8.  „  Dé  plundering  werdt  ---r 
lifgekogi/*  De  waarheid  was, .dat  men,  bo- 
vendien^ hem  twee  aanzienlyke  fchuldbekenr 
jcenisfen  moest  tpr  hand  (lellen^  waar  voor  hy 
jGyzelaars  met  zig  nam.  De  Stad  ging  niet 
den  6.y  maar  9,,  July,  over(>).  ♦ 

BL  251.  (2)  r.  2.  y.  o*  „  In  een  Pla^ 
caap  yan  den  jaare  1471.^ —  Excyns  op 't 
^put  geJleW^  Het  inftelien  van  een  Excyns 
Qp  het  Zout^  was,  zeker,  veel  ouder.  Toen 
Vrouw  Jacoba,  ten  jaare  141 8,  een  Vloot 
oprigtte ,  tegen  haaren  Oom ,  Jan  van  Beibt 
REN,  wierdt  'er,  over  de  Steden  en  Lan- 
den ,  die  haare  zydp  volgden ,  eene  raaming 
gemaakt ,  om ,  ter  betaaling  van  de  Soude- 
niers, eenige  Grooten  Vlaamsch  te  hefFem 
,,  Op  Byer,  Wyn ,  Zou}  ^  Granen  ende 
^,  Wol"  (>) ;  ook  heeft  men ,  voor  my^ 
aangetekend,  dat  aan  onzen,  anderzints,  zoo 
oplettenden  Schryver,  hier  ontfchoten  was,  't 
geen  vroeger ,  door  hem ,  was  geboekt ; 
naamenlyk  dat,  reeds  iq  hef  jaar  1441,  hie^ 

te 

8)  BranTOMB»  V%9%  iit  Ci^têini  it^êMgf$.  Tm.  s  /•  4. 
>  Tovnif »   de  Bello  Jnliac.  4ip9d  ^cbarsiom.  Tm.  2.  ƒ«/. 

CO  Van  Bbmiiel.  Befchryv*  van  Amerif.  bh  g%6  eo  937. 
Q)  ^J^u  B*  KtsX  M  %9'  f7^*  ^«n  ^  Leenk.  vui  HoUand. 

Ds 


5St         BYVOEGSELS  Én 

te  Lande  Excynfen  'gefteld  wtren  op  Bler^ 

Kooren,    ZouP   en  Turf  (  ^  J.       Als  dan 

de  Raad  van  Holland ,  in   de  ^   alhier ,  by 

WaOm  aangehaalde  plaatz ,  uic  de  Holland^ 

fche  Refolutien  van  <Jen   jaare    1543.,  met 

zo  veel  woorden,  zegt,   ,,  van-^t  Zoup  en 

>,  heeft  men  geen  excyns  gegeven/'    is  de 

billyke   vraag,  'by  Hem   en  anderen  ,    hoé 

dit  zeggen  des  Raads  met  dé   ondervinding 

hm  Ifarooken?   waar  omtrend  ik,  "behoudens 

beter    oordeel  ,    vertneeiieii    zoude  ;     voor 

eerst;   dat  de  woorden  van  den  Raad,    zo 

als  ook  onze  Wagen,  gist  op  't  einde  van 

deeze  Noot,    alleen  betreklyk  zyn  tot  een 

♦Excyns,  op  't  Zout,  over  hetganfche  Land; 

't  geen,  duidlyker,  blykt,  wyl,  in  den  tekst 

der  aangehaalde  HoUandfche  Refolutie,  mede 

gefproken    wordt    van  't  invoeren  van   een 

excyns  op  't  Bier^  't  welk  men  weet,  dat, 

op   byzondere  plaatzén  ,    reeds    in   de    14. 

«euw ,   in    zwang  was  C^)i    f^^   tweede, 

dat ,     uit    dit    zeggen  ,     dat  van    't    Zout 

nooit  belasting  is  gegeven,  niét  volgt,  dat, 

insgelyks  ,    de    ophrf  van    dien    nooit    zou 

hevoolen  geweest -zyn,    maaralleen,  dat  aan 

dit  bevel ,    niet ,'   of  niet  volkómen  ,    was 

voldaan   geworden  :   zo   als   dan; '  ook   onze 

Wag.   zelve,  voorheen,    heeft   opgemerkt, 

dat  de  belasting  op  't  Zout ,    in  den  jaare 

1441,    „  niet  algemeen  genoeg    fchynt  te 

„  z^n  ingevorderd  (f).        -  • 

.  •     .       BI. 

co  Paüwjs»  Verhandel,  o^er  de  tTnfe,  i  /).  W,  ars» 
(o)  Zie  deeze  Aanmerk,  op  Wagen.  4  D,  iU  120. 
03  VaderL  HiO*   S  O.  èi»  546.     Dat   de  iVöordea  van  dea 
ILaad  tecteriyk  üLOüiea  Voorden  opgevat,  eu'  düs,  «lleeBlfk, 

2iea 


AANMElElK.  op  het  V.  DEEL;      59 

BI.  2Ö1.    ,*,  't  It  zeer  waatfetynfyk ,  dat 
ik  verbonden  P^orfient   by  't  fluiten  van  dit 

Ver- 

ilta  op  liet  nht  gÊfvev'vin  doezen  Eicyns,  fcboon  die» 
voorbe6Q|  b9vol0n  w«§,  blykt  klaarder ,  uic  hec  geen  my» 
van  soeder  hand ,  bérigt  wórdt ,  nopens  dexe  Belasting  van 
den  jiuure 'I44I.  geVbndea  te  worden  in  de  XihmTtsul$m  van 
dea  Hove  op  den  jaare  1444.,  en  'c  geen  hier  op  neder 
komt;  dat,  op  den  23.  van  Louwmaand,  des  jaars  1543  (1544,) 
op.eene  Vergifderitig  vftnJRiddetfchap  en  Steden,  door  den 
Stadhouder,  W4S  voorgedragen,  dat ,  tot  vinding  van  gei* 
den,  „  welken' behodigt  waren,  om  te  betalen,  dte  zoene 
^,  t«t  Coppeobacn  g^mnkt,  zekere  Ordiaantie  wu  •/♦ 
it.g9p9li  van  Penningen,. te  neemen  op  't  Bier,  Coorn, Zoar, 
/,  inrfy  gsijk  ih  by  myns  G.  H.  brieven  (in  1441)  gtcèndUH 
^,  ««r#«,  en,-  ia /immigë  ' Stêiw ^  iaééêm  iegüttnen  gtvtmi  té 
^  «nt/aittf  mtfy  itp  dêXêm  tyt  afgêéatn  vfétrên/'  Dat,  daarom, 
de  Stadhouder  „heml:  raidderfcbap  en  Steden)  „van  M.  G.  H. 
^  wege,  op  defe  tythadt  doen  comen  om  hem  felue  te  quy» 
„  ^en,  nadien  de  fetringe  ende  Ordinancie  voorfz  i^m*  vo9r^^l^ 
„gêkck  hêhbtm  ê»  nné«i  #airt  dan  dat  zy  eenige  tutd^^ 
„  wegen  of  vonden  vinden  oondep,  daii"  mede  dat  men  dit 
„  Zoene  ende.  Tra^tate  voerfz  onderhouden  en  voldoen 
0  mochte^  die  woude  hy  gaerne  hooren." 

Df  Ridderfchap' antwoordde  hier  op,  ,;hoe  zy,  by  voorigen 
,1  dagvaard, begreepen  badden, die  Penningen  te  moeten  viadeti 
„  uit  «en  pondgeld  van  alle  Koopmanfchappen ,  die  men,  in 
^  PraUfeD  en  in  Lyfland ,  voeren  jtn  van  dier  haaien  zoude , 
„  en ,  dit  gieu  vétrtgdHg  'gtbüdt  hfibende ,  badden  zy ,  naderhand  » 
„'geraamd,  dat  mtn  .van  e9ke  vaie  Bitrs,  t2y  binnen-  of  buit 
^  tenlandfcK,  IJ  grooten  neemen  foude ,  ca  dat  zy  nog  geen 
„  beter  middel  tvlsien,  ïAz&t  gaaVne  beter  wouden  hooren.  "* ' 
-^aarjem  en  Delft  nnv40rdd«D ,  „  datbunoe  Steden  mof 
„  de  fetting  op  het  bier  te  gronde  verderft  zouden  wezen, 
„ 'etf  dat  niet  mede  en  hadden  om  eenige  wegen  te  ope* 
^,  OQU)  x|^aar  wou  in^n  .Isem  iets  goeds  mede^geuen,  dat 
„  wouden  fy  geerne  tkuls  brengen  an  hoeren  Medegefeilco» 
„  Vroedfchap  en  Rycdom.'' 

Leiden  .antwoordde^-  ;,  dat,  wes  by  de  kidderfcbap  en 
„  Steden  van  Haerlem  c^  Delf ,  ende  anderen  geordineerd  eiï  \ 
„  ouerdragen  zou  werden,  daer  inne    hoepten   fy  dat  die 
„  Stede  van  Leiden  W4Ü  wiUic  wefen  foude." 

Gouda  im  welker "-^ads- Papieren  my  hier  niets  van  is 
voorgekomen)  en  Rotterdam  fprakea,  geiyk-  die  van  Lei» 
den  (mm^r,  IX  Roza  fih  ^4.  fJiO* 

Voorts  is  op  te  maaken,  uit  zekeren  Brief  van  Sf»  Pd»ti 
Ctawrjfê  (25'  van  Louwmaand  1444.)  tot  opfchrift  hebbende 
„  V  Quut  hy  diê  Sttdi  vam  dtr  Gwdê  gefiUet  iV,**  dat  men,  me^ 
den  Buigcmetfteif  Dappsn,  aldaar,  (en,  op  andere  plaat** 
zen,  denklyk,  met  andere  voornaame  Regenten)  „  gefpro- 
„  ken  badt,  ten  dien  tyde^  welke  fettinge  foude  dienen  ger 
^ordineert  te  vroardaii,  qjsi  t^  beidcten   de  zeene,  die  tot 


io         BYVOEGSEL.S  EN 

Verbond,  reeds  vöór  hadden;  tegens  't  vol* 
gend  jaar,  een  aanzienlyker  Leger  in  V  Vel4 
te  brengen. "  Koning  Hendrik  den  VUL , 
wierdc,  niet  na^  maar  eerst  in^  \  volgmd  jaar 
1544,  door  den  Keizer,  overgehaald  om,  met 
een  gezamenclyk  Leger  van  tagtig  duizend 
mannen,  in  Vrankryk  te  vallen  en,  konde 
het  zyn,  tot  Parys  door  te  dringen.    De  JEn-. 

felfche  Vorst  was,  toen  van  uieuws,  op 
'RAN901S  L  verlloord  geworden^,  doordien 
deez  het  r^eds  met  de  Regeering  van 
Schotland  gefloten'  huwelyk,  tusfchen  zynen 
Zoon  en  de  jonge  Koningin  Maria  hadt 
weeten  in  duigen  te  werpen ,  én  de 
Schotfche  Natie  weder  oneenig  met  de  En- 
gelfche  te  maaken  (w);  waar  uit  de  Oorlog 
voortfproot ,  van  welken  ook,  in  den  teksc 
der  Vaderl.  Hiftorfe  alhier,  bl.  1167,  ge- 
waagd wordt. 

BI.  063.  r.  5.  V.  o.  „  De  Amfterdam- 
iKitx%  'werden y  in  alle  de  Privilegiën y  hun, 
door  de  voorgaande  Koningen  van  Denemqr» 
ken,  verleend,  uitdruklyk  bevestigd."    Gely- 

ke. 

„  Coppenkagen  gemaeckt  is?  •*  Hier  o?er  wircn  verfcheide 
dagvaarden  vrngteloos  gehoiideiiy  en  de  zaaken,  eindelyk,  In 
handen  van  den  Stadhouder  gefteld.  Dewyl,  egter,  het  Geld 
*tt  zyn  moest,  pS  Gouda  zyne  ftem  in  eene  Setting  van 

,,  §  gr.  op  een  Scepel  Cooia,  dat  men  eet. 

,y  a  gr.  op  een  Scepel  5«s#,  dat  men  belicht. 

^  1  gr.  van  een  kleen  Last  Turf ;  eo,  niet  toecomende,  daa 

»  I  gr.  op  eic  vat  Biers;  te  gaderen  daer  men  tdrinckt. 
(Af«aiar.  Roza  /•/.  68  *A) 

Op  den|  dagvaard,  gehonden  dea  fts»  van  Bloeimtand  det^ 
felven  jaars  144^  (Roza.  ƒ«/•  7—10.)  wierdt  niets  nieuws, 
nopens  dit  werk ,  voorgebragt.  De  Ridders  blecven  by  haar 
^advis ,  voegende  'er  alleeolyk  by  ,  dat  't  meeste  deel  der  Ste- 
den van  Holland  en  Friesland  C  West* Friesland)  zig  voor  't 
pondgeld  verklaard  hadden  :  de  steden  „  hebben  geen  aot- 
„  woirde  gegeven. "  De  zaak  dan  bleef  fieken. 

(w)  RoBERTSON ,  /.  u  7«as.  5*  tH*  3'«  ^^^^^  ^  Franfche  Ui(r 
«luive» 


AANMERK.  o>  abt  V.  DEEL.       6i 

ke  bevestig!!^  greep  ook  plaau  nopens  de 
drie  Steden  van  Overysfel  en  de  Stad  Gro- 
ningen ^  ten  opzigte  der  overeenkomften^tus- 
fchen  hunne  en  de  Deenfche  Gemagtigden  j 
weinige  jaaren  bevoorens,  eerst  te  Gend, 
teen  te  Regensburg,  geflooten  (jc). 

BI.  a/o-  r.  lo.  ,,  Öe  Prins  van  Oranje  — 
overleedt,  des  mderen  daags,  aan  de  wonde.'' 
Somm^en  fchryven  hem  nog  drie  dagen  lee- 
vëns  toe.  Het  verlies  van  RsNè  van  Chalons, 
^m  jong,  maar  wakker  Krygsman,  trof  den 
Keizer;  hy  bezogt  den  gekweSen,  op  't  uiterst 
liggende^  in  deszelfs  Tent;  fprak  hem  troos- 
lyk  toe,  kuste  hem  op  de  wang  en  vertrok 
met  de  traanen  in  de  oogen  (y).  Zodanig 
een  daad  kon  Karel  ,  die  verdienden  wist  en 
dorst  te  (chatten,  ondanks  al  zyn'  heerszugt, 
aangenaam  maaken  by  zyne  Nederlandfche 
Onderzaten*  Het  hart  van  Philips  was  voor 
zo  veel  gevoel  te  bekrompen. 

BL  270.  u  16.  „  Hy  was  niet  ouder  dan 
3a  jaaren."  Dien  ouderdom  kan  RENè  van 
Chalo^s  niet  bereikt  hebben.  Hy  was  geboo« 
ren  ce^jaare  15 18.  Zyn  Vader  Hbnrik,  Graaf 
van  Nasfau,  W9s  in ,  of  kon  na ,  den  jaare  1 5 1 5, 
gehuijiwd  met  Claude  van  Chalons  ,  zo  als 
onze  Wag.  zelfs  fchryft  (z).  Hy  kan  dus, 
toea  hy  in  1544  (heuvelde,  pas  26  jaaren  be- 
reikt hebben. 

BI.  271.  r.  4..'  „  LoDEWYK Heer  van 

Praat, 

C»)  Do  MoNT,  Cêfpt  Di^QwuTêm.  ^.fsg  t*  p0g.  175.  C»/L  t. 

(y)  Bkantomk.  Fl4$  éês  Grsmii  Ü^tsi».  étnutgsn.  7*.  i« 
/•  m.  t04.  «'  f  2^* 

(ft)  Zie  ook  HuuRO*  Aanban^,  op  de  VaderL  Hift.  ^A  169  , 
tn  de.  daar  aangehaalde  plaatfea. 


5^        .:BYV0EGS£XS.   ewi 

Praat,  v(rerdt  mt  hst  Sttdfiouderfehap  >/«« 
Holfend,Zeekna^f^üt^cHt^j^o^^^  Tot 
Stadhouder  van  Gelderland  wierdt,  in  plaat» 
ee  van  RsNèvAN  Chalóns,  dangefteldr  PmUps^ 

VAN'LaLAII^G  fi!3f>% 

De  nieuwe  Stadhouder  van  Holland  wordt^ 
in  de  Leenregisters  y   geaêgd,  Lodewyk  van 
Praat  ende  van   Moerkerken  ,    //^^r   ya« 
Carnisfe^  en,  op  den  si.  van  Lentemaand  des 
jaars  1537,  verlydmetde  helft  der  Ambagts* 
heerlykheid  van  Puttershoek  en  Westbaren^ 
drecht  ;vjt\\it  goederen  hem  aangekoomen  wa- 
ren „  by  doode  ende  maickinge  van  Heeren 
,^  Lodewyck  van  Praat  ende  vaiiMoerkercken^ 
„  in  zyn  leeven  Ridder,  ende  — -  Casteldn 
„  van  Schoonhouen ,  zynen  Fader^*ó\t ,  kort  te 
voren ,  geftorven  was ,  en  wiens  uiterilé  wil ,  zyn- 
de  van  den  ao.  van  Sprokkelmaand  ï  536  (1537^ 
toen  hy  fieclyk  van  lichame  in  't  bedde  hg, 
mede  nog  aanweezig  is  (b)i  Ik  teeken  dit 
aan ,  om  daar  door  een-  misflag  weg  te  nee- 
men  van  den  naarftigen  Goudhoeven,  die  den 
Stadhouder,  Lodewyk,  wel  vermeit,  als  ge- 
huuwd , maar  zynen  Vader  niet  noemt;  geeven- 
de  eenen  Lodewyk  van  Praat,  ^i>  fterfAn. 
1537'  ^^^  ^^^  Zoon,  meede Lodewyk  ge- 
naamd, maar  dien  hy ,  verkeerdelyk ,  zegt, 
ongehuuwd  te  zyn  geftorven  (c).    Die  Zoon, 
egter,  was  geen  ander ,  dan  onze  Stadhouder  van 
Holland,  die,  in  het  zelve  Register  (d),  op 

,    den 

(#)  KroD.  van  Arnh,  hU  98  tn  pp,  PtiWAN.  Rer.  Celr.z:,  12. 

(*V*Nieuw  Rcg.  |53ö-iS45.  Cw  H.  tirel  JirMy  Putten  es 
Stryn.  hl  3—4  ff**  van  de  Leenk.  vfln  Holl* 
(c)  GouoH.  KroB*  bU  190 
{i)  U  €,  bh  al. 


AANMERK,  op  mr  V.  DEEL.       ^3 

den  zestienden  van  Oogstmaand  1540  5  genoemd 
wordt  ,^  Heer  Loys  van  Vlaanderen,  Heere 
;,  van  Praet ,  Ridder  van  dei*  ordene  van  den 
y^  Gulden  Vliefe,  ende  tweede  Camerlinck 
^  van  de  Keizerlycke  Majefteit  (^),"  alwaar 
ook  gewag  gemaakt  wordt  van  Josyne  van 
Praet,  zyne  Huysvrouwe^  en  Petronelle 
VAN  Praet,  gehuuwd  aan  Joncker  Herman 
VAN,  Bronkhorst  ,  Hccr  tot  Batenborch  (f). 

BL  S74.  r.  7.  5,  Nagemaakte  Lakens  -— 
opeadyk  verbrand.''  Gelyk  bet  maaken  van 
Liakenen ,  bier  te  Lande ,  van  ouds ,  een 
zeer  voomaame  tak  van  beftaan  en  bandel 
was,  lei  men  zig,  ook  thans,  byzonder  toe, 
om  dezelve,  door  Buitenlanders  niet  te  doen 
bederven ,  nócb.hun ,  door  Inlanders,  iets  te  doen 
toevoeren»  't  Eerde  toont  hier  onze  Wa- 
genaar,  van  het  tweede  vindt  men  een 
aanmerkelyk  voorbeeld,  in  de  Stad  Arnhem, 
alwaar  drie  Drapeniers,  die,  tegens  hunnen 
Burger -eed,  die  neering  n^r  Munfter  ge- 
bragt  badden,  in  deq  jaare  1539,  by  Sche- 
penen gevonnisd  wierden  de  oogen  uitge* 
fteeken,  en  twee  vingeren  afgehouden  te 
worden;  welk  Vonnis,  by  de  uitvoering,  al- 
leen die  verzagting  onderging,  dat  zy  vry 
kwamen  met  het  afhouden  der  vingeron  (g\ 

Voor  't  overige  wierden,  byzonder,  in  Hol- 
land en  West -Vriesland,  de  meeste  Laakens 
gemaakt  te  Haiarlem ,  Delft,  Leiden ,  Am- 

fterr 

co  Hy  was.  ook  Hoofd  vin  f*Keiz'en  Finande.    Mümêr.  van 
^AN  Dam  9  M.  7<x  VJk,  en  W«  046. 

Cf)  Nieuw  Regtst.  IS8^IS45*  Cêt  H.  bh  6.  Ffi* 
(r)  VAN  HAtsiLT  Kroxu  V*  Anbem»  kh  94* 


é4  BYVOEGSELS  b«I 

fterdam ,    Gouda  ,    Rotterdam ,    Schiedam  / 
Hoorne,  Naarden  en  m  deö  Haage  Qi). 

BI.  075.  r.  I.  i.  De  Prefident  van  Schoo-» 
RE  hieldt  dit  dringen  voor  't  werk^meest  va» 
Amfterdam."  't  Blykt,  egter,  uit  's  Land* 
Registers,  dat  ook  de  andere  Steden  op  V 
affchaffen  van  den  honderdften  Penning,  wel- 
ken hy  bedoelde ,  niet  minder  dan  die  Stad 
gedaan  hadden,  en  dè  Advocaat  van  ©er 
GoES  tekent ,  daarom ,  op  die  aeggen  van ' 
den  Prefident^  aan  ,,  contrarie  van  den  wel- 
„  ken  ik  hem,  by  reële  middelen,  geremon- 
„  ftreerd  hébbe  (f). 

BI.  284.  r.  2.  v.  ó.  i>  Zy  (dè  Landvoog- 
des) begaf  zig  naar  Leeuwaarden ,  ongetwyp 
feld  met  oogmerk  om  den  Friefen  -^  eene 
bede  te  doen.*'  Op  deü  eerften  van  Hooi- 
maand  des  jaars  1545,  liet  zy,  iö  haare  te-^ 
genwoordigheid,  by  monde  van  den  Prefidenc 
SttiooRE  ,  den  Staaten ,  (dat  is  Geestelyk- 
heid.  Edelen  en  Stedeti)  van  Friesland,  (die 
zy  Eerwaarde^  Edele,  Ernfeste,  Vrome ^ 
Wyze  ende  Voirzichtige ,  goede  Heef  en  endé 
Vfiendeh  noemde)  hoofdzaaklyk ,  voordraa- 
gen,  dat  deri  Keyfer,  door  een  lastigen  kryg, 
ten  beste  zyner  Erflanden ,  met  mame  Fries-^ 
land,  Overysfel  en  Groningen,  zig  meester 
gemaakt  'hadt  van  Gelderland  en  Zatphen^ 
die,  voortaan,  met  zyne  overige Nederlandfctié 
Bezittingen  onaffcheidelyfc  vereend  zoude» 
blyven;  dat  by,  door  vrede  te  maaken  met 
den  Koning  van  Denemarken,  den  handel  op 
de  Oostzee  voor  de  Nederlanders  k  *t  alge- 
meen^ 

(h)  SCHWARTziNB.  U  C  S  ï>-  */•  5<>. 

(O  B^egr.  VAN  0X&  Gok»,  kL  54*  $$•  S9^ 


AANMERK.  OP  HEt  V.  DEEL.     65, 

Aèen'i  en  de   Friezen  in  't  byzonder,  hadt 
ópen  gezet;  dat  hy,  voor  het  weivaaren  der 
Christenheid  ^  zig   bevredigd   hadt  met  den 
Turk  en  ,    ter  bevordering    der    Koopman*» 
fchap,    met  den  Koning  van  Frankryk;  dat 
zyne  "Majefteit  niet  ontzien  hadt,   het  lieflle 
pand,  't  geen  hy  ter  waereld  hadt,  te  wee- 
ten  zyn'  Zoon  Philips,  en  de  Prinfesfen,  zy- 
ne Dogters,  mitsgaders  Zyne  Koningryken  en 
Landen,  té  Verlaaten   en  over  zee  te  reizen, 
ora    zyne    Nederiatidfche   Erflanden     té    be- 
ichermèn ;    dat    zulks   hem  onuitfpreekelyke 
moeiten   en  kosten  hadt  veroorzaakt ,  in  de 
hoop  ,  egter ,    dat  het  nut ,    hier  uit  voor 
deeze  Landen  te  fpruiten  >,   die   moeiten  en 
kosten  zou  te  boven  gaan ;    dat  Friesland  ^ 
in    dit   alles    deelende    en  ^    alleenlyk ,    toe 
onderhoud  van  twee  Vaankens  kneg^en,  tien 
duizend  guldens  zyner  Majefteit  opgefehooten 
hebbende  ,    zy    dierhalven    hun   voorfloeg , 
den  Keizer ,    ten  bewyze   hunner  dankbaar* 
heid  ,    te.  willen  toeftaan    de    fom  van  zes* 
tig    duizend   Karolus '  gulden ,    binnen'  drie 
jaaren,    t' eiken  jaare,    een  derde  deel  van 
dien.      Zy  verklaarde  verder^    vernomen  te 
hebben ,    dat    de    eed    van  gehoorzaamheid 
aan.  den  Keizer ,  als  Heere   van  Friesland , 
federt  den  jaare  15114,  ondapks  de  vroegere 
overeenkomst ,   niet  was  afgelegd ,    waarom 
zy  nu  begeeifde,  en   den  \ioodigen  last  zou 
afvaardigen,  dat  zy^   die  tot  den  ouderdom 
van  vyftien  jaaren  gekomen  waren,  zig,  ten 
fpoedigfkn ,  van  deezen  hunnen  pligt  zouden 
kwyten  (*)• 

De 

Ct)  SCHWA&TZENB.  /•  C.  3»  D,  bU  tfS— ^S* 

E 


^         BYVOEGS^I^S   SN 

De  Scaacen ,    gevoelende  de  moeite.  on% 

zig  'van    den  geldelyk^n  eisch  9     hoe  zeer 

tegen   de   oorlpronglyke    overeenkomst    meo, 

den  KeizeP  attnloopende,  te  oniflaan  ,  ftemdet» 

in  de  voorgeflagene  Bede ,    op  den  agclletï 

der  reeds  genoemde  Hoolmaand;  mies  dezelve 

niet  in  drie,  maar  in  vier  termynen,  elk  van 

agcien    duizend    guldens    (beginnende    mee 

Marmiy  dacis,  den  ii«  van  Slagmaand ^  des^ 

jaan    1545  9    en    eindigende    mee    Martin  f 

1548)   werden    opgebragt;    \    geen,    va^^ 

s'  Keizers  wege ,    wierdc  aangenomen.     Zy 

waren  'er  ^  egcer ,   niec  toe  gekomen ,   da^ 

na,  alvorens,  herftel  van  eenige  grieven,   zor 

ten  behoeve  der  Qeestelykheid  als  der  Edelea 

en  verdere  Ingezetenen,  verzogt  ^  hebben ,( 

die,  evenwel,  niet  allen  wierden  ingewilligd, 

blyvende ,  onder  anderen,   de  Koningin   by 

het  Verbod ,  't  geen  de  vervreemding  va^ 

goederen  den  Geestelyken    ontzei^e  ;    doch 

vergunnende  zy  den  Edelen  en  Heerfchappen^ 

die,  ten  opzigt  hunner  Meyers,   tot  9og;toeii 

vry  gebleven  waren    van   den  jaart^ks,    't 

aanhoudend  gebruik  dier  vryheid ,  voor  hua 

en  hunne  nakomelingen,    mede  vrye   heer- 

fi:happen  zynde.  Zdfs  ftondt  zy  den  oyerigea 

Edelen,  die  den  Vorst  van  Saxen,  in  der  tyd,^ 

en,  daarna ,  denKejj^er  altoos  geiiH>uw  gebleven^ 

waren,  gelyke  vryheid  toe,  nopens  zodanige 

goederen,  als  deezen,  federt  den  jaare  151 5 ^ 

bezeten  hadden,  en  verklaarde,  verders,  d<^ 

Ingezetenen  vry  van  den  honderdften  penning, 

op  goederen  en  koopwaaren,  die,  uit  Holland, 

Zeeland  en  Braband  inkoomende,  in  Vriesland 

gebruikt  wierden,  mits  de  Staaten  toelieten, 

dat 


AANMERK,  op  het  V.  DEEL.      6f 

dac  deeze  Belasting  van  alle  uitgaande  goede* 
ren  naar  vreemde  Landen  betaald  wierdt ,  mee 
uitzondering  van  Boter  ^  Kaas  en  diergelyken* 
Een  gefthenk  van  zes  honderd  guldens ,  kort 
te  voren ,  den  Prefident  van  Schoore  gedaan , 
hadt ,  zekerlyk  ,  tot  dit  een  en  ander  niet 
ongunlHg  medegewerkt.  Voor  'c  overige, 
deeden  de  Staaten  den  ge-eischten  Eed  aan 
den  Keizer,  als  hunnen  natuurlyken  Erf  heer, 
by  volmagt  ,  op  eenigen  uit  den  hunne 
verleend.  De  Ingezetenen  deeden  dien  Eed 
in  handen  van  den  Stadhouder  van  Egtpond, 
en  alles  gefphiecjde  onder  Voorwaarden,  dat, 
hier  door,  geten  nadeel  aan  de  vérbon(ten  en 
privilegiën,  den  Friezen  ,  door  den  Keizer, 
gegund  of  bevestigd,  zoti  worden  toege- 
bragt  (/> 

BI.  apo.  r.  f3.  „  Karel  fchaafde  zyn 
Leger"  Dat  is,  hy  liet  het  doen,  door  den 
Hertoge  van  Alva,  denzelfden,  die,  in  ka* 
teren  tyd ,  zynen  heldhaftigen  naam,  met  hee 
dnfchuldig  bloed  der  Nederlanders,  l?ëvlek- 
tse  en,  thans,  onder  ^n  KeiaSer,  als  Veltheer 
g^boodt.  Alva  geleidde,  nevens  den  Gra^ve 
van  Buwren  ,  (die  de  Nedöf  Jandfche  Ruitere» 
(Mider  zig  hadt,  waar  by  veel  Spaanfche 
Knegten  gevoegd  waren)  de  voorhoede:  de 
Keizer  zdve^  (choon,  thans,  hee vig  met  het 
flerefyn,  aan  den  regten  voet,  gekweld,  Mee 
het  pynlyk  been,  wél  omzwagteld,  in  een* 
linnen .  doek  (Jtwalt)  (ni)  hangen ,  in  plaatzi 
van  den  fteegelreep,  ea,  te  paarde  gewapend 

zyn- 

(0  SCHWARTZEÏIB.     ƒ.     r.    »•    D.    W.     ^3-71.      ScffO^JUfV»^ 

Friefche  Hhter.  ^p.  £o$k.  M.  et5-*«di7» 
firn)  Zie  HuYO&c.  op  Stoke.  ai.  ^« 

E  a 


<JS  BYVOEGSELSen 

zyftde  ,  geboodt  hy ,  in  dien  ftand ,  het 
'  middelde  en  grootfte  deel ,  of,  zo  gezegden , 
geweldigen  Txoop  ,  des  Legers,  waar  na  de 
?igterhoede,  onder  't  geleide  van  den  Mark- 
graave  van  Brandenburg  Anfpach  en  den 
Cïrootmeester  van  Pruisfen,  volgde,  en  wel, 
%o  digt  mooglyk ,  óp  dat  het  niet  fchynén 
zoude ,  als  hadde  men,  in  't  voor  of  agter 
plaatzen ,  op  de  vromigheid  van  eenige  Bevel- 
hebberen  minder  vertrouwen  gefl:eld;een  zorg- 
vuldigheid, die  Karel  veel  in  agt  nam  Qn). 

BI.  291.  r.  18-  „  Jacób,  of:,  volgens  ande- 
ren ^  Joos  van  Kruiningen:"  Hy  draagt,  in 
gelyktydige  Schriften  (a),  den  eerstgemelden 
Voornaam  en  men  l^est,  in  de  verlyën  van 
de  Hollandfche  Leenkamer ,  dat,  op  den  29 
van  Herfstmaand  desjaars  1549^  met  de  erf- 
leenen  van  Kruiningen  ^  Heemliet  en  een 
^y  uitgors,  geheeten  ^orm^/d,  gelegen  tusfche» 
,,  HeemvUet  ende  Zwartewale  (py*  verlyd 
wierdt.  Jonkheer  Johan,  Heere  van  Crui- 
ningen ,  en  dat  deeze  heerlykheden  ^,  hém 
^,  wzren  angecommen  ende  befioruen,  by  dode 
,,  van  Jonckheer  Joost  ,  in  zynen  leuen  heere 
^,  van  Cruininghen  ,   zynen  Broeder  Qq').'^ 

r  Heer 

(»)  Db  Vber,  Kron.  bï.  71,  Pp».  Ti.  Vf^  73.  en  73,  ^, 
HoRTANS.   i*  bello  Gêrman.  /.  c»  ƒ•  »•  1634  «#  l6%l. 
(ê)  Cama&arius,  ds  halh  German  ^  apud  Schard.  /•  e,  ƒ.  », 

(/>)  Ik  teeken  dh  aan, ten  einde, met  één  woord, te  zejfgen, 
dat  dit  Uitgors,  Bornis»,  verlaad  is  uic  den  llroom-,  van 
welken  ik  gerprooken  heb  in  deeze  A»nm>  op  Wagen.  r.  D. 
bU  £51*  r,  21 ; alsmede, om  een  geringen  misflag  van  een  zeer 
kundig  Man ,  ik  meen  wylen  den  Heer  van  Grypskuju  ,  te 
hertellen,  die  vermeent  heeft,  dat  ook  ZwaruwsMl  tot  de 
lieèrlykheid  van  Heenvliei,  in  de  Hollandfche  Registers, 
^)i^KK>rdQb    Zie  Hem ,  b$(  ts  Water.,  Hoêg-AdeU  ZseL  bl.  29»  v 

(f)  Roode  Regift*  iS44*'i553f  Cas  H.  titel  Zeel.  en  Voor« 
ne,  bU  I7«  ^. 


AANMERK,  op  het  V.  DEEL.       69 

Heer  Joost  ftaat,  voor  't  overige,  reeds  in 
den  jaare  1531 ,  als  Heer  van  Heenvliet,  elders 
bekend,  Hy  was  een  zeer  dapper  en  door* 
zigtig  man  en  draagt ,  by  fommige  hoogduit- 
fche  Schryvers,  den  titel  yan  Stadhoudtr  vMn 
Zeeland  y  \  geen  Vj  zullen  ontleend  hebben 
uit  die  van  Burggraave ^  welk  ambt,  ten 
deezen  tyde',  in  het  Geflagt  van  Kruiningen 
berustte  c%  ,  door  Hem,  bekleed  wierdt  (r^ 
Hy  hadt  eenentwintig  Vaandelen  knegten  en 
twaalfhonderd  Ruiters  by  zig,  met  welken  hy 
deplaatzen,  door  Wagen,  genoemd,  onder- 
bragt ;  tot  dat  hy  ,  na  vyf  weeken  de  Stad 
Breeraen  belegerd  te  hebben,  aldaar,  in  een 
uitval  der  Belegerden,  doodlyk getroffen  wierdt 
en,    zeer    kort   daar -na,    overleedt  (5). 

BI.  292.  r.  12.  „De  Keurvorst  werdt  eerst 
tér  dood  veroordeeld."  Hy  wierdt,  niet  naar 
de  Duicfche  regten,  voor  de  Stenden  des 
Ryks ,  dat  is  voor  zyns  Gelyken^  te  regt 
gefteld,  maar,  dooreen'  Krygsraad  (zeldzaam 
Toorbeeld  in  die  tyden)  van  Spaanfche  en 
andere  vreemde  BevelheWberen ,  onder  voor- 
zitting  van  den  reedsgemelden  Hertoge  van 
Alva,  gevonnist  om  onthoofd  te  worden; 
op  geen'  anderen  grond,  dan  dat  hy,  daor 
den  Keizes,  in  den  Ryksban  gedaan,  hun, 
uit  dien  hoofde ,  fcheen  doodfchuldig  te  zyn. 
BL  297.  r.  6.  V.  o.  „  Doch  dip  gelukte 
niet."  Die.  van  Zeeland  moesten  zes.Oor- 
logfchepen  in  Zee  brengen,  bemand  met  400 
hoofden,  't  geen,  voor  den  tyd  van  3  maan* 

den', 

(o  Rentebrief  op  de  Lyft  y:in  Stakkea  van  de  Rekenkam, 
na  Zeel.  fif,  9.  Alkemasb»  Befchryv.  van  den  Briel.  1  D. 
H,  303. 

(O  HaM£LMan  Oldênhurg.  Chrênic.'J>U  3S2. 

E  3 


70        BYVOEGSELS    bm 

den,  berekend  wierdt  op  24000  Gl.  Zy  von^ 
den  hunnen  aanflag  niet  geévenredigd  aan  die 
van  Vlaanderen  en  Holland:  'er  was  nog  zeer 
veel  op  te  brengen  over  voorgaande,  en  nog 
ioopende  Beden :  ook  vereischten  de  fortifi- 
catien  en  het  Zeeweezen  groote  fommen  gelds. 
De  Afgevaardigden  uit  de  Zeeuwfche  Ste* 
den  y  daar  thans  de  Haringvisfery  gedreven 
wierdt,  bewilligden  wel  in  een  bejasting  van 
^  Gl. ,  op  ieder  last  Haring  en  Visch  ;  dan 
wen  voorzag  dat  zulks  niet  toereikend  zyn 
zou  ,  om  de  benoodigde  penningen  te  vin- 
den. De  Prelaat  ,  de  Edelen  en  die  vaq 
Middelburg  wilden ,  daarom ,  nog  daar  en  bo^ 
ven,  over  geheel  Zeeland  3  ligtcn  twee  pon- 
den grootenvls.  op  iedere  Zoutpannc,  en  10 
SchelL  grooten  vis.  op  elk  honderd  witzout, 
van  buiten  in  Zeeland  aangebragt;  kunnende 
het  te  kort ,  naar  het  gevoelen  van  die  van 
Middelburg  ,  gevonden  worden  over  de 
Steden  en  Plaatfen ,  daar  de  Haringbuyzen 
wierden  uitgerust.  ^ —  Die  van  Ziericzee  , 
Rcymerswaal,  Goes  en  Tholen ,  als  weinig 
voordeel  hebbende  van  de  Vislery,  floegen 
de  voorgeflagen  belasting  op  deZoutpannen  af, 
doch  wilden  heffen  11  ftuivers  op  elk  hon- 
derd grof  Zout,  't  geen  de  Hollanders  in 
Zeeland  zouden  aanbrengen ,  binnen  de  eer* 
fte  5  of  6  maanden  en,  daar  en  boven,  3  ftui- 
vers op  iedere  Ton  vreemden  Haring.  -— 
De  Landvoogdes  bekommerde  zig  weinig  over 
de  weigering  der  vier  gemelde  Steden,  en 
$cf royeerde  de  Staaten  van  Zeeland,  by  een' 
Aéte  van  13  Oftober  1547,  om,  tot  vindièg 
van  de  kosten  der  uicterusten'  Oorlogfchepen, 


AANMERK,  op  het  V.  DEEL,       71 

cè  ligten  1  Guldens  op  ieder  last  Haring  cd 

Viscb ,    geduurende  dien  teelt  gerangen  en 

aangebragt,  en,  nog  daar  en  bpven,  twee 

ponden  grooten  Vlaams  eens,  op  iedere  Zout* 

Jwmne^    over  geheel  Zeeland;  ofte  anders, 

£0  de  meerdeiiieid    der  Staaten  zulks  betet 

mógt  oordeelen  ,  één  pond  op  ieder  Zout- 

panne,   en  twee  fchellingen  van  ieder  100 

grof  zont ,   in    Zeeland    zynde    of ,    door 

Zeeuwfehe  Schepen,    aangebragt  wordende ^ 

*ot  den  45  Jnly  van  \  volgend  jaar  1548; 

térwyl   het    te    kort    komende  zou  worden 

gevonden ,  op  zoodanige  een*  wyze ,  als  de 

drie  Staaten  *s  Lands    van    Zeeland ,   na   't 

lioóren  der  cekening  van  dett  togt ,  ten  mlnfteii 

nadede   en    4aste    van    den    Lande   en   der 

Inwoonders   van    dien,    zouden   vinden    te 

behooren;  en  dit  voor  deze  reize  aUeenlyk^ 

onverminderd  de  Privilegiën  van  den  Lande 

^an   Zeeland  (r)* 

De  Vloot  zal^  op  dien  voet,  uitgerust  zyn, 
docli  niet  voor  't  volgend  jaar ,  en  in  minder 
getal  van  Schepen.  Den  26  July  154S  ,  * 
wierdt,  in  tegenwoordigheid  van  Maximiliaan 
^an  Baurgondie  ,  ter  Veere  een  dagvaart 
gehouden  van  byna  alle  de  Zeefteden  in 
Vlaanderen,  Holland  en  Zeeland,  zig  met  de 
Haringvaart  geneerende  ;  als  Nieupoört , 
Duinkerke  j  Ooflende  ^  Delft  ^  Kotter  dam  ^ 
Schiedam  y  Enkhuizen  en  Waterland;  Mid- 
delburg  y  Vlisfingeriy  Brouwershaven  ^  Zoute^ 
lande  y  Westoapette  en  Bommenéde  y  welker 
Afgevaardigden  met  Eerenwyn,  van'sHeeren 

ea 

,    ISr)  Zie  BjJêi9  3  B,  ^  EAMnLim  Bêfikr*  v.  Pitn  ».  Dell» 

E  4 


7»         BYVOEGSELS   EK 

en  Stadiswegen,  befcbonken  wierden  (ji)\  fiui^ 
tende  voorts  een  Verdrag,  om  twee  Guldensr 
op  ieder  last  Haring  en  Visch,  ter  befcher- 
ming  van  de  Neeringe  en  Visfery,  op  te  brenr 
gen  (v).  In  gevolge  hier  van  wierden,  in 
Holland,  vyf  Schepen  van  Oorlog  uitgerust^ 
in  Vlaanderen  tier,  en  in  Zeeland  drie  (w^., 
<  Bl«  ^99\  r.  15.  „  Kauel  de  V.  lei  dus  de 
gromdflagen  yan  eene  yolflagen*  overheerfching 
der  Nederlanderen'*  Daar  men  reeds  gezien 
heeft,  dat  het  invoeren,  van  beftendig  en 
geregeld  Krygsvolk  ,  't  geen ,  by  vrede  zq 
wel  als  oorlog  9  dienen  zoude ,  en  in  eed 
van  den  Graave,  als  Souverain  van  den  Lande, 
ftondt,  aan  Karel  den  Stouten ,  is  toe  te 
fchryven,  en  dat  reed^  de  Staaten  van  die 
tyden,  met  grond  gevreesd  hadden,  dat  di^ 
Vorst  hen ,  door  dat  middel,  iq  meerder 
onderwerping  zogt  te  brengen  C^),  kan, 
mynes  oordeels,  Karel  de  V. ,  door 
het  beftendig  in  dienst  neemen ,  van  eenige 
manfchap ,  en  wel  van  maar  vier- ,  of  eigenlyk 
'  drie  duizend  (y')  paarden  pp  de  grenzen,  niet 

g^- 

(u)  ERMK&rNS  /.  f,  bl.  85* 

(vy  Zie  fyfd0  Copulaai   têr  RêUnhêm^r  van  Zêtlani  f  422»  * 
'  Cw)  AcRT  V.  D*  GoES,  Regiitêr^  7^*g'  iS4i{.  ft«  D»  ^Asip* 
(m)  Zie  mvne  Aanmerk,  op  Wag.  4»  0«  kU  119.  r.  19.    en 
Henooip  over  de  Miiit.  Junsd,^  kU  6s*  Zie  ook  Wao,  VI.D* 

#/.  44* 

(y')  In  't  I^€ptrtor»  der  Plakk.  by  Wag.  aatigphaald  ,  (laat 
'4000,  doch  drie  dujpmt  in  de  Duitfcbe  overzetting  derOrdon- 
*4iamie  zelve.  Cde  J^'ranfche  is  niet  geb9ekt)  in  het  2*  Mm* 
««r.  van  VAn  Dam,  bli  278»  ook  te  vinden  by  van  der. 
i^EMP  ,  rtrzamii»  van  Stuik,  nopens  dêMilit.  Jurisd»  I  Du  bU  12. 
'In 't  Plat.  Boêk  v*  l^iatnd.  1  P'tU  7S7^  wordt  de  pr»rfprong|yke 
Franfclie  Tekst,  die,  by  de" overzetting,  iu  vcelen  deele  bc- 
•dorven  is ,  gevonden»  Zoo  leest  men  in  de  laatfte  Cv.  d.  Kbmp* 
j^U  19.)  Prou9oflên  van  dtn  Qaartitrt  ^  daar  in  'c  Fransch  ttaat 
Prêvêtt  dêt  Mattfihanx  du  Quartiêr,  Wie  decze  waren  zie  by 
CpMivUNEs  VEftat  de  Ckarht  1$  Hardy^  p,  659.  en  by  MApu* 
4biMU  7«M.    1.  (in  qto.)  pfig*  44* 


AANMERK,  op  het  V.  DEEL.       73 

geoordeeld  worden  den  grondflag  van  vol- 
komen* overheerfching  in  de  Nederlanden 
gelegd  te  hebber)';  te  minder,  daar  het 
bekend  is,  dat,  in  *s  Keizerscyd ,  de  befoU 
diging  van  va^e  manfcbappen,  by  alle 
Mogendheden,  zo  zeer  in  zwang  was,  (x;)  dat 
geen  Land  dezelve,  zonder  gevaar,  misfchen 
konde.  Dit  belet  niet,  dat  de  wyze  en  de 
voet ,  waar  op  dit  Volk  gebragt  wierdt , 
van  de  voorgaande  verfchilde,  voor  zo  verre, 
byzonder,  (en  dic  is,  door  kundigen,  reeds 
voor  my,  opgemerkt j)  by  de  Ordonantie  van 
Keizer  Karel',  den  Krygs- overheden  meer 
gezags  wierdt  gegeven ,  zo  omtrent  de  mon- 
ftering,  als  bet  ftrafFen  hunner  onderhoorigen, 
pok  in  gemeen^  misdaaden ,  mits  zy  het 
leeven  niet  raakten  (öf)  ;  daar ,  onder 
Karel  den  Stouten ,  alle  misdaden ,  door  den 
Regter  der  plaatze,    wierden   jreftraft  (jby 

BI.  315.  r.  7.  V.  o.  „  '/  IFelk  (^de  toe- 
ftemming  en  bezegeling  van  het  Verdrag  van 
Augiburg)  „  in  Holland  geene  kleine  moeite  in 
hadt."  Menftemde  'er,  in  dit  Gewest,  eerst 
toe,  tegen  den  Zomer  des  jaars  1549  ,  toen 
ook,^  kort  daar  na,  de  bezeegeling  zelfs,  door 
Dordrecht  ^  op  s'  Keizers  aanfchryving  en 
4fr  Staaten  bewilliging,  gefchiedde  (c).  Hoe 

^t 

C2)  Roberts.  /.  t,  i  ^W.  fMf.  154»  f*iq* 

(tf)  Zie  /tntwêtrd  tp  iê  Mitfiv  va»  4ên  Rsgtnt  —   êv$r  dé. 

"Memor,  vam  Amfterd,  bl.  ii  en  volg.  Briif^  nfêttt  d$  Pr»  düê- 
VifU  9vr  de  MiUt.  Juritd,   bl«    i8  «»  vêlg,  enz* 

(Jb)  IMemoir,  pour  i*Hifi»  de  Boutg,  p.  2^9  &  290.  ,,  Se  Ut 
{Jet  Gent  de  Gitërre')  ,,  fent  eu  cemmetten$  aueunt  tas  crimi» 
iiels  eu  aucres»V//  ferens  pugnit  &  cerriges  par  les  Jultices  de; 
.lieuXy  M  les  di»  cai  auronc  été  commis. 

<0  Ad&.  V.  o,  Góu,  Regift.  ep  ^t  jaar  1549.  bl.  is« 
16;  |i.  vcrgeL  ScuwAaTZSAB*  Pr*  Charterb  3.  D.  bl*  is8« 
^n  TAN  SB  Wall,  Privikg.  YrDordr.  bl«  ii39« 

E  5 


74  BYVOEGSELS  en 

\  itt  Gelderland  ging^  zegt  ook,  in  *t  i^r* 
volg,  onze  Wagen.  (^>  Doch,  nergens  > 
ontmoette  men  zo  veel  tegenftand ,  als  in 
Friesland  (^).    - 

BI.  3a I-  n  ipé  ,,  Z)^  doöling,  daf  dê 
Héllandfche  Graaven  niet  leenroerig  vaw  't 
Ryk  yi^aren.'*  Te  regt  noemt  Waoe^t.  dit 
êéne  dooiing;  waar  aan  men  thans  te  minder 
kan  twyffelen,  nadien,  byeonder  na  zyii 
fchryven,  deeze  zaak  tot  genoeg^aame  klaar* 
beid  is  gcbragt  ett,  opzettelyk,  aangetoond^ 
dat'  niet  alleen  Holland ,  maar  alle  de  Ne- 
der- 

(i)  I  D.  W*  %\9.   efl  Handrest.  vtn  Nymeg,  i.  Stak.  hU 

«51—25».  < 

(O  ScHWAftTZKKB.  /•  u  i6$*i7a.  174.  ï7tf*  i^i'  186— !«»• 
De  Staacen,  naamenJyk»  iran  dat  Gewett»  haéden,  ot  voor- 
gaatde  weigering »  den  elfden  Oétob.  1549,  op  ilerk  aan- 
liouden  der  Konfdgin*Landvoogdesfe,  wel  een  omwerp  vaü 
RatifitMie  gemaakt»  onverminderd  de  voorgaande  Traktaaten, 
Privilegiën  e»z.,  'c  geen  men,  door  vfer  Afgezondenen, 
met  oaane  P/«Mr  vm  Dêltêwnt^  Jancke  van  Deuwtmat  Cscr» 
gien  vsm  Rcünia  en  Idzsrd  van  Gtêvw^flhu^  den  Keizer  liet 
aanbieden,  maar  bet  voldeedt  ten  Hove  zo  weinig,  dat  do 
Graaf  van  ^^kembekg  ,  Stadhouder  van  Friesland,  op  den 
ateventienden  van  Louwmaand  des  jaars  iSSO ,  nament 
den  Keizer,  verklaarde,  dat  hy,  van  zyner  Majefteirt  wé* 
f  en  ,,  hocre  amwoorcMe  n^ec  en  aecéptiardc;  ende  ge?» 
»•  ™^^  die  Landen  ben  mitten  anderen  ayne  Majeftpyta 
9,  Erfüederlanden  nyet  en  hadden  willen  confbrm  makken, 
>,  ende  die  reuerfaelen,  hem  get»refenteert,  accepteren,  dat 
»»  zyn  Mayefteyt  in  dezen  Oiike  den  Lande  van  Vrieslandt  . 
9,  voorder  nyet  ïnmeeninge  wat  te  gratificeeren ,  maer  datzyiio 
99  Mayefteyt,  in  den  naem  ende  qualiteyt  als  Keyfer,  ver- 
99  ftont,  beroerende  die  felue  faike,  te  bliuen  in  zyn  geheel, 
99  ende  dat  die  Landen  mochten  onerieggen  ende  bedeync- 
„  ken,  wat  hen  in  toecommende  tyden  ,  vuyt  oerfaike  van 
„  detzen  mochte  overcommen ;  ende  hoewel  die  voorfchreven 
„  ratificatie,  op  ren  naem  van  de  Ceneraliré  aller  deezer  Ne- 
„  derlanden,  *t  Heylich  Ryk  overgefonden  was,  achtervol- 
s,  gende  huer Confent , dat  men,  die»  nyet  jegenflaende , /•»<& 
„  di9  van  P'Hêtïandt  taattn  êp  ben  Alviu  ,  findtr  te  letten  efta 
„  tarrefieeren  •p  htterhydar  refays^  v/ygêringe  ende  dfffkéfteyt.^ 
My  is  niet  gebleeken,  dat  Friesland  hier  door  bewoogen  il 
geworden  om ,  ^p  een  «ndere  wyse,  htare  toeftemoüng  te 
geevea* 


AANMERK.  OP  het  V.  DEEL.      75 

d«rlanden   Leènen    des   Roomfchen    R3fks  , 
oudtyds,  geweest  zyn  (ƒ). 

BL  323,  r.  9.  V.  o.  „  Ferdinand  de  III. 
verklaarde  op  den  zesden  van  Hooimaand^ 
(1648),  - —  dat  h's  de  Staütm  der  Veree- 
nigde  Nederlanden  hitldt  voor  zyne  Vrienden 
tn  goede  Nabuuren  ;  ^aar  uit^  met  grond  ^ 
heflooten  wordt  ^  dat  de  Keizer,  ten  dien 
tyde,  ftilzwygens,  van  alle  oppergezag  over 
dq  Vereenigde  Nederlanden  afgeftaan  heeft.** 
Beroemde  Luiden  ,  onder  de  Duitfchers 
zelven*,  hebben  die  woorden  mede  zo  be- 
greepen  (g) :  doch,  als  men  let,  dat, 
volgens  het  53.  artikel^  der  .Munftferfche 
Vrede  ,  waar  in  dezelve  voorkoomen  ,  ge- 
fprooken  wordt  van  aanhoudende  cnzydig* 
lieidy  vriendfchap  en  goede  nabuur fchap  (K), 
dat  ook  de  Staaten ,  reeds  ten  jaare  1578, 
door  den  Heere  van  St.  Aldegonde,  by  den 
Ryksdag,  lieten  aandringen,  hoe  de  Neder- 
landen van  Duitschland  ,  uit  hoofde  der 
oude  verbintenisfen ,  niet  konden  gefcheiden 
worden ,  en  de  Sténden ,  daarom ,  de  on- 
heilen van  derzelver  Vrienden  eli  Nabuuren 
behoorden  aftekeeren ,  .  «n  als  men  'er  , 
eindelyk  ,  by  voegt,  dat  die  Stenden,  ten 
jaare  1654,  verklaarden,  met  de  Staaten  te 
willen  onderhouden  dezelfde  enzydigheid  i 
vriendfchap  en  goede  nabuur  fchap  y  die  zy, 
geduurénde  den  Spaanfcfien  oorlog  ,  met  hun 

on- 

e/)  Meirmaw,  mgkru  i$  S9lut.  Vinc  inttr  5.  it.  A^r.  & 
raêdêr.  Bttg.  R0uèlit.  Zit  ook  Isaac  yam  Dn  DoKi  dê  Hm» 
fttio  f»0d,  dim,    iut$r  Diogcis,   Traff^.  &  Mtgë»  fkMC^L  Mf 
éeinteps  Imptr.  Rgm»  Germ, ,  imterctjpi» 
.  iJÓ  CoNRiifG.  d$  Fiuib.  Impêt.  C.  a8.  P«  77tf« 


75         BYVOEQSELS    bn 

onderhouden  hadden^  fcbynt  het  my  dqidJyk 
genoeg ,  dat  de  benaaming  van  vriend-  en  «^ 
buurfchap,  noch  by  den  Keizer  en  de  Sten- 
den, noch  ook  by  de  Staaten,  in  dien  tyd, 
bet  denkbeeld  van  alle  vereeniging  met  hett 
Ryk  en  deszelfs  Opperhoofd,  in  deeze  lan- 
den, uitfloot;  waarom  ik  het  geheel  ophouden 
van  die  vereeniging,  en  s' Keizers  ftiizwygende 
erkentenis  van  geen  oppergezag  over  deeze 
Landen  meer  te  hebben ,  liever  op  andere 
gronden  zou  bouwen ;  waar  onder  men 
tellen  kan ,  dat  de  Keizers  en  het  Ryk , 
ondanks  de  llerkfte  aanzoeken  d^r  Neder- 
ianderen  om  hulp  en  byftarjd  tegen  Spanje, 
hun  ,  nimmer  ,  dezelven  verleend  hebben , 
hoe  zecir  zy  egter,  zoude  het  Verbond  van 
Augsburg  blyven  ftand  grypen ,  daar  toe 
waarlyk ,  verpligt  waren ;  dat  de  Keizers  en 
't  Ryk,  deeze  nalaatigheid  gevoelende,  ook, 
lang  voor  den  jaare  1648  ,  geen  Rykslas- 
ten  van  deeze  Landen  raeerdei:  gevorderd 
hebben;  dat  de  Keizers,  na  den  jaare  1641, 
hebben  afgezien  de  .  Staaten ,  met  den  .  titel 
van  onze  en  des  Ryks  lieven  en  gebrouwen, 
te  benoemen  en,  dat  Ferdinand  de  lil., 
in  het  meergem.  jaar  van  1048  ,  zig  niet 
verzet  heeft  tegen  de  bcnaaraing  van  Hee'- 
ren^  een  bewoording  van  onaf hanglykheid , 
welke  hun ,  in  het  53.  artikel  van  het 
Tractaat  van  Munfter,  gegeven  wordt,  maar, 
integendeel ,  hetzelve  anikel  heeft  beves- 
tigd :  (i)  zo  als  hy  dan  ook ,  ten  jaare 
171  o,  geen  zwarigheid  gemaakt  heeft  ,  de 
algemeene    Staaten    Hoog    Mogende   Heeren, 

te 

(O  Du  MjiVT,  Cerpt  Diflm»  T«  tf.  p«  K  fol.  44d« 


AANMERK.  OP  HET  V.  DEEL*      'j^ 

xt  noemen;  terwyl  de  Ryksftenden  dezelven, 
reeds  in  den  jaare  1653  (*)  en,  by  de 
bevestiging  van  het  gezegde  53  artikel  des 
Traflaats  van  Munfter,  ten  jaare  1654,  mede 
Httren  én  Hoogm9gende  Heeren  genoemd 
hebben.  Doch,  over  deeze  Hof,  misfchien, 
in  het  vervolg,  nader. 

BI.  326.  reg.  14.  „  Maximiliaan  van 
Egmond  ,  Graaf  van  Buüren ,  gaf,  na 
tem  zonderlinge  ziekte  van  niet  meer  dan 
yier  dagen,  zittende  en  gekleed j  den  geest*' 
een  Fransch  Schryver,  van  de  zestiende 
eeuw  9  heeft  dft  afllerven  breeder  verhaald, 
en  hoe  zeer  men  hem ,  fomtyds ,  met 
voorzigtigheid  leezen  moet,  en  zyn  verhaal 
van  dien  aart  is ,  dat  men ,  voor  en  na  dien 
tyd ,  meer  foortgelyke  gevallen  ontmoet ,  is 
het ,  egter ,  zeldzaam  genoeg ,  om  hier  ter 
neder  te  ftellen ,  byzonder  daar  het  een 
perfonaadje  raakt  ^  tot  wien  en  zyb  geOagt  de 
Nederlanders  zulke  naauwe  betrekking'  hadden^ 
De  zaak  dan  droejg  zig,  volgens  Brantome,  in 
dezer  voege  toe^  Maximiliaan,  't  zy  door 
fterk  pinken,  ('t  geen  ten  dien  tyde  zeer  in 
zwang  was,  en  waar  aan  hy  niet  gewoon 
was  zig  te  onttrekken)  (/)  of,  door  een  ander 
toeval,  fcbielyk  aaiigetast  en  te  bed  geftort 
zynde  ,  .  binnen  Brusfel ,  kondigde  Andries* 
van  Wezel,  (Fezalius)  lyf-arts  van  den 
Keizer,  hem  aan,  dat,  zo  de  regels, van  zyne 
konst  niet  faalden ,  hy ,  binnen  vyf  of  zes 
uuren,  fierven  moest;  hem  daarom,  raadende 

^  zy- 

(ib)  Vid.  Meerman»  /•  0.  Cap,  3  &  4*  ^J^i  «//^f*  duU^ 
(,0  Lamb.  HoRTiNS*  4ê  Ml.  Qtrm.  ƒ•  1639. 


78  BYVOEGSELS  ÊM 

zyne  zaaken  te  befchikten.  De  Graaf  ^ 
zonder  zig  te  ontzetten,  zondt,  terftond,  om 
'  zyne  twee  voornaamfte  Vrienden ,  den  Kar- 
dinaal  van  .Granvelle  ,  en  den  Graave  van 
Aremberg^  maakte  zyn'  unerften  wil  en  nam 
het  ouwel.  Dit  verrot  zynde,  gaf  hy  last 
hem  uit  het  bedde  te  tillen,  van  'c  hoofd 
tot  de  voeten  in  't  harnas  tefteeken,  en,  in 
zyn  best  gewaad,  met  de  orde  van  'c  Vlies 
om  den  hals,  op  een'  zetel,  te  draagen  naar 
de  groote  zaal  van  \  huis ,  waar  in  hy  zig 
bevondt  ('t  geen  dat  van  Gaasbeeke  wa&(f»)) 
en  werwaarts  veele,  aanzienlylf:e  en  a^ndere^ 
luiden  t'zaamgevloeid^  waren,  om  hem,  die 
men  nu,  door  geheel  Brusfel,  verhaalde,  dat 
zo  fpoedig  fterven  moest,  het  laatst  vaarwel 
te  zeggen.  In  de  zaal  gekoomen,  liet  by 
allen ,  waar  onder  zyne  meer  en  mindere 
Bedienden,  tot  zig  naderen,'  fprak  ze  vrien* 
delyk  aan  ,  beval  ze  den  Kardinaal  en  den 
Graave  van  Aremberg,  lei  bun  eenige  gedagt- 
nisfen  toe,  reikte  hun  de  hand  en  eischte^ 
daar  op,  den  rykverfierden  Beker  (^Godet^^ 
dien  hy,  in  zyne  vrolyke  gastmaalen,  gewoori 
was  te  gebruiken.  Midlerwyl  een  verhaal  van 
zyn  leevcn  en  's  Keizers  gunscbewyzen , 
jegens  hem ,  gedaan  hebbende ,  gaf  hy  het 
oi^eo-teken  van  den  Vlieze  aan  Ar&mberg 
over  y  om  het  zelve  den  Keizer  te  behan- 
digen  en,  door  twee  zyner  Edelluiden,  zig 
de  armen  doende  onderfteunen ,  dronk  hy 
den  katften  teug,  ter  eer  van  Karel  den  V., 
deszelfs  weldaaden  roemende,  en  verklaaren- 
.de^  nimmer,  hoe  zeer  daar  toe  aangezogt , 

het 

(»)  £•  BE  VSBR,  /.  f.  kh.9^. 


AANMERK^  pp  WT  V,  DEEL.     79 

h»%  Sf^^  V^n  zyn«q  Meestto:  gekeerd ,  noch 
in^t  <de  PfQUjUtnten  gedronken    te  hebben* 

/iREi^^mia^G  ook  voor  oen  jongdea  dienst  te 
4%i^ef^  r  BQg  eens  de  omftaande  Hop-  ea 
£deU\udeiv  yaarw^l  «eggwdo  en  Vazauus 
Ómiif l^W^ )  geboodt  by  ^  dat  men  hem 
we4er  t^^b^dde  ?pu  dfaagen-,  en  gaf^ 
onder  't  nederleggen ,  den  geest  (n)^  Zyn 
ft^dag  wprdt  vermeld  op  den  23,  van 
Wifitermaand  des  jas^rs  154S,  *s  morgens  om 
yi^  ^ufeiw  lp  Frieshmd,  daar  hy  Stad* 
houder  was ,  wierdt.  ^yn  overlyden  plegtig 
gevierd  (^> 

BL  sjo.  X*  13.  ^5  ^y  hwiUigden  in  een 
gefchepk,  ter  zyner  (Pwiups^  blyda  inkomjie^ 
wm  yyftig  duizend  Füips  guldens/*  Fries- 
land ftondt ,  óp  voorflag  van  den  Prefident 
vaa  den  Hove  aldaar,  Hippolvtus  van  Për* 
9VN  9  hem  een  gratuiüU  toe  van  ^,  tien  dui« 
^  ^end  Carolus  guldens  ende ,  daer  toe  t 
^  tiei^cif  twaelefder  alderbesteen  excellenftd; 
^^  peerden  ,  die  men  in  Groningerlcmt  zal 
^  Vleten  te  crygen  ,  voor  de  fumma  van 
^  tjwaelef  hondert,  off  daer  omtrend,  Caro- 
„  lus  guld^s  C/^)»"  D®  Qroningfche  Paar* 
^d  dan  wierden,  to^  te?  tyde,  de  uitmun* 
tenfte  gerekend ,  .  en  men  ziet  \^  nog  een 
iweem  der  onde  Frirfche  gewoonte,  om  die» 
dieren.,  in  plaatz  van  geld ,  den  Vorften  aan 
te  bie4e)Q  (j^)» 

BU 

(n)  B&ANTOMZt  Mêm^ir^  da  Capiu  étran^*   T«  !•  p.  s?5-^ 
180. 
(O  Db  Veer  /•  e,  en  Schwartzenb.  /.  «•  ft.  D.  bh  147. 

0^)  SCBWAPLTZCNII.   /.   «•  bL  l6l   CD   162. 

If)  Zie  ckext  AaBmerlu  op  Wa9*  x  P*  bU  S.  r.  9. 


iö       bVvóegsels  Éfi  ' 

BI.  331.  r.  6.  3,  De  inhuïdiging  gei 
fchiede  -  te  Reimerswaal.'*  En  wel  met  groo- 
te  pragt  eii  ftaatfie ,  volgens  verhaal  van 
Reigersberg  co,  '"  tegenwoordigheid  van 
de  Zeeuwfche  Edelen  ,  Maximliaan  yan 
Pourgondie;  yaH  Kruïningen;  yan  Renesfe; 
"^an  naamjiede;  yan  Botland;  yan  Thuilyan 
Serooskerke;  yan  Romer sivale ;  yan  den  Ahee^ 
Ie  en  ian  Borsfelen  Q). 

BI.  332.  r,  9.  5,  De  Graaf  van  Areht- 
BERG  —  heeft  9  eerst  tri  den  aanvang  des  vol- 
genden jaars,  de  hulde  ^  in  's  Prinfen  naam^ 
in  Friesland ontvangen."  De  Staa- 
ren, die  eerst,  en  daar  na  de  Stadhouder^ 
zwoeren,  deeden  den  Eed  te  Leeuwaarden, 
op  den .  zeventienden '  van  Louwmaand  des 
jaars  1560,  en  hadden ,  thans ,  eenige^ 
verandering  in  den  ouden  eed,  doof  Karel 
den  V.  ^  ten  jaare  1 5 15,' gedaan  ,  ontwor- 
pen; maar  Philips  begeerde  ze^  op 'geen* 
anderen  voet  dan  zyn  Vader,  te  doen.  Der 
eeden  '  der  byzondere  Steden  wierden  ,  korc. 
daar  na^  afgelegd  (/). 

BI.  334.  r.  7.  ,,  Die  van  Delft  en  Lei- 
den ^  merkten  aan,  dat  men,  vooraf,  be- 
hoorde vast  te  ftellen  ,  hoe  't  met  de  opyolr, 
ging  gaan  zou,  als  een  Dogter  ouder  was 
dan  een  Zoon.'*  'Er  ftaat,  eigenlyk,  in  de' 
HoUandfche  Refolutien,  „  die  Van  Delf 
^,  ende  Leyden  feyden  geraden  te  wefen  , 
3,  te  yernemen  ,  wat  'er  gedisponeert  was 
w  ^ft^  fa^  werden  ^    wefende  ouwer  Doch- 

„  ter 

(r>  1.  D.  W.  494— 499* 

(<)  Zte  Ermekins  Qver  Rommcrswalb  .  bl^  $t. 

(^1)  SCHWARTZUfB.  /.  r.  kt.  175.  l?^*  178.  iVs.  lts* 


AANMERK-  op  het  V*  DEEL.      8t 

,^  ler  dan  Soon."  (u)    Die  yasp  ftellen  dan, 
waar  van  Wagenaar  fpreekt,  raoec  tot  den 
Keizer  gebragt  worden  ;    zo  de  Staaten   die 
zelfs  deeden,  kwam  geen  verneemen  te  pas  (v^. 
.    BI.  3;34.  r.  i6.  „  Karel  de  V.  beeft  ^  — . 
5,  ongetwyffeld ,  — •  beoogd^  de  Regeering  der  ^ 
5,  Nederlanden  in  zyn  Stamhuis  erfeiyk  te  niaa- 
,^  ken.'*    Ik  vertrouw,  reeds  meer  dan  eens, 
te  hebben  doen  zien  ,    dat  Holland  en  Zee* 
land,  van  ouds,  erfeiyk  waren,  (w)  waarom 
ook  'sLands  Graaven  en  Graavinnen,  door  de 
Edelen  en  Steden ,  geboren  Landsheeren  en 
Landsvrouwen    gezegd  wierden ,   (x^  en  die 
hadt  ook  plaats  nopens  andere  Gewesten  (ƒ)* 
De  Keizer,  dan,  behoefde  in  zyn  huiz  niet  te 
brengen  V,   't  geen  'er  reeds  was  ;  maar ,  daar 
hy,  t«  regt,  begreep,  dat  de  plaatsvervulling, 
hier  te  Lande,  niet  overal  gebruik  vondt ,  was  hec 
geruster  voof  zyn  Geflagt,  de  erf^opvolging, 
dat  is  de  wyzé  van  dien,  in  de  Manlyke  en 
Vrouwelyke ,    in  de  regte  en  In  de  zydlyn, 
door  alle  Nederlanden,  (die,  voor  het  eerst, 
onder  zyn  gebied  vereenigd  waren,)  op  één 
perfoon  uit  hetzelve,  nader  te  verzeekeren  en 
te  bepaalen.  Dit  ftrekte ,  teffens ,  ten  nutte  van 
deeze  Landen,  die,  in  vroeger  ty den, dikwerf, 
van  een  gefcheurd    en  op  den  rand  van  'c 
verderf  gebragt   waren,    door  de  twisten  en 
oorlogen,  welken,  in  de  byzondere  Gewesten, 

de 

(xi)  Adr*  v«  d.  Gobs  y  Regr.  hL  &6.  op  V  j*ar  1540. 
(V)  VtrgeU  alliifr  Ap  Aanin*  op  Wagsni  bL  430^  r.  i2« 
(w)  MiKB*  Charterb.  4  D.  bl,  383*    VVagcv.  2  Z).  bh  432* 
ix)  Zie  deeze  Aaamefk.  bl.  84.  (/•>   en  Kempbnaaiu  Diff^ 

hef   37— S2«  *#  60. 
Or)  ^ie,byvoorb.,  Uand^^.  vanNiemeg.  t  D.hL  ta?.  ÖolTMCifi 

VAN  PAPEDoa.  ^üm/.  M'êfg.  Tm.  3*  ^^g*  8  §t  44*  Cétn 


82  BYVOEGSELlS    bn 

ëenagebteevenfe  Bloedverwanten  onzer  G ma ve» 
of  Graavinnen  (dte  elk  bunnen  aanhang  öt^et 
de  LandfiJaaten  hadden)  ovcf  de  erfopvolging^ 
onder  dén  anderen,   hadden  gevoerd. 

BU  339.  r.  13.  ^,  De  Hollanders  beloof' 
den  ''sPrinfen  Amptenaaren  onderwerping  en 
lïulpj,  als  zy  zig  van  hunne  Ampten ,  naar 
behooren,  kweeten/'  Ik  las  liever,  in  plaaca 
der  tien  laatfte  woorden,  eenvoudig  dus,  ^^  in 
^,  V  waarnèemen  hunner  Bedieningen/^  aJb 
ftemmendc  best,  myns  oordeels,  met  de  woor- 
den van  den  eed  ,,  heüren  dienst  doende  en  ds 
i,  exerceerende'^hl  338.  r.  16.);  die,  voor 
\  overige,  ook  in  de  eeden,  aan  vroeger' 
Graaven  gedaan  ,' plaatz  greepen  ^  en  voor 
welken  men  ook  zeide,  ^,  horen  officie  doende 
(zy  dat  is,  wanneer  zy  beezig  waren  hun 
Ambt  teverrigten.  Daar  dè  gehoorzaamheid ,  in 
dit  geval ,  van  zelve  fprak ,  lieten ,  misfchien 
om  die  reden  ,  de  Friefen  'er  deeze  bewoor- 
ding af,  eenvoudig  beloovende,  's  Vorften 
Stadthoudér^  Prefident^  Raaden  en  Officieren 
te  zullen  eeren   ende  obedieeren  (a'). 

BI  339.  r.  6.  V*  o.  „  De  Staatett  ver- 
mydden,  zorgvuldiglyk ,  deeze  laatfte  benaa- 
ming, "  My  is  zelfs  niet  geblefeken ,  dat 
in  de  Eeden,  aan  vroeger  Graaven  gedaafi , 
de  Edelen  en  Steden ,  burtnen  geboren  Lands- 
heer, den  naam  van  Overjien  Heer  ^  van 
Welken  Wagen,  hier  fpreekt,  gegeeven  heb- 
ben, en  ik  geloof,  gaarne,  met  hem,  datzy, 
byzonder  thans,  gevoelende»  hoe  zwaar  het 

juk 

C£)  PriviU  Dwté  Kar$f,  1496-149$.  voor  tan.  Pkn  Ar  Liêwk» 
Waoen.  Befchryv.  van  Amiterd.  a  Dm  hU  4)2  en  497« 
isi  ScBWAaTZEtn.  /.  c.  3  />.  bL  i«3. 


AAfjailEiRK.  pp  WT  V.  PEEL.      83 

jpk  bttOGi^r  LandsheeieQ  hea  dmkte,  ^n.wel- 
te  een'  breede  en  verk^rd?  uitlegging ,  tot 
nade?l  vï^Q  's  Lands  Privilegiën  w   bet  wel-, 
vawea  ^e?  Onderzaacen  ,  men  ^    ten  Hove/ 
aan  der  Vorften  Qppermagt  toefchreef  >  niet 
anbed»gt^?a(n  de  hengaiqing  van  Onrfien^  of 
Sm^wai^fi^ ,  Heer ,  nalieten.  In  minder  plegt jge 
gelegenbeden, 4An  eene  openbaare  inhuldiging^ 
maakcen«ieS(a^ten,egter,zo  min  j^Is  de  Vorften, 
eenige  zwaarigbeid  die  benaaming  te  be^^igen. 
Onze  freflyke  S^hryvw  9elve  heeft  die  (^)^ 
elders,  doen  zieq ;  verhaalende,  op  het  jaar 
1537,  \x\\  dp  Regi^terg  van  Holland,  hoe  men 
begreep, dae  de  Vrygeleibrieven  moesten  wor- 
den overgegeven  aan  de  t^andvoogdesfe,  „  ah 
„  Som^mimy  in  plaacze  van  de  KeyzerlicH 
yy  Majcft^yt."  In  een  ontwerp  der  bevestiging 
van  het  Verdrag  vw  Augsburg,  ten  jaare  1548, 
(pieekende.Staaten  YW  ,9  denKeyzer,  onzen 
„  alfiergenadiqhften  ende  Overften  Heer  e  ^  als 
„  Furfi  mde  Erffhwn  van  zyns  Majefitytt 
i,  Ntdir-^rfi^nden ;*'  Qc)  en  ,  daar  my  niet 
Wykt,  dat,  in  dit  Ontwerp,  eenige  verandering 
gekomen  ay,  i3  beï  verder  zeker,  dat  de  Ska- 
ten,  op  den  17  van  Herfstmaand  de$  Mar$  1545}, 
en   dus  weinige  dagen  voor  de  inhuldiging 
van  Philips  in  Holland,  (rf)  eendragtelyk  be- 
floopeiï,  tejn  antwoord  op  's  Keizers  voorftel, 
nopens  de  plaaczvervulling  by  overlyden  ,  te 
zeggen,  „  dat  zy,  volgeqdp  de  begeerte  van 
yy  de  Keyzerlyke  Majefteyt ,    te  vrede  zyn  , 
«dat,  by  fyRP  M»je§ïeyt ,  gema^ckt  werde 

«  eea 

(»)  S  J>*  VaderU  Hütor.  hU  140. 

ie)  ScRWAETttNB.  /•  e»  O.  hl.  is8. 
i)  RefUU  Aon.  V.  9.  GoBs.  hl.  %u 

Fa 


84  BYVOEGSELS   £n 

,,  een  pragmatique,  daer  by  gedefinieert  zy^ 
,,  dac,   zo  verre  als  aengaec  de  fuccesfie  van 
„  den  Overften  Prince  alleene,  in  den  Lan- 
^  den  van  Holland  en  Wenvriesland ^  overal 
,,  reprefentatie  ftadr  grypen  fal;"-enz.  welke 
woorden,  Overften  Prince  y  zy  ook,  op  den  04 
van  die  maand,  en  op  dtn  i.  van  Slagtmaand 
des  zei  ven  jaars,  herhaalen  (tf).  Van  hier  ook 
noemde  het  Geregt  van  Amfterdam ,  reeds  ten 
jaare  1497,  den  Aaftshercoge  Philips,  yyPrin- 
^,  ce  ende  Souverein  Heer  van  der  Stede.'* 
Vroeger  voorbeelden  gaa  ik,  C/)  om  niet  te 
lang  te  worden,  opzetlyk  voorby,  en  heb  ze 
reeds ,  elders ,  aangeroerd  Qg) ;  hier  Jilleenlyk 
by  zullende  voegen  ,    dat  de  benaaming  van 
fiatuurlyken  Heer  y  met  welken  men  den  Vor^ 
en  hy  z^)mtyds  zig  zei  ven  (A),  ook  benoemde, 
zeer.  oud    was.      Niet    alleen    noemden    de 
Bourgondiërs  dus  reeds  Karel  den  Stouten;  (i^ 
maar  de  Abt  Regino,  die,  ten    jaare  908. 
'  overleedt  (*)  ,  zegt  dat,  na  den  dood  van  Ka- 
rel  den  Dikken ,  ten  jaare  888  ^  zyn^  Ryken  in 
dier  voege  verdeeld  werden,  dat  men  niet  uitzag 
naar   een'   natuur ly ken  Heer,  maar  dat  elk 
uit  den  zynen  een'  Koning  wilde  kiezen  (l). 

BI. 

(ê)  Abr.  V.  D.  GoKs.  /.  e,  bU  26*  29.  $5. 
(f)  Wagbn.  Befchryv.  van  Amfterd.  a  D»  hU  396.  TergeL 
Leven  Tan  Willbm  den  L  i  D,  èl  a88. 
(£)  Zie  deeze  Aanmerk   op  Wagbn.  s  <2>.  H,  19. 

ib)   SCHVVARTZBNB.   U  C,  f.    I83. 

(n  Pa&adin  du  Cuysbaulx,  dmuL  éU  Bêmr^.  Uv,  3«/«97tf. 

(ld  Saxe  Onêmsfiie.  Litttr.  Tom,  2.  p.  133, 

(/)  Vid*  Cbr$m.  Regia«iL  mI  éMmum  888  4ip»d  Sno^*  rtr. 
Getmam,  Ttm,  i.  /»/.  »•  88.  t  woord  nanmrljk  wordt,  dikwyis, 
geoomén  yoor  ingtboorêm^  en  dan  fluit  het  zeer  op  PuiLiPf» 
die,  door  deezen  titel,  fcboon  elders  ter  wereld  gekomen, 
Toor  tea   NtdiHémdêr  yerklaard    wierdu   In    dien  zii  ftelt 

PriM 


AANMERJC.  OP  HET  V.  DEEL.       85 

BL  34a.  r.  7.  V.  o.  „  Onder  beding  i  dat 
de  Franfche  Wynen ,  vryelyk  herwaarts  ^ge- 
bragt  zouden  mogen  worden."  Men  bedong 
nog ,  dat  deeze  belasting  niet  alleen  hier , 
maar  door  alle  de  Nederlanden  ,  zou  ge- 
heven worden  (/»)•  Men  gevoelde  lig- 
telyk,  dat  'er,  .anders,  geene  genoegzame  pen- 
ningen ,  tot  uitrusting  van  Oorlogfchepen , 
uit  komen  zouden,  of,  ten  minden,  dat  men 
dit  ;^ou  voorvronden.  Het  middel  voldeedt 
ook  niet.  volkpmen.  by  vervolg  (/^).  De 
Keizer  was  over  bet  draalen  ,  in  het  tpe- 
ilemmen  deezer  belasting,  zeer  op  de  Staaten 
van  Holland  verftoord  geweest  ;  by  faadt.,  in 
grammen .  moede  (arnnmoede)^^  aap  deKo- 
inqgin  Landvoogdpsfe  zig  doen  ontvallen  , 
„  '9fat  'willen  zy  zeggen  f  zy  zullen  by  de 
N„  na^^igéUie  offenfm  gedefendeerd  zyn!"  Ook 
meende  men  ten  Hove,  dat  de  Hollanders, 
thans,  de  meeste  magt  van  Schepen  had- 
den (ö)#  ... 

B1..35fi*  r-  3-  ^*  ^  IV  De  oudfte  Berigt- 
fchriften  voor  de  Gemagtigdcu  tot  de  Vjerr 
pondingenv  —  ^^t  naams  dat  .van  den  jaare 
1448.''  Onze' Wagen,  brengt,  ook... elders, 
(^p^  ,At.mdfte  Quohiereh  der  VerpQnding  tot 
deezeo  tyd;  doch  my  is,  noch  by  het  n?ileezen 

der 

Prins  Willem  de  T.,  tn  de  Vourred.  ▼«n  zvne  VertiftwoorHI. 
g(bg  des  jaacs  I5«i»  een  n9p»êlitk  OnéêrJ^èu  vMi  c^en  Kwinf 
ma»  SpMgniên^  tcgens  een*  FrtêmJêfifig. 

(«>  ADR.  V.  D.  DoF.s,  Regist.  kU  43  en  5t. 

(»)  U  c^  hl*  40,  9p  '*  j"»^  Ï550.  en  cp  't  jaar  iss».  bL  5Ö- 
alwaar  Vigl'Ös  zegt  .«  ^at  men  met  den  wynft,  gekomen  van 

de  Wynen  gèdroncken  in  Holland ,  niet  èn  foude  mogen 
!!  loertiften  een  Schip  van  oorloge,  ja  geen  Jacfri.*» 

Cd)  V.  D.  Gors.  /.  (•  bh  4». 

(/)  4  D.  W.  40.  c«  «Idaar  de  Note  (»> 

F  3 


S6  BYVOEGSELS    em 

der  Refolmien  van  Holland,  doorhem  aange- 
haald, noch  elders,  onder  't  oog  gékoi|ien, 
dat  deezen  de  oudften  genoemd  wordden ,  en 
anderen  hebben  reeds  aaitgemerkt ,  dat  mett 
niet  alleen,  ten  jaare  1436,  gewag  van  eene 
verdeeling  over  de  fchilttaalen  vindt ,  (^höeda* 
hige  verdeeling,  onder  den  naam  verponding^ 
ook  hier  worde  bedoelt  f'^)  O  maar  dat  xte* 
jzelve,  denkelyk,  reeds  in  de  veertiJödè  ëeüW 
heeft  plaatz  ,gehad  (r).  Voor  *t  overige 
blykt  hier  uit ,  dat  men ,  door  Verpón^tng 
liier  niet  verdaan  moet  een  belasting  ^^  <Jê 
onroerende  goederen  alleen ,  zo  als  è*y  thans 
!s,  maar,  integendeel,  zodanig  eene,  die  öök 
over  roerende ,  en  perfoonen ,  dié  gèfèïi' 
Vrydom  van  lasten  konden  aantocMién  ,  ^2^ 
uïtftrekte  (j),  ""       "    - 

BI*  355-  r.  i3,  „  Der  Visfery  *>;?ri3^  ^€d« 
Lastgeld,  van  twintig  ftuivers  öp  ieder  litót, 
Harings,  (f gevorderd.'  Hier  toe  kwamen, 
op  befchryving  van  den  Hove,  de  Pl^alrsJèn , 
Tien  geneer ende  met  de  Fisférye.  wdken  thans 
waren  ^ie  van  Bélft  y  ^Kotterdtttn  ,  Schie- 
dam  ,  Briele  ,  Flaafdingen  ,  EWbüiztn  , 
Wormer^  Jisp^  Grootthhroék  en  Vkenhuizert^ 
op  den  24.  van  Oogstmaand  des  jSkiS^i '5  50, 
in  den  Haage  by  een ;  verklaarendè  a  -deel- 
zen last  te  Hemmen ,  voor  elk  Schip ,  dat 
zig,  na  den  eerften  dier  maand,  in  zee  hadt 
begeevén.      Door  gebrek  aan   befcherming, 

hadt 

(f)  Daarom  wilden  de  Staaten  ,,  dat  de  Verpondfft^»  ge- 
,,«  tq^ec^t  mach*  wer Jen  op  de  veerti^h  duyfend  "Sébitüen,^ 
Regt.  ADR,.  V.  D.  GoEs,  op  't  jaar  isso,   lU  29  en  3?. 

(r>  V»  dI  Pot,  Verhandeling  over  de  Verpondifi^,  ,i/.  ^67 
CD  ft78. 

CO  V.  D.  Pot,  /•  c.  j; S.  i/.  ^(5s-'i«o. 


AANMERK,  op  het  V.  DEEL.      «7 

hadt  geen  Schip  ïee  kunnen  kiezen  ,  voor 
den  5.  van  Hooimaand  laatstleden  (t). 

BI.  368.  r.  II.  „  Men  was  bedugt^  voor 
tenen  aanflag  op  Wdcheren."  Mtjn  vrees- 
de  byzonder  voor  dit  Gewest ,  en  ook  voor 
anderen.  Phh^ips  van  Lalaing  ,  Graaf  van 
Hoogftraiaten  ,  Stadhouder  en  Kapitein  Gene- 
raal van  Gelre  en  Zarphen  ,  was ,  met  cenig 
volk  vdii  oorloge,  buiten  't  Land  en  op  de 
grenzen  gezpnden,  om  de  Vyanden  den  in* 
gang  te  beletten  (e/). 

'  BI.  378  r.  3.  v.^.  „  Agtemwitttjig  Oor- 
logfchepen. "  Zy  waren  elk  tagt^g  Lasten 
groot  (t).      • 

BI.  38ë>.  r.  16.  „  Den  Heere  van  Bbvea 
REN,  Stadhouder" enz.  By  zyn  jtfwezen  egter 
Was  ^  thans ,  'de  Heer  van  Ai»BNBiiioEK  door 
de  Landvoogdesfe  gelast,  or4e  op  de  zaakea 
te  fteflen  fv).  Eerlang  deden  die  knegcen^ 
Mggende  in  de  gaerden  (x)  ^  dat  is,  ten 
platcen  Lande , ,,  pe  S$olwyk ,  Haestrtcfit^Berg- 
ambagt  en  andere  dorpen  in  ZMidholIand , 
mtprend  Gouda  /'  den  Opgezetenen  zo  ved 
overlastten  geweld,  (niet  willende  te  wede  zya» 

on- 
co  Adr.  V.  D.  GoKs,  op  *c  jaar  1550*  hl*  44  en  45* 
l^td  Kronyk   van  i&rnhein,  hU  106   en  bU  io8.  vergeU  Aor. 
•V*  D.  GoBs,  /.  €,  tfp  't  'JMT  1551*  ^/.  4.    't  Is  te  bifkltafen , 
•da.c  men»  in  dat  Register ,  een  yak  heefc  federc  den  2o«  van 
Wimérnnand  des  jaars   1550,    tot   den    3*   van  Oogstmaand 
1S5I*    De  TaftYexiglieid   van   den   Ad votcaac  veroorzaakte  .ook 
elders  gemis;  by^onder  van  4  April ,  tot. 31  Mey  1553 >  door 
'c  brcekeo  van    zjrn*  Arm.    (Regisf.  /.  t  pag,  18  J 
(fiyV^a^»*  AOR.  V.  D.  Doss,  kL  54*  «^  *t  jattr    iS52. 
Cor)  Adr*  V  D.  Gors,  op  ^t  jtuar  155a.  hlm  SS* 
(x)  GasrJê  is*  eigenlyk,  'c  zelfde  als  \  Pninfche  ;«i^/« ; 
•docb  wierdt,  ten  deezen  tyde,  in  't  algemeen  verftaaTi,  van 
*c  plttte  I^and.    *t  Workwoord  gagrdèn ,  ia  daa  V  pimtiê  Land 
sfi^9fm  ^  êf  dên  M9$r  hêmm ,  zo  el»  cKize  Wag«  hec  zeer  wel 
verklaart.    Zie  Siuaen,  op  dit  woord. 

F  4    • 


«8  BYVOEGSELS  en  ^ 

onder  anderen,  met  dubbelt  bier.  en  Huis  mans 
kost^f^éat  men  den- Raad  van  Holland  vcrzogt, 
den  Heer  van  Brederode  ,  of  der  Landvoog- 
des ,  voor  te  draagen ,  dat  het  platte  Land 
van  deeze  gaerdingen  ontflagen  ,  en  de 
knegten  elders  raogten  geplaatst  worden  (y')^ 

BK  381.  r.  3.  „  IVat  hy  (de  Graaf  van 
Aremberg)  tot  beveiliging  des  Landfchaps 
(Friesland  J  verrigt  hebbe ,  is  my  niet  ge-r 
bleeken.'*  Ook  my  is  hier,  na  gedaan  onder- 
zoek, niets   van  voorgekomen. 

BI.  384.  r.  16.  „  In  —  Wyn maand,  kwam 
men  tot  —  bewilliging  in  de  volle  Bede.'* 
Ik  vinde,  onder  myne  gefchrevene  (lukken, 
van  dien  tyd ,  een'  oorfpronglyken  Spaap 
yan  Oorlog  y  houdende  s'  Keizers  ontvang 
en  uitgave ,  voor  dit  jaar ,  te  Lande  en  ter 
Zee.  De  Ontvang  was  3641200^  de  uitgave 
4 1 9 1 3  39  ponden  ,  van  veertig  grooten  , 
weshalven'er  aan  te  kort  was  550139  ponden* 
Men  vindt  'er,  verders,  in  opgeteld,  wat  in 
dit  jaar ,  door  elk  der  meeste  Gewesten  , 
in  de  Bede  was  opgebragt  ;  en  daar 
dit,  myns  weetens,  niet  bekend  is,  agt  ik 
het  te  aanmerklyk ,  om  hier  niet  in  te  voe- 
gen (2).  Hetblykt,  volgens  dee^en  Staats  Au 

i3ra- 

Cjp)  Regisf.  Adr  ▼•  D*  UoRS,  op  *c  jaar  1552.  &/•  ic  en  5'* 
.  (a)  Ricuiil  dê  divêrr  Manufiripts  ^  N*».  l«  ƒ•/.  18  ^.  „  Efiat 
y,  ««  brief  des  Heniers  ^  payez  et  receuz  p«ur  Ut  Gaigês^  Soidées^ 
,,  duramt  i'année ,  fint  /«  deruier  jour  ds  Decembre  x\  c  cinqaante 
„  sroiz^''*  ys  Ucniy  les  Deniers  procedans  des  Aidcs  accordcos 
„  par  les  Etats  des  vays  de  par  deca,  durant  Taunée  de  ceft 
„,  cftat ,  aflcavoif  iïrtf A«»^  —  viii«  m^  Ftandret  —  ixCLxm  -5^. 
,,  Af  fis  —  CLXm.  c^.  HajMtiêMU  -  iicxvim  vic  ^.  Hol'.Ar.ue 
„  ^  Illic  in  ff^.  Zeelande  —  Lxra  ^  Namur  -^  Xxxiim  ^, 
,,  Lille  —  cxxm.  oC'  Toumay  —  xxxm  f^,  iÈJalines  xxvi\jm  f^, 
„  y»ytrêtht  —  XLm.  c^.  Putte  et  yoitue  —  xvm.  nc  ^* 
,,  Outryfel  -n  Vlam.  ^.  Groinitigêtt  —  vim,  oC  e<  l>tentkê 
,,  mm.  J". 

II  Fait  •nfi»bl%  —  IJ  ons  viijc  Lxxviijm  viuc  ^«"^ 

\       '  . 


AANMERK,  öp  hkt  V.  DEEL.      69 


Braband  gaf        • 

8ooo«ó  Ji 

Vlaanderen         • 

960000  dt 

Arcois 

160000  (f. 

Henegouwen 

ai66oo  Ji 

Holland          •             • 

400000  dC 

Zeeland 

60000  (^ 

Namen 

30000  dC 

Rysfel       '     . 

ï  20000  <^ 

Doornik 

30000  ^ 

Mechelen        . 

28000  ^ 

Utrecht 

40000  <^ 

Voorne  en  Putten 

t5200   ^ 

Overysfel 

8000  ^ 

6000  ^ 

Groningen 

Drente 

3000  << 

te  famen  2878800  << 
*c  Ts  aatimerklyk,  dat  hier  van  Gelderland  nog 
Friesland  niet  gewaagd  wordt ,  ook  vinde  ik 
elders  niet ,  dat  zy  thans ,  betaalen  .moesten* 
Holland  hadt  dit  jaar,  blykens  Wagewu  alhier-, 
vyfmaal  honderd  duizend  guldens. ingewilligd; 
maar  alles  zal ,  hier  .  en  :  elders  ,  niet  even 
fppedig  in  s'  Keizers  fchatkist  gebragt  zyn , 
en,  buiten  dien,  betgaldemen  intermynen(^); 
z:o  dat  zelfs ,  wel  eens ,  't  eene  jaar  in  'c 
ander  liep. 

BI.  400.  r.  6.  v#  o.  „  Men  hadt^  —  in  't 
voorleeden  jaar,  reeds  begonnen  de  Koopmanv 
fchappen  ,  welken  Westwaarts  naar  Spanje 
verzonden  moesten  worden  ,  te  doeii  Üaaden 
in  Oorlogfchepen ,  die  enz."  Ik  vinde,  dat 
men  toen  vierentwintig  Hulken,  verzeld  van 

drie 

co  Regift.  v.'D.  GoEs»  op 't  jaar  xs%%.  hl^  i^»  «3,  2} 
F5 


po  BYVOEGSE-LS  8»': 

Jie  OorJogfchepeo,  onder  't  gètódfe  vw  ien 
Heere  vaa  Wakkene  Kappelle,;»  Sprokkel- 
maand,  denwiarti,  deedt  ftevenen  ,  die ,  op  't 
eind  van  Herfstmaand,  te  rug  keerden  (è). 

jBj.  40«i  ft  6.  V.  o..  „  Anderen  mlkn ,  ^  de 
Nedertandtrs  ~  't  .vuur  in  Hun  eigen  buskruid 
hebben  gewwpenr   .Men  heeft,  zeer  wel,  aan- 
gemerkt, dat  liet  in  de  lucht  fpringen  onzer 
Schepen  tóer   van  't  natuurlyk  gevolg  hadt 
•  moeten  zyn ;  waar  van  de  Schryver,  die  dit 
veAaak,  e^er  niet  gewaagt  (c;.    't  Is  dan 
denklyter,  dat,  volgens  eeoen  anderen  Cd) 
de  vlom,   door  den  wind,  uit  de  Franfchè 
zeilen^  in  de  onzen,  zaJ  zyn  "ovorgeïlagen. 
SI.  <4oa.  r.  5.  v-  o.  „  Losrenten,  iegea^den 
psming  twaalf,  -—  Lyfrenten,  tegens  den  pen- 
nifigzes."  De  eerften,  dan ,  gaven  een  rente  of 
intrest  van  :^  en  een  derden  ,  de  tweeden 
■van  zestien  en  tyee  derde  penning©»,    ten 
.honderd.   Men  kan,  hier  «ie,  óe  ^fchaarsheid 
*an  gelden  berekenen  ;  -die ,  m  srls  de  Staa- 
xea  gem^,  te  ^ooter  was,  w)i^  de  Keizer, 
ibutten  de  Bede,  ook  in  de  grööte  Steden  en 
voor  haare  byzondere  Rekening,  gPöote  fon>. 
men  hadt  op^nomen,  en  daar  voor  een  ded 
2yner  domeinen  v^aad  (*).    iNïog  fteeg  de 
rente ,  buiten  s'Lands ,  wel  eens  hooger.   Kar-eï. 
de  «gcfte ,  Konhig  van  Frankryk ,  -^nam  geld 
<^,  èy  de  Getioeezen,  R^en  twee  en  •vèertié 
tenhondert  (7).  Men  merkt  uit  dit  ^lee,  ot 

^nk^ 

ii)M0uil  Jt^lwt  Mg.  l.  i.  f,1.  i8. 
-tO  NtórL  Heldend,  «er  Zee.  1  O.  U.  los. 
Oli  ÖE  Veer.  /  e.  W.  128,  ^ 

«.Wall.  /.  ..  «.  „.„  „  ,^„7  '^"^«54.  ».  %.   en  V. 
CD  RöBïRTs.  r.e.  tm,  I.  tH'  »8S. 


AANMERK*  op  het  V.  DEEL.       yi 

dahks  allé  lasten ,  den  toeneemenden  bloèi  van 
de  Nederianden,  ten  deeze  tyde.  Men  asal,  20 
ftraks ,  by  onzen  Schryver  zien  (bl.  403.J ,  dat  het 
Land  nu,  jaarlyks,  47000  guldens  aan  renten 
geeven  itaoest ,  voor  den  Ichuld  van  480000 
guldens,  *t  geen, niet  wel,rien  ten  honderd  bfc* 
draagt,  waar  op,  door  een  gereekend,  de  ge- 
leende  geiden  thans ,  al  veel ,  kwamen.  In  den 
jaare  1535  en  1537  hadtnien,  in  denBriele, 
reeds  Lyfrenten  voor  elf ,  Losrencen  voor 
twaalf  penningen  9  beiden  op  twee  Lyten, 
è^kogtCg). 

BL  417,  r.  9.     »  De  Pest  had  den  be^ 
,,  roemden  Marten  van  Rossem  in  *$  Gréf 
>,  gerukt"    De  Veer  en,  uit  hem  r  GcrtJD- 
HOEVEïï  (h)  bepaalen  zyn*  dood  op  Sinxen  , 
dSK  is  Pinxteren,  van  den  jaare  1555. 

Bl.  404*  r.  6.  „  Men  zeide  ^  --  dsn  hy^ 
39  gelyk  de  gelukkige  Dobbelaars^  V>^e/  hadt 
„  'billen  yafbreekïn  9  toen  't  hem  begon  tegen 
3,  te  loopen:''  dat  zyne  tegenfpoed  oader  de 
redenen  zynes  aiHands  móet  geteld  "wordiiti) 
([die,  voor  't  overige,  veelvuldig  wiren^  zO 
als  fbftks  onze  Wagen,  zal  zeggèb  ,),  ^ 
ook  aangeweezen ,  door  den  laatftcö  ^  en  /be* 
roemden,  Schryver  vra  Karels  leevên .(?).  De 
\    .      .  Kei^ 

y^  Reken.  BrieU  sstplr*  uit.  Sêpu  IS85  eb  t5S7-  ^C^* 
Omfinng  VMM  'Lyfrênmm^ 

CI»J>  Db  Vf.s&.  Krooyk  A/.  nu  GoudR.  KroQ^lc  bU  tfso. 

ifi  RóBBRTs.  /  *w  tem  6é  ƒ•/.  100— IG4*  .<}ie,  tiryder»,  H. 
162.^  tAt  Dom*  L*fivB$QUic«  JMém^ês  du  Cardimsl  ^De  ^RAiPi 
Vj^LCB^fW»  t,  /«ff.t4  &!^*9  hoofdzaaklyk,  tanteekeiic;  dac  Ka^ 
rtl  de  V,  aan  zya'ZooD  becKpningryk  Napels  en  't  Ifercocdotfi 
^iliMi  hebbende  ad^elUaa»  Philips  niet  alleen  He  oude' Die» 
ttwn  dier  twee  Staaren»  ondanks  zynea  Vader  ,  bAdt  afgezet , 
naar  ook  ,.  opentlyk  en  aouder  a^terbouding.,  deel  etscAi;» 
„  te  aan  'c-beftaur  der  Nederlanden/*  en  dac  by,  den 'Keizer 
in  allci  den  voet  dwars  zettende ,   deez  kier '  op  begreep , 

dat 


92  BYVOEGSELS  en 

Keizer  zelve  wist,  egter,  de  flagen  van 't  geval , 
met  veel  gelaatenheid,  zo  als  't  behoort,  te  draa* 
gen.  De  Fortuin  zeide  hy ,  ('t  beleg  van  Metz  , 
ten  jaare  1552  ,  moetende opbreeken  )  gelykc 
aan  alle  Vrouwen;  zy  geeft  haare  guijften  aan 
de  jeugd    en   veragt   de  gryze  hairèn   (kj. 

De 

a«t  hem  n^ets  anders  «verfchooe,  dan,  of  voor  zypenZoon  te 
moeten  wyken ,  of  ftrenge  middelen  tegens  hem  gebruiken  , 
om  welke  reden,  hy,  tot  den  afftand  zyner  Staaten  ,  en  't  ver- 
latten der  wacreld  beflooten   hadt.  Robbktson  voegt  'er  by, 
dat  deeze   zcldzaamheden ,  by  geen*  ander'  Hiftorierchryvér 
voorkomende ,  en  VBmsqvi  dezelt en  nwar  kort  voordraagen- 
^e,  als  getrokken  uit  de  Handfchriften  van  den  Kardinaal  vani 
Granvellb,  hy,   derhalven,   niet  beflisfen   kondé ,  hóe  Veel 
geloof  dit  zeggen  verdiende ;  nadien  deeie  tairyke  en  fchoone 
Verzameling  (van  welke  ik,  in'có.  Deel » nog  met  een  woord 
zal  ijïrceken)   nog  niet  is   uitgegeven.     Die   zeggen   is  voöf 
zigtig.5  mair  laar  ik,   met>  eerbied  voor  lulk  een'  ervaren 
Schryver/egrcr.fflogeo  aanmerken;  tirfiêlyk^  dat  dom.  TEv^s- 
que,  ter  aangehaalde  plaatze,  na  van  den  aflland  van  Napels 
en  IVlilaao,  door  Karel  aaa  Fëilips,  en  \  afzetten  der  oud^ 
Stfatsdicn^aren  gefprooken  te  hebben,  'er,  dnmiddelyk,  óp 
doet.  volgen,    „  et,   par  nn  procédé,  qui   parut  tenir  amant 
,,  de  ringratitiid&,  que  de  Tobdination « on  ne  put  Ie  réfoudre 
„  «  aller  voir  1'Empereur , a Bruxelles.  II  ne  fe  donna, pas  mè* 
„  me  Ie  foin  de  chercher  d'antret  motifs  a  ce  refus  qu^ine 
„  haute ur  deplacóe! ,  en  r<»pendant ,  f  «Y/  mi  purthidt  put  pênr 
^,  alltr  dans  l§s  Psyt  Bstn  fi  ton  ne  righit  ^  auparavant  ^  fi»4flé 
,,  autên'ti  il  y   'auroh^  &  iê  qnelh  mtmhrt  TBtupifUur  ftrbil 
„  9bligéJê  U  traitjr.**  Woorden,  die  ik ,  in  de  oorfpro,nglyke  "I  aal , 
aanhaal,  Ktm  dat  ik  in  dezelven  geen  uitgemaakt bewyzvinde, 
dat  Pnaits  deel  aan  'c  beftuur  der  Nederlanden  eischtc ,  zo 
*y' 'er  niejf  kwam.    T*h  ivudê»^  dat,  wyders,  L'Iïvesqük 
wel   verhaalt ,  dat  Philips  ,   niet  te  vrede  met  den   afftand 
van  't  «tedeliouderfchap  van  Ittlien,  door  den  Keizer,  'er  on* 
tfh^bglyk  wilde  zyn,  waar  toe  die  Schryver,  op  den  kant,  aan- 
haalt  /:C#«M/r,  dé   QranwUti  ^'f*  S<  ^*  4^   &  53> »  en   'er  , 
'  hoofdzaaklyk,"op  doet  volgen,    „  dat  de  aandoeningen  o\»er 
„  dit  alles  d9B  Keizer  deeden  befluiten  zyn  Sraaten  af  reOaanf 
^  eii  zig  in  een  Kloofter  te  begeeven.  en  dat  de  Staatskennis 
„  zig,  vergeefsch,  zou  uitputten  hier  eene  andere  reden  voor 
„  te  vinden,**  maar,  zonder  dat  het  blyke,  of  by  ook  dccit 
jreden  vsn  *s  Keizers  afftand   in  de^  Papieren    van  GRANVBLLa 
gevonden  hebbe,dan  wel,  of  hy  dit,  ais  eene  aanmerking  v^n 
zig  zeWen ,  opgeeft ;  zo  als  de  laatlte  woorden  fchynen  aan  tQ 
duiden.     Ir.  dit  geval  verdienen   ly  wel  overweegiog ,   rnntur 
Jicbhen,  egter,  minder  zekerheid, 
(Jf)  Roberts,  f»  «•  fag.  iz% 


AANMERK,  op  het  V.  DEEL.      93 

De  moed,  evenwel,  ontzonk  den,  anderzints  , 
kloeken  «Vorst,  xoen  hy ,  zwaar  met.de  jigt 
gekweld  ,  op  een  draagbed  ,  in  een'  donkeren 
nacht  en  by  toortslicht ,  uit  Infpruk  ,  voor 
Keurvorst  Mauritz  van^Saxen,  moetende  vlug- 
ten, zig,  onder  den  naam  van  ,George  ,  ver- 
borg, maar,  door  een  armelyk  wyf,  hoor- 
de zeggen ,  „  hoe  wel  gelykt  deez  man  den 
„  Keizer.'*  Ylings  veranderde  hy  zyn'  weg 
en  kwam  ,  door  de  ongebaandfte  paden ,  in 
den  grootften  angst,  te  Villach,  in  Karin- 
thie,  aan.  (l) 

BI.  430*  r.  12.  „  My  is  niet  gebleeken, 
dat  'er,  tenHove,  over  gehandeld  is  gewor- 
den." De  Staaten  van  Holland  waren  over 
de  zwarigheid,  die  Ur  zoude  mogen  yaU 
kn  in  de  fuccesfie  deezer  landen^  indien  Phi^ 
Ups  voor  Kar  el  overleedP,  wel  in  den  hun- 
nen bedagt  geweest ,  maar  zy  beilooten  ,  Te- 
dere ,  'er  zelfs  den  Stadhouder  niet  van  te 
fpreeken ;  weshalven  ook ,  hier  over ,  ten 
Hove,  niet  zal  gehandeld  zyn  (fw). 

<0  ns  VuR,  Kronyk.  bl,  119.    Voyez  aufli.  RoiK&Ti.  /.  #• 
T««.  S.  PH^  3 17  •'  3l8- 
C«>  A»tu  ▼•  B*  GOBS,  ^  '#  joéÊT  I5S$.  U.  S3* 


BY- 


BYLAAGEN 


Extract  uit  het  derde  Memoriaelbosck 
van  den  Griffier  Sandelyn  ,  bl. 
aRi  en  283  ^.  Houdende  een 
Befchryving  van  de ,  in  den  jaar^ 
1509,  hier  te  Lande,  woedende 
ziekte,  bekend  onder  den  naian) 
van  Engelfchè  Zwê$t:dekH  (^)| 
benevens  het  Middel,  daar  tegen , 
ten  dien  tyde,  gebruikt. 

Zie  deczc     ''  ^P^^  ^^^^  ^^  Octobri  A.  xvcxxix 

Byveegz*  «ndp  WES  Op  enen  Sonnendach  («)  heeft  beJyff 

enAanm.  Qp4t  Ataa^htich  te  fenden  jn   den  Hagl^c  lyu 

^••^•"^•godlikc  hant  ende  gaue  (*)  end^  heef  4ezelue 

plaetfe    geuifiteert    met  eender  fiecte  .die    men 

noemde    de    Ingelfche    Swetighe   off    in  Latyn 

JÜorbus  Jtfiglicus  (c),ende  worde  ten  feluen  daghe' 

dair  oiF  twee  pérfonen  fieck,  des  woensdaechs 

ende  donderdachg  daer  nae  wordender  feer  Y^9l 

pérfonen  fieck  ende  veel  ftoruen  daer  van  Vry- 

d^cns 
CiO  I>^  ZoBdafen  Tielea  in  deeze  Maand  op  10,  ^7.  04  co 
SI  9  de  Zondig  L^ttar  C.  ;(ïnde. 

(^)  Dit  woord  plagt »  oudtyds,  te  meermaalan  ,  in  een 
nadeeügen  zin  genomen  te  worden. 

(«)  My  is  niet  bewust»  dat  de  byzonderheden,  in  dit 
Sztraét  vermeld,  nopens  deeze  zo  fchraomlyke  ziekte  bier 
te  Lande,  elders,  teyinden  zyn;  fchoon  yeele  Geneeskundigen 
over  de  ziekte  zelve  gefchreven  hebben ;  onder  welken ,  ten 
deeze  ,  uitmunten  P.  Foebstus  Off.  tmnU  T.  i.  'C.  6.  Ohfir^ 
Vêt*  7.  J.WiCu.  Opêr.mm.  p'^ife^q.  G.HoRSTii.  Optr,  mbü. 
T.  3.  /•  115*  Qfi^fi*  6*  Toen  Engeland ,  voor  de  vyfde  reize , 
door  deeze  ziekte,  ten  jaare  1551 9  wierdt  aangetast,  Tchreef 
de  beroemde  J*  Cajus,  hier  over,  een  byzonder  Werkje, 
onder  den  naam  van  EfbêWêêrii  BriinmmUs ,  en  lüroeg  bet  op 
aan  den  Kardinaal  van  GuAMvstLB.  Ik  leer  uit  het  zelve ,  dat 
de  Nederlanden  ,  bebalven  in  het  jaar  1599»  nooit  aan  deeze 
heillooze  kwaal  zyn  onderbeevig  geweest*  Zie  ook  Frbui» 
Hifi*  éê  U  Meéêcim  Tm.  3*  /•  l86» 


B.   Y    L    A    A   o    E     A.  95 

~4«cli$  ende  Satsrdachs  ende  oick  Sonnendacbs 
i^TWf,  feer  veel  perfonea  worden  fieck  ende  oick 
fteïuen ,  nae  eftimacie  wel  xvc  of  xvic  perfonea 
jgeck,  het  was  een  gruwelike  fleckte  ende  een  fer 
banghc  tydt.  De  lydcre  waren  feer  defperaet 
ende  gingen  als  de  os  voir  de  biele ,  alle  Am- 
VQchten  ceiTeerden  men  en  giricg  niet  te  rade ,  een 
ygelyke  (lelde  hem  hoe  hy  leuen  ende  fteruen  zoude. 
Daer  worde  gegan  proceflle  general ,  alle  menfchen 
gingen  meelt  al  te  bicchte  up  enen  fekeren  ge- 
ordonneerden  dach  ende  ter  hoóchft  wcrdich 
Sacrament,  dair  gefchiede  diuerfe  votiuemiffe  met 
goede  predicatie  ende  veel  deuotie  om  de  hanc 
ende  thoira  Gots  te  verfoenen.  Defe  fieckte 
duurde  in  dat  heetfte  van  den  voerfz  Woensdag 
toe  Dinsdag  off  Maendag  daer  an  ende  dar  nar 
ceffeerde  dié  allenskens  foe  dat  'er  niet  foe  veel 
fieck  en  worde  tfeuénts  als  die  voorfz  andere 
daghen  yoerg:  ^  niet  t^  min  dar  worde  alle  daghea 
üiien  XII  etc.  fieck  mer  of  min  in  eftimacie  den 
xxn  man  en  is  in  den  Haghe  niet  geftoruen  van 
dele  fieckte. 

Item  defe  fieckte  hadde  te  vorens  geweefl:  in 
Oiftlant  Hamburch  ende  dar  omtrent  ende  nar 
wy  verftan  bonen  in  den  lande  oick  feer  fl:ercl&»  dar 
dttter  feer  veel  perfonen  off  geftoruen  fyn  mit 
dat  fy  de  remedie  nyét  en  wyfte.  dar  nar  is  die 
gecomen  daer  xa&n  eerft  in  defe  landen  oif  ge- 
hoort  heeft  te  Campen  Swol  ende  Dcuenter  dar 
liae  ia  den  lande  van  Cleeff  ende  Gelre.  dar  naer 
te  Gorinchem  en  te  Dordrecht  te  Utrecht  ende 
uaer  vier  off  vyff  daghe  te  Dordrecht  geweest  ende 
te  is  die  gecomen  in  den  Haghe, 

Amfterdam  Delff  Rotterdam  Lyen  en  Horen 
ui  genoech  Qp  enen  tydt  ende  iflèr  in  elke  Stede 
ièer  ve^l  tfeuents  fieck  geworden  ende  oick  wel 
geftoruen  in  don  plaghe  mar 
anderen ,  op  geliken  tydt  is  de  fiecte  geiprongen 
in  Brabant  te  Antwerpen  Mechelen  Brufel 
«te,  foe  dat  Codt  nyemant  ongeraect  en  heeft 
gelaten  mar  fy  ende  heeft 

•getoont  dattet  fyn  hwit  geweeft  is»    Defe  fieckte 

en 


96  B    Y    L    A    A    G    E      A. 

en  heeft  niet  lange  geduert  in  elke  plactfe  in 
d'cen  langer  dan  in  d'anderen  ende  dat  heetfte 
was  fwoeridaGhs  de  eerfte  acht  off  feuen  daghe 
ende  daer  nae  faterdachs  xiiii  daghe  mer  ende 
min. 

Dar  fyn  diuerfe    remedicn  ouer  gegeuen  dar 
fyn  boecxkens  uytgegcucn  ,  mar  dat  remedie  ia 
den  Haghc  dat  hier  nar  volcht  is  mecft  (^d) 
ende  fyn  die  lydere  wel  off  gheuareu" 


99 


C    O    P  ,1  E. 


.,  OffuGodt  vifiteerde  met  defe  tiyeuwe  fiecte 
foc  weeft  onverfaegt  want  t  is  fonder  forge 
als  ghy  u  wel  bewaert  ende  gaet  van  ftondeii 
aen  te  bedde  leggen,  ende  laet  u  wel  warm 
decken  dat  gy  geen  windt  aen  u  keel  noch 
up  u  borft  noch  onder  uwe  armen  en  ontfanct 
ende  blyft  zoé  legghen  zweeten  xii  xtii 
xiiii  of  XV  uren  lanc  daer  nae  dat  ghy  flaauw 
ofte  ftarc  zyt.  Bouen  al  en  moet  ghy  binnen 
defen  tyt  nyet  flaepert  ende  wanneer  ghy  nyet 
langer  leggen  en  condt  ofte  die^  hette  verdra- 
gen en  condt  foe  laet  u  enen  warmen  doeck 
onder  die  dekenen  langhen  daer  ghy  dat 
zweet  mede  aff  droecht  eil  laet  u  dan  een 
warm  laecken  omme  flaen  ende  v  clecderen 
omme  hangen,  ende  foc  by  dat  vuer  gcbrocht 
nyet  langer  dan  dat  men  dat  bedde  om  en 
werpt  ende  legghet  daer  twee  verfche .  lakenen 
op  wel  lange  by  dat  vuer  gedroecht  ende 
helpt  dan  den  crancken  wederommè  te  bedde 
ende  'laet  hem  dan  ruften  ende  flaepen  off 
hy  can  maer  die  wylen  dat  hy  by  den  vuer 
_  is  fal  men  hem  wat  warms  maken  off  hy 
7,  dat  mach  ,  oick  moet  men  hem  dick  lauen 
„  die  wylen  dat  hy  jn  dat  zweete  bedde  Icyt  met 
„  lau  bier  vuyt  een  pypkanne  ende  geuen  hem 
„  fuyker  candye  in    den  mont ,    die  dat  hert 

vucht 

O)  De  hier  telkens  yopenftaande  bewoordingen  waren  in  by« 
na  bet  flegfte  Schrift,  dat  ik  ooit  zag»  voor  my,  en  kundiger, 
oDlettbtar* 


f> 


B    Y   ï.    A    A  X>    E     A.  57 

^  vQcbt  laaickti  i^ndeboi^en  itf  dat.hy  ny«c 
,1^  «n  flaepr  eodé,  4&er  geen^n  windt  ond^r  die:  de« 
,^  küoen  oi  epnipt  ^  fait  wel  goed  .#órdea 
^  ende  fonder  forgbe  wefeik  Maer  off  yemandt 
,1  zeyde^dat  gby  moftexxiiij  uren  in  <1^  zweet 
u  legg^  dat  i»  \at  ie  mael  rgelpgen  daer  hebben 
^  zy  die;  luyden  jamoierüfücen  mede  v  bedrogen 
1^  ende  etddQQt. .,  In ,  pnfen  huyfe'  ifljbr .  vier/  zieck 
^  ge^weeft.  H»er  tnet  die-  huloe  vmx  Godt  ftie 
^  zyn  ZY  weder  te  :;palle  gaoiaen  maer;  wy 
^bebb^duK  XII  6^  xpi  yr^n  v^yt  dat^zweete 
^^  genomen.  Ende  foe  wye  defe  ziecte  gehaclt 
,,  heeft  moet  fich  x  of  xn  dagen  jn  den  hufe 

3,  ho^dqD(..  ende  vuyten  luchten  -  ende  wmdt 
^  bPU^n  m4^  en  moet.  in,  acbte.  4%gen  gheeh 
„  vleyfch  noch  eyeren  eetch  zy  en  moften  gedopt 
^^  zya  emle  gbeen  heeten  dranck  drincken. .  Item  ^ 
^  (ot  defe  uec);e  en  dpet^apders  nyet  .dap-  ick 
y^  V  hierenfcryve ;  ende  watineer  gby  indat^^wcie^t^ 
)i  Ugbt  foe  moet  gby  matiph  Quer  hebbtuirnyec 
,,  te  veel  noch  niet  te  weynich  4at  dat  zweet 
il  nyet  in  en  flaet ,.  e9de;;defe  liecte  cpmt  aen 
,^  niet  fcuveringe  o^  met  bette  oR;  met  zjv^eeten 
,^  qff  in  den  rugge   ofF  in  dat  bpeft  zoe   gnet 

4,  van  ftondên  ^en  ^e  bedde^eggen  vuyt  den: windt 
ly  als  voorfcr.  js.  tfal  wel  goed  worden  wilt  Godt*' 

■  '    .  ■ .    ^  'b:.         ._  ■,  ■. 

B^traA  uit /het  Registor  der 
Leenkamer  van  .  HoUsfnd  ^ 
gj^tifield  ,5  Caroli,  itup^srs^ 
„  torh  GfrfnéinU,\*  1528— 
1536.  KasH..i&/.  fté      ' 

Houdende  een^.Opgaave  van  de  Landen 
en  Plaatzen ,  die  het  meest  geledes 
hebben ,  by  den  grootënVIoéd  vaö  den 
^.  van  Slagtmaand  def  jaaraL,i53o.. 

^  5,  Vp  ten  V«n  dach.  van  Nouember,  amtaxv^^^^^^ 
dertich^  was  éé  groote  Vloet  dat  meeft  die  decnAamn^ 
G  Pol-w-  9- 


98  B    Y    L    A    A    GE   •  B. 

PWdérs 'Jn  Hotlant ,  te  wecen  jn-  ikstkóttant  ^ 
Lftqdt  van  ^^rité  ende  TUïelant ,  jbne  vlóyden 
rtet  eene  Spwndrtiloet  mittcr  "Völre  Manè,  dier  . 
nienich  memchen  ende  beèft^  }nne  veFdibiicketif 
érée  wa»  twtter  koochgher  binnen'  der  Stede  van 
IhfA'eckt  dant  yè  jfi  andere  hooebfte  doeden  ^ 
by^ftaende  Itnd^,  men  bevinden  can  w^  derd* 
hatue  voet ;  ende  den  -Rinck  van  Noorthc^lland^ 
lik'  M-enntmêrland^  FrhsfMi  4  tVaterlant  ende^ 
AmfièVüm  éfr  bevloyde  niet  dan  alleent  dat  dei 
VeiftrijQk\vii^  dén  dyck' tot  JJfendelft  doer*^ 
brack.  f 

'/•:•"..''  '  •     -<  . 

Hier  naer   volden  de  Landen  die  mittes^ 
fehien  ftbrm  innebraecken  ende  beyloydeii« 

Eerfl:  tgeheele  land  van  Oosu  ende  WeJI'Fbóme^ 
Hiitten  dorpen  daeromme  ende  jn  gelegen ,  vnycge^ 
nomen  HeemvHH  (« ),  4^^^oeck  ende  Dirx/antm 
tLant  van  Putse  m\t  alle  den  Dorpen  daeroinme 
gelegen ,  endè  nyeuwe  landen. 
j1lbla$ferwaert  ^  fiiit  allen  den  Dorpen  daer  jnne* 
gelegen  ^   toten  Afchtlfenéhck  toe. 
Zwtndrtcht  ^'VCiM  allen  den  dorpen  daerjnne  gelegen. 
Catendrecht ,  ihitten  nyeuWe  latidt, 
Cralinger  Polder.  * 

tLandt  van  Stryen  oudt  ende  nyeuw. 
Myns  Heeren  Landt  vaö  Moerkercken. 
De  Moerkanu 
tLant  van  jiltena. 
de  Zwaluwê* 

tLant  van  ZêUinhergen  mitten  bylanden. 
•    .         Zeelant 
tHeele  lant  van  Schouwen. 
tLant  van  Noortbeuelant  j 

tLant  van  Zurjtheuelant 
Walchifin 
der  TAo/^ 

^.  Ex- 
fi)  Dfr  wpdrd  rpeJi  meiii  is  «fib  Rfgièccr»  overal  met  -eea 


' ;  Ejfttaft  uit  hét  Régfstéf ,  gtódg^  J.'  '  r^* 
Putten  en  Siiyen  mei  houten     • 
berderen^  laj>4-M4l»  M  3S#  .  •, 
yin  de  Leenkamer  vatiHoUaaa*.:     .  i 

Houdende  Bewyzj'dat  /^nz/tf»  én         -• 
Buitenland  een  Leen  was  vaq  *t    /     \i 
Larid  van    Foorne  en   daar  aaö 
,.,weder  verftorven,  by  doode  vaft  -\     \  *- 
~ÏIeer  Nikoï*aa$  van  f  üttèn* 

,^  Wy  DlRC ,  hcfe  van  Monjvy ,  van  Valken*  p^  ii{^ 
hurcA  van  Fbórne  efl  B<M*chgrave  van  Zeelant,  efl^Mi. 
Mechtelt    onse    Gezellinne     maken    cond  allen 
loden  dat  wi  verftaén  hebben  dat  een  Edelman  zie  deec« 
hefeHiighe  van  Zotteghem ,  Borcihgraue  vanGhend  Jj^'^^f* 
Héte  van  Pntte  éü  van  Swfen  wilenar   en  die  merk.  iêé 
Vrouwe  van  Putte  fyn  Gezellinne  betaelden  onfens».  (iJw 
lieuen  Her^  eH  Vader  ^  heren  Gherarde .  Here  Van 
Vborné  Borchgr^  vM  Zeeltnt  daer  Géid  die  ziele 
of  hebben  moet,  neghen  duzent  pont  zuart*  tor- 
iioys  vi$  van  den  lande  van  Putte  efi  van  Putter- 
lam  veft- van  "^dat  daer  toe  bêhoirt,  dap  dHhHerc       - 
fa^  PutHe  en   die  l^roüwe  van  Putte    en  haer    . 
Pohrvotdert  van  0nfen  Here  onfen  f^adet  en  van  .  . 
fiaen  Foirvordërs  te  t^en  hielden  ei  fii  noeh  van 
ons'  te  heen   houden  fuUen    als   fyt  ontfangeH 
hebben ,  dat  vetfioruen  was  ende  ledich  i^oraeH 
vaff  eens  tdeh  ntans  doot  des  Heren  van  Putten 
witen  eer  heren  Nychis  aen  on  fen  Heren  on  feu 
Vader ^  otn  dat  dre  Vrouwe  van  Putte,  die  nv  fe* 
niet  te  'tlde  dat  Leen  verzocht  en  hadde  aed 
onfen  here  onfen  Vader  vofrgetoemt,  want  om 
dat*hi  datvoirTeide  kmde  eride  goed  ane  geVacit 
hadde  cÖ  in  bezitte  ^aer  ofwa^  eB  otn  dat  die 
Here  vkn  yoórne  onfe  Ueue  Vad^r  dar  land  efl 
goede  vertyiai  foude  wcdef  .  der  *Vroi/wcn  vah 
Putten  'die  nv  is  fo  zeide  een  hoghe  Edelman^ 
onfe  Heuc  here  die  graiie  van  Henegt*  efi  van 
Hollant  daer  God  die  ziel  of  hebben  moet  eeit 
feeggcn-dat  dfe  here  van  Zotteghêm  Borchgrau* 
Q  §L  van 


itpo        n   y  LA  A  G   E?     e. 

Men  kta  van  Gend,  Here  van  Putte  efi  vaa  Stryen,  eü  dié 
4it  alles  jVrQ>iwe  va»  Potte  die  nv  is  dat  voirghenoemde 
irwtkd^  ^^^  Weder  ontfinc'  te  leenö  vaa  onfen  here 
zien  lo  onfen  Vader,  eli  zi  zouden  defe  neghen  duzent 
Kegift./.«.pont  voirfz.  ghelden  eg  betalen  onfen  Qeuen 
^•^"•^••nere  den  here  van  Voomé  Borchgraue  van 
Ser'jaer-'  /^eelaQt  dicke  voirghenoemd.  Ende  <&t  voirfey- 
of  dagce-  de  gheld  hebiben'  wy  verftaen  dat  betaeld  is.  In 
iw«ing,  pirconde  hier  of  fo  hebben  wy  defen  brief  opeiie 
^yoende  ï^efegelt  mit  onfen  zegele.  Gegduen  tot  Voome , 
tosfchen  des  Wpensdaedis  lia  d^rtienaach  int  jair  ons 
•  '!*?  **    ^^^^  duzent  drie  honden  efi  acht  eH  demch/' 

"•;:.:  :'"  -  JD.  ■.•''.  .      .. 

s         "  Extract  uit  het  derde  MemoriaeU 

boek  van  den  Griffier  Sanb£> 
tYN,  bL  i9i«  Ffo.  i9?#  fyi. 

19  Ordonnantie  omtrent  deDefenfievan  den 
Lande  gemaict  in  tjaer  XXVIJ  ia 
Novembri/* 

ztedceztf    99  Alfoe  myn  Heere  de  Graue.vAN  Hoogh* 
Byvoegf.  STRATEN  e$c.  Stadthouder  Gfia^  jn-den  landen 
mA^bi.  V^  Hollant , .  Zeelant  ende  Vrieslant,  jn  den 
49,  *    *  feluen  Landen,  geconunen  zynde  ge;^duerti*ert,  es 
Èeweest,  dat  in  fommige  Steden  derfeluer  Lan- 
den quade-  toeficht  gedragen  worde  totté  bcwa- 
reniiTe  derfeluer  fteden  ende  dat  oick  éenke  yan 
^    dien  geen  goede   gereefcap  en  hadden  .pft(;  ge- 
fumeert  vant  gundt  dat  tot  defencie  der  ieluer 
tnocliie  dienen,  daer  deur  niet  alleen  de  voirfz.' 
Steden  maer  oick   mede  tgemeen    ende   tgeheel 
Lant  in  pefyckele  foude  mogen  comen^  (oe  is 
by  myn  voirfz.  Heere  hier  van  eerst  gecommu- 
niceert  hebbend^  initten  Gedeputeerden  van  den 
Steden  van   Hollant  ende  Vrieslant  ende    oick 
pefien  tgundt  dat  fommige,  van  henluydep  by  ge- 
fchrifte  ouergegeuén  hebben   geordopnecrt.  ende 
jfeftatueert  tguudt  dat  hier  naer  volcht. 
„ Jn  den  ccrften  zoc  verre  het,  roert  de.  litedc 
'\  im 


B    Y    L    A    AG    &     D.  lot 

^^n  RoUerdaiii  orc^onnceft  10511  vbirii.  KttttUMurim. 
dat  <lie  Regeerders  derfeluer  Stede  van  (londen 
aen  zullen  ooen  maecken  aan  4ie  lykreffógn  een 
ftrecke  (/i)  Amtjét  met  twee  vloegelen  tot  int 
water  gaendean  beyden  z^den  endé  yfler  tèyn^ 
de  van  de  vloegelen  eenige  ondiepte  de  felue 
zal  gedKept  worden,  ende  fal  dere  AmeytJe  be- 
flooten  ende  beneden  gecleet  worden  mit  planc« 
ken  tot  een  borstweringe  mit  fpiégaten  omme 
jduer  te  fchlet(m  ende  bouen  up  mit  yftren  weeir* 
haecken.  ' 

,9  Item  liodi  zulten  die  voirTz  Regeerders  döetf 
maecken  ^txi  Gaeiderjt  vpten  Muer  tuflchen  dé 
'twe  thom  ter  beyder  zydjcn  wel  gedect  mk  ley^ 
en  ende  gehoecht  tot  anden  Lyst^n  van  deii 
X)estwer  (óojter}  thoom  ,  zoe  wel  dté  bfiinet<  ' 
inueren  als  die  buytei  mu^en  ende  Gaelderye 
inoertgatèn  (z§  leèz  ik)  maecken ,  gelyc  -zy  ges»  ^ 
inaect  zyn  jn  de  wester  thoem  vp  te  Haven/' 
'  „Item  öft'nv  te  teer  jnt  jacr  waer  omme.die 
voirfz*  Gadderye  te  metfeleti  (be  zuUén  die  volifz: 
Regeerders  van  Honden  aen  doen  maecken  een 
Haspele  van  houtcf,  önïme  ftéen  daer  inne  té  leg« 
gen ,  tot  dat  gelegen  tyt  sai  wefen  te  inetftleQ 
ais  voiffz.  es#'  '  '  '  *•  '  *  '  --  '^ 
'  „Iteih  zullen  die  voüfe.  Regeerders  alle  'dW 
tlióern  van  «den  Ve^eii  dèeii  decken  mk  hïjhv 
aen  d»cke  endè  begihnen  eerst  an  den  geenéii 
^e  bequanèliitfte  ftaen  tottèr  defencie  van'^ct 
Stede.         •  .    .    ' :J 

,,  Item  zullen  aen  aRe  pooften  doen  maickeii 
VAlbruggen  behalven  an  de  Dyckpott. 
'  „  kern  tÊtlStn  die  yóorfz^  Regeerders  ]n  elck 
poort  der  vöopTz.  ftecto  doen  maecken  ScotOué^ 
ren  die  villen  ztdien  mogen  gdyck  eèn  olyfta!»» 
per,  elck  balck  byzondctmèt  eenen  ^eren  pinfteV 
',,kem  alfix)  myn  vocrtfz.  Heer  verflaet  dat  goeé 
ware  een  Bolwerk  WBmTki  te  worden  ah  de  Oost-» 
poort  dér  voorTz.  Stede  9  (be  heeft  ixiyn  vobafzi 

C(i)  Zo  ft«8t  *ert  maar  moet*  mUrclilen.  fiêreU  fviit  Ver^ 


,v.  H«l^  geordoiHiecrt  mynHeere  van  C^tre  ,te  wy- 
fpji.r  bi|in«n  der  vo^rfz^  Stede  ende.  tfi  viAteren 
tbcgryp  vau  tfeloe.  Bolwerck ,  tu^  dapr  jnn© 
1^1  ofdpniieren  als  hem  goetdu»ickea  ^al  t2^y  vaQ 
VPUoaicktoge  van  dien  ofte  ;indei^. 

,^)^teiD  zullen  die  voorfz.  Regeerders  doen  fcei t 
pelycken  onderhouden  dordre  van  den  waickin* 
ge  oylancx  by  b^m  luyden  gemaiot  pmme  te 
weten  ^p  alle  g^tyden  den  lydende  Coopmau 
vuvt.  ende  in  ^aende  oft  comende  bipnj^n  die 
voirfz.  Stede,  ende  dat  die  geene  van  d$  Wct| 
y^iei»  hnerte  zü  zyn  0p  te  ftaQO,  ^mnt,  den 
leysb^^ren  inan  yayi;  pft  jnne  te  laten  tfelue  in 
perfoen.  doen  zal  .oft  yenianta  anders,  van  dey 
y^tz  iff.  zyij  pJietfc  4»er  toe  verwilligen  end^ 
4at  vp  te  verbuerte  van  den  geenen  die  gebreck« 
u^l^  tievopdep  zad  wprdeii  van  zes  Karol^sGulT 
déns  d^F  vjin  een  derden  deel  geappliceert  z^L 
WQjrd^a  tot  b^h(>fiff  van.  den  Keyfer  het  ander 
doeden  deel  tot  fefianitie  van  der  voorfz.  Stede 
6^^  bet  4^de  d^f^dJiel  tot  proufiyte  van  de» 
ji^bfeu^er*  r         ;. 

.  ,9  Item  orc^Bijecrt  vowtisyji  voirft*.Heere  dat 
fl^^j'nder:  ijacbl.  de.  poorten  der  v<Mrfz-  Steden 
niet  open  doen  en  fal  dan  by  bywe»en  ryan  den 
ppeo  yg^i  <^r  W«,  wyens  büertc.aU  dan  wcfen 
zsü'  dtê  welcke  by  bfm  zal  moeten  hebben  teu 

.  jpiosten  vicrPoorrfjrsfd^rfeluör  St€4e  endöbouen 
^en  gehouden  w^fcn  .ten  minste» 'tot  twe  rey^ 
fen  de  waecke  van  alle  andere  poorten  t^  viör 
^M?n  vp  peyne  afe^  bouen.    * 

„item  Qmmeit^.  pviteec^  de  perikek»  dia  vuyf 
^e'Scepen  by  njchie  comende  fouden  mogen 
g^üvjercp  foc  heeft  piyn  voJrfe  H^^r  ge^rdonneeri; 
4^.all^  naeht 'Wiicken  «ull^n-twc^  Pqi^#}^*  der 
VQiyfz,  Stede  JBt  WftfVWK)»  .  fta^e  i  yp' tboeft 
}mytm  die  Wat^rjpooft,  welckfi  wae^ker»  ci^  apn- 
Q^tuan^  Scippersr  zulka  vsagon  yuk  waeren  zy 
£èfode«  ibebbQü  mit^ai;.  dfttf  roe.  behoort:  t^f 
èyiÜe  zy  eenige  onraet  of  fufpicie  vernemende 
|[f,  AV.^ckers  vp.  t^  I^oojte  da^r  van-advert^eren, 
•,;ftcift  zitlleit  (scpjp  .Öfelue  W^e(;y»*yS  ty^^^SS 


B    Y:L    A    A.  G.EJ    D,       jjog 

iHr«fen  vier  Wsieckers  ge!mf)est:.ett  gebarmft  ais 
tbehoort,  dewelcke  aldaer  gaen  zulleo  jnt  ppen 
doen  van  de  Poorte  ende  aldser  blyven  tot  dat 
mm  de&iae  Poone  zal  gaen  fluyten  .dndeidtt  vp 
peyne  als  boueH*  '        ' 

99  Item  fal:  die  dach  ende  nacht  waicke  vm  der 
f  oortett  der  voorfz  Steden-  geduerende  d'orloght 
ttifehen  d^n  Uetrt  €nde  ByJlbhüp  van  P^mirêclU 
code  Kmrk  Vên  Gg/ra  ^^oahleert  woiaeiu..i 
,,Item2uUai  de  voorfz  Regeerders  $  ge  feta  der 
voorfii  Stede  leggende  jn  de  Ütoorneacode  poai> 
ien  van  dien  of  doen  (chitütn^  ten  eynde  tftlui^ 
feneet  .nuick  wefens  ende::;^rq>ftreert  tguitt  dac 
daer  aen  gebreccken  fal.  ^  •    . 

'  ^Itcn  imSeh  c«nige  Vorflf  ouercompt,  foe  fal 
mea  dse.Wae^e  noch   eefo*  verdoubleeeen  endb    r  *^ 
die   Vefien  al  i3p  doen  bytea  ende  open  houdeiz 
all  tbehokti  • 

.^9  item  om  tefchouwen  jnooQuenienten  die.  gfr- 
bueren  loudea  moegen  Jnt  open  doen  van  dar 
Poorte  6>e  rsal  men  ecrlt  voyt .  die  cerfte  Poorte 
doen  gaói:  twee  Perlbonen  ^öft  Waickera  metien 
Pottrtier^  ^e  wekke  gehoodeo.  zaUen  zyn  die 
jserfle  Poort»  ak  dan  toe  te  *döen  aleer,  zyém 
mder.  Poorêe.  open  (loen  ende  dat  gedaen  ftt 
«en  van  hem  beyden  buytèn  «gaen. ende  vükeéréb 
milten  béyteti  Waecker  die  Sospen  ^  ende  zien^oft  .»|..  * 
filoaaie  utolr  e».  Endé  dat  gedaen .  ial  de  Sekit 
netten  teyctn  waeckets  jngebten'Wordlen'b$r  ^de 
Poorten  ftaen  fal  ande  jn*  wetende  fal  die  imytea  ^ 
Foort  cosgeUaeA  worden  ende  binnen  ge^opent:      ^..,^.^ 

9,'  leem  4b  naehtwiicke^^ett*  fal  syet  o£  gaqaitQii 
sy  dat  iüPwtié  van  der  Stede  eerft  upgeCet^ëiide 
de  WaeckerirAi  den  dage  èutrtbf  zyn.  ^  '> 
^,ftem  dk^iroibfacht  zynde  felmyn  voorfztHeèr 
éoen  verfieti  ^op  te  Ooft  emdeitSelflE^  Poerten  5  tdie  • 
oftbewooifttyn^  iiadcfl  tyt'eyifclien  zal.:       .  :>S 

,,Alzooniyn  wirftpHee^¥nnHdogftratc»Tiiote   m/hp. 
geadVerteétt  f«  dat  goet  waerè  dai  ftien  de  8twfe^«''/'«» 
vwskH^êfêfi^^Ndi^khu  M^éff:iai(St  andere  danr^'^^"' 
omtrent  gelegen  betyerfage  dan  defelue  veraiei 
Eyn  foo  heeft  *myn  Heèrè  vd^ifey  de  voorft.  Steden  [ 

G  4  a^H-  1 


104        B    y   L    A   A    G    E     Ö. 

iengaende  ge^dooneert  de  >  poin&én  hier  oaer 
vojgende.  ..   «       «.  *  t 

i  „  Eerft  fid  fleer  Gwydo  van  Blaesvelt  reyfen  op 
tfauys  te  Muydên  ende  by  eede  hooren  >  elckea 
knecht  leffgende  up  tfelue  huys  ende  >  van  hem 
Ternemenihoe'lange  xyielcxvptfeluè  hiiy$  geweeft 
c&de  gédient  hebbenende  wat  hen  voir^ibut^^^My^ 
.daechs  gelooft  es.  £nde  dat  gedaen  üi.  de  zelve 
Heer  vsuifilaesvdt  maicken  goeden  Inuemarys  van 
den  brant  proviande  l^efcut  cruyt  ioót  «iide  ande* 
■oe  ^pweeren  wefende.vp  tfdue  huys  .ende  defeloe 
Inuèntarys.  leueren  den  heere  van  <:éfh's^  omtne 
die  by  hem  gefien  d&h:  voirt  ifanc  te;oi;don»€Fe9 
alft  "behooren  fah  .  •  . .        :  > 

•  „  Item  of  gebuerde  dat  die  oorloge .  ooerqi^me 
W*t^*  foe.fal  men  ia  de/ Stede  rmfVifp  leggen  meéi- 
•i .  'knechten  tot  hulpe  van  de  geenea  die  daér  zyn 
zulcx  als  men  dan  beuinden  zal  van  node  te  we&n 
meir  zal  oic  ala  dan  defelue  Stede  vcnrfieQ  van  xl 
'Haeckbufemin  van  één.xhót  yan  zes<  ILerpentynen 
niét  Cümeren  drye.  tonnen  ^roff  cruyta  eea  tonné 
xleyvicruyts  ende  fekerloot  9  al^tweik.  geleuert  zal 
^iji^orden  ja  handen:  van  e^n  van  den  Sucgermees^ 
:ters  derfeloer  Stedei  die.daer  vsüi  gebonden  zal 
'vrefen.te  Jeueren^recepis  vp  dé 'camere  vandor 
(Rekeninge  alhier  in  (den.  Haege.  -.  '  -:  1 
..v^^rltèm  die.  v^n:il^(MV>r0^«^m^ prullen  heq  iiecii<!- 
'leèrèn  endé  achteruolgen  tgundt  dat  t hém  luyden 
by  den.Heere  van.€afti:e  geordómieat'  ende  daer 
•na^  by  deniRaidcivbeuoleii  es.  :  ^    >    •  •  'l 

.^Iten^  omme  teeviteeron  datdie  &t|»le  van  £i^<0i« 
jnjeegéné  pei:yckelé  eo  comitae  Coo  éa  gëordonneert 
iinde.  ordonneert  iftyiil  vöorfe^  ücer  anits  dèzea 
dat  men  af  breken  zjA  de  Imyfen  rftaendfe  volr  an 
deè'Bbirten  indien  t  Bi^ei:  gedaen  en  «es*  Ende  dat 
jdie  3cbii^rs  ztlllmi  kiere.  Scepen  leggende  voik 
de  Stede  buyten  die  fterckte  dpej)  <bew)airen  ende 
bewaken  jmlcx  datidaer  daer  geen  laft  <^f  p^rycule 
.comme,  daer  loe  die  Reg^rders  der  wiriz  Stedf 
tnede.  regard  neemen  eiMe  huer.,  handt,  daei^  aeQ 
/hoiiden  zullen.  .  „  :—  . (.  • 
<i^»»ltem  #)€i  mynyoirfz  Heere  yerftaet  dat  d$ 
'.?    •.      i.  J    .v    •  V..;  or- 


»    Y    h    A    A    G  'E  :  U.         i^ 

jardoimantJM^^  hw voirtyds  geroaidTptcoiideThoa-Ji«»r«ijt 
-^ënifie  van  zéherlé  £r^e»  ^«f  öoriage^   qualyC^  ^^ 
onderhouden  wordt  ende  yeeljzan  den  Steden  ende  J^,     T 
©orpen  de  Scepen'daer'zy  i^^ezet  waeren  nyet  *  < 
en  hebben  noch  die  gere^fcapdaer  toé  dienende 
foe  heeft  otyn  voiife  mte  geofdeSnneert  ehde  be* 
ueeltt  tlcken  jn.  dan  2ynen  cte  Scef^en  da^  sy  vp 
*9cfet  waeimi  indied  dte^  jn  wefen  zyn  van  ftonden 
:fln.toe';te  i'oflen  ende  gereet  te  makken*    Ënde 
als  van  den  geenen  die  de  Scepen^daer  zy  vp  gelflt 
lyaeren  nyetoén'' hebben    aiulen  die  zehie  doeoLv  x^. 
•ncudtken  oit  gfK^^n  tuflchendit  endèden  eerflen 
Jiach  van  ApjdlIe'^iaeftcoiDlende^  wd  verflaende^djlt 
'fe  bhinen  middelen  tyde  hen  -suUeè  behelpen  mee 
xjofgtn  ^  Scépea  /^oft  anéereni  alft   behoort  omme 
daer  mede  te  mogen  behelpen  jndient  noot  waitt. 
'^  '^s  Itenr  oflAne  te  be&tfaeo  eddè  te  voboeden  9^-éUm 
^ffirkule  eBde<'öiinfirMnltcI^:icade  die  foodc  moe» /^ny .  '^ 
fpn  gëbumn  andè  g^éote  Seepén  ^  '^^'••"^^ST»^ 
-thuys  feoMttaièn  izyn  kg^dfti.iRÜr  jb^crdamji^fitr^ 
oft  dair  omtrent  fo  es  geordonneert  ende  gefloo*ibM.  '* 
ten:  b^  «dttditecben  van  de  <3Wqputeerden  der 
Steêt  dat  WOfn  'Heer  vitn  jG^arer:van  Voegen  dér 
Keyferlidie^llfii^efte^^^ende^'by  eiflpreflè  Laft  eü^ 
de  ConnBiflte' vanmynenHccfc  ;de  jGtaiue  vav 
'HoocHSTRAincN'^'  sIs  Stodhouder  ^ defer  Landen  ^ 
iceyfer  lal  op  die  jplaecre  daer  die  {óepen  leggen 
'ideiduenbèfiefi^iicte  ordosneeien  fdifa»^  by  goet- 
'ëunóken;  vnik  >:die  van.  MHteDdam  eade  andere 
die  fulc  aesi^d  aal  zakk»:  piièvifie.  ende  vemet 
die  dat  diefijepen  bèwaeit  jmx»gÉli  wefen^ 
*  ^,  Itenrrjnsgelycx'zal  m^.a(Sitëc8cdgen   d€i  or-   ^*«» 
.  dorimintie    hier    voirtyts   glemaict'   uptwaecken~? JJ"*" 
,  snachts  vp:rdie  IXydbsn  vwn  WétÈrlmt  ^de  dair      .  * 
van  fprdben  Jan  ËsmtwcK  Raedt  etc.  ende  dien      • 
acfatemod^sttde  >  fcryven  aen  elck  Dorp  wat  zy  - 
behoircn  terdoöi.  ''t 

„Otem  Bcien  faliiic  fcryntm  ften  mya  Here  vao/;^,»^^^ 
Vuytrccht  tctö  cjfwde  dat  ^syne  E.  .voirfie.  thuys 
te  Loenerflont  op   dat  daer  deur  geen  Inconuis 
JdeHt  en  comme. 

99  Item  volbren^nde  alIeteeKt^voiifa^de  articu- 
O  5   .-  t-'.  len 


\  j 


.ïü6         B    Y':L    A    AG  'E      D. 

kn  zal  genoccb  vtm&eh  zyrv  vp  tgundt  dat  die 
Tan  Haerlem  roerende  de  defèniie  van  de  Lan- 
de ouergegeven  bdibe. 

„Item  ordonneert  voirt  myavootfzé  Heer  dat 
alle  dê  Steden.:  defer  Landen  die  geen  SMdm^ 
ren  oft  jimeyde' tn  hebbeü  dofehie  zullen  do^ 
maecken  jn  der  .vorme  ende  ^nsanierenala  bouen 
W  g^èfeyt  es  ende  van  gdyck   de  waecke  dan 
ordonneeren   donbleeren  ende  andecs   vermereb 
na  den  tyt  eyffchen  aal. 
jRwiMr    99  Item  men  zal  binnen  der  Stede  van  Huesém 
ieg^en  tfèfticb  Rnyteren  ende  'vpt  Huya   thien 
JEnechten  indhir  xtte  dacr  nyet  en  2yn.    £nde 
men  ÜX  de  Rüyteren  ten  maendt  op  te  ban^ 
tnde  voifts  betaelen  yali  drie  .maendol  tot  drye 
jsiaenden*.  i 

»  mM-  '  99ltam  men ikleea Bkckhujs  nudom  vptie  drye 
UyriÊp  ^ypen  by  QüdmêmUK^  item  men  fal  repareeoen ^ 
;J|*  *>•'  moeien  vp  Av^i-  te  fVüerdênf,  ende  fal  myn 
^'  ^    Heer  van  CaAre:  aUaer  noch  fiodoen  een  Bush 

.99  Item  es  ^cli  gebrdonneect  dat  alle  die  Sto- 

dén  die  SlootcnvendeSlootelen  van:  den  ficsleti 

Poortenf  terftqnü  gullen  doen  ven^euwen  ende 

veranderen^  t^  tcn.minflen  vqoip  kersmifle  naeft- 

comendè    ötnme'  «e  fcoüwen  jncemienienten  dié 

liaer  daer.  ibuden  mogen  comen*. 

•    „  Iteiti  jndibft  die  oorloige  v  peemt-  (c)  4  fok  zU 

myn  Heerjvani-Caftnf.  terflont  idoen  afbrecken 

t>ft  ofbrandetl'  die'  huyfea  die  buyiea  de  Stadt>p 

poorten  vav  ^Ue^Aur  fksn^w  ^   ótffc  men»  nae 

'^         MoHtfort  gaet;t    Ënde   ala  van  den  bnyzen  in 

/..  \\Ati  Stdd  .endt '  andgr  «Stadt  muer  getimmerd  fal 

nién  jeegenH'deien    nacommeiide  vfbmer  .  ohioi>' 

•      «eeren  dat  men  die  Cueren  vemyebwen  zil  e»- 

simt$hm^%  t&i  'Vreèb  'honden,  tuflchen  de  .imiecen .  ende 

^J[^***"huyfen^  wel  verftaende  dat  men  die  hnyfen  aldaer 

,v  '--v;  ttv  ftaende  :'fliör-v1iti*-  dack  dal  deckea,oft  met 

\mti  ouerpkck^n  idrye  duymenj  of  een  patme 

dick*     -  ^  ",..  •■^-..     -    •  ■  .     «  .' 

.-'    --     .   •  JtCDI 
i  (^^  ds  i:  /f/#ik^i ,  /fMfi ,  of  4fi(iiw0«jU 


«    «i.*.. '.d^  tl 


.  ),  Itesi  vftngelycte zal  siyn rHèèm  na  GaftttdMMür, 

tegens  den  SMier  vifitereo  dit-  Lmfckot^  Fo9r% 
$e  endQ  oic  «Nuerleggen  !wner..i>eqiiftmdyc  een 
nye^w  Huy»  lijft  Slot  foude  mogca  leggen  >  ende 
va»  als  mynM^ert  den  Stadhouder  aduercceiieaL  '***  ^^ 

„ It^m  ttiea.  ^dck fcryven  andiii Heeren  van  ^^ 
^^ftfff^ende  Hutehhm^  dat  ay  off  doen  fteekeo ;«.!, 
ifFéirlanp  tul][clieii  die    ftad -^  nlueicn    ende  die 
geaften^         .  •  •  *      •  •*••*■• 

..^^Jtedi  die.  .va»  Atr.Goude  w^dit  üic.vamOii^  ^^^^ 
i^lfi'^i^rt^uilQlt  off  doen  breecken'  dié  wingaerdcn 
ftaeade  iten  .de  ftadthnereny  rende  dergelycxiad^ 
kf]  die  (^n  jiler  Goude  doen  aflfeecken  tüe  hoeol» 
nige    ende  ^  arden    ander  'ftadmuemi  ^   vp  iidria 
o^  vier  vo^en  nae.         ^      m.   .      .^  ^ , 
.  ^^t  l^in  zülkn  die  >van  der  Gotids  dié  huysii^->*t»«./i 
in  de  line   bané  .ander  Stadtmuereq  geheel  of     't  .^i 
l>re^ckert»        '    .                      '.  \   '  .         ^.. 
,  ^Iteo)  die  van  der  Owdb  ziiUenpcoiitfiaiiiaBC^  M^^y^cK 
ken  van  crayt  ende  een  laft  Satpeteih  eade'-eev    ' 
Moeien  omme  cniyt  te  maden  als  jnxde  Vtoet^ 
fcap  geflootéti» 6s^                          ••  ■  «^     • 
'*  ^.Item  zulten  oic  deHnyfen  vipüergttifteti  ftaen- 
4e    meti  tilynea  getaict   ontdetben  «ende  gaM 
da^  jnne  coaicken  cnnnift:  duer.tt  asien'  off  de^ 
fieliie  öf breedten^  endè' van  gelyilten.  die  Huyfen 
mde'  Stadtpoortc».  Ihende  die  met  fkfidkck^  ge^  .« ,v  o 
deckt   zyn  doen   ontdeckeo   ende   HM  harden      -^^^^^ 
^tcke  dvcken:                   ^      •  ^^J-  •  '•  • 
-    ,^  Item  ^len  die  van*  de  Goui€  CvnhAêrhm  vbot  *^  "  '*^ 
óc  Stede  begrauen  ;•  als  heti  by  isk^nl  fleere  van 
'0aftre  geordomecit  es;  '  '' 

'^i  Item  zuBen'dIe  graften  v4Xi^ttf9fyf  ^^^^^^^ 
¥!iekEyd6  doen  dtepen  tuffchen  tbuya  eode  die«;f^f* 
fitabettingé  ende  diaAcken  , met  ee»  Veylaet  dat^mv/i». 
men  twatir   daer  Ihnc^  houden'  öcadi    als  die*' '« Arr- 
£3dlh91ayn.  alderbeft  zeggen  zül.      \  •         '      1^1  ^,/. 

^,  Item  oft  id^cmiloge  op  quaeine  zoé  fal  me^/«)w  r««/w 
imyten  de  Poocten  van  alle^têftn^ie  hüyfen "  •^*^«»- 
aldaer  ftaende 'èisrde^kett.      -  .  ;    .^*•• 

f    ,,  Kem  mm  ftrf  de  hnyflngê  tnytett  der  Stad^^U.-7 
IKWrtwi  VW  '^ÖWi^tf^)»  vw  -njrWWs  -  götiitóiett       '^^ 
•.»-»«  off 


^o6        A    «•  L   A.   A  G  i  E^     »• 

>      :  offbréckefr  of  ^um  >d^  bmm  fle€dcê«i  zot  verre 

<lie  fiaen  binnèii  de  verboode  Uiniten. 

^  ,,  Item  myntoorfz  heeeede  Stadhétider  fal  niet 

onfe  G:  V:  {gifHédige  fi'foiiufe)  fprdcea  bèroëretidè 

p«*«fc  ^  stadt  van  ff^ekem  thuy«  van  4utUvtfi'eyn  endé 

de  Stad  vanHensden  d^t  dié  felue  vt^rfien  mogen 

.;  .  jnrordeavantgundtdatbemluydengebreéckenmactt. 

t  5,  item  men  M  ^  Mbyverwett»  ]»i:ilteA  buyten 

«TifnlMi.  Woorden  daer  peHcule  jnne  gelegen  is  fetten  ouer 

.  de  grafren  ènde  vtsteE  van  der  fitode  énde  v:M>de 

van  dien.    Endc  beueelt  myri  völffz  Heere  dë 

Stadhouder  de  Burgers  van  WoordéndenGaOeUayA 

diealdacr  gefet  is  beter  te  'óbedierea  ^  ^y  tot 

noch  coe  gedaen  liebbeh. 

„  Item  zal  ooic  een  BorfltPiritfgi^emiatt  Worde 

CémÊityê'Ji^itCMlnefyckèr  SüijSsGt^tv^n  g^^fcktnvp Hey* 

jb^<9'«    mam  Brugge  mxts  off  brdcen  ivan  defeloe  brngge* 

99  Item  zullen  de  huyfingen  an  de  Stadtmueréti 

Vé9fMm,  4EaB  iVtftfndSsflrifaiettde  dte  met  Riet  i^edeOt  %yh  on* 

gedect  worden  etkde  niet  barden  dack  gedect  off 

bet  Riet  boMesixnet- Leem :.t)uerptecken  drye  duy^ 

men  oft  een  palroe  dick ,  off  geheel  off  breecken.    '■ 

^»,Itemittll)enoick  flechteta^ieWalteaitdeHouen 

buyieii.  é^-^^osts  naev  Ooeylant  gaende  ende  vail 

gelycken  den  Dyck  ouer  de  Vedit.naec  Wef>« 

'   99fltem  mvm  Jfeere  vai»  Gaftue  heeft  vp  thuys  te 

CrMüi-  OantnBurti   noch  'doeii   kggeniime  Knechten 

iMw».      £ot ilercfcfiiriflebvan  ditn*.   •  «^    r.  •' 

„  Item  alfóe  die  van  Hoern  feggen  yn  als  volbrocbl 

Af^*  te  hebben  tgimdlilat  llem>livfderi  by  tnynen  beere 

iran  CaSre  beiMien  es*  geWeeft  foe  Oil  men  tièlu^e 

vifitieren  ende  doen  volbringien  tgund'datter  ail 

' '  .  gebrect  judien  [daer  •  eificb  gèbreGk  ^  men  ial  oick 

'         .  ordoiiBeereV:'te  «^ic^eo  de  S^kettimge  die  ff 

..     feggen  van  noode  te  wefeii  tot  fortificatie  éndd 

•  '     •     vcrfeec^erjöïftxf:.  vinder  Stadt  vp^tje  Zee.  r 

'\  W     9,  Item  men  fal by  den  Heere  imti  C^ftre  endeden 

.    ,  Raidt  Tan  .ü^üafit  roaicken  een  ordoanantie  boe 

^«  ende  in  wat  iDanleren  ende  met  wat  geweere  dé 

Dorpluyden  binnen  Hoorn.  zuUencomen  waickeflu 

fMKhtf*    19  T^cKQ  fdfo  ^  y^LnEnckhuyfOk  oy^  en  hebben 

«I»»        gefepareert^bucr^,  Jlrtf^^/zii^ei^  wde  0C$ll€n  mac 

d'or* 


B   T   L    A    A   G   E     ï)4         i^ 

d'ordonnantie  van  den  Heere  van  Ca(lre  wokb ,  endc     - 

?ic  nyet  en  waecken  zulcx  als  hen  by  den  zf  luen     * 
fcerc  van  Caftre  beuolen  es  gcweeft  foo  oi;don- 
neert  eiide  beueelc  hemluyden  de  voirix  Heere  van 
tlóöcbfiraten  tülvte  als  noch  te  doen ,  vp  dat  geenen      •  ' 
öoot  .en  zy  voerder  daer  inne  te  voirfien* 

,,  Jbem  alfoe  myn  voorfz  Heer  noch  geblecken  es 
dat  f/mys  m  Medenblick  van  als  genoch  vocrfien^^^ 
es  ende  dat  daer.  goiede  toefichc  gedragen  wordt 
fcy  den  Caftelleyn   zo  een  wordt  vok  defe  tyt 
aldaer  nyet  voordcr  geordonneert.  ! 

:  „Item  rs^ïi  h\\txnyi\xyf t^  At  fortificatie  hY, 
Oudcwater  ende  Banrecht  hier  voirtyds  gemaict^'ö«J^^«iAr.' 
ende  4esgelycx8  /,/iffiitfrj  by  Ldtsveld^  ende  van 
gelyck^  de  Renboomen  in  den  lande  van  Arckel. 

,  »,Itom  omme.  té  voirfién  oejStede  van  dei^  Bnel  Mrkn. 
ênde  Goederende  (al  aldaer  (;eibnden  worden  Hees 
Cwyde  van  BlaesveJt «.  epj^  mitten  lïailliu  van  Voorq 
Vifiteeren  de  g^breeclen  binnen  der  voirfx*  Sleden 
^ynde«  £nc}e  daer  van  Rappoert  doen  den 'Heere 
t^n  Caftre  die  voorder  daer  |nue  voirüen  fal  alCt 
aal  behoorem 

\  ,,  Item  de  Heere  van  Caftre  ende  die  van  den  Rafde 
iidlen  (^ecerneereq  als  zy  des  verfocht  zullen  zyn 
Ordonnantie   by  den  welcken    die  Dorpluyden 
onstrept  die  Steden  van  HoUant  ende  Vrieslant  . 
ftefeten  beilolen  zal. worden  te  commen  >yaickeii 
binnen  dè  Steden    daer,  zy  gefecen  zullen  zyn 
alft  yan  noöde  wefen  zaU 
,  „Item  die  Stede  van  der  Goude  Scooaihoven 
Oudewater  Worden   Yfclfteyn  Afpren   Leerdam 
Hueckelom  ende  Gorcum  zuUen  huerluyden  yeur^^j^^*^ 
ieyckenen  houden  ende  malcanderen  te  kennen  ge'"*"* 
$en  als  myn  Heere  voirfz.  hem  dat  gefcreuen  heeft* 

'  „Item  dieJieere  van  ^eucklom  fal  buyten  ende^'^"»***^*»» 
omtrent  der  Stadt  alle^  die  Huyfingen  doen  af- 
brecken  bgomen  afbouwen  ende  andetfii^s  doen 
fiichten  ende  dairen  tgtint  datter.  Stadt  hinderlyc 
ibude  moegen  wefen  gèlyc  myn  Voirfz*  Heere 
bem  dat  otck  gefpreuea  he^*  , 

,Jtcm  de  Heere  Caftre  &1  reyfen  vp  tie  HuyPen^j*''*»* 
Tan  den  Keyfer  ^  defe  Laódein,  defeluevifiteerenf^  ''' 


3  en- 


M        BY    LA    AG    E     D. 

Mm  $md$   chie  mtilóitn  Irivéntatys  jnt  generüel  vari  tgundlf 

^"Jm    ^*^^  ^  ^P  ^^^^^^  Huyfcn  end^  deken  Van  dien* 

Mêyfér      Bcüondeft  ftl  hcbhen  ende  voirts  'ftellen  by  goede 

kimnêm '     ^tf  hf iiigë  jti  g^fcrfftc  wat  op  clc  Van  dct  voirCs' 

dtêZÊ  ^«^Huyfen  öicncnde  tot  defcnfieende  bewarenifle  vtni 

dien  bcm  van  nooidedünct  te  t^refen  fcnde  ai  tfeluc* 

den  voirft  Heerman  Hpochftratcn*  oucrfoyndea 

'  '  .t\»»  otöttié  daer  Jftöc  te  remedieren.    *  * 

,,  Ifcffl  otnme  te  ifcouwèn  Jnconuenicnten  ende  Vp-»' 

f^ick  die  deur  jndifcretelyc  fcryuen  foudén  mo*. 

5 en  gebeuren-  Soe  ordonneert  rayn  voirfz  liccre  ;' 
^  ^t  loe  wanneer  ccnige  Sreden  defer  Landen  ö^ 
-, .— .^-n^j^  Caftdlayn  van  den  Huyfen  Brieuen  willen  ófT 
Iicbben  te  fcryuen  acn  eenigen  Vdrften  buytet( 
defen  Landen,  dat 'zy  daer  van  eerfl  zullen  com-^ 
•  '  '    municeeren  met  den  Raédt  van  Hollant  ende  den- 
jfluen  van  denRaide  oic  'laten  vffitetien  die  brieuei^ 
die  art  hemluyden  gercreuen  zullen  worden  by  de 
voirfz.  Vorften  oft  andere  vuythecmfthe  Steden 
omme  die  geiien  prefecte  antwoirde  gemaict  te 
worden  alft  liehoren  zaU 
.  y,Item  myn  voirfz  Hecre  van  Hoochfiratcn  geadi 
^^    fecrteert  zynde  dat  fommige  Steden  defer  Landen 

*  ^        ^talien  vuyt  voeren  anders  dah  dat  by  onlè  G. 

V.  geordonneertjs  ordonneert  cfnde  beneelt  dat  eed 

ycgelyé  vtn  de  Ondetfaeten  defer  Lande»  hem  zaï 

'     regulieren  «chteruolgende  de  voirli.  Ordonnantie; 

„Item  myti  voitfz  Heere  es  mede  geinfot^eert 

ifl**«  dat  tot  die  Poorten*  van  der  Steden  van  Liyden 

quade  toelicht  gedrdgcn  wordt  ende  dat  die  fthw^ 

,  poorten  cranck  zyn  fonder  Schotdueren  oft  Fbir^ 

\gaed    Ameyde   ofte   Ronden  té  'Ijébben    ótdon- 

neert  daer  omme. dat  die' Heer  van  Caftre  reyfetf 

fal  binnen  der  voirf*  Stede  ende  <}e  Pletten  vatf 

dien  viljteeren  ende  töt  fterckenHfe  van  dien  ör- 

dbnncercn  alft  behoiren  zal  ende  ordonpeert  deii 

Regeerders  vaq  Leydeii  tgundt  dat  by  dert  voirfa; 

Heere  van  Caftre  gedaen;zal  zyn  te  achteruplgen 

ènde  voorts  Jnt  open  oft'^toedoen  tan  der  Sitedeit 

.    Poorten  by  nacht  hem  regtilciq-en  als  voereh  van 

*  die  Rotterdam  gefeyt  es.  _    .       ' 

^,  Item  myn  Htérc  van  HaodirtratW!*fah  'doen 
'  ^  vl. 


