Verhandelingen van het Bataviaasch Genootschap der Kunsten en Wetenschappen

EE dd rd p

…
„

er me pe
Ertveld gd een a vroren 4
vegeteren Dente er Tape ver
ed bre) ran nme

nd vdnn dh vairntepe 08e vee
ms veh pass
oa pat p 8, premmep oa

aaneen

…tn Def

Eer obime „a ve
En : |
tetes

EN d rdf
Pan EE ME dndnsd tog bese dep rn

IJ al me se th Bidean
. TD jad vers woarbefaprdnand.: sn etn
kad ai Vogten engin pfnberen EN

ve Iatan nd Und ’…
er 4 mOen sorn emee en, oto bt ne
Oe re nde doen

de pe ante ap s
in nbaided id eed 1
srt ele be on he wgn sala ein
Ed. beed vet

mpd element bels de E
ee Baan hal
dat we

d
rare wemeten .… En . rr hen en dede
ded ern
tar apen

. voo
dad oe, a hen handed
zeten np) elder edere EE ete
hea ard _ e tetten emee 7 ot
- - hed ere
Bain wa …e
Sayn Pasi
eee over EE

4
ee ap te ns saas or Deine

jes ben wer aderen

meg on Ie

teres ro de vt el

er otahepen de
nd 4

ap Arlp erdennerer

d nt abmen p _
herte serene
penne oen benee Torten em
mnd pdengner nr a ve tenere

nn a
dadd batman oe
wanner berend pn en vh hade
een eter

Ee

epe g depg
wr oe ze 05
prem p ee maabt SN

agpo
pe tad ee

Pee ide er,
"hees
Padt srhsant 5 regt Ae rna 4 en pen ’
Ea ARMOEDE IE od pu . en Ek ee tan
get ep bene ge 4 Maagd pied brie dent geveerde beenderen
ne pag ee: reken ze on meen enn Das ere ved
vrinden be Ve ortelotenamen veteder eral: Aectre
»Ì pe sale L mn, 4 ry tees NA venter et aa
…tpe . ue " amedee oe ie jr _ esra erardie
it: bop manet SES eg intel bedr, math ete
OK in he dn ontr p 1e esran pens
a) nk mat Pp e pn an ntt 5
. el evereget verken reta ee
Ln hatetn pes aen _L
Ae MS Arnen 4 rag =
Ee wenn tet pre … Kerdtne pede ee p
gene paires 2 mentrenn venne men

egte iecere) se vee

tapen,

zj tnne ede
Ten osoontenen ob
gm a -

…eb iep vedert
/S aard op pp
etende pere DW fot
ver Pe read at bete oven
treten rr,

En „nde p + e

_ perd …

. beesie
Es anjer men
ete Oe reta

rn vent oe pe

EN wdn Oe. «
tnt p Bnn: 8 Band

en es ved

agr

1 men ÚL

$ ne Kal KAA
pd

en

8e ed °
be se
vake p vet areas ovens
ade pe ree nne
teren Peder ong veaet

eht tad petri

vj ad He

wan ord abort baden

share 1 all à
Dj bin she. ete vet . E
nk terr. ie ‘ Balin ie ee

ales
egen «men nn ve’ ste stee
je en tee en beper
eneen

PD dn ad ht pi
(vald

ede ha }
r or Ee ke ee pn 4
dane pent reed den :
„en ten tabepemnies vas
vergt ht |
» be omteje

ever orteven
. en ne

„het

eee

„ier, jerowete

vient seren

as nl
ee peet as

tire en virge ke

sE

‚eh

es:

. pe 4

ae kekesed
Ter s & eam hegst eh vn
en … pee magen +
theos fee

gemeent pant
bean me jer omde
oer

…

ne 1
e dte eme

et ebde
Va ronnie
ek 4 Me etie tee

eed reis ve
set jep ate in

zeke, behal oe. ne
ae mens dt ee d

.. ej
heeel oe.
ete

vergen b

ette vore

Á,

‚te .

Er:

ee Pi

Lbr se pe REN

made en geveerde p

jee
be apmre gm ® j
pt en

bl
ee benne
pete jeden jah

0 Ae

tevege-

en oe pen geene pe pe

e briadatep

Bert belsen 1Ì

teen
‚e

von
Je ad etheen .
ren vg ed nnhekd
(raa bor tas, Mp, Paak
Cene vn on ver

Aare ter eer

venne ve
rzteros pednte wserrds ee
» ine ager apnen

.

spat ven. ahye ï detedadn
Tnet de ee Shndelknd
aten oermens eagen

ngen
eeh bes vn

ee
be poen mes
„bet peers

en aen en
u:

Te bee

” ette para + verende
repen on. meme + eutvoind Dui 4 vann eene Dede
ran & ee eigent 40 me ier sere er teen ad
ted nent. mee . wa enteb ogenen
h rie en ve ze eneen

ne mie do Benten Tame
dn remt men etn ee
Det EE es get pe pmen

4 ese
En A na De
td dpd _
paste repr

Oe eens
8e, …eetg

„elise; - è
pent ie den enneh deint. ok

ap 140 waren on Armen vaken des
Oven pf earn Die pese We ee pe pen
vaars epe edel

ens
dad ranked et ere
tte Ore see derje 0O
er amit 06 tom
ade

eten

eh}
we sep

mln ven vt nrkek +
jes

res vaan »

sheet ver pre

aes armere taerae enen
ode nee en, tnankekandienntd

. einen ie a

ent
babe oe Vene s Waneer veh amedee te
pig wen k ehbo dr bed aa Een enten age ee . bg gen Dee
kika 4 ie & f & ve zee be nr ene je aen Kade rea PJ al wle 4 we teens
haet orden iet medie jes rept enk op 4 ete pees nne prengrregen d
gt © tabe. : ahekaedber

N
adh. ade be jet pele ek

he ieder

Kan

ld ns
… eBebenfn arne had si pnt oP Pora

ik, Wibrarp of the Museum

oF

COMPARATIVE ZOÖLOGY,

AT HARVARD COLLEGE, CAMBRIDGE, MASS,

Founded by prfvate subscription, In 1S61.

\ Ey
# 4
“ 8 ie £
À Pr, : i
, En ,
{ Î : s :
vb 4 L
& - k
Pa, NA 4
ed of :
PRA 1 AF
‚k ( ke
N * ,
Ene Lal } _
Leen saf ZN í
Pe, Es! N
re
J ' p
al É RA 4 f
AE Vp
EERS 4 Me : t {
„el ba), ij ON el ,
Á£ Ee Mis B or : ‚
Ee hd NIE rl NMA |
ike eek AT TAK
Br PAS 2 S
A, bs a b
p pl A te VIA > AS bj
AEP eet: 6) ln Ô 4
$ # . | ij ‘
Á fj „ ë “vn \ q
Ps ’ Nel, Bk n
CATE BEREA RE 5 í
‘ Rss gr)
d KAn
EEn y 3
ke eN k
R } 1 de, 8, Lr _
4 iel, je en re
D\ Kes Bi 4 RL, wt à vi Pe fs, Í
MATROOS EA er
t EARL irt N
| di ef A nm “
Ni tel - KS fi bi /
: RL sh
d he

‚
een a hd

eé

pe, . er Ed nin
ennn Beentneedatsd el Mende
Es = E „ Se hd

Ds
ride

rsr

Di enn

ne ren

|
|

gn

En

heren en 3 ten AT . Es d

ne

en

kt
n
%
A ed
k _
Md ,
tr »
:
f
'
\
'
;
,
'
k
Î
sd
í
U
el)
A

in As N ae 28 4 od p Le oe
„A - ak » he «
en Br rr ej tn rn ne “an IT tt ET

B Wor Vd Ke «Bn

er:

rt VG EEE

ke

kan add „ n re D-
en he] es AN MN be en
Pay Ed ar pe he Ns
Ke mt , hak E
pe k 3 P B
pd ns EN . he B] 5 Ee a > 45
ev NA NA" nier Was

es

, ” rn Kade
hiene nn Dn BN

} Kk Den
v rr _ 8 NN
ff We r N
A }
P rk bipt

; 4 ea de : ’
gE ee a dek
‚. dd pe LE
8 g Eer, bs ij en eng f k
y ka boa, c EN id : k
d « LA pr rn oe ï en dj ‚ & he
is sd £ Mt hm Pl,
ik dak _ af j ir wid en een
ie wk } \ / RAE b
ke FVS 3 js de
paden * 4 hi br AES é
er it » 4 Aaf È \ |
xr ,. î . Ld \ N
% - pn 1e Bid
de at dts 6 8 is hee 3
n TA s A, p
Le it nik ‚ N t À |
7 4 À, le Mie À
IAC ik A vs B hi
_ 1 A de nd 1 |
\
1

ne dn oe ; PN Te sor Ke A, ek
ee a 1 zend 4 a
en e kh, en == eend ' ve Ee rj
a \ f p $
* ’ zi r 1e
KA, h ‚ A fake df 4
3 pn pe ron
ter jn
ek ve - _
NN
> +
bn, — Kd
k ke » -
' kg
te

ed S > had
Á w d t r
zát ‚ Le -

\ :
Jr Kek eed 8 d fi
pek je h Á dj rd

hi é \ d d dl *

î je ‘ fi N di 4
oe '.
k, E : pr,
te = 1 # Un 1 N
Or sla + ad Í
ee ee
ne: 1 Á t
Ee _ Û : De

mn

nn

EE PN

FK ©

Ik & A, ì ee \ \ ee m ; : Goren alen «
"
|
|
|
,

nn en tn EEEN ptn a we

LEN

MH

A

/ EI

5
IIP

Afl

HIC

df 4 é
De zi

AT

A S
„
5
-
ZE a U

ra EA DE,

Alors

4 Ir,

EK)

RAAP
MEEDER AA OD
SANTESA

of NK

é 8
si

he

u Á :

De uitgave van het XIIIde Deel der Wer-
ken van het Bataviasche Genootschap van
Kunsten en Wetenschappen, op welks spoedige
verschijning Besturende Leden in het Voorbe-
rigt van het Xllde Deel hoop gegeven had-
den, vs door eene onvoorziene oorzaak, tot
ons leedwezen , tot hiertoe vertraagd geworden.
Reeds vvór eenen geruimen tijd was het
grootste gedeelte daarvan afgedrukt, en het-
zelve stond op „het punt, om uitgegeven te
worden, toen om redenen, die geheel buiten
de schuld des Genootschaps liggen, en waarvan

wol

welligt naderhand aan het Publiek kennis zal
gegeven worden, het daarin opgenomen Stuk
niet in het licht mogt verschijnen. Hoe ont-
moedigend deze omstandigheid ouk voor ons was,
hebben wi echter geen oogenblik verzuimd,
om nieuwe bouwstoffen te verzamelen, ten ge-
volge waarvan wij nu het genoegen hebben,
dit Deel aan het letterminnend Publiek aan
te bieden. Hetzelve zoude spoediger gereed
geweest zijn, ware het niet, (in dit zi alleen ter
onzer verschooning aangemerkt!) dat ’s Lands
Drukkerij , de eenigste plaats in Neêrlandsch
Indië, waar men iets van belang kan laten
drukken , nu en dan'zoodanig met officieel werk
ware overladen geweest, dat daardoor, en te
regt, al bijzonder werk, zelfs dat der Weten-
schappen, moest stil staan.

En als nu overgaande tot eene beknopte
vermelding der in dit Deel opgenomene Stuk-
ken, zoo kunnen wij, wat: de twee eerste,
daarin voorkomende Verhandelingen betreft,
ons veilig gedragen aan de voorrede, door
ons Medelid den Heer Frrrze daarvoor ge-
plaatst. De cholera-morbus zs zonder twijfel
eene der zeldzaamste en te gelijk eene der
wernielendste ziekten, die ooit ‘onder het mensch-
dom gewoed hebben, en zal uit dien hoofde
altijd een merkwaardig en belangwekkend ver-
schijnsel opleveren Eene beschrijving dus,
waardoor men den aard dezer verschrikkelijke
plaag beter leert kennen, en elke poging,

door

ae

Deen dd

door de Kunst aangewend , om haren doode-
lyken invloed te stuiten , moet ook voor de
Wetenschappen van belang geacht worden.
Wij betuigen derhalve aan de verdienstelijke
Schrijvers daarvan voor deze hunne hoogge-
schatte bijdragen onzen openlijken en harte
{ken dank.

Wat de derde in dezen Bundel vee Miele
Verhandeling betreft , namelijk over de afkomst
der Japanners ‚ door den Heer Dr, von SIEBOLD,
de naam ulleenvan den geleerden Schrijver daar-
van zoude ons reeds noopen, daaraan geene gerin”
ge waarde te hechten ; en in dit vermoeden zat
men zich ook na de lezing geenszins bedrogen
vinden. De Opsteller had dit Stuk, hetwelk
door hem op Japan zelve geschreven is, als een
gevolg van menigvuldige onderzoekingen en
nasporingen, door hem gedaan, eerst aan de
Socièté Asiatique te Parijs toegezonden; doch
deze geleerde Maatschappij had zich met den
inhoud daarvan niet geheel kunnen vereenigen,
en daarom zwarigheid gemaakt, hetzelve in
het licht te geven. Dr. von SieBorp vond
echter de meeste, daartegen ingebragte be=
denkingen ongegrond, en bood nu zijn oor-
spronkelijk , inde Hoogduitsche taal geschreven
handschrift aan het Bataviasche Genootschap
aan, onder verzekering, dat hi zich van de
juistheid der daarin geopperde stellingen nog
allezins overtuigd hield. Besturende Leden,
op deze verzekering vertrouwende, en van het

be-

gemenen

beginsel uitgaande, dat elke Schrijver verant
woordelijk is voor hetgeen hi schrijft, hebben
dit geschenk met dankbaarheid aangenomen,en
daarmede dit Deel verrijjkt, waarvan het,
naar ons oordeel, geen gering sieraad uit-
maakt. Jammer is het, dat men daarin nu
en dan op eenen duisteren zin stoot, en wij
zijn ook niet overtuigd , of de Japansche woor-
den en namen overal wel naauwkeurig gespeld
zijn; maar het manuscript was zeer ondui-
delijk geschreven; en de Schrijver intusschen
naar Nederland vertrokken zijnde, zoo was er
ook geene mogelijkheid, om daaromtrent op=-
heldering te bekomen. De toegenegen Lezer
houde ons dit ten goede, te meer, daar wij
den waardigen Schrijver verzocht hebben, orn,
wanneer hi de ingeslopene feilen van groot
belang acht , ons daarvan eene verbeterde op-
gave toe te zenden, welke wij dan vooraan in
het volgend Deel onzer Werken zullen plaatsen,
Voor het overige zeggen wij dat kundig en
voorbeeldeloos úverig Tid onzes Genootschaps,
die reeds voorheen meermalen onze Verhande-
lingen met keurige en zeldzame Bijdragen
begunstigd heeft, ook voor dit, niet minder
belangrijke Stuk onzen opregten dank, en be-
velen, ofschoon van ons verwijderd, en zich
thansop den grond zelven der Kunsten en)Weten-
schappen bevindende, namelijk het gezegend Ne-
derland, den bloei dezer letterlievende Maat-
schappij, te Batavia, ook voor den vervolge;

i

in zijne goedgunstige, en door ons op hoogen
prijs gestelde medewerking aan,
Het was in het eerst het voornemen van

Besturende Leden, om met deze drie Stukken —

het XIIlde Deel te sluiten; doch de weinige
omvang van hetzelwe, en daardoor onevenre-
dige verhouding tot de vorige Deelen, heeft
ons doen besluiten, daarbij ook nog de drie

laatste Bijdragen te voegen, namelijk: lets

over de Daijakkers door den Heer M. H. Ha-
LEWYN, voorheen Resident van Banjermassing
op Borneo, naderhand Resident van Kadoe
op Java, thans op zijn verzoek gepensioneerd ;
als mede de Beschrijving van de Kokos- of
Keeling-Eilanden door den Heer À. VAN DER
JaerT, voorheen Officier bij de Koloniale Ma-
rine, thans Ambtenaar op het kantoor van
inkomende en uitgaande regten te Batavia ;
en eindelijk de Aanteekeningen over het ge-
bergte Tinger door den Heer H. J. Dours,

&

voorheen Resident te Pasaroean, nu te Soe-

rabaga, welke laatstgenoemde Heer, tevens
Lid des Genootschaps zijnde, ten allen tijde,
zoo wel door het inzenden van Bijdragen,
blijkens vorige Deelen, als in andere opzigten,
de treffendste belangstelling in de welvaart
dezer Maatschappij heeft aan den dag gelegd.
Welligt is iernand van oordeel, dat deze drie
genoemde Stukjes gevoegelijker eene plaats
zouden gevonden hebben in het een of ander
letterlievend maandschrift, dan in een Werk

als

als dit; maar behalve dat zulk een periodiek
werk tot dus verre in Nederlandsch-Indië niet
bestaat, zoo heeft daarenboven de ondervin-
ding geleerd, dat zelfs zulke korte opstellen,
die betrekking hebben op de kennis van ban-
den en Volken in deze gewesten, aan het we-
tenschappelijk Publiek in Europa niet geheel on-
gevallig zijn. Wi bieden dan ook deze Stukjes
met vrijmoedigheid‘ aan, en verzekeren der-
zelver onderzoek-bievende Schrjveren van on=
zen dank.

„Met leedwezen hebben wij opgemerkt, dat,
behalve de reeds vermelde vermoedelijke spel=
en schrijffouten in, de Werhandeling van den
Heere VON SITEBOLD ; ook nog eenige drukfeilen
in dit Deel zijn overgebleven. Zi zijn echter

zmaar weinig, en niet zinstoorend. Wij vragen

daarvoor verschooning; en een tegelijk die
weet, met welke bezwaren het doen drukken
in Indië verbonden is, zal ons dezelwe geree-
delijk schenken.

Het is voor ons een streelende en verderende
pligt, om bi deze gelegenheid op nieuw aan
de Hooge Regering dezer Landen den eer-
biedigen dank des Genootschaps te mogen
betuigen voor den bijstand, ons weder tot
het uitgeven van dit Deel, even als der vorige
Deelen, bewezen, door ons het vrije en koste-
loos gebruik van ‘’s Lands drukpers met al
wat daartoe behoort, te verleenen, terwijl
wij den Heer Directeur wan ’s Lands druk-

ker

EERE NRE

kerij erkentelijk zin voor de belangstelling
en medewerking , ons in deze betoond. dar
ons Medelid den Heer Dr. Frrrze zjn wij
ook grootelijks wverpligt voor den verdiensten
lijken arbeid, aan de bereiding der drie eerste
Stukken in dezen Bundel voor de pers besteed,
en de zoo moegelijke correctie der druk-
‚proeven, terwijl de kunstminnende Heer As
J. Bik , Luid des Genootschaps , dit Deel weder
met zijne lithographische afbeeldingen belan-
geloos verrijkt heeft, waarvoor wij Zijn Ed.
grooten dank verschuldigd zin.

In de algemeene vergadering van de Leden
dezes Genootschaps van den 22 Maart bepaald
zijnde, dat er in het ‘vervolg Cahiers door de
Directie zullen uitgegeven worden, waervan
vier of vijf, bi elkander gebonden, en met een
titelblad voorzien, één Deel zullen uitmaken,
en zulks om de Leden te spoediger in de vrucha
ten dezer Maatschappij te doen deelen, zoo
zal daartoe van nu af aan worden overgegaan ;
en wij hopen al spoedig in de gelegenheid te
zijn , het eerste Cahier aan het Publiek aante
bieden, daar op dit oogenblik van onzent wege
de Spraakkunst der Javaansche taal gedrukt
wordt, in geschrifte nagelaten door wilen
den verdienstelijken Heer CoRNETS DE Groor,;,
in leven Secretaris bij den Resident te Soera-
karta, en door hem aan het Genootschap bi
uitersten wille vermaakt, terwijl ons daarene
boven van onderscheidene kanten toezegging

van

van medewerking gedaan 1s, onder anderen
door den bekwamen Heer H‚, Mac GirraAvrus,
Resident aan het Hof te Soerakarta, en door
den kundigen Heer J. F. CG. Gericke, Direc-
teur van het Instituut woor de Javaansche
taal te Soerakarta, waarvan de eerstgenoemde
ons eene Verhandeling over den Javaanschen
adel, en de laatstgemelde eene Beschrijving
van de tijdrekening der Javanen beloofd. heeft 5
terwijl wij ons nog met de stellige werwach-
ting vleijen van te zullen bekomen het tweede
gedeelte der Epitome Lingue Japonice door
Dr, von SteBorp, en het beknopte verhaal van
den onlangs zoo voordeelig geëindigden oorlog
op Java door den Heef Majoor ve Stuers,
van welke beide Stukken wij in het woorberigt
voor het XIIde Deel gewag gemaakt hebben.

W ij eindigen deze voorrede met de belangen
van ons Bataviaasch Genootschap voor den
vervolge niet alleen aan deszelfs Leden, maar
in het algemeen aan alle Voorstanders van
Kunsten en Wetenschappen ten sterkste aan
te bevelen. |

BATAVIA, den 1sten November 1832.

Vlln 5

KORT VERSLAG

CHOLERA - MORBUS

JAVA.

B oorvede

ad

Sedert de groote Cholera- epidemie van 1819
tot 1823 in Zuid-Azie en den Oosterschen Archi
pel gewoed heeft, heeft die ziekte deze gewesten,
waar dezelve trouwens ook vroeger reeds ende
misch was, ( zonder zich evenwel zoo algemeen
heerschende te vertoonen ), niet meer verlaten,

maar verschijnt nog jaarlijks min of meer menig-
vuldig, en sleept telkens een aanzienelijk aantal
van slagtoffers weg. Zij is China en Midden-Azie
doorgetrokken , en heeft zich laatstelijk in eenen
onrustbarenden graad in verschillende gedeelten
van Pusland vertoond, overal schrik en verwoes-
Zing om zich weröreidende,

| Ne,

Elke bijdrage tot de nadere kennis dezer
ziekte, hoe gering die dan ook wezen moge,
kan niet anders dan welkom zin; en het is

deze overtuiging, welke mij de beide volgende

_ Stukken - aan Besturende Leden van. het Bata-

viaasch

Ned

viaasch Genootschap van Kunsten en Wetene
schappen doet aanbieden, met verzoek om aan
dezelpe eene plaats in deszelfs Verhandelingen

te verleenen,

Het eerste dezer Stukken, opgesteld door

Dr. Murner, bevat voornamelijk de wrarne-

mnìnken omtrent deze ziekte, in de laatst verloo-
pene jaren 182) ‘en 18350, én het hospitaal te
Weltevrede gedaan, alwaar alle Clolera- zieken
witsluitend aan dezen werdienstelijken Genees-
hieer toevertrouwd waren, en door zijn Ed. met
onvermoeide ùver en naauwkeurigheid gade ge-

slagen en behandeld werden.

_ Het tweede Stuk heeft tot Schryver den Chi-
rurgin-Majoor der, Koninklijke Nederlandsche
Marine Scniuner, die in de jaren 1821 tot 1824,
en dus nog gedeeltelijk gedurende de groote epi-
demie, zoo aan boord van ZL. M. fregat Melam-
pus, als bj de Padangsche expeditie, welke
Zijn Ed. als Iste Officier van Gezondheid
bijwoonde, ruime gelegenheid had, deze ziekte

in

dein as SN

in hare verschillende graden, en bij zeer vere
schillende voorwerpen, waar te nemen en te be-

handelen.

Hoezeer ook deze beide Verhandelingen in
vele opzigten uit één loopen, hetwelk voor
een groot gedeelte aan de verschillende tijden
en omstandigheden, gedurende en onder welke
de ziekte werd waargenomen , moet worden
“toegeschreven, zullen dezelve nogtans beide,
vertrouw ik, met belangstelling gelezen, en niet

geheel zonder waarde geacht worden.

De Bidon hen platen, welke de eerste
Verhandeling vergezellen, zijn gebrekkig, en
beantwoorden slechts voor een gering gedeelte
aan derzelver bedoeling. De groote moeelijk-
heden, waaraan de uitvoering. van dusdanige

„werken hier te and onderworpen is, moeten tof
_wverontschuldigi:g strekken voor het onvolmaakte

en gebrekkige daarvan.

| FRITZE, M. Dr.

AA Cr

rie el dd” É ERS AN 7 ‚

wers Á and eh, |
pe diss Mater
PRE ‘eit ts, wen parijs

0e ii pgs Dd sad, zie vah! eN 4 bape en KEES bie
OR a) wilk 2 hk ne Dh nang Biet: iid DN Es K,
pe)

bes

ade gr gn mj h Le » U S x
i ran ) HEK p.

hehe vele Dn ve
EN heh breed

per % Kh hbk RS 3 ie olaf Kg

Ke A:
zig Bijt peen Et sea
Eik Vi x | sd _ |

ES ANN hi ARE MR

Bi, } er u” „ends

ee es t NT Den AS Wo

ge lis

KD ect En gt
ijt e vie BN Hen en He

| Stort Verslag

AANGAANDE DE

CHOLERA - MORBUS:

oP

JAVA.

DOOR
M. J. E‚. MULLER, M. D,

Orrrcier VAN GEZONDHEID DER f WEEDE KLASSE
Bi HET

HOSPITAAL VAN WELTEVREDE.

BEGIN EN VCOORTGANG DER ZIEKTE.

mennen

Ofschoon deze ziekte reeds voor het jaar 1821
op Java bekend was, gelijk wij wit het werkje
van Bonrius, een? Schrijver inr de 17de eeuws;

«weten, had echter dezelve zich, zoo veel ons be-
kend is, nog nimmer als heerschende of epide=
mische ziekte, en in het algemeen in de taatste
5o jaren zoo zeldzaam vertoond, dat men haar
naauwelijks meer onder de epidemische ziekten
dezer gewesten rekende.

Ä Toen

(2)

Toen de ziekte in 1817 in Bengale uitbrak,
bestond er hier te land weinig vrees, dat zij hare
verwoestingen tot op deze eilanden zoude uit-
strekken.

Toen zich dezelve in 181) te Malakka, tek

tijds noe onder Nederlandsch bestuur, vertoonde,
verzekerde de Commissie van geneeskundig on-
derzoek en toeverzigt te Batavia, dat men op
Java voor de Cholera-Morbus zoo bevreesd niet
behoefde te wezen, daar het klimaat, luchtsgestel en
de levensvijze der bewoners van dit eiland van

die van Bengale geheel verschillende zijn.
_Men gaf zelfs den raad , om van het voorschrift
tot behandeling dezer ziekte, dat door den En-
gelschen Gouverneur van Poeloe-Pinang aan dien
van Malakka werd aangeboden, niet al te spoedig
of al te algemeen gebruik te maken, vermits de
Cholera onder andere omstandigheden zich anders
mogt kunnen vertoonen, en aldus derzelver be
handeling beter aan het oordeel der plaatselijke
Geneesheeren bleef overgelaten, die met den aard
en de bewoners van het land meer bekend dan
vreemden, de behandeling ook beter naar de bij
zondere omstandigheden zouden weten te wijzigen.
Niettemin, en hoezeer de Cholera algemeen ver—
ondersteld werd niet besmettelijk te zijn, werd reeds
toen het besluit genomen, om alle schiepen, die van
plaatsen kwamen, waar de Gholera heerschte, aan
een geneeskundig onderzoek ‚ en in geval het noo=
dig scheen, aan cene quarantaine te onderwerpen,
en

= ne

(5)
en wel om die reden , dat misschien eene besmet
telijke complicatie met de ziekte, of wel ook
eene verwisseling derzelve met eene werkelijk
besmettelijke ziekte mogt plaats gehad: hebben,
In weerwil echter van alle maatregelen, brak
de epidemie in het jaar 1821 ook op Java uit.

De Cholera begon hare verwoestingen omstreeks
het midden van het noorderstrand ‚ namelijk te Sa-

Ed

marang en deszelfs ommelanden, van waar op
den 22sten April 1821 gemeld werd, dat de
sterfte mers was. Op het einde der maand
waren reeds 1,255 sterfgevallen aan de Cholera
bekend. Eerst den 27sten April ontwaarde men te
Batavia het eerst de Cholera; den Sosten dier maand
stierven 5 menschen daaraan. Met verbazende
snelheid echter nam hare kracht toe, en op
den gden Mei rekende men te Batavia 156 doo-
den op ‘éénen dag. Spoedig verspreidde zich de
ziekte nu langs: de noordkust, zoodat op den
laatsten Mei geene plaats van Bantam tot Rem-
bang meer daarvan verschoond gebleven was,
Den 16den Junij werd reeds door de Bataviasche
Courant bekend, dat ook te Soerabaja dagelijks
omtrent 76 menschen stierven; en men moet der
halve veronderstellen, dat ook hier de ziekte reeds
lang uitgebroken was.
‚ Gelukkig duurde de grootste woede der Cholera
nergens lang. In Junij was de sterfte te Batavia
reeds sterk verminderd, en in Julij rekende men
slechts nog 5'tot 8 dooden op éénen dag. Naar
| | mate

(&)

mate de ziekte op de eene of andere plaats
vroegtijdig was begonnen, ving zij ook aan
dáár vroeger af te nemen. Zij duurde het
langst op Soerabaija, waar nog in December 1821
dagelijks omstreeks 26 menschen daaraan over=
leden. |

Zoo geweldig de ziekte langs het zeestrand
woedde , zoo onbeduidend was. dezelve in de
binnenlanden. De grootste sterfte in het volkrijke
Soerakarta bedroeg 46 op één dav, en in den
tijd van anderhalve maand was de ziekte aldaar
weêr geheel verdwenen. Verscheidege plaatsen
in het gebergte zijn slechts zeer weinig, eenige
geheel niet van de Cholera bezocht geworden.

Alhoewel de epidemie op Java niet zoo langen
tijd duurde als in Bengale, was evenwel haar
voorkomen niet minder vreesselijk. Het meeste
leden ook hier te lande de gemeene Inlanders;
en de mindere klassen van Portugezen en Eu-
ropeanen, vooral die aan zwaar werk in de zon
of aan de hevige oostenwinden waren blootge-
steld. Maar ook onder de hoogere klassen van
Europeanen en Inlanders was de sterfte aanmer-
kelijk. De voorbeelden zijn niet zeldzaam, dat op
een vrolijk vriendenmaal plotselijk zich de een of
ander ziek of onwel gevoelde, weinige oogenblik
ken daarna van alle toevallen der Clhiolera aange
grepen, en ’s anderen daags begraven werd.

Het eerste, wat men bij het ontwaken ’s mor-
gens hoorde, was gewoonlijk de bedroevende

mare

EEE rn

(5)
mare van den dood of de ziekte van eenen vriend
of bekende, in wien men belang stelde.

Menigmaal werden menschen op den weg,
onder het verrigten hunner bezigheden, door de
Cholera overvallen, en moesten zich haasten er=
gens onder dak te komen. Eenigen bleven zelfs op
straat liggen, en stierven, voordat hun eenige hulp
kon worden toegebragt. Men vertelt, dat bedien
den of jongens, door hunne heeren uitgezonden,
wel eens niet wederkwamen, en men naderhand
hoorde, dat zij op de straat gestorven waren ;
ja men beweert, dat jongens achter op het: rijtuig
staande, door de Cholera werden aangetast, en
er dood afvielen.

Bij de groote menigte van lijders was het
onmogelijk , dat de weinige Geneesheeren allen
tot hulp konden snellen, vooral, daar de aan-
wending van geneesmiddelen in deze ziekte geen
uitstel gedoogde. Men was dus genoodzaakt, eene
algemeen verstaanbare beschrijving der ziekte en
derzelver behandeling aan het publiek mede te
deelen, hetwelk van Gouvernementswege ge=
schiedde. In alle Apotheken kon men Cholera-
dranken bekomen, en zelfs onder de Inlanders
werden dezelve verdeeld. Men had toen zooda-
nig een vertrouwen op deze Cholera-drankjes,
dat men zich zonder dezelve niet veilig achtte.
Men vond dezelve niet alleen in alle geregelde
en fatsoenlijke huisgezinnen, maar ook op alle
bureaux en dergelijke plaatsen; ja, velen namen

bi

(6)

bij het uitrijden eene flesch daarvan mede in het
rijtuig, om zich en anderen dadelijk te ‘kunnen
helpen. Vooral echter werd eene goede voedzatne
levenswijs, vermijding van alle butensporigkeden,
goede niet al te ligte kleeding, het honden van
goeden moed, ais de voornaamste behoedmid=
delen aangeprezen. _

De tijd, gedurende welken de epidemie wer-
kelijk woedde, duurde op de meeste plaatsen 5
à 4 maanden, op velen korter. Zij begon dan
spoedig en aanmerkelijk te minderen, en ver
dween: binnen 6 à 7 maanden geheel en al. Op
eenige plaatsen, te weten, Samarang en Japara,;,
scheen de ziekte, na eenige maanden te hebben
gerust; zich nog eenmaal te willen verheffen;
de sterfte klom plotselings van 1 op 18 in de
24 uren ; echter ging dit spoedig over, en men
kwam met den schrik vrij.

Men kan rekenen, dat de epidemie op Java
geduurd heeft van April tot December 1821;
echter bepaalde zij zich gedurende de laatste maan-
den bijna alleen tot den oosthoek van het eiland

en Madura. Men berekent, dat daaraan omtrent:

110,900 menschen zijn gestoi ven.
Van Java trok de ziekte over Madura naar
Borneo; want in December 1821 komt, in de

militaire geneeskundige rapporten van dáár, de

Cholera voor, en in Januarij 1822 stierven in het

hospitaal te Makassar 20 manschappen. Van Bor

neo schijnt zich de epidemie eerst weder naar
het

__

| (7)

het noorden te. hebben gewend ; want. zij
heerschte in 1822 in China; verder naar het
oosten ; want in de Moluksche. eilanden begon zij
eerst im April 1825 de oplettendheid der Genees
heeren tot zich te trekken.

Sedert 1821 heeft de Cholera- Morbus Java
niet weder verlaten, en hoezeer dezeive niet
meer epidemisch heeft geheerscht, worden er toch
jaarlijks niet weinig menschen , vooral militairen,
het slagtoffer van dezelve. Deze sporadische
Cholera, die ecitter wat kare verschijnselen en
haren loop betreft, geheel met de epidemische
overeenkomt , zal het onderwerp van de navol-
gende Verlandeling zijn.

BESCHRIJVING EN VERLOOP DER CHOLERA.

«

Wie de Cholera slechts eenmaal in hare vrees

selijke gedaante gezien heelt, zal deze ziekte in
het vervolg op het eerste gezigt lierkennen ,
“terwijl hij, die dezelve nimmer gezien beeft,
ook metde beste en naauwkeurigste beschrijving,
nimmer een waar en zuiver denkbeeld van de-
zelve zal verkrijgen.

Komt men aan het bed van eenen aan de Cho-
lera lijdende, wanneer de ziekte reeds eene zekere
hoogte heeft bereikt, en de lijder juist eenige
rustige oogenblikken heeft , zoo ontwaart men
meestal het volgend tooneel :

De' lijder ligt uitgestrekt op den rug , of ook

Ì _ wel

(8)

wel in eene andere; houding, roerloos, op zijn
bed. De huid van het geheele ligcliaam is don-
ker blaauwachtig, vuilbruin, somtijds met enkele,
witachtige of blaauwroode vlakken, zoo als men
die aan bevrozene menschen opmerkt. Somtijds
is dezelve geheel droog, meestal echter met koud
zweet bedekt. Zij is koud, hard en zamenge-
trokken , echter geenszins hetgeen men gewoonlijk
ganzehuid noemt, en deelt aan de vingeren,
vooral wanneer zij bezweet is, bijde aanraking
eene__bijzondere , onaangename gewaarwording
mede.

De turgor vitalis is van het uitwendig lig=
chaam verdwenen, zoodat zelfs goedgespierde
en gevoede personen mager schijnen te zijn. Het
gezigt is ingevallen , donkerkleurig ; de gelaats
trekken teekenen groote flaauwheid, het voor-
hoofd is met een koud zweet bedekt, de oogen
liggen diep in hunne holten, en zijn van eenen
donkeren kring omgeven. De half geslotene oog-
leden laten slechts een gedeelte van den onzui-
veren oogappel zien, en - wanneer „men ; dezelve
opent, staart een mat oog. met droevigen blik uit
dezelve. De blaauwe lippen staan half open, en
laten eene koelen adem door. De borst werkt
moeielijk , de buik poogt de ademhaling te on-
dersteunen, is echter tamelijk zacht, en zelden
opgezet of ingetrokken. De extremiteiten zijn
stijf, de huid der halfgeslotene handen.is gerim-
peld, even als bij menschen, die veel in heet

water

(aa )

water werken, doch koud, en de nagels zijn
blaauw. Over het algemeen schijnt de lijder on-
verschillig omtrent zijnen toestand te zijn, en
spreekt ongaarne.

Naauwelijks heeft men echter deze versclijn=
selen opgemerkt, of het tooneel verandert. De
half doode herleeft. Het gelaat verkrijgt eene
pijnelijke uitdinkking, de beenen worden naar
den buik getrokken, voeten en teenen krommen
zich naar beneden; aan de kuiten en dijen ziet
en voelt men harde knobbels ontstaan en zich
bewegen; dit zijn spieren, welke door aller
pijrelijkste krampen zamen getrokken worden,
Ook de armen worden menigmaal door krampen
aangetast, en de lijder toont daarbij eene kracht,
dat verscheidene menschen noodig zijn, om hem
vast te houden. Een benaauwd steunen en zuchten
geeft deszelfs lijden te kennen. De krampen be-
daren eindelijk , maar een ander pijnelijk ver-
schijnsel doet zich op. De lijder, door inwendige
lutte verteerd, roept om koud water; gulzig ver=
slindt hij eene hoeveelheid daarvan , hetwelk
naauwelijks in de maag gekomen, ook wederom
uitgebraakt en meestal nog door herhaalde po-
gingen tot braken gevolgd wordt. Even als de
maag naar boven, zoo ontlasten de darmen naar
beneden tm korte tusschenpozen eene groote me-
nigte van dunne, op rijijstwater gelijkende voch-
ten, waarbij de lijders dikwijls flaauw vallen,
Zij spreken nu meestal niets meer „als om naar
k arin=

( to)

drinken te roepen, afgebroken klagten uit te
stoten over hunne krachteloosheid, en zuchten en
steunen, door de krampen de ongelukkigen af-
gepersd. Di

Zie daar eene beknopte schets der Cholera-Mor-
bus, Is de acme der ziekte eenmaal op deze
hoogte geklommen, dan wordt dezelve ligt door
iedereen herkend; maar alle hulp komt dan ovk
meestal te laat, Om een volledig denkbeeld der
ziekte te verkrijgen, moeten wij den laop derzelve
van het begin tot het einde nagaan, en 1k geloof
dezelve tot dat einde het best in drie stadien te

verdeelen.

Eerste Stadium.

Verstaat men onder voorboden van eene ziekte
alleen zekere teekenen van eene gestoorde gezond
beid, als lusteloosheid, ongeregelde spijsverteering
enz., die wij als voorteekenen van zoo vele ziekten

beschreven vinden, ja die de meeste haastige ziek

ten eenigen tijd voorafgaan, zonder dat men den
aard der daarop volgende ziekte met eenige ze-
kerheid wit dezelve kan bepalen, zoo heeft de
Cholera geene voorboden, of men moet eene ligte
drarrhoea, waaraan de lijders dikwijls reeds dagen

en weken voor het verschijnen der Cholera ge-

leden hebben , als zoodanig willen laten gelden.
Deze diarrhoeen hebben hoe genaamd geen bijzon-
der karakter; en wie uit eene dusdanige diarrl:cea,
zelfs bij eenen tot Cholera gepraedisponeerden

mensch,

NE nd

(12)

,
mensch, de ziekte wilde voorspellen, die zou dik
wijls zeer zeker den bal misslaan. Wil men echter
de eerste verschijnselen der beginnende ziekte zelve
voorboden noemen, die voor den oplettenden duui-
delijk genoeg zijn, om de op hande zijude ziekte
met zekerheid te herkennen, zoo heeft de Chao-
lera voorteekenen. De reden, waarom deze zoo
zelden worden opgemerkt , zijn, eensdeels, dat
dezeive aan de met de ziekte nog onbekende
lijders te weinig belangrijk voorkomen, om den
geneesheer te laten roepen ; en, anderdeels ,
omdat de eindelijk geroepene arts, wegens het
spoedig verloop dezer voorboden, meestal eerst
aankomt, wanneer de ziekte reeds haar. tweede
tijdperk heeft bereikt. |

Een mensch , dien men nog voor weinige oogen-
blikken zijne bezigheden als naar gewoonte zag
verrigten, verandert eensklaps; zijn gelaat ver
toont plotseling eene zekere spanning en flaauwte
‚om de oogen , waarvan de lijder zelve niets ont
waart; hij gevoelt zich alleen buitengewoon lus
teloos en traag, zonder eenige reden waarom.
Weldra bevangt hem een onbepaald gevoel van
angst, waartegen hij zich met geweld tracht te.
verzetten; de pols wordt klein en gespannen ;
het hart begint te kloppen, even als bij menschen,
die in groote angst zijn.

De meeste lijders gevoelen nu, wel is waar, dat
er iets bijzonders in hen omgaat, en eene ziekte

op hande is; doch zij durven hunne bezorgd-
B heid

(12)

heid niemand mededeelen, en pogen veel meer
door loopen en andere verstrooijingen dezelve
te overmeesteren. Zij zeggen hunne bezigheden
vaarwel, zoeken het gezelschap van ‘andere men
schen op; of gevoelen zich ook somwijlen da-
delijk zoo mat en krachteloos, dat zij genoodzaakt
zijn te gaan zitten of te liggen. Hunne handen
beginnen vochtig en koel te worden, even als
bij menschen, die in groote angst of verlegenheid
zijn. Een gevoel van flaauwte en draaïen in de
maag doet hen naar eene hartversterking verlan—
gen, en een glas madéra of brandewijn brengt
dikwijls eenige verligtmg aan. Ligte snijdingen
im den buik, borborigmi, en eene voelbare be-
weging der darmen kondigen eene diarrliceachtige
ontlasting aan, welke den lijder weldra naar
den nachtstoel drijft. Zijne ontlasting ‘bestaat
gewoonlijk uit dunne fueces, en gaat met eenige
verligting verzeld; doch de gedurige herha-
ling der stoelgangen, welke gaande weg watere
achtiger worden , de toenemende misselijkheid,
en eindelijk zelfs het uitbraken van de corntenta
der maag, doen deze verligting slechst zeer kort-
stondig zijn, en beginnen den lijder nu ernstig
te verontrusten. Op deze wijze verloopt meest een
half of een geheel uur, en de ziekte staat nu op
het punt in baar tweede Stadium over te gaan,
en alle derzeiver kenschetsende symptomata te
vertoonen. | |

Tweede

(15)

Tweede Stadium.

De turgor vitalis, die tot nu toe alleen in
het gezigt eenigzins verminderd was, verdwijnt
nu van het geheele ligchaam ; de warmte schijnt
zich - meer en meer naar binnen te concentreren;
de uitwaseming houdt op ‚en dikwijls is de huid
eenige minuten tot een half uur lang als zacht
zeemleder op het gevoel. Het gezigt valt in, en
neemt, nu eens spoediger, dan eens langzamer,
de reeds boven nader omschrevene gedaante aan.
Velen, die in hunne gezande dagen roode wan-
gen hadden, behouden daar ook nu nog eenigen
schijn van, hetwelk een wonderlijk contrast met
het overig doodsch gelaat maakt. De oogen, al
hoewel in hunne holten terug gezonken , maken
eene geheele andere vertooning, dan bij door lang
durige ziekte uitgeteerde en stervende menschen;
zij zien er veel eer uit als menschen, die eenige
nachten buitensporig geleefd en niet geslapen
hebben. De oogleden worden met moeite geo-
pend; het oog is mat, droog of vol slijm , de
pupillen vernaauwd, de blik flaauw. De neus is
spits, blaauwachtig of geelwit; de lippen blaauw-
rood en droog. Achterhoofd. en nek blijven
warm, ja worden zelfs warmer, naarmate het
overige ligchaam kouder wordt; ook borst en
rug blijven warm. |

Doch de ware focus,en de verzamelplaats van

alle dierlijke warmte schijnt de maagkuil te zijn,
) die

(24)

die meestal tot in den dood hare warmte behoudt.
Opgezet ziet men den buik bijna nooit, inge-
trokken somtijds ; meestal is dezelve tamelijk
zacht op het gevoel. De toestand der extremiteiten
in dit tijdperk is reeds boven omschreven; al-
teen merk ik nog aan, dat de handen het eerst
beginnen koud te worden, terwijl zich de kram
pen gewoonlijk het eerst in de voeten vertoonen.
Ook het onaangenaam koud zweet begint aan de
handen, en deelt vooral hier en op de borst de
reeds gemelde gewaarwording aan de hand, die
betast, mede ; men ontwaart, als het ware, aan
zijne eigene hand het gevoel, hetwelk men zich
verbeeldt, dat de lijder van dezen toestand moet heb=
ben. Van de armen spreidt zich het koude zweet
naar de borst, hals en het hoofd uit, terwijl het van
de beenen opklimt tot aan den onderbuik. Dit zweet
is echter zeer onbestendig, wordt nu eens waar-
genomen , dan weder niet, is nu eens zeer hevig;
dan weder onbeduidend, nu eens over het geheele
ligchaam verspreid, dan eens meer tot enkele

plaatsen bepaald. |
Het lijden der spijsverteerings—organen, het-_
welk reeds in het eerste Stadium begon, neemt
toe. De mond wordt droog en dorstig; de tong
bleek, blaauwrood , en met een dun witachtig be
slag overtrokken; tusschenbeide is echter dezelve
ook wel eens bleek geelachtig beslagen, met
vuurroode randen; en somtijds zelfs geheel zuiver.
De warmte verdwijnt ook hier; de tong wordt
dan

(26 )

dan koud, echter niet droog. Hoewel de smaak
gewoonlijk door den hevigen dorst wordt ver-
drongen, klagen evenwel eenigen over bitter-
heid in den mond, zoodat zij meenen gal uit-
te braken. Koliek is zelden voorhande; maar het
gevoel van groote hitte, zelfs van branden in
het epigastricum , kwelt den lijder niet min-
der, dan koliek zoude kunnen doen. Dit ge-
voel verandert niet van plaats, maar wordt van
tijd tot tijd heviger. Zelden is de buik zeer
gevoelig voor uitwendige drukking; de maag
_ wordt hoe langer hoe prikkelbaarder; alle niet in

zeer kleine hoeveelheid toegediende dranken en
medicijnen, worden dadelijk weder uitgebraakt;
ja in zware gevallen kan ook het minste niet
binnen gehouden worden. Maar ook zonder iets
te nuttigen is de maag gedurig tot braken ge-
negen. Na het ontlasten der corntenta, volgen.
groote hoeveelheden van dun, klaar, slijmerig
of vlokkig water, gelijkende naar rijstwater,
terwijl een gelijksoortig vocht ook per anum,
doch in nog grooter hoeveelheid en somtijds met
veel aandrang, wordt ontlast, |

Alle organa secretoria zijn in hunne werkzaam-
heden gestremd. Speeksel wordt weinig afgeschei—
den; van gal vindt men nergens een spoor. Wei
nigen, die de ziekte naauwkeurig hebben gadege-
slagen, kunnen zeggen eenen dusdanigen lijder te
hebben zien pissen „en zelfs dáár, waar aandrang tot

waterlosing plaats vond, had men door den kathe-
| der

jg (16 )

der niets kunnen ontlasten. Van de ontstelde werk

zaamheid der huid-organen is reeds boven gewaagd. —

Ook de respiratio lijdt aanmerkelijk. Naar
mate de warmte van de opperviakte des ligchaams

verdwijnt, begint de lijder gewoonlijk angst en _

benaauwheid ‘te gevoelen, welke hij door diepe
ademhalingen te kennen geeft, en tracht te over-
winnen. Dan dit zijn vergeefsche pogingen; angst
en benaauwdheid nemen toe, zelfs zóó, dat de-
zelve bij vele lijders het voornaamste en meest
pijnigend verschijnsel worden. Een gevoel van
warmte in de borst is ook somtijds voor den lij-
der zeer lastig; doch over werkelijke pijn hoort men
hem nimmer klagen. De ademhaling is meestal iets
langzamer dan in den gezonden toestand, en eenig
zins moeielijk. Eerst na vijf tot zeven korte adem
halingen poogt de lijder eens diep in te ademen ; dit
gelukt echter maar gedeeltelijk , en de ingeademde
lucht wordt door eene zucht weder uitgestoten.
Door de stetoscoop neemt men slechts eene reute-
tende, oppervlakkige bronchial-respiratie waar, die
alleen met de vijfde tot de zevende inademing iets
dieper in de longen schijnt te dringen. De stem van
den lijder verandert spoedig, en wordt zacht,
heesch, gedempt, en emdelijk zóó, als of hij in
het geheim wenschte te spreken. Velen geven
eene belemmering in het strottenhoofd als oor-

zaak van dit verschijnsel aan.
Meer dan de respiratie lijdt de bloedomloop.
De werking van het bloedvatenstelsel is ver-
min

en EE

ht en a Kn

(17)

minderd en gedeeltelijk geheel vernietigd: Het
hart alleen schijnt somtijds in het begin der ziekte
eene grootere werkzaamheid te ontwikkelen; dit
duurt nogtans maar weinige minuten; in het
tweede Stadium slaat het reeds langzamer en moeijen —
lijker, als het ware zijne laatste krachten inspan-
nende, om de eirculatie te herstellen. Op deze ver-
meerderde inspannmg volgt weldra verslapping;
het hart slaat nu mat en ongelijkmatig; somtijds
nogtans herhaalt het zijne eerste poging tot her-
stel der circulatie nog eenmaal, en schijnt voor
eenige minuten te herleven. De arteria carotis
en temporalis houden met het hart gelijken pas,
doch verslappen reeds vroeger. De pols van de
radialis is, zoo lang men denzelven voelen kan;
te zamen getrokken, ‘klein, zelden hard gewo-
gelijk 7o tot go slagen in één minuut; doch de-
zelve vermindert zeer spoedig, en verdwijnt veelal
geheel, terwijl men denzelven met de vingers on-
derzoekt, nu en dan wel nog voor een oogenblik
terug keerende, om dan geheel weg te blijven. Lang
na het ophouden van: den polsslag, voelt men aan
de plaats der arteria radialis nog eenige warmte,
terwijl alle omliggende deelen reeds ijskoud
zijn. De bloedvaten aan armen en heenen ver—
liezen reeds vroegtijdig hun volumen, en kun-
nen in het begin van dit Stadium alleen maar
door uitwendig aangebragte warmte en binden
eenigzins tot opzwellen gebragt worden, tater
kan dit op geene wijze meer bewerkt worden ;

men

(28)

men ziet dan de venae als dunne blaauwe platte
strepen onder de huid doorschemeren,-en ook deze
worden tegen het einde van het tweede stadium
alleen. nog op den rug van handen en voetea
waargenomen. Drukt men hier nu dusdanige vena
naar opwaarts strijkende, zoo drijft men het daarin
zich bevindende bloed uit zijne plaats ‚ en de vena
blijft ledig, zoo lang men voortgaat met drukken.
Houdt men echter hiermede op, zoo vloeit het
bloed langzaam weder op zijne vorige plaats
terug. Opent men eene groote vera, zoo kan
mien somtijds in het begin nog eenige oncen bloed
aftappen , alhoewel ‘zelden. zonder. veel moeite,
Gewonelijk spuit bij de aderlating een straal
bloed in eenen korten stroom uit; doch dit houdt
spoedig op, en alleen door allerhande handgre-
pen kan men nog eenig bloed uitpersen. Som-
wijlen kan men ook door de aanhoudendste po=
gingen niels als eenige droppels bloed verkrijgen,
Het schijnt, dat de eenmaal witgeledigde vaten
zich niet weder vullen. De hoedanigheid. van het
bloed is als volgt : het is dik en zwart, in
enkele gevallen met roode strepen gemengd;
het vloert moeijelijk uit de ader, en zelden langer
dan eenige secunden, onmiddelijk na de opening
der vena; het valt zwaar in de kom, die men er
onder houdt, waarin het dadelijk eene naar half op-
geloste gelij gelijkende hoedanigheid aanneemt; en
in half vloeibare klompen op elkander blijftliggen,
zonder geheel in één te smelten, en zonder te

be-

(19)

bezinken, dus zonder eenen bloedkoek daar te
stellen of weivocht af te scheiden, en zonder
van kleur te veranderen. Eerst na verloop van
uren ziet men een weinig dun opgelost bloeds
weivocht daarvan afvloeien.

