Skip to main content

Full text of "Verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen"

See other formats


*    '" 


CA3^ 


0     , 


.  .* 


. 


^C   •    -  } 


.'  -- ^. 


■   V  •      . 


Q):  .   -  : 


c 


:  - 


"  riPrlfcit^ 

— - ._                            • 

,vJ^ 

-^~^^ 

1; 

_.=. 

~' 

.     CVp 

' 

>: 


yi    v 


i  * 


•V,ö 


« 


/-   ;--,..   . 


=£■■>-  k, 


,£ 


ar 


FOR  THE   PEOPLE 

FOR  EDVCATION 

FOR  SCIENCE 


LIBRARY 

OF 

THE  AMERICAN  MUSEUM 

OF 

NATURAL  HISTORY 


-       ^ 


VERHANDELINGEN 


K  O  N  I  N  K  L  IJ  K  E    A  K  A  D  E  M  I  E 


Cet  U<m\  $2 


WETENSCHAPPEN. 


ZEVENTIENDE     DEEL. 


AMSTERDAM, 
C.     G.     VA  H     DEK     POS  T. 

1877. 


^  ?-/<//  ^7 


GEDRUin     BIJ    DE    i  "EVER  •  KRuIil  it  •  HA  K  :  l.v 


INHOUD 


ZEVENTIENDE      DEEL. 


A.  HEYNSIÖS,  Over  serum-  en  eieralbumine  en  hare  verbindingen. 

P.   BLEEKER,    Révision    des    espèces   insulindiennes    de    la    eamille    des   chétodon 

TOÏDES. 


o-g>  ',,';'    »  » 


OVER 


SERUM-EN  EIERALBUMINE 


EN    HARE 


VERBINDINGEN. 


1JOOR 


A.    HEYNSIUS. 


Meer  en  meer  vestigde  zich  bij  mij  de  overtuiging,  dat  een  fundamenteel 
quantitatief  onderzoek  omtrent  den  invloed,  dien  alkaliën,  zuren  en  zouten  op  de 
eiwitachtige  lichamen  uitoefenen,  dringend  gevorderd  werd  en  dat  daardoor  aan 
velerlei  tegenstrijdigheden  in  de  opgaven  op  het  gebied  der  eiwitchemie  zou  wor- 
den te  gemoet  gekomen.  Wel  was  er  van  dien  invloed  reeds  zooveel  bekend, 
dat  niemand  hem  in  twijfel  kon  trekken,  maar  in  quantitatieven  zin  was  de  zaak 
slechts  zeer  gebrekkig  onderzocht.  Men  had  wel  de  eene  en  andere  belangrijke 
bijzonderheid  omtrent  den  invloed  dier  factoren  leeren  kennen,  maar  hunne  waarde 
was  niet  scherp  bepaald  geworden  :  de  kwestie  was  niet  systematisch  onderzocht. 
Men  streefde  bij  het  onderzoek  naar  de  eigenschappen  der  genuïne  eiwitachtige 
lichamen  in  mijn  oog  naar  de  oplossing  eener  samengestelde  vergelijking  met 
zeker  twee  en,  zooals  spoedig  bleek,  zelfs  drie  onbekenden,  zonder  de  waarde 
dier  onbekenden  zelfs  bij  benadering  te  kennen.  Was  het  wonder  dat  men  uit- 
eenloopende  resultaten  verkreeg? 

1 

NATUUKK.    VERH.    DER    KON1NKL.    AKADEMIE    DEEL    XVII. 


2  OVER  SERUM-  EN   EIERALRUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 

Het  kwam  mij  voor,  dat  de  waarde  dier  onbekenden  eerst  afzonderlijk  zoo 
nauwkeurig  mogelijk  moest  worden  bepaald,  alvorens  aan  de  oplossing  der 
hoofdvergelijking  met  vrucht  kon  worden  gearbeid,  m.  a.  w.  dat  de  studie  van 
de  eigenschappen  der  genuïn  voorkomende  eiwitachtige  lichamen  ons  niet  ver- 
der kan  brengen,  zoolang  de  invloed,  dien  alkaliën,  zuren  en  zouten  uitoefenen, 
niet  systematisch  onderzocht  is. 

Om  dien  invloed  te  leeren  kennen  was  het  noodig  eiwitoplossingen  te  bereiden 
met  een  zoo  gering  mogelijk  zoutgehalte.  Dit  doel  scheen  het  best  te  kunnen 
worden  bereikt  door  dialyse  van  genuïne  eiwitoplossingen.  Ik  stelde  mij  daar- 
bij geenszins  voor  alle  zouten  te  verwijderen,  omdat  vroegere  onderzoekingen  de 
onmogelijkheid  daarvan  reeds  schenen  te  hebben  aangetoond,  maar  wilde  die  zou- 
ten tot  een  minimum  reduceeren.  Daarvoor  achtte  ik  een  ruim  contact  met 
water  een  eerste  vereischte.  Ik  bezigde  dus  dialysators  met  een  ruim  diffusie- 
vlak  en  daar  ik,  aanvankelijk  althans,  niet  over  zoo  groote  hoeveelheden  ge- 
destilleerd water  beschikken  kon,  als  gevorderd  werden,  bezigde  ik  regenwater, 
waarvan  het  zoutgehalte  zoo  gering  is,  dat  ik  meende  het  te  mogen  veronacht- 
zamen. 

Het  bleek  evenwel,  dat  ook  al  oefenen  de  gewone  zouten  van  dit  water  geen 
merkbaren  invloed  uit,  een  ioevaUhj  bestanddeel  daarvan  groote  beteekenis  had. 
In  het  gebezigde  regenwater,  dat  op  een  zinken  dak  wordt  opgevangen,  kwam 
een  zinkzout  voor  en  de  aanwezigheid  daarvan  bleek  de  eigenschappen  der 
gedialyseerde  eiwitoplossing  ten  eenen  male  te  wijzigen.  Terwijl  uit  genuïne 
eiwitoplossingen  (bloedserum  en  kippeneiwit)  na  ruime  dialyse  met  gedestilleerd 
water  een  grooter  of  kleiner  gedeelte  paraglobuline  (of  althans  eene  daarmede 
overeenkomende  stof)  wordt  afgescheiden  en  eene  eiwitoplossing  overblijft,  die  bij 
verwarming,  bij  koking  zelfs  geen  coagulatie  vertoont,  bleek  na  dialyse  met  zink- 
houdend  water  eene  veel  grootere  hoeveelheid  paraglobuline  (of  althans  daarmede 
overeenkomende  stof)  te  worden  afgescheiden,  en  nu  eene  albumineverbinding 
over  te  blijven  met  ongeveer  1,5  pCt.  (uit  phosphommr,  kalk  en  magnesia  be- 
staande) asch,  die  niet  slechts  bij  koking  stolt,  maar  ten  deele  reeds  op  lage 
temperatuur  wordt  ontleed  en  daarbij  albumine  in  ougecoaguleerden  toestand 
afzet. 

Deze  ongecoaguleerde  d.  i.  in  neutrale  zoutsoluties  oplosbare  albumine  bleek 
ook  in  zeer  verdunde  alkaliën  en  zuren  oplosbaar  te  zijn  en  stelde  mij  in  staat 
te  constatceren,  dat : 

1°  de  alkalialbuminaten  verschillen  naar  gelang  van  den  concentratiegraad 
van  het  gebezigde  alkali ;  door  zwakke  alkaliën  wordt  eene  verbinding  tot  stand 
gebracht,  die  in  oplosbanrhcid   voor  paraglobuline  niet  onderdoet. 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  Ó 

2o.  de  acidalbuminen  verschillen  evenzeer  naar  gelang  van  de  energie  en  den 
concentratiegraad  van  het  zuur. 

De  invloed  van  het  zink  bleek  voor  een  deel  op  het  onttrekken  van  alkali 
te  berusten,  waarbij  het  zink  dus  als  een  zuur  werkt.  Bij  dialyse  met  ge- 
destilleerd water  wordt  het  in  de  genuïne  eiwitoplossingen  voorkomende  alkali 
niet  geheel  verwijderd  en  daaraan  moet  het  worden  toegeschreven,  dat  de  met 
gedestilleerd  water  gedialyseerde  eiwitoplossingen  bij  koking  geene  coagulatie  ver- 
toonen:  hier  houdt  het  overgebleven  alkali  de  albumine  bij  koking  opgelost.  Omdat 
evenwel  door  de  meest  nauwkeurige  neutralisatie  zelfs  van  zoutarme,  gedialyseerde 
eiwitoplossingen,  nooit  zoo  veel  albumine  wordt  neergeslagen  als  door  het  ziukhou- 
dende  water,  besloot  ik,  dat  behalve  de  niet  praecipiteerbare  aan  phosphorzure 
kalk  en  magnesia  gebonden  albumine  en  de  door  alkali  onttrekking  praecipiteer- 
bare paraglobuline  nog  eene  andere  albumineverbinding  voorkomt,  die  door 
neutralisatie  niet,  door  zinkoxyde  houdend  water  wel  gepraeciteerd  wordt.  * 

Gelijktijdig,  hoewel  met  een  geheel  ander  doel  —  om  namelijk  de  kwestie 
van  de  oplosbaarheid  der  albumine  in  water  nog  eenmaal  te  toetsen  —  werden 
door  Aronstein,  onder  leiding  van  A.  Schmidt,  genuïne  eiwitoplossingen  gedialyseerd. 
Ook  hij  trachtte  de  dialyse  zoo  krachtig  te  doen  geschieden  als  mogelijk  was  en 
daar  hij  niet  zooals  ik,  de  verhouding  der  gedialyseerde  eiwitoplossingen  tegen- 
over alkaliën,  zuren  en  zouten  wenschte  na  te  gaan,  maar  alleen  de  on-  of 
oplosbaarheid  der  albumine  in  water  wilde  constateereu,  bezigde  hij  zeer  kleine 
hoeveelheden  (enkele  C.C.)  kippeneiwit  of  bloedserum,  zoodat  de  bodem  zijner 
niet  groote  dialysatoren  door  de  vloeistof  slechts  even  bedekt  was  en  dialyseerde 
hij  met  gedestilleerd  water.  Zoo  kwam  Aronstein  tot  de  volgende  resultaten  : 

1.  Door  dialyse  kan  men  zontvrtj  eiwit  bekomen. 

2.  Serum-  zoowel  als  eieralbumine  is  eene  in  water  oplosbare  eiwitsoort, 
die  ook  na  toevoeging  van  een  zuur  bij  koking  niet  coaguleert. 

3.  De  coagulatie  dier  beide  eiwitsoorten  bij  verwarming  is  alleen  van  bijge- 
mengde zouten  afhankelijk. 

4.  De  zouten  van  alkalische  aarden,  die  in  het  bloed  voorkomen,  zijn  niet 
met  de  eiwitachtige  stoffen  verbonden,  maar  met  andere  stoffen,  die  door  dialyse 
aan  de  eiwitsolutie  kunnen  worden  onttrokken. 

Die  resultaten  waren  lijnrecht  tegenovergesteld  aan  de  mijnen.  De  goede 
uitslag'    der    proef   werd    echter    door    Aronstein    en  Schmidt  van  den  aard  van 


*  Onderzoekingen   gedaan    in    het    Physiol.    Laboratorium  der  Leidsche  Hoogeschool,    Deel   III, 
1874  en  Pflüger's  Archiv,  Bd.  IX,  S    514. 

1* 


4  OVER  SERUM-  EN  EIERALBÜMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 

het  gebezigde  perkament  papier  afhankelijk  gesteld.  Het  best  waren  de  zouten 
verwijderd  geworden  bij  het  gebruik  van  zeer  dun  van  Grahani  afkomstig  per- 
kamentpapier, liet  Duitsehe  perkamentpapier  leverde  veel  minder  goede  resul- 
taten. Van  de  la  Rue  kin  Londen  evenwel  deelde  Schmidt  in  een  naschrift  op 
Aronstein's  arbeid  mede,  was  perkamentpapier  te  verkrijgen,  dat  voor  dit  doel 
het  oorspronkelijke  nog  scheen  te  overtreffen.  Hoewel  ik  niet  verwachtte  met 
dit  papier  de  resultaten  van  Aronstein  te  verkrijgen,  heb  ik  noglans  niet  nage- 
laten het  aanbevolen  perkamentpapicr  uit  Londen  te  ontbieden  en  de  proef  met 
dit  papier  en  ook  nog  met  eenige  andere  van  Graham  afkomstige  papiersoorten 
te  herhalen.  Zooals  ik  verwachtte,  bleven  mijne  resultaten  in  hoofdzaak  de 
zelfde.  Ik  verkreeg  bij  dialyse  met  gedestilleerd  water  eene  meer  of  minder 
duidelijk  alkalisch  reageercude  eiwitoplossing,  waaruit  de  neutrale  oplosbare 
zouten,  blijkens  de  volkomen  afwezigheid  van  chloor,  geheel  verwijderd  waren, 
maar  waarin  naast  een  grooter  of  geringer  alkaligehalte,  nog  onoplosbare 
zouten  voorkwamen.  De  eiwitoplossing  stolde  bij  koking  niet,  maar  terwijl  vóór 
de  koking  door  zwakke  zuren  slechts  een  gering  praecipitaat  (van  paraglobuline) 
wordt  voortgebracht,  dat  in  verdunde  zoutsolutics  oplosbaar  is,  zag  ik  na  de 
koking  onder  den  invloed  van  een  zuur  een  overvloedig  praecipitaat  ontstaan, 
dit  in  verdunde  zoutoplossingen  onoplosbaar  bleek  te  zijn.  Ik  besloot  daaruit, 
dat  de  albumine  der  op  zich  zelve  bij  kookhitte  stollende  eiwitverbinding  door 
het  aanwezige  alkali  werd  opgelost  gehouden  en  onder  den  invloed  daarvan  bij  de 
koking  in  alkalialbuminaat.werd  omgezet.  Anders  kon  ik  mij  niet  verklaren,  waarom 
de  albumine  vóór  de  koking  niet,  na  de  koking  wel  door  toevoeging  van  zuur 
werd  gepraecipiteerd.  Ik  constateerde  verder,  dat  zeer  kleine  hoeveelheden  alkali, 
en  evenzoo  zeer  kleine  hoeveelheden  zuur  de  coagulatie  van  zoutarme  eiwitop- 
lossingen verhinderen. 

Ik  meende  dus  gerechtigd  te  zijn  tot  het  besluit,  dat  Aronstein  en  Schmidt, 
lo.  hunne  gcdialyseerde  eiwitoplossingen  voor  zoutvrij  hadden  gehouden,  omdat 
zij  te  kleine  hoeveelheden  hadden  verbrand;  2°.  hunne  gedialyseerde  eiwitoplos- 
singen bij  verwarming  helder  hadden  zien  blijven,  omdat  er  nog  alkali  aanwezig 
was;  en  3°.  ook  na  toevoeging  van  een  zuur  geen  coagulatie  hadden  zien  intre- 
den, omdat  zij  Ie  veel  zuur  hadden  toegevoegd. 

In  de  iets  later  verschenen,  maar  onafhankelijk  van  mij  door  Schmidt  be- 
werkte volgende  bijdrage  werd  de  nict-coaguleerbaarheid  der  gcdialyseerde  eiwit- 
oplossingen    bij    toevoeging    van  zuren  ingetrokken  *.  Schmidt  zelf  constateerde 


'  Beitriige  z.  Anat.  u.  Physiol.  als  Festgabe  Ludwig  gewidmet    S.  108. 


OVEE  SEEUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  5 

(hij  kende  mijne  bijdrage  nog  niet),  dat  Aronstein  te  veel  zuur  had  toegevoegd 
en  dat  kleinere  hoeveelheden  zuur  de  gedialyseerde  eiwitoplossing  wel  dege- 
lijk doen  stollen  bij  verwarming.  De  oplosbaarheid  der  albumine  in  water 
evenwel  werd  gehandhaafd  en  de  afwezigheid  van  alkaliën  en  zouten  dus  aangenomen. 

De  lezing  van  deze  bijdrage  van  Schmidt  versterkte  mij  in  het  vermoeden, 
dat  hij  evenals  ik  niet  zoutvrije,  maar  zoutarme  eiwitoplossingen  verkregen 
had  en  de  door  hen  medegedeelde  paraglobulinebepalingen  gaven  mij  de  zekerheid, 
dat  in  zijne  proeven,  evenmin  als  in  de  mijnen,  al  het  aanwezige  alkali  was  ver- 
wijderd geworden. 

Dat  alkali  scheen  door  neutralisatie  der  genuïne  eiwitoplossiugen  geheel  te  kunnen 
worden  weggenomen  en  daar  de  neutrale  oplosbare  zouten,  zooals  zoowel  uit 
Schmidt's  als  uit  mijne  proeven  gebleken  was,  vrij  gemakkelijk  worden  verwij- 
derd, was  het  te  verwachten,  dat  zoodoende  de  hoeveelheid  oplosbare  zouten 
der  asch  aanzienlijk  zou  worden  verminderd.  Daarbij  kon  dan  tevens  blijken 
tot  welk  bedrag  de  onoplosbare  zouten  konden  worden  gereduceerd. 

Bovendien  was  het  noodig  om  krachtiger  te  dialyseeren,  dan  Schmidt  en  ik 
aanvankelijk  hadden  gedaan.  Ik  had  gezien,  dat  bij  snellere  verversching  van 
het  gedestilleerde  water  de  oplosbare  neutrale  zouten  gemakkelijk  in  24  uren 
verwijderd  worden  en  bij  langere  voortzetting  der  dialyse  belangrijke  veranderin- 
gen in  de  eigenschappen  der  dialyseerende  eiwitoplossing  zien  optreden.  Maar 
juist  die  langere  duur  der  proef  bleef  een  bezwaar  opleveren,  daar  de  eiwitop- 
lossing zelve  ouder  die  omstandigheden  veranderingen  zou  kunnen  ondergaan. 
Bovendien  nam  een  ander  bezwaar  zoowel  in  Schmidt's  als  in  mijne  proe- 
ven, waarbij  het  perkamentpapier  horizontaal  was  uitgespannen,  meer  en  meer 
toe,  naarmate  de  dialyse  volkom  ener  werd.  Onder  die  omstandigheden  toch 
wordt  de  hoeveelheid  paraglobuline,  die  op  den  bodem  van  den  dialysator  wordt 
afgezet,  belangrijk  grooter  en  meer  en  meer  wordt  de  dialyse  dus  gedurende  de 
proef  belemmerd. 

Aan  die  bezwaren  wordt  op  voortreffelijke  wijze  door  Huizinga's  dialysatoren 
te  gemoet  gekomen  *.  De  dialyseerende  vloeistof  is  daarbij  in  dunne  laag  over 
een  groote  oppervlakte  met  het  water  in  aanraking  en  het  zich  vormend  praeci- 
pitaat  belemmert  de  dialyse  gedurende  de  proef  weinig  of  niet,  omdat  het  perka- 
mentpapier vertikaal  is  uitgespannen. 


*  Zie  Pflüger's  Archiv,  Bd.  XI,  S.  392,  1875.  Langen  tijd  voordat  Huiziuga's  opstel  ver 
scheen  zond  hij  mij  welwillend  zijn  dialysator  ter  bezichtiging  en  leerde  hij  mij  daardoor  het 
gebruik  der  chromaatlijm  kennen. 


6  OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 

Ik  gebruikte  van  nu  af  aan  steeds  deze  dialysatoren  en  dialyseerde  voorts  op 
soortgelijke  wijze  als  Huizinga.  Uit  een  ruim  60  liters  bevattend  reservoir  vloeide  het 
gedestilleerde  water  door  een  hevel  in  een  centraal  vat,  waarvan  het  niveau 
door  een  met  het  reservoir  in  contact  staande  luchtbuis  constant  werd  gehouden. 
Uit  dit  centrale  vat  werd  het  water  door  hevels  in  zoovele  op  gelijk  niveau 
gestelde  vaten  overgebracht  als  voor  de  dialyse  gebezigd  werden.  Deze  laatste 
vaten  bestonden  uit  omgekeerde  nauwmonds  stopflesschen,  waarvan  de  bodem 
was  afgenomen. 

Het  gedestilleerde  water  dat  met  den  dialysator  in  aanraking  was  geweest, 
behoefde  dus  niet,  zooals  bij  Huizinga,  door  een  hevel  te  worden  verwijderd, 
maar  vloeide  uit  den  hals  der  flesch,  uit  het  laagste  punt  derhalve  af,  wat  na- 
tuurlijk voordccliger  is.  Het  uit  elk  vat  afvloeiende  water  werd  afzonderlijk 
opgevangen  en  de  hoeveelheid  daarvan  per  24  uren  bepaald. 

Om  het  alkali  te  verwijderen  neutraliseerde  ik  steeds  met  bepaalde  hoeveel- 
heden zuur.  Ik  had  te  zeer  de  voordeden  der  streng  quantitatieve  methode 
lceren  kennen  om  mij  met  eene  approximatieve  neutralisatie,  die  —  bij  't  gemis 
van  eiken  maatstaf  om  den  graad  van  het  alkali  door  lakmoespapier  of  lakmoes- 
tinctuur te  schatten  —  belangrijk  uiteenloopen  kan,  tevreden  te  stellen.  Ik 
wenschte  zekerheid  te  hebben,  dat  mijne  eiwitoplossingen  met  betrekking  tot  het 
alkaligehalte  onderling  vergelijkbaar  waren  en  trachtte  dus  met  1/10  normaal 
zoutzuur  te  ncutraliseeren,  maar  zag  al  spoedig  dat  dit  geheel  onmogelijk  is. 
Wel  ziet  men  na  toevoeging  van  eenig  zuur  de  alkalische  reactie  reeds  spoedig 
voor  eene  zure  plaats  maken,  maar  laat  men  de  vloeistof  dan  gedurende  eeni- 
gen  tijd  aan  zich  zelve  over,  dan  vindt  men  haar  weder  alkalisch  en  heeft  men 
ten  slotte  zooveel  zuur  toegevoegd,  dat  zij  blijvend  neutraal  of  zelfs  zwak  zuur 
reageert,  dan  vertoont  de  vloeistof  na  koking  toch  weder  eene  alkalische  reactie. 
De  neutrale  reactie  van  eiioitoplossingen  is  dus  geen  bewijs  voor  de  afwezigheid 
van  alkali,  zooals  Schmidt  schijnt  te  meenen  *,  hoewel  het  tegendeel  geloof  ik 
algemeen  bekend  is. 


*  Onder  de  vragen  die  Schmidt  mij  aan  het  einde  zijner  bijdrage  (Pfliiger's  Archiv,  Bd.  XI, 
S.  48)  meent  te  moeten  stellen  komt  ook  deze  voor:  «Werden  etwa  neutrale  Eiweisslösungen 
durch  Dialyse  alkalisch ?"  Die  vraag  is  niet  goed  geformuleerd.  Dat  is  de  kwestie  niet.  Men 
moet  de  vraag  aldus  stellen:  Wordt  er  door  albumine  geen  alkali  gebonden  en  kan  erin  neutraal 
reageerende  eiwitoplossingcn  niet  zulk  aan  albumine  gebonden  alkali  voorkomen?  En  het  antwoord  op 
die  vraag  luidt  bevestigend,  zonder  twijfel.  Dat  wisten  wij  reeds  sinds  langen  tijd.  Paaroin  voe- 
gen wij  immers  bij  de  praccipitatie  van  paraglobuline  zwakke  zuren  toe,  totdat  de  vloeistof  dui- 
delijk zuur  reageert.  Bij  eenvoudige  neutralisatie  weten  wij  wel,  dat  niet  alle  paraglobuline  wordt 
afgescheiden. 


OVEK  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  7 

Ik  vond,  dat  voor  het  bloedserum  der  koe  in  den  regel  40  C.C.  1/10  normaal 
zoutzuur  per  100  C.C.  serum  gevorderd  worden  om  ook  na  koking  eene  neutrale 
of  zwak  zure  reactie  te  verkrijgen  en  vermengde  daarom  steeds  100  C.C.  bloed- 
serum met  32  C.C.  1/10  normaal  zoutzuur:  eene  hoeveelheid,  waardoor  niet  al 
het  alkali  verwijderd  wordt,  maar  waarbij  de  reactie  der  vloeistof  bij  de  ge- 
wone temperatuur  zoo  nabij  mogelijk  neutraal  is.  * 

Het  kippeneiwit  werd  geknipt,  geklopt,  met  een  gelijk  vol.  water  verdund  en 
gefiltreerd.  Het  eischte  op  100  C.C.  (=  50  C.C.  geuuïn)  22  C.C.  1/10  normaal 
zoutzuur  om  bij  koking  neutraal  te  blijven.  In  de  koude  kon  het  evenwel  niet 
zooveel  zuur  verdragen  als  het  bloedserum  zonder  eene  zure  reactie  aan  te  nemen . 
Daarom  werd  gewoonlijk  bij  het  kippeneiwit  het  aanwezige  alkali  met  16 — 18  C.C. 
1/10  normaal  zoutzuur  per  100  C.C.  (—  50  C.C.  genuïn  kippeneiwit)  afgestompt. 

Als  perkamentpapier  bezigde  ik  tamelijk  dun  Duitsch  papier,  dat  per  D  deci- 
meter gemiddeld  0.775  gr.  weegt.  De  dialysatoren  werden  steeds  vóór  het  ge- 
bruik op  hunne  dichtheid  onderzocht  en  gedurende  eenige  dagen  ter  verwijde- 
ring van  den  overtolligen  chromas  kalicus,  met  water  uitgetrokken.  Bij  het 
gebruik  van  ±  30  C.C.  vloeistof  bedroeg  de  dialyseerende  oppervlakte  dezer  dialy- 
satoren ruim  128  D  centim. 

Langs  eiken  dialysator  liet  ik  gewoonlijk  den  eersten  dag  1  liter  water  per  uur 
stroomen.  Gedurende  de  volgende  dagen  bedroeg  die  hoeveelheid  12 — 18  liters 
per  24  uren.  Aanvankelijk  onderbrak  ik  de  dialyse  na  drie,  ten  slotte  na  vier 
of  vijf  dagen,  omdat  het  mij  bleek  daj  de  hoeveelheid  asch  bij  verbranding  steeds 
nog  lager  uitviel. 

Gelijktijdig  evenwel  nam  ik  waar,  dat  naarmate  dit  aschgehalte  lager  werd, 
de  oplosbaarheid  der  albumine  bij  verwarming  niet  toe-,  maar  afneemt.  De  eiwitoplos- 
sing, die  na  onvolledige  dialyse  bij  koking  aanvankelijk  helder  blijft,  begint  allengs 


Van  zuren  is  dit  niet  bekend.  Wij  welen  wel,  dat  er  door  zure  zouten  eene  zure  reactie  wordt 
voortgebracht,  zonder  dat  er  vrij  zuur  in  de  vloeistof  aanwezig  is,  maar  dat  er  bij  neutrale  reac- 
tie een  vrij  zuur  zou  kunnen   aanwezig   zijn,  is  niet  bekend. 

Opmerkelijk  is  het  dat  Schmidt  in  deze  zaak  juist  omgekeerd  redeneert.  Hij  ziet  na  toevoeging 
van  een  zuur  coagulatie  intreden  bij  verwarming  en  niettegenstaande  de  vloeistof  niet  zuur 
reageert,  schrijft  hij  die  coagulatie  aau  de  aanwezigheid  van  het  zuur  toe,  maar  in  neutraal 
reageerende  eiwitsolutiën  kan   naar  zijn  meening  geen  alkali  zijn. 

Het  reageerpapier  dat  ik  gebruik,  is  uiterst  gevoelig.  Het  roode  papier  toont  duidelijk 
blauwe  verkleuring  bij  indompeling  in  1/2  C.C.  water  die  0.000012  gr.  kali  bevat.  Het  blauwe 
papier  duidelijk  roode  verkleuring  met  1'2  C.C.  water  waarin  0.000005  gr.  zuur  voorkomt.  De 
lakmoestinctuur  naar  Vogel's  voorschrift  bereid  is  even  gevoelig  voor  kleurlooze  vloeistoffen,  maar 
bij  min  of  meer  gekleurde  vloeistoffen,  zooals  bijv.  koeserum,  wint  mijn  papier  het  verre. 


8  OVER  SERUM-  EN  EIEEALBUMINE  EN  HARE  VERBmDINGEN. 

opalescent  te  worden  bij  verwarming  en  wordt  na  volledige  dialyse  ten  slotte  bij 
koking  zoo  troebel,  dat  Aronstein  en  Schinidt  nooit  aan  de  oplosbaarheid  der 
albuininc  bij  kookhitte  zouden  hebben  gedacht,  als  zij  bij  hunne  eerste  dialysen 
zulke  eiwitoplossingen  verkregen  hadden. 

Ik  trok  uit  deze  verschijnselen  het  besluit,  dat  het  overgebleven  alkali  te  recht 
door  mij  als  oorzaak  van  de  niet-coaguleerbaarheid  der  gedialyseerde  eiwitoplos- 
singen was  beschouwd.  Indien  de  zouten  de  oorzaak  der  coagulatie  waren,  zooals 
Schmidt  meent,  dan  zou  het  geheel  onbegrijpelijk  zijn,  dat  de  eiwitoplossingen 
bij  voortgezette  dialyse  allengs  weder  troebel  worden  bij  verwarming.  Indien 
daarentegen  de  niet-coaguleerbaarheid  der  gedialyseerde  eiwitoplossingen  bij  koking 
op  de  aanwezigheid  van  alkali  berust,  dan  laat  zich  dit  gemakkelijk  verklaren. 
Als  eenmaal  de  oplosbare  neutrale  zouten  verwijderd  zijn  —  welk  punt  reeds 
spoedig  bereikt  wordt  —  zal  immers  bij  voortgezette  dialyse  ook  allengs  het 
langzamer  dialyseerende  alkali  afnemen  en  ten  slotte  zoo  weinig  daarvan  over- 
blijven, dat  het  niet  meer  in  staat  is  bij  kookhitte  al  de  albumine  opgelost  te 
houden. 

In  overeenstemming  hiermede  is  het  ook  dat  de  wijze  van  verwarming  op  de 
coagulatie  grooten  invloed  heeft.  Als  men  de  eiwitoplossingen  direct  boven  de 
vlam  verhit,  wordt  de  vloeistof  altijd  veel  sterker  troebel,  dan  wanneer  zij  in 
een  waterbad  langzaam  tot  100"  verwarmd  wordt,  ja  het  gebeurt  meermalen, 
dat  men  bij  directe  verhitting  boven  de  vlam  vlokkige  stolling  ziet  intreden, 
terwijl  bij  langzame  verwarming  slechts  een  hooge  graad  van  opalescentie  tot 
stand  komt. 

In  overeenstemming  hiermede  is  het  verder  dat  de  troebeling  door  verwar- 
ming op  eene  lagere  temperatuur  intreedt,  als  men  de  dialyse  voortzet.  Eene 
eiwitvloeistof,  die  heden  bij  koking  helder  blijft,  ziet  men  den  volgenden  dag 
op  80°,  later  op  70°,  G0°  ja  50"  troebel  worden. 

In  overeenstemming  hiermede  is  het  ten  slotte,  dat  de  hoeveelheid  paraglo- 
buline,  die  uitgescheiden  wordt,  toeneemt  naarmate  men  krachtiger  dialyseert. 
Door  zuren  kan  men  uit  het  tienmaal  verdunde  koeserum  ±  0.80  pCt.  paraglo- 
buline  praecipiteeren.  Uit  het  niet  geneutraliseerde  serum  verkreeg  Schinidt  door  dia- 
lyse 0.5  —  1.1  pCt.  paraglobuline  *.  Uit  de  geneutraliseerde  vloeistof  wordt  veel  meer: 
1.5,  1.6,  ja  zelfs  1.8  pCt.  verkregen  en  wel  des  te  meer  naarmate  de  dialyse 
vollediger  is.  f 


*  Zie  Beitrüge  zur  Anatomie  umi  Physiologie  als  Festgabe  Ludwig  gewidrnet,  1875,  S.  102. 
f  Reeds   in    1868  toonde    ik  aan,  dat  men  door  saturatie  met  CINa  uit  bloedserum  veel  mee 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMLNE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  9 

De  kwestie  scheen  aanvankelijk  alleen  door  bepaling  van  de  op-  en  onoplosbare 
beslauddee'en  der  asch  te  kunnen  worden  uitgemaakt.  Het  liet  zich  echter 
voorzien,  dat  de  hoeveelheid  alkali,  die  ter  gedeeltelijke  of  geheele  verhindering 
der  coagulatie  wordt  vereischt,  gering  zou  zijn  en  dat  dus  de  aschbepalingen 
niet  met  te  kleine  hoeveelheden  stof  zouden  moeten  worden  verricht  om  ver- 
trouwbare resultaten  te  verkrijgen.  Ik  deel  hier  eenige  van  die  aschbepalingen 
mede,  van  de  best  gelukte  dialysen  alleen,  omdat  de  andere  voor  den  lezer 
geen  waarde  hebben.  Men  kan  zonder  twijfel  het  aschgehalte  nog  wel  iets  lager 
doen  dalen  als  men  de  dialyse  maar  voortzet;  maar  ik  heb  dat  niet  geflaan, 
eensdeels,  omdat  ik  spoedig  inzag  dat  deze  aschbepalingen,  ook  al  neemt  men  alle 
mogelijke  voorzorgen  om  vertrouwbare  resultaten  te  verkrijgen,  toch  weinig 
bewijzend  zijn,  anderdeels  omdat  ik  een  anderen  weg  leerde  kennen  om  de 
kwestie   te  beslissen,  waardoor  de  aschbepalingen  overbodig  werden. 

Het  bloedserum  is  in  deze  en  in  alle  volgende  proeven  steeds  mooi  afge- 
scheiden, geel  (weinig  bloedlichaampjes  bevattend)  onverdund  koeserum.  Het 
kippeneiwit  is    met  een  gelijk  volume  water  verdund. 

De  vloeistoffen  werden  na  de  dialyse  —  door  met  zoutzuur  uitgetrokken  en 
uitgespoelde  filtra  —  gefiltreerd  om  de  afgescheiden  paraglobuline  te  verwijde- 
ren. In  de  vloeistoffen  was  dus  de  opgegeven  hoeveelheid  eiwit  opgelost  voor- 
handen 

De  hoeveelheid  serum-  en  kippeneiwit  die  gedialyseerd  werd,  bedroeg  25  C.C. 
plus  de  hoeveelheid  ter  neutralisatie  gebezigd  F10  normaal  zoutzuur  derhalve 
resp.  33  en   29  C.C. 

GENEUTRALISEERD    BLOEDSERUM. 


Hoeveelheid  vaste  slof. 

Eiwit 

1.  1.6052. 

2.  1.4809. 

3.  0.8129. 

4.  1.0453.  0.0047.  0.45. 

5.  1.5341.  0.0081.     0.0017.     0.0064.         0.52.       0.11.       0.41. 


Opl. 

0.0019. 
0.0010. 

In 

pCt.  van 

de  vaste  stof. 

Asch 

0.0071. 
0.0075. 
0.0040. 

Onopl. 

0.0052. 
0.0065. 

Asch 

0.44. 

0.50. 
0.49. 

Opl.       Onopl, 

0.12.       0  32 
0.06.       0.43. 

parugiobuline  praecipiteeren  kan  dan  door  neutralisatie.  Zie  onderzoekingen  gedaan  in  het  Phvsiol. 
Laboratorium    der  Leidscbe  Hoogenschool,  Deel  I  blz.  126  en  Pfliïger's  Archiv,  Bd.  II,  S.  26. 

2 

NATUÜRK.    VERIi.    DER    KONINKL.    AKADEMIE    DEEL    XVII. 


10  OVEK  SEUUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HAKE  VERBLNDINGEN. 

GENEUTRALISEERD    KIPPEN' EI  WIT. 


Hoeveelheid    vaste 
Eiwit. 

slof. 

Ascli 

in    pCt 

1.293. 

0.0061. 

0.47. 

1 .629. 

0.0093. 

0.57. 

1.029. 

0.0056. 

0.51. 

6. 

7. 
8. 

Bij  langzame  verhitting  bleken  deze  vloeistoffen  reeds  op  50'  —  55°  troebel 
te  worden.  In  geen  der  vijf  proeven  met  het  bloedserum  trad  hij  langzame 
verhitting  in  een  waterhad  vlokkige  stolling  in;  alleen  hij  1  en  4  werd  die 
waargenomen  als  de  vloeistof  direct  boven  de  vlam  werd  verhit.  Bij  de  drie 
proeven  met  het  kippenei  wit  trad  ook  bij  langzame  verhitting  in  een  waterbad 
meer  ui'  minder  volledige  vlokkige  stolling   in. 

Koolzuur  of  eenig  ander  zwak  zuur  (100  —  lOOOmalig  verdunde  normaal-op- 
losingen  werden  aangewend)  bracht  vóór  de  koking  in  deze  vloeistoffen  geen 
praecipitaat  voort.  Na  de  koking  werd  door  zuren  een  overvloedig  praecipitaat 
te  weeg  gebracht,  dat  in  verdunde  zoulsolulies  bij  het  kippeneiwit  niet,  bij  hel 
serum  onvolledig  oplosbaar  was. 

In  proef  1,  2  en  5  werd  dus  bij  het  bloedserum  door  uittrekken  met  wa- 
ter nog  een  geringe  hoeveelheid  neutraal  reageerende  oplosbare  zouten  in  de 
asch  gevonden;  in  proef  3  en  4  bij  hel  bloedserum  en  in  proef  6,  7  en  8 
bij  het  kippeneiwit  ging  bij  uittrekking  van  de  asch  met  water  geene  voor 
weging  vatbaar  hoeveelheid  oplosbare  zouten   in   het  water  over. 

Datzelfde  geeft  ook  Schmidt  op  in  zijne  laatste  bijdrage,  ¥  niet  dit  verschil 
alleen,  dat  ik  het  kippeneiwit  bij  verwarming  zag  stollen,  terwijl  hij  slechts 
een  hoogen  graad  van  opalescenlie  verkreeg.  Voor  het  serum  is  echter  ons 
resul  laat  gelijk  en  daartoe  willen  wij   ons  derhalve  bepalen. 

Schmidl  deelt  ons  in  laatstgenoemde  bijdrage  mede,  dal  het  perkamentpapier  van 
de  la  Rue,  wal  hij  als  nog  beter  voor  de  dialyse  geschikt  dan  het  oorspronkelijke  door 
Arönstein  gebezigde  had  aanbevolen,  geen  perkament-,  maar  lijmpapier  was.-j*  Daar 


•  Pflüger's  Archiv,  Bd.  XI,  S.  1.  1875. 

|  Schmidt's  vermoeden  dat  liet  papier  van  de  la  Rue,  waarmede  ik  arbeidde,  insgelijks  lijm- 
papier zou  geweest  zijn  is  niet  juist.  liet  papier  dat  ik  door  de  goedheid  van  Prof.  Kutherford 
uit  Londen  ontving  is  niet  hetzelfde  papier,  dat  Schmidt  uit  Hamburg  verkreeg.  liet  draagt 
den  stempel  van  de  la  Bue  niet  en  bevat  ook  geen  lijm,  wel  zwavelzuur. 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  11 

de  dialyse  door  een  dunne  lijmlaag  veel  sneller  bleek  te  geschieden  dan  door 
perkamentpapier,  lieeft  hij  zijne  proeven  met  door  hem  zelf  met  lijm  van  1  pCt. 
vervaardigd  lijmpapier  verricht.  Uit  zoo  bereide  lijmpapier  heeft  het  nadeel  dat 
het  veel  eiwit  doorlaat  en  de  eiwitoplossingen  door  de  dialyse  dus  zeer  verdund 
worden  en  wel  des  te  meer  naarmate  men  langer  dialyseert,  maar  dit  bezwaar 
rekent  Schmidt  van  minder  gewicht,  omdat  hij  toch  het  relatieve  eiwit-  en 
zoutgehalte  bepaalt. 

Hij  heeft  —  waarschijnlijk  omdat  de  verwijdering  van  de  natron  uit  niet 
geneutraliseerde  eiwitoplossingen  door  dialyse  toch  niet  zoo  geheel  gemakkelijk 
bleek  te  gaan  —  de  eiwitoplossingen  vtial/ezu"  met  verdund  zoutzuur  geneu- 
traliseerd en  daarop  door  lijmpapier  met  zijne  gewone  dialysators  bij  een 
bodemvlak  van  50  D  centim.  —  met  ruim  tweemaal  kleinere  dialyseerende 
oppervlakte  dus  dan  ik  —  dezelfde  hoeveelheid  gedialyseercl,  —  waarbij  in  zijne 
proeven  de  zich  afscheidende  paraglobuline  nog  bovendien  belemmerend  moet 
hebben  gewerkt. 

In  verrassend  korten  tijd  heeft  Schmidt  op  deze  wijze  de  oplosbare  zouten, 
dus  ook  de  natron,  die  bij  de  onvolledige  neutralisatie  ook  in  zijne  proeven 
voorkwam,  geheel  zien  verdwijnen.  De  aldus  verkregen  vloeistoffen  werden, 
naarmate  de  dialyse  langer  werd  voortgezet,  bij  verwarming  allengs  meer  en 
meer  opalescent  en  ten  slotte  zelfs  zóó  troebel,  dat  alleen  door  sterke  verdun- 
ning met  8 — 10  vol.  water  kon  worden  geconstateerd,  dat  er  slechts  een  sterke 
graad  van  opalescentie  aanwezig  was,  *  maar  vlokkige  stolling  nam  Schmidt 
niet  waar,  tenzij  eene  zekere  hoeveelheid  zuur  —  een  minimum  is  reeds  vol- 
doende —  werd   toegevoegd. 

Volgt  hieruit  dan  niet  dat  er  geen  alkali  meer  aanwezig  was  en  de  albumine 
werkelijk  zelfs  bij  kookhitle  in  water  oplosbaar  is,  zooals  Schmidt  beweert? 
Als  de  niet-coagulatie  van  deze  gedialyseerde  vloeistoffen  van  de  aanwezigheid 
van  natron  afhankelijk  was,  moest  dan  niet  die  natron  als  koolzure  of  zwavel- 
zure natron,  als  oplosbaar  bestanddeel  derhalve  in  de  asch  worden  gevonden? 

Schmidt  antwoordt  zonder  aarzelen  bevestigend,  ik  beslist  ontkennend — en  ik 
geloof,  dat  het  recht  aan  mijne  zijde  is.  Niets  is  gemakkelijker  dan  een  serie 
van  aschbepalingen  te  geven,  maar,  opdat  zij  eenijje  beteekenis  zullen  hebben 
in  quantilatieven  of  qualitatieven  zin,  moet  aau  velerlei  voorwaarden  worden 
voldaan. 


*  Beitriige  z.  Anat.  u.   Physiol.,  S.  105. 


12  OVER  SERUM-  EN  E1ERALI3UMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 

Ken  eerste  eiscli  is,  dat  zij  niet  over  te  kleine  hoeveelheden  loopen.  Aan 
dien  eisch  heeft  Schmidt  in  de  eerste  plaats  niet  voldaan  en  naar  het  schijnt 
heeft  hij  zoo  weinig  aan  het  gewicht  daarvan  gedacht,  dat  hij  zelf  niet  de  goede 
oude  gewoonte  heeft  gevolgd  om  op  te  geven  hoeveel  stof  hij  verbrand  en 
hoeveel  asch  hij  gevou  len  heeft,  maar  alleen  de  uit  zijne  bepalingen  berekende 
proc.  .samenstelling  vernield!.  Uit  die  opgave  kan  men  echter  berekenen  hoe- 
veel of  liever  hoe  weinig  stof  hij  verbrand  en  hoe  v\einig  asch  hij  gevon- 
den  heeft. 

Schmidt  ilialyseerde  steeds  25  C.C.  der  eiwilsolutie.  *  Stel  nu  het  gunstigste 
geval,  dat  hij  die  geheele  hoeveelheid  verbrand  heeft  —  wat  niet  gebeurd  is, 
want  hij  heeft  althans  een  paar  C.C.  gebruikt  om  te  conslateeren  of  de  vloeistof 
al  of  niet  »gerinnungsfahig"  was  — ,  dan  kan  men  uit  de  opgegeven  proc.  samen- 
stelling berekenen  hoeveel  eiwit  hij  verbrand  en  hoeveel  asch  hij  gevonden  heeft. 
Die  hoeveelheid  eiwit  representeert  evenwel  niet  de  hoeveelheid  albuuiine  die 
opgelost  voorhanden  was,  want  blijkens  Schmidt's  opgave  beleekent  het  opge- 
geven eiwitgehalte  het  bedrag  van  albumine  en  paraglobuline  samen.  Men 
moet  dus,  om  een  zuivere  rekening  te  krijgen,  van  het  opgegeven  eiwitgehalte 
de  gepraecipileerde  paraglobnline  (die  blijkens  hare  praecipilalie  niet  door  aan- 
wezig zout  of  alkali  werd  opgelost  gehouden)  aftrekken.  Dit  paraglobuline- 
gehalte  bedraagt  bij  dialyse  van  geneutraliseerd  koeserum  gemiddeld  zeker 
1.6  pCt.,  zooals  ik  straks  aantoonen  zal.  Van  de  opgegeven  hoeveelheid  eiwit, 
die  blijkens  de  opgegeven  proc.  samenstelling  na  de  dialyse  in  25  C.C.  nog 
voorkwam,  moet  dus  bij  het  geneutraliseerde  serum  ±  0.4  ^r.^  bij  het  niet 
geneutraliseerde  zeker  0.2  gr.  worden  afgetrokken  om  de  hoeveelheid  opgelost 
eiwit,  waarmede  wij  alleen  te  maken  hebben,  te  vinden.  Voor  het  hydrocele- 
vocht  kan  ik  die  correctie  niet  aanbrengen,  omdat  de  hoeveelheid  paraglobuline 
daarvan  niet  bekend  is.  Voor  het  kippeneiwit  kan  ik  dat  evenmin  doen, 
omdat  ik  de  gemiddelde  hoeveelheid  paraglobuline  daarin  niet  met  zekerheid 
weet  op  te  geven.  Ik  neem  daarom  alleeu  bij  het  bloedserum  naast  de  door 
Schmidt  werkelijk  verkregen  cijfers  ook  die  op,  welke  hij  zou  verkregen  heb- 
ben, als  hij  de  uitgescheiden  hoeveelheid  paraglobuline  had  afgeiiltreerd,  zooals 
ik  deed.     Ziehier  de  door  Schmidt  gedane   bepalingen: 


•  Hij  geeft  (1'Üüger's   Archiv,  XI,  S    15.)  op,  dat  hij  steeds  25   C.C.   vioeistof  dialyseerde.  Daar 
hij  zijn  vloeistoffen  neutraliseerde  ia  de  hoeveelheid  der  eiwitsolutie  dus  nog  geringer  geweest. 


OVER  SEEUM-  EN  EIEEALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 


13 


Hoeveelheid  eiwit 

in  25  C.C. 

I. 

Hiervan  was  als  opgeloste  albnmine 

vermoedelijk  aanwezig. 

IL 

Door  Schmidt  gevon- 
den hoeveelheid 
asch. 

Berekend  inpCt. 

Volgens          Volgens 

I.                  11. 

1.     0.9789 

(Hydrocele  vocht) 



0.0025 

0.25 

— 

2.     0  8295 

(Bloedserum) 

0  6295 

0.0054 

0.66 

0.85 

3      0.8747 

(Bloed  geneulral  ) 

0.4747 

0.0015 

0.17 

0.31 

4.     0.5162 

(Bloed  ge  neutral.) 

0.1162 

0.0010 

0.19 

0.86 

5.     06465 

(kippeneiwit) 



0.0030 

0.46  * 

— 

6.     0543 

(Kippeneiwit) 



0.0027 

0.46  * 

— 

Hel  verschil  tusschen  de  gecorrigeerde  en  niet  gecorrigeerde  cijfers,  is,  zoo- 
als  men  ziet,  zeer  groot,  maar  ik  laat  dit  nu  verder  builen  beschouwing  en 
bepaal  mij  tot  de  in  werkelijkheid  door  Schmidt  verkregen  cijfers  voor  de  asch. 
Kan  men  nu  in  ernst  beweren  dat  uit  bepalingen,  die  van  1 — 3  milligr. 
loopen,  het  aschgcbalte  eener  stof  mag  worden  afgeleid  ?  Leveren  de  wegingen 
van  platina  kroesen  dan  zulke  constante  cijfers,  dan  men  op  1  milligr.  ver- 
trouwen  mag? 

Dat  zijn  de  nadeelen  van  het  door  Schmidt  zoo  hoog  geroemde  lympapier. 
De  dialyse  gaat  veel  sneller  met  lijm-,  dan  met  perkamentpapier,  maar  niet 
slechts  de  zouten  verminderen,  ook  het  eiwitgehalte  daalt  zeer  belangrijk  en 
de  coaguleerbaarheid  der  eiwitsoluties  bij  verwarming  neemt  niet  alleen  door  de 
vermindering  der  zouten  —  zooals  bij  liet  perkamentpapier  -j-  —  maar 
evenzeer  door  het  dalen  van  het  eiwitgehalte  af.  Als  Schmidt  zijne  dialysen 
met  lijmpapier  nog  wat  langer  had  voortgezet,  dan  zou  hij  niet  slechts  geen 
oplosbare,  maar  ook  geen  onoplosbare  zouten  meer  gevonden  hebben  en  zou 
hij  dus  teruggekeerd  zijn  tot  het  punt,  waarvan  hij  met  Aronstein  aanvankelijk 
was  uitgegaan. 


*  Deze  cijfers  zijn  natuurlijk  ook  te  laag,  omdat  hier,  evenals  bij  het  bloedserum,  de  paraglo- 
buline  van  het  eiwitgehalte  moet  worden  afgetrokken  om  een  zuivere  berekening  te  hebben.  De 
invloed  is  hier  echter  niet  zoo  groot,  omdat  het  paraglobuline-gehalte  van  kippeneiwit  kleiner  is 
dan  van  bloedserum. 

f  Door  het  door  mij  gebruikte  perkamentpapier  gaan  slechts  sporen  van  eiwit  heen,  zoodat 
men  door  dialyse  nauwkeuriger  bepalingen  van  het  eiwitgehalte  der  vloeistoffen  kan  doen  dan 
door  eenige  andere  methode,  zooals  ik  vroeger  mededeelde. 


14  O  VEE  SEEUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 

De  hoeveelheid,  die  Schmidt  voor  deze  bepalingen  aanwendde,  is  dus  eigen- 
lijk, reeds  te  klein  om  ons  het  geheele  aschgehalte  van  het  gedialyseerde  eiwit 
te    leeren    kennen.      Maar    al    wil    men    nu   nog  over   dit  bezwaar  heenstappen, 

dan  gaat  het  toch  werkelijk  niet  aan  uit  zoo  kleine  hoeveelheden  asch  nu  verder 
nog  de  op-  en  onoplosbare  bestanddeelen  daarvan  af  te  leiden.  Men  verkrijgt 
cijfers,  maar  zij  hebben  geen  waarde  hoegenaamd.  Opmerkelijk  is  het  dan  ook 
dat  Schmidt  bij  al  deze  bepalingen  altijd  0  vindt, —  een  resultaat,  dat  bij  we- 
gingen  gewoonlijk  maar  zelden  bereikt  wordt. 

Men  zou  dus  ter  beslissing  van  de  kwestie  in  de  eerste  plaats  over  veel 
grootere  hoeveelheden  zoo  volledig  mogelijk  gedialyseerd  eiwit  moeten  kunnen 
beschikken.  Maar  groote  hoeveelheden  eiwit  en  volledige  dialyse  zijn  twee 
zaken,  die  zeer  moeilijk  te  vereenigen  zijn,  zooals  de  ondervinding  leerde. 
Ook  al  werd  dit  bereikt,  dan  zou  hiermede  de  kwestie  echter  niet  afge- 
daan zijn.  Stel  dat  men  na  volbrachte  dialyse  geen  vlokkige  stolling  waar- 
neemt en  bij  de  verbranding  van  een  voldoende  hoeveelheid  stof  door  uittrek- 
king van  de  asch  met  water  volstrekt  geen  oplosbare  zouten  vindt.  Zou  daaruit 
dan  volgen,  dat  er  geen  nalron  meer  aanwezig  was  en  dat  de  albumine  eene 
in  water  oplosbare  eiwitsooi  t  is?  Volstrekt  niet.  Immers  Rosé  heeft  voor  vele 
jaren  reeds  aangetoond,  *  dat  er  bij  het  gloeien  van  alkaliën  met  phosphorzure 
aarden  onoplosbare  dubbelverbindingen  worden  gevormd  en  door  von  Behaghel  -j- 
en  Bunge  §  werd  gevonden,  dat  het  van  de  alkaliën  vooral  de  nalron  is,  die 
in  deze  verbinding  intreedt.  **  Bunge  toonde  aan,  dat  van  de  0.1862  gr. 
Na  0,  die  in  300  (l.C.  melk  bevat  waren,  0.1162  gr.  uit  de  onoplosbare  be- 
standdeelen der  asch  worden  verkregen,  terwijl  onder  de  in  water  oplosbare 
bestanddeelen  slechts  0.070  gr.  natron  werd  gevonden,  zoodat  volgens  Bunge 
»das   Natron   in    gewissen    (d.    z.     phosphorzure   kalk    bevattende)    Aschen    weit 


*  Pogg.  Annalen,  Bd.  76  en  77. 

-{•  Ueber  die  Bestimmung  des  Chlors  und  der  Alkaliën  in  vegetab  u.  animal.  Subst.  Fresenius' 
Zeitschrift,  XII  Jahrg. 

§  Ueber  den  Natrongehalt  der  Pflanzenaschen,  Liebig's  Anal.,  Bd.  172,  S.   16. 

•*  Bij  lage  temperatuur  de  stof  te  verkoolen  en  de  kool  met  water  uit  te  trekken,  zooals 
Ilnizinga  deed,  is  niet  betrouwbaar,  omdat,  gelijk  bekend  is,  de  oplosbare  bestanddeelen  door 
water  aan  de  kool  niet  worden  onttrokken. 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  15 

sicherer    in     dom     unlöslichen,    als    in    dem    löslichen    Thcilo    derselben    nach- 
weisbar  ist."  * 

Ik  heb  wel  plan  gehad  om  uit  de  onoplosbare  asch  het  natrongehalte  te  be- 
palen, maar  ik  heb  het  laten  varen.  Eensdeels  omdat  de  hoeveelheid  der  asch, 
waarover  men  in  het  gunstigste  geval  zou  kunnen  beschikken,  toch  altijd  be- 
trekkelijk nog  klein  is  en  de  resultaten  derhalve,  daar  de  bewerking  tamelijk 
gecompliceerd  is  -j-,  niet  geheel  betrouwbaar  zijn,  maar  vooral,  omdat  ik  ver- 
schijnselen leerde  kennen,  die  de  kwestie  met  veel  meer  zekerheid  uitmaken 
dan  de  aschbepaling  in  het  gunstigste  geval  zou  kunnen  doen  en  waardoor 
deze   bepaling  dus  geheel  overbodig  wordt. 

Dat  zeer  kleine  hoeveelheden  alkali  en  zuur  in  staat  zijn  om  de  albumine 
van  gedialyseerde  (zoutarme)  eiwitsoluties  opgelost  te  houden  heb  ik  reeds  vroe- 
ger aangetoond,  maar  ik  had  die  oplosbaarheid  nog  niet  quantilalief  nagegaan. 
Nu  het  uit  de  aschbepalingen  bleek,  dat  de  hoeveelheid  alkali  —  indien  dit, 
zooals  ik  meende,  in  de  bij  kookhitte  niet  stollende  eiwitoplossingen  voor- 
kwam —  zoo  gering  kan  zijn,  dat  het  in  de  asch  nauwelijks  kon  worden  op- 
gespoord, achtte  ik  het  van  belang  na  te  gaan  of  zoo  kleine  hoeveelheden  alkali, 
als  aanwezig  konden  zijn  zonder  bij  onze  quantalieve  bepalingen  in  de  asch  te 
worden  gevonden,  merkbaren  invloed  op  de  oplosbaarheid  uitoefenen.  De  uit- 
komst beantwoordde  niet  alleen  aan   mijne  verwachting,   maar  overtrof  die  verre. 

Door  toevoeging  van  1  C.C.  V1000  normaal  kali  per  C.C.  zag  ik  gedialyseerd 
bloedserum,  dat  op  zich  zelve  niet  stolde,  maar  sterk  troebel  werd,  bij  koking 
geheel  helder  blijven,  terwijl  gedialyseerd  kippeneiwit,  dat  onvermengd  bij  ver- 
warming vlokkige  stolling  vertoonde,  bij  toevoeging  van  diezelfde  hoeveelheid 
alkali  slechts  opalescent  werd.  Dal  effect  werd  verkregen  met  kali,  die  gerui- 
men  tijd  in  het  Laboratorium  dagelijks  gebruikt  was  geworden  en  dus  voor  een 
groot  deel  in  koolzure  kali   was  omgezet.      Ik  herhaalde  de  proef  dus  met  min- 


*  Opmerkelijk  is  het  dat  Schmidt  aan  de  resultaten  van  Behaghel  wel  denkt  bij  de  bepaling 
van  de  op-  en  onoplosbare  zouten  van  zijn  lijmoplossing,  maar  die  geheel  vergeet,  waar  er  van 
de  op-  en  onoplosbare  zouten  van  gedialyseerd  eiwit  sprake  is. 

f  Men  moet  de  in  water  onoplosbare  bestanddeelen  der  asch  met  zout-  of  salpeterzuur  uittrek- 
ken, met  geheel  alkalivrije  baryt  behandelen  en  de  overtollige  baryt  door  ammonia  en  koolzure 
ammonia  verwijderen.  In  weerwil  daarvan  blijft  er  eenige  koolzure  baryt  in  oplossing.  Na  ver- 
wijdering der  ammoniakzouten  door  zachte  glooiing  moet  dus  nog  oxaalzuur  worden  toegevoegd, 
de  vloeistof  weder  verdampt  en  gegloeid  worden  en,  na  verwijdering  der  koolzure  baryt,  kan 
dan  de  natron  als  chloornatrium  bepaald   worden. 


1G 


OVER  SERUM-  EN  EIEKALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 


der  koolzuur  bevattend  alkali  en  bezigde  daarvoor  nalron,  omdat  dit  alkali  in 
de  genunie  eiwiloplossingen  voorkomt.  Ik  geef  hieronder  de  resultaten  op  en 
voeg  daarbij  de  berekening  van  de  hoeveelheid  oplosbare  zouten,  die  men, 
hetzij  als  koolzure,  hetzij  als  zwavelzure  nalron  zou  kunnen  vinden,  indien  van 
dergelijke  oplossingen  25   C.C.  worden  verbrand. 


Toegevoegd 
per  C.C. 

Hoeveelheid 
ii  gr- 

Bloedserum. 

Kippenei  wit. 

Asch  in 
Als  C0„Na0 
berekend. 

25  C.C. 

Als  SOjNaO 
berekend. 

0 

Troebel 

Gedeeltel.  gestold 

Vio  C.C.  Viooo  norm.natron 

0.0000031 

Opalescent 

Troebel 

0.00013 

0.00017 

s/io     »      »           »           » 

0.0000062 

Zwakopal. 

Opalescent 

0.00026 

0  00034 

*/io     »      »           »           » 

0  0000124 

Helder 

» 

0.00052 

0.00068 

1       »      »           »           » 

0.000031 

Zwak  opal. 

0  0013 

0.0017 

2      »      »           »           » 

0.000062 

Helder 

0.0026 

0.0034 

De  twee  laatste  bepalingen  kunnen  wij  buiten  beschouwing  laten,  daar  de 
graad  van  opalescentie  der  gedialyseerde  kippeneiwit-oplossingen,  waarvan  een 
aschbepaling  door  mij  werd  gedaan,  steeds  veel  aanzienlijker  was  dan  hier. 
Maar  met  het  oog  op  de  drie  eerste  bepalingen  zal  niemand  zich  meer  verwon- 
deren, dat  men  geen  oplosbare  zouten   in  de  asch   meer  vinden  kan. 

Zuren  verhouding  zich  evenzoo.  Zeer  kleine  hoeveelheden  lossen  dealbumine 
van  gedialyseerde  eiwitoplossingen  op.      Vooral  geldt  dit  van  de  sterke  zuren. 

Ik  geef  hieronder  de  werking  van  zoutzuur  op. 


Toegevoegd  werd  per  C.C. 
2/10  C  C.  1j100  normaal  zuur. 

4/io     »      »  »  » 

6/io     »      »  »  » 

6/io      »      »  »  » 


1U 


Bloedserum. 
Gestold. 


Opalescent. 
Helder. 


Kippeneiwit. 

Gestold. 

» 

Opalescent. 

Helder. 


Voor  serum   vinden    wij   dus  volkomene  oplosbaarheid   bij   kookhitle  na  toevoe- 
ging   van  4/10  C.C.  Viooo   normaal   nalron  aan  den  eenen   en  7/]0  C.C.  Vioo  normaal 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  17 

zoutzuur  aan  don  anderen  kant.  Voor  kippeneiwit  bij  6/10  C.C.  ^ioo  normaal 
natron  aan  den  eenen   en  bij    6/i0C.C.   1/ioo  normaal   zoutzuur  aan  den  anderen  kant. 

Minimale  hoeveelheden  van  alkaliën  en  zuren  houden  dus  de  albumine  van 
gedialyseerde  eiwiloplossingen  bij  koking  opgelost.  Tusschen  de  beide  opgege- 
ven uitersten  in  zien  wij  de  eiwitvloeistof  gecoaguleerd  worden  bij  verwarming 
en  naarmate  wij  beide  uitersten  naderen,  vinden  wij  steeds  afnemende  opales- 
centie.  Is  er  een  ander  besluit  mogelijk  dan  dit :  dal  gedialyseerde  eiwitoplos- 
singen, als  zij  werkelijk  neutraal  zijn,  bij  kookhitte  stollen  en  de  niet-coagulatie  van 
gedinlyseerd  eiwit  van  de  niet  volkomen  verwijdering  van  het  alkali  afhankelijk  is? 
Mij  dunkt  van  neen,  ik  houd  dan  ook  de  zaak  voor  beslist  en  slap  hiermede 
van  de  kwestie  af. 

Mijn   besluit  is  dus,  dat  na   de    meest  volledige  dialyse  wordt   verkregen: 

1.  Eene  verbinding  van  albumine  met  phosphorzure  kalk  (en  magnesia),  die 
in  water  oplosbaar  is,  maar  uit  wier  werkelijk  neutrale  oplossing  de  albumine 
bij    kookhitte  en  wel    in  den  gecoaguleerd  en  vorm  wordt  afgescheiden. 

2.  Dat  het  niet  mogelijk  is  door  dialyse  zoutvrije  albumine  te  verkrijgen  en 
men  dus  geen  recht  heeft  om  de  albumine  eene  in  water  oplosbare  eiwit- 
soort te  noemen. 

3.  Dat  deze  verbinding,  althans  bij  hel  blocdserum,  zelfs  na  krachtige  dialyse 
nog  met  eene,  wel  is  waar  kleine  hoeveelheid  van  aan  natron  gebonden  albumine 
vermengd  is,  welk  alkali  de  coagulatie  van  deze  albumine  en  van  de  met  phos- 
phorzure kalk  verbondene  bij  verwarming  meer  of  minder  volledig  verhindert, 
al    naarmate  de  hoeveelheid   daarvan  aanzienlijker  of  minder  groot  is. 


DE  VERBINDING  DER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  MET  PHOSPHORZURE 

KALK  EN  MAGNESIA. 

Aan  mijne  vroegere  mededeeling  omlrent  de  eigenschappen  dezer  verbinding 
heb  ik  het  volgende  toe  te   voegen  : 

1.  Zij  wordt  door  alkaliën  en  zuren  ontleed  en  de  albumine  blijft  daarbij 
opgelost.  Bij  verwarming  geschiedt  die  omzetting  reeds  door  zeer  geringe  hoe- 
veelheden. Daarom  wordt  zij  bij  vermenging  met  een  kleine  hoeveelheid  alkali 
of  zuur  vóór  de  koking  door  neutralisatie  niet  neergeslagen,  terwijl  na  de  koking 
door  neutralisatie  een  praecipitaat  wordt  voortgebracht.  Op  die  omzetting  oefent 
niet  alleen  de  absolute  hoeveelheid    alkali    (resp.zuur)   en    albumine,    maar    ook 

3 

NATÜURK.    VEHH.    DER    KONINKL.    AKADEMIE    DEEL    XVII. 


1"  -         ::-  EN  EIERALBOIDCE  EX  HARE  VEUBDfDESGEN. 

de  concentratiegraad  der  oplossingen  invloed  uit.  Bij  dezelfde  hoeveelheid 
albumine'  wordt  de*  te  meer  alkali  resp.  zuur)  tcrcischt,  naarmate  de  vloeutut 
meer  verdund    s. 

2.  Zij  reageert  zirxr.  Ik  had  dit  reeds  voor  lauden  tijd  opgemerkt,  maar 
durfde  de  waarneming  niet  vertrouwen,  omdat  die  zure  reactie  bij  mijne  vroe- 
gere diarysen  eerst  na  langen  duur  der  proef  optrad  en  wellicht  van  de  een  "f 
andere  omzetting  der  eiwitvloeistof  kon  afhankelijk  zijn.  Bij  de  unvolkomen 
.  utraliseerde  vloeistoffen  zag  ik  later  die  zure  reaetie  reeds  na  24  uren 
optreden.  Hier  evenwel  zou  wellicht  het  toegevoegde  zuur  op  de  eene  of  an- 
dere wijze  tot  die  zure  reactie  aanleiding  kunnen  geven.  Ik  rekende  het  daarom 
van  belang  om  onveranderd  genuïn  kippeneiwit  en  bloedserum  te  dialvseeren 
en   ten  einde  alle  kwestie   van  rotting  af  te  snijden   diahseerde   ik  10  CC.  dezer 

stoffen   met    tweemaal  meer  water  da i.    -  olijk.     Na    24    aren      .rdt  het 

lakmoespapier  reeds  licht  rood  gekleurd,  na  2  X  24  uren  was  eene  duidelijk 
zure  reactie  aanwezig 

3.  Zij   bevat  minder   phosphorzure  kalk  en  magnesia  dan  bij  mijne  dia.   - 
met    zinkhoudend    water    gevonden    werd.      Reageert   zij    daarom  wellicht  zuur? 
Voor  het   bloedserum  schijnt  de  hoeveelheid  phosphorzure  kalk  en  magnesia  on- 

er  0.3  pCt.  te  bedragen,  voor  het  kippeneiwit  iets  meer.  Waarschijnlijk  kan  door 
toevoeging  van  meer  zuur  of  door  dialyse  onder  nog  gunstiger  omstandigheden 
die  hoeveelheid   i    .  -        rden  verlaagd. 

4  Of  de  oplosbaarheid  der  serum-  en  eieralbumine  in  alkaliën  en  zuren 
verschilt  is  moeiüjk  nit  te  maken.  Daarvoor  is  het  niet  voldoende  beide  eiwit- 
opk--  -  bij  een  gelijk  albuminegehalte  in  dit  opzicht  te  vergelijken,  daar 
de  eieralbumine  aan  meer  phosphorzuie  kalk  schijnt  gebonden  te  zijn  dan  de 
serumalbumine  en  de  invloed  van  alkaliën  en  zuren  door  de  aanwezigheid  Vdn 
zouten,   zooals    wij   weldra    zullen  aantoonen.  belangrijk  verminderd  wordt.    H -  t 

-_hil  is  zeker  niet  groot.  Er  treden  evenwel  andere  verschillen  op,  roo- 
als  wij  zien  zullen,  die  ons  nopen  beide  al bu minesoorten  voor  verschillend 
te  houden. 

5.  De  verbinding  wordt  door  verwarming  reeds  up  la<:e  temperatuur  ten 
deele  ontleed.  Bij  mijne  dialysen  met  zinkhoudend  water  hield  ik  ten  slotte 
een   albumineverbinding    over,    die    reeds  op   3  40"  ten  deele  werd   ontleed, 

waarbij  dan  de  afgezette  albumine  in  den  on.  -  „eerden  vorm  werd  aang  - 
troffen.  * 

'  T.  a.    p.,  S.   532. 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  1  9 

Bij  mijne  proeven  met  gedestilleerd  water  zag  ik  hetzelfde  verschijnsel  op- 
treden. De  vloeistof,  die  aanvankelijk  bij  koking  helder  blijft,  wordt  allengs 
op  80°,  70\  60",  ja  bij  lang  voortgezette  dialyse  ten  slotte  reeds  op  50°  troebel. 
Lager  heb  ik  de  troebeling  bij  dialyse  met  gedestilleerd  water  niet  zien  intre- 
den. Of  dit  verschil  samenhangt  met  de  geringere  hoeveelheid  phosphorzure 
kalk  der  verbinding  of  van  de  geringe  hoeveelheid  alkali  die  overgebleven  is,  of 
wel  dat  de  lagere  temperatuur,  waarop  de  uitscheiding  bij  dialyse  met  zink- 
houdend  water  optreedt  op  de  aanwezigheid  van  zink  in  de  eiwitoplossing  be- 
rust, moet  ik  in  het  midden  laten.  De  albumine,  die  door  kortstondige  ver- 
warming der  vloeistof  tot  50°  a  60°  is  uitgescheiden  geworden,  lost  bij  bekoeling 
der  vloeistof  daarin   weder  op  en  is  dus  niet  gecoaguleerd. 

6.  Niet  slechts  door  toevoeging  van  zeer  kleine  hoeveelheden  alkali  en  zuur 
kan  men  de  temperatuur  waarop  de  vloeistof  troebel  wordt,  doen  stijgen,  maar 
ook  door  vermenging  der  vloeistof  met  neutrale  zouten.  Bij  eene  eiwitoplossing, 
die  onvermengd  op  55°  troebel  werd,  kon  ik  de  temperatuur,  waarop  de  troe- 
beling intreedt,  door  vermenging  met  16  pCt.  Cl  Na  bij  het  serumeiwit  tot 
84",  bij  het  kippeneiwit  tot  70"  doen  stijgen,  evenals  ik  dit  vroeger  na  dia- 
lyse met  zinkhoudend  water  waarnam.  * 

7.  Tusschen  de  uit  deze  verbinding  onder  den  invloi  d  van  alkaliën  te  voor- 
schijn tredende  albumine  en  de  aan  alkaliën  gebonden  albumine  der  genuïne 
eiwitoplossingen  bestaat  geen  verschil.  Deze  laatste  stelling  volgt  uit  de  door 
mij  waargenomen  verschijnselen  bij  het  svstematisch  onderzoek  omtrent  den 
itnloed,  dien  alkaliën  op  albumine  uitoefenen,  tol  wier  beschrijving  ik  thans 
overga. 


WEKKING  VAN  ALKALIËN  OP   SERUM-  EN  EIERALBUMINE. 

Lieberkiihn  leerde  ons,  dat  sterke  alkaliën  kippeneiwit  bij  de  gewone  tem- 
peratuur in  alkalialbuminaat  omzetten  en  Lebmann  toonde  aan,  dat  ook  ver- 
dunde alkaliën  deze  omzetting,  hoewel  dan  in  geringere  mate  en  vooral  bij  langeren 
duur  der  inwerking  of  verhoogiug  der  temperatuur  tot  40°,  tot  stand  brengen. 
Voorts  was  het  bekend,  dat  de  albumine,  zoowel  van  serum  als  van  kippeneiwit 
door  alkaliën   bij   kookhitte   wordt  opgi-lost,  maar  men  meende  algemeen,  dat  zoo- 


T.  a.    p.,  S.   531. 


20  OVEE  SERUM-  EN  EIERALBÜMINE  EN  HAKE  VERBINDINGEN. 

wel  in  het  eerste  als  in   liet   tweede  geval  bij  die  omzetting  steeds  een  overgang 
in  den  gecoaguleerden  vorm  tot  stand  kwam. 

Overeenkomstig  daarmede  verkreeg  ik  bij  mijne  eerste  dialysen  van  niet  ge- 
neutraliseerd bloedserum  en  kippeneiwit  met  gedestilleerd  water  hij  heide  na 
kokiiiir  —  en  afkoeling  natuurlijk  —  door  koolzuur  een  praeeipitaat,  dat  in 
/wakke  /outsoluties  onoplosbaar  was.  bij  mijne  meer  volledige  dialysen  van 
den  lateren  tijd,  waarbij  bovendien  het  grootste  gedeelte  van  het  alkali  der  ge- 
nuïne  eiwitoplossingen  door  neutralisatie  was  verwijderd  geworden,  verkreeg  ik 
dit  resultaat  niet  meer,  maar  bleek,  de  albuinine  van  het  bloedserum  althans, 
als  de   eiwitvloeistof  bij    verwarming    helder   bleef,    na   de   kokinu    door   een   zuur 

in  den  oplosbaren.  ongecoagaleerdeD  vorm  te  worden  neergeslagen.  Bij  ver- 
der voortgezette  dialyse,  wanneer  bij  koking  opalescentie  of  troebel  ing  ont- 
staat, zag  ik  dat  het  door  /uren  tol  stand  gebrachte  praeeipitaat  allengs  wederom 
minder  oplosbaar  werd. 

In  mijne  vroegere  bijdrage*  toonde  ik  aan,  dat  de  alkalialbuminaten,  die 
bij  de  gewone  temperatuur  uit  zoutarme  eiwiloplossingen  worden  gevormd,  ver- 
schillen naar  gelang  van  van  den  concentratiegraad  van  het  gebezigde  alkali. 
Het  bleek  nu,  dat  bij  aanwezigheid  van  kleine  hoeveelheden  alkali  zelfs  kook- 
hitte  kan  worden  verdragen,  zonder  de  oplosbaarbeid  in  verdunde  zoutsoluties 
op  te  hellen.  Een  systematisch  onderzoek  omtrent  den  invloed  van  de  inwer- 
king    van    alkaliën    scheen   dus   wel    belangrijke   resultaten  te   kunnen  opleveren. 

Aan  de  mededeeling  der  hierbij  verkregen  resultaten  moet  ik  een  enkel  woord 
over  de  coagulatie   van   albuinine   laten    voorafgaan. 

Wij  zijn  gewoon  de  albuinine,  die  uit  een  verbinding  wordt  afgescheiden, 
ongecoaguleerd  te  noemen  als  zij  in  neutrale  zoutsoluties  oplosbaar  is  en  meten 
den  graad  van  hare  oplosbaarheid  al'  naar  het  zoutgehalte  der  vloeistof,  waarin 
de  oplossing  tot  stand  komt.  Wij  noemen  paraglobuline,  myosine  en  fibrine 
ongecoaguleerd  eiwit,  maar  zeggen,  dal  paraglobuline  meer  oplosbaar  is  dan 
myosine  en  fibrine,  omdat  gene  in  zoutsoluties  van  geringeren  concentratiegraad 
wordt  opgelost  ^\m\  deze.  Aan  t\ci\  anderen  kant  kan  men  ook  uit  de  praeeipi- 
teerbaarheid  der  albumine  bij  stijgend  zoutgehalte  den  graad  van  oplosbaarheid 
afleiden.  Van  sommige  genuïn  voorkomende  eiwitachtige  stollen  is  dit  reeds 
bekend.      Eichwald    toonde  aan    en    Hammaisten    bevestigde  het  -f,  dat  een  deel  der 

m     het     bloedplasma     voorkomende  aan   alkali   gebonden    albumine    (de    zoog. 


•  T.   a.   p.,   S.   54J. 

f  Untersuchungen  über  .tic  tfaaeratofigerinnung,  Upsala  1875. 


OVER  SERUM  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  21 

iibrinogeene  stof)  bij  oen  chloornatriumgehalte  van  ruim  16  pCt.  wordt  neerge- 
slagen, terwijl  een  ander  deel  van  deze  aan  alkali  gebonden  albuinine  (de  zoog. 
paraglobuline)  bij  dit  zoutgehalte  opgelost  blijft  en  eerst  door  saturatie  met  Cl  Na, 
bij  een  zoutgehalte  van  32  pCt.  derhalve,  wordt  afgescheiden.  Myosine  wordt 
bij  een  chloornatriuingehalte  van  7  — 10  pCt.  het  best  opgelost. 

Mijn  resultaat  is,  dal  men  in  het  algemeen  zoowel  op  de  eene  als  op  de 
andere  wijze  den  graad  van  oplosbaarheid  bepalen  kan.  Als  de  oplosbaarheid 
in  zwakke  zoutsoluties  gering  is,  vindt  men,  dat  ook  bij  een  hoog  zoutgehalte 
geene  of  althans  slechts  onvolkomen  oplossing  tot  stand  komt,  terwijl  bij  middel- 
bare concentratiegraden  nog  volledige  of  minder  onvolledige  oplossing  wordt  waar- 
genomen. Bij  een  Cl  Na-gehalte  van  ±  4  pCt  bepaaldelijk  komt  bij  afnemende 
oplosbaarheid  nog  het.  langst  de  oplossing  tot  stand. 

Gecoaguleerd  noemen  wij  de  albumine,  als  zij  in  neutrale  zoutsoluties  niet  op- 
losbaar is,  maar  wij  onderscheiden  verschillende  graden  van  coagulalie.  Er  is 
albumine,  die  in  neutrale  zouloplossingen  van  elk  gehalte  onoplosbaar  is,  maar 
door  kleine  hoeveelheden  van  alkaliën  zoowel  als  van  zuren  wordt  opgelost ;  maar 
wij  kennen  ook  gecoaguleerde  albumine,  die  niet  slechts  in  zoutsoluties  van 
elk  gehalte,  maar  ook  in  verdunde  alkaliën  en  zuren  onoplosbaar  is  en  alleen 
door  sterke  zuren   en  alkaliën  wordt  opgelost. 

Men  moet  dus  eigenlijk  vier   graden  van   oplosbaarheid  onderscheiden. 

1.  Oplosbaarheid  in    neutrale  zouten  van  elk  gehalte. 

2.  »  »  »               »         »     gemiddelden  concentratiegraad. 

3.  »  »   verdunde   alkaliën  en  zuren. 

4.  »  »   sterke  alkaliën  en  zuren,  met  de  overgangen  tusschen  deze. 
Ik  handel  in  de  volgende  bladzijden  voornamelijk  over  de  drie  eerste   graden 

van    oplosbaarheid,    die    voor   de  physiologie  van  het  meeste   gewicht    zijn. 

Als  men  gedialyseerd  bloedserum  nu  met  stijgende  hoeveelheden  alkali  kookt, 
dan  vindt  men,  dal  de  albumine  van  het  bloedserum  al  deze  verschillende 
graden  van  oplosbaarheid   doorloopt. 

Ten  einde  onderling  vergelijkbare  resultaten  te  verkrijgen  heb  ik  in  al  deze 
proeven  steeds  de  gebruikte  hoeveelheden  alkali  met  zooveel  water  (of  zoutso- 
luties waarover  straks)  vermengd,  dat  de  hoeveelheid  18  C.C.  bedroeg  en  dan 
2  C.C.  der  eiwitsolutie  toegevoegd.  De  eiwitsoluties  waren  dus  altijd  10  maal 
verdund. 

Als  bloedserum  werd  gedialyseerd  serum  gebruikt,  dat  bij  langzame  verhitting 
in  een  waterbad  niet  vlokkig  stolde,  maar  sterk  troebel  werd.  Na  koking  en 
bekoeling    werd    azijnzuur    (  Vioo   normaal)    tot  zwak  zure  reactie  toegevoegd  en 


22  OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN 

daarna    de    vloeistof    mei    het  daarin  aanwezige  praecipitaat   met   een  gelijk  vol. 
van  een  chlooruatrinmoplossing,  van  het  dubbele  gehalte  als  opgegeven  is,  vermengd. 


0 

Hoeveelheid  alkali 
op  20  C.C.  toegevoegd 

0.5 
Troebel 

Chloornatriumgehalte  in  pCt.. 
12                      4 

Troebel     Troebel     Troebel 

8 
Troebel 

16 
Troebel 

1. 

C  C.  ^100  normaal  kali 

Helder 

Helder 

Helder      Helder 

Helder 

Helder 

2. 
3 

»      »           »           » 
»      »           »           » 

Opal. 
Troebel 

Opal. 
!  roebel 

»              » 
Opal.            » 

» 
Opal 

Opal. 
Troebel 

Het  bleek  dus,  dat  de  albumine  van  het  bloedserum  met  kali  kan  worden 
gekookt  zonder  hare  oplosbaarheid  in  chloornalriumoplossingen  te  verliezen, 
maar  dat  die  oplosbaarbeid  meer  en  meer  afneemt  naarmate  de  hoeveelheid  al- 
kali stijft,  terwijl  de  troebelheid,  die  na  koking  der  onvermengde  vloeistof  bij 
neutralisatie  en  behandeling  met  Cl  .^a  blijft  bestaan,  aantoont,  dat  de  albumine 
werkelijk  ten  deele  gestold   is. 

Dit.  resultaat  werd  niet  sleehts  met  gedialyseerd  bloedserum,  maar  ook  met 
kippenei  wit  verkregen.  Hier  evenwel  doen  zich  verschijnselen  voor,  die  de  be- 
slissing bemoeilijken.  Om  de  albumine  te  praecipileeren  werd  bij  het  gedialy- 
seerde  kippeneiwit,  evenals  bij  het  bloedserum,  1/m  normaal  azijnzuur  gevoegd 
totdal  de  reactie  zuur  was  Indien  nu  de  aldus  geneutraliseerde  vloeistof  met 
de  zoutoplossingen  van  verschillend  gehalte  werd  vermengd,  dan  werden  dezelfde 
verschijnselen  als  bij  het  bloedserum  waargenomen.  Maar  al  spoedig  bleek  het 
mij,  dat  het  aldus  behandelde  kippeneiwit  niet  werkelijk  geneutraliseerd  heeten 
mag  en  dat  de  eiwitoplossing  reeds  zuur  reageert,  alvorens  vrij  zuur  aanwezig 
is,  waarschijnlijk  omdat  onder  den  invloed  van  het  aanwezig:  alkali  bij  koking 
phosphorzure  kali  ontslaat,  die,  zooals  wij  weten,  grooten  invloed  op  de  oplosbaar- 
heid der  albumine  uitoefent    Ik  kom  om  die  reden  straks   op  deze  kwestie  terug. 

Ik  had  opgemerkt,  dat  de  werking  van  alkaliën  op  de  albumine  door  zouten 
belemmerd  wordt  en  ging  nu  in  de  eerste  plaats  na  hoeveel  C.C.  mijner  kali- 
oplossing gevorderd  werden  om  bij  een  chloornatriumgehalte  van  0 — 16  pCt.  de 
albumine  opgelost,  te  houden.  Ik  verkreeg  daarbij  de  resultaten,  die  in  Tabel  I,  fig.  I 
graphisch  zijn  voorgesteld. 

Men  ziel  daaruit,  dal  terwijl  bij  gedialyseerde  chloornatriumvrije  eiwit- 
oplossingen  1  C.C.  1/m  normaal  kali  —  eene  kalioplossing,  die  allengs  voor 
een  groot  deel  in  koolzure  kali  was  omgezet,  zooals  onvermijdelijk  is  —  vol- 
doende   is    om     de    albumine    opgelost   te  houden   bij   de  opgegeven   hoeveelheid 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  23 

eiwit    en    concentratiegraad    der    vloeistof,    bij    16  pCt.   Cl  Na  dezelfde    hoeveel- 
heid eiwit  omstreeks  80  maal  meer  alkali   behoeft  om  opgelost  te  blijven. 

Dienzelfden  invloed  oefent  natron  uit.  Of  er  eenig  verschil  in  de  intensiteit 
der  werking  tusschen  kali  en  natron  bestaat,  kan  ik  niet  beslissen.  Bij  mij 
werkte  natron  sterker,  maar  mijne  natronoplossing  was  versch  bereid  en  dus 
veel  meer  kaustiek,  dan  de  geruimen  tijd  gebruikte  en  door  de  inwerking  van 
koolzuur  verzwakte  kalioplossing.  Al  men  kaustieke  kali  bezigt  zal  men  dus 
nog  sterker  werking  zien  optreden  dan  ik  waarnam;  waarschijnlijk  vindt  men  dan 
ook,  dat  natron  iets  zwakker   werkt. 

Niet  slechts  wordt  de  albumine  bij  het  opgegeven  alkali-  en  zoutgehalte 
opgelost  gehouden,  maar  zij  blijft  daarbij  ook  ongecoaguleerd.  Die  bevinding 
constateerde  ik  het  eerst  aan  het  bloedserum.  Als  men  gewoon  goed  afgeschei- 
den koeserum  na  verdunning  met  9  vol.  water  kookt,  den  blijft  de  vloeistof 
meestal  volkomen  helder  *  en  verkrijgt  men  door  koolzuur  en  andere  zwakke 
zuren  na  bekoeling  een  praecipitaat,  dat  in  zwakke  chloornatriumoplossingen 
volkomen   oplosbaar  is. 

Men  behoeft  dus  geen  gedialyseerde  vloeistoffen  om  het  verschijnsel  na  te 
gaan.  De  genuïne  eiwitoplossiugen  zijn  daartoe  even  goed,  ja  nog  beter,  omdat 
de  grenzen  door  de  aanwezigheid  zouten  in  de  genuïne  oplossingen  worden  uit- 
gebreid. 

Bij  deze  genuïne  eiwitoplossingen  bepaalde  ik  nu  eerst  hoeveel  zuur  er  voor 
de  praecipitatie  vereischt  werd.  Ik  vond,  dat  indien  2  C.C.  bloedserum  met 
18  C.C.  water  verdund  worden  9  C.C.  van  eene  oplossing  van  1/100  normaal  azijn- 
zuur voldoende  zijn  om  de  albumine  te  praecipiteeren  en  dat  bij  vermenging 
van  deze  vloeistof  met  stijgende  hoeveelheden  kali  evenzeer  praecipitatie  volgt, 
indien  een  evenredig  met  de  hoeveelheid  kali  stijgende  hoeveelheid  zuur  wordt 
toegevoegd.  Bij  de  hieronder  opgegeven  proeven  werd  de  opgegeven  hoeveel- 
heid zuur  en  alkali  met  water  tot  18  C.C.  verdund,  daarna  2  C.C.  genuïn  bloed- 
serum toegevoegd  en  gekookt.  Het  voorkomen  der  vloeistof  na  de  koking  is  in 
de  tabel  opgegeven.  Na  bekoeling  werd  de  vloeistof  met  de  opgegeven  hoeveel- 
heid zuur  gepraecipiteerd  en  daarna  met  een  gelijk  vol.  eener  chloornalrium  • 
oplossing  van    8  pCt.   vermengd,    zoodat    het  chloornatriumgehalte  4  pCt.  bedroeg. 


*  Somtijds  zag  ik  bij  koking  een  lichten  graad  van  opalescentie  ontstaan.  Het  alkaligelialte  van 
het  serum  schijnt  dus  bij  dezelfde  diersoort  —  ik  bezigde  altijd  koeserum  —  niet  altijd  volkomen 
gelijk  te  zijn. 


Vi 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 


Hoeveelheid  zuur  of  kali. 

V  ooi  komen  der 

vloeistof   na 

de  koking. 

Toegevoegd  zuur 

ter 

neutralisatie. 

Na  vermeng,  met 

CINa  van  8  pCt. 

bij  4pCt.  dus. 

6  C.C. 

Vioo  Normaal  azijnzuur. 

GestoJd 

3/10C.C.  ]/io  Norm.  azijnz. 

Troebel 

5  i> 

«          «               ii 

Troebel 

4/io  "       "        "           » 

ii 

4  // 

II                   H                           II 

Opalescent 

6;'l0      "             "               "                   " 

Opalescent 

8   ii 

ii          ii               'i 

// 

6'io   "       "        "          " 

// 

2   i, 

II                   H                           II 

// 

7/lO    "        "         "            " 

// 

1   // 

II                  II                           II 

Zwak  opalesceut 

8/l0    "          "            "               " 

// 

0   • 

ir             ii                   ii 

Helder 

9/10   //       //        //          // 

Helder 

ICC. 

1/100  Normaal     kali. 

// 

11 10    *         "           "              " 

» 

2   » 

ii          ii              ii 

// 

1  Vjq   ii       ii        "          " 

0 

3  » 

ii          ii              ii 

// 

1  9/ 

1-,10     il          II            11               n 

it 

4   // 

M                   II                           II 

u 

l3'lo    "         "          "             " 

ii 

5   » 

ii          n              ii 

11 

1*10    "          "            "               * 

n 

6    </ 

ii          n              ii 

9 

15/10     //         n          ii             ii 

H 

7    * 

ii          ii              ii 

II 

16/10    *          "           •              " 

ii 

8   * 

ii          ii              ii 

II 

l7/lO    "         "           "             " 

Opalescent 

9   // 

ii          ii              ii 

II 

18/10    "         "          "              " 

// 

10   » 

ii          ii              ii 

II 

l9/j0    //         //           n              ii 

// 

11    » 

ii         ii              ii 

II 

2            ii         ii          n             ii 

// 

12   » 

nu                    ii 

II 

2'/io  *       "        "          " 

Troebel 

13   // 

n              n                    n 

II 

22/10  //       V        n          ii 

Vlokkig  praec. 

Daai 

in  hel    genuïne  bloi 

xlsonni]  eene  Ik 

leveelhcid  van  4  C.C. 

/ioo   alkali  per 

C.C.  voorkomt,  voegde  ik  op  de  2  C.C.  dus  1  C.C.  Vwo  azijnzuur  in  overmaat, 
bij  dezelfde  hoeveelheid  eiwit  dus  altijd  dezelfde  overmaat  van  zuur  toe. 

Bij  vermenging  met  kleinere  of  grootere  hoeveelheden  CINa  dan  4  pCt.  treedt 
de  Iroebeling'  vroeger  op. 

Laat  men  de  met  de  opgegeven  hoeveelheden  kali  gekookte  vloeistoffen  24 
uren  aan  zich  zelve  over  alvorens  te  neuüalisecren,  dan  vindt  men  de  oplos- 
baarheid   afgenomen.     Onder    die    omstandigheden    vindt    men    slechts    de  met 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  '25 

0,  1,  2,  3  en  4  C.C.  i/100  kali  vermengde  vloeistoflen  in  4  pCt.  CINa  vol- 
komen oplosbaar,  de  met  5  C.C.  Vioo  kali  gekookte  vloeistof  wordt  na  vermen- 
ging met  een  gelijk  gehalte  CINa  opalescent,  die  met  6  C.C.  wordt  daarbij  geprae- 
cipiteerd;  terwijl  bij  vermenging  met  een  2  pCt.  CINa-oplossing  alleen  de  met 
0  en  1  C.C.  !/ioo  normaal  kali  gekookte  vloeistof  helder  blijft  en  de  met  3  en 
4  C.C.  gekookte  vloeistoffen  reeds  opalescent  worden. 

Voor  kippeneiwit  geldt  hetzelfde,  maar  het  is  hier  veel  moeilijker  te  consta- 
leeren.  Het  bleek  mij,  dat  kippeneiwit  na  koking  veel  meer  zuur  vereischt 
om  gepraecipileerd  te  worden,  dan  noodig  is  om  de  albumine  bij  directe  ko- 
king met  zuur  te  doen  coaguleeren.  Voor  50  C.C.  van  het  met  een  gelijk 
vol.  water  verdunde  kippeneiwit  behoefde  ik  hiertoe,  gelijk  ik  opgaf,  11  a 
12  CC.  van  Vio  zoutzuur.  Voor  2  C.C.  van  ditzelfde  eiwit  moesten  er  derhalve 
na  koking  4  a  5  C.C.  Vioo  normaal  zuur  vereischt  worden  om  de  albumine 
neer  te  slaan,  zou  men  meenen,  maar  dat  is  geenszins  hel  geval.  Men  moet 
van  het  azijnzuur  8  a  8f/s  CC,  van  het  zoutzuur  6'/a  è  7  C.C.  toevoegen,  al- 
vorens de  praecipitatie  volgt. 

De  reden  daarvan  is  in  de  eerste  plaats  hierin  gelegen,  dat  er  een  zekere 
hoeveelheid  zuur  te  veel  moet  worden  toegevoegd,  alvorens  het  alkali  aan  het 
eiwit  —  dat  zelf  zich  als  een  zuur  verhoudt  —  onttrokken  wordt.  Bij  een- 
voudige neutralisatie  toch  is  er  nog  alkali  aanwezig,  dat  door  de  reactie  niet 
wordt  aangetoond,  omdat  het  aan  de  albumine  gebonden  is.  In  de  tweede 
plaats  is  de  hoeveelheid  grooter,  omdat  de  vloeistof  meer  verdund  is  en  du  die 
gevorderde  overmaat  niet  zoo  spoedig  bereikt  wordt,  maar  in  de  derde  plaats 
wordt  vooral  bij  kippeneiwit  meer  zuur  vereischt  om  de  albumine  neer  te  slaan 
na  de  koking,  omdat  onder  den  invloed  van  de  in  het  kippeneiwit  voorkomende 
nalron  en  van  het  vóór  de  koking  toegevoegde  alkali  uit  de  aanwezige  phosphor- 
zure  kalk  bij  verwarming  waarschijnlijk  phosphorzuur  alkali  wordt  gevormd. 
Dit  phosphorzuur  alkali  is  oorzaak,  dat  de  eivvitvloeistof  bij  toevoeging  van  zu- 
ren reeds  eene  zure  reactie  vertoont,  alvorens  vrij  zuur  aanwezig  is,  en  on- 
der die  omstandigheden  wordt  de  albumine.  zooals  wij  weten,  niet  neergesla- 
gen. Na  toevoeging  van  6  C.C.  i/ioo  azijnzuur  is  dan  ook  de  reactie  reeds 
zuur,  maar  de  albumine   wordt   dan  nog  niet  gepraecipiteerd. 

Wanneer  nu  de  vereischte  hoeveelheid  zuur  bij  het  kippeneiwit  wordt  gevoegd 
en  het  praecipilaat  zelf  of  de  gepraecipiteerde  vloeistof  in  haar  geheel  met 
CINa-oplossing  wordt  vermengd,  wordt  de  albumine  daarin  nooit  oplosbaar  gevon- 
den en  langen  tijd  heb  ik  gemeend,  dat  hierin  een  essentieel  verschil  tusschen 
de  eier-  en  serumalbumine  bestond. 

4 

J.MTUÜBK.    VERÜ      DER    KONINKL.     AK.APt.MIE    DEEL    XVII. 


20 


OVEK  SEEUM-  EN  EIEKALBU.U1NE  EN  HAKE   V EK UIN DINGEN. 


Het  was  mij  daarbij  echter  niet  ontgaan,  dat  bij  hot  neutraliseeren  in  de  niet 
meer  kali  gekookte  vloeistoiïen  reeds  een  praecipitaat  ontstaat,  wanneer  nog  een 
overvloed  van  alkali  aanwezig  is,  die  in  de  niet  minder  kali  gekookte  vloeistoiïen 
in  staal  is  de  albumine  volkomen  opgelost  te  houden  en  dat  die  overvloed 
van  alkali  des  te  grooter  moet  zijn  om  geen  praecipitatie  Ie  weeg  te  brengen, 
naarmate  de  inwerking  van  het  alkali  krachtiger  was.  Da, unit  scheen  te  volgen, 
dat  de  oplosbaarheid  der  albumine  van  kippeneiwil  bij  stijgende  hoeveelheden 
alkali   toch   ook    afneemt. 

Ik  had  verder  opgemerkt,  dat  het  praecipitaat,  door  de  opgegeven  hoeveel 
beid  zuur  tot  stand  gebracht,  in  cliloornatrium  oplossingen  van  4  pCt.  minder 
onoplosbaar  werd  gevonden,  wanneer  het  terstond  na  de  praecipitatie  met  de 
zoutoplossing  werd  vermengd,  dan  wanneer  het  eenigen  lijd  met  het  zuur  in 
aanraking  was  geweest.  Het  was  mij  bovendien  reeds  bekend,  dat  evenals  de 
werking  van  de  alkaliën  ook  die  der  zuren  door  neutrale  zouten  wordt  tegengegaan 
en  het  lag  dus  voor  de  hand  het  kippeneiwil,  waarvan  de  albumine  voor  zureu 
zoo  gevoelig  is,  eerst  met  de  CINa-oplossing  te  verinengen  en  daarna  eerst 
het   voor  de  praecipitatie  gevorderde  zuur  toe   te  voegen. 

Zoo  werd  voor  de  albumine  van  het  kippeneiwil  geconstateerd,  dat  ook  zij 
door  zwakke  alkaliën  zelfs  bij  kookhitte  niet  in  den  gecoaguleerden  vorm  wordt 
overgevoerd  en  dat  ook  de  oplosbaarheid  dezer  albumine  afneemt,  naarmate  de 
inwerking   van  het  alkali   sterker    is. 

Evenals  bij  het  gedialyseerde  serum  werden  2  C.C.  gedialyseerd  kippeneiwit 
met  18  C.C.  water  vermengd,  waarin  de  opgegeven  hoeveelheid  kali  voorkwam 
en  gekookt.  Na  bekoeling  werd  de  vloeistof  eerst  met  een  gelijk  vol.  eener 
chloornatrium-oplossing  van  8  pCt.  en  daarna  met  de  opgegeven  hoeveelheid  zuur 
vermengd.   De  gemengde   oplossing  bevatte  dus   4   pCl.CINa.   Zoo  werd  gevonden: 


Hoeveelheid  kali  op  20  C.C. 


Voorkomen  der 

vloeistof  na  de 

koking. 


Toegevoegd   zuur  ter  neutralisatie. 


Voorkomen  der 
ClNa-oplóssing. 


1.  C.C'.  1/ioo  normaal  kali. 

2.  //      //  //  " 

3.  >i  ii  ii  n 
4  ii  '/  ii  ii 
5.     w      ii           ii         ii 


Troebel. 

Opalescent. 

Helder. 


1.  C.C.  1'ioo  norm.  azijnzuur. 

2.  ii  ii  ,i                ii 
3-     '/  ii  ii              n 

4 .  ii  ii  ii               ii 

5.  ii  ii  ii               ii 
().      //  //  v               " 


Troebel. 

Opalescent. 

I  i  elder. 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUML\E  EN  HARE  VERBINDINGEN. 


27 


Voegde  ik  nu  1  CC  1;100  normaal  zuur  meer  toe,  dan  werd  de  met  5  C.C. 
Vioo  kali  gpkookte  vloeistof  troebel,  de  met  4  C.C  gekookte  opalescent,  de  met 
3  C.C.  Vioo  normaal  kali  gekookte  daarentegen  bleef  helder.  Na  nog  een  C.C.  zuur 
te  hebben  toegevoegd,   wordt  ook  de  met  3  C.C.   gekookte  vloeistof  opalescent. 

Hetzelfde  resultaai  werd  met  genuïn  kippeneiwit  verkregen;  hier  natuurlijk 
wegens  de  aanwezigheid  dcv  zouten  bij   een   hooger  kaligehalte. 

2  C.C.  genuïn  kippeneiwit  werd  met  18  C.C  water  vermengd,  waarin  2  CC. 
1j100  normaal  kali  aanwezig  waren.  Het  bleek,  dat  de  albumine  uit  deze  vloeistof 
na  de  koking  het  meest  volkomen  door  9'/,  C.C  Vioo  normaal  zoutzuur  wordt 
neergeslagen  Daarna  wordt  dit  eiwit  met  stijgende  hoeveelheden  alkali  ge- 
kookt en  daarbij  de   volgende  resultaten    verkregen. 


Hoeveelheid  kali. 

Voorkomen  der 

vloeistof  na  de 

koking. 

Toegevoegd 

zuur  tei 

neutralisatie. 