B   Y    LAAG    E     D.        rii 

vifiteeren  d'jnfornKttie^"gcdacn  by  mrs  Jan  vaw. 
DüVEN  voïRDE  cndc  Abel  Van  Colstéa  vp  die  me- ju^'jj 
nichtc  van  den  Cloóften  bmnen  Hoern,  ende  dieJ?«M» 
gefien  fal  men  fien  oft  men  parchyen  macht  ^c-üêêrm 
cordeeren  met  vruntichap.  Jncfien  niet  foe  falmyn 
Hcere  van  Caftrc  rcyfen  binnen  der  voorft.  Stede  ;! 

ende  v^n  die  vyfP  Cloosters  doen  maicken  twe«      *  ...i 
Cloosters  jncfient  hem  zoe  dunct  oirbaer  te  we- 
fhn  ende  vpir  al  maken  dat  meu  bequamelic  tus- 
feilen  de  Mueren  en  de  Cloofters  lal. mogen jpen.  ^  ^  -^ 

„Item  men  heeft  geordonneert  die  van  der  ^^^^jmb^^SJTi» 
éfen  Naerden  ende  <)u4ewa  f  er  dat  zy  die  Ruyte*#»i90s. 
ren  gracelicke  tracteren  ende  de?  pry$  van  ivoet  ^fn^Mr^ 
verminderen  daer  van  zy  lafl:  genomcp-  hebben 
Rappon  te  doen,  .       v 

,9  Item  myn  Heere  van  Callre  fal  gaen  viOteereni^  m  & 
de  zes  groon  Steden  omme  te  bedien  hoe  zy  gefiir-r»^»*'** 
Hcert  zyn  van  attekeye  ende  ander  ger«efcap  die*  ** 
nende  tot  defenfie  van  der  ftede  enae  daer  te  or-*      » 
donneereu  tgundt  datt#r  gebreckcu  fal  jngclycx 
alle  die  deyn  ftede.  ^  ;- 

,,  Item  te  ordonneeren  de  Ruyteren  dat  zy  by 
buerte  by  dage  zullen  waicken  ende  die  poorten 
bewaeren  fulcx  als  de  Heere  van  Caftre  prdonnee* 
yen  fal* 

„Item  alle  die  Officiers  van  den.  platten  LandeUj^^^,^^ 
3?ullen  doen  wapenfcouwingen  ouef  h'uere  Jour- wti^.* 
Tdictie  ende  van  als  iiaickeh  eeii  Moafterccel. '  a\ 

j„  Item  alfoe  den  tyt  nu  nyet  en  e$  omme  de 
<Jraften  van  Naerden  te  maicken  zoe  lullen  zythM^^ 
voer  nu  patiencle  hebben  ende  den  doren  wel  our 
derhouden  ende  oec  fuUen  mogen  maicken   een 
Stakeuitige  in  de  Graften  ende  hen  daer  mede  be«*  ., 

helpen.   -  , 

^jltctn  zuBen  aio  doen  maicken  dtSchotdueren       -  ^i 
alft  hen  beuoleses,  daer  toeme^  contribueren 
fullea  die  Dorpen  van  Grflant.n^^t  taxatie  die 
het  Hoff  geuen^aï.  .' 

j^Item  toen  geeft  die  vanNaerden  een  fout  daei 
'▼p  CT  gfehouoen  flillen  zyn  roh^erhoudcn  twe 
Waickcrs  vp  die  Kerckthocrn  te  weeteh  een^by 
dage  cndcf  tweby  rnchte  ende  futlen  een  van^die 
Nachtwaickers  tot  hueren  cofte  beuelea. 

9»  Item 


K' 


Rêêfêndê 


tiA        B^    LA  ^A   G   *i     D»       ' 

,,  Icpin  men  faljseyn^eq  een,  i^adeR^keniDeel^s^ 
aiomme  binnen  ae  S|cdcn  van  Hollant  ende  Vriei* 
lant  die  gr'acfe  hebben  omnae, te,  .nemen,  jnformati^. 
of  zy  achfeiruolgende  huerlüYdeh  ,mapierGi  die  Re- 
paracie  van  der.  Steden,  gemai^t  Jië^beh.pft  nyet.  •; 
^  rucsêi  .  99.Uem  men  fal  ve^nyeuwé^ t  Placcaet  daer  by  dat 
i#  Mfigpf  verbooden  \v^rdt  ,dat  geèn.MQniieken,oftQ  I^eprp*. 
fen  en  fulleli,comèn  in  eeöïgc  ^(^eh.^deietL^ncJpii, 
fonder  te  brlngcn.  pi^poöTi  ^^Jiu/ere.  oncx)ften.v 

^^^^ »>Item  2oe  verre  die  oorloge  vp  compt  foe.fal, 

.fa^^jiTinennoqh  nemeiitojtend^  bonen  die  Ruy teren  die  nv 

mmtêtumê^ih  tLant  «yn  noch  IionderlRuy teren  jndicnt  noot  es  % 

dewelcke  angenoiöen  i  uien  worden  by  d^nCappttayri 

Vos  oft  yeïb^njt  anaets  end^^  g^iqnden  in.  Hollant • 

^  Item  IfidiéA  gevalle  ialni'en  oic  noen  aennemé^ 

J^**^  dulcnt  Voetknechten  bouen  die ghéene  die  nu  jn  fou-, 

.  ***•    dyen  zyn  ende  die  leggen  in  twe  vaenten  elk  VaenKen 

.    vyf  hondert ,  eod^  zullen  geleyt  worden  n^idde^'jnt 

Lant  daeftbeftbequaett  4^1  WeiJ^n.  Ende  men  zal  ad- 

üifeeren  wje,  dat  Cappitaynen,dair  van  wefen  zullen. 

Item  jn  defe  geualle  zal   men  gec  aenn^mei} 

X^  f^iütvier  Hoeden    eick  met  thien  mannen  ende  tWe 

van  dien  leggen  vour  ende  omtrent  ^choonheym, 

ende  dandre  twè  omtïéii't  Gqrcüm ,  oft  ï^ntfcU'i 

pen  'in  de  plaetfe  van  dien.  ^,  ,,, 

Item :me^  fal  oic  breeken  alle  die  bruggen  dacrt 

van  noot  wefen  zal.  ^, 

Item  van  gelycken  alle  die  Voorburchten  ende 

*•''*"'  die  Gapelie  voor  Hüesden.  .     . 

„  Item  men  fal  moeten  oic  v^l'nemen  v^n  .dei> 
•Heere  van  Bfedenroede  wat  hy  feggeh  ofte  üoen 
wil  Van  Vyanen  en  der  Ameyde.  _ 

,,  Item  ingevalle  van  oorloge  zaj .  men  mpeteii 
'-fpreeken  initten  Gouverneur  van  Vrieslant  omgié 
.«'/##-  |.£  weten  wat  afliftemie  hy  zal  moegen  doen  oft 
^•^        hebben   ende  oic  hoe  hy  hem  fal  hebben  inet 
die  van  Oueryflel  ende  Groeningen^.  .  ,' 

„  Item  men  fal  alsdan  mèdé  doen  expediëren  Plao 

jcatendat  geen  Knechten  en  gaen  dienen  buytendeh 

Lande  vjp  peyne  van  gebannen  te  wordep  endé\d^ 

iDenhemluydendyenfl:geuenzalvansI^eyfer^wéfi.^p. 

Item  men  zal  alsdan  oic  ipreeken  metten  Heer 

^    uaa 


J&   Y;  L  )A\A;.G    E     Di         ws 

üan  Büa*en  (4).  ende  die  van  den  Bofch  (F)  en- 
de  hen  commumoeefen  ooHse  te  weeten  wat  afli-t 
.  Ilentie   zy  ;^ouden  mogen  doen  achteruoïge   de 
condufie  tot  Antwerpen  (eaoinea  ende  van  ge-    .*  -*- 
lycke  met  die  van  Zeelaoc. 

Item  men  (al  aic  moeten  recouwreren  e«i  half  ^^^"'^ 
dolyn  g^gopttn  Ssrpensynen  ende  als  van  CxuytJi^JJi^ 
ende  Loot  tfelue  fal  men  tot  Amfterdam  wel. 
crygen^,  en.  men  fal  ouerfien  <len  Ihventarys  die 
op  tè' Rekencamfir  es,.omme  té  weeten  waert 
Gruyt.  ende  Loot  ende  ander  gcrectfcap  van  deni 
voirgaenden  oirlogegebleuen  es. 

Item  men  ial  alsdan  mede  moeten  doen  eenen 
offlflach  vpte  geeftelicke.  goederen  ^  ende  ander, 
gieeftelicke  ^noonen  hebfaiende  goet  int  Lant 
van  Heusden  ómme  te  employeeren  t«t  iterckin^ 
ge  ende  fortificatie  van  der  ftede» 

Item  .men  fal  ordonneeren  aea  alle  die  Steden  , 
dat  zy  doen  goede  prouyfie  van  Vytalie  Gefimc 
ende  andere  ftucken  dienende  tot  defencie  teft 
eynde  indien  fy  belegen  worden  dat  fyfoudtamoe^ 
gen  behouden  tot  dat  men  foude  cntfetten. 

Item  men  fal  voor  alle  de  poouten  van  der  Gèir«  ^•■*» 
Je  vernyeuwen  de  Amsydi. 

Item  men  fal  doen  maicken  tWét/p  achter  tCloe*.  Wèê^ 
fter  jn  de  graft  dairt  zeer  droecfa  es  een  ^nyeuwe 
Stake$ting€. ' 

'  Item  men  fal  recouureeren  d'jnformatie  gedaeit 
by  Mrs.  Flouis  Oam  en  Faanchois  Coerel  vp 
te  veelheyd  van  de  van  de  Cloofters« 

Item  men  zal  myn  He^.vAN  Hoochstrate» 
zeynden  t  proces  van  Schoenmak»  ^van  Dor- 
drecht wel  ende  perfect:ge*->nftrueertalfl  beboirt 
ter  diffinitnie  toe  excluyz  by  eenich  van  den  Ra^ 
de  oft  Secrctaryflen  naer  die  van  den  Rade  goet 
duncken  zal  omme  tzelue  te  doen  vyfiteren  by 
den  Deeken  van  Loeven  ende. andere  van  den 
Raide  van  den  Keyfer. 

Item  men  zal  fcryuen  aen  alle  TpUenaers  datzy  D^rakp 
nyet  en  gedoog^n  eenige,  AttelUrye  oft  ander  gerMtn. 

'  re<^ 

M  Hy  was  Kapcein  Generaal  van  4e  Nederlanden. 

m  Met  dezen  was,  te  Antwerpen,  in  den  jure  15249  een 
tn&m  iran  AlUaniie  «aagegaan^  aie  Aett  y%  >JL  CStta,  >£»44« 
Cam  15*70 

H 


f  14         «    Y   L   A    A   G    E     D. 

reefctp  vtndrlogft  gevoirt  te  worden  verby  dén  tol- 
len ende  vuyten 'Lande  maer  defel  ve  houden  jnarreft 
tot  dat  by  den  Hov»  anders  geappoincteer t  zal  zyn. 
mnh  item  nyn  Heer  van  Caftre  ende  een  van  den 
Raide  fullen  reyfen  biiffiien  £r<7^r/f  ende  hemen  jn- 
fpecticM  van  de  Cloofters  ende  ordonneeren  eenen 
bequamen  wech  omme  aen  de  weeren  van  der  Ste- 
de  te  comen  sulx  als  zy  bevinden  zullen  te  be« 
hoiren  ende  oick  ordonneeren  vptie  boocken  vaa 
der  Steden  een  Gafiiays  jndien  die  Stede  zulcx 
begeert  te  hebben;  Ende  voorts  van  den  viuea 
vanden  Clooders  nemen  jnfbrmatie  ende  behoeuea 
zy  daer  toe  breeder  auctoriteyt  van  den  Keyfer  ful* 
ten  myn  Heer  denSta^uder  daer  van  aduerteeren^ 

Item  men  fal  fcryuenan  die;  van  f^uytrecht  dat 
fy  reftitaeren  die  goeden  die  zy  aff  genomen  heb** 
ben  die  van  Ouaewater  ende  anderen.  Ende  jn^ 
dien  zy  die  Reflitutie  nyet  éa  doen  te  nemen  de 
waerde  ende  eilimade  van  den  feluen  goeden  onn 
tte  dk  te  doen  reflitueeren  zoe  wanneer  die  van 
Vnytnecht  zullen  begeert n  ofgedaen  te  hebben  de 
irrelle  vp  alle  huere  goeden  in  defen  Landen  ge» 
*  -'  fielt*  £nd&  men  fal  ter  cauie  van  defen  fcrj^en 
an  die  van  Ouiewater  ende  anderen  die  eenigè 
'  ^  goeden  aff  genomen  zyn  ende  deze  waerde  ende 
eftimiatie  zal  blyven  in  de  Greffe. 

Alfoe  myn  voirfe.  Heere  de  Stadthouder  wil 
ende  É^eert  de(e  ordonnantie  önuerbrekelicken 
gehouden  te  worden  foe  committeert  ^de  beueelt 
hy  den  Heere  van  Caftre  met  die  van  den  Raide 
deièlne  }n  als  te  doen  executeeren  ende  prdcedee* 
len  tegens  den  ouertreders  van  dien  achteruo^en* 
de  die  peyne  hier  jnne  besp-epen  ende  bonen  dien 
zulcx  als  zy  beuinden  zullen  behooren.  Gedaen 
In  den  Haige  den  XXen  dach  jn  Novembr}  Aö 
aVC  zenen  ende  twintich.  My  jegenwoordich  ((f).*^ 

Es  by  guetduncken  van  myn  Heere  de  Grane 
VAN  HoocHSTRATEN  als  Stadthouder  van  HoI« 
^  lant  by  myn  Heere  van  Caftre  ende  der  Gedepu- 
teerden van  den  Steeden  van  der  Gouwe  van  Schoon* 
hotsen  van  Oudewater  ende  van  Woorden  geflo- 
-    •'    ■  ten 

f  O  NB»  'Ir  ftttt  aiet  by»  welk  SecrcifurittffftiiiroeréHs  waf» 


ff  Y'L   A  'A/G    É     Di        lts 

tën  ofter  Vehede  Qd) ,  oorloge  oft  ander  verloetf 
))uame  dat  zy  deen  den  anderen  mit  vaerteyck^ien 
wyfea  ^nde  vercundigen  zuUen  wes  zy  van  dea 
Tyanden  vernemen  moegen  jn  der  voegen  ende 
manieren  hier  naervolgende.  Te  weten  zoe  wan* 
neer  eenige  van  derfduen  Steden  vemeen^t  dattet 
Vergaderinge  vsb  Knechten  geffiaict  werdt  em 
eenen  anflach  fooder  te  weeten  v^aer  dat  gadaen 
wil ,  fbe  fat  de  waecker  aldaer  maer  één  vuerteycken 
doen  ende  fteecken  tlicht  recht  vuyt  één  reyfe  ak 
leenlyck  dat  die  ander  ham  dztt  nae  mogen  we» 
ten  te  wachten  ende  oft  enige  van  den  feluen  Ste* 
den  de  knechten  vp  ten  toch  vemaemen  hunverby 
treckende  alsdan  zal  die  Waecka:  drie  vaerteycke«- 
^en  doen  telken  tlicht  dryemael  vpbueren  ende 
recht  nederwaens  dalende,  mits  tufTchen  elcke 
vuyerteycken  driemael  alfoe  gedaen  een  half  vk^ 
lencteel  van  eenen  vren  ijvrtueuende.  Ende  zal  die  * 

waecker  die  vaertcyckeneh  paflen  te  doen  ter  feluer 
«ydd  vuyt  daer  hy  vernemen-  zal  de  knechten  te 
trecfcen»  £nde  defen  vuyerteyckenen  alfoe  gedaen 
foe  fal  die  Stadt  daer  fülcke  teyckenen  vuyt  gedaen 
zullen  zyn  bonen  defelue  vuerteyckehen  de  andere 
Steden  funderlincx  die  gheene  daer  zy  voor  be- 
duchten noch  fchriftelic  ofte  tnitten  monde  daer 
van  waerfchoawen  ende-  aduerteeren.  Gedaen  Jn 
den  Haige  denXIXeaNovembris  Ao^  XVCXXVIJ." 
E-, 
Extract  uit  hu  tweede  S^woriael- 

boek  van  den  GrifBer  de  Jonge  , 

bK  las.  en  123.  f^fo. 

Tïrief  van  Hertog  Karel  van  Gelder  aan  die  van 
Amfterdam,  by  gelegenheid  eenermislukteaanflag. 

,,  Kaerlè  Hertoige  van  Gelre  ende  van 
Guylich  Greue  van  Zutphen  Here  van 
Grueningen  der  Omlanden  toCocucr- 
dcn  ind  Drenth."  etc. 

r  ^^  Ecrfame  wyfe  jnd  voirficbtige  lieue  tyfon-  ziedecit 
dere  wy  hebben  eynen  Neuen  den  Cardinael  vanBy^oegi: 
Bburbótt  dié  een  aldt  Heer  is  ind  ons  noch  eens^"^^"; 


(O  4l  i:  vMilr»  wjmttfthêf*  ' 


be-4i. 


iW        B    Y  X    A    A    G    £     »• 

begeert  heeft  to  fien  ind  to  fpreken  ind  foe  idt  yr 
2out  (a^  tuflchen  Key.  M<«  ind  Konitcklycker 
weerden  van  Franckryck  oirloch  ind  crych.is  heeft 
derfelue  onfe  neue  fich  nyet  to  lande  doeruen  er-* 

!;euen  dan  to  water  by  ons  to  koemeo  onderftaea 
nd  by  der  Ko.  M.  van  Franckrycxs  Scepe  vp 
der  Zee  wefende  gecomen  -ind  ons  ontbaden  van 
fyner  lieifden  twee  off  drie  hondert  mannen  ond^ 
veffen  fchicken  wilden  hem  auer  teveeligen,  foe 
hebben  Wy  durch  fyner  lieffden  begeerte  hem  on- 
geuerlick  twee  hondert  perfóenen  to  fcepe  onder 
vegen  gefchict  ter  plaetien  dair  hy  die  onfe  be« 
fcheyden  hadde,  Aldair  kom^de  hebben  zy  onfen 
Neuen  nyet  gevonden  dan  een  cfeyn  fcip  onder 
veilgen  gecregen  ind  daer  van  zyner  lieffden  wegen 
vernamen  hy  fich  geenfins  foe  hy  een  aldt  seeflie* 
lick  man  js  voerder  to  Zee  nae  ons  voegen  durffce 
finder  yerfl  van  v  eZ  anderen  Steden  daer  hy  vur 
by  faeren  ind  beforcht  jt  (i)  wie  wael  zyne  lieflP- 
den,  weten  wy,  mitter  veheden  geyn  doen  en 
hebben  noch  ons  onderwinden  geleyde  to  hebben 
js  hier  omme  onfe  guetlicke  begerte  dat  ghy  onfen 
te  geuallen  jnd  to  lieue  onfen  voirfz.  Neuen  tot 
XX  perfoenen  toe  off  daer  onder 'jn  eyn  fcip  veert? 
tien  daigen  ongeuerlich  aff  und  an  to  komen  vry 
llrack  veylicheit  ind  geleyde  genen  jnd  ons  mk 
defên  onien  balde  toe  fcryuen  dat  willen  wy  jn 
dergelycken  ind  voelen  meereren  faicken  vmme  v 
ind  den  uwen  mit  gnaden  altyt  erkennen  ind  we« 
deromme  vur  oegen  hebben  iiid  hier  van  uwe  we- 
der befcreuen  antwoirt  omme  onfen  Neuen  dair 
van  te  aduertyeren  waer  nae  hy  fich  fal mogen  we- 
ten te  richten  dess  verfien  wy  ons  guetlick  alfoe 
tot  V,  Gegeuen  jn  onfer  Stadt  Herderwyck  den 
XXIII  Juny  Anno  etc.  XXXVIJ.  Ouderteyckent 
Charles,  ende noch laeger Roemer.  Endevpten^ 
rugge  ftaet  gefcrcuen  den  eerfamen  voirfichtigcn 
ind  wyfen  onfen  lieuen  byfonder  Bufgermeefteren 
Scepcn  ind'Raedt  der  Stadt  Amfterdamé'* 

jC#)  Zo  ftut  *er;  en  ik  weet  'er  geen  behowlyken  uidet 
uu  te  geven,  zo  bet  niet  £egg  m  mt  tjé. 
(k)  Hier  ombreekt  iets;  miifphien  g#/#^  t$  MSêb. 


BYVOEGSELS 


X   N 


AANMERKINGEN 

eP  H£T  ZESDE  DEEI«* 


^  ..[  ..: 


jL    '.*. 


7  /;  /■-«• 


-.>ii-^i[::.::4AA 


•!:i  sa-. 11..   • 


B  y  V  o   E   G  S   ^   L  S 

EN 

AANMERKINGEN 

VOOR     HKT 
ZESDE      DEEL 
DER 

VADERLANDSCHE 

H  I  S  T  O  R  I  E 

VAN 

JAN    W  AG  EN  AAR; 

DOOR 

l^iJp.H,  vanWyn,  M».  N.  C.  Lahbrechtsbn, 
W.  Ant.  Martini,  E.  M.  Engelberts 

EN  ANDEREN. 


TE  AMSTERDAM,  by 

JOHANNES  ALLART, 

MDCCXCIL 


.t     .,    c 


^>  * 


K 


,  .  JI  A  vT  J  /•    f  -•  f.  .-.  ii  ii  V,  i 


r 


BYVÖÉGSÈLS 


EN 


Aanmerkingen 


OP  HET  ZESDE  DEEL. 


Bi.  1.  reg.  lê.  „  Privilegiën  ^  ^/^  oude 
Handvesten  —  die  s'Lands  Staacen  —  by  eeö 
zogten  én  —  bewaarden.'' 

Toen  de  Vorsten  deezer  Landeli,  meer  en 

inéér,  zig  wikkelden  in  buitenlandfche  Oor* 

logen   en ",    ondanks  hunne    oorfpronglyke , 

federt,  veelmaals ,  verpande  (^a)  rykdommen 

*  en 

M  VergeU  vam  dé&  Pot»  over  de  Verpoqdlig,  BI,  247. 
'c  Verpaodeii  en  vervreemden  der  Grtafiykc  Goederen  ,  die 
j^ecr  veele  waren ,  ^Misr.  groot  Charterb.  i .  D.  kl.  70.)  ging 
zo  üttk  ia  zwang,  dat  *er,  dikwyls,  'voorzieningen  tegen 
gedaan  wierden  en,  ook  onder Karkl den  V.«  deszelfsRaaden, 
te  metrmaalen ,  bedagt  waren» boe  dezelyen  af  te  losfcn.  Zie 
Mitemil.dè  diwêrs  BfSS,  têucbënts  ist  gsigiir^t  des  pays  de  p«^ 
gsjpfh  Vergcl.  alhier  Waqen.  il*  ló»  21  en  24.  Sterker  was 
feet»  dat  zyo  ZoonFfiiti^s»  als  ge deeltelyk  Eigenaar  van  eenige 
Goederefl  ,  die »  voor  *t  overige , .  aan  byzondere  Perlb- 
aeo  iieiioiorden »  niet  alleen  dezelren  op  gelyken  voet  als 
lyne  andere  Domeinen  wilde  doen  befhmren » '  maar  ook 
den  Raad  d«r.  Celdifuddelen  v,oorftelde»  of  hy  niet  bevoegd 
ware ,  zo  w^l  het  deel  zyaer  Medebezitters ,  als  het  zyne »  te 
mogan  verkoopen  ^  zonder  dat  deezea  zig  hiec  tegen  mogten 
Hellen?  I>ie  CLaaden  naamen»  hier  op»  't  Advis  in  van  negeo 
Keits^eleerd^n»  en  ik  heb  het  zelve,  oorfpronglyk^  onder 
myne  Papieren.  (lUctteil  dê  divêrs  OJSS.  £*)*•  12.  c»  d^)    Zj 


s  BYVOEGSELS   »n 

en  goederen ,  verpligt  geworden  waren  de 
Edelen  en  Steden,  dat  is,  de  Staaten  (^),  van 
.Holland  ,  telkens  te  doen  befchryven  ,  ter 
verkryging  hunner  inwilliging  op ,  fteeds  aan- 
wasfchende.  Beden  ,  begonnen  deeze  Verte- 
genwoordigers der  In-  én  Opgezeetenenr,  by  *c 
vermeerderen  hunner,  ook  hier  uit,  fpr uitende 
beezigheden,  allengskens  meerder  aanzien  te 
krygen  en  een  byzonder  ligchaam  uit  te  maa* 
ken,  voorzien  van ,  daar  toe  behoorende,  Amb- 
tenaaren, onder  welken,  voornaamlyk,  waren, 
een  Advokaat,  die  hunne  mond  en  hand  was, 

en 

beantwoordden  de  vraag  bevestigender  wyze ,  mits  den  by- 
zonderen  Eigenaaren  de  waarde  hunner  gedeelten  wierde 
uitgereikt ,  en  grondden  zlg,  voornaanilyk ,  op  de  L.  2C»4,Jê 
€»mmung  rêr,  ^littiat.  Deeze  plaatz  is  niet  gefchikc  om  te 
onderzoeken ,  in  hoe  verre .  dit  met  bet  regt  onzer  Nedertend- 
fcbc  Vorsten  firookte;  hoe  zeer  ik,  voor  my  zelve,  ^tn 
de  ecne*  zyde  begry pende,  dat  deeze  vraag  niet  uit  vreemde, 
maar  tnlandfche ,  Wetten  en  Oewoonten  moet  worden  beflist» 
aan  den  anderen  kant  groot  onderfcheid  maaken  zoude 
tusfohen  Goederen,  dfe  de  Landheeri  ais  landheer,  bezat, 
«n  welke  hy ,  als  de  nood  dringc ,  ten  nune  van  den  Lande 
zou  verkiezen  te  vervreemden  ,  en  tasfcben  zodanigén,  wellien 
aan  hem,  als  cea  byzonder  pcrfoon,  toekwamen;  in  welk 
Jaatfte  geval  onze  Souverainen ,  en  zelfs  de  Frankifche  Konin- 
gen, gewoon  waren,  aan  de  daaglykfcbe  regten  zig  te  onder- 
^verpen.  Zo  als  ik  in  deeze  ^anmtrk.  ^  voorheen ,  heb  doen  zien. 
(^)  Onze  Wagen,  heett  ergens.,  voorheen,  a^ngeteekend  , 
dat  hem  de  naam  van  Staaten,  voor  het  jaar  1418,  niet  is  ont- 
moet, en  ze  is  my  ook  ^  nopens  de  thans  vereenigde  Gewes- 
ten, niet  vroeger  voorgekomen,  dan  in  t  begin,  derf  se.  Eeaw. 
'tKanegter  zyn,  dat  zy  eerder  plaatz  greep; nadien  niet  alleen 
de  verC:hiIIende  Ordres  van  GeestelyUheiil,  Edelen  en  Steden 
veel  vroeger  dien' naam  droegen  ia  Vrankryk,  maar  men  on- 
langs heeft  aangemerkt',  dat,  in  zeker,  zeer  oud.  Hand* 
fchrift,  getiteld  Brabandfib$  Geften,  (wieos  Schryver  tot  de 
SHi  eeuw  behoon,}  7  Boek^  Cap%  51*  napens  den  Bisfchop 
ÜEN&iK  van  Luik  en  Graave  Otto  van  Gelre ,  die>  naar  de 
Vpogdy  van  Henog  J4N  I,  ftonden ,  deeze  woorden  voorkoé- 
xnen ; 

„  Maer  ly  worden  van  den  iriê  Sta$ten 
„  Des  lants  van  Brabant  foe   onderwefen 
„  Dat  fv  te  vrede  hieuen  van  defen. 
V.  Vh/irvath9is  Hiftêr*  fhr  PBfof9ê  i$  V4dmi£iM  du  Ec^hfiê/f, 
attx  Mtatt  4ê  Braband» 


AANMERK,  op  het  VI;  DEEL.        % 

en  een  Gernecne - Lands  Ontvsfcger»  die,  met 
dien  van  den  Graave  ^  even  min  aJs  met  de 
byisondere  Ontvangers  der  Steden  of,  onder 
Holland  liggende,  Landflreeken  ,,..(als  Zuid- 
holland ,  Rynland .,  JDelfland ,  enz:}  moet 
verward  worden  (c)« 

Toen  de  Sraaten  tot  zodanig  eéh  llgchaam 
gegroeid  waren  ,  leiden  zy  ,  meen  ik,  zig^ 
éérst  en  byzonderlyk  toe,  om  ook,  in  eigene 
bewaaring,  te  krygen  zodanige  Privilegiën  en 
Handvesten,  als,  in  vroeger  tyden,  aaneenige 
iSteden  en  *t  Geraeene  Land  waren  gefchonken, 
eii  welken  zy  te  yveriger  voor  ftonden ,  naar 
maare  dezelven ,  onder  de  laatfle  Graaveü , 
feller  beftreeden  wierd^.  Nög  ih  het  jaar 
1545,  zoals,  elders,  onze  Wagen.,  teregt, 
meldt ,  bezaten  zy  niet  dan  zeer  weinige  zulke 
Stukken;  geen  wonder,  daar  deezeh,  oorfprong- 
lyk,  niet  aan  hun  gegeven  zynde,  daarom,  na- 
tuurlyk,  op  andere  plaatzen,  berustende  waren; 
waar  omtrend  men  't  volgende  kan  aanmerken. 

De  Privilegiën  en  Handvesten,  hier  te  Lan- 
de, wierden  van  ouds,  in  navolging  zelfs  der 
Frankifche Koningen,  (^d)  gewoohlyk bewaard , 
20  by  de  Begiftigers^  als  by  de  Begiftigden^ 
De  Begiftigers^  s'Lands  Graaven,  had- 
den, daar  toe,  in  Holland^  binnen  de  voor- 
naamfte  plaatzen  van  hun  verblyf ,  byzon- 
dere  Charterkameren  (^^,  Treforiën,  Kanfe- 

fO  Vaw  i>«  Wall.  /*  r»  */.  845.  <«).     Slikopl.  «ta«k. 

Gefdirift.  1  />.  hi:  S9*     RkndOSP,  IHJfi^t,  dê  Ordtnih.  p,  21. 

(i)  Gtfis  Dagobbat,  apmd  i>u  CaksrtB,  Tm.  u  ƒ#/•  S8s« 
Atêé  ^éUÊêtêr,  Bêig,  T»m.  5«  PH*  185 

fg)  Men  vindt,  ter Leeukaner van  H<rilflnd,  nóg  verfcheide, 

2eer  oude  Invenrarisfen  vaa  oorfpronglyke  Stukken,  dat  is, 

PrivUe(t4en  vanHandvesten  en  Verbonden,   tmfchen  onze  ca 

andere  Vorften  enz,  feflooiMi ;  welken  in  Kasten ,  Kiften  en 

A   2  ï>®«' 


4       •    BYVOEGSELS  en 

lerien^  Regifier-  en  Leenkameren,  met  naanie:^ 
ook  in  den  Haage,  federc  de  13.  eeuw,  van 
welken  tyd  de  meescen  onzer,  nog  overige, 
Gunstbrieven  beginnen  te  tellen.  Na  •er  een 
beftendSg  zittende  Raad  in  Holland  wierdc 
aangefteld ,  diende  ook  hier  toe  de  Griffie  van 
den  Hove.By  vervolg  van  tyd  is  een  groote 
meénigte  charteren  ,  brieyen ,  titulen  en 
munimenttn  gebragt  naar  Gouda  en ,  op 
het  Slot  aldaar,  ('t  geen,  na  't  affter- 
ven  der  Heeren  van  die  Stad,  een  Graaf- 
lyk  huiz  geworden  was,  waar  op  de  Graaf 
een'  Slotvoogd  ftelde)  bewaard.  De  tyd  en 
gelegenheid  der  overbrenging  deezer  Stukken 
derwaarts ,  heb  ik  niet  kunnen  ontdekken.  Uit 
den  Inventaris  van  dezelven,  welke,  ten  jaare 
1551,  op  last  van  Keizer  Karel  den  V., 
gemaakt  wierdt  en  voor  my  ligt,  blykt  wel, 
dat  veele  Koffers  met  Bmrgondifcke  Krmsfen 

wa* 


Öoozen ,  die  meest  t!  zetéren  Spreuk  tot  •pfchrift  hadden  ,- 
(  by  voerb.  Uk$rtas  fietë  $  S9IUH9  tsrds  ;  Pbl&r  mcéftmt  enz. ) 
bewaard  wierden.  De  aanzienlykfte  dezer  Charter-Lysten  m 
het,  zogezegd,  Repermtüriam^  vaa  't  welk  ifc^  in  het  3  en 
4  !Shikje.  deezer  Byvoegf»  ên  ^aatmgrk»,  gewaagd  heb.  Mr* 
tUTEÉi  Bgoostin-Zwben  VAN  RfiNissB  (dien  ik  nu.  zie  y  ook  el. 
ders»  als  Registermeester  van  H«lland  voor  te  komen ;  zie  Atgifi^ 
in  Beyêr.  ïx.  i4tto— 14S0.  Ca$  F. ^  getuigt,  dat  dezelven ,  in 
zynen  tyd,  dat  is  voor  de  helft  der  15  eeuw,  onder  Pnitips 
den  Goeden,  in  een'  bajaart  van  verwarring  waren  (^in  femm 
€itfitsdéi»t  ,cb0Ss  9  Prphem:  A  3.)  *t  geen  niet  te  verwonderen  is, 
als  meü  d%  Landberoerende  twisten  •  onder  Philips  zelve 
net  Jacoba  ,  van  Jacoba  «et  haaren  Oom ,  Jan  van  Beieren 
en  9  lang  bevoorens,  van  Marsauta  met  WiueM  den  V.., 
om  van  geen  vroeger  tyden  te  fpreeken,  naargaat.  Volgens 
cen^  Schryver,  die  het  iaatstgemelde  tydftip  beleefde,  waren 
'er  toen  zo  veele  Graaflyke  Charteren  W4g  geraakt,  dat  'er  de 
utterfte  verwarring  uit  zoude  ontdaan  zyn,  zo  niet  Gbraro 
Alewynse,  voorheen  Gebeimfckryver  van  Graave  Willbat 
den  lil.,  eenige  Affchriften  der  oude  Stukken  den  nieuwen 
Graave  hadt  ler  hand  gefteld.  FSd,  Pau..  A  JUidis  da  ««r« 
JSUï  fuiU  Cas»  63.  />.  248. 


AANMERK,  qp  het  VI.  DEEL.       5 

eraren  geteketïd^  doch  die  is  geen  bewys 
genoeg ,  dat ,  juist  onder  die  Regeering, 
ideeze  Charteren  naar  Gpuda   vervoerd  zyn. 

Gelyk  ,  ondertusfchen,  'sLands  Graaven, 
jcia  het  uitfterven  van  het  Hollandfcbe  huiz, 
zigtdikwyls,  in  hunne  andere  Landen  ophielden, 
lieten  zy  ook,  te  meerraaalen,  eenige  Stukken, 
;Qit  dit  Gewest,  derwaarts  brengenden  bewaar- 
den 'er  die  geenen ,  welken  zy  zelven  gavem 
Van  hier  is  het  dat,  onder  de  Hcncgouwfchc 
tlegeering,  veele  Charteren,  tot  Holland  en 
Zeeland  betreklyk ,  te  Mons  en  te  Quesnoi  ( ƒ) 
wierden  geplaatst;  onder  de  Beierfcbe^  lom- 
tyds,  ook  aldaar,  en,  zo  men  meent  (g),  op 
zeker  Beiersch  Kafteel ,  Photishcim  gezegd  ; 
onder  de  Bourgondtfche  en  Oostenry^che 
ce  Brmftl^  toen-  den  zetel  van  het  algemeen 
Nederlandsch  Beftuur,  Sedert  zyn  deeze 
Stukken  naar  Vilvoorden j^  en,  eindelyk,  naar 
]^ysfel  vervoerd,  alwaar,  nog  heden  ten  dage, 
een  groot  aantal,  ook  onzer  oudflie,  Charteren 
berust. 

Zo  ftondt  het  met  de  Begiftigers. 

Wat  de  Begiftigden  ^angaa ;  my  heugt  niet 
geleezen  te  hebben ,  dat  de  Hollandfcbe  Privi- 
legiën, onder  de  Edelen,  op  ecne  byzondere 
bewaarplaacz,  berusten. 

Maar,  zo  de  algemeene  als  ftedelyke  Pri- 
vilegiën en  Handvesten  wierden ,  aan  de 
zyde  der  Begiftigden ,    meest  al  bewaard  in 

de 

Cf)  Mier,  Gr.  Charterb.  i  2>.  Voorred.  H,  15. 

(^)  Op  e«n  Jos  papier,  vinde  ik 9  in  zekere  MS.  Iniêx  JU* 
pêrtoriêmm,  met  de  ,  iiiykenlyke,hand  van  den  Heer  G.  Scharp» 
«aogetekend :  99  /«^  —  Bévttria  Ducibtts  —  Hêllandi^e  Arebiwm 
„  piurima    trémjlma  fimt  i%  CafiMlum  Photxshiim  ,  /•  Ba9%- 

A3 


é  BYVOEGSELS  en    - 

de  vier,  en,  naderhand,  in  de  zes,  'eerde 
en  groote  Steden  van  Holland ;  zo  naamlyk  , 
dat  van  die  geinen  ,  welken  het  Lahd  be- 
troffen, niet  alleen  Affchrifteh  in  de  ftedelyke 
Secrecaryen  wierden  gemaakt ,  maar^  ook  , 
fomtydsi  gezegelde  dubbelden  der  oorfprong- 
Ijrken  uitgegeven.  Dit  laatfte  greep  plaacz 
nopans  het  groot  Privilegie  van  Vrouw  Ma- 
ria, *t  geei^  te  Dordregt,  Haarlem,  Délfc 
en  Amllerdam  berustte  (A);  «n  dit  zal  bok 
de  reden  geweest  zyn ,  waarom  men  het 
Privilegie  d€  non  eyocando  ^'  ten  jaare  1555  ^ 
als  elders  onze  Wagen,  zegt,  te  Delft  vohdt; 
fchoon  ik  liefst  denken  zoude,  dat  het,  ten 
minsten  voorheen  ,  ook  op  andere  plaatzen, 
berust  hebbe;  evenals  ik,  onder  't  fchryven 
deezes  ,  en  't  naflaan  myner  papieren  ,  uit 
den  Lyst  der  Charteren  van  de  Rekenkamer 
van  Zeeland,  ontwaar  wprde,  hoe  aldaar, 
jiog  hedendaags,  berust  een  oorfpronglyké  en 
gezegelde  Brief  van  Philips  van  Bourgondie, 
gegeven  óp  4.  Septeml^er  1462,  en  houden- 
de ,  dat  men ,  in  .dab  Gewest ,  regt  zou 
mogen  doen  zonder  handfluiting  of  evocatie. 
Na  de  Staatën  van  Holland,  byzonde^  federt 
den 'jaare  1545,  aUen  vlyt  aangewend  had- 
den, om,  zo  niet  de  oorfpronglyké,  immers 
een  groot  deel  AfTchriften   der   voornaamfte 

vroe- 

(h)  Van  de  Wat.l  /.  e  bl.  661  Het  maaken  van  (lubbel* 
den  was  zeer  cud  Gefia  Dagob.  épud  du  Chksnr  T.  i. 
ƒ588.  Annul  LoifnU  ad  mnn.  813.  Blakston  Law  traas  Pbi.2. 
Jmtrêd,  f,  27*  Zy  werden  dikwyls  ook ,  behalven  in  de  Raad* 
huizen,  in  de  Kerken  bewaard.  Blakston  /.  r.  T.  2,  p»  122, 
Baluz.  Prafat.  ad  Capitui.  Reg,  Francêr,  $.  17,  Cbrmic  Go9* 
mieênfs  T.  «•  p  7Z<  fi^j»  VerRelyk,  nopens  onzen  Landaatt, 
Wagen.  Berchr.  v.  Amfterd  't.  D.  bh  »  en  UxuM  /.  a 
4.  D.  bi.  994.  •  ^ 


AANMERK,  op  het  VL'  DEEL.       7 

vroegere  Gcmeene  -  Lands  en   andere  Char- 
teren, meest  in  de  groote  Steden  berustende, 
te  vergaderen  (t)y  wierdt  hun  de  toegang, 
tot  die  genen ,    welken  ,    aan  de    Graaven 
behoorende,  binnen  derzelver  Charterkaraerea 
in  den  Haage  aanweezig  waren  ,    gemaklyker 
gömaakt,  zo  dra  deeze  plaatz,  in  den  Zomer 
des  jaars    157a,  "de  zyde  van  Prins  Willem 
den  I.  omhelsd  hadt ;  ^ook  hadden  zy,   korc 
te   voren   en,    uit    de    omftandigheden ^    •c 
aanflaande  vertrek  der  Spaanfcbe  Raaden  uit 
de  Hof-plaatze,  kunnende  rieken,  s'Prinfen 
Lieutenant  SoNev,   doen  aandienen ,    dat  hy 
voor   de  zekerheid   van  alle  deeze  Stukken 
zou  hebben  te  zorgen;  befluicende  verder,  om 
,  ook  van  de  Privilegiën  en  Stukken ,  't  gemeene 
Land  en  Holland  betreffende  en,  op  'tOraaflyk 
Slot,   te  Gouda,  berustende,  met  verlof  des 
Prinfen   (dien  zy  ,    als  wettigen  Stadhouder 
des  Konings,  onlangs,  badden  aangenoomen^ 
in  welke  hoedanigheid  hem,   als  zyner  Ma- 
jefteits    vertegenwoordiger,     ook    d'opperile 
hoede  der  Graaflyke  Goederen ,   waar  onder 
deeze  Charteren,  toekwam)  een  Lyst  en  Af- 
schriften te  doen  maaken ,   en  aan  de  Steden 
mede  te  deelen ;  waar  toe  zyne  Dooriugtigheid 
hen  ook,  nog  ten  zelfden  jaare^  magtigde  {k). 
Ik  twyffele  egter,  of,  waarlyk,  toen  zodanige 
AfTchriften  gemaakt  zyn.     Immers,  wanneer, 
óp  den  15.  van  Oogstmaand  des  jaars  1589, 
door  den  Heere  van  Nportwyk^  Mr.  Dirk 

Pau- 
co  Vcrgél.  Wagen.  Vaderl.  Hift.  5.  D^  H  410-  en  den, 
daar  aangehaaldeo ,  db  Rumbe»  BefcQryv*   van  den   Haaga, 

C*;  Wag£n.  alhier.  6.  D,  bL  3789  579  en  9S(5« 

-A  4 


8  BYVOEG$EL5   BN 

Pauu  ,  «  Dirk  Jokisz  de  Bey,  die  aUen  tQt 
dit  werk  9  Gecommitteerd  yf^én^  den  ScaaceQ 
vertoond    was     „    de    Inventaris ,     die    op 
„  den  Thoom  te  Gouda  is  gevonden,  endé 
,,  zekere    gouden    Zegelen    (/)    (daar    af 
,,  ecne  verlooren)   cndc  eenige  van  wasch, 
„  die  van  de  origineele  Brieven  ,  door  't  ver- 
^,  gaen  van  deStacrten,  los  geworden  wven,'* 
wierdt ,  tefFens ,  door  die  Heeren ,  gemeld ,  „  dat 
,,  de  Stukken /op  den  voornoemden  Thoorq 
yy  beuonden ,  zulks  waren  vergaen ,  dat  van  veel^ 
^y  brieuen  ^nde  munimenten  niet  één  leesbaei: 
,yvwas,  ende  dat  zulks  van  de  geenen,   nog 
yy  leesbaar  zynde ,    behoorlyke  Fidimus  ge- 
yy  maeckt  fullen  moeten  werden,    aleer  de* 
^,  zelve  verder  vergaen.  "Dit  was  ook  de  reden, 
waarom  de  Staaten  beflooten  de  Regeering  vaii 
Gouda  aan  te  fchryyeny  en  met  hun,   door 
Gecommitteerden,  cene  yriendclyke  fchikking 
te  maakeri,  otn  de  voornoemde  Charteren  naar 
den    Haage   te    doen   oveVbrengen ;    't  geeii 
ook,  op  den  vyfden  van  Lentemaand  des  jaars 
1590 ,   onder  handteekening  van  den  Heeré 
van  Noprtwyk,    is  gefchied,    na  dié  van  ter 
Qoude  bedongen  hadden ,  dat  dezelve  Char- 
teren ,  na  ^t  maaken  van  Vidimus   „  weder 
„  op  den  voornoemden  Thoorn  —  gefchikt 
„  zouden  worden  (fw)."  Of 'er,ledert,  Vidimus 
van  die    Charteren    zyn    getrokken,    is   my 
onbekend  ;     doch  ,    daar   my,    'noch  in  de 
Refolutien    van    Holland  ,     noch    onder  èjt 
Stedelyke  Papieren  van  Gouda ,  nimmer  iets 

yan 

(/)  Denkelyk  van  Kcizerïyke  Brieven, 
Cf»)  Zie»  kortheidslialvcn ^  Mieris  Groot  Chanerb*  Vê9rf§4U 
t.  D.  UK  5— 7*  en  de  aldaar  aangeb*  plaaczen. 


AANMERK,  -pj?  mr  VI.  DEEL.       ^ 

yan  <2e  t^  ryg  gaave  dee^r  oude  Stukken  is 
voorgekomen,  agt  ik,  met  anderen,  dat  de- 
zelveni  in  den  Haage,  zullen  gebleeven  zyn, 
inaar  zeer  ice  onderfcheiden  ( » )  .  van  dié 
geenen  ,  welken,  op  zekerep  ^^  Jnyentaris 
3,  van  Stukken  eS  Charteren,  bevonden  e-i 
ji  gehaelt  uit  den  Sterfhuize  van  l>Jn  Johan 
i^  VAN  Öldenbarneveld,  in  zyn  leeven  Ad^ 
,,  vocaet  eri  Bewaerder  vaö  Chartres  van 
i,  HoUant,  gefcr.  by  -  Mr.  Anthonis  van 
i,  WoLFF,  Soon  vavi  Secr.  vafi  Heeren  van  Sta- 
,,  ten  van  Hollant  op  i  April  1 64 1  (0)  "  vermeld 
itaan;  nadien  deezelaatfte  Inventaris  geen  Stuk- 
ken van  de  XIII. ,  zeldzaam  van  de  XIV.,  meest 
yan  de  XVI.  en  XVIL  Eeuwe  bevat ;  daar 
veelep  derGoudfche  Charteren  de  XIII., XII., 
ja,  fomtyds,  de  XL  eeuw,  bereiken..  Gelyk^ 
bndertusfchén  ,  dee:?e  laatften  ,  blykens  de 
aangehaalde  Rèfolutien  van  Holland ,  reeds  in 
de  XVI.  eeuw,  gedeeltelyk,  vergaan  waren, 
èh  men  zulks  ook ,  nopens  andere  oude  Stukke», 
in  Gefchriften  van  dien  zelfden  tyd^  (^)  ver- 
meld vindt,  zal  het  wel  te  beklaagen,  maar 
niet  te  verwonderen  zyn ,  wanneer ,  in  onze 
dagen,  veel  meerder  oorfpronglyke  Charteren, 
onder  den  tand  des  tyds  mogten  vermaald 
en  geheel  bedorven  weezen ;  te  meer  \  daar 
de  zorg  voor  dezelven  ,  op  de  Graaflyke 
Charterkamers  ,  voor  het  midden  der  XVII 
eeuw,  (^toen  men  ze  tegen  den  Spaanfchen 
Koning    niet    meer,    telkens,    behoefde  te 

ver- 

(«)  MiiR.  /.  r.  hl.  7. 

(«)  Zo  ftaat  'er  in   het  Affthrifc,  't  welk  ik  gebruike;  by 
MiEft.  leest  men  15*31.    Zie  /.  c,  VoiM-red.  bh  7«  vergcl.  kU 

(f)  Regr,  van  Suys.  MS.  T/r.  Heusdeo. 

■  A5 


13       .   BYVOEGSELS  en 

vcrdeedigen ,)  merkelyk  is  verflapt;  zo  als  ik 
zoude  opmaaken  uit  het  tafereel ,  't  geen 
Mr.  Gerard  Schaep  ,  Pieterszoon  ,  Raad 
in  dé  Vroedfchap  van  Amfterdam  (j'),  man 
van  voorbeeldelyke  kunde  en  naarlligbeid  ^ 
pns  van  zyne  bevinding  heeft  nagelaatën , 
wanneer  hy ,  ten  jaare  1 649 ,  de  Laaden  ,  waar 
in  toen  s'Lands  Charteren,  op  den  Zolder, 
boven,  de  Audiëntie  van  de  Rol  van  'c 
Hofj>U)ewaard  wierden,  naauwj:euriglyk  be- 

BL  3.  r.  5.  v.  o.  „  Hier  aan  moet  men  — • 
toefchryven  — -  het  invoeren  van  de  Inquificie , 
iiier  te  Lande.**  De  Inquificie  was  van  zeer 
hoogen  ouderdom  en ,  uit  het  geen  ook  onze 

Wag, 


Cf^  Zie   breeder  vsn  hem  Waoi^.  Befchryv,  vao  Amftcrd/ 
XI   St.  W.  288—290.  vèrgeU  5.  hh  ^1-  73- 

(r^  In  zeker  Handrchrifi,  op  den  rug  Rercekend  ^^  Uêilantlt  ^ 
,,  tndtx  R«ptrt9rhrum  j^t*'  houdende «  hyiondcr.  een  oud  Af- 
fehrift.  van  den  ,,  Inventaris ,  gêmatckt  op  s"  Keyftrt  buys  ttr 
Cwdê  ên  iu  iê  R9ght€rkëm$r  V0n  HpUMndt**  als  4nede  van  den 
l^eenèn  ,  dio  i>e vonden  wa^  ten  flerf huize,  van  's  Lands 
Advocaat  van  OLOBNBARNBveJi,D,  heeft  de  Heer  Schaep  deeze 
volgende  woorden,  eigenhaudig ,  op  */.  374»  gcFchreeven.  ^ 
^  In  Autrafto  A*.  1649*  hehb  lelt,  met  Confcnt  van  Mr,  Hrrv. 
,1  VAN  Beavmont,  Secretarie  van  HolU*  en  oock  met  eenen. 
,;  Bewaerder  van  de  Archiv^n  en  Charrres "X'an  Lande,  gevifi« 
M  teert  alle  de  Laden  daer  defelve  in  bewaert  w^ren,  welcke 
^  Ladeii  beruften  en  gefet  (Ibnden  in  fckere  Ca(!en  op  de 
„  Solder  boven  de  Audiëntie  van  de  Roll  van'tHoffv:  Hollt:, 
f^  én  voorts  noch  eeoige  in  den  Tsaren»  daer  naeft  aenfynde» 
„  daer  Lbornbioig  v:  Utert  A^*  ...•(*)  gevangen  gelegen 
,;  badde  en  Och  felven  den  hali  afTnede.  Dfi  Chartres  in 
^  Laden  fyn  Teer  gaaly|t  geconditioneert  en  do'or  quade  ^oc- 
»,  flght  foo  verdorven,  foo  verrot,  cn«fonder  fegcis,  dat  d^ 
y,  meeile  deel  niet  handel-  noch  leeibaer  Cyn ,  en  waren  id 
»,  felve  Laden  de  brieven  en  fegels  d*  aff",  ais  lek  fommarie 

„.^  hebbe  aen^er.  — -  M»  de  Chartres  in  de  Toren  Ijebb 
,,  lek  niet  gevifitecrt «  maar  alleenlyk  de  Laden  als  voren. 
9,  l<!.  ^ptêr  UUmêm  imfiptêm^gm.  t^'.Ppter  ëhfitm  iu  ^ngHam,^, 

C)  Men  weet,  dat  dit  ten  jaare  161 9«  vodrvieL    In  dem 
tekst  ilaat  bet  jaartal  niet  uitgedrukt.  ■    ,    »  ^ 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEU       u 

Wagen,  zelve ,  op  't  begin  der  XIII.  eeuw, 
nopens  den  Üruistogt  van  onzen  Graavé 
Floris den  IV,  tegen  de  Stadingers  (j),  gezegd 
heeft,  kan  men  ligtelyk  opmaaken,  dat  onze 
vroege  Graav.en  van  dezelve  niet  afkeerig 
ivaren.  In  de  overige  Nederl;inden,  itiet  naame 
in  Vlaanderen,  wlerdt  het  verfchillen  van  'c 
begrip  der  Roomfche  Kerk,  mede  al  vroeg, 
met  vuur  en  ftrop  geftraft  (/).  En,  óm 
nader  by  huiz  te  blyven,  toen  Paus  Bonifaas 
de  IX.,  ten  jaare  1404,  zekeren  Dominikaan, 
met  naame  Mr,  Eilaert  Schonrveld,  door 
liet  Duitfche  Ryk,  byzonder  ook  door  deeze 
Nederlanden,  afzondt,  zo  om  't  gedrag  der 
Kloosterlingen,  als  de  gevoelens  der  Ipgezcr 
tenen,  te  onderzoeken  ,  nam  de,  toenmaalige^ 
Landsheer,  Hertog  Albuegt  van  Beyerem, 
hem  en  deszelfs  Onder-Inquifiteurs  niet  alleen 
in  zyne  befcherming,  maar  beval  en  geboodc 
allen  Land^aaten,  hoog  en  laag,  geestelyk  en 
waefeidlyk,  op*  verbeurte  van  zyne  gunst,  j^ 
van  alles ,  't  geen  men  tegen  hem  verbeuren 
konde,  en  dus  van  lyf  en  goed,  den  voornoemde, 
Eilaert,  met  de  zyrien,  „  ruftelic  te  laten 
^y  onderfoeken  eri,  corrigieren;'*  zo  zelfs,  dac 
zy  hem,  in  alles,  zouden  byftand  moeten  bieden, 
de  geyangenisfen,   elk  in  zyn  bedryf,    voor 

bem 

(i)  Vaderl.  Hifh  3  J>*  hl   169. 

O)  J.  V.  MAKRLAivT  ziet  hier  op,  alt  hy,  ia  «Ita  9^«* 
ttUrsjm,  MS.  9  lig  dus  uitUflu 

^  Ifrtngdu  oogheloue  voert 

M  God  fiet  alle  dinck  ende  h,oei:t . 

n  Wilftu  den  duuel  maken? 

„  Wat  heuet  dyn  hene\beknert 

,«  Dactu  bondef  aen  tlagher  boert, 

„  Die  Papen  fullen  tPmaken; 

^  5tf#  vtêrftm  mfrhrani  #/ vt//aM#r^ » 

»5  '^  «Q  fbaue  om  t  fiele  niet  een  o«rt.*^ 


ia  BYVQEGSELS    kn 

hem  openeq,  en  zorge  draagen,  dat  deszelfi 
gevangenen  wel   bewaard  waren  (u). 

Men  moet  dan,  uit  de  bovengemelde  et| 
andere  plaateen  yan  onzen  Scbryver  (y^ , 
niet  opmaaken,  dat  delnquifitfe,  hier  te  lande  > 
niet  zou  bekend,  of  immer  uitgeoefFend  zyn, 
voor  den  tyd  van  Keizer  JCarel  V.,  maar  wel 
dat,  federt  dien  tyd,  dezelve  een  beftendige 
Regtbank  is  geworden;  die,  naar  veel  ftrenger 
regelen,  op  een'  Spaanfche  leest,  gefchoeid^ 
zonder  behoorlyk  onderzoek  ,  by  buitenge- 
woone  rechtspleeging,  met  voorby  gang  van 
den  gewoonen  Regter  ,  en  vertreeding  van 
s'  Lands  bezwoofene  Wetten ,  ondanks  de 
Vertoogen  der  Overheden  en  der  Staaten ;  van 
't  Hof  van  Holland  zelfs  (w) ,  alles  aan  haare 
Bloed-Plakkaaten  onderwierp. 

BI.  7.  n  i8.  ^,  Wiaarna  de  Markgraaf  van 
Veere  en  de  Heer  van  Brederode ,  voor  hunne 
Zoonen ,  te  vergeefs ,  geftaan  hadden^  \  Is 
waar,  Viglius  verhaalt,  dat  de  Abc  van  St. 
Baaf,  zig  by  hem  beklaagd  hadc  ,  dat  hy, 
door  verfcheiden  voornaarae  Heeren ,  wierdt 
lastig  gevallen,  om  hem  een.  hunner  Zoonen 
toe  te  voegen ,  als  Coadjutor  zyner  Kerk ; 
naamlyk ,  door  den  Markgraaf  van  Veere  en 
den  Graaf  van  Bosfu,  van  de  eene,  den  Heer 
van    Brederode ,   van   de    andere   zyde ,    en 

nog 

(«)  Vaderl.  Kron.*/.  5**  en  wf^^  en   het  danr  aangehMÏ-» 
ét  Memoriaal  B*  !•  van  5e  Leenkamer  van    Iloiland. 

(v)  VaderI,  Hift.  4  2>«  hU  472  en  418. 

(w)  EremüNDUS,  Tumult  Belg.  pag.  41,  91.  10  tt  feqq,  BoR, 
Nederl.  Oorl.  B.  hK  Dac  men  zig,  oök  In  andere  i^amlen, 
tegen  deeze  Spaanfdie  Inquifltie  verfettede,  is  bekend,  V«argei. 
DE  Veer  Kron:  bU  81,  l^fo.  Piyez  auJJS  Velly  Uift,  d*  Franct, 
lêm,  10.  p.  349  fi?  yW».  f.  J37  &  f*iVé' 


AANMERK,  öp  HET  Vl.  DEEL.      13 

iiog  eenige  anderen  Qxy  Daar  nu  Maxi- 
MiLiAAN  van  Bourgondie ,  Markgraaf"  van 
Veere,  geen  Kinderen  hadt  (y^^  is  het  waar- 
fchynlyk,  dat  hy^  met  en  benevens  Jan  de 
Hennin  ,  Graave  van  Bosfu  ^  gehuuwd  met 
zyne  oudfte  Zuster,  Anna  van  Bourgondie, 
het  Coadjutorfchap  van  St.  Haaf  begeerd  zal 
hebben  voor  zynen  Neef  Maximiuaan  de 
Hennin,  tWeedcn  Zoon  van  zynen  Zwager, 
en  zynen  vermoedelyken  Erfgenaam  C^)i  of^ 
misfchien  ,  voor  zynen  Neef,  Maximiliaan 
VAN  Kruiningen. 

BI.  9.  reg-  4.  van  ond.  „  Benden  van 
Ordonnantien ,  betoopende  drie  duizend  Paar- 
den/' Zie  myne  Aanmerk,  op  Wagen:  4  D. 
il.  299.  reg.  15.  Ik  bezitte  een*  oor(prong- 
lyken  Staat  v^n  Oorlog  den  jaars  1553, 
waar  in  de  kosten  déezer  Benden  (daar  ge- 
noemd Gens  (Tarmes  des  Ordinances)  over  dat 
jaar  gerekend  worden  306792  en  x]} ,  van  veer- 
tig gr.  Vlaamsch  het  pond,  te  bedraagen  (^a). 

BI.  15-  r.  19.  „  De  Franfchen  —  yer^ 
horen  V  wel  twee  duizend  vyf  honderd  , 
andere  fchryven  —  vier  duizend    man  ,  de 

on- 

Ct}  Vicui  Vitê^  N.  6l.pêg.  31. 

(y^  Dat  by  geen  Kinderen  naliet,  erkent  ook  Wagbn.  6/). 
H.  36.  De  Hser  Ermerirs  egter  ,  in  de  M^fikryv,  vsm  V  Lêvêm 
wém  Msximilioên  m«  B»urg9mdiê\  hl.  112;  meent  ,  dat  zyn 
liuwelyk«  net  Locmc  »ft  Caoij,  niet  geheel  onvmgtl^aar  ge- 
feest zy. 

(s)  Vergel.  Mi€kt  «m  Zyn  IbcghHd  êf  y!nr§  $h  Plisfingu^ 
hh  13*  en  £ucE&iNS ,  Befchryir.  vaii#Veere.  n  JX  A/.  pi.  99, 

(«;  ReeutH  dê  divêrt  MSS,  N*».  i8.  (79)  „  Atx  qulnte 
Sendes  d^Ordinaoges  ém  nombr$  i$  irois  mil  chevaiilx ,  fhubn  di- 
vtrs  S$ign9urs%  a  êffè  fsijt  fêsr  hmrt  gtigiêSydêfU  U  frtmier 
Jpur  di  Janvitr  X^c^  cintgitanti  dêwx  ,  jusquêt  an  dtruiêr  J$ur 
ét  Ditemèrê  tnfuitê  Xl^c.  tincfWémti  srêiz  —  IIUC»  vinu  viic.  injxz, 
XII  e^.  X  (^.  Men  lette, dat  de  Reekening  gedaan  is  naar  den 
Yraolcheo  Styl,  in  wefken  Loa?n&aand  vaa  den  jaar  e  isstl 
2iog  tot  bet  jaar  1352  beboorde. 


14  B  YVOEGSELS    EN 

onzen,  naauwlyks^  vyftig."  'c  Getal  der  Gevan- 
genen en  Gefneuveldcn,  aan  'svyands  zyde,  ter 
deezer  gelegenheid ,  wordt  ^  by  verlfchillende 
Schryvers ,  verfchillend  opgegeven.  Men 
hieldt ,  over  deeze  luisterryke  overwinning  , 
die,  te  fegt,  by  die  van  Cregy  en  Azincour 
vergeleken  wordt  en,  zonder  twyffel,,  meest 
aan  't  beleid  en  de  vuist  van  Egmond  te 
danken  was ,  hier  te  Lande  ,  een'  plegcige 
Dankdag.  In  de  aanfchryving -Brief,  daar 
toe,  aan  die  van  Leeuwaarden  en,  dcnklyk, 
ook  aan  de  andere  Nederlandfche  Steden  en 
Gewesten  afgezonden  ,  en  nog  aanweezig , 
wordt  gezegcf ,  dat  'er  „  van  den  Vyanden 
„  zoo  doot,  verflaegen  als  geuangen  zyn 
^,  omtrent  die  acht  ende  veertich  Vendelen 
,,  Knechten  ende  vyff  duyfent  peerden,  daer 
^y  onder  een  groot  getal  van  groote  Meellers" ., 
C  Hoofd  -  Officieren )  „  ende  Princen  van 
yy  Vranckeryke  geuangen  zyn  ;  ende  zyn  by 
,,  den  Vyanden  in  tvelt  gelaeten  ende  by  dea 
^,  onfen  gecregen  zesthien  llucken  Gefchuts, 
yy  ende  een  groot  getal  van  Wagenen  ,  ge- 
yy  laeden  rnit  cruyt,  clooten  ende  munitien; 
^  ende  is  by  zyne  Majelleyt  gratie  verleent 
3,  vyfF  duyfent  duytfche  Knechten  ,  die  in 
,,  den  Slach'  fyn  geuangen  geweeft ,  mit^ 
^,  eet  gedaen  hebbende,  binnen  zes  maendèn 
^,  naeftcomende  jegens  -  zyti  Mayefteyt  nyèt 
„  te  dienen.  Ende  daer  en  bouen  vyfFthien 
5^  hondert  Franchoizen ,  mede  in  denfelven 
,,  Slach  geuangen,  zyn  opgehouden  voir  den 
yy  tyt  van  twee  maenden  naeftcomende,  op 
^,  dat  zyne  Mayefteyts  Vyanden  geduyrende 
^,  denzcluen    tyt    hen  daer    mede    nyet    en 

«  zou- 


99 


AANMERK,  op  het  VL  DEEL.     15 

zouden  moegen  behelpen  ,  als  gby  luiden 
„  breeder.  vuyte  Copie  ,  hier  by  geuoeght, 
„  verftaen  zult  (^>"  Die\Kopie  (uit  welken 
men,  misfchien,  ook  't  verliez  der  Onzen,  *c 
geen  fommigen  op  omtrent  fagfig  man  fcbac- 
ten,  zou  kunnen  ontwaaren)  is  my  nooit  voor 
gekomen;  maar,  daar  deeze  Brief  geteekend  is 
qp  den.  1x3.  van  Oogstmaand,  en  dus,  byna 
veertien  dagen  na  den  Slag ,  toen  men  alles 
naauwkeurig  hadt  kunnen  opneemen,  en  hy, 
boven  dien ,  ftrekken  moeat  om  zig  in  d? 
dankzegging  aan  't  Opperwezen  naar  te  re- 
gelen ,  moet  hy  plaatz^  vinden ,  naast ,  of 
boven ,  de  beste  opgaaven  der  Hillorie-Schry ve- 
ren van  dien  tyd  (c). 

BI.  17.  r.  5.  ^  Menfcheen  —  te  hegrypen, 
dat  de  plaaczen  ,  die  onder  't  onmiddelyk 
bewind  der  Graaven  en  Graaflyke  Ampténaa- 
rcn  ftonden  ,  of  beter  befcherrad ,  of  zagter 
geregeerd  werden  ,  dan  de  plaatzen  ,  die 
onder  byzondere  Heeren  behoorden.  **  Be- 
halven  de  redenen  ,  by  onzen  uitmuntenden 
Schryver,  opgegeven,  was  'er  nog  eene  an- 
dere, om  welke ,  myns  bedunkens  ,  de  Inge- 
zetenen 't  onmidlyk  bewind  van  de  Graaven^ 
boven  dat  der  byzondere  Heeren ,  verkoozen. 
Deeze  laattten ,  naamlyk ,  hadden ,  in  verfcheiden 
Hcerlykheden ,  het  regt  yan  Bede  te  doeri,  zo. 
zy  ten  oorlog  moesten  trekken,  huuwelykten. 
Ridder  wierden,  enz.  (aT);  doch,  wanneer,  em 
wel  in  vervolg  van  tyd,  de  algemeene  Land- 
heer 


f5>  SCHWAftTZSNB.   /.   C,   %   D.  hU  41($* 

(«)  Vcrgelyk  Romatson*  /•  e,  FêL  5*  9^-  145-^14% 
{dy  HuutMAWy  e¥tr  de  fied«,  %  iMdfi^^ih  87.  81. 


lè        BYVÖEGSELS    éii 

lieer  om  geld  vetleegeh  was  ,  deedc  deez  mede 
zyncBede  en, in  dat  geval, Wierden  de  Ingezee^ 
t^nen  met  dubbele  lasten  geplaagd,  waar  van 
iy,  naniurlyk  ,  beveiligd  wareö  ^  indien  zy 
alleen  onder  dert  Graave  ftonden:  In  andere 
Landen,'  met  naiame  itf  Vrankryk,  tragtte 
men  ,  öm  die  zelve  reden ,  te  meermaalen^ 
ifeniglyk,  eri  onfcheibaar,  onder  cte  Domeinen 
van  de  Kroon,  te  behooren  (é). 

BI.  HO.  r.  II.  ',i  Deezeh  (de  f'rïezen) 
verfchoonikh  zig^  om  hunne  armoede."  De 
Staaten  van  dat  Gewest  hadden  wel  alle  moeite 
aangewend  om  aan  het  fchriftelyk  verzoek 
van  Holland  ,  ter  uitrustinge,-  vergelding  td 
onderhoudenis  ^  van  twee  of  drie  Scheepen  te 
Voldoen  ,  maar  de  Reeders  waren  niet  te 
beweegen  geweest ,  zig  beroepende  op  dé 
'geringheid  vun  hunnen  handel  ter  Zee  (ƒ). 

BI.  21.  r.  6.  V.  o.  ,,,  De  Hofhouding." 
In  't  Stuk  zelve,  't  geen  in  de  Franfche  taal  is 
gefield ,  leest  men  ^,  VEflat  des  Pays  de  par 
dega^^  dat  is  de  Staat  van  de  Landen  van  her* 
'  waarts  over.  Menfpreekt  wel , in  dien  Staat,  van 
't  geen  betreklyk  is  tot  Wedde)i  en  Jaargelden 
^gages  ^  trai&ements  &  penfions)  maar  ik 
vinde  van  geene  Hofhouding  gewaagd.  Voor 
't  overige, zou  4?ezeLyst,hoe  zeer  met  feilen 
in  d?  Hollandfchè  Notulen  gedrukt,  verfchei- 
den  aanmerkingen ,  nopens  den  geldelyken 
foeftind  van  deezen  tyd,  kunnen  aan  de  hand 
geeven  ,  die  ik  ,  kortbeidshalven  ,  overilaa. 
Dit    alleen   zal    ik    'er   byvoegen ,    dat   de 

Schul. 

(O  Velly,  Hift.  4ê  FrgtHê,  Tmi.  14.  pag,  186  ti  iSz* 
C/ )  Rsfoluc  van  HolUnd  vaa  5 »  19  «■  fti  Mêy  XSS7.  hK 
47»  53  en  61. 


Aanmerk,  op  hbt  vi.  deel*     ir 

Schulden  van  den  Vorst ,    ondanks  de  aan- 
zieolyke  hem  toegeftaane  Beden  ^  in  korc  zo 
zeer  toenamen  ,.  dat  het  oorlogsVolk  alleen  ^ 
zo  in  dienst  als  afgedankt ,    op  den  laatften 
yan  Zomermaand   des   jaars  1559  y    en   dus 
ilegts  twee  maanden  na  deezen  tyd ,  van  hem 
een  fom   te  eisfchen  badt   van  agt  millioen 
zes  honderd  negen-en-tagtig  duizend  vyf  hon« 
derd  een^en-tagtig  ponden^  elf  fchdlingen  en 
yier  deniers.    De  korte  Staat  ^  uit  welken  die 
blykt  en  een  oorfpronglyk  Stuk,iü  de  Franfche 
taal ,  van  dien  tyd  is,  berust  in  myne  Boekery  (g)i 
Men  lette ^  ondercusfchen ,  dat,  hoe  zeer  de 
Franfche  taal,  fints  lange,  by  onze  Vorften 
't  meest  in  gebruik  was ,  de  S  taaten ,  egter ,  thans  4 
meer  dan  voorheen,  verpligt  wierden,  20  aan  *8 
Brusfelfche  Hof,  als   op  de  algemeene  Ver- 
gaderingen met  de  Staaren  der  andere  Neder- 
landfche  Gewesten ,  (cüe  veel  al  het  Neder* 
duitsch  niet  kenden)  iiï  dezels^e  te  nutdpleegen. 
Op  den  derden  vtn  Oogstmaand  wierdt  hun, 
by  den  Heeré  van  Lalaing,  op  bevel  van 
den  Koning,  voorgehouden ^  agt  Gedeputeer- 
den, der  Franfche  Taaie  magtig,  derwaara 
te   zenden  ^   en    hunne  belangens  vorderden 
hier  aan  te  voldoen;    doch  de  zorg  voor 
de  ^  Vaderlandfche    Spraak    deedt    faun  »  op 
den  rp.  van  Wynmaand.deezes  jaars    1557» 
het  waardig  befluit  neeunen,  *t  geen',  mee 
deeze    woorden ,     in ,  de    Refolutien    van 
Holland  flaat  uitgedrukt  i    „  Is  gerefolveerd, 
„  dat  de  Gedeputeerden,  ten  Hove  komende, 
>^  niet  «m  fullen  treden  in  communicatie  met 

(f)  RtMl  Jê  Diiifi  mi.  M^.  y. 

B 


it         BYVOEGSËLS   bn 

^y  de  Gedeputeerden  Iran  de  andere  Sctcen, 
^  nog  ook  yer  po^n  in  Walfch  te  befoigneren^ 
3^  dan  mids  eerii  hebbende  Aéle  van  mn 
,,  prajudicie  (A).**  Ook  befloo(en  zy,  weinig 
dagen  daar  na ,  te  weoen  den  ao.  derzelver 
maand,  zyne  Majefteit,  by  Requesce,  te  ver«* 
soeken,  bun  zodaBiKe  Afte  te  verkenen, 
93  gemerkt  de  Staaten  Privil^e  hebben  niet  te 
33  befoigneren,  (rfte  eenige  antwoord  te  doen , 
33  dan  in  DuytTche  talew''  Ook  (lelden  zy, 
den  31.  van  Wynmaandj  een  begrip  van  zoda<^ 
nige  A^  op ,  onder  verbetering  van  den 
IVefident  Viguus.  My  is  niet  gebleken,  of 
hier,  verders,  iets  van  gekomen  zy.  Men  zal 
in  *t  vervolg  2(ien,  dat  Philh^s  zelve ,  federt, 
de  kennis  der  Nedertandfche  Taal,  in  zyne 
Bastaan-ZiKster  Margarete,  als  eene  reden 
voordroeg,  om  welke  hy  vertrouwde,  datzy 
.  den  Necterianderen  te  meer  aangenaam  zya 
zoude  (iy 

&1.   &7.  r.  5.  V.  o.    „  AoOLF  VAN  BOURCON^ 

NE,  Heer  van  Wakkene  Gapelle."  Hy  was 
nletafleenSteddiQuder  van  den  Nederlandfcben 
Admiraal,  maar,  daar  by.  Hoog  Bailliu  van 
Gend  en  gehuwd  met  Jaquslimx  Bonnieres  dé 
SóvASTKs  ,  by  welke  hy  geen*  Kinderen  won 
^1t).  Hy  was  een  Zopn  van  Antonis  van 
i^opi^GONDiE ,  Heer  van  Capelle ,  en  van 
IüIaria  A{4priéssbn  3  Dpg(er  van  den  Rentr 

mees- 

<0  Regist.  Mr^  Amu  -▼«  D*  éoBs.  ii$7*U*i7.  ios»los 91x09 

III.    Vei^.  l^egifc*  AM.   V.  B*  Gotff  09  fluiBtrj  jsa^« 

hl.  nu  en  14  April  tSSi*  K  lépb 

O)  Wagbn.  aibier,  Jil.  50.  ,    ,. 

^^)  QouDn.  Kronyk,  a  Dn  hU  fip,  Ctkf*  F.  HiiüTEEih»  Gé» 

.  ntëitg,  Nb,  6.  ppg.  6*  •#  7-     VergeL  Pa^juot*  OtimHtp  /f^r 


AAWERK.  Of  ¥ET  V!.  DEEL*  \  i^ 

inè^ter  Generaal  van  Zeeltmd,  Andribs  Akt- 
BRjEB3seN,  Heer  van  Wakkene,  en  dus  eed 
iCleiQa^opn  vw  Anthonis  van  BoyROONon  ^ 
}i^&lzzm^dsn  groofen  Bastaart  (/).  Adol^ 
bgOt  een  JBroeder ,  Anxhonis  genaamd  ,  dié 
Admiraal  en   Gouverneur  van  Zeeland  was  , 
en  ten  jaare  1573  Sneuvelde  (m).    Hoynck 
VAN  i^AüENpi^caT  Qi)  vergist  zig  dus,  \ronf 
neer  hy,   door   verkeerde  co^pasirng   van  \  : 
gemigenis  vaq    Sandbrus  (a)  ^    omtrent 
ËatstgeqieldeQ   Anthonis  van    JDöuv^oonpis. 
aantekent  9   dat  hy,  door  zyn  Huwelyk  met 
d^  Dogcer  vain   Andries   Ai^PRXEssen  ,    d|e 
Heerlykheid  Wakkene  in  zyn  Geflagt  zou  heb- 
ben overgèbragt,  0ic  de^dt  zyn  Vader.    Zyne 
Ëg^enooce  was  Klara  van  i>i^it  Mark  (ƒ )% 
BL  59*  reg.  8.    ,,  Mmua»,  Koningin  yaiü 
Engeland ,   mrhidi.   —    Be  Koning  va4 
Sjianje  vonit  zig  dus  verflehn  wn  den  naoik  ' 
en  waardigieid  van  Koning  van  Engeland/* 
Ook  van  Vrankryk ;    welken    ütel    Maria  ( 
voerde.      De    Hertog   van  Savoyen,    tbans 
JLieutenant-  en  Kapitein-Generaal  der  Neder- 
landen >  geboodt,  daarom  y  op  den  i  Maart 
^5599   naamens  den  Koning  ^  aan  't  Hof  van 
Holland  y  zig  van  die  titels  in  ^egtzaaken  plet 
lèeer  te  bedienen , ,,  alfoe ,  (fchreef  hy)  ouermid^ 
3,  den.  afflileruen  wylner  hoochlofelicker  ge- 
^;  dacbtenifl&n  derConinginne  van  Engelandt, 

.^  wicni 

(O  RozK.  op  RucHiAsiL  ft  D  £r.  s«4  en  S57. " 
réi)WA0Sii,  Vaderl  Hiftor.  ^  i>.  hl.  ^q.  ,  .-......, 

(0)  In  ten  Nofs  op  een'  Brief  van  Viotitrs  aan  Hocpmti. 

in  wMfft.  ê0fi.  Ttm.  I.  P.  II.  p0g.  754. 
(#)  Verbeeriykt  Vlaanderen  y  %  JX.  t  B.  hl.  as.  ,      '  u  ^ 
(p)  RuocEa.  %  O»  hl*  3S7«  en  NobiM^f  dit  fétfs'Bat.ttaf. 

I.  |«f •  »8.  (ia«r  ^f  ^gcer  g»naamd  wordt  Am»  oi;  I,ini^s; 

d/l«  BS  M4EU. 

B  » 


10  BYVOEGSELSeü 

,,  wiens  ziele  God  genadich  zy,  onfe  heef* 
,,  de  Coninck  nyet  geraden  eii  vindt  voirtaen 
,>  te  gebruycken  van  den  tytle  van  Conynck 
„  yan  Engüandê  ende  Vranckryk.**  Ook 
gelastte  hy  hun,  naamens  als  voren,  die  tite^ 
len  na  te  laaten  in  het  nieuwe  zegel  van  den 
Hove  (^). 

BI.  35.  r.  I.  V.  o.  ,,  Omtrtnd  dezen 
tyd  overleed  ook  Maximiliaan  van  Bourgon- 
DiE.**  Hy  ftierf  den  4  Juny  155  8,  óp  het 
Slot  Zandenburg  (r) ,  by  Veere  ,  en  is  in 
de  Kapelle  van  Zandenburg  begraven ,  heb- 
bende, naauwlyks,  den  ouderdom  van  44  jaaren 
bereikt  (/)• 

BI.  40.  r.  I.  „  Margarete,  Hertoginne 
van  Parma.**  Zy  was ,  als  Wagen;  op  de  voor-^ 
gaande  bladzyde  zegt,  „  bastaart- Zuster 
van  Philips."  Keizer  Karel  hadt  haar,  tert 
jaare  152a,  verwekt  iby  eene  adelyke  Jong- 
vrouwe  van  Oudenaarden  in  Vlaanderen , 
gezegd  Margareet  van  Geest  ,  en  doen 
X)pvoeden  door  twee  Landvoogdesfcn  der  Ne- 
derlanden, eerst  door  zyne  Moeie  Margareet, 
en,  daar  na,  door  zyne  Zuster  Maria.  In 
vorigen  egt  was  zy  verbonden  geweest  met 
Alexander  de  Medicis,  Hertog  van  Floren- 
ce (/). 

BI.  40.  n  14.  „  De  Raad  van  Staat^n  — 

ff)  T.  MêmêriêiJ  vao  B.  Ernst,  kh  192.  rji.  en  193. 

([rj  Zie  ERMt&iNS ,  die  een  aaneengeschakelde  Berchryrinf 
▼an  *c  leven  van  MAXiMiLrAAN  gegeven  heeft  >  ia  zyne 
Zêêwafihê  OmHnêên^  hU  IJ  o. 

CO  De  Befchryving  van  het  Kafteel  en  Vitv^ntX  Tsniêmhêrg 
geeft  de  Heer  ERMfkiMs,  agter  *t  leven  ier  Hêêrtm  vsm^Fèêrt^ 
mit  din  HKizê  v««  Bwmrgonditn.  hl,  1^3  $n  9êlggm 

(t)  Dom  L*£vE8QUB  ,  MémHrêt  dm  Céu^dinni  d$  CriaveUe. 
Tm,U  Ch^.  t.  t0g.  g7'-47. 


AANMERK-  op  iiit  VL  DEEL.     ^^ 

ir^j,  federt  dat  YiiAvi dt  Regttring  aanvaard 
ladty  den  klem  des  gezigs   kwyc   geweest, 
welken  de    Koning  geheellyk  aan  zig   hadt 
getrokken.'*  Vergelyk  alhier  bl.  8.  r.  4.,  eazo 
drukken  zig  ook  verfcheiden  Hiftoriefchryvers 
uit  (ƒ/).    Wyl  onze  Vorsten  nimmer,  uitflui- 
tender  wyze,  'c  hoog  gezag  aan  de,   door 
hun  aangeftelde ,    Raaden  gegeven    hadden  ,  ' 
fprak  het  ook  van  zelve,   dat  de  klem  vau. 
deezer  bewind  opl^ield,   by  's  Vorsten  tegen- 
woordigheid ,  tot  wien  alle  zaaÉ:en  ,  als  den  op- 
perden Regter,  behoorden  (y).  Dit  denkbeeld 
^rüit  uit  dat  der  Soüverainiteit;  en  dit  was, 
veelligt,    de  grond  ook,,  waarom  men,   in 
Brjaband,  geen  byzondere  Stadhouders  gewoon 
was  aan  te  Hellen ,  wyl .  aldaar  de  Opperland- 
voogden,  die  den  Vorst  vertegenwoordigden^ 
hun  Hof  hielden;  zie  hier  Wagen.  bl.  4a. 
Voor  't  overige  j, zegt  onze  Wagen,  te  regt,dat 
de  Raad  van  Staaten  voor  den  tyd  van  Philips 
aanwezig  was.  Het  Berigt-fchrift,  toen,  vóór 
deezen  Raad  gemaakt ,  is  nog  voor  handen ,  en  hy 
hadt ,  oorfpronglyk ,  veel  hooger  ouderdom  .(m^). 
.    Bl.   41.  (4.)    „  Zyn  Lastbrief  was  in  't 
Franscb    opgefteld.  "      Zy   is    thans ,  '  door 
anderen  (4?)'  en  s'Prinfen  Berigt-fchrift  (In- 
firu£iiej  door  Wagen,  zei  ven,  uitgegeven  (y). 
Bl.  44>  r.  p.  «,  Het  Stadhouderjchap  van 

Gcl^ 

(O  BuEOUMD*  Hifi^r.  Sêlg.  Lik  U  iMf*  9*  S^hmaU  flut 
fipTKïNs  \  Trpfbéês  iê  Brah.  Têm.  3*  ƒ»/•  166 

(9)  Van  BK  ^piEGBL ,  over  «Ie  Hooge  Vierfcht ar  in  Ztel«ii4, 
io  Verhandel.  Zeeuwsch  Genoodfchap,  e  Deel,  bl.  looen  los. 

(«)  Nkmt,  Mémêifêf  HiBêrif.  êt  Pplittq.  dês  Pmp- Dm 
Amitk.  Têwu  ft.  C»«/|b  ld.  fH*  ^9*  Mi»  t\9^*  ^•fi  Snffiêmêut 
Jkt  BUTUMS»  I.  €,  fcL  i65« 

(«)  BnsY,  Woordenboek,  hh  6S9. 

<X)  Wkun.  BeidtffTiog  van  Aaülerdam,  s  J>^h  U.  4IS. 


M         BYVOEGjSELS    tM 

ÓetdertandenZurfeniT^^  byvöofraèd,  hekleed 
geyneesf,  door  den  Graofeydn  Hoornet  Dat 
dcea  bekleeding  flegts  hy  vöorr^ör^  gèfchiedde, 
^s  itiy  9  nog  me  de  aangehaalde  plaats ,  nog  van 
elders ,    gebleeken.  '*    Hy  wierdc,  ten  jaare 
1555,  aangéfte]d,  in  plaatafe  vtó  wylen  den 
Graave  van  HeobsTRAATEN.  De  Graaf  Megen 
volg4e  liem  op^  in  Hooimtond  dés  jaars  1560 
(j^.    De   Stadhoudeifchappen  wierden ,    als 
andere  Ambten ,  ten  dien  tyde,  bekleed  toe 
js'Vófstèö  wtderzegging  toe,  en  ftonden  open^ 
by  de  aankomst  eenes  nieuwen  Vorst,  die  aaft 
en  snelde, naar  2yn  göedVinden.  Langs  deezen 
ijipregy  geraakte  nu  Moorlie  uit  zyne  ^diening. 
Arêmberg  wierdt  in  \  Stadhöuderlbtóp  be- 
vestigd ,^   't  geert  hy,    reeds    ónder  Kakel 
dën:y^>  hadt  bekleed,  to  als  ortze  Wagèm. 
aelf,  pldeiï,  geleeyd  heeft  (a).   Na  Hoome, 
kis  Admiraal,  ^^n  Koning,  naar, Spanje  geleid 
hadt^  bleldt  deez  he^^  hoe  zeèt  ligt  geveins- 
3élyk,'in  èere,  en  plaatfte  hem  aldaar,  twee 
jaaren  lang,  in  den  Staatsraad  der  Nederlanden, 
Waar  na  hy  herwaarts  te  rug  keerde  Ql). 
]:  BI.  51.  n  4.  V.  o.     „  V  Eek  en   ander 
Verzoek,  vas  met  — r  redenen  bekleed.*^    Dit 
Vértoog  werdt,  ook  in  *t  Register  y:an  Van 
|)e"r  Goe§,  Feftóek  gfei^aam^;  maar  de  ernst 
der  Smten,    die  in  't  Stuk  zelf  doorftrialt, 
koudt  meer  in,  dan  een  gewooa  Verzoek.  Zy 
zeiden,  dat  zy  „  mét  de  grootüe  onderdanig- 
^y  held  en  eerbied ,  ter  voldoening  ook  aan 
V»   •  '• '  ,,  hun* 

.C»)  5'^Dlrk  yin  AróbcYii.  U.  iü«,  ii«,  tit  en  ns* 
(#)  Vtderl,  Hifttr.  5  D.  kU  sji.  $8Q.    Schwarweiii.  /.  é* 
I  D.  hK  I7i* 

■  jC*)  Vfcrimw.  Vin  Boorne,  by  Boa.  Antlieiit»  SaUt  i  A 
il.  50.  en  6i. 


i\ANMER&  <»  ittf  VI.  ÜBEL.       t$ 

,f  bunnen  eed 9  zyner  Mtjefteic,  hunnen  nft« 
^  cuorlyken  enStmvendnen  Heer,  deeee  zttken 
^^  wél  hadden  willen  voordraagea^  ten  einde» 
^y  mditTi    uic   i  Konings  .  bandelwyze    een^ 
^^  nadeel  fproot^zyneMajellele  geen  reden  nog 
>>  gelegenheid  zouée  hebben  me  2dve  den 
,y  vercoonderen  (Refmnftrants)  té  wyten/' 
De  Koning  antwoordde,    boofdznitlyk ,  in*» 
dier  voeee,  als  onze  Wagen,  melde:  20 
«gcer^   dat  «en,   hi  den  ophef  Van  dieoi» 
den  i^meenen  Staaccn   toebeet,   dat  mai 
ton,    5>  nopens  't  indringen  va»  Vreemdeligf* 
^  gén  in  de  Regeering ,   op  eene  flinkfche 
y,  wyae  en  tegeA  de  waarheid  aao,  ottderrigc 
^  hadt  (ry*  Wa»  uit  men,  niet  okidtiidtyk» 
i  Koning^   inwendig  ongenoegen  over   hec 
Vertoog  konde  opmaaken,   fdhróoti  *t  over^i 
gt^deehre  van  zyn  Antwo<»rd   in  de  ai^gtfte^ 
msct^    20  als  de  uickomsc  leerde,    nooit 
gemeende  bewoordingen,  vervat  was. 

Bi.  4<5.  reg.  13*  ,,  Hy  (Piulips)  w», 
fedeit  eenigen  tyd,  te  raade  geworden,  't 
Mal  dtf  Bisfckofpen  in  de  Nederlanden  te 
%rMeepi$rm.*'  Onze  Schryvers  teteeli  dit  op 
reekeqing  v^n  Philids^  en  te  feg^,  mits  men 
het,  egter,  20  niet  opneeme,  ds  of  hy  de 
eerfte  en  eenigfte  onzer  Vorsten  geweest  zy^ 
i^lken  op  die  gedagten  kwamen.  Na  deti 
^öod  vap  den  Bisfchop  van  An^ecbt,  Tedere 
jÉedr  héktnd  geworden  ondet  den  naam  van 
Kardinaal  van  Gb.anvblls,  is  het  groot 
getal  der  eigenhandige  Brieven  en  andere 
Stukken  Vsfn  verfcheide  Koningen  ,  Vorsten 
én  voornaame  Staatsluiden ,  welken  zynt 
^-      '      •  Va. 

(Ö  Refoloi.  vtn  RolUnd.  des  jMrl  15$P^  *'♦  9«->»* 

B  4 


*4         'BYVOEGSELS    em 

Vader  en  hy^  zo  nopens  de   tyden  en  tct 
geeringen  van  Karel  den^,  en  Philips  den  IL, 
als  nopens  die  der  drie  hatfte  Hertogen  yan 
Bourgondie,  (Jak,  geiegd  den  Onvertzaag- 
den  ,  Pwups  den*  Goeden  , ,  en  Karel  den 
Stouten)  verzameld  hadden  ^  geraakt  in  handen 
van  den  Abt  Boisot  ,en  ,  federt,  in  de-,  door 
hem  geftigte ,    openbaare  Boekery  der  Abdy 
van   Sx.   Vincent  ^  te  Beüxïqon.    Uit  deeze 
Verzaaraeling  ,  die  LXXX  deelen,  in  folio  ^ 
tlltmaakt(</),  heeft  men,  byzonder,  ontwaard , 
dat  (om  van   Philips   van  Bourgondie    èu 
Karel   den   Stouten  (O   niet  te  fprecken) 
Keizer  Karel  de  V.  reeds  bedagt  was  geweest 
de  Nederlanden  van   niéuwe   Bisdommen    t^ 
voorzien,  en  dat  hy,  ook  bier  toe  gemagtigd 
door  Paus  Paulus  den  III. ,  reeds  verfcheide 
plaatzen,.metnaame,  onder  znd^veny  Haarlem j, 
Middelburg ,    L^uwdarden  ,     Deventer  en 
Groningen ,     tot  'Bisfchoplyke    zetels ,     en 
Mechclen  cot  den  eerften  zetel  der  Nederlan- 
den, beftemd  hadt;  maar  dat  zyne  Veelvuldige 
zaaken ,  hem ,  in  't  uitvoeren  van  dien ,  fainderlyk 
£ynde,  hy,  by  zynen  afïland,  dit  werk  zynen 
Zöon  Phiups  bevote»  hadt,  die  V,  op  een 
meer  uitgebreide  wyze  ,    aan  voldeedt,(/). 
De  Onzen  meenen,  gewoonlyk,  dai;  de  Bi^- 
fchop  van  Atrecbt  'er  den  Koning  toeaJingezéc 

hadt, 

(^)  MAm^ift  iê  PJcêi^  4ê  J^rnxêU.  Tm.  fi.p4ig.  44  ft  45.  M) 
J$innai*\  alwaar  men  ook  vindt,  dat  GranveDe ,  boven  vee- 
Ie  aaomerklyke  Stukken  gefcbreeven  hadt  het  woord  Urmturm 

(s)  Strada,  dê  BêlL  B^ls*  I>'^  i?  Kerk|yke  Oudhedea, 
T««.  6.  W.  428- 

'  (ƒ)  Dom.  L'CvKSQtJK,  Mém0irit  dm  Cétrdiffoi  d$  Oraovelle, 
ïiM».  I.  fag.  a.  Cbap.  7.  t/*g-  313— 3i5.  welk  Werk ,  te 
Parys,  in  1753.  uitgegeven,  een  zeer  gering  Uitirekzel  der 
bovéDgen]eld«  Verzameling  bebelsr.  Voyêz  muffi.  Hiftoire  4^ 
tsréinêt  ^  GraQfeUc  (>  PüflV  17^0  pafi*  274.  #/  fuiv^ 


AANMERK,  op  het  VÏ.  DEEL.      tj 

))&dt,  maar  Philips   zelf  verklaarde  aan  den 
Jleere  vanMoNTiONV,  toen  deèz  in  Spanje  was, 
dac  die  Gees|:elyke  hier  v^n  gedn  kennis  hade 
bekomen ,  voor  hy  (Phiups}  den  Jnquifitenr 
SoNNiüs  na^-  Rome  badt,  gezonden  (g).  Eett 
^aak,  waar  aan  met),  uit  hoofde  van  den  aarc 
(en  invloed  des  Atrechtfchen  Biafchops  en  der 
veinzerj;  van  Phiups    (die,  aan    denzelven 
MoNTiGNY  ooji,'valfchelyk,  verzeko-de  geen 
itiquificie  in  .dee;?e  Landen  te  willen  inrigcen) 
booglyk ,  zpu  m.ogen  twyffelep,  zo  als  fomr 
migen  doen  (i),  indien  niet,  in  een'  Brief  der 
Landvoogdesfe  Margarexe,  gevonden  wierdt, 
dac  de  BisfcJlQPi:  intT  ip,    alleen  s'Konings 
bevd  en  s'Pauieihmeening  was  gevolgd  (#); 
X  geeft  ^e  ipoQglyker  is ,.  d^ar,  de  iwiak ,  als 
ik  zeide ,  deezen  laatften ,  r^eds  door  den  Keizer, 
^ynen  Va4er.,  waa  .aanbevolen*  i  Hoe  bet  zy, 
fchoon  de  Bisfcbop  'er  al  geen  oorzaak,  ja, 
?q:  eenigen  d^kfin  ^  'er  z^lfs ,  ü^  d«a  beginne , 
tegen  geweest  fliogt  zyn  (*);  moet  hy  egter, 
voor  een  befi|vig€;vuit werker  van  den  last -zyns 
Meeftejs,   aangezien    worden,    't  geen  do 
]iaat  der  partyen  tegens  rbe^i  fcberpse  (/).    . 
BI;  56. r;  I.  ,i^RHiLiBS  begaf  zj^  liworGend.'' 
De  Heer  Wagsn.  badt^hier  npg  by  kunnen 
ypegpa,.  dat  40' Koning,  te  Gfl||d,yooi;  zyn 
vertrek,  rden  :flr9;July    air  .yw.   volgende 
^g^n,    eenige    Ridders    van  -het    Gulden 

.     .  '       .:     .-:..    ^>.  -./  Vlies 

(fii  Mémêirêt^fêur  J^UiffoJ^i  drGrwrello.  7.  #«  Xb».  a  Cbtf, 

1.  ptig,  10»   Stmiiêt  was-  genoemd  nirct  b^r  Dofpjé  5#» ,  in  da 

Brabandfche  Kempen,  naar  welken  hy  ook  de  Csmfo^  of  va»  dim 

Vitdê ,  gffzegd  wierdt.  CFopp-  B^liêtk.  Belg.  Jaifi,  I.  pt(i.  11^.) 


.  {JO  WUfirs  iê  Orauf dlle.  /.  c.  fag.  2^4.  fia» 
(J)  Mé'noirêi  fonr  CHifiolrê  df  Granv^le,  /.  f...  ,        . 
CJ^)  diimoirtt  dêVAcêdem*  d$  Sruxilh'  Tom»  4*  (J^miutl^ 


CO  VergeL  Vaderl.  im  alhier,  iU  67. 


'uxilU  T 
.67^ 

B5 


t6  BYV0£0SEL5e|i 

Vlies  tsnftelde,  toaamelyk  FnANfoisII,  Koimi^ 
l^n  Fhmkryk ;  Guiöobald  van  MoNTPELTRè  ^ 
Hertog  vtfi   Urbin;  Ma^cüs  Antoi^  Co-^ 
ttJiüNA  ^  Herrbg    yaQ   Patlane ;   Phili;  van 
MoNTMORENcv,  Heer  van  Hachicourt;  Bou- 
pÈWT»  VAi»  LANNoVi  Hwr  van  ToDrcoh^; 
Willem    TAn   V^cfii  Mart}Qis  van  Rehty; 
Flóris  Van  Montiviorbnc^,  Bkroti  vm  Món* 
tigny';  Philips  ,    Gmf  vftfii  Ligne;   Kauèl 
van  Éannoy,  Prin3  van  J^idMótia;  ANtHmr 
vAm  LAiiAlNG)  Graaf' vftü  Hóo^sf&ateii,  Joa« 
èHiAt  f '  Bsffon  vaq  NEtJHAüis ;  Kincelller  van 
Bohémien   (#»).      Waafljy   andètêfi  voege* 
KAïtÉfL;  Prfös  v^n  Sp^è ;  Hertog  Kaaêl 
nti   Oósttïityk;   de   Hertogen   van  Parmai 
^n  Aaifêhöt ,   van  IVfantoi ,   tan  Afrascon 
en  van  Natehi  («>     '  "'"'         *     "'   '  ' 
BL  56»  r.  m.  „  Kar«l  dëTisnacq,  rf^f/ir- 
gè/SfirAI    N    V  jffö/ïfegi  •  ifii<7^  in   Span/e.^, 
Zie  vah  tein  4^  notis  ad  vitOfh  Vicxjti  ƒ.  187^ 
en  inAfiiik&ii  H^nók  vén  Papékdf'ech  T.  u 
g.    !•  '  My    hééft  gefchrévèn  Memorien  of 
tJönlmémarien  óver  de  Oniüsfliéh  in  de  Né- 
dertóndé?*^  *^akr  van  NicóLAt!;s  Btfköü»btl«^ 
In  dè  WSÖJtcÜje  Voor  zynè  Misto^  Belgica^ 
ëtketit  zig  l^ietïé  te  hebben.  >-^  Over  (ten 
GéhéhnfthrJFVfer  Jóöst  de  Coürtevïllé,   zié 
dltóë»ë  *ot*«^tfdr  v/?^  ViéMi  p.  175. 

Sk  '59.  **eg^   iS.    %  'fot  ddi  «y  —    •/ 

^paanscb  Krygsyolk   last  gaf,   om  zig  — ^' 

naar  Wa&chcrén  /tf  begeven.^,     Zs  fchynen 

■    ■  ^'•■■^    ■     '      -     gei 

(m)  Hooft,  Vkdêri.  Hifi.  $U  95.  Böt,  t^éiirl.  (hrl.  t  M. 
jU.  t%.  eeriU  brük.  Süfi»  At  Grtiiv.  /.  ^89.  CÉtnirty  /«&«. 
pri.PI:a.  sÊr.p.  fSS-iS7M  een  zeer  üamnii^  Schryver^  irieTdr< 
tan  geene  andere,  thany,  te  Gead  Terkoorene  Riddel^,  diü 
IOC  dea  Graave  fan  £l$^dfmê»  ingeflbdcbm 


gelegen  te  heiybeli  ten  plauen  knde  vaii 
Walcheren;  Hs  te  Zoutelande ,  Wesc^ 
èappelle.  Domburg  en  Köudekerke.  Tt 
Vcéire  ïaA  men  hen  bafeen  gehouden;  doch 
•er  lagen  twee  Vendelen  op  ZmAyk.  — ^ 
De  Staaten  van  Zeeland ,  gedegen  de  Inge- 
ketenën  van  deëzen  ovei*)as£  xe  otitflaan^ 
fchynen,  ih  Ófltober  1560,  de  Regeeringen 
öér  drie  Wakhèrfche  Steden  ce  hebben  aaa^ 
gefchreven ,  om  de  rioodige  Wagens  en  ;Schui-* 
teh,  è6t  't  Vervoeren  vato  de  fiags^ié  der 
Sjtofijkifrd^n,  naar  de  ger^d  liggendte  Schdt 
pen  te  yclrzdrgen.  Dan  d}t  ontïrioette,  t^ 
Vlisfingen ,  jflwöat  men  voor  hadt  ben  In  té 
fchepen,  eenige  z\yarigheid,  venüits  de  Span- 
Jaai'den,  b^zonder  de  twee  Vendelen ^  *e  te 
Üotnbur^  l^g^n,  liefst  ato  den  Polder,  of 
èrtitrent  Veere,  ïngefcheépt  wltden  wordeiu 
De  Afgevaardigden  dier  ^ud  bftfgttfn,  daarom; 
^è  7!sak  'tér  xenhis  v;m  den  Vice-Adminui 
van  Zeelatid,  AbotF  van  iiourgondie,  mee 
'dat  gevolg ,  dat ,  de  Stttatea  Van  Zeekncf 
nader  orde  gefield  bebbendej  dé  Spaanse 
Benden^  óp  den-24  d^ftlvè  Maand  OAober^ 
ideh  Weg  namen  vim  AméiHuklènt  alwaar  iqf 
êgtcr,  dóór  tegenwind  opgehouden,  verblee? 
ven  "tot  in  December  is'tSo  (o).  Waar^  • 
fcbynelyk  zullen  de  Spanjaariïen,  die  fn  dc^ 
Sriel ,  '<feéïvnet,  Hecnyliet,  Abbenbroëk, 
ïommelédyk,  de  Töttge  enz,  gëlM[en  hadden^ 
'onder  de  orders  vön  JiftikAv  Komero^  tp- 
^en  hét  midden  dier  maand,  mede  te  Ame- 
muiden  zyn  aangekomen  jQA).    buiten  twy- 

fel 

(»  ApA.  y.  »•  Gosi ,  4  A  kt.  M^iV* 


9t  B  Y  V  o  E  G  S  E  L  S   e  |i    ^  x 

fel  mllcn  de  Ingezetenen  van  Araemuiden 
weinig  reden  gehad  hebben,  om  het  vertrek 
deezer  Gasten  te  vertraagen ;  en  hec  is  «eer 
vermoedelyk,  dat  de  onbegrypelyke  afkee* 
righeid  en  haat  tegen  het  Spaanfche  Krygs- 
^olk,  die  men,  eenige  jaaren  laacer,  byzonder 
tcnjaare  1572,  by  hun^  zoo  wel  als  by  die 
voB  den  Briel,  Vlisfingen  en  Veere  befpeur* 
de,  ter  dezer  gelegenheid  ontdaan  zy,  im-p 
mers  grootelyks  toegenomen, 

BI.  6u  r.  5.  V.  o.     „  De  Staaten  van 

Holland  hunnen  Advokaat,  Adriaan 

VAN  DER  Go^s  verlooren  .  hebbende,  " 
Hy  was,  op  den  dertigften  van  Louwmaand 
^es  jaars  .1544,  tot  Adfokaat  van  Hollanden 
Westvriesland ^  aangenomen,  door  de  Afge- 
vaardigden der  Edelen  en  zes  grootc  Steden, 
vertegenwoordigende  de  Staaten  van  :den 
Lande,  in  plaatze  (als  0ok  onze  Wagen* 
reeds  heeft  aangeteekend  (^) ,)  van  zynen 
Vader,  Mr.  Aart  van  der  Goes  ,  die,  by 
deszelfsafftand,door  dezelve  Staaten,  befchon- 
kên  wierdt  met  eene  fomme  van  twee  honderd 
guldens,  om  ,,  te  recampenfeeren  de  menich- 
,,  fuldige  getrouwe  dienften^by  denfeluen  Mr» 
\,,  Aernt  (zo  ftaat  'er)  van  der  Gqes,  jn( 
^,  voirfz.  zyn  Officie^  den  voirfz.  Lande 
^  gedaen  (V)."  ^ 

BI.   6u  r.   5.  T.  o.    „  De  Staaten  ^ 

traden  —  têt  het  op  ft  ellen  van  eene  Inftru&ie 
(>ƒ  Perigtfchrift  voor  zyfien  Oi^vo\gex."^   Wat 

het 

Cf)  Vaierl.  Hift.  5  D.  */  19$.  .    . 

(r)  I  Mtwfr.  van  Vam  Dam.  bh  sS.  Hy  heet  aldatr»  m  'e 
©pfcbrift  vtn  dit  Swk  „Mr.  A£RNT  ?.  «.  Goes,  wjUu  Advo- 
^  caet  va»  den  Lende."  \  Is  zeker  dat  het  woord  «^m» 
op  deeze  plaatz,  eeivoudig  beteekend  vnrkM»,  als  medrmat- 
]en  elders.  Mr.  AERT.of  Aeeht,  was  ook,  «og  ecnigen  tyé^ 
B»  deezen ,  in  *t  leeve«.    Sc*  der  Kederl.  4  i).  kU  140. 


AANMERK-  op  hit  VL  DEËL.     i<^ 

Bet  Berigtfchrift  betrcffe;  gelykdat  van  den^ 
katst  overledenen ,  AdVokaat ,  Mr.  Adriaam 
VAN  DUR  GoEs,  breeder  gefteld  was,  dail 
van  zynen  Vader,  Mn  Aart  (x)  ,  die  aan 
Aalbrbgt  van  Loo  was  opgevolgd,  wierdt 
het  zelve,  nu,  voor  den  aanftaanden  Opvolger 
of  Opvolgers,  merkelyk  vermeerdierd  (/). 
Ik  zegge,  met  op^et.  Opvolgers,  in  't  meerder 
getal ,  om  dat ,  hoe  zeer  de  beOuitende 
keuze  alleenlyk  viel  op  Mr.  Jacob  van  d^n 
Einde  ,  men ,  by  de  eerfte  beraadflaagmg , 
bedagt  was  geweest,  om,  des  noods,  twee 
Advokaaten  aan  te  ftellen.  De  HoUandfche 
Refolutien  fpreeken  'er  dus  van  ,  „  Naer 
^  communicatie  op  de  voorfchrevene  Voor- 

„  waer- 

(0  Zie  deeze  beide  StnUcen  by  Rbhimmlp,  Dljftrt.  ds  êrtg:  • 
Örd.  in  étfpênd.  litL  B  et  C. 

CO  In  *'»  *°  ^^^°  aaniebaald,  Berigtfcbrift  ym  Mr.  Aart, 

worde  Mr.  Aalbrkct  van  Loo  ,  duidlyk ,  «jr«  P'êérfaêtê  ^  in  «ffl^ 

^#,  gezegd»    Men  viodt.  midlerwyl»  op  den  15*  van  Winter- 

naaod  dt%  jaars  isöOf  in  4»  Rtfiiatien  vsm  Holland,  ptig.  9S. 

dat  aan    »  DmcK  Cobbbl  vam  dbr  Loo  is  toegevoeght  eea 

„  Wambais  van  Satyn ,  ofte  twaelf  ponden  daer  voor,  mits 

!!  dat  hy  de  Staten  leueren  fal  alle  de  Regiittren  «fte  Me- 

!!  mortalen,  by  lyo  Vader,  Mr.  Frans  Corbcl,  zaliger  ge^ 

!!  dachteniflVn,  in  zyn$h  tydit  JdvêcoêÈ  van  din   Und;**    £a 

daar  men,  ondertasfchen ,  van  Loo,  al  omtrent  1510,  Advo* 

kaatvan  den  Lande  vindt,  eo  van  bet  bekoomen  der  Papiereo 

▼an  CosREL,    reeds  ifi    de  Refolutien  van    Holland  van  9. 

IVIaart  1326,  li/*  SS.  C^ie  ook  18  en  19  April  iS55*  /•  ••hU 

ïo,)  we«k  gemaakt  wierdt,  agtten  fommigen,  mIsfcWen  nin 

te  onregt,   dat  deeze  laatfte,    korten  tyd   tusfchcn  van  Loo 

«n  Aart  v.  d.  Goes  ,  gediend  hebbe.    CS*aat  der  Nederi. 

A.  D.  W.  i$8  en  139O  (*)  Ten  zy  men  liever  oordeele,  dat 

CoRRRLen  Mr.  Aart,  te  gelyk,aan  Van  Loo  opgevolgd  zyn, 

doch  CoRRRL  fpoedig  overleden.    Ik  dnrve,   by  mangel  van 

genoegzaame  kunde,  bier  niets  befliafen.    \  Is  oadertusfchea 

aaftmerkelyk,  dat  Mr«  Aart,  fcboon  éérst  op  den  zestienden 

van  Bloeimaand    igftS»  blykens  de  HolUndfche  Refolutien, 

•p  4en  geldelyken  voet  van  Van  Loo,  aangefteld,  egcer , 

reeds  ^o^  dien   tyd ,    door  de   Scaaten   van.  HoUaird  ,   in 

kunnen  dienst,  als  een'  Ltnds-Advokaat  was  gebruikt ;   z« 

lOs  men  op  kad  maaken  uit  zyn  eigen  Register,  \  gtea  met . 

4tR  SI.  van  de,  voorafgaande.  Louwmaand,  begint. 


^  Adyocaet  van  hec  ggineénft  Undt ,  is  ^ 
if  ftecke  uyigefteUt  tpt  d^n  achtieöjteo  d«r 
a,  voorCü  nwndt  Kfoyenïb(?r"  (dgsjajOT  i^öo) 
j,  des  avoidfs  in  dp  H«rb«-gp,  omi^e  «li 
^  dgn  daat  yaiï  eyntelycjc  t«  refotjrercn,  bet 
„  w»re  op  den  Ontfanger  GomL ,  ofte  op 
^  den  voornoemdeo  5anpb|.vn  ,  o)5tf  ^i^^ 
j,  of ,  by  gebreepl?^  van  diep ,  op  Mr.  Jaco» 
,,  KAM  DEN  EïijiDEN,  gev^dc  «icAs  WedsJeDs 
,,  vaa  vier  bonden  pc^t  van  xl  gtootai, 
„  ofte  meer,  eer  dat  acbterblyven  foude, 
„  by  ftute  van'  fuffifant  Salaris  (ü^).'»  Uit 
welke  laatfte  woorden,  men  zou  kunnen  op- 
maaken  daJt,  by  de  duujte  dier  tyden  en  het, 
hoe  langs  boe  meer,  omflagtelyke  eo  gevaar> 
lyke,  't  welk  thans  de  bediening  van  eenen 
Lands-Advokaat  verzelde  ,  men  de  luiden 
niet,  dan  met  moeite,  tot  het  bekleedènvaa 
dien,  beeft  kunnen  b^weegen. 

Zo  ftondt  bet  in  Holland. 

In  Friesland  waren  de  gemeene  Vdraag'. 
ten  van  Staat,  op  den  23.  van  Grasmaand 
des  jaars  1558,  mede  reeds  bedagt  geweest, 
een  La/tdi  Aiuocaet  aan  te  neemen;  dan' 
my  is  niet  gebleeken,  dat  hier  van,  ièdert* 
iets  gekomen  is. 

Laat  ik,  viwr  \  overige»  in  't  voorbygaan, 
mogen  aantekenen ,  dat  de  qaam  van  Ad' 
vokaat,  ten  dien  tyde,  niét  aUeen  gegeven 
wierdt  aan  den  Staatsdienaar,  die  thans  den 
naam  voert  van  Raadpenfionaris  van  dit  Ge- 
west;  maar  dat  ook  de  ftedelyke  P^f»/?©»,».' 
risfen,  oox£^tot^g\yk ,  Ad»okaaten  en  Jdvo- 

Itaom 


AANMERK,  oe  ut  VI;  DEEL:     8« 

Ihuid^  woQcd »  alinea  hec  la^tfte  9P  I^cm^ 
Vjk^  is  ip  zw^ti^gahtevfiBi  evw  «ki  mw^  om 
heden  9  zegt  Fiskaal^  voor  JétQkOflP  FUk4^ 
Joost  Bëts,  Penfiw^m  van  Qordrechc^  heec^ 
by  voorbeeld  9  ip  $'  Laiid$  Rjofolutm  WQ  dm 
JBAie  1550»  J4^Qkaat  (v> 

BI.  65»  r.  7.  M  LiNP A9u$ ,  dk  ^  ook  OndfTr 
Inqttifi^iiriria'iiSr/'  Hy krteg zjrae: aanfteUi^K 
van  JoDQCus  ^vssti^fN  ijli  Tili^to  9  Cg^bocM?- 
tig  van  7i€ir)  Kanunnijk  der  Koilogiale  Kerk  va«i 
S.  Piecer  te  Leuven^  <en  Michael  avBAV  ai 
Mrtij  Cgeboort^  van  Jask}  Hooglt^nw  io 
4e  Gk^ejieerdheid  aldaar  ^  die  Opp^' Jn^iiil» 
f^uls  dee;^  Landen  waren.  Ik  ceke»  dit  aUe^ea 
aan,  om  dat  deeze  naamen,  in  het,  by  WajOW 
aangehaald.  Repertorium  der  Plakaitfra»  kwar 
lyk  'gef|>eld  zyn  (w). 

Bh  66.r.s.  jyNwoï^AAs  a  Castro,  JSJs/ckaf 
yan  Middelburg.^  Nopens  deezen  man ,  and^rg 
genaamd  Nicolaas  Vsrburch,  geboortig  van 
Leuven  C^}>  voormaals  Kanunnik  van  Su 
Maria's  Kerk,  te  Utrecht,  zie  mtn  e^m 
Werkje ,  genard  Naauwkeurig  ¥erh00l  wn 
de  aanfitlling  des  Eermaartkgjm  Heer$ 
NicoLAAS  o£  Gastee,  tot  eerflen  Bisfcbop  te 
Middelburg  in  Zeeland^  ten  jaare   1561^ 

do0t 

f»)  Heiblmieo  vto  .  Hölfand  ,  #/•  i%u  Cmfêr.  MoKm» 
Difift.  immtg.  ék  mmnirê  Pênfiêwsr,  CMtsi.  $•  i.  VergdL 
fiieuwe  Kronyk  van  VlafndereQ,  a  X^e/,  H.  fio8« 

(w^  Mwr.  yan  Eiii^T.  kf.  $S«  ff*-  Cmf.  PiiQOOT,  U  €f 
Tm»  16.  f  tg*  8o6. 

C»)  H«  VAN  Haosoin  f  Oudheden  en  Geftigtéo  Vkn  ZeeludL 
I  D.  Al.  iio.  M  W.  n  Watbe»  KonVerluMd  der  RdToriaaüt 


§ft         BYVÖEGSELS    Èh 

dóór  den  Regtsgeleèrden  Heere  Qüintyi* 
Weytsen,  Raad  in  den.Hove  van  Holland^ 
en  door  Koning  Philips  gemagtigd  tot  het 
invoeren  yan  den  nieuwen  Bisfdiop;  uicge- 
geven  te  Leiden,  ten  jaare  1757,  ^°  waaf 
van  de  Uitgevei^  word  gehouden  te  zyn  de 
Heer  Frans  van  Mieris  (y> 

BI.  6%.  r.  13.  V.  o,  „  Weigerende, —  om^ 
dat  men,  niet  hem  (Granvell»),  maar  Ka- 
rel  VAN  LAI.AINO,  —-tot  Stedehouder  hadt 
aangefteld  (je^)."  Dom  L'Evesque  zegt,  dac 
Strada,  hier  aan^ehaaid,  zig  bedriegt;  dac 
Granvelle  nooit  weigerde  in  den  Raad  te 
komen,  ter  oorzaake  van  den  Graave  van 
Lalaing,  maar  aan  den  Koning  gefchreven 
hadt,  'er  niet  te  zullen  verfchynen,  zo  lang 
men^  ten  allen  tyde  j  tegen  de  belangen  zyner 
Majefteit,  in  voordeel  der  Nederlanderen,  be- 
floot.  Doch  de  Kardinaal  kon  anders  fchry-* 
.ven  en  anders  denken;  ook  is  het  zeker, 
dat  hy  met  Lalaing  óneenig  was  (a). 

BL  69.  r.  4.  „  Oranje  —  betoonde  hem 
ook  blyken  van  afkeer."  Voorheen  waren 
2y  groote  vrienden.  Aan  Hieronymüs  Pe* 
lÏENOT,  Heer  van  Cltampagney  ^  Bvoeéet 
van  den  Kardinaal,  was  ook,  tot  den  jaare 
1554»  ^^  ogvoeding  van  den  Prinfe  vanOran* 
gé  toebetrouwd  geweest»  Na  dien  tyd  wierdc 
hy  een  der  Bevelhebbers  onder   den  Prinfe, 

en 

(»)  Zie  Vqorredc  van  den  Heer  J.  W.  te  Watkr,  voor 
*t  Kort  Verbatl  der  Reformatie  van  Zeeland,  van  ïyn'  Vadef 

W.  TK  WaTEK.  ih  9. 

(2;  Mimüirê  dê  Qranvelle,  TV»,  o.  pag.  45* 

(«)  Hifi9irê   èê  Granvelle,  pag.  898.     Zie,  eg  ter  ,    oeie 


AANMERK.  00  het  VL  DEEL^      ^ 

m  volgde  beni  in   da  Belegeriag  van.MoN^ 
TREUIL9  alwaar  hy  fneuvelde  (Ji). 

BI.  70.  T.  13.  V.  o.  5,  Zo  detden ,  yetyolgens, 
êokUtr&cbt^  Haarlem  en  Middelismg.**  De 
inwydiog  van  den  eerden  BiVchop  ce  Mid- 
delburg is  gefchied  door  den  Kardinaal  van 
Gaai^vsllb,  Aartsbisfchop  van  Mechelen,  den 
s6  Deconber  1562  9  volgende  de  ftaatige  in* 
haaling 9  daar  op,  den  4  January  d<^  volgen^ 
den  jaars  (?).  De  Staaren  van  Zeeland  fchy- 
nen  zig  dee^e  zaak  niet  te  hebben  aangetrok-^ 
ken  9  fchoon  men  voor  badt  langs  dien  weg^ 
de  Inquiiitie  in  hun  Gewest  in  te  voeren  ^ 
en  een  Vreemdeling  in  hunne  Vergadering 
il  te  drkgen  (4^^.  Men  zei,  het  was  een 
Geestelyke  zaak,  en  ging  daarom  den  Staaten 
niet  aan.  .  Die  van  Middelburg  maakten  wel 
ype)  zwaai^igheid  tegen  de  uitgeftrcktei  magt,. 
den  Bisfqhap  to^ekend,  do|;  waren  einde^ 
lyk  genoodzaakt  toe  te  geeveni  Nogthanik 
niet  anders  9  óan  onder  uitdrukkelyke  belofte 
van  onverkort  te  blyven,  aat^aande  de  Juris^ 
diétie  en  Politie  hunner  Stad,  agtervcügens  • 
de  bevelen  der  Landvoogdes ,.  en  onder 
A£le  van  den  Bisfcbop,  even  als  te  Haar-* 
lem  gefchied  was,  tegens  alle  „  fchaeden 
^9  ende  zwaerichheden^  die  hen  luyden  zq^dfi 
^  mogen  opcpmen,  by  de  ereélie  van  den 
,,  voorfz:  nyewen  Bisdomme,  zoe  wel  van 
^,  den  Aartsbisfchop  van  Coler^  als  yaa 
,,  Utrecht  (^^."  Hoe  veel  alle  deeze  fchoooe 

be* 

(V)  Mimêifêt  pêMf  f  A?/?.  dê  Oranvelle.  Tm.  I.  PH»  >04> 
(O  Omêbêdêm  §h  Oêfiigtêm  m»  Zêêlani*  i   B.  èL  iio. 
C^  BoxB.  op  KtiGE&iB.  I  P.  U.  isS'  meent,  dat  zoUct  ook 
flreedt  met  de  Kètiré»  «m  Zêêlamd  C«  K  §•  S. 
(O  ZitAMfitffiH  «M  iV;  dê  Cé^9  hU  «6.  êw  im  dê  JMêgêmL 

c 


34         BYVOEGSELS  zn 

beloften   wmd  wiaren ,    heeft  de   droevige 
ondervinding  geleerd* 

.  BI.  jo.  r.  II.  V.  o.  „  Steden^  welker 
meesten  haare  Bisfcboppen  ontvingen."  Of^ 
wanneer  en  op  welke  wyze,  het  ontvangen 
der  Bisfcboppen  ,  en  der  hier  opgenoemde 
Bisdommen  gebeurde,  kan  men,  nader,  ont- 
waaren  uit  de  byzondere  be&hryvingen  der 
Steden  en ,  hier  onder ,  aangehaalde  plaat- 
een (ƒ). 

BI.  71.  T.  15.  ,,  't  Folk  kreunde  zig 
luttel  aan  deze  bevelen.*'  De  Heer  Wagenaar 
bedoelt  hier,  waarfehynelyk,  het  Plakaat  van 
Koning  Filips,  van  den  26  van  Louwmaand 
1559,  te  vinden  in  V  Grooi  Placaatboek  L 
D.  bh  463  j  en,  zaakelyk,  aangehaald. in  de 
Verhandeling  van  den  HeerW.  Kops,  genaamd 
Schets  eener  GefcMedenis  der  Rederykeren(g). 

BI.  72.  r.  ia.  M  Hem  ging  na ,  ^t  ay 
ife/iKardmaal,  in  Spanje^  zeer  fwart  gemaakt 
hadt."  MoNTiGNY,  van  wien  hier  gefproken 
wordt,  hadt,  nevens  de  Brieven  der  Land* 
*  voogdesfe  ,  ook  heimelyke  Brieven  by  zig 
van  Orange ,  Egmond  en  Bergen ,  voor 
den  Koning,  en  was  veel  meer  de  zyde  der 
bovengemelde  Heeren ,  dan  die  des  Kardinaals^ 
toegedaan.  Barlaimont,  man  van  zeer  door- 

trap» 

C/)  zie»  nopens Antwerpeüi  Mifi$r.  EpUcêpé^uAmtv.  fêg* S^» 
nopeos  RoBEMONB,  KmppEifB.  Wfi.  Eihf.  Gelr.  pgg.  iSi. 
/kt§,  DivBNTfiR,  Kerkelyke  Ottdhed.6Z>.^/«  440.  GRONmoKitj, 
y.  e.  5  !>•  M.  tfs.  LKBcJWAARDiif ,  /.  «.  5  D.  bl.  7%  en  r4* 
i*HcRTOGBMBOSCir,  Hifi»r.  Episcêp.  Syivétdttc,  pêg»  87.  en  by 
V:  HBOB.N.  BefdKjy.  ▼»  s' Bosch,  2  D.  bh  i6*  C/TtiCBT» 
Kerkl.  Oadh.  /.  #•  i  2>.  bl.  aSS*  HAAatBii,  /•  c.  4  D,  bU  l6. 
MlODCLBURO ,  V.  c.  4  ü.  bU  «8.  (Uicgtave  in  Polio.> 

U)  In  de.  Werken  Tan  de  MMCfcbappy  <ier  Nederl,  Letce«^ 


AANMERK,  op  heil  VL  DEEL.      35 

trapten,  maar  haatlyken  imborst,  en  die,  het 
ei^n  belang  botvierende,  fchynvriend  dei^ 
Heeren  en  tefiens  der  Landvoögdesfe  was ; 
wist  van  de  laatstgemelde  Brieven ,  en  gaf 
*er  der  Vorftinne,  heimlyk^  kennis  van;  waar 
op  zy  niet  naliet^  Philips  *er  tegen  te  waar* 
fchuuwen^  door  nader,  nog  aanweezig  zynde^ 
letteren,  die  den  komst  van  Montignv 
voorkwaamen,  en  in  welken  zy  *t  gedrag 
des  Kardinaals  verdedigde.  Om,  midletwyl^ 
Orange  te  mommen  en  eigen  misdryf  te  dek^* 
ken,  zegt  mén,  dat  Barlaimont  deezen,  Ui 
in  venrouwen,  aandiende,  hoe  hy  vemomeA 
hadt ,  dat  de  Landvoögdesfe  deszelfs  Brieven 
ontdekt  en,  in  gefchrifte,  *erh^e  gevoelig- 
heid, aan  baaren  Broeder,  over  betuigd  hadCb 
Orange  zou,  hier  op^  zigvan*t  Hof  verwyderd 
hebben-^  om  van  den  tyd  de  noodige  kalmte  (h}  ^ 
in  't  gemoed  der  misnoegde  Landvoögdesfe  ^ 
weder  te  wagten;  welke  afwezigheid,  federt^ 
de  Hertogin,  [op  'sKcwiings  raad,  waarr 
nam ,  om  oneenigheid  (# )  ,  tusfcben  den 
Prinfe  en  EgnOónd^  te  zaaien,  doch  zonder 
vrugt.  Ook  droeg  meti ,  met  voorbygaan 
van  den  Prinfe  ^  het  gezandfchap  naar^  dttt 
Ryksdag  te  Frankfort  den  Henoge  van 
Aarfchot  op,  die  met  hem  zeer  oneens  was; 
Orange  en  Egmond  bezogten  toen ,  op 
eigene  beurfe ,  den  Ryksdag ,  in  hoop,  'i 
belang  der  Nederlanden  by  de  Ryksvorft«i , 
te  bevorderen^  dan  waar  in  zy,  en  dé 
verdere  Heeren ,  die  met  hen  waren ,  (aarf, 
welken,  in  ftukken  van  deezen  cyd^  zo  ikj 

(iy  ÏÏSimêirêt  dê  GranveÜe,  T#9ft  ft^  fêg*  ^t* 

(O  ntimêirêt  iê  GraBVCUe.  /.  «.      .  j 

Ca 


^«f  BYVOEGSELS   en 

faoboudens  bi^er  oordeel ,  agte^  oiia  vnzn^ 
fibbyiflyke  Vercoogen  worden  toegefchreevcii) 
(yfc)  door  bewerking  der  Landvoogdesfe , 
mede    niöt  klaagden  (/). 

BI.  72.  reg.  6.  van  ond.  ,,  Bondel  Pylen.*' 
Men  droeg  dien ,  aan  den  hoed  en  den  mancd; 
den  zotskap ,  op  de  nestelingen  van  den  arm  (m). 

ffl.  76.  r.  10.  5,  Orange  —  (hieldt  voor) 
dat  fnen  -^  over  de  algemeene  Regeering 
des  'Lands  moest  raadplegen. "'  Sommiges 
verbaakn,  dat  Orange,  om  deezen  tyd^  by 
de  Staaten  van  Braband  hadt  zoeken  te 
iteweiiken ,  en  der  Landvoogdesfè  voorgefla* 
gen,  om  dat  Gewest,  't  welk  geen  byzonderen 
fita^ooder 'hadt ,  eenen  Opper -Ambtenaar, 
onder  den  »aam  van  Befchermer  (^Prou&eur), 
<oe  te  voegen ;  dat  de  Landvoogdes  geen 
itioeds  gmoeg  hadt  hem  te  we^r  ft^ , 
maar  dat,  die  voorflag  in  den  Raad  gebra^ 
^synde,  en  s'Pnn&n  Vrienden  hem,  tot  die 
Bediening^  -ftemmende  ,  Granvellb  *er  zigj 
met  zo  veel  kragt,  tegen  verzet  hadr ,  dat 
dezelve,  doot  de  meerderheid,  was  verwor- 
pen («J;  al  't  welk  den  Prinfe,  en  die  met 
hem  gevodden ,  hoe  langer  hoe  afkeeriger 
vm  den  Kaodinaal  maakte,  en  hmi,  nevens 
Egmcmd  en  tioocne ,  te  eerder  bewoog, 
qm  den   brief  aan  >den  Koning  te  fcbryven 

C*)  Ik  doel,  byzonder,  op  d«atnr[»raak,  welke Brede&ode, 
hl^  l9teBiiipD(»rUig,  op  bet  XïraafTcbap  .^aa  HolUnd  zoiicte 
ge^aap  hej^ben.  Zie  tb  Watsu,  Verbond  dtr  fideJen.  j  />• 
ki.  ftft;  en  a  2>«  H.  187. 

<0  ^mêims  4ê  ïGranvelle,  Ttm.  a.  Mr*  H-ïZ* 
r.C»)  UoppsiLUS.  Liv*  u  Cbap.  fmg.  is.  OlUmêir,  iê  Granvelle. 
Ti»*  ft«  pëg*  6o«    9,  fur  fépaule  des  ailes  des  Domeftiques.** 

(«O  Mémêirêt  dê  Granvelle,  fa^.  8il— 339*  '<  ^fivir*  im 
ptanveUe.  fêg.  sö^-aOp* 


AANIMERK,  op,  het  VL  DEEL.      97 

(ö);  van  welken  onze  Wag.  (bL^S.  alhier) 
gewaagd. 

BL  80.  o.  r.  „  Wyders  maakten  de  drte 
Heer  en  hun  werk  ,  om  —  aanhang  ,  — . 
zelfs  onder  de  Vrienden  van  Granvelle,  u 
winnen.  Veelen  vielen  hun  toe."  Onder  deezen 
was^  byionder,  Simon  Renard,  Lid  van 
Staatsraad ,  voorheen  's  Konings  Gezant  in 
JEngeland  en,  door  Granvelle,  wiens 
Landsgenoot  hy  was,  daar  toe  bevorderd* 
Hy,  een  der  geflecpenfte  lieden  van  zyne 
eeow^  en  die  ,  eerlang,,  voor  den  voomaamen 
handelaar  der  geheimfte  en  gewigtigfte  zaa- 
ken  van  het  dnemanfchap  wierdt  gehouden , 
hadt,  zeide  men ,  de  geest  van  Egmond  be* 
dorven.  De  Kardinaal  brouwde,  federt,  zyn' 
ondergang,  by  't  Hof  van  Spanje,  werwaarts 
hy  wierdt  opontbooden  en  ,  in  1573  ,  zyn 
kwynend  leeven  eindigde.  Men  lag  hem  ook 
te  laste  de  uitvinding  eener  mommery,  by 
den  doop  des  jongen  Graave  van  Mans- 
feld ,  alwaar  een  man  in  Kardinaalskleeding 
vertoond  wierdt,  die,  door  een'  Duivel, 
met  vosfen  ftaarten,  (queues  de  Renards) 
verjaagd  wierdt  (^). 

Bi,  85.  r.  6-  V.  o.    ,,  Gerugt  —  '^  'welk^ 

veelligt ,  weinig   grond  hadt/'     Dat, 

egter ,  de  Kardinaal  zelve ,  aan  foortgelyke 
gerugten ,  geloof  floeg ,  maar,  des  niet  te 
min ,  met  zyne  zaaken  doorging,  blykt  uit 
een'  Brief,  den  27  van  Wintermaand  des  jaars 
1567,  door  hem,  uit  Befancon,  aan  zekeren. 

Clau- 

CO  Uémiint  i$  Granvelle.  /.  <.  pag.  335. 
C/>  Mimêir^  dê  Granveile.  Tóm.   i.   Mg,  97-II4.  &  pag^ 
545*    Cmf.  üifl.  lic  Cnmvelle,/4v.  415. 

C3 


S8  BYVOEGJSELS  em 

(Plaudb  Belin  Chasney  Cj') ,  (dien  hy,  oii^ 
der  't  beftuur  van  Alva,  de  Bediening  vaq 
Fiscaal,  by  de  Regtspleeging  der  Graaven  vaa 
Egmond  en  Hoome,  bezorgd  hadt,)  gefchree^ 
ven  „  <5y  •moei  (zegt  hy)  zo  kleinmoedig  en 
yy  vreezagtig  niec  zyn*  Indien  gy  in  myne  plaats 
„  geweest  waan,  —  toen  men  ,  twee  jaar  en 
3>  i^ngy--  daaglyksvoorfpelde,  dat  fommigen 
„  my  poignards  fteeken  geyen  zouden ,  gy 
,,  waart  van  angst  geftorven;  en,  zelfs  hier^ 
^y  moet  ik  nog  op  myne  hoede  zyn.  Die 
yy  voort  wil  komen  ,  moet  voor  zyn  huid 
,,  niet  vreezen  (>). " 

,  Men  hadt ,  geduurende  deeze  onlusten , 
een  zeldzaam  Schietgeweer  in  zwang  ge- 
bragt ;  beftaande  in  kleine  ,  yzeren  ,  Voet- 
boogjes ,  ter  lengte  ,  veelal ,  van  een  voet 
of  daar  omtrend ;  welken  ,  zeer  bedek- 
telyk,  gefpannen  en  gelaaden  met  een' 
yzeren  pyl ,  gedraagen  wierden.  't  Hof 
van  Holland,  bevroedende,  dat  deeze  Werk- 
tuigen nergens  toe  dienden  ,  dan  ,  ,,  om 
„  fecretelicken  te  vermoorden,  gelyk  men  air 
^  reets  gezien  heeft  dat  zommige ,  tot  dien 
„  eynde,  zulckc  over  hem  gedragen  hebben," 
liet ,  op  den  26*  van  Wynmaand  d^s .  jaars 
J561 ,  een  fcherp  Verbod  uitgaan ,  tegen 
het  maaken ,  verkoopèn  of  verfpreiden , 
binnen  den  huize  houden  en  bedektelyk 
draagen  van  ,  of  fchiecen  met ,  dezelven ; 
Hellende  op.  het  laatfte  ,,  't  zy  dat  defelve 
^y  yemanden     geraect    hebben    ofte    nyet, 

ver- 

Cq)  Mêméir»  de  Granv.  T.  ft.  f»  I3;  elderi  heet  hjr  Bétfi^ 
(Wagen.  bl.  251  alfiler.) 

Cr)  Xlimèirêt  d$  Craüvelle.  /•  r.  Tm.  ft.  /tf^.  97  #1  p|^ 
ffjêz  ê»Jp*    VergeJyk»  tlhicr  Wagen*    I/.  18*  >•   H.'T^i^. 


AANMERK,  op  het^VI.  DEEL.      39 

verbeurte  van  lyf  en  goed ,  ter  plaatze  daar 
verbeurtenisfe  ftand  greep  (ƒ)• 

BI.  84S.  r.  17.  „  Dt  inhoud  word  nergem 
^emeU."  Mogclyk  is  de  Verbintenis  der 
misnoegde^Edelen  flegts  mondeling  aangegaan, 
fchoon  by  eede  geftaafd.  Zy  kunnen  hier  toe , 
genoopt  geweest  zyn ,  eensdeels ,  door  eene 
pryfelyke  voorzigtigheid,  anderdeels,  door  de 
bewusttietd ,  die  zy  hadden  van  elkanders 
goede  trouw  en  .ftandvastigheid.  Dan,  hoe 
dit  mag  geweest  zyn,  de  verwydering  van 
Granvelle  zal  de  hoofd -inhoud  der  Ver- 
bintenis hebben  uitgemaakt  (tj. 

BI.  88.  r.  17.  „  Men  berft  geloofd , 
dat  ^(^  Kardinaal  zelf  om  zyn  ontflag,  by 
den  Koning,  heeft  aangehouden."  't  Schynt, 
voigeps  egie  en ,  deels ,  by  Wagen,  onbe* 
kende.  Stukken^  met  deeze  gebeele  zaak, 
omtrend  in  deezer  voege,  gelegen  te  zyn 
geweest.  Na  de  Heeren,  en  byzonderOrange, 
de  gunst  der  Landvoogdes  gewonnen  hadden, 
door  betoon  van  hofiykheid  en  beleeftheid 
nopens ,  en  vertrouwen  op ,  haar ;  na  zy 
der  Vorftin  de  fchadelykheid  en  't  gevaar  van 
een  lamger  verblyf  des  Kardinaals ,  in  de 
Nederlanden,  hadden  doen  gevoelen,  volgde, 
hier  op,  een  verkoeling  van  Marga re- 
te  jegens  Granvelle.  Hy  merkte  dit 
fpoedig,  ontveinsde  het  in  't  openbaar', 
maar  vroeg  haar,  heimelyk,  by  gefcbrifte, 

de 


(o  &•  A^MMr.  vtn  Ermit.  ^/*  fitf. 

(O  I's  Wateh,  Vêrb.  iÊf  Eiêltt.  i  i>.  i/.  IS— aS*     Die 

«ogttauts  meeot»  4at,  aiêt  pmtrend  deexen  tyd,  zoo  tlf  Wa« 
fiiMAAK  fchryft  9  maar  reeds  vroeger,  het  zinnebeeld  van  des 
bondel  Pylea  by  de  Edelen  ingevoerd,  zy. 

C4 


4è  BYVOEGSELS  bh    ^ 

de  téden ,  met  aanbod  van  2fg  te  regnrterfi* 

f  en.  Doch  't  gety  was  vetlopen ,  en.  's  Konings 
[nster  iiet  zlg  bewegen ,  haaren  Geheim»; 
fchryrer,  A  rme  n ter  ds  ,  naar  Spanje  te 
zenden ,  met  eenen  last ,  geheel  gefchikt, 
om  't  gedrag  der  Heeren  aan  te  pryzen, 
en  den  Koning  de  nood^aaklykheid  van  'c 
vern*ek  zynes  eerften  Staatsdienaars  te  doen 
zien.  Philips  antwoordde,  hoofdzaftklyk,  dat 
by  wist,  wat  nayver  doen  konde ;  dat  hy 
des  Kardinaals  Aanklaagers  regt  zou  doen, 
zo  deez  fchuld  hadt;  maar  dat  de  Land^ 
voogdes  en  de  Nederianders  zig  gerust  moes- 
ten ftellen,  en  dat  hy,  op  de  beste  wyze> 
joude  voorzien. 

De  Heeren,  gevoelende,  dat  dit  antwoord 
geenzints  voldeedt  aan  hun  verlangen ,  (de 
volftrekte  venvyderlng  des  Kardinaals},  ver* 
lieten  het  Hof,  Egmond  uitgezonderd,  die 
•€t  bleef,  om  de  noodzaaklykheid  van  die 
verwy dering,  by  haare  Hoogheid,  leevende 
te  houden.  Philips,  ondertusfchen ,  wist 
van  geen  buigen;  'maar  Granvelle^ 
geen  kans  meer  ziende ,  om  het  gevoeglyk  uit 
te  houden ,  fchreef  zélve  den  Koning ,  op 
dezen  zin  :  „  dat  het  volk  zig  aan  s' Konings 
gezag,  hem  toevertrouwd,  begon  te  onttrek- 
ken; dat  de  nayver  des  Prinfen  van  Orange 
dit  vermeerderde;  dat  de  twisten  niet  ligt 
zouden  te  IKUen  zyn,  ten  zy  zyne  Majrilèit 
^dve  zig  naar  de  Nederlanden  begave;  dat, 
het ,  midlerwyl,  geraaden  zyn  zoude,  door 
ée  LandvoQgdesfe ,  vyf  of  zes  Benden  in 
de  Nederlanden ,  onder  't  bevel  van  ge* 
finge  Edellieden  j    die    men^    langs    dieij 

weg. 


AANMERK,  óf  het  VI.  DEEL;     41 

weg^  winnen  zoude  ^  te  doen  aanwerven; 
dat  de  Party  van  den  hoogen  Adel  be« 
ftaord  ^ierdt  door  twee  Hoofden,  Orange  . 
en  Egmond;  dat  de  laatstgemelde  een  goed 
Dienaar  van  zyne  Majefteit  was ,  opregc 
van  imborst,  vast  in  't  geloof,  maar  de 
MÜe  gevaarlyk>  doorfleepen,  de  gunst  van 
't  volk  boven  s'  Konings  Edikten  bejaa* 
gende  en ,  naar  't  hem  te  ftade  kwam , 
Kathdyk^  Kalvinist  of  Lutheraan;  dat  deez. 
Biet  te  vrede  met  drie  of  vier  Gouverne- 
menten, alles  zogt  en  tot  alles  in  ftaac 
was ;  dat  men  hem  in  de  Nederlanden  niec 
Mten  moest ,  maar ,  of  als  Gezant ,  of 
als  Onderkoning  ,  naar  elders  verzenden  ^ 
of  wel  naar  Spanje  ontbieden  ;  dat  Eg« 
mond,  als  door  Oranje  verleid,  dan,  ligcelyk,  - 
zou  zyn  te  rug  te  brengen,  mits  men  hem 
wel  betaalde,  beleefd  handelde ,  op  zyne  aanbe* 
velingen  agc  gaf,  en  toonde  hem  boven  Oran«» 
je  te  ftellen;  dat  men,  wyders,  een  aan- 
zienlyke  fomme  gelds ,  in  's  Konings  Neder- 
landfche  Schatkist,  moest  zi&i  by  een  te 
brengen,  om  'er  zig,  by  nood,  van -te 
bedienen  ,  waar  door  men  den  voortgang 
der  verdeeldheden  zou  ftuiten,  en  de  bewer- 
kers van  dezelven  in  ontzag  houden. 

Philips  met  antwoord  draaiende  ^  t^s^ni 
Granvelle  ,  't  gevaar  ziende  aanwakkeren , 
een  nader  befluit  en  verzogt  zig  te  mogen 
begeven  naar  Franche  Comi \  dan,  ook 
hier  op ,  kwam  geen  antwoord ,  voor  de 
Heeren,  de  Landvoogdes^  bewoogen  hadden, 
Armentkros  ,  nog  eens  ,  naar  Spanje  te 
eenden;  die^  eindelyk,  met  s' Konings  brieven 
Cr  w 


4%  BYVOEGSELS  em 

te  rug  kwam  9  by  welken  aan  Granvellb^ 
wJerdt    toegedaan,    voor    zo    lang    als    hy 

^  goedvondt,  naar  Franche  Comtè  te  moge» 
vertrekken.  De  Kardinaal^  qm  den  fchyn 
van  s'Konings  ongunst  weg  te.neemen  en 
lyne  partyen  ongerust  te  laaten ,  verzogt, 
ftraks,  aan  de  Landvoogdes  een  verlof  van 
flegts  drie  of  vier  maanden,  't  geen  hy, 
Jigtelyk,  verkreeg,  doch  waar  uit  zal  voort- 
gefprooten  zyn  *t  gerugt ,  dat  men  hem  , 
binnen  dien  tyd ,  weder  te  rug  te  wagten 
badt;  ivaar  van  ook  Wagen.  (bl.  95.) 
gewaagt*  Den  lo.  van  Lentemaand  des 
jaars  1564,  vertrok  hy,  in  gezelfchap  van 
zyncri  Broeder ,  Thomas  Perenot  ,  Heere 
van  Chantonay ,  naar  Beran9on ,  in  't  gezegde 
Landfchap.  Onder  zyne  Papieren  heeft 
men  een  brief  gevonden  van  Philips,  waar 

^  in  deez  betuigde ,  hoop  te  hebben ,  dac 
s'  Kardinaals  terugkomst  en  't  einde  der 
gefchillen  naby  waren ;  ook  vindt  men 
gewaagd  van  een'  laateren  Brief  der  Land*- 
voogdesfe  ,  die ,  toen  zy ,  in  't  vervolg , 
weder  tegenzin  in  de  party  van  Orange 
kreeg ,  zig  befchuldigde  Granvelle's 
vertrek  begunftigd  te  hebben..  Ook  fchynt 
zy  geen  oorzaak  van  s' Kardinaals  reiz  naar 
Rome  *  geweest  te  zyn  ;  werwaarts  hy  ,  in 
Wintermaand  van  den  jaare  1565,  uit  eigen 
beweeging ,  een  keer  deedt ,  doch ,  kort 
daar  na,,  zig  weder  naar  Befanfon  begaf ^ 
daar  blyvende  tot  den  jaare  1571,  wanneer 
hy,  door  Philips,  tot  Onderkoning  van 
Napels  en ,  door  den  Paus,  tot  Apoftolisch 
IjCgm  wi^rdc  aangefleld.  Hy  bleef  te  Napels 

tO{ 


AANIMERK.  op  het  VI.  DÊEL.       43 

COC  den  jaare  1575 ,  toen  de  Koning  hem 
naar  Madrid  en  aan  *c  hoofd  der  Spaanfche 
2aaken  riep.  Hy  wierdc,  federc,  Aarcsbisfchop 
van  Befan^on;  maar  ftierf,  eer  hy  van  dac  Bis* 
dom  bezie  konde  neemen  9  te  Madrid ,  in  *c 
hoogde  aanzien,  op  den  22.  van  Herfstmaand 
des  jaars  1586^  oud  zynde  zeven  tig  jaaren.  On* 
ze  Voor-Ouders  ondervonden  in  hem  een  Ge- 
loofsdwinger,  door  welke  feil,  en  die  eener 
ce  groote  eerzugt,  hy  den  lof  bezwalkt,  dien 
hem,  anders,  als  een'  groot'  Staatsdienaar  en 
Voorilander  der  Letteren,  niet  kan  geweigerd 
worden  («)* 

BL  90.  r.  I.  „  Ook  vertrok  Hy."  Daar 
hec  zeker  gaat,  dat  Granvblle  ,  in  'c 
jaar  1564,  deeze  Landen  verliet,  moet  men 
zich  verwonderen  ,  als  men  hem,  agter  de 
Landvoogdesfe ,  te  Brusfel,  in  't  jaar  1566, 
ziet  ftaan,in  de  fchoonfte Schilderyen  enKjunst- 
plaaten,  ook  in  dit  VL  Deel  van  Wagenaaiu 

BI.  90.  r.  19.  •„  Wiens  Grootvader,  naar 
men  zeide,  —  een  Smid  geweest  was.*' 
Strada,  le  Petit  en  anderen,  waren  van 
deeze  gedagten.  Uit  de  beëedigde  proe- 
ven ,  welken  Granvelle,  aan  hec  Kapittel 
te  Luik,  ten  jaare  1540,  doen  moest ^ 
alvoorens  tot  Kanunnik  aldaar  te  kunnen 
worden  toegelaaten,  blykt  duidelyk,  dat  zyn 
Grootvader,  Pierre  Perenot,  Burg-Regter 
of  Hoog-Bailiu  was  van  het  Stedeken  Omans, 
in  Franche  Comté.  Deez  was  gehuuwd  met 
Etiennëtte  Philebert,  en,  zo  hy»  als  zy, 

Vor- 

CiO  Mémêirêt  éê  Grtnvelle.  r*»,  «•  W  S9— i»^*  ^•»/* 
Hifl9if$  dê  GrtnvcUe.  fêg»  79-443*  f^i'  SIS»  SI7  «^  A/«- 
f  Mg.  $99  $i  S90.  RoBUiTS.  Bifi.éê  Cqmul.  V.  Tm,  $.  /.  49  «'  7^ 


44         BYVOEGSELS   BM 

worden  ge^^d  van  adelyke  geboorte  te  zyn 
geweest  (y).  Dit  i$,  egtcr,  ten  opzigte  van 
Pierre,  niet  buiten  tegenfpraak ;  want,  hoe 
zeer  Dom  l'Evesque  den  adeldom  van  den 
Kar^naal  doet  reiken  toe  zynen  twee- 
den Overgrootvader,  (w)  merkt  egter  de* 
Schryver  van  s'  Kardinaals  leeven,  niet  al* 
leen,  te  regjc^  aan^  dac  men  hier  toe  geene 
genoegzaame  bewyzen  bybrengt ,  maar  doet 
'er  op  volgen ,  dat  des  Kardinaals  Vader  , 
NiKOLAAS  (a?),  die,  federt,  Kanfelier  wierdc, 
Wk  jaare  1518,  door  het  verkrygen  eener 
Raadshcersplaatze  in  het  Parlement  van  Dólc  , 
veradeld  zytide ,.  eerst  ten  jaare  1524,  van 
Keizer  Karel  den  V. ,  verzogt  en  verkre^ 
brieven  van  adeldom  voor  zynen  Vader 
PïERRE  y  die ,  daar  na ,  ook  den  titel  van 
Hidder  voerde  ,  en  Heer  van  Cromary,  by 
Befan9on,  wierdt  (3^).  't  Is  hier  de  plaatz 
niet ,  en  ^  buiten  dien  ,  moeilyk ,  zonder 
inzien  der  oorfpronglyke  Stukken ,  over  dit 
én  't  geen  'er  meerder  ,  voor  en  tegen  den 
adeldom  van  dit  Geflagt ,  gezegd  worde , 
breedelyk  te  handelen.  Dit ,  egter ,  fchynt 
2cker  genoegd  dat,  zo  't  geflagt  van  Pere- 
MOT  niet  tot  den  Adel  van  het  Francht 
Comté  behoord  hebbe ,  het ,  ten  minften  , 
aan  't  hoofd  der   aanzienlykite   Burgers  en 

Kt' 

co  Dom  L'EsvisQUE,  Mimtirês  p§ur  VHifêif  i$  Granvelle. 
2Vm.  !•  pég.  167  t*  fin* 
Xw)  Uaémêirês  /•  c.  T««.  I.  pag,  l6s>  figf» 

C«)  J)c  Kardinttl  vras  de  5*  Zoon  van  deezen  Nikclaas  , 
die,  by  Nicolx  Bonvallot  ,  êlf  Kinéêvêm^  t:  w:  vjf  Zoonen 
en  zêt  Dogtcren  ,  Terwekt  hadu  JUémM'rês  ds  Granvelle  /.  e» 
ttm»  2.  psg.  lés. 

(^)  Biftêffê  dê  Granvelle.  fag*  6  #r  42 —49» 


AANiyiERiC.  OP  HftT  VI.  DEEL.      45 

Regenten  van  Omans ,  met  adelyke  Vrouwen 
gehuuwd ,  moet  geplaatst  worden  («). 

BI.  91.  r.  13.  „  Zelfs  ging  hem  na,  dat 
hy  den  Koning  enz."  Wie,  zonder  voor- 
oordeel 9  naleest  het  onderzoek  van  den  Hecre 
Lambrechtsen  ,  of  FiLiPs  zig  ooit,  door  den 
Room&henPaus,  hebbe  doen  ontflaan  van  den 
ee^,  dien  Hy,  by  het  aanvaarden  derRegee- 
ringe ,  gedaan  badt,  zal  genoegzaam  durven 
beiOuiten,  dat  zalks,  waanyk,  plaat$  gehad 
hebbe.  Zie  Verhandel,  van  '$  Zeeuwsch  Ge^ 
noótfchap^  IX  Deel^  hl  438  en  470.  En, 
wnX  den  iCardfnaal  GfiiAitveLLE  betreft,  de 
Prins  van  Ora^>  getuigt,  rondelyk,  \n  zy« 
eerfte  Apd,ogie,  hl  13 ,  dat  de  Koning, 
naar  't  zeggjein  van  (kn  Kardinaal^  die  Nedeiv 
landen  niet  wel  kon  behoud«  ,  zonder  zig, 
door  den  Paus,  te  doen  ontdaan'  van  4en 
eed,  by  het  aanvaarden  va^  dezelve  Landfn 
ge<iaan. 

BI.  $^6.  f.  %.  yy  f*iLips  antwoordde^  dat 
hy  niets  ten  zynen  (Orange's)  nadeele  yer- 
nomen  had$f^  Hoe  ze^  dit  antwoord  tegen 
de  waarheid  ftreedt ,-  zal  mes^  ontdekken, 
by  de  herinnering  van  den  Brief,  door 
den  Kardinaal,  aan  Philips  géfefareeven ,  en 
van  welken  ik  reeds  gewaagd  heb  (tf). 

BL  97.  r.  10*  ,,  Verbeterkig  --^  in  de 
hehandeUng  der  jGeldmkidden. "  '«  Zag  ?er 
zo ^gt  met  deezen  uit^  dat,  reeds  t^ 
jaare  is6cl\  *c  Hof  en  de  Retoikamer  van 

Hol. 

(«)  Hip^if  i€  Granvelle.  ptig.  4$*    Vergel.  te  Water, 
•  V«rbon4  der  Edelen,  i  />.  kh  l6.  Cb)    tn    WAGUAAit   in 
Voorred,  kh  ia. 
Co  2^6  deeze  Aaamerk.  ¥(•  41. 


46        BYVOEGSELS    eM 

.  Holland  9  zig  aan  den  Raad  der  Geldmidde» 
len   vervoegd   hadden ,    klaagende  ^  dac  zy, 
Yoor   *t   meerendeel,  federt    anderhalf  jaar, 
geen  wedden  ontvangen  hadden,  nadien  hee 
Kompcoir  der  Domeinen  van    Noord -HoU 
land  ,   op  't   welke   zy  ftonden ,   jaarlyks  ^ 
tnsfchen   de  agc   en  negen   duidend  pondeti 
van  veertig  groocén  te  kort   kwam*     Men 
befloot  y  daar  op ,   dit  korc  om  te  flaan  over 
de  Rentmeefters  van  Kennemerland,  Heusden 
enden  Ontvanger   van  Zuid  -  Holland  ,    ten 
einde  den   Klaageren  te  voldoen.     De  uic^ 
*y*^,]^fchotten  in  de  Regtpleeging  *  werden  toen 
ook  op  beter  voet  gebragt  (*)• 
BI.    114*  r.  2.    ^y  Eerlang  gefóhiedde  de 
•     afkondiging  der  Kerkvergadering  (yan  Tren- 
t$),  niet  zonder  veel  tegenkanting  der  Gees- 
teiyken.  '*    Niet  alleenlyk  waren  de  Geeste- 
lyken,  in  veele  plaatzen,  maar  ook  de  Bur- 
gerlyke  Overheden ,  in  verfcheiden  Nederland- 
iche  Steden^  ongezind,  om  de  hand  aan  dé 
afkondiging  van  de  Befluiten  der  Kerkverga- 
dering te  Trente  te  Icenen,   zeer  wd  begry* 
pende,  dat,  hier  door,  de  gevloekte  InquU 
fitie  gefterkt,  èn  de  Gewetensdwang  1)evor- 
derd  zou  worden.     Zie   Kort  Verhaal  der 
Reformatie  van  Zeeland y  bU  33-^4a, 

BL  lao.  r.  ii.  v.  o.  ^,  t>a$  men  hem, 
in  een  zaak  yan  zo  veel  gewigt  en  gevolg, 
geen  raad  gevraagd  hadt."  Om  dit  gezegde 
van  den  Prins  met  het  getuigenis.van  Viguüj 
en  Hopperus,  hier  aangehaald ,  over  een  te 
brengen,  heeft  men,  onlangs,  gegist,  of  niet 

8'Prii>- 

O)  2  Mêm^r.  yan  Ern^t,  kU  176*  Ffê, 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.     47 

VPrinfen  bekhg  van  eene  byzondere  raad- 
pleeging  te  verftaan  zy  (c)?  't  Is  mooglyk^ 
welligt  ook  kan  s^Vcfrsten  Brief,  vermoedelyk 
in  het  Fransch  gefchreeven,  kwaalyk  zyn 
vertaald* 

BI.  12a.  r.  n.  ,5  Hef  vermaard  Vevhoni 
der  Edelen.  '*  Nopens  dit  Verbond ,  en 
\  geen  onze  Wagen,  omtrend  het  zelve 
aanteekent ,  moet  men  ,  byzonderlyk ,  naar 
zien ,  het  geen  y  door  den  Hoogle^raar  tb 
Water  5  met  zo  veel  oordeel  als  kunde  ^ 
geboekt  is,  in  een  werk,  daar  toe  opzetlyk 
ingerigt ,  en  ook  door  onzen  Schryver 
geprezen  (^).  Men  zal  'er ,  om  die 
reden,  zig  omtrend  kunnen  bekorten;  doch 
de  verbeteringen  op  Wagen.,  bier  en  daar-, 
op  geeven. 

BU  122.  r.  16.  „  Op  den  tweeden  van 
Slagtmaand ,  s*  daags  voor  de  Bruiloft  van 
Parmaenz.^^  De  Prinfes  van  Portugal,  mer 
welke  Parma  zou  trouwen,  is,  eerst  op  den 
darden  November,  te  Vlisfingen  aangeland » 
naar  het  eenftemmipg  berigt  van  Strada  , 
BuRGUNDius  en  anderen.  Het  Huwelyk  wierdt, 
te  Brusfel ,  den  dertigden  van  die  Maand  » 
voltrokken;  het  Bruilofts- Feest  kan,  derhal- 
ven ,  niet  tot  den  tweeden  November  gebragc 
worden.  Wagenaar,  is  door  Brandt,  misleid^ 
en  deez,  door  zekere  Aantee keningen,  die,  op 
naam  van  Juniüs  (e)^  uitgaan.  BL 

(ö  T»  Watkr»  Verbond  der  Eddeiu  i  !?•  W.  129.  (i>  .. 

(d)  Ztê  t%  Watsr.  ,  Hiftorie  vati  het  Verbond  en  d» 
tmetkfchrifce»  der  fi^elem  Middelb.  i77tf*  twee  Dceteo  tm 
Q0ê9§i  wordende  het  Vervolg  vaa  s^mans  arbeid ,  aet  ver« 
Uogen»  in  't  kort,  te  gemoet  gecien^ 

(•)  Hiftor.  van  *t  Verbond  der  Edelen,  i  Stuk.  ih  59<-di. 
Vergcl.  Pont.   ïUvtul»   JLih  XVk  ^Rifr»  JmfitiM*  BêUmrw 

m^.  t  #f  f  •  ^ 


4^         BYVOEGSELS  «n 

BI.  143.  r.  4,'  V.  Oi  ,,  Q^  ^it  FerhanÉ 
door  FiLiPS  VAN  Marnix  enz.'*^  Dewyl  allé 
Hiftoriefchryvers ,  in  'c  byzonder  zy ,  die 
kort  na  deezen  tyd  geleefd  en  gefchreevest 
hebben,  het  Opftel  van  't  Verbond  der 
Edelen. aan  Marnix  toekennen,  fchynt  men 
daar  aan  niet  te  kunnen  twyfelen ;  doch  het 
is  niet  zo  zeker ,  of  het  eerfte  Smeekfchrifc 
der  Edelen  ook  door  hem  ontworpen  zy  (/). 
BI.  125.  r.  i^.  „  Dit  Ferbond  merdp  - 
geteekend  door  een  groot  getal  van  Edelen. " 
Uit  vier ,  na  Wagen.  ,  gedrukte  Lyften 
(van  welken  de  eerfte ,  behelzende  de  eigen- 
handige onderteekeningen  der  Brabanderen , 
Geldarfchen  en  Hollanderen,  tot  de  Papieren 
van  Bredenrode  behoort  heeft  en,  thans,  by 
de  Heeren  gecotnmitteerde  Raaden  der  Heeren 
Staaten  van  Holland,  in  s'Hage,  ónder  de 
Viaanfche  Documenten,  berust)  heeft  men  een 
aantal  van  vier  honderd  naamcn  van  zo  veel 
verbondene  Edelen  ontdekt;  by  welken  nog 
cenige  anderen,  by  gegronde  gisfinge,  gevoegd 
zyn  (g).  Zeldzaam  is  het,  dat  men  geen 
Zeeuwfche  Ondertekenaars,  onder  dezelven, 
vindt;  waar  van  ijien,  als  oorzaaken,  opgeeft, 
dat  de  voornaamfte  Zeeuwfche  Edelen  nu,  em 
lange  daar  na,  den  Roomfchen  Godsdienst  nog 
bleeven  toegedaan ;  dat  de  twee  Vertegenwoor- 
^  diners  des  Graave  van  Buurgn ,  eerften  Edelen 
'  Tan  dit  Gewest,  tefiens  Ambtenaaren  des  Ko- 
pings  waren;  dat  de  Bisfchop  vap  MifJ4elburch 
in  ÓQ  Staats- Vergadering  *t  eerfte  Lid  was  en 
men  de  Zeeuwfche  Edelen  niet  genoo^igd  hadt. 

Rede- 

'    Cf)  Verbond  der  Edelen.  iStuk^  lU  5<$— SS;  en  hU  149— li^t 
(^  j  Verbond  der  EdtlcB*  €•  K  èU  ft26<-t79. 


AAWWEtó  0^'  HBT  Vï.  b'ÈÉt.      4jf 

Redenen  ,  omtrend  welken  het  my  li^tdff 
ioude  vallen  eenfge  tegenwerpingen  cè  madcen^ 
dan  het  bygebragtè  te  vèrbéétèren.  *t  b  ^ 
midlerwyl,  zeker,'  dat  men,  aan  s*koningi 
zyde,  ook'  door  andere  middelen,  óp  andere 
j^laaczen,  den  vödngan^  van  bec  Böndgetiooc^ 
fchap  tragttè  te'  ftüitèn  ;  'w&ar  tbe  bebocttt^ 
dat  hy ,  by  eètién  Brief  van  étti  31.  vani 
Hooimaafed  des  jaars  1566,  de  Friefcht 
Edelen ,  die  zig  coc  de  onderteekening  nieé 
haddeti  doen  overhaaleri,  lftx3»glyk  préës;  ifiet 
byvoieging  van  hün  vefrigté,  ten  allen  tydè^ 
in  goöe  gédagtenis  }té  zullen  houden  (A). 

Bf.  125.  r.  3.  V.  o.  „  Ob'daM.*'  De^elSSÉs^ 
die,  op  de  volgende  bladiydey  gènotetóitrf 
wordt  GysBEtEcf  Van  I>üivENvo6kbe.  •  -      T 

'    BL  126.  r.  8.    „'KÓRNBLIS  van  ALKEMAbEi** 

Wagen  AAR  zélve  heeft,   federt,  bègreépén  ;^^ 
èELt   .  by    Mét  ;mbe^t    geföhré^eri     héhbik 

HoKSElisMrAN   AsSEÏ^DÉLFT  0;     f      - 

BI.  126  r.  i5.  bl.  iö/v  „  M*rf  Orinjè^ 
die. enz.'*  Indien  irten  het  aangasM  vart^t 
Verbond  tn  het  bverlevéren  va»  \  Smeekfchfij^ 
ató  de  Hertoginne  wèl  dnderfèhcidc »  en  de 
omüaSadigheden  van  ilien  <yd  wel  ih  1^*^ 
neemt  i'  i$  'ër  geen'e  ftrydigheid  V  '*tusfchetf 
de  eerftrf-  öü  tweede^  Verimtwoordinge  varf  • 
dèn  Prins  én ;  nóg  hffndef  i  éenigft  redéh  /* 
oiö  -^ne  goede  trouwe  te  verdenken  (k\ 

Bi.  129.  r*  5.  van  ond.   ^fi  0^)^  kmumf 
ötntrend  de,^zen  tyjl  y  in  '*(  litht  de  Gfilpöfs^ ' 
iUydenis  dér  Êaivinistefr. ''    De  Getoófsbelv-  * 

ff>  HMlor.  vél.  *t  VerkOB#  def  Eden  t  IK  $i.  U6  èli  lÉfi 
CO  lUftor*  ir«a  *c  Verb.  der  EétU  i  Si.  U.  m^iUi      ^ 


5a        JJYrVOEGSELS    Bti 

df^fs^der  hertrormfle  Kerke  in  Nederland  was,: 
rp^Srln.'tjaar  15Ö1,  opgefteW,  en  kwam,  ia 
't  yoigen4e  jaar  1562  ^  zo  in  't  Nederduitsch , 
i^s  iB  de  Walfché  taal ,  te.  voorfchyn  (/), 
Zé^.  js  bet  ontegenzeggelyk  y  dat  die  Ge-. 
lopfsWy^nis,  al  ia 't  jaar  156a,  overhandigd 
ij.tMn  cben  Prinfe  van  Oranje,  de  Graaven 
van./ E^ot^^  Lodéwyk  van  Nasfau ,  ea 
aan  andere  voonitame  Hferen  in  Brabant  ; 
d^c  zy^  Jaqgs  een'  heimelykea  w^,  aan  den 
B^9fid  (kr  Stad  Ancwerpta,.  met  een  byg^^Pf^d 
l^eekffhiift ,  is. bezorgd  en,  ten  zelfden 
tyde,  .aan  deti  Kopipg.va^  Spanje  toegezoBden,t 
te  gdyk  met  «ea^  ^leraanmerkelykften  brief, 
die .  nog  voor  banden  is  (m).  Uit  het  ge-» 
zegde  kan  etk  o{HBaaken ,  dat  de  verklaaring 
der  Hffvorof den ,  aan  Pmups  gedaan  ,  en 
door  Wagen.,  bU  130,  vermeid,  te  weeten 
dfbt  zy,  inde  Nederlanden,,  wel  iop,ooo 
fterk  waren,  niet  eerst  in 't  jaar  2565,  maar 
drie  >Mren  vroeger,,  gefchiedde. 