„Het lijden der willekeurige beweging, hetwelk
ir het verloop der ziekte zoo bijzonder hevig wordt,
dat men den bijnaam van Cholera spasmodica
er” van ontleend heeft, begint niet wel vroeger
dan met het tweede Stadium. De eerste krampen
vertoonen zich, meestal, als spannende of te zamen=
trekkende pijnen in de voeten, waardoor de tee-
nen naar beneden worden getrokken. Kort daarna
strekt zich de voet zelfs uit, eene werking def
kuitspieren, die zich in enkele harde knobbels
zamen trekken. Deze knobbels blijven echter niet
op dezelfde plaats, maar loopen naar boven toe,
en worden, zoodra zij verdwijnen, door nieuwe
vervangen. Zoo ontstaat bij zeer hevige kram-
pen eene soort van golvende beweging langs de
kuiten en dijen Zelden gaan de krampen tot de
buikspieren over. De loop der krampen in de
boven-extremiteiten is dezelfde; zij zijn echter in
lange niet in alle gevallen mede voorhande, zel-
den zoo hevig, en beginnen gewoonlijk later
dan in de beenen. De krampen bepalen zich alleen
tot de buigspieren der extremiteiten; de ledema-
_ ten worden wel zamen getrokken, echter door
geene krampen wederom uitgestrekt. Andere
spieren dan die der ledematen worden zeer zelden

daar

((-20 }

‚daardoor aangetast. De krampen zijn zoodanig
pijnelijk, dat de lijder, zoo lang dezelve duren,
over niets anders klaagt Na verloop van eenige
„panuten „beginnen zij te verminderen, en geven
eene evenredige verligting aan den lijder, die
echter het terug komen van dezelve. blijft vree-
zen, en zoo veel mogelijk alle beweging, als
waardoor dezelve hgt op nieuw ontstaan, ver-
mijdt. In weerwil hiervan keeren. dezelve ech—
ter, naar mate de ziekte min of meer hevig is,
alie 5, 10, 20 minuten, of in nog langere tus-

schenpoozen terug. |
De zintwgen en derzelver werkzaamheden zijn
van het algemeen lijden niet uitgesloten. Het
oog geeft miet alleen den innerlijken toestand van
den lijder te kennen, maar deszelfs vermogen
van zien lijdt mede; de zieken beginnen vroeg-
tijdig over onduidelijkheid. van het gezigt te kla-
gen; eenigen is bet donker; anderen schemert. het
voor de oogen; nog anderen verbeelden zich door
het uitwrijven der oogen met de vingers duidelijker
te zullen zien; bij allen lijdt het gezigt op de
eene of andere wijze; gelijktijdig worden de lij-
ders nu eens alleen aan het eene, dan weder aan
beide ooren zwaarhoorig ‚ meestal ‘uit hoofde van
een aanhoudend kloppen en bru:sschen inwendig
in het hoofd. De smaak: schijnt zich geheel am
den hevigen dorst te verliezen. Het zintuig van den
reuk schijnt minder te lijden; want sterk ruikende
dingen, als ammonia liqguida en dergelijke ver-
° oor-

Tate ann ed re et in

Nn

(21)

oorzaken nog eene vrij hevige aandoening aan
het zelve. aks

Het gevoel of tastvermogen is vroeger ver-
minderd dan de andere zinnen; eer nog de han-
den koud worden , bestaat reeds in de vingers
een gevoel van doofheid; met het toenemen der
ziekte vermindert de gevoeligheid van het ge-
heele ligchaam meer en meer, zoodat tegen het
einde van dit tijdperk de allerhevigste uitwen-
dige prikkels, als, branden met geconcentreerde
zuren, alleen nog eenige aandoening veroorzaken.

Een eigenaardig gevoel van flaauwte bevangt
reeds vroeg het hoofd ende hersenen; weldra
wordt de lijder duizelig; het hoofd. wordt hem
zwaar; en hij kan hetzelve siechts met moeite
omhoog houden; werkelijke hoofdpijn daarente-
gen heeft zelden of nimmer plaats.

De voornaamste kwelling van den lijder is het
bijna onverdrageliijjke gevoel van groote zwakte
en doodelijke uitputting, gepaard met volstrekte
slapeloosheid. Over niets klaagt de lijder meer,
zelfs niet over de pijnelijke krampen en den on-
leschbaren dorst. Mijne ziekte is alleen zwakte;
ik ben al te vermoeid, om te kunnen slapen;
_kon ik slechts een half uurtje slapen, zoo zoude
ik beter wezen; een weinig slaap alleen kan mij
helpen; ik ben dood moede, en kan toch geen
oogenblikje in slaap komen; zie daar de gewone
klagten dezer ongelukkigen.

Hoewel de lijders gedurende het tweede tijdperk

be

(22 }

bewustheid en verstand behouden, worden deze
geestvermogens echter tegen het einde van dit
Stadium verzwakt. Eer de warmte geheel uit het
uitwendig ligchaam verdwenen is, spreken de lij-
ders nog wel uit eigen beweging, doen vragen om=
trent hunnen toestand, en geven vrijwillig berigt
van het een of ander; maar na dien tijd spre-
ken zij alleen, om klagten uit te stoten of om op
aan hen gedane vragen te antwoorden. Tegen
het einde van dit Stadium vertoonen de lij-
ders meestal eene zekere onverschilligheid, het
schijnt hun al te veel moeite te vorderen, om te
klagen ; verlangen zij iets, b. v. drinken, en het
wordt hun niet dadelijk gegeven, dan blijven zij
meestal eenige minuten stil liggen, eer zij hun
verzoek herhalen. Aan hen gerigte vragen be-
antwoorden zij kort en ongaarne. Zij begrijpen

nog meest alles wat men hun zegt, worden het

ook nog gewaar, wanneer het een of ander lastige
verschijnsel hunne ziekte vermindert, en voeden
somtijds zelfs eenige hoop op beterschap; echter
behouden weinigen verstand en bewustheid vol-
komen tot op het einde van dit tijdperk, en de
toestand van deze weinigen is voorzeker nog ake-
higer , dan van hen , die door de verdoving hun=
ner zielsvermogens van hun lijden niets gevoelen,
en den meestal onvermijdelijken dood niet zien

naderen.
Heeft de ziekte dat;toppunt bereikt, en ver=
mindert zij niet, dan neemt het derde tijdperk eenen
aan-

nee Mes er "ME

nn

(25)
aanvang, em alle hoop op herstel is voor den lijder
verloren, 4de |

Derde Stadium.

De lijder heeft geheel het aanzien van eenen
stervende, ligt uitgestrekt, zonder beweging, op
zijnen rug; de half geopende oogleden laten de
vuile sclerotica gedeeltelijk ontbloot; verwijdert
men dezelve, zoo vertoont zich het oog zonder
blik of leven; het hoornvlies heeft zijnen glans
verloren, de pupil is onbewegelijk, vernaauwd,
zelden verwijderd; het aangezigt valt hoe langer
hoe meer te zamen, zonder echter juist eene Fa-
cies Hippocratica te vertoonen, daar hetzelve in
sommige gevallen veel meer het aanzien verkrijgt
van eenen aan apoplexia lijdende; het neemt eene
loodkleur aan, zwemmende als het ware in een
klam zweet, dat zich over het geheele ligchaam
uitbreidt, en zich in het ingevallen halskuiltje
boven het borstbeen als een klaar water verza-
melt. Ofschoon de algemeene krampen hebben
opgehouden, blijven de handen te zamen gekromd,
de voeten naar beneden gestrekt, en de spieren
gelijkmatig hard op het aanraken. Het ijskoude
ligchaam neemt eene bruine of donkerblaauwe
kleur aan; het achterhoofd, de nek en de maagkuil
blijven daarbij heet; de mond is droog; de lippen
blaauwachtig; de tong somtijds gelijk als in het
vorige tijdperk, meestal blaauwachtig wit en koud,
zelden droog en fuligineus „ zoo als men-bij Zy-

pheuse
Ld |

( 24 )
Pheuse koortsen waarneemt; door dorst schijnt
de lijder niet te lijden; het braken heeft opge-
houden, zoo als ook de afgang; doch in enkele
gevallen heeft hij onwillekeurige ontlasting van
sedes in geringe ho eveelheid. De ademhaling
onderscheidt zich door langzame, moeijelijke en
magtelooze in-en uitademingen; de adem zelve
is daarbij koud; het spraakvermogen bijna geheel
onderdrukt, en zich alleen nog aan den dag leg-
gende door een bijna onverstaanbaar lispelen of
morren. De werkzaamheid van het vaatgestel
schijnt geheel opgehouden; de pulsatie vau het
hart en carotis zijn naauwelijks of in het geheel
niet meer te onderkennen; de polsslag der hand is
reeds lang verdwenen , en zelfs geene warmte meer
merkbaar aan de plaats der arteria radialss.

De irritabiliteit en de sensibiliteit dalen tot op _
den laagsten trap; de lijder ziet en hoort weldra
niet meer, en is voor de hevigste prikkels onge=
voelig ; de sopor neemt langzaam toe, de adem
haling wordt zachter, somtijds reutelende, en houdt
allengskens geheel op, zoodat men menigmaal
het oogenblik niet waarneemt, wanneer zij opge=
houden heeft te bestaan.

Op deze wijze verloopt gewoonlijk de Cho-
lera, wanneer de ziekte een doodelijk uiteinde
neemt. Ik zeg gewoonlijk; want niet altijd vindt
deze trapsgewijze, ofschoon spoedige opklima
„ming der toevallen plaats; somtijds heeft de lij
der het aanzien van beter te zullen worden;

eenige
+ hd

( 25 )

éenige der hevigste ziekteverschijnselen vermin-
deren, verdwijnen zelfs geheel en al, en men ge-
looft den lijder gered; dan plotselings stort hij
weder in, en sterft! Dit zijn ecliter uitzonderin—
gen op het gewone verloop, dezer ziekte, en
ik houde het voor doelmatiger, dezelve als mede
ket verloop der ziekte, wanneer zij werkelijk in
beterschap overgaat, bij de prognosis af te han-
delen, tot dewelke zij in eene naauwere betrek
king staat, kunnende de dizgrosis uit het hier
opgegevene aileen worden opgemaakt.

VERSCHYNSELEN NA DEN DOOD.
Uiterlijk voorkomen.

_ Wanneer het ademhalen geheel heeft opgekou-
den, kan men den lijder zonder schroom als ge-
storven beschouwen, zonder schijndood te moeten
vreezen, waarvan na het sterven aan deze ziekte
mij geen geval bekend is; ook hebben de pols
en het hart reeds lang hunne periodieke bewe-
ging verloren; de cornea was reeds voor den
dood gerimpeld en ingevalien, het ligchaam koud

en stijf. m
Dat de zoogenaamde doodvlekken vroeger in
deze dan na andere ziekten verschijnen, kan
men niet juist bepalen; echter zijn zij in het al
gemeen donkerder; de spieren, welke bij andere
lijken langzamerhand stijf worden, vertoonen hier
aan sets eigenaardigs van het begin der ziekte; de
k voe

( 26 )

voeten en handen blijven uitgestrekt, en de vingers
en toonen gebogen; alle zachte deelen van het
ligchaam zijn buitengewoon sterk ingevallen.
Het aangezigt toont nog een duidelijk afbeeld—
sel van hetgeen het gedurende de ziekte ge
weest is, en hieraan kan men op den eersten
aanblik eenen aan Cholera overleden lijder. her-
kennen; ook de handen hebben daarbij hun eis
genaardig aanzien niet geheel verloren. |

Hersenen en Ruggemerg.

Reeds bij het doorklieven der bekleedselen van
het hoofd merkt men, vooral aan het achterhoofd,
eene zekere hoeveelheid zwartachtig bloed op;
het cranium daarna afgenomen zijnde, vertoont
zich de dura-mater sterk met helder bloed be-
sproeid , voortvloeijende uit de klere, de hers
senpan met de onderliggende hersenen verbindende
en bij het afrukken van het cranium gescheurde
vaatjes; op en onder het genoemde vlies ziet
men sterk opgevulde bloedvaten. Het harde her
senvlies doorklievende, om de zelfstandigheid der
hersenen bloot te leggen , vindt men den sinus lon
gitudinalis geheel met een zwartachtig en ge

stremd bloed opgevuld.

Over de geheele nu blootliggende oppervlakte

der hersenen ontwaart men een netvormig vlies,
als het ware met roode en blaauwe gekronkelde
adertjes doorvlochten, en door de dunne vliezen
henen schijnende, eik

ë De

Á

EE
ij

(27 )

De wanden der holligheden zijn niet zelden
met een schoon adernet overtrokken, de ple-
xus choroideus sterk opgezet door bloed, en meer-
malen vindt men tusschen deze fijne takverdee-
lingen kleme waterblaasjes verspreid.

Het ruggemerg heb ik slechts in acht gevallen
onderzocht, echter zonder uitzondering het vol-
gende daarbij waargenomen: hare eigene vliezen
bevonden zich in denzelfden toestand als in de her-
senen; alleen waren dezelve nooit aan elkander vast-
gegroeid of ondoorzigtig. Vande bloedvaten waren
alleen de grootere vol zwart bloed, echter nooit zoo-
danig opgevuld als in de hersenen; op vele plaat-
sen was de stam der vera spinalis zelfs geheel ledig.
De kleinere takken waren daarentegen rozen—
rood ingespoten, doch niet zoo in het oog loopend
als in de hersenen. In het bovenste gedeelte
van het ruggemergskanaal en langs de cauda
equina bevonden zich aanmerkelijke aanhoopin-
gen van Wympha; de medulla zelve was onver-
_auderd en natuurlijk.
Aan de eigenlijke organen der hersenen en
aan de inplantingen der zenuwen heb ik niets
bijzonders kunnen ontdekken , welligt omdat de
invloed van het klimaat een zoo fijn ontleedkun-
dig onderzoek niet gedoogde , of ook door mijne
beperkte kunde in dat gedeelte der ontleedkunde.

Vhs eng 7 Sa PE

De geopende borstholte vertoont zich somtijds
G mIn-

(28 )

minder ruim dan gewoonlijk , doordien ‚het dia-
Phragma sterk krampachtig naar boven getrok—
ken is3, im dit geval beslaan de longen en het
pericardium deze caviteit. Heeft echter de borst
holte hare gewone ruimte behouden, zoo zijn
de longen gemeenlijk jets meerder naar achte-
ren te zamen gevallen. Het borstvlies is veelal
gezond ; toevallig voorhande te zamen groeijingen
van die organen waren altoos oud, en toon= :
den geen spoor aan van kortelings aanwezig ge-
weest zijnde ontsteking. Zoympha of serum, in
de borstholte uitgestort, herinner ik mij niet te heh
ben waargenomen.

Het Hart.

Zelden bevat het pericardium meer dan
de gewone hoeveelheid van wei ; nog zeld-
zamer is het geheel droog. Het hart zelve is in
het algemeen donkerder van kleur, en eenig— Ì
zins opgezet; op deszelfs oppervlakte vertoont
de takverdeeling der vasa coronaria zich zeer
schoon donker of lichtblaauw , en even als of dit
orgaan door kunst was opgespoten.

De zelfstandigheid van het hart schijnt som-
wijlen iets weeker dan in den gezonden toestand te
zijn; het geheele regter gedeelte is, bijna zon-
der uitzondering, opgevuld met bloed, dat in half
opgeloste klompen in een donkerbruin bloed-
water is zwemmende; met bloed van dezelfde
hoedanigheid zijn ook de arterie pulmanales
en de beide wenoe cavoe opgevuld. Het

“e

( 29 }

_ Het linker oor van het hart wordt meerma-
len ledig, dan met bloed gevuld gevonden;
ofschoon het laatste ook niets buitengewoons is,
vooral in het atrium sinistrum en de venoe
pulmonalbes.

Tusschen de trabeculae ventriculorum onder-
scheidt men gewoonlijk een weinig dun opgelost
bloedwater, dat ook meermalen in de aorta ge=
vonden wordt. Somwijlen echter bevat de boog
der aorta nog eenig bloed, terwijl de overige
gedeelten der arteriae ledig zijn, |

De Longen.

Deze ingewanden zijn op het aanraken te
zamen gepakt en harder dan gewoonlijk; in
enkele gevallen hadden zij gedeeltelijk de hard
heid der milt; op de hand gewogen, schijnen zij
buitengewoon zwaar te zijn; drukt men dezelve
een weinig, dan ontwaart men nog wel eenig ge-
ruisch der daarin bevatte lucht „ echter nimmer
zoo sterk als in gezonde longen.

De kleur is meestal donker, en gewoonlijk is
derzelver oppervlakte met zwarte vlekken he-
zaaid. Bewerkstelligt men in dezelve diepe insnij-
dingen, dan ontlast zich een zwart schuimend bloed,
doorvlochten met striemen van dak teerachtig bloed;
hetwelk uit de geopende mondingen der groote
bloedvaten voortkomt. Het bloed vertoont zich
minder schuimend, hoe meer men een na den
rug toe gelegen deel der longen tot de insnede

ver

( 3o )

verkozen heeft; somwijlen zijn enkele plaatsen ,
ter grootte vaneene halve hand, als het-ware door
bloeduitvatingen blaauwgeverwd; de zelfstandig —
heid der longen op die aangewezene plaatsen
vertoont zich verdikt, en het bloed schuimt niet;
indien men dezelve doorklieft. Het strottenhoofd
en de trachea, als mede de bronchien zijn in de
meeste gevallen met een dun bleekrood , en ligt
schuimend slijm overdekt; bij enkele subjecten
waren die organen geheel droog; de interstitia an—
nulorum tracheae vertoonden eene zachte roodheid,
over derzelver geheele uitgestrektheid verspreid.

B urk.

De buiksholte is dat bewerktuigd deel, het—-
welk ons bij liijkopeningen van aan Cholera
overledene individuen «de meeste pathologische
verschijnselen oplevert. Vele Schrijvers, welke
de Cholera hebben beschreven, maken melding
van eene zekere onaangename reuk , die zij bij
het openen der buiksholte zouden hebben waar—
genomen. Ik kan mij slechts in drie gevallen her
inneren, iets van dien aard te hebben opgemerkt;
alle drie deze lijders waren in zeer korten tijd
aan hevige aanvallen overleden, en de liijkope-
ningen ook korten tijd na het afsterven onder-
nomen. De reuk was, zoo het mij toescheen, zout
achtig ; echter heb ik diezelfde reuk ook aan an-
dere lijken waargenomen van door eenen plotse-

lijken dood overvallene personen.
Al-

(31)

Alhoewel zekere ziekte-verschijnselen altoos
bij het openen der buiksholte na Cholera gevon
den worden, vertoont nogtans geene der hollig-
heden van het ligchaam zoo groote menig vuldigheid
van verschillende minder belangrijke verschijnsels.

De geopende buiksholte biedt al dadelijk voor
den opmerkzamen waarnemer een in het oog loo
pend verschijnsel aan, namelijk „een zeker droog
aanzien van de daarin bevatte ingewanden, heb-
bende dezelve hunnen glans verloren , even als of
zij met eenên droogen doek zorgvuldig waren af-
geveegd; somtijds zijn zij met lucht opgevuld,
liggen slap en te zamen gepakt op elkander,
hebben een eenigzins gerimpeld en geplooid
aanzien, als of zij door hunne zwaarte op elkan-
‚der drukten. Aanhoopingen van lympha of serum
zijn aan deze ziekte niet eigenaardig, en alleen
het gevolg van andere vroeger doorgestane
ziekten. Het groote net vertoont zich meestal in
zijne natuurlijke ligging, meermalen boven op-
waarts en zijdelings krampachtig te zamen getrok
ken. Deszelfs bloedvaten zijn meestal sterk op-
gezet door dik , zwart bloed ; in sommige buiten
gewone gevallen heeft men er enkele plaatsen op
waargenomen, die door sphacelus waren aangetast.

Oe Maas.

Niettegenstaande het aanhoudend braken vindt
men de maag nimmer. geheel ledig, maar
opgevuld met vochten van eene groengele ,
bruine

( in, _N
bruine en -graauwe kleur, meestal troebel, en _
wel eene nadere chemische ontledimg verdie-
nende, bestaande uit de genuttigde dranken en
geneesmiddelen, doormengd met min of meer
ontaard slijm , een weinig gal , en somtijds eenige
overblijfselen van niet verteerde spijzen.

Het uitwendig vlies der maag vertoont zelden —
eene bijzondere roodheid of schijnbare ontsteking,
is gewoonlijk zeer bleek; doch de over dit inge-
wand verspreide aderen , vooral derzelver grootere
stammen; zijn gewoonlijk sterk met bloed opgevuld,
dat met koolstof bezwangerd is ‚ schijnende nogtans
die vaatopvullimgen zich niet tot de fijnere takver- _
deeling uit te breiden, zoo als men in den tractus —
intestinorum meermalen bespeurt. Alle de rak= _
ken der maag zijn eemigzins verdikt; echter ligt
verscheurbaar , en indien men de maag sterk naar _
voren trekt, scheurt hij gemeenlijk aan de card af.

De maag geopend, en derzelver inhoud ontlast
zijnde, vindt men de inwendige oppervlakte met
eene dikke laag van slijm overtrokken; wanneer
men deze laag miet den rug van het scalpel weg-
scliraapt, moet men wel opletten, oi niet geheele
stukken van het slijmvlies mede weg te nemen;
daar hetzelve zich in eenen verdikten en bijna
opgelosten toestand bevindt. Het komt mij voor,
beter te zijn de maag alleen met eene- spons
schoon te maken, om het slijmvlies te kurnen
onderzoeken. Men vindt hetzelve gewoonlijk,
vooral langs den grooten boog, in menigvuldige

groote

( 33)

groote en kleme- plooijen te zamen getrokken,
en deze zijn des te duidelijker, hoe minder de
maag is uitgezet. jh Of
De kleur van hiet slijmvlies der maag tw het
algemeen is zeer verschillende; meestal vertoont
hetzelve zich iets rooder, guts ook meermalen”
bleek en zelfs graauw, tot in het groene: spelende,
“en naar het orificium pilori iets donkerder.
Duidelijke bloedvaten onderscheidt men zelden;
het bloed: schijnt alleen in de fijnste uiteinden
der bloedvaten (vase capillaria) bepaald te zijn;
en vertoont zich in kleinere of grootere vlek
ken of uitstortingen (ecchymoses), die men voors
namelijk om de beide openingen der maag en
langs den kleinen boog vindt; somtijds merkt men
in de geheele maag slechts eenige kleine vlek
ken van de grootte: van eene erwt. op; somtijds
is dit geheele ingewand er mede bedekt, en en-
kele hebben de grootte van eene halve: hand:
Meestal zijn het ronde, dan weder onregelmatige
vlekken, somtijds strepen, welke alle schakerin=
gen doorloopen, en van het rood en donkerpur=
per tot het rozenrood’ overgaan; Nimmer heks
ik de maag zoodanig rood en: ontstoken gezien
als bij eenen zeer volbloedigen: man, die, zonder
eenige voorafgegane geneeskundige hulp „ onmid=-
delijk na zijne aankomst in het hospitaal overleed:
Het is bij heb onderzoek van’ de maag bij
zonder in het oog loopend „ hoe’ weimg invloed.de
geneesmiddelen: op de kleur van het slijmvlies.
heb

(5)

hebben; bij menschen, die met de allerhevigst
prikkelende medicijnen behandeld waren, vond
men dit orgaan, onverschillig dan eens zeer rood,
dan eens buitengewoon bleek , en bij lijders, wel
ke onder eene zeer strenge antiphlogistische en
diatetische geneeskundige behandeling waren ge
weest, zoo als het ruim aanleggen van bloed
zuigers, inwikkelende en verzachtende middelen,
bevond men hetzelfde resultaat.

Van meer aanbelang schijnt ten dezen opzigte
de min of meer. lange duur der ziekte te
zijn; hoe spoediger dezelve was verloopen, des
te rooder. vond men de wanden der maag.

Duodenum en Jejunum.

De kronkelingen van deze darmen, die bij
het gedeeitelijk opligten van het net in hun—
ne gewone ligging zigtbaar zijn, toonen altoos
eene zekere roodheid aan, welke door eene ster—
ke opzetting der allerfijnste bloedvaatjes ( vasa
capillariaj schijnt te ontstaan. De stammen
der aderen zijn bij dit gedeelte van de dar
men zelden duidelijk te onderscheiden. Deze roode
kleur doorloopt alle schakeringen van een zacht
rozen- tot een hoog purperrood, is dikmaals
niet gelijkmatig verspreid, en men vindt zelfs
somtijds reeds enkele rooskleurige , langwerpige
vlekken langs de ‚buitenvlakte der darmen; al-
hoewel de darmbuis meestal hare natuurlijke
wijdte behouden heeft, vindt men niet zelden en—

kele

(35)

kele gedeelten van dit ingewand ter?lengte van
eenige duimen te zamen getrokken ; ook ontwaart
men intussusceptiones van deze deelen. De rok-
ken zijnslap en verdikt; legt men dezelve open,
zoo vertoont de geheele inwendige oppervlakte
zich met eene dikke, slijmerige, met gekarnde
melk veel overeenkomst hebbende, geelacht:ge
stoffe overtrokken, welke in enkele gevallen,
vooral wanneer de lijders verzoete kwik in over-
matige giften gebruikt hadden , grasgroen was.
Men kan dit slijm zeer ligt door water af-
spoelen, en als dan vertoont het slijmvlies zieh
zeer ruig, bleek of geelachtig, somtijds met groote,
zachtroode, dwars over de plooijen loopende
vlekken voorzien; zelden ontdekt men hier eeni-
ge zachtroode gekleurde adertjes. De dieper naar
den ruggegraad toeliggende kronkelingen van het
jejunum hebben dikwijls hetzelfde voorkomen;
somwijlen echter vertoonen deze ingewanden zich
ook geheel violetkleurig en met een allerfraaist rood
of violet adernet overtrokken. Opgezette bloedva-
ten ziet men somtijds ook door het inwendig slijm
vlies doorschijnen, waar men nog buitendien ver-
scheidene hoogroode ecchymoses waarneemt, zoo
dat de darm hierdoor een zeer fraai , naar bont—
gekleurd marmer gelijkend voorkomen verkrijgt.

Het Ileum

Heeft op zijne uitwendige oppervlakte hetzelfde
voorkomen als het jejunum, alleen is het zelden zoo
vood

( 56 )
rood em sterk opgespoten, heeft ook dikwijls.
een minder droog voorkomen , meestal zijmw
deszelfs aderen duidelijker te zien, en meer op-
gevuld. met een purperkleurig bloed; die krón- —
kelingen, welke in het bekken liggen, zijn zeer
dikwijls donkerkleurig en. violet, versierd met _—
een fraai, donkerrood of blaauw adernet. Ook het
slijmvlies in dit gedeelte van den darm is don-
kerder, en meer van bloedvaten voorzien, en
vertoont niet zelden purperroode witstortingen.
Het ileum is dikwijls nog meerder dan het jeju-
num, op vele plaatsen, krampachtig te zamen

getrokken.
Het Mesenterium

Vertoont geen ander ziekelijk verschijnsel dan
eene buitengewone sterke opzetting zijner bloed
vaten ; somtijds heeft het geheele mesenterium.
eene zachtroode kleur ; deszelfs kheren vandt
men zelden opgezet.

Het Colon
Vindt men even zoo menigvuldig zamen ge

trokken als door lucht uitgezet; somtijds. is het
op eenige plaatsen onregelmatig uitgezet, en op

andere weder zamen getrokken. Men vindt het

meestal van eene graauwgele of blaauwachtige
kleur , en niet zoo sterk van bloedvaten voor-
zien als de dunne darmen. Het inwendig slijm-
vlies vertoont gewoonlijk eenige bloedvaten „ en.

uit

(37)

üitvatingen, die nu eens meer, dan eers minder
gitgebreid zijn. De inhoud van dezen darm is
gewoonlijk fiets ânders dan het reeds bij het je=
junum vermelde slijm ‚dat echter hier veel dun=

ner en waterachtiger is. In efkele gevallen zijn
_fiog” eenige: drekstoffen voorhande, die alleen
terug schijnen gebleven te zijn, doordien zij zich
in de diepere plooijen der rokken hebben ver
scholen. De bloedvaten van het mesocolon zijn
gewoonlijk in het oog loopend met bloed opgezet.

De Lever

Vertoont somtijds witwendig geene ziekelijke
veranderingen hoegenaamd, of ten minste slechts
zeer gering, en z00 als men die ook na vele an—
dere ziekten heeft waargenomen, als vergrooting,
verharding, slapheid, ligt verscheurbaarheid, er
vlekken. Eene donkerder kleur selrijnt met eene
zekere weekheid nog het eigenaardigst verschijn=
sel te zijn, hetwelk deze ziekte eigendommelijk
kenmerk t.

Bij insnijdingen in derzelver weefsel ontlast zich
gewoonlijk een dik, zwart en teerachtig bloed,
van eene meerdere consistentie, dan hetzelve op-
gehoopt in eenig ander orgaan wordt aangetroffen.
Van gal daarentegen vindt men geen spoor.

De Galblaas

Schijnt alle voorhande zijnde gal te hebben op-
genomen, em bevat er meestal eene groote hoe=
veel

(38)

veelheid van. Door eene zachte drukking op dit
ingewand kan men volstrekt geene gal door
den ductus choledochus tot in het duodenum
drijven. Steekt men met de punt van een scaipel
in de galblaas, zoo volgt er uitvloeijing van ee en
dikken en breeden stroom eener donkerkleurige en
verdikte gal; neemt men er iets van op het scal -
pel , zoo druipt het er van af in een straal, gelijk
gekookte of verdikte lijm. Slechts na langdurige
aanvallen van Cholera is somtijds de gal dunner;
geheel ledig echter vindt men de galblaas nim-
mer, zelfs dan niet, wanneer men nog eenige
gal in de darmbuis aantreft.

Des: M isd

Ook dit ingewand neemt deel aan de algemeene
opvulling van alle mwendige organen met bloed, —
met koolstof bezwangerd. Het is zeer donker van _
kleur, zelden en meer toevallig vergroot, echter
meestal zeer week , en ligt verscheurbaar. Het
bloed, dat hetzelve bevat, gelijkt meer op het geen
men in de aderen van het darmkanaal; “dan in
die der lever waarneemt.

De Nieren

Hebben een gezond voorkomen ; alleen zijn de.
tot dezelve leidende bloedvaten sterk opgezet.
Doet men insnijdingen in derzelver weefsel , zoo
vindt men dezelve opgevuld met bloed. De ca-
lix is ledig ,en bevat, even als de pisleiders, niets _
dan een wein;g dun slijm. De

(39)

er ze blaas

Bemerkt men bijna nooit bij het openen der
buiksholte, vermits dezelve te diep in het bek—
ken, en achter de ossa pubis gezakt is. Ge-
woonlijk bevat zij geene urina; is te zamên gevallen,
en derzelver wanden verdikt op het aanraken.
Haar inwendig slijmvlies is verdikt in rimpels te
zamen getrokken, en met een dik slijm be-
dekt; na verwijdering van hetwelk men eene
zachte roode huid waarneemt. Urina vindt men dan
slechts, wanneer de ziekte lang heeft aangehou-
den, of de lijder, eenmaal aan de betere hand
zijnde, weder was ingestort. Deze wrina onder—
scheidt zich dan door eene lichtgele kleur, en is
daarbij niet troebel.

De groote Buiks - Ganglien

Zijn verscheidene malen onderzocht geworden,
zonder iets buitengewoons te hebben opgeleverd,
behalve eene meerdere roodheid, voortspruitende
uit de opvulling van derzelver bloedvaten ; de
ganglien zelve schenen onveranderd te zijn.

Van de hoedanigheid van het bloed is reeds hier
boven gewaagd, bij gelegenheid van die organen,
welke het meest door hetzelve opgevuld worden
aangetroffen.

(4e)

DIAGNOSIS DER CHOLERA.

Hoe gemakkelijk ook de Cholera van andere
heerschende ziekten te onderscheiden is, wanneer
zij zich in hare geheele verschrikkelijke gedaante
vertoont , zoo kan het eyenwel gebeuren , dat zijn
onder eenen meer ingewikkelden ziektevorm voor- —
komende, miskend wordt ; bij. voorb. wanneer zij ;
lijders overvalt, die reeds aan andere ziekten lijden,
welker symtomata eenigzins met die yvan Cho-
lera overeenkomen; vooral bij dysenteristen, die
tevens aan koude koortsen lijden ; doch ook andere
ziekten worden wel eens voor Cholera gehouden,
en als zoodanig behandeld, die zulks in het ge-
heel niet zijn. Diergelijke dwalingen kunnen miet
anders dan zeer nadeelig zijn. Eene naauwkeu-
rige en juiste ontdekking der reeds opgege-
vene ziekte- verschijnselen, eene onderscheiding
der wezenlijke kenteekenen van de toevallige, kan
ons alleen in staat stellen, om in gevallen, waar
de ziekte zich niet geheel duidelijk voordoet , de-
zelve evenwel zoo spoedig mogelijk te herken-
nen, waarop hier voornamelijk alles aankomt.

Verstaat men onder symtomata pathognomo=
nica alleen zoodanige verschijnselen, die altoos
voorhande zijn, zoodra de ziekte zelve voor-
hande is, die in geen enkel geval gemist wor-
den, zoo kan men slechts zeer weinige der de

Cho-

(4)

Gholera ver gezellende kenteekenen daaronder rang-
schikken :

1° Met plotseling zonder blikbare oorzaak be=
ginnende en spoedig de overhand nemende da-
den der levenskracht , zonder eenige bedui-
dende reactie van den organismus.

Zonder dit verschijnsel bestaat geene Cholera;
ook in onderscheidene andere kwaadaardige ziek
ten zinken de krachten zeer spoedig , bij geene
nogtans zoo snel , als het ware eensklaps, en
zonder alle verdere reactie van den organismus
als bij Cholera; bij alle kwaadaardige koortsen
duidt het woord koorts reeds aan, dat er eene
reactie van den organismus plaats heeft, en alle
tot nog toe bekende verwoestende ziekten zijn
koortsachtig geweest, het geen de Cholera inte-
gendeel niet is. Het is, wel is waar, boven aan-
gemerkt, dat het hart somtijds pogingen scheen
te doen tot herstel der circulatie, deze pogingen
echter zijn zoo gering, dat men dezelve naauwe-
lijks merkt, en nimmer als eene ware reactie van
den organismus kan beschouwen, hebbende de-
zelve niet de allerminste koortsachtige beweging
ten gevolge, De spoedige belemmering van den
bloedomloop staat, geloof ik, noodzakelijk hier-
mede in verband, en derhalve wordt dan ook
de onderdrukte pols en hartslag slechts ter loops,
en als een van zelf uit het reeds aangehaalde
volgend signum pathognomonicum aangemerkt ;

de

( 42)

de pols is immers eene der voornaamste maat=
staven om den graad der levenskrachten te be-
palen.

2° Met plotseling veranderd eigenaardig uit- |
wendig voorkomen.

Hoe kenmerkend dit verschijnsel ook zij, en_
hoezeer hetzelve ook de voorhande ziekte
met zekerheid doet onderscheiden, zoo zijn er 4
toch gevallen van Cholera, waar hetzelve in het
begin in het geheel niet, of ten minste slechts
zeer onduidelijk , wordt waargenomen ; in welke _
gevallen de geneesheer dan ook , die op het dui
delijk ‘verschijnen van dit symtoma had willen
wachten, hierdoor misleid, zeker te laat berouw
van zijn verzuim zoude hebben. Daar nogtans
hetzelve bijna altoos zeer. vroegtijdig voorhan—
de is, en bij den voortgang der ziekte nooit ont-
breekt, ook zoo eigenaardig is, dat het de dia- _
gnosis buiten allen twijfel stelt; zoo moet men
het met regt onder de sigra pathognomonica
der Cholera tellen. Eene naauwkeurige kenmus van
dit verschijnsel zal veel tot de spoedige onder—
scheiding der ziekte bijdragen; ja de Cholera
is uit hetzelve gemakkelijker te onderkennen,
dan uit het eerst genoemde. — Wanneer iemand.
door eenen buitengewonen aanval van hevige flaauw- |
te en krachteloosheid, zonder bekende oorzaak,
plotseling, wordt aangetast, en daarbij het boven

beschreven eigenaardig voorkomen verkrijgt,

(43)

zal men niet behoeven te twijfelen, of dit een
aanval van Cholera zij, al waren ook geene andere |
verschijnselen meer voorhande.

Doctor Courvepce in Bengale herkende hier—
door alleen deze ziekte, voordat nog eenig an-
der toeval verscheen, en was zeer gelukkig in
zijne behandeling. ( Sergel. ÄNNESLIJ,. Sket-
ches, etc. 25.) |
„In het geheel uiterlijk voorkomen van den lij-
der is niets meer bijzonder. kenmerkend, dan het
gezigt, uit hetwelk alleen men meestal de Cho «
lera- lijders zonder moeite herkent.

Het geheel uiterlijk voorkomen bij de Cholera
heeft ‚wanneer de ziekte nog in het begin is,
eene. groote. overeenkomst met hetgeen men bij
hevige aanvallen van koude in de febris intermit—
tens waarneemt; het is mij wel gebeurd , dat ik
deze ziekten met elkander verwisseld heb, vooral te
Magelang op Java, waar de Cholera minder hevig
is, daarentegen de allerhevigste uitputtendste koude
koortsen, gedurende den oorlog,heerschende waren.
Maar wanneer in de koude koortsen het geheele
ligchaam koud, stijf, en als het ware bevrozen is,
(hetwelk in de daad zoo erg kan worden, dat
het naar Cholera in eenen min hevigen graad ge-
lijkt ), dan behouden nogtans de oogen altijd
eene geheel andere uitdrukking, zekeren glans,
en vertoonen op verre na niet die flaauwte en
uitgeputheid , welke „men «bij de -Gholera waar
neemt, |
kous D De

(4)

De pols is bij koude koortsen wel ook zeer

onderdrukt, doch nimmer zóó als in de Cholera;

buitendien laat deze ziekte zich weldra herken= _
men door het rillen en beven des lijders, en door _
de afwezigheid van het eigenaardig Cholera=

zweet.
Gedurende de Cholera- epidemie waren de voor=
beelden juist niet zelden van menschen, die eens-;

klaps door deze ziekte weggerukt werden, zon- —
der andere verschijnselen te vertoonen; als de _

onder 1° en 3° vermelde. In dien hevigen. graad

Als

eem

heeft zich in latere tijden de Cholera niet

meéer vertoond; en men moet derhalve nog
eenige andere symtomata onder de signa patho-

gromorticat rangschikken, welke althans in de È
meer hevige graden der ziekte nimmer ontbreken. _

39, Het groot. verlangen naar slaap , zonder te
kunnen slapen

Is een verschijnsel, hetwelk waarschijnelijk met _

de hevige uitputting in verband staat, en eene
der voornaamste kwalen van den mars is. Het-
zelve ontbreekt nooit.

49, De brandende dorst en het gevoel van hitte
in de bovenbuikstreek.

De heer ANnesr,v beschouwt een gevoel van
hitte tusschen den navel en de hartkuil als het
eenigste- signum pathognomonieum, en het is dit

gevoel van lutte, hetwelk ik hier bedoel, en

het-

A

wider

(45)

hetwelk mij toeschijnt de zitplaats van den bran
denden dorst te zijn, welke de lijders zoo verschrik-
“kelijk kwelt; over dezen dorst klagen allen zon-
der witzondering. Het gevoel van hitte in den buik
echter wordt in zeer verschillende graden opge-
merkt, en is somtijds alleen een gevoel van warmte;
hetwelk den lijder weinig, hindert, somtijds: echter
ook een gevoel van groote hitte en brand tot
de ergste pijn toe. Het is altijd aanwezig in eenen
meer of min hoogen graad, en wordt alleen dan
niet waargenomen, wanneer de lijder zelf zijnen
toestand miet duidelijk meer gevoelt. Zelfs uit—
wendig kan men tot na den dood de verhoogde
warmte in deze streek duidelijk waarnemen,

B, De ontlastingen van de boven nader om-
schrevene vochten.

De heer JogNsoN wil deze ontlastingen, in
welke men geen spoor van gal kan ontdekken,
als het meest karakteristiek en kenmerkend
verschijnsel wan de Cholera aangezien hebben.
Dezelve zijn, wel is waar, aan deze ziekte eigen;
en in zoo verre pathognomonisch; maar zij. be-
hooren reeds onder die verschijnselen, die mes
nigmaal , ten minste gedeeltelijk niet voor-
hande zijn, en wel niet alleen in buitengewoon
zachte of zware gevallen, maar zelfs in alle gra-
den der ziekte. Stoelontlastingen ontbreken zeld—
zamer dan het braken, doch wordt ook: het
laatste somtijds zonder de eerstgemelden waarge-
nomen. 6e,

(46)

6°, De veranderde stern

Is aan deze ziekte zoo eigenaardig, en zonder
wtzondering bij den voortgang derzelve voorhan-
de, dat het niet alleen buiten allen twijfel is,
of men dit kenteeken onder de signa pathogno=
monica kan tellen, maar dat men zelfs zonder
schroom aan hetzelve de plaats boven de kram- Í
pen moet toekennen. Ofschoon deze verandering |
in de stem meestal later wordt waargenomen
dan de krampen, vertoonen zich deze laatsten in —
vele gevallen in het geheel niet, terwijl de ver !
andering in de stem nimmer wegblijft. Dat ech-
ter ook hierin verschillende graden plaats heb-_
ben, behoeft naauwelijks aangemerkt te worden. —
Somtijds is slechts eene geringe heeschheid voor —
hande, echter altoos genoeg om te worden

epgemerkt.
PS ©

79, De groote benaauwdheid

Is, wel is waar, geene aan deze ziekte bijzon
der eigen verschijnsel; nogtans vergezelt het
dezelve zoo gestadig, dat het als van dezelve —
onafscheidbaar moet beschouwd worden. |

89. De belette lozing of liever de belette
afscheiding der pis.

Vele lijders willen pissen, maar kunnen niet;
hierbij heeft nogtans. geene pijnelijke gewaar- —
wording plaats. Ik heb herhaalde «malen: den —

cathe— _

(47)

catheder ingebragt, zonder eenige pis daardoor te
kunnen aftappen. De meeste lijders denken aan
deze afscheiding in het geheel niet; dezelve schijnt
geheel stil te staan, en in de blaas geene pis
hoegenaamd aanwezig te zijn. Alleen. wordt de
pis nooit geloosd, en slechts zeer weinige lij-
ders vermneenen onder het ter stoel gaan: een
weinig water kwijt geraakt te zijn; en-deze onregel-
matigheid in de pisafscheiding is een zeer be
stendig verschijnsel der Cholera.

g°. De krampen,

Alhoewel een zeer in het oog loopend verschijnsel,
ontbreken van alle tot nu toe opgenoemde het
menigvuldigst, en vertoonen ook het minst ei-
genaardige. Te Batavia waren dezelve meestal
zeer hevig en zelden afwezig; te Magelang
daarentegen hebben meer dan de helft der lijders
geene krampen gehad , en dezelve waren in het
algemeen zeer onbeduidend.

Alle andere verschijnselen zijn min of meer
toevallig ‚nu eens voorhande, dan weder niet.
Wij hebben in het algemeen meer gevallen op-
gemerkt, waar geen kolijk en hoofdpijn plaats
vond, dan zulke, waar de lijders over deze ver-
schijnselen klaagden. De tong, hoezeer gewoonlijk
den boven beschreven toestand: vertoonende, wordt
dikwijls--ook op allerhande wijzen beslagen ge-
vonden; de smaak is nu eens bitter dan weder
niet „pijnen in de lever, milt, de leden, de
| borst,

(48)

borst, de pisblaas enz., vergezellen ook nu en
dan deze ziekte. |
Hoe meer van de boven gemelde symto-
mata voorhande zijn, des te gemakkelijker is de
diagnosis, en zelden verloopt de ziekte zoo snel,
dat men niet ten minste de zeven eerste der op-
genoemde verschijnselen zoude kunnen waarne- —
men. Wanneer krampen plaats hebben, vertoonen _
dezelve zich altijd vroegtijdig; en in verrede meeste _
gevallen heeft men gelegenheid alle hier boven <
omschrevene signa pathognomonica op te merken. _
Wanneer de Cholera menschen aandoet, die 4
reeds door andere ziekten uitgeput waren, dan |}
. ontbreken dikwijls de krampen en stoelontlastin - d
gen; de aamborstigheid, zwakke stem en krach- _

teloosheid zijn dan ook minder duidelijk en be-
langrijk, vermits dezelve reeds voor den aanval _—
in minderen graad plaats vond. In zoodanige ge- —
vallen zijn dikwijls het uiterlijk voorkomen, het —
verlangen naar slaap, zonder te kunnen slapen, —
en de brandende dorst de eenigste kenteekenen, —
waarop wij de diagnosis moeten bouwen; ja de —

eigenaardige vertooning der gelaatstrekken en
van het overige ligchaam is dikwijls voldoende, om. _

ons, bij het voorbijgaan van eene rij van kribben
met langdurige lijders, op den eersten blik, die —
genen dadelijk te doen herkennen, die onverwachts _
door de Cholera mogten zijn aangetast geworden.
_ Hetgeen de diagnosis van andere ziekten som-
tijds zoo moeijelijk maakt, de complicatie vindt
hier —

(49 )

hier mooit plaats; alle andere ziekten werdwijnen
met den eersten aanval van Cholera; zelfs zeer
kooge graden van. algemeene Aydrops zagen, wij
bij eenen lijder, na het opkomen der Cholera, im
minder dan één uur geheel en al verdwijnen,
zoodat ook geen. spoor daarvan „meer overbleef,
Van de verschijnselen post mortem, welke het
ontleden der lijken ons openbaart, geldt hetzelfde
als van de verschijnselen gedurende het bestaan
der ziekte; sommige derzelven zijn meer, andere
minder bestendig voorhande,

Het meest bestendige onder dezelven, en het in
alle gevallen zonder onderscheid aanwezige is
de bijzondere hoedanigheid van het bloed, en
deszelfs ophooping in de organen der drie groo-
te holligheden van het ligchaam. Het eenig-
ste verschil , hetwelk ten aanzien van dit ver-
schijnsel in de verschillende lijken wordt waar
genomen, is nu eens eene grootere, dan eene
mindere congestie naar deze organen; dit is nog-
tans van weinig aanbelang; de hoedanigheid van
het bloed daarentegen is overal en altoos dezelfde.

Het tweede, zeer bestendige en altijd voor-
komende dezer verschijnselen is de roodheid der
dunne darmen. Maar hoezeer een zacht rozenrood
bijna doorgaans de heerschende kleur dezer deelen
is, bestaat nogtans een groot verschil, zoowel
aangaande den graad, als de uitgebreidheid der
zelve , gelijk boven reeds gezegd is. Minder
veranderlijk is de toestand van het slijmvlies der

dar-

( 5o)

darmen en van het hetzelve bedekkende slijm:

Den toestand der maag ga ik met stilzwijgen
voorbij , vermits de inwendige oppervlakte van.
dit orgaan zoo onbestendig en verschillend wordt
aangetroffen, dat men niet bepalen kan, welke
deszelfs gewone toestand zij; want ofschoon
bijna altoos eenige roode vlekken worden ge
vonden, zijn dezelve nogtans zoo verschillende
van kleur, getal, gedaante, uitbreiding, en plaats,
dat men bij honderd andere zieken, ja zelts in
de lijken van zoodanigen, die zonder eenige ziekte
overleden waren , dikwijls dezelfde verschijnselen
opmerkt. |

OORZAKEN per CHOLERA.

Noud

Het ligt buiten het doel dezer kleine verhan=
deling , om alle, door verschillende Schrijvers aan= _
gaande de oorzaken dezer ziekte gedane veron=
derstellingen hier aan te halen. Ik zal mij der-
halve alleen bij de opgave van datgeen bepalen,
hetwelk de ondervinding op Java als het waar
schijnelijkste heeft doen kennen.

VOORBESCHIKKENDE OORZAKEN.

Ik bedoel oorzaken , die het ligchaam vatbaar
maken, om door Cholera te worden aangetast. De
ondervinding van verscheidene jaren heeft doen
blijken, dat sedert het ophouden der Cholera-epide-
mie op Java, weike geen ouderdom , geene kunne,

geen

(51)

geen” beroep ‚enz «ontzag, geene ‘klasse. van
menschen aan:deze ziekte, meer, onderhevig 1s
geweest, dan de pas” uit, Europa hier aanko—
mende manschappen ; „het is wel niet onmidde-
lijk, na de komst dezer manschappen, datde
ziekte zich- onder; hen vertoont ‚maar gewone
lijk na een kort verblijf. alhier , zoodra. de in-
vloed van het klimaat zijne uitwerkingen begint
te-ontwikkelen.

De Cholera schijnt, daarenboven. rkenen
het sanguinisch temperament (de hier zooge-
naamde Europesche ligchaamsgestellen ) te be
minnen, jonge, krachtige, volbloedige , onrus-
tige menschen , met een « blozend, zoogenaamd
Europeesch voorkomen; genegen ,-zich aan bui-
tensporig genot van ongewone genoegens. van
allen aard over te geven, en aan alle hartstogten
den. vrijen teugel te vieren. Het schijnt, dat de
Europesche gestellen eerst dan de meeste vat=
baarheid voor Cholera verkrijgen, wanneer zijde
eerste uitwerkingen van het klimaat beginnen te
gevoelen; en dus ‚ wanneer zij beginnen eene groote
verandering te ondergaan. De ongewone , gedu=
rige warmte brengt eene buitengewoon sterke, aan—
houdende _uitwazeming- voort; „en ten gevolge
daarvan verminderden eetlust, en vermeerderden
dorst; de menschen nemen meer drank dan vast
voedsel ‘tot zich, en. zoo wordt direct‘en indirect
het ligchaam inkorten tijd verslapt.

De grootere- iijlheid der dampkringslucht, en

daar

(52)

daardoor mindere hoeveelheid van zuurstof ie |

het ons omgevend medium, veroorzaakt eene niet

genoegzame prikkeling der longen, en daardoor

minder ruime en krachtige ademhaling; het

bloed, in den kleinen omloop, onder deze om-

standiglieden , niet volkomen van deszelfs kool-

stof gezuiverd, is niet in staat, om, als te voren, _
hart en vaten tot eene krachtige werkzaamheid aan
te sporen. De bloedomloop wordt trager; de her-

senen en zenuwen vereischen tot het volbrengen

hunner werkzaamheid den gestadigen prikkel van
een goed bereid bloed. Dit bij de veranderde hoeda- _

nigheid van het bloed niet naar behooren kunnende

plaats vinden, beginnen alle sensoriele werkzaam- —
heden , alle wiMekeurige en onwillekeurige be-

wegingen langzamer en minder veerkrachtig te

worden. Kortom, het leven in alle deszelfs vers
rigtingen openbaart eene zekere verslapping, die —
des te grooter is, naar mate het ligchaam min- —
der aan den invloed van het klimaat gewoon is; —
want de pas in heete gewesten aankomende,
en door den invloed van hetzelye nog niet ver-
zwakte Europeaan gevoelt zich meestal meer

afgemat, en in alle levensverrigtingen meer be-

lemmerd , dan de oudgast, aan wien eene zekere _
slapheid reeds tot eene tweede natuur gewor=

den is.

Maar ook de reeds lang hier levende Euror |

peaan kan door bijzondere omstandigheden eene

nog verdere verzwakking van levenskracht on— —
der- —

A55)

dergaan, en is dan niet minder aan Cholera
onderhevig dan de nieuweling ; daarom zagen wij,
gedurende den laatsten oorlog op Java, oude
zoowel Europesche als Inlandsche soldaten, die
dikwijls aan buitengewone vermoeijenissen in de
bijna ongenaakbare gebergten en de moerassige
rijstvelden , bij het vervolgen van eenen vluggen
vijand, en aan gebrek van goed en geregeld voed-
sel, enz. , waren blootgesteld, zeer dikwijls door
Cholera aangetast worden; de nieuwe manschap-
pen echter nog veel meer.