Voorkomen    der 
CINa-oplossing. 

0 

Opalescent. 

7    i/g  C.C. 

i/ioo  norm.  zoutzuur. 

Troebel. 

1.  C.C.  1/ioo  normaal  kali. 

Zwak  opalescent. 

8    V»       » 

ii 

/'            n 

Opalescent. 

2.      n      u          ii          ii 

Helder. 

9    '/*      ii 

ti 

//            v 

Zwak  opalescent. 

3.      //      ii          ii          H 

// 

10  1/2      " 

ir 

//           // 

Helder. 

4.      ii      ii           I'           ii 

// 

11  i/8      „ 

ii 

//           n 

Licht  opalescent. 

6.      n      '/          "           n 

n 

13  i/s      » 

ii 

n            ii 

Toenemend  opal. 

8.      ii      ii          i'          ii 

ii 

15  i/s      .v 

ii 

ii           ii 

ii             ii 

1.       ii      VlO           ii              ii 

it 

1  7  !/s       » 

n 

ii           ii 

ii            ii 

2.      «      «           ii          n 

o 

27  i/s  *   ii 

ii 

"           // 

Troebel,  t 

Den  volgenden  dag  is  bij  alle  de  opalescentie  en  troebeling  toegenomen. 
Men    zou    kunnen   meenen,    dat  de   gevonden   oplosbaarheid   der  eieralbumine 
in     zoutsoluties    onder  de    opgegeven    omstandigheden  van   de  aanwezigheid   van 


*  Ten  einde  ook  de  concentratiegraad  der  vloeistoffen  zooveel  mogelijk  gelijk  te  houden,  werden 
deze  grootere  hoeveelheden  zuur  niet  geheel  als  Vioo  normaal  zoutzuur,  maar  ten  deele  als  Vin  nor- 
maal zoutzuur  toegevoegd. 

+  Bij  hooger  alkaligehalte  der  vloeistof  treden  vooral  bij  het  kippeneiwit  ontledingen  van 
dieper    ingrijpenden  aard  op,  die  ik  hier  buiten   beschouwing  laten  wil. 

4* 


28  OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 

een  spoor  alkali  afhankelijk  was,  dat  door  het  zuur  niet  is  weggenomen.  Zeker 
is  het  dat  door  sporen  van  alkaliën  de  oplosbaarheid  wordt  verhoogd.  Maar 
tegen  de  hypothese,  dat  het  aanwezige  alkali  de  oorzaak  der  gevonden  oplos- 
baarheid van  de  eieralbumine  is,  pleit,  dat  die  oplosbaarheid  niet  slechls  bij  een 
hooger,  maar  ook  bij  een  lager  CINa-gehalte  afneemt.  De  geringere  oplos- 
baarheid in  meer  geconcentreerde  CINa-soluties  zou  men  zóó  kunnen  verklaren, 
dat  de  oplossende  werking  van  het  alkali  bij  toenemend  CINa-gehalte  werd 
tegengegaan;  maar  als  die  verklaring  juist  was,  zou  de  oplosbaarheid  in  ClNa- 
oplossingen  van  lager  dan  4  pCt.  grooter  moeten  worden  gevonden.  Bij  een  lager 
CINa-gehalte  zou  de  werking  van  het  alkali  dan  krachtiger  moeten  worden 
en  bij  een  lager  zoutgehalte  dus  grootere  oplosbaarheid  moeten  worden  aange- 
troffen. Om  de  waargenomen  verhouding  der  eieralbumine  tegenover  zwakke 
en  meer  geconcentreerde  zoutoplossingen  te  verklaren,  zou  men  dus  moeten  aan- 
nemen, dat  bij  een  laag  CINa-gehalte  de  werking  van  het  zuur,  bij  een  hoog 
die  van  het  alkali  de  overhand  had.  Daaruit  zou  dan  volgen,  dat  bij  een 
zoutgehalte  van  4  pCt.  de  invloed  van  alkali  en  zuur  tegen  elkander  opwegen 
en  zoodoende  zou   men  vrij   wel  tot  hetzelfde  resultaat  geraken. 

Ook  al  wil  men  echter  die  oplosbaarheid  van  eieralbumine  in  neutrale  zout- 
soluties  nog  niet  als  bewezen  aannemen,  omdat  de  albumine  na  hare  afschei- 
ding daarin  onoplosbaar  is,  werkelijk  gecoaguleerd  kan  men  haar  echter  niet 
noemen,  want  zij  losl  ook  na  hare  afscheiding  in  de  geringste  hoeveelheid  alkali 
of  zuur  op.  Juist  door  die  werking  van  alkaliën  en  zuren  kan  men  aantoonen, 
dat  bij  koking  van  werkelijk  neuLrale  eiwitoplossingen  coagulatie  tot  stand 
komt.  Wanneer  door  verhitting  van  werkelijk  neutrale  eiwitoplossingen  stolling 
der  albumine  is  tot  stand  gebracht,  blijkt  het  dat  veel  grootere  hoeveelheden 
alkali  noodig  zijn  om  de  albumin  •  weder  op  te  lossen,  dan  indien  door  toe- 
voeging van  een  kleine  hoeveelheid  alkali  de  coagulatie  bij  verwarming  verhin- 
derd is  geworden.  Hierb'j  wordt  in  elk  geval  slechts  de  derde  graad  van  op- 
losbaarheid bereikt,  terwijl    in   het  eerste  geval  de  vierde  tot  stand   komt. 


WERKING  VAN  ZUREN  OP  SERUM-  EN  EIERALBUMINE. 

Ik  kan  bij  de  beschrijving  daarvan  kort  zijn.  Zij  is  volkomen  gelijk  aan  die 
van  de  alkaliën.  Daaruit  volgt  echter  niet,  dat  de  door  inwerking  van  zuren 
tot  stand   gebrachte  stof    volkomen  dezelfde  is. 


OVER  SERUM-  EN  EIKRALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  29 

Wat  echter  de  invloed  op  de  oplosbaarheid  der  albumine  betreft  is  de  wer- 
king der  zuren  inderdaad   volkomen  gelijk  aan  die  der  alkaliën. 

De  sterke  zuren  werken  daarbij  krachtiger  dan  de  zwakke.  Dit  blijkt  het 
zuiverst  bij  de  gedialyseerde  eiwitoplossingen,  waar  het  zoutgehalte  (de  aanwe- 
zige phosphorzure  kalk)  zoo  gering  is,  dat  de  werking  der  zuren  daardoor  nauwe- 
lijks belemmerd  wordt. 

De  stolling  van  de  albumine  van  2  C.C.  gedialyseerd  serum  en  van  2  C.C. 
gedialyseerd  kippeneiwit  wordt  bij  10  maligc  verdunning  tegengegaan  door  de 
hieronder  opgegeven  hoeveelheid   van   lOOmaal   verdunde  normaal  zuren. 


Serum. 

Kippeneiwit. 

Salpeterzuur 

2.  C.C. 

1.5  C.C. 

Zou  1  zuur. 

2.     » 

1.5     » 

Zwavelzuur. 

2.5  » 

3.       » 

Phosphorzuur. 

2.5  » 

3.       » 

Oxaalzuur. 

3.    » 

5.       » 

Azijnzuur. 

3.    » 

10.       » 

Dat  er  bij  het  serum  iets  meer  salpeterzuur  en  zoutzuur  wordt  vereischt  dan 
bij  het  kippeneiwit,  is  zonder  twijfel  hiervan  afhankelijk,  dat  bij  het  serum  nog 
eene  geringe  hoeveelheid  alkali  aanwezig  was,  en  er  dus  voor  de  neutraliseering 
daarvan  eene  zekere  hoeveelheid  van  het  zuur  verbruikt  werd;  overigens  eischt 
eieralbumine  iets  meer  zuur  dan  serumalbumine,  dat  wellicht  alleen  van  de 
grootere  hoeveelheid  phosphorzure  kalk  der  eerstgenoemde  verbinding  afhankelijk  is. 

Die  oplossende  loerkiny  der  zuren  wordt  door  neutrale  zouten  tegengegaan 
en  wel  bij  de  zwakke  zuren  het  meest. 

Ik  heb  dien  invloed  voor  het  bloedserum  in  Tabel  I,  fig.  2  graphiseh  voor- 
gesteld, waaruit  blijkt,  hoe  groot  het  verschil  in  dit  opzicht  bij  de  zes  onder- 
zochte zuren  is.  Ook  hier  werden  steeds  de  opgegeven  zuren  met  zooveel  CINa 
vermengd,  dat  het  CINa-gehalte  in  20  C.C.  het  opgegeven  cijfer  bedroeg,  daarna 
werd  water  toegevoegd  totdat  de  vloeistof  18  C.C.  bedroeg  en  eindelijk  hiermede 
2  C.C.   genuïn  bloedserum  vermengd. 

Niet  slechts  wordt  de  albumine  door  de  zuren,  evenals  door  de  alkaliën 
opgelost  gehouden  bij  kookhitte,  zij  wordt  ook  door  de  verschillende  zuren  niet 
gecoaguleerd,  als  de  hoeveelheid  niet  te  groot  is.  Die  hoeveelheid  is  voor  elk 
zuur  verschillend.     Voor  de  sterke  zuren  is  zij  bij  een  laag  zoutgehalte,  b  j  het 


30  OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 

gedialyseerde  serum  b.  v.  zeer  klein,  en  zijn  de  grenzen  binnen  welke  meer  ol 
minder  volledige  oplosbaarlieid  in  neutrale  zoutsolulies  wordt  aangetroffen  zeer 
eng.  Voor  de  zwakke  zuren  is  de  hoeveelheid  bij  het  gedialyseerde  serum 
hooger,  maar  zijn  vooral  de  grenzen  binnen  welke  <lie  oplosbaarhei  I  blijft  be- 
staan veel  wijder,  zoodal  met  <le  normaal  zuren  hier  zelfs  geen  onoplosbaar- 
heid  in  neutrale  zoutsoluties  kan  worden  tol  stand  gebracht.  Om  dooi  azijn- 
zuur de  serumalbumine  in  den  gecoaguleerden  toestand  over  te  brengen,  moest 
ik  18  C.C.  azijnzuur  toevoegen,  dal  omstreeks  9  maal  sterker  was  dan  bet 
normaal    zuur 

Naarmate  de  energie  van  het  zuur  geringer  is.  naar  diezelfde  male  oefent 
de  bijvoeging  van  CiNa  grooteren  invloed  uit.  lïij  toevoeging  van  0  5  pCt. 
CINa  stijgt  bij  het  bloèdserum  de  hoeveelheid  normaal  salpeterzuur,  die  ver- 
eischt  wordt  om  de  eiwitoplossing  bij  koking  helder  te  houden,  slechts  met 
*'ioo  C.C  ,  terwijl  daarvoor  van  het  azijnzuur  1  5  C.C.  normaal  zuur  meer  gevor- 
derd wordt. 

Bij  hel  kippeneiwit  is  het  evenzoo,  gelijk  uit  de  in  Tabel  I,  fig.  3  gegeven  gra- 
phische  voorstelling  blijkt,  maar  daar  deze  albumine  voor  zuren  zooveel  gevoeliger 
is,  kon  de  invloed  der  zouten  hier  slechts  tol  een  gehalte  van  1  pCt.  voor 
salpeterzuur,  zoutzuur  en  oxaalzuur  worden  nagegaan  Hij  zwavelzuur  wordt 
zoo  spoedig  blijvende  opalescentie  waargenomen,  dat  dit  niet  in  de  graphische 
voorstelling  kon   worden   opgenomen 

Ook  bij  het  kippeneiwit  blijft  de  vloeistof  bij  de  opgegeven  hoeveelheid  zuur 
niet  slechts  helder,  maar  ook  ongecoaguleerd.  Dit  kan  hij  het  kippeneiwit 
natuurlijk  niet  door  vermenging  met  CINa-oplossingen  worden  aangetoond,  maar 
gaat  men  ook  hier  de  verhouding  tegenover  zuren  en  alkaliën  na.  dan  vindt 
men,  dat  zeer  kleine  hoeveelheden  zuur  en  alkali  eene  volkomene  oplossing  der 
gepraeci  pi  teerde  albumine  te  weeg  brengen  en  dal  dus  hoogstens  de  derde  graad  van 
oplosbaarheid   wordt   bereikt,  indien  de  hoeveelheid  zuur  niet  te  groot  is  geweest. 

Ken  enkel  voorbeeld  ter  verduidelijking.  2  C.C  genuïn  kippeneiwit  worden 
met  18  C.C.  water  vermengd,  waarin  de  opgegeven  hoeveelheid  zuur  voor- 
komt. Na  koking  wordt  de  albumine  gepraecipileerd  met  de  hiervoor  gevor- 
derde hoeveelheid  kali.  Hel  praecipitaal  wordt  ai'geliltreerd,  —  ter  verwijde- 
ring van  de  bij  stijgende  hoeveelheid  zuur  na  de  neutralisatie  natuurlijk  aanwezige 
stijgende  hoeveelheden  zout,  die  de  werking  der  alkaliën  belemmeren  en  dus 
lel  resultaat  van  de  proef  onzeker  zouden  maken.  Dit  praecipitaal  wordt  in 
10  C.C.    water    verdeeld   en  nu   successievelijk   lj100  normaal    kali    toegevoegd. 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 


31 


Hoeveelheden  zoutzuur. 

Voorkomen  der 

vloeistof  na 

kok  ing. 

De  vloeistof,    waarin  het  praecipitaat  ver- 
deeld is,  na  vermenging  met: 

1.     C.C.  1ih)  normaal   /uur. 

Opalescent. 

1.      C.C   1i ïoo  normaal  kali. 

Helder. 

1.5       n     ii         i,            „ 

Helder. 

1           //         //           "           ii 

n 

2.5        ii     ii           't             ii 

ii 

1-5        //         /,■          //           // 

ii 

5.          V      ii          ii            ii 

ii 

1.5       „         „          "           /, 

ii 

2.           '/    normaal  zuur. 

ii 

2.5        /,         'i          ,/           ii 

ii 

■k          //           "          ,, 

Opalescent. 

'd.         ii          ii         ii           ii           Troebel 

8.           -/           „          ,, 

Troebel 

5.        '/          " 

ii 

De  mei  4  en  8  C.C  normaal  zuur  gekookic  albumine  eischt  veel  nu  er  alkali 
om   opgelost   (e  worden,   dan  de  met  geringe  hoeveelheid  gekookte. 

Ook  bij  de  eieralbumine  neemt  derhalve  bij  stijgende  hoevee'heden  zuur  de 
oplosbaarheid  der  albumine  af.  Zij  kan  alleen  hier  niet  zoo  fijn  worden  afge- 
meten, als  dit  bij  de  serumalbumine  door  de  reactie  tegenover  CllNa-oplos- 
singen  van  verschillend  gehalte  mogelijk  is.  Maar  in  het  wezen  der  zaak  is 
geen   verschil. 

De  grootere  gevoeligheid,  die  de  eieralbumine  bij  een  gelijk  zoutgehalte  tegen- 
over zuren  vertoon!  is  echter,  naar  het  mij  voorkomt,  een  bewijs,  dat  de 
albumine  van  het  bloedserum  en   van  het  kippeneiwit  niet  dezelfde  stof   is    * 

De  verdere  détails  van  de  inwerking  van  de  verschillende  zuren  bij  velschil- 
lend zoutgehalte  vindt  men  in  de  hierachter  voorkomende  tabellen  II,  III,  IV,  V 
en  VI  opgegeven.  Men  kan  daaruit,  voor  de  sterke  zuren  allhans,  zien  bij  welke 
hoeveelheid   een  zoo  hoogen  graad  van  onoplosbaarheid   wordt  tot  stand  gebracht, 


*  Hiermede  is  ook  de  verschillende  S.  D.  van  beide  albuinineverbindingeii  in  overeenstemming. 
Vroeger  hebben  twee  mijner  leerlingen,  de  HU.  v.  Leeuwen  en  Kolft',  de  S.  ü.  van  de  verbinding 
der  eieralbumine  met  phosphorzure  kalk  na  dialyse  met  zinkhoudend  water  op  32.  8°  bepaald. 
Voor  de  serumalbumine  kon  de  bepaliug  op  deze  wijze  niet  nauwkeurig  geschieden,  omdat  de 
vloeistof  na  dialyse  met  zinkhoudend  water  niet  volkomen  helder  is.  Het  bleek  evenwel  ook  hier, 
dat  de  S.  1).  van  alkalivrije  serumalbumine  kleiner  dan  56"  is.  Zie  onderzoekingen  gedaan  in  het 
Physiol.  Laboratorium  der  Leidsche  Hoogeschool,  Deel  III,  1874. 


32  OVER  8EBUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 

dat  de  albumine  in  de  zure  vloeistof  niet  meer  opgelost  blijft.  De  dieper 
ingrijpende  veranderingen,  die  door  grootere  hoeveelheden  van  sterke  zuren, 
b.v.  van  salpeterzuur,  worden  tot  stand  gebracht,  liet  ik  geheel  buiten  beschou- 
wing. Ook  laat  ik  in  het  midden  in  hoeverre  andere  zouten  in  hunne  wer- 
king tegenover  alkaliën  en  zuren  van  Cl  Na-oplossingen,  waarmede  ik  alleen 
gearbeid  heb,    afwijken. 

Uit  het   medegedeelde  vol^t: 

lo.  Zoowel  van  serum-  als  van  eieralbumiiie  kan  men  drie  verbindingen  onder- 
scheiden : 

a.  Met  zouten  van    alkalische   aarden.  * 

b.  Met  alkaliën,  alkalialbiiininaten. 

c.  Met   zuren,  acidalbuminen. 

2o.  De  verbinding  met  zouten  van  alkalische  aarden  is  oplosbaar  in  water.  Bij 
langzame  verwarming  scheidt  zich  uit  hare  oplossing  reeds  op  lagere  tempera- 
tuur een  deel  der  albumine  in  den  ongecoaguleerden  vorm  af.  Hooger  verhit 
stolt  zij  en   wordt  de  albumine   in  den  gecoaguleerden  vorm  afgescheiden. 

3o.  Neutrale  zouten  (CINa  en  dergel.)  oefenen  op  die  afscheiding  en  eoairu- 
lalie  een  belemmerenden  invloed  uit.  Naarmate  de  hoeveelheid  dezer  zouten 
grooter  is,  wordt,  tot  op  zeker  maximum  althans,  een  hoogere  temperatuur  ver- 
eischt  om  de  albumine  uit  de  oplossing  af  (e  scheiden. 

4o.  De  alkalialbiiininaten  verschillen  naar  gelang  van  de  energie  en  den  con- 
centratiegraad van  het  alkali,  den  duur  der  inwerking  en  de  temperatuur  waar- 
aan de  oplossing  wordt  blootgesteld.  In  het  algemeen  daalt  de  oplosbaarheid 
van  de  albumine  der  verbinding    naarmate  de  inwerking  heviger  is. 

Sterke  alkaliën  lossen  de  albumine  op,  maar  voeren  haar  daarbij  terstond  en 
bij  de  gewone   temperatuur  in  den  gecoaguleerden  vorm  over. 

Zwakkere  concentra liegraden  lossen  haar  insgelijks  op,  maar  brengen  de  om- 
zetting in  den  gecoaguleerden  vorm  eerst  na  langduriger  inwerking  ol  bij  ver- 
warming tot    stand. 

Zeer  geringe  hoeveelheden  alkali  voeren  zelfs  bij  koking  de  albumine  der  ver- 
binding niet  in   den    gecoaguleerden   vorm  over. 


*  Tot  nog  toe  is  alleen  de  aanwezigheid  van  phosphorzure  kalk  (en  magnesia)  in  (leze  verbin- 
ding der  albumine  geconstateerd  kunnen  worden  en  om  die  reden  beschrijf  ik  haar  als  zoodanig. 
Ik  wil  evenwel  daardoor  geenszins  de  mogelijkheid  betwisten,  dat  naast  de  phosphorzure  kalk  wel- 
licht nog  andere,  ons  vooralsnog  onbekende  bestanddeelen  aanwezig  zijn,  waardoor  deze  verbin- 
ding dus  tol  de  zoog.  samengestelde  ciwitachtige  lichamen,  zooals  vitelline  en  dergl.  zou  worden 
teruggebracht. 


OVEK  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  33 

5o.  Do  acidalbuminen  verschillen  naar  gelang  van  de  energie  en  don  concen- 
tratiegraad van  het  zuur,  den  duur  der  inwerking  en  de  temperatuur,  waaraan 
de  oplossing  wordt  blootgesteld.  In  het  algemeen  daalt,  de  oplosbaarheid  van 
de    albumine  der  verbinding,  naarmate  de    inwerking  heviger  is. 

Sterke  zuren  voeren  de  albumine  reeds  spoedig  en  bij  de  gewone  temperatuur 
in  den  gecoaguleerden  vorm   over. 

Zwakkere  concentratiegraden  der  sterke  zuren  of  zwakkere,  organische  zuren 
brengen  die  omzetting  eerst   bij  langdurige  inwerking  of  bij  verwarming  tot  stand. 

Zeer  zwakke  zuren  voeren  <Ie  albumine  der  verbinding  zelfs  bij  koking  niet 
in  den  gecoaguleerden  vorm  over. 

60.  Deze  werking  van  alkaliën  en  van  zuren  wordt  door  neutrale  zouten 
(CINa)  belemmerd.  Bij  een  hooger  zoutgehalte  wordt  een  grootere  hoeveelheid 
alkali  of  zuur  vereischt  om  een  zelfde  alkalialbuminaat  of  acidalbumine  te 
verkrijgen. 

Om  die  reden  wordt  uit  de  genuïne,  zout  bevattende  eiwitoplossingen  bij 
koking  een  alkalialbuminaat  gevormd,  waaruit  de  albumine  door  zuren  in  op- 
losbaren vorm  wordt  afgescheiden,  bij  een  alkaligehalle  dat  veel  grooler  is,  dan 
gevorderd  wordt  om  in  zoutarme  oplossingen,  zooals  zij  door  dialyse  verkregen 
worden,  de  albumine  in  den  onoplosbaren  vorm   over  te  voeren. 

Om    diezelfde    reden    wordt  bij   de  genuïne  eiwitoplossingen   evenzoo  een  be 
trekkelijk  hoog  zuurgehalte  vereischt  om  bij   koking  een  acidalbumine  te  berei- 
den,   waaruit    de    albumine    in  oplosbaren  vorm  wordt  afgescheiden,  terwijl  dit 
effect    bij   gedialyseerde  zoutarme  oplossingen  reeds  door  eene  zeer  geringe  hoe- 
veelheid zuur  verkregen   wordt. 

Een  lager  alkali-,  resp.  zuurgehalle  doet  de  genuïne  eiwitoplossingen  coagu- 
leeren,  omdat  het  aanwezige  zout  de  oplossende  werking  van  zuren  en  alkaliën 
belemmert,  —  een  hooger  alkali-,  resp.  zuurgehalte  houdt  de  albumine  wel 
opgelost,  maar  voert  haar  meer  en  meer  in  den  onoplosbaren,  gecoaguleerden 
vorm   over,    evenals    dit     bij  gedialyseerde,    zoutarme  eiwiloplossingen    geschiedt. 

7o.  De  serum-  en  eieralbumine  zelve  is  in  vrijen  toestand,  hoewel  ongecoagu- 
leerd,  in   water   onoplosbaar.  ¥ 

80.    De  serum-  en  eieralbumine  is  niet  dezelfde  stof. 

Ik  heb   daaraan   nog  slechts  een   paar  opmerkingen  toe  te  voegen: 

1°.   Door    behandeling    van    10   maal  verdund    koeserum  met  koolzuur  wordt 


*  Ik  heb  deze  stellingen  in  de  vergadering  van  27  Nov.  1875  reeds  medegedeeld. 

5 

XvTCDRK.    VERH.    DER    KOKINKL.    AKADEMIE    DEEL   XVII. 


34  OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 

±  0.8  |)Ct.  paraglobuline  verkregen.  Door  dialyse  wordt  veel  meer,  de  dubbele 
hoeveelheid  en  meer  —  in  één  geval  zelfs  1.85  pCt.  —  aan  alkali  gebonden 
albumine  door  mij  in  het  bloedserum  gevonden.  Wat  is  daarvan  de  oorzaak? 
Als  de  paraglobuline  door  het  aanwezige  alkali  wordt  opgelost  gehouden,  waarom 
wordt  zij  dan  bij  neutralisatie  na  lÜmalige  verdunning  dooreen  zuur  niet  geheel 
gepraeeipiteerd?     De  verklaring   is  geloof  ik  thans  te   geven. 

Zooals  ik  reeds  in  mijn  eerste  opstel  over  de  eiwitachtige  stollen  *  mede- 
deelde, is  de  oplosbaarbeid  der  alkalialbuminalen  (paraglobuline,  myosine  en 
fibrine)  in  zoutoplossingen  niet  zoo  scherp  begrensd  als  men,  vooral  op  gezag 
van  Kühne  en  Schmidt,  algemeen  heeft  aangenomen.  Nadat  de  fibrine  —  een 
uit  welke  bron  dan  ook  afkomstig  en  door  welke  oorzaak  dan  ook  minder  op- 
losbaar alkalialbuminaat  —  uit  het  plasma  is  afgescheiden  -f  en  door  hare 
samentrekking  de  bloedligchaampjes  uit  de  aldus  ontstane  bloedwei  verwijderd 
heeft,  is  in  die  bloedwei  eene  aanzienlijke  hoeveelheid  alkalialbuminaat  van 
grootere  oplosbaarheid  overgebleven,  de  zoogenaamde  paraglobuline,  die  bij  10- 
malige  verdunning  door  zuren  voor  een  gedeelte,  maar  nog  beter  door  sa- 
turalie  der  vloeistof  met  CINa  wordt  uitgescheiden.  Op  de  eerste  wijze,  door 
een  zuur  verkrijgt  men  uit  koeserum  ±  0.8  pCt.,  op  de  tweede  wijze  1.8  pCt., 
zooals  ik  in  1868  reeds  aantoonde.  §  Is  de  paraglobuline  door  koolzuur  bij 
lOmalige  verdunning  neergeslagen,  dan  kan  men  door  verdere  verdunning  der 
vloeistof  en  vernieuwde  doorvoering  van  koolzuur  of  door  toevoeging  van  een  ster- 
ker zuur  nog  een  gedeelte  praecipileeren,  Kühne's  alkalialbuminaat,  maar  alles 
kan  men  niet  verwijderen,  omdat  er  alkalialbuminaat  \an  grootere  oplosbaarheid 
dan  de  zoogenaamde  paraglobuline  voorkomt,  die  ook  in  meer  verdunde  zoul- 
soluties  dan  van  0.1    pCt.  oplosbaar  is. 

Bij  de  gedialyseerde  eiwitoplossingen,  waaruit  de  oplosbare  neutrale  zouten 
geheel  verwijderd  zijn,  wordt  om  die  reden  door  zuren  veel  meer  albumine  uit 
de  alkalialbuminalen,  die  aanwezig  zijn,  gepraeeipiteerd  en  men  kan  zich  hier 
gemakkelijk  overtuigen,  dat  er  alkali  door  de  albumine  gebonden  wordt,  want 
niettegenstaande    de    vloeistof  zuur  reageert,     wordt  door    toevoeging    van    zuren 


*  Pflüger's  Archiv,  Bd.  II,  S.  9,  1869. 

f  Ik  bedoel  natuurlijk  niet  het  levende  plasma,  want  daarin  is  zij,  naar  ik  vooronderstel,  even- 
als de  paraglobuline,  niet  of  althans  in  veel  geringere  hoeveelheid  aanwezig,  maar  in  het  plasma, 
zooals  wij  dit  tot  nog  toe  kennen. 

§  A.  a.  p.,  S.  26. 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  55 

nog  een  praecipitaat  van  albumine  voorgebracht.  *  Als  er  maar  weinig  meer  van  die 
aan  natron  gebonden  albumine  over  is,  onlstaat  in  de  eerste  oogenblikken  nadat 
het  zuur  is  toegevoegd  geen  praecipitaat,  maar  verschijnt  dit  eerst  na  langere 
inwerking.  Maar  ook  zelfs  bij  deze  vloeistoffen  wordt  door  toevoeging  van 
zuren  niet  alle  aan  natron  gebonden  albumine  verwijderd.  Er  blijft  ten  slotte 
nog  altijd  eene,  wel  is  waar  kleine,  hoeveelheid  dezer  albumine  over,  die  in  de 
uiterst  geringe  sporen  natron  opgelost  blijft  en  uit  die  oplossing  door  zuren 
niet  wordt  neergeslagen.  De  reden  daarvan  schijnt  niet  daarin  gelegen  te  zijn, 
dat  de  natron,  die  met  de  zich  als  een  zuur  verhoudende  albumine  verbonden 
is,  door  hel  toegevoegde  zuur  niet  aan  de  albumine  onttrokken  wordt,  maar 
hierin,  dat  deze  albumine  niet  slechts  door  uiterst  geringe  sporen  natron  wordt, 
opgelost  gehouden,  maar  ook  in  de  minimale  hoeveelheden  zout  oplosbaar  is, 
die  door  de  toevoeging  van  het  zuur  daaruit  worden  gevormd.  Als  men  na- 
melijk de  met  zuur  behandelde  vloeistof  weer  dialvscert,  wordt  er  weder  albu- 
mine afgezet.  Daarom  representeert  de  bij  dialyse  gevonden  1.85  pCt.  waar- 
schijnlijk nog  niet  de  geheele  hoeveelheid  aan  natron  gebonden  albumine,  die 
in  koeserum  voorkomt. 

2°.  Die  geheele  hoeveelheid  wordt  door  dialyse  met  zink  houdend  water 
neergeslagen  en  daarin  is  de  oorzaak  gelegen  van  de  specifieke  werking,  die  ik 
van  het  zink  houdende  water  waarnam.  Als  men  het  zoo  krachtig  mogelijk  met 
gedestilleerd  water  gedialyseerde  bloedscrum  met  zinkhoudend  water  behandelt, 
is  het  praecipitaat  wel  veel  geringer  dan  met  het  ongedialyscerde  serum,  maar 
men  verkrijgt  toch  nog  een  praecipitaat,  omdat  niet  al  de  aan  alkali  gebonden 
albumine  verwijderd   is. 

3°.  Aan  de  meer  of  minder  volledige  verwijdering  van  de  aan  alkali  gebonden 
albumine  moet  het  verschil  in  reactie  worden  toegeschreven,  dat  Schmidt  in 
de  verhouding  van  metaalzouten  tegenover  gedialyseerde  en  niet  gedialyseerde 
eiwitoplossingen  waarnam.  De  verbinding  met  alkaliën  wordt  veel  gemakke- 
lijker ontleed,  dan  die  met  phosphorzure  kalk.  In  het  eerste  geval  hebben  wij 
als  het  ware  met  vrije  albumine  te  doen,  en  daarom  wordt  die  albumine  door 
metaalzouten  gemakkelijker  gepraecipiteerd.  Als  de  verbinding  der  albumine  met 


*  Schmitlt's  opgave,  dat  serum,  hetwelk  op  de  gewone  wijze  van  ±08  pCt.  paraglobuline 
is  bevrijd,  geen  albumine  bij  voortgezette  dialyse  meer  zou  afzetten,  is  onjuist.  Zelfs  na  satu- 
ratie  met  Cl  Na  treedt  bij  krachtige  dialyse  nog  een  praecipitaat  op,  omdat  ook  hierdoor  niet 
alle  aan  alkali  gebonden  albumine  uit  het  serum  verwijderd   wordt. 


3(5 


OVEIi  SEEUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 


phosphorzure  kalk  door  alkaliën  ontleed  is  geworden,  da»  wordt  de  verhouding 
weer  gelijk. 

4o.  Door  de  verhouding  van  de  verschillende  zuren  tegenover  albumine,  zooals 

wij  die  thans  kennen,  wordt  het  duidelijk,  waarom  de  methode  met  azijnzuur 
en  Cl  Na,  die  ik  als  de  beste  reactie  aangaf  om  kleine  hoeveelheden  eiwit  aan 
te  toonen  in  dierlijke  vloeistoffen,  de  voorkeur  verdient.  Van  al  de  onder- 
zochte zuren  wordt  de  werking  van  het  azijnzuur  door  Cl  Na  het  meest  tegen- 
gegaan en  dus  bij  verwarming  de  aanwezigheid  van  albumine  op  deze  wijze 
het  zekerst  geconstateerd. 

Door  neutralisatie  alleen  is  hel  onmogelijk  alle  albumine  te  verwijderen.  Ik 
kookte  2  C.C.  bloedserum  bij  tienmalige  verdunning  met  1  C.C.  '/ino  kali,  prae- 
ci  pi  teerde  daarna  met  verschillende  hoeveelheden  zuur  en  filtreerde  het  praecipi- 
taat  na   bekoel i na;  al'.     Ziehier  de  resultaten  : 


Fikraat. 


Gepraecipiteerd  met  Voorkomen  der  vloeistof 

1/100  normaal  zoutzuur.  na  toevoeging  van  het  zuur. 

1 .  7,5  C.C.  Onvolkomen  gepraecipiteerd  Troebel 

2.  8  »  Schijnbaar  volkomen                 »  Helder 

3.  8,5  »                      »                  »                      »  » 

4.  9  »                      »                  »                      »  » 

5.  9,5  »                      »                  «                      »  » 

6  10  »  »  »  »  Troebel 

7.  10,5       »  Onvolkomen  »  — 

8.  11.         »  Helder  — 

Het  Bitraat  van  i\°.  2,  3,  4  en  5  werd  nu  verwarmd.  In  ÏS°.  4  en  5  onlslond 
een  vlokkig  praecipitaat;  N°.  2  en  3  bleven  helder,  maar  door  toevoeging  van 
zuur  werd  hierin  een  overvloedig  praecipitaat  voortgebracht.  Na  al  het  mede- 
gedeelde  kan   ons  dit  resultaat  niet   meer    verwonderen. 

Hce  gevaarlijk  het  gebruik  van  salpeterzuur  voor  het  opsporen  van  eiwit  is, 
wordt  door  de  label,  waarin  de  invloed  van  dit  zuur  op  de  oplosbaarheid  der 
albumine  wordt  opgegeven,  voldoende  toegelicht. 


OVER  SERUM-  EN  EIRERALBUMINE  EN  H\RE  VERBINDINGEN.  37 


BESLUIT. 


Zoo  er  iels  belangrijks  in  het  voorgaande  wordt  aangetroffen,  heb  ik  dit  te 
danken  aan  de  strenge  toepassing  der  quantitatieve  methode:  het  systematisch 
onderzoek  omtrent  den  invloed,  dien  Cl  Na,  alkaliën  en  zuren  op  de  albumine 
en  hare  verbindingen  uitoefenen.  Reeds  sedert  1868  heb  ik  in  die  richting  ge- 
arbeid, en  meer  en  meer  werden  op  deze  wijze  mijne  aanvankelijke  resullaten 
bevestigd  en  uitgebreid.  Vooral  de  werking  der  alkaliën  op  de  albumine,  die 
ik  thans  leerde  kennen,  alsmede  den  belemmerenden  invloed,  dien  neutrale  zou- 
ten op  deze  werking  bleken  uit  te  oefenen,  reken  ik  uit  een  physiologisch  oog- 
punt van   belang. 

Aan  de  eiwitachtige  stof,  die  uit  de  bloedwei  na  verdunning  door  koolzuur 
wordt  afgescheiden,  nam  men  aanvankelijk  eenige  eigenschappen  waar  —  op- 
losbaarheid in  verdunde  zoutsolulies  en  in  water  onder  den  invloed  van  zuur- 
stof — ,  die  de  uit  het  door  Lieberkühn  kunstmatig  bereide  alkalialbuminaat 
onder  gelijke  omstandigheden  afgescheiden  albumine  niet  bezit.  Om  die  reden 
onderscheidde  men  de  zoog.  paraglobuline  en  het  alkalialbuminaat.  Deze  opvat- 
ting vond  kraebtigen  steun  in  Schmidl's  ontdekking,  dat  de  paraglobuline  in 
fibrinogeene  vloeistoffen  stolling  te  weeg  brengt.  Indien  zijne  hypothese,  dat  die 
stolling  door  vereeniging  van  paraglobuline  en  fibrinogeene  slof  tot  stand  komt, 
dat  uit  de  verbinding  van  beide  derhalve  fibrine  ontstaat,  bewezen  heeten 
mocht,  dan  ware  de  juistheid  dezer  opvatting,  naar  het  mij  voorkomt,  onbe- 
twistbaar. Schmidt,  die  blijkens  zijne  laatste  mededeeling  *,  deze  hypothese 
omtrent  den  oorsprong  der  fibrine  nog  altijd  verdedigt,  beschouwt  om  die  reden 
dan  ook  nog  steeds  de  paraglobuline  als  eene  eiwitachtige  stof,  die  wel  in  het 
algemeen  het  karakter  van  een  alkalialbuminaat  heeft,  maar  die  toch  nog  iets 
anders  als  alkalialbuminaat   is. 

Voor    mij    daarentegen    is  de  paraglobuline  eenvoudig    alkalialbuminaat,  niets 


Pflüger's  Archiv,   Bd.  XI,   1875. 


38  OVER  SEEUM-  EN  EIERALBÜM1NE  EN  HAEE  VERBINDINGEN. 

meer,  niets  minder.  Ik  merkte  op,  dat  de  waargenomen  verschillen  in  schei- 
kundige eigenschappen  wel  van  nevenomslandighcden  konden  afhankelijk  zijn 
en  toonde  successievelijk  aan,  dat  dit  werkelijk   het  geval  is. 

Ik  bewees  allereerst,  dat  de  oplosbaarheid  van  de  paraglobuline  en  andere 
overeenkomstige  eiwitachtige  lichamen,  zooals  fibrine  en  myosine,  niet  zoo  scherp 
begrensd  is,  als  men  algemeen  aannam  *.  Voorts  toonde  ik  aan,  dat  de  oplos- 
baarheid in  water  onder  den  invloed  van  zuurstof  niet  aan  de  paraglobuline 
zelve  toekomt,  maar  van  bijgemengde  koolzure  (en  phosphorzure)  nalron  afhan- 
kelijk is,  wier  oplossende  werking  door  alle  gassen,  welke  koolzuur  uitdrijven, 
door  waterslof  dus  even  goed  als  door  zuurstof,  verhoogd  wordt.  Om  die  re- 
den wordt  van  die  oplosbaarheid  in  zuurstof  dan  ook  niets  waargenomen,  als 
men  de  paraglobuline  door  een  ander  zuur  uit  het  bloedserum  neerslaat  of  op 
andere  wijze  de  paraglobuline  van  bijgemengd  alkali  bevrijdt.  Ik  \ond  later, 
dal  de  alkalialbuminaten  verschillen  naar  gelang  van  den  concentraliegraad 
van  het  alkali,  dat  tot  hunne  vorming  gebezigd  werd  en  bereidde  ten  slotte 
kunstmatig  alkalialbuminaat,  waarvan  de  albumine  na  hare  afscheiding  met  pa- 
raglobuline volkomen  overeenstemt  -f-. 

Het  eenige  verschil,  dal  bleef  bestaan,  was,  dat  dit  kunstmatig  alkalialbumi- 
naat in  fibrinogeene  vloeistoffen  geen  stolling  te  weeg  brengt,  zooals  de  para- 
globuline uit  het  bloedserum.  Maar  Schmidt  zelf  toonde  aan,  dal  de  para- 
globuline dit  ook  niet  doet.  Behalve  paraglobuline  en  fibrinogeene  stof  is  ei* 
nog  een  derde  bestanddeel  —  het  zoog.  fibrineferment  —  daartoe  noodig  en 
volgens  Schmidt's  laatste  mededeeling  wordt  er  ook  nog  Cl  Na,  dus  een  vierde 
bestanddeel  voor  vereischt  §.  Daar  men  uit  de  dierlijke  vloeistoffen  nu  geen  de- 
zer   stoffen,  CINa  uitgezonderd,  zuiver  afscheiden   kan,    is  het   zeer  kwestieus  of 


*  Men  kan  zich  gemakkelijk  overtuigen,  dat  de  zoog.  paraglobuline  zelve  een  mengsel  van 
verschillende  „albuminen"  van  ongelijke  oplosbaarheid  is.  Als  men  bloedserum  neutraliseert  en 
daarna  verdunt  met  één  vol.  water,  dan  wordt  reeds  een  deel  dezer  albumine  neergeslagen.  Fil- 
treert men  dit  neerslag  af  en  voegt  men  bij  het  heldere  Altraat  weder  één  vol.  water,  dan  verschijnt 
op  nieuw  een  praecipitaat,  enz. 

f  Zie  Onderzoekingen  gedaan  in  het  Physiologisch  Laboratorium  der  Leidsche  Hoogescliool, 
Deel  I  — III,   1869—1874. 

§  13e  gunstige  invloed,  dien  Schmidt  van  CINa  op  de  stolling  der  fibrinogeene  stof  waarnam, 
vindt  in  mijne  bijdrage  zijne  verklaring.  Of  zou  die  invloed  niet  hiervan  afhankelijk  zijn,  dat 
door  het  zout  de  oplossende  werking  van   het  alkali  belemmerd  wordt/ 


OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN.  39 

het  getal  factoren,  dat  in  het  spel  is  bij  de  fibrinestolling,  niet  veel  grooter 
dan   vier  is. 

Wanneer  de  stelling,  dat  de  fibrine  door  verbinding  van  paraglobuline  en 
fibrogeene  stof  tot  stand  komt  —  de  oorspronkelijke  hypothese  van  Schmidt 
derhalve  —  mocht  kunnen  bewezen  heeten,  zou  ik  met  hem  van  meening  zijn, 
dat  paraglobuline  en  alkalialbuminaal  niet  dezelfde  stof  kunnen  zijn.  Maar  dit 
is  geenszins  het  geval.  Meer  en  meer  zelfs  is  dit  onwaarschijnlijk  geworden. 
Schmidt  tracht  die  hypothese  nog  te  verdedigen  door  aan  te  toonen,  dat  bij 
vermenging  van  zeer  belangrijke  hoeveelheden  paraglobuline  met  fibrinogeene 
vloeistoffen  het  fibrinegehalte  daarvan  niet  onbelangrijk  stijgt.  Maar  in  de 
eerste  plaats  staat  de  vermeerdering  der  fibrine  in  geen  verhouding  tot  de  hoe- 
veelheid paraglobuline,  die  wordt  toegevoegd,  en  in  de  tweede  plaats  kan  im- 
mers die  vermeerdering  der  fibrine  onder  deze  omstandigheden  evengoed  op 
andere  wijze  worden  verklaard.  Sedert  wij  weten,  dat  de  invloed,  dien  alka- 
liën op  de  oplosbaarheid  der  albumine  uitoefenen,  door  zouten  wordt  tegen- 
gegaan, is  het,  dunkt  mij,  duidelijk  genoeg,  dal  men  op  deze  wijze  de  zaak 
moeielijk  ter  beslissing  brengen  kan.  llammarsten  immers  heeft  door  vermen- 
ging van  fibrinogeene  vloeistoffen  met  Cl  Ca-oplossingen  geen  minder  belangrijke 
vermeerdering  van  het  fibrinegehalte  tot  stand  gebracht. 

Op  grond  van  al  het  aangevoerde  beschouw  ik  de  par.aglobuline  niet  als  eene 
eiwitachlige  stof  van  eigendommelijken  aard,  zooals  Schmidt,  maar  eenvoudig  als 
een  alkalialbuminaat  van  betrekkelijk  groote  oplosbaarheid,  —  zooals  dit  door 
inwerking  van  zwakke  alkaliën  wordt  tot  stand  gebracht.  Op  diezelfde  gronden 
beschouw  ik  ook  de  fibrine  niet  als  eene  eiwitachtige  stof  van  eigendommelijken 
aard,  uit  de  vereeniging  van  paraglobuline  en  fibrinogeene  stof  ontstaan,  maar  een- 
voudig als  een  met  de  paraglobuline  overeenkomende  albuminemodificatie,  maar 
van  geringere  oplosbaarheid,  —  zooals  zij  door  inwerking  van  sterkere  alkaliën  wordt 
voortgebracht. 

Ik  heb  voorts  het  bewijs  trachten  te  leveren,  dat  de  fibrine  uit  de  bloed- 
lichaampjes haar  oorsprong  ontleent.  Bij  mijne  eerste  in  vereeniging  met  Dr  van 
der  Horst  verlichte  onderzoekingen  op  dit  gebied  vingen  wij  het  bloed  direct 
uit  de  carotis  in  zoutoplossingen  op.  Wij  zagen,  evenals  Denis,  bij  het  saturee- 
ren  dezer  zoutsolulie  vezelen  opstijgen,  die  eene  schuimige,  kleverige  laag  aan  de 
oppervlakte  vormden,  maar  merkten  bovendien  op,  dat  in  de  zoutsolutie,  hoe  zui- 
ver zij  ook  afgescheiden  mogen  zijn,  nog  vele  celachtige  elementen  gesuspendeerd 
waren.     Deze  konden  noodwendig  slechts  voor  een  gedeelte  rooJe  bloedlichaampjes 


40  OVER  SERUM  EN  EIERALBUMINE  EN  HARK  VERBINDINGEN. 

zijn,  daar  de  vloeistof  kleurloos  is,  maar  zij  geleken  meerendeels  ook  niet  op 
witte  bloedlichaampjes.  Groot  en  deels  waren  het  kleine  verschrom- 
pelde   lichaampjes,    waarin    geen    kern    was    te    zien. 

In  het  algemeen  kan  men  door  bloed  in  zoutoplossingen  te  laten  bezinken, 
zeer  goed  de  elementen  nagaan,  die  behalve  de  roode  en  witte  bloed- 
lichaampjes   in    het    bloed    voorkomen. 

Deze  celachtige  elementen  zijn  het,  die  de  bovendrijvende 
laag    uitmaken*. 

Wij  kwamen  hierdoor  op  het  denkbeeld,  dat  de  fibrine  door  de  in  het 
bloed  voorkomende  celelementen  zou  kunnen  worden  geleverd  en  dat  de  slol- 
ling  van  het  bloed  met  die  van  het  protoplasma  in  het  algemeen  zou  kunnen 
worden  in  verband  gebracht.  De  mogelijkheid  om  uit  de  afgescheiden  bloed- 
lichaampjes eene  met  fibrine  overeenstemmende  stof  te  verkrijgen  was  met  die 
voorstelling  in  overeenstemming.  Het  kwam  er  maar  op  aan  de  bloedlichaampjes 
in  ongestolden  toestand  van  het  plasma  te  scheiden.  Op  allerlei  wijze  werd  dit 
door  mij  beproefd,  maar  langen  tijd  met  negatieven  uilslag.  Eindelijk  gelukte 
het  mij  door  paardenbloed  onder  zeer  gunstige  omstandigheden  met  een  lOvou- 
dig  vol.  eener  Cl  Na-oplossing  van  1  pCt.  te  vermengen.  Ik  verkreeg  uit  de 
aldus  afgescheiden  bloedlichaampjes  tienmaal  meer  fibrine,  dan  uit  de  zoutsolu- 
tie,  waarin  zij  bezonken  waren.  Ik  deelde  die  proef  in  al  hare  détails,  die 
voor  de  beoordeeling  der  kwestie  niet  zonder  beteekenis  zijn,  uitvoerig  mede 
in  1870  +.  Ik  kon  natuurlijk  de  gekleurde  bloedlichaampjes  niet  van  de  on- 
gekleurde en  van  andere  in  het  bloed  voorkomende  celvormen  afscheiden.  De 
mogelijkheid,  dat  de  eene  soort  van  bloedlichaampjes  niet,  de  andere  wel  aan  de 
librinevorming  deelneemt,  kon  ik  dus  noch  verdedigen,  noch  bestrijden  en  ik 
bepaalde  mij  dus  tot  het  besluit,  t.  a.  p .,  blz.  130  vermeld:  dat  de  bloed- 
lichaampjes   de   hoofdbron    van  de  vezelstof  van    het    bloed  zijn. 

Na  vijf  jaren  heeft  Schmidt  nu  ook  soortgelijke  proeven  gedaan.  Hij  heeft 
behalve  de  gekleurde  en  ongekleurde  bloedlichaampjes  andere  celelementen, 
zijne  »Körncrkugeln",  gevonden  en  evenals  v.  d.  Horst  waargenomen,  dat  de  stol- 
ling der  zoutsolutie,  waarin  de  bloedlichaampjes  bezonken  zijn,  belangrijk  af- 
neemt, als  zij   gefiltreerd   wordt.      Hij  meent  verder  te  hebben  geconstateer.l,  dat 


*  Onderzoekingen,  Deel  I,   1869. 
f  t.  /..  p.,  Deel  II,  1870. 


OVEK  SEKUM-  EN  EIEUALBUMINE  EN  HARE  VEEBINDINGEN.  41 

de  hoeveelheid  ongekleurde  bloedlichaampjes  na  de  ontlasting  van  het  bloed  uit 
de   vaten   belangrijk  afneemt. 

Hij  heeft  ten  slotte  niet  het  bloed  zelf,  zooals  ik,  maar  het  zoo  spoedig 
mogelijk  van  de  bloedlichaampjes  gescheiden  paardenplasma  in  CINa  van  1  pCt. 
laten  bezinken  en  uit  de  onderste  lagen  van  de  zoutsolutie  veel  meer  fibrine 
verkregen  dan  uit  de  bovenste  lagen  daarvan.  Daaruit  wordt  nu  afgeleid,  dat 
mijne  proef  niet  bewijzend  is.  De  witte  bloedlichaampjes  en  Körnerkugeln,  die 
langzamer  bezinken  dan  de  roode,  zijn,  volgens  S.,  de  oorzaak  van  het  waar- 
genomen verschijnsel.  Zij  leveren  de  paraglobuline  en  het  fibrineferment  en 
daarin  is  de  reden  gelegen,  dat  er  uit  de  fibrinogeene  stof  van  het  plasma  in  de 
onderste  lagen  meer  fibrine  wordt  gevormd. 

Maar  dit  is  een  gebrekkige  proef.  Dat  men  uit  de  onderste  lagen  der  zout- 
solutie meer  fibrine  verkrijgt  dan  uit  de  bovenste  heb  ik  meermalen  gecon- 
stateerd. Dikwerf  neemt  men  zelfs  stolling  in  de  onderste  lagen  waar.  Maar 
dit  verschijnsel  is  immers  met  mijne  voorstelling  evengoed  in  overeenstemming 
als  met  die  van  S.  Ik  heb  toch  nooit  gezegd  of  bedoeld,  dat  de  witte  bloed- 
lichaampjes geen    deel  aan  de  fibrinevorming  zouden  hebben? 

Mijne  proef  bewijst  veel  meer.  Toen  mij  de  onmogelijkheid  gebleken  was 
om  bij  het  paardenbloed  het  plasma  snel  genoeg  van  de  bloedlichaampjes 
te  scheiden,  heb  ik  het  bloed  zelf  in  verdunde  zoutsoluties  laten  bezinken. 
Eenmaal  is  het  mij  bij  uitstek  gelukt  op  deze  wijze  de  bloedlichaampjes 
in  ongestolden  toestand  af  te  scheiden.  Ik  liet  112  gr.  van  het  buitengewoon 
langzaam  stollende  bloed  bij  strenge  winterkoude  in  1  liter  Cl  Na-oplossing 
van  1  pCt.  bezinken.  De  heldere  zoutsolutie  werd  daarop  tot  op  61  gr. 
verwijderd.  Toen  nu  de  bloedlichaampjes  (gekleurde,  ongekleurde  en  andere), 
die  in  die  61  gr.  bevat  waren,  met  serum  behandeld  werden,  stolde  dit 
mengsel  als  het  bloed  zelf  en  verkreeg  ik  daaruit  tienmaal  meer  fibrine, 
dan  uit  de  1064   gr.  vloeistof,  waarin   de  bloedlichaampjes  bezonken  waren. 

Stel  nu,  dat  de  gekleurde  bloedlichaampjes  volstrekt  niet,  maar  uitsluitend 
de  ongekleurde  en  andere  cellen  de  oorzaak  van  het  verschijnsel  zijn,  dan  volgt 
toch  uit  mijne  proef  met  zekerheid,  d a  t  de  celelementen  van  het  bloed 
de  hoofdbron  der  fibrine  zijn  en  dat  de  door  Schmidt  gegeven  voor- 
stelling niet  juist  zijn  kan.  Immers  wordt  er  om  fibrine  te  vormen,  volgens 
Schmidt,  niet  slechts  paraglobuline  en  ferment  gevorderd,  maar  ook  fibrinogeene 
stof.  Die  fibrinogeene  stof  is  volgens  S.  bij  zoogdieren  in  het  plasma  aanwezig. 
Waar  is  nu   in    mijn    proef  de  gevorderde  fibrinogeene  stof  van  daan  gekomen? 

6 

NATUUKK.    VEIU1.    DER    KONINKL.    AKADEMIE    DEEL    XVII. 


42  OVER  SERUM-  EN  EIERALBUMINE  EN  HARE  VERBINDINGEN. 

In  de  61  gr.,  waaruit  de  fibrine  in  mijne  proef  gevormd  werd,  was  het  plasma 
tienmaal  verdund.  Meer  dan  6.1  gr.  plasma  kan  er  dus  niet  geweest  zijn. 
Daarin  kan  toch  de  vereischte  hoeveelheid  fibrinogeene  stof  niet  bevat  zijn  ge- 
weest. —  Mijne  proef  bewijst  dus,  naar  ik  meen,  inderdaad  de  hoofdzaak,  waarom 
het  te  doen  was,  namelijk,  dat  de  fibrine  uit  de  celelementeu  van  het  bloed 
afkomstig  is  en  dat  de  stolling  van  het  bloed  met  die  van  het  protoplasma  in 
het  algemeen  op   ééne  lijn  moet  worden  gesteld. 


TMU. 


Fiy.f  OiiAn\tiui/ toji  arejn^sn  Shi'uuuMlhunaae  donor  hstJi 
hij  mersijrilleiid  Zoutgehalte 

'/.•>llttn,'i,  t/.',-       in     ^i 

o 


ftff.J)  Oplossing  r.ui    Sfiuiuajbiiiiiiiit'  door  Zuren 
hij  verschillend  Zoutgehalte. 


ZoTifffehrttte    in 


Tabel  II. 


VERHOUDING  VAN  GENUIN  BLOEDSERUM  TEGENOVER  ZUREN. 


Het  bloedserum  is  van  de   koe  en   werd  onverdund   gebruikt. 

Bij  het  zuur  werd  eerst  zooveel  water  gevoegd,  dat  de  hoeveelheid  18  C.C 
bedroeg ;  daarna  werden  2  C.C.  van  het  serum  toegevoegd.  De  opgegeven  hoe- 
veelheid zuur  werkte  dus  altijd  bij  gelijke  verdunning  der  eiwitsolutie,  namelijk 
bij   lOmalige  verdunning,  in. 


leid  zuur. 

Salpeterzuur. 

Zoutzuur. 

Zwavelzuur. 

Phosphorzuur. 

Oxaalzuur. 

Azijnzuur. 

Hoeveel] 

Gew.  1      Ge- 

Gew. 

Ge- 

Gew. 

Ge- 

üew. 

Ge- 

Gew. 

Ge- 

Gew. 

Ge- 

temp,     kookt. 

temp. 

kookt. 

temp. 

kookt. 

temp. 

kookt. 

temp. 

kookt. 

temp. 

kookt. 

0 

helder 

helder 

helder 

helder 

helder 

helder 

helder 

helder 

helder 

helder 

helder 

helder 

1C.C.  l/ioc 

nonn.zuur 

toe- 

toe- 

toe- 

toe- 

toe- 

toe- 

toe- 

toe- 

toe-  !    toe- 

toe- 

toe- 

2 »       ii 

if 

ii 

neinen- 

nemen- 

nemen- 

nemen- 

nemen- 

nemen- 

nemen- 

nemen- 

nemen- nemen- 

nemen- 

nemen- 

3 ii       ii 

n 

ii 

de 

de 

de 

de 

de 

de 

de 

de 

de 

de 

de 

de 

4    R          II 

ii 

ii 

5  //       " 

u 

ii 

opales- 

opales- 

opales- 

6  *       ti 

II 

a 

troe- 

centie 

troe- 

centie 

troe 

centie 

opales- 

opales- 

opales- 

7  »      ii 

tl 

ii 

be- 

gestold 

be- 

gestold 

be- 

n 

centie 

troe- 

centie 

troe- 

centic. 

8    n         ii 

II 

H 

ling. 

ff 

ling 

ir 

ling. 

gestold 

ii 

beling 

gedold 

beling 

gestold 

10  //       u 

II 

II 

afnem. 

II 

afnem. 

1. 

afne- 

ii 

troe- 

gestold 

a 

ii 

" 

a 

12  „       // 

II 

II 

troebel. 

opalesc. 

troebel. 

helder 

mende 

ir 

beling 

ii 

afne- 

ii 

afne- 

a 

14  //       , 

II 

II 

helder 

helder 

helder 

ir 

ii 

opalesc. 

ii 

II 

mende. 

ii 

mende 

0 

15  o       i/ 

II 

II 

9 

ff 

ii 

H 

troebel. 

helder 

afnem. 

opalesc. 

troe- 

ii 

ii 

it 

18  //       // 

II 

ii 

§ 

II 

ii 

ii 

helder 

ff 

troe- 

0 

beling 

ii 

ii 

n 

2C.C.  i/io 

norm.  zuur 

ff 

II 

f 

ii 

ii 

ir 

beling 

ii 

helder 

opalesc. 

troe- 

a 

2.5,      // 

// 

II 

• 

II 

ff 

i, 

ii 

in 

helder 

helder 

ii 

helder 

beling 

a 

3    1'           H 

a 

i' 

ff 

II 

/r 

H 

ii 

0 

ii 

a 

n 

helder 

opalesc, 

4     *             K 

ir 

ii 

ir 

II 

ii 

0 

ir 

ff 

ii 

a 

n 

n 

u 

a 

5  „       " 

ir 

V 

ii 

ff 

ir 

u 

ii 

n 

II 

ii 

ii 

ii 

o 

helder 

1  C.C.  norm. 

zuur. 

ff 

ff 

ff 

II 

ii 

" 

II 

a 

a 

ii 

" 

if 

2     u 

H 

ii 

H 

ff 

ff 

II 

ir 

II 

II 

ii 

a 

i/ 

u 

a 

4     * 

a 

it 

opalesc 

opalesc. 

n 

II 

n 

II 

II 

ii 

ti 

ii 

" 

a 

6     , 

a 

r 

troebel 

troebel 

ii 

II 

ii 

II 

II 

ii 

ii 

a 

" 

a 

8    // 

a 

r 

toe- 

— 

n 

ir 

II 

n 

II 

a 

a 

ii 

•> 

a 

10     , 

0 

n 

nemen- 

— 

ir 

troebel. 

H 

II 

II 

ii 

a 

ii 

II 

a 

12     , 

0 

II 

de 

— 

opalesc. 

— 

II 

II 

•1 

ii 

a 

" 

" 

0 

14     , 

M 

II 

r 

— 

troebel. 

— 

a 

ii 

U 

a 

" 

" 

* 

a 

16     // 

9 

II 

troe- 

— 

toenem. 

— 

a 

n 

II 

m 

a 

» 

0 

0 

16      „ 

a 

ff 

beling 

— 

troebei. 

— 

ii 

1 

II 

li 

a 

ir 

ff 

a 

6* 


Tabel  111. 


VERHOUDING  VAN  GENUIN  KIPPENEIWIT  TEGENOVER  ZUREN. 

Het  kippeneiwit  werd  geknipt,  geklopt,  met  een  gelijk  volume  water  verdund, 
wederom  geklopt  en  daarna  gefiltreerd. 

Bij  het  zuur  werd  altijd  eerst  zooveel  water  gevoegd,  dat  de  hoeveelheid  18  C.C. 
bedroeg;  daarna  werden  hiermede  2  C.C.  der  eiwitoplossing  vermengd.  Het  gebe- 
zigde zuur  werkte  dus  altijd  bij  gelijke  verdunning  der  eiwitsolutie,  hier  dus 
bij   20malige  verdunning,   in. 


Hoeveelheid 

zuur. 

Salpeterzuur. 

2outzuur. 

Zwavelzuur. 

1'lluspl 

orzuur. 

Oxaalzuur. 

Azijnzuur, 

Gew. 
temp. 

Ge- 
kookt. 

Gew.    1     Ge- 
tcinp.     kookt. 

Gew. 
temp. 

Ge- 
kookt. 

Gew. 
temp. 

Ge- 
kookt. 

Gew. 

temp. 

Ge- 
kookt. 

Gew. 

temp. 

Ge- 
kookt. 

0 

kelder 

opalesc 

helder 

opalesc 

helder 

opalesc. 

helder 

opalesc. 

helder 

opalesc. 

helder 

opalesc 

lC.C.Vloo  norm.zuur. 

toe- 

'I 

toe- 

H 

toe- 

ii 

toe- 

ii 

toe- 

9 

toe- 

9 

2  //       //       // 

ii 

nemen- 

■ onvol- 

uemen- 

onvol- 

nemen- 

onvol- 

nemen- 

.onvol- 

nemen- 

onvol- 

nemen- 

onvol- 

4 ii       ,       „ 

ii 

de 

komen 

de 

komen 

de 

komen 

de 

komen 

de 

komen 

de 

komen 

6  ii       »       » 

ii 

opales- 

stolling 

opales- 

stolling 

opales- 

stolling 

opales- 

stol- 

9 

stol- 

9 

stol- 

8 ,       ii       , 

ii 

centie 

gestold 

centic 

gestold 

centie 

gestold 

centie 

ling 

opales- 

ling 

opales 

ling 

10    il          'i          u 

ti 

helder 

opalesc. 

helder 

opalesc 

afnem. 

ii 

afnem 

gestold 

eentie 

gestold 

centie 

gestold 

12  «       ii       i, 

' 

n 

helder 

ii 

helder 

opalesc. 

ii 

opalesc. 

ii 

afne- 

9 

afne- 

f 

14  ,       ii       ii 

" 

ii 

ii 

ii 

9 

helder 

ii 

helder 

ii 

mende 

9 

mende 

9 

18  »       //       ii 

II 

n 

'i 

ii 

ii 

it 

opalesc. 

ii 

opalesc. 

opalesc. 

opalesc. 

f 

II 

2C.C.  l/io  norm.zuur. 

> 

» 

ii 

ii 

ii 

steeds 

ii 

helder 

helder 

ii 

f 

9 

2è»       r       i. 

II 

ii 

" 

" 

ii 

9 

afnem . 

it 

ii 

f 

kelder 

opales- 

9 

3  »       ii       n 

II 

r 

it 

ii 

ii 

■' 

opalesc 

ii 

ii 

9 

r 

centie 

opalesc. 

i»         u        » 

9 

" 

" 

ii 

u 

II 

helder 

it 

9 

9 

9 

helder 

9 

5  v       ,       ii 

II 

ii 

9 

ii 

i' 

ir 

u 

" 

II 

9 

9 

II 

9 

6  ,       ii       „ 

II 

ii 

II 

- 

ii 

ii 

" 

U 

" 

» 

9 

ii 

9 

7  »      ,      , 

¥ 

f 

9 

9 

ii 

n 

# 

II 

9 

9 

9 

ii 

helder 

8    ff         »         n 

II 

// 

II 

It 

ii 

ii 

ii 

H 

H 

9 

9 

9 

9 

1  C.  C.  norm. 

zuur. 

// 

II 

II 

K 

it 

ü 

9 

,, 

9 

9 

H 

9 

2  ii       ii       , 

n 

opalesc. 

II 

9 

II 

ii 

ff 

U 

II 

II 

9 

9 

- 

i  ii        ,        , 

ii 

troebel 

troebel 

9 

opalesc 

ii 

ii 

" 

II 

, 

9 

9 

9 

6  ii      ii       ii 

ii 

» 

— 

opalesc 

r 

r 

ii 

II 

" 

9 

9 

9 

H 

8  "       i,       „ 

9 

ii 

— 

troebel 

(roebel 

ff 

n 

9 

, 

9 

# 

9 

9 

10  •       •       , 

ii 

§ 

— 

ii 

— 

opalesc. 

opalesc. 

9 

ff 

V 

II 

9 

9 

12  ,       i 

§ 

H 

— 

i/ 

— 

troebel 

troebel 

9 

ff 

9 

9 

9 

9 

14   t         ii         " 

16  u      ii       , 

ti 

1/ 
II 

9 
II 

— 

n 

ë 

— 

9 

9 

it 
ff 

9 
9 

M 
II 

9 
9 

9 
f 

18  ii      ii       „ 

B 

9 

— 

' 

— 

" 

— 

9 

ff 

9 

9 

9 

9 

Tabel  IV. 

VERHOUDING  VAN  BLOEDSERUM  TEGENOVER  ZUREN  BIJ  EEN  Cl  Na 
GEHALTE  VAN  0.5  pCt. 

Het   bloedserum  is   van  de   koe   en   werd   onverdund   gebruikt. 

Bij  het  zuur  werden  eerst  10  C.C.  eener  Cl  Na-oplossing  van  1  pCl.  en 
daarna  zooveel  water  gevoegd,  dat  de  hoeveelheid  18  C.C.  bedroeg;  daarna 
werden  hiermede  2  C.C.  van  het  serum  vermengd.  De  opgegeven  hoeveelheid 
zuur    werkte   dus  altijd  bij  een  gelijk    Cl  Na-gehalte  der  vloeistof  in. 


CHLOORNATRIUMGEHALTE 

0.5    pCt. 

Hoeveelheid  zuur. 

Salpeterzuur. 

Zoutzuur. 

Zwavelzuur. 

Phospb 

orzuur. 

Oxaalzuur. 

Azijnzuur. 

Gew. 
temp. 

Ge- 
kookt. 

Gew. 

temp. 

Ge- 
kookt. 

Gew. 

temp. 

Ge- 
kookt. 

Gew. 

temp. 

Ge- 
kookt. 

Gew. 

temp. 

Ge- 
kookt. 

Gew. 

temp. 

Ge- 

kookt. 

8C.C.Vioouorm.zuur. 

afne- 

gestold 

afne- 

gestold 

afne- 

gestold 

toene 

gestold 

toene- 

gestold 

toe- 

gestold 

1    f  Vlo      „      f 

mende 

tf 

mende 

// 

mende 

f 

mende 

ff 

mende 

r 

ne- 

9 

1.2*           H            il             ff 

troe- 

v 

troe- 

u 

ff 

* 

troe- 

ff 

troebel. 

li 

men- 

* 

1-4*      *       ,f       * 

be- 

9 

beling 

II 

troe- 

ff 

be- 

ff 

af- 

n 

de 

* 

■l.O//          //           il           ll 

ling 

sterk 
opalesc. 

helder 

opalesc. 

be- 

ff 

ling 

9 

nemen- 

" 

9 

I-D//         il          ii          n 

helder 

zwak 
opalesc. 

# 

afne- 

ling 

opalesc. 

afne- 

ff 

de 

9 

troe- 

9 

l.Uff            ff               //               II 

ii 

helder 

ff 

mende 

helder 

afne- 

mende 

ff 

troe- 

u 

be- 

ff 

*•   "        //         ff         ff 

9 

r 

ff 

opalesc. 

H 

mende 

troebel. 

ff 

beling 

ii 

ling 

ff 

4.0 /f              !,                g               H 

II 

9 

* 

helder 

n 

opales- 

helder 

opalesc. 

helder 

opalesc. 

af- 

ff 

O       ff           H            ff             9 

tl 

if 

* 

ti 

9 

centie 

ff 

9 

ii 

af- 

ne- 

II 

0. 5  ff            9              9              ff 

9 

9 

-r 

ii 

9 

helder 

9 

9 

0 

ne- 

men 

II 

4    *       "        //       // 

II 

11 

# 

u 

9 

ff 

ff 

helder 

u 

men- 

de 

ff 

0       1           »             ff             9 

ff 

ff 

// 

t 

9 

ii 

* 

9 

ii 

de 

9 

O      ff         ff           ff          // 

ff 

ft 

ff 

II 

ff 

9 

ff 

H 

ii 

opa- 

troe- 

opalesc 

7    *      ii       ff       ff 

ff 

ff 

ff 

9 

II 

9 

r 

II 

- 

les- 

afne- 

8      9          ff            ff             9 

ff 

9 

// 

II 

II 

u 

* 

e 

Il 

cen- 

be- 

mende 

1    C.C.   norm.  zuur. 

ff 

ff 

ff 

ff 

9 

ft 

f 

ii 

II 

tie 

ling 

opalesc. 

«ff                   ff                9 

ff 

ff 

ff 

ff 

II 

* 

* 

ii 

tl 

helder 

helder 

helder 

4      ff           ii         n 

opalesc. 

opalesc 

ff 

II 

9 

ff 

ff 

it 

ff 

ii 

ii 

m 

5       #           e          * 

* 

troebel 

// 

II 

9 

9 

ff 

ff 

ff 

ii 

n 

u 

Off                  II                9 

troeh  el 

— 

» 

9 

9 

ff 

!? 

ii 

" 

9 

u 

ti 

8      *           *         * 

— 

— 

* 

U 

9 

ff 

e 

ff 

9 

* 

II 

ff 

10      ,          ,         * 

— 

— 

# 

troebel 

9 

ff 

/< 

n 

N 

II 

9 

9 

12      *         ,        , 
J4      *           ff          * 

— 

— 

spoor 
opalesc. 

zwak 
opalesc. 

— 

9 
9 

opalesc. 

ff 

ff 

ff 

9 
ff 

ff 
ff 

f 
II 

" 

ff 
ff 

Tabel  V. 

VERHOUDING  VAN  KIPPENEIWIT  TEGENOVER  ZUREN  BIJ  EEN  ClNa- 
GEHALTE  VAN  0.5  pCt. 

Het  kippeneiwit  is  met  een  gelijk  volume   water  verdund. 

Bij  het  zuur  weder  10  C.C.  eener  Cl  Na-oplossing  van  1  pCt.  en  dan  zoo- 
veel water  gevoegd,  dat  de  hoeveelheid  18  CC.  bedroeg;  daarna  werden  hier- 
mede 2  C.C.  van  het  eiwit  vermengd. 

De  opgegeven  hoeveelheid  zuur  werkte  dus  altijd  bij  een  gelijk  Cl  Na-gehalte 
der  vloeistof  in. 


nr. 

CHLOORNATRIUMGEHALTE    DER    VLOEISTOF    0.5 

pCt. 

Hoeveelheid  z« 

Salpeterzuur. 

Zoutzuur. 

Zwavelzuur,    j  Phosphorzuur. 

Oxaalzuur. 

Azijnzuur. 

Gew.   1      Gc- 

tetup.  |  kookt. 

Gew. 

temp. 

Ge- 

kookt. 

Gew.   j 
temp. 

Ge- 
kookt. 

Gew. 

temp. 

Ge- 
kookt. 

Gew.   I 
temp. 

Ge- 
kookt. 

Gew. 

temp. 

Ge- 
kookt. 

SC.C.Vioonorm 

zuur. 

afne- 

gestold 

af- 

gestold 

afne- 

gestold 

toe- 

gestold 

toe- 

gestold 

af- 

gestold 

10    ii          u         ii 

n 

mende 

it 

ne- 

ii 

men 

H 

ne- 

ie 

mende 

ie 

ne- 

ii 

1.2C.C.  1/iOnorm.zuur 

1.4  *       tl       li            " 

1.5  ii     ii     ii         ii 

opalcsc. 
helder 

te 

ii 

sterk 

opalcsc 

afneni. 

men- 
de 

H 

opalesc. 
afne- 

de 

0 

n 

il 

mende 
opa- 
les- 

V 

opalesc. 
af- 
ne- 

* 
ie 

men  - 
de 

K 

ff 
II 

1.6    n     f     ii 

ii 

9 

opalesc. 

opales- 

mende 

opa- 

II 

centie 

ie 

men- 

•1 

0 

1.8    "     ii     ii 

ii 

ie 

helder 

centie 

opales- 

les- 

opalcsc. 

afne- 

" 

de 

n 

II 

2       n     i'     ii 

„ 

II 

n 

helder 

centie 

centie 

afne- 

mende 

« 

opa- 

# 

ff 

3       /'     //     // 

ir 

II 

•  i 

n 

helder 

helder 

mende 

opales- 

opalesc 

lescen- 

ipalesc, 

» 

4       «     ii     ii 

ii 

H 

" 

ii 

n 

opalese 

centie 

af- 

tie 

ii 

II 

5       //     ti     n 

u 

0 

.[• 

ii 

ii 

toe- 

helder 

ne- 

helder 

hel-    > 

II 

0     ti     f       ti 

ir 

ie 

4 

n 

V 

ne- 

ii 

men- 

ii 

der    l 

ff 

7     it     f      't 

ie 

re 

.] 

H 

ie 

mende 

" 

de 

ii 

ii      [ 

II 

8     //     //      // 

ii 

ie 

ii 

II 

ie 

opales- 

§ 

n 

ff          t 

II 

1    C.C.  norm. 

zuur. 

- 

zwak 
opalesc 

opalesc. 

II 

ee 

centie 

r 

II 

ff        1 

K 

Z         li                 m 

0 

H 

ff 

opalesc. 

w 

troebel 

" 

" 

ff        ' 

opa- 

opalesc 

4      //          > 

tt 

H 

troebel 

ir 

troebel 

ie 

tt 

r 

(1 

toe- 

les- 

af- 

5     v          ti 

II 

opalcsc. 

— 

H 

— 

- 

" 

* 

ie 

ne- 

centie 

ne- 

6     , 

ii 

troebel 

- 

II 

— 

ie 

" 

9 

opa- 

te 

men- 

helder 

men 

8      . 

tl 

— 

— 

II 

— 

» 

ii 

" 

les 

ee 

de 

ii 

de 

10      . 

II 

— 

— 

II 

- 

» 

ii 

r 

centie 

t 

opa- 

opa- 

12      ,          n 
14      , 

II 

r 

— 

II 

zwak 

opalesc. 

— 

" 

ii 

ie 
ei 

bijna 
helder 

ie 

0 

lescen 
tie 

les- 
centie 

*  Alle  vertoonen  een  spoor  van  opalcscentte. 


Tabel  VI. 


VEEHOUDING  VAN  BLOEDSEEUM  TEGENOVEE  ZUEEN  BIJ  EEN 
CHLOOENATEIUMGEHALTE  VAN  1  EN  2  pCt. 

BIJ    VERWARMING. 


oeveelheid 

zuur. 

CHLOORNATRIDMQEHALTE  VAN   1   pCt. 

CnLOORNATKIDMGEHALTE  VAN   2  pCt. 

u 

Salpeter- 
zuur. 

Zoutzuur. 

Zwavel- 
zuur. 

Phosphor- 
zuur. 

Salpeter- 
zuur. 

Zoutzuur. 

Zwavel- 
zuur. 

Phosphor- 
zuur. 

1.8   CC 

1/10   normaal   zuur. 

gestold 

gestold 

— 

— 

— 

gestold 

— 

— 

2 

// 

//                H 

' 

opalesc. 

gestold 

— 

afne- 

9 

— 

— 

3 

// 

II                II 

helder 

helder 

opalesc. 

gestold 

mende 

opalesc. 

gestold 

— 

4 

n 

ir           h 

9 

n 

helder 

opalesc. 

opalesc. 

afnemend 

9 

gestold 

5 

u 

ii           " 

9 

9 

9 

helder 

helder  * 

opalesc. 

opalesc. 

— 

6 

ii 

n           ii 

9 

n 

r 

9 

toene- 

helder * 

afnemend 

opalesc. 

7 

ii 

i'           f 

n 

ii 

9 

9 

mende 

toene- 

opa- 

af- 

8       » 

ii 

ii            i 

ii 

r 

* 

9 

opa 

mend 

les- 

ne- 

1    C.C. 

normaal 

zuur 

ii 

ir 

toe- 

9 

lescent. 

opalesc. 

cent 

mend 

2     ,  , 

# 

n 

troebel 

9 

nemend 

9 

troebel 

troebel 

helder  * 

opa- 

4     ,  , 

r 

II 

— 

opalesc. 

opa- 

ff 

— 

— 

troebel 

les- 

6     »  » 

9 

H 

troebel 

lescent 

9 

— 

— 

— 

cent. 

*  Ook  hier  zijn  de  vloeistoffen  niet  volkomen  helder. 


VERBETERING 


Blz.  17,  regel  1  van  boven  staat  s/10  CC;  lees:  */10  C.C. 


RÉVISION 

DES    ESPÈCES     INSULINDIENNES 

DE    LA    FAMILLE   DES 

CHÉTODONTOIDES 


PAU 


P.     B  L  E  E  K  E  R 


Familia    CHAETODONTOIDEI. 

Perc.  corpore  ovali  vel  subrhornboideo  valde  compresso ;  capite  corapresso  squa- 
niato,  absque  maxillis  aeque  alto  ac  longo  vel  altiore  quam  longo ;  ore  antico  rictu 
parvo  vel  (rarissime)  mediocri ;  dentibus  maxillis  parvis  nunquam  caninis  vel  molari- 
bus  ;  squamis  trunco  ctenoideis  vel  cycloideis ;  linea  laterali  plus  minusve  conspicua  ; 
pinnis  dorsali  et  anali  radiosis  dense  squamatis,  dorsali  dorso  antice  incipiente 
anali  longiore  parte  spinosa  et  parte  radiosa  continuis ;  auali  spinis  S  vel  4  parte 
radiosa  dorsali  radiosa  minus  duplo  ad  non  breviore;  pectoralibus  radiis  inferiori- 
bus  fissis;  ventralibus  radiis  fissis  5;  caudali  radiis  fissis  14  ad  17  ;  ossibus  pha- 
ryngealibus  inferioribus  ncc  coadunatis  nee  coalitis.     B.  5  ad  7. 

La  familie  se  compose  des  Squammipennes  de  Cuvier-Valenciennes,  a  1'excep- 
tion  des  genres  Monodactylus  Lac.  (=  Psettus  Comm.),  Pemphcris  CV  et  Toxotes 
Cuv.  Les  espèces  connues  sont  au  nombre  d'environ  cent-cinquante  et  appar- 
tiennent  aux  sousfamillcs  des  Pimeleptiformes,  Proteracanthiformes,  Scorpidiformes, 

7 

NATLURK.    VERH.    DER     KONINKL.    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


2  UK  VISION  DES  ESPECES   [NSUL.INDIENNES 

Leuodontiforrnes,  Chaetodipteriformes,  Scatophagiformes,  Taurichthyiformes,  Hola- 
canthiformes,  Plataciformes  et  Zancliformes.  A  1'exception  des  Scorpidiformes  et  Le- 
pidontiformes  toutes  ces  sousfamilles  sont  représentées  dans  1'Insulinde. 

Les  espèces  insulindiennes  düment  reconnues  et  bien  établies  sont  au  nombre 
de  70.  Les  Pimelepteriformes  y  comptent  4,  les  Proteracanthiformes  un  seule, 
les  Chactodipteriformes  2,  les  Scatophagiformes  unc  seule,  les  Taurichthyiformes 
33,    les    Holacanthiformes   22,   les  Plataciformes  5  et  les  Zancliformes  2  espèces. 

ESPÈCES   CONNUES    DE   CHÉÏODONTOIDES    DE    L'lNSULINDE. 

Pimelepteriformes. 

1.  Pimelepterus  cinerascens  Day  =  Pimelepterus  altipinnis  CV. 

2.  ,/  lembus  CV 

3.  „  oblongior  CV 

4.  ,/  waigiensis  QG  =  Pimelepterus  marciac  CV. 

Proteracanthiformes. 

5.  Proteracanthus  sarissophorus  Günth.  =  Girella  (Crenidens)  sarissophorus  Cant. 

Chaetodipteriformes. 

ö.  Harpochirus  punctatus  Cant.  =  Drepane  punctata  et  longimaua  CV. 

7.  Ilarcbes  orbis  Cant.  =  Ephippus  orbis  CVr. 

Scatophagiformes. 

8.  Ephippus  argus  Cuv.  =  Scatophagus  argus  et  ornatus  CV, 

Taurichthyiformes. 

9.  Chelmon  rostratus  Cuv. 

10.  Prognathodus  longirostris  Blkr  =  Chelmon  longirostris  Cuv. 

11.  Taurichthys  varius  CV.  =  Taurichthys   viridis  CV. 

12.  ,/       monoceros  Blkr  =  Heniochus  monoceros  CV. 

13.  w       chrysostomus  Blkr  =  Heniochus  chrysostomus  CV. 

14.  „       macrolepidotus  Blkr  —  Heniochus  macrolepidotus  CV. 


DE  LA  FAM1LLE  DES  CHETODONTOJDKS. 


15. 

16. 

17. 
18. 
19. 
20. 
21. 

22. 

23. 
24, 
25. 
2G. 

27. 

28. 
29. 
30. 


41. 


Hemitaurichthys  polylepis  Blkr  =  Chaetodon  polylcpis  Blkr. 
Coradion  chrysozonus  Kp  =  Chaetodon  chrysozonus  K.V.H.  =  Chaetodon  en- 
ncacanthus  CV. 
il       melanopus   Blkr  =  Chaetodon  melanopus  CV. 
Tetragonoptrus  (Citharoedus)  Meyeri  Blkr  =  Chaetodon  Mcyeri  Bl.Schn. 
,z     (  ii     )  ornatissimus  Blkr  =  Chaetodon  ornatissiraus  Sol. 

„     (Rabdophorus)  Bennetti  Blkr  =  Chaetodon  Bennetti  CV. 

ii         )  speculum  Blkr  =  Chaetodon  speculum  K.V.H.  =  Chae- 
todon spilopleura  Rwdt, 
ii         )  trifasciatus     Blkr  =  Chaetodon     tvifasciatixs    Mungo 

Park  =  Chaetodon  vittatus  Bl.Schn. 
u         )  ephippium  Blkr  =  Chaetodon  ephippium  CV. 
ii         )  semeion  Blkr  =  Chaetodon  semeion  Blkr. 
Tetragonoptrus)  octofasciatus  Blkr  =  Chaetodon  octofasciatus  BI. 

,/  )  miliaris  Blkr  =  Chaetodon    miliaris  QG.  =  Chaeto- 

don citrinellus  Brouss. 
ii  )  punctatofasciatus  Blkr  =  Chaetodon  punctatofascia- 

tus  CV. 
Chaetodontops)    fasciatus  Blkr  =  Chaetodon  fasciatus  Forsk.  =  Chaet. 
lunula  et  biocellatus  CV. 
,/  )  collaris  Blkr  --=  Chaetod.  collaris  BI.  =  Chaetod.  reti- 

eulatus  CV  =  Chaet.  praetextatus  Cant. 
ii  )  melanotus    Blkr  =  Chaet.   melanotus    BI.  Schn.  = 

Chaet.  dorsalis  Reinwt. 
ii  )  selene  Blkr  =  Chaetodon  selene  Blkr. 

Lepidochaetodon)  unimaeulatusBlkr  =  Chaetodon  unimaculatus  BI. 
ii  )  Kleini  Blkr  =  Ch.  Kleinii  Blkr  =  Ch.virescens  CV. 

Linophora)  auriga  Blkr  =  Chaet.  auriga  Forsk.  =  Chaet.  setifer  131. 
ii         )  vagabundus  Blkr  =  Chaetodon  vagabundus  L.=  Chae- 
todon jjictus  Forsk. 
w  )  Rafflesi  Blkr  =  Chaet.  Rafflesi  Beun.  =  Chaet.  princeps  CV. 

ii         )  xanthurns  Blkr  =  Chaetodon  xanthurus  Blkr. 
Oxychaetodon)  lineolatus  Blkr  =  Chaet.  lineolatus  •—  QG.  =  Chaet. 
oxycephalus  et  Talli  Blkr. 
i,  )  falcula  Blkr  =  Chaet.  falcula  BI.  =  Ch.  ulietensis  CV. 

Gonochaetodon)  triangulum  Blkr  =  Chaetodon  triangulum  K.V.H.  = 
Chaetodon  baronessa  CV- 
Megaprotodon    strigangulus   Blkr  ==  Chaetodon  strigangulus  Sol.  =  Chaetodon 
bifascialis  CV. 

7* 


81. 

ii 

32. 

n 

33. 

1! 

34. 

II 

35. 

II 

36. 

II 

37. 

II 

38. 

II 

30. 

II 

40. 

II 

4  RÉVISION   DES  ESPÈCES  INSULLNDIEXNES 

Hólacanth  ifonnes. 

42.  Cbaetodontoplus  mesoleucus  Blkr.  =  Holacantbus  mesoleucus  Lac. 

43.  ii  chrysoceplialus  Blkr  =  Ilolacantlms  chrysocephalus  Blkr. 
14.             //  melanosoma  Blkr  =  Ilolacantlms  melanosoraa  Blkr. 

45.  ii  dimidiatus  Blkr  =  Holacantbus  dimidiatus  Blkr. 

46.  Holacantbus  Lamarcki  Lac.  -=  Gcnicantbus  Lamarcki  Swns. 
raelanospilns  Blkr. 

bispinosus  Giinth.  =  Holacantbus  diacantbus  Blkr  (nee  Günth.) 
bicolor  Lac. 

tibicen  CV  =  Holac.  leucopleura  Blkr  =  Centropyge  tibicen  Kp. 
nox  Blkr. 
Vroliki  Blkr. 
trimaculatus  Lac. 
xanthometopon  Blkr. 
navarebus  CV. 

diacantbus  Giintb.  (nee  Blkr)  =  Holacantlms  clux  Lac. 
sexstriatus  K.V.H. 

aetodon  lepidolepis  Blkr  =   Holacantbus  lepidolcpis  Blkr. 

striatus  Blkr  =  Holacantbus  striatus  Rüpp. 

semicirculatus  Blkr.  =  Holacantbus  semicirculatus  CV. 

nicohariensis  Blkr  =  Holacantbus  geometricus  Lac.  =  Hola- 
cantbus nicobariensis  Blkr. 

imperator  Blkr  =  Holacantbus  imperator  Lac. 

annularis  Blkr  =  Holacantbus  annularis  Lac.  =  Holacanthus 
pseudannularis  Blkr. 

Plataciformes. 

64.  Platax  teira  Cuv.  =  Platax  xantbopus  et  Platax  Boersi  Blkr. 

(i.'j.       „  vespertilio  Cuv.  =  PI.  orbicularis  Rüpp.  =  PI.  Blocbi  et  pentacanthus  C  V. 

66.  ,/  melanosoma  Blkr. 

67.  ,/  pinnatus  Blkr  =  Platax  gampret  Blkr. 

68.  H  batavianus  CV. 

Zancliformes. 

6Ü.  Zanclus  cornutus  CV. 

70.        ii       canescens  Giinth.  =  Zanclus  centrognatbos.  CV. 


n . 

ii 

48. 

u 

49. 

ii 

50. 

ii 

51. 

ii 

52. 

ii 

53. 

ii 

54. 

ii 

55. 

n 

56. 

n 

57. 

ii 

58.  i 

icanthc 

59. 

ii 

60. 

n 

61. 

ii 

62. 

n 

63. 

ii 

DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTÜDONTOIDES.  O 

L'exposé  suivant  résumé  les  connaissances  actuelles  par  rapport  a  Ia  distribu- 
tion  géographique  des  espèces  dans  1'Inde  archipélagique. 

Sumatra,  22  espèces. 

Pimelepterus  cinerascens,  Ephippus  argus,  Harpochirus  punctatus,  Ilarches 
orbis,  Chelmon  rostratus,  Taurichthys  macrolepidotus,  Tetragonoptrus  Bennetti, 
Tetr.  trifasciatus,  T.  miliaris,  T.  collaris,  T.  auriga,  T.  vagabundus,  T.  Rafflesi, 
ï.  triangulum,  Uolacanthus  bicolor,  H.  xanthonietopon,  Acanthochaetodon  semicir- 
culatus,  Ac.  annularis,  Zanclus  cornutus,  Platax  teira,  PI.  vespertilio,  PI.  batavianus. 

Baton,  13  espèces. 

Pimelepterus  lembus,  Ephippus  argus,  Taurichthys  varius,  Tetragonoptrus  tri- 
fasciatus, T.  melanotus,  T.  vagabundus,  T.  falcula,  T.  triangulum,  Megaproto- 
don  strigangulus,  Chaetodontoplus  mesoleucus,  Zanclus  cornutus,  Platax  teira,  PI. 
vespertilio. 

Niets,  8  espèces. 

Ephippus  argus,  Harpochirus  punctatus,  Tetragonoptrus  collaris,  T.  vagabun- 
dus, T.  triangulum,  Platax  teira,   PI.  vespertilio,  PI.  batavianus. 

Pinang,  12  espèces. 
Pimelepterus  oblongior?,  Proteracauthus  sarissophorus,    Ephippus  argus,    Har- 
pochirus punctatus ,  Ilarches  orbis,  Parachaetodon  ocellatus,    Taurichthys    macro- 
lepidotus,    Tetragonoptrus    collaris,  Acanthochaetodon  annularis,  Platax  teira,  PI. 
vespertilio,  PI.  batavianus. 

Singapore,  17  espèces. 
Pimelepterus  lembus,  Proteracanthus  sarissophorus,  Ephippus  argus,  Harpochi- 
rus punctatus,  Ilarches  orbis,  Chelmon  rostratus,  Parachaetodon  ocellatus,  Tau- 
richthys macrolepidotus,  Tetragonoptrus  octofasciatus,  Chaetodontoplus  mesoleucus, 
Holacanthus  sexstriatus,  Acanthochaetodon  annularis,  Ac.  striatus,  Platax  teira, 
PI.  vespertilio,  PI.   pinnatus,  PI.   batavianus. 

Bintang,   7  espèces. 
Ephippus   argus,    Harpochirus   punctatus,     Chelmon    rostratus,    Parachaetodon 
ocellatus,  Platax  teira,  PI.  vespertilio,  PI.  batavianus. 

Bangka,  11  espèces. 
Pimelepterus  cinerascens,  Ephippus  argus,  Harpochirus  punctatus,  Uaiches  or- 


6  RÉ VISION  DES  ESPÈCES  ISSULINDIENNES 

bis,    Chelmon    rostratus,    Parachaetodon    occllatus,    Tetragonoptrus  octofasciatus, 
Acanthocliaetodon  striatus,  Platax:  vespertilio,  PI.  batavianus,  PI.  teira. 

Button,  2  espèces. 
Chelmon  rostratus,  Platax  batavianus. 

Lepar,  1  cspèce. 
Chelmon  rostratus. 

Cocos,  9  espèces. 

Pimelepterus  cinerascens,  Tetragonoptrus  trifasciatus,  T.  cphippium,  T.  semeion, 
T.  auriga,  T.  lineolatus,  Zanclus  cornutus,  Platax  teira,  PI.  vespcrtilio. 

Java,  42  espèces. 

Pimelepterus  cinerascens,  P.  lembus,  P.  waigiensis,  Ephippus  argus,  Harpo- 
chirus  punctatus,  Ilarches  orbis,  Chelmon  rostratus,  Parachaetodon  ocellatus, 
Coradion  chrysozonus,  Taurichthys  varius,  T.  monoceros,  T.  macrolepidotus,  Te- 
tragonoptrus Meyeri,  Tetr.  Bennetti,  T.  speculum,  T.  trifasciatus,  T.  ephippium, 
T.  octofasciatus,  T.  miliaris,  T.  fasciatus,  T.  collaris,  T.  unimaculatus,  T.  Kleinii, 
T.  auriga,  T.  vagabundus,  T.  Rafflesi,  T.  triangulum,  Megaprotodon  strigangulus, 
Chaetodontoplus  mesoleucus,  Ch.  chrysocephalus,  Holacanthus  trimaculatus,  H. 
navarchus,  H.  diacanthus,  II.  sexstriatus,  Acanthochaetodon  lepidolepis,  Ac.  se- 
micirculatus,  Ac.  annularis,  Zanclus  cornutus,  Platax  teira,  PI.  vespertilio,  PI. 
pinnatus,  PI.  batavianus. 

Bawean,  9  espèces. 
Chelmon    rostratus,  Tetragonoptrus  speculum,  T.  octofasciatus,  T.  fasciatus,  T. 
auriga,  T.  vagabundus,  T.  Rafflesi,  Platax  teira,  PI.  vespertilio. 

Mille-isles  (Duizend-eilanden).  5  espèces. 
Chelmon    rostratus,    Taurichthys    macrolepidotus,  Tetragonoptrus  octofasciatus, 
Chaedontoplus  mesoleucus,  Platax  batavianus. 

Madoura,  5  espèces. 
Ephippus  argus,  Harpochirus  punctatus,  Platax  teira,  PI.  vcspertilio,  PI.  pinnatus. 

Bali,  •")  espèces. 
Pimelepterus  cinerascens,  Ephippus  argus,   Harpochirus   punctatus,  Taurichthys 
macrolepidotus,  Platax  vespertilio. 


DE  LA  EAMILLE  DES  CHET0D0NT01DES. 

BornéOj  4  espèccs. 
Ephippus  argus,  Harpochirus  punctatus,  Tetragonoptrus  fasciatus,  Platax  teira. 

( 'clrbes,   37    espèces. 

Pimelepterus  cinerascens,  P.  lembus,  P.  waigiensis,  Bphippus  argus,  Harpochi- 
rus punctatus,  Chelrnon  rostratus,  Parachaetodon  ocellatus,  Coradion  chrysozonus, 
Taurichthys  varius,  T.  macrolepidotus,  Tetragonoptrus  Meyeri,  T.  trifasciatus, 
T.  ephippium,  T.  semeion,  T.  octofasciatus,  T.  miliaris,  T.  fasciatus,  T.  collaris, 
T.  melanotus,  T.  Kleini,  T.  auriga,  T.  vagahundus,  ï.  Rafflesi,  Megaprotodon 
strigaugulus,  Chaetodontoplus  mesoleucus,  Holacanthus  tibicen,  H.  diacanthus, 
H.  sexstriatus,  Acanthocbaetodon  semicirculatus,  Ac.  imperator,  Ac.  annularis, 
Zanclus  cornutus,  Z.  canescens,  Platax  teira,  PI.  vespertilio,  PI.  pinnatus,  PI. 
batavianus. 

Sangl,  6  espèces. 

Tetragonoptrus  fasciatus,  T.  miliaris,  T.  Kleini,  T.  auriga,  T.  vagabundus, 
Platax  vespertilio. 

Smtmbawa,  7  espèces. 

Taurichthys  macrolepidotus,  Tetragonoptrus  octofasciatus,  T.  fasciatus,  T.  va- 
gabundus, T.  Rafflesi,  T.  lineolatus,  Platax  batavianus. 

Flor  es,  15  espèces. 

Pimelepterus  cinerascens,  Taurichthys  chrysostomus,  Tetragonoptrus  trifas- 
ciatus, T.  ephippium,  T.  melanotus,  T.  Kleini,  T.  auriga,  T.  lineolatus,  T.  trian- 
gulum,  Holacanthus  bicolor,  H.  tibicen,  H.  Vroliki,  H.  navarchus,  H.  diacanthus, 
Zanclus  cornutus. 

Solor,  14  espèces. 

Pimelepterus  cinerascens,  Taurichthys  macrolepidotus,  Tetragonoptrus  trifascia- 
tus, T.  punctatofasciatus,  T.  selene,  T.  unimaculatus,  T.  Kleini,  T.  auriga,  T. 
triangulum,  Chaetodontoplus  melanosoma,  Holacanthus  bicolor,  H.  tibicen,  Platax 
vespertilio,   PI.  batavianus. 

Timor,  22  espèces. 

Pimelcptus  cinerascens,  Ephippus  argus,  Taurichthys  macrolepidotus,  T.  va- 
rius, Hemitauricbthys  polylepis,  Tetragonoptrus  trifasciatus,  T.  ephippium,  T.  fas- 
ciatus, T.  melanotus,  T.  unimaculatus,  T.  Kleini,  T.  auriga,  T.  vagabundus,  T. 


8  EÉVISION  DES  ESPÈCES  1NSULINÜIENNES 

Rafflesi,  T.  triangulum,  Megaprotodon  strigangulus,  Holacanthus  Vroliki,  H.  dia- 
canthus,  Acanthochaetodon  semicirculatus,  Ac.  nicobariensis,  Zanclus  cornutus, 
Platax  teira. 

Temate,  26  espèces. 

Pimelopterus  lenibus,  P.  waigicnsis,  Prognathodus  longirostris,  Parachaetodon 
ocellatus,  Taurichthys  chrysostomus,  T.  macrolepidotus,  ïetragonoptrus  trifasciatus, 
T.  ephippiuin,  T.  fasciatus,  ï.  ruiliaris,  T.  melanotus,  T.  unimaculatus,  T.  Kleini, 
T.  auriga,  T.  vagabundus,  T.  Rafflesi,  T.  Iineolatus,  T.  falcula,  T.  triangulum, 
Holacanthus  bicolor,  H.  tibicen,  H.  Vroliki,  Zanclus  cornutus,  Platax  teira,  PI. 
vespertilio,  PI.  batavianus. 

Halmahéra,  12  espèces. 

Harpocbirus  punctatus,  Parachaetodon  ocellatus,  Tetragonoptrus  Bennetti,  T. 
trifasciatus,  T.  fasciatus,  T.  Kleini,  T.  auriga,  T.  Rafflesi,  T.  triangulum,  Mega- 
protodon strigangulus,  Chaetodontoplus  mesoleucus,  Zanclus  cornutus. 

Batjan,  ]2  espèces. 

Pimelepterus  lembus,  Ephippus  argus,  Harpochirus  punctatus,  Taurichthys  ma- 
crolepidotus, Tetragonoptrus  Kleini,  T.  auriga,  T.  vagabundus,  Chaetodontoplus 
mesoleucus,  Zanclus  cornutus,  Platax  teira,  PI.  vespertilio,  PI.  pinnatus. 

Bourou,  17  espèces. 

Ephippus  argus,  Harpochirus  punctatus,  Taurichthys  macrolepidotus,  Parachae- 
todon ocellatus,  Tetragonoptrus  trifasciatus,  T.  miliaris,  T.  punctatofasciatus,  T. 
fasciatus,  T.  unimaculatus,  T.  Kleini,  T.  auriga,  T.  vagabundus,  T.  triangu- 
lum, Holacanthus  Laniarcki,  H.  Vroliki,  Acanthochaetodon  semicirculatus,  Platax 
vespertilio. 

Obi-major,  'J  espèces. 

Pimelepterus  cinerascens,  Taurichthys  macrolepidotus,  Tetragonoptrus  trifasciatus, 
T.  punctatofasciatus,  T.  triangulum,  Megaprotodon  strigangulus,  Chaetodontoplus 
mesoleucus,  Holacanthus  Vroliki,  Platax  vespertilio. 

Amboine,  56  espèces. 
Pimelepterus    cinerascens,    P.    lembus,    P.  waigiensis,  Ephippus  argus,  Harpo- 
chirus   punctatus,    Prognathodus    longirostris,   Parachaetodon    ocellatus,  Coradion 
cbrysozonus,  C.  melanopus,  Taurichthys  varius,  T.  chrysostomus,  T.  macrolepido- 
tus, Hemitaurichthys    polylepis,  Tetragonoptrus  Meyeri,  T.  ornatissimus,  T.  Ben- 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHËTODONTOIDES.  V 

netti,  T.  speculum,  T.  trifasciatus,  T.  ephippium,  T.  octofasciatus,  T.  miliaris, 
T.  punctatofasciatus,  T.  fasciatus,  T.  melanotus,  T.  selcne,  T.  unimaculatus,  T. 
Kleini,  T.  auriga,  T.  vagabundus,  T.  Rafflesi,  T.  xanthurus,  T.  lineolatus,  T. 
falcula,  T.  triangulum,  Megaprotodon  strigangalus,  Chaetodoutoplus  dimidiatus, 
Holacanthus  Lamarcki,  IL  melanospiius,  II.  bispinosus,  H.  bicolor,  H.  tibicen, 
H.  nox,  II.  Vroliki,  H.  trimaculatus,  H.  navarchus,  H.  diacanthus,  H.  sexstria- 
tus,  Acanthochaetodon  semicirculatus,  Ac.  nicobariensis,  Ac.  imperator,  Zanclus 
cornutus,  Z.  canescens,  Platax  teira,  PI.  vespertilio,  PI.  melanosoma,  PI.  batavianus. 