Blf  132.  r.  10*. v<  o*  ^  Eenige  dagen 
laatjNr,"  Jee*,   «  den  y eigenden  dag.'^ 

BL  ijö*  r.  6.  V.  o.  ,^  JVat  Oranje  en  die 
V  n^t  hero  Jiielden  9  —  in  des^e  Raadsyergade-^ 
ring  gefiemd  hehhen  ^  is  my^  uit  geene  egte 
befcbei^en,  gebieeken^^  Ik  zie  geen  reden.^ 
waarom  juist,  in  dit  Stuk,  het  getuigrais  van 

BüR., 

(O  Het  êêffk  \)^  uit  «Ie  «volsekere  Serigten  ▼«■  H« 
Hom»  f  ittvZïA  B^rlgiK  van'de  WedMdopers*  kL  a/o.  H«  A». 
VAH  »Ek  LiMBjsa «  in  zekeren  0F«lrag»brief  aan  de  Staaren 
élerNeilértaidttt»  ketdrtkt  in  BBM*  Orpuing.  Tim»^  f.  47* »  ^ 
•n  M«  ScaooKius,  de  Ohmw  üiir.  psg.  sao^  621*  Het  /««#?# 
wórde  onwraakbaar  bewezen  door  J*  lx  Lohg,  Kort  Verhaal 
▼an  den  oorfproag  der  ïMerL  Geref.  Keek.  >/.  84,  86*88;.^ 

0i)  Zie  ook  SamWia»  i»  frsfi§»i%  w^êr»  M^êU  lêüêjUilU 
#«ft94>5l9»  


AANMÈRKl  ciró^  Vl.  DEEL.      jt: 

BujEiGüNDiüs  (fr)  aliem  tikt  vddotnêé: 
2ya  Zövu  Hy  tog  bediende  zig,  in  ^c 
famenftelkii  zyn^  Gfefehiédeois^  van  de 
Papieren  van  Viguus  ,  die  tkans  in  dett* 
Raad  cegm#odcdJg  wts^^  en  dié^  zoo  wel 
sds  de  Hertog  van  AArfchot  en  de  Graaf 
van  Barlaimomt,  ^t  gedrag  en  de  gevoelene 
van  den  Pïn»  Van  Orange ,  in  dit  neecelig^ 
tjddgewrigc^  naaawkenrig  ;ial  hebben  o|^ 
gemerkt,  't  Kan  wel  zyn ,  dat  BuROü^rDiui 
de  redenvoering  van  den  Prins  hier  en  daar 
hebbe  opgefierd  en  ^  daar  tóe^  't  een  ea^ 
ander  ondeetid  hebbe  uit  het  Vertoog  Van 
Franciscos  Baldtjinüs^  *sPrinfeii  hyzaSktett' 
Vriend  (o).  Maar  *t  «uiklykei  komt  övef 
een  nm  a'Vcnften  bebende  gevpdMis^y^ 
en  (Irydt  geenajns  mee  't  geen  HoiiMsru«i* 
VAN  DBR  Haah  en  Strada  (^)  'er  van  aa»-^ 
iteek^nen.  Voegende  dee2e  laaide  zelf 'er 
nog  by  i  dat  Orange  zfg  bitter  beklaagde, 
wegens  'jT  Konii^  ondankbaarheid  jegena. 
hem  ^  die*^  beneveld'  de  andere  Edelen  f, 
zoo  veel  voor  den  Lande  '^hadc  gedaan  ^ 
^aar  Pn^itip^s  ielf  zig  nfec  ontzien  hadt , 
bm  j  niét  fomixrigen ,  dfe  •  hét  gefl^t  van^ 
Nas&tt  ongenegen'  wareb  ^'  \e  *  haüdelen  ^  oveif. 
*t  doen  ombrengen  vm  heft»  en  't  verbetó-d. 
verklaaren  syner  goederett  ;    wagtende  flegca. 

<#>  (Ht  \Berceog  tr«»,  ff»  Vl*l»0Q|t  rtt  cMa  t»r{fit  Ytü 
Orange  «n  anderen ,  ten  jaare  ï$6$  (oaar  ïiet  fchynO  ^  dei 
Franfché  Taal  (uit  welke  het  in  Nederduitsch  wlerdt  overgen 
zet)  aan  Philips  gezonden.  Bdi^n  zie  het  by  lc  PSTit* 
^4miê  eèfênif.  Liv.  IX  fêgi  TS^^fl  Vcrgel,  aldaar  */.,6»w 
Botlooho.  Liv.  II«  /d!f.  66-^.  FoV24  BiStiêfkt  Bitg*  Têm.  sê 

V/J  i^.  I  Lfih  V.  ƒ.  fti^ais. 


g2         BYVO-EèSELS  eü     a 

naar  tene  goede  gdégcnheid ,  om  de  ukyoc- 
rifig  van  deezen   aanflag  te  gebiedea  (qy 

BI-  145.  M  Sommigen  hebben  gefehreeveri 
cnif. "  Men  kan  vermoeden  ,  .  doch  niet 
bewyzen,  dat  Philips  van  Marnix  het 
Smeekfchrift ,  zo  .  wel  ak  \  Verhohd ,. 
ontworpen  heeft.  Dit  is,  ten  minsten^, 
waarfchynlyker,  dan  dat  Balduinüs  'er  de 
Schryver  van  zou  geweest  zyn.  Anderen 
houden  Simon  Renard,  Heer  van  Bexmond , 
(r)  voor  den  Opfteller  van  't  Smeek- 
fchrift (j). 

BI.  154.  (a.)  «  Hy  (Brederode)  en 
ie  Graaf  ^an  Egmond  mrden,  ingevolge  van 
een  Befluit,  eerst  voor  drie  jaaren  genomen  v 
op  alk  algemeene  Dagyaarten  van  Holland  - 
hefchret^enr  By  de  Refoiutie  van  den  22.  van 
Bloeimaand  des  jaars  1563,  hier  aangehaald, 
blykt,  dat  de  twee  Heeren  geklaagd  hadden 
,,  dat  zy   beyde  niet  en  werden  hefchreven 

tot    de   dagivaerden  'van    de  Staten  — 

fq  nochtans,  van  ouden  voorleden  tydti 
,,  gewoonlyck  was  te  gefchieden,"  waar  op 
de  Staaten  befloten  hun  te  antwoorden,  dat 
zy  ,y  anders  nfet  en  witten,  of.ift  fcluê, 
3>  altydsi  by  den  Griffier  van  HolUndti  na 
,,  ouder  gewoonte  ^  gedaen  geweeft,  in  all^ 
,  ^  generale  befchry vingen  van  de  Staten:'! 
befoepende  zy  zig  op  de  aanfchryving  van 
den  21.  van  Oogstmaand  en  den  3.  van 
Herfstmaand  des  jaar»  156»,  én  "er  hyyöó-. 

gende, 

Ui)  Ver«el.  ï*  Watou  ifiaorïc  van  *t  Vertiond  der  Edel. 

(O  Zie  dceze  Aanmerk,  op  Wao,  6  D.  hh  to.  éni.  rif. 
(O  Zie  üifiêf.  9Ê»  U  nrhid  Mr  Sd»f.  l  »t  kUié^^i^* 


99 

>9 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      sj 

gende,  dat  geen  génerale  beibbryTioge  van 
de  Staaten  gëfchiédde  ^  dan  in  merckbfcke 
,y  faecken  van  ifnportantie  ^  als  van  Beedem 
^,  en  de  diergelycke ,  {o  andere  loppende 
^^  faedcec  V  dienende  tot  beleyd  vaQ  de  proces- 
^y  feu  ende  andere  dieigelyke ,  zyn  gedam^ 
yy  ende  gevorderd,  by  de  Gedepuceercten  van 
^y  de  z€^  Steden  ende  eenige  Edelen ,  dio 
iy  naeft  gebeten  .zyn  ,^'  maar  dat  „  zy,  niet  to 
yy  mxi  tien  voorfZ;  Griffier  foilea  doen  adver- 
yy  ceeren,  ende  regard  daer  op  nemen  ;'  dat, 
,^  in  toekomende :  t;^ien^  in  alle  gmetalc 
yy  daghyacrdeo  de^  voorfcfareve  twee  PerfiMia,- 
yy  gien  mede  befchreveh  werden,  naerouder^ 
yy  gevhome^  t'  Waar  ■  uit ,  onder  anderen  , 
blykt'^  VQ^  eerst  y  dat  faét  befchryven.  van 
ËGMONp'  en  Br^derodb  \  op  de  alÊemeen^ 
Vergaderingen,  thans  geen  nteawighefd  igm; 
ten  tweede,  dat  die  algesneene^  Vergaderingen 
in  Holland ,  ioot  den  Griffier  yan  'f  Mof^ 
(want^^  by.  irergunning  of  last  van  Stadboudei 
of 't  Hof,  ^  Mry  zagen,  plagt  dit,  ge wo'oniyk 9 
te  gefchieden)  befbhfseeven  wierden ;.  ire/; 
derde  y  fchynt  my  toe,,  dat  het  gewigtig 
Venoog  der  Staaten ,  en  't  redentwisien 
over  s?  Konings  Plakkaatcft  ,  naar  't  >  inzieti 
van  ViGLiüS  en  Egmonp  (W.  15  3,  altóer)  > 
hun  niet  voegde ,  ten  zy  zy  ,  wegens  den 
Landheer,  op  eene  algemeene  Vergadering 
by  een  geroepen  waren ;  en , .  daar  dit  bier 
niet  was  gcfchied ,  daar  de  Advokaaty  op 
last  der  Scaaten^,  (als  onze  Wagbn.  wel 
aanmerkt,)  deeze  Vergad^Bring  fchynt  bei 
fchreeven  te  hebben ,  daar*  het  dus  geen 
algemeene  Vergadering  kon  ge-agt  worden  ^ 
*  D  3         '  èi| 


14        BYVO^GS,ELS    «n 

<m .  egter ,  dlees  <i{)t  «idk  eene  ■  algeineeiMr 
VérgMkriag^  Eomokd  ^  Brboebdde  gewoaa 
vnea  befchreevea  te  ;  wof^a^  v  fchynt  my 
hier  op  te  fluicen  de  vxaag  van  Viouus  en 
BcmoHo^  (die: zeer. wel  wist,  dac.XDen  hem 
oifiCribeii^hreevenchadc^»  en  dien,;drarQfn,  hec 
nmfemi  via  .BsuioerodEv  hy:^  Staaten  , 
ie.  méér  moest  verwQiidereii)[  /^  Wie  de 
i^iSoiaten  be&fareiKir:  hadr,  .oiQ  top  dit 
i,:Vatoog\  ttMatiéfkBgBat  Hoe:;de  .  Heer 
^  ^-  rm  -Br^tkfd^  lior  kwame ,  ea  of  raea 
^-den  Raad  vaatioUaDd  en  dea  Stadhouder  ^ 
„-vmh  houden  i}erad[ye>  vooraf.  9  kennis 
|iJ^»d^.gegeyett  (/)?F 

,  ^.155.:  r.  IQ.,  -w  Het  Antwoord  —•vind 
ft niei  aaogeteefeeod*-  De  fitaaten  zeggen, 
^/dtt  hare  Hocgbeyt^  fay  Apoftilie,  gegeven 
^^  op  ^  VQodz:  lUquefe ^  onder  anderen, 
3,  Terkherdet  aeogaende  't  formeel  Verzoek 
,,  van  de  convocatie  van  de  generale  Staten 
(waar  op  men^  m  ^t  Vertoog,  mode  hadt  aan- 
gedpongen)  ,,  gefchreven  te  hebben  aen  fyne 
'^,  Miqdleyt,  endeudaer  van  te  verwachten  een 
^  kort  amwoord  C^)* " 

Bh  i6i.  X.  4.  V.  .o.  „  In  Hootmaand 
(^iqjöf^  mea,  jopesiyk  y  te  Prediken)  ia 
Holland  enz.  *'  De  juiste  tyd  wanneer ,.  en  de 
wyze  waar.  op,  is,  na  den  tyd  van  onzen 
Wagen.  ,  In  bekende  Schriften,  breeder  be- 
Inndeld,  waar  aan  ik  my  gedraage  (y). 

BI. 

i^")  Rclbim.  vin  HoH.  t«  Julf  |50C»  U.  in.  iCmf.  Rtff. 
M>S^«  4«  QHii99  OrMiU  f.  $4.  /#f ^. 

Cu)  Hefol,  HolU  ft3'  Aug.  i56o,  4// 39. 

(«)  Zi«  byzfinder  'o:  Water;  Verhaal  der  Refomutie  van 
l^eeU  3  «^Z^».  Cfl  aUe  die  JuhUé-Preekta  ,  welkcp,  \n 
«eut  eeuw,  ifr  godagteiii  onzer  verloifiiig  nic  de  S|iaanrche 
i  j  .  dwiii« 


AANMERK,  or  het  VI.  .DEEL.   ^ 

'  ÉL  x69.  t. 5.  v:  o.  n?"^  Vetr^^  Nopens lim 
Staat  der  Hervorming  iit  Zedsnd  ^  ten  dean  rjrde, 
zie  fnei&  de  <mdera»]gehaalde*  Schryveren  (W). 
BI.  174.  n  7.  >>  //:i  ZomenoBiand)  u  S$. 
Truym.  **  Hoe •  zeer  hier  onze  N^mw»'.  de 
woorden;  van  't  i  Pró^e»  vtn  Egmomó  TOJgt» 
moet  men  egter  aanmerken )  dat  ^  m  de 
uitgaavé  by  BoEt' ,  een  én  ^andeFe'^eil  Rrhync 
ingefloojpen.  Deeze  Vergadering  fcbyfat-om- 
trend. bét  midden  van  Hooimaand  a$i^[evan- 
gen;'-(j(?). 'c  geen  overeenkomt  xxn:c  .e«i 
Luifesch-Sihrytrel- ,  die  zé^  uicdruWyk ,  bi 
de  *raaand'  van  ^f/Zy  fteWi  (y). 

BL'  179.  r.  €,  van  x^nd.  „  2)«c*  V  ht^ 
^ifiig  fchyn  ^n  nviu^beid.  &c.^^  Een 
Schryvér,  ^éie  de  eer  d^r  verbondene  Edèlta, 
en  vooral  van  den  Prins  van  Orange,  te  */«gr, 
buiten*  verdenken  ftélt  (t)^  "gewaagt  noff'Hran 
een  ander  verdi^tfel,  van  geen  beter  ailoy^ 
tk  of,  naamlyk,  de  Edekn,t«  ^u  Triiyen';ben 
voorflajg^  zouden  gedaan  hebben^^oid^  alle  de 
Geéstelykén,  binnen' dé  Nederlaixden,  op  éé- 
nen  nagc,  te  vermoorden.  '^  ■  •  '■  't.U'iUèc 
vreemd ,  dat  de  veriteafde  Aankleevers  Van 
Philips  diergelyke  konstgrepen ,  ter'  dier  tydv  te 
baat  namen,  om  de  gelede  poc^iagen  hünntr 

dwiagelafl(]y.9  ia  4e  méecte  Rttczea  d^  NedeiUndeoj*  gedaan 
«yn.  ,.    '  •••■•.  .'-.,. 

(*)  Tb  Watui,  Kort  Verbaal  der  Reformatie  van  Zeei* 
M.  6^  en  voUg^  I*  van  IPSRciy,  twee  boodjaar.  Jubelfeesc 
te  Veere.  2  2>.mM  105-^1  oi^  115.  ii&-^ap.  Ebmckkis^  De- 
fchryving  Tan  Veere.  %  Z).  ^A  105-108;  iis;  118'^iao.  L 
VAN  rrEAÈN.''A  Irl  Bylaage  Br  C  1>.  en' RédenvMrink  over 
Mig{».ode\  fttfihy  en  lu  de'Bylaagen. '  '  - 

{«)  \?;  ^1  wxttti.  /.  >•  1  i>.  «r.d7f-  rq). 

Cs;  T^  Water.  Verbond  der  £d^l.  l  D.  '*/.  S?«*d8a.  «« 
Kon  Verhaal  dar  Rcfomi.  iitZèelv  H*'f|ayid$. 

D4 


0<?         B  Y V  O MrGS  Et  ?'  <ïf  '; 

MtéÊbmgertn^  tot  verdeediging.  hunner,  ;^eg-> 
.tèn  en  Privilegiën,  te  ftremmen.  In  onze 
tyde»  hehböQ  wy  'èr  meer  dan  een  voof- 
%eeld  van  gezien»     '     .  :      - 

'■-'  BI.  - 1  ff 2.  n  1 2.  „ ,  Jiangeiiieit  of,  voort- 
gaan imr  t^nigen  f/i>  rf^/r  KerkenrasMii"  De 
Predikant*  i>'HooRNEy  vergeaaïld  van  femmig^n 
uit  den  Kerkenraad ,  verl^l^arde ,  in^  tegen- 
-wroordighèid  vin  Wet  en  Raati  der  §tad  Mid- 
delburgs dat  zy,'  op  vcrzpek  d^r  Regeerin- 
ge»  g<W50gt  badden,  *de  fchandelyjce  |>eelden- 
breekitige  te  bpletten";  dat  ty  nienjand  dér 
Leden  van  de  Konfijlorit  wisten ,  -die  day 
toe'  raad"  of  daad  'g^even  hadc,  en  dat  zy 
zouden  Villen  gédóogen,  dat  over  diergdyljji 
Verftoordefi  van-  de  <  gcmeene  fo^t  €»}  pvei^- 
tredèrs  der  bevelen  vatï  <^urgeraè^stcrs  ef 
S<;hepenen,  regt  gèfchieden  zö^.,' •twyoöï?' 
^beelde  van  alle  anderen  (ö).  .    •    . 

•  .  BL  J  8i.  r.  5i  „'^F/f  Middelburg  hief  zy 
^an'i  op  dfn  <i%.  yan  Oogstmaand."'  Byr 
Wonderheden,  nopens  de  b^eldftörming  te  Mi4- 
delbnrg,  zte  in  de  ondergangeba^lde  plaat^ 
(it).  N.  BüRöüNbitï5^.<^c)  yerbaajd,^  4?t  de 
woede  van?  d^n  .B.eeldepftorm  aaqvang  <  njim 
te  VJisGngen  en  Veere;  w^ar  aan.,  nogthaijs^ 
de  Heer  te  Water  (V),  zoo  veel  de  Stad 
,yeere. aangaat,  twyfelt.,  vermits  de  , uit;  Vee- 
re gebannenen,  daar' mede,  by  de  Vonnisféa 

»•-...     ■    .    ...  .     .       ^  ^a^ 

co  M8.  Kecift«r  ten  I^tad^  der  St^d  Mi^delb.  i8  Oaet)» 
J56d»    ^*     r  .^      .  ... 

Ulél>,  $•  S  t  4  *  5  M  21.4  Tb  .Wi^TKl^  R^if»fm.  mu»  Z$tl.  hL 
m  - 15»      en    /•    i#  ^têg*^  H^tf  V*  Jmifi9ih  90^  ^*   « 

Cip^fit,  ir.  194-197.  •    ^  iL 


A^$m^j\fi.  OP  HBT  VL  peel;  si 

twi  Alva  vfliet  bdchyldigd  worden.  Het 
jiomt  my  voor  ^  niet  onwajrfebynelyk  'i^ 
fytij  dat  een  woeste  bpop  Volks,  m  Vlaan- 
deren te  Vlisfingen  aangelaqd,  en  gefterfct 
i^r  den  aan^aqg ,  ^§  ^7  daar  ter  Stede 
yondt  ($),,  aldaar  het  ^erst,  in  het  Eiland 
.Walcheren,,  zyne  woede  heeft  aangevangen';, 
yervolgjpns ,  ten  zelven  /dage  ^  gptrbkken  js 
naar  Middelburg. én,  na  aldaar  de  Kerken  en 
JUoostors  verwojestte  hebben,  z|g  begeeyeu 
)ieeft  Qaar  V^^^  Intjusfchen  zalde  fchrijt 
reeds  paar  Zandyk  ^n  qy^rgcÓ^n,  zoq 
4at  mgn  noo.4ig:Vondt,  't  goed  uit  de  Kerk 
in  veil^heid  te  brengien  ;(ƒ).  Je.  Veere  zal 
Jer,  dexikeiyk,  weinig  fchade  gedaan .?yn,.verr 
TOUS  d|  waakzaamheid  .der  Regeering  ,  ^  die  ^ 
reeds  een  jaar  te  voren,  wanneer. 'er  eenigia 
geelden  gefchonden  waren  in  het  Klopstef 
vw  Su  Clajra,  even  buiten -de.  Stad,  haare 
^f  keerigheid  van  cjeezen,  dojlen  yyer  getoond 
hadt  (g>  Het  is  ook;  opmerkejyk  dat,  in 
het  Vonnis  van  Gfij-EH*  Jans?.  de  Hoo^yri;^^ 
hem  alleen  té  laste  gelegd  '  word  ^  4ac  hy 
zou  geweest  zyp  de  voomaamfte  bewerk- 
ftpoker  van  den  Qeeldenftorra  te  iMiV&fe^ 
^urg^  Vlisfipgen  en  mUggende  plamzen^ 
gqnder  dat  van  de  Stad'  V^^K^  melding  g^- 
.^aakt  wprdt  (*)•    .  : 

,  BL 

.     ff>  In  ten  Vonuïs,  by  de  W«üi  Tra»  Veere  gewezen,  dea 
10  Decemb.  1566,  te  zien  by  Ermbrini ,  Bèfeè^.  wm  fUti. 
è' i^  Byt<9i:  AB.   word  zekeren  Jan  Jansz.  te  laste  gelegd, 
dac  hy'rcrhMld  fonlïet^en.  dat,  in  Walcheren,  wel  J09 
Mannen  waren,  dte  geld  ontfangen  laadden  om  de  Cenfttf  te 
dienen,  en  daar  ooder  4!  zulkew  binnen  Veere, 
(ƒ)  ERMKRfNs,  Èêfibryv,  vjm  Zsndyk.  hl.  13, 
^j  r^id,    Btfthrj9    9anPtfrt.    a  />;*/.  IftO<^ilft« 
{b)  Simtntiên  Vün  Alhê.  hl  6%.  \ 


$8     .     BYVOEGS&LS    ÈW 

BI.  i88.  r.  10.    5,  De  Brièl  (is  geliceï  .vry 

gcbleeyen  yan  de  Beeldftofmiog),  vooif  deézen 
tyd."  Dat,  in  den  jaare  1565,'  de  Beelden 
en  Outaarèn  in  de  ZuideiridlbheoGascbüis^Kef k 
gebrooken  iyn^  leerea  (kiidlyk  <Je  BrieHclié 
Archiyen;  doch,  zonder  melding' van  maand 
of  dag  (iy  Daar  •  men  ,  -egter  ,  in  'dezel- 
vcn  ook  yindc^  dat,  op  den'  2$.  vaft  Oopf- 
Hutand  dès^fden  jaars,  aan  Andribs  Goit- 
KteLËSz:,  zyn  verzoek,  „om  hettwhtè-Eüan- 
;,  gélium  Chrifti  -te  prediken  '(*) ',"'^*?ör  die 
\i  reize ^was  geconfeffteerd^**  tvièsxdi^  vblgétide 
verzieken  van  hem  en  de  zyn^n,^  téii  dteïi 
ètndé;  én  ter  inruimiisg  der  Maeri^ndfcliè 
Ketkey  nog  ^rden  toegeftaan  nog  It^fllia* 
gen ,  •  maar  de  Verzoekers  cfaar  de  Flakkaa- 
ten  'geweeifen  ,  konic  hfec"  ifly  •  ahnneesié- 
lykse  vóof,''daft  op  de  bo¥engieméIde^£yd^  en 
PrecÊkadé  gezien  'wordt,  in  de  iridaaging,  vaü 
voornoemden  Aniïries  Cornelisz.  (/}  en-  ti^ 
gen  anderen,  '(toen  allen  voortvlugtig)  door 
Jan  van*  de  Werve,  Bailiu  van 
Voome^  op  den  19.  van  Hooimaand  des 
jaars;  1567;  in  welke  men  leest,  „dat, 
,,  daechs  da)er  atn*^  (dat  is^  na  de  preeke 
van  Andries  Cürnelifz)  ,/  int  openbare  en  de 
,,  ftcreece^^  de  Gemeente  gebragt  is  in  zul- 
^,  ken  erreur  ende  beroerte,  dat  zy  geftokt 
^^  en  geftaeft^  met  groef  e  menigte  ende  ge- 
„  weid  gecoemèn  wdrén^  opheptnde  die  Cloe^ 

99  ft^ren 

.0')  Vertyd  en  Pandfetuogb.  Yan  Bdelc,  op  as  7«»jf  1569* 
*    \lt)  Clsyn  »  Dank-Offer,  lU  4«.     .  ,  . 

(/)  Zyn  vólle.naam  fchy^t  m^  ^JndrUt  ComelisK,  Begius  ^ 
•&  tiy,  na  iie  j5]mwenceJfng  van  1572,.  .4e  cerftc  Predikant  in 
den  Briel  geweest  te*  zyn.  Zie,  by  v.  Ïperkn,  Redenvoer. 
over  MiGGnoDc ,  myne  Aanmerk*  1  flórred,  bl.  9  en  vtlgi» 


AANMERK»  whbt  VI.  DEEL.     5^ 

V>  fttren  enik  Cvmenun  alhier  j  tinnen  enét 
^y  bui$en  4e  fiède,  ende^  rwdertneefe  «nde 
,,  veneratie  te  bebben  voer  God  almachtig, 
^y  ieiken  de  Beelden ,  die  daér  tot  geiieuch* 
,,  niflè  ende  ter  eeren  Gods  endclynder  hey- 
,,  ligen  en  'vuytvercoereoe  gëftéld  waren  , 
s3  ^g^orpen  tnde  gebroeeken^^^prophakeeren' 
„  de  zyne  Sacramenten  ende  Jutaeren  (m). 
-BI.'  187.  r.  3^  V.  o.  ,;;  ^tZelfide  Q'f  yoor- 
koamen  der  Beeldenfiorming^  gelukte  te.  Gou- 
da, den  SkpH>ogd ,  Kornêlis  van  disr. 
Myle/'\  Dit -gefhgt  is ,  öm  V  ftillen  der 
oproeren  et^'bewaaren  der  rust  v  tei>jaare  1570, 
doórPHii/iPs  veradeld  (/r).     '  ; 

Zo^  de  Slotvóogd  ,  die^  t^ffbns  Baliii  was, 
ds  de  overige  Leedeii  def  Regeering,  fchy- 
nen  liiy  ,  in  ber  weeren  der.  BtriteRpreeke , 
«ti  •  Beeldftonnery  *,  *  zeel-  Toofóigtig  te  werk 
gegaan  te  zyn;  Oj)  den  117:  Vwi  Lentemaand 
<éc2es  jaars  1506  V  jntókte  nïen^ené  vry  flren- 
ge  Keur  tégen&^'j$raef/lhendefye ,  hnysfiotin- 
ge ,  aenfii^tfnydfrie  ,  ender  meet '^  dier gelycke 
fertfe  feyten  g  yian.  welken  men,  thans,  op 
véele  plaateen ,  boorde;  doch  beflbot ,  denk- 
lyk  om  allen  fchyri  van  mis  vertrouwen  op  de 
Bürgefy  te  weeren ,  Stads  Pobrfee^  of  Ratkd- 
hüiz  niet ;  opönfyk  ,♦  -te  doen'  bewaaken. 
Tóeni  egter; '€^  den '23  van- Oogstmaand, 
kennis  was  gegeven,  terVröedfcfeap,^van  ^^di- 
'     'l  yer^ 

,  - fj»)  Verlyd  ea  I^AntffVzinsb.  JU  #.  >P(  19,9^  .IS^?*  In  de 
TheHiurierft  Rcjceiü  vsn  den  Bi  iele  ,  ixpir§êr,  Bamis  15679  wordt 
tethkzUi,  dat  de  WybttTctiop  Sjlutt  „  10  b^de  de  ProcfHtf 
^  JCerkea  36  Aliarco  Jtiaide  geconfacreerd »  e«  xx  Iq  Siota 
,^Catharyne  Kercke,  en  de /ès  in  dé  DffaerUndnf^e  Kercke.*^ 
I&c  is^  denkelyk,  na  den  Beeld^lorm  Kefchicd, 
OiJ  Van  »l  Wall.  /.  e.  f.  13a  tm  vïgg. 


^9     •    BYY0EGSELS  Xtf  \ 

fiffch  iniNffien.yW  BrahmT^ni^  elétrt  gfir 
4fien^^*tn  ét  pboderiog,  ook. in  HQÜand,  aau- 
vong,  veraüiterde  men  wan  m*atregftl^n,:doenr 
de  hQt  Scadbiiizv  door  yyf  wj^ntig;  elke 
Poprc>  door  t.^efs  Schurttrs,  bezetten  i  met 
last  9  «iemand 5  dan  bekende  Lui^  ,.jin  dê 
Stad  te  laaten^eA  andereo,  op.een<^  ;Vdea- 
dejyke  wyz«\  bmteu  om  ite  tóidqti*  Geen 
fchepen  mogi^n  gefchqt  worden  ^  dap  n$  be- 
Jaoorlxlc  opder^ogt  te  ?5yn,  ep  jmëp  g^boodt  die 
Poorten  ,,  (eJhit^Ps  Pf^  g^heutda^  da^  men 
-pfftfffigd  d^er/^ Stede  begonfi  «r^  prediketi.*^ 
]^ec  dit  s^l,  Qofdeelde  men  niet  raadzaam  deQ 
Eed  der  Schutters  te  vernieuwen ,  maai"  bul^ 
^cene  lytfftAcke  (^èr.  i:  zagte}  yfffnaninge  te 
4Qett ;,  en  |}6  gemoe4  was  >de  R^petjüg0> 
dat,  op  den  27. _ van  Herfstmaand,  tjer  Vrped? 
fchap  iwierdt  r  vastgéftejd ,  om-^  pndantoi  d^9 
i^angeret^fen  $y.d  y  de  ïgewoone  rjfiannarkt  i^ 
dpen  hopden  ,  w^ap  tQp  'mep,  ,-egter,  St»i- 
jbuiz,,  Poo^tep  jep  de  GroQt^  K.€rk,..vaij 
tuiten  en  bipnèn,.op  ^t  ^orgvftldigfte ,,  deedc 
b^waaken,  agt  geevep4e,  ^x.^  y^n  de  Ker^ 
misgangerep ,  sdleenlyk  4ie  g;eenen  buiten 
gehouden  wierdep,  y^die  teycken  yan  de  Geusr 
Jen ,  openbaerücy  oy,er  hen  drougen  "  :  welk 
iceeken  pf  pe^jnipgje,  aan  eep!  rooden  Slyyer 
hangende  en,  ?p  pcrlyk,  pp  die  bor§t  det 
yerbondene  JSJdelen  pasfende,  ook  het  pjup- 
dprziek  Graauw,  fömtyds,  van  den  verbeur- 
den  hals,  fchynt  afgezwaaid  te  hebben. 

Langs  deeze  middelen,  en,  zo  als  fómmJT 

ge  meenen ,  .maar  ik  in  de  Stadsfchriftèn  nier 

trinde .  '  door    ^ec    in   zekerheid  Hellen  dèr 

^  '         ■"      •     -^      '  BeeU 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.     41 

fieelderi  (o) ^  wist  men,  in  Gouda,  de  kaléito 
te  bewaaren ;  en:  hier  op  fteünde  de  last 
der  Vroedfchap,  lA  Sldgtmaand  daar  aan  vol* 
gendé^  i,  diit  Qteggénc  i^^  otize  Gècqmmit- 
$eerden  (ter'Vci^dering  vm  HóUaftd)  y^. 
clatrcn  ftdlm  dat  — ^  birmeh  de/ir  Stadti 
^ten  vproer  ofte  turSel  als  noch  (deur  Gots 
pratie^  gewe^  en  is^  verhopende  onfe  ge* 
ineente  te  houden  jn  goeden  ruft  e  pays  ende 
pranquiliteyt'" i   Welk  laatfte  hon  ook  geluk* 

:  fil.  196*  r.  9»  t.  tf.  Ji,  Dat  *er  Weinig  reden 
eyer  hlyft,  om  hier  aan  te  twyfelen. "  Na 
Wagen.,  heeft  m^,  onzes  oordeels ,  alle  re- 
den van  twyfeling  uit  den  weg  geruimd  (^)L 
BI.  200.  r.  5.  V.  o.  M  D^  Prins  bragt 
de  zaaken  tot  een  Verdrag.*'  Ik  leeze  dat  4 
otntrend  deezcn  tyd,  te  weeteij  op  den  ^erftea 
van  Slagtmaand,  te  Utrecht,  by  den  Prinfe, 
beflootcn  wierdt  ,*; /ir^^  hondert  LantS'knecJi' 
ten'\tdo&OiVmntemtn^  si  wegens  de  Co,  Maf.  *"; 
maar  't  blykt  my  niet,  of  deeze  manfchap 
alleénlyk  voor  't  Sticht  zou  dienen?  De 
Artikelbrief,  (die  niec  verward  moet  worden 
met  dèn  geenen,  van  welken  onze  Wagen. 
ipreekt,  alhier  bl.  262.)  is  meede  nog  aan- 
wezig, en  ik  vinde,  met  een  gelyktydlge  hand, 
'er  naast  gefchrecven,  „  N^.  defe  Lams- 
^,  knechten  fyn ,  opten  XXVJ?  January  rgóó 
,,  Stil.  Cut.  Jn  den  Haege  gecommen  ende 

„  heb-» 

•    (O  Walvis  ,  Befcfaryv.  van  Goud.  ft  2>.  ih  37. 

Q»)  Vroedfchapboeck  van  Gouda  *  Refol*  van  9.7'  Jftil^  S 

i^efbl.  vafe  tfoll.  &•  mv\  1566.  hL  53. 

Cf)  Verb.  der  £dfU  %  PikU  7-^i<^  en  A/.  jf-ft8.  ' 


6è.       byvoeg§;,els  tn 

^^  hebben  aMoter  5-  op  coften  van  den  jnwood^ 
,>  ders,  gel^€n  toten  XV?  Aprilis  daer  aen 
,,  volgende  9  dacdiefelue  ttTgedanct  fyn^(r\ 
BI.  2044  r.  7.  V»  o*  „Hgp  was  döomek  Ón^ 
f(H>mfchen  E^lm  —  getekeiKi"  Onder  een^ 
nog  voodP  handcov  Afdrukzei  van  dit  Stneek^ 
fchrift,  vindi  men,  bebaken  Josva  van  Ae^ 
v£RiNG£K  en.  RlAxiMiLUAM  vAif  Blqis  ^  de 
oorfpronglyke  hradceekeningen  vao  Hbhdr» 

VAN  BrSDERjQ&B  ,  AlBRECHT  van  HuCilTBNt' 
HOEK  9    JaCOB     van    HuELE  y      LoDEWYK    VABI' 

Nassau,  ¥uxt  van  MARBAts,  Bernard  vai4 
Merode,  Jan  van  Marnix,  Aoriaan  van 
Bergen  ,  C»  van  Houchin  en  Marcüs 
Perez  (O- 

BL  so8.  r.  i9w  V.Ö.  5,  De  Landfoogdes  gaf 
last  top  ligtmg  van  Krygsvolk."  De  Edelen 
moeten ,  omcrend  bet  eind  van  den  jairt 
1566,  eea  oogmerk  gehad  hebben,  om. te 
Heusden  te  famen  te  komen*  Althans  de 
Hertogin  waarfchuuwde,  bjr  Brieven  van  den 
22.  van  Wintermaand  deszelven  jaars,  dea 
Slotvoogd  van  Heusden,  daar  tegen ,  hem 
bevelende  goede  wagc  te  houden  (/). 

BI.  2 10.  r.  lo;  „  De  verdeeldheid  dór  Lutier* 
fchen  en  Kalnmfchen.'*  Het  verfchil  nopens 
de  plaatfelyke  tegenwoordi^eid  van  hcc 
lighsam  van  Christus,  by  het  Avcmdmaal,  het 
vooroaame  fttuitelblc^  onder  de  Fioteflancen^ 
wa$  ook  een  der  voomaamfte  redmen ,  waar* 
^m  de  zaak  der  verdrukte  Nederlan(kren  xmtL^ 

der 

(r)  4.  mtmêf.  VflQ  Eknit.  bl,  99  ^^ 
Qi  Uillorifr  yan  't  Verbond  der  Edel»  11  Sh  ff»  4/1  49«  cÉ 
Bylagc  W.  134..  ^ 

CO  Tb  Waiw.  /•  t9  a  i>«  kl»  êZ  tn  699 


AANMERK.  OP  HET  VI.  DEEL.      63 

éef  YöQTtgxngvMJsiXt.  VerdiaagzsaiQbeid  was^ 
in  dien  tyd ,  eene  ^  by  weioigen  bekende « 
zaak.  Haddep  de  Ryjcsvorftea  bun  eigen 
belang,  dat  hunner  Onderdanen  en  van  den 
Godsdienst, gekend^  of  hadden  de  Calvinisteii 
in  Niderland  2^  durven  beroepen  op  de 
Augsbwgfche  Confes6e,  als  hooldzakelyk 
inftemmende  met  hunne  gevoelens^  'sLands 
;ipaaken  zoudoi  een*  anderen  keer  genomen 
hebben.  Een  vooniaam  Ryksvorst,  wiens 
naam  niet  worde  opgegeeven  ,  fchreef ,  mee 
dat  oogmetk,  een*  Brief  aan  de  hoofden  der 
Hervormden  ift  Nederland,  deseiven  vermaa* 
nende ,  vermits  het  Cahinismus ,  by  den 
Keyzer,  de  meeste  Ryksvorseen  en  Deelge- 
nooten^  der  AngsburgfcbeConfe^,  i^eer  haace^ 
lyk  was  en  uitgelegd  wierdt,  <Mn>  ten  mins<» 
een,  den  naam  en  titsul  der  Augsburgfcht 
Geloofsbelydenis  in  te  r^eepen,  als  het  eenige 
middel  om  fpoedige  en  toereikende  hulp  by 
het  Ryk.te  erlangen  (1/).  Ook  fchreef  zekere 
Antoniüs  CoRaANUS,  gezegd  Beller  in  ^  een 
Spanjaard  van  geboorte  en  Leenuur  onder 
de  Calvinisten  te  Antwerpen,  in  Louwmaand 
van  den  jaare  1567 ,  uit  die  Stad ,  een 
nadrukkelyken  Brief,  aan  de  Opadenders  der 
Lutberfche  Gemeente  aldaar,  ten  einde  de« 
zelven  op  te  wekken  tot  onderlinge  liefde  ea 
verdraagzaamheid  (»  Te  Viimen  was  mede, 
denkelyk  door  bdiluur  van  Brrderode,  een 
Boek  gedrukt  en  verkogt ,  houdende  Vooi^ 
flagen  ter  vereeniging  van  die  van  de  Auga? 

biirg- 


(»)  Bolu  /•  $.  8  B*  /.  84  $B  85. 
iy)  Bo&.  /•  #•  %  A  /.  100.  M  i^i» 


^4  fi  VVÓEGSEL'S   iw 

burgfchö  Belydenis  en  de  Calvinisten  (w).  N'è 
de  inneeming  van  Valencbyn,  op  deh  24-  vari 
Lentemaand  1^6^^  waren  ook  eeni^e  Duit- 
fche  Godgeleerden  ^an  de  Augsburgfcte  €otï- 
fes>fie  te  Antwerpen  gekomen,*  om  het  verfchil^* 
over  het  Avondmaal,  met  da  Calvinisten  by 
te  leggen.  —  Maar  alles  vragtloos!  ^rr).    ^ 

BI.  ai 3.  r.  4.  ,,  Kerf  kier  na  verzogf 
Brederode  gehoor  è^  ie  Hertoginnen "  Hec 
oogmerk  van  Brédehoóe  was,  om  het  derde 
fmeekfchrift  der  Ëdeten  t«  overhandigen;  \ 
geen,  in  SprOkketmaiind  van  den  jaare  1567, 
niet  doof  hem>  maüf  dooJC"  TilESLÓNa,  ^- 
fthieddé.  •. 

BL  212.  r.  13.  „  in  Friesland  ^  hragtdè^ 
Graaf  yan  Arembebg  het  zelfde  te  wege.*^ 
Byzonder  deedt  hy  dit,  volgens  den,' hief 
aangehaalden,  Bor,  in  Overysfel.  fti  Fries- 
knd  zelve  fchikce  de  zaak  zo  figt  niet.  Hier 
was,'  fedeft  eénigen  tydi,  veel  beWeeginge  ge* 
weest;  Na  dat  de  Landvoogdesfe ,  in  Oög&t-i 
Aiaand  des  jaars  1566,  *c  Verdrag,  door  haar 
toet  de  verbondene  Edelen  aangegaan ,  aan  't  Hof 
hadt  gezonden,  met  by voeging,  dat  de  Ko- 
ning te  vrede  was ,  de  Inquiihieté  doen  op- 
houden ;  dat  *er  verzagtendë  beveelen  no* 
pens  de  Religie  zouden  worden  giemaakt ;' 
dat  men  ook  den  verbondenen  Edelen  't  voor^ 
ledene  niet  zoude  Wyten  ,  mits  men  nieur 
tire  Verbonden  fchuuwde  eniz. ,  Kwam  'er/ 
den  16  van  Herfstmaand,  niet  alleen  >een 
tegenftrydig  en  ftrenger  Pkrkaar  uit ,  boir- 
diende   algemeene    last^     op  verbeurte    van 

lyf 
C«)  /.  «•  s  s.'f.  104. 


AANMERK,  o^  hbt  VI.  DEEL.     63 

lyf  en  leeven ,  om  met  de  Rebellen  vitt  te 
handelen  9  koopmanfchap  te  doen^  of,  on* 
der  eenig  voorwendfel,  penningen  te  fchie- 
tol y  (al  ^t  welk 9  onder  anderen,  zal  gezien 
hebben 5  op  't  geen  WAa  bl.  0,20.  u  1  en 
2.  aanvoert,}  maar  ook  wierdt,  op  den  s 
van  Wynmaand^  door  den  Stadhouder  Arem* 
BERG^  aan  de  Friefcbe  Steden,  gelast,  open- 
lyk   te   doen  afkondigen  en  zorge  te  draa- 
gen ,  dat  de  Priesters  den  Roomfehen  Gods* 
dienst,  in  de  Kerken,  zouden  verrlgten,  en. 
men   de  naamen  der  onwilligen  hem  moest 
ovcrfchryven.     Hoe  zeer  de  Stads  Overheid 
van  Leeuwaarden  aan  die  afkondiging  voldeedt, 
belette  dit  niet ,  dat ,  door  den  y ver  veeier 
Ingezetenen,  in  de  zaak,  zelve  weinig  veran^^ 
dering  kwam,  en  In  de  Kerken,  op  veel  plaat- 
zen,  de  hervormde  Godsdienst  wierdt  verrigt* 
De  Staaten,  op  den  17  van  Slagtmaand,  over 
deezewigtige  zaak  vergaderd,  wierden, ten  vol- 
genden dage,  voor  't  Hof  ontboden,  't  geen 
hun  zeide,.  dien  zelfden  morgen  ,  by  brieven 
van  Aremberg,  vernoomen  te  hebben,  dat  de 
Hertogin  geen  verandering  in  't  (luk  van  den 
Godsdienst  konde  toelaaten ,  d'af  kondiging  der 
Geloofs-Plakkaaten  niet  langer  fchortfeo,  en 
dat  men  de  Vergaderingen  der  Friefche  Edelen 
moest  beletten.  Dit  klonk  den  Staaten  hard  in 
de  ooren.  Zy  beflooten,twee  daagen  daar  aan^ 
drie  hunner  lieden  aan  den  Stadhouder ,  of, 
des  noods,  aan  de  Landvoogdesfe  zelve,  mei; 
voorfchry ving  aan  Viouus ,  -,>  als  ingebooren 
Eygenèrfden  y  en  zonderlingen  Liefhebber  van 
p'rieslandf  ,^*  te  zenden  5  om  de  afkondiging 
.  der  Plakkaaten,  waar  door  't  geheele  Land  ia 
E  on- 


X" 


66         BY  VOEG  S ELS    en 

onrust  (londt  te  raaken,  af  te  bidden,  cocdac,  daar 
in,  nader,  by  s'Konings  komst  hier  te  lande, 
met  kennis  der  algeijieene  Staaten,  ^oude  voor- 
zien zyn.  Dan  sules  was  vrugteloos.  Den  s.6 
van  Slagtmaand  vernieuwde  Arembero  fcber- 
pelyk  het  bevel,  van  geene  verandering  in  den 
Godsdienst  en  deszelts  uitoefFening  te  gedoo- 
gen;  en  toen,  op  den  sp  van  die  maand,  de 
Gedeputeerde  Staaten,  ootmoedigst,  den  Hove 
van  Vriesland  om  hulp  en  byftand  fmeekten, 
wierdt  dit,  den  3  van  V^ihcermaand,  flegts  ge- 
volgd van  eene  Waarfchouwing,  zo  van  den 
Stadhouder,  als  't  Hof,  aan  die  van  Franeker 
en,  zeker,  ook  aan*  andere  Steden,  dat  men, 
by  langer  tegenftreeving,  zig  's  Konings  onge- 
nade ,,/o^  zwaere  laft  enonuerwinnelike  fchae^ 
^,  van  de  voerfz.  Stad  ende  Inwocmders  van 
^y  dien 9  op  den  hals  zoude  haaien.'*  De  Re- 
geerders der  Steden,  egter,  m»t  naame  die  van 
Leeuwaarden ,  bleeven  de  afkondiging  weige* 
ren;  wordende  daar  op,  den  15^ van  Winter- 
niaand ,  het  Avondmaal ,  te  Leeuwaarden ,  op 
cen^zeer  plegtigewyze,  overeenkomftig  de  nieu- 
we Leere,  gehouden  (yy  Toen  men,  even- 
wel, kort  hier  na,  de  aanftaande  komst  van 
Alva  ,  met  een  aanzienlyk  Leger,  naar  de  Ne- 
derlanden vernam ;  toen  Orange,  daarop,  be- 
lloot  naar  Duitschland  te  vertrekken,  en  Arem- 
BERG  fchiclyk,  uit  Overysfel ,  met  vier  vendelen 
Knegten  en  zestig  ligte  Paarden ,  naar  Fries- 
land (loof,  fchikten  zig  de  gemoederen  om 
den  Stadhouder  eenige  voldoeninge  te  geeven  ^ 

en 

O)  SOBWARTZIH».  /.  #.  S  D.  hU  C7S^       i  iWiNSEUlVS.  ƒ#/• 

:rc-8s.    Zit  o«k  TK  Watui.  /•  #.  £  J>.  kU  5i-5?« 


AANMEEK.  op  het  Vi.  DEEL.      67 

en  die  van  Leeuwaarden  flooceri  met  hem  9  dia 
1.3  van  Louwmaand  des  jaars  .1567,  een  Ver* 
drag,  op  't  welk  hier  onze  Wagen,  fchynt  te 
£ien  (^z), 

BI.  a«3,  n  11.  ,,  De  oorzaak  en  *t  be* 
leid  yan  den  aanflag^  die- op  Walcheren  v^at 
aangelegd y  \%  nergens  klaarlyk  befcbreeven.  '* 
Die  blyk'c,  zeker, niet  duidelyk ;  byzonder  nier, 
of  deezè  woeste  onderneemirtg  gèfchied  zy 
met  voorkennis  en  toeftemming  van  den  Prins 
van  Orange.  Het  komt  my  voor,  zeer  mo* 
gelyk  te  zyn,  dat  hy  'er  geen  deel  aan  hadt^ 
al  is  het  ook,  dat  hy  'c  Volk  van  Tholoufe 
in  Antwerpen  zou  hebben  kunnen  opfluiceué 
Mogelyk  oordeelde  hy  dat  zulks,  voor  de 
rust  en  zekerheid  der  Stad,  waar  in  *t  Volk 
soo  ftouc  was,  niet  min  gevaarlyk,  dan  voor 

zyrf. 

(2^  Dit  Verdrag  behels  «Ie,  onder  anderen ,  dat  de  PMdikan* 
ten  der  nieuwe  Religie,  bionea  de  eertckócneode  drie  fi*^ 
gen«  uit  Frietlsnd»  ea«  binnen  drie  dagen  daar  na,  uit  Over- 
^sfel,  Groningen  en  Lingen,  zouden  moeten  Tcrtrekkafti 
dat  de  Kerken  in  den  onden  ftaat  htrield  zouden  moeten 
worden;  dat  men  vaa  alle  gemaakte  »  of  te  maakene  ,  Ver- 
bonden zou  moeten  afzien,  tn  voortaan  alle  s*Komnfs  Plak* 
kaatea  afkondigea.  Hier  tegen  2ou  het  Landfcbap^  mits,  tet 
nakooming  van  ^t  beloofde «  aan  haare  ayde  ganotgzaaue  lior* 
gen  geevende,  vrydom  van  InquiGtie,  en  der  ftreage  Plak> 
kMcen  op  de  ReMgie,  göaiettn,  overee&komftig  het  Verbond 
niet  de  Edelen  gemaakt  4  welke  laatlten,  <loor  Nouris  en 
Gatuigen,  den  31.  Tan  Louwmaand*  een  plegcig  frtutt  deo* 
ëen,  dat  zy. nimmer  van  voorneemen  geweest  waren,  of  nu 
waren,  iets'  têgtn  dtn  KmIu^  te  onderneemen^  of  *c  Land. 
door  aanneeming  vaa  Knegttn,  in  eenige  fchaade  te  does 
koomen  •  maar »  in  tegendeel ,  zig  te  gedraagtn  als  goede  On« 
derdaapen  zyner  Majefteit,wurom  zy  verzogten,  in  vrede  eü 
rttst  te  mogen  blyven  in  bun  Vaderland, 't  geen  eenigen,egter^ 
kort  daar  na  *  om  voor  eigen  veilighiid  te  zorgen ,  verliecen  ; 
lieemende,  deels,  dienst  onder  Brbosroüb,  zo  als  uft  het 
Vervolg,  by  Wagew ,  (kl.  231  en  i^u)  kan  blykan.  Schwart* 
ZBNB.  3  0«  kU  475-^7 !••  WiNsBMiOs.  Mi/iêr,  Frif.  Lik.  u 
ƒ«/•  70-^85*  BoR.  /.  #•  3  B*  hl  145  en  146.  ScfiOTAif*  Bi 
£,  ^/•  73d^74a*  VergeL  tb  WaT£R«  Verb»  dtr  Ëdei«  ft  'i^« 
*/*  51-57. 

Ë  2 


6^         B  Y  V  Ö'E  G  S  E  L  S    IN 

zyn'  përfoon,  zou  geweest  zyn.  De  Prhif 
was  te  fchrander  en  te  voorzigcig,  om  zulk 
eene  gewigtige  otideraeetning  te  doen^  met 
een  hoop  flegt  en  ongeoefFend  Volk.  Ware 
hét  anders  geweest,  zou  hy  dtn  niet^,  veel 
eér,  den  Slotvoogd  van  Rammekens  bevolen 
hebben ,  hen  in  te  neemen ;  daar  by ,  ge- 
waarfchuwd  van  een^  beraamden  aanflag  op 
Zeeland ,  den  Heer  van  Boxtel  ,  voorbedagt- 
lyk ,  hadt  afgezonden ,  om  het  inneemen  vaa 
eenig  Krygsvolk,  buiten  zyne  toeftemming, 
te  verbieden  (4?)?  Hoe  't  zy,  de  ondemeeming 
was  ilegt  beraamd,  en  nog  erger  beftuurd.  Zy 
midiukte  dan  ook,  en  kostte  meest  allen  den 
ondemeemers  het  leeven,  en  veelen  der  me* 
depligtigen  vryheid  en  goederen  (*)• 

BL  229^  r.  10.  9y  Maximiliaan  van  Hen^ 
NiN,  Graaf  van  Bossu,  ^erdf,  by  voorraad, 
tof  Stadhouder  van  Holland,  Zeeland  en  Utrecht, 
aangefield**  Blykens  zynen  Lastbrief,  die  van 
den  14.  van  Hooimaand  des  jaars  1567  is, 
wierdt  hy,  alleenlyk,  aangefteld  tot  Stadhouder' 
van  Holland;  en  wel ,  ,,  byprovifit  ende  geduy- 
rende  de  abfentie^*  van  den  Prinfe  van  Orange, 
dien  de  Koning,  aldaar,  den  gewoonen  titel  nog 
geeft  van  zeer  lieuen^  en getrowwen  Neue  (^tre$ 
cher  &  fealCoufin);  zo  als  ook  de  Hertogiii 
in  den  brief,  ter  geleide  van  den  Lastbrief  van 
Bosfu,  den  Hove  van  Holland  toegezonden ,  hem 
meede  noemt  „  onfen  goeden  Neue  ^  onlancx- 
,,  yerprocken  —  naar  Duitschland ^  om  fom- 
^,  mige affaireshem grootelicx  aengaende  (c)'* 

Men 

C«)  VTëmw*,  VÊ»  itm  Pfim  im  8*.  Ji^ruh  vsm  is68.  U*  46—51. 
(k)  BIJhr.  MmiêênpBhakiUng.   bl.  6$-^%$.  en  fw#c    ktniirdi» 
^êdéigt.  èfm  tfi^-«f6.  «»  7S  **  »«•»#• 
(O  4*  M9wur*  vu  EiuisT.  kt,  147  ca  148. 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      ö^ 

MeB  kon  bet  laatfte  y  zeker ,  aan  beide  zyden , 
met  veel  nadruk  dus  noemen. 

Het  Stadhouderfcbap  van  Zeeland  wierdt , 
op  ^elyke  wyze,  den  17.  van  Zomermaand 
1567^  gegeeven  aan  den  Heere  van  Wackene^ 
(ApoLF  VAN  Bourgogne)  en,  op  den  \6  van 
Hooimaand  des  zelven  jaars,  aan  den  Graave 
van  Megen  (^;  dan,  de  laatfte  fchynt  het, 
maar  voor  korten  tyd,  geweest  te  zyn  C^). 

BI.  jz30<  r.  i8.  „  Sommige  fcbryven. " 
Daar  deeze  woorden  alleeti  verhaalender ,  niet 
bevestigender,  wyze  zyn  voorgefteld,  en  het 
fterk  drinken,  ten  deezen  tyde,  by  voomaame 
Lieden , minder  vreemd  was,  zie  ik  niét,  waar* 
om  een  laater  Schryver  hpeft  kunnen  goedvin- 
den, hier  onzen  Wagen,  te  gispen  (ƒ). 

BI.  208. .  r.  8.  ,,  D^  vyftienden  yan 
Sprokkelmaand. ''  Viglius  {EfifioL  28.  p^ 
411.  ad  Hopperum^  noemt  den  zestienden. 

BI.  247.  r,  1 1.  «  Hem  (Alva) was  *t  opperbe^ 
mhd  ovsr  V  volk  van  oorloge ,  als  Kapitein  Gent- 
nal  der  Nederlanden  opgedraagen^blyvende  dé 
overige  zaakeu  't  bewind-der  Landvoogdesfe  aan* 
bevolen^''  \  Hong,  onder  de  Graaflyke  Regee- 
ring, zeker ,  van  den  Landvorst,  dit  bewind  by- 
een  te  voegen,  ofte  verdeelen.  Van  hier,  dat 
hunne  Stadhouders,  fomtydsal,  fomtyds.  niet, 
Kapiuinen '  Generaal  wtiven  (g).  Men  kan 
hier  uit  zien,  wat  men  te  houden  hebbe  van 
de  ker  der  geentn ,  die ,  uit  de  Commis» 
pen  der  Graaflyke  Stadhouderen ,  opmaaken , 
dat  „  de  vereenigde  v^aarügheden  yan  Stad- 

hou- 

(O  Vkblii.  Efifi*  loa.   pag.  75*.  CS5). 

(ƒ)  KoK*s  WoordcDb.  S.  JD.  9p  'c  weord  Sr§4êfêd$m^ 

(i)  Vam  BB  Wall.  Privil.  van  Dordr.  èU  899* 

E  3 


f^  BYVOEGSELS    em 

Mudery  Kapitein  m  Admiraal  Generaal  tot 
ons^e  Conftiputie  behooren  (hy  " 

BI.  150.  r.  9«  ,,  Granvelle  ^  die  toen  te 
Romen  was.^^  Leez  te  Befangon;  alwaar  hy 
2ig,van  1565  tot  1 571, heeft  opgehouden  (/). 

BI.  050.  r.  6.  V.  o.  ,,  Omtrend  honderd 
duizend.'^  Volgens  het  Vertoog  van  Bal- 
DUirtus  (by  le  Petit  Chronicq.  L  9.  f.  83.). 
waren  'er  meer,  dan  dat  getal. 

BI.  255.  r.  12.  ,,  Benige  hebben  een 
Gefchrift  gêteekend.  "  enz.  \  OQrfpronglyk 
ftuk  is,  denklyk,  nog  aanwezig  (^)  ;  dan, 
behalven  dit  Gefchrift,  komt  nog  voor  zcr 
Rer  Verdrag,  tusfchen  eenige  Edelon  aange- 
gaan, dén  15.  van  Oogstmaand  1569,  by  'c 
welke  zy  zig  nader  verbinden ,  om  den  Spaan- 
fchen  alle  mogelykeh  afbreuk,  te  water'  en 
te  lande,  te  doen.  Dit  Verdrag  is  getee- 
kend  door  Albrecht  van  Egmond,  Lance- 

LOT  VAN  BrEDERODE  ,  CrISPINÜS  VAN  SoL-j 
BRUGGE  ,    BaRTHOLD    ENtEl^S    VAN    MENtHE-r 

i)A,  Jelle  Eelsma,  die  allen  onder  de  ver- 
bondene Edelen  behoorden.  Men  zal  dit 
Verdrag  vinden  onder  de  Bylagen  tot  de  Hifi. 
yan  ^$  Verhond  der  Edel.  ^  bl.  476—^78: 

BI.  257.  r.  5.  „  Alva  —  verheven  tot 
de  Opperlandvoögdy.  "  Zyn  Lastbrief  lag , 
cigenlyk,  „  hy  voorraad^  tot^s  Konings  onr.^ 
komst''  (/). 

BI.  260.  .r.   5.     ,,  De  Staaten  van  Hol? 
Imid  —  befiooteny   —  Alva  —  f  e  Brus fei- 
te 

fVy  By  HsRlNG ,  Tén$$ti$r  Sta»tsgtfihhi.  i  D,  i  ^u  hU  54.  (i  o), 
CO  Zie  écele    Aanmerk.;  */.   42  en  43.  Cênf.   Ktemtires  4e 
pranvelle.  T«m.  a.  f  tg.  tft.  mjfnrê  dê  Gfanv  elle.  >•  419— 4±X* 
<i)  T«  Watir.  /  *.  ft  D.  hh  lotf-iiS. 
C/)  RefoU  HoH.  %  Jfanuary  17^7»  (17WO  W.  u 


AANMERK,  op  u&t  VI.  DEEL.       71 

f  e  gaan  gelukwenfchen  ^  gelyk  zy  —  Staats- 
gewyze^  tp  Gouda  na,  — •  deeden.^^  .  Zttx 
vreernd  kan  die  fchyncn,  ten  zy  men  weete, 
'dat  de  reden  der  afwezigheid  van  dceze  Stad 
uUeeidyk  fproot  uit  het  ingevallene  ftreng»  vries* 
weder ^  waar  door  de  Edelen  en  Steden/,  de 
een  na  deii  ander,  te  Brusfel  aankwamen, 
douda  was  onder  de  eerften  geweest,  die  *er 
zig  bevonden ;  doch  vermeenende  niet  ge- 
houden te  zyn,  na  den  vastgefteldea  dag ,  lan- 
ger te  vertoeven,  waren  zy  weder  naar  buiz 
gekeerd,  met  kennis  van  den  Staatsraad,  en 
wierden,  daarom,  ten  Hovebegreepeti,  „y/>» 
hoer  diligemie  te  hebben  doen  blyhen  (jny* 

BL  161.  r.  7.  V,  o.  ^  Hy  (s'Lands  Ad- 
vokaatvAN  den  Einde)  'was^  in  Louw-  of 
Sprokkelmaand  -  in  den  Haage  -  vastgehou^ 
denJ'''  BoR,  hier  aaiüg^haald,  plaatst  deeze 
vasthouding  op  \  eind  van  Louwmaand ; 
doch  dit  is  onmogelyk ;  wyl  de  Advokaat  den 
Dagvaard  re  Brusfel  waarnam,  die,  van  den  3 
vanSprokkdmaand;tdt  den  2  van  Lentemaand, 
des  jUaÈTs- 1568  ,  gehouden  en  toen  verlegd 
wierdt  naar  den  Haage,  tegen  den  13.  vaa Len- 
temaand, daar  aan  volgende (^f^).  In  die  maand, 
dan,^  fchym  mèn  *s  mans  vasthouding  te  moe- 
ten-ftêiieh;  zoo  als  ook,  omftreeks  deessn 
tyd,  gelyk  geweld,  wegens  Alva,  gepleegd 
wierdt  aan  verfcheiden'  andere  Advocaaten, 
of  Pehfionar ïsfen ,  van  Provintien  en  Steden  ; 
,,  in  't  einde,"  (zégt  Bor)  ,,  hen  meest  te  last 
j^  leggende ^e  faken,  die  fy  luiden  van  wegeit 

^  hun- 

(«•)  Zie  hier  over,  breeder,  ReroK  HoIL  St  S  en  9  Febr« 
1567.  Ci56t)  hU  10.  Ib  4it  VrAedfchapsboeken  der  «rad  Gott- 
^a,  komt  ny  ^^c  geen  vreemd  is»  hier  niets  van  onder  \  oogt 

(0)  Refolut»  van  HolU  van   1586*  hU  6-lS« 

E4 


79 


BYVOEGSELS    en 


^  fauime  Heeren  en  Meefters  hadden  gedi^ 
„  ven  CO." 

BI.  266.  r.  2.  99  ^^/fc  ongehoord  Vonnis  Je 
Koning  y  den  zesentwintigfien  ,  bevestigd  hadt!^ 
Is  'er  iets  meer  noodig,  om  Füips,  in  weerwil 
van  al  het  regt,  't  geen  hy  op  deeze  Lan- 
den hadc,  zoo  uitgeftrekt  men  het  neemen 
wil,  voor  den  wreedften  Dwingeland  te  hou« 
den,  die  immer  de  oppervlakte  der  Aarde 
betradt,  waardig,  om,  van  regtswege ^  te  ve^r-» 
liezen  alle  bewind  en  gezag  over  zyne  Erf- 
landen en  Ingezetenen?  —  Hadt  fl.gcs  de 
magt  van  Filips  die  zyner  Onderdaanen  niet 
zoo  hemelsbreed  overtroffen,  of  was  dit  ver- 
fchll,  door  den  byftand  van  andere  Mogend- 
beden^  eenigermaate  vereffend,  wat  zouden 
de  Nederlanders  zig  anders  te .  verwyten  heb* 
ben,  yy  dan  dat  zy  te  veel  tyds  hebben  laaten 
verkopen  y  eer  zy  de  wapenen  in  handen  na» 
tnèn  y  en  '4at  zy  niet  verkoozen  gebruik  tt 
tnaaken  van  ^tgeen  hun ,  fy  Krvgsregt ,  en  by  het 
Regt  der  Folkeren  ,  toekwam  ?  "  Om  de  woorden 
te  gebruiken  van  den  Prins  van  Orange  C/),* 

BI.  266,  F.  4.  „  Ook  kwanty  omtrend  dee» 
zen  tyd,  een  ontwerp  in*t  licht J"^  Dit  ontwerp 
kwam  ,  in  't  jaar  1567,  gedrukt  te  voorfchyn. 
Op  welken  grond  Lanquetüs  (  Epiji.  Secret. 
P^g'  39»  4^0  ^e  egfheid  daar  van  in  twyfel 
trekke;  kan.  ik  niet  bepaales,  Zeker  is  't, 
dat  wy,  in  de  Brieven  van  Alava,  by  Wag,, 
^^•989  gemeld,  ook  duidlyke  voetftappen  van 
dit  zelfde  ónv^^r^  z^mv^Stxi^ 

BI.  271.  r,  24.    ^y  V  ir  te  denken  y  dat  hy  y, 

eer- 

ff)  BpK  9   Nederl.  Oorl.  i  jQ.  4  IT.  hU  209* 

Q»)  ApologiCf  hU  i^.  priik  ?ui  Leid.  \^^u  ia  8v«. 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.       73 

eerlang  den  Hetyormden  Godsdienst  openlyk, 
heeft  beginnen  te  belyden. "  De  voorzigtige 
TPrins, ging, hier  in,  meen  ik,  van  ftap  tot  ftap. 
Niet  lange  voor  den  23.  van  Wynmaand  des 
jaars  1573,  hadc  hy ,  openlyk  ^  \  Avondmaal ,  mee 
de  Gemeente,  hier  te  lande,  gehouden;  maar 
de  gelyktydige  Schryver,  die  dit  vermeldt, 
noemt  de  plaatz  niet,  waar  het  gefcbiedde  (jf). 

BI.  st88.  r.  15.  ,,  Hetganfche  Leger  — 
trok  behouden  over. "  De  verwondering  van 
Alva  zelve,  omtrend  deezen  overtogt,  toont 
genoeg,  dat  zy  «en  meesterftuk  was.  Hy  wei- 
gerde, zegt  men,  geloof  aan  Barlaimont, 
coen  deez  hem  'c  eerst  die  tyding  aankon- 
digde, en  vroeg  hem,  ^  ofhy  dandagt,  dat 
„  's  Prinfen  Leger  uit  Vogelen  beftonde,  en 
,,  over  de  Rivier  kondë  vliegen  (r)?  *•* 

BI.  302.  n  2 2.  ^,Hun  voorbeeld  werdt  ^  tne^ 
meerder  bf  minder  bepaalingen  ^  door  anderen 
gevolgt.''  Hoedanig  men, in  Zeeland,  aangaan- 
de den  Tienden  Penning,  ten  dezen  tydé,  dagt, 
kan  men  aiheemen,  uit  de  Advyzen  der  Leden, 
die  daar  van  bekend  zyn.  De  Prelaat  en  Ede- 
len fchyncn  gefnegen  geweest  te  zyn,  om  den 
Tienden  Penning  af  te  koopen,  mits  men  be- 
willigde in  een  belasting  van  8  grooten  op  't 
Gemet  Steenfcfaietens,  «n  6  grooten  by  der 
breedte,  voor  den  tyd  van  vier  jaaren.  Die  van 
Middelburg  hadden,  den  22.  van  Grasmaand, 
bewilligd  in  denhonderdftenen  twincigften  pen- 
ning«  onder  zekere  bepaalingen ,  dog  geenzins  in 
den  Tienden,  begi'ypende  dat  dezelve  volftrekt 

on* 

Cê)  ^le  by  T.  D.  Wall.   Privilegie  fan  Dordr.  bh  149 
N^  7. 

(r)  STMPiV.  df  ML  Belg.  D$e,  x.  /.  7*  /•  SSS* 

E5 


74  BYVOEGSELS   EN 

onuicvoerlyk  was*  Die  van  Zierikzea  vereenig» 
den  zig  iMt  Middelburg»  jdo^h  waren  bereid, 
indien  de  andere  Steden  «Ig  mogten  vcrgdyken 
mee  hec  gevoelen  van  Pri^laac  en  Edelen ,  zig 
ook  daar  by  ce  vo^en.  In  allen  gevalle,  moest 
men,  hunnes,  oordeels,  hec  befluic  zoo  laog 
mogelyk  uiiAellen,  ten  etnde  de  Advyzen  der 
andere  provinciën  te  kunnen  weten  (j)# 

BI*  330.  r.  4*    „  V  tVelk indruk  op 

ie  ff^efbouJer/ihap  (van  Middelburg)  maakte." 
Hoe  zeer  Middelburg  en  eenige  andere  Zeeuwr 
fche  plaatzen,  thans,  van  bezetting  ontblooc 
waren,  doch,  kort  daar  op,  in  ftaat  van  ver- 
deediging  gebragt  wierden ,  zie  men  breeder, 
by  den  onderaangehaalden  Schryver  (/). 

BI*  335.  r.  9«  3f9  De  byxondere  Staaten  — 
maakten  geen'  haas  f ,  met  het  iwoeren  des 
Tienden  Pennings/'  In  Zeeland  hadt  men,  in 
Herfstmaand  1571,  beflooten,  om  Al  va,  in 
plaats  van  den  X.  en  XXj  Penning,  aan  te  bie- 
den een  jaarlykfche  Quote  van  67500  guldens^ 
voor  vier  jaaren,  in  te  gaan  met  den  13.  van 
Oogstmaand  te  vonen..  Dan,  de  Afgevaardig- 
den badden,  te  vergeefsch,  hier  op  aangedron- 
gen ,  gelyk  bleek  uit  's  Hertogen  Plakkaat  van 
den  3.  van  Slagtmaand , 't  geen,  welhaast, alom* 
me  in  Zeeland  wierdt  a%ckondigd.  Niet  te 
min  bleef  men  by  de  voorige  begrippen.    Zelf 

na- 

(i)  Tk  Watepl,  lir#fi«  Enmfiêfi.  3j^f$.  D.    Hoediiiig.  de 

andere  Steden  op  dit  Stuk  dagten,  is  my  niet  gebleèken» 
Hume  gevoelens  soilen ,  wtftrfcbynelyk ,  niet  gunftig  geweesc 
zyn,  tangatnde  den  Ophef  van  4en  Tienden  Penning.  Althans 
men  vind  neg  een  Affchrift  van  D9kémtitm  $n  Grieten,  iMr 
iên  Ptêlmét^  Eitltm  «•  Sitiêm  vsm  ZêêUni  êvêr  i$m  X  Penning 
in  1569  ingediend^  berustende  ter  Rekenkamer  van  Zeeland» 
ia  *t  Cepuiaai  van  1293-15*0,  en  in  't  GuMe  Reglitcr  de^ 
Sud  Middelbuig  Zie  s*Gravbzande  /.«•>/.  130. 
(f)  s'Gravizamob,  M^/f*  Jfêtmnfibak.  hh  I38*-I47« 


AANMERK,  op  het  VL  DEEL.      75 

ftasDen  de  Staaten,  den  2>^.  der  zelsre  maand, 
meceenpaarigeftomraen,  het  merkwaardig  be- 
fluit  (u^ ,  om  de  uitvoering  yan  den  X.  en  XX. 
Penning  tefchorteny  ter  $yd  toe^  dat  dezelve ^^ 
generaalyk  y  over  alle  deeze  Nederlanden  van 
herwaarts  over  geconfenteert  en  te  werke  gefield 
zou  worden,  Hier  meede  liet  Al  va  zi^g  niec  af- 
fchrikken.  Hy  zondt  Guillbaume  INormano, 
Geheimfchryver  van  den  Croocen  Raad ,  opzec<p 
telyk  naar  Zeeland,  ten  einde,  in  alle  de  St^ 
den,  zig  te  doen  onderrigten,  aan^^aandc  de 
poogtngfeti  en  werkzaamheid  der  Regeeringen » 
tot  het  doen  invorderen  deezer  gehaatte  belas- 
tingen. Zelf  fchreef  hy,  of  deedt,  door  den 
Heer  van  Wakkenb,  de  onderfcheidene  Ste^ 
detl  aanfchryven ,  om  de  hand  daar  aan  te  hou- 
den, en  de  aangeftelde  CoUeéteurs  by  te  ftaan, 
by  middelen  van  bedwang  (y).  Alva  tragtce 
zelfde  algemeene  afkeerigheid  te  overwinnen, 
door  een  nieuw  Plakkaat  van  den  24,  vanSprok* 
keimaand  1570.  Maar  alles  zonder  vrugt.  E)e 
Staaten  van  Zeeland  fchynen  *er,  in  die  en  de 
volgende  maand,  nog  over  geraadpleegd  tehebr 
ben,  fchoon  het  niet  blykt,  wejk  befluit  'er 
genomen  zy,  Denkelyk,  zyn  zy  by  het  voori* 
ge,  van  den  jti,  van  Slagtraaand  1571,  ver- 
bleeven  Qm). 

BI.  337.  r.  7.  „  Na  dit.  Befluit ,  is  'er,  ter 
Staats vergaderinge'Van  Holland,  niet  meer  ^^r 
den  tienden  Penning  gebandels.'*  ,Niet  alleen 
alle  ,  voor  zo  ver  ik  weece,  onze  Hiftorie- 

^  fchryr 

(ti)  RoxH.  l.D.  bh  467-  Tï  ^hTt,%ytw$td9  BttmfiM. 
JBjUge  D. 

(v)  Van  iPBRiN,  yuMfêtit.  Byhgê  G  f»  H.  fia^SMMs, 
M^f-bryv,  vtnVtêfê^  a  D.  bh  14c— i^S» 

{^)   S*  G&AVEZANOE,  bh  X43««lSft« 


7$  BYVOEGSELSem 

fchryvers,  maar  ook  de  gedrukte .  Refolutiea 
van  Holland,  zwygen  'er  van,«^deezentyd,en 
ik  ben  dus,  zeer  lange ,  in  'c  gevoelen  van  onzen 
Wag.  geweest.  Dan,  de  oorfpronglyke  Vroed- 
fchaps- Notulen  der  Stad  Gouda  hebben  my» 
federt,  geleerd,  dac  de  Staaten  van  Holland, 
den  19.  van  Grasmaand  des  jaars  1572  9  in  den 
Haage,  vergad^dzynde,  de  Afgevaardigden  van 
die  Stad ,  en  eenige  andere  Leden ,  gelast  waren , 
-hunne  tocftemraing  wel  te  kunnen  geeven  aan 't 
verzoek  tot  uitrusting  van  eenige  Scheepen  tegen 
de  Watergeuzen,  doch, met  dcezeby voeging, 
,,  mts  doende  zeeckere  demonftrantie  aen  den 
y.  Stad  f  houder,  dat  éCEoff^*  van  den  Her  toch 
,y  foude  belieuen  te  defifteeren  van  de  exercitie 
,,<^an  den  X««  ende  XX«  Pennine,  .mits  de 
,,  Ma*  byftaende  by  andere  middelenJ*  Ook 
krecgen  zy,  federt,  last,  zig  by  drie  (niet  ge* 
noemd  wordende)  Leden  der  zes  groote  Steden 
te  voegen,  welken  geftemd  hadden  den  Herto- 
ge  weder  voor  te  flaan  de  fomme  van  271000 
Ponden  (A;),jaarlyks,voor  vier  jaaren  lang;  in 
welk  befluit  zy  bleeven,  niet  tegenftaande  de 
Stadhouder  ^ossu,  kort  hier  op^  hun,  nevens 
de  Steden  Dordregt  en  Delft,  hadtafgeraaden^ 
,,  dat  de  Staten  voor  defen  tyt  doen  fouden 
,,  eenige  vorder  Offitie  om  zyn  £x'''  te  doen 
99  defifteeren  van  den  ty enden  Penninc/'  Of 
•er,  federt,  den  Hertoge  oyer  gefproken 
wierdt,  is  my  niet  duidlyk  gebleeken  (y). 
-  BI-  340.  r.  7.  >,  De  gelegenheid  van  dit 
inneemen  (der  Stad  Jiriele)  m^et  thans  omftan-  , 
-        •  dig- 

Cfi)  Vcrgel.  WAi$iii.  tlhler.  W-  ss». 
iy)  Vroedfchaps  Refol.  van  Goada  van  i8^  tft  i  ft9  ^VtM^ 
en  10  Mey  I5?a«  bl*  99  tji»  ^02. 


AANMERR  OP  iiET  VL  ÖEEL.     77 

diglyk  ontvouwd  y^orden^^ .  Hoe  zeer  oMé  Wa- 
gen, hier  't  voornaarafte  aanteekent,  't  geen 
onze  Schr3^eren  opgeeven ,  elscht  egter  deeze , 
alleropmerkenswaardigfte,zaak  'er  eenige,  veel 
ÜL  onbekende,  byzonderheden  by  te  voegen. 

Wat  de  Engelfche  Haven  betreffe,  uit  welke 
VAN  D  jCR  Mark,  herwaarts  fleevende , 
fchynt  men ,  zoo  niet  om  Douyres^  immers  om 
eennabygelegen  oort,te  moeten  denken:  wanr^ 
fcfaoon  onzeoudfteSchryvers  deplaatznietnoe^ 
men ,  getuigt  egter  één  hunner ,  dat  de  Watergeu- 
zen zig ,  meestal  „  onderhielden  onder  Engeland 
^^,  in  de  Duinen  ^tnèt  tot  Doeveren  (zy^  Ook 
zegt  een  Schryver  der  XVIL  eeuw  (a)^  dat  de 
Vloot  in  Doureren  was  vervaardigd.  Hier  toe 
zoude  ook  kunnen  dienen  zekere  Zinneprent, 
xneede  (zoo  ik ,  uit  de  beeldtenisfen ,  kleeding 
enz.,  denke)  van  die  eeuw;  op  welke,  in  *c 
verfchiet,  cenKafteel,  op  eén  rotz,  vertoond 
wordt,  met  het  byfchrift  Douris ^  .waar 
voor  vier  driemast- Schepen  liggen,  en  daar 
over  deStSLÓBrieL'  doch  ik  vinde  geen  genoeg- 
zaamen  grond  om  vast  te  (lellen ,  dat  die  Sche» 
pen  der  Geuzen  Vloot  bedoelden,  of  op  dee* 
zen  overtogt,  aldaar,  gezien  wordt  (^}. 

Dat  de  tyd  der  inneeming  op  den  eerfien 
Jlpril^  (die  op  een  Dingsdag  viel)  moet  ge- 
plaatst worden ,  blykt,om  geeneSchry veren  aan 
te  haaien,  ontegenzeglyk,  uit  het  hoofd  eener 
oorfpronglyke  Thefaurie-Reekening  der  Stad 

Brie- 

Ct)  V.  MinuN.  Nederl.  Hiftor.  £/•  68 1*  die  door  Giu* 
MtsToif,  JBItfiêr.  9f  th$  Nttkirï,  f9Ï,  SS  i*  wordt  ahgefcbreeren* 

(«)  BoXHORiv.  Toneel  van  Holland,  ih  28$. 

(»)  Vcrsel.  CLtta,  Dank -Offer.  bK  z%  en  7a;  en  I.  van 
iptRiN,  Hiftor.  Redenvocr.  ovct  Miogrodi,  Fkérr$d,  kl,  n-^ 
I7i  Vergal.  !/•  a$r-87. 


^8         BYVOEGSELS    eM 

Briele,  alwaar  men  leest  ♦  3,  expireerende  den 
,^  eerfien  Jprilis  anno  twee  cnde  tzcventich, 
,,  <?/ƒ  ^<f»  Gr^w  van  der  Mar ck  kinnen  derzêl^ 
^,  v^r  Stede  quam  (cj. " 

De  Watergeuzen,  den  koets  t\atr  Texel  zet-i 
tende,  waren  gekoomen  tot  voor  Egmon4  aan 
zee.  Op  deeze  hoogte  draaide  de  wind ;  zy  keer* 
den  toeii  weder  en  liepen,  met  klein  zeil,  de 
Maze  in ;  alwaar  j  des  middags  om  twee  uuren  ^ 
byfihoonen  dage^Qd)  de  Hoplüiden  Brand  en 
Daam,  voor  den  Briel  ftreeken,  kort  daar  op, 
door  de  rest,  gevolgd.  Brand  was  een  Veere- 
naar, en  Daajvt,  eigenlyk  gezegd  Adam  van 
Haren  ,  een  Luiksch  Edelman ,  die  het  Verbond 
'  der  Edelen ,  voorheen  geteekend  hadt. 

Naauwlyks  lagen  deeze  twee  voor  Anker,  of 
Brand  begaf  zig  naar  Haren,  hem  vraagen- 
de,  of  hy  wat  te  eeten  hadde?  Waar  op  dee25 
hem  't  laatfte  ftuk^Kaas,  *t  geen  hy  aan  boord 
hadt,   toereikte  (^).     Ik   teekenc    dit  aan^ 

om 

,  Co  Buiten  op  deeze  Reekeniag,  beginnende  nj»t  t  Oéêk. 
157I»  ftaan,  met  cene  andcfe,  mede  «elyktydi je,  hand,  deeze 
woerden ,  „  explreercnde  dtm  i  Apniit  XTt.  twee  en  tz^ven* 
,,  tich  i^t  iê  Grsiff  v«a  der  JMarck  dt»  Brt$l  intsdeêrdê.**  Het 
öeemcn  van  twéé,  en,  byzMder,  één  zeer  ryk  gelasden, 
Spaanfcbe  Scheepen,  door  de  Watergeuzen ,  zü  o^  Paimzêndsg ^ 
den  30  Maart  gefchied  zyn ,  en  de  dag  daezer  overwlMBing  , 
met  dien  der  overwinning  van  den  Brie! ,  do»r  Straoa  en  an- 
deren, verward  zyn.  Vergel.  Cliypï.  /,  c.  bU  77  ea  78.  Te 
Watee.  2.  Ftttwjêiti;  Byhg«,  */.48  en  49. 

C^*)  Van'de  Spuobl,  Hiftor.dcrSatisf.  Va!*Goksu  */•  lïi-* 
113.  't  yi^pr  zya  dat  liet  fchoon  weder  wasj'^isfchien,  egter, 
ze^t  deez»  bewoorUing  nieti  anders,  dan  by  bêldtf»  \  of 
kiêofên  of  Hch$$H  dage. 

(#)  „  Et  vini  a  moH  Btrt  Marin  Bram  d$  Camvibr,  h 
f ««/  m$  di  m  tu  a  msttgè  ?  et  M  donnéis  mon  dêrnitr  Fr»* 
„  magt,**  Deeze  woerden .  fchreef  my  wylen  Jwikbeer  O.  Z. 
VAN  Hauen  (wiecs  ftaal  geheugen  aan  veelen  nog  bekend 
is)  mtér  dan  eens  geleezen  te  hebben  in,  en  onthouden 
uit,  het  >»f»tf/,  't  geen  door  zyn'  (»«  den  tekst,  hier  bo- 
ven, vermelden)  Voorvader  ,  Daam  va»  Haeen,  van  dee- 
2en  en  andere  togten,  eigeahandig  was  gehouden.    Dit  on- 

waar- 


AANMERK,  op  hit  VI.  DEEL.      79 

om  dat  die  fchaarshéid  een  gevolg  fcbyiKvanhec 
flreng  verbod  der  Koninginne  Êusaöiith,  aan 
haare  Onderdaanen,  om  den  Watergeuzen  geen 
l^eveasmiddelen  meerder  te  verkoopen  (ƒ); 
't  geen  deezen  dwong  ce  vercrekk/en. 
.  Dat  niemand,  in  den  Briel  en  Maasland- 
fluis,  thans  aan  Watergeuzen  dagit^  dan  de 
Vfterfnan,  Jan  Pietersz  Koppelstck,  (zo 
noemen  hem  Stad*  Archiven )  fchry ven 
Hoofd  en  Bor,  voor  onze  Wagen,  (g). 
Doch  men  heeft,  voor  eenige- jaar^n ,  te 
r£gt,  opgemei-kt,  ho9  het,  in  deezcnoort, 
•  geene  vröcmdigjheid  kon  gerekend  worden , 
thans  aan  deezcn  te  denken;  daar  zy 
(^reeds  in  1569  bfÉeud  en  overal  gevreesd) 
in  den  Zomer  des  jaars  1571,  een  landing 
gedaan  hadden  in  het  i^abuurig  Ooltgens- 
plaat;  alwaar  zy  ,  sa  *t  berooven  van  zeke- 
ren Bierfteckcr,  Gysbrecht  Hendrikz 
gezegd ,  den  Bel  of  Klok  der  Kerke  (^)  met 
2ig  geflcept  hadden  (ij.  Ook  blykt  het  ze- 
ker, 

-waardeerb/itr  Htndfckrift,  't  geen  men  zegt  vcde  byzooder« 
heden  te  hebben  bevat,  wierdt,  met  deBoekery»  opW^Lvs- 
Oik  ,  in  den  oagi  van  den  n  Ytn  L§uwmamud  dei  jaars  1733. 
<Jpor  é«  vlammen  verteerd.  De  tydUf  hkr  van  zou  den  toen- 
maJigen  Heer  .Griffier  van  Hun  Hoog  Mog. ,  Mr.  Framcoii  Fagel, 
%o  Kccroren  hebbeo »  dat  hy  verklaarde ,  zyn  halve  BiblUtheêk 
te  hebben  wilJen  misfen  voor  't  behoud  van  dit  Stuk.  Brit* 
99n  vsm  O.  Z-  v»  Ha&ei«,  m9  ai  Jawary  êm  a?  }kity  1777.  . 
00»  mfé  Oe  laatfle.  10  bogfto  Ouderdom  overleden.  Heer 
Griffier,  IVlr,  Hbnuk  Fa«f.l,  die  dat  Gefohrift  in  ayne  jeugd 
behandeld  badt  en  de  Gefckiedenisfea  van  zya  Land  kende. 
hcëit  *er  ny,  ,te  aeerBia^eo,  met  lof,  van  fefprooken*  — «^ 
!$r  is,  so«ver  men  t\reet,  geen  Afrchrift  vaa 

C ƒ)  V.  MBTEMNr  /.  n  bl.  49*    BOR.  6  -ff.  i/.  3ÖS.   Hoof». 
C  S*  bL  iU9« 

ig)  Hoeror  /•  «•  6  B,  hl.  zt^.    Bor.  /•  c. 

(h)  Ook,  nog  hing  na  dien  lyd,  pasten  de  Watergeuzen  de 
Klokken  der  Derpen  weg  te  baaien.    Bor   6  B,  bi  367. 

(J^  Vêrlydituch    man    dtm  Britlt ,     op    8    Juny   1571 ,    en 
Cl&in*  /•  t*  bU  34*    alwaar   men  ook  yin4<,  dat  men ,  in 

Oogsfo 


8ö  BYV0EGSEL$  BH 

ker»  dat  die  van  binnenval  ras,  op  onfaad^ 
en  niet  flegts  op  Koopvaardyfcbepen,  zo  al^ 
lommigen  meenen^  bedagt  waren,  wyl  Kop* 
PELSTOK,  by  zyn'  komst  aan  Land,  de  Poort 
geflooten  en  den  Raad  vergaderd  vondc.  Maar 
op  welken  onraad,  kon  ;nen  natuurlyker  den- 
ken, dan  op  de  Watergeuzen?  daar.  Engeland 
Alva  ,  federt  een  pooz ,  te  wille  was ,  eti 
men,  thans,  ter  Zee^  geen  andere  buitenland* 
fche  Vyanden  hadt. 

Dan,  dit  zy  hoe  't  wil;  Koppelstok,  die^ 
volgens  de  beste  Schry veren,  uit  eigen  be- 
beweeging.  Treslong  aan  boord  voer, 
fchynt  geen  vreez  voor  de  Watergeuzen, 
welker  Bode  hy  ftraks  wierdt ,  gehad  te 
hebben,  en  dus,  denkelyk,  één  van  die  Bur- 
gers geweest  te  zyn,*  die  's  Prinfen  zyde  en 
der  nieuwe  leer  waren  toegedaan;  dezelfde, 
die  men,  als  Ouderling,  in  den  Briele,  reeds 
ten  jaare  1569  (*),  vermeld  vindt. 

My  is  gebleeken,  dat  deeze  Veerman,  of 
Binnevaerder ^  (zo  als  hy  meede  genoemd 
wierdt)  een  kregel  en  ftout  kaerel,  veel- 
maals,  met  deezen  en  geenen,  byzonder 
over  de  haringneering ,  welke  hy  hanteerde, 
in  gefchil  was;    in  zo  verre,   dat  hem,   in 

de, 

Oogstmtuid  des  jttrs  IS67,  eenlge  Bwfen  op  deMHurtooreos 
gebragt,  en  de  Stid  toen  mede  't  htare  gedaan  hadt,  ter 
uitrusting  van  twee  Oorlogfchepen  en  een  Jagt  „  ter  defenfie 
„van  de  Viflery,    om  te   beletten  die  inuaae  4er  Pirë$$m 

eü  2$erêv$rf**  \  Geen  nader  Wykt  iiit  het  MêmvHoêlhmk 
tan  den  Briele,  op  i6Aug.  i$$7»  en  de  «*/•/•  w»  «»''•  ▼*« 
lAMaartcn  i4April  1567.  Dat,  egter,  door  rf/#  Piraten  e«  Zee- 
rovers, de  Watergeuzen  niét  verftaan  wierden,  hebben  an- 
deren reeds  doen  zien  (s'GaAvazANDg ,  Hifiêr*  jtsntenjcbskm 
^/.is80.  Ik  zou 'er  lieftt  de  Engelfcheu  en  Oeencn  door  wr* 
ftaan ,  met  welken  wy,  toen  ten  tydc,  oneens  yruetu 

(k)  Clsyn.  /,  *.  kU  74» 


AANMERK,  oi*  mt  Wh  DEEL-      8i 

Wyömaand  des  jaars  1570 ,  door  Schepe- 
den, was  gelast,  op  bedreiging  van  gyzeling, 
III  ^,  voor  een^  con  harinck,  te  betaalen  aan 
Willem  Cornelisz  Brouwer,  die  toen  Raad 
en,  by  de  komst  der  Watergeuzen,  regee- 
rend  Schepen  van  den  Briele  was  CO* 

Treslong  ^  een  Brielenaar,  zal  hem  eö 
zynen  Stotiten  aart,  denklyk,  gekend  en,  op 
die  gronden,  by  Lümei^  aangepreezen  heb« 
ben,  5^  als  de  regte  man,  om  hem  dienst 
te  doen." 

't  Is  namurlyk  te  denken,  dat  de  Regee* 
ring  zig  zeer  beklemd  vondc  op  den  cisch 
der  Vlootelingen.  Zy  wist  dat ,  behalven 
de  geringen,  veele  aanzienlyken  de  nieuwe 
leer  omhelsd  hadden,  onder  welken  ook  de 
geweezen',  nu  gebannen',  Bailiu  SANDVcK(f»)^ 
Oom  van  Treslong  ,  behoorde ;  die ,  thans 
voortvlugtig,  openbaarlyk  was  ingedaagd.  De 
Wet  hadt,  zoo  't  my  toefchynt,  dit  werk^ 
ten  allen  tyde,.wel  met  veel  befcheidenheid 
behandeld  en,  nog  onlangs,  aan  den  Bailiu,  p. 
JoHAN  VAN  Duvenvooroe,  verk]aard,  de  zaak 
van  zekeren  Aert  Pietersz,  yj,  gebannen  te  f 
3,  caufe  ifan  troubeUn  'doorleden '%  niet  te 
kunnen  afdoen,  dan  „/»,V  '^olU  Collegie  (n)i 
maar,  op  last  van  Alva,  hadt  men^  Ibmtyds^ 

ftren* 

f  O  Verlyd  en  Pantzettfagb.  14  Oa,  14  No^.  ïs79  cd  i  0a,  iS7U 
(m)  ELisABEtH,  Zuster  van  Jaspbk  van  Trcslong,  B«iliu 
Iran  Voorne  ea  den  Briele,  Vader  van  onzen  Trbslomg^ 
was  gehuwd  met  Nikolaas  van  Sanotck  dien  Waobn.  ,  A/. 
S54. , alhier  9 SANrwYCK  noemt, ^welken  naam  hy.ook  wel  eens 
ia  dè  Archiven  draagu  Rêkêmé  Cëtbur^  X^rk,  gefloten  8  Au|« 
i|é2«>  ei>9  van  is 58  tot  io  1569,  !^  zelve  Ambt  bekleedden 
Vam  Lekuwkn  in  BéHav.  Ultffin  hU  113»  aoemt.hem|  kwaljr^i 
Sciiuf  van  Üêcr», 
(•j  Veriyd  en  P4azetai|gb<^uck«  26  M^u:t  1^4. 

F 


8ft  BYV0E;GSELSei9 

ftrenger  moeten  handelen,  eenigen  ter  dood 
brengen  en  de  goederen  van  anderen  aan- 
flaan.  't  Huiz  van  Sandyck  was ,  weder , 
onder  deeze  laatften  geweest,  en  den  Spaan - 
fchen  Knegten ,  ter  logeeringe ,  ingeruimd 
moeten  worden  (o);  al  het  welke  de  Wa- 
tergeuzen, zo  zy  binnen  kwamen,  met  woe- 
ker konden  verhaalen.  Die  inkomst,  egter, 
was  niet  ligt  te  fluiten  ,  daar  't  ontzet  ver  af, 
en  zy  voor  de  poorten  waren  ;.  te  minder  y 
daar  veelen,  fchoon  de  woede  van  Lumei's 
benden  dugtende,  heimlyk  verlangden,  door 
eenen  eerlyken  glitnp,  zig  van  Alva's  juk  te 
kunnen  ontflaan ,  en  Roomsch'en  Onroomsch 
zynen  tienden  penning  en  Spaanfche  benden 
vloekte.  Die  Benden  hadden,  nog  onlangs, der 
Stede  op  't  hart  gelegen.  Men  hadt  ze ,  zo 
wel  als  een ,  in  de  Maaze  gelegen  hebbende 
Spaansch  Óorlogfchip,  onder  zekeren  Hop- 
man ScHüLENBURCH  (^) ,  byna  van  alles 
moeten  voorzien  en,  op  Stads  kosten,  ze- 
keren Joost  Cornelisz  moeten  aanneemen , 
,,  voor  dat  hy  die  Burgers  in  V  Spaenfch 
99  j^g^^5  de  Soldaeten  vertolkte.  '"  De  Stad 
hadt ,  federt,  de  tüsfchenkomst  van  't  Hof  van 
Holland  by  denHenoge  gebedenden  was,  langs 
dien  weg,  eerst  op  den  ip,  van  Slagtmaand 
desjaars  1571,  dit  Volk  kwyt  geraakt  (j),  't 
geen  toen  naar  Utrecht  gezonden  wierdt. 

Na 

C#)  /.  r.  2,  2«,  30  Juny  1569.  en  TheC  Rek.  van  i  O». 
1571,  I  ^/r.  1572. 

C^)  Hy  maakte  zig  federt,  in  Noordhollaid ,  aan  'sKonings 
zydei  berugt     Zie  Wagen,  alhier.  ^/,  356. 

Cf)  Tllefaur.  Reken.  *5riel.  van  i  OA.  1571—  i  April  1572. 
Artic.  „  Pkytgênên  mn  SOênkêgisn  ^  Ik  teekea  dit  te  meer 
aan,  «m  dat  'er  uit  blykt,  dat  onze  Schryvers  (Zie  BoR.  /.#. 
W.  %66.  C#/.  ft.  MsTiK,  4  B.  hU  69.)  niet  wel  zyn  gndtrrigc 

ge 


AANMERK.  OP  rffiT  Vi.  DÈÉL.      8^ 

Na  veel  raadpleegens  egter  ,  waar  olider 
ook  't  gevaar  van  *s  Koniiigs  otigenade ,  by  de 
overgave,  niet  zal  vergeeten  zyn,  kvi^am  men 
tot  beflüit.  Jan  Pieters^J  NicKEk  (Uien  ik  ook 
Jan  Pietersz  Tinnegieter  genoemd  vinde  (/)  ) 
ging  voor.  *t  Is  te  vermoeden,  dat  hy  één  der 
afgezondenen  van  den  Raad  geweest  was  ,•  otii 
nietLuMEi,  kort  na  Koppelstoks  boodfchap , 
te  fpreekén  Qs).  De  vreez  van  geplunderd  te 
worden  en  de  zórg,  om  t\g  eil  't  zyne,  door 
de  vlugt,  te  redden,  was  by  hetn,  zyn'  mede- 
genoot  Jan  Jansz  Koekebakker  €fn  de  andere 
Regenten ,  Veelligt  de  hoofdreden ,.  waarom ^  zy 
in  de  ovetgave  ftertideh  en ,  daar  op ,  den  Raad 
verlieten ,  zonder  de  Vlootelingen  daadlyke  ken- 
nis van  't  beflootene  te  geeven  \  waar  doof  dee- 
zen  verpligt  wierden ,  zig  zei  ven  ruimbaan  te 
maaken ,  Lumei  ,  door  Róbol  ,  de  Nóortpoort 
deedt  opbrandeil,  en  TKeslong  zig  naar  de 
Zuidpoort  begaf;  't  geeii  niet  kan  gefch'ied 
iyn,  zonder  andere  Poorten  en  Muurdeuren  (f) 
voorby  te  trekken,  die  düs,  denkelyk,  illeii 
geflooten  warëri. 

By  d'inneeming,  die  hier  op  volgde,  vondc 
men,  volgens  onze  Schry veren,  d'aanzienlyk- 
fte  inwöonderen  gevlugt ;  één  zelft  hütiricir  ver- 
meent, dat  *er  naauwlyks  vyftig  weerbaare  man- 
nen in  de  Stad  gebleven  waren  (ü^  Treslonó 

we- 

seweest,  Ws^nneer  zy  de  Mak  tH  diei'  Taegé  hebben  voorge*. 
field,  als  of  flegts  Alva  het  Krjrgsvolk*  ten  de^ze  tyde,  irtt 
den^riel  hadt  genomen^  om  die  va»  Utrecht  te  pUagen^  en 
becy  daarom  ia  hem  als  een  feil  aanmerken  ,  den  Brie),  in  zultt 
een  bagjyken  tyd  als  deeze,  vanmanibhap  te  hebben  ontbloou 

CO  Thefaur.  Rak^  Briel.  #j;^r.  BawUu  15^3.  ^/.  4. 

O)  Mbteb«  /.  €•  4  B.  hl,  69» 

h)  Dat  *er  zodanige  waren >  leerea  dt  Stads  Archivalia 

Qs)  Boft*   /*  #•  hL  léi. 

Fa 


84         BYVOEGSELSen 

wederhieldt,  als  ook  onze  Wagen,  zegt,  den 
vlugtenden  Joan  van  Düvenvoorde.  Hy  was 
niec  alleen  Rentmeefter ,  maar ,  zo  als  wy 
flraks  in  'c  voorbygaan  zagen ,  ook  Bailiu.  In 
zekeren  brief,  vier  dagen  hier  na  gefchreeven  , 
verhaalt  men,  dat  verfcheide  R^egenten  naauvr 
bewaard  wierden  (v).  De  tweede  Burgemeefter, 
Klaas  Jansz  Koekebakker,  fchynt  het  met  de 
vlugt  te  zyn  ontkoomen.  Hy  was  nog  afwezig 
in  den  jaare  1575;  maar  in  1577  bevondt  hy 
zig  weder  in  den  Briele  (w). 

Dat,  by  't  overgaan  der  Stad,  de  woede  der 
plundering,  alleen  op  de  Kerken  en  Kloofters,. 
maar  geenzints,  op  de  Burgery ,,  viel ,  is  'c 
eenpaarig  gevoelen  van  alle  Schry veren,  voor 
zo  ver  my  bewust  is,  even  als  van  onzea 
Wagen.  (bl.  345.)  Dat  de  bovengemelde 
Geestelyke  Geftigten  zeer  flegt  behandeld 
wierden,  is  zeker,  ookfchynen  de  Hoofden  der 
Watergeuzen  hun  deel  uit  den  buit  gchadt  te 
hebben  en,  daar  onder,  van  Hare;n  een' 
fchoQne  geborduurde  Cafuyffel  (x)\;  maar^ 
wat  de  Burgery  betreffe,  zo  de  minderen  al 

vry 

(9)  Van.de  Spiegel.  /.  e»  hh  iw. 

(w')  IQ  de  Tfaefaur.  Reken.,  sedaan  op  ii  Jaoy  1575»  over 
I  July  1572  tot  üiu  Oèm  157a»  leest  men  „  van  Cisês»  Jamsz^ 
„  voorgaande  Burgemeefter  Treforicr,  dewclcke  lyne  Reke- 
9,  ningh  njret  fedaen  en  heeft,  «m^t  tf  i##  ntA  i«#  at/int»^* 
Pocti,  in  is8o»  deedt  by  ayne  Rekening  over  i.  Od.  i57f 
tot  I  April  I57t;  die  ik  onder  Stads  Papieren  gevoaden  heb». 
Ia  ^n  gcCchrt^en Formulier  9S»  dênEêdt  bjd»  v*y4gêwêsckênê»9 
.,  thêurdêr  wêder  fmftê  im  HêUandi^  tê  dêêm.^  viode  ik,  dac 
NÜcolsêt  fmusz  Knuhêhükkêr  dien  eedt  heeft  gedaan  op  vHf 
Üfartii  1577*    Hy  zal  dos  toen  reeds  te  rug  gekeerd  zyn.       « 

C«)  „  Urn  hêéu  Cafitfflt  tféè"*  Brief  vtn  Jonkheer  O.  Z.  v, 
Ha&bn  m«  a7  U9y  17779  aan  My.  Men  befchnldigt ,  dat  hy 
aan  boordt ,  geene  andere  dan  gcwyde  Kelkenf-  enz.  uit  de 
geplunderde  Kerken,  gebruikte,  Car^lus.  /»  «•  /•  9  *f  10» 
Toen  TftBSLONs ,  den  ao  van  Bloeimaand ,  »aar  Vlisfingen ,  mee 
drie  Schepen  overdak.  Was  zyn  Volk  met  Kappen  en  Kafuyf- 
fclen  der  Geestlykiieid  gekleed*    Bor.  U  c»  6  B.  kU  57<3» 


AANMERK.  OP  het  VL  DEEL.      8^ 

vry  kwamen,  kan  die,  in  *t  algemeen,  niet 
van  de  aanzienlykften ,  met  naatne  van  dé 
Leden  der  Regeering ,  worden  gezégd.  Immers 
in  de  Thefauriers  Reekening,  eindigende  mee 
1^.  ^pril  1572,  en  gedaan  ten  jaare  1580, 
Ivordt ,  nopens  den  voorzictenden  Burgemees- 
ter Nicker,  geleezen,  5,  dat  de pennyngen^an 
,,  de  'wyn  excysy  met  zyne  goederen ^  int  in- 
^  comen  van  Lume ,  binnen  dezer  ftede  van 
^  den  Br  iele  y  genomen  ende  hem  afhandigh 
S9  zyn  gemaect/^  Scheldende  men  hem,  ver- 
volgens, die  gelden  kWyt,  nadien  hy  ^^  pre- 
„  fenteerde  zulx  by  eede  te  affirmeeren*^  Ook 
Icez  ik,  in  de  Refolutien  van  Holland,  ten 
jaare  1579  (y)y  een  verzoek  der  Erfgenaa- 
men  van  den  bovengem.  ,,  ^C  Johan  yan  Öu- 
^j  venvoorde  ^  in  zyn  leven  Rentmeefter  van 
^y  Voorne  ,  om  Remhoürfement  van  f  6000, 
5^  ten  tyde  van  den  Graefvzn  der  Marck,  uit 
.  99  ^^JT^ifi  comptoir  afhandich  gemaect. ''  Dat 
ook,  by  de  inneeming,  eenige  huizen  in  brand 
geraakten ,  b.  v.  dat  van  Pieter  Pauwelsz 
Steurs,  op  den  Timmerwerf ,  en  andere  (z)j 
leeren  de  Stads  Boeken  van  den  Briele;  die, 
voor 'c  overige ,  federt  den  i.  April  tot  den  l.  vatt 
Hooimaand,  meestal  ontbreeken  en,  (0)  zelf» 
een  pooz  daar  na,  zeer  verward  en  door  een 
loopende ,  gehouden  zyn.      De  Huizen  der 

voor- 

(5)  /.  *.  op  17  Oa.  iL  244, 

(z^  In  H^ltg  Giêfi*  Rêkété,  Bnêïlê  vên  13  avond  1573— 
13  avnd  tS74* 

<«).'t  Q^en  fk  hier  zeg  vaa  dca  .Briel,  beeft,  «lat  zeer 
te  beiammeren  is,  ook  elders,  omtrend  deezen  tyd,  plaatz. 
De  Uêmori^utUn  vaa  't  Hof  van  Holland  worden  vermist  van 
Zi  July  IS7I  tot  4  Decemb*  1572.  ca  de  RêfolutUu  der  Stja- 
tea  vaa  dsn  7  Dtcemb.  1571  tot  den  ii^^t/gtui.  1574,  2ie 
eene  oo&t  op  ^.  376*  alhier»    ■  . 

F3 

V 


B6        BYVOEGSELSb»^ 

voornaamfte  Vlugtelineen ,  dienden  terftQn4 
voor  LuMEi  en  zyne  Hopluiden»  De  Onder- 
Admiraal,  Bartel  Entens,  hadt  zynMncrek 
in  dat  van  den  geweeken  Schepen  ,  Kajiei, 
Gans^,  alwaar  Lpmei  en  andere  Bevelhebbe- 
ren,  djkwyls,  eene  vrolyke  maaltyd  hielden  (è), 
Wat  de  Inneeniers  van  den  Briele  beirefle, 
nicn  heeft  *er,  na  onzen  Schryver,  uitvoeriger 
Ly§t  van  gemaakt,  die  in  de  hier  onder  aange- 
haalde Schryveren  C^),  kan  nagezien  worden; 
by  welken  men  nog  voegen  kan  Willem  en 
Fredeuik  van  Dorp  ,  en  een  Edelman- uit 
het  Geflagt  van  Rengers.  Wagen,  fpreekt 
yan  Oom  Hedding  d'Ovelens  ,  als  van  één' 
perfoon ;  doch  ik  zoude  ze  liever  voor  tv^ee 
houden  ;  zo  ,  om  dat  Hoofd  en  Bor  (d) 
duidlyk  leezen  ,,  Oom  Hedding,  en  d'Ove- 
lens," als,  om  dat  Hommo  Hettinga  (^), 

V .  ■ "  ■      «n 

co  By  deeze  Maaltyden  waren,  nu  en  dati,  Maykkn  en 
Aachje,  Dogcer»  vanwyien  den  ScHepen  Willrm  Hsbrm\ns^ 
tegenwoordig  ,  en  fchynt  Mx<\yken«  federc,  over  eene  tQ 
floute  gemeenzaamheid  van  Iaimki  zig  beklaagd  te  hefehen* 
peez  dagvaardde,  hitr  op,  de  Zusters  ,•  nevens  tivee  Dienst - 
magdeti  vpor  Schepenen  van  denBriel  en  won,  eerlang  in  een 
Verklaaring  van  de  Dienstmaagden »  onder  anderen  houdende*, 
(Verlydb.  op  5  en  27  -^H'  *57aO  »»  ^«  Ma-vrrn  «Mjr# 
„  kw0ad'  vatê  btm  en  fpr^k ,  m^^ar  aiiyd  hly  ên  vrolyk  van  bètn 
5,  jfcbêyddt;  —^  etiidéti  by  ha$r  noeyt  handt  off  vinger,  mit  gbê* 
„  «w/r,  badt ëang^rmmht ^  en  men  van  bem  ,,  nht^  aid^rs  wifi^ 
^  geboord  of  /gezien  bedt ,  dmn  van  een  Heer  mit  eeren.  ** 
Sedert  fchynt  déeze  twist  afgedaan.  Itloe  zeer  ik  niet  gewoon  ben 
my^sLands  Hiftorié  meteehaJtyd  gefronsd  gelaat  cc  vcrbeeldeiji « 
zoude  ik  my,  egtcr,  gewagt  hebben  dtc  Verhaal,  by  den 
ernst  der  overige  zaaken  ,  te  voegen,  indien  bet  niet,  eenig- 
zinfs,  ftrekken  konde«  ora  bet  vreemde  en  ruuwe  mengzel 
van  zedige  en  onzedige  begrippen,  in  den  woesten  LüMBI  te 
kenfchetzcn;  die,  op  deéze  zaak  teder,  voor ^ 't  overige  bet 
rooven,    branden   en   moorden,   veor  daaglyks  fpel   hieldr. 

(O  Van  Harfn,  Geuzen.    In  V    Bifter*    P'erbaetf*  Cliïn, 
Dankoffer.  W.  75. 
ên   74*    Tg   Water  ,  tweede   Eeuwgety    enz.    */.   a8— 36. 

Cd)  Hoüpo,  /.  *.  */.  2SO    Bor    /.  c. 

^)  Carolus  d$  rob,  Oèfi*  Casparia  Roblss,/^;.  11,  die 
lynen  uaam  door  Hombrui  overeet)  docb  de  OMln  van  Hèm^ 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL;      87 

i&iTLA  DoüvE,  by  andere  gelyktydige  Schryve- 
ren,  onder  de  Scheepskapiteinen  der  Water- 
geuzen worden  geteld,  't  Kan  zyn,  dat  ook 
zekere  van  Tol,  C.  Musius  en  van  der 
Laan  (ƒ) ,  ,tot  deezen  behooren. 

Na  LüMEi,  in  't  vervolg,  de  Stad  tegen  den 
aanval  van  Bossu,  verdeedigd  hadt,  wierdt  zy 
nieêr  gefterkt,  de  Noord-  en  Zuidpoort  her* 
fteld  en,  voor  deeze  laatfte,  een  nieuw  BQlwerk 
geleed,  federt  Lumei's  Bolwerk  genoemd  (g)j 
doeh  't  geen,  met  de  beide  oude  Poorten^ 
niet  meer  aanweezig  is.  Treslong  wierdt , 
federt,  Oouyerneur  en  Kapitein-Generaal  der 
Stad.  Hy  komt  dus  reeds  voor  op  den  17. 
van  Hooimaand  des  jaars  15711  (&)•  De 
Regeering ,  met  naame  ook  Jan  Pietersz 
Tinnegieter,  bleef,  na  den  eerden  April, 
meest  buiten  bewind  (i)  en  op  den  i.  van  Hooi- 
maand ,  wierden  nieuwe  Leden  aangefteld.  Du* 
vkn VOORDE,  egter,  behield  bet  Bailiufchap, 
waar  in  hem  Tjieslong  ook  ,  naderhand , 
opvolgde  (k\  * 

BI. 

m»  was,  vooc  lang,  in  Friesland  baken4«  Men  ytndt  HQwmê 
9aH  C^fira,  I,  e.  pM  19 1,  Nyfpkê  Htmmêz,  p»  193»  #»2.  en  dtr 
ƒ/•«»«,  kan,  in  onzen  tongval,  jigtejy^  in  Oom  veranderd 
zyn;  ook  droegen  meer  Lieden  dien  Voornaam.  In  1504 
vinde  ik  .een  Schout  van  de  oude  Tonge  0«m  GUH$z  gezegd 
iOrigo  mênmfi§r.  d$  Rvge*  MS  p*  92  $t  9S3*  H$dding  kan ,  op 
gelyie  wyzc,  van  Bêttinga  komen  j  ten  zy  men  liever  dagte 
op  Hi^dipckj  't  geen  een  Geflagc  in  Groningen  was.  Caiiolus. 
/.  f,  p»  221.  Ik  weet  fomroigen  Oom  Hkoding  een' Zwollenaar 
boeten.  (  Haren  's  Geuzen^  in  't  /Iij^êr>  Vt^b. }  maar  ik 
vinde  geen  genoegzaam  bewyz  voor  die  gedagren* 

C/)  Clevn.  ƒ.  f  H.  74. 

(g)  Verlydb.  van  den  Briele  13  en  17  July  1574.  W.  ia. 
Tbofaur.  Rek.  Bnele  i  ^ir/jp  uU.  0^.  1572*  ^/*  12— 15  ^* 

(b)  Verlyd  en  Panzettingb.  van  dien  tyd. 

(/)  Thefaur.  Rek.  txpir.  uit.  April  I573«  bL  4. 

(*)  Thefaur,  Rek.  van  i  y«/y  »/*.  O».  157*  Vergelyk  ver- 
dier,  nopens  deeze  Stof,  myn  medegedeelde  aan  den  Ht^rQ 
pt  WATIL&,  Verb.  der  Sdel.  a  ».  bh  224 «-227,  asf  en  4Si% 

F  4 


8l  BYVOEGSELS  em 

BI.  347.  r.  13.    ,,  RocHüs  Meëüwzoon." 
*s  Lands  vryheid  is  een'  onfterflyken  dank  aan 
deezen  Burger  en  Stads  Timmerman  verpligt» 
Zyn  Geflagtnaam  fch>Tit  Conincx  geweest  te 
•    zyn  (/)  en  hy,  op  25.  van  Bloeimaand  1585, 
zestig  en  dus, in  15/2, omtrent  zeven  en  veer- 
tig jaaren  oud  (^m).    De  Staaten  van  Holland 
gaven  hem,  by  vervolg,  LXXII  dt  's  jaars,  tot 
onderhoud;  blykens  verfcheiden*,  door  hem, 
met  den  naam  van  Rocus  BaïLtelmbesz  en 
Rocus    Meesz  ,    eigenhandig    onderteekende 
Kwytingbriefjes;by  my,  onder  losfe  papieren, 
gevonden  (nj. 

BU  329.  r.  12.  V.  o.  5,  't  Bemagtigen  ya/$ 
Rotterdam.  Dit  viel  voor  op  den  p,  van  Gras- 
maand des  jaars  1572  (0). 

BI.  350  r.  12.  ^,  iVi^^r  Vlisfingen  zon^U 
^e  HertQg.^\    Zie  de  byzonderheden ,  hier  no-f 

pens 

(O  BUmoHaêi  van  oud  en  nyen  Gerecht «  op  7  Mey  1580» 
,l  A€€$rt  gimaêei$  hj  dié  vam  4*''  Siêdtm  uan  dê»  SryeUê  —  eq 
yy  RocHUs  Mbeussoon  Conincx  timmcrmao.** 

(«)  /.  €•  op  as  Mey  isSs.  9»  wierdt  by  myn  Heeren  geor- 
99  donneerdc  Rocbuf  Meeuszoon,  timmerman,  vry  te  laacen 
,9  van  de  Wagt  ende  dit  jn  regare  van  zyn  ouderdom  van  LX 
„  jaaren  en  fyn  gêbrtck  êndê  êtck  dêt  bj  tin  /F«fliA#  Fhmvm 
„  in  bujt   bêêfi.'** 

(»)  *c  Laatfle  was  van  den  $.  van  Slagcmaand  des  jaars 
1609  en,  door  hem,  die  thans  vier-erwagtig  jaaren  kan  be- 
reikt hebben  ,  met  een ,  byiia  onleesbaren  letter,  onderteekend. 
Het  luidde  dus,  ,9  lek  Rocus  IMers2e  timmerman 9  bêkfmté 
99  by  dê/bn  ent  fangen  tê  bebben  vuyt  banden  van  den  Rentinr^ 
99  AUebJat  een  fomine  van  fis  penden  groeten  vUemt  én  dat  ter 
9,  caufe  van  my<7en  diende  chnt  gedïien,  volgens  myne  Or« 
99  donnantie  by  nyae  E.  heeren  de  Staten  van  Holiant  my 
9,  verleent  verfibenen  alderbeilgen  vetrleden  fbBtbiert* bendere  eê 
99  nêgan,  jf^mm  ender  mynem  ban^fcbryf  ofte  merck  epten  $•  iVi?^ 
9,  wmbêf  04  vofiffz, " 

„  By  myn  Rocus  Mees^.*' 
99  hk  endergefz,  éttefiere  dat 
9»  ^fi  Pfoen  Aécb  it  int  feuen 
,9  è^dathjdefb  zynttwmbkeft 
0  pedêtttytkentS  „  Jacob  E^berts,** 

(^  9)  BpR.  /•  f.  é  1.  bh  5(57. 


AANMERK,  op  het  VL  DEEL.      «9 

pens,  byde  onder  aangehaalde  Schry veren  (j^)^ 
BI.  351.  r.  6.  sy  Die  -  verbaasd  naar  Mid- 
delburg weeken. "  Daar  de  Gefchiedfchryvers 
verfchillende  plaatfen  opnoemen  ,  werwaardfi 
zig  de, van  Vlisfingen verdreevene , Spanjaarden 
houden  begeeven  hebben ,  fchynt  het  der  waar*- 
held  naast  by  re  komen ,  wanneer  men  aan- 
neemt, dat  zy,  van  Vlisfingen  gevaaren  zyn  naar 
de  zyde  van  Middelburg;  dat  zy,  daar  en  tó 
Veere ,  het  hoofd  geftoócen  hebbende ,  gevaaren 
iyn  naar  Goes ,  maar  ook  daar  afgewezen ,  na 
dat  men  hen  egter  van  eenigen  leeftogt  voor- 
dien hadt;  dat  zy  vervolgens  Vertrokken  zyn 
naar  Bergen  op  den  Zoom,  alwaar  zy,  door 
list  van  Philibert  van  Sérooskêrken,  Rent- 
meefter  van  Zeeland  Bewester  -  Schelde  eit 
Gouverneur  van  die  Stad,  den  16.  van  Gras- 
maand, in  weerwil  der,  Burgeryi* wierden  in* 
gelaacen  (^q). 

BI.  353.  r.  ö.  "„  Doch  veisUigS  heeft  men  ^ 
met  zulk  een  uitftrooifel,  de  fchandelyke  firaf^ 
hem  aangedaan  p  willen  verfchmnen^''  D^  gétui- 
genisfen  van  Bor,  Hooft,  van  MeteHen  {r5i 
inaar  vooral  dat  van  de  Staaten  van  Holland  êtt 
Zeeland,  in  hunne  SuppUcati^  aé^n  den  Ko^ 
ning  (j%  tieömen  hier  omrtëti^^  onzes  oor- 
deels, 

(^)  BR/^fïè,  Plispngs  ÈtuwvfêugJe  op  —  6  Van  XTrss1»êdt/i 
17^1.  en  Kêtkljkê  Rêdtnvoêring  van  htt  tv$edê  Eeuwgetydt  dtr 
f^jèêii;  ook  Tft  Watsa  twt0d9  Bêüwffitsf  vsm  de  f^rybtid  ; 
9M  »iffttidig.  wam  Zyti  J>i  H,.  milm  V.  ff/f.  Zrffiadb^udir,  hl. 
18  cn  volgg. 

Cq)  Verg.  's  G&^vEZANDB  ^  Hift.  jtMngtn/jb,  bL  l6?.  189.  ê^m 
OiptiU^.  41.  —  Smthfa^ie  van  Goet»  bU  114-124.  en  Bylag? 
A*  agter  de  NedërduUfche  Verf aalinff  der  Redevoering  vaó 
A;  CamfrÜIZKM,  «Wr  iitven  Jantfin  Kêerfimaksr, 

(r)  Bor.  /.  c.  6  B.  /•  266.    Ho^FOb  /•  €^6  M*  f2%6f    Mfi- 

VBREN»  U  X»  ƒ.  71. 

CO  By  B<^*.  ^  ^*  /•  847'  ^c» 

F5 


90      ,    BYVOE  GS  ELS  ^N 

4eels,  allen  twyfel  weg*  Ook  beeft  de  Heer 
Wag.,  naderhand,  ^yn  gevoelen  veranderd  CfJ* 
BI.  353.  o.  r.  55  De  Burgers  van  Veere 
wankelden  reedsJ'  Eeijige  iiicgeweekenen  van 
Veere  en  Arnemuiden  hadden  reeds,  den  13. 
van  Grasmaand,  te  Koudekerke,,  een  verbinte- 
nis aangegaan  met  de  Vlisfingers,  mitsgaders 
4|e  van  West-Gappel,  Zoutelande,  Domburg 
ep  andere  Dorpen  («/).  De  Stad  ging  ook,  den 
2,  van  Bloeimaand,  aan  's  Prinfen  ?yde  over. 

BI.  354.  r.  1 1.  V.  o.  „  Na  dien  tyd,  kwa- 
men de  Spdnjaards^  van  Middelburg  en  Arne- 
tnuideny  dagelyks  ftroopen  tot  voor  Veere  &c*' 
i)e  Gefchiedfchryvers,  die  onje  Waqen.,  op 
dit  tydperk ;  zal  hebben  geraadpleegd ,  verwar- 
ren de  gebeurtenisfen  binnen  het  Eiland  van 
"Walcheren ,  na  de  omwenteling  van  Vlisfingen 
en  Veere,  op  eene  zonderlinge  wyze. 

Om,  egter,  het  berigt /<ran  Wagen.,  ter 
deezer  plaatz,  eenigzins  klaarder  te  maaken, 
^al  het  volgende  genoeg  zyn. 
. .  Na  dat  de  Vlisfingers ,  den  00  van  Gras-r 
jnaand,  onder  aanvoering  van  Treslonq,  een 
vrugteloozen  aanval  gedaan  hadden  op  IVliddel- 
burg,  en  Veere  nu  ook  hunn^  zydp  gekoozea 
hadt,  befluk  men,  de  belegering  van  Middel* 
burg,  met  vereenigde  magt,  aan  te  vangen. 
'/Den  4.  van  Bloeimaand  maakt  Treslong  'er 

een 

(O  Zie  dtt  breder  by  den  Heer  Lambrechtsbn»  Difirtstiö 
imavgarttU  fifiêm  iêftnfi^nem  Ciwitaiit  rHjfhfm^.  antu  157a.  im 
libêrtéttm  ft  vindicantii.  Edit.  Tféj.  ai  Rbêm,  I775«  AJwwr 
men,  aangaande  het  GcOagt,  bedryven,  oogmerken  en  te  regt 
ftelling  van  den  ongelukkigen ,  do^h  ftraffchuldigen  ^  VACmtt^ 
co,  verfcheiden  byzonderheden  zal  aantreffen. 

C«)  Lk  Petit.  /.  *.  Lih'  10.  f,  aas.  VergeU  Eriwerims» 
Sêfibryv.  va»  fv#r#  a  D.  */•  14Ö— ISS-  Zie  breder  by  vai« 
IPSREN.  twêê  Htnderdj.  Jubtlf.  cn  Redevoering  wr  Wff  yêm 

toANMKS  TAN  MlGROPK. 


AANIVIERK.  OP  het  VI,  DEEL.      gi 

een  begin  meede,  aan  de  zyde  der  Arnemuid- 
fchePoorc,  verzeld  ,van  eeu  goed  aantal  Krygs- 
yolk  en  Landlieden,  tcrwyl  d;*  Haven,  door 
de  Vlisfingfche  en  Vecrfqhe  Schepen,,  wier  de 
bezet  geHouden.  SANpfiio  dWvila  ,  toe  ont- 
zet van  Middelburg  afgezonden ,  met  5  Oor- 
log- en  verfcheiden'  heudeSchepen^  de  Ha* 
ven  bezet  ziende ,  neemt  den  weg  naar  Schou- 
wen, en,  van  daar,  naar  't  Fort  den  Haak,  en 
doedt  zya  Volk,  ten  getale  vaq  500  Spanjaar- 
den, en  even  zoo  veel  Waaien ,  in  *t  holle  van 
den  nagt,  aan  den  Vrouwen  Polder,  Janden. 
ï'errtond  beg^even  zy  zig  naar  Middelburg,  'c 
geenzy,  met  weinig  moeite > ontzetten,  da^  de 
Belegeraars  verrast  wierden ,  eq  tusfchen  twee 
vuuren  geplaatst.  Veelen  koomen  jamraerlyk 
om,  andere  vlugten  naar  Arnemuidqn,  maar 
worden  daar  vervolgd,  en  dat  Dorp,  daar  die 
van  Veere  reeds  eenige  bezetting  in  gelegd 
hadden,  den. 8.  van  Bloeimaand ,  ingenoomen, 

Jntusföhen  was  een  gedeelte  der  Schepen 
van  d'Avila  naar  den  kant  van  Zierik^ee  ge- 
zeild en,  voor  de  Haven  dier  Stad,  door  hec 
beleid  van  den BurgemeeflerKEERSEMAKER,  ver- 
nield. Hec  ander  deel  was  aan  den  Vrouwen • 
Polder  blyveh  liggen.  d'Avila,  moedig  op 
den  zegepraal,  dien  hy  op  Treslong  en  zya 
Volk  be/ogccn  hadt  ,  befluit  een  kans  te- 
waagen  op  Veere. 

Dit  onderneemt  hy ,  den  9,,  of  f  q.  van  BIo.ei- 
maand.  Hy  nadert  de  Stad  aan  de  noordzyde, 
langs  den  Dvk  van  de  Vrouwen-Polder,  daar 
een  deel  zyner  Schepen  nog  ten  anker  lag.  Men 
hadt  in  de  Stad,  zoo  veel  de  tyd  toeliet,  aan 
die  zyde, een Verfchanfing gemaakt  vanHarii^- 

en 


91  BYVOEGSELS    en 

tn  Vischtonnen,  welken,  niet  beftand  tegen 
zoo  woesten  aanval,  fpoedig  begeeft.  Hier 
valt  een  fcherpe  ftryd  voor,  'c  gevegt  van  Ton^ 
nenburg  genaamd.  De  Ryk^  oiii  een  afwen-i- 
ding  re  maaken ,  zendt  ecnige  Sloepen  naar  de 
Spaanfche  Schepen,  en  fteekt  ze  in  brand.  In- 
tusfchen  was  de  Vyand  ter  Stad  ingedrongen, 
alles  vermoordende,  wat  hem  ontmoette;  maar, 
ziende  den  rook  van  zyne  Schepen  opgaan, 
(laakt  hy  zyne  onderneeming  eü  vlugt  naar 
Middelburg.  De  Ryk  vervolgt  toen  de  vlugten* 
deti  ,en  rigt  'er  een  deerlyke  flagting  onder,  zo 
dat  'er  tusfchen  de  600  en  700  omkoomen. 
Men  vegt  ter  wederzyden  met  de  uiterfte 
wreedheid;  zoo  als  door  Wagen  aar  kortelyk 
is  altigeteekend ,  daar  in  volgende  het 
naauwkeurig  berigt  van  Hooft,  die,  omtrend 
de  Veerfche  gebeurtenisfen ,  byzonder  geloof 
verdiend  (v)* 

BI.  365.  r.  5.  V.  o.  „  Het  verrasfen  van 
Bergen  in  Henegouwen  deedt  den  Hertog  van 
opzet  veranderen  &c!*  Het  was,  buiten  twy- 
fel,  niet  voorzigtig  gehandeld,  gelyk  ook  de 
uitkomst  leerde ,  dat  Alva  ,  door  de  verrasfing 
van  Bergen ,  zig  Ijet  aftrekken  van  zyn  voor* 
neemen,  om  Vlisfingen  te  herwinnen  en  zig 
meester  te  maaken  van  Zeeland,  vooral,  daar 
hy  niet  onbéWust  was  van  de  groote  aangele- 
genheid van  Vlisfingen ,  't  geen  voor  de  Sleutel 
der  Nederlanden  wierdt  gehouden,  en  't  welk 
hy  zelfs,  door  den  aanleg  van  een  fterk  Kadeel, 

en 

(O  '$  GRAvBZAfTDR ,  Hifl.  At^nunfch,  Oph$U,  %.  37'  en  van 
Iperbn,  tvoeê  Gondêrdj.  JttUlfêeït*  Bylsgê  Lv.  fcbooo  laatstge- 
ibelde  ten  aanztetT  der  omOandfghedcu  van  *c  g^vcfit  vau  Ton» 
MBMBU&e»  hier  ea  daar,  heefc  miigetvu 


AANMERK,  op  het  VI  DEEL.       93 

en  de  vermeerdering  der  bezetting,  getoond 
hadc  te  kennen  (wj. 

BI. 

(m)  Laat  ik  by  het,  door  my,  faler  boven,  kortplyk  g(;zeg-, 
dt»  nog  4e  voJgeade  uitbreiding  mogen  voegen. 

Tusfcben  deu  tf.  Tan  Grasmaand  en  den  24.  van  Bloeimaand , 
Viranneer  Bergen  verrast  wierdt,  was  'er  reeds  zoo  veel  tyds 
"verloopen ,  dat  de  befiisCng  dagelyks  moeielyker  wlerdt.  Vee* 
re  en  de  meeste  Walcfaerfcbe  Dorpen  hadden  nu  reeds  een 
gemeene  2aak  gemaakt  met  die  van  VUsfingen*.  Deeze  StaJ 
was  verfterkt  geworden  met  Krygsvolk,  van  alle  kanten  toe^e- 
vleeid,  met  Schepen  ten  oorloge  uitgerust,  die  loo  gelukkig 
als  ftout  waren  in  hunne  onderneemingen*  Zj  zworven  overal 
lUDgs  de  Zeeuwfche  Stroomen,  en  bezetteden»  als  't  waar», 
faet Eiland  Walcheren,  van  alle  zyden.  Alva,  daaren  tegen, 
'  liadc  geenc  gewapende  Schepen ,  immers  niet  genoegzaam  oin 
den  Vyand  het  hoofd  te  bieden ;  geen  Bevelhebbers  of  Boots* 
volk,  't  welk  met  de  Zeeuwen  kon  vergeleeken  worden.  De 
.  laatflen,  daar  en  boven,  kenden,  overal,  den  loop  en  diepte 
*der  Stroomen,  hadden  fchuilplaatrea,  in  geval  van  nood,  by 
der  hand,  en  vogten  als  wanhoopigen,  bcQist  te  fterven  of 

te  overwinnen.   Decden  dcezc  of  dergelyke  redenen^ 

mogelyk,  in  het  eerst,  den  Hertèg  aarfelen  ,  Noikcarmks 
iMdt,  naderhand,  voor  de  herovering  van  Bergen  in  Henc- 
f^ottwen  'er  nog  meerder  by  te  voegen.  —  (^Bentivoglio  , 
T^êUrU  0$rl,  H,  is(S— IS9*  Du  Tassis*  P.  150)  Dan,  fchoon 
Aj'VA  zig  door  hem  liet  overhaalen,  mep  denke  egtcr  niet, 
dat  by  de  herovering  van  Vlisfingcn  geheel  verwaarloosd  heb* 
be*  De  Hertog,  door  den  Heer  OB  BBAvvoitf(die  oog- 
getuige geweest  was  van  den  afval  van  Vlisfingen  en,  op  last 
van  den  Heer  van  Wakken,  zoo  het  fchynt,  naar  Alva  ge. 
zonden  was)  ('s  Gravrzanps  ,  /•  «•  bl.  189.)  van  alles  ooi« 
ftandig  onderrigt,  befloot,  het  koste  wat  het  wilde,  zig  weder 
van  Vlisfingen  meester  te  maken,  Hy  gaf  orders  om  een  Leger 
van  loooo  mannen,  te  Bergen  op  Zoom  by  een  te  brengen» 
met  de  noodige  Scheepen  tot  derzelver  vervoering.  (Boxh* 
op  Reicersb.  I  D,  bh  ipsO  De  Heer  uiz  Bbauvois  verza* 
snelde  400  Waaien ,  waar  mede  hy ,  nog  voor  het  eind  van 
Grasmaond,  vertrok  en,  na  'er  aso  te  Goes  gelaten  te  heb* 
ben,  welhaast  te  Middelburg  aan  kwam;  SaiirfsAiê  vam  QoÊt% 
liA  123*  Lb  pBTiT.  Ljft.  19,  p*  ^25*  Maar  de  nood  dier  Stad 
meerder  dringende,  zondt  Alva  f  niet  lang  daarna,  onder 
Sanchio  o'Avila  ,  trog  500  Waaien  en  evenveel  Spanjaardeo 
naar  Walcheren ,  die  'er  ook,  in  't  begin  van  Bloeimaand ,  aan- 
kwamen, en  Tbeslong  noodzaakten  het  beleg  van  Middelburg 
opte breken*  Dat  u'Avila  op  Vlisfingen  geen  kaas  waagr 
de ,  mangelde  zeker  niet  aan  zyn'  y ver.  Die  Stad  was  reeds 
te  wel  verfterkt,  en  kreeg  geduurig  niéuwen  byftand*  <Bbn- 
TivoGLio,  M.  laf-'isi.)  ^a  de  vrugtelooze  onderneming  op 
Veere  en  het  gevegt  van  Tonnenbubg,  daar  by  meer  dan 
zes  honderd  dooden  liet,  wierd  zulks  te  meer  onmogelyk, 
Ichoon  by  niet  ntüet  die  van  VUsüogen  en  Veere ,  zo  veel 
megelyk»  afbreuk    te  doeo  ,   blykenf  de  iuneming  van  bet 

Ka- 


^4  BVVOEGSELS    én  ^ 

BI.  36(S.  r.  4.  5,  Zeeland  en  Holland  kree-^ 
gen  ruimte  enz,  '*  Daar  Zierikzee  niet  over- 
ging, voor  den  8.  van  Oogstmaand,  en  Tse- 
RA  ARTS  twee  aanvallen  waatgde  op  Goes,  eêr 
hy  de  beleegeHng  dier  Stad,  opzettelyk,  on- 
dernam^ ^al  het  verhaal  van  onzen  Gefchied* 
fchryver  hier  eenige  verbetering  behoeven. 

TsERAARTS,  zig  voorftcllende  om  Bergen  iti 
Henegouwen  te  ontzetten,  of  misfchien  Gend 
of  Brugge  te  doen  omflaati,  begaf  zig,  met 
een  hoop  Krygsvolk,  naar  Vlaanderen,  maar 
was  genoodzaakt,  onverrigter  zaak,  weder  te 
keeren,  den  weg  neemende  over  Zuidbeve- 
land,  met  oogmerk,  waarfchynlyk ,  om  zig 
van  Goes  meester  te  maaken.  Door  den  aan- 
hang van  den  Prins  van  Orange  zig  vleiende 
hier  te  flaagen,  fchynt  hy  geen  geweld  gebruikt 
te  hebben ,  doch  ftiet  ook  hier  het  hoofd  en 
keerde  terug  naar  Vlisfingen ;  daar  nïen  j  over 
de  mislukking  van  zoo  veele  onderneemingen, 
zoo  misnoegd  was,  dat  men  hem,  ter  naauwer- 
nood ,  wilde  binnen  laatcn. 

Deeze  togt  kan  gebeurd  zyn  in  't  begin  van 
Zomermaand. 

In  't  laatst  der  volgende  miand,  waagde 
TsERAARTS  cen'  tweeden  aanval  op  Goes,  en 
deedtde  Stad  opëisfchen ;  maar  men  antwoord- 
de met  gefchut.  -  De  Stad  was  voorzien  van 
eene  taamelyk  goede  bezetting,  en  wel  verfterkt 
doof  den  Gouverneur  Isidoro  Pacheco  ,  waar 
voor  Alva,  al  ras  na  den  overgang  van  Vlisfin- 
gen, gezorgd  hadt.  Na  dat  men,  eenigen  tyd, 
'over  én  weder  hadt  gefchooten,  befloot  Tse- 

RAARTS 

Kafteel  van  West-Soobnrg  en  den  aanval  %p  Tssraa&ts  ta 
Zoutelande.  (lk  Pbtit,  L/v.  io,/,  aa?  en  ftftSO 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.      95 

• 

KA  ARTS  af  te  trekken,  't  Geen  hy  oök,  In 
goede  orde  volvoerde ,  (zoo  het  fchynQ  in  't 
begin  van  Oogstmaand,  den  weg  ncemende 
naar  Viisfingen ,  daar  men  hem ,  egter ,  de 
poort  voor  'c  hoofd  floot  en  noodzaakte  de 
wyk  te  neemen  naar  Zoutelande  C^). 

Tot  nog  toe,  hadt  Zierikzee  geen  aandoet 
geleden. 

Terwyl  de  VHsfingers,  aan  de  eene  zyde, 
die  van  Zierikzee  poogden  over  te  haaien  in 
hun  belang,  traite  Alva,  door  behulp,  vopr- 
naamelyk,  van  den  Rentmeefter  van  beooster 
Schelde,  BauiNmKVAN  Wyngaarden,  hen  te 
beweegen  tot  inneemen  vaneenigKrygsvolk.  In 
het  eerile  mislukte  die  toeleg,  door  tegenkan* 
ting  van  het  Volk  en  \  beleid  van  den  Bur- 
gemeefter  Lieven  Jansson  Keersemarer;  maar 
de  Regeering,  voor  't  meerderdeel  de  zyde  vin 
Alva  houdende,  duurde  't  zoo,  dat 'er,  den 
I  a  van  Bloeimaand,  drie  vaandelen  Waaien  van 
Beauvois  wierden  ingelaaten.  Deezen  zouden , 
denkelyk  ,  van  meerder  Krygslieden  gevolgd 
zyn,  indien  de  Voorftanders  der  vryheid,  in 
Walcheren,  den  flag  niet  gekeerd  hadden.  Na 
dat  RoLLé,  een  en  andermaal,  door  brieven, 
gecragt  hadt  de  Zierikzeenaars  te  beweegen, 
om  dezydederStaatsgezinden  te  kiezen,  fchoon 
vrugtloos,  befloot  de  Ryk  te  beproeven,  of 
raen,  door  geweld,  de  Stad  tot  overgaaf  dwin- 
gen kon.  Die  gelukte,  en,  na  een  kort  be- 
leg, ging  de  Stad,  den  8.  van  Oogstmaand^ 
over  (y),  op  voorwaarden ,  by  Boxhorn  (z) 

te 

C')  Sstitfaitiê  vsm  Gmi.  hU  l^Ó^t^U 

Cj)  Tttgsnw*  StoMt  Vém  Z$tl  I  D.  bi  30S— 305.  R$div$9ring 
wsm  A.  CamphUIZSN,  99tr  Lietêm  Jmmsfhm  lk'*$fjèmak$r  mêi 
Bfléigên.  en  s*  Gravezamos  ,  U»iê  ta»  Ütr§ehê  têrdagt^  im  dê 
Mj9P0gf*h*  bL  149—155. 

(s)'ioiB.  op  RUOS&SB,  ft  P./.  ^48-s^i. 


<f6  BYVOEGSELS  b» 

te  zien,  en  door  den  Prins  van  Orange,  deil 
sp.  der  zelve  maand ,  goedgekeurd. 

BL  366.  r.  9»  ,,  Twee  Jagen  taater  over^ 
meefterde  hf  Gouda.  "  Jonl^beer  Adriaan  , 
Heer  van  Zweten  y  die  die  deedc,  was  een 
van  de  verbondene  Edelen  geweest,  ten  jaare 
I5<$5  en  hadt ,  federt,  den  Briel  helpen  in- 
neemen  {a). 

Gouda  ging  het  eerde  oVet  van  de  2^s  groo- 
te  Steden  in  Holland*  Kort  na  de  inneeming^ 
van  den  Briel ,  was  hier  reeds  veel  beweeging 
onder  de  Gemeente  geweest,  wellce,  ou  en  dan 
was  geftild,  maar  geduurig  weder  uitborst.  De 
Regeering  hadt,  op  den  29.  van  Bloei-  en 
den  7*  van  Zomermaand  deezes  jaars ,  reeds 
last  gegeeven  ,  alle  de  Poorten  te  fluiten , 
met  uitzondering  der  Tiende*  en  Dykspoorce , 
die,  egter,door  eenige  Schutters,  onder  't  op*" 
zigt  van  een  Lid  van  de  Wet  en  een  van  den 
Raad,  wierdeq  bewaakt  (^^.  Dan ,  dit  alles  kon 
den  flag  niet  keeren.  Door  verftand  met 
eenigen  van  binnen,  waagde  Zwieten  ,  flegts 
ven  69  gewapende  manfchappen  pn  een'  kae* 
rel,  op  een  ongezadeld  paard  zittende,  ver« 
zeld  (c)  y  zig,  op  den  21.  van  Zomer-^ 
maand ,  vroegtydig ,  te  vertoonen  voor  de 
Kleipoort,  welke,  als  niet  bewaakt  wordende, 
hy  daar  toe  fchynt  uitgekooren  te  hebben,  en 
die,  by  zyne  verfchyning,  door  eenige  Burge* 

ren 


(«^  Vergel.   tb  Water  ,   Verbond  der  EdeU  i  Z>.  V.  256 

en  Wi\GSN.  alhier  it*  34S« 

(h)  Vroedfchapsb.  der  Stad  Gouda.  Rcfol.  vtn  sy  Mey  en 
7  juoy  I572.  hl,  103  en  103  Vf** 

CO  Men  zie  deeze  ea  verdere  byzonderheden,  die  ik,  tis 
meer  bekend,  overnaa»  by  Walvu,  Befchryv.  van  Goudib 
Ui  »38  en  v^u* 


9J 


aanmerk;  óp  h«t  vl  deel.    57 

ren  wierdc  opgerukt,   en  hy  mee  de  rynen, 
welker  getal,  door  den  byval  der  Gemeente,  < 
ras  tot  zes  of  zeven  honderd  man  aitngroeide, 
ingelaaten  ;  by  welke  gelegenheid  flegts  één 
man  gekwetst,  en  een  Schutter,  die  losbran* 
den  wilde,  door  anderen  ter  nedergezet  wierc*; 
Men  trok  terftond  naar  het  Raadhuiz,  daar^ 
egter ,  het  doen  van  den  eed  zo  gemaklyk  niet 
toeging,  als  men  uit  de,  tot  nog  toe,  gedrukte 
ftukken  heeft  opgemaakt.  De  Heer  van  Zwikten 
„  als  defeStede(ora  de  woorden  derVroedfchap's 
Refolutien  te  gebmiken)    „  vuyt  crachte  van 
„  zyne  Commisfie  ingevadeert  hebbende  van 
,,  wegen  Co.  Ma«. ,  ons  alre  G.  R,  ende  den 
sy  Prinche  yan  OrangUn  als  fyne  Ma\  Stadtj^ 
_  houder  vanHollandP^  Iiadt  der  Vrocdichap, 
terftond,  ,,  voorgehouden  zekeren  fchriftelyken 
,j  Eedy  dien  hy  gedaen  mlde  hebben  y*'  en  waar 
van  de  inhoud  niet  vermeld  wordt;  doch,  om* 
trend  welken,  de  Leden,  begrypende,  aan  de 
eenezyde,   dat  die  eed  ^^  importeerde  groote 
yy  zwaricheyt  endeperkuU'  en ,  aan  den  anderen 
kant,  lettende  „  op  de  dreygementen  yan  den 
yy  voorfz,  ZwiETEN,*'be(loocen  yyhemyriendeli'* 
^,  ken  te  bidden  met  den  voorfz.  eed  te  verdrac* 
,,  gen  vier  of  yyf  dagen,  êm  midlertydmet  den 
y,  anderen  deshaluen  breder  te  'communiceer en!* 
Zwi£T£Nnam  hier  genoegen  meede,  doch  deedt 
de  Regeering  en  de  Hoofden  der  Schutteren, 
terftöndjin  zyne  handen, z weeren,  aan  Koning 
Philips,  mit^ders  ,,  aan  den  Stadthouder  yan 
yy  Hbllandty  yan  fyne  Mc^.  geordonneert  y*  als 
mede  aan  de  Stad  van  Gouda ,  gebouw  en.  ge«- 
trouw  te  zyn  \  zo  egter,  dat ,  van  wederzyden , de 
Godsdienst  vryenalle  geestelyke  en  w^ereldlyke 
Perfoonen  en  Geftigten  onbefchaadigd  zouden 
G  bly. 


^8  BYVOEGSELS  ETi 

blyven.  Dan,  oaauwjyks  was  del^eft^mde  tjr4 
vcrloopen ,  of  Hy  vervoegde  zig,  en  wel  den  05. 
van  Zomermaand ,  weder  ter  VroedTchaps  tekens 
nengeevende,  dat  by'cgeoiaala  Verdrag  ^nopenf 
becniecbefchaajdigen  van  geestelyke  of  waereld* 
^ke  perfoonen  en  geftigcen,  niet  langer  kon 
^oen  onderhoaden  ,  ten  zy  men  éen ,  door 
hem,  ter  voorgaande  Vroedfchap,  voorgehout 
den  eed,  al voorerrs. afleidde;  Hierop,  beflooc 
eindelyk ,  de  Raad  ,,  tot  yoorkomnge  yan  aUe 
,,  in  conyenieriten  ende  kerkroyinghe  ^  die  doer 
^y.trefufeeren  yan. den  yoerfz.  eed  mogben  ge* 
^^  fchieden''  den  zelven  (d)^  geaamentlyk,  in 
zyne  handen  te  doen;  mits  hy,  aan  zyne  zy- 
de,  mede,  hoofdzaaklyk ,  zweerenr zoude ^  dat 
aanr  niets  of  niemand  eenig  nadeel  zou  worden 
toegebragc,  of  gedoogd  ,v  dat  die  van  de  nieuwe 
ReligiA  zoM&tn  \si  invadeereny  fpolieeren  ofte 
^,  befibadyghen^ .  fienighe  Kercken  , ,.  Cloojlepen 
^.ofie  Godshui/jjen  ;  ofte  dat^  jngevalle  hy 
^y  desbaluen  ifte  jn .  eenich  poifiSi  jn  gebreec^ 
,,  ke  fwaere^  jn  fulcken  gtuaUe^  myn  Hee- 
>, 'ren  van  de  VroedflTchap  van  hoiren  eedt 
^,  voorfz.  omflaghên  ende  bevrydt  fulien  we- 

^,  fen(^>" ,    .    .  ^ 

••  -..t^-.   .      -.    .,,-..      .        Of 

«  (JTy  't  Is  vreeifijd,  dat  die  Eed,  nog  ia  de  Refolutien'der 
Vrocdfchap,  nog  in  de  atnf^raak  van  Zwikten  aldaar,  *(Qit 
keker  oud  Verbaal » in  de  Befchryving  tau'Gouda  geboekt*  en 
door  my,  in  *c  oorfpronglyke ,  gezien)  vermeld  wordcrdenk- 
Ivk^kwam  zy  overeen , met  dien ,  welken  men  vindt  byBoR^  6 
a*kU  S9f.  Ais  men  in  't  t>og  beudt,  dut  Zwutkn  dejSca^ 
hadt  ingenomen,  ool^  op  naam  van  den  Printê  itan  Oréng^^  0I9 
i^Ktnings  Stadbwier^  en  teffens  leccdai,  in  den  eed,  «Me* hier 
pp  de  Regeering  befloot  te  doen^alleei^.en  met  aJgemeene 

woorden  „  4$  Sfêdhudêr,  dó»rzfnê  Mtf,  geérd0un0ird  ,** genoemd 
wcTrdc,  zal  hier  miifchieu  *t  geheim  der  weigering  fchuilen, 
fo  dfó  van  Goiid«  zWarigbéiid  gemaakt  hebben »  nu  reed»  den 
Prinlfe,  ia  plaau.  van  Bossfr.,  dus  openlyk»  voor  i*Koni«g9 
Stadhouder  te  erkennen* 

(O  .VroedfehaptU  vm  Goudft»  H.  1-^4^  W**  Ktfnh  rm  M 
en  %s  Jiifiy  is?»* 


AANMERK-  öp  Hit  Vi.  DEEL.    99 

.  OfZwiÈtÈN^.fedett^  dien^ft/^epdt^  i^  my 

niet  gebleeken ;  maar  wel  dat  hy  zig^  'door  Be^ 

lofUy  toctnakooming  van  de  voorgöflaagea  punten 

hadc  verplig^:;  'c  goen  mén,  den  ia.  yaii  Hooi^ 

maand  deezesjaars.,  bedoocaan  hem  ^  toen  afwezig 

zynde^  onder  't  oog  .te  brengen;  wyl,  öndankt 

die  belofte,  de.  Hervormden^   in  de  Gasthuis 

Kerke,  begonnen  te  Prediken  en,  twee  dageü 

bevorens,  in  de  S.  Jans  Kerke^  ,,  ^as  gefchiet 

Spo/ia^ierr-'x^^^  io^^^  ^y^n  dreygemente  yM 

itn^  brandt  jn  de  Kerckê  té  fteecken  (fy    ' 

De  VToedfchapvan  Gouda,  derhalven,  ging 

niec-geheellyk  aan  de  hand,  dan  na  het  treffen 

van  een  ernftig  Verdrag;  *c  geqi  iy  nog  wist 

te  bedingt ,  na  ^wisten  ireeds  werkely  k  Meeftec 

vaü  de  Stad  was.   Men  leedc  iiier  niet  iq  min<t 

oolangs  daar  na, ^oneindig,  yeel,    door  't  bal^ 

daadig  geweld  van  veel^yreomde  Knegten^  die^ 

geduurende  't  Oppergezag  vanden  Woesten 

JUiUiMEX,  en  zo  lang  t^are  Leeniqgen  nog  niet 

gei^egeld  waren ,  den  Burger,  tot  in  -t  gy^beente^ 

uitmergelden»  Hoe  goed  de  zaak  der  yiyheid 

wa3'^  de  Uitwerkers  van  dien  waren  altyd  niic 

even  deugdzaam  (g). 

(f)  /.  té  Kefol.  van  ia  July  üfi.  */.  4  ^.  en  J.  VergeU 
inet  */.  S  ^-         ^ 

(jf^  VroeUfcfaipib.  ▼»  Ootsd».  5^  7,  14,  16,  it,  ts  ^A^* 
18,  «9  0^»  enz.  is?^»  In  ceii  7V/>r«  Reki  dier  Stad,  Ou- 
dere 157«— W4»  *««•  ^^  «J«««  woordtn,  èhió  Ffw»  17 
Pfm,  9,  leem  alfoe  die  Cpao«  j^ah  dbk  Makck  met  fya  Ho^ 
3,  gefimiey  mitsgaders  fyse  Ovarde,'  't  wine  Vendel'  tas  den 
„  Of  iel,  cnde  omttóntk^tCéakb  ^^ujrtrseiH  jn  •%'Iaet(le  van 
^  OAobtl  XVtLXXU  binnen ^de  Stede. vanv//«r  .Com<»  is  gesopi 
),  n^B  ende  Me.  voot  Als:  tiae  .itjltnemen  van  >  Scboo»houen 
^  aldter.  met  all<»wtftiloe  Voick^  xSiAtfaaea.  tê»  laiiifte  wel 
,,  feuen  hoDdërt  fierck  waren  ,..js  ge  weeft;  den  tyd  van  dcrtlic^exi 
I»  dagen»  .ende  .mi^delerm.>jf:</4.i?«ify«rf  gên^uth  tos  tkur» 
;,  iix  htderffknijji  ii9  ttf  gtièUên  tkdè  [ottd^rboèdtn*  Met9f 
),  g9mêik%  i  yi99rfz.  iCnicht$n  inii  sudêregêuêlg  vénfyne  Gtnadi  hiur* 
I,  iMjfiên  I9M  «#  hibhên  willin  lui$kr  vtm^aggM  im  tiUUcMt  tg 

G  ft  '  'liM* 


ïoo  B  YVOEGSELS  en 

BI.  367.  r.  a.  „  Dordrecht  —  ging  — 
een  Verdrag  aan!^    Zie  hfer  onder  (*}.   . 

BI.  374.  r.  17.  „  De  A^isffngers  en  andere 
Zeeuwen  waren  met  een  Vhoty  ö«//(i?r  Boude  wyn 
EwouTszooN,  uitgeloopen.'*  E  wout  Pietersz; 
Worst,  Admiraal  der  Vlisfinger-Zeemagt^ 
hadc  het  bevel  over  deeze  Vloot  (/) ,  met  Jan 
DE  Moor,  Vice- Admiraal.  Boüdewyn  Ewoutz; 
van  Vlisfingen,  was  toen  flegts  een  Scheeps- 
Kapitein,  voerende  een  groote  Hulk»  De 
Hertog  van  Medina  Celi  hadt  hem,  yermit» 
zyne  groote  kundigheid  in  de  Zeevaart  (k)^  het 
bevel  over  de  Koopvaardyfcheepen  aanbevolen. 
Dan,  de  Vlisfingers  de  Zeeme]:ken  in  't  Zwin 
hebbende  weggenomen ,  vervielen  eenige  zyner 
Schepen  op  een  droogte ,  de  Paardenmarkt 
genaamd,  alwaar  zy  welhaast,  door  de  Vloot 
van  Worst,  omringd  en  vermeesterd  wierden, 
't  geen  teligter  gefchieden  kon,  daar Boudewyn 
Ewoutz,  zyne  Stadgenooten  genegen  en  be- 
hulpzaam was.  Een  opkoomende  ftorm  verhin*- 
derde  den  aanval  op  12  groote  Scheepen  met 
Krygsvolk;zodat  deezen,  de  wind  bedaarende^ 

hun- 

»t  r^Us  gimmehflum  iêm  Êurg$r9m  gidwêHgêm  htm  luyitu  t§  mc^ 
jy  têm  ümm.HMê  kirtm  ëffêtyf  ju  §tttm  êudêiriuthm^uyttjtgtm' 
„  Jloêui*  wat  €9atênHmêu$  èêm  hffiên  /■  J^js  $ud$  êrtmtk  wêri^ 
^  MêMgêbêtJtm,     Êmds  fê9  èttêm  Htm   és   gtmfcm   Mmrgtrt  by 

^  ixiwrjié  ên  êadêfjtm  vm  U  vmrfk»  Pkttk  grêtê  êUëêrwlmUtk^ 
.  „  fekatdt  g§9êtl$  9  êMsrUfi  éiMU  wtrifjêt  it  gtfihiêt  mIU  4$  ««• 
„  rtté  mêfir ,  wêltk  éT^êêr/k,  gêmsêm  £argtr$m  ju  tmdawigtm 
yy  fckjm  myêt  wêdtr  êu  fiaUu  wiilê»  9êrwê€btêm  «m  gf  g*f^ 
,,  v«»  iê  vêfêli  wwr  iiêwêr  éê  itêdi  én  kaêrê  gêêitrtit  vtrië* 
„  $ên  fê94k»9  foe  werdt  «Ihyer  Toor  tfleaeriof be ,  als  ia  de 
,1  plaetft  vaa  't  Toorfc  Volck  henrluydcr  traaemcoc,  gerc- 
y,  fenreen  het  traAemem  Ftn  fyiie  Genade ,  een»  f eftclc  ditt 

n  f»mme  van  iiü?*  panden.** 

(li)  Van  BK  Wall.  Pri?ileg.  van  Dord.  hl*  iS7i  ea  vêlggm 
Vereel.  Schwartzinb.   Cbarcerb.  van  Vriesl.  3  D.  hl,  896. 

CO  Lr  Pbtit.  Uv.  10.  f,  230,    Vam  McTsasN.  ĥ/.  65. 

(h)  Dt  Tassis.  /•  IS4» 


AANMERlf.  OP  HET  VI.  DEEL.     loi 

hunnen  weg  vervolgden ,  gevolgd  door  een 
groote  Vloot  HoUandfche  Kpopvaarders,  koo- 
mende  van  Lisbon  en. geladen  met  koscelyke 
Koopwaren,  De  groote  Sphepen  kwamen  veilig 
voor  Rammekens,  terwyl  de  meeste  Koopvaar- 
dyfcbepen  den  Vüsfingers  in  handen  vielen.  Dri« 
Schepen  alleen  zeilden  de  Honce  op,  waar. van 
'er  nog  een  door  Evert  Hendriks,  (den  Stam- 
vader der  ËvERTSENs)  genomen  wief dt  (/).  De 
buit  van  de  Lisbonfche  Vloot   was  zoo  aan- 
zienlyk^  dat  men  verzekert,  idat,  indien  voor 
allee  ^eboorlyk  had  kunnen  gezorgd  wórden,' 
men  de  kosten  van  den  Oorlog  tegei^' den  Koning, 
voor  een  geheel  jaar,  daaruit  zou  hebben  kunnen 
goedmaken.(«»).  Om  te'zwygen  van  de  genomene 
Schepen,  waar  door  de  Zeeuwfche  Vloot,  tot. 
een  getal  van  150  Schepen.,  vergroot  wierdt. 
BI.  376.,r.  ij*  „  Zo  verre ^  uu  de  Registers 
derStaatsbeÜuicen  van  Holland /V  cfte  neemen,. 
was 'er ^  na  Wintermaand  des  voorleden  jaars, 
g«en  Dagvaart  gehouden."  'c  Is  zo ;  maar  men 
moet  aanmerken  dat,  in^de  gedrukte  Regis- 
ters, welken  Wagen,  hier  bedoelt,  de  daag- 
lykfche  BeÜuiten ,  federt  den  7.  van  Wintermaand 
desjaars  1571  tot  den  24  van  Oogfitmaand  des 
jaars  1574,.  ontbreeken;  hebbende  meii  flegcs 
eenige.  Plakkaaien  tusfchen  beiden  gevoegd; 
van  welken  't  eerde  was  vastgefteld^  op  eene 
Staatsvergadering ,    begonnen    den    10.    van 
Oogstmaand,  des  jaars  I572. 

Denkelyk ,  heeft  men ,  by  het  drukken  der 
Staats-Refolütien,  de  ontbreekende  Stukken  qlet 
onder  s'Lands  Papieren  gevonden,  en  dit  is  ook, 

voor 

CO  *sGRA7EZAinii,  mt.  Jü9i0n/kk»  H.  23a-:i37  ca.O/i^cAI. 
$.  53  en  54* 
<jm)  LK  PiTIt.  U  9è 

G  3 


Ï02        'BYVOEGSELS  eh' 

Voor,  zo  vci'  my  bekend  is  ,  ifia  dien  tyd'niefc 
gefchied;  zonder  dat  ik  weet  of ,  en  in  boe 
ver,  dit  wezenlyk  verliez,  zou  kunnen  herfteldl 
worden,  uit  de  gefc^reeyeneStsoi^tshcilmten^  die 
meu.,  voorheen,  en  éêr  men  tot  het  drukken 
beflóot ,  gewoon  was  aan  de  Steden  te  zendea 
én'nxy,  te  meerma(alen,  in  handen  gekoomèn 
zyn.  Uit  andere  cgte  Stukken  van  db  2;?8tiende 
cèuw  ,  heb  ik,  evenwel, 'ontdekt,  dat 'de 
Staaten  van  Holland ,  )wor  den  1 5  van  Hooimaandl 
ilös  jaars  1572  (van  welke  Wagen.  'aHiier  bl, 
S75-  fpreekt;  door 't  Hof,  niet  alleen  bcfchfee- 
vcn  w:u*cn,  ,èn  wel,  reeds  op  den  ip  van  Gras-» 
maand ' deszclven  jaars,  maar  dat  zy,  ten  dien 
tydé ,  bok,  werkelyic  by  den  anderen  kwamen  en  , 
róx  Jiah  *t  einde  diennaand,  ja,  daar  na, -ook 
eèn  grópt  gedeelte' der  volgende 'Bloeimaand, 
vergaderd  bleeveö.  Het  blykt/d^t  men,  geduu- 
rende  dieji  tyd,  voorptiamlyk  gehandeld  beeft 
e^ver 't  uitrusten' Vari  Schepen  enRnegten  teg;eti 
flc'  Q^uzén;  't'affchaffcn  van  den  Aén  XX; 
Pending;  't'regéleti  van  Gelden  voor  s'Konings 
^aak;  'c  aanneemeft  van  een  J^andsAdvcikaat  en 
foortgelyke ',  gewigtigfe,  zaaken  (n).    - 

BI.  378.  'r.  i/..  ^/Be/lüif  om  dèn  Prim^vdor 
s'Konings  wettigen  StadhoudeV,  -  te  erkennen!^ 
Den  grond  van  diè  erken'tenis  zogten  de  Staaten^ 
bier  in,  dat  örange,  tot  die  Bedieninge,  te 
Voren ,  „  yïin  de  Comnclyke  Majefleyi\  wetielyk 
^^  xnde  behoor lyk  is  -gecommittterd'  geweeft^ 
^y  fojider  dat  naderhand^  eenig  wetiigly^  en  der 
^y  Cofiumeh  desLants  gelykfamige  ^ftelling  of 
^'  verander  ing  zy  gevolgd  (o^^  0e  Aaxiftelling 

was 

(n)  Vroedfchttpsb.   van' Gouda.  R^fil.  tan  i8,  19,  fta,  2g^ 
Apvl,  ea  10  ftOey  157a.  W.  99  V/o.  loOt^ip^s  fl|*«  W  ^», 

Cl)  Bolu  ;.  f.  6 -ö.  4;/.  a«^,  .,  T  ?.•»■»'     T 


aanmeuk;  oï»  fifef  vï:'deel.   «d^. 

*^s  zéktVj  naar  gewoonte,  3öor  den  KoQiBg; 
öp  eeite  wettige  wyze,  door't  gecven  van  eenei^' 
behoorlyken  Lastbrief,  gefchieA^en  in  de^Me^- 
niörialeri  van  den  Hove  'gevoegd»;  raaary  nopens 
<ie  aflleffing ,  gewaagden  die  zeljFde  Memoriideii,' 
wettige  llegisters  van  den  Lande,  alleen' («I» 
reeds  aangemerkt  is)  datdenegenwocMTdigéStadn 
hbuder',  Bóssu,  flegts  by  voorraad  en  geduti^ 
rendt  V  a/weezen  van  tien  Prinfe  naar  DoHschA 
hndy"-  in  «yne  plaatz  Was  aangefteld;  wa»:tüc 
voJgde,  dat  die  aanftelling  verviel ;  zo  dra  Orange^ 
Süt  deeze  Lande»  ook  als  zyn  Gox99emtmtrrt  j 
bleef  befchouwfen  ,  weder  gekeerd 'was  fjpj)!. 
"t^s  waar,  'Alva  -èmtóette-hem,  op  s-Komngs 
fiaaraj  vanalte*  Bewittd pmaar  elk  weetj  dat 
merf ,  "^"^^  géen^'  vari  deezén  kwam  ,  ^voor 
onwettig  aanzag,  eh  -ilfycllg  ïnét  de  behhgenr 
des  Konings  zelvên;  die  men  getrouw  iwilde 
blyvim  ;  maar  oordeelde 'Verkid  it  z^w^^ 
'  BI;"39s.  r.  13.'  „  'Y%m.kK!X^%yditidg:éf 
Zuidland  gelegerd  hadp:*'  Zo  zegt  WACtN.^  te 
navoigffl^  van  Höt^ro^^ièYi  anderen.  Hy  was  ge^ 
legerd  te  Zr>melandei\eent>orp  imdeDuinetfy 
tusfchen  West;Kappeliê  eh  ■  VHsfingen.  Dit  g«s.' 
vegt  '*,  -'t.  geen  met  dè  üitérite  wi>eedheid  "«o 
hardnekkigheid ,  van  wedêr^yde ,  gevoerd  wierdt,, 
ïn  \  begin  van  Oogstmaand-,  verdient  in  zyne 
byzonderheden  te  worden  nagezien  (f).  :  --• 
Bh  3p2.  n  15.    „  TsEkAARTs  ondernam  V 

;■.  r.  ■ '  '/r'\  ■; ''        /Be- 

O)  Zie  deeze  Aeomeit»  opthtaf^  r.  10»  vtn  Waq<»co  Bo&*  /.  <• 
:XJt)  Ik  'bl0d¥  .dic  laitfteniec'  verder  aan,  on  da^  het  be* 
kend  i(«  Van  hier  dat  men  9  tegeo  Ai«va  9  Plakaaten»  op 
s'  Kon/ogs  naam  ,  deedt  uitgaan.  Jttfii^  m«.  HoiL  10  Mef 
IS74*  ^^*  $7*  terWyl  fommigen.fthceeven»  dac  Alva.*!  Last.,  alt 
jr«^/f«/»»G»jMfpi/>  door  *t  Hof  vad  Rome  verdigt  was».  Bm«* 
4  B.  kL  sgi* 

CO  Bf  u  PiTnr.  /«  €.  Livr.  10.  /•  t2t*  . .  .    t 

G4 


I04         BYVOEGSELS  bm     > 

ƒ 

Beleg  van  Goes.'*  Mm  zie,  nopens  deeze. 
gedenkwaardige  Belegering,  den  onder  aange* 
haalden  Schryver  (/)• 

BI.  398.  n  13.  3>  Een  Raad  nevens  zig»'* 
Bebalven  deezen  Raad>  was  'er  nog  ingefteld 
•êri  Raad  van  Finantie  en  een  Raad  van  Ad^ 
miraiiteh;  welke  drie  Co/legien,'  ce  famen  met 
de  Seaacen,  den  Prinfe  s'Lands  zaakea  hielpen 
beftmiren  (/).  Alle  de  drie  bovengemelde 
Raaden,  voerdenden  citul  (t^)  vm, nevens  zync^ 
Exc.eikn$ie  ^  fchoon  dezelve  ,  byzonderlyk  y 
aan  den  eerden  gegeven  en  deez  ook  de 
Sècreeit  Raad  gezegd  wierdc  (y). 