Dat menschen ‚ die aan het buitensporig gebruik
van sterken drank verslaafd zijn, meer dan an-
deren door Cholera aangetast worden, is algemeen
bekend. Sterke dranken, in overmaat genoten,
verzwakken de levenskracht door overprikkeling.
Bange, vreesachtige, neêrslagtige menschen, of
de zulken die zich ongelukkig gevoelen , lijden
ook menigvuldiger aan Cholera, dan gelukkigen
en vrolijken. Dat alle neêrdrukkende hartstogten
verzwakkende op het ligchaam werken, is over-
bekend. |

De niet geheel zeldzame voorbeelden van zie—
ken, die in het hospitaal door de Cholera werden
aangetast, en weggesleept, werden meestal door-
gaans bij zoodanige lijders opgemerkt, die lan-
gen tijd aan uitputtende ziekten, voornamelijk
aan langdurige dijsenterien geleden hadden , en
deze lijders zouden, in het algemeen, nog menig-
pekhger de slagtoffers dezer ziekte worden, bij
aldien

(54)

aldien zij niet door hunne ziekte in de onmoge-

lijkheid waren geweest, zich aan de aanleiding
gevende oorzaken der Cholera bloot te stellen.
Het schijnt dus, dat een verzwakte staat van
bet ligchaam de voornaamste predispositie. tot
Cholera geeft. Onder een verzwakt ligchaam, ver
sta ik een ligchaam , in hetwelk de levenskracht
beneden den voor hetzelve normalen en noodigen
graad gedaald is. Een zwak ligchaam is geheel iets

anders; het heeit alleen, in vergelijking met andere -

meer krachtige ligchaamsgestellen , eene mindere
levenskracht, welke echter voor het individu zelf
normaal en tot deszelfs gezondheid. voldoende is.
Een verzwakt gestel is altoos min of meer een
ziekelijk gestel; een alleen zwak gestel daaren—
tegen kan betrekkelijk zeer gezond wezen; on-
verzwakte menschen, zij mogen van natuur sterk
of zwak zijn, hebben minder aanleg tot Cholera
dan verzwakte. De zoogenaamde Indische lig-
chaamsgestellen behooren in zeker opzigt tot de
zwakke gestellen , en worden door den invloed
van het klimaat minder verzwakt, dan de Eu-
ropesche, omdat zij reeds eene levenskracht be-
zitten „ die met de voor het klimaat passende
veel overeenkomt, en welke bij, gevolg. slechts
weinig’ verandering behoeft te ondergaan. Sterke
gestellen, die geacclhimateerd zijn ‚en dus hunnen.
tijd van betrekkelijke verzwakking reeds hebben
doorgestaan, zijn niet, meer Vatbaar voor Gho-
lera, dan de Indische constitutien.

Al-

Crins AEN it

n = En

wan 2

he TR

\

( 55)

« Alhoewel in den tijd der:epidemie geene lig
schaamsgesteldheid tegen de Cholera beveiligde,

waren nogtans menschen met de hier omschre=

vene hoedanigheden het meest daaraan onderhevig,
vooral de armoedig “gevoede „ slecht gehuisveste
en even zoo slecht gekleede lage ‚volksklasse.
Ook tegenswoordig worden nog wel menschien
door deze ziekte aangetast, die. geenen - bij

zonderen aanleg daartoe schijnen te bezit—

ten; behalve echter, dat deze menschen mis-
schien juist gedurende den korten tijd van de
inwerking der gelegenheid gevende oorzaken
buitengewoon verzwakt kunnen geweest zijn , laat
zich wel veronderstellen, dat deze oorzaken, met
buitengewone hevigheid inwerkende, ook bij min
der daartoe voorbeschikten de Cholera kunnen
voortbrengen. Het aetiologische verschil tus-
schen. epidemische en sporadische Cholera zou
men welligt daarin kunnen zoeken, dat bij de eerste
de causae. occasionales , welke algemeen heer
schende zijn kunnen, bij de tweede de predispo-
sitie van enkele menschen het meeste tot het
ontstaan der ziekte bijdragen.

ZIEKTE VERWEKKENDE OORZAKEN.

De ondervinding leert ons, dat dezelfde ziekte,
welke epidemisch heerschende , door eene alge-
meen. verbreide oorzaak. schijnt voortgebragt te

“worden; in sporadische gevallen, ook door-andere,

van gene verschillende oorzaken ontstaan: kan.
| De

( 56 )

„De gissingen omtrent de causae occasionales,
gedurende de epidemie der Cholera op Java, wa=s
ren meer in het oog loopende, dan die aangaande
de praedispositio; sommigen hebben een conta-
gium, anderen een miasma als de oorzaak der
Cholera opgenoemd ; sommigen hebben deze ziekte
van cosmi:che, anderen van tellurische princi=
pien afgeleid, en op alle wijzen de meerdere of min
dere waarschijnelijkheid hunner stelligen trach=
ten te beweren. Bewijzen ontbreken nogtans voor _
het een zoowel als voor het andere; alles berust _
op veronderstellingen, voortspruitende nu eens
uit meer of min ware, maar veelal uit louter
gewaande waarnemingen. | |

De luchtsgesteldheid is door verre de meesten
áls oorzaak der epidemische Cholera aangezien
geworden. Somimigen hebben in dezelve een ge=
brek aan electriciteit, of een overmaat van ne-
gative electriciteit aangenomen ; anderen eene
niet nader bepaalde sedative werkende hoedanig=
heid; nogtans rust geene var deze veronderstel=
lingen; zoo veel mij bekend is, op zekere proe=
ven met de dampkringstacht zelve int het werk
gesteld; men heeft zich vergenoegd, met uit
de schijnbare of veronderstelde werking der
dampkringslucht op het menschelijk ligchaam
derzelver hoedanigheid af te leiden. Anderen sches —
nen geene van de bedoelde hoedanigheden van
den dampkring voldoende, en deze wisten zich
niet beter te helpen, dan door eene constitutio —

Cho

(67)

Cholerica aëris- te verzinnen ‚ hetwelk omtrent
zoo. veel zegt als eene onbekende hoedanigheid
der lucht, waardoor Cholera kan ontstaan,

Zelfs de Heer ANNeEsrrr, die zoo veel moeite
en “schranderheid heeft te koste gelegd, om de
hoedanigheid van den dampkring te onderzoeken
en nader te bepalen, bekent, dat het hem voor-
komt, als of de luchtsgesteldheid meer eene het
ligchaam. tot Cholera disponerende, dan, eene de
ziekte voortbrengende hoedanigheid bezit.

„Hoe het. ook wezen mag, zeker blijft het,
dat eene aanmerkelijk veranderde en _ buitenge-
wone luchtsgestelheid meestal de Cholera vooraf
gaat. De epidemie begon op Java na een buiten
gewoon onregelmatig verloopen saisoen; en
nog tegenwoordig wordt de ziekte menigvul-
diger waargenomen, wanneer het weêr onregel—
matig, met de bestaande jaargetijden niet overeen=
komstig, is. Deze onregelmatigheid is echter ook
alles, wat mij bijzonderlijk als voor het ontstaan
der Cholera gunstig in den dampkring. gebleken
is; het zijn vooral buitengewone, in het drooge
saisoen vallende en aanhoudende regens, vochtig=
heid en koelte , buitengewone hitte, groote on-
gestadigheid van het weêr, waardoor de Cholera
schijnt bevorderd te worden. Ongewone verande
ringen in den dampkring openbaren eenen abnor+
malen of ziekelijken toestand van denzelven, even
als bij het dierlijk organismus; maar „wij zijn
aangaande de phijsiologie en pathologie des damp

| krings

( 58)

krings nog te weinig onderrigt, om hieruit eenig
zins belangrijke gevolgtrekkingen te kunnen
afleiden.

Reeds de ‘heer Annesrvy geloofde in den tijd _

der epidemie, dat eene plotselings hevige ver-

koeling van het ligchaam eene der voornaamste
oorzaken der Cholera zij, en wij hebben de
grootste reden, dit ook nu nog te gelooven

Zien wij niet meestal Cholera ontstaan, wan
neer menschen, vooral besclionkene, zonder bedek
king in de vrije lucht slapende den nacht door- _
brengen; wanneer soldaten op marsch , of na he-

vige ligchaamsbewegingen verhit, door stortre—

gens overvallen worden, en zich niet kunnen of _
niet willen verschoonen; wanneer de kaserne en
arrestplaatsen door vochtig weêr bedompt en

koud worden; wanneer in heete dagen menschen

zich in het genot van sterk verkoelende spijzen —
en dranken te buiten gaan, saprijke vruchten k
in ruime mate genieten, en de daarop volgende
dorst door koud water willen lesschen? Is het niet —
bekend, dat vrouwen, kinderen in de hoogere —
klasse der ‘maatschappij zich minder aan dier- _

gelijke oorzaken blootstellende, ook veel zeldza-
mer door Cholera worden aangetast? Bijaldien

de plotselinge in- of uitwendige verkoeling van —
het ligchaam niet de eenigste oorzaak van Cho-
lera is, dan is zij toch zeker eene der voornaamste

causae occastonales.

ON- —

en

( 5g )
hd ONMIDDELIJKE OORZAAK,

Causa proxima.

De onmiddelijke oorzaak , of die inwendige toe=
stand van den organismus, welke aan de ver-
schijnselen der ziekte tot grondslag dient, moet
het gevolg zijn der vereenigde werking van de
praedisponerende en opwekkende oorzaken. In-
dien deze, wat betreft haren aard en hare wer-
king op elkander en den organismus , ons naauw-
keurig genoeg bekend waren, dan zouden wij
gemakkelijk het product derzelven , de causa
proxima, kunnen opmaken. Daar nogtans onze

ennis hieromtrent zeer onvolledig en gebrekkig
is, slaan wij gewonelijk eenen anderen weg in,
om tot de ontdekking der oorzaak te geraken.
Wij trachten de ziekteverschijnselen door de
aandoening van zekere organen of stelsels te
verklaren, en de daardoor als waarschijnelijk
herkende oorzaak der ziekte door eene op deze
kennis gegronde geneeswijze te toetsen.

Wat nu de ziekteverschijnselen aangaat, zoo
toont het plotselings ontstaan der ziekte, de spoe-
dige verbreiding derzelve over den geheelen or=
ganismus, de diepe uitputting van alle levens-
krachten, de pols, en het uiterlijk voorkomen,
de koude te zamen getrokken huid, de onrust en
angst, die den lijder kwellen, zonder dat hj
weet waarom, en eindelijk de hevige en witge-

E | breide

( 6o )

breide krampen een algemeen lijden der zenuwen
aan.

Niettemin is echter bij de Cholera een aan-
merkelijk lijden van enkele bijzondere organen,
hetwelk in den onderbuik schijnt te beginnen,
niet te ontkennen; want‘ook dáár, waar afgang
en braken niet plaats hebben, vertoont zich toch
altoos de verschrikkelijke dorst, als een van de
vroegste en aanhoudendste verschijnselen. Naar de
verschijnselen gedurende de ziekte te oordeelen,
zoude men de Cholera voor een algemeen lijden
der zenuwen, met bijzondere aandoening van den
buik houden.

De lijkopeningen geven weinig opheldering;
want uit het boven gemelde zal men ligt kuns
_nen opmaken, dat de geringe materiele verande-
ringen, welke wij in de lijken vinden, in geene
evenredigheid staan met de hevigheid der ziekte.

Het meest bestendige, en minst veranderlijke
verschijnsel was de opvulling der inwendige orga-
nen met een dik met koolstof bezwangerd bloed.
Nogtans laat zich hierin niet wel de onmiddelijke
oorzaak der Cholera zoeken; want in het begin
der ziekte vloeit, vooral bij eerst kortelings uit
Europa in deze gewesten aangekomen menschen;
een vrij normaal, weinig of in het geheel niet
van het natuurlijke afwijkend bloed uit den ader;
en buitendien vindt men hier menigmaal een
zeer dik, zwart, met koolstof bezwangerd bloed
ook bij andere ziekten, ja zelfs bij gezonde oud-
gasten. Daar-

ie

nae nn Se Kn

( 61)

Daarentegen lijdt het geen twijfel, dat dit bloed
voor een groot gedeelte de oorzaak der latere
verschijnselen der Cholera is.

Men heeft zich vooral moeite gegeven, om de
Cholera van eene aandoening der darmbuis en
lever af te leiden, en wel omdat men bij de lijk
openingen de eerste min of meer rood vond,
verdikt, vol van een etterachtig slijm van
bijzondere hoedanigheid, en zonder eenig spoor
van gal. |

Ja, men is zóó verre gegaan, de Cholera eene
gastro enteritis te noemen. Wie niet gewoon is,
in alle ziekten eene gastro enteritis te zien, zal
met mij toestemmen, dat het veelal zeer moeijelijk
zijn zoude, eene dusdanige ontsteking hier aan
te toonen. Eene zekere roodheid van de maag en
darmbuis neemt men immers ook bij vele andere
ziekten, ja zelfs bij gezonde menschen waar; en
na de Cholera worden jwist deze ingewanden,
vooral de maag, somtijds zoo bleek aangetroffen,
dat men werkelijk de gastro enteritis in zijn —
hoofd medebrengen moet, om dezelve hier te
kunnen zien.

Ook komt het mij voor, dat eene ontsteking,
om Cholera te veroorzaken, zeker eenen zeer
hevigen graad moet bereiken; maar wat zijn de
veranderingen in het maaksel der deelen, welke
men in de Cholera ontwaart, vergeleken bij die
na eene febris puerperalis? en wat is nogtans
eene hevige febris puerperalis vergeleken bij
Choléra ? Dat

{ 62 )

Dat “bij Cholera dikwijls, ja meestal, een gee
prikkelde, zelfs ontstekingachtige toestand van
maag en darmen plaats heeft, bewijst de rood
heid en het drooge voorkomen der darmen bij lijk
opemingen, het verdikt slijmvlies, ende buiten—
gewone afscheiding van slijm; echter schijnt mij
deze ontsteking veel te gering te zijn, om daar—
uit de verschrikkelijke verschijnselen van Cho-
lera met eenige swaarschijnelijkheid te kunnen _
afleiden. Hart en longen geven ons na den dood _
geene andere opheldering, dan de reeds bij het
bloed vermelde.

Ook de hersenen, het ruggemerg en de zenu- _
wen leveren ons na den dond geene genoegzame,
gestadige en belangrijke verschijnselen op, om _
daaruit iets aangaande de causa proxima Cho
lerae te kunnen besluiten, De toestand der her-
senen kan alleen dienen, om eenige het lijden
van het hoofd betreffende verschijnselen, vooral
in het laatste tijdperk van Cholera, te verklaren.

De lijkopeningen leveren dus geene afdoende
resultaten op, en laten ons in het onzekere; al-
leen zóó veel vermeen ik daaruit te mogen af-
leiden, dat gedurende de ziekte een prikkelbare,
somwijlen … ontstekingachtige toestand van de
maag en de darmbuis plaats heeft, en dat eene
sterke opvulling van alle drie de groote holten van
het ligchaam met een dik, zwart, carboneus
bloed de werkzaamheden van de daarin liggende
organen belemmert; dat nogtans deze beide om

stan-

(65 )

standigheden niet wel als causa proxima der
ziekte kunnen beschouwd worden, wanneer men
dezelve en haren graad met den loop en de ver-
schijnselen der ziekte vergelijkt.

Het is bekend, dat ook na zeer hevige aan-
doeningen in ziekten der zenuwen veelal na
den dood geene veranderingen hoegenaamd in
het maaksel dezer deeien- gevonden: worden; en
altioewel men derhalve na de Cholera de zelf
standigbeid der zenuwen bijna onveranderd vind
(zijnde de roodheid der ganglia abdominalia
te onbeduidend, om in aanmerking te komen),
zoo durven wij, des niettegenstaande, eene
sterke aandoening em een: hevig lijden der zenu—
wen bij de Cholera veronderstellen, nadat
wij im alle andere organen te vergeefs naar
zoodanige veranderingen en storingen gezocht
hebben, waaruit de verschijnselen dezer ziekte op
eene voldoende wijze zouden kunnen verklaard
worden.

De lijkopeningen leveren ten minste geene be
“wijzen op tegen het aannemen van een algemeen
zenuwlijden met een bijzonder lijden des onder-
buiks- als naaste en onmiddelijke oorzaak der
Cliolera.

Dit algemeen, plaatselijk lijden moet echter na-
der. worden bepaald, om de onmiddelijke oorzaak
naauwkeuriger te kunnen bestemmen en de sym-
_ptomata der ziekte daaruit te- kunnen verklaren.
De algemeene toestand van den lijder toont al

te

(64)

te duidelijk eene verzwakking en uitputting van
alle levenskrachten aan, om eene verhoogde
werkzaamheid der zenuwen als oorzaak van
de Cholera te kunnen beschouwen; de kracht
der zenuwen in het algemeen moet verzwakt zijn.
Daarentegen is eene plaatselijk vermeerderde
prikkeling in de organen des buiks in het oog
loopende door de verschijnselen in deze orga-
nen, zoo wel gedurende de ziekte als bij de lijk
openingen, hind

Het eind-resultaat zal dus daarop neder ko-
men , dat eene plotseliijjk ontstane groote ver-
zwak king der zenuw- of levenskrachten, met ver-
hoogde prikkelbaarheid in de organen des buiks,
de naaste oorzaak der Cholera zij.

Geene ziekte kan den organismus in zijne to=
taliteit in eens aantasten; allen beginnen in het
een of ander afzonderlijk orgaan of systerna, en
breiden zich, min of meer spoedig, nu eens meer,
dan eens minder, verre uit. De Cholera schijnt in
den buik te beginnen; een gedeelte der oorzaken,
‘die den aanval dikwijls voorafgaan, de diar-
rhoea, het begin der ziekte zelfs met flaauwheid
in de maag, verlangen naar eene hartversterking,
roering in den buik, en eindelijk de eerste en
belangrijkste van alle plaatselijke verschijnselen,
braken , afgaan, dorst en brandend gevoel in
de maagkuil duiden dit aan. Alle andere plaat»
selijke verschijnselen, die hoofd en borst aangaan;

vertoonen zich later, of zijn minder belangrijk.
Laat

en

(65)

Laat ons veronderstellen , dat eene plotselings
hevige verzwakking der zenuwen van den buik,

dus vooral der ganglien met verhoogde prik=

kelbaarheid plaats grijpt, en zien wij, wat daarvan
de gevolgen kunnen zijn. |

De Physiologen beschouwen de ganglien in het
algemeen, vooral die vanden buik, als de bestier=
ders van de reproductie van het ligchaam en van
de daarmede in verband staande onwillekeurige
bewegingen en aandoeningen. Lijdt dit gedeelte van
het zenuwgestel door verzwakking en vermeer-
derde prikkelbaarheid , zoo lijden ook de werk-
zaamheden, die daarvan afhangen, aan deze aan-
doeningen, en wel vooral in die organen, welke
het naast aan het centrum van dit stelsel, den
plexus solaris, liggen, dus in maag en darmen.
De groote prikkelbaarheid dezer organen blijkt
daaruit, dat zij zelfs de zachtste dingen, in eene
eenigzins aanmerkelijke hoeveelheid genoten, niet
verdragen, en dezelve dadelijk wederom trachten
uit te werpen. In zeer kleine hoeveelheden wor-
den ook de meest prikkelende medicijnen ver-
dragen; want het dikke slijm schijnt elke wer-
king op maag en darmen (de werktuigelijke uit-
gezonderd) te beletten; men vindt ook na de
allerhevigst-prikkelende geneesmiddelen het slijm=
vlies niet rooder dan na het gebruik van koud
water. In groote hoeveelheid, op eens genomen;
wordt water zoo wel als aether weder uitgeworpen,

omdat als dan beide de maag door hunne zwaarte
tot

(66 )

tot last zijn. De prikkelbaarheid wordt in het
begin der ziekte hoe langer hoe erger ; het slijm
vlies scheidt hoe langer hoe meer slijm af, het-
welk eindelijk door zijne menigte een nieuwe
prikkel wordt, en den darm noodzaakt hetzelve
te ontlasten. Misschien is de daarbij plaats heb—

bende verdikking van het slijmvlies, die zeker _

zich ook tot in den ductus coledochus uitstrekt,

een mechanisch beletsel, mede voor de ontledi-

ging der galblaas.

Door den geprikkelden toestand van maag en
darm, en door de aanhoudende ontlasting van

vochten uit het ligchaam ontstaat de verschrik—-
kelijke dorst; alle vochten van het ligchaam stroo
men naar de maag en den darm toe, als de bijna
alleen, en zeker het meest geprikkelde deelen van
het ligchaam. Het bloed vult de bloedvaten van
maag en darm aan, de andere vochten worden
in de buis zelve uitgestort en ontlast. Vond nu
bij deze prikkeling niet tevens eene zoodanige
verzwakking der zenuwkracht plaats, zoo zoude
men eene geheele andere reactie daarop zien vol

gen ; hier zoude eene ontsteking plaats grijpen,
ten minste gelijk als bij peritonitis puerperalis, *

waar immers ook eene tegennatuurlijke toevloed
der vochten, die naar de organa sexus behoor

den te gaan, om ontlast te worden, naar

de door de zwangerschap en verlossing geprae-
disponeerde buiksingewanden plaats heeft. De
verzwakte levenskracht bij de Cholera echter is

met

EE

(67 )

miet in staat, om zoodanig eene reactie daar te
stellen.
Dat bij een zoodanig lijden van de eerste we-

_gen ook de spijsvertering moet lijden, is klaar

blijkelijk ; en reeds hieruit volgt gedeeltelijk
het verdwijnen. van den turgor vitalis, en de
werkeloosheid der afscheidings-organen , voor
welke geene vochten meer bereid worden.

Niet alleen de spijsvertering, maar ook de
reproductie, en de daarmede in naauwe betrekking
staande onwillekeurige bewegingen zijn van de
ganglien afhankelijk, Van den motus pertstalticus
is reeds gesproken; maar ook de bloedomloop
en ademhaling lijden aan verzwakking en prik-
kelbaarheid, even als de ganglien; de slag van

het hart en van de arterien is klein, zwak en rad,

totdat de prikkelbaarheid uitgeput is, de zwakte
de overhand krijgt, en de pols zinkt en ver-
dwijnt. De belette circulatie, die zich natuurlijk
tot in de longen uitstrekt, is reeds een gedeelte
der verandering, die wij het bloed zien onder-
gaan; hetzelve komt slechts langzaam en in ge-
ringe hoeveelheid met het oxigenium in aanra-
king, wordt dus maar weinig van koolstof gezui-
verd. Maar de zuivering van het bloed wordt ook
tevens belet door de verzwakking der zenuwen;
want door proeven, op dieren genomen, is het be-
wezen , dat de ongestoorde werking der zenuwen
op de longen eene der wezenlijke voorwaarden
ter decarbonjisatie van het bloed is.

De

( 68 )

De geringe circulatie van dit carboniesch. bloed,
deszelfs stilstand en ophooping in de inwendige
organen moet tevens het verdwijnen van den

turgor vitalis en uitwendige koude ten gevolge _

hebben. Zenuwziekten van eenig belang blijven,
wit hoofde der groote algemeene sympathie dezer
organen onder elkander, zelden lang plaatselijk ;
reeds voordat alle bovengenoemde veranderin-

gen door het lijden der ganglien zijn voortge- ‘

bragt, heeft de ziekte zich op het ruggemerg
voortgeplant, hetwelk zoo naauw en op zoo
verschillende wijze met de ganglien in verband
staat. Maar waaruit laten de algemeene krachte-
loosheid. der spieren, welke aan onzen wil onder-
worpen zijn, en de krampen zich gemakkelijker

afleiden , dan uit eenen verzwakten toestand van _

het ruggemerg ‚ gepaard met verhoogde prikkel-
baarheid ?

De minder talrijke, minder naauwe wij-
zen van vereemiging, welke tusschen de her-
senen en de ganglien plaats hebben, de grootere
levenskracht , welke aan de hersenen eigen is,
zijn oorzaak, dat dezelve langzamer door de
ziekte worden aangetast. Echter is ook hier,
m het vervolg der ziekte, verzwakking en ver-

hoogde prikkelbaarheid niet te ontkennen; de.
vernaauwde pupillen, het verlangen naar slaap,

zonder te kunnen slapen, de onrust der lijders
duiden dit aan.
De prikkelbaarheid echter schijnt hier zelden

eenen

( 69 )

eenen hoogen graad te bereiken, en spoedig uit-
geput of nedergedrukt te worden, misschien
voornamelijk door de sterke opvulling der hersen
nen met een dik carboniesch bloed, hetwelk, gelijk
bekend is, eene werking uitoefent, welke met
die van narcotische giften overeenkomt.

„De zwakte blijft alleen terug, en wordt door
het gebrek aan slagaderliijk bloed nog ver-
meerderd.…

„Het lijden der huid schijnt alleen uit zwakte
voort te komen, waardoor het eigenaardige cof-
liguative zweet kan ontstaan, even als bij andere
uitputtende ziekten. De prikkelbaarheid der huid
is verminderd door de met de verminderde dier
lijke warmte verdwijnende gevoeligheid der
huidzenuwen ; waut zoodra een deel van het
ligchaam koud wordt, verliest het zijne ge-
voeligheid. Gaat de ziekte in haar laatste tijdperk
over, zoo blijft de algemeene volkomene uit
putting der levenskracht alleen terug , de prik-
kelbaarheid is verdwenen; de ontlastingen,
de dorst houden op; de krampen verdwij-
nen, als mede alle pijnen; het bloed vloeit
als het ware niet meer; het blijft als passive
congestie, in de drie holten van het ligchaam
staan ; en onderdrukt eindelijk volmaakt de
werkzaamheid van longen en hersenen , en de
dood. volgt door eene apoplexia passiva sangui-
neo — nervosa. |

Niettegenstaande al hetgeen wij hier gezegd

heb

| (70 )
hebhen ten voordeele onzer stelling , waardoor
wij namelijk eene plotselijke, algemeene ver-
zwakking of neêrdruk king der zenuwen of levens
kracht, met verhoogde prikkelbaarheid, als causa
proxima der Cholera aannemen , wordt nogtans
deze hypothese door de ondervinding even zoo
miv gestaafd ‚als zoo memg andere; alle daarop
gebouwde geneeswijzen hebben niet dan twijfel
achtige. gevolgen opgeleverd, en de toekomst
alleen zal ons leeren , in hoeverre die veronder—
stellingen, en de daarop gegronde behandelingen _
al dan miet juist en doelmatig waren.

PROGNOSIS VAN CHOLERA.

Hoezeer de naaste oorzaak der Cholera ons
onbekend is, weten wij echter door de ondervinding |
al te wel, dat zij eene van de allernoodlottigste
ziekten is. Hoe verschillende de meeningen aan—
gaande de oorzaken waren, zoo overeenstemmende
zijn allen daarin, dat de Cholera met alle ziek
ten, zelfs met den verschrikkelijken Fetanus, om
den voorrang van doodelijkheid kan tw:sten.

Alhoewel de dood niet altoos het eimde der
ziekte is, blijft dezelve echter in alle gevallen
de waarschijnelijkste. Zeer dikwijls gaan de ligtste
gevallen, met verbazende snelheid, tot eenen hoo
gen. graad der ziekte over, waar alle vooruit—
zigt op kerstel verloren is; zeer dikwijls ge-
looft men den lijder reeds als gered te mogen

be- 7

(71)

beschouwen, terwijl men , eenige oogenblikken
daarna, het berigt van zijn overlijden verneemt.
Deze vrij ongunstige prognosis ondergaat ech=

ter eenige wijzigingen in verschillende omstandig=

heden, waarvan de voigenden de voornaamste zijn:
| 1°. Met tijdperk der ziekte.

… Het is ligt te begrijpen, dat de hoop op herstel
geringer wordt, naarmate de ziekte verder is
gevorderd; de meeste lijders worden an het
eerste stadium hersteld, minder in het tweede,
en bijna geen mm het derde.

2°, De graad der ziekte, of de graad en hoe-

danigheid van de werscfiijnselen.

Hoe meer , en hoe heviger verschijnselen
van Cholera bij eenen aanval voorhande zijn,
des te ongunstiger is het vooruitzigt op her-
stel; hoe spoediger dezelve verminderen, des te
beter. Gelijk als bij andere ziekten, moet men
zich wel wachten, met uit een enkel symtoma,
al is het ook van het meeste belang , eene pro-
gnosis te willen opmaken.

Een van de eerste en voornaamste verschijn-
selen, waarop men eenige hoop tot herstel van
den lijder mag gronden, is het voller worden van
den pols. Het komt er weinig op aan, of de-
zelve sneller of langzamer, harder of zachter
wordt, indien hij slechts meer volheid toont; ja
eene koortsachtige beweging in den pols 1s-in het

en

(72)

geheel geen kwaad teeken; hiermede gaat ge
wonelijk eene vermindering van benaauwdheid
gepaard. Zal de ziekte werkelijk verminderen,
zoo volgt spoedig eene ontspanning der huid;
het klamme zweet verdwijnt; de huid wordt
zacht, warm, en langzamerhand begint eene goede
uitwaseming door te komen, hetwelk men ge-
wonelijk het eerst op de borst waarneemt. Be-
gint den lijder hierbij de uriza te losen, vermin-
deren de krampen en ontlastingen, vindt men
in de laatstgemelden gal of drekstoffen, of bestaan
de stoelgangen uit eene graauwe groene massa in
eenige hoeveelheid, vermindert de dorst, zoo
mag men hoop op herstel voeden; het verschijn
sel echter, hetwelk de meeste en zekerste hoop
geeft, is de terugkomst van den twrgor witalis,
en vooral van een natuurlijk voorkomen van het
gelaat en de handen des lijders, waarbij deze
tevens rustiger wordt, en tot een zachten slaap
overgaat. Eenige bijzonder goede verschijnselen
moeten altoos eerst aanwezig zijn, eer men de
minste hoop mag voeden. Niet zelden vermin-
deren de krampen en ontlastigen , zonder dat de
minste beterschap daarop volgt.

Ook de warmte komt somtijds terug ‚ zonder
dat men den pols kan waarnemen; het ligchaam
behoudt daarbij het eigenaardig voorkomen der
Cholera-patienten, en groote zweetdroppels ver-
toonen zich op gezigt en borst. Deze warmte is
geen beter teeken, dan de calor mordax in kwaad

aar-

(73)
aardige koortsen. Zelfs eene meerdere verhefling
van den pols alleen is bedriegelijk’, bijaldien het
niet spoedig door andere goede teekenen gevolgd
„wordt; waar dit niet gebeurt, daalt de pols op
ning

Het oogenblik, waarop de lijder geneigdheid
tot slaap vertoontg is van het grootste aanbe-
lang, en verdient geheel onze oplettendheid; een
rustige slaap, al duurt dezelve ook nog zoo kort,
is een zeer gewenscht verschijnsel ; een como-
teuse slaap daarentegen, ook vanden ligtsten aard,
is meestal de zekere voorbode van een doode
lijk uiteinde.

Niet zelden valt de lijder, onder het verdwij-
nen der belangrijkste symptomata, in eene soort
van slaap, waaruit hij zeer higtis op te wekken;
blijven daarbij de oogen half geopend, ligt de
lijder uitgestrekt op den rug, is de ademhaling
niet geheel natuurlijk , misschien snorkende , of
volgt op de inademing al te snelen afgebroken
de uitademing, zoodat tusschen elke respiratie
de long, als het ware, eenen langeren tijd dan ge-
wonelijk zonder lucht blijft, houd dan den lij-
den voor doodelijk ziek. Wekt men den lijder uit
dezen hazen-slaap op, dan wil hij dikwijls niet
weten, dat hij geslapen heeft; hij ziet ons met
eenen bijna natuurlijken blik aan, terwijl wij
veeleer een mat en starend oog hadden verwacht;
hij antwoordt op onze vragen kort, doch goed,
en verzekert zich beter te gevoelen, hetwelk

| wij

(74)

wij te gereeder gelooven , naarmate de pols dui-
delijker geworden, de warmte toegenomen
de dorst verminderd is, braken, afgang
en krampen opgehouden hebben, en zelfs het ge
wone uiterlijk voorkomen der Cholera -lijders.
minder blijkbaar is. Naauwelijks laten wij echte
den lijder ongemoeid, of hij walt weder in eene
sluimering, die weldra in volkomen sopor over
gaat. |
Dezen soporeusen toestand kan men over he
algemeen bij de Cholera, als een doodelijk ver
schijnsel aanzien, daar men wel nu en dan lij
ders ziet herstellen, waar alle andere, ook de
hevigste, aan deze ziekte eigene verschijnseler
plaats hadden, doch bijna nimmer zoodanigen, die
reeds in sopor waren vervallen. Een van de on-—
aangenaamste en gevaarlijkste verschijnselen is
de lange duur en het trapsgewijs toenemen van
het boven beschrevene, de Cholera kenmerkende
uitwendige voorkomen der lijders en der onder
drukking van den bloedomloop; minder gevaar
lijk zijn de ontlastingen boven- en benedenwaarts;
het braken vooral duurt somtijds nog dagen lang |
voort, nadat de Cholera reeds verdwenen is.
Iets belangrijker reeds is de afgang; zoo langf
deze de waterachtige hoedanigheid blijft behou
den , heeft men altijd het instorten van den lij
der te vreezen.

Lang voortdurende krampen, die op geener
lei behandeling willen bedaren, voorspellen eene?

hard=

(75 )

hardnekkige hevige Cholera, of het weder instor=
ten van den reeds aan de beter hand zijnde lijder.
Het ophouden der krampen is echter geenszins
altijd een goed teeken; want ook bij het verer-
geren der ziekte houden dezelve op.

‚35°, Het verloopen der ziekte.

Hoe rasscher de ziekte voortgaat, hoe spoedi-
ger de symptomen in hevigheid en getal toe-
nemen; des te gevaarlijker is de zieke. Bijaldien
echter lijders in zoodanige gevallen herstellen,
zoo volgt eene volmaakte gezondheid, en her—
winnen zij hunne krachten meestal buitengewoon
spoedig, spoediger dan na eenige andere belang
rijke ziekte.

Ik heb soldaten, die binnen het etmaal door
eene hevige Cholera aangetast werden en gena-
zen, na vijf dagen zonder moeite hunne dienst
weder zien verrigten, nadat zij reeds den derden
dag weder een volmaakt gezond voorkomen ver-
toonden. Verloopt de ziekte echiter langzaam, blijft
dezelve eenigen tijd op eene zekere hoogte staan,
zonder beter of erger te worden, (en in deze
gevallen gaat dezelve meestal van minder he-
vige symptomen vergezeld), dan heeft men meer
hoop op herstel van den lijder, ofschoon de. ge-
nezing nimmer zoo spoedig, noch ook zoo vol-
maakt plaats heeft, als bij de anderen.

__ Deze gevallen zijn het ook, waarin men den
boven beschreven comateusen toestand voorna-
F me

(76 )

melijk te vreezen heeft. Ontsnapt de lijder den
dans met een langdurig herstel, dan mag hij zich
gelukkig prijzen; somtijds echter gaan deze ge-
vallen m zenuw-ziekten, vooral in torpide zenuw
koortsen over, welke den lijder zeer uitputten,
en dikwijls wegslepen. Langdurige ziekelijke
prikkelbaardeid der maag en belemmeringen in
de spijsverterings - organen behooren onder de
meest dragelijke gevolgen

Somtijds verminderen de toevallen zoodanig,
dat men met regt den lijder voor half genezen
kan houden; doch eensklaps stort hij weder in 5
de verschijnselen, die reeds verdwenen waren,
komen terug.

Deze recidiven zijn des te gevaarlijker, naar ma-
te dezelve zich meermalen herhalen; zelden over=
leeft de lijder den tweeden aanval.

Ook dit weder instorten vindt men vooral bij
de langzaam verloopende Cholera.

49, De Complicatien.

Gelijktijdig met de Cholera bestaat nimmer
eene andere ziekte in hetzelfde ligchaam; echter
worden somtijds reeds zieke menschen door deze
ziekte aangetast. Waren de lijders door de voor-
afgegane ziekte reeds zeer uitgeput, dan is er na-
tuurlijk wemig hoop, dat zij de Cholera geluk=
kig zullen te. boven komen, hoezeer dezelve in
deze gevallen meestal minder hevige symptomen
vertoont, kunnende de zeldzame voorbeelden, dat

chro-

(27)
chronische dijsenterien door Cholera genezen
worden, niet als regel gelden. |

59, De constitutie van den lijder.

Het is door de ondervinding bewezen, dat bij
welgespierde, bloedrijke menschen de Cholera
meestal eenen bijzonder hoogen graad bereikt,
en deze lijders zeer spoedig wegrukt. Bij lijmpha-
tusche, phlegmatische ligchaamsgestellen houdt
de ziekte gewonelijk een langzamer verloop, en
wat daarvan te voorspellen is, is hier boven op-
gegeven.

De magere, drooge geslellen schijnen de Cholera
nog het beste te kunnen doorstaan; want hoe-
wel zij meestal vrij hevig door deze ziekte
worden aangetast, herstellen zij ligter dan volle
en robuste menschen.

_6°, De natie of landaard, waartoe de lijder
| behoort.

Dit kan op de prognosis eenigen invloed hebben,
voor zoo verre namelijk aan den verschillenden
landaard de eene of andere ligchaamsgesteldhe:d
bijzondereigen is. De Inlanders en de reeds geac-
climateerde Europeanen hebben, caeteris paribus,
minder te vreezen, dan eerst kortelings in deze
gewesten aangekomen: vreemdelingen.

79. De plaatselijke gesteldheid.

Op Batavia, en de andere plaatsen langs het strand
| schijnt de ziekte in het algemeen heviger en gevaar
lijker

( 78 )

lijker te zijn, dan op ‘hooger en meer landwaarts
in gelegene plaatsen. Geneesheeren, die van de
laatstgenoemde plaatsen naar Batavia komen;
willen meestal geen geloof slaan aan het geen
mer hun van de kwaadaardigheid der ziekte al
hier, en van de groote sterfte, die daardoor ge-
_wonelijk veroorzaakt wordt, vertelt. De meer ge=
lukkige resultaten, welke zij van hunne behande
ling der ziekte in de binnenlanden waargenomen

5 4

en

diane

hebben, doen hun de verklaring van de geneeshee—
ren, die reeds langen tijd op Batavia de geneeskunde _

beoefend hebben, aangaande de gevaarlijke ge-
volgen der Cholera , als overdreven beschouwen.
Met vertrouwen, en onder het stellen eener gun=
stige prognosis, ondernemen zij de behandeling
van dusdanige lijders; doch spoedig leert eene
droevige ondervinding hen, dat men met het pro-
gvosticeren in deze ziekte alhier zeer voorzig-

tig zijn, en dezelve nimmer al te voordeelig stel
len ‘moet. Bij mij zelven altans is drt het geval

geweest.

Het is misschien hier de plaats, om met een _

paar woorden te gewagen, dat ontegenzeggelijk

de sterfte aan deze ziekte in de groote hosp:ta-

len in evenredigheid grooter is, dan an particu=
liere huizen, hoezeer de behandeling dezelfde
is. Ik geloof de voornaamste reden daarvan in
de constitutie der lijders te moeten zoeken, daar _

bijna alle Cholera-zieken in de hosp.talen jonge,

Ô
k4

sterke, volbloedige soldaten zijn, die zich nog niet _

/ lang

( 79.)

lang in het land bevinden: De Kwade invloed
van de localiteit der hospitalen is zeker slechts
schijnbaar.

89, Het heerschend ziekte-karakter.

Op zekere tijden sterven bijna allen, die door
de Cholera worden aangetast, terwijl op andere
tijden de ziekte zacht verloopt en minder doode-
lijk is. De nadere omstandigheden, welke. hier-
van de oorzaak zijn, heeft men tot nog toe niet
kunnen opsporen. Sedert 1821 heeft men nu eens
in dit, dan in een ander saizoen, nu bij een-voch=-
tig en koel, dan bij droog en heet weder de Cho-
lera een zóó kwaadaardig karakter zien aanne-
men, dat men, zoo lang dezelve heerscht, zelfs
bij de ligtste aanvallen, eenen doodelijken uitslag
te vreezen heett.

g°. De behandeling.

Het is, helaas! eene door. de droevige onder-
vinding bekrachtigde waarheid, dat van alle, door
de Cholera aangetaste lijders, een grooter getal
sterft, dan behouden wordt, welke behandeling
men ook tegen dezeive moge in het werk stel
len. Men heeft daarom verscheidene malen de
vraag gedaan, of wel in het algemeen onze be-
handeling eenigen invloed op deze ziekte heeft ?
In de daad zijn mij werkelijk geene gevallen be-
kend en geconstateerd, in welke onbetwistbaar
de Cholera door de tegen dezelve in het-werk ge-

stel

(-3o )

stelde behandeling is genezen. Door verschei-
dene geneeskundige Schrijvers worden de allerver—
schillendste geneeswijzen tegen deze ziekte als de
eenigste goede, en bij uitsluiting hulpbiedende aan—
geprezen, terwijl anderen dezelve geheel verwerpen.

Het eenigste troostrijke, dat zich met zeker
heid wit de tot nu toe gedane waarnemingen laat
afleiden en vaststellen, is, dat in het alge
meen meer menschen aan de Cholera sterven,
wanneer deze zieken geheel aan zich zelve over-
gelaten blijven, dan wanneer dezelve vroegtij-
dig onder eene zorgvuldige behandeling komen.

BEHANDELING.

Om eene zoogenoemde rationele behandeling
in het werk te kunnen stellen, dienden wij voora
de causa proxima Cholerae naauwkeurig te ken
nen. Daar wij echter hieromtrent, helaas! zee
weinig of eigenlijk niets met zekerheid weten.
zoo kan tot nu toe de behandeling niet ander
dan min of meer symptomatisch en empirisch zij

Het schijnt, als het ware van zelf, uit áe bo-
ven gegevene beschrijving en diagnosis der ziekte
voort te vloeien, dat de volgende punten d
voornaamste doeleinden van de behandeling moe
ten wezen: |
De wederopwekking en instandhouding de
zenuw- of levensk rachten ;
2°, De herstelling van de circulatie en van de

natuurlijke hoedanigheid van het bloed;
5. De

( 81)
5e, De vermindering der prikkelhäsrhid van
maag en darmen;
49, De vermindering van den krampachtigen
toestand.

Hoezeer het herstel en de instandhouding der
levenskrachten eene der voornaamste bedoelin-
gen moet wezen , worden wij nogtans door ver-
scheidene omstandigheden belet, onmiddelijk daar
op te werken.

De belette circulatie van het bloed, de passive
congestie, of hever stagnatie van hetzelve in de
drie groote holten van het ligchaam, de veran-
derde hoedanigheid van hetzelve werken zoo-
danig mede ter onderdrukking der levenskrach-
ten , of ten minste tot belemmering der werk-
zaamheid van zekere, tot het leven hoogst nood
zakelijke organen, en daardoor dreigt een
zoo oogenblikkelijk gevaar, dat de tweede in-
dicatie in praxi wel dient de eerste te worden.
Alleen door de vervulling dezer indicatie zoude de
levenskracht gedeeltelijk weder kunnen hersteld
worden ; want van eene der voornaamste oorzaken,
die dezelve nedergedrukt houden, bevrijd zijnde,
zoude buitendien nog het wederom meer ge=
oxijdeerd bloed direct ter wederopwekking der
levenskracht kunnen medewerken. Zeiden ech-
ter gelukt de vervulling dezer indicatie spoe-
dig, misschien nimmer volkomen; men moet dus
bij eene zoo snel verloopende ziekte , waar ieder

oogenblik kostbaar is, geen tijd verliezen met
het

( 832 )

het voldoen aan eene enkele indicatie, en liever
te gelijk zoo veel wegen als mogelijk inslaan ,
om zijn doel te bereiken.

Wij moeten derhalve, terwijl wij eene indi-
recte geneeswijze ten uitvoer brengen, tevens.
bedacht zijn, meer onmiddelbaar het herstel der
levenskrachten te beproeven.

De meeste en voornaamste middelen door maag —

en

en darmen moetende werken, dient men deze or
ganen wel eerst eenigzins van hunne bovenma-
tige prikkelbaarheid te bevrijden, om geen gevaar

zel

te loopen, dat alle toegediende middelen, eer de
zelve eenige uitwerking kunnen hebben, weder
uitgeworpen worden. De oplossing en wegvoering
van het dikke maag- en darmslijm zoude waar—
schijnelijk ook van eenig belang zijn ; want ge
neesmiddelen, in groote hoeveelheid toegediend ,_
worden onmiddelijk weder uitgebraakt; in kleine

hoeveellieden daarentegen worden dezelve in die
massa van slijm, welke de maag opvult, als het
ware begraven, en blijven zonder ned
Daar nogtans de oplossing en wegruiming vaag
dit slijm niet zeer spoed;g kan geschieden, ver—

mits de overmatige prikkelbaarheid van maag en
darm niet zoo in eens kan weggenomen wor—
den, moet men, terwijl men dit hoopt ten
uitvoer te brengen, gelijktijdig door inwendige
middelen de levenskracht trachten op te wekken.
Eindelijk moet men ook op den krampachti-
gen toesland eenige acht slaan; want zelfs indien
dezel=

85)

dezelve alleen maar het gevolg van de onder
drukte levenskracht enz. ware , hetwelk in het
geheel nog niet bewezen is, is dezelve te ver
uitgebreid, te hevig en te aanmerkelijk , om niet
eene oorzaak mede ter onderhouding der ziekte,
ten minste ter uitputting van den lijder te kun-
nen wezen. Dezelve verdient dus bij de behande
ling ten minste in zoo verre in aanmerking Le
komen, als zonder nadeel voor de andere meer
belangrijke indscatien kan geschieden.

Het zal niet noodig zijn, eene bijzondere indica=
tie ter herstelling van de onderdrukte afschei—
dingen op te geven. Gedeeltelijk wordt daaraan
reeds door de vroegere indicatien mede voldaan ;
en waar dit het geval niet is, zoude eene meer
speciale werking op de afscheidings— organen
weinig kunnen helpen. Niemand ook heeft daarop
nog gedacht, om diuretica of zelfs diaphoretica
te geven, wanneer dezelve niet meer ter vol
doening aan andere aanwijzingen noodzakelijk
waren. Sommigen hebben, wel is waar, de af-
scheiding van gal trachten te bevorderen , echter
zonder gevolg of nut. Alleen dan, wanneer de Chio-
lera verdwenen is, maar de werkeloosheid der
afscheidings -organen nog voortduurt, kan zoo-
danig eene indicatie plaats vinden. |

Nogtans schijnen dezelfde ind;catien bijna aan
alle behandelingswijzen der Cholera tot grond -
slag te dienen, hetwelk nader zal blijken bij

eene

(84),

eene meer naauwkeurige en breedvoerige opgave _
van hetgeen men hier te lande tot genezing der
Cholera heeft in het werk gesteld.

Toen de Cholera in 1821 zich op Java begon
te vertoonen, was men reeds daarop voorbereid;
men wist, welke middelen men in Bengale en
op andere plaatsen tegen de ziekte hadt gebezigd;
men sloeg zoo veel mogelijk denzelfden weg in.
Bij volbloedige menschen deed men eene of meer _
aderlatingen, bijaldien de pols nog voelbaar was;
plaatselijke bloedontlastingen werden zeiden, en
alieen bij hevige pijnen in den buik aangewend.
Daarna dienden sommige geneesheeren onmidde-
lijk caflomel in scrupel-doses toe, hetwelk met
een drachma Zaudanum en pepêrmunt - water
naar beneden werd gespoeld; anderen gebruikten
calomel alleen dan, wanneer de tong sterk be-
slagen was. Het meest werden de zoogenaamde
Cholera-drankjes gebruikt, mixturen, bestaande
wt brandewijn, pepermunt- of cajcepceti-olie,
laudanum en aether, allen in sterke giften. In
den tusschentijd werd de lijder in een heet bad
gebragt, en naderhand met prikkelende vochten,
vooral met warme arak, cajoepceti-olie, ini
mentum volatile, enz. sterk gewreven ; armen ;,
beenen en buik ‘bedekte men met mostaard-
pappen of spaansche vliegen. Tot drank gaf men
aan de lijders warme thee of rijstwater met bran-

dewijn, en men veroorloofde hun volstrekt geene
koude

yah gren

{ 85 }
koude dranken, Wilde deze behandeling miet

baten, dan herhaalde men het calomel en lau-
danum , verbonden met camphor, muskus en
andere vluchtige prikkelende middelen.

Het schijnt, dat men gedurende de epidemie
‚eene tamelijk goede uitwerking van deze behan

| deling heeft ondervonden; want men heeft de-

zelve slechts weinig veranderd, ook in de daar-

_aanvolgende jaren, toen zich de ziekte alleen nog

sporadisch vertoonde.

In latere tijden echter heeft deze behandeling
niet meer willen voldoen, en de Cholera ver-
toonde op eenige plaatsen zoodanig een moord-
dadig karakter, dat vele geneesheeren begon-
nen te twijfelen, of men wel ooit Cholera door
de aangewezene geneesmiddelen had genezen ;
vooral sedert het stelsel van Broussars ook op
deze ziekte was toegepast geworden, en men
onder de antiphlogistische of liever Broussais-
sche behandeling ook eenige lijders zag herstellen,
edoch de meesten , even als- bij alle andere ge-
neeswijzen , had zien sterven.

Het scheen, om deze reden, geene nuttelooze
moeite te zijn, pogingen te doen, om de ziekte
en hare behandeiing meer bijzonderlijk te leeren
kennen , en zoo mogelijk eenige zekerheid te ver-
krijgen, in hoe verre men werkelijk met de eene of
andere wijze van behandeling iets had uitgerigt.

Ik heb meermalen gelegenheid gehad, de ziekte

met

( 86 )

met den dood, meermalen ook met de genezing te_
zien afloopen, zonder dat eenig middel was toe-
gediend, of eenige behandeling was in het werk
gesteld geworden; verder heb ik eene tamelijke
hoeveelheid lijders volgens de meest bekende
geneeswijzen behandeld , en zien behandelen, en
geloof dus niet buiten staat te wezen, om iets
over de uitwerking van het een en ander ge=
neesmiddel uit ondervinding te kunnen zeggen.

Daar men gewoneliijk de behandeling met de
uitwendige middelen begint, zullen dezelve ook
hier het eerst worden afgehandeld.

UITWENDIGE MIDDELEN.
1°. Bloedontlastingen:.

Men zoude kunnen twijfelen, of bij eene
ziekte, waar men de opbeuring der levenskrach=
ten als de eerste indicatie opgeeft, wel immer _
bioedontlastngen zouden zijn te pas gekomen;
dan ofschoon bij Cholera de levenskrachten ook
op zich zelve verzwakt schijnen te zijn, is
toch de opvulling van bloed in de inwendige
organen voor een groot gedeelte oorzaak , dat _
zich le levenskracht niet van zelve wederom laat
herstellen. Het bloed moet dus zoo spoedig mo
gelijk van de belangrijkste organen worden af-_
geleid, en bezitten wij nu wel een spoediger wer-
kend middel, ter bereiking van dit doel, dan bloede
ontlastingen ? Deze echter zijn hier slechts pal

| lati-

( 87 )

liative middelen, die ook wel eens nadeelig kun-
nen worden ‚door het ligchaam al te zeer uit te put=
ten; dezelve kunnen dus zeker niet over het
algemeen ‚ en in alle gevailen worden aanbevolen

29, A derlating.

Het meeste voordeel van deze operatie heeft
men bij volbloedige, pas uit Europa komende
menschen: bij dezen heeft ook de meeste congestie
plaats, en ik aarzel niet aan te nemen, dat bij
zulke gestellen eene venae sectio altoos is aan—
gewezen. Ook bij juist niet zeer volbloedige
menschen, die slechts niet zwak zijn, zoude
ik mij van de aderlating niet on houden, vooral bij
nieuwe aankomelingen in dit iand.