Saparoiia,  2  espèces. 
Pimeleptcrus  cinerascens,  Holacanthus  bicolor. 

Céram,  33  espèces. 

Ephippus  argus,  Prognathodus  longirostris,  Parachaetodon  oceliatus,  Taurichthys 
chrysostouius,  T.  varius,  T.  macrolepidotus,  Coradion  melanopus,  Tetragonoptrus 
trifasciatus,  T.  Meyeri,  T.  octofasciatus,  T.  speculum,  T.  unimaculatus,  T.  ephip- 
pium, T.  fasciatus,  T.  miliaris,  T.  melanotus,  T.  Kleini,  T.  auriga,  T.  vagabun- 
dus, T.  Rafflesi,  T.  triangulum,  Megaprotodon  strigangulus,  Chautodontoplus  me- 
soleucus,  Holacanthus  bicolor,  H.  tibicen,  H.  Lamarcki,  H.  Vroliki,  H.  diacanthus, 
Acanthochaetodon  nicobariensis,  Ac.  semicirculatus,  Zanclus  cornutus,  Platax  teira, 
PI.  vespertilio. 

Haronko,  5  espèces. 
Tetragonoptrus  trifasciatus,  T.  ephippium,  T.  vagabundus,  T.  Rafflesi,  Zanclus 
cornutus. 

Noussa-laut,  2  espèces. 
Prognathodus  longirostris,  Holacanthus  Lamarcki. 

Banda,  23  espèces. 
Chelmon  rostratus,  Prognathodus  longirostris,  Taurichthys  varius,  T.  chrysosto- 
mus,  T.  macrolepidotus,  Tetragonoptrus  speculum,  T.  trifasciatus,  T.  pimctato- 
fasciatus,  T.  fasciatus,  T.  melanotus,  T.  unimaculatus,  T.  Kleini,  T.  auriga,  T. 
vagabundus,  T.  lineolatus,  T.  triangulum,  Megaprotodon  strigangulus,  Holacanthus 
Lamarcki,  H.  bicolor,  H.  trimaculatus,  H.  navarchus,  H.  diacanthus,  Zanclus 
cornutus. 

Goram,  15  espèces. 
Taurichthys  chrysostomus,  Tetragonoptrus  trifasciatus,  T.  ephippium,  T.  semeion, 

8 

JJATUURK.   VERH.   DER   KONINKL.    AKA.DEMIE.   DEEL    XVII. 


10  EÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

T.  melanotus,  T.  Kleini,  T.  auriga,  T.  vagabundus,  T.  Rafflesi,  Holacanthna  nox, 
H.  xanthometopon,  Acanthochaetodon  scniicirculatus,  Zanclus  cornutus,  Platax 
teira,  PI.  vespertilio. 

Arou,  4  espèces. 
Tetragonoptrus  trifasciatus,  T.  vagabundus,  T.  Rafflesi,  Holacanthus  bicolor. 

Waigiou,  Bawak,  11  espèces. 

Pimelepterus  waigiensis,  Harpochirus  punctatus,  Parachaetodon  ocellatus,  Tetra- 
gonoptrus trifasciatus,  T.  Rafflesi,  Holacanthus  xanthometopon,  Acanthochaetodon 
senücirculatus,  Ac.  nicobariensis,  Zanclus  cornutus,  Platax  vespertilio,  PI.  bata- 
vianus. 

Noavelle-Guinêe,  20  espèces. 

Pimelepterus  cinerascens,  P.  waigieusis,  Harpochirus  punctatus,  Taurichthys 
chrysostomus,  T.  macrolepidotus,  Tetragonoptrus  ephippium,  T.  Meyeri,  T.  orna- 
tissimus,  T.  miliaris,  T.  Kleini,  T.  trifasciatus,  T.  fasciatus,  T.  Rafflesi,  T.  trian- 
gulum,  Holacanthus  diacanthus,  H.  bicolor,  Acanthochaetodon  imperator,  Platax 
teira,  PI.  vespertilio,  Zanclus  cornutus. 

Philippines,  7  espèces. 

Pimelepterus  cinerascens,  Ephippus  argus,  Harpochirus  punctatus,  Chelmon 
rostratus,  Parachaetodon  ocellatus,  Taurichthys  macrolepidotus,  Platax  vespertilio. 


Subfamilia    P1MELEPTERIFORMES. 

Chaetodont.  corpore  oblongo-ovali  squamis  ctenoideis,  vel  rarissime  cycloideis, 
lacvibus  vestito ;  dentibus  tnaxillis  incisivis;  maxilla  interiore  ramis  sulco  a  cute 
gulari  distinctis  horizontaliter  mobilibus ;  apertura  branchiali  sub  gula  continua; 
cute  gulo-interbranchiali  a  cute  praeventrali  distincta ;  squamis  inguinalibus  elon- 
gatis  vel  compositisj  pinna  dorsali  parte  spinosa  parte  radiosa  non  breviore  spi- 
nis 10  ad  15  et  radiis  11  ad  20;  ventralibus  vulgo  post  basin  rarius  sub  basi 
pectoralium  insertis;  anali  spinis  3  et  radiis  10  ad  15;  caudali  emarginata  radiis 
fissis  15.  B.  5  ad  7. 


5 


Rem.  La  sousfamille  comprend  les  genres  Pimelepterus  Lac,  Diptcrodon  Cuv. 
(nee    Lac),    Doidyxodon    Val.,  Pachymetopon  Giinth.,    Gymnocrotaphus    Günth., 


DE  LA  PAMILLE  DES  CHËTODONTOÏDES.  11 

Girella  Gr.,  ïephraeops  Günth.,  Ncotephraeops  Cast.  (=  Girellichthys  Klunz.)  et 
Incisidens  Gill. 

Le  premier  de  ces  genres  seulement  est  représenté  dans  1'Insulinde. 

Pimelepterus  Lac.  =  Kyphosus   Lac.  =  Dorsuarius,  Xyster  Conim.  =  Opisthis- 
tius  Gil!. 

Dentes  maxilles  pluriseriati  serie  externa  diraidio  basali  maxilla  affixi  dimidio 
apicali  verticales  incisivi,  seriebus  internis  gracillimi  acuti.  Dentes  vomerini, 
palatini,  pterygoidei,  linguales.  Dentes  pharyngeales  subulati.  Caput  superne 
usque  supra  nares,  lateribus  et  inferne  usquc  sub  oculo  ubique  squarnatum.  Maxilla 
superior  protractilis  postice  squamata.  Praeoperculum  denticulatum.  Cutis  gulo- 
interbranchialis  lata  parum  incisa  dense  squamata.  Squamae  trunco  ctenoideae 
GO  ad  80  in  serie  longitudinali.  Pinnae  impares  molles  totae  squamatae,  dorsalis 
indivisa  spinis  1 L  et  radiis  12  ad  14,  parte  spinosa  et  parte  radiosa  subaequi- 
longis.    Analis  radiis  11  ad  14.    Pectorales  acutae.  B.  7. 


'&' 


Rem.  Le  nombre  des  espèces  de  Pimelepterus,  inscrites  comme  insulindiennes, 
est  de  sept,  mais  il  est  probable  que  trois  au-moins  ne  sont  que  nominales.  Les 
Pimelepterus  Raynaldi  et  indicus  ne  sont  probablement  pas  distincts  du  cineras- 
cens  et  je  crois  maintenant  le  ternatensis  identique  avec  le  lembus.  Des  sept 
espèces  il  n'en  resterait  donc  que  quatre,  dont  voici  les  principaux  caractères. 

I.  Oents  incisives  a  partie  couchée  beaucoup  moins  de  trois  fois  plus  longue  que  la  partie 
apicale.  Corps  &  bandelettes  dorées  ou  brunatres.  Longueur  de  la  tête  rnoins  de  5  fois 
dans  la  longueur  totale. 

a.  Dorsale  a  partie  molle  notablenient  plus  haute  mais  plus  courte  que  la  partie  épineuse. 
Préorbitaire  sans  écailles.  Tronc  a  environ  65  écailles  sur  une  rangée  longitudinale 
au-dessus  de  la  ligne  laterale.     D.   11/12  ou  11/13.     A.   3/11    ou  3/12. 

1.  Pimelepterus  cinerascens  Day. 

b.  Dorsale  a  partie  molle  pas  plus  haute  que  la  partie  épineuse  70  a  80  écailles  sur 
une  rangée  longitudinale  au-dessus  de  la  ligne  laterale. 

aa.  Préorbitaire  sans  écailles.     Tête  aussi  haute  que  longue. 

f70  écailles  sur  une  rangée  longitudinale.  Hauteur  du  corps  moins  de  3  fois  dans 
sa  longueur.  Dorsale  a  partie  épineuse  plus  courte  que  la  partie  molle.  D.  11/14 
ou  11/15.    A.  3/13  ou  3/14. 

2.  Pimelepterus  lembus  CV. 

S* 


12  EEVISION  DES  ESPÈCES  INSULLNDIENNES 

f'  75  écailles  sur  une  rangée  longitudinale.  Ilauteur  du  corps  3  fois  dans  sa 
longueur.  Dorsale  :\  partie  épineuse  pas  plus  courte  que  la  partie  molle. 
D.  11/13  ou  11/14.    A.  3/12  ou  2/13. 

3.  Pimelepterus  óblongior  CV. 


bb.  Préorbitaire  ü  écailles.    Tête  plus  longue  que  haute. 

f  SO  écailles  sur  une  rangée  longitudinale.  Hauteur  du  corps  3  fois  dans  sa  lon- 
gueur. Dorsale  :\  partie  épineuse  plus' courte  que  la  partie  molle.  D.  11/14  ou 
11/15.  A.  3/13  ou  3/14. 

4.  Pimelepterus  waigiensis  QG. 


Pimelepterus   cineras  c  ens   Day,  Fish.  India  p.  143  tab.  35 
fig.  3.  -  Atl.  Ichth.  Tab.  364,  Chact.  tab.  2  fig.  4. 

Pimelept.  corpore  oblongo  comprcsso,  altitudinc  2|  ad  2f  in  ejus  longitudine 
a  rostri  apice  usque  ad  marginem  pinnae  caudalis  posteriorcm  medium  ;  latitu- 
dinc  corporis  2£  ad  3  fere  in  ejus  altitudine;  capite  obtuso  4|  ad  4|  in  longitu- 
dine corporis  usque  ad  marginem  pinnae  caudalis  posteriorem  medium,  aequealto 
eire.  ac  longo  ad  paulo  altiore  quam  longo;  oculis  diametro  3  fere  ad  3i  in 
longitudine  capit-s,  diametro  1  et  paulo  distantibus;  linea  rostro-dorsali  rost ro  et 
nucha  convexa,  fronte  rectiuscula  vel  concaviuscula  j  osse  praeorbitali  plane  alepi- 
doto,  aetate  minus  provectis  conspicue  denliculato;  dentibus  maxillis  parte  hori- 
zontali  parte  apicali  conspicue  longiore,  ore  interno  utroque  latere  vomerinis  in 
thurmam  oblongam  transversam,  palatinis  in  vittam  gracilem,  pterygoideis  in  thur- 
mam  elongatam  plus  duplo  longiorem  quam  latam,  lingualibus  in  thurmam  ovato- 
quadratiusculam  dispositis;  dentibus  pharyngealibus  conico-subulatis  leviter  curva- 
tis;  labio  mferiore  antice  majore  parte  non  a  cute  gulari  distincto;  praeoperculo 
postice  et  inferne  denticulato;  squamis  tiunco  65  eire.  in  serie  longitudinali 
supra,  58  eire.  in  serie  longitudinali  infra  lineam  lateralem,  55  eire.  in  serie  hori- 
zontali  os  suprascapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis,  29  eire.  in  serie  trans- 
versa pinnain  veutralem  inter  et  dorsalem,  25  eire.  in  serie  transversa  initium 
pinnae  aualis  inter  et  dorsalem  quarum  9  vel  10  lineam  lateralem  inter  et  spi- 
nas dorsales  medias;  linea  laterali  bene  conspicua  ;  pinna  dorsali  parte  spinosa 
parte    radiosa    paulo    longiore  sed  conspicue  humiliore,    spinis  Ga  7a  et  8a  ceteris 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  13 

longioribus  corpore  quadruplo  fere  ad  plus  quadruplo  humilioribus,  parte  radiosa 
antice  valde  convexa  corpore  triplo  ad  minus  triplo  humiliore;  pectolaribus  acu- 
tis  vel  acutiusculis  et  ventralibus  subaequilongis  capitis  parte  postoculari  non  ad 
paulo  brevioribus ;  anali  spinis  3  mediocribus  posteriore  ceteris  longiore  oculi 
diametro  paulo  ad  non  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  paulo  breviore  sed 
forma  et  altitudine  eae  subaequali ;  caudali  extensa  paulo  et  angulatim  emarginata 
lobis  acutis  radiis  mediis  minus  duplo  et  capite  non  ad  paulo  longioribus;  colore 
corpore  superne  ex  griseo  coerulescente,  inferne  ex  griseo  margaritaceo  ;  iride  fiava ; 
vitta  rostro-suboculari  argentea  ;  trunco  lateribus  singulis  seriebus  squamarum  lon- 
gitudinalibus  vitta  profunde  aurea  vel  fusca ;  pinnis  ex  griseo  vel  ex  ro?eo  pallide 
violascentibus  vel  fuscescentibus,  dorsali  et  anali  radiosis  nigricante  vel  fusco 
marginati*. 
B.  7.  D.  11/12  vel  U/18.  P.  2/14  ad  2/17.  V.  1/5.  A.  3/11  vel  3/12.    C.  1/15/1 

et  lat.  brev. 
Syn.  Sciaena  ciuerascens,  takmel  Forsk.,  Descr.  animal.  p.  53. 

Pimelepterus  indicus  K.V.H.,  CV.,  Poiss.    VII    p.  201 ;    Schl.,   Faun.    Jap. 

Poiss.  p.   86. 
Pimelepterus  altipinnis  CV.,  Poiss.  VII  p.  201 ;  Gucr.,  Iconogr.  R.  an.  Poiss. 
tab.  25  fig.  1;  Blkr,  N.  bijdr.  ichth.  Bangka,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  III  p.  727. 
Pimelepterus    Dussumieri   CV,    Poiss.    VII    p.    203;   Règn.    anitn.    ed.    ill. 

Poiss.  tab.  43  fig.   1, 
Pimelepterus  tahmel  Rüpp.,  N.  Wirb.  Fisch.  p.  35  tab.   10  fig.  4;  Günth. 
Cat.  Fish.  I  p.  499;  Klunz.,  Syn.  Fisch.  R.  M.    Verh.  z.  b.  Ges.   Wien. 
XX  p.  795  (ex  parte). 
Pimelepterus  Reynaldi  CV,  Poiss.  VII  p.  204? 

Opisthistius  tahmel  Gill,    Fish.    Low.    Californ.    Proc.  Acad.  nat.  se.  Philad. 
Ib02  p.  245. 
Hab.  Sumatra  (Fretum  Sundaicum) ;  Bangka   (Karanghadji)  ;  Cocos  (Nova-selma); 
Java;  Bali  (Boleling) ;  Solor  (Lawajong)  ;  Flores  (Larantuca) ;  Celebes  (Tom- 
ba  ï'iii) ;  Timor  (Atapupu);  Obi-mr.jor;  Amboina;   Saparua;  Philipp. ;  Nova- 
Guinea ;  in  mari. 
Longitudo  8  speciminura  83'"  ad  255'". 

Rem.  Le  Pimelepterus  ciuerascens  est  une  des  espèces  les  mieux  caractérisées 
du  genre,  par  la  forme  et  la  hauteur  de  la  dorsale  molle  et  de  1'anale  et  par  la 
formule  de  leurs  rayons.  Si  la  synonymie  que  je  viens  de  donner  est  juste, 
1'espèce  habite,  hors  lTnsulinde,  la  Mer  rouge,  les  cótes  de  Zanzibar  et  de  1'ile  de 
la  Réunion,  le  golfe  de  Bengale  et  le  Japon. 

M.  Klunzinger  dit  que  la  hauteur  et  la  forme  de  la  dorsale  sont  dépendantes 


14  RÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

dc  1'üge  et  réunit  Ie  Pimeiepterus  marciac  (waigiensis)  au  eincrascens.  C'est  une  erreur 
])ar  rapport  a  ces  deux  espèces.  Les  plus  petits  demesiudividus  du  cinerascens  ont 
la  dorsale  molle  et  1'anale  relativement  aussi  liautes  et  aussi  convexes  en  avant 
que  les  plus  agés,  —  et  mon  individu  du  waigiensis,  qui  est  beaucoup  plus  grand 
que  Ie  plus  long  du  cinerascens,  présente  au  contraire  une  dorsale  molle  moins  haute 
que  les  épines  dorsales  postérieures.  M.  Klunzinger  aura  confondu  les  deux  espè- 
ces ou  plutot  n'aura  eu  sous  les  yeux  que  des  individus  du  lembus  qu'il  n'a  pas 
distingués  du  cinerascens.  Il  roste  donc  a  déterminer  si  c'est  Ie  waigiensis  ou 
bien  Ie  lembus  qui  hahite  aussi  Ie  Mer  rouge. 

Pimeiepterus  Ie  m  bus  CV.,  Poiss.  VII  p.201 ;  Blkr,  Diagn.  vischs. 
Batav.,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  IV  p.  469;  Giinth.,  Cat.  Fish.  I  p.  498.  — 
Atl.  Ichth.  Tab.  364,  Chaet.  tab.  2  fig.  1. 

Pimelept.  corpore  oblongo  compresso  altitudine  2f  ad  3  fere  in  ejus  longitu- 
dine  a  rostri  apicc  usque  ad  marginem  pinnae  caudalis  posteriorem  medium ; 
latitudine  corporis  2J  ad  2f  in  ejus  altitudine;  capite  obtuso  4|  ad  4|  in  lon- 
gitudinc  corporis  usque  ad  marginem  pinnae  caudalis  posteriorem  medium,  aeque 
alto  ac  longo  ad  paulo  altiore  quam  longo;  oculis  diametro  3  ad  'i\  in  longitu- 
dine  capitis,  diametro  1  et  paulo  ad  lf  distantibus;  linea  rostro-dorsali  rostro  et 
nucha  convexa,  fronte  rectiuscula  vel  concaviuscula;  osse  praeorbitali  plane  ale- 
pidoto;  dentibus  maxillis  parte  horizontali  parte  apicali  conspicue  longiore,  ore 
inferno  utroque  latere,  vomerinis  in  thurmam  oblongam  transversam,  palatinis 
in  vittam  gracilem,  pterygoideis  in  thurmam  elongatam  plus  duplo  longiorem 
quam  latam,  liogualibus  in  thurmam  ovato-quadratiusculam  dispositis;  denti- 
bus pharyngealibus  conico-subulatis  leviter  curvatis;  labio  inferiore  antice  ma- 
jore  parte  non  a  cutc  gulari  distincta;  praeoperculo  postice  anguloque  denticu- 
lis  scabro;  squamis  trunco  in  serie  longitudinali  70  eire.  supra,  63  ad  65 
infra  lincatn  lateralem;  squamis  52  eire.  in  serie  horizontali  os  suprascapu- 
lare  inter  et  basin  pinnae  caudalis,  30  eire.  in  serie  transversa  pinnam 
ventralem  inter  et  dorsalem,  25  eire.  in  serie  transversa  initium  pinnae  analis 
inter  et  dorsalem  quarum  11  vel  12  lineam  lateralem  inter  et  spinas  dorsales 
medias;  linea  laterali  bene  conspicua;  pinna  dorsali  parte  spinosa  parte  ra- 
diosa  paulo  breviore  scd  non  ad  vix  humiliore,  spinis  6a  7a  et  8a  ceteris  lon- 
gioribus  corpore  paulo  plus  triplo  ad  quadruplo  humilioribus,  parte  radiosa 
margine  superiore  leviter  convexa;  pectoralibus  et  ventralibus  subacquilongis  ca- 
pite absque  rostro  non  ad  vix  brevioribus ;  anali  spinis  3  mediocribus  posteriore 
ceteris  longiore  oculi  diametro  breviore,    parte  radiosa  dorsali  radiosa  paulo  bre- 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  15 

viore  sed  non  huiniliore;  caudali  extensa  subsemilunariter  emarginata  lobis  acutis 
radiis  niediis  plus  duplo  et  capite  sat  niulto  longiorihus;  colore  corpore  superne 
ex  griseo-coerulescente,  inferne  margaritaceo;  iride  flava  vel  roseo-flava  superne 
fuscescente;  capite  vittis  2  longitudinalibus  aureis,  superiore  rostro-oculo-opercu- 
lari,  inferiore  niaxillo-suboperculari;  trui.co  lateribus  singulis  seriebus  squamarum 
longitudinalibus  vitta  aurea  vel  fuscescente-aurea ;  pinnis  ex  griseo  vel  ex  roseo 
pallide  violascentibus,  dorsali  radiosa,  anali  et  caudali  fuscescente  marginatis; 
valde  javenilibus  corpore  ocellis  numerosis  griseis  vel  flavicantibus  sparsis. 
B.  7.  D.  11/14  vel  11/15.  P.  2/17.  V.  L/5.  A.  3/13  vel  3/14.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Pimelepterus  oblongior  Cant.,  Cat.  Mal.  Fish.  p.  174  (ex  parte  saltem,  nee  CV.). 

Pimelepterus  tematensis  Blkr.    N.  bijdr.  ichth.    Ternate,  Nat.  T.  Ned.  Ind. 
IV  p.  605;  Giintli.,  Cat.  Fish.  ï  p.  499. 
Hab.  Batu ;    Pinang ;    Singapura ;    Java  (Batavia)  ;  Celebes  (Macassar,  Manado) ; 

Ternata ;  Batjan  (Labuha) ;  Amboina ;  in  mari 
Longitudo  8  speciminutn  160"  ad  302 " ;  spec.  3  insuper  valde  juvenilia  50"  ad  85'". 

Rem.  Le  Pimelepterus  ternatensis  n'esi.  pas  spécifiqueroent  distinct  et  ne  fut 
etabli  que  sur  un  individu  du  leuibus  a.  partie  raolle  de  la  dorsale  un  peu  plus  haute 
que  la  partie  armee.  L'espèce  est  caractérisée  par  la  formule  de  la  dorsale  et 
de  1'anale,  par  le  peu  de  hauteur  de  leur  partie  raolle,  par  1'absence  d'écailles 
sousorbitaires  et  par  la  longueur  relative  de  la  tête.  —  Le  lembus  s'étend,  hors 
1'Insulinde,  a,  1'ouest  jusqu'a  la  cóte  Zanzibare  et  a  l'est  jusqua  File  de  Vanicolo. 

Pimelepterus    oblongior  CV.,  Poiss.  VII  p.  197.  —  Atl  Ichth. 
Tab.  3(54,  Chaet.  tab.  2  fig.  3. 

Pimelept.  corpore  oblongo  compresso,  altitudine  3  in  ejus  longitudine  a  rostri 
apice  usque  ad  marginem  pinnae  caudalis  posteriorem  medium;  latitudine  cor- 
pons  2J  eire.  in  ejus  altitudine;  capite  outuso  4|  eire.  in  longitudine  corporis 
usque  ad  marginem  pinnae  caudalis  posteriorem  medium,  acque  alto  ac  longo; 
oculis  diametro  3  eire.  in  longitudine  capitis,  diametro  I3  eire.  distantibus;  li- 
nea rostro-dorsali  rostro  et  nucha  convexa,  fronte  concaviuscula ;  osse  praeorbitali 
alepidoto  ;  dentibus  maxillis  parte  horizontali  parte  apicali  non  vel  vix  longiore ; 
dentibus  ore  interne-,  vomere  in  thurmam  subtriangularem,  palatinis  utroque 
latere  in  vittam  gracilera,  pterygoideis  utroque  latere  in  thurmam  elongatam 
plus  duplo  longiorem  quara  latam,  lingualibus  basi  linguae  in  thurmam  oblongo- 
quadratiusculam  transversam  dispositis;  dentibus  pharyngealibus  subulatis  leviter 
curvatis;  labio  inferiore  antice  sulco  superficiali  transverso  a  cute  gulari  distincto; 


16  BÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSULDJD1ENNES 

praeoperculo  posticc  et  infcrne  denticulis  scabroj  squamis  trunco  serie  longitu- 
dinali  angulum  aperturae  branchialis  superioreui  inter  et  basin  pinna  caudalis 
75  eire.  supra,  70  ciic.  infra  lineam  lateralem ;  squamis  GO  eire.  in  serie 
horizontul i  os  siiprasculare  inter  et  basin  pinnae  caudalis,  30  eire.  in  serie 
transversa  spiuaui  analem  anteriorem  inter  et  dorsalem  quarum  10  vel  ]  1 
lineam  lateralem  inter  et  spinas  dorsales  medias;  linea  latcrali  bene  eonspi- 
cua ;  pinna  dorsali  parte  spinosa  parte  radiosa  non  breviore  et  paulo  altiore 
spinis  mediis  ceteris  longioribus  corpore  minus  quadruplo  humilioribus,  parte 
radiosa  margine  superiorc  leviter  convexa ;  pectoralibus  capite  absque  rostro  non 
brevioribus;  ventralibus  pectoralibus  vix  brevioribus;  anali  spinis  3  validis  pos- 
teriore  ceteris  longiore  oculi  diametro  non  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa 
vix  breviore  et  non  humiliore;  caudali  extensa  leviter  emarginata  lobis  acutis 
radiis  mediis  duplo  eire.  et  capite  paulo  longioribus;  colore  corpore  superne  ex 
griseo  coernlescente,  infcrne  margaritaceo;  iride  flavescente  vel  rosea ;  vitta  rostro- 
suboeulari  argentea  ;  trunco  lateribus  singulis  seriebus  squamarum  longitudinalibus 
vitta  aurea;  pinnis  ex  griseo  violascentibus  vel  pallide  margaritaceo-roseis. 
B.  7.  ü.  11/13  vel  11/14.  P.  2/17.  V.  1/5.  A.  3/12  vel  3/13.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Hab.  ? 
Longitudo  speciminis  typici  descripti  16'S". 

Rem.  Cette  espèce  est.  fort  voisine  du  Pimelepterus  waigiensis,  mais  Ie  dernier 
parait  bien  distinct  ayant  la  tête  plus  longue  que  haute,  la  partie  basale  des 
dents  aux  deux  machoirea  plus  longues,  Ie  sousorbitaire  portant  des  écailles,  la 
dorsale  épineuse  plus  courte  que  la  partie  molle,  les  rangées  des  écailles  un  peu 
plus  nombreuses  et  uu  rayon  de  plus  tant  a  la  dorsale  qua  1'anale.  Je  dois 
observer  cependant  que,  la  description  du  Pimelepterus  waigiensis  étant  prise  sur 
uu  individu  de  410"  de  long,  il  reste  a  démontrer  si  les  différenecs  notées  sont 
en  effet  de  valeur  spécifique. 

La  description  actuellc  est  prise  sur  1'individu  type  du  Pimelepterus  oblon- 
gior  CV.  conservé  au  Muséum  de  Leide. 

Cantor  a  décrit,  sous  Ie  noni  de  Pimelepterus  oblongior  CV.,  une  espèce,  qui 
est  dite  avoir  la  tête  moins  de  quatre  fois  dans  la  longueur  totale,  52  écailles 
sur  une  rangée  longitudinale  au-dessous  de  la  ligne  laterale,  deux  bandelettes 
brun-orange  (la  supérieure  oculo-operculaire,  riniérieure  maxillo-préoperculaire) 
et  la  formule  de  la  dorsale  et  de  1'anale  =  D.  11/12,  14  vel  15.  A.  3/12,  13  vel  14. 
Ces  caractères,  excepté  celui  de  la  tête,  correspondent  plutöt  a  ceux  du  Pime- 
lepterus lembus.  Peut-être  que  Cantor  a  eu  sous  les  yeux  deux  espèces  dis- 
tinctes  dout  rune  Ie  lembus  et   1'autre  1'oblongior  ou  une  espèce  voisine. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  17 

Pimeiepterus  loaigiensis  QG.,  Zool.  Voy.  Freyc.  p  386 
tab.  62  fig.  4;Günth.,  Catal.  Fish.  I  p.498;  Fisch.  Südseep.  68.— 
Atl.  Ichth.  Tab.  364,  Chaet.  tab.  2  fig.  2. 

Pimelept.  corpore  oblongo  corapres80,  altitudine  3  eire.  in  ejus  longitudine  a 
Tostri  apice  usque  ad  marginem  pinnae  caudalis  posteriorem  medium;  latitudine 
corporis  2£  eire.  in  ejus  altitudine ;  capite  obtuso  4J  eire.  in  longitudine  corporis 
usque  ad  marginem  pinnae  caudalis  posteriorem  medium,  paulo  longiore  quam 
alto;  oculis  diametro  3$  eire.  in  longitudine  capitis,  diametro  1^  eire.  distantibus; 
linea  rostro-dorsali  rostro  et  nucha  convexa,  fronte  concaviuscula ;  osse  praeorhi- 
tali  ex  parte  squamato;  dentibus  maxillis  parte  horizontali  parte  apicali  conspi- 
cue  longiore ;  dentibus  ore  interno  utroque  latere  vomerinis  in  tburmam  oblongam 
transversam,  palatinis  in  vittam  gracilem,  pterygoideis  in  thurmam  elongatam  plus 
duplo  longiorem  quam  latam,  lingualibus  in  tburmam  ovato-quadratiusculam 
dispositis;  dentibus  pharyngealibus  subulatis  leviter  curvatis;  labio  inferiore  an- 
tice  majore  parte  non  a  cute  gulari  distin  cto;  praeoperculo  postice  et  inferne 
denticulato  scabro;  squamis  trunco  angulum  aperturae  branchialis  superiorem 
inter  et  basin  pinnae  caudalis  80  eire.  in  serie  longitudinali  supra,  75  eire.  in 
serie  longitudinali  infra  lineam  lateralem;  squamis  60  eire.  in  serie  horizontali 
os  suprascapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis,  32  eire.  in  serie  transversa  spinam 
analem  anteriorem  inter  et  dorsalem  quarum  12  eire.  lineam  lateralem  inter  et  spinas 
dorsales  inedias;  linea  laterali  parum  conspicua;  pinna  dorsali  parte  spinosa  parte 
radiosa  sat  multo  breviore  sed  non  humiliore,  spinis  6a  7a  et  8a  ceteris  longiori- 
bus  corpore  minus  quadruplo  hurailioribus,  parte  radiosa  margine  superiore  le- 
viter convexa;  pectoralibus  capite  absque  rostro  vix  brevioribus;  ventralibus  pec- 
toralibus  paulo  brevioribus ;  anali  spinis  3  validis  posteriore  ceteris  longiore  oculi 
diametro  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  breviore  sed  non  humiliore ;  caudali 
extensa  subsemilunariter  emarginata  lobis  acutis  radiis  mediis  plus  duplo  et  capite 
sat  multo  longioribus ;  colore  corpore  superne  ex  griseo-coerulescente,  inferne  mar- 
garitaceo ;  iride  rosea ;  vitta  rostro-suboculari  argentea ;  trunco  lateribus  singulis 
seriebus  squamarum  longitudinalibus  vitta  diffusa  aurea ;  pinnis  ex  griseo  violas- 
centibus  vel  pallide  margaritaceo-roseis. 
B.  7.  ü.  11/14  vel  11/15   (spina  antica  rudimentaria).    P.  2/17.    V.  1/5.    A.  3/13  vel 

3/14.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Pimeiepterus  marciac  CV.,  Poiss.  VII  p.  199;  Rüpp.,  N.  Wirb.  F.  R.  M.  p.  35. 
Hab.  Java  (Batavia);  Celebes  (Macassar);  Ternata;    Amboina;    Waigiu;   Nova- 

Guinea;  in  mari. 
Longitudo  speciminis  unici  410.'" 

9 

JUTUURK.    VERH.    DER    KONINKL.    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


18  EÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Rem.  Je  ne  possède  de  cette  cspèce  que  Ie  seul  individu  décrit,  qui  est  beau- 
coup  plus  grand  que  ceux  de  ma  collection  du  cinerascens  et  du  leuibus.  Elle  est 
voisir.e  du  dernier  par  les  formes  et  par  les  uageoires,  mais  elle  est  bien  distincte 
tant  par  récaillure  du  préorbitaire  que  par  les  écailles  plus  noiubreuses  dans  les 
rangées  longitudinales.  Elle  a  été  trouvéc,    hors  1'Insulinde,  dans  la  mer  de  Savay. 


Subfamilia    PROTERACANTHIFORMES . 

Chaetodont.  corpore  oblongo-ovali  vel  subrhomboïdeo,  squamis  ctenoideis  lae- 
vibus  vestito;  rictu  parvo;  dentibus  maxillis  incisivis  tricuspidatis ;  dentibus  vo - 
merinis  et  palatinis  nullis ;  maxilla  inferiore  ramis  horizontaliter  mobilibus ;  aperturis 
branclüalibus  isthmo  lato  separatis ;  cute  gulo-interbranchiali  lata  squamata;  inguini- 
bus  squamn  elongata ;  pinna  dorsali  parte  spinosa  et  parte  radiosa  dimidio  basali 
tantum  continuis,  spinis  9  vel  10  et  radiis  15  ad  20;  ventralibus  sub  basi  pec- 
toralium  insertis;  anali  spiuis  3  et  radiis  15  vel  16;  caudali  radiis  fissis  15.  B.  6. 

La  Sousfamille  ne  comprend  jusqu'ici  que  les  genres  Proteracanthus  Günth.  et 
Tripterodon  Playf.  et  de  chacun  de  ces  genres  on  ne  connaït  qu'une  seule  espèce. 
Le  Proteracanthus  seul  est  représenté  dans  1'Inde  archipélagique. 

Proteracanthus  Günth. 

Dentes  maxillis  pluriseriati  tricuspidati.  Dentes  pharyngealcs  graciles,  superiores 
curvati  tricuspidati,  inferiores  aciculares  rectiusculi.  Corpus  oblongo-ovale.  Ca- 
put  aeque  altum  ac  longum  superne  lateribusque  squamatum.  Labium  superius 
medio  non  a  cute  rostrali  distinctum.  Praeoperculum  denticulatum.  Squamae 
trunco  40  ad  60  in  serie  longitudinali.  Pinna  dorsalis  spinis  10  et  radiis  15 
vel  16,  parte  spinosa  parte  radiosa  duplo  eire.  longiore  spina  4a  producta,  antice 
spina  procumbente.     Analis  radiis  14  vel   15.     Pseudobranchiae  nullae. 

Proteracanthus  s  aris  s  o  p  horus  Günth.,  Cat.  Fish.  I  p.  427; 
Blkr,  Atl.  Tab.  319,  Perc.  tab.  41  fig.  3. 

Protcrac.  corpore  oblongo-ovali  compresso,  altitudine  2\  atl  '1\  in  ejus  longi- 
tudine,  latitudinc  2{  ad  2%  in  ejus  altitudine;  capite  vaklc  obtuso  convexo  4  eire. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHETODONTOÏDES.  19 

ïri  longitudine  capitis,  aeque  alto  eire.  ac  longo;  linea  rostro-frontali  convexa; 
oculis  diametro  4£  ad  4|  in  longitudine  capitis,  diametro  1,  ad  l-£  distantibus; 
rostro  valde  obtuso,  oculo  longiore,  apice  longe  infra  oculi  marginem  inferiorem 
sito;  naribus,  posterioribus  ante  oculi  partem  inferiorem  sitis  oblongis  obliquis 
margine  posteriore  valvatis,  anterioribus  infra  et  sat  longe  ante  posteriores  per- 
foratis  patulis  rotundis  posterioribus  multo  minoribus;  osse  praeorbitali  oculi 
diametro  altiore ;  labiis,  superiore  lato  medio  non  a  cute  rostrali,  inferiore  angulis 
tantum  sulco  brevi  a  cute  gulari  distinctis;  maxillis,  superiore  ante  inferiorem 
prominente  sub  oculi  parte  anteriore  desinente,  inferiore  inferne  poris  10  con- 
spicuis  in  seriem  transversam  dispositis ;  dentibus  maxillis  serie  externa  ceteris 
conspicue  majoribus;  praeoperculo  obtuse  rotundato  leviter  denticulato ;  operculo 
rugoso  postice  angulis  2  subspinaeformibus ;  squamis  capite  irregularibus  et  inae- 
qualibus,  praeopercularibus  anterioribus  ceteris  majoribus  ;  squamis  trunco  valde 
inaequalibus  lateralibus  mediis  ceteris  valde  conspicue  majoribus ;  squamis  angu- 
lum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  piunae  caudalis,  supra  lineam 
lateralem  60  ad  63,  infra  lineam  lateralem  48  ad  50,  angulum  operculi  inferiorem 
inter  et  basin  pinnae  caudalis  38  ad  40  in  serie  longitudinali ;  squamis  24  ad  26 
in  serie  transversa  basin  pinnae  ventralis  inter  et  dorsalem,  27  vel  28  in  serie 
transversa  initium  pinnae  analis  inter  et  dorsalem  quarum  7  lineam  lateralem 
inter  et  spinas  dorsales  medias ;  linea  laterali  regulariter  curvata  parum  con- 
spicua;  pinna  dorsali  partem  spinosam  inter  et  radiosam  profunde  emarginata 
spinis  (4a  excepta)  mediis  ceteris  longioribus  corpore  triplo  eire.  humilioribus, 
spina  4a  valde  elongata  corpore  non  vel  non  multo  humiliore,  spina  postica  spina 
penultima  longiore;  dorsali  radiosa  aeque  alta  eire.  ac  longa  corpore  plus  duplo 
humiliore,  obtusa,  convexa ;  pectoralibus  valde  acutis  capite  non  ad  paulo  brevio- 
ribus;  ventrali  spina  valida  capitis  parte  postoculari  longiore,  radio  1°  plus  mi- 
nusve  producto  capite  paulo  longiore;  anali  spina  2a  ceteris  validiore  et  lon- 
giore, parte  radiosa  obtnsa  convexa  dorsali  radiosa  humiliore;  caudali  extensa 
convexa  capite  absque  rostro  non  ad  vix  longiore ;  colore  corpore  superne  umbrino- 
vel  fuscescente-viridi,  inferne  griseo  vel  argenteo ;  iride  flavescente  vel  rosea ;  vit- 
tis  trunco  longitudinalibus  umbrinis  vel  violascentibus  inter  singulas  series  squa- 
marum  decurrentibus ;  pinnis  dilute  umbrinis  vel  viridescente-flavis  vel  aurantiacis. 
B.  6.  D.  1   proc.  +  16/15  vel  16/16.  P.  2/18.  V.  1/5.  A.  3/14  vel  3/15.    C.  1/15/1 

et  lat.  brev. 
Syn.  Crenidens  (Girella)  sarissophorus  Cant.,  Cat.  Mal.  Fish.  p.  52  tab.  4  fig.  1-4. 
G-irella  sarissophorus  Blkr,  Bijdr.  ichth.  Singapore,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  III  p.  65. 
Hab.  Singapura ;  Pinang;  Malacca;  in  mari. 

Longitudo  2  speciminuin  275'"  et  325'". 

9* 


20  RÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Rem.  Je  n'ai  jamais  vu  de  cette  espèce  que  les  deux  individus  de  raon  cabi- 
net.  La  quatriènie  épine  dorsale  d'un  de  ces  individus  a  nianifestement  eté  en- 
levée,  et  dans  1'autre  il  en  manque  Ie  soramet  tandis  que  la  partie  restante  est 
difforme.  La  figure  publiée  par  Cantor  rend  probablcment  1'état  normal  de  cette 
épine  Elle  y  est  figurée  un  pen  plus  courte  que  la  hauteur  du  corps  et  ne 
montre  qu'une  simple  tuméfaction  vers  Ie  milieu  de  la  longueur.  L'individu  sur 
lequel  a  été  prise  la  figure  de  l'Atlas  présente  jusqu'a  quatre  tuméfactions  et 
autant  de  rétrécissements.  —  L'individu  figure  par  Cantor  n'avait  en  longueur 
que  200'".  L'angle  du  préopercule  y  est  armé  d'une  petite  épine  dont  je  trouve 
aussi  un  vestige  dans  Ie  plus  petit  de  mes  specimens.  Il  paraït  probable  que 
cette  épine  soit  plus  développée  dans  les  individus  du  jeune  age  et  qu'elle 
s'use  après  jusqu'il  n'en  existe  plus  de  tracé. 


Subfamilia    CHAETODIPTERIFORMES. 

Chaetodont.  corpore  orbiculari  vel  rhomboideo  squamis  cycloideis  laevibus  vestito; 
rictu  parvo ;  dentibus  maxillis  pluriseriatis  setaceis  simplicibus ;  dentibus  vomerinis 
et  palatinis  nullis;  maxilla  inferiore  ramis  distantibus,  sulco  a  cute  gulari  distinctis, 
horizontalitcr  mobilibus;  aperturis  branchialibus  isthmo  separatis;  cute  gulo-inter- 
branchiali  lata  vix  incisa  a  cute  praeventrali  distincta;  inguinibus  squama  elon- 
gata :  pinna  dorsali  profunde  emarginata  spinis  distantibus  9  et  radiis  19  ad  22, 
parte  spinosa  parte  radiosa  breviore ;  ventralibus  sub  basi  pectoralium  insertis  ; 
anali  spinis  3  et  radiis  15  ad  18;  caudali  integra  radiis  fissis  15  vel  17 ;  pseudo- 
branchiis  nullis. 

La  sousfamille  se  compose  des  genres  Chaetodipterus  Lac.  (=  Parephippus 
Cill),  llarches  Cant.  (=  Ephippus  CV  nee  Cuv.)  et  Harpochirus  Cant.  (— Dre- 
pane  CV.).  On  ne  trouve  dans  1'Insulinde  qu'une  seule  espèce  de  chacun  des 
deux  derniers  genres. 

Harpochirus  Cant.  =  Drcpane,  Drepanis  CV.  (nee  Drepane  Schrank,  nee  Dre- 
panis  ïcmm.)  =  Cryptosmilia  Cope. 

Uentes  maxillis  breves  confertissimi ;  pharyngeales  acuti  et  obtusi  submolares. 
Corpus  rhomboideum.  Caput  superne  lateribus  tantum,  praeoperculo,  operculo 
superne  et  membrana  branchiali    squamatum.     Cutis    gularis  alepidota.     Maxilla 


DE  LA  PAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  21 

superior    valde    protractilis.     Praeoperculurn    inferne    serratum.     Squamae  trunco 

50    ad    fiO    in    serie    longitudinali.     Pinna    dorsalis  spinis  9  et  radiis  19  ad  22 

parte  spinosa  parte  radiosa  duplo  breviore.     Pectorales  elongatae  falcatae.  Analis 
radiis  17  vel  18.     Caudalis  radiis  fissis  17. 


Harp  o  chirus  punctatus  Cant.,  Cat.  Mal.  Fisli.  p.  162.  —  Atl. 
Tab.  365,  Chaet.  tab.  3  fig.  4. 

Ilarpochir.  corpore  rhornboideo  maxime  compresso,  altitudine  spinam  ventra- 
lem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  l*-  ad  lf  in  ejus  longitudine,  latitudine 
5  ad  6  in  altitudine  dorso-ventrali ;  capite  valde  obtuso  3|  ad  4 {  in  longitudine 
corporis,  multo  altiore  quam  longo;  linea  rostro-dorsali  fronte  et  nucha  convexa ; 
oculis  diametro  2h  ad  4  in  longitudine  capitis,  minus  ad  plus  diametro  1  distan- 
tibns;  naribus  ante  oculi  partem  inferiorem  perforatis  posterioribus  oblongis  an- 
terioribus  rotundis  majoribus ;  fronte  verticeque  linea  mediana  alepidotis ;  ore  in 
tubum  conicum  oblique  deorsum  protractili;  praeoperculo  margine  inferiore  den- 
ticulis  aetate  provectis  quam  junioribus  vulgo  magis  conspicuis,  limbo  alepidoto; 
operculo  superne  tantum  squamato,  inferne  suboperculoque  interdum  squamulis 
aliquot  sparsis;  squamis  trunco  serie  longitudinali,  angulum  aperturae  branchialis 
superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  60  eire,  infra 
lineam  lateralem  50  eire,  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  43  eire; 
squamis  serie  transversa  pinnam  dorsalem  inter  et  basin  pinnae  ventralis  45 
eire,  dorsalem  inter  et  spinam  analem  anteriorem  35  eire,  apicem  curva- 
turae  lineae  lateralis  inter  et  spinas  dorsales  medias  12  eire ;  linea  laterali 
valde  curvata  tubulis  simplicibus  notata ;  pinna  dorsali  profunde  emarginata ; 
dorsali  spinosa  dimidio  basali  squamata  spinis  compressis  la  et  2a  brevissimis, 
3a  anterioribus  plus  duplo  longiore,  4a  ceteris  longiore  capite  absque  rostro 
non  ad  vix  breviore,  posterioribus  2  subaequilongis  4a  duplo  eire  brevioribus; 
(juvenilibus  spina  procurnbente  ante  pinnam  dorsalem  aetate  provectioribus  sub 
cute  recondita  vel  nulla);  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  altiore  diametro  dorso- 
ventrali  triplo  vel  minus  triplo  humiliore  obtuse  rotundata;  pectoralibus  falcatis 
caudae  partem  liberam  vel  basin  pinnae  caudalis  attingentibus;  ventralibus  radio 
1°  plus  minusve  producto  spinas  anales  attingente;  anali  spinis  2a  et  3a  aequilon- 
gis  vel  2a  ceteris  longiore  oculo  non  ad  paulo  breviore,  parte  radiosa  dorsali 
radiosa  breviore  et  vulgo  humiliore,  obtusa,  convexa  ;  caudali  medio  postice  con- 
vexa angulis  acuta  vel  acutiuscula  capite  non  ad  sat  multo  breviore ;  colore  cor- 
pore  superne    viridi-argenteo,    lateribus  et  inferne  argenteo;    iride  flavescente  vel 


22  KÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

rosea;  trunco  guttulis  distantibus  fuscis  in  series  5  ad    11  transversas  dispositis, 

vel  vittis  transversis  fuscis  5  ad  9,  vel  guttis  et  vittis  nullis;    pinnis  flavesccnti- 

bus;    dorsali    radiosa    interdum    guttis  fuscis    in  series    longitudinales  dispositis; 
axillis  vulgo  fuscis  vel  nigricantibus. 

B.  6.  D.  9/19  ad  9/22.  P.  2/15.  V.  1/5.  A.  3/17  vel  3/18.  C.  1/17/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodou  punctatusL.,  Syst.  nat.  ed.  10ap. 273;  L.Gm.,  Syst.  nat.  ed.  13» p.  1243. 
Chaetodou  obscure  cawus  mamlis  aliquot  irregularibus  etc.  Seba,  Thesaur.  III 

p.  07  tab.  25  fig.   14. 
Chaetodou  falcatus  Lac,  Poiss.  IV  p.  452,  470. 
Chaetodou  longimanus  Bl.Schn.,  Syst.   p.  229. 
Latte  et   Terla  Russ.,  Fish.  Corom.  p.  62,  63,  64  fig.  7  9,  80,  81. 
Ephippus  falcatus  Cuv.,  Règn.  an.  ed.   1°  I  p.  335. 

Ephippus  pandatas,  longimanus,  terla  Cuv.,   Règn.   an.  ed.  il I.  Poiss.  p.  108. 
Drepane  punctata  CV.,  Poiss.  VI [  p.  99  tab.  179;  Rich.,  Rep.  ichth.  Chin. 

Rep.  15h  meet.  Brit.  Assoc.  p.  245  ;  Contr.  ichth.  Austral.,  Ann.  Mag.  nat. 

Hist.  X  1842  p.  28  ;  Günth.,  Cat.  Pish.  Il  p.  62 ;  Fisch.  Südsee  p.  55;  Kner, 

Zool.  Novar.   Fisch.  p.   107;  Day.,  Fish.  India  p.   116  tab.  29  fig.   5. 
Drepaue  longimana  CV.,  Poiss.  VIII  p.  101  ;  Rich.,  Ichth.  Chin.  Rep.  15h  meet. 

Brit.  Assoc.  p.  245  ;  Blkr,   Verh.  Bat.  Gen.  XXIII,    Chaetod.  p.  23. 
Harpochirus  longimanus  Cant.,  Cat.  Mal.  Fish.  p.  163. 
CryptosmUia  luna  Cope,  Suppl.  on  new  spec.   Arner.  et  Afric.  Fishes,  Trans. 

Amer.  Phil.  Soc.  XIII   N.  Ser.  p.  401. 
Kettaug-kettaug}   Tappi-tappi,  Kiper-laivut  Mal.,  Kiper,   Tebèl,    Taiceh  Jav. 

Madur. ;  Papatik  Sundan. 

Hab.  Sumatra  (ïelokbetong,  Benculen,  ïrussan,  Padang,  Ulacan,  Priaman,  Siboga, 
Palembang);  Nias;  Pinang ;  Singapura;  Bintang  (Rio);  Bangka  (Muntok, 
Karanghadji,  Toboali,  Pankalpinang)  ;  Java  (Bantam,  Batavia,  Tjilatjap, 
Samarang,  Surabaya,  Pasuruan);  Madura  (Kammal);  Bali  (Bolelmg);  Bor- 
neo  (Sambas,  Pamangkat,  Sampit,  Kahajan,  Bandjermasin) ;  Celebes  (Ma- 
cassar,  Bulucomba,  Badjoa);  Halmahera  (Sindangole);  Batjan  (Labuha) ; 
Buro  (Kajeli);  Amboina;  Waigiu;  Nova-Guinea,  Philippin. ;  in  mari  et  in 
aquis  fiuvio-marinis. 

Longitudo  39  speciminum  50'"  ad  380'". 

Rem.  L'espèce  est  fort  commune  dans  1'Inde  archipélagique.  Les  fort-jeunes 
présentent  ordinairement  des  bandelettes  transversales  unies,  qui  deviennent  des 
rangées    transversales    de    taches  dans  les   plus  agés.     Des  individus  sans  taches 


DE  LA  FAM1LLE  DES  CHETODONTOIDES. 


23 


ni  bandes  ne  sont  pas  rares,  mais  je  n'cn  possode  que  quelques  uns  oü  les  taches 
s'étendent  sur  la  dorsale  molle. 

A  Batavia  1'espèce  est  souvent  apportée  en  grand  nombre  et  en  individus  de 
200'"  a  300'"  de  long.  Elle  y  est  de  quelque  importance  pour  la  nourriture  des 
populations  indigène  et  cliinoise,  mais  on  ne  la  sert  que  rarement  sur  les  ta- 
bles des  Européens,  a  cause  de  sa  chair  sèche  et  peu  savoureuse.  —  Hors  1'Insu- 
linde  elle  est  connue  habiter  les  cótes  septentrionales  de  la  Nouvelle-Hollande, 
de  Samoa,  de  Chine,  de  Ceylon,  du  continent  Indien  et  de  1'Afrique  oriëntale 
et  la  Mer  rouge,  mais  j'en  possède  aussi  un  individu,  a  corps  et  nageoires 
sans  taches,  Ie  plus  grand  de  mon  cabinet,  qui  provient  de  la  Cöte  de  Guinee. 
J'y  trouve  parfaiteraent  les  mêmes  formules  des  écailles  et  des  nageoires  et  il 
ne  se  distingue  en  rien  des  individus  insulindiens  que  par  un  museau  moins 
obtus  et  par  des  bosses  frontale  et  occipitale  plus  développées,  signes  manifes- 
tement  de  1'age  fort  avance.  J'y  trouve  encore  les  denticulations  du  préoper- 
cule  plus  fortes.  C'est  sur  un  individu  des  mêmes  mers,  mais  plus  petit,  que  M. 
Cope  a  établi  son  Cryptosmilia  luna. 

Ilarches  Cant.  =  Ephippus  CV.  (nee  Cuv.). 

Dentes  maxillis  confertissimi  breves,  pharyngeales  gracillimi  aciculares.  Corpus 
orbiculare.  Caput  superne  ubique,  ossibus  opercularibus  omnibus  et  cute  gulo- 
interbranchiali  squamatum.  Maxiila  superior  non  protractilis.  Praeoperculum 
inerme.  Squamae  trunco  40  ad  50  in  serie  longitudinali.  Pinna  dorsalis  usque 
ad  basin  vel  usque  ad  basin  fere  incisa,  parte  spinosa  parte  radiosa  multo  mi- 
nus duplo  breviore,  spinis  9  ex  parte  flexilibus,  parte  radiosa  obtusa  non  emar- 
ginata  radiis  19  vel  20.  Pectorales  obtusae  breves.  Analis  parte  radiosa  obtusa 
non  emarginata,  radiis  15  vel  16.  Caudalis  integra  radiis  fissis  15. 

Rem.  Le  genre  actuel  est  un  démembrement  du  genre  Ephippus  de  Cuvier 
<le  1'an  1829.  Or  ce  nom,  appliqué  par  droit  de  priorité  au  type  du  genre 
Ephippus  de  Cuvier  de  1'an  1817,  aurait  du  être  changé,  si  le  genre  qu'il  re- 
présente n'avait  pas  été  déja  nommé  Chaetodipterus  par  Lacepède.  Ce  nom,  bien 
que  mal  composé  et  proposé  pour  le  genre  du  Chaetodon  Plumieri  BI.  établi 
sur  une  figure  incorrecte  de  Pluiuier  mais  qui  représente  manifestement  le 
Chaetodon  faber  Brouss.,  mérite  d'être  adopté  par  droit  de  priorité,  comme  se  rap- 
portant  au  type  du  genre  Ephippus  de  la  grande  Histoire  des  Poissons  (1'Ephip- 
pus  faber  CV.),  type  qui  n'est  pas  génériquement  distinct  du  type  du  même 
genre  Cuviérien  de  1'an  1S29  (1'Ephippus  gigas). 


24  RÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Le  genre  Chaetodipterus  ne  comprend  que  les  espèces  d'Ephippus  de  la  grande 
Histoire  naturelle  des  Poissons  a  dorsale  et  anale  molles  pointues  et  échancrées 
et  a  uue  soixantaine  d'écailles  sur  une  rangée  longitudinale.  C'est  le  genre 
pour  lequel  M.  Gill,  en  1861,  a  proposé  le  nom  de  Parephippus. 

Je  réserve  le  nom  d'Ilarches,  proposé  par  Cantor,  aux  espèces  a  dorsale  et 
anale  molles  obtuses  et  arrondies  et  a  grandes  écailles,  dont  on  ne  compte  que 
quarante  a  einquante  sur  une  rangée  longitudinale. 

L'Insulinde  ne  parait  nourrir  qu'une  seule  espèce  d'Ilarches,  reconnaissable 
aux  caractères  suivants. 

I.  Profil  rostro-gulaire  séinicirculaire.  Préopercule  a  5  jusqu'a  7  rangées  d'écailles. 
Tronc  a  environ  44  écailles  sur  une  rangée  longitudinale  au-dessus  de  la  ligne  laterale. 
D.  1   proc.  +  9/19  ou  9/20.  A.  3/15  ou  3/16. 

1.  Ilarches  orbis  Cant. 


llarches   o?' bis   Cant.,  Cat.  Mal.  Fish.  p.  100  —  Atl.  Tab.  365, 
Chaet.  tab.  3  fig.  5. 

Uarcb.  corpore  orbiculari  valde  compresso,  altitudine  spinaiu  ventralem  inter 
et  spinani  dorsi  anteriorem  1|  ad  lf  in  ejus  longitudine,  latitudine  3£  ad  4 
fere  in  altitudine  dorso-ventrali ;  capite  valde  obtuso  4  ad  4|  in  longitudine  cor- 
poris,  multo  altiore  quam  longo ;  linea  rostro-dorsali  ante  oculos  et  nucha  con- 
vexa,  fronte  rectiuscula  vel  concaviuscula ;  linea  rostro-gulari  ore  clauso  semicir- 
cnlariter  convexa;  oculis  diametro  2  et  paulo  ad  2f  in  longitudine  capitis,  diametro 
|  ad  1  distantibus ;  naribus  distantibus,  posterioribus  ante  mcdiam  pupillam  per- 
foratis  oblongis  anterioribus  majoribus ;  osse  praeorbitali  orani  aetate  oculi  diame- 
tro multo  humiliore;  maxilla  superiore  non  protractili;  squamis  capite  superne 
ubique  usque  inter  oculos  irregularibus  squamulatis;  squamis  praeoperculo  5- 
ad  7-  seriatis  squamis  operculo-subopercularibus  minoribus ;  cute  gulo-branchiali 
ubique  squamata;  praeoperculo  limbo  lato  alepidoto  iufernc  membranacco  striato; 
scjuamis  tiunco  serie  longitudinali  angulum  aperturae  branchialis  superiorem 
inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  44  eire,  infra  lincam  late- 
ralem  40  eire. ,  apicem  operculi  inter  et  basin  caudalis  32  eire. ;  squamis 
serie  transversa  spinam  ventralem  inter  et  dorsalem  26  eire,  spinani  analeui 
lm  inter  et  dorsalem  22  eire,  apicem  curvaturae  lineae  lateralis  inter  et 
spinas  dorsales    6    eire ;    linea    laterali    valde    curvata    tubulis    simplicibus    no- 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÈTODONTOÏDES.  25 

tata ;  pinna  dorsali  membrana  inter  singulas  spinas  usque  ad  basin  fere 
incisa,  spinis  debilibus  valde  compressis  anterioribus  2  minimis,  3a  4a  et  5a  ce- 
teris  multo  longioribns  flexilibus  non  pungentibus  3a  autcin  ceteris  longiore 
diametro  dorso-ventrali  minus  ad  plus  duplo  breviore,  spinis  3  posterioribus  oculo 
multo  brevioribus  rigidis  pungentibus;  dorsali  radiosa  duplo  ad  plus  duplo  lon- 
giore quain  alta,  obtusa,  convexa;  pectoralibus  obtusc  rotundatis  capite  absque 
rostro  brevioribus;  ventralibus  valde  acutis,  spina  oculo  longiore,  radio  1°  pro- 
ducto  analeui  attingentc  vel  subattingente;  anali  spinis  oculo  multo  brevioribus 
2a  ceteris  longiore  vel  3ae  subaequali,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  breviore  et 
non  ad  paulo  humiliore,  obtusa,  convexa  ;  spinula  procumbente  antedorsalem  adultis 
sub  cute  recondita;  caudali  extensa  medio  postice  convexa  vel  obtusangula  au- 
gulis  acuta,  capite  paulo  ad  non  breviore;  colore  corpore  superne  viridi-argenteo, 
lateribus  et  inferne  argenteo;  iride  flavescente;  pinuis  flavescentibus,  veutralibus 
interdum  nigris  vel  fuscis. 

B.  6.  D.  1  proc+9/19  vel  9/20.  P.  2/17.  V.  1/5.  A.  3/1 5  vel  3/16.  C.  1/15/1  etlat.brev. 
Sy n.  Chaetodon  orbis    BI.,    Ausl.    Fisch.  III  p.  81  tab.  22  fig.   2;    Bonn.,  Ichtb. 

p.  84  tab  95  fig.  390 ;  L.  Gin.,  Syst.  nat.  ed.  13a  p.  1244 ;  Lac,  Poiss.  IV  p. 

458,  491;  Bl.Schn.,  Syst.  p.  232;  Shaw,  Zool.  IV  p.  339. 
Ephippus  orbis  Cuv.,  Règn.  an.  ed.  2a  ed.  ill.  Poiss.  p.  108;  CV.,  Poiss.  VII 

p.  9(5;  Guér.,  Icon.  Règn.  anim.  Poiss.  tab.  22  fig.  2;  Rich.,  Ichth.  Chin., 

Rep.  15h  meet,  Brit.  Assoc.   p.  245;    Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII  Chaet. 

p.  22;  Günth.,  Cat.  Fish.  III  p.  621;    Day,  Fish.  Malabar  p.  35,  Fish. 

India  p.  115  tab.  29  fig.   1. 
Ephippus  melanopus  Blkr.,  Topogr.  Batav.  Nat.  Gen.  Arch.  N.  Ind.  II  p.  520. 
Patipo  Mal.  Batav. 
Hab.  Sumatra  (Priaman);    Pinang;    Singapura;    Bangka  (Muntok);  Java  (Bata- 
via) ;  in  mari. 
Longitudo  9  speciminum  82"  ad  190'". 

Rem.  L'espèce  se  distingue  de  1'Ilarches  goreënsis  (Ephippus  goreënsis  CV.) 
par  Ie  profil  rostro-gulaire  sémicirculaire  et  par  les  formules  des  écailles  et  des 
rayons,  mais  Ie  goreënsis,  a  en  juger  sur  la  figure  publiée  dans  la  grande 
Histoire  naturelle  des  Poissons,  a  les  écailles  plus  petites,  plus  nombreuses,  tant 
celles  du  dos  et  des  flancs  que  celles  du  préopercule ;  mais  il  n  est  pas  sür  que 
cette  figure  soit  exacte. 

L'llarches  orbis  habite,  hors  1'Insulinde,  les  cötes  des  iles  Andaman,  deCeylon 
et  du  continent  de  1'Inde. 

10 

HATUURK.    VERH.    DER    KON1NKL.    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


2"  EÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 


Subfemilia  SCATOPHAGIFORMES. 


Chaetodoctoid.  corpore  subrhomboideo,  squamis  ctenoideis  laevibus  vcstito  ;  rictu 
parvoj  dentibus  raaxillis  tricuspidatis  j  dentibus  vomcrinis  et  palatinis  nullis ;  uiaxilla 
inferiore  ramis  sulco  a  cute  gulari  distinctis  distantibus  horizontaliter  niobilibus; 
aperturis  branchialibus  isthmo  separatis ;  cute  gulo  interbranchiali  a  cute  prae- 
ventrali  distincta ;  inguinibus  squamis  compositis;  pinna  dorsali  emarginata  parte 
spinosa  parte  radiosa  longiore,  spinis  distantibus  10  ad  12  et  radiis  16  ad  19; 
ventralibus  post  basin  pectoralium  insertis;  anali  spinis  4  et  radiis  14  ad  16; 
caudali   radiis  fissis  14.  13.  6. 


Ephippus  Cuv.   1817  (nee  Cuv.  1829)  =  Scatophagus  Cuv.  (1829)  =  Cacodoxus 
Cant.  (Genus  subfamiliae  unicum). 

Dentes  maxillis  pluriseriati  incisivi;  pharyngeales  subulato-aciculares.  Caput 
ubique  squamatum.  Maxilla  superior  non  protractilis.  Praeoperculura  inerme. 
Squamis  trunco  90  ad  plus  quam  100  in  serie  longitudinali.  Pinna  dorsalis  spi- 
nosa alepidota  antice  spina  procumbente.    Pectorales  rotundatae. 

Rem.  La  seule  espèce  insulindienne  connue  se  fait  distinguer  par  les  caractères 
suivants. 

I.  Dorsale  a,  1 1  épines.  Dorsale  et  anale  a  partie  molle  élevée  aussi  haute  que  longue  et 
a  bord  convexe.  Corps  dans  les  adultes  a  taches  ou  gouttelettes  éparses  foncées  ne  for- 
mant point  de  bandes. 

1.  Ephippus   argus  Cuv. 


Ephippus    argus    Ouv.,  Règn.  an.  edit.  la  1817  II  p.  335.  — 
Atl.  Ichth.  Tab.  363,  Chaetod.  tab.  1  fig.  2. 

Ephipp.  corpore  rhomboideo  maxime  compresso,  altitudine  1|  ad  2  in  ejus 
longitudine,  lntitudine  3  ad  3£  in  ejus  altitudine;  capite  obtuso  convexo  3|  ad 
4J  in  longitudine  corporis,  altiore  quam  longo;  linea  rostro-dorsali  ante  oculos 
et  nucha  convexa,  vertice  coucava  vel  concaviuscula;  oculis  diametro  3J  ad  4 
in  longitudine  capitis,  diametro  1   ad  1|  distantibus;  naribus  ante  medium  ocu- 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOIDES.  27 

hun  perforatis  patulis  posterioribus  oblongis  anterioribus  rotundis  majoribus ;  osse 
praeorbitali  denticulis  plus  miuusve  conspicuis  scabro;  osse    supramaxillari    squa- 
mulato;  dentibus  maxillis  pluriseriatis  seriebus  omnibus  tricuspidatis ;  sulco ïnfra- 
labiali  brevisshno;  praeoperculo  denticulis  minimis  scabro ;  operculo  angnlo  spina 
parva  plana;  squamis  capite  ubique  densissimis  minimis  opercularibus  anterioribus 
ceteris    majoribus;    sqnamis    serie    longitudinali    angulum    aperturae    branchialis 
superiorem     inter    et     basin     pinnae    caudalis    95    ad    115    supra,    90    ad    100 
infra     lineara    lateralem;     squamis     serie     transversa     70    ad     80    eire.    basin 
ventralis     inter     et     dorsalem,     65    ad    70    eire.     initium     pinnae    analis    inter 
et     dorsalem     quarum     17     ad     22    lineara    lateralem    inter    et     spinas    dorsa- 
les    *medias ;    linea    laterali    valde    curvata;     spina    dorsali    procumbente    vulgo 
sub  cute  recondita;  pinna  dorsali  spinis  validis,  2a  juvenilibus  oculo  non  breviore 
aetate  provectioribus  oculo  conspicue  longiore,  3a  4a  et  5a  ceteris  longioribus  ca- 
pite   absque    rostro    non    ad  paulo  brevioribus,  penultima    ultima  breviore  oculo 
paulo    ad    non    longiore;    dorsali    radiosa  dorsali  spinosa  non  humiliore  convexa 
apice   rotundata    aeque    alta    eire.    ac    longa ;    pectoralibus    acutiuscule    vel  ob- 
tusiuscule    rotundatis    capite    absque    rostro  brevioribus;  ventralibus  acutis   radio 
1°    plus    minusve    producto    analera   attingente    capite     paulo    breviore    ad    lon- 
giore; anali  spinis  validis  inaequalibus  2a  et  4a  vulgo  ceteris    longioribus    capitis 
parte  postoculari  non    brevioribus,  parte  i*adiosa  forma,  longitudine    et  altitudine 
dorsali  radiosa  subaequali ;  caudali  extensa  medio  convexa  angulis  acuta  vel  acu- 
tiuscula    capite  absque  rostro  non  ad  paulo  longiore ;  colore  corpore  superne  coe- 
rulescente-grisco,  vel  viridescente  chalybeo,    vel  fuscescente  vel  fusco-violaceo  vel 
nigricante,    inferne    dilutiore  vel  argenteo    vel  margaritaceo  vel  flavescente;  iride 
flavescente  vel  rosea  margine  orbitali  profundiore ;  trunco  adolescentibas  et  adtdtis 
guttis  vel  maculis  ovalibus  et  oblongis  majoribus  et  minoribus  sparsis  parcioribus 
vel  crebrioribus  fuscis,  interdum  usque  supra  pinnas  impares  sese  extendentibus ; 
valde  juvenilibus    trunco    guttis    et    maculis    fuscis    interdum   in  series  regulares 
transversas  dispositis  vel  ia  vittas  transversas  coalitis ;   capite  superne  roseo  guttis 
fuscis  in  series  3  transversas  dispositis  vel  in  totidem  vittas  plane  coalitis; — pin- 
nis   omni    aetate  roseis,  griseis,  aurantiacis  vel  fuscis,  dorsali  spinosa  membrana 
frequenter  tota  fusca  vel  fusco  marginata. 

B.  6.  D.  11/17  ad  11/19.  P.2/15  vel  2/16.  V.l/5.  A.4/15  vel  4/16.  C.l/14/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Strontvisch  Nieuh.,    Gedenkw.  Zee-  en  Lantreize  p.  269  tig. 

Piscis  stercorarius  Wiil.,  Ichth.  App.  p.  2  tab.  2  tig.  2   (Cop.  ex  Nieuh.). 

Ican  Fatj  Ruysch,  Nov.  col],  pisc.  Amb.  p.  33  tab  17  fig.   6. 

Ican   Taci  Ren.,  Poiss.  Mol.  II  tab.  51  fig.  211. 

Ican  Cacatoeha  babintang  Valent.,  Amb.  fig.  180. 


'8' 

10* 


28  KÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Rhombotides   ventre   subcoeruleo    capite   maculis   fuscls    vario  Klein,    Miss. 

Pisc.  IV  p.  30  N°.  4. 
Chaetodon  argus  Bodd.,  Over  den  gevlakten  Klipvisch;  BI.,  Ausl.  Fisch.III 
p.  86  tab  204  fig.  1 ;  Bonnat.,  Ichth.  p.  86  tab.  94fig.386;  L.Gra.,Syst. 
Nat.  ed.  13"  p.  1248 j  Bl.Schn.,  Syst.  p. 282 ;Shaw, Zool. IVp. 332. 
Pool  chitsilloo  Russ ,  Fish.  Corom.  I  p.  61  fig.  78. 
Chaetodon  pairatalis  Ham.Buch.,  Fish.  Gang.  p.  122,  372  tab.  16  fig.  1. 
Chaetodon   atromaculatus  Bonn.,  Fish.  Ceylon  p.  18  tab.  18. 
Scatophagus  argus  CV.,    Poiss.  VII  p.  103;  Agass.,  Poiss.  foss.  IV  tab.  II 
fig.  1   (scelet.);  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII.  Chaetod.  p.  24  ;  Günth.,  Cat. 
Fish.  II  p.   58;  Kncr.,  Zool.  Reis.  NovaraFisch.  p.  106;  Day,  Fish.  Malab. 
p.  34;  Fish.  India  p.   114  tab.  29  fig.  3. 
Scatophagus  ornatus  CV.,  Poiss.  VII  p.   108;  Blkr,  Vijfde  bijdr.  ichth.  Am- 

boina,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  VI  p.  492;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  59. 
Scatojjhagus  Bougainvillei  CV.,  Poiss.  VII  p.  107;  Rich.,  Ichth.  Chin.  Rep. 

15h  meet.  Brit.  Assoc.  p.  245.  P 
Scatophagus  purpurescens  CV.,  Poiss.  VII  p.  108? 

Scatophagus  macronotus  Rlkr,Top.  Batav.,  Nat. Gen.  Arch.  N.  I.  II  p.520(rnonstr.) 
Cacodoxus  argus  Cant.,  Cat.  Mal.  Fish.  p.  163. 
Sargus  maculatus  Gron.,  Cat.  ed.  Gr.  p.  65. 
Kepper  Mal.;  Kiper,  Bindan,  Jav. 
Hab.  Sumatra  (Telokbetong,  Benculen,  Padang,    Priaman,    Siboga,  Pangabuang, 
Paleinbang);    Batu;    Nias ;    Pinang;    Singapura;    Bintang  (Rio);    Bangka 
(Mun tok,    Pankalpinang,    Marawang);    Java  (Bantam,    Batavia,  Cheribon, 
Tjilatjap,  Karangbollong,  Saiiiarang,  Patjitan,   Prigi,  Surabaya,  Pasuruan); 
Madura    (Kammal,    Bangkallang,    Tandjong);    Bali    (Djembrana);   Borneo 
(Pamangkat,  Sambas,  Sinkawang,  Sungiduri,  Pontianak,  Sampit,  Kahajan, 
Bandjermasin);  Celebes  (Macassar,  Bulucondja,  Klabatdiatas);  Timor  (Kupang); 
Batjan  (Labviha);  Buro  (Kajcli);  Ceram;  Aniboina;  Luzon;  in  mari  et  fluviis. 
Longitudo  60  s[>eciminum  40'"  ad  203". 

Rem.  Une  belle  série  d'individus  qu'on  devrait  rapporter,  d'après  les  auteurs, 
aux  deux  cspèccs  argus  et  ornatus,  prouve  que  1'ornatus  nest  qu'une  espèce  no- 
minale qu'on  ne  pourrait  mêuie  qualifier  de  variété. 

L'espèce  est  fort  commune  dans  toute  1'Inde  archipélagique  et  s'étend  a  1'ou- 
est  jusqu'nux  ïles  Amlaman,  Ceylon  et  les  cötes  de  1'Inde  continentale  et  au 
nord  et  a  L'est  jusrpraux  cotes  de  Chine  et  de  Taiti.  Elle  habite  aussi  les  cötea 
de  la  Nouvelle-Hollande. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONÏOÏDES.  29 


Subfamilia    TAURICHTHYIFORMES. 

Chaetodontoidei  corpore  ovali  vel  subrhomboideo,  squarais  ctenoideis  laevibus 
vestito;  capite  ubique  squamato ;  rictu  parvo ;  dentibus,  maxillis  setaceis  simplicibus 
pluriseriatis,  pharyngealibus  gracillimis;  maxilla  inferiore  ramis  contiguis  horizon- 
taliter  immobilibus ;  aperturis  branchialibus  isthmo  separatisj  inguinibus  squama 
elongata;  pinna  dorsali  indivisa  spinis  mobilibus  6  ad  16  et  radiis  15  ad  30;  anali 
spinis  3  vel  4  et  radiis  15  ad  23;  caudali  radiis  fissis  15.  B.  6. 

La  sousfaraille  comprend  deux  gronpes,  les  Chelmonini  et  les  Taurichthyini, 
Ie  premier  caractérisé  par  Ie  prolongement  des  machoires  en  forine  de  tube  étroit  a 
ouverture  de  la  bouclic  terminale  et  courte,  Ie  second  distinct  par  des  machoires 
courtes  non  prolongóes.  Les  Chelmonini  se  composent  des  genres  Chehno  Cuv. 
et  Prognathodus  Gill,  les  Taurichthyini  des  genres  Parachaetodon  Blkr,  Coradion 
Kp,  Taurichthys  CV,  Hemitaurichthys  Blkr,  Chelmonops  Blkr,  Tetragonoptrus 
Klein  et  Megaprotodon  Guich.  —  A  1'exception  du  genre  australien  Chelmonops, 
tous  ces  genres  sont  représentés  dans  1'Insulinde.  Les  espèces  sont  assez  nora- 
breuses  et  appartiennent  en  partie  aux  plus  brillantes  qu'on   puisse  se  figurer. 

Phalanx  Chelmonini- 

Taurichthyiformes  ossibus  intermaxillaribus  et  mandibularibus  elongatis  in  tu- 
bum  angustum  inajore  parte  clausum  productis. 

Chelmon  CV.  =  Chelmo  Günth. 

Dentes,  maxillis  brevissimi,  vomerini  nulli.  Corpus  subrhomboideutn.  Orbitae 
scabrae.  Squamac  semilunariter  rotundatae  supraliueamlaleralem  in  series  55  eire. 
transversas  dispositae.  Series  squaraarum  trunco  longitudinales  rcgulares,  mediis 
lateribus  subhorizontales.  Linea  lateralis  basin  pinnae  caudalis  attingens.  Pinnae^ 
dorsalis  spinosa  dorsali  radiosa  multo  brevior  spinis  9  postrorsum  longitudine  ac- 
crescentibus,  analis  spinis  3. 

Rem.  On  ne  connaït  jusqu'ici  qu'une  seule  espèce  de  Chelmon.  Le  Chelmon  mar- 
ginalis  Rich.  est  identique  avec  le  Chelmon  rostratus.  Les  Chelmon  longirostris 
et  aculeatus  (Chelmo  aculeatus  Poey  =  Chelmo  pelta    Güuth.)    sant  des  Progna- 


30  KÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

thodus.  Le  Chclmo  truncatus  Günth.  (Chaetodon  truncatus  Kncr)  est  d'un  genre 
distinct  pour  Icquel  j'ai  proposé  1c  nom  de  Chelmonops.  Le  Chelmo  pulcher 
Steind.  enfin  ne  peut  pas  non  plus  être  un  vrai  Chelmon.  La  longueur  du  rau- 
seau  de  cotte  espèce  est  dite  être  a  celle  de  la  tête  =  1 :  2f  ce  qui  ne  va  pas 
aux  Chelmon ini  et  il  n'est  rien  dit  de  Ia  nature  des  machoires.  Le  Chelmo  pul- 
cher est  plutöt  un  Tetragonoptrus  du  sousgenre  Chaetodontops.  11  a  les  dents 
aux  machoires  relativement  longues,  39  rangées  transversales  d'écailles  entre  la 
tête  et  la  caudale,  les  écailles  derrière  la  tête  décroissant  rapidement  en  largeur, 
la  ligne  laterale  perforant  35  écailles  seulement  (s'arrêtant  par  conséquent  sous 
la  dorsale?).  Je  ne  vois  du  reste  aucune  formule  des  épines  et  de  rayons  dans 
la  description  assez  détaillée  de  M.  Steindachner  ni  rien  non  plus  par  rapport 
a  la  forme  des  écailles,  éléments  nécessaires  pour  bienjuger  des  affinités  de  1 'espèce. 

Chelmon  rostratus  Cuv.,Hègn  an.ed.  laIIp.334;  CV  ,Poiss  VII 
p.  66;  Règn.  an.  éd.  ill.  Poiss.  tab.  40  fig.  i ;  Cant.,  Cat.  Mal.  Fish. 
p.  158;Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII  Chaet.  p.  20.  —  Atl.Ichth. 
Tab.  369,  Chaet.  tab.  7  fig.  2. 

Chelm.  corpore  subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  (altitud.  spinam 
ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem)  2  eire.  in  ejus  longitudine; 
latitudine  corporis  4  ad  4A  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  2|  ad  3  in 
longitudine  corporis;  latitudine  capitis  3  eire.  in  ejus  longitudine;  oculis  dia- 
metro 4  ad  5  in  longitudine  capitis,  diametro  §  ad  1  distantibus;  linea  rostro- 
frontali  valde  concava;  rostro  valde  acuto  absque  maxilla  oculo  non  ad  non  multo, 
cum  maxilla  oculo  duplo  ad  triplo  longiore;  osse  praeorbitali  et  praeoperculo  le- 
viter  denticulatis;  maxillis  subaequilongis  parte  praerostrali  oculo  non  multo  ad 
duplo  longiore;  dentibus  maxillis  brevissimis;  labiis,  superiore  nullo,  inferiore  gra- 
cili  brevi;  squamis  trunco  postrorsum  magnitudine  sensim  decrescentibus,  angulum 
aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  la- 
teralem in  series  55  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  50  eire.  transversas 
dispositis;  squamis  40  eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  [innae 
caudalis  quarum  18  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  serie  transversa 
32  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  quarum  10  eire.  su- 
pra lineam  lateralem;  linea  laterali  valde  curvata;  pinna  dorsali  parte  spinosa 
parte  radiosa  multo  ad  duplo  fere  breviore,  spinis  validis  postrorsum  longitudine 
accrescentibus,  posteriore  capite  absque  rostro  longiore;  dorsali  radiosa  dorsali 
spincsa  altiore,  multo  minus  duplo  longiore  quam  alta,  obtusangulatim  rotundata 
margine  posteriore  subverticali,  radiis  7°  8°  et  9°  ceteiis  longioribus;  pectoralib as 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  31 

acute  vel  acutiuscule  rotundatis  capite  absque  rostro  vix  longioribus;  ventralibus 
acutis  capite  absque  uiaxülis  longiore  spiua  valida  capite  absque  rostro  non  ad 
vix  breviore;  anali  spinis  valiJis  posteriore  ceteris  longiore  capite  absque  rostro 
non  vel  vix  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  breviore,  non  ad  non  ninlto 
longiore  quam  alta  obtusa  regulariter  vel  angulatim  rotundata;  caudali  trun- 
cato-convexa ;  colore  corpore  giïseo-vel  flavescente-margaritaceo,  pinnis  flaves- 
cente  vel  aurantiaceo;  ir  de  flava  vel  aurantiaca;  rostro  et  fronte  linea  mediana 
vitta  inipari  aurantiaca;  fasciis  corpore  5  transversis  aurantiacis  vel  fuscescente- 
aurantiacis  fuscescente  et  niargaritaceo  limbatis;  fascia  anteriore  oculari  oculi 
diametro  graciliore  nucha  cum  fascia  lateris  oppositi  uuita  inferne  interoperculo 
desinente;  fascia  2a  dorso-ventrali  fascia  oculari  latiore  spinis  dorsi  2  vel  3  an- 
terioribus  incipiente  operculum  postice  tegente  et  basi  ventralis  desinente  ;  fas- 
cia 3R  dorso-anali  fascia  28  vulgo  paulo  latiore  spinis  dorsi  Ca  7a  et  8a  incipiente 
et  niox  ante  analem  desinente ;  fascia  4a  dorso-anali  fasciis  ceteris  latiore  dor- 
salem  radiosam  et  analem  radiosam  maxima  parte  amplecteute  media  eire.  basi 
dorsalis  radiosae  ocello  nigro  margaritaceo  annulato;  fascia  5a  caudali  ceteris  gra- 
ciliore et  profundiore;  seriebus  squamarum  longitudiualibus  medio  dorso  et  mediis 
lateribus  vittula  violascente  vel  dilute  aurantiaco-fusca  angulos  squamarum  tantum 
tegente  percursis ;  dorsali  et  anali  radiosis  vittula  intramarginali  margaritacea  vel 
coerulescente-margaritacea. 

B.  6.  D.  9/28  ad  9/30.  P.  2/13  vel  2/14.  V.  1/5.  A.  3/19  ad  3/21.  C.  1/1 5/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon  rostro  longissimo  etc,  Seba,  Thes.  III  p.  68  tab.  25  fig.  17. 

Chaetodon  rostratus  L.,  Mus.  Ad.  Frid.  p.  61  tab  31,  fig.  2;  Syst.  nat.  ed.  10a 
p.  273;  L.  Gm.,  Syst.  nat.  ed.  13ap.  1244;  Bl.,Ausl.  Fisch.  IIIp.  78tab.  202 
fig.  1;  Bl.Schn.,  Syst.  p.  221;  Lae.,  Poiss.  IV  p.  457,  4S0 ;  Shaw,  Zool.  IV 
p.  337  tab.  47 ;  Grom,  Catal.  ed.  Gr.  p.  73. 

Chaetodon  macrolepidotus  albo  flavescens  rostro  longissimo  osseo  Gron.,  Mus.  I 
p.  48  n°.  109. 

Chaetodon  rostro  longo  osseo  etc.  Gron  ,  Mus.  I  p.  49  n°.  110,  II  p.  38. 

Chaetodon  rostro  longissimo  osseo  etc.  Gron.,  Zoopbyl.  p.  69  n°.  233. 

Jaculator-Fish  Schloss.,  Ace.  Fish.  Batav.  call.  Jaculator,  Philos.  Transact. 
LIV  p.  89  tab.    9. 

Chaetodon  enceladus  Shaw,  Nat.  Misc.  p.  2  tab.  63. 

Chehnon  marginalis  Rich.,  Contr.  iebth.  AustraL,  Aun.  Nat.  Hist.  X  1S42 
p.  29;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  36. 

Chehno  rostratus  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  36;  Kner,  Zool.  Reis.  Novara, 
Fish.  p.  103;  Day,  Fish.  India  p.  110  tab.  2S  fig.  3. 

Kepper-laivut  Mal.  Batav. 


32  KÉVISION  DES  ESTÈCES  INSULINUIENNES 

Hab.  Sumatra  (Telokbetong,  Benculen);  Singapura;  Bintang  (Rio) ;  Bangka  (Ma- 
rawnng,  Toboali,  Muntok,  Blinju);  Biliton;  Lcpar;  Duizend-ins.;  Java  (Batavia, 
Bantam);  Bawean;  Celebcs  (Macassar);  Banda  (Neira);  Philipp.  (Luzon);  in  niari. 

Longitudo  18  speciminum  73'"  ad   170". 

Rem.  C'est  a  cc  poisson  (pie  se  rappnrte  Ie  récit  connu  de  1'industrie  singuliere 
de  lancer  des  gouttes  d'eau  aux  insectes  rampant  sur  les  herbes  du  rivage  pour  les 
faire  tomber,  industrie  qui  n'a  été  constatée  depuis  par  personne  et  dont  je  n'ai 
jamais  appris  la  confirniation  pendant  mon  long  séjour  aux  Indes.  Ce  qui  est 
bien  certain  c'est  que  Pespèce,  a  Batavia,  n'habite  que  les  eaux  des  récifs  des 
petites  iles  de  la  baie  et  ne  s'approche  pas  des  cötes  marécageuses  et  sablonneu- 
ses  de  la  capitalc,  ni  de  ('embouchure  des  fleuves. 

L'espèce  s'étend  par  toute  la  longueur  du  bassin  Indien,  ayant  été  trouvée  aussi 
sur  les  cötcs  de  1'At'rique,  de  1'ilc  Maurice,  de  Madras,  de  Malacca,  et  mêrne  sur 
celles  de  Chine  tt  de  la    Nouvelle-Hollande  septentrionale. 

Progkaïhodus  Gill  —  Prognathodes  Gill. 

Dentes,  maxillis  brevissimi,  voraerini  nulli.  Corpus  ovali-subrhomboideum.  Or- 
bitae  scabrae.  Squamac  semilunariter  rotundatae,  supra  lineatn  lateralem  in  se- 
ries 40  ad  75  transversas  dispositae.  Series  squamarum  trunco  longitudinales 
regulares,  mediis  lateribus  subhorizontales.  Linea  lateralis  continua  basin  pinnae 
caudalis  attingens.  Pinnae,  dorsalis  spinosa  dorsali  radiosa  multo  longior  spinis 
12  vel  13  praemedianis  ceteris  longioribus,  analis  spinis  3. 

Rem.  Le  genre  fut  établi  par  M.  Gill  et  ne  comprend  que  1'espèce  type  (Ie 
Chaetodon  aculeatus  Poey,  devenu  plus  tard  le  Chelmo  pelta  Günth.  et  le  Pro- 
gnathodus  aculeatus  Poey)  des  Antilies  et  le  Chelmon  longirostris  Cuv.  du 
bassin  Indo-pacifique.  Cc  dernier  se  distingue  de  1'espèce  américaine  entre  autres 
par  les   caractcres  indiqués  ci-dessous. 

I.  Dorsale  n,  12  épines  et  u  22  jusqu'ïl  26  rayons.  Environ  75  rangées  transversales  d'écailles 
au-dessus  de  la  ligne  laterale.  Bande  nucho-rostro-operculaire  noire  très-large  triangu- 
laire.    Anale  a  ocelle  noir  sur  les  rayons  postérieurs. 

1.  Projtiaihodus  longirostris  Blkr. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  33 

Pro  g  nat  ho  dus   long  ir o  s  tri s  Blkr.  Atl.  Tab.  366,  Chaetod. 
tab.  4  fig.  5. 

Prognatli.  corpore  ovali-subrhoraboideo,  diametro  dorso-ventrali  (altitudine 
spinam  ventralem  in  ter  et  spinam  dorsi  anteriorem)  2*s  ad  3  fere  in  ejus  longi- 
tudine;  latitudine  corporis  4  eire.  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  2|  ad  3  fere 
in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  4  eire.  in  ejus  longitudine;  oculis  dia- 
metro 5  ad  5}  in  longitudine  capitis,  diametro  1  eire.  distantibus;  linea  rostro- 
frontali  valde  concava ;  rostro  valcle  acuto  absque  maxilla  oculo  paulo  ad  sat  multo, 
cum  maxilla  oculo  triplo  ad  plus  triplo  longiore;  osse  praeorbitali  et  praeoper- 
culo  leviter  denticulatis ;  maxillis  subaequilongis,  parte  praerostrali  oculo  duplo 
ad  plus  duplo  longiore ;  dentibus  maxillis  parum  conspicuis ;  labiis,  superiore 
nullo,  inferiore  brevissimo  rudimentario ;  squamis  trunco  postrorsum  magnitudine 
sensim  decrescentibus,  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin 
pinnae  caudaüs  supra  lineam  feteralem  in  series  75  eire,  infra  lineam  lateralem 
in  series  70  eire.  transversas  dispositis;  squamis  60  eire.  in  serie  horizontali  os 
scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudaüs  quarum  25  eire.  in  dimidio  trunci  an- 
teriore;  squamis  serie  transversa  38  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi 
lm  quarum  12  eire.  supra  lineam  lateralem;  ünea  laterali  sat  regulariter  valde 
curvata ;  pinna  dorsali  parte  spinosa  dimidio  basali  tantum  squamata  spinis  va- 
lidis  mediis  ceteris  longioribus  capite  absque  maxillarum  parte  producta  vix  bre- 
vioribus,  membrana  inter  spinas  7  vel  8  anteriores  valcle  profunde  incisa;  dorsali 
radiosa  longitudine  dorsali  spinosae  absque  spinis  3  vel  4  anterioribus  aequali 
eaque  humiliore,  minus  duplo  longiore  quam  alta,  convexa,  radiis  postrorsum 
longitudine  sensim  decrescentibus ;  pectoralibus  falcatis  capite  absque  rostro  du- 
plo eire.  longioribus;  ventralibus  acutis  pectoralibus  brevioribus  spina  valida  ca- 
pite absque  rostro  non  vel  vix  longiore;  anali  spinis  validis  3a  ceteris  vulgo  lon- 
giore et  capite  absque  rostro  longiore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  breviore  sed 
altiore,  aeque  alta  eire.  ac  longa,  obtusiuscule  rotundata,  radiis  subanticis  ceteris 
longioribus;  caudali  convexo-truncata;  colore  trunco  pinnisque  flavo :  capite  fron te 
et  vertice  aurantiaco  dimidio  inferiore  fuscescente-aurantiaco ;  fascia  vei  plaga  lata 
fusca  postice  margaritaceo  limbata  triangulari  a  spina  dorsi  la  maxillae  superio- 
ris  et  operculi  apicem  versus  descendente  inferne  latissima  ;  iride  rosea  vel  auran- 
tiaca;  pinnis  dorsali  et  anali  radiosis  vittula  intramarginali  fuscescente,-  anali 
postice  inferne  ocello  nigro  margaritaceo  annulato. 

B.6.  D.12/22  ad  12/24.  P.2/14  vel  2/15.  V.l/5.  A.  3/18  vel  3/19.  C.l/15/letlat.  brev^ 
Syn.  Douwing  songo  Ruysch,  Coll.  nov.  pisc.  Amboin.  p.  30  tab.  15  fig.  19. 

11 

NATUURK.    VERH.    DER    KONINKL.    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


34  RÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES. 

Chaetodon  longirostris  Brouss.,  Dec.  ichth.  I  p.  6  tab  7 ;  L.  Gm.,  Syst.  nat, 

ed.   18»  p.  1263;  Bl.Schn.,  Sysl.  p.  231;  Lac.,  Poiss.' IV  p.  454,  473. 

Chdmon  longirostris  Cuv.,  Règn.  an.  ed.  la  lip.  334;  CV.,  Poiss.  VII  p.  67 

tab.   175;  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII.  Chaetod.  p.  20. 
Chelmo  longirostris  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  38,  Pisch.  Südsee  p.  48 ;  Day, 
Fish.  India  p.  109. 
Hab.  Ternata;  Amboina;  Ceram  (Wahai);  Nussalaut ;  Banda  (Neira);  in  niari. 

Rem.  L'espèce  paraït  congénérique  avec  Ie  Prognathodus  aculeatus  Poey  (=  Chel- 
mo pelta  Günth.)  mais  est  fort  distincte  du  type  du  genre  par  ses  écailles  beaucoup 
plus  petitcs,  par  une  épine  de  nioins  a  la  dorsale,  par  Ie  museau  et  les  pecto- 
rales  qui  sont  beaucoup  plus  longues,  etc. 

Le  Prognathodus  longirostris  n'a  été  trouvé,  dans  1'Insulinde,  que  dans  la 
mer  des  Moluques,  mais  il  a  un  cercle  de  distribution  fort  étendu.  Il  est 
connu  habiter,  dans  le  bassin  Indien,  les  cótes  de  1'Inde  continentale,  de  1'ïle 
Maurice  et  de  1'Afrique  et  dans  le  bassin  Pacifique  les  iles  des  Amis,  Paumotu, 
Kingsmill  et  Sandwich. 


Phalanx  Taut'icht il yini 

Taurichthyiformes  maxillis  brevibus  non  productis,  anali  spinis  3  vel  4. 

Parachaetodon  Blkr. 

Corpus  subrhoinboidcum.  Maxillae  antice  lateribusque  usque  ad  angulum  oris 
dentatae,  dentibus  setaceis  inframaxillaribus  intermaxillaribus  longioribus.  Dentcs 
vomerini  obtusi,  pharyngeales  gracillimi  aciculares.  Orbitaelaeves.  Praeoperculum 
denticulatum.  Squamae  semilunariter  rotundatae  supra  lineam  lateralem  in  series 
55  ad  00  transversas  dispositae.  Series  squamarum  trunco  longitudinales  regu- 
lares  mediis  lateribus  subhorizontales.  Linea  lateralis  sub  dorsali  radiosa  desi- 
nens.  Pinnae;  dorsalis  angulata  parte  spinosa  parte  radiosa  plus  quadruplo 
breviore  spinis  G  subcontiguis  postrorsum  longitudine  valde  accrescentibus,  parte 
radiosa  antice  elevata  radiis  30  eire.  postrorsum  longitudine  decrescentibus ;  ana- 
lis  spinis  3.  parte  radiosa  obtusa  dorsali  radiosa  multo  breviore  et  hnmiliore. 

Rem.  Le  genre  Parachaetodon  est  fort  remarquable  par  la  eonformation 
et  par  la  composition  de  la  nageoire  dorsale,  qui  rappelle  la  dorsale  des 
Platax.      Aussi,    la     seule    cspèce    connue    fut    rangée    par    Cuvier-Valencienne? 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHËTODONTOÏDES.  35 

parmi  les  Platax,  mais  la  place  naturelle  du  genre  est  sans  aucun  doute  dans 
•Ie  voisinage  des  Tetragonoptrus.  C'est  Ie  genre  de  la  sousfamille  qui  approche 
Ie  plus  des  Holacanthiformes  et  notamment  du  genre  Chaetodon  Art.  (Poraa- 
cantlnis  Lac.  CV). 


Pa  rachaetodon  ocellatus  Blkr.  — Atl.  Ichth.  Tab.  377,  Chaet. 
tab.  15  fig.  4. 

Paracliaet.  corpore  ovali  subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  1|  ad  2 
in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3|  ad  4  in  diametro  dorso-ventrali; 
capite  33  ad  4  in  longitudine  corporis,  altiore  quam  longo;  latitudine  ca- 
pitis  2  vel  2  fere  in  ejus  longitudine ;  linea-rostro-frontali  concaviuscula; 
oculis  diametro  2  et  paulo  ad  33  in  longitudine  capitis,  diametro  1  fere 
ad  1  et  paulo  distantibus;  rostro  oculo  breviore ;  dentibus  vomerinis  in  thur- 
mam  subtriangularem  dispositis;  praeoperculo  leviter  denticulato;  interoper- 
culo  parte  conspicua  plus  duplo  longiore  quam  alta  j  squamis  trunco 
lateribus  antice  et  medio  subaequimagnis,  post  media  latera  magnitudine 
sensim  decrescentibus ;  squamis  angulura  aperturae  branchialis  superiorem 
inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  55  ad  60, 
infra  lineam  lateralem  in  series  55  eire.  transversas  dispositis ;  squamis  40  eire. 
in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  18  eire. 
in  dimidio  truuci  anteriore;  squamis  serie  transversa  36  eire.  spinam  ventralem 
inter  et  spinam  dorsi  lm,  14  eire.  initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi 
lm;  linea  laterali  tubulis  simplicibus  notata;  pinna  dorsali  spinis  anterioribus  bre- 
vissimis,  spina  posteriore  capite  absque  rostro  non  breviore  sed  radio  1°  multo  bre- 
viore ;  dorsali  radiosa  antice  quam  medio  et  postice  multo  altiore  radiis  anterio- 
ribus capite  longioribus  ;  pectoralibus  acutis  capite  brevioribus :  ventralibus  acutis 
capite  non  brevioribus;  anali  dorsali  radiosa  duplo  vel  plus  duplo  humiliore  ob- 
tuse  rotundata,  spinis  mediocribus  3a  ceteris  longiore  radio  1°  breviore;  caudali 
extensa  medio  convexa  angulis  acuta  capite  breviore;  colore  corpore  pinnisqueflavo  vel 
griseo-flavo;  iride  flavescente;  vitla  oculari  profunde  aurantiaca  vel  fuscescente 
antice  et  postice  fusco  et  margaritaceo  limbata  oculo  graciliore  nucha  incipiente 
et  interoperculo  vel  regione  gulari  desinente;  rostro  et  fronte  linea  mediana 
vulgo  vitta  fusco-aurantiaca ;  fasciis  corpore  insuper  4  transversis  fuscescente-vel 
profunde  aurantiacis,  anteriore  dorso-operculo-ventrali,  2a  spinas  dorsales  poste- 
riores  inter  et  spinas  anales,  3a  ceteris  latiore  inferne  quam  superne  graciliore 
apicem    pinnae    dorsalis    inter    et  marginem  analis  liberum,  4a  caudali  antice  et 

11* 


36  EÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES. 

postice    tnargaritaceo    limbata ;    pinnis   dorsali    et    anali    fascia    longitudinali  sat 
lata  profunde  aurantiaca ;  dorsali  basi  medio  fasciae  3ae  oceilo  nigro  inargaritaceo 
annulato ;  ventralibus  anticc  flavis  vel  albis    postice  interduni  fuscis  vel  nigris. 
B.  6.  D.  6/28  ad  6/30.  P.  2/1 3  vel  2/14.  V.  1/5.  A.  3/19  vel  3/20.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Ikan  Batoe  tereloc  Valent.,  Atnb.  tig.  173. 

Ehombotides  fasciis  umbratilibus  latiusculis  tribus  etc.  Klein,  Miss.  Pisc.  III 

p.  37  tab.  11  fig.   1. 
Platax  ocellatus  CV.,  Poiss.  VII  p.  172;   Cant.,  Cat.  Mal.  Fish.  170. 
Chaetodon  óligacanthus  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII,  Chaet.  p.  16;  Faun. 
ichth.    Jav.    spec.    nov.  Nat.    T.  Ned.  Ind  p.   105;  Günth.,  Cat.  Fish.  I 
p.  34,  516;  Kaup.,  Art.  Chaet.,  Ned.  T.  Dierk.  I  p.  129;    Kner,  Zool. 
Reis.  Novara  Fisch  p.   102;  Day,  Fish.  India  p.   109. 
Sarotkrodus  óligacanthus  Blkr,    Troisième    mem.    ichth.    Ilalmah.,    Ned.  T. 

Dierk.  I  p.  150. 
Tetragonoptrus  óligacanthus  Blkr,  Onz.  not.  ichth.  Ternate,  Ibid.   I  p.  234. 
Parackaetodon  óligacanthus  Blkr,  Typ.  gener.  pisc.  neglect.,  Versl.  K.  Akad. 