BI.  398.  r.  14,  ,,  Uit  at  het  welke  af  te 
neemen  isy  dat  de  Prins  alles,  ^x  Graaf ^ 
h/Her  de/*  Ik  zeide  licyer  als  Graaflyk  Stad^ 
houder.  Dié  Stadhouders,  toch, vertegenwoor- 
digden iten  Souverain ,  by  zya  afwezen.  Men  zie 
hunne,  Inflruétien  (w}*  ^^^  w;u-en  zelfs  reeds 
iiroegere  Stadhouder^;,  dan  Orange  gewoon , 
nu  en  dan ,.  de  Ordopnajitien ,  op  eigen  naam  y 
te  doen  uitgaan  tn  tfi  wMen  en  te  hegeeren  ^ 
dat'dezelven  onverhreekelyk  zouden  gehouden 
worden:  woorden,  die  de  aangehaalde,  nopens 
den  Prinfe  (W.  397. V.  5,.v  0.  alhier.)  ^^want 
y^/onfe  intentie  ende  begeerte  fulcks  es  (x)/' 
volkoomen  opwee^en  en  ,  egter,  meer  dan 
tene  eeuw  ouder  zyn* 

BI. 

CO  Van  de  Spieobl.  Satisf  van  Goes  N,  147*170.  en 
s*Gravezavde9  Unie  van  Ucr.  Herdagu  Byvêêgf,  hl.  i84-"j89. 

(t)  Slinoel.  «Staatk..  Gcfchriff.   H.  t9--94. 

^«)  Refol.vtn  Holl.  van  den  8  en  9  Jao.  i5S7«VerceL  $  en  13 
8ept.  IS74-  *^»  89  «n  91.         , 

(v)  Reral.  van  Holland.  15  Febr.  IS74« 

(w)  Van  Slinoel.  /•  ^ .  i  D.  s  ^m/*^.  U.  71.  en  ««/ff. 
Van  SoN.  Diftrt.  ingugmr.  di  €ur.  Heil.  0rfg.  pdg.  80  «f  fêqfm  . 

Qx)  Zit  myne  fiylaage  D.  in  'c  5  Sc  deezer  Aanmeik*  èi^ 
if  en  114. 


AANMERK,  op  iqsT  VL  DEEL.     105 

.  BL  399.  n  !!•  „  Vcriofgeld."  Dat  bet 
voorheen  bekend  was  is  zeker  genoeg ;  'c 
;5elfde  kan  men  van  de  Gekigelden  zeggen , 
fchoon  de  gelegenheid  by  welke,  de  algemeen, 
heid  en  de  wyze  van  d^  invordering  deezer 
middelen  9  niet  altyd  dezelfde  was  (yy 

BL  435.  r.  14.  „  LuMEi  —  werdt  op  't 
Slot  te^  Gouda  gezec"  De  Staaten  zonden  der- 
waarcs,  om  hem  te  bewaaren, zekeren  Kapitein 
kj£YNiER  VAN  Mynden,  met  vyftig  man.  Zy 
wierden  op  het  Slot  geplaatst  en,  om  alle  on- 
willigheid van  dezelve  guards  xe  verhoeden  / 
fchoot  de  Stad  hun,  terftond^  50  cfi  in  min- 
dering van  Soldy  (zy 

BJ.  437.  r.  3.  V.  o.  „  Middelburg  yin  Zeeland, 
bleef  nog  al.de  Spaanfche  zy  de  houden,  onaan- 
gezien  &ic.'*  De  lotgevallen  der  Stad  Middel- 
burg» geduurende  de  belegering^  zyn  in  veelen 
opzigte  aanmêrkelyk  geweest  en ,  federt  Wa- 
GBN.,  door  een  kundige  pen (^),  na  tyds  orde, 
naauw^eurig  aangeteekend.  Aangaande  't  door- 
fieeken  der  Dyken  in  Walcheren ,  tot  benaau- 
wing  van  Middelburg,  waar  van  Wag.  fpreekt, 
merken  wy  alleen  aan,  dat  zulks  zig  fchynt  te 
bepaalen  tot  e«i.gat  in  den  Dyk  der  Westwate- 
ring, door  die  van  Vlisfingen  gedoken,  in 
Herfstmaand  1572,  en  't  geen  eerlang,  op  or- 
de der^  Staaten  van  Walcheren ,  aan  wien  de 
Landzaten  zig  met  een  Smeekfchrift  vervoegt 
hadden,  hérfteld  werd  (^^. 

BI. 

O)  Van  DsWALt.  Privilcg  van  Dorcü-.  5/.  57  $  105 ,  108.  enz. 
Viderl.  Uiftor.  5  i>«  i^/^  9»  ios«  198. 

(c)  VroedCcliftpsli.  van  Gouda.  JUfêt,  1%  Fshr.  i$^%  Süh 
têmmtmi\  ünThef.  Reken,  expir.  in  1574*  Capitc  C.  wanMyHdên: 

(éi)  s*  GravxzaM»!.  HffiiT,  J^aêêm/ihêi»  #/  iwêêdê  Eêuwfast 
iêr  UiééêU.  Pijèêié  bl.  170  êm  wlgm» 

(10  atd.  bl.  a07«  ««  (tP^/^^  S.  56« 

G  5    ^ 


io5  BTVOEGSELS   ^u 

BI.  438.  r.  r8;  „-ffwöfw  d^Avila,  iHef  eentgg 
xwaare  Schepm  yoor  Wdlchtrtn^'  daar  ten 
htyige  'watei^ryi  vobnkl!''  Daar  Vr' onder-- 
fcbeiden  po^ngen,  dóór  d'Avila  ,  gedaan  zyn, 
tot,  oöTzet  van 'Middelburg,  en  dns  de  Spaan- 
fche  en  ZeeuWfche  Schepen,  verfchdden  tiia- 
len,  flaags  geraakten ,  heeft  dir  dè  Gefchfed- 
fcbryvers  aanleiding  gegeven*  tot  verwarring-der 
Gebcörtenisfen  en,  daar  door,  is  onze  Wagbn; 
ook  W(bI  eens  van  't  fpoor  ^raafct.'  'Het  fchynt 
dat  alles,  k'ortlyk^  hiet  op  neerkomt;  —  •'• 
'NahetonriervanGoef,  hadden  deVlisflngers, 
in  *t  najaar  van  1572,  't  geluk  gehg.d  eerst  ar  óf 
fls  ligte  -A/2j^r^x.(Smakfchepen ,  denke  ik)  kóo 
mende  van' Sluis  in  Vlaanderen,  mer  voorraad 
voor  Middelburg-,  in  't  gezigt  van  Raramekens 
te  verbranden  (/)  en,  naderhand^,  6' van  de  20 
groofe  Schepen,  die  van  Antwerpen  naar  Mid* 
delburg ,  itiet '  voorraad  en  krygsvolk , ;  waréh 
afgezonden ,  te  vermedsteren  (^dy  Etn  -ftrenge 
Winter,  hiör  op  volgende,  ftaakte,* vooreeni- 
gen tyd,  de  krygsbedryven  te  water.  Maar 
naauwlyks  was  de  Vaart  open,  of  D'AvrtA  be- 
geeft'zig,  met  eene  wakkere  Vfoot,  van  Ant- 
werpen naar  Middelburg,  'maarte  genoodzaakt, 
löet  verlies,  te  rug  te  keeren.  Itl  't  begin  vaa 
Lentemaand,  hervat  by  den  togt;^'dog  weder 
vrugéeloos,  door  den  aanlioudenden  tegenftand 
der  Zeeuwen,  met  wien  d'Avila  verfcheiden 
maaien ,  omtrend  ter  Neufe  en*  Borsfeles  fchut- 
gevaarte  hieldt,  met  dat  gevolg,  dat  hy  ge- 
noodzaakt wierdt,  tegen  het  einde  der  maand  ^ 
naar  Antwerpen  weder  te  keeren,  k^omende 

al- 

Ci)  Van  MKTBRBlf ,  /  76  Vfo. 

^)  Hooft,  7  ^-^*  hU  ftSi  en  tt$« 


AANMERK.  OP  HÈT  VI.  DEEL.    107 

flieen  éemgC' kleine  Schepen, ter  fluIks,teMid- 
éelburg  behouden  aan  (a).  Welhaast  wordt 
één  fiieüwe«^Vloot  gereed  gemaakt,  die,  onder 
ff/kvihk  endden  Vite  -  Admiraal ,  Heere  van 
Blïcc^v,  den  17  van  Grasmaand,  de  Honc 
ofmrc/  Binnen  wtinig  dagen  ontmaer  zy,  op 
tfelioogte  vati  Vlisfingen,  de  iieeutvfche  Vloot, 
©èder  bevel  van  den  Büfgenröester  Kêersema- 
KER ,  de  Admiraalen  Worst  en'  dê  Moor  ziek 
2ynde,  De"  Schepen  van  d*Avila  zetten  het 
door  op  Rammekens,  doch^  worden  van  de 
Zèéuwèn  aang^svallén,  die  'er  yyf  groote*  Sche- 
pen van  namen ,  één  op  *tftrand  zetteden  en  één 
verbrandden*  Een  Zeeuwsch  Matroos  hadt  tie 
ftoutheid  óm  het  ankertouw  te  kappen  van  het 
Schip  des  SpaanfèhénVice- Admiraals,  de  Blic- 
QUY,!t  geen,  door  de  ebbe,  afdfyvende,  van  de 
leeuwen  omringd  en ,  ha  een  bloedig  gevegt, 
vermcestcrd  wordt.  d'Avila  zelf  Ontkomt  ter 
naauwftr  nood.  Hy  volvoert  egter  'zyn  oog- 
merk,-en  verzorgt  Middelburg,  Aröömuiden 
én  Rammekens  vaiï  zoo  veel  voorraad,  dat  dé 
belegerden ,  voor  een'  langen  tydy  daar  aan 
genoeg  hadden  (fj.  ' 

*  BI.  439.  T,  13:  V.  o.  ^,  7/5J  Oogstmaand  ge- 
tukte  heh  Rammekens  in  te  nemn.^^  De  Vlis- 
jgngers  hadden  reeds  ,  in  Lentemaand'  Üeezn 
jaars,  een  aanflag  gemaakt 'ojp  Rammekens, dlè 
vrugtloos  w^s  uitgevallen  (£). "  Nu  wier/3t  de- 
zelve^ mét  meerder  magt  en;  belefd,  onderno- 
men en V binnen  vyf  dagen,: gelukkig  voltoöirf. 
liet  Kafteel.ging,  den  5  vanïlooifflaand,  over 

-  (ff)  Le  Fetzt,  £/v*  10. /•  «46.  Db  TAfsift,  p.  176.  en  177* 
C ƒ )  Lb  Pbtit.  l/o.   10^  f.  948, ' Alw.  Ckrmjk*  kh  849. 

yAN  METKMElf.  /  81,  f7^  ^ 


io8         BYVOEGSELS   ew 

by  verdrag, wordende  de  bezetting,  met  bunoe 
wapenen  en  bagage ,  naar  Middelburg  geleid  (A> 
De  bemagtiging  van  deeze  Vesting,  vooral  ter 
zaake  van  'c  beleg  van  Middelburg,  wa^  van  *t 
grootst  belang  voor  de  zaak  des  Prinfen  van 
Orange,  en  diende  byzonder  ter  zyner  bemoe*- 
diging;  gelyk,  uit  zynen  Brief  aan  Sowoi,  den 
9  derzelve  Maand,  te  Dordrecht  gefchreeven, 
kennclyk  is  Qi). 

BI.  439.  r.  8,  v.  o,  ,,  Maar  * — Beau- 
vois  . —  zeilde  door  de  Roompot.^*  Bbauvois, 
den  5.  van  Oogstmaand,  met  zyn  Vlqot  van 
Antwerpen  vertrokken ,  was  >  den  9. ,  in  't  ge- 
zigt  van  Vlisfingen,  daar  de  Zeeuwfche  Vloot 
hem  opwagtte.  —  Doch ,  't  kwam  tot  geen 
hoofdtrefien ,  om  dat  (Ie  Zeeuwen  last  hadden 
niet  anders  te  vegtcn,  dan  onder  befcherming 
van  't  gefchut  van  Rammekens  en  het  ander 
Bolwerk,, .op  den  hoek  desDyks.  Beaüvois, 
ha  een  vlugt  Kogels  in  Vlisfingen  gezonden  te 
hebben  ,  zeilt  naar  Zoutelande.  en,  zo  ver- 
volgens naar  West-Kappel ,  alwaar  Mondra* 
GON  fchynt  aan  Land  gezet  te  zyn.  Hier,  eg- 
ter,  geen  gelegenheid  zyndeiotlosfingderSchc- 
pen,  zeilt  hy  jseewaarts ,  en  keert  met  een 
gunftigen  wind,  door  het  Vecrgat,  weer  naar 
binnei};  koomende.voor  't  Fort  den  Haak  of 
dè  Vrouweiï  Polder,  ten  anker,  Hicir  hadt  hy 
het  geluk  omtrend  twee  derde  deelen  van  den 
ingefcheepten  voorraad  te  losfèn:  dan,  een  op- 
komende ftorm  dbêdt  hem  drie  grootè  Schepen 
en.,  een  Galei  verliezen,  behalren  het  Vice- 
Admiraal-iSchip,  't  geen,  in  een  Scheepsftryd 
.    .       'T  .       .  mee 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL.     ioj 

met  de  Zeeuwen  ^  genomen  wierdt,  en  negen 
Schepen  met  levensmiddelen,  die  zig,op  de 
Viaamfche  Kusten,  op  't  Strand  zetten,  om  de 
Vlisfingcrs  niet  in  handen  te  vallen  (*). 

BI.  43p.  r,  3.  „  Eén  aanflag  q^Thoolen." 
Men  moet  ^zoo  het  fchynt^  twee  aanflagen  op 
Tholen  onderfcheiden.  De  eerde  in  't  begin 
van  Mey ,  onder  't  beleid  van  den  Gouverneur 
van  Veere,  Hieronymus  RoLLè,  die  'er,  met 
de  meesten  van  zyn  Volk,  jammerlyk  fneuvel- 
de  (/).  De  andere,  in  't  begin  van  Slagt- 
maand,  onder  beleid  van  Arend  van  Dorp, 
Gouverneur  van  Zierikzee,  die  mede  ongeluk- 
kig uitviel  (m).  Hoe  jammerlyk,  intusfen,het 
in  de  Stad  en  het  Eiland  van  Tholen  'er  uitzag, 
kan  men  opmaaken  uit  het  Smeekfchrift , 
't  geen  zy,  in  Herfstmaand  1573»  denHertoge 
van  Alva  aanboden ,  en  waarby  zy  verzogten ,  dat 
hunne  tilbaare  Goederen  in  't  openbaar  mogten 
verkogt  worden,  en  de  Penningen,  daar  van 
koomende,  onder  de  Soldaten  uitgedeeld,  mits 
de  Ingezetenen,  daarmede,  van  verdere  lasten 
van  't  Krygsvolk  ontheven  zouden  zyn  (jn). 

I^l*  439*  r-  a.  V.  o.  ^y  Twee  maanden  te  voe- 
ren!'' Hy  fneuvelde»  den  ii  van  Zomermaand; 
ter  gelegenheid,  dat  een  gedeelte  der  Middel* 
burgfche  bezetting  handgemeen  was  met  die  van 
Vlisfingen,  welken  bezig  waren  zekeren  uithoek 
van  den  Zeedyk,  tusfchen  Rammekens  en 
Vlisfingen,  te  verfterken,  en  den  Naslaafchen 
Schepen  waren  toegefchoten ,  tot  hulp  der 
Viisfingers  (ei).  BI. 

(k')  Ls  Pbtit.  Uv.  p..  ast.  en  i*Giiavbzani>8.  hU  345— S49* 
CO   Van  M&Ti&EN.  ĥ  8i.  Vib.    Hooft*  f  M.f.  tos* 
lm)  legëMW^  Stëst  VMMlêêK  ft  Z>.  U.  7é.  VAM  M»ini*X  Sa* 
(n)  Sathf»  M»  Gfffi.  */•  175  en  176.  , 
(ê)  9*G&AVEZANU.  i/»  |a$— sa7. 


Iio       BYVOEGSELS    tn 

BI.  447  '•  II-  V..0. .  S9  Op  dM  agtentwiiiT 
tigden  yan  Oogstmaand.'*  Dus  fchryfc  Wagb^ 
NAAR 9  die  VAN  Meteren,  Hoofd ,^  Boa  en 
anderen  volgt*  Doch  de  inneeming  van  Geerif 
truidenberg  moet  gelpragt  worden  xoid^n^eefi* 
tndertigfien  van  Oogstmaand  (Ipy 

BI.  45a.  i€.  r.  ^Ookhadp  hy  zig  daar  diep 
in  fchulden  gefloken.'^  Alva  hadt  niet  alleen 
zyne  fchulden  te  Anorflerdanv onbetaald  gelaacen^ 
niettegenftaandft  de  Regeering  hem  drie  Afg^^ 
vaardigden  nagezonden  hadt,  om  hem  daartoe 
aan  te  maanep,  maar  zelfs  de  Stad  eenigeVppfr 
regten  geweigerd,  op  welken  .*y  by  hem  lapg 
aangehouden  en,  wegens  haare^ goede  dienden 
aan  den  Koning  ,  zekerlyk  hadt  mogen  ftaac 
maken.  Reqpesens  fchynt  het  gedrag  van  zynen 
Voorzaat,  hier  in  gehouden,  niet  goedgekeurde 
te  hebben;  althans,  in  't  begin  van  zyn  beftmjr 
reeds,  den  2  van  Wintermaand  1574,  deedt  hy» 
aan  die  van  Amfterdam,  by  drie  openc  Brieve;», 
de  verzogte  gunden  verzekeren  (g^).        .  ^ 

BI.  45U.r;  %.  „  Agttien  duizend Menfchen/' 
Dat,  vplgens  het  getuigenis  onzer  Voorvaderen 
zelveiï,^,  de  .Hertog  „  tusfchen  de  18000.  en 
,,  19000  Perfoonepi  heeft  om  doen.  brengen,," 
is, voorheen,  door  een  kundige  hand  (r),aange- 
topnd  en,  teffens,  dat  dit  getal,  verkeerdelyk,^ 
tot  wel  40000,  door  anderen,  vergroot  is. 
Men  legt  Aj-va  ook  te  last,  dat  hy,  geduur^n- 
de   zyn   beftuur   in   de    Nederlanden ,    den 

Ko* 

r#)  L  TIN  NüWSENBüEO,  Koftc  Befchryv.  Ttn  Geertnii'- 
denb.  bU  S7— 19»  De  Heer  van  PoYiTy  die  de  inBeeming 
deedt,  heet,  foncyds»  Li$uttnati$  Gen$ra0l  van  den  Prinr«« 
Vwedfch.  Refol.  v«n  Gouda.  7  ?«»•  iS74«  PH'  ^5»  Y/i, 

C#>  Zie  Wao.  Amfiêwimm.  8  M.  h.  949-^3Si. 

(O  Zi»  Van  BB  WalU'/.  €.  èh  1319  C9> 


AANMERK.  op«st  VI.  DEEL;    u^ 

Koning  eo-Jbet  tand  meer  dan  52  Milliocnca 
Guldens  zou  hebben  doeri  verfpiU^n  (j)^ 
Op  wat  grond  is  my  onbekend* 

BI.  45  9.  r.  1 9.  3,  Zoo  fionden  's  Lands  zaken  , 
in  den  aanvang  des  jaaxs  1574,  toen  Requesens 
V  ontzet  van  Middelburg  ondernam''  In  Slagï- 
maand  van  'c  voorige  jaar  ^  hadc  men  reeds,  op 
lasc  v^  Alva,  te  Antwerpen,  een  aanzienelykê 
Vloot  van  Oorlog-  en  Voorraad-Schepen  be* 
gonnen  gereed  te  maken,  om,  daar  mede^  ^c 
ontzet  van  Middelburg  te  onderneemen.  D« 
Vlooc  vertrok  den  17  dier  maand,  en  dus,  op 
denzelfden  dag,  dat  Requesens  te  Brusfel  aan- 
kwam, onder  bevel  van  Beau vois^  die  dezelve , 
by  UllOt  in  twee  fmaldeelen  fcheidde,  doende 
de  groote  Schepen  de  Honte .  afzakken ,  ea 
het  ander  deel  den  weg  neemen  voor  by  Ber- 
gen op  den  Zoom^  na ,  sdvorens ,  te  Reimerswaal, 
eenigen  voorraad  .«n  ^00  Walen  aan  land  gezec 
te  hebbea. .  De  Zeeuwfche  Vloot,  g[eanker4 
by  Rammekens^.door  de  Zierikzeefchje  Wagt- 
fchepen^  hier  van  onderregt,  zeilt  de  Span- 
jaarden te  gemoet  en  treft  hen  aan  by  Wot 
phaartsdyk;  dan^  deSpaanfche  Schepen  ontwy- 
ken  *t  gevegt  ea  neemen  de  vlugt  naar  Bergen^ 
daar^zy  door  de  Zeeuwen  worden  ingeflooten, 
na  hun.aenige  Schepen  ontnoipen  te  hebben. 
Reimerswaal  wordt,, na  een  kort  beleg,  ingd- 
iioomen,  en  de  ongelukkige  Scad,  welke  mea 
vreesde  dat^  doprALVA,  met  meerder  bezetting 
zou  voorzien  worden,  aan  kooien  gelegd  (/)• 

Uec 

'  (f)  Oude  HoII*  Chren.  %  D,  iU  14.  Noptas  htm  zie  «ea 
verder,  eeni^e  byzooderhedcil  by  Bramtoms.  VUt  in  Cafi'^ 
•iéiM,  ifinftr,  itrang,  Tm.  wp»  70*  Vfjf^s  tpji,  DoMé  L*ËvEiQK. 
MUmêlr»  d§  GranveJle.  7.  i«  /•  57.  en  BoR.  6.  B.  i/.  474. 


na         BYVOEGSELS  en    • 

Het  ander  Smaldeel  der  Spaanfche  Vloot  ^ 
eenigen  tyd  tegen  over  Baarland  ten  anker  ge- 
legen hebbende,  was  naar  Antwerpen  te  rug 
gekeerd,  en  wierdt,  aldaar,  op  nieuw  gereed 
gemaakt  en  verfterkt,  op  last  van  Requesens, 
die,  na  aan  Juli  aan  Romero  een  naauwkeurig 
Berigtfchrift,  den  23  van  Louwmaand  1573,  te 
Antwerpen  gegeven  te  hebben  (y),  de  groote 
Vloot  in  eigen  perfoon  den  volgenden  dag  af- 
vaardigde. Haare  lotgevallen  zyn,  door  Wagen., 
kortlyk  befchreven ,  dog  meer  uitvoerig  door 
s'Gravezande  (w).  AUeenlyk  meenen  wy  hier 
te  moeten  aanteekenen ,   dat  de  Zeeuwfche 
Admiraal  Louis  Boisot  ,  in  deezen  feilen  ftryd, 
door  een  kogel  zwaar  gekwetst,  met  verlies  van 
één  oog,  's  daags  daaraan,  den  30  van  Louw- 
maand, teVlisfingen  wierdt  binnen  gebragtf^). 

BI.  461.  r.  14.  „  Baar  men  groot  gebrek 
aan  Mondbehoeften  hadt''  De  honger  was  in 
Middelburg  zoo  hooggaande,  dat  men  zig  niet 
alleen  met  paardevleesch  moest  voeden ,  maar 
zelf  honden,  katten,  rotten  en  muizen,  greeiig 
naar  binnen  floeg,  en  verkogt  (y). 

BI.  461.  r.  3.  V.  o.  ,,  't  Verdrag  merdt'^ den 
18.  van  Sprokkelmaand ^  getroffen.*^  Dit  ge- 
fchiedde  op  Rammekens,  tusfchen  de  Gemag- 
tigden  van  den  Prins  en  'van.  Mondragon,  die 
het  Verdrag  ook  wederzyds  bevestigden  (2). 
Ten  zelven  dage ,  wierden  de  Burgeraeefter 
Adriaan  Jacob  Joosen,  de  Penfionaris  Zon- 

NIUS 
(%)  Lb  PiTiT.  Livm  11.  p,  a7i— 27S. 
{w^)  Hifi.  AMtêêmfibék,  bi^  aS4— 398. 
(«>  Lb  Penr.  /.  c^  p.  274. 

{y)  s*GftAYB2ANDK9  HiJfêT»  Jënêinjchëkm  hl»  409—404*  Ophêl^ 
S-  é7«  en  71. 
(z)  Men  vind  dit  Verdrag  by  Bozk»  %  D.  U»  SSS  en  S54« 

co  LS  PiTlT.   p»  276. 


AAMMERE.  o#  HÏT  VI.  JDEeL    1(3 

Mtui  én  de  Oud-Secr^aris  dii  Jongb,  hi  eüi 
gehouden  Vergadering  met  Wee  en .  Raad  i 
mitsgaders  Weesmeefteren^   Kiezers ^  Tiiexan* 
riers.  Dekens. en  Beleders  van  de  Schi^tteryea 
en  verdere  notabele  logezetepen  der  Stad  j  ge*, 
magtigd  om  de  onderhandelingen  verdei:  met 
den  Prins  voorttezetten;  met  dat  gevolg;  dac 
zyne  Excellentie  >  die  verklaarde  niet  gezind  te 
^yn  met  de  fiurgery  der  Stad  eenige  Capitulatie 
te  maken,  dan  alleenlyk  uit  zyne  .eigen  Vor^ 
flelyke   genade    te    verlewen  ^     'c^een   hji 
goeddagt,  den  19.  derzelve  maand,  te  Vlidlngen, 
een  Verklèringe  gaf,  behelzende  de  Voorwaar- 
den i,  welHe  hy  der  Stad  toeflond ,  en  waar 
mede  dé    Regeering ,    den  volgenden  dag  i 
genoegen  nam,  in  hoope,  dat  zyne  ExceÜendé 
de  Privilegiën  en  Vryheden  der  Stad,  uit  deii 
naam  van  de  KöninglykeMajeftei|,,  vermeer-  ^ 
deren  en  liiet  verminderen  zoude  (^).   ,  ,   , . 
Bi.  463.  r.  14*     ^i  Éi^ne  Doorlugtjgheid 
yerkiaarde    eerlang     Vlisfingen     én    Veere 
yoor  vrye  Graafelyke  Steden  enz/'    Dé  ^rini 
van  Orange  was,  in  Wintermaand  I5J^3>  V^^ 
Delft  vertrokken  naar  geland  en  ,'den  30  dief 
maand  ^  na  Zierikzee  en  Veere  bezogt  te  iieè^ 
ben,  te  Vlisfingen  aangeland  (^),  daai:  zj^né 
komst  de  grootfte  vreugde  baarde.  Hy  déedti^e 
drie  Steden^  die  zyne  zyde  hielden,  rbefchryvéii^ 
pm  den  9  van  Louwmaand  des  jaars  1574  ^  te 
Vlisfingctn,-  Staatsgewyze  by.  cien  te  kdmeni 
ten  einde  een  vasten  voet  van  Regeer ipge,  ge-* 
duurènde  de  onlusten  ^  te  befaameUé  De  Aigé- 

^         .        i^aaf^ 

(*)  i*dïiAvRaÉATioÈ.  i/.4i'i-^4iV*,  ei  Bom  ftA  ht:  èsè-^f^} 
(ij  Lk  Pnnr»  i^w»  loi  /«  2$7«.  Hmjei  J»iUU  L.ji»  pi  ipg: 


il4      '    feVVOB'OSELS  Él•^ 

<Wi-(»gd«i/'sPrtiiftb  worflag  gehoord  liebi. 
Uriéei  bhigtcny  vervolgens,  den  last  in  van  dt 
MagHlnitac ,  Raaden  Schutceryen  hunner  Steden  } 
ihitóVj  den  2  rm  Lentemaand,  deeeifte  lm 
ftfüftife  voor  het  CoUegie  van  Gouveneun  eo 
Riadèlï  van  Zeeland ,  Staatsgewyze ,  wierdt  vast* 
^dd,  waar  toe ,  Misilven  dé  Goiiverneurs  van 
Zlcrikzee,  Vltsfingen  en  Veere,  van  Ddtp, 
BbisoT  en  Jünius,  vAt  de  drie  Steden  benoemd 

tVÏèftlen     GpRNELliS     WEItKENDET    L»V£NSZ.  9 

Anthonis  van  der  Sictele  txL  Jacob  Campe, 
behoudens  het  tegr  van  den  Prins  ,  om  een' 
tévétiiéh  'ér  by  te  voegen  (c).  Ten  zelven 
dage ,  wierdt ,  doör  den  Prins ,  als  Stad-» 
hoïider  en  Kapiteiil-  Generaal  over  Holland, 
Zeeland ,  West  ^  Friesland  en  Utrecht ,  ia 
Anarn  en  van  wegen  zyne  Majefteit ,  mee 
Advys  en  Confent  van  de  Gouverneurs  van 
Zierikzee  en  Veere,  en  van  de  Raden  nevens 
den  Prince,  aan  de  Stad  Vlisfingen ,  te  Middel- 
burg,,  gegeven  een  zeer  aaöirferkelyk  Privilegie 
(rf)  én,  den  ii  derzelve  maand,  «en  dergdyk 
aan  de  Stad  Veere ,  met  Advys  en  Confent  van 
de  Gouverneurs  vaö  Zierikzee  en  Vlisfingen. 
(ir^Zö  alsook  zyne  Dooriugtigheid,  twee  dagen 
teivooren,byeen  ander  Privilegie,  herDcM-p  Ar- 
nèmufaen  befchonken  hadt  met  Stads  regt  en 
andere  Vryheden  (ƒ).  Het  fchym  dat  de  Re- 
gêeriftgvan^  Middelburg,  welke  eerst  den  aa. 
vatr  Lentemaand  veranderd  wierdt  ^g),  in  deze 
Raadspleegihgeh  geen  "deel  gehad  bebbcl,en  dat 

(é)  Sëtisfaetiê  van  Goes.  */.  %9^7' 

i,éf)  BoxB.  ep  RsitteasB.  i  D.  ^/«49S— 103«  c«  f  i>.  hh  555 

(O  Boxü.  ï  X).  bi.  ïlaS-a$S.     ' 

( ƒ )  fidxH.  t'  D.bl.  58^-559»  v    .       ..  . 

ff)  S'G&AVIZAMBI«  hf,  S^tMódS* 


AANMERK*  ol^  mi  Vt.  DEEL,     115 

de^Prms  zig  tot  deeze  zaken  beeft  bevoegd  geoor- 
deeld, üic  hoofiïe  van  het  beding,  by  de  over- 
gave dier  Stad,  door  hem  uitdrukkelyk  gemaakt» 

BI.  463*  n  10.  si  Zonder  datmy,  H^egens 
^fgeyolg  hier  Van,  iets  gebleken  is."  Uit  het 
Register  ten  Raade  der  Stad  Middelbürgblykt^ 
dat  ook  de  overige  40,000  guldens  betaald 
zyn(A), 

BI.  464e  i*.  i.  De  Rvk.**  Elders,  bundelt 
Wag.  breeder  over  de  wyze  van  zynontflag(i(^. 

BI.  465.  r.  3.  V.  o.  „  Hy  en  nog  eenigen 
werden  onthalsd  en  gevierdendeeld ;  anderen  j  óni 
iunner  jonkheids  wille ,  verfchoond."  De  oor- 
fprongiyke  Stukken  leeren  my,  dat,  in  Oouda 
en  voor  den  Regter  van  dié  Stad  ,*  alleenlyk 
Adriaan  Pietersz.  en  Pieter  Jansz.  Sl&ötema- 
*^r,  gevonnisd  waren,  om,  ,,  op  V  Schavot 
^,  agter'^t  Stadhuis  ^met  den  zwaar  de  tea^or den 
^y  ë^ft^^^'^*  't  Hoofd  van  den  eerden  moest  ^>  op 
^,  een  ftaeck  bóuen  *t  Cafieel  worden  Ifuyt^ 
„  gefieecken ,  fyn  lichaem  gequar tiert  en 
^y  die  yiefendeelen  de '^y er  poorten  deejer  Stede, 
>>  vuytgihangen  ;**  terwyl  dat  van  den  tweeden 
moest  worden  gefield  ^^op;  een  ftaeok  op*tVla^ 
j,  mimpoortgeti  en  zyn  lichaem  hegrauen  (1t)l* 
Welk  Vonnis  ook  zal  zyn  uitgevoerd  (/).  Op 
den  a5.  van  Grasmaand  daar  aan,wierdt,  by  del 
Vroedfchap ,  beflooten ,  den  Zoon  van,  UeV 
GsRRiTis^;. ,  gèaufugeérdert  >  ( anders  gezegd 
Jan    H  jb  y  }    door  den   Hoofdlcbouc ,    des 

Hvondsf 

Qf)  f'GRAVUAinii»  f  weedé  fCenwgediif*t.  ens.  hU  4S2,4S3>  ss^. 

ii)  BefcbryvA  ▼tn  Anft.  9  D.  Ut*  354'~-3S7 

(jk>  Grifliimel  Vmmk  Boeck  der  Stede  vtn.  der  OoMde^ 
lïegiancade  m«  den-ita^e  issp»  iU  l^n^  ^.  0f  ao  Fêtfti 
1574.  ^^^^  ÊVWÊimmni. 

ij)  B0ft4  /•  €4  kfé  4S7.  t#/.  I. 

H  s 


ii6       BYVOEGSELS    £N 

avonds  5  buiten  de 'Stad  te  doen  leiden  ^tn)^ 
Voor  't  overige,  (doch  waar  van  my  niets 
blykt  by  onze  Schryvers,)  wi«:dt  de  zaak  der 
verdere  Gevangenen  ,  die,  gedeeltelyk,  hunne 
•Maagfchap  onder  de  Regeering  hadden,  door 
.de  AVet,  onverminderd  Stads  Privilegiën,  ge- 
fteld  in  handen  van  den  Prinfe  (/?).    Of  zyrie 
Doorlugtigheid  'er,  federt,  eenigen  deedt  firaffen, 
is'niy  niet  gebleeken,  maar  wel,  dat  de  Raad 
nevens  hem,  alvoorens  'er  gevonnisd  Wierdt,  de 
gedagtcn  der  Stads  Regeering  innam ,  en  dat  de 
Prins,  op  den  29  van  Wynmaand  en  den  27 
•van   Wintermaand    des    jaars    1574,  vergif- 
nis fchonk  aan  Claes  Dirckszoon  Diert,  en 
Hevnrick  Gysbrechtsz  ,  om  dat  zy  fimjpel  wa- 
ren, en  het  verraad  niet  zelfs  bedree  ven,  maar 
flegts  geweeten  en  't  niet  geopenbaard  had- 
den 

(m)  Vroeëfcfaapsb.  Oouda.  a6  Aprilis  isr4«  ^/«  ^9  ^* 
(«)  Dit  leert  men  breder  uit  de  Vreedfcbaps  Refolutie  vai  den 
jetif  9Uy  1574»  ^n  deeze  woorden  „  Gtbtiri  by  my  Hfttn  d* 
^  Burgtrmfn  bit  vêr/amck  ênde  sêwgtmên  vtm  gym  Prp  ExcêlU» 
,,  Rasdty  btUng9n  itn  Pêrfionêm  tMyr  vuyt  zgtckê  vam  mrrëti 
^  gevMinkêlick  gym^  vjf  9yL  mêi  Ubtfw  ia$r  #s#r  JmfiiHt  fiUên 
^9ilhn  iidmMfir9ff%  bibbtm  Smrgêrmrêm  Mtwmêlgtniê  mtt 
j,  Stifêm  éUur  oMgr  êmdêrlingê  giodayfêêrt^  dwêltkê  ny9t  lytwr 
^  ê»  fêêgên^  Urn  JifiMêiê  m4intiimr9m9ii4êridr9£t9ri9^  Btvym- 

•„  iin  •éebtbêmtj  é-r  vêrmdêfitigê  vtm  VrnifcbÊfpêm ii  mtkm- 

„  rfffi»  I  Coihgii  vêM  vjernmtrstt  Burgêrmftm  ,   êiJHmSêbef»^ 
,,  iMfi  fiyit  te  mêgên  bêcamtm ,  $a  ju  dêr  filuêr  Zéttkê  v^ffz.  i€ 

\jm9gMfint9Êrti0r§m,Aemg€Üeü  het  meerendeel  vt« 't  jegen- 
„  woordige  CoUegie  yan  de  Burgcmren  en  Schepenen  zeer 
9,  nae  gemaechcaelc  en  bloetbe wanten  zyn  van  ettelycke  der 
„  vAorfz.  gevaneenen»  mifs  ueltkê  my»  Hê9r$n  mê§rfikr§M§n  de* 
„  £tx  zaecke  gantielicken  zyn  fiellea  |n  handen  yan  zyn  ¥. 
G.,  ommc  daer  inne  gedifponeert  en  gedaen  te  werden, 
9,  gelyck  ^yader  F.  G.,  dat  beft  bevynden  fal  te  behoerea, 
„  Mits  dat  tzelue  iiyetprejudltieren  en  fal  het  Preuilegie  de- 
,,  fer  Stede  •  erT  onuermmdert  dien.  Athm  ttr  Cêmer  i$n  x^l'* 

'„•  01^  iS74t  Pi$.BMrgêrmr$»  ém  Sebêfêmn^  f.  c.  bh  69  #ƒ#• 


AANMERK,  op  het  VI.  DEEL:     117 

^en  ((^).  Ik  weet  niet  of  Clabs  Dirckz  dezelf* 
de  is,  van  wien  de  Refolutien  van  Hollandsen, 
uit  dezelven,  onze  Wagen,  fpreeken,  onder 
den  naam  van  Reinier  Dircksz.  't  Is  zeker 
dat  de  tyd  vry  wel  overeenkomt.  Ik  vinde  wel 
van.eenen  Claas  Dirckjsz,  maar  niet  van  Rei* 
NiÉR Dircksz,  by  de  Scbryveren gewaagd  (p). 

Bi..  4^87.  r.^.  v.  o.  „  Met  den  aanvang  van 
Herfsttnaand^waren  te  Rotterdam  gekomen  de 
Admir aaien  Lodewyk  van  Boisot  en  Aoriaan 
WxLLEitfszooN,  met  eenige  v^elbemande  yaar^ 
tuigen  >  mond'  en  oorlogsbehoeften^  in  Zee» 
land  verzameld."  Gouverneurs  en  Raaden  van 
Zeeland  hadden  eerst,  door  middel  van  een 
bede  aan  de  vier  Steden,  getragt  eenlgen  voor- 
raad van  penningen,  voor  het  ontzet  van  Lei- 
den, te  verzamelen.  Boisot  hadt,  vervolgeps, 
door  een  leening  by  de  Kooplieden,  getragt 
daar  in  te  voorzien;  maar  zyn  yver  hadt  heni 
bet  misnoegen  yan  Middelburg  op  den  hals  gé^ 
haald.  D^eze  St^d  bleef  nogthans  niet  in  ge- 
breke, om,  hoe  zeer  nog  zugtende* onder  de 
gevolgen  van  een  langduurig  beleg,  de  poo* 
gingen  der  Zeeuwfph^  Vlootvloogdeh  kragtdk- 
.dig  te.onderfteunen,  zo  dat  zy  zelf  befloot 
de  klokken  der  Stad  te  verkoopen,  en  daar 
voor  in  te  koopen  yzer  k^non  (q). 

BI.  49  8.  r.  5.  ^,  De  Prins ,  de  Edelen  en  Steden 
booden,  eerlang  — ,  ^/^Leidenaaren  — .,  vry- 
heid  vari  tollen  —  (?ƒ  eene  Hoogefchool — 
aan.^*    Bejialvep  't  zeggen  yao  Hoofd,  hier 

aari- 

C«)  Memoritel  Tan  Ernst.  «/.  57*  ^*  tn  6f  Pfê.  Vtrgel^ 
RefoU  Holl.  it  Oa.  1574-   ^^*  14^  c"  '47*  > 

(>)  Zie  BOKT-  /•  ««  #/•  486'  en  Walvis,  /..r.  R  8^ 
(f)  8*OMVIZi{tfOB.'iW»  M0  Vtrêcht  UfiM^U  J^yl^g%  Al 

H  3        ' 


lig         BYVÖEGSELS    km 

^ingtküktS^  Uykt  my  niets  zekers  rztt  deeze 
aanbiediogen ,  na  V  overgaan  der  Stad ;  maar ,  al- 
Icenlyk,  dat  ^  geduurendt  de  pwee  Belegerin- 
gen ^  dé  Staaten  den  Leidenaoren  beloofd  had- 
den van  veele  leasten,  zo  zy  't  Beleg  uithiel- 
den, te  zullen  ontflaan;  waar  óp  de  Ingezete- 
nen, nog  ten  jaure  Ï577 ,  aandrongen  en;  ds 
toen,  êeh  vfjten  Jaarmarkt  Verkregen  (f): 

Wat,  byzonderlyk,  het  aanbod  eenerHdoge- 
fchool  betreffe ,  men  heeft ,  reedS  voor  my ,  ïtaör 
gemerkt  (j)  ,  dat ,  in  de  Refolatien  van  Holland  , 
hier  voor  geen'  grond  te  vinden  is.  De  Staaten  ver- 
klaarden, op  den  4.  van  Louwmaand  des  jaars 
1575, aan  cfen  Prince,  dat  zy  j,^nopQns  het  op- 
„  rechten  van  een  publiqueSchole  ende'Unlverr 
\y  fiteyt  binnen  den  'lande  yan  Hollandt^  wel 
^y  eertydsy  goede  n^ille  gehadt^  ende.  ookeenigA 
„  concept  hadden  gemoed  f,  maar  dat  hetzelve» 
,,  tot  noch  toe ,  te  rugg^  gefteld  was  ge  weeft  door 
„  de  dagelykfche' zwarigheden  der  kryghsbe-^ 
„  róerten;  dan  dat  zy,  als  nuy  ter  voldoening 
,,  van  zyner  Excel!:  fcjiryven  en  falutaire  ver» 
„  maningc,  eintelyky  bèflooten  hadden  defel- 
^y  ve  Üniverfiteit  te  doen  vorderen,  en  de  Stad 
,,  Leiden,  tot  de  plaatz  van  dien,  verfcofen.'* 

In  de  Vroedfchaps  Refolutien  der  Stad  Gou- 
da, van  den  22.  van  Wintermaand  des  jaars 
Ï574  {f)^  leest  men  deeze  woorden :  ^,  Up 
,j,  boyderi  js  ter  Vroetlbhap  by  de  Burgemrea 
«  gèpropon^err,hoe  J^/;2:j;f  yerflaen  dat' men 
,,  jn  Hollandt  van  meeninge  ^s  'een  Uniüerfiyr 
3JI  tep  op  tefttlleny  Ende  foe  defe  ftede  jegen- 

,,  woo?- 

(r)  MiKR.  Handr.  van  Lef  den.  Ih  yxl  en  389» 
(i)'  s*GravgzanQ£,  Unie  berds^t*  hi'iio*  {ê\    « 


AANMERIL  op  hst  VL  DEEL.    119 

i,  woordelick  van  fohere  jweluaene ,  ende  nerin- 
,,  ge  es,  jstzeluejn  cojcatie  (commumcaüé) 
„  geleyt  ende.omö  gevraechc^  off  men  Jn  ge^ 
„  ualle  als  bouen  yan  Stats  y^gen,  folUdtenn 
j,  jial^  om  dvoorfz.  Uniuerfiteit  alhyir  tt  hei^ 
3,  ben ,  Waerop  gerefoly&ert  Js  fukx  te  doen 
;y  vêfJouckenJ'  Gouda,  &boon  één  der  Hoofd- 
iteden,  hadt  dan,  ten  deezen  tyde,  denkelyk, 
zsixt  Leiden  nog  geai  aanbod  gedaan. 
'  Ik  zoude  den  loop  der  zaaken,  onurend  de  ' 
oparigdng  van  Leiden*s  Hoogefchool,  voorniy, 
op  grond  der  bovengemelde  en  andere  reedeneci, 
tot  nog  toe,  dus  opvatten.  Dat  men,  reeds  een 
geruitnen  pooz  vö^^fe  Belefigering  vanLeiden^ 
erhftig  gedagt  heeft  een  Hoogefchool,  mHoL 
iando( Zeeland i  op  ce  rigten,  waar  toe  men  zelfs, 
by  de  Staaten  van  Holland,  met  betrekking  toe 
hun  Gewest,  e^n  fchetze  gemaakt  hadt,  doch 
\  geen  egtèr  de  tyds  omftandigheden  verhinder- 
den werkflellig  te  maaken ;  dat  men ,  n{f  V  ontzei 
van  Leiden,  meer  lugt  krygende,  toen  ook  dat 
denkbeeld  weder  w>kker  is  geworden,  waar 
op  Burgemeefterqn  van  Gouda  (uit  welker  Re- 
geering Mr.  Jan  Jacobsz.  (fi)  één  'der  Raaden 
was  neyens  zyne  Excellentie^  'er  aan  de  Vroed- 
fchap  kennis  van  gaven,  op  den  a 2  van  Win* 
termaand,  boven  gemeld;  dat,  ondenosfchea, 
de  Staaten  van  -Holland  zig  toen  nog  niet  be- 
paald hebbende  nt>pens  de  juistöStad  of  plaats, 
de  Goudena^uên,  hierop, bigreepen  aan  hunne 
eigene  Stad:  té  -  mogen /cn  te  moeten  denken: 
dat  dQ  last  van  Gouda,  ('t  geen  eenige  daagen 
gedraald  hs^dt; -ter  dagvaard  te  komen}  (y)^ 

aan 

(•)  VroedfckapsK  v2n  Goudé,  Refol.  vtn  %oMêéutiy  en  15 
Sêfi.   1574;  Vergelf  Wagen,  alhier,  il.  899.  r.  13* 
(y)  RefoU  van  Holland.  17  Dec.  Ig74.  hU  %su 

H  4 


120        BYVOEGSE^LS   en 

^%n  den  Prinfe^  nu  in  Zeeland  zynde  ^  denk- 
lyk  nier  tot  op  den  a8.  derzelve  maand ,  zaS 
-zyn  verborgen  gebleeven,  ce  minder,  daar  de 
Vergadering  van  Holland  by  een  was  en ,  ter 
zaake  van.  een  voorgeflagen  Verdrag  door  Re- 
QU£SENS|.  deHeeren  Van  Wyngaakden  en  Ka- 
merling ^  op  den  ^5*^  naar  hem  gezonden 
.wierden vdie  fpoedig.  reisden  (w)  en  hem  ook 
van  dit  werk,  gdyk  men,  met  grond,  vermoe* 
den  magy  zullen  gefproken  hebben.    Dat  de 
Vorst,  op  dien  a8*  van  Winteimaand,  een 
brief  afzendende  aan  de  Staaten  van  Holland, 
;daar  in ,  wel  de  noodzaakiykheid  der  oprigting 
eener  Hooge  School ,  binnen  Holland  of  Zee^ 
land 9  aanprees  en  zyne  keus  op  Holland  liet 
vallen  (x)^  maar  zig  egter,  nopens  geene  be- 
paalde Stad  of Plaatz ,  uitliet ,  vermydende ,  langs 
deezen  weg,  één,  of,  misfchien,  meer  Hoofd- 
•ftedén,  in  haare  verzoeken,  opemlyk,  voor  het 
hoofd  te  ftootèn  en,  teffens,  zig  zelve  bloot 
te  ftellen,  indien  men  eens  't  oor,  meer  haar 
een  andere  plaatz  dan  Leiden ,  liet  hangen ;  dat 
-hy,  des  niet  te  min,  voor  zig  zei  ven,  en  als 
ibeloofd  hebbefide  der  Leidenaaren  dapperheid, 
aan  hunne rlvinderien  en  Kindskinderen,  te  zul- 
len gedenfecji  (y^ , tot  die  Stad  neigende ,  en  dee- 
M  zyne-byzonc^  meening,  door  Mr.  Jacqües 
Tayaert,  (dieu  hy.,  yoorzigtiglyk,  ten  dien  ein- 
de, met  zynen  Brie£  herwaarts  gezonden  hadt) 
^n  ecnige  Ledenvan   Staat  hebbende  doön 
open  leggen,  hier  op  de  zaak  een  gunftiger 
,  .  . .  keer 

^    <«»>  Refol  Hol],  ftft,  as»  &t  ^<^-  iS74#     s'GftAficAND^» 
.  ^.  «.  hl.  is^8. 

Cx)  Mic&is .  Handr.  van  Leid»  th  Slg. 


AANMERK*  op  het  VI.  DEEL.    lai 

keer  voor  Leiden  nam  en  *t  gehoele  werk, 
reeds  op-  den  4.  van  Louwmaand  des  Jaars 
1575 ,  naar  'sPrinfen  wensch,  ter  Vergadering 
van  Holland,  wierdt  beflooten:  welke  fpoed, 
voor  't  Dverige,  van  daar  kwam,  dat  men, 
ten  zelven  tyde»  (gelyk  ik  reeds  aanroerde,) 
handeldp  over  een  Verdrag  niet  Requesens 
en,  by  't  fluiten  van  dien,  naar  meening  van 
zyne  Doorlugtjgheid,  een'- ftllftand  van  wape- 
nen zou  geboden ,  en  de  hoop  afgefneeden 
morden  tot  oprigting  der  Hooge  Schoole  f«). 
In  de  Goudfche  Refolutien ,  vinde  ik  niet , 
(en  'c  verdient  eenige  opmerking)  dat  van 
de  bovengem.-  Stads  last,  en  't  geen  'er  op  ge* 
volgd  was,  eenig  il^/jD(?r/ is  gedaan* 

BI.  498,  r.  4.V.  o.  ,,  Heidelberg  en  elders 
in  Duitschland,  van  waar  hy  de  eerfte  Hoog» 
leeraars  in  de  Leidfche  Akademie  herwaa^-ds 
bragt.  "  Languet  fchryft  wel ,  dai 
Mamïix  naar  Heidelberg  kwam,  om  Bedie- 
naars des  Woords  en  Hoogleeraars  op  te  zoe- 
ken, terwyl  men  zig,  zo  veel  mogelyk,  fpoed- 
de,  om  de  Akademie  te  Leiden  plegtiglyk  te 
ftigten;  doch  hy  fchryft  niet,  gelyk  Wagen* 
hier  te  kennen  geeft,  dat  Marnix  de  eerfte 
Hoogleeraars  ,  van  Heidelberg  en  elders  in 
Duitschland^  met  zig  bragt.  Jfa,  indien  Lan- 
GüET  dit  laatfte  gefchreeven  hadt,  zou.hy  ge- 
dwaald hebben:  want,  onder  de  eerfte  Hoog- 
leeraars te  Leiden,  was  'er  niet  één,  die  van 
Heidelberg  of  elders  in  Duitschland  kwam', 
%e]yk,  uit  Meursiüs  en  anderen,  bekend  is,  . 

Cs)  Re£61«  HoU.  ^/.  !•  s,  4,  s*  &e  ea  4«  Jan.  1574. 

B  Y- 


B  YL  A  A  GE. 


•  Mett 

iMeft,  bi 
éeeze  By» 
wmf    en 

toevaUtg 
Tergeeten 

TtB    At 

tnikte  ge- 
wMgen. 
Het  dient 
focecaBy 
Toegfel  op 
ditVLDeel 
Tin  Wag». 


Extraft  uit  het  5.  Memoriaelbouck 
van  Mr.B.  Ernst. /0/.  ijao— <igt. 

„  Beroerende  djnundatie  geuaflen  op  - 
alderheylligen    dach    iö    t '  jaer 
XVc  ende  Tfeuentich."  ♦ 

„  Verclaringe  van  de  vafte  Landen ,  Eylan^dcn, 
Polderen  ende  anders  mitten  waterc  endc 
Storm  gemvndeert  ouerloepen  ofte  wech* 
gcllagen  jn  den  Graeftfcappe  van  HoUandt 
ende  dependentien  van  dien  als  Voiren 
ende  Putte  etc.  Zeelant  dacr  jnne  nyet 
begrepen.  Welckc  verclaringe  corts  nair 
djnvndatie  by  den  Houe  van  HoUant  acn 
de  Excie  van  den  Hartoch  van  Alue  by 
Miffiue  ouergezonden  es." 

„  Noorthollant.  •• 

„  In  den  eerden  Thontbofch  tot  drie  ofte  viet 
plaetfen  ouergeloepen  ende  duergefpoelt  mitte 
Noortzee  zonder  grontbraecken  nochtans  dair  jnne 
ende  wordt  die  Zee  gefchut  aan  de  oude  Slaeper 
diet  gehouden  heeft  endfe  noch  houdt. 

Die  Zypedyck  js  meeftcndcel  wcch  endc  tvrick 
dair  op  wonende  n^itzgaders  die  beeilen  oieefl  al 
verdroncken  ouer  die  hondert  pcriqenen  ende 
men  ziet  aldaer  zes  huyfen. 

In  Huysduynen  loopt  het  water  voor  fn  vuyt 
ffie  Noortzee  'ende  achter  weder  vuyt  in  die  Zuy- 
.derzee  ende  daer  zyn  wechgelpoelt  wel  hondert 
,hyyfèn  ende  verdroncken  wel  LX  Perfoenen. 

In  Tooch  zyn  *wech  gedreuen  'omtrent  LXJt 
huyfen  ende  drie  perfoenen  verdroncken  endc 
os'^einundeert. 

TotE^ont  op  Zcc  zyn  afgefpoelt  omtrent  vyftich 
huyfen» 

Tex- 


B   Y  X-  A   A   G    X. 

.  Texel  fi  gtiimuiideertt  Wieringea  ina  gel]rcki«g 

Tot  Zantfoort     %  ^ 

Tot  Ganvyck  Lzynmerckcl.  getal  van  huyfca 
.  Tot  Scheuenmgef .    mkte  duynea  affgeipoelt. 

Ter  Heyde         J 

Ende  die  gefaeelf  Noortzeeuf  tinge  (d). 

Die  vier  Noordercoggep  Drechterlant  Schager 
cnde  Nyecopperkoggcn  geheel  Waterlant  ende 
Zeevanck  zyn  gejnnundeen. 

Die  Velferdyck  by  Hacrlem  cnde  Sinte  Acqh* 
tendyck  jn  de  Beuerwyck  zyn  deurgebroeckea 
dair  deur  die  Stede  van  Haerlem  ^  in  haer  poortea 
ende  mueren  groote   fchade  geleden  hedt. 

Den  Huygendyck  buy  ten  Alcmaer  wordt  gehoudem 
jdeurgebroecken ,  daer  deur  die  twee  groote  Mee» 
r^en  als  die  Waert  ende  Schermer  in  een  comme. 

Diemerdyck  bouen  Amfterdam  js  deurgebroec- 
ken  omtrent  Naarden  cnde  zyn  daer  jnne  negen 
gaten  daer  jnne  het  diepfte  j^  derthien  vamen 
cnde  het  minfte  drie  vamen,  daer  deur  geinnun- 
deert  zyn  Amftcrlant  eüde  een  groot  deel  vaii 
Rynlandt  tot 'aen  den  Ryndyck  by  Leydcn, 
ëie  noch  gehouden  wort  mit  crachte  van  Volck 
vuyt  Delfflant  Rynlant  ende  Schielandt,  andem 
zouden  diefelue  Landen  van  Delfflant  Schielandt 
ende  een  deel  van  Rynlant  dat  noch  nyet  gt- 
jnundcert  en  es  mede  jnundcren. . 

Suyt  HoUant. 

Die  groote  Waert  gcno^mpt  d'AlbfatflerwTiert 
js  gejnundeert  deur  een  gat  geuallen  ómtretit  Pa- 
pendrecht  tegcns  Dordrecht  ouer. 

Die  Crimpenewaerr  es  gejnundeert  deur  zeuen 
giten.  . 

'  Noch  Zeuembèrgen  tNyewdant  js  gejnundeert* 
^     Tgeheele  landt  van  Voorn  heoiften  tVla^cke  j^, 
gejnundeert '  vuytgezondert    een    PoJierkeö  pftci 
twee,    . 

In 

M  Zo  leez  ik  ,  zonder  te  dvrveo  Terzftkertn  of  het  t^ngê 
bed«ide,  (zieode  op  den  U»tk  vêm  J^êl/tmd)  #|  itu  «ncttn. 


B    Y    L    AA    G    E* 

•  In  Voom otter  tVlackee  zynxvij  Polders ]nnegfe-« 

loepen  ,  als  dUytflach  van  de  Bofiiel  de  Noort- 
^de  van  de  Plate.  Die  Galenthee,  doude  Tonge, 
Battenoort '  CHnckerlant  oudt  Herkinge  ende 
nyeuw  Herkinge  Aertsdyckwal  die  Molenpol- 
der ,  Tzuyrnyenlant  doude  Plate  beneffens 
Dircxlandt  Meliffant  Rouxeniffe  Ouwaert  met 
Ste.  Chriftoffels  Polders. 

Tgehcele  landt  van  Putte  js  gejnundcert  ald 
Geeruliet  Spyckeniffe  Hekelinge  Symonshauen 
Biert  Schuddebcurfe-  Zuytlandt  Coorndyck 
Piershil  Roon  Portugal  Oudevliet  Pernis  ende 
Charlois  mit  alle  die  omleggende  Polders.  Ende 
zyn  alhier  tmeestendeel  van  alle  die  Bceften  ver-r 
droflcken  jnt  Zuytlandt  die  Sluyfe  vuyt  die  Putte 
gelprongen ,  ende  wel  xxv  Perfoenen  verdronken* 

Ende  dit  al  behalven  dat  tot  onfer  keuniffe  tot, 
defen  daege  toe  nyet  gecoemen  en  es ,  dat  vvy  wel 
beduchten  dat  noch  vallen  fal  bouen  tgundt 
voorfz.  es  (i)." 


(I)  Mr  is  geen  ntder  Opgasve»  it  de  MenloritaléU  tan  den 
BX>ve,  yoQrgekoomea, 


NB.  ïn  ïekere  Memorie  vao  den  Grave  vaw  dei.  MaAk,  by 
^OR  6.  B.  bt.  430,  leez  ik,  dat  hy  befchuldigd  wa4  óver  vol^ 
ftrekte  ^tf^êuwêmkragt  ^forccment)  van  êtn  dtcbtêrimdênBriêU.'* 
Deeze  plaatz  was  my  niet  «nder  't  oog  gekoomen.  by  't  maa- 
ken  der  Neu  alhier,  M  86.  C*).  Zo  zy  op  het,  daar  vttm^U 
de  geval,  zo  alt  *t  my  voorkomt,  ziet,  badc  LuMU  eroffiger 
reden  tot  «yn  pleitgeding,  dan  ik,  voorheen,  dagtc. 


De  Drukfeilen  ,  welken  in  het  4  eft  vol- 
gende Stukjes  deezer  Aanmerkingen  geflooperi 
zyn,  zullen,  in  het  vervolg,  worden  opgegeven! 
en  verbeterde 


3 YVOEGSELS 


E    N 


AANMERKIl^QEN 

pp  HET  ZEVENDE  DEEL. 


AANMïJRKINGEN 

VQOR     H]PT 
ZEVENDE     DEEL 
PER 

VAPERLANDSCHB 

HISTORIE 

VAN 

JAN     WAGENAAR. 

p  o  o  » 

m  H.  vanWïn,  M'.  N.  C  Lambrecbtsen, 
M',  Ant.  Martini,  E.  M.  Engelijerts 

EN    ANOE^UCN. 


T«  A  M  S  T  É  R  D  A  M,  BT 

JfOHANNES  ALLART, 

MDC  C:?CU, 


#       ,  f     J, .     {       V 


•/;  J.  X  -^  /. 


AL 


BYVOEGSELS 


E  N 


AANMERKINGEN 

OP  HET  ZEVENDE  DEEL- 


BI.  3.  o.  r.  „  Hy  (Willem  de  I.)  voerde^ 
onder  den  naam  van  'sKonings  Stadhouder, 
geen  minder  gezag  ,  dan  de  Koning  — •  zelf 
enz.  Men  herinnere  zig,  dat  de  Graaflyke 
Stadhouderen ,  als  Plaatsbekleeders  van  hun- 
ne Heef  en,  dezelven,  by  afweezigheid ,  ook 
in  opzigt  der  Wetgeevende  raagt  te  water  en 
te  lande,  vertegenwoordigden  (/a:)  en,  hier 
uit,  als  mede  uit  den  Aanftellingsbrief  (ICoi??* 
misfie)  van  den  Prinfe  (^),  moet  men  ver- 
klaaren  verfcheiden  daaden  van  gezag,  door 
onzen  Wagen.,  op  de  voorgaande  bladzyde, 
aangevoerd.  Ik  weet  wel,  dat  by  de  Last- 
brieven (Inftru&ien) ,  door  den  Koning , 
daags  voor  de  aanftelling  zyner  Doorlugtig- 
héid,  geteekend  (c)  en  den  Prinfe,  om  'er 
zig  na  te  rigten,  ter  hand  gefield,  dit  gezag 

mer- 

(0)  zie  myne  Aanmerk,  op  Waosk«  6  D.  bl,  39!.  r.  14.9 
alwaar  mea ,  in  plaatze  van  'c  woord  Aftm^iêu ,  moet  leczea 
Cérnmijpên^  en»  in  de  Noce  («)»  Slinokl.  i  />.  4  5fw  W.  74 
en  v»/gy. 
(V)  Memoriaalb.  van  den  Griffier  Ernst.  ƒ.  ait.  ^.— ai4« 
(O  WaatN.  beeft  ze,  federt,  uiigegeYCOj  ia  de  Bêfibryw^ 
M»  Jmfi.  3  i>,  kh  493.  en  99lgg. 

A 


a  BYVOEGSELS  bn 

merkelyk  befnoeid  is  geworden,  voor  zo  ver- 
re hy,  naamenlyk ,  verfcheiden'  zaaken  nier 
moge  ondemeemen,  buiten  den  wil  der  Her- 
toginne  van  Parma ,  toen    O'pper-Landvoog- 
desfe  der  Nederlanden ,    aan  welker  hrieyen 
en   beveelen   hem  gehoorzaamheid  en    onder- 
werping  bevolen  wierdt;  doch,  na  die  Vorftin 
uit  het  fiewiod  was  geraakt,  na  me^  de  ge- 
hoorzaamheid aan   Philips^   als  een   misleid 
Vorst  (</) ,    hadt  gefchorst ,  en  den  Hertoge 
van    Alva,    met  den    verderen    Spaanfchen 
aanh^g ,  voor  Vyanden ,  Oranje  alleen  voor 
's  Koning  wettigen  Stadhouder,  hadt  erkend, 
fprak  het  van  zelve,  dat,  nu  ook,  de.  laat^* 
gemelde  van  alle  verpligtingen  zyner  InftrUc- 
tien,  byzonder  van  die,  welken  hiepi  aan  d^ 
Opperlaodvoogdy  onderfchikten,   wierdt  ont'- 
flagen  gèagt,  en  by  gehouden  voor  den  on» 
aiidJyken  Vertegenwoordiger  van  den  Lands- 
vorst ,    die  alle    beveelen  geeven   en  al  dac 
g^jen  verrigten  mogt,  't  welk  men  begreep, 
dac  de  Koning  zelve  zou  hebben  moeten  en 
Ijunnen  verrigten ,  indien  hy  't  waare  welzyn 
van  den  Lande  beoogd  hadt. 

BL  4-  r*  4*  „  De  Staaten  —  plagden  p 
onder  het  bemind  der  laatfte  Graaven  ,  ge^ 
noegzaam  in  geene  zaaken  van  Regeeringe, 
gekend  te  worden."  Onder  de  vroegere 
Graaven,  hadt  dit,  myns  oordeels,  meer  of 
minder  plaatz,  naar  den  verfchillenden  aart 
dier  Vorften ,  en  de  omftandigheden ,  in 
welken  zy  zig  bevonden.  In  de  daad ,  fchoon 
het  hoogbeftuur  onzen  Graaven ,  als  Souve-» 

raine 

(/)  Zie  rnync  Aanmerk,  op  Wagsn.  6  J).  iU  S73.  r.  17. 


AANMERK,  op  mt  VIL  DEEL.       5 

Itiioe  Etf faseren  vati  den  Lande,  toekwam; 
fchoon  zy  ook ,  voor  zodanigen,  door  de 
Landzaacen  ,  gehouden  wierden  ,  en  fchocm 
de  ftelregel ,  dat  de  wet,  niet  alleen  door 
's  Forjien  wil^  maar  ook  door  toeflemming 
üer  yoorftaamften  ^  gemaakt  wierdt,  by  de  on- 
zen ,  in  de  middeleeuwen ,  niet  even  zeer , 
als' voorheen  by  de  Franken  (^),  ("welker  ge^ 
woonten  hun  anders  niet  vreemd  waten  C/}) 
in. zwang  fchynt  geweest  te  zyn,  begreepen 
egter  verfcheiden  onzer  Landsheeren,  dat  het 
byeenroepen  eerst  der  Edelen ,  daar  na  oo4c 
der  Steden,  en  het  :beraaden  tnet,  en  't  ver« 
krygen  der  toeftemming  van,  deeze  Verte» 
gen  woordigers  des  Volks ,  niet  minder  noodig  was 
toDllyving  en  vermeerdering  van  hun  gezag  en 
ter  betere  inrig^ng  en  nakooming  van  be« 
iangryk^  befluiten,  dan  tot  het  bewaaren  van 
den  inwendigen  rust  en  aangroei  van 's  Volks 
genoegen  en  weivaaren,  waar  aan  het  hunne 
20  naauw  verbonden  was.  Men  herinnere  zig^ 
onder  anderen ,  de  Regeering  van  Fix)rïs  V. , 
WttiLEM  IV.  en  Albrbgt  van  Beieren; 
(g)  zo  als  ook,  wegens  Willem  VI,  de 
St^en,  ten  jaare  1405,  ontboden  waren, 
om,  „  in  allen  faken,  tot  ons  lief  Heren 
^,  behoefd  Pe.  helpen  raden  (6}."  't  Moest ,  federt, 
den  Scaaten  zeker  hard  vallen,  al  meer  en 
meer,  ik  ze^ge  niet  tegen  den  aart  der  iVf- 

der» 

(«yzie'mynV  Aaomerk*  op  Waobst*  ft  D.  hh  a»*  r,  8, 
(ƒ)  Van  o^  SfiEGEL.  HiÖor.  «Ier  Vadwl.  Rftcljif  3  Hotfdfi. 

bU  $8  en  vóïgg* 
^(g)  Zie  Wagbn.  Vaderl.  Hift.3i>«  W«  %i9  co  vêltg,en  mjve 

Aanmerk,  op  3  i).  bU  357«>  en.s  />•  ^^*  3^*  ''•  ^^»    ZU  ook 

de  Aanmerk,  op   4  Z>«  &{•  ^9^*  r«  lo*  ^ 

(bT)  Blaff.  vaii  den  ArkelfcJiQ  Oorlog  ,  ter  L^^nluijEier  y^ü 

HoUand*  fih  a.  fji,  N«.  1/ 

A  ft 


.:a 


4  BYV.OEGSELS    EN 

derlandfcht  en  Duitfche ^- mvizr  der  Europee-- 
fche  Regeeringsgronden , niec  alleen,  oncfer  den 
Daam  van  Beden,  gedwongen  ce  worden,  coc 
het  opbröngen  van  hooge  èn  onverpligtte  geld- 
fommen  (i),  maar  ook  die  gelden  .  te  zien 
l)^(leeden  tot  zaaken,  die  zy,  als  de  meeste 
kennis  van  't  belang  der  Ingezetenen  hebben* 
de,  voor  de  hand  zagen,  tot  'sLands  bederf 
te  moéten  ftrekken,  zonder  dat  men  hen, 
egcer ,  met  de  minfte  raadpleeging  verwaardig- 
de, hoe  zeer  zy  niets  meerders  dan ,  flegts,dic 
wenschten  en,  nog  ten  jaató  1556,  ten  .op* 
zigte  der  Privilegiën  van  vrydom,  by  den 
Koning,  daar  omtrend,  aangehouden  hadden, 
zig  niet  wiUende  aanmaatigen  een  befluitende 
ftem ,  maar ,  eenvoudig ,  zeggende,  ,^  dat 
,,  zyne  Majefteity  de  Staten  gehoord  hebbende, 
yy  als  dan  noch  doen  mach^  dat  fyn  MajefteU 
„  gelieft  ^  ende^  mitsdien,  fyne  handt  daer 
„  door  niet  gejlooten  en  wordt  (Jt). 

BL  5.  r.  18.  ,9  Die  van  Holland  hadden 
zelfs  een  nieuw  Reglement  op  de  Regeering 
ontworpen/'  Dit  Stuk  was  eerst  ^,  btraempt 

(O  VergeU  myoe  Aanmerk.  oi>  Waouv.  s  />•  bh  ilf*  r. 
9.  van  nté.  De  wooideu  van  den  beroemden  CoMMffffis. 
een*  Schryver  der  is*  eeuw,  die  in  dienst  van  I^fups,  den 
Goeden  en  Karel  den  Scouten  geweest  was  9  asyn  aller  aanmer- 
.  kenswaardigsr.  Na,  in  t  algemeen,  gefprolcen  te  hebben  van 
de  poodsaaklykheid  om ,  by  gewigtige  gelegenheden ,  den  iraad 
der  Scaaten  in  te  neemen ,  vraagt  hy  Tom.  i»  Livk  s*  p*  854* 
„  r  •  V  «7  Rêy,  «#  Stigntur^  fur  ttrrê ,  qui  sii  p99V9ir^  êatra 
,, /#«  Dêmsi»»^  iê  mêttr§  urn  dtutêr  fur  têtSukffit,  /im  Odr§f 
,y  &  C0m/èn$tmtmf  dê  cnx  f  ui  /#  dóiwênt  faytr  ^  fi  mm  /«r  ii« 
„  rênmo  9  viehmcê?*'  en  hy  doet 'er  ftraks  opvolgen.  /.JsS* 
j»  Pfotrê  R9y  (de  France)  tfi  U  SHgnêur  du  mMdê,  fü  /# 
p,  amoim  •  CMüfg  dufêr  iê  €§  m$i  dê  dir§ ,  fmj  friviligê  dê  fêvêr 
„/«r  »#/  SubjêtSy  €ê  qtU  mê  f  hifi  9  car  ne  luy  ny  autre  la,** 
en  verder ,  p.  357.  ^  «»/  Prineê  nê  iê  pê9t  ëutrtmtnt  Itvêr  , 
fMê  par  09re9f.9  cmmê  dii  êft  j  fi  €9  mUÉ  pêr  $jratmiij* 

(i)  Refolut,  UqU.  t$S6.  bU  96. 


AANMERK.  öP  HET  VIL  DEEL.       5 

'^y  hy  den  ^  Gedeputeerde^  van  Dordrecht  ^ 
,,  helft  en  Gorinchemy  ten  bevele  ende  'upt 
,,  behagen  van  den  gefneenen  sCollegie  van  de 
,,  Staten  (/^.  De  Staaten  verbonden  zig, 
nog  nader ^  toe: de  nalcooming  van  dien,  op 
den  7.  ïvan  Louwmaand  des  jaars  1575. 

BI.  10.  r.  14.  yy  Ttrwyl  men  dus  om  meer 
gezags4n  de  Regeering  'woelde  y  —  wist  meny 
eerlang  y  niet  aan  wieh  men  zig  moest  vervoe- 
gen; om  dat  méri  niet  wist  waar  ,  of  in  wten  • 
de  opperfte  magc  in  Holland  geplaatst- was.'* 
De  eerfte  deezer  twee  zinfneeden  is  genoo- 
men,  uit  de  eigen'  bewoordingen  van  dea 
iE^infe,  te  vinden  in  deszelfs,  by  Wag.  ftraks- 
volgend ,  Voordel ,  aan  de  Staaten ,  op  den  twin^ 
tigften  van  Wynmaand  des  jaars  1574,  gedaan  i 
alwaar  hy ,  dezelvên  deedt  zien  yy  den  gr 90^ 
yi  ten  ende  hooghdringend.n  noodt  van  eeni- 
yy  ge .  goede  ordeninge  te  ftellen  y  beyde  in 
yy  faecken  des  Politycquen  Gouvernements.  ende 
yy  des  Kryghsy  op  dat  een  yéghelyck  machte  we^ 
yy  teny  ztïi  wlcn  dat  hy  hem  behoor dt  te  ad- 
yy  dresfeeren(my*  Voor 't  overige,  fpreekt  hec 
van  zelve ^  dat  de  onkunde,  van  welke  hier 
onzen  Schry ver  gewaagt^  alleenlyk  betrekking 
hadc  op  de  Gemeente;  wanc>  wyl  de  Staaten 
den  Koning  nog  niet  hadden  afgezwooren  («J , 
én  den  Prinfe,  als  zynen  wettigen  Plaatsver- 
vanger ,  erkenden  en  gehoorzaamheid  beloofd 
hadden,   zo  als  hy  ook  ,    uit  dien  hoofde, 

.  voor- 

</)  Vroedfctiapsb.  der  Stad  Gouda.     RefoU  van  is  Sepi. 
IS73»  ^*  48  «n  4S  ^«    Zie  ook  BoR*  7  ^«  ^'*  4Sft> 
(ai)  RefoU  Tan  Holl«  ao  oeu  en  x  Nov.  1574«  ^*  14S  eo 

(m)  Vadtrt.  'Hiflt  6  D,  hU  878«  r.  17. ,  en  myae  Aantttk. 
aldaar. 

As 


BYVOEOSELS   kn 


t    * 


voorheen,  ord^  op  *5 Lands  beftuur ««  de  ver- 
figtingen  der  Scaaten  hadt  gefteld  (a),  volgde 
hier  uit,  hoe  aan  deezen  ^  niec  verborgen  konde 
zyn  ,  dat  de  opperfte ,  to  wetgeevende  als 
uitvoerende ,  magt ,  by  zyne  Doorlugtigheid 
berustte  ;  waarom  ook  deszelf$  naam  in  de 
openbaare  Plakkaacèn,  yoor  die  van  den 
Staaten  wierdt  gefteld  en  zy',  als  Fertoon- 
ders  (f)  7  den  Prinfc  hunne  Ordonnantien , 
ter  bevestiging,  aandienden.  Maar,  daarOran* 
ge  te  voorzigtig  was^  om  van  alle  de  magt^ 
die  de  Stadhouders  onder  de  Graaven  plagten 
te  hebben  en  aan  hem,  boven  de  Staaten, 
by  zyne  Commisfie  ,  toekwam ,  op  de  vol- 
leedtgfte  wyze  gebruik  te  maaken  (^q);  daar 
by,  met  hun^  begreep,  dat  de  Koning  zytf 
magt  in  verfcheidene  zaaken  was  te  buiten 
gegaan,  en  men  dit,  voortaan,  in  deszelis 
Stadhouders  niet  zoüde  kunnen  dulden;  daar 
iiy  wist,  dat  de  Spaanfche  aanhang  hem  uic- 
kreec ,  als  wilde  hy  zig  voor  Heer  van  dm 
'X^nde  opwerpen ;  daar  (zo  als  't  my  't  voor- 
komt) hy,  ook,  byzondcrlyk,  om  die  reden, 
löiet  raeêr,  gelyk  in  *t  eerst ,  beveelen  op 
;eigen  naam  uitgaf ;  daar  zyne  Vrienden,  ten 
Jbetöon  dat  hy  zig  geen  heerfchappy,  dan  by 
r  '  raade  ' 

.'  f»)  BoR.  6  B,  èi."i9%» 

r  (z»^  Refol.  Holl.  15  Pebr,  1573.  hl.  a3}  en  Slingel.  /.  c. 
4t:  9^  eti  93,  »lw«ar  hy  icgt ,  dat  'er  j,  geen  PlaccMtetigevon* 
^i  dev^  worden,  vodr  de  ifzwceruig  vaa  dea  Koeiog  van 
^  Spa^nien  ,  die  den  naam  der  5/tf«/#i»  draagen  ,ofgereekend  fya 
9)  <toi»r  dei  zei  ver  S#cr«/<ir//;'»  't  geen  men,  egter,mee  voorlig- 
4igheid  motc  opvatcen»  Immen ,  na  de  Vteé^\fw4eHng  tran 
Breda  wai  afgebroken  ,  deeden  óeStaatêm  ^èy  f^rmê  vmt  AB%  , 
iSO.al6  .flien  het  toen  iiof^mde,  met  Advireyian  deA  Prinfe, 
een  l'iacaat  uitgaan  eer  heffing  van  den  20e.  Penning  (^Kefol. 
.fiatiU.  %  O&Qb.  1575*  |W.  ^1S^  doorJiuoneQ  ^S^mtmU  oader« 
teekend*  •    > 

(^  Slingbl.  /•  t.  hU  94* 


AANMERK,  op  mr  VIL  DEEL.       f 

rmie  derStaatcn,  wiUe  onderwtndefi ,  rieed^ 
in  't  voorjaar  .van  1573^  ter  Vergadering  b»d^ 
itn  voorhagen  y  dat  men  faem  wel  yolkomem 
tnags  en  gszag^  ia  Gefchrifte,  moest  geeven, 
maar  cedens  InfiruBU  ^  hoe  vi^  dezelve  zon 
firekfcen  (r},  en  daar,  in  de  daad,  de  Prins 
(diie,  kort  daar  aan ,  by  Raade  der  Scaacen, 
en  x>p  benoeming  der  Steden  ,  een'  Raad 
lievens  zig  fieide  (j)}  zig,  al  vroeg,  hade 

ver« 

(i)  Ik  leere  dit  uit  4e  Vro^dfcli.  flefol,  der  Stad  GoudA» 
van  3  Maftrc  1573.  ^tilo  communie  en ,  daar  my  niet  heugt ,  het, 
ddaar  vermeldde,  eldert  gevonden  ce  hebt>eii,  zal  ttc  hei 
if  oordelyk  doen  voJgen*  „  h  ur  Froitfehap  ifgêlt/in  fiêck§r§ 
^  fcbriftelicke-  Propoütie  èy  PÜls  (Thilips)  Heere  van  St. 
9,  Aldegonde,  jade  Vergadèrioge  def  Staten  ged«eti,/W  G«f> 
I,  rU  Fr^fuz  XêgêUmk ,  slt  d*  imitfi*  dscbtiéêri  f  Diifi  muk 
9,  btwaert  tebhtnde  ^  gtraipporietn  tei/t ,  jhboudenië  tniêf  anm 
'^  dtrê^  tiU-êÊfiOê.  Sê  JLmndtm  wm  ibilëmi  /«  f««iC0  CêuêHmêr 
,„  mmtê  wdt  P9IHU  gêrtgêêrt  m^gêm  wêrdêu^  dA*  dê  mtpiwttf- 
[^^  dicbeyt  veryejftbenéi  //,  dat  dEx^j^van  denMnce  vanOrain^ 
^  gieft  volcomen  itiao^  eiide  ouctorkeyt  hy  den  Staten  Re» 
^ .  £euen  dient  te  worden ,  by  Cefcbrifce^  mitsgaders  Inllrudliej 
„  boe  verre  drelue  au(5loriteyt  ende  macht,  zall  ftrecken,  óg 
,,  tbtc  fytidet  Uaf^  bem  daèr  mede  jegeès  ecnen  yegedicken 
y,  bebflpen  zouden  moegen »  dat  by  he^i  als  geen  Heer  van 
„  den  Lande  en  heeft  willen  opwerpen^  noch  eenige  heer- 
st Icbeppie  beeft  onder  wonden ,  tfem  b^  Advys  van  4ea  Staa* 
39 -een,  mIUs  brsdér^  in  dê  voir/k  Pnpifidê  ^ny^êdruct ^  £nde 
,,  dat  men  dyen  volgende  aen  fyne  Éx^jP  foude  fupplfcereii 
„  dvokfi  Laft  te  willen  «eogrypen,  mU$  d*t  i^êtrfz  BêêHê  «ui^ 
^  St,  Ald*i4»ii  wr^lsêrt  heeft  da^irjz  PrepffiUê  gtdju»  u 
33  btbbtn  vuyt  Jj»  fiJfij  gtmoet  ^  fonder  btntt  van  Jjm  9oir/ïi 
;j  £x?f  9  ffttermkf  dt  goede  tifft^it  ^  dien  hf  dm«gend^  «#  r«#-rf» 
^.tfelnaertê  van  den  Lande.**  'T  gevolg  hier  van  was»  dat, 
f^  dvoitjh  Prepejüie  onderlinge  geeofteert  fyndo  ^  gerê/elveert  $t^ 
^i<im#»,tnacts«ewyze,  aen  fyne  Ez'^i*  vcrToncljen  fallTiem  te 
,  willen  begeuen  tot  een  Ihrotefteur  ende  Befchermer  van 
,^  den  Lande  van  ttollant,  ten  dicntlc  van  fyne  —  Mal*  miif 
^  dat  onfe  Gedeputeerde «  ep  dlnHrudlie ,  di$  by  do  Staten  geton* 
^  cipUert ,  fiU  worden ,  nemen  fatten  Rapport ,  omm$^  dyo  gofyen^ 
y,  verder  daor  Jme  gedaen  te  teerden  wat  toboeron  fah  **  IK 
vinde ,  voor  *t  bverlKC,  van  die  InftrUtiiêy  in  de  voorn.  Refo* 
]mien,  nog  elders,  iets  meerder  gemeld,  en  my  is  onbewmt 
qC,  daar  omtrend,  iets  naders  is  bepaald  geworden,  voor  den 
iiieuwen  Opdragt  van  den  jaare  1574.  (byWAO.  alhier  W.12.) 

CO  Bo«^»   <5   B,   bL  450  C*>    ïn  <^e   Vroed&b.  ftefol.    Yail 

A  4  ^^^- 


^  BYVOEO^ELS    sm 

verbonden  om,  met  de  Gemagtig^n  der  Soui^ 
ten,  o?er  zaaken  van  ooAogSy  zo  te  water 
als  te  lande,  te  handelen,  *t  Krygsvolk  mede 
aan  hun  te  doen  zweeren,  enz.  (/^,  nam, 
door  dit  alles,  de  invloed  en  *t  gezag  d^ 
Scaaten,  (by  wie  ook  de  Kas,  het  groote 
fteunzel  van  den  oorlog,  was,  en  die  de  mid- 
delen, ter  belooning  van  betoonde  dapperheid  ^ 
in  handen  hadden  C^)),  allengskens ,  zo  zeer 
toe;  dat  zy,  ten  deezen  tyde,  dat  van  zyne 
Doorlugtigheid  op-  of  overwoogen  ,  waar 
door  de  Regeering  van  den  lande  een  gemengd 
de  gedaante  kreeg.  Tot  al  het  welke  ook 
de  veelmaalige  en  noodzaaklyke ,  afweezigheid 
van  den  Prinfe,  niet  weinig  aanbragt;  nadien 
men  de  Staaten,  als  dan,  zodanige  daaden  zag 
pleegen,  welken,  in  vroeger  lyden,  de  Op- 
pergezaghebber  alleen  uitoeffende.  Dit  greep, 
veelmaals,  plaatz,  maar  byzonder  ook,  federt 
het  laatst  van  Oogst-  tot  het  eerst  van  Wyn- 
maand  des  jaars  1 574 ,  omtrend  w^Ikqn  tyd 
de  Prins  die  krankte  fchynt  gehad  te  heb- 
ben, van  welke  ook  onze  Wagen.,  elders, 
gewaagd  heeft  (v).  Immers  ik  vinde  ,  dat 
de  Staaten,  als  toen,  en,  zo  ik  niet  anders 
kan  befpeuren ,  op   eigen  naam ,   last  gaven 

tot 

Qoudt»  aso  even  onder  (r)  aaigebaald.  leest  men »  op  bet 
Slot.  't  geen  dus  op  dien  tyd  past.  ,,  Emlt  noptndt  ê§  vier 
>»  *ff'  ^ff  pêrfoowên^  iii  min  by  fynitr  Ex^j^,  vtigiH  ftuiê^ 
,,  »m  in  dit  gemeen  Lants  fatcken  by  bêurluyiêr  Muyt  te  raet- 
f*  fl^gff*  J'  gerefêlueert  ende  en/in  Gedeputeerden  die  ter  daeb" 
„  uoÊft  reyfen  fullen  voUemen  hft  gegeuen  ,  hem  detbalnem 
,»  te  €enfermeer$n  met  de  m$efie  epinien  van  den  anderen  Sta* 
t>  »#».- 

rO  Vaderl.  Hill.  6  D.  bL  $. 

lu)  Refol.  Holl.  ft?  Oa.  1574.  «n  lo  Wor.  1574.  *'•  *^^ 
#n  171*  17S. 

(v)  Vaderl.  Hift.  6  X).  bl.  ifiS. 


AANMERK,  op  het  VU.  DEEL.      9 

tot  bet  veranderen  van  Guamifoenen  (.w^ 
en  hec  aanneemen  van  een  Vaandel  Pioof 
niers  C^);  dat  zy  den  Heere  van  Novelles, 
het  Kollonelfchap  aanbooden  over  vyf  Vaan* 
delen  Waaien,  ordonneerende ,  den  zelven, 
daar  toe, Brieven  van  Beftellinge  te  geeven  (yj; 
dat  zy,  op  't  aandienen  en  Advis  der  Admi» 
raliceit,  beflooten  eenige  Bootsgezellen ,  toe 
ontzet  van  Leiden ,  te  werven ,  „  fonder  dat 
,,  de  Capiteinen  eenig  Volck  fuUen  mogen 
yy  aennemen ,  v^efende  in  dienft  van  fyn  Ex* 
„  cell:  <«);'*  dat  zy  buiten  dienst  fielden 
(casfurden)  een  Kapitein  met  zyne  Man* 
fcbapC^);  verleenden  vrywaaring  (fauvegarde) 
en  befcherming  aan  eenige  Dorp«i  (^^;. ge- 
lastten den  Heemraadfchappen  de  Sluizen  te 
openen  fr);  regelden  de  Verlofgelden  (£1- 
centen)  (rf).  enz. 

Dit  duurde  toe  den  tweeden  van  Herfst^ 
maand  deszelfden  jaars,  toen  de  Staaten  „  be« 
^,  ilooten  ,  voortaan  ,  hiuine  Vergaderingen 
^y  dagelyks  te  doen  bywoomen,  door  die  van 
„  den  Raade  nevens  fyne  Excellentie,  Finaütie 
„  ende  Admiraliteit  (^)*  *'  My .  is  niet  ge- 
bleeken,  dat  deeze  Raadeü,  hoe  zeer  vroeger 

in 


C«)  Refol.  HoIL  sé  Ad&  I574«  ^^  <So» 

(x)  /.  e.  ft9  Aug*  1S74*  ^'-  59*  ^ 

O)  /•  f*  S8  Auf.  1574   ^^'  <^* 

iz)  l.  e,  81  Aug  1574*  ^/*  <^*  Affen  befdircef  f  soders, 
liet  Krygtvolk  thaot  te  ftaan ,  „  Id  den  dienst  vin  '1  gemeene 
,,  Land,  onder  't  Gouvernement  ende  beftellinge  van  fyne 
„  SxceUemie.**  /.  e»  25  OA-  I574«  H»  139. 

C«)  /.  #.  a?  Aug.  1574.  *^«  Ö4. 

C*)  ƒ.  f.  %9  Aug.  1574.  *'•  ÖS* 

(O  /.  f,  I  Sepi    IS74*^/-  ÖS.  ' 

r/)  ƒ.  f.  ft  Sept.  1574.  ^'*  70. 

(O  /?  «•  a  Sept,  1374.  ^/«  71. 

A5 


ix>        BYVOE  GS  ELS    fe«i  / 

in  'c  bewind  (f)y  voor  dien  tyd,  d^gsiyksf 
mee  de   Scaaten    Tcrgaderden  en ,  daar  h^c 
niet  te  vermoeden  is  ,  dat  dit  zonder  'sPrinfen 
kennis  zal  gefchied  zyn,  komt  bet  my  voor, 
dat  zyüe  doorzigtigheid  dit  middel  «^  toen^  kan 
beraamd  hebben,  om  de[zaaken,  langs  deezeti 
weg  9  nader  aan  .baare  vroegere  vorme  te  bren- 
gen.   Men  ziet  ook  ^  ilraks  na  dien  tyd ,  dat 
men  9  tot  verleggen  of  het  afdanken  van  Krygs* 
volk,  het  doorfteeken  van  dyken  enz.,  meestal 
met   zyne  Doorlügtighejd  te  raade.  ging,  of 
hem ,  daar  toe ,  verzoek  dsedt  (^) ,  en  dat 
men,  wanneer  ée  aanfchry vingen  aan  de  Stty 
den  geen'  genoegzaamen  klem  badden ,  befloot 
dezelven   te  doen  op  'a  Prinfen  naam  (A)» 
Doch,  met  dit  alles,  wankelde  telkens  's  Prin* 
fèn  gezag ^  waar  van  niet  alleen  zyti  Voordel, 
■t  geen  by  onzen  Wagen,  volgt,  ten  be.tooge 
ftrekt,  maar  ook,.. onder  anderen,  de  M^fU 
Hgheydt  ende  inobedieatie  van  die  van  Leiden , 
om  z^\ittfchrynn  ende. believen  ran  nyneEx^ 
eelkntie  te  achtervolgen  en,  om 't  welk  te  her- 
fteUen ,  de  Staaten  derwaarts  eenige  uit-  de  hun- 
nen zonden ,  op  deti  ap.  van  Wynmaafld  des 
jWs  15749  alzo  zulks  was  (zeggen  zy)  „^ef/j 
^;  faecke  van  grooten  gewichte  ^   ende  quade 
,,  confequentie  ^  direStelyk  tegens  het  Ferbond 
^y  ende  gehoorzaamheydt  ^  die  fyne  Excell.  foa 
,y  vaftelick  belooft  is  (iy. 
BL  14.  r,  2.    j,  jPe  Prins  begeerde,   dat 

hem 

(ƒ)  Vaderl.  Hift.  6  />.  W.  398,  r.  tj.  en  jnyne  Aanmerk, 
aldaar. 

(g)  Rcfolutie  Holland,  7,8  en  I2  September  1574.  W-  78» 
79  en  89. 

(V)  /•  c,  30  Sept.  1574*  hUi20» 

(i)  KeCoU  Holl.  29   Oél.    1574*  ^/«   i<5*  174  ca  vcigg. 


AANMERK,  op  het  Vit  DEEL.      u 

fiem  yyf  en  ireertig  duizend  guldens  ter  tnaaml 
werden  opgebragt ,  ter  hetaalinge  van  het 
Krygsvolk  ^—^  tnanr  hiertoe  konden  de  Staa- 
ten  niet  verftaam  Zyne  Dooriugtigheid  nain 
dit  zo  euvel  enz.  *'  't  Geval  droeg  aig, 
hdofdzaakljrk^  dus  toe.  .By  antwoord  op 
fsPrinfen  Voordel, zo  even  by  Wagen*  gemeld^ 
hadden  de  Staaten  aangeboden ,  omme ,  ter 
becaaling  der  agcerftallen  voor  de  Knegten, 
(door  de  Steden  Dordrecht,  .Delft,  Gouda , 
Rotterdam  en  Briele  (die  *er  ook  yoor  in  fton* 
deh}  op  goede  reekening  en  in  gereeden 
gelde,  binnen  den  tyd  van  agt  dagen,  aa^ 
zyne  Dooriugtigheid,  te  doen  opbrengen  een 
fotn  van  drie  en  twintig  duizend  zes  honderd 
ponden y  in  dier  voege,  dat,  boven  dien,  elke 
Stad, binnen  veenien  dagen  5, behoorlycke  reec^^ 
^,  keninge  endereliqua  zoude  oyerbtengen ^yan 
jy  V  gunt  zy  iot  noch  toe,  zo  wel  op  haar, 
^y  maandgeld, ^/j  op  haar  quote  van  de  60000 
„  kronen,  Jioch  fchuldig  wd^en^k^.*^  De 
Prins  verklaarde,  hier  op ,  dat ^  daar. heij 
Krygsvolk ,  voor  't  meerderdeel,  vyf  maaadeil 
ten  agteren  was,  de  aangebodene  23600  niét 
genoegzaam  waren,  en  dat  by  de  Regeering 
niet  l^ride  aanneemen ,  ^^  ten  zy  de'  Staten 
,,  hem  yerfeeckerden  de  fomme  van  yyf  en 
35  veertig  duyfent  guldens  gereet  op  te  hren- 
>y  ê^^9  ^^de  voorts  hun  zehen  verbonden  ^  yatk 
yy  maent  tot^  tnaent ,  fuccesjhtiyk  dezelve  fsimr 
„  me  te  fourneren  (/.).  De  Leden  ,  die 
voordel,   elk  in  den  haaren,  ovemeemende^ 

ftel- 

C*)  Refol.  Holf.  I  en  12  Nov.  1574. 

(O  Refol.  UoU.  12  en  i^  Nov.  1574.  ^*  '92  ^Q  19^* 


ia  BYVOEGSELS    en  \ 

fteUen  op  den  19.  van  Shgcmaand,  vttt^ 
i, .  omme ,  eyndelyck ,  /^  refohenn  ende  te  *«- 
„  fluyten  tap  contentement  van  zyne  Excel- 
„  lentie  op  het  furnisfcment  van  gereede 
y^  penningen  ende  de  maendelyke  concribu^ 
^  tie  (f»)."  't  Liep,  egter,  tot  den  315.  dier 
maand  aan,  eer  men  coc  befluit  kwam,  'e 
welk  toen,  alleenlyk,  hier  in  beiïondc;  dat  wel 
de  bovengemelde  Steden  de  aangeboodene 
£3600  gereed  zouden  opbrengen,  maar  zo, 
dat  die  penningen  ftrekken  zouden  voor 
,,  twee  deelen  van  haarluyder  maandgeld^ 
,,  uit  haerluyder  rejiant  in  de  60000  kroo^ 
y^nen;*'  waar  by  nog  kwam,  dat  Gouda 
verklaarde,  ,,  dat  hunluyden  onmogelyck  'was 
^^  —  hare  portie  te  fourneeren  y  fuftineerende 
„  daarinne  met  twee  duyfent  guldens  te  mo- 
,,  gen  volftaan.  '*  Op  dit  laaifte  beflooten 
de  Staaten,  om  Gouda  tot  3263  ffi  en  12  ü, 
('t  geen  haare  quote  wasj  in  geval  van  onwil* 
Ugbeid,  te. doen  ex^uteeren,  geevende  verder, 
door  eenige  Leden,  terftond,  aan  zyne  Door* 
lugtigheid,  kennis  van  den  ftand  der  zaaken. 
Dan  deezen  bragten,  hier  op ,  't  volgend  be- 
fcheid  „  dat  fyne  Excellentie "  ('t  zyn  de 
eigen  woorden  der  Refolutie  van  Holland) 
^y  h^^  geenzints  met  der  voornoemde  Staten 
^  adyis  en  conformeerde  ,  nochte  genoeghde  , 
„  immers  ter  fontrarie  daer  door  was  gemo- 
,,  veert  ende  ontroert ;  dat  hy  hem  beklaeghde 
,,  grootelycks  van  der  Staten  traegheydt , 
„  lichtvaerdigheydt  ende  fauten,  die  fyluyd^n 
^,  gebruycken   in  het  volkomen  van  bare  fo- 

„  lem- 

C«)  /.  ^.  13  Noy,  1574*  W'  '95« 


AANMERK*  op  het  VIL  DEEL.      13 

,5  lemnele  belofte,  overdrachte,  ende  voor- 
^,  gaande  bewilliging,  zo  van  het  maendc  gelde 
y^  alsyan  de  tfeftigh  duyzenc  kroonen;  waer 
,a  door  de  ghemeene  faecke  feer  ver  acht  er  t^  de 
„  Landen  en  Ingezetenen  in  groeten  pericu- 
,,  Ie,  ende  fyne  Excellentie  in  fchande  wer* 
,,  flfe;"  dat  hy  ,,  mits  dien^opentlyck  verklaer^ 
,y  de^  van  geene  mfeninge  te  zyn,  in  fulcker 
99  i^oegCy  hem  de  Regeringhe  der  Landen  te 
„  onderwinden,  maer  veel  eer  gheraden  te 
,,  vinden,  indien  de  Staten  hare  belofte  ende 
,j  toefegginge  niet  van  meeninge ,  nochte  ver- 
^,  mogen ,  en  waren  met  der  daed  te  volbren- 
„  gen  —  oorlof  van  de  Staten  te  nee- 
„  men  (n^  ,  omme^  met  haren  danck  ende 
„  confervatie  van  fyne  eer  e  ,  uyc  den  Lande 
ji,  te  vertrecken,  met  den  geenen ,  die  hem 
39  /ouden  willen  volgen ,  ftellende  ende  lae- 
„  tendó  alle  faecken  in  handen  der  Staten." 
Die  hartige  taaJ  hadt  zo  veel  invloeds  op  de  Staa- 
ten,  dat  zy»  terftond,  beraamden  de  45000  ffi 
op  te  brengen,  voor  nog  vier^  na  de  zes  loo- 
pende  y  maanden  («).  De  Steden  namen  'c 
over,  doch  men  fchynt,  federt,  niet  alleen 
hiertoe,  maar  ook  tot  de  gereede  toelaagen 
der  53600  guldens,  en  't  overfchietend  aan- 
deel in  de  60000  kroonen ,  gekoomen  te 
zyn  (ƒ),  hoe  zeer  de  betaaling  moeilyk  ging, 
byzonderook  in  Gouda,  alwaar  men,  egter, 
nader  by  kwam  (j'),    doch  in  welke  Stad, 

door 

(n)  L  €.  RefoU  ftS  NoT«  I574«  ^/«  sotf  en  207; 

m  I,  #.  w. 

(^)  /•  f.  a»  3»  4  en  10  Dec.  1574.  ^'*  ^21»  ^^^9  ^23  en 
239- 

(f)  Vceedfcbaps  Refoluie  vm  29  Nov«  1574  9  >A  85. 
'T  blykt ,    uit  de   Terdere  Reroluden  »    genoegzUkn^^  dat 

men 


14  BY\^OE  GSELS    È» 

door  'c  inloopen  van  't  water,  by  de  Belegé* 
ring  van  Leiden,  het  afbranden  van  eenïge 
huizen  op  de  Goukade,  enz:  *t  verkrygen  vtn 
gelden  zo  moeilyk  ging,  dat  men  de  Ont- 
vangers ,  niet  dan  op  hooge  boeten ,  kost  be- 
weegen  (r)  tot  het  innen  van  dien.  Al  het 
welk,  gevoegd  by  haare  toenmaalige  weige- 
ring van  genoegzaam  guamizoen  in  te  nee- 
men  en  te  betaalen ,  haar  in  ztrik  een  kwa^* 
de  reuk  by  zyne  Doorlugtigheid  bragt,  dat 
men,  op  den  2o«  van  Hoóimaand,  aan  de 
Vroedfchap  te  verftaan  gaf,  hoe  ,,  zyne  Ex* 
„  cellentie  begeerende  was  te  hebben  ant- 
,,  woort  abfoluyt.  Te  weeten ,  ofF  wy  eera 
^,  gaen  willen  vuyter  Gemeenfchap ,  ofte  Ver- 
,,  bontenisfen  van  den  anderen  Steden;  Item, 
,,  off  wy  ons  lyever  jn  handen  van  den  Viandt 
,,  ouergeuen;  ende  ten  derden  ofF  wy  onfe 
yy  Stat  willen  verlaten?^*  Men  be-antwoordde 
dit  alles  niet  ftelliglyk ,  maar  toonde  zig  be- 
reid zo  veel  in  te  brengen ,  als  men ,  fehoon 

'  mfet 

men  de  Stad  niet  uitwon  (/•  c.  Refolutie  27  Decemb. 
1574.  W«  88  en  88  V/h*)  i  en  toen  de  Staaten,  in  t  begiu 
Tan  *c  volgend  jaar,  beflooten  zodanig  eeo  uitwioning  bj 
al  de  agterlxke  Steden  te  doen,  wierdt,  in  Gouda  „  gêrt- 
^^foh$9fi%  (ti)  f9rpftier$n  by  ,ii  voorgaendê  Re/htutüm ,  '$n 
^  dat  Wf  tnf§  éêlêon  ênRomên/tran  dM»  fuUen ,  dët  ent  nyêt 
n  Mi^«//VA  ês  t  Zêlm9  ju  dtn  «pfen  êf  tê  bf9»^»»  en  msentêlitk 
„  te  fumeêrên"  /,  €•  Refol.  25  Febr-  1574.  *'•  9^  ^^  9^  ^fi» 
Ik  vergeet  aan  te  leekenen  ,  dac  óc  Staaten  ,  reeds  te  vof  en  , 
dat  u  op  den  3.  van  Wintermaand  des  jaars  1574  ,  hadden 
▼asfgcfteld,  om  de  Gedeputeerden  der  Steden,  \yclken  ge- 
brekkig mogten  bevonden  worden  in  't  opbrengen  van  haar 
Aandeel  in  d^  as^oo  ƒ,  ,«  in  arrefie  t§  houden  "  dan  ook  dit , 
kwam ,  myns  weetens ,  zo  ver  uiet ;  't  Lapd  betaalde  de 
Knegien,  gedeekelyk»  door  Laksrcn.-in  Engeland  te  doen  ko- 
pen, die. men  hier  te  Lande  weder  verkogt.  Reful.  Holl.  14 
Febr.  1557-  ht.   661  en  té  Maart  1S75*   hh  150. 

(O  Refol,  Vrocdfch.  21  Aiig.  1574»  *'•  i8    en  78  Ffi.  %9 
Oê,  1574*  ^^*  81  en  81  Ffi. 


AANMERK,  op  ürt  VIL  DEEL.     j* 

met  de  üfterfte  moeite,  doen  konde   (Ir)    ett 
Wélde,  hierin,  zyn  woord. 

•BI.  I4*  f.  12.  V.  o.  „  Fbrm  der  Ré^ 
geerifjge  —  in  Holland.*'  Te  regt^ 
meen  ik,  zege  Wagen,  gekaamd.  Immers, 
dat  het  ftuk,  't  welk  hy  hier  bedoelt  en,  bU 
ia  en  13,  breeder  vermeld  is,  tot  een  eind* 
lyk  Befluit  zou  zyn  gebragt,  is  my  niet  ge- 
bleeken,  dan  voor  zo  ver  byzonder  de  gel» 
den,  daar  by  gemeld,  (en  in  myne  voorgaan- 
de aanteekening  breeder  omlchreeveft)  betrof, 
Zyne  Doorlugtigheid  hadt,  al  vroeg, en eenigc 
Steden  nog.  in  Shgtmaand  des  jaars  1574, 
eehige  aanmerkingen  op  dit  Stuk  CO'  Geduu- 
rende  de  Vredehandeling  van  Breda,  fcbynt 
het  ook  niet  yverig  doorgezet,  voordat  mea 
bemerkte,  dat  die  handel  vrugteloos  zou  af- 
loopen  en  nader  ortie  op  de  zaaken  behoorde 
te '  worden  gefteld.  Men  ging  toen  van  die 
plan ,  egter,  af  en  oinhelsde^  in ftedevan dien ^ 
de  Ordonnantie  op  de  Regeering,  van  welke 
onze  Wagen.,  op  bl.  16  enz.,  gewaagt  (»)• 

BI.  15.  r.  15.  „  Terwyl  de  Prins  in  Zee* 
land  was  y  jiondt  het  Opperbemnd  aan  die  yan 
den  Raade."  Met  deezen,  egter,  geraakten 
de  Staaten,  al  ras,  oneens.  De  laatften  had* 
c(en,  op- den  4.  van  Wintermaand,  en  dus 
weinige  dagen  voor  den  Raade  het  Opper* 
gezag  was  toevertrouwd  ,  vastgefteld  ,  dat , 
voortaan,  by  zyne  Doorlugtigheid ,  aangeene 

uit- 

CO  /.  ^.  aa  July  1574-  ^^'  75  en  75  ^. 

CO  Refol.  Hol!.  13  Nov  1574.  bU  196  Refol.  Vrocdfch. 
¥jui  GoQda.  8,  ld  en  18  Novem^.    1574.   ^^*  Si  en  $4 

(«)  Relbl.  HoU.  iS  en  34  Febr.  i  Maarte  en  9,  10  en  13: 
April,  16  Mey,  en  «o  ^epc.  \%^uMU  7f  >  70,  pi»  *o7>  HU 
135,  237,  291  en  647. 


I 


i6  BYVOEGSELS  e» 

uirgeweëkene,  of  by  den  Vyand  zig  onthouden 
hebbende,  perfonen,  eecige  brieven  van  Par- 
don of  Paspoort  zouden  worden  gegeven , 
jdan  na,  hier  op,   het  Advis  vath  de  Regee- 
ringen   der    Steden ,    of    der    naaste    Stad 
hunner  voormaalige  inwooning,  was  verzogt 
en  gezien  (v).    De  Raaden  weigerden  dit  na 
te  koomen ;  doch  de  Staaten ,  na  hen ,  meer 
dan  eens,  zeer  ernftig,  maar  vrugtloos,  daar 
toe  te  hebben  doen  aanmaanen,  beflooten,  dat, 
,,  door  deeze  ongehacheydp  ende  het  misfer'* 
,,  ftandt  der  yo^rnoemde  Raden  ^  gefchapen 
„  ware  groon  yerachteringe  ende  fchade  in  de 
yy  gemeene  faecke  geleden  te  werden  ^'^  en  ver- 
klaarden ^^  de  kennijfe  daer  aff  aen  hen  luyden 
„  (d.  L  aan  zig  zelven)    te  houden  ^   ende  de 
5,  yoorgaende  KefolutU ,  in  den  haren ,  yoortaen 
„  in  alles  te  willen  doen  yolkomen  ende  ob- 
yjferveren^  en^  op  't  Advis  der  Regeeringe  , 
,,  te  disponeer  en  C^);'"  zo    als   zy,  federt, 
ook  werkHellig  maakten  (at)  en  dit  punt,  in  de 
Ordonnantie  op  de  Regeering,  ten  jaare  1575  y 
zaaklyk ,  vastgefteld  wierdt  (yy  Zy  deeden  thans 
ook  verfcheiden  andere  daaden  van  hooge  Ove- 
righeid en  beflooten,  niet  alleen,  dat  ^^fonder 
„  yertrek^'in  afwefen  zyner Excellentieygepro* 
3,  cedeert  fal  werden  tot  cajjatie* ende  afdan^ 
kingeyun  eenige  Vendelen,  alzo  de  45300  éi^ 
ter  maand  ingewilligd,  niet  kon  worden  opge- 
bragt,  waar  uit  groote  wanorde  konde  fprui- 

«  ten 

(»)  Refol.  Holl.  ia  Nov.  157a.  kh  igs* 
(w)  h  c.  ia  en  14  Jan.  157S-  ^/*  si  en  23. 
(x)  /.  f.  II,   18  en  a6  Febr.    1575*   en  5  Maart  hl.  7S» 
77,  95 •  107  en  116. 
(7)  Wagen,  albier,  hL  47.  r.  6  en  7* 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL.      17 

te»  (z) ,  maar  verleenden  ook  Brieren  van 
beftellinge  aan  ,,  fekert  Beyelsluyden  ,  die^ 
,,  by  kennijft  en  helieven  ydnfyne  Excellentie y 
yy  alreeds  eenigen  tyd  vertoefd  hadden  ,  die 
y,  wel  van  meeninge  /ouden  zyn  ^  ende  oock 
yy  middelen  hadden  y  omrne  tenige  exploi&en 
yy  aen  te  rechten  op  de  Steden ,  in  den  quar- 
yy  tieren  yan  Vriejlandt  ende  OveryJJel gelegen  ;' 
daar  by  voegende  deeze  nadruklyke  woorden; 
yy  Is  mede  rmedtfaem  hevonden  ende  ge-ordon^ 
yy  neerty  dat  de  voorfz  brieven  van  Beftellinge 
yy  [uilen  werden  gedateert  van  den  fefthienden 
yy  December  y  wefende  voor  dato  van  de 
yy  aankomjie  van  den  Gefante  Do&or 
,,  Elbertus  Leonius,  ende  naer  het 
,,  vertrek  yan  fyne  Prinfelycke  Excellentie; 
yy  fulcks,  dat  het  feluCy  alleenlyk  op  den  naem 
yy  ende  door  laft  van  den  Staten ,  mach  werden 
yy  gedaen  (^}.  Toen  de  Prins,  egt  er,  kort 
daar  op,  de  Staaten  aanmaande  tot  betaaling  der 
Kapiteinen  ,  kwam  men  nader  by ,  en  gelastte 
eenige  Leden  yy  omme  met  fyne  Excellentie 
yy  te  aduifertn  ,  of  niet  geraden  én  wart 
yy  eenige  Vendelen  te  doen  cajjeeren  (b)\  ^ 
BI  15.  r.  9.  V.  o.  5,  In  Zeeland,  hadt 
Oranje  oök  eenige  orde  gefield  op  de  Regee- 
ring.'\  Wagen,  doelt  hier,  waarfchynlyk, 
op  de  Infiru&ie  voor  Gouverneurs  en^  Raadep 
in  Zeeland ,  op  den  2.  Maart  1 574 ,  te 
Middelburg ,  Staatsgewyze  vastgefteld;  ag- 
tervolgens  welke  ,  't  Land  van  Zeeland,,  zo 
in  Burgerlyke  als  OorlogsKiaken,  geduurende 

-      •  'dé 

(z)  RefoL'Holl.  7  Jan.  IS7S-  W.  8, 

(è)  RefoK  HoU.  14  Jan.  i|;75.  hl:  ^6  en  37. 

{f)  /.  €•  ét  8  en  14  Febr.  1575.  */.  50, '53  ea  46. 

B 


i8         BYyp.EG;SELS  EN 

de  beroertens.,  zou  geregeerd  worden  (tf), 
^y  heeft  geduurd  tot  dat,  na'  de  inneeming  van 
Zierikzee  door  de  Spanjaarden,  een  nieuwe 
Inllruélie  noodzaakelyk  wierdc;  welke  ook,  op 
den  22.  September  1575,  is  vastgefteld  (d). 

BI.  16.  n  ao.  „  Bezettingen  leggea  eu 
verleggen."  Dit  hadt,  veelmaals,  tegenjlreeving 
ontmoec,  doch  nu  wierdt  zyner  Doorlugtigheid 
vergund  zulks  te  mogen  doen  ,  ,y  zonder 
,,  eenigh  advi?  ofte  bewilliging  van  de  Staaken , 
9,  Magiflraten  van  de  Steden, ofte  van  yemandt 
„  anders,  daer  toe  te  verwachten  (tf)."  Veelligt 
ftondt  dit  eenigen  tegen  de  borst;  immers, 
ook  nog  nadeezentyd,  bleef  de  Vorst,  hier 
omtrend,  zeer  omzigtiglykte  handelen,  en  was 
gewoon,  nopens  de  plaatzing  derGuarnizoenen, 
zig  te  fchikken  naar  de  meening  der  Edelen 
en  Steden,  die  ook  de  verdeeling  der  Knegten, 
na.  zy  de^lve  goedgekeurd  hadden,  fomtyds  , 
onderteekenden  (ƒ}. 

BL  21.  r.  12.  j.  Men  vindt  me$  ^  dat 
diiS  van  Leiden  geteekend  hebben;  doch  wel, 
dat  die  Stad  in  't  Ferbond  heeft  bewiliigd.  *' 
Dit  is  zo,  blykens  de  Refolutien  van  Holland ; 
alwaar  men,  verders,  ziet,  d^t  het  Verbond, 
door  zyne  Doorlugtigheid  en  de  Stad  Dor- 
drecht gezegeld  was  (g).  Van  waar  het  kwame, 
dat  Leiden  niet  teeken4e,  is  my  onbewust* 
Vos  ,  één  baarer  Afgevaardigden  was  tegen- 

woor- 

TO  zie  deeze,  onder  de  Bjlagen,  fui  LUt  A*A«  agter 
Pactlus  ,   Zêêlamdsrêtfi  M  hêt  fiigun  è$nêr  ffêcgê  StètêL 

(d)  Satisf.  vaa  Gobs.  kL  95.  vergel,  RefoL  vaa  UolL  v«B 
f  en  10, 

(O  Refol.  HoII*  iS  Mei  157^  ht.  sps-  U  4* 

C/)  /•  f*  I*  8,  9  Mei,  19,  ae  eo  si  Aug*  IS75 » ^'*  ssd» 
stfS«  967  9  s8o,  S82,   588  en  599* 

Or)  /•  #«  4  en  6  Juoy  157S*  U*  3Stf  en  5^2. 


AANMERK,  o?  het  VIL  DEEL.     i^ 

Wöordig  (A);   doch,     uit  vergelyking    der 
ftedelyke  Onderteekenaars,   met  die'  geeiïen, 
welken,  ten  gezegden  dage,  als  tegenwoordig 
tèr  Vei-gadering,  worden  aangetekend,  blykt, 
dat   deezeh,    ook  wegens  Delft  en    andere 
Pha tzen ,  verfchilden.  Voor  't  overige ,  waren 
de  Punten  vaft  vereeniging  ontworpen ,  uit  last 
derStaaten,  door  die  van  Leiden,   Gouda, 
en   eenige   Noordhollandfche    en  Zeeuwfche 
Afgezondenett ,  met  'sLands  Advokaat  Buys  (/)• 
In  Gouck,  Was,  reeds  bevorens,  een  driftig 
verlangen  naar    dceze  vereeniging.     Op  den 
5.   van   Grasmaand    deezes   jaars   wierdt    *er 
beflooten  ;  „   dat  men  onfe  Gedeputeerden^ 
5,  die  "wederom  tot  Dordrecht  re^Jfen  zullen, 
^,  laft  geuen  zal  te  Infifteeren,  dat  die  Vnie 
9y  ^y^  yoortganck  mach  forteren  y  omjn  defe 
h^  JBgenwoordige    Crychshandelinge    Xj^^^^^^ 
^^  no0t    zy)    te   continueeren^ ;  .  endé  indien 
^,  tzclue    nyet'  gevordert  'en^  werdty    js  onfe 
,,  Gedeputeerden  eXprejfelyckbelaft  te  zeggen, 
'^,  dat  Wy  van  egeene  meeningè  hochte  jntentie 
j,,  én  zyn ,    voorts  aen  jn  een  Vergaderinge 
'^,  van  dachvaerden  meer  te  compareren  (*)." 
\  Stuk  zelve,    cgter,  voldecdt,   fedért,   der 
Stad  niet  èn  ,    daar  de  overige    Leden  'er, 
cendragtelyk  ,   in  bewilligden ,  .d^edt  zy  die, 
alleen    onder   byvoeging ,    dat  de ,    daèr  in 
voorkomende,  bewoordingen,  3,  alle  quefiien 
^,  ende  proceffen  ,  tujfchen  de  voorfz  Landen 
.  ^,  ende  Steden   yoor  dato  van  defe   beroerte 
5,  gerefen  ende   aengeheyen  ,  fullen  voortaen 
^y  noch   gefcborft  ende  ^gehouden   werden    in 

,,  zul- 

(f)  /.  e.  s  Febr.  «  4  Jan.  1575    */.  48  en  SSB. 
(1)   RefoU  Holl.  19  April  1575.  W.  159. 
'    Vroedföb*  Relbl.  Gouds.  5  April  i575«  N*  95  FA* 

B  9 


8 


to  BYVOEGSELS  eü 

^y  fuiken  Jiate,  als  die  y^aren  ten  dato  ah 
,,  bwen ,  '*  behoorden  geroyeeri  en  ,   buitea 
dien 9  de  belastingen,  by  algemeene  middelen, 
maar   niet  by  quotifaticj  gevonden  te  wor** 
den  (/).    Dit  laatfteftrookte,  zeker,  meerder 
met  den  ouden  vorm  der  vrye  (lemming  ia 
de  belastingen  ,    en  met   een  Befluit ,    nog 
onlangs ,  by  de   Staaten   genomen  ,   om  de 
middelen,   niet  dan    by  gemeen   beraad  eti 
bewilliging  der  Steden ,  te  doen  omflaan  (jn). 
Wat  de  eerde  aanmerking  betreffe»  men  hadc 
het  oog  op  't  gefchil ,    omtrend   het  begin 
van  dit  jaar,  uicgebersten  tusfchen  de  Steden 
Dordrecht   en   Gouda  ,    ter   eenre    en   die 
van  Delft,  ter  andere  zyde.    Die  Stad  hadt, 
onlangs  ^    beftaan ,  aan   den   Leidfchendam  , 
zeker  Verlaat  te :  leggen ,    in  plaats  van  des 
Overtogt ,    die  ,  wel  eer ,   aldaar  geweest , 
doch,  federt,  door  den  Vyand  vernield  was, 
Dordrecht    in   haar  Stapelrecht  ,    Gouda  in 
baaren  Scheepsvaart  langs  den  Ysfel,   groot* 
lyks  benadeeld  wordende  door  die  Verlaat , 
*c  geen  een  nieuwe  Binnenvaart ,    tot  nadeel 
ook  van  'sLands  Tollen,   opende,  trokken 
de   twee   Steden   de    zaak  niet  alleen    voor 
'c  Hof  van    Holland  ,  maar  de  verwydering 
reez ,   eerlang  ,    zo  hoog ,  dat  de  Staaten  ^ 
bedugt  voor  verderen  tweedragt,  en  *t  ver,- 
ipreiden  van  dit  vuur,  waar  mede  de  Vyand, 
53  die  fyne  Verhoorders    en  Verfpieders  aan 
,,  allen  oorten  hadt/*  denkelyk  zyn  voordeel 

zou- 
CO  Refol.  Holl.  4^  Juny  i57S.  */.  35^  en  lio»    Vroedfcb. 
Refol.  vin  Goudii.  t8  Apr.  157S*  ^l-  Std  ^f** 

C»)  Refol.  Holl.  %\  Maart   1575*  hU  183*  vergeU  /•  c.  hU 
m%  a77  M  a79.  .       f 


AANMERK,  op  het  VIT.  DEEL.      «i 

zoude  doen ,  zig  tusfchen  beiden  fielden , 
€n  de  twee  vereende  Steden  poogden  te 
beweegen,  omme  het  Verlaat  te  gqdoogen, 
tot  den  tyd  ,  dat  Haarlem  of  Amftcrdam 
l¥edei^  met  Holland  zoude  vereenigd  zyn, 
wanneer  men  bet  floppen  zoude  (»};  naar 
welk  Vertoog ^  egter,  noch'  Dordrecht,  noch 
Gouda,  opren  hadden,  in  tegendeel  aandrin« 
gende  ter  daadlyke  vemiejjging  van  't  Verlaat. 
Dan  zy  bereikten  haar  oogmerk,  thans,  niet. 
Hoe  deeze  zaak, ,  ( om^  welke  Gouda  ,  tè 
meermaalen,  een  wyl  tyds,  de  Vergadering  van 
Holland  verliet)  federt,  een  twistappel  tus- 
fchen wederzydfche  Steden  is  gebleven,  hoe 
Haarlem  by  de  twee^eerstgemelden,  Leidea 
by.  Delft  zig  gevoegd  heeft,  en  wat  verder 
hier  omtrent  voorgevallen  zy,  kan  elders,  met 
nut,  worden  nagezieti  (0). 

BI.  %2.  T.  10.  V.  o.  ,,  Toen  tradt  men  tot  't 
jaanfletlen  Me$  Landraads."  Men  moet  deezen 
Landraad  niet  verwarren  met  dien,  welke, 
ten  jaare  1581,  is  opgevolgd  den  Raad  der 
nad«re  Unie  (,py 

61.  54.  r.  5.  V.  o.  ,,  Bat  zy  altyd  hepogd 
hadden ,  den  Prinfe  op  te  draagen  de  volkomen 
Regeering  —  zelfs  onder  ^^  (den  naam  van) 
^  Graave  van  Holland."  Men  neeme  dit  niet 
in  dier  voege,  als  of  de  Staaten,^  met  den 
naam  van  Graaye\  tefFens  voómeeméns^  ge- 
weest'waren  meerder  gezag  aan  den  Prinfe 
te  geeven.      *t  KWam    niet   op  dèn    titul , 

maar 

<•)  Refol.  HóII.  7  Jan.  I57S.  W.  9. 

CO  VAN  SK  Wall  Privil.  Dordr.  hU  94B,  993*  994  » 
MiBRis  co  vAn  Alpbkii.  Befchryv.  Tan  Leid.  a  1>*  bl.  7(^6— 
792  tD  Zl%f 

O)  Bok,  itf  Z).  ƒ•  8»  Slingil.  Staark.  Gtfchrifteti.  i  i>« 
U  94— f8«.  en  YKfiiMt  Verkl.  deriJ^ie.  'd  i).'By)age  JT* 

B  3 


ftt  BYVOEGSELS    en 

maar  op  de  zaak  aan,  en  men  heefc,  te  régt, 
aangemerkt,  dat,  zelfs  toen  de  Staaten  de 
Graaflykheid  aan  den  Prinfe ,  kort  voor  zyn 
overlyden  ,  Honden  over  te  drtiagen ,  mea 
hem,  niet  meerder  wilde  geeven,  dan  hy, 
onder  den  naam,  van  Hoofd  tn  Hoogt  Overig- 
ieid  (^),  reeds  voorheen  verkreegen  hadt. 

Bi.  25.  o.  r.  „  Leonius  of  Leoninüs.** 
Den  laatften  naam  4raagt  hy ,  gewoonlyk ,  by 
de  oudile  Latynfchè  en  zelfs  Nederduitfche 
Schry veren  (r).  Zy  ftemt  over  een  met 
dien  van  Leonin  ,  zo  als  hem  Reqüesens, 
in  zekeren  Paspoort ,  en  de  Koning  zelve , 
in  de  Commisfie  tot  Vreedehandeling,  noe- 
men (x)«  In  de  Refoiucien  van  Holland  leest 
men,  zelfs  by  zyne  Handteekening,  meest  al, 
Leonius  (^),  't  geen  ik  nergens  anders  vinde 
en ,  door  een  drukfeil ,  kan  gelprooten  zyn 
uit  Leonïïïs  ,  d.  i.  Leoninus.  Dat  hy  van 
Bommel  geboortig  was  ien  zyn  geflagmaam 
vAn  Lebuwen,  in  't  Fransch  le  Leon,  is, 
voor  ray,  reeds  opgemerkt  (^u). 

BI.  07.  r.  3.  „  Bommel  en  ^MMten  ^  welken  y 
-r-  in  egie  Stukken  yim  deezen  tydy  genoemd 

wor- 

Xq)  SLINGRL.  /.  S.    I   Dé    bl.  10 1.   «!/•    €t  BVRMANNU  ADal. 
Tom.  I.  prsfat.  pag»  3^ 

(r)  ViGL.  s4  Hopp,  Mpiff»  t  êt  ccxz ,  pêg*  458  #f  789,  60K. 
Z  B.  bK  592.    Hoofd*  10  B^  bU  ^11, 

(O  Refol.  Hol!.  14  Fcbr.  IS7S*  ^/.  64  en  i^ ;  en  /,  e.  7 
Ma«rt  1575.  bi.  iso. 

Qt)  Zie  op  't  ja«r  I574»  *'•  2S4  ca  a64$  op  't  jaar  1675. 
#/•  5i  7>  30*,  s&.  40,  44«  49  enz. 

(»)  Van  Hasselt,  Stukken  voor  de  Vaderl.  Hift.  i  D.  bU 
282.  Befchrvv.  van  Bommel.  bU  120—116.  Voor  \  overige 
zyn,  ip  de  Refoiucien  van  Holland,  méér  Drukfeilen;  ^« 
zoucier,  nopens  Geüagtnaamen.  Dezelve  Lêttius  heet,  op 
4  Jan.  1577.  */•  2»,  Debfrtms  Leonnh;  en,  op  't  jaar  i575« 
noemt  men  Heer  van  Champagne.,  aie  Heer  van  Cbmm* 
pdgnH  was.    'U  «.  bf*  34«  ^i^*,  voor  Liltê^    #«  e.  ^g*  lao. 


AANMERK-  op  het  VH.  DEEL.      sj 

worden  —  Bondgenootén  der  Scaaten  van 
Holland."  't  lilykt  my ,  dat  dit  Verbond 
zyn'  aanvang  genomen  heeft ,  in  de  Lente 
van  den  jaare  1574;  na  een  Voorftel  van  den 
Prinfe,  die,  volgens  onzen -Wagen,  (w)^ 
toeti  in  de  fiommekrwaard  Itig.  Daar  ons 
de  Notulen  van  Holland  ,  over  dien  tyd  , 
ontbreeken  en ,  zo  't  my  toefchynt ,  de 
Schryveren  zwygen^kan  men,  tot  verftandvan 
zaaken,  ze  uit  het onderftaande Stuk,  tendeèzen 
opzigte,  aanvuHen  (jx^.  Zyne  Doorlugtigheid 
vertegenwoordigde,  fomtyds,  die  vanBuuren, 
ter  Staatsvergaderinge  der  Bondgenooten  (y). 
BI.  30.  r.  14.  ,,  De  Landvoogd  zond  - 
naar  Dordrecht  -  Gyzelaars*"  In  deezen ,  kwam 
nu  en  dan  verandering,  ook  hielden  zy  zig  niet 
allen  te  gelyk,  in  Dordrecht,  op.  Zy  wierden, 
midlerwyl,  aldaar,  in  de  drie  Koningen  ^  en  de 
huyzen  aan  wederzyde  ^  geherbergd  en,  door 
een 'genoegzaam  aantal  Knegten,  bewaakt, 
welker  getal ,  vermeerderd ,  en  op  hunne' 
bewaaring  riaauwer  agt  genomen  wierdt,  toen 
men  vermeende, dat  zy  en  die  van  hun  gevolg, 
waar  onder  veele  Spaanfche  Kapitéinen  waren, 

van 


s 


»)  Vaderl.  Hift.  6  D.  */.  4^:9. 

(«)  Vroedfch.  Refol.  Gouda,  ii  ^pril  i%^^  hh  66»  ,«  Op 
yy  bÊiydim  hêbbtm  Gêrrii  Hmygêtz  Hepc^r^  Ditek  Jansm 
„  Lept  f  9  Burgêimrên  tndi  Flfis  Gyskêtttz  Sebêpê»  ,  sh  dê 
9,  9«$rg4un  daebusêrt  tot  Dordrteht  hêwmêrt  Mhtndê  ^  t$r  f^r§êf 
,9jebap  gtdttm  b$mr  rappêrt  — ,  ait  é$rfi§i$tkêm  ^e  Pro- 
yypofitie,  die  dEs^^  ^an  'Prinche  van  Oraingoen,  Stathouder 
„  Otter  UoUaodt  etc.  la  der  voorfz  Verfaederinghe  gedaen 
M  heeft ,  mitsgoêdêrs  tVerbont  daer  vuycgevolchc ,  ende  by 
„  den  geneenen  Staren  van  HoUandty  Zeelaot,  Noordelant, 
y^  Bornel  «u  Buyren  onder  eickanderen  gemaeckc ,  im  dê 
„  middelen  gêcieipittrt  tn  voêrtgefltgem  tn  dtft  êndtrUvdingé 
„  êndi  bêlijt  dtt  jegênwoordtge»  Ctrytku** 

Ö)  Kcfol.  HoU.  5  rebr.  1575. 

B4 


>4  BYVOEGSELSJrn  . 

▼an  zekere ,  hun  toeg^aane ,  Vryheden  , 
misbruiken  begonden  te  maaken,  die  men, 
voor  de  gemeene  zaak,  nadeelig  oordeel- 
de C^)..* 

BI.  35.  r.  17.  ^i  Oranje  en  de  Edelen  en 
Steden  antwoordden. ''  De  Staaten  waren  ?an 
het  laatfte  antwoord  der  Spaanfchen.zo  weinig 
voldaan,  dat  zy  den  Prinfe  aanraadden  de 
handelinge  te  doea  af  breeken  ,  ten  zy  de 
afgezondenen  eenige  nadere  voordragt  begeer- 
den te  doen ;  doch  zyne  Doorlugtigheid 
was  van  andere  gedagten,  en,  hier  uit,  Iprooc 
dat  antwoord  (^) ,  'c  geen  nu,  by  Wagen., 
volgt. 

BI.  41.  r.  I.  „  Glimpig  antwoord.'*  De 
Graaf  van  Swartz£nburg  oordeelde,  reeds 
op  den  4.  ^van  Grasmaand,  dat  het  voorftel 
der  Koningfchèn  geen  weg,  tot  eene  vaste 
vrede,  koste  baanen(^).  En, zeker, men  h?idt, 
aan  onze  zyde,  zig,  nopens  't  werk  van  den 
Godsdienst,  wel  bepaald  tot  een  verzoek  ter 
fchorfing  der  Plakaaten  en  byeenkomst  der 
algemeene  Staaten;  maar,  doordien  de  Koning- 
fchen  verklaarden  niets,  nopens  den  Godsdienst, 
te  zullen  toegeeven,'  volgde  hier  uit,  dat 
ook  de  'toegeftaane  byeenkomst  dier  Staaten 
het,  aan  deeze  zyde  ,  bedoelde  oogmerk, - 
niet  konde  uitwerken ;  geen  wonder  dan ,  dat 
de  Onzen  zig,  door  een  bedrieglyk  aanbod, 
niet   lieten  misleiden. 

BL   43.    r.  12.      ,,  De    Staaten    hadden 

hem 

C«)  Refol.   HolJ.  W.  85,  «ö,  94 f   "5»  138,   §43,  $04, 
S25,  33ft,  388 «   enz. 
(j)  Refol.  HoU.  18  Maart.  1575.  ^/.  164. 
CO  i*  *•  4  Apr.  iU  flii* 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL.       05 

hem  ^tfen  Gr^ave  van  Swartzenburg^  en 
zyner  Gemaalinne,  —  een  gefchenk  toegelegd  in 
Juweelen,  ter  'waarde  van  drie  duizend  of  vyf 
en  dertig  honderd  guldens."  Tot  dien  prys 
wierden  wel ,  in  't  eerst ,  de  fchenkagien 
bepaald  (d^^  maar  men  kwam,  federt,  .op 
voorflag  van  den  Prinfe ,  tot  omtrend  zeven 
en  een  half  duizepd  guldens  {ey  Een  Lid 
uit  de  Edelen  en  zeven  uit  de  Steden  van 
Holland  en  Zeeland  wierden  benoemd,  .  om 
deeze  fropine  ^  den  Graave  en  dészelfs  Ge- 
malinne,  by  eene  Latynfche  aanfpraak,  aan 
te  bieden.  Die  wyze  hadt  ook  plaatz  nopens 
't  gefchenk  voor  den  Graave  van  Hohen* 
Lo  (f).  De  Prins,  naar  't  fchynt,  befchonk 
HoH&NLO,  buiten  dien ,  met  drie  groote  Drink* 
koppen ,  en  Zwartzenburg  njet.  drie  der 
fchoonfte  Koeijen,  één  Varre  en  vier  Paerden, 
welken  men,  in  West -Friesland  C^),  hadt 

kun- 

00  Refol*  HoU.  5  Maart  1575.  ^^^  ^iSt 

(#5  Op  den  14  Maart  1575,  /.  *  ^/.  146*  hadt  men  toe- 
geftaan»  voor  den  Graave  te  doen  koopen  ,  aan  Zilverwerk, 
6  SchaalcB,  6  Kandelaars,  6  overdekte  Koppen ,  3  fieekers« 
en  3  Lampetten,  waardig  aóoo  tot  2700  guldens.  Dit  irtfnor 
wierdt,federt,  byJBbi»  Duyek^  te  Antwerpen ,  gékogc,  nevens 
een*  ring .  ter  waarde  van  ƒ  400 :  -  :  - ,  federt ,  wierdt  'er 
bygevoegd  een  groot  verguld  Bekken,  met  een  Waterpot, 
waardig  over  de  ƒ  i6oo;*:*,  door  denzelfden  Meester  gomaakc; 
„  daer  op  feer  konftelylc  gegraveert  (loodt  de  expeditie  van 
^  de  keyferlycke  Majefteyt  voor  Argil,»*  nog  eenig  Zilver- 
werk ,  ter  fomme  van  800  guldens  ,  en  een  Karkan ,  van 
omtrend  1000  guldens.  /•  e.  9  Apr.  1575-   ^l   219. 

e/)  /.  C'  17  April  1575.  ^U  237* 

(x)  Verftaahier,  doorW>/r-^/«/ü»rf,hetWesterdeel  van  het 
tegenwoordig  Friesland,  nïWêU9Tg9\\  geen  van  Noordholland, 
ook  elders,  onderfcbeidën  wordt.  Bor,  \  D.  %  B,  hl  654^ 
Volgens  denzelven  Bor,  \  D,  ^  B,  bh  606.,  wierdt  het,  in 
den  Tekst  vermelde,  Vbe  ,  aan  Hohenh  gefithonken;  maar, 
-volgens  anderen,  aan  Zwarttêniurg ^  (Xeeven  van  Willem 
I.  I  X>  hU  S41O9  en  te  regt,  zo  ik  meene  ,  na  dien  de 
Kefolutien  van  Holland  lécren ,  dat  de  Prins  den  Staaten  ver- 
klaard hadt  van  meeninge  te  zyn,  Hohenlo,  met  drie  gr  00  f  $ 
jr«/^#»9  te  kefchenkea.    Refol.  HoU.  19  Apr.  iS7s.  M  237. 

B  5 


2é  BYVOEGSEL5  EN    ' 

kantten  bekomen.  Aan  die  gefcbenk  zal  ^ 
byzonder  mee  opzigc  tot  de  Runderen^  de 
toenmaalige  fchaarsbeid  van  die  Vee  een 
grootere  waardy  hebben  bygeiet.  Die 
fchaarsheid,  veroorzaakt  door  den  ^i  langduy^ 
,,  righen  oorlog,  in  welken  de  lahdm  yan 
,,  Hollandt,  in  haer  Beftiael  ende  Vee,  groo* 
,,  telyks  hefchadight  ende  berooft  waren,  '* 
was  toe  zulk  eene  hoogte  geklommen-^  dac 
men,  ter  herftelling.  van  dien,  en  bevorde- 
ring der  Visfery,  op  den  as  van  Sprokkel- 
maand  dqezes  jaars  1575,  een  Phkaat,  op 
^sKonings  naam,  deedt  uitgaan,  by  het  welte 
een  iegelyk,  fcherpclyk,  verboden  wierdt, 
,y  tusfchen  dit  en  Paafchen  toekomende,  *^ 
eenig  Vee^  't  zy  Osfen  ,  Koeien ,  Kalveren , 
Hamels,  Schaapen,  Lammeren,  Hoenderen 
enz. ,  te  flaan ,  fteeken  of  verkoopen  ,  de 
Eendvogels  alleenlyk  uitgezonderd  (k). 

BI.  43.  r.  5.  V.  o.  „Men  gaf  het  (anfv^oord) 
pp  den  naam  yan  den  Prinfe,  yan  de  Edelen, 
en  yan  de  Wethouders,  "  enz.  't  Luidde ^ 
eigenlyk ,  blykens  de  aangehaalde  Refolutien 
van  Holland,  op  den  naam  van  den  Prinfe, 
de  Edelen  en  de  Ridderfchap  van  den  Lande 
van  Holland  ,  Burgemeesteren  ,  Schepenen  , 
Raaden    en    Oud-Raaden,   Vroedfchappen , 

Dee^ 

(*)  HefoU  HoII.  ft8  Febr.  IS7S.  ih  97*  Ztlh  fchynt  'er,  al 
vroeger,  foortgelyk  Verbod  plaatz  te  bcbben  gegrepen,  /•  c. 
2%  Febr,  I57S*  H»  87*  en  da  duurt^  nog  eenigen  tyd  aange- 
houden; waar  van  ik,  zo  aiy  't  gebeugen  niet  bedriegt, 
voorheen,  in  het  doorzien  der  Stadspapieren  van  den  firiele, 
oenigc  optnerklyke,  voetftappen  gevonden  heb,  in  een  Lyst 
Van  *c  geflagte  Vee  en  Gevogelte,  aangekogt  voor  de  BruUofc 
van  Prinfe  Willem  den  I.  met  Chaalottb  van  Bourbon  , 
ifelke  Bruiloft  ia  Zomermaand  I575«)  (Zie  hier  Wajbsn.,  ki^ 
67m)  in  die  Stad ,  gevierd  wierdu  .  ' 


AANMERIC  OP  het  VIÏ.  DEEL.     27 

Ditekensy  ^chutteryen^    Gildens  en  gemeene 
Neeringen  \zn  de  Steden  Dardrecbt^  Delft, 
Leiden  ,    Gouda  ,  •  Rotterdam  ,    Gorinchem  , 
Schiedam p  Briele ,    Schoonhoven,  Woerden, 
Otrwater  ert  Greertruidenbergh.    Aan  die  van 
Noorc-Holland  en  Zeeland  wierdt  een  dubbeld 
afgedaan,   om,   in   den  haaren,  bezegeld  en 
gegrosfeerd  te  worden  (iy  /Er  is  geen  twyf- 
fel  ,    of  die    van   Noorc-Holland  teekenden 
'mede ;   maar  hoe,  of  wanneer,  valt  my  niet 
onder   *t   oog  (*).     In   Zeeland  teekenden^ 
wegens  Middelburg,  Burgemeesteren y  Schepe* 
nen  en  Raad,  de  drie  Schutteryen  en  Rheto^ 
rica  ,   reprefenteerende   het  gantfche  Corpus, 
jder  Stede:   By  de  verderen  Onderteekenaars, 
t.  w.,  Zierikzee^  Vlisfingen  en  Veere,  vindt 
men  van  Rhetorica  geen  jrewag  gemaakt  (/^* 
BI.  70.  r.    10.       ,y  Eenige   uitgeweeken 
Zeeuwen  hadden  Don  Louis."  enz.    Deeze 
onderneemihg' van  Mondragon  was,  zeker, 
bnvergelykelyk  ftout,  en  zy  zou ,  met  regt ,  den 
naam  van  roekeloos  mogen  draagen ,  indien 
men  geen  reden  hadt  om  te  onderftellen,  dac 
de  dappere  Spanjaard,   door  den  goeden  uit- 
flag   eener  dergelyke,  fchoon   min   gevaarly- 
ke  ,    ondenaeeming    op    Zuidbeveland  ,     ten 
jaare  1573,   tot  deezen  aanflag  zal  zyn  aan- 
gemoedigd.    IsiDORO  Pacheco  ,   Gouverneur 
van  Zuidbeveland,    zal  "er,   denkelyk,    ook 
toe  geraaden  hebben.     Althans    hy  woonde 

den 

O^  Refol.  HolU  19  AprÜ  1575.  R  «40. 

C*)  /.  e.  21  April,  7  Mei  1575*  ^/.  *5o  en  aöo. 

CO  '•  '•  '9  April  1575.  Bi  «40.  de  overige  Steden  Goes, 
Tho|en  en  Rcimerswale ,  wiren ,  neveas  de  BisCchop  van*  Mid- 
delburg en  eenige  Edelen,  thank  nog  asn  de  Spaanfche  zyde, 
:istitfémi  vm  C«#f,  ^/.  97  1   £11  eni. 


i8  BYVOEGSELS   bn 

4en  togt  ook  by,  doch  }iet  'er  het  leven, 
fneuvelcnde  door  een  kanons  kogel  X^m).  Bo- 
vendien was  de  Landvoogd,  door  den  Renc- 
mcefter  Generaal  van  Zeeland,  Philibert  van 
ScRoosKERKE,  die  ce  gelyk  Gouverneur  was 
van  Bergen  op  Zoom,  tot  deeze  hagchelyke 
onderneeming  aangefpoord;  gelyk,  ten  klaar-- 
flen,  blykt  uit  een  Vertopg  van  denzelven, 
aan  Don  Louis  de  Reqüesens;  dienende  om 
aan  te  wyzen,  welke  middelen  men,  veiligst, 
\^y  der  hand  te  neemen  hadt ,  om  Zierikzee 
en  't  Land  van  Schouwen,  weder,  onder 
de  gehoorzaamheid  van  zyne  Majefteit  te 
brengen  (^n). 

BI.  74,  r.  ift.  .,  Bomraenede  werd  dan 
hefchoten**'  enz,  Bommenede  was,  ten  dien 
tyde,  een  klein  Stadje,  naby  Brouwershaven, 
gelegen  op  den  punt  van  drie,  naast  elkander' 
Ürjkende,  Dyken,  en  wel  Verfterkt  met  Wal- 
len en  Gragten.  Aan  *t  hoofd  der  bezetting 
was  een  Fransch  Hopman,  genaamd  Nivbl- 
r,E  (0),  die  'er  ook,  nevens  al  het  Krygs- 
volk  en  Ingezetenen ,  op  drie  of  vier  na  (^)  » 
met  de  Wapens  in  de  vuist,  fneuvelden.  De 
plaats  hadt  lang,  door  de  Visfery,  gebloeid; 
maar  wierdt  nu  geheel  verwoest  en,  einde- 
lyk,  in  den  jaare  1682,  een  prooi  voor  de 
Zee.  Thans  is  'er  niets  meer  van  te  zien , 
en  flegts  de  naam  daar  van  bewaard  in  een 
buurt  van  huizen,  een  weinig  verder,  op 
den  Dyk  van  Zonnemaar,  van  tyd  tot  tyd, 
geftigtCf).  BI. 

C«)  BoR,  8  if.  ƒ.  124. 

(»)  Bylage  I.  by  van  de  Velde,  twêê  hemdêrdf.'Jukêlffist. 

(/>)  Le  PciiT,,  Cbreniquê  Liv.  lo.  p,  304. 

(f>  TtgêMVf.  Staat  van  Ztêlaud,    Z).  H.  434— 4I#« 


AANMERK,  op  het  VII.  DEEL*      t^ 

BL  75*  r.  ift.  „  Holland  'wtrdt  van 
verfcheiden'  oorden  bedreigd. ''  Behalven  't 
hier  aangeceekeude ,  door  Wagbn.  ^  verdient 
het  opmerking,  dat  Hierges,  den  20.  van 
Wynmaand,  reeds  Schatcingbrieven  uitzonde 
overeenige  Dorpen  van  Rynland,  daar  coe 
gebruikende  zekeren  Frederik  Uytenuam, 
die  zig  Bailliu  van  Rynland  noemde.  De 
Staaren  verboden  wel  alle  gemeenfchap  mee 
den  Vyand ;  doch  1  om  dea  zwakken  fland  der 
zaaken ,  moesten  zy  het  opbrengen  van  gelden , 
aan  denzelven,  door  de  vingeren  zien,  mie» 
de  Landzaaten  eene  gelyke  fom  in  *sLands 
Schatkist  bragten ;  en  zo  deezes  de,  door 
den  Vyand  geêischte^  penningen  tot  eigene 
verdeediging  wilden  gebruiken,  beloofde  men 
hun,  zo  veel   mooglyk,  by  te  ftaan  (r). 

BI.  79*. T.  4*  „  D^  Prins  hadt  yoor- 
gefiaagen  —•  Hertog,  Joan  Kazimir,  — 
te  beweegen,  enz/*  Ik  vinde,  nopens  deeze 
zaak ,  in  de  Refolutien  van  Holland,  zonder 
dat  'er  van  Kazimir  gewaagd  wordt,  alleen 
sezegd ,  dat  de  Prins  den  Staaten  van  Hol- 
land en  Zeeland  hadt  voorgedraagen  het 
opbrengen  der ,  in  den  Tekst  gemehde , 
120000  gL  ^  ,,  y;aar  door^  apparenttlyk  , 
,,  met  Gods  hulpe^  te  verhopen  wasy  dat  de 
,,  Landen  y  uit  haar  e  tegenwoordige  uiterjie 
,y  ienaeuwdheid  ende  noodt  ^  to^  eene  on- 
yy  voorzienige  ende  gewenschte  ontfettinge, 
yy  met  grote  verfekertheid  ende  bevrydinge^ 
yy  fouden  worden  gebragt  (  ƒ ).  ''  Men 
bewilligde ,    zo   als    Wagen,  zegt ,    federt , 

in 

CO  Refol  Holl.  a6  OA.  iS7S*  ^*  7i  i*  ▼ergei.  iU  72^* 
(/)  KefoL  Holl.  1»  Dec.  1S75.  ii»  !%%• 


30  BYVOEGSELS   È« 

in  dien  vooHlag  ^  hoe.  zeer  niet'  daxr  met  dö 
uicerfte  moeite,  en  weder  onder  yerkooping 
van  vecle  Domeinen  des  Konings ;  van 
welken  Rotterdam ,  onder  anderen,  'er  ver- 
fcheiden  aankogt  Q).  Indien  die  penningen , 
egter ,  opgebragt  zyn ,  fchynt  men  ze  tot  iets 
anders  hefteed  te  hebbeq  ^  ten  minften,KAziMiRs 
Leger  kwam  eerst  herwaarts  ,  ten  jaare 
1578  (t/).  De  onverwagte  dood  van  Re- 
QUESENS ,  in  Lentemaand  van  't  volgend  jaar , 
kan,  ligtelyk,  veroorzaakt  hebben,  dat  men, 
voor  eerst,  niet  nader ^  by  den  Duitfchen 
Vorst,  aandrong. 

BL  83.  r.  2.  „  Daniel  Rogers  "  De 
Prins, ondérregt  wordende,  dat  den  Engefichen 
Gezant,  in  Braband,  door  Reqüesens  ved 
vriendfchap  en  gefchenken  gedaan  wierden, 
beweegde  de  Staaten,  aan  Rogeets,. een  Gou- 
den Ketting,  ter  waarde  van  duizend  guidens, 
te  vereeren  (v). 

BI.  85.  r.  14.  „  Het  Huiz  der  Gemeente." 
Men  drukt  dit,  in  de  Bcflaiten  van  Hollandi^ 
uit,  door  de  woorden  ^^  de  Gemeene  Staten 
^,  hinnen  haren  Koningryke  (wy** 

BI.  87.  r.  V.  o.  „  Gouda  —  wilde  nimmer 
ioth^t  aanzoeken  van  uitheemfchen  onderftand 
hemlligen.'*  Reeds  op  den  5,  van  Wynraaand 
deezes  jaars,  befloot  de  Vroedfchap  (en  men 
hieldt  zig ,  federt ,  aan  dien  last}  .dat,  wyl 
•het  inroepen  eener  vreemde  Mogenheid,  met 
-verlaating  van   den   Koning ,    was     „    eene 

^y  zwae* 

ri)  /.  c.  en  Boa.  8  B.  bh  658. 

(«)  Wagen.  Vadcrl,  Hift.  7  D.  bh  930. 

(v)  HolU  13  Maart  1576.  bl.  11. 

(«)  Refol.  HolL  01  Nov.  iS75.  bl.  751. 


AANMERK,  op  htt  VÏI.  DEÈL*      31 

]y  zwaere  ik  gewiobtige  faecke  yaa  grooter 

^y  impofUmtie ,    men    ckferome  tfelut 

9f  ganijjelkk  affjlam  ^  tnde  in  geender  .mar 
fy  nieren  daer  overftatn  ofte  in  confenteeren 
j,y  fal  {x).''  Terwyl  zy,  voor.  \  overige, 
in  de  Staacsvergadering::  deedc  voordraagjen , 
dat  de  Stad  i,  geen  vermogen  meer  hadt^ 
„  om  de  f  en  crych  te  helpen  fufienteeren^  en 
^^^  dat  het.  goed  foude  'wèfen  ^  omme  alle 
„  toecomende  periculen  ,  die  door  gebreecke 
py.van  gelde  foude  moegen  coemen^  te  yerhoe^ 
.99.  den^eimck  middel  voor  tfi:  w^ndep  otn  tot 
,,  een  goede  pacificatie  te  geraecken  (y)."  De 
bewustheid,  dan,  vao  't  gebrek  aan  geld,  deedc 
de  Gpudfche  Vroedfchap  neigen  om  zig  niec 
den  Könidg  te  bevreedigen,  en  was  de  grond  > 
op  welke  zy  zig,:  tegen  't  aanvaarden  van 
vreemde  hulp,  aanhoudend,  bleef  verzetten  , 
begrypende,  dat,  al  kwam. pok.  die^lp,'  de 
Landzaaten  groote  fommen,  by  *t  voortduuren 
van  den  oorlog,  zouden  moeten  opbrengen. 
Ewsabeth's  antwoord,  van  flegts  Walcheren 
ten  haaren  koste  te  ^llen  kunnen  be^ 
fchermen  (js),  verfterkte,  zekerlyk,  de  Stad 
in  haare  gedagten;  maar  haare  grootfte  vreez 
zal  ontdaan  zyn  ,.  uit  eigene  ,  .  hoogstr 
kommerlyke ,  omftandigheid ;  nopens  welke 
tot  een  ichetz  kan  ftrekken  ,  dat ,,  op  last 
der  Staaten  en  ,  om  h^ar  voor  den  Vyand 
te  dekken ,  de  rondsom  liggende  Landen , 
fedért  hec  laatfte  van  Hooimaand   des   jaars 

(9)  Vroedfch.  Refpl.  Goiid.  5  Oft.  IS7S*  ^^   109  f^». 
(>)  /f  t"  6  Juny  1576.  bh  139  fjfhi  «n  x^. 
(d)  Wa«SM.  7  D»  ff'  35*  ' 


gi  BYVOEGSELS    EN 

1575,  onder  water  waren  gezet;  "^dat,  na 
*t  inneemen  van  Ouwater  en  Schoonhoven , 
de  Spanjaarden ,  den  Ysfel  geheel  hielden 
afgeflooten;  dat  de  Inwoonders^  toen,  nee- 
riogloos  en  genoegzaam  belegerd,  by  de 
Staaten  moesten  aanhouden,  om  ,  even  als 
die  van  Zierikzee ,  Woerden ,  Geertruy- 
denberg  en  meer  andere  Grensfteden ,  van 
Graanen  en  Vestingwerkén  voorzien  te 
worden  ,  ,,  vuyt  dien  ( feiden  •  zy)  Ify 
39  ingelycx  ^  jegermoirMyck ,  een  Frontier- 
^,  Stad  zyn^  en  yan  cleynder  machte^  fit- 
^  tende  defolaet,  midden  jn  den  water,  en 
,^  Tonder  neeringe  (a).  "  Deeze  nood  fteeg,' 
eerlang,  zo  hoogv  dat  Gouda  geen  «maatige 
fom ,  dan  tot  twintig  ten  honderd ,  ter 
betaaling  van  haar  aandeel  in  *sLands  lasten, 
kon  opbrengen  (^)  en,  hoe  zeer  betuigende, 
,,  dat  zy  gaerne  de  gemeene  zaak  zou  helpen 
,,  vorderen/^  eindelyk,  zelfs  dat  aandeel,  aan 
'sLands,  daar  toe,  opzedyk,  Afgezondenen^, 
zynde  geweest  den  Advokaat  Büys  en  Claes 
HüGBSz:  Gael  ,  Burgemeefter  vaft*  Leiden  , 
nadruklyk  en  aanhoudend  moest  Weigeren  ; 
waar  op  de  Staaten ,  nu  meer  van  't  gevaar 
overtiiigd,  der  Stad  vergunden  fommige  pen- 
Hingen,  tot  eigen,  in  plaatz  van  algemeen, 
gebruik,    te   mogen  beffeeden  (^). 

BI.  87.  r.  i\i.    „  Hertoge  van  Alencon.*' 

-      Zyn 

(#)  Vroedfch.    Refol.  *ao  July,  5  Sept.  5   en  18    OiSob. 

29  Dec.   157$  9   24  April  ^/,   101.  f^t,  105,   109,  iii,  i 

yfi.  131. 
(^)  /•  c.  14  en  24  Moi  157^*  ^«  136  ^.   137  en  13S  ^» 
(O  8  Mei  1576;  W.  135  en   135  vfi.  ea  11 ,  i?   «a 

Juny  1576.*/.  140  vfo^  —  14a  en  volgg.. 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL.      33 

Zyn  voornaam  was  Fran^ois.  Wagen,  noemt 
hem,  by  vergisfing,  Karel  (^Z). 

BL  88.  r.  2.  V,  o.  ,>  Men  wil,  dtithy  — 
(Willem  L)  den  wanhoopigen  vocrOag  zou 
gedaan  hebben  van  ,  na  V  verbranden  der 
molens^  en  't  doorfieeken  der  dykcn  — ,  rrnp 
Vrow^en  en  Kinderen  en  V  beste  der  tilbaare 
iaaven  ^  fcheep-te- gaan  ^  en  een  '  veiliger 
yerblyfplaatz  te  zoeken.  "  Diergelyke  denk- 
beelden zweefden,  ai  in  't  begin  des  oorlogs, 
in  fommige  herfenen,.  De  Burgery  van  den 
Briele  verzogt ,  reeds  in  't  laatst  van  dep 
jaare  1572,  aan  't  Geregt  dier  Stad,  ^yhuys 
y,  ende  hof  te  'mogen  verlaeten  .  (e) ,  "'  en 
zelfs  's  Prinfen  Lieutenant ,  Sonoy,  fchreefp 
ten  jaare  1573  ,  kort  na  't  overgaan  vaa 
Haarlem  ,  aan  deezen  ^  j,,  fo  uwe  Forjhï: 
3,  Gen:  geen  andere  middelen  en  heeft ,  is 
PP  het  belt,  dat  ons  getrouwe  Vrienden  eode 
„  toegedaane,  met  Wy f,  .Kinderen,  ende. 
pp  haer  armoetken  ^  dat  fy  wech  kunnen.. 
PP  krygen  ,  te  fchepe  hem  wech  mnekten.". 
Dan ,  dit  ftrookte  ^  meen  ik,  nimmer,  met 
die  doorzigtige  ftandvastigheid  en  bedjardeo. 
moed.,  die,  ook  in  de  grootfte.  ge\aaren, 
den  Prinfe  alcyd  Verzelde  en  hem  ,  ook 
toen,  SoNOY  deedt  ter  neder  zetten  (ƒ).  't  Is 
waar,  dat  Orai^ge  ,  in  't  najaar  van  1575, 
in  een  nadruklyk  Vertoog,  aan  de  Staaten, 
het  Land  voordroeg ,  als  in  de  uyterjie  geyaaxen 
des  doods  ,•  wanneer     me» ,    naamlyk  ,    zig 

i  na^ 

(/)  Vader!.  Hift.  6  D.  hU  467* 

(j)  Verlydb.  der  9tai  Briel,    op  18  Nivemk*  I572» 

C/)  BoR,  6  B.  W.aps  en  «07,  > 

c  ^ 


34  BYVOEGSELS  tn 

nalaatig  oï  flapharng  gedroeg  Cg);  maar^ 
juist  die  byvoegzeU  dit  i^anneer,  bragt  mee 
zig ,  dat  de  Prins  'er  dat  gevaar  niet 
in  zag  y  in  het  tegengefteld  geval.  En , 
waarlyk,  hoe  ver  Willem  was  van  wanhoop 
intefcherpcn ,  leert  men,  duidlyk,  uit  een 
ander  Vertoog  ,  's  Lands  Staaten  ,  omtrend 
deezen  tyd,  voorgehouden,  „  Overmits  twy& 
,,  felagtigheydt ,  irrefoluiie  ende  wanhoope, 
,,  (zegt  de  Prins)  konden  onfe  faken,  nimmer- 
,,  meer ,  eenen  goede  ofte  voorfpoedigen 
,,  voongang  neemen;  door  zulke  begrippen 
,,  deedt  men  Gods  almogenheid  geweld  en 
„  overlast  aan,  als  of  God  niet  die  geen  wa- 
„  re ,  die  de  ellendigen  en  verdrukten ,  in 
,,  haaren  uiterllen  nood,  befchermde.  Men 
,,  moeft  dan,  van  onfe  zyde,  gene  kleinmoe- 
,,  digheidbetoonen,  maar  God  ootmoedi^yk 
^  bidden,  ende  zig  geheel  fyner  goedertieren- 
,,  heid  onderwerpeö;  want,  fo  veel  deezen 
„  onzen  fcryg  ende  oorloge  aenging ,  de 
„  redelykheid  derfelve  was  voor  ons ,  de 
^  regtvaerdigheid  was  het  lleunfel  onzer 
^,  zaaken ,  ende  onze  onfchuld  ende  onno- 
„  zelheid  was  het  geene  ons,  in  alles,  ver* 
„  fterkte  en  bekragtigde  (hy 

Ik  agte  dan  liefst ,  dat ,  indien  ooit 
iets  diergelyks ,  door  zyne  Doorlag- 
tigheid,  gezegd  zy,  het,  misfchien,  in 
een  byzondere  't  famenipraak ,  met  deezen 
of  geenen ,  zal  aangeroerd  zyn ,  als  iets  ^ 
waar  toe  men,  zyns  ondanks,  eindelyk,  zou 

moe- 

<t)  RcfoL  Holl.  15  Oft.  1S75» 

Q-)  ReiW.  HplL  XS  Mawt  1I7^  */•  !■• 


AANMERK,  op  itst  Vit.  DEEL.     $$ 

tüoeten  koomen ,  indien  de  zaaken  tiiee^  mee 
meer  eendragt  (i)  en,  daar  uit  voortfprui- 
t^nde,  toereikende  middelen  van  tegen  weer, 
wierden  aangetast.  En  dan  was  dit  zeggett 
geen  blyk  van  wanhoop,  maar  van  aanmoe- 
diging. In  de  gedrukte  BeOuiten  van  Holland ^ 
worde  van  dit  gantfche  geval  geen  bet  minfte 
gewag  gemaakt  (i). 

BJ.  89.  r.9.  v.o-  „Hy  (TiBQu«5EWs)  övertfo^ 
Alba  in  beleid  enr.*'  Anderen  denken  hier^ 
op  goede  gronden,  eenigzins  anders  over  (/)• 

BI.  9JL.  r.  14.  99  Het  jaar, — •  mê$  den  eer* 
ften  van  Louwmaand,  —  aan  te  vangen,^*  IH 
Holland  en  Zeeland  is,  byzonder,  die  flyl, 
by  de  politique  Ordonnantie,  van  den  jaare 
1580,   aanbevolen  (/»)• 

BL  98.  r.  ao.  i.  Beleg  van  Zierikzee. '^ 
Dcf  byzonderhcd^n  van  dit  Beleg  2yn,  federt^ 
zeer  opgehelderd ,  in  't  onder  aangebaaldé 

Stuk- 

(O  Over  't  gebrek  vtn  die.eendmgt  klaagde  zjne  Doorlngtlgheid^ 
Aeér  dao  eeos »  xeer  otdVukiyic ,  ata  de  Staacen  zelve.  D« 
Vyand,  zeide  kf,  ,,  wordt  daar  door  oorsake  gegeven  9 
,«  ons  te  beipringen  ende  te  invadeereti ,  alfoo  (óm  de 
9,  wterüeydt  ce  feggeii)  voorleden  )ÈMt  ii  cckcnrt  $  wanc 
^,  hebbende  den  Vyandc  geilen ,  hoe  lange  de  Statten  defef 
„  Lands  als  toen  verfamelt  waren ,  ende  die  altercatien^ 
M  (jueftien  en  gerchillen ,  tuifchen  henlnyden  gerefen »  beeft 
„  daar  door  oir  fake  genomen ,  ons  alfoo  tot  diverfle  plaetfen 
ft  aen  te  tasten.'*    Refol  Hol),  is  Maart  1576.  hU  14. 

Qt)  't  b  waar»  die  Befluiten  loopen^  over  't  jaar  157^9  ia 
de  gedrukte  uirgaave ,  maar  tot  den  ia  van  Wmtermaand ,» 
en  mj  blykt,  uit  andere  egte  eti  gelyktydige,  Stukken »  dat 
de  Staaten  neg  Jaater  ia  't  jaar,  met  naame  den  &3«  dier 
maand,  moeten  vergaderd  geweest  zyn  (Vroedfch^  Refol. 
Gouda*  19  becemb.  i$75^  M.  \i%.  ^0*  toen  men,  on^ 
der  andertin,  bezorgd  was,  om  Zierikzee  v«n  leevensmidde* 
len  te  voorzien;  maar»  ook  in  die  Stukken,  vindt  men  van 
den    gezegden   voorflag  weder  niets* 

CO  Hiftor.  der  Satisf.  van  Ooes*  H*  005. 

(m)  Mittis,  Verhandel,  over  de  HiOor.  H»  l|t«^ltA 
iiiryoic^  op  axMik.  t  D*  kh  sift-^so. 

G  m 


36         BYVOEGSELS    en 

Stukje;  alwaar  men  ook  de  Onderhandelingen, 
tusfchen  de  Stad  en  Mondragon  ^  aantreft  (»). 
BI.  99.  r.  5.  „  De  Schans  der  Spaanfchen, 
op  den  Dyk  te  Borndam.'*  Dit  Borndam^ 
i^  Borrendamme  9  was  oudtyds  een  Dorp  ia 
't  Poort  Ambagt  van  Zierikzee,  ten  westen  der 
nieuwe  Haaven;  thans,  door  de  Zee,  geheel 
vernield  (0). 

^  BI.  99.  r.  5^. ' ,,  .Zyn  toeleg  wasy  de  Schans 
der  Spanjaarden^  op  den  Dyk  teBorndam^  te 
bèfiooken/'  •  In  deezen  aanval,   den  27.  van 
Bloeimaand,  fneuvelde  de  Admiraal  van  Zee- 
land, Louis  DE  BoisoT,  wiens  Schip,   aan 
den  grond  geraakt  zynde  ,    door  den  vyand^ 
reddeloos  en  in  brand  gefchooten  wierdt  (/>> 
Zyn  broeder,  Karel  de  Boxsot,  Gouverneur 
van  Middelburg  en  Vlisfmgen,  den  49.  van 
Herfstmaand   des  voorigen   jaars   1575  ,   ter 
gelegenheid  van  den  overtogt  der  Spanjaarden, 
op  Duveland,  ongelukkig  omgekomen  zynde, 
leedt    het   Vaderland    een    zoo   aanmerkelyk 
verlies,  dat  het  fneuvelen.van  Isidoro  Pachie- 
co,.  Chiapin  ViTELLi  en  Gabriel  de  Peralta, 
die ,  (van  's  vyands  zyde ,  ter  deezèr  gelegenheid» 
mede  omkwamen)   naauwlyks  in  aanmerking 
fcheen  te  komen. 

BL  100.  r.  4.  ,5  DenGraaye  v^^Hohenlo 
toen  zulk  eene  opening  gevende  van  derzelver 
gelegenheid ,  dat  men  ze,  daar  na,  te  eerder 

we. 


(n)  Van  Dl  VcLDS,   twee  hond.  jjur.  Jul?elf.  vau   Zierik- 

»e ,  in  177^  t'^ff'  F  en  G»  . 

(•)  BoxH.  op.  Reio,   I  D,  bl,  305.    . 