Ik kan niet anders dan verklaren, dat van de
weinige, onder deze omstandigheden herstelde
lijders de meeste vroegtijdig waren adergelaten
geworden. De lating aan de armen is boven
die-aan de voeten te verkiezen, naardien het
hoofd en de borst de bioedontlasting het meest
noodig hebben, en de lating aan de voeten niet
zoo ligt gelukt, als aan de armen. Dezelve moet,
indien zij van nut zal wezen ,ondernomen wor-
den, voordat de circulatie in de uitwendige
deelen van het ligchaam geheel verdwijnt, dus
hoe vroegtijdiger des te beter. In het begin der
ziekte bestaat wel de mogelijkheid, om eene aan-
merkelijke hoeveelheid bloed spoedig af te tap-
pen, later wordt dit moeijelijk , zelfs onmogelijk ;

| echter

(88 )

echter is altoos nog hoop daarop, zoo lang

de ader beneden den kmelband opzwelt. De «

stroom van bloed, die gewonelijk onmiddelijk na

_ het openen der vera uitspuit, vermindert meest—_

al spoedig, en weldra zijpelt het bloed nog

maar zachtjes langs den arm af. Zoo lang echter

hetzelve nog eenigzins vloeit, zoo lang is de
hoop op eene goede uitwerking der lating niet
verloren. Somtijds van zelfs, somtijds na het

en

aanwenden van allerhande middelen, als het wrij=

ven van den arm met drooge flenel , het kneden

van de spieren , plaatselijke warme baden enz,

begint het bloed weder vrijer te loopen, zelfs
te spuiten. Somtijds gelukt de aderlating bij de
eerste poging niet; doch kort daarna, op het

gebruik van andere middelen,is men in staat nog _

eenig bloed te ontlasten , wanneer de pols we-
der meer opkomt. Zoodra de pols in het ge-

heel niet, of bijna niet meer te voelen is, moet _

men de lating niet beproeven; dezelve gelukt /

dan zeker miet.

De hoeveelheid van het te ontlasten bloed _

diende men minder naar de constitutie van den

lijder, dan wel naar de uitwerking der lating af 4

te meten. Zoo lang niet eenige verligting in de
borst ontstaat, of de pols zich wederom ver-

heft, of het bloed weder vrijer begint uit te

stroomen en rooder van kleur te worden, moet
men de ader niet sluiten. Bij minder krachtige
gestellen vertoonen zich deze uitwerkingen, of

Í vroeg-

-
8)

( 39 )

‘vroegtijdig na het uitvloeijen van slechts weinig
oncen, of in het geheel niet; bij volbloedige
menschen somtijds eerst na de aftapping van
eenige ponden bloed; Men behoeft niet bevreesd
te wezen , den lijder daardoor te zeer te verzwak—
ken, en men zal na de aanwending van aderlatin-
gen de ziekte niet meer, en niet spoediger met den
dood zien ten einde loopen, dan waar dezelven niet
zijn in het werk gesteld geworden. Ook gaat het
in gelukkige gevallen met de herstelling niet
minder spoedig bij diegenen, welke men eene ader
heeft gelaten, dan bij de zoodanigen, waar dit
niet heeft plaats gehad, een bewijs dat de ader
latingen de krachten niet uitputten. 8

Aan de andere zijde moet ik ook bekennen,
dat ik nimmer zoo luisterrijke gevolgen van de
aderlatingen heb waargenomen, als sommige
geneesheeren ons willen doen gelooven; nooit heb
ik lijders onmiddelijk na de lating hooren uit-
roepen: ik ben gered! Ook kan ik geenszins
zeggen , dat de meesten, die vroegtijdig ruim,
met momentele verligting en onder goede voor-
uitzigten gelaten waren, als gered hadden kunnen
worden beschouwd; want meer dan de helft is
onder deze omstandigheden gestorven.

De ziekte werd nooit door de lating, als het
ware, op ééns gebroken; er volgde wel eene
verligting voor de lijders, zoodat sommigen,
wanneer de ziekte bleef aanhouden, om herhaling
der lating verzochten; gewonelijk echter nam

de

( go )

de ziekte eerst nog eenigen tijd op de gewone
wijze toe, voordat zij begon te verminderen.
De vena jugularis heb ik in drie gevallen ge
opend, waar de lating aan den arm niet meer
wilde gelukken. In twee gevallen werd nog eene
tamelijk ruime hoeveelheid bìoed met moimnen-
tele verligtig aan den lijder afgetapt; alle drie
echter eindigden met den dood. De lating aan deze
ader is in deze ziekte bijzonder moeijelijk , uit
hoofde van de geringe opzwelling derzeive en de
onrust van den lijder.

Bloedzuigers

Worden met hetzelfde voordeel als de latine
gen aangewend, werken echter langzamer. Zij
zijn daarom in de meeste gevallen minder ver
kiezelijk dan de latingen , en komen voornamelijk
dan te pas, wanneer deze niet gelukken, of de lijders
reeds te verzwakt zijn. Men appliceert dezelve inn
groot getal op den bovenbuik, de borsten het hoofd,
ter vermindering van de congestie naar deze hol
ten, of om de verhoogde prikkelbaarheid vanf
den buik te verzachten. De, goede, echter nief
aanhoudende werking derzelve loopt somtijds zee
in het oog , vooral daar door dezelve dikwijls nog®
bloed ontlast wordt, wanneer de opening des’
groote venae zonder gevolg blijft. Is de ziekt
reeds verre verloopen , dan gebeurt bet niet zel®
den, dat de bloedzuigers wel aanbijten, echte
voornamelijk aan buik en borst nst zuigen of
eenig !

(or Y

geen bloed kunnen krijgen; zij blijven dan urer
dang zitten, zonder grooter te worden; en men
doet beter, dezelve dan in tijds af te nemen „om an=
dere middelen in derzelver plaats te kunnen bezigen:

.29 Derivantid.

Ik begrijp hieronder alleen diegenen, die door
herstelling van de werkzaamheid der huid: of door
hevige prikkeling van dit orgaan, voornamelijk ten
doel hebben , de warmte en circulatie van het bloed
terug te doen keeren, en de krampen te minderen.

Reeds drooge inwrijvingen der huid, alleen
met de handen, beter met eene schuijer, en het
best met verwarmde flenel, zijn zeer nuttige, voor
den lijder niet onaangename middelen ter her
stelling van de werkzaamheid. der huid. De aan
genaamste gewaarwording nogtans veroorzaakt
aan delijders het zoogenaamde pidjitten of zacht
kneden van het geheele ligchaam met de handen.
De huid wordt hierdoor niet alleen ontspannen en
tot transpiratie genegen gemaakt, maar te gelijk
worden daardoor de spieren doorweekt en het
daarin zich bevindende bloed in beweging gebragt,
maar ook de krampachtige zamentrekking der
zelven belet of verminderd. Dit is een middel,

hetwelk men in alle gevallen onmiddelijk bij
de hand beeft; echter is deszelfs uitwerking ge-
ring, en niet voldoende ter herstelling van de
werkzaamheid der huid. |

… Prikkelende inwrijvingen zijn natuurlijk over

G het

(92)
het algemeen sterker; zij bereiken echter ook zelden _
het voorgestelde doel. Warme arak, oleum cajoe— \
peetie ‚, ammonia liquida enz. vermogen zelden _
den lijder meer te verwarmen, dan de drooge
frictien ; ja het gebeurt ligt, dat gedurende dien
tijd de lijders koude vatten door de van het
verdampen dezer stoffen voortgebragte koude. kj
Ik heb meer lijders na het wrijven met grove Ë
wollen dekens sets warmer gevonden, dan na_
bet inwrijven met spiritus. Bij alle frictien is neuf |
eene hoofdzaak, dat zij niet slechts oppervlakkig _
geschieden , hetwelk meestal het geval is, zoodra _
dezelve niet onder het gedurig en onmiddelijk
gezigt van den geneesheer plaats hebben. Van de_
inwrijvingen met verdund acidum nitricum heb
ik geene andere uitwerking gezien, als een se
vig branden, hetwelk den lijder kwelde, echten,
niet verwarmde. 8

De- uitwendige warmte heeft men nat en droog
aangewend ; warme baden waren sterk in gebruik,
De lijders hebben dikwijls zeer veel tegen dezelve,
zeggende, dat zij buitendien zich reeds al te
heet gevoelen. In de badkuip gebragt, zijn zij
in het begin onrustig, en, klagen over vermeer-
derde benaauwdheid; echter worden zij meestal
spoedig stil, en sluiten de oogen, als of zij slie
pen. Wanneer zij uit het bad komen, is hunne
huid warm, even als die van een lijk , hetwelk
in warm water heeft gelegen, om geinjecteerd te
worden; echter houdt de warmte niet lang aan,

en

it

Î

(95)

en velen zijn reeds weder koud, eer zij afge-
droogd zijn. Er zijn slechts weinigen, die zich na
het bad beter gevoelen, nog. minder, die eene
herhaling van het bad verlangen. Sommigen wei-
geren volstrekt hetzelve te gebruiken. De mees
ten zijn door de aan het in- en wit het bad
brengen verknochte moeijelijkheden, krachteloozer
dan te voren, niet te rekenen het gevaar, dat
iemand loopt, koude te vatten, die uit een warm
bad komt, vooral in hospitalen , waar door de
groote zalen gedurig uit honderd openingen de lucht
stroomt. Veel voordeeliger schijnt mij de aanwen-
ding van drooge warmte te wezen, waartoe men
gewonelijk steenen kruiken, met heet water gevuld,
bezigt. Daarbij blijft de lijder warm toegedekt;
geen deel van het verwarmd ligehaam behoeft
aan de lucht te worden blootgesteld, en de aan=
wending der warmte kan , zoo lang men wil, zon-

der tusschenpozing worden voortgezet. De zieken
verduren meestal ook de drooge warmte niet
gaarne, en maken door hunne onrust ook de aan-
wending van dit middel moeijelijker, dan men zou-
de denken.

Van de plaatselijk gebruikte prikkels zijn de
drooge koppen de zwaksten. Ik heb dezelve
eenige malen op den buik aangewend; zij brag-
ten echter, ofschoon zij uit groote bierglazen
van vier duim diameter bestonden, en de huid
eene. goede duim hoog optrokken, zelfs rood

maakten, zoo lang het glas er opzat, bij een
lang

(oé)
lang voortgezet gebruik, geene de minste verlig-
ting aan den lijder toe. Mostaardpappen zijn im
het begin der ziekte, en zoo lang de huid niet
gevoelloos voor dezelve geworden is, uit hoofde
van derzelver spoedige werking, boven andere
plaatselijke prikkels te verkiezen ; men legt de-
zelve aan armen en beenen , ook over de borst
en den buik, na het aanwenden van bloedzuigers, of
wanneer deze niet trekken Derzelver werking kan
men zeer doelmatig door Spaansche vliegen on-
derhouden of versterken. Daar mostaard en can—
thariden bij reeds verre gevorderde ziekte geene
prikkeling meer veroorzaken, en de huid geheel
onveranderd laten, heeft men zich van geconcen-
treerde zuren bediend, om daardoor nog eenige
prikkeling te veroorzaken. De lijders gevoelen
wel , bij het begieten met salpeter of zwavelzuur,
een hevig branden, maar dit gaat spoedig over;
en heeft geene andere uitwerking, als de krampen
voor het oogenblik te doen bedaren , wanneer
men dit middel, bij voorb. op de kuiten aanwendt,
waarom dan ook de lijders somtijds om de her-
haling van hetzelve verzoeken. Bij sommige lij-
ders, waar de huid ook bij de aanwending der
zuren gevoelloos bleef, heeft men nog eene he-
vige prikkeling te weeg gebragt, door op de
eerst met het zuur bevochtigde plaatsen ammo
nia liguida te gieten, waarbij onder eene vrij he-

vige dampontwikkeling, onmiddelijk eene chemi-

sche ontbinding plaats grijpt. Het onaangename
van

Pd

en.

(95 )

van deze bewerking is, dat het eenmaal op
zulk eene wijze behandeld gedeelte der huid

voor geene andere prikkels meer vatbaar is, daar

het, zoo verre het zuur inwerkt, leerachtig, droog
en hard wordt. Moras zijn bij deze zieken
zeer moeijelijk te gebruiken; in twee gevallen,
waar ik eene reeks van moras van phosphor
langs de ruggegraat liet afbranden, konde ik
hoegenaamd geene uitwerking daarvan bespeu-
ren. Het gloeijend ijzer is gemakkelijker aan
te wenden, maar voor den lijder verschrik kelijker;
en bij zeer gevoelige en angstige lijders zou
wel een plotselijke dood door apoplexie het ge-
volg daarvan kunnen zijn.

INWENDIGE MIDDELEN,

De maag schijnt bij hare groote prikkelbaar—
heid meer gevoeligheid voor mechanische dan

chemische en dynamische indrukken te hebben

behouden. Alle medicijnen, hoe prikkelend of hoe
zacht ook , blijven in de maag , zoodra zij in kleine
hoeveelheden worden toegediend, zonder echter
eenen duidelijk merkbaren invloed op dit or-
gaan uit te oefenen. Brengt men dezelve in groo-
te hoeveelheden in de maag, dan worden zij da-
delijk weder uitgeworpen; hieruit schijnt te vol—
gen , dat men van alle geneesmiddelen , die men
door de maag wil toedienen, de krachtigste dient
te kiezen, en dezelvein kleine hoeveelheden, ech-

ter des te menigvuldiger aan te wenden.
o, Ex

( 96 )

19. Ewreitantia, welke of de zenuwen of het

systema der vaten tot nieuwe werkzaamheid

moeten opwekken.
Spirituosa ; sterke wijnen en brandewijn kun-
nen in het allereerst begin den voortgang der

ziekte een weinig stuiten, echter dezelve nooit.

geheel doen ophouden. Men bedient zich tegen-
woordig van dezelve alleen als vehikels voor an=
dere medicijnen, of ook wel onder de drank van
den lijder. „Zether, met of zonder alcohol , werkt

reeds meer prikkelende, en is daarom een mid=

del , hetwelk bijna in geen der tegen de Cholera
aangeprezene drankjes ontbreekt; vooral zwavel-

cether en liquor anodinus mineral. Hoffmanni ; ook

aetherachtige olien, vooral oleum menthae en
cajoepceti , worden tot hetzelfde doel gebezigd.
Dat echter alle deze prikkels in kleine en
groote giften niet voldoen, bewijst het over-
gaan tot meer hevige. Camphor, castoreum en mus
cus zijn aangewend geworden, maar even als de

vorigen te zwak bevonden, om aan dezelve

eene bijzondere kracht tegen de Cholera te kun-
nen toeschrijven. Zelfs de sterkste vanalle ons
bekende prikkels, de phosphor, is in vele ge-
vallen toegediend, en wel in opklimmende giften
van een halve tot vier grein in de 24 uren , zon=
der meer uit te werken , dan alle andere prikkels,
ofschoon dezelve in vele gevallen in het geheel niet
als wltimum refugium , maar vroegtijdig gegeven
werd. Dezelve vermeerderde, gelijk de meeste

an-

ep,

hese

(97 )

andere prikkels, noch den dorst, noch het branden
in de maag, en na den dood vond men dit or-
gaan niet meer, en ook niet minder rood, dan bij
andere lijders, die andere prikkelende middelen of
in het geheel geene hadden gebruikt. Het eenigste
buitengewone ‚ wat men in de maag altijd na het
gebruik van pfosphor vond , was, dat het maag-
slijm eene buitengewoon helder groene kleur had.
De onderdrukte werkzaamheid der longen en
_de veranderde hoedanigheid van het bloed , zoo
niet als de oorzaak , toch als eene der voornaam=
ste, de ziekte onderhoudende uitwerkingen der
ziekte-oorzaak beschouwende, vermeenden ver-
scheidene geneesheeren im het oxijgeengas, bekend
als een der krachtigste prikkels voor de long ;
het zeker middel gevonden te hebben, om door
aanmoediging der werkzaamheid der long en ver-
snelde decarbonisatie en oxijgenatie van het in
deze organen bevatte bloed, hetzelve weder voor
de circulatie geschikt te maken, en deze te doen
herleven; en daar deze veronderstelling, a priori
beschouwd, niet van grond scheen ontbloot te zijn,
werd in het hospitaal te Weltevreden ‚de aan=
wending van dit middel, op eene zooveel moge-
lijk eenvoudige, echter vrij pavalmgakie wijze,
beproefd.

Het ontbondene gas werd eerst door koud
water geleid, en van dáár opgenomen in eene
lange buis van geprepareerde ossendarmen , om

het aan het bed van den lijder te brengen ; want
| de

_

(98) |
de stook-apparant (toestel tot de ontbinding vart
het gas) moest wegens de kolendamp buiten
de kamer in de opene lucht geplaatst wor- _
den. Aan het einde der buis bevond zich eene
groote blaas, bevattende omtrent 1} vierkanten |
voeten gas, bestemd om als reservoir voor dit
gas te dienen, ten einde eenen gestadigen toevloed
van oxijgeen te kunnen onderhouden, en de in-
ademing van dit gas niet van tijd tot tijd te
moeten afbreken. Deze blaas liep in eene houten
buis uit, die met eene kurk gestoten bleef, tot
dat de blaas met gas gevuld was, en als dan
geopend zijnde, met den toestel konde verbonden _
worden, welke even als het instrument van _
MUDGE met twee kleppen voorzien , en zoo
ingerigt was, dat de lijder door hetzelve het
oxijgeen konde inademen, terwijl de uitgeademde
lucht door eene andere opening ontweek.

De geheele toestel in werkimg zijnde, werd
dit luchtinstrument aan den mond van den lijder
gebragt. Reeds na de tweede imademing , ont-
stond eene zóó hevige drooge hoest, dat men
met de aanwending van den toestel, op de hier
omschrevene wijze, moest ophouden; echter ging
men voort gedurende een goed half uur, het
oxijgeengas uit de gedurig zich weder vullende
blaas op den afstand van c. c. éénen voet tegen
mond en neus van den lijder langzaam uit te druk
ken , en zoo het gas, met atmospherische lucht
vermengd, den lijder toe te dienen, waardoor min-

der

( 99 )

der hoest, maar een gevoel van droogte in de
keel en eene heesche stem wêrd ‘voortgebragt.
De benaauwdheid van den lijder eerder toe- dan
afnemende, de pols, de warmte der huid niet
terugkomende, hielden wij het voor geraden,
deze operatie te staken,na 24 blazen vol oxijgeen
te hebben verbruikt; vooral daar de lijder stechts
met moeite had kunnen overgehaald worden, de-
zelve zoo lang uit te houden. De kamer was zoo
danig met oxiijgeen gevuld , dat eene in de na
bijheid van den lijder gebragte gioeijende kool iets
helderder begon te gloeijen; alle aanwezigen hadden
gedurende de operatie eene aandoening in de keel
bespeurd, en eenigen eene verscheidene uren aan-
houdende hoest verkregen , zonder daarvan meer
ruimte in de borst en eene vrijere ademhaling te
bespeuren. De lijder gevoelde zich erger dan vóór
de aanwending van oxijgeen, was benaauwder, en
dorstiger geworden, zonder dat men de minste
voordeelige verandering in zijne ziekte kon op-
merken. Hij overleed zestien uren daarna, en de
longen en het daarin bevatte bloed werden in den—
zelfden toestand gevonden, als bij anderen, die
geen oxijgeen ingeademd hadden.

Het schijnt, als of het oxijgeen in het geheel niet
totin de uiteinden der bronchien en met het bloed
in aanraking ware gekomen.

29, _Antispasmodica. Van deze geheele klasse
van middelen is geen zoo menigvuldig en in zoo
groote giften gebruikten aanbevolen geworden

&

als

GER En

( zoo )
als het opium. Men heeft het, nu eens alleen,
dan met andere middelen verbonden, maar meest
al in zeer groote giften toegediend; somtijds
moesten de lijders dadelijk im het begm een
drachma laudanum liquidum in ééns nemen, en_
dit werd binnen de 2 tot 5 uren herhaald ; som
tijds diende men het gedurende de geheele
ziekte in refracta dosi toe, altijd echter in_
groote hoeveelheid, zoodat eenige lijders wel
eene once hebben verbruikt. De gevolgen van dit
middel waren omtrent dezelfde als van anderen;
de ziekte ging meestal haren gang voort; eenige.
lijders herstelden ; de meesten stierven; men kan
niet eens zeggen, dat het opiwm eenen duide
lijken invloed op het een of ander verschijnsel
heeft uitgeoefend. Ik geloof dus niet, dat men den
comateusen toestand, mm welken zoo vele lijders te-
gen het einde der ziekte vervallen , aan het ge
bruik van opium kan.toeschrijven ; want velen,
die in het geheel geen opium hadden genomen,
vervielen in denzelfden toestand. De congestie
naar het hoofd bij Cholera echter altijd voorhan=
de, of ten minste te vreezen zijnde, moet men
alle middelen , die dezelve kunnen vermeerderen
zoo veel mogelijk vermijden, vooral daar de op de
congestie volgende coma of sopor een allerger
vaarlijkst verschijnsel is. Niet te min schijnf
men het opium, uit hoofde der groote prikkel-
baarheid der maag en den algemeenen k ram pachti—

gentoesland, niet te kunnen ontbeeren; echterzoudg!
men

( 101 }

men in het gebruik van hetzelve wel een weinig

_woorzigtiger mogen zijn, en vooral bij volbloe-
dige menschen, wanneer de bloedontlastingen niet
gelukken, hetzelve in mindere giften doen gebrui
ken. De eigenlijke narcotische uitwerking van het
opium ziet men niet ligt duidelijk bij Cholera;
rust en slaap, waarnaar de lijders zoo hartelijk ver=
langen, veroorzaakt het nimmer, voordat de
lijders in het algemeen beter zijn; het schijnt,
gelijk alle andere middelen, zijne specifike
uitwerking op het ligchaam te hebben verloren.
De liguor opii aceticus en het acetas morphit
hebben geene betere uitwerking gehad.

Wanneer men van het optum zoo weinig nut ziet,
wat moet men dan van andere minder krachtige
antispasmodica verwachten? Men heeft de liguor
cornu cervi, de valeriana , arnica enz. ook aan—
gewend, echter meer als adjuvantia, welke mis-
schien niet geheel zonder nut zijn gebleven ,
echter ook geene bijzondere krachten tegen de
Cholera hebben bewezen.

Sos. Purgantia,. Datde calomel, die veel ge-
rezene panacea tegen bijna alle ziekten in
deze gewesten, ook tegen de Cholera, “de vreesse-
lijkste van allen, aangewend wordt, behoeft naau—
elijks aangemerkt te worden; ook dit middel
wordt in groote giften gebruikt, nu eens in scru-
el -dosesop ééns, dan eens in gebrokene giften,
nu eens met het doel, om de galafscheiding te

herstellen, dan eens om de ingewanden te zui-
veren,

Kek #5

( toa }

veren, eu eindelijk ook als het ware als speci=
ficum tegen alle ziekten met aandoening van de
buiksingewanden. Vroeger werd hier het groot-
ste gedeelte der Cholera-lijders met calomel be
handeld ; tegenwoordig gebruikt men dit middel
zeldzamer, uit hoofde men van hetzelve niet d
gewenschte gevolgen heeft waargenomen. Het
meeste nut schijnt dit middel te stichten, wan
neer de ziekte in beterschap begint over te gaan “
en geene goede , ruime stoelontlastingen willen
te voorschijn komen. Het is wel mogelijk, dat
de catlomel, gelijk de heer AnNesris beweert, veel
kan bijdragen, om het darmslijm op te lossen ;
want dat dit, middel de Cholera-slijm in de lijn
ken oplost, is zeker. Ook heb ik meermalen in
lijken van menschen, die veel calomel gedurende
de ziekte hadden gebruikt, het slijm in maag en”
darm graauwgroen en minder taai gevonden, en
onderscheidene malen stoelontlastingen van der=
gelijke stoffen als een zeer gunstig teeken opge
merkt, waarop weldra de transpiratie sie
de warmte vermeerderd en de pols voller werd.

Dat de oplossing en wegruiming van het taai
slijm veel kan bijdragen, om de andere middele
beter te doen werken, lijdt geen twijfel, en 1
zie geene reden, om niet aan de Cholera-lijders,
reeds in het begin der ziekte, of ten minste
waar nog niet aan beterscliap te denken is

eene goede dosis calornel toe te dienen, Kwade
gevolgen heb ik daarvan nooit gezien ‚ maar het
| kan:

Í
1

( 105 J
kan wel op de voormelde wijze eenig aarimerkelijk
nut stichten. Bij eenen lijder heb ik op het ge=
bruik van 2 ser. calornel, gedurende eene vrij hevige
Cholera, in de reconvalescentie een ligt opzwel-
len van de speekselklieren, en eenen metailieken
smaak in den mond waargenomen; beide verschijn
selen verdwenen spoedig en zonder salivatie.
Andere purgantia heeft men zelden gedurende de
ziekte gebruikt; zij hebben dan ook gewonelijk
niets als waterachtige nuttelooze sedes ten ge-
volge. Van groot nut echter zijn purgantia;
wanneer bij het ophouden der ziekte, zoo als
meestal het geval is, geene goede stoelontlastin—
gen plaats hebben. Oleum ricini, en oleum jatro—
phae doen hier bijzonder goede diensten ‚ wan—
neer eene groote gevoeligheid van maag en darmen
is achter gebleven. Waar dit het geval niet is, en
eze middelen niet krachtig genoeg werken, heeft
men ook drastica, vooral aloe met nut gebrukt.
linder aan te bevelen zijn de laxerende zouten,
elke veelal slechts dunne, waterachtige ontlas-
ingen ten gevolge hebben. Ook lavementen,
envoudige en laxerende, heeft men aanbevolen,
ooral tegen het einde der ziekte, of in die ge-
vaarlijke gevallen, waar van het begin der
iekte af. in het geheel geene stoelontlastingen
laats hadden; zij ondersteunen de werking der an—
ere purgantia aanmerkelijk, en zijn van groot
ut in de reconvalescentie. Bij al te profuse en
vaterachtige ontlastingen heeft men, zoowel ge-

du

(10 )

durende de ziekte als in de reconvalescentie , Jas
vementen van vaferiana, serpentaria met lauda=
num, camphor en assa foetida somwijlen met da 4
gevolg gebruikt, dat daardoor de afgang vermin
derde. Zij werken echter alleen palliatief, en brens
gen weinig werkelijk nut aan den lijder toe.
Dewijl de opwekkende en krampstillende mids
delen op verre na niet altijd met goede gevol.
gen aangewend werden, heeft men vermeend, nu
en dan eene, proef te mogen nemen met de an=
tiphlogistische geneeswijze, welke door de aan=
hangers der leer van BROUSSAIS , ook tegen dez :
ziekte, aangeprezen wordt, en waarvan vooral
zekere heer GRAVIER te Pondicherij bijna in alle
gevallen van Cholera de gelukkigste gevolgen wi
opgemerkt hebben. Geheel naar de voorschriften,
van dezen geneesheer werd in het begin aan de:
lijders alleen water te drinken gegeven, en wanne
de buik meer scheen te zijn aangedaan, dertig tof
vijftig bloedzuigers op het epigastrium geplaats
De ziekte, op deze wijze behandeld, eindigde hi
te Batavia in alle gevallen met den dood; alleet |
te Magelang heb ik in eenige gevallen, onder deze,
behandeling, den lijder zien herstellen; ik hoor
echter, dat de te Samarang genomene proeven niet:
gunstiger zijn uitgevallen. Een lijder , welken
men onder de genoemde behandeling nog een
pond bloed had afgetapt, werd na acht uren bes
ter, stortte echter weder in, en de herhaling def
antiphlogistische methode bleef zonder cenigé
gun=

ei, Ln

( 105 )

gunstige uitwerking. Men ging tot: de prikkelen-
de, krampstillende over, waarop , na verloop
van vier uren, beterschap volgde, en de lijder
langzaam herstelde.

De heer GRAVIER wil in de Cholera , zoodra
na aderlatingen de ziekte begon te bedaren,
altijd eenen razenden honger hebben waarge=
nomen , en dat, wanneer de lijders aan dezen
honger voldeden, de ziekte in eenen hoogeren
graad teruggekomen zij. Het is waar , dat bij
sommige reconvalescenten een zeer sterke eetlust
plaats heeft; dit heb ik zoo wel bij de zoodanigen
opgemerkt, die men den ader had gelaten, als
bij die, waarbij dit niet had plaats gehad. Ook
heb ik nimmer kwade gevolgen gezien van eene
doelmatige en verstandige voldoening aan dezen
honger; in tegendeel scheen de maag , zoodra
eenige zachte spijzen verdragen werden, hierdoor
des te spoediger hare voorgaande prikkelbaar-
heid te verliezen. Dat een buitensporig genot
van voedsel hij Cholera, zoowel als in andere
ziekten , nadeelig werkt, is algemeen bekend.
De leefregel is bij de Cholera van geen minder
belang dan bij andere ziekten , en de lijders aan
deze ziekte zullen niet ligt om eten vragen;
doch houden niet op met naar koud water te
verlangen. Ik heb van het genot van koud water
geene andere kwade gevolgen gezien, als dat de
lijders vomeerdeu, wanneer zij te veel daarvan
dronken; dit heeft echter na alle andere dranken

ook

( 106 }

ook plaats. Het drinken van koud water lescht
overigens den dorst ook slechts momentaneel. Dien

geheel weg te nemen kan hetzelve niet, even zoo
min als warme, zure of zoete dranken. Ik kan
juist niet zeggen, dat de uitwaseming door É
het genot van koud water vermeerderd is gewor= _
den, hoezeer het in het geheel niets buitenge- —
woons of onnatuurlijks zoude wezen, bij hevige
inwendige hitte, door koude dranken de huid
te zien ontspannen en uitwasemen. Maar ook Î
door het gebruik van warme dranken, als thee
of rijstwater, zelfs wanneer die met arak of
wijn vermengd werden, heb ik de huiduitwaseming _
niet kunnen herstellen. Aan den lijder alle dran-

ken volstrekt te weigeren, is onmogelijk , hoe
zeer het door sommige geneesheeren is aanbevo-

len geworden, om het herhaalde braken daardoor
te beletten. De meeste lijders zouden liever ster-
ven , dan den ondragelijken dorst niet door drin- k
ken te lesschen. Ook is mij geen voorbeeld be- 4
kend, dat een lijder behandeld is geworden —
door niets te drinken. Het is alleen raadzaam, d

de lijders nooit veel in ééns te laten drinken en |
A
hen liever bij korte tusschenpozen eenen lepel

vol water of eenigen anderen drank te geven.

Hebben zij eenmaal een vol glas aan den mond, dan _
laten zij het niet meer los, tot na hetzelve geledigd —
te hebben.
De heer Annes beveelt eene limonade met
acidum tartaricum als drank aan, om dat hij
yond

( 107)

svond, dat dit zuur het taaije slijm, hetwelk men
in de darmen der lijken vindt, kan oplossen.
Jk heb van het gebruik van deze limonade noch
eenig voordeel noch eenig nadeel kunnen op-
merken, en in het algemeen verkozen de lijders
het zuivere koude water boven alle andere dran-
ken. Het is vooral van belang, gedurende de behan
deling op te letten, dat de lijder niet aan koude
worde blootgesteld, hetwelk, uit hoofde van de on—
rust-van de meesten , die zich door eene inwendige
hitte als verteerd gevoelen , en liever geheel
naakt zouden, willen liggen, en door het menig-
vuldig afgaan, zoo ligt gebeurt. Het is om deze
xeden nuttig, het linnengoed van de lijders te
verwisselen, zoodra het nat bezweet is. Nog
beter is het, delijdersin het geheel geen linnen-
goed te geven, en hen liever in wollen dekens
goed ingewikkeld te houden. Deze slurpen het
zweet op, worden niet zoo ligt doornat, en kun-
nen gemakkelijk en spoedig worden verwisseld,
_ Na de voornaamste, tegen de ziekte aange-
wezene middelen te hebben afgehandeld, zal het
misschien niet ondoelmatig geacht worden, kor
telijk op te geven, op welke wijze men tegen-
woordig de ziekte gewonelijk, en nog met het
beste gevolg behandelt.

Het eerste, wat men doet, en hetwelk meestal
reeds te werk gesteld wordt , voordat een ge-
neesheer den lijder ziet, is, dat men over het ge
heele ligchaam , echter voornamelijk aan die plaat—

H sen.

_

( 108 )

sen, waar de krampen het hevigste zij, sterke
wrijvingen met arak „ liziment. saponat. came
plhor, oleum cajoepoeti , ammonia liqguida enz.
of ook met drooge wollen lappen doet. Vele ge=
neesheeren trachten terstond eene ruime aderla=
ting te doen , wanneer de eonstitutie van den lijder
zulks niet verbiedt ; velen echter verklaren zich
hiertegen, en willen geen Cholera -lijder ader
laten , indien het geen zeer volbloedig mensch is:
sommigen durven zelfs aan dezen geene ader te
openen. Bijna allen echter zijn voor het dadelijk
aanzetten van bloedzuigers op de bovenbuiksstreek
in grootere of mindere hoeveelheid , naar mate de
benaauwdheid of het branden in de buikn zulks
schijnt te vereischen, zelden boven de veertig of’
beneden de twintig. Ook warme en heete baden
worden nog van velen in het begin der belandes |
ling zoowel als later gebruikt, echter niet meer
zoo algemeen als vroeger. Zonder mostaardpap |
pen aan kuiten en dijen, dikwijls ook aan de
armen, blijft waarschijnelijk zelden een lijder
Zoodra de bloedzuigers van den buik afvallen, of
niet willen zuigen, wordt ook de buik met een
sinapismus hedekt; gelijktijdig wordt het geheele
higchaam met warme kruiken omlegd, en het
wrijven aan alle overige plaatsen herhaald.
Inwendig dient men den lijder het een of an—
der Cholera-drankje toe. De calomel wordt niets
in zeer groote giften op ééns aangewend , doch
gebruiken nog velen dit middel in refracta dos
: met

(169)
met camphor en opium. Als drank laat men
meestal de lijders warme thee of rijstwater, in
Sommige gevallen met arak of brandewijn ver-
amengd, gebruiken. Velen geven slechts koud wa-
ter; sommigen laten de lijders naar welgevallen
drinken; de meesten stemmen daarin overeen ,
dat men den lijder nimmer veel te gelijk zal laten
drinken, van welken drank het ook zij. Bij het
toenemen der ziekte klimmen velen met de gif-
ten der medicijnen op , anderen niet. Hetzelfde
geldt van de verwisseling der Spaansche vliegen
en mostaardpappen tegen sterkere huidprikkels.
Neemt de ziekte af, zoo mindert men met de giften,
en sommigen houden, zoodra de voornaamste symp-
tomen verdwijnen, geheel met de anticholerische
middelen op, anderen: laten dezelve nog eeni=
gen tijd in groote tusschenpozen voortgebruiken.
De meesten vinden het noodig , gedurende de re-
eonvalescentie purgantia toe te dienen waartoe
men voornamelijk het oleum ricini verkiest, na
somtijds eene dosís calomel vooraf toegediend te
hebben. Waar in tegendeel de ziekte erger wordt,
en het vooruitzigt op “beterschap verdwijnt,
gaat men ook wel met de vroegere behandeling
voort , poogt echter voornamelijk de belangrijk-
ste toevallen, vooral de congestie naar het hoofd
door bloedzuigers , koude omslagen, prikkelende
lavementen enz. tegen te gaan. Gewonelijk ech-
ter is alle moeite vergeefsch, wanneer de ziekte

miet op de eerste en gewone middelen betert.
7 Ik

( 210 )

Ik laat hier eenige voorschriften van de meest |
gewone en _ voornaamste middelen tegen de}
Cholera volgen, om als voorbeelden te dienen
van de. wijze, waarop men zelfs zeer heroische \/
geneesmiddelen in deze ziekte gewoon is te ge-
bruiken.

Cholera drank

_Jn 1824 door de Courant van Batavia officieel
aanbevolen,

1. R. Aque vite (vulgo brandewijn) Cochlear. iv.
Laudan. lig. sijd. Dr. i.
Ol. menthe’ pip. gutt. viij.

M. D, S. alle tien minuten een lepel.

2. R. Aq. menthe (sive cajoepoeti) unc. iv.
Spirit. aromat. unc. 1.
Vini opii arom. Dr. ij. Á

M. S. alle 4 uur een lepel. i

5. R. Aq. menthe pip. unc. iv. Ö
Vini opu arom. Dr. wj. |
Zth. sulph. Dr. ij.

M. S. alle 4 uur een lepel.

4, R. Infus. valerianee unc. v.
OL. cajoepoeti ser. 1—ij.
Sive Amm. liq. ser. i—Dr. Sem.
Aeth. sulph. alcoh. Dr. ij.

M. S. als het vorige.

ze ak ES RG

Bies,

_—— | ö,

5. R.

(1 )

_Calom. Scr. 1.

Camphor elect. gr. vlij.
Opii puri gr. iv.
Sacch. alb. D. 1.

‚ pulv. div. in p. eeq. vj:

S. alle zuur 1 poeder.

„Ol. phosphor. Dr. Sem. (unc. ì continet

phosphor gr. ij).
Pulv. gum. arab. Dr. j.
Aq. menthee unc. v.
Vini opu Dr. j.

„ emulsio, S. alle ; uur een depel.

. Âq. menthe unc. iv.

Acet. morphiüi gr. iv.

‚ als het vorige.

„ Olei Jatrophe Dr. j.

Pulv. gum. arab. Dr. j.

Aq. menthe unc. ij.

„emulsio, S. alle uur 2 lepels,

he

EENIGE
WAARNEMINGEN

OMTRENT DE

CHOLERA ORIENTALIS.

Balie.
reke sd

aen o
d m
de, ®
«
he Sef
de,
Nek \
p Ne
ed a.
b Ei,
„tE
Mi k nn
Ee
re
í
8
en N
r
N
Pd N
d “

Seniqe QSaarreminger
OMTRENT DE

CHOLERA ORIENTALIS,
DOOR
H. SCHILLET,
CHIRURGIJN=MAJOOR VAN DEN TWEEDEN RANe
BIJ DE

Koninklijke Nederlandsche Marine:
‘ NE

Gedurende een tijdvak van dertig maanden;
wvelke ik van Augustus 1821 tot Februarij 1824
als Chirurgijn-majoor aan boord van Z. M. fre=
gat Melampus in den Indischen Archipel door-
bragt, heb ik menigvuldige gelegenheid gehad ,
de Cholera Morbus, zoo bij de Europesche als bij
de Indische bevolking, waar te nemen , en stelde
nij voor, bij mijne terugkomst in Europa, een
kort verslag van mijne waarnemingen in het licht
fe geven, waarbij mij de prijsvraag van het Ba-
taviaasch Genootschap van Kunsten en Weten
schappen in deszelfs Verhandelingen van 1823 voor-
namelijk tot rigfsnoer zoude strekken ; doch ik
werd in het volbrengen van dit mijn voornemen
door tusschenkomende omstandigheden verhinderd.
Sedert weder op Java teruggekeerd, en op
Ô nieuw

( 116 )

nieuw in de gelegenheid gesteld, om mijne
vroeger gemaakte „ondervinding aangaande deze
ziekte in praktijk te brengen en dezelve na=
der te toetsen , deelde ik mijne waarnemingen)
aan eenige mijner ambtgenooten hier te Lande
mede, en werd door hen aangeraden, dezelve
aan het Bataviaasch. Genootschap van Kuster
en Wetenschappen aan te bieden , hetwelk ik,
in de overtuiging niets dan het welzijn mijner
medemenschen te beoogen, niet geaarzeld heb
te doen; | k

De vele, voornamelijk van Engelsche genees-
heeren in het licht verschenen geschriften over
de Cholera in Indië, stemmen in het algemeen
overeen met mijne waarnemingen aangaande deze
ziekte in onze Bezittingen in den Indischen Ars
clupel, dat het namelijk eene sedert lang bo
kende ziekte van deze streken is, welke zich
sporadisch altijd, doch alleen onder zekere voor
waarden en onder zekere cosmische en telluri
sche toestanden algemeen heerschend ontwikkelt,

Bonrtus, geneesheer te Batavia in 1529, bes
schrijft in zijn werk de Medicina Indorum ved
deze ziekte, zonder aan dezelve nogtans de tegens
woordig algemeen aangenomene benaming te geven
_ Bij mijne komst te Makassar in 1822 verhaal:
den mij de Inlanders, dat vóór 4o jaren eene
dusdanige ziekte aldaar geheerscht, en volgens
overlevering vóór meer. dan honderd jaren reeds
groote verwoestingen aangerigt had. —

{ 117 }
Door een specifiek gift of contagium wordt,
volgens mijn gevoelen, deze ziekte niet voortge-

bragt. Wanneer men de heerschende weêrsge-

steldheid, sedert 1817 door de Engelsche genees
heeren op de kust van Bengale waargenomen;
nagaat, zoo ziet men, dat de gezette weêrsveran-
deringen aldaar onregelmatig anvielen ‚ dat of op
ongewone tijden zware regenvlagen , dan wel
even zoo onregelmatig aanhoudende droogte en
buitengewone hitte plaats hadden, en dat alsdan
de Cholera zich algemeen ontwikkelde.

Vooral schijnt deze ziekte onder de troupen,
die te velde stonden, en onopltoudelijk aan de
buitenlucht blootgesteld waren , gewoed te hebben,

blijkens de bewijzen daarvan voorhanden den oor=

:

log tegen de Maratten, en latere ondervindingen.

Ook op Java klaagde men, bij de komst van
de Melampus aldaar in Augustus 1821, over aan-
merkelijke onregelmatigheid der moussons. Im
Mei 1822, wanneer dit fregat naar de Moluksche
Eilanden zeilde, bestond er als het ware geen oost
mousson , of eigenlijk geen wind, want wij boeg
seerden het fregat, gedurende bijna drie weken, met
zes sloepen van Ternate naar Amboina.

‘In Meij 1823 zeilden wij vóór den wind in ze-
ven dagen van Padang Straat Sunda binnen,
In één woord, wij vonden ons dikwijls dusdanig
in deze windvlagen te leur gesteld, dat wij aan
het bestaan, van, regelmatige moussons pagennen
te twijfelen.

Een tijde, dat de Cholera op Java uitbrak,

had

> de

( 118 )

had men sedert lang aanhoudende droogte, zoo
danig dat, volgens mondelinge gezegden , des
morgens en des avonds de zon een vreemd ver-

schijnsel aan den gezigteinder opleverde, als mr _

eenen vuurrooden damp bedolven. De ziekte brak
het eerst op de volkrijkste plaatsen uit, en: ver-
spreidde zich daarna eerst op de min bevolkten,
bepaalde zich bijna uitsluitend tot de strand=-
residentien, bijzonderlijk zandvlakten; doch het
gebergte bleef vrij.

Uit dit alles vermeen ik te durven besluiterr,
dat de warmte zich meer en meer in de atmos-
pheer ophoopte, noch door regen noch door res
gelmatig waaijende winden werd getemperd,

plus electriteit, of hoe men het noemen moge, te:

wege bragt, waardoor deze ziekte geboren werd.
Na eenen algemeenen regen hield plotselijk. het
hevigst en algemeen heerschende karakter der
ziekte op Java op.

De lijkopeningen leverden alle kenmerken op
van een gestoord evenwigt in den circuitus san=
guinis , waardoor pAlogosis ontstond; geene tee-
kenen van eene besmettelijke of vernielende ma-
terie, welke op het ligchaam had ingewerkt.
Wanneer men bij den aanvang der ziekte dade-
lijk tegenwoordig was, en door eene doelmatige
behandeling den aanval stuitte, ontwaakte de
lijder als uit eenen droom, en konde, eenige
matheid witgezonderd, als te voren zijne be-

zigheid, hervatten.
GE-

hin dd vien ver —

Vaes

{ 219 )
GESCHIEDKUNDIG GEDEELTE

DER

ZIEKTE.

Ek laat het geen de heeren GERSON en surIus
omtrent het geschiedkundig gedeelte dezer ziekte
mededeelen, hier woordelijk volgen:

»Die morgenleendische Brechruhr scheint eine,
»wie sich auch aus der Natur derselben vermu-
»then leeszt, jenem Lande eigenthümlige Krank-
»heit zu seyn; wenigstens wird sie schon voll
» steendig und ausfuhrlich in einem alten artznei-
» lichen Sanskritwerke, dem Medho neidan, be-
»schrieben, aus dem Dr. TAyror dem Gesund-
»heitsrathe zu Bombay , einen, diese Beschrei-
» bung enthaltenden Auszug mittheilte. Auch
» GIRLESTON en CURTIS in seinem Buche über die
» Krankheiten der Flotte , schilderte sie , wie sie
»1782 in den sudlichen Landschaften Hindostans
»herschte, sehr genau. Indess war es dem Jahr
»1817 aufbehalten, ste mit solcher Heftigkeit
»und in einem so weiten Umfange wuthen zu
»sehen. Schon von 1815 an hatte die Witterung
pin Indien einen ganz ungewohnlichen Gang genom
»mmen. Aeusserst heftige Regengüsse in der trok-

kenne

( 220 )

» kenen Jahreszeit, bedecktes, nebelichtes , unan=—
»genelimes Wetter, weehrend der kalten, anhai- ì
»tende Dürre in dieser Regenzeit, und mehrere
»andere Abweichungen vom gewöhnlichem Laufe |
»der Dinge, waren ganz ausserordentliche Er
» scheinungen ; am ausserordentlichsten in Indien,
»wo sich sonst die Jahreszeiten in der regel—
»meessigsten Folge ablossen. « |

BoNTIUs spreekt over de hevigheid der hier
heerschende krampen, waarbij zich plotselings de —
wezenstrek ken ontstellen, aamborstigheid zich op=
doet , belemmerde spraak, trismus en eindelijk E
verstikking. Eene of herhaalde zware aderlatin=
gen raadt hij ter genezing aan. In zijne Choiera
maakt hij gewag van eene grasgroëne galbra-_
king, waarbij alle weiachtige vochten naar de
darmen getrokken , en naar boven en onderen ont=
last worden , waardoor de sterkste menschen in
een oogenblik uitgeput worden, en die, zoo de
aanval niet gestuit wordt, binnen vier en twintig
uren doodelijk is. De polsslag wordt in deze ziekte
(zegt hij) mm een oogenblik klein, handen en voeten
koud, waarbij zich nog” eene hevige hikvlaag
voegt en ligthoofdigheid, welke toevallen met he '
vige stuipen en den dood eindigen. |

Deze aanhalingen van Bonrrus kan men als
even zoo vele bewijzen van het vroeger bes
staan van Cholera Morbus aannemen. Het ver=®
haal der Inlanders van Celebes, dat vóór 40 jas |
ren , en volgens overlevering vóór 100 jaren

(‘rar )
gene gelijksoortige ziekte aldaar had geheerscht,
Jaat geen twijfel over, dat deze ziekte tusschen
de keerkringen ‘te huis behoort, en als epide-
misch «aan deze streken eigen moet aangemerkt
worden.

BENAMING.

Dat Cholera Morbus, Cholera epidemica, Cho-
dera spasmodiea, Mort de Chien eene en de-
zelfde. ziekte zij, welke door de menigvuldige
verscheidenheid van toevallen, van meerder of
minder hevige krampen vergezeld, tot deze ver-
schillende benamingen aanleiding gegeven heeft,
is nu algemeen bewezen. De voortreffelijke schil
dering der Cholera door stipENHAM als epide-
mie, waargenomen mm Engeland in den jare
166g en 1676, gaf aanleiding, dat men aan deze
Oostersche ziekte, wegens de overeenkomst der
toevallen, denzelfden naam gaf, terwijl de in-
„werkende oorzaak , in beiden verondersteld de-
zelfde te zijn (warmte), eene verschillende uit—
werking op den mensch tusschen de keerkringen
en in de gematigde luchtstreken heeft.

… Ik vind de benaming van Cholera Orientalis
met de Heeren GERSON en JULIUS de meest ge=
paste, als uitsluitend deze heerschende ziekte van
dit gewest aanduidende. Evenwel zoude men eene
veel meer doelmatige, meer met den aard der ziekte
evereenkomende benaming kunnen kiezen, na=
ot melijk ,

En

(122)

melijk , „Zpoplexia of Plethora abdominalis;
want daarin alleen bestaat de ziekte, dat het
bloed zich in de groote bloedvaten des onder- |
buiks ophoopt, en door de bovenbuiks- inge=
wanden niet kan doorstroomen. Deze benaming
zoude veel hebben kunnen bijdragen, om het in
deze ziekte zoo opvatlend spoedig verval van krach
ten niet aan uitputting, gelijk veelal geschiedde,
maar aan onderdrukking der krachten toe te schrij
ven, en het gestoorde evenwigt in den circuitus
sanguinis door aderlaten of ontlediging der met
bloed opgevulde deelen te herstellen.

Het eigenaardige dezer ziekte blijkt dense
en vordert deze bijzondere benammg; want de
Cholera in de werzengde luchtstreek is, in den
waren zin des woords, onderdrukking of vernie—
tiging der levenswerking , biijjzonderlijk des ne
wenbuiks, met belette galafscheiding (Achoka),
terwijl de bij ons te huis behoorende Cholera coal

yerhoogd levensproces dezer organen is met ver
meerderde galafscheiding (Polgcholia),

OORZAKEN.

Ik zal eerst eenige gevolgtrekkingen omtrent _
de weêrsgesteldheid der vaste Kust van Indie,
volgens het Hamburger Journaal, hier inlasschen,
overeenstemmende met die van onze Bezittingen —
m den Archipel, vooral ten tijde van het algemeen

heerschen der Cholera Monpmuiis en daaruit be-_
sluiten ‚

Fins )

sluiten, dat eene gemeenschappelijke oorzaak
deze vernielende ziekte daarstelt. Aldaar wordt
gezegd : ;

» Het jaar wordt in Bengale en het noordelijk
»Hindostan in drie getijden verdeeld, het koude,
»heete en regenachtige. «

… »Het koude begint na het midden van Octo-
»ber, wanneer de ochtenden en avonden reeds
»beginnen koel te worden, de gewone zuiden- Í
»en oostenwind naar het noorden en westen om-
»loopt, en de wolken en stormbuiijijen van de
» zuid-oostpassaat verjaagt. Het weêr is dan ver-
»rukkelijk schoon en aangenaam, en somwijlen
» waait een koude, scherpe noordenwind.«

»In December en Januari zijn de nachten
» meestal nevelachtig. Deze zoogenaamde koude
» stijgt tot Januarij ; het gemiddelde derzelve be-
»draagt in deze maand gemeenliijk 68°. Door-
ydringend wordt de koude genoemd, wanneer
»de thermometer tot op 47° afdaait. Zelden re-
»gent het gedurende dezen geheelen tijd; alleen
»om Kerstijd vallen mogelijk eenige stortvlagen.
»De Europeërs gevoelen zich heerlijk verk wikt;
pen het plantenrijk is in zijn vollen toor. «

‚ » Maar reeds in de- eerste helft van Februarij

» begint de heete tijd. Een aanboudend sterke
» zuidenwind verjaagt de hier en daar verstrooide
» wolken en achtergeblevene nevelen vaar de over-
»zijde, van waar dezelve dikwijls in hevige
»en plotselijke onweêrsbuijen terugkeeren. Dus-

Ï » da-

BEE

(124 )

» danig stijgt de hitte tot Mei , wanneer de ther=
» mometer tusschen 81° en gó° teekent. «

In het geschiedkundig gedeelte wordt verder |
opgemerkt: » De ziekte verspreidde zich noord
»en zuidwaarts langs de kust van Malabar. Spoe-
»dig verdween zij evenwel in Bombaij; keerde
»dan plotselings met zulk eene hevigheid terug,
»dat, bij eene warmte van 95° op den middag,
»van den 2ósten tot den 28sten Mei, 255, men _
»schen daaraan stierven. In Februarij en Maart

»1821 liel zij zich in het meer noordelijk gele
»gen Suratte op de kust van Malabar gevoelen.
» Van daar schijnt zij haren weg vervolgd te heb _

»ben naar Arabie , alwaar zij bij eene hitte van
»122° schrikkelijk woedde. Op het voorste ge-
»deelte van een Engelsch schip stond de ther
»mometer om middernacht op 104°. De gevol
»gen daarvan waren, dat eene ontelbare cie
»door Cholera overvallen werden, en binnen tien
»minuten stierven. Na het verdwijnen dezer
»ziekte in half Julij gaf de Imam van Maskate
pop, dat de sterfte onder zijne onderdanen 6o,ooo
»zielen beliep. Op dezelfde wijze heerschte zij

#

rami En 2

»langs den geheelen Persischen Golf; in Bassora

»stierven dagelijks tegen het einde van Augustus —
»20 menschen. Van daar verspreidde zij zich

»naar het binnenste van Persie, naar Kosrum

»en Schiras, alwaar met het begin van October
»in vijf dagen 14,000 menschen het slagtoffer —
»daarvan werden, waarna zij verder zou door

» ge=

( 125 )

_pgedrongen zijn, zoo niet het gure koude jaar
» getijde haar paal en perk had gezet.« Vervolgens
zegt de Schrijver: » deze ziekte schijnt met den
»zomer van 1821 in Duab, Darwar, Beran-
»poere in de nabijheid van Hiderabad, en geheel
»Bengale met de warmte te zijn toegenomen ;
» want gedurende de geheele maand Mei stond de
» thermometer, in een open nieuw gezet zomer
»huis, om 5 ure na den middag, op 112° FAH-
DRENHEID , en met het begin van Junijj zelfs
»op 115° tot 120°. Met het einde der maand
»Junij, na eene hitte, welke men sedert jaren
»niet had beleefd, hield de ziekte met den inval-
plenden regentijd op, welke dan ook zoo hevig
»doorbrak, dat dezelve huizen en hutten van het
» gebergte medesleepte. «

Na aanhoudende droogte ontwikkelde zich en
Cholera Morbus bijzonder aan lage, volkrijke
plaatsen, vooral zandgronden op het eiland Java,
te Samarang, Soerabaja, Batavia, het welk als
een bewijs strekt der meerdere ophooping van
warmte in den dampkring daar ter plaatse. De
Chirurgijn-majoor Daum haalt in zijn verslag
omtrent deze ziekte aan, dat de Javanen zoo zeer
door dezelve onder het bebouwen der rijstvel-
den geteisterd werden, dat zij dezelve met
schrik verlieten, geloovende, dat de Demon
daarin huisvestte. Vooral waren de aanvallen
in den vroegen morgen en voor den middag het

pengruldier, zijnde het luchtsgestel dan ook het
druk

( 126 )
drukkendst, Serondol, in de nabijheid van Sa=
marang op eene hoogte gelcger , bleef langen tijd

vrij, niet tegenstaande de gemeenschap met Sa

marang even levendig was als te voren. Te Ma-
kassar was de Cholera algemeen heerschende in
de vallei. Het hooge land, daaraan gelegen;
bleef vrij, zoo ook het strandland, alwaar wei-
nige voorbeelden van een algemeen woeden voor-
kwamen. |

Het middelpunt der armée van den Marquis Has

TINGs in Bengale werd schrikkelijk geteisterd
door de Cholera Morbus. Hij verliet de vlakte,
nam eene hoogere stelling dáár in de nabijheid
in, en bevond zich nu van dien geesel ontslagen. «

Ik vind hier alle reden, om eene meerdere
ophooping van warmte in den dampkring aan te
nemen, die op hooge uitstekende plaatsen door
den gewonen luchtstroom dagelijks wordt wegge=
voerd ; terwijl bovendien de hoogere lucht uit ha-
ren aard ook fijner is, minder warmte bindt, ter
wijl deze in de lage vlakten zich meer en meer
opboopt en blijft hangen.