Wet.  2e  Reeks  VIII  p.  371. 
Kepper-laicut  Mal.  Batav. ;  Kiper  Sundan. 
Hab.  Pinang;    Singapura;    Bintang    (Rio) ;  Bangka  (Muntok,   Karanghadji,  Gus- 
songassam);  Java  (Batavia,  Bantam);  Celobes  (Macassar,    Badjoa);  Halma- 
hera    (Sindangole,  Sahu) ;  Ternata;  Buro  (Kajeli) ;  Amboina ;  Ceram   (Wa- 
hai) ;  Waigiu  ;  Philipp.  (Manilla) ;   in  mari. 
Longitudo  28  speciminum  32'"  ad  145'". 

Rem.  L'espèce  ne  pouvant  plus  figurer  parmi  les  espèces  congéncriques  avec 
Ie  Chaetodon  ocellatus  BI.,  la  dénomination  spécifique  d'ocellatus,  par  droit"de 
priorité,  doit  être  rétabli.  Le  poisson  se  fait  reconnaitre  du  premier  coup  d'oeil 
par  la  forme  de  la  dorsale,  par  les  bandes  transversales  du  corps  et  par  1'ocelle 
noir  sur  la  base  de  la  dorsale. 

Le  plus  petit  de  mes  individus,  bien  que  ne  mesurant  que  32"  ne  présente 
rien  de  Ia  forme  Tholichthyoïde,  ce  qui  cependant  ne  prouve  pas  que  les  larges 
lames  scapulaires  et,  préoperculaires  n'existent  point  dans  des  individus  eneore 
plus  petits. 

L'espèce  est  connue  habiter,  hors  llnsulinde,  les  rötes  de  Madras  et  de  Chine. 

Coradion  Kaup. 

Corpus   subrhomboideum.  Maxillae  brev:ssimae  dentibus  rudimentariis  vel  bre- 


DE  LA  FAMILIE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  37 

vissimis.  Dentcs  vomerini  nulli.  Dentes  pharyngeales  graeillimi  acicularcs.  Os 
valde  parvum.  Orbitae  scabrae.  Praeoperculutn  denticulatum.  Squamae  serui- 
lunariter  rotundatae,  supra  Kneam  lateralem  in  series  50  eire.  transversas  dis- 
positae.  Series  squamarum  trunco  longitudinales  regulares,  mediis  lateribus  sub- 
horizontales.  Linea  lateralis  continua  basin  pinnae  caudalis  attingens.  Pinnae; 
dorsalis  parte  spinosa  parte  radiosa  minus  duplo  breviore  spinis  8  ad  10  distan- 
tibus,  parte  radiosa  obtusa ;  analis  spinis  3,  parte  radiosa  obtusa. 

Rem.  Le  genre  forine  comme  une  transition  des  Taurichthys  aux  Tetragonop- 
trus  et  se  distingue  de  tous  les  deux  par  la  brièveté  de  la  dorsale  épineuse,  et 
en  outre  du  Taurichthys  par  les  épines  dorsales  dont  pas  une  seule  est  prolon- 
gée  et  du  Tetragonoptrus  par  la  continuation  de  la  ligne  laterale  jusqu'a  la 
base  de  la  caudale  et  par  la  petitesse  de  la  bouche  et  de  ses  dents. 

Je  ne  connais  de  ce  type  que  les  deux  espèces  insulindiennes  dont  le  descrip- 
tion  va  suivre  et  qui  sont  diversifiées  par  les  caractères  suivants. 

I,  Dorsale  a  partie  épineuse  environ  2  fois  plus  courte  que  la  partie  inolle  et  a  9  (tres- 
rarement  8  ou  10)  épines,  les  postérieures  plus  longues  que  les  suivantes.  Ventrales 
pointues.  Anale  sans  ocelle  noir.  Bouche  a  lèvres  épaisses  et  a  dents  rudimentaires. 

1.  Coradion  chrysozonus  Kp. 

II.  Dorsale  a  partie  épineuse  beaucoup  moins  de  2  fois  plus  courte  que  la  partie  molle 
et  a  10  épines,  les  médianes  notableraent  plus  longues  que  les  suivantes.  Ventrales  obtu- 
ses.    Anale  a  ocelle  noir.     Bouche  a  dents  bien  développées. 

2.  Coradion  mdanopus  Blkr. 


Coradion   chrysozonus  Kaup,  Chaetod.  Arch.  Naturg.  XXIV 
I  p.  146.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  376,  Chaet.  tab.  14  fig.  5. 

Corad.  corpore  subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  1|  ad  1|  inejus  longi- 
tudine;  latitudine  corporis  4a  eire.  indiametro  dorso-ventrali;  capite  3|  ad 
4  in  lohgitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  concava;  oculis  diametro  3 
ad  4  fere  in  longitudine  capitis;  rostro  abstpie  maxilla  oculo  breviore;  osse 
praeorbitali    denticulato    margine    poslciiore   convexoj    rictu    oris    foraminiformi ; 


38  RÉVISION  DES  ESPÈCES  DE  INSULINDIENNES. 

labiis    latis;     dentibus     maxillis     brevissimis     parum    conspicuis;     interoperculo 
parte    conspicua    triangulari    marginc    postcriore    concavo;    squamis    trunco  pos- 
trorsum     magnitudine     sensim     decrescentibus,    anguluin     aperturae     branchialis 
superiorem    inter    et    basin    pinnae  caudalis  supra  linearu  lateralem  in  series  50 
eire,   infra  lineara  lateralem  in  series  45  eire.   transversas  dispositis;  squamis  40 
eire.    in    serie    horizontali    os    scapulare     inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum 
16    eire.    in    dimidio    trunci  anteriore ;  squamis  serie  transversa  25  eire.  spinam 
ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem,  9  eire.  initium  lineae  lateralis  inter 
et  spinam  dorsi   lra;  linea  laterali  tubulis  simplicibns  notata  ;    pinna  dorsali  parte 
spinosa  parte  radiosa  duplo  eire.  breviore  spinis  majore  parte  squamatis  postror- 
sum  longitudine  accrescentibus,   parte  radiosa  parte  spinosa    paulo  altiore  obtuse 
rotundata  duplo  eire.  longiore  quam  alta;  pectoralibus  acutiusculis  capite  paulo 
brevioribus    radio    V  plus  minusve  producto  capite  longiore,  spina  valida  capite 
absque  rostro  non  ad  vix  breviore ;  anali  spina  3a  ceteris  longiore,  parte  radiosa 
dorsali  radiosa  multo  breviore,  minus  duplo  longiore  quam  alta  obtuse  rotundata 
radiis  praemedianis  ceteris  longioribus ;  caudali  truncata;  colore  corpore  pinnisque 
flavescente-margaritaceo  vel  roseo-margaritaceo ;  iride  flavescente-  vel  margaritaceo- 
rosea ;    rostro    flavo;    vitta    rostro  frontali    mediana    impari   fusca;  fascia  oculari 
fusca  margaritaceo  liml)ata  oculo  graciliore  nucha  incipiente  et  regione  gulo-ven- 
trali   desinente ;    fasciis    trunco    3    transversis    pulchre  aureo-rubris  margaritaceo 
limbatis;    fascia    anteriore    dorso-scapulo-ventrali    interne    cum    fascia  2a  latiore 
dorso-ventrali  confluente;    fascia    posteriore  dorso-anali  anterioribus  dilutiore,  su- 
perne  basi  pinnae  dorsalis  ocello  nigro  margaritaceo  annulato;  cauda  postice  ma- 
cula  oblonga  transversa  fusca;  squamis  lateribus  singulis  guttula  aurea,  guttulis 
dimidio    trunci    inferiore  series  horizontales,  dimidio  trunci  superiore  series  obli- 
quas    efficientibus ;    pinnis    dorsali    et    anali    radiosis  et  caudali  coerulescente  et 
roseo  marginatis,  dorsali  membrana  post  spinam  2'"  vulgo  inacula  nigra ;  ventra- 
libus  purpureis  vel  nigris. 
B.  6.  D.  9/27  ad  9/30  (rarissime  8/30  et  10/26).   P.  2/13  vel  2/14.    V.  1/5.  A.  3/20 

vel  3/21.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Klipvis  of  Soldatenvis  Nieuh.,  Gedenkw.  Zee-  en  Lantr.  p.  276  fig. ;  Will., 
Hist.  Pisc.  App.  p.  6  tab.  5  fig.  4. 

Ikan  Batoe  bariska  Valent.,  Amb.  fig.  266. 

Chaetodon  chrysozonus  K.V.U.,  CV.,  Poiss.  VII  p.  62;  Règn.  an.  ed.  ill. 
Poiss.  tab.  38  fig.  2;  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII  Chaet.  p.  17 ;  Günth.» 
Cat.  Fish.  II  p.  34;  Kner,  Zool.  Reis.  Novara,  Fisch.  p.  101. 

Chaetodon  labiatus  K.V.H.,  CV.,  Poiss.  VII  p.  63. 

Chaetodon  enneacanthits  CV.,  Poiss.  VII  p.  63. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHETODONTOÏDES.^  39 

Chaetodon  guttatus  Gron.,  Cat.  Fisb.  ed.  Gray  p.   71. 

Tetragonoptrus  chrysozonus  Blkr,  Enum.  poiss.  Amb.,  Ned.  T.  Dierk.  II  p.  2S2. 

Chaetodon  melanotus  Reinw.  Mss.  (nee  BI.  Schn.). 

Kepper-latrut  Mal  .Batav. 
llab.   Java  (Batavia);  Celebes  (Macassar);  Ambuina ;  in  mari. 
Longitudo  21  speciminum   115'''  ad  160'". 

Rem.  Le  Coradion  chrysozonus  est  Ie  vrai  Chaetodon  melanotus  de  Reinwardt 
comme  il  est  pronvó  par  une  note  manuscrite  en  ma  possession  ou  les  caractè- 
res  du  chrysozonus  sont  bien  rendus. 

Le  nombre  normal  des  épines  dorsales  est  de  neuf.  Je  ne  possède  qu'un  seul 
individu  a  huit  épines  dorsales  et  ces  épines  sont  plus  longues  que  dans  les  indi- 
vidus  a  neuf  épines.  La  dorsale  molle  y  est  aussi  plus  élevée  et  moins  arrondie 
mais  on  ne  saurait  y  voir  une  espèce  distincte.  Un  autre  individu  unique 
a  10  épines  dorsales  ne  se  distingue  au  reste  en  rien  des  autres. 

L'espèce  est  assez  commune  a  Batavia,  mais  doit  être  rare  dans  les  autres 
parages  de  1'Insulinde.  M.  Giinther  cite  un  individu  de  1'espéce  provenu  des 
cötes  de  Chine. 


Coradion   melanopus  Blkr.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  575, Chaetod. 
tab.  15  fig.  1. 

Corad.  corpore  subrhomboideo,  diametro  dorso-ventraii  l\  eire.  in  ejus 
longitudine;  latitudine  corporis  4^  ad  5  in  diametro  dorso-ventrali :  capite 
4  fere  in  longitudine  corporis ;  linea  rostro-frontali  concava ;  ocnlis  diametro 
B\  ad  3£  in  longitudine  capitis;  rostro  absque  maxilla  oculo  breviore;  osse 
praeorbitali  denticulato  margine  posteriore  recto;  rictu  oris  brevissimo  nor- 
mali; labiis  latiusculis;  dentibus  maxillis  brevibus  bene  conspicuis;  interoper- 
culo  parte  conspicua  triangulari  margine  posteriore  concavo;  squamis  trunco 
postrorsum  magnitudine  sensim  decrescentibus,  angulum  aperturae  branchialis 
superioreni  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  in  series  50  eire, 
infra  lineam  lateralem  in  series  45  eire.  transversas  dispositis;  squamis  40 
eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum 
15  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  serie  transversa  30  eire.  spinam 
ventralera  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem,  9  vel  10  initium  lineae  lateralis 
inter  et  spinam  dorsi  l'" ;  linea  Iaterali  tubulis  simplieibus  notata;  pinna  dorsali 
parte    spinosa    longitudine     1|  ad  1^  in  parte  radiosa,  spinis  mediis  validis  latis 


40  RÉVISION  DB  LA  FAMILLE  1NSULINDIENNES. 

ceteris  longioribus  capite  non  vel  vix  brevioribus,  anterioribus  majore  parte  nudis, 
membrana  interspinali  valdc  profunde  incisa;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  nou 
altiorc  obtuse  rotundata  minus  duplo  longiore  quam  alta  margine  posteriore  sub- 
verticali,  radiis  subanterioribus  ceteris  longioribus;  pcctoralibus  aeutiuscule  rotun- 
datis  et  ventralibus  obtusis  capite  non  vel  vix  brevioribus;  Bpina  ventrali  valida 
capite  absque  rostro  longiore;  anali  spina  3a  ceteris  longiore,  parte  radiosa  dorsali 
radiosa  multo  breviore,  non  multo  longiore  quam  alta,  obtuse  rotundata;  caudali  trun- 
cato-convexa  ;  colore  corporc  flavescente-margaritaceo ;  iride  fiavescente-margaritacea; 
capite  vitta  rostro-frontali  inediana  itupari  fusca ;  fascia  oculari  fusca  oculi  dia- 
metro graciliore  nucha  incipiente  inferne  cum  fascia  latei  is  oppositi  unita  sed 
regionem  gulo-ventralem  non  iiilrante;  trunco  antice  fascia  latissima  transversa 
fusca  inferne  nigricante  basin  vcntraliuin  et  anum  amplectente  supra  axillam 
bipartita  crure  anteriore  spinas  dorsales  2  vel  3  anteriores  crure  posteriore  spinas 
dorsi  raedias  attingentibus ;  trunco  postice  fascia  graciliore  transversa  fusca  antice 
et  postice  aurantiaco  limbata  ab  apice  radiorum  dorsalium  antcriorum  usque  ad 
apiceni  radiorum  analium  antcriorum  extensa;  cauda  vitta  transversa  nigra  antice 
et  postice  aurantiaco  limbata;  regione  postscapulari  guttulis  aureis;  pinna  dorsali 
spinosa  flavescente  membrana  inter  singulas  spinas  nigro  marginata,  membrana 
spinam  2,n  inter  et  3m  tota  nigra;  dorsali  radiosa  pallide  rosea,  superne  ocello 
nigro  luteo  et  violaceo  annulato  margini  pinnae  libero  quam  ejus  basi  propiore, 
postice  violascente-hyalina  et  vitta  intramarginali  coerulea  violaceo  marginata; 
pcctoralibus  et  caudali  aurantiaco-  vel  roseo-liyalinis;  ventralibus  radiis  fuscis  vel 
nigris  membrana  profunde  aurantiacis;  anali  pallide  rosea  vitta  intramarginali 
coeru'ea  violaceo- marginata,  inferne  in  fascia  dorso-anali  fusca  ocello  nigro  auran- 
tiaco annulato. 

B.  6.  D.  10/26.  P.  2/13  vel  2/14.  V.  1/5.  A.  3/18  vel  3/19.  C  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon  melanopus  CV.,  Poiss.  VII  p.  64;  Blkr,  Treiz.  mem.  ichth.  Arab., 
Versl.   Kon.  Akad.  Wet.  XV  p.   25. 

Chaetodon  festivus  Desjard.,  Trois.  Kapp.  Soc.  Mist.   Nat.  Maurice  (unde  in 
Proc.  Zool.  Soc.  1833  p.  117^1  ?  ? 

TetragoHOjjfrits  melanopus  Blkr,  Enum.  poiss.  Amb.,  Ned.  T.  Dierk.  II  p.  282. 
Hab.  Atnboina  (Hitu);  Ceram  (Piru,  Wahai);  in  mari. 
Longitudo  2  speciminum   105"'  et  117". 

Hem.  Cette  espèce,  confondue  autrefois  avec  Ie  Coradion  chrysozonus,  en 
est  fort  distincte  par  sa  dorsale  épineuse  plus  longue  &  dix  épines  dont  les 
médianes,  très-fortes,  sont  plus  longues  que  les  suivantes,  ainsi  que  par  ses  ven- 
trales obtuscs.     Elle  se  fait  reconnaitre  encore  par  son  profil  plus  pointu  et  plus 


DE  LA  FAHLLLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  41 

oblique,    par    la    forme    tronquée  de  la  dorsale  et  de  1'anale  molles,  par  Tocelle 
noir  sur  1'anale,  etc. 

Le  Chaetodon  festivus  Desj.,  de  1'ïle  Mauricc,  pourrait  bien  être  de  la  même 
espèce.  La  diagnose  telle  qu'elle  se  trouve  dans  les  Proceedings  cités,  est  concue 
dans  les  termes  suivants  :  ,/has  a  large  eye-like  spot  on  the  soft  rays  of  the 
dorsal  fin  and  a  black  spot  on  those  of  the  anal ;  its  forra  is  orbicular  and  the 
spinous  rays  of  its  dorsal  fin  are  twelve."  Si  cependant  le  nombre  des  épines 
dorsales  soit  exactement  rendu  il  faut  bien  penser  a  une  espèce  différente,  qui  ne 
serait  pas  même  un  Coradion. 

Taurichthys  CV.  =  Heniochus  CV.  =  Diphreutes  Cant.  =  Henjochus  Kaup. 

Corpus  subrhomboideum.  Maxillae  médiocres  dentibus  valde  brevibus.  Rictus 
valde  parvus.  Dentes  vomerini  nulli.  Orbitae  scabrae  vel  cornutae.  Squamae 
semilunariter  rotundatae,  supra  lineam  lateralem  in  series  50  ad  65  transversas 
dispositae.  Series  squamarum  trunco  longitudinales  regulares,  mediis  lateribus 
subhorizontales.  Linea  lateralis  continua  basin  pinnae  caudalis  attingens.  Pinnae ; 
dorsalis  parte  spinosa  parte  radiosa  longiore  spinis  11  vel  12  quarum  quarta 
spinis  posticis  rnulto  longiore  ensiformi  vel  in  setam  producta,  parte  radiosa  ob- 
tusa;  analis  spinis  3,  parte  radiosa  rotundata. 

Rem.  Le  genre  se  fait  aisément  reconnaitre  par  le  prolongement  de  la  qua- 
trième  épine  dorsale  et  par  la  ligne  laterale  atteignant  la  caudale.  Les  quatre 
espèces  connues  ont  en  commun  un  corps  a  deux  ou  trois  larges  bandes  trans- 
verses  brunes  ou  noiratres  et  de  larges  ventrales  foncées.  Toutes  ces  espèces 
sont  insulindiennes  et  nettement  diversifiées  par  les  caractères  exposés  ci-dessous. 

1.  Environ    65    rangées    transversales    d'écailles    au-dessus    de  la  ligne  laterale.     Nuque  a 
bosse  conique.     Bande  foncée  antérieure  occupant  la  nioitié  antérieure  de  la  tête. 
A..   Dorsale    a    11    épines,  toutes  raides  et  poignantes,  la  5e   beaucoup  plus  longue  que 

la  postérieure.     Bande  foncée  médiane  occupant  la  majeure  partie  du  tronc  et  1'anale. 

Bande  postérieure  sur  la  base  de  la  dorsale  molle  et  s'y  arrêtant. 

1.  Taurichthys  varius  CV. 

B.  Dorsale  a  12  épines,  la  4S  prolongée  en  soie  flexible,  la  5e  pas  beaucoup  plus  lon- 
gue que  les  postérieures.  Bande  foncée  médiane  ne  s'étendant  en  bas  qu'entre  1' épine 
ventrale  et  les  épiues  anales.     Bande  postérieure  descendant  sur  1'anale. 

2.  Taurichthys  monoceros  Blkr. 

12 

NATÜURK.    VERH.    DER   KONINKL.   AKADEMIE.    DEEL   XVII. 


™  KÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

2.  Environ    52  ?i  55  rangues  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale.    Nunue 
sans  bosse.     Dorsale  u  12  (ou  11)  épines,  la  4>e  prolongée  en  soie  Üexible. 

A.  Dorsale  &  partie  armee  notableinent  plus  longue  que  la  partie  molle,  a  5"  épine 
ilexible  et  beaucoup  plus  longue  que  la  sixièrue  et  les  suivantes.  Bande  antérieure 
descendant  de  la  nuque  sur  la  rnoitié  postérieure  de  la  tête.  Bande  postérieure 
dorso-caudale. 

3.  Taurkhthijs  cltrysostomus  Blkr. 

B.  Dorsale  2i  parties  épineuse  et  molle  d'égale  longneur,  a  5e  et  6e  épines  raides  poig- 
nantes  pas  beaucoup  plus  longues  que  les  suivantes.  Bande  foncée  antérieure  n'oc- 
cupant  que  la  région  rostro-frontale ;  bande  médiane  descendant  des  épines  dorsales 
antérieures.     Bande  postérieure  dorso-anale. 

4.  Tmirichthys  macrolepidotus  Blkr. 


Taurichthy  s  varius  CV.,  Poiss.  VII  p.  111  tab.  181;  Règn. 
anim.  éd/ill.  Poiss.  tab.  41  fig.  2;  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII, 
Chaetod.  p.  25.  —  Atl.  Ichth.,  Tab.  565  Chaet.  tab.  3  fig.  2. 

Taur.  corporc  subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  1|  ad  1|  in  ejus  longitudine; 
latitudinc  corporis  3£  ad  4  in  diametro  dorso-ventrali ;  capite  3£  ad  4  in  longi- 
tudine corporis;  latitudinc  capitis  If  ad  2  in  ejus  longitudine;  linea  rostro- 
frontali  concava;  vertice  superne  processu  conico  osseo  obtuso  juvenilibus  parum 
conspicuo  aetate  provectis  interdum  oculo  non  breviore;  oculis  diametro  2j  ad  3 
in  longitudine  capitis,  diametro  |  ad  1  distantibus;  orbitis  antice  tumidis  aetate 
provectioribus  processu  osseo  conico,  adultis  cornu  conico  acuto  extrorsum  curvato; 
rostro  acuto  absque  maxilla  oculo  multo  ad  non  breviore;  osse  praeorbitali  et 
praeoperculo  leviter  denticulatis;  squamis  trunco  postrorsum  magnitudine  sensim 
decrescentibus,  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae 
caudalis  supra  lineam  lateralem  in  serie  65  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series 
55  ad  58  transversas  dispositis;  squamis  45  eire.  in  serie  longitudinali  os 
scapulare  inter  et  basin  caudalis  quarum  20  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore; 
squamis  34  eire.  in  serie  transversa  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi 
anteriorem,  11  vel  14  initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  lm;  linea 
laterali  tubulis  simplicibus  notata ;  pinna  dorsali  partc  spinosa  et  parte  radiosa 
subaequilongis,  spina  4a  ceteris  longiore  rigida  pungente  usque  prope  apicem 
hymenophora   junioribus    capite    multo    adultis    capite    paulo  longiore,    spina  5a 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  43 

rigida  usque  prope  apicem  hymenopbora  spina  4a  paulo  ad  sat  multo  breviore; 
dorsali  radiosa  minus  duplo  longiore  quam  alta  obtusc  rotundata ;  pectoralibus 
acutis  capite  sat  multo  longioribus;  ventralibus  obtuse  rotundatis  pectoralibus 
non  ad  paulo  brevioribus,  spina  valida  capite  absque  rostro  longiore  ad  paulo 
breviore;  anali  spinis  validis  posterioribus  subaequalibus  vel  2a  tertia  longiore 
capite  absque  rostro  non  ad  paulo  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  breviore» 
aeque  alta  eire.  ac  longa,  obtusa  vel  obtusangulatim  rotundata;  caudali  trun- 
cato-convexa ;  corpore  faseiis  latis  transversis  maxima  parte  fusco,  ceterum  marga- 
ritaceo  vel  flavo;  iride  flavescente  vel  fusca;  fascia  fusca  anteriore  nucho-praeoper- 
culari  caput  antice  usque  post  oculos  cingente;  fascia  fusca  media  latissima 
ab  apice  spinarum  dorsi  mediarum  descendente  totum  truncum  fere  cingente,  di- 
midio  inferiore  medio  juvenilibus  praesertirn  frequenter  fascia  transversa  margari- 
tacea  vel  flava  bipartita;  fascia  fusca  posteriore  spinis  dorsi  posterioribus  incipi- 
ente  basin  dorsalis  radiosae  et  dorsura  postice  cingente  et  radiis  dorsalibus 
posticis  desinente;  pinnis  ventralibus  et  anali  fuscis  vel  nigricantibus ;  pectorali- 
bus et  caudali  flavis  vel  aurantiacis ;  dorsali  parte  non  a  faseiis  fuscis  obtecta 
flava  vel  aurantiaca. 

B.  6.  D.  11/23  ad  11/25.  P.  2/13  vel  2/14.  V.  1/5.  A.  3/17  ad  3/19.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Zee-os,  Zee-hoe  Ruysch,  Coll.  nov.  pisc.  Amb.  p.  39  tab.  20  fig.  5,  6. 

Joosje,  Chineese  Duivers,  Joosje-joosje  Ren.,  Poiss.  Mol.  I  tab.  30  fig.  164, 
II  tab.   10  fig.  49. 

Ikan  Karbau-hitam-manis,   Jiidjoe;  Chineesche  Priester  Valent.,  Amb.  fig. 
71,  161,  429. 

Tauriclühys  viridis  CV.,  Poiss.  VII  p.  114. 

Heniochus  varius  Günth.,  Cat.  Pish.  II  p.  41 ;  Kner,  Zool.  Novar.Fisch.  p.  103. 

Diplireutes  varius  et  viridis  Blkr,  En.  Poiss.  Amb.,  Ned.  T.  Dierk.  II  p.  283. 

Karbo  Mal.  Batav. 
Hab.  Batu ;  Java  (Batavia) ;  Celebes  (Manado) ;  Timor  ;  Amboina ;  Ceram  (Wahai); 

Banda  (Neira) ;  in  mari. 
Longitudo  13  speciminura  78'"  ad  180.'" 

Rem.  Cette  espèce  est  déja  suffisamment  caractérisée  par  les  épines  dorsales 
qui  sont  toutes  raides  et  poignantes  et  par  les  65  rangées  transversales  d'écailles 
du  tronc.  La  diagnose  est  facilitée  encore  par  la  disposition  et  la  largeur  des 
bandes,  par  les  onze  épines  dorsales,  par  la  bosse  nuchale  et  par  la  forte  protu- 
bérance  orbitaire  en  forme  de  corne  conique  et  courbée. 

Bien  que  Ie  varius  s'étende  sur  toute  la  longueur  de  1'Inde  archipélagique  et 
n'y  soit  pas  rare,  il  n'a  pas  été  trouvé  jusqu'ici  dans  d'autres  parages. 

12* 


44  RÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Tauric hthy s   monoceros   Blkr,    Poiss.   Madagasc.  p.  90.  — 
Atl.  Ichth.   Tab.  365,  Chaet.  tab.  3  fig.  3. 

Taur.    corpore    subrhomboidco,    diametro  dorso-ventrali  2  fere  in  ejns  longitu- 
dine; latitudine  corporis  4  eire.  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  3|  eire.  in  lon- 
gitudine corporis;  latitudine  capitis  2  eire.  in  ejus  longitudine ;  linea  rostro-frontali 
coucava;    vertiee    superne    processu    conico    obtuso    brevi;  oculis  diametro  3  eire. 
in  longitudine  capitis,  minus  diametro  distantibus;  nucha  processu  obtuso  tumida; 
orbitis    adultis    brevicornutis    aetate    minus   provectis    nee     tumidis  nee  cornutis; 
rostro  acuto  absque  maxilla  oculo  breviore ;    osse  praeorbitali  et  praeoperculo  vix 
denticulatis;    squamis    trunco  postrorsum  magnitudine  sensim  decrescentibus,  an- 
gulum    aperturae   brancbialis    supcriorem    inter    et    basin    pinnae  caudalis  supra 
lineam    lateralem    in    series  65  eire.,    infra    lineam  lateralem  in  series  55  ad  58 
transversas    dispositis;    squamis  45   eire.  in  serie  longitudinali  os  scapulare  inter 
et    basin    pinnae  caudalis  quarum  20  eire.  in    dimidio  trunci  anteriore;  squamis 
34  eire.    in  serie  transversa  spinam  ventralem    inter  et  spinam  dorsi  anteriorem, 
9    vel    10  initimn  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  lm  ;  pinna  dorsali  parte 
spinosa    et  parte  radiosa  subaequilongis,  parte  spinosa  spina  4a  in  setam  producta 
spina  5a  multo  longiore,  spinis  sequentibus  rigidis  pungentibus  postrorsum  longi- 
tudine sensim  decrescentibus  posteriore  5a  non  valde  multo  breviore;    dorsali  ra- 
diosa   duplo    circiter    longiore    quam    alta,  obtuse  rotundata;  pectoralibus  acutis; 
ventralibus    spina    valida  capite  absque  rostro  longiore;    anali  spinis  validis  2a  et 
3a    subaequilongis    vel    3a    2a    paulo    longiore    capite  vix  breviore,  parte  radiosa 
dorsali  radiosa    breviore    sed    altiore,  non  longiore  quam  alta,  obtuse  rotundata; 
caudali  truncato-convexa ;  corpore  flavo  fasciis  3  transversis  latis  nigris,  anteriore 
oculari,  media  dorso-ventrali,  posteriore  dorso-anali ;  rostro  nigro;  pinnis,  ventra- 
libus nigris,  ceteris  flavis. 

B.  6.  D.  12/28.  P.  2/15.  V.  1/5.  A.  3/19.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Tafdvisch  Ruysch,  Coll  nov.  pisc.  Amb.  p.  1  tab.   1  fig.  1? 

Heniochus  monoceros  CV.,  Poiss.  VII  p.  7G  tab.  176;  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen. 
XXIII,  Chaet.  p.  22;  Günth.,Cat.Fish.  II  p.  31,  Fisch.  Süds.  p.  49  tab.  38. 

Heniochus  macrolepidotus  Brev.,  Exp.  Japan,  Fish.  p.   267  tab.  6  fig.  2  ? 

Gayam  Mal.  Bat. 
Hab.  Java  (Batavia);  in  mari. 
Longitudo  speciminis  unici  90'". 

Rem.  Je  ne  possède  de  cette  espèce  que  Ie  seul  individu,  décrit  en  1'an  1849 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHETODONTOÏDES.  45 

sous  Ie  nora  de  Hcniochus  monoceros,  mais  main tenant  entièrement  décoloré. 
Dans  ma  description  antérieure  j'ai  négligé  de  décrire  les  détails  de  1'origine  et 
de  la  direction  des  bandes  transversales  du  corps,  oubli  que  je  ne  suis  pas  a 
même  de  réparer,  vu  1'état  actuel  de  mon  individu.  Je  ne  doute  pas  cependant 
que  mon  individu  soit  de  la  même  espèce  sur  laquelle  ont  été  prises  les  belles 
figures,  publiées  par  Cuvier-Valenciennes  et  par  M.  Günther,  d'après  lesquelles 
la  bande  antérieure  occupe  la  moitié  antérieure  de  la  tête  et  atteint  la  première  ou  les 
trois  premières  épines  dorsales,  tandis  que  la  seconde  ne  commence  que  sur  les  5e 
et  Ge  épines  dorsales  pour  s'élargir  en  bas  et  occuper  Ie  ventre  depuis  1'épine  ven- 
trale  jusqu'a  1'anus  ou  les  premières  épines  anales,  la  troisième  bande  descendant 
des  épines  dorsales  postérieures  et  occupant  la  moitié  postérieure  de  1'anale. 

Sur  mon  individu,  qui  appartient  au  jeune  age,  Ie  tubercule  nuchal  n'est  que 
peu  développé  et  on  n'y  voit  encore  rien  des  protubérances  coniques  des  orbites. 

La  formule  de  la  dorsale  est  donnée  par  Cuvier-Valenciennes  et  M.  Günther  =  12/26. 

L'espèce  est  plus  voisine  du  Taurichthys  varius  que  des  Taurichthys  macrole- 
pidotus    et   chrysostomus.     La  formule  des  écailles  correspond  a  celle  du  varius. 

Le  monoceros  parait  être  très-rare  dans  1'Insulinde.  Hors  1'Insulinde  il  a  été 
trouvé  a.  1'ile  Maurice  et  aux  iles  des  Navigateurs  et  de  la  Société.  Si  la  figure 
imparfaite  des  ,/Japanese  Fish"  se  rapporte  en  effet  au  monoceros  et  non  au 
macrolepidotus,  1'espèce  habite  aussi  les  ïles  Lew-Chew. 


Taurichthys    chrysostomus  Blkr.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  566, 
Chaet.  tab.  4  fig.  2. 

Taur.  corpore  subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  I3  ad  2  et  paulo  in 
ejus  longitudine;  latitudine  corporis  4  eire.  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  3* 
ad  4  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  2  fere  ad  2  iu  ejus  longitudine; 
linea  rostro-frontali  concava;  oculis  diametro  2h  ad  3  in  longitudine  capitis,  dia- 
metro |  ad  1  distantibus;  orbitis  antice  tumidis,  aetate  provectioribus  processu 
osseo  conico  vel  bicorni  extrorsum  directo;  rostro  acuto  absque  maxilla  oculo 
conspicue  breviore;  osse  praeorbitali  et  praeoperculo  leviter  denticulatis;  squamis 
trunco  postrorsum  magnitudine  sensim  decrescentibus,  angulum  aperturae  branchialis 
superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineani  lateralem  in  series  53 
eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  48  eire.  transversas  dispositis;  squamis  40 
eire.  in  serie  longitudinali  os  scapulare  inter  et  basin  caudalis  quarum  18  eire. 
in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  32  ad  34  in  serie  transversa  spinaui  ven- 
tralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem,  11  vel  12  initium  lineae  lateralis  inter 


46  KÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

et  spinaru  dorsi  lm;  linea  laterali  tubulis  simplicibus  notata ;  pinna  dorsali  parte 
spinosa  parte  radiosa  longiore  spina  4a  in  setam  capite  longiorem  producta  usque 
superne  hymenophora,  spina  5a  spina  Ca  mnlto  et  capite  paulo  ad  raulto  longiore 
flexili,  spina  6a  spina  postica  raulto  ad  duplo  longiore;  dorsali  radiosa  longitu- 
dine  dorsali  radiosae  absque  spinis  4  vel  5  anterioribus  aequali,  obtuse  rotundata, 
duplo  eire.  longiore  quam  alta ;  pectoralibus  acutis  capite  longioribus  ;  ventrali- 
bus  pectoralibus  non  ad  non  multo  brevioribus  obtuse  vel  obtusiuscule  rotundatis, 
spina  valida  capite  absque  rostro  non  breviore;  anali  spinis  validis  2a  et  3a  sub- 
aequilongis  capite  absque  rostro  non  brevioribus,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  breviore 
sed  conspicue  altiore,  aeque  alta  eire.  ac  longa,  obtusangulatim  rotundata;  eau- 
dali  truncato-convexa ;  colore  corpore  flavescente-margaritaceo  vel  flavo  vel  auran- 
tiaco ;  irkle  rubra  vel  aurea ;  fasciis  3  latis  transversis  obliquis  fuscis  vel  nigris;  fascia 
anteriore  nucho-ventrali  oculum  majore  parte  amplectente  ante  pinnam  dorsalem 
incipiente;  fascia  media  dorso-anali  a  spinis  dorsalibus  4»  5a  et  6a  descendente  et  analis 
majorem  partem  posteriorera  amplectente;  fascia  posteriore  dorso-caudali  a  spinis  dorsi 
posterioribus  vel  a  fascia  raedia  descendente  basin  dorsalis  radiosae  et  dorsum 
postice  tegente  et  dorso  caudae  vel  basi  pinnae  caudalis  desinente;  pinnis  ven- 
tralibus  fuscis  vel  nigris,  ceteris  flavis  vel  aurantiacis. 

B.  C.  D.  12/22  vel  12/23.  P.  2/13.  V.  1/5.  A.  3/18  vel  3/19.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Sergeantje  Ruysch,  Coll.  nov.  pisc.  Arab.  p.  21  tab.  11  fig.  14. 

Piquier  Ren.,  Poiss.  Mol.  II  tab.  32  fig.  151? 

Ikan  Batoe-kapala-ongoe  Valezit.,  Amb.  fig.  335? 

Chaetodon  chysostomus  Park.  ap.  CV.,  Poiss.  VII  p.  75. 

Heniochus   chrysostomus    CV.,    Poiss.    VII   p.  75,  Règn.  anim.  éd.  illustr. 
Poiss.    tab.    40    fig.  2;  Benn.,  Zool.  Voy.  Bloss.    p.  62  tab.  18  fig.   1; 
Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  41,  Fisch.  Südsee  p.  49  tab.  39  fig.  A. 

Heniochus  permutatus  Ed.  Benn.  ap.  CV.,  Poiss.  VII  p.   75. 

Heniochus  melanistion  Blkr,  Derde bijdr.  ichth.  Banda Nat.  T.N.  Ind.  VII  p. 98. 

Heniochus  drepanoides  Thioll.  ap.  Montrouz.,  Faun.    Woodlark  p.  166. 

Diphreutes  chrysostomus  Blkr,  En.   poiss.  Céram,  Ned.  T.  Dierk.  II  p    189. 
Hab.  Flores  (Larantuca);  Teruata;  Ceram  (Piru);  Amboina;  Banda  (Neira) ;  Go- 

ram;    Nova-Guinca;  in  mari. 
Longitudo  5  speciminum  101"'  ad  136'". 

Rem.  Le  Heniochus  permutatus  Ed.  Benn.,  décrit  comme  pouvant  être  une 
variété  du  raaerolepidotus  ,/dont  les  couleurs  sont  changées  de  maniere  que  ce 
qui    est  blanc  dans  les  individus  ordinaires,  y  est  noir,  et  vice  versd",  est  raani- 


DE  LA  EAMILLE  DES  CHETODONTOIDES. 


47 


festement  de  1'espèce  du  chrysostomns.  Ne  connaissant  autrefois  d'autre  figure 
de  1'espèce  actuelle  que  celle  publiée  dans  ledition  illustrée  du  Règne  animal, 
qui  repose  sur  une  variété  a  bande  dorso-caudale  s'unissant  en  haut  avec  la 
bande  dorso-anale,  figure  fort  incorrecte  par  rapport  a  1'écaillure,  je  crus  mes 
individus,  décrits  il  y  a  plus  de  vingt  ans,  d'une  espèce  distincte.  L'espèce  est 
bien  caractérisée  par  la  nature  des  4e  et  5e  épines  dorsales,  par  Ie  museau  d'un 
beau  jaune  ou  orange  et  par  la  dispositiou  des  bandes  foncées.  Elle  est  beau- 
coup  plus  rare  que  lc  inacrolepidotus  et  ne  parait  pas  habiter  les  uiers  a  1'ouest 
des  Moluques.  A  1'est  des  Moluques  au  contraire  elle  s'étend,  dans  1'Océan  Pa- 
cifique,  jusqu'aux  iles  Woodlark,  Paumotou,    Otaïti  et  de  la  Société. 


T  aurichthy  s  macr  olepidotus  Blkr,  Poiss.  Madag.  p.  96.  — 
Atl.  Ichth.  Tab.  367,  Chaet.  tab.  5  fig.  1. 

Taur.  corpore  subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  1|  ad  2  in  ejus  longi- 
tudine; latitudine  corporis  4  ad  4l3  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  3  ad  4 
in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  2£  ad  3  in  ejus  longitudine;  vertice 
superne  processu  conico  nullo;  linea  rostro-frontali  concava;  oculis  diametro  2£ 
ad  3  in  longitudine  capitis,  diametro  f  ad  1  distantibus;  orbitis  adultis  antice 
tumidis  sed  nunquam  cornutis;  rostro  acuto,  absque  maxilla  oculo  multo  ad  vix 
breviore;  osse  praeorbitali  et  praeoperculo  vix  vel  leviter  denticulatis;  squamis 
trunco  postrorsum  magnitudine  sensim  decrescentibus,  angulum  aperturae  branchi- 
alis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  52 
ad  55,  infra  lineam  lateralem  in  series  46ad48  transversas  dispositis;  squamis 40 
eire.  in  serie  longitudinali  os  scapulare  inter  et  basin  caudalis  quarum  18  eire.  in 
dimidio  trurjei  anteriore;  squamis  32  ad  34  in  serie  transversa  spinam  ventra- 
lem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem,  10  ad  12  initium  lineae  lateralis  inter  et 
spinam  dorsi  lm;  linea  laterali  tubulis  simplicibus  notata;  pinna  dorsali  parte 
spinosa  et  parte  radiosa  subaequilongis,  spina  4a  in  setam  capite  breviorem  ad 
toto  corpore  longiorem  producta,  spinis  5a  et  6a  rigidis  pungentibus  sequentibus 
non  multo  longioribus,  parte  radiosa  obtuse  rotundata  duplo  eire.  longiorequam 
alta;  pectoralibus  acutis  et  ventralibus  acutis  vel  obtusiusculis  subaequilongis  ca- 
pite paulo  ad  non  longioribus;  ventralibus  spina  valida  capite  absque  rostro  lon- 
giore;  anali  spinis  validis  3a  ceteris  longiore  vel  2a  et  3a  subaequilongis  capite 
absque  rostro  non  brevioribus,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  multo  breviore  sed 
conspicue  altiorc,  angulata,  apice  rotundata,  aeque  alta  ac  longa  vel  paulo  altiore 
quam  longa,  antice  quam  medio  et  postice  altiore ;  caudali  truncato-convexa ;  colore 


48  EÉVISION  DES  ESPÈCES  INSÜLINDIENNES 

corpore  margaritaceo-flavo,  ilavo  vel  aurantiaco ;  iridc  flavescente  vel  flavescente- 
rosea;  labiis,  rostro  et  fronte  vulgo  fuscis;  fasciis  trunco  2  transversis  latis  obli- 
quis  fuscis,  anteriore  a  spinis  dorsi  3  vel  4  anterioribus  descendente  et  antice 
spina  ventrali  et  postice  spinis  analibus  vel  radiis  analibus  anterioribus  desinente 
inferne  quam  superne  multo  latiore,  posteriore  a  spinis  dorsi  mediis  descendente 
et  dimidium  pinnae  analis  posteriorem  tegente;  pinnis,  ventralibus  fuscis  vel 
nigris,  ceteris  flavis. 
B.  6.  D.  11/24  ad  11/27  (rarius  12/25  vel  12/26).   P.  2/15.   V.  1/5.  A.  3/17  ad  3/20. 

C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Vaandrager,    Speervisch,   Besaanvisch  Ruysch,  Nov.  coll.  Pisc.  Amb.  p.  1, 
3,  21,40  tab.  1  fig.  3,  tab.  2  fig.  4,  tab.  20  fig.  4. 
Besaan,    Vlagman,    Groote  tafelvisch,    Vaandrager,  Speervisch  Ren.,  Poiss. 
Mol.  I  tab.  3  lig.  13,  tab.  31   fig.  168,  II  tab.   1  fig.  1,  tab.  14  fig.  66, 
tab.  16  fig.  75. 
Ikan  Alferes  hitam-kidjoe,  Paroeli  betina,  Pampus  terdoc,  Pampus  jangbala- 

jar,  Zwarte  Vaandrig  Valent.,  Amb.  fig.  18,  201,  324,  372,  509. 
Chaetodon   macrolepidotus   lineis   utrinque  duabus  nigris,  ossiculo  4°  pinnae 
dorsalis  longissimo  setiformi  Art.,  Descr.  pisc.  p.  94  n°.  6;  Synon.  p.  80 
n°.  9 ;  Seba,  Thes.  III  p.  66  tab.  25  fig.  8. 
Chaetodon  fasciis  3  fuscis  pinna dorsali setiformiL.,  Mus.  Ad.  Frider.  I  p.  63 

tab.  33  fig.  3. 
Bhombotides  nn.   12,  Klein,  Miss.  Pisc.  IV  p.  37  tab.  11  fig.  2. 
Tetragonoptrus  n°.  15  Klein,  Miss.  Pisc.  IV  p.  40  tab.  12  fig.  4. 
Chaetodon  acuminatus  L.,  Mus.  Ad.  Frider.  I  p.  63  tab.  23  fig.  3;  Syst.  nat.  ed. 10a 

p.  273;  L.  Gm,  Ibid.  ed.  13»  p.  1241;  Lac,  Poiss.  IV  p.  455,  479. 
Chaetodon   ossiculis  pinnae   dorsalis    3   anterioribus   aculeatis    4°  setiformi 

etc.  Gron.,  Mus.  II  p.  37  n°.  194. 
Chaetodon   maxi/lis  productis  brevïbus  ossiculo  4°  pinnae  dorsalis  setiformi 

longissimo  Gron.,  Zoopbyl.  p.   69  n°.  234. 
Chaetodon  macrolepidotus  L.,  Syst.  nat.  ed.  10»  p.  274;  L.  Gm.,  Ib.  ed.  13" 
p.  1247;  BI.,  Ausl.  Fisch.  III  p.  69  tab.  200  fig.  1;  BI.  Schn.,  Syst.  p. 
231;  Lac,  Poiss.  IV  p.  455,  479  tab.  11  fig.  3,  tab.  12  fig.  1. 
Chaetodon  bifasciatus  Shaw,  Gen.  Zool.  IV  p.  342;  Gron.,  Catal.  ed.  Gray  p.  75. 
Heniochus  acuminatus  CV.,  Poiss.  VII  p.  74. 

Heniochus  macrolepidotus  CV.,  Poiss.  VII  p.  70 ;  Riipp.,  N.  Wirb.  Fisch. 
p.  31  ;  Schl.,  Faun.  Jap.  Poiss.  p.  82  tab.  44  fig.  1;  Rich.,  Rep.  ichth. 
Chin.  Rep.  15h  meet.  Brit.  assoc.  p.  246;  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII 
Chactod.  p.  21;  Günth.,  Cat.  Fisb.  II  p.  39,  Fisch.  Südsee  p.  48  tab.  37; 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOIDES.  49 

Klunz.,  Syn.  Fisch.  R.  M.  Verh.  zool.  bot.  Ges.  Wien  XX  p.  784;  Day, 
Fish.  Malab.  p.  23,  Fish.  India  p.  110  tab.  28  fig.  3. 
Diphreutes  macrolepidotus  Cant.,  Cat.  Mal.  Fish.  p.  159. 
Chaetodon  mycteryzans  Gron.,  Cat.  ed.  Gray  p.  76. 
Gai/am  Mal.  Batav. 
Hab.  Sumatra    (Priaman);    Pinang;    Shigapuru;    Duizend-insul.;    Java    (Batavia, 
Bantam,  Tjilatjap)  ;  Bali  (Boleling) ;  Sumbawa  (Biraa)  ;  Solor  (Larantuca); 
Timor    (Atapupu)j    Celebes    (Macassar,  Badjoa,  Manado);  Ternata;    Batjan 
(Labuha);    Buro    (Kajeli);    Obi-major;    Ainboina;    Ceram  (Wahai);  Banda 
(Neira);  Luzon  (Manilla);  Nova-Guinea;  in  mari. 
Longitudo  54  speciminum  35'"  ad  198'", 

Rem.  Dans  Ie  très-jeune  age  (individus  de  35"'  h  38"'  de  long")  on  retrouve 
dans  cette  espèce  Ie  caractère  tholichthyoïde  (os  de  la  tête  nns  sans  écailles,  scapu- 
laires  fort  développés,  préopercule  a  angle  prolongé  plus  ou  moins  en  arrière)  si  com- 
mun  dansles  Tetragonoptrus.  — Le  prolongement  de  la  4C  épinedorsale  s'observe  déja 
dans  les  plus  petits  individus  mais  la  partie  prolongée  n'y  est  pas  encore  plus  longue 
que  la  tête.  Le  filet  dorsal  devient  plus  long  avec  1'age  du  poisson  pour  attein- 
dre,  dans  les  adultes,  une  longueur  égalant  ou  surpassant  même  de  beaucoup  la 
longueur  totale  du  poisson.  La  crête  antérieure  de  1'orbite  ne  se  développe  jamais 
en  forme  de  tubercule  ou  de  corne  comme  cela  se  voit  dans  le  varius. 

Quelques  individus  de  mon  cabinet,  de  1'age  presque  adulte,  ont  le  museau 
plus  court  et  plus  obtus  que  les  autres,  le  front  plus  convexe  entre  les  yeux  et 
le  profil  occipito-nuchal  plus  convexe,  mais  par  tous  les  autres  rapports  ils  ne 
différent  en  rien.  Le  nombre  de  11  épines  dorsales  est  le  chiffre  normal,  mais 
les  individus  a  12  épines  ne  sont  pas  rares. 

L'espèce  est  aisément  a  reconnaïtre  au  premier  aspect  par  1'état  rudimentaire 
de  la  bande  antérieure  et  par  la  disposition  de  la  bande  médiane  qui  descend 
des  3  ou  4  épines  dorsales  antérieures. 

Le  Taurichthys  macrolepidotus  est  fort  commun  dans  1'Insulinde  et  ailleurs 
dans  le  bassin  Indo-Pacifique.  Il  est  connu  habiter  la  Mer  rouge,  les  cötes  de 
Zanzibar,  de  Mossambique,  d'Aden,  des  ïles  Maurice  et  de  la  Réunion,  des  Sey- 
chelles,  de  Ceylon,  de  1'Inde  continentale,  des  iles  Andaman,  de  la  Nouvelle- 
Hollande  septentrionale  (Port-Essington),  de  Chine  et  du  Japon,  et  s'étend  aussi 
dans  la  Polynésie. 

13 

NATUURK.    VERH.    DER    KONINKL.    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


50  KÉVISION  DE  LA  PAMILLE  INSULINDIENNES. 


Hemitaürichthys  Blkr. 

Corpus  subrhornboideum.  Maxillae  médiocres  dentibus  brevibus.  Rictus  valde 
parvus.  Dentes  vomerini  nulli.  Orbitae  scabrae.  Squamae  scmilunariter  rotun- 
datae,  supra  lineam  lateralem  in  series  70  (ad  90)  transversas  dispositae.  Series 
squamarum  trunco  longitudinales  regulares,  raediis  latcribus  subhorizontales. 
Linea  lateralis  continua  basin  pinnae  caudalis  attingens.  Pinnae  j  dorsalis  parte 
spinosa  parte  radiosa  paulo  longiore  spinis  12  (ad  10)distantibus  4a  non  product a 
sequentibus  breviore,  parte  radiosa  obtusa;  analis  spinis  'ó,  parte  radiosa  obtusa. 

Rem.  Le  type  actuel  approche  Ie  plus  du  genre  Taurichthys  dont  il  n'est 
essentiellement  distinct  que  par  la  petitesse  des  écailles  et  par  le  contour  arron- 
di  de  la  dorsale  épineuse  oü  la  4e  épine,  au  lieu  d'être  prolongée  en  fanon  ou 
en  épine  en  fornie  sabre  beaucoup  plus  longue  que  les  épines  postérieures,  reste 
en  longueur  au-dessous  de  toutes  les  épines  suivantes. 

Je   n'en    connais    qu'une  seule  espèce  qui  fait  comme  une  transition  entre  les 

Taurichthys  et  les  Coradion,  et  se  distingue  des  derniers  par  des  inaclioires  plus 

développées,    par    des    écailles    beaucoup  plus  petites  et  par  la  dorsale,  dont  la 

partie  épineuse,  dans  les  Coradion,  est  plus  courtc  que  la  partie  molle  et  armee 

de  8  a,  10  épines. 

Hemitaürichthys  polylepis  Blkr.  —  Atl.  Tab.  378,  Chaet, 
tab.  14  fig.  4. 

Hemitaur.  corpore  subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  2  eire.  in  ejus 
longitudine;  latitudine  corporis  3£  ad  4  in  diametro  dorso-ventrali;  capite 
4 3  ad  4|  in  longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rostro  concava  fronte 
convexiuscula ;  oculis  diametro  3  eire.  in  longitudine  capitis,  diametro  1 
fere  ad  1  et  paulo  distantibus;  rostro  absque  maxilla  oculo  breviore;  osse 
praeorbitali  margine  postero-inferiore  convexo  scabriusculo;  praeoperculo  vix  den- 
ticulato;  interoperculo  parte  conspicua  antice  quam  posticc  altiore  postice 
convexo;  squamis  trunco  antice  et  medio  subaequimagnis,  post  media  latera 
postrorsum  magnitudine  vix  decrescentibus  caudalibus  quam  lateralibus  ïnediis 
minus  duplo  ad  duplo  minoribus;  squamis  angulum  aperturac  branchialis  supe- 
riorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  70  eire., 
infra  lineam  lateralem  in  series  65  eire.  transversas  dispositis ;    squamis  55  eire. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  51 

in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  22  eire. 
in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  44  eire.  in  serie  transversa  spinam  ventra- 
lem  inter  et  spinaal  dorsi  anteriorem,  14  eire.  initium  lineae  lateralis  inter  et 
spinam  dorsi  lmj  linea  latcrali  tubulis  simplicibus  notata;  pinna  dorsali  spinis  5 
anterioribus  seqnentibus  brevioribus  postrorsurn  longitudine  accre6centibus  majore 
parte  nndis  membrana  interspinali  profunde  incisa,  spinis  sequentibus  subaequi- 
longis  capite  absque  rostro  non  ad  vix  brevioribus ;  dorsali  radiosa  longitudine 
dorsali  spinosae  absque  spinis  2  vel  3  anterioribus  aequali  eaque  paulo  altiore, 
obtuse  rotundata  duplo  fere  longiore  quam  alta  radiis  mediis  ceteris  longioribus; 
pectoralibus  aeutiusculis  capite  longioribus;  ventralibus  acutis  radio  1°  plus  mi- 
nusve  producto  capite  longiore,  spina  valida  capite  absque  rostro  non  vel  vix 
breviore ;  anali  spina  3a  ceteris  vulgo  longiore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa 
paulo  breviore,  minus  duplo  longiore  quam  alta  obtuse  rotundata  radiis  mediis 
vel  praemedianis  ceteris  longioribus;  candali  truncato-convexa;  colore  corpore 
superne  pinnisque  aurantiaco,  corpore  inferne  flavo  vel  luteo;  iride  aurantiaca 
vel  fuscescente  margine  pupillari  flava  vel  aurea ;  plagis  2  latis  fuscis  vel  auran- 
tiaco-fuscis,  anteriore  a  nuclia  el  spinis  dorsalibus  3  anterioribus  descendente  et 
totuin  caput  amplectente  inferne  quam  superne  dilutiore,  posteriore  latissima  tri- 
angulari  a  spinis  dorsi  posterioribus  descendente  antice  axillas  et  postice  dorsum 
caudae  attingente  inferne  dilutiore  cum  flavo  ventris  diffusa;  anali  basi  fascia 
longitudinali  profunde  aurantiaca. 

B.6.  D.12/24  vell2/25.  P.2/15  vel  2/16.  V.l/5.  A.  3/19  ad  3/21.  C.l/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon   zoster    Benn.,    Fish.  Maurit.,  Proc.  Comm.  Zool.  Soc.  I  p.  613; 
Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  33? 

Chaetodon  polylëpis  Blkr,  Act.  Soc.   Sc.  Ind.  Neerl.  II  Achtste  bijdr.  vischf. 
Amboina  p.  54;    Günth.,  Cat.  Fish  II  p.  35. 

Tetragonoptnts  polylëpis  Blkr,  Sept.  mém.  ichth.  Timor,  N.T.  Dierk.  I  p.  270. 
Hab.  Amboina ;  Timor  (Atapupu) ;  in  mari. 
Longitudo  5  speciminum  129'"  et  154"'. 

Rem.  Le  Chaetodon  zoster  Benn.,  dont  je  ne  connais  que  la  diagnose  citée, 
pourrait  bien  n'être  pas  distincte  de  1'espèce  actuelle,  mais  la  description,  ne 
renfermant  que  quelques  indications,  ne  permet  pas  de  juger  sur  cette  espèce  avec 
certitude.  Tout  ce  qui  en  est  dit  se  borne  aux  termes  suivants :  ,/Chaet.  brun. 
neo-niger;  zona,  lata  media  ventreque  argenteis;  pinna  caudali  recta  alba  ;  fascia 
oculari  nulla.  D.  12/25.  P.  17.  V.l/5.  A.  3/21.  C.  15",  —  mais  tout  cela  va 
parfaitement  au  polylëpis.  Si  ma  supposition  venait  d'être  prouvée  juste,  le  nom 
proposé  par  Bennet  devrait  remplacer  celui  de  polylëpis. 

13* 


52  EÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES. 

Tetragonoptrus  Klein  =  Chaetodon  Cuv.  ex  parte  (nee  Art.)  -=  Sarothrodus 
Gill  =  Tholichthys  Günth. 

Corpus  ovale  vel  subrhoniboideum.  Orbitae  scabrae  nunqiiam  cornutae.  Maxil- 
lae  bene  evolutae.  Dentes  maxillis  bene  evoluti  scopinati.  Squamae  trunco 
semilunariter  vel  obtusangnlatim  rotundatae,  supra  lineam  lateralem  in  series  30 
ad  55  transversas  dispositae.  Linea  lateralis  sub  dorsali  radiosa  desinens.  Pin- 
nae;  dorsalis  parte  spinosa  parte  radiosa  non  breviore  sed  vulgo  longiore  spinis 
11  ad  16;  analis  spinis  3  (rarissime  4). 

Rein.  Je  réunis,  sous  la  denoinination  générique  de  Tetragonoptrus,  les  noni- 
breuses  espèces  du  groupe  des  Taurichthyini  oü  se  trouve  la  combinaison  des 
caractères  d'une  ligne  laterale  s'arrêtant  sous  la  dorsale  et  n'atteignant  pas  la 
caudale  et  de  plus  de  30  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale. 

Ces  espèces  présentent  cependant  tant  de  diflerences  dans  la  forme  du  corps, 
de  la  tête  et  des  nageoires,  dans  les  formules  des  nageoires  impaires  et  de  Pé- 
caillure  et  dans  la  forme  et  la  disposition  des  écailles,  qu'on  y  distinguera  une 
fois  sans  doute  plusieurs  types  génériques.  Je  me  borne  ici  a  indiquer  cf  s  types 
et  a  ne  les  établir  que  comme  des  coupes  sousgénériques. 

Un  premier  groupe  d'espèces  se  fait  remarquer  par  la  forme  ovale  du  corps, 
par  des  écailles  regulièrement  arrondies  et  par  la  direction  horizontale  ou  peu 
oblique  des  rangées  longitudinales  d'écailles  de  la  moitié  inférieure  du  tronc. 

Plusieurs  de  ces  espèces  ont  la  dorsale  épineuse  beaucoup  jusqua  deux  fois 
plus  longue  que  la  dorsale  molle  et  armee  de  12  jusqua  16  épines,  et  on  y 
compte  de  40  jusqu'a  55  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne 
laterale.  J'applique  a  ce  sousgenre  Ie  nom  de  Rabdophorus  proposé  par  Swain- 
son  pour  Ie  Chaetodon  ephippium  CV.  qui  en  est  une  des  espèces,  etjerapporte 
encore  a  ce  sousgenre  les  Chaetodon  semeion,  leucopleura,  Blackburni,  Fremblii, 
Rennetti,  speculum,   plebejus  et  trifasciatus  des  auteurs. 

Dans  d'autres  espèces  la  dorsale  épineuse  n'est  qu'un  peu  plus  longue  que  la 
dorsale  molle  et  armee  de  12  épines.  Le  profil  est  fort  obtus  et  elles  ont  en- 
core en  comraun  le  nombre  de  55  rangées  transversales  d'écailles  et  une  dorsale 
et  anale  molles  obtuses  et  arrondies.  Je  leur  réserve  le  nom  de  Citharoedtis, 
employé  par  Kaup  pour  indiquer  un  genre  plus  compliqué.  Les  Chaetodon  Mcyeri 
et  ornatissimus  des   auteurs  sont  les  seules  espèces  connues  de  ce  type. 

Un  deuxième  groupe  d'espèces  se  distingue  par  la  forme  plus  rhomboïde  du 
corps,    par  des  écailles  regulièrement  arrondies  et  par  des  rangées  longitudinales 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  53 

d'écailles  nettement  marquées.  Toutes  ses  espèces  ont  Ie  museau  plus  on  moins 
pointu,  une  dorsale  épineuse  moins  do  1£  fois  plus  longue  que  la  dorsale  molle, 
cettc  dernière  nageoire  et  Fanale  obtuses  et  arrondies,  3  épines  a  Tanale  et  de 
11  jusqu'a  14  épines  a  la  dorsale. 

La  plupart  des  espèces  de  ce  groupe  se  signalent  par  une  forme  rhomboïde 
assez  prononcée  et  par  la  disposition  horizontale  ou  peu  oblique  des  rangées  lon- 
gitudinales  d'écailles  au-dessous  de  la  ligne  laterale.  On  pourrait  réserver  a  ces 
espèces,  comme  nom  sousgénérique,  Ie  nom  du  genre,  puisque  c'est  1'espèce  type 
du  Tetntgoiioptrus  Klein,  Ie  Chaetodon  striatus  L.,  qui  en  est  un  des  mem- 
bres. Les  autres  espèces,  appartenant  a  ce  sousgenre,  me  semblent  être  les 
Chaetodon  modestus,  humeralis,  dichrous,  humeralis,  mitratus,  xanthocephalus, 
rlavirostris,  trichrous,  robustus,  quadrimaculatus,  sedentarius,  maculocinctus, 
nigrirostris,  Sanctae-Helenae,  punctato-fasciatus,  miliaris  et  octofasciatus  des  au- 
teurs, maïs  plusieurs  de  ces  espèces  n'étant  que  très-imparfaitement  connues,  il 
est  a  supposer  que  des  recherches  ultérieures  fassent  trouver  a  quelques  unes  leur 
place  ailleurs. 

D'autres  espèces  du  groupe  actuel  sont  remarquables  par  la  disposition  des 
rangées  longitudinales  des  écailles  du  tronc  qui  montent  toutes  en  ligne  ou 
courbe  fort  oblique  vers  Ie  profil  dorsal.  Leur  corps  approche  plus  de  la  forme 
ovalaire  que  de  la  forme  rhomboïde  et  toutes  ont  la  dorsale  molle  et  1'anale 
obtuses  et  arrondies.  J 'indique  Ie  type  par  Ie  nom  de  Cliaetodontops  et  j'y  rap- 
porte  les  Chaetodon  collaris,  aureus  (Schl.  nee  BI.),  selene,  melanotus,  fasciatus, 
ocellatus  et  pelewensis.  Le  Chelmo  pulcher  Stnd.  reste  a.  examiner  de  nouveau 
s'il  ne  soit  pas  a  placer  plutöt  parmi  les  Chaetodontops. 

Une  seule  espèce,  le  Chaetodon  capistratus  L.,  présente  le  caractère  exceptionnel 
que  les  rangées  longitudinales  des  écailles  descendent  obliquement  et  rapidement 
en  arrière.  Elle  pourrait  prendre  la  dénomination  sousgénérique  de  Hemichaetodon. 

Le  troisième  groupe  d'espèces  enfin  est  remarquable  par  la  conformation  des 
écailles  d'une  partie  plus  ou  moins  étendue  du  tronc ;  leur  bord  postérieur  étant 
obliquement  arrondi  en  angle  obtus.  Ces  écailles  sont  beaucoup  plus  grandes 
que  les  autres,  leurs  rangées  longitudinales  peu  distinctes  mais  leurs  rangées 
transversales  au  contraire  fort  prononcées.  Les  membres  de  ce  groupe  ont  le 
corps  de  forme  rhomboïde,  11  jusqu'a  13  épines  dorsales,  3  épines  anales  et 
jamais  plus  de  45  rangées  transversales  d'écailles  entre  la  tête  et  la  caudale; 
mais  ils  appartiennent  encore  a  quatre   types    bien  distincts. 

Dans  quelques  espèces  les  grandes  écailles  irrégulières  n'occupent  que  la  partie 
antérieure  du  tronc,  le  milieu  et  la  partie  postérieure  tronc  ayant  les  écailles 
régulièrement    arrondies    et    disposées    en    rangées  longitudinales  régulières.     Je 


54  EÉ  VISION  DES  ESPÈCES  DE  INSULINDIENNES. 

norame  ce  type  Lepidochaetodon  et  j'y  rapporte  les  espèces  connues  sous  les  noras 
de  Chaetodon  unimaculatus,  Kleini  et  melanopoma. 

Dans  d'autres  espèces  les  grandes  écailles  irrégulières  occnpcntla  partieanté- 
rieure  et  inédiane  du  tronc.  Elles  ont  toutcs  13  épines  dorsalcs  et  Ie  museau 
assez  pointu.  Je  retiens  pour  elles  Ie  nom  de  Linophora,  non  puisqu'il  est  bien 
choisi  mais  parce  qu'il  existe  déja,  Kanp  1'ayant  proposé  pour  un  genre  inad- 
missible  fondé  sur  Ie  prolongement  en  fouet  d'un  des  rayons  de  la  dorsale.  L'es- 
pèce  type  du  genre  Kaupien  Ie  Chaetodon  auriga,  et  puis  les  Chaetodon  vaga- 
bundus.   Rafflesi,  Mertensii  et  xanthurus  composent  ce  sousgenre. 

Une  autre  raodification  dans  Ie  système  de  1'écailure  s'observe  dans  les  Chae- 
todon lineolatus,  falcula  et  mesoleucos.  Les  grandes  écailles  irrégulières  y  occu- 
pent  tont  Ie  tronc,  ne  laissant  place  aux  petites  écailles  régulières  que  sur  la 
queue  et  sur  la  regiem  préventrale.  Ces  espèces  ont  Ie  museau  fort  pointu  et  jamais 
plus  de  35  rangées  transversales  d'écailles.  Je  les  réunis  sous  Ie  nom  d'Oxy- 
chaetodon.  Peut-être  qu'aussi  les  Chaetodon  semilarvatus,  ocellicauda  et  nigri- 
pinnis  soient  a  y  rapporter,  mais  ce  que  leurs  auteurs  en  disent  ne  justifie 
qu'une  supposition. 

Une  seule  espèce  enfin,  Ie  Chaetodon  triangulum  est  fort  remarquable  non 
seulement  par  la  forme  irreguliere  des  écailles  mais  aussi  parce  que  leurs  rangées 
transversales  forment  un  angle  obtus  vers  Ie  milieu  de  la  hauteur  du  tronc. 
Elle  ne  présente  que  de  32  ad  35  rangées  transversales  d'écailles,  11  épines 
dorsales  et  une  dorsale  molle  a  angle  pointu  et  Èi  bord  postérieur  vertical.  J'y 
vois  un  type  a  part  que  je  nomme  Gonochaetodon. 

A  1'exception  de  1'Hemichaetodon  tous  les  sousgenres  indiqués  ci-dessus  sont 
représentés  dans  1'Insulinde,  Ie  Rabdophorus  par  cinq,  Ie  Citharoedus  par  deux, 
Ie  Tetragonoptrus  par  trois,  Ie  Chaetodontops  par  quatre,  Ie  Lepidochaetodon 
par  deux,  Ie  Linophora  par  quatre,  1'Oxychaetodon  par  deux,  et  Ie  Gonochaetodon 
par  une  seule  espèce. 

Subgen.   Citharoedus  Kaup. 

Corpus  orbiculatim-ovale.  Rostrum  obtusum.  Series  squamarum  longitudinales 
dimidio  trunci  inferiore  subhorizontales.  Squamae  trunco  regulariter,  non  angu- 
latim,  rotundatae,  supra  lineam  lateralem  in  series  55  eire.  transversas  dispositac. 
Pinnac,  dorsalis  parte  spiuosa  parte  radiosa  paulo  longiore  spinis  12,  parte  radiosa 
obtuse  rotundata  radio  producto  nullo  ;  analis  spinis  3. 

Rem.    Les    deux    espèces  connues  de  Citharoedus  présenlent  un  même  système 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  55 

de  distribution  des  couleurs  et  line  même  formule  de  l'écaillure,  mais  elles  se  font 
aisément  reconnaitre  par  la  couleur  et  par  la  largeur  des  bandelettes  du  tronc. 
J'en  note  ici  les  caractères  difFérentiels  suivants. 

I.  Tête  4  fois  dans  la  longueur  totale.  D.  12/24  ou  12/25.  A.  3/20  ou  3/21.  Dorsale  et 
anale  molles  ii  bord  libre  sémicirculaire.  Bandelettes  du  tronc  noires  nettement  dessi- 
nées  et  beaucoup  plua  grêles  que  les  interstices,  les  médianes  se  recourbant  fortement 
en  haut  sur  la  dorsale  molle. 

1.    Tetragon&ptrus  {Citharoedus)  Meyeri  Blkr. 

II.  Tête  plus  de  4£  fois  dans  la  longueur  totale.  D.  12/25  a  12/27.  A.  3/22  ou  3/23. 
Bandelettes  du  tronc  brunatres  ou  violatres  difluses  plus  larges  que  les  interstices. 

2.    Tetragonoptrus  {Citharoedus)  ornatissimus  Blkr. 


T etr  ag  ono ptrus     {Citharoedus)    Meyeri  Blkr.  —  Atl. 
Ichth.  Tab.  378,  Chaet.  tab.  14  fig.  5. 

Tetragon.  (Cithar.)  corpore  orbiculato-ovali,  diametro  dorso-ventrali  2  fere  ad 
2  et  paulo  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3^  ad  4  in  diametro  dorso- 
ventrali  :  capite  4  ad  4  et  paulo  in  longitudine  corporis ;  latitudine  capitis  1  \  ad 
lf  in  ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  ante  nares  concaviuscula ;  oculis 
diametro  3  ad  3  et  paulo  in  longitudine  capitis,  plus  diametro  1  distantibus;  den- 
tibus  valde  conspicuis  scopinatis  inframaxillaribus  intermaxillaribus  longioribus ; 
rostro  absque  maxilla  oculo  brcviore;  osse  praeorbitali  edentulo;  praeoperculo  sub- 
rectangulo  leviter  denticulato;  squamis  lateribus  antice  et  medio  subaequimagnis 
post  media  latera  postrorsum  magnitudine  sensim  decrescentibus;  squamis  angulum 
aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  la- 
teralem  in  series  55  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  52  eire.  transversas 
dispositis;  squamis  45  eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae 
caudalis  quarum  20  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  30  ad  32  in  serie 
transversa  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  quarum  8  vel  9 
supra  lineaem  lateralem;  linea  laterali  tubulis  simplicibus  notataj  pinna  dorsali 
spinis  validis  la  2a  paulo  longiore,  ceteris  postrorsum  longitudine  accrescentibus 
posteriore    ceteris    longiore   capite    absque    rostro    paulo    ad  non  breviore,  parte 


5(5  EÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES. 

radiosa  iongitudine  parti  spinosae  absque  spinis  2  vel  3  anterioribus  aequali  eaque 
altiore,  minus  duplo  longiore  quam  alta,  obtuse  rotundata  radiis  racdiis  cetcris 
longioribus;  pectoralibus  acutiusculis  capite  paulo  longioribus;  vcntralibus  pec- 
toralibns  paulo  brevioribus  acutis  spina  valida  capite  absque  rostro  non  vel  vix 
breviore;  anali  spinis  validis  2a  et  3a  subaequilongis  capite  absque  rostro  paulo 
brevioribus,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  paulo  breviore  minus  duplo  longiore 
quam  alta  obtuse  rotundata;  caudali  convexa;  colore  trunco  pinnisque  flaves- 
cente-margaritaceo  vel  flavo  vel  aurantiaco;  capite  griseo-roseo  vel  violaceo-roseo; 
iride  flava  vel  flavescente-rosea;  capite  vittis  3  transversis  fuscis  vel  nigris  luteo 
niarginatis,  anteriore  labiali,  2a  maxillo-gulari,  3a  oculari  oculo  graciliore  vertice 
vel  nucha  et  regione  gulo-ventrali  cuin  vitta  lateris  oppositi  unita;  operculo  me- 
dio vitta  transversa  lutea ;  trunco  vittis  rlexuosis  6  fuscis  vel  nigris ;  -  vitta 
anteriore  nucho-dorsali  regione  supra-temporali  incipiente  dorsalem  intrante  et 
spina  dorsi  5a  cum  vitta  2a  unita;  vitta  2a  formam  ferri  equini  subreferente 
operculum  ex  parte  tegente  superne  pinnam  dorsalem  ad  spinam  5™  intrante 
prope  marginem  pinnae  superiorem  usque  ad  radios  subposteriores  producta, 
dorsali  radiosa  quam  antice  dilutiore,  inferne  pinnam  ventralem  versum  descen- 
dente  et  basi  analis  usque  ad  ejus  marginem  posteriorem  producta;  vitta  3a  vittae 
2ae  subparallela,  angulum  operculi  tegente  superne  usque  supra  spinas  dorsales 
posteriores  adscendente  inferne  ante  basin  pectoralis  descendente  lateribus  inferne 
decurrente  et  caudu  superne  desinente  ;  vitta  4a  axillo-dorsali  spinis  dorsalibus 
posterioribus  desinente;  vittis  5a  et  0a  plcuro-dorsalibus  valde  curvatis  convexitate 
postrorsum  spectantibus  dorsali  radiosa  desinentibus ;  dorso  antice  inter  vittas 
fuscas  vel  nigras  punctis  aureis  et  purpureis;  dorsali  radiosa  sub  vitta  superiore 
guttulis  aureis  vel  rubris  in  seriem  longitudinalem  dispositis;  anali  medio  car- 
mosina,  basi  vittis  2  vel  3  et  intra  marginem  vitta  unica  longitudinalibus  fuscis 
vel  nigris;  caudali  vittis  2  nigris  et  vittis  2  rubris  transversis  alternantlbus. 
B.  6.  D.   12/24  vel  12/25.    P.  2/14  vel   2/15.    V.  1/5.  A.  3/20  vel  3/21.  C.l/15/1 

et  lat.  brev. 
Syn.  Ikan  Batoe  jang  hldjoe  laoet;  Ikan  Batoc  jcukj  ahoe  aboebet'niit ;  Ikan  Pampus 
cambodia  Valent.,  Amb.  lig.  278,  347,  468. 

Bouwing  Marquis  Ren.,  Poiss.  Mol.  I  tab.  25  fig.   135. 

Holacanthus  flavo-niger  Lac,  Poiss.  IV  p.  529,  538  tab.  13  fig.  2. 

Chaetodon  Meyeri  BI.  Schn.,  Syst.  p.  223;  CV.,  Poiss.  Vil  p.  15;  Règn. 
anim.  éd.  illustr.  Poiss.  p.  10G  tab.  37  fig.  2;  Blkr,  Act.  Soc.  Scient. 
Ind.  Neerl.  I  Vischs.  Amb.  p.  38;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  13. 

Citharoedus  Meyeri  Kaup,  Chactod.,  Arch.  Naturg.  XXVI,   I  p.  141. 

Tetragonoptrus  Meyeri  lUkr,  Onz.  not.  ichth.  Ternate,  Ned.  T.  Dierk.  I  p.  234. 


DE  LA  FAHILLE  DES  CHËTODONTOIDES.  57 

Hab.  Java;    Celebes    (Manado,    Tanawanco) ;    Araboina;  Ceram  (WahaiJ;  Nova- 

Guinea ;  in  mari. 
Longitudo  5  speciminura  125'"  ad  144'". 

Rem.  Cette  espèce  a  attiré  depuis  longtenips  1'attention  des  amateurs  par 
les  bandelettes  noires  obliques  et  courbées  nettement  dessinées  sur  un  fond  jaune. 
Aussi  en  trouve-t-on  déja  des  figures  fort  reconnaissables  dans  les  ouvra^es  de 
Valentyn  et  de  Renard.  —  Elle  n'est  positivement  comme  jusqu'ici  que  de 
1'Insulinde. 


Tetragonoptrus[Citharoedus)ornatissimus  Blkr. 

Atl.  Ichth.  Tab.  375,  Chaet.  tab.  13  fig.  2. 

Tetragon.    (Cithar.)  corpore  orbiculato-ovali,  diametro  dorso-ventrali  2  eire.  in 
ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3^  ad  4  in  diametro  dorso-ventrali,- capite  4^  ad 
4^  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  1^  ad  1|  in  ejus  longitudine;  linea  rostro- 
frontali  ante  nares  concaviuscula  ;  oculis  diametro  3  ad  3J  in  longitudine  capitis, 
plus  diametro  1  distan tibus ;  dentibus  valde  conspicuis  scopinatis  inframaxillaribus 
intermaxillaribus    longioribus;  rostro  absque  maxilla  oculo  breviore;  osse  praeor- 
bitali  edentulo;  praeoperculo  subrectangulo  leviter  denticulato;  squamis  lateribus 
postrorsum  magnitudine  sensim  decrescentibus ;  squamis  angulum  aperturae  bran- 
chialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series 
55  eire.,  infra  lineam  lateralem  in  series  50  eire.  transversas  dispositis;  squamis 
45    eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum 
20  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore ;  squamis  30  eire.  in  serie    transversa  spinam 
ventralem    inter    et    spinam  dorsi    anteriorem  quarum  8  eire.  supra  lineam  late- 
ralem; linea  laterali  tubulis  simplicibus  notata;  pinna  dorsali  spinis  validis  la  2a  paulo 
longiore,    ceteris    postrorsum    longitudine  accrescentibus  posteriore  capite  absque 
rostro  non  ad  vix  breviore,  parte  radiosa  longitudine  parti  spinosae  absque  spinis 
3  anterioribus  aequali  eaque  altiore,  obtuse  rotundata,  minus  dnplo  longiore  quam 
alta,    radiis    mediis    ceteris    longioribus;  pectoralibus  et  ventralibus  acutis  subae- 
quilongis  capite  paulo  ad  non  longioribus;  ventralibus  spina  vnlida  capite  absque 
rostro    non    breviore ;    anali  spinis  validis  2a  et  3a  subaequilongis    capite  absque 
rostro    non    ad    vix  brevioribus,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  vix  breviore  minus 
duplo  longiore  quam  alta  obtuse  rotundata ;  caudali  convexa  ;  colore  corpore  antice 
roseoduteo    vel    luteo-albido,  postice  luteo  vel  albido;  iride  flavescente  vel  rosea; 

14 

NATUUKK.    VERH.    DER    KON1NKL.    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


58  EÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

capite  vittis  transversis  nigris  flavo  limbatis  6;  vitta  la  maculaeformi  labium  in- 
ferius  amplecteute ;  vitta  2a  rostro-gulari  superne  et  inferne  cura  vitta  latcris  op- 
positi  unita  ;  vitta  3a  oculari  oculi  diametro  graciliore  nucha  et  gula  cura  vitta 
lateris  oppositi  unita ;  vittis  4a  et  5a  ceteris  gracilioribus,  4a  nucho-praeoperculari 
inferne  angulo  praeoperculi  desinente  superne  in  vittara  nigram  totam  pinnam 
dorsalem  percurrentetn  producta,  5a  supra-scapulo-operculari  suboperculo  desinente ; 
vitta  üa  gracilliraa  membrana  operculi ;  fronte  violascente-rosea;  ttunco  faseiis  lon- 
gitudinalibus  obliqui»  G  vel  7  violaceis  vel  fusco-violaceis  margine  quara  medio 
interdura  dilutioribus,  faseiis  3  superioribus  supra-scapulo-dorsalibus  et  faseiis 
4a  et  5a  thoraco-dorsalibus  pinnam  dorsalem  plus  minusve  intrantibus;  fascia  6a 
pleuro-caudali  cauda  desinente;  fascia  7a  (interdum  deficiënte)  gastro-anali  basin 
pinnae  analis  e\  parte  tegente;  trigono  thoraco-ventrali  vittis  3  obliquis  postror- 
sum  descendentibus  aurantiacis;  squamis  dorso  lateribusque  singulis  guttula  aurea ; 
pinnis  roseo-fiavescentibus  vel  roseo-albidis;  dorsali  radiosa  nigro  marginata ;  anali 
vitta  raarginali  et  vitta  intramarginali  (interdum  latiore)  nigris ;  caudali  vittis  2 
transversis  nigris  anteriore  media  pinua  posteriore  intramarginali. 
B.  6.  ü.  12/25  ad  12/27.  P.  2/15.  V.  1/5.  A.  3/22  vel  3/23.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon  oniatissimus  Soland.  ap.  CV.,  Poiss.  VII  p.  17;  Less.,  Zool.  Voy. 

Coquille    II  p.  173  Atl.  Poiss.  tab.  30  tig.  2;  Blkr,  Act,,  Soc.  Sc.  Ind. 

Neerl.  II  Achtste  bijdr.  vischf.  Amb.  p.  55;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  15, 

Fisch.  Südsee  p.  3S  tab.  30  fig.  B;  Kner,  Zool.   Novara  Fisch.  p.  98. 
Chaetodon  ornatus  Gr.,  Zool.  Misc.  p.  33;   Griff.,  Cuv.  Anim.  Kingd.  Pisces 

p.  323  tab.  20. 
Cüharoedus  ornatissimus  Kp,  Chaetod.,  Arch.  Naturg.    XXVI,  I  p.  141. 
TetmgonojjtfK*  unuttissimus  Blkr,  En.  Poiss.  Amb.,  Ned.  Ï.Dierk.  II  p.  262. 
Ilab.  Amboina ;  Nova-Guinea ;  in  mari. 
Longitudo  2  speciminura  118"  et  170"'. 

Rem.  On  reconnaït,  sur  cette  brillante  espèce,  Ie  même  norabre  de  bandes  que 
sur  Ie  Meyeri  et  ces  bandes  sont  distribuées  d'après  un  même  plan,  mais  beau- 
coup  moins  foncées,  beaucoup  plus  larges  et  a  bords  diffus  et  les  médianes  be- 
aucoup  moins  courbées.  Par  ces  différences  déja  une  confusion  des  deux  espèces 
n'est  guère  possible,  mais  l'ornatissimus  se  distingue  plus  esseutiellement  du  Meyeri 
par  sa  tête  plus  petite,  par  la  dorsale  et  1'anale  se  terminant  en  angle  obtus  et 
par  deux  rayons  de  plus  tant  a  la  dorsale  qu'a  1'anale. 

Je    n'ai  trouvé    raoi-raême    cette  espèce  qu'a  Amboine,    mais  elle  s'étend  dans 
Ie  grand  bassin  Pacifique  jusqu'aux  iles  Otaiti  et  Sandwich. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  59 


Subgenus  Habdophorus  Swns. 

Corpus  ovale.  Series  squamarura  longitudinales  di.nidio  triinci  inferiore  subho- 
rizontales  vel  parum  obliquae.  Squamae  trunco  regulariter,  non  angulatim,  ro- 
tundatae,  supra  lineam  lateralem  in  series  40  ad  50  transversas  dispositae. 
Pinnae;  dorsalis  parte  spinosa  parte  radiosa  raulto  ad  duplo  fere  longiore  spinis 
12  ad    16,   analis  spinis  3  (rarissirae  4). 

Rem  Les  espèces  du  sousgenre  actuel  sont  bien  diversifiées  par  Ie  profil  de  la 
tête,  par  les  nombres  et  la  disposition  des  écailles,  par  la  formule  des  épines 
dorsales  et  anales,  par  la  longueur  relative  des  parties  osseuse  et  cartilagineuse 
de  la  dorsale,  par  la  forme  de  la  dorsale  molle  et  de  1'anale  et  par  Ie  système 
de  coloration.  Celles  qui  habitent  1'Insulinde  sont  parfaitement  reconnaissables 
par  les  caractères  exposés  dans  1'apercu  suivant. 

I.  Anale    a    3    épines;    dorsale   a  13  ou   14  épines  et  a  partie  molle  obtuse  et  arrondie. 
Dents  vomériennes. 
1.  Profil  droit  ou  presque  droit.     Dorsale  sans  rayon  prolongé.     Corps  jaunatre. 

A.  Dorsale  a  14  épines.  48  a  50  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne 
laterale.  Rangées  longitudinales  de  la  moitié  inférieure  du  tronc  horizontales.  Des- 
sus des  flancs  ïi  large  tache  noire  arrondie. 

a.  Épines  dorsales  médianes  et  postérieures  d'égale  longueur.  Tache  laterale  noire 
cerclée  de  nacré.  Deux  bandelettes  courbées  et  bleues  descendant  en  écharpe  de 
la  région  suroperculaire  vers  1'anale. 

1.   Tetragonoptrus  (Rabdophorus)  Bennetti  Blkr. 

b.  Épines  dorsales  médianes  plus  longues  que  les  postérieures.  Tache  laterale  noire 
sans  anneau  nacré.     Point  de  bandelettes  bleues. 

2.   Tetragonoptrus  (Rabdophorus)  speculum  Blkr. 

B.  Dorsale  a  13  épines.  40  a  42  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne 
laterale.  Rangées  longitudinales  de  la  moitié  inférieure  du  tronc  montant  un  peu 
obliquement  en  arrière.  Corps  a  bandelettes  longitudinales  brunatres.  Base  de  la 
dorsale  molle  et  de  1'anale  a  bande  noire. 

3.   Tetragonoptrus  {Rabdophorus)  trlfasciatus  Blkr. 

14» 


60  KÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

2,  Profil  fort  concave.  Museau  fort  pointu.  Dorsale  dans  les  adultes  a  rayon  prolongé. 
45  rangées  trans  versales  d'écailles  aii-dessus  de  la  ligne  laterale.  Caudale  a  angles 
fort   pointu  s. 

A.  Rangées  longitudinales  d'écailles  du  milieu  des  flancs  horizontales.  8  a  lOécailles 
sur  une  rangée  transversale  entre  1'origine  de  la  ligne  laterale  et  la  dorsale.  Bande 
oculaire  rudimentaire  ou  mille.  Arrière  du  dos  a  large  tache  noire  descendant 
jusque  fort  au-dessous   de  la  ligne  laterale.     Flancs  a  baudelettes  nacrées. 

4.   Tetragonoptnis  (Bdbcbjphorus)  ephippium  Blkr. 

B.  Eangées  longitudinales  d'écailles  du  milieu  des  flancs  montant  un  peu  obliquement 
en  arrière.  6  écailles  sur  une  rangée  transversale  entre  1'origine  de  la  ligne  late- 
rale et  la  dorsale.  Bande  oculaire  bien  développée,  très-large  sous  1'oeil.  Base  de 
la  dorsale  et  de  1'anale  a  bande  noiratre.  1'lancs  a  rangées  longitudinales  de 
points   pourpres. 

5.    Tetragonoptrus  {Rabdophorus)  semeion  Blkr. 


Tetragonoptrus  {Rabdophorus)  Bennetti  Blkr.  —  Atl. 
Ichth.  Tab.  376,  Chaetod.  tab.  14  fig.  2. 

Tetr.  (Rabdoph.)  corpore  ovali,  diametro  dorso-ventrali  2  ad  2£  in  ejus  longitu- 
dine;  latitudinc  corporis  3  ad  3£  in  diametro  dorso-ventrali ;  capite  4£  ad  4|  in 
longitudine  corporis;  latitudinc  capitis  123  ad  lf  in  ejus  longitudine ;  linea  rostro- 
frontali  recta  vel  concaviuscula;  oculis  diametro  3|  ad  3£  in  longitudine  capitis,  dia- 
metro IJ  ad  Ij  distantibus;  dentibus  maxillis  bene  evolutis  inframasillaribus  inter- 
maxillaribus  longioribus;  rostro  absque  maxilla  oculo  breviore;  osse  praeorbitali  vix 
denticulato;  praeoperculo  leviter  denticulato;  interoperculo  parte  conspicua  oblique 
rotundata;  sericbus  squamarum  longitudinalibus  dimidio  trunco  inferiore  horizonta- 
libus;  squamis  latcribus  postrorsum  magnitudine  sensim  decrescentibus  anterioribus 
posterioribus  conspicue  majoribus;  squamis  angulum  aperturae  brancbialis  superio- 
rem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  48  eire,  infra 
lineam  lateralem  in  series  44  eire.  transversas  dispositis;  squamis  36  eire.  in  serie 
horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  15  eire.  in  trunci 
dimidio  anteriore;  squamis  28  eire.  in  serie  transversa  spinam  ventralem  inter 
et  spinam  dorsi  anteriorem  quarum  10  eire.  supra   lineam    lateralem;  linea  late- 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  61 

rali  tubulis  simplicibus  notata;  pinna  dorsali  parte  spinosa  parte  radiosa  duplo 
fere  longiore  spinis  dimidio  anteriore  postrorsum  longitudine  accrescentibus  dimi- 
dio  posteriore  subaequilongis  capite  absque  rostro  brevioribus,  spinis  anterioribus 
majorc  parte  nudis  membrana  interspinali  profunde  incisa;  dorsali  radiosa  dorsali 
spinosa  vix  altiore  obtuse  rotundata  minus  duplo  longiore  quam  alta  radiis  mediis 
ceteris  longioribus;  pectoralibus  sub  basi  pectoralium  insertis  spina  valida  capite 
absque  rostro  non  vel  vix  breviore;  anali  spinis  validis  2a  et  3a  subaequilongis 
capite  absque  rostro  non  vel  vix  brevioribus,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  non 
ad  paulo  breviore,  sat  multo  longiore  quam  alta,  obtuse  rotundata;  caudali  trun- 
cata;  colore  corpore  pinnisque  pulcherrime  flavo  et  flavo-aurantiaco;  iride  flaves- 
cente-  vel  margaritaceo-rosea ;  vitta  oculari  fusca  vel  rubro-fusca  utrinque  mar- 
garitaceo-coeruleo  marginata  oculi  diametro  graciliore,  nucha  incipiente  et  regione 
gulari  desinentej  medio  rostro  vittis  2  brevibus  verticalibus  coeruieis;  trunco  vit- 
tis  2  curvatis  dilute  coeruieis  regione  supraoperculari  unitis,  anteriore  operculo 
et  ante  basin  pectoralis  descendente  et  curvatura  semilunari  usque  paulo  post 
anum  producta,  inferiore  regione  postscapulari  descendente  et  curvatura  aperta 
usque  post  spinas  anales  producta:  lateiïbus  postice  superne  macula  magna  ro- 
tunda  nigra  margaritaceo  annulata  parte  superiore  a  linea  laterali  percursa  ;  cauda 
fascia  transversa  aurantiaca  dorsalem  radiosam  et  analem  radiosam  intrante;  pec- 
toralibus dimidio  libero  dilute  violaceis;  caudali  media  fascia  trans  versa  aurantiaca 
postice  late  dilute  violascente  limbata. 

B.  6.  D.  14/17  vel  14/18.  P.  2/14.  V.  1/5.  A.  3/15  vel  3/16.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 

Syn.  Cfiaetodon  Bennetti  CV.,  Poiss.  VII  p.   64;  Blkr,  Diagn.  n.   vischs.  Batavia, 

Nat.  T.  Ned.  Ind.   IV  p.  467;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  12,  Fisch.  Südsee 

p.  37  tab.  29  fig.  4;  Kaup.,  Chaetod.,  Ned.  T.  Dierk.  I  p.  129;Playf., 

Fish.  Zanzib.  p.  35. 

Chaetodon  vinctus  Benn.,  Zool.  Voy.  Bloss.  p.  62  tab.  17  fig.  1. 

Sarothrodm  Bennetti  Blkr,  Trois.  mém.  ichth.  Ualmah.  Ned.  T.  Dierk.  I  p.  156. 

Tetracjonoptrus  Bennetti  Blkr,  Enum.   Poiss.    Amb.,  Ned.  T.  Dierk.  II  p.  282. 
Hab.  Sumatra ;  Java  (Batavia);  Halmahera  (Sindangole);  Amboina ;  in  mari. 
Longitudo  3  speciminum  150'"  ad  180'". 

Rem.  Le  nombre  des  épines  dorsales,  dans  un  individu  provenant  de  Zanzi- 
bar  observé  par  M.  Playfair,  n'était  que  de  13  et  celui  des  rayons  de  la  dorsale 
de  19.  L'espèce  est  nettement  distinguée  par  1'écharpe  bleue  suroperculo-auale 
et  par  le  grand  ocelle  latéral  noir  cerclé  de  bleu  ou  de  nacré. 

Elle  s'étend,  hors  1'Insulinde,  a  1'ouest  jusqu'aux  cötes  de  Zanzibar  et  a  1'est 
jusqu'aux  iles  de  la  Société,  Gilbert,  Paumotu  et  Kingsmill. 


62  KÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIEXNES 

Tetragonoptrus   (Rab  dop  horus)   speculum    Blkr.    — 
Atl.  Ichth.  Tab.  375,  Chaet.  tab.  13  fig.  3. 

Tetrag.  (Rabdoph.)  corpore  orbiculato-ovali ,  diametro  dorso-ventrali  2  ad  2 
et  paulo  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3£  eire.  in  diametro  dorso-ven- 
trali; capite  4  fere  ad  4[  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  1,  ad  l|in 
ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  rectiuscula;  oculis  diametro  3  eire.  in  lon- 
gitudine capitis,  diametro  1  eire.  distantibus;  dentibus  bene  conspicuis  scopinatis, 
inframaxillaribus  intermaxillaribus  longioribus ;  rostro  absque  maxilla  oculo  bre- 
viore;  osse  praeorbitali  margine  posteriore  majore  parte  sub  cute  occulto;  prae- 
operculo  obtusangulo  leviter  denticulato ;  interoperculo  parte  conspicua  antice 
quam  postice  altiore  margine  posteriore  convexo  ;  seriebus  squamarum  longitudi- 
nalibus  dimidio  trunci  inferiore  horizontalibus;  squamis  lateribus  antice  et  medio 
subaequimagnis,  post  media  latera  postrorsum  magnitudine  sensim  decrescentibus; 
squamis  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis 
supra  lineam  lateralem  in  series  50  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  45  eire. 
transversas  dispositis;  squamis  36  eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et 
basin  pinnae  caudalis  quarum  15  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  28 
eire.  in  serie  transversa  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem 
quarum  9  eire.  supra  lineam  lateralem ;  linea  laterali  tubulis  simplicibus  notata; 
pinna  dorsali  parte  spinosa  parte  radiosa  duplo  fere  longiore,  spinis  validis  5a  6» 
et  7*  ceteris  longioribus  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  longioribus,  parte 
radiosa  longitudine  parte  spinosa  absque  spinis  6  vel  7  anterioribus  aequali  eaque 
non  ad  vix  altiore,  multo  minus  duplo  longiore  quam  alta,  obtusa,  rotundata,  radiis 
mediis  ceteris  longioribus;  pectoralibus  acutiusculis  et  ventralibus  acutis  subae- 
quilongis  capite  non  ad  vix  brevioribus;  ventralibus  vix  post  basin  ventralium 
insertis,  spina  valida  capite  absque  rostro  non  breviore;  anali  spinis  validis  2a  et 
3*  subaequilongis  vel  2a  3a  paulo  longiore  capite  absque  rostro  non  ad  vix  bre- 
viore, parte  radiosa  dorsali  radiosa  non  vel  vix  breviore,  multo  minus  duplo  lon- 
giore quam  alta,  obtuse  rotundata;  caudali  truncato-convexa  ;  colore  corpore  pin- 
nisque  pulchre  flavo-aurantiaco  vel  flavo;  iride  flavescente-rosea ;  vitta  oculari 
nigra  vel  fusca  oculi  diametro  graciliore  nucha  incipiente  et  regione  gulo-ventrali 
desinente;  seriebus  squamarum  trunco  longitudinalibus  singulis  vittula  aurantiaca 
profundiore ;  lateribus  superne  macula  ovali  vel  oblongo-rotunda  capite  nigra  vel 
profunde  fusca  basi  caudalis  non  vel  paulo  magis  quam  capiti  approxirnata  di- 
midio superiore  a  linea  laterali  percursa ;  caudali  postice  fusoescente  marginata. 
B.6.D.  14/18  vel  14/19.P.2/13  vel  2/14.  V.l/5.  A.  3/1(5  vel  3/17. C.  1/15/1  et  1.  '.brev. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOIDES.  63 

Syn.  Chaetodon  specidum  K.V.H.,  CV.,  Poiss.  VII  p.  5G;  Blkr,  Bijdr.  ichth.  Banda, 
Nat.  ï.  Ned.  Ind.  II  p.  242;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  12. 

Chaetodon  spilopleura  Reinw.  ap.  CV.,  Poiss.  VII  p.  56. 

Chaetodon  unifasciatus  V.   Hass.,  Icon.  inedit. 

Citharoediis  specidum  Kaup,  Chaetodont.,  Arcli.  Naturg.  XXVI,  I  p.   145. 

Chaetodon  zanzibarensis  Playf.,  Fish.  Zanzib.   p.  33  tab.  6  fig.  1. 

Tetragonoptrus  specidum  Blkr,  Enum.  Poiss.  Amb.  Ned.  T.  Dierk.  II  p.  282. 

Tetragonoptrus  zanzibarensis  Blkr,  Poiss.    Madagasc.   p.  95. 
Hab.  Java  (Batavia);  Bawean;  Amboina;  Ceraui  (Wahai);  Banda  (Neira);  in  mari. 
Longitndo  3  speciminum  10ö'"  ad  130'". 

Rein.  Les  individus  de  1'Insulinde  ont  tous  la  tache  laterale  plus  longue  que 
la  tête,  mais  dans  celui,  figuré  dans  les  ,/Fishes  of  Zanzibar"  cette  tache  est 
beaucoup  plus  petite  et  plus  courte  que  la  tête.  Le  Chaetodon  spilopleura  Reinw., 
dont  je  possède  une  description  manuscrite  laissée  par  Kuhl,  est  sans  aucun  doute 
identique  avec  le  speculum. 

L'espèce  habite,  hors  1'Insulinde,  les  cötes  de  Zanzibar  et  des  Seychelles. 

Tetragonoptnis  (Rabdophorus)tr  ifa  sciatus  Blkr.  — 
Atl.  Ichth.  Tab.  377,  Chaet.  tab.  15  fig.  1. 

ïetr.  (Rabdoph.)  corpore  orbiculato-ovali,  diametro  dorso-ventrali  2  et  paulo 
ad  2\  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3  3  ad  3  è  in  diametro  dorso-ventrali; 
capite  4  ad  4|  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  lf  ad  2  et  paulo  in 
ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  rectiuscula;  oculis  diametro  3  ad  3^  in 
longitudine  capitis,  diametro  1  eire.  distantibus;  rostro  absque  maxüla  oculo 
breviore  ;  dentibus  bene  conspicuis  scopinatis  inframaxillaribus  intermaxillaribus 
longioribus;  osse  praeorbitali  margine  posteriore  denticulato;  praeoperculo  subrect- 
angulo  leviter  denticulato;  intcroperculo  parte  conspicua  antice  quam  postice  altiore 
margine  posteriore  convexo  ;  seriebus  squamarum  trunco  longitudinalibus  mediis 
lateribus  postrorsum  leviter  adscendentibus  trunco  interne  subhorizontalibus ;  squa- 
mis  lateribus  antice  et  medio  subaequimagnis,  post  media  latera  postrorsum  mag- 
nitudine  sensim  decrescentibus ;  squamis  trunco  angulum  aperturae  branchialis 
superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  40  ad 
42,  infra  lineam  lateralem  in  series  38  eire.  transversas  dispositis;  squamis  33  ad 
35  in  serie  longitudinali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  16 
vel    17    in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  19  vel  20  in  serie  transversa  spi- 


64  RËVISION  DES  ESPÈCES  INSÜLINDIENNES 

nam  ventralem  inter  et  spinana  dorsi  anteriorem  quarum  5  vel  6  supra  lineaera 
lateralem;  linea  laterali  tabulis  simplicibus  notata ;  pinna  dorsali  parte  spinosa 
spinis    validis    mediis    ceteris    lougioribns   capite    absque  rostro  non  brevioribus, 

parte  radiosa  longitudine  parti  spinosae  absque  spinis  4  vel  5  anterioribus  ae- 
qnali  eaque  non  altiore,  minus  duplo  longiore  quain  alta,  obtuse  rotundata,  radiis 
mediis  vel  postmedianis  ceteris  longioribns  ;  peetoralibus  acutiusculis  ventralibus 
acutis  vix  longioribns  capite  non  vel  vix  brevioribus;  ventralibus  sub  basi  pec- 
toralinm  insertis  spina  valida  capite  absque  rostro  non  longiore;  anali  spinis 
validis  2a  et  3a  subaequilongis  capite  absque  rostro  brevioribus,  parte  radiosa  dorsali 
radiosa  non  breviore  obtuse  rotundata,  minus  duplo  longiore  qua  ra  alta;  caudali 
truncato-convexa;  colore  corpore  pinnisque  pulchre  flavo  vel  aurantiaco;  iride 
flavescente-margaritacea  vel  roseo-margaritacea ;  fronte,  rostro,  labiis  et  mento 
violascente-roseis ;  vitta  oculari  fusca  oculi  diametro  graciliore  nucha  et  gula  cum 
vitta  lateris  oppositi  unita ;  vittula  postoculari  fusca  gracili  dorso  antice  incipiente 
et  praeoperculo  postice  inferne  vel  interoperculo  desinente;  seriebus  squamarura 
trunco  siDgulis  medio  vitta  obliqua  postrorsum  leviter  adscendente  violacea,  vio- 
lascente-fusca  vel  purpurescente-fusca;  vittis  ante  caudam  desinentibus,  superiori- 
bus  pinnam  dorsalem  non  vel  basi  tantum  intrantibus;  dorsali  radiosa  et  anali 
radiosa  basi  vitta  vel  fascia  nigra  utrinque  luteo  marginata,  vitta  dorsali  inferne 
quam  superne  latiore  dorsum  caudae  aniplectente,  vitta  anali  postice  quain  antice 
latiore  marginem  pinnae  posteriorem  attingente;  dorsali  radiosa  insuper  vittis  2 
longitudinalibus  gracilibus  fnscis  vel  purpureis ;  anali  pulchre  rubro-aurantiaca 
flavo  marginata  vittula  intraraarginali  fusca ;  caudali  medio  vitta  sat  lata  trans- 
versa fusca  vel  nigra;  ventralibus  flavis  vel  albis. 