(^)  Lb  Petit.  LN  10.  /.  309.  en  Bylage  A.  by  Van  ok 
Velde  ,  bL  107.  alwtar  verhaald  wordt ^->  4at  de  Admiraal 
BoisoT»  hier  bleef,  met  zyn  Familie,  die  hem  niet  verlaaten 
wilde,  benevens  nog  wel  300  Soldaaten  ^  BoetsgezcUen^ 
met  hunne  Sapiteinen* 


met  hunne  Sapiteinen* 


AANMERK,  op  ket  Vil  DEEL.     37 

weder  kreeg*''  Hoe  zeer  het  Verhaal  vap 
Wagen.,  nopens  de  gebeurtenufen  van  Zie- 
rikzee  en  'c  gedrag  van  den  Heer  Vosbergen, 
al$  (leunende  qp  \  gezag  van  den  Nederland- 
fchen  Gefchiedfchryver  Hooft  ,  zoo  veel  te 
^eer  gelpof  verdiend  ,  om  dac  de  Zoon^, 
Gaspar  van  Vos^ergen  ,.  na  h^c  leezen  dier 
G^fchied-verhaalen  ,  den  edelen.  Schryver^ 
deswegens  zynen  dank  betuigde  C?)  >  ^^^^  het 
^ig^  égter,.zoo  als  Wag.  in  de  Nota.  aannjerkt^, 
naauwlyks  begrypen,  hoeVosEESLOENS  opening» 
aan  Hohenlo,  ieis  heeft  kunnen  toebrengen, 
tot  het  weder  krygen  der  Stad  Zierikzee,  daar 
zy  reed^,door  Mqndragon  en  de  Waaien,  vei^ 
laaten  was,  toen  zy ,  door  's  Prinfen  Volk ,  bezec 
wierdt;  te  minder,  daar  Hooft  zelf  getuigt, 
dat  da  Prins,  toen  hy  vernomen.  hadt.,^dat 
MoNDRAGON ,  op  deti  3.  van  Slagtqaand, 
Zierikzee  en  al  de  Sterkten  in ;  dien  oort 
geruimd  hadt ,  aan  den  Graave  van  Hohenlo*, 
(die  zig ,  met  eenig  Krygsvo^k ,  te  Ooltjensplaat , 
op  't  Eiland  Flakké,  bevondt)  last  zou  g^gevea 
hebben ,  om  zig  ^van  die  Stad  te  yqrzekerenp 
Trouwens,  geloof  te  geven  aan  het  verhaal 
van  zekeren  Barend  Jansz,  van  ter  Goes,  uit 
het  Konven  tyan  dePredikheer.en,  behelzende  dat, 
een  dag  of  t\yee  na  zekere  plegtige  Procesfie, 
den  !•.  van  Wynmaand  1576  gehouden,  de 
Stad  Zierikzee,  door  een  Leger  der  anders- 
gezin4en,  beflooten  was,  en  dat,  daar  op,  die 
van  binnen  'sKonings    Soldaten    verdreeven 

haa. 

(f)  Höoft's  Bfievea.  N*.  69%,  Vergelyk  ook,  aangaande 
4le  aaauwkeurigheid  van  Hoorr^a  B^rlgren,  betreffende  bet 
gebeurde  te  Veere  en  Zierikzee,  VAn  Ipeejen»  i»##  h9n4tr4j» 
jubêlftêsi,  £yhiê  K*  eo  üijf.  dêr  ^tiff*  tPM»  Qhu  hU  aoy.  in 

C  3 


38  BYVDEG5EL8    Biï 

baddei) ,  welken  oQfhagtig  waren  y  met  hufi  kléfh 
getal,  zulk  een  menigte  tegenftand  te  bieden 
(r) ,  ftrookt  niet  met  de  waarheid  der 
gefchiedenis.  Mondragdn  verliet  de  Stad 
niet  voor  den  3.  van  Slagtmaand ,  fchooft 
het  grootfte  deel  van  zyn  Volk  reeds  in 
Hoolmaand  verloopen  \yas;  en  't  Was  *erzoö 
ver  af,  dat  de  Regeering  en  Burgery  van 
Zierikzee  genegen  zou  geweest  ?yn ,  oni 
'sPrinfen  Bezetting  in  te  neemen,  ditzy,  veel 
«er ,  'er  toe  moest  wcM'den  gëd'örongen  (s). 

BI;  loo-  r.  14.  ,,  In  Hooimaand,  kree^ 
wen  de  iugt  van  eene  ondemceming  op 
Gouda. "  Volgens  Bor  ,  fchreeven  die  van 
Gouda,  op  den  i^.  dier  maand»  den  Prinfe, 
over  's  Vyands  aanflag  (/).    ' 

Uit  egte  Stukken  blykt  my,  dat  de  Heer 
VAN  HiKRGB^  ,  op  den  13..  dier  maand  {u)^ 
iiit  bet  Leger  te  Nieuwerbrugge,  door  een 
Tromflager,  een  Brief  aan  de  Stad  hadt  doen 
brengen,  welke,  eerst  op  den  \^  daaraan,  (dan 
waarvan  ik  de  reden  niet vinde,) ter Vroedlchap 
wierdt  opengebroken  en  geleezen.  De  inhoud 
Wordt  niet  gemeld;  maar,  dafur  men,  op  den 
ïtf.,  reeds  wist,  dat  de  Vyand  het  oog  op 
de  Stede  hadt  Cv)^  kan  men  dien  ligtelyk 
gisfen.'  Men  befloöt,  „  defelue  (^Misfive^ 
„  den  Siaeten  ouer  te  feynden ,  ende  daer  by 
9,  fcJiryuen.  Alfoe^vp  te  Fredehandelytlaetftê 
„  affcheid  geweefi  is^  dat  men,  alreheyligen 
i,  ieftfeden^  loeder  a  nouo,  f  oude  verfamelen, 

3,  ende 

(r)  Ouih  $n  Ctftigt,  van  Zê$U  2  D.  bh  34, 

nS  jHooFT    II   B.  ^/.  470. 

^0   B*'i^   ^*  '•  9  ^*  U'  9tfo. 

(m    Vfcicdfch.  Rpfol.  Goada.  p*  14^  Pfi*  i9  JuïT  iSfi. 

(?)  /•  #,  kU  14e  rfu  ■ 


AANMERK,  of  het  VIL  DEEL.      39 

„  ende  vpte  laetfte  retroa&e  yoortvaeren,  dat 
,^  wy  daerom  in  den  onfen  raetfaem  beuinden 
^  d'vdorfz  Mijpue,  Staetsgewys^  beantwoordt 
59  zali  worden^  op  dac  men,  alle  periculen 
f,  yoerconmende  y  toe  een  goede  Vrede  ofte 
^  Pacificatie  mochte  comen/'  en  dit  laaclle 
was,  thans,  't  verlangen  van  veele  Landzaatem 
Met  dit  al,  nam  men,  ten  zelven  dage,  vier 
Vaandelen  binnen,  herwaarts  gefchikt,  door 
de  Staaten,  ,,  naedieh  fy*\zt!^'gexi  de  Befliriteii 
der  Vroedfchap)  ,,  waerachtige  advertentie 
^,  gecregen  hebben  ^  dat  de  Piant,  defe  aen- 
y,  üstende  ofte  morgen  nacht,  de/er  Stede /al 
5,  beleggen  (wy*  Erlang,  egter,  verdween 
»Ue  zwaarig^eid  en ,  daar  men  de  Knegten , 
niet  dan  by  nood,  hadc  ingenomen,  en  niet 
in  ftaat  wts  veelen  te  onderhouden,  verzogt 
fo  verkreeg  men,  eerlang,  eenige  veriigting, 
nopens  dezelven  (x). 

BL  104.  r.  i8.  y^Hy  Ineldty  te  Middelburgs 
etn  waakend  oog,  enz.**  Der  Vlisfingfcht 
Visfery  was,  ten  deezen  tyde,  eenfge  fchade 
toegebragt,  doordeOftendennars.  Zy  beflooten 
deeze  te  verhaalen,  rustende,  ten  dien  einde, 
in  *t  geheim,  eenige  Scheepen  uit,  die,  van 
Krygsvolk  voorzien ,  de  Vlaamfche  Kust  be« 
ftooken  zouden  en  Oftende  overompden.  Maar 
zy  wierden  genoodzaakt,  onverrigter  zaak, 
weder  te  keeren ,  na  zy  Blankenberg  verbrand 
hadden,  waar  van  flegts  15  buizen  overbleven* 
Deeze  togt  geichiedde  in  't  katst  van  Oogst- 
maand (j).      Het     fchyut    egter    dat    zy 

on- 

(w)  U  9.  19  JiUy  I57S.  W.  147-  ^* 
C^)  /•  *.  4  Ang.  1*75.  è/«  149. 

C4 


40         BYVOEGSELS   en  . 

ondernomen  was ,  buiten  last  van  den  Prins, 
€fl  op  de  aandryving  van  byzondere  Bevelr 
hebbers,  voornaamlyk  van  den  Gouverneur  van 
Vlisfingen ,  Alex ander  de  Haültain  ,  en 
dac  men  bekommerd  was ,  dat  deeze  daad 
het  misnoegen  der  Vlamingen  vermeerderen 
zou  (z).  ' 

Bi.  io6.  r.  t.  V.  o.  „  De  geftaakte  Le^ 
den  des  Raads  verklaarden  toen  de  Muiters  — i- 
voQr  Fyanden.^^  Die  Verklaar  ing  vindt  men, 
in  een  openbaar  gefchrift,  't  geen  nog  aan* 
wczig  is   en  onlangs  uitgegeeven  (ay 

BL  107.  r.  8.  ,5  De  Staaten  te  Brusfel 
byeengekomen. "  De  Staaten  van  verfchillen- 
de  Gewesten  waren  derwaarts  opontboden, 
door  's  Kohings  Raad  van  Staat,  als,  over- 
eenkomftig  ook  de  gewoonte  van.  vroeger  ty-» 
den,  by  afwezen  v^n  den  Landvoogd,  't  hoog 
bewind  voerende  (^),  eji  by  welken,  daarom, 
als  zodanigen,  oök  die  van  .Gelderland,  reeds 
bevorens,  hunne  klagten,  pver  den  kommer-» 
lyken  ftand  van  zaaken,  ingebyagt  hadden. 
Die  van  Henegouwen,  byzonder,  drongen  aan 
pp^  de  algemeene  ver eeniging  der  Nederlan- 
den, zo  als  zy  ten  jaare  <S48,  door  Keizer 
Karel  V,  was  v^stgefteld  (c).  -.- 

BI.  Ï09.  r.  II.'  „  Willem.  Oom."  Hy 
was  bygenaamd  yan  Papendrecjit.(d}y  een 

. :  be. 

C2}  ïlhft.  e  Clar.  rtr.  Epifi.  dnu  t.   f.  (J0f. 

(«).  VKn  DB  SpifiOEL.  Bundel  van  onuitgegeven  Stukken. 
I  D.  bh  18— 25» 

(O  Hiftor.  der  Satisf.  van  Goss.^/.  aio  en  214.  Bondam. 
V^r<aiDeI.  van  onuitgegev.  Stukken,  i  D.  H,  7—14;  en  hh 
ÏS.  en  volgg. 

CO  Bondam.  /.  c.  ^/.  14  en  is«    ' 

(d^  Refol.  Hüll.  31  July  ea  %7  Novemb.  1574^»  hl.  x&r  ca 
I9öt  .  . 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL.    41 

bekende  tak  van  'c  Geflagt  der  Zuid-Holland^ 
fche  Ooms  of  Oems^  en  wordt  vermeld  on- 
der de  Regenten  van  Rotterdam  (/).  Na  hy 
denStaaten  verflag  van  zyn  wedèrvaaren.  ge- 
daan hadt,  wterdthem,  by  dézel ven ,.  gelast, 
zig  te  Rotterdam,  „in  fynen  huife,  te  houden, 
^^  ende  dtït  niemanc  tot  hem  f  acces  fal  ver- 
,^  lefent  worden,  op  poene  van  drye  duyfenc 
,,  ponden,  by  hem  te  verbeuren/*  Op  al  \ 
welke  de  Regeering  fcherpdyk  moest  letten  (f). 
Doch  hec  bleef  daar . niet  by,  want,  onlangs 
hier  na,  bevri  men  hem  naar  .'sHaage  te  bren* 
gen  en  „  m  de  Conchergie ,  in  goede  ,ver- 
3,  feeckeriheit  te  houden  (g)."  Ook  wierdn 
hem,  eerst  na  de  vredehandeling  van  Gend 
en  als  een  gevolg  van  dezelve,  in  Slagtmamd 
deezes  jaars,  op  zyn  verzoek,  toegedaan  „uit 
\y  de  hechteniflë  te  worden  ontflagen ,  mits 
,,  betaelende  de  koften  fyner  gevangeniflè , 
„  ende  doende  den: eed  van  getrouwigheydc 
„  ria  behoore»  (Ji).^'  Uit  al  het  welke  ge- 
noegzaam blykt,  dat  hy  iian  *s  Konings  zyde 
en  ^  denkélyk,  by  de  Staaten  verdagt  was^  'c 
Gemeen ,  tot  den  vredehandel ,  te  zullen  op*! 
ruiSn , daar  men  thans,  integendeel,  voorzigtigst 
oordeelde,  de  zaaken,  zo  M mooglyk,  ce  doen 
behandelen,  vast  Hellende  dat;  op  de  Misfiyen,'^ 
ten  deezen  tyde  ,  ^y  van  der  Vyanden  zyde 
„  ontvangen,  en  geeneantwoorc,  in  't  particu* 
„  lier,  by  yemandt,  fal  werden  gcfchreven ,: 
„  maar  dat ,  by  fyne  Excellentie  ende  de 
5,  Staten  gqsjdvifeert  fal  werden ,  of  geraden 

•   ^  :      :■    •  „fal 

C#)  BAtKN^  Dordr.  */.  17JI. 

C/)  ReftL  HoU.  17  July  1576.  hl.  44. 

C/)  /•  *.  SI  Joly  1576.   bL  137.       •• 

(b)  l,c*  17  Nov,  IS7^«   ih  I9Ö»   ^  .  ^.  ■        .=; 

c  5 


4%  BYVOEGSELS   tn 

„  ftl  fyn,  dacy  in  *t  ^nerael v  ^twoord  ge^ 
,9  fchreven  werde,  ten  eynde  aUe  opiMr  rade 
^9  geroep  onder  de  Gemeente  mftch  ^eisfeei^Q 
(/)/'  Ën,  hier  op,  wierdc  in  Herfstmaand ,  dm 
bcddding  van'cVredenswerk  met  de  algemeens 
Staacen',  aan  eenige  Staacsleden,  nevens  den 
Prinfe,  toebecrouwd;  zo  als,  by  Wagsn^^ 
zal    volgen.     Ook    liec  men,  byaonder    in 
Dordrecht  en  Gouda, onderzoeken,  of, aldaar, 
eenige  luiden  mee  den  Vyand  handelden  (^i). 
Sommige  Knegten,  met  naame  de  Schotten, 
liggende  binnen  Krimpen  en  *tËlshout,  hadden 
Zig  hier  aan,  onlangs,  fchuldig  gemaakt  (/), 
en  die  van  Jonker  Aalbregt  van  £gmon0 
en  Hopman  Gonsvoort  de  Schans^,  te  Alexan- 
der- Veen ,  vyandelyk  aai^tast  (m). 

Bh  1  lo.  r.  5»  ,,  Punten  van  den  Godsdiena 
m  yan  de  verzekerdlteid/'  Die  yerzekerdkeid 
of  ajfurantie  ,  zo  als  zy,  gewoonlyk,  in  de 
HoUandfche  Staatsbefluiten  genoemd  wordt  ^ 
hadt  geen  betrekking  tot  de  Onderhandeling 
met  de  algemeene  Staaten  ,  maar  toe  eene 
andere,  met  de  Oosterfche  Steden ;  welken  men 
hadt  aangeboden ,  des  noods ,  een  bekwaam  getal 
gyzdaars  te  zullen  affiaan ,  wanneer  zy  den  Staat 
200000  daalders,  tegen  i<S  ten  honderd,  voor 
tien  jaaren  ,  wilden  opfchieten  en  voor  eeq 
genoegzaam  getal  Ruiteren  en  Paarden  zor« 
gen  (»).  My  is  niet  gebleeken ,  dat  dit, 
federt,  tot  ftand  kwam. 

m. 

.  (O  /.  #.  98  funy  1576.  W.  1&4. 

(»)  Refol.  Holl.  30  en  %i  July  1576.  hU  126  en  1^7. 
Tergen.  Vroedfch.  RefoL  Gouda,   ift  Aug   157^-  >/•  149  ^* 

CO  Refol.  Holl.  7  eo  8  Aug.  1576.  >/.  lai  ea  119 

C«)  Refol.  Holl.  8  Sept.  1576.  ^»  148. 

(»)  Refol*  HplU  10  Jnly  1S76*  hL  iik  ob  Ii8«  VroedfiA. 
ReCol.  Goada  ift  July  157e.  U.  l«s  Vfi* 


AANMERK,  op  hst  VIL  DEEU      4| 

BL  II  o.  n  8.  „  Brieven  —  fioar  Am* 
fterdam  en  naar  Utrecht.'*  Die,  naar  Amfter** 
dam ,  hielden  aan  ^^  ^  gemeene  Schutterye  en 
jBurgerye;' die ^üzzr  Utrecht, aan  de„  Staatm 
en  de  gemeene  Schutterye  en  Burgerye  (o).** 

BI.  Il  o.  r.  I  o.  „  Gemagtigdcn /7örör  GoUi- 
da."  Ik  vinde  hier  niets  van ,  in  de  Rerolutien 
,  der  Vroedfchap  of  andere  Boeken  dier  Stad , 
hoe  zeer  de  aangehaalde  Befluiten  van  Holland 
Jeeren,  dat  ook^  ten  dien  einde,  eenGemag- 
tigde  door  de  Magiftraat  yan  Gouda  ^  zou 
worden  gefield.  Dit  doet  my  9  niet  kundi- 
geren  (p)j  denken,  dat  deeze  Byeenkomsc,  et 
Gouda,  geen  voortgang  hadde;  hoe  zeer,  eg« 
eer,  over  de  algemeene  bevrediging  en  den 
voorilag  der  Staacen  van  Holland,  door  de  Am* 
flerdammers,  omtrend  deezen  cyd,  met  het  Hof 
van  Holland,  na  te  Utregt  zittende,  en  met 
den  Raad  van  Staate,  gehandeld  wierdt  C^)« 

BU  1 10*  r.  1 5.  >,  Gelderiand^>9  Zucphen  toon^f' 
den gelyke  begeerte"  Schoon  deeze Landfchap» 
pen,  door  ds  moeite,  welke  men,  met  den, 
in  *t  hart  Konmgsgezinden,  Stadhouder,  Hier* 
GES,  hadt,  de  C^dfche  vrede,  thans,  niet  tee- 
kenden,  namen  zy,  federt,  egter, dezelve  aan^ 
en  zo  deedt  ook  Vriesland  en  Groningen  (r). 

BI.  II 8.  r.  13*  ^,  Ik  meen,  dat  de  eed, 
naderhand,  door  de  Staaten  yan  Holland  en 
Zeeland  ^  eenpaariglyk ,  verzagt  wierdt/*  Dit 
gefchiedde   ook,  waarlyk,   op  den  4.   van 

Louw- 

(#)  Refol.  HoU.  3  Oa.  IS76    hU  \6%. 

(/)  Bondam  9  Verztmel.   van  onuitgegeven  Scukken.  i  JD. 

Cf)  Wageit.  Befchr.  v.  Amft.  2  D.  9  ^*  ^/«  ^^•  eo  mdgg. 
(r)  BCIEI0AM*  OouirgegeveB  Stukken,  i  D  hU  93»  141— 148* 
hU  lil— lóS.  bU  178  »  2S2t  «40»  ^9a  en  a98* 


44  BYVOEGSELS  E^ 

Louwmaand  des  jaars  1577,  ^^  ^^  a^cmee- 
ne  Scaaten  volgden,  federc,  dat  voorbeeld  (5), 
op  den  i8.  dier  maand.  Ik  heb,  egcer , 
thans,  een  affchrifc  van  den  eerften  eed  voor 
hiy  liggen^  in  'c  welke  men,  onder  aan,  dee-t 
55e  woorden  leest,  met  de  gelyktydige  hand 
van  een'  Brielsch  Secretaris ;  „  Goyerf  Andri'esz  , 
^,  Jacob  Roelof sz  ,  Anthonis  Jamz  , '  Mr. 
^/Seruaes  Alin  HUirechtsz  ^  Niclaet  Jansz 
^,  Kouckebacker ,    den    vj"    Marty.    1577, 


9!» 


V(V 


Igéns  defen  gedaen  den  eed. ' 


BI.  124.^.15.  ,,  GoNZAGA,  voormens 
Paadje  Aj^  (Don  Jan)  zig^  op  reize,  uitgaf i^^ 
Op  gelyke  wy ze,. ora trend,  was,  voor  ruim 
twee  eeuwen,  Graaf  Willem  V.,  onder 't, ge- 
leide van  den  Grave  Catzenellebogü  ,.  her- 
waarts gekomen  (^).  Don  Jan  kwam,  in  een 
rytaig  met  vier  paarden,,,  Hpost^  zyn  dtrde^ 
dat  is,  in  gezelfchap  van  nog  twee  .andere 
Hoeren,  waar  van;. Gonzaga  'er  .één  zal  ge- 
weest zyn,  naar  de  Nederlanden  .(«),  uit 
Spanje  ;  werwaarts  hem.  de  .Koning,  alyoo^ 
rens>   uit  Italië^  ontboden  hadt*     ,  . . 

BK  1^5.  rV  lo.  „  Hy  verzogt  gyzelaars 
vari  ê^  Staaten.'*  Hyj.yroeg  eerst  gyzelaars, 
op  deti  I.  van  Louwmaand  1577;  ^^^1  ^^ 
voeren-^  en  wel  den>  22.  van  Slagtmaand,  vroeg 
hy  eeÈè  Wagtvan  10.  Vaandelen.  Voet-  en 
4  of  5  Paarde  volk;  waar  op  de  Staaten.bera 
een  gèlyke  Wagt  aanbooden,,  ab  Eiues.  zel- 
ve gehad  hadt ,  t:  w: ,  vier  of  vyf  ben- 
^  .    .  ..:..«  den 

(^^  BoNBAM ,  Verzamel,  van  onuitgegev.  Stukken.  &  !>«  bh 
70— 83»  ^       • 

ii)  Wag.  Vaderl.  Hift.  s  !>•  W,  ^yu 
{u)  Bondam,  /.  «.  i  D.  W.  82  en  8s, 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL-     45 

den  van  Ordonantie ,  mits  'er  geen  Hoog- 
duitfche  Knegten  onder  waren ,  als  die  zig,  on- 
langs, mee  de  Spanjaards  hadden  vereend.  On- 
dertusfchen  fteeg  de  wantrouw ,  terftond ,  20 
hoog,  dat,  toen  Don  Jan  de  Staaten ,  kort  hier 
na ,  naar  Natnen  ontboodt ,  men  'er  tegen  op- 
zag, als  was  'er  een  tweede  Paryfche  moord 
te  vreezen.  Hendrik  van  Thil  ,  één  der 
Gelderfchc  Afgezanten,  by  de  algemeene  Staa- 
ten, fchreef  thans ,  „  Woe  ons  00c  te  moede 
3,  is,  kenne  God;  dan,  dulce  eji  mort  pro 
,,  patria;  come  ie  niet  weder,  mogen  ü.  L. 
5,  my  een  fielmiflè  nae  laeten  doen  (v).'* 

BL  128.  r.  a.    „  Hy  zogf  dezen  y   ^ 

allen  Verdrag  ,  voor  dat  het  uitheemsch 
Krygsvelk  vertrokken  zou  zyn ,  met  kragt 
van  reden  te  on  traaden.  '*  Hier  toe  diende, 
voomaamlyk ,  het  nadrukkelyk  Vertoog , 
naamens  den  Prins,  van  Orange,  den  24^  van 
Slagtmaahd  1576^  aan  de  algemeene  Staaten, 
te  Brusfel ,  /  overgegeven  ,  door  den  Heer 
van  St.  Aldegonde  (w). 

Bh  131.  r.  17.  V.  o.  „  Men  zag  om  naar 
middelen ,  om  (Don  Jan)  V  hoofd  te  bieden.^'' 
Men  gebruikte  ze  zelfs.  Die  van  Limburg,  met 
de  algemeene  Staaten  vereenigd,  hadden  zig, 
reeds  voor  zyn'  komst ,  over  de  baldaadigheid 
der,  aldaar  liggende,  Spanjaarden  beklaagd, 
en  men  hadt  hun  hulp  toegezegd.  Nu  deedt  men, 
werkelyk^  op  den  2.  van  Louwmaand  des  jaars 
1577,  17  Vaandelen  Engelfchen  en  Schotten, 
in  dienst   van   Oranje ,    nevens   één    Kornet 

Paar- 

(v)  Bondam,  /.  c.  i  Z).  */.  174— 177 ji«3— iW,  244,283611 
dt4.    Mrter.  /•  €•  bU  is6. 
0O  BoMSAii,  Onuugegev.  StuUien.  &  Z).  bU  188  eo  voigg* 


45  BYVOEGSELS   ÉH» 

Paarden  van  400  man^  by  Luik ,  over  de  Mstf- 
ze,  naar  ^c  Limburgfche  trekken,  om  *cland, ce-^ 
gen  verdere  ftrooperyen ,  te  dekken.  De  Staat* 
fche  Benden  hadden  zig  naauwlyks  drie  uuren 
neergefiagen,  of  de  Spaanfche  bezetting  uit 
Maaftrigt,  fterk  17  Kornetten  en  600  Musket- 
tiers  ,  ging  op  ben  los,  maar  wierdt,  mee 
verliez,  te  rug  gedreeven.  Don  Jan  klaagde 
hier  over,  als  eene  fchending  der  Vredehande-^ 
ling,  aan  de  Keizerlyke  en  andere  Gezanten  ^ 
die  toen,  te  Marche  in  Famine,  by  eeii  waren 
en  't  werk  zogten  te  bemiddelen.  0e  Span- 
jaards,  egter,  hadden  geen  volle  reden  tot 
klaagen,  nadien,  daags  te  vooren,  dat  is  op 
1.  van  Louwmaand  1577,  de  Antwerpfche  . 
bezetting,  met  grooter  magt^  op  de  Sterkte 
by  het  Tolhuiz^  aan  de  Schelde,  was  geval- 
len, doch  mede  geflagen  (x). 

BI.  131.  r.  5.  V.  o.  3,  Onder  anderen^ 
verkreeg  men ,  in  Engeland  40000  Angehtten^ 
in  ongemunt  Zilver ^  ter  leen,  en  toezegging 
tot  1 00000  Ponden  Sterlings**  De  Gelderfche 
Afgevaardigden  tot  de  byeenkomst  der  alge* 
meene  Staaten  te  Brusfel ,  zeggen,  in  hun 
Verbaal,  dat  de  Heer  van  Swevighem,  wegens 
de  laatiten  naar  Engeland  gezonden,  den  15.  van 
Louwmaand  1 577 ,  met  zIg  bragt ,  de  waarde  van 
j 60000  Carolus  Guldens  in  geld,  gouden  en 
zilveren  Plaaten,  met  toezegging  van  nog 
100000  Angelotten,  ter  leen,  voor  it^  maan- 
den, zonder  rente  Ty). 

BI.  134.  r.  6.  V.  o.    „    De  Gemagtigden 
der  Stad  (Haarlem)  verfcheenen — op  de  Dag- 
vaart.'^ 

{k)  Bondam,  /•  c.  ft  />•  ^/.  ts— a6  en  <ci— S7* 

<jrj  BoMDAif  y  /.  r.  i  Z).  hU  %%u  Waosn.  alkier.  tl*  xpt* 


AANMERK,  op  hbt  Vil.  DEEL;    47 

▼aart*''  Op  den  4.  van  Grasinaand,  ftonden 
de  Scaaten  toe ,  dat  ook  de  Bisfchpp  van 
Haarlem,  als  Adminiftrattur  van  de  Goederen 
van  de  Ab&jje  van  Egmondy  voortaan  op  de 
Vergadering  van  Hoofd-  Ingelanden  yan  Ryn-^ 
landy  zou  mogen  verfcbynen  (j5>  By  het  zes- 
de artikel  der  Satisfaélie  van  Haarlem ,  was  de 
Bisfchop,  in  'c  genot  der  Goederen  van  dee- 
ze  AJxiy,  bevestigd  (a). 

Bh  137.  r.  6.  V.  o.  „  Utrecht  ontfloeg  zig 
van  de  Bezetting/*  Terftond  daar  na,  wierdc 
''er  eene  vereeniging,  op  raad  van  Bossu,  ge- 
flooten,  tusTchen  de  Kapittelen ,  Ridderfchap 
en  de  Stad,  tegen  de  Spanjaarden  en  ter  on* , 
derbou(i  der  Roomfehe  Reli^e  en  pacifi* 
catie  van  Gend.  Leoninus  ontwierp  dit  fiuk, 
'c  geen,  federt,  ook  door  *t  Hof  van  Utregtit 
wegens  den  Koning,  wierdt  goedgekeurd  (^)« 

BL  138.  r.  10,  ^,  Ook  liodp  Tholen  ;e^^ 
in  Grasmaand ,  —  Begeven  aan  *s  Prinfen 
zyde :  waar  by  Goes  en  Zuidbeveland  zig,  ins* 
gelyks,  voegden.'*  Goes  ging,  eigentlyk,  eerst 
over  by  Aéte  van  Satisfactie,  den  22.  v^n  Len- 
temaand 1577,  enTholen,  den  6.  vati  Gras^ 
maand,  daar  aan  volgende*  By  het  6«  en  7. 
Art.  der  Pacificatie  van  Gend,  ^en  8.  van 
Slagtmaand  1576  geflooten,  was  bedongen, 
^,  dat  de  Prins  van  Orange  zou  blyven  Stede- 
,,  houder  van  zyne  Majefteit  over  Holland  en 
^,  Zeeland,  namelyk  over  de  Steden  en  Plaat- 
9^  fen,  welke  hy  nu  inhield;  en  dat,  ten  aan- 
f,  zien  der  Steden  en  Plaatfén,  onder  des  Prin- 

„  fen 

<0  Refol.  HolU  4  Apr.  en  as  Mty  I577*  ^«  S7  CQ  9U 
lm)  Bo&  9  i,  €•  10  JB.  èL  756. 


48  BYVOEGSELg    nU 

^,  fen  lastbrief  behooreridc ,  maar  tHans  ondef 
5,  zyn  gebied  niet  ftaande,  dit  punt  zal  ge- 
,,  fchorst  blyven  tot  den  tyd,  dat  dezelven 
y^  zig,  nevens  de  anderen,  tot  deeze  bevre- 
',,  dinge  zullen  gevoegd  hebben,  en  de  Prins 
„  haarlieden  Satisfa&ie  zal  gegeeven  hebbeü, 
^^  op  de  punten  ,  waar  in  zylieden  zouden 
5,  oordeelen  belang  te  hebben ,  onder  zyn 
,,  Stadhouderfchap  ;  't  zy  ten  opzigte  der 
,,  Religie,  als  anderzins/'  Hoe  emftig  nu  de 
Algenieene  Staaten  zig  toeleiden,  om  die  vart 
Goestebeweegen  tot  het  neemen  van  Satisfaftie 
van  den  Prinfe,  welke  onderhandelingen  daar 
over  hebben  plaats  gehad,  welke  de  bedoe- 
lingen en  gevolgen  daar  van  waren,  is,  door 
de  bekwaame  pen  van  den  Schryver  der  Hifto- 
rie  yan  de  SatisfaStie  van  Goes,  naauwkeu- 
rig,  tè  bock  gefield;  waar  toe  wy,  mitsdien, 
den    Leezer  verwyzen, 

BI.  141.  r.  3.  y.  o.  ,,  Don  Jan  —  borsf 
uit  y  in  fcherpe  bedreigingen. "  Eens  zelve 
greep  hy  een'  zilveren  tafel  bel,  en  bedwong 
zig ,  naauwlyks ,  dezelve  naar  't  hoofd  te  werpen 
van  één  der  Afgevaardigden;  onder  welken, 
byzonder  ,  .  de  Heeren  van  Zweveghem  en 
Champagnei  gezegd  worden  zeer  ftout  ge- 
fprooken  te  hebben    (6). 

BI. '142.  r.  8.  3,  Don  Jan  verklaarde  de 
(Gendfche')  Vrede  te  willen  omhelzen.  '*  Vol- 
gens fommigen,  hadt  de  Geheimfchryver  Ès- 
covEDO  aan  Don  Jan  ,  uit  's  Konings  naam , 
voorgehouden,  om,  zo  de  nood  drong,  den 
vrede  maar  te  fluiten,  op  de  best  mooglyke 

vooc- 

(f)  Ta:£is,  /.  f.  p»  146.  Bondam,  i.  D.  i»  bU  51^*815* 


AANMERK,  op  het  VIJ.  DEEL.     49. 

voorwaarden  (^).  De  uitkomst  leerde  ook,  hoö 
weinig  deel  de  goede  trouw  in  dit  alles  hadt. 
Voor  't  overige  hadden  de  Staaten  van 
Holland,  reeds  op  den  1 1.  van  Sprokkelraaand 
deezes  jaars ,  zeven  Heeren  ,  van  hunnent 
wege»  gelast,  zig  op  de  Staatsvergadering,  in 
Zeeland,  te  begeeven,  met  volmagt  om,  met 
den  Prinfe,  nopens  den  Vredehandel  zodanig 
te  overleggen  en  te  fluiten,  als  zy  te  (kulen, 
ten  beste  vati  den  Lande , .  noodig  zouden 
agten*  Die  van  Zeeland,  daar  tegen,  hadden 
tb^s ,  gewoonlyk  ,  hunne  Afgezondenen  ter 
Staatsvergadering  van  Holland  (tf). 

BI.  146.  r.  7.  ^y  Zy  (de  Spanjaards)  trok* 
ken  allen  ten  Lande  uit."  Men  begroot  hun 
getal  op,  omtrend,  dertig  duizend.  De  tyd- * 
versjes,  óp  bun  vertrek  gemaakt  en,  door 
VfkGBXi.yzinryk  genoemd,  waren  het,  naar 
den  finaak  van  dien  tyd  ( ƒ). 

BI,  146.  r.  21.  yy  Hy  (Don  Jan,)  zwoer 
4e  Gendfche  Vrede  y  het  eeumg  Verbond  tm^^ 
Op  welk  eene  wyze  zig  dit  alles  toedroeg, 
vinÜt  men  aangeteekend ,  op  de,  hier  onder 
aangehaalde,  plaatzen  (g)# 

BI.  146.  r»  9.  V.  o.  yy  Om  gunst  te  win- 
nen." Don  Jan  (lelde,  bier  toe,  alles  in  \ 
werk.     „  Hy  verfcheen  (om  de  woorden  van 

Hoopt 

C^*)  Tasms,  /.  4,  p.  «46. 

<«)  Rdbl.  <HoU    II  Fcbr.  en  5  Aug.  1577*  hU  i8  en  J55« 

C/)  ^^'  BURMAWNI4  PréefaU  1»  Caspar.  Schkti  Ctmmentar, 
f9g.  a6  ««  09. (-ir);  alitfaar  meu  ook«  fsg.  So. »  te  regr.  aAticed* 
Jceoty  dat  het  zeggen  van  Vicüüs,  by  Wagen,  alhier,  bU 
146.  r.  6»  V.  ••  —  I.  V.  tf.,  gemeld,  niet  by  Bor»  maar  by 
Mbtsrkn«  6  M.  hU  130,  en  by  Hooft  yt^B.  bl.  507. «  te  vindea 
2yn,  »,  Is  dit  den  Prinfe  (hadt  Viclius  gezegd)  die  ons  dea 
„  Vrede  brengen  zal?"  ^ 

(^)  Bondam,  Vcrzam.  %  D,  bl.  295*  Zie  ook  Tas]^, 
I.  €*  pn  fiil.   tt  SCBKTS.  C^mtuêm.  iê  -fiHi*  /.  fto  #*  fil. 

D 


50         BYVOEGSELS    rm 

Hooft  re  gebruiken  (A) ) ,  ,,  in  perfoon  i 
yj  op  de  banketten  der  Gilden  ,  hanteerde 
,9  de  f  zamenkoomften  der  Schutteryen , 
,,  vermengde  zich  mee  haar  ge^elfchap  en 
,9  oeffeningeh ,  en  droegh  zich  fpraaklyk  en 
,,  gemeenzaam  jeegbens  minden  en  meeden.'* 
Te  Leuven  was  hy,  door  de  Voetboogfchut- 
ters,  verzogt  het  feest  der  Papegaaifchieüng 
by  te  woonen ,  en  *t  gelukte  hem  den  houten 
Vogel,  by  den  tweeden  fchoot,  te  treffen^ 
waar  op  hy,  met  een'  gouden  halsband,  aan 
welken  een  Papegaai  van  dat  metaal  afbong^ 
befchonken  wierdt  (7).  Dan,  overal  ging  het 
zo  gunftig  niet.  Toen.  hy,  kort  na  zyne 
inhuldiging,  op  *t  Stadhuis  te  Brusfel,  doat 
de  Regeering,  onthaald  wierdt,  ontftondt  *ereen 
oproer,  en  hy,  van  Lyfwagt  verlaaten,  moest, 
dus onverzeld, naar  zyne  wooning  terug  keeren. 
De  Staaten  en  de  Regeering  der  Stad  deezeii 
handel  van  't  Gemeen  niet  ftraffende  (7t) , 
verbitterde  dit  een  en  ander  *t  gemoed  van 
Don  Jan;  die,  onder  een' vriendelykenfchyn, 
reeds  lange  op  zynen  kans  loerende ,  kort  hier 
op,  Brusfel  verliet,  om  een  geheel  anderea 
rol  te  fpeelen ;  zo  als  hy ,  weldra ,  maar  met 
ccne,  voor  hem  ongelukkige,  uitkomst,  deedr. 
BI.  148.  r.  6.  „  Onder  dit  handelen^ 
kwamen  Aarschot  enz.*'  Terwyl  de  Staaten 
van  Holland  en  Zeeland ,  benevens  den 
Prinfe ,  te  Geertruidenberg  vergaderd  waren , 
verfcheenen  'er  Schetz  en  Leoninus,   door 

de 

iV)  U  ۥ  13  B.  91.  500. 

CO  Tassis.  f.  257  «f  S58*  en  myne  Aaamerlc.  op  Waobn. 
S  D*  fL  IOC.   r.  5.  V.  tf. 
(k)  ScusTi.  dmmtBt,  /•  Ai  êt  22.  CoBf.  Taisis.  /.  #•  f.  264. 


AANMERK-  oi*  mr  VIL  DEEL.      51 

de  algetneene  Staaten  afgezonden ,  die  hunnen 
last  openden,  op  den  14.  van  Bloelmaand« 
Drie  dagen  daar  na^  oncfingen  zy  't  antwoord  ^ 
by  Wag,,  kortelyk,  veqneld.  latusfchen  wa- 
ren mede  te  Geertruidenberg  aangekoomen  ^ 
uit  naam  van  Don  Jan,  de  Heeren  van  Aar* 

SCHOT  >    HiERGSS  ,    WlLLEKVAL ,    MeETKERKB 

en  Gail.     Zy  hadden  last  om  de  póogingen 
van  de  Afgezondenen  der  algemeene  Staaten 
te  onderlleunen,  en  op  eenige  andere  puntea 
aan  te  dringen ;  waar  van  zy  fchrifcelyk  opening 
g^ven ,    den   13.   derzelve    maand.     Eerlang 
volgde  daar  op  'sPrinfen  antwoord,  zo  weinig 
voldoende  aan  het  oogmerk  der  bezending» 
dat, na  eenige  mondelinge  woorden wisfelingen , 
de    Afgezondenen  ,    onverrigter  zaak  ,     ver- 
trokken (/)•    Zy  deedei^  verflag  van  hunne 
verrigtingen ,     overgeevende ,    benevens    de 
antwoorden   van  den  Prinfe  en  de  Scaaten, 
een   Ontwerp  van  Vergelyk  op  de  punten  , 
die, .  hoofdzaakelyk,  in  verfchil  wareti.     Don 
Jan  fchreef  daar  op ,  den  laatften  van  Bloei- 
xnaand,  aan  de  algemeene  Scaaten,    hoe  hy 
getragt  hadt  hunne  poogiogen,  by  den  Prinie 
eii  de  Staacen  van  Holland   en  Zeeland,   te 
onderfteunen  en  met  welk  gevolg,    verzoe- 
kende ,   dat  zy   eenige  Heeren  geliefden   te 
xnagtigen,   om  de  zaak  nader  in  overweeging 
te  neemen    en    uit  te  maaken,  of  'er,  van 
zyne  zyde,  nog  iets  meerder  te  doen  was  (/w). 
BL  152.  r.-i.    ,,  Om,  mi  f  den  Graave  van 
Lalaing  — ,  tt  handelen,  over  de  opdragt  van 

de 

(/)  60R,  10  5.  ƒ.  Sitf  en  817  yergtfl.  Bokdam  Verzaou  t  p. 
K  Sa6,  sst  en  t49« 
(m)  B^MDAif ,  Verzamel,  ft  D*  it^  %6^ 
Da. 


5*  BYVOEGSELS  en 

de  heerfchappy  der  Nederlanden,  '^/ï?/r  —  den 
Hertoge  van  Alen^on.'*    Zeer   onzydig  zege 
onze  Gefchiedfcbryver  Hoopt,    ,,  Men  moet 
,,  bekennen ,  dat ,  ten  zelven  tyde  ,.  als  Don 
3,  JoHAN  deezen  handel  zoo  aaverechts  dreef, 
^y  misfcbien  jeeghens  hem  met  beeter  trouwe 
„  niet  gehandck  werd;  zonderling  van  den 
^9  Graav^  van  Lalain ;    als  hebbende  ,    doop 
5,  toedoen  der  Koninglnne  van  Nararre,  zich 
y^  wel  diep  ingefcheept  met  den  Hartooghe  ^an 
^y  Anjou,  dien  reeds  alstoen  fmaak  van  de  heer* 
,,  fchappye  deezer  Landen  gegeeven  was  (/>}/* 
BL   15  a.  r.  7.   Vi  o.     ,,  De  Landvoogd 
zondt  —  HiSRGEs — ^  naar 't  Slof"  Spaanfche 
Schry  vers  getuigen ,  dat  de  inneeming  van  hec 
Sloc  van  Namen,  op  aaoraading  van  Hierges, 
gefchied    was    (o).     Hy,    Stadhouder  van 
Gelderland  en  Utregt,  liet,  in  den  Zomer  van 
het  jaar  157^  (^j^),  de  ooren  tot  bevrediging 
hangen,  en,  federt,  naveele  onderhandelingen , 
tot.  de   zyde    der   algemeene  Staaten  zynde 
overgegaan  ,  en  de  Gendfche  Vrede ,  op  den 
II.  van  Slagtmaand ,    en  dus  na  de  komst 
van  Don  Jan,  bezwooren  hebbende,  liet, 
egter ,    niet  na  ,  hoe  zeer  den    Vriend  der 
Staaten  fpeelende,   dien  Landvoogd,  ftraks, 
toe  te  vallen.    Don  Jan  koos  hem,   die  aan 
Orange  zeervyahdig  was,  tot  Overften  vanzyne 
Lyfwagt,  en  voomaamen  Vertrouweling  CqJ, 

BL 

(n)  Neierl.  Hift.  ia  B.  kl,  519.  OndertiMfchen  blykt  het, 
uic  een  brief  van  den  S5.  van  Wintermaand  1576,  dat  de  al- 
gemeene Staaten  toen  reeda  dagten  de  Hertog  van  Aleo^on 
met  eenig  Volk  te  ontbieden ,  indien  de  zaaken  met  Don  Jan  niet 
konden  getrofièn  worden.  BoNOARt»  onuitgeg.  Stukk*  1  D»kU  261. 

(O  Tassis.  /•  c»  f,  a66— fió8.  ^ 

dr)  Refo).  Holl.  17  July  1576.  èl,  115. 

(f ;  Bondam  » Vcriam.  vaa  Onniigeg,  Scttiik.  i  D»  kL  sf .  So«  f  9* 

29* 


AANMERK,  op  hüt  VIL  DEEL.     55 

^  BI.  15^.  r.  II.  v^o.  5,  Zyne  eigene  veilig- 
Iheid  y  wdke  men  lagen  gelegd  hadt."  Hy 
toonde  ,  naameïyk  ,  Brieven  ,  by  welken  hy 
was  gewaarfchouwd ,  dat  men  ,  in  Brusfel  en 
Mechelen,  het  hadc toegelegd,  om zyn' perzoon 
Tiaar  Zeeland  te  voeren;  en  fommigen  wilden 
dit  voor  't  werk  des  Prinfen  van  Orange  doen 
doorgaan.  Doch  deeze  brieven  waren  ongete- 
kend  geweest,  en  *t  bleek,  federt,  dat  Don 
Jan  naar  Mechelen  was  gereisd,  om  zig  van 
de  Duitfchers,  tegen^  de  Staaten,  te  bedienen, 
met:  veragtiftg  der  Gendfche  bevrediging  (r). 

BI.  I53,  r;  8.  v.  o.  „  Hy  begeerde,  dat 
men  (^den)  tleere  van  Heeze,  Bevelhebber  te 
Brusfel  maakte,  en  '4e  Burgery  aldaar  ont*^ 
vfaptnde. "  Ik  agt  hier  een  fchryf-  of  drukfout 
te  zyn ,  en  leeze  liever,  „  Hy  begeerde,  dat  men 
yy  den  Heer  yan  Heezey  toen  Bevelhebber  van 
yy  Brusfel,  en  de  Burgery  aldaar, ontwapende/* 
Immers,  zo  heeft  het  geval,  volgens  Bor, 
by  Wagen,  hier  aangehaald,  en  andere 
Schryveren,  zig  toegedraagen  (1). 

BI-  i53«  !■•  5-  V.  o.  „  HiERGKs  hadt 
zig  verzekerd  yan  Charlemont.  *'  Ook  van 
Marienburg  (7). 

BI.  159.  r.  13.  „  In  West. Vriesland,  gaf 
men  hem  naauwlyks  etnen  anderen  naam  y  dan 
dien  van  Vader  Willem  '*    Reeds  vroeger , 

dat 

92.  loT.  laS— 130.  158.  17a.  175*  en  &  D.  bU  19.  stf.  4$.  99* 
37S  g8S.  en  /.  c.  3  i^«  bl,  170. «  alwaar  men  vindc,  dac  de 
Geldcrfchen,  in  Herfsitnaand  IS77>«  aHe  BriefwisTeling  meC 
hem  vef boden.  Zk  ook  n«g  /•  c,  hi.  1%%  enz* 

(r)  G.  SCHKTi,  Cêmmm.  it  PjUê.CéeU  p.  ai— 30  ##  ƒ.  54» 
(i).  Cêmf,  ibiPféefat,  Bu&MaNN.  /•  39—49.  die  duidlyk  aan- 
toont lioe,  ten  ooregtc,  men  hier  Oranje,  een  vlek  heeft 
aaagewreeven.  •     • 

(1)  SntADA^  Lik*  ^f»  48.<S     HoorT.  U  c,  H*  $16* 

(Ó  Tassu  9  /.  €.  f,  ft(59  êt  6S9* 

D  3 


54         BYVOEGSELS   m 

dat  is,  op  den  15  van  Wynmaand  des  jaarf 
1575,  noemden  hem  de  Scaacen  van  Holland 
„  een  getrouwen  Vader  ^  Overftcn  en  Be- 
„  fchermer  deezer  Landen  (jS). "  Die  zelve 
Staacen  hadden  thans  den  Prinfe  verzogc,  te 
willen  trekken  naar  Noord- Holland ,  om  zyne 
authoriteit  te  interponeeren ,  tot  de  afdanking 
van  eenigeKapiceinen  enKomp^ien,  waartoe 
zy^  met  overleg  van  zyne  Doorlugtigheid, 
beflooten   hadden  (v). 

BK  159.  r.  i8.  ,,  /^  (WiLiJEM  L)  ontving 
de  tyding  van  *t  hemagtigen  yan  Namen  y  waar 
op  hy yterftond yAexi  algemeenen  Staaten  f/eiSp/* 
Hy  zonde  ook  Nievelt  en  Kasembrooo,  op 
den  29.  van  Hooimaand,  naar  Gelderland  en 
nabygelegene  Landen  (v) ,  om  zig  onderling 
te  verbinden. 

BI.  159.  r-  7.  V.  o.  „  De  Wethouderfchap 
van  Ut r egt/'  —  Voor  Wethouderfchap  y  leeze 
men  Staaten  (x), 

BI.  160.  r.  16.  ,,  Ook  gelukte  dit  in 
Wynmaand.'*  Op  den  9.  derzelver  maand, 
wierdt  het  Verdrag  van  Voldoening,  door  den 
Prins  en  de  Afgevaardigden  der  Staaten  van 
Utrecht,  te  Brusfel  bezegeld  en  onderteekend. 
De  bezegeling  tier  Staaten  van  Holland  en 
Zeeland  is,  eerst  in  Slagtmaand  daar  aan, 
gevolgd  (j). 

BI. 

C«)  RpfoK  Holl.  ƒ,  e.  hh  69?. 

Iv)  Rcfol  HoU.  as  Jwoy  is77«  bh  114.  vergel.  /,  t.  9  Mey 
1577*  bl,  22. 

(w)  Bondam,  VerzameU  van  Onuitgegev,  Stukken.  S  i). 
hé  49*  63*  74  ^^  V6/^.  BL  94,   en  wigg. 

(^)  Bondam,  /.  €.  3  i>.  hl,  145.  (a).  De  Prins  vtu  tacn 
f  Woerden. 

(y)  Zit  Bondam,  Redevoer,  over  de  Unie  vtn  Ucrechu 
/•  ?5-97.  M  Vcr*ajnei,  v$n  Oniiiig.  pmk.  3  A  i/.  50»-|»i» 


AANMERK,  op  het  VII.  DEEL.      55 

BI.  1 64.  n  6.  „  't  Slot  te  Gouda,  —  in  *t  jaar 
1438,  geftigt;  werdt  —  omvcrre  geworpen." 
Dit  Slot  was  van  veel  vroeger  ouderdom ,  maar 
wierdt,  ten  jaare  1438,  door  een*  feilen  brand, 
die,  op  weinige  huizingen  na,  de  gehcele  Stad 
trof,  verwoest  en,  federt,  herbouw*d  (z)^ 
Dat  dit  Slot,  op  befluit  van  Burgemeesteren 
en  Froedfchappen  van  Gouda,  op  den  30.  van 
Wynmaanddesjaars  1577,  zouzyn  afgebrooken, 
zegt  BoR,  by  Wagen,  aangehaald,  maar  ik 
heb  'er,  te  vergeefsch,  in  de  Refolutien  van 
dat  Kollegie,  naar  gezogt  (0). 

BL  1 65.  r.  .  ,♦  GouTüM  —  werdt  op  'c 
Slot  gelaaten/*  Men  zie  over  de  wyze,  op 
Welke  dit  gefchiedde,  de  onderaangebaalde 
plaatz  (b).  Friesland  hadt  ook,  thans,  veel 
tt  lyden  door  de  pest  (c). 

BI.  166.  r.  13.  „  't  Voetvolk  ftondt  on- 
der 

(jt)  B«rchry7«  van  Gcnd.  i  D.  bl   137  en  138. 

(«)  Hooft  zegt  alleen.  ,,  dat  de  Regeerden  en  Burgers 
Tan  der  Goude  bunnen  flag  waarnaameo  en  't  Slot  ter  aarde 
liiieeten«  zonder  iemand  verlof  te  vraagen.**  /.  #.  hU  544. 
Dit  laatfte  is«  byzonder,  roet  opzigt  tot  de  SxMtetiy  buiten 
tegenfpraak.  In  de  gedrukte  Bcfluiten  van  Holland «  vindt 
incn  *er  niets  van ,  doch  ^.  van  i2.  (door  wien  ik  liefst  zou 
verftaan  Amelius  van  Rosendaal,  Raad  te  Gouda «  omtrend 
H  jaar  1601  geftorvcn)  heeft  een  gefchreeven  Verzaamellng 
Uerzelven  gemaakt,  onder  welken  my ,  op  den  jaarc  SS77» 
deeze  twee,  nimmer  gedrukte.  Stukken  voorkoriien: 
„  Den  ii«n  Névembris. 

,,  It  gê*êri9mnf€rt  têfchryvtn  dêm  Ouêrfton  miugêdêrs  Bargêm^ 
,.  f9H  t»  Rigetrden  maH  Woerden ,  int  zyil  btm  nytt  tm  v«r. 
„  Mori§rtn  t€  frêCêdttfê» ,  /•#  sfwêffitgi  vn  dêm  Cttfttêlê 
^^sldoêr,  bvjt$u  twftut  V0u  tyuê  Extêl^l*  $fiê  dêm  Siëêêêm^ 
„  zulcxs  binnen  der  Goude  es  gedaen," 
„  Den  III*"  Novembris. 

„  Diê  Staeten ,  vêrfiatm  bêbbtndê  inp  Xi§htr  vu»  dê  dêmtUtiê 
„  vsm  dêm  Caftniê  binn$m  dêr  Gêmdê^  hebben  daer  jegens 
9,  geprotetteen,  mli  gtdoêm  gymde  buyten  heuren  wille  oCte 
^tkeunüTe." 

(^)  Scbwaktzimb.  Chanerb.  van  Veere,  s  I)*Mii74-ii7^ 
'  t.lbl,  1066  eo  ifi68. 

D4 


co '. 


56  B  YVOEGSELS  IM 

der  FiLiPS,  Graave  van  Lalaing/'  Lalaing 
was,  voorheen  al.  Generaal  van  V  Foetvolk 
geweest ,  doch  wierdc ,  nu ,  Overfte  Fèltheer  (d}. 

BI.  i66.  n  i6.  „  GoiGNiEs^  gefield  top 
Veltmaarfchalk. "  Hy  was  Marefchal  de  Camp 
(e);  welke  benaarning  wel ,  in  onze  taal,  door 
Veltmaarfchalk  kan  worden  overgezet,  maar 
niet  moet  worden  opgenoomen  in  den  tegen- 
woordigen  zin.  Zulk  een  Hoofd-Officier,  aan 
wien,  oorfpronglyk ,  de  plaatzing  van  *t  Leger 
te  pegelendondc,  was,  toen  ten  tyde,  beneden 
Aex\  Generaal  niet  alleen,  maar  zelfs  den  Lieuf. 
Generaal  van  't  Leger  (fj  ,en  kon  het  hoofdbe- 
rel,  flegt^by  afwezen  van  dezelven,  voeren  (£)• 

BI.  170.  r.  8.  ,,  Scaaten  yan  Zeeland.*' 
't  Zal  niet  te  onpas  komen ,  ter  deezer  plaatze, 
iets  aan  te  vullen,  nopens  den  toeftand  der 
zaaken  in'  Zeeland.  Dit  Gewest  wierdt  thans 
beftuurd  door  het  Kollegie  van  Gouverneurs 
en-Raaden  van  Zeeland,  wier  gezag,  door  de 
toevoeging  van  den  Graave  Philips  van  Ho- 
HENKO,  Als  Luitenant  en  Stadhouder  Gene- 
raal des  Prinfcn,  en  het  veranderen  hunner 
Inftruftie,  op  den  2^.  van  Herfstmaand  ^576j 
aanmerkelyk  was  toegenomen.  Dit  hadc  aan- 
leiding gégeeven  toe  misnoegen  aan  de  Ste- 
den, byzonder  aan  die  van  Middelburg,  die 
riiet  nalieten ,  zig  daar  over ,  op  den  eerden  Dag . 
vaart,. in  Herfstmaand  1577,  te  Middelburg 
gehouden,  en  waar  op  nu  de  Afgevaardigden 
van  alle  Zeeuwfche  Steden  (met  uitzondering 

van 

(d)  Bondam,  onuitgr^^ev  ftakkem  t  D.  kl.  140. 
(«)  Bonvam  ,  /.  c.   en  Tassis  ,  /.  c*  f,  ato. 
C  ƒ )  Danibl  dê  la  MUieê  F^anoéifu  7>»»  1,  /•  ftOw 
(f ;  Bob.  ,  6  S.  iU  719.  en  i/.  p^^i 


AANMERK-  op  het  VII;  DEEL.     57 

Tan  die  van  't  verwoeste  Reimerswaal)  weder 
by  een  kwamen,  eraftig  te  beklaagen.  Men 
befloot  dan  de  inrigting  van  dit  KoUegie  te 
veranderen  en  meerder  te  fchikken  naar  den 
jegenswoordigen  ftand  van  zaaken  Dit  ge- 
lukte en^  den  22.  van  Bioeimaand  1578,  wierdc 
het  Koliegie  van  Gekommitteerde  Raaden 
der  Staaten  's  Lands  van  Zeeland  ,•  op  een 
geheel  nieuw  berichtfchrift ,  ingefteld ,  be- 
ftaande  uit  een'  Plaatsbekleeder  des-  Graaven 
van  Buuren,  als  eerften  Edelen  van  Zeeland  > 
en  etn'  Afgevaardigden  uit  ieder  (A)  der  zes 
Zeeuwfche  Steden  (/).  Intusfchen  Was ,  reeds 
in  't  laatst  van  den  jaare  1577,  een  nieuw 
verfchil  ontdaan,  over  het  getal  en  den  rang 
der  Hemmen,  ter  Staatsvergadcring  in  Zeeland, 
daar  nu  de  plaxits  van  den  Prelaat  van  Mid- 
delburg ledig  ftond,  de  meeste  Edelen  's  Ko- 
nings  zyde  hielden,  en  de  Steden  yan  Vlis- 
lingen  en  Veere,  ten  jaare  1574,  waren  toe- 
gelaaten.  De  Prins  hadt  Jonkheer  Arend  van 
Dorp  aangefteld,  om,  uit  naam  van  den  Graaf 
van  Buuren,  den  post  van  eerften  Edelen 
waar  te  neemen.  Vlisfingen  en  Veere,  hoe 
zeer,  in  verfcheiden  byeenkomften,  hoofdelyk 
geftemd  hebbende  na  de  oude  Graaflyke  Ste- 
den,  gaven  nu  voor,  de  plaats  van  den  Pre- 
laat van  Middelburg  te  bekleeden,  eisfchende, 
mitsdien,  voor  hun  beiden  eene  byzondere,  en 
dus  de  derde  ftem.  In  Sprokkelmaand  1578, 
drongen  zy ,  op  nieuws ,  dcezen  eisch  aan ,  waar 
tegen   zig  de   andere  Steden ,     met   ernst , 

kant- 

(f)  Zie  Waoen.  in  't  8  D.   hl.  457-459*  k^rtlyk  tanhaaJd. 
(O  2ic  deeze  onder  de  Bylagen  agtcr  Paulu^,   Z#f/.  Aegt. 
t$$  oên  ti99g9  MiêU   W.IIS» 

D5 


S8  BYVOEGSELS   bn 

kamteden.  De  Prins  befliste  het  verfchil ,  by 
een  Akce  van  den  8.  van  Lentemaand  1578, 
ten  voordeele  der  twee  gemelde  Steden,  die, 
nogthans  ,op  de  uitvoering  daar  van  nietfchynen 
gedrongen  te  hebben.  Maar  Jonkheer  Arend 
VAN  Dorp  deedt  het  herleeven ,  op  den  Dag- 
vaart van  Bloeimaand  1579  ,  tragtende  de 
ilemmen,  op  dien  voet,  te  doen  opneemen, 
waartegen  zig  de  vier  Graailyke  Steden ,  zo 
ernstig  ,verzetteden,  dat  de  zaaken  bleeven  liggen. 
Zv.  zonden  dan  eenigen  aan  den  Prins,  die  te 
Antwerpen  was,  met  een  nadrukkely k  vertoog  (*) 
van  hunne  beiwaaren  en  met  verzoek,  om  daar 
in,  by  voorraad,  geduurende  den  Oorlog,  te 
voorzien.    De  Prins  draalde  niet  lang  met  de 

be^ 

(*)  De  Edele  van  Grypskerke,  in  de  Voon'ede  van 
2yn  beroemd  Handfchrift,  over  '/  Üraaf/ckap  van 
Zeeland^  merkt  op  dit  Venoog  der  Zeeuwfche  Edelen 
aan,  dat  de  Hoogleeraar  Boxhorn,  in  zyne  Byvoegfeleu 
op  de  Chrofjyk  van  Reigersberg  ,  hec  zelve  Vertoog 
plaatz  gevende»  daar  uit  gelaaten  beefc  twee  gewigtige 
Anikulen,  naamelyk,  hec  41  en  4%.;  luidende  het  4I 
aldus  :  ,,  Bovendien  dat  men  niet  ignoreert  ,  dat 
de  naam  en  qualiteit  van  Eerst  Edkle,  eerit  ten 
tyde  van  den  Heer  van  Bever  en  opgeftaan  en  uit  ze- 
kere  Cor.ftderatien  toegelaten  is  geworden ,  dog  niet  in 
zttlken  re/pede ,  zoo  men  die  als  nu  wel  fchynt  te  uil- 
len  gebruiken j,  dat  by  dezelve  alle  andere  Edelen  van 
den  Lande  zouden  fchyncn  uit  de  Fergaderinge  worden 
gefecludeerd^'  En  het  43.  Art.  ^^Ahoo  van  alle  oude  tyden 
de  Staaten  van  den  Lande  gefiaan  hebben  by  de  Rid* 
derfchap  en  Edelen ,  Steden  en  Ingezetenen  van  dien , 
'zoo  men  nog ,  by  oude  Monumenten ,  des  noods  zyiide , 
wel  zal  kunnen  doen  blykem  ende  ook  nog  by  menfchen 
êfiemorie,  tot  diverfche  reizen\  de  Edelen^  in  compe- 
senten  getale ,  op  de  Fergaderinge  van  de  Staaten 
gecompareerd  hebben  ^  makende  onder  hun  allen  ééns^ 
ende  die  voyze  of  fiemme  van  de  Ridderfchap  inde 
Edelen.'* 


AANMERK,  op  het  VIL  DEJEL.     59 

beflisfing.  Op  den  14.  van  Zomermaand  1579 
verleende  hy  daar  van  een  Akte,  by  welke  hy 
verklaarde ,  dat  men  ,  geduurende  den  Oor- 
log, zoude  ftemmen  by  meerderheid,  begin- 
nende van  den  eerften  Edelen,  en  volgende 
de  Steden  by  orde;  zo  egter ,  dat  men,  na  den 
Oorlog,  weder,  als  vanouds,  met  drie  ftem- 
men zoude  befluiten  (^). 

Van  boe  veel  invloed  ook  deeze  verfchil- 
len  waren  op  de  zaaken  van  't  gémeene  Bond- 
genoodfcbap,  is  ligt  op  te  maaken.  Middd* 
burg  wierdt  'er  door  gefterkt  in  haar  voorig 
misnoegen  tegen  den  Prins,  meer  en  raeeraf- 
keerig  van  de  jongstgeflooten  Unie,  en  ont* 
hieldt^  zig  van  alle  Staatsdeliberatien  (*^„  waar 
door  men  verhinderd  wierdt  befluit  te  neemen 
tot   ontzet  van  Maaftricht ,  welke  Stad  den 

(k^  BoiHi*  op  RsKHERSB.  ft  2>.  bL  588«-6oi.  Leven  van 
Willem  den  !•  t  ^*  bl.  &89— 298*  Uift.  der  Satisf.  van  Goes* 
*/•  97—103. 

(.*)  De  Prins  vondc  zig  das  genoodzaakt  hier  in  te 
voorzien,  Jby  Akte,  den  12  van  Herfstmaand  1579, 
te  Brugge  gegeven  ;  waar  by  zyne  Doorlugtigheid  de 
Scaaten  vaa  Zeeland ,  of  haare  Gecommiueerde  Raaden , 
magtigde ,  om  op  alle  Vergaderingen  ,  na  voorgaande 
BeRrhry ving ,  te  befluiten ,  mee  de  (lemmen  der  aanwezige 
Leden,  niet  tegengaande  de  Afgezondenen  van  Middelburg, 
of  eenig  ander  Lid,  niet  mogten  verfckeenen  zyn;  zullen« 
de  de  befluiten ,  aldus  genomen ,  moeten  worden  gehou* 
den  voor  wettig  ,  en  verbindende  zoo  wel  de  afwe- 
aenden,  als  die,  by  *t  nemen  daar  van,  tegenwoordig 
waaren.  Zie ,  iü  het  Register  van  oude  Acten  ter  Staat  en 
Griffie  van  Zeelandé  ^  Litt.  A.  foU  132.  Eene  uitfpraak, 
die,  by  het  Reglement  op 't  beleid  der  zaaleen  ter  Verga- 
dering der  Heeren  Staaren  van  Zeeland,  den  14  Maarc 
16^4  vastgefteld  en  den  14  April  1701  vernieuwd, 
uitdrukkelyk  !s  ingeroepen  en ,  ook  by  't  jongfte 
Kegiement  van  6  Augustus  1787 9  zaaklyk  aangenomen. 


6o  BYVOEGSELS  £M 

29.  van  Zomertnaiand,  ftormenderhand,  wierdt 
ingenomen. 

BI.  171.  r.  6.  yy  De  Landvoogd — fchretf 
de  Staaten  eenen  fcherpen  brief. "  Hy  fchrccf 
drie  onderfcheiden'  Brieven  ;  alle  welken  de 
algemeene  Staaten,  by  éénen  breedvoerigen 
Brief,   be-antwoordden  (/). 

BI.  171.  r.  18.  „  Ten  ware  zy  —  den 
Prins  verdreeven. "  Te  regt  heeft  men ,  voor 
my,  aangemerkt,  dat  deeze  eisfchen  van  Don 
Jan  de  verwydering  onherftelbaar  maakten; 
Ook  wierden  zy  gevolgd  van  een  Brief  der 
algemeene  Staaten,  aan  Hem ,  houdende  der?el- 
ver  laatfte  waarfchuuwing  van  ,  zo  hy  ilus 
voortvoer,  zig ,  met  al|e  kragt,  tegen  zyne 
onderneemingen  te  zullen  moeten  verzetten  Qm). 

BI.  171.  r.  9.  V.  o.  „  Ruwaard  -  y^aardi^eid^ 
y^elke,  niet  ten  onregte,  by  die  van  Diftator, 
onderde  oude  Romeinen^  vergeleken  wordt.'' 
\  Is  waar,  dat  kundige  Lieden,  te  meermaalen, 
dus  gedagt  hebben  (»);  dan,  't  fchynt  my^ 
behoudens  beter  oordeel,  dat  het  Ambt  van 
Di&ator  y  even  weinig  overeenkomst  hadt  race 
dat  van  Ruwaard ^  als  de  Ronieinfche  Regeering 
met  de  onze.  Beide  Ambtenaars  waren,  ze- 
kerlyk,  Oppergezaghebbers  ^  maar  verfchilden , 
in  veele  'opzigten  en,  onder  anderen  ,  daar  in^ 
dat  een  Dictator  ^  flegts  voor  zeer  korten  tyd-, 
wierdt  aangefteld,  binnen  welken  egter,  aan  hem 
veel  meer  vermogen  wierdt  gegeeven  ,  dan , 
anderfints,  een  eenig  mensch  in  't  Roomsch 
gebied  bezat ;  terwyl ,  integendeel ,  de  Ruwaard 

Ct 

(O  Bondam,  VcKimcl.   s  D.  èl.  a^p   en  4  D.  hl  42* 
C»)  Banbam,  /.  c.    3  D.  bL  acp.  '  ' 

C»)  HoYMCK  vAU  Papsno».  éd  Tassis,^  /.  t,  /.  281. 


AANMERK,  op  het  VII.  DEEL.       6t 

('t  zy  dat  dit  woord,  oorrpronglyk ,  Rustig* 
waarder  (o)^  Toeziender  (p)^  of  iets  anders, 
beteekene  , )  gewoonlyk  (^)  ,   zodanig    een' 
Opperlaödvoogd ,  plagt  aan  te  duiden ,  aan  wien, 
meestal  een  Prins  yan  den  bloede  xynde  ,  by 
minderjaarigheid, ziekte  van , ©fgefchil  met,  den 
Landvorst,  of  foortgelyke  ongelegenheid,  in 
pjaatz  van  denzelveD,en  dus,  dikwyls,  vooreen 
zeer  geruimen  tyd ,  het  hoogst  ge^ag  wierdt 
tOlïvertrouwd,  juist  niet  met  meerdere,  maar 
metgelykemagt,  als  dien  Landvorst  toekwam,* 
en  dus  zonder  van  deezen  aftehangen ;  in  welken 
opzigte  de  Ruwaard  een'  gewoon'  Vorstlyk, 
Stadhouder  in  aanzien  overtrof.  — •  Ik  heb, 
reeds  elders    gezegd   (r)^  'dat   het    woord 
Ruwaard,  oudtyds,  verwisfeld  wierdt  met  dat 
van  Baus,  Gouverneur  &c. ,  en  ik  zal  'er , 
hier,  by  voegen,  dat  een  gelyktydig  Schryver, 
den  Graave  van  S.  Pol,  ten  jaare  1*420  /?«- 
waard  van  Brdbandy  den  naam  geeft  van  Mam- 
humus  en  ProteSior  Qs^;  terwyl  Albrecht 
VAN  Beierm^.  zig ,  in  *t  Nederduitsch ,  Ruwaard, 

Toe^ 

CO  HooTD ,  /«  r.  ia  B*  hU  5S9« 

Cf)  Bu&MANN.  Atnmerk.  over  Nederd.  Ttal.  i  D,  kl,  195. 
en  /.  e*  %  f},  hL  ito*  Cwf  du  Canoe  GUJJ^in  vete  Rcgardum. 
Veltbim,  Spiegel  Hift.  */.  iii,  iis»  aoi,  ai6,  197,  343^ 
J78,  S82,  S97. 

Cf)  Ik  zeg,  gewoonlyk.  Zo  htdt  het  plaatz,  omtrend  dea 
Graave  Pbilips  van  St*  Pol»  als  Ruwaard  van  Braband,  en 
Aelbert  en  Jan  van  BsitftEif  en  PaiLiPs  van  Bourconuie, 
als  Ruwaarden  van  Holland  en  Zeeland.  Men  hadt  egter  ook 
wel  eens  minder  Ruwaarden,  dat  is,  zulken,  die,  door  de 
Landsheeren  zelven,  tot  hutu^e  Stttdkêtidêrt ,  wierden  aaugefteld. 
Zo  waren  de  Heer  van  Gaasbeek  ,  en  Feank  van  Bokselen, 
Rüwaardêm  van  Hertog  JaN  van  Brabano  in  Holland  ,  ei»^ 
dezelfde  Frank  VAN  BoRSEtCN,  federt,  ook  Knvaërd  van^ 
Voorne,  onder  de  Vrouwe  Wed.  van  Jan  van  Beieren.  Zie 
myne  Aanmerk,  op  Wagen.  3  D,  kl.  sio.  r.  5.  v.  o.  en  /.  t. 
il.  sii.  r.  6-  Oe  Ruwtardy  vaa  Putten  is  't  over  bekend. 
CO  Zie  myne  Aanmerk,  op  Wagen,  j  2>.  kl,  504,  (j\ 
(O   Anon,  CironU,  Brêhên$^  f.  i6z  #f  iS). 


6^      .   BYVOEGSELS    en 

Toeziener   en    Befchermer   van  Holland    eo. 
Zeeland  noemde  (/)• 

Voor  't  overige ,  moet  het  aan  Orange  te 
aangenaamer  geweest  zyn ,  zig  thans  tot  Ruwaard 
van  Braband  te  zien  kiezen,  wyl  by,  reeds  in 
\  begin  der  oneenigheden  ,  .iets  diergelyks 
fchynt  beoogd  te  hebben  ;  maar  toen,  door 
Granvelle  (die  ook  nu  nog  leefde,)  daar 
in  belet  was  geworden  (^u). 

BI.  174.  r.  II.  „  Tusfchen  den  eerftcn  en 
tweeden  yan  Wynmaand.*^  In  den,  federt  in 
*t  licht  gegeeven'.  Brief  van  Keizer  Rudolf, 
fchreef  die  Vorst  aan  Don  Jan  ,  dat  Matthias  , 
op  den  3.  van  Wynmaand ,  des  nagts  ,  uit 
Weenen  vertrokken  was  Qw')  ,  buiten  zjtie 
voorkennis. 

BI.  175.  r.  8.  V.  o.  ,,  Men  befloot  dan  eenige 
Voorwaarden  te  ontwerpen. "  Dit  gefchiedde 
den  19.  van  Wynmaand  1577;  zendende  de 
algemeene  Scaaten  ,  ten  zelven  dage ,  de 
Concept' Inftru&ie  voor  den  Aartshertoge  aa» 
de  Staatcn  der  onderfcheiden  Gewesten  (^). 
't  Liep,nogthans,  aan  tot  den  8.  van  Winter- 
maand ,  eer  dezelve  wierdt  vastgefteld  (3^). 

BI.  1 75.  r.  4.  V.  o. ,,  Men  deedt  (Matthias)  — 
van  Lier ,  te  Antwerpen  komen.  **  De  reden  y 
waarom  men  den  Aartshertog  van  Lier  naar 
Antwerpen  deedt  vertrekken,  was,  eigentlyk, 

om 

(O  MisATs  9  Charterboek.  3  A  th  39  en  4QW  De  algemeene 
Scaaten  noemden «  ook  nu  ,  WitXEM  I.,  Güu^êrnêut  ParticulUr 
i»  BraPawd,  Bondam,  onuitgeg.  Stukken*  4  D.  hl,  ft&9  en  230. 

(fi)  Myne  Aanmerk,  op  Wagxn.  Vadcrl.  HiU.  6  D.  hL  3Ó  en  $4. 

(w;  Bondam  y  /•  «•  %D*  i/.  &96.  en  dea ,  daar  aangeha^Ideu  > 
Bok. 

ix)  Bondam  9  Verxamelr  4  ^*  ^«  l^ftft. 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL.      63 

om  dat  'er,  in  eerstgemeWe  Stad,  een  befmet- 
tende  Ziekte  heerschte  (^). 

BI.  183.  r.  7.  V.  o.  ,,  Stadhouder  vöf^  Bra- 
band,  welken  naam  men  nu^  voor  dien  van 
RuWaard ,  fcheen  te  kiezen. "  't  Woord 
Ruwaard 9  als  ik  zeide  (öf) ,  in  dien  zin,  waar 
in  het  Orange  geweest  was,  beduidde,  in  'c 
Nederduitsch ,  een  0/)^^r- Landvoogd;  fchoon 
hy,  in  't  Fransch ,  Gouverneur  kon  bly  ven  heeten* 
Stadhouder  kon  ook  eenen  minderen  beteekenen. 
Nu  Matthias  tot  Opperlandvoogd  was  aange- 
fteld,  kon  dus  de  Prins,  niet  meer  den  eerften, 
maar  wel  den  tweeden ,  titel  voeren.  Met  dat 
al,  was  men  dit,  onder  den  Opperlandvoogd, 
in  Braband  ongewoon,  en  't  gefchiedde  meest, 
op  aandrang  van  die  van  Antwerpen  (^). 

BI.  187.  r.  10.  v.  o.  5,  De  Prins  toonde 
zig  zeer  misnoegd  over  deeze  onderneeming  ^ 
die:,  buiten  zyne  kennis,  gefchied  was^*  Men 
zie,  over  dit  alles,  en  't  geen  verder  't  over- 
gaan van  Amfterdam  betrefFe,  breeder  onzen 
treflyken  Schryver,  op  de,  hier  onder,  aan- 
gehaalde plaatz(c);  alwaar  by ,  egter,  fchynt  te 
vermoeden,  dat  zyne  Doorlugtigheidhier  waarlyk 
kennis  van  gedraagen  hebben.  Dan, daar  mydit 
van  elders  niet  gebleeken  is,  zoude  ik  het  met 
's  mans  eerfte  gedagten  houden.  Bor  (rf) 
zegt  duidlyk  ,  dat  „  dit  werk  gefchied  was, 
„  zonder  weten  enconfent,  alsook  genoegfaam 
,,  tegen  den  dank  van  den  Prince."  En  Hooft  (^}, 
„  't  gaat  vaft  genoegh,  dat  de  Prins  geen'  wee- 

„  tent- 

(s)  Bondam,  Verzttn.  4  D.  lU  iss*  asp.  230*  tsp.  841.  243. 
6  O.  W.  40.  r.  14. 
(«)  Zie  myne  Aanmerk*  op  lU  171.  r.  9.  v.  ••,  alhier. 
ih^  Zie  myne  Aaamerk.  op  Wagen,  s  1>.  hu  40.  r.  14. 
(O  Wag«  BeTchr.  van  Amftcrd.  9  />«  9  ^.  byzonder  hU  495— 45d. 
{fy  Uc.  IX  B.   hU  908. 
(O  /•  '•  ia  '•  hh  54^ 


64         BYVOEGSELSbn 

,,  tenfchap  van  deezen  aanflagh  gehadt  had,*^ 
BI.  193.  r.  9.  V,  o.     „  Van  de  Knegten 
lleeyen  *er  6000  ten  minften,  dooden  en  ge- 
yangenen  "    De  Gefchiedfchryvers  zyn  niet 
zeer  eenpaarlg  In  de  opgave  van  het  verlicz 
der   Staatfchen,  in  den  flag  by  Gemblours, 
en  van  hét  geringe  nadeel,   c  geen  Don  Jan, 
by  die  gelegenheid,  trof  (ƒ).    Bentivoglio 
fchynt   der  waarheid  't  naast  by  te  koomen, 
wanneer  hy  't  verliez  der  -  Staatfchen  begroot 
op  3000  dooden ,  en  een  groot  aantal  gevan- 
genen (gy    Onder  de  voornaame  óorzaaken 
der  nederlaag  was  de  afwezijgheid  van  den  Graaf 
van  Lalaing  en  andere  Legerhöofden ,  die 
naar  Brusfcl  waren  gegaan,'  om  de  Bruiloft  van 
den  Heere  van  Beersele,  met  Jonkvrouwe 
Margarete  van  Merode  (A),  by  te  wonen. 
BI.  aio.  r.  3.  V.  o.    ,,  Te  Middelburg,  hadt 
meny  —  gepoogt  deHoo^gtvAwèèn —  van  'c 
Burgerregt  teverfleeken  enz.*^  Het  fchynt,  dat 
Marnix   van  St,  Aldegonde  ,   met  de  Pre- 
dikanten van  Middelburg,  hier  in  eens  geweest 
was,  en  geen  moeite  gefpaard  hadt,  om  den 
Prins  tot  hun  gevoelen  over  te  haaien.    Maar 
de  fchrandere   en  verdraagzaame  Vorst,   was 
zp  afkeerig  van  zulke,  voor  't  gemeen  belang 
nadeelige,  poogingen,  en  van  den  onmaacigen 
yvcr  veeier  Predikanten,  die  zig  toeleiden  om 
over  't  geweeten  der  raenfchen  te  heerfchen , 
dat  Aldegonde,  na  met  den  Prinfe  in  woor- 
dentwist nopens  dat  Stuk  geweest  te  zyn ,  by 
eenen  brief  van  den  31.  van  Lentemaand  1577, 

uit 

(ƒ)  Verf.  Strada,  Dês.  i.  LH.  9./.  468.  Dx  Jokgk  Gênd» 
fihê  GifikUd.  9,  D.  H.  4.  HARi&u»  Tumult*  Mg,  UK  2* 
^«  ft?4.  eo  Tassis  ,  Uh  4.  f.  &93- 

C^)  Nederl.   Hill.  i  D.  10  B,  hl,  284  ea  ft85« 

W  L.  AUBSftf ,  mmirês  f$ur  firvir  i  Viiifi^ê  iê  Uêlhni^^ 

^  71. 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL.     €$ 

uit  Dordrecht ,  aan  den  Predikant  Gaspar 
Verheiden  ,  te  Middelburg ,  fchreef ,  geen 
kans  te  zien,  om  in  die  zaak  eenig  nut  meer 
te  doen ,  en  te  moeten  erkennen ,  dat  veele 
Luiden ,  in  Duitschland  ,  verkoozen  ^  zig 
onder  de  dwaalenden  te  houden  j  uit  vreeze 
voor  de  ftyf hoofdigheid  hier  te  Lande  (f).     . 

BI.  225.  n  10.  V.  o.  „  Van  wederzyden 
waren  'er  eenigè  honderden  gefneuveld.*'  Het 
verliex  van  Don  Jan  was,  nqgthans,  ongelyk 
grooter,.dan  dat  der  Staatfchen,  oilder  Bossu; 
en  men  heeft  reeden  om  te  gelooven  ,  dat, 
indien  de  laatfte ,  van  zyn  bedaard  befluit ,  om 
zig  in  zyne  verfchanfing  te  houden ,  thans  hadt 
losgelaaten  en  den  vlugtenden  Vyand  nagezet, 
de  uitkomst,  aan  die  min  voorzigcige  daad, 
een  gelukkig  gevolg  zou  hebben  gehegd, 
ja  het ,  misfchien ,  voor  altoos ,  met  Don 
JA^ï  en  zyn  geheel  leger^  zou  gedaan  geweest 
zyn;  gelyk  men  verzekerd,  naderhand,  door 
Bossu  zelve,   te  zyn  opgemerkt  (^). 

BI.  032.  r.  2.  V.  o.  „  Sommigen  willen ^ 
ifo^  hy  (Don  Jan)  van  vergif  fiierf."  Eenige 
Spaanfche  Schryvers  zelve  getuigen^  dat^  aan 
zyn  ligchaam^  teekenen  van  vergif  gevonden 
waren ;  ook  verhaalt  men  dat  Johan  van  der 
Linden  ,  Abt  van  St.  Geertruid  te  Leuven , 
hem  zulks  zou  hebben  doen  toedienen,  door 
zekeren  Guerin  ,  *toen  ten  tyde ,  bekend 
Vergifmenger,  te  Marfeille.  Anderen,  egter, 
vinden  geen  grond  voor  dit  verhaal  ,  en  't 
overlyden  van  Don  Jan,  aan  een  pesckoorts^ 

fchyht 

(O  f^d.  Illuftr.  êt  Clar.  PIror.  Bpift*  dnt.  3,  p»  755-759, 
(*)  Taisis,  Uh,  4.  p,  31 1.    Le  PetïT,  Lih,  12.jp.  551.  ea 
byzonder»  Bu&mAN.  Anah  Prafain  f.  9<H-103« 

£ 


66  BYVOE  GS  ELS   EM 

fchynt  te  natuurlyker,  als  men  opmerkt,  dat 
die  ziekte  in  zyn  Leger  woedde  (/)• 

BI.  a33.  r.  3.  „  Voorflag  des  Prinfen  vaii 
Orange  aan  hem  (Don  Jan),  —  om  zig  van 
de  oppermagt  der  Nederlanden  te  verzekerend 
Reid  zegt  dit ;  maar  anderen  hebben  't  min 
waarfchynlyke  van  dien  reeds  aangetoond  (fn)i 
en,  to  de  Prins  iets  diergelyks  ooit  gezegd 
heeft,  mag  men  aan  den  ernst  twyfielen. 

BI.  st44.  r.  5.  „  De  Spaanfche  Gezant 
«  befchuldigde  den  Prinfè  van  Oranje  van  deeze 
euveldaad.  Doch  hier  voor  is  zelfs  de  minfte 
fchyn  niet.  ••  De  dienften ,  door  Bossu ,  na 
zyn  ontflag  uit  de  Hoomfche  gevangenis,  den 
Prinfe  en  den  Staaten  gedaan ,  hadden  hem 
niet  alleen,  door  toedoen  zyner  Doorlugtig- 
heid,  den  weg  gebaand  tot  het  Grootmeester^ 
fchap  der  Hofhouding  van  Matthias  (/ï)  en, 
daar  na,  tot  het  Ambt  van  Veldheer  der  Al- 
gemeene  Staaten,  maar  zelfs  hadt  de  Prins, 
in  Hooimaand  des  jaars  1578  ,  den  Staaten 
van  Holland  fchriftelyk  verzogt ,  dien  Graave , 
„  in  betaelinge  van  de  fchulden  ,  denfehen 
y,  bevonden  te  competeeren  ter  caufe  van  de 
„  dienften  y  hier  voer ty den  ^  gheduy rende  den 
„  oorloge  gedaen /'  de  Heerlykheidvan-P////^/» 
en  Geervliet  op  te  draagen  (o) ;   ook  wierdt 

hier 

(O  BuiLMAN.  /.  c»  pag.  i07-»iii.  Die  neemt  niet  wef ,  dat 
anderen,  reeds  lang,  op  'c  leeven  van  Don  Jan  hadden  toe« 
gelegd;  waar  over  zeker  jong  Engelsman,  iTort  aa  den  Sla^ 
by  Rimenant,  op  bekeDtenis  der  misdaad,  worde  gezegd,  re 
Nameo,  ootboofd  te  zyn.    Vid.  Tassis.  Ccmmêm,  p»i9,%êt^%Zm 

C»)  Ry&MAN.  Anah  Belg   T.  r.   Praf.  f,  109  êt  iio. 

SZie  by  BoifDAii,  onuicgeg.  Stukk.  s  Z>.  hU  107  en  177- 
RefoU  Vroedfch.  Goud.  15  A11&  iS79.  hl.  nS-  en 
Cêpiê  van  ee.n' Brief  zyner  Doorl.,  yan  8  July  I578.  onder 
my. 


AANMERK,  op  het  VII.  DEEL.      «7 

hier  een  punt  van  Befchryving  af  gemaakt. 
De  Staacen  floegetl  die  af,  befchouwende 
't  verzoek  (zo  zy  fpraken)  j,  diesaengaende 
,,  ghedaenyniet  alleenlyk  onredelyk^  maer  ook 
3>  y^»  groote  c$nfequentie  ende  prejudicie  (^p).*^ 
Sedert,  egcer,  kwamen  zy  wac  nader,  leggende 
Bossu  5000  ponden,  jaarlyks,  toe,  waar  van 
men  bezegelde  brieven  zoude  afgeeven;  dan, 
gelyk  Rotterdam,  wel  eer,  door  hem,  onheus^ 
fchelyk ,  ingenomen  ,  zig  hier  tegen  verzet 
hadc  Qf)^  fchynt  die  zaak,  eer^t  draaiende, 
daar  na,  met  ^s  Graaven  fp^^ïg  gevolgden 
dood  ,  denklyk  door  een  heeten  koorts 
veroorzaakt  (V3,  agtergebleeven  te  zyn.  De 
Prins  liet,  nog  in  Wynmaand  en  Slagtmaand, 
op  afkomst  aandringen  ;  doch  ik  ontdek  *er 
geen  gevolg  op  (f). 

BI.  248.  r.  ia.  ,,  Ook  arbeidde  Oranje,  ten 
dien  tyde,  reeds  ^  heimelyk^  aan  deeze  Vereeni- 
ging.  "  Nadien  op  dit  Verbond  ,  federt , 
onder  den  naam  van  nadere  Unie  en  thans, 
eenvoudig,  van  Unie^  bekend,  't  Gemeenebest 
der  Nederlanden,  flaat  gevestigd,  zal  het  niet 
ondienftig  zyn,  deeze  (lof^  die  ook  door 
kundige  mannen ,  na  onzen  beroemden  Schry-* 

ver, 

(/)  Refol.  Holl.  ift  Sept.  \n%.  hUw.  Deredencfi»  watr«m 
dit,  immers  by  fommigen  Steden,  cMrêéMyk  wierdt  ce*«gt« 
kao  meo  opmeakeiiy  uit  de  laecsc  aaogehulde  Vroedfch.  Refol. 
van  Gouda  9  waar  in  de  Raad  aan  Stads  Afgevaardigden  eer 
Vergadering  gelastte ^  te  zeggen,  «,  icf  ity  nitt  Ugnrên  im  éh 
^  êMêfdfcht  tê  kêMligêm ,  éuktêude  émt  dsfitlvê  iiênfién  iêgêui 
„  H$  vsH  Hêllént  vi0kgêlyk  g9dëên  waren,  cmm$  d*ui9ê  $0 
„  €fêMck$M,  hêiwmên  §nd0  •ndêr  V  jtk  d§s  gemêêmêm  Wkdêrléum 
j,  vUn$  tê  hfêMgiU»^ 

(^)  RefoJ.  Holl.  17  en  «4  Sept.  1578*   i^»  ^^ »  ^s  en  «4* 

(O  Bukman  /•  «•  ƒ.  105  ti  106.  #1  ibi  aiUg»  AuBir. 

(O  Refol.  Holl.  «4  Sepi.  en  is  Nov.  iS7t.  i/.  24  en  S2. 
yergel.  V.  D«  SfifcO*  Bundel,  van  onuicgeg.  Smkk.  1 P.  H.  96  ea  sf* 

E  a 


68         BYVOEGSELS    tn 

ver,  nu  en  dan.    Is   toegelicht,    eenigzinci 
breder,  aan  te  roeren* 

Dat  nten,  oorfpronglyk,  de  oprigting  van 
dit  Verbond  aan  Koningin  Elisabeth  zoude  te 
danken  hebben,  fteunt,  yoor  zover  ik,  toe 
nog  toe  ,  by  in-  en  uitlandfche  Schry veren, 
of  in  andere ,  gefchreeveh'  of  gedrukte ,  Stukken , 
heb  kunnen  nafpeuren,  alleenlyk  op  den,  door 
Wagen,  aangehaaldeti ,  brief  van  Langüet, 
den  I.  van  Sprokkelmaand  des  jaars  1577. 
gefchreeven  ,  aan  Augustus  ,  Keurvorst  van 
Saxen,  doch,  by  welken  brief,  die  Schryver 
van  den  raad  der  Koninginnc ,  als  flegts  een 
gerugt ,  niet  eene  zekere  zaak ,  gewag 
maakt  (O-  Indien,  egter,  Elisabeth,  waarlyk 
deezen  raad  gegeeven  heeft,  zoude  het  my 
toefchynen,  dat  zy  de  voorneemens  vanORAN- 
GE  niet  vooruit  liep,  maar,  veel  eer,  hielp 
bevorderen.  Een  minder  vernuft,  dan  't  zyne, 
moest,  ras  na  de  aankomst  van  Don  Jan,  al 
ligt,  gevoelen,  hoé,  in  zulk  eene  woeling  der 
Koningsgezinden,  in  zulk  eene  tegengeftelde 
vasthoudenheid  der  Vryheidsininnaaren ,  in  zo 
groot  een  wantrouwen  aan  wederzyde,  in  zo 
veel  verfchil  van  begrippen  ,  byzonder  om- 
trend  het  godsdienftige,  ftaatkundige,  en  han- 
deldryvende,  ,de  Gendfche  Bevrediging  geen' 
duurzaamen  ftand  konde  houden;  dat  Gelder- 
land, rioUand,  Zeeland,  Vriesland,  Utrecht 
en  de  aangelegene  Gewesten,  de  eerfte  uit- 
barsting v£in 't,  op  nieuws  nu  broeiend,  Spaansch 

on- 

(0  „\Dicunt  Czegthy^  ,,  RtginamAnglUtifêrBnmlhUatidis  , 
Zelandif,  ftifiis  et  Trojeêinpus  ^  mt  fi  f§êi$rê  tcnjuuganty  99 
Hs  promtttsre  auxilia^  fiquis  eonaiut  fuerit  êot  opprimfên*  Lang. 
kpifi  f  eer.,  /.  I  Bfift.  107.  Vergel.  Te  Water,  Redenvoer, 
in  Vérüaadiiel.  der  Maacfcu.  vtu  >fM* ,   8  i>.  kl,  105  en  io6b 


AANMERK,  op  hbt  Vilt  ÖEEL;     69 

onweder ,  te  dugten  hadden ,  en  dat  hier  tegen 
geen  ander,  laat  (laan  beter,   middel  overig 
bleef,  dan   zig,   by  tyds,  cc   vereenigen  tor 
onderiinge  hulp.    De  gedagten ,  dan ,  van  den 
Prinfe,  die  ook,  tot  behoud  van  eigen  per-. 
foon  en  gezag,   hier  by  het  hoogde  belang 
hadc,  moesten  zig,  reeds  fpoedig,  vestigen 
tot    die  doe].     Waar   omtrend ,     indien    de 
vroegere    bewyzen ,    al  eenig^n    tegenfpraak 
mogten  lyden,  egter,   door  de  geloofwaar* 
digfte  Schryveren  en  onwraakbaarfte  Stukken, 
vermeld   wordr ,    dat    zyne  Doorlugtigheid  ^ 
nevens  de  Staaten  van  Holland  en  Zeeland^ 
niet  alleen  reeds  in  't  begin  des  jaars  1577, 
werkzaam  was  (e/),  en  da: ,  op  den  16.  van 
Louwmaand  deszelven  jaars,  (zeker  niet  door 
'sPrinfenYyanden,  ofzQnder  deszelfs  invloed) 
op  de  Kwartiersvergadering  van  Gelderland^ 
de  onderlinge  verftandbouding  mee  de  nabuu- 
rige  Gewesten,   en- 't  gceven  van  wederzycf- 
fche  hulp,  reeds  was  voorgeflagen  (v),  maar 
dat   zelfs,    reeds  in  Wintermaand   des   jaars 
i5?6,  eenige  Afgezondenen  van  Gelderland,, 
Holland,  Friesland,  Ovefysfel  en  Groningen, 
onderling,  over  een  nader  Verbond  gehandeld 
hadden;  waar  toe  men,  te  Bommel,  was  byeen 
gekomen ,  onder  voorzitting  van  Floris  va^ï 
Pallant,  Graave  van  Kuilemburg,  denzelfden, 
in  wiens  huizinge,  te  Brusfel,  ten  jaar  e  1565, 
'c  Verbond  der  Edelen  geteekend  was  en  die^ 
een  boezemvriend  van  den  Prinfe  zynde  en, 
in  't  laatst  van  1574,  met  Rütger  van  Boet- 
ZELAAR,Heere  van  Karnis^  (die,  in 't  vervolg, 

de 

'   C«)  Boa,  /•  e.  10  J?.  W.  775  en  77^. 

Cf3  fioxiOAAs 9  Vtraamel.  ▼.  onuitgeg* Scukk,  z D.N, 71  «niis* 

E3 


70         BYVOEGSELS   en 

de  nadere  Unie  onderteekende)  (w),  Lid  dc*r 
Hollandfche  Ridderfchap  geworden  Qx) ,  thaüs 
zyner  Doorlugtigheid  van  zeer  veel  nut  zyn 
konde  (y)  en  ook  was. 

't  Kan  zyn ,  dat  Orange  ,  in  't  begin ,  zynen 
naam,  in  deeze  handelingen,  fpaarzaamer  liet 
gebruiken;  maat  hy  kwam,  fomtyds,  meer- 
der uit,  byzonder  toen  hy,  in  't  laatst  van 
/Hooimaand  des  jaars  1577,  na  Don  Jan  de 
Stad  Namen  hadt  ingenomen,  Jr.  Willem  van 
ZuYLEN  van  Nievelt,  eu  Mr.  Leonard 
Casembroot  («)  naar  de  Staaten  van  Gelderland, 
ten  zelfden  einde,  afzondt,  en  hun,  kort 
daar  na,  deedt  voorflaan,  om,  zo  den  oorlog 
uitbrak  ,  zig ,  nevens  Utrecht ,  Overysfel 
en  Vriesland ,  by  hem  ,  Holland  en  Zeeland  te 
voegen  f^) ;  welke  twee  laatfte  Gewesten  hy , 
tefFens,liet  boodfchappen,  ,,  f  e  vrede  te  zullen 
^,  wezen,  mep haerluy der  in  eenicheyt  tetreden:, 
„  onder  al  fulke  redelyke  conditien,  als,  over 
„  wederfydenyfouden  ge-accordiert worden  C^^.'* 
•  In  Ide  aangezogce  Gewesten ,  met  naame  in 
Gelderland  en  Zutphen ,  Honden  thans  de 
zaaken  zeer  verward.  De  Prins  hadt  'er  veele 
Vrienden ,  die  de  voorgeflagene  vereeniging 
aanraadden ,  alzo  van  de  algemeene  Staaten ,  geen 
geld  of  hulp,  in  tyd  van  nood,  te  krygen  zoude 
zyn ;  maar  veeTen  waren  nog  Spaanschgezind , 

an*- 

(«)  Zie  breder  over  hem  Te  Water  ,  Verbood  der  EdeU 
S  D.  hl.  »48-»47f 

(«)  Refol.  van  HoII.   lo  DecemOf  1574. 

(^)  Zie  ExtréH  Pkrbaml  iêr  HU,  Gêdepmi^^  i$s  Vwfêwd^ 
Oêirt  ê»  Zmpbtm*  by  Bondam  «  Vcrzam*  Onaicgeg,  Stukk. 
I  1>.  */,  «5— ftai.  en  hl   271— 275- 

(z)  Zie  myne  Aanm.  op  dit  7  i>.  hU  159.  r«  ig. 

la)  BoNAA«|i  Qrau  SêtuL  4$  Fcêd^  Tra),  ƒ•  «•  6$.  en  Verzaiii« 
3  D.  kL  4^. 

(O  Bondam,  \iiz\m*  z  D^  il»  %i6  en  utgg.\  ook  4  'Of 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL.    yi 

tnderen  bevreesd^  van,  langs  deezen  weg, 
begrepen  te  zullen  worden  der  Gendfche 
Bevreediging  den  bodem  in  te  flaan ,  (een  zaak 
die  Orange  zelve  gevoelde)  en  dit  alles  ver- 
oorzaakte een  Uitftellend  antwoord  (c^.  Hier 
kwam  by,  dat  de  Stadhouder  Hierges,  de  zydl^ 
van  Don  Jan  volgende ,  en  nu  voor  Vyand 
'sLands  verklaard  zynde,  zonder  dat  deszelfs 
plaatz  tot  nog  toe  vervuld  was,  het  ftuur  der 
zaaken  in  verfcheiden*  handen  flingerde. 

Men  oordeelde  dan  noodig ,  naar  eenen 
Stadhouder  uit  te  zien,  die  de  zaaken,  mee 
nadruk,  konde  voortzetten.  Doch,  daar  men 
nopens  de  keuze  zeer  oneenig  was ,  daar 
fommigen  Orange,  (die  \  egter  afïloeg,) 
iuideren  den  Graave  van  EIgmond,  van  Bossu, 
VAN  Alpen,  of  Kuilembürg noemden, wierdt, 
eindelyk  Qd)  ^  de  Aartshertog  verzogt  den 
perfoon  te  bepaalen,  en  de  Prins  (nu  algemeen 
Stadhouder  der  Nederlanden)  'het  werk  te 
beipoedigen.  Sedert  namen  de  zaaken,  onder 
*c  beftuur  zyner  Doorlugtigheid,  zodanig  een 
leiding,  dat  deszelfs  Broeder,  Jan,  Graaf  van 
Nassau,  tot  dit  gewigtig  Ambt  beftemd  wierdt, 
hetzelve  aannam  en,  den  22.  van  Bloeimaand 
des  jaars  1578,  wierdt  jaangefteld  (/). 

Graaf  Jan  hadt  zig,  van  den  beginne  der 
Spaanfche  beroerten  af ,  hier  te  lande ,  zeer 
verdienftelyk  gemaakt  (ƒ).  Hy  was  'er,  nog 
onlangs ,    wegens  den  Aartshertoge   geweest 

en, 

(O  Bondam  ,  Verzamel*  3  i>*  ^/«  23i.;  4  Z).  bl,  283  f» 284* 
M  Orü$.  Sêtul,  ƒ.  63. 

(Jf)  Op  28  Jan.  1578.  Laaddagrgfgs f  by  Bondam,  Verzam. 
4  Z).  */.  SS6  en  357. 

CO  Bondam,  Orai,  Sieuh  f,  m*  74.  («).  Vergelyk  Bondam, 
Verzam. 4 D.  kU  38 ,  89 ,  isf ,  142  en  5  i>«  ^/.  3 « 4 >  7 « 9»  H  » 13« 
*    (/;)  Waobn.  Vaderl.  Hift.  6  D.  W.  2Ö7  >  271»  enz. 

E  4 


^^  BYVOEGSELS    EM 

en,  in  Louwmaand  laatstleden ,  hadt  hy,  op 
«ynen  naam  en  door  zynen  Geheimfchryver^ 
Andrbas  Christiaan,  genaamd  Kerstb,  by 
de  Afgezondenen  der  Scaaten  van  Holland ,  op 
eene  vereeniging  met  Gelderland,  doen  aan* 
dringen  (j:);  welk  Gewest,  kort  te  voren,  twee 
Afgezanten,  met  naame  Jr,  Karel  van  Gelre 
en  Hënrik  van  Brvënen,  naar  de  Staatenvan 
Holland ,  met  verzoek  om  hulp ,  by  vyand- 
lyken  aanval ,  badt  afgezonden  en ,  wegens 
die  Staaten ,  toen  te  Delft  vergaderd  (h) ,  een 
gunftig  antwoord ,  op  voorfchryving  aqrner 
Doorlugtigheid ,  hadt  verkreegen. 

Onder  Graaf  Jan,  wiens  openbaare  eq  gc- 
wigtige  Ambtsbediening  hem  nu  meer  betrek- 
king en  invloed,  op  de  Staatsieden,  ook  der 
pabuurige  Gewesten  van  zyn  Stadhouderfchap» 

gee- 

C^)  In  dit  Voorftcl,  zynde  van  den  i6  July  1578  (by  V.  o. 
Spiiof.l,  Bundel  van  onuitgegeeven  Stukk.  i  J5.  */.  33— 37^) 
beroept  zig  Christia'an  op  een  Aanfpraak  ^  door  hem,  „  im 
„  d^n  namt  tnjti  gtn^igs  Beeren^  oucr  vyff*  macnden,  gtimt»^ 
\  Is  te  bejammeren,  dat'  de  Refolutien  van  Holland,  federc 
den  28.  van  Oogstmaand  des  jaars  IS77»  tot  den  fti.  derzelve 
maand  van  den  jaare  1578,  hier  weder  ontbraken »  waar 
door  rns  ook  deeze  Aanfpraak  en  verfcheidenc  andere,  zeer 
jianmerklyke,  zaatcen  van  dit  vak  «  geheel  on|>ekend  zyngeblee- 
yen.  In  de  gefchrevene  Verz^nmcling,  door  my,  op  hU  55. 
(«)  alhier,  aangehaald,  heb  ik'ereenigen,  fchoon  van  minder 
belang,  federc  den  23.  van  Herfstmaand,  tqt  den  17.  v«q 
Slügtmaand  des  jaars  1577 »  gevonden;  70  fM  het  geluk,  my^ 
onlangs,  en  onder  myne  eigene  Verzameling  van  vroegere 
Stukjcen ,  heeft  doen  ontdekken  een  oorfpronglyk  dubbeld ,  der 
Hollandfche  Staats-bcfliiiicn  van  den  iy,io,  22,25,25,  a7  en 
.98  July  des  jaar6  i$7^ ;  die  men ,  zo  als  'verfcheiden'  andere 
Staats-Siukken,  thans  te  vinden  in  de  fchoone  Verzamclingea 
der  Hcercn  Bonwam  ,  van  dr  Spiegel  en  van  Hasselt,  voor 
verloren  agtte,  Vcrgelyk  myne  Aanmerk,  op  Wagen.  6  />• 
^/.  376.  r.  13.  Ik  tecken  die  alles  alleenlyk  aan,  om  de  Min- 
ïi naren  van  s'LandsGefchiedcnisfcn  rot  nafpooring  op  te  wekken» 

(A)  Ik  vinde  de«  ze  byzondcrheid  in  een  ongedrukt  BeQuit, 
der  Staaten  van  HoMand,  van  zxi  Mauis  1578,  aan  my ,  mee 
yccle  andere  Papieren,  beleefdelyk,  medegedeeld,  door  den 
Hcere  Burpcracefter  van  Hasselt^  in  wiens  Stukkeu  voor  J0 
Vaderl.  ktifior.^  ook  dit,  op  zyn  tyd,  zal  geplaatst  worden» 
Verhit  1.  BcNDi^.M,  Verzamel.  5  A  bU  87ö» 


AANMERK,  op  het  VII.  DEEL.     75 

geeven  moest ,  namen  dezaaken,  wel  ras,  cenen 
meer  ernftigen  keer.  De  aanftaande  Bondgenoo-. 
ten  wierden,  niet  flegts  in  Slagcmaand,  (als  by 
onzen  Wagen.)  maar  reeds  tegen  den  1 5.  van 
Zomermaand  (/),  te  Arnhem  befchreven.  Hier 
fprak  men ,  meeden  anderen ,  over,  of  bragt,  zo  ik 
liever  denken  zoude,  in gefchrifte, een  Ontwerp 
van  nader  vereeniging,  tusfchen  Gelderland, 
Holland,  Zeeland,  Utrechten  Overysfel,  ten 
by  wezen,  naar  het  fchynt,  van  den  Graave  van 
Rennenberg,  Stadhouder  van  'c  laac^cgemelde 
Gewest  (/&j.  De  Leden  namen,  denklyk,  aan, 
hier  over  met  hunne  Meesters  te  fpreeken,  en 
keerden  t'  huiswaarts ;  doch  *er  liep  een 
vierdedeel  jaars,  eer  men  weder  by  den  anderen 
kwam  (/);  in  welken  tusfchentyd  egter,  Graaf 

Jan 

(O  In  de  Beflttiten  der  Statten  van  Utrecht  (by  Bondam, 
Orst.  SêCuL  ƒ.  w.  7Ö/)  wordt,  op  den  I4  Junj  1578,  gezegd, 
ëat  de  Vergadering  zig  of  Sêndag  binnen  Arnhem  moest  laaten 
vinden.  De  14  Juny  viel  op  een'  Sattniag ,  en  de  tManvti' 
^endê  Zondag,  (de  zin  leert  dat  men  deezen  bedoelde)  op 
den  is«  zyode  de  Zondag&Ietter  E. 

(It)  RsNNEN&Kac  zegt,  in  de  Verklaariag»  door  welke  hy, 
op  II  Juny  1579»  de  nadere  Unie  omhelsde,  dat  dit  Verbont, 
„  in  verleden  Somer,  tot  Arnbtm  ^  in  onfe  prefencie,  iHd0 
.,  mêt  onfêAiup^  geeoneipieert  —  «•"  Anderen,  egter,  vermee* 
ncn  het  woord  Zomer ,  alliier,  ki  een  ruimer*  zin  te  moeten  neemcn, 
on  denken  om  de  maand  S$ptêmh$r^  Spiegel»  Voorred  /.  c* 
W,  25  en  ï6     'sGRAVKZA^Drt,  Unie  Herdagr.  ^/,  59  en  60  (*). 

(/)  Als  men  nagaat,  hoe  veel  gewilligheid  'er  bevorens, 
byzonder  by  Holland  en  Zeeland «  nopens  dit  Werk,  gevon«- 
den  was,  zou  dit  draaien  kunnen  vreemd  fchynen;  maar, 
misfchieny  zal  men  niet  ver  van  de  oorzaak  af  zyn,  wan- 
neer men  overweegt»  W#r##ri/,  dat  't  gezag  zyner  Doorlug* 
figheid,  hoe  zeer  in  fchyn  hooger  gereezen,  egier,  federt 
deszelfs  afwezen,  in  deeze  Gewesten  merkJyk  geknakt  wat; 
in  zo  verre  dat  hy ,  om  deezen  tyd ,  reeds  zyn  werk  maakte , 
om  Graaf  Jan  tot  zynen  Vertegenwoordiger  te  doen  kiezen;- 
Ttn  twê0den^  dat  men  Overal  verfpreidde,  als  wilde  men^ 
ondanks  de  bewoordingen,  in  \  ontwerp  der  Unie,  dnidlyk, 
voorkooménde ,  deeze  Gewesten  van  de  overigen  afTcheiden, 
en  de  Geadfciie  bevreedigln^  breeken;  Tên  itfdtn^  dat, 
daar  men ,  tot  nog  toe ,  flegta  over  een  nadere  verbintenis 
met  eenige  Gewesten,  om  elkander  in  nood  te  helpen,  ge- 

E  5 


74  BYVOEGSELS    en 

Jan  (op  wiens  naam  nu  dat  geene  verrigt 
•  wierdc,  't  geen  de  Prins,  hoe  zeer  met  hem  te 
famen  werkende ,  als  algemeen  Stadhouder  der 
Nederlanden ,  niet  zo  opentlyk ,  konde  verrigyen) 
geen  moeite  fpaarde,  om  de  Leden  totfpoed 
te  vermaanen  en  de  gevoelens  tot  één  te 
brengen;  waar  toe  hy,  niet  alleen  zyn'  reeds 
gemelden  Geheimfchryver  ,  in  Hooimaand , 
naar  Utrecht  (i»)  en  Holland  zondt,  maar  ook, 
nog  in  die  zelve  maand,  en  ten  zelven  einde 
in  perfoon  naar  dit  laatfte  Gewest  toog. 
■  Dit  kort  beftek  duldt  geenzints  de,  toenmaa- 
lige,  byzondere  gevoelens  der  onderfcheidene 
Gewesten  en  lieden  van  dien,  op  te  tellen; 
ook  heeft  de  naarftigheid  van  anderen  dit  Stuk 
tot  groote  klaarheid  gebragt  (») ,  en  men  mag 
op  nog  meerdere  hoepen ,  indien  een  zeer  kundig 
Schryver  ons  de  vrugt  zyner  beloften,  eene 
Staatkundige  Historie  naamlyk  van  deeze 
Unie,  t'eenigen  tyde,  mogtedoen  erlangen  (o). 
Namen,  nogmaals,  eerst  te  Arnhem,  in  't 
begin  van  Herfstmaand  (^p) ,  toen  te  Utrecht , 
in  Wynmaand  (5^),  daar  na,  ter  zelfde  plaatze^ 

in 

arbeid  hadt ,  'er  du  nieuwe  voorflagen,  by  het»  in  den 
Tekst  vermelde.  Ontwerp,  ('t  geen  ik  liefst  zou  aanzien  voor 
de  Mtntorit  van  zekere  Ptinttn ,  by  den  Heere  V.  d.  Spiegel  , 
onder  de  Ontwerpen  der  Uni;  bU  u  Letter  A.^  voorkomende,^ 
gedaan  wierden ,  mee  naame  om  zig ,  nopens  'f  peinêt  van  im 
Reïigie ,  (/,  e,  p,  5.)  >»  '*  regnleeren  naervelgênde  de  Religimt 
„  vrede  by  de»  Eerttbertege  Maithias  —  geeencipieert ,  enz,  "3 
't  geen,  geheel  en  al»  tegen  de,  thans,  in  Holland  en  Zeeland 
aangenoomene,  maatregulen  aanliep, 

(«)  Bondam,  Oratn  Secuh  ƒ.  76  (o)» 

(»)  Zie,  by  zonder.  Bond.  HïSt.  van  de  Unie,  by  PAif- 
x^us.  Verklaar,  der  Unie.  i  D»  bl.  9.  J«  4,  ^  èk  19  en 
'sG&AvEZANDS,  Unie  Herdagt.  bL  6Gr-69* 

(•)  Van  DB  Spif  GKL ,  Bericht  voor  den  Bundel*  i  D»  kl»  i  , 
welke  Bundel,  voor  *t  overige,  de  BouwftofiTeo  tot  dit  werk  vervat. 

(f)  Refol.  Holl.  a  Sept.   1S78*  '/•  ia. 

Cf 3  BOHDAM,  Ofé$.  SêfUfêt.  %l  $f  8t. 


AANMEkK.  OP  HET  VIL  DEEL.      75 

;  fn  Slagtmaand  (r),  was  byeen  gekomen,  en 
het  eerfte  plan  nu,  meer  dan  eens,  overwogen 
en,  hier  en  daar,  merkelyk  veranderd  badt, 
wierdt,  eindelyk,  op  die  zelfde  Vergadering, 
den  6.  van  Wintermaand  des  jaars  1 578  , 
door  deGemagtigden  van  Holland,  Zeeland  (x), 
Utrecht  en  Vriesland  (^) ,  een  nader  ontwerp 
uitgebragt  en ,  om  naar  't  eind  van  zaakeii  te 
fpoeden,  geteekend,  niet  alleen  wegens  de  zo 
evengenoemdë  Gewesten,  maar  ook  alle  de 
overigen  ,  die  genoodigd ,  fchóon  nog  niet 
verfcheenen,  waren,  met  naame  Gelderland 
en  Zutphen,  Overysfel,  Groningen  en  Om* 
melanden,  Lingen  en  Drenthe  («) ;  zo  egter, 
dat  deeze  Teekenaars  niets  deeden ,  dan  op 
welbehaegen  hunner  Meesters,  welker  verklaaring 
men,  tegens  den  10.  van  Louwmaand  eerst* 
koomende ,  te  Utrecht  zoude  inbrengen  (y). 
Nu  naderde  't  gewigtig  tydftip,  waar  op  de 
los  gelegde  knoop  der  nieuwe  en  nadere  ver- 
eeniging  of,  voor  altyd,  toegehaald,  of, 
mooglyk,  ontftrikt  ftondt  te  worden.  Zeer 
veele  moeite  veroorzaakte  dit  uiterst  befluit  in 
veele  Gewesten.  Holland,  Zeeland,  (^ondanks 
de  zwaarigheden  van  Middelburg)  de  Groning- 

fche 

(r)  BoiOAM,  /*  i9  p»  84. 

(O  Refol.  HoU.  f5  Nov.  ,1578e  Si*  4T.  en  het  CriêêttHêêt 
by  V.  D.  Spisobl  ,  Bundel,  i  i).  M  104.' 

CO  BoNDAif ,  Ort^u  SêoU.f.  8s  «f  8^*  alwaar  breder, 

(•)  Zie  over  de  redenen  hunner  afwezigheid,  met  welke 
aok  een  deel  der  Ucrechtfcbe  Geetcelyfcheid  zyne  weigering 
van  te  teekencn  dekte,  'sGeavbz*  Unie  herdagt.  hl.  66  en 
67.  (ji)Ctnf.  Bondam,  Ontt.Sê^mUf.  87  C^).  enV.D*8ME0BU 
Bundel.  I  i>«  hU  67  jU^  88  en  90. 

(«)  Zie  Ontwerp.  D.  by  V.  d.  SvwÊOiÊL^Cmiwêrpên  dêr  üéii. 
&/.IS  en  79*  Die  van  Qend  keurden  ,»  mêéê  êp  w^bêbêêgim  m» 
„  haêrtitdêm  RUêJfirt^*'  bet  Verbend,  ten  zelven  dage,  gotd» 
Van  m  Spugel.  Bundel*  i  D*  U*  iié  en  iiy* 


j6  BYVOEGSELS  bn 

icfae  Ommelanden  en  Linden  ^  befloocen  *er  r^s 
toe 5  en  gaven,  reeds  voor  den  tyd  der  be- 
paalde byeenkomst,   den   noodigen   lasc   op 
hunne  Afgevaardigden  (w^\  maar,  fchoon  de 
Stad  Utrecht,  reeds  op  den  9.  van  Winter-, 
maand  en,  op  den  .qo.  daar  aan  volgende,  ook 
de  meerderheid  der  Ridderfchap,  van  dat  Gewest 
en  Wykte  Duurftede,  eengunftig  befluit namen, 
*t  wek  Rhenen  hoop  gaf  te  zullen  navolgen, 
bleef  egter,behal ven  Montfoort  (x)  en  Amers- 
foort, ('t  geen  eerst  in  't  volgenae  jaar  door 
de  wapenen  kon  bedwongen  worden)  (ƒ)  ook 
de  Geestelykheid,   en  dus  het  eerfte  Lid  der 
Staaten,  haare  ftcm  weigeren  (z)\  waar  by 
i^og  kwam,  dat  de  Ridderfchap  van  Gelderland 
en  Zutphen  op  den  1 6. ,  en  die  van  Nyraegen , 
op  den  22.,  van  Louwmaand  des  jaars  1579, 
hunne  Gemagtigden   flegi:s  gelastten ,    om  'c 
beflootene  nader  te  brengen  ter  kennis  van  de 
Zenderen  (a)\  terwyl  Vriesland  en  Overysfel 
zig  wel  gunstig  geneigd  toonden,  maar,  deels 
om  't  afweezen  van  Rennenberg  ,  (die  een' 
dubbelden  rol  fpeelde  en  de  Staaten  bliqddoek- 
te)  deels  om   de  kortheid  des  tyds  ,   uitftel 
vroegen    (^)»    en   die  van    Groningen    en 
J)rienthe  de  nadere  vereeniging  affloegen  (r). 
Ondertusfchen    was    Graaf  Jan,    nevens 
4?emge  Afgezonden^n  van  Gelderland, Holland, 
Zeeland  en  der  Ommelanden,  ten  beftemden 

ty. 

f  «O  zie  dezelven  by  V-n.  Spikgkl.  /.  f  hU  lai,  126,12a, 
ï  57»  143»  147.  vergeU  s.'Gsav£zandb,  /.  u  èU  7a-r75.  en 
eoND«  Hift.  van  de  Unie.  hl, 

(x)  PoNTAWüS,  Hificr.  Gêlr*  /»/.  938. 
'.  C:^)2ie  WAO.  M.  386; 
"tz)  Bondam,  Orst»  SeeuU  foL  PS'-gs,  (ƒ) 

'(a)  Spikgbl,  Bundel,  i  D.  bL  154  en  i6i« 

(B')  Spiegkl,  /.  c.  bl,  r&3«  124  en  159* 

(fj  /.  c.  bh  119  en  131.     Vcrgcl.  ook  /•  c.  i  D.  */.  aiS* 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL;    77 

tyde ,  te  Utrecht  gekoomen.  Men  overzag 
toen ,  nevens  die  Utrechtfche  Staatsieden , 
welken  der  goede  zaake  waren  toegedaan ,  'c 
ontwerp  nog  eens ,  bragt  'er  eenige ,  maar 
weinige,  verandering  in,  en  zou,  alvorens 
tot  de  eindclyke  teekening  over  te  gaan,  denk* 
lyk,  nog  eenigen  tyd^  de  afwezende  Leden 
ingewagt  hebben,  indien  niet  de  onverwagte 
tyding  van  'sVyands  inval  in  Gelderland,  en 
't  wegneemen  van  Straalen  en  Erkelens,  de 
Leden,  eensklaps,  van  meenjng  hadt  doen  ver- 
anderen. Sedert  dat  oogenblik,  oprdeelde  men 
allen  uitllel  gevaarlyk,  en  agtte  zig  (hoe  zeer 
't  gerugt  ging,  dat  die  van  Vriesland,  Overysfel 
en  Vlaanderen  onder  wege  waren)  genoot faekt, 
met  de  aanwezende  Leden,  te  fluiten,  om  den 
Vyand,  met  vereende  kragt,  te  kunnen  keeren. 
Ditwierdt  dan, om  des  noods  wille (d), don 20.^ 
van  Louwmaand,  vastgefteld,  terwyl  de,  zig 
gunstig  verklaard  hebbende,  Utrechtfche  Staats- 
ieden ,  van  dien  nood  een  deugd  maakende, 
flraks  uit  elk  der  Kapitlen  één  Lid  benoemden, 
om ,  wegens  de  weigerende  Geestelykheid,  'c 
Verbond  te  teekenen ,  met  bedreiging  van 
de  benoemde  perfoonen ,  zo  zy  mede  weigerig 
waren  ,  uit  de  Stad  te  leiden  en  hunne 
goederen  aan  te  flaan  Ce). 

De  23.  van  Louwmaand  des  jaars  1579  was 
de,  altyd  gedenkwaardige,  dag,  op  welken, 
de  meeste  Afgevaardigden  der  vyf  aanweezende 
Gewesten  de  .Unie  teekenden.  Ik  zeg  de 
meesten;  want ,  dat  niet  allen ,  ten  zei  ven  dage, 

on- 

(d)  Zie  by  V.  d.  Spibgbl,  l.  e.  i  D*  hU  ipo-^igS,  268  en 
ft70.  en  brief  vaa  Graaf  Jan  ,  op  ai  en  27  Jan*  1S79.  ^S.  by  dea 
Heer  V.  Hasselt. 

(«)  Spiiobl,  /•  r.  I  Z).  bU  1^4»  Uu  «n  176  ca  177. 


78 


BYVOEGSELS    tü 


onderteekenden  j  blykc  ook  daar  iric ,  da€ 
LoDEWYK  ScHORÊ  ,  wegens  't  Kapittel  van 
Oudmunfler,  te  Utrecht ,  zulks  eerst  op  den  27. 
of  48.  dier  maand  verrigt  heeft  (f).  Men 
befloot^  voorts>  dit  eerst  onderteekend  Stuk, 
eerstdaags ,  te  doen  drukken  (g) ;  zo  ab 
ook  ,  doch  na  den  4.  van  Sprokkelmaand, 
gefchiedde  (h^.  Wat 

(ƒ)  Bondam  9  Ormi.  Sêctif,  ƒ.  m.  po.  (i> 

(g^  SraesL,  Bvndel.  i  JD»  hl.  190  en  19^ 
(^)  Van   deezen   eerften   druk    „  tütrêiht^  hy  Coenraet 
^  Henricfcz:»   Wêêmndê    in  iê  gMliêu  Smgbêl^    hf  ii$  Géurt» 

%9  ^rugghê^  zyn  my  drie  Ezemplaarea  voorgekomen.     Men 

leest,  aan  *t  einde,  decze  woorden,  „  G9€9llafi»Mêêri  tigtm  iU 

originele  beteyckede  Unie,  9t  iêf*  C9pi$  btwnêêm  dêêr  mêdm 

M  f$  aceordêfên^  hy  my  Lamzwukt**  en  zy  boadc,  behalve» 
de  Unie,  niea  anders  in,  dan  de  „  Jafliaüê  vanU  15. 
9,  tfril«»/#,'*  op  den  I.,  en  de  toeftemming  van  Gent  op 
den  4.t  van  Sprokkelnuand  des  jaars  I579«  Zie  verder 
s*  GravbzaMDB,  Üniê  hêrisgu  hU  aófl— 164.,  alwaar  zeer 
waarfcbynlyk  gemaakt  wordt,  dat  dezelve,  tusCcben  den  4. 
van  Sprokkelmaand  en  den  s*  van  Lentemaand  del  jaars 
1579,  is  in  't  licht  gegeeven. 

Zeer  te  bejammeren  is  het,  dat  dit,  eerst  ondeneekend, 
oorfpronglyk  Stuk,  *t  geen  my,  van  goeder  hand,  gemeld 
wordt,  denkelyk,  nog  ten  jaare  159Ö  of  ïS97 ,  aanweezig 
geweest  te  zyn,  federt,  of  verlooren,  of,  ten  minfte,  in  'c 
ongereede  is  geraakt;  wordende,  egter,  *t  gemis  bier  van, 
verzagt,  door  een  tweede  en,  insgelyks,  by  de  Gemagcigden 
der  Bondgenooten ,  eigenhandig ,  onderteekend  Origimêl ,  'c 
geen  de  Nakomelingfchap  te  danken  heeft  aan  de  vlytige 
nafpooring  vin  den  zeer  kundigen  Klerk  van  den  Raad  van 
Staaten ,  A.  Bogabrs  ,  die  ,  alleen  ter  voldoening  zyner  Wect- 
Ittst,  de  Archiven  van  den  Raad  naauwkeurig  doorzoekende, 
zeer  gelukkig  dit  onwa^deerbaar  Stuk,  ten  jsare  1753,  heefc 
ontdekt;  waar  na  bet,  op  last  van  den  zelvenRaad,  op  eene 
▼oortreflyke  en ,  zulk  een  dierbaar  Kleinood  waardige ,  wyze  ^ 
M  uitgegeeven.    Zie  eok  s'Gravkz.  /•  €.  bl.  11 1. 

Men  heeft,  op  goede  gronden,  doen  zien,  dat  dit,  zo 
evengemelde ,  Stuk ,  iets  laatcr  gemaakt  ,  immers  geteckead 
i$,  (Bondam,  Orat.  Steut.foU  98«/^ffM  s'Gravez.  Unie  her* 
dagt.  W.  164  en  vol^g*  V.  s.  Spiegel,  Bundel,  i  /).  H.  iSo, 
Cw))  *^*"  ^^*  Utregifche.  Het  is,  zekerlyk,  zeer  merk- 
waardige  dat,  in  het  Handfchrift ,  van  den  R.  v.  St. ,  naast  de 
onderteekening  van  GraavejAN,  doch  wat  hooger,  weJgcJezen 
worden  de  woorden,  „  vanwêgbtm  TRiidêrfcbap  di$  Purften- 
„  imt  Gêidrê  êui$  Grmfffeb^s  Zuytfbên^**  doch,  zonder  dat 
een  eenig  der  Gemagtigden  van  die  Gewesten  bet  zcbft  ondertee- 
kend heeft,  zynde  de,  daar  toe  gefchikte,  plaaiz  opengeble» 
ven,  boe  zeer  men>  in  't  Utrcchtfche^  en  in  de  daar  naar  gc- 

daa* 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL.      79 

•  Wat  *er,  in  opzigc  der  toellemtning  tot  de 
eindelyke  teekening,  in  Holland  en  de  overige 

Ge- 

daaae  uitgaave»  de  Naamen  van  vier  Gemagtisden  ontmoeu 
De  reden  hier  van,  fchync  niet  uitgemaakt.  Myne  eenvoudige 
fedagten  souden,  tot  nog  toe ,  hier  op  neder  komen*  Pi0f^ 
êêrtii  dat  het  Haagfche  Stuk  een  •fj^êwgljk  MhU  U ,  eenig- 
xints  laater  dan  het  Urrechtfche  gemaakt,  en  ondeneekend 
door  de,  tn»  ëamMêZêndêf  Gevolmagtigdeo  van  het  ^ondge- 
nootfchap ;  T§m  twêêiim ,  dat  de  Gelderfchen ,  aangenoomes 
hebbende  naderen  last,  tegen  den  9.  van  Sprokkelmaand  een^ 
koomende,  Cblykens  den  Tekic  der  Unie)  in  te  brengen,  nu 
reeds  vertrokken  waren;  even  als  ook  Graaf  Jan,  den  24* 
van  Louwmaand*  reeds  naa»  Gelderland  was  gekeerd,  doch, 
binnen  weinige  dagen ,  te  rug  kwam  (by  Spuo*  /•  €.  i  />.  kU 
198.)  9  fchynende  het  vertrek  der  ,  Gevolmagtigden  des  te 
waarfchynlyker ,  daar,  in  dit  zelfde  Handfchrift,  ook  eea 
plaatz  voor  van  sb  Wabl,  wegens  Utrecht,  en  voor  Clant, 
wegens  de  Ommelanden,  open  gelaaten  wordt,  die  beiden , 
egter,  het  Utrechtsch  Handfchrift  mede  geteekend  hadden^ 
CPaulus  over  de  Unie.  3  ^«  ^/«  *720  maar,  denklyk,  thans 
mede  niet  tegenwoordig  waren* 

Têm  dêfiêi  dat,  in  *t  vervolg,  decze  onderteekening  geheel 
kan  zyn  agtergebleven,  deels,  en  aan  de  zyde  der  Gemagtig^. 
den ,  wyl  hunne  Meesters ,  tegen  den  beftemden  tyd ,  hen  vaa 
den  begeerden  last  niet  voorzagen ,  waar  door  zy,  natunrlyk, 
huiveriger  moesten  wordei^,  om  dit  tweede  Handfchrift , 
even  als  't  eerde,  te  ondeneekenen;  deels  om  dat,  zodra 
het  Nymeegfche  en  Arnherafche-k wanier,  op  den  5  en  9,  van 
Lentemaand,  en  dfe  van  Venlo,  op  den  ii«  van  Grasmaand, 
eene  byzondere  en  nadere  Verkiaaring  der  Uni?  deeden 
onderteekenen,  de  eerscgemelde  onderteekening  der  Gelder* 
ft;hen,  inopzigt,  ten  minfte,  van  die  twee  Kwartieren,  geheel 
onnodig  wierdt,  alzo  die  eerstgemelde  onderteekening  ,  bJykens 
dea  Tekst,  flegts  vofWéun'dêlyk  was  geweest,  zig,  daarom « 
op««ri«r  vêrUaringUn  beriep  en  dus,  door  die  nu  ingeloopene 
wordêr  vêrklêHngh^n ,  kwam  te  vervallen»  Oe  zorglyke  omllan* 
digheden  der  volgende  tyden  hebben,  misfchien,  doeu  ver« 
zuimen ,  om ,  daar  nu  't  Verbond  doch  aan  den  gang  was  , 
ook  verder  op  de  ondertekening  van  Van  bb  Wabl,  en 
CL\NT,aan  te  dringen* 

Of  *er,  by  vervolg  van  tyd,  een  nader  geteekend  Ezem* 
piaar  deezer  Unie  zy  gemaakt,  zonde  ik  zeer  twyffelen.  By 
het  25.  Artikel  der  Unie  was  wel  vastgefteld,  dat  mea 
bezegelde  en  geteekende  Brieven  van  dezelve  zoude  maaken, 
en  bier  op  wièrdt  niet  alleen  nader  aangedrongen»  by  do 
Bondgenooten ,  op  demo.  van  Sprokkelmaand  des  jaarsisSo, 
(^toen  men  reeds  vreesde ,  dat  de  Unie  in  virgêtêms  zoude 
geraaken,)  en,  op  den  17.  daar  aan  volgende,  duor  dezel* 
ven,  op  't  welbehaagen  hunner  Meefters,  gunftig  geftemd, 
ja,  op  den  »4.  van  Grasmaand  des  zelfen  jaars,  door  de 
ftaaten  van  Zeeland,  tene ,  dien  overeenkomlUgea ,  last  aan 
hunne  Afgevaardigden  gegeeven  (Bondam.  Orat»  SêcmKfm  104. 
ca  by  V.  o«  Sfi&c*  Bundel*  a  D,  ki»  ^^^  $•  11  en  ia»   ^er- 

gel. 


8Ó  BYVOEGSELStïï 

Gewesten  voorviel,  is,  kortelyk,  reeds  door 
onzen  Wagen.  ,  geboekt ;  doch  kan  eenige 
opheldering  dulden  (/)•  In  Holland,  hadden 
niet  alleen  de  Edelen,  nevens  Haarlem  en 
Leiden,  de  nadere  Unie,  op  den  ia.  van 
Sprokkelmaand  des  jaars  1579,  goedgekeurd, 
maar  dit  was,  ten  zei  ven  dage ,  gedaan  mede  door 
alle  de  Leden ,  voor  zo  veel  zy  „  Staatsgewy^i 
„  vergaderd  waren ,  volgende  't  Rapport  elcx 
„  in  haer  Vroetfchappen  daer  van  gedaen;*"" 
zo,  egter,  dat  ,,  aljoo,  daer  na  ^  eenige  veran* 

de- 

gel.  met  Kantteek.  $.  1 1 0  maar ,  dat  meer  is ,  op  den  14.  van  B1oei« 
roaand  des  jatrs  1583»  wierdt  'er  zelfs,  op  een  Vergadering  der 
Bond^enooren  te  Utrecht,  toe  beflooten,  (zie  by  Paulus, 
Vcrklar.  der  Unie.  8  i>.  W  224  en  320,  doch  'er  is,  voor 
20  verre  ik  weete,  even  min  aan  anderen,  als  aan  my,  (by-» 
zondcriyk  niet  in  de  Refolurien  van  hun  Hoog  lllog*,  van  de 
andere  Gewesten,  of  die  der  Steden  Gouda  en  den  Briele)  eenie 
blyk  voorgekomen,  dat  immer  dit  Befluit  ter  uitvoer  gebrag» 
wierdt. 

't  Zou  my,  voor  't  overige,  te  ver  afleiden,  en  hier  min- 
(^er  behooren,  indien  ik  onderzoeken  wilde,  van  waar  bec 
koomc  dat,  in  het  Rxemplaar  van  den  Raad  vanSctaae,  fchoon, 
io  opzigte  der  oceêtfitu  van  de  Bondgcnooten ,  loopende  tot  den 
!!•  van  Grasmaand  des  jaars  1580,  egter  niet  gevonden  worden 
vcrfchcidcn,  zeer  aanmerklyke,  en,  vwr  dien  tyd,  gedaane 
meeêspên ,  (b.  v.  van  Prinfe  Willbm  !• ,  van  den  Graave  van 
Rennembekg,  en  veeier Friefche  Steden,)  welken,  inde  mees» 
te  volgende  drukken,  voor  handen  zyn.  Mooglyk,  zouden  de 
Bcfluitcn  der  Afgevaardigden  van  de  Unie,  die,  in  Zeeland, 
van  den  30*  van  Louw-  lot  den  so.  van  Hooimaand  des  jtars 
1579  9  zo  ik  meene ,  overig  zyn  ,  hier  eenig  licht  kunnen  geeven. 

*t  Is ,  onder tusfchen ,  my .  van  goeder  hand ,  gebleeken  ,  dat,  op 
den  17.  van  Bloeimnand  des  jaars  IS79,  by  Reinibr  Ca^t,  is 
overgeleverd,  de  C#//«  ^utbênticq^  van  de  ^kn^  by  welke 
Prinfe  Willem  de  1.,  onder  hand  en  zegel  verklaarde,  de 
Unie  goed  te  keuren  (waar  over  boven  ftraks ,  nader)  en  welke  aad 
voorn.  Cant  behantiryki  was  geweest  door  Mr.  Pac/lus  Buys* 
Ook  heeft  de  bovengem.  Klerk,  A.  Bogabrs,  by  de  Unie 
en  daar  toe  betreklyke  Stukken,  nog  afzonderlyk,  gevonden 
de  door  van  Zuylen,  eigenhandig,  geteckende,  en  —rffrêng- 
lykê  jlkti,,  op  welke  Overysfel ,  den  9.  van  Lentemaand  des 
jaars  1580,  is  de  Unie  is  aangenomen,  en  die  men  vindt  by 
'sGravez.  /.  *.  bJ.  473—277.  Zyncte  veelligt,  zo  dit  Stuk, 
als  het  oorfpronklyk  dubbeld  van  de  Unie  zelve ,  gekoometi> 
uit  het  Sterthuiz  van  voom«  van  Zuylbm,  na  Lamzwkkrds, 
Secretaris  by  tic  Afgevaardigden  te  Utrecht  en,  ia  den  jaare 
1604,  overleden. 


AMSMERK,  m  hbt  VIL  DEEL.    «t 

^  deringen  daer  in  gevallen  "naaren  ^  op  V  ingaen 
,,  van  de  Unie/*  dit  laatfte  punt  ilegts,  door 
de  Leden 9  met  uitzondering  der  Edelen,  Haar- 
lem en  Leiden^  wierdt  overgenomen  (^). 
'tSchynt,  egter,  dat  allen,  na  dien  tyd,  ook 
in  dit  punt  berust  hebben. 

Uzi  Zeeland,  bebal ven  Middelburg,  't  geen 
nooit  de  Unie  van  Utrecht  aannam  of  afkondig- 
de, ipoedig  de  onderteekening  goedkeurde, 
blykt  uit  deszelfs  handelingen ,  fchoon  ik  den 
dag  der  toeftemming  niet,  volzeker,  bepaalen 
durve  (/}•  Den  12*  van  Sprokkelmaand, 
reeds ,  benoemde  dit  Gewest  Nikolaas  Blancxs, 
als  Afgevaardigden  naar  Utrecht  (jm^. 

Zutphen  tradt,  opverfcheiden*  voorwaarden 
en,  onder  anderen,  dat  Graaf  Jan  van  Nas- 
sau hun  de  goedkeuring  van  den  Aartshertoge 
Matthias  en  der  algemeene  Staaten  zóu  doen 
geworden,  eerst  op  den  11.  van  Louwmaand  des 
jaars  1580,  in  dit  Verbond,  't  geen,  op  den 
16.  van  Zomermaand  daar  aan,  door  de  Zut- 
phenfche  Burgers  en,  denkelyk,  ook  door  de 
overige  Steden  van  dat  GraafTchap,  zo  wel  als 
door  den  Adel,  bezwoeren  wierdt,  met  uitzon- 
de- 

(ft)  RefoU  Holl.  12  en  13  Febr.  1579  hi.  8  eo  19. 

(O  ^  weec,  dat  s*  Caavezanoe.  /.  c*  bi  8?,  eig  bepaald 
tot  den  SS  f^ht*  1579  9  zig,  beroepende  op  de  HoUandfche 
Refolutiea  van  diea  dag,  alwaar  ik  ook  vinde,  ,,  Diê  van 
,9  ZêêisBdt  hêbhên  vêfkiMrt  •y$  din  noêm  vam  iê  Sntiten  van 
„  Zêêlsndt «  t  felve  Verbont  ende  Unie  ,  mittgadift  di  Poinasm 
^  9ém  V  GPtvêrmwtêwi  vam  xy»e  ExeêlUy  im  miiêt  ^  gédnyrtnds 
„  dêm  ê&rltgbf  als  90êr$»  tê  bê/pêm  êwdêfbêudên  gndê  cênfirmie- 
^  nm, "  Maar  de  zamenhang  deezer  woorden ,  met  de 
korts  voorafgaande,  Jeert  my,  dat,  hier,  alleenJyk  van 
de  Unie^  ^  in  iffty  isyóf"  tusfcfaen  Holland  en  Zeeland 
«angegaan «  gefproken  wordr.  Nopens  Middelburg  zie  men 
breeder.  Van  »ft  Spiiobl,  BundeU  i  X>*  bi,  98,  63»  85, 
989  148)  147»  194»  265»  en  30?;  ook  s'GitAVEZANpBy  Unie 
Nerdagr.  bU  87-92* 

C»)  Refol^  HolU  I»  Mr»  iS79.  ^A  17- 
F 


«ft  BYVOEGSELS  bM 

dering  der  Baanderheereo.  De  atnbondende 
wetering  deezer  laat  Aen  ,  kostte  bun  ^  in  rervolg 
van  tyd,  de  zitting  ten  Landsdage  C^). 

In  Friesland  zie  ik,  dac  de  Stad  Harlingem  , 
eerst  op  den  14*  van. Oogstmaand ,  last  gdf 
ter  onderteekening  (/?)• 

Ik  vinde-niec  dat  Ovdryj/tf/ geteekend  hebbe; 
maar ,  in  Oogstmaand  des  jaars  1579 ,  en  bneeder 
op  den  9.  van  Lentemaand  des  jaars  1580, 
verklaarden  zy  zig  onaflbheidelyk  te  willein. 
houden  by  de  algemeene  Staaten  en  die  der 
nader  vereenigde  Gewesten ,  tefFens  zig  vjer- 
bindende  tot  het  draagen  der  gemeene  lasten. 
Die  verklaaring  wierdt^door  de  nader  veseenjg- 
de  Bondgenooten ,  met  wederkeerige  toezegging 
vanhuipe,  aangenomen.  Men  kest,  dat  de 
Overysfelfchen,  tegen 't  einde  deszelfden  jaars, 
beflooten  eentgen  hunner  naar  't  KaUegis 
der  nader  Unie  aftevaardigen,  't  geen  ik 
egter  niet  weet  e,  of,  federt,  gefchied  is  Qp). 

\  Schynt  dac  Groningen ^ap  den  1 1.  van  Hooi- 
maand  des  jaars  1579,  in  navolging  van  haaren 
Stadhouder ,  R£NN£MfiERG,  heeft  toegeftemd  (^). 

Dat  ook  Drente  y  op  den  1 1.  vanGrasmaaiid 
des  jaars  1580,  mede  geteekend  heeft,  blykt  uit 

hec 

(n)  Bondam,  Orst,  Sêcmi^  fi  m*  io6-*ioS* 

(é'  SCHWARTKENB.  Chvurboek.  4  />•  èh  64^ 

Cf)  Bondam,  l,e,  /•/.  «•  io8-lio  ##  iii-tip*  en  i'GliAvez. 
/•  #•  hL  273"-377-  WfttiBecr  men  vhidt ,  dtt  Orerysfel,  nog 
ten  ja<are  1S83*  geen  lust  tot  de  nader  Unie  hadt,  (zie  V. 
Hatttm,  Giftbitd.  dtr  Sitd  Zwêllê.  9  2>.  i  St,  H,  212,  sts 
en  216  ,  ook  Paulus,  Verklar.  der  Ut\ie.  9  D-  U.  991  en  909»^ 
zoude  ik  dit,ïiefst,  in  dier  voege  opvatten ,  dtt  die  Gevest zj^^ 
toen  ten  tyJe,  nog  niet  bepaald  badr  om,  met  verlaacing  vao 
't#/^#OTMM,  voortaan, alieeniyk  het  msiêr»^  Bondgenootfcbap te 
omhelzen.  Dat  voor  *c  overige  de  Eed ,  by  onzen  Waoin.  (II.266 
alhier) ,  uit  Dumbar  ,  aasgebaald ,  niet  aldus  ,  door  gantf^h 
^n^erysfel,  maar  allcenlyk  in  DeTenter,  it  afgel'egdi  kaa  : 
zien  by  Bondam,  /.  t.  f.  ai.  ƒ.  114. 

Vf)  BoNo,  Hifi»  der  ViA^^  /•  r«  M  44  en  45^ 


AANMERK-  op  rot  VIL  DEEL.      83 

het  oorf^onglyk   Stuk  van  den    Raad   van 
Staate  (r). 

Nopens  V  Hertogenbmch  zal  men  ,  alhier, 
op  bl  92  en  volgende,  eeae  afzonderlyke  aan- 
téekening  viödcii. 

Wat ,  eindelyk,  den  Prinfe  van  Orangc  betreffe, 
onze  Schry  ver  heeft  reeds  de  voornaamfte  redenen 
opgegeeven  (:x),  waarom  zyne  Doorlugtigheid 
een  pooz  draalde,  éer  hy  de  Unie  aannam. 

In  de  daad ,  fchoon  men ,  te  Utrecht,  fpoediget 
dan  'c  eerfte  voorneemen  was,  geflooten  hadt, 
is  't  egtcr  niet  te  denken,  dat  zulks,  zonder 
'sPrinfen  kennis  en  onderhandfche  toeftemming, 
zal  volbragt  zyn.  Hy  zal,  zo  zeer  als  iemand, 
gevoeld  hebben ,  dat  Gelderland,  alleenTyk  door 
dienftap,  uit  éen,  toen  oogfchynlyk,  gevaar, 
kon  gered  worden,  en,  gelyk  Dordrecht,  teh 
opzigte  van  zeker  punt  der  Unie,  den  04. van 
Sprokkelmaand  des  jaars  1579,  op  't  believen 
zyner  Doorlugtigheid  toeftemde,  verklaarderr, 
vier  dagen  daar  na,  de  Staaten  van  Holland 
mede ,  „  dat  fy  defehe  Unie ,  op  V  believen  van 
„  /yn  Ex'  hebben  geadroyeert''  (f) 

De  Prins  dan,  1'choon  alles ^  door  Graave 
Jan,  hebbende  doen  beftuuren ,  hadt ,  voor 
zig  zelvep ,  de  nadere  Unie ,  ook  n^  zy  geieekcnd 
was  y  begunftigd ;  dit  was  ,  byzonder  in  zyne  S  tad- 
houderfchappen,  bekend,  maar,  zekerlyk,  een 
daad  van  minder  gewigt,  dan,  voor  heel  de  wacr 
reld,aan  te neemendeeze Verbintenis  van  flegts 
eenige  Gewesten ,  daar  hy ,  onder  Matthias  ,  en 

we* 

(O  zie  ook  Bond,  Hift.  der  Ünip.  /.  *.  hU  45  en  46, 
alwaar  men-  te  regt,  heeft  opgemerkt,  dat  het  geheuKcn 
«nzeo  Wagen.  ,  alhier,  bedrogeo  heeft. 

CO  Vaderl.  Hift.  7  D.  W.  249,  «50  êh  267. 

(O  RcfoU  HoU,  op  S4  en  aS  Febr.  i579«>/.27ett$a. 

F  % 


84         BYVOEGSELS   en 

wegens  de  algemeene  Soaaten ,    Stadhouder 
was  van  allen.    In  die  laacfte  hoedanigheid ,  in 
welke,  alleenlyk  ,    men  hem,  alhier,  moec 
befchouwen ,  en  hy  ook  zig  zelven  befchouw- 
de,  kost  by  niet  roerloos  gedoogen,  dat,  by 
voorbeeld,  de  Roomfche Godsdienst,  met  geen 
gunftiger  oog  was  aangezien,  noch  *t  gezag 
van  Matthias  ,   als  Hoofd  van  *t  Bondge« 
nootfchap,  erkend,  en  dit  zettede  hem  (die^ 
voor  zig  zelven,meêr  dan  fommigeStaatsleden» 
voor  verdraagzaamheid  in  de  leer,  en  vo(X 
een  Hoofd  in  de  Regcering,  was)  gereedlyk, 
aan,  om,  door  den  Aartshertoge ,  eene  alge* 
meene  Staatsvergadering,  te  doen  befchryven» 
tegen  den  26.  van  Lentemaand  des  jaars  1579; 
werwaarts  zyne  Doorlugtigheid  de  Staaten  van 
Holland ,  by   gefchrifte ,    ernftiglyk    verzogt 
en    vermaande,     hunne    Afgevaardigden    te 
zenden  («^),  en  alwaar,  federt,  over  vrede, 
oorlog ,   't  opbrengen  van  penningen  ,    en , 
byzonderlyk ,    over  den   Godsdienst ,    en   'c 
gezag  van    een    Opperhoofd,    geraadpleegd 
wierdt,   by  een  nader  Ontwerp,  voor  eene 
nieuwe  en ,  zo  het  heette,  vastere ,  Unie,  over 
alle  de  Nederlanden,  't  geeuwden  Leden,  op 
den  22.  van  Grasmaand  daar  aan  y    wierck 

over- 

(•)  Uit  de  Refol.  derVroedfch,  van  Gouda  i^Mêrsii  1575^ 
hU  265.  blykt,  „  dat  Zyue  p^-  £x{^^  By  BJijff^,  vam  dém  4 
bevoorena,  den  Staaten  ,,  zttr  srttfiêhek  v$rfêtkt  êndê  v^r- 
,,  mmêttdij  dat  d$  Hêêrgm  StMfn^  jegw»!  xxvi  d$fêr  maêndê  . 
„  MêttH^  tot  Antvnrptn  zuUgm  fiUcUm  biurê  Gidtputêêrdin  im 
,,  tmpêtêttttn  gêtMsU  §ndê  gêm9tcbe0*m ,  zog  viêl  ah  jrnmêrmeer 
,,  moggêlyk  vêrdt  g0-atut9r(fêêri .  gmmê  goêdg  ordf  tê  UI  f  tg 
^,  figlUn  op  do  zagskgm  gndg  affalron  vam  dg  Prouintig»^  f «9 
j,  gy»dg  dïnconttgnhittgtt  mooggm  vtordtn  gérgdrgJPogn  ^  dagr  ƒ««# 
,,  d'fglug  ProuimtiêH  zjm  ggttaliêtt,**  Zie  ook  RefoL  HoU.  a4 
Mavc  1579.  kl.  6x. 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL.      85 

ovei^geeven  (y).  Dan  de  Afgevaardigden  der 
UcrechtfcheBondgenoocen,  op  de  uitnoodiging, 
nu  ter  dagvaart  tegenwoordig,  namen  klein 
behaagen  in  dit  Ontwerp ,  vertoonende,  onder 
anderen,  hoe,  nopens  den  Godsdienst,  by  'c 
gedrag  van  Utrecht  genoegzaam  voorzien  ware, 
»  door  't  afTchafFen  van  allen  gewefënsdwang,  en, 
hoe  gevaarlyk  het  zyn  zoude,  daar  de  Walfche 
Gewesten  geenen ,  dan  den  Roomfchen  ,  > 
zouden  voorftaan,  dit  ftuk,  in  's  Lands  ver* 
warden  ilaat,  aan  nieuwe  gefchillen  te 
onderwerpen.  Ook  dagten^  zys  dat  't  gezag" 
van  Matthias,  en  van  de  by  zondere  Land* 
voogden,  te -hoog,  by  't  Ontwierp,  getrokken 
was  en,  hier  door,  t' eenigeti  tyde,  den' 
weg  tot  .  voorige  ,  of  ftrengere  fliavemy  ,- 
ftondt  gebaand  te  worden,  in  plaatz  van  te 
arbeiden  tot  verkryging  der  oude  vryheid ; 
betuigende  2y,  egter^  dat  men  «yne  Hoogheid 
niet  uit  de  nadere  Unie  gdaaten  hadt,  om  hem  te 
verfmaaden,  ^  mer  vuyt  zaecke,  dat  ^dit  van 
,,  Hollant  ende  Zeelant  hem  nóch  Myet  ge-^ 
„  accepteerf  én  hadden (^^ ;^'  y^oot  't  overige, 
'er  by  vozende ,  dat,  nadien  d^  Aart$hen?9g^ 
by  de  Provinciën,  op  zekere  voorwaarden  , 
was  aangenomen  tot  algemeen  Landvoogd, 
hy  zig  daar  aan  mogt  houdei),  en  dus  de,  te 
Utrecht  ^ereenigde.  Gewesten,  „  zig  door 
,,  hunnen  Unie  niet  mlden  onttrekken  yan  de 
y,  onderdanicheyt  3  die  zy  zyn  Hoocheyt  re* 
99  fpeStivelick  fchuldich  waren.  *' 

Oram-» 

(v^)  Zie  het  ztUt  by  den  Heer  V.  d«  Sheg*  Bundel.  2  A 
hU  SI.  daar,  egter,  geen  dag  of  ntaaod-teekening  gevonden 
worde ;  doch  boven  het  zelfde  Stftk ,  onder:  de  Papieren  van 
den  Heere  G.  v.  Hassilt,  leeze  ik  9  „  Concept  der  Union 
M  HnnBn  AntwirpêH  touêfgtïêiMrt  dim  x*H*^  ^^Hs dmtêtm*" 

(jm)  Zie  /•  #.  by  V.  s*  Spirgsl.  bU  6i-*6i« 

F3 


$6         BYVOEGSELS    Biï 

Orange,  ^iet  ras  deft  moed  verliezende^ 
fpaarde,  ondanks  de.  yerfchillende  denkbeelden 
pp  de  Antwerpfchcj  Vergadering ,  geene  moei-» 
te,  om  het  Ucrecbcsch  Bondgenootfchap/c  z^ 
dan.  op  den  voet  ^tt  aldaar  getroffen^ ,  't  zy 
Daar  leiding  der^  te  jlntwerpetty  nader  ontwor^ 
fttidy  Unie,  uit  te  breiden  ook  oyer  de  Bra^ 
bandfche  en  aadere  Nederlandfche '«Gewesten» 
en  'er  dus  eene,  zo  veel  mooglyk  Mlgtmee^ 
n^^Unie,  vaÉi  tó  maaken(;^),  .Van  hier,. onder, 
anderen,  dat  hy.s^ig  niet  eerder ,  bepaaldelyk 9 
voor  de  Ufrecfitfihfi  verklaarde,  ja  zelfs  den' 
Graave  van  Rjsnnenbgrg  ,  die  de  toeftemcning 
van  den  Aartshertoge  en  synerDoorlugtigheid, 
om  io»  de  loftcscgejnelde  Unie  te  treeden  9 
gevraagd  hadt ,  een'  gerüimen  lyd ,  naar  antwoord 
liet  wagtciu 

In  die'  omftaodigheid  en  in  't  voornitzigt  van 
't  gevaar,  't  geen«  door  'sPrinfen  langer  draa- 
ien ^.  den  U^rechtfchen  fiondgenoQten  boven  'c 
hgiQfd  hing ,  qiecnden  deezen  de  za^k  emfliger 
te  fno^tei)  aanvatten.  Zy  fchreeVen  dan>  op  den 
1^9.  van  Grasmaand,  aan  zyne  Doorfaigtigheid 
c^de  rigtige  (y)en  zo  nopdzaaklyke  beffing  der 
ipiddelen  in  de  Ommelanden,  en  het  al  of  niet 
tpetreeden  van  Friesland  en  Overy^fel  tot  han- 
ne»  Unie  ,  alleenlyk  afhing  van  deö  Graave 
VAN  Rennënbehq,  Stadhouder  dier  Gewesten; 
dat  deez  .dit  Verhond  wel  voorwaardelyk  hadc 
.  ;  ,  aan- 

^x)  Zie  's  Prin  ren 'Brief  en  VoorflerJ  by  V.  d«  SpistflLy 
BuAilef.  9,  D  hL  9^  en  294  ea  995. 

<y>  My  is  niet  vooccekomen  t  of  Hoiiand  aan  deo  Prtnfe 
afzonderlyk  fchreef;  dat  Zeeland  bec  deedc,  en  syaer  Door* 
lugtighetd  verzogt  aan  Middetborg  een  voorbeeld  t^  navol* 
gtng  te  geeven,  kan  men  zien  by.  V.  o.  Spkgxl,  BundeU 
2  p.H.9^.  .... 


AAtmESJL  OP  HST  VIL  DEEL.      87 

aibAgeoömlSBft.w.)  mits  de  Aartshertog  en  zyne 
Doo^rlugf igbeid ,  zyn  doen  goedkeurden ,  raaar 
dat  ^hy  nu  wederhouden  wierdt   het  zelve , 
r9n4elyk  .ert  ©penlyk ,   te  bevorderen;  voor 
(^m y    wyl  hy  noch   antwoord,  noch  akte 
yjm  jtoeftemming  ^  op  zyn  verzoek ,  bekomen 
hgdi ,    wwr  uit    hy  vermoedde ,    dat  zyne 
v^rrigting  den  Aartshertoge  en  zyner  Doorlog-» 
tigbeid   niet  naar  de.n  ziti  was;    ten  tweede^ 
wyl.  hy   fcheen  ,  te  willen  afwagten  ^   hoe   'c 
melde  voorflagfsn,  op  de  Antwerpfche  byeen- 
k<>mst  g^dato,  20ude  ailoopen.     Zy  voegden 
'<fr  by»  dat  thans',  vierfcheiden*  andere  Steden 
efi  L^nd^P  mede   dien  weg  infloegen^  voor* 
geettnde,    dat  de  Utrechtfche  Unie  tegen 
den  wille^  zo  van  Matthia3,  als  van  den 
Prinfe  zelve  4    was   opgerigc ,    'c  geen    ook 
ver&heiden  kwaade  geesten ,  ten  diende  der 
Sj^anjaardS)  uitilrooiden ;  daar,  oodercusfchen, 
naar   hun  begrip ,  het  Antwerpsch   Voorflel 
alleenlyk  kon  flrekken  en  fcheen  uücgevonden , 
om  oproer  in  den  Lande  te  verwekken  en, 
latigs  deezen   weg  >  de  uitwerking  niét  alleen 
der  Utrechtfche  Unie ,   maar  zelfs  *t  oprigten 
(Bencr  algemeene ,  te  dwarsboomen.  Ten  flotte, 
baden  zy,  zyne   Doorlügtigheid  den  Gfaave 
VAN    Rennenberg    de  verzogte   toeftemming 
op  de  aanneênainge  der  Utrechtfche  Unie  te 
doen  geworden ,  en  ze  ook ,  in  eigen  perfoon , 
y^  te  avoueeren ,  ^>7^i?  ^/^^  (zeiden  7Jf)  focverrt 
^,  de$  eenichfmU    mogelyk  es  y  [onder  eenicU 
99  i^^è^^  vertrek,  alfoe  dat  die  yoorjz.  Graue 
^,  VAN  RüNNENBERCH  van  tftlue  Op  den  iiii\ 
^,  van  de  toecomende  maendt  van  Mey ,  als  den 
y,  Lantdacb  tof  Dtyenur  geb^^ldcn  /al  worden , 
F  4  ,,  ver 


88  BYVOEGSELS  bn 

,,  nraduerteert  mach  wefeHy  ten  eynde  datfyh 
„  Gen.diefaecke  yan  devoorfz.  Vnit  opentlyck 
,,  ende  te  yryrfioediger  mach  vorderen  (z). 

Zulk  èen  nadruklyk  fchryven  trof  den  F^os; 
hy  merkte,  llgtelyk,  dat  men  zyn  doen,  hier 
te  Lande,  begon  te  mistrouwen,  en,  voomic 
ziende  dat  de  Antr^efpfche  onderhandeling, 
eindelyk,  door  *t  volhouden  van  Holland  en 
haare  Medebondgenooten,  zou  moeten  valieti 
en,  met  haar,  alle  denkbeelden  eenet  algemeens 
Unie,  gevoelde  hy  ftraks  dat,  door  langer  uit- 
ftel  zyner  toetreeding  tot  de  Utrechtfche^  ook 
deeze ,  en  dus  *t  geheel  behoud ,  zo  van  *t  Land 
als  van  hem  zelve,  aan  eenen  zwakken  draad 
ftondt  te  hangen,  dien  de  eerde  flag  van  P^r- 
ma's  zwaard  doorkerven  zoude.  Hy  befloot  dan  ,  • 
na  rype  overweeging ,  opentlyk  uit  te  komen ,  en 
deedt  dit,  te  Antwerpen,  op  den  3.  Mei  des 
jaars  1579,  by  eene,  eigenhandig  geteekende 
en ,  met  zyn  opgedrukt  zegel ,  bevestigde ,  Akte  , 
met  zo  veel  omzigtigheid,  egter,  gefteld,  dat 
zy,  mynes  inziens,   genoegzaam  aantoont  de 

moei« 

(x)  zie  dien  Brief  by  V.  d.  Spiegsl  ,  Bnndcl.  a  D»  kt.  9S-ios- 
a2\ftar  ook ,  uit  een  volgend  Stuk ,  (^/•  108O  blykt ,  dat  de  Bond* 
get^oten,  deezen  Brief,  asn  hunne  Medeafg:e vaardigden  Ja 
Braband  zonden  9  met  verzoek  den  inhoud  van  dien  zyner 
Doorlagcigheid y  mondeling,  met  alle  befcfteidenheid «  aan  te 
geevcn;  want,  zeggen  zy,  de  „  Mijpug  hy  ««#  gtrêfmmurt fym' 
^  i/«,  hêhhên  (fiPjr)  iaêfimnt  êêUêgê  Zwériehtyf  bêm§ud9mydaêri§mr 
^  «y  bêduebt  zyn ,  dêt  daeHnmyêtfntiê  wêfsm  dmt„  fym  Bx^l^  fiadm 
,t  mêêgfn  offêmcêr$m ,  vermits  wy  nyet  en  weten  off'die  Propofitie 
,,  van 'de  Generaele  Unie,  aldaer  (te  Antwerpen)  gedaen  ,  *• 
„  werk  van  fyn  Ex^j»  es ,  ende  off  zyn  Ex<^^  'met  ernst  ^e 
M  kant  daer  aen  bolt  ofte  nyet.*'  Men  heeft  geen  meerder 
bcwyz  noodig,  omtrend  de  omzigtigheid,  met  welke  de,  veel 
zwygende  en  mcér  doende  Vdrst,  dit,  zo  teder  als  gewig* 
tig,  punt  behandelde,  en  die  zo  verre  ging,  dat  de  tlcrephc* 
fcbe  Bondgenboten ,  's  Prinfen  houding  niet  kunnende  door» 
gronden,  eindelyk  vertegen  raakten  wat  meQ^  ten  dcezea»  viun 
bj^ip  vergoeden  moeit. 


.  AANMERK,  op  het  VIL  DEEL.       89 

inoeilyke  geftalte,  in  welke  hy  zig,  als  alge- 
meen en  byzonder  Stadhouder,  bevondt,  en 
hoe  zeer  hy  vermyden  wilde  één  der  partyen 
te  beleedigen«  Immers,  fchoon  hy  ,  aan  de 
eene  zyde  ,  duidlyk ,  de  Utrechtfche  Unie, 
verklaarde  aan  te  neemen  en  goed  te  keuren. 
Was  hy,  aan  den  anderen  kant,  verre  van  het 
oogmerk  tot  eene  algemeene  te  mispryzen  , 
plotzeling  de  handelingen  te  Antwerpen  af  te 
fnyden,  of  den  fchyn  te  geeven  van  iets,  tegen 
den  zin  van  den  Aartshertoge,  te  willen  onder- 
neemen ,  waarom  hy  zeide  de  Utrechtfche  niet 
omhelsd  te  hebben ,  dan  na  dat  de  Aarts- Hertog 
en  een  groot  deel  der  Provintien  van  herwaarts 
öV^r^de  Prins  tzhtttf  mi  Antwerpen  ^  en  doelde 
dus  op  de  byeenkomst  aldaar)  het  aanneemen  van 
„  eene  alfodanighè  Unie  (a)**  hadden  goed- 
gekeurd; agiende,  verder, zyneDoorlugtigheid 
de  hoogheid  en  gezag  vanMATTHiAs,  by  de 
Utrechtfche,  niet  verkort,  waar  toe  hem' de, 
eedigzints  gunftige,  verklaaring  derBondgenoo- 
ten,  ten  opzigte  van  den  zwakken  Landvoogd, 
(alhier  bl.  85,  vermeld,)  misfchien  te  ftade 
kwam. 

Dan,  dit  zy  hoe^c  wil,  de  opentlyke  toetree- 
ding van  den  Prinfe,gaf  wel  ras  den  zaakeneen 

an- 

(m)  Zo  ^eft  dé  Tekst.  Onze  Wao.  en  andere  kiindii$e 
ScbryyerSy  verdaan  'erdoor,  de  Oirêcbtfcbê  Unit;  maar,  iiadt 
Maithias,  en  baddea  oêm  groot  dêêl  dor  Pro^imtiouwmbêtvumm 
#v#r,  de  Vtnchiftkê  Unie  aangenomen? 

Ik ,  yoor  my  zou,  liever ,  door  de  woonden  ALSODANIGE 
Umie  9  verttaan,  niet  de  Utrotbtfehê^  maar  eeoe  foorigelyke, 
en  wel  het  Antwêrpah  Ontwerp  ,  dat»  ^hier  es  daar,  den 
UsficbtfièoM  Tekst  bieldc,  fcboon  met  verfclieiden ,  aanmerk- 
lyke,  veranderingen;  en  dan  is  de  zin,  dat,  daar  de  Aarts-, 
hertog»  en  veele  andere  Provintien  buiten  't  Utrechts  Ver- 
bond, eene  migtmtom  Unie  nodig  agtten,  de  Prins,  hier 
toe ,  de  JXtrêfbtfihê  het  bekwaamde  oordeelde  en  met  zyn  Stem 
ginntm* « Vergelyk  ook  V.  d.  Sfizoii^,  Bundel*  a  X>.  éf.  lai»! 

F  5 


^  BYVOEGS^ELS   »y; 

ander  aanzien;  zy  vestigde  het  Ucrechts  Bon4* 
genqocfchap^  tot  bet  welke  nu  ook,,  in  Zo* 
mermaand  bier  aan  volgende^  Rennembkro 
tpetradc,  en  deedc  bet  Ancwerpsch  ontwerp^  al 
zagckens,  vervallen.  De  Prins  zelve  beeft, 
naderhand,  gefcbreeven,  dat  de  Anc^tr^rpfcbe 
Vei^adering,  na  vyf  of  ze$  maajidén  by  een 
^weesc  te  zyn,  ten  laatften,  en  dus  qmheehs 
Herfstmaand  des  jaars  1579 ,  zonder  eenig 
befluic  te  neemen,  van  elkander  fcbeidde  (b). 

*  BL  a86.  r.  6.  ,jj  Men  rigt$e  te  Utrecht 
e$ni  Vjergadering  9p.'*  Zie,  over  dezelve, 
de  onderaangebaalde  Schryvers  (cj. 

BI.  s68.  r.  14.  ,3  Men  hadt  hem  een^ 
Raad  toegeyoegd^^'  De  Raad,  van  wien  onze 
Wagen,  fpreekt,  fchync  alleen , betrekking 
cpt  de  Burgerlyke  zaaken  gebade .  te  hebben. 
§oNov  wierdt  hem  gegeeven  tot  Krygsraaéf 
na  dat  de  Staaken,  bevorens ^  hunne  gedagten 
hadden  doen  gaan  over  den  Qverften;,  Jonkbeer 

^BrlSTOFFE^  VAN  YSSBLSTEIN   (d)* 

BI.  ^77.  r.  10.  V.  o.  „  De  Aartshertog 
liadt  de  algemeene  Staaten^  op  dezen  yoorflag 
en  op  andere  punten,  tegen  den  twintigften 
xan  Lentemaand y  befchreeyen.  *'  Die  andere 
punten  waren,  byzonderlyk,  het  aangaan  van 
een  algemeene  en  ,  zo  men  ze  noemde , 
vastere  Unie,  van  welke  bovenr gef{^ooken , 
doch,  door  onzen  Wagen,,  niet  gewaagd  is. 
Men  leeze  voorts, den  zes-en-twintigfien ^  voor 
twintig  ff  en  van  Lenteni^iand  (e).  B|. 