Het navolgende werd mij door onzen funge-
renden. Opper=chirurgiijn, belast met het beheer
van de geneeskundige dienst der expeditie te-
gen Palembang, den Heer CorNeuisseN mede-
gedeeld. »Met het embarqueren der troupen op
»de reede van Batavia bestond de Cholera Morbus
»reeds op de schepen; echter ontwikkelde zij
» zich algemeen heerschend, voornamelijk onder de

sol

(127 )

»soldaten , die zich met het ophande zijnde ver-
»trek te buiten gingen in den drank, en zich aan
»eenen veel warmer en drukkender dampkring,
» dan zij aan den wal gewoon waren, moesten ge=
»wennen. De gevolgen daarvan waren hevige
»en menigvuldige aanvallen, welke, nadat men
_»de reede van Batavia verlaten had, en eenen koe-
_»leren luchtstroom buiten de eilanden in de-opene
» zee inademde, geheel en al verdwenen, totdat men
»de Soussang (*) naderde, wanneer de schepelingen
»met inspanning van krachten de schepen tegen
»deze rivier moesten opwerken , welker boorden
» met bosch omzoomd zijn. Door de brandende hitte
»van den dag, de zoele warmte bij nacht, zonder
» den minsten luchtstroom, het-heir van muskieten,
» waardoor de manschappen onophoudelijk geteis—
»terd werden , en de noodlottige gewoonte bij de
» Europeanen, om geestrijke dranken te gebruiken,
»ontwikkelde zich plotselings deze ziekte weder
»even verschrikkelijk, totdat na den afloop der
» expeditie, wanneer de geembarqueerde troupen de
» schepen verlieten, hunne stelling aan den wal te
» Palembang innamen, en allen zonder uitzondering
_»tot rust kwamen, dezelve even schielijk verdween
_»als zij gekomen was. Twee transportsche-
pen der expeditie, aan boord hebbende twee
compagniën van het 18de regiment, strandden
ter dier tijd in de nabijheid der Duizend Eilan—
den, Voordat zij een dezer eilanden konden. be-

reiken ,

(*) De rivier van Palembang,

(228 )

reiken , waren zij eenige uren tot aan het onders %
lijf in het water blootgesteld aan de brandende _
hitte der zon, waarvan de gevolgen waren, dat _—
na tweemaal 24 uren zestig dezer manschappen Á
aan de Cholera overleden, terwijl op de overige
schepen, dáár in de nabijheid gelegen, slechts 4
enkele voorbeelden van deze ziekte zich vertoonden, &

Alle deze omstandigheden strekken tot bewijs,
dat een gestoord evenwigt des dampkrings, met _—
opgehoopte warmte, de ziekte veroorzaakt ; want, £
was het eene specifique smetstof geweest, welke /
deze ziekte voortbragt, zoo had dezelve zekerlijk, —
met het vertrek van Batavia , eer toe , dan af moe-
ten nemen, en niet plotselings kunnen ophouden, na Ë |
het doorkomen van eenen meer koeleren lucht- —
stroom. Volgens het Hamburger Journaal was —_
het gemiddelde der warmte op Batavia g2°, te
Samarang 98 tot 100°. De ziekte kenmerkte zich

ook daar het hevigst, dewijl het misschien een

der zandigste etablissementen is van geheel Java.
Na eenen algemeen invallenden regen verminderde
de warmte der lucht, en het hevige der ziekte
hield onmiddelijk op.

UITWERKING. —

Algemeen neemt men aan, dat eene krampach-
tige toestand der maag en der dunne darmen, of
wel het gestoord evenwigt van den bloedomloop
de naaste oorzaak der ziekte is. Intusschen geloof
ik, dat deze verschijnselen gevolgen zijn van voor-

afgegane ongesteldheden in de dierlijke huishou
ding

( 129 )

ding. Het is zeker waar, dat de factoren des
levens , irritabiliteit en sensibiliteit, zich in eene
behoorlijke evenredigheid moeten bevinden,
om het evenwigt gaande te houden, om gezond
te zijn. De sensibiliteit wordt in heete gewesten
aangegrepen, verhoogd en uitgeput; van daar,
„dat convulsien en spasmus de meeste ziekten ver-
gezellen. De irritabiliteit daarentegen wordt on
derdrukt en verlamd, Het is natuurkundig be-
wezen , dat het goed gekleinst slagaderlijk
bloed, als het reproductief gedeelte van ieder or-
gaan, en als het voornaamste izcitans der zenu—
wen moet beschouwd worden. Hier in deze gewes-
ten , alwaar, tot instandhouding van den normaal
staat, zoo zeer deze qualitatieve hoedanigheid des-
zelven gevorderd wordt, zijn de eerste afwijkingen
der gezondheid daar im gelegen, dat het bijzonderlijk
gephlogisticeerde bloed des onderbuiks zich gas-
vormig uitzet, het vaatgestel overspant, en de
vrije beweging naar of door de bovenbuiks-inge-
wanden verhindert. Vooral moest daarom de
ziekte den Inlander aantasten, naardien zijne
sobere levenswijs niet geëvenredigd was aan de
vernielende inwerking der dampkringslacht. Door
den algemeenen invloed derzelve op het ligchaam,
bijzonder op de wanden van de maag , had zulks,
_ vooral bij den Javaan, eene krampachtige toe-
snoering of verlamming van het organisch leven
ten gevolge, bijzonder des plexus solaris.
Zonder den impetus van het bloed laat zich
| geene

( 130 )

geene levenswerking denken. Het zoogenaamde #
midden punt van het organisch leven dien leven—
wekkenden indruk van het bloed missende, werd 4
dit de oorzaak van deze krampachtige beweging 8
van het geheele sz/sterna chilopoeticum Dit alles
had eene te sterke phlogistisatie van de geheele

bloedmassa ten gevolge, blijkende uit de werke- <

loosheid der longen, en de buitengewoon zwarte ï
donkere kleur van het afgetapte bloed, waardoor —
het levensbeginsel als het ware vêrstikt werd. __—

Daaruit ontleen ik de oorzaak der Cholera
Morbus. De nuchtere Javaan gevoelde zich meestal _
in den vroegen morgen, en op het heetste van den
dag, in de open lucht daarvan overvallen, door
een onaargenaam knagend gevoel in de maag,
welke men moet aanmerken als het middenpunt
van het reproductief leven, omgeven door een
menigte zenuwgevlechten , welke men met den ge- _
wigtigen naam bestempelt van cerebrum abdomi-
nale, en door welke het geheele vegetatieve
leven gewijzigd wordt.

De reproductie niet geëvenredigd zijnde aan de
uitputting , overviel deze ziekte bij voorkeur den
Javaan, die slechts met fijst en water gevoed;
of wiens maag wel geheel ledig was.

VERDEELING.

Praktisch was het van nut, dadelijk te on=
derscheiden, of uitputting, krachteloosheid en

afmatting de Noth gan oorzaken tot deze
ziekte

(131)

ziekte waren, gelijk meestal bij den Inlander
plaats vond, (Cholera ex debilitate), dan of dezelve
krachtvolle, bloedrijke, jeugdige, doorvoede men-
schen aangreep, waaronder ik bijzonder de Eu-
ropeanen reken, alwaar de krachten met de ont-
wikkeling der ziekte onderdrukt worden (Cholera
eum debilitate). Hieruit laat zich verklaren, waarom
eene tegenstrijdige behandeling bij beiden moest
plaats grijpen, waarom algemeen de Cholera-
mixtuur heilzaam bij den Inlander bevonden
werd, en meestaf schadelijk bij den Europeaan.

KENTEEKENEN,

ie De menigvuldige verscheidenheid van toevallen ,
waaronder de Cholera Morbus zich voordeed, en
waardoor dezelve de verschillende benamingen
ontving , kan men tot drie hoofdverscheidenheden
terug brengen. Ik zal slechts ter loops derzelver
diagnostica opsommen, daar deze ziekte te wel
bekend, en algemeen is im onze Bezittingen, dan
dat een wijdloopig verslag daarvan noodzake-
lijk zij.

Den eersten vorm leerde ik kennen bij mijne
komst ter reede van Batavia op Z. M. fregat Me
lampus: hevige pijn om den navel, welke de zie
ken als het ware uitbrulden, rood opgezet aange-
zigt, duizeligheid , even als iemand die dronken
schijnt, kort daarna aamborstigheid, moeijelijke
spraak en snakken naar lucht, geene bijzondere
verandering in den pols;

Tweede

( 132 )

Tweede vorm : knagende pijn in de maag,
walging , braking en ontlasting van een schuim= #
achtig vocht, naauwelijks voelbare pols, koude
ledematen, facies Hippocratica, hevige krampen,
moeijelijke ademhaling, belemmerde spraak en
trismus ; |

Derde vorm : zonder den minsten aandrang. |
tot ontlasting naar boven noch naar onderen, vie= «
len de lijders neder zonder eenige klagten over
pijn in den buik noch maag; belemmerde adem \
haling, convulsieve beweging der gezigtsspieren
bij het betasten van den bovenbuik, krampachtig
sidderen der ledematen, woeste oogopslag met
bewustzijn, vliegen vangen ; onrustig woelen ;
zonder zich te kunnen oprigten; of. wel, de lijn
ders werden als door eenen electrieken slag ge=
troffen, vielen neder, en waren dood. De met
galbraking voorkomende Cholera beschouw il
meer als eenen weldadigen overgang dezer ziekt
tot genezing, of wel eene te sterke congestie va
bloed in den bovenbuik na indigestie, zoo als ik
menigmaal bij anderen en mij zelven ondervond,
en rangschik dezelve niet hieronder.

BEHANDELING. 4

De van Jornson met goed gevolg aan zich
zelven beproefde, en op ground der algemeen
oorzaak der keerkringsziekten gevestigde behan

deling, namelijk gestoorde betrekking der huid

en leverwerking, en vernietigd evenwigt tusschen
den

(155)

den bloedomloop en de opwekbaarheid (incitabi-
litas), is zeer eenvoudig. |

«… Deze bestaat in drie, vier à vijf herhaalde
doses van één scrupel calomel gedurende den
dag, totdat kwijling volgt; alsdan nam de ziekte
gemeenlijk af. In een of twee gevallen ontwik
kelde zich, na het gebruik van kwik, wal-
ging ‚ maagpijn, krampen op verschillende plaat
sen , welke door eene enkele gift opium, met
zweetdrijvende middelen verbonden, om de
werkzaamheid der huid te vermeerderen, werd
weggenomen. In minder hevige aanvallen werd,
met dezelfde goede uitwerking, alle drie tot
zes uren, vier tot acht greinen calomel, twee
tot vier greinen opium, en tien tot vijftien
greinen spiesglanzpoeder of ipecacuanha gege
ven, daarna ontlasting bevorderende middelen,
één once oleum ricini, of diergelijken.

Bij hevige koortsen en bloederige ontlastingen,
aderlatingen ; wanneer tenesmí daarmede gepaard.
gaan , ontspannende olieachtige klisteren en fla—
nellen gezondheden om het onderlijf, met kwikzalf
bestreken.

Deze van JoHnson voorgeschrevene behandeling
werd door de meeste Engelsche geneesheeren bij
de Cholera gevolgd, en, gelijk het volgens de
meeste hunner verklaringen schijnt, met den
besten uitslag bekroond.

\ CorBiN, Adsistent-chirurgijn bij het veld-
hospitaal. des legers, gaf reeds den 16den No-

vember

(154 )

vember 1817 aan 1109 zieken met Cholera 150
greinen mercurius dulcis, onmiddelijk op de tong. |
gelegd, en daarna een Aaustus uit zestig drup— 4
pelen laudanum, twintig druppels pepermunt-olie,
met een weimmig water vermengd, den tweeden dag.
nadat alle toevallen hadden nagelaten , eene do ki
sis jalappa, welke een à twee galachtige ontlas-d
tingen te weeg bragt. Onder deze genoemde
behandeling stierven van 110 slechts twee oude
afgeleetde menschen. í

Bij de Europeanen raadt CorBIIN voormamolsid
ruime aderlatingen aan, en nooit eenegeringere dosis _

dan twintug greinén calomel, zestig druppels lau
danum en twintig druppels pepermunt-olie met _

water vermengd. Bij onophoudelijk braken en
afgaan, gaf hij tachtig druppels laudanum, twintig

druppels oleum menthe, twintig greinen calomel,
K

met riijjstwater vermengd in klisteer Wannee
binnen twee tot vier uren geene ontspanning
kwam, werd het vorige voorschrift herhaald,
waarna de lijder gemeenelijk in eenen vasten
slaap verviel, waaruit hij gewonelijk hersteld
ontwaakte, É
De verdere genezing bestaat, in de ontlasting
van het darmkanaal door cafomel en jalappa te
onderhouden, en zestig druppels laudanum pr
re nata , om slaap te verwekken, Het smeekend e
woedend verlangen van sommige dezer. lijder
naar koud water werd, volgens CoRBIJN €
Borre , meestal met den dood bekocht. Veelee
raden «

(135)

raden beiden warm rijstwater tot drank. Borsue

zag van twee drachmen laudanum, in klisteer ge-
geven, de gelukkigste witwerking, nadat reeds
15o greinen calomel en 150 druppels laudanum
door den mond te vergeefs waren toegediend.

Doctor TeyrueRr verklaart zich vrij hevig tegen
de groote giften van mercurius en opium, door Cor-
BIJN zoo zeer aanbevolen , en meent, dat het ge
pezen van lijders onder deze behandeling eigenlijk
niets beteekent, als dat deze lijders niet allen
omkwamen. Hij raadt daarentegen aan, dadelijk
acht greinen cafomel te geven ‚ vervolgens grein-
gewijs opium. Wanneer de polsslag aanving zwak
ker te slaan, de huid koud werd enz. enz.,
werd een krampstillende drank uit twee oncen:
paphta vitrioli, en even zoo veel spiritus salis
ammoniaci, met water vermengd ‚toegediend. Even-
wel. de van CorBiN bijgebragte berigten van
andere geneesheeren bevestigen het doelmatige
zijner aanbevolene geneeswijs omtrent het gebruik
van. calomel en opium, in het begm rijkelijk
aderlaten, heete baden van 110° FAHRENHEID,
vervolgens warme hartsterkende inwrijvingen aan
te wenden.

De Adsistent-chirurgijn WArvace, Dr. Bur-
REL, de Chirurgijns. Wrisre , DAws, CRAW,
CAMPBELL, Top, Miuwoop, RroHArTs, LONG-
DIL, ROBERTSON, GORDON, COATES, JUKES,
Dr TaAruror en OrsoLors, secretaris van den ge
zondheidsraad van Bombaij, verklaren allen een-
eer stem

(136 )

stemmig ‚ van deze behandeling de heilzaamste $
uitwerking ondervonden te hebben, gelijk ook #
daarmede overeenstemt het verslag van meer dan}
1fo Engelsche geneesheeren,, waaruit de gezond= | |
heidsraad te Bombaij en Calcutta voor het grootste
gedeelte is zamengesteld.
Het berigt van Calcutta meldt het volgende |
omtrent de geneeswijs : Over het algemeen kan,
men bij de Europeanen en krachtvolle Inlanders „
gedurende het eerste, tweede en derde uur va |
den aanval, eene aderlating van 12 tot So oncen
doen. Wanneer dezelve onder de bepaalde om=if
standigheden werd aangewend, brak dezelve veel
ditiat als eenig ander hulpmiddel de ziekte kort.
af, vernietigde de krampen, verminderde de ge
voeligheid van de maag en het darmkanaal, en de
algemeene onderdrukking der levenswerking. Bij
de oorspronkelijke bewoners trad meestal eene
plotselijke zwakte in, welke het aderlaten on=
mogelijk maakte. In zoodanige en andere gevalle
worden door dit berigt bij het aderlaten krach=
ug opwekkende krampstillende middelen aar

bevolen , in verbinding met calomel , daarna!
zachte ontlasting bevorderende, en sterkende’
middelen. Hi

In «het berigt van Bombaij wordt even eens |
het aderlaten bij de Europeanen, als ook bij del
Inboorlingen ‚ wanneer het vroeg genoeg geschie |
den kan, als het zekerste hulpmiddel aanbevo |
len. Vervolgens was de calomel, in genoegzamé
f hoe-

( 437 9

hoeveelheid in verbinding met opium, in het
begin gegeven, voor den Inlander -dat , wat de
aderlating was voor den Europeaan. Over het
algemeen «was een scrupel calomel met zestig
druppelen laudanum, en na verloop van acht
uren eene once oleum ricini voldoende, om den
aanval meester te worden. Wijder wordt ge-
zegd: « Nadat de ziekte door aderlaten geweken
schijnt, wordt het gebruik der calomel aanbevo-
len, zoo ook warme baden en prikkelende in-
wrijvingen. » Op Ceiijlon, alwaar deze ziekte zoo
boosaardig en sneldoodend was , werd door Mar-
SHAL weinig adergelaten. Een of herhaalde doses
van een scrupel calomel, opwekkende middelen,
opium, warme baden , warme klisteren van
rijstwater, inwrijvingen van terpentijn-olie, wer=
den aangewend zonder gelukkig gevolg. Frn-
LAISON zag op hetzelfde eiland van herhaalde
kleine doses opium tot tien druppels meer uit
werking dan van groote giften. Hij gaf bij. den
aanvang gewonelijk twintig à dertig greinen ca-
lomel, vervolgens het tweede, derde en vierde
uur, acht à tien greinen. Aderlaten vond hij
nuttig; inwrijvingen daarentegen schadelijk. Ook
prijst hij hartsterkende dranken, lavementen met
opium en terpentijn aan.

Het navolgende deelde de heer SHEPPARD;
omtrent deze ziekte, gedurende zijn verblijf in
Brasilie, mede; « In meer dan veertig gevallen,
» welke onder mijne zorg kwamen, gedurende

de

( 138 )

» de vier maanden, welke wij in de haven van
» Rio Janeiro, en langs de kust doorbragten A
» bevond ik de aderlating tot bezwijming toe
» alleen onmiddelijk en algemeen nuttig. ° |
» Hier bestonden geene galachtige ontlastingen ;
dan de ziekte-was afgeloopen, alvorens de arm
verzorgd was, en er werden geene opvolgende
geneesmiddelen vereischt. ”

In onze Bezittingen maakte men bij de ont-
wikkeling der ziekte, met zeer goed gevolg, ge
bruik, vooral bij den Inlander, van de welbe—
kende Cholera- mixtuur; en veelal ook bij den

s YU 9

Europeaan van de krachtigste antispasmodica ;
nervina, analeptica ; doch zoodra men het ver
moeden begon op te vatten van suppressie der
levenswerking, en de behandeling met aderlaten:
aanvaardde, met warme baden, ontlasting en
krampstillende clisteren, geestrijke inwrijvingen,
zoo verdwenen plotselings de schrikverwekkende!
toevallen; natuurlijke warmte, polsslag, gewone _
wezenstrekken keerden weder , krampen heilden
op, en de maag was vatbaar, om spijs en drank
te kunnen verdragen. Boyre haalt met regt aan
dat het in de behandeling der Cholera Morbu
van meer gewigt was, de nakomende verschei
denheden en wijzigingen , welke het ligchaam on
derging, te boven te komen, dan wel alle be
kende nuttige geneesmiddelen voor deze ziekte
te kennen en te weten. Velen werden van de
eersten aanval gered , het zij door aderlaten,

door

( 139 )

door opwekkende middelen. Een tweede aanval,
die veelal na eenige uren plaats greep, werd op
dezelfde wijze te keer gegaan, doch gewonelijk
lieten de lijders daarbij het leven. Had men hier,
na den eersten aanval gelukkig te boven geko-
men te zijn , den lijder naauwkeurig gade geslagen;
had men in geval van uitputting , gelijk dit meestal
bij den Inlander plaats vond, het ligchaam ge-
restaureerd, bij den volbloedigen Europeër daar-
entegen , waar, gelijk uit de lijkopeningen bleek,
eene aanzieneliijke hoeveelheid bloed in de vliezige
ingewanden stagneerde en ontsteking veroorzaak
ten, door gepaste middelen het evenwigt in
den bloedomtoop behoorlijk getracht te herstellen,
dan zouden zeer waarschijnelijk vele lijders be=
houden gebleven zijn, die onder de gemelde be-
handeling de slagtoffers der ziekte werden. In
mijn aan boord van Z. M. fregat Melampus
gehouden journaal. vind ik omtrent ons verblijf
ter reede van Batavia, van den 2osten Augustus
tot den 1sten November 1821, het volgende aan-
geteekend :

„Sedert onze komst alhier tot den 1sten Sep-
„tember plethora, bijzonderlijk in den onder-
» buik, uitsluitend zich bepalende tot het vegeta-
„ bef sistema, zonder in het minste eretismus in
„het vaatgestel ten gevolge te hebben. Een lang-
» zame, weeke, volle pols, drukking en zwaarte
sin de huid, Aypochondria met een gevoel van
„spanning en belemmering in de ademhaling,

| K » geene

( 140 )

‚„ geene de minste abnormale werking van den tu
„bus intestinalts,en in het algemeen geen teeken

» van aandoening van dit orgaan. Vele aderlatin—
„gen. werden met de beste gevolgen in beg
„werk gesteld, gepaard met het inwendig ge=
„bruik van refrigerantia. Plotselijk scheen dez
„„ziekteprikkel zich tot de vliezige ingewanden
„te bepalen, bij den eenen lijder meer tot de
„tractus intestinorum, bij den anderen meer to
„de pisblaas, bij sommigen voornamelijk tot d Á
‚ maag, enz. Alle deze dead deden zich
„ voor als zoo vele kolieken , over hade met
‚het gestel van den lijder, bij den eenen meer
„ als colica inflammatoria, bij den anderen als
„ colica spasmodia. Tegen de eersten bleken ader
„langen van 1o tot 20 oncen, drooge koppen.
„„op den buik, volatile inwrijvingen in denzel…
sven, en mixturae oleosae gewonelijk binne
„den tijd van één uur heilzaam te zijn, terwijl te-
‚‚gen de laatstgemelden kleine aderlatingen van
„tot 8 oncen, warme halfbaden, vlugtige inwrij=.
» vingen, en inwendig antispasmodica goede diens
» deden. Opiurn nogtans scheen hier kaf wel te «
‚passen, en werd meestal weder uitgebraakt. „, Ì
» In het oog vallend was bij een tweetal van dien»
paard de wtwerking van de ammonia liquida, me
» water gegeven. Op het koude der ledematen er
»de werkeloosheid der huid volgde „ binnen wei=
p nige oogenblikken, warmte met algemeen zweet.»
»Sedert den 15den September coucae biliosaes

( 141)

pdeze kenmerkten zich dadelijk als een eretistuus
p der lever, het zij dat dezelve zich als Cholera voor-
»deden, het zij als koliek, of wel als eene alge-
» meene siddering van het geheele ligchaam, angst;
» beving van de onderkaak en tong , welke hoog-
prood , met eene geele streep overtrokken was;
» benaauwde drukking in de praecordia, zware pijn
pin het midden van het voorhoofd. Bij koliek-
» pijnen wordt lepelsgewijs olijf-olie met citroen
pzuur toegediend, en daarna een emeticum ,
»met cremor tartari vermengd. Bij velen volg-
»den ontlastingen van galstoffen, zoo wel naar
pboven als naar onderen ; bij sommigen ook niet;
»Bij allen hielden, na het gebruik van emetica,
palle deze angstige en schrikverwekkende toe-
p vallen op, met menigvuldige ontlastingen. Ver-
» volgens werd magnesia carbonica met cre=
»mor tartari, rheum, tamarinde enz. gegeven. »

Geene voorbeelden van Cholera. ontmoette ik
weder voor onze komst te Soerabaja in Maart
1822 , wanneer plotselings vier 1matrozen. daar-
door overvallen werden. Het waren juist die men-
schen, welke eerst kortelings ziek , nog niet op
den normaalgraad van gezondheid waren weder-
gekeerd, en van eenen gevorderden leeftijd,
Zij hadden, dus luidt mijn journaal, voor het
schaften, met den vroegen morgen, in de open
zon in de marsen gewerkt , waren door nuchter
sheid alzoo tot deze ziekte voorbeschikt, van
welke een hunner het slagtoffer werd.
| Hier

(ráz )
“Hier ‘openbaarde zich de ziekte met walging,

toesnoerende pijn in" de Zypochondria, krimping
„in den buik, astma, koude ledematen met op-

krimping en siddering derzelven, ingevallen we-
zensstrekken, bevende lippen en moeijelijke be—
weging der tong. De-gewone methode werd bij
hen in het werk gesteld ‚doch zonder aderlaten 3
warme halfbaden, inwrijvingen met arak, bor=
stelen der voeten en waden der beenen, warme
klisteren, inwendig spiritus vint met warm wa |
ter verdund, en een weinig opium; daarna bij _
herhaling, in twee of drre keeren genomen, een
gewone Aaustus anodinus, uit agua foemcali,
laudanum en aether sulphuricus bestaandes
kort daarop een kop krachtige bouillon. Hier,
werd een voedend dieet voorgeschreven, vooral
het herhaald gebruik “van hoendersoep en zer=
vina , omdat: prostratie van krachten hier aanlei—
ding gaf tot ontwikkeling der ziekte. Ter ge
lijker tijd werd een der-schepelingen, door he
misbruik van sterken drank, van dezelfde en |
overvallen, waarover nader.
Gedurende ons verblijf te Amboina, in Juli
1822, werd des schippers vrouw ‚de eenigste Euro

pesche vrouw, welke wij aan boord hadden, na
veertien dagen aan den wal gehuisvest te zijn ge
weest, ’s morgens van Cholera overvallen: blee
gezigt, koud zweet, hijpoecratisch aanzien, be
lemmerde spraak, krimpingen in den buik me
braking , daarna asthma, koude ledematen en ops
krim «

( 13) ”

Krimping derzelven. Het algemeen. gebruik van
baden aan boord, in drie aanvallen van deze
ziekte, welke haar man ter reede van Batavia door-
stond, insgelijks aangewend, bragten haar op den
inval, daarvan gebruik te maken, De Officier
van gezondheid, daar. toevallig in de nabijheid
zijnde, schreef. eenen gewonen Aaustus anodi-
nus met inwrijvingen, enz. voor ; waarna zij bin
nen weinige oogenblikken herstelde. Sedert zes
weken was zij bevallen. van een.gezond ‘kind,
dat eenige dagen zeer. onrustig was,.en met zo-
gen haar dezer dagen zeer vermoeide.

Met onze komst te Padang op de noordwest-
kust van Sumatra, in December 1825, werden
vijftig mariniers voor de garnizoensdienst ont-
scheept. De marinier JOHANN. Rris, oud 54 ja-
ren, werd den zoden Januarij, zonder-eenige aanlei—
dende oorzaak, van Cholera aangegrepen. Hij werd
door een zijner kameraden in een warm bad ge-
zet, gewreven met arak , en dit. middel, verdund
met warm water , ook inwendig toegediend, zoo
dat. hij herstelde. Vier en twintig uren daarna
vernam ik eerst, dat hij een Cholera-aanval had
gehad, en bij voortduring over pijn in den
buik klaagde. Bij nader onderzoek overtuigde
ik mij van de hevigste enteritis, waarin deze
Cholera-aanval was overgegaan. Twee aderla—
tingen van 10 tot 14 oncen, mixture oleosce,
erkoelende dranken werden toegediend. Den
7den dag zijner ziekte, wanneer dat algemeen
orgas-

eN aad

gn

" ( 144 )
orgasmus geweken was, werd de Calomel
aangewend, doch zonder uitwerking. Den 14den_
dag zijner ziekte stierf hij. Uit de sectio cada
vers bleek ontsteking en verdikking van den ge=_
heelen tractus intestinorum , gangrenad en ontaar=
ding van het dikke gedarmte , ophooping van
bloed in de bovenbuiksingewanden. |
Bij mijne terugkomst uit de bovenlanden van Su-_
matra, den zsten Junij 1825, scheen de ChoteraÂ
Morbus op Padang algemeen heerschende te zullen
worden. Een dertig tal voorbeelden dezer ziekte,
die zich uitsluitend tot den Inlander en een en—
kelen halfblanke bepaalden, bewoog den Resi-
dent, ‘mij te gelasten, derzelver toestand te on—
derzoeken, en schriftelijk daarvan verslag te doen,
De Chirurgijn der 2de klasse van de koloniale
korvet de Zwaluw, alhier gestationeerd, zeide
mij, dat hij bij de meesten aderlatingen van 6, |
8, 10 tot 15 oncen met het beste gevolg had |
in het werk gesteld, doch dat na verloop van k
tot 12 uren een tweede aanval ontstond, die,
bij verscheidene patienten den dood ten gevolge

kad. 4
Vier zoodanige lijders zag ik bij den eersten,
aanval in den morgenstond. Het waren Inboor=
lingen uit de behoeftige klasse, tusschen de 5o er |

4o jaren oud, door armoede en gebrek tot dez
ziekte voorbeschikt. Hier waren alle teekenen van
uitputting der levenswerking voorhande; de
aanval was matg: braking en ontlasting van een
water. «

(145 )

_swaterachtig vocht, ingevallen gezigt „koude kramp-

achtige ledematen , moeijelijke spraak , kleine ou-
derdrukte pols, moeijelijke ademhaling, weinige
klagten over pijn. Ik het hun dadelijk elk an-
derhalf once brandewijn, met even zoo veel
warm water en een halve dragma laudanum
vermengd toedienen , waarop de toevallen aan-
stonds bedaarden, waarna, met het beste ge-
volg, een kop gekruid vleeschnat, met Spaan-
sche peper toebereid, gebruikt werd; hetgeen
nog eenige malen des daags werd herhaald. Tegen
den avond dreigde een derzelven weder te zullen
instorten ; doch na de herhaling van het geneesmid—
del van den morgen,en het toedienen van een kop
bouillon, verdween deze ophande zijnde aanval
dadelijk. Ik vond hier geene noodzakelijkheid,
mijne toevlugt tot aderlaten te nemen,

De Heer SrMAIr , logementhouder te Padang,
zorgde stiptelijk voor de verzorging van dit alles.
In de eerste helft van Junij werden nog enkele
personen door de ziekte aangetast ; doch den 15den,
met ons vertrek van Padang, waren er geene
sporen meer van te ontdekken. Den dag van
ons vertrek evenwel, gelijk ik naderhand te Ba-
tavia vernam, werd de Heer SremaArr zelve het
slagtoffer dezer ziekte, als een gevolg van het
onmatig gebruik van brandewijn. Hij was een
Franschman van geboorte, sedert 5o jaren aldaar
woonachtig. Dit was de eenigste Europeaan, welke

op dat tijdstip door deze ziekte werd aangetast.
Het

( 146 )

Het verslag dien aangaande aan den Resident
luidt als volgt:

pik haast mij UEd. mijne gevoelens om |
»trent de sedert eenige dagen hier heerschende _
» Cholera Morbus mede te deelen. Voor als nog —
»schijnt dezelve sporadisch te grasseren en zich «
puitsluitend tot den Inlander te bepalen, die
»zich bijzonder door hunne sobere levenswijze
» tot deze ziekte voorbereiden. Vooral draagt daar=
»toe bij de Vasten, en, volgens het zeggen, de
» duurte en schaarschheid der gewone levensmid— 8
pdelen, welke hen verpligt, hunne gewone _
plevenswijs te veranderen. Wanneer men in aan= _
pmierking néemt, dat uitputting en afmatting
pde voorbereidende oorzaken tot deze ziekte
» zijn , waardoor het vernielend effect der warmte, _
pin den dampkring opgehoopt, zoodanig de zeil
» nuwkracht (sensibilitas) aangrijpt, bijzonder der _

» buikvlechten , dat de hevigste stuipen dezer dee. —
plen daardoor veroorzaakt worden; zoo schijnt _
»het ook niet vreemd , dat deze ziekte zich uit- }
» sluitend tot den Inlander bepaalt, dewijl de Eu- Á
»ropeaan eene meer voedzame levenswijs leidt, ï
»welke hem daarvoor behoedt. De nu gestadig —
pplaats hebbende drooge dagen, na de vooraf-
»gegare aanhoudende zware regens, schijnen
» veel tot de ontwikkeling derzelve bij te dra-
»gen. De behandeling bewijst ook ten volle
»de waarheid dezer gevolgtrekkingen. Bij eene
» vermenging van brandewijn met warm water,

» opium.

(147 )

»opium en pepermunt, en geestrijke inwrijvin=
» gen op den buik , houden de hevige toevallen op,
»terwijl eene dadelijk hierop volgende voedende
» levenswijs eenen tweeden aanval vóórkomt. »
»Het is bijzonder daarop, dat ik UEd. op-
» merkzaam maak , om deze ziekte bij de Inlan-
pders als eene prostratie van krachten, en de
„zoogenaamde Cholera- mixtuur geenszins als
„voldoende te beschouwen; maar, na de aan—
„wending daarvan en het bedaren der toeval
„len, dadelijk eene voedende bouillon met spe-
s„eerijen tve te dienen , en in het algemeen eene
„voedende levenswijs te laten volgen. Daartoe
sis bij den Inlander. bijzonder geschikt rijst-,
ssago-of gerstwater, waarin kaneel of gember
„is afgekookt, tot drank. In de eerste 24 uren
moet men zich onthouden van alle zuren; de
„daarna plaats grijpende ontstelde maag wordt
„het best door een afvoerend middel, bestaande
suit calomel en jalappa, hersteld. De tegen—-
„overgestelde behandeling wordt dikwijls bij den
„Europeaan vereischt, vooral bij de zoodanigen,
‚waar bloedrijkheid en spierkracht domineert,
» namelijk aderlatingen , warme halfbaden, ont
„lasting bevorderende klisteren, geestrijke in wrij-
» vingen op den buik en de maag, het toedienen ,
„echter behoedzaam, der Cholera-mixtuur, met
» kleine hoeveelheden aanvangende, ten zij de toe
» vallen de overhand nemen ; alsdan de voorschre-
„vene hoeveelheid. Intusschen kan ik UEd. tot
| | » uwe

ETE ee

( 148 )

„uwe geruststelling mededeelen, dat de dampkring
„door aanhoudende droogte die stoornis nog niet
„ondergaan heeft, waardoor dezelve eene zoo
» vernielende uitwerking op ons kan uitoefenen. _
„Bijzonder moet men zich van alle mspanning
„van ziel en ligcham in de opene lucht, op het
„heetste van den dag onthouden, zijne gewone
„voedende levenswijze volgen, met matige be
„weging en geestverstrooiijing. Als een behoed
„middel bij den Inlander, komt mij voor, hum
„„het vasten af te raden en hun het dikwijls eten
»van rijst, met geele gember en Spaansche peper
„„toebereid , aan te raden.

Gedurende ons verblijf ter reede van Batavia met
Z. M. fregat Melampus als wachtschip , van het
einde van September 1825 tot het laatst van Ja=,
nuarij 1824, kwamen mij weder verscheidene Cho
lera- aanvallen onder de genoemde verschillende |
vormen voor, de meeste evenwel als coficae. 4

Drie der zonderlingste wil ik hier opsommen:
De timmerman der koloniale marine, NA APER, oud,
29 jaren, een lang bleek zuchtig, overigens kracht- » '
vol mensch, sedert drie jaren in Indië, welke reeds
twee malen eene kwijlkuur had doorgestaan, werd.
plotselings den 22sten November door Cholera,
aangetast. Betrokken gezigt, starre oogen, weinig;
of geene beweging in de pupil, pijnlijke wezens
trekken bij het betasten van den bovenbuiks
krampachtig gebogen toestand der ledematen p |
koude handen zonder vil der vingeren,

kreu=»

( 149)

kreunen en angstig woelen , zonder zich te kunnen
‘oprigten, geene bijzondere verandering in den pols,
moeijelijke spraak , overigens geen merkbare pijn-
lijke toestand. Een haustus anodinus, bestaande
uit vier oncen aqua foenicali, $ dragma laud.
lig. syd., 1 scrupel ether sulphur. werd toege-
diend, zonder de minste verbetering. Eene ader
lating daarna van 14 oncen had eene algemeene
ontspanning ten gevolge Des anderen daags be-
vond hij zich in staat, met woorden uit te drukken
de pijnlijkheid zijner ingewanden, welke zich nu
als eene zuivere enteritis kenmerkte; herhaling
der aderlating van 12 oncen, gepaard met warme
baden en tot drank koude limonade. Het nemen van
dertig greinen calomel, in kleine hoeveelheden ver
deeld , van den 2ásten tot den 26sten, tot dat er
salivatie volgde, deed de hevigheid der ziekte
bedaren, zoodat de lijder binnen kort herstelde.
De marinier vAN Munik, oud 56 jaren, van
een robust ligchaamsgestel , vroeger zeer verslaafd.
aan den drank, voelde zich eenige dagen ongesteld
door frequente ontlastingen, welke hem zeer af-
matten. Des avonds van den 26sten November hield
deze ontlasting plotselings op ‚, met eene algemeene
gevoelloosheid van het geheele ligchaam; ingevallen
aangezigt, wilden opslag van het oog, tusschen
beiden krampachtig sidderen der ledematen, koude
handen en voeten, geene aanmerkelijke verandering
in den pols, half gesloten oogleden en eene sla-

perige bewusteloosheid, waarin hij gedurig, na-
dat

( 150 )

dat men hem had toegesproken, terugviel; tu
schen beide singultus, convulsive beweging der |
gezigtsspieren bij het betasten van den hovenbuik, |
Hier waren alle bewijzen van eene volstrekte wer ke |
loosheid der buiksingewanden en spijsvertering Á
werktuigen. Een scrupel. caforel in vier. poeders «|
werd hem toegediend , om eene.reactie-in het darm
kanaal te weeg te brengen; gedurende den. nacht
warm rijstwater tot drank. Den 27sten geene |
verandering. Ik schreef een Kaustus uit agua foei
nicali unc. 1o, laud. lig. syd. ser. 1, ether u
phur. drag. £ voor, met herhaling van hetzelfde te
gen den avond. Den 28sten nog altijd. in den
zelfden toestand, regt achterover: gelegen, met half _
gesloten oogen , vooruitstekende adamsappel , even Ì
als iemand die stervende was. Ik kon mij niet
verbeelden, dat uitputting hier de grondslag der _
ziekte was, maar wel onderdrukking en ver=…
keerde wijziging in het dynamisch proces, het welk —
naderhand. ook bleek. Men ging voort met het h
afwisselend gebruik van calomel en anodina tot $
den Sosten, wanneer hij veertig greinen van het
eerstgenoemde had gebruikt, zonder veel verbete-
ring. Intusschen zag ik evenwel, dat met de door het —
gebruik der cafomet te weeg gebragte ontlasting,
de soporeuze neiging afnam. Ik schreef daarom
voor À. mercurii dulcis gr. vij, pul. rad. jalap-
pac ser. ij,magnes. carbon. scr. js tot zes poeders, 4
om de 4 uur één poeder te gebruiken. Daarop «
volgden gedurende 56 uren menigvuldige zwarte
gal

( 151 ) '

galachtige ontlastingen; hij ontwaakte daarna
afs uit eenen droom, en was na 8 dagen we-
derom hersteld, zonder andere versterkende op-
w kkende middelen te gebruiken als alleen ge
durende zijne ziekte herhaalde malen hoender-
soep. a
_ De geaboleerde matroos vaN DE WETERING,
oud 54 jaren, van eenen fijnen delicaten aanleg ,
afgeleefd voorkomen en zwakken ligchaamsbouw ;,
werd , na eenige dagen aan diarrhea onderhevig
te zijn geweest, onverwachts van Cholera over—
vallen. Hevige krampen der ledematen, koude
handen, naauwelijks voelbare pols, ingevallen ge=
zigt, belemmerde spraak , waren de hoofdtrekken
zijner ziekte. Bij de laatste ontlastingen gingen
brakingen vergezeld, met angstige pijn in de
praecordia, doch toen de Cholera hem aan-
tastte, hielden braking, ontlasting en pijn op.
Een Ahaustus anodinus werd dadelijk toegediend,
bestaande uit aqua menthae unc. 4, laud. lig.
syd. ser. j, aether sulphur, drag. j, een clisma
uit ifs. chammon. unc. vlij, en een weinig
murias soldae en oleum lini, en een warm bad;
kort daarna een drank hoenderbouillon met
Spaansche peper. Bijzondere diensten bewees hier
de gekneusde Spaansche peper met azijn op den
bovenbuik ingewreven, en het herhaald gebruik
van dezelve inwendig ‘met bouillon, zoodat
binnen eenige uren alle deze Cholera- toevallen
verdwenen, en de doodzwakke lijder door de
| krach=

B ( 152 )

krachtigste rervina en analeptica, afwisselend met,
boullon gegeven, na verloop van 25 dagen her-
steld was. Dezelyen bestonden uit een aftreksel
der valeriana, serpentaria, flores arnicae, ti Sit.

castorei, liquor en laudanum; en tegen het einae
de cortex in substantie met valeriana en camphor…
In de laatste dagen zijner ziekte werd hem slechts
acht oncen roode wijn toegestaan, Hier was ook
door uitputting Cholera ontstaan; dierhalve moest
men de levenswerking hier door de krachtigste _
middelen opwekken. |

Zie daar eene menigte van verschillende Cholera
aanvallen geschetst, welke, hoezeer onder ver
schillende nuancen zich vertoonende, nogtans |
eene en dezelfde ziekte waren , door dezelfde oor—
zaken voortgebragt, maar die naar de meer of mins
der krachtige gesteldheid des lijders ,en naar mate
de uitwerkende oorzaak uitputting, dan wel on
derdrukking van het leven ten gevolge had
verschilden.

Van achteren beschouwd moet ik alle diu ko
liekpijnen, welke mij bij mijne komst te Bata-
via voorkwamen, als even zoo vele Cholera-
aanvallen aanmerken, welke door dadelijke hulp
in hunne nadere ontwikkeling gestuit werden, en
bij deze nieuw aangekomene, robuste, bloedrijke
menschen dusdanig zich moesten kenmerken,
daar het levensproces, hier in zijn evenwigt ge-
broken, deze onderdrukking en eindelijke ver
nietiging van het leven ten gevolge had, Ik her=

inner

MT lichte

( 153)

inner mij nog zeer goed, dat het juist de gea-
boleerde matrozen waren, waarbij zich deze al
gemeen heerschende koliekpijnen met alle ken-
merken van Cholera voordeden , jeugdige men-
schen van eene delicate ligchaamsgesteldheid ,
uit Frankrijk geboortig, tot ziekte zeer geneigd
door hun verblijf in onze, binnenlandsche ge-
vangenissen en hunnen tegenzin in de scheeps

dienst. |
De verschillende geneeswijzen stemmen allen
in zoo verre overeen, dat zij het algemeen doel
hebben, het evenwigt in den bloedomloop le
herstellen, en het onderdrukte leven aan te wak
keren. Langs verschillende wegen bereikten ve-
len hun oogmerk, hetwelk de verschillende wij-
zigingen, welke deze ziekte in ieder individuêel
gestel te weeg bragt, ook noodzakelijk maakte.
Intusschen laat zich de behandeling der Cholera
onder zekere bepaalde regels brengen. Bij een
gezond jeugdig voorwerp, het zij Europeaan of
Maleijer „1s dadelijk, hij den aanvang der ziekte,
eene aderlating van de beste uitwerking, gepaard
met warme baden, geestrijke inwrijvingen op
den bovenbuik , en warme lavementen. Daarna zag
men gewonelijk de ziekte wijken. Alsdan is het
noodzakelijk de gedachten van Cholera geheel
en at te laten varen, en alleen zijne aandacht te
vestigen op de stoornis, welke het vegetative leven
had ondergaan, Hier nu bleek het bij den Inlan-
der meer uitputting te zijn, consumptie der le-
vens-

(154)

venskrachten, bij den Europeaan meer stoornis,
onevenredigheid en onderdrukking derzelven. Bij
den Iniander gebruikte men met de beste uit-
werking één à anderhalf oncen brandewijn, met
een weinig pepermunt-olie en laudanum ver-
mengd, in éénmaal genomen. Bij den Europeaan
was de aderlating van 12 tot 20 oncen beslissend,
die dikwijls na eenige uren noodzakelijk moest
herhaald worden. Doch wanneer deze, even als
de Inlander, zoo als veelmalen het geval was;
met aztispasmodica ( Cholera-mixtuur) werd be
handeld, volgde spoedig daarop een tweede aan—
val, waaronder de lijder bezweek. Niets was
nadeeliger dan deze drank voor den Europeaan.

Ik stem toe, dat na de ontspanning, welke
er op de aderlating volgde, een zwak antispas-
modicum, en vooral zoodanige, welke sedatief op
het zenuwgestel werken, de eerste vereischte
was, om het zich op nieuw ontwikkelend ze-
nuwleven wederom in werking te brengen; doch _
de hebbelijk geworden gewoonte, om bij den
lijder van het begin tot het eirde het spooksel
Cholera voor oogen te houden, en als zoodanig
te behandelen, moest deze algemeene sterfte ten ï
gevolge hebben.

Zoodra door eene doelmatige behandeling de he-_
vigheid der toevallen bedaarde, en de krampen op—
hielden, bestond er geene Cholera meer. De nieuwe }
impetus van bloed, welke door de bovenbuiks-_
ingewanden stroomde, was het krachtigste genees

middel B À |

(155 )

middel, en had een verhoogd levensproces, or»
gasmus in het geheele vaatgestel, en eene sterke
afscheiding van gal ten gevolge, zoo noodzakelijk
voor de herstelling. De uitwerking van den voor-
afgeganen Cholera-aanval was nu gewoonlijk een
van beiden: of een groot gedeelte des bloeds;
dat met den Cholera aanval door het geheele
systerna vasculosum drong, bleef aldáár, hetgeen
phlogosis der vliezige ingewanden ten gevolge
had, ( bij de autopsiae der zoodanigen, welke
langer dan 24 uren na den aanval leefden,
waren alle bewijzen dezer ontsteking voorhande),
of wel de levenswerking keerde op den nor-
maalgraad niet terug, het inwendig leven was
te zeer geschokt, het levensproces werd ge-
heel ondermijnd en vernietigd. Bij dezen vond
men meestal geene ziekelijke gesteldheid der in
gewanden, en schijnt dit bijzonder bij den In-
lander. het geval te zijn. De waarheid dezer
gevolgtrekkingen blijkt uit het aangehaald ge-
voelen van Boyre, de verzekering van den
Chirurgijn der 2de klasse van, de koloniale
korvet de Zwaluw te Padang, dat im alle
de voorkomende Cholera — aanvallen bij den
Inlander de aderlating heilzaam was, en uit
het verslag van Calcutta, dat ook bijzonder, en
zonder onderscheid, in den beginne hetzelfde
aanraadt. —

___Men zal deze onbepaalde en algemeene aanbeve
ling van aderlaten in zoodanige aanvallen van ziekte
| L vooral

{256 )

vooral bij den Inlander, misschien vreemd vin

den; doch die bevreemding zal ophouden, zoodra
men zijne aandacht vestigt op den bloedomloo
en bedenkt, dat deze «de leven gevende bron is
voor alle andere organen, vooral voor het z
nuwgestel, hetwelk in deze ziekte de hoofdro
speelt. De behoorlijke omloop en kleimzing de
bioeds, deszelfs qualitatieve hoedanigheid bepaalt
de individuele gezondheid. Bij de Cholera, al_
waar deze hoofdvereischte geheel onderdrukt
werd , konde men door eene aderlating van eenig Ë

oneen bloed den omloop weder herstellen , des-
zelfs goede hoedanigheid behouden, terwijl zonder
dezen maatregel het bloed meer en meer met
carbon bezwangerd werd, de voornaamste werk=
tuigen der dephlogistisatie, de longen, verlam
den, en het leven verstkte, hetwelk eene ader=

lating van 6 tot 20 oncen, naar omstandighedeng
had kunnen voorkomen. Men moet echter de
aderlating miet als het hoofdmiddel ter genezin
beschouwen; het is slechts een hulpmiddel, dats
de hevigheid der ziekte ( de gestremde bloed
omtoop en daaruit ontstaande onregelmatige wer
king des zenuwgestels) breekt, welke daarna
eerst door eene gepaste geneeswijze kan worde
overwonnen.

Onder welken vorm de Cholera zich ook voor
‚deed, altijd was het de eerste indicatie, te door
gronden, welke wanorde dezelve reeds in de
dierelijke huishouding had aangerigt, hoe lan

( 157)

de aanval reeds geduurd had, of dezelve bij her
haling plaats had gevonden, en of ziekelijkheid en
witputting „dan wel onmatigheid en overspanning
de gelegenheid gevende oorzaken tot deze ziekte
waren.