B.  6.  D.  13/21  ad  13/23.  P.  2/12  ad  2/14.  V.  1/5.  A.3/20  vel  3/21.  C.  1/1 5/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Ikan  Badjoe  besi ;  Pampus  tonkin  Valent.,  Amb.  fig.   93,  450. 
Bouwing  baron   Ren.,  Poiss.  Mol.  I  tab.  20  fig.   109. 
Chaetodon  .  lineis  longitudinalibus  varius  Seb.,  Thcs,.  III  p.  101  tab  29  fig.  18. 
Chaetodon  trifasciatus  Mungo  Park,   Descr.   n.   Fish.  Sumatra,  Trans.  Liiiu. 

Soc.  III  p.  34;  Lac,  Poiss.  IV   p.  495;   Playf.,  Fish.  Zanzib.   p.  34. 
Chaetodon    vütatus    Bl.Schn.,    Syst.  p.  227;  CV.,  Poiss.  VII  p.  26;  Benn., 

Voy.  Blossom,  Zool.  p.  61  tab.  17   fig.  3;  Blkr,  Vcrh.  Bat.  Gen.  XX11I. 

Chaetod.  p.  1  8;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  23,  Fisch.  Südsee  p.  41  j  Kner.,  Zool. 

Novar.  Fisch  p.  100;  Klunz.,  Syn.  Fisch.  Roth.  M.,  Verh.  zool.  bot.  Ges.  Wien 

XX  p.  7S2  (var.  austriaca);  Day,  Fish.  India  p.  107   tab.  27    fig.  5. 
Chaetodon  tau-nhjntm  CV.,    Poiss.  VII  p.  29;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  32, 

Fisch.   Südsee  p.  47    (aet.  valde  juvenil.)  var.? 
Chaetodon  austriacus  Rüpp.,  N.  Wirb.  Fisch.  p.  30  tab.  9  fig.  2  (var. austriaca). 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  65 

Citharoedus  vittatus,  austriacus  Kaup,  Chaetod.,  Arch.  Naturg. XXVI,  lp.  142. 
Chaetodon  ovalis  Thioll.  et  Chaetodon  pepek  Montrouz.,  Faune  Woodlark  p.  164. 
Chaetodon  melapterus  Guich.,  ap.    Maillard,  Notes   sur    1'ile  de  la  Réunion; 

Faun.  ichthyolog.  p.  G  (var.)  ?  ? 
Sarothrodus  vittatus  Blkr,  Trois.  mem.  icbth.  Halmah.,  Ned.  T.  Dierk.  I  p.  1 56. 
Tetrayonoptrus  vittatus  Blkr,   Onz.  not.  ichth.  Tern.,  Ned.  T.  Dierk.  lp.  234. 
Kepper-laumt  Mal.  Batav. 
Hab.  Stiaiatra    (Priaraan);    Batu;    Cocos  (Nova-Seltna);  Java  (Batavia);  Celebes 
(Macassar,  Manado) ;  Flores  (Larantuca) ;  Solor  (Lawajong);  Timor  (Atapupu)  ; 
Halmabera  (Sahu);/Ternata;  Obi-major;  Buro  (Kajeli);  Ceram  (Wahai);  Amboina; 
Haruco;  Banda  (Neira;;  Goram;  Aru ;  Waigiu ;  Nova-Guinea  in  mari. 
Longitndo  55  speciminum  72'"  ad  118'". 

Rem.  Deux  des  individus  de  mon  cabinet  ne  mesurent  que  22"'  et  29'".  Ils 
ont  1'organisation  externe  comme  les  adultes,  excepté  que  dans  Ie  plus  petit  les 
écailles  ne  couvrent  pas  encore  Ie  dessus  de  la  tête.  Le  préopercule  et  1'interoper- 
cule  n'y  présentent  rien  de  de  tholichthyoïde.  Les  Tholichthys  des  dimensions 
citées  ne  peuvent  donc  pas  être  le  jeune  age  de  1'espèce  actuelle.  —  Le  Chaeto- 
don austriacus  Rüpp.  n'est  qu'une  variation  a.  anale  et  caudales  noires. 

L'espèce  est  des  plus  faciles  a  reconnaïtre  par  son  systèrae  de  coloration.  Elle 
est  fort  commune  dans  1'Insulinde,  et  babite  aussi  les  cötes  de  1'Inde,  des  Sey- 
chelles,  de  1'ile  Maurice,  de  Madagascar  et  de  Zanzibar,  et,  dans  1'Ocean  Pacifique, 
les  cotes  de  1'ile  Woodlark  et  les  archipels  des  Carolines  (Guam)  et  Paumotu. 

Tetragonoptrus     (JRabdophorus)     ephippmm    Blkr.  — Atl. 
Ichth.  Tab.  578,  Chaet.  tab.  16  fig.  2. 

Tetragon.  (Rabdoph.)  corpore  orbiculato-ovali  vel  subrhomboideo,  diametro  dorso- 
ventrali  2  ad  2|  in  ejus  longitudine ;  latitudine  corporis  3  ad  4  in  diametro  dorso- 
ventrali;  capite  3  ad  4  et  paulo  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  2  ad 
2|  in  ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  valde  concava;  oculis  diametro  2|  ad 
4  in  longitudine  capitis,  diametro  1  eire.  distantibus;  rostro  acuto  absque  maxilla 
oculo  non  ad  paulo  longiore ;  dentibus  maxillis  bene  conspicuis,  inframaxillaribus 
intermaxillaribus  longioribus;  osse  praeorbitali  et  praeoperculo  obtusangulo  vel  sub- 
rectangulo  non  vel  leviter  denticulatis ;  interoperculo  parte  conspicua  antice  quam 
postice  multo  altiore  margine  posteriore  convexo;    seriebus  squamarum  longitudi- 

15 

NATÜDBK.    VERH.    DER    KONINKL.    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


QQ  KÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

nalibus    dimidio    trunci    inferiore   subhorizontalibus ;    squauiis    lateribus  antice  et 
medio  subaequirnagnis,  post  media  latera  postrorsum  magnitudine  sensim  decres- 
centibus;  squamis  angnlum  aperturac  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae 
caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  45  eire,    infra  lineam   lateralem  in  se- 
ries   36    ad    38  transversas  dispositis;    squamis  30   eire.  in    serie  longitudinali  os 
scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis,  quaruni  13  eire.  in    trunco  dimidio  an- 
teriore;  squamis  24  eire.  in  serie  transversa  spinam  vcntralem  inter  et  spinam  dorsi 
anteriorem  quarum  8  ad  10  supra  lineam  lateralem;  linea  laterali  tubulis  simplicibus 
notata;  pinna  dorsali  spinis  validis,  valde  juvenilibus  mediis  ceteris  longioribus,  ado- 
lescentibus  posterioribus  7   vel  8  subaequilongis,  actate  provectioribus  postrorsum 
longitudine  accrescentibus  posteriore  ceteris  longiore  capite  absque  rostro  paulo  ad 
non  breviore;  dorsali  radiosa  longitudine  dorsali  spinosae  absque  spinis  4  vel  5  anterio- 
ribus  aequali  eaque  non  ad  paulo  altiore,  multo  minus  duplo  longiore  quam  alta, 
juvenilibus  (specim.  40'"  ad  70'")  obtuse  rotundata  radio  producto  nullo   aetate 
provectioribus  radiis  2°  3°  et  4°  vel  3°  et  4°  et  5°  plus  minusve    productis,  parte 
producta   adolescentibus  (specim.  110'"  ad  120'")  oculo  breviore,  aetate  provectis 
capite  vix  breviore  ad  sat  multo  longiore;  pectoralibus  et  ventralibus  acutis  capite 
paulo  brevioribus;  ventralibus  sub  basi  pectoralium  insertis  spina  valida  capite  absque 
rostro  non  ad  paulo  breviore;  anali  spinis  validis  2°  et  3°  subaequilongis    capite 
absque  rostro  non  ad  paulo  brevioribus,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  paulo  ad  non 
breviore,  minus  duplo  longiore  quam  alta,  obtuse  rotundata  ;  caudali  truncata,  aetate 
provectis    angulis    acuta    leviter    producta;    colore  corpore  superne    antice  griseo- 
flavo,    flavescente-margaritaceo    vel    pallide    aurantiaco-viridi,    interne    flavescente 
vel    aurantiaco ;    rostro    et    capite  inferne  aurantiaco ;  iride  flavescente  vel  rosea ; 
regione  praeoculari  et  regione  oculo-operculari  roseo-griseis  vel  margaritaceis;  dorso 
postice  plaga  lata    nigra    vel  fusca  luteo   vel  margaritaceo    cincta  superne  usque 
ad    margiuem    pinnae    dorsalis    extensa;    pinnis    flavis    vel     aurantiacis,    caudali 
albida    vel  margaritacea   flavo    marginata ;    —  juvenilibus  (specim.    longit.  40'" 
ad  70'")  vitta  oculari  nucha  et  gula  cuin  vitta  lateris  oppositi  unita;  caudama- 
cula  oblonga  transversa  vel  vitta  fusca  margaritaceo  limbata;  plaga  dorsali  fusca 
vel  nigra  rotunda  vel  ovali ;  —  aetate  provectioribus  vitta  oculari  brevi  regione  su- 
praorbitali  et  praeoperculo  desinente,  adultis  frequenter  nulla;  lateribus  vittis  lon- 
gitudinalibus    dilute  violascentibus  parallelis  totidem    vulgo  ac  series  squamarum 
longitudinales;  vittula  vel   stria  violacea  vel  fusca  transversa  a  spina  dorsi  4"  re- 
gionem  scapularem  versus  descendente;  dorsali  et  anali  radiosis  leviter  fusco  mar- 
ginatis,  dorsali  vittula  intramarginali  fusca  vel  nigra;    anali    vitta  intramarginali 
carmosina;  plaga  dorsali  fusca  vel  nigra  angulata  radios  productos  plus  minusve 
intrante;  cauda  postice  vulgo  vitta  transversa  triangulari  carmosina. 


DE  LA  PAMILLE  DES  CHETODONTOÏDES.  67 

B.  6.  D.  13/24  ad  13/26  (rarius  14/25).    P.  2/14  vel  2/15).  V.  1/5.    A.  3/21  ad  3/23. 

C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Strepeling  n°.  9,  Ruysch,  Nov.  coll.  pisc.  Arab.  p.  3  tab.   2  fig.  9. 
Chietse-visch  Ren.,  Poiss.  Mol.  II  tab.  55  fig.  239? 
Ikan  poetrctrjang-adjaib  Valent.,  Amb.  fig.  407. 

Chaetodon  ephippium,   CV.,  Poiss.  VII  p.  61  tab.  174  ;  Less.,  Zool.  Voy.  Coq.  II 
p.  174  tab.  29  fig.  1  ;  Blkr,  Vierde  bijdr.  ichth.  Amboina,  Nat.  T.  Ned.  Ind. 
V  p.  337;   Bijdr.  ichth.   Flores,  Ibid.  Vip.  325;  Thioll.,  Faun.  Woodlark, 
p.   162;  Giinth.,  Cat.  Fish.  II  p.  7;  Fisch.  Sudsee  p.  36  tab.  27  fig.  A,  B. 
Chaetodon  principalis  CV.,  Poiss.  VII  p.  62? 
Chaetodon  Garnoti  Less.,  Zool.  Voy.  Coq.  II  p.   174. 
Babdophorus  ephippium  Swns.,  Nat.  Hist.  Fish.  II  p.  211. 
Linophora  ephippium  Kaup,  Chaetod.,  Arch.  Naturg.  XXVI,  I  p.  156. 
Chaetodon  Mulsanti  Thioll.  et  Chaetodon  pepek  Montrouz.,  Faune  Woodlark  p.  163. 
Tetragonoptrus  ephippium  Blkr.Sept.  métn.  ichth.  Timor, Ned. T.Dierk. lp.  270. 
Hab.  Koeos  (Nova-selma) ;    Java;    Celebes  (Manado) ;    Flores  (Larantuca);    Timor 
(Atapupu);    Ternata;    Amboina;    Ceram    (Wahai);  Harucu;  Goram;  Nova- 
Guinea  (Doreh);  in  mari. 
Longitudo  16  speciminum  42'"  ad  285'". 

Rem.  Le  prolongement  des  rayons  antérieurs  de  la  dorsale  n'indique  que  1'age 
avance.  Les  jeunes  se  distinguent  constamment  par  1'absence  de  ce  prolonge- 
ment, ainsi  que  par  la  présence  de  la  bandelette  oculaire  qui  s'étend  beaucoup 
plus  en  haut  et  en  bas  et  aussi  par  la  bandelette  ou  tache  transversale  brune 
sur  le  queue,  tache  qui  dispaiaït  avec  1'age.  —  L'espèce  est  une  des  plus  brillantes 
du  genre.  —  Elle  n'a  pas  été  trouvée  jusqu'ici  a  1'ouest  de  1'Insulinde,  mais  dans 
le  bassin  Pacifique  elle  est  connue  habiter  les  cótes  des  iles  Woodlark,  Bolabola, 
Viti,  Tonga  et  Ütaiti. 

Les  figures  citées  des  ouvrages  de  Ruysch,  Renard  et  Valentyn  sont  faites  sur 
un  même  modèle  oü  le  dessinateur  a  probablement  imaginé  une  anale  haute  et 
colorée  comme  la  dorsale.  C'est  sur  ces  figures  que  repose  le  Chaetodon  principalis  CV. 

Tetragonoptrus  {Rabdophorus)  semeion  Blkr.  —  Atl.  Ichth. 
Tab.  374,  Chaet.  tab.  12  fig.  5. 

Tetrag.  (Rabdoph.)  corpore  orbiculato-ovali,  diametro  dorso-ventrali  2|  ad  2| 
in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3  ad  3è  in  diametro  dorso-ventrali ;  capite 

15* 


68  RÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIKNNES 

4  fere  ad  4£  in  longitudine  corporis,  altiore  quam  longo ;  latitudine  capitis  2  ad 
2  et  paulo  in  ejus  longitudine ;  linea  rostro-frontali  valde  concava ;  oculis  dia- 
metro 3f  ad  4  in  longitudine  capitis,  diametro  1  ad  1  et  paulo  distantibus ;  rostro  abs- 
que  maxilla  oculo  vix  ad  non  breviore;  dentibus  maxillis  bene  conspicuis  scopinatis, 
inframaxillaribus  intermaxillaribus  vulgo  paulo  longioribus;  osse  praeorbitali  non  vel 
vix  denticulato;  praeoperculo  obtusangulo  leviter  denticulato;  interopcrculo  parte 
conspicua  antice  quam  postice  altiore  margine  posteriore  convexo  vel  rectiuscnlo; 
seriebus  squamarum  longitudinalibus  mediis  lateribus  leviter  postrorsum  adscenden- 
tibus;  squamis  lateribus  antice  et  medio  subaequimagnis  post  media  latera  postrorsum 
magnitudine  sensim  decrescentibus;  squamis  angulum  aperturae  branchialis  superio- 
rem  inter  et  basin  pinnae  cuudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  45  eire,  infra 
lineam  lateralem  in  series  38  eire.  transversas  dispositie;  squamis  30  eire.  in  se- 
rie longitudinali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  11  eire.  in 
dimidio  trunci  anteriore;  squamis  20  eire.  in  serie  transversa  spinam  ventralem 
inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  quarum  6  eire.  supra  lineam  lateralem ;  linea 
laterali  tubulis  simplicibus  notata ;  pinna  dorsali  spinis  validis  la  2a  non  bre- 
viore, ceteris  postrorsum  longitudine  sensim  accrescentibus  posteriore  capite  absque 
rostro  breviore,  parte  radiosa  longitudine  parti  spinosae  absque  spinis  3  vel  2 
anterioribus  aequali  eaque  vix  altiore  plus  duplo  longiore  quam  alta  obtuse  ro- 
tundata  radiis  anterioribus  ceteris  longioribus  radio  2°  in  setam  piunam  cauda- 
lem  attingentem  vel  superantem  producto;  pectoralibus  acutis  capite  vix  brevio- 
ribus ;  ventralibus  sub  basi  vel  vix  post  basin  pectoralium  insertis  pectoralibus 
brevioribus,  acutis,  spina  valida  capite  absque  rostro  paulo  breviore ;  anali  spinis 
validis  2a  et  3a  subaequilongis  capite  absque  rostro  brevioribus,  parte  radiosa 
dorsali  radiosa  vix  vel  non  breviore,  duplo  eire.  longiore  quam  alta  obtuse  ro- 
tuudata ;  caudali  truncata  vel  convexiuscula  angulis  plus  minusve  producta ;  co- 
lore corpore  pinnisque  pulcbre  flavo  vel  aurantiaeo ;  iride  flavescente-rosea;  vitta 
oculari  fusca  margaritaceo  vel  luteo  limbata  superne  oculo  graciliore  inferne  oculo 
latiore  nucha  et  regkme  gulari  cuni  vitta  lateris  oppositi  unita ;  squamis  lateri- 
bus et  dorso  medio  et  postice  singulis  puncto  purpureo;  dorsali  et  anali  fascia 
longitudinali  fusca  vel  nigra,  fascia  dorsali  quam  anali  latiore  a  medio  dorsali 
spinosa  usque  ad  finem  dorsalis  extensa,  fascia  anali  triangulari  a  radiis  sub- 
anterioribus  usque  ad  rinem  pinnae  extensa  antice  gracili  postice  lata  ;  dorsali  et 
anali  radiosis  vitta  intramarginali  gemina  margaritaceo-rosea  et  violascente-fusca ; 
caudali  dimidio  posteriore  violascente-rosea  hyalina. 

B.  6.  D.  14/27  vel  14/28.  P.  2'14.    V.  1/5.  A.  3/24  vel  3/25.  C.  1/15/1  etlat.brev. 
Syn.  Chaetodon  semeion  Blkr,  Vierde  bijdr.  ichtb.  Kokos-eil.,    Nat.  ï.  Ned.  Incl. 
VIII  p.  450;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  7 ;  Fish.  Sudsee  p.  37  tab.  2S. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDKS.  69 

Hab.  Cocos  (Nova-selma) ;  Celebes  (Manado);  Goram;  in  man'. 
Longhudo  3  speciminum  148'"  ad  201." 

Rem.  Depuis  la  découverte  de  cette  espèce  elle  a  trouvée  aussi  aux  ïles  de 
la  Société  et  des  Navigateurs.  Elle  se  fait  reconnaïtre  du  premier  coup-d'oeil 
par  les  séries  de  points  pourpres,  par  la  bande  noiratre  sur  la  base  de  la  dor- 
sale  et  de  1'anale  et  par  Ie  rayon  dorsal  prolongé  en   fouet. 


Snbgen.   Tetragonoptrua  Klein. 

Corpus  subrhomboideum.  Rostrum  acutum  vel  acntiusculum.  Series  squamarnm 
longitudinales  dimidio  trunci  inferiore  subhorizontales  vel  parum  oblique  pos- 
trorsum  adscendentes.  Squamae  trunco  regulariter,  non  angulatim,  rotundatae, 
snpra  lineam  lateralem  in  series  40  ad  55  transversas  dispositae.  Pinnae,  dor- 
salis  parte  spinosa  parte  radiosa  minus  \\  longiore  spinis  11  ad  14,  parte  ra- 
diosa  obtusa   radio  producto  nullo ;  analis   spinis  3. 

Rem.  L'Inde  archipélagique  est  peu  riche  en  espèces  de  cette  division.  Je  n'en 
connais  que  trois  sav.  les  Chaetodon  octofasciatus,  punctato-fasciatus  et  miliaris 
des  auteurs.  Les  caractères  différent  iels  de  ces  formes  sont  fort-essentiels  et  fort- 
saillants.  Les  principaux  par  lesquels  elles  se  diversifient  entre  elles  et  les  au- 
tres  espèces  connues  se  résument  dans  1'exposé  suivant. 

I.  Envion  50  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale.  40  écailles 
sur  une  rangée  horizontale  entre  Ie  scapulaire  et  la  caudale  dont  15  ou  16  dans  la 
moitié  antérieure  du  tronc.  Rangées  longitudinales  d'écailles  du  milieu  des  flancs  ho- 
rizontales.  Point  de  dents  vomériennes.  11  (rareraent  12)  épines  dorsales,  les  média- 
nes  les  plus  longues.  Corps  jaune  a  7  ou  8  bandelettes  transversales  noiratres  plus  grê- 
les  que  les  interstices. 

1.   Tetragonoptriis  (Tetragonoptrus)  octofasciatus  Blkr. 

II.  Environ  45  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale.  Rangées  lon- 
gitudinales d'écailles  du  milieu  des  flancs  montant  un  peu  obliquement  en  arrière. 
Dents  vomériennes.  13  ou  14  épines  dorsales.  Bande  oculaire  ne  dépassant  pas  Ie  pré- 
opercule. 


70  KÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

A.  86  écailles  sur  une  rangée  longitudinale  entre  Ie  scapulaire  et  la  caudale  dont 
environ  14  dans  la  moitié  antérieurc  du  tronc.  13  ou  14  épines  dorsales.  Tronc 
sans  bandes  mais  &  rangées  de  petits  ocelles  bruns  ou  pourpres. 

2.  Tetragonoptrus  (Tetragonoptrus)  müiaris  Blkr. 

B.  32  écailles  sur  une  rangée  longitudinale  entre  Ie  scapulaire  et  la  caudale  dont  10 
ou  11  dans  la  moitié  antérieure  du  tronc.  13  épiues  dorsales.  Tronc  k  6  ou  7  ban- 
des transversales  noiratres  n'atteignant  pas  Ie  profil  vcntro-anal.  Écailles  de  la  moitié 
inférieure  du  tronc  a  gouttelette  brunatre  ou  pourpre. 

3.  Tetragonoptrus  {Tetragonoptrus) punctatofasciatus  Blkr. 


Tetragonoptrus     {Tetragonoptrus)     octofasciatus 
Blkr.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  376,  Chaet.  tab.  14  fig.  3. 

ïetrag.  (Tetrag.)  corpore  orbiculato-subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali 
l£  ad  1"  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3£  ad  4  in  diametro  dorso- 
ventrali;  capite  4  eire.  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  1|  ad  2  in 
ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  rostro  concaviusculaj  oculis  diametro  3  fere 
ad  3  in  longitudine  capitis,  diametro  1  eire.  distantibus ;  dentibus  maxillis  bene 
conspicuis  scopinatis,  inframaxillaribus  intermaxillaribus  longioribus;  dentibus  voine- 
rinis  nullis;  osse  praeorbitali  margine  posteriore  majore  parte  sub  cute  occulto ; 
praeoperculo  subrectangulo  margine  libero  vix  scabriuscnlo;  seriebus  squamarum 
longitudinalibus  lateribus  subhorizontalibus;  squamis  lateribus  postrorsum  sensim 
magnitudine  decrescentibus  anterioribus  quam  posterioribus  conspieue  majoribus; 
squamis  trunco  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae 
caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  50  eire.,  infra  lincam  lateralem  in  series  45 
eire.  transversas  dispositis;  squamis  40  eire.  in  serie  horizontali  os  seapulare  inter 
et  basin  pinnae  caudalis  quarum  15  vel  16  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis 
30  eire.  in  serie  transversa  spinam  ventralem  inter  et  spiaam  dorsi  anteriorem 
quarum  10  eire.  supra  lineam  lateralem;  linea  laterali  tubalis  simplicibus  notata; 
pinna  dorsali  parte  spinosa  parte  radiosa  vix  longiore  spinis  validis  mediis  cetcris  lon- 
gioribus capite  non  ad  paulo  brevioribus,  parte  radiosa  parte  spinosa  humiliore  minus 
duplo  longiore  quam  alta,  obtusc  rotundata,  radiis  sidianterioribus  ceteris  longiori- 


DE  LA  PAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  71 

bus;  pectoralibus  acutiusculis  capite  vix  brevioribus;  ventralibus  sub  basi  pecto- 
ralium  insertis  acutis  1"  paulo  producto  capite  longiore,  spina  valida  capite  paulo 
breviore;  anali  spinis  validis  2a  3a  vulgo  longiore  et  crassiore  capite  absque 
rostro  non  ad  vix  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  vix  breviore  obtuse  ro- 
tundata  minus  duplo  longiore  quani  alta ;  caudali  truncato-convexa ;  colore  corpore 
pinnisque  pulclire  flavo;  irideflavescente;  vitta  rostro-frontali  mediana  impari  fusca, 
interdum  deficiënte ;  vitta  oculari  fusca  oculi  diametro  graciliore,  nucha  et  regione 
gulari  praevcntrali  cum  vitta  lateris  oppositi  unita;  trunco  vittis  insuper  6  trans- 
versis  fuscis  vel  nigris  vulgo  plus  minusve  antrorsum  curvatis,  anterioribus  2 
pinnain  dorsalem,  posterioribus  4  dorsalem  et  analem  intrantibus;  vitta  anteriore 
a  spina  dorsi  3a  descendente  operculum  intrante  ante  basin  pectoralis  descendente 
et  inguine  desinente ;  vitta  2a  a  spina  dorsi  5a  descendente  et  vix  ante  anum  cum 
vitta  lateris  oppositi  unita ;  vitta  3a  a  spinis  dorsi  mediis  descendente  et  spinis 
analibus  anterioribus  desinente;  vitta  4a  a  spinis  dorsi  posterioribus  descendente 
et  analis  radios  anteriores  attingente;  vitta  5a  ab  apice  spinae  dorsi  posteri- 
ore  et  radiis  dorsi  anterioribus  descendente  et  roediam  pinnam  analem  intrante ; 
vitta  6a  caudali  superne  pinna  dorsali  radiosa  et  inferne  pinna  anali  radiosa  pro- 
ducta  ;  lateribus  interdum  vittam  trunci  Sm  et  4m  inter  sub  linea  laterali  macula 
rotunda  diffusa  fusca  vel  violacea ;  pinnis  dorsali  et  anali  radiosis  vitta  intra- 
niarginali  fusca;  caudali  basi  vitta  transversa  fusca. 
B.  6.    D.  11/19  vel  20  (rarius  12/18  vel  19).    P.  2/13.  V.  1/5.  A.  3/16  ad  3/18. 

C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Ikan  Pampus-jang-paroeparoe  Valent.,  Amb.  fig.  300? 

Rhombotides  N°.  6  Klein,  Miss.   Pisc.  III  p.  36  tab.  9  fig.  3. 

Chaetodon  macrolepidotus  albescens  lineis  utrinque  8  transversis  nigris  Seba, 
Thes.  III  p.  67  tab.  25  fig.  12. 

Chaetodon  octofasciatus  BI.,  Ausl.  Fisch.  III  p.  113  tab.  215  fig.  1;  L.  Gm., 
Syst.Nat.  ed  13ap.  1262;  BI.  Schn.,  Syst.  p.  223;  Lac,  Poiss.  IVp.  491,492; 
CV.,  Poiss.  VII  p.  13;  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XVIII  Chaet.  p.  16;  Günth.,  Cat. 
Fish.IIp.  17;  Kner,  Zool.  Reis.  Novara,  Fische  p.  98;  Day,  Fish.  India  p.  108. 

Chaetodon  octolineatus  Gron.,  Cat.  Fish.  ed.  Gray  p.  69. 

Citharoedus  octofasciatus  Kaup,   Chaetod.,  Arch.  Naturg.   XXVI,  I  p.  142. 

Tetragonoptrus  octofasciatus  Blkr,  En.  poiss.  Amb.,  Ned.T.  Dierk.  II  p  282. 

Kepper-lawut  Mal.  Batav. 
Hab.  Singapura ;  Bangka  (Muntok,  Toboali) ;   Java  (Batavia,  Bantam);  Duizend- 

ins. ;    Bawean;    Sumbawa     (Bhna);    Celebes    (Macassar);    Amboina;    Ceram 

(Wahai);  in  mari. 
Longitudo  25  speciminum  78"'  ad  101'". 


72  KÉVISION  DES  ESPÈCES  INSÜLLNDIENNES 

Rem.  Je  possède  de  cette  espèce  un  individu  du  très-jeune  age  de  28'"  de 
long  oü  les  os  de  Ia  tête  ne  présentent  rien  de  particulier.  J'y  retrouve  tous  les 
caractères  essentiels  des  individus  plus  agés  ei  ce  n'est  que  les  2e  3C  4e  et 
5e  bandelettes  du  tronc  sont  disuosées  en  paires  separéea  entre  elles  par  un 
espace  plus  large  que  celui  entre  les  bandelettes  de  chaque  paire. 

L'espèce  est  des  plus  facilement  reconnaissables  par  les  sept  ou  buit  bandelet- 
tes noires  et  transversales  nettement  marquées.  Je  n'en  connais  d'autre  localité 
extra-insulindienne  que  les  cötes  de  Madras. 


Tetragonoptrus   {Tetragonoptrus)  miliaris  Blkr.  — 
Atl.  Ichth.  Tab.  577  Chaet.  tab.  15  fig.  3. 

Tetrag.  (Tetrag.)  corpore  orbiculato-subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  2  ad 
2  et  paulo  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3|  ad  3|  in  diametro  dorso- 
ventrali;  capite  4  ad  4  et  paulo  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  lf 
ad  2  in  ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  concava;  oculis  diametro  2^  ad  3 
in  longitudine  capitis,  diametro  1  eire.  distantibus;  rostro  absque  maxilla  oculo 
breviore;  dentibus  bene  conspicuis  scopinatis  inframaxillaribus  intermaxillaribus 
longioribus;  dentibus  vomerinis;  osse  praeorbitali  edentulo;  praeoperculo  sub- 
rectangulo  leviter  denticulato;  seriebus  squamarum  longitudinalibus  lateribus 
medio  leviter  oblique  postrorsum  adscendentibus  lateribus  inferne  subhorizontali- 
bus;  squamis  lateribus  antice  et  medio  subaequimagnis,  post  media  lafera  pos- 
trorsum magnitudine  sensim  decrescentibus;  squamis  tiunco  angulum  aperturae 
branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in 
series  45  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  42  eire.  transversas  dispositis; 
squamis  36  eire.  in  serie  longitudinali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  cau- 
dalis quarum  14  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  21  vel  22  in  serie 
transversa  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  quarum  6  vel 
7  supra  lineam  lateralem;  linea  laterali  tubulis  simplicibus  notata;  pinna  dor- 
sali  spinis  validis  mediis  ceteris  longioribus  capite  absque  rostro  non  ad  paulo 
brevioribus,  parte  radiosa  longitudine  parti  spinosae  absque  spinis  4  anterioribus 
aequali  eaque  non  ad  paulo  altiore,  minus  duplo  longiore  quam  alta,  obtuse 
rotundata,  radiis  mediis  ceteris  longioribus;  pectoralibus  acutiusculis  et  ventrali- 
bus  acutis  subaequilongis  capite  paulo  ad  non  brevioribus;  ventralibus  sub  basi 
vel  vix  post  basin  pectoralium  insertis,  spina  valida  capite  absque  rostro  non  vel 
vix  breviore;  anali  spinis  validis  2a  et  3a  subaequilongis  vel  2a  3a  longiore 
capite  absque  rostro  longiore  ad  breviore,  parte  radiosa  dorsali    radiosa  breviore, 


DE  LA  KAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  73 

minus  duplo  longiore  quam  alta  obtuse  rotundata;  caudali  truncato-convexa; 
colore  corpore  pinnisque  pulclirc  flavo  vel  aurantiaco;  iride  flavescente-rosea  mar- 
gine  pupillari  aurea;  vitta  oculari  fusca  oculi  diametro  graciliore  dorso  ad  basin 
spinae  lae  cum  vitta  lateris  oppositi  unita,  inferne  praeoperculo  vel  interoperculo 
desinente ;  squamis  dorso  lateribusque  singulis  medio  guttula  fusca  vel  purpurea, 
guttulis  series  longitudinales  subhorizontales  et  obliquas  efficientibus ;  dorsali 
radiosa  et  anali  radiosa  vulgo  vitta  vel  vittula  marginali  fusca,  vitta  anali  fre- 
quenter antice  quam  postice  latiore  et  non  post  medium  marginetu  pinnae  producta. 
B.  6.  D.  13/22  vel  13/23   vel  14/21   ad   14/23.   P.  2/12  vel  2/13.  A.  3/17  ad  3/19. 

C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Doutoing  Prineesse  Ren.,  Poiss.  Mol.  I  tab.  8  fig.  59. 

Chaetodon  miliarü   QG.,   Voy.   Uranie,   Zool.    p.    380  tab.  62  fig.  5;  CV., 

Poiss.  VII  p.  20;  Voy.  Bonite,  Poiss.  p.   163  tab.  2  fig.  2  ;  Kaup,  Chaet., 

Arch.  Naturg.  XXVI,  I  p.  154;  Günth.,  Cat.   Fish.  lip.  31;  Rep.  Pish. 

Brit.  Mus..  Proc.  Zool.  Soc.  1871  p.  658  ;  Fisch.  Süds.  p.  46  tab.  35  fig.  A. 

Ckaetodon  citrinéllus  P3ronss.  ap.  CV.,   Poiss.  VII  p.  21 ;  Règn.  anim   ed   ill. 

Poiss.  tab.  39  fig.   1  ;  Blkr,  N.  tient.  beschr.  vischs.  Sumatra,  Nat.  T.  Ned. 

Ind.  V  p.  501;   Kaup,  Chaet.,  Arch.  Naturg.  XXVI,  I  p.  154;  Günth., 

Cat.  Pish.  II  p.  33,  Fisch.  Südsee  p.  47  tab.  35  fig.  B. 

Ckaetodon  guttatissimus  Benn.,  Fish.  Ceylon,  Proc.  Comm.  Zool.  Soc.  II  p. 

183;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p    26;  Day,  Fish.  India  p.    106  tab.  27  fig.  4 

(nee  Klunz.). 

Tetragonoptrus  citrinéllus  Blkr,  Onz.  not.  ichth. Ternate,  Ned.  T.  Dierk.  lp.  234. 

Hab.  Sumatra   (Pndang);  Java   (Prigi);  Celebes  (Manado) ;  Sangi;  Ternata;  Buro 

(Kajeli);  Amboina;    Ceram   (Wahai) ;  Nova-Guinea;   in  mari. 
Longitudo  7  speciminutn  58'"  ad  130"'. 

Rem.  Mes  individus  présentent  toutes  les  nuances  qui  ont  fait  faire  de  cette 
espèce  les  Chaetodon  hailiaris  et  citrinéllus.  Il  y  en  a  a  13  et  a  14  épines  dor- 
sales,  avec  et  sans  bande  anale  noire,  maïs  pas  un  seul  a  la  queue  noiratre 
comme  1'individu  du  miliaris  figuré  dans  les  Fische  der  Südsee.  Le  Chaetodon 
guttatissimus  Benn.,  dont  M.  Day  vient  de  donner  une  figure  de  1'individu  type 
ne  parait  se  distinguer  de  1'espèce  actuelle  que  par  la  présence  d'une  bandelette 
transversale  noiratre  sur  le  milieu  de  la  caudale  en  sorte  qu'il  n'y  ait  pas  lieu 
a  y  voir  une  espèce  distincte.  Le  guttatissimus  Klunz.  au  contraire,  de  la  Mer 
rouge,  présente  un  système  de  coloration  assez  différent.  S'il  venait  d'être  prouvé 
qu'il  est  d'une  espèce  distincte  on  pourrait  lui  appliquer  le  nom  de  Tetragonop- 
trus Klunzingeri. 

16 

NATXJVKK.    VERH.    DER    KON1NKL.    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


74  EÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULIND1ENNE.S 

Outre  les  7  individus  sur  lesquels  j'ai  dressé  la  description  actuelle  je  possède 
encore  5  petits  individus  de  29 ",  30'",  35"',  43"'  et  4b"'  de  long.  Dans  ceux 
de  29>"  et  30"  les  os  da  dessus  de  la  tête  sont  encore  nus,  sans  écailles  et  en 
fonne  de  lainelles  rudes  et  ils  présentent  aussi,  comme  forme  tholichthyoïde,  un 
préopercule  fort  prolongé  en  arrière  et  en  dessous,  Ie  bord  inférieur  se  courbant 
horizontalement  en  dcdans  sous  Ie  gorge  et  1'angle  se  prolongeant  en  triangle 
jusque  prés  la  base  de  la  ventrale  ce  qui  fait  Ie  bord  postérieur  du  préoper- 
cule fort  concave.  II  dcvient  donc  de  plus  en  plus  démontré  que  Ie  genre 
Tholichthys  ne  représente  que  Ie  très-jeune  age  de  différentes  espèces  de  Tetra- 
gonoptrus.  Je  dois  ajouter  que,  dans  les  individus  cités  de  35'",  43'"  et  4b'"  de 
long,  Ie  préopercule  presente  déja  les  proportions  ordinaires  des  adultes  et  que, 
dans  celui  de  35 "',  il  y  a  déja  une  indication  de  squamation  des  os  du  dessus  de  la  tête. 

L'espèce  est  connue  habiter,  hors  1'Insulinde,  les  mers  de  Zanzibar,  de  Cey- 
Ion,  des  ïles  de  la  Société,  des  Navigateurs  (Samoa),  Viti,  Bonham,  Paumotu  et 
Sandwich. 


Te  tr  ag  o  nop  trus  {Tetragonoptrus)  punctato-fas- 
ciatus  Blkr,  Deux.  not.  ichth.  übi,  Ned. T. Dierk.  I  p.  242.  — •. 
Atl.  Tab.  374,  Chact.  tab.   12  fig-  3. 

Tetrag.  (Tetrag.)  corpore  orbiculato-subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  2 
eire.  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3£  eire  in  diametro  dorso-ventrali: 
capite  4  ad  4J  in  longitudine  corporis,  altiore  quam  longo;  latitudine  capitis 
2  eire.  in  ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  concava  ;  oculis  diametro  3  fere 
ad  3  in  longitudine  capitis,  diametro  1  fere  distantibus;  rostro  absque  maxilla  oculo 
breviore;  dentibus  maxillis  bene  conspicuis,  infraniaxillaribus  intermaxillaribus  vix 
longioribus;  dentibus  vomerinis;  osse  praeorbitali  edentulo;  praeoi)erculo  subrec- 
tangulo  angulo  leviter  denticulato ;  seriebus  squamarum  longitudinalibus  mediis 
lateribus  leviter  oblique  postrorsum  adscendentibus,  lateribus  interne  subhorizon- 
talibus;  squamis  lateribus  antiee  medio  ceteris  majoribus  jiostrorsum  magnitudine 
sensim  decrescentibus;  squamis  angulum  aperturae  branchialis  superioreni  inter  et 
basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  45  eire.,  infra  lineam 
lateralem  in  series  40  eire.  transversas  dispositis;  squamis  32  eire.  in  serie  longi- 
tudinali  os  scapularc  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  10  vel  11  in  dimidio 
trunci  anteriore;  squamis  20  eire.  in  serie  transversa  spinam  ventraletu  inter  et 
spinain  dorsi  anteriorein  quarum  ö  vel  7  supra  lineam  lateralem  ;  linea  laterali 
tubulis    simplicibus    notata;  pinna   dorsali  spinis  validis  4*  5a  et  6U  posterioribus 


DE  LA  FAM1LLE  DES  GHETODONTOIDES.  75 

subaequalibus  vulgo  paulo  longiorihus  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  bre- 
vioribus,  parte  radiosa  longitudine  parti  spinosae  absque  spinis  4  anterioribus 
aequali  eaque  paulo  altiore,  minus  duplo  longiore  quam  alta,  obtuse  rotundata, 
radiis  mediis  cetcris  longioribus;  pectoralibus  acutis  capite  non  vel  vix  breviori- 
bus ;  ventralibus  sub  basi  vel  vix  post  basin  pectoralium  iusertis  acutis  capite 
paulo  ad  non  longioribus  radio  1°  interdum  paulo  producto,  spina  valida  capite 
absque  rostro  longiore;  anali  spinis  validis  2a  ceteris  longiore  et  fortiore  capite 
absque  rostro  longiore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  breviore,  iuulto  minus  duplo 
longiore  quam  alta  obtuse  rotundata;  caudali  truncato-couvexa;  colore  corpore 
pulchre  flavo ;  iride  fiavescente;  vitta  oculari  aurantiaca  vel  violascente-rosea 
oculo  graciliore  marginibus  fusca  luteo  limbata  regione  supra-temporali  incipiente 
et  praeoperculo  inferne  desinente;  nucha  mox  ante  spinam  dorsi  lm  macula  im- 
pari  subsemiovali  inferne  concava  fusca  luteo  cincta;  trunco  fasciis  6  ad  8  trans - 
versis  pinnam  dorsalem  plus  nünusve  intrantibus  purpureo-fuscis  vel  violaceo-fuscis 
subaequidistantibus  spatiis  intermediis  latioribus,  anterioribus  4  non  infra  media 
latera  posterioribus  4  usque  paulo  infra  media  latera  descendentibus;  lateribus 
medio  et  postice  inferne  singulis  squamis  guttula  purpurea  vel  violascente-fusca; 
cauda  carmosina;  pinnis  flavis  vel  aurantiacis,  dorsali  et  anali  basi  postice  plus 
minusve  carmosinis,  vittula  gemina  intramarginali  margaritacea  et  fusca  ;  caudali 
pulchre  flava  vitta  mediana  transversa  fusca  medio  quam  superne  et  inferne  latiore. 
B.  6.  D.  13/23  vel  13/24.  P.2/13.  V.  1/5.  A.  3/17  vel  3/18.  Cl  15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Ckaetodon  punctato-fasciatus  CV.,  Poiss.  VII  p.  22;  Blkr,  Bijtlr.  ichth.  Banda, 
Nat.  ï.  Ned.  Ind.  II   p.  238;  Gütith.,  Cat.  Fish.  II  p.  27. 

Ckaetodon  punctato-lineatus  Gron.,  Cat.  ed.  Gray  p.  70. 

Citharoedus  punctato-fasciatus  Kp,  Chaetod.  Arch.  Naturg.    XXVI,  I  p.  144. 

Chaetodon  multiclnctus  Garr.,  Proc.  Ac.  nat.  Sc.  Californ.   III  1SC3  p.  65; 
Günth.,  Fisch.  Südsee  p.  44  tab.  34  fig.  B. 
Ilab.  Buro    (Kajeii);    Obi-major;    Solor    (Lawajong);    Amboina ;    Banda  (Neira)j 

iu  mari. 
Longitudo  4  speciminum  88'"  ad  95"'. 

Rem.  Cette  espèce  se  fait  aisément  reconnaïtre  par  les  six  a  huit  bandesdorso- 
latérales  foncées,  par  les  gouttelettes  pourpres  ou  brunes  des  flancs,  et  par  la 
bande  oculaire  courte  n'atteignant  ni  la  nuque  ui  Ie  profil  gulaire.  La  diagnose 
est  facilitée  encore  par  les  13  épines  dorsales  et  par  la  formule  et  la  disposition 
de  léeaillure. 

Dans  les  derniers  teuips  elle  a  été  trouvée  aussi,  hors  1'Insulinde,  aux  Nouvel- 
les  =  Hébrides  (Aneiteum)  et  même  aux  ïles  Sandwich. 

16* 


76  BÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 


Subgen.   Chaetodontops  Blkr. 

Corpus  orbiculato-subrhomboideum.  Rostrum  acutura  vel  acutiusculum.  Üen- 
tes  vomerini.  Series  squamarum  longitudinales  dimidio  trunci  inf'eriore  postrorsum 
valde  adscendentes.  Squamae  trunco  regulariter,  non  angulatira,  rotundatae,  su- 
pra  lineam  lateralem  in  series  40  ad  50  transversas  dispositae.  Pinnae,  dorsalis 
parte  spinosa  parte  radiosa  minus  1£  longiore  spinis  12  vel  13  (rarius  11),  parte 
radiosa  obtuse  rotundata  radio  producto  nullo;  analis  spinis  3. 

Rem.  Les  espèces  du  sousgenie  actuel  sont  remarquables  par  la  disposition  des 
écailles  du  tronc  en  rangées  longitudinales  fort  prononcées  mais  montant  rapi- 
demcnt  en  arrière.  Cette  obliquité,  dans  quelques  espèces,  est  si  forte  que  les 
rangées  postaxillaires  ou  sousaxillaires  atteignent  la  dorsale  molle  et  s'y  continuent. 

Des  sept  ou  huit  espèces  connues  quatre  habitent  1'ïnsulinde  et  ces  espèces  sont 
parfaitement  reconnaissables  par  les  caractères  suivants. 

I.    Dorsale  a   12   (très-rarement   II)  epines.    Tronc  a  bandelettes  foncées  obliques   niontant 

en  arrière,  une  sur  chaque  rangée  d1  écailles.    Dorsale  saus  ocelle  noir. 

A.Environ  45   rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de    la    ligue    laterale.     Écailles 

latérales    postérieures    pas    plas  grandes  que  les  latérales   médianes  (30  a  32  écailles 

sur  une  rangée  horizontale    entre  Ie  scapulaire   et  la  base    de  la  caudale  dont  12  ou 

13  dans  la  moitié  antérieure  du  tronc). 

a.  Bande  semilunaire  noiratre  longeant  Ie  dos  et  s'arrêtant  sur  la  queue.  Bande 
oculaire  plus  large  que  1'oeil  traversant  Ie  front  et  n'atteignant  pas  Ie  profil  gu- 
laire.  Région  dorsale  antérieure  a  large  écliarpe  noiratre  descendant  jusque  dans 
la  région  scapulaire.  Corps  et  nageoires  jaunatres.  Epines  dorsales  médianes  et 
postérieures  égales.  Profil  fort  concave.  Dorsale  a  23  jusquW  2<>,  anale  s  18  jus- 
qu'ïi   21   rayons. 

I.   Tetragonoptrus  {Chaetodontops)  fasciatus  Blkr. 


I).  Huilde  oculaire  inoins  large  que  1'oeil  et  réunie  sous  la  gorge  avec  celle  du  cöté 
upposé.  Corps  vert.  Dorsale  et  anale  d'un  beau  rouge.  Ventrales  noiratres. 
Bande  transversale  postoculaire  et  bandelette  préoperculaire  nacrées  ou  blanches. 
Profil  peu  concave.  Epines  dorsales  médianes  postérieures  égales.  Dorsales  ;\  25 
jusqu'a  28,  anale  a  21   rayons. 

2.   Tetragonoptrus  (Chaetodontops)  collaris  Blkr. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  77 

c.  Dos  a  large  espace  brunatre  portant  au  milieu  une  ou  deux  taches  nacrées  ou  jau- 
natres. Bande  oculaire  plus  grêle  que  1'oeil.  Elancs  a  gouttelettes  noiratres  dispo- 
sées  en  rangées  obliques.  Corps  et  nageoires  jaunatres.  Epines  dorsales  plus  lon- 
gues que  les  suivantes.    Dorsale  a  20  jusqu'a  22,  anale  a   18  jusqu'a  20   rayons. 

3.   Tetragonoptrus  {Chaetudoniops)  melanotus  Blkr. 


B.Environ  4>0  rangées  trans versales  d' ecailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale.  Ecailles 
latérales  postérieures  notableiuent  plus  grandes  que  les  antérieures.  28  a,  30  ecailles 
sur  une  rangée  horizontale  entre  Ie  scapulaire  et  la  base  de  la  caudale,  dont  18  ou 
14  dans  la  moitié  antérieure  du  tronc. 

a.  Baude  seuiilunaire  noiratre  longeant  Ie  dos,  traversaut  la  queue  et  s'arrêtant  sur 
la  moitié  antérieure  de  la  base  de  1'anale.  Corps  et  nageoires  jaunatres.  Profil 
fort  concave. 

4.   Tetragonoptrus  (Chaetodontopv)  selene  Blkr. 


Tetragonoptrus   (Ch  aetodontops)  Jasciatus  Bl^r.  — 
Atl.  Tab.  374,  Chaetj  tab.  12  fig.  2. 

Tetragonoptr.  (Chaetodont.)  corpore  orbiculato-subrhomboideo,  diametro  dorso- 
ventrali  2  ad  2  et  paulo  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3|  ad  4  in 
diametro  dorso-ventrali;  capite  3's  ad  4  in  longitudine  corporis;  latitudine  ca- 
pitis  2  eire.  in  ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  leviter  ad  valde  concava; 
oculis  diametro  2j|  ad  3£  in  longitudine  capitis,  diametro  1  fere  ad  Ij  distan 
tibus ;  rostro  acutiusculo  vel  acuto  absque  maxilla  oculo  multo  ad  vix  bre- 
viore;  dentibus  maxillis  bene  conspicuis  scopinatis  inframaxillanbus  intermaxil- 
laribus  vulgo  longioribus;  osse  praeorbitali  et  praeoperculo  obtusangulo  leviter 
denticulatis;  squamis  lateribus  antice  et  medio  subaequiiuagnis,  post  media  la- 
tera  postrorsum  magnitudine  sensim  decrescen tibus ;  squamis  angulum  aperturae 
branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in 
series  45  eire.,  infra  lineam  lateralem  in  series  40  eire.  transversas  dispositis; 
squamis  32  eire.  in  serie  longitudinali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  cauda- 
lis quarum   12  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  20  eire.  in    serie  trans- 


78  RÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

versa  spinam  ventralcm  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  quarum  7  vel  8  supra 
lateralem  ;  linea  laferali  tubulis  simplieibus  notata ;  pinna  dorsali  spinis  validis  7  vel 

8  posterioribus  subaequilongis  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  brevioribus,  parte 
radiosa  longitudine  parti  radiosac  absque  spinis  3  ad  1  anterioribus  aequali  eaque 
non  ad  paulo  altiore,  multo  minus  duplo  altiore  quam  longa  obtuse  rotundata 
radiis  mediis  vel  postmedianis  ceteris  longioribus ;  pectoralibus  et  ventralibus  acu- 
tis  subaequilongis  eapite  paulo  ad  vix  brevioribus ;  ventralibus  spina  valide  capite 
absque  rostro  non  ad  paulo  breviore;  anali  spinis  validis  2a  et  3a  subaequilon- 
gis capite  absque  rostro  non  ad  paulo  brevioribus,  parte  radiosa  dorsali  radiosa 
paido  breviore  multo  minus  duplo  longiore  quam  alta  obtuse  vel  obtusangulatim 
rotundata;  caudali  truncato-convexa;  colore  corpore  pinnisque  flavo  vel  auran- 
tiaco;  fascia  oculari  fusca  oeulo  latiore  frontc  cnm  fascia  lateris  oppositi  unita, 
postice  et  superne  fascia  lata  margaritacea  vel  alba  limbata;  nucha  et  dorso  an- 
tice  plaga  lata  triangulari  fusca  apice  regionem  scapularein  attingente;  cauda 
fascia  vel  macula  oblonga  transversa  fusca  vel  nigricante  antice  et  postice  mar- 
garitaceo  vel  aurantiaco  marginata;  pinnis  dorsali  et  anali  fusco  marginatis;  se- 
riebus squamarum  lateribus  et  dorso  postice  obliquis  singulis  vitta  aurantiaca 
profundiore  vel  purpurea,  vittis  oblique  postrorsum  adscendentibus;  —  volde  juveni- 
libus  (spec.  longit.  35"'  ad  65'",  plaga  nucho-dorsnli  vittis  nullis  divisa;  fascia 
oculari  sub  gula  cum  fascia  lateris  oppositi  unita  et  superne  nucham  attingente; 
caudali  basin  versus  vitta  transversa  fusca;  dorsali  radiosa  medio  ocello  fusco  vel 
nigrica*nte  luteo  vel  aurantiaro  annulato;  —  adolescentibus  (specim.  longit.  S5") 
plaga  nucho-dorsali  fusca  vitta  obliqua  lutea  vel  margaritacea  bipartita,  parte 
infero-posteriore  profundiore  postice  luteo  vel  margaritaceo  limbata;  ocello  dorsali 
radiosa  nullo  sed  ejus  loco  macula  diffusa  fusca  inferno  in  vittam  diffusam  fuscam 
caudam  versus  descendentem  producta ;  caudali  medio  vitta  transversa  fusca;  — 
aetate  provectis  (specim.  longit.  120'"  ad  lüO")  plaga  nucho-dorsali  triangulari 
postice  luteo  vel  margaritaceo  limbata  et  superne  vittis  vulgo  2  obliquis  luteis 
vel  margaritaceis  postice  convcrgentibus  vel  coalesccntibus ;  fascia  oculari  inferne 
praeoperculo  vel  intcroperculo  desinente;  dorsali  radiosa  ocello  nullo  sed  media 
altitudine  circiter  vitta  longit udinali  purpurea  vol  fusca  aureo  vel  aurantiaceo 
marginata  postice  (inferno)  quam  antice  (superne)  latiore  ibique  vulgo  cum  fas- 
cia caudali  confluente;  caudali  medio  frequenter  guttulis  carmosinïs  vel  purpureis 
in  seriem  transversam  dispositis,  postice  vitta  intramarginali  fusca. 
B.  0.  1).  12/23  ad   12/26  (rarius  11/24).  1\  2/14  vol  2/15.  V.  1/5.  A.  8/18  ad  3/21. 

C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Douwing  Zhaar  Ruyscb,  Coll.  nov.  pisc.  Amb.  p.  3)  tab  15  tig.  18  (fig.  sat  bona). 
Chaetodon  fasciatus  Forsk.,  Deser.  anim.  p.  5(J;  L.  Gmel.,Syst.  Nat.  cd.  13" p. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  79 

12(56;  CV.,  Poiss.  VII  p.  47  ;  Kaup,  Chaetod.  Arcli.  Naturg.  XXVI,  I  p.  150; 

Klunz;  Syn.  Fisch  R.M.,  Verh.  zool.  bot.  Ges.  Wien  XX  p.  778  (aet.  adolesc.) 
Pomacentrus  lunula  Lac,  Poiss.  IV  p.  507,  511,  513. 
Ckaetodon  flavm  Bl.Schn.,  Syst.  p.  225;  Rüpp.,  Atl.  Reise  Fisch.  R.  M.p.  40 

tab.  9  tig.    1   (aet.  adolesc.). 
Chaetodon  lunula  CV.,  Poiss.  VII  p.  45  tab.  173;  Blkr,  Bijdr.  ichth.  Halmah., 

Nat.  T.  Ned.  Ind.  VI  p.  57  ;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  25 ;  Fisch.  Südsee  p.  42 

tab.  33  (tig.  quatuor  divers,  aetat.);  Day,  Fish.  India  p.  108  (aetas  provectior). 
Chaetodon  biocellatus  CV.,  Poiss.  VII  p.  48  ;  Less  ,  Zool.  Voy.  Duperrey,  Poiss. 

p.  176;  Blkr,  Bijdr.  ichth.  Boero,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  XI  p.  403  ;  Günth.,  Cat. 

Fish.  II  p.  9  (aetas  juvenilis). 
Chaetodon  ocellatus  Blkr,   Bijdr.  ichth.  Timor,  Nat.  T.  Ned.  Ind.   VI  p.  212 

(nee   BI.   nee  CV.),   (aetas  juvenilis). 
Chaetodon   Wiebell  Kaup,  Art.  Chaetod.  Ned.  T.  Dierk.  I  p.   126. 
Sarot/irodus  lunula  Blkr, Trois.  méra.  ichth.  Halmahéra,  Ned.T.  Dierk.  lp.  156. 
Tetragonoptrus  fasciatus  Blkr,  Onz.  not.  ichth.  Ternate,  Ibid.  I  p.  234. 
Tetragonoptrus  biocellatus  Blkr,  Sept.   méra.  ichth.  Tiuior,  Ibid.  I  p.  269. 
Tetragonoptrus  lunula  Blkr,  Poiss.  Madagasc.  p.  95. 
Hab.  Java    (Karangbollong) ;    Bawean;    Borneo;    Celebes    (Manado,    Touibariri) ; 
Sangi;  Timor  (Kupang);  Halmahéra  (Sindangole) ;    Buro  (Kajeli);  Amboina ; 
Ceram  (Wahai) ;  Banda  (Neira) ;  Nova-Guinea  ;  in  mari. 
Longitudo  20  speciininutn  40'"  ad  190"'. 

Rem.  Les  couleurs,  dans  cette  espèce,  subissent  d'assez  grandes  modifications 
avec  1'age  des  individus.  L'ocelle  de  la  dorsale,  nettement  dessinó  dans  les  très- 
jeunes,  disparaït  complètement  dans  un  age  plus  avance.  La  bande  oculaire, 
montant  la  nuque  et  entourant  la  gorge  dans  Ie  très-jeune  age,  s'abrège  après  la 
jeunesse  et  se  rétrécit  jusque  sur  Ie  front  et  Ie  préopercule  ;  —  et  la  région  nucho- 
dorsale,  d'un  brun  uniforme  dans  les  très-petits,  est  divisée  dans  un  age  plus 
avance  par  des  bandelettes  jaunes  ou  oranges. 

La  description  de  Forskaol  du  Chaetodon  fasciatus  va  parfaitement  a  un  de 
nies  individus  de  85"'  de  long,  c'est-a-dire  d'a  peu  prés  la  même  longueur  que 
1'individu  de  Forskaol  (long.  3  poll.),  et  la  figure  publiée  par  Rüppell  sous  Ie 
nom  de  Chaetodon  flavus  se  rapporte  manifestement  aussi  a  un  individu  de  1'es- 
pèce  actuelle  a  région  nucho-dorsale  et  queue  un  peu  décolorées.  Je  ne  vois  pas 
non  plus  de  différences  essentielies  dans  la  description  du  fasciatus  de  M.  Klunzinger. 

La  planche  publiée  par  M.  Günther  représente  quatre  individus  des  différents 
ages  de  ce  poisson.  La  figure  C  prouve  que  l'ocelle  dorsal  persiste  quelquefois 
-dans  1'adolesccnce  sur  des  individus  de  115'"  de  long. 


80  EÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Outre  les  individus  qui  ont  servi  de  base  a  la  description  actuelie,  je  possède 
encore,  de  la  même  cspèce  un  individu  de  22"  de  long,  c'est-a-dire  encore  un 
pen  plus  petit  (pie  Ie  plus  petit  individu  figuré  sur  la  planche  citée.  11  revêt 
Ie  même  caractère  tholichthyoïde,  a  la  tête  obtuse  et  couverte  de  lames  osseuses 
nuees  et  rugucuses  et  Ie  préopercule  extrêmement  développé  a  angle  prolongé 
jusque  sur  la  base  de  la  ventrale  et  a  bord  inférieur  toucliant  celui  du  préo- 
percule du  cöté  opposé. 

L'espèce  est  as?rz  commune  dans  1'Insulinde,  bien  que  je  ne  1'aie  pas  recue  des 
iles  a  1'ouest  de  Java.  Hors  l'Insulinde  elle  habite  la  Mer  rouge,  les  cötes  de 
Zanzibar,  des  iles  Maurice  et  Bourbon,  des  iles  Andaman,  de  1'ïle  du  Prince 
of  Wales,  de  Chine,  et  puis,  dans  1'océan  Pacifique,  les  iles  Oualan,  de  la  So- 
ciété  et  Sandwich. 


Tetragonoptrus   (Chaeto  dontop  s)    collaris   Blkr.    — 
Atl.  Tab.  373,  Chaet.  tab.  11  fig.  2. 

Tetragonoptr.  (Chnetodont.)  corpore  orbiculato-subrhomboideo,  diametro  dorso- 
ventrali  2  fere  ad  2  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3£  ad  4  in  diame- 
tro dorso-ventrali ;  capite  4  fere  ad  4  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis 
2  fere  ad  2  in  ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  concava ;  oculis  diametro 
2\  ad  3  in  longitudine  capitis,  diametro  1  fere  ad  1  distan tibus;  rostro  absque 
maxilla  oculo  breviore;  den  tibus  maxillis  bene  conspicuis  scopinatis,  inframaxilla- 
ribus  intermaxillaribus  vix  longioribus;  ossc  praeorbitali  cdentulo;  praeoperculo 
subrectangulo  non  vel  vix  denticulato;  squamis  lateribus  antice  et  medio  sub- 
aequimagnis  post  media  latera  postrorsum  magnitudine  sensim  decrescentibus ; 
squamis  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  cauda- 
lis  supra  lineam  lateralem  in  series  45  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series 
40  eire.  transversas  dispositis;  squamis  30  eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare 
inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  12  vel  13  in  dimidio  trunci  anteriore; 
squamis  20  eire.  in  serie  transversa  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi 
anteriorem  quarum  G  vel  7  supra  lineam  lateralem;  linea  laterali  tubulis  sim- 
plicibus  notata;  pinna  dorsali  spinis  validis  mediis  et  posterioribus  subaequilon- 
gis  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  longioribus,  parte  radiosa  longitudine 
parti  spinosae  absque  spinis  2  anterioribus  aequali  eaque  paulo  altiore,  minus 
duplo  lungiore  quam  alta,  obtuse  rotundata,  radiis  mediis  ceteris  longioribus; 
pectoralibus  acutis  capite  paulo  brevioribus  spina  valida  capite  absque  rostro  mm 
ad   paulo   breviore;  anali  spinis  validis  2:l  et  3:l  subaeipialibus  capite  absque  rostro 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  81 

non  ad  paulo  brevioribus,  parte  radiosa  breviore  minus  duplo  longiorc  quain  alta 
obtuse  rotundata;  caudali  truncato-convexn;  colore  corpore  violascente  vel  aureo- 
viridi ;  iride  flava  fusco  tincta  margine  pupülari  aurea;  capite  fasciis  2  trans- 
versis  violaceo-fuscis  vel  nigricantibus,  anteriore  impari  rostrum  labia  et  mentum 
cingente  inferne  post  angulum  oris  vulgo  stria  vel  vittula  alba  transversa  divisa, 
posteriore  oculari  oculi  diametro  non  graciliore  nucha  et  regione  gulari  cuni  fascia 
lateris  oppositi  unita  antice  vitta  alba  gracili  postice  vitta  alba  latiore  margi- 
nata ;  trunco  inter  singulas  series  squamarum  obliquas  vitta  profunde  viridi  vel 
violascente- viridi,  vittis  oblique  sursum  et  deorsum  adscendentibus  et  pinnam 
dorsalem  plus  minusve  intrantibus;  squamis  lateribus  basique  dorsalis  et  analis 
singulis  guttula  flavescente  vel  aurea;  pinnis  dorsali  spinosa  parte  libera  et  pecto- 
ralibus  aurantiacis  vel  roseis;  ventralibus  purpureis  vel  nigris;  dorsali  radiosa  et 
anali  tertia  parte  libera  et  caudali  dimidio  basali  carmosinis ;  dorsali  radiosa  vitta 
intramarginali  albida  fusco  margiuata  ;  anali  vitta  intramarginali  fusca;  caudali 
dimidio  posteriore  vitta  transversa  purpurea  vel  fusca  postice  margaritaceo  lim- 
bata,  margine  posteriore  late  flava. 

B.  6.  D.  12/25  ad  12/28.  P.  2/13  vel  2/14.  V.  1/5.  A.  3/21.  C.  1/15/1   et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon. .  uiijrescens  lineis  utrinque  2  albis  ad  caput  Seb.,  Thes.  UI  p.  66 
tab.  25  fig.   10. 
Chaetodon . .    flavescens   linea    fusca  ad  ocalos  caudam   et  ani  pinnam  Seb., 

Ibid.  p.  100  tab.  26  fig.  36  (nee  Chaetodon  Sebae  CV.,  Poiss.  VII  p.  40). 
Chaetodon  collare  BI.,   Ausl.  Fisch.  III  p.  116  tab.  216  fig.  1 ;  L.  Gm.,  Syst. 
nat.  ed.   13"  p.  1263;  Bl.Schn.,  Syst.   p.  223;  CV.,  Poiss.  VII  p.  41;  Blkr, 
Verh.  Bat.  Gen.  XXIII  Chaetod.  p.  19;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  21 ;  Fisch. 
Südsee  p.  40   tab.  31    fig.  A;   Kner,  Zool.  Novara,  Fisch.  p.  99;  Day,  Fish. 
India  p.   107  tab.   27  fig.  6. 
Chaetodon  reticulatus  CV.,  Poiss.  VII  p.  24  ;Less.,  Zool.  Voy.  Coq.  Poiss.  p.  178 
tab.  30  fig.  2;    Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  22;  Kaup,  Art.  Chaet.   Ned.  T. 
Dicrk.  1  p.   126. 
Chaetodon  superbus  Brouss.  ap.   CV.,  Poiss.  VII  p.  24. 
Chaetodon  viridis  Blkr,  Topogr.  Batav.  Nat.  Gen.  Arch.  N.  Ind.  II  p.  520. 
Chaetodon  praetextatus  Cant.,  Cat.  Mal.  Fish.  p.  156  tab.  3  ;  Günth  ,  Cat.  Fish. 
II  p.  22;  Day,  Fish.  Malab.  p.  31;  Fish.Cochin,  Proc.  Zool.  Soc.  1865  p.  16. 
Chaetodon  unifasciatus  et parattelus  Gron.,  Cat.  ed.  Gray  p.  69,  70. 
Citharoedus  collaris  Kaup,  Chaetod.  Arch.  Naturg.  XXVI,  I  p.   144. 
Tetragonoptrus  collaris  Blkr,  Mém.  ichth.  Chine,  Xed.    T.  Dierk.  IV  p.  140. 
Kipas  Mal.  Bat. 

17 

NATUURK.    VERH.    DER    KON1NKI..    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


82  L'ÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULLNDIENNES 

Hab.  Sumatra  (Cauer) ;  Nias  ;  Pinang;  Java  (Batavia);    Celebes  (Manado);  in  mari. 
Longitudo  8  speciminum  68'"  ad  141'". 

Rem.  Le  collaris  est  fort  voisin  du  ïetragonoptrus  (Chaetodontops)  aureus 
(=  Chaetodon  aureus  Schl.  nee  BI.)  du  Japon,  mais  1'aureus  a  les  couleurs  as- 
sez  différentes  et  j'y  trouve  une  cinquantaine  de  rangées  transversales  d 'écailles 
au-dessus  de  la  ligne  laterale  et  35  écailles  sur  une  rangée  horizontale  entre  le 
scapulaire  et  la  caudale. 

Hors  rinsulinde  le  coliaris  est  connu  habiter  les  cötes  de  1'Inde  continentale 
(Cochin),  de  Chiue  (Hongkong)  et  des  iles  Otaïti  et  Paumotu. 

Tetragonoptrus  (Chaetodontops)  melanotus  Blkr.  — 
Atl.  Ichth.  Tab.  370,  Chaet.  tab.  14  fig.  1. 

Tetrag.    (Chaetodont.)    corpore    orbiculato-ovali ,   diametro  dorso-ventrali  2  ad 
2|  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3  et  paulo  ad  3£  in  diametro    dorso- 
ventrali;  capite  3|  ad  4  et  paulo  in  longitudine  corporis;  latitudine capitis  2  fere 
ad  2  in  ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  concava;    oculis  diametro  3  fere  ad 
3  in  longitudine  capitis,  diametro  1  fere  ad  1  et  paulo  distantibus;  rostro  absque 
maxilla  oculo  breviore;  dentibus  maxillis  bene   conspicuis  scopinatis  inframaxilla- 
ribus  intermaxillaribus  vix  longioribus ;  osse  praeorbitali  leviter  vel  non  denticulato ; 
praeoperculo  subrectangulo  denticulato ;  squamis  lateribus  antice  et  medio  subaequi- 
magnis,  post  media  latera  magnitudine  sensim  decrescentibus;  squamis  angulum  aper- 
turae  branchinlis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  latcralem 
in  series  45  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  40  eire.  trans  versas  dispositis; 
nquamis  32  eire.  in  serie  longitudinali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis 
quarurn  12  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;    squamis  20  eire.    in    serie    trans- 
versa spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem,    6  eire.   initium  lineae 
lateralis  inter  et  spinam  dorsi  1'";  linea  laterali  tubulis  simplicibus  notata;  pinna 
dorsali    spinis    validis    mediis    ceteris   conspicue    longioribus   capite  paulo  tantum 
brevioribus,  parte  radiosa  longitudine  parti  spinosae    absque  spinis  4  vel  5  anteri- 
oribus  aequali  eaque  humiliore  juvenilibus  minus  duplo  aetate  provectioribus  duplo 
longiorequnm  alta,  obtuse  rotundata,  radiis  mediis  ceteris  longioribus;  pectoralibus 
et  ventralibus  acutis  subaequilongis    capite    non    vel  vix  brevioribus;  ventralibus 
spina  valida  capite  absque  rostro  non  breviore;  anali  spinis  validis  2a  3a  fortiore 
et  vulgo  longiore  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  breviore,  parte  radiosa  dor- 
sali radiosa  paulo  ad  non  breviore,  multo  minus  duplo  longiore  quam  alta,  obtuse 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  83 

rotundata;  caudali  truncato-convexa  ;  colore  corpore  pinnisque  fiavo  vel  aurantiaco; 
iride  flavescente;  vitta  oculari  fusca  margaritaceo  limbata  oculi  diametro  gracili- 
ore  micha  et  regione  gulari  cum  vitta  Iateris  oppositi  uirita;  dorso  plaga  lata  fusca 
vel  violascente  inferne  convexa  infra  lineam  lateralem  desinente;  dorso  maculis  2 
luteis,  macula  anteriore  majore  oblongo-ovali  sub  spinis  dorsi  mediis  parte  inferiore  a 
linea  laterali  percursa,  macula  posteriore  multo  minore  rotundiuscula  sub  spinis  dorsi 
posticis  medio  vel  inferne  a  linea  laterali  percursa;  squamis  lateribus  dorsoque  singulis 
guttula  fusca  vel  violacea,  guttulis  ex  parte  coalitis  series  vel  vittas  obliquas  postror- 
sum  adscendcntes  efficientibus;  cauda  antice  juvenilibus  vitta  transversa  caudam 
totam  cingente  fusca,  aetate  provectioribus  superne  et  inferne  macula  fusca ;  pinnis 
dorsali  et  anali  radiosis  vittula  intramarginali  fusca ;  anali  basi  antice  frequenter 
macula  fusca  vel  violacea ;  caudali  dimidio  posteriore  vitta  transversa  nigra  vel 
fusca,  postice  albida  vel  hyalina. 

B.  6.  D.  12/20  ad  12/22.  P. 2/13.  V.l/5.  A.  3/18  ad  3/20.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon  melanotus  BI.  Schn.,  Syst.  p.  224;  CV.,  Poiss.  VII  p.   54  ex  parte); 
Kaup,  Chaetodont  Arcb.  Naturg.    XXVI,  I  p.  150;  Art.  Chaetod..  Ned.  T. 
Dierk.  I   p.   127;     Klunz.,  Syn.  Fisch.  R.  M.  Verhandl.  z.  b.   Ges.  Wien 
XX  p.  777;  Günth.,  Fisch.  Südsee  p.  44;  Day,  Fish.  India  p.  108  tab.  28 
fig.   1  (nee  Reinw.). 
Chaetodon  dorscdis    Reinw.,   Rüpp.  Atl.  R.  Afr.  Fisch.  p.  41  tab.  9  fig.  2 ; 
N.  Wirbelth.    Fisch.  p.  28;    CV.,    Poiss.   Vil  p.  53;    Blkr,  Bijdr.  ichth. 
Banda,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  II  p.  240;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  28 ;  Playf., 
Fish.  Zanzib.  p.  34. 
Chaetodon  marginatus  Ehr.  ap.  CV.,  Poiss.  VIT  p.  44;  Rüpp.,  Neue  Wirb. 

Fisch.  p.  28. 
Chaetodon  Abhortani  CV.,   Poiss.  VII  p.  44. 

Tetragonoptrus  melanotus  Blkr,  Onz.  n.  ichth.  Ternate,  Ned.  T.  Dierk.  I  p.  228. 
Tetragonoptrus  dorsalis  Blkr,   Poiss.  Madagasc.  p.  95. 
Hab.  Batu;  Celebes  (Macassar,  Manado,  Tanawanco);   Flores  (Larantuca);  Timor; 

ïernata;  Ceram  (Wahai);  Amboina;  Goram;  Banda  (Neira);  in  mari. 
Longitudo  14  speciminum  46"  ad  136". 

Rem.  Valenciennes  doit  avoir  confondu,  dans  la  redaction  de  la  description  du 
Chaetodon  melanotus,  1'espèce  actuelle  et  Ie  chrysozonus  K.  V.  Ff.  Ce  dernier  est 
identique  avec  Ie  melanotus  Reiuw.  et  c'est  a  cette  espèce  que  se  rapporte  la 
phrase  de  Valenciennes  ,/le  front  élevé  et  droit  comme  dans  Ie  collare".  Le  reste 
de  la  description  va  parfaitement  a  1'espèce  actuelle,  excepté  seulement  la  formule 
de  1'anale  =  3/13  qui  doit  manifestement  être  lue=  3/18.  Le  Chaetodon  Reinwardli 

17* 


84  BÉ VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Kaup,  synonynie  du  niclanotus  Val.,  est  donc  a  rayer,  se  rapportant  a  une  es- 
pèce  doublé,  c'est-a-dire,  non  existante. 

II  semble  que  les  taches  jauues  du  dos  n'existent  que  dans  les  individus  insu- 
lindiens  et  du  bassin  Pacifique.  Dans  tous  mes  individus  ces  taehes  existent  et 
M.  Günther  les  dit  aussi  constamment  présentes  dans  les  individus  qu'il  a  eus 
sous  les  yeux.  Dans  les  specimens  de  la  Mer  des  Indes  et  de  la  Mer  rouge 
elles  semblent  souvent  ou  constamment  manquer;  aussi  ne  sont-elles  figurées  ui 
par  Rüppell  ni  par  M.  Day.  Les  taches  de  la  queue  n'en  font  qu'une  seule,  en 
forme  de  bandelette  dans  les  jeunes  et  quelquefois  aussi  dans  les  individus  de 
1'age  avance. 

Outre  les  14  individus  sur  lesquels  j'ai  pris  la  description,  je  possède  de  1'es- 
pèce  encore  plusieurs  autres  individus  de  25'",  28'",  30"',  31"  et  33'"  de  long. 
Le  préopercule  y  est  de  forme  normale  sans  prolongement  et  sans  courbure  en- 
dessous,  mais  dans  les  deux  les  plus  petits  les  os  du  dessus  de  la  tête  sont  encore 
dénués  d'écailles  et  en  forme  de  plaques  rudes,  et  la  tache  de  la  queue  y  prend 
la  forme  d'un  ocelle  brun  cerclé  de  jaune  occupant  toute  la  hauteur  de  la  queue. 

L'espèce  habite,  hors  1'Insulinde,  la  Mer  rouge,  les  cötes  de  Zanzibar,  de  1'ile 
Maurice,  de  1'Inde  et  de  Chine  et  s'étend  a  1'est  jusqu'aux  iles  Viti  et  Samoa. 


Tetragonoptrus    [Chaeto  don  top  s)     s  el  en  e    Blkr.    — 
Atl.  Ichth.  Tab.  377,  Chaet.  tab.  15  fig.  5. 

Tetragon.  (Chaetodont.)  corpore  orbiculato-ovali,  diametro  dorso-ventrali  2  fere 
ad  2  et  paulo  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  4  eire.  in  diametro  dorso- 
ventrali;  capite  3  ad  SI  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  2]  ad  2\  in  ejus 
longitudine;  linea  rostro-frontali  valde  concava ;  oculis  diametro  3  ad  3*  in  lon- 
gitudine capitis,  diametro  1  eire.  distantibus ;  rostro  absque  maxilla  oculo  paulo 
ad  non  breviore;  dentibus  maxillis  bene  conspicuis  scopinatis,  infrauiaxillaribus 
intermaxillaribus  vix  longioribus;  osse  praeorbitali  non  vel  vix  denticulato ;  prae- 
operculo  obtusangulo  leviter  denticulato;  squamis  lateribus  a  capite  usque  ad 
caudam  fere  magnitudine  accrescentibus,  lateribus  postice  superne  ceteris  con- 
spicue  majoribus,  caudalibus  lateralibus  postmedianis  plus  duplo  minoribus  j  squa- 
mis angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra 
lineam  lateralem  in  series  40  eire.,  infra  lineam  lateralem  in  series  34  eire.  trans- 
versas dispositis;  squamis  28  ad  30  in  serie  longitudinali  os  scapulare  inter 
et  basin  pinnae  caudalis  quarum  13  vel  14  in  trunci  dimidio  anteriore ;  squamis 


DE  LA  EAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  85 

17  vel  18  eire.  in  serie  transversa  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi 
anteriorem  quarum  6  eire.  supra  lineam  lateralein ;  linea  laterali  tubulis  simplici- 
bus  notata;  pinna  dorsali  spinis  validis  4"  5a  et  6a  posterioribus  subaequalibus  paulo 
longioribus  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  brevioribus,  parLe  radiosa  longi- 
tudine  parti  radiosae  absque  spinis  3  vel  4  anterioribus  aequali  eaque  non  ad  vix 
altiore,  obtuse  rotundata,  juvenilibus  minus  duplo  adultis  duplo  eire.  longiore 
quam  alta,  radiis  inediis  vel  praemediaais  ceteris  longioribus;  ventralibus  spina 
valida  capite  absque  rostro  non  ad  non  multo  breviore ;  aiiali  spinis  va- 
lidis 2U  et  3"  subaequilongis  vel  2a  3a  longiore  capite  absque  rostro  breviore, 
parte  radiosa  dorsali  radiosa  paulo  breviore  minus  duplo  longiore  quam  alta 
obtuse  rotundata ;  caudali  truncato-convexa ;  colore  corpore  pinnisque  flavo  vel 
aurantiaco;  iride  flavescente;  rostro  et  fronte  aurantiacis;  vittula  rostro-oculari 
et  interoculari  flavis ;  vitta  oculari  fusca  oculi  diametro  graeiliore  superne  quam 
inferne  profundiore  et  latiore  utrinque  luteo  marginata  ante  spinam  dorsi  lm  cum 
vitta  lateris  oppositi  unita  inferne  interoperculo  desinente;  squamis  dorso  autice 
singulis  guttula  carmosina  vel  profunde  aurantiaca ;  seriebus  squamarum  lateribus 
singulis  medio  vittula  profunde  aurantiaca;  fascia  vel  vitta  lata  semilunari  nigri- 
cante  vel  fusca  luteo  limbata  dorsali  antice  basi  incipiente  totam  basin  pinnae 
tegente  ante  caudae  partem  liberam  descendente  basin  analis  intrante  ejusque 
parte  anteriore  acute  desinente;  dorsali  et  anali  vittula  intramarginali  gemina 
margaritaceo-coerulea  et  violacea;  caudali  postice  dilute  violascente,  dimidio  pos- 
teriore  vittula  transversa  margaritacea,  post  vittulam  violascente-liyalina. 
B.  6.  D.12/21  adl2/13.  P.  2/12  vel  2/13.  V.  1/5.  A.3/18  vel  3/19.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon  selene  Blkr,  Bijdr.  ichth.  Solor,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  V  p.  76 ; 
Günth.,  Cat.  Fisn.  II  p.  30. 
Tetragonoptrus  selene  Blkr,  Enum.  Poiss.  Amb.  Ned.  T.  Dierk.  II  p.  2S2. 
Hab.  Celebes  (Macassar);  Solor  (Lawajong);  Amboina ;  in  mari. 
Longitudo  9  speciminum  53'"  ad  160'". 

Rem.  Cette  espèce  se  fait  reconnaïtre  du  premier  coup-d'oeil  par  la  bande 
semilunaire  longeant  la  base  de  la  dorsale,  traversant  la  partie  antérieure  de  la 
queue  et  s'avancant  jusque  sur  la  partie  antérieure  de  la  base  de  1  anale;  mais 
elle  est  surtout  remarquable  par  lécaillure  du  tronc,  les  rangées  longitudinales 
montant  fort  en  arrière  et  composees  d'écailles  qui  grandissent  en  arrière  jusque 
prés  la  dorsale  et  la  queue,  ce  qui  est  Ie  contraire  de  ce  qui  se  voit  dans  toutes 
les  autres  espèces  du  genre  que  j'ai  pu  observer. 

L'espèce  paraït  propre  aux  mers  de  Célèbes  et  des  Moluques. 


8()  BÉ VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 


Subgen.  JLepidoehoetodon  Bik 


r. 


Corpus  orbiculato-subrhomboideum.  Rostrum  acutum  vel  acutiusculuin.  Series 
squaraarum  longitudinales  trunco  antice  irregulares  parum  distinctae,  transversae 
valde  distinctae  non  angulatae.  Squamae  trunco  antice  angulatim  rotundatae  cru- 
ribus  convexitatis  valde  inaequalibus,  supra  lineam  lateralem  in  series  35  ad  45 
tran versas  dispositae.  Pinnae;  dorsalis  parte  spinosa  parte  radiosa  minus  1^  lon- 
giore  spinis  12  vel  13  (rarissime  14),  parte  radiosa  obtusa  radio  producto  nullo; 
analis  spinis  3. 

Rem.  Les  espèces  de  cettc  coupe  sousgénérique  se  font  aisément  distinguer 
par  lantithèse  des  écailles  de  la  moitié  antérieure  et  de  la  moitié  postérieure 
du  tronc,  les  premières  étant  de  beaucoup  plus  grandes,  irrégulicrement  arrondies 
et  disposées  en  rangées  longitudinales  peu  distinctes,  tandis  que  celles  de  la  moi- 
tié postérieure,  beaucoup  plus  petites  et  régulièrement  arrondies,  se  groupent  en 
rangées  longitudinales  régulières  et  horizontales.  J'y  rapporte  les  Cliaetodon  uni- 
maculatus,  Kleini  et  raelanopoma  des  auteurs,  dont  les  deux  premiers  seulement 
habitent  1'Insulinde. 

1.  Dorsale  ;i  18  (très-rarement   14)  épines. 

A.  40  i\  1-5  rangées  transversale*  d'écailles  aa-dessus  de  la  ligue  laterale,  'ó'è  h  35 
écailles  sur  une  rangée  horizontale  entre  Ie  scapulaire  et  la  caudale  dont  12  dans  la 
moitié  antérieure  du  tronc.  Point  de  dents  vomériennes.  Un  large  ocelle  noir  sous 
les  épines  dorsales  postérieures.   Tronc  saus  bandes. 

1.   Tebragonoptrus  (Lepidockaebodori)  unimactdatus  Blkr. 

B.  35  rangées  transversales  d'écailles  au- dessus  de  la  ligne  laterale.  26  écailles  sur  une 
rangée  horizontale  entre  Ie  scapulaire  et  la  caudale  dont  9  ou  10  dans  la  moitié 
antérieure  du  tronc.  Dents  vomériennes.  Tronc  a  deux  larges  bandes  transversales 
foncées  diflüses.     Point  d'ocelle  noir. 

2.    Tr/nii/n/Hijilnis  (Li/i/diir/iiirfodoii)  Klein')   Blkr. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOIDES.  87 

1'etr  ag  o  noptrus  (Lepidochaetodori)   unimaculatus 
Blkr.  —  Atl.  Tab.  375,  Chaet.  tab.  13  fig.  5. 

Tetragonoptr.    (Lepidoch.)    corpore    orbiculato-subrbomboideo,    diametro  dorso- 
ventrali  2  fere  ad  2  et  paulo  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3  ad    4  in 
diametro   dorso-ventrali ;  capite  4  ad  4  et  paulo  in  longitudine  corporis ;  latitudine 
capitis  1|  ad  2  in  ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  concava;  oculis diametro 
3  fere  ad  3J  in  longitudine  capitis,  diametro  1   fere  ad  plus  quam  1  distantibus; 
dentibus  bene  conspicuis  scopinatis,  inframaxillaribus  intermaxillaribus  vulgo  lon- 
gioribus;  rostro  acutiusculo  absque  maxilla  oculo  breviore;  osse  praeorbitali  oculi 
diametro  humiliore ;  praeoperculo  obtusangulo   vel  subrectangulo  margine  libero  vix 
scabriusculo ;  squamis  trunco  tertia  ejus  parte  anteriore  medüs  lateribus  et  superne 
squamis  trunco  postice  multo  ad  plus  duplo  raajoribus,  margine  libero  crure  convexita- 
tis  inferiore  crure  superiore  breviore;  squamis  trunco  angulum  aperturae  branchialis 
superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  liueam  lateralera  in  series  40  ad 
45,  infra  lineam  lateralem  in  series  38  ad  42  transversas  dispositis;  squamis  33  ad 
35  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  12  eire. 
tantum  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  24  eire.  in  serie  transversa    spinam 
ventralein  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem,  8  eire.  initium  lineae  lateralis  inter 
et  spinam  dorsi  lm;  linea  laterali  tubulis  simplicibus  notata;  pinna  dorsali  spinis 
validis  (juvenilibus  medüs  et  posterioribus  subaequilongis  capite  non  vel  vix  bre- 
vioribus,    aetate    proveclis    medüs    posterioribus    subaequalibus  longioribus  capite 
absque  rostro  vulgo  brevioribus),  parte  radiosa  parte  spinosa  non  al tiore  longitu- 
dine   dorsali    spinosae  absque  spinis  3  vel  4  anterioribus  aequali,    obtuse  rotun- 
data,  radiis  subanticis  ceteris  longioribus,  juvenilibus  minus  duplo  longiore  quam 
alta  aetate  provectis  duplo  longiore  quam  alta;  pectoralibus  acutiusculis  et  ven- 
tralibus  acutis  subaequilongis  capite  non  vel  vix  brevioribus ;  ventralibus  sub  basi 
vel  vix  post  basin  pectoralium  insertis  spina  valida  capite  absque  rostro  non  bre- 
viore; anali  spinis  validis  2a  et  3a  subaequilongis  vel  2?  3a  longiore  capite  absque 
rostro  non  ad  vix  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  non  ad  paulo    breviore, 
obtuse   rotundata,  juvenilibus  multo  minus  duplo  aetate  provectis  duplo  longiore 
quam    alta;    caudali  truncata  vel  convexiuscula;  colore  corpore  pinnisque  flavo; 
iride    rlavescente-rosea;    vitta    oculari    fusca    vel  nigra  oculi  diametro  vulgo  non 
graciliore  nucha  et  vulgo  etiam  regione  gulo-praeventrali  cum  vitta  lateris  oppo- 
siti  unita ;  dorso  lateribusque  antice  singulis  seriebus  squamarum  transversis  pos- 
tice   vittula    obliqua  aurantiaca;  lateribus  sub  spinnis  dorsi  posterioribus  macula 
rotunda  magna  margaritaceo  annulata  medio  eire.  a  linea  laterali  percursa ;  cauda 


88  RÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

medio  vittula  transversa  fusca  vel  nigra;  dorsali  et  anali  radiosis  postice  vitta 
intramarginali  fusca  caudam  versus  quam  partem  pinnarum  spinosam  versus  latiore. 
B.  0.  D.  13/23  vel  13/24  (rarissime  14/21).  P.  2/13  vel  2/14.  V.  1/5.  A.  3/19  vel  3/20\ 

C.  1/15/1  et  lat.  brev. 

Syn.  Chaetodon  unimacidatus  BI.,  Ausl.  Fisch.  lil  p.  75;  BI.  Schn.,  Syst.  p.  221; 

CV.,  Poiss.  VII  p.   55;  CV.,  Règn.  an.  ed.  illustr.  Poiss.  tab.  39  fig.  3^ 

Blkr,    Bijdr.    ichth.    Banda,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  II  p.  241;  Günth.,  Cat'. 

Fish.  II  p.   11;  Fisch.  Südsee  p.  37;  Playf.,  Fish.  Zanzib.  p.  32;  Day,  Fish. 

India  p.  107. 

Citharoedus  unimaculatus  Kaup,  Cbaetod.,  Arcb.  Naturg.  XXVI,  1  p.  145. 

Tetragonoptrus  unimacidatus  Bikr,  Onz.  n.  ichth. Tem.,  Ned.T.  Dierk.Ip.  234. 

Hab.  Java;  Solor  (Lawajong);  Timor;  Ternata;  Buro  (Kajeli);  Amboina;  Ceram 

(Wahai);   Banda  (Neira);  in  mari. 
Longitudo  10  speciminum  80'"  ad  147'". 

Rem.  La  largeur  de  la  bande  oculaire  varie  selon  les  individus.  ïous  ceux  de  ma 
collection  1'ont  plus  large  que  1'oeil  et  s'étendant  jusque  sur  Ia  région  gulo- 
préventrale.  M.  Playfair  cite  un  specimen  de  la  cöte  Zanzibare  oü  cette  bande 
est  beaucoup  plus  giêle  que  la  largeur  de  1'orbite  et  s'arrête  sur  1'interopercule. 

L'unimaculatus  est  connu  habiter,  hors  linde  archipélagique,  les  cötes  de 
Zanzibar,  de  Madagascar,  de  Ceylon  et  des  ïles  Samoa,   Bonham  et  Otaiti. 

letragonoptrus   (Lepidochaetodon)    Klein  i  Blkr.  — 
AÜ.  Ichth.  Tab.  373,  Chaetod.  tab.  11  tig.  3. 

Tetrng.  (Lepidoch.)  corpore  orbiculato-subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali 
2  fere  ad  2  et  paulo  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  Si  ad  4  in  diametro 
dorso-ventrali;  capite  3f  nd  4{  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  1^  ad 
2  in  ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  rcctiuscula  vel  concaviuscula;  oculis 
diametro  2^  ad  3  et  paulo  in  longitudine  capitis,  diametro  1  fere  ad  1  distanti- 
bus;  rostro  obtusiusculo  oculo  breviore;  dentibus  maxillis  conspicuis  scopinatis, 
inframaxillaribus  intermaxillaribus  vix  longioril)iis;  dentibus  vomerinis  rudimenta- 
riis;  osse  praeorbitali  vix  et  praeoperculo  sulirectangulo  leviter  vel  non  denticula- 
tis;  squamis  dimidio  trunci  anteriore  lateribns  et  superne  squamis  trunco  postice 
inulto  ad  plus  duplo  majoribus,  margine  libero  crure  convexitatis  inferiore  crure 
superiore  vulgo  breviore;  squamis  dorso  spinaal  3'"  inter  et  8'"  valde  magnis  in 
series    '>    tantum    transversas   dispositis;    squamis  angulum  aperturae   branchialis 


ÜE  LA  KAMILLE  DES  CHETODONTOÏDES.  89 

superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  snpra  lincam  lateralem  in  series  35  eire, 
infra  lineaai  lateralem  in  series  30  eire.  transversas  dispositis;  squamis  2G  eire. 
in  serie  longitudinali  os  scapnlare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  9  vel 
10  in  diniidio  trunci  anteriore;  squamis  18  eire.  in  serie  transversa  spinani 
ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  quarum  0  eire.  supra  lineam  latera- 
lem ;  linea  laterali  tubulis  simplicibus  notata ;  dorsali  spinosa  spinis  validis, 
valde  juvenilibus  (long.  35'"  ad  45'")  spina  2a  vel  2a  et  3a  ceteris  longiori- 
bus,  aetate  provectioribus  spinis  posterioribus  8  subaequilongis  anterioribus  lon- 
gioribus  capite  absque  rostro  paulo  brevioribus  ;  dorsali  radiosa  longitudine  juve- 
nilibus dorsali  spinosae  aequali,  aetate  provectis  dorsali  spinosae  absque  spinis  2  ad 
4  anterioribus  aequali  eaque  non  ad  paulo  altiore,  minus  duplo  altiore  quam 
longa  obtuse  rotundata  radiis  mediis  ceteris  longioribus ;  pectoralibus  et  ventrali- 
bus  acutis  subaequilongis  capite  non  ad  paulo  brevioribus,  ventralibus  paulo 
post  basin  pectoralium  insertis,  spina  valida  capite  absque  rostro  non  ad  paulo 
breviore ;  anali  spinis  validis  2a  et  3a  subaequilongis  vel  2a  3»  longiore  capite 
absque  rostro  non  ad  vix  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  non  ad  paulo 
breviore,  minus  duplo  longiore  quamalta,  obtuse  rotundata;  caudali  truncato- 
convexa ;  colore  corpore  flavo  vel  flavescente-aurantiaco ;  iride  flavescente  vel  ro- 
sea;  labio  supcriore  fusco  vel  nigricante;  vitta  oculari  fusca  oculo  paulo  graci- 
liore  nucha  et  regione  gulo-ventrali  cum  vitta  lateris  oppositi  unita;  trunco  fasciis 
2  latis  dift'usis  transversis  fuscescentibus  vel  violascentibus  anteriore  dorso-ven- 
trali,  posteriore  dorso-anali;  squamis  dimidio  trunci  posteriore  singulis  frequenter 
guttula  parva  vel  puncto  carmosino  vel  profunde  aurantiaco;  pinnis  ventralibus 
fuscis  vel  nigris,  ceteris  flavis  vel  aurantiacis,  dorsali  et  anali  radiosis  vulgo  vit- 
tula  intramarginali  fusca. 

B.G.  D.  13/22  ad  13/25.  P.  2/12  ad  2/15.  V.  1/5.  A.3/19  vel  3/20.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Bandera  Ruysch,  Coll.  nov.  pisc.  Amb.  p.   14  tab.  8   fig.  2? 

Coitade  Ren.,  Poiss.  Mol.  I  tab.  5   fig.  39. 

Bhombotides  dentatas  .  .  ocidis  in  medio  zonae  unicae  obliqaae  etc.  Klein,  Miss. 
pisc.  IV  p.  37  n°  S  tab.  10  fig.  2. 

Chaetodon  Klemii  BI.,  Ausl.  Fiscli.  IV  p.  7  tab.  218  fig.  2;  Bl.Schn.,  Syst. 
p.  225;  CV.,  Poiss.  VII  p.  23;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  22;  Kaup,  Art. 
Chaetod.  Ned.  T.  Dierk.  I  p.  128;  Day,  Fish.  India  p.   10G. 

Chaetodon  melastomiis  et  mélammystax  Bl.Schn.,  Syst.  p.  224. 

Chaetodon  virescens  CV.,  Poiss.  VII  p.  23;  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII, 
Chaetod.  p.   17. 

Chaetodon  flavescens  Benn.,  Fish.  Maurit.,  Proc.  Comm.  Zool.   Soc.  I  p.  61. 

Citharoedus  melastomiis  Kaup,  Chaetod.,  Arch.  Naturg.  XXVI,  I  p.   144. 

18 

NA.TUURK.    VERH.    DBH    KONINKL.    AKADEMIE.    DEEI,    XVII. 


90  KÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Tetragonoptrm  melastomus  Blkr.Onz.  not.  ichth.  Ternate,  Ned.  T.  Dierk.  1  p.  234. 

Tetragonoptrus  Kleiniï  Blkr,  Mém.  ichth.    Chine,  Ibid.  IV  p.  140. 
Hab.  Cclebes  (Macassar) ;  Sangi ;  Mores  (Larantuca) ;  Solor  (Lawajong) ;  Thnor  (Ku- 

pang);   H  alm  ah  era ;  Ternata;  Batjan  (Labuha);   Buro  (Kajeli);  Ceram  (Wa- 

lüii);  Amboina;  Goram ;  Banda  (Neira);  Nova-Guinea;  in  inari. 
Longitudo  143  speciminum  descr.  40'"  ad  125'". 

Rem.  Parmi  les  nombreux  individus  que  je  possède  de  cette  espèce  une  ving- 
taine  appartiennent  au  très-jeunc  age,  avant  une  longueur  de  31"'  a  41"'.  ïous 
ces  individus  ont  la  seconde  épine  dorsale  plus  longue  que  les  autres  et,  a  compter 
de  cette  épine,  toutes  les  suivantes  décroissent  successivement  et  insensiblement 
en  longueur  jusqu'a  la  postérieure.  Dans  ceux  de  45'"  a  50'"  de  long  la  propor- 
tion  des  épines  dorsales  est  déja  celle  ou  a-peu-près  celle  des  adultes,  ou  bien 
toutes  les  épines  sont  égales  en  longueur  excepté  1'antérieure  qui  est  beaucoup 
plus  courte.  Les  individus  de  31'"  jusqu'a  36'"  de  long  ont  tous  Ie  dessus  de  la 
tête  nu  et  rugueux,  et  comme  dans  tant  d'autres  espèces  du  genre,  les  surscapu- 
laires,  les  scapulaires  et  Ie  préopercule  développés  en  larges  plaques  osseuses,  — 
maïs  a  partir  de  1'age  de  36'"  de  long  ces  os  commencent  a  prendre  successi- 
vement la  forme  qu'ils  conservent  dans  les  adultes.  Dans  tous  mes  individus  de 
plus  de  41"'  de  long  Ie  préopercule  ne  montre  plus  de  vestiges  de  prolongement 
en  arrière  ni  de  courbure  sous  la  gorge.  —  Le  système  d'écaillure  du  tronc,  dans 
les  plus  petits  individus,  est  parfaitement  égal  a  celui  des  adultes  et  j'y  trouve 
parfaitement  les  mêmes  formules. 

L'espèce  est  nettement  distinguée  par  le  système  de  coloration  et  par  les  for- 
mules de  1'écaillure.  —  Elle  habite,  hors  1'lnde  archipélagique,  les  cótes  de  Zan- 
zil>ar,  de  Mossambique,  des  iles  Maurice  et  de  la  Réunion,  de  1'Inde  continen- 
tale et  de  Chine. 


Subgen.  JLinophora  Kaup. 