(»)  Zie  by  V.  o.  Skbgel,  /,  e.  2  2>.  H,  tï^$, 
(*>  Paüiüs;  Verkl.  Unie  vin  Uir.   s*Grav»z.  ün!e  Tierdagt. 
K.  247.  en  volgg.  V.  d.  Spiegbl  ,  Bundel.  2  D.  êf,  2«.  (i> 

•  (d)  Rcrol.  Holl.  28  Febr  ,  7  Maart  en  26  Jany*is79.  *^. 
54,  40  en  144.  en  19  Nov.  1580.  f.  246. 

i  (0)  ne  Brief  van  flefchrvv.  is  van  18  Febr.  157^.  by  V, 
Hai »£LT»  uittegev«  Scukk.  Vergcl.  V«  d.  Sris^b^  Boiidel»  a  -i><  iL  4. 


AANMERIC  OP  mr  Vil.  DEEL.     pi 

BI.  nBo.  u  3.  ,,  Ily  berispte  de  nieuwigheid 
yan  V  zegeV  Dit  was  dan  't  zelfde  Zegel 
niet,  't  gc^n,  (ƒ)  de.  algemeene  Staaten  , 
rj?eds  ip  't  Uegin  van  d^n  jaare  1578,  deeden 
maakcn  ^  gelyk  aan  en  in  plaacz  van  dat ,  't  welk 
Don  Jan  met  zig  vervoerd  hadt,  en  't  geen 
ik  liefst  denken  zoude  'sKonings  Wapen  ver- 
beeld te  hebben ,  waar  van  de  algemeene 
Landvoogden,  e vep  als.  de  byzandere  Stad* 
houders ,  mer  naame  Prins  Willem  !•  (g), 
zig  bedienden,  en  't  welk  van  dat  der  Staaten,. 
't  geen  Wagen.,  alhier^  uit  de  Refolutien  van 
Holland,  i3efchryft,verfchilde.  Menheeft,inde 
Öefluiten  v^n  dit  laatfte  Gewest,  aangetekend, 
dat  men,  in  Oogstmaand  des  jaar«  1576, 
,,  gebruikt  hadt  het  nieuwe  zegel  van  de 
„  S^aatetip  door  lasp  van  dezelve  (A).;"  dochj 
ik  heb  niet  gevonden  ^  waar  in  hec  beftondt. 
Veelligt  verfchUde  het  nietvai)  dat  geen, 
\  welk  my,  federt  bet  jaar  1578,  en  zeer 
lange  daar  n^?*  verfcheiden  maaien,  byzonder 
onder  de  Brielfche  Charteren,  onder  't  oog 
kwam  ,  en  een' ,  in  den  HoUandfchen  tuio 
liggenden ,  Leeuw  vercoonde,  met  een'  Standaard 
in  den  rechten  poot  ^  waar  aan  eene  tweetandige 
'Vlag,  niet  een.  Leeuwtje  daar  in.  Dit  zou. 
.  '  :  ik' 

(/")  By  feoNOAM,  Verzamel,  é  ^»  W,  24S  en  147» 
(f)  Hy  c;elastte». daarom  'sLands  Advok»at  Di;Y$«de  Rêfpy 
te»  en  O^r^yên^  hy,  zyo  afwezen,  ^  mex  hKamngt  Zigêi  te 
,,  bezegvlen.  •*  Refol.  Holl  25.  July  1179;  zo  gis  óxi  ook 
by  den  Hove  en  *x  Leengcrigt  gebruikt  wierdï,  Refol,  11*^11. 
i^  P$€.  15:9  ^A  «IS»  't  Zegel»  't  ^een  men,  )n  Zeeland, 
ten  jaare.  1578.  bt floot  re  doen  maaken  »  (Tb  Wat«r, 
Redenv.  in  W«;rk.  Maacfch.  Vliif.  8  D,  bU  i©4.)  voerende 
*s:Köninf;s  wapen  en,  ro;idom«,  deèz'e  woorden ^  „  Pbilifm 
^^  D.  G.  Hisp,  Rtjf.  CoKês  ZielaMd,**  is,  veeliigc,  mede  tea 
dltnsre  des  Staöhbuders  geweest. 
(^è)  Rer«l.  HolU'ii  iiug.  1576.  K  1S3*' 


9ft         BYVOEGSELS    en 

ik  denken  het  groot  zegel  geweest  te  zyn; 
want^  in  Slagtmaand  des  zelfden  jaars  1578^ 
befloot  men  ook  een  geheim  zegel  te  maaken^ 
maar  omzet  niet  de  wapens  der  byzondere 
Steden ;  zo  als  men  ^  uit  het  onderftaande 
breder  zien  kan  (ƒ)• 

BI.  196.  r.  10.  V.  o.  ,,  En  zig,  bynood^ 
—  naar  Holland  begaye.**  Dit  zeiden,  eigen- 
lyk ,  die  van  Hoorn ;  't  geen  der  penne 
van  onzen  naaawkeurigen  SchiTver  zal  ontglipt 
zyn  (*> 

Bi.  297.  r.  16.  ,,  Parma  noodigde  —  de 
Stad,  door  Brieven.**  Niet  alleen  Pauma, 
door  zyne  Brieven  (van  welken  'er  my  ver- 
fcheiden  eorfpronglyke  in  Stads  Archiven  zyn 
voorgekoomen) ,  maar  zt\Ti  fommige  Geraag* 
tigden  der  algëmeene  Staaten,  in  Mei  van  dit 
jaar,  door 's  Hertogenbosch ,  naar  Keulen  trek- 
kende >  hadden  geene  moeite  gefpaard ,  om  de 
Regeering  en  Burgery  van  die  Stad  aan  te 
zetten  ter  wederkeering  onder  's  Konings  ge- 

hoor- 

'(/)  IV^S.  Refol.  van  Holl.  6  Nov,  1578.  „  ïs  g$rifi>lv$êr$ 
,,  Jmt  êê»  Secreet  Zegel  voor  de  Staten  vanHolIint,  tdCaufas, 
yy  zal  worden  gemaickt,  énêr  immê  tptit  eircmrnjfirtmtiê ,  4U 
„  wspêMu  van  alh  ii$  hêpêtên  Steden  vnn  Hêttant  gêHtti  xulhn 
,,  wrdtn^  wntf mindert  trêcht  êh  d^anthorittit  won  dtn  lêgeltm . 
9,  van  din  St$d$n\  mitsgaders  een  Zegel  veer  dVmiverfiteys  van 
y,  Leyden.  Enda  es  gecömmitteers  die  ^dnecaet  van  s  iant  daer 
,,  affean  Cdneapt  te  doen  maitken  en  szelvê  don  St naton  alvoêren 
»,  te  vertbeenen,**  Dit  geMm  Zegels  agc  ik  *t  zelve,  *c  welk 
de  Staaten  hun  Caebet  noemen,  Refol.  HoU.  9  Mei  1579.  ^i» 
97*  Een  woord ,  mynes  meenings,  niet  van  chajfer^  (Origin.de 
Menage  f*  i6sO  ™B>r  faeher ,  d:  i:  verbergen  ,gebeim beuden » koo- 
mende;  van  waar  Cacbelet  (La  Comib.  D/^.  dn  Fieux  lang. 
franc.  p.  86-)  ceo  Memaangestigt  beteekenL  't  Schynt  dat  het 
Zegel,  *c  welk  men,  nog  hedendaags,  boven  de  Plakaaten 
der  Staaten  vindt;  naar  dit  geheim  Zegel,  met  by voeging 
van  't  wapen  des  Prinfen  van  Orange ,  gevolgd  is.  Over  \ 
Zegel  van  dea  Hove  van  Holland  van  oudi,  en  vtrvolgens» 
Zie  Refol.  HoU.  S5  July  en  17  Aug.  1581.  bU  388  en  409, 

(i)  Refol.  liolU  a»  Sept.  15/9*  ^/<  flaS. 


AANMERK.  OP  het  VIL  DEEL.    93 

lioorzaamheid  en  het  handhaven  der  Roomfche 
leer ^ waartoe  men  hanookdenKeulfcheo  vrede 
hadt  aangeraaden,  en  beloofd  't  Ontwerp  fpoe- 
dig  over  te  zenden.  Van  hier^  dat  byzonder  de 
Regeering  weinig  genegenheid  toonde  voor  de 
UcrechtfcheVereenigingy  en  nimmer  tot  dezelve 
kwam^  dan  op  bet  dringen  der  Onroomfchen^ 
doch,  op  eene  wyze^  die  der  Regenten  goe- 
den ernst,  terilond,  verdagt  maakte^  doordien 
zy  zig  bepaalde  by  eene  eenvoudige  af  kondi* 
ging(/),  welke,  fchoon  zy  van  denRaadhuize 
gefchiedde,  en  niet,  als  Wagen,  zegt,  alleen 
by  uitroeping  door  een'  Stads  dienaar,  egter 
den  Onroomfchen  zo  zeer  belgde,  dat,  op  *c 
aanhouden  van  deezen,  het  Utrechts  Verbond, 
ten  zelven  <bge,  des  namiddags  ten  drie  uu- 
ren, van  punt  tot  punt,  moest  worden  afgelee- 
zen  (m).  Men  mag  dus  veilig  befluiten ,  dat 
de  begeerte  van  's  Hertogenbosch,  om  in  het 
laatstgemeld  Verbond  te  treeden  <«),  evea 

min 

(O  *c  Zal»  tot  be?estigiof  van  dien»  oiet  ondienftig  zyn» 
die  Pablicaüe ,  wyl  de  Hiftoriefchryven  dezelve  niet 
naauwkeorig  opgeeven,  hier,  In  haar  gebeel,  by  te  voegen; 
zy  Inidde  dus. 

M  Men  laat  weeten  eenen  yegelycken ,  van  wegen  defer 
»,  Stadt  en  haere  drye  Leden,  dat  diefelve  hen  conformeereii 
„  metter  Unie,  den  zxaj  lanuary  leilleden  te  Utrecht  ge« 
9,  publiceert  en  onderteeckent.  JUm  g^pubUeêtrt  t$r  P§ym 
M  0ff  hiunm  t^HêrtêgmUffai^  itm  êêrjfêm  I»ly  mnm  vypim 
„  b^uiêft  MigtM  êS  tfiumtieh^  innê  fr$finti§n  m»  mynên  Hnrt 
„  van  I^quire,  G^mtmêw  dêftr  Snuit  Jeronimoi  Wynaots, 
^^  Mr*  Goyaert  Lombtrti ,  Jan  van  der  Stegen  9  Jonckbeer 
y,  Willem  van  Lier  êHdê  Gerard  van  Deventer,  östtptMm  ^ 
^,  Frans  van  de  Wiel,  Juliaen  Cleerhaeg,  Jacob  van  Cafte- 
„rtn  ,  Capiteyn  derfelver  Stadt*  OmiêrfiMdt  Iti  Jacob  Donck 
y,  als  Secretaris  der  voorfib  Sudt  atteftere  dat  defe  voorgaeade 
tf  lyn  gepnbliceert  tca  daeghe  voorlk*  ende  was  ondertekenu 
„  L  DowcK." 

(m)  Men  vindt  daar  van  nog  eene  Copie  Amhtoticq,  onder 
Stads  Archiven;  doch  ook  niet  medr,  tlzo  Stads  Notulen 
pvar  deezen  tyd  ontbreeken. 
"  (m)  Waour,  tlhier.  kh  ^7» 


94  BYVOBGSELS   en' 

min  als  de  ver2;ogte  otiderftand,  aan  de  Rê- 
geering ,  maaf  alleen  aan  de  Onroomfche 
Burgers,  moet  worden  toegekend;  gelyk,  in 
her  vervolg,  nader  blyken  zal. 

BI.  ^97^  r.  a.  v.  o.  „  Roomfchen  en  On- 
roonifchen  raakten,  op  de  markt,  aan  't  fchie- 
ten,  op  eikanderen,  met  fcherp. "  Zie  van 
dit  gevecht,  tusfchen  de  Roomfciie  Burgery 
en  het  Seiermers-GM^',  den  on<leraangehaal- 
den  Schryver  C^)  »  die  hetzelve,  uit  een 
gefcbreeven  Kronyk ,  onder  my  berustende, 
heeft  ontleent  en,  daar  by,  eene  afteekèning 
gevoegd,  naar  de  oorfprongiyke  fchildery  van 
dien  tyd,  die,  thans,  door  den  Heer  althui- 
zen. Schepen  en  Raad  deezer  Stad,  bezeteii 
wordt. 

BI.  098.  r,  1 1.  V.  o.  ^,  Toen  ontzonk  den 
Onroomfchen  de  moed,  en'  de  meesten  wec- 
ken.  met  bewilliging  der^  Wethöuderfchap, 
ter  Stad  uit."    Deeze  uitWykiiig,  zo  van  't 

ge- 

(•)  Van  H£i7RN9  Hiftorie  der  Stad  en  Meyery  van  's  Her- 
togenb.    ft  Ö-  */    102    en   103,   en  Oüdenhovew,  Befcbryv. 
4crzelve  Srad.  iu  15?.     Het  is  medr   dan  waarfchynlyk ,   4at 
liet  ^  eigenlyk ,  was  een  Befihtrmtrt  Gilde «  daar  het ,  uit  Plan- 
TYN   en  KiLiAAN,   bekenct   is,    dat   de  woorden   Sehêfwar  en 
Bêfehérmtr ,  door  elkander   gebruikt  witrcien ;   fchoon  Valer. 
i\NDRiAs,  in  BWfêtb.  B$  g»  p   342  >  en  uit  hem  C.  Borman, 
Tm/.   Crvi    p,  6     du  Gilde    FaCth  fladiatotU   roemen.  Mr. 
Hendrik  Agtl^os,   in  de  wannelinj^  Hknurik  in  din  fftênt 
Kenaam'd ,  om  dar  het  htiiz ,  *t  geen  hy ,  in   deeze  Stad ,  op 
den  Hoogen  Steenweg ,  bewoonde, een'Ht  om  tor  Uithangbord 
Badt  en  nog  heeft,    was  *er  het  Hoofd  af.    Hy  was   een  ge» 
booren  Bo&fchenaar,  afkomftlg  uit  l'alien;  eei<  Taalkundig  en 
beroemd  Re gtsgeleerde ,    wiens  uiti'egeevene  Werken  ,  door 
V.  AWDRBAs,  Paqüot   en   andere  worden  opgegeven,  en  d« 
▼oornaame  oorzaak,  dat  de  Utrechtfche  Veréenigirg,   en  wel 
in  haar  geheel,  wierdt  afgekoidigd ;  doch,  kon  daar  na,  zig 
hier  niet  langer  veilig  reekenende,  verliet  hy,met  een  aantal 
Burgersji  dteze   Siad,   en   vertrok  naar  üirechr,    aJwaar  by^ 
ten  tvde   vari  Lticetttr  ^   v«p   den  27  Augustus  158*$,  Raad  e» 
ook    Prokureur    G*^^  ei  aal    gewi  rdeB' iSc      Zie    ook  Van  lie«<  . 
Van  i>s  Watul,  Ucr.  Piacaaib.  11  D»  hK  io$%. 


AANMERK.  ö#  öet  V!I;  DEEL;     9^ 

geringfte  iborc  der  Roomschgezinden  9    ak^ 
vooral^  van  Onroomfchm , .  naar  Gelderhod^ 
Holland  V  Ucrecbc  en  elders  9  wierdt  op  eenlg^ 
duizenden  begroot ,  en  niet  weinig  bevorderd 
door  de  PuUicatien  der  Regeering  van  den  8. , 
en  byzonder  van  den  iS-JuIy,  f579  C^)^  te^n 
b^t  weder  inkomen  van  fomt&igen ,  waar  meé^j 
vry  duidlyk,de  Onroomfchep  bedoeld  wierded, 
dié  men  alanzag  als  eerfle  bewerkers  der  opge- 
veei^ene  oneenigbeden  ^  en  ter  Stad  wilde  ui|:- 
dry ven.  Ook  vindt  men ,  onder  Stads  Archiven, 
reeds  een'  brief,  door  den  Prinfe  van  Parma:^ 
nit'Maastrigt,  den  is«  July  van  dit  Jaar^  aan 
de  Regeering  en  Burgers  van  's  Bosch,   go- 
fahreeven  ,    by  welken    hy  zyne    blydifcbap 
beenigde^  b^n  preez  en  dankte  over  de  go^ 
de   tyding,  hém  onlangs  berigt,  wegens  de 
trouwe,  -e»  tóegeneegenheid,  dié  zy,  feitelyk, 
betoond  hadden,  ten  dienfte  van  zyne  Majefteir, 
door,  zo  vroomlyk , :  te  hebben  tegengegaan  de 
kwaade  wille  en  de  voörneenfiens  van  de  Ketters» 
SeAarisfen  en  andere  flegte  Geesten ,  die  niec 
anders  poogden  dan  ^  in  faaare  Stad ,    uii:  te 
roeien  de  oude  Roorafche  Godsdienst,  en  de 
gehoorzaamheid  aan  den  Koning,  hunnen  nar 
^  tuurly ken  Heer  en  Landvocst ,  cUe  niets  meer  dan 
de  nakooming  deezer  twee  punten  begeerde-; 
waarom  de  Landvoogd  hun,  ook  uit  'sKonings 
naam ,  vermaande ,  op  deezen  voet »  tot  zyne 
Majeftejc  weder  te  keeren,  hun  verzeekerende, 
dat  zy  nog  met  guamizoen ,  noch  met  nieuwe 
belastingen,  tegen  hunne  wil,  zouden  woeden 
bezWa^d,  maar,  daartegen,  in  hunne  privilegiën 
en  oude  herkoomen  gehandhaafd.  Gelyke  dank- 
zeg- 

O)  Zie  hy  Bm,  BefchriT.  Tan  i'Bofcb*  kh  44-47*        ^ 


p6        BYVOEGSELS    »» 

Mgdng  ontving  de  Regeering, by  fcbryveii  vaa 
ctraHercoge  van  Terra  Noya,  uit  Keulen,  den 
s6*  van  Jaly  deszeiven  Jaars,  waar  in  zy  niet 
minder  tegen  de  Kalvinisten  gewaarfchoawd 
wierdt,  en  aangefpoord  gehoor  tegeeven  aan 
de  voorflagen  vto  Vrede,  die  aldaar  ftondea 
gedaan  te  worden.    Noch   in  bet  jaar  15849 
liet  de  Wetbouderfchap,   op  de  Markt,  een* 
Autaar  maaken ,  die  men ,  jaarly ks ,  op  den  eerftea 
Joly,  (telde,  ter  gedagtenis  der  overwinning  en 
opgevolgde  uitdryving  der  Hervormden,  ten 
zeSden  dage ,  in  dt  jaar  i  $79  9  voorgevallen  (f). 
BL  298.  r.  9.  V*  o.  ^y  Sedert,  ftondt  's  Her* 
togenbosch  eene  poos  tusfcben  beide  en,  i» 
deezen  tyd,  verklaarde  de  Stad  zig  voor  de 
yredepufjten,  door  de  Keizerfchen,  te  Keulen, 
ieraamd.^*    Uit   het  huiverig  gedrag  van  de 
Regeering,  in  het  afkondigen  £r  Utrechtfche 
Vereeniging,  en  het  weigeren  van  Krygsbe- 
zetting  in  te  neemen,  komt  my  niet  vo(h:, 
dat  de  Stad,  een'  pooz  aarzelde,  welke  par- 
ty te  kiezen,  maar  dat  zy,  in  deezen  tyd,  en 
zelfe  vroeger,  gezind  is  geweest,  om  tot  de 
gehoorzaamheid  van  Spanje  weder  te  keren  en, 
daar  toe ,  de  Keulfche  Vrede  aan  te  neemea. 
Althans,  wanneer  eenige  voornaame  Burgers, 
vreezende,  dat  de  afgeperfte  afkondiging  d^ 
Utrechtfche  Vereeniging  van  geene  waarde  moge 
zyn,  op  den  3  July,  de  Regeering  verzogten, 
die  afkondiging  te  willen  goedkeuren,  wierdc 
zulks,  na  veel  overlegs,  toegeftaan,  doch  op 
uitdruklyke^  voorwaarde,  dat  die  vereeniging 
geene  fchade  moest  toebrengen  aan  de  Keulfche 

Vrer 

O)  Sctds-Rekeniog,  van  Su  JlUmp  1583  cot  15949  en  ia 
die  9  van  Sf.  Rsmys  1584  etc  i$8s* 


AANMERK*  OP  het  VII.  DEEL.    ^^ 

Vrede ^  die  reeds  gemaakt  was,  of  iiog  zoude 
worden  (r).  Mee  dai  al  draalde  de  Scad« 
C^choon  inwendig  9  naar  het  fchynt,  bepaald  ,5 
of  zy<  tot  dezelve-  al  of  niet  zou  overgaan, 
willende,  ongetwyiTeld ,  naar  het  voorbeeld 
der  meeste  Landfchappen  en  Steden,  alvoö- 
rens  afwagten,  of,  en  op  wat  voet,  de  alge^ 
meene  Staaten,  thans  te  Antwerpen  vergaderd, 
ten  minden  de  Staaten  van  Braband  ^  dien 
Vrede  zouden  aanneemen. 

Doch,  nadien  's  Hertogenbosch  de  eerfte 
Stad  is  geweest ,  die  den  Keulfchen  Vrede 
aannam ,  en  zig  weder  begaf  onder  de  ge* 
hoorzaamheid  van  Spanje,  zal  het  wel  der 
moeke  waardig  zyn,  daar  van  nog  eenige  by- 
zonderheden,  uit  Stads  oorfpronglyke  Stuk* 
ken,  kortlyk  op  te  geeven. 

De  Onroomfchen  hadden  naauwlyks  deeze 
Stad  verlaaten,  of.  de  Regeering  ^n  Burgery 
wierden,  van  alle  kanten,  ten  fterkiteaangezogt. 
Wy  hebben  reeds  van  Parma's  brieven  en  me 
des  Hertogen  van  Terra  Nova  gewaagd,  ook 
drongen  'er  de  Keizerlyke  Kommisfarisfen,  te 
Keulen,  op  aan,  by.  twee  Latynfche  Brieven 
van  den  5  en  ap»  Augustus  des. jaars  1579  (5)^ 
en  Terra  Nova  zelve,  nog  nader  en  fterker, 
op  den  13*  van  die  maand  en  op  den  i.  van 
September  deszelven  jaars  (f).  Hy  klaagde^ 
-         .         .  t>y 

CO  OOftBNHOTBN.  /.  ۥ  kU  IS7. 

X/)  Men  zie  ze»  in  *t  Nedt rduicscb ,  bjr  BoR.  Nederl.  Oor- 
log. IS  u»  101. 

(t)  De  Brieven  van  39  Aug.  en  i  |ept.  iS79>  zyn  van  gé* 
lyken  ioh(Hid,^aU  die  men,  aan  Överysfel  geÓEhreeven,  aad» 
ueft  by  DuMBAB.  jêimI.  Tmi.  3.  f,  76*  en  f*  578;  alwaar  men 
efter  den  laatQen ,  verkeerdelyk ,  voor  eene  overzetting  van 
den  eerften,  aanziet,  daar  zy  zeer.  veel  van  den  anderen 
verfchUien.  Men  zondtook  dien  rondgaanden  Brief  aan  die  van 
Arnheoiy  mgvmcnliec  ze > aldaar,  onge-oj^ead  liggen, eaiett» 

G  '^» 


p8  BYVOEGSÉLS  «é* 

by  dit  laatfte  fchryven,  dat  de^Köünrófflën, 
en  andere  Kefzerlyke  Gemdgtigdeh,  ni;lan^, 
te  Keulen,  vergaderd  te  zyn  géVyéèst^^n  de 
Afgevaardigden  der  algemeene  -  Staaten'  n6g 
geen  antwoord  bekoomen  haddèö ,  öp  dé, 
aan  hun  ter  hand  geftelde  ,  ^  Vi^punten  , 
verzoekende,  daaromme ,  de  Regeering ,  ortf*, 
ten  langden  binnen  drie  weeken,  hét  ijy  by 
'Gevolmagtigden ,  of  by  gefchrifcé ,  ^Ig  te  vérkl^ 
ren  voor  de  verzoening  met  zyneMajeftek.  Óp 
den  25.  van  Augustus,  wierdt  hfér  aaii>  door 
de  twee  eerfte  en,  op  den  29  derzelve  hiaand, 
door  alle  drie  de  Leden  der  Regeering- voMaati, 
ime:  kennis  van  de  Kapiteinen  der  Schuttéryeft , 
maar  zonder  de  gedaj^ten  der  Staaten  van  Brabaiid 
in  te  neemen ,  van  welken  zy  egter  Leden  waren. 
Men  verklaarde  zig  voor  den  Keulfchen  Vre- 
de C^)^  ^^c^  alleen  onder  den  mits  van, 
^ehalven  de  noodige  befchermiiig  tn  'eenige 
andere  punten ,  bezegelde  belofte  re  zullen 
erlangen ,  dac  dezelve  Vrede ,  aan  's  Konings 
zyde ,  in  allen  deele  zou  worden  nagekomen , 
en  men,  by  gebreeke  van  dien,  in  niets  gehouden 
zyn.  Terra  Nova  fchreef  der  Wethouderfchap, 
bier  op,  den  17:  September,  een  gerustftellend 
antwoord,  't  geen  de  Prins  van  Parma,  vier 
dagen  daar  na,  goedkeurde,  en  nu  óp  een, 
niet  meer  vöorwaardelyk,  maar  voHedig,  befluk 
der  Stad  aandrong.  De  drie  Leden  der  Regeering, 

mee 

'er  boveii ,  ^  r^pfê  dên  UU  S$pt,  Uxi» ,  fêd  nm  pêrlêas  m^c 
éfpêrts,^  In  dien  ftait,  yiel  die  Brief ,  in  onze  dtpcn,  in  han* 
den  nn  denHcere  Bu'rgemeefïer  van  HASfRLT,  die  ze  *t  eerst 
ortfloot.  (MS.  aanteekeüM  my  medegedeeld  d«or  den  Heerte 
VAN  HassbltO 

(0)  Dit  en  andere  merkwaardige  Stukken,  in  Stads  Aiw 
chiven  te  Waden,  zullen»  nevens  anderen,  toe  *sLands  Wttc^ 
ric  betreklyk ,  by  aader  f  eiegcobeid  ,  Iwt  Ückt  sico* 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEU    99 

met  overleg  der  Kapiceioen,  kwamen  hier  cee, 
op  den  ap.  der  meefgezegde  maand  September^ 
verwittigden  'er  den  Hertoge  van  Terra  Nova 
van ,  op  den  6.  Oöober,  en  kreegen  van  deezen, 
op  den  20.  daar  aan ,  nieuwe  verzekering  (y) 
van  'sKónings  woord.  Ook  zwaaide  de  Prins 
van  Parma,  op  den  9.  van  Slagcmaand,  der 
Regeering  en  Bui^ery  eenen  eeuwigen  lof  toe^ 
hen  waarfcbouwende  tegen  de  listen,  en  het 
weder  inJbaten  der  Uitgeweekenen ;  en,  op  dat 
*er  niets  aan  ontbreekep  zoude,  betuigde  Koning 
Philips  zelve  zyn  genoegen,  by  een'  eigenhan* 
dig  onderteekenden  brief,  aan  de  Regeering, 
uit  Madrid,  den  aa.vanSlagtmaandgefchreeven 
(w^ ,  met  aanmaaning  tot  ftandvastige  gehoor? 
zaamheid,  en  handhaving  van  het  Roomsch 
Geloof;  waar  na  zync  opene  Brieven  (^), 
zynde  van  den  30.  November  1579,^  volgden, 
by  welken  hy  al  de  punten  goedkeurde,  waar 
op  's  Hertogenbosch  den  Keulfchen  Vrede  hadt 
aangenomen ,  en  't  geen  hun ,  verders ,  door 
Parma,  was  toegedaan.  Terra  Nova  begeert 
hebbende ,  dkt  de  verzoening  en  's  Koning  breeds 
goedkeuring,  overal,  zouden  worden  afgekon- 
digd ^  onder  't  gelui  der  klokken  en  het  doen 
«ener  algemeene  Procesfie,  als  mede  dat  de  eed 
van  getrouwheid  zou  worden  vernieuwd  en, 
op  het  onderhouden  der  Vrede 's  punten, 
afgelegd ,  verftóndt  de  Regeering ,  gezamentlyk , 
hier  toe,  op  den  23.  van  Slagtmaand.  De  af- 
kondiging wierdt,  dien  overeenkomftig,  gedaan, 
van   de  puye  van  het  Raadhuiz ,  op  den  sto. 

van 

C«)  Ooder  Stads  Archiven  TnTent.  A.  N^.  8S>« 
(«)  De  twee  laatstgemelde  Brieven  zyn  onder  Stads  Ar- 
chiven.  /.  c.  N'*.  sSi* 
C»)  /.  €,  N«.  SS». 

Ga 


100       BYVOEGSELS  kil'  ^ 

van  Wihcermaand ,    alles  in   'c  meergemelde 
jaar   1579   (y). 

BI.  3©^.  r.  10.  „  De  meeste  Steden  in 
Zeeland  hadden  toen  nog  geen  haru  genoegd 
tot  het  doen  van  deezen  fiapr  De  algemee- 
ne  Staaren,  en  die  van  Holland,  lieten,  te 
vergeefsch ,  door  eene  afzonderlyke  bezending, 
dit  Gewest  aanmaanen  tot  verlaating  des  Ko- 
nings  (zy  't  Haperde*  niet  aan  de  ftem  van 
den  èerften  Edelen,  maar  Middelburg,  by« 
zonder,  zal  'er  tegen  geween  zyn  (a). 

BI.  304.  r.  8.  ,,  Aanflag  op  den  Briele." 
Om  hier  tegen,  zo  veel  doenlyk,  te  waaken, 
hadden  de  Staaten  van  Holland,  bereids  de 
noodige  voorziening  gedaan  (by 

BI.  309.  r.  9.  V.  o.  „  De  Vergadering, 
getroffen  door  dit  Vertoog."  De  Prins  hadt  ook , 
kort  te  vooren,  in  eenander ,  zeer  leezenswaardig. 
Vertoog,  den  hagchclyken  en,  voor  hem  en 
den  Lande  nadeeligen,  fiand  der  zaaken,  den 
Staaten  voorgedraagen  (c). 

BI.  323.  r.  4*  V.  o.     y.  De   Staaten  van 

Zee- 

(j)  Zie  9  verder  9  VAN  Hxurn.  /•  ••  hK  ^30  en  131.  De  'Hertog 

van  Terra  Nova,  en  vooral  de  Prins  van  Parma,  als  algemeen 
Landvoogd  der  Nederlanden,  heeft,  federc,  der  Stad  zeer 
veele  gunsten  foeweezen;  byzonderlsrk«  ook ,  door  haar,  op 
den  I.  van  Sprokkelmaand  des  jaars  1580,  toe  te  (laan,  gouden» 
zilveren  efi  koperen  Gelden  te  munten,  *c  Oétroy  hier  Tan 
is  onder  Stads  Arcbiven.  Iiiventar.  N^.  390. 

(z)  Van  DB  Spirgel,  Bundel,  2  I>.  bl*  aio— 214. 

la)  Satisf.  van  Goes.  hh  f7— *t. 

(F)  Brief  der  Staaten  van  Holland,  van  30  Sept.  1529.  MS, 
Men  gelastte  den  Bailliu  van  Voorne  de  Landluiden  te  wapenen'» 
te  monsteren  en,  van  voorraad  en  levensmiddelen  voorzien  ,  te 
doen  trekken  binnen  den  Briele,  mee  volmagt  aan  de  Re» 
geering ,  om  de  gebreekige  Ingezetenen ,  als  Rebellen  en  ópeó- 
baare  vyanden,  te  mogen  handelen.  Ouk  wicrdt  de  bezetting 
verfterkc ,  en  die  van  Zeelaad » tegea  eeaen  ,  mooglyken^  aanflag 
van  L4  Morrj;,  op  dit  Gewest,  igewaarfchouwd.  ^efoL  vsm 
Holl.  IS  Odob,   1579.  ^^*  ^i  en  •42*  ^ 

CO  Spugel>  Bund.  &  Z>.  >/•  S40  en  vf/^. 


aanmerk;  OP  HET  VIL  DEEL.    loi 

Zeeland  hadden^  omtrend  deezen  tyd — ^  een 
Rekenkamer  opgerigt.  Dit  gefchiedde  veel 
laater,  t:  w: ,  in  't  jaar  1 594.  De  Inftruftie  wierdr, 
na  veele  raadplegingen  9  eerst  op  den  20.  van 
Zamermaand  des  jaars  15969  vastgeileld  (^d^. 

BI.  324.  r.  4.  ,,  Zeeland,  begon  zig  — 
aan  te  merken  en  te  gedraagen^  als  een  Land- 
fchap  en  Oppermagt  op  zig  zelve."  Dat  Zee- 
land ook,  oudtyds,  een  byzonder  GraafTchap^ 
geagt  wierdt,  en  Willem  de  V.,  afzonder- 
lyk,  dien  titel  voerde,  heb  ik,  reeds  voor- 
heen, aangeftipt  (^}.  . 

BI-  354-  r*  '3-  99  Dtf  Vereenigde  Staaten 
^ —  oordeelden.*^  Dat  dit  egter,  by  deezen,  zo 
vlot  niet  ging,  fchoon  de  Staaten  van  Zeeland 
voor  eene  Staatsgewyze  beantwoording  wa- 
ren,  is,   onlangs,  duidjyk   aangetoond   (ƒ)• 

Ook 

(i)  A.  DB  JoNOE  VAN  Bruinissb,  Sctatk*  Aanteek.  over 
Zeel'.  Cap  8.  MS.  en  tegenw.  Staat  vtn  Zeel.  i  D.  ^/.  83*. Sedert 
den  Oorlog,  waren  deReekeningen  van  dit  Gewest  by  Gouver- 
neurs en  Raaden  en , daarna,  by  Gecomm.  Raaden ,  opgenomen. 

(O  Aanmerk,  op  Wagen.  8  Su  èl,  33  en  61.  Zie  ook  V. 
D«  Wall,  Handv.  van  Dordr.  iU  1410— 1418*  Leven  van  Print 
WiLLBM  I.  5  D.  bl.  367—371. 

if^  Van  ok  Spieg.  Band.  a  D,  hh  ft78  en  079.  Ja  e«n 
ExtraSi  Férkual  der  Bpmmelfche  Afgevaardigden,  nopens  't 
geen,  by  de  vereenigde  Staaten,  thans  te  Delft  vergaderd, 
verhandeld  wierdt,  leez  ik,  dat  zyne Doorlugtigheid  ,  op  den  13. 
van  Wintermaand,  voorfloeg  zyne  Beatitwoordiging  te  doen 
drukken;  dat  op  den  14,  de  meeste  Leden,  hier  in,  wel  toe- 
ftemden ,  maar  dat  die  van  Gelderland  en  Utrecht  daar  tegen 
„  t$eprts  g9pr9t$fii$ri  h$hb$nC*Atr.  men, op  dien  14*,  beflooteen 
jiftftilh  op  \  's  Prinfen  verzoek  te  ontwerpen  en ,  op  den 
17,  na  de  leezinit  van  het  zelve ^«yf//,  (ontworpen,  door  de 
Raaden  vüi»  iêv  Wkrikê ,  &9m9f9 ,  mh  iêr  Mjl$ ,  Vkhk  en  vêm 
Di$nêm)  zodanig  bcQuic  nam ,  als  onze  Waokn.  ,  kortlyk ,  bier 
verbaalt  en,  breeder,  by  Bqr,  16  B^  H,üsu  en  ByvoegQ  ^* 
65* ,  t«  zien  is;  doch  dat,  op  den  19*  daar  aan,  eerst  die  van 
Gelderland,  toen  die  van  Utrecht,  verklaarden,  niet  gemagtigd 
te  zyn,  die  Apêfiilh  goed'  te  keuren,  maar  ze!  ter  kennis 
hunner  Meesters  te  moeten  brengen,  't  Is  my,  tot  nog  toe, 
niet  gebleeken,  of  Gelderland  en  Utrecht  naderen  lait  gaven» 

G  5 


foft         B  YYOEGSELS  ;«ïi 

Ook,  leert  my.'c'.bfcfluic,  hoe  .ni.OT  «^.nfet  te; 
Ijet.in-.al  idc.befcbulijigingeii,  tegeq  '<  hiife yati 
fiourgoTï4k  y\  ('ZO  noemde  méi;i  cq^P:  pog  't 
huiz  v»B  Qostenryk  ,  als  't  geen  de  Nederlanden, 
uif  de  Bourgonilifche  erffenis ,  hadt  bekoraen-(g)) 
die,-  aan  veelen,  nlec  beWeezen,  en  min, ter 
zaak  doende,    voorkwamen  (A). 

BI.  360.  r.  2-    „  'c  Ontzet  van  Steenwyfc^ 
waar  toe  de  Staaten  der  nadere  vereemging^^g.' 
na  veel  overleggens^  eindelyk  beflooten.^'    Q%',. 
alles   hier  toe  in  'c  werk  te  (lellen,  biéld|||^.'^ 
zig  hunne  Afgevaardigden  thans  te  Kampeiri 
op.(/)  en,  nevens  dezelven,  Johan  Staicc. 
de.  ^Mge;    dSe^    federt  den    5.   Mei   isSül^ 
tot  Sekretaris  der  nadere  ve?eenigde  pf we4^ 
ten   aangenomen,   zïg  zo  zeer  Kweet,,  daf 
het  omzet   van  Steen wyk>  een  plijatz,,  da«  • 
haare  ligging,  van 't  hoogst  gewigt,  grooc«fn* 
deels  m^de  aan  zyn  beleid  te  danken  wasXi}; 
waar.  voor,   en  voor  meer  andere,   treflyke, 
dienden,    zyne  Meefters  hem,    op  den   27, 
van  Grasmaand  des  jaars  1581,  eene  buitéti* 
gewoone  wedde  hadden  toegelegd*    Op   den 
22.  van  Louwmaand  des  jaars  15929  wierdc 
hy,    na  't  fcheiden  van  den  Landraad,    tot 
Geheimfchryver  der  Scaaten  van  Utrecht  aan- 

ge- 

(g)  Refol.  HolUt^  en  %i  Maart  I575«  ^AiSa  en  19$- worde  « 
daarom ,  gezegd ,  dat  *c  hvAz  van  MourgMdiêm  xyae  getrouure 
Ofldcrfaten,  met  openbaren  Kryg>,  vervolgde.  Zie  ook  /•  c  24 
Jan  1850-  hLii,  DeokuQdigen  iicbry ver  van *t  leeven  vanPrinsv 
Willem  I.  fchync  die  onbekend  geweest  te  xyn.  iDmii  Bt  hU  414, 

(Jf)  Uooroy  Nederlt  Uift«  17  B-  ki»  742*  G&otu*  Jmmta^ 
Ub*  3-  f'  ■».  71» 

(O  itefolf  Holl.  II  en  tto  Nov.,  9.  to  en  ai  Dec*  1580. 
hl,  a40,  249*  ^6%^  aóö,  «74  «n  ft 76*  alwaar  leffens  blykt» 
dac  die  van  Holland,  derwaarts,  vetle  Peoniogen  en  Leevcns* 
niiddttlen  overmaakten,  by  korting  van  him  aaadeel  ia  de 
nader  Unie. 

(ifr)  tilt  gefchreeveo*  Aanteekeningea  van   dien  tyd» 


M  . 


ÏOHAK  STfilCX,  D]E  JOHGE 
Il  ^eirstaangeftelde  Secretaris  dei' 
'^-   '  Sta  aten  iraii  Utreclit.    ,  .!'■  „; 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL.    103 

eefteld » in  plaatz  van  Willem  van  Lamswëerde, 
me.,  voorheen ,  de  nadere  Unie  hadt  onderceekend 
en,,  ten  dien  dage,  atifand  deedt  van  zyne 
bedieningp  (l).    Eene  aanftelling  te  opmer- 
kefyker, 'om  daf  zy,  door  de  Staaten  zelve, 
gefchiedde,  die,  voorheen,  geenen  anderen 
$ekrefaris  hadden ,    dan  van   't  Kapittel  ten 
DQn^'(fö). .  Strick,  ook  elders  (n)j   een. 
mtmqjQtend  man.  genoemd  ,    lag ,    ten  jaare 
1585^  ,  we;gens  de   moeite  ,    die    hem ,   by 
(den  aanhang  van  Leicester,  bejegende,  zyne 
bediening  («),  neder,  ten  behoeve  van  Gillis 
Jaijisz  van  Ledenberch  ,    wiens   rampzaalig 
Uiteinde  bejcend  is,  en  wierdt,  in  't  jaar  1599, 
algemeen  Rentmeefter  en  ,    in    1602  ,    ook 
li^ad  en  Sekretaris,  van  Floris  van  Palland, 
óraave  van  Kuilemburg.    Hy  ftierf  en  wierdt 
begraaven   in  de  Stad  van    dien  naam  ,    in 
Herfstmaand  des j'aars' 1604. 

BI.  367.  r.  6.  5,  Den  negentienden  van 
Hóoimaand.^^  Elders  leest  men  ,,  den  negenden^ 
pp  een  Zondag Qp^,*  't  geen  zeer  wel  uitkomt. 
De  Zondagsletter  was,  ten  jaare  1581,  A. 

BI.  382.  r,  7.  V.  o.  j^j,  Vlisfingen  tf/^  Vee- 
re —  aange/Iaagen  —  om  verkogt  te  wor- 
den," Zie  over  de  Gefchiedenis  deezer  Verkoop, 
breeder,  de  onderaangehaalde  Schriften  Cq). 

BI. 

co  4  Regisc.  van  de  Befchr]|rvingeii  der  Staaten  s*  Landt 
van  Utrecht,  beginnende  den  8  January  15SI9  eo  eindigende 
int  4  Juny  1584.  ƒ«/.  84.  Pf$.  Ctmfi  Mattb^VS»  dê  NékUim 
Idb.  a.  C.  4.  3.  p.  6S7. 

C«)  Van  SB  WatÜl,  Utrechts  Placaatb.  i  D.  hL  75& 

(s)  MATTEiiEUs*  dê  jun  giétdii»  Cm  8/.  p,  619. 

(•)  Matth£Vs  en  Van  os  Watbb.  hebben»  verkeerdeiyk » 
liet  jaar  is«6.i4  ^ 

(p)  SciiwAaTXEMB»  Chtnerb.  Tan  Vriesl.  4  D.  kh  263. 
<(f)  Sv^êmiH'é9  Gorfs Dipl^maHfQê^  7.S.  i».  fl«  cnt  Werkje, 
04  %^ 


104        B  YVOEGSELS  EM 

BI-  393*  r- 1  •  a*  Bloeimaand."  Leez  Zomermaandi 
ï^'-  393*  ^«  !*•  99^^  Hooimaand,  wierdf 
Tiier  toe  ^  ^oor  de  algemeene  Staaten  der  yer-^ 
eenigde Nederlanden , in  den  Haage ^beflooten.^ 
De  Staaten  van  Utrecht  verklaarden,  desi  niet 
min,  in  Wynmaand  des  jaars  1581  ,  by  een 
afzonderlyk  Befluit ,  den  Koning  vervallen 
van  de  heerfchappy  over  hun  Gewest  (r), 
BI.  395.  r.  8.  ^,  -Te  Enkhulzen  maakten 
—  Sqheepenen  zwaarigheid  in  *t  doen  van  den 
fjieuwen  eed."  In  Gouda,  daar  men  zeer  lang 
tegen  de  afzweering  desKonings  geweest,  doch 
'er,  op  den  a.  van  Zomermaand,  in  geftemd  hadt 
(x), maakten  eenigen  uit  deVroedfchap  gelyke 
zwaarigheid,  tenware  die  van  ^mfierdam  ^  en 

de 

genaamd  hêt  Mi^t  vê9  zym  Hêêghiid  t$t  Pêsrê  ên  f^dtfingêm^ 
Ook  üiftoifê  dit  iiffêfênt  §ntrê  lêt  Etütt  dê  ZêUniê  êt  S.  A,  S, 
Gkill.  Chaku  Hbne.  Fuso.  mu  fujêt  éu  m*rfuifüt  éU  Vêtf 
H  é4  f^iifmfê  (Lotidres  17420*  Boxhorn  op  Rbigbrsb,  i 
Z>.  kU  ao3--2o6.  Tegenw*  Staat  vab  Zeeland*  9.  D,  kl,  iii^ 
148,  149.  ÖRYPskBA&is»  ovér  *c  Graaffchap  van  Zeeland. 
1V13.  Cmf,  I4«  Leven  van  Wille^  den  If  9.  D^  U.  449—455^ 
eo  %  D,  kl.  433— 4Si>  Zie  ook  Brief  van  de  2^euwrche 
Afgevaardigden  te  AmfterdaxUt  vin  31  Mey  i$Zu  by  Paulus  , 
Ze«lands  Regt  (oc  ftigting  eener  Academie.  bU  i8i.  in  de 
Byiagen.   en   Wagen.   Vadeii.  Htft.  19  D,  bl.  99— is6« 

(O  Die  belaogrykStuk,  ais,  voor  zover  men  heeft  kuoneii 
si^gaaD,  voorheen  niet  gedrukt,  en  verfcheiden  byzonderhe- 
dën,  met  betrekking  tót  het  Sticht,  behelzende,  zal  agter 
dit  Stukje,  onder  Bylaage  A,  geplaatst  worden. 

Voor  *t  overige  9  dient  men  nog  aan  té  merken ,  dat  *s  Lands 
naken  thans  zeer  verward  en  de  Gewesten  oneens  onder  den 
Videren  zynde,  de  Prins,  reeds  in  Wynmaand  des  jaars  is8p, 
dé  algeme«ne '  Staaten ,  ter  berftéUing  der  eendrag't,  en  'c 
beraamen  van  een*  vasten  voet  op 't  Stuk  der  Regeering,  naar 
Holland  bBfchreóven  hadt ,  alwaar  zy  opk ,  vi|n  Slagtmaand  1580  , 
tot  het  einde  van  Louwmaand  is<i,  en  weder,  van  Mei,  toe 
bet  begin,  van  Oogstmaand  des  Jaatstgcmelden  jaars,  te  Delfts 
ie  Amfiêriêm  en  in  den  Hmagê^  byecn  kwamen;  op  welke 
laatfte  plaats «  zy  zig,  uit  dien  hcofdo»  ten  tyde  der  Afzwee- 
rlDg,  bevonden.  Vergel.  V.d.  Spikckl  ,  Bundel*  d />.  bl  283^285^ 
(x\  en  Uefol,  van  HolL  25  en  30  July  is8i.  bU  388  en  410, 

(O  Refol.  der  VroedTch.  30  Aug.  isSo*  /a/*  344  ^  Mta^. 
nüpr.  en  %  Juny  I38i«  bi.  ^i.  ffi.  169  59  en  ^9 


,    AANMERK,  op  het  VIL  DEEL*    105^ 

de  andere  ouder  Steden^  voorgingen.  Toen 
de  meerderheid,  egter,  'er  toe  beQoot,  en 
dien  eed  afleide,  in  handen  van  der  Staaren 
Afgevaardigden,  Mr.  Nikolaas  Camerling, 
Raad  in  den  Hove  van  Holland  (O,  bleeven 
drie  Raaden ,  t:  w:  Willem  Hendricks  de  Vosch, 
Gysbert  Ablberts  en  Willem  Doncker  , 
weigerig,  fchoon  de  twee  eerden,  bedreigd 
met  't  verliez  hunner  Raadplaatzen ,  kort  daar 
na,  by  kwamen  («/) ,  't  geen  ik  van  den  derden 
niet  vinde.  In  Arafterdara  zelve,  wierdt  het. 
omflaan  uit  den  eed  opgehouden,  doordien 
men  't,  nopens  den  afftand  des'  Verdrags  van 
Voldoeninge,  nog  niet  eens  was  (y);  doch 
(Jit  deedt  Gouda  befluiten,  midlerwyl,  in  geene 
Lands  lasten  teftemmen  en,  toen  dit  niet  hielp, 
zig  zoo  lang  buiten  de  Vergadering  van  Hol-^ 
land  te  houden,  tot  de  eed,  in  't  begin  des  jaars 
158a,  werkelyk  te  Amfterdam  was  afgelegd  (V^, 
en  de  Staaten,  door  deHeerenvANMATHENESsE 
en  Berkenrode  ,  hier  van ,  ter  hunner  Vroed- 
fchap,  kennis  hadden  doeti  geeven  Qx). 

BI.  409.  r.  8.  „  Om  eenen  Landraad  — 
op  te  rigten**  Men  zie  de  Gefchiedenis  van 
deezen  Raad,  in  een  egt  Stuk,  by  den 
onderaangehaalden  Schryver  (y). 

BI, 

(1)  In  de  Steden  zonden  de  Sutten  eenige  Afsevaardi^dea,. 
die  de  Regeeriog  en  Burgery  van  den  Eed  aan  ^eq  Koping 
ontfloegen,  en  teffeng  dien  aan  den  Prinfe,  als  hooge  Overig- 
heid, afnamen.  Refol.  Gonda  «7  Jusy,  ia  en  14  Aug.  ,1581. 
hl.  tu  Pfi  66  Pfi.  67  ^/•• 

(•)  Refol.  Vroedrch.  Goud.  14 ,  23  Aug.  en  i,  s  en  ig 
Sept.  I5»i.  W.  6S.  éj,  70  en  71.  6  Nov.  isSs^  */•  139. 

(«)  Wagen.  Befchryv.iVanAmft.  4/).  io£.>/.3i>  33  en  38. 

(«)  Refol.  Vroedfch.  Gouda,  10,  13  en  29  Sept.,  3  en  9 
O^,  2  en  7  Nov.  1581.  */.  71.  7l  ^.  7*  ^.  73  ^.  74, 
75  ea  77-  en  ia  Jan.  i5?a  ^/.  79*  FTo- 

(*)  Refolw  Vroedfch.  6  Febr.  1583.  */.  «o  f7>-  en  819 

O)  PAULUS  ,  VerklJtt.  der  ün{c.  %  P.  Jri.  .>5>9è  ... 

G  5 


lo^         BYVpEGSELS  i|i 

BL  413.  r«  II.  ^,  Raaden,  ten  noordeQ. 
of  ter  regier  zyde,  van  de  Maaze."  Meesc 
al,  zeide  men,  heoosten  de  Maaze,  en,  in 
itlolland  byzpnderlyk,  ^y  aen  deze  zyde  yan 
„  de  Maze  ende  ScAeif  (z)/' 

BL  415*  r.  14.^,  Zeeland  den  Aartshertog 
nimmer  erkend bdéende.  '*  Dat  ook  Holland  hem 
niet  erkend  badc ,  heb  ik  reeds  doen  zien  (jf).  '* 

BI.  4a >  r.  7.  3,  De  Koningin  —  (^YA\- 
^sabech)  d^edt  ^em^  door  eenen  aanzienlyken 
fleep  Ëngeifche  Grooten ,  — -  yerzelkny  Onder 
deezen  vinde  ik  den  Graaf  van  Leicester^  die, 
in  't  vervolg.  Landvoogd  der  Nederlanden  is 
gewordem  Ook  was  Aq  Dauphin  van  Vrank* 
ryk  in  'c  gezelfchap  van  Anjou  (^)."" 

BI.  425.  r.  9.  „  Zyne  Doorlugti^eid 
Jiadt  —  den  titel  yan  Hooge  Overigheid  nog 
niec  gevoerd/*  De  Prins  bekleedde  twéé  hooge 
Ambten  in  Holland  en  Zeeland;  't  één,  by 
aanilelling  van,  en  wegens,  den  Koning,  *t 
ander ^  by  verdrag  met,  en  opdragt  van,  de 
Staaten.  Als  Stadhouder  vertoonde  by 'sKonings 
Hoogheid,  als  Graave  en  Overheere,  en  moes? 
zig  houden  aan  zyne  Lastbrieven ;  maar ,  daar 
dit  onmooglyk  te  doen  was ,  geduurendc  den 
oorlog  en  't  fchorfen  der  gehoorzaamheid 
aan  Philips,  droegen  hem  de  Staaten,  voor 
zo  veel  in  hun  was,  ten  jaare  1576,  de  heoge. 
Overigheid  01^,^  ten  einde  hy  dus  op  'sKonings 
beveelen  niet  te  pasfen  hadde;  in.  welk  opzigr, 
(om  dit,  in  't  voorby  gaan,  te  zeggen)  hy, 
eenigzints,  gelyk  fcheen  aan  eetienRuwaardvm 

HoK 

(z)  ft*GRAVEZ«  Unie  Hcrdagt.  BL  «69  en  wfgg*    KtCoL  van 
lioli.  16  Jan   en  14  April  i$8i.  bL  4  en  14U 
^  (a)  Alhier  op  Wagsn  kU  85' 

(i;  Refol.  Holl*  10  Febr.  1562.  U.  Su 


4ANMERK.  OP  «BT  Vlf.  DE;EL.    ip^ 

Holland  en  Zeeland,  terwyl  h«iri  die  opdragt  te 
aarigenaamer  zyn  mpesc^om  dat  zy  hem  dekken 
konde  tegen  den  laster',  van  zig  tot  de 
heerfchappy  te  hebben  opgeworpen  (c).  Daar, 
voor  't  overige,  egter,  zyne  raagt,  als  hoogd 
Overigheid,  in  veel  en  opzigte  ,  niet  grooter 
was,  dun  die  van  eenen  Graaflyken  Stadhouder, 
zouls,  onder  anderen,  de  vergelyking  van  zyné 
Lastbi*i'jven  met  dien' opdragt  kan  doeii  zien, 
en  hy,  by  de  Gendfche' bevreediging,  in  'c 
ialgemeen,  als  'sKonings  Stadhouder,  ja  federt, 
door  dien  Vorst  zelven,  (als  dié,  by  *t  eeuwig 
Edift,  ten  jaare  1577,  de  gezegde  Vrede, 
in  alle  zyne  punten  wde  articukn^  bevestigt 
hadt  (öT))  in  die  hoedanigheid  was  erkend 
geworden,  is  het  geen  wonder,  dat  hy,  fchoon, 
nu  en  dan,  ook  van  deregten,  hem,  door  de 
Scaatcn,  by  den  opdragt  der  hoogt  Oyerigheid, 
toegekend,  gebruik, maaken<?e,  zig,  (e)  aan- 
houdend Stadhouder  fchreef;  te  meer  en 
voornaamlyk,  nadien,  door  de  binnenlandfche 
oneenigheden  en  den  verfchillenden  toeftand 
de,r  Steden,  ten  opzigt  hsL^rcr fatisfaêïien  (ƒ}, 
die  opdragt  zeer  flaauwelyk  was  nagekomen  , 
in  zo  verre,  dat  zy,  door  deStaaten  wel  onder- 
teekend en  bezegeld  was  geworden,  maar  zonder 
dat  de  Akte ,  onder  's  Konings  regeering  ooit ,  met 
eede ,  was  geftaafd  en  den  Prinfe  terhand  gefteld , 
of  de  zaak  zelfs ,  voUedigly  k ,  in  trein  gebragt  (g). 

Graaf 

co  Zie  myne  Aanmerking   alhier.  */.  7.  (r). 

(rf)  Zie  by  BoR.  /.  c.  10  B,  hl.  787.  Cêl,  i. 

(O  E^efol.   UolL   35   July  itSi.  bL  173.9  alwaar  de  Priui 

'  otidcrfcheid  maalct,  tusrctiun   't  geen  hem,  als  SisdbiHdêr  des 

Konings,  en  uit  hoofde  van 'c vastgeftelde •  van  den  jaare  1576, 

toekwam.  Vergel.  Van  üs  SpiEOiat  Bundel*  %  D»  bU  310»  ea 

/•  «•   Vert.  bU  8* 

(ƒ)  Van  Dt  Spiegel.  1  D.  bL  7a.  (*> 

(^)  Refof.  Hoil.  ft&  Juny  158 x*  bu  aSj|.  Verse|«  onzea 
Waoem.  alhier,  bl.  433* 


io8         BYVOEGSELS   EN 

Graaf  Jan  VAN  Nassau,  vermaande,  daarom, 
nog  ten  jaare  1578,  den  Staaten  (niet  zonder 
kennis  van  den  Prinfe,)  tot  de  uitoeffening  hunner 
bezegelde  beloften  Qt).  Dit  alles agtteik,  voor 
*t  overige,  ook  degroote  reden,  waarom  men, 
na  de  afzweering  van  Philips,  den  Prinfe,  die  nu 
geen  Stadhouder  meer  heeten  konde ,  met  zo  veel 
plegtigheid ,  en  het  afleggen  van  den ,  tot  dus  ver- 
re uitgeftelden,eed,  van  nieuws y^choon^  in  de 
zaak ,  met  weinige  verandering ,  dé  hooge  Overige 
Tteid  weder  opdroeg  (/);  niet  tegcnftaande  men 
dit  reeds,  ten  jaare  1576,  gedaan  hadt. 

BI.  426.  n  I.  ,,  Oïilxx^t  ^  gereezen  tusfihen 
den  Prinfe  en  de  Staaten  ^  waar  van  my  geen 
regt  befcheid  is  voorgekomen."  Als  men 
overweegt,  gelyk,  te  regt,  by  onzen  Wagen. 
volgt,  dat  de  Staaten ,  kort  na  zy  zig  ten  besten 
verffchoond  hadden,  het  punt  der  Regeering  in 
beraad  namen ,  en  beflooten  zig  te  houden  by 
het  reeds  vastgefteldevan  den  jaare  1576,  dunkt 
my,  waarfchynlykst,  dat  het  niet vollediglyk  na- 
komen zo  van  denopdragtvan  de  hooge  Overig- 
heid, waar  overikzoaahftondsfprak,alsvanalle 

de 

C^)  By  Vam  de  Spibobl,  Baadel,  i  D.  kU  72  vfw 
(O  Zeer  aanmerklyk  zyn  de  woorden  der  Staaten  zelve, 
by  het  doen,van  deezen  Eed,  (Refol.  van  HoU.  Hjuly  iS3i« 
bU  3d4«)  .7  FêffiêekêHdê  iê  Statêm  dat ,  l«f  meerder  vafiighiydt 
y,  §nie  vêrfeêckêfthtydt  vsm  denfehem  Gouvrnemêntê  ^  allé  dejetv^ 
,)  poin^én  emd§  coudithu^  by  Bede  ende  kêboorlychê  VêrfUchtiuge 
„  bêv$fligbt  fêude  magbtn  wérdêm^  het  welcke  , /i«  owrmits  dé. 
^yabfitiUê  van  fynê  RxetlUneiê  y  alt  ander  $  vêorgtvallêm /aêckêa  ^ 
„tot  noch  toe,  noyt  volbracht  wss  geweest.*'  De  Staaten  lee- 
verden  ook^  «en  zelven  dage,  zyncr  Doorlugtighëid ,  „  dê 
y,  jifSte  van  Gonvernementê ,  fuickt  defelvê,  in  April  vyftbien  ben- 
„  dert  fêt  êm  tfevemieb^  by  dê  EdeUn  en  Stêdên  vatt  Bel  landt  $n 
^'Zeelandt  it  enderteeckent  êttdê  bezegelt;"  en  wierdt  toen,  ter 
begeerte  zyuer  Doorlugtighoid ,  op  den  rug  aangeteekend ,  dat 
d«  Staaten,  zig  houdende  ontflagen  van  allen  Eed  en  Pligt 
aan  den  Koning,  „  den  Eed  vam  getreuwtgbeydt  ende  gebter- 
„  zaambeydt  aan  den  Prinfe ,  Staatsgewyfe ,  hadden  gepreftccrd," 
l.-€*  M  sStf-  en  ss.Dec.  1581.^/.  66u 


AANMERK,  op  het  VII.  DEEL.    109 

de,  daar  uit  fpruitende,  daadep  (*),  (welken, 
egter,by  de  Staaten,  met  geen  voorneeraen  om 
Orange  te  verlaaten,  ooit  gepaard  gingen,) 
wel  den  voornaanjften  grond  tot  deezen  on- 
lust zullen  opgeleverd  hebben.  Hoe  het  zy, 
men  fchecfte  den.afwezenden  Prinfe  dit  alles 
af  ^  als  het  werk  van  twistzoekers  tusfchen  hem 
en  de  Staaten^  aan  .welke  laatften  hy  ook,  in 
Wynmaand  des  jaars  i57<8,  hier  over  klagtig 
viel  en^  op  den  15.  van  Slagtmaand,  daar  asm 
volgende  9  't  verkiezen  van  tenen  Lüutcnan f  , 
.waar  mede  hy  zynen  Broeder,  Graavê  Jan  vaw 
Nassau,  bedoelde ,  in  zyn  afwezen,  voorfloeg, 
'Graaf  Jan  wierdt  nimmer  hier  toe  gekooren, 
maar  wel,  als  Hoofd  en  Béftuurder  der  nadere 
Unie,  erkend  (/). 

BI.  4117.  r.  6.  ,,  Behoudende  aan  zig  "t  ver- 
kenen van  Pardonnenen  RemisfienJ''  De  Prinjj 
grondde  zig  op  zyne  Inftruftie,  als  hKonings 
Stadhouder;  \  kwam  hem  ook  toe,  uit  hoof- 
de zyner  Commisfie  (m)^  en,  voor  zo  ver  in 
hun  was,  hadden  de  Staaten  't  hem  mede  reeds 
opgedraagen,  ten  jaare  1576  (n).  Zy  kondea 
het  dan  niet  wel  als  hun  regt  aanmerken. 

BI.  427.  r.  8.  V.  o.    „  De  Edelen  e»  Am» 

fter- 

(k)  Hier  to€  zoude  ik,  onder  «nderea,  brengen  bet  ge- 
beurde te  Amfterdam,  (Wagcbi.  alhier*  kL  185*  en  aldaar, 
niyne  Aapmerk»;  VergeU.  Refól.  van  HolU  van  4  Jan.  iS77. 
bl.  &  en  5. »)  en  .het  afdanken  van  eenige  JVUnfchap » door  de  $raa« 
ten,  sondef  den  Prins  te  kennen;  waar  op  egcer  Durdregji 
en  Amfterdam  «eftian  bidt,   (RefoK  HoJl.  %6  Aug.  IS78.)     . 

(/)  Vergel.  V.D.SmoiL.BuQd.  ii>.^/. 80-85, 98, 191, 19$ 
en  /•  é*  %  D.  Vertoog  hh  aS""84.'  Men  voegde  den  Graave, 
(zie  Waobh.  alhier  kl.  a68.  r.  14.  en  , aldaar ,  myne  AanroerliO 
eenen  Raad>tee,  in  die  hoedanigheid.  By  de  Inftrudie  op  de 
Vergadering  der  Bondgenooten,.  die  op  den  19  Aug:  15799 
wierdt  vastgeüeld»  (by  v.  s.  8piiobl,  /•  f.  ft  D.  bl,  221.  eo 
WTvrig*')  .wordt  egter  v«n  hem  niet,  als  zodanig,  gewaagd. 

(m)  WA«Bif.  HUlor.  van  Amft.  %  D^  M.  492. 

C»)  Bofti  /.  r.  9  M^  tl,  67U 


tid       BVV45ÈGSELS   EN 

fterdam  oordeelden  ,  dat  men  den  Prinfe  de 
Regeering  behoorde  aan  té  bieden  &c/*  Schoon 
't  niet  in  de  Befluiten  van  HoHand  vermeid 
wordt  (ö),  vinde  ik,  egter,  in  die  van  Gouda, 
dat  ook  de  Afgevaardigden  ter  dagvaard  ^  wegens 
die  Stad,  gelast  waren  den  Prinfe  te  verzoeken , 
tot  een  „  Souverain  Hoofd  ,  övér  de  gemeene 
fjederlanden  ,  onder  alfulcken  gelimiteerde 
conditien ,  aU  met  hem  gehanddt  zoude  mogen 
worden  (^py  . 

BI.  431»  r.  13.  :f^Men  kwam  overeen."  Dit 
was  flegts  een  Rapport,  by  de  Staaten  uitge- 
togt  en,  door  Amilerdam,  overgenomen  Q[). 
'  BI*  432.  r.  6.  ,,  Gouda  mlde  eerst  vtr^z^ 
doen."  Zy  deedt  dit,  op  den  2.  van  Zomer- 
maand, en  kreeg  toen  last  cot  toeftemming  (r). 

BI.  434.  r.  6  V,  O;  „  fVelken  titel  hy  ^  van 
'toen  af,  gemeenlyk  gevoerd  heeft. ^*  Uit  de  hier 
aangehaalde  Refolutien  blykt,  dat  de  Prins,  nog 

ee- 

Cê)  RefoL  Höl'.  a8  Maart' 1580.  W.  44* 

}p)  Rcfol.  Vroedrch.  Gouda.' i$  Febr.  1580.  bh  10.  Ffo* 
en  II.  Toen  de  meeste  Gewesten  tot  Awjon  neigden ,  be* 
flreepGoudt,  by  nader  verklaaring.  CRefol.  Vroed(ch.3o  Maart 
1580.  */.  15  ^O  ».  dat  mêu  Vfwê  Pr inaljh  Excel liniie  dê 
^^  Sowüêfëinith  ovêr  Heiland^  Zeeianf  tnit  ütrêcbf  meest  aan» 
V,  kiedat,  êitder  alfitieh  ttftrinQieH^  dat  by  met  de»  Hertegê 
!!  van  ^lenfüH  ef  eenig  ander  rent  geen  Verbond  zen  megen 
„  maaken ,  dan  met  ecufent  ende  Aduyt  van  de  veerfz.  drje 
•„  Preuintien  ,  fondcr  dit  dfelue  Landen ,  jmmexnuier ,  ondejr  een 
L  ander  Souuerain  hooft  ftaen,  ofte  yemant  anders  fubieél  ge- 
„  maeckt  fullen  rooegen  worden,  dan  zyner  Exti«|'*  Deez« 
«evoeleDS\  ondertusfchen ,  werkten  dén  bedekten  lian del  ^yoer 
©oorlugtigheid ,  om  voor  tig,  by  Alen^on  ,  de  Regeering 
deezer  drie  Gewesten  te  bedingen ,  mel-klyk  in  de  hand ,  fchooB 
r«mmige  Steden  dien  bandtfl  5  (födert  de  bron  van  veel  mistrou* 
^en  in  de  overige  Gewesten;  zie  \K%in.^B  bh  47.  en  WaOen;. 
ftlhier  i/.  487*  4*  FftO  "^^^  bemerkten.  Gouda  zelve  klaagde,  niet 
'genoegzaam  te  weten ,  wat  'er  in  de  Vergadering  van  Holland 
omging?  ja  bevreesd  te  zyn,  dat  men  ALiiff^oN  te  veel  wilde 
geeven,  te  ver  met  hem  liep,  en  dat  men  in  V  net  zen  getrekkem 
werden.  Refol.  u.  f.  van  8  en  aa  Dec.  1580.  H,4%VCo*  45  60464 
.    Cf)  Refol.  HoU.  15  Maart  .I58t.  bh  64—68. 

{})  Refol.  Vrocdfch.  s  Juny  1581.  bh  59.  * 


AANMERK,  op  het  VIL  DEEL.    in 

«enigen  tyd/na  den  laatften  opdragr^  alleeolyk 
den  titel  vm  Gouverneur  en  KapUein^Gtnera^ 
verkooz  te  voeren,  fchoon  wel  mogepdelyden, 
dat  de  Sraaten  en  de  KoUegien  hemdie  vanjSroe;^^ 
Ghrigfreid  gaven.  Dan,  na  't  vertoon  van  ^t 
Hof  van  Holland ,  dat  de  titel  van  Gouverneur 
nóg  eene  andere  AGoge  Overheid  veronderftelde, 
fchynt  ;&yne  Doorlugtigheid  van  mecning  veran"* 
derd  te  zyn.  In  Wintermaand  fchreef  hy  reeds, 
^^  als  om  gedefefeerd  zyndè  de  hooge^  Overige 
„  heid  over  Holland  (O-" 

BL  435.  r.  i.  „  Den  Staaten  wierdt  geen 
dubbeld  gegeeven."  Leez  den  S f  eden.  De 
Staaten  hadden  geen  dubbeldnoodig;  't  oor* 
fpronglyke  bleef  onder  'sLands  Advokaat  (/). 

BI.  456.  r.  6.  „  Te  Gouda  zwaarigheid -^ 
in  den  eed.'*  Zie  myne  voorgaande  Aanteeke- 
ning  iuy  ' 

BI.  440.  r.  5  V.  o.  „  Agterdogt  tegen  ie 
Tranfcben."  Uit  een  Brief  van  den  Heere 
PiETER  VAN  Reigersberg,  Raad  der  Stad  Veere, 
aafi  de  Regeering  dier  Stad,  te  Antwerpen, 
den  19.  Maart  T 58a,  'sdaags^na  den  aanflag, 
gefchreeven  (v),  blykt,  dat  men,  toen  reeds, 
berigt  ha4t,  dat  de  Moordenaar  een  Spanjaard 
was  of  Biscayer,  gehuurd  door  den  Koning 
van  Sparijén  of  zyn'  Gezant,  en  men  den  boos- 

wigt 

(O  Refol.Haïl,  at  Dec.  1581.  bL^S^S.  'tis ,  egter,  waar  ,d« de 
Frins,  ook  nognadfentyd ,  «g,  n«  eo  dan,  Qêuvtmtnr^  en G««^ 
verniui'  GtnêraiU  heef^  gtfchreeven,  blykens'de,  by  WAOBlb 
aangehaalde,  plaatzen«  in  de  lameekening  Cs),  en  Refol.  vam 
Holl  13  April  IS84.  bl»4«9'  Siadkmitr  ^  ooemfie  hy  zig ,  (fcbeoB 
Wagbn.  dit  denkt)  myns  weetens,  nimmer  na  de  Afzweering ,  ea 
dit  zoude  ook  eene  ceeeo  ftrydigheid' behelsd  hebben.  DeSiad* 
htudêt  Was yvéiGêwêimêitr ^  maar  alle G#»wr»i«rgeen  Sêsdboiidêr^ 

{t)  RefoL  Hou.  .20  July  1581.  K  $%6. 

(»^. Wagen.,  7  i>.  *^  S95*  r   8  1 

(n)  Zie  Bylage  S^*  agter  de  Redefoerkig  ▼«&  J«  van  Ipi» 
&BM>  over  MiGcaoDK.  bl.  iss» 


lu     .BYTOEGl^ELS    bm 

^vigc  hadc  wys  gemaakt,  dat  hy,  het  feit  oo* 
denieemènde,  onzigcbaar  gaan  zoude. 
.BI.  465  r.  7.  V.  0/  „  ^(de  Spaanfchen) 
cvêrmeefterden  de  Festingr  Der  Seaacen  Volk, 
in  Steenwyk  liggende,  wierdc,  jammedyk,  den 
hals  afgefneeden  (ir). 

BL  509.  r.  20.  ,^  De  handel  met  Anjou 
werdt^  door  bemerking  —  van  Orange,  em-' 
ilig,  aangebonden/'  Men  kan  dien  ernst  ook 
Mtdekken  uitdè,  hieronderftaande,  plaatz(jp)« 
BI.  503.  r.  5.  V.  o,  yyfFaarop  vetkUMÓ  werdf, 
dat  men  den  hervormden  Godsdienst/*  Nopens 
het  verfchil  over  bet  regt  verftand  deezer 
verklaaring,  kan  men  meerder  vinden,  op  de 
onderaangehaalde  plaatzen  (yj  Onze  Wagen. 
heeft,  federt,  ook  begreepen,  dat,  nimnwr, 
omtrend  het  alleen  handhaaven  van  den  Euan* 
gelifchen  Godsdienst,  en  het  niet  gedoogea 
van  andere  openbaare  Godsdienstoeffeningen, 
in  deeze  Landen ,  eene  algemeene  wet  gemaakt 
is  (r). 

BL  505.  n  2.    „  De  Graaf  (vkh  den  Ber- 
GE^  werdt  --  op  den  vyftienden  van  SlagP- 
maand  j  verzekerd/'    Leez  den  vyfdeh.    De 
Graavin  was^  mede  van  -t  verraad  bewust  ge- 
weest; 

(w)  Brief  MS.  onder  den  Heere  0.  v.  Hassxlt. 

{x)  op  den  29  van  Lentemaand  des  jaars  1584,  fchreef  de 
Afgevaardigde  der  Stad  Arnhem ,  op  der  Staaien  Verfadering 
te  Delft  zynde,  bet  volgende  ann  zyne Meesters,  die  zeer  tegen 
de  verzoening  mee  Anjou  waren,  »,  wiym  Bêêrêm  vtlUeM  Seb  im 
M  Jm/^  fii0ck9  wel  beiêuektn  ,  êmiê  eau  myêt  /peuremy  das  mliiêr  ky 
^  vuêU  eenich  auéêr  middel  toi  hêwoêrimg  van  emfe  Religie  enda 
„  PriMilegieu  van  den  Lande  geeigeuendem  wardt ,  dan  die  AUi* 
„  antie  ende  bulfvan  Frankryck  ^  endebeeftCynfizcie.  fuIcx,toe 
^„  meermaelen,  in  mya  tegen woerdicbeyt,  np/yn  falie heyt  ^ 
„  verclaert»  (MS.  onder  den  Heere  V:  HaiAlt.)  't  Woor4 
Salicbeji  wierdc  toen,  zo'  voor  tydlyk ,  als  eeuwig  ^  geluk  genomen. 

O)  Advok.  der  VaderL  Kerk.  t  Si.  bl,  17  en  volgg*  en 
]•  C.  Valck  ,  Verbande!,  over  bec  gepretendeerde  GeneraU* 
teits  Befluit  van  den  jaare  1583  «)z« 

(z)  Vadcrl.  HilL  i%  D*  bl*  163. 


AAr^RK.  or  mrVXL  DEEL»    n^. 

Ürëést  I  ééth  mm .  hieldt  idctfisii  Ütknaam 
Tpor  den  aahléidfer  van  die  gekeele  werk» 
^  Wiéfdc  ontdekt  do^r  's  Gr«avtö  Kaïnerdie- 
nawj>  W^iLLEM  CbcK  (^) 

BL  i;ioe  n  lö.  5,  FREDiUit  Hbnrk  9  ge-f 
Höémd  imar  de  Kcni^ên  ^i^  Deneniarken  e» 
Navarre;*'  De  Staaten  badden  den  Prinfe  ves^ 
i^ogc,  ook  den  Koning  vim  Denemarken  toe 
Getuigen  op  deü  t>öop  te  viraa^,  om,  dair 
dooi^9  meeFdéi^-  gun^  by  £e  Mogenheld  té 
Ivinneni  Zyne  Dooriugtigheid  veitiaardë  zig 
Biet  ongenegen ,  doch  beHep  zig  op  de 
onkosten  van  één  cle^^aarts  t^  fchikkène  Ge« 
zantfcbap,  v^aar  tóe  hem,  federc,  van  der 
Staaten  wege,  zes  duizend  guldens  wiefdeti 
toegcftain  ^tf). 

^  BL  5 IS.  n  6^  if  SckQon  zy  in  ZééaxA 
'iieinig  '^ritfdtny  Zie  hier  over  breeder  di 
onder  aangehaalde  plaatzen  (ty 

BI.  5i-a.  r.  7.  „  Zy  dfoegtn  den  Prinfe 
tle  Cïraaflykheid  óp:'  De  Prins  en  de  Stat- 
ten zelve  getuigen,  egter,  dat,  ree(b  onder 
\  handelen  met  Anjoü  ,,  de  Hoogheid  êie 
Graaflykfaeid  wn  HMland  en  Zeeland,  tm^ 
jaare^  1580,  zyner  Doorlagttgheid  was  aafi^ 
boden  id^:  Dan  dit  zal,  denkeljrk,  :alïee« 
ioörloopig  geweest  2yn;  zo  Ms  wy  reeds  gv^zictt 

héb* 

(4)  M8.  V4rtt0orta  eos«  onder  den  Heere  Q.  ▼•  HAiwLt. 
V  (^)  Her»).  Holl.  lé  en  17  Mairt  ist4«  ^  ^^*  '^l  e»  'M 
t9tet  luig  daarae,  wierdc  ook.  voor  de  beboefcen  der  Mof- 
bouding  Tin  den  Priiitfe  9  desselfs  ipkeemeny  met  vi(fdea 
iéndcrd  gal,ëeii8»  ter  matad  >  yerneerderd.  A  #•  «o  Mei 
1384.^*/.  289.         ,  *  '^ 

(«)  Van  dr  SplBon.,  Setitf,  vea  Goei»  A^.  ftSt  ca  BsndeL 
i  0.  hl,  f45.  ea  %  D,  hh  foS— Slft* 

(ji)  Refol.  HolL  14  Seft.  1581.  */•  144*  <>  ^^»  '•  «•  *#• 
1/.  iMi  AncbttHi^w  miUe^ 

H 


V4'    •BY.yOEiGSELS  lü 

hebben,  d«t  tstisa  *gti  lang    t^  voieiiy  vu 
fffproken  telde  (tf). 

31.  .516.  u  3^  „  fft^  haptrdt  aan  ii 
ftem  van  —  Middelburg,  Goes  en  Veere.'* 
Schoon,  in  de  aangehaalde  D^iA/^i^j  verzekerd 
wordt,  dat  de  Stad  Veere  zig  mede  tegen  den 
opdragt  der  Graaflykbeid.  zou  verzet  hebben» 
blykt  my  niet  op  welken  grond,  en  't  is,  op 
zig  zelven,  ook  zeer  oriwaarfchynlykC/)*  Veel 
cér  zou  ik  denken,  dat  ThoUn  mtiGoes  eene 
lyn  zal  getrokken  hebben,  èsax  zy  zig  befliech 
dig  hieldt  aan  hawe  Satisfaétie,  met  ^velke» 
zeker,  de  q>dragt  der  (Sraaflykheid  aan  den 
Prinfe  niet  ftrookce- 

:\B1. 527.  r.  ia.  v.  o.  ^^.Te  Gouda  wierdt  een 
diergelyk  befiuip  genomen.**  Reeds  in  Slagtmaand 
des  jaars  1 582,  hadt  deVroedfchap  dier  Stad  haare 
A%evaardigdai  op  de  dagvaard  doen  ftemmea 
ter  aanbieding  der  Graaflykheid,  aandenPrin* 
fé(g).  Zy  wilde  toenilegts,  nevens  Amfterdam 
en  Alkmaar,  den  inhoud  zien  van  \Remerfaal^ 
of  den  Opdragtsbrirf^  voor  zyne  Doorlugdgheid, 
en,  na  zy  dat  gezien  hadt,  keurde  zy  het  zelve 
goed  (A).  Maar,  toen  zy,  federc,  verftondt, 
hoe  Amfterdam  zig  verzet  had^  teg^n  de  overgave 
van  dit  ftuk,  aan  Oranje,  voor  by  in  Hoüand 
zou gekoomenen de Capitulam  orVeorwaar- 
de,  op  welke  hy  den  eed  als  Graaf  moest 
dóen,  met  hem  beraamd  zyn,  overwoog  Gouda 

dit 

(O  Zie  Wa«cn.  Vaderl*  Hift.  7  i>*  ih  %i  en  ss. 
(ƒ)  Vergel.  V«  ii«  Spiiosl,    BiuideL  .1  A    ^/*  7t;    NÊtm, 
•n  Leveo  van  Willem  de  l*  %  D.  bl»  64^— 672;, dair  breder 
•ver  deeie  zMk,'ttit  egte  Smkken»  geiumdcldy  maar  o^k  vts 
VêêTê   niet  gewaagd  wordt. 

r)  HeroU  Vroedfch*  Gouda*  «4  Not.  isSs.  bl,  loS.i 

u  ift  en  19  Jan.  ii9%*  bU  ilX'^ii^  rfi^  en  115  fS/K 


<e}^t 
CO  /. 


AANMEïIK.  o?  HBTïYIIi  DEELi    115 

4it  jmM,  W^^9^^  ^^i  iü&ü  deeze  vratg 
t^zéir  i^ry^ijrki^iten,  men  zig  by  Ao^erdam 
^oQsi'V^g^^r.i^n  de  Capiiuiatk.vf^  belpen 
jbgnwmpp  gj5taïi»Pjkfnjiisr:v^  deVroedfchap 
Btengen,^  alvorens  men  een  eindelykrbeflüicnam 
.^;).  Z^el^nii^ooderfusfcben', aarzelende,  kreeg 
timeq,  zo.  bjél,  als  ^Idecs,  op.ideezen  bandd 
;kw^  yerriio^tXy  cm  'de  xnee(lerHolland£dbe 
Xeden  begns^p^Q  tipen,  ;dat  ^menr:  't  Rennr^ 
Jfaal  niet,  dan  gelykelyfc)  met ;  dat  Gewest ; 
^ moest  wergee^iH   Qm  recien^, ^^gl^^r»  ^  op 
.deiti  voet,  by^WAopN»  (bl:  5I6-  54  8)  veraeld^i 
.^eiinderden  zy,  federt^  ytm 'gedagcen^  dodi 
•  Amfterda^  en  Gquda   begreepén  vrjr/Ttód^^ 
ih^i  (i)  :by  bi^n.  gevoelen  te  iinoecén  blyven. 
cpnze  Scl]|;y¥er  verhaalt  ditbreedèlyk^nopens 
Amfterdath.     't  B^üuit  van  Gouda  (IJ   at^ 
itninder  bekend,  zal  ik,  onder  de  Bylaage  B, 
^  doen  volgen.'   Meh^kann  'er  tiir.zifert,  boe*  die 
7Sta4i  Wvieesd V  dat ,  tnisfcMen,  Zeeiand,  in  't 
tervolgi  iets'.naÖèelfg  voor 'Holland  bedingen 
-zonde,  en  vain  baare  voorige   gedagcen /niet 
'Veftcndereöde,  vilders,  aan. zig  Bèhieldt,..  zig 
.«ader ,"napensde  Voorwaarden ,  dooij'defa  Prinfc, 
by  Èyne  inhuldiging,'  te  bez weeren j  'te  iiiten, 
ha    haar   zou  zyn    gebleeken ,    dat  die  van 
Zeeland  mede  zyne  Doorlugcigheid  aangeno^ 
men,  'en  aan  hem  een  gelyk  Renverfaal,  als 
Holland,  zouden  overgeleeverd  hebben. 

BI.  531.  r.  7.    ^^  Hem  (den  Prinfe)  tref" 
fende^  dwars  door  't  lyf  of  in  't  hart."  Gaspar 
VAN   VosBERGEN  ,   één  der  Zeeuwfche  Afge- 
vaardigden in  Holland  „fcbreef,  ten  zei  ven  dage,' 
'  aaiJ 

(O  f'  *   25  Mei  1S83.  $U  127.  ^. 

ik)  U  c   n  en  ft?  ÖCt.  en  $  DecisSS'  ^/.  Sli$  IJ*  *n  141. 
^^mZyndt  7an  b  Mei  isH-  '•  ^'  ^/«  M^*  * 


ft6       BYVOEGSELS  t»& 

ttn  die  van  Vlisfihgai,  dat  ét  Pftes, g;etM>fl[b^ 
waftf  ,p  hqutn  de  hmpt  ioer  den  iuyck  Ob}.% 
De  ReCblutteii  van  Holland  en  der  tlgeffie^te 
Scaacen  noemen,  in  'c  geheel,  de  pbat2  der 
kwetzing  <Biec 

BL  534.  r.  8.  7é  (K  '  ,p  liy  n^iM»  gevon* 
thdJ*  Hoe  .men,  nof^ens  die  Vonnis,  büiceia 
^BiLands,  warde,  is  te  lAen,  uit  het  treriéeMi 
voAobA  van  eenen  vreemden,  fcfaeovi  %tl^ 
tydicen,  Schryver  (n)^ 

Bl  585*  T.  6.  „  Ee^igê  SpsmPdstn  wf-? 
fuiden  dtn  mootd.^^  Pintl^s,  egter,  dib^  ^ 
dm  ban,  ZQdanigen  Moordenaars  gdd  en 
«dddom  badt  toegezegd,  «tf,  vyf  jaareii 
na  het  {deegen  der  enveldaad ,  opene  brieven 
van  veradelito  aan-  de  Bidders  en  Zusters  vai 

BALtÉ^ZAll   GBRARDS  (j>). 

(m)  ZU  hf  Van  Ipx&iif ,  Hlft.  Któtny*  •▼«f  BfiadiLMtt, 
Bynge  N*  h.  Kl2«  tlwiar  men  ook,  byna.  dezelfde  woorjei 
^ta  ^Mnfea  «heinde  yfnclt  •  «Is  mede  »  dat  één  4er  Soldetea 
van  zfner  Doorlngtigheidt  Goirde,  die,  ter  goeder  ttouw, 
een  Zinkroer  tin  den  viübhea  QUicnt  Vefkogt  htdc,  tl^, 
op  *4  hooren  vn  't  gninwxtem  gebruikt' 1t  geen  'er  de  8oOo-> 
wiii  yan  gemaakt  hadt»  uit  Waakoop^/i|et  twee  of  drie.polg- 
aaArdfteeken,om 't  leeven 'bragb  "    -'  * 

im)  BRANToaf»,  iStr^*  dÊiM»mm$tillMlfr.T(i9h%*'hlt6  el  MM 

(O  tMilé  iês  Têjt^Bmt   7«m  i.  /•  Si. 


Bit- 


,  B  Y  L  A  A  G  E. 

A 

• 

Refolutie  der  Staaten  van  Utncht , 

hy  welke  «y  den  Koning  van 

Spanje  vervallen  verklaar  en  van 

de  üeerfchappy  ever  hun  Gewest. 

Oaobcl^  1581. 


n 


_  Die  Staeten  van  den  L^nde  van  Utrecht,  doen  ziedeeze 
te  weetcn  ecnen  ygelic  die  dcezcn  zullen  zien  ofteByvoegf. 
hoorep  lecfcn,  dat  hoewel  (gclyk  noch  in  ver-Jj^^^"- 
ftherMemorien  is)  dieStadt,  Steeden  cndeLan-   '  ^ 
4co  van  Utrecht  f  die  den  tyd  van  omtrent  dui- 
zend Jaeren  in  alle  Vrydomen  onder  baerè  Biflchop- 
pen   ffeftaen  badden;   eer«t  in  den  Jaere  XVC 
XXVm  faaer  onder  de  Majefleyt  van  Keyfer  Caerl 
4éQ  Vyfde  hpochloffelicker  memorie  begeeven  heb* 
b^  by  feei^ker  accoordt  ofte  traAaet  daer  by  on- 
der aiy^eren  overcotninen  was:  Dat  zyne  Majt  die 
voörf:  Stadt»  Steeden  end^  Lande  van  Utrecht  van 
^Ite  gewe)t ,  y^druckingen>  lojiirien ,  onreedelykh?   . 
énde  bezwaerpiQ'e  zoude  p]Feferveereni  berchudden 
ende  befchernpen ,  Dat  hy  ken  p^k  in  allen  haeren 
Rfchien ,  friifilegien » Exemptien ,  rryhee^en  ènde 
Qewoqnten  xqudinh^fft^o^aen  ende  tèi^airên^  Dat 
hy  henluyde  ijegeen  pijbehporlicke  off  dpgcwOQntlic- 
|:efchatungen  zoud^  opleggen.  Dat  hyhepl:  jegens 
eenen  iegelicken  ende  deur  alle  zyne  Landen  goe- 
^Jufl;tie  fidqüoillreeren  ende  do^nadnpiiQiftTferen, 
fnqe  ia.  goe4e  politie  traiEteeren  ende  onderhoi^den 
zppde;  ei^detdat  den  Coningh  v^fi  Spf^ngien ,  als 

iie  4ef  vporfz:  Lan4?ii  deur  Refigaatie  vafi  Key]^ 
lat  op  dpijftlve  Cofiditien  ontvang^ii  hebbeS  die 
voprfz:  articu}eq  yan  Tr^éhet  ook  belooft ,  ende 
\}y  folemnelen  eede  bezwooren  heevt  te  ondcrhou** 
dei) ;  Too  i$  t  nogtans  dat  denfelven  Coningh  van 
Spaengien  peer  geloofs  gevende  zynen  Raedt  tn 
Spa^ngien,  g^fivooren  Vyanden  dezer  Nederlan- 
den, 4an  zyn  gpedip  ^n  getrouwe  Onderfaten  van 
defelve  l«ap4en,  hem  foo  verre  heevt  laeten  abu- 
H  3  {». 


fiS  3    Y    L    A    A    G    E     A. 

feeren ,  dat  hy  éyn  eedt  cnde  gelofte  vergètendö  ^ 
jBfi  zonder  aenfchouw  te  neemen  dat  dlngefeetcr 
nen  van  den  voorf:  Landetl  haar  zoo  jcegens  Zyne 
Majt  al3 .  Zyne  Mat  Heer  Vader  ;(ltyds  in  alle  ge- 
boorzaemheid ,  onderdaenicheidV  eerbicdinge  ende 
ge troüwicheid  gedragen  hebbeii,    niet  alleen  de 
voorf:  poindleh  ende  Cötiditieh  niet  en  heevt  on-? 
dcrhouoen  ofte  nagekomen  ^ntraaer  dlrefteh  ter 
contrarie  van  dien  de  voorf:  Landen*  in  ptóetze 
van  voor  te  ftaen ,  verdf uckt :  van  tegen  g^welt 
"(ende  Injurien  te  béfchermen,  :felfs  geweldd:  hecvt 
"Jbekryght  ende'döén  bpcryghen;'  van  hu'q  goedenr^ 
.-\  .■•beroovien,  met  Vuyér  en,de  Sweèrde  'Vervolgen,; 
als  of' hy  haer  geT\{r6oreri  Vyandt  geweeflr  waerc  ,' 
heeft  die  Stii'etfcn' va6  den  Lande  fondérrefleneii' 
gecaPeerd  ende  hen  Luydcn  yan;«lfeii%aerenKeclï-'* 
tén ,  Privilegiën ,  E^xemptien ,  Vryheydën ,  Coftüyij. 
men  ohrechtchgépriveerk,  éndc  delelye  dJe  Vaqf- 
Stadt  Utrecht  datéh  afgénoomen  èhde  'onthaeld:!- 
heeft  hen  ongiewoontlicke  en  oitgèhciorde  fcHatön--* 
gen  .opgeleyt;  Récht  ende  Juftitic  geweygerd  énv 
de  voorts  ^^épo'oèht  allé  haére  oude  fende  gocdeT 
•  policien  te  fubviertee'ren  ende  te  niet  te  doen;- 
^ant  jjehalvcn '  dat  die  voorfz:  Privilegiën  deiirbe- 
dcckte  prackt^cirèli'vdn  die  vafi  Raiede  fob  yi^ 
Keye.  Ma«  Voor,' ende  den  Coninck  naer,  nn  eJi 
dari  tot  den 'Jïire  toe  vail  LXVJ  in  veéle  poinfteri 
Ingebroockett'ende  de  Recfciten,  vryheden  endè 
éxemptien  feer  befneden  ende  vermindert  waeren  ^ 
foo  heeft  d^  Cóïiihgh  van  Spaehgien  Cneemend^ 
voor  rebellie  dat  een  groot  deel  yan  de  Edelen  vaiif 
de  Nederlanden  aan  die  Hartoginne  van  Parma  ia 
den  Tlte  van  LXVJ  met  alle  reverentie  ende  be4 
ïceftffeid  fepreferiteert  hadden  feeckëre  Requcfte^ 
tén  einde  die  Placcaeten  op  t  flwck  vafi  Religie  ge- 
inaeckt  ende  in  deeze  Landen  tot  vergiétinge  van 
veel  onnooftl   Chriften   bloets  lianglie  Jaaren  iti 
grooterigeüf  geëxecuteerd  gëöiödereferd  énde-vér- 
facht  zouden  wórden,  daar  uit' zeeckere  Tuniui- 
te  populair  opgedaan  waeren)  in  deeze  Landen 
niet  grooter  Heyrcracht  gezo'öden  den  Hertogè 
yan  Alva,  die  naar  zyri  ingeboeroi  wreedhcyd; 


B   Y    L    A   A    G   E     A.        xij 

feSxilteett  deur  een  zeer  rigoüreufé  Inflruftiè  faem 
y  den  Coningh  in  Spaengien  gegeven,  niettee- 
genftaende  fay  zonder  eenige  Contradiélie  in  alle 
TTiehdelickh^  in  den  name  vsfi  yoorr;  Ccmingb  by 
de  Ingefetenen  vafi  Lande  ontfangen  was,  ende 
dat '  tfyner.  aencompfle  alle.  oproerteby  de  Har- 
toginne  van  Parina,  doen  Regente,  beflecht  ende 
nedergeleyt  waren,    nochtan»  die  zelve  Landen 
tnde  dlngefeetenen  van  dieii  zoo  rouwel:  tn.de 
verradek  getraéteert  ehde  zoo  groots  aaptal  van 
Edelen  en  Onedelcn  omgebragt  heevt,  als  of  die 
Landen  by  hem  met  den  Sweeide  geconquefteerd 
cnde  gewonnen  waren  geweeft ,    zonder  acht  te 
necmen  op  eenige  Privilegiën  t  Vrybeedet,  Rcob? 
ten  ofte  Colluymen,  niet  min  noch  meer  ^an:0( 
dit  voorrc  Ltnden  die  zeli^iverbeiird  ende  voorts 
in  handen  vanden  Goningb^  vervallen  waren  >get 
«vreeft,   om;  >niette^en(hïeö:.  eenige  Cpntra^ii 
ende  Conventism  met  die  Landen  gemaekt  ende 
bezwooren,  beloften^  daer  opgedaen  abfolutdyl^ 
te  difponeeren  >  naer  ;zyn  geliefte , :  ende!  naer.dat 
hy  zynen  bitteren^  wrccden-,  bloetdorftigen  ende 
tirannigen  moet  lange  genoecb.oyer  die  partio^ 
lieret  ii^efoetenen  van  den*  Lande.gebniyktha^dei 
fulckx  dat 'hy, hem  liet  duncken  datter  langer  nis* 
mantin  jdeeze  Landen  was-,  die.zyn  bevel  ofte 
wille  zGEide  durven  wederfpieekèiï  of  tegen  zyn, 
heeft  de  .voorf:  Landen  ende*  jonder  d'ftlve  :diê 
Staten  vafi  Lande  van  Utrecht  voorgelcyt  die  pe« 
titie  vaniden.hondercften,.:XXn  endeXn  penningh; 
ende  alfoo  t  zelve  voor  deo'Lraiide  van  Utrecht 
als  ook  voor  die  andere  Landen  waseeaongeboox- 
de  zaacke.,  :die  verftaen  worde  te  ftrecken  tot  uy* 
terlicke  ruïne  van  de  Nederlanden,  verdry vinge 
van  alle  Negotiatie^  Coopmaufchap ,  Mani&Auu-! 
fe ,  Neeringe  rende  Welvaard ',  duer  deeze^  *  Lon- 
den gaiifcheh  op  fiaeny  ende  die- Gemeente  der 
l^lver  by  moet  leven :  wasden  voorfi  Hartoghe 
die  VQorf:  petitie  zoo  wd  van  den  Ce  XX«  als 
Xe  pérfi:  'by   de  Staeten  van  Utrecht  afgeflagen 
by  die  van  dcGeeftelycheidreprefcnteercnded'ecr» 
fte  StHet  vaa.Yoqrf:  Land<$ ,  die  hem  renionftreer^ 
H  4  den 


e 

dm  dat  tt  zalkt  petitie  w«t  (farydende  jeegens  d}^ 
PMifelyke  Bulle,  die  incn  tot  Rootnen  leest  opteq 
witten  Dofiredag  in  Cans  Dm.  jetfiens  t  Qooci^ 
Uua  van  Trtmn;  <lat  den  voorft  Mertoge  he»» 
Inyden  boren  alle  nscht  ende  reedenen  ^ate  inlree^ 
te  Poimen  flreidcei:  tot  venmnderingrran  haare 
Priv|le{|ieii^ '  goeden  énde  gereditighoBden »   b^ 
dwongen  hadden  aanteneemeii  eode  obedieer«ea« 
ende  oock  jegene  d^andere  befcfaitvane  Aiureiicke 
Rechten  vm  alle  de  welcke  hy  f  rofeflie  maektt 
Mn  Voorftander  te  ?reeaen.    Ëdoeh  op  dat  by 
fieen  reedenen  hebben  aoiide  hem  over  die  wöofh 
taanden  tt  bedae^ien ,  hadden  zy  ia  pteeci»  van 
de  vooif:  ^rieptftitien  eene  meerdere  Sonune  van 
Penningen  gepitfenteerd^  dan  zy  oit  te  voren.de 
kevc  Mat.  ofte  Comiig  van  Spaenden  gege^een 
haddMi )  miaér  den  vc^orT:  Hertoge  daer  mede  niet 
geiongiö:  ende  verftaende  dat  zyn  b^eeren  waa 
gebieden^  ende  dat  Hy  alfulcx  niet  wüde  gewQT^ 
|<rd  Ikebben,  beeft  terfiond  naer  die  voorfc  wey* 
Keringt  bomen  die  3tadc  Utrecfat  gefdiikt  dea 
V^enMen  Spatnfche  Soldaten,   aife  die  geheeie 
T4rth  van  Lombardyeo^  die  aldaer  gelecgco  faeb* 
ben ,  eob  tint  thien,  acht  ata  zes  Vaendden.oa« 
geveeri:  den  tyd  van  twee  Jaeien,  levende  meeft 
al  op  de  t>orgers  ende  ingézeetenen , .  doende  mid« 
dcl^Ptyt  oatallicfce  veel  ongehoorde,  anuytfpree^ 
tel: ,  atfgryP«ticke  ende  grouwel:  Aöien ,  lbo  van 
Moorden,  Vrouwencraohten,  Opprcifien^  £xac- 
tren,  Coacuflien  ende  ^odèregewelden,  Injiirien; 
Fortftn  ende  OverSaedsn ,  alfoo  vryeUck  ende  o»* 
geftMtfit  als  off  hen  devoorl:  Stadt  tot  een  rooff  ge- 
geven ware  gtweefli,  off  dat  iy  die  met  den  Zweer** 
den   gewonnen   hadden ,  ""zonder  dat  den  voori: 
^ertcge  0«iertegMftflefi:.cominuete  mennichiid^ 
dfge  Clacbten  by  den  vaorfi  Staeten  in  den  aaem 
van  d^lngezëtenen   dec  voorf:  Sttdt  en  Landea 
daar  oVer  gedaeu  ende  d*Jnterje<ftie  van  de  princi- 
paelfte  Heeren  van  dcözen  Lande,  die  doen  noch 
in  eeriig  Credyt  waren)  d'voorf;  Stadt  üiiflebrvaflT 
voorf:  Soldaaten  heevt  willen  ontkften  ofte  <wer 
*e  voorft  Oyerdaden,. geweiden,  exadien ,  jco»-. 
-  .  cufli 


B    ¥    L    A    A    Q    E     A.  ||| 

irviEsn,  injuriefi  &c*  dié.zy  luyden  den  armen  In-i 
fczeetenen  vaÉ  voorf;  Stadt,  zoo  Grccftel:  aU  Wee» 
reltU  fonder  exceptie  van  Pfrfoonen ,  fcxc  of  ou* 
derdoi  dagelic^s:  aandecdcn,  ordre  te  ftclleriofte 
eenige  ftraff.daar  over  te  .will^,  dpen^  noch  oocli 
yeritaen   tot  eenjge  Compofuic  ofte  Héniïclii«e , 
ojnme  die  faecke.  te  mogben  vynden ,  j  ten  w^tq 
die  voor/;  Sxaten  abfolutpb  confenteerden  in  den 
j^,«n  XX??"  ende  Xp  pcsoningh  eirie  in  andere  Schat- 
tingen, ^ie  namaels  over  de  Landen  geftelt  zmdü 
worden»,  e&de  bpven  dien  hei^  noch  ^uden  hinii« 
iiqren  ende  bacr-  fcbult  van  tgeen^  t  Utrecht  in 
regard  van  de  Religie  gebenr^  was,   bekennen  $ 
ende  alfop  dé  vogrf:  Staten  aanmerkende  die  Conf 
fequentie  van  de  faecke  daer  toe  geenzints  en  wil^ 
den  verilaen,  heeft  hem  by  den  Procnn  GntilUt 
van  den  Bloedtraedt  doen  moveren  feeckèr  criaii^ 
ncel  Proces ,  ende  daaf  by  te  taste  gpleyt ,  dat  ^ 
Lfiyden  in  den  Jaare  LXVJ  die  van  de  Gerefw 
tneerde  .Kéiigié  by  feecker  accoordr^nethenk  niet 
dan  op  t  behagen  vafl  Hartoginne.van  Parma  doeq 
Qouvernante  gemaekt  voor  den  tyd  van  omtrent 
thien  dagen  een  Kercke  gegonft  badden  om  Ïx9tp 
Rjeligie  te  exerceeren ,  gecommitteerd  hadden  Crf* 
men  Ia/i  Maj^i'  Divina  et  Humana  en  heev^ 
mitsdien"^  zonder   henl;    te    willen    hooren    en, 
zonder  dcrfelver  Defenfie,  die  zy  gedacn  ofte! 
genoomcn   hadden,    by    zynen    Raerie    gezien 
ofte  geleefen  te.  weefen  (foo  die  in  Nedcrlandft 
taele  gefchreyen,  ende  niet,  emmers  voort  mee* 
rendeel  getranslateert  weefende ,  by  den  voorfzt 
ÏJertoge  van  Alva,  ende  die  van  zyncn  Rade  niet 
verftaen  en  worden)  die  van  de  Greestelicheyt  en* 
de  Riddcrfchap,   die  over  t  voorfchr:  Accport 
geftaen  badden,   weezende  die  t^yee  eerfte  Lidt* 
maaten  van  de  Voorfz:  Staeten  ten  eeuwigen  dae* 
pe  gepriveerd  vafi  Stemme  die  zy  hadden  gehadt 
\VL  de  Staten,  ende  verclaert  dat  fy  in  de  voorfi 
Staeten  niet  meer  fieroepen  fouden  worden:  heeft 
oock  die  van  de  Stadt  Utrecht  verctacrt  verbeurt 
te  hebben ajlehaer Privilegiën, Vjybeyd€a,Excmp- 
tien,  hoedaqilch  die  wefen  mochten  ^  mitifaders 
H  5  die 


1» 


»  Y    L    A    A   G    E     A. 


die  Goeden  ende  Innecommen  vafi  felve  Sladt  ende 
van  allcGilüen  van  dien ,  enide  die  geconfisqueerd 
ten  behoeve  van  deft  Coningh  van  'Spaengien, 
heeft  voorts  die  voorf:  Stadt  mitsgad»  dfe  Steden 
van  Ameréfoort,  Wyck  ende  Rheenen  (die  noch- 
tans by  t  voörf:  Accoordt  niet  prefent  noch  daer 
toe  geroepen  waren  geweeft^,    ende  daer  op  hy 
geen  aélie  terwerelt  en  haddé  uyt^notnen  t  refuys 
vafi:  voo^rz:  petHfe  vgifi  C««  XX^e  en.  X^'pen* 
fiingh)  gepriveert  vati  de  Stemme  ofte  "deel  dat 
2y  in  de  Staaten  vaö:  Lande  van  Utrecht  hadden; 
liteft  voorts -<rvoörf:'Procur:  Fircael  zyn  adHe 
geitferveerd  jegens  die  particulieren»  die  over  t 
voorf:  Accoopdt-^ëftaen   hadden,'  in  mcyninge 
zyndè  (tX^Jthah  de  Fergas  eerfte  Raedt  van  den 
vootf:  Hartoge  ende  Preüdent  van  de  Gamere  van 
den*Bioed6,  nftdél'hand  totNimmegen,  tegens  den 
Biffchep*  van  Münftèr,  die  voor  de  voorlT  Staeten 
een  woord  ten  -beften  fprak ,  verclaerderj)  dat  hy 
die  vafit  Geeffehtheyd ,  die  hy  Rabêuw^h  noem- 
de, die  over  t •voorf:  Accoordt  geftaan  hadden,, 
van  baar  benefkien  doen  privecren,  endê  die  we- 
rehl:  doen  onthalzen  zoude ,  alwaer  t  fchoon  dat 
zy  geappelleerd    hadden    of  wïUen  appelleeren: 
fcggefi:  Jegens  den  voorf:  Biflchop'i  wat  willen  zy 
doen  ?  gaen  zy  aen  den  Paus »  aaer  en  paffen  wy 
niet  op  ;•  gaen  zy  aen  den  Keyzer^  daer  en  vrae^eh 
ivy  niet  nae;  gaèn  zy  aèn  den  Cöningh^   dien 
hebben  wy  in  onze  handen ;   Die'  Voórft  Staèten 
uytndie  voorf?:  Sententie  wel  verftaefnde  die  riiey- 
ninge  van  den  Hartoge  tef  weezen  V  'die  Staetèu 
van   den  Lande  téCaffeèren  eridé  gccaiTeerd  te 
houden  ,    ende    geen  Staeten   off  Magiftraeten  , 
emmers  nae  d*öude'  ufantie  van  de  Steeden   en 
Landen'  gefteld,  meer  te  kennen  ofte  te  lyden, 
maar  abfoluitel:  over  hen  te  gebieden ,  ende  henl: 
zulke  Schattingen  en  Lafteh  op  te  leggen ,  als  hem 
zoude  gelieven,  fonder  hen  Confent  te  vraegcu 
ofte  te  hooren,  ende  dat  hy  met  den  gecnen,  die 
over  t  voorf:-  Accoordt  hadden  geftacn ,    t  welk 
waersnlmeefl  alle  die  beften  vafi  Ingezeetenen  van 
de  Stud  ende  platten  Landen  van  Utrecht ^  foo 

Gee- 


fc    Y    L'  A   A   GE     A, 


i«T 


OeeftelickjEedel,  als  Borgers  zoude  omfpringcH 
naar  zyn  bléètgierigen  appetyt,  ende  dat  hen 
zulks  Iftondt  te  vel^vachten  met 'Goorden,  Viiyi: 
ojFt«  Zweerde  omgebracbt  te  worden,  als  veél 
binnen  d^fclve  Stadt  omgebracht  waaren:  hebbed 
(:aerimerkende'  die  grobte  Confequentie  der  Z^er 
ken)  van  den  Vobrf:  Hertoghe  (die  voor  hen 
hadde  dóen  procedéeren ,  als  fpeciael  gedelegueérde 
van  aiyne'Majt  )  en  van  iyn  notoire,-  nulic  ende 
inique  Sententie  in  benooriicke  forme  geappeil«.  j 
AptSs 'begeerd,  *  ^nde'heh't  zelve  Appel  l^t  'fifé-Xtf  um 
fentie  van  Nbtarii  en  Getuigen  by  Req®  dóên«»») 
infinuceren  •,  'Verhoopende  dat  hy  dèn  Cdningh 
zynen  M^"  eenjch  'lléspëfSt',' Éer  off  Reviercntie 
toedragen*  en  Conftquentél:  met  die  ÏExecutie  van  - 
voorfs  Sémentie  ophouden  zoude,  fo'o  t  zelve!  js' 
een  gemeenen  Reegel,  foo  wel  van  de  Paüftlyke 
als  Keyferllcke  Rechten ,  dan  willende  de  voorf: 
Hartögé  metter  daet  bethoonen ,,  dat  hy  nochte  op 
den  Paus,  ofte  zyne  plechten,  op 'den  Keyzet 
noch  Keyzerl:  Réchten,  lipch  op  den  Coningh 
van  Spaehgien  ^hte,-  heeft  terftont  nacr  dat 
hy  d*infiiluatiè  van  de  vobrür:  Appellatie  ontvan- 
gen 'baddè,  aan  den  Hové  van  Utrecht  (die  ter  or- 
donnantie van  vdorgaehdé  Gouverneurs  geufur- 
peert  hadden ,  jegens  die  privilegiën  van  den  Lande  , 
alle. bëfchry vingen  van^taeten  te  doen )  gefchre- 
ven  dat  zy  die  Staetén  niet  meer  en  zouden  be- 
fchryven:,  noch  doen  vergaderen ;  heevt  ook  daer 
nae  die  vafi  Stadt  Utrecht  doen  beveelen,  dat  zy 
alle  haere  Charters,  Brieven,  Regifters  ende  Mu- 
iiimènten ,  die  zy. hadden  van  haer  Rechten  ende 
Privilegiën  zouden  leveren  in  handen  vafi  Prefi- 
dent  van  den  Hove  van  Utrecht,  om  aen  den 
Raedt  van  den  Troublè  gezonden ,  ende  daer  mee- 
de  gedaeh  te  worden ,  foo  hen  luyden  goeddunken 
zoude  j  ende  zoo  die  van  de  Stadt  Utrecht  hem 
daer  inne  weygerïg  maekte  feggende  dat  zy  van 
preten fe 'Sententie  zonder  die  voor 'Sententie  t^ 
kennen,  geappelleerd  hadden ,  ende  defelve  appel- 
latie ecdt^halven  niet  en  konden  te  buiten  gaen 
dat  zy  hèm  ook  met  authoriteit  van  Rechten  foo 

Key- 


u^         B    ¥   L    A  A   Q   R'    A, 

Sjeyzerlicke  als  VzuXkh  verthqoQden,  dat  aüfolke 
ppdUtie  executie  fcbort,  Jae  dat  die  gheene^die 
dapr  legens  deden»  vielen  m  Crimenitgis  Julia 
^  vi  public a^  heevt  geordonneerd  ende  lastgege*. 
vn  aen  Firanc\  de  FaldeTi^  liiewïengqt  CpUonel» 
van  voorf:  Terti$  di  Lomhardia  ende  den  Prefi- 
dent  van  Utrecht,  dat  men  alle  die  gbef^e  die  ovec 
4*  vooif?  antwoqrde  geweeft  waaren,  of  diar  toe 
Coniènr  gedragen  hs^den ,  zoude  in  Apprehenfie 
dopn  (lellen  op  den  Cafteele  yan  Vreedenburch, 
iticneqde  daer  n^eede  die  Regeerders  der  Stadt  U« 
trecht  te  compelleren  baar  appei  te  buyten  te  gaen 
£|ide  haere  Chattres  ende  pnvilegien  over  te  gee» 
yen,  dan  alzoo  die  voorfs  Regeerders  eendragtc- 
lyk  volft^ndig  bleeveu,  baar  Appel  infifteerendc , 
ende  liever  hadden  in  {[evanckenifTe  te  faen  ^  dan 
daer  af  te  wycken ,  mits  dat  zy  verllonden  by 
hein  niet  gedaen  te  weezen ,  dan  t  recht  vermocht, 
heevt  den  voorfi:  Valdez ,  fiende  de  voorf:  Stant- 
vafticheyd »  ende  by  informatie  bevonden  hebben- 
de 9  dat  de  gantfchen  Raedt  vall  S^tadt,  confiftee- 
rende  in  xl  ofte  xlj  Pe'rfoonen ,  wpfende  alle  van 
de  befte  ende  notabelfte  vafi  Stadt ,  over  die  voorfi 
Antwoorde  geweeft,  lijmers  hun  confent  daar  toe 
eedraagen  hadde  ende  dat  zoo  by  die  alle  foude  op. 
Vreedenburch  gcvanekek  gebracht  hebben,   daer 
uit  gefchaepen  waerc  jgeweefl;  een  groote  copfufie 
te  volgen,  heeft  acht  Vaehdelen  Spaengiaerden ^ 
die  doen  in  de  Stadt  waeren,  in  wapen  doen  ftel* 
len,  ende  t  Stadbuys  daer  mede  doen  befetten, 
Qin  alfoo  die  van  dé  Stadt  te  doen  bedwingen  tot 
Jeeveringe  van  voorf:   privilegiën  ^  die  t  zelve 
luiende  eïi  geen  middel  bebbende  om  t  gewelt  te 
j^efiftecren,  verklaert  Rebben. a.en  den  voorf:  Val- 
dez ,'  dat  zop  verre  by  diè  voorf:  Privilegiën ,  en- 
,de  alle  die  Chartres  van  de  Stadt  Utrecht  met  ge- 
yftlt  wilde  hebben^  dat  zy  niet  en  konden  en  zou- 
den refifteeren ,  aan  dat  zy  daar  inne  niet  en  con* 
ftn sperden,  maerby  haer  appellatie  perfi fleerden, 
fulk3  dat  hy  die  voorf;  Privilegiën  ende  alle  die 
Chartres  yan  Stadt  Utrecht  metter  daet  vian  den 
St^dbuyze  beevt  doen  verveuren  ^  ende  op  den 

huy« 


4  Y  t  A  A  a  È   ki      \i% 

h^i^  i^  Vü^ènbü^ch  brengen ,  etidë  teldi^èlre^ 
tydf  heevt  ttóg  veele  Pttlatcti  ende  Edelen ,  die 
•ver  t  voötfi  AtcóCffét  fecffaéö  ïraddten  partibtafe» 
ïhlt  doen  drtygèn,  dat  *iy  henli  isoüdc  doch  Vai^ 
^ti  ende  e^UKtren  van  Cr/iKre^  Létfk  Maj^  ende 
Rehé/iie^  ten  waalre  zy  hen  cènifortneerden  met 
die  willè  ende  begeerte  tdn  den  voorft  Hertoge^ 
tot  welken  einde  hy  zynt  Gedepdot  Uttefcht  gt^ 
fchikt,  ook  xüj  blancken  met  zyn  handt  getcy-* 
kent  gegeven  hadde  om  daer  in  alfulke  rigbreufe 
Commiine  zoo  van  applthenfie  als  andei-e  te  fchryv* 
ven,  gelyk  hy  zonde  vinden  dierilyk  tot  desvoorft 
Hartoge  intentie ;  Eüde  ziende  den  voorf:  Harto* 
gé  dat  ^t  ali  niet  en  proffiteerde,  ende  dat  hy 
daar  meede  töt  zyiïie  meyninge  niet  én  kondm 

feraeckeii ,  hadde  vöorgenoómen  den  voorf:  I^, 
:Xb  ende  X<(  penn:  metteir  daed  te  eiecuteeren, 
ende  den  gheêne,  dié  daer  tegtns  geweest  waeren  p 
ofte  zouden  willen  Weezen, te  doen  depefcheeren , 
ofte  ombrengen,  geiyk  hy  metter  daet  dok  gedaen 
zoude  hebben  (gelyk  die  van  Utrecht  door  eenige 
vaft  nieuwe  Bisfchoppen  liier  van  geaduerteerd 
Worden)  tenwaare  dat  den  Brielle  ingeiiomen  had« 
de  geworden ,  waar  door  hy  genooddruckt  is  ge- 
wéefl:  zyn  boos  voomeemen  te  laeten^  ende  de 
Stadt  Utrecht  van  Spaenfche  Soldaeten  te  ontlast 
ten,  ende  d*  ftlve  op  Hollandt  te  fchikken,  waer 
dobr  de  voorf:  l^tadt  door  Godts  genaeden  won- 
derlicken  verlost  is  geweeft,  niet  alleen  van  de 
voorft Soldaeten,  executie  van  denCftw  XX»  ende 
X»  penn: ,  cnrde  t  gunt  hen  daer  over  ende  ver- 
mits het  geftadich  rcfuys  te  verwachten  llont  vaü 
degi^iöfchap  vaö  Voorf:  Hertpghe,  maeroock  van 
haer  totaele  mine ,  fob  defelve  Spaengiaerden  onder 
lig  geflooten  hadden  l^als  by  Confeflie  van  ver- 
fcneide  geblêecken  is)  op  ten  witten  Donredach 
s*avonts ,  als  zy  des  morgens  deur'  t  voorf:  Innemen 
'van  den  Briele  hadden  moeten  vertrecken ,  onder 
haer  hypocritifche  penitentie  ofte  Geeflelinge  dé 
voorf:  Stad  Utrecht  (daar  zy  twee  Jaeren  in  grootei? 
weelden  onderhouden/,  ende  met  alle  beleeftheyd 
getra^erd  waren  geweeft^  alfoo  dat  by  Calculatie 

bc-ï 


tM$        .  $   Y   L   A  A   G   B    4^ 

lieyoxidea  wordeVdat  :2;y:dieS^adt  en  Inggu^teneii 
van  Utrecht  over  driemaal  Hqndert  Üuyf^nt  Cul- 
dêns  gecod  hadd^o)  te 'TaocageeKni  pionderen  ^^ 
end^  berooven,  onder  deïell  dat  zy  m..iangbe  van 
haer  Soldye  niet  betaeld  waeren  ge  weeft»  endiat 
vermits  zy  tnercktea  dat  die  Stadt,  Steden  ende' 
Landen  vaó  Utrecht  waren  in  disgratia  ofte  ongë* 
^ede  van  den  vporfdireyen  Hartogheyende  dat 
zy  alfulcx  geen  zoo  ïedicke  grouwel:' ofte  abomw 
nable  feiten  kottdendoen  ofte  aenricüten,  die  be^ 
by  den  voorn.  Hartoghe  qualick  afgehomed  weiv 
den;  doch  hoewel  haeren  aanidach, van  Stad  té 

Elonderen»    driemaal    gefailleerd  wi^s,    fbo  eni 
ebben  zy  niet  gêlaaten.geduirende  d'Ci^lQge  op 
HoUantt    ettde  merckel;  t  beleg  yah  Haarlem , 
die  Stadt,.  Steeden  ende  Landen  van  Utrecht  met 
entallicke  eiide  onnoodige  inlaegen  van'Ruyteren 
éndc  Soldacten  foo  zeer  tè  overvallen,  bclaften 
ende  bezwaren,  ende  bet  Lant  zóö  te  befchatten,, 
én  uit  te.eeten,  dat  het  ondragelik  was,  ende 
veele  huysluiden  ënde  ^udcre  van  .Commer  ende 
Armoede  verliepen,   veel  vcrftorven,    ende  van 
honger  in  grooter  ellende  vei'gaen  zyni'weezende 
een  faecke  die  wraek  voor  Godt  roept,  ende  t 
zelve  henl:  noch  niet. genoeg  zynde,  hebben  die 
Spaenfchc  Soldaetep  op  een  tyt,  te  weeten  den 
eerllen  dag  van  Mey  anno  f^XXuIJ  als  zy  voor 
by  die  Stadt  Utrecht  pafleeren  zoude ,.  ende  daer 
binnen  t  haeren  wille  niet  g^aeten  wordende,  die 
vier  Voorfteeden  vaü  dcfelve  Stad  in  brand  ge- 
fteeken ,  met  meyninge  die  jgeheel  af  te  branden  < 
foo  verre  hen  t'weer  énde. -windt  niet'gefaillepct 
en  hadde :  hadde  nóch  den  .voorf:  Hertoghe ,  riiet 
wetende  ,wat  lefet  hy  die  voprf:  StaÖt.Ütrecht  aen 
doen  zoude,  voórgenoomenl  vier  vafi  vyffCanoni 
fyèn.  ofte   CaptïJ    binnen  Utrecht .  refideerende* 
ende  die  over  veel  hóndèrt'Jaefen  by  Èeyzers '  en 
Coninghen  daar  gefundeert  en  zeedert  altyds  ge- 
refideert  hadden ,  té  transfefeeren  van  Utrecht'  op 
andere  plaetzen ,    daer  die    nieuwe  Bisdommeü 
opgerecht  waeren,   alfe  tot  Remundt ,. Leuwacr- 
den ,  Groeningen  ende  .  clcjers  ,  t  wel<;k  by  ;ook 


^   Y.L   A   AG    Er.    A;        tsti 

i^sr^Atelick  geffeAueerd^  zoude  hebben ,  ten 
bedde 'gedaen.  dit  Oorloge  on  Hoüendf ,  ende  dac 
hy  vaa'den  Cooingh  wed^r  in  Spaengien  gefóepen 
nifare  gewe^,  endeidea-grooteatCommaodeur  in 
ayn  plaetze  gezonden:»  By  tyde  van  Wekken  de 
voorlz:  Stadt  ehdeXandên  van  Utrecht  niet  bétef 
dan  by  den  Hartoghe.  van  Ax^^a  getraéleert  zyn 

Seweeft;  Jae  zulcx  gok  dat  de  vqoïJz:  Spaengiaer- 
en  hem  metter  daet  hebben  deryen  onderftaen  in 
den  Jaere  LXXinj  den  XlXe  Nbveröber  die  Stadt 
Utrecht  onder  t  Cafteel,  daar.zy  intelligentie  6^ 
hadden,  tlbcb  ?iet  zoo  groot  als  zy  meynden, 
'met  léeren  te  beclimmen,'.nieynende  defeive  gè^ 
ireldeh  te  overvallen ,  faccag^ren.ên^e  te  plun<i 
deren,  end^  den  Borgers  naer  haferen  appetyc  te 
traAeeren ,  als  zv  gedaen  zouden  hebben ,  ten 
v^aere  hem  zulcx  deur  dielBorgeren ,  ende  eenige 
die  op  t  Cafteel  waeren,  beleth  waerfc  géweeft, 
fulcx  dat  die  van  de  Stad  Utrecht  hen  niet  anders 
jeegeii3  de  Spaengiaerden  hebben  moeten  weeren 
cnde  wachten,  dan  of  zy  haer  vyanden  waren 

Seweeft,  hoewel  fy  hen  doen  iiqg  geheten  tot 
efenfievaü:  Landen  gecommen  te  zyn  ,In  fummï 
en  hebben  4enHertoge  van  Alva  ende  den  erootea 
Commandeur  niet  opgehouden  vali  Stadt, Steeckii 
cnde  Landen  van  Utrecht,  zqq  doot'dlè  Spaeilfèhe, 
als  andere  anerban4e  natie  van  Soldaeten  alzoo  te 
travai^eeren,  verdrucken,  befchatten,  berooven, 
op  ende  uit  te  eeten ,  tot  dat  die  platte  Landen 
i^icer  dan  voor  d'ccp  hel vt  verdorven ,  verióbpen 
ende  gedepeupleert  waeteri ,.  en  d  logezeetenen  vaS 
Steeden  langer  geen  middel  hadden ,  hen  zelvenr 
of  de  Solda^n  te  onderhouden ;  Alle  twelke  did 
voorf:  Staetcn  van  Utrecht  alfoo  patientel:  gelee- 
den hebben ,  tot  dat  die  voorf:  Spaengiaerden  in 
gelyke  maniere  aangetast;  hebben  dié  van  Braband 
ende  Vlaèndereh,  e^de  êénige  Steeden,  aldaer  ge- 
occupeert  hebbende,  hen  fulks  oók  v^antlyk  Je^ 
gens  d  zelve  verthodnende « die  pacificatie  vanGent^ 
ende  die  Gnaél:  Unie  tuflchen  alle  die  Nederland^i 
fche  Provintien  beflootcn  worden^  om  hen  Ge- 
fiiemenderhant^vaft  Spaenfche  Tyrannle  te  verloSeti 


cnde  !n  Mere  Ohde  vryhtk  éndc  Witriseft  ftelltöi 
haer Rechten,  Privilc^ith endc Vryhcyden  tebant- 
hoüden ,  én  byfondct  om  hcü  ielven ,  hun  WyvM 
ca  Kinderen  té  bevryen  vtn  Infamie  ehde  overda- 
dige inlnrietif  ^  zf  dmlicx  vafi  Spaeneiaerdea 
nioltenlyden ,  wact  mecde  «tieStteten  vin  Utrecht, 
hen  des  tè  vUctlgêr  gcVpccht  hebben ,  dat  zy  Luiden 
flcduyiendê  dèn  ty;d  dat  rf  in  deefer. manieren  by 
den  Hertqge  vaö  AlVa  ende  grooten  Commandeur 
ènde  die  Spaenfchè  Soldaateü  getraceerd  worden, 
vermits  benl:  géperTuadeert  wordeü,,.dai  deri 
voorf2:  Hartogeende'Commandeut  dit  aflesgèdaen 
hadden  buiten  wil  •  wteten  off  adveu  vrf  Coningh 
van  Spaengieü,  wiens  gerechtidieyd,  goedcrtié-' 
tentheyd  énde  göetbeyt  tot  zyn  bnderfaeten  henfó 
xecrboochl:ge][)refen  werdc,  zeeckere  haèflüyder 
Gedept  i9  Spaengieh  gefondén  hadden,  foo  omf 
haerluydcr'geinterpofeerde  appellatie  te  vcfvolgen, 
iïs  om  zyne  Ma^  te  kennen  te  geven  hoe  óngod- 
del: )  önmenrchel: ,  ongenade!:  cade  tyrannel? 
fv  vafi  voorfzi  Hartoge  van  Alva,  grooten  Com- 
mandeur ende  Spaènrche  Soldaten  boven  alle 
Recht,  reeden  efi  menrchcHcheyt  gctfafteeft  wor- 
den, ende  fulcx  te  verfoeken,  dat  fy  in  Appeï 
ontvangen  cft  vafi  voorfzi  Soldacten  ontlaft,  ende 
voorts    aen  watt  ftvorabeiitkef   efi    gfatieufel: 

Setrafteerd  zoudeö  moógen  worden,  welverftaefis 
at  zy  ingevalle  van  noot  ,^  tè  vredcn  waren 
Soldaten  te  ontvangen  ;  maar  heeft  den  voorfe 
Coningh  ïbo  veel  het  appel  aengaat,-  naer  lange 
SoJlicitatie,  tot  der  Staeten  ieer  grobte  Coft^ri 
gedaen,  vèrclacrt  gehadt,  djrt  daer  geen  provifie 
van  appel. en  viele,  inaaf  dit  die  Staaten  henl^ 
zouden  a^dreffcercö,  ende  haer  Req^  pfefcntee- 
icn  aan  den  Hertoge  van  Alya ,  ende  vafi  zelven 
verfotcken  fulcke  provifie,  als  fy  te raeden vindea 
zouden,  die  hen  daer  van  ijoüde  voorfien  foo* 
hy  in  Recht,  reedenen  ende  equiteit  foude  bevm-' 
den  te  behooren :  ende  hoewel  fulcx  buyten  alle 
Recht  en  reedenen  gedaen  worde,  foo  hebbeö 
pocbtans  de  Staten  ,.ziende  dat  zyl:  anders  niet  ett 
ioltcn  verwerven  ^  fyne  Ma^^  m  t  lange  fonèét 


%    Y   t    A   k   t    t.    A.  '       iW 


lèênige  iliifièuiatie  rem6n(lreeiden'vëi:Icfièydeh 

denen,  waatóHarae  fy  vaö  voorfz:  Hartogè  vani 

Alvi,    noch  vaa  die  vati   zyn^h  Raedcn  gèèii 

Hecht  noch  Juftitie  èli Verwachten,  als  déwelcke 

overmits  t  irefüys  vaia  Verfcb:  C^   XX»  cii  X»- 

penfi:   die  geintetpofeérde^ppelliitie  en  dat'2y 

-Verfcbeyde  and^e  Chri^bten  oVer  hèixi  aèn.  zync 

l^aV  gedien  btfttdeh,  foo  ieer  op  hènldyden  ver- 

grampt  vjü^ttn »  dat  i^  iliec  èiiiêaren  tegefeedi^ 

énde  doch  andetfints  gewoöniipk  waiérenallé  die! 

Wefdt  etigélt  te  doen,-  chdé  geen  acht  té  hccmeö 

op  Recht 4  reedenen,  hóéh'^e^Uittyt,.  (nlci  dat 

zy  andertnaèl  vtö  €öningh  vèrJTócht  hébben;  dat 

hy  bênl:  ^tiUde  wilieh  gunnen  provifie  van  Reyyfié 

tn  iprojiofitie  Van  eirfeür  ende  d'Inftruaie   vaff 

faecké  Comtmtteéreh  die  vafl  Secréreb  eü;  ^rooteji 

Raede  gèralnèndeirhindt  ofte  eeta  vab  fae^  ^P^^j 

èndè  dè  dccifie  d*felver  Raden  J  daer  by  gevoecht 

ter  eoftfen  tafe  iroorfl  Staten  Van  Utrecht  allé  a,i^ 

prefidènten  van  günfch  Nkderlahdt,  én.  Tulci  èeM 

Raedt,  diè  nièmant  jae  niét  dèti-  Conin^b  zèlfis,; 

met  redenen  mocht  rëfureeren  oiF  ful^ke  andere. 

als  Zynè  Maft  believen  zoude  t  om  welke  proVifiè. 

van  rcvifié  diè  nkmandeti  n^ier  reèhten  gew^gbrt 

tsach  wördeil^   te  Öbtinéren,  deir  Süpphn  CoÉhJ^ 

3ni(rrif  vier  laten  aien  de)i  ündèren  cbmibüele  SdS^ 

fcitatie  in  SpacDgien  gèdacfi  heeft ,  *  fon^èr  'daé  Ti^ 

\et\^eé 'heeft  coiinèn  verwerven ,  ander^^. d{ih  dkt 

nein  d'èentiiaalé  gefegbt  wórde  door  den  PrèAdèht 

tn  den  Sct^  vaii  Conidgh;  dat  diè  faéèke  diè  Vat^ 

Mecbelen  gecommitteert  w^s,   d^nd^r  rcyfct  SM 

den  Coningh  felffs  kênnifle  vag  faèCkè  genodmén  j; 

èfi  daeir  innë  lèeckes  fel^tehtie  gèconcipietfc  htör 

de  tot  voordele  vafi  Stateb»  ^Is  t  geftyt  en  owft 

iUin  den  Prefident  yigh'ö  gefcbrevèn  worde;  fötl* 

4ier  nochtans    dit   dèn   voorfz: .  CoMmiÖaris  «jiè 

voorft  Sententie  inoèhte  Cen  ofte  hoorton  WWéto; 

%oéwel  hy  gröote  ihftantiè  daèromihe  deedé,  Öan 

^i\  Jaer  ofte  inecr  daer  mede  ópgehoiidt  n  iyride 

-«irert  gefeyt  dat  den  Coningh  weder  een  ai^dér  fert* 

t«ntic  gècóncipiccrt  hadde,' fondër  hem  nnc^rtio^ 

üie .  te  communiceren ,  fiiléx  dat  dèn  ,VoQr{t.  (*ol 

-  l  ilDgtf 


B   y'  ï.  A  A  0  »     A. 

te  veraodert  heat  gehadt,  Baor  dat  dic^iec-^ 
in  ^e^^e  Laod^  wel  off  qji^gliclj:;  n;?^  zj^qm 
ïwé  giqgeiu  g^4?  Coo  y^e|  4|e:  ontlaftU^c  :vaif 
Soldaten  aei^giMh»  ende  4at  over  hgef  es;aé);ieQ  , 
C2)ncu(fien  #  fordea  efi  ordre  ge(1;ekQfte  ftrajfc  g^fl^n 
ibpcHtc  \tiov4^j^%  ?k^^^t  dat  zy  .d'ayjsr^aa&Hlv^^ 
Sp.4eqgii(et^n  in  fuif  kor  voegea.r/ii^n(b!eer4en  ^ 
m^  wettige  pifcoDdCQ»  ofte  iixforigmm  t»ethóQ9-' 
4wï  julc^^te  zyn,  daj  eeja  lleqne  haj^^  jae  d» 
m^cuen  Turck  eiylè  Tyj^^n,  hem  óait  over  20ude 
bf^ben qoeten^benofo.:  dat  i(y po]|,ftré(^ceerid 
I9Ó  verre  Zynp^  Mz^  y^vRoxït  dat;iyrj^geD3dierfea- 
tep.t$s^  ^{i  Hartoga  vaa  Alva  in  Juftiüe..metjelK>oit 
noifti  bntfaagea  behoorden  té  wordeq ,  ^t  zy  b^ey4 
^^en  van  Zyne  ^M  ru]Qke  Cortn&it  te  ontvangen  ^ 
aU  fyne  Ma<  zoude  bevinden  dat  zy  :v:^<;4iept  haddenl 
dan,baedsQ  alleen]:  qet  aller  ootpi9et|<lii(.2yQe;Ma;i^ 
hf^.  nie^  en  zpwl^  laaten  (Irafièii  .by  dsn  veiorfi 
l^oge. off  Soldaten, die  niet  tnzfKht^n  dai\j^e9 
over  die  van'Utr^hï  te  wreecken^  .verraits  dj» 
ck^bten^  die  zy  oYerhenl:  aen  .Zyne.Ma^  gedaea 
Im^d^n,  dat'zy  ook  hier  by  reippi;F(ireerden  wat 
jppoter  confe^u^^nfie  en  kwaed^  Ë^empQJen .  zou* 
4e  weefen  voor  alle  d^Ingezeetenen  yan.Nederi^ 
Ufl^ftn.^cii  ook  voor  Zyne  Ma*  ^6  die  .goede, On»- 
dórfaeten,  om  dat  ay  haer  over  t, onrecht,  ben 
feST)  ,4c  Gouverneur  gedaen,  aan  Zyne,  Majt  bê*' 
fi^cbt  hadden,  denfelven,  daer  over  fy  geclaecb? 
hadden,  tot  een  ftraffe  by  Zyne  Ma*  overgeleèi» 
v^rt^  ofte  ip  handen  geketen  zouden  woiden, 
foo  alleen  d9er.4eur  geen  On4errate!ï  meer  aeii 
Zyne  Ma*  fouden  derven  dabben»  roaer  ooikdeg 
Gouverneur  een  'voet  gegeven  worden  om  naer 
haerh  appetyte.  over  die  arm^  On4ardQenen  vaa 
2yne  Ma*  te  tirannifeer^n  ende  t  t^andt  naer  beU«> 
ren  appetyte  regieren,  foo  en  hebben  zy  nochtans 
niet  anders  connen  obtineeren,  dan  dat  Zyqp 
J^at  twee  brieven  in  haer  faveur  aan  den  Hartogp 
van  Alya  gcfchreeveu  heevt,  d'eenevïan  Xn^ep- 
tenah  LXXJ  en  d'andere  van  XÖU*  February 
LXXJJ,  fey  dewelke  Zyne  Ma*  QYWaftyndcii  4v 

Stae« 


B    Y,  L    A   A    G    E     A.  i^ 

fitadtén  Re<^  ende  die  informaBs  op  de  exceffen 
van.  Sp^engiaerden  gehomen,  (twelck  w^s  om 
éen  iiiartoge  van  Alvz  ende  die  Spaengiaerdea 
meer  tcgens  benl:  te  verbitteren  )  fchreeff  i|i  ef- 
fedte»  dat  liem  een  aangenaeoic  faecke  swde  wtitr 
«en,  dït  ^ie  Sttdt  van  Utrecht  by  den  voorf: 
tiartoge  vaa  t  Gtiarnlfoen  omted  zoude  word» 
ende  blyven*  ten  w«ere  de  noot  andeis  vereyfcb*- 
te;  bevelende  deu  voorf:  Hartoge  ordre  te  ftel- 
}en  ^  daf  die  goeden  gemainéleneerd  ende  die  Quar 
den  geftraft  nocbtea  worden. :  Dan  den  voorfa; 
j^rtoge  willende  toonen»  of  dat  alle  t  ^eene  hy 
deedè  des ,  ConiÉghs  wil^e  was ,  of :dat  hy  op  des 
Conittghs.beveeka  niet  en  acbte,  heevt  in  plaats 
vafi  'Stade:  Utrecht  j  volgeü  s  Coninphs  begeerte 
van  Guarnifoenen  >  te  verlichten »  deielve  in  No- 
vembri  XV^bXXJ,  fonder  nootfaecke  wederom 
met  die  S^engiaerden  9  die  daef plegen  hadden  ^ 
eiide  ten  aencomfte  van  voorfcbt  brieven  Jn  Hol- 
knt  wareO'9  tnde  daar  toe  nog  twee  Vaendelm 
vit  den  Briek  gecomen,  weder  bdafl:  fulcx  da^ 
die  voorË  :Staten  uit  alie  deefe  en  veel  meer  alide^ 
re  oDtallické  aélen  te  tengh  te  verhaelen »  fpocfred 
'tn  ondervindende  dat  alle  t  geene  by  den  .voor(: 
ïlartoghe  van  itlva  in  deeze  Labden.gedaan  Vig$.^ 
t  werck  ende  wille  waa  van  Coningh  felver ,  endt 
tt^t  zy  alfulcx  van  fel  ven  Cctningh  noch  Rechte 
«kochte  Jnftitie  noch  redeUchS  noch  gratie,  noA 
fenade  nochte  eenige  verlicb^nge  .en  hadden  te 
verwachten  1  hacriüydön  Commif «*  naar  dat  hy 
meer  dan  vyff  jaeren  in  Spaengien  geweeft  waa, 
•wcderrocpon  ende  belafi:  hebben  weder  t  huys  te 
'CoiDnsen.y  t  waere  ^hy  fentemie  hadde  ofte  «een: 
t  wdck  desd  Coningh  door  rapport  van  Prefidenc 
JScfpero  vemoomen  hebben  ende  wel  merckende 
4at  het  'ceo*  fiwefc»  van  grootier  Confeqöentie we^ 
fen  zonde/,  slat,  by  in  zoo  notoire: f echtveerdige 
jbecke  die  Staten^  yam  Utrecht  gewêygert  hadde 
provifiÊ.Van  Jüftifcie^  die  men  htnh  jae  den  min- 
4i»  beddaékrimair  ge«ne  rechten,  nocb  r^nên  eti . 
:c0U]de  w!ty^cen,.den  yovrii  Comitiitt  voor  ^yn 
.vcrtnck  ikHen.>1l;)fHalfefen  h^^vt,  üt^tt^^^xi^ 
1  ft  ceer« 


t3ft        B    Y   L    A    A    G    £•    A. 

ceerde  Sententie  die,  hoewel  óbfchuirel: ,  fcheeil 
te  wefen  tot  voordcele  vali  Staten  voorfz: ,  doch 
alfoo  dat  d*eere  vafi  Hartoge  daer  inne  bewaart 
was,  meer  dan  vaö  Staaten,  zonder  dat  men 
den  Commifg  daar  van  Copie  beeft  willen  geven  s 
doende  den  Coningh  zeggen  dat  D$n  Janvrnm 
Oostenrjk  cortélick  in  de  Nederhnden  zoude  com* 
men  ende  die  van  Utrecht  meti^  voorf:  Sententie 
gratificeeren ,  om  alfoo  haer  herten  t  heniewaerds 
te  trecken;  dan  de  voori:  Don  Jean  in  t  Land  ge« 
coroen  ende  tot  Luxemborch  gearriveerd  z^ndè 
den  IIIJ»  Novemb:  LXXVJ  hebben  dieSpaen^r» 
den  ,  die  on  t  Cafteel  van  Utrecht  in  Cruanulbeia 
lagen,  zonder  vdfi  Borgeren  ofte  logezeetenen  van 
de  Stad  geirriteert  ofte  anders  dan  als  vrienden  ge* 
traftecrt  te  zyn,  op  ten  XX»  Xb'  uit  den  Ctóeele 
gevallen,  ende  tot  den  Borger  ingefdiooten,  heb» 
ben  oock  ettelicke  Burgeren  doot  gefineeten  en 
ten  zelven  daghe  ooik  met  groff  gefcfaut  van  Ca* 
fteele  tot  die  van  der  Stad  innegefcboocen ,  oock 
den  XXjn  en  XXIIJ»  Decembz  des  avonts  val>  Ca* 
fteele  in  de  Stadt  gevallen,  ende  etlicke  huyzen 
in  html  gefteecken ;  in  der  vougen  dat  die  voorlT 
Staten  genooddrukt  zyn  geweeft  die  wapepen  tot 
baerte  nootlicke  defenfie  jegens  dte  voorf:  Spaen* 
giaerden,  aen  te  nemen, eft bet  Cafteel  te  becrach* 
tigen  met  groot  verl:  van  beuren  Borgereo  en  On- 
derfaten ,  die  daer  over  doot  gebleeven ,  en  aea 
baerhuyfen  grondelik  bedorven  zyn  geworden  &c. 
Ende  als  naer  eenige  fimulate  bandelinge  van 
yoorrch.  Don  Jean  tusfchen  hem  ende  die  gfiaele 
Staeten  het  perpetueel  EdiA  beflooten  was,  en* 
de  heev  niet  afleen  die  voorf:  gefabriceerde  Sen- 
tentie niet  geleeverd ,  noch  die  vafi  Hartoge  van 
Alva  gecafTeert ,  maer  hadde  gemeynt  die  Stadt 
Utrecht  door  middel  van  drieVaendeleil  SolcÈiten, 
die  daer  binnen ,  ende  zes  die  in  de  VocMJleeden 
laagen,  ende  daer  meede  hy  intelligentie  hadde, 
in  zyn  gewelt  te  brengen»,  ende  hèt  Cafteel  j  dat 
doen  in  de  Borger  handen  was,  hen  af  te  neemen^ 
om  alfoo  defelve  Stadt  met  gefhtdige  Guamifóenen 
befett  te  hottden,  daer^van  een  Roofihefttennoe. 
-  .  ken 


/ 


B   Y   I.    A   A   G   E.    A.         153 

licii,  en  die  tan  HollsiQt  daer  deur  te  becryien. 
Dan  4zoo  Godt  almachtig  door  zyne  zonderling; 
Genaede  den  aenflach»  by  dé  voorlz:  Soldaeten 
foo  b\iyten  als  binnen  Utrecht  leggende  gemaekte 
om  die  Stadt  te  ocqupecren ,  ende  den  Borger  te 
overweldigen ;  in  fulcker  voegen  genoech  miracu- 
leufel;  dirigeerde»  dat  die  Sorgers  den  Soldaten 
meefter  gewordeif,  en  d'  zelve  Tonder  zweerde  te 
trccken  terpoorten  uytgeleyt  hebben  gehadt  en^ 
4c  heur  alfoo  van  eeuwige  Slavernyc  deur  Gods 
gratie  bevrydt;  heeft  Don  Jean  t  zelve  vernomen 
hebbefi,  om  met  praftycke  te  wege  te  brengen» 
dat  hy  met gewelt gefailleert  hadde  te  doen,  opent- 
lick  verclaert  en  doen  uytgeven ,  dat  hy  met  myn 
Heere  den  Prince  van  Orangien  wilde  mondelingh 
Ipreeken,  en  ten  dien  eynde  binnen  de  Stadt  U- 
trecht  commen  gelyk  hy  t  zelve  die  van  Utrecht 
ontbooden  heeft ,  all  op  hoope  dat  hy  in  de  Stadt 
wecfendc ,  d'  zelve  fnachtig  geworden  foude  heb- 
ben» dan  foo  hem  gefeyt  worde,  dat  hy  hem  wel 
verfeeckert  mochte  houden,    dat  die  vati  Stadt 
Utrecht  hem  met  meer  Volcks  niet  inlaetc^  eti 
zouden,  dan  zy  machtig  zouden  weezen»  heeft 
zyn  propooft  van  tUtreqht  ^e  comen  gelaaten  ,.en: 
liet  Cafteel  van  Namen  geoccupeerd,  ende  van 
daer  die  Gna^c  Nederlanden  een  nieuwen  Oorlogh 
gemaekt»  die  noch  is  duyrende,    Mit^  t  welcke. 
een  ygelicl^  wel  can  vertt^an ,  wat  fentei^ti^  ge- 
weeft  zoude  hebben ,  die  Don  Jean  ten  voojdcele 
yan  Stieten  van  Utrecht  naer  zoo  langwylich  ver-t 
volg  mede  gebracht  zoude  hebben.  ]&nd^  zoo  uyt 
:^llc  t  geen^  voprfz:  is ,  clwri:  genoech  blyckt  dat 
den  Coningh  van  Spaengien  die  Stadt  $tecden,  en- 
dè  Lalden  van  Utrcght  geen  v(in  alle  ct(e  princi-r 
paelftê  poinften ,  yoorwaerdoi  ofte  conditien ,  daer 
op  die  Keyzerl:  Ma«^  voor ,  en  by  naer  by  die 
voorf:  Staet^n  was  aangenoomen,'  ende  die  by 
henluyden  b^looift,  end^  by  ecde  Iblcmnelyk  be- 
zwooren  waeren »  gehouden  heeyt ,  maer  d*  fclve 
opfcttelik  ende  met  voorraadt  in  verrdieyden  ma-« 
meren  en  met  diverfche  aften  verbrooken »  ende 
direftel:  daer  tegens  gedaen  heeft ,  ende  dat  ^U 
lf\ilq^  die  voorf:  Staden»  noch  dUngez^et^nen  vaiV 
I  J  ï<an% 


ï3» 


B    Y  1    AA    GE    A; 


Lande  van  Ütrêchr,  niet  voorder  gÊhor^cn  fyn  iü 
den  cedt  die  zy  den  vooff:  Coi;iingh  gedaen  heb^ 
ben,  noch  in  verbinpenlflTc  daer  mede  ^  hem  ver* 
pticht  mogen  zyri  geweest ,  maer  dat  fy  metter 
daet  daer  van  geabfolVèart  efl  ontQaegen  zyn ,  ge- 
lyk  zy  hem  daer  van  oock  over  langhe  ontflagen 
hebben  gehouden,  fulcx  ook  dat  zy  metter  daet 
mogen  procedceren  tot  aenneeminge  van  een  ander 
Heer ,  ofte  Prince :  Want  behalvén  dat  den  Co* 
ningh  van  voorf:  heerfchappye  en  gercchticht  die 
hy  over  den  Lande  van  Utrecht  gehadt  heevt, 
vervallen  is ,  vermits  hy  t  Contraft  met  henl:  ge-» 
maeckt,  t  welck  réciproque  is,  hem  zoo  well 
verbont  aen  d*ceö,  als  d* Ingezeetenen  van. den 
Lande  van  Utrecht  aen  d'andere  zyde ,  en  by  d'een 
gebrooken  wcezende  d'  ander  niet  fchuldig  is  te 
obferveeren ,  niet  heeft  gehouden ,  foo  is  hae  rech* 
ten  notoir  ^  dat  als  een  Priqce  Calwaer  t  ooc!;  dat 
hy  by  fpeciael  accoordt ,  ofte  Traftaet  niet  aenge- 
nomen  en  waere ,  ende  fulckc  beloften  niet  en 
badde  gedaen  als  in  defen)  fyn  onderfaeten  oppri- 
meert  en  verdruekt  (men  laet  ftaen  openbaer  por- 
loghe  aen  doet ,'  als  den  Coning  van  Spaengien  ge- 
daen heevt)  en  hen  weigert  Juftitie  te  admiiiiHree- 
reu ,  van  fyn  gerechticheyd  vervalt ;  ende  dat  den 
Onderfaeten  geooriooft  is  den  macht  hem  gegeven 
te  rcvocêren ,  ende  eénen  anderen  in  zyn  plaetzc 
aen  te  neemen.  Alle  welcke  te  meer  plaets  lieevt 
dat  den  Coningh  van  Spaengien  t  accoordt  tüucheil 
Don  Jeah  van  Ooftcnryck  en  die  Geniete  Staeten 
gemaeckt  ende  by  hem  fpecialicken  geapprobeert , 
gebroocken  ende  niet  gehouden  heeft,  dat  hy  ook 
zcedert  die  tyd  aangefocht  zynde  deur  Interceffie 
van  Kej^  nia«  en  zyne  Mat»  Gezanten  om  met 
rcdelicke'. 'middelen  met  zyne* onderfaeten  te  ver- 
dragen etide  zich  te  reconcilieeren  niet  alleen  alle 
gevoechhcke  middelen  hem,  by  de  Staeten  gepfi- 
teert  afgeflagen  heevt ,  maer  d'  felve  Communie^ 
tot  Coten  gehouden ,  onder  een  fchvnzel  van  yrce- 
demaeckinge  gebruyckt  heevt  tot  oneenïcheyt  eft. 
tvviftmaéckinge  onder  die  |reiinieenie  proviuqcn 
van  decfe'Landèn ,  altbo  daf  defclvcComraunïvaa^ 
fond^r  eetiige  vrucht  gefchcurt  is ,   oock  zonder 

ho- 


B  ir  t  A  A  ö  Ë    ö.      159 

optén  xfi  ende  xjcvij^  06i$bris  Ufikdin  y  aeH^ 
gaendis^^ei  óuerkueren  yanRennrJael  Bryeyen 
hebben^  ghenoomtn ,  ende  ouerfukx  dvoorn^  Heeren 
Colni£arifen  ernftelick  te  verfoucken^  datfyluyden 
ghelieuen  fullen ,  van  wegen  die  van  den  Froet^ 
fchappe  voorntj  fyn  Ex^^f  te  bidden^  haere  voorfz. 
Refolutié  genadèlicken  te  willen  verfiaen^  en  hen 
voor  ge-excufeert  te  houden ;  aengefien  fyluyden 
gaerne  fouden  fien^  dat  die  van  Seelant  gelycke^ 
lickenfyne  Pf  Ex^*mede  aenneemen  ende  gelycke 
RenPerjael'bryeven  'ouerleUeren /ouden ,  ackteruol'- 
gende  de  voorfz^  RefoJutien  vafi  xi*»  en  xxvij^ 
OQobris  yoor/z ;  Want  fyluyden  prefumeren  ofte 
beducht  ende  fyn  f  euen  verre  die  van  Seeland  nyet^ 
fimul  &  feinel,  fulcx  van  gehcken  en  deden ,  dat 
in  fulcke  gheuallt  merckelicke  fwaricheden ,  /«ƒ• 
fchen  dfelue  twee  Provintien  fouden  flaen  te  vet-^ 
wachten  ^^  om  dat  fyluyden  yet  Capitttf leren  moek^ 
ton^  tvmck^tai  nadeel  vén,  die  van  HoÜMudt 
naemjÊeli  rfirecXkn  foiude  fnoegian^^  d^m  niettemin 
wanneer  die  van  den  Vroetfi^iap  bh^ke^  dat 
die  van  Seelant  fyne  ?•  Ex^f'  mede  aengenoemen 
ende  gelycke  Remerfael-bryeuen  ouergeleuert 
hebben  y  dat  fyluyden  ^  als  dan^  dvoorfz.  Ca* 
pittulatie  naerder  in  communicatie  le^en 
fullen^  om  dies  aehgaende  te  doen,  fulcx  ten 
meeften  dienfien  fal  behooren.*\ 


.  >        ♦ 


NB.  't  Portret  van  STRIJK,  tè 
plaatfen  tegen  over  Bhéz.  102  in  dé 
'Byvoegftls  '     ^  ^ 


?i      .  .  .  : 


•^'1t  p  ^  A  c  t  i^.      ns 

hope  dat  4aer  cenige  Reconciliatie  zoude  mogea 
vallen  y  .princlpael:  aenfchpuw  genoomen  >  dat  deii 
Coningh  van  Spaengien  ofalancx  daer:naer  heevt 
laten  jmtiüceeren  feetker  Traftaet  vani  prefcriptie 
daer  by  die  St'aeten  éfi  Ingezeetcnen  van  den  Lan- 
de, oijdqr'dexéll  dat  zy  i  Raerluydey  nootlicke  de- 
^enfie  gébruykt  hebben  den  Raadt'  ei;ide  Advyfé 
van  myn  lieere  den  Prince  van  Orangién  eefi  vafi 
Vooniaemlte  Heeren  en  raeeft  gegoede  in  de  voorf: 
Landen,'  ende  ofF  fulcx  waere  gedaen,  niet  om  . 
h^m  zclffs  te  defendeeren,  macr  alleen  om'  denfel- 
ven  Heerè  Prince  jeegens  zyncMa«,  te  favórileerea 
èn  fupportéefcn ,  vcrclaerc  worden  rebellen  van 
zyne  Mat^  en  Vyand'en  van  de  gemeene  rulte  ^  ende 
fulcx  gepïiveert  vön  alle  goederen ,  Edeldom ,  eer 
eri  gratie  jccgenvjfoordich  ön  toecöiöniende ,  gee- 
vende  hacrl:  perfóonen  en  goederen  j  daer  men  die 
foude  tbogèn  vynden^  het  fy  binhen  fynen  Co- 
ningrykcn  en  L;|ndéii  ofte  daer  buxten ;  den  ge- 
nen die  defelve'zdud^  mogen  occupéeren  of  weten 
te  becommen ,'  boVen  dat  hy  noch  feeckere  groote 
fomme  van  penningen  geftelt  heeft  op  'c  lyff  van 
myn  Hèere  den  Prinpe  voornt, ;  Mits  t  welcke 
fyne  Ma«  genóech'  verclaert  dat  hy  d'  Ingezeeteneii 
van  dcfe  "Landen  laöger  voor  geen  Onderfactcn  ert 
wilkenheb,  mier  henluyden  ganfel:  abandonneert 
efi  verlaet ,  jae  als  vyanden  hout;  ende  alle  hoope 
v^n  Reconciliatie  wèchneemt  :  Wacrommc  ende 
om  meer  andere  reedenen  by  de  Geqagle  Staeteii 
brceder  vervath  in  fcecket  Placcaet  by  henluyderi' 
hier  op  laetcn  uytf^aen  vaii  date  den  xxvj*  July 
voorKcdén,'apno  Lxxxj,  daet  toe  men  hen  Ott|. 
corthey t  wille  gedraêcht ,  SOO  IS  T,  dat  die  voorft 
Staten  van  Utrecht  'tgeène  voorf:  ovcrgemerckt, 
ende  door  d'fen  wtierften  noot  gedrongen  zynde^ 
eendrachtel:  en  by  •  gemeen  advyfe  den  Coningh 
van  Spaengien  verclaert  hebben ,  gelyk  ^  vctclae- 
ren  by  decfen  'ip/o  Jute  vervallen  te  zyn  van  zyn 
heerfchappye^Gerechticht  eü  erflfenifle  vafi  voorf: 
Landen,  ende  voorthacn  van  gèenc  meyninge  te 
zyn,  denfdven  te  kennen ,•  in, eenige  faecken  den 
Prince  zyn  hoocheyt,  jurfsrfiftie ,  Domainen  vaft 
voorf;  Landen  raeckefi,   iyn  naem  als  Overbeer 

I  4  meer 


3^6  B    Y   L    A    A    G    E.    A. 

meer  te  gebruycken,  of  by  yemanden  toelaten  ge« 
bruyckt  te  worden;  Verclaerefi  ook  dienvolgens 
alle  Officieren,  Jufticieren,  Smalehceren,  VaTaUea 
efi  allen  anderen  Ingézeetenen  van  Lande  vani 
Ütrepht,  van  wat  conditie  ofte  qualiteit  fy  zynj^ 
voorthaen  ontflegen  van  den  eedt,  die  zy  dea 
Coningh  van  Spaengien  •  als  Heer^  vali  Lande  van 
Utrecht  geweell  hebbeg,  eenicbfmts  mogen  ge- 
dacn  hebben  ofte  in  hem  gehouden  hebben  ge- 
weeft;  Ende  gemerckt  de  Doorluchtich«  vafiEerts- 
hartogc  Mathias  het  Gouvernement  Gfiael:  van  de 
Landen  in  handen  van  Generaele  Staeten  gerefig- 
neert  heevt,  en  'tfelvc  by  hen  Luydcn  geaccep- 
tecrt  IS ,  ordonneren  ende  bevelen  alle  Officieren , 
Jufticicren  en  andere,  die  t  zelve  ecnigfints  aen-i 
gaen  ofte  raecken  mach ,  dat  zy  voortsaen  den  naem  , 
liltre ,  groote  en  cleyne  Zegelen ,  Contre  Zegelen  , 
Cachetten  van  Coningh  van  Spaengien  verlaten , 
^nde  niet  meer  gebruycken,  ^nde  in  plaetzevan 
dien  voortfaen  by  maniere  van  proylfie  gebruycken 
den  Naem  van  Staeteq  vaft  Lande  van  Utrecht, 
^nde  in  plaetze  yan  t  voorfz:  Coninghs  Zegel, 
fullfn  gelpryycKen  alfu[lcken  Zegel ,  als  die  voorfe: 
Staeten  tot  der  fiiecke  hebben  gcordonneert ,  op 
4ic  peine  yan  nulliteit  Viiii  brieven ,  befchcyden , 
qftc  dcpechen ,  die  contrarie  van  t  geene  voorf;  is  , 
gedaen  ofte  gefegelt  fullen  weezen ;  Ende  tot  be- 
ter en  feeckerdcr  voldoeninghe  van  t  geene  voorf: 
is ,  hebben  gcordonneert  en  bevolen ,  ordineren 
ende  beveclen  by  defen ,  dat  alle  des  voorf:  Co- 
niiighs  van  Spaengiens  Zegelen  in '  den  Lande  van 
Utrecht  wefende,  terftont  gebracht  zullen  worden 
in  handen  vafi  ordinaris  Gedep<ïM  van  de  voorf: 
Staeten  op  peine  van  arbitrale  corrcftie  j  Ordon-. 
necrefi  voorts  dat  voortaen  in  des  Landts  yan  U- 
trccht  munte  die  naem ,  titule  ofte  wapenen  van 
Coningh  niet  meer  gebruykt  zullen  worden ,  maer 
alfuiciev  flach  en:  formc  als  geordonneerd  zal  wor- 
den tot  een  gaude  en  filvere  penning  met  haere 
gedeelten.  Ordonneeren  efi  beyeelen  insgelycx 
den  Vicc-prefident  ende  andere  Heeren  van  den 
Ra^de  in  den  Hovc  van  Utrecht ,  mitsgaders  die 
yan  Reeckenkamer  alhier  wefende,  dat  zy  hen 
■  '    ■  *  '  • ont-l 


B    y    L   A   A    G    E.    A.  137 

ontflagen  boudan  vati.  deti  eedt,  óit  ty  den  Co* 
ningh  van  Spacngicn  refpeftivel:  naar  luydt  haer- 
luyder  Commiffien  gedaen  hebben ,  fchuldig  ende 
gehouden  zullen  wefen  in  handen  vaii  geene ,  die 
devoorf:  Staeten  hier  toe  ordonneren  Xullen,  te 
doen  cenen  nieuwen  eedt,  daer  mede  zy  de  voorf: 
Staeten  ziülen  fweeren,  getrouwicheid  jegens  den 
Coningh  van  Spaengien,  ende  allen  zynen  Aenhan«» 
gers,  naervolgeg  die  formule  daer  van  gemaeckt, 
die  hem  voorgehouden  fall  worden;  ende  zall  men 
hcnluyden  als  dan  geven  nieuwe  Commilfie  onder 
den  naem  ende  Zegel  van  de  voorf:  Staeten ,  ten 
waere  oochpiiiis  dat  yemanden  van  )ieuj:e^  voor- 
fchreve  Cooamiflie  weederfproocken,  ende  achter- 
haelt  worde  van  Contraventie  der  Privilegiën  des 
Landts  9  oiibéhoorlicke  ende  andere   diergelycke 
ftecken :  ontbiedende  daeromme  die  VJce  prefident 
eii  Raeden   in  den  voorf:  Hove  van  Utrecht^ 
Schouten  ,  Maerfcbalken  ende  andere  Julliciereu 
ende  Officieren,  die  dit  aengaen  mach,  ende  yege- 
lyck  van  henluyden  befondcre ,  dat  zy  decze  onze 
Ordonnantie  doen  condigen  over  alle  den  bedryve 
Van  'haere  Jurisdifticn ,  daar  men  gewoonlick  is 
uytroepinge  te  doen,  foo   dat  niemandt  hier  van 
ignorantie  prêtendeéren  mach,  ende  defelve Ordon- 
nantie doen  onderhouden  ende  achtervolgen  on- 
verbrceckelyk  daer  toe  rigorcufelick  bedwingende 
den  ovértreeders  in  manieren  voorf; ,  londcr  ver- 
drach  off  diffimulatie,  want  de  voorf:  Staeten  t 
zelve  alfoo  tot  nut  van  den  Lande  bevonden  hc\)r 
fcen  te  behooren.    Ende  van  des  te  doene  met  des 
daer  aencleeft,  geven  wy  u  ende  elcx  van  u  die 
dit  aengaen  mag,  volcommen  macht ^  authoritèyt 
ende  londerling  bevel.    Des  t  eenen  oirconde  heb- 
ben Wy  dit  (zoo  onfen  Zegel  noch  niet  gemaeckt 
id)  by  onfen  Secretaris  doen  onderteyckenen. 
Gegeven  tUtrecht  defen       »  Ócflobris  xv^LkxxJC^»). 

.  B  t- 

(s)  Daar,  by  dit  Stnky  zo  de  dagteekenlng  als  deo  ntahi 
y%n  den  Seeraurif ,  aiec  gevonden  en  opengeleatet  wordt» 
4urve  ikf  voor  «U.nof,  niet  vefieekercQ»  .of  bec  itlve«v 
werktïyk,  if  af|ektodigd  geworden. 

^  I  5 


' '"'  '        Bi    !  ■  "  "'     ' 

Extraffi  tilt  het  Vrpedfchapsboek 

:  der  Srsrd  Gouda,  ÜeglnneiKie 

••  met  den  vi  Noysmbris  1579^ 

i,  Vrocdfdiap  gehouden  den  IJtf  dach'  Meye 

«te  deeze  '  99'Up"hitvdetl  den  ÏJn    dsfch    van   Meyê  ^ 

Byvö^gn  XVCLXXMlIJ^^^i^.  was  jn  de  Vergaderihge  VJtn  d^ 

«n  Aamn.  Vïoetfchap  verfchencn  M'^  Sebaftiaen  van  troofe^ 

*'•*'*•    Kaedt  ordinaris  jn  den  hoogh'en '  Raedt  Van  Hol- 

hndt  ,•  als  Commiflaris  van  dèn  Raedé'  va'iï  Staten 

neffens  zyne  Pr»   £?<?,  mitsgaders  Mr  Nicolaes 

Bruninek,  cerfte  Secretam  van  dfelüe  "zyne  Ex^Jl^ 

"als  betiefffens  d  voorn:  Loofe  by  f^n"Ex">  mede 

gecommitteert  weeftrtde ;  Ende  naér  dit  fyluyden . 

ïefp.efliuelidk  haf  e  Coiniffie  verthópnt  ende  die 

van  'de  Vroetfchappen  voorgedraegen  'hadden  allfc 

'i  gene  dat  met  fyne  Pre  ^xtfe  (n^er  verfcheydea 

Vergaéderin.ghe'n  èfide  communicatien  Staets-^evvy^ 

fiehouden)was  gehandélt,  belangende Vi?  ^öTö^^^j^ 

en^fe  heer/t cheyt   dei    Graefffchaps    van  HoUandf 

ffi^e  Se^la^dt  y  ende  dat ,    dyen  votghcnde ,  nu 

'aiidefs  fiyet  en  reftcerd^'   d^ti  te  i^fpcederen  tot 

Tluldinghe  ende  jnauguratie  van  fyne 'Èx*J.e  etd 

aU  Graue  van  voorf:  iMnde ,  'qü  de  poinft^n  ofbé 

'Caiyittulatie,  daer  toe  by  den  htafeil  van  HoIIant 

geraempt,  'die  d  voorn:  Comiflariflen ,  ouer  fulcjj 

'vètfoqhten  »   naer  dat  die  opgeleftn  waren ,  ge- 

'aggreert  ende  ge^pprobéert  te  hebben ,  (iilcx  als 

ipe^eiï  alle  de  Steden  van  Hollandt  airede  hadden 

gedaeii ,  coiiform  feeTcer  formulyer  daer  van  fynde; 

loe  was,  dyen  volgende,  't  gene  voorfz  es  by 

•4k  v«i. Yroatlch5U?pe  j^  delilje^atie  gi^ep^v  eode 

.byWettluyden  daer  op  b^fhi^ev  ehoe  ^^tfo^eert^ 


By VOEGSELS 

E    N 

AANMERKINGEN 

OP  HÉT  AGTSTE  DEEL. 


BYVOEGSELS 

EN 

AANMERKINGEN 

VOOR     MET 

AGTSTE      DEEL 

DER 

VADERLANDSCHE 

H  I  S  TORI  E 

VAN 

JAN  wagenaar; 


DOOR 


M*.H.  vanWïn  ,  M'.  N.  C.  Lambrechtskm, 
M'.  Ant.  Martini,  E.  M.  Enoelberts 

■  EN  ANDEREN.  ' 


Tl  AMSTERDAM,  bt 
JOHANNES  ALLART, 


/    i  MDCCXCIL 


BYVOEGSELS 


S  N 


AANMERKINGEN 

OP  HET  AGTSTE  DEEL.     . 