Over het algemeen was de Cholera bij den In-
ander een gevolg van uitputting, prostratie der
achten. Hier moest de behandeling meestal op
erschepping en verhooging des levens gegrond
zijn; en daar men miet altijd onmiddelijk bij
en aanval-tegenwoord:g was, had veelal eene
lotselijke vernietiging des levens plaats, die de
grachtdadigste hulpmiddelen vereischte, waartoe
ich bijzonder de Cholera -mixtuur schikte , in
verbinding met warme baden en klisteren, in-
rijvingen en kneden der ledematen ( ramas-
en). Op Bontain bij Makassar genas men vele,
zoowel Europeanen als Inlanders, door het enkele
kneden en trappen des ligchaams. In alle aanvallen
van Cholera bij de Inlanders zoude ik aanraden , in
n beginne, wanneer geen ziekelijke aanleg , ge-
vorderde ouderdom of andere oorzaken zulks
volstrekt beletten, eene aderlating te doen. Dit
had ten allen tijde en op alle plaatsen, (bij de ont-
wikkeling der ziekte, wel te verstaan), eene be-
slissende uitwerking. Vooral bereikte men daar=
doar datgene , hetwelk het eerste doel ín deze
ziekte moet wezen, de vatbaarheid van de maag,
om het ingegevene te kunnen behouden. Nu be-
zielde die op nieuw instroomende bloedinassa het

ge-

EEE

(158 )

geheele zenuwgestel om de maag met een nieuw
leven, en dezelve konde op de inwerkende kracht
van het geneesmiddel terugwerken. Gewoonlijk
hielden alsdan kort daarna alle toevallen op; deze.
menschen gevoelden zich dan zeer zwak en krach
teloos, en niets komt mij als dan voor hen dienstige d
voor , om de dierlijke warmte en het leven te ont-l
wikkelen , dan een kop krachtige bouillon met
een weinig Spaansche peper, of bij gebrek van
dien, goed en krachtig gekookt rijstwater met gem— i
ber en kaneel. Dit was voor hen het leven gevend
en ontspannend middel; zulks had onvermijdelijk
eenen sterkeren aandrang van bloed naar de maag
ten gevolge, een verhoogd leven, zoo noodzake-
lijk voor het verlamde zenuwgestel in den omtrek _
daarvan, ontwikkeling van dierlijke warmte,
welke ons voor eenen tweeden aanval waarbor gde,_ |
Wanneer aderlatingen konden voorafgaan, was |
de gewone hoeveelheid der Cholera — mixtuur |
schadelijk. Het oogmerk is en blijft den kramp=
achtigen toestand, waarin alle de bovenbuiksinge=
wanden verkeeren, meester te worden; geenszins
om het levensproces door deze heroica aan banden
te leggen. De zmolimnina tot herstelling, door de
aderlating te weeg gebragt, werden door de te;
groote gift opzum en brandewijn wederom ver= |
nietigd; er werd slechts een zacht opwekkend |
middel gevorderd, om deze heilzame wending,
te ondersteunen; eenige oncen venkel of peper
muntwater, één scrupel tot een half dragma
lau |

( 159 )

laudanum met of zonder een weinig liguor anodi—
zus, en kort daarop, als het. zekerst arcanum ,
een kop gekruid vleeschnat. Zoodra de aanval
reeds eenigen tijd geduurd had , was er bij deu
Inlander eene zoodanige vernietiging der levens-
werking, met bewustzijn echter, dat men de krach-
tigste hulpmiddelen moest te baat nemen. Bloed
konde men niet bekomen; ook was het leven
reeds te zeer uitgebluscht, dan dat zulks eene goede
uitwerking konde hebben. Door eenige Engelsche
geneesheeren wordt in dezen toestand. de bestrij—
king der pracordia met acidum nitricum aan
bevolen, hetwelk oogenblikkelijk brand en rood-
heid verwekt. Ook zoude hiertoe kunnen. dienen
de amomurn zingiber, met brandewijn vermengd
welke, daarop afgebrand, eene brijachtige massa
achterlaat, die ook oogenblikkelijk roodmakend.
werkt. De gekneusde Spaansche peper met azijn.
komt bijzonder in aanmerking. Evenwel konde men :
in zoodauige-gevallen tot krachtdadiger hulpmidde—
len zijne toevlugt nemen, en, in navolging der-Chi—
nezen , de ballen der voeten bestrijken met gloei
jend heete platen, of een dunnen straal kokend.
water „ gedurende eenige seconden, van eene
hoogte van 2 à 5 voeten op den hartkuil laten
vallen.

Wanneer de ziekte op het hoogst gestegen is, de
krampen ophouden, en de dood te wachten staat
beschouw ik zulks niet anders, als eenen zuiveren;
asphijctischen toestand.

Wan-

( 160 }

Wanneer men eenen zoodan'g passende prikkel
konde witdenken, die het oerdalij: leven … sys= |
tema gangliorum) konde opwekken en in reactie
brengen, dan zoude men den aanval meester. |
worden. Vooral in dat tijdstip van ontspanning,
en na alle deze roodmakende middelen shezied
te hebben, zoude ik hier emetica aamraden |
bestaande wit tartarus emeticus en ipecacuan—
ha. De navolgende waarneming gaf daartoe aan |
leiding:

De matroos Kunro,oud 28 jaren, van eenem_
robusten, volbloedigen aanleg, was sedert vijf
jaren in Oost-Indie, en overgeplaatst aan boord van
Z.M. fregat Melampus. Hij meldde zich den 7den
April 1822 met dysenteria aan. Na in de eerste da
gen eene antiphlogistische behandeling in het oog
geliouden te hebben, twee aderlatingen, tamarinde
dranken, enz. nam ik mijne toevlugt tot de calo=
mel. zonder vrucht. Ik verbond dezelve me Î

narcotica, daarna amara tonica, columbo pu
vis doveri, enz. Dit alles had eene langzame |
emaciatie ten gevolge met voortdurende frequente «
ontlastingen, tot den zisten Junij, wanneer hi |
op den middag van Cholera overvallen werd: in=
gevallen aangezigt, benaauwde ademhaling, naau—
welijks voelbare pols, koude ledematen en kram
pen, belemmerde spraak. Een gewoon emeticu
veroorzaakte braking, met ophouding van alle toe-
vallen. Een kop bouillon werd met smaak geno=
teu, en van dat in tie af ving zijne herstel
ling

ik

( 161 )

ling aan, welke met het einde van Augustus
volkomen was.

|
verlamd en uitgeput, dat de impetus van het
bloed naar het hart door de bovenbuiksinge-
wanden begon op te houden, en dezelfde uitwer—
king te weeg bragt, als de spasmus bij iederen
oorspronkelijken Cholera-aanval. Het bloed werd
door den conatus vomendi met geweld in en om

Zijne ziekte had het organisch leven zoodanig

de maag door de bovenbuiksingewanden gedreven,
hetwelk eene algemeene terugwerking te weeg
bragt, alle organen als het ware op nieuw met le-
ven bezielde, en eenen gewissen dood voor-
kwam.

Bij den overigens gezonden Europeaan, die
plotselings door deze ziekte overvallen werd, kon
men zeer goed onderscheiden de verschillende
uitwerking dezer ziekte in ieder individueel ge
stel De aanval ging bij hen gepaard met de
hevigste. krimpende pijn in den bovenbuik , be-
naanwdheid ,aamborstigheid, allerhevigste kram
pen en. braking, |

Niets was intusschen noodzakelijker bij den Eu-
ropeaan, zoodra men de hevigheid van den aanval,
namelijk braking en krampen, meester was, en de
bloedomloop vrij werd, dan het algemeen aan-
genomen denkbeeld van Cholera, namelijk uitput-
ting en verval van krachten, geheel en al te laten
varen. Meestal was het hloed in het capillair
systeem der onderbuiksingewanden met geweld

In-

( 162 )

ingedrongen, en had, wanneer de aanval hevig &
was en lang duurde, pAlogosis der vliezige in= 8
gewanden ten gevolge. In plaats van opwekkende |
en prikkelende middelen, pastte hier veeleer, zoo |
dra de aanval ophield, eene strenge antiphlogis— |
tische behandeling; doch vooral moest men zijne
aandacht vestigen op de nablijvende ziekelijke #
aandoening , die meestal enteritis, of algemeene
peritonitis ten gevolge had, gelijk uit de meeste
waarnemingen en lijkopeningen bleek. Daarom
was na den aanval over het algemeen een dras-
ticum uit calomel en jalappe zoo heilzaam;
daardoor werden menigvuldige ontlastingen te
weeg gebragt, eene heilzame terugwerking in het —
geheele fijne vaatgestel daargesteld, en pAlogosis «
voorgekomen. Echter kan men zulks niet als eenen —
gemeenen regel aanbevelen, daar bij gezonde, wel
doorvoede Europeanen het bloed zoo spoedig
eene inflammatoire diatesis aannam, welke nood
zakelijk bloedontlastingen, bij herhaling, vor-
derde, en zachte eccopprotica, zoo als mij in deze «
gevallen bijzonder dienden. Bij zoodanige sujetten,
waar slechts suppressie van het leven plaats vond,
zag ik onmiddelijk na de aderlating van drooge —
koppen op den bovenbuik; vlugge inwrijvingen
op den geheelen buik lang volgehouden, eene
heerlijke uitwerking; daarentegen houd ik bij
zoodanigen het sterk kneden en trappen voor
schadelijk. Rekken en geeuwen was het gewone #
kenmerk, dat een. aanval ophield. Eene bepaalde
een=

( 165 )

eenvormige geneeswijze laat zich alzoo voor deze
ziekte niet opgeven. Het denkbeeld van sommigen,
‚dat men een arcanum of een algemeen en zeker
hulpmiddel tegen deze ziekte mogt vinden, is
onmogelijk. De ziekte wordt door geen specifiecq
gift voortgebragt; zulks wederspreken alle waar
nemingen. De eenigste oorzaak, welke onder het
‘bereik onzer zinnen ligt, en alleen als de hoofd-
oorzaak kan aangenomen worden, is warmte,
De afwisselende temperatuur van den dampkring
tusschen de keerkringen is de grondslag van alle
ziekten, en de buitengemeene droogte en hitte
gaf aanleiding tot die ongestelheid in de dierlijke
huishouding , welke wij Cholera noemen.

Naar ieder individueel gestel en naar de ver-
schillende afwijkingen van den normaalstaat, moest
de behandeling ook verschillend worden ingerigt.
De algemeene regels, omtrent de behandeling de-
zer ziekte voor te schrijven, zijn deze: bij de
Inlanders behoedzame aderlatingen, warme baden
en krampstillende lavementen, geestrijke inwrij-
vingen, voorzigtig toedienen der Cholera-mixtuur;
wanneer de maag vatbaar is, om het gegevene
te kunnen behouden, een kop krachtige bouillon
of hoendersoep met Spaansche peper (tjabé), dan
kneden en trappen ( ramassen), en bij aanhoudende
toevallen, die heroike geneesmiddelen, welke wij
reeds boven bebben opgegeven; bij den Euro-
peaan dient men bij deze ziekte vooral in aanmer-
king te nemen den tijd van zijn verblijf in Indic.

| Het

( 1264 }

Het eerste jaar van mijn verblijf aldaar met Z.M. ®
fregat Melampus, waren alle ziekten van eenen
algemeenen turgor vitalis en polycholia vergezeld.
Het tweede en derde jaar kenmerkte zich de
ziekte wel door de hevigste ontsteking der inge
wanden, echter met minder orgasmus van het
vaatgestel en polycholia.

Bij diegenen, welke meerdere jaren im Indie
verwijiden, zal zich de Cholera-aanval op eene
geheel verschillende wijze als. bij de nieuwelin—
gen voordoen , naar mate onthouding, uitput=
ting, misbruik van sterke dranken, en. ongere=
gelde levenswijs dezelve veroorzaken. Daarop!
moet de behandeling gegrond zijn Wanneer bij
den Europeaan geene uitputtende ziekte was voor #
afgegaan, waren aderlatingen zonder onderscheid &
beslissend. Wij behoeven slechts het berigt var
„den Heer ScHePPArD, gedurende zijn verblijf
op de kust van Brazilie, en het verslag van
Doetor Burrer , van het 65ste Europesche regi
ment in Bengale, bij te brengen, die van hon-
derd lijders achtentachtig aderlieten ‚ waarvan
twee stierven , terwijl er van de overige twaalf;
welke niet adergelaten werden, acht stierven,
Warme baden, krampstllende lavementen wa
ren altijd heilzaam, geestrijke inwriijvingen, een@s
zwak antispasmodicum, hb. v. vier oncen agud
foenicali of menthae, met één serupel laudanum 8
en een weinig ether su{ph., waren altijd vol
doende.

Wane

(#65)

‚Wanneer er zich nu een inflammatoire diathesis

der buiksingewanden, ontwikkelde, hervatte men
de aderlating met eene strenge ant:phlogistische
behandeling; mzxturae oleosae uit decoctum oryzae
onc. Xx, su{phas sodae onc. j, oleum olivar
onc. ij, laud. lig. syd. + ser. bewezen mij voor-
treffelijke diensten. |

Had daarentegen eene volstrekte werkeloosheid

der buiksingewanden plaats, dan kwamen bij-
zonder te pas drastica met calomel en jalappa
bij herhaling gegeven. Had echter de Cholera door
bijzondere dispositie van den lijder het leven als
witgebluscht, zoo werden de krachtdadigste opwek-
kingsmiddelen vereischt; De voornaamste , welke
hier in aanmerking komen, zijn: opium, am-
monia liquida, naphta, moschus, castoreum,
oleum kajoepoeti in verbinding met geestrijke
dranken of andere gedistilleerde wateren.
„Vooral moet ik hier mijne bedenkingen in-
brengen. tegen het gebruik van zuren, vooral
bij diegenen, waar eene aanmerkelijke con-
sumptie van levenskrachten plaats vindt.

Zeker matroos, oud 29 jaren, van een door
losbandigheid uitgeput gestel, zeer verslaafd aan
den drank, werd te gelijker tijd met de vroeger
gemelden te Soerabaja, in Maart 1822, door
Cholera aangetast. Na des avonds eene ruime
hoeveelheid arak gebruikt te hebben, overviel hem
eene diarrhoea, waarom hij zich op het galjoen
zette, en des anderen daags, met het aanbreken
dag

( 166 )

/

van den dag, aldaar half verstijfd gevonden
werd, met alle teekenen van Cholera. Warme
halfbaden, warme clisteren, inwrijvingen met
arak over den geheelen buik, borstelen der voe-
den en waden; inwendig werd hij slechts gelaafd
met heete punsch , bestaande uit arak, water en
suiker, tusschen beiden een lepel bouillon. Tegen
twee uren in den namiddag, was hij in zoo
verre hersteld , dat hij mij verzocht om een wei-
nig wijn; de krampen hadden opgehouden, al-
gemeene warmte over het geheele ligchaam,
natuurlijke wezenstrekken. Ik had de onvoor-
zigtigheid hem vier oncen kouden rooden wijn
toe te staan, waarop, diezelfde werkeloosheid van
het geheele ligchaam zich wederom ontwikkelde,
waaruit hij door de warme punsch gered was,
en waaraan hij binnen het half uur stierf.
Warme en vlugge middelen zijn de opwekkende
prikkels voor het zenuwgestel, de ware sedativa,
die “hier voor de senstbilitas organica vereischt
worden, terwijl de zoodanigen, waarvan de basis
een zuur is, het ontluikend zenuwleven verlam—
men. | |
Ik herhaal het, hoezeer bij eenen Europeaan
„de aderlating, vaoral bij de ontwikkeling, het
zekerste hulpmiddel was, kan zij slechts als een
bijkomend geneesmiddel beschouwd worden. Zij —
was daarom bij den Europeaan uitsluitend heil- —
zaam, omdat zij het evenwigt in den bloedom- |
loop oogenblikkelijk herstelde, en den zoogenaam-
| den

( 167 )

den Cholera-aanval in zijnen verderen voortgang
stuitte. Bij herhaalde aanvallen en langdurigheid
daarvan waren er reeds zoodanige ongesteldheden
in de dierlijke huishouding, dat eene meer naar de
omstandigheden gewijzigde behandeling moest
plaats grijpen, en men zich niet meer tot het
enkel aderlaten kon bepalen.

Wanneer evenwel, hetzij door te laat aange-
bragte hulp, of door andere oorzaken, het leven
geheel en al verstikt of uitgebluscht schijnt, zoude
men tot de krachtigste opwekkingsmiddelen,
even als bij de Inlanders, zijne toevlugt moeten
nemen. Welligt zal men de hier volgende voor-
schriften barbaarsch vinden: gloeiende platen,

‚moxa, kokend water. Doch degene, die hon-
‚derde malen vruchteloos alle bekende hulpmidde-
len in het werk stelde, en binnen weinige oogen—
blikken onder zijne handen zelfs deze lijders zag
bezwijken, zal, twijfel ik niet, gereedelijk in
deze wanhopende gevallen tot zoodanige middelen
zijne toevlugt nemen, om, ware het mogelijk ,
zijne lijders van eenen gewissen dood te redden.

Zoude men de acupunctura ook ‘hier niet
kunnen bezigen, daar dit in China te huis be-
hoorende hulpmiddel tegenswoordig ook bij ons
te lande ingang vindt, en juist in de zooge-
naamde atonie der bovenbuiksingewanden?

Ik kan mij geenszins met de aangenomene wijze
van behandeling der Engelsche geneesheeren in
s deze ziekte vereenigen, vooral omtrent de her-

haalde

( 168 )

haalde en aanzienelijke giften van calomel en
opium. Degeen, die als geneesheer de gewesten
tusschen de keerkringen bezoekt, zal met mij het
algemeen nut dezer geneesmiddelen erkennen. 4
Doch in deze ziekte komen mij de boven opge=
noemde vlugge middelen, als veel specifiquer en 4
gepaster prikkels voor, dan wel de cafomel. Ik
„beken zeer gaarne, dat dezelve in verbinding met
opium een der eerste arntispasmodica sedativa
is, echter hier minder nuttig. — Het heet ook: —
cna het vruchteloos gebruik dezer middelen, —
» nam men zijne toevlugt tot zaphita ‚ ammonia li- À
»gqguida, spiritualia, oleum menthae enz. enz ,
_» met het gelukkigste gevolg! » Hoezeer ik het
gezag van den Heer CorsrsN geenszins wil aan-
randen, zoo moet ik evenwel het gevoelen van
den Heer TyrveER en eenige anderen aankle-
ven, welke van herhaalde kieime giften de beste |
uitwerking zagen. Intusschen waag ik hier niet
te beslissen; want, wanneer men het Bengaalsch

verslag opmerkzaam nagaat, zoo zoude men moe- &

ten besluiten, dat de aanvallen van Cholera dáár
over het algemeen minder hevig waren, dan in ©
onze Bezittingen, daar men de behandelmg op uren —
en dagen zelfs kon bepalen. Zoo zegt men: |

«door het herhaald gebruik gedurende den dag

» van eenige scrupels cafomel , totdat kwijling —

» volgde, werd men de ziekte meester. » Het ©

Bombaijsche herigt zegt: « meestal was eene gift Ë
» van een scrupel calomel en Go druppels lau &
da

( 169 )

»danum in den beginne, en acht uren daarna
» een once oleum ricint vid en de ziekte
» afgeloopen.”

In onze Bezittingen was aan geene kwijlkuur
te denken; er werd oogenblikkelijke hulp ver-
eischt; men moest den aanval op staande voet
breken, of de lijder was verloren. Men moet dus
veronderstellen, dat dezelve zich bij de Hindoes
wederom anders kenmerkte, als bij den Maleijer,
daar beider levenswijs grootelijks van elkander
verschilt. Zelfs verschilden de Cholera-aanvallen
op Batavia, met mijn vertrek van daar in Januari
1824 , aanmerkelijk van die van 1821. Een der
geachtste geneesheeren verklaarde mij, dat men
den aanval door aderlatingen, enz. en het gebruik
van anodina zeer ligt te boven kwam, doch dat
meestal, na verloop van een half etmaal, een nieuwe
aanval intrad, welke zich door eene algemeene
werkeloosheid en eenen soporeusen habitus van den
lijder kenmerkte en met den dood eindigde. Het
laat zich uit de mindere hevigheid van den aanval
en mindere ongeregeldheid van den dampkring
verklaren , dat, na de krampstillende behande
ling met aderiaten, baden, inwrijvingen enz. een
geheel ander opwekkend geneesmiddel vereischt
werd, als de bepaalde gift der Cholera-mixtuur;
daardoor werd, na de algemeene ontspanning;
welke op de aderlating volgde, het aanwak-
kerend teven te zeer geschokt, en belet op
zijnen normaalgraad terug te keeren.

Ik

( 170 )

Ik stem toe, dat deze sterk prikkelende indruk,
in 1821, bij de algemeen uitputtende eigenschap
van den dampkring , noodzakelijk vereischt werd ;
doch al het boven aangehaalde bewijst maar al-
tezeer de veeltijds noodlottige uitwerking van te
groote en ondoelmatige giften van dit geneesmid—
del. Het met vrucht gebruikte voorschrift, in het
Hamburgsch Journaal vermeld , bestaande uit eene |
verbinding van camphor, olijf-olie en zapkhta,
zoude ik in voorkomende gevallen de voorkeur
boven de Cholera-mixtuur geven.

Gedurende mijn verblijf in de Molukko’s, 182 |
werd mij door den fungerenden Gouverneur, den
Heer Moorrees , de nuttige uitwerking der cajoe—
poetie-olie in deze ziekte medegedeeld. Deze ziekte
bepaalde zich ook dáár, in 1821, op het land bij j
den Inlander ; de stad Amboina zelve leverde secnf
voorbeeld op. |

Ik kan mij ook zeer goed vereenigen met het _
gevoelen van de Chirurgiijn-majoor vAN Disser,
welke in zijn verslag omtrent de CGholera-mor—
bus (Vaderl. Letteroef. Junij en Julij 1824) eme
tica aanraadt. Waarschijnlijk waren de door hem
behandelde lijders gezonde Europeanen, sedert _
kort in Oostindie, welker ziekte polijcholia ver
gezelde; in welke gevallen ik bij mijn verblijf
te Batavia 1821, metzeer goed gevolg van zooda-
nige middelen gebruik maakte, krampen en stui
pen in een oogenblik vernietigde, en de op han
den zijnde Cholera onderdrukte. Algemeen kun

nen

(171 }
nen zij nimmer in aanmerking komen. Welke
redenen den Heer vAN Drissrr, nopen, omde
Cholera voor contagieus te verklaren, is mij

onbegrijpelijk.
LIJKOPENINGEN.

De secttones van alle aan deze ziekte overle-
denen leverden bewijzen op van plethora des
buks; het bloed was met geweld naar het mid
denpunt gedreven, hetwelk onmiddelijk eene ver-
lamming van het geheele systerna chilopoeticum
ten gevolge had. Men vond het geheele fijne
vaatgestel, zoowel aan den boven- als onderbuik
door bloed overstelpt, of wel, gelijk ik zelf
zag bij de autopsie van drie Kuropeanen, vol-
bloediglieid des onderbuiks , met gebrek van het-
zelve in den bovenhuik. Ik vond eene bleeke, op
hare oppervlakte gerimpelde'lever en milt, en
weinig of geen gal mm de galblaas.

Hetzelfde gevoelen ligt in het gezegde van
den Chirurgijn - majoor Daum opgesloten. »De
»lever , zegt hij , vertoonde uitwendig niets bui=
»tengewoons , in enkele gevallen zoude men
» twijfelen, dezelve niet meer dan den natuur-
»lijken of behoorlijken omvang had.” De Chi-
rurgiijn-majoor Frrrze deelde mij omtrent deze
nasporingen hetzelfde mede.

Het Bengaalsch verslag maakt ook melding van
eenigen , welker lever slap en te zamen was ge-
vallen. Bij gezonde menschen, welke kort na den
| M aan—

( 172 )

aanval stierven, vond men geene sporen van
desorganisatie; alleen de vaten, vooral der vliezige
ingewanden, sterk opgezet met bloed; het darm _
kanaal uitgezet door wind; geene sporen van gal
in hetzelve. Wanneer de aanval lang duurde, zoo
had de onmiddelijk opvolgende pAlogosis verdik—
king , ontaarding, witstorting, gangrena der vlie-
zige ingewanden ten gevolge.

Bij de Europeanen vond men meestal ophoo—
ping van bloed im de bovenbuiksingewanden ‚JN
hetwelk als een gevolg van de, bij den gezon=
den Europeaan meestal bestaande plethora van den_
bovenbuik moet aangemerkt worden. Bij den
Inlander, dunkt mij, zullen de autopsiae meestal
gebrek aan bloed in den bovenbuik aantoonen. De
dertien lijkopeningen van Doctor Kennis te
Mauritius, in het Hamburgsch Journaal gemeld,
en het algemeen verslag van Calcutta komt hierop

neêr: opkooping van bloed in de borst en den buik,
en belette galafscheiding; geen spoor alzoo van
eene vermielende materie, waaraan men de ziekte
konde toeschrijven.

AANSTEKINGSKRACHT DER ZIEKTE.

Tot het jaar 1819 waren de gevoelens over
de al of niet aanstekende natuur der ziekte in
Bengale (volgens het Hamburgsch Journaal) zeer —
verdeeld. Tegen het einde van 1820 werd door Ë
den Raad van gezondheid te Calcutta een algemeen —
verslag openbaar gemaakt, gevestigd op de in-_

st

(175 ) |

gewonnen berigten van meer dan honderd dáár
in de Engelsche Bezittmgen geplaatste genees-
heeren, welke zich, zonder de minste bedenking,
tegen de aanstekende eigenschap der ziekte ver=
klaarden.

De militaire geneesheeren, als ook het alge
meen volksgevoelen spreken tegen de aanstekende
natuur derzelve. De wijze, waarop zich de ziekte
ep twee plaatsen, te gelijker tijd, met de aan-
komst van troepen ontwikkelde , aan welke men
de overbrenging toeschreef , was alleen toevallig,
en moet aan dezelfde algemeene oorzaak worden
toegeschreven. Dat heeft veel overeenkomst met
het inschepen der troepen te Batavia vóór de
expeditie van Palembang. Ik beschouw zulks
minder als toevallig ; meerdere menschen op een
bepaald punt, meerdere warmte.

CoRBIJN , die vóór alle anderen over deze
ziekte schreef, en Makscuar, welke: dezelve op
het eiland Ceijlon, alwaar zij zeer algemeen
heerschende was, waarnam, ontkennen beiden
hare aanstekende hoedanigheid, als ook Doc-
tor Kennis te Mauritius, waarin hij even-
wel door den dáár wonende Trrrarr wordt
tegengesproken. Doctor SrTENART, die eene
voortreffelijke verhandeling over deze ziekte
schreef, ontkent mede hare besmettelijke eigen
schap. Verder wordt gezegd : « Wanneer wij bij
» alle deze getuigenissen van: niet besmettelijk
» heid de zoo menigvuldige sprekende bewijzen

» Van

(174)

»epidemie voegen , welke zich uit de bijzondere 4
» natuur der luchtstreek , Oostersche levenswijs,_
» zeden, gewoonten, enz., zeer goed laat verkla

» ren; wanneer wij de slechts kortstondige, maar.
» hevige aanvallen dezer ziekte in het binnenste
»des lands overwegen, terwijl zij aan- den zee-
» kant blijft voortduren , als ook hare bijzon-
» dere geneigdheid, om in de nabijheid van groote
» rivieren te vertoeven; het verbazend onder—_
» scheid der meerdere sterfte onder de zwakke
» Hindoes, Maleijers en negers, dan onder de
» krachtvolle Europeanen; van de aan vermoeije=
» missen blootgestelde soldaten, dan der beter
» verzorgde Officieren; de zich zeker alle jaren
» vertoonende sporen dezer ziekte in dezelfde ste
»den en vlekken; de sterfte, welke deze ziekte
» onder allerlei soort van dieren aanrigt, en ein="
»delijk de ontwikkeling derzelve op schepen
» midden in den Oceaan, elijk plaats vond aan
» boord van het Oostenrijksch fregat Karolina, van _
« Europa naar China zeilende , waarop zich tus- Í
»schen de keerkringen, beoosten de Kaap de ij
» Goede Hoop, deze ziekte openbaarde, dan spre=
» ken alle deze bewijzen hoogstwaarschijnlijk voor —
» het algemeen vermoeden van volksziekte, en _
» tegen de aanstekende natuur derzelve. ”

Wij behoeven slechts hier bij te voegen de
mondelinge verklaring der geneesheeren van het
hospitaal te Batavia, «dat er geen één voorbeeld _
» van overbrenging dezer ziekte op een ander kon

» aan—

( 175 }
p aangetoond worden, ” en hetgeen , naar mijn
inzien, al meer voor de niet aanstekende. hoeda=
nigheid dezer ziekte spreekt, is het bestaan den
ziekte op het Esquader bestemd naar Palembang;
alwaar vijf duizend menschen, zoo te zeggen, op
elkander gepakt waren, waaronder deze ziekte
kwam en ging, gelijk boven reeds bieek , en geen
verder spoor naliet. |

Prophytactische Regelen.

Daar ik, in overeenstemming met het algemeen
gevoelen der voornaamste geneesheeren hier te
lande, den oorsprong der ziekte miet in. eenig
bijzonder miasma of contagium zoek, maar veron=
derstel, dat eene ongeregeldheid van den damp=
kring alleen door warmte genoeg 1s, om de
ziekte voort te brengen; zoo vermeen ik, op
deze gronden, zekere behoedmiddelen tegen
dezelve te kunnen aan de hand geven „ van welke
ik mij in het algemeen de beste resultaten durf
beloven. |

De ziekte bepaalde zich hoofdzakelijk tot de
oorspronkelijke bewoners dezer streken; zeer wei-
nige Europeanen, in vergelijking met Inlânders;,
werden door dezelve aangegrepen. Het Bengaälsch
berigt zegt ook, dat met het begin van Augustus de
ziekte zich ontwikkelde, en gedurende die maand
vrij hevig onder den Inlander woedde, terwijl zij

in September eerst den Europeaan aantastte.
Het-

(176 )

Hetzelfde bleek ook in onze Bezittingen; zij
greep bij voorkeur den behoeftigen Javaan aan.
Op de noordwestkust van Sumatra bepaalde zij
zich uitsluitend tot den nooddruftigen Maleijer, zoo
zeer , dat men hier eene bijzondere dispositie
“des Inlanders tot deze ziekte onderstelde , welke
alleen door eene meer voedende levenswijs konde
voorgekomen worden.

Bij de voorboden dezer ziekte zoude, naar mijn
inzien , bet gebruik van een gewoon glas ligte
roode wijn de beste uitwerking hebben gehad.
Het Bengaalsch verslag spreekt van duizeligheid
en ligthoofdigheid, welke den aanval voorafgin=
gen; de bloedmassa begon zich langzamerhand
in den onderbuik op te hoopen, verzwakte alzoo
de levenswerking; het bloed stroomde in eene
mindere hoedanigheid en hoeveelheid naar de
_ hersenen, en Cholera was hiervan het gevolg.
Dit tijdstip was het, waarin men den Inlander,
als het ware, met nieuw leven moest bezielen, —
de dynamische werking der maag verhoogen, 4
maar geenszins door geneesmiddelen wijzigen.

ledereen bezeft met mij den invloed van eene
gevulde maag op ons ligchaam. Bij een alge
meen heerschen der ziekte zoude, van hooger
hand, voor goede en overvloedige rijst moeten
gezorgd worden, om ten “minste tweemaal
daags, met geele gember en Spaansche peper
toebereid , genuttigd te worden; en bij voorko-
mende duizeligheid en ligthoofdigheid behoorde

een

( 177 )

een glas roode wijn toegediend te worden. De
aanval éénmaal dáár zijnde, doen deze voor-
schriften nadeel.

Den doorvoeden, overigens idsondsa Eur opeaan
zoude ik bij de algemeene dispositie tot deze
ziekte een gepast gebruik van zuiver koud wa-
ter aanraden; bij hem vond geene uitpütting
plaats. Den Cholera-aanval bij den Europeaan
ging meer eene angstige zwaarmoedigheid in de
borst, met eene knagende pijn in de preecordia
vooraf, door de accumulatie van het zoo zeer
gephlogistiseerde bloed in de bovenbuiksinge-
wanden. Een dronk koud water, in plaats van
de beruchte Cholera-mixtuur, had een dubbel
nut gesticht, de expansiviteit verminderd, warmte
geabsorbeerd, en sedatief op het zenuwgestel ge
werkt; terwijl de gewoonte op Java, om bij de
minste vreemde gewaarwording dadelijk zijne
toevlugt te nemen tot de Cholera-mixtuur, welke
men tot dat einde zeer zorgvuldig bij zich droeg,
naar mijn inzien, zeer dikwijls veel schade heeft
aangerigt.

Intusschen kan eene zoodanige voorbehoeding
hier voor den Europeaan minder algemeen aan-
bevolen worden dan voor den Inlander, daar bij
hem de Cholera-aanval zich op zoo verschillende
wijzen kenmerkt, en zoo verschillende oorzaken
tot de ziekte gelegenheid geven.

Ik herinner mij nog, gedurende mijn verblijf te
Banda, in Julij 1822, eene soortgelijke gewaarwor-

ding

( 178 }
ding gehad te hebben. Zelden at ik des avonds;

des morgens om half zeven ure begaf ik mij
nuchteren van boord, wandelde bijna twee uren
in een notenperk, en langs de open vlakte wederom
terug. Nu werd ik eens eene weeknagende pijn
in het regter Aypochondrium gewaar, welke zich
door de borst tot het regter kaakbeen uitstrekte,
Ik keerde bij een mijner kennissen in, alwaar
ik juist eene gedekte tafel vond; het gebruik van
een stuk versch brood, twee week gekookte
eijeren en een kop thee nam oogenblikkelijk dez

onaangename gewaarwording weg.

Deze voorzorgen kunnen alleen aangewend wor
den , voordat nog eenig toeval van Cholera zic
vertoont. Het is zeer ligt te begrijpen, dat de Heer ©
Tyrruer het voedsel der Hindoes in verband
bragt met de ziekte, en op grond van de ane
olddariskehe van den laatsten rijstoogst, welke het
dagelijksch voedsel dezer menschen was, deze zich
nu algemeen ontwikkelende ziekte daaraan toe
schreef. Daarop zag het bekende werk het licht,
strekkende om de sedert eenige jaren heerschende
epidemie in verscheidene werelddeelen aan de
slechte hoedanigheid der rijst toe te schrijven,
waarom hij dan de Cholera van Indië met den naam
van morbus orizeus bestempelde. Slecht voedsel
is onbetwistbaar eene der voornaamste voorberei
dende oorzaken tot deze ziekte, maar geenszin |
de naaste oorzaak.

Ten slotte merkt het Hamburger Journaal aan:

« dez

( 179 )

« Deze plaag is als volksziekte algemeen bekend
«in Hindostan, alwaar zij jaarlijks inde
«maanden Augustus, September en October,
conder den naam alautha, (boven en onder)
cof mupet ( mond en buik ) voorkomt.”

«Bij het algemeen woeden dezer ziekte in
«Bengale “maakten de Bramimen van deze
«gelegenheid gebruik, om te verklaren, dat
«dezelve uit eenen strijd der Godin OvasrDr
«ontstond tegen den God Karr. De toorn dezer
«Godin konde niet als door eene bedevaart
«naar haren tempel te Kalinghout, en door
«ruime offerhanden bevredigd worden; daarna
«door wassching in de nabij zijnde heilige Gan-
«gès. Duizenden volgden dit bevel, en stier-
«ven; kort na de begonnen of afgeloopen reis;
«als slagtoffers dezer ziekte, welke zij gehoopt
chadden, daardoor te ontgaan. In 1819 was
«de sterfte zoo algemeen te Bankok, hoofdplaats
«van Siam, dat de Koning eenen Raad beriep,
«uit den adel, de geestelijkheid en de wigchelaars te
«zamen gesteld, welke eenstemmig verklaarden,
«dat het een booze geest in de gedaante van eenen
«visch was, die uit zijne gewone verblijfplaats,
«uit een ver onbekend land verjaagd, naar Siam
«geweken was. De eenigste hulp, welke er
«overschoot ‚ was, om met geschut, geweren,
«sabels , pieken , trommelen en pauken hem te
«verdrijven. Nadat deze maatregel door een
kckeizerlijk besluit werd bevolen; verzamelden

«

zich.

( 180 )

«zich met het aanbreken van den dag eene ver— H
« bazende menigte menschen aan den zeekant;
«al het schietgeweer werd afgeschoten ; velen 8
«stortten zich gewapend met pieken, sabels en

k
‚kl
Á

«andere werktuigen in het water, om met de _

«gevolgen daarvan waren, dat met zons onder—
«gang zeven duizend dezer ongelukkigen reeds,
«verstrooid hier en daar aan den waterkant ,
«het met den dood bekocht hadden.” |

Spreekt dat niet ten voordeele van de stelling
eener te warme, drukkende atmospheer als oor=

‘zaak der ziekte? Diegenen, die zich nu en dan ia
Oost-Indie op het ‘heetste van den dag met loopen
vermoeijen, zullen zeer gaarne met mij toestem—
men, dat een zandgrond de hitte van den dag
veel ondragelijker maakt, dan het bewasser ij
aardrijk, en reeds genoegzaam is, om Cholera
te verwekken. | |

Eindelijk is mij deze ziekte zoo algemeen voor

gekomen, gedurende mijn verblijf mm Oost-Indie,

dat bij mij geen twijfel meer bestaat, of dezelve
heeft altijd bestaan in de verzengde luchtstreek, en Ì
zal blijven bestaan; dat zij teder jaar zich meer of
min zal laten gevoelen en dat aan haar waarschijnlijk
reeds eeuwen onder de rubriek van rot-of zenuw
koorts en krampziekte een plaatsje werd inge |
ruimd. Eindelijk had de buitengewone weêrsver=s
andering een algemeen woeden (epidemie) dezer «
ziekte ten gevolge ‚„ welke ons nu, hoezeer het;

luchtse

( 181 )

lachtsgestel binnen zijne vorige oevers is terug
gekeerd, bijblijft. De moeite, welke men zich
destijds gaf, om den voortgang der. ziekte van
plaats tot plaats te volgen, de ziektestof met
den luchtstroom te laten voortwandelen , enz. ,
behoeft geene wederlegging, daar de ziekte zich
in eene den wind juist tegengestelde rigting
op het eiland Java, en door geheel Indie ver-
breidde.

VERKLARING DER PLATEN

BEHOORENDE TOT DE EERSTE VERHANDELING,

L.

IT.

HI.

Pd

De hersenen van eenen aan Cholera overke
den jongen sterken man, acht uren
den dood. Van de linker hemispheer is «
dura mater iz twee lappen teruggeslagen
de bloedvaten zijn sterk opgevuld; er
zelfs bloed onder de arachnoïdea uitgestort
de zachte hersenenvliezen zijn aan versche
dene plaatsen ondoorschijnend en witachtig
langs den binnenkant der hemispheer gedee
telijk van de hersenen afgescheurd, waa
door deze laatste bloot, en zonder bloedvater
verschijnen. De regter hemispheer is gro
tendeels nog van de dura mater bedekt, en
deze met bloed besproeid, zoo als men d
bij het openen van de hersenpan gewoon
lijk waarneent. |
De mwag van eenen aan Cholera overle
dene, 12 uren na den dood. Door
geopende cardia ziet men het begin van dei
blaauwachtigen cesophagus. De lijder wé

met eenen gewonen Cholera-drank , zonde
calomel , behandeld geworden.

Eene der bovenste krankelingen van Mi
jejunum. Een gedeelte is open gesneden, 0
het slijmvlies van den darm te laten zien,

Pd

sNDNDOOEIee

TAB. L

|
|

oen vr

Aas” „ a hd Eet

TAB. U

VERHANDELING

OVER DE

AFKOMST

JAPANNERS:

Dr. VON SIEBOLD,

LID DES GENOOTSCHAPS,

di () A Ä

. id had

ALTOR ALE OV ud

Ki
5 A Ni ' €: DK ‚
Pr; \ Ì ve MET … B Kel, d fe ke
KANCNE TI IHEU HOELIE EAA
E] Ld
|
ds ef
‘ N k
4
à é Ee ek *
mey bas k Md
1 ad n/
&
p ) ú Et
À Ki, '
Ps  ê
» bl re d 7{
ra den fr jg pre jier
\ Î d « “ Ì
4 %
b ef ‚

VERHANDELING

y OVER DE *
1

'

AFKOMST DER JAPANNERS;

VAN

LANDEN EN VOLKEN

A Zil Es

EA LA ALAS NA ad

De oudste chronologische berigten der Japan-
‘ners vloeijen, even als bij de meeste Aziatische
volken, uit fabelachtige overleveringen voort.

De Japanners beroemen zich op eene goddelijke
afkomst op Japanschen grond, en waken in
hunne tijdrekeningen zorgvuldig, dat geen denk-
beeld van afstammen van andere volken geboren
worde. Zij beweren het volgende: Gedurende
millioenen van jaren zweefden hemelsche goden à
TEN-Zin-Sirsi-DAr genaamd, over Nippon (1)
(het land naast zonsopgang ), totdat einde-

lijk
NN Tae orde doer de Inboorlingen Nippon, Nihon,
of Nison genoemd [ni, de zon; Aon, oorsprong. Dit
is eigenlijk geen zuiver Japansch; want Ai, en niet nú
‘heet de zon].

In de zuivere Japansche taal, welke de taal hunner
jeichters is, heet Japan Mi-no-moto. | hi, dezon;no, de uit-
E

N -

( 186 )

lijk de zevende God in de troonopvolging IsA=
NAGI-NO-Mrkoro met zijne gemalin [s ANUMI-NO-
Mikoro uit de wolken op den Japanschen grond
neêrdaalden.

Op aarde vermenigvuldigden zij zich als men-
schen, en lieten zóó eene reeks van aardsche
goden Tsr-Zin-co-Dar, in bepaalde, maar het
menschelijk leven verre te boven gaande tijdvak
ken , als heerschers over Oo-ja-sima-no-kuni(2) ,

achter hen volgen.
FuxKr,

gang van den genitivus; moto, oorsprong. | De Chinezen
noemen Japan Zippen, hetwelk door sommigen ook Zep
pen wordt uitgesproken. Van daar ook Zeppu-zin, een
Japanner, Hetgeen Marco-PAoro Zipangzi hoemt, is waar-
schijnlijk hetzelfde. Men vergelijke hiermede de nota des
geleerden L. Laneres, Voyage de C. P. Trunsene au Japon;
à Paris, 1796, tom. III, pag. 77. Even zoo staat het ook
met Zepuen van M,‚, Marrinus, Berigt van den oorsprong
der Japanners, Vid. in Carons Japan , Nurnburg, 1672, pag.
354. Zeppen is zamengesteld uit iets, zon en pen, op—
gang, in tegenoverstelling van iets-ku-koo, ondergang der zon,
(2: Behalve de boven aangehaalden werden aan Japan nog
andere namen gegeven, als: aj Oo-ja-sima-no-kuni, datis,
het rijk der acht groote eilanden [ oo, groot: ja , acht; sima
eiland; Kuri, rijk}; b) Tojo-Asi-wara-no-kuni, dat is,
het land rijk aan Asi-veld: f Asi, eene soort van riet. Zie ver-
der beneden ; Jc) Tojo-Akitsu-suno-kuni, dat is, het rijk van
heteiland, rijk aan herfst-libellulae; hierdoor wordt, volgens
eenige vertalers, verstaan musi, dat is, insect; door akit-sumus
verstaat men echter over het algemeen de schoenlapper of water
juffer (Libellula) maar het kan ook heeten: rijk der eilanden,
rijk aan herfst, of figuurlijk: rijk der eilanden met eenen En
oogst. d) Tojo-asi-wara-—no-nakutsu-kuni, dat is mid-
denland , rijk aan Asi-velden; [Nakutsu, in het midden. |

( 187 )

_ Fukrr-AwAsezN-Mikoro of WÁ-k AsA-Fuxr-
(AW ASEZN-NO-Mikoro, de vijfde dezer aardsche
oden, verwekte ZriN-Mu-Ten-Woo, dat heet:
od des oorlogs tusschen de hemelsche Keizers, die
van het landschap Te-junga uit, van het westen
paar het oosten, Nippon zegepralende doortrok , en
zoo te Kasi-wana in het landschap Jamato den

grond legde van de tegenwoordig nog bestaande
dijnastie des goddelijken Erfkeizers, genaamd
NiN-woo-Go-DaAr.

Hiermede vergenoegden zich nogtans onze
Geleerden niet, en hunne zorgvuldige naspo-
ringen en met loffelijken ijijver en vlijt bij-
eengebragte bewijzen. uit de Oostersche letter—
kunde deden verscheidene meeningen omtrent de
afkomst der Japanners geboren worden. Over
het algemeen nogtans komen deze gevoelens op één
en hetzelfde uit, en eene voldingende uitspraak
schijnt alleen door gebrek aan geloofwaardige
bescheiden terug gehouden te worden.

Wanneer nogtans KeMmePreR, de Vader der

ass

e) Awmwazi-sima; deze benaming rust op een mytho-

logisch voorval, en wil eigenlijk zeggen: ik schaam mij
uit hoofde van dit eiland; f) Akitsu-sima, dat is, herfst-ei-
land ; g, Dai-wa, dat is, het grootè rijk. Deze benaming is ei-
genlijk Chineesch; doch de Chinezen willen uit hoogmoed
niet Dai-wa , zeggen , en noemen derhalve Japan /a-
koku; [koku, rijk of land.] h) Jamato, bergland;
[jama ‚ berg, fo, aarde,| Eindelijk wordt het ook i) Zin-
oku, of Zin-kolif, dat is, goden-eiland, en Tenga, dat is,
and beneden den hemel genaamd, Men vergelijke hiermede
Kanerrn en andere Schrijvers over Japan.

( 188 )

Japansche geschiedenis, zijne Japanners van Ba
bel naar Japan voert (5); wanneer anderen Japan
eene Chinesche volkplanting noemen (4); wan=
neer zelfs de Chinesche en Japausche jaarboeken
bepaaldelijk opgeven, wanneer en hoedanig eene
Chinesche volkplanting zich op Japan heeft geves
tigd (5); weder een ander de Japanners oor-
spronkelijke inwoners noemt (6), zoo duiden
toch de meeste Schrijvers op eenen zoogenoem=

| den

(3) E. Karmeren, Beschrijving van Japan, te ‚gf oravan
hage, 1792, Vlde hoofdstuk” Iste boek,

(4) C. P. Taunsrere, 1. c., tom. IÌ, page 97, note PR |
nJe ne crois pas même trop contredire en cela certains #
» historiens Chinois, qui prétendent, que les Japonais sont
» une colonie de leur nation. ®”’ Ook vind ik in Marrre-Brunr
Précis de la géographie universelle, tome 3, page 539:
» Mais la position obliqae des yeux semble appartenir à la./
„nation Chinoise et à ses colonies, telles que les Japonais |
pet Goréens, d Á

(5) Vide Karmpren 1. c. Ide boek, 5de hoofdst., pags
115, Japansche kroniek, geheten Ninne abe —vans
deze zegt: in het Japansche boek, genaamd Monts-joo-tsu=
gan, wordt vermeld, dat in het 7aste jaar der regering van.

Koonze1, (219 jaren voor Crristus ), een Chinees met name
Zso SaK gekomen zij. En in het Chinesche boek Sinno-seis
tooki, slaat: de Keizer SinNo-Sikoo wenscht lang te leven, 4
en wil op Nippon een middel tot de onsterfelijkheid “d
opzoeken.

(6) Marre-Baox 1. c., tome III, page 485.

(7) Ik zeg: eenen zoogenoemden Tartaarschen oorsprong
men heeft tot op onze tijden steeds de Mantschoe en d
Mongolen met de Tartaren verwisseld, hetwelk veroorzaakt
werd door de oude verdeeling der Tartaren in het Mos= 4
kovische , het Chinesche en het erije Tartarije. Chineesch

( 189 )

en Tartaarschen oorsprong (7); en het ontbreekt
Kie aan eene naauwkeurige optelling van chro-
Ë pologische gebeurtenissen ‚ aan-eene nadere ken-
pis der ten noorden en ten westen van Japan
liggende landen, als Korea, de Mantschoeri,
Sezo, Krafto enz. , aan wederzijdsche aantooning
van nationale gemeenschap, en eindelijk aan eene

kritische toetsing der meeningen en*plaatsen in
de Schrijvers aangaande de afkomst der Japan-
ners, zoo mogelijk op Japan zelve daargesteld,
om het stamhuis dezer merkwaardige natie met
meer zekerheid te kunnen bepalen.

Ik vrees niet langdradig te worden, wanneer
ik de meeningen der Schrijvers, voor zoo verre
de op Japan ter mijner beschikking staande Euro-

pesche

Tartarije was toenmaals alleen bewoond door Mongolen en
Mautschoe , strekte zich echter in den vervolge uit over de
Kalmoekij en de kleine Bucharij, en tegenwoordig in het
algemeen over Midden-Azie. Hierdoor wordt verkeerdelijk
de naam Tartaar aan elke dezer natien toegevoegd. (Marre
Biu, tome III page 414), en schijnt dien der Mongolen,
hoezeer de laatstgemelden over de eersten heerschten, geheej
verdrongen te hebben, page 306 De Tartaren verschillen
nogtans , Z00 door hunne gelaatstrekken als door hunnen
ligchaamsbouw, natuurlijke gesteldheid en taal, aanmerkelijk
van de Mongolen. Onze Schrijver zegt hieromtrent: «Une
ntaille Clancée, des visages Européens, quorque teints un
ppeu en jaune, des cheveux bouclés, une longue barbe
» distinguent le Tartar du monstre difforme, tropu, au nez
p Ecrasé, aux joues saillantes , au menton presque imberbe,

)aux cheveux roides, qui habite les déserts de la Mongolie,

2%

etc.” Marrr-Brun, tome IÌI, page 383 Derhalve verstaan

e Schrijvers, met betrekking tot de afkomst der Japanners,

( 190)

pesche literatuur dit toelaat, hier kort aanhaal, en
ik acht zelfs eene dusdanige optelling voor mij
noodzakelijk , daar ik de aangehaalde Schrijvers
piet altijd voor mij heb liggen, en de plaatsen 4
uit dezelven, die hier te pas komen, uit anderen

: IJ
BE (
en

kritiek en mogelijke verbetering van die geneny

heb moeten halen; en met genoegen zie ik. een

te gemoet; die, voorzien van eene meer al}
gemeene kennis ten aanzien van Oostersche lan |
den en volken, in Europa met denzelfden ijver
werken, welken ik in landen, het meest van /
Europa afgelegen, aan dezen tak van wetenschap=
pelijke nasporingen heb te koste gelegd. ‚|
Monranus (8), verhaalt, volgens JAN Hurs
GENS LINSCHOTEN, dat de Japanners van Chi—
nezen afstammen, die uit hoofde van hoogver= |
raad uit China gebannen waren. De tijd is niet
naauwkeurig omtrent voor zeven honderd jaren
bepaald. Monrranus zegt verder : op dezen;
» tijd.

door Tartaren de Mantschoe en de Mongolen. Ook herhaal |
ik hier nadrukkelijk met vele. Geleerden , eenen Lexciavrus
(Pandect. Hist. Turc.), eenen Lanerks, Parras , Marre-Brung
etc., dat het eigendommelijke woord niet Tartaar, In
Tattar of Dattan is; zóó klinkt het bij de Chinezen e
Koreërs, wordt ook bij de Japanners zóó geschreven , waa
het wel is waar, letterlijk Dat-soe-tan, maar volgens de
regel Dattan uitgesproken wordt.

(8) Gedenkwaardige Gezantschappen der Oost — Indisch |
Maatschappij aan de Keizeren van Japan etc., door A. Moxe |
TANUS, te Amsterdam 1669, pag. 11.

(191)

»tijd lagen de landen. onbewoond, welke nader
»hand bevolkt en met steden vervuld, Japan ge
»noemd zijn, maar opdat bij de nakomelingen
»de afkomst uit China mogt verdonkerd wor-
»den, en te gelijk hunne misdaad, hebben de
»Japanners aangenomen gansch strijdige zeden
»met de Chinezen”.

Op eene andere plaats haalt hij (g) ook SrTA-
VERIUS aan, die staande houdt, dat, volgens de
verhalen der inboorlingen, deze verhuizing voor
zeven honderd jaar plaats gehad hebbe; maar Mon-
TANuUs zelf schijnt van dit gevoelen niet te zijn,

vermits hij zegt: „het is een gemeen gevoelen,
„dat Tartarije, het grootste landschap des gan-
„schen aardbodems, de inwoners van China, Co-
„rea, Japan, ja Amerika zelfs zoude hebben ver-
„ schaft(10)”’. Ook den Jezuit MArTrus MARTINUS
haalt hij aan, die van meening is, dat de Japan- |
ners afstammelingen niet alleen der Chinezen, maar
ook der Tartaren zijn, voornamelijk die aan de
oostzijde wonen (11),dewijl zij nog sporen aan zich
dragen van de zeden van het een, zoowel als
van het andere land (12). Hij ontwikkelt dit

nader,

(9) Monrraxus , 1, c,, pag. 5.