Corpus  subrhomboideum.  Rostrum  acutum.  Dentes  vomerini.  Series  squama- 
rum  trunco  antice  et  medio  longitudinales  irregulares  parum  distinctae,  trans- 
versac  bene  distinctae  non  angulatae.  Squamae  supra  lineara  lateralem  in  series 
30  ad  15  transversas  dispositae,  trunco  antice  et  medio  angulatim  rotundatae 
cruribus  convexitatis  valde  inaequalibus.  Pinnae,  dorsalis  parte  spinosa  parte  radiosa 
minus  1^  longiore  spinis  13  (rarissime  11  vel  12  vel  14),  parte  radiosa  obtusa 
(rarissime  aetate  provcctis  radiis  subanterioribus  in  flagellum  productis);  analis  spinis  3. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDUS.  91 

Rem.  Je  ne  reserve  a  ce  sousgenre  Ie  nom  de  Linophora  que  puisqu'il  existe 
déja  et  que  c'est  sur  une  de  ses  espèces  que  Kaup  a  établi  son  genre  du  même 
nom,  genre  qui  ne  serait  point  admissible  avec  les caractères  indiqués par  1'auteur. 
J'y  réunis  toutes  les  espèces  du  genre  Chaetodon  Cuviérien  a  écailles  de  1'avant 
et  du  milieu  du  tronc  irrégulièrement  arrondies.  Toutes  les  espèces  connues  ont 
Ie  corps  marqué  de  bandelettes  descendantes  et  montantes  obliquement  en 
avant  et  se  réunissant  en  angle  obtus  a  moitié  hauteur  du  tronc.  Elles  sont 
du  reste  encore  parfaitetnent  diversifiées  par  des  caractères  saillants  de  1  'écaillure 
des  nageoires  et  de  la  coloration.  —  L'Insulinde  en  nourrit  quatre,  dont  voici 
les  caractères  principaux, 

I.  Environ  45  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale.  28  a  30  écailles 
sur  une  rangée  horizontale  entre  Ie  scapulaire  et  la  caudalc  dont  10  on  11  dans  la 
moitié  antérieure  du  tronc.  Anale  a  20  jusqu'a   22  rayons. 

A.  Rayons    prémédians  de    la  dorsale  prolongés  (dans    les  adolescens  et  les  adultes)  en 
soie.  Caudale  sans  bande  noire.    Dorsale  molle  en  tont  age  a  large  tache  noire. 

1.  Tetragonoptrus  (Linophora)  auriga  Blkr. 

B.  Dorsale    a    tout    age    tans    rayons  prolongés.     Caudale    a  bande  noire  transversale. 
Dorsale  dans  Fadolescence  et  1'état  adulte  sans  tache  noire. 

2.  Tetragonoptrus  (Linophora)  vagdbundm  Blkr. 

II.  Environ  40  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale.  Environ  20 
écailles  sur  une  rangée  horizontale  entre  Ie  scapulaire  et  la  caudale  dont  .8  dans  la 
moitié  antérieure  du  tronc.  Partie  antérieure  du  dos  a  large  tache  foncée  et  diffuse. 
Caudale  a  bandelette  transversale  noire.     Anale  a   19  rayons. 

3.  Tetragonoptrits  (Linophora)  Rafflesi  Blkr. 

III.  Environ  30  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale.  22  ou  23 
écailles  sur  une  rangée  horizontale  entre  Ie  scapulaire  et  la  caudale  dont  6  dans  la 
moitié  antérieure  du  tronc.  Queue  et  caudale  d'nn  beau  jaune,  sans  bande.  Nuque  a, 
tache  noire  en  forme  de  fer-a-cheval.  Bande  oculaire  plus  grêle  que  1'oeil  et  ne  se 
réunissant  pas  avec  celle  du  cöté  opposé.     Anale  a   16  jusqu'a   18   rayons. 

4.    Tetragonoptrus  (Linophora)  xantkurus  Blkr. 

18* 


92  REVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Tetragonoptrus   (Linophora)  auriga    Blkr.  —  Atl.  Tab. 
373,  Chaet.  tab.  11  fig.  4. 

Tetragonoptr.    (Liuoph.)  corporc  orbiculato-ovali   vel   Bubrhomboideo,  diametro 

dorso-ventrali  2  ad  2^  in  cjus  longitudine;  latitudine  corporis  3  ad  1  in  dia- 
metro dorso-ventrali  j  capite  3  et  paulo  ad  4  in  longitudine  corporis;  latitudine 
capitis  2  ad  2  et  paulo  in  ejus  longitudine;  linea  roslro-frontali  concava ;  oculis 
diametro  3  ad  3|  in  longitudine  capitis,  diametro  1  fere  ad  1  et  paulo  distanti- 
bus  ;  rostro  acuto  absque  maxilla  oculo  non  ad  paulo  longiore;  dentibus  maxillis 
bene  conspicuis,  inframaxillaiïbus  intermaxillaribus  vulgo  longioribus;  osse  prae- 
orbitali  et  praeoperculo  obtuse  rotundato  non  vel  vix  denticulatis ;  interoperculo 
parte  conspicua  antice  quam  postice  multo  altiore,  margine  posteriore  convexius- 
culo  vel  rectiusculo;  squamis  lateribus  antice  et  medio  subaequimagnis  crure 
convexitatis  inferiore  crure  superiore  vulgo  multo  longiore;  squamis  post  media 
latera  postrorsum  magnitudine  sensim  decrescentibus;  squamis  angulum  aperturae 
branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in 
series  45  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  35  eire.  transversas  dispositis; 
squamis  28  eire.  in  serie  longitudinali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis 
quarum  10  vel  11  in  trunci  dimidio  anteriore;  squamis  2(J  eire.  in  serie  trans- 
versa spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  quarum  G  ciic.  supra 
lineam  lateralem;  linea  laterali  tubulis  simplicibus  notata;  pinna  dorsali  parte 
spinosa  parte  radiosa  juvenilibus  vix  vel  non  aetate  provectioribus  paulo  lon- 
giore spinis  validis,  juvenilibus  (spec.  longit.  40"  ad  50_J  mediis  ceteris  longio- 
ribus, aetate  provectioribus  (specim.  longit.  GO"'  ad  180'")  postrorsum  longitu- 
dine accrescentibus  posterioribus  capite  absque  rostro  non  brevioiïbus ;  dorsali  ra- 
diosa parte  spinosa  vix  ad  conspicue  altiore  multo  minus  duplo  longiore  quam 
alta  obtuse  rotundata,  juvenilibus  (specim.  longit.  40'"  ad  62'")  radio  producto 
nullo,  aetate  provectioribus  (specim.  longit.  105"  ad  180")  radio  5°  0°  vel  7"  in 
setam  capite  multo  breviorem  ad  multo  longiorcm  producto;  pinnis  pectoralibus 
et  ventralibus  acutis  subaequilongis  capite  paulo  brevioribus,  ventralibus  sub  basi 
pectoralium  insertis  spina  valida  capite  absque  rostro  non  vel  vix  breviore;  anali 
spinis  validis  2a  et  3"  subaequilongis  capite  absque  rostro  non  vel  vix  breviori- 
bus, parte  radiosa  dorsali  radiosa  breviore  paulo  tantum  longiore  quam  alta  ob- 
tuse vel  obtusangulatim  rotundata;  caudali  truncato-convexa;  eolore  corpore  pul- 
chre  margaritaceo-tlavo,  flavo  vel  aurantiaco,  pinnis  flavo  vel  aurantiaco  vel  rla- 
vescente-roseo ;  iride  fusca  vel  rosea ;  regione  rostro-frontali  vittulis  transversis 
rlavis  vel  aurantiacis;  fascia  oculari  fusca  antice  et  postice  luteo  vel  margaritaceo 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  93 

ïnarginata  superne  quam  inferne  dilutiore  et  graciliore  inferne  oculo  Iatiorenucha 
et  gula  cuiu  fascia  lateris  oppositi  unita;  trunco  vittis  transversis  obliquis  vio- 
lascentibus  vel  fuscis,  dorso  antrorsum  descendentibus,  lateribus  antrorsum  ads- 
cendentibus,  vittis  dorsi  anterioribus  5  a  dorsali  spinosa  regionem  temporo- 
axillarem  versus  descendentibus  posterioribus  3  vel  4  mox  sub  linea  laterali  cum 
vittis  lateralibus  posterioribus  aiigulatiin  unitis  inferne  quam  superne  latioribus; 
vittis  lateribus  singulis  seriebus  squamarurn  transversis  unica,  vittis  subanterionbus 
vittani  dorsalem  5m  versus  adscendentibus  ibique  desiuentibus,  vittis  posterioribus 
superne  quam  inferne  latioribus;  pinuis  dorsali  et  anali  radiosis  vittula  intra- 
marginali  fusca  vel  nigra ;  dorsali  radiosa  medio  superne  ocello  magno  rotundo 
vel  ovali  nigro  vel  fusco  luteo  annulato,  sat  longe  a  margine  pinnae  libero  re- 
moto;  caudali  dimidio  posteriore  vitta  transversa  simplice  vel  duplice  purpurea 
vel  fusca. 
B.  6.  D.  13/24  vel  13/25  (rarissime  11/25).  P.  2/13  vel  2/14.  V.  1/5.  A.  3/2  L  vel  3/22. 

C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Hertvisch  Ruyscli,  Coll.  nov.  pisc.  Amb.  p.  12  tab.  10  tig.  6. 
Ikan  Doening  Valent.,  Amb.  fig.   116. 
Douwing  color  et  Doumng-Ducq  Ren.,   Poiss.    Mol.  1  tab.  5  fig.  37,  tab.  39 

fig.  198,  II  tab.  31  fig.  145. 
Chaetodon  macrolejpidotus . .  macula  rotundata  inpinna  dorsali  Seb.,  Thës.  III 

p.  67  tab.  25  fig.  11. 
Chaetodon  auriga  Forsk.,  Descr.  anim.  p.  60  n°.  SI;  L.  Gm.,  Syst.  nat.  ed. 
13»  p.  1.266;  BI. Schn.,  Syst.  p.  226;  CV.,  Poiss.  Vil  p.  60;  Rüpp.  N.  Wirb. 
Pisch.  R.  M.  p.  2S  ;  Blkr,  Vierde  bijdr.  ichth.  Celeb.  Ned.  T.  Dierk.  V  p.  164; 
Günth.,  Cat.   Pish.  II  p.  7  ;  Klunz.,  Syn.  Fish.  R.  M.  Verh.  z.  b.  Ges.  Wien 
XX  p.  775;  Day,  Fish.  India  p.   106  tab.  27  fig.  3. 
Chaetodon  setifer  BI.,  Ausl.  Fisch.  IX  p.  101,  tab.  425  fig.  1;  Bl.Schn.,  Syst. 
p.  225  ;  CV.,  Poiss.  VII  p.  58  ;  Less.,  Zool.  Voy.  Coq.  II  p.  175  Poiss.  tab.  29 
fig.  2;  CV.,  Règn.  an.ed.  illustr.  Poiss.  tab.  38  fig.  1;  Guérin,  Icon.  Règn. 
an.  Poiss.  tab.  22  fig.  1 ;  Jen.,  Zool.  BeagleFish.  p.  61  j  Günth.,  Cat.  Fish.  II 
p.  6  ;  Fisch.  Südsee  p.  36  tab.  26  fig.  B ;  Kner,  Zool.  Novara  Fisch.  p.  57. 
Pomacentrus  setifer  Lac,  Poiss.  IV   p.  506,  511,  512. 
Chaetodon  nesogallicus  CV.,  Poiss.  VII  p  48;  Blkr,  Bijdr.  ichth.  Banda,  Nat. 

T.Ned.Ind.  lip.  241;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  10. 
Chaetodon  Sebanus  CV.,  Poiss.  VII    p.    57. 
Chaetodon  lunaris  Grom,  Cat.  ed.  Gr.  p.  70. 

Linophora  auriga  Kaup,  Chaet,    Arch.  Naturg.  XXVI,   I  p.  156;  Xed.  T. 
Dierk.  I  p.  128. 


94  1.1VISI0N  DES  ESPÈCES  INSULLMHEXXKs 

Sarothrodus  auriga  Blkr,  Trois.  mém.  ichth.  Halmah.,  Ned.T.  Dierk.  lp.  155. 
Tetragonoptrus  auriga  et  nesogaüicus  Blkr,  Onz.  not.  ichth.  Ternate,  Ncd.  T. 
Dierk.  I  p.  234. 

Hab.  Sutnatra  (Caucr);    Java  (Batavia,    Karangbollong,  Piigi);    Baweanj    Cocos 

(Nova  selma);  Celebes  (Macassar,  Manado,  Tanawanco);  Sangi;  Flores  (La- 

I  uca) ;  Solor  (Lawajong);  Timor  (Kupang,  Atapupn) ;  Halmabera  (Sindang- 

ole,  Sahu);  Ternata;  Buro  (Kajcli) ;  Ceram  (Wabai) ;  Amboina;  Batjan  (La- 

buha);  Goram ;  Banda  (Neiraj ;  in  mari. 

Longitudo  31  speciminum  42"'  ad  ISO'". 

Rem.  Le  prolongement  en  soie  d'un  des  rayons  antérieurs  de  la  dorsale  n'est 
pas  un  caractère  du  sexe  mais  de  1'age.  On  n'en  voit  ricn  dans  les  individus 
de  ruoins  de  CO"  de  long,  et  dans  ceux  de  105'"  le  prolongement  est  encore 
peu  considérable  et  mesure  plus  de  deux  fois  dans  la  longueur  de  la  tête. 
Sur  1'individu  figuré  par  Al.  Day  et  ne  mesurant  que  100'",  la  partie  nrolon- 
gée  du  rayon  n'est  pas  plus  long  que  1'oeil.  Dans  les  adultes  ou  presque  adultes 
sa  longueur  surpasse  ordinairement  notablement  celle  de  la  tète. 

Outre  les  individus  décrifs  je  possède  encore  trois  très-petits,  de  22'"  jusqu'a 
25'"  de  long.  Ils  ne  présentent  pas  de  caractère  tholichthyoïde  et  ont  déja  les 
caractères  du  préopercule  et  des  os  scapulaires  des  adultes.  Si  donc  ces  os  dans 
les  très-jeunes  présentent  le  dévcloppcment  extraordinaire  qifils  prennent  dans 
d'autres  espèces,  cela  doit  avoir  lieu  dans  un  age  encore  plus  rapproché  de  1'état 
embryonaire. 

L'espèce  est  tres  repandue  dans  le  grand  bassin  Indo  paeifiquc  et  habite,  hors 
rinsulindc,  la  Mer  rouge,  les  cötes  de  Mossambique  et  de  Zanzibar,  de  Maurice 
et  de  1'ile  de  la  Réunion,  des  Seychelles,  des  Nicobares,  de  Malabar,  de  Chine, 
et  puis  encore  celles  de  Sydney,  de  Puynipet,  des  Nouvelles-Hébrides  et  des  ïles 
de  la  Société  et  Sandwich. 


7  etragonoptrus     (Linophora)     vagabundus    Blkr.    —    Atl. 
Tab.  378,  Chaet.  tab.  16  fig.  1. 

Tetragonoptr.  (Linoph.)  corpore  orbiculato-subrhoinboideo,  diametro  doiso-ventrali 
2  ad  2\  in  ejus  longitudinc;  latitudine  corporis  3  ad  4  in  diametro  dorso-ventrali ; 
capite  3}  ad  4'3  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  2  eire.  in  ejus  longi- 
tudinc;  'inea  rostro-frontali  concava;  oculis  diametro  2^    ad  3  et  paulo  in  longi- 


DE  LA  FAMILIE  DES  CllETODONTÜlDES. 


95 


tudine   capitis;    diametro   1    eire.    distantibus;  rostro  acuto  absque  maxilla  oculo 
conspicue  ad  vix  breviore;  dentibus  maxillis  bene  conspicuis,  inframaxillaribus  in- 
termaxillaribus    vulgo    longioribus;  osse   praeorbitedi  levitcr  vel  non  denticulato; 
praeoperculo  obtusangulo  leviter  denticulato;  interoperculo  parte  conspicua  antice 
quam  postice  multo  altiore  raargine  posteriore  rectiusculo  vel  concaviusculo;  squa- 
mis    lateribus    antice   et    medio  subaequimagnis  crure  convexitatis  inferiore  crure 
superiore    multo   longiore;    squamis    post    media    latera    postrorsum  magnitudinc 
sensim    decrescentibus;    squamis    angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inler 
et  basin  pinnae   caudalis    supra  lineam  lateralem  in  series  45  eire.,  infra  lineam 
lateralem  in  series  35  eire.  transversas  dispositis;  squamis  2S  ad  30  eire.  in  se- 
rie longitudinali  os  scapulare  inter   et  basin  pinnae  caudalis  quarum  10  eire.    in 
dimklio  trunci  anteriore;    squamis  20  eire.  in  serie  transversa  spinam   ventralem 
inter    et  spinam  dorsi  anteriorem  quarum    6  eire.  supra  lineam  lateralem  ;    linea 
laterali  tubulis  simplicibus  notata;  pinna  dorsali  parte  spinosa  parte  radiosa  paulo 
ad    non    longiore   spinis    validis,  juvenilibus  (specim.  31'"  ad  05'")  rnediis  ceteris 
longioribus,    aetate    provectioribus    (specim.    80'"  ad  145'")  posterioribus  S  vel  9 
subaequilongis  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  brevioribus;  dorsali  radiosa  dorsali 
spinosa    non    ad    sat    multo  altiore,  minus  duplo  longiore  quam    alta  obtuse  vel 
angulatim   rotundata,    radiis  productis  nidlis  rnediis  vel  postmedianis  ceteris  lon- 
gioribus;   pectoralibus    et    ventralibus   acutis  subaequilongis  capite  paulo  ad  non 
brevioribus,    ventralibus    sub    basi  pectoralium  insertis  spina  valida  capite  absque 
rostro  non  ad  paulo  breviore;  anali  spinis  validis    2a  et  3a  subaequilongis  capite 
absque  rostro  non  vel  paulo  brevioribus,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  non  multo 
breviore,    multo    minus    duplo    longiore    quam  alta,  juvenilibus  obtuse  rotundata 
radiis    rnediis,    aetate    provectis    angulatim    rotundata    radiis  postmedianis  ceteris 
longioribus;  caudali  truncato-convexa;    colore  corpore  pinnisque  flavo  vel  auran- 
tiaeo,  pinnis  dorsali  et  anali  radiosis  et    caudali  frequenter  fuscescente;  iride  fla- 
vescente    vel    rosea ;  fascia  oculari  fusca  vel  nigra  antice  et  postice  margaritaceo 
vel    luteo    marginata    oculo  non  vel  vix  graciliore  inferne  quam  superne  latiore, 
nucha  et  gula  cum  fascia  lateris  oppositi  unita;  trunco  vittis  transversis  obliquis 
gracilibus  violaceis  vel   fuscis,    vittis  dorso  anterioribus  5  vel  6  u  dorsali  spinosa 
regionem    nucho-scapularem    versus  descendentibus,  vitta  lateribus  et  dorsi  poste- 
rioribus singulis  seriebus  squamarum  obliquis  unica,  vittis  a  vittis  dorso-scapula- 
ribus    ventrem    et    pinnarn  analem  versus  descendentibus;  fascia  transversa  nigra 
vel    fusca    latiore    dorsali    spinosa    incipiente    caudam    antice    cingente    et    pinna 
anali    desinente ;    dorsali    radiosa  fusco  vel  nigro  marginata;  anali  vittula  intra- 
marginali  fusca  vel  nigra;  —  juveniUbus  (specim.  longit.  31"'  ad  02"' j  fascia  dorso- 
caudo-anali  superne  non  antrorsum  producta  spinis  dorsi  posterioribus  eloquente; 


%  RËVISION  DES  ESPÈCES  [NSULINDIENNES 

dorsali  radiosa  margine  supcriorc  medio  occllo  vel  macula  oblongo  ovali  vel  irre- 
giilari  fusca  cum  margine  pinnae  fusco  confluente;  caudali  vitta  transversa  unica 
basali  vel  nulla;  —  act  ut  e  prorcctioribus  (specim.  long.  80"  ad  145"')  fascia  dorso- 
anali  nigra  interdum  forma  vittae  gracilioris  usque  ad  spinas  dorsi  anteriores 
producta;  dorsali  radiosa  ocello  vel  macula  distincta  nulla;  caudali  vittis  2  trans- 
versis  fuscis  vel  i.igris,  anteriore  scmilunari  latiore,  posteriore graciliore  adolescen- 
tibus  media  pinna  adultis  margini  pinnae  posteriori  approximata. 

Var.  piëta.    Fascia    dorso-anali  lata  antice  non  producta  dorsalem  radiosam  et 
analem  majore  parte  tegente. 
„       vagabunda.    Fascia    dorso-anali    gracili  antice  usque  ad  spinas  dorsi  ante- 
riores producta  et  media  pinna  anali  desinente. 
B.  6.  D.  18/24  vel  13/25  (rarissime   11/26  vel  14/24  vel  12/27).  P.  2/13  vel  2/14. 

V.  1/5.  A.  3/20  vel  3/21.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Princesje  Ruyscb,  Coll.  nov.  pisc.  Amb.  p.  28  tab.   14  fig.   17. 
Tkan  Sengadji  parampoewan  Valent.,  Amb.  fig.   34. 
Douwing    Royal,    Douwing    Hertogin,   Douwing    Reine    Ren.,  Poiss.  Mol.  I 

tab.  21  fig.  116,  tab.  23  fig.  126,  II  tab.  22  fig.  107. 
Chaetodon    vagabundus   L.,   Mus.    Ad.   Frid.    II  p.  71;  Syst.  Nat.  ed  10a  I 
p.  276;  L.Gm.,  Syst.  nat.  ed.    13*  p.   1251;  BI.,  Ausl'.  Fisch.  111  p.  88 
tab.  204  fig.   2;    Bl.Schn.,  Syst.  p.  222;    CV.,  Poiss.  VI  p.  38;  Benn., 
Fish.  Ceyl.  tab.   7;  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXII,  Chaet.  p.   18;  Günth., 
Catal.  Fish.   II  p.  25;   Fisch.  Siidsee  I  p.  43 ;  Kaup,  Chaetod.,  Arch.  Nat. 
XXVI,  I  p.   154;  Day,  Fish.  India  I  p.  105  tab.  27  fig.  1. 
Rhombotides  n°.  5  Klein,  Miss.  pisc.  IV  p.  36  tab  9  fig.  2. 
Chaetodon  pictus  Forsk,  Descr.  anim.  p.  65;    Bl.Schn.,  Syst.  p.  226;  CV., 
Poiss.  VII    p.  42;    Blkr,    N.  bijdr.  Perc.  Nat.  T.  Ned.  Ind.  II  p.    177; 
Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  24  ;  Kaup,  Chaetod.  Arch.  Naturg.  XXVI,  I  p.  154; 
Klunz,  Fisch.  R.  M.    Verh.  z.  b.  Ges.  WienXX  p.  781  j  Day,  Fish.  Ind.  I 
p.  105  tab.  26  fig.  0. 
Paina  Russ.,  Fish.  Corom.  I  p.  65  fig.  83. 
Chaetodon  decussatus  CV.,  Poiss.  VII  p.  41;  Kner,  Zool.  Reis.  Novar.  Fisch. 

p.   101  ;  Blkr,  Descr.  pisc.  Jav.  Nat.  T.   Ned.  Ind.  XIII  p.  329. 

Tetragonoptrus  vagabundus  Blkr,  Onz.  not.  ichth.  Ternate,  Ned.  T.    Dierk. 

1  p.  234. 

Hab.  Sumatra  (Tandjong,   Cauer,  Benculen,  Trussan,  Padang,  Priaman,  Siboga) ; 

Batu;    Nias;    Java    (Karangbollong,    Prigi) ;    Bawean ;     Celebes  (Macassar, 

Manado,  Tanawanco,  Tombariri,  Gorontalo);  Sangi ;    Sumbawa   (Bima);  Ti- 


DE  LA  PAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  97 

mor  (Kupang,    Atapupu);    Teruata;    Batjan    (Labuha) ;  Buro   (Kajeli) ;  Ce- 
ram  (Wahai);  Amboina;  Harucu  ;  Goram;  Banda  (Neira) ;  Aru ;  in  mari. 
Longitudo  72  speciminum  40"'  ad  142'". 

Rem.  Les  nombreux  individus  que  je  possède  de  cette  espèce  ont  permis  d'avoir 
maintenant  une  opinion  arrêtée  sur  1'identité  spécificpie  des  Chaetodon  vagabim- 
dus,  pictus  et  decussatus.  Le  pictus  et  Ie  decussatus  ne  sont  que  des  vagabun- 
dus  a  bande  dorso-anale  élargie  sur  la  presque  totalité  de  la  dorsale  molle  et 
de  1'anale  et  non  prolongée  jusque  sur  les  épines  dorsales  antérieures.  Dans 
les  très-jeunes  individus  cette  bande  ne  se  prolonge  jamais  en  avant  et,  étant 
aiors  relativement  plus  large  que  dans  les  adultes  de  la  variété  vagabunda,  on 
pourrait  les  considéier  tont  aussi  bien  comme  des  picta  que  comme  des  va- 
gabunda. 

Dans  les  individus  de  moins  de  30"  de  long  les  os  surscapulaires  sont  très- 
larges  et  le  préopercule  y  est  probablement  aussi  prolonge  en  arrière  et  courbée 
sous  la  gorge.  J'en  vois  encore  les  traces  dans  un  individu  de  31'"  de  long, 
mais  le  préopercule  y  commence  déja  a  prendre  la  forme  arrondie. 

Le  vagabundus  babite,  hors  1'Inde  archipélagique,  la  Mer  rouge,  les  cótes 
d'Aden,  de  Madagascar,  des  ïles  Maurice  et  Bourbon,  de  Ceylon,  de  Madras 
et  Coromandel,  des  Nicobares,  des  ïles  Andaman,  et  dans  les  mers  de  Chine 
et  d'Otaïti. 


Tetragonoptrus    (Linophora)    Rafflesi   Blkr.  —  Atl. 
Tab.  376,  Ohaet.  tab.   14  fig.  4. 

Tetrag.  (Linoph.)  corpore  orbiculato-subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali 
2  ad  2  et  paulo  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3  ad  4  in  diametro 
dorso-ventrali;  capite  3  et  paulo  ad  4  fere  in  longitudine  corporis;  latitudine  ca  - 
pitis  2  ad  2  et  paulo  in  ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  concava;  oculis 
diametro  3  ad  3  \  in  longitudine  capitis,  diametro  1  eire.  distantibus ;  rostro  acuto 
absque  maxilla  oculo  non  ad  vix  longiore ;  dentibus  maxillis  bene  conspicuis 
mandibularibus  intermaxillaribus  longioribus;  osse  praeorbitali  leviter  vel  non  den- 
ticulato ;  praeoperculo  obtusangulo  leviter  denticulato ;  interoperculo  parte  conspi- 
cua  antice  quam  postice  multo  altiore  margine  posteriore  rectiusculo  vel  conca- 
viusculo ;  squamis  lateribus  antice  et  medio  subaequimagnis  crure  convexitatis  in- 
feriore    crure    superiore    vulgo    longiore;  squamis    post  media  latera    postrorsum 

19 

NATUURK.    VER1I.    UER    KONINKt.    AKAUEMIE.    DEEL    XVII. 


98  RÉVISION  DES  BSPÈCES  INSUIINDIENNES 

magnitudine  sensim  decrcscentibus;  squamis  angulum  apertnrae  branchialis  supe- 
riorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  40  eire, 
infra  lineam  lateralem  in  series  32  eire.  transversas  dispositis;  squamis  20  eire. 
in  serie  longitudinali  os  scapularc  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  8  eire. 
in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  18  eire.  in  serie  transversa  spinam  ventralcm 
inter  et  spinam  dorsi  antenorem  quarum  0  eire.  supra  lineam  lateralem;  linea 
laterali  tubulis  simplicibus  notata  ;  pinna  dorsali  parte  spinosa  parte  radiosa  longiore 
spinis  validis,  juvenilibus  (specim.  40'"  ad  GO")  mediis  eeteris  longioribus,  actate 
provectioribns  (70'"  ad  155')  posterioribus  8  vel  9  subaequilongis  capite  absque 
rostro  non  ad  paulo  brevioribus;  dorsali  radiosa  longitudine  dorsali  spinosae  absque 
spinis  3  vel  4  anterioribus  aequali,  muit  o  minus  duplo  longiore  qnam  alta,  ju- 
nioribus  dorsali  spinosa  non  altiore  obtuse  et  regularitcr  rotundata,  aetate  provectis 
dorsali  spinosa  conspicue  altiore  obtusangulatim  rotundata  radiis  mediis  eeteris 
longioribus;  pectoralibus  et  ventralibus  acutis  subaequilongis  capite  paulo  ad  non 
brevioribus;  ventralibus  sub  basi  pectoralium  insertis,  spina  valida  capite  absque 
rostro  non  ad  paulo  breviore;  anali  spinis  validis  2a  et  3a  subaequilongis  capite 
absque  rostro  non  ad  paulo  brevioribus,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  non  ad  paulo 
breviore,  multo  minus  duplo  longiore  qnam  alta,  junioribus  regulariter  aetate 
provectis  obtusangulatim  rotundata;  caudali  truncato-convexa ;  colore  corpore 
pinnisque  flavo  vel  aurantiaco;  iride  flavescente  vel  roseo-flavescente ;  vitta  oculari 
fusca  nntice  et  postice  luteo  vel  margaritaceo  limbata  oculo  non  latiore,  infeme 
quam  supernc  latiore,  nucha  cum  fascia  lateris  oppositi  unita,  inferne  interoper- 
culo  desinente;  trunco  antice  superne  et  dimidio  posteriore  singulis  seriebus  squa- 
raarura  vitta  violascente  vel  fusca,  vittis  postrorsum  adscendentibus  et  margine 
squamarurn  violascente  vel  fuscescente  majore  parte  reticulatim  unitis ;  trunco  la- 
teribus  antice  et  infeme  singulis  seriebus  squamarurn  vittula  violascente  vel  fusca 
vittis  postrorsum  descendentibus;  regione  pleuro-dorsali  anteriore  frequenter  plaga 
lata  diffusa  fusca;  caudali  vitta  transversa  subsemilunari  fusca  vel  nigra ; — juve- 
nilibus (specim.  40"  ad  60")  dorsali  radiosa  dimidio  posteriore  marginem  versus 
ocello  vel  macula  irregulari  fusca  vel  nigra  superne  et  inferne  in  vittulam  in- 
tramarginalem  fuscam  producta  ;  vitta  caudali  transversa  basi  pinnae  quam  mar- 
gini  ejus  posteriori  propiore ;  —  actate  provectioribns  (specim.  70'"  ad  155'")  dor- 
sali radiosa  macula  vel  ocello  nullo  sed  vitta  intramarginali  fusca  vel  nigra  in- 
feme quam  superne  latiore;  anali  vittula  gracillima  intramarginali  nigricante  in- 
ferne margaritaceo  limbata]  vitta  caudali  transversa  media  pinna  vel  margini  ejus 
posteriori  magis  quam  basi  approximata  margine  anteriore  convexa  margine  posteriore 
rectiuscula. 
B.  0.   D.  13/21   ad  13/23.   P.  2/13.  V.   1/5.  A.  3/19.    C.  1/15/1  et  lat.  brev. 


DE  LA  EAMILLE  DES  CHÉÏODONTOÏDES.  99 

Syn. Douwing  Prins  Ren.,  Poiss.  Mol.   I  tab.  8  fig.  58. 

Ikan  Poetrie  Valent.,  Amb.  fig.  43. 

Chaetodon  Bafflesi  Benn.,  Life  of  Rafles  p.  689;  Günth.,  Cat.  Pish.  II  p.  27; 
Fisch.  Südsee  I  p.  44  tab  35  tig.  C. 

Chaetodon  princeps  CV.,  Poiss.  VI  p.  25;  Less.,  Zool.  Voy.  Coq.  Poiss.  p.  177 ; 
Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII,  Chaetod.  p.  19  ;  Kanp,  Chaetod.,  Areh.  Naturg. 
XXVI,  I   p.   155. 

Chaetodon  Sebae  CV.,  Poiss.  VII  p.  40. 

Sarothrodus princeps  Blkr,  Trois.  raém.  ichth.  Halmah.,  Ned.  T.  Dierk.  I.  p.  156. 

Tetragonoptrus  Bafflesi  Blkr,  Onz   not.  ichth.  ïernate,  Ibid.  I  p.  234. 
Hab.  Sumatra  (Benculen,  Padang,  Ulacan,  Priaman);  Java  (Prigi);  Bawean;  Ce- 
lebes   (Manado);    Sumbawa    (Bima);    Timor ;     [lalmahera  (Sahu);  Ternata  ; 

Cerani    (Wahai) ;     Amboina ;  Harucu ;    Gorara ;    Ani;    Waigiu;    Nova-Gui- 

nea;  in  mari. 
Longitudo  26  speciminurn  40'"  ad  155"'. 

Rem.  Bien  que  voisin  du  vagabundus  Ie  Rafflesi  est  fort  distinct  par  son 
museau  plus  pointu,  par  les  couleurs,  et  surtout  par  mie  formule  fort  différente 
de  1'écaillure.  Les  individus  du  jeune  age  ont  un  ocelle  ou  une  tache  irreguliere 
noire  a  la  dorsale,  comme  les  jeuues  du  vagabundus,  mais  cette  tache  est  pla- 
cée  plus  en  arrière  sur  la  nageoire.  Les  plus  petits  de  mes  nombreux  individus 
ont  Ie  préopercule  et  les  scapulaires  comme  dans  les  adultes. 

Le  figure  de  Seba,  citée  dans  la  description  de  Cuvier-Valenciennes,  ne  repré- 
sente pas  le  Rafflesi  ou  le  princeps  mais  le  collaris. 

L'espèce  n'a  pas  encore  été  trouvée  a  1'ouest  de  1'Inde  archipélagique,  mais  a 
1'est  elle  s'étend  jusqu'a  la  Nouvelle-Irlande  et  les  ïles  Pelew  et  Viti. 

Tetragonoptrus  (Linop  h  or  a)  xanthurus   Blkr.  —  Atl. 
Tab.  378,  Chaet.  tab.  16  fig.  3 

Tetrag.  (Linopli.)  corpore  orbiculato-subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  2 
et  paulo  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  3ó  eire.  in  diametro  dorso-ven- 
trali; capite  4  eire.  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  2  ad  2  et  paulo 
in  ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  concava ;  oculis  diametro  3  ad  3  et 
paulo  in  longitudine  capitis,  diametro  1  eire.   distantibus;    rostro  absque   maxilla 

19* 


100  RÉ  VISION  DES  ESPÉCES  INSUTJNDIENNES 

oculo  non  ad  paulo  breviore;  dentibus  maxillis  bene  conspicuis,  mandibularibus 
intermaxillaribus  paulo  longioribus;  osse  praeorbitali  vix  denticulato  margine  pos- 
teriore  magna  parte  sub  cute  occulto;  pracopcrculo  subrectangulo  leviter  denti- 
culato; interoperculo  parte  conspicua  antice  quam  postice  inulto  altiore  margine 
posteriore  convexo  ;  squamis  lateribus  antice  et  medio  subacquimagnis  squamis 
trunco  postice  caudalibusque  valde  multo  majoribus  crure  convexitatis  inferiore 
crure  superiore  longiore;  squamis  trunco  postice  postrorsum  magnitudine  sensim 
decrescentibus  in  series  longitudinale»  subhorizontales  dispositis;  squamis  angulum 
aperturae  branchialis  superiore m  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam 
lateralem  in  series  30  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  25  eire.  transversas 
dispositis;  squamis  22  vel  23  in  serie  longitudinali  os  scapulare  inter  et  basin 
pinnae  caudalis  quarum  6  tantum  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  15  eire. 
in  serie  transversa  spiuam  analem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  quarum 
5  vel  6  supra  lineam  lateralem;  linea  laterali  tubulis  simplicibus  notata;  pinna 
dorsali  parte  spinosa  parte  radiosa  sat  multo  longiore  spinis  validis  posterioribus 
9  vel  10  subaequilongis  capite  absque  rostro  longioribus;  dorsali  radiosa  longi- 
tudine  dorsali  spinosae  absque  spinis  4  vel  5  anterioribus  aequali  eaque  non  vel 
vix  altiore,  minus  duplo  longiore  quam  alta,  obtuse  rotundata,  radiis  mediis  ce- 
teris  longioribus;  pectoralibus  acutis  capite  paulo  brevioribus ;  ventralibus  vix 
post  basin  pectoralium  insertis  acutis  capite  non  brevioribus,  spina  valida  capite 
absque  rostro  longiore;  anali  spinis  validis  2a  et  3a  subaequilongis  vel  3a  2a  paulo 
breviore  capite  absque  rostro  longiore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  breviore  sed 
altiore  paulo  ad  non  longiore  quam  alta,  antice  quam  medio  altiore,  obtuse  ro- 
tundata; caudali  truncato-couvexa;  colore  capite  aurantiaco,  corpore  pinnisque 
antice  Havo,  postice  aurantiaco;  iride  flava  vel  rosea;  vitta  oculari  oculo  gra- 
ciliore  fusca  vel  nigricante  flavo  marginata  nee  superne  nee  interne  en  ra  vitta  lateris 
oppositi  unita;  nucha  mox  ante  spinara  dorsi  lm  maeula  irapari  trausversa  semi- 
lunari  vel  formam  pedis  equini  referente  fusca  vel  nigra  flavo  marginata ;  trunco 
dimidio  anteriore  seriebus  squamarum  angulatis  singulis  vitta  fusca  vel  profunde 
violacea  vittis  dimidio  inferiore  quam  dimidio  superiore  latioribus;  seriebus  squa- 
marum lateribus  postice  obliquis  non  curvatis  singulis  vittula  fusca ;  pinnis  dor- 
sali et  anali  radiosis  et  caudali  vittula  intramarginali  fusca. 
B.  6.  D.  13/21  ad  13/24.  P.  2/12.  V.  1/5.  A.  3/16  ad  3/18.  C.  115/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon  MertensU  CV.,  Poiss.  VII  p.  36;   Günth.,  Fisch.  Südsee  I  p.  45 

tab.  36  fig.  B;  Day,  Fish.  India  I  p.  105  tab.  27  fig.  2? 
Chaetodon  chrysurus  Desj.,  Trois.  Rapport  trav.  Société  Hist.  nat.  Maurice; 

Proc.  Zool.  Soc.   1833  p.  117.? 


DE  LA  KAMILLE  DES  CHETODONTOÏDES.  101 

Chaetodon  xanthurus  Blkr,  Act.  Soc.  Sc.  Ind.  Neerl.  II  Achtste  bijdr.  vischf. 
Amboina  p.  53;  Günth.,  Cat.  Fiah.  II  p.  29,  515. 

Tetragonoptrus  xanthurus  Blkr,  Enum.  poiss.  Amb.,  Ned.  T.  Dierk.  II  p.  283. 
Hab.  Amboina;  in  mari. 
Longitudo  4  speciminum  103"  ad  115'". 

Rem.  Le  xanthurus  est  fort  remarquable  par  la  largeur  des  écailles  du  tronc 
surtout  de  celles  de  sa  moitié  antérieure  ou  1'oü  n'en  compte,  sur  la  milieu  des 
flancs,  que  six  sur  une  rangée  longitudinale. 

Tont  ce  qui  a  été  publié  jusqu'ici  sur  le  Chaetodon  Mertensii  et  le  Chaeto- 
don chrysurus  Desj.  me  fait  penser  que  ces  deux  espèces  sont  identiques  et  même 
que  le  xanthurus  n'en  est  pas  distinct.  La  figure  du  Mertensii  publiée  par 
M.  Uay  représente  la  distribution  des  couleurs  telle  qu'elle  se  trouve  sur  mes 
individu?  du  xanthurus,  mais  elle  rend  1'écaillure  fort  différente  les  écailles  y 
étant  beaucoup  plus  petites.  Sur  le  dessin  du  Mertensii,  fait  par  M.  Garrett 
et  publié  par  M.  Günther,  1'écaillure  ressemble  plus  a  celle  de  mes  individus 
mais  la  bande  oculaire  et  les  bandelettes  transversales  du  tronc  y  sont  repré- 
sentées  différemment.  Les  données  laissent  a  désirer  pour  juger  avec  assez  de 
fondement  sur  ces  espèces,  et  j'ai  préféré  provisoirement  a  ne  pas  suppriraer  la 
dénomination  specifique  appliquée  aux  individus    décrits  ci-dessus. 

Si  1'identité  specifique  du  xanthurus  avec  le  chrysurus  et  le  Mertensi  venait 
d'être  prouvé,  1'espèce  habite  aussi  la  Mer  rouge,  les  cötes  de  1'ile  Maurice,  de 
Ceylon,  des  Nouvelles-Hébrides  (Aneiteum)  et  des  iles  Paumotu. 


Subgen.   Oacychaetodon  Blkr. 

Corpus  subrhomboideum.  Rostrum  valde  acutum.  Dentes  vomerini.  Series  squa- 
marum  longitudinales  trunco  antice  medio  et  postice  irregulares  parum  distinctae, 
transversae  maxime  distinctae  non  angulatae.  Squamae  trunco  antice,  medio  et 
postice  angulatim  rotundatae  cruribus  convexitatis  valde  inaequalibus.  Squamae 
supra  lineam  lateralem  in  series  35  eire.  transversas  dispositae.  Pinnae,  dor- 
salis  parte  spinosa  parte  radiosa  minus  \\  longiore  spinis  12  vel  13,  parte  ra- 
diosa  obtusa  radio  producto  nullo;  analis  spinis  3. 

Rem.  Les  membres  de  ce  groupe  présentent  un  aspect  particulier,  tant  paria  tete 
fort  pointue  a  profil  fort  concave  que  par  la  largeur  des  rangées  transversales  des 
écailles  depuis  la  tête  jusque  prés  de  la  partie  libre  de  la  queue.  Toutes  sont  sig- 


102  KÉVISION  DES  ESPÈCES  1SS1ÏLINDIENNES 

nalees  aussi  par  des  stries  on  bandelettes  transvcrsales  foncées  dont  chacuue  oocupe 
une  rangee  d'écailles.  Les  espèces  düment  ctahlies  ne  sont  qu'en  petit  nombre. 
J'y  rapporte  les  Chaetodon  lineolatns,  falcula,  semilarvatus  et  mesoleucus  (Forsk. 
nee  BI.),  et  peut-être  Ie  Chaetodon  ocellicauda,  dont  1'écaillure  n'est  pas  dé- 
crite,  appartient  encore  au  même  groupe.  Les  deux  espèces  insnlindiennes, 
dont  on  en  a  fait  six,  sont  Ie  lineolatns  et  Ie  falcula  el  présentent  les  caraclères 
ditïérentiels  suivants. 


I.  Dorsale  a  12  (rarement  11)  épines.  Environ  23  écaillea  sur  une  rangée  horizontale  entre 
Ie  scapulaire  et  la  caudale  dont  9  dans  la  moitié  anférieure  du  tronc.  Corps,  région  oper- 
culaire  et  nageoires  jaunes. 

A.  Bande  oculaire  plus  large  que  Foeil  traversant  Ie  front.     Bande    semilunaire  noiratre 
longeant  Ie  dos,  traversant  la  queue  et  s'arrêtant  sur  la  base  de  Fanale. 

I.   Tetragonoptrus  (Oxyckaetodori)  lineolatns  Blkr. 


B.  Bande    oculaire    pas  plus  large    que  1'oeil  et    nc  traversant  que  Ie  bant  de  la  nuque. 
Dos  ïi  deux  bandes  transversaies   noiratres  ne  descendant  pas  jusqu'au  profil  venlral. 

2.    Tetragonoptrus  [Oxychaetodon)  falcula  Blkr. 


Tetragonoptrus   [O  xy  c  haelo  don)  lin  eolatus  Blkr.  — 
Atl.  Ichth.  Tab.  377,  Chaet.  tab.  13  fïg.  2. 

Tetragonoptr.  (Oxychaet.)  corpore  orbiculato-subrhomboideo,  diametro  dorso- 
ventrali  2  et  paulo  ad  2§  in  ejus  longitudine  j  latitudine  corporis  3|  ad  4  in 
diametro  dorso-ventrali ;  capite  3*  ad  3f  in  longitudine  corporis;  latitudine  ca- 
pitis  2  ad  2\  in  ejus  longitudine;  linea  rostro-frontali  v.alde  concava ;  oculis 
diametro  3  et  paulo  ad  4  in  longitudine  capitis,  diametro  1  ad  1£  distan tibus; 
rostro  acuto  absque  maxilla  oculo  non  ad  conspicue  longiore;  dentibus  maxillis 
bene  conspicuis  scopiuatis,  mandibularibus  intermaxillaribus  vulgo  paulo  longio- 
ribus;    osse    praeorbitali    et  praeoperculo  obtusangulo    non    vel    vix  denticulatis; 


DB  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  103 

squamis  trunco  antice,  medio  et  postice  subaequirnagnis  squamis  caudalibus 
multo  majoribus,  crure  convexitatis  superiore  crure  inferiore  vulgo  longiore; 
squamis  angulum  aperturac  branchialis  superiorem  iuter  et  basiu  pinnae  cauda- 
lis  supra  lineam  lateralem  in  series  35  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series 
30  eire.  transversas  dispositis;  squamis  23  eire.  in  serie  longitudinali  os  scapu- 
lare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  9  oirc.  in  dimidio  trunci  anteriore; 
squamis  20  eire.  in  serie  transversa  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi 
anteriorem  quarum  6  eire  supra  lineam  lateralem;  linea  latcrali  tubulis  sim- 
plicibus  vel  bifidis  notata;  pinna  dorsali  spinis  validis,  juvenilibus  mediis  poste- 
rioribus  paulo  longioribus,  aetate  provectioribus  posterioribus  7  vel  8  subaequi- 
longis  capite  absque  rostro  nou  ad  paulo  brevioribus;  dorsali  radiosa  dorsali 
spinosae  absque  spinis  2  ad  4  anterioribus  longitudine  subaequali  eaque  al- 
tiore,  minus  duplo  ad  plus  duplo  longiore  quam  alta,  obtusangulatim  vel  regu- 
lariter  obtuse  rotundata,  radiis  mediis  vel  postmedianis  eeteris  longioribus ;  pec- 
toralibus  acute  rotundatis  ventralibus  vulgo  paulo  longioribus  capite  paulo  bre- 
vioribus; ventralibus  spina  valida  capite  absque  rostro  paulo  ad  non  breviore ; 
anali  spinis  validis  2a  et  3a  subaequilongis  vel  3a  2a  longiore  capite  absque  rostro 
breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  paulo  ad  non  breviore,  minus  duplo  lon- 
giore quam  alta,  obtuse  rotundata ;  caudali  truncato-convexa ;  colore  corpore 
antice  flavescente-margaritaceo  vel  flavo  postice  pinnisque  flavo  vel  aurantiaco; 
iricle  flavescente  vel  aurantiaca ;  fascia  oculari  fusca  oculo  latiore  superne  vulgo 
bipartita  fronte  et  nucha  cum  fascia  lateris  oppositi  unita,  inferne  iuteroperculo 
desinente;  corpore  postice  fascia  lata  fusca  vel  purpurea  subserailunari  superne 
quam  inferne  latiore  dorsalis  spinosae  parte  posteriore  incipiente  basin  dorsalis 
radiosae  tegente  caudam  secaute  et  media  basi  analis  radiosae  desinente;  trunco 
seriebus  squamarum  singulis  transversis  postice  vitta  gracili  purpurea  vel  fusca, 
vittulis  oblique  antrorsuin  descendentibus  posterioribus  cum  fascia  dorsali  conti- 
nuis;  pinnis  dorsali  et  anali  radiosis  interdum  vittis  2  vel  3  longitudinalibus  ru- 
bris  vel  violascentibus ;  caudali  postice  vitta  intramarginali  violascente  vel  fusca 
antice  et  postice  nigro  marginata. 

Var.  oxycephalus.  Fascia  oculari  fronte  tantum  cum  fascia  lateris  oppositi  unita; 
nucha  fascia  impari  fusca  fasciam  ocularem  versus  descendente  sed  eam  non  at- 
tingente;  pinnis  dorsali  et  anali  radiosis  vittis  2  vel  3  longitudinalibus  carmosi- 
nis  vel  violaceis;  caudali  basi  vittis  2  transversis  anteriore  fusca  posteriore  rubra. 
B.  6.  D.  12/24  ad  12/28.  P.  2/13  ad  2/15.  V.  1/5.  A.  3/20  ad  3/23.  C.  1/15)1  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon  lineolatus  QG.,  CV.,  Poiss.  VII  p.  31;  Blkr,  Bijdr.  ichth.  Elores, 
Nat.  T.  Ned.  lnd.  VI  p.  30;  Kaup,  Chaetod.  Arch.  Naturg.  XXVI,  I  p.  151; 


104  BÉVI8I0N  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  30;  Fiscli.   Südsee  1  p.  45  tab.  24  fig.  A ;  Klim/. 
Fisch.  R.   M.,  Verh.  z.  b.  Ges.  Wien  XX  p.  779. 
Chaetodon  lunatus  Ehr.,  CV.,  Poiss.  VII  p.  43;  Rüpp.,  N.  Wirbelth.  Fisch. 

p.  30  tab.  2  fig.  3. 
Chadodon  oxycephcUns   Blkr,    N.    bijdr.    ichth.   Ternate,  Nat.  T.  Ned    Ind. 

IV  p.  603;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  27. 
Chaetodon   Tallii    Blkr,    Derde    bijdr.    ichth.  Bands,  Nat.  T.  Ned.  Ind.    VI 

p.   97;  Günth.,   Cat.  Fish.  II  p.   11. 
Tetragonoptrus  oxycephalus  Blkr,Onz.not.  ichth. Ternate,  Ned. T.  Dierk.Ip.234. 
Tetragonoptrus  Uneolatus  Blkr,  Poiss.  Madagasc.  p.  95. 
Hab.  Cocos  (Nova-Selma) ;  Suiubawa  (Biuia);  Flores  (Larantnca);  Temata;    Am- 

boina ;    Banda  (Neira);  in  niari. 
Longitiulo  6  speciminum  61"  ad  200'". 

Rem.  Le  Chaetodon  oxycephalus  n'est  qu'une  variété  du  lineolatus  a  bande 
oculaire  ne  traversant  que  le  front,  la  nuque  portant  une  bande  brune  sé- 
parée  qui  ne  descend  pas  jusqu'a  la  bande  oculaire.  Les  cinq  individus 
de  ma  collection  présentent  au  reste  les  mênies  caractères.  Le  nombre  des 
rayons  de  la  dorsale  et  de  1'anale  y  varie  assez  notablement.  Un  individu,  de 
105'"  de  long,  montre  parfaitemeut  les  mêmes  détails  de  coloration  que  les  adul- 
tes.  Celui  qui  a  servi  de  type  au  Chaetodon  Tallii  et  d'une  longueur  de 
61'"  avait  les  baudes  foncées  peu  marquées.  Les  bandelettcs  transversales 
longeant  le  bord  postérieur  des  rangées  transversales  des  écailles  du  tronc  sont 
un  peu  obliques  dans  tous  mes  individus,  et  incorrectement  rendues  sur  les 
figures  citées  des  ouvrages  de  Riippell  et  de  M.  Günther. 

L'opinion  autrefois  émise  (Nat.  T.  Ned.  Ind.  VI  p.  324)  que  le  Chaetodon 
semilarvatus  Ehr.  CV.,  n'est  pas  le  jeune  age  du  lineolatus,  comme  le  pensa 
Riippell,  est  prouvée  être  juste  par  M.  Klunzinger. 

Le  lineobitus  est  une  des  plus  grandes  espèces  du  genre.  Hors  1'Insulinde 
elle  habite  la  Mer  rouge,  les  cotes  de  Zanzibar  et  de  File  Maurice,  et  elle  a  étu 
trouvée,  dans  le  bassin  Pacifiquc,  aux  ïles  de  la  Société,  des  Navigateurs,  Kings- 
niill,  Paumotou  et  Sandwich. 


Tetragonoptrus    (O  xy  chaetodon)  falcula    Blkr.  — 
Atl.  Tab.  373,  Chaet.  tab.  11  fig.  1. 

Tetrag.  (Oxychaet.)  corpore    orbiculato-subrhomboideo;    diametro  dorso-ventrali 


DE  LA  KAMILLE  DES  CUÉTODONTOÏDES.  105 

2£  ad  2£  in  ejus  longitudine;  latitudinecorporis  3.]  ad  4  in  diametro  dorso-ventrali; 
capite  31  ad  35  in  longitudine  corporis  j  latitudiue  capitis  2 J  ad  2$  in  ejus  longitudine; 
linea  rostro-frontali  valde  concava  ;  oculis  diametro  3|  eire.  in  longitudine  capitis,  dia- 
metro 1  eire.  distan tibus  ;  rostro  acuto  absque  maxilla  oculo  non  breviore;  dentibus 
maxillis  bene  conspicuis  scopinatis,  mandibularibus  intermaxillaribus  vix  vel  non  lon- 
gioribus ;  osse  praeorbitali  et  praeoperculo  obtusangulo  leviter  denticulatis  vel  edentu- 
lis;  squamis  trunco  antice  ceteris  majoribus  postrorsum  magnitudine  sensim  decrescen- 
tibus;  squamis  trunco  antice,  medio  et  postice  cruribus  convexitatis  superiore  et  in- 
feriore  subaequilongis  j  squamis  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et 
basin  pinnae  caudalis  supra  linearn  lateralera  in  series  35  eire.,  infra  lineam  late- 
ralem  in  series  30  eire.  transversas  dispositis;  squamis  23  eire.  in  serie  longitudinali 
os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  9  eire.  in  dimidio  trunci  ante- 
riore;  squamis  20  eire.  in  serie  transversa  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi 
anteriorem  quarum  6  eire.  supra  lineam  lateralem;  linea  laterali  tubulis  simplicibus 
notata;  pinna  dorsali  spinosa  dorsali  radiosa  paulo  longiore,  spinis  validis  pos- 
terioribus  7  vel  8  subaequilongis  capite  absque  rostro  non  vel  vix  brevioribus; 
dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  paulo  altiore,  minus  duplo  longiore  quam  alta,  obtuse 
rotundata,  radiis  postmedianis  eeteris  longioribus;  pectoralibus  et  ventralibus  acu- 
tis  subaequilongis  capite  paulo  brevioribus;  ventralibus  spina  valida  capite  absque 
rostro  longiore;  anali  spinis  validis  2a  et  3a  subaequilongis  capite  absque  rostro 
non  vel  vix  brevioribus,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  non  ad  paulo  breviore,  mi- 
nus duplo  longiore  quam  alta,  obtuse  rotundata;  caudali  truncato-convexa;  colore 
corpore  pinnisque  luteo,  flavo  vel  aurantiaco,  fronte  et  vertice  violascente  vittulis 
transversis  aurantiacis ;  iride  antice  rosea  vel  flava;  vitta  oculari  fusca  antice  et 
postice  luteo  vel  margaritaceo  limbata  oculo  latiore  nueha  et  gtila  cum  vitta  la- 
teris  oppositi  unita ;  trunco  fasciis  2  latis  transversis  fuscis  vel  nigricante-viola- 
ceis  margaritaceo  vel  luteo  limbatis  superne  quam  inferne  Iatioribus,  anteriore  a 
spinis  dorsi  anterioribus  vel  subanterioribus  descendente  vix  infra  lineam  lateralem 
vel  regione  subaxillari  desinente,  posteriore  a  spinis  dorsi  posticis  et  radiis  dorsi 
anterioribus  descendente  dorso  postice  vel  basi  analis  radiosae  antice  desinente; 
seriebus  squamarum  medio  trunco  transversis  singulis  postice  vittula  vel  stria 
violacea  vel  nigricante,  vittulis  paulo  obliquis  antrorsum  descendentibus;  cauda  vitta 
transversa  vel  macula  oblonga  transversa  fusca  margaritaceo  vel  luteo  annulata ; 
dorsali  et  anali  radiosis  et  caudali  postice  vitta  intramarginali  fusca. 
B.  6.  D.  12/24  ad  12/28  (rarius  11/25).  P.  2/13  vel  2/14.  V.  1/5.  A.  3/20  ad  3/23. 

C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon  falcula  BI.,  Ausl.  Fisch.  IX  p.  102  tab.  425  fig.  2;  Bl.Schu.,  Syst., 
p.  225;  CV.,Poiss.  VI  p.  31;  Blkr,  Bijdr.  ichth.  Batoe-eil.,  Nat.T.Ned.Ind.VIIJ 

20 

NATUURK.    VERH.    DER    KON1NKL.    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


10(>  KÉVISION  DES  ESPÈCES  LNSULINDIENXES 

j).  3 1 1 ;  Kaup,  Chactod.,  Arch.  Naturg.  XXVI,  I  p.  151;  Günth.,  Cat.  Vish.  1 1 

p.  17;  Fisch  Südsee  p.  39  tab.  27  fig.  C;  Day,  Fish.  Ind.  p.  104  tab.  20  fig.  5. 
Pomacentrus  falcula  Lac,  Poiss.  IV  p.  50(5,  511,  513. 
Chdetodon  uïietensis  CV.,  Poiss.  VII  p.  80  j  Blkr,  Act.  Soc.  Sc.  Ind.  Neerl.  I, 

Vischs.  Amboin.  p.  39;    Günth.,    Cat.  Fish.  II  p.   18;    Kaup,  Chactod., 

Arch.  Naturg.  XXVI,  I  p.  152. 
Chaetodon  dizoster  CV.,  Poiss.  VII  p.  396;  Règn.  an.  ed.  ill.  Poiss.  tab.  39  fig.  2: 

Günth.,  Cal.  Fish.  II  p.  17? 
Tebragonoptrus  falcula  et  idietensis  Blkr,  Onz.  not.  ichth.  Ternate,  Ned.  T. 

Dierk.  1  p.   234. 
Hab.  Batu;  Ternata ;  Amboinaj  in  mari. 
Longitudo  4  speciminum  94'"  ad  130'". 

Rem.  Les  bandea  transversales  du  tronc,  triangulaires  dans  les  jeunes  et  ne 
descendant  pas  au-dessous  dn  milieu  du  tronc,  s'élnrgissent  dans  Page  plus  avance 
et  y  atteignent  la  région  ventrale;  la  postérieure  va  même  jusque  sur  la  base  de 
1'anale.  Dans  Ie  plus  grand  de  mes  individus  il  n'y  a  que  onze  épines  et  25  rayons 
a  la  dorsale.  Le  museau  est  plus  pointu  dans  les  jeunes  que  dans  les  plus  agé.s. 

L'espèce  est  extrêmement  voisine  du  lineolatus,  par  sa  physionomie,  par  ses 
nageoires,  par  le  système  et  la  formule  de  Pécaillure  et  par  les  stries  ou  bande- 
lettes  transversales  violettes  on  noiratres  du  tronc,  mais  se  fait  aisément  distinguer  par 
le  peu  de  largenr  de  la  bande  oculaire  et  par  les  larges  bandes  transversales  du  dos. 

Ellc  est  connue  habitcr,  hors  1'Insulinde,  les  cötes  de  Zanzibar,  des  Nicobares, 
et  des  iles  de  la  Société,   des  Navigateurs,  Hervey,  Paumotou  et  Kingsmill. 


Subgen.   Gonochaetodon  Blkr. 

Corpus  rhomboideum.  Rostrum  acutum.  Dentes  vomerini.  Series  squamaniiu 
longitudinales  truuco  irregularcs,  transversae  vulde  distinctae  singulae  media  alti- 
tudinc  trunci  angulum  obtusum  efficientes.  Squamae  trunco  antice,  medio  et  postice 
angulatim  rotundatae  cruribus  convexitatis  valde  inaequalibus,  supra  lineam  la- 
teralcin  in  series  32  ad  35  transversas  dispositae.  Pinnae;  dorsalis  parte  spinosa 
parte  radiosa  paulo  longiore  spinis  11,  parte  radiosa  angulata  radio  filiformi  nulloj 
analis  spinis  3. 

Rem.  Par  l'écaillurc  le  sousgenre  actuel  est  voisin  du  genre  Megaprotodon, 
mais  cc  dernier  est  fort  distinct  par  la  forme  oblongue  du  corps,  par  une  dorsale 


DE  LA  FAMILIE  DES  CHÉTODONTOIDES.  107 

a  partic  épineuse  deux  fois  plus  longue  que  la  partie  molle  et  a  14  épines,  par 
une  anale  a  4  épines,  etc. 

Le  type  Gonochaetodon  n'est  conuu  jusqu'ici  que  par  une  seu'e  espèce,  laquelle 
cependant  se  trouve  quatre  fois  dans  1'Ilistoire  naturelle  des  Poissons,  sous  les 
noras  de  Chaetodon  baronessa,  triangulum,  larvatus  et  karraf.  11  n'y  a  donc  pas 
lieu  a  en  indiquer  des  caractères  différentiels. 


Tetr  ag  o  nop  tr  us  (Gonochaetodon)    triangulum    Blkr.  — 
Atl.  Tab.  374,  Chaetod.  tab.   12  tig.  1. 

Tetrag.  (Gonochaet.)  corpore  orbiculato-subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali 
2  fere  in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  4  ad  4|  in  diametro  dorso- 
ventrali;  capite  4  ad  4j  in  longitudine  corporis;  latitudine  capitis  2  eire.  in  ejus 
longitudine;  linea  rostro-t'rontali  concava ;  oculis  diametro  3  ad  3}  in  longitudine 
capitis,  diametro  1  eire.  distantibusj  rostro  absque  maxilla  oculo  breviore  ;  dentibus 
maxillis  bene  conspicuis  scopinatis  mandibularibus  intermaxillaribus  longioribus ;  osse 
praeorbitali  edentulo;  praeoperculo  subrectangulo  leviter  denliculato;  squamis  trunco 
obtusangulatim  rotundatis  dimidio  trunci  superiore  crure  convexitatis  superiore  crure 
inferiore,  dimidio  trunci  inferiore  crure  convexitatis  inferiore  crure  superiore  longiore; 
squamis  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis 
supra  lineam  lateralera  in  series  32  ad  35,  infra  lineam  lateralem  in  series  30 
eire.  transversas  dispositis;  squamis  28  ad  30  eire.  in  serie  longitudinali  os  sca- 
pulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  12  eire.  in  dimidio  trunci  ante- 
riore;  squamis  24  eire.  in  serie  transversa  spinam  ventralem  inter  et  spinam 
dorsi  anteriorem  quarum  8  vel  9  supra  lineam  lateralem;  linea  laterali  tubulis 
simplicibus  notata;  pinna  dorsali  spinis  validis  postrorsum  longitudine  accrescen- 
tibus  posteriore  ceteris  longiore  capite  absque  rostro  non  breviore;  dorsali  ra- 
diosa  longitudine  dorsali  spinosae  absque  spinis  2  vel  1  anterioribus  aequali 
eaque  altiore,  valde  multo  minus  duplo  longiore  quam  alta,  interdum  aeque  alta 
fere  ac  longa,  obtuse  rotundata  margiue  posteriore  subverticali,  radiis  6°  7°  et 
8°  ceteris  longioribus ;  pectoralibus  acutiusculis  et  ventralibus  acutis  subaequilon- 
gis  capite  non  ad  paulo  brevioribusj  ventralibus  spina  valida  capite  absque 
rostro  non  breviore;  anali  spinis  validis  2a  et  3a  subaequilongis  vel  3a  2a  paulo 
longiore  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa 
vix  breviore  sed  humiliore,  minus  duplo  longiore  quam  alta,  obtuse  rotundata; 
caudali  truncato-convexa;  colore  corpore  dimidio  anteriore  Üavescente-olivaceo  vel 
violascente,  dimidio  posteriore  profunde  violaceo,    purpureo,  fusco  vel  nigricante; 

20» 


108  KK  VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

iride  flavida  vol  flavescente-rosea ;  capite  vittis  3  transversis  fuscis  margaritaceo 
vel  flavescente  limbatis,  vitta  anteriore  maxillo-michali  impari  nientum  Iabiaqne 
araplectente  snperne  cnm  vitta  oculari  unita,  vitta  2a  oculari  oculi  diametro  graci- 
liore  ante  spinam  dorsi  anteriorem  et  ante  basin  ventraliurn  cnm  vitta  lateris  op- 
positi  unita,  vitta  3a  opcrculari  a  spinis  dorsi  2a  et  3a  descendente  operculo  an- 
tice  decurrente  et  inguinem  attingente ;  seriebus  squamarum  trunco  angulatis 
et  seriebus  squamarum  dorso  postice  transversis  plurimis  singulis  postice  vittula 
flava  vel  rubra,  vittulis  dorsalem  spinosam  et  radiosam  sat  longe  intrantibus; 
cauda  antice  vitta  transversa  leviter  obliqua  flava  basin  analis  sat  longe  intrante 
et  superne  cuin  margine  flavo  dorsalis  confluente ;  pinnis  dorsali  et  anali  auran- 
tiacis,  purpureis  vel  fuscis  parte  radiosa  flavo  marginatis  et  vittula  intramarginali 
fusca  vel  nigra;  pectoralibus  et  ventralibus  flavis ;  caudali  profunde  purpurea  vel 
fusca  postice  late  flavo  niarginata,  basi  interdum  vitta  transversa  subsemilunari 
lutea  convexitate  antrorsum  spectante. 

B.  6.  D.  1 1/26  ad  1 1/28.  P.  2/13  vel  2/14.  V.  1/5.  A.  3/21  ad  3/23.  Cl/1 5/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Gravin  Ruysch,   Nov.  coll.  pisc.  Amb.  p.   30   tab.   15  fig.  12. 

Pesque  Douwing  et  Dowwing  Princesse  Ren.,  Poiss.  Mol.  I  tab.  43  fig.  218; 

II  tab.   230  fig.  98? 
Gevlamde Pampusvisch,  Ikan Pati,  Ikan  Kvpas,  Valent.,  Anib.  fig.  145, 227,  2G5. 
Chaetodon  baronessa  CV.,  Poiss.  VII  p.  34;   Blkr,  Bijdr.  ichth.  Banda,  Nat. 

T.  Ncd.  Ind.  II  p.  239;  Günth.,  Cat.  Pish.   II  p.   31. 
Chaetodon   triangidum  K.V.H.  ap.CV.,  Poiss.  VII  p.  34;  Kaup,  Chaetod.,  Arch. 

Naturg.  XXVI,  I  p    143. 
Chaetodon  yonyphoron  et  gonipheron  K.V.H,  in  Mus.  L.    Batav.  et  Ie.  ined. 
Chaetodon  larvatus  Ehr.  ap.  CV.,  Poiss.  VII  p.  35  ;  Rüpp.,  N.  Wirb.  Fische 

p.  2ö;  Klunz.,  Fisch.  R.  M.  Verh.  z.  bot.  Ges.  Wien.  XX  p.  776  (variat.). 
Chaetodon  kan-af  CV.,  Poiss.  VII  p.  35. 

Sarothrodus  baronessa  Blkr,  Trois.  mém.  ichth.  Halmah.  Ned.  T.  Dierk.  I  p.  155. 
Tetragonoptrus  baronessa  Blkr,  Onz.  not.  ichth.  Ternate,  Nat.  T.  Ned.  linl. 

I   p.   234. 
Kiper  Mal  Bat. 
Hab.  Sumatra    (Badang,    Priaman) ;    Batu;  Nias;  Java  (Batavia);  Flores  (Laran- 
tuca);  Solor  (Lawajong) ;  Timor  ;  Halmahera  (Sahu,  Galela) ;  Ternata  ;  Obi- 
major;    Buro  (Kajeli) ;    Cerani    (Wahai);    Amboina;   Banda  (Neira);  Nova- 
Guinea;  in  mnri. 
Longitudo  39  speeiminum   72"  ad   120'". 

Rem.   Le  Chaetodon  larvatus  Ehr.  (=  karraf   CV.)    n'est    probablement    qu'uue 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  109 

variété  de  climat,  a  bandelette  antérieure  et  postérieure  de  Ia  tête  pas  ou  moins 
distinctes.  Dans  la  plupart  de  mes  individus  la  caudale  nc  possède  pas  la  ban- 
delette semilunaire  jaune  qui  fait  du  brun  ou  pourpre  de  la  nageoire  une  grande 
tache  semiovale  ou  triangulaire  nettement  distincte. 

Les  os  du  dessus  de  la  tête  sont  déja  squamrneux  et  Ie  bord  du  préopercule 
rectangulaire  dans  Ie  très-jeune  age,  comme  Ie  démontrent  quatre  de  mes  individus 
d'une  longueur  de  32'"  a  24'".  Deux  individus  plus  jeunes  encore,  de  17'"  de 
long,  ont  les  os  du  dessus  de  la  tête  nus  et  rugueux.  Le  bord  postérieur  du  préo- 
percule y  est  fort  concave,  son  angle  prolongé  jusque  sur  la  base  des  ventrales  et 
lc  bord  préoperculaire  inférieur  courbé  en  dedans  sous  la  gorge. 

L'espèce  n'est  connue  habiter,  hors  1'fnsulinde,  que  la  Mer  rouge  et  la  cöte  d'  Aden. 


Meüaprotodon  Guich.  —  EteiraKp. 

Corpus  ovale.  Orbitae  scabrae.  Dentes  maxillis  antice  tantum,  bene  evoluti  scopi- 
nati  subuncinati.  Dentes  vomerini  nulli.  Dentes  pharyngeales  aciculares.  Squamae 
trunco  obtusangulatiiu  rotundatae,  supra  lineam  lateralem  in  series  23  ad  25 
transversas  dispositae.  Series  squamarum  trunco  transversae  obtusangulatae.  Linea 
lateralis  sub  dorsali  radiosa  desinens.  Pinnae ;  dorsalis  parte  spinosa  parte  radiosa 
duplo  ad  plus  duplo  longiore  spinis  14,  analis  spinis  4  (rarissime  5). 

Rem.  Le  genre  est  parfaiteuient  distincl  par  la  combinaison  des  caraotères  d'un 
corps  ovale,  d'une  dorsale  a  partie  épineuse  du  doublé  plus  longue  que  la  partie 
molle,  d'écailles  arrondies  obliquement  en  angle  obtus  et  ne  formant  pas,  sur 
le  tronc,  plus  de  25  rangées  transversalcs,  etc.  Les  Chaetodon  strigangulus,  tri- 
fascialis  et  Leachii  des  auteurs  sont  tous  du  genre  actuel  et  il  est  même  probable 
qu'ils  ne  font  qu'une  seule  espèce.  M.  Günther  a  démontré  que  le  trifasciaiis 
ne  représente  que  le  jeune  age  du  strigangulus,  et  la  description  du  Leachi,  connu 
seulement  sur  un  individu  décoloré,  ne  eontient  rien  qui  justifierait  son  maintien 
comme  espèce  distincte. 

Megaprotodon  strigangulus  Blkr.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  375, 
Chaet.  tab.  13  fig.  4. 

Megaprot.  corpore  oblongo-ovali,  diametro  dorso-ventrali  2£  ad  2|  in  ejus  lon- 
gitudine;  latitudine  corporis  3  fere  ad  3  in  diametro  dorso-ventrali:  capite  4  et 
paulo    ad  4}  in    longitudine   corporis;  latitudine  capitis  lf  ad  2  in  ejus  iongitu- 


110  RÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

dine;  linea  rostro-frontali  rcctiuscula;  oculis  diametro  2}  ad  3  in  longitudine  ca- 
pitis,  diametro  1  eire.  distantibus;   rostro  obtusiusculo  absque  maxilla  oculo  bre- 
viore;  ore  parvo;  labiis  mediocribus;  dentibus    maxillis  bene  conspicuis  scopinatis, 
mandibularibus   intermaxillaribus    longioribus;    osse    praeorbitali   et    praooperculo 
subrectangulo    leviter    denticulatis ;    seriebus    scpiamaruni    trunco  longitudinalibus 
valde  irregnlaribus  non  bene  distinguendis,  transversis   regnlaribus  obtusangulatis 
dorso    et    lateribus    superne  oblique  antrorsum  lateribus  medio  et  inferne  oblique 
postrorsum    descendentibus;    squamis  trunco  parte  conspicua   irregulariter  oblique 
rotundatis  dorso  crure  convexitatis  superiore  inferiore  lateribus  crure  convexitatis 
inferiore  superiore  longiore;    squamis    lateribus    antice  et  superne  et  dorso  mediis 
subaequimagnis  ceteris  majoribus,  post  media  latera  magnitudine  sensiai  decrescen- 
tibus,  caudalibus  quam   lateralibus  mediis  duplo  vel  plus  duplo  minoribns;  squa- 
mis  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin   pinnae  caudalis  su- 
pra  et  infra  lineam  lateralem  in  series  23  ad  25    transversas  dispositis ;   squamis 
os    scapulare    inter  et  basin  pinnae  caudalis  20  eire.  in  serie  horizontal i  quarum 
7  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;    squamis    18  eire.  in  serie  transversa   spinam 
ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  quarum  6  eire.  initium  lineae  lateralis 
inter  et  spinam  dorsi  1™;  linea  laterali  mediocriter  et  regulariter  eurvata  tubulis 
simplicibus    vel    subsimplicibus    notata ;   pinna  dorsali  spinosa  dorsali  radiosa  du- 
plo ad  paulo  plus  duplo  longiore,  spinis  validis  posterioribus  8  subaequilongis  ca- 
pite  absque  rostro  non  ad  paulo  brevioribus ;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  altiore, 
breviore  quam  alta,  juvenilibus  obtusiuscula  convexa,  aetate  provectioribus  acuta, 
margine  posteriore  rectiuscula  vel  concava,  radiis  4°  5°  et  0°  ceteris  longioribus; 
pectoralibus  et  ventralibus  acutis  subaequilongis  capite  paulo  brevioribus  ;  ventrali- 
bus    sub    basi    pectoralium  insertis    spina  valida  capite  absque  rostro  paulo  bre- 
viore;   anali    spinis    validis    posterioribus  3  subaequilongis  vel  2a  ceteris  longiore 
capite  absque-rostro  vix  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  non  ad  vix  brev  ore  sed 
humiliore,  non  ad  paulo  longiore  quam  alta,  obtnsiuscule  vel  acutiuscule  rotundata, 
radiis  praemedianis  ceteris  longioribus ;  caudali  truncato-convexa  ;  colore  corpore  Havo 
vel  flavescente-margaritaceo    vel  olivascente-flavo;  capite  vulgo  dilute  violascente- 
roseo ;    iride    flavescente  vel  rosea ;  vitta  oculari  fusca  vel  nigra  antice  et  postice 
luteo    limbata    oonlo    paulo    graciliore,    regione  gulari  cuni   vitta  lateris  oppositi 
unita,  nucha  paulo  ante  dorsalem  desinente  ibique  non  cum  vitta  lateris  oppositi 
unita;  lateribus  vittis  transversis  obtusangulis    gracilibus  fuscis  vel    violaceis  sin- 
gulis    seriebus    squamarum    transversis    medio  unica;  lateribus  mnculis  2  magnis 
oblongis  longitudinalibus  rotundatis  luteis,  anteriore  mox  sub  linea  laterali,  pos- 
teriore a  linea  laterali  perenrsa;  —  adultis  pinna  caudali  fusca  superne  et  inferne 
Havo  marginata,  postice  limbo  latiore  flava  vel  aurantiaca  stria  transversa  intramnr- 


DE  LA  EAMILLE  DES  CHEïODONTOÏDES.  111 

ginali  pcrcursa ;  piniiis  ceteris  fiavis  vel  aurantiacis,  dorsali  et  auali  radiosis  vit- 
tula  gracillima  intramarginali  fusca  vel  nigra  ;  —  juvenilibus  trunco\)osi\ce  f ascia 
lata  transversa  nigra  antice  raargaritaceo  iimbata  ab  apice  dorsalis  radiosae  descen- 
dente  et  partem  posteriorem  analis  tegente  ;  caudali  flava  vel  flavescente-hyalina, 
bnsi  vel  medio  vitta  transversa  fnsca. 
B.  6.  D.  14/15  ad  14/17.  P.2/12  vel  2  13.   V.  1/5.  A.  4/15  vel  4/16  (rarissime  5/15). 

C.  1/15/1   et   lat.   brev. 
Syn.  Chaetodon  strigangulus  Sol.  (L.Gin  ,  Syst.  nat.  ed.  13"  p.  1269  nomen  tantum); 
CV.,  Poiss.  Vil  p.  32  tal).  172  ;  Blkr,  Bijdr.  ichth    Banda,  Nat.  T.  Ned.  Ind. 
lllp.  239;  Lay  Benn.,  Zool.  Voy  Beechey  p.  60  tab.  17  fig.  2;  Günth.,  Cat. 
Fish.  11  p.  4;  Fisch.  Si'ulsee  I  p.  35  tab  26  fig.  A;  Klunz.,  Syn.  Fisch.  R.  M. 
Verh.  z.  b.  Ges.  Wien  XX   p.  775. 
Chaetodon  triangularis  Rüpp.,  Atl.  Rris.N.  Afr.  Fisch.  R.  M.  p.  42  tab.  9  fig.  3. 
Chaetodon  trifascialis  QG.,  Zool.  Voy.  Uianie   11  p.  379  tab.  62  fig.  5  ;  Blkr, 
Bijdr.  ichth.  Batoe,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  VIII  p.  313  ;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  5. 
Chaetodon   Taunay  QG.,  Zool.  Voy.  Uran.  II  p.  379  tab.  62  fig.  5. 
Chaetodon  Leachii  CV.,   Poiss.  CV.,  Vil  p.  37;  Günth.,  Cat.  Fish.  Il  p.  0. 
Chaetodon  bifascialis  CV.,  Poiss.   VII  p.  37. 
Megaprotodon  bifascialis  Guich.,  Revue  Zool.   1848  p.  12. 
Eteira  triangularis  et  Taunay  Kaup,  Chaet.  Arch.  Naturg.  XXVI, 1  p.  147,  148. 
Sarothrodus  strigangulus  Blkr,  Trois.  mérn.  ichth.  Halman.,  N.  T.Dierk.I  p.156. 
Tetragonoptrus  strigangulus  Blkr,  En.  poiss.  Amb.  Ned.  ï.  Dierk.  II  p.  282. 
Hab.  Batu;    Java;    Celebes    (Manado) ;    Timor;    Halmahera  (Sahu,  Galela) ;  Obi- 

major;  Amboina;  Cerain  (Wahai);  Banda  (Neira);  in  maii. 
Longitudo  14  speciminum  54'"  ad  140'". 

Rem.  Un  seul  individu  de  mon  cabinet  a  cinq  épines  anales,  ce  qui  corres- 
pond  a  la  formule  de  cette  nageoire,  donnée  dans  la  grande  Histoire  naturelle 
des  Poissons  (=  5/14).  Le  nombre  normal  de  ces  épines  cependant  n'est  que 
de  quatre. 

M.  Günther  dit  positivemer.t,  que  lc  Chaetodon  tiïfascialis  QG.  ne  représente 
que  le  jeune  age  du  strigangulus.  Je  n'ai  a  ma  disposition  du  trifascialis  qu  un 
individu  de  54'"  de  long  et  le  plus  petit  du  strigangulus  de  mon  cabinet  mesure 
108'".  Je  ne  puis  donc  pas  juger  des  changements  dans  la  coloration  entre  ces 
différents  ages  et  n'admettre  1'unité  spécifique  des  trifascialis  et  striangulus  que 
sur  1'autorité  de  M.  Günther.  Cet  individu  de  51'"  de  long  que  j'ai  décrit 
autrefois  sous  le  nom  de  Chaetodon  trifascialis,  correspond  fort  bien,    quant  aux 


112  KKVISION  DES  ESPÈCES  INSUL1NWKNNES 

caractères  essentiels,  au  strigangulus,  ot  il  a  aussi  la  bande  oculaire  non  réunie 
sur  la  nuque  avec  celle  du  cóté  opposé  II  présente  la  raême  large  bande  noire 
sur  1'arrière  du  corps  qu'on  voit  sur  la  figure  du  Voyage  de  l'Uranie  (n'ayant 
que  41'"  en  longueur)  et  une  bandelette  transversale  noiratre  sur  Ie  milieu  de 
la  caudale. 

L'espèce  habite,  hors  1'Insulinde,  la  Mer  rouge,    les  cötes  de  Zanzibar,  de  111e 
Maurice,  de  Guaru  et  d'Otaiti. 


Subfamilia  HOLACANTHIFORMES. 

Chaetodontoidei  corpore  ovali  vel  subrhomboideo,  squamis  duris  ctenoideis  su- 
perficie  longitudinaliter  rugosis  vestito;  capite  ubique  squamato  ;  dentibus,  maxillis 
scopinatis  pluriseiiatis  tricuspidatis  vel  subtricuspidatis,  pharyngealibus  setiformi- 
bus  simplicibus  apice  subuncinatis;  niaxilla  inferiore  ramis  sulco  a  cute  gulari 
distinctis,  horizontaliter  mobilibus;  aperturis  branchialibus  istlimo  gracili  separa- 
tis;  cute  gulo-interbranchiali  a  cute  praeventrali  distincta;  praeoperculo  angulo 
spina  valida  postrorsum  spectante;  squamis  inguinalibus  elongatis  vel  corapositis 
nullis ;  pinnis,  dorsali  indivisa  spinis  mobilibus  8  ad  15  et  radiis  15  ad  plus 
quam  30,  anali  spinis  3  posteriore  ceteris  longiore  et  radiis  16  ad  25,  caudali 
radiis  fissis  15.   B.  6. 

La  sousfamille  ne  coiuprend  que  les  genres  Chaetodon  Art.  (=  Pomacantlius 
Cuv.  nee  Lac.),  Holacanthus  Lac,  Acanthochaetodon  Blkr  et  Chaetodontoplus 
Blkr.  L'Inde  archipélagique  ne  nourrit  que  des  espèces  des  trois  derniers  genres, 
celles  de  Chaetodon  n'étant  connues  que  de  l'Amérique.  Les  espèces  insulindien- 
nes  sont  au  nombre  de  22.  Parmi  celles  d'Acanthochaetodon  et  d'Holacanthus 
il  y  en  a  qui  ne  sont  pas  moins  brillantes  par  la  bigarrurc  des  couleurs  que  les 
espèces  les  plus  variées  des  Taurichthyiformes. 

Chaetodontoplus  Blkr 

Corpus  ovale.  Pinna  dorsalis  parte  spinosa  parte  radiosa  multo  minus  duplo 
longiore  spinis  distantibus  11  ad  13  poster iori bus  subaequilongis.  Dorsalis  ra- 
diosa et  analis  radiosa  obtuse  rotundatae  multo  longiores  quam  altae.  Dentes 
vomerini  nnlli  vel  rudiment arii.  Os  praeorbitale,  suboperculum  et  interopercu- 
lum  non  vel  vix  denticulatn.  Squamae  trunco  supra  lineam  later;ilcm  in  series  90 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHETODONTOIOES. 


113 


ad    140   transversas    dispositae.    Membrana    branchialis   sub   gula    non  continua 
sat  longe  a  linea  mediana  isthmo  affixa. 


*&v 


Rem.  Le  genre  actuel  est  nettement  caraclérisé  par  la  forme  ovale  du  corps, 
par  les  petites  écailles,  par  la  dorsale  épineuse  nioins  du  doublé  plus  longue  que 
la  partie  molle  et  a  épines  postérieures  de  longueur  egale,  par  la  dorsale  et.  1'anale 
molles  obtuses  et  arrondies  et  beaucoup  plus  longues  que  hautes,  et  par  la  mem- 
brane  branchialc  non  réunie  avec  celle  du  cóté  opposé. 

L'apeicu  suivant  résumé  les  principaux  caractères  des  quatre  espèces  insulindiennes. 

I.  Douze  ou  treize  épines  dorsales. 

1.  85  ei  90  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale.  Écailles 
squammuleuses.  12  (très-rarement  13)  épines  dorsales  dont  les  médianes  sont  plus 
longues  que  les  suivantes.  Dorsale  molle  mesurant  l\  fois  dans  la  dorsale  épineuse. 
Bande  oculaire.  Corps  jaunatre  en  avant  noiratre  en  arrière,  vermiculé  de  nacré  ou 
de  bleuatre. 

1.  Ckaetodontoplus  mesoleucus  Blkr. 

2.  Environ  125  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale.  Écailles 
du  tronc  non  squammuleuses.     13   épines  dorsales.  Point  de  bande  oculaire. 

A.  Épines  dorsales  médianes  pas  plus  longues  que  les  suivantes.  Dorsale  molle  me- 
surant I3  fois  dans  la  dorsale  épineuse.  Tête  o  range  et  tronc  brun-violet  a  ri- 
vules  longitudinales  bleualres.     Caudale  sans  bande.    P.   2/17. 

2.  Ckaetodontoplus  ckrysocepkalus  Blkr. 

B.  Dorsale  molle  mesurant  IJ    fois  dans  la  dorsale  épineuse.  P.   2/14  ou  2/15. 

a.  Épines  dorsales  médianes  pas  plus  longues  que  les  suivantes.  Corps  noiratre. 
Caudale  a  large  bande  mediane  transversale  noire 

3.  Ckaetodontoplus  melanosoma  Blkr. 

b.  Épines  dorsales  médianes  un  peu  plus  longues  que  les  suivantes.  Moitié  supé- 
rieure du  corps  rose-violet  ou  grisatre,  moitié  inférieure  noire,  les  couleurs  net- 
tement tranchées.     Caudale  sans  bande. 

4.  Ckaetodontoplus  dimidiatus  Blkr. 

21 

NATUüRK.    VER1I.    DEB    KONINKL.    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


114  BÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Chaetodontoplus  mesoleucus  Blkr,  Notie,  sur  la  sousfam.  des 
Holacanthif.  Arch.  néerl.  se.  nat.  XII  p.  26.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  369, 
Chaet.  tab.  7  fig.  5. 

Chaetodontopl.  corpore  ovali,  diametro  dorso-ventrali  2  ad  2|  in  ejus  lon- 
gitudinc;  latitudine  corporis  3  eire.  in  diametro  dorso-ventrali ;  capite  obtuso 
4  ad  4 3  in  longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rectiuscula;  oculis  dia- 
metro 3  ad  3£  in  longitudine  eapitis,  diametro  1  ad  13  distantibus;  osse  prae- 
orbitali  oculi  diametro  humiliore,  leviter  denticulato;  dentibus  vomerinis  nullis 
vel  rudimentariis;  praeoperculo  postice  et  inferne  denticulato,  angulo  spina 
oculo  breviore  ad  longiore;  suboperculo  interoperculoque  dentibus  conspicuis  nul- 
lis ;  squamis  capite  minimis  sed  aetate  provectis  oculo  nudo  sat  bene  distin- 
guendis,  trunco  ubique  fere  squamulatis;  sericbus  squamarum  trunco  longitudi- 
nalibus  valde  irregularibus,  transversis  parum  regularibus  ;  squamis  trunco  angulum 
aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinuae  caudalis  supra  Iineam 
lateralem  in  series  85  ad  90,  infra  Iineam  lateralem  in  series  80  ad  S5  transversas 
dispositis;  squamis  75  eire.  in  serie  horizontalt  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae 
caudalis  quarum  35  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  serie  transversa 
50  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spina tn  dorsi  anteriorem  et  spinam  analem 
anteriorem  mter  et  Iineam  dorsalem,  15  eire.  initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam 
dorsi  l,u ;  linea  laterali  trunco  antice  bene  postice  parum  conspicua ;  pinna  dorsali 
spinis  4a  5a  et  6'a  sequentibus  subaequalibus  paulo  longioribus  capite  absque  ro- 
stro  non  ad  paulo  brevioribus,  parte  radiosa  longitudine  lf  eire.  iu  parte  spinosa 
eaque  non  ad  vix  altiore,  duplo  ciic.  longiore  quam  alta ;  pectoralibus  obtusius- 
cule  rotundatis  capite  brevioribus;  ventralibus  acutis  capite  non  ad  paulo  bre- 
vioribus, spina  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  breviore;  anali  spina  3a capite 
absque  rostro  breviore,  parte  radiosa  forma,  longitudine  et  altitudine  dorsali  ra- 
diosae  subaequali;  caudali  valde  convexa  capite  breviore;  colore  corpore  antice 
Havo  vel  aurantiaco,  medio,  postice  caudaque  violascente-fusco  vel  violaceo-nigro; 
lahio  superiore  et  maxilla  inferiore  antice  fuscis;  iride  aurantiaca  margine  or- 
bitali  1'usca;  fascia  oculari  nigra  vel  profundc  fusca  oculi  diametro  non  graciliore 
nucha  et  regione  praeventrali  cum  fascia  lateris  oppositi  confiuente;  lateribus,  cauda 
pinnisque  dorsali  et  anali  vittulis  vel  rivulis  dilute  coeruleis  vel  margaritaceis 
longitudinalibus  ex  parte  in  maculas  punctiformes  decompositis  trunco  series  30 
ad  40  irrcgulares  frequenter  reticulatim  unitas  efficientibus;  pinnis  dorsali  et  anali 
nigris  vel  profundc  fusco-violaceis,  dorsali  spinosa  antice  dimidio  superiore  flava 
vel  aurianlaca,  dorsali  radiosa  et  anali  margaritaceo  vel  dilute  coeruleo  margina- 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  115 

tis;  pectoralibus  hyalino-flavescentibus  vel  flavis;  ventralibus  albis  vel  flavis;  cau- 

dali  aurantiaca  postice  albo  marginata. 

B.6.  D.  12/18vél  12/19  (rarissime  13/19).  P.  2/15  vel  2/16.  V.  1/5.  A.  3/17  vel 3/18. 

C.  1/15/1  et  lat    brev. 
Syn.  Kapella  Htsjul  Ruysch,  Coll.  nov.  pisc.  Amb.  p.   24  tab.  12  fig.  19? 
Parallelogram  Ren.,  Poiss.  Mol.  I  tab.  22  fig.   21? 
Ikan  koeloer-h idjoe   Valent.,  Atub.  fig.  48? 
Rhombotides  N°.  9  . .  unica  zona  lata  recta  in  qua  oculi  caput  dividente  Klein, 

Miss.  Pisc.  IV  p.  37  tab.  10  fig.  3. 
Chaetodon  mesoleucus  BI.,  Ausl.  Fisch.  lil  p.   117   tab.  216  fig.  2;  Bl.Schn., 

Syst.  p.   227. 
Chaetodon  mesomelas  L.Gm.,  Syst.  nat.  ed.   13a  p.   1263. 
Holacanthns  mesoleucus  Lac,  Poiss.  IV  p.  528,  537;  CV.,  Poiss.  VII  p.  127; 
Blkr,  Verh.   Bat.  Gen.  XXIII,  Chaetod  p.  26;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  54; 
Kner,  Zool.  Novara,  Fisch.  p.   105. 
Chaetodon  atratus  Gron.,  Cat.  ed.  Gray  p.  54. 
Kamhing-ekor-kuning  Mal.  Batav. 
Hab.  Batu;    Singapnra ;    Duizend-insul. ;    Java    (Batavia,  Bantam);  Celebes  (Ma- 
cassar);    Halmahera    (Sindangole);    Batjan     (Labuha);    Obi-major;    Ceram 
(Wahai);  in  mari. 
Longitudo  12  speciminnm  75'''  ad  175'". 

Rem.  Cette  espèce  est  nettement  caractérisée  par  la  bande  oculaire,  par  les 
12  on  13  épines  dorsales  et  par  la  formule  de  1'écaillure.  Le  Chaetodontoplus 
Duboulayi  (Holacanthns  Duboulayi  Günth.)  des  cotes  septentrionales  de  la  Nouvelle- 
Hollande  en  doit  ètre  voisin,  aussi  par  la  présence  d'une  bande  oculaire,  mais 
il  est  dit  avoir  la  dorsale  a  11  épines  et  a  23  rayons,  une  bande  cunéiform e  jaune 
sous  la  partie  postérieure  de  la  dorsale,  etc.  Au  reste  on  ne  connaït  du  Dubou- 
layi ni  la  nature  ni  la  formule  de  1'écaillure,  ni  aussi  les  proportions  des  parties 
molle  et  épineuse  et  des  épines  de  la  dorsale. 

Le  mesoleucus  n'a  pas  été  trouvé  jusqu'ici  hors  1'Insulinde.  A  Batavia  il 
n'est  pas  rare. 

Gh  aetodontoplris  chrysocephalus  Blkr.,  Notie,  sousfam. 
Holacanthif.  Arch.  neérl.  se.  nat.  XII  p.  26.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  368, 
Chaet.  tab.  6  fig.  4. 

Chaetodontopl.     corpore    ovali,    diametro    doiso-ventrali    2|    eire.    in    ejus    Ion. 

21  * 


116  RÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSULLNDIENNES 

gitudine;    latitudine    corporis     3    eire.    in    diametro    dorso-ventrali ;    capite    ob- 
tuso    5  et  paulo  in  longitudine  corporis;    linea  rostro-frontali  rcetiuscula  ;  oeulis 
diametro    3    et    paulo    in  longitudine  capitis,    diametro    1   et    paulo  distantibus; 
osse    praeorbitali    oculi    diametro   humiliore  edentulo;    dentilms  vomerinis  nullis; 
praeoperculo  postice  denticulato  inferne  edentulo,    angulo  spina    unica  oeulo  lon- 
giore;    suboperculo    interoperculoque   dentibus  conspicuis  nullis ;    squamis    capite 
minimis    oeulo    nudo    parum    distinguendis,    trunco    non    squamulatis;    seriebus 
squamarum    trunco     longitudinalibus     irregularibus,    transversis    sat  regularibus; 
squamis    trunco    angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae 
caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  125  eire.,  infra  lineam  lateralem  in  se- 
ries   120    eire.    transversas    dispositis ;    squamis  110  eire.  in  serie  horizontali  os 
scapulare  inter    et  basin  pinnae    caudalis  quarum  55  eire.   in  dimidio  trunci  an- 
teriore;    squamis    serie    transversa    75    eire.    spinam    ventralein    inter  et  spinam 
dorsi  lm  et  spinam  analem   lm  inter  et  lineam  dorsalem,  20  eire.  initium   lineae 
lateralis  inter  et  spinam  dorsi   1'" ;    linea  laterali  parum  conspicua ;  pinna  dorsali 
spinis    9    posterioribus    subaequilongis  capite  absque  rostro  brevioribus,  parte  ra- 
diosa  longitudine  IJ  eire.  in  parte  spinosa  eaque  vix  altiore,  duplo  eire.  longiore 
quam  alta;  pectoralibus  obtusiuscule  rotundatis  capite  vix    brevioribus;  ventrali- 
bus  radio  1°  paulo  producto  capite  non  breviore  spina  capite  absque  rostro  bre- 
viore;    anali    spina    3a    capite    ahsque    rostro    vix  breviore,  parte  radiosa  forma, 
longitudine  et  altitudine  dorsali  radiosae  subaequali;  caudali  convexa  capite  paulo 
breviore ;  colore  corpore  antice  profunde  aurantiaco,  post  pinnas  pectorales  fusco- 
vel  nigricante-violaceo ;  iride  rosea  vel  aurantiaca ;    capite    ubique  coeruleo  rivu- 
lato;  vittulis  corpore  antice  longitudinalibus  irregularibus  coeruleis ;  corpore  me- 
dio et  postice  caudaque  maculis  parvis  oblongis  et  punctiformibus  numerosissimis 
coeruleis  longitudinaliter  subseriatis ;  pinna  dorsali  antice  aurantiaco-rubra  postice 
fusco-violacea,  antice  fusco    parte  radiosa  albo  et  nigro  margiuata,  vitta  longitu- 
dinali  caerulea  a  basi  spinae  anterioris  per  mediam  partem  spinosam  et  per  par- 
tis    radiosae    tertiam    partem    superiorem  decurrente,  infra  vittam  punctis  nume- 
rosissimis   coeruleis;    pectoralibus    aurantiacis    coeruleo    maculato-puuctatis,    basi 
annulo  coeruleo;  ventralibus  aurantiacis  medio  et  apiee  fuscis;    anali  basi    fusco- 
violacea  punctis  numerosis  coeruleis,  medio  rubro-fusca  vittis  2  longitudinalibus  coeru- 
leis, inferne  albo  marginata  vittula  intramarginali  nigra  ;  caudali  pulchre  aurantiaca. 
B.  G.  ü.  13/18  vel  13/19.  P.  2/17.  V.  1/5.  A.  3/17  vel  3/18.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Holacanthas  chrysocephalus  Blkr,  Spec.  pisc.  Ja  van.  nov.,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  VII 

p.  428;  Günth.,  Cat.   Fish.  II  p.  54. 
Hab.  Java  (Batavia);  in  mari. 
Longitudo  speciminis  descripti  170'". 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  117 

Rem.  Le  chrysocephalus  rappelle,  par  la  distribution  générale  des  couleurs  du 
tronc  et  des  nageoires,  le  Chaetodontoplus  mesoleucus,  mais  il  manque  de  bande 
oculaire  et  est  en  outre  fort  distinct  par  ses  écailles  qui  sont  beaucoup  plus  nom- 
breuses  et  non  écailleuses,  par  la  dorsale  inolle  qui  mesure  lè  fois  dans  la  dor- 
sa!e  épineuse,  par  les  rivulations  bleues  de  la  tête,  etc.  —  L'espèce  est  fort- 
rare.    Je  n'en  ai  jamais  vu  que  1'individu  décrit. 


Chaetodontoplus  melano soma  Blkr,  Not.  souslam.  Hola- 
canthiform.  Arch.  neérl.  se.  nat.  XII  p.  26.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  369, 
Chaet.  tab.  5  fig.  5. 

Chaetodontopl.  corpore  ovali,  diametro  dorso-ventrali  2j  ad  2{  in  ejus  lon- 
gitudine; latitudine  corporis  3  eire.  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  ob- 
tuso  4f  eire.  in  longitudine  corporis;  linea-rostro-frontali  rectiuscula;  oculis 
diametro  3i  eire.  in  longitudine  capitis,  diametro  ]  fere  distantibus ;  osse  prae- 
orbitali  oculi  diametro  humiliore  edentulo ;  ('entibus  vomerinis  nullis ;  prae- 
operculo  postice  denticulato,  inferne  edentulo,  angulo  spina  oculo  non  longiore; 
suboperculo  interoperculoque  dentibus  conspicuis  nullis ;  squamis  capite  ubique 
minimis  oculo  nudo  vix  distinguendis,  trunco  non  squamulatis ;  seriebus  squa- 
marum  trunco  longitudinalibus  irregularibus,  transversis  sat  regularibus;  squa- 
mis trunco  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae 
caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  125  eire,  infra  lineam  lateralem  in 
series  120  eire.  transversas  dispositis;  squamis  110  eire.  in  serie  borizontali  os 
scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarnm  55  eire.  in  dimidio  trunci  an- 
teriore;  squamis  serie  transversa  80  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spinam 
dorsi  lm  et  spinam  analem  lm  inter  et  lineam  dorsalem,  20  eire.  initium  lineae 
lateralis  inter  et  spinam  dorsi  1"';  linea  laterali  parum  conspicua;  pinna  dorsali 
spinis  mediis  sequentibus  non  longioribus,  posterioribus  9  subaequilongis  capite 
absque  rostro  non  vel  vix  brevioribus,  parte  radiosa  longitudine  1£  eire.  in  parte 
spinosa  eaque  paulo  altiore,  minus  duplo  longiore  quam  alta ;  pectoralibus  obtu- 
siuscule  rotundatis  capite  absque  rostro  non  longioribus;  ventralibus  acutis  radio 
1°  paulo  producto  capite  non  breviore,  spina  capite  absque  rostro  non  breviore; 
anali  spina  3a  capite  absque  rostro  non  vel  vix  breviore,  parte  radiosa  dorsali 
radiosa  paulo  longiore  et  non  humiliore,  duplo  eire.  longiore  quam  alta;caudali 
convexa  capite  breviore;  colore  corpore  nigrante-fusco  antice  quam  postice  dilu- 
tiore ;  capite  antice  aurantiaco  rivulato  et  maculato;  iride  roseo-aurantiaca;  pinna 
caudali    pulchre    flava    medio   fascia  lata  transversa  nigra  margines  pinnae  supe- 


118  RÉVISION  DES  ESPÈCES  INSÜLINDIENNES 

riorem   et    inferiorem    non  attingente;    pinnis  ceteris  nigricante-fuscis,  dorsali  ra- 
diosa  superne,  anali  inferne  postice  flavo  marginatis. 