3. 1  r.  5,  De  Scimcen  van  HoUaAd^  *-^ 
gedroegen  zig  bedsuurder  en  kloekmoediger  — 
dan  men,by  zulk  eene  onverwagte  en  gewigHge 
verandering,  zou  iebhen  konnen  hocfpen^*  Zo  f 
in  de  Gedenkboeken  der  eeuwen,  immer,  een 
uitmuntend  voorbeeld  van  kloek  beleid,  be** 
daarde'en  voorzigtige  ftandvasrigheid  der  Over« 
lieden,  te  midden  van  de  raoeilykfte  en  gevaar- 
lykfte  tydsveranderingen  ,  gevonden  wierdc , 
^t  was ,  zeker,  dat  der  Staaten  van  Holland  en 
van  die  der  overige  Gewesten ,  welken ,  te 
Delft ,  by  een  waren ,  op  den  noodlottigen 
dag  van  Vader  Willems  onvoorziene  moord» 
Hoe  zeer  wei  eens  hunnen  gang  beproefd  heb-^ 
bende  (^} ,  maar  egter ,  en  ds  het  >r  meest  op 

tan 

(«)  Hoe  Teel  fexagi  de  Stitieii  onder,  tn  xelfs  nog  op 
*t  Ittttt  der  Regeeringe  Yan,  Prinfe  Willbm  L  uitoeiTenften , 
Uykt»  onder  anderen,  daar  uit,  dat  zy,  daagi  voor  's  Vorftea 
dood ,  met  te  niet  doening  van  't  Vonnis  der  Vierfcbair  Tta 
Itttten,  zekeren  F*  Coknilisz.»  die  aMatr  Torwezcn  wti« 
.een  jaar  te  moeten  fchaufdclven  (ffMrvf#rM),  geJastten  met 
de  Koort  ftraffèn,  onder  yerbevrte  van  goederen.  Rero].HoU« 

|oly  ist4*  t/.  tdS  en  tdy.  en  myne  Aanmerk*  op  VaderL 
•  7  P« M. S»  f*  Ittkim  10*  r,  14 ;  i/.  is*r.  15.  e«  |l*  i^c  n S*  v« f. 

A       ' 


tiéi\ 


ï  BYV0EGSEL9   in 

tan  kwam  9  tot  nog  toe ,  nooit  gewoon  geheel 
alleen  én  op  eigen  voeten  ce  ftaan,  gaf  de 
nood  hun  kragten.  Ylings  tigtten  zy  zigop  en, 
met  ter  zyde  ftelling  van  alle  voorgaande  ver- 
fchillen^  hielden  zy  zif  fteevig  aan  doi  anderen. 
Hunne  eerfte  en  eenpaarigë  tred,  hi  't  fpoor 
der  Helden  gedrukt,  beflistce,  al  rasch,  alle  de 
volgende,  en,  daar  zy,  met  zo  veel  vastheid 
tls  onverfchrokkenheid,  en  als  hadt  Oranje  hea 
Erfgenaamen  gemaakt  van  zyne  bedaardheid 
en  moed,  ieder  aanvuurden  om,  met  hun,  *c 
gevaar  (loutelyk  onder  de  oogen  te  zien,  kwam 
men ,  hoe  zeer  'er,  nu  en  dan ,  een  zwakke  buie 
rtez ,  allengskens  den  fthrik  te  boven  9  bragt  de 
xaaken  In  ordt  en  vondt ,  einddlyk ,  door 
BfAimiTs  arm  geilttkt,  deo  weg,  <9  welkea 
•'Lands  eer  en  gehik,  hoe  langer  hoe  weeUger^ 
begonden  te  bioeiett»  Onze  Wagehaar  dan 
roemt  hier,  mee  reden,  't  gedrag  der  Staaten» 
by  s'Prinfen  overlydeo.  Die  van  Hoüami 
vaardigden  niet  alleen,  terftond,  Brieven  eo 
Gemagugden  af  aan  de  voormuamfte  Kryg^ 
bevelhebberen,  met  vermaaning  om,  overeeii- 
komilig  hunnen  Eed,  in  dinst  te  volhardm, 
en  de  Vestingen,  tegen  alle  aanikgen  van  den 
Vyand ,  in  goede  verzekerheid  te  houden  , 
maar  nood^den  ook,  reeds  ten  zelven  dage, 
de  afweez^e  Edelen  en  Steden,  tot  eeiüc 
algemeene  Vergadering  te  Delft,  omme, aldaar, 
op  de,  by  voorraad,  aan  te  fteUene  Regeering 
en  Overigheid,  te  helpen  raadpleegen  en,  met 
de  meeste  ftemmen,  te  duiten:  oc^  fchreeve« 
zy   aan   dezelven    ffij ,   dat ,     ,,  hoe  wel 

,>tmoc»rde-: 

'  Cl)  IMfcl.  WêO.  f  Jwif  is^4t  Al.  »7*  Ml  |?K 


AANMÊRtC.  OP  tin  Vtlï.  DEEL.      | 

>,  tmoordtdadigh  fcyt  - — ,  ongctwyffelt,  eett 

3^  feer  ongêlückige  faecke    ende  een  groot 

39  verlies  voor  den  Lsmde ,  fonderlinge  van 

^,  HoUandcende  Zeelandt,  was  te  achten,  dö 

^,  Statra ,  nochtans  ^  den  moet ,  omme  de  gemee-» 

^y  ne  faecke  te  handthooden ,  in  het  minfte  niet 

^9  en  hadden  laten  fincken,  maer  des  te  meer^ 

yy  als  allen  vroomhartigen  toeftondt»  met  dé 

y,  atfüpefenik  Gedeputeerden  van  Zeelandt,  endé 

yy  van  de  andere  generale  Provintien  (c) ,  ge* 

^,  refdveert,  bedacht  ende  befloten  alfulcké 

^,  rechtvaerdi^be  faecke,  alsfyluyden,  tot  noch 

yy  toe,  by  alBftentie  van  fyne  Furftelycke  Ge* 

^y  nadé,  höoger  gedachten,  foo  loffelyckett 

yy  hadden  tengeseven  (d) ,  tot  befchermingé 

yy  ende  voorftudt  der  gemeene,Vryheidt  endé 

yy  Privilegiën  van  hun  allen,    te  handtboü^ 

^y  den  ende,  met  Godes  hulpe,  uytterechten^ 

yy  niet  twydèlende,  den  Almogfaendea  Godif^ 

^y  toe  v^rmeerderinge  van  fyne  glorie  ende  eereV 

^y  verieenen  foüdt  alle  nuddelen,  die  daer  to* 

3,  fouden  moghen  dienen,  föo  oock  van  Uyc^ 

y^  heemfche  Potentaten  daer  toe  goede  ho€^ 

>9  was  gegeven ;  begeerende ,  daeromme^  dat  ff 

^y  luyden^  nevens  ée  anda-e  Leden  van  de  Pro- 

yy  vmden  van  HoUandt  ende  Zeelaiidt^  mtdts- 

yy  gaders  van  de   Generale  Provinciën^  heé 

yy  manlyk  ende  vromdyirk wilden  houden,  fooh 

^y  der,  door  het  voorfz:  oagduck^eenigfints  té 

iy  ver- 

(f)  Dtc  de  tlfemeenc  ScMtcn,  eti  die  tmi  ZeeUnd,  ii| 
ifhm  te  Delft  bevonde*»  btykt,  onder  Md^rea»  bier  uit  ge« 
noeeeaam*  ty  waren  'er  reedt  een  geruimes  tyd  geweeec^ 
ea  deden  'er  ▼erfcheldeB  gewiftife  catken  «f,  Vergel,  Re* 
fol.  HoU*  s  Juoy  i|l4.  K.  fo7^S09é  eo  Jmy  \S^^  hl*  fti 
— »$o. 

(/)  Zo  fleec  'ev;  defck*  defikelyk,  moet  ttea  mwgnèêméf 
dat  iif  ^MMÉt  keien,  in  plaau  vaa  Miif#ffff#«A 

A  A 


4.  BYVOEGSELS   £N 

„  verflauwen,  ofce  van  yetnandc  hen  te  late» 
f,  misleyden,  omme  Van  de  Unie  in  eenige 
„  fcheuringe  ie  komen.  "  De  HolJandfche 
Staats -Leden,  die^  thans »  de  Vergaderingvan 
die  Gewese  uitmaakten  en,  op  't  oogenblik 
dat  *sLands  Vader  geveld  ,  de  verflaagenheid 
algemeen,  de binnenlandfcbe  vejwarring,  mee 
alle  de  haar  verzeilende  rampen,  voor  de 
deure,  de  vreugd  en  hoop  van  den  Vyand  in 
eop  (^),  zyne  magc  voor  Antwerpen  en  zyn 
dreigend  oog  reeds  in  't  hart  van  Holland 
was,  deeze  manlyke  taal,  (een  taal  in  den 
fmaak  van  wylen  den  Prinfe(/)>  rustig  voeren 
durfden ,  die  HoUandfche  Staatsieden  ,  zeg 
ik ,  beftonden ,  thans ,  in  niet  méér  dan  zevenden 
Perfoonen ,  uit  de  Edelen  en  de  Afgevaardigden 
der  zes  grooee  Steden,  welker  naamen  ik,  niet 
alleen  der  aanteekening  in  'sLands  Gefchied* 
boeken,  maar  ook  der  dankbaare  erkentenis 
van  de  laatfte  Nakomelingfchap,  waardig  af  re. 
Uit  de  Edelen,  verfcheenen  de  Heeren  W. 

VAN  ZüYLEN  VAN  NyEVELT  Ctt  J.  VAN  DUVEN- 

vooRDE,  Heer  van  Warmont,  nevens 
's  Lands  Advokaat,  Buvs.  Uit  de  Steden,  de 
Heeren  Stoop,  Willem  Janszbn,  Willem 
Nyssem  en  de  Peniionaris,  Mn  Joost  de 
Menyn,  wegens  Dordrecht;  Van  Berckenro- 
DE,  wegens  Haerlem;  Van  Moerkercken  en 
de  Penfionaris,  Mr.  P.  Van  der IVbiER,  wegens 

Delft; 

(#)  Vctlt  uiiienlyke  Luiden  hier  te  Lande.  ntigUn  zelfs 
Cpoedig  tot  Parma»  en  men  Teriekerde  sig,  o«  die  reden» 
by  deStuten,  Yto  veele  Yerdagce  Perfoooen,  met  Baame  ook 
ymt  den  lieere  HBNNUf,.toea  ten  tydc  Griffier  der  «kemeen* 
Slatten  CB^efoI.  Holu  8  Aug.  ist4.  kl.  467)* 

if)  Zie  mint  Ainmerk.  op  Vaderl.  Mift.  7  J>.  U.  88.  r. 


AANMERK,  öp  het  VIIL  DEEL.        5 

Delft;  Pr.  Oom  Pietersz  en  de  Penfionaris 
Mr.  Paulus  Vos  ,  wegens  Leiden ;  Dr  Nica- 
sius  DE  S1LL15,  Penfionaris,  en  B.  Van  der 
WiERE,  Secretaris,  wegens  Amfterdam;  Mr. 
Frincois  Vranck,  Penfionaris  van  Gouda; 
Mr,  JoHAN  VAN  Oldenbarneveld  ,  Penfionaris 
van  Rotterdam,  en  Mr.  W.  van  der  Meer, 
Penfionaris  (g)  van  Schiedam  {hj. 

BI.  ^.  r.  14.  ,,  Men  kwam — oyereen^  om 
tenen  Raad  van  Sioaxtopteregten^  aanwelken^ 
'hy  voorraad^  de  Kegtering  fiaan  zou  over  Bra- 
bandt  —  Vlaanderen^  —  Holland «  Zeeland, 
Utrecht,  Mechelen  en  Friesland."  De  Edelen 
en  Steden  van  Holland  waren ,  elgenlyk ,  ma^ 
belchreven  om  op  eene,  by  voorraad,  aante- 
ftellene  Regeering  over  Bolland  ^  Zeeland  en 
Utrecht  te  befluiten ,  en  hadden,  reeds  op  den 
I.  van  Oogstmaand  des  jaars  1584,  zes  Leden, 
uit  en  wegens  hün  Gewest,  gekooren,  om  in 
dezelve,  ais  Raaden,  nevens  Graave  Mauritz, 
als  Hoofd,  te  dienen  (i).  Dan,  federt»  be- 
vroedende ,  hoe  zeer  het,  tot  vcrmyding  van  alle 
fcheuring  en  misverfland,  als  mede  om  de  overige 
Landfchappen ,  des  te  eerder,  tot  gemèenfi:bap 
der  in  trein  zynde  middelen  te  brengen, 
(Irekken  konde,  indien  men  zig,  metdezelven, 
nader  vereentgde,  beflooten  zy,wel  met  éenige 
tegenftreeving,  maar  egter,  wat  de  hoofdzaak 
betreffe ,  eindelyketoefl;emming,van  Amfterdam, 

hun 

Cf)  Ref«l  HolL  IS  en  14  Jnly  i$S4.  !/•  i%é  en  398*  Ver- 
gel.  /.  ۥ  %  Febn  15S4.  bh  II f. 

{It)  Rffol.  Tin  Hol!.  10  Tuly  i$S4.  hh  $?••  Vtrgel.  Refol, 
U  ê*  1%  JoJy  1584  ^/.  S74* OBlwttr ,  echter,  ViANCK,yerkeer^ 
delyk»  tlt  vit  Woêriên  afgevtardigd^  en  Woêfdê»^  als  titfchen 
Géitdê  wA»tt$rdêm  in  rang,  geplaatst  wnrdc.  't  Woord  W^êtéên 
zal ,  denklyk ,  in  't  oorQ>ronklyke ,  geen  Stad  ungeduid  hebben , 
maar  den  Perroonvan  H*Jansztaii  Wourdui»  Vroedfchap  van 
Gouda)en  /.  c.  i%  Joly  ISS4«  ^«  177,  SSl ,  sSSf  SSg,  184»  88$  «BO  ff S« 
(O  K'CfoL  Hou.  I  Aug,  IS84«  hU  410. 

A  3 


6  BYVdEGSELS  t^ 

hun  cerfte  plan,  onverminderd  de  nadere  Utifê 
en  die  van  Holland  en  Zeeland,  uic  ce  breiden ^ 
en  de  proef  eener  gemeenfcbaplyke  Regeering , 
over  de  bovengetndde Gewesten,  voor  den  tyd 
van  drie  maanden,  onder  Graave  Mauritz,  als 
Hoofd,  te  neemen  (kji  daar  toe,  uic  htm 
midden,  in  plaacze  van  zes^  nu  vier  Leden, 
uir  de  behvaamfte  tan  geheel  Holland  (/), 
toe  Raaden,  kiezende. 

Zo  dra  deeze  Raad,  toen  gez^  de  RAAD 
VAN  STAT  E  y  by  proyifie  gectmmitteen 
totten  Gouvernemente  ende  Kegeeringe  van  den 
Lande  van  Brabant  enz.  (ni)%  was  opgerigt, 
fiiaar  bet  breed  Berigtfchrifc,  flraks  by  onzen 
naauwkeurigen  Schryver  volgende  (/n),  verzogc 
en  verkreeg  de  LANDRAAD ,  aan  de  oostzydt 
fan  de  Masxe  ^  die ,  tot  nog  toe ,  gediend  hadt , 
een  eerlyk  affcheid  («),  teflfens  een  treflyk 
Venoog  doende  van  zynen  ootfprong,  verrig- 
tingen  en  den  (laat,  in  welken  hy  's  Lands 
xaaken  gevonden  hadt  en  liet.  Dit  ftuk,  voor 
eenige  jaaren  uitgegeeven  (^),  verdient  allen 
aandagt ,  en  't  zal  niet  ondienftig  zyn  'er  *c 
volgende  uit  aan  te  teehienen,  te  meer  daar  ik, 
yoorbeen,  my,  bieromtrend,  heb  moeten  be- 

kor- 

<|)  RelbU  Hou*  li  Auf.  ist4.  hU  4U;  51  July  ci  3oA«g. 
IS84*   hl*  4SO  en  525« 

(O  /.  #•  RefoL  80  Auf»  1594.  bh  $20.  Zy  wtreadeHeerTAiy 
A(PE!i««»  ëe  Prcadeat  t^m  dsA  IMylk,  Gotiht  WitLiiis9« 
1S&ASSE&  en  SiM9M  Mi7i«*iftTsz.  /,  r.  kl.  sss* 

<m)  Ik  vinde  vader »  dat  ky  o«k  „  dê  tUtmi  mtm  G«i/«^«#Mr* 
^  i»n  M«  iê  OMX^iê  Vim  dê  MmêXê  '*  gezec'i  wicrdi.  SoR. 
Nederl.  Gcfcbied.  xix  £,  hh  499.  en  Gtiêmmitttêrdê  JUdm^ 
M9  Stutk  ëêu  dê  Oêfizjdê  vsm  dê  Mszê,  RefoL  UoU.  I5<5*  bi^ 
i$6m  Vcrgel.  5  J"ïy  ISH.  bU  SS3-~357- 

(»)  Zie  hier  8  D.  bl  é-rS. 

(•)  Rcfoh  H(Hi.  a8  Nov.  1584.  bL  714.  Verfel.  myne  k%^m^ 
merk.  «p  7  Z>.  tlhier.  bU  IIS-  r«  il. 

(#)  aiK«Eu  Scattk.  a  ^.  i/.  i3a-*I45*  fMfh  Verhaadel» 


AANMERK,  öp  mt  VIII.  DEEL.      f 

korten.  Die  LANDRAAD  im  was  gefï)rootett 
Off  defaultm  van  executie  yón  de»RJ.4D 
^  DER  NJDERE  UNIE."  Dit  katfte 
KoUegie,  fiaamlyk,  met  het  aangaan  van  dat 
Verbood,  in  Louwmaand  des  jaars  1579, 
cenen  aanvang  genomen  hebbende  (q) ,  doch 

niet», 

(m)  Dit  ilftt  ftMoegzum  n!t  it.  ttétn  ëe«  $•  van  touw- 
«»t  den  fo  Vin  H^olmiind  ées  jurt  iS79*  >0|  otefife  B<« 
fluitea.  Ik  btb  ftn  dcïtlFen  bereids  ctwaM:d,in  etnt  OD<ler* 
tcDïtitfte  Nwe.  by  mfncAiiimtrk.  op  Wacwn,  7  />•  *^  a4t» 
-r  !«•  C23e  7  Anfti«  4tezfr  A«oaerk.  hl*  toO  en  liet  zom^ 
atn  dé  ItCBing  vin  den ,  hier  bovetïftiMdci .  Ttkit  hioderlyk 
2fa,  iBdie»  ik   my,  aldaar»  brtedtr    ovar  dia  Staf  nitHat. 
Hier.  egter.  k«q  ik  niat  ▼••rby  ta  zeggea,  dat  my  fcdert 
bet  drukke* 'der  opgemalde  Note ,  dteze  BtJIuitêm  oïNêtuUn  (dit, 
'door  de  ZeauwfcbeAfgCTMrdigdeB  ia  dm  Raad,  metnaameDi 
HvoLB  en  Vo$aBi0K« »  aan  hunaen  Meesters ,  by  losfe  Stukken « 
waren  ovcrgezoaden  en,   tan    jaare  1780,    op  den   sooge- 
«aamdea  Papiêrfêru^    by  de    Staatea    Griffie   vaa  Zeeland, 
«clukkiglyk  wierden    ontdekt)    xjn  onder  't  a^g    gekamen. 
'Bit  aerwatrdigOvarblyfzel  is,  in  Taelan  opzigte.zaerdienftig,   , 
•m  zig  eaa  klaarder  denkbeeld  van  s'LandsKegearing ,  kort  na*t 
opregtea  der  Ütrcchtfche  Unie,  te  maaken,  dan  men  tot  nog 
toe  beeft  kunnea  doen ;  waarom  het  te  meerder  te  beklaagen 
is,  dat  ook  de  voofige  Noialen ,    tot  bet  JiMiiên  der  Unie 
betrekking  hebbende,  niet  aanweezlg  zyn,  an  evea  min  die, 
welken,  m  den  30  van  Hoolmaaad,  tot  in  Oagstmaand,  dts 
iaars  IS«I'>  toen  dit'KoIlegie  in  dat  van  den  Landraadwierdt 
veranderd,  zyngenomen.  Ook  bemerk  ik  dat,  tusfcben  beiden, 
de  Bettuiten,  fedart  dea  7   vaa  Sprokkel-   tot  den  14  van 
Lentemaand  IS79»  ombreeken. 

In  myne ,  meer  gezegde ,  Note  fchreef  ik ,  dat ,  misfchian,  deeï« 
Notulen  eenige  reden  zouden  kunnen  geeven  ,  waarom  ,  in  het 
IdS.  Exemplaar  der  Unie,  by  den  Raad  van  Statten  berus- 
tende ea,  in  opzlgte  der  Accêsfiin  vaa  de  Boadgenooten , 
loopende  toe  den  11  van  Grasmaand  des  jaars  15*0,  egter 
stee  gevonden  {worden  verfcbeiden' ,  zeer  aanmerkiyke  en , 
vMf  dien  tyd  gedaane,  Aecêifiém^  weikan  in  de  meeste  druk» 
ken  voor  banden  zyn*  Ik  ben «  thans ,  verpligt  te  beiydea ,  dat 
my,  by  nazien  van  de  gemelde  Stukken,  iiier  omtrend 
nieu  is  voorgekoomen. 

Voor  't  overige »  is  hét  te  bejammeren  dat ,  boe  zeer ,  on* 
twySeibaar,  de  Afgevaardigden  der  overige  Gewesten  in  deo 
Raad  der  nader  Uoie ,  even  als  de  Zeauwfcbe ,  de  Notulen 
van  dat  KoUegie  aan  hunnen  Meesters  zullen  hebben  overge* 
maakt ,  egter  dezelvea,  voor  zo  ver  ik  iveet,  nergens  an« 
dersgya  ontdekt,  ondanks  aüe,  moeite,  die  door  anderea  en, 
wtt  de  Htllémdfibê  Ardiiven  en  die  vta  hpaae  Mêtig  Mêg*  b^- 
laage.  door  my  Jtlve.  voorheen ,  it  Mogcwaad.  tfi  als  «ok, 
Aa,  t« 


t  BYVOEGSELS  m» 

niet  y  dan  op  zeer  losfen  en  ongeregelden  voet» 
wierdc  wel,  in  Oogstmaand  des  zelfden  jaars, 
op  'c  aanhouden  van  Prinfe  Willem  den  I.^ 
van  zeker  Berigtfchrift  voorzien  ^r),  maat 
geraakte,  des  niette  min,  fpoedlg  ia  duigen: 
want ,  daar  verfcheiden  aanzienlyke  luiden  , 
M  *t  hart ,  tegen  de  Utrechtfche  Vereeniging 
waren,  en  de  Gewesten  wel  in  de  lasten 
ilemden,maar  eenigen  derzelven  zig  tegen  de 
uitwinning  (^  executief  van  dien  verzctteden» 
waar  door  de  Raad,  al$  tot  die  uitwinning  niec 

ge- 

tot  nog  tot*   even  min  tli  ren  tyde  van  dei  beroemde* 
Rttdpenfionarii  van  Slingeland  (Scaatk.  Gtfchrift.  ^  D.  hU 
15^),  niet  ontdekt  lyn  de  Registers»   Tedere  het  ontwerpen 
en  teekaotn   der  Unie  van  Utrecht,  by  de  Pirf^idêHmg  vaa 
de  Vtnchtfehê»  B9négtu9o$§m  ulv9u^  dat  ii ,  van  de  Prwimtiêu 
i$r  msiêrê  IhU ^  gehouden;  welke  Fêrgsdiring^  met  die  van 
den  Rtêd  dtr  mêdtrê  ümtê^  niet  moet  verward  worden;  %H 
hebbende  die  ttMmi ,  alleeniyk ,  nit  de  Cêcmmittêtrdên  van  de 
gezegde  Dondgenooten  beftaan;  zoo  als  zy  ook,  voons,  niet 
meet  worden  vermengd,  met  éiederjügêmtêmêSitmttm^  welker 
Refolutien,  by  hun   Hoog  Mog.,  federt  den  jaare   iS7é  tot 
iStS.  overig  zyn.  Wam,  om  dit,  met  één  woord,  te  zeggen, 
toen ,  op  den  8  van  Slar maand  1 576 ,  de  jtfgêmttnê  Umh  ofPêciJf^ 
gtoiê  9a»  Otwd  was  geflooten,  eu  de  Leden  van  alle  de,  daar 
In  deelende,  Gewesten,  telkens,  by  eeo  kwamen,  noemde 
men  deezen,  en  geene  anderen,  dëjt/gêmêtnê  Staaten^'t  geen 
duurde,  zo  leng  als  dezelve  Unie  ftand  hieldt,  en  niet  tegen- 
ftaande  de  ïltrêsktfchê  Bondgenooteo ,  federt  IS79  vereenigd- 
doch  flegts  eenige  Gewesten  bevattende,  nv  en  dan  ook    in 
den  bunnen,  vergaderden,  ter  behandeling  van   hunne  afzon* 
derlyke  gaaken.    Maar  toen,  ten  jaare  1585,  niet  alleen  de 
Walfche  Provintien,  maar  Braband  zelfs  en  Vlaanderen,  in 
"sVyands  nagt  gekomen  waren,  toen,  daar  door,  deGtndfcèt 
bevreediging ,   en  das  ook  de  byeenkomst  van  baart  Bondge- 
nooten  verviel,  en  'er  geen  andere,  algemeene,  hier  te  Lande 
overbleef,  dan  die  der  Provintien  van  de  natkrt  of  Üirathtffhë 
Vkiè^  toen  eerst,   en  wel  federt  den  6  van  Herfstmaand  des 
gezegden  jaare  i5«S,  C^ag,  op  welken  de  Brabandfcbe  Afgc- 
<vaardlgden  hun  affcheid  ter  Vergadering  namen)    wierdt  do 
naam  van  algtmMnê  Siamte»  ^  nUetn  op  deeze  laatfteu  toipasfelyk  • 
zo  als  dan  ook  de  G$9êraiittUi  Rafolotien ,   federt  dien  tyd  * 
tot   heden    toe,   alleenlyk   tot  die  üh'êch/êèt  Bondgenooten 
betreklyk  zyn.    Zie  Slimgkl,  /.  #,  «.  155  en  volgg.    PAut. 
Verband,  over  dVnic.  ft  i>.  !/•  ad  en  «7.  en  s'CiukVCZ.  /.  «• 
#/•  ft7i  en  sys.    • 
(r)  V,  n.  Sfiiobl,  Buidel,  a  D.  kU  %%i  (i). 


AANMERK,  op  mT  VIIL  DEEL.      9 

gevolms^igd ,  van  penningen  verilooken  en 
'f  Lands  zaaken  ztat  veragcerd  wierden,  nam 
men  dit  tot  eene  reden  voor  de  oprigting  van  een 
aanzienlyker  Kollegie,  't  geen  den  Hertoge  vari 
Anjoü  zou  worden  toegevoegd  en ,  niet  alleen 
over  de  Gewesten  der  ftadere  Unie ,  maar 
over  de  algemeene^  by  de  Gendfche  Pacificatie 
vereenigde,  aan  deeze  en  geene  zyde,  dat  is^ 
be- oosten  en  bewesten,  de  Maaze  (s)^  't 
gebied  zoude  voeren.  Voor  dit  Kollegie,  'c 
geen  men  den  naam  van  Gedeputeerden  der  yer^ 
eenigde  Pr$yintien  (t)  ,  oïLANDRAAD^  gaf, 
wierdt  een  vry  breed  Berigtfchrifj:  vervaardigd^ 
op  den  13.  van  Louwmaand  des  jaars  1581^ 
ook  by  onzen  Wagen,  te  vinden  (u).  Het 
tradt  eerst  in  werking  met  Oogstmaand  des 
zelfden  jaars.  De  R^ad  der  nader  Unie  ^ 
wierdt  toen  afgefchaft  (v)  en ,  hier  te  lande ,  ver- 
vangen door  deezenLandraad  he^oêsten  de  Maazei 
Dan  die  Laüdraad^  hoe  zeer  nu,  uicdruklyk, 
gemagdgdom  (m^),  99  by  alle  bequame  mid- 
„  delen,  te  executeeren,  ende  te  doen  execu- 
^y  teerèn  alle  confentenende  accoorden,gedaea 
,,  ende  gepailèert  by  den  Staten,  aengaende 
^y  de  contributien ,  colleélatien  van  penningen, 
9,  ofte  andere  dingen,  die  men  behoeven 
yy  fal  toe  de  Regeeringe  ende  defenlie  der 
^9  voorfz.  Landen/'  Die  Landraad ,  herzeg 
ik,  flaagde,  volgens  zyne  eigene  Verklaaring , 
in  het  point  yan  executie  van  *s  Lands  lasten, 
nog  minder,  dan  *t  Kollegie  der  nadere  Unie 

g«- 

Zie  myoe  Aanmerk,  op  WAOSit.  7  A  hU  413-  r,  lu 

,  Zie  by  PAului.  /.  «.  4  D.   kU  fos* 
lu)  7  0.  M   409.  en  v#/ff. 
^«)  s^GaAVfcz. ,  Unie  Herd.  èi.  170  ea  s^i.  - 

y)  Boi.»  1(5  !?•  kt*  941. 

A  5 


!•  BYVOEGSELS  tii 

gedaan  hadcCx).  Hy  gaf  zig,o!)getW7ffiBid,  veel 
mofAtt^  verwisfelde9  tot  beter  (teurvan  aaaken, 
telkens^  zyne  zittingen,  van  Vriesland  naar 
Holland,  van  Holland  naar  Utrecht,  Gelderland 
en  Overysfel,  reizende  heen  en  weder,  ver- 
naanende,  biddende,  dreigende,  doch,  veel 
ftl,  te  vergeefsch,  door  den  feit^yken  tegen» 
(tand  van  eenige  Steden  en  Gewesten;  in  zo 
rerre  dat,  eindelyk,  de  Leden  deezes  Raads, 
de  ftraaren ,  om  fchulden ,  ten  diende  der 
gemeene  zaak  gemaakt,  nauwlyks  durvende 
betreeden,  verklaaren  moesten  hetKoOede  te 
cuUen  fluiten ;  \  geen  ten  gevolge  hadt,  dsa  zy, 
doordentyd,  nog  zig  zei  ven  nog  fommigen  der 
Bondgenooten  (hoe  zeer  anderen  hunne  vlyt, 
iBËrbeiden  moeite,  boog  roemden)  kunnende  vol- 
doen, en  veele  Gewesten,  reeds  federtdenjaare 
1583 ,  fcedagt  geweest  zynde,  Weder  een'  anderen 
voet  op  de  Regeering  te  beraamen,  zulks  dan 
ook,  ip  Opgstmaand  des  jaars  I584,zyn  beflas 
kreeg;,  door  't  aanftellen  van  den  RJJD  VAN 
STAATE^  aan  wiens  hoofd  Maüritz  wferdc 
gefteld.  De  Landraad  nam,  toen,  als  ik  zeide, 
seyn  afTcheid,  doch  niet,  dan  na  een  nadruklyk 
Verhaal  van  vroegere  geleden'  ongelyken ; 
Uaagende,  onder  anderen,  ^,  dat  men  hem, 
,,  dit  leste  jaar,  hadt  getradeert,  recht  ofte 
,,  aen  den  ondergang  van  dezelve,  die  weivaert 
p^  van  den  Lande  was  hangende  (ƒ)".  De 

(x)  Stiwc«l-  /   r  hU  I35» 

O)  SLiffOSL.  /•  <•  hU  141»  en  «en  gefchreeven  Copie  «nder 
ny.  Zie  ook  Fitudl  Reg:  Ier  Sraan  van  Üt)'* ,  by  Paul.  /•  t* 
4  Z).  hU  505  CD  w/fif.  byzoDder  Att,  4a,  4S  en  44.  hU  144— 
349*  Een  deel  der  Reiisters  van  deezea  JLandmd,  hê-mium 
i»  Mféiêtê,  il 9  op  méér  dan  eeoe  plaatz,  aanweezig  en  zal» 
in  de  Verzaameling  van  den  Heere  G.  van  Hasselt  ,  het  lichc 
zien,  Vfrge)«  s'Gkaviz.  /•  €•  U,  s68  en  969.  Jn  vervolg  v»a 
tyd ,  wierden  de  verhopjsingen  ötr  Convoyen  gelchikt  om  cle 
TchuJöen»  door  den  Landraad,  ten  diende  van  den  Lkide» 
fcmaakti  tf  te  doca.  Kcfol*  Hoilt  19  Jvu  I5^s.  th  «8* 


AANIOERK.  o»  mt  VUL  DEEL.    1 1 

De  nieuwe  Ratd  van  Staate  (Mtdertusfchenii 
(wiens lotgeYallen  men, in 'c  vervolg,  uit  onzen 
Wag«  ,  geSeelcelyk ,  kan  opmaakeo ,)  hadt  insge- 
]ykS)  terftoMltna  ryne  aanftelling,  met  zo  veele 
onaax^enaamheden  te  worfteleny  dat  de  Hol- 
landfche  Leden  y  reeds  op  den  5  van  Wynmaand 
des  jaars  15S4  f  verklaarden  niet  langer  in  dienst 
te  kunnen  blyven^  byzonder  ook,  wyi  men 
hun ,  in  veelen  opzigte  ,  de  verfcbnldigde 
gehoorzaamheid  weigerde  (js).  Schoon  men 
hen,  bier  op,  by  Holland,  emftig  verzogt  in 
'^nnen  fiaat  voort  n  vMaren  Qa) ,  ging  dit  ce 
moeilykcr»  mm  dat  zelfs  Graaf  Mauritz,  20 
wel  als  de  overige  Leden  van  den  Raad,  aan 
de  algemeene  Staaten,  reeds  méér  dan  eens, 
geklaagd  haddm,  uit  hoofde  van  veelerhande 
2waarigheden ,  by  hun,  in  de  Befluiten  van  18 
van  Oogstmaand  1584,  gevonden,  de  Inftrudtie 
van  *t  KóUegie,  zo  als  die  lag,  niet  te  kunnen 
bezweerennoch  agter  volgen,  't  Ging  zo  ver,  dat 
de  algemeene  Staaten  vascftelden  hen  te  verzoe*- 
ken ,  magtigen  en  gelasten  y^  de  admmiilratie  ende 
39  regeeringe  van  de  gemeene  faecken  der 
33  Oorloge  aengaende  ,  ende  dat  daer  aen 
^y  kleeft ,  te  willen  aenvaerden  ende  handthou^ 
^y  den,  in folcker manieren,  als  fy,  in  goede 
,,  confcientie,  na  hun  befte  wetenfchap  ende 
3,  vermogen ,  en  fo  nae  den  voet  van  de 
>3  Inftruélie ,  als  fy ,  tot  dienfte  ende  behoudraüle 
^y  van  den  Lande,  fuUen  bevinden  doenlyck  te 
j,,  wefen  Tonder,  anderönts  daer  aen  verbon- 
„  den  te  zyn,  enz.  (hy\  Tpen,  met  dit  al,  de 

^er^ 

Cc)  RefoL  HolU  5  «n  ie  Oft.  1584.  hU  éo^  en  6if. 

(«)  Refol.  H«U.  é  Oft  1584-  ^-  ^if* 

f»)  HtWL  Holl.  t9  Sejit.,   5»  7,  10  ea  ts  Oét*  1584.  hï^ 


it         BYVOEGSELS   em 

eerde  éne  maanden,  geduurende  welken  men 
overeengekomen  was,  den  Raad  te  doen  dienen, 
om  waaren  en  men,  vervolgens,  beilooc  dien 
dienst,  nog  voor  drie  maanden,  te  verlengen, 
moest  men  *er  byvoegen  dat,  zo  de  Raiad,  of 
iemand  der  Leden  van  dien,  daar  toe  niet  zoude 
begeeren  te  verdaan ,  by ,  in  zulken  gevalle , 
„  daer  toe  geconftringeert  fal  werden,  als 
„  nae  behooren  (^)*'*  Men  heeft,  federt, 
verfcheiden'  maaien,  de  verlenging,  van  drie 
cot  drie  maanden,  vernieuwd  {d). 

BL  8*  r.  13.  V.  o.  „  jDtf  Wedde  yan  Graaye 
Mauritz."  Buiten  die  Wedde,  wierdt  ook 
de  Hofhouding  van  den  Graave,  volgens  eene 
Ordonnantie  op  dezelve  gemaakt  (^),  voor 
reekening  van  Holland,  Zeeland  en  Utrecht 
genomen  en,  in  *t  begin,  op  omtrend  dertig 
duizend  guldens,  *sjaars,  begroot  (ƒ}.  Men 
onttrok  zig  ook  aan  's  Vorften  Weduwe  en 
Kinderen  niet;  nopens  welk  (luk  ik,  een 
oogenblik,  zal  f  til  (laan,  te  méér,  daar  dit 
punt  my  voorkomt,  by  onze  Schryvercn^ 
eenigzints  fpaarzaam  behandeld  te  zyn. 

*t  Is  bekend,  dat  de,  dikwyls  onvermydlyke , 
kosten ,  ten  dienste  van  den  Lande ,  door  Orange 
gemaakt,  zyne  groote  verliezen,  in  dien  dienst 
geleden,  zyn talryk Huizgezin ,  ryklyke Hofhou- 
ding en  ongeldzugcigheid.  Worden  boedel  met 
fchulden  overladen  hadden  (g)<  Dan  de  Staaten, 
met  naame  die  van  Holland  en  Zeeland,  welken, 

be. 

CO  ^tCoU  Holl.  ts  Nor.  1384.  R  707  •■  fot. 
(4^)  BoR.  /•  e,  B.  èU  549. 

(<)  Rcfol.  HoU*  4  Aug»  eo  a?  Sept.  i$S4.  M.  459  tn  S9t. 
(ƒ)  Refol   HoU.  8  Aug.  1584.  «/•  466. 
(g)  GnoTUM ,  élê  kêllê  Mêlg.  Uv.  4.  f,  m  8s«  Riio.  Nedcrl« 
0«rio|.  9  J^*M.  81*    fioRi  /.  €.  18  £•  il,  ^S8« 


AANMERK,  op  het  VIII.  DEEL,     i  j 

nevens  die  van  Friesland  en  Utrecht,  de  kosten 
der  Begraafbisfe  voor  hunne  reekening  namen 
(A),  toonden -al  rasch ,  hoe  zeer  zy  de  ge« 
dagtenis  zyner  Doorlugttgbeid,  ook  in  deszelfa 
Nageflagt,  wilden  eeren ,  niet  zonder  kosten  van 
den  Lande,  voor  zover,  naamenlyk,  de  fobere 
toeftand  der  Kasfe  zulks  gedoogde.  Zy  had- 
den, kort  voor  *s  Prinfen  overlyden  (/\) ,  aan 
deszeUs  Gemalinne  eene  pillegifte,  ten  behoe- 
ve van  haren,  onlangs  geboomen,  Zoone, 
Fredrik  Hbnrik,  toegezegd,  bettaande  in 
eene  losrente  van  vieren  twintig  honderd  ponden, 
jaarlyks,  tot  veertig  grooten  bet  pond,  waar  in 
Holland  agttien-,  Zeeland  zes-honderd  ponden9 
zoude  dragen,  en  van  welke  gifte,  eerstdaa^, 
de  beboorlyke  en  gezegelde  brieven  zouden 
overgeleverd  worden,  welk  laatfte  egter  nog 
niet  gevolgd  was.  Dan,  twee  dagen  voor  dr 
begraafhis  van  *sLands  Vader,  befloot  men » in 
Holland ,  tot  die  bezegeling ,  die  nog  wel  eenigen 
tyd,  maar  niet  debetsuding,  marde  (Ar) ,  even  als 
Utrecht  mede^  tot  zes  honderd  guldens  *sjaars, 
aan  lyfremen,  beflootea  hadt.  *t  Bleef  hier 
niet  by.  Daar  die  van  bec  Sterf  huiz,  door  de 
Schuldeisfcheren,  telkens  lastig  gevdlen,  zig 
zei  ven,  zo  met  opzigt  tot  deezen,  als  tot  het 
gaande  gouden  der  Hofhoudinge,  niet  redden 
konden ,  en  ook  de  Vorftinne  Weduwe  zig 
aan  de  Staaten  van  Holland  vervoegd  hadt,  mee 
verzoek  omBewiadluiden  in  den  Boedel  te  ftellen^ 
tot  de  aankomst  der  Bloedvoogden ,  namende 
Staaten  die  zorge  op  zig  en ,  b^rypende,  dat  de 

uit- 

Qi)  Refol.  HoU.  tl  Joly  1S84.  kl.  4ti.    " 
0  Refol  Hoa  8  Jiuy  f  n  7  Joly  xs84t  kU  M  en  i6u 
(k)  Rfefol.  HttU.   1  Aiig.  1594.  èU  451*  6  0ct«^  ta  )  D«c« 
if  as*  H.  éio*  747  tn  748, 


14         BYVO'ÈGSELS  in 

uitgaave  van  het  Sterf buiz  diende  *te  wordett- 
verminderd,  en   op  zodanig  eenen  voet  ge<^ 
bnlgt,  dat  9  gelyk  zy  fpiaken,    ^^deeere  toé 
5^  het  Hof  ende  van  de  Staten  geconferveert 
^,  mochte  werden,  met  goedt  contencemenc 
y,  van  de  Gemeente/'  (lelden  zy,  bebalveii 
drie  Bewindslieden,  nog  vier  andere  Leden, 
uit  den  hunnen,  aan,   ten  einde,  met  die 
van  Zeeland  en  Utrecht,  een  nieuw  plan  vm 
llof houding,  zo  wel  voor  de  Prmftafe,  alt 
voor  den  Graave  Mauritz,  te  btraamen  (IJ. 
Ook  wierdt  de  Wedde  van  wylën  zyne  Door» 
Ijugcigheid,  tot  den  i.  van  Herétmaand  des  jaars 
15 $4^  verlengt,  en  kwam  men,  op  aandnu^ 
der  Hofmeefteren,  den  Boedel  te  gemoete^ 
met  eene  fomme  van  agttien  duizend  guldens  } 
katende,  wyders,  nog  eene  fomme  van  negen 
of  tien  duizend  guldens,  uit  'sLands  Ka^^ 
volgen,  met  vooruitzigt  van  verdere  betaafing 
voor  de  Kooplieden ,  (Levriers) ,  die  goederen 
aan  het  Sterfhuiz  geleverd  hadden  («>  Dan, 
daar  die  Kas  zelve,  zeer  ilegt  voorzien  en  mee 
de  lasten  van  den  oorlog  zwur  gedrukt  was, 
befloot  men  de  gelden,  welken,  ter  voldoening 
van  agterwezen,  aan  eenige  Ëdelliedm,  m  an^e 
hoogere  en  laagere  Bedienden,  moesten  wcMrdea 
Uitgereikt,  alvorens  men  dezelvenkonde  afdsuu 
ken,  niet  te  neemen  tot  laste  van  den  Lande, 
maar,  daar  toe,  aan  den  Boedel  te  verftrekken  eene 
fomme  van  zeven  duizend  guldens,  voor  welke 
der  Stad  Geertruidenberg,  die  by  zyne  Door- 
lugtigheid,  voor  gelyke  fomme,  wel  eer,  ia 
pandfchap  was  genomen  (n)  zou  worden  afgelost* 

Ook 

(O  RefoU  Holl.  4  en  é  Aof.  1584.  kL  419  to  461, 

e»)  R«fol.  Hou.  10  Aug,  a»  $fjpt.  S  M.  m  4  »Mb  iitL 
W.  éhf  5«i ,  é#S  tn  ré7,  '^^ 


AANMERK,  of  »r  VIIL  DEEL;    i^ 

Ook  hadc  men,  ter  afdanking  als  baven  ,  4e 
Bewindhebbé*svan*t  Sterf  huiz ,  op  hun  verzoek » 
semagtigd  en  toegeftaan  eenig  zilverwerk,  van 
t  welk  deezen  eene  Ly$t  hadden  overgegeven ,  tie 
mc^en  verkoopen ,  ^f  doen  fmelten ;  als  mede 
deTapeetferyen,  Lynwaaten  en  verdere  bederft 
lyke  Goederen,  ten  overftaan  van  twee  of  drie 
Wethouders  der  Stad  Delft,  ter  hoogfter markt 
te  doen  verkoopen ;   van  welke    goederen., 
egter,  by  vervolg,  byzonderlyk  de  kleederen 
zyner  Doorlugtigheid   uitgeflooten  wierden, 
die,  ter  onderhandfche  verkoop,  tot  dienit 
derSchttldeisfcheren,  wierden  geprifeerd.  Dk 
alles  belette  niet,  dat  eemgtn  deeztr  laatst- 
gemelden  de   roerende  goederen,  voor  den 
Verkoop,  bekommerden ;    doch  de  Staaten 
gelastten  VHof  van  Holland,  „  tot  eere  van  den 
^,  Lande  ende  Sterf  huyze  voorn:**  deze  luidea 
voor  Rommisfarisfen  te  doen  verfchynen ,  zonder 
over  deeze  zaak  openlyk  te  doen  pleitra  (o^ 
Langs  deezen  weg,    wierden   de  za^en, 
allengskens  en  op  eene   gevoeglyke  en  miQ 
kostbaare  wyze,  geregeld,  en  hier  uit  kwam, 
ftraks ,  de  Ordonnantie  voon  op  de  Hofhouding 
van  Mauritz,  van  wdke  ik  boven  gewaagde, 
en  waar  by  ik  hier,   alleenlyk ,  zal  voegen, 
dat  de  Staaten  van  Holland,  op  het  verzoek 
vsm  dien  Graave,  om  de  Hoofdofficieren  van 
zyn  huiz  te  benoemen,   hunne  Gemagtigden 
gdastten    ,,  de  voorfz  Hooft -officieren  cnile 
^  andere  te  (lellen ,  r^uard  nemende,  dat 
^  deièlve,  is  't  mogelyck,  genomen  mogen 
^9  werden  uyt  de  Provinciën,  tot  onderhoudt 
««  van  den  Suet  van  fyne  Genade  contribue- 

„  reö- 

.  (tf)  MjtU  UolL  %%  SfefiL  I  st4«  V*s99*  4  Joly,  %itm%%  Aiig.,  so  Sept, 
éOft.  Cl  IX Mov. isSS*  ^/.SS&9  éfiiOf  4!)i», 4949589,  ^ea  4U 


16         BYVOE  GS  ELS  EM 

y^  rende ,  ^  in  alles  bequaem  ende  gefchickc 
^j  zynde/*  Daar  de  Staaten ,  thans^  als  Voog- 
den ,  handelden  ^  ftelden  sy  mede  aan  y  ,,  die  van 
,',  den  Raede  endeReeckeningen ,  ende  den  The- 
^  fanrier  in  't  Hof  van  fyne  Excellencie  (]&;/• 
Wac  de  Princesfe  Weduwe  betrefie^  fchoon 
men  aan  haar,  na  sTrinfendood,  twee  kamers 
op  *c  Hof,  voorzien  9,  ende  gefapijfeert  na 
„  bare  qualifeyf/'  fchync  te  hebben  aange* 
wezen,  met  vryheid  om  alle  haare,  roerende 
en  onroerende ,  goederen,  weder  coc  zig  te 
nemen  (9),  behaagde  Holland  haar,  in  korc^ 
minder  dan  v^^orheen ;  'c  zy  dan  dat  zulks  aan 
'c  misfen  van  baaren^in  dit  Gewest  verloorenen. 
Gemaal,  of  aan  eenen,  haares  inziens  niet  ge- 
noegzamen,  onderftand,  of  aan  andere  redenen, 
te  wyten  ware.  Zeker  is  het,  dat  zy,  reeds  op 
den  13.  van  l^rfstmaand  des  jaars  1584,  den 
Gemagcigden  uit  de  Edelen  en  Steden,  die,  by 
't  venrek  der  Staaten ,  ter  voorziening  op  alle 
voorvallende  zaaken,  te  Delft  gebleven  waren 
(V),  door  twee  Hofmeefteren,  liet  aandienen,: 
boe  zy^  op  Saturdag,  toen  eerstkomende,  van 
meeninge  was  zig  naar  Vlisfingen  te  begeeven  , 
de  Staaten  voor  alle  gunst  en  vriendfchap  be- 
dankende. De  Gemagtigden  deeden  haar,  wel 
ferftond,  verzoeken  de  reize  uie  te  (lellen,  toe 
de  byeenkomst  der  Staaten  zelve,  welke,  op 
den  9 o.  daar  aan,  flondt  in  te  vallen  (j), 
maar,  daar  de  Vorflin ,  des  niettegenllaande  ^ 
liet  boodfchappen,  by  haare  gedagcen  te  blyven 

en, 

Cp)  AcfoL  Holl.  I  Scpt.  1584*  ^*  <42  ea  S48< 

(f)  Rcr«].  HoU.  6  Aug.  is84«  *^-  4<$i*  «P  den  ktvt. 

(r)  Dit  wit  de  gewoonte  dier  tyden  en,  !■  tegeoftelliag 
iNUi  de  byeenkomst  deezer  Gêcmmittêsrdiw ,  wierdc  die  der 
Staaten  zelve  genoemd  de  Vergadering  GêwêrMl  dêr  Stêêüm  mim 
^fléuré.  Zie  b.  ▼.  Rcfol.  HoU.  S  en  as  Sept.  1584.  H^  sM  en  S79* 

CO  Refok  Hol!,  it  Sept.  1684.  iL  57 1« 


AANMERK,  op  het  VIII.  DEEL.     17 

m  9  ten  dien  einde ,  ook  by  de  algemeene  Scaacen 
afTcheid  ce  zullen  neemen,  begaven  zy  zig^ 
in  perfoon  ,  by  haare  Doorlugtigheid ,  en 
verkreegen ,  met  veel  moeite,  't  uitftél,  't 
geen  zy  verzogt  hadden  (/}.  De«  Staaten, 
hier  op ,  in  den  Haage  koomende ,  benoem- 
den eenigen  uit  hun  ligchaam,  om  der  Prin- 
fesfe  voor  te  draagen,  hoe  zeer  zy  verlangden, 
dat  haare  Doorlugtigheid  zig,  voor  eerst,  in 
Holland  bleeve  ophouden,  en  voortginge  „^de 
„  vyf  Kinderkens  van  zyne  Excellentie  by  haar 
^,  te  houden ende  te  doen  in(lrueeren,mits  dat, 
5^  tot  onderhoudt  van  dezelve  vyf  kinderkens, 
py  volgen  zouden  de  twee  duyzent  guldens,s'jaars, 
^,  by  die  van  Hollant  ende  Zeelant ,  tot  pillegave « 
3f  JufF?  EusABETH,  op  deu  doop ,  belooft.  '* 
Én  op  dat,  wyders,  de  Vorftin,  daadlyk  ,ee« 
nige  middelen  mogte  hebben  ,>  tot  onderhoudt 
^  ende  Hofhouding,  deedt  men  haar  teffens 
^9  aanbieden,tot  dien  einde,  te  zullen  doen  volgen 
,,  de  fes  duyzent  ponden  van  veertigh  grooten, 
,,  haer,  tot  vereeringe,  op  de  inkomften  dezej: 
,,  Landen,  ge*accordeert  («/). "  Toen,egter, 
ook  deeze  bezending  flegts  ten  antwoorde  te  rug 
bragt,  dat  haare  Doorlugtigheid,  „  niet  tegen- 
,,  ftaende  haerluyder  vermaningen ,  verfocht 
^^  ende  ge-infteerd  hadde,  omme  naer  Zeelandt 
yy  te  mogen  vertrecken,  ten  minden  voor  den 
^,  tyd  van  een  raaendt  ofte  fes  weecken,  enda 
„  dat  met  haer  kindeken^'  (Fredrik  Henrik) 
,,  ende  d* andere  kleyne  kinderen,  midts  dat^ 
^^  daernae,  hare  Excellencie  met  de  voorfz: 
^P  kinderkens,    belooft    heeft,    wederom  in 

.,  Hol. 

co  Refol.  HoIl«  IS  Sept.  is84.  k/*  574* 
CO  RefoJL  Holl.  %%  Sepu  I584.  i/.  sll. 

B 


i8  ËYVOEGSELS   e« 

i^  Hollandc  te  koomen,*'  begrepen  de  Staaten 
een*  nieuwen  aandrang  te  moeten  maaken.  Zy 
befloocen  dan ,  door  hunne  Afgevaardigden,  't  ge-* 
daan  verzoek,  te  doen  herhaalen,  maar  voegden 
'er,  nu,  de  volgende  Woorden  by ,  „  ende  ingeval- 
^,  Ie  hare  Excellencie ,  evenwel ,  daer  op  fal  infi- 
^1  fteeren,omme^voordenfeIventyd,te  mogen 
,,  vertrecken  met  de  kinderkens ,  fullen  hetfel- 
„  ve,  voor  foo  veel  als  hare  Excellencie  aen- 
y^  gaet,  mogen  confentceren ,  mids  dat  de 
,j  kinderkens  in  Hallandt  blyven  mogen  (v^/* 
Uit  welk  laatfte  niet  weinig  blykt ,  hoe  zeer 
nfen  lüg  hier  aan  deeze  kinderen,  en  *t  gevaar , 
'c  geen  dezetven  ,  buiten  Holland ,  van  den 
Vyand  konden  loopen ,  liet  gelegen  liggen» 
l>e  Vorstin  ondertusfchen,  mooglyk  voorzien- 
de, hoe,  by  verdere  weigering,  de  ernst  der 
Staaten  en  tevens  eenig  ongenoegen,  tusfchen 
dezelven  en  baare  perfoon,  konde  ryzen, 
veranderde  toen  van  gedagten  en,  „  aanmer^ 
^i  kende  der  Staten  gunft  ende  faveur,"  nam 
aan,  met  der  woon  in  Holland  te  biyven  ; 
waar  op  haar ,  van  Staatswegen  ,  „  omme 
5>  voor  het  eerfte  te  mogen  hebben  middelen 
^,  van  Hofhouding,"'  terftond,  eene  Ordonnmntie 
verleend  wferdt  van  drie  duizend  ponden,  toe 
veertig  grooten^'c  pond  ,  in  mindering  der 
zes  duizend  ponden,  haar,  in  zodanig  geval ^ 
toegezegd  (y^y  De  goederen  haarer  Doorlug- 
tigheid,  naar  Zeeland  reeds  overgevoerd  (^x^^ 
wierden  toen  naar  Leiden  gebragt,  alwaar  zy^ 
eenigen  tyd  (j^),  haar  Hof  hieldt,  zo  als  wy- 
len  haar  Gemaal  ook,  in  vroegere  dagen,  gedaan 

hadt. 

(v)  Refol.  HolL  24  Sept.  1584.  hU  583. 
(vi)  Rtfol.  Hall.  2S  $epr.  ii2^.  bL  sg^. 


g 


>)  Refol.  Ho^J.  6  <>a  IS84.  kL  óio. 
1)  Rdbk  Holi»  II  No«  IS85.  èU  6%6. 


AANMERK.  OP  HET  Vin.  DEEL.     19 

I 

hftde.  Nog  kprt  t^  voren  wa«  zy ,  ^er  >  van  Leiden 
af  keerig  geweest,  doordien  dePredikant  Hakkius^ 
aldaar  ,  openlyk  gepredikt  hadde,  dat  hetjong*- 
fle  onheil^  zynerDoorlugtigheid  overkoomen, 
moest  worden  aangemerkt  als  een  (Iraffe  Gods , 
over  deszelfsHuwelyk  raec  eene  Franfche  Prin- 
fèêfe  en  den  pragtigen  doop  van  Frederik  Hen- 
rik;  ook  hadc  zy  hier  over  denStaaten  baar  be- 
klag gedaan  9  die  dq  zaak  in  handen  der  Regee- 
ring gefteld  hadden,  en  haar  nu  van  de  noodige 
meubilen ,  ten  bedraage  van  ömtrend  twee 
duizend  ponden  ^  deden  voorzien ,  mits  zy  zig 
fchriftelyk  verbondt,  dezelven,  volgens  daar 
van  gemaakte  iysten>  by  haar  vertrek,  weder 
ter  hand  te  zullen  (lellen  aan  Burgémees-^ 
teren  van  Leiden ,  die  met  den  aankoop  wa** 
ren  belast  geweest  C^)*  Uic  zekere,  nog 
aanwezige ,  Brief  der  Staaten  van  Holland  , 
aan  den  Heere  van  Chastillon,  één'  der 
naastbeilaanden  van  de  Vorstinne,  fchynt  niet 
duider  te  blyken,  dac  deez  zig  haarer  zaake 
aangetrokken  en  den  Staaten,  in  haar  voordeel  ^ 
gefchreeven  hadt;  ook  blykt,  onder  anderen^ 
uit  dit  ftuk,  dat  haare  Doorlugtigheld ,  ddor 
wylen  den  Prinfe,  nog  aan  eene  tomme  van 
agt  (ö) ,  elders  Icez  ik ,  zes  (*) ,  duizend 
ponden  verlyftogt  was,  te  beuren  uit  deszelfs 
goederen,  in  Holland  gelegen. 

BI.  II.  r.  9.  „  Graave  Willem  van  Nas- 
sau.*' Verftaa  Graave  Willem  Lodbwyk  van 
Nassau. 

,   BI.  IA.  r.  ifi.    „  Gelderland  hadt  zig  niet 

be- 

(s)  Refol.  HoIU  so  Od.  I3S4«  ^^'  ös9»  en  Boa,  /•  c,  if 
£•  bh  4S7  en  4t8. 
(s)  KefoU  HolU  &)  Nov.  ist4.  hL  7*9  en  710. 
^C^)  Refol.  HoU.  0  Auf.  1584.  ^.461»  ia  de  kiwtttekenins* 

B  2 


ao         BYVOEGSELS    en 

begeeven  onder  't  opperbewind  van  Grêate 
Mauritz  en  den  Rtod  der  Regecritige/*  't  Is 
zo^  blykens  de  Refolurien  Van  Holland  van  den 
eerften  van  Herfstmaand  des  jaars  1584;  maar 
\  verdient  opmerking,  dat,  in  den  eed  der  Be- 
zetting van  Bergen  op  Zoom,  drie  maanden 
laater ,  mede  gezworen  wordt  aan  den  Raad  van 
Staate ,  als  gecommitteert  ten  Gouyernemente 
der  Fereehigde  Provintieni  Brabant ,  Gelder^ 
to^rf,  Vlaanderen,  Holland, Zeeland,  Utrecht, 
Mechelen,  Vriesland  en  O^rysfei  (c). 

BI.  13.  r.  10.  v.  o.  3,  De  atgemeene  Staa» 
ten  hadden  flegts  drie  duizend  Knegten  -^— 
in  't  veld."  Zeer  juist  zegt  Wagenaar  in  't 
yeld}  want  in  de  Vestingen  was  nog  een  maaSg 
aantal  (d).  Om  't  Veldleger  te  doen  aan- 
groeien, fpaarde  men,  byzonder  in  Holland, 
geene  moeite.  Dé  Staaren  hadden ,  onder  an- 
deren, reeds  voor  't  einde  vanHooimftand  dee- 
zes  jaars,  beOooten  ee'nige  Bezettingen  uit  de 
Steden  te  doen  trekken,  welker  plaatz  men, 
door  Schutteren  uit  andere  Steden,  zoude  ver- 
vollen. Ook  hadden  die  vaA  den  Haage  een 
geul  van  honderd  en  tien  zodanige  Schutteren 
gezonden  binnen  den  Briele,  ter  aflosfing  der 
Kompagnie  van  Hopman  Gyzelaar.  —  't  Ge- 
nieene  Land  zou  aan  zodanige  Luiden,  tien 
fluivers  daags,  geduurende  hunnen  dienst,  be- 
xaaien ,  hen  van  Logisgeld  ontflaan  en ,  tot 
voorkooming  van  moeilykheden ,  om  de  veer- 
tien dageq  doen  aflosfen  (^).  Men  fchynt 
egtet-,  thans,  maar  korten  tyd  gebruik  van  deeze 

Schut- 

(O  RcfoU  Holl.  I  Dec.  1594.  hh  748. 
ld)  Rho,  /.  €.  %  B.  hi.  8i. 

(O  Refol.  Hoil.  té  JuJy  i584«  ^*  435*     Ver;el«  si  Julf 
en  ia  Aag.  isS4.  bh  449  en  474* 


AANMERK,  op  het  Vlil.  DEEL.     ai 

Schutteren  te  hebben  gemaakt  (ƒ),  doch 
kwam,  in  Holland,  Zeeland  en  Utrecht  over- 
een, om,  voor  r^ekening  deezer  Gewesten 
en  op  hunne  beilel- brieven,  twee  duizend 
Waardgelderen  aan  te  neemen,  verdeeld  in 
den  Vaandelen,  eljc  van  twee  honderd  hoQf- 
den;  uit  welken,  zes  binnen  Holland,  twee 
binnen  Zeeland  en  twee  binnen  Utrecht  zou- 
den gelegd  worden,  en  die,  te  famen,  eene 
ibmme  van  vier  duizend  zeven  honderd  en 
zestig  guldens,  ter  maand  zouden  kosten  (g^. 
BI.  i6.  r.  8.  ,5  Drie  mylen  beneden  de 
Stad^  te  Lillo,  hadden  de  Anfwerpenaan  een 
Blokhuis  Qpgey^orpen  enzr  Te  Lillo,  een  nee- 
lingryk  Dorp  aan  de  Schelde  en,  reeds  ten  jaa- 
TQ  II&3,  als  eene  Heérlykheid  bekend,  hadt 
ÏVJoNDRAGON,  al  voor,  of  in,  den  jaare  1573, 
l)egonnen  een  Schans  te  bouwen ,  ter  beteuger 
ling,.  zo  wel  als  befcherming,  van  Antwerpen. 
By  het  vertrek  der  Spanjaarden  uit  deeze  Lan- 
den, ten  jaare  1573,  of  vroeger,  ^al  zy  ver- 
laaten  geweest  zyn  en,  naderha,nd,  onzeker 
wanneer,  door  die  van  Antwerpen,  herfteld  en, 
vervolgens,  met  bejiulp  djer  Zeeuwep,  in  dien 
ftaat  gebiagt,  dat  zy  een  beleg  van  drie  wec- 
ken, door  ^en  dapperen  MoNORAGONbeftuurd, 
kon  uitilaan.    Men  zie  verder,  nopens  Lillo 

en 

C/)  RefoL  HolL  15  en  «7  Aug.  1584.  hU  48S«  5IS  •»  Si<* 
In  *c  volgend  jaar  gebruikte  men  weder  Schuttertnt  tcrbezec- 
;üng  der  FroQtieren,    RefoL  HoU.  ia  Aptil  isSs*  ^/-  sio. 

Gr)  Refol.  HolU  ia  Au|r«  \%%^  Alwaar  ook  de  KwrUêtM 
worden  opgenoemd ,  overwelkeo  deeze  manfchap,  in  Holland, 
verdeeld  wierdt  en^  tefièns,  de  usmmcn  der  Hoplieden.  Onder 
de  laatstgemelden ,  telt  mtn  Di&ck  Dutvil,  dien  't  Kwartier 
▼aa  Amftelland  en  Goyland  wierdt  aangewcexen  eo,  mooj^Iyk, 
dezelve  was,  dk,  in  den  jaaro  iS7t*  den  Briek  hadt  helpen 
inoeemen  (zio  Wagxn,  6  D*  bU  S4S«)«  en  onder  andere  a«g 
voorkomt  Refol*  Holl.  12  O^.  is85«  hL  óaS.  Zie»  wyders, 
w^geas  deeze  Waardgelden^, Refol.  lioUtii{Sepc«  i584,^/é6a. 

B  3 


»         BYVOEGSELS    EN 

en  de  andere  Schanfen   langs   de   Schelde  ^ 
de  onderaangebaalde  plaacz  (A). 

BI.  i8.  r.  8.  59  Men  k$n  den  Gentenaaren 
'geinig  onierfiands  toefchikken!*  \  Ontbrak, 
egter,  den  onzen  noch  aan  goeden  wil,  noch  aan 
y\ren  Naauwlyks  vernamen  de  Staaten  van 
Holland ,  dat  de  Algemeene  eene  fom  van 
drie  honderd  vyftig  duizend  ponden  ,  van 
veertig  grooten,  behalven  een  aanzienlyk  ge- 
tal van  manfchappen  ,  noodig  oordeelden 
tot  ontzet  van  Gend,  of  zy,  fchoon,  in  den 
aanflag  van  tweemaal  honderd  duizend  gul- 
dens over  Holland ,  Zeeland  en  Utrecht , 
drie  vierde  moetende  draagen  ,  ftemden  'er 
daadlyk  in  toe ,  indien  de  overige  Bondge- 
nooten  van  's  gelyken  wilden  doen  (/),  en 
hielden  hun  woord  (*).  Ook  deeden  zy,  fe- 
dert,  de  noodige  aanfchryvinge  aan  den  Gou- 
verneur .van  Noort- Holland,  SoNOY,  en  aan 
alle  Bailiiuwen  en  Dykgraaven  van  geheel  Hol- 
land, omme,  zo  ter  ontzetting  der  ^ZQgAt. 
Stad,  als  van  Vlaanderen  bn  Braband,  uit  etk 
Dorp  eenen  Schansgraaver  (Pionnier^ ,  tegens 
zekeren  bepaalden  tyd,  naar  Delft,  daar  zy 
thans  vergaderd  waren,  te  zenden,  ten  einde  dit 
volk,  *c  geen  gefteld  wierdt  onder  *t  gezag  van 
MrcHiBL  ViMME ,  als  Superintendent  of  Collo^ 
nel  (l)y  binnen  agt  dagen,  te  doen  vervoeren 

naaj: 

CO  I.  EE»re»mi ,   ia    de    mtrhMndêUngên    ram  U  Zêêuwich 

eênmfchëp  éUr  fTttêmfcbsppgm,  5  D   kl.  1-64, 

(f)  Rcfol.  Holl.  6  Aug.  1584,  W.  4éi. 

(*;  Refol.  Holl.  si  Aug,  eo  6  Sept.  1584.  iU  539-541;  en 
$1.  $60. 

(O  Rcfol.  van  Holl.  30  Aug.  en  11  Sept.  ist4  J/,  ff 37, 
569  en  571-574»  «Iwtar  blykt,  dat  deece  Luiden,  op  een 
Artikvl-Brief  der  Sraaren  van  Holland,  wierden  aaagefteld  en» 
in  Vaandelen*  elk  van  honderd  hoofden,  verdeeld.  De  ge- 
segde  Koüonel  w»  by  Holland  aan;enoin«ft,  tn  de  £ed  voor 

4il 


AANMERK,  op  hbt.  VIIL  DEEL«    %% 

naar  Bergen   op  Zoom,  daar  de  algemeene 
Staacen  de  verzamel-   en  loopplaatz  van  hec 
Leger  (w)  bepaald  hadden,   'c  welk,  door 
nieuwe  aanwerving,  nu,  allengskens,  begon 
te  groeien  (»).    Dan  de  onwilligheid  van  den 
Graave  van  Hohenló,  een'ilapperen  en,  van 
ouds,  getrouwen  (o) ,  maar  woesten  Krygsman , 
om  zig,  in  ^sLands  diende  en  die  ontzet,  an- 
ders, dan  op  den  naameen  van  wegens, de  Staa- 
ren van  Holland y  Zeelanden  Utrecht y  onder 
Graave  Maükitz,  ie  doen  gebruiken  (j5) ,  de 
moeite  ook ,  die  men  hadt ,  om  hem  ,  niet 
dan  na  den  overgang  van  Gend  en  gedeeltely- 
ke  regeling  zyner  geldelyke  eisfchen  n   door 
Holland,  te  beweegen,om,al«  oyerjfe  Feltheer 
oïLieutenant  Generaal  szn  den  voorn*  Graave, 
in  eed  en  op  last  der  algemeene  Staaten^  (door 
welken  hy  meende  ,  voorheen ,    verongelykt 
en  kwalyk  betaald  te  zyn)  te   dienen;  met 
ééR  woord ,   dit  ontydig  gemis  van  een  be- 
proefd Legerhoofd ,    gebiedende  zo  w^l  te 
Water    als    te  Lande    ( ^  )  ,    mag    men , 

meen 

dit  Volk.  braft  niet  alleen  mede  aan  de  Algemeene  Staaten» 
Graave  Madritz  en  den  Raad  van  Staate,  maar  ook  aan  de 
Provintien,  daar  zy  in  dienst  waren  aancenomen»  gchoiw  ea 
getroaw  te  zyn* 

(»)  Kcfol.  Holl.  6  Aug.  rit4«  H-  499— 5si. 

(0)  Rtf9L  HoIL  15  en  30  Aug.  en  }  Oct.  1584*  H.  413, 
S38  en  6oi* 

(#)  RwD,  Nederl.  Oorl.  1  B.  */.  45 '  Oie  trouw  wa$% 
▼oorheen,  byzonder  gebleeken,  in  't  verfmaaden  der  voprp 
deelige  aanbiedingen  van  den  Koning  van  Spanje  »  indien  hy 
zig  mst  de  Nederlandfche  zaaken  niet  moeien  wilde.  In 
't  voorby  gaan,  zal  ik  aanteekenen  dat  HoHSMLd,  dikwils, 
•nder  den  naam  van  Hollacu,  voorkomt ,  zo  in  deRefolutien 
van  Holland,  ais  by  Tassis,  Staada  en  anderen. 

(/  RefoL  UolU  12  Sepc.  isB4«  ^/*  S?!»  en  BoR»  t9tB» 
W.  5*6. 

(f)  Refol.  Tan  Holl.  24  en  t8  Sepc,  04  Od.,  a8  Nov.  en 
10  Oec.  1584.  M.  584,  S97»  651,  739  en  778.  Bö&. /.  f  •  ao  i8« 
M  Sis*  Vergelyk  hier  mede  onzen  Wa^h»,  tihier  l/.aoenaf 

B4 


•4  B  YVOEGSBLS    sm 

meen  ik,  onder  de  vooroaamfte  redenen  fchik*^ 
ken,  welken,  hier  te  lande,  hinderlyk  wa- 
ren om,  fpoedig  en  kragtdaadlg  genoeg,  tot 
ontzet,  zo  van  Gend,  als  van  Vlaanderen  en 
Braband,  daar  Antwerpen  en  Brusfel  thans  be« 
naauwd  wierden,  toe  te  fchieten;  hoe  zeer  de 
Sratten  van  Holland ,  naar  waarheid ,  verklaar- 
den (r),  'er  dag  en  nagt,  alle  moeite  toe  aan 
te  wenden  Q^;  waar  omtrend,  ftraks,  nopens 
Antwerpen,  nog  een  woord 

BI.  21.  r.  8.  „  Bergen  op  Zoom.'*  De 
Staaten  van  Holland  hadden,  zo  voor  hunne 
reekening,  als  voor  die  van  Zeeland  en  U- 
trecht,  reeds  een*  geniimen  tyd  te  vooren,  der* 
VTaarts  een'  grooten  voorraad  van  mout,  rog- 
ge, hooi,  haver,  zoetemelkfche  kaazen  en 
Buskruid,  gezonden  Q)^  voor  de  betaaling  der 
Bezetting  gezorgd ,  en  der  Stad  toegezegd 
9,  van  meeninge  te  zyn  haar,  met  Codes  hulp, 
„  ten  uyterften  toe,  te  helpen  houden,  tegens 
„  alle  geweldt  van  den  Vyandc  («)."  Ho- 
HENLÓ  kwam  eerst  hier  en  in  Zeeland,  met 
het  begin  van  Wintermaand  (y) ,  fchoon  men 
'er,  zo  als  uit  de  voorgaande  aanmerking  is 
op  re  maakcn,  reeds  een  geruimentydte  vooreft, 
deszelfs  tegenwoordigheid  gewenscht  hadt. 

BL  aa.  r.  i6*  5,  De  Inwooners  (yzn  SxiXr^ 
Vftrpen)  hegroof  op  vyfen  tagtig  duizend.**  Som- 
migen zeggen  negentig  of  honderd  duizend  (w^. 

BI. 

(r)  Refol.  H«IU  i  en  8  Sepc  1584.  ^/«  S59  en  567. 

(s)  RefoJ.  UoJL  15»  17,  24 «  «6  en  81  Oét.  1584.  hh  642, 
i^4g,  646,  6$li  6st9   656  en  6S7* 

(O  RefoL  iloU.  7  en  11  Aug.  1584.  */.  465  en  47it 

C»)  Refol,  HoU.  AS  Aug*  ]s84*  kl,  soó. 

(•>  RefoU  Holl.  10  Dec.  1584.  W.  778.  en  Boe,  /.  #.  10 B^ 
hh  509' 

(v;  Bo&*  /.  t.  i^  B,  fL  5oo«  Stuada  de  Mh*  Mg.  lik.  tf« 


AANMERK*  op  het  VUL  DEEL.     ag 

BI.  04.  r.  6.  V.  o.    5,  Mef  goedvinden  of  op 

aanraaden  yan  den  Graave  van  Hohbnlo.'* 
Deez  'wast  nevens  den  Admiraal  van  Trks- 
LONG,  eigenlyk,  door^  Mauritz  en  den  Raad 
van  Scaacen,  naar  Middelburg  opontboden,  om 
over  'c  ontzet  van  Antwerpen  te  raadplecgen. 
'c  Geen  'er  op  volgde ,  fproot  uit  het,  onderling, 
befluit »  aldaar  genomen  (^)- 

BI.  26.  r.  4.  5,  Na,  of,  ycelligt ^  ^/voor, 
de  dood  des  Prinfen  van  Oranje,  dtedt  men 
Jiemdes^er^an,  van  V  Wagc woord  by  hem  te 
Irnten  haaien.'*  Ik  zoude,  behoudens  beter 
oordee^l,  niet  zeer  waarfchynlyk  agten,  dat 
Gebhard  Trüchses  ,  Keurvorst  en  Aartsbis- 
fchop  van  Keulen,  van  wien  hier,  door  on- 
zen treflyken  Schryver  ,  gefprooken  wordt , 
deeze  eer,  geduurende  deszelfs  verblyf  te 
Delft,  by  't  leeven  van  Willem  den  L,  aan- 
houdend, zal  hebben  genooten.  Niet  alleen, 
om  dat  hy,  even  als  diè  Vorst,  thans  zyn  ge- 
woon ,  en  niet  flegts  een  kort  en  doortrek- 
kend, verblyf  daar  ter  plaatfe  tiadt,  maar,  om 
dat  zulks  ook  best  fchynt  te  ftrooken,  met 
de  zwaarigheid,  die  hy  zelve,  pas  agt  dagen 
na  's  Prinfen  dood ,  in  het  verder  geeven 
van  't  Wagtwoord ,  maakte  (y),  wyzende  de 
Wethouderfchap  naarGraave  Mauritz,  fchoon 

deez. 


C*)  BoR ,  /.  f.  19  B.  hU  509. 

(jf)  Refól.  HoM»  18  July  1584.  bU  4tS«  9,  Aenjaencïe  de 
„  fwarigheydt,  by  ^en  Charfurft  van  Keulen  geniaeckt,  om 
„  verder  htt  Wpord  tt  geven  Wnnen  defer  Stede ,  renvoyee- 
„  rende  d«  Magidraten  aea  den  Grave  Mantitum  (leez 
MiMTAfTiirM)  „  «  gercfolveert,  dat  met  de  fake  gefuperfe- 
,,  deert  fal  werden  toe  de  aenkomfte  van  die  van  Zeelandt 
„  «nde  Utrecht,  en  dat  den  voornoemde  Churfurft  verfochc 
„  fal  werden ,  in  \  verteenen  van  't  Woorit  te  willen  coa- 
,y  tinueren,  Mmmp  mMêlfrtyif.*' 

B5 


^6  BYVOI&GSELSkii 

deezy  toen  ten  tyde,  nog  aan  'c  hoofd  der  zaa- 
ken  niet  eens  geplaatst  was. 

BI.  a8.  r.  i.  „  Petrus  Dathemüs."  Men 
zie  veele  byzonderheden,  nopens  deezen  kun- 
digen,  maar  driftigen,  Kerkbervormer ,  van 
wiens  charakcer  onze  Gefchiedfchryver,  reeds 
voorheen  9  een*  aanmerklyken  trek  heeft  opge* 
geeven,  onder  anderen,  in  de,  hier  onder  aan^- 
gehaalde,  plaatfen  («). 

Voor  *t  overige  weet  men  y  dat  de  beryming 
van  Dathbnu^  ,  na  het  fchryven  van  onzen 
Wagen.  ,  uit  de  hervormde  Kerke  dezer  Lan- 
den geraakt  en,  op  last  der  Bondgenooten,  ten 
jaare  1773,  eene  nieuwe  en  verbeterde  is  in- 
gevoerd» 

BI.  30.  r.  5.  „  La  Mouilliere.  *'  Leez, 
hier  en  elders,  la  MouiLLERië  (a). 

BI.  30.  r.  II.  V.  o.  „  Pruneaüx.'*  Zo 
fchynt  men  den  naam  van  deezen  Afgezant, 
toen  ten  tyde,  by  onze  Landfaaten,  meest  \iit- 
gefprooken  te  hebben;  immers,  men  vindt  ze 
dus ,  met  fwee  lettergreepen ,  by  (ommigen  der 
onzen  (*),  gefpeld.  In  de  Refolutien  van  Hol- 
land, leest  men  meest  d'Esprimeaux  (c),  maar 
dit  kan  een  drukfout  zyn  en,  in  't  oorfprong- 

lyke, 

i(t)  Bah,  /.  #•  19  B,  SI 8.  Léf  tn  laster  v/in  Dathirus, 
fcy  W.  1B  ''VATRR,  JUflfig  iêr  H§r99rmd0  Ktflf  t§  Gêmd.  hU 
kt»  i8^--2ti.  als  )nedc  de  Punten  $n  Jrtienhn,  imnr  vp  Psmus 
Datbrnus  ,  tê^êitvwordêh'ck  gêfMtngtn  ^  is  gê^roêgt  gêtoêêfi^  en 
Pitantxpêêriyfigbê  Pen  Datheni,  êp  di$  Ariicniêny  têm^  xnn- 
éêr  'name  zjnts  aêmdapers  ,  toegêftêit;  onder  dc  Bylage  van 
st;«AVRZANi)&\s  .  TwM  bondêfdjnarigê  Gêdagttnit  wn  bit  iêrjfê 
£y»9de  der  Nidêtlmdftbê  Kerktn ,  êndsr  *t  Kruit.  Zie  ook  s*G&AVKZ. 
Vuie  Ilifdagt, bi  230 en  131.  en  Cbsrt$rb,  van  Vriesl. 4XX ^/.  511, 

C«)  Patit.  Cbrên,  liv,  13.  f.  505.  en  Bo&y/.f.  igB.bi.  46%^ 
IlooFO»  Nederl.  Uift.  0.1  B*  f  910. 

(5;  Hoop»  en  Bob  ,  //•  f#.  in  de  Gondfche  Vroedfch.  Re* 
fol^  17  Sept.  1594.  M  i5;<  heet  by  se  Pruhbaulx» 

(e)  /•  «•  23  en  a8  Aug.  isl4*  M*  507  en  Si  8. 


AANMERK,  ór  met  VIII.  DEEL.    47 

( 

lyke,  d'Esprüneaux  gedaan  hebben.  Zyne  ei- 
genlyke  benaaming  wasRocQUEs  dbSorbieres, 
Seigneur  d'Esprüweaux  (d).  (Heer  van  E^pm- 
lieaux.) 

BI.  34.  r.  I.  „  De  Advokaat  Buys  —  be- 
gaf zig,  federt,  meen  iky  in  perfoon,  naar 
Engeland."  In  de,  door  onzen  Wagen.,  hier 
aangehaalde ,  Refolutie  van  den  6.  van  Oogst- 
maand des  jaars  1584,  leest  men,  met  zo  vee- 
Ie  woorden,  dat  de  Staaten  van  Holland  den 
HeereBuYs  „  verzochten,  omme  hem  mede, 
p^  als  Gecommitteerde  van  wegen  de  Generali- 
,,  teyt,  te  tranfporteren  naer  Engelandt,  aen  de 
^,  Maijefteyt  der  ÏConinginne  aldaer,  op  de 
,,  Inftru(ftie,  die  den  felven  fal  werden  mede- 
99  gegeven.*'  En  'er  volgt  op  ,,  t  welk  by 
j,  by  den  Advocaet  —  is  aengenomen ,  mits 
^y  dat  goede  ordre,tot  vorderinge  derfelverrey- 
,,  fe,  ende  de  onkosten  van  dien,  werde  ge- 
„  ftelt."  Ook  getuigt  één  onzer  oijde  Hifto- 
riefchry vers ,  duidlyk,  dat  de  algemeene  Staa- 
ren den  voorn.  Advokaat,  met  eenige  Afge- 
.  vaardigden ,  naar  dat  Ryk  zonden  (e).  Dan  ik 
kan  ,  met  dat  al ,  niet  ontveinzen  ,  hoe  my 
deeze  reize  toefchynt  nimmer  voortgang  gehad 
te  hebben;  want, behalven  dat  andere,  daar  on- 
der twee  zeer  voornaame,  Schry veren,  fchoon 
over  den  Engelfchen  handel,  breedlyk,  fpree- 
kende,'er  geen  woord  van  melden  (/),behal- 
ven  ook ,  dat  's  Lands  Advokaat  zelve  'er  flegts 

on- 

(/)  Petit,  CbfM.Uv.  ig.  ƒ.  499*  Rked.  NederU  OorJ.  4 
B,  H,  84.  Vergel.  Waokn.,  Bladw.  4er  Vaierl.  Hift.  ,op  'c 
Woord  PruMMX.  CERISIER  tahUau  des  Prov.  Ua,  7.  4. 
f.  i6  DOttinc  hem,  verkeertielyk »  PRÜNEAÜX^  Seigneur 
de  Sorbierc* 

(#)  PktiT)  ChfüH.  liv.  13,  ƒ.  499. 

(ƒ)  Hoof»,  Hci9xU  Hift*  ai  B.tU    ps4  en  925*  BoR>/.#*  ' 
J9  #•  kh  492« 


s8         BYVOEGSBLS    sm 

onder  zekeren  mids  in  geftemd  hadc,  en  V? 
in  de  HoUwdfche  Refoluuen ,  voor  1:0  ver  |k , 
by  nauwkeurig  onderzoek ,  zien  kan,  nipcs 
meer  van  deeze  zaak, en  dus  ook,byzonderlyk, 
niets  van  eene,  daar  toe  dienende,  InftruSie, 
(maar  wel  van  die  voor  Joachim  ÖRTEiL(g),  van 
wien  ook  onze  Wao£N«,  zo  ftraks ,  zal  ge waagen} 
gevonden  wordt,  ilaai  de  Heer  Buys,  in  de  zo 
even  gezegde  Refolutien,  f^dert  den  boven* 
gemeiden  6.  van  Oogstmaand,  alle  dagen  der- 
zelve  maand,  onder  de  tegenwoordige  Leden 
aangeteekend ,  behalven  op  den  13,  ^o  en 
5^5,,  in  welken,  gebroken,  tusfchen  tyd,'tniet 
te  vermoeden  is ,  dat  hy  4en  togc  zal  gedaan 
hebben.  Op  den  i.  van  Herfstmaand  daar  aan, 
verzogt  hy  reeds,  van  zyne  bedienipg  cmtflagen 
te  worden,  aanbiedende,  midlerwyl,  „  tot 
„  primo  O£iober  in  dienfte  te  continueer 
„  ren  (A),'"  woorden,  die  veel  verfchillcn 
van  eene  reiz  naar  Engeland  te  doen;  zo  als 
hy  dan  ook ,  na  Orteil  ree^s  in  dat  Ryk 
was  (/),  de  Vergadering  van  Holland,  bleef 
bywoonen,  tot  den  3.  van  Wynmaand  daar 
aan,  toen  hy  wederomme  en,  zo  *t  my  toe- 
fchynt,  voor  het  la^tfte,  aldaar  zyn  affcheidc 
nam  (k)\  wordende,  federt,  onder  de  Leden 
niet  weer  vermeid ,  nog  van  de  bovengem. 
reize   een  woord   gerept,     Mi^fchien,   heeft 

Hien 

ifi)  Rcfol.  Holl.  21  A«g.  en  7  Nov,  1584.  ht,  503  «n  694- 

C*)  Refol.  Ho!l.  I  Sepc.  1584,  */.  543.  Volgens  het  fchry. 
▼en  van  Bo&,  19  S'  hl,  495* «  zou  de  Advokaat  Burs,  den 
€taacen  verklaard  hebben,  „ite  wede  te  zjFn»  noch  ia  zynen 
.,  dienft  té  continueren  tot  het  jr/mum  jsmr  isds**.  Dao  die 
zeggen  van  dien,  anderfints,  lofwaardigen  en  aUeroaauwk eu* 
Tigften,  Schryver,  Huic  niet  mee  de  woorden,  in  myaentekic, 
uit  de  Refolmie  zelve,  opgegeeven. 

(O  BoR,  /.  e,  bL  48  S« 

Ik)  Rcfol.  van  UoU.  3  Oft.  1584.  >/.  49;« 


AANMERK,  op  het  VIIL  DEEL.      29 

nrttt  6ééteti,  zoogewgdeti,  tocht,  löét  dien, 
wdken  hy,  in  't  volgend  jaar»,  ondemam  , 
en  onze  geregelde  Schryver,  naderhand,  zal 
aanroeren  (/)>  verward. 

81,  49.  r.  7.  V.  o.    ^y  Men  fchikte  Gemag- 
tig^en  naar  Öouda ,  om  deete  Stad  te  verzoe^ 
kefiy  dat  zy  het  overgekverd  Vertoog  tegen 
den  handei  ttiet  Fratikryk  geliefde  irt  te  trek- 
ken y  en  agter  te  houden^    Doek  my  is  liiet  ge* 
bleeken,  of^ulfts  gefcfcfed  iy.**    Na  men,  ter 
Vroedfchappe  van  Gouda ,  op  den  ij.  van 
Hérikmaand,   :sekeren  brief  der  Staaten  van 
Holland,  van  den  4.  bevorens,  en  raakende 
de  zaaleen  van  Vrankryk,  als  mede  de  aanzoe- 
ken ,  20  door  d'Esprüneaux,  als  door  die  van 
Brabant  en  Vlaandeten ,  ten  deezen  opzigte, 
gedaan,  fn  overwefeging  hadt  genomen,  was  \ 
beflnit  gfcweest,  zig  „  niet  aen  Franckryck  te 
yy' onderwerpen  y  nemaery  dat  men  den  handel 
„ "vandjen  gantfcheliken  fal affiden (m);''  ook 
Wterdën  Stóds  Afgevaardigden  gelast,  daar  t^- 
gén  ir^i(?«/?r^7»^/^tcrStaatsvergadering  te  doen, 
en  aan  elk  der  Leden,   die  zulks  begeerde, 
hifer  van  een  afTchrift  te  geeven  («).     Die 
Rifmmflr^ntie  was  het  bewuste  Vertoog,   'c 
göen  ik  liefst  meehen  zonde,  op  den  ^5.  van 
Hferfstföaand >  tè  «yn  overgeleverd;  imma^,op 
dien  diïg  en,  na  dat  men^  daags  tè  vooren ,  den 
eed  vati  geheimhouding,  nopens  *cgeen^  om- 
trend  hiet  Franfché  werk ,   door  de  Ledeü , 
zou  voorden  voortgebragt,  badt  afgelegd,  leese 
mèn,  met  nadruk,  in  de  Refolutien  van  Hol- 
land, deeze  woorden,    y.  De  Edelen  en  Ste- 

«  den 

(O  VaderU  Hift.  8  D.  bh  90. 

<»)  Vroedfcb.  Refbl.  vin  Ootiti,  17  lept.  1584.  ht.  in* 


30  BYVOEGSELS   kn 

,^  den  zyn  getreden  in  communicatie  aengaen-^ 
,,  de  de  Jaecke  van  Franckryk  (o)."    Daar, 
cgter,  het  ftuk,  ('t  geen  wel  by  BoR,  maar 
niet  in  de  gezegde  Refolutien ,  gevonden  wordt  ^y 
der  groote  meerderheid  van  Leden  zeer  tegen 
de  borst  ftondt,  en  de  Stads  Gedeputeerden 
van  Gouda  zig,  federt  den.  8.  vw  Wynmaand 
(^p  ) ,  der  Staatsvergaderinge  onttrokken  bed- 
den, behalven  de  Penfionarig  FaAMCi^N,  die 
men  'er,  :deels  om  te  booren  en  te  zien^  badt 
ge]aaten,bevoolen  deStaacen,  op  den  ii.  der 
gezegde  maand,  den  Heere  van  Swieten  en 
den  Raadsheere  Kasembrood  ,  zig  naar  Gouda 
te  begeeven,  om,  ware  bet  mooglyk,  de  zaak 
een'  gunftiger  keer  te  doen  neemen  (q)*    Zy 
verfcheenen,  den  i^.  daar  aan,  ter  Vroed- 
fcbap ,  alwaar  zy  deeze  drie  volgende  punten 
^androng^n:  't  Vertoog  in  te  trekken  en  toe  te 
treden  tot  de  genomene  Staats  Refolutie;  gee- 
ne  affcliriften  van  Stads  Renjondrantie  of  Ver- 
toog te  laaten  uitgaan;  Gedeputeerden  weder 
ter  Dagvaard  te  zenden,  om  op  's  Lands  ver- 
deediging  te  helpen   befluiten.     De  Vroed- 
fchap,dieze  eeriyk  ontvong,  maar,  nog  daags 
te  vooren,  't  vernieuwd  befluit  genomen  badt, 
omme  „  vuyterlyck  te  perfijieeren  by  de  yoor^^ 
„  gaende,  Refolutie  ende^  querfukx^  nimmer- 
a,  meer  in  defe  handelinge  te  confenteren  (f)^ 
bleef ,   ook  nu  ,  by  voorigen  gedagten ,  en 
voegde  der  Staaten  Afgezanten,  hoofdzaaklyk, 
toe,  dat,  wat  het  eerfie  Lid  der  gedaane  voor- 

dragt 

f  co  RefoL  Holl.  «4  en  15  Stpc.  1584-  bh  stó  eo  sSt* 
(^)  Zie  de  Lysc  dtr  aanvrtzeud«  Ledea   in  de   RefoK  v«i 

Holl.  van  7  en  8  0&.,  1584»  en  Tolgeade  dagen*  bk  tfié  «n 

fiotgg. 
iq)  Refol.  Holl.  11  Qd.  1584.  bU  6%u 
(r)  VrtfUCcli.  Hefol,  van  OQHd|{«  ia  Q^  1%%^  i^<  i^/* 


AANMERK,  ö?  HÈT  VIIL  deel;    51 

dwgt  betroffe,  zy  hier  in  niet  treden  konde, 
nadien  men  haare  redenen  niet  wederlegd  hadt; 
dat,  nopens  het  tweede ^  de  Scaaten  zelve,  door 
hunne  Secretarisfen ,  reeds  afTchriften  vin  hec 
bewust  Vertoog  hadden»  doen  maaken,  en  hec 
dus,  ook  daar  door,  in  de  Steden  overgebragc 
en  nu  genoegzaam  bekend  was;  en  dat,  no- 
pens het  derde,  de  Stad  nooic  de  gemeene  zaak 
hadt  willen  verlaaten,  maar  dezelve,  met  goed 
en  bloed,  tot  den  einde  toe,  zoude  handhaa<r 
ven,  en  op  alle  de,  daar  toe  dienende,  Be^^ 
fchry vingen,  haare  Gedeputeerden  zenden  (j)* 
Hier  mede  moesten  zig  de  Afgezanten  verge- 
noegen. De  Stad  kwam,  by  vervolg,  ter  Ver- 
gadering^ maar  nimmer  tot  intrekking  van  hec 
bewust  Vertoog,  en  hieldt  zig  hier  by  ilaaa- 
de ,  byzonr^erlyk  ook ,  toen ,  in  't  volgende  jaar  , 
's  Lands  Gezanten,  uit  Vrankryk  koomende, 
in  Holland. verflag  van  hunne  verrigtingenf/^ 
zouden  doen. 

Dat,  voor  't  overige.  Meester  FRAN901S 
Francken,  (dien  ik, in  de  Stads  Befluiten  van 
Gouda,  oek  Franckesz  («),  Vranck,  en 

Vrajncq 

co  Vroedfch*  Refol*  Gouda,  is  OA»  1584» 
O)  Vroedfch.  RefoU  Goudi.  6  April  i$86.  */.  175  ^. 
(u)  Vroedfch.  Refol.  Gouda,  ta  Aug»  ea  it  Sept  1983. 
A/.  131  ^7^  en  13 S*  In  deHoUandfclie  Refolutieu ,  heet  hy  meesc 
Vramck.  Hy  was, op  den  ia  vati Herfstmaand  des  jaars  1583, 
tot  Penitonaris  van  Gouda  aangefteld»  en  wordt  inde,  boven* 
aangehaalde ,  Stads  Refolutien  ,  genoemd  ,  „  AivocMt  voor  don 
9,  HttVê  Vim  HöUami  ^  ioofondo  e$»  gohort  fotfgb  orvste»  mm, " 
Op  den  £1  van  Grasmaaad  IS87.  benoemden  hem  de  Staateo 
tot  s'Lands  Advokaat  (Refol.  UoiU  ^/.  lai.)  doch  Gouda  be« 
floot  M  dai  mo»  V  voor/k,  W9fz»$k  zsl  mfflamn  ,  g$m$rckt  dê  gt* 
„  fltitêniffe  dor  Stodê  V  niet  iydon  mêêk ,  in  difen  tegonwoordigeu 
9,  9jd  "(VroedfcN Refol.  tUu  April  isS?.*/*  a33*^'*>Hy  wierdc 
Raa((sheei  in  den  Hoogen  Raade  op  4  Sept  159a  ,  en  llierf  den  11 
van  Wynmaand  des  jaars  1617 »  vaJgens  net  aangeteekende ,  zo  ik 
vao  goeder  hand  verneeme ,  in  de  Arthiven  Taq  welgemefden 
Raad;  hoe  zeer  anderen  zynen  do«d  op  'c  jaair  i^ig  ftejica, 
V*  LasuwiH  J?«|0V.  illufir.  hh  1483 « 


3»         BYVOEGSELS  «n 

VrancqCV^,  genoemd  vinde^)  Opfteiler  van 
dit  beroemd  Vertoog  geweest  zy,  is  ray,  wel 
flict  met  zo  veel  woorden ,  geWeeken  ^ 
maar  egter,  uit  vergelyking  vin  verfcheiden' 
andere ,  uit  zyne  pen  gekoomene  (lukken ,  als 
mede  om  den  invloed,  dien  hy  by  zyne  Mees- 
ters hadt ,  zeer  vermoedelyk.  Meer  beden* 
kelyk  ,  zou  't  my  voorkoomen ,  of  Gnaf 
Mauritz,  door  die  van  Gouda ,  zo  als  zulks 
onzen  Scbryver  toefcbynt,  thans  gewerkt  heb- 
be.  Immers,  fchoon  het  waar  is,  *t  geen 
hy,  vervolgens,  zegt,  dat  Francken 
,,  naderhand  ,  bleek  ,  een  groot  vriend  te 
,,  zyn  van  dien  Graave  (n^),"  (met  welke 
woorden,  hy  't  geval  van  den  jaarc  1608  (x) 
fchynt  te  bedoelen,)  blyktmy,  totnogtoe, 
niet,  dat  'er,  thans,  of  kort  hier  na,  eenige 
naauwere  vriendfchap  tusfchen  Mauritz  en 
Gouda, of  haarenPenfionarisbeftonde,  dan  tus- 
fchen dien  Graave  en  de  overige  Steden.  In 
tegendeel,  op  den  ia.  van  Oogstmaand  des 
volgenden  jaars  1585,  toen  Francken,  insge- 
lyks,  het  ambt  van  Penfionaris  bekleedde,  en 
'er  .gehandeld  wierdt  over  't  fluk  der  Regee- 
ring, in  Holland,  verftondt men, hier  ter  Stede, 
,,  dat  men  wel  behoort^  ernftelicken^  in  com- 
,,  municatie  te  leggen,  offnyet  raetfaen  waer 
^,  yemant  anders,  ouermits  dejoncheyt  yanfyn 
,y  G.  GraueMAVRiTZ^  tot  Hooft  van  de  rcgee- 
,,  ringhe  ende  Gouuernemente  van  den  Lande 
,,  te  ft  ellen,  omme  in  al{es,  met  aduys  van  den 

„  Raedty 

(y)  Vroedfch.  Refol.  Gouda,  lo  July  ts8?.  tU  azd  tyh.  en 
II  oei.  1604.  ki.  sh 

(w)  Vader].  Hift.  8  Z>.  M  50  en  5l« 

(jr)  Vadcrl.  Hift.  9  ^-  *'•  454- 


AAMMËtltL  OP  mt  VliL  JbEEL.     33 

;i  Raedi  ncMnnanderenCyJ;'  ookfteWe  GouiÈi 
zigy  in  *«  zelfde  jaar,  tegen  de  bevordering 
van  Maürits  tot  Stadhouder  van  Holland;  zo 
ab  v^n^  ip  't  vervolg,  zal  kannen  zien  (V). 

Bl#  53;  r.  ü.  v.  o.  ^>  De  RaaJpkégingen  eH 
BefiuiPm  bleeven  gehdm/*  Zoo  zeer  z^lfs,  dat 
in$n  verboden  hadt  dezelven  teregijireeren  (a). 

M.  $$.  t*  8*  V.  o»  j3  Heer  van  Dohain.  *^ 
L^z  ,9  Heer  van  Obain*"  (^Seigneur  ifOhai^}^ 
Hy  was  een  der  Brabandfche  Edelen,  die  zig, 
t^n  jaw^  1 5($5 ,  te  famen  verbonden  en ,  federt  ^ 
d^n  QAasi  ym  Geuzen  gekregen  hadden;  ook. 
hadt  hemPrinsWiLLEM  I«,te  meermaalen^in  zyneu 
di^sc  gebruikt;, by2onder  ook, naar  het  fchynt, 
ix>c  het  (tillen  van  eenen  gewigti^  Dpfhnd  te 
Q^d»  in  het  jaar  1577.  *c  G^  ik  te  meerder, 
^aateekene,  om  dat  men,  reed»  voor  ray, 
beeft  ofi^emerkt,  dat  opze  Wagbh.  het  neder» 
l^en  van,  dat  oproer  den  Heere  van  Dol^ 
HAiHi  (le^2  VAK  Oi^lN^  Iq  'c  Fransch  Ie  Sei-^ 
gfifiuf  d^Olhain)  toekent,  die  van  den  onzent 
onderfcheiden  en  Adriaan  van  BeiUsbn  ge^ 
tmmd  was  Qèy 

JBU  59.  (1.)  r,  3,  ,>  D$  StedeA  van  (West* 
ftieslan4)  —  kaddm  uifdruklyk  begeerd^  dat 
nm  haar  mt  den  naam  van  Wescfrie^ant^ 
bejfihreen,  a|s  gevolge  aan  Holland.^"  Zee* 
Ifmd,  dit  aanziende  voor  eene  nieuwigheid,  liet 
het  niet  doorgaat^ ,  dum  ooder  eene  fchrif* 
telyke  yerzeekering,  dat  haar  zulks,  by  ver- 
volgd bibaare  hoogheid  of  voorrang  onder  4e 

Ge* 


(jO  Vrpedibh.  Refol»  ▼•  t^ndi.  xA  deft.  1585*  hl.  85. 
(±5  Zie  deeze  Aauia.  op  hh  1  oé.  r.  s.  vtn  ^  8  Z),  der  Vader  J.  HUI4 
iéS  RefoU  vi^n  HqU^  5  Nov.  1585.  ht.  é88. 
(n  Vader].  HiO.  7  P«  ^/-  i77.  MiTBU  /•  i*  f  Bé  bL  nii 


34         BYVOÈGSELSeH     "• 

Gewesten,  geene  verkorting  zouden  toebrea* 
gen  (O- 

BI.  64.  r.  8.  V.  o.  ,,  Brusfel  —  yergeeft 
gehoopt  hebbende  y  op  ontzet."  De  Staaten  vaff 
Holland  hadden ,  by  aanhoudênheid ,  al  hnn  ver- 
mogen tot  dat  ontzet  in  *t  werk  gefield  en  ,  nog 
op  den  23  van  Sprokkeln^aand ,  den  Graave  van 
HoHENLOHE  gebeden  en  verzegt  bet  te.  'willen 
doen  fpoedigen ,  met  by  voeging ,  dat  zy  alle  diens- 
ten, die  daar  omtrent  gedaan  mógten  wor- 
den ,  zouden  agten ,  „  als  of  dèzelven  den* 
j.  Lande  van  Holland ,  in  het  geheel ,  gedaan  wa- 
,,  ren  (^." 

BL  6y.  r.  3.  V.  .0.  „  Aanflag  op  'sHerto^ 
genbosch*"  Zy  was,  byzonderlyk^ondwnomen 
om,konde  het  zyn^,Parma  van  Antwerpen  af  te 
trekken.  De  zaak-  kwam  hier  op-  neder  (iy. 
Kleerhaagb  was,  den  18  van  Louwmaand ,  des 
avonds,  met  dezynen,  behendigtyk  over  den 
Slagboom  der  Vugtfche  Poort  geklommen,  en 
IfchuUde  in  de  twee  Wagthuisjes,  ftaande  voor 
de  Valbrug  aldaar ,  terwyl  het  Volk  van  Ho* 
HENLÖ  zig,  in  de  buisXes  en  elders,  langs  den^ 
Bosfchenftraat- weg,  verborgen  Bieldt.  De  Poort 
ondertusfchen,  des  morgens  van  den  19,  ten» 
8  uuren, ge- opend  èh  de  Valbrug  nedergelaate» 
zynde,  vielen  de  Staatfëhen,  onvoorziens,  op- 
de 

(jt\  RefoL  HoII. 7 Dcc.  7584. 1/. 760* 77-    t Mei ts89«  V\.  s8o* 

Xjh  Refol.  Heil.  99  Febr.  15I5   #/.  140» 

(tf)  Brief  dififuft  d*umê mtmfëUê  Entre  pfifi ^mag9êrêtétU9tiè 
jkr  laVUlê  i$  Boii  Ie  Dac,  lê  19 J§  fsmiir  l'sm  i$8s.  MS.  welk 
ftnk  WM  gezonden ,  door  de  Regeering  vin  den  Bosche » tan  dea 
Prinfe  van  Par  ma  tn^  in  Stads  Arcbiven  aldaar,  te  vinden  !s« 
Mbterbn,  Nederl.  OorU  15  ^«  i/.  239*  Lb  Petvt,  Cèr^m» 
Jiiv.  I3«/»/*  SOS  en  506.  Tassis»  Cêmmentar,  Lik,  7./.  4^*» 
Xt&ada,  dê  Mtllê  Belg.  LH,  •  Hoofd,  Nederl.  Hifi.  2a  3,. 
H,  9ta  CB  983*  Ruo»  Nederl.  Cefchied.  4  B*  iU  94,  en 
Van  HsuRNy  fiefchry?»  der  Sud  &*3otchf  a  P,  bl.  157— i^i» 

\ 


AaNMÉRR.  Óv  ÖEt  via  DBEL.      'zi 

éé  Burgerwagc  aan 9  maakten  ze  deels,  en  ook^ 

20  zy  dagten,  den  Poorcier  ^dien  ze  in  ceti 

'  donker  Toorntjellietcto)  af,  enzig  meesters  van 

de  Poort, welke zy, daar  op,  me{  weinige Matl- 

ichap,  en  last  om  te  zorgen  dat  deHekels  of  Schot* 

bi^en  niet  nedei^elaten  wierden,  bezet  lieten; 

Toen;  onder  't  woest  gefchreeuw  van  FiSförie^ 

ter  Stad  2ynde  ingetrokken,  die,  thans,  van  geen 

bezettipg  voorzien  en,  volgens  fommigen  (ƒ), 

door  HoHENLÖ,    den  zynen   ter  plundering 

to^ezegd  was^    bezoedelden  verfcheiden,  al 

rasch;  hunne  handen  met  roof^  terwyl  anderen^ 

langs  de  Wallen  rennende,  van  daarzig  naar  de 

Markc  en  elders  begaaven,    maar  verfchrikc 

wiercfen  op  't.^onverwagt  gezigt ,  niet  alleen 

van  weinige  gewapende  Burgeren,  die  op  huii 

vuurden  en  één  hunner  paarden  dooden ,  maar 

byzonder  van  eenige  Spaanfche  Ruiteren,  die . 

den  voorigeh  dag^  eeni^  Koópgoederen  (ver^^ 

keerdelyk   leest  men  Koopluiden  ^  by  onzen 

Wagen.)  naar  binnen  geleid  hadden,  «h  nu  op 

hun  vertrek  ilonden.  Waaneibde  dan  verraaden 

te  zyn,    moest  dé  verbyftering  nog  hooger 

fteigen,zo  dra  men  gewaar  wierdt,datCLAUDe 

Vit  Barlaimont,  Heer  van  Hautepenne^  een 

berugt  Krygsman    en  s*  Konings  Stadhouder 

over  Gelderland ,  zig  aan  't  hoofd  der  Spaanfcben  , 

bevondc;  Deez  naamlyk,  om  zyne  byzondei^ 

zaaken,  zig  juist  in  de  Stad  bevindende,  hadc 

tiaauwiyks  berigt  van  den  inval  gekregen  of, 

20  rasch  möoglyk ,  in  't  harnas  gefchoten  en  op« 

gezeten,  begaf  hyzig,  verzeld  door  den  Heeré 

van  Helmont  eii  eenige  Leeden  der  Bosfche  Re-» 

gee^ 

C  aL 


^         BYVOE  os  ELS  tm 

g^iog,  io  'c  heiecat  vu  ^c  gevegt,  eo  moed^ 
de  de  Koningfchen  tn  Burgeren ,  met  wo«i^ 
den  en  datden,  aan.  De  ScaatfcbM  wed^rfton^ 
den  eenigen  cyd»  maar^  eindelyk«  wa3  'er  geen 
houden  meer  aan«  daar  zy,  nog  naar  hardtf 
nog  2agte  vermaanfaigen   meer  Ittucencade.^ 
elkander  verdrongen^   uic  een  fptctedw  en 
ipoorflaga  renden  om  de  Vugdche  Poort  uit 
te  via^n  9  alwaar  zig  >  egter^  het  bk>edï|^ 
(te  toneel  eerst  opende^^    De  wetntge  Masy 
Tchap,  ter  bewaaring  dier   Poon   gf^fiM^ 
hadt  dezelve  fchandelyk  verlaacen ,  om  deel 
te  faeU>en  aan  de  plundering  der  Stad  ^   en 
de  Poortier,  die  men  waande  van  kant  te  zyn, 
doch  il^;t8  zwaar  gewond  was ,    ztg  alleen 
bevindende,  nam  zyn*  flag  wttr,  kroop,  <^ 
handen  en  voeten  5  naar  de  Poort  en  dttdt^ 
door  het  in  ftukken  ihyden  der  touwen  ^  de 
SchotbalkM  nedervallen ,  waar  door  dus  de 
eenige  weg  om  te  ontkoomen  den  vlagten«' 
den    wierck   a%efneden ,    dien ,    wilden   zf 
een*  wisfen  dood   ontwyken,    ntecs   andera 
overbleef,    dan  aig,  op  hoop  van  redding^ 
van  de  Vest  in  de  Gragt  te  werpen.    Uk 
gelukte  aan  fommigen,  onder  welken,  behal ven 
den  dapperen  Kleerhaaob,  zig  ook  bevonc^ 
JusTiNUs  VAN  Nassau,  Bastaardzoon  van  Prinie 
Willem  den  I.  en,  in  't  vervolg.  Admiraal 
van  Zeeland.  Doch  veelen,  mee  naame  ooie 
Ferdinanp  Truchscs,  Broeder  des  gewezenf 
Keurvorst  van  Keulen,  kwamen  elmdiglyk  onu 
't  Gevegt  hadt,  van  's  morgens,  ten  agt^  toe 
elf^  uuren  geduurd,  .en  de  Burgery,  zo  aam 
dooden  als  gekwec(len>  ruim  honderd  twintig 
(g)  man  verloóren*  BL 

Cr)  MrUifJHfimn.  U.S.  » l^Mêtf^  U  Sis  vluftf  ï 


AANMERK.  öt>  »t  VlIL  DEEL.      37 

BI.  69.  n  it.  V.  o.  „  De  Staaten  Ttietien 
iM  eènige  Scheepen  op  de  Eems/*  Gerrit 
Claa^z  Langhaar  was  *er  Admiraal  over,  en 
fteez  fchrfeef,  thans  ten  tyde,  dat  men  *t  Krygs^ 
volk  des  Graaven  van  Oost-Friêsland,  op  eene 
Honderlinge  wyze  in  eed  nam ,  gietende  hun » 
by  deeze  plegcigheid,  zeker  water  op  het 
jbóófd  (A),  waar  door  die  Eed  de  gedaante 
van  eeoen  Doop  kreeg. 

BI.  71.  r.  4*  ,j  De  Koomsehgezinden  hadden 
-—  eene  flerlyke  Kerk  verzógt.^  \  Schynt  dat 
onze  Wag£n»  den  Hiftoriefchryver  Hoofd» 
wiens  leiding ,  te  meerroaalen ,  en  wiens  bewoor- 
dingen, fomtyds,  by  hem  gevolgd  worden » 
tlhier  niet  wel  geleezen  heeft*  Men  vindt  aldaar» 
>,  de  Nieumeeghers — hadden  —  ,  ^wat  fierlyk  » 
,,  een*  Kerk  verzocht  (O/*  ^  ^^^  dan  is, 
dat  de  Roomschgezinde  Nfeuraeghers  dit  ver- 
zoek, op  eenenfioufen  toon,  gedaan  hadden. 

BI.  71,  r.  8.  V*  o.  ,,  D^n  vyftienden  w« 
Lentemaand*'  Volgens  een  Brief  des  Raads van 
Staate  (/() ,  aan  de  oostzyde  van  Maze ,  van  dea 
zeventienden  dier  maand ,  was  dit,  op  dak 
zestienden  y  gebeurd ;  qok  hadden  de  kwaad willi- 
gen  eenige  Burgers,  behalven  de  Soldaaten ,  uit  de 
Stad  gejaagd  en,  daar  men  thans  voor  uit  zag, 
hoe  deeze  zig ,  eerlang ,  met  den  Vyand ,  ftondt  te 
verdraagen,  agtce  meü  hoog  noodig  de  Stad 
TieU  als,  na 't  overgaan  van  Nieumegen,  een 
Frontier  Stad  wezende  ^  van  meerder  bezetting 
te  voorzien  en ,  ten  dien  einde ,  Jonkheer 
Dirk  Vygh  ,  Heer  tot  Soelen ,  Amptman  der 
Neder-Betuwe,   in  alleryl  te  bewegen,  der- 

zei- 

O)  Bok,  fti  J.  Il   dM. 

co  HooPD«  «a  B.  *i.  9t8  en  ftf.  VexicLl«ft»  !•#•  l/«StfS» 

(i^)  Cofie  MU  oadtx  ny* 

C3 


SS  BYVOEGSELS  bh 

{Eelver  gecal  op  drie  honderd  hoofden  te  breq-; 
gen,  waar  voor  die  van  Holland  hom  verzee^ 
kering  van  becaaling  geyen  gouden ,  mits  het 
(Irckte  in  vermindering  van  het  Aandeel  der 
gemeenfchaplyke  lasten  van  dit  Gewest.  Holland 
handelde  (Iraks ;  in  - 1  geheim ,  hier  ovec ,  als  mede 
pver  *r  afbreeken  van  Toornen ,  Huizen  en 
]3oomen ,  die  der  Stad  te  na  mogte  ftaan  , 
door  twee  Afgevaardigden ,  die  den  vooii« 
noemden  Amptman  en  der  Regeeringe  van  Tiel 
gezonden  wierden;  ook  meen  ik,  dat  men  hec 
met  den  anderen  eens  wierdt  (/)• 

BI.  7t.  r»  lo.  V.  o.  j,  N|Euw£NAAR  wisi  ^— ? 
^(ihendiglyk^  Volk  te  krygen  in  Arnhem."  Dit 
was  hem,  den  ai  van  Sprokkelmaand  bevoorens, 
niislukt,  door  dien  de  Regeering  dit  Volk, 
ja  zelfs  de  Ruiceren,  die  den  Stadhouder  in 
Louwmaand  begeleid  hadden  ,  niet  begeerde 
intelaaten.  Nieuwbnaar  fchreefhun,daaropi  ^ 
wit  Nymegen,  een*  vinnigen  brief,  onder 
anderen  zeggende,  y^  dat  een  ied^r  nae  zyneq 
j,  eygen  kop  eqde  fantai^ie  Regeeren  wilde  , 
„  niet  tegenftaende ,  dat  zy  den  bericht  ofte 
99  gelegentheyt  der  faecken  niet  wiften,"  eq 
'er  by  voegende ,  dat  het  onheil ,  uit  deezei 
weigering  te  fpruiten,  hem  riboit  konde  gewee- 
^en  worden ,  en  d^t  hy  het  op  den  Landdag  zou 
brengen  (n()*  Thans  trof  hy  beter  geluk. 

BI.  74.  r.  i8*  „  Veldmaarfchalk-plaatz.'' 
Schenk  van  Nideghem,  van  wien  hier  ge- 
fproken  wordt,  hadt  wetverzogt  om  eene  Vdd- 
fnaarfchalksplaacz,  maar,  nadien  'er  thans  geen 
ppen  \if^s ,  vérzogt  men  den  verjaagden  Keur- 
vorst 

(O  Itefol.  Holl.  fto  Maart,  12  en  15  April  t$8s.  iU  196»  to8,  ftl<L 
-'C|4)'Van  UAsiXLT.1  Kroii*  van  Arnh»  #A  atp  en  ft9«.    " 


AANMERK.  OP  HET  VUL  DEEL,    3^ 

worst  van  Keulen,  Gebhard  Truchses  ,  hem,  - 
onder  deszclfs  Benden ,  van  dit  Ambt  te  Voorzien.; 
wordende,  voor  *t  overige,  vastgefteld,  dat 
Schenk,  den  Lande  dienen  zouden,  onder  den 
titel  van  Lieutenant  Generaal ,  of  algemeen 
Onder  •  Stedehouder  van  den  Graave  van 
Nieuwenaar,  Stadhouder  van  Gelderland,  op 
eene  Wedde  van  duizend  Heeren  -  Guldens  , 
f beloopénde  twaalfhonderd  vyftig  ponden  van 
veertig  grooten,  'smaands  («j,)  behalven  den 
uitkoop, die  men  hemdeede,  voor  de  overgave 
van  '1:  huiz  Blyenbeek.  Schenk  nam,  federt^ 
wanneer  hy  niet  ce  velde  was,zynen  intrek  naar 
'c  fchynt,  op  het  Slot  van  Perfyn,  buiten  het 
Bosch  van  s'Gravenhaage,  't  geen  Hohenló, 
«ertyds,  bewoond  hadt  (0). 

BI.  80.  r.  1 1.  V.  o.  ,,  De Staatfchen  donn een 
tweeden  aanval  op  den  Kouwenfteinfchen  Dyk/* 
Volgens  het  fchryven  van  den  Admiraal  van 
Warmond,  wierden  zy,  by  deezen  tweeden 
aanval,  des  morgens,' den  26  van  Bloeimaand, 
wel  van  den  Dyk  geflagen,  maar  ftraks  her« 
vatteden  zy  't  gevegt,  vielen,  van  nieuws,  op 
denzelven  aan  en  bleeven  'er,  omtrend  zes 
uuren  lang,  meesters  van.  Parma,  federt,  de 
zynen  doende  aanrukken  en ,  met  eene  lanie 
in  de  hand ,  tot  den  buik  ia  't  water 
fpringende ,  lobberde ,  kloekely k ,  naar  den  Dyk, 
verfcheen  'er,  eerlang,  op  en;  toen,  onder 
een' hoop  van  agt  of  negen  honderd,  versch 
fuedegebragte,  I^egten,  allen  moed  inblaazen* 
4ie,  verzwakte  hy,  eindelyk,  dien  der  Staat- 
fchen,  hen  noodzaakende  den  grond  te  ruimen,^ 

fchoon 

Im)  Refol.  Ho!L  fl4  Jaay  en  s  July  is8j,  lU  $a6.  |5$'^3S7« 

C4 


4»  BYVOEGSELS  eh 

fiiec  cha  im  het  fcherpfle  en  bloedigfte  gevegc  en^ 
onder  zulk  een  geweldig  vaar  der  Spatnfchen^ 
ÈBLt  men  ^^  van  der  Scaacen  zyde ,  fcbreef  nooit  dier- 
gelyks^hierteLande,  gezien  te  iiebben.  De  Heer 
vanHaultain  was, nevens  zynes  oudften Broe^r 
ders  Zoon>  reeds by^cefrilegevegc^gefneuveldt 
Ook  bleeven  hier  de  Antwerpfche  Admiraal , 
JacobJaco^ze  en  andere  Luiden  van  naam  Q)^ 
De  Admiraal ,  Justimus  Vah  Nassau  ,  zig 
vroomlyk  gedraagende,  wierdt  van  den  Vyandl 
tot  in  de  Schelde  gedrongen ,  alwaar  by ,  fchoon 
zwaar  geharnast ,  in  bet  lis  en  biezen  wisc 
te  ontkoomen  ,  zig  van  zyne  wapenen  ce 
ontdoen  en ,  door  *t  zwemmen  over  die  Rivier » 
^n  leeven  te  redden  (q^. 

BK  82.  r.  18.  5>  Oak  maakte  men  de  Pïoof 
tier  toe  vaardig/^  Men  leest,  dst  die  Vloot ^ 
gefchikt  om  Antwerpen  te  ontzetten ,  mede 
voorzien  was  van  de  noodige  Vuurwerken, 
tot  het  breeken  van  het  Vlot  en  de  ^cfaipbrug- 
gë  van  Parma;  waar  door,  byzonderiyk  fcfayoc 
gedoeld  te  worden  op  zekere  Kunstwerkruigen, 
door  KoRMELis  EwouTZfi  en  Ewout  Korne<. 
I.I8ZB ,  Vader  en  Zoon ,  Inwoonderen  der  Stad 
DeUt,  ten  dien  einde,  uitgevonden,  door  de 
Staaten  van  Holland  go^ekeurd  en^^  tea 
hunnen  koste  ^  vervaardigd. 

Daar,  voorders,  deeze Luiden  hadden  aange- 
bodm  de  gezegde  Kunsttuigen,  fchoon  met 
(K)gfchyn]yk  gevaar  van  lyf  en  leeven ,  zelve , 
tegen  denVyand,te  willen ftellen  ep  in  werking 

bren* 

(/)  Refol.  U^l,  fto  M«i  1585.   #/.  S7é[.  ' 

Cf)  Bö^t  l  €.  flo  B.  i/.  599  en tfoo.  Zekere  Roslkk  van DiKiT 
witrdc,  by  deeze  gêlegenhtid  ,  zo  eleHdiglykgebwetst,  dathy. 
feden,  „  fMi^^  S^^h^i  •^^.gew«gueerdf#«P,*  *x  Lk^q^ 
«B(ieT^ie}dt  liem,   R^foj,  flpH,  isSjr.  M  ^pr.ift  l^     '     * 


AANMERK,  of  mt  VIIL  DEELt     41 

bimgeti,  indicaïy  aegts  veopkera  wierden  dat, 
hf  bun  overlyden^  voor  Vn>uw  en  Kinderen 
gezorgdwierde,liec  men  niet  m^  daaromcrtnd, 
enderei(keM6iiiisvaitiume  te  bewyzene  tïoaw, 
9tn  gvaiMg  vbeflok  te  neemen ,  C^)-      ^ 
y^e  niec  op  welke  wyw  dit  Stak  of  deeze 
'  Stukken  gernahc  waren ;  trouwens,  dit  allee» 
kwam  even  wete%  cefiade,  als  al  het  overige , 
'c  geen,  toe  behoud  vfa  AaitWerpen,  toen  voor 
deeerileKoop^ad  van  Europa  en  de  zenuw  van 
Nederiandflch  Bondgenootfchap  gehouden,  in  ' 
h  werk  was  geftdd,  en  waar  omtrend^byzonder 
toen  men  de  hoop  op  Vraakryk  verloor  (0^^ 
Hdland  en  Zeeland  niets  was  nagelaacen,  zo 
met  opz%t  tot  aanvoering  van  Scheepen  en 
Volk,  O  ^een,  ook  om  deeze  reden,  rerboden 
was,  ten  haring  te  varen  (00^  ^^  leevens-^ 
middelen ;    hebbende  men  zelfs  een*  omflag 
over  de  Hdihndfche  Steden  gedaan^  om  elk 
gyn  asmdeel  in  zekere  duizend  lasten  Rc^ge, 
tot  hulp  der  henaauwde  Siad,  in  gewapen- 
de Scheepen ,    omftagen   van  eenen    yzeren 
Keten,  met  een  Boneif,  te  doen  leveren  (a> 
Ook  gelastte  tnep  eene  algemeene  inzaameling 
van  gelden,  tot  nut  der  behoeftigen  aldaar  (v) 
en,  zo  de  algemeene  als  byzondere  Staatea 
hadden  een  Dank-  en  Bededag,  t^ensWoensdag, 

dra 

co  Bok,  i»c.  so  3*<êhao9  en  6iö»  HefoL  Hén.  12,  m 
^  «7  jBly  U85.  #/.  375,  41S  «n  430  «»  «ver  «en  rader 
Werkftuky  tot  breekiag  der  Brngge  vtn  Parme  in  Zeeliind. 
door  xekeren  Kaenmiker,  bedagc,  matr  *t  geen  ilüMr,  ids 
^nnt»  vao  de  bend  gtweien  WM«  Hoofo,  NederU  HUL 
ftft  £.  1/.  «tS* 

(O  Hefol.  HolL  p  en  10  AfkU  ^sSt.  K.  «dB. 

(O  RefoJU  Holl.  I  Jony  15851.  ^/.  ^9^» 

(O'&efoh  Hou.  IS  en  so  Maart,  7. Jony  en  9  JiUy  isgS- 
|/«  159*197»  SIS  en  S6f. 

(ir;  h  f.  S9  Aprii  1585.  f^-  «si« 


4»  BYVOEGSELS  er 

den  ift  van  Zomermaand ,  doen  aankondigen^ 
cm  's  Hemels  zege»  over  hunne  Wapenen ,  af 
te'  fmeeken  Cw). 

B.  83.  r.  4«  s9  Men  riedfiem(AjLDEGONDZ^^ 
uit  Zeeland 9  zig  daar  nüf  $e  yenoonen,'*  De 
Scaaten  van  Holland  verboden  ^  insgelyks , 
hunnen  Admiraal  van  Duvenvoorde,  Heere 
van  War  wond,  den  Heere  van  Sc  Aldegonde, 
of  iemand  VyQ^r  Naascbeftaandep,  Paspoon  te 
verleenen ,  of  hem ,  eeniger  maace ,  toe  te  laaceti 
in  Holland  of  Zeeland  te  koomen;  mee  by^oe^ 
ging  dat,  zo  Aldegonde  ,  des  niet  te  min,  op 
deeze  of  geene  wyze ,  daar  mogte  verfchy- 
nen,  de  Admiraal  hem  zou  hebben  te  dom 
aantasten  en  in  verzekerheid  houden.  Zy 
fchreeven  ook  in  dien  zin  aan  Graave  Maurits 
en  den  Raad  C-^). 

BI.  85.  n  8,  ,.»Treslongs  Huisvrouwe."  Zy 
was  Adriana,  Dogter  van  Otto  van  EGM(»fo^ 
Heere  van  Kenenburg.    De,  nog  aanweezige, 
brief,  door  Treslong  aan  haar  gefchreeven , 
den  5  van  Hooimaand ,  op  \  oogenblik,  dat 
hy  vermeende  zyne,    te  flrenge ,  gevangenis 
te  zullen  verlaaten,  die  Brief,  zeg  ik,  met  de 
.eenvoudige  benoeming  van  ARIAANTJEN 
beginnende,  fchetst,  mynes  inziens,  genoeg  de 
eerlyke  denk  wyze,  trouwe  en  liefde  voor  hc( 
Vaderland ,  van  dien ,  meer  dapperen  dan ,  moog- 
lyk,befcheiden  Krygsman;  „  GyzuU/'  fchreéf 
hy»  9>  ^y^^  Heer  en/*  (doelende  op  Graavc 
Maurits  ,  den  Raad  van  Staate  en  de  Wet 
van  Middelbirrg)„  —  verfekeren  ^dat  ik  niet 
„  doen  of  attenter  en  faly  *t  geen  dat  foude 

(w)  /.  e.  2  Juny  1585.  W.  297.    Charterb.  van  ViiesU  4  i). 
il.  534*    Zie  ook  |'.  e.  iU  536  enz. 
CO  Reiol.  UoU.  19  Aug.  1584.  iU  484» 


AANMERK,  op  hst  Vm.  DEEL;    4% 

^  mogen  prèjudiciabel 'vi^efen  aen  ónfin  bedrukt 
jp  ten  Faderlande ;'*  en  wat  verder ,  ,,  Ik 
^,  t^erhope  te  betonen  ^  fo  lange  myn  fiel  ifi 
%y  ^^hffl^^^9  "^  ^^  w^yS»  een  Jlaef  en  dienaer 
5,  van  den  Vaderlande^  —  en  daer  in  f  al 
„  yüherden  en  (terven  (y);"  ook  heeft  zya 
volgend  leeven  y  hoe  zeer  men  hen)  buiteü 
Staac$-  en  Krygsbedieningen  hieldt ,  nimmer , 
voor  zo  ver  men  kan  nagaan,  deeze  virpordm 
wederfproken. 

BI.  78*  r.  5.  „  Zyn  Ampt  van  Admiraal  van 
Zeeland  'y^as  -'—  gegeven  aan  Jüstinus  vaN^ 
jNassaxj/'  Men  heeft  deezen  reeds,  als  een' 
flapperen  Krygsman  leeren  kennen  C^);  dan, 
,,  êyermits  hy»  in  het  fait  van  oorloge  te  water ^ 
5,  nog  niet  zeer  ge-ufeert  'was^*  wierden  hem» 
rot,,  yoornaameRaaden  en  mede Exploi&eurs** 
toegevoegd.  Maarten  Drooge,  en  de  Admi? 
raal  van  Zierikzee,  Adriaan  Simonsz  (ay 

BI.  87.  r.  i^.  y.  o.  „  De  Hanzefteden  — 
zonden  hunnen  Gebeimfchryver. '^  Hy  was 
mede  gelast  te  klaagen,  by  de  Regeering  vaa 
Enkèuizen,  over  't  rooven  en  opbrengen  van 
eenige  Hamburgfcbe  Scheepen,  op  Portugal 
vaarende.  Dan  de  Staaten  van  Holland,  die 
werk  opneemende,  fchreeven  den  Hanzefte- 
den  dat,  nog  di(B  Regeering,  nog  zy,  ver- 
antwoordelyk  waren  ,  voor  de  daaden  van 
byzondere  Ingezetenen ,    die ,  buicen  hunne 

,  mee- 

O)  BoR,  Ncderl.  Stokk.  üo  B»  #'•  sr^t  welke  defdgei 
Schry ver ,  Toor  't  overige  ,  !c  gebeurde  met  Taeslong  ,  tea 
deezen  tyde ,  op  de ,  door  Waobn.  hier  aangehaalde ,  plaatt 
4^0,  breedelyk  ex,  na  zyne  gewoonte •  uit  cgte  Stukken « 
met  wederlegging  van  anderen,  en  verdeediglng  der  eere 
van  den  Admiraal,  opgeeft, 

CO.  Zie  deeze  Aanmerk.  8  Stukji*  tU  %6.  ea  th  40. 

(4;  Refol*  I)oII.  ia  Spaart  isSs«  ^/*  i^* 


44  BYVOEGSEI.S  feu     ' 

iBwnlng  n  Itse,  sig  btgeévén  héAèea  An  üensr 
der  Konings  yan  Portugal ,  welken  Vorst  i^ 
\  opbrengen  vitn  Sptanfcfae  Scbeepea^  in  hun* 
W  Havens  9  hadden  onciegd  (b). 

BI.  89.  n  II.  9,  Gouda  alleen  kon  niet  be* 
vrogm  worden  —  $e  iewUUgen  in  4i0péragf 
Ikr  Opperheerfdiappy.  '*  Zo  leer  ak  de62t 
Stad  den  byfbnd  der  Koninghme  vm  Engeland 
aoodig  agtte  (r),  xo  nadeelig,  egter,  oordeelt 
de  zy  alle  Opperheerfchappy  van  vreemde  Vors» 
ten ,  en  dus  ook  VM  Elisabeth  zelve.  Reeds 
in  Lememaand  deezes  jaars,  hadt  de  Vroede 
Ibbap  haaren  Afgevaardigden  ter  dagvaard  van 
HoUand  gelast,  dat  zy,  aldaar,  by  *t  onderling 
overweqgen  van  'c  14  Artikel  der  nieuwe  Or- 
donnantie, raakënde  het  punt  der  onderwerping 
(Submisfie)^  zouden  hebben  te  verklaaren,  dac 
de  Stad  „  niet  wiMe  gehouden  zyn ,  alwaar 
^9  \  oock  dac  de  twee  derden  deelen  van  de 
f 9  Stemmen  ouer  een  drongen,  de  zaecken» 
^,  belangende  de  verandering  van  de  ^omerai*^ 
^  nitepj  van  de  Religie  ^  capitale  Impofim 
„  ofte  Contrihtnie  9  te  fubmitteeren  (i^)." 
Thans  drong  zy  op  deezen  regel  nog  fterker 
aan  en,  op  den  19  van  Grasmaand  deezes jaars, 
beval  zy  haaren  PenGonaris  om,  zo  men  tot  het 
aanbod  der  Opperheerfch  ppy  wilde  overgaan, 
de  Vergadering  te  veriaaten,  „  doende  fodani^ 
9y  ghe  proteftatie,  dat  die  van  der  Goude  van 
,,  meeninghe  fyn  te  recouvseeren  alle  d'oto- 
,,  nutte  coften,  voor  zoe  veel  haeraengaet,  die 
^  opte  handeling  van  Vtanckryck,  Alencbon^ 

(T)  Refol.  Hon.  IS  April  \%l%.  lU  184. 

(#)  Féfol.  Vroedfdi.  Goódt  13  April  1585*  «f.  I7«  19». 

^  Refol.  Vroedto.  Gomhu  %  M«eit  i $8$.  M  174,  Fik. 


AAWEfUCo^fiBTVill.  deel:     45 

1^  ftnd^jCHKkËiigelam^eedaenzyii^offnochge*- 
^,  daen  füUen  worden  (e):'  Daar  ik  egter  den 
PeiifiQQiai3  Fn^cKW  ter  dagvaard  vinds»  coen 
ineU)  k^ott  nA  dtez^n»  by  de  Scaatm,  coc  den 
opdragc  der  Ot>fK»rheerrchaptiy  bedoot^  fcbyoc 
Gouda  hoftr  Beflaic  niec  werkdellig  getmakc  tt 
hi^bben  9  hoe  xeer  zf  by  't  afQain  dkr  Opfper* 
beerfchippy  >  beftcö%en  eenpaarig,  bleef  C/)| 
Qoditdi»  aUen  aandeeeg  der  Straten  ^  die^  ten 
dien.  eiode^  op  den  25  vas  Gra&maaftd,  de 
Heeieti  Kaseivibrood  en  Pauu^  opzetcelyk^ 
ara  ^e  Vroedfcfaap  badden  afgezonden  (§)• 
.    'cI$»:vo€ff*c  overige,  aamBerkenswaard^  ^ 
dat  f  dm  men  9  by  HoUand^  voorfaeen,  vast* 
gpiteld  en  by  eede  gezwocen  hadt,  ,,  dsit  alle 
^  prppooften,  diaciourEèn,  opinien  en  advyfto^ 
,y  j(fie  in  de  faecke  van  dm  Koning  van  Vranck-* 
^y  ryk»  ende  vu  de  Ko]iinginn&  van  Elnge« 
^9  lant)  fiiUen  gehouden  ende  befloooen  wor- 
9^  den  >  t^»  esuwigcfi  dage  g  Secreet  fouden  wor*»^ 
n  dei  gdiouden(A},"  men ,  egter  ,001  deezen 
tyd,  vastfielde^    9,  dat  alailken  difoourfen^ 
n  motiven.ende  redenen,  als  in  (der  Staten) 
^  Vergaderinge,  op  de  handeliogfae  van  de 
91;  faectoi  van  l&ngelandt,  voongebracht  »de; 
^  gefiiftioeert  mogen  s^,  by  de  Gedeputeerd 
9,  den,  tot  vord^üig^ der  voorfchreve  faecke, 
„  „  elcks  inhaeriuyder  refpeétiveCoUegieneiH 
^  9,  deVroedüehappen,  verhaeldtfollenmogea 
„  y  werden,  foBder,nocfachans,  in  het partictt-. 

fO  Itefol.  Holl.  s-^  BM  1585.  ^/.  ft48-«253« 

C/D  Re^<^  U.  8*  a7  April  isSs.  en  i  Mei  en  ss  Jany  t$t6é 
êL  187  ^*  toft  en  ft05* 

00  RefoL  H0U9  as  April  if8f .  ^U  ftS9>    ' 

Ci^;  aefoi  Holt.  a8  Ang.  1984»  J^/,  %i%.  Vergeli  i»  eo  i| 
J«lr  1S84»  «(.§71  ea4»4. 


4^        fiYVOEOSELS    £!$ 

^«  9,  lier^  yder  Stads  opinie  te  oticdecken  ófW 
^^  „  verclaren  (O-"" 

BL  9  ft.  r.  6.  ^,  De  Sm  f  en  yan  Hdland  ed 
Zeeland  hadden^  eindelyk,  moeten  he fluiten^ 
tot  het  geeven  deezer  verzekering  enz."    De 
Regeeringen  der  drie  Steden  op  bet  eiland 
Walcheren  waren  zoo  zeer  bekommerd,  we* 
gens  het  inruimen  van  eene  byiiondere  Stad^ 
toe  verzekering  der  Koningin,  voorziende  dat 
zulks  aanleiding  zou  komien  geeven  tot  fcheu* 
rmge  en  verdeeldheid,   dat  zy,  na  onderling 
overlegd  den  i.  van  Oogstmaand  15S5,  be** 
ilooten  den  Secretaris  der  Stad  Middelburg, 
Mn  PiETER  vAt«  DB  Baerse,  eu  den  Pei^-* 
naris  der  Stad  Vlisfingen,  Mr.  Jan  van  der 
Bbke,  naar  Engeland  tt  zenden,  een  einde 
een  voorflag  te  doen,  om  liever  het  gehee-^ 
ie  Eiland  van  Walcheren  der  Koninginne  ia- 
handen  ee  flellen,  ten  einde  daar  inhetnoo- 
dig  Krygsvolk  te  leggen,  mits  hetzelve  Ein 
knd  neemende  onder  haare  opperheerfchappy 
of  befcberming,  en  de  Steden,  Plaat/en.  en* 
Inwoonderen  handelende,  als  haar  eigene  On<s 
derftten  enz.  (k).     Zelf  was  men,  by  den 
aanvang   der   onderhandeling,  niet  genegen  ,r 
om    eenige  Stad  of  Sterkte ,  in  het  eiland 
Walcheren,  den  Engelfchen  te  pande  te  gee-. 
ven,  fchoon  men  bereid  was  bun  de  keuze, 
te  laaten  binnen  de  Eilanden  Zuid-Be velaad. 
Schouwen,  of 't  Land  van  Tholen  (/>  Dw,. 
welhaast,  veranderde  men  van  taal,  en  toon- 
de  zig  gereed  der  Koninginne  de  vryheid  te 

laa^ 


CO  l^«^oI.  Holl.  IS  April  I5S5.  ^/.  «29. 
'*)  Uit  een  oorfproDgelyk  Haqdfchrifu 
/)  Notulen  ten  Aade  van  VJüsaasoa  ftS  M^y  i%ZU' 


ï 


AANMEHI^.  óp  iteT  Vïl!.  DËËL.    i^ 

foaten,  om,  uit  de  geheele  Provincie^  zooda'-* 
nige  Stad,  ter  harer  verzekering,  ce  kiezen y 
als  zy  z'ou  goedvindett  (rn^. 

BI.  95*  reg.  7.    „  Gelykheid  ^iato  löagt.^ 
Leez  „  gelykheid  van  y?örf?^  (/?).'* 

BI.  98.  r.  12.  ,,  De  Regeering '^an^xiAe  -— . 
omving  Brieven /fiüfi  fchadeloosftelling.-'*  Die 
Stad,  niet 'zeer  gezind  om  in  vreemde  handeir 
verpand  te  worden,  hadt  egter,  in  Herfetmaand 
laatstleden ,  daar  in  bewilligd,  mits,  alvorens, 
erlangende  Akte  van  fchadelöosftêlling  bovenge- 
meld, en  verzeekering^  dat  het  onthaal, ^t  geen 
aan  eenigé  Perfonagien ,  köomende  uit  Ëiügeland^ 
of  derwaarts  gaande,  om  *s  Landseer  op  te  Boa- 
den, zoude  dienen  te  worden  gedaan,  niettett 
harren  laste  zoude  koomen  (0).  DeAlgemeene 
Staateü  deedeli  den  Eed  ontwerpen  voor  dea 
Engelfche Gouverneur,  als  mede  voordeWct- 
houderfchap^  Gemeente  en  Bezettelingen  van 
den  Briefe^  dien  de  Staaten  van  Holland,  daar 
op,  goedkeurden  (^). 

Daar,  ondertusfchen ,  de  Engelfche  Benden 
vast  naderden,  zogt  Parma  eenige  Neder» 
randfche  Steden  aan  zytie  zyde  over  te  haaien, 
door  Êrieven  en  beloften.  In  Holltad  blykt' 
het  niet ^  dat  zulks  aan  anderen,  dtn  aan  die  van 
Gouda,  gefchiedde.  De  Vroedfchap  zodanigen 
brief ,  gefchreeven  te  Beveren,  dén  18  Aug; 
1585,  en  houdende  ,^  aan  Burgeraeefterenj 
„  Schepenen  endeRaed,  mitsgaders  de  gemeyne 
i,  goede  Burgeren  en  Ingefetencn,"  ge-opend 

heb* 

(•)  Ibi(Jem  1^  Julï  isSSf 

(«)  BoR,  /.  e.  ao  B.  fL  ^3«  Artv  19* 


48  BVVOEGSBLS  m 

hebbende,  oordeelde  «,  nyec  rtedfaemt  part!» 
,^  culierlicken^dVoorfz.  MilBvece  be-antwooN 
,^  den^  nemaer  dac  men  defelve  den  Hereci 
,,  Staten  fal  communiceeren,  d'andere  Steden 
,j  afvraegende^otf  by  hen  nyet  §elycke  Miffive 
„  en  es  ontfangea?"  Dit  gefchiedde,  fedect; 
doch  de  Edelen  en  Steden  verklaarden  9  >,  dat  fj 
,,  noyt  eenlge  Brieven  van  den  Prinfe  van 
^  Parma  ontfaaKn  hadden  (?)•"' 

BL  98.  r.  6.  V.  o,    „  P  Krygsheyel  — 
9ver  VlisGtigen ,  n^erdf  aan  Philips  SidneI 
opgedragen.      Philips  Sidnei  ,  Zusters  Zoon 
van  Lbicester,  di?n  de  Groot  (r)  een* 
Jongeling  noemt ,  tot  groote  daaden  geboo^ 
ten^  als  die,  by  zyne  aanzienelyke  geboorte 
enrykdommen,  een*  grooten  voorraad  van  ken- 
lis  en  geleerdheid   vo^de^  aanvaarde  zyn* 
Ampc,  te  VUsfingen^  den  i.  December  1585^ 
wanneer  de  Regeering,  in  deszells  handen ^  den 
eed  vernieuwde,  dien  zy,   reeds  te  vostn^ 
aan  den  Engelfchen  Gezant  f  Da  vid 50 n, 
had  aigdegd.     Hy  heeft  hetzelve,  nogtAaos^ 
niet  lang  waargenomen;  zynde,  in  d^n  ou* 
derdom  van  30  jaieo, ,  overleden ,  tie  Am« 
hem,  d^n  sp^^  Oétober  1586,  aan  de  gevoU 
gen  eeqec  iwspnde  in  de  dye,.die  hy,  by  \ 
ivislêlen  vafi  zyn  pa^d  ^  in  den  flag  ni«t  de 
Spanjaarden^  by  Warnsfêld^  bekoomen  hadté 
^yn  Opvolgec  was  Willum  Russel»  die« 
den  d.  Apru  1587,  in  eed  genomen. wierdt^ 
door  de  Gecommitteerde  Raaden,  van  Zet* 
land  en,   ten    zelven  dage^  den   eed    van 

trou- 

Cf^  RefoL  Vroedfclu  ft^ScRt.  xs8$*  </•  iptt'    acfoL  lioU* 
SI  Oft*  U.  tfM.    Bo»,  dO  B.  Bh  64U 
(O  4tmai.  Uk  S*f  9<«  ^*  OQkMjn^^ll.SS  M,  i;ïPJ^ 


AANMERK.  01»  liET  VIII.  ÖEEL.     4^ 

iroiïwe  van  de  Regeering  der  Stad  VlisfioH 
gen  onding  (O-       "  .        ,  <  / 

i  BL  98.  (3).  „  De  algeraeene  Staaten  —r 
iadden  het  Markgraaffchap  aan  hem  overger 
^iraagen."  My  is  niet  bewust,  dat  ;:ulks,  ind« 
Befluiten  der  algcmeene  Staaren ,  gevondea 
wordt,'  maar  wèl,  dat  men  ook,  ,by  d?t  KoUejf 
gie,  den  Prinfe  eene  Akte  van  .^vry waaring  of 
fchadeloosftelling  gaf,  voor  de  verpanding  dep 
Stad  Vlisfingen,  en  eerie  gelyke  Akte  aan  d^ 
Staaten  van  Holland  en  Zeeland  y  nopens  de 
Verpanding  van  Briele  en  Vlisfingen ;  _  welk^ 
J^tukken ,  door  de  by^ondere  Gewesten ,  wierr 
den  goedgekeutd  en^  federt,  met  der  algemeene 
Staaten  gro6t  Zegel,  bezegeld  (/).  't  Is  waatf 
op  de^  door  onzen.  Schry  ver  aangehaalde,  plaatz  , 
uit  deRefolutien  van  Holland,  leest  men  deeze 
woorden;  ,^  hQxoQxenét  htt  Marquifaetfchap. 
iy  van  der  V«ere  en., Vlisfingen,  is, gerefolveert, 
,,  dat  het  felve  op  fyne  Excelleneie,  Graef 
^,  Mauritz,  volgens  zyn  verzoek,  zal  mogen 
5i  worden  ge-approbeerd,  van  WQgenDIEVA^ 
,,  HOLLANJJ,  liN  DE  STATEN  GENEr 
39  RAEL,  fonder  dat ,  nogthans,  die  van  Hollandt 
i,  in  eenige  warringe'*  (zo  (laat  'er)  .„  fullen  mor 
9i  gen  werden  ge-rpbligeert («).'*  Dan, zo  ik  dit 
gezegde  wel  verftaa,  fchynt.  het.alleenlyk  aan 
te  duiden^  dat  die  yan, Holland  wel  niet  goed- 
vonden eenige  brieven  van  vrywaaringe^,  of 
verzekerheid,  voor  de  opvolging  in  het  jMi^r^* 
graaffchap  van  Veere  en  Vlisfingen  te  geeven , 
ten  behoeve  van  MAURits,  maar,  egter,  ter 

al- 

CO  D«eze  en  'meerder  Wyzonderheden  aangaande  I^rilip^ 
SisNEi.  %\t  by  T.  W.  Ts  Water  .  tnbuU.  van  Print  WillebI 
T-  ^/.  4i.  in  iVi/ifc 

(O  Refol.  der  Gene^alicdt.l,  a^  B»  5»  Sta  II  Oét»  n%i* 

C»)  Rcrol.  HoU.  6  oa»  1585-    '/.  6«9. 

D 


50         BYVOEGSELS    en 

algemeeneStaacsvergadering,  wel  wilden  doen 
verklaaren,  hoezy,  overeenkomftig  bet  verzoek 
Tan  dien  Grtave  (dien  men,  in  Holland  en 
Zeeland ,  nu  groocer  aanzien  cragtte  te  bezorgen  ^ 
en  tot  Stadhouder  te  verheflFen ,  CO  ) »  goedkeur- 
den dat  hetzelve  MarkgraafTcbap  op  hem,  aan 
wien  het  9  fcboon  geen*  oudften  Leen  volger 
zynde,  door  zynen  Vader ,  by  uiterften  wil^ 
getnaakt  was,  zoude  koomen,  en  zy  bem  dus 
voor  Markgraaf  erkenden;  even  als  zy  hem 
ook,  by  zynen  lastbrief  als  Stadhouder,    op 
den  4.  van  Slagtmaand  des  jaars  1585,  dien 
titel  gaven  (w^.  Eene  verklaaring,  die,  egter, 
tl  was  zy  ook ,  federt ,  door  HoUuid ,  ter  Gene- 
laliteit  gefchied,  en  by  de  overige  Leden  aan- 
genomen (daar  niets  van  blykt}  veel  verfchilde 
van  eene  volftrekteovfr^r^g/^ aan  bem,  ten  diea 
einde,  door  de  algemeene  Vergadering  gedaam 
BI.  99*  r.  3.  V.  o.    ^,  Omtrend  den  aamang 
yan  Wintermaand/*    De  hier  vermelde  inval 
der  Spaanfchen,  in  den  Bommelerwaard,  wsis 
reeds  gebeurd,  in*t  laatst  der  voorgaande  Slagt- 
maand.   HoHENLÓ  hieldt,  thans,  denVyand, 
voor  Empel,  zo  bezet,  dat  men,  aan  der  Staa- 
ten  zyde,  hoop  hadt  hem  geheel  te  vernielen 
en,   verbitterd  door  de  ^^gruwelyckc  Tiran- 
^,  «;V»,"  die  hy,  telkens,  bedreef,  reeds  lasc 
gegeeven  denzelven,    „  op  geene  conditien, 
,,  in  cenige  genade  te  ontfangen  ofte  laaten 
„  échapperen  (x).*'  BI. 

(9)  /« «.  6  Oa,  l^ts*  '/•  609* 

(w)  Zie  Waokn»  alhier  %  D.  K.  ifi.  r.  ia.  «•  ••  Bom,  /.  t» 
fto  J  il  664.  *t  Verly  volgde  lang  naderhanë  es  wicrdt  , 
aloor  Holland,  gedaan»  ten  jaare  i6ii.  Rimênfirêmt»  dmr  Edel* 
Tan  Zeel.  B.  K.  Sigiat.  M*  i.  BIS.  AaKtekesingeii* 

(«;  Rcfel.  Heli.  as  en  29  Nov.  10  en  11  Dec*  1585*  ^/* 
7Ai»  731  •  757'-7l9*    Vergel.  Hoor»,  /•  r.  ft)  3.  M  X9ii. 


AANMERK,  of  het  VIII.  DEEL;    51 

fil.  106.  r.  2.     >,  //f  ^tf  Fergaiering  i^an 
tlolhnd^  9ül  *er  ((^erdeaanftelling  "tan  Graa^ 
9e  Maürits,  /ö/ Stadhouder)  nog  eenig  verfchil.'*' 
Hoofd  ,  door  onzen  Schryver  ,  aangehaald « 
Iprcekt  van  >,  reel  teggens  en  wedetzeggens. 
Amfterdam,  naamlyk,  en  Gouda  wierden  hier ^ 
xnisfchien,  bedoeld,   maar,   byzohderlyk,  éè 
laatfte  Stad.  Ik  heb  teeds  doen  zien(y),  datzy^ 
in  ftede  Van  Maürits,  wiens  jongheid  haar  nog 
geen  genoegzaam  vertrouwen  inboezemde,  eea 
^nder  Hoofd, by  den  Raad  vanStaaten,  begeerd 
hadt;  dan,  dit  niet  gelukkende,  en  de  Vroedfchap 
verwittigd  zynde  van  het  iterk  aanhouden  dei^ 
Zeeuwen ,  om  dien  Graave  te  bevorderen  tot 
het  Stadhoudel^fchap  van  Holland  en  Zeeland  , 
beflooc  men  den  Afgevaardigden  ter  dagvaard 
te  fchryven,  „  dat  men  Grraa^e  Mauritz  nyep 
^,  vorder  titul  en  fal  gheueh^  dan  Ity  tot  noch 
^,  toe  en  heeft gehadt  f;^)."    Toen  men,  des 
niet  te  min ,  by  de  meerderheid  van  Holland  ^ 
hier  mede  voortging,  en  (als  ook  ftraks  onze 
Wagen,  zeggen  zal^  Amfterdam  en  Gouda  bet 
Berigtfchrift  overnamen,  keurde  wel  deeerstge- 
zegde  Stad,  met  beding  van  èenige  veranderin- 
gen in  de  ^^geconcipieerde  Inftru&ie/^  de  zaak 
^elve,  op  I  van  Slagtmaand,  goed  (a}y  maar 
Gouda  bleef  by  haare  gedagten  (*},  tot  op  den 
1 1.  van  Slagtmaand,  wanneer,  haare  Afgevaar- 
digden der  Vroedfchap  aankondigende   ^  dat 
^,  alle  de  Steden  Graej^MaVRiTZ  t  Gouverne^^ 
,,  ment  van  Hollant  badden  gedefereert^  daer 

9,  inni 

(y)  Zie  hier  hU  $i* 

(t)  Refol.  Vrocdfch  Goud.  lö  Sept   1585*  ^-  iSf* 
(«3  Wagen.  AmfU  4  2>.  BU  49  en  so  en  Refol.  Roll«  i 
Nov.  8s«  Bi»  6S5*  Alwaar  men  leest  &c. 
C^)  Refol.  Vroedfch.  Coiida.  9  Oét  1985*  '/>  ifu 

D  2 


5»      ,  .  BYVOEGSELS  es* 

3,  inne  deze  Stede  ftngulier  isy'zy^  tenzelven 
dage,  befloot  y^ dat ^  gezien  zynde  d^lnftruStie 
aengaende  t  voorn.^  Gouvernement  (c) ,  —  men  ,. 
als  dan,  ^yhier  inne  doen  zal  nacr  behoor en^' 
iSederc,    en    wel  in   Wintermaand   daar   aan^ 
volgende,    dit  Berigtfchrift  pverwoogen  heb- 
bende, wierdt,  eindelyk,   5,  gerefolveert ,  dat- 
^  defe  Stede  haer  met  den  inhouden  yan  dien 
,p  fall  conformeeren,**  \  geen.egter  niet  ge- 
fchiedde ,  dan  met  uitzonderingen  van  verfchei- 
den  punten  (d).    Ik  zie  niet  dac  onze  Hifto*. 
i^iefchryvers  hier  van  gewaagen,  en  zelfs  vindt 
men,  in  de  gedeukte  Refolutien  van  Holland, 
de  verklaaring  en  uitzonderingen  van  Gouda 
pp 't  ontworpen  Berigtfchrift  niet  vermeld,  hoe 
zeer  'er  die  van  Amfterdam  in  voorkoomen  (ej. 
BI.  106.  r.  6.  V.  o.    „  Zyn  (Prinfen  Mau- 

rits) 

(e)  Refol.  Vroedfch.  Goud.  ii  Nov.  1585.  iU  192* 
{jO  RcfoI.Vroedrcb.  Goud.  i7Dec.  1585*  ^/•I94.  ZyWildes, 
natmlyk,  la  hec  I.  Artikel,  fpreekende  „  vên  d$m  v^rfiamt 
„  dêr  Religie ^^  gelezen  hebben,  „  dst  Jyn  Exe:  tuff^hêm  éTIngf 
„  flüitin  van  itn  Landt  ^  »lit  go§tlt  mr§dt  an  aênichêyt  fsl  on^ 
99  éêrbou/ian,  in  *t  Stttk  van  Raligia ,  ftmder  uogtbans  ytmam  t§ 
„  cndarfottcktn ,  tfia  ktdwingtn  in  fyn  confeiantia,  "  In  bet  4,  , 
nopens  „  V  vèrnitu%tên  ah  varmndêran  van  Burgêmeêfitren  , 
,9  Sehêfamn  aH  HTêtfn  ^  DABK  T  SBCÜB  VAN  NODE  iFESEN' 
„  SHL  , "  wilden  zy ,  dat ,  ,•  >  vérnhnwê,»  én  vtrandtr$n  Z9U 
9»  gtfctiedén  nstr  gewtêHtt^  etuform  ds  Privilegiën  gêbrvythn 
,,  andê  *  éudê  Haretmin  ,  /•  d$m  Sttdên  rsfpt&ivê  gt-thfêrvêêrt ;  ** 
ook  meest  men  „  votlaêten  da  cJanfnfivan  dêSêatan^  tttlaaunda 
„  d*  reJtgnaiiênfindêrkawillinggyTtrwyl  men ,  eindelyk ,  omtrend 
'C  gezegde  in  hec  5*  Artikel,  te  weecen,  „  dat  zyna  G.  gekaum 
,«  dtn  wffrdf  hêbêcrlyk  tê  rê/ptfitaran  dan  Gauvtrnanr  Gênermal 
„  van  Nêdêrlsntfeba  Provintian^  dit  ^  BT  DE  CO»  MAT*  van 
„  ENOBLANT  alhiar  fal  mordan  gtfibikt. "  moeit  in  plaitfe 
deen  ftellea  „  dtnOênvamsar^  di$^  hy  dê  v-rfz,  STATEN  GE- 
„  NBRAEL  van  de  Nederlanifebe  Previntien^  zal  werden  AAN- 
,,  GSNOMBN,"*  Welke  laztfte  lanmerking,  oogfchynlyk,  be- 
doelde, dit  men,  zelf*  door  min  voorzigcige  woorden,  der 
Koninginne- geene  aanleiding  rot  bet  denkbeeld  vaiT Oppergezag 
ofer  decze  Landen  moeste  geeven*  (Vroedfcb,  Refol*  Vzn 
Gouda  17  Dec.  178$.  bi.  194  ^.) 
CO  ^^f^^k  iHallt  I  Nov.  is8s«  ^U  6sSp 


AANMERK,  op  het  VIII.  DEEL.     5$ 

rits)  Berigtfchrift  —  vind  ik  niet,  dat  — 
immer  is  vastgefteld,  Jioe  wel  mehy  in  den 
jaar  e  1587,  —  zig^  0^  zyn  Berigtfchrift  — - 
beroepen  heeft.  *^    Die  daadlyké  vastftelling  ia 
zeer  in  verfchil.    In  de  Refolutie  van  den  18. 
van  Sprokkelmaand  des  jaars  1 587  ^  alhier ,  onder 
den  letter  (V) , by  Wagen. , bedoeld , gebruiken 
de  Staaten  deeze  woorden  ,    ^,  gerefumeerd 
,,  zynicd'InfifuSfie  ^  geconcipieerd  van  wegen  de 
;,  Staten  van  HoUandt  ende  Zeelandt»  voor  fyne 
^,  Excellencie  van  Nasfau ,  als  GouveroeurV 
„  Capiteyn  Generael  ende  Admirael  van  Holland^' 
,,  Zeelandt  en  Vrieslandt,  is  dezelve  InftruEiie, 
„  van  wegen  die  van   Hollands  ^   gehonden 
3,  voor  ge-arrefieerdf.'*  Dat  Holland  'er  zig  dan, 
niet  alleep  op  beroepen  ,  raaar  het ,  voorheen 
ontworpen^  Berigtfchrift,  ten  dge^en  tycle,  in 
baare  Vergadering  overzien  en,  wat  haar  be- 
trefFe,  voor  vqs  f  gefield  gehoijden  heeft  (f)^ 
ftas^t  by  my  zeker;  zo  als   ook  Bor,  Hoofd 
en  DE  Groot  'er ,  als  van  een  vastgefteld  en 
den  Prinfe  overhandigd  ftuk ,  van  gewaagen.  {g)* 
Of  egter,  't  geen ,  omtrend  Holland ,  waar  is ,  ook 
van  Zeeland  kan  gezegd  worden,  is  my  onbewust. 
Indien  dit  niet  is  gefchied  en ,  misfchien ,  wel 
eene  mede-deeling  wegens  Holland ,  maar  gee- 
.  ne,  wegens  de  i'wee  Gewesten,  g^teekende  en 
gezegelde  overgave  van  dit  Berigtfchrift,  aan 
den  Prinfe  gedaan  is,  zou  hm  de  reden  kunfien 

fchui- 

■  Cf)  Refol.  ÏJollf  1$  F.ebr.  1587.  K  5tf.  Waïlwyk ,  VgderU 
^Ltmarq.  Bi,  Ii7  enifto  «n  de,  hem  volgende,  Schry  veri  dw4a- 
Icn  dierhaivcn,  wanneer  zy  het  werk  der  Inftruétie  voor  Prin- 
fe Maurics  befchouwen  als  „  ztadtr  unig  klyk  van  legaliteit  •ƒ 
,,  autenticiteit  9  ^fdai  kêtzêfvi  êoit  of  mi#  ut  Stantsvtrggétring 
^  in  deliberatie  gebragt,  «f«/  min  gearrefteerd  •/ gottiivtndtit 
„  Zê»  zynJ" 

(g)  Bo&,  ao  B.  Hf  66$  tn  Bh  S94-    Hoofj>,  Ifed^cL.Hift. 
ht  ^«  i/.  1040«  en  I)e  Ghoot,  jSfoU  $  Hoofd  ft« 

Da 


$4 


BYVOEGSELS  tn 


fchuilea  ,  waarom  'er,  by  Bo*,  geen  dag- 
of  cyd  -  ceekening,  in  hec  zelve  ,  gevonden 
worde,  en  waarom  ook  de  Staaten,  na  't  over- 
lyden  van  Maurits  en  de  komsc  van  Fredrik 
HENRiKtot  het  Stadhouderfchap  (bj^  van  die 
Stukgefprooken  hebben , als  vaneen  >,  Concept 
Jnftru&ii  9  [onder  date.  (i) ; "  woorden ,  die , 
anderfints ,  tegens  't  beflootene  by  Holland  , 
in  den  jaare  1587,  fchynen.aan  ie  loopen  (kj. 
BI.  109.^6. v. o.  „ Graaf WihhzuLoDEVfYK 
topStzóhonderverkooren.'**  't  Is  ray,  bevoorens, 
ontfchooten  aan  te  merken,  dac,naar'tfchryven 

van 

(O  RefoU  Heil.  94  April  i6ft5. 

(/>  RffoL  HoU.   I  Met  1625.  »/•  4S0- 

(>>  'c  If ,  voor  *c  OYeri(e ,  wederom  te  beUaigen ,  d«t  mei  9 
^  dtfi  meersemelden  18  Febr.  des  jtars  isS?,  in  de  Refo* 
lalden  van  Holland ,  niet  het  HerigtfchrUt  zelve,  20  «li  hec 
toen  was  g^hêuden  %i9r  gê-arriftierd  ,  (eene  fpreekwyze ,  die 
de  Staaten,  nos  dagelylis,  voor  eene  daadlyke  vastflelling  ge* 
bruiken;  maar  allcenlyk,  op  den  kant,  deeze  woorden  vindt, 
99  Fit  inftrtU  van  di  Injiruftlê  Vê9r  Jyn$  BtealUm^i  vam 
y,  NmJfaMW  ,  aii  Gouftermur  ,  Capitiin  i»  Jdmiraag. "  Zel£i 
is,  by  roy  ,  wel  eens  bcdenkirg  gereczen,  of  het,  in  Bok 
v««rhoomeade ,  Stuk,  wel  juist  dat  geen  is,  't  welk,  in  15879 
wicrdt  woÊtgifitld^  en  of  het  niet,  veeleer  ,  mott  gebonden 
worden  voor  't  Ontwtrp^  't  geen  ,  ten  jaare  I5<f  1  door  Am^ 
^«rdam  en  Gonda  overgenomen ,  toen  ook ,  tan  de  overige 
$tedea,  was  rond  gezonden,  en  waar  op  Amfterdam,  reeds 
den  I  van  Slagtmaand  QzXe  myne  Aanmerking  alhier  hl*  5X 
«n  Refol.  UoIU  6  Oótob,  en  10  Nov.  1585.  M  609  en  65  s> 
eenlge  bedenking  maakte*  Drie  redenen  zouden  hier  voor 
pleiten  kunnen.  Fê9r  nrst^  dat  Boa  en  Hoorn  'er  van  ge* 
-wagen,  op  den  gezegden  jaare  1585  ;  /#•  twêed^»,  dat  de 
tanmerkingea ,  die  Amfterdam  ,  maar,  byzonder ,  Gonda, 
op  den  17  van  Wintermaand  deszelfden  jaars,  gelast  was, 
9p  het  overgezonden  Omwêrf  te  maaken  ,  vergeleken  mee 
het  B^rigtfikrift  by  BoR  ,  duidlyk  genoeg  doen  zien ,  hoe 
Zfcr  die  twee  Stukken  overeenkoemen ;  om  welke  redeo  ik 
de  Goudfche  aanmerkingen,  in  de  Note  (/)  fL  $2^  alhier, 
heb  doen  drukken.  Ttn  derdi»  dat«  op  den  &(»  van  Slagtmaand 
des  javs  1585  ,  C^cfol.  Holl.  ff.  7*40  de  Hecren  Mentn  , 
P.  VAN  nia  Meeb»  en  Maelson  gelast  zynde,  om  „  delnflruc- 
„  tie  voor  den  Gouverneur,  Captein  en  Admiraal  i#  tênci^ 
„  fiê9rim^  »•  (d:  i; ,  blykens  't  voorgaande,  ##»  ni»uw  Ontwerp 
l#  msitkên)  welk  werk  hangen  bleef  tot  in  den  jaare  ISÖ7, 
hec  zeer  ligtelyk  te  verwoeden  is,  dat,  in   zodanig  een 

fileuw 


AANMERK,  op  het  VIII.  DEEL.    55 

van  onze  Wagen.  (/)  ♦  de  Staatcn  van  Friesland, 
deezen  Graave,  het  Scadhouderfchap,  na  den  dood 
van  Prtnfe  Willem  I. ,  van  nieuws  opgedraagen 
hadden.  Menverftaa  dit,  egter,  in  dier  voege, 
dac  zy  bom,  die  eerst  Onder-Stadhouder  vui 
dien  Vorst  was,  nu,  in  deszelfs  plaatfe,  to| 
abfoluut  Stadhouder  en  Gouverneur,  dL  i.  toe 
zodanigen,  die  geen'  hoogeren  boven  zig  hadc 
(m)^  aanilelden. 

BI.  109:  r.  3.  V.  o.  „  De  Staaten  van  Gel- 
^rland  fielden  —  hunnen  Stadhouder  aan, 
zonder  de  algemeene  Staatén  of  iemand  anders 
te  kennen."  Dat  zy,  by  4e  aaaftelling  van 
Graave  Jant  van  Nassau  ,  den  Aartshertog 
Matthias  kenden,  heb  ik,  reeds  voorheen, 
aangemerkt  (n). 