(ao) Idem, eodem, pag. 6.

(11) Oost-Tattan noemen de Japanners dat gedeelte der
Mantschoerij, hetwelk tegen over het eiland Krafto, aan
de oevers der rivier Seghalien, door een volk, Sandan ge-
naamd , bewoond wordt. Zie verder beneden.

(22) Monrrtaxus, 1, c, pag. 6, en Fr. Carons, Japan, Nurne

L

( 192 )

nader, schijnt zich nogtans in het bewijs daar= |

van, wit de Chinesche taal ontleend, te vergissen,
aan deze laatst gemelde den klank der letters D
en B ontzeggende, terwijl hij. daarentegen zeer

just verklaart, dat de Chinesche taal met de

Japansche niets gemeen heeft,

ENGELBERT KAEMPFPER, wel bekend met het
hierboven aangehaalde, verklaart te regt, miet
te gelooven aan ‘het verhaal van LINSCHOTEN }
ontwikkelt de van Marrius MARTINUS ver-
haalde gebeurtenis nader, dat namelijk een Chi-
nesche Keizer (13), op aanraden van zijnen lijf=
arts, dezen met eene kolonie naar de Japansche
eilanden gezonden hebbe, om aldaar een kruid
op te zoeken, waardoor hij de onsterfelijkheid ver
krijgen zoude, bewijst de waarheid dezer gebeur—
tenis wt de Japansche geschiedenis, welke de-
zelve,als den eersten stap voor kunsten en we-

tenschappen , met jaargetal en naam, getrouw

heeft bewaard, en treedt, niettegenstaande dit
alles , als ernstige tegenstander van diegenen
op, die de Japanners voor afstammelingen der
Chinezen verklaren, en tracht deze meening te

wederleggen door bewijzen, getrokken uit hun-

ne godsdienst, hun karakter, hunne zeden en
hunne taal. Bladz. 61, zegt onze Schrijver , « door
» het

pr EN

berg 1672, IV; Marrtrus Martinus, Berigt over den oor—_

sprong der Japanners etc., pag. 347.

(23) Karueren ,L. c, boek Il, hoofdst, III, pag. 115.

( 193)

» het geen tot hiertoe aangemerkt is, blijkt klaar,
»dat de Japonezen eene oorspronkelijke natie
» zijn; ten minste, dat zij niet afkomstig zijn
» van de Chinezen. De overblijvende zwarigheid
» om op te helderen is, hoe en uit welke edel,
» ten der wereld hare ware oorspronkelijke af=
» stamming na te speuren zij. Ten dien einde moe-
» ten wij hooger opklimmen, en misschien zal het
» met de rede en den aard der zaak miet onbestaan—
» baar zijn te staven, dat zij afgestamd zijn van
»de eerste inwoners van Babel, en dat de Ja-
» pansche taal een der talen is, van welke de
» Heilige Schrift gewaagt, dat de alwijze Voor-
» zienigheid dienstig oordeelde, bij wege van
» straffing en verwarring, in te storten in de ge-
» moederen van de ijdele en higtvaardige opbou-
» wers van den Babelschen toren.”

Van uit Babel geleidt nu onze Schrijver zijne
_avanturiers langs hem zeer wel bekende wegen, ge-
lukkig tot naar Korea, laat hen dáár de Japansche
eilanden ontdekken , en dezelve tot hunne verblijf
plaats kiezen, waar zij zich dan, na in het landschap
Nagato aan wal gestapt te zijn, in het landschap Zse
neêrlaten. Ook schijnt de Schrijver reeds de moge-
lijkheid te hebben ingezien, dat deze volksverhui-
zing haren weg over Oost-Tattanen Jezo genomen
hebbe, eene omstandigheid van het uiterste belang.

Behalve deze Babijlonische afstammelingen laat
KAEMPFER, van tijd tot tijd, ook eenige kolo-
nisten en ongelukkige schipbreukelingen uit China

en

( 194)

en Korea, misschien ook uit de overige nabu=
rige tanden, op Japan aankomen,en tot de be-
volking van dit land mede bijdragen, en besluit,
door bij herhalimg te beweren, dat de Japanners
eene oorspronkelijke, en niet eene van de Chinezen
afstammende natie zijn „zijne verhandeling, waarin
hij de uitgebreidste aardrijkskundige kennis van
het oosten, en groote bedrevenheid in de Ja-
pansche geschiedenis ten toon spreidt, en daar-
door regtmatige aanspraak op onze toegevenheid $
kan maken aangaande zijn stokpaardje, om de
Japanners juist van Babel te doen afstammen.
In zijne amecenitates exoticce schijnt hij van dit

add

denkbeeld terug gekomen te zijn, dan wel het-
zelve eerst later omhelsd te hebben , vermits hij
hier zegt: claterunt diu obscuro nomine e Daats,
seu Tartaria, hospites in Japonia, et per pro-_
» vincias disseminati incultam ichtyophagorum
» vitam vixerunt, cum Romanorum gentis condi
»tori coeevus DsiN-Muu-Te1, princeps prudentia
»et corporis majestate ceteros antecellens ,‚ mo-
»narchiam inter suos conderet. » (14)

De geleerde Zendelingen te Pekin deelen ons
in hun zoo belangrijk werk : Mémoires concer—
nant les Chinois, (15), in eene afzonderlijke ver-

han-

(14) E- Karmpren , Amoenitatum exoticarum fasciculus
II, pag. 491.

(15) Mémoires concernant Y'histoire, les sciences, les
arts, les meeurs, les usages etc, des Chinois, par les mi
sionnaires de Pekin. A Paris, 1777 — 1795.

( 195 )

handeling : Rémargques sur un écrit de Mt, P** in
Ee - Récherches sur les Égyptiens et les Chi
rois, eenige zeer zakelijke aanmerkingen mede
ter wederlegging van de volgende plaats: “les
„Japonais savent indubitablement, qu’ils ne des-
„cendent point des Chinois.”

Ik vermeen deze aanmerkingen hier niet te
„mogen voo: bijgaan, niet omdat dezelve juist het
tegenovergestelde van het boven aangehaalde be-
wijzen , maar omdat de Schrijver dezer verhande-
ling als geboren Chinees, (hetwelk ik wt zijnen
schrijfstijl geloof te moeten opmaken), uit de
Chinesche jaarboeken zeer belangrijke gebeurte—
nissen voor de geschiedenis der Japanners aan-
haalt, welke in het vervolg aan mijne verhandeling
eenigzins tot een vast punt verstrekken kun-
nen. Ik geef hier de oorspronkelijke woorden:
„Quand ils (les Japonais ) vinrent pour la pre-
„„mière foisen Chine, Pan 57 de l’ère Chrétienne,
»ils n'étaient que des barbares; leur chef ne pre-
„„noit pas même le titre de roi.”

„Ce n'est que plusieurs siècles après, qu’ils
„ont commencé a avoir une écriture et des li-
»„vres; leur première écriture, qu’ils ont conser=
s„vée, est la nôtre, leurs plus anciens habits,
quand ils ont commencé à se policer, ont été
aussi les nótres, etc. comme on a à la bibliothò-
„que du ro: le Tong-tein, le Tong-chi, le Ouven-
shien-tong-kao, tous livres, qui ‘sont de pords
„en Chine, et ont été faits bien longtemps
f „avant

ee ln

( 196 ) k
„avant l'arrivée des missionaires ; nous y ren |
» voyons ceux, qui entendent le Ohinodk pour se
»convaincre, que nos anciens monumens parlent
„des Japonais, avant qu’ils fussent en état de
‚faire des livres; nous serions plus croyables
»„qu’eux sur leur vraie origine, quand même ils
» nieraient ee qui en est raconté dans nos annales ; Î
„car enfin le Japon et les Japonais étaient si peu
„de chose dans le quatrième et septième siècles,
„temps @&uxquels il a été question de leur des-
»; cendance , qu’on doit regarder comme une preuve
>de la véracité de nos annales d'avoir voulu re«
‚connaître les Japonais pour une ancienne colo-
„me de Chine” (16).

L. Laneres door letterkundige betrekkingen.
met de bovengemelde Geleerden te Pekin vroeg-
tijdig ingewijd in de oostersche wetenschappen,
heeft zich doen kennen als zeer bedreven in de
oostersche letterkunde , en als een helder ziende
beoordeelaar , door zijne redactie der reizen des
vermaarden C. P. THuNBerG , (17) en het schijnt ,
dat alleen het gebrek van nog eenige bewijsstuk
ken hem heeft weêrhouden , om een beslissend.
oordeel te vellen over de afkomst der Japane
ners. Niets is aan zijnen onderzoekenden geest
ontsnapt, én in korten, maar gedrongen stijl
vult hij in de gemelde reizen eene gaping aan,
die de verdiehistelijke natuuronderzoeker voorbe-

dach

(26) Mémoires des Chinois , tom. III, pag. 497.
(17) Voyages de C. P, Trunsene au Japon, Paris, 1796,

( 197 }

dachtelijk voor dien onvermoeiden doorzoeker
van oude-en onder het stof begravene boekerijen
schijnt te hebben opengelaten Zijne. woorden zijn
de volgende: „ Les historiens ne sont pas aussi par=
faitement d'accord sur origine des häbitans

_‚„mêmes. Sans vouloir remonter à la construction
„de la tour de Babel, comme fait KAEMPFER, je
9, m’honore de partager opinion du célèbre au-
» teur de esprit des lois, et je les regarde comme
„„descendans des Tartares, aussi bien que les

39
„Chinois, les Indiens et les Egyptiens; je ne

>,
„„crois pas même trop contredire en cela cer«=
„„tams historiens Chinois, qui prétendent , que
„les Japonais sont une colonie de leur nation.
> L’émigration, qui eut lieu sous lPempereur Ou-y
„en 1195 avant l’ère vulgaire, est favorable à
|, leurs prétentions. ,, li

_ » Le Fong-kien-kang-mou dit, que les peuples
» orientaux de la Chine, fatigués de la tyrarnie

» hommes, femmes et enfans, et allèrent cherclier
» des établissemens dans les îles voisines, ou ils
» fondèrent des colonies; ainsi, d'après ce texte,
> quoiqu’en dise le savant pe HAUTERES, la
Dsupposition du père CouPrLer, qui croit,
» que ces Éémigrés ont pu peupler les îles du
» Japon , est d’autant moins déraisonnable,
» qu’il ne nous reste aucun monument historique
des relations directes des Japonais avec les
) Tartares. Au reste, on ne peut méconnaître le
» Ca

( 198 ) |
» caractère Tartare sur la plysionomie de ces
» deux nations,et ce type vaut bien les témoig-
»nages les plus authentiques des historiens.
» En outre, il nous importe peu, que lune soit
»un démembrement de l'autre, ou que toutes
» deux descendent immédiatement de la même
» souche, pourvu que cette souche soit connue,
»et nous croyons l’avoir découverte sur le pla-
»teau de la Tartarie, qui est véritablement
» Pofficina generis humani” (18).

Op eene andere plaats zegt onze Schrijver :
‚ Voici encore une preuve de lorigine Tartare
„des Japonais : les Mongoles, les Saposa
„les Manschous et les principales hordes Tar=
„tares, aussi bien que les Indiens, les Chinois,
„les Thibetiens ont encore un cycle de douze
„années, désignées par des noms d’animaus, lequel
„se répète cinq fois dans leur grand cycle de
„‚soixante ans (19). ”

M. Marre-BrunN heeft uit alle tot hiertoe
aangehaalde bronnen, en uit de belangrijke hand
schriften van J. Trrsincu, die in de jaren 1782—
1784 directeur van den Nederlandschen handel op
Japan was, geput bij de beschrijving van Japan
en de overige landen van dezen archipel, terwijl hij
in zijn werk: Précis de la géographie univer-
selle, door de behandeling van aardrijkskundige on-
derwerpen , eenen weg geopend heeft, waaro

aan

é
El

(18) C. P. Trusrgeno, |. c., tom. III, page 163.
(zg) C. P. Thunberg, 1, c.‚, tome IV, page 89.

( 199 )

aan het door de eeuwige woordenkraam vermoeide
geheugen, door de niet minder onderhoudende
dan leerrijke wijze van voordragt, de aangenaamste
k punten van verpoozing aangeboden worden. |

Hij wil in de gelaatstrekken der Japanners eene

vermenging van den Chineschen stam met dien
der Mongolen en Mantschoes ontdekken; laat de
Japanners, volgens hunne eigene geschiedenis, de
eerste stappen tot beschaving aan eene Chi-
nesche kolonie dank weten, en hunne jaarboeken
tot op eenen Chineschen Heerscher Lin Mousa
terug brengen; gaat aisdan tot de Japansche
taal over, en tracht uit deze te bewijzen, dat de
Japanners eene oorspronkelijke natie zijn, met
de volgende woorden : „, Mais la langue Japonaise,
‘s, monument plus authentique, ne fournit aucune
„preuve en faveur d’une origine étrangère de
»„ces insulaires; elle ne renferme que peu de
„mots Chinois; elle n’a aucun rapport ni avec
sle Mantschoe ni avec le Jesso ou Kourilien ;
„les prétendues ressemblances, qu’un savant as-
„sure avoir trouvées entre elle et les langues
„ Tartares, réstent dépuis long-temps dénuées de
» preuves. Les mots Japonais ne sont pas mo-
>) nosyllabiques, comme ceux des Chinois; les
> conjugaisons et la syntaxe ont une marche ori-
5 ginale etc.” Dan oppert hiij de vraag, of mis-
schien de Japanners door Mongoolsche of Mant-
schoe — volksstammen overwonnen, en door de
overwinnaars hunne taal aangenomen geworden

Oo zij ?

( 200 }

zij? doch toont tevens uit de geschiedenis .de
onwaarschijnlijkheid eener dusdanige gebeur— |
tenis aan, daarbij voegende, dat de geheele aan |
winst, welke de bevolking van Japan van uit |
het vaste land van Azie heeft kunnen verkrij
gen, zich tot eenige Chinesche kolonien, en,
eenige Koreërs bepaalt, en eindigt met de na-
volgende woorden: „Les Japonais sont proba- HI
„ blement, comme toutes les nations principales
‚du moude, des aborigènes, ou des peuples, dont |

„ origine dépasse la naissance de l'histoire, S’ils
„sont venus du continent, als lont quitté avant

„la formation des langues; ils savent obscure= |

ment, qu’outre leur race, il y en avoit deux

„autres dans lile même de Nrphon, les Mosins
„ou Kouriliens plus au nord, et une nation de
„nègres au sud. Peut-être ceux-ci étaient des,
„ Haraforas des îles Philippines. Combien d’au- |

„tres peuplades primitives ont pu, dans ces con—
„„trées isolées, s’élever, briller et s’éteindre,

„ignorées du reste de univers!” (20) Op eene |
andere plaats den oorsprong der Amerikaansche
volksstammen onderzoekende, ( een onderzoek ,,

hetwelk met het onderhavige in het naauwste ver-

band staat, daar de resultaten van beiden elkander
wederkeerig moeten ondersteunen tot het verkrij-
gen van zekere gevolgtrekkingen }), brengt onze
scher pzionige Schrijver kort en gedrongen bij, het

geen
(20) Marrr-Baun, L. c., tome III, page 480 et 481.

|

( zor }
geen ‚ volgens de ontdek kingen en bewijzen van den
tegenwoor digen tijd, bij eene diep doordachte ver-
gelijking der Aziatische en Amerikaansche talen,
(welke de groote verdiensten van eenen
Humsouprt, VATER, BARTON en Smrru in het
helderste daglicht stelt ), vóór of tegen de on-
derstelling pleit, dat dit nieuwe werelddeel
uit Azia bevolkt geworden zij. Hij zegt na-
melijk : „Tant de rapprochemens imattendus,
‚et que n’avaient pas apercus nos devan-
„ciers , auraient pu nous engager à soutenir

„avec une sorte d’assurance lorigine pr rement
Asiatique des principales langues Américaines ;
mais plus attachés à Pintérêt de la vérité, nous
»m’essayerons pas de fonder sur nos observa=
„tons une assertion imposante et hasardée;
„nous dirons franchement, que les analogies en-
„tre les idiomes des deux continens, quoique
»élevées par nos récherches à un nouveau de-
»„gré de certitude et d’importance, ne nous au-
„; torisent qu’à tirer les conclusions suivantes:
19. Des tribus Asiatiques, liées et parentées
» d'idiome avec les nations Finoises, Ostiaques,
Peruviennes et Caucasiennes, ont émigré vers
» ’Amérique, en suivant les bords de la mer
» glaciale, et en passant le détroit de Behring.
» Cette Émigration s’est étendue jusqu'au Chili
5 et jusqu’au Groenland; j
» 2°, Des tribus abh. liées et parentées
hidridiome avec les Chinois, les Japonais,
„les

( 202 )

„les Ainos et les Kouriliens, ont passé en é
sAmérique, en longeant les rivages du grand
‚„Océan. Cette Émigration s’est étendue pour le
» moins jusqu’au Mexique;

„53°. Des trihus Asiatiques, liées et parentées
„d’idiome avec les Tongouses, les Mantschoux,
„les Mongoles et les Tartares, se sont repan—_
„„dues, en suivant les hauteurs des deux conti-

„nens jusqu’au Mexique et aux Apalaches;

‚„4°. Aucune de ces trois Éémigrations n'a été
„assez nombreuse pour effacer le caractère ori=
„„ginaire des nations indigènes de \’Amérique.
„Les langues de ce continent ont recu leur dé-
„ veloppement, leur formation grammaticale et leur
» syntaxe indépendamment de toute influence étran-
„morel{ 213. 07

Ik haal deze belangrijke woorden hier aan,
niet alleen, omdat ik eerst in het vervolg de
middelen ter vopheidering van eenige duistere
plaatsen aangaande den oorsprong der Ameri
kanen uit dezelve denk te putten, maar voor—
namelijk, omdat men hier de Chinezen met
Japanners over Jezo en de Kurilen naar Ame-
vika trekken laat, en daardoor de mogelijk
heid veronderstelt, dat ook Japan van uit
China bevolkt geworden zij.

Eindelijk oordeel ik ook, hier miet onopge-
merkt te moeten voorbijgaan de meenmg van
zekeren FoNNIEL , die de bevolking van Ame-

rika

(21) Marrre-Bavn, Ll c., tome V, page arr et 212.

( 205 }

rika van Japan laat uitgaan (aars noch die

van onzen Maure-BRuN, die het zelfs niet on-

mogelijk acht, door den tijd Amerika als de
Amer van het menschelijk geslacht te moe-

ten beschouwen (25).

__ Dit nu zijn, voor zoo veel mij bekend is, de

verschillende denkbeelden der Schrijvers aan-
gaande den oorsprong der Japanners. Sommige

hunner hebben in Azie zelve, gedeeltelijk uit

onzekere, gedeeltelijk uit geloofwaardige bronnen,

‚nu eens met scherpzinnigheid, dan eens al te

“ligtgeloovig , de bewijzen voor hunne meenin-

“gen verzameld; anderen hebben in Europa,

“voorzien van eene rijke literatuur , toegerust met
uitgebreide kundigheden en eene doeltreffende kri-
(tiek, daadzaken , waarnemingen, en meeningen
‘van geloofwaardige reizigers bij elkander ver-
gaderd, en daaruit één geheel gemaakt, waar-
uit gebrek aan kennis van landen en volken, voor-
namelijk van het nog zoo weinig bekende noord-
oostelijke gedeelte van Azie, en in het bijzon-
der van den noordelijken Japanschen Archipel,
\ maar al te duidelijk blijkt. Nog anderen eindelijk,
idie ik echter onopgemerkt ben voorbijgegaan,
\hebben zich als vertalers of afschrijvers ver-
dienstelijk gemaakt, doch daarbij meestal door
mislukte philologische aanmerkingen meer na-

deel dan nut gesticht.
Hoe-

(22) Marre-Baun 1, c. tom V. pag. 224%
(23) Idem 1, c., tom, V. pag. 226.

( 204 )

Hoezeer ik nu, wel is, waar, getracht heb,
alle de bewijzen te verzamelen , welke de vlijtige
en naauwkeurige onderzoeker van den oorsprong
der Japanners uit dit en de naburige landen,
tot hiertoe, of geheel heeft moeten missen, of welke’
nog niet genoegzaam getoetst waren, en bij gevolg
nog niet als geldende konden aangemerkt worden ;,
van welke ik gedeeltelijk , zonder schroom, zeg=_
gen kan , dat dezelve nog door geen der
reizigers in Japan zoo duidelijk en apodiktisch_
waar zijn uitgesproken geworden, zoo wel vóór
als tegen de tot hiertoe aangenomene meeningen 5
zoo is daarmede echter de zaak nog niet op=
gelost, maar alleen opgehelderd; en daar deze
taak in de daad voor eenen enkelen reiziger
te veel schijnt, vermits bijna de halve wereld !
er mede in verband staat, zoo heb ik dezel 4
ve in verschillende onderdeelen gesplitst, |
alleen dat gedeelte, hetwelk het naast onder ;
mijn bereik was , begonnen af te werken. ari
de overige gedeelten heb ik verscheidene van
elkander rp eN zoodat dezelve nu ook,
gereed liggen, om door andere reizigers te wro
den opgelost. i

Om nogtans die punten, waarvan de beant=
woording ‘het noodzakelijkst is, ligt te kunne
vinden, zonder zich daaromtrent eerst in eene
al te ingewikkelden arbeid te moeten inlaten;
heb ik, tot meerder gerief voor toekomstige bijs

dragen, tusschen mijne gedeeltelijk bewezene,

@®

{ 205 }

deeltelijk nog te bewijzen stellingen ‚ hier en
diár „vragen ingelascht, waarvan eenige onmid
delijk kunnen worden beantwoord; want ik
vraag alleen, hoe het met de zaak gelegen
zij? doch waarvan anderen daarentegen een kri-
tiesch onderzoek en meerdere toelichting verei-
schen; want ik vraag: kan het wel zóó zijn ?
„ Langen tijd „was ik besluiteloos aangaande de
wijze , waarop ik datgeen zou bekend maken,
hetwelk mij met zekerheid vóór of tegen de ge-
voelens van andere Schrijvers bekend is gewor-
den , vermits het geen in een behoorlijk verband
staande geheel is, maar slechts bloemtjes , bij
een vergaard op de Japansche velden en de kusten
der naburige landen.

Uit de tot nu toe aangehaalde meeningen der
Schrijvers kunnen de volgende weelkaen ge-
trokken worden:

A. De Japanners stammen af van de Chinezen;
B, De Japanners stammen af van eenen zoo-
genaamden Tartaarschen volksstam ;

C. Zij zijn een volk, gesproten uit de ver=
menging van verschillende Aziatische volks-
stammen ;

D. Zij zijn oorspronkelijke inwoners (abori-

gines ).
_A. De Japanners stammen vande Chinezen af.

Beschouwt men de Japanners oppervlakkig,

en vergelijkt men hen ter loops bij de Chinezen ,
dan

( 206 )

dan gevoelen zoo wel de ooggetuigen als de boek
geleerden zich evenzeer gedrongen, de Japanners,
zoo wat betreft hunne physike hoedanigheden,
als wat aangaat hunne staats- en burgerlijke
instellingen, ja zelfs de gebeurtenissen hunner:
geschiedenis, als afstammelingen der Chinezen
te erkennen, en als zoodanige te verklaren,
en wel voornamelijk, wanneer zij den Japan-
ner in de hoogere graden van beschaafdheid;,
namelijk als bewoner van groote steden,
beschouwen. |
De zinnebeelden van hunne godsdienst en taal
van oorlog en vrede, van kunsten en weten—
schappen dragen over het algemeen het kenmerk
van Chinesche afkomst aan zich. |
De reiziger in Japan, hierdoor getroffen , laat _
er zich weldra door wegslepen, en verzinkt
spoedig in ondoordringbare duisternis, versto=
ken van het licht, hetwelk hem in dezen dool
hof zoude moeten geleiden, maar hetwelk door
de geheimzinnige grondstellingen van het staats |
bewind op het zorgvuldigst afgeweerd wordt.
Er bestaat voor hem geen middel, om uit de- É
zen doolhof te geraken, dan de hulp der iboorlin= Ë
gen , aan welke hij zich dan ook overgeeft. _ |
Maar uit hoofde van de dweepzucht der priesters —
en de dwingelandij der regering is het denken
en weten dezer inboorlingen zoo beperkt, zelfs
aangaande hunnen eigen oorsprong, dat men van
hen wel verneemt, wat zij gelooven, doch
niet

\,

e

( 207 }

niet de waarheid, welke bij hen verloren is
geraakt, zonder dat zij weten, hoe? en waarom?
‚ Voeg hierbij , dat elke natie van het vaste
land van Azie, zich als de oudste en als oor-
spronkelijke bewoners van hun eigen rijk be
schouwende , gaarne aanspraak maakt op den
roem, ook andere landen bevolkt te hebben, of
bij den trotschen waan van eenen zeer hoogen
ouderdom nog dien voegt, andere volken van

zich te doen afstammen. |
In het eerste. geval bevinden zich onze J apan—
ners, in het tweede de Chinezen, wier jaarboe-
ken werkelijk eenige duizenden van jaren verder
terug tellen, dan die der Japanners 24), en die
hierop steunende, het voor mogelijk hielden,
dat de Japansche natie ook haren eersten oor-
sprong aan China verschuldigd zij, zich met
dit geloof streelden, en de bewijzen, die zij
daar-

(24) Ik verwijze hier naar eene belangrijke verhandeling,
Pantiquité des Chinois, prouvée par les monumens,
in de Mémoires concernant les Chinois, tom III pag. 364 ,
waaruit ik de volgende woorden ontleen. » Les Chinois
} sont un peuple, en un mot, dont les connaissances
» traditionelles rémontent d'âge en âge et d'époque en
D époque, sans interruption, pendant une espace de plus
» de quatre mille ans , jusqu'au temps du renouvellement
p de la race humaine par les petits fils de Noë,” en naar eene
andere verhandeling, insgelijks in deze Memoires, Abregeé
chronologique de l'histoire univoerselle de empire Chinois
par M. Amror, tom. XIII pag. 75—308. Het 3detijdvak der
tijdrekening strekt zich uit van het jaar 2637 vóór Crnris-
Tus tot 1770 na Caristus,

( 208 )

daaromtrent vermeenden te Vinden aan onze b,
nieuwsgierige onderzoekers ter hand stelden.

Deze gronden nu, waarop de bewijzen rusten,
dat de Japanners van de Chinezen zouden afstam=
men, moeten wij aan eene naauwkeurige toe al
sing onderwerpen. ,

Aangaande de overeenkomst, die er bestaat tus-
schen de physike hoedanigheden der Japanners
en Chinezen, kan en wil ik mij hier niet in=
laten met het ontwerpen en ophangen van een _
uitgewerkt beeld van het nationaal karakter de
zer beide volken, ter vergelijking en bepating
van trekken, die in beiden gemeen zijn; want d
hoe treffend ook het beeld der physike karak=
tertrekken der Japanners wezen moge, zal
men nogtans altijd, hetzelve vergelijkende bij
dat der Chinezen, eene zoo uitgebreide, en
met zoo vele Aziatische volksstammen vers |
mengde natie, zeer veel overeenkomst vin
den, en dit te meer naarmate de Chinesche
natie door den tijd met den Mongoolschen volks
stam in één gesmolten is, welken wij reed |
vroeger als de eerste bewoners van Japan hopen
te leeren kennen. >

Uit de gelaatstrekken der beide natien vil
ik slechts van die kenteekenen gewagen, welke
aan beiden als volstrekt karakteristiek toegekend
worden , namelijk Aet schuins staan der oogen,
Nu eens wordt deze gedaante der oogen aan def
Chinezen en derzelver kolonie Japan en Ko-

( 209 })

rea ( 25), d an eens aan de Japanners met de Chi-
mezen, Mongolen en Mantschoes gemeenschappe-
dijk geacht (26). En vermits dit bijzondere,
hoezeer slechts schijnbare schuins staan der
oogen op Japan doorgaans en algemeen plaats
heeft, veroorzaakt door den in der daad eigen-
aardigen bouw der oogleden; in China daaren-
tegen, voor zoo veel mijne eigene waarnemingen
aangaat, zeldzamer, en dan nog dikwerf door
de kunst bewerkt is (27), zoo heb ik mij bij-
zonder er op toegelegd, om dit zoogenaamde
schuins staan der oogen ontleedkundig te on-
derzoeken, en vergelijkingen met zoodanige
andere Aziatische volken te maken, als ik in
de gelegenheid ben geweest waar te nemen.

De resultaten van dezen, wel is waar, gering
schijnenden arbeid onderwerp ik hiermede aan
het publiek ; welligt mogt dezelve door meer
uitgebreide onderzoekingen in andere landen

tot

(25) In het meermalen aangehaalde werk van Marrr-Baun
lees ik, tome III, page 53g: « Mais la position oblique des
)yeux semble appartenir à la nation Chinoise et à ses colo-
p nies, telles que les Japonais, les Coréens etc. «

(26) En op eene andere plaats van hetzelfde werk : u C'est
»eil, qui caractérise les Japonais, et séloigne plus de la
»forme ronde que chez aucun autre peuple… A ces traits

p physiques on croit réconnaître le mélange d'une race Mon-
_pgole ou Mantschourienne. tome III, page , 490.

(27) J. F. BiumenpacH, de generis humani varielate
_mativâ, Gottingae 1781, pag. 84:

( 210 )

tot belangrijke ontdekkingen leiden (28); en wel —
voornamelijk tot de beantwoording der vraag:
van welken volksstam van het vaste land van
Azie is deze gedaante der oogen oorspronkelijk,
en boe verre laat zich het spoor daarvan na-
gaan? vinden wij eene gelijke gedaante bij
de volken van Noord-Amerika, of zelfs bij de —
Peruvianen en Mexikanen? welke is de ge-
daante der oogen bij de Formosanen en de in-
boorlingen der Marianen en Philippijnen?

En juist hier, waar ik misschien de duide-
lijkste verbroedering der Japanners met het
Mongoolsche ras aantoon, kan ik niet in gebreke
blijven, aan te merken, dat de haren der Japan-
ners niet zwart, maar doorgaans hoog donker-
bruin zijn, en zich bij de kinderen tot in het
twaalfde jaar door alle schakeringen tot in het
blonde voordoen; hoezeer ik niet ontkennen kan,
dat men ook pikzwarte haren vindt, en deze
zelfs gekruld bij eenen in het oog vallend
schuinschen hoek van het gezigt en donkere
kleur der huid.

De kleur der huid van het gemeene volk
vertoont zich, op eenigen afstand gezien, geel |
als de kleur van weit, bij de stedelingen
is dezelve volgens hunne wijze van leven
verschillend, en in de paleizen der Grooten ziet

nd

men
Î
eee

(28) Zie Aanhangsel, Bijlage B, Opheldering van het
schijnbare schuins staan der oogen bij de Japanners.

Ä

ad

de

Dii)

“men dikwijls de blanke, rood doorschijnende
_ koonen onzer Europesche vrouwen; terwijl men
_op de openbare wegen vagebonden ontmoet,
wier huid tusschen het koperrood en aardkleu-

TIg variëert. Ook van deze physike kenteeke-
nen der Japanners maak ik slechts daarom ge
wag, om dezelve misschien duidelijker bij eenig

ander volk van Azie of zelfs van Amerika te
‚ doen nasporen en op te merken, of in flaauwe
en trapsgewijze overgangen te kunnen ontdek
ken, waarbij :k andermaal de vraag opper: Is
de koperkleur der Amerikanen werkelijk door

luchtsgestel en gewoonte geheel onveranderlijk?

Door het ontwerpen dezer korte schetsen heb
ik, wel is waar, tot nu toe nog zeer weinig vóór
of tegen de afstamming der Japanners van de
Chinezen bewezen; men zal er nogtans door
den tijd grondiger onderzoekingen op bouwen,
en er eenen vasten steun in vinden kunnen, tot
aantooning van eenen naauwen zamenhang der

_ Aziatische volken onder elkander, en misschien
met de nieuwe wereld.

En hoewel ik van hulpmiddelen voorzien ben

‚tot een nader onderzoek der ligchamelijke ge-
steldheid der Japanners, welke, voor zoo veel ik
weet, tot nu toe nog nimmer van Japan’ naar
Europa zijn gebragt geworden, namelijk eene

verzameling van schedels, door mij gedurende
mijn verblijf alhier bijeen gebragt; zoo moet ik
toch voorals nog van dusdanige meer uitge-

breide

( 212 )

breide onderzoekingen afzien, vermits mij de tot
eene naauwkeurige vergelijking, welke Viaamchhs 8
vereischt wordt, en waarvan zich alleen stellige
resultaten verwachten laten , noodzakelijke, zoo-
wel letterkundige, als ontleedkundige hulpmid-
delen ontbreken. |
Wij willen derhalve tot een ander ON
onzer onderzoekingen, namelijk de taal en het
schrift, overgaan, welke, naast de physike ken
merken , de meest geschikte en zekerste teeke-
nen zijn, om hetzij eenen gemeenschappelijken
oorsprong, hetzij eene vroegere verkeermg, of,
eindelijk later plaats gehad hebbende verhuizin=
gen van de volken der oude en nieuwe wereld,
te ontdekken. Bij de vergelijking van taal en schril

van beide de volken komen eenige chronologische
berigten. in aanmerking, welke aan een naauw—
keurig onderzoek moeten onderworpen worden,
om van dezelve te kunnen overgaan tot het be—
wijzen van familie-betrek kingen , zoo die mogten
bestaan, hetwelk zich juist hier in dit land door
eene reeks van plhulologische nasporingen grond:
en duidelijk laat in het werk stellen, Wat betreft
de door de Schrijvers als bewijzen aangehaalde
geschiedkundige daadzaken, zoo geloof ik hen
te kunnen overtuigen , van zich zelven tegen te
spreken. Men beweert namelijk, dat eene volks
verhuizing van Chinezen, onder den Keize
Ov-Y, in het jaar 1195 vóór Curisrus, dem
grond gelegd heeft tot de bevolkimg van Ja=

pan

( 215 )

pan (29). De Chinezen zelve daarentegen zeggen,
at de Japanners, toen zij voor de eerste maal, in het
EE 57 na Cumistus i in China kwamen , nog bar-
baren waren, zonder schrift , zonder regering ‚ Zon=
der zeden enz. ‚en dat zij om dezen tijd de beginse-
len van beschaving uit China gehaald hebben (5o).
Daartegen laat zich het volgende inbrengen :
‚ De Chinezen beroemen zich op den hoogen
ouderdom van hunne taal, en hunne schrijftee-
kenen (51). Waren het nu werkelijk Chine-
zen, die in het jaar 1195 verhuisden en Japan
bevolkten, dan hebben zij toch zonder twijfel
jets van hunne taal en van hun schrift mede
| pvergebragt en behouden; of zij hebben, bijal-
ien zij, volgens sommige Schrijvers , andere aan
die hunner voorouders geheel tegenovergestelde
eden aannamen, om hunne afkomst te ver-
bergen, nieuwe karakters ( schrijfteekenen ) uit-
Ì ger
(29) Truxsero, kl, c., page 161, nota 1,
_ (3o) Ibid. Lc.

‚ (31) « Ea tradition n'est point assez claire pour pouvoir
p assurer. que la Chinoise touche à lorigine de la diversité

ner

» des langues; mais il paraît comme évident qu'elle date au
moins de quatre mille ans.” Mémoires concernant les Chi-
mois, tome vir, page 139. En verder, «Elle est une des
Pp plus anciennes du monde, et on la ada comme Îa
pseule du premier âge qui soit encore vivante,” 1, c,, page
140. «L'origine des caractères vient par la tradition d'un
temps si éloigné qu'on a de la peine à léclaircir et à la
fixer.” 1 c.,tome r,‚ page 281, «On donne à Fov-Hr-Ao
et à Tsanc-krar linvention de ces caractères,” tome 1,
age 131, tome 11, page 912,

214 )

gevonden. Nu werden echter de in het jaar 57
na CurisTrus in China gekomen Japanners
door de Chinezen zelve barbaren zonder schrift «
en beschaving enz., genoemd, bij gevolg niets
van den aard der Chinezen aan zich dragen—
de , en nu eerst de beschaving van dezen aan—
nemende. :

Een dezer chronologische bewijzen is dus
valsch, tenzij men bewijzen kan, dat de taal en
het schrift der Chinezen, wier geschiedkundige
ouderdom nogtans tot nu toe dien van aile ove= |
rige volken der aarde schijnt te boven te gaan,
tijdens de gemelde volksverhuizing nog niet zoa #
verre gevorderd was, om zich honderden van

maar in ligte trekken, te kunnen staande houden.
Hierbij komt nu nog, dat in den tusschentijd, name= «

deze Chinezen, wier schrift en taal destijds toch
waarschijnlijk wel even zoo verre gevorderd was!

(32) Aangaande het jaargetal heerscht bij de Schrijve |
eenige verwarring; doorgaans wordt echter de tijd der regen
ring van den Chineschen Keizer Srkoo-Tr bedoeld; en mijne
Japansche Chronijk spreekt van eene dusdanige gebeurtenis
in het jaar 72 van den Japanschen Keizer Koorz1, hetwe is
overeenkomt met het jaar 21g vóór CHRISTUS, |

( #19 )

Ben zoude men toch wel , na een tijdverloop van
276 jaren, wanneer de bovengemelde Japanners
paar China kwamen, nog eenig spoor van eene
vroegere beschaving, gelijk aan die der Chine-
zen, ontdekt moeten hebben. Deze vestiging cener
Clinesche volkplanting op Japan komt mij ge
heel natuurlijk voor, en ik vereenig mij daar-
omtrent met het gevoelen van onzen KAEMPFER.

Ik stel, dat het schrift der Japanners hetzelfde
is als dat der Chinezen, onversclullig of hetzelve
door de kolonie, in het jaar 219 vóór Carrsrus,
door Chinezen naar Japan, of in het jaar 57 na
Curisrus door Japanners naar China, of. zelfs
vroeger in den tijd van Ouv-y, of later is over—
gebragt geworden; en daaruit vloeit juist het
sterkste bewijs voort, dat niet eene natie, die
de Chinesche taal sprak, maar eene andere Ja-
pan het eerst bewoonde. En met de nadere ont-
wikkeling van dit bewijs wordt het als van
zelve duidelijk , hoe met het schrift de gronden
van alle beschaving , kunsten en wetenschappen
wit China naar Japan gekomen zijn.

Ik zoude nu zonder tijdverlies tot het betoo-
gen van mijn bewijs overgaan, bijaldien ik eene
dwaling onopgemerkt kon voorbij gaan, welke ik
aanwijzen moet, niet omdat het eene dwaling is,
maar ‘omdat ik niet begrijpen kan, waar deze
‘dwaling van daan komt, en hoe dezelve door
eenen , anders zoo oordeelkundigen Schrijver heeft
kunnen begaan worden. Met verwondering lees

ie ik

( 216 )

ik im het anders niet genoeg te prijzen werk _
van Mar te-BRuN over de algemeene aardrijks-

kunde, de volgende woorden: « Leurs (les Ja-

» ponais) annales rémontent à un monarque Chi-

»nois nommé SiN-Mousa.” tome III, page 480.

Deze Sin-Mouvsa kan voorzeker niemand an=-_
ders zijn als ZiN-Mu-TernN-Woo, tot op welken |
werkelijk de Japansche jaarboeken terug gaan,

en met wien, als stichter van de tegenwoordig

nog regerende dynastie der Ten-Sr, het tijdvak

van ware gescliiedenis in de Japansche chroniijjk

begint. Maar wie zegt of wie kan bewijzen,

dat deze Zin-Mu een Chinesche Vorst was?

waar stat dit geschreven ?

In geen geval was deze Zin-Mv zelf een
vreemdeling, die van elders naar Japan geko-
men, de veroveraar en regent van het land werd.
Hij is geboren op Japan, en wel in het land-
schap ’junga. Alhoewel de overleveringen om-
trent zijne afkomst eenigzins fabelachtig zijn,
wordende zijne ouders als goden vereerd, zoo
openbaart ons nogtans de geschiedenis, terwijl
dezelve zijne daden ten hoogsten prijst, zooveel
natuurlijks en waarschiijnlijks van hem, als
noch in de overleveringen aangaande Troje, noch
in die van Athène of Rome te vinden is (55).

Ik heb hierboven beweerd, dat het juist het

van de Chinezen overgenomen schrift der Ja-
pan=

an

(53) Zie Aanhangsel, Bijlage A, Chronologie van het
rijk van Japan.

(217 )
_panners is, hetwelk het sterkste bewijs oplevert
voor de afstamming der Japanners van eene an—

dere natie dan die der Chinezen. Het alphabet _
der Japanners bestaat uit 47 letters. Deze letters

zijn oorspronkelijk Chinesche karakters; dit

‘bewijst het oude alphabet der Japanners, ge-

naamd Manjo-kana. De hier overgenomene Chi-
_pesche karakters zijn Chinesche woorden, welke
juist enkel den klank hadden, welken de Japan-
sche taal bij het zamenstellen harer woorden
“bezigt. Deze karakters der éénlettergrepige taal
“der Chinezen werden nu aangewend tot het schrij
ven der veellettergrepige Japansche woorden (54).
Toen zij echter in den vervolge meer schrijf
eekens noodig hadden , om een enkel woord
te schrijven of aan te duiden, zoo hebben zij
eze moeijelijke karakters verkort, en zoo zijn
de volgende alphabetten ontstaan: Jamato-kana,
l Hira-kana en Kata-kana (55).

Deze verschillende alphabetten van het Ja-
pansche schrift worden afzonderlijk, of onder

1

elkander vermengd, of zelfs met de Chinesche
karakters in verband, in de verschillende schrijf-
stijlen gebezigd, als ware beelden der woor-

den (56). Na

‘van Kunsten en VVetenschappen: Batavia 1826, Xlde deel.
Epitom. lingue Japonice, pag. 79 en 130,

(35) lbid. pag. 132—134.

(36) lbid. pag, 134

(218)

Na het hier aangehaalde kan men den oor= _
sprong van het Japansche schrift uit China
niet ontkennen. Dit Chinesche schrift nu is, of
van de Chinezen naar Japan gebragt, of van
de Japanners uit China gehaald geworden. Dit
is om het even; maar zeker is het, dat de Ja-

en

panners of Chinezen, bij het invoeren van dit
schrift, genoodzaakt waren, uit de vele Chinesche
karakters die genen uit te kiezen, welke den, tot.
het schrijven der toen in Japan gebruikelijke
taal noodigen klank hadden. Of dit nu door
de, onder den Keizer Ov-Y verhuisde Chinezen,
in het jaar 1195 vóór Carisrus, of door den
Chimeschen geneesheer enz., geschied zij, nie-
mand zal daarom de stelling kunnen tegenspre=
ken, dat vóór de aankomst van het Chinesche
schrift in Japan, eene van de Chinesche taal
verschillende, ja misschien aan deze geheel te,
genovergestelde landstaal moet bestaan hebben. y
Hieruit laat zich dan nog verder afleiden, dat
het volk, hetwelk toen Japan bewoonde, zich
vroeger op Japan moet neêrgezet hebben, al
vorens nog het schrift in de noordelijke deelen
van. Azie verspreid was; doch ik verklaar mij
stellig tegen het gevoelen, als of eene zoodanige
bevolking der Japansche eilanden vóór het ont-
staan der talen had plaats gevonden; en ik kan,
dit met eenig regt doen, wanneer ik de tref&
fende overeenstemming der Japansche taal met
die »

(219 )

die der Mantschoe-Tartaren aantoon; maar,
niettegenstaande alle nasporingen, geene zekere
bewijzen kan vinden, dat vroeger andere schrijf
teekenen, dan die der Clunezen, op Japan in
zwang geweest zijn (57).
Het zal wel niet noodig zijn, hier verder aan
te toonen, hoe met het schrift der Chinezen zich
kunsten en wetenschappen, en in één woord, de
beschaving over Japan heeft verspreid. De meeste
‚der Chinesche kunsttermen vonden op gelijke
wijze op Japan een duurzaam verblijf, en bij
dezen voegden zich, van tijd tot tijd , eene me-
nigte gemeene, zoowel als hooge Chinesche woor
den , welke, hoe groot hun getal ook wezen
_moge ‚ en hoe zeer zij ook met de Japansche
taal mogen in één gesmolten zijn , zich toch nog
altijd door den éénlettergrepigen klank als vreem—
delingen doen onderscheiden. Hier schijnt nu
ook de plaats te zijn, nader te onderzoeken, en
te bewijzen, of, en mm hoe verre de Chinesche
en Japansche talen van elkander verschillen. Ik
moet dit nogtans zoo lang uitstellen, totdat ik
meer. bijzonderlijk tot het onderzoek van een
zoo gewigtg punt kan overgaan.
Ik

(37) Bij het sluiten dezer verhandeling ontving ik van
eenen Japanschen oudheidkenner eene gewigtige bijdrage ,
bevattende eene optelling ea ontvouwing van de op Japan
op oude monumenten, tot nu toe, gevondene karakters,
waarvan men misschien nog eenige opheldering hieromtrent
kan verwachten.

( 220 )

Ik ga nu over tot het onderzoek aangaande de
eeredienst van de beide volken ; en hoewel ik niet
bewijzen kan, dat de godsdienst der oudste be
woners van Japan niet overeenkwam met de
godsdienst der gelijktijdige Chinezen, (ik laat
dit over aan die Geleerden, die met het laatst-
gemelde volk in nadere aanraking, en in het |
bezit der noodige letterkundige hulpmiddelen
zijn ), zoo kan ik nogtans staande houden, dat
de nog heden in China en Japan heerschende
godsdienst geene de minste overeenkomst heeft
met de godsdienst der oude Japanners.

Ik kan aantoonen, wanneer, en op welke wijze _
de eeredienst van. Buppoo, deze eigenlijk In
dische godsdienst, over Korea naar Japan ge-

De

ade

komen , in den beginne, wel is waar, niet zeer
gunstig ontvangen (58) werd, doch zich door —
den tijd meer en meer uitgebreid heeft, en ein-_
delijk door de Japansche Regering zelve als de
eenigste wettige godsdienst verklaard werd.
Maar ik kan ook aantoonen, dat de vroegere
inwoners van Japan eene bijzondere godsdienst
hadden; dat deze, nog tot op den huidigen dag,
als de godsdienst hunner voorouders geëerd, in

de

Nn nge ee ae ear

(38) In de Japansche Chronijk staat: « Onder de regering
» van den Keizer Kimar-TAnr, in het jaar 540 na Carrsrus,
Dwordt het beeld van S’Jako van Korea naar Japan ge-
» bragt. De Keizer wilde dien God aanbidden; doch zijn eerste
» dienaar houdt hem daarvan terug, hem wijzende op zijne
2 vaderlandsche Goden VVo-Kan-NeN-Ker.”

(gar)

_de hut van den landman, zoowel als in de pa-
leizen des Erfkeizers onderhouden, algemeen be-
mind, door den Staat niet alleen geduld, maar
zelfs beschermd, en geheiligd is, en dat dezelve
ook heden nog de stellige godsdienst der Ja-
panners zijn zoude, bijaldien niet door politieke
beweegredenen de onderdanen verpligt werden,
zich bij eene der secten van Buppoo te voegen.
Deze oude godsdienst der Japanners heeft nu met

die van Buppoo in het wezenlijke niets gemeen,
en de leer van beiden, zoowel als derzelver
uiterlijke vorm, worden, hoezeer het mogt schij
nen, dat dezelve door eene meer dan duizendja-
rige aanraking in elkander moesten gesmolten
zijn (59), door de Schriftgeleerden der Japanners
streng en naauwkeurig van elkander afgezonderd
gehouden. |

Om nu zoowel voor andere onderzoekers een

ruim veld te openen, als ook om voor mijne eigene
gevolgtrekkingen eenen goeden, voor het oog
van elk duidelijken grondslag te leggen, moet
ik mij hier eene kleine uitweiding veroorloven,

en

(39) Taunsene, 1. c.‚ tome IV, page 21, Marrr-Baun, 1. c.
tome III, page 486. Vele der Kami, wier getal door de
_ vergoding der helden meer en meer toenam, werden, als -
het ware, aan de priesters van de tempels van Buppoo in
bewaring gegeven. Deze Kanr bragten alle hunne symbolen
mede naar deze tempels, en zoo smolten de beide gods-
diensten schijnbaar in één. De Japanners noemen deze
godsdienst Sjoodo-Sintoo, dat is woordelijk; de tweele-
dige godsdienst der Kaur.

mn

(552)

en eene korte schets van de beide godsdienster
ontwerpen, waarbij ik nogtans voornamelijk
die punten zal aanstippen, die of tot eene on-
derlinge vergelijking van de beide eerdiensten,
of tot verdere opheldering mijner gevolgtrek-
kingen kunnen dienen.

Ik heb reeds op eene andere plaats gezegd, dat
de naam SiNroo van eéne latere dagteekening is,
om namelijk ook voor de oude godsdienst, in
tegenoverstelling met de nieuwe van Buppoo,
eene bijzondere benaming te hebben. Men noem-
de de eerst gemelde SrnrToo, de weg des geestes
(Sin, geest Gods; eigenlijk, de geest des Gods,
en Too, wet, weg); terwijl Burzoo of Bup-
poo de weg des Gods (Buts, God, en Too,
Doo (euphoniae causá) weg) beteekent.

StiNrToo is eigenlijk een Chinesche klank; in
het zuiver Japansch heet het KAMI-NO-MITS,
hetwelk het zelfde is. S1y-kAMI en Burs hebben
over het algemeen dezelfde beteekenis; doch de
beide eerste woorden beteekenen: Geesten, Go-
den, enz., aan het oude Japan behoorende, ter-
wijl men door Burs uitheemsche Goden verstaat,

De voornaamste geloofspunten en gebruiken van
de SinToo zijn de volgende: de stichters en op-
rigters van het Japansche rijk, beschouwd als af-
stammelingen van de zon en de maan, en wel
voornamelijk Ten-S’7oo-Dar-Zin, of zuiver Ja-

pansch AMmA-TELAsU-Oon-Kaur (40), zijn
het

(40) Zie Aanhangsel, Bijlage A,

(MRS)

het voorwerp der hoogste vereering, en de
laatstgenoemde is het hoogste Wezen, de eerste

‚ Godheid. Buiten deze kent de zuivere eeredienst
N van SrNroo geen hooger Wezen of hoogeren geest.
__ De erfkeizers worden beschouwd als gespro
ten uit dit godengeslacht, hetwelk van den
hemel op den Japanschen- bodem neêrdaalde ,
als de echte opvolgers en plaatsvervangers der
_ Ten-S’soo-Dar-Zin; en door den titel Ten-
Zi, dat is, kind des hemels, geven zij hun
hemelsch stamhuis te kennen, hetwelk nim-
mer kan uitsterven, vermits, bij gebrek
aan opvolgers, aan den kinderloozen Ten-Zr
van den hemel een nakomeling gezonden wordt
(41).
De geest dezer regenten is onsterfelijk, en op
deze wijze wordt ook het geloof aan een gees
telijk leven na den dood bij het volk onder-
houden. |
Het denkbeeld van onsterfelijkheid bestaat,
en met hetzelve dat van belooning van het
goede , en straf over het kwade, bij gevolg ook
dat eener plaats, waarheên de geest na den
dood gaat. Deze plaats hect als Paradijs T'aka-
Maka-

(41) Nog op den huidigen dag wordt, wanneer de erf
keizer geen opvolger heeft, een volgens eene geheime over-
eenkomst, uit een „goed geslacht door den Keizer zelven |
gekozen kind, als het ware, onder eenen boom Dai-li ge
vonden, en als van den hemel gezonden tot erfgenaam

des troons aangesteld,

224 }

Maka-Hara, en als hel Ne-no-Kuni (42). Hier
moet de geest voor de hemelsche regters ver-
antwoording doen; de goede beloond, trekt
naar T'aka-Maka-Hara, en wordt zelfs onder
de hemeische regenten (KAMmr) opgenomen; de
kwade gestraft, wordt in den afgrond , Ne-no-
Kuni, neêrgestoten. |

Tot de vereering dezer Kamr zijn bijzondere |
woonverblijven hunner geesten op aarde opge=
rigt, Mia (45) genoemd. Dit zijn tempels vaal
verschillende grootte van hout, de klemmen van
den levensboom (Zhura orientalis), de groo-

me

ten van cypressen (Cipressus Japonica, Th.) ge
bouwd; in welker mulden het zinnebeeld der God=
heid, Gohei, rust (44), strepen papier aan stukken
van Zinoki , (de Japansche naam van den levens=
boom), vastgemaakt. Van dezen schoonen boom
heet het in een Japansch heldendicht: «gelijk |
«zich de Minokt als het sieraad der bos-
«schen verheft, verheft zich boven het overige
« menschdom de held.’