B.  0.    D.  13/19.    P.  2/15.    V.  1/5.    A.  3/18  vel  8/19.    C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Holacantkus  melanosoma  Blkr,  Bijdr.  ichth.  Solor,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  V  p.  78; 

Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.   55. 
Hal).  Solor  (Lawajong) ;  in  inari. 
Longitudo  speciminis  deseripti   120'". 

Rem.  Cette  espèce  est  voisine  du  chrysocephalus,  mais  bien  distincte  tant  par 
les  couleurs  du  tronc  et  par  la  large  bande  uoire  de  la  caudale  que  par  la 
dorsale  molle  qui  est  relativement  plus  courte  et  mesure  1|  fois  dans  la  dorsale 
epineuse.    L'individu  décrit  est  Ie  seul  que  j'ai  vu  de  1'espèce. 


Chaetodontoplus  dimidiatus  Blkr,  Notie,  sousfam.  Hola- 
canthiform.  Arch.  néerl.  se.  nat.  XII  p.  27.  —  Atl.  Ichth.  Tab. 
369,  Chaet.  tab.  7  fig.  4. 

Chaetodontopl.  corpore  ovali,  diametro  dorso-ventrali  2^  ad  2£  in  ejus  lon- 
gitudine ;  latitudine  corporis  2i  ad  3  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  ob- 
tuso  4|  ad  4|  in  longitudine  corporis ;  linea  rostro-frontali  rectiuscula ;  oculis 
diametro  3j  ad  3}  in  longitudine  capitis,  diametro  1  eire.  distantibus ;  osse 
praeorbitali  oculi  diametro  humiliore,  edentulo;  dentibus  vomerinis  nullis;  prae- 
operculo  postice  et  inferne  denticulato,  angulo  spina  oculo  non  ad  paulo  lon- 
giore ;  suboperculo  et  interoperculo  vix  vel  non  denticulatis;  squamis  capite 
minimis  oculo  nudo  vix  distinguendis,  trunco  non  squamulatis;  seriebus  squama- 
rum  trunco  longitudinalibus  irregularibus,  transversis  sat  regularibus ;  squamis 
trunco  angulum  aperturae  hranchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis 
supra  lineam  lateralem  in  series  125  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series 
120  eire.  transversas  dispositis;  squamis  110  eire.  in  serie  horizontali  os  sca- 
pulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  55  eire.  in  dimidio  trunci  an- 
teiïore;  squamis  serie  transversa  70  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spinam 
dorsi  lm  et  spinam  analem  ln'  inter  et  lineam  dorsalem,  18  eire.  initium  lineae 
lateralis  inter  et  spinam  dorsi  lm ;  linea  laterali  parum  conspicua  ;  pinna  dorsali 
spinis  mediis  posterioribus  subaequilongis  paulo  longioribus  capite  absque  rostro 
brevioribus,  parte  radiosa  longitudine  1£  eire.  in  parte  spinosa  eaque  non  ad  vix 
altiore,  duplo  eire.  longiore  quam  alta ;  pectoralibus  acutiuscule  rotundatis  capite 
paulo  brevioribus;  ventralibus  radio  1°  vix  producto  capite  non  longiore,  spina 
capite    absque    rostro    vix    breviore;  anali  spina   3a  capite  absque  rostro  non  ad 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHËTODONTOIDBS. 


119 


paulo  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  longiore  et  non  humiliore,  duplo  ad 
plus  duplo  longiore  quam  alta ;  caudali  convexa  capite  breviore,  angulo  superiorc 
interduin  acuta ;  colore  corpore  dimidio  superiore  violascentc-roseo  vel  violascente- 
griseo,  dimidio  inferiore  caudaque  nigro ;  coloribus  linea  undulata  sul)horizontali 
separatis ;  capite  fusco  guttis  et  vittulis  aurantiacis;  irïde  flava  margine  orbitali 
fusca;  pinna  dorsali  antice  fusca  medio  et  postice  nigra,  parte  radiosa  valde  con- 
spicue  albo  vel  luteo  marginata;  pectoralibus  aurantiacis  dimidio  basali  nigricante- 
fuscis;  veutralibus  et  anali  nigris,  anali  postice  inferne  albo  marginata;  caudali 
flavescente  vel  alba. 

B.  (5.  D.  13/18  vel  1:3/19.  P.  2/14  vel  2/15.  V.  1/5.  A.  3/17  ad  3/19.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Holacanthus  dimidiatus    Blkr,  Act.  Soc.  Sc.  Ind.    Neerl.  VIII,    Elfde  bijdr. 

viscbf.  Amboina  p.  11. 
Hab.  Amboina;  in  mari. 
Longitudo  5  speciminum   136'"  ad  166'". 

Rem.  Le  Chaetodontoplus  dimidiatus  est  fort  voisin  de  1'espèce  précédente  et  je 
n'y  vois  d'autre  différence,  hors  les  couleurs,  que  dans  les  épines  dorsales  mé- 
dianes  de  la  dorsale,  qui,  dans  le  melanosoma,  ne  sont  pas  plus  longues  que  les 
suivantes.  On  reconnait  au  reste  aisément  le  dimidiatus  aux  couleurs  uettement 
tranchées  du  dessus  et  du  dessous  du  corps  et  a  la  caudale  sans  tacbe  ni  bande. 


Holacanthus  Lac.  =  Genicanthus  Swains.  =  Centropyge  Kaup. 

Corpus  ovale  vel  oblongo-ovale.  Pinna  dorsalis  parte  spinosa  parte  radiosa 
multo  ad  plus  duplo  longiore  spinis  13  ad  15  distantibus  postrorsum  longitudinc 
plus  minusve  accrescentibus.  Squamae  trunco  supra  lineam  lateralem  in  series 
50  ad  55  (ad  70?)  transversas  dispositae.  Series  squamarum  lateribus  longitudi- 
nales  oblique  postrorsum  adscendentes.  Membrana  branchialis  sub  gula  continua 
vel  subcontinua  linea  mediana  isthmo  gracillimo  affixa. 

Rem.  Le  genre,  tel  qu'il  est  limité  par  la  diagnose,  comprend  toutes  les  espèces 
d'Holacanthus  des  auteurs  a  dorsale  épineuse  beaucoup  plus  longue  que  Ia  dorsale 
molle,  a  membrane  branchiale  se  continuant  sous  la  gorge  et  a  moins  de  90  (or- 
dinairement  55  a  50)  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale. 

Les  espèces  d'Holacanthus  connues  de  1'Inde  archipélagique  sont  au  nombre  de  12, 
c'est-a-dire,  presque  la  moitié  des  espèces  connues.  Elles  sont  aisément  a  distin- 
guer  par  le  système  général  et  par  les  détails  de  la  coloration,  ce  qui  n'est  pas 


120  RÉVISION  DES  ESPÈCES  INSUUNDIENNES 

sans  importance  puisque  les  coulcurs,  dans  les  espèces  de  ce  genre,  se  conservent 
parfaitement  dans  Ia  liqueur  et  sont  ordinairement  encore  fort  bien  reconnais- 
sables  sur  des  individus  conservés  pendant  plus  de  vingt  ou  plus  de  trente  ans. 
On  pourrait  donc,  sans  inconvénient,  classifier  les  espèces  d'apres  la  présence  ou 
1'absence  de  bandes  ou  de  larges  taches,  et  les  espèces  bandées  d'après  la  di- 
rectiou  des  bandes  ou  des  bandelettes;  niais  les  caractères  du  système  des  na- 
geoires  et  de  1  ecaillure  étant  plus  essentiels  et  moins  sujets  a  se  perdre  par  la 
conservation,  niéritent  de  prendre  les  premières  places  dans  un  apercu  diagnostique. 

Je  trouve  de  bons  caractères  dans  la  proportion  de  longueur  des  parties  osseuse 
et  cartilagineuse  de  la  dorsale  et  dans  la  forme  des  nageoires  impaires,  mais  il 
faut  employer  les  derniers  avec  quelque  reserve,  la  forme  pointue  ou  les  prolon- 
gements  des  nageoires  ne  se  développant,  dans  quelques  espèces,  que  dans  les 
individus  d'un  age  plus  ou  moins  avance.  D'autres  caractères  se  trouvent  dans 
1'armure  du  préopercule  et  de  1'interopercule,  et  puis  encore  dans  les  formules 
des  nageoires  et  de  1'écaillure. 

C'est  a  1'aide  de  ces  divers  groupes  de  caractères  qu'on  arrive  a  signaler  ri- 
goureusement  toutes  les  espèces  connues.  Appliqués  aux  espèces  insulindiennes 
on  obtient  1'apercu  diagnostique  suivant. 


T.  50  a   55  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de   la    ligne  laterale. 

J .  Partie  épineuse  de  la  dorsale  deux  fois  ou  plus  de  deux  fois  plus  longue  que  la  partie 
ruolle  et  a  épines  postérieures  pas  beaucoup  plus  longues  que  les  épines  médianes. 
A.  Caudale    écliancrée    ii    angles  prolongés  en  filet.     Environ   55  rangées  transversales 
d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale.     Dorsale  a  15  épines. 
a.    Dorsale  et  anale  molles  pas  plus  hautes   que  longues,  non  prolongées  en  pointe 
déliée.     Corps  a  trois  ou  quatre    bandelettes  longitudinales  noir-violet.      iS'uque 
:\  tache  orange. 

1.   IIu/(tc((nt/tns  Lamarcki  Lac. 


b.  Dorsale  et  anale  molle  plus  hautes  que  longues,  prolongées  en  pointe  déliée.  Corps 
ü  environ  15  bandelettes  transversales  brun-violet.   Région  préventrale  a  tache  noire. 


2.  Holacanthus  melanospilus  Blkr. 


P>.  Caudale  obtuse,  convexe.     Environ  50  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de 
ligne  laterale. 


DE  LA  FAMILLE  DES  GHÉTODONTOÏDES.  121 

a.    Dorsale  et   anale  molles  a  angle  pointu.    Bord  inférieur  du  préopercule  a  dents 
fortes  simulant  quelquefois  des  épines. 

aa,  Corps  rougeatre  a  de  nombreuses  bandelettes  transversales  brunatres.  Dor- 
sale a    14  (rarement   15)   épines  et  a  partie  molle  non  prolongée. 

8.  Holacanthus  bispinosus  Günth. 

bb.  Partie  antérieure  du  corps  et  caudale  jaunes,  partie  postérieure  du  corps  noir, 
Ie  noir  et  Ie  jaune  nettement  tranches.  Bande  nucho-oculaire  noire.  Bor- 
eale a   15  épines.     Dorsale  molle  et  anale  aiguisées  en  pointe  déliée. 

4.  Holacanthus  bicolor  Lae. 

ec.  Corps  brun-  ou  noir  violet.    Dorsale  et  anale  molles  non  prolongées. 

f  Milieu  du  tronc  a  grande  tache  oblongue  transversale  nacrée  ou  jau- 
natre.  Anale  a  très-large  bordure  jaune.  Dorsale  a  14  (très-rarement 
15  on   18)  épines. 

5.  Holacanthus  tibicen  CV. 

f'  Corps  et  nageoires  sans  large  tache  ni  bandes.    15   épines  dorsales. 

6.  Holacanthus  nox  Blkr. 

b.  Dorsale   et   anales    molles  obtuses  et  arrondies.     Corps  sans  bandes.    Dorsale  a 
14  (rarement  13)  épines. 

aa.  Bord  inférieur  du  préopercule  a  dentelure  forte.  Partie  antérieure  du  corps 
vert-violet,  partie  postérieure  brun-  ou  noir-violet.  Dorsale  a  1 5  ou  1 6  rayons. 

7.  Holacanthus  Vroliki  Blkr. 

bb.  Bord  inférieur  du  préopercule  a  dentelure  très-faible  Corps  et  nageoires  jau- 
ndtres  Nuque  et  région  surscapulaire  a  ocelle  noir.  Anale  a  large  bordure 
noire.    Dorsale  a   19  rayons. 

8.  Holacanthus  trimaculatus  Lac. 


2.  Partie    épineuse    de    la    dorsale    inoins    de    2  fois  (13L  a  l*   fois)  plus  longue  que  la 

22 

NATUURK.    VF.RH      DER    KONJNKI,.    AKADKMIE.     DEEJ.    XVII. 


122  RÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

partie  molle,  ü   14  on    18  épines  la  postérieure  notablement  plus    longue    que  les  mé- 
dianes.   Dorsale  et  anale  molles  obtuses  et  arrondies.     Corps  orange  ou  vert-orange. 
A.    Dorsale  tl   14  épines. 

a.  Corps  sans  bandcs.    Tête  bleue  h  front  orange.    Partie  postérieure  de  la  dorsale 
a  large  ocelle  noir.     P.    2/15   a   :l/)  ï. 

9.  Holacanthus  xanthometopon  Blkr. 

b.  Corps  :\  deux  krees  écharpes  noires,  1'antérieure  nucho-dorso-ventrale,  la  posté- 
rieure dorso-anale.   P.  2/14  ou  2/15. 

10.  Holacanthus  navarchtis  CV. 

c.  Corps    W  ou  8  bandes    transversales  nacrées  bordées  de  noir-violet.     Anale  a 
bandelettes  longitudinales  bleues.  P.  2/14  ou  2/15. 

11.  Holacanthus  diacanthus  Günth. 


B.    Dorsale  a   1 3  épines. 

a.  Corps  &  5  ou   6'  bandes  transversales  brun-violet.   Bande  nacrée  nucho-postoculo- 
interoperculaire.     P.  217. 

12.  Holacanthus  sexstriatus  K.V.H. 


Holacanthus  Lam  ar  cki  Lac,  Poiss.  IV  p.  526,  533;  CV., 
Poiss.  VII  p.  148  tab.  184;  Blkr,  Derde  bijdr.  ichth.  Banda,  Nat.  T. 
Ned.  Ind.  VI  p.  101;  Günth.,  Cal  Fish.  II  p.  44.  —  Atl. Ichth. 
Tab.  371,  Chaet.  tab.  1)  fig.  4. 

Holnc.  cnrpore  ol)longo-ovali,  diametro  dorso-ventrali  2  ad  2f  in  cjus  longitu- 
dine absque,  3  ad  4j  in  cjus  longitudine  cum  pinna  caudali;  latitudine  corporis 
2^  ad  3  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  obtuso  4  ad  4|  in  longitudine  corporis 
absque,  6  fere  ad  7  in  longitudine  corporis  cum  pinna  caudali;  linea  rostro-frontali 
convexiuscula  vel  convexa;  oculis  diametro  3  ad  3f  in  longitudine  capitis,  diametro 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHETODOM'OÏDES.  123 

1  ad  1  et  paulo  distantibus ;  osse  praeorbitali  oculi  diametro  paulo  ad  non  liumi- 
liore,  inferne  profunde  emarginato  valdo  conspicue  denticulato ;  dentibus  vomerinis 
nullis;  praeoperculo  postice  et  inferne  conspicue  denticulato  sed  dentibus  spinae- 
formibus  nullis,  angulo  spina  oculi  diametro  paulo  ad  duplo  longiore;  suboper- 
culo  interoperculoque  leviter  denticulatis ;  squamis  capite  parvis  sed  oculo  nudo 
bene  distinguendis,  trunco  dorso  antice  tantum  ex  parte  squamulatis;  seriebus 
squamarum  trunco  transversis  infra  lineam  lateralem  et  dorso  antice  regularibus 
dorso  medio  sat  irregularibus ;  squamis  trunco  angulum  aperturae  branchialis  su- 
periorera inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  55  eire, 
infra  lineam  lateralem  in  series  48  eire.  transversas  dispositis;  squamis  42  eire. 
in  serie  horizontaii  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  19  vel  20 
in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  serie  transversa  30  eire.  spinam  ventralern 
inter  et  spinam  dorsi  lra  et  spinam  analem  l1"  inter  et  lineam  dorsalem,  8  eire. 
initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam  doisi  lm;  linea  laterali  sat  conspicua; 
pinna  dorsali  spinosa  dorsali  radiosa  plus  duplo  longiore  spinis  postrorsum  lon- 
gitudine  sensim  sed  parutu  accrescentibus  posteriore  capite  absque  rostro  conspicue 
breviore;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  altiore  non  multo  ad  vix  longiore  quam 
alta  acutangula  radiis  postmedianis  ceteris  longioribus;  pectoralibus  acutis  vel 
acute  rotundatis  capite  non  ad  vix  brevioribus;  ventralibus  radio  1°  plus  mi- 
nus ve  producto  capite  non  ad  paulo  breviore,  spina  capite  absque  rostro  non  bre- 
viore; anali  spina  3a  capite  absque  rostro  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa 
longiore  sed  forma  et  altitudine  eae  subaequali;  caudali  radiis  subexternis  plus 
minusve  productis  capite  multo  ad  multo  plus  duplo  longioribus,  medio  postice 
truncata  vel  leviter  emarginata ;  colore  capite  violascente-aurautiaco,  dorso  dilute 
violascente-roseo,  lateribus  margaritaceo-roseo,  ventre  flavescente-roseo ;  iride  rosea 
margiue  pupillari  aurea;  nucha  macula  oblonga  aurantiaca;  squamis  trunco  sin- 
gulis  stria  verticali  margaritacea;  vittis  corpore  3  vel  4  longitudinalibus  leviter 
undulatis  nigricante- violaceis,  superiore  curvuUi  supra-oculo-caudali,  2a  post-oculo- 
caudali  rectiuscnla,  3a  suboculo-caudali,  4a  (quum  adest)  axillo-caudali  ceteris  di- 
lutiore;  pinna  dorsali  parte  spinosa  tota  et  parte  radiosa  superne  fusco-violacea, 
parte  radiosa  inferne  rosea  vel  aurantiaca  postice  vulgo  punctis  aliquot  violaceis ; 
pectoralibus  aurantiacis  basi  violascentibus;  ventralibus  nigricante- violaceis;  anali 
et  caudali  dilute  violascente-roseis  vel  aurantiacis  vulgo  maculis  punctiformibus 
violascentibus  sparsis  numerosis. 
B.0.  D.  15/10  vel  15/17.  P.2/13  vel  2/14.  V.  1/5.  A.  3/1 8  vel  3/lü.C.  1/15/1  etlat.brev. 

Syn.  Kwikstaart  Ruysch,  Coll.  nov.  Pisc.  Amb.  p.  29  tab.  15  fig.  4,  5;  Valent.,  Amb. 
fig.  84,  85. 

22* 


124  IJÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Qukksteert  Ren.,   Poiss.  Mol.  I  tab.  26  fig.  144,   145. 

Genicanthus  Lamarckii  Swns.,  Nat.  Hist.  Fish.  II  p    212. 
Hab.  Buro  (Kajeli);  Amboina;  Ccrarn  (Piru) ;  Nussalaut;  Banda  (Neira) ;  in  mari. 
Longitudo  6  speciminum  cuin  fil.  caudal.   143"  ad   240". 

Rem.  Cette  espèce  est  éminemment  distincte  par  les  trois  ou  quatre  bandelet- 
tes  violet-noiratrc  cephalo  eaudales  et  par  Ie  prolongcment  en  fil  ou  en  soie  des 
angles  de  la  caudale,  diagnose  qui  se  complete  en  y  comprenant  les  autres  dé- 
tails de  la  coloration,  les  formules  des  nageoires  et  de  1'écaillure,  etc.  —  C'est 
une  des  espèces  du  genre  les  plus  anciennement  connucs,  qu'on  reconnait  par- 
faitement  dans  les  figures  pnbliées  par  Ruysch,  Valentyn  et  Renard.  Elle  n'est 
connue  que  de  rArehipel  des  Moluques. 

Un  des  mes  individus  logeait,  dans  'a  cavité  de  la  bouche,  une  couple  du 
Cymothoa  irregularis  Blkr. 

Holacanthus  melanospiltis  Blkr,  Act.  i^oc.  Scient.  Ind. 
Neerl.  II,  Achtste  bijdr.  vischf.  Amb.  p.  56;  Giinth.,  Cat.  Fish.  II 
p.  48.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  368,  Chaet.  tab.  6  fig.  2. 

Holac.  corpore  oblongo-ovali  diametro  dorso-ventrali  2  et  paulo  in  ejus  lon- 
gitiuline  absque,  3  ad  3f  in  ejus  longitudine  cum  pinna  caudali;  latitudine 
eorporis  2|  ad  2|  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  obtuso  4  eire.  in  lon- 
gitudine corporis  absque,  0  ad  6£  in  longitudine  eorporis  cum  pinna  cau- 
dali;  linea  rostro4Yontali  convexiuscula ;  oculis  diametro  3  et  paulo  in  longi- 
tudine capitis,  diametro  1  et  paulo  distantibus;  osse  praeorbitali  oculi  diametro 
humiliore,  inferne  emarginato  dentibus  valde  conspicuis  serrato;  dentibus  vo- 
merinis  nullis;  praeoperculo  postice  dentibus  parvis,  inferne  dentibus  majoribus 
ex  parte  snbspinaeforniibus  postrorsum  spectantibus,  angulo  spina  oculi  diame- 
tro multo  longiore;  suboperculo  denticulato ;  interoperculo  edentulo;  squamis 
capite  parvis  sed  oculo  nudo  bene  distinguendis,  tiuneo  dorso  antice  tantum  ex 
parte  squamulatis;  seriebus  squnmarum  trunco  transversis  regularibus;  squamis 
truneo  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  intcr  et  basin  pinnae  caudalis 
supra  lineain  lateralem  in  series  55  eire,  infra  lineam  lateralcin  in  series  48  eire. 
transversas  dispositis;  squamis  42  eire.  in  serie  horizon  tal  i  os  scapulare  inter  et 
basin  pinnae  caudalis  quarum  19  vel  20  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis 
serie  transversa  30  eire.  spinarn  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  lm  et  spinam 
analem  anteriorem  inter  et  lineam  dorsalem,  8  eire.  initiiun  lineae  lateralis  inter 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  125 

et  spinam  dorsi  lm;  linea  laterali  sat  bene  conspicna;  pinna  dorsali  spinosa  dor- 
sali  radiosa  plus  duplo  longiore  spinis  postrorsum  sensim  sed  parum  longitudine 
accrescentibus  postica  capite  absque  rostro  breviore;  dorsali  radiosa  valde  acuta, 
altiore  quam  longa  radiis  mediis  oeteris  longioribus  plus  ininusve  productis;  pec- 
toralibus  acutiuscule  rotundatis  capite  non  vel  vix  brevioribus;  ventralibus  ra- 
dio 1°  plus  ininusve  producto  capite  vix  ad  conspicue  longiore,  spinn  capite  absque 
rostro  paulo  breviore;  anali  spina  3a  capite  absque  rostro  conspicue  breviore, 
parte  radiosa  dorsali  radiosa  longiore  sed  forma  et  altitudine  eae  subaequab  ;  caudali 
medio  postice  leviter  emarginata  radiis  subextemis  valde  productis  capite  multo 
ad  plus  duplo  longioribus;  colore  corpore  superne  viridescente-  vel  flavescente- 
margaritaceo,  laterihus  et  inferne  flavescente-tnargaritaceo ;  iride  flavescente  vel 
rosea  inarginc  pupillari  aurea;  capite  et  nucha  vittis  pluribus  transversis  fusco- 
violaccis  non  infra  regionem  postocularem  dcscendentibus;  trunco  vittis  15  eire. 
transversis  fusco-violaceis  paulo  postrorsum  descendentibns  et  lincam  ventralem 
attingentibus  vel  subattingentibus  interstitiis  gracilioribus  subaequilatis  et  sub- 
parallelis;  regione  praeventrali  mox  ante  ventrales  macula  impari  oculo  vix 
majore  oblougo-rotunda  nigra  margaritaceo  annulata ;  pinnis  imparibus  dilute 
roseo-violascentibus  vel  roseo-aurantiacis  ocellis  parvis  confertis  margaritaceis  vel 
fiavescentibus,  dorsali  et  anali  violascente  marginatis;  pectoralibus  et  ventralibus 
flavis  vel  flavescente-roseis. 

B.  6.  D.  15/17  vel  15/18.    P.  2/14.  V.  1/5.  A.  3/19  vel  3/20.  C.  1  15/1  et  lat.  brev. 
Hab.  Amboina ;  in  mari. 
Longitudo  2  speciminura  cum  fil.  caudal.  190'"  ad  211'. 

Rem.  L'Holacanthus  nielanospilus  présente  les  mêmes  formes  générales,  les 
mêmes  formules  des  écailles  et  des  nageoires  et  les  mêmes  prolongements  de  la 
caudale  que  1'Holacanthus  Lamarcki,  mais  il  est  fort  différent  par  Ie  système 
de  coloration  et  se  distingue  aussi  par  les  fortes  dents  du  bord  inférieur  du  pré- 
opercule  el  par  la  dorsale  et  1'anale  molles  qui  sont  beaucoup  plus  hautes  et 
beaucoup  plus  pointues. 

L'ile  d'Amboine  en  est  jusqu'ici  la  seule  localité  connue. 

Holacanthus   bis  pin  o  sus  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  48 ;  Fisch. 
Süds.  i  p.  51  tab.  56  fig.  C  —  Atl.  Ichth.  Tab.  368,  Chaet.  tab.  6fig.  1. 

Holacantli.  corpore  ovali  diametro  dorso-ventrali  2|  ad  25  in  ejus  lon- 
gitudine,   latitudine    2è    ad  2\  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  obtuso  5  eire. 


126  RÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSULIND1ENNES 

in  longitudine  corporis ;  linea  rostro-frontali  convexinscnla :  ocnlis  diametro  24 
ad  2\  in  longitudine  capitis,  dianietro  1  eire.  distan tibus;  osse  praeorbitali 
oculi  diametro  humiliore  dentihus  interdum  sat  magnis  subsprnaeformibus  ser- 
rato :  dentibus  vomcrinis  sat  conspicuis;  praeoperculo  p-.;stice  leviter  denticu- 
lato,  inferne  postiee  dente  spinaeformi  vel  spina  snt  longa  postrorsum  spec- 
tante,  angnlo  spina  orulo  diametro  sat  mullo  breviore  ad  sat  multo  longiore; 
subopercnlo  leviter  denticulato;  interoperculo  dentibus  subspinaeformibus  pos- 
trorsum  speetanti!)iis ;  squamis  ea[)ite  parvis,  praeopercularibus  et  operculari- 
bus  oculo  nudo  bene  distinguendis,  tmnco  ex  parte  squamulatis;  seriebus 
squamarum  trunco  transversis  dorso  medio  et  postiee  irregularibus,  eeteris 
regularibus;  squamis  truneo  angulum  aperturae  branehialis  superiorem  inter  et 
basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  50  eire,  infra  lineam 
lateralem  in  series  4G  eire.  transversis  dispositis;  squamis  40  ad  42  in  serie 
horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quaruni  18  vel  19  in 
dimidio  trunci  anteriore;  squamis  serie  transversa  22  eire.  spinam  ventralcm 
inter  et  spinam  dorsi  lm  et  spinam  analem  lm  et  lineam  dorsalem,  6  vel  7  initiutn 
lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  lmj  linea  laierali  corpore  antiee  bene,  corpore 
postiee  vix  vel  non  conspicua ;  pinna  dorsali  spinosa  dorsali  radiosa  duplo  ad 
paulo  plus  duplo  longiore,  spinis  postrorsum  longitudine  sensim  sed  parum  con- 
spicue  accrescentibus  posteriore  capite  absque  rostro  sat  multo  breviore;  dorsali 
radiosa  dorsali  spinosa  altiore,  paulo  longiore  quam  alta,  obtusiuscule  vel  acutius- 
cule  rotundata  radiis  postmedianis  eeteris  longioribus;  pectoralibus  acutiuscule 
vel  obtusiuscule  rotundatis  capite  non  ad  vix  brevioribus;  ventralibus  radio  1°  paulo 
producto  capite  paulo  longiore,  spina  capite  absque  rostro  breviore;  anali  spina 
3a  capite  absque  rostro  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  paulo  longiore 
eaeque  forma  et  altitudine  subacquali;  caudali  convexa  capite  non  vel  vix  bre- 
viore; colore  corpore  aureo-rubro  vel  aurantiaco,  capite  nuchaque  fusco;  iride 
rosea  vel  flavescente;  dorso  lateribusque  vittis  fuscis  vel  aurantiaco-fuscis  trans- 
versis paulo  oblique  antrorsum  descenden tibus  plus  quam  20  interstitiis  non  ad 
vix  latioribus,  pluribus  interdum  plus  minusve  inter rupt is  vel  irregularibus; 
pinnis  imparibus  fusco- violaceis  cceruleo  marginatis;  pectoralibus  aurantiacis; 
ventralibus  fuscis  vel  aurantiacis  antice  fusco  marginatis. 
15.  G.   D.  14/17  vel    14118  vel   15/1(5  ad    15/18.  P.  2/14.  V.  1/5.  A.  3/L8ad8/20. 

C.    Ij  15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Holacanthus  diacanthus  Blkr,  Act.  Soc.  Sc.  Ind.  Neerl.  II  Achtste  bijdr.  vischf. 

Amboina   p.  57   (nee  Günth.). 
llab.  Amboina ;  in   niari. 
Longitudo  2G  speciminum  87'"  ad  99'". 


DE  LA  KAMILLE  DES  CHETODONTOÏDES.  127 

Rem.  Bien  que  j'aie  décrit  Ie  premier  cette  espècc,  il  y  a  vingt  ans,  sous  )e 
noni  de  diacanthus,  ce  «om  a  été  supprimé,  a  juste  titre,  par  M.  Giinther,  comme 
veveiiant  de  droit  a  1'Holacanthe  décrit  Ie  premier  par  Boddaert  sous  Ie  «om  de 
Chaetodon  diacanthus.  La  figure  publiée  par  M.  Giinther  montre  les  nageoires 
impaires  couvertes  d'un  rcseau  noiratre.  Les  écailles  des  flancs  y  sont  rcpresentées, 
trop  grandes. 

L'espèce  publiée  dans  les  (/ Fishes  of  Zanzibar"  sous  Ie  nora  d'Holacanthus 
multispinis  Playf.  (p.  37  tab.  ö  fig.  4)  est  fort-voisine  de  l'espèce  actuelle  mais 
a  les  couleurs  plus  foncées,  des  bandelettes  aux  nageoires  impaires,  un  ocelle 
noir  cerclé  de  bleu  sous  1'origme  de  la  ligne  laterale,  une  bandelette  bleue  a. 
la  base  de  la  dorsale  et  de  1'anale  et  un  rayon  de  raoins  a  ces  deux  nageoires. 
Elle  parait  remplacer  Ie  bispinosus  dans  Ie  bassin  Indien  occidental. 

Mes  individus  du  bispinosus  provienent  tous  de  la  mer  baignant  1'ïle  d'Am- 
boine,  mais  l'espèce  s'étend  beaucoup  plus  a  1'est,  oü  elle  habite  les  Nouvelles- 
Hébrides  (Aneiteum),  les  iles  de  Ie  Société  (Otaiti)  et  les  ïles  Sandwich. 


Holacanthus  bic  o  lor  Lac,  Poiss  IV  p.  527,  535,  536;  CV., 
Poiss.  VII  p.  126;  Blkr.,  Bijdr.  ichth.  Solor,  Nat  T  Ned.  Ind.  V 
p.  77;  Günth,  Cat.  Fish  II  p.  50;  Fisch.  Südsee  I  p.  51  tab.  39 
fig.  B.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  369,  Chaet.  tab.  7  fig.  3. 

Holacanth.  corpore  oblongo-ovali  diametro  dorso-ventrali  2\  ad  2|  in  ejus 
longitudine,  latitudine  3  eire.  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  obtuso  4  ad 
5  in  longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rectiuscula;  oculis  diametro  3 
fere  ad  3|  in  longitudine  capitis,  diametro  f  ad  1  distantibus;  osse  praeor- 
bitali  oculo  conspicue  ad  non  humiliore  denticulis  bene  consuicuis;  dentibus  vo- 
merinis  sat  conspicuis;  praeoperculo  postice  et  inferne  denticulato,  dentibus 
inferne  valde  conspicuis  subspinaeformibus  postrorsum  spectantibus,  angulo  spina 
oculo  paulo  ad  duplo  longiore;  suboperculo  leviter  denticulato;  interoperculo 
conspicue  serrato  dentibus  subspinaeformibus  postrorsum  spectantibus;  squa- 
mis  muite  parvis,  praeopercularibus  et  opercularibus  oculo  nudo  bene  distin- 
gueiulis;  squamis  trunco  plurimis  basi  squamula  parva;  seriebus  s()uamarum 
trunco  transversis  medio  dorso  vulgo  irregularibus  ceteris  regularibus;  squa- 
mis trunco  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae 
caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  50  eire,  infra  lineam  lateralem  in 
series    46    ad    48    transversas    dispositis ;    squamis    42  eire.    in    serie  horizontali 


128  RÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSÜLINDIENNES 

os  scapnlare  inter  et  hnsin  pinnae  caudalis  quarum  18  vel  19  in  dimidio  trunci 
anteriore;  squamis  serie  transversa  24  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spinam 
dorsi  1"'  et  spinam  analero  1"'  inter  et  lineam  dorsalem,  0  vel  7  initium  lineae 
lateralis  inter  et  spinam  dorsi  lm;  linea  laterali  sat  conspicua;  pinna  dorsali 
spinosa  dorsali  radiosa  paulo  plus  duplo  longiore  spinis  postrorsuin  sensim  scd 
parum  longitudine  accrcscentibus  posteriore  capite  abscpie  rostro  breviore;  dorsali 
radiosa  dorsali  spinosa  raulto  altiore,  aeque  alta  ac  longa  ad  multo  altiore  quam 
longa,  acuta,  aetate  provectis  acutissiuia  plus  minusve  producta,  radiis  mediis  ce- 
teris  longioribus;  pectoralibus  acute  vel  acutiuscule  rotundatis  capite  non  ad  vix 
brevioribus;  veutralibus  radio  1°  plus  minusve  producto  capite  paulo  ad  non 
longiore,  spina  capite  absque  rostro  paulo  ad  non  breviore;  anali  spina  3"  ca- 
pite absque  rostro  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  longiore  sed  forma  et 
altitudine  eae  subaequali ;  caudali  convexa  capite  non  ad  vix  breviore ;  colore  cor- 
pore  dimidio  minore  anteriore  pinnisque  usque  ad  spinam  dorsi  6m  vel  7m  pulchre 
flavo-aurantiaco  vel  citrino,  dimidio  majore  posteriore  nsque  paulo  ante  basiu 
pinnae  caudalis,  anali  et  dorsali  post  spinam  6,n  vel  7m  nigro-violaceo  velnigro; 
nigro  et  rlavo  trunco  vittula  margaritacea  vel  lutea  subverticali  separatis;  cauda 
postice  pinnaque  caudali  flavis;  iride  fiavescente  vel  rosea  margine  pupillnri  aurea; 
regione  fronto-nuchali  macula  magna  transversa  formam  pedis  equini  referente 
utrinque  usque  ad  orbitam  descendente;  genis  interdum  fuscescentibus ;  squamis 
dimidio  trunci  nigro  singulis  stria  transversa  margaritacea  vel  coerulescente;  pinna 
dorsali  parte  nigra  punctis,  anali  pur.ctis  et  vittulis  brevibus  irregularibus  coeruleis. 
B.  6.  D.  15/1 G  vel  15/17.  P.  2/14  vel  2/15.  V.  1/5.  A.  3/18  vel  3/19.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Color-sousounan  Ren.,  Poiss.  Mol.  I  tab.   19  fig.  106. 

Ikan  Batoe-roepa-satong  Valent.,  Amb.  fig.  244. 

Chaetodon  bicolor  BI.,  Ausl.  Fisch.  III  p.   94  tab.  20G  fig.   1 ;  L.Gm.,  Svst. 
nat.  ed.  13a  p.  1258;  Bl.Schn.,  Syst.  p.  218. 
Hab.  Sumatra  (Priaman);  Flores(Larantuca);  Solor  (Lavvajong) ;  Ternata;  Ceram  (or. 

merid.);  Amboina;  Saparua  ;  Banda  (Neira) ;  Aru ;   Nova-Guinea;  in   mari. 
Longitudo  13  speciminuni  50'"  ad   118'". 

Rem.  Ce  bel  Ilolacanthe  ressemble  beaucoup,  par  les  formes  et  par  lc  système 
de  coloration,  a  I'HoIacanthus  tricolor  Lac.  de  la  cöte  Atlantique  de  l'Amérique, 
espèce  cependant  beaucoup  plus  grande  et  a  11-  epines  dotsalcs,  ou  il  n'cxiste 
point  de  bande  nuclio-oculaire  noire  et  oü  Ie  manteau  noir  du  corps  s'avance 
en  haut  jusque  sous  la  quatrième  ou  la  troisième  épine  dorsale  d'oü  il  descend 
pour  fuir  avec  nne  forte  courbure  jusqu'en  arrière  de  1'origine  de  1'anale.  Le 
tricolor  se  distingue  encore  par  le    prolongement  des    angles  de  la  caudale  et,  a 


DE  LA  PAMILLE  DES  CIIÉTODONTOÏDES.  129 

en  juger  sur  un  individu  de  236'"  de  long  que  j'ai  devant  moi,  par  1'absence 
de  dents  vomériennes  et  par  quelques  écailles  de  plus  dans  les  rangées  transver- 
sales  du  tronc. 

I/Holacanthus  bicolor  ne  paraït  pas  habiter  Ie  bassin  Indien  a  1'oucst  de  1'Inde 
archipélagique,  niais  on  Ie  trouve,  dans  Ie  bassin  Pacifique,  aux  ïles  Samoa  et 
Salomon  et  probablement  aussi  aux  ïles  Sandwich. 


Ilolacanthus    tibicen  CV.,  Poiss.  VII p.  130;  Güntli.,  Cat.  Fish.  II 
p.  46.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  370,  Chaet.  tab.  8  fig.  4. 

Holacanth.  corpore  oblongo-ovali,  diametro  dorso-ventrali  2  et  paulo  ad  2g  in 
ejus  longitudine;  latitudine  corporis  23  ad  3  in  diametro  dorso-ventrali ;  capite  ob- 
tuso  4j  ad  5  in  longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rectiuscula  vel  convexius- 
cula;  oculis  diametro  2*  ad  3|  in  longitudine  capitis,  diametro  1  eire.  distan- 
tibus ;  osse  praeorbitali  oculi  diametro  multo  ad  vix  humiliore,  conspicue  denticu- 
lato;  dentibus  vomerinis  rudimentariis;  praeoperculo  postice  conspicue  den ticulato, 
inferne  dentibus  postrorsum  spectantibus  interdum  subspinaeformibus,  angulo  spina 
oculi  diametro  non  ad  sat  multo  longiore ;  suboperculo  leviter,  interoperculo  con- 
spicue serratis;  squamis  capite  parvis,  praeopercularibus  opercularibusque  oculo  nudo 
bene  distinguendis,  trunco  ex  parte  squamulatis;  seriebus  squamarnm  trunco  trans- 
versis  dorso  medio  et  postice  irregularibus,  ceteris  rcgularibus ;  squamis  trunco 
angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra 
lineam  lateralem  in  series  50  eire,  infra  lineam  lateralein  in  series  46  eire.  trans- 
versas dispositis ;  squamis  42  eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin 
pinnae  caudalis  quarum  18  vel  19  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  serie 
transversa  26  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  lm  et  spinam  analem 
1™  inter  et  lineam  dorsalem,  7  eire.  initium  lineae  l.atëralis  inter  et  spinam  dorsi  lm; 
linea  laterali  antice  bene,  cauda  non  vel  vix  conspicua  ;  pinna  dorsali  spinosa  dor- 
sali  radiosa  duplo  ad  paulo  plus  duplo  longiore,  spinis  longitudine  postrorsum 
sensim  sed  parum  conspicue  accrescentibus  posteriore  capite  absque  rostro  non 
ad  paulo  breviore;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  altnre,  paulo  ad  non  altiore 
quam  longa,  acuta,  radiis  mediis  ceteris  longioribus ;  pcctoralibus  obtusiuscule  vel 
acutiuscule  rotundatis  capite  non  vel  vix  bvevioribus ;  ventralibus  acutis  radio  1° 
capite  non  breviore,  spina  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  breviore;  anali 
spina  3a  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  breviore,  parte  radiosa  dorsali  ra- 
diosa   longiore,  longiore  quam  alta,  obtusangula,  radiis  postmedianis   ceteris  lon- 

23 

NA.TUURK.    VERH.    DER    KONINKL.   AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


130  BÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

gioribus;  caudali  convexa  capite  non  breviore;  colore  corpore  pinnisque  nitide 
fusco  vel  violaceo-nigro;  iride  violascente  margine  pupillari  aurea;  mediis  late- 
ribus  sub  media  dorsali  spinosa  niaeula  raagna  oblonga  transversa  margaritacea 
vel  lutea  coeruleo  annulata;  pinnis  ventralibus  postice  aurantiacis;  anali  inferne 
late  flavo  limbata,  vittula  intramarginali  coerulea. 
B.6.  D.  14/1 5  ad  14/17  (rarius  15/15  vel  16/10  vel  13/17).  P.  2/14  vel  2/15.  V.  1/5. 

A.  8/17  vel  3/18  (rarissime  4/16).  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Klipvisch  Ruysch,  Coll.  nov.  pisc.  Amb.  p.  6  tab.  4  tig.  2. 
Ikan  Telor  Valent.,  Amb.  fig.  261. 

Holacanthus  leucapleura  Blkr,  Bijdr.  ichth.  Solor,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  V  p.  79; 

Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  46. 
Cenkropyge  tibicen   Kaup,  Chaetod.,  Arch.  Naturg.  XXVI,  I  p.  138. 
Hab.  Celebes    (Manado);    Flores    (Larantuca);    Solor  (Lawajong);  Ternata;  Am- 

boina  ;  Ceram  (Waliai);  in  mari. 
Longitudo  9  speciminum   03'"  ad  130'". 

Rem.  Seule  de  toutes  les  espèces  d'Holacanthiformes  connucs  Ie  tibicen  présente 
la  déviation  que  1'anale  y  est  quelquefois  armee  de  quatre  au  lieu  de  seulement 
trois  épines.  Le  genre  Centropyge,  fondé  sur  ce  nombre  de  4  épines  anales  dans 
Ie  tibicen,  c'est-a-dire,  sur  une  variation  purement  individuelle,  n'est  donc  pas 
admissible.  —  C'cst  manifestement  un  individu  décoloré  de  1'espèce  actuelle  a  4 
épines  anales,  qui  a  donné  lieu  a  1'établissemeDt  de  1'Holacanthiis  tibicen.  Cet 
individu  faisant  partie  autrefois  des  collections  du  Musée  de  Leide  et  décrit  par 
Valenciennes,  n'y  existant  plus,  je  ne  suis  pas  a  même  de  le  comparer  a  mes 
individns  du  leucoplenra,  mais  1'indication,  dans  la  description  du  tibicen,  d'une 
,/grandc  tache  pale  elliptique  verticale  sur  le  milieu  du  dos",  indique  assez  qu'il 
s'agit  ici  d'une  même  espèce. 

Parmi  les  neiif  individns  de  mon  cabinet  il  n'y  a  qu'un  seul  ou  je  re- 
trouve  le  nombre  des  épines  anales  observé  par  Valenciennes.  —  Le  nom- 
bre normal  des  épines  dorsales  est  de  14,  mais  un  de  mes  individns  en 
possèdc  15  et  deux  antres  n'en  ont  que  13.  —  La  tache  nacrée  est  sujette  a 
de  grandes  variations  par  rapport  a  sa  largeur  et  a  sa  longueur,  s'étendant  quel- 
quefois jusqu'a  la  base  de  la  dorsale  et  restant  souvent  entièrement  au-dessous 
de  la  ligne  laterale. 

L'espèce  n'est  connue  jusqu'ici  que  des  mers  de  Celèbes  et  des  Moluques. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  131 

Holacanthus  nox  Blkr,  Vierde  bijdr.  ichth.  Amb.,  Nat.  T.  Ned. 
Ind.  V  p.  338;  Günth.,  Cat.  Pish.  II  p.  51.  Atl.  Ichth.  Tab. 
368,  Chaet.  tab.  6  fig.  3. 

Holac.  corpore  oblongo-ovali,  diametro  dorso-ventrali  2  et  paulo  ad  2£  in  ejus 
longitudine ;  latitudine  corporis  2|  ad  3  in  diametro  dorso-ventrali ;  capite  obtuso  4 
et  paulo  ad  4£  in  longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rectiuscula;  oculis  diametro 
3  ad  3è  in  longitudine  capitis,  diametro  1  eire.  distantibus ;  osse  praeorbitali  oculi 
diametro  humiliore  conspicue  denticulato;  dentibus  vomerinis  rudiinentariis;  prae- 
operculo  postice  et  interne  conspicue  dentato   dentibus    interne    interdum    majori- 
bus  spinaeformibus  postrorsum  spectantibus,    angulo  spina  oculo  non  ad  sat  multo 
longiore;  suboperculo  denticulato;  interoperculo  denticulis  vix conspicuis  vel  nullis; 
squamis  capite  parvis  praeopercularibus  et  opercularibus  oculo  nudo  bene  distin- 
guendis,  trunco  ex  parte  basi  squamula  parva ;  seriebus  squamarum  trunco  trans- 
versis     medio    dorso    vulgo    irregularibus    ceteris     regularibus ;    squamis    trunco 
angulum  aperturae  branchialis  inter  et  basin   pinnae  caudalis   supra  lineam  late- 
ralem  in  series  50  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  4S  eire.  transversas  dis- 
positis;    squamis    42    eire.    in  serie  borizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae 
caudalis  quarum  18  vel  19  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  serie  transversa 
24  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spinam.  dorsi  lm   et    spinam  analem  lm  inter 
et  lineam  dorsalem,  6  vel  7  initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  lm ;  li- 
nea laterali  antice  bene,  cauda  vix  vel  non  conspicua ;  pinna  dorsali  spinosa  dor- 
sali    radiosa    plus   duplo    longiore    spinis    postrorsum   longitudine  sensim  sed  vix 
conspicue  accrescentibus  posteriore  capite  absque  rostro  breviore;    dorsali  radiosa 
dorsali  spinosa  altiore,  aeque  alta  eire.  ac  longa,  acuta,  radiis  mediis  ceteris  lon- 
gioribus;  pectoralibus  obtusiuscule  rotundatis  capite  brevioribus;  ventralibus  acu- 
tiuscule  vel  obtusiuscule  rotundatis  capite    non  vel    vix    brevioribus;  anali  spina 
3a  capite  absque  rostro  non  vel  vix  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosa  paulo 
longiore  eaeque  forma  et  altitudine  subaequali;  caudali  rotundata  capite  breviore; 
colore    corpore    pinnisque    fusco  vel  nigro,  capite  antice  et  regione  gulo-ventrali 
dilutiore  fusco  vel  aurantiaco ;  iride  violacea  vel  fusca  margine  pupillari  aurea. 
B.  6.  ü.  15/16  vel  15/17.  P.  2/14  vel  2/15.  V.  1/5.  A.  3/18  vel  3/19.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Hab.  Amboina ;  Goram  ;  in  mari. 
Longitudo  4  speciminum  79'"  ad  111'". 

Rem.  L' Holacanthus  nox  est  une  des  rares  espèces  du  genre  a.  coloration  uni- 
forme,   sans    bandes  ni  taches,  et  parmi  ces  espèces  il  se  signale  par  la  couleur 

23* 


132  EÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

brune  ou  noiratre  du  tronc  et  des  nageoires.  Sa  diagnose  devient  rigoureuse  en 
y  ajoutant  que  la  dorsale  et  1'anale  molles  sont  pointues  et  que  la  partic  épineuse 
de  la  dorsale  est  composée  de  15  épines  et  plus  du  doublé  plus  longue  que  la 
partie  niolle. 

Jusqu'iei  1'espèce  n'a  pas  été  trouvée  hois  1'Archipel  des  Moluques. 

II olacanthu  s  Vr  o  likt  Blkr,  Vierde  bijdr.  ichth.  Amb.,  Nat.  T. 
Ned.  Ind.  V  p.  339;  Giinth.,  Cat.  Fish.  II  p.  51 ;  Klunz.,  Syn.  Fisch. 
R.  M.  Verh.  z  b.  Ges.  Wien  XX  p.  787.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  371, 
Chaet.  tab.  9  fig.  1. 

Holac.  corpore  oblongo-ovali,  diametro  dorso-ventrali  2  et  paulo  ad  2£  in  ejus 
longitudine ;  latitudine  corporis  3  eire.  in  diametro  dorso-ventrali ;  capite  obtuso  4  ad 
4ï  in  longitudine  corporis ;  linea  rostro-frontali  convexiuscula  vel  rectiuscula  ;  oculis 
diametro  2  ad  3  in  longitudine  capitis,  diametro  i  ad  1  distantibus;  osse  prae- 
orbitali  oculi  diametro  multo  ad  vix  liumiliore  conspicue  denticulato;  dentibus 
vomerinis  sat  conspicuis;  praeoperculo  postice  serrato  dente  inferiore  interdum  in 
spinam  producto,  inferne  dentibus  subspinaeformibus  postrorsum  spectantibus,  an- 
gulo  spina  oculi  diametro  multo  breviore  ad  multo  longiore;  suboperculo  inter- 
operculoque  denticulatis,  interoperculo  frequenter  spinula  postrorsum  spectante; 
squamis  capite  parvis,  praeopercularibus  et  opercularibus  oculo  nudo  bene  distin- 
guendis;  squamis  trunco  ex  parte  basi  squamula  parva ;  seriebus  squamarum 
trunco  transversis  medio  dorso  sat  irregularibus,  ceteris  regularibus;  squamis 
trunco  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis 
supra  lineam  lateralem  in  series  50  eire,  infra  liueam  lateralem  in  series  48  eire. 
transversas  dispnsitis;  squamis  42  eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et 
basin  pinnae  caudalis  quarum  19  vel  20  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis 
serie  transversa  24  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  et 
spinam  analem  lm  inter  et  lineam  dorsalem,  7  eire.  initium  üneae  lateralis  inter 
et  spinam  dorsi  ln' ;  linea  laterali  trunco  bene  conspicua,  cauda  vix  vel  non  con- 
spicua ;  pinna  dorsali  spinosa  dorsali  radiosa  duplo  ad  vix  minus  duplo  longiore 
spinis  postrorsum  longitudine  sensim  sed  parum  conspicue  accrescentibus  posteriore 
capite  absque  rostro  non  vel  vix  breviore;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  altiore, 
paulo  longiore  quam  alta,  obtuse  rotundata,  radiis  mediis  ceteris  longioribus; 
pectoralibus  acutiusculc  vel  obtusiuscule  rotundatis  capite  non  ad  vix  breviori- 
bus;  ventralibus  acutis  radio  1°  plus  minusve  producto  capite  paulo  longiore 
spina  capite  absque  rostro  non    ad  paulo    breviore;  anali  spina  3n  capite  absque 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  133 

rostro  non  ad  paulo  breviore,  parte  radiosa  dorsali  radiosae  forma  longitudine 
et  altitudine  subaequali ;  candali  convexa  capite  breviore ;  colorc  capite  et  corpore 
antice  violascente-olivaceo,  corpore  postice  fuscescente-  vel  nigricante-violaceo; 
iride  violascente  vel  olivascente  inargine  pupillari  aurea;  pinnis  pectoralibus  et 
ventralibns  olivascente-aurantiacis;  dorsali  spinosa  olivascente- violacea ;  dorsali 
radiosa,  anali  et  caudali  fuscescente-vel  nigricante-violaceis  ;  squamis  trunco  singulis 
vnlgo  macnla  oblonga  parva  vel  stria  transversa  dilute  coerulea  vel  margaritacea. 
B.  6.  D.  14/15  vel  14/16  (rarius  13/15  vel  13/16).  P.  2/14  vel  2/15.    V.  1/5.  A.  3/L6 

vel  3/17.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.Ikan  Nafiri  ketsjil  Valent.,  Amb.  fig.  57? 
Hab.  Flores  (Larantuca);  Timor  (Atapnpu);  Ternata;   Buro  (Kajeli);  Obi-ruajor; 

Ceraru;  Amboina  ;  in  mari. 
Longitudo  9  speciminutn  30"  ad  115'". 

Rem.  Par  sa  coloration  foncée  et  presque  uniforme  on  pourrait  confondre 
1'espèce  actuelle  avec  1'Holacanthus  nox,  mais,  outre  quelqucs  détails  dans  les 
couleur.s,  ce  dernier  est  essentiellement  distinct  par  la  forme  pointue  de  la  dorsale 
et  de  1'anale  molles  et  par  la  dorsale  épineuse  a  15  épines  et  de  plus  du  doublé 
plus  longue  que  la  partie  cartilagineuse. 

Mes  individus  proviennent  tous  de  la  Mer  des  Moluques.  —  M.  Klunzin- 
ger  a  retrouvé  1'espèce  dans  la  Mer  rouge,  sa  seule  habitation  extra-insulin- 
dienne  connue. 


Holacanthus  trimacul  atus  Lac  ap.  CV.,  Poiss.  VII  p.  147 
fig.  182;  Blkr,  Bijdr.  ichth.  Banda,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  II  p.  242; 
Günth  ,  Cat.  Fish.  II  p.  50.— Atl.  Ichth.  Tab.  373,  Chaet.  tab.  1 1  fig.  5. 

Holac.  corpore  oblongo-ovali,  diametro  dorso-ventrali  2J  ad  2£  in  ejus  lon- 
gitudine; latitudine  eorporis  2*  ad  3  in  diametro  dorso-ventrali;  capite 
obtuso  4  et  paulo  ad  4  3  eire.  in  longitudine  eorporis ;  linea-rostro-frontali  rec- 
tiuscula;  oculis  diametro  3  et  paulo  ad  32  in  longitudine  capitis,  diametro  1 
eire.  distantibus ;  osse  praeorbitali  oculi  diametro  non  ad  paulo  humiliore  inferne 
leviter  denticulato ;  dentibus  vomerinis  rudimentariis ;  praeoperculo  postice  et 
inferne  leviter  denticulato,  angulo  spina  oculo  non  multo  ad  duplo  longiore; 
suboperculo  interoperculoque  denticulis  vix  conspicuis ;  squamis  capite  parvis, 
praeopercularibus  opercularibusque  oculo  nudo  bene  distinguendis ;  squamis  trunco 
superne  antice  tantum  ex  parte  squamulatis ;   seriebus  squamarum    trunco  trans- 


134  RÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULLNDIENNES 

versis  supra  linenm  lateralem  iiregularibus,  mediis  lateribus  regularibus;  squamis 
trunco  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis 
supra  lineam  lateralem  in  seiies  50  eire.,  infra  lineam  lateralem  in  series  48 
eire.  transversas  dispositis;  sqnamis  42  eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter 
et  basin  pinnae  caudalis  quarum  19  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis 
serie  transversa  36  eire.  spinam  vcntralem  inter  et  spinam  dorsi  lm  et  spinam 
analem  lm  inter  et  linearn  dorsalem,  10  eire.  initium  lineae  lateralis  inter  et  spi- 
nam dorsi  lm;  linea  laterali  sat  conspicua ;  pinna  dorsali  spinosa  dorsali  radiosa 
duplo  fere  ad  paulo  plus  duplo  longiore  spinis  postrorsum  sensim  longitu- 
dine  accrescentibus  posteriore  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  breviore; 
dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  altiore,  non  multo  longiore  quam  alta,  obtuse 
rotundata,  radiis  mediis  ceteris  longioribus;  pectoralibus  acute  vel  acutiuscule 
rotundatis  capile  non  ad  vix  brevioribus;  ventralibus  radio  1°  non  vel  paulo  pro- 
ducto  capite  non  ad  paulo  breviore,  spina  capite  absque  rostro  paulo  longiore; 
anali  spina  3a  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  breviore,  parte  radiosa  dorsali 
radiosa  paulo  longiore  eaeque  forma  et  altitudine  subaequali;  caudali  convexa 
capite  breviore  angulo  superiore  interdum  acuto  paulo  producto;  colore  corpore 
pinnisque  pulchre  aurantiaco- vel  citrino-flavo;  iride  fiavescente  vel  pallide  rosea; 
labiis  fuscis  vel  aurantiacis ;  nucha  antice  utroque  latere  ocello  nigro  vel  fusco 
oculo  minore ;  regione  suprascapulari  ocello  fusco  vel  nigro  coerulescente  annu- 
lato  oculo  non  minore;  squamis  trunco  superne  lateribusque  singulis  macula 
oblonga  vel  stria  transversa  vel  guttula  margaritacea;  anali  dimidio  inferiore  nigra 
vel  fusco-violacea  flavo  marginata. 

B.  6.    D.  14/19.    P.  2/15.    V.  1/5.    A.  3/19.    C.   1/15/1  et  lat.  brev. 
Hab.  Java  (Batavia);  Amboina ;  Banda  (Neira) ;  in  mari. 
Longitudo  4  speciminum   148'''  ad  165'". 

Rem.  L'Holacanthus  trimaculatus  est  une  espèce  des  plus  nettement  caracté- 
risées  par  la  belle  couleur  jaune-orange  ou  jaune-citron  du  corps  et  des  na- 
geoires,  par  les  ocelles  jumeaux  et  noirs  sur  lc  haut  de  la  nuque,  par  1'ocelle 
noir  a  la  région  surscapulairc  et  par  la  très-large  bordure  noire  de  Tanale. 
Le  nom  de  trimaculatus  n'est  pas  heureusement  clioisi  puisqu'il  y  a  quatre  et 
non  trois  taches  noires,  celle  de  la  nuque  étant  doublé  et  bien  séparce  de  sa 
voisine,  comme  le  dit  aussi  la  description  de  Cuvier  et  Valenciennes  sans  quecela 
soit  rendu  sur  la  figure  qu'ila  ont  publiée  de  1'espèce. 

Le  trimaculatus  est  assez  rare,  mais  il  s'étend  jusqu'aux  confins  occidentaux 
de  bassin  Indien,  ou  il  a  «;té  trouvé  sur  les  cötes  de  Zanzibar.  Il  est  connu 
aussi  de  1'ïle  de  la  Réunion. 


DE  LA  PAMILLK  DES  CHÉTOUONTOÏDES.  135 

tl  ola  c  anthus  xanthometopon  Blkr,  Diagn.  n.  vischs  Su- 
matra,Nat.  T.  Ned.  Ind.  IV  p.  258;  Giinth.,  Cat,  Fish.  II  p.  51 ;  Day, 
Fish.  India  I  p.  114.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  371,  Chact.  tab.  9  fig  '2. 

Holacanth.  corpore  ovali,  diametro  dorso-ventrali  2^  ad  2|  in  ejus  longitudine ; 
latitudine  corporis  2,  ad  3  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  obtuso  4£  ad  4f  in 
longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rectiuscula;  oculis  diametro  3  ad  3]  in 
longitudine  capitis,  diametro  1  ad  1$  distantibns;  osse  praeorbitali  oculi  diametro 
humiliore  ad  altiore,  leviter  denticulato ;  dentibus  vomerinis  sat  conspicuis;  prae- 
operculo  postice  et  inferne  leviter  denticulato,  angulo  spina  oculo  longiore ;  sub- 
operculo  et  interoperculo  non  vel  vix  denticulatis ;  squamis  capite  minimis  prae- 
opercularibus  et  opercularibus  oculo  nudo  sat  bene  conspicuis,  trunco  non  squa- 
mulatis ;  seriebus  squamarum  trunco  transversis  supra  et  infra  lineam  lateralem 
regularibus;  squamis  trunco  angulum  aperturae  brancliialis  superiorem  inter  et 
basin  pinnae  caudalis  supra  linéam  lateralem  in  series  50  eire,  infra  lineam  la- 
teralem in  series  48  eire.  transversas  dispositis ;  squamis  43  eire.  in  serie  hori- 
zontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  18  eire.  in  dimidio 
trunci  anteriore ;  squamis  serie  transversa  30  eire.  spinam  ventralem  inter  et 
spinam  dorsi  1™  et  spinam  analem  1"'  inter  et  lineam  dorsalem,  8  eire.  initium 
lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  lm;  linea  laterali  bene  conspicua;  pinna 
dorsali  spinosa  dorsali  radiosa  plus  1|  ad  1|  longiore,  spinis  postrorsum  longi- 
tudine sensim  sed  conspicue  accrescentil)us  posteriore  mediis  conspicue  longiore 
capite  absque  rostro  non  breviore;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  altiore,  paulo 
tantum  longiore  quam  alta,  obtuse  rotundata,  racliis  mediis  ceteris  longioribus; 
pectoralibus  acutiuscule  rotundatis  capite  non  ad  paulo  brevioribus;  ventralibus 
radio  1°  producto  capite  raulto  longiore,  spina  capite  absque  rostro  non  breviore ; 
anali  spina  3a  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  breviore,  parte  radiosa  forma 
longitudine  et  altitudine  dorsali  radiosae  subaequali ;  caudali  convexa  capite  bre- 
viore; colore  capite  coeruleo,  trunco  aurantiaco  superne  profundiore  interdum 
violascente ;  iride  rosea  margine  pupillari  aurea ;  regione  rostro-frontali  fascia 
lata  transversa  aurantiaca  coerulescente  limbata  oculos  ex  parte  cingente ;  labiis 
et  mento  rivulis  profunde  violaceis;  genis  et  regione  operculari  ocellis  et  rivulis 
aureis  ïiigricante  vel  violaceo  cinctis ;  squamis  dorso  lateribusque  singulis  basi 
roacula  violascente-coerulea ;  pinnis  ventralibus  fuscis  antice  coeruleo  marginatis ; 
pinnis  ceteris  aurantiacis,  dorsali  radiosa,  anali  radiosa  et  caudali  violascente 
marginatis,  dorsali  postice  basin  versus  macula  magna  nigra  coeruleo  guttulata ; 
pectoralibus  superne  coeruleo  marginatis. 


136  HÈ  VISION  DES  ESPÈCES  INSDLINDIENNES 

K  6.  D.  14/17  ad  14/19.  P.2/16  vel  2/17.  V.  1/5.  A.  3/17  ad  8/19.  C.  1/15,1  et  lat.brev. 
Hab.  Sumatra  (Telokbetong) ;  Goram;  Waigiu;  in  mari. 
Longitudo  3  speciminum  127"'  ad  239'". 

Rem.  L'Holacanthus  xanthometopon  appartient  au  groupe  d'espèces  a  dorsale 
osseuse  moins  du  doublé  plus  longue  que  la  dorsale  cartilagineuse  et  a  dor- 
sale et  anale  molles  toujours  obtuses  et  arrondies ;  et  il  se  distingue  dans  ce 
groupe  surtout  par  1'absence  sur  Ie  tronc,  de  bandes  transversales  ou  longi- 
tudinales,  par  la  grande  tache  noire  sur  les  rayons  postérieurs  de  la  dorsale, 
par  sa  tête  bleue  couverte  de  taches  et  d'ocelles  d'un  bel  orange  et  d'une 
large  bande  ou  tache  de  la  même  couleur  qui  occupe  toute  la  région  rostro- 
frontale. 

Bien  qu'il  soit  rare,  il  s'étend  par  toute  la  longueur  du  bassin  insulindien 
et  même  jusqu"aux  iles  Andaman. 


Holacanthus  navarchus  CV.,  Poiss.  VII  p.  128;  Blkr,  Derde 
bijdr  ichth.  Banda,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  VI  p.  99;  Günth ,  Cat. 
Fish.  II  p.  49.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  371,    Chaetod.  tab    9  fig.  3. 

Holac.  corpore  oblongo-ovali,  diametro  dorso-ventrali  3 3  ad  3|  in  ejus  longitu- 
dine; latitudine  corporis  2 1  ad  3  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  obtuso  4|  ad  5 
in  longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rectiuscula;  oculis  diametro  3  fere 
ad  3ï  in  longitudine  capitis,  diametro  1  fere  ad  1|  distantibus;  osse  praeorbitali 
oculi  diametro  non  ad  paulo  altiore  conspicue  denticulato;  dentibus  vomerinis 
sat  conspicuis;  praeoperculo  postice  leviter  denticulato,  inferne  dentibus  irregu- 
laribus  interdum  subspinaeformibus  postrorsum  spectantibus,  angulo  spina  oculi 
diametro  non  ad  sat  multo  longiore;  suboperculo  leviter  denticulato;  interoper- 
culo  edentulo;  squamis  capite  parvis  opercularibus  et  praeopercularibus  oculo 
nudo  bene  conspicuis,  truuco  non  squamulatis;  seriebus  squamarum  trunco  trans- 
versis  regularibus ;  squamis  trunco  angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter 
et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralera  in  series  50  eire,  infra  lineam 
latcralem  in  series  48  eire  transversas  dispositis;  squamis  42  eire.  in  serie  ho- 
rizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  19  eire.  in  dimidio 
trunci  anteriorè;  squarais  serie  transversa  30  eire.  spinam  ventralem  inter  et 
spinain  dorsi  1">  et  spinam  analem  lm  inter  et  lineam  dorsalem,  8  eire.  initium 
lineae    Iateralis    inter    et  spinam  dorsi   1'";    linea  laterali  bene  conspicua;  pinna 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  137 

dorsali  spinosa  dorsali  radiosa  1$  ad  1£  longiorc  spinis  postrorsum  longitudine 
sensim  sed  conspicue  accrescentibus  posteriore  mediis  conspicue  Inngiore  capite 
absque  rostro  non  breviore;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  altiorc,  paulo  ad  non 
longiorc  quam  alta,  obtuse  rotundata,  radiis  mediis  ceteris  longioribus ;  pectorali- 
bus  acute  vel  acutiuscule  rotundatis  capite  non  vel  vix  brevioribus;  ventralibus 
radio  1°  plus  minusve  producto  capite  multo  longiore,  spina  capite  absque  rostro 
longiore;  anali  spina  3a  capite  absque  rostro  non  ad  paulo  breviore,  parte  ra- 
diosa forma  longitudine  et  altitudine  dorsali  radiosae  subaequali ;  caudali  convexa 
capite  breviore;  colore  corpore  pulchre  aurantiaco;  labiis  fusco-violaceis ;  iride 
violascente  margine  pupillari  aurea;  corpore  fasciis  2  latis  transversis  profundis; — 
fascia  anteriore  dorso-nucho-ventrali  antice  et  postice  vittula  pulchre  coerulea 
Hm  bat  a  superne  et  antice  aurantiaco-fusca  medio  nigricante-violacea  inferne  di- 
lutiore,  superne  latissinia  a  rostro  usque  ad  spinam  dorsi  6n'  eire.  extensa  oen- 
hun  amplectente  oblique  postrorsum  descendente  regione  axillari  quam  superne 
plus  triplo  graciliore  ventre  inter  ventralem  analem  diffuse  desinente;  —  fascia 
posteriore  dorso-caudo-anali  violaceo-nigra  superne  antice  et  postice  vittula  pulchre 
coerulea  limbata,  superne  rotundata  dorsalis  radiosae  partern  basalem  posteriorem 
amplectente,  medio  capite  parte  postoculari  latiore,  inferne  cuni  nigro  pinnae  ana- 
lis  confhiente ;  —  squamis  trunco  fascias  inter  transversas  singulis  basi  macula 
coerulescente-violacea ;  fascia  dorso-caudo-anali  ocellis  punctiformilms  numerosis 
coeruleis;  pinnis  dorsali  et  caudali  aurantiacis  coeruleo  et  nigro  leviter  mar^i- 
natis ;  pectoralibus  violaceis  basi  aurantiacis;  ventralibus  medio  violascente-fuscis 
postice  aurantiacis  antice  coeruleo  marginatis;  anali  nigricante-violacea  coeruleo 
marginata  ocellis  puuctiformibus  coeruleis  postice  quam  antice  crebrioribus. 
B.  6.  D.14/18  vel  14/19.  P.  2/14  vel  2/15.  V.  1/5.  A.3/1S  vel  3/19.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Gravin  Ruysch,  Coll.  nov.  pisc.  Amb.  p.  29,  30  tab.   15  fig.   10,  11. 

Bouwing  Admiral  Ren.,  Poiss.  Mol.  1  tab.  16  fig.  92;  II  tab.  4  fig.  17. 

Kipas  Japon,   Pantiop  Japon  Valent.,  Amb.  fig.  58,  64. 
Hab.  Java  (Batavia);  Flores  (Larantuca) ;  Amboina;   Banda  (Neira);  in  mari. 
Longitudo  5  speciminum  125'"  ad  195'". 

Rem.  Fort-voisin  de  1'Holacanthus  xanthometopon  par  la  forme  du  corps  et  des 
nageoires  et  même  par  la  maculature  des  écailles  du  tronc,  Ie  navarchus  est 
cependant  éminemment  caractérisé  par  les  deux  larges  écharpes  brun-violet  ou 
noir-violet  occupant  la  région  antérieure  et  la  partie  postérieure  du  tronc. 

L'espèce    paraït    propre    a    1'Insulinde. 

24 

NATUURK.    VERH.    DER    KON1NKL.    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


138  KÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

Holacanthus  diacanthus  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.48;  Fisch. 
Südsee  I  p.  50  lab.  40  fig.  B;  Klunz.,  Syn.  Fisch.  R.  M.  Verh. 
z.  b.  Ges.  Wien  XX  p.  786;  Day,  Fish.  India  lp.  113.  —  Atl.  Ichth. 
Tab.  368,  Chaet.  tab.  6  fig.  5. 

Holac.  corpore  oblongo-ovali,  diametro  dorso-ventrali  2^  ad  3  fere  in  ejus  Ion- 
gitudine; latitudine  corporis  2£  ad  3  fere  in  diametro  dorso-ventrali ;  capite  obtuso 
4J  ad  5  et  paulo  in  Iongitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rectiuscula ;  oculis 
diametro  3  ad  4  in  iongitudine  capitis,  diametro  1  fere  ad  \\  distantibus;  osse 
praeorbitali  oculi  diametro  hurailiore  ad  altiore,  leviter  denticulato;  dentibus  vo- 
merinis  rudimentariis  vel  nullis;  praeoperculo  postice  valde  conspicue  serrato, 
inferne  inaequaliter  denticulato,  angulo  spina  oculo  breviore  ad  plus  duplo  lon- 
giore;  suboperculo  leviter  denticulato;  interoperculo  edentulo  vel  leviter  denti- 
culato; squamis  capite  parvis  praeopercularibus  et  opercularibus  oculo  nudo  bene 
distinguendis,  trunco  antice  ex  parte  tantum  squamulatis ;  seriebus  squamarum 
trunco  transversis  regularibus;  squamis  trunco  angulum  aperturae  branchialis 
superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudaiis  supra  lineam  lateralem  in  series  50  eire., 
infra  lineam  lateralem  in  series  48  eire.  transversas  dispositis;  squamis  42  eire. 
in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudaiis  quarum  32  eire. 
in  dimidio  trunci  anteriore  ;  squamis  serie  transversa  30  eire.  spinam  ventralem 
inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  et  spinam  analem  1'"  inter  et  lineam  dorsalem, 
8  eire.  initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  1'";  linea  laterali  bene  eon- 
spicua  ;  pinna  dorsali  spinosa  dorsali  radiosa  1  §  ad  1  ^  longiore  spinis  postrorsum 
Iongitudine  sensim  sed  conspicue  accrescentibus  posteriore  mediis  conspicue  lon- 
giore capite  absque  rostro  non  breviore;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  altiore, 
vi\  longiore  quam  alta,  obtusangulatiai  vel  regulariter  rotundata,  radiis  mediis 
ceteris  longioribus ;  pectoralibus  acute  vel  acutiuscule  rotundatis  capite  non  vel 
vix  brevioribus;  ventralibus  radio  1°  plus  minusve  producto  capite  longiore,  spina 
capite  absque  rostro  non  ad  paulo  breviore;  anali  spina  3a  capite  absque  rostro 
breviore,  parte  radiosa  forma  Iongitudine  et  altitudine  dorsali  radiosae  subaequali ; 
eaudali  convexa  capite  paulo  ad  non  breviore  ;  colore  corpore  auieo  vel  pulcbre  auran- 
tiaeo-rlavo ;  iride  rosea  vel  flava  margine  pupillari  aurea  margine  orbitali  fuscescente  ; 
capite  vittis  transversis  coeruleis  utiinque  violaceo  vel  nigricante-violaceo  marginatis 
gracilibus,  anteriore  impari  rostro-frontali  linea  mediana,  2a  occipito-praeoculari, 
3a  nucho-postoculari,  4a  dorso-  vel  nucho-operculari  anterioribus  latiore;  trunco 
vittis  latioribus  transversis  paulo  oblique  postrorsum  descendentibus  7  vel  8  mar- 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOIDES. 


139 


garitaceis  utrinque  profunde  violaceo  vel  nigricante  limbatis  pinna  dorsali  plus 
minusve  postrorsum  productis;  pinna  dorsali  violascente,  antice  quara  postice 
dilutiore,  postice  coerulescente  dense  punctato-rivulata,  superne  coeruleo  raarginata; 
pectoralibus  et  ventralibus  flavis  vel  aurantiacis;  anali  aurantiaca  vel  dilute  vel 
profunde  violacea  coeruleo  marginata,  vittis  4  ad  7  longitndinalibus  curvatis 
frequenter  irregularibus  coeruleis;  caudali  pulchre  flava  postice  aurantiaco  vel 
violascente  marginata. 

B.  6. 1).  14/19  vel  14/20.  P.2/14  vel  2/15.  V.  1/5.  A.  3/19  vel  3/20.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Geboudeerde  Citsvisch  Ruysch,  Coll.  nov.  pisc.  Amb.  p.   14   tab.  8  fig.  1. 

Duchesse,  Chieise-visch  Ren.,  Poiss.  Mol.  I  tab.  14  fig.  81,  II  tab.  38  fig.  169. 

Ikan  Sarasa  jang  bariska,  Ikan  Sengadji  molukko  Valent.,  Amb.  fig.  405,  507. 

Chaetodon  diacanthus  Bodd.,  Epist.  Chaet.  diacanth.  1772;  Schrift,  berl.  naturf. 
Ges.  III  p.  459. 

Chaetodon  fasciatus  BI.,  Ausl.  Fisch.  III  p.  53  tab.  195  ;  Bl.Schn.,  Syst.  p.  27 
(nee  Forsk.). 

Chaetodon  Boddaerti  et  faL.Gm,  Syst.  nat.  ed.  13a  p.  1243,  1255. 

Holacanthus  duxLac,  Poiss.  IV  p.  534;  CV.,  Poiss.  VII  p.  138;  Rüpp.,N.  Wirb. 
Fisch.  p.  37  ;  Blkr,  Derde  bijdr.  ichth.  Gelebes,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  III  p.  757. 

Acanthopodus  Boddaerti  Lac,  Poiss.  IV  p.  559,   560. 

Holacanthus  Forsteni  Mus.  Lugd.  Bat. 
Hab.  Java;   Celebes  (Macassar);  Flores  (Larantuca);   Timor   (Atapupu) ;    Ceram  ; 

Amboina;   Banda  (Neira);  Nova-Guinea  (Doreh) ;  in  mari. 
Longitudo  10  speciminum  120''  ad  235". 

Rem.  Cette  espèce  d'Holacanthe,  une  des  plus  longtemps  connues  et  des 
plus  brillantes,  est  surtout  caractérisée  par  les  couleurs.  Sa  place  naturelle 
est  tout  pres  de  l'Holacanthus  sexstriatus,  tant  par  les  forrnes  que  par  Ie 
système  général  de  coloration,  mais  les  couleurs  elles  mêmes  sont  fort-diffé- 
rentes  et  Ie  diacanthus  a  constamment  une  épine  de  plus  a  la  dorsale.  C'est 
une  des  espèces  oü  les  dents  aux  deux  machoires  revêtent  Ie  moins  Ie  caractère 
tricuspide. 

Elle  est  assez  commune  dans  1'Insulinde  et  elle  n'est  pas  rare  non  plus  dans 
les  bassins  Indien  et  Pacifique,  oü  elle  est  connue  habiter  la  Mer  rouge,  les 
cötes  de  Zanzibar,  de  1'ile  Maurice  et  de  1'Inde,  et  les  Archipels  de  la  Société, 
Paumotu  et  des  Navigateurs. 

24,* 


1-10  RÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

llolacanthus  sexstriatus  K.V.H.  ap.  CV-,  Poiss.  VII  p.  145; 
Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII  Chaet.  p.  25;  Günth.,  Cat.  Fish,  II  p.49; 
Kner,  Zool,  Reise  Novara,  Fisch.  p.  104.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  372, 
Chaet.  tab.   10  fig.  1. 

Holac.  corpore  ovali,  diametro  dorso-ventrali  2*  ad  2|  in  ejus  longitudine; 
latitudine  corporis  3  ad  3|  in  diametro  dorso-ventrali ;  capite  ohtuso  4|  ad  4}  in 
longitudine  corporis  j  linea  rostro-frontali  rectiuscula;  oculis  diametro  3 J  ad  4  J  in 
longitudine  capitis,  diametro  1  et  paulo  ad  H  distantibus;  osse  praeorbitali  oculi 
diametro  non  ad  multo  altiore  leviter  denticulato;  dentibus  vomerinis  sat  con- 
spicuis;  praeopcreulo  postice  leviter  denticulato,  interne  dentibus  inaequalibus, 
angulo  spina  oculo  paulo  ad  plus  duplo  longiore;  suboperculo  et  interoperculo 
vix  ad  non  denticulatis  j  squamis,  capite  parvis  praeopercularibus  et  opercularibus 
oculo  nudo  bene  distinguendis,  trunco  antice  tantum  ex  parte  squamidatis; 
seriebus  squamarum  trunco  transversis  regularibus;  squamis  trunco  angulum 
aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lincam 
lateralem  in  series  50  eire.,  infra  lineam  lateralem  in  series  4(5  ad  48  transvei'sas 
dispositis;  squamis  42  eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae 
caudalis  quaruin  20  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  serie  transversa 
30  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem  et  spinam  analem 
1™  inter  et  lineam  dorsalem,  S  eire.  initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam 
dorsi  l,n;  linea  laterali  bene  conspicua ;  pinna  dorsali  spinosa  dorsali  radiosa 
1^  ad  1|  longiore,  spinis  postrorsum  sensim  sed  conspicue  longitudine  accrescenti- 
bus  posteriore  mediis  conspicue  longiore  capite  absque  rostro  longiore;  dorsali  radiosa 
dorsali  spinosa  altiore,  aeque  alta  eire.  ac  longa  vel  (aetate  valde  provectis) 
altiore  quam  longa,  o!)tuse  vel  (aetate  valde  provectis)  acute  rotundata,  railiis 
postmedianis  cetcris  longioribus;  pectoralibus  acute  vel  acutiuscule  rotundatis 
capite  paulo  ad  non  brevioribus;  ventralibus  radio  1°  valde  producto  capite 
multo  ad  duplo  fere  longiore,  spina  capite  paulo  breviore ;  anali  spina  3"  ca- 
pite absque  rostro  non  ad  paulo  breviore,  parte  radiosa  longitudine  dorsali 
radiosae  subaequali  sed  ea  humiliore,  obtuse  rotundata;  caudali  convexa  capite 
breviore;  colore  corpore  aurantiaco-viridi  vel  aurantiaco-,  capite  toto  fere  auran- 
tiaco  vel  fuscescente-violaceo,  genis  et  operculis  frequenter  coeiulescente-violaceo 
guttulato;  iride  flavescentc  vel  rosea,  margine  pupillari  aurea  marginc  orbitali 
fuscescente;  vitta  sat  lata  sed  ocidi  diametro  graciliore  nucho-postoculo-praeoper- 
culari    margaritacea    vel    flavescente-margaritacea ;  fasciis  corpore  5  vel  0  trans- 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  141 

versis  fusco-violaceis  interstitiis  sat  multo  gracilioribus  curvatis  convexitate  an- 
trorsum  spectantibus,  fasciis  2  anterioribus  dorso-ventralibus,  3a  4a  et  5a  dorso- 
analibus  basin  pinnae  dorsalis  et  analis  intrantibus,  Ga  caudali  frequenter  diffusa 
vel  inconspicua;  squamis  trunco  singulis  basi  guttula  vel  macula  angulata  vialaceo- 
coerulea ;  pinüis  aurantiacis,  pectoralibus  frequenter  violascentibus,  ventralibus 
radiis  anterioribus  vulgo  fuseis ;  dorsali,  anali  et  caudali  coeruleo  marginatis, 
dorsali  et  anali  radiosis  et  caudali  sat  dense  coeruleo  guttulatis  vel  subvittulatis 
vel  subrivulatis. 

B.  6.  D.  13/19  vel  13/20.  P.  2/17.  V.  1/5.  A.  3/1 S  vel  3/19.  0.  1/15)  1  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon  resimus  Gron.,  Cat.  ed.  Gray  p.  71. 

Kambing,  Kura-kura  Mal.  Batav. 
Hab.  Sintjapura;  Java  (Batavia);  Celebes  (Macassar);  Amboina  ;  in  mari. 
Longitudo  6  speciminum   175'"  ad  385'". 

Rem.  L'Holacauthus  sexstriatus  est  nettement  caractérisé  par  les  13  épines 
dorsales,  par  les  bandes  foncées  du  tronc  et  par  la  bande  nucho-préoperculaire 
nacrée.  —  Gronovius  déja  a  fort  bien  connu  1'espèce  et  la  nomina  Chaetodon  resimus, 
mais  elle  ne  fut  introduite  dans  la  science  qu'un  demi-siècle  après  lui.  —  M. 
Günther  rapporte  Ie  Chaetodon  resimus  a  rHolacanthus  annularis  Lac,  mais 
on  reconnaït  parfaitement  Ie  sexstriatus  dans  la  description  du  resimus.  C'est 
par  contre  Ie  Chaetodon  vorticosus  Gron.,  cité  par  M.  Günther  comme  syno- 
nyme  de  1'espèce  actuelle,  qui  doit  être  rapporte  a  1'annularis. 

Le  sexstriatus  n'a  pas  été  trouvé  jusqu'ici  hors  1'Insulinde.  A  Batavia  il  n'est 
pas  rare.     On  y  voit  quelqnefois  des  individus  d'un  demi-mètre  de  long. 


ACANTHOCHAETODON    Blkr. 

Corpus  subrhomboideum.  Pinna  dorsalis  parte  spinosa  parte  radiosa  paulo 
longiore  spinis  12  ad  14  distantibus  postrorsum  longitudine  accrescentibus.  Den- 
tes  voinerini.  Os  praeorbitale,  suboperculum  et  interoperculum  non  vel  vix 
denticulata  Squamae  trunco  supra  lineam  lateralem  in  series  50  ad  90  trans- 
versas dispositae.  Membrana  branchialis  sub  gula  continua  linea  mediana  isthmo 
gracillimo  affixa. 

Rem.  Le  genre  Acanthochaetodon,  fort  voisin  du  genre  Chaetodon  Art,  est 
suffisamment  caractérisé  par  la  nageoire  dorsale  a  partie  armee  un  peu  plus 
longue   que    la  partie  molle  et  par  la  continuité  sous  la    gorge  de  la  membrane 


142  RÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

branchiale.    L'Insulinde  en  nourrit  six  espèces,  dont  les  caractères  essentiels  sont 
faciles  a  saisir. 


I.  Treize  ou  quatorze  épines  dorsales.    Point  de  large  bande  dorso-anale  jaune. 

A.  Anale  a  angle  pointue.  13  épines  dorsales.  Environ  80  rangées  transversales  d'écailles 
au-dessus  de  la  ligne  laterale.  Tronc  ssns  bandes  ni  bandelettes,  mais  a  petites  taches 
inégales  bleu-violet.    Nageoires  verticales  tl  gouttelettes  bleues. 

1.  Acanthochaetodon  lepidolepis  Blkr. 


B.  Anale  obtuse  n,  angle  arrondi.    Corps   a  bandelettes  transversales  ou  longitudinales. 
a.    Corps  bleu,  violet  ou  noir-violet  sans  taches,    a  bandelettes   transversales  courbées 
nacrées  ou  bleuatres. 

aa.  Bandelettes  du  corps  peu  courbées.    Bandelette  impaire  rostro-nuchale.  Environ 
80  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale.  13  épines  dorsales. 

2.  Acanthochaetodon  striatus  Blkr. 


bb.  Bandelettes  du    corps  forlement  courbées. 

t  Environ  75  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale. 
14  (très-rarement  13)  épines  dorsales,  les  postérieures  notablement  plus 
longues  que  les  médianes.  Bandelettes  du  tronc  semilunaires.  Bandelette 
impaire  rostro-nuchale. 

3.  Acanthochaetodon  semicirculatus  Blkr. 


f'  Environ  90  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale. 
14  épines  dorsales,  les  postérieures  presque  pas  plus  longues  les  médianes. 
Bandelettes  du  tronc  presque  circulaires.  Front  et  vertex  a.  bandelettes 
transversales. 

4.  Acanthochaetodon  nicobariensis  Blkr. 

b.  Corps  a  bandelettes  longitudinales  montant  obliquement  en  arrière.  Environ  90 
rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la  ligne  laterale.  Dorsale  molle  pointue 
ou  prolongée,  anale  obtuse. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  143 

aa.  14  (très-rarement  13)  épines  dorsales.    Bandelettes  obliques  du  tronc  nombreu- 
ses  (15   a  25).   Région  surscapulo-axillaire  a  Jarge  bande  transversale  noiratre. 

5.  Acanthochaetodon  imperator  Blkr. 

bb.  13    épines   dorsales.     Bandelettes    obliques   du    tronc  peu  nombreuses  (6).    Ré- 
gion  posttemporale  a  anneau  bleu. 

6.  Acanthochaetodon  anmdaris   Blkr. 


Acanthochaetodon  lepido  lep  is  Blkr,  Notie,  sousfam.  Ho- 
lacanthif.  Arch.  néerl.  se.  nat.  XII  p.  5.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  372, 
Chaet.  tab.  10  fig.  1. 

Acanthochaet.  corpore  oblongo  subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  2{  ad  2£ 
in  ejus  longitudine;  latitudine  corporis  2^  ad  3  in  diametro  dorso-ventrali;  capite 
obtuso  4j  ad  5  fere  in  longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rectiuscula;  ocu- 
lis  diametro  3f  ad  4!3  in  longitudine  capitis,  diametro  1  ad  Ij  distan tibus; 
osse  praeorbitali  oculi  diametro  paulo  ad  sat  multo  altiore,  denticulato;  prae- 
operculo  postice  leviter  denticulato  inferne  edentulo  vel  leviter  scabro,  angulo 
spina  oculi  diametro  non  ad  sat  multo  longiore ;  suboperculo  et  interoperculo 
denticulis  minimis  scabris ;  squamis  capite  minimis  oculo  nudo  vix  distinguendis, 
trunco  valde  squamulatis  magnitudine  inaequalibus ;  seriebus  squamarum  lon- 
gitudinalibus  et  transversis  sat  irregularibus ;  squamis  trunco  angulum  aperturae 
branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in 
series  80  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  75  eire.  transversas  dispositis; 
squamis  70  eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis 
quarum  30  eire.  in  diinidio  trunci  anteriore;  squamis  serie  transversa  52  eire. 
spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorera  et  spinam  analem  llü  inter 
et  lineam  dorsalem,  12  eire.  initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  lm;  linea 
laterali  sat  conspicua ;  pinna  dorsali  parte  spinosa  parte  radiosa  paulo  tantum 
longiore,  spinis  postrorsum  longitudine  conspicue  accrcscentibus  postica  quam  0a  du- 
plo eire.  longiore  et  capite  absque  rostro  longiore ;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa 
multo  altiore,  sat  multo  ad  plus  duplo  altiore  quam  longa,  valde  acuta,  radiis 
5°  6°  ad  7°  mediocriter    ad    valde  productis  parte    producta  juxtapositione  uni- 


144  EÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

tis;  pectoralibus  acutis  capite  non  brevioiibus;  ventralibus  radio  1°  plus  mi- 
nusve  producto  capite  longiore,  spina  capite  absque  rostro  longiore;  anali  spina 
3a  capite  absque  rostro  non  breviore,  parte  radiosa  forma  et  longitudine  dorsali 
radiosae  subaequali  sed  ea  huniiliore  radio  5°  ceteris  longiore  plus  minusve  pro- 
ducto; caudali  convexa  capite  breviore;  colore  corpore  dimidio  anteriore  auran- 
liaco  vel  viridi-aurantiaco,  dimidio  posteriore  violascente-viridi  vel  violascente- 
aurantiaco;  iride  aurantiaca  margine  orbitali  fusca  ;  praeoperculo  inargine  libero 
et  membrana  operculari  coeruleis ;  vittula  nucho-postoculari  coerulea ;  squamis 
dorso  lateribusque  antice  majoribus  singulis  macula  violascente-coerulea,  lateribus 
postice  plurimis  macula  parva  vel  guttula  violascente-coerulea  vel  coerulea,  gut- 
tulis  trunco  postice  ex  parte  in  vittulas  coalitis;  pinnis  dorsali  spinosa  et 
pectoralibus  aurantiacis,  dorsali  radiosa,  anali  et  caudali  fuscescente-aurantiacis, 
dorsali  anali  et  caudali  guttulis  numerosis  coeruleis;  dorsali  et  anali  radinsis 
coerulco  marginatis  parte  producta  flavescentibus;  ventralibus  antice  coeruleo 
marginatis,  radiis  aurantiacis,  membrana  coeruleis  ;  caudali  postice  coerulescente 
marginata. 

B.  6.  D.  13,21  vel  13/22.   P.  2/18.  V.  1/5.   A.  3/20  vel  3  21.    C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  IIolacantJiKS  lepidolepis  Blkr,  Diagn.    vischs.  Batavia,   Nat.  T.  Ned.  Ind.  IV 
p.  468;  Günth.,  Cat.   Fish.  II  p.  47. 

Holacantlms  ignatius  Playf.,  Fish.  Seych.,  Proc.Zool.  Soc    1867  p.  852  tab.  41. 

Holaccurflms  poecüus  Peters.,  N.  u.  wenig  bek.  Amphib.  u.  Fische,  Monatsber. 
k.  pr.  Ak.  Wissensch.    1868  p.  454. 
Hab.  Java  (Batavia) ;  in  mari. 
Longitudo  2  specitninum  220'"  et  326'". 

Rem.  M.  Playfair  a  retrouvé  cette  espèce,  que  j'avais  déja  publiée  en  1'an 
1853,  aux  iles  Séychelles  et  en  donna  une  belle  figure  sous  Ie  nom  d'Hola- 
canthus  ignatius.  Son  individu  est  plus  petit  que  les  deux  de  mon  cabinet  et 
ne  montre  pas  la  bandelette  nucho-postoculaire.  Il  paraït  cependant  que  dans 
Ie  jeune  age  les  bandelettes  de  la  tête  sont  plus  nombreuses.  La  figure  publiée 
par  M.  Playfair  montre  une  bandelette  préoperculo-interoperculaire  et  une  ban- 
delette maxillo-gulaire,  et  la  description  parle  en  outre  d'une  bandelette  sur  Ia 
ligne  médiane  du  museau.  De  ces  bandelettes  il  n'existe  pas  même  de  tracé 
dans  mes  individus.  —  L'espèce  décrite  par  M.  Peters  sous  Ie  nom  d'IIolacanthus 
poecilus,  sur  un  individu  provenant  de  Zanzibar,  est  manifestement  elle-aussi 
identiquc   avcc  l'espèce  actuelle. 

Le  lepidolepis  est  la  seule  espèce  connue  d'Acanthochaetodon  oü  Ie  tronc  ne 
porte    ni    bandes    ni    bandelettes    transversales  ou  longitudinales.     Mais  sous  les 


DE  LA  PAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  145 

couleurs,  aussi  se  fait  elle  aisément  reconnaitre  par  les  caractères  combines  de 
13  épines  dorsales,  d'environ  80  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus  de  la 
ligne  laterale  et  d'une  anale  prolongée  en  pointe. 


Acanthochaetodon  striatus  Blkr,  Notie,  sousfam.  Hola- 
canthiform.  Arch.  néerl.  se  nat.  XII  p.  21 .  —  Atl.  Ichth.  Tab.  370, 
Chaet.  tab.  8  fig.  3. 

Acanthochaet.  corpore  subrliomboideo,  diametro  dorso-ventrali  2  eire.  in  ejus 
longitudine ;  latitudine  corporis  3'3  eire.  in  diametro  dorso-ventrali;  capite 
obtuso  3£  eire.  in  longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rectiuscula;  ocu- 
lis  diametro  3  eire.  in  longitudine  capitis ,  minus  diametro  1  distantibus; 
osse  praeorbitali  oculi  diametro  humiliore  dentibus  conspicuis  nullis;  praeoper- 
culo  postice  et  inferne  denticulato,  angulo  spina  oculo  duplo  breviore;  sub- 
operculo  interoperculoque  edentulis ;  squamis  capite  minimis  oculo  nudo  vix 
conspicuis,  trunco  non  squamulatis;  seriebus  squamarum  trunco  longitudinalibus 
irregularibus,  transversis  parum  regularibus;  squamis  trunco  angulum  aner- 
turae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem 
in  series  80  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  75  eire.  transversas  dispositis  ; 
squamis  60  eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  cauda- 
lis quarum  30  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  serie  transversa  15  eire. 
initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  lm ;  linea  laterali  bene  conspicua ; 
pinna  dorsali  spinosa  dorsali  radiosa  vix  longiore,  spinis  postrorsum  longitudine 
sensim  accrescentibus,  postica  quam  6a  multo  minus  duplo  longiore  capite  absque 
rostro  breviore;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  altiore,  non  multo  longiore  quam 
alta  obtuse  rotundata  radiis  praemedianis  ceteris  longioribus;  pectoralibus  acu- 
tiuscule  rotundatis  capite  brevioribus;  ventralibus  radio  1°  producto  capite  paulo 
longiore  spina  capite  absque  rostro  paulo  breviore ;  anali  spina  3a  capite  absque 
rostro  vix  breviore,  parte  radiosa  forma,  longitudine  et  altitudine  dorsali  radiosae 
subaequali ;  caudali  convexa  capite  breviore;  colore  corpore  pinnisque  dorsali  et 
anali  profunde  coerulescente-violaceo;  iride  violascente  margine  pupillari  aurea; 
vittis  transversis  margaritaceo-coeruleis,  capite  et  cauda  reetiusculis,  trunco  parum 
curvatis  convexitate  antrorsum  spectantibus  latiorihus  et  gracilioribus  alternantibus 
plerisque  pinnam  dorsalem  et  pinnam  analem  intrantibus;  vittis  capite  4  vel  5, 
posterioribus  regionem  thoraco-praeventralem  secantibus;  vitta  rostro-nuchali  impari 
linea  mediana;  vittis  postcephalicis  8  vel  9,  posterioribus  reetiusculis;  ventralibus 
fuscis;  pectoralibus  et  caudali  aurantiacis. 

25 

NATUURK.    VERH.    DER    KONINKL.    AKADEMIE.    DEEL    XVII. 


146  KKVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

B.  6.  D.  13/22  vel  13/23.  P.  2/15.  V.  1/5.  A.  3/21  vel  3/22.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Ilolacanthus  coeruleus  Ehr.,  CV.,  Poiss.  VII  p.  45 ;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  54? 
Holacanthus  striatus  Rüpp.,  N.  Wirb.  Fisch.  p.  32  tab.  10  fig.  2;  Blkr,  Zesde 
bijdr.  ichth.  Arab.  Nat.  T.  Ned.  Ind.  VIII  p.  414;  Günth.,  Cat.  Fish.  II 
p.  53;  Day,  Fish.  India  lp.  113  (descript.  ex  parte). 
Holacanthus  semicirculatus  Blkr,  Bijdr.  ichth.  Bangka,  Nat.  T.  Ned   Ind.  III 
p.  452  (nee  CV.). 
Hab.  Singapura  ;  Bangka  (ïandjong-biat) ;  in  mari. 
Longitudo  speciminis  descripti  47'". 

Rein.  M.  Klunzinger  (Syn.  Fisch.  R.  M.)  rapporte  cette  espèce  et  les  deux 
suivantes  a  une  variété  du  Chaetodon  asfur  Forsk.,  espèce  fort  distincte  cependant  par 
les  12  épines  dorsales,  par  Ie  nombre  d'environ  50  rangées  transversales  au-dessus 
de  Ia  ligne  laterale,  par  Ie  prolongement  de  la  dorsale  et  de  1'anale,  par  la  large 
bande  transversale  janne  du  tronc,  etc. 

Le  striatus  est  voisin  du  semicirculatus  et  du  nicobariensis,  mais  bien  caracté- 
risé  par  les  bandelettes  peu  courbées  du  tronc,  par  la  bandelette  rostro-nuchale 
impaire,  par  les  13  épines  dorsales  et  par  les  80  rangées  transversales  d'écail- 
les  au-dessus  de  la  ligne  laterale.  L'Holacanthus  coeruleus  Ehr.  CV.  n'est  peut- 
être  pas  distinct  du  striatus,  mais  la  formule  de  la  dorsale  et  de  1'anale  en  étant 
donnée  fort  différente  =  D.  12/15.  A.  3/15,  il  reste  a  examiner  si  ces  nombres 
soient  exacts.  En  attendant  je  conserve  a  1'espèce  actuelle  le  nom  spécifique  sous 
lequel  Rüppell  en  a  publié  une  belle  tigure. 

Ses  seules  localités  extra-insulindiennes  connues  sont   la   Mer  rouge    et  1'Inde. 


Acantho chaetodon  semicirculatus  Blkr,  Notie,  sousfam.  Hola- 
canthiform.  Arch.  néerl.  se.  nat.  XII  p.  21.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  370, 
Chaet.  tab.  8  fig.  5. 