BI.  1 10.  o.  r.  „  Ten  zelfde  tyde, — merd^ 
rastgefteld,  dat  de  vergaderde  Leden  deezen 
titel  voeren  Zouden:  de  Ridderfcbap » Edelen  en 
Steden  van  Holland,  vertoonende  ♦  de  Staaten*  r^^fi^ 
van  den  zei  ven  Lande  — ;  waar  uit  l^leek'^  enz/'^*^^" 
Hoe  zeer ,  gely k  onze  Wagen  .  zeer  wel  zegt ,  het 
bleek,  dat  de  vergaderde  Edelen  en  Gemagtig» 
den  der  Steden  zig ,  voortaan ,  wilden  aangemerkt 
hebben  als  's  Lands  opperile  Magt  verbeelden* 
de,  zoude  ik,  egter,  dit  befluit  (hoe  zeer  uit 
andere  bewyzen ,  ten  volle  klaar)  uit  deezen 
titel,  als  die  my  zeer  eenvoudig  toefchynt  en 

de 

aienw  Ontwerp ,  eeaicé  vernndtriagen ,  ter  getBotdkoomInt 
taa  (Ie  io^elttopene  bedenkingen  vin  Amfterdam  en  Gouda, 
knniea  gemaakt  ei ,  ia  de  Iiftruétie  van  it  Febr.  1587 »  ge« 
hngt  zya.    Dan  kondigercn  mogen  dit  hcHiifen. 

m  Vaderl.  Hift.  9  D.  */.  11. 

(mi)  ScHWAETzsiTB,  Charttrli.  van  Vrieil.  4  Z).  tU  Sit— St7, 
él9  eft  isi. 

(•)  Zie  deeze  Aanm.  op  Wéoka,  7/>*  f /•  148.  r.  it.  Toeg  'er  by 
Slingiu  Staatk.  Gefchrift  i  2>.  1/.  140 ,  ti i  en  ftX2«  4  i>.  bt,  99— 
Z9I.  ^UL.  Verklar.  der  Unie.  «  i>«  U.  fé.  tn  Boi^  /•  r.  £•  kh  t^« 

D4 


5^         BYVOEGSELS  EM^ 

de  hoegrootheid  van  magc  der  Vertoondereift 
iiiec'  bepaalt ,  geenzints  opmaahen.  Ook  was 
die  titel  niet  nieuw,  jtt  dezelfde,  van  welken 
€0  de  Graaven ,  alsde Staacen,  zig bediend  hadden^ 
onder  de  Graaflyke  rcfgcering.  De  twee,  hier; 
onderftaande,  bewyzen  zullen  genoeg  zyn  fo^. 
Dezelfde  eenvoudigheid  heeft  plaaüs,  omtrenti 
het,  door  onzen  Sctey ver,  aangehaald  randfchrïft 
van  het  ZegeL  Dat  de  Staaten ,  lang  voorheen  l 
een  Zegel  hadden,  heb  ik  reeds  aangemerkt  (/))• 
'  BI.  III.  r.  i8.  '3,  Hy  (LEicièsTfiii)  vondt 
vreemd,  da$  f^^/vMAURiTs  den  naam  vanVnvSt 
gegeeyen  hadt^  als  of  men  dien,  daar  mede  , 
boven  hem,  hadt  witlen  verheffen  **  Ik  vinde; 
datffchoon  Leicester  zig  zelven  mzztGraaye 
fchreef,  de  Staaten  hem,  egter,  mede  den  titel 
Van  Forst 'y  Dóorlügtigen  en  Hooggeboren 
Fursty  enz.^  gaven  (^>  *  De  Stadhouders  def 
Gewesten,  met  naame  Graaf  Willem  Lode* 
WYK  VAN  Nassau,  Stadhouder  vaü  Friesland, 
volgden  dit  na  (r).  ' 

'   BL  1 1  s.  r.  7.  V.  o.    ,,  De  toejiely  —  met 
melken  hy,  in  den'Haage,   vereerd  wier dt\ 
muntte  — ^  uit. ''    Op  last  der   Staaten  van  * 
Holland,  was  'c  gansch  gedeelte  Qquartier^ ,  aan 

-  '      '      •  de 

(ö)  Tn  't  PJal^aat  ran  den  16  van  Oogstratand  desjaars  1572» 
Bpcraeo  zigid*  Tcrgaderde  LeilcD-»*  4$  Edt^in  99  Steds^^ 
^  rêpufintarêMdê  ii  Siasst»  va»  Botiam ,  **  en  Koniag  Philips 
zelve,  gaf,  ten  jaare  1560,  vrybeid  tot  het  htffen  van  „  #«» 
»9  4«y<  •P  ff^i'  tonnê  tuxfft""  aan  ,,  dié  Edêlêu  pidê  zts  gné^ 
^  Stedê9  va». •n fin  Lsndt  $»dt  Grëifffcepê  vên  Heiland  f  ^  rêfre^. 
^  fimarindê  dh  Staete»  van  onfi»  voorfz  Lande"  i  MemoE.  vaa 
den  Gtiff.  Hrn&t.  ii,  356.  Zie  Bdr.  /•  c*  i  D»  Bh  464  ea  47^ 

Cf)  Aanmerk,  op  Wagen.  7  Z).  hj,  280.  r,  3. 

(fP  JlcfoI.,Holl.   1|    Febr.    i^Sd,  W.    S5.     Zie  ook    /.  c. 
^-19  April  Qtlwtizr genadige Fur/I  e» Hêer^  04  Juny,i  Joly,  17 «j| 
%p  en  t2  July  en  9  i\ug,  1586*  BL  176,  «52,   '269,  &.89. 
goe  hoog  hy  het  droeg..,  zie  by  Hoofd,  /.  f,  »$  S»  M  1048% 


i^MERK.  OP  H£T  VIIL  DEEL.     ij 

de  odstzyde  der  Hóf* Kapellei  (alwaar,  ook 
toen ,  de  algemeene  Scaacen  en  de  boogé 
Raad  zitting  hielden,)  mec^uitzondering  der 
Gehoor-  en  Raadkamer  van  't  Geregtshof ,  en 
/der  Kamer  vah  Reekening,  geheel  ontledigde 
herbouwd  én  via  de  nóodige  meubilen  ,  tet 
zyner  huisvestinge,  voorzien^  naar  en  van  welk^ 
wooninge  hy  op  en  af  zoude  gaan ,  over  dö 
groote  Zaal  van  den  Hove*  De  algemeene 
Staaten  hadden,  midlerw^l,  hunne  zitting  ge- 
tróriien  op  't  Stadljuis  in  den  Haage,  alwaar 
Purgdmeesteren  hun,  ten  vei:zoeke*  der  Staateh 
van  Holland,  voor  éer^t,  twee  Karperen  hadden 
ingerqimcl,  tefwyl  de  hooge  Raad  verplaatst  waè 
naar  de  Vertrekken,  eertyds  tot  de  Boekery 
(^Librarie)  gefchikc  Niemand,  zelfs  niet  d<? 
Edelen ,  was  bevryd  't  gevolg  van  den  Graavè 
in  te  neeraen,  die,  met  een'  fleep  van  wel  agè 
honderd  Paarden ,  tot  zyn  gezin ,  buiten  de 
Ruiteren  ,  b^hoprende  ,  aankwam ,  welken  , 
deels,  in  de  geweiene  Kerk  der  Predik héeren, 
nu  tot  een  ftallirige  toegemaakt,  deels ^ 
elders,  geplaatst  wierden.  De  Staaten  van 
Holland,  dié  hem,  door  Joost  d£  Menyn,  al$ 
Penfionaris  van  de  oudfteStad  (s) ,  nadien  't  Land 
thans ,  geen  Advokaac  hadt ,  deeden  verwei- 
koomen,  dagtèn  eerst  te  kunnen  voldaan  met 
cengefchenk  van  vier  voederen RynfchenWyn,. 
vier  Koets  ^Hengstpaerden,  vief  Qsien  en  viec 
Mestkal veren ,  de  beste,  fchoonfte  en  grootfte, 
die  te  bekoomen  waren ,  maar  beflooten ,  federt, 
op  den  wensch  zyner  Doörlugtigheid,  hem  mé^ 
eéne  treflyke  maaltyd  (Bamquei)  te  vereeren, 
*e,  op  de  gezegde  groöte  Ziaal  en,  zo  't  my 

toe* 

(O  R«rol«  Holl.  s  54  5  Jtn.  xsS?.  h.  t  M  8*  '* 

D  5 


5»         BYVOEGSELS    in 

toefcbyDC,  op  den  4.  van  Sprokkelmaand  ^  toen 
hy  op  de  Gehoorzaal  (Audiëntie)  vin  *t  Hof  eed 
deedc  en  door  'c  geheele  Land  de  klokken 
luidden,  gegeeven  wierdc  Ookliecmen,  inden 
Vyver,  eenige  fteekfpelen ,  door  Bootsgezellen^ 
vertoonen;  waar  toe  drie  gouden  Siffletten^  als 
pryzen ,  wierden  opgehangen ,  waardig ,  de  boog* 
ile,  twaalf  ponden  Vlaamsch.  De  Admiraliteie 
Tan  Holland  was  verzogc  de  uitdeeling  randien, 
den  vroomfte  en  handigften,  toe  te  wyzen  (V). 
BI.  I2S.  r*  io«  V.  o*     ^y  De  HoUandfche 
Staaten  beflooten ,  aan  Leicester  en  den  Raade, 
geene  Fertoogen  te  doen^  dan  in  de  Nederduic» 
fche  taaie:  ook  hem  te  verzoeken  zyne  yoorftellen 
aan  hun  te  willen  doen  ^  in  dezelfde  fpraake : 
gelyky  federt,  meen  ik,  altoos  gefchied  is.^* 
Die  Regel  hadt  eenige  weinige  uitzonderingen. 
Gelyk  Leicester  de  Nederduitfche  taal  niec 
verftondt,  verzogthy,by  fommige  gelegenhe- 
den, wel  eens,  dat  de  Staaten  hunne  befluiten 
in  *t  Fransch  wilden  doen  overzetten  («/);  en 
toen  zy,  in  *t  laatst  van  Hooimaand  des  jaars 
1586,  hem  een  Vertoog,  houdende  hunne  klag- 
ten  nopens  *t  overereeden  van  het  Traktaat  met 
de  Koninginne,  overgaven,  gefchiedde  dit  wel 
in  \  Nederduitscfa,  maar  met  by voeging  van 
het  tranflaaty  \  geen  ik  agte,  in  de  Franfche 
taal,  te  zyn  gefteld  geweest;  immers,  in  die  taal, 
ontmoet  men,  *sGraaven  antwoord,  meteene 

Ne- 
CO  Rcfol.  Holl.  48  Nor.  18,  ti ,  m,  04,  95 » <^ en  17 Dec. 
15IS.  */.  7*ö,  76$,  770,  771 1  7749  778  78J,  787-  en  RcfoL 
!•  «•  8»  5»  8  en  9>».,  f ,  «  m  4  Fibr.  1586.  #/•  i,  S»  S* 
II»  12»  3S  en  |8.  Ik  zovde  d«eze  byxoBderhedea  minder 
hebben  aanferoerd»  indien  ze  meerder  by  de  Schryreren  ge- 
Tonden  wierden* 
(•)  Refoi.  Hou.  i6  8«pt.  isStf.  kl.  SS4. 


AANMERJC  OP  het  VUL  DEEU     59 

Ned^rdukfche  overzetting ,  in  de  Refolutien 
van  Holland  (v). 

BI.  134.  r,  6.  V.  o.  M  Mauhits  en  Sidnm 
-~-  maakten  zig  meester  yan  AxeL"  Zie 
breeder  by  den  onderftaanden  Schryver  (n^). 

BI.  1 38.  r.  a.  „  Granveli^e  —  was  overleden.'* 
In 't  vyfd^  Deel,  heb  ik  van  hem  reeds  gefpro- 
ken.  DeStaaten  badden, ten  jaare  i584,binn«i 
Aiïifterdam,  een  perfoon  doen  ligten,  die  zig 
uitgaf  voor  Bastaardzoon  van  Granvelle  en 
van  muitery  befchuldigd  wierdt  (x):,  doch  my 
is  niet  gebleken  welk  lot  dcezcn,  by  vervolg, 
wedervoer. 

BI.  146. 1.  r.  „  'tEerstjifc^  iy(LEicESTEa) 
ondernam,  y^as  het  opregten  van  eene  Munt  te 
Amjlerdamy  Ik  vinde  dtt  hy, nog  voor  deezen 
tyd,  't  Bailliufchap  van  den  Haage  begaf  aan 
Dn^K  VAN  Zypesteinv  zonder  voorbande  be- 
noeming der  Staaten  van  Holland,  die  'er  den 
Raad  van  Staate  wel  over  kladden, maar,  wyi 
de  Bailliu  reeds  in  ?yn  bediening  getreden  was; 
't  zig, op  zekere  wyze, lieten  gevallen;  te  meer, 
wyl  de  Raad  verklaarde  dat  dit,  by  onkunde, 
gefchied  en  'er  geen  voornemen  was  iets  tegen 
het  Traktaat  met  haare  Majeileit  te  doen  (y). 

De  Staaten  van  Holland  waren, voor  't  ove« 
rige ,  thans  te  meer  bezorgd  voor  't  Munt- 
wezen ,  nadien ,  federt  eenigen  tyd,  op  't 
huiz  te  Hedel,  een  fterk  Slot  in  den  Bommeler* 
waard,  als  mede  te  Gorinchem,  veele  gouden 

en 

{y)  Refol.  Ttn  HoU.  2a  July  en  9  Auf.  isl6.  hU  itt«»ftf5« 
VtrgeU  BoRt  /•  c  21  B.  H*  754.  By  wieo,  egter,vat]40o?eiw 
zetting  niet  gewaagd  wordt. 

(v)  J.  ScBABP,  Gerchied*  en  Coftanu  van  Axel*  i  D*  Bi.  ig|-ittf* 

(«)  Rcfol.  Holi.  15S4-  if*  4^7* 

(y)  Rofol.  HolU  vaa  H'^n  Maart  iSlé*  H.  WU 


^o         BYVOEGSELS   s  h 

en  zilveren  Penningen,  op  naam  en  last;  rad 
vreemde  Vorften',  geflaagen  waren ,  onder  welkeii 
de  nieuwe  of  Bourgondifche  Daalder,  die  tegen 
agt  en  veertig  duivers  wierdt  uitgegecven ,  flegts 
zeven  en  twintig  waardig  was.     De  Regentea 
VanGorinchcm  begunftigden  dit  werk,  e,n  had- 
den zelf  een  beding,  dien  aangaande,  gemaakt 
mee  de  Prinfesfe  van  Chimai ,  Gravinne  vaii 
Megen ,  ondanks  een  ftreng  verbod  der  Staaten. 
Deezen  ,    ondertusfchen  ,    over  dit  gedrag  , 
ten  hoogden  ,    misnoegd ,    magtigdetl ,   daar 
pp,  in  Bloeimaand  des  jaars  1585,  alle  de 
HoUandfche  Steden,  om  de  perfonen,  fchepen 
én  goederen   der  Gorinchemfche   Burgers  en 
logezétenen  ,  (welken  men  egcer   het  regt , 
om  zig  weder  op  hunne  Overfteid  te  mogen 
verhaalen  ,  vry'lict)  aan  te  houden,  tot  zo 
lang  de  Regeering  (ter  laatstgemelde  Stad  den 
Muntmcester  of  Muntvrouwe  aldaar,   nevens 
derzelver  Bedienden  en  gerefdfchappen,  in  der 
Staaten  handen   zouden  hebben  gefteid,  om 
met  4ezelven ,  overeenkomftig  het  regt  en  dienst 
jran  den  Lande,  te  handelen:  ook  zonden  zy 
den  Prokureur  Generaal  nöar  Gofinchem ,  om 
de  vöorfe.  perfonen  teligteri  en  gevanglyk  naar 
den  Haage  te  voeren, 't  geen  hem,  egter,  door 
fcitélyken 't^ndand  der  Stads  -  Regeer inge  , 
Jnislukte  («).  Sedert  was  'er  vry  veel  om  dit  werk 
.te  doen,  èn  de  Opzigters  der  Geleigelden,  te 
Gorinchem,  hielden ,  eerlang ,  de  eetwaaren  aan , 
iWjelken  eenige  Tielfche  Burgers  naar  Holland 
bragten  (^a).  In  Oogstmaand,  egter,  deszelyen 
jaars ,  wierden  twee  dezer  Muntgezellen ,   té 

Vla- 

(2)  Refol.  Holl.  t  en  7  Mei  1585.  il.  947  eii  454. 

(f)  RcfoL  {iolU  aft  Mei  is^i*  i/r  tz^iQOÜ.  15W»W,^2^ 


AANMERK.  (»  WT  VIII.  DEEL-      tfr> 

Viaiien,  gevat  en  naar  den  Hs^age  gevoerd (*)  5; 
ook  was  ie  Gorincbemfche  Muntmeescer ,  Hans 
EvERDiNGEN  genaamd  (c),  voor  't  Hof,  in 
perfoon, gedagvaard.  Anthony  vanEmbrugge^ 
gewezen  Muntmeescer  cot  Hedel,  federt,  mede 
in  hegtenis  geraakt,  en,  in  't  volgend  jaar,  ter 
pynbanke,  voor  denHove  vanHoUandgebragt, 
beleedt  verfcheiden  Qelden  te  ligt  gemunt  t^ 
hebben  (^d)i  Hy  wierdt,  hier  op^  verwezen  in 
een  boete  Van  zes  duizend  guldens,  een  vierden-: 
deel  uurs  op  't  fchavot  te  pronken ,  met  een* 
penning  om  den  hals  en  ^  voor  altyd,  gebannen 
uit  Holland,  Zeeland  en  Vriesland.  Doch  de 
Staaten  van  Holland ,  dit  vonnis  te.  ligt  agtende  y 
gelasteden  den  Prokureur  Generaal  zig  van  het- 
zelve te  beroepen  aan  den  hoogen  Raade  (^ey 

BL 149.  r.  6.  ,/sLands  Staaten  -  afmaaien' 
de  als  eenen  hoop  Koopluiden." .  Zodanigen, 
fchecz  van  de  Staaten  hadt  men,  al  vroeg, 
Leicester  ingeboezemd^  en  't  hadt  zo  veel 
invloed  op  hem,  dat  hy,  reeds  in  't  begin  van 
Louwmaand  deez-esjaars,  verklaarde  niet  raad- 
zaam te  agten  eenige  Koopluiden  toe  te  laateh 
in  de\i  Raade  van  Staate.  Men  was  hem,  we- 
gens Holland,  hier  in  te  wille,  mits,  egter, 
eenige  Koopluiden  van  kunde,  eer  en  vermo- 
gen, in  deFinantie  gefteld  zouden  worden  (/). 

Bi.  159-  r.  3.  „  Diergelyke  Luiden."  Ver- 
ftaa  zodanige,  die  den  eed  van  getrouwheid 

niet 

O»)  Refol.  Holl.  14  eD  19  Aug«  en  as  Sept.  lsS5.  'A  4^1 
487,  578  en  710. 

(r)  Refol.  Holl.  14  Au;.  1585*  hU  469.  9  Nov«  is8f.  \ 
hl,  719  en  74S. 

(i;   Refol   HoIL  2t  Dec.  ISS^.  hU  5S8» 

<*)    Refol.  HoIL   %  July  is«7.  hU  l8l.  S^2       , 

C/}  Refol.  HoU.  Il  Jao.  isStf*  iU  13. 


tf#         BYVOEGSELS  tn 

niet  zouden  willen  doen»  welken  de  Regeeriog 
van  Gouda,  allen  haaren  Ingezetenen,  daar 
onder  ook  de  Predikanten,  hebbende  voOTge- 
houden  en  laaten  afleg^n^  daar  op,  by  de 
Staaten,dienftig  ge-oordeeld  was,  door  geheel 
Holland,  te  worden  ingevoerd  (g). 

BL  i6p*  n  3*  ^,  Men  nam  van  Zujlbn  — 
in  der  Staaten  hoede.*'  Men  deedt  insgelyks^ 
nopens  Willem  van  Lamsweerde  ,  wiens 
naam  in  *sLands  Hiftorie  is  vereeuwigd  gewor- 
den, doordien  hy  deUtrechtfche  Unie, ten  jaare 
1579,  onderteekende,alsSekretari8  der  Staaten 
van  dat  Gewest,  welk  ambt  hy,  20  jaaren  lang, 
bekleed  heeft.  Hy  was,  thans,  Rencmeester 
der  Domeinen  van  het  Sticht ,  en  met  de  Heeren , 
by  Wagen.,  alhier,  bl.  166,  genoemd,  en 
veele  anderen,  op  den  laacften  van  Hooimaand 
deezes  jaars,  ter  Stad  uitgezet  (h). 

Bl.  173.  r.  5.  v.  o.  „  Zilveren  vergulden 
Kop  yan  negen  duizend  gulden.''^  De  Staaten 
zelve  noemen  dit  ftuk,  *t  geen  men  zeide,  om 
zyne  grootte ,  niet ,  dan  op  gevaar  des  lee  vens ,  te 
hebben  kunnen  verguld  worden ,  ^^  ü  fingulieren 
^^  Juweel ,  als  in  eenige  omliggende  Koningryken 
3,  foude  mogen  wefen.'*  Het  woog  ƒ  3000  aan 
Zilver;  *t  overige  wierdt  aan  arbeid  en  kunst 
betaald.  De  gewezen  Advokaat  Buys  hadt 
den  Meester,'  van  buiten  *s  Lands^  herwaarts 
ontboden  (t). 

BL  192.  r.  12.  „  Amfterdam,  Gouda  en 
Rotterdam  hebben  zig  niet,  of,  naauwlyks, 
kannen  laaten  beweegen,  om  haarer  Majefteit 

de 

Or)  RefoL  Ho4I.  6  Ftbr.  I587«  ^U  41  «n  49. 
{¥)  Refol.  Holl.    7  Od«  1586.   hU  397  en  449.    Bo&,  /•«• 
SI  B,  tU  731.  en  myne  Aaom.  la  *t  7  5/,  hU  79,  (K, 
CO  ^^rpU  HoU.  4  Oa.  1586.  il.  442. 


AANMERK,  op  het  VIIL  DEEL.     6$ 

de  Tiooge  Oferieid —  aan  te  bieden!*  Ik  rie^ 
in  de  aangehaalde  Refolutien,  niet,  dat  de 
bovengemelde  Steden  'er  zig  toe  hadden  doen 
bewegen,  en  ik  zeude  dus  de  woorden,  of 
naatmlyks,  liefst,  uit  den  Tekst  laacen;  ook 
getuigden  die  van  Gouda,  nog  lange  daarna, 
dat  zy,  nimmer,  in  deopdragt  derSouverainiteit 
aan  haare  Majeftcit  bewilligd  hadden  (*). 

BI.  195.  r.  3.  V.  o.  „  Maria  Stüard  — 
in  V  epenbaar  onthalst."  Men  was  het,  in  En- 
geland, niet  eens  geweest,  omtrend  de  wyze 
van  haare  te  regtftelling,  en  men  legt  Leices- 
ter  te  laste,  dat  hy  geraaden  zou  hebben  die 
Koningin ,  in  den  Kerker ,  door  vergif,  van 
kant  te  helpen;  wkar  van,  egter,  de  overige 
Raaden  van  Élisabeth  een'  afkeer  hadden  (/)• 

BI.  003.  r.  6.  V.  o.  „  De  Staaten  —  magtig- 
den  Prins  Maurits  ,  om  V  gezag ,  hem,  by  Last- 
brief ^»  Berigtfchrift  — ,  opgedraagen,  met  der 
daad  te  gebruiken!^  Ik  heb  reeds  aangemerkt 
dat^  voor  den  18.  van  Sprokkelmaand  des  jaars 
1587,  geen  Berigtfchrift  voor  Maurits, myns 
weetens,  is  vasfgefteld,  hoe  zeer  het  ontwerp 
'er  reeds  van  gemaikt  was  C^)*  s'Pnnfen 
gezag  hadt,  geduurende  de  aanwezenheid  van 
Leicester  hier  te  lande,  veel  geleden.  Na 
deezes  vertrek  en,  byzonder,  na  de  overgave 
van  Deventer  en  den  grooten  Schans  op  de 
Veluwe ,  zorgde  men,  terftond,  ket  in  kragt 
te  brengen;  in  zo  verre,  dat,  reeds  op  den 
6.  der  gezegde  maand,  by  de  meerderheid  der 
Staaten  van  Holland  en  by  de  Afgevaardigden. 

van 

C*)  ReW.  Vroedfch.  Goudt.  ii  April  1587.  ^U  tai. 
^m)  Op  il.  i«d.  r.  6.  v.  «.  Tia  du  I  A  K  5t  alluer. 


<^^  BtVOBGSELS  t^ 

yaö  Zeeland,  beflooten,  onderteekend  en,'  oji 
den  i8.  daar  aan  volgende,  nader  vastgefteld 
wierdt,  aan  Maurits  te  geeven  zekere  Jhé 
^anAuthoriteit,(n)y  houdende,  byzonderlyk ,' 
dat  zyne  Doorlugtigheid ,  en  onder  hem  M 
Graaf  van*  Hohanló,  ^/  raetter  daad  zoude 
yi  gebruiken  de  magt,  hem  gegeeven  bydeszelfs 
^^Cofhmisfie  fö),"  welke,  vervolgens,  hoofd-s 
zaaklyk,  in  dier  voege  wierdt  uitgebreid,  als 
onze  uitmuntende  Schryver  opgeeft.  Ondertu^ 
fchen  benoemde  men  vyf  Heeren .,  om  Mau- 
RiTZ  en  HoHENLÓ  by  te  ftaan,  in  de  uitvoering 
van  het  nieuw  gezag  Qp")^  \  geen,  federty 
doch  niet  zonder  tegenftreevlng,  ftand  greep  ^ 
wyl  Dordrecht  en..  Gorinchem ,  thatis  meest 
der  Engelfche  zyde  toegedaan  ,  *er  zwaarig4 
heid  in  maakten  ( ^ ) ,  en  Sonóy  en  eenige 
Hopluiden  'er  aan  weigerden  te  gehoorzaa* 
men (r) ,  zo  als  ook,  vervolgens,  de  Raad  van' 
Staate  zig  tegens  den  nieuwen  eed  verzevede  (ƒ> 
BI.  ao5-  r.  5.  ,,  Graave  Filips."  Hy  hadc, 
onlangs,  nevens  d^n  KoUanel  Balfoür,  den 

ee* 

(n)  Refol.  Hol.  ó  en  i8  ï^ebr.  1587.   iU  56  én  BoR  /•  é». 
%%  n»  bh  t94-  \ 

(tf)  Man  lette  op  dit  woord.  De  Staaten  zeggen  wel ,  wat  be-' 
Vorens ,  In  het  Stuk  zelve ,  op  den  6  Mr.  dac  het  „  (UuvenumêH^ 
,,  aan  zyne  Excelientit  van  Nasfau,  voor  d'aankomfte  van 
„  LticESTBR,  wai  gtdififêerdy  volgende  de  Cemmstfis  en  ƒ»- 
„  ffruaiê  daar  van  gemaakt ^^  maar  zy  doen  'er,  onmidlyk,' 
op  volgen,  „  dat  zynêExctUencU  van  Ljc$ftêr  gehouden  U  V* 
,,  vo9rfz.  Commiffie  efed  tê  lattn  forttren."*  Was  de  luflruêU^ 
toen,  20  wel  ^attge/iêld  geweest,  als  de  Cmmitfit,  men  hadif 
^r,  denklyk,  ook  van  gewaagd;  nu  was  zy,  meen  ik,  wel 
opgemaakt,  maar  bleef,  tot  i8  Ftbruary  1587,  (ïegts  eeri' 
Ontwerp.  ZieBM,  22  J,  W. 894.  en Slwgïl,  /•  c»  i  D.  H.i±4^. 

(f)  Refol,  HoU.  24  Maart  1587.  BL  90  en  91. 

(q)  U  e.   5  Mei,   s  tn  (S  D«c   1587.   hl.    ijg,  338,   839 « 
148.    Vaderl.  Hift.  8  D  hl.  sep  en  aio.  «'^ »  ^«  »   »•''' 

M  RefoU  Holl.  20  0(ft.  1587.  hu  284. 

(,)  Refol  HoU.  6  Maaru  1578.  tl.  79, 


*> 


AANMEïlk.  ÓP  mr  VÏIL  ÖEEL.    ^5 

éed  in  handen  van  Maurits  gedaan  ,  nee 
verklaaring,  niet  te  zullen  dienen,  dan  op  last 
van  Holland  en  2^eeland.  Die  van  Gorincbem 
inaakten  zwaarigheid  Filips  te  ontvangen,  om 
dat  hy  van  den  Eed,  aan  Liicester  gedaan, 
nog  niet,  zo  zy  zeiden,  ontflagen  was  Q). 

BI.  005.  r.  15.  „SOLMS."   GEOaOEEvERARD, 

Oraaf  van  Solms,  Zusterszoon  van  Willem  I.,^ 
was  ook,  onlangs,  tot  algenjeen  Overfte  over 
't  KrygsvoBc,  in  Zeeland,  uitgezonderd  Vlis- 
fingen  en  Ramtnekens ,  aangefteld  (f;^), 

Bi.  205.  n  14.  V.  o.  ^,  By  bemlliging  des 
Graayen  van  Nu£üwenaar."  Hy  was,  ledere 
èenigen  tyd,  zo  zeer  in  gunst  der  Staaten  van 
Holland  gekoomen,  dat,  daar  deezen  voorge*. 
noomen  hadden  het  Stigc ,  alwaar  by ,  hunnes  on-, 
danks.  Stadhouder  geworden  was,  onder  't 
Stadbouderfchap  van  Maurits  te  brengen, 
(y),  men  nu  befloqt  hem  't. verkregen  ge;2ag 
te.l^ateu,  zondqr  nadeel,  egter,  van  Hollatid, 
voor  het  toekoomende  fv).  ,  \ 
,  BI.  205.  r.  a.  V.  o.  ^,  Men  Jiadp  — y  té 
Holland  y  beflooten  de  zaaken  van  Regeeringei 
wanneer  de  Staaten  niet  zaten,  door  Gekom- 
niitteerde  Riiaden ,  u  do^n  behiden,  '*  De.,  by 
I^AGEN.,  ónder  het  teeken  Q)^  aangehaalde  Refo* 
lutie brengt ,  eigenlyk, mede  ^  dat  aan  Leicestei^ 

en 

.  {f)  Reibl.  HoU.  12  Maart  ea  13  April  1587.  il.  So  «n  108. 
fly  en  andere  Hpprcn  vjrar^n  ook  byzoider  gebelgd  on  L«i- 
CBSTK&,  door  dien  deez  (2A%  pok  ouze  Wagi^n.  8  D  i/.  129 « 
Beefc  aarceteekand  >  bet  Regiment  ▼4n  Haultain  ,  aan  zypcn 
Neeve  Sioifsi  beKeevett  hadt,  waar  door  zy  vroesden,  é%\ 
^IkeNi^tie  niet  méér,  als  ten  tyde  tan  Willkm  I.,  cwacrbaar 
èiJEen  Regiment  ^  naar  rang  en  verdiensten »  zoude  oj^Llimipej]. 
IfoTBE:  14  B»  BK  «4  Pf9.  en  4$. 

'  r»)  Refol  Holl.  oó  Febr.  en  93  Maart  I5S;>  BU  6%  en  8o. 
(v)  Zie  tlhier  8  f>.  W.  lolf. 
(«)  KefoU  ri«IÏ.  i  Maart  en  soOdt  I5^Z«  ^/«  7^9  8^5  e^i^^^f 

'  •  *  B  ■     '  •  ■    ' 


66         BYVOEGSELS    ent 

en  den  Raad  van  Scaacen  zou  worden  ver- 
zogt  de  Plakaaten,  voortaan,  niet  meer  aaA 
'c  Hof  van  Holland,  maar  aan  Gekommitteer- 
de  Raaden^  even  als  in  Zeeland,  Utrecht  en 
Vriesland,  te  zenden^  Voor  't  overige,  hoe 
zeer  't  hatstgemeld  Kollegie  thans  veel  beleid* 
hadt  in  zaaken  van  Regeeringe ,  ja  reeds  voor 
'sPrinccn  overlyden,  tot  het  afdoen  van  eenige 
zaaken,  in  't  afwezen  der  Staaten^  was  ge- 
magtigd  (jc),  hadt  men,  egter,  by  wigtige 
gelegenheden,  nog  na  deezen  tyd,de  gewoonte, 
ora,  by  zodanig  afwezen ,  mede  een' Afgevaar- 
digden uit  elke  Scad,  in  den  Haage  te  doen 
blyven;  't  geen  deels  te  wyten  was  aan  dfe 
onwilligheid  van  eenigen,  om  in  't  Kollegie  van 
Gekommictieerde  Raaden ,  fchoon  daar  toe 
benoemd,  te  verfchynen  (y). 

BI.  aao.  r.  i6.  „  De  Graaf  w/^  Nieuwenaar 
misnoegd  op  den  Predikant  Herman  Stryker 
of  MoDET,  om  dat  deeze^  zo  men  meende^ 
hem  den  voet  dagt  te  ligten."  Anderen  fcbryven 
het  aantasten  ('t  geen  hier  op  volgde)  van 
MoDET,  door  dien  Graave,  tan  den  last  der 
algemeene  Staaten  toe,  die  Karel  Roouda, 
heimlyk,  aan  Nieuwenaar  gezonden  hadden,, 
met  verzoek  om , konde  het  zyn,  dien  Prediker,, 
als,  van  ouds,  een  oproerig  Perfoon,  bui^n 
de  Nederlanden  te  fcbikken  (z\ 

BL 

(«)  Wagsii.  8  D.  hU  9u 

\y)  Rcfol.  HolL  5  Dec.  1584,  /.  76».  en  7*  18  en  15  Oft» 
1585*  hl'  ^149  <^82  9  ^3^*  en  14  Febr.  1.587.  hl.  50. 

(z)  Zie  Ts  WATE& ,  Hervorm,  dtr  Kerke  vdn  Ctnd*  hU  S44*. 
Hywierdtyfcdert»  op  ƒ  500 's  jaars  door  de  Staar ta  genugügdi^ 
-  in  Brcmen  en.  verdre  Oosterfcbc  Seedeo  ,  de  Hervormde  Ge* 
niecnte  over  te  haaien ,  toe  bet  draagen  vau  eenige  kosten  ip  den 
Oorlog  tegen  Spanje.  RefoL  HolL  15  en  i9Nov.>.48Sr  ensoi. 
De  Algemeeue  Staaten  Hgea  hem  nog  /iso- ';  •  *f  javs  toe.  RefoU 
Gener«l«  19  April  1589. 


AANMERK,  öP'  ter  VIH.  DEEL.    6f 

BI.  124.'  ö.  f.  ^i  Ifi  de 'meningen  dér  Dor^ 
f  en  nestelde  hei  wild  Gedierte/'  't  Is  byna 
ongelooflyfc , '  \  geen  hier*  vün  vermeld  wordt. 
De  verlaatehe  Bedftedert^  ten  platten  Lande 
van  Braband  en  Vlaanderen,  krielden,  zegt 
men,  van  jcAige  Wolveri,  die ,  eerlang ,  niet 
alleen  'c  Vee  befprongen  .  en  de  KinderlEena 
wegfleepten,  maar,  omtrend  Gend,  in  één 
jaar,  wel  honderd  menfch'en  opaten,  zondef 
dat  men  dit  ongedierte,  eêr  men  eén  hoogeii 
pryz  op  't  vangen  en  ömirengen  hadt  gefteldi 
konde  uitroeien,  wyl  elk  niensch zyne  woohing 
verliet.  De  Honden  liepen ,  ver wiiderd, in  groo*- 
te  Kudden,  agter 'tLand,  dié  mede^  verfmagt 
van  honger  en  dorst ,  menfohen^  beesten  ert 
eikanderen  vernielden  (»).' 

BI.  aaÖ,  r.  5,  ,,  Inval  in  Brabaöt/'  Eind^» 
hoven  wierdt,  door  de  Staatfchen,  by  deeze 
gelegenheid, •  ingenomtó ,  HelaTond  tilt-  éit 
tusfchen  de  30  en  40  Dorpen  afgebrand  0>y 

BI.  236.  CO*  i*  LEicffSTER'iprak ,  behalvm 
zyne  moedertaal,  niet  dan  'Itaüaamch  en  flegt 
Latyn.'*  Hy  verftond  öok  de  Franfche  taal^ 
In  welke,  voömaamlyk  in  't  begin,  demeesi0 
zaaken    met   hem   ver hafideld'  wieiden  (c^j : 

BI.  038.  r.  6.  V.  Ot  ^,  Gottda^  -^.  dat 
inet  rtfö?<?«,' vreemd  fchynen  mag,  hadt  in, de 
Vredehandeling  bewilligd.?  Op  grond  van 
onvermogen  ,  om,  langer  's'Lands  *  laste»  té 
kunnenr  draagen^  was  Gouda,  nadien  zy  niet 
als  andere  Steden  bloeide  ,  altyd ,  geweest 
voor  efene  redelyke  Vrede  met  Spanje,  onder 

\»el' 

r#)  Metmlew  ,  /.  e.  14  B.fh  81.    BoR,  aa  B.  i/.  oSg. 
W)  Refol.  H«ll.  9  July  1587.  Ül  18Ó.  i 

(O  Zie  dceze  Aaam.  op  Wagxn.  4  Ai/.  laa.  r.4o,  f^0. 
£   2t 


a  BYVOE<;SELS  fv 

mtU»  sy  vrybetd  nn  Godsdienst  en  Voorregteit 
begreep  ^d).  Tbus  oordeelde  «y  te  «ooa- 
ztaklykct  'er  «en  proef  van  ce  ifeomi,  om 
dat  t  indien  rodanige  redelyke  Vrede ,  aan 
's  Vyapds  zyde,  afgeweezeo  wierdc  ^üsémde  mf 
y^rflaauwde  Gemeente  ^  ^  wefende  de  myne 
,,  waer  w$  ^oorloge  moet  geroet  worden,  hem 
^,  meerder  fou  evertueeren,  ja  goed  en  bloed 
fp  "HMgen.*"  VoQris  begreep  Gouda  dat,  uit  elke 
Hoofdflftd,  één  of  twee  A%eya«rdigden,  by  di^ 
4er  Koningin,  düraden  te  worden  Afgezonden  <, 
«n  beval  baaren  Cïiedeputeerden  de  Vergadering 
ie  verlaacen,  indien  de  Staaten  geen  opren  naar 
dit  werk  lieten  hangen*  Zy  hiddt  zig  ook^ 
federt,  afweezig,  tot  de  tyding  der  naderende 
Spaanfche  Vloot,  haar,  met  de  andere  Leden , 
tot  s^Lands  befcherming  deedc  toefchieten  (O* 

Bl^  Aa6«  n  14.  ^,  Hautepemw  ^^  ge- 
fchooten,  dat  hy  't  bedierf."  Terwyl  hy  de 
zynen  «uimoedigde  en  voorging,  trof  hem 
en  Kogel,  uit  een  der  Staatfche,  op  de 
Maaze  liggende.  Schepen,  door  den  haisi 
waar  op  I^,  van  \  Paard  ftortende,  en  ftr^]^ 
naar  '^Hertogenboscfa  vervoerd,  aldaar,  niet 
Imè  na  zyn'  aankrasst,  ftierf/ 

^L-  24P,  c  14^  ^  Be  Advokaat  begaf 
%ig 9' hierop i,  nog  voor  den  dag,  naar  Delft.** 
lic  vinde  hem  nog  onder  de  tegenwoord^e 
Staafisleden  ter  Vergaderiog,  in  'sHage,  op 
den  ii«  van  Herfstmaand  (/),  na  da{  mm^ 

al- 


.00  ReW.  VroedfcK  ii  April  I5l7.  tK  tii. 

C«)  ReOil.  Vroedfch«  Gouda  14  Oet.,  é  en  25  Nov.  IS<7. 
/.  «•  It-!-^o  Mun,  9  Mei,  7  Juay^  i  Joly,  ioAttK.tiiz.ls8a. 
hU  247  ^.  «49  VTo.  aso  PJ0.  «51  ^. 

(ƒ)  RcfbL  UolU  II  aepc.  1^8  s*  !/•  147. 


AANMERK,  or  mi  VUL  DEEL.    69 

aldatf,  op  dra  5  en  6  bevoorens  (g)^  ken- 
nis gekregen  badc,    dat,   op  Delfsbaven  en 
Maaslandfluisy    tien  Kompagnien  Engelfchen 
waren  aangekoomen,  en  nog  cwee  naar  Gou-» 
dsL^  en  twee  anderen  naar  Schoonhoven ,  gd- 
fchikc  waren.    Op  dien  zei  ven   dag,  befloo*- 
ten  de  Scaacen  hem,  op  nieuws,  in  's  Landt 
befcberming  ce  neemen,  indien  hy  moge  wor* 
den  bezwaard  of  hem  iets  te  laste  gelegd  — 
^9  uyt  faecken  van  eenige  diensten,  die,  by 
)9  den  fèlven Advocaat, den  Lande  fouden  mo- 
„  genwefen  gedaen  (A)."  Hy  was,  des  niét 
ce  min ,  daags  daar  aan ,  zynde  den  1 2 ,  afwezig, 
en  \  fchynt  dus,  dat  hy,toen,  in  den  dageraat, 
.   naar  Delft  vertrok,  van  waar  ik  hem,  niet  voor 
den  2  van  Wynmaand,  ter  Vergadering  van 
Holland  weder  ontmoete ,  geduurende  welken  tyd 
hy  ^n  toorn  van  LEicesTEa  ontweek,  by  wieq 
de  Staaten  2;ynen  handel  verontfcbuldigden  (i> 

BI. 

Cf)  /«  r.  s  Sept.  mêêr  ««#»«•  ea  6  Sepb  is85«  !/•  044  ea  a4S» 

(ï)  /•  «i  II  Sepu  I59S*  ^A  249« 

(O  LBicitTBR,  naamlyk»  2a  alü  4e  Suat«n»do«r  huaae  Af« 
9tzoiulenen  by  den  LandToogd»  zynde  de  PreOdemen  der 
beide  GerifitshoTeti ,  nevens  de  Heeren  Van  Wyügaakbsn  » 
Kaumbi^oot  en  Dts  la  Cabimi  verftonden,  hadc  nadraklyk 
verklaard ,  geen  genoegen  te  wUlen  neemen ,  ten  zy  hy  vol- 
l^omcQlyk  van  de  Preftun  van  OLDKNiAaiuvKLD  onderrigf 
ta  htiin  ,  daar  omtrend  ,  voldoeaipg  was  gegeeyen ,  met 
voorafgaand  aanbad,  egter,dat  by  te  vreede  was  zyne  ei^eo^ 
Papieren  ce  doen  verzegelen  en  zyne  InftrH^e ,  door  o^arty- 
dige  Ifuiden,  te  doen  onderzoeken.  (Refol  Holl.  11  eq  14 
Sepr*  1587*  H,  248  en  2510  De  Staaten  bellooten,  hier  op, 
cyner  Doorlugtigbeid  te  doeo  aandienen ,  dat  »•  aen^aende  de 
y  woorden,  die,  by  deoAdvocaec  van  den  Lande,  gebruyckc 
,,  fouden  wefen  in  dê  J^êrgaAtrimg  vêM  ds  Stat$u^  ce  weten » 
n,  dat  baere  M^eAeyc  fyne  i^zcellentie  gelaft  fonde  hebben, 
^  hem  in  c  Gouvernement  v«n  dt  geünieerde  Provinciën  abp 
^  foluyc  te  doeo  beveiligen  ,  onune  fulcks  defeJve  Provio- 
1^  eie^,  door  cenen  pais  ixict  den  Prioce  van  Parma  geipaeck^ 
jp  «f  noch  ce  maecken ,  aen  dea  Koning  van  Sp aigne  weder 
1^  ce  brengen,  d$  Sitttê»  defelve  Pfopooften,  f71  ^#»  «m^ 
^f90m  dm  9$9r/9»Adff0e0êt^^«fhtêv§f^  ymstids  émdirtf  g$bMr0  «« 
91^  èêMtm  i  da  ify  ooqk  niet  lydea  foude9  oft^  gp^ooü^ea ,  dat 

6^  *»^ 


fö         BYVOBGSELS   bn 

BI.  ^46.  r.  I T .  ,,  Staatsgiwyze ^  hefiooten  zyné 
Doorlugtigheid  Se  verzoeken  y^»,  met  niet  meer 
dan  twee  honderd  perfoonen ,  i»  de  Steden  $e 
hoornen.^  Te  weeren  van  zyn  Hofgezin,  of 
Guarde^  met  uitdruklyke  uitfluiting  van  eenige 
ongeruste  geesten,  die  zig,  voorheen,  onder 
s'  Graaven  gevolg  vervoegd  ,  en  verfcheiden' 
ongeregeldheden  gepleegd  hebbende ,  men  , 
zonder  zoodanige  voorziening,  bedugt  was,  by 
deszelfs  komst  in  de  Steden,  iets  tegen  dézelven^ 
tot  nadeel  van  den  Staat  en  rust  der  goede 
Gemeente,  te  zullen  onderneemen  (*). 

BI.  251.  r.  7.  „  Vyf  Penfionarisfen  det 
voornaamfte  Steden  'w^aren  buiten  dit  Gewest 
gebooren."  Ik  vinde  dat  Menyn,  Penfionaris 
van  Dordrecht,  de  Bye  van  Delft ,^  Sille  van 
Amfterdara  en  Boeymer  van  Alkmaar,  buiten 
Holland  geboren  waren  (/);  wie  de  vyfde 
was,  is  my  onbewust.  BL 

\%  yemandt  al  falcke  Fropooltcn  foude  boaden ,  /•  hêarJmjdêr 
,,  frêfintU**  (Refol.  HoH.  15»  1^  en  IV  Sept.  is8r<  Bi.  U$9 
S54  en  %%%,").  Op  welk  zeggen  men,  ester,  kM  Mi>nierken 
dat,  hoe  zeer  de  Advokfeat  van  deeze  zaak  nier  in  *sL*nd$ 
Vergadering  gefprooben  hebbc,  bier  door  de  ontdekking  dei^ 
ee1ve,doór  hem,aanrommigeLeden^  tot  s'Lindsnm  gedaan, 
nier  verviel,    (aié  ook  Wagen,,   alhreK  if,  259,  ênd.  r#f.) 

(.*)  Refol.  Hol!,  a?  Oct.  1587.  tU  296.  De  byzondere  Ste- 
den naamen  ook  voorzigffge  rtaatregalen,  jZie  Waosn.  Amflv 
S  D,  il  6).  Gouda  belloot ,  bem ,  met  alle  eer  en  met  des- 
leelfs  ^uarde,  „  ménr^  fwUr  ttnUh  Krycxwltk  m»t  itlUgêndê 
„  Pkindêh^intttMtiH,**  Refol.  Vroedfch.  29  Aug.  1587.  ^ 
ft5i«  En'  toen  de  Landvoogd,  egter,  kort  daarop,  verzogc 
twee  Vaandelen,  onder  Hopman  Lathan,  te  ontvangen,  liet 
men  deezen  boodfcbappan ,  „  dêi  mtn  nt9t  gtraedtm  wmdt  ^  im 
„  dêfgm  tyd,  êênig  Gummi/oen  éumftMmiH.**  Refoi.  Vroedfclfc 
Gouda.  6'Sept.  is«7.  fi.  431, 

CO  Ref.  Holl.  22  Nov.  1 588.  w.  s  13.  ook  zie  ik ,  dat  de  Staatea 
van  Holland  Mr.  J[an  van  dfr  Wkrck«,  door  Amfterdamj 
als  haaren  Peafionarii ,  vo^rgeflaageii ,  weigerden  te  ontvJmge»*, 
om  dac  by  een  Brabander  was.  /.  *•  go  Odl.  en  ao  Nov. 
ISÖS.  */.  649,  70S  en  704»  en  dat  men  van  gelyken  deedr-^ 
«opens  Mr,  Erasmus  di  Zostb,  voergeitefd  «Is  Per.fionarii 
Van  Sehiedam,  /,  ^,  aé  Jan,,  4  Juiy,  en  S2  Ndr«  i|M.  R  is* 


AANMBRKi  ot  mr  Vili  DEEL,    71 

'BI.  2153.  r.  10.  ^,  Het  begrip^  mik  de 
Staaten  — '  van  de  gronden  van  's  Lands 
Regeering  hadden  ,  of  gaarne  inboezemen 
wilden."  Zeer  juist  fpreekt  hier  onze  Wagen.  , 
.en  gelyk  eenen  onzydigen  Schryvfir  past.  'c 
Vertoog,  van  't  welk  hier  gefproken  wordt, 
is  my,  altyd,  voorgekoomen  als  een  treflyk, 
3Enaarmenschlyk,  Werk,en  't  geen,  dierhalveö, 
aan  gebreken  moest  onderhevig  zyn ,  die  zig 
ook,byzonderlyk,  Qpdoen,  in  de  befchryving 
'  van  de  Graaflyke  Regeering  hier  te  Lande.  Ik  heb 
fommigen  deezer  Punten  ,  reeds  voorheen  , 
aangeroerd  (m)^  en  deeze  Stukjes  lyden  geeo 
meerdere  uitbreiding-  Daar,  ondertusfchen,  na 
de  Leicesterfche  tyden,  de  vorme  van  s' Lands 
beftuur,  meestal,  op  den,  hier  befchreeven-, 
jvoet  gebleeven  is,  heeft  een  groot  Man  («), 
niet  zonder  grond,  gezegd,  dat  men,  om  tot 
volkomen  begrip  der  Regeering  van  Holland 
te  koomen,  niets  méér  behoeft  dan  dit  Ver- 
toog ,  gevoegd  by  de  Ordonnantie  op  der  Staaten 
Vergadering  van  den  ip  van  Sprokkel-  en  ia 
van  Lentema;uid  des  jaars  1585,  nevens  het, 
ten  zelven  dage,  vastgellelde  Berigtfchrift  voor  . 
.Gekommitteerde  Raaden.  Noch  in  denjaare 
1788,  toen  over  het  doen  van  den  nieuwen 
Eed,  op  de  geftelteni$*van  s' Lands  Regeering*  CMfiHM 
gehajad^ld  wierdt ,  heeft  de  Stad  Gouda,  ter^'* 

Staats* 

(»)  Zie  onder  anderen  deeze  Aanmerk,  op  Wagbn.  a  D, 
W.  73  (7)>  108.  r.  8.  v.  o.  iig.  r.  s;  «99.  r.  8,  $  D.  hU 
«3*  r.  5»  ft8*  r.  14.;  357»  r.  a  en  7;  37».  r.  6;  40e  n  .j 
410.  r.  6»  4  D.  bl.  119*  r*  I3«  5  D  bl.  31-  r.  i^i.;  ga.  r»  10, 
84  r.  6.  65.  r.  (7,  364»  r.  i6«  6  D.  bU  40*  r.  14.  7  D.  bl,  4. 
n  4  ;  bl.  10.  r.  r.  14.       ^         ' 

(»)  SLiNCEL.,.Staatrcbrift.  i  D.  hï.  lotf  en  lai.  wieni  Werk 
over  de  oude  HoUandfche  Regeering.  (L  a  H.  i— iso.)  ais^ 
£cn  uicbreidiog  over  dit  Vertoog»  kan  wordea  bofchouwd. 

E  4 


ya         BYVQEGSELS  xj^ 

Staatsrergadering ,  verislaard ,  zig  aan  dezdy^ 
te  houden  ^  overeenkomstig  het  bovengemelct 
Vertoog  (oy 

UI.  260.  r.  19.  „NiKOLAAs  DU  Mauloe.'' 
Hy  was  een  Zoon  van  wylen  den  Heere  vAM 
Mansard,  voorheen  écnen  der  verbonden* 
'Edelen ,  die  'c  Land  veel  dienst  gedaan  hadc,  20  als 
düMaülde  zelve  zig,  voor  Oftende  en  elders,^ 
zeer  wei  gekweeten  en  eenige  wonden  hadc 
ontvangen.  Die  bragt  hem  in  zo  veel  beklag, 
dat,  i?iet  alleen  zeer  veel  aanzienlyke  Lieden 
yoor  hem  fpraken ,  maar  zelfs  eene  edele  Jong- 
yiouwe,  te  Leiden,  zig  by  de  Regeeringe, 
«icr  Stad  liet  aandienen,  met  voorftel  om  hem 
te  trouwen,  en  daar  van,  op  de  Strafplaatze^ 
ten  aanhooren  van  al  het  Volk ,  openlyke  ver- 
rklaaring  te  doen;  welk  verzoek  haar,egter,otti 
de  grootheid  der  misdaad,  wierdt  ontzegd ( ƒ ). 

BI.  263.  r,  19.  „  Leicester  i¥eek  ^  //? 
Stagtmaand,  naar  Vüsfingcn ,  alwaar  hy  nog 
'itnigc  weken  vertoefde'*  Hy  fchreef ,  den  30 
^er  maand ,  aan  Gekommitceerde  Raaden 
van  Zeeland  een'  merkwaardigen  Brief,  waar 
in  hy  den  elendigen  toeftand  van  Axel,  te 
kennen  gaf;  teffens  verzoekende ,  om ,  ver- 
mits hy,  door  de  vermindering  van  zyn  ge- 
zag, byzonder  in  Holland  en  Zeeland,  bui- 
^n  flaat  was  daariii  te  voorzien  en ,  thans, 

naar' 

(o)  Refol.  Holl.  9  Jan«  i7St  hU  13  en  volfg* 
(f)  Zie  zeker  Vcitoog  der,  toen maslige,  Gevlugteii  nlt; 
Lciitea ,'  hy  Bor  ,  /.  «.  s  A  H.  loi. ,  alwaar  tneti  tefft-ns 
vindt  dat,  hier  te  Lande,  en  zelfs  ten  tydt  nor  vra  den  Her- 
fiVgc  van  ALva,  bet  niet  «agewoon  was,  op  foörtgelyke  ver- 
bidding  .  ook-  van  gcmecne  Vrouwen ,  étn  Misdatdigers  het 
feeven  te  fchenken.  In  de  eude  Vonnisboeken,  zo  wel  als  m 
de  vroegere  Ihiitfche  Regten»  vindt  aea^  nu  en  din,  r;^ioa- 
rta  vao  decze  gewoonte.  .'   • 


tiaar  Ettgeland  was  opgeroejw,  de  noodig» 
i>e2ecdng>  levensmiddelen  en  g^ld  derw&drt» 
te  genden  (^). 

BI  265.  r.  12.  ,>  Leictster  -  deedt  affland.*^ 
De  Staacen  Keten ,  federt ,  dcö  afftand  van  Lei^ 
CESTER,  openlyk,  bekend  maafcen  (r),  doch 
waaren  verpligc  den  Penfionaris  de  Menym 
*  t»ar  den Briele  te. zenden,  ter  overreding  van 
«den  Engelfchen  Gouverneur  aldaar,  die  de 
afkondiging  in  den  beginne  geweigerd  TiadtCO» 

BI.  071.  T.  18.  ^^  WiLLOüGEYs  fchryyefi 
iragp  veel  toe  tot  het  Jiilkn  der  muitery  te 
Veere."  Leicbster  ,  die ,  nog  kons  vottr  zyn 
vertrek  (den  19  en  20  November  1587),  te 
Veere  geweest  was,  en  aldaar,  ten  koste  der 
Stad,  met  zyn  gevolg,  goeden  cier  badt  ge- 
liouden,  zal  niet  verzuimd  hebben,  zoo  mio 
als  RussBL,  de  bezetting,  begaande  air  de 
Vaandels  van  rJN  ÓEN  jËNDE,  ^M- 
BH  O  IS  E  en  PallanT,  tegen  de  Staateit 
^n  Prinfe  Maürits,  op  te  hitfen.  Te  Veere 
en  Arnemuiden,  weigerde  men  dan  ook,  ia 
'Sprokkelmaand  des  volgenden  Jaars ,  eene  Bende 
'Ruitery ,  op  bevel  van  dien  Prmre,tot  dekking 
van  't  eUand,  tegen  den  gevreesden  aanflag 
van  Parma,  afgezonden,  in  te  neemen:  zelfs 
hieldt  men  'er  den  Thezamfier  Generaal  van 
Zeeland, Manmaker,  eenigentyd,  gevangen. 
t)eeze  onrustigheden  fchynen  geduurd  te  heb- 
ben, tot  in  Zomermaand  des  Jaars  1588  (ty, 

BI.  271.  r.  9.  V  o.  5,  TfeVlisflngen,  merdt 
4e  inhuldiging  ,    op   verzoek  der   Regeering 

zeU 

(f)  J.  S|;hakp»  Coa.  Tan  A](el.  i  Z)  hU  i^6  en  f «7. 

1>>  K«/bl  Holl.  7t  10  en  ift  April  1588.  i/.  110,  Xi6eo  jjo. 

O)  Refol.  Ho]l.  £8  April  1588.  hl.  140. 

(O  lik  MS»  AaJie^CDingen  en  Lx  Patit,  Zl/v.  14.  f,  $$$, 

■'  ■ Z  s 


74         BYVOEGSELS    bn 

nehe^  -«•  verfchooven.^*  Uit  de  Stads  Notulen  van 
den  1 8  November  1588 ,  komt  het  ray ,  veel  eêr , 
voor,  dat  Prins  Maurits  zelve  ongenegen  of 
bevreesd  was  ^  om  zig«  ten  déezen  tyde ,  in 
Vüsfingtn  te  doen  hulden ;  zynde  hy ,  misfchien  ^ 
bedugt  geweest  voor  eenigé  ondemeeming  der 
ËBgelfcben.  Voorfs  zag  de  Vlisfingfche  Re* 
geering  ongaarne ,  dat  de  inhuldiging ,  te 
J^être^  voorging;  verzoekende ,  daar  omme, 
een  Akte  van  fcbadeloosftelling  ,  by  welke 
verklaard  werdt,  „  dat  de  Posfisfie,  daar  in 
de  voorfz.  Sw^Vlisfingen  is^yan  de  Huldiging 
alhier  eerst  te  folemnifeeren  y  zal  gehouden 
morden  voor  gecontinueerd  y  als  of  zy  alhier 
eerst  gefchied  y^are;  niettegenjiaandi  dezelve 
eerst  hintten  de  Stad  van  ter  Veere  gefchieden 
zal:  als  hetzelve  gedaan  werdende^  uithoofde 
van  de  tegenwoordige  tyds  gelegenheid.** 

BI.  274.  r.  6.  yy  Ook  vertoonde  de  Ad' 
mr  aal  ^  Karel  Howard,  zigy  omtrent  hep 
midden  van  Lentemaand y  in  Zeeland^  Prins 
Maurits,  die,  ftaande  't  beleg  van  Meden^ 
blik,  weder  naar  den  Haage  en,  van  daar^  naar 
Zeeland ,  gereisd  was,  zig,  zonder  eenig  gevolg, 
thans,  te  Veere  bevindende,  agtte  'er  zich  niet 
veilig ,  en  vertrok  naar  Middelburg  en ,  van 
'daar,  naar  de  Staaten  Vloot  op  de  Schelde, 
werwaarts  de  Engelfche  Vlootvoogd  hem  eenige 
Heeren  zonde ,  om  het  gerezen  misverftand  te 
middelen  en  ,  konde  het  zyn  ,  't  beleg  A^an 
Medenblik  te  doen  opbreeken ,  tot  welkers 
ontzet  hy,  egter,  geen'  last  hadt  (ju).  Dan^ 
den  Prinfe  zig  beroepende  op  de  orders  der 
Staaten,  vertrok  ook  de  Vloot,  na  een  verblyf 

van 

00  Bolk,  Neder].  Oorl.  24  B,  kl.  fto8» 


AANMERK,  op  bet  VIII.  DEEL.    fs 

Van  flegts  vyf  dagep ,  waar  op  zyn  DoorL  zig 
weder  naar  Middelburg  begaf  en,  van  daar,  den 
Raadsheer  Valcke  zonde  aan  den  Gouverneur 
4van  Vlisfingen,  Russel,  om  middelen  te  beraa- 
men  ter  onderlinge  bevreediging.  Alles,  egter, 
was  vrugteloos.  Het  Krygsvolk  bleef  ongehoor- 
zaam, tot  detyding  van  het  naderen  der  Spaan- 
fche  Vloot  hén  deedt  tot  inkeer  koomen  (v)» 

BI.  274.  r.  13.  „  Daniel  de  Difiu,  jpr^- 
dikaut  te  Flisfingen  ^  enz"  Men  heeft  (ik), 
voor  eenige  Jaaren,  getragt  deezen  en  Jan 
Michielszoon  vry  te  pleiten  van  het  ver- 
moeden, als  of  zy  buiten  wettigen  last  ge» 
iiandeld  hadden;  naar,  myns  oordeels,  zon- 
der voldoende  reden.  Zeker  hadden  zy  geen 
iast  van  de  Staaten,  en  het  is  niet  vermoe- 
•fielyk,  dat  zy,  ten  dien  tyde,  nog  deelden 
in  bet  byzonder  vertrouwen  van  PrinfeMAU* 
jiiTs,  voor  wiens  belang  zy  fcheenen  te  waa- 
jken,  maar  die,  immers,  hunne  onderhandeling 
met  SoNOY,  en  hunne  poogingen  ten  voordeele 
van  het  Engelsch  bewind  over  het  Krygsvolk, 
nimmer  zou  hebben  goedgekeurd.  Welke  dan, 
anderzins )  de  verdiensten  deezer  Kerkelyken 
mogen  geweest  zyn,  hun  gedrag  was,  in  dezeq 
opzigte,  allezins  onwettig  en  misdaadig. 

BI.  284.  r.  15.  „  Zulke  groote  Scheepen.** 
Men  verftaa  dit  naar  den  tyd.  Het  ruim  der 
grootfte  Spaanfche  Oorlogfcheepen  fchynt,  naar 
leiding  van  fommigen,  niec  veel  meerder,  dan 
onze  kleinfte  Liniefcbepen ,  gehouden  te  hebr 
Jben#  Eenige,  in  Spanje,  beflagen  Nederland- 
fcheKoopvaarders ,  rekende  men  de  bekwaamde 
van  de  Vloot  (^).  B^ 

(O  IJB  PiTiT,  Uv.  14.  p   j$s  cn  ssöL 

<«0  Vmukhkat's  VliiT.  KerklMmcl.  bl.  SS -41. 

'  "  " '   c»  VoU  a  Sea.  42.   Refol.  H0U.7  CA.  ISW. 


f6  BYVOEGSELS   m^ 

BL  984.  n  {3.  V.  o.  ^,  In  Holltnd,  iaOp 
men ,  reedt  ^  geraadpleegd  §fer  de  voonvairdetH 
^iken  men  van  Spanje  behoorde  te  bedingem** 
De  gevodens  over  den  Vredehandel  waren  'er 
^eer  verTcheiden;  Gouda  ^  in*c  byzotfder^  bleef 
*er  voor  (y);  doch  de  Gezant  des  Konings  van 
Navarre ,  toen  in  den  Haage  eynde  ,  raadde 
Ee  den  Stiacen  volftrektelyk  af  (;^).  Pomtiaan 
HaumsrN)  Burgemeester  van  Muiden,  begre* 
pen  wordende  zig,  tegen  eynen  last,  voor  den 
Vrede  te  hebben  verklaard ,  en  den  Staaten 
onbetaamlyk  toefpreekende,  wierdt,  door  de 
Leden,  de  V^gadering  ontzegd  (a). 

BL  d86.  n  13.  y.  Scheepen  onderden  Heeré 
VAN  Warmond.*'  Kort  voor  den  togt  hadc 
de  Heer  van  Warmond  't  ongeluk  van  zeke^ 
ren  Dirk  Jos£phz,  die  hem  en  zyn  huis  zeer 
gelasterd  had  t,  terneder  te  leggen,  waarov^ 
hy  voor  't  Hof  was  ingedaagd.  Maürits  gaf 
faem  egter ,  eerlang ,  vergifnis ,  op  byzonder  goed- 
▼mden  der  Staaten  van  Holland,  welken  vermeen» 
den ,  dat,  omtrend  hem ,  eene  uitzondering  moesc 
plaats  hebben,  om  dat,  zeiden  zy  „  nütyeeh 
Landzaun  zyn  van  zulke  diensten  endt  qaalU 
fei$  (by  y 

BL  289.  Tot  degebeurtenisfen  van  deezen 
tyd  behoort  ook  de  gefchiedenis  der  bekende 
^&e  tan  Committimusy  van  den  13  Augustus 
1588  ,  waarby  de  Raad  van  Staaten  aan  de 
Gekommitteerde  Raaden  van  Zeeland  opdroeg 
de  oiagt,  om  te  beflislen  over  de  gefchillen  va 

\ 

ii)  Zie  myne  Atmncrk.  tn  ati*  r»  6.  «•  «•  aHuen 

(s)  Refol.  Holl.  6,  9  en  II  April  15S2.  i/.  ii4,  ijj,  n^ 
«fti  en  I.  c,  1%  Mei  isSt*  ^/«  I59- 

(s)  Refol.  HoIU  14  Mei  isaS.  U.  l6u 

(kyKtCoU  HoU.  15  tm  17  Fc^r.  l  €M  %p  Mtut  isi%,  li/f. 
^^9  4*f  79»  $4  cüiQU 


AAPÖIERK.  0^  aiT  vul  DEEL.     ^f 

mifsgadew  over  Dykagie  en  Polide  »  in  de 
QvHuröere»  vaft  Vhanderen  CO- 
BI.  490.  n    M  Etsrarp.  ''    Leez  Gbougs 

EVBRHAI^P  (rf> 

BL  apit  ft  9*  V.  o.  „  WiLLöüCttiy  -  fiib^ 
w«/g5  —  Heer  en  Rid^er^/'  Ete  iJegrighdd 
bdiond  alteenlyk  bier  in,  dat  by  ze^  in  ^n^ 
kring,  tefamenriepeii,  mecbfithlocxe  zward^ 
zagckens  op  dem  Schouder  raak^nde ,  bun ,  boofd^ 
zaaklyk»  Mide>  dat  vj  dh  tot  een  Gedenkteken 
ifm  htare  Mtji^fteits  goede  tKril  en  genegentfaddt  * 
en  ter  belooiiing  vae  hunne  vroomheid,  duviq* 
gen.  Hier  op  (hnhten  de  nieuwe  Ridders  hem# 
en  zwoeren  i^g^  aanhoudefidrRidderlyk  te  zul- 
len gediaagen  (>)• 

BI.  a94.  n  t»  >,  Joan  vaw  mr  Werckr^ 
Penfionaris  y^f^  Amfterdam."  Bqr  noemt  hem 
dos ,  ter  aangehaalde  plaatje, niet, en  my  is  ni^   ' 
gebleeken  dac  hy  dit  Ambt  bekleed  heeft  C/ )* 

BI.  305.  r.  3»  V.  Q.  „  Markiw  van  Rto.'- 
Zyn  naam  wa$  e^^yk&SAica  ^oia  Rio.  I)e 
Schryvers  hebben,  dikwib,  de  gewoonte  d« 
naatnen  der  vreemden,  naar  bubnen  tongval^ 
te  verbuigen.  Wagen,  volgt  dit  wet  eén&  na,  ra^ik 
ben  niet  sorgvulctig  genoeg^ geweest,  dirin  hem 
cev^iietei^eo.  Eenafiderleeré  dooi^myne  feilen  { 

BL  311.  r..i8..    \^  Parma  -•  kreeg  nimfmt 

(O  Mco  >^e«  •▼fp't  zofwna^ind  CmmifUmnt^  Vah  os  Spi»^ 
mVL^  Bundel  van  Onuitfr.  Stukken,  i  i>.  ^/.  ftS9*  Verg.$CHARF. 
Coft.  Ttn  Arel  2  i>.  ^/.  87— röi.  ea  ^Vagen   ia  />.  hh  179* 

(i^  Be&y  Ar.  s  /^  ^'*  130.   en  Ai^m,.  op  hl.  905.  r.  15. 

{/)  BoR.  /.  c.  SS  B.  M  342. 

(ƒ)  Zie,  efter,  Wao«n.  Be&hr.  van  Amft.  IS  Z>*  ^/*  936» 
eo  myne  Aanmerk,  op  Waobn.  8  £[.  ^*  %St.  r.  7.  (I).  u  ^)9<|f 
dac  by  vap  'f  ]«aa^s  AdT#)cajtv/ir{riv/4f«'«^  vi^^r'c  Uof  (Ref»^ 
Holl.  s  Febr.  1586.  bU'  S90  is  geworden  PeodonacU  nvt 
BOiddeltari.  s^  Oól.  ul8.  */.  ^9^         


78         BYVOBOSELS   ift 

zyfU  yoorige  gezondheid  weder.  *'  'c  Gcrögt 
van  zyn"  dood  was  zelfs  den  Scaacen  van 
Holland ,  reeds .  in  Herfstmaand  dezes  jaars  ^ 
hoe  zeer  verkeerdelyk,  aangediend  (g). 

BK  313.  r.  15,  „  Ridder  JoAN  NoRRiTZ.** 
Ik  vih^  hem,  in  deStaatsbeflaicea  van  Holland, 
Eduard  gpnoemd  (A). 

BL  325.  r.  19.  ^,  Leicbstër  hadc  eèn  Kol^ 
legU  Jer  Adtniraüseip  -  opgeregp  - ,  te  Veere*" 
In  de ,  hier  onder  (r)  aangetaalde ,  Refolude  van 
Hotkmd,  wordt  gezegd,  3^  dat  Advertentie  was 
jy  gekomen , dat  geprocedeerdtmtrdt  urere&U 
9,  van  drie  Koilegien  ter  Admiraliteit,  één  tot 
„  Hoorn,  één  tot  Rotterdam  en  één  tot  Vee*, 
39  fe^'  't  geen,  egter,niet  behoeft  te  beteeke- 
nen,  dat  die  oprigting,  doorging.  Immers^, 
fchoon  zy,  vervolgens,  in  c^e  twee  eerstge- 
noendde  Steden,  plaats  greep,  vindt  men  'er 
geen  blyk  van  in  de  derde ;  maar  wel ,  dat 
Leicestbr,  kort  hier  na,  dat  is  den  s6  van 
Hooimaand  des  jaars  1586,  het  oog,tendeezen 
opzjgte,  naar  Middelburg  wierp,  en  het  te  ver- 
moeden  is,  dat',  van  dien  tyd  af,  de  Raad 
tér  Admiraliteit  in  Zeeland ,  beftendig  zyn  ver- 
blyf,  te  Middelburg,  zal  gehouden  hebben  (O- 

filt  3d6.  r*  4*  33  In  Zomermaand  dtezez 
jaars  1589  -,  fielden  de  algemeene  Staaten  in 
een  Superintendent  Kollegie  ter  Admiraliteit^^ 
Die  inftelling  gefchiedde  reeds  op  den  22  van 
Grasmaand  des  jaars  1589  (Jt).    - 

BL 

(g)  Refol.  HoU.  fi9  Sepe.  1589.  hU  645* 

(»)  RefoU  Ho]K       Jaa.  hL  3. 
•    Xf)  Memorie ,  relttief  de  Notulen  van  Weth  en  Raid  der 
Stad  Veere  van  t  Dec.  1770»   aangaande   bet   aandeel  didr 
itad  iu  den  Aanbouw  en  Equipage  van  'iLmds  Scheepen  van 
oorlog*  hU  f. 

Qt^  SUMGU.  /•  €.  a  X>.  hi%  98.    Op  den  20  Mei  1588  was 

wel  9 


AAP^ERK.  OP  HBT  VIIL  DEEL.     j^ 

Ël.  331.  r.  9.  „  Men  begreep  dat  het  Kol- 
legie  herftéld  motst  'worden.*'  Na  het  Kolfegie 
van  Gekommicteerde  Raaden,  in  h^c  Zuider- 
quartier,  op  den  19  van  Sprokkelmaand  èH 
jaars  1585,  (als  onze  Wagen,  ©p  de  \ohladz. 
van  dit  Deel ,  te  regt  geleerd  heeft}  was  inge- 
field  9  deeden  *er  zig,  al  rasch,  verfcheiden 
2waarigheden  op,  zo  met  opzigt  tot  denaarc 
van  *t  werk,  de  onwilligheid  der  benoemde 
Leden,  als  anderfints;  door  al  *t  welke  *sLands 
zaaken  veragterende,  teffens  aanleiding  wierdc 
gegeven  tot  het  herzien  van  het  vastgeftelde 
Berigtfchrift,  waaf  mede  men,  reeds  in  Slagt- 
maand  deszelfden  jaars ,  een  begin  maakte* 
•t  Stuk,  hier  en  daar  veranderd,  wierdt  aaa 
de  Steden  rond  gezonden,  die  men,  vervolgens, 
te  meermaaleö  befchreef ,  om  *cr  hunne  uiter» 
lyke  gedagten  over  te  zeggen.  \  Schynt;  eg:' 
ter,  tot  den  jaare  1585  aimgeloopen  te  zyn,' 
cêr  men  zig,  tot  ecne  volkoomene  bepaalingj 
van  't  niéuw  Berigtfchrift,  begon  te  2etten(/). 
De  Hoofdzaaken  begreep  men  te  moeten  neer- 
koomen  op  't  beftuur  der  provintiaale  kasfê  eh 
het  byllaan  zyner  Doorlugtigheid,  Prinfe  Mait- 

RFTS 

wel,  by  Holland  (RefoL  /•  t.  hU  170.)  de  oprigtiog  U^g 
UHdfg  bevonden  en,  mede  ter  GenenJiceit  befloeten- om  de 
Admiraliteiten,  nn  vai  Leicestert  Eed  v^ilaaten*  te  nformêê* 
rtn^  en  een  ^  CêlUgiê  Juptrintinitnt  nêffkm  „  din  firfiêu  vin 
,,  »f9ê  Esttiê. ,  Crêif  JMAURira,  jUmirMêl  90u  dêw  Zu^  êp  tê, 
»,  tigun**  maar  't  Jeedt  tot  deo  %%  van  Aprü  1589  eer  de 
2aak  zyn  volkomen  beflag  kreeg ;  en  toen  v^ierdt  „  gêUzin 
•9  itAiftpuëiê  9éu  V  Cólkgiê  StÊpêrimtiniim  wm  JldminUfiHP  #« 
ft  dê  By  prèvifiÊ  gê'êrrtfitêrt  votr  §pt  y#<ir,  fêndêr  frêjuduiê  uii 
„  gtrstbtishêyt  v«^  Pfuiaciim  rêjpiai9$*\  MS.  Refol«  GeiieraJ. 
tU  159  fy#.  en  160. 

CO  RefoJ.  so  Nov.  158$.  Bi,  740.  XI  point  der  Vergad. 
tfgen  ia  Mei  is26«  Bi.  15  en$5  fy»,  van  'c  gefcbreven  Rexisr. 
S  Dec.  1587*  /•  3S8|  10  Maart  is<8.  Bi.  8i.  6  Mei  en  ó,  7 
«n  9  Polnt  der  Bcfchrjnr.  ttgen  ^|  Mcl,  ^  July,  6Avf.  i&So. 
^1' 940»  4S0>  549  eo<« 


%tx         BYVOËGSÈLS   eö 

Wrt  in  't  uUocfFeneu  zyr\ei  hooge  Ambten; 
Men  hadt  de  gewopnte,  dien  Vorst  dandeezé 
^  geene  Staatsieden ,  te  velde  en  in  wigcige 
<unftandigheden,  als  Raaden,toe  te  voegen;  W. 
fds  men,  byzonder  ten  jaare  i5§7>  vyf  zo- 
danige Leden ,  ter  uitvoering  van  d^szelfs  nieu\Y 
gez^^  verkreegcn  by  de  zogenaamde  Akte  van 
iéiMoriteit,  by  h^m  hadt  geplaatst  (f»),  en, 
zelfs  noz  onlangs,  twee  Leeden  uit  Gekommit- 
l^erde  Kaaden  («).;  maar  dit  werk  wais  oii 
geen'  geregelden  voet  gebragt.  Men  Ipralc  dan 
vu.de  oprigting  eencs  Raads  (o}^-  neveni 
(d:  i:  hy)  zyne  Excellentie^  en  van  een  Cólle- 
•  ff  e  van  Financie.  En  hoe  zeer,  in  den  be- 
ginne, de  gevoelens,  over  die  wyze  di§  inrig* 
ring,  verfchilden,  byzonderlyk  of  d.ceze  tw^è 
Jlaadsvergaderingen  niet  tot  één  ligchaara  dien- 
^  te  worden  gebragc,  *t  geejn  ^yne,  yer* 
fcheidene,  werkingen  den. anderen  zoude  me- 
4edeelen  en,  met  gemeene  Stemmen,  b^flui- 
tpn,  kwam  men,  eindelyk,  op  den  15  van 
Wynmaand  des  Jaars  1589,  OYereen,  om^  op 
*£  fpoor  van  vroegere  tyden,  met  naame  vaxi 
4^n  jaare  1581,  twee  afzonderlyke  KoUegieri 
ppterigten;  in  diervoege,  dat,  in  het  Kolle- 
gie  yan  Qekommitteerde  Raaden  nevens  zyné 
excellentie ,  drie^ ,  en  in  dat  van  Gekommmtetdé 
ftaaden  ter  Finantiey  (die  ook  wel  alleenlyk 
Gtkomnimeefde  Raaden  gezegd  wierden)  ze- 
^en  Leden  zouden  worden  benoemd,  welker 
getal «  egter,  op  den  16  en  17  van  Louw- 
jnaand  des  volgenden  Jaars  1590,  toen  meri 

dé 

r 

C»)  ^le  ipyne  A&nteek.  ^  Wagin.  %  D,  hU  ft6l«r.6.  #;#; 
(n)  RcfoU  HolK  ii  Maart  1589. 


AANMERK,  op  het  VIII.  DEEL.    8  f 

de  nieuwe  Berigtfchriftcn ,  Staatsgewyze,  ovet* 
zag,  veranderd,  en  vier  Leden  voor  *c  eerfte^ 
negen  voor  hec  tweede  Kollegie,  beraamd 
wierden  (^),  zo  als  zulks  ook,  op  den  22  dier 
zelve  maand ,  mee  en  uic  hoofde  van  de  Be- 
rigtfchriften  der  beide  KoUegien,  wierdt  vast- 
gefteld,  hoe  zeer  de  benoemde  Leden,  deels ^ 
niet  dan  onder  moeilyke  voorwaarden^  tot 
het  aanvaarden  hunner  bedieningen  te  brengen 
waren,  voomaaralyk  Maelson,  wiens  gevoe- 
len, omtrend  de  byzondere  Heerfchappy  van 
Westvriesland,  als  niets  gemeen  hebbende  met 
Holland^  onze  Schryver  reeds  heeft  opgegeven 
^q).  Ook  was  de  verdeelihg  der  twee  Kollegien 
niet  beftendig.  In  Louwmaand  des  jaars  1593^ 
wierden  zy  Weder  in  één  gefmolten  èn,  tot 
heden  toe,  is  dit  zo  gebleeven,  hoc  zeer  'c 
Berigtfchrift ,  ten  jaare  1623,  hier  en  daar^ 
cenige  verandering   heeft  ondergaan. 

BI.  334*  o.  r.  ^y  Op  dat  —  de  Gemeente  — - 
een  voorwerp  van  agcinge,  voor  'tgezigt^  heb^ 
ben  mogt,  droeg  men  den  Prinfe  Maurits  de 
^vaardigheid op  van  Stadhouder  -^enz^  't  Komt 
my  niet  voor  dat  dit,  alleenlyk,  om  't  oog  der 
Gemeente  gefchiedde.  Voor  de  komst  van 
Leigester,  hadt  men,  zo  als  ook  Wagen., 
elders,  wel  gedagt  heeft;  den  Prinfe  tot  de 
bovengemelde  waardigheden  verkooren,  om  den 
pas,  tot  bekoomingderzelven,  den  Engelfchen 

af 

C^)  Vergel.  Slingel.  i  D.  lU  laa ,  die ,  zeer  wel ,  «an- 
teekent  ,  dat  de  Inflrudlie  voor  de  Gte^mmiffeerdt  Raadm 
nevens  Prinfe  Maurits  ,  in  de  Handvest  Kronyk  van  Van  der 
HovvEN,  verkeerdelyk.  gebragt  is,  ia  plaats  vian  de,  ten  zei- 
ven  dage ,  vastKèftelde  Inftruftie  voor  de  Gee9mmitt$eriê 
Jtaadsn  tir  Plnantie^  dat  is,  voor  de,  afZOfldcrlyk  gezegde*, 
Ceemmitteerde  Rëaden* 

(f)  Refol.  HoH.  15  0(ft.  en  15  Nov.  1569.  i/.  i;    16,  if 
en  ai  Jan.  1589.  ^A  I34,  i3<5,  152-155. 
F 


8a  BYVOEGSELS   en 

nf  cefnydmCOï  o^hadcmeii^ree^ktfta  zdSien 
ty de  en  j  denkly k  >  niet  zonder  't  zelfde  oogmerk  > 
en  om  \  gezag  van  Holland  te  doen  ry^u  ^ 
befloocen;  Ucreehc  onder  s'Prinfen  Scadfaou» 
derfchap  te  brengen^  't  geen,  na  Lkicesters 
dood,  gelukte  (O-  *c  Aanzien ,  't  welk  Mauuts 
zig,  door  vlyt,  verftandig  beftuur  van  s'Landa 
zaaken,  en  uitmuntende  bedryven.  te  velde , 
allengskens,  by  Vriend  enOnvriend,  verwierf  ^ 
agte  ik  de  naaste  oorzaak,  om  welke  ook  de 
Staaten  van  Gelderland  en  Overysfd  de  keuze 
op  hem  deeden  vallen. 

BI.  3,^5.  r.  7.  „  Admiraal -Generaal  v/m 
ver fcheiden  Gewesten. "  De  Algehieene  S  caaten 
hadden  den  Prisfe,  op  den  3 1  van  Oogstmaand 
des  jaars  15889  tot  Admiraal  Generaal  wtt 
de  Fereenigde  Gewesten  aangefteld(/)  en,  den 
15  van  Bloeimaand  1587,  op  voorfiel  van 
Holland,  by  voorraad,  geduurende  't  afwezen 
van  Leicbster^  tot  Generaal  van  ^t  Leger  (ji). 
Of  zy  hem,  daar  na,  mede  tot  KapitHn^ 
Gtnerael  hebben  aangefteld,  blykt  niti  (y^\ 
hoe  zeer  ik  vinde,  da£  de  Leden  van  Holland 
gelast  zyn  geweest,  hem^  daartoe,  ter  Alge-* 
meene  S taatsvergadering,  voor  te  flaan  (v). 

BI.  338.  r.  ft.  V.  o.  „  De  Afgevaardigden 
f^fr  de  Staaten  der  byzondere  Gewesten  maaken 
de  Algemeene  Staaten  uit.*'  Dat  is,  de  Alge* 
meene  Staatsyergadering.  Men  zou  ,  nog 
naauwkeuriger,  met  de  HoUandfche  Staacsbe* 
\  flui- 

alhier  I  D.  H*  104  en  105. 

alhier  8  D.  hh  loó  en  332» 
(f)  SuNGXL.  /•  €.  ft  D.  BL  97  en  114.  ook  4  /)•  fi.  116. 
(•)  MS.  Refol.  General,  is  Juny  isSr.  ii.  106  rf: 
(v)  Slingbl.  /•  c  1  />•  hU  140,  aio^iis;  ft  />•  i/*  17S  en 
lyf  •  4  D.  bh  99-103.  PAUL0f ,  VerkJ.  Unie.  a  D.  H.  Otf-^^xocu 
C«)  Kefol.  HoU.  8  Maart  158^  IA  141 . 


9V 


AANMERK,  ot  öet  VUL  DËÈL.    «3 

Üoicen,  kutineti  zeggen ,  dac  ót  Afgevaardigden 
van  de  Scaacen  der  byzondere  gewesten  dé 
a^emene  Staaten  ikrtoontn  (x). 
'  BI.  339*  r.  I,  ,,  De  algemeene  Staaten 
plagteh  eerst  te  Utrecht  te  iergaderenC*  De 
byzondere  Vergaderingen  ddrCTifr^cJ^Atf  Bond- 
genooceÉi,  wierden  wel,  voor  hec  eerst,  in  de 
St^d  van  dien  naam^  gehouden,  maar,  vooi^ 
en  na  dien  tyd,  faielden  de  algemeene  Staacen> 
door  welken  men ,  >  tot  den  6  van  Herfstmaand 
van  dei»  Jaare  1585 ,  die  der  Gendfche  vereeni- 
ging  iwilondt ;  fcboon  aan  geen  plaats  gebon^ 
den,  e£ter(jf},  hui;me  Vergaderingen  meescitl 
Braband  en,  federt,  op  befchryvipg  van  Pdnib 
Willem  L,  in  Delft  ^daat  zy,  by  s' Vorsten 
averlydeb  waitn)  en  s'Haag^,  op  welke  laatfte 
plaats  zy,  den  .15  vdn  Xouwmaand  des  jaars 
15^59  befl^Oten,  voorta^an^  zicdngte  houden; 
»>  als,  ièdert,  gelchied  i^^  hoe  zeer  men  9 
by  wigttge  gelegenheid»  Wel  eens  gedagï  heeft 
dk  zitting,  voot  een  popz,  elders  te  verplaats 
itn  (;s)t  en  ook ^  inden  jaare  i6o99  4aa41yk^ 
Verplaatst  heeft  (a). 

Voor 't  over^,  waren  de  algemeene  Staaten , 
voorheen,  gewoon,  op  nader  befchry ving,  te  . 
ficbeidein;  als  dan  eg£er,  tdc  waaroeeming  der 
loopende^ftakeü^zig^  even  als  de  Hollandfcbe^ 

door 

(é>  R^eai.  Höl].  I  April  TsSt*  ^  9^  ^^  CtéQpXftetv&mx^tté 
^  4ê  Pwniimhit ,  reprefenteerende  if  Ss^ttn  Gênêraél/* 

(j)  SUNGBL.  %  X>.^/.i54ei)  155  »  en  myne  Aameeken.  alhier, 
^/»  ••  Cf> 

(2)  Zie,  byTOorb.^  Refol.  Holl.  aiSept.is89.  ^/.  614,631^ 

(0)  MS.  Refol.  CeneraU  van  15  Jan.  15859  alwaar  Ik 
leeee,  „  tUfhiwi»  gtnmtnj  dat  iê  Stmttn  Qguêraêf,  in  mtnfiêé 
^9  Ui  4$  Huren  Smssêfi  vétn  HoUêmd^^ff  bqnri  G$4fp9titrdt0  i 
§f  tintinuêtyk  mihi$r  kly%$n  vêfgëdêft^  jns^elycx  voortane  henr' 
„  Vergaderinise  alhier  jn  sGreuenhéeghe  felen  houden.,  \ff 
i»  prottifie»  eó  ter  tyt  toe  anders  daci  jnae  na  ^efenvcifi^tt^*' 

F  a 


:84  B  YVOEGSELS    en  ' 

door  weinige  Afgevaardigden, doende  venegen* 
vroordigen ;  tot  dat  zy ,  meer  dan  zes  jaaren 
na  't  vertrek  van  Leicester,  dat  is,  federt  den 
a4  Juny  1593,  aanhoudend,  by  den  anderen 
zyn  gebleven  (b). 

BI.  340.  r.  5.  3,  Dif  laat/ie  bleef  m^iXzn^ 
inflandr    Het  verviel  in  den  Jaare  1593  (jc). 

BI.  34 T.  r.  13.  „  Het  Krygsvolk  e;7«  "  Ete 
SpaanfcheVoetknegten,  voorheen  de  beroemd- 
ften  van  Europa,  deedt  hy,  wel  haast,  voor 
de  Staatfchen  zwfgten,  dezelven  op  een*  ande- 
ren voet  brengende  en,  byzonder  in  den  jaare 
1589,  van  mtet  Musqaettieren  en  zogezegde 
Spietfen  met  Corfeletten^  voorziende.  Ik  vin«- 
de,  opdat  jaar,  „  eeneLyst  der"'  Wapenen  — ■ 
„  naar  ^9 eiken  y  voortaan  ^  de  Vendelen  Faet- 
yy  knegten ,  ftaende  tot  lasten  der  vireènigde 
yy  Nederlanden y  zouden  getra&eert  worden.** 
Uit  die  Lyst  blykt,  onder  anderen,  dat  de 
Kompagni^n  uit  aoo ,  i8o,  150,  140,  130, 
113  of  iio  Hoofden  moesten  beftaan;  dat 
elke  Kompagnie  13  Officieren,  3  Rondasfiers i 
zynde  Edelluiden;  en  3  Pagien  hadc,  doch, 
naar  't  Verfchil  der  grootte,  ook  een  verfchil- 
lend  getal  van  Musquettiers  y  Spietfen  met 
Corfeletten  en  Harquebufiers  (d).  De  nieuwe 
wapening  der  Ruiteren,  ten  jaare  1597,  kan 
men,  breeder,  elders  vermeld  vinden  (J). 

Bi.  351.  r.  15.  V.  o.  „  Hy  (de  Heer  van 
St,  Aldegonde)  werdt  —  aangefieldy  om  den 
Bybel,  uit  het  Hebreeuwsch,  over  te  zetten." 
Hy  heeft,  alleenlyk,  eene  overzetting  van  G^- 

(SI)  St^Gti,,  '/•  c»  2  D.  il.  tCor  en  itf  i. 

Cr)  Refol.  H9ll.  4  Jasy  «^9.  H.  44^— 449« 

Qi)  Slimobu  /•  €•  iU  i65« 

CO  BoR,  34  B.  èU  soo  CB  301*    L«  Pbtit,  /«  c,  ƒ•  d73« 


AANMERK,  op  het  VIIL  DEEL.     $$ 

nefis^  doch  niet  volkomen  befchaafd  ^  kunnen 
overleveren  (ƒ). 

BI.  561.  r.  12.  „  Zy  mislukten  allen/'  Naa*^ 
menlyk  de  aanQagen  der  Spaanfchen  en  Staac- 
fchen.  Men  zondere,  egter,  hier  van  uic  het 
Kafteel  van  Bergeyk,  door  Maurits,  by  zyne 
terugkomst  van  Maaftricht , ingenoomen ,  ter- 
wyl  de  Spaanfchen,  korc  daar  na,  vergeefsch 
het  zelve  poogden  te  rug  te  krygen  (g). 

Ql.  362.  r.  6.  V.  o.  „  Delft,  Gouda  — 
Jtielden,  dap  V  (in  't  ontwerp  der  Kerkenor- 
de)  den  Kerkelyken  te  veel  gezags  in  gegeven 
merdt.'^  Gouda  hadt  reeds,  by  gelegenheid 
dat  Hermanus  Herbbrts,  Predikant  aldaar, 
door  de  Synode  van  onregtzinnigheid  befchul- 
digdwierdt,  zig bier  tegen  verzet,  vermeenende 
dat  de  Steden,  elk  in  den  haare,  ook  tegen 
Kerkelyke  ongeregeldheden ,  orde  moesten 
ftellen;  ja,  zelfs  in  de  handelinge  met  En- 
geland, en  de  aanftelling  van  Leipester  tot 
Landvoogd,  hadt  die  Stad  reeds  verklaard,  dat 
de  Godsdienst,  hoe  zeer  zy  de  Hervormde  ten 
fterkfte  bleef  aankleeven ;  „  alken  de  cenfure 
„  yan  God  almachtig  was  onderworpen  ,  en  dat 
»9  de  gelegenheid  ^der  Stede  nyet  en  foude  kunne 
y^  lyden  daer  inne  geprocedeert  te  worden  ,^ 
^  sionder  nadeel  van  de  gemeene  ruste  (A).'* 

BI.  366.  r.  I.  ,,  Prins  Maurits  ^r^^g  een 
Kogel,  door  de  linkerwang."  Hy,vantenaby, 
de  uitwerking,  die  zeekere  Myn  gedaan  hadt, 
willende  bezigtigen,  wierdt,op  den  3  van  Hooi- 

maand , 

(ƒ)  HiNLOPïM  ,Hiftor.  der  Nederl.  Overcett.  des  By  bels.  i/,  %u 

(g)  P£TtT,    /.  f.  Liv,   15.    /•   609. 

(l)  RelbU  Vroedfch.  Gouda  as  Jily  15 36.  i&/«  %C7^  en  aoT 
f'jt.;  II  Scpc.  1591.  17  Jan.,  ip  Aug.  1594'  ^'«  385^*  ^^ 
S41 ;   IS  Uec.  1064.  kL  54  ffo.  Refol*  UoU.8  Jao.  1586.  BU  9« 

F  3 


8tf  BVVOEOSELS  E» 

maand,  van  een  vervloogen  Kogel  getroffen^ 
door  het  linker  Kinnebakken «  tot  op  de  tan-^ 
den  toe;  't  geen  egter,  als  flegts  een  vleesch- 
wonde  zynde,  fchielyk  genas ,  en  hem,  wel  m 
't  fpreeken,  maarniet  in  'tvroomlyk  beharti- 
gen van  het  Beleg,  hinderlyk  was  (i}. 

BL  368.  r.  13.  „  Graaf  Willem  'i»trdt  — 
gekwetst.*'  De  Schoot,  die,  in  den  eerften 
fianval,  voorviel^  ging,  door  den  linker  arm^ 
in  't  ligchaam,  koomende  de  Kogel  den  navel 
weder  uit.  De  Graaf  bleef,  egter,  in  den 
ftryd,  tot  den  laacften  man  toe, en  gaf,  nevens 
Prinfe  Maurits,  overal  orde  en  moed  (i> 

BL  370.  r.  2.  „  Mtn  herf$  zynen  (Parma's) 
4oödy  toegefchreeven  aan  vergif. ^^  Men  verhaalt , 
dat  hy  zelve  geloofde ,  tweemaal ,  vergeven  te  zyn 
geweest.  Noch  geen  48  Jaaren  was  Parivia  ,  by 
zyn  overlyden.  Een  Vorst,  die  zynen  roem, 
door  den  moordaadigen  aanflag  op  't  leeven  van 
Willem  L  >  en ,  zo  men  zegt ,  van  eenige  andere 
Vóornaame  Perfoncn ,  heeft  bevlekt ;  fchoon  men 
dien  Vyand,  aan  wien  Rome  een  Standbeeld 
wydde,  anders  den  lof  niet  weigeren  kan,  van 
den  doorzigtigften  en  dapperilen  Generaal 
geweest  te  zyn,  dien  Spanje,  lot  nog  toe, 
herwaarts  badt  afgezonden. 

BL  38  a.  r.  I.  „  Ik  vinde  niet  dap  *  er  iets  op 
^eJkatenwJerdtJ^  Boa,  ter  aangehaalde  plaatze, 
meldt,  dat  'er,  eindelyk,  niets  van  kwam, 
en  Wissel  zelf,  om  zyn  onbetaamlyk  fpreeken 
van  de  Staaten  en  s'Lands  Advokaat,  eene 
Wyle  lang,  in  de  gevangenis  gefteld  wierdt  (Z^. 

BL 

f  O    Bon»  /,  f.  flp  9»    W.  6t«.     tl  PSTITy    /.    «.  ƒ»/.  $i|« 

H)  Vam  Ru»,  Nederl.  OorL  8  Jf^  Ü.  192. 
V^BOI^,  hfZQ  B^  ^A  771. 


AANMERK.  OP  HET  Vm.  DEEL,      87 

BI. 382.1*8.  y^Op  den Gelderfchen Landdag^ 
diCy  in  Wintermaand y    te  Arnhem  gehouden 
wierdty  handelde  men  oyer  de  hereef^ging  van 
Bamfndi  en  Bommelerwaard  enz."  Dit  Verhaal 
verdient  eenige  verbetering.   De  Stad  Bommel 
was,  ben«vens  de  Bommeler-eoThieler waard, 
als  eene  Bondgenoote  der  Staatra  van  Holland 
en  Zeeland»  reeds   federd  den  jaare  1572, 
aangemerkt,  en  haare  Gedepateerden  waren 
ap  deStaatfvergaderingen  der  beide  Gewesten, 
ai^  Medeleden ,  meermalen  verfcheenen.  Doe  h, 
na  de  Vredehandeling  van  Gend,  tragtten  die 
van  Gelderland  deeze  Leden  weder  met  zig 
te . vpreeftigen.   .Hier  over  viel  het  niet  ligt 
eens  te  geraaken. .  Na  veele  onderhandelingen 
gelukte  bét,  eindeiyk,  ten  aanzien  derTielre- 
waard ,  welke,   op  den  ap  van  Wintermaand 
1593,  weder  met  het  Hertogdom  Gelderland 
vereenigd  wierdt.    Met  Bommel  en  de  Bom- 
melerwaard  liep  het  aan  tot  den  laatften  van 
lentemaand  160&,  eêr  deeze  vereeniging  haar 
vol  beflag  kreeg  (m). 

BI.  384.  r.  ai.  yy  Maürits  dagt  s'Herto- 
genbosch  te  yerrasjén.**  Zie  breder  by  den, 
onder  aangehaalden  Schfyver  («). 

BI.  389.  r.  8.  Kogel y  —  die  —  op  zyne 
Rondasfe  afftuitte. "  Maurits  hadt  die  Schild 
voor  zig  doen  houden,  om,  van  eene  Battery, 
de  Loopgraaven  te  kunnen  zien ;  doch  een 
Musket  kogel  'er  op  aan  gonzende^  fliet  de 
Rondas  hem ,  met  zulk  een  kragt,  tegen  *t 
hoofd,  dat  hy,  byna,  agterover  floeg,  terwyl 
het,  aan  flukken  gefprongen,  loot,  eenen,  by 

hem 

(•)  Bondam,  Verzatnelinf.  3  D.  iU  1&7. 

C»3  VAM  HBoaif,  Befduryv*  vaatVosfihca^.  Jif«ao6ciiiP7« 

F4 


88  BYVOEGSELS  em 

hem  ftaande Bediende,  op  twee  of  drleplaatzen, 
in  't  aanzigt,  kwetfte  (o). 

BI.  406  r.  14.  ^^  ytlzo  zy  (van  Dorp  ea 
Menvn)  der  Engelfche  Regeering  $e  zeer  wa^ 
ren  toegedaan."  Nopens  van  Dorp  is  my  dit 
niet  gebleken;  't  voorheen  gezegde,  by  Wa- 
gen. (^},  zou  zelfs  het  tegendeel  kunnen  doen 
denken.  Dat  ook  Menyn,  oorfpronglyk  ge* 
naamd  Fan  Menen  y  eerst  Fiskaal  en  Raad  van 
den  Hove  van  Holland,  daar  naPenfionaris  van 
Dordrecht,  hier  omtrend,  met  geen  genoeg- 
zaamen  $rrond,  is  verdagt  gehouden,  heeft  eene 
treflyke  Pen ,  voor  weinige  jaaren ,  doen  zien  (g^). 
BL  4  S4.  n  2 1  •  V.  o.  „  Filips  (van  Nasfau)  kreeg 
Titer  eene  ^onde.  '*  enz.  Hy ,  Broeder  van  Willem 
LoDEWYK,  was  Gouverneur  van  Nimwegen; 
een  jong  en  dapper  Krygsman,  maar,  naar  de 
gewoonte  van  die  tyden  wel  eens  eenen,  te 
Herken ,  Duitfchen  dronk  doende  (r)."  Zwaar- 
lyk  door  de  zyde  en  den  Buik  gefchooten ,  en 
van  *t  Paerd  geftort,  zonder  dat  zyne  fmerten, 
door  \  branden  zyner  Kleederen  vermeerderd, 
toelieten  hem  weder  in  den  Zadel  te  beuren, 
wierdt  hy  gevangen  en,  met  den  Graave  van 
SoLMs,  die  mede  in  *tligchaam,  de  armen, 't 
hoofd  en  een  der  beenen  gekwetst  was;  naar 
Berk  gevoerd.  Hy  overleedt,  daags  na  deti 
Slag,  dat  is,  op  3  September,  zo  als  Solms, 
op  den  5.  DeSpaanfcheOverfte,MdNORAGON, 
zondt  beide  de  Lyken  aan  Maurits;  die  ze,  te 
Arnhem ,  in  de  Hoofdkerke ,  ftaatelyk  ten  graava 
deedt  brengen  (ƒ).  BK 

io)  BOR,  /•  r.  SI  B,  ii.  S31.  Rsio,  /.  r.  »  B.  ik  3^4. 
if)  Vaderl.  Hift.   8  />.  Bi   112  en  113. 
Cf)  Van  de  Wall,  Privilcg.  van  Dord,  i/.  1480-1485. 
(r)  Boa,  l,  €,  %i  B,  il.  831* 

.^#)  BoKy  /.  f».  3a  B.  U.  44,  45  en  ui*    AIbtuu  1%  B.  hu 

>30t 


AANMERK,  op  het  VIIL  DEEL.      89 

BI.  409.  r.  II.  „  De  Graavin  van  Ho» 
HENLO  —  en  Prins  Maürits  zelf  hadden  een 
mondgefprek  met  hetnJ'  De  Graavin  van  Ho- 
UENLÓ,  na,  driemaal,  door  Philips  genoodigd 
te  zyn ,  begaf  zig  uit  Buuren ,  daar  zy  Hof  hieldt, 
naar  hem  toe,  zonder  'er  Maurits  van  te 
fpreeken;  die,  vreezcnde  dat  zy  zig,  by  haaren 
Broeder,  beklaagen  zoude  over  't  beftuur  der 
goederen  van  Breda ,  hem  den  Raadsheere 
Hessels  toezondc,  zo  om  hem  te  begroeten, 
als  om  opening  van  dat  beftuur  te  geeven  (f). 

Bi.  429.  r.  19.  ,,  De  Koning  yan  Spanje 
verleende  hem,  (Prinfe  Philips  Willem)  door 
den  tyd,  handligting  yan  zyne  Goederen  in 
Bóurgondie."  Men  zegt,  dat  dit,  den  ongeluk*? 
kigen  Prinfe,  wierdt  aangeboden,  mits  hy,  uic 
die  Goederen,  jaarlyks  drie  duizend  Guldens, 
aan  de  Erfgenaamen  van  zyns  Vaders  moorder, 
zoude  uitkeeren ;  doch  dat  hy ,  verklaarende 
veel  eer  alle  zyne  Goederen  te  willen  misfen , 
dan  ze,  op  zulk  een*  fchandelyken  voet,  te 
aanvaarden,  *er  eenige  tyd  verliep,  alvorens 
men  hem  't  vry  genot  derzelven  vergunde.  De 
algemeene  Staaten,  den  Prinfe,  by  deszelfs 
komst  te  Brusfel,  doende  begroeten,  gaven  den 
Bezorgers  van  't  Sterfhuis  zyns  overleeden*  Va* 
ders  last,  om  hem,  by  Wisfel,  tien  duizend 
Guldens,  uit  deszelfs  Goederen ,  over  te  maaken. 

Men 

iao»  Petit»  LiVé  I5«  ƒ•  ^S%*  By  R11D9  leest  men.kwaalyk, 
dat  Graaf  Pbiilips,  op  den  aa  van  Oogstmaand,  overleedu 
21  B.  fi.  40S  en  404. 

CO  *^r  was ,  thans »  grootc  koelheid  tusfchen  Mau&its  en 
HoHENLÓ,  over  *t  beftuur  dier  Goederen;  zo  zeer,  dat  de 
laatfie  zig»  aaa  een'  der  Staacsleden  van  Holland,  beklaagde, 
by  gelegenheid  van  zekeren,  door  hem  gegeven'  Maaltyd; 
tot  welken  hy,  ook  de  Algemeene  Staaten  verzogt  hebbende, 
't  genoegen  niet  hadt  ze  by  zig  ie  zien ,  fchoon  by  naar  dezel« 
▼en  ^  $os  fvêf  Hm  uur ,  des  middags ,  ge wagt  hadu  Bo& ,  %%  B.  K  346* 

F  5 


90  BYVOEGSELS  en 

Men  deedc  dit^  omiiem  geen  reden  tot  misnoe* 
gen  te  geven  en ,  teffens ,  z  vnen  aart  te  poifen  (2/)* 
BL  437«  r«  ii«  ,9  Deezen  (de  Scaaten} 
weigerden  in  onderhandeling  te  treeden  met 
Spanje. "  Men  vertrouwde  de  Spaanichen  nog 
xo  weinig,  dat  celfs  de  Hollandfcbe  Rbetoryk* 
kamers,  in  Bloeimaand,  te  Leiden  vergaderd, 
een*  pryz  van  eenige  Stoepen  Wyn  uidoofiien 
voor  bun,  die  *t  beste  rymen  zouden  op  den 
Sbiitregel 
„r^êreenhevejmdepajseenrecAtekrjck  tepry/ènix** 

Der  kamer  van  Vlaardingen,  gezegd  den  jike^ 
renboom,  viel  de  pryz  te  beune  (v). 

BI.  453.  r.  16.  „JambsWimes,  — wierdt 
ontbalit  en  gevierendeeld.*'  Hoe  zeer  het 
vonnis  van  de  Wet  van  Veere,  met  kennis  der 
Staacen  geweezen,  fcbynt  te  hebben  inge- 
houden, dat  WiMBS  zou  worden  onthalst, 
gevierendeeld  en  zyn  hoofd  op  een  Staak  ge- 
field, blykt  het,  nogthans,  uiteen  brief, door 
Adriain Damman,  Agent  der  Generale  Staaten 
in  Schotland,  den  6  Juny  1597,  uit  Edenfaurg, 
aan  de  Magiftraat  van  Veere  gefchreven,  dat 
WiMBs  alleen  onthoofd  is  en  zyn  ligchaam 
eerlyk  begraaven. 

De  Staaten  van  Zeeland  beflooten,  's  daags 
ra  de  uitvoering  van  het  vonnis,  den  9  January 
1597,  ^^  ^^^  Kapitein  RoLLé,  ter  erkentenis 
zyner  goede  diensten ,  te  vergunnen  vermeer, 
dering  van  Wedde  tot  45  ponden  vlaamsch, 
'sjaars,  en  50  gelyke  ponden  eens.  In  Schot^ 
land  wierdt  de  zaak  euvel  opgenomen,  zoo  dat 

men 

(u)  Bob.,  4  D.  ^^  B.  Bi.  isi ,  isd«  167,  17S  en  ^6. 

(9)  Ikzouëe,  thans,  uiet  vreemd  zyn  te  denken,  dat  zekere 
Prent,  van  welke  ik,  in  deeze  Aanm.,  op  *t  6  P*  tU  77.  ge- 
iprokenheb,  tot  deezen  tyd  betrekJyk  moet  gemaakt  wordes. 


AANMERK,  op  het  VIIL  DEEL.     pi 

men  zelfs   dreigde   alle   de    Schoccen   uit  de 
Nederlanden  thuis  te  roepen  (w), 

Bi  455^  r.  9»  ,,  Deeze  (  Maximiliaan  ) 
nam  den  titel  yan  eerften  Edele  aan  enz/*  Tot 
nader  yerftandvan  zaalten ,  verdiend  nagezien  te 
'  worden  't  geen  de  ZeeuWfche  Edele,  Jacob 
VAN  Grypskerke  ,  in  zyn  onwaardeerbaar  Hand- 
fchrift,  het  Graaffchap  yan  Zeelafid  genmmd^ 
aangaande  den  Staat  van  eerfien  Edele  ^  heeft 

'  aangeteekend.  Daar  dit  Werk  niet  algemeen 
bekend  is ,  agt  men  het  niet  ondienstig  een 
kprte  fchets  van  's  Mans  Vertoog,  op  dit  Stuk, 
den  beminnareri  der  Vaderlandfche  Gefchiede- 
nisfen  mede  te  dcelen;  't  geen,  gewislyk , 
vollediger  zyn  zou ,  indien  de  oorfprongelyke 
Stukken,  waar  op  hy  zig  beroejjt,  niet  mee» 
rendeels  aan  het  Werk  ontbraken. 
Van  den  (laat  of  ticul  van  eerften  Edele  vindt 

'men,  in  Zeeland,  geenerlei  fpooren ,  •  in  de 
15  eeuw.  Alle  de  Edelen  wierden,  zonder 
onderfcheid,  geroepen ,  tot  beldd  van  's  Lands 
zaaken,  die,  toenmaals,  Staatsgewys  behan* 
deld  wierden.  Allengskens,  egter,  begonnen 
de  Edelen  uit  den  huize  van  Bour gendie  ^  van 
Egmond  y  van  Lalaing,  van  Bergenopzoom  ^ 
van  Kruiningen^  enz.  (fchoen  zonder  wettig 
gezag  of  toeftemming)  zig  als  eerfte  en  voor- 
naamfte  Edelen  te  onderfcheiden,  en  zig  een 
voorregt  aantemaatigen ,  *tgeen,  naderhand, 
aanleiding  gegeven  heeft  tot  trapsgewyze  uit- 
breiding van  gezag,  't  Beftondt  hier  in,  dat  zy, 

'benevens  den  Abt  van  Middelburg,  Prelaat 
van  Zeeland  en«  naderhand,  ten  jaare  1543» 
ook  de  Gemagtigden  der  Steden,  j^eroepen 

wier- 

(i|r)Uit  MS*Aameflc  Tan  deqHcer  Qad.9tcret«ris  Erms&ins* 


9»         BYVOEGSELS  en 

wierden  coc  het  aanhooren  van  's  Lands  Rekd^ 
Dingen,  op  't  (luk  der  gewoone  en  buitenge^ 
woone Beden,  Belastingenen  \iQiSurcrois(x)y 
dat  ook  bunQe  naamen ,  aan  'c  hoofd  der 
Rekeningen  en  Rentebrieven,  gefield  wierden, 
dat  zy  de  Rekeningen  teekéaden,  en,  daaren- 
boven ,  uit  het  SurcroiSf  een  aanzienlyk  inkoomen 
genoten;  waar  tegen  het  allen  anderen  Edelen 
wel  vryftondt,  op  's  Lands  rekeningen  mede  te 
,  verfchynen,  maar  zonder,  nogthans,  dezelve  te 
teekenen,  of  daar  op,  by  naame,  gcinmuUerd 
te  worden. 

Onder  de  E^delen  uit  den  huize  vaq  Bour« 
gondie  muntte,  door  zyne  eerampcen,  ryk- 
dommcn  en  heerlyke  goederen,  in  Zeeland, 
uit,  Maximiliaan,  Heer  van  Beveren,  Veere 
enz».  Admiraal  van  de  Nederlanden  en  Stadn 
houder  van  Holland  en  Zeeland*  Geen  wonder 
dan,  dat  hy  zig,  op  gelyke  wyze,  als  even 
gezegd  is,  onderfcheidde.  Nimmer  egter  is  de 
titul  van  eerften  Edele ^  aan  hem,  't  zy  alleen, 
'c  zy  nevens  anderen  Edelen,  opgedraagen,  oP 
door  hem  aangenomen.  Nimmer  heeft  hy  het 
'er  optoegelegd,  om  de  andere  Edelen  uit  te 
fluiten,  of,  door  eenen  Gemagcigden,  op  de 
Vergaderingen  der  Algemeene  Staaten  van 
Zeeland  te  verfchynen,  fchoon  hy  zulks  déedt 
by  die  der  byzondere  Scaaten,  en  de  daar  uit 
Ipruitende  befoignes. 

Na  het  overlyden  van  Heere  Maximiliaan  , 
ten  jaare  1558 ,  hadt  Michiel  van  den  Hamee- 
LE,  uit  naam  der  Verzorgers  van  den  boedel, 

zig 

(x)  Nopens  het  Surcrêis  handelt  de  Heer  van  G&ypskekks, 
in  'c  9  HoofJft*  en  zie  men  verder  de  Aantcekeoing  van  den 
Üeer  van  ds  SpibgrL)  ia  zya  Bundel  van  Onuug.  Stukken. 
1  D»  bL  26-18. 


AANMERK-  OP  HET  VUL  DEEL.    9j 

kig  wel  gefield  iti  het  bezie  der  hoedanigheid  vail 
eerfteo Edele, door,  alléén , 'sLands  rekeningen 
te  onderteekenen ,  en  daar  op  geïntituleerd  te 
worden;  maar,  ten  jaare  1561^  verzette  zig 
hier  tegen  Prins  Willem,  van  Oiunge,  ten 
behoeve  van  zynen  Zoon,  Philips  WilLem, 
alsHeerevan  St.Maartensdyk,  verzoekende,  uit 
dien  hoofde,  mits  het  overlyden  van  den  Heer 
Margraave  van  Veere,  ,,  als  geweest  zyndé  de 
apparentfte  Edelman  van  Zeeland /*  etkfftid  te 
worden  voor  Hoofd  en  eerften  Edele  ^  en  dus 
mede  toegelaaten  tot  de  intitulatie  der  Reke* 
ringen :  welk  verzoek ,  by  de  byzondere  Staaten 
van  Zeeland,  toegeftaan  zynde,  zonder  egtcr 
de  andere  Edelen  uittefluiten,  is,  hieruit,  de 
titul  van  eerften  Edele  ^  te  voren  onbekend , 
eerst  ter  gelegenheid  van  'sLands  rekeningen, 
geboren  en,  ten  volgenden  jaare  1563,  by 
dezelve  byzondere  Staaten,  niet  alleen  weder 
toegelaaten,  maar  de  betrekking  van  eerften 
Edele  zelfs  ook  uitgebreid,  buiten  dè  rekening, 
tot  zaaken  van  Regeering,  onder  voorwendfel 
Van  fpoediger  afdoening';  treedende  Jonker 
Adolf  van  Borstelen  ,  by  afwezigheid  van 
den  Prinfe  van  Orange,  en  op  deszelfs  Jast, 
in  deeze  waardigheid. 

Toen  nu,  ten  jaare  1565 ,  de  Bezorgers  der 
Nalatenfchap  van  den  Markgraave  van  Veere, 
dat  Markgraaffchap  en,  als  ^en  deel  daar  van, 
den  (laat  van  eerften  Edele  ^  met  de  voorreg- 
ten  van  dien ,  en  het  genot  van  het  Surcrois, 
liadden  te  koop  gefteld  ,  verzettede  zig  hier 
tegen  de  Prins  van  Orange ;  als  reeds ,  voor 
zynen  Zoon,  töt  eerften  Edele  siaxigQnomen\  by 
een  Smeekfchrift  aan  de  Landvoogdes,  in  't  welk 


94         BYVOEGSELS    bh 

hy  (laaüde  hiddc^  dat  de  ftaat  van  eerden  Édeti 
en  de  befchikking  over  het  Surcrois^  oiec  verbon^ 
den  waren  aan  bet  MarkgraafTchap  van  Veere  ^ 
mitsdien,  verzoekende,  dat  zulks  uit  de  Plak* 
bflliecten  mogt  geligt  worden;  met  dat  gevolgd 
dat  de  LandvoG^es,  het  verzoek  (tellende  in 
handen  der  gemelde  Verzorgers ,  denzelven ,  eg- 
ter,  voor  eent,  verboodt,  da  ftaat  van  etrfien 
Edde  en  't  regt  van  Surcrois  te  koop  te  ftellen« 
De  Veizorgers^dus  te  leur  gefield,  veroorloof- 
den zig,  des  niet  te  nsin,  de  openbaare  veiling^ 
naar  ichoudr  der  PiakbiUetten,  te  doen  voort* 
gaan ,  met  byvoeging  alleen  dezer  woorden , 
^3  yofor  zoo  veel  des  in  de  mag$  van  de  Credit 
>,  teuren  mogt  zyn  en  verder  niet/* 

E>e  verkoofMng,  op  dien  voet,  doorgegaan 
zynde,  den  4.  van  Wintermaand  1566,  en  de 
Koning,  by  naaftfaig,  kooper  geworden  v:ui 
het  MarkgraafTchap,  bleef  de  Prins  vanOrange, 
voor  zynen  Zoon  Philips,  in  het  ongeftoord 
genot  van  den  ftaat  v:^n  eerften  Edete ;  fcboon  de 
Koning,  eerst  den  HeereAootF  en,  naderhand^ 
Amthony  van  Bourgondie,  last  gaf,  om,  in 
zynen  naam ,  als  Markgraave  van  Veare  en  Heer 
van  ïkouwersbaven,  te  vcrfchynen  op  de  Staats- 
vergaderingen  en  den  Heer  en  Steden  te  ver« 
teg^iwoordigen,  even  als  de  Markgraaf  van 
eer  Veere  plagt  te  doen:  rerwyl,  intosfchen, 
^^n  elders  blykt ,  dat  de  andere  Zeeuwfche 
Edelen  al  mede  xer  Vergadering  wierden  be* 
fchreven ,  ja  dat  zelfs  Mr.  Abriaan  de  Proost^ 
naamens  den  Heore  van  St.  Maartensdyk,  te 
gelyk  met  de  plaatsbekleeders  van  Phujfs, 
fildaar  verfcheen. . 
Het  blykt  ^ter  niet ,   dat  de  Krakig,  of 

zyn 


AANMERK.  OP  HET  VIII.  DEEL.      95^ 

zyn  Gemagtigde,  den  naam  van  eerjhn  Edele  y 
op  de  Staatsvergadering,  immer  gebroikc  heb- 
ben, maar  wel  op  'sLands  Rekening,  over- 
gcbragt  den  17  July  1571,  alwaar  men  las 
„  Anthony  van  Bourgondie,  van  wegens  de 
„  Koninglyke  Majefteity  als  gecoft  hebbende 
y,  hep  Marquifaef  yan  Feere^  reprefenteerende 
,>  d^n  Staat  van  EERSTEN  EDELE 
„  *sLands  voornoemd.^' 

Ondercusfchen  hadt  het  gevoelen  desKoniogs, 
van,  door  koop.  Eigenaar  geworden  te  zyn 
van  den  flaat  van  eerjfen  Edele ,  den  Prinfe  van 
Orange  niet  verhinderd ,  om  zig ,  in  de  waar* 
neeming  derzelve  hoedanigheid,  ééns  door 
hem^  voor  zynen  mindeijaarigen  Zoon,  met 
kennis  en*  toeftemming  der  Scaaten,  aangenoo- 
men,  te  handhaaven.  Ten  dien  einde,  gaf  hy 
onderfcheiden  lastbrieven ,  van  welken  egter 
geene  ftrekten,  om  de  andere  Edden^ratteftni- 
ten.  Maar  zy  vervielen,  door  de  opkomencte 
beroerten,  die,  eerst  den  Prins  en  zyne  plaatz- 
bekleeders  't  Land  deeden  ruimen  en,  nader- 
hand, die  des  Konings.  Nu  ftremde  het  oorlog 
den  gewoonen  loop  van  zaaken.  De  Zeeuwfche 
Staatsieden  waren  verdeeld,  fommigen  de  zyde 
des  Konings  houdende,  anderen  die  desPrlnfen 
van  Onmge.  De  hatfte  wierdt,  na  de  inneeming 
van  Middelburg,  de  magtigfte.  De  Prins  ge- 
droeg zig  als  's  Konings  Stadhouder,  en  hadt 
't  voomaame  beleid  van  zaaken ,  met  advys  van 
Gouverneur  en  Raaden  van  Zeeland  (y^.  Dit 

duur* 

Cy)  De  Prins,  in  JTctland  zyode,  Zft!»  dcakelyk,  de  plaats 
van  ecrftea  Edele,  voor  den  lAetrc  van  SuMaarcens^yk,  daar 
zulks  met  nut  en  voordeel  gefckieden  kon,  federt  den  jaare 
1 574 1 zelf, vervuld  iM^haa  en,  byzyne  «fwfl^gheidf  diebeb* 
ben  doen  waarneemen ,  eerst  door  Abriaan  Junius  ,  nader- 
fuadt  door  Arkmi»  van  DoAr,  of  door  Chhmtoffxl  Roëts. 


^  BYVOEGSBLS iM 

duurde  tot  den  jaare  1577^  wanneer,  na  d0 
vereeniging  van  alle  de  Zeeuwfche  Steden  tegea 
den  Koning,  de  eerfte  voltallige  ScajLtsverga- 
dering  kon  gehouden  worden. 

Jonker  Arend  van  Dorp  bekleedde  nu  de 
plaats  van  eerjien  Edele  ^  voor  den  Heere  van 
St.  Maartensdyk ,  op  last  van  den  Prins  van 
Orange,  die  dus  de  eerfte  was,  welke,  door 
een'  Gemagtigden ,   den  eerjien  Edele,  op  de 
Vergadering  der  Algemeene  Staaten  van  Zeeland, 
deedt  verbeelden.  Hynamdiewaar,tot  den  jaare 
1579,  wanneer  hy,  na  eene  vrugtelooze  pooging, 
om,  aan  de  beide  Steden, Vlisfingen  en  Veere, 
de  derde  Stem,  ter  Staats  vergadering,  te  doen 
toewyzen,  (en  welke,   mits  de  tegenkanting 
der  vyf  andere  Steden,  door  den  Prins,  immers 
by  voorraad,   wierdc  afgekeurd)  genoodzaakt 
wierdt  zyne  waardigheid ,  als  Plaatsbekleeder  van 
den  eerfien  Edele  y  neder  te  leggen  en,  ten  zelve 
Jaare  1579  9  opge volgt  wierdt  door  Mr.  Pieter 
DE  Ryke,  wederom  naamens  den  Heere  van  Sc, 
Maartensdyk, (nogthans  niet  zonder  aanmerte- 
lyke  by  voeging  en  verandering  in  den  lastbrief, 
waar  in  egter  van   de  uicfluicing  der  andere 
Edelen  niet  gewaagd  wordt)  tot  den  jaare  1586 
en ,  van  dien  tyd  af,  tot  zynen  dood,  voorgeval- 
len ten.  jaare  1596,  naamens  Prins  Maürits  en 
'naamens  welgemelden  Heere  van  Su  Martensdyk. 
Trouwens, de  Koop  van  het  Markgraaffchap 
van  Veere,  door  Koning  Philips,   ten  jaare 
1566,  was  te  niet  gegaan,    door  het  niet 
betaalen  der  Hoofdfom,  en  de  zaaken  in  Zee- 
land waren  zoodanig  veranderd  van  gedaante, 
dat  menv  na  het  fneuvelen  van  Anthony  van 
BoüRGONDic,inhetjaari573,  onnoodig  fchynt 

ge- 


AANMERK*  OP, HKl  VIII.  DEEL.  .  ^7 

geoordeeld  te  hebben,  hem  een'  Opvolger,  als 
Plaatsbekleeder  van  den  Heere  en  de  Stèdeii 
Vlisfingcn  en  Veere,  te  benoemen  (^z). 

Beide  Steden  waren  ookj  inderdaad,  vap 
alle  Icenroerigheid  aan  den  Graave  ontflageri. 
Zy  waren  goede  en  Graafelyke  Steden  gewor- 
den, en  behoefden  dus,  door  hunnen  nieuwen 
Heer,'  of  zyne  Gemagtigden,  ter  Staatsverga* 
dering  niet  meer  verbeeld  te  worden.  Dit  was 
te  miüder  noodig,  na  dat  hun,  in  1574,  by 
uitdrukkelyke  Voorregtsbrieven ,  uit  naam  van 
den  Graave,  door  den  Prins  van  Orange,  als 
deszelfs  Stadhouder,  belooft  was,  ^^  dat  zjf 
nimmer  zouden  kunnen  'worden  yeralieneert  i 
by  tranjporte ,  helteningt  of  anderzins  ^  in  t 
geheel  of  ten  deele!* 

Ondertusfchen  wierden  zy^  ten  jaare  1586^ 
op  den  aandrang  van^eenige  Rentheffers,  nog- 
maals te  koop  geileld,  en  ook  ingekogc  door 
de  Burgemeefters  dier  Steden :  maar  ook  deezé 
tweede  Verkoop,  met  gereede  betaaling,'  niet 
gcvoigt  zynde,  oordeelde  men,  ten  volgenden 
jjttre,  feene  derde  Verkooping  noodzaaklyk? 
Zy  gefchiedde,  op  voorwaarden,  by  Vonnis 
van  den  Hove  van  Holland,  den  ia  Mei 
158 1  vastgefteld,  in  welken  men  zig  gedroeg 

totf 

'(£)  Aan  dé  zyde  <iés  Koningt,  wierden,  na  het  verites  Tan 
Middelliiirg ,  voor  Staaten  van  Zeeland  gehouden  Jan  van 
Stryen,  gekoorcn  lisfcbop  van  Middelburg ,  doorgaans  dêMnif 
maimd,  éthige  Edelen,  en  dè  Steden  Goes,  Tholcn  en 
Reimerswaale ;  waar  by^  naderhand,  ntff  kv^am  de  Stad  Zie» 
rikzee.  Zelfs  waren ,  g«duurende  het  beleg  van  Middelburg  ,> 
de  Scaariein  van  Zeeland  (ea ,  naslmeiyk ,  dé  Vikaris  van  den 
Biifchop  valt  Middelburg  #  eenige  Edelen  en  de  Stad  Goes| 
Éiaamens  liet  (Juartier  bcwester  Schelde)  op  lüt  van  Reque- 
ftns,  ttgen  den  Uttften  April  i$73  v ««  l'rwifel  btrchre<^tn* 
Zie  vAif.  DK  Spzigsl,  Oauitg.  Stukk.  i  D4  bk  i^X7«.  Hiflu  d«t. 
ntii&  vaa  Cocs,  bl.  961  97  en  sio. 

G 


98  BYVOEGSELS  e» 

tot  de  voorige  van  den  jaare  1566,  zonder  vaflf 
den  Staat  van  eerften  Edele,  of  met  naatile, 
of  in  kragt,  gewag  te  makem 

Men  hadt ,  nogchans ,  ten  d^ge  van  het 
Vonnis,  eene  Waaifchouwing  aangeplakt,  aan- 
gaande de  te  doene  Verkooping  van  het  Mark- 
graaffchap,  waar  by  men  verklaarde,  ,y  dat  den 
Kooper  zoude  volgen  de  Geregtigheid  en  pree- 
rogatiye  yan,  oyer  alle  de  Edelen  yan  Zeeland  y 
te  reprejenteeren  den  tweeden  Staat  yan  yoorz. 
Landen.'* 

Prins  Willem  van  Orange  kogt  beide  de 
gemelde  Steden:  doch  maakte  geen  den  minflen 
eisch  op  den  Staat  of  titul  van  eerften  Edele, 
veel  min  tot  uudulcing  der  aaderen ,  of  tot  hec 
voorgewend  regt  om  den  tweeden  Staat  alléén 
te  verbeelden.     Mr.  Pieter   de  Rykb  Weef 
Plaatsbekleedcr  van  Philips,  als  Heere  van  Sc. 
Maartensdyk  ,  zelfs  lang  na  "sPrinfen  dood, 
en  *c  was  eerst  ten  jaare  1586,  wanneer  Prin(e 
Maurits,  te  Middelburg  koomende,   onder 
het  oog  gebragt  wierdt,    dat,   by  overiydea 
van  zynen  broeder  Philips,    de  Hecrlykheid 
van  St,  Maartensdyk  (uit  hoofde  van  welke  de 
flaat  van  eerften  Edele  thans  wierdt   waarge-» 
nomen)  mogte  kunnen  vervallen  aan  anderen, 
terwyl  hy,  als  Markgraaf  van  Veere,  ook  op 
dien  ftaat  aanfpraak  zoude    kunnen   maaken. 
Hy  gaf  dan,  den  3  July  1586,   een'  nieaweQ 
Lastbrief  aan  denzelven  Mr.  Pieter  dé  Ryke, 
uit  zynen  eigen  noam  ,    zonder  venntlding 
zyner  hoedanigheid,  nogthans  met  by  voeging 
van  een  nieuwen  titul,  namelyk  van  Prafident 
yan  Gecommitteerde  Rsadên,  en  met  magc  van 
eea  ander,  in  zyne  plaatz,  te  kunnen  fiéllen  In 

de 


AANMERK*  op  het  VIII.  DEEL.     ^^ 

de  Vergadering  der  Staaten  van  Walcheren, 
zonder  dat,  wederom,  van  de  uufluicing  der 
andere  Edeten  gerept  wierdt. 

Nu,  egter,  Mr.  Pieter  de  Rvke,  ten  jaarê 
1596,  overleden  was^  veranderden  de  zaaken 
van  gedaante.  Prins  Maürits,  die  eerst,  in 
navolging  van  zyn'  Vader,  den  Staat  van  eerften 
Edele gth^ten  hadc  aan  zynen  btoefdet  Philips; 
en ,  naderhand ,  op  eigen  gezag,  dezelve  hadt 
aangenomen^  nevens  zyn*.  Broeder,  altoos, 
egter,  zonder  uitduiting  der  andere  Edelen, 
vondt  nu  geraaden  dien  llaat  tot  dien  van  éénetÈ 
Edele  over  te  brengen.  Hier  toe  gaf  aafl* 
leiding  de  groote  magt  en  invloed  van  deti 
Prins,  die,  mits  de  afvirezigheid  der  anderen, 
nu  gewoon  was  alleen  het  Lid  der  Edelen  té 
verbeelden,  wyl  de  meeste  Zeeu\^fcbe  EdeletI 
ten  Lande  waren  uitgeweken,  of  derRoomfchè 
.  Godsdienst  en  den  Koning  getrouw  gebleven,- 
terwyl  de  overigen  buiten  ftaat  waren  hun 
regt,  tegen  'sPrinfen  gezag,  te  doen  gelden. 
Waar  by  kwam ,  dat  de  meefte  Regenten  van 
Zeeland,  dien  de  Regeering  van  voorige  tyden 
bekend  was,  by  het  overlyden  van  M^Piêter 
BE  Ryke,  waren  uitgeftorven,  terwyl  de  nieuw* 
aangekoomene  geen  oudere  Régeerifag  kenden, 
dan  van  den  jaare  1581,  federt  welken  tyd, 
de  Edelen  wel  niet  uitgeflocKen,  maar,  egter, 
niet  verfcheenen  waren. 

Geen  wonder  dan ,  dat  Prins  Maürits  , 
eindelyk ,  zyn  oogmerk  bereikte,  en  dat  zyö 
Lastbrief,  op  Jonker  Jacob  van  MALDERé, 
ftarid  hieldt.  *t  Is  waar,  dit  gefchiedde  zondet 
prejudicie^  en  onnrtninderd  eens  ieders  ge  f  eg* 
tigkeid;  xsMX^idoor  zoodanige  'Akten  yan  non 
G  a  pre- 


IOC         BYVOEGSELS    en 

prajudicie^  ('c  zya  de  woorden  van  den  EdeleA 
VAN  GnYfSKERU,  woar  mede  wy  ook  deeze 
fchecs  vanzyn  betoog ,  over  den  (ttac  van  eerften 
Edele  van  Zeeland,  befluiten  zxjWtxï) ^^ivorden 
doorgaans  de  zwakken  inmagp  of  courage  ^  of 
in  beiden  9  geabufeert,  en  verliezen  hun  regf, 
terwyl  de  magtigen  grooter  magt ,  en  dus 
fchyn  van  regs,  verkrsegen  hebbende,  niets 
los  laten,  maar  hooger  fteigeren/* 

BI.  461.  r.  19.  9,  Zonder  dat  zy  ver/laan 
konden,  dat  den  flaat  van  eerften  Edele  aan 
eenige  Huizen,  Goflagten  of  Plaatfen  gehegt 
was**  De  woorden  in  hec  befluic  der  Staaten 
van  Zeeland,  van  den  15  Maart  1596,  voorkoo- 
mende,  „  zonder  dat  men,  voor  als  nog,  kan 
yerfiaan  den  flaat  van  eerften  Ëdele  verbonden 
of  geaffecteerd  te  zyn  aan  eenige  Huizen , 
Plaatfen  ,  Perfoonen  ofte  Familien ,"  beftreeden 
zoo  wel  't  gevoelen  van  den  Graave  van  Ho- 
HENLÓ,  voor  den  Heere  van  St.  Maartensdyk, 
als  die  van  Prinfe  Maürits  ,  voor  zig  zelvcn , 
als  Markgraaf  van  Veere,  en  is,  telkens,  by 
de  toela^cing  van  de  Prinfen  van  Orange ,  toe 
eerfte  Edelen,  als  een  Grondwet  der  Regeering, 
•  ëimisfê.  hcrhaaldt  Men  zie  (behalven  de  toelaating*  van 
den  Heere  Adriaan  Manmaker,  in  plaats  van 
den  overleeden  Jonker,  Jacob  van  MAtoERé.) 
der  Staaten  Notulen  van  Zeeland,  van  sFebruary 
161 8;  nopens  de  aanftelling  van  Prins  Fre- 
DRiK  Hendrik,  die  van  den  p,  is  en  16 
Mei  1625;  van  Pfins  Willem  den, IL,  die 
van  19  April  1647;  van  Prins  Willem  denllL, 
die  van  7  Augustus  1 660 ;  van  Prins  Willem 
den  IV.,  die  van  i^  Mei  1747;  en  van  de 
Prinfesfe  Weduwe  ,    en  den  jegenwoordigen 

Hee. 


AANMERK,  op  het  VIIL  DEEL.    loi 

Heew  Prinfe  Erf-Stadhouder,  Willem  den  V., 
die  van  den  i  en  3  November  1751. — Vooral 
zyn ,  ten  deezen ,  zeer  aanmerkelyk  de  gefchillen 
tusfchen  de  zes  Steeden  van  Zeeland ,  en  den 
Heere  Johan  de  Knuyt,  die  de  bediening  van 
eerft en  Edele  wegens  Prins  Wuxem  den  II.  hadc 
waargenoomen ,  blykens  de  Notulen  van  den ' 
14,  15  en  16  Novemba:  1650;  vermeencnde 
den  Heere  de  Knuyt  ,  na  -^doode  van  den 
Prinfe-,  in  zyne  vertegenwoordiging  van  eerften 
Edele ^  te  kunnen  en  te  moeten  voortgaan, 
vermits  die  waardigheid  aan  'sPrinfen  Huis 
verbonden  was ;  dan  ,  de  Stad  Middelburg 
roonde,  met  veele  redenen,  aan,  ,yde gelegen^ 
lieid  van  de  Regeering  van  Zeeland ^  en  hoe  de 
eerst  Edele  ^  op  de  Vergaderin^e  van  de  Staa^ 
ten  ^  zonder  diftinSie  van  graad  of  Familie  ^ 
gecompareerd  hadden,  ten  tyde  van  Hertog 
Karel  en^anderen^  dat  ook  dit  Amht^  altyd, 
privative  geftaan  hadt  aan  de  Tafel  van  de 
Meeren  Staat  en''  enz.  Waar  by  de  andere* 
Sceden  zig  voegden:  mét  dat  gevolg,  dat  de 
Heer  de  Knuyt  van  de  behandeling,  der' 
Staatszaaken  wierdt  uitgeQootén ,  en  die  zyne 
bedieningen ,  uit  den  Lastbrief  van  wylen  Zyne 
Hoogheid,  als  eerften  Edele,  fpruitende,  ver- 
klaard wierden  op  te  houden  (^). 

Het  fpreekt  van  zelve,  èai^  na  dat  Hun  Éd. 
Mog.  de  Hceren  Staaien  van  Zeeland,  by 
Refolutie  van  den  i^  Mey  1788,  ten  verzoeke; 
van  eenige  Landlieden,  in  Walcheren,  goed* 
gevonden  hebben  de  waardigheid  van  eerfien 
Edele  erfelyk  te  verklaaren ,   in  die  wettige 

Af< 

14)  Zie  CBALMOT9  Verzumeling  tiq  Suataftiikkeo^  4  JK 
èl.  aS3.  en  35  O»  f*  i^i. 


10»        BYVOEGSËLS    sm 

Afl^AmmeUngfin  van  Prinfe  Willem  V.,  nm 
welken  het  Stadhouder-  Kapitein-  Generaal - 
en  Admiraalfcbap  van  Zeeland,  den  30  No- 
vember 1747,  door  Hun  Ed.  Mog.,  mede 
Erfelyk,  opgedraagen  is  (^),  de  bovengemelde 
bepaaling,  ten  aanzien  der  opvolging,  wöl  moet 
gehouden  worden  voor  afgedaan;  nogthans^ 
behoudens  de  overige  bcpaalingen,  by  voorige 
Refolutie  van  den  i  November  1751,  met 
betrekking  tot  den  Pbatsbekleeder  van  den 
e^rften  Edele,  by  vernieuwing,  vastgefteld, 

öl.  461.  r.  9.  V.  o.  „  Foorts  hadt  het 
den  Spaaten  ^ — -  vry  wat  geftooten  ,.  dat 
MALDERé ,  een  Vlaamsch  Edelman ,  met  deeze 
JVaardigheid  bekleed  wierdt.  *'  De  Steden 
Zierikzee,  Goes  en  Tbolen,  ter  gelegen  hei4 
cler  ovcrweegingen  van  den  Lastbrief ,,  door 
Prinfe  Maürits  aan  Jonker  Jacob  van  JVIal- 
DKRé  gegeven,  den  16  Maart  1596,  beriepen 
zig,  daar  tegen,  zoo  op  der  Staaten  Refólutieri 
van  den  14  Juny  en  laatften  July  158a,  als 
op  't  geen ,  „  tot  confcrvatie  van  de  reputaties 
van  den  Lande^* '  hQhoorde  te  gefchieden. 
Die  van  Middelburg,  Vlij»fingen  en  Veere, 
verklaarden  zig  wel  voor  den  perfoon  van 
MALDERé ,  doch  zeiden  zulks  te  doen  5,  ge- 
yoegshahen  ,  dewyle  de  faeke  in  haer  geheel 
niet  en  'was'*.  Waarby  die  van  Tholen  zig , 
naderhand,  voegden.  En,  hoe  zeer  de  Gede- 
puteerden van  Zierikzee,  onder  verklaaringe, 
,,  dat  zy  verhoopt  hadden,  dat  zyne  Excel- 
lentie en  de^  andere  Leden  van  de  Staaten 
liever  zouden  verfiaan  lubben  tot  d^  verkiezing 
in  deezen  van  een  Inboorlinck^  zeiden  ,,  te 

{ij  Vaderl,  Hift.  ia  p.  BI.  i^u  '  •     • 


AANMERK*  of  hit  VUL  DEEL.     1^5 

vrede  te  zyn  zig,hier  in^te  laten cverftemmen^ 
zoo  *er  overfiemminge  in  plaats  konde  hebben,** 
bleeven,  nogthtns,  die  van  Goes  in  hunne  mee* 
ning  volbarden, 't  geen,  egcer,  niec  belectede, 
dat  VAN  MALDERé,  ten  zelven  dage  (den  £ 
Mei),  als  Gecommitteerde  Raad  toegelaaten, 
beëedigd  en  Zitting  verleend  wierdt ,  in  'c 
Kollegie  ter  Admiraliteit:  leggende,  niet  lang 
daarna ,  ?yncn  Lastbrief  van  Prinfe  Maürits  over.  / 
Belangende  de  Refolutien ,  waar  op  de  drie 
Soeden  zig^  tegen  de  toelaating  van  Jonker  vAïf 
MALDKié ,  alszynde  een'  Vreemdeling ,  aankan- 
teden, verdiend  te  worden  aangeteekend,  dat, 
wanneer ,  ter  gelegenheid  van  de  overweegingen  9 
nopens  de  aanbeveelinge  van  Jonker  Arent 
VAN  DoRPE,tot  Lid  van  den  Raad  van  Scaacen, 
door  Prinfe  Willem  den  I.  gedaan  ,  by  de 
meeste  Stemmen,  den  14  Juny  1582,  dienftig 
geoordeeld  wierdt ,  om ,  voortaan  ,  alleen 
Inboorlingen  tot  de  Ambten  toe  te  laaten,  of 
die  voor  Inboorlingen,  Staatsgewyze ,  verklaard 
waren,  mits  zy  binnen  de  Provincie  van  Zeeland 
hun  verblyf  hielden ,  en  zeven  jaaren  te  voren 
aanhoudend  gewoond  hadden ,  men  befloot  de 
Leeden  van  Staat,  daar  op,  byzonderlyk,  te 
befchryven.  Dit  gefchiedde  ook,  en  wierdt, 
daarop,  den  31  July  1582,  by  de  Staaren  van 
Zeeland,  genoomen  dit  merkwaardic;  beQuit: 
^,  dat  men,  voortaan ,  binnen  deeze  Provincie, 
zal  agteryol^en ,  in  V  nomineer  en  en  de  Kollatie 
tot  Officien,  het  Privilegie  vant^rouweMwut^ 
gegeven  den  14  van  Meerte,  in  't  jaar  onzes 
Heer  en  1 476 ,  onverminderd  tenen  iegelyken  zyn 
Privilegie,  ten  vfare  nogthans  dat ,  om  merkem 
lyke  redenen  ende  confideratien ,  den  Staat  en 
G  4  oir^ 


j 


I04       BYVOEGSELS    en 

Qtrhaer  dagte  het  zelve  Privilegie  te  glisfeerenl 
In  allen  gevallen  Vfordt  verftaan^  dat,  caterh 
paribus^  altoos  die  Ingeboornen  zullen  veerden 
gepraftreerf  ,  voor  die  van  buiten  geboorenj^ 

Deeze  Refolucien  wierden  thans  <,  een  jaare 
1596^  by  de  Steden  ingeroepen,  en  is  het 
vercischte,  dat  de  Piaatsbekleeder  van  den  eer- 
ften  Edele  een  ingeboren  van  Zeeland  zyn 
moet ,  altoos ,  by  de  Heeren  Staacen ,  vastge* 
houden^  blykens  de  Refolutien  van  7  Augustus 
1660,  i8  Mei  1747  en  1  November  1751; 
zynde  de  twee  ontllaagirigen  daar  van,  in  de 
foelaating  van  den  Heere  Willem  van  Nassau  ^ 
Heere  van  Odyk,  den  21  September  ;668, 
en  van  Jonkheer  Willem  Karel  Hendrik 
VAN  Lynden,  den  a6  January  1779,  beiden 
gefchied  onder  verklaaring,  dat  zulks,  geenzins, 
ooit  of  ooit ,  {^al  konnen  worden  getrokken  in 
gevolge  en  ,  in  het  laatfte  geval ,  onder 
uicdrukkelyk  beding ,  j^dat,  inhet  toekomende^ 
firiktelyk  zal  moeten  worden  geobferveert  ^ 
dat  de  Gedeputeerde  van  den  Heere  eerfteo 
Edele  zal  moeten  wezen  een  geboren  Zeelander ^ 
en  y  voorts  gequalificeerd ^  als  in  de  Refolutien 
van  den  7  Augustus  16.60,  18  Mei  ij^j  en 
I  Novernber  1751  jlaat  geëxpresfeert ^  welkt 
requifiten  op  nieuws  werden  geconfir meert.'"'* 

61. 465.  r.  8.  V.  o.  „  De  Prins  zondt  het  lyk  van 
den  verflaagen'  Gr^^ave  den  Aartsheptoge  -  toe/' 
Van  de  Spaan fche  zyde,  hebben  wy  een  gelyk 
voorbeeld  gezien,  nopens  de  lykcn  der  Graavea 
FiLïPS  VAN  Nassau  en  Ernst  van  Solms.  Men 
tponde,  fcdert  eenige  jaaren ,  méér  blyken  van 
heuschheid  in  \  oorlogen,  aan  wederzyde,  en 
4  Spaanfche  Sfhryvers  zelve  gedenken,  met 


AANMERK,  op  het  Vm,  DEEL.     105 

lof,  aan  de  edelmoedige  handelwyze  van  Da- 
niel DE  Hartaino,  Heere  van  Marquette^ 
die  na  zyn  volk,  in  zekeren  ftroop,  te  Tien- 
jiören ,  een  kist  met  vyandlyke  Vaandelen 
buit  gemaakt  hadden  ,  niet  (leges  dezelve  aan 
Emanoel  de  Vega,  op  deezes  verzoek,  te  rug 
zondt,  als  niet  willende  pronken  met  teekenen, 
welkeq  niet,  vegtenderhand  en  in  openbaren 
flag,  veroverd  waren,  maar  'er  byvoegde  een* 
zilveren  Schotel  en  Lampetkan,  aan  Vega 
behoorende  en,  ter  zei  ver  gelegenheid,  den 
Staatfchen  in  handen  gevallen  (^c).  By  dien 
aangroei  der  depkhcelden  van  menschlievenheid 
kwamen  ook  de  SpïlanfcheVcltheer  Verdugo, 
en  Graaf  Willem  Lodewyk  ,  Stadhouder  van 
Friesland,  over  een  alle  vrouwen,  Welken  men 
gevange»  mogte  neemen ,  terftond  te  onc- 
flaan  (i). 

BI.  47a.  „  Kurkbrug."  Maurits  bediende 
zig  pok  wel  van  Biesbruggen,  die,  mede,  op 
wielen  aangevoerd  en  op  't  water  dryvende, 
den  raanfchappen  dienden,  rer  nadering  der, 
met  water  omringde,  ftedelyke  muurcn,  wel- 
ken men  dus  niet  behoefde  te  dempen  (^). 
De  Spaanfchen  meenden  het  zelfde  gebruik 
van  linnen  Bruggen  te  kunnen  maaken,  dan, 
deeze  hunne  uitvinding  voldeedt  niet  aan  de 
verwagting  (/^. 

B  Y- 

(e)  ?fT«AT»A,  th  B$n,  Btfg.  dêtatt.   lo. 
i4)  RKir>,  Neder l.  Oorl.        jff.  ü/.  317. 
(#;  Bok.   /.  e.   34  ^.    ^^   3IS,  859  en  3^0.     Reid,  /.  *. 
^   B.  hl.  .114. 

Cf)  ^<>^>  ('  f-  J4  ^^  ^/.  355,  SS$,  s6o  en  491. 


Os 


%o6 

PYLAAGEA, 

OP  HELDERING 

yan  de  Aanteekeningj  aan  het 
flot  der  Bytaage  A. ,  geplaatst 
agter  de  Byvoegfels  en  Aan- 
merkingen  op  het  7  Deel  dee- 
zerVaderl.  Historie.  hU  133. 

^,  Na  dat  het  gemelde  Deel ,  met  de  By- 
vpegfels^  was  afgedrukt  en  uicgegeeven,  is  my, 
l^y  nader  onderzoek ,  uit  egte  beri^ten  y  het 
Tolgende  gebleekea. 

Dat  deStaaten/sLands  yan  Utrecht^  bereids 
op  den  a8  van  Herfstmaand  des  jaars  1581  >  be- 
llooten  badden  den  Koning  van  Spanje  vervallen 
te  verklaaren  van  de  Heerfcbappy  over  hun 
Gewest  en  9  dienvolgende,  te  fchryven  aan  den 
Hove,  Stad  en  Steden  ^^  Schouten  ten  platten 
Lande,  en  den  Stadhouder  van  de  Leenen , 
yy  's  Konings  naam  niet  meer  te  gebruiken,  de 
^  zegels,  tot  nog  toe  gebruikt,  in  handen  van 
^  de  Gedeputeerden  te  brengen  en,  io  piaacs 
^^  van  den  Koning  ,  den  naam  van  de  Staaten 
^  te  gebruiken.*'  , 

Dat,  daar  toe,  het  Plakaat,  ten  naam  van 
gezegde  Staaten,  by  het  voorige  ftuk  medege- 
deeld.^ maar  aan  welkers  |if kondiging  men^ 
toen,  met  reden  getwyffeld  heeft,  wel  is  ont- 
worpen geworden  en,  op  den  6  van  Wynmaand 
daaraan ,  goedgevonden  een  Affcbrifc  van  het- 
zelve ,  aan  elk  Lid  mede  te  deelen ,  doch  dat  de 
Ridderfchap,  op  den  ao  dierzelve  maand/,  iotx\^ 
het  Ontwerp ,  als  niede  het  Plakaat  der  algemeené 
Staaten ,  van  den  ad  van  Hooimaand  des  jaars 
1581,  nader  in  overweging  wierden  genomen. 


B    ¥    L    A    A    G    E     A.        lój 

pnder  zeekere  niicfen ,  heeft  verklaard  te  vrede 
te  zyn ,  indien  het  laacscgemelde  Plakaat  wierde 
afgekondigd. 

.Mee  dit  gevoelen  Atv  Ridderfchap. ,  't  geen 
ik,  n^far  d'oorfpronglyk(?  Refolutie,   voor  zq 
verre  zy  rot  dee^ce  zaak  betrcl^king  heeft ,  hier 
onder  ^  zal  doen  volgen ,  zal  ook  dat  der  Gees- 
ulykheid  en  der  Stad  Utrecht  j  hoofdzaaklyk, 
geftrookt  hebben;  immers,  na  dat,  op  den  {( 
van  Slagtmaand ,  de  JRefolutien  der  meergem: 
Geestelykheid,  Ridder fchap  en  Stad  Utrecht^ 
op  het  verlaacen  van  den  Koning,  waren  me- 
degedeeld aan  de  kleine  Steden,  Wyk »  R6e^ 
nen ^  Amersfoort  en^ Montfoort  y   ten  einde, 
(daar  omtrend,    haare    befluicen   te   neemen, 
èn  na  dat  deezen  hier  aan  hadden  voldaan, 
wierdt ,  op  den  1 6  van  Wintermaapd ,  by  de  Staa- 
tcn  van  Utrecht,  vastgeftcid  het  PJakaac  in  dier 
voege  aftekondjgen,  als  het  zelve,  in  Brabant, 
Vlaanderen  en  andere  Gewesten,  géftrhied  was» 
^  Weinige   dagen   daar   na  is  dit  Befluit  ter 
uitvoering  gebragt.  In  de  gefchrpeven  Plakaat- 
boeken  s' Hoofs  van  Utrecht,   door  my,  ten 
deezen ,  nagezien ,  heb  ik ,  alleenlyk ,  en  wel 
aan  het  einde  van  het   derde  Deel,  geboekc 
gevonden  her  Plakaat  der  Algemeene  Staaten, 
met  onderftaandeGetuigfchrift  van  Christoffel 
VAM  Mykpeï»,   Deurwaarder  van  dien  Hove, 
zynde  van  den  23  van  Wintermaand  des  jaars 
1581  en  houdende,  dat  de  afkondiging  van  die 
laatstgemeld Plakaa^  door  hem,  ten  dien  dage, 
van    den  Stadhuize   te    Utrecht ,    voor   den 
gemeenen  Volke,  is  gedaan,  ten  overftaan  van 
Jonkheer  Nikolaas  van  Zuylen  van  Draa« 
KENBüRG,  Heere  van  Zevender  ^  nevens  de, 
toen  dienende,  Wethouderfchap.^ 


108  B    Y    L    A    A    G    E      A. 

rolgt  nu  de  RefilutU  der  Utrechtfche 
Ridderfchap. 

„  Den  XXe"  Oftobris  1581  foe  zy  die  Ritter- 

,,  fchap, volgens  bcfchryviniïe,' vergadert  geweeft 
,,  om  te  hooreti  lelbn  het  Placcacc  geconcipiecrt 
„  op  't  verlaten  van  den  Coninck  etc,  ende  daer 
„  np  te  relbl veren.  Ende  naer  dat  het  Placcaet 
„  van  de  (Tencrale  Staren»  ciek  mede  tgeconci* 
j,  pi'.'crde  Placcatc  van  de  Staten  van  Vtrecht' 
,,  geleren  zyn  ^cwecfl,  hebben  die  van  deRitter- 
^,  ichap  eendiuchtclx'k  gcreiblveert ,  dat  zy  te 
„  vreicff  zyn^  dat  mtti  het  Placcaet  van  de  gene^ 
„  rale  Staten  op  V  verlaten  van  den  Coninck  ge* 
j,  waeckt^  van  de^tXXFI^;^  July  left leden  ^  in  de 
^,  Stad  ^  Steden  ende  Landen  van  Ftrecht  /all 
^,  publiceert  n ,  zqc  haejl  dat  t  zehe  in  d^andere 
j,  provinciën  j  die  gewoenlick  zyn  voor  te  ^(onmen , 
9f  gepuhliceert  fal  zyn ;  piits  (fat  t  zelve  in  eenige 
,  pointen ,  de  Provintie  van  Utrecht  ende  de  Re- 
j,  folutie  by  den  Staten  genomen,  op  te  zaecken 
„  van  den  Landraet  énde  den  Hertouch  van  An- 
99  jou  prejudicabcl  wefende,  geredrefleert  fall  zyn, 
„  Van  gelycken  verclarcn,  eendrachtelick,  dat 
5,  aengaende  het  doen  van  den  nyen  eedt,  vol- 
j,  gende  t  generael  Placaet ,  die  Ritterfchap  te 
j^  vreden  zyn,  dftlven  eedt  allen  Officiers  ende 
j^  Magillraten,  die  den  Conijick  van  Spaengen 
j,  eedt  gedaen  hebben,  afFgenoracn  te  worden;, 
^^  oick  zelff»  mede  te  doen ,  zoe  verre  andere 
^  Provintien ,  die  voor  de  Provintie  van  Vtrecht 
„  ftemmen,  dTelve  eedt  eerft  doen ;  doch  vynden 
„  goet,  dat  men  den  eedt,  gelyck  dfelve  van 
',  wegen  de  •  Staten  van  Vtrecht  verandert  ende 
V  ge-'extendeert  es ,  fall  volgen  (*)  enz.  '* 

Naar  een  I05,  doch  gelyktydig  Affchrift,, 
nït  de  Archiven  van  het  Kapittel  van  Oud^ 
Munfter ,  te  Utrecht ,  aan  my  medegedeeld  ^ 
door  den  Heere  Profeflbr  Bondam. 

C«)  Mtn  kan  de»  EUvini$n  hj  VaN  x»   Watek,  V^êshêê,  ' 
Ttucsatk*  l  X>«  bl.  8jX 


VERBETERINGEN 

VOOR    DE 

BYVÖEGSELS  en  AANMERKINGEN 

V  A  N      H  E  T 

VIERDE    DEEL* 

BI.  5.  r.  8.  daich  brieven,  leez  daic  brieven. 

m  9.  ver  fcbyneiide^  leez  veifchynent'e. 

BI.  II.  (O  Proben,  ieez  Proben. 

BL  12.  r.  6.  V.O.Hoe  vreemd,  leez  Hoe  zeer  dit,  voor* 
heen ,  dac  ik  weete ,  niet  is  opgemerkt ,  en  hoe  vreemd. 

BI.  13.  r.  14.  welken,  leez  welke. 

BI.  20.  (jc)  Bourgondien;  federc,  /^eaBurgondie.  Sedert* 

BI.  36.  r.  14.  Koolenbrander,  leez  Kooleograaver. 

BI.  fl/.  r.  13.  dat,  leez  wyU 

BI.  16.  r.  7.  de  (laat  der  Nederlanden  wordt,  voeg  Vr 
bj  onder  de  regeering  van  Phiups. 

BI.  41.  (2)  r.  2.  ten  Hove<  leez  zo  ten  Hove,  als  elders. 
■  >—  r. lO.T./). /<f^«T.2  enr.  ii,p  sioleezsip. 

BI.  50.  r.  II.  al  wel  te  regt  aan ,  leez  wel  te  regt  aan. 

.     r.  9.  V   o.  Poitou  (^),  leez  Poitou  (q) 

BL  54.  r.  3.  M'jn  Jonker  van  Gelre  (vertlaa  Adolf, 
Zoon  vatt  Arioud)  en  de  Jonkvrouwe  van  Qelre  zyne 
Zuster,  kez ,  Afy»  "^enker  van  Gelre  en  de  Jonkvrou- 
we  van  Gelre ^  zyne  Zuster,  (verftaa  larel en Philippa , 
Kinderen  van  Adolf  van  Gelre ,  beiden ,  thans ,  te  Gend 
-^    wordende  opgevoed.) 

BI.  66.  (/)  NB.  By  nader  inzien ,  blykt ,  dat  deeze  asn- 

.ffltrking  eeie  overzetting  is^uit  de  Dlsferf.  Inaug.  de 

San&.  pragm.  Car  V.  vau  den  Heer  de  KBMPENAAd. 

BI.  71.  r.  18.  Srasfeneeringe  y  leez  Straifeneeringe  ^ 

BI.  81.  r,  17.  Sauvage,  leez  Sauvage  {a) 

-—  Zyl  (tf)>  leez  Zyl. 

BU  107.  (»)  r.  3.  prot  dohr^  leez  proh  doler. 

BI.  103.  u  7.  <d)  Beangy,  leez  Beaugy. 

m  r.  8.  faire ,  leez  fratre. 

I  ■  r.  lo.  armofiendunt  ^  leez  arma  oftenduntf 


VYF- 


VyfdedeeL 

BL  II*  n  i;^.  dost,  leez  dom. 

"  (r)  r.  9-  5^7  verhaalO  leez  f  ffii)  veihaale^ 
BI.  15*  r.  15*  zelfs  voor  een  glimp.  Men  haale  deez^ 

woorden  door. 
BI.  i6.  lo.  te  platten  lande ^  leez  ten  platten  lande. 

-  ■       r.  12 •  Stede,  leez  Steden» 
r.  ipt  vormé,  leez  vorme. 

.  r.  7*  V.  o*  deeze ,  leez  deezen. 
14.  vemeead,  leez  vermeend, 
r.  17.  des  jaars  1737,  leez  des  jaars  15374 
r.  to«  Destournaix  9  leez  Weitournaux. 
r.  22.  Dan  deeze  aan^elling  fchynt  maar  voor 
een*  tyd  te  zyi  geweest,  leez  dan  uit  een  affchrifiS 
deezeraandelling,  blykc  ray,  dat  deez,  eigeniyk  gezegd 
Philippe  de  Lalsing,  alieenlyk  Onderfladliouder  ivas^ 
van  en  by  *t  afweezen ,  des  Prlnfen  van  Orange. 
BI*  56.  r*  14.  leez  voor  BI*  244  mldus^  BI.  244  r. 
BI.  59.  in  de  Note  ^  r.  6.  des  jaars  1543  (1544)  leez 

1443  C1444) 

BI.  94.  o  r.  f^oeg  by  de  Noote  deeze  woorden.  Ook  heeft 
Graaf  Herman  van  Nieuwbnaar  een  Werkje,  over 
deeze  Ziekte,  opzetielyk,  uitgegeven;  't  geen,  in 
de  Latynfche  taaie,  eerst  te  Keuien,  by  Soter,  ten 
jaare  1529,  daar  na  te  Bazel,  by  Henricus  Petri,  ten 
jaare  15^1,  gedrulit  is,  te  gelykmetiiCH.LLERTV/ziJiflr- 
tu%  de  peste  Brittanica.  Voyez  Paqüot,  Memoirm 
Litter.  dei  PaysBas^  Tom.  lö.  />.  324. 

BU  113*  r.  II.  V.  o.  van  de  van  de,  leez  van  de. 

ZESDE     DEEL. 

BI.  I.  C^)  r.  8.  dega;  voeg^er  by ^  onder my berustende. 
BL  a.  \jf)  r.  10.  xiii  eeuw,  leez  xiv  eeuw. 

—  f  -—  o.  r.  v$eg  Vr  by.  Zie  ook  over  't  werk ,  ge- 
zegd Brabandfehe  GeUen^  in  't  byzonder.  Memoires 
de  PAcadem.  de  BruxelL  T.  2.  Journal  des  Ssean  • 
fes.  />.  41.  GP  Suiv. 

BI.  3.  \e)  r.  3.  Privilegiën  vaa ,  leez  van  Privilegiën. 
BL  35.  r.  5.  V.  o.  in  hoop,  't  belang,  leez  in  hoop  vam 

't  belang. 
BU  37-  r.  15.  De  geest,  leez  den  geest. 
BI.  38.  r.  7.  toen  men ,  leez  toen  men  my. 
BL  59*  0«)  r.  4.  en  XX»  leez  xx. 

B. 


K.  tfo.  r.  15.  htffe  ickê,  leez  heffelicke 

m  r»  16.  welk  teeken  af  Pentirngje  atn  eea*  rooden 

Slnyer  hangende;  leez  welk  Teeken,  Penalngjeof 
Napje  9  Aan  een'  rooden  Sluier»  of  Koorde^  hangeade^ 

Bi.  71.  (»)  1586,  Uez  1568. 

lil.  79.  r.  10.  onze,  /?tf«  oniön. 

-^ (>5r)  f.  1.  Klokken  weg  te  haaléa.  y^r/  Vr  >ƒ; 

deaklyk,  om  Gefchut  van  te  gieten. 

BI.  82.  r.   18.  als  een,  leezy  als  een,  nog  onlaags, 

BI.  84.  («)  r.  2.  men  befchuldigt,  ieez  mea  befcholdijgt 
FoKKE  Abelsz,  één'  der  Bevdhebbcren  onder  de  Wa* 
lergeuzen. 

BI.  86.  (*)  r.  7.  de  Dienstmaagden,  /f^a  dezelve  Dienst- 
maagden. 

BI.  87.  {e)  r.  2.  Cafira  L  c.  leez  Camfira ,  zieMAictn 
Senten t.  van  Alva  blé  1^1. 

ZEVENDE    DEEL. 

Bi.  5.  r.  05.  onzen  Schryver,  leez  onze  Schryver. 
BI.  co.  r.  9.  tot  verlegge,  of  het  afdanken,  leez  tot  kec 

het  verleggen  of  afdanken. 
BI.  14.  r.  3.  Goukade,  leez  Goudkade. 
BU  15.  r.  4.  w  Holland  f  leez  /»  Holland  beraamd, 
'tl,  30*  r.  5«  Dit  laatde,  leez  dit  laatde  gevoelen  vïn 

Gouda. 
■■'  r.  XI.  Wat  de  eerde  aamnerkhig  betreffe,  h$z 

wat  haare aanmerking,  nopens  ket  in  (laate  houden  der 
twistgedingen  ,  betreffe. 
BU  53»  (»)  de  Hertog ,  leez  den  Hertoge* 
^i'  55*  (z)  Gend,  /^^s  Gouda. 
BI.  56.  r.  10.  Hohenko,  leez  Hohenló. 
BL  61.  r.  13.  Vorstlyk,  leez  Vorsdyk'. 
Bl.  73*  O)  heb  ik  'er  eenige,  leez  heb  ik  eenigef  Be« 

(luiten  der  Staaces. 
£1.  So.  in  de  Noote  r.  21.  en  ik  meene.  Zie  hier  n$pens 

de  Noote  op  V  8e.  D.  bl. 
n^  r.  33'.  Cant.  v$eg  Vr  by  Afgevaardigden  vai 

Holland. 

'  r.  30.  VAN  ZüTLEN,  leez  G.  van  Züylen. 

BI.  83.  r.  23,  geadr&yeert  leez  geadvoyeert. 
BU  S8.  (2)  2.  r.  T.  o.  wat  men ,  leez  niet  we  etende 
wat  men. 


BI.  93*  (/)  r.  7.  te  Utrecht  gepubliceert,  Utt  „  rot 
Utrecht  gefloten  ende  gemaecktt  volgende  den  voet 
van  der  Unie,  den  xii  Juny  lestleden  tot  Antwerpen 
gepubliceert." 

BI.  93.  (O  ï^*  ï4»  ^*A^'' »  ^^**  ^^^* 

_  r»   14*  ClkERHAEG,  letZ  CLIERHAEOHEJfer 

—  r.  15*  Capiceyn' /tftfs  Capiteyn. 
Bi.  0^  r.  II.  de  eerde  Stad,  Uez  de  eenigde  Stad;  en 

zie  BoR  Neder.  OorL  13.  B.  ifl.  fo^ 
BK  io94(*)r.a. Iccz voor ^/.  185. dus,*/.  187. r.  lo.v.o. 
Bi.  III.  r.  13.  den  Steden^  leez  „  den  S$€den\ 
BL  135*  (^)  f*  I*  ^^^  natm,  /^^  de  naam. 

OVERGESLAGEN 

IN     HIT 

AGTSTE    DEEL. 

BL  147.  r.  9*  Te  Dordrecht  weigerde  men,  om  deeaé 
2«den  t  C<^-  K  om  't  opregten  der  Munt  te  Amderdam) 
„  den  eed  te  doen  aan.  —  Leicuter*'.  Men  ver- 
Iha  hier  door,  niet  den  algemeenen,  maar  byzon* 
deren  eed ,  door  de  Weibouderen  ,  op  Liicestem 
Plakaac,  van  den  tienden  Maart  deezcs  )aars  1586» 
nopens  den  ophef  der  gemeene  Middelen  af  te  leg- 
gen. ZievAN DË Wall»  PrIviL  vanDordr.  bl.  1480  (3}< 


•  4 


ï   r« 


'jM,-  '• 


:M