Haag

(42) Analysis: Ne, wortel; Kuni, land ; van daar: land
in den wortel der aarde.

(43) Het woord Mia, gebruikt men alleen voor het paleis
des erf keizers, en zoo werd dit ook na den dood het
woonverblijf der Kami. Het paleis van den Keibo, en van ,

andere grooten wordt Ge-tan genoemd,

(44) Deze Gohei worden in elk Japansch huis gevonden.
bewaard in eene kleine Mia, op eene verheven plaats. Aan
de beide zijden der Mia staan bloempotten met de groe

( 225 })

Naar deze Mia’s , welke zich dikwijls met
de woningen der priesters en andere gebouwen
tot aanzienlijke, en uitgestrekte tempels verhef-
fen , geleiden groote en alleen staande poorten
of eerebogen, aan welke in de eigenaardige
orde van zuilen het geloof der Japanners te
herkennen is. Zij worden Forí-í (verblijfplaats
der vogelen) genaamd. Voor de woning van den
_Kamr staan als wachters twee honden, genoemd
Kama-in,en voor die van TeN-S’soo-Dar-Zin
twee leidsmannen SARU-To-Sriko (45).
Dagelijks , nu en dan, of op zekere tijden,
b.v. bij verjaringen van geboorte, of sterfdagen
(smatsuri,) worden aan de stichters des rijks,
aan de goede regenten en andere mannen, die
zich bij den Staat verdienstelijk gemaakt heb—-
ben, om deze Kamr te eeren, en hun te danken,
gebeden en offerhanden aangeboden, hetwelk
dikwijls het voorkomen van volksfeesten heeft.
Tot den hoogsten KAMmr nogtans TenN-S’roo-
Dar-Zin kan de aandachtige zich niet zelf on-
middeliijk wenden; daartoe bestaan voorsprekers

en be-

takken van eenen boom, Sakaki, genaamd; dikwijls ook met
k mijrten en de waaijers van den denneboom : verder twee lam
pen, eene schaal met thee, en verscheidene vaten met
den drank Saki, gevuld, Hier aanbidt elke Japanner des
morgens en des avonds den Schepper TEN-S’z00-Da1-Zis.

__ (45) Deze zonderling gebouwde schepsels zouden de weg
wijzers of leidsmannen van Zin-Mu-TeNn-Oo, op zijnen togt
van H'junga naar Isumo, geweest zijn, De een, met name

( 226 )

en bemiddelaars tusschen dit allerhoogste We-
zen en de aardsche bewoners. Men noemt
deze S3u-Go-ZinN, dat is woordelijk , Bescherm
god —_(Sju, bewakende; Go, beschermendes.
Zin, God). Alle Kamr, behalve Ten-S’soo-Dar-
ZiN, zijn Beschermgoden ;- en vermits dikwijls
dieren aan KaAmtr diensten bewezen hebben, zoo
worden ook wel dezen als Ssu-Go-Zin ver-
eerd , b. v. de vos enz., enz.

In de nabijheid van de woning der Kaar bevindt _ |
zich, behalve. eene bel (Suzei), eenige bloem
potten (Manoutat), eene trom (J'aik), en eenige _
andere muziek-instrumenten (46), een spiegel _
(Kagami), hetwelk een zinnebeeld van de reinheid
en helderheid der ziel is (47). |

Men offert aan de Kamr en derzelver Bescherm _
goden, bij de bovengemelde gelegenheden, meestal |
echter in den beginne en tegen het midden der
maand, verscheidene eetbare dingen, als rijst,

SH

koek ,

Hrixo-Oo, wordt als Beschermgod tegen brand, de andere,
Mr-Zv-Oo, als Beschermgod tegen overstroomingen vereerd,
(Zie derzelver afbeeldingen in mijn Pantheon Japonicum).

(46) Deze muziek-—instrumenten worden bij de bovenge
melde feesten en bijzonder bij eene Pantomine-dans (Kamie \
kakura) gebezigd. Zie afbeeldsel in het Pantheon Japonicum, |

(47) Verscheidene Schrijvers schijnen de spiegels, die ge
bruikt worden in het Sinroo, en die bij Buppoo met el
kander te verwisselen. Trunrsrnc, |. Cc, tom. IL, pag. 15% |
— 168. Marrr-Brun, tom. Ill, pag. 486, Beiden hebben
uit KarnprenR geput.

( 227 )
ei zuikergebak, ook dieren, als herten, vis-

schen enz, (48).
Het is aan de aanhangers van deze godsdienst
‘geoorloofd, te dooden, en zich met het bloed te
bevlekken, en aan de priesters, die hun haar
even als de leeken dragen, te huwen.

De dooden worden in eene doodkist begraven,

&
'

tear

naar de Mia’s gelijkende (49), en in vroegere
tijden volgden, wanneer de overledenen voorna-
_me menschen waren, een naar evenredigheid
‘bepaald getal van ondergeschikten en _vrien-
den levend in het graf. In latere tijden vond
‘hierbij het zoogenaamde buiksnijden plaats, om
daardoor in de mogelijkheid te komen, hee-
ren en vrienden in den dood te volgen (5o).

“Tot de godsdienst Buppoo, welke zeer

waar

(48) In de oudste tijden hadden er zelfs menschenoffers
plaats, meestal aan de zcogenaamde Ssu-Go-Zin, de negen—
Ô hoofdige draak (kusu-rjum),in het landschap. Sinano, en an-
dere Kamr in Jamato en andere landen behooren hiertoe.
‚Deze schepsels beschouwde men als dienaren der Godheid,
en trachtte dezelven met de menschen te verzoenen door
veelal zeer dierbare onderpanden , meestal eene schoone en
onschuldige maagd.

(4g) Genoemd kwan of hitzuki. Zie afbeeldsel in het
Pantheon Japonieum,

(Jo) In het 33ste jaar van Sur-Zin-TeN-Oo, het 3de jaar
na Crrrsrus werd dit gebruik reeds verboden ; maar het hield
zich nog staande tot de tijden van Tarko, In de plaats van
menschen gebruikte men ook poppen van aardewerk, die
nog heden uitgegraven worden,

( 228 )

waarschijnlijk eerst in het jaar 541 na Crkis-
rus (51), van China over Korea naar Japan
kwam, werd later in het jaar 578 na CHris-
rus, door de overbrenging van het beeld
van SJAKO, van monniken en nonnen insgelijks
uit Korea, de grondslag gelegd. | \

Volgens de opgave van Japansche geleerden
worden de dogmata van deze eeredienst in twee
klassen verdeeld, en zij onderscheiden dezelve in
eene hoogere en eene lagere geloofsleer.

De hoogere leer berust op de volgende grond-
cstellingen: «De mensch is uit niets Sespro
cten, heeft derhalve ook niets kwaads in zich;
«de indrukken der buitenwereld verwekken eerst
chet kwade in hem. Door haar verkrijgt Lod
calzoo eerst het denkbeeld van het kwade.
« Men moet zich derhalve tegen deze indruk
gken trachten te beschermen, hetwelk daar—
door geschiedt, dat men alleen aan de wen-
«ken der in ons levende ziel gehoor geeft;
«deze is de Godheid zelve, die onze daden be-

«stiert_

(51) Karmerrn zegt, wel is waar, dat volgens de Jan
pansche geschiedschrijvers deze godsdienst reeds in het jaar _
63 na Crristrus in Japan ingevoerd zij geworden. Ik kan
nogtans daarvan niets stelligs vinden; de plaats, door
Karmerer aangehaald, luid bij mijnen auteur als volgt:
nIn het 88ste jaar der regering van Sui-ZiN-Ten-Oo,, (59
jaar na Crrisrus) »p kwam Kro-Hiko naar Japan, en bod s
»aan den keizer eenen heiligen schat aan, welken de keizer —

(229 )

«stiert en leidt” (Derhalve wordt hier geen
beeldendienst toegelaten). « Het menschelijk
«ligchaam, uit niets ontstaan, keert na den
«dood tot niets terug; de ziel blijft voortle-
«ven; die van den kwaden zweeft eeuwig in
«de ledige ruimte, die des goeden rust in
«het paleis der Godheid, van waar zij dan;
« wanneer het volk.op aarde de zending van
«eenen goeden mensch tot hulp noodig heeft,
wederom onder eene andere menschelijke ge=
k dant van den hemel gezonden wordt.”
_ De lagere leer van Buppoo, welke eigenlijk
de godsdienst van het volk is, openbaart het
volgende: «Daar bestaat aan gene zijde een
groote regter, EMmAoo genaamd, (£ vlam;
« Ma, kwaad; Oo, koning); voor dezen staat

«een groote spiegel, waarin zich de handelingen
cc van alle menschen vertoonen; naast dezen spie-
C gel staan twee booze geesten, dienaren van
«Emaoo, die de daden en handelingen der
taardbewoners in den spiegel waarnemen, en
«aan den koning berigten (52). |

«Een derde geest ter zijde van den koning
«schrijft deze berigten ter neder, waarnaar dan
«de

pin zijnen schatkamer bewaarde” en verder,g in het 35ste
jaar wordt een god (Zin) naar het landschap Kumana
peebragt, om tegen de daar heerschende pest hulp te

Pverleenen.«

(52) De geest aan de regter zijde vaa Emaoo heet

( 230 } Ô

«de zielen der afgestorvenen gevonnisd worden.
«Er is een paradijs Gokurak, en eene hel
« Fsikokf.” N
Eigenlijk nogtans worden de zielen der ge
storvenen, goeden en kwaden, langs zes ver—
schillende wegen ter belooning, dan wel ter
straffe geleid, en hierin heeft het denkbeeld der
zoogenaamde zielsverhuizing zijnen grond. Deze.

wegen zijn: 1°. Gokurak, de weg naar het Pa
radijs ; 2°, Nin-Gen, de weg naar de menschen
wereld (misschien aardmensch); 59, Sjioea, de
weg naar ‘de kamphel; 4°, Guki, de weg naar }
de hongerhel; 59, Tsikusjo, de weg naar de die ;
renhel ; 6°. Ten-Nin, de weg tot de hemelmen—
schen.

Amrpa, (dat is „aannemende, helpende, redden
de God,) is de eerste Godheid, en bewoner va k

het pen (55). 4

handelingen der menschen, als: 1. Moogu , niet!
liegen; 2. Zjain, geen overspel drijven; 5. Ser
wasoo, niets levends dooden; 4. Zzsjoo, zich
niet bedrinken; 5. Z's’jotoo, niet stelen. d
Deze twee hoofd-afdeelingen in de geloofsleer
van Buppoo splitsen zich wederom in ver-
schei=

Doo-Soo-Sin, dat is, een een scherp gehoor hebbende
geest; die aan de linker zijde Doo-mrr-Sin, dat is, eef
een scherp gezigt hebbende geest.

(53) A, aannemend; Mi, helpend; Da, reddend. «

( 251 )

sscheidene takken. Er bestaan op Japan de vol-
„gende secten ; aan welke de Staat beden
en vrijheid verleent, als:

__1. Zin; hiervan zijn op Japan drie onder-
afdeelingen, naar derzelver stichters genoemd,
als: a). Rinzei (de naam van eenen Chineschen
monnik); 5). Soo-too (verkort in plaats van Soo-
‘san en Too-san, (twee monniken in China);
ce). Oo-bak , (een monnik in China).

2. S’joodo, met de onderafdeeling S’soodo
Sintja, (woordelijk: nieuw geloof van Sjoodo).
Deze secte mag bij pulsluiing huwen en vleesch

Voorts 5. Hokhe; 4, Tendai; 5. Singon; 6.
Gus’ja ; 7. Z’joosits ; 8. Stts’soo.

Deze acht secten maken het onderscheid tus-
schen de verschillende leerstellingen van Buopa
| (54), wolgens zijne boeken , grondstellingen en
vroegere woonplaatsen, waarvan ik het volgen-
de vermeen te moeten aanhalen: Ziz betee—
kent woordelijk: stilzitten, in volkomene rust
‚der gedachten verzinken; $’joodo beteekent : hei
lig land, en zoo mede: geloof van het heilige land ;
Mokhe, Gus’ja, Z’joosit’s en Sits’soo zijn de
namen der achtergelaten boeken van den stich-
| ter. Zendai zoude ontleend zijn van eenen berg
en

RE (54) Buppa beteekent hetzelfde als S’roopo.

Q

( 232 )

en tempel van dezen naam 1n China (Hindostan?);_
Singon wil zeggen: ware psalmen. k |

De beide laatstgenoemde secten gebruiken in
hunne leerboeken gebeden uit het Indiaansche
geschrift, bekend onder den naam van Dewam=
nagara. (zie boven.) Zij zelve noemen het
Bonzi. Ook staat in het boek Zi-ki en Sittan-
mata-Tei-mon geschreven, dat hetzelve van de
Brahmanen overgenomen is (55).

Buiten en behalve deze twee hoofd-eerdien=
sten , bestaat nog de secte S’jutoo, (Sju zede
leer; Too, weg, wet), de zedeleer van Con-
Frucius (56) namelijk , welke reeds sedert de
jaren 5g—285 na Crrisrus op Japan bekend
is (57), en zich ook hier openbaart in het voor=
schrift, van te trachten, om op deze wereld
goed te doen, zonder zich in het minste te be-
kommeren , wat er na den dood gebeuren zal.

Ein-

(55) Beide deze werken heb ik reeds in mijne Epitome
linguae Japon. toegelicht. Zie Verhandelingen van het Ba-
taviasche Genootschap, XL deel, pag. 74 en 75.

Ld

(56) Hoewel ik in de Memoires concernant les Chi
nois, l. c. tom. XII, pag, «1. enz, over den naam van
dezen grooten man eene breedvoerige verhandeling vinde k
zal men nogtans misschien gaarne onze Japanners er eens
over hooren. Zij zeggen, dat de werkelijke naam van
Coxruvcius is Koy-Ksü, Zijne discipelen geven hem d-n naa
van Kor-Tsu; en KonN-Fupsu wordt hij genoemd , omda
hij den rang an eenen Futsi of Hudsu, dat is, Minister,
bekleedt. |

(57) Mijne geleerde Japansche vrienden gelooven, dat

( 233 )

Eindelijk moet ik nog de secte der Jomabus

oen opmerken , woordelijk: bergsoldaten ,
eigenlijk tooveraars, gesproten uit de bovenge-
melde secten van Buppoo, namelijk , Ferndat
en Singon. Deze Jomabus, die in hun witwendig
| voorkomen, eenige onderscheidingsteekenen uit-
gezonderd, veel overeenkomst hebben metde pries
ters van bovengenoemde secten , onderscheiden
zich voornamelijk daardoor van alle priesters en
onniken van Buppoo, dat zij vleesch eten en

jaren, in Indië ontstaan is, en later

28u00
zich over het zuid-oostelijk Azie verspreid heeft;
en vermits dezelve des te rijker aan beelden-
| dienst

ide boven bedoelde aan den Keizer Sur-Zin-Trn-Oo aan-
geboden schat de zedeleer van Conrucmus geweest is,

(58) Fo is ook aan de Japanners bekend; zij geven
dezen naam aan elk wezen, betwelk de magt bezit, iets
buitengewoons te verrigten. Het is derhalve een attribut
ler godheid van alle Burs en Kamr, en er zijn alzoo ontel—
bare Fo's, Jk bedoel den Fo van onze Geleerden, die
Ru eens S'sako, dan eens Bupnoo, enz., genaamd, de stich=
fervan de Brahmansche godsdienst is.

( 234)
dienst werd, hoe meer de geloofsleeren daar
van ain eene ligt bevattelijke volksgodsdienst
veranderden, zoo laat zich ook gemakkelijk
het oprigten van ontelbare tempels begrijpen,
opgevuid met zinnebeelden en dienaren der
Godheid in velerhande gedaanten en beteeke-
nissen , als op wekkende en leidende de zinnelijk

heid van het gemeene volk, welke, als genoeg

zaam bekend, geene nadere opheldering behoeven

Hiermede heb ik dan beknoptelijk eene schei
gegeven van de op Japan bestaande godsdiensten. _
Ik heb die, welke Japan met China gemeen
heeft, tot hare geboorteplaats teruggeleid, ter
wijl ik ‚, door het aanhalen van de daarbij behou—
dene hoofd-leerstellingen en verdeelingen van der=
zelver leer, gelegenheid heb gegeven, om te be
oordeelen , in hoe verre dezelve op eene zoo lange |
reis eenige verandering mogten hebben ondergaan.

Ik heb daarentegen aangetoond, dat de aloude |
bewoners van Japan met de godsdienst van Sin=
roo, welke reeds vroeger als de oorspronkelijke
godsdienst der Japanners werd genoemd, de
te naauwer in verband stonden, hoe dieper ik
dezelve in de duisternis van hunne chronolo=|
gische berigten, als het ware onafscheidbaar van |
deze, heb vervolgd. |

Is deze godsdienst nu dezelfde als die der Chi
nezen vóór omtrent 4ooo jaren, dan kan de |
bevolking van Japan uit deze laatstgemelden,

voort=

( 235 )

gee origespseten zijn, indien bij hen insgelijks kan
aangewezen worden, hetgeen ik, boven bij de

_ Japanners reeds opgemerkt, als ‘ontwijfelbare
_kenteekenen van gemeenschap of verkeer met
andere natiën van Azie, en zelfs van Amerika,
zal bijbrengen,

Ik ga derhalve de zeden en gebruiken, voor
„zoo ver Japan en China dezelve onderling ge-
„meen hebben, voorbij. Ik erken bij herhaling ,
dat kunsten en wetenschappen van China over
Korea naar Japan gekomen zijn. Ik verklaar
beiden voor onafscheidelijke begeleiders van het
„uit China ontvangen schrift, en zóó als het
{ware afstand doende van alle deze vergelijkingen
„en bewijzen tot opsporing eener nationale ge
meenschap met andere natiën, zoek ik de woon-

verblijven der in het noord-oostelijk Azie, on-
der den naam van Tartaren levende volksstam-
men op, die ik hier als herders ,en dáár als.
chen en jagers, nog in de eerste beginse-
Jen van menschelijke beschaving, meen te bespie-
den. De Japansche wetten nogtans veroorloof-
den mij niet, over berg en dal, van het zui-
den naar het noorden , Japan door te trekken,
en mij zóó in eigen persoon en met opene
oogen tot hen den weg te banen. Ook is de
tijd en de gelegenheid nog niet gekomen, om
over zee de mij bekende voetstappen van eenige;
et de Japanners naauw verbonden volksstam
men

( 236 )

men op te sporen; en zoo heb ik mij dan, als _
het ware geblinddoekt, moeten toevertrouwen
aan beproefde leidslieden , die ik onder de Eu-
ropische, doch voornamelijk onder de Japansche
reizigers heb gevonden; en terwijl ik hunne
voetstappen druk , zal ik nader trachten op te
helderen , hetgeen de eerstgemelden met onver
moeiden ijver zelve gezien en gehoord hebben,
en de gewigtige ontdekkingen der laatstgenoem=,
den, welke in dit weinig bekende rijk in de 18de
en 19de eeuw gedaan zijn, en door de afgeslotenheid _
van hetzelve daarna verborgen bleven, als ver=
taler, aan de Critici van de overige wereld be= {
kend maken.

Toegerust met dusdanige ondervindingen, die
voortgevloeid zijn uit de gedurige naspormgen
van vele jaren , en overgelaten aan rijpe overpein=
zingen, ga ik nu over tot de behandeling der
tweede vraag: stammen de Japanners van eenen _
zoogenaamden Tartaarschen volksstam af? |

Alvorens ik mij nogtans met verdere onderaf
zoekingen inlaat, neem ik deze gelegenheid te
baat, om eenige, mij belangrijk voorkomende
onderwerpen, ter diepere nasporing en rijpere
beoordeeling, in de volgende korte vraagpunten _
hier voor te stellen: Vindt in de leerstellingen
en gebruiken van de godsdienst van DALAI-

LAMA miet eenige overeenkomst plaats oe
die”

( 237 }

die van Siroo? Zijn het geene sporen van het
Fetischismus, wanneer men dieren als bemid
_delaars en voorsprekers der Kamr verkiest, en
dezelven door offerhanden met de menschen tracht
te verzoenen? Kan deze verzoening met gevrees-
de dieren, (bij voorb. den gemelden negen-
hoofdigen draak), ons miet op den weg brengen;
dangs welken de menschen tot de vereering van
Petischen geraakt zijn? Dat, namelijk, niet
alleen de goede hoedanigheden der dieren, in
wier levenswijs en verhouding tot den mensch
Ke doel en overleg wilde onderscheiden, maar
‘dat ook schrik en vrees voor zoodanige
schepselen het geloof aan de verborgene god-
heid verwekte. Voeg hierbij, dat men aan
deze monsters zelfs menschenoffers ter ver-
zoening aanbood; dat men zijnen heer of
vriend levend in het graf volgde; dat men zon
en maan als de teelers van het menschelijk
geslacht, als de vaders der KaAmr, nog tot op

teringen van deze hemelligchamen de TeN-rr
zijne ouders veronderstelt te treuren „ daarom
vast, en bij eene andere gelegenheid zelfs met

EN-woo vermeent, door het vechten tegen zons-
| op-

(Sg) Dit pleegt de erf keizer op het feest Dai-sage te
doen,

( 238 )

opgang, zijne ouders beleedigd te hebben (6o) ;
dat hij en alle erfkeizers zich Aemelsche kin-
deren noemen. Ziet men hierin niet duidelijke
sporen van het Sabeismus? Herinnert men zich
niet de eeredienst der Peruvianen en Mexikanen ?
Indien hier niet bij uitsluiting van de gods-
dienst gehandeld werd; indien verdere witwei- «
dingen mij niet te verre van het voorgestelde —
doel zouden afleiden; dan zoude ik nog eene
lange reeks van eigene ondervindingen, zoo wel
als van mededeelingen mijner geleerde Japansche _
vrienden , tot ondersteuning en bekrachtiging.
van de hier gemelde veronderstellingen , kunnen,
bijbrengen; maarjuist daarom , en vreezende nu
reeds onvoorbereid en onverwachts met mijne
Japanners naar het zuidelijk Amerika te ver-
dwalen, moet ik den loop mijner gedachten be
teugelen, en mij naar het vaste land van Azie
keeren, om in deze veronderstelde officina gens
neris humani ook de eerste kiemen mijner ì
Japanuers op te sporen. í

\

|

B. De Japanners stammen af van eenen —

zoogenaamden Tartaarschen volksstam.
Van de physieke eigenschappen der Japan-_
ners heb ik reeds uitgekozen, het geen als bij=
zonder karakteristieke kenteekenen- aan hen
voorkomende, welligt mogelijke verwantschap |
met andere natien, hetzij in Azie, hetzij in de
nieuwe _

(6o) Zie Aanhangsel, Bijlage A, %

( 239 }

mieuwe wereld zou kunnen aantoonen. Ik heb
“tevens opgegeven, in hoeverre deze kenteeke-
nen met de mij bekende der Aziatische volks-
stammen overeenstemmen, en de reizigers in
andere landen uitgenoodigd tot diepere en meer
uitgebreide onderzoekingen.

‚ Ik ga derhalve weder over tot de taal; en
„vermits ik in de veellettergrepige woorden van
die Aziatische volksstammen, voor welke de
geschiedenis , hetzij als magtige veroveraars ,
hetzij- als stichters van talrijke volksverhuizin-
gen, reeds metalen gedenkzuilen heeft opge-
rigt, eene treffende overeenkomst met die der
Japanners vermeen te ontdekken, zoo hoop ik
“aan. de ethnographie eene gewigtige dienst te

bewijzen , wanneer ik hier eene vergelijking
van beide talen invoeg , voor zoo verre mijne
letterkundige hulpmiddelen en de naanwe per—-
ken dezer verhandeling mij zulks toelaten. Dat
„ik de Mantschoe-Tartaren bedoel, is uit mijne
“vroegere gezegden ligt op te maken; en dat ik
juist niet de eerste ben, die eenige overeen—
komst. tusschen de Mantschoesche en Japan-
‚sche taal meen te bespeuren , blijkt uit eene
aangehaalde plaats bij den meergemelden Marre
Brun’, waar men echter ook van alle deze
veronderstellingen weder afziet ,(61); en uit de
| Woor-

j (61) Marre- Brun, 1, c, tom. III, pag. 480.

( 240 )

woorden van Á. von HumgouLprT kan men op=-
maken , dat men van eene dusdanige overeen=
stemnung der Mantschoesche en Japansche tam
len hoegenaamd niets meer weten wil; dat men
de sdiomen der Japansche taal ais geheel eigen=
dommelijk beschouwt, terwijl men evenwel aan
toekomstige reizigers de hoop niet ontneemt
van eenen naauweren zamenhang tusschen de talen
van dezen archipel te zuilen ontdekken (62).

Ik heb de etymologie der Japansche ee
elders reeds breedvoerig genoeg behandeld, om;
ook zonder verdere toelichting, tusschen de beide |
talen eene treffende vergelijking te kunnen ma
ken. Ik zoude mij derhalve hier slechts op
dezen mijnen vroegeren plulologischen arbeid
kunnen beroepen. Daar ik nogtans het voor=
nemen heb, de etymologische overeenkomsten;
niet alleen tusschen de Japansche en Mantschoe-
sche taal, maar ook der aan Japan grenzende

landen, Korea en Jezo, bij mijne onderzoekin— z

egen
En

{

gen naar den oorsprong der Japanners te raad
plegen, vermits dezen met nog eenige andere
Tartaarsche volksstammen, als het ware, tus
schen de beide eenen mgevoegd (65), de

spre-

(62) Vues des Cordilleres etc. par Arrx. ne HumpoLpr,
tom. Ï, pag 26, /

(63) Ik bedoel hier de langs den oosthoek van Azie, |
van Korea tot aan den mond van de rivier Seghalien Zn
nende volken , mij bekend onder den naam van Sandan-zin; «

de bewoners van de oevers der rivier Seghalien bij hare

( 241 )

rekendste bewijzen vóór of tegen mijne stel—
lins kunnen opleveren , zoo geloof ik mijne le=
zers niet te vermoeijen , met hier deze idtomen
naast elkander te plaatsen, „waardoor niet aileen
hunne ‘onderlinge naauwe verwantschap, maar
waarschijnlijk ook die met de tongvallen van
de nieuwe wereld blijken zal, om als steun-
punt voor verder onderzoek te nb ik strekken.
‚_Bij de aantooning van de overeenstemming der
talen van dezen arclupel, zoo wel onderling als
met die van het naburige vaste land der oude
en nieuwe wereld, kan ik mij aangaande de
vele idiomen der hier in aanraking komende
volken in geene wijsgeerige voorstelling en
ontwikkeling der algemeene wetten dezer talen
inlaten ; maar ik zal trachten geheel en alleen
empirisch, hetgeen zij onderling gemeen heb-
ben, op te sporen , en dus te onderzoeken, of de
grond-éypus der woorden éénlettergrepig of
meerlettergrepig is, of bij de vorming van
eenen volzin, het subject aan eene zoogenaamde
verbuiging , en de copula aan eene vervoeging on=

ad

‚derworpen is; hoe derhalve bij de naamwoor-
Er de naamvallen, bij de werkwoorden de tij-
den

}

uitwatering , en Orotchijs des ra Pryrouse, welke met
het rondzwervende visschersvolk op de zuidoostkust van
Krafto , genaamd. Orotsko, volmaakt overeenkomen. Men
En hiermede de berigten in La Peisnovse over de

ait van de Castris, em Rrnsor;, Beschrijving van Krafto ,
en zijne Meis naar Tootats,

( 242 )

den geformeerd worden; hoe de persoonlijke
voornaamwoorden in bezittende overgaan; naar
welken regel de grondgetalwoorden zamenge=
steld worden , en welke andere etymologische
eigendommelijkheden mogten plaats vinden. Dit
alles zal men uit de volgende tafel duidelijk
kunnen zien. (zie Tafel LL)

Ook heb ik, om nadere vergelijkingen de

zer talen onderling en met de idiomen van an—
dere volksstammen van de oude en nieuwe
wereld gemakkelijker te maken, en om vele
tot nu toe ingeslopene dwalingen te vermijden,
een overzigt hierbij gevoegd van sommige der
meest gebruikelijke woorden , zoo wel in de
Japansche als in eenige andere mij bekende taf
len van naburige volken (64), waaruit zich het
volgende laat opmaken: |

De meestal éénlettergrepige , dikwijls met
medeklinkers opgepropte woorden der Chine |
zen laten zich hier en dààr nog bij de naburige
Japanners en Koreërs onderscheiden , waarheên —
zij in de vroegste tijden onder de bescherming
der zich over deze landen verspreidende bescha

ving gekomen, en het burgerregt verkast

hebben.

(64) Bij de keuze van deze woorden heb ik de door
Marre — Brun medegedeelde tafel van den heer VATER ge=
volgd , zonder nogtans de daarin voorkomende benamin=,
gen en aanwijzingen op te volgen.

( 243 )

Deze éénlettergrepig typus wordt het meest:
en duidelijkst bij de Koreêrs gehoord, waar
eene sterke, aan deze natie eigenäardige aspi-
ratie eenen schijnbaren overvloed van klinkers
veroorzaakt, en de woorden ongemeen rekt.

Doch ook bij de Koreërs verschijnen meest-
al meerlettergrepige woorden, terwijl dezelve
bij de Mantschoes , Sandanners, Aino’s en Japan-
ners veellettergrepig zijn, maar door het me-
nigvuldig inslikken der klinkers zich dik wijls zeer
eenvoudig vertoonen. De woorden der bei
de eerstgemelden, die rijk aan labiales zijn,
‘klinken, vermits deze zich door het opslikken
ber klinkers dikwijls nog verdubbelen, zeer
hard en zwaar; daarentegen luiden de woorden
‚der laatstgemelden, bij het gebrek aan Zabiales
en aan den scherpen klank van onze £, des

be

te zachter en vloeijender, en de weekste tong-
vallen worden gevonden, hoe meer de bewo-
‚ners der Japansche eilanden het zuiden nade-
ren.

De op deze wijze aangetoonde één- of meer-
Tettergrepige typus, zoude reeds als eene scherpe
grensscheiding der verwantschap der talen „de-
zer volken kunnen dienen; maar vermits de
etymologie der Japansche taal tot nu toe als
geheel eigenaardig is beschouwd geworden, zoo
\vermeen ik ook. deze aan nadere vergelijkingen
je moeten onderwerpen, en deze zullen, naar
mate

(2áá }

mate dezelve duidelijker te voorschijn komen ,
eene des te gunstigere aaneenschakeling der ta=
len dezer volken opleveren. Deze in het duide
lijkste licht, zoo veel mogelijk , te plaatsen, |
is juist het voorwerp geweest mijner tot hierto
aangewende onderzoekingen (65). |

Voegt men, nog bij deze in het oog vallende
overeenkomst in de grondtrekken der talen
van de bovengemelde volken, de nog treffen
der bewijzen van overeenstemming in hunne
godsdienst, hunne zeden en gebruiken met die
der aloude bewoners van Japan; slaat me
acht op hunne aardrijkskundige verspreiding in
dezen archipel, en hun verband met andere
volksstammen der oude, en zelfs der nieuwe
wereld ; komt men terug op de vraag: wie
bewoonde Japan voor ZiNn-Mu-Ten-Woo, die
van het westen naar het oosten en het noor- !
den zijne magt over Japan verbreidde? van /
waar kwamen de noordelijke bewoners van |
Japan, die nog later wilden genoemd wer- |
den ? van waar de stamvaders der Zin-Mu
die zelve in beschaving van verstand, zoowel
als van zeden, ten minste duizend jaren de ove- |
rige bewoners van Japan vooruitgesneld waren?

Rigt,

(65) Is de bij de idiomen der Amerikaansche talen,
waargenomen eigenaardige gang der werkwoorden, met
eene ontkenning verbonden, nietgelijkend naar dien,
bij de Japansche en Mantschoesche talen (en zeker ook bi
de Aino-taal ) ontdekt?

( 245 )

‚Rigt men alzoo zijne onderzoekingen op dit
Ean veld, dan mag men zich wel met
eenen eenigzins gunstigen uitslag vleiijen, bij de
bepaling van het stamhuis onzer Japanners; maar
men mag ook nog eenige ophelderingen ver
wachten aangaande het vroeger onderling ver-
keer der volken van het noordelijk halfrond,
waarop mijne taalkundige vergelijkingen mis-
Schien reeds opmerkzaam gemaakt hebben. Ik
sprak van eene gelijkheid tusschen de grondtrek—
ken der taal der Mantschoes en die der Japan-
jers, en ik trachtte dezelve te bewijzen. Het was
tevens noodig, eene verwantschap der talen van
de tusschen beiden ingevoegde volken, de Ko-
reërs namelijk en Jezoërs, benevens de Kraf-
toërs, de Orotskers en de Sandanners met die der
apanners op te sporen. Daar deze nu, ten min=
ste eenigermate, gevonden is, zoo zal ik bij mijne
werdere onderzoekingen met de Mantschoes zelve
im weinige aanraking meer behoeven te komen,
en wend mij derhalve met te meer iijver tot de

bovengenoemde volken, vermits ik met hunne

L
À

geschiedenis, die nog veel minder onderzocht is
dan die der overige- bewoners van dit gedeelte
ran Azie, verre weg beter bekend ben, dan
met die der Mantschoes. Ik laat nogtans hier
Bene groote gaping, welke misschien door
jeeds gedane of nog te doene ontdekkingen kan
wor

(246)

worden aangevuld, ter meerdere staving zonder
twijfel van mijne veronderstellingen. |

Korea, Jezo en Krafto met Orotsk en San=_
dan liggen aan wederzijde van Japan, naar de
eer dingende, om bij de bepaling van het stamhuis
der aloude Japanners het meeste in aanmerking te
komen. De eerste dezer natien staat op eenen vri
hoogen trap van beschaving, de anderen zij
nog in de eerste kindsheid van cultuur, schrift 9
kunsten en wetenschappen. De despotische staatse
regeling en de beeldendienst van de eerstgemelde
leveren een in het oog vallend verschil op, bij de
onbedrevenheid der anderen in het schrijven, de
eenvoudigheid in het vervaardigen van het nood
zakelijkste huisraad, de handhaving van het hoog-
ste gezag door den oudsten vader van verscheidene
huisgezinnen, en het erkennen der Godheid in de
verhevenste voorwerpen der schepping. Hier ont=
staat de vraag: wat is ligter, het stamhuis der Je it

panners op te sporen in de hutten dezer natuur=

menschen van Jezo, Krafto enz., dan wel in
de koninglijke burgen van het staatkundig Korea?

Langs de kusten eener aan visschen rijke zee.
en in de van talrijke beken en rivieren door=
sneden valleijen van het ten noorden van Ja
pan liggende eiland Jezo, woont een volksstam; »

genaamd Zino, en Mozin (66), die- zich over het
grootste

Pre

(66) Aino beteekent woordelijk: man; de Jezoërs

(247 )

grootste gedeelte van het uitgestrekteeiland Krafto,
ende groep van talrijke eilanden,(de Kurilen),noord-
oostelijk tot aan Kamschatka uitbreidt. Gewoon-
lijk verzamelen zich verscheidene huisgezinnen on-
der één opperhoofd , hetwelk gemeenlijk de oudste
en de rijkste onder hen is ; bouwen zich hutten van
hout, bast, stroo en riet, in de noordelijkegewesten
dik wijls met aarde overdekt (67); ja zij graven zich
zeifs loodregte of waterpas liggende holen in den
grond, welke met eenige potten , eene haardstede,
matten en den noodigen toestel voor de jagt of
visscherij voorzien, hun tot woningen dienen.

…_ Slechts ééne huisvrouw , door eene blaauw

geverfde streep rondom den mond, zeldzame tatoe-
wering!) ligt kennelijk 68,, weeft uit boombast de
klee-

Kurilers geven zich dikwijls onderling dezen naam, dien
van het eiland er bijvoegende, tot hetwelk zij behooren, als:
Kinmun-aino, Etorop-aino,een Kinmuner, een Etoroper.
‘Het woord aino wordt dus juist zoo gebruikt als kuru in
‘het noordelijk gedeelte van Krafto, en zin op Japan en in
China; b. v. Smerenkur , een Beide van Smeren; Korai-
Bin; een Koreër. Men vergelijke hiermede Gorownin, He=
‘collections of Japan, London, 1819, pag. 240

(67) Deze woningen der Aino’s komen in het algemeen
overeen met die der behoeftige klasse onder de Japanners op de
bergen en langs de kusten. Ook toont men nog in verscheidene
landschappen van de drie groote Japansche eilanden holen
als de woonverblijven der vroegste bewoners van Japan.

‚ (68) Ik stel ter zijde van deze de roodgeverfde lippen en
Swarte tanden der getrouwde Japansche vrouwen.

R

rn B

( 248 )

kleederen van haren man, voedt den jongen beer
op, door dezen in de gebergten aan de wreede
ouders ontnomen, droogt de vette zalmen,
door het overige huisgezin in de baaijen en ri-
vieren gevangen, verzamelt uit zee het gelief=
koosde zuikertang (69), terwijl de man op robben_
en zee-otters jaagt,en kweekt hare kinderen op, die
zich, wanneer zij in jaren eenigzins gevorderd zijn ,
in het loopen, worstelen en andere volksspelen
oefenen ‚ en op vogelen en klein wild jagt maken.
Zij ‘erkennen de zon, de maan, de zee en
andere verhevene natuurverschijnsels als God=
heden, en vereeren dezelve onder zeer eenvou—
dige zinnebeelden.’ Ook brengen zij aan hen, doch
voornamelijk aan den God der zee, offerhanden (70).
Tot den God, die zijn huis en hof beschermt, rigt
de Aino dagelijks zijne gebeden. « Wij danken’?
zegt hij» dat Kamor, die op deze hofstede
»pgebleven is, goed voor ons heeft gewaakt;
» wij roepen hem herhaaldelijk aan, en bidden
»dat Kamor gedurig voor ons blijve zorgen. ”
Pa-

Lj

(69) Fucus Saccharinus, een aanzienlijk handelsartikel
van Jezo naar Japan, waar hetzelve zeer bemind, en voor-
namelijk een voorwerp van onderlinge geschenken is ter
gedachtenis aan de vroegere levenswijze der Japanners.

(7o) De Jezoërs en Simmerenkur op Krafto verbranden
de hoofden der buitgemaakte zeedieren aan. het strand.
Rissoo, Beschrijving oan Krafto, m.s. Dit is misschien de
oorzaak van het geloof, dat de dino's hunne Godheden door
vuur vereerden. Marre-Brux, |, c., tome III,

( 249 )

Palen inde nabijheid van het huis geplaatst, en
in bosgewijs neêrhangende spaanders gesneden,
dienen als zinnebeelden van de beschermende
Godheid, en voeren den naam Zrao (71). De God
zelf heet KoTaN-KArA-Kamor (72). Zij hebben
het denkbeeld van eenen hemel , door den zoo even
genoemden God bewoond, en van eene hel ‚de woon-
laats der NiITSNE-KAMOI. Zij hebben kleine hou-
ten tempels, naar de Mia’s gelijkende, welke men
in de woningen der Smerenkur , benevens eenige
esnedene zinnebeelden der Godheid, vindt (75).
__ Ook vieren zij groote feesten, waarvan een ge-
Haamd IS ef, 4 hetwelk de familie zich on-

De huwelijken worden bij de Aimo’s op Jezo
dikwijls onder de leden van één en hetzelfde
huisgezin gesloten, met uitzondering nogtans van
den eersten graad van bloedverwantschap. Op
Krafto wordt de bruid dikwijls over honderd

Lee (*) verre gehaald, Ook huwen de bewoners van
het

(71) Dit zijn de Go-hei der Japanners. (Zie boven).
(72) Woordelijk: huis en hof beschermende God.

(73) De bewoners van het noordelijk gedeelde van Krafto
{ ( Seghalien ).

\(*) Dit woord staat zoo in het handschrift. Het is vermoe-
delijk eene zekere maat van lengte,

sd

en *

( 250 )

het zuidelijke Krafto met die van het noorde
lijke. Het huwelijksverbond wordt gesloten door
het overgeven van het vermogen des bruidegoms
aan den vader der bruid, en door het oppak
hoofd bekrachtigd.

De vrouwen zijn vrij, schijnen groote achting}
te genieten, en op Krafto zelfs de teld
over de mannen te hebben (74). Daarbij zijn zij
“ zeer getrouw zonder jaloersch te zijn. Hebben de
Aino’s bijwijven, dan wonen deze in afgezonderde
hutten.

Op Jezo tot aan het noordelijkst gedeelte van
Krafto is het gebruik in zwang, den manbaar
geworden jongeling met een versiersel, naar
eenen hoed gelijkende, op te schikken, ove
het algemeen op de zelfde wijze als vroeger o
Japan.

De dooden worden ‚gewoonlijk in een nieu
kleed van boombast (atszi) (75), en daarna in
eene mat gewikkeld, in de aarde begraven. |

Bij de Smerenkur wordt het lijk verbrand, en
de asch na eenige jaren lang in een kapelletje b
waard te zijn, aan een in hetzelve opgerigt zinn |
beeld geofferd. De plaats, waar de verbranding
geschied is, wordt met boomtakken bedekt, en voo

dezely

Ë |
(74) Rrxsoo, Reis naar Oost-Tattan, m. s.

(75) Dit zal volgens LarrrousE eene soort van wilgens
boom zijn.

( 231 )

dezelve bogen, gelijk aan de Zorii der J apanners ,
opgerigt.
Op Jezo en in het zuidelijk gedeelte van Krafto
worden voor den overledene palen opgerigt van ver-
schillenden vorm en gedaante, meestal van het
huis des overledenen genomen, hetwelk na des-
zelfs dood geheel vernietigd wordt (76). De
voornamen worden, nadat het ligehaam door den
us van de ingewanden ontdaan, en: dikwijls
een jaar lang gedroogd is geworden, in eene
zeer kunstig bewerkte grafstede, naar eene
intoo-mia gelijkende, bijgezet (77). Deze graven
worden in eere gehouden, en op de verjaardagen
des overledenen , waaraan, bij gebrek aan tijd-
rekening , het uvitbotten of afvallen der bladeren,
het bloeijen en verwelken der planten herinnert,
door de huisgezinnen bezocht, waarbij men zich
nogtans niet onderling aan den overledene. herin
neren mag (78).
_ De rouw duurt jaren lang. De kinderen en
vrienden van den aan eenen natuurlijken dood ge-
storven vader brengen zich in een schijngevecht
onderling wonden aan ket hoofd toe, en. offeren.

het

nnen emd

(76) Men vergelijke hiermede de wijze van begraven bij:
de Peruvianen. Marre-Baun, 1. c., tome V, page 606.

(77) M. Rinsoo, Beschrijving oan Jezo en Krafto ; m. sa
er mondelinge berigten van M, Tox-Nar.
— (78) Insgelijks een gebruik der Peruvianen, Masre-Baur,
ke, tome V, page Go6.

( 252 )

het uitvloeijende bloed aan den Kamor; de echt—
genoote vlugt naar het gebergte, en de nabe—
staanden bedekken jaren lang hun hoofd; zij
beschouwen zich als onrein, en derhalve on—
waardig, om van de zon en de maan beschenen te
worden (79). 4

Zij hebben geen eigen letterschrift en geene
munten, maar wel teekenen, gesneden in boomen
en op palen, en eenen ruilhandel onderling en
met hunne naburen. Strenge wetten van de vam
ders der huisgezinnen bewaren de orde in hunne
gehuchten , en verbannen de rustverstoorders uit

hun midden. ,
De spons Eburiko (80) en de wortel kema (81)
zijn hunne meest beproefde geneesmiddelen, en
met eene op de bergen groeiïjende soort van mon=
nikskap (aconitum) vergiftigen zij hunne pijlen
tegen hunne vijanden (82). Ik beschrijf hier het!
volk

(79) Ook de Japanners achten zich gedurende den rouwtijd |
onrein, en bedekken het hoofd, de mannen met eenen hoed
van riet (amikasa ), de vrouwen met een doek van wadden
(watanobos ). |

(80, Delorkenzwam (Boletus laricis. Pers,), mij van Jezo
gezonden heeft eenen bitteren harstachtigen smaak , en eenen «
kruidachtigen reuk. |

(81) Een mij alleen uit onvolkomene teekeningen bekend
gewas. Kortgeleden werd mij, onder den naam van Ikema,
eene asclepias medegedeeld, welke ik als asclepias ikema
beschreven heb.

(82) Aeonitum-Anthora {Acon. Tezoense, mihi)yafbeelding
|

( 253 )

gelk, van hetwelk LAPÉrouse op Krafto eenen
stam gevonden, en van hetwelk hij reeds zegt (835):
«Sedert ons vertrek uit Frankrijk hadden wij
»geen volk aangetroffen, hetwelk meer onze
» nieuwsgierigheid trok, en sterker onze be-
» wondering opwekte, Wij wisten , dat de talrijke
» volken, en misschien die, welke het vroegst
» beschaafd waren, de landstreken bewoonden,
»die aan deze eilanden grenzen; doch het blijkt
» niet, dat zij dezelve ooit vermeesterden. Er de-
»den zich ook geene voorwerpen op, om hunne
» begeerte gaande te maken ; en het liep zeer aan
»tegen onze denkbeelden, onder een volk, uit
» visschers en jagers bestaande, en die geen vee
» hoeden noch aardvruchten teelen , zeden aan
»te treffen, over het algemeen zachter en deftiger,
Den een verstand misschien uitgestrekter, dan bij
»eenig volk van Europa. De kundigheden der
» best onderrigte volksklassen in Europa ma-
»ken hen, in alle opzigten, zeer verre uitste-
» kende boven deze een-en-twintig eilanders, met
» welke wij aan de baai van Zangle een gesprek
» hielden; maar onder het volk van dit eiland
»zijn de kundigheden meer algemeen verspreid,
» dan

van eenige gewassen van Jezo, medegedeeld door den Kei-
zerlijken lijfarts Kar-Sura-GAwA, m, S.

__ (83) Reis van LarrrousE, in de jaren 17851788; naar
het Fransch, door Mr. yvan pen LINDEN, te Amsterdam 1805.
tom. II, pag. 237.

(254 )

» dan onder de lagere wolkeklâäseais van Europa.
» Allen, hoofd voor hoofd, schijnen zij dáár de-
» zelfde opvoeding ontvangen te hebben. «

» In tegenoverstelling van de stomme bewon=
»dering der Indianen van Port des Frangais,
» werd de aandacht van de inwoonderen van de
» baai van Zangle getrokken door onze kunsten
»en bewerkte stoffen. Zij keerden de laatsten om
»en om; zij spraken daarover met elkander, en
»poogden de wijze, op welke zij vervaardigd
» waren, te ontdekken. »

Op eene andere plaats zegt dezelfde Schrijver:
« Ons kort verblijf liet ons niet toe, te ontdek
» ken, of deze eilanders eenigen regeringsvorm _
» hebben; deswegens kunnen wij alleen gissingen _
» maken; doch het was zeer blijkbaar, dat zij
» voor de ouden groot ontzag betoonden, en dat
» hunne zeden zeer zacht waren. Zeker, indien zj
» herders geweest waren, en groote kudden vee
» geweid hadden, zoude ik geene andere denk
» beelden kunnen vormen van de zeden der aarts—
» vaderen. Zij zijn in het algemeen wel gemaakt,
»sterk van gestalte, zeer bevallig van houding, |
»en hebben eene zware baard. Hunne gestalte is _
« kort; ik zag niemand onder hen, die meer dan
» vijf voeten vijf duimen haalde » |

Ik zelf heb de Aino’s nooit gezien, en kan der=_
halve geen allezins te betrouwen tafereel. van
hunne physieke hoedanigheden ophangen.

ese, dek

Uit

y

(255 )

Uit de berigten van verscheidene Japanners,
die jaren lang onder hen op Jezo geleefd hebben,
is my alleen bekend, dat zij een sterk en door
gaans grooter slag van menschen zijn, dan de te-
genwoordige Japanners Ook zijn zij in het aan
gezigt, zoowel als aan het overige ligchaam meer,
dikwijls ongemeen sterk met haar bewassen; zij

hebben eene meer lichte zris,en donkerder kleur (8).

Zij zijn zeer schuw, en zullen zeer ligt, zelfs
bij gewone ontmoetingen, schrikken. Zij zijn on-
gemeen beleefd en onderdanig tegen de Japanners,

die hun een zeer opregt en eenvoudig karakter
toekennen.

Hun hoofdvoedsel hestaat uit visch en voort-
brengselen uit het plantenrijk; zij houden ook veel

van Japansche rijst, sake en tabak ; en deze met

eenige stoffen, ijzerwaren en huisraad , maken de
voornaamste artikelen van den handel der Japan--
ners naar Matsmai uit. In het noordelijke Krafto
wordt veel traan gebruikt, ook wild, gierst en
gort gegeten , hetwelk men uit Mantschoerij trekt,

De kleeding der Jezoërs is zeer eenvoudig : een.
tot beneden de knie reikende rok met korte

mou-

(84) Hier moet ik de door Karmerrr reeds gemaakte aan-
merking bevestigen , at namelijk, de bewoners van het
moordelijk en oostelijk gedeelte van Japan van die der
meer zuidelijke provincien , en de gemeene volksklasse van
de beschaafde standen, doorgaans, zeer kennelijk verschillen.
Ook is het niets ongewoons, mannen te vinden, die op het
ligchaam sterk met haar begroeid zijn. 8

( 256 )

mouwen , meestal van de natuurlijke kleur van den
boombast, waaruit dezelve geweven is, gemeenlijk
met eenen blaauwen zoom en voornamelijk aan
den rug opgenaaide versierzels, om het lijf met
eenigen band vastgemaakt. Daarbij gaan zij ( de

Aino’s op Jezo ) meestal barrevoets, en dragen —

alleen op de jagt en in de gebergten eene soort
van stroospalken om de beenen, en een stuk doek
en eenige pelterei om het hoofd, dikwijls ook
eenen stroohoed (85).

De opperhoofden en gegoeden hebben door
hun verkeer met de Japanners, Sandanners en
Mantschoes , ook zeer rijke, echter op de be-
schrevene wijze vervaardigde kleederen.

De vrouwen zijn omtrent even eens als de
maunen gekleed; beiden dragen de haren los
hangende, (de laatstgemelden het voorhoofd dik-
wijls kaal ), oorringen en andere, door hen zelve
vervaardigde, of door ruilhandel verkregene sie-
raden (86).

Ver-

(85) Deze kleeding kan men nog tegenwoordig bij de ge-
meene volksklasse op Japan opmerken; de korte rokken
[Aanten], eene soort van slopkousen [kiakan], de om
het hoofd geslagen doek [hats smaki }, en de stroohoed
[kaburikasu } zijn wel dezelfden.

(56) Niettegenstaande alle door de Japanners aangewende
moeite weigeren de Aino's de wijze aan te nemen, waarop te
genwoordig de Japanners hun haar opmaken. Ook vond de
godsdienst van Buppo waartoe, voor eenige jaren, priesters
en monniken van verschillende secten, op bevel des Keizers van

Er mn

ke

( 257 )

Vergezellen wij deze Aino’s in hunne booten
naar Krafto, waar zij, vermits dit eiland in het
jaar 1785 door de Japanners (87) voor het eerst
is bezocht geworden, met deze in mindere aanra-
king geweest zijn, ZOO vinden wij hen nogtans
ook hier in het algemeen weinig van die op Jezo
wonenden verschillen, alleen in zoo verre als
zij van hunne naburen, de Sandanners, en door

dezen van ge Mantschoes, het een en ander in

hunne huisselijke inrigtingen en hunne levenswijze
hebben