Acanthochaet.  corpore  subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  2  ad  2 3  in  ejus 
longitudine;  latitudine  corporis  3  ad  3è  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  obtuso 
3|  ad  4£  in  longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rectiuscula;  oculis  diametro 
2è  ad  3  in  longitudine  capitis,  minus  diametro  1  distantibus;  osse  praeorbitali 
oculi  diametro  humiliore  vix  denticulato;  praeoperculo  postice  et  inferne  leviter 
denticulato,  angulo  spina  oculo  multo  ad  plus  duplo  breviore;  suboperculo  inter- 
operculoque  edentulis;  squamis  capite  minimis  oculo  nudo  vix  conspicuis,  trunco 
non  squamulatis;  seriebus  squamarum  trunco  longitudinaübus  irregularibus,  trans- 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHETODONTOÏDES.  147 

versis    parum    regularibus;    squamis   trunco  angulum  aperturae  branchialis  supe- 
riorem    inter   et    basin  pinnae  caudalis  supra  lineara  lateralem  in  series  75  eire, 
infra  lineara  lateralem  in  series    65  eire.    transversas  dispositis;  squamis  60  eire. 
in  serie    horizontali  os    scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  30  eire. 
in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis    serie    transversa  50  eire.  spinam  ventralem 
inter    et    spinam    dorsi    1'"    et    spinam    analeni  T"  inter  et  lineam  dorsalem,  12 
eire.    initium    lineae    lateralis    inter  et  spinam  dorsi  1'";  linea  laterali  bene  con- 
spicua ;  pinna  dorsali  spinosa  dorsali  radiosa  paulo  tantum  longiore  spinis  postror- 
sum  longitudine  conspicue  accrescentibus,    postica    subposticis  conspicue  et  spina 
6a    multo    longiore    capite   absque    rostro  non  ad  paulo  breviore;  dorsali  radiosa 
dorsali  spinosa  altiore,  non  multo  longiore  quam  alta  junioribus  obtuse  rotundata 
aetate  provectioribus  angulata  radiis  productis  nullis  praemedianis  ceteris  longiori- 
bus;  pectoralibus  acute  vel  acutiuscule  rotundatis  capite  non  ad  vix  brevioribus; 
ventralibus  radio  1°  plus  minusve  producto   capite   longiore,  spina  capite  absque 
rostro    non    ad    non    multo  breviore;  anali  spina  3a  capite  absque  rostro  non  ad 
paulo    breviore,    parte    radiosa    forma,    longitudine    et  altitudine  dorsali  radiosae 
subaequali;    caudali    convexa    capite    breviore;  colore  corpore  pinnisque  profunde 
coerulescente-violaceo;  vittis  capite  et  trunco  gracilibus  margaritaceis  vel  marga- 
ritaceo-coeruleis   transversis,     trunco    curvatis  convexitate  antrorsum  spectantibus 
dorsalem    et    analem    intrantibus    latioribus    et   gracilioribus    alternantibus ;  iride 
violascente    margine    pupillari    aurea;  capite  vittula  rostro-nuchali  linea  mediaria 
impari  et    vittula  nucho-postoculo-praeoperculari;   vittis  trunco  latioribus  3  sub- 
semilunaribus,    posteriore    curvatura  apicem  pinnae  pectoralis  non  attingente;  — 
juvenilibus  (specim.  longit.   26'"  ad  31'")  spina  praeoperculari  rudimentaria ;  trunco 
vittis  semicircularibus  2  vel  3  tantum,  capite  transversis  2  tantum  ;  —  adolescen- 
tibus  (specim.  long.   47'"  ad  60'")    vittis    trunco  seminularibus  4  vel  5  anteriore 
graciliore    dorso-operculo-ventrali,    posteriore    caudali;    capite    vittis  transversis  4 
mediis    postmaxillari   et  supra-oculo-praeorbito-praeoperculari;    cauda  postice  cum 
caudali  vittis  2  rectiusculis;  —  adolescentibus  provectioribus  (specim.  longit.  70") 
vestigiis  vittularum  trunco  vittas  inter  semilunares  latiores;  —  aetate  magispro- 
vectis  (specim.  longit.  85'"  ad   120")  vittis  trunco  semilunaribus  transversis  0  ad 
12    gracilioribus    et    latioribus  alternantibus;  vittis  capite  transversis  6,  anteriore 
impari    linea    frontis    mediana,    4a  sub  medio  oculo  ceteris  graciliore,  6a  operculo 
postice    vittae    dorso-ver.tralis  anterioris    partem  efficiënte;  regione  thoraco-gulari 
vittis  3  transversis  obliquis  media  ceteris  graciliore;  —  omni  aetate  fascia  trunco 
transversa  latiore  nulla. 

15.  6.  D.  13/22  vel  13/23  (rarissime  14/21  vel  14/22.  P.  2/17  vel  2/18.  V.  1/5.  A.  3/20 
ad  3/22.  C.  1  '15/1  et  lat.  brev. 

25* 


148 


RÉV1SI0N  ÜES  ESPÉCES  1NSULINDIENNES 


Syn.  Holacanthus  semicirculatus   CV.,    Poiss.  VII  p.  143  tab.  183;  Less.,  Zool. 
Voy.    Coq.  Poiss.  p.   173  tab.  30  fig.  3;  Blkr,  Zesde  bijdr.  ichth.Amb., 
Nat.    T.    Ned.     Ind.    Vlll    p.    414  (nee  ibid.  III  p.  452);  Günth.,  Cat. 
Fish.  II  p.  53;   Day,  Fish.  India  I  tab.  28  fig.  6  (descr.  ex  parte  tant.). 
Chaetodon  mierólepis  Blkr,  Diagn.  n.  vischs.  Sumatra,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  I V  p.  257. 
Holacanthus  iburu  Montrouz.,  Faun.  Woodlark  p.  169. 
Mami   Waigiens. 
Hab.  Sumatra  (Cauer,  Benculen,  Priaraan) ;  Java  (Karang-bollong)  j  Celebes  (Manado, 
Gorontalo) ;  Timor  (Kupang, ;  Buro  (Kajeli);  Ceram  (Wahai) ;  Amboinaj  Goram ; 
Waigiu  ;  in  mari. 
Longitudo  14  speciminum  26"  ad  120'". 

Rem.  Le  nombre  des  bandelettes  du  tronc  varie  avec  1'age  des  individus,  les 
plus  grêles  ne  se  développant  que  dans  1'adolescence  avancée.  L'espèce  se  distingue 
du  striatus  et  du  nicobariensis  par  les  75  rangées  transversales  d'écailles  au-dessus 
de  la  ligne  laterale  et  par  la  disposition  semilunaire  des  bandelettes  du  tronc.  La 
diagnose  est  facilitée  encore  par  la  proportion  des  épines  dorsales  et  par  la  ban- 
delette  impaire  rostro-nuchale.  Le  nombre  normal  des  épines  de  la  dorsale  est  de 
13,  une  14me  ne  se  trouvant  que  sur  deux  de  mes  quatorze  individus. 

Le  semicirculatus  est  beaucoup  moins  rare  que  le  striatus  et  que  le  nicoba- 
riensis, et  habite,  hors  1'Inde  archipélagique,  les  cötes  de  Zanzibar,  de  la  Nou- 
velle-Irlande,  de  Woodlark  et  des  ïles  Viti. 

Acanthochaetodon  nicobariensis  Blkr,  Notie,  sousfam.  Uolacan- 
thiform.  Arcli.  néerl.  se.  nat.  XII  p.  21.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  365, 
Chaet.  tab.  3  fig.  1. 

Acanthochaet.  corpore  subrkouiboideo,  diametro  dorso-vcatiali  2|  eire.  in 
ejus  longitudine;  latitudine  corporis  S'3  eire.  in  diametro  dorso-ventrali ;  capite 
obtuso  4£  eire.  in  longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rectiuscula ;  oculis 
diametro  3  eire.  in  longitudine  capitis,  minus  diametro  1  distantibus;  osse 
praeorbitali  oculi  diametro  humiliore  vix  denticulato;  praeoperculo  postice  et  in- 
ferne  denticulato  angulo  spina  oculo  vix  breviore;  suboperculo  interoperculoque  eden- 
tulis;  squamis  rapite  minimis  oculo  mulo  vix  distinguendis,  trunco  nou  squamu- 
latis;  seriebus  squamarum  trunco  longitudinalibus  irregularibus,  transversis  regu- 
laribus;  squamis  trunco  angulum  aperturae  branehialis  superiorem  inter  et  basiu 
pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  90  eire,  infra  lineam  lateralem 
in  series  80  eire.  transversas    dispositis ;    squamis  70  eire.  in  serie  horizontali  os 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  149 

scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  35  eire.  in  diraidio  trunci  ante- 
riore ;  squamis  serie  transversa  60  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi 
anteriorem  et  spinam  analem  lm  inter  et  lineam  dorsalem,  15  eire.  initium  lineae 
lateralis  inter  et  spinam  dorsi  1'";  linea  laterali  bene  conspiciia;  pinna  dorsali 
spinosn  dorsali  radiosa  paulo  longiore  spinis  postrorsum  longitudine  parum  tantum 
accrescentibus  posterioribus  8  subaequilongis  postica  6a  paulo  tantum  longiore 
capite  absque  rostro  non  breviore ;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  altiore,  non 
multo  longiore  quam  alta,  obtuse  rotundata,  radiis  praemedianis  eeteris  longiori- 
bus ;  pectoralibus  acute  rotundatis  capite  vix  brevioribus ;  ventralibus  eapite  non 
brevioribus  spina  capite  absque  rostro  non  breviore;  anali  spina  3a  capite  absque 
rostro  non  breviore,  parte  radiosa  forma,  longitudine  et  altitudine  dorsali  radiosae 
subaequali;  caudali  convexa  capite  breviore;  colore  corpore  coerulescente-violaceo 
vel  violaceo ;  iride  violascente  maculis  oblongis  coeruleis,  margine  pupillari  aurea ; 
vittis  corpore  margaritaceo  coeruleis  transversis  cnrvatis  subsemilunaribus  con- 
vexitate  antrorsum  spectantibus  latioribus  et  gracilioribus  alternantibus  subcon- 
centricis  10  eire.  caput  inter  et  caudam,  vittis  ex  parte  supra  dorsalem  et  analem 
productis  ibique  annulos  vel  cellulas  angulatas  efficientibus ;  vitta  trunco  latioruin 
3a  subcirculari  antrorsum  usque  ante  apicem  pectoralis  porrecta;  vittis  margari- 
taceo-coeruleis  capite  lateribus  5  vel  G  irregularibus,  nucha  et  fronte  6  trans- 
versis, utroque  labio  1;  rostro  medio  antice  macula  oblonga  margaritacea;  vittula 
sub  medio  oculo  nulla;  regione  gulo-thoracica  vittis  3  vel  4  obliquis  transversis 
margaritaceo-coeruleis ;  cauda  cum  basi  pinnae  caudalis  vittis  ejusdem  coloris  4 
vel  5  transversis;  pectoralibus  basi  vittula  coerulescente  transversa. 
B.  6.  D.  14/20  vel  14/21.  P.  2/17.  V.  1/5.  A.  3/19  vel  3/20.  C.  1/15/1  et  lat  brev. 
Syn.  Douwing  fonnosa  Ren.,  Poiss.  Mol.  I  tab.   5  fig.  34. 

Chaetodon  nicobariensis  Bl.Schn.,  Syst  p.  219  tab.   50. 

Holacanthus  geometricus  Lac,  Poiss.  IV  p.  528,  537  tab.   13  fig.  1;  CV., 
Poiss.  VII  p     142. 

Holacanthus  nicobariensis  Blkr,    Zesde  bijdr.  ichth.  Amboina,  Nat.  T.  Ned. 
Ind.  VIII  p.  414;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.   52 ;  Fisch.  Südsee  I  p.  54  tab. 
41  fig.  B;  Day,  Fish.  India  lp.    112  ex  parte  (nee  figura). 
Hab.  Timor;  Amboina;  Ceram  (Piru);  Waigiu ;  in  mari. 
Longitudo  speciminis  descripti  93'". 

Rem.  L'Acanthochaetodon  nicobariensis  se  fait  aisément  distingner  du  semi- 
circulatus,  dont  il  est  Ie  plus  voisin,  par  les  bandelettes  presque  circulaires  de  la 
partie  postérieure  du  tronc  et  par  les  bandelettes  transversales  du  front  et  de  la 
nuque.    11    a  en  outre  les  éeailles  notablement  plus  nombreuses  et  se  fait  recon- 


150  EÉ VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

naitre  encore  a  ce  que  les  7  ou  8  épines  dorsales  postérieures  sont  presque  d'égale 
longueur  et  la  14e  un  pen  seulement  plus  longue  que  la  Ge. 

L'espèce  est  connue  habiter,  hors  1'Insulinde,  les  lies  Nicobares,  Misol,  Samoa 
et  de  la  Société. 


Acanthochaetodon  imperator  Blkr,  Notie,  sousfam.  Ilolacanthi- 
form.  Arch.  néerl.  se.  nat.  XII  p.  2 1 .  —  Atl  Ichth.  Tab.  367 
Chaet.  tab.  5  fig.  2;  Tab.  374,  Chaet.  tab.  12  fig.  4. 

Acanthochaet.  corpore  subrhoraboideo,  diametro  dorso-ventrali  2  ad  2j  eire. 
in  ejus  longitudiue ;  latitudine  corporis  3  eire.  in  diametro  dorso-ventrali;  capite 
obtuso  4|  ad  5  in  longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali  rectiuscula;  oculis 
diametro  3  ad  3£  in  longitudine  capitis,  diametro  1  ad  1^  distantibus;  osse 
praeorbitali  oculi  diametro  non  ad  sat  multo  altiore  leviter  denticulato;  praeoper- 
culo  postice  et  inferne  denticulato  angulo  spina  oculo  non  ad  conspicue  longiore; 
suboperculo  leviter  denticulato;  interoperculo  edentulo;  squamis  capite  minimis 
oculo  nudo  vix  distin guendis,  trunco  antice  aetate  provectis  plus  minusve  squa- 
ïnulatis,  trunco  medio  et  postice  non  squamulatis;  seriebus  squamarum  trunco 
longitudinalibus  valde  irregularibus,  transversis  sat  regularibus;  squamis  trunco 
an<nüum  aperturae  brancbialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra 
lineam  lateralem  in  series  90  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  80  eire.  trans- 
versas dispositis ;  squamis  70  eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin 
pinnae  caudalis  quarum  35  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  serie  trans- 
versa 50  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  ln'  et  spinam  analem  lm 
inter  et  lineam  dorsalem,  14  eire.  initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi 
lm;  linea  laterali  sat  conspicna;  pinna  dorsali  s|)inosa  dorsali  radiosa  non  multo 
longiore  spinis  postrorsum  longitudine  sensim  accrescentibus  postica  quam  Öa  multo 
minus  duplo  longiore  capite  absque  rostro  non  breviore;  dorsali  radiosa  obtuse 
rotundata  vel  acuta,  aeque  alta  ac  longa  vel  altiore  quam  longa,  radiis 
5°  6°  et  7°  ceteris  longioribus  aetate  provectis  frequenter  plus  minusve  produc- 
tis ;  pectoralibus  acute  vel  acutiuscule  rotundatis  capite  non  ad  vix  brevio- 
ribus;  ventralibus  radio  1°  plus  minusve  producto  capite  longiore,  spina  capite 
absque  rostro  non  breviore;  anali  junioribus  et  adultis  obtuse  rotundata  dorsali 
radiosa  non  breviore  sed  humiliore,  multo  longiore  quam  alta,  spina  postica  capite 
absque  rostro  non  ad  paulo  breviore;  cuudali  convexa  capite  breviore;  colore 
capite  et  regione  gulo-thoraeico-ventrali  violascente-  vel  fuscescente-aurantiaco, 
cetero  trunco    pinnisque   dorsali    et  anali  violnscente-roseo  vel  profundc  violaceo; 


DE  LA  KAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  151 

iride  aurea  vel  aurantiaca  margine  orbitali  fusca  ;  labiis  antice  coeruleis ;  fascia 
oculari  fusca  vel  fuscescente-aurantiaca  curvata  utrinque  vittula  coerulca  limbata 
deorsum  et  postrorsum  gracilesceute,  basi  spinae  praeoperculi  incipiente,  curvatura 
oculum  versus  adscendente,  oculura  naresque  amplectente  et  ante  oculum  cum 
fascia  lateris  oppositi  unita ;  vertice  interdura  iuacula  pyriformi  rosea ;  regione 
suprascapulo-axillari  macula  magna  oblonga  transversa  fusca  vel  nigricante-violacea 
operculum  postice  tegente,  antice  vittula  coerulea  postice  vittula  flava  vel  auran- 
tiaca limbata;  corpore  vittis  15  ad  25  longitudinalibus  obliquis  postrorsum  adscen- 
deutibus  subaequidistantibus  pulchre  flavis  vel  aurantiacis,  superioribus  et  infe- 
rioribus  pinnas  dorsalem  et  analem  in tr antibus,  mediis  3  vel  4  dimiclio  basali 
pinuae  caudalis  clesinentibus ;  vittis  junioribus  quam  aetate  provectis  parcioribus 
post  media  latera  ex  parte  bifurcatis;  dorsali  spinosa  antice  alba  vel  fiavescente; 
dorsali  radiosa  albido  marginata;  pectoralibus  et  ventralibus  radiis  aurantiacis 
vel  violascente-aurantiacis  membrana  eoerulescente-hyalinis,  pectoralibus  basi  vio- 
lascente-fuscis;  anali  coerulescente  marginata  vittula  intramarginali  fusca  vel  nigra, 
junioribus  vittulis  coeruleis  reticulatim  unitis  aetate  provectis  vittis  4  vel  5  lon- 
gitudinalibus coeruleis  subparallelis ;  caudali  aurantiaca;  — juvenilibus  vertice  vit- 
tulis transversis  et  regione  thoraco-ventrali  vittulis  obliquis  4  ad  7  coeruleis. 
B.    6.    D.   14/20  ad   14)22  (rarissime   13/21).  P.  2/17.  V.  1/5.  A.  3/20  vel  3/21. 

C.   l|15jl  et  lat.  brev. 
Syn.  Japausche  Keizer   Ruysch,    Coll.   nov.    pisc.  Amb.  p.  37  tab.  9  fig.   L ;  Va- 
lent,,  Amb.  fig.  370. 
Ikan  Djamban  Valent.,  Amb.  fig.  51,  418. 

Douwing-Cammus,  Keijzer  van  Japan  Ren.,  Poiss.  Mol.  I  tab.   16  iig.  93. 
Chaetodon  imperator  BI.,  Ausl.  Fisch.  III  p.   51  tab.  194 ;  L.Gm.,  Syst.  nat. 

ed.  13a  p.   1255;  Bl.Schn.,  Syst.  p.   217. 
Holaccmthus  imperator  Lac,  Poiss.  IV  p.  527,  534  tab.  12  fig.  3;  CV.,  Poiss. 
VII  p.  135;  Blkr,  Derde  bijdr.  ichth.  Celeb.  Nat.  T.  Ned.  Ind.  p.  758; 
Act.    Soc.  Sc.  Ind.    Neerl.  I  Beschr.  vischs.  Manado  p.  48 ;  Günth.,  Cat. 
Fish.  II  p.  52;  Fisch.  Südsee  1  p.  53  tab.  41  fig.  A ;  Klunz.,  Syn.  Fisch. 
R.  M.,  Verh.  z.  b.  Ges.  Wien  XX  p.  787;  Day,  Fish.  India  I  p.  112  tab.  28  fig.  5. 
Hab.  Celebes  (Macassar);  Amboina;  Nova-Guinea;  in  mari. 
Longitudo   9  speciminum   122'"  ad  250'". 

Rem.  Cette  belle  espèce  est  parfaitement  caractérisée  par  les  détails  du  système 
de  coloratiou.  Par  1'organisation  elle  est  fort  voisine  de  1'annularis,  mais  elle  a 
oidinairement  une  épine  de  plus  a  la  dorsale  et  les  épines  postérieures  de  la  dor- 
sale  ne  selèvent  pas  tant  sur  les  épines  médianes. 


152  liE VISION  DES  ESPÈCES  INSULLNDIENNES 

Les  deux  individus  de  mon  cabinet  a  dorsale  pointue  et  prolongée  ont  une  lon- 
gueur  de  1G0'"  et  de  250'"  et  sont  des  males.  Les  jeunes  ont  les  bandelettes  du 
tronc  moins  nombreuses  et  relativement  plus  larges  que  les  adultes  et  se  distin. 
guent  en  outre  par  les  bandelettes  bleues  de  la  nuque  et  de  Ia  région  thoraco- 
préventrale.  —  L'espèce  est  connue  habiter,  hors  1'Insulinde,  la  Mer  rouge,  les  cötes 
de  Zanzibar,  de  1'ïle  Maurice,  de  Ceylon  et  les  archipels  Paumotu  et  de  la  Société. 

Acanthochaetodon  annularis  Blkr,  Notie,  sousfam.  Holacan- 
thiform.  Arch.  néerl.  nat.  se.  XII  p.  21.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  370, 
Chaet.  tab.  8  fig.  1,  2. 

Acanthochaetod.  corpore  subrhomboideo,  diametro  dorso-ventrali  2  ad  2^  in 
ejus  longitudine;  latitudine  eorporis  2]  ad  3^  in  diametro  dorso-ventrali;  capite 
obtuso  4  3  ad  5  in  longitudine  eorporis ;  linea  rostro-frontali  rectiuscula ;  oculis 
diametro  2|  ad  4  in  longitudine  capitis,  diametro  1  ad  IJ  distantibus;  osse  prae- 
(-rbitali  oculi  diametro  humiliore  ad  paulo  altiore,  leviter  denticulato;  praeoper- 
culo  postice  et  infeme  denticulato,  angulo  spina  oculi  diametro  breviore  ad  con- 
spicue  longiore;  suboperculo  et  interoperculo  vix  vel  non  denticulatis;  squaoiis 
capite  minimis  oculo  nudo  vix  distinguendis  trunco  aetate  provectioribus  vulgo 
squamulatis;  seriebus  squamarum  trunco  longitudinalibus  irregularibus,  transver- 
sis  sat  regularibus;  squamis  trunco  angulum  aperturae  branchialis  superiorem 
inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  00  eire,  infra 
lineam  lateralem  in  series  80  eire.  transversas  dispositis;  squamis  60  ad  70  eire. 
in  serie  horizon tali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  28  ad  30 
in  dimidio  trunci  anteriore ;  squamis  serie  transversa  50  eire.  spinam  ventralem 
inter  et  spinam  dorsi  lw  et  spinam  analem  l1"  inter  et  lineam  dorsalem,  14  eire. 
initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  1'";  linea  laterali  sat  conspicua ; 
pinna  dorsali  parte  spinosa  parte  radiosa  paulo  longiore  spinis  postrorsum  lon- 
gitudine conspicue  accrescentibus  postica  quam  6a,  duplo  fere  ad  duplo  longiore 
capite  absque  rostro  non  ad  vix  breviore;  dorsali  radiosa  acuta  non  ad  non  multo 
longiore  quam  alta  radiis  3°  4°  et  5°  interdum  in  processum  acutum  vel  seti- 
formem  productis;  pectoralibus  acute  rotundatis  capite  paulo  ad  non  longioribus; 
ventralibus  radio  lu  plus  minusve  producto  capite  conspicue  longiore,  spina  capite 
absque  rostro  non  breviore;  anali  juuioribus  et  aetate  provectis  obtuse  rotundata, 
multo  ad  duplo  longiore  quam  alta,  spina  3a  capite  absque  rostro  non  ad  paulo 
breviore;  caudali  truncato-convexa  capite  breviore;  colore  corpore  pinnisque,  cau- 
dali  cxeepta,  pulchre  profunde  aurantiaco,  pinnis  dorsali  et  anali  radiosis  frequenter 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHETODONTOÏDES.  153 

fusco ;  iride  rosea  vel  aurea ;  regione  posttemporali  annulo  coeruleo  oculo  non 
ad  paulo  raajore  violaceo  vel  nigricante  limbato;  vittis  capite,  trunco  pinnisquc 
coeruleis  violascente  vel  nigricante  limbatis :  capite  vittis  2  rostro-opercula- 
ribus  superiore  oculum  secante  inferiore  suboculari ;  trunco  vittis  6  longitudina- 
libus  curvatis  postrorsnm  adscendentibus,  superioribus  5  pinnam  dorsalein  in- 
trantibus  ibique  convergentibus ;  cauda  vittis  2  transversis;  pectoralibus  vitta 
transversa;  dorsali  et  anali  radiosis  margaritacco  vel  coerulescente  marginatis; 
caudali  alba  postice  flavo  marginata;  — junior ibus  (speciin.  longit.  112'")  corpore 
antice  vittis  5  transversis,  anteriore  linea  rostro-nuchali  mediana  impari,  2a  nucho- 
praeoperculo-interoperculari ,  3°  nucho-postoculo-praeventrali,  4a  dorso-vcntrali 
superne  pinna  dorsali  producta  annulum  coeruleum  posttemporalcin  secante, 
5a  dorso-postventrali  superne  pinna  dorsali  producta ;  vittulis  capite  insuper 
transversis  brcvibus  rostro-gulari  et  supra-oculari;  pinna  anali  vittis  2  longitu- 
dinalihus;  —  aetate provectioribus  (specim.  longit.  170'"  ad  270'")  trunco  antice 
vittis  plane  nullis;  anali  vittulis  longitudinalibus  pluribus;  dorsali  radiosa  vittulis 
brevibus    et  guttulis  coeruleis  pluribus. 

B.  6.  D.  13/22  vel  13/23.  P.2'16  vel  2/17.  V.  1/5.  A.  3/21  vel  3/22.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon  annularis  BI.,  Ausl.  Fisch.  III  p.  114  tab.  215  fig.  2;  L.Grn.,  Syst. 
nat.  ed.  13a  p.  219  ;  Bl.Schn.,  Syst.  p.  219 ;  Shaw,  Zool.  IV  p.  330  tab.  47. 

Holacanthus  annularis  Lac,  Poiss.  IV  p.  526,  533  ;  CV.,  Poiss.  VII  p.  133  ; 
Cant.,  Cat.  Mal.  Fish.  p.  164;  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII  Chaet,  p.  26 ; 
Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  42;    Day,  Fish.  India  I  p.  112  tab.  25  fig.  1. 

Salmi  tchapi  Russ.,  Fish.  Corona.  I  p.  69  fig.  88. 

Holacanthus  septentrionalis  Rich.,  Icon  Reeves,  Rep.  ichth.  Chin.  Rep.  15h  meet. 
Brit.  Assoc.  p.  246?  (nee  Schl.). 

Chaetodon  vorticosus  Gron.,  Cat.  ed.  Gray  p.  74. 

Holacanthus  pseudannularis  Blkr,'  N.  vischs.  Batav.,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  XV 
p.  170;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  43. 

Kambing  Mal.  Bat. ;  Layaran,  Bandera  Jav. 
Hab.  Surnatra  (Telokbetong) ;  Pinang;  Singapura ;  Java  (Batavia,  Tjilatjap) ;  Ce- 
lebes (Macassar)  ;  in  mari. 
Longitudo  9  speciminum  112'"  ad  370'". 

Rem.  Bien  que  publié  Ie  premier  par  Bloch,  l'Holacanthus  annularis  avait  été 
déja  décrit  par  Gronovius  sous  Ie  nom  de  Chaetodon  vorticosus.  M.  Günther 
cite  ce  vorticosus  comme  synonyme  de  1'Holacanthus  sexstriatus  K.V.H,  et  Ie 
Chaetodon  resimus  Gron.  comme  synonyme  de  1'espèce  actuelle,  mais  on  n'a 
qu'a    lire  les  descriptions  de  Gronovius  pour  se  convaincre  qu'il  y  ait  eu  erreur 

26 

NA.TUURK.    VERH.    DEK    KONINKT,     AKADEMIE.    DEEL   XVII. 


154  RÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

dans  les  citations  et  que  Ie  vorticosus  doit  être  1'Holacanthus  annularis  et  Ie 
resimus  l'Holaeanthus  sexstriatus.  Je  suppose  encore  que  Ie  dessin  de  Reeves, 
cité  par  Richardson  comme  représentant  Ie  Chaetodontoplus  septentrionalis,  soit 
a  rapporter  a  l'espèce  actuelle,  la  »stripe  bent  into  a  ring  on  the  operculum" 
ayant  probablement  rapport  a  1'anneau  posttemporale  de  1'annularis. 

L'Acanthochaetodon  annularis  est  éminemment  caractérisé  par  les  six  bandelettes 
bleues  obliques  et  courbées  du  tronc  et  par  1'anneau  bleu  de  la  région  posttem- 
porale, bandelettes  que  se  voient  encore  comme  a  1'état  frais  sur  des  individus 
conservés  pendant  plus  de  trente  ans  dans  la  liqueur.  La  diagnose  devient  ri- 
o-oureuse  en  y  comprenant  Ie  formule  de  la  dorsale  et  de  1'écaillure. 

L'espèce  s'étend,  hors  1'Insulinde,  depuis  les  cótes  de  linde  et  de  Ceylon  jusqu'a 
celles  de  Chine. 

Subfamilia  PLATACIFORMES. 

Chaetodontoidei  corpore  rhomboideo  sqnamis  laevibus  ctenoideis  vestito;  capite 
lateribus  tantum  squamato;  dentibus  maxillis  tricu^pidatis ;  maxilla  inferiore  ramis 
sulco  a  cute  gulari  distinctis  horizontaliter  mobilibus ;  aperturis  branchialibus 
isthmo  lato  separatis;  cute  gulo-interbranchiali  lata  squamata  non  a  cute  prae- 
ventrali  distincta ;  inguinibus  membrana  squamata  basi  piuuae  ventralis  affixa . 
pinna  dorsali  indivisa  parte  spinosa  parte  radiosa  pluritoties  breviore  spinis  5  ad  7 
contiguis  et  radiis  28  ad  54;  ventralibus  sub  basi  pectoralium  insertis;  auali  spi- 
nis 3  et  radiis  22  ad  plus  quam  40;  caudali  radiis  fissis  15.  B.  G. 

Platax  Cuv.  (Genus  subfamiliae  unicum). 

Dentes  maxillis  pluriseriati.  Maxilla  superior  non  protractilis,  Maxilla  inferior 
poris  seriatis  notata.  Squaraae  trunco  00  ad  80  in  serie  longitudinali.  Pinnae 
ventrales  elongatae  productae,  radiis  fissis  5  *. 

Rem-  Les  espèces  de  Platax  ne  sont  pas  nombreuses.  On  en  connait  quatre 
des  terrains  tertiaires,  dont  trois  ont  parfaitement  conservé  les  traits  caractéristi- 
ques  qui  les  distinguent  des  espèces  vivantes.  Quant  a  celles  de  la  création  actu- 


*  Je  note  ce  dernier  caractère,  qui  du  reste  se  retrouve  dnns  tous  Les  membres  de  la  divisiou 
des  Perches,  puisqu'il  est  dit  du  Platax  altissimus  Ag.  (Giebel,  Eaun.  Vorwelt,  Fisch.  p.  56) 
qu'il  a  six  rayons  articulés  a  la  ventrale,  erreur  qu'il  est  faeile  de  reconnaïtre  en  examinant  la 
figure  de  l'espèce  (Agass.  Poiss.  foss.  IV  tab.  4)  ou  la  partie  antérieure  de  la  ventrale  appartient 
manifestement  a  la  nageoire  du  cóté  opposé.  L'autre  nageoire  ne  montre  que  cinq  rayons  mous. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  155 

ellc,  on  en  a  établi  un  assen  grand  nombre,  mais  depuis  qu'on  a  constaté  les 
changements  notables  que  subissent  les  Platax,  avec  1'age  des  individus,  par  rap- 
port aux  formes  du  corps,  de  la  tête  et  des  nageoires  et  aux  couleurs,  caractères 
qu'on  employait  trop  généralement  comme  spécifiques,  il  est  devenu  manifeste  que 
plusieurs  espèces  des  auteurs  ne  sont  que  nominales. 

Les  espèces  de  Platax  décrites  dans  1'Histoire  naturelle  des  Poissons  de  Guvier 
et  Valenciennes  sont  au  nombre  de  quatorze.  Abstraction  faitc  du  Platax  ocellatus 
CV.  qui  est  un  Parachaetodon,  et  du  Platax?  scalaris  CV.  qui  est  un  Pterophyl- 
lum,  il  en  resterait  douze.  ür  ces  douze  espèces  sont  probablement  a  réduire  a 
trois  seulement.  Je  crois  identiques  les  Platax  teira  Cuv,,  Gaimardi,  Leschenaldi, 
punctulatus  et  arthriticus  CV.  et  je  pense  que  les  Platax  Raynaldi,  Ehrenbergi, 
Blochi,  guttulatus,  orbicularis  et  pentacanthus  CV.  soient  toutes  de  1'espèce  du 
Platax  vespertilio  Cuv.  Il  n'en  resterait  donc  comme  espèces  valides  que  les  Platax 
teira,  vespertilio  et  batavianus. 

Lors  de  mon  séjour  aux  Indes  j'ai  décrit  comme  espèces  inédites,  les  Platax 
Boersi,  gampret  et  melanosoma,  mais  je  crois  maintenant  Ie  Boersi  identique  avec 
Ie  teira  et  Ie  gampret  de  1'espèce  que  Linné  avait  déja  nommée  Chaetodon  pin- 
natus,  espèce  que  je  ne  retrouve  décrite  que  dans  les  ouvrage?  de  Gronovius. 
Quant  au  melanosoma,  on  n'en  connait  jusqu'ici  qu'un  individu  du  jeune  age. 

M.  Günther,  dans  Ie  Catalogue  of  Fishes,  admet,  outre  deux  espèces  douteuses 
(Ie  Platax  punctulatus  CV.  et  Ie  Platax  gampret  Blkr),  sept  espèces  de  Platax, 
mais  il  en  dit  expressémeut  qu'elles  (/can  scarcely  be  considered  as  good  ones.'' 
Je  suis  parfaitement  de  1'avis  de  M.  Günther  et  il  me  semble  que  les  sept  espè- 
ces soient  a  reduire  a  trois,  les  Platax  teira.  vespertilio  et  batavianus,  c'est-a-dire 
les  mêmes  espèces  qui  résultent  de  la  réduction  des  espèces  de  Cuvier-Valencien- 
nes.  Les  Platax  orbicularis  et  Raynaldi  du  Catalogue  of  Fishes  me  semblent  iden- 
tiques avec  Ie  vespertilio  et  les  Platax  Boersi  et  xanthopus  ne  sont  pas  distincts 
du  teira.  Le  Platax  arthriticus  Günth.  (nee  CV.)  enfin  n'est  autre  que  Ie  Platax 
batavianus  CV. 

Si  les  rapprochements  que  je  viens  de  faire  sont  justes,  les  espèces  connues  de 
la  création  actuelle  se  réduisent  a  quatre  ou  tout  au  plus  a  cinq,  sav.  les  Platax 
teira,  vespertilio,  pinnatus,  batavianus  et  melanosoma. 

Possédant  de  belles  séries  d'individus  des  quatre  premières  espèces,  j'ai  été  a 
même  de  mieux  établir  leur  caractères  et  de  rectifier  leur  synonymie. 

Les  meilleurs  caractères  spécifiques  des  Platax  se  trouveut  dans  la  forme  du 
profil  fronto-ventral,  dans  les  formules  des  écailles  du  tronc,  dans  la  présence  ou 
1'absence  de  dents  voméro-palatines  et  dans  le  nombre  des  épines  dorsales  et  des 

26* 


156  RÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

rayons  de  la  dorsale  et  de  1'anale.  Les  proportions  de  la  hauteur  du  corps  et 
les  couleurs  peuvent  être  utilisées  aussi  pour  reconnaïtre  les  espèces,  mais  elles 
sont  d'une  valeur  secondaire  puisqu'clles  ne  se  font  appliquer  ordinaircment  que 
sur  des  individus  d'un  age  donné. 

Les  espèces  fossiles  bien  établies,  c'est-a-dire  les  Platax  papilio,  altissimus  et 
macropterygius  Ag.,  se  distinguent  toutes  des  espèces  de  la  création  actucllc  par 
un  nombre  plus  considérable  des  rayons  de  la  dorsale  et  de  1'anale  (D.  46  a  54. 
A.  30  si  plus  de  40).  Les  espèces  vivantes  se  font  aisément  reconnaïtre  par  les 
caractères  exposés  ci-dessous.  11  est  a  noter  cependant  qu'on  ne  connait  pas  avec 
certitude  lage  avance  de  quelques  individus  du  jeune  age  sur  lesquels  ont  été 
établis  les  Platax  ocellatus,  albipunctatus,  punctulatus  et  melanosoraa,  bien  qu'il 
soit  probable  que  Ie  guttulatus  représente  un  jeune  Platax  vespertilio  Cuv.  et  que 
les  figures  du  Platax  albipunctatus  Rüpp.  et  du  Platax  punctulatus  CV.  aient 
été  prises  sur  de  très-jeunes  individus  du  Platax  teira  Cuv. 

I.  Dorsale  a  moins  de  45,  anale  a  inoins  de  30  rayons  articulés. 

A.  Profil  fronto-ventral  seinilunaire  sans  angle.  90  a  95  écailles  sur  une  rangée  trans- 
versale entre  la  première  épine  dorsale  et  1'épine  ventrale,  dont  40  a  45  entre  1'ori- 
gine  de  la  ligne  laterale  et  la  première  épine  dorsale.  Cinq  épines  dorsales. 

1.  Platax  teira  Cuv. 


B.  Profil  fronto-ventral  a  angle  obtus  non  arrondi.  55  a,  75  écailles  sur  une  rangée 
transversale  entre  la  première  épine  dorsale  et  1'épine  ventrale,  dont  25  a  30  entre 
1'origine  de  la  ligne  laterale  et  la  première  épine  dorsale. 

a.  Dents  voniéro-palatines   nulles.    Cinq  épines  dorsales.  Dorsale  a  35  jusqu'a  38  rayons. 
aa.  Corps  grisatre  ou  gris-brunatre,    dans    les  jeunes  plus  liaut  que  long;  a  bande 
oculaire  brune.  Point  de  bandelette  rostro-frontele  médiane  rouge. 

2.  Platax  vespertilio  Cuv. 

bb.  Corps  noir,  dans  les  jeunes  plus  long   que  haut.   Point  de  bande  oculaire.   Une 
bandelette  rostro-frontale  médiane  rouge.   Dorsale  et  anale  bordées  de  rouge. 

3.  Platax  melanosoma  Blkr. 


b.  Dents  voméro-palatines. 

aa.  Dorsale  a  5   (très-rarement  C)  épines  et  a   36  jusqu'a  40  rayons.   Profil  rostro- 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOi'DES.  157 

frontal  concave  dans  les  jeunes  et  dans  les  adultes.  Environ  60  écailles  sur 
une  rangée  transversale  entre  la  première  épine  dorsale  et  1'épine  ventrale  dont 
25  entre  J'origine  de  la  ligne  laterale  et  la  première  épine  dorsale.  Individus 
moins  dgés  a  bandelette  rostro-frontale  médiane  rouge. 

4.  Platax  pinnatus  Blkr. 

bb.  Dorsale  ;\  7  (très-rarement  6)  épines  et  a  29  jusqu'ii  32  rayons.  Proül  rostro- 
frontal  droit  dans  les  jeunes.  Environ  75  écailles  sur  une  rangée  transversale 
entre  la  première  épine  dorsale  et  1'épine  ventrale,  dont  30  entre  Torigine  de  la 
ligne  laterale  et  la   le  épine  dorsale.  Point  de  bandelette  médiane  rostro-frontale. 

5.  Platax  batavianus  CV. 


Platax  teira  Cuv.,  Règn.  an.  ed.  la  II  p.  334;  CV.,  Poiss.  VII  p. 
174;  Rtipp.,  Atl.  R.  N.  Afr.  F.  R.  M.  p.  68  (ex  parte);  Cant., 
Cat.  Mal.  Fish.  p.  168;  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII  Chaet.  p.  28; 
Thioll.  Faun.  Woodl.  p.  170;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.492;Day, 
Fish.  Malab.  p.  101;  Kner,  Zool.  Reis.  Novara,  Fisch.  p.  166; 
Klunz.,  Syn.  F.  R.  M.  Verh.  z.  b.  Ges.  Wien  XX  p.  79i.  —  Atl. 
Ichth.  Tab.  279,  Chaet.  tab.  17  fig.  2;  Tab.  382,  Chaet.  tab.  20 hg.  |. 

Plat.  corpore  rhomboideo-ovali  altitudine  spinam  analem  anteriorem  inter  et  spinam 
dorsalern  anteriorem  (diametro  dorso-anali)  longitudine  corporis  absque  pinna  caudali 
majore  ad  eae  aequali;  latitudine  corporis  4  ad  5  in  diametro  dorso-ventrali  (distan- 
tia  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  lm);  capite  3f  ad  5  fere  in  longitudine 
corporis;  linea  rostro-frontali  ante  oculos  convexiuscula  ad  valde  convexa;  linea 
fronto-rostro-ventrali  ore  clauso  non  angulata  seunlunari;  oculis  diametro  2  ad  3 
in  longitudine  capitis,  diametro  f  ad  1£  distantibus;  osse  praeorbitali  juvenilibus 
et  adultis  oculi  diametro  humiliore ;  rostro  apice  ante  vel  vix  infra  oculi  marginem 
inferiorem  sito:  dentibus  vornero-palatinis  juvenilibus  parum  conspicuis  aetate  pro- 
vectis  vulgo  nullis ;  praeoperculo  inferne  denticulis  minimis  scabro ;  squamis  trunco 
angulum  aperturae  branchialis  superiorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra 
lineam  lateralem  in  series  70  ad  75  eire,  infra  lineam  lateralem  in  series  60  ad 
65  eire.  transversas  dispositis;  squamis  50  eire.  in  serie  borizontali  os  scapulare 
inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  28  eire.  in  dimidio  trunci  auteriore;  squa- 
mis   serie    transversa  90  ad  95  eire.  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  an- 


158  BÉVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

teriorem,  60  ad  64  eire.  spinara  analem  lm  inter  et  lineam  dorsalem,  40  ad  45 
eire.  initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  I"',  25  ad  30  apicera  curvaturae 
lineae  lateralis  inter  et  lineam  dorsalem;  distantia  curvaturam  lineae  lateralis  inter 
et  spinam  dorsi  anteriorem  capitis  longitudinc  paulo  ad  non  minore ;  pinnis  dor- 
sali  et  anali  juvenilibus  valde  acutis  radiis  anterioribus  corpore  absque  pinna  cau- 
dali  longioribus,  adultis  obtusis  truneo  nmlto  brevioribus  ad  capite  vix  longioribus; 
pectoralibus  acutiuscule  vel  obtusiusculc  rotundatis  capite  panlo  ad  non  breviori- 
bus; ventralibus  acutis  radio  1°  juvenilibus  truneo  longiore  adultis  capite  paulo 
longiore,  spïna  juvenilibus  et  adultis  capite  non  ad  paulo  breviore  ;  caudali  truncata 
angulis  acuta  capite  non  ad  paulo  longiore;  corpore  junioribus  flavescente  griseo, 
adultis  chalvbeo-griseo  vel  fusco  et  griseo  nebulato;  iride  flavescente;  fasciis  trans- 
versis  fuscis,  oculari,  dorso-axillo-ventrali  et  dorso-anali  juvenilibus  bene  conspicuis, 
aetate  provectis  diffusis  vel  nullis;  pinnis  aurantiacis  vel  fuscis,  marginem  liberum 
versus  profundioribus ;  ventralibus  interdum  pulchre  flavis;  caudali  fuscescente  ju- 
nioribus medio  et  postice  vel  postice  tantum  aurantiaca. 

B.  6.  D.  5/2S  ad  5/34.  P.  2/14  ad  2/16.  V.  1/5.  A.  3/24  ad  3/28.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Sea-Batt  Will.,  Hist.  Pisc.  tab.   O    5. 

Chaetodon  pinnatus  L.,  Chin.  Lagerstr.  n°.  25  (nee  L  ,  Mus.  Ad.  Frider.)  sec  CV. 

Chaetodon  teint  Forsk.,  Descr.  anim.  p.  60  tab.  12;  BI.,  Ausl  Fisch.  III  p. 
65  tab  199  tig.  1;  L.Gm.,  Syst.  nat.  ed.  13»  p.  1265;  Bl.Schn.,  Syst.  p. 
221;  Lac,  Poiss.  IV  p.  460,  494  (juv.). 

Chaetodon  orbicularis  Forsk.,  Descr.  anim.  p.  59;  L.Gm.,  Syst.  nat.  ed.  13» 
p.   1265;  Bl.Schn.,  Syst    p.   231?  (aetas  provecta). 

Chaetodon  dadkar  Bonn.,  Ichth.  p.  81  tab.  95  fig.  389  (cop.  ex  BI.). 

Chaetodon  arthriHcus  Bell,  Philos.  Trans.  1793  p.  8  tab.  6 ;  Bl.Schn.,  Syst. 
p.  234  (aetas  provecta). 

Acanthinion  orbicidaris  Lac.,  Poiss.  IV  p.  499,  500?  (=  orbicularis  Forsk.). 

Kahirsandawah  Russ.,  Fish.  Corom.  1  p.  68   tig.  87. 

Platax  albipunctatus  Rüpp.,  Atl.  R.  N.  Afr.  Fisch.  R.  M.  p.  69  tab.  18 
fig.    1?  (aetns  valde  juvenilis). 

Platax  Gaimardi  CV.,  Poiss.  VII  p.  162;  Guérin,  Icon.  Règn.  anim.  Poiss. 
tab.  24  fig.  1. 

Platax  Leschenaldi  CV.,  Poiss.  VII   p.  168;  Day,  Sea-Fish.   India  p.  218? 

Platax  arthriticus  CV.,  Poiss.  Vil  p.  172;  Cant.,  Cat.  Mal.  Fish.  p.  169 
(nee  Günth.). 

Platax  orbicularis  CV.,  Poiss.  VII  p.    174  (ex  parte). 

Platax  punctulatm  CV.,  Poiss.  Vil  p.    171    fig.   186?  (aet.  valde  juvenilis). 

Platax  cespertilio  japonicus  Schl.,  Faun.  Jap.  Poiss.  p.  83  tab.  43. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  159 

Platax  vespertüio  Cant.,  Cat.  Mal.  Fish.  p.  160  (specim.  cit.  long.  „7  inch."). 
Plata.c   xanthopus   Blkr,    Verh.  Bat.  Gen.   XXIII  Chaetod.   p.  28;  Günth., 

Cat.  Fish.  II  p.  491. 
Platax  Boersi  Blkr,  Derde  bijdr.  ichth.  Celeb.,  Nat.  T.  Ned.  Ind.  111  p.  758; 

Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  490. 
Platax  anaxjon  Montrouz.,  Faun.  Woodlark  p.   170. 
Gampret  Mal.  Bat. ;  Bawai-kundjong  Lampong. 
Hab.  Sumatra  (Telokbetong,  Priaman,  Siboga);   Batu;  Nias;  Pinang;  Singapura; 
Bintang  (Rio);  Bangka  (Muntok,  Toboali);  Cocos  (Nova-selma);  Java  (Batavia, 
Surabaya);  Madura  (Kanimal) ;  Bawean;  Borneo;  Celebes  (Macassar,  Badjoa, 
Manado) ;  Sumbawa  (Bima) ;  Timor;  Ternata  ;  Batjan  (Labuha) ;  Ceraru  (or. 
nierid.);  Amboina ;  Goraiu;  Nova-Guinea;  in  mari. 
Longitudo  32  speciuiinuui  60"'  ad  380'". 

Rem.  Je  ne  connais  pas  Ie  très-jeune  age  du  teira,  uiais  je  Ie  crois  représenté 
par  les  figures  du  Platax  albipunctatus  Rüpp.  et  du  Platax  punctulatus  CV. 
Parmi  les  nombreux  individus  que  je  possède,  représentant  1'adolesceuce  plus  ou 
rnoins  avancée,  plusieurs  ont  la  hauteur  du  corps  entre  la  première  épine 
anale  et  la  première  éuine  dorsale  surpassant  sa  longueur  sans  la  caudale.  C'est 
un  de  ces  individu  qui  a  recu  Ie  noin  de  Platax  Boersi,  et  c'est  sur  de  tels  in- 
dividus aussi  qu'ont  été  prises  les  figures  du  Chaetodon  teira  de  Bloch  et  du 
Platax  Gaimardi  CV.  (citées  dans  la  synonymie)  et  que  M.  Günther  a  établi  la 
diagnose  du  teira.  La  plupart  des  autres  individus  de  mon  cabinet  et  tous  ceux 
de  plus  de  200'"  de  long,  ont  la  hauteur  du  corps  exactement  egale  a  sa  longueur 
sans  la  caudale.  Ne  trouvant  pas  d'autres  différences  essentielies  entre  les  deux 
formes,  j'ai  cru  devoir  supprimer  Ie  Platax  Boersi  et  Ie  Platax  Gaimardi, 
comme  espèces. 

Il  est  difficile  de  se  orononcer  sur  Ie  Chaetodon  orbicularis  Forsk.,  qu'on  a 
cru  retrouver  dans  1'espèce  introduite  dans  la  science  sous  Ie  nom  de  Platax  or- 
bicularis par  Rüpp.,  et  qui  probablement  ne  représente  que  1'age  fort  avance  du 
Platax  vespertüio,  mais  je  crois  plutöt  que  1'orbieularis  Forsk  ne  soit  que  1'adulte 
de  son  Chaetodon  teira,  la  phrase  «frons  declivis  perpendiculariter"  n'allant  pas 
bien  qu'au  teira. 

Le  Platax  teira  s'étend  depuis  la  cöte  oriëntale  de  1'Afrique  jusqu'au  Japon 
et  jusque  dans  la  Polynésie.  Il  a  élé  trouvé,  hors  1'Iinle  archipélagique,  daTis  la 
Mer  rouge,  a  Aden,  sur  les  cötes  de  Zanzibar,  de  Mossambique,  de  Madagascar, 
des  Seychelles,  de  1'Inde,  de  Ceylon,  de  Chine,  de  Kiousiou  et  de  1'ile  Woodlark. 


160  EÉVISION  DES  ESPÈCES  INSÜLINDIENNES 

Platax  vesper tilio  Cuv.,  Règn.  an.  ed.  la  II  p.  334;  Cant.,  Cat. 
Mal.  Fish.  p.  167  var.  a,  b'ï;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  489;  Day, 
Sea-  Fish.  India  Burma  p.  218;  Klunz.,  Syn.  Fish.  R.  M ,  Verh  z.  b. 
Ges.  Wien  XX  p.  792  (ex  parte)  nee  Schl.  -  Atl.  Ichth.  Tab.  379 
Chaetod.  tab.  ]7  fig.  1;  Tab.  380,  Chaet.  tab.  18  fig.  2,  3. 

Plat.  corpore  rhomboideo,  altitudine  spinam  analem  antcriorcni  inter  et  spinam 
dorsi  anteriorera  longitudine  corporis  absque  pin  na  caudali  juvcnilibus  majore  adultis 
minore  aetate  param  provectis  cae  subaequali ;  latitudine  corporis  4  ad  5  eire.  in  dia- 
metro dorso-ventrali ;  capite  4  ad  4h  in  longitudine  corporis;  linea  rostro-frontali 
junioribus  rectiuscula  aetate  provectis  rostro  convex iuscula  fronte  convexa;  linea 
fronto-rostro-ventrali  ore  clauso  obtusangula  angulo  non  rotundata ;  oculis  diame- 
tro 2  et  paulo  ad  3£  in  longitudine  capitis,  diametro  1  ad  1|  distantibus  ;  osse  prae- 
orbitali  oculi  diametro  multo  ad  vix  bumiliore;  rostro  apice  paulo  ad  conspicue  infra 
oculi  marginem  inferiorem  sito;  dentibus  voraero-palatinis  nullis;  praeoperculo  inferne 
vix  ad  non  denticulato;  squamis  trunco  angulum  aperturae  branchialis  superiorem 
inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralcm  in  series  60  ad  65  eire, 
infra  lineam  lateralem  in  series  55  ad  60  eire.  transversas  dispositis;  squamis 
50  eire.  in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  qüarum 
28  eire.  in  dimidio  trunci  anteriore;  squamis  serie  transversa  6J  ad  70  eire. 
spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  lm,  45  ad  55  eire.  spinam  analem  an- 
teriorem  inter  et  lineam  dorsalem,  25  ad  30  eire.  initium  lineae  latcralis  inter  et 
spinam  dorsi  1'",  18  ad  20  eire.  apicem  curvaturae  lineae  lateralis  inter  et  li- 
neam dorsalem;  distantia  curvaturam  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  1'"  ca- 
pitis longitudine  non  ad  non  multo  majore;  pinnis  dorsali  et  anali  juvenilibus 
et  adolescentibus  valde  acutis  radiis  anterioribus  corpore  absque  pinna  caudali 
non  ad  duplo  eire.  longioribus,  aetate  provectis  obtusis  radiis  anterioribus  trunco 
plus  duplo  brevioribus;  dorsali  spina  postica  capite  paulo  longiorc;  pectora- 
libus  acutiuscule  rotundatis  capite  paulo  ad  non  brevioribus;  ventralibus  acutis 
radio  anteriore  capite  multo  minus  duplo  ad  plus  duplo  longiore,  spina  capite 
breviore;  caudali  truncata  angulis  acuta  capite  non  ad  paulo  breviore;  colore 
corpore  junioribus  rlavescente-griseo  vel  cbalybeo  vel  fusco,  aetate  provectioribus 
chalybeo-griseo  vel  fuscescente ;  fasciis  transversis  fuscis,  oculari  orbita  graciliore 
junioribus  vulgo  marginibus  quam  medio  profundiore  vel  nigricante  guttulato- 
verticillata,  dorso-axillo-ventrali  et  dorso-anali  latis  junioribus  bene  conspicuis 
aetate  provectis  diffusis  vel  inconspieuis;  iride  flava  vel  flavescente-rosea  marginc 
pupillari  aurea;  pinnis  dorsali  et  anali  ex  griseo  vel  aurantiaco  fuscis;  pectora- 
libus  rlavis  vel   aurantiacis;  ventralibus  fuscis;   caudali  juvenilibus  flava  vel  auran- 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏÜES.  161 

tiaca  aetatc  provectoribus  majore  parte  vel  tota  fusca  ;  (corpore  aetate  valde  juvenili 
guttulis  parcis  sparsis   pallidis). 

B.  6.  D.  5/35  ad  5/38.  P. 2/15  vel  2/16.  V.  1/5.  A.  3/26  ad  3/29.  C.  1/15/1  etlat.brev. 
Syn.  Zeebotje  Ruysch,  Coll.  uov.  pisc.  Amboin.  p.  18  tab.  10  fig.  7. 

Cambing,   Kambing  Ren.,  Poiss.  Mol.  I  tab.  24  fig.  129;  Valent.,  Amb.  fig.  62. 
Chaetodon  quadratus  nigrescens  etc.  Seba,  Thes.  III  p.  67  tab  25  tig.  15. 
Chaetodon  vespertilio   BI.,   Ausl.  Fisch.  111  p.  67  tab.  199  fig.  2;  Bonnat., 
Ichthyol.  p.  81  tab.  95  fig.  388  (cop.  ex  BI.);  LGm.,  Syst.  nat.  ed.  13» 
p;    1257;    Lac,   Poiss.    IV  p    459,  490;  Bl.Schn.,  Syst.  p.  228;  Shaw, 
Zool.  IV  p.  344;  Beun.,  Fish.  Ccylon  p.  5  tab.  5. 
Chaetodon  pinnatus  Bonn.,  Ichthyol.  p.  81  tab.  43  fig.  167  (cop.  ex  Seba)  nee  L. 
Chaetodon  pentacanthus  Lac,  Poiss.  IV  p.  454,  476  tab.  11  tig.  2. 
Platax  teira  Rüpp  ,  Atl.  R.  N.  Afr.  Fisch.  R.  M.  p.  68  ex   parte. 
Platax  orbicularis  Rüpp.,  Atl.  R.  N.  Afr.  Fisch.  R.  M.  p.  67  tab.  18  fig.  3; 
CV.,  Poiss.  VII  p.   174;  Blkr,  Overz    ichth.  Sumatra,  Nat.  T.  Ned.  lnd. 
VII  p.   81 ;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  490  ;   Day,  Sea-Fish.  Ind.  Burma  p.  218. 
Platax  BaynakU  CV.,  Poiss.  VII  p.  164;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  490;  Day, 

Sea-Fish.  India  Burma  p.  218. 
Platax  Ehrenbergii  CV.,  Poiss.  VII  p.  165;  Rich.,  Rep.  ichth.  Chin.  Rep. 
15h   meet.  Brit.  Assoc.  p.  245;   Val.,  Règn.  an.  ed.  ill.  Poiss.  tab.  42  fig.  1. 
Platax  Blochii  CV.,  Poiss.  VII  p.  167;  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII  Chaet.p.  27. 
Platax  giittnlatus  CV.,  Poiss.  VII  p.   171  tab.  186. 
Platax  pentacanthus  CV.,  Poiss.  VII  p    176. 
Chaetodon  albicauda  Gron.,  Catal.  ed.  Gray  p.  73  ? 
Gampret  Mal.   Batav. 
Hab.  Sumatra  (Benculen,  Trussan,  Priaman,  Siboga);  Batu;  Nias;  Pinang;  Sin- 
gapura;  Bintang  (Rio);  Bangka  (Muntok,  Karanghadji,  Tandjongbiat);  Cocos 
(Nova-selma);  Java  (Batavia,  Bantam,  Surabaya,  Prigi) ;  Madura  (Kammal) ; 
Bavveau;  Bali;  Celebes  (Macassar,   Badjoa,  Manado,  Tanawanco,  Touibariri); 
Sangir;  Solor    (Lawajong) ;    Ternata;  Batjan  (Labuha);  Buro  (Kajeli);  Obi- 
niajor;  Ceram  (Wahai,  Or.  merid.);  Amboina;  Goram;  Waigiu;  Nova-Gninea  ; 
Ins.  Philipp. ;  in  mari. 
Longitudo  45  speciminum  60'"  ad  310'". 

Rem.  Le  Platax  actnel  est  caractérisé  par  Ie  profil  fronto-rostro-dorsal  a  angle 
obtus  non  arrondi,  par  1'absence  de  dents  voméro-palatines,  par  les  cinq  épines 
dorsales  et  par  les  couleurs.  Dans  les  très-jeunes  le  corps  est  notablement  plus 
haut  que  long.  Les  adolescents  présentent  deux  formes,  tout  comme  le  teira,  1'une 

27 

>ATUURK.    VERH.    DER    KON1NKL.    AKAUE.MIE.    DEF.L    XVII. 


1(52  KÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

a  corps  |)lus  haut  que  long  et  1'autre  a  corps  aussi  long  que  haut.  Dans  1  'age 
semi-adulte  la  longueur  du  tronc  egale  ordinairement  sa  hauteur,  niais  dans  les 
plus  agés  et  les  adultes  c'est  la  longueur  du  tronc  qui  surpasse  plus  ou  inoins 
notablement  sa  hauteur.  Comme  dans  toutes  les  espèces  du  genre  la  dursale  et 
1'anale  s'émoussent  avec  1'age  jusqu'a  ce  qu'elles  deviennent  obtuses  et  arrondies. 

C'est  au  vespertilio  qu'appartient  probablement  1'individu  figuré  et  publié  sous 
Ie  nom  de  Platax  guttulatus  CV.  Je  possède  un  petit  individu  de  35'"  de  long, 
oü  Ie  corps  est  aussi  notablement  plus  haut  que  long,  mais  oü  je  ne  vois  plus 
de  gouttelettes  pales,  mais  1'individu  étant  décoloré  les  gouttelettes  peuvent  bien 
avoir  existé  a  1  etat  frais.  Les  nageoires  dorsale  et  anale,  dans  eet  individu,  sont 
moiiis  prolongées  que  dans  les  adolescents. 

Je  suis  maintenant  de  1'avis  de  MM.  Günther  et  Klunzinger  que  Ie  Platax  or- 
bicularis  Rüpp.  nest  autre  que  1'état  alulte  ou  presque  adulte  du  vespertilio. 

L'espèce  habite  les  mêmes  localités  que  Ie  teira.  Hors  1'Insulinde  on  I'a  trouvée 
dans  la  Mer  rouge,  sur  les  cötes  de  Zanzibar,  de  Mossambique,  de  Madagascar, 
des  ïles  de  la  Réunion  et  Maurice,  des  Seychelles,  de  linde,  de  Ceylon  et  de 
Chine.  Dans  la  bouche  d'un  individu,  provenant  de  Madagascar,  je  trouvai  une 
couple  du  Cyniothoa  stromatei  Blkr,  la  femelle  gonrlée  d'oeufs  et  Ie  male  ne 
mesurant  en  longueur  qu'un  peu  plus  du  tiers  de  la  femelle. 

Flatax  melanosoma  Blkr,  Act.  Soc.  Sc.  Ind.  Neerl.  VIII  Elfde 
bijdr.  vischf.  Amboina  p.  10.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  360,  Chaetod. 
tab    18  fig.   4. 

Plat.  corpore  rhomboideo,  altitudine  spinam  analem  anteriorem  inter  et  spinam 
dorsi  anteriorem  longitudine  corporis  absque  pinna  caudali  minore;  latitudine  corporis 
4  eire.  in  diametro  dorso-ventrali ;  capite  4  eire.  in  longitudine  corporis;  linea  ro- 
stro-frontali  rectiuscula;  linea  fronto-rostro-ventrali  oreclauso  obtusangula  angulo  non 
rotundata  ;  oculis  diametro  2  eire.  in  longitudine  capitis,  diametro  £  eire.  distan- 
tibus;  osse  praeorbitali  oculi  diametro  plus  duplo  humiliore;  rostro  apice  ante  oculi 
marginem  inferiorem  sito;  dentibus  voinero-palatinis  nullis;  praeoperculo  inferne 
denticulis  conspicuis  nullis;  squaniis  trunco  anguluni  aperturae  branchialis  supe- 
riorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  infra  lineam  lateralem  in  series  60  eire. 
transversas  dispositis;  distantia  curvaturam  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi 
anteriorem  capitis  longitudine  sat  mii'.to  minore;  pinnis  dorsali  et  anali  valde  acutis 
radiis  anterioribus  toto  corpore  longioribus;  pectoralibus  obtuse  rotundatis  capite 
non  vel  vix  brevioribus;  ventralilms  acutis  radio  1°  capite  plus  duplo  longiore, 
spina  capite  breviore;    caudali  convexa  capite  non  breviore;  colore  corpore  nigro  j 


DE  LA  EAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  163 

iride    nigra;    labiis    vittaque    rostro-dorsali    linea  mediana  impari  pulchrc  rubris; 

pinnis  dorsali,  anali  et  ventralibus  nigris  antice  et  postice  rubro  marginatis;  pec- 

toralibus  aurantiacis  basi  macula  raagna  transversa  nigra;  caudali  dimidio  basali 

nigra  superne  et  inferne  aurantiaco  marginata  dimidio  libero  aurantiaca. 

B.  6.  D.  5/36  vel  5/37.     P.  2/17.  V.  1/5.   A.  3/27  vel  8/28.   C.  1/15/1  et  lat.  brev. 

Hab.  Amboina ;  in  mari. 

Longitudo  speciminis  unici  52'". 

Rem.  Je  ne  suis  pas  fort  convaincu  de  la  validité  de  cette  espèce.  L'unique 
individu  ne  représente  manifestement  que  Ie  jeune  age.  11  me  paraït  fort  voisin 
du  Platax  pinnatus  tant  par  ses  formes  que  par  la  bandetelte  impaire  rostro- 
nuchale  et  par  la  bordure  rouge  des  nageoires  dorsale  et  anale  ;  mais  la  couleur  uni- 
forme et  noiratre  du  corps  et  1'absence  de  dents  voméro-palatines  ne  permettent 
pas  d'y  voir  Ie  jeune  age  du  Platax  pinnatus. 

Platax  pinnatus  Blkr.  —  Atl.  Ichth.  Tab    380,  Chaetod- tab.  18 
fig.  1;  Tab  382,  Chaet    tab.  20  fig.  2. 

Plat.  corpore  rkomboideo,  altitudine  spinam  analem  anteriorem  inter  et  spinam 
dorsi  anteriorem  longitudine  corporis  absque  pinna  caudali  minore  ;  latitudine  corporis 
4  ad  4£  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  4  eire.  in  longitudine  corporis;  linea  rostro- 
frontali  junioribus  concaviuscula  aetate  provectis  concava ;  linea  fronto-rostro-ven- 
trali  ore  clauso  obtusangula;  oculis  diametro  2%  ad  3  in  longitudine  capitis,  dia- 
metro |  ad  1  et  paulo  distantibus;  osse  praeorbitali  oculo  diametro  multo  hu- 
iniliore  ad  paulo  altiore  ;  rostro  apice  infra  oculi  marginem  inferiorem  descendente ; 
dentibus  vomero-palatinis  bene  ad  paruin  conspicuis ;  praeoperculo  inferne  denti- 
culis  minimis  scabro;  squamis  trunco  angulum  aperturae  branchialis  superiorem 
inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  70  eire,  infra 
lineam  lateralem  in  series  60  eire.  transversas  dispositis;  squamis  50  eire.  in  serie 
horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  25  eire.  in  dimidio 
trunci  anteriore ;  squamis  serie  transversa  60  eire.  spinam  ventralem  inter  et 
spinam  dorsi  anteriorem,  55  eire.  spinam  analem  anteriorem  inter  et  lineam  dor- 
salem,  25  eire.  initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  ln',  18  eire.  apicem 
curvaturae  lineae  lateralis  inter  et  lineam  dorsalem;  distantia  curvaturam  lineae 
lateralis  inter  et  spinam  dorsi  lm  capitis  longitudine  minore;  pinnis  dorsali  et 
anali  acutis  radiis  anterioribus  juvenilibus  et  adoleseentibus  toto  corpore  multo 
ad  vix  longioribus  aetate  provectis  corpore  multo  ad  duplo  brevioribus,  dorsali  spina 
postica  junioribus  capite  longiore  aetate  provectis  capite  breviore  ;  pectoralibus  acute 

27* 


164  RËVISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

vel  obtusiuscule  rotundatis  capite  non  ad  non  raulto  brevioribus;  ventralibus  acutis, 
radio  1°  junioribus  capite  plus  duplo  aetate  provectis  capite  minus  duplo  longiore, 
spina  junioribus  et  adultis  capite  breviore  ;  caudali  truncata  angulis  acuta  capite  non 
ad  paulo  breviore;  colore  corpore  junioribus  fuscescente-flavo,  fasciis  transversis  fuscis 
vel  nigricantibus,  oculari  orbita  non  graciliore,  dorso-axillo-ventrali  et  dorso-anali  latis 
bene  distinctis;  vitta  rostro-frontali  irnpari  pulchre  rubra;  pinnis,  ventralibus  nigris, 
dorsali  et  anali  dimidio  basali  fuscescente-flavis  vel  aurantiacis  dimidio  libero  fuscis 
vel  nigricantibus  postice  rubro  marginatis,  caudali  basi  fuscescente  medio  vel  postice 
vitta  transversa  diffusa  fusca  vel  nigricante  postice  rubra  vel  aurantiaca;  aetate 
valde  provectis,  corpore  pinnisque  fuscescente-griseis,  fasciis  transversis  diffusis  vel 
nullis-,  pinnis  pectoralibus  et  ventralibus  aurantiaco-fuscis  vel  nigricantibus;  inde 
juvenilibus  et  adultis  flava  vel  flavescente-rosea  niargine  orbitali  fuscescente. 
B.6. 1).  5/30  ad  5/40  (rarissime  6/87).  F.  2/16  vel  2/17.  V.  1/5.  A.3/26 ad  8/29. C.  1/15/1 

et   lat.    brev. 
Syn.  Chaetodon  pinnatus  L.,  Mus.  Ad.  Frid.  p.  64  tab.  33  fig  6;   Syst.  Nat.  ed.  10a  I 
p.  272;  L.Gm.,  Syst.  Nat.ed.  13a  p.  1241;  Bl.Schn.,  Syst.  p.  230.  (nee Bonn.) 

Chaetodon  microlepidotus  capite  inermi  etc.  Gron.,   .Mus  lip.  16  n°.  193. 

Chaetodon  rostro  obtuso  capite  inermi  etc.  Gron.,  Zoophyl.  p.  70  n°.  236. 

Platax  marginatus  V.  Hass.,  Icon.  ined. 

Platax  gampret  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen.  XXIII  Chaetod.  p.  29  ;  Faun.  ichth.  Jav. 
spec  nov.,  Nat.  T.   Ned.   Ind.  I  p.   105. 

Chaetodon  setosus  Gron.,  Cat.  ed.  Gray  p.  76. 

Platax  expansus  Thioll.  =  Platax  anagon  Montrouz.,  Faun.  Woodlark  p.  169. 

Gampret  Mal.  Bat.;   Taferhor  Manad.,  Dawon-haru,  Papeh  Batjan. 
Hab.  Singapura;    Java  (Batavia,  Surabaya);    Madura  (Sumanap) ;    Celebes  (Ma- 

nadoj;    Batjan  (Labuha);   in  mari. 
Longitudo  14  speciminum   125'"  ad  360'". 

Rem.  Je  crois  reconnaitre  lespèce  actuelle  dans  la  figure  du  Chaetodon  pin- 
natus L.,  et  c'est  probablement  aussi  la  même  espèce  décritepar  Gronovius  dans 
Ie  2e  volume  de  son  Museum  (rapportée  plus  tard  a  son  Chaetodon  setosus), 
et  qu'il  caractérisa,  entre  autres,  par  une  „linea  alba  longitudinali  in  fronte" 
(Cat.  ed.  Gray  p.  76).  Je  trouve  encore  une  figure  en  noir  du  pinnatus,  parmi 
les  dessins  de   Van  Hasselt  qui  avait  1'intention   de  lc  nommer  marginatus. 

Le  pinnatus  est  voisin  du  batavianus  par  la  forme  du  tronc,  par  Ie  profil 
fronto-rostro-dorsal  et  par  la  présence  de  dents  voméro-palatines,  mais  il  se  distin- 
gue  par  le  nombre  des  opnies  dorsales,  dont  il  n'y  a  que  cinq  ou  (très-rarement) 
six,    par    uu    inoindre    nombre    d'écailles    aux  rans;ées  transversales  de  la  moitie. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOIDES.  165 

antérieure  du  tronc  et  par  quelques  rayons  de  plus  dans  les  nagcoires  dorsalc  et 
anale.  On  reconnait  encore  Ie  pinnatus  au  profil  rostro-frontal  concave  des  ado- 
lescents  et  des  adultes.  Les  individus  de  1'age  moins  avance'  out  encore  ceci  de 
caractéristique,  qu'il  y  existe  une  bandelette  rostro-frontale  rouge  et  impaire  sur 
la  ligne  médiane,  et  que  les  nageoires  dorsale  et. anale  out  la  moitié  postérieure 
bordée  de  rouge. 

L'espèce    n'est  connue  habiter,  hors  1'Inde  archipélagique,    que  la  mer  de  1'ile 
Woodlark. 

Platax  batavianus  CV.,  Poiss.  VII  p  169;  Blkr,  Verh.  Bat.  Gen. 
XXI11  Chaet.  p.  28;  Kner,  Zool,  Reise  Novara,  Fisch.  p.  165.  — 
Atl.  Ichth.  Tab.  381,  Chaet.  tab.  19  fig.   I,  2. 

Plat.  corpore  rhomboideo,  altitudine  spinam  analem  anteriorem  inter  et  spinam 
dorsalern  anteriorem  longitudine  corporis  absque  pinna  caudali  minore;  latitudine 
corporis  4  eire.  in  diametro  dorso-ventrali;  capite  4  ad  4±  in  longitudine  corpo- 
ris; linea  rostro-frontali  rectiuscula  aetate  provectis  ante  oculos  convexa;  linea 
fronto-rostro-ventrali  ore  clauso  obtusangula  angulo  non  rotundata ;  oculis  diametro 
2é  ad  3  in  longitudine  capitis,  diametro  1  ad  1^  distantibus;  osse  praeorbitali 
junioribus  et  aetate  provectis  oculi  diametro  conspicue  humiliore;  rostro  apiceju- 
venilibus  vix  vel  non  adultis  conspicue  infra  oculi  marginem  inferiorem  sito; 
dentibus  vomero-palatinis  acutis  bene  conspicuis,  palatinis  in  thurmulas  2  breves 
vittae  dentium  vomerinae  contiguas  dispositis;  praeoperculo  margine  inferiore  den- 
ticulis  vix  conspicuis  scabro;  squamis  trunco  angulum  aperturae  branchialis  su- 
periorem  inter  et  basin  pinnae  caudalis  supra  lineam  lateralem  in  series  75  eire, 
infra  lineam  lateralem  in  series  65  eire.  transversas  dispositis;  squamis  50  eire. 
in  serie  horizontali  os  scapulare  inter  et  basin  pinnae  caudalis  quarum  25  eire.  in 
dimidio  trunci  anteriore;  squamis  serie  transversa  75  eire.  spinam  ventralem 
inter  et  spinam  dorsi  anteriorem,  55  eire.  spinam  analem  ln'  inter  et  lineam  dor- 
salera, 30  eire.  initium  lineae  lateralis  inter  et  spinam  dorsi  1"',  20  eire.  apicem 
curvaturae  lineae  lateralis  inter  et  lineam  dorsalem;  distantia  curvaturam  lineae 
lateralis  inter  et  spinam  dorsi  1"'  capitis  longitudine  minore;  pinnis  dorsali  et 
anali  junioribus  et  adolescentibus  valde  acutis  radiis  anterioribus  dorsalibus  trunco 
non  ad  vix  analibus  trunco  multo  ad  duplo  brevioribus,  aetate  valde  provectis 
angulatis  obtusiusculis  convexiusculis  vel  convexis  radiis  anterioribus  dorsalibus 
trunco  plus  duplo  analibus  trunco  triplo  eire.  brevioribus,  dorsali  spina  postica 
junioribus  capite  vulgo  longiore  aetate  provectioribus  capite  vulgo  breviore  ;  pecto- 
ralibus   acute    vel  obtusiuscule    rotundatis    capite    brevioribus;    ventralibus  acutis 


16()  BÉVISION  DES  ESPÈCES  INSÜLINDIENNES 

radio  1"  juvenilibus  capite  duplo  ad  plus  duplo  aetate  provectis  capite  minus 
duplo  ad  paulo  tantum  longiorc,  spina  junioribus  et  adultis  capite  breviore;  cau- 
dali  truncata  angulis  acuta  capite  non  ad  vix  breviore;  colore  corpore  junioribus 
ex  griseo  vel  ex  chalybeo  flavescente  aetate  provectis  chalybeo-griseo  vel  fusco; 
iride  flavescente  marginc  pupillari  aurea;  fasciis  transversis  fuscis  vel  nigricanti- 
bus,  oculari,  dorsoaxillo-ventrali  et  dorso-anali  junioribus  bene  distiuctis  aetate 
provectis  diffusis  vel  nullis;  pinnis  imparibus  fuscescente-aurantiacis  vel  fuscis, 
pectoralibus  vulgo  aurantiacis,  ventralibus  vulgo  fuscis;  dorsali  et  anali  margine.n 
liberuni  versus  vulgo  nigricantibus. 
B.  6.  D.  7/29  ad  7/33  (rarissime  6/31).  P.  2/15  ad  2/17.  V.  1/5.  A.  3/22  vel  3/23. 

C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Galiom-visch  Ren.,  Poiss.  Mol.  1  tab.  12  fig.  75. 

Chétodon   vesp&rtüion  {variété  du)  Lac,  Poiss.  IV  tab.  fig.  2. 

Platax  fuscus  K.V.H.,  Icon  ined.?  (juveuis). 

Platax  arthriticus  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  491   (nee  CV.  nee  Cant.). 

Gampret  Mal.  Bat.;  Baba!  Sundan. ;    Tudjong-prio  Bintang. 
Hab.  Sumatra  (Telokbetong,  Benculen,  Siboga) ;  Nias;  Pinang;   Singapura ;  Bin- 
tang (Rio);  Bangka  (Muntok);   Biliton  (Tjirutjup) ;  Java  (Batavia,  Bantam); 
Duizend-ins. ;    Celebes    (Macassar,    Bonthain,    Manado);    Solor  (Lawajong) ; 
Ternata;  Amboiua;  Waigiu ;  in   mari. 
Longitudo  8  speciminum   135"  ad  290'". 

Rem.  Le  Platax  batavianus  est  remarquable  parrai  ses  congenères  par  les  sept 
épines  dorsales  et  par  la  présence  de  dents  voméro-palatines  bien  développées. 
M.  Günther,  croyant  le  Chaetodon  arthriticus  Bell  1'adulte  de  cette  espèce,  1'a 
rebaptisée  Platax  arthriticus,  mais  j'ai  déja  dit  que  1 'espèce  de  Bell  ne  repré- 
sente que  1'age  adulte  du  Platax  teira.  Les  adultes  du  teira  et  du  batavianus 
sont  fort  distincts  par  la  physionomie,  ceux  du  teira  ayant  le  profil  rostro-frontal 
plus  convexe  et  beaucoup  moins  fuyanl  en  arrière  et  1'apex  du  museau  desceiulant 
l>eaueoup  moins  au-dessous  du  niveau  de  1'orbite.  Au  reste  le  profil  fronto-rostro- 
ventral,  dans  le  batavianus,  est  aussi  bien  en  fornie  d'angle  obtus  non  arrondi  dans 
les  adultes  que  dans  les   individus  moins  agés. 

Je  erois  reconnaitre  lespèce  actuelle  dans  les  figures  citées  de  Renard  et  de 
Lacepèdf.  Elle  n'esl   positivement  connue  jusqu'ici  que  de  1'Insulinde. 

Subfainilia  ZANCL1FÜRMES. 
Chaetod()ntcidei  corpore  transversim  ovali,  squamis  minimis  spinulosis  ctenoideis 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  167 

vestito;  capite  superne  lateribusque  squamato;  dcutibus  maxillis  setaceis  simplici- 
bus;  maxillis,  supcriore  nou  protractili,  inferiore  ramis  contiguis  horizontaliter 
immobilibus;  aperturis  branchialibus  isthmo  latissimo  separatis;  cute  gulo-inter- 
branchiali  non  a  cute  praeventrali  distincta ;  pinna  dorsali  indivisa,  parte  spinosa 
parte  radiosa  plus  triplo  breviore  spinis  7  subcontiguis  ex  parte  Hexiiibus  productis 
et  radiis  39  ad  44:  ventralibus  sub  basi  pectoralium  insertis;  anali  spinis  3  et 
radiis  plus  quam  30;  caudali  radiis  fissis   14.  B.  5. 

Zanclus  Cornm.  CV  —  Pomacanthus  Lac.  =  Gonopterus  Gron.  =  ünathoeen- 
trum  Guich.  (Genus  subfamiliae  unicum). 

Corpus  ovale.  Rostrum  valde  acntum.  Dentes  maxillis  biseriati ;  vomerini 
nulli.  Ossa  opercularia  edentula.  Squamae  minimae  oculo  mulo  vixdistinguendae. 
Linea  lateralis  basin  caudalis  attingens.  Pinnae  dorsalis  et  analis  parte  radiosa 
antice  quam  postice  pluritoties  altiore. 

Rem.  Le  genre  fut  déja  reconnu  par  Gronovius,  mais  Ie  nom  qu'il  lui  appliqua 
n'ayant  été  imprimé  qu'en  1'an  1854  celui  de  Zanclus  a  droit  detre  maintenu. 
Les  deux  espèces  connues  sont  fort  voisines  1'une  de  1'autre  par  les  fonnes,  par 
les  nombres  et  par  les  couleurs,  mais  on  réussit  a  les  nettement  distinguer  par 
les  caractères  suivants. 

I.  Préorbitaire  sans  épine.  Tête  environ  3  fois  dans  la  longueur  totale.  Grande  taclie  rostro- 
sousocnlaire  noire  et  triangulaire  fénestrée. 

1.  Zanclus  cormdus  Cuv. 

II.  Préorbitaire  a  épine  recourbée.    Tête  environ  3J   fois  dans  la  longueur  totale.  Point  de 
taclie  rostro-sousoculaire  fénestrée. 

2.  Zanclus  canescens  Giinth. 


Zanclus  comutus  CV.,  Poiss.  VII  p.  78  tab.  177;  Blkr,  Verh.  Bat. 
Gen.  XXIII  Chaet.  p.  22;  Thioll.,  in  Montrouz.  Faun.  Woodlark 
p.  167;  Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  493;  Day,  Fish.  India  I  p.  111 
tab.  28  fig.  4.  —  Atl.  Ichth.  Tab.  3(36,  Chaet.  tab.  2  fig.  1,  2. 

ZancU  corpore  disciformi-ovali,  altit udine  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi 


168  HÉVISION  DES  ESPÈCES  INSUL1NDIKNNES 

anteriorem   1{  ad  1£  in  tota  ejus  longitudine,  1  tantum  vel  minus  quam  1  in  ejus  lon- 
gitudine  absque  rostro  et  absque  pinna  caudali;  latitudine  corporis  5  ad  G  in  distantia 
spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem ;   capite  3  fere  ad  3  et  paulo 
in  longitudine  corporis,  multo  altiore  quam  longo;  linea  rostro-nuchali  rostro  valde 
concava,    nucha  convexa;  oculis  diametro  3  fere  ad  4  in  longitudine  capitis,  minus 
ad    paulo  plus  diametro  1  distan tibus ;  orbita  antice  processu    conico   osseo  rudi- 
mentario  vel  bene  evolulo  juvenilibus  vulgo  nullo;  naribus  ante  pupillam  vel  ante 
oculi  partem  inferiorem  perforatis,    anterioribus    valvula  claudendis;    rostro  valde 
acuto  oculi  diametro  sat  multo  ad  plus  duplo  longiore,  ab  apice  usque  ad  orbitam 
lf  ad   Ij  in  longitudine  capitis;  osse  praeorbitali  spina  nulla;    labiis  latis    tenui- 
bus  ;    dentibus  maxillis  curvatis  biseriatis  serie  externa  quam  serie  interna  multo 
longioribus ;    linea    maxillo-ventrali    antice  valde  concava  postice  valde  convexa  ; 
praeoperculo  obtusangulo    margine  inferiore  concavo;  squamis  capite,  trunco  pin- 
nisque    minimis    oculo    nudo    non    vel    vix    distinguendis ;    linea  laterali  maxime 
curvata   continua    basin  pinnae  caudalis  attingente;  pinna  dorsali  spiuis    2    ante- 
rioribus rigidis  puugentibus  oculo    multo    brevioribus,    ceteris   tenuibus  flexilibus 
plus    minus v e  productis  spina  3a  autem  ceteris  longiore  et  latiore  in  setam  toto 
corpore  vix  breviorem  ad  multo  longiorem  producta  ;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa 
plus  triplo  ad  quadruplo  longiore  sed  multo  humiliore,  antice  elevata,  postrorsum 
altitudine  sensim  decrescente,  antice  quam  postice  pluritoties  altiore;  pectoralibus 
acutis  capite  brevioribus;  ventralibus  acutis  radio  1°  plus  minusve  producto  capite 
non  ad   paulo   breviore;  anali  dorsali  radiosa  paulo   breviore,   spinis  mediocribus 
3a  ceteris  multo  longiore,  multo  longiore  quam   alta,  parte    radiosa  antice   acuta 
vel   acutiuscule  rotundata,  radiis  postrorsum    longitudine   decrescentibus ;   caudali 
extensa  subtruncata  vel  concaviuscula    multo  latiore  quam  longa  angulis  acuta, 
radiis  lateribus  quam  mediis  multo  longioril>us  capite  brevioribus;  colore  corpore 
pulchre    flavo;  iride  flavetcente  vel  rosea,  rarius  fusca ;    vitta  rostro-postmaxillo- 
frontali   fusca  vel  nigricantc  inferne  fenestrata  postice  margaritaceo  limbata ;  fasciis 
trunco  2  latis  tvansveisis  fuscis  vel  nigricantibus,    margaritaceo  vel  coerulescente 
marginatis,  anteriore  dorso-fronto-oculo-ventrali  inferne  quam  superne  multo  latiore 
superne  vittulis  3  inferne  vittulis  2  transversis  coerukis  percursa,  posteriore  dorso- 
anali    anteriore  graciliore  apicem  dorsalis  radiosae  et    analis  radiosae  attingente; 
pinnis  dorsali  et  anali  flavis,  parte  radiosa  aetate  provectis  nigro  marginatis ;  pectorali 
bus  rlavis ;  ventralibus  fuscis  vel  nigricantibus ;  caudali  tota  fere  fusca  vel  nigra,  nigro 
antice  et  postice  vittula  margaritacea  limbato,  margine  posteriore  medio  rlava. 
13.5.   D.7/41ad  7/44.  P.  2/1 6  vel  2/17.  V.  1/5.  A.3/32ad  3/3G.  C.  1/15/1  et  lat.  brev. 
Syn.  Moorsche  Af 'godt,  Ican  Swangi,  Speervisch  Ruysch,  Coll.  nov.  pisc.  Amb.  p.  1, 
2,  3  tab.   1  fig.  2,  19,  tab.  2  fig.  5. 


DE  LA  FAM1LLE  DES  CHÉTODONTOÏDES.  169 

Besaantie,  Moorse  Afgodt,  Speervisch  Ren.,  Poiss.  Mol.  I.  tab.  12  fig.  76, 

II  tab.  9  fig.  44,  tab.  39  fig.  173. 
Gevlamde  trompetter,  Ikan  Paroeli  jang  djantan,   Ikan  Isop  Batoe,  Alferez 

djawa  Valent.,  Amb.  fig.   108,  177,  245,  246. 
Chaetodon  acüleis  2  brevibus  swpra  ocidos  ossicido  B°  pinnae  dorsalis  longis- 

simo  Art.,  Syn.  p.  79,  Descr.  pisc.  p.  92. 
Tetragonoptrus  n°.  14  Klein,  Miss.  Pisc.  IV  p.  39,  40  tab.  12  fig.   3. 
Chaetodon   duabus  aculeis   brembus  swpra  ocidos  etc.  Seba,  Thes.  III  p.  65 

tab.  25  fig.  6. 
Chaetodon  cornutus  L.,  Syst.  nat.  ed.  10a  lp.  273;  L.Gtuel  ,  Syst.  nat  ed. 
13a  p.    1241;    Bonn.,  Encycl.  méth.  Ichth.  p.  80  tab.  44  fig.   168;  BI., 
Ausl.  Fisch.  III  p.  72  tab.  200  fig.  2;  Bl.Schn.,  Syst.  p.  221;Lac,  Poiss. 
IV  p.  453,  471,  473  tab.  2  fig,   1. 
Chaetodon  nudus  Gron.,  Cat.  ed.  Gray  p.  76. 
Gonopterus  moerens  Gron.,  Cat.  ed.  Gray  p.  77. 
Gayam  Mal.  Batav. 

Sceleton,  in  Rosenth,  Ichth.  Taf.  tab.  13  fig.  3;  Agass.,  Poiss.  foss.  IV  tab.  G 
Hab.  Sumatra    (Benculen,    Ulacan);    Batu;    Cocos    (Nova-selma) ;    Java  (Batavia, 
Prigi) ;  Celebes  (Badjoa,  Manado,  Tanawanco) ;  Flores  (Larantuca);  Timor  (Ku- 
pang) ;  Halmahera  (Sindangole) ;  Ternata ;  Batjan  (Labuha);  Ceram ;  Aniboina ; 
Haruco;  Banda  (Neira);  Goram;  Waigiu;  Nova-Guinea;  in  mari. 
Longitudo  25  speciuiinum  65'"  ad  190'". 

Rem.  Cette  espèce  singuliere  est  fort  commune  dans  1'Inde  archipélagique  mais 
elle  s'étend  fort  loin  hors  ses  limites,  dans  Ie  bassin  Indien  jusqu'aux  ïles  Maurice 
et  de  la  Róunion  et  même  jusqua  la  cöte  Zanzibare,  et  dans  Ie  bassin  Pacifique 
jusqu'aux  ïles  Woodlark  et  Sandwich. 


Zanclus   canescens   Günth.,  Cat.  Fish.  II  p.  493.  —  Atl.  Ichth. 
Tab.  366,  Chaet.  tab.  4  fig.  3. 

Zancl.  corpore  disciformi-ovali,  altitudine  spinam  ventralem  inter  et  spinam  dorsa- 
lem  anteriorem  IJ  ad  lf  in  tota  ejus longitudine,  minus  quam  1  in  ejus  longitudine 
absque  rostro  et  absque  pinna  caudali ;  latitudine  corporis  5é  ad  7  in  distantia  spinam 
ventralem  inter  et  spinam  dorsi  anteriorem ;  capite  3|  eire.  in  longitudine  corporis, 
multo  altiore  quam  longo ;  linea  rostro-nuchali  rostro  concava  nucha  convexa ;  oculis 
diametro  2^  eire.  in  longitudine  capitis,  minus  diametro  1  distantibus;  orbita  processu 

KATUUEK.    VKKU.    DER    KONINKL.    AKADEMIE.    DEEL   XVII. 


170  KÉ  VISION  DES  ESPÈCES  INSULINDIENNES 

conico  osseo  nullo;  narihus  ante  nculi  partora  inferiorem  rerforatis,  anterioribus 
valvula  claudendis;  rostro  acuto  oculo  paulo  breviorc;  ossc  praeorbitali  inferne 
spina  conica  curvata  postrorsum  et  paulo  extrorsum  spectante;  rostro  ab  apice 
usque  ad  orbitam  2  in  longitudine  capitis;  labiis  latis  tenuibus;  dentibus 
maxillis  gracilibus  integris  curvatis  biseriatis  serie  externa  quam  serie 
interna  multo  longiorihus;  linea  maxillo-ventrali  antice  valde  eoncava 
postice  valde  convexa ;  praeopcrculo  obtusaiigulo  margine  inferiore  conca- 
viusculo;  squamis  capitc,  trunco  pinnisque  minimis  seabris  oculo  nudo  pa- 
rum  distinguendis;  linea  laterali  maxime  curvata  ba9in  pinnae  caudalis  attin- 
gente;  pinna  dorsali  spinosa  spinis  2  anterioribus  rigidis  pungentibus  oculo 
multo  brevioribus,  ceteris  tenuibus  rlexilibus  plus  minusve  productis  spina 
3a  autem  ceteris  longiore  et  latiore  in  setam  toto  corpore  paulo  longiorem  pro- 
ducta;  dorsali  radiosa  dorsali  spinosa  plus  triplo  longiore  sed  multo  humiliore, 
antice  elevala  postrorsum  altitudine  sensim  dccrescento,  antice  quam  postice  plu- 
ritoties  altiore;  pectoralibus  acutis  rotundatis  capite  non  vel  vix  brevioribus;  ven- 
tralilms  acutis  radio  1°  producto  capite  longiore;  anali  dorsali  radiosa  non  vel  vix 
breviore,  spinis  mediocribus  3a  ceteris  multo  longiore,  duplo  eire.  longiore  quam 
alla,  parte  radiosa  antice  acute  vel  acutiuscule  rotundata,  radiis  postrorsum  lon- 
gitudine decrescentibus ;  caudali  extensa  truncata  multo  latiore  quam  longa,  ra- 
diis lateralibus  quam  mediis  multo  longioribus  capite  paulo  ad  non  brevioribus; 
colore  corpore  flavo ;  iride  flavescente  vel  rosea  margine  orbitali  ex  parte  fusca ; 
labiis  fuscis;  vitta  rostro-postmaxillo-frontali  nulla;  fasciis  trunco  2  latis  trans- 
versis  fuscis  margaritaceo  limbatis,  anteriore  dorso-fronto-oculo-ventrali  antice  quam 
postice  profumliore  inferne  quam  snperne  multo  latiore  superne  vittulis  2  vel  3 
inferne  vittulis  2  transversis  coeruleis  percursa,  posterioredorso-anali  fascia  anteriore 
graciliore  apicem  dorsalis  radiosae  et  analis  radiosae  attingente ;  pinnis,  dorsali  spi- 
nosa fuscescente,  dorsali  radiosa,  anali  et  pectoralibus  fiavis,  ventralibus  et  caudali 
fuscis,  caudali  postice  medio  flavo  sat  lato  marginata. 

B.  4.  D.  7/40  vel  7/41.  P.  2/16.    V.  1/5.  A.  3/34  vel  3/35.  C.  1/1511  et  lat.  brev. 
Syn.  Chaetodon  canescens  aculeo  utrinque  ad  os  etc.  Art.,  Descr.  spec.  pisc.  p.  Ü3 ; 
Synon.  p.    79. 

Tetrac/onojjtnts  N°.  13  Klein,  Miss.  Pisc.  IV  p.  39  tab  12  fig.  2. 

Cltacfodon  canescens  L.,  Syst.  Nat.  ed.  10a  I  p.  272;  Bonn.,  Ichth.  p.  80  tab  43 
fig.  166;  L.  Gmel.,  Syst.  Nat.  ed.   I3a  p.  1240;    BI.  Schn.,  Syst.  p.  215. 

Chaetodon  canescens  ore  aculeato  etc.  Seb.,   Thes.    III  p.  66  tab.  25  fig.  7. 

Pomacanthus  canescens  Lac,  Poiss.  IV  p.  517,  519. 

Zanclus  centrognathos  CV.,  Poiss.  VII  p.  397. 

Qnathocentrim  centrognathimiG\\\c\\. ,kni\.§oc,L\nr\M&meLo\r.  V(cop.sep.p.ö). 

Zanclus  Montrouzieri  Thioil.  in  Montrouz.  Faun.  Woodlark  p.   16&. 


DE  LA  FAMILLE  DES  CHÉTODONTülUES.  171 

Hab.  Celebes  (Manado) ;  Amboina;  in  mari. 
Longitudo  3  speciminum  65'"  ad  70'". 

Rein.  Le  fait  que  1'espèce  actuelle  habite  les  cötes  de  Célèbes  et  d'Arn- 
boine  s'oppose  a  1'opinion,  émise  par  Cuvier-Valenciennes,  qu'elle  habite  probable- 
ment  les  hautes  mcrs.  Elle  semble  ne  pas  ètre  aussi  rare  que  le  sup- 
posent  les  auteurs  de  la  grande  Histoire  naturelle  des  Poissons.  Artedi  la  connaissait 
fort  bien,  mais  sur  un  individu  décolore  seuleiuent.  Les  figures  publiées  dans  le 
Thesaurus  de  Seba  et  dans  les  Missus  piscium  de  Klein,  sont  manifestement  faites, 
elles-aussi,  sur  des  individus  décolorés.  Je  possède  une  belle  série  d'individus 
du  cornutus  de  parfaitement  la  même  taille  que  mes  trois  exemplaires  du  ca- 
nescens,  ce  qui  a  permis  de  bien  juger  des  différences  spécifiques.  Constamment 
le  canescens  se  distingue  par  1'épine  sousorbitaire,  par  son  corps  plus  haut  et  plus 
trapu  et  par  son  museau  notablement  plus  court.  Les  écailles  aussi,  du  canescens, 
sont  un  peu  plus  grandes  et  plus  rudes  que  dans  le  cornutus,  mais  leur  petitesse 
et  leur  disposition  irreguliere  ne  permet  pas  d'en  donner  la  formule.  Les  couleurs, 
dans  les  deux  espèces,  sont  a-peu-près  les  mêmes,  mais  le  canescens  se  distingue 
par  1'absence  de  Ia  bandelette  brune  fronto-maxillaire  fénestrée  (si  remarquable- 
ment  dessinée  dans  le  cornutus)  et  puis  encore  tous  mes  trois  individus  ont  toute 
la  partie  épineuse  de  la  dorsale  brunatre. 

Hors  1'Insulinde  le  canescens  a  été  trouvé  aux  iles  Woodiark  et  Vamcolo 
et  dans  1'estomac  d'une  espèce  Coryphène  par  1°  de  latitudine  nord  et  par  75°  de 
longitude  est  du  méridien  de  Paris. 


La  Haye,  Décembre  1875  et  Janvier  1876. 


Addenda  et  Corrigenda. 

Pag.    2  lin.  5  loco  70  lege:  71. 

»  sub  n":   10  aJJe  10a  Parachaetodon  ocellatu9  Blkr. 
»       25  liu.  31  loco  mais,    lege:  et. 

•        'i  »     32     «     a  les,  lege :  a  aussi  les. 

»      34  sub  lin.  7  adde :  -Longitudo  10  speciminum  140'"  ad  165'". 

«      47  »      9  loco  au  contraire,  lege:  par  contre. 

«      69  »     19     »     envion,  lege :  enniron. 

i:    144  »     37     »     sous,  lege:  sans. 


28* 


INDEX    SPECIERUM    DE8CRIPTARUM. 


Pa8. 

Subfam.  pimelepïeriformes 10. 

Pimelepterus  cinerascens  Day 12. 

//         lembus  CV 14. 

//          oblongior  CV , 15. 

//          waigiensis  QG 17. 

Subfam.  froteracanthiformes 18. 

Proteracanthus  sarissophorus  Günth 18. 

Subfam.  chaetodipteriformes 20. 

Harpochirus  punctatus    Cant 21. 

Ilarches  orbis  Cant 24. 

Subfam.  scatophagiformes 26. 

Ephippus    argus    Cuv 26. 

Subfam.  taurichthyiformes 29. 

Chelinon    rostratus   Cuv 30. 

Prognathodus  longirostris  Blkr 33. 

Parachaetodon  ocellatus  Blkr 35. 

Coradion  chrysozonus  Kaup 37. 

ii        melanopus    Blkr 39. 

Tauriclithys  varius  CV 42. 

monoceros  Blkr 44. 

x        cliryt^ostomus  Blkr 45. 

»        macrolepidotus  Blkr ■ 47. 


Hemitaurichthys  polylepis  Blkr. 


Pae 

50. 


Tetragonoptrus 


Citharoedus 


Rabdophorua 


)  Meyeri  Blkr.  .  . 
)  ornatissiinus    Blkr. 
)  Bennetti  Blkr.  . 
)  speculum    Blkr. 
)   trifasciatus   Blkr. 


55. 

57. 
60. 
62. 
63. 


//               )   ephippium   Blkr 65. 

ii               )  seineion     Blkr 67. 

Tetragonoptrus  )  octofasciatus.  Blkr 70. 

//               )  miliaris    Blkr .  72. 

//              )  punctato-fasciatus  Blkr 74. 

Chaetodontops    )  fasciatus    Blkr 77. 

//              )  collaris  Blkr ,     .     .     .  80. 

»              )  melanotus  Blkr 82. 

'/               )   selene  Blkr 84. 

\  Lepidochaetodon  )  unimaculatus  Blkr 87. 

//              )  Kleini 88. 

Linophora     )  auriga  Blkr 92. 

"              )  vagabundua  Blkr 94. 

)  B,afflesi  Blkr 97. 

//              )  xantlmrus  Blkr 99. 

Oxychaetodon    )  lineolatus  Blkr 102. 

)  falcula   Blkr 104. 

Gonochaetodon  )  triangulum  Blkr 107. 

Megaprotodon  strigangulmu    Blkr 109. 

Subfam.  holacanthiformes 112. 

Chaetodontoplus  raesoleucus  Blkr 114. 

>i              chrysocephalus  Blkr 115. 

n              melanosoma  Blkr.    ..., 117. 

//              dimidiatus    Blkr 118. 

Ilolacaiithus    Laraarcki   Lac 123. 

ii              melanospilus    Blkr 124. 

ii              bispinosus  Günth 125. 


rag 

Holacanthns  bicolor    Lac 127. 

//         tibicen  CV 121). 

/'         nox  Blkr 131. 

Vroliki    Blkr 132. 

/>  trimaculatus   Lac 133. 

»         xanthometopon  Blkr 135. 

//  navarchus    CV 136. 

//  diacanthus  Güiith 1 3S. 

"         sexlriatus  K.V.H 141. 

Acanthochaetotloü  lepidolepis  Blkr 143. 

//  striatus  Blkr. 145. 

'/  semicirculatus  Blkr 146. 

//  nicobariensis  Blkr 148. 

"  imperator    Blkr 150. 

»  annularis    Blkr 152. 

Subfaui.    PLATACIFORMES 154. 

Platax  teira  Cuv 157. 

//      vespertilio    Cuv 160. 

ii       melanosoma    Blkr 162. 

w       pinnatus  Blkr 163. 

//      batavianus  CV • 165. 

Subfam.   zancliformes 167. 

Zanclus  comutus  CV • 167 

«      canescens  Günth 169. 


T 


2,2,2, 


.1 


AMNH    LIBRARY 


- 
^ 


. 


- 


I 


■KHl 


V 


00127154 


9  ■■  ■» 


^^| 


/•P"\' 


^G? 


LüJ 


- 


i 


O—  _     - 

-     - 


-  / 


M* 

*> 

v 

f 

w--'" 

• 

•- 

■ 

• 
• 

7\ 

-~— ^ 

•     **r; — 

iffi-j 

■ 

-  ■  *ï- 

- 

- 

-     ( 

• 

V     _ — 

~ 

- 

SBT 

-4 

o/ 

~ 


L 


•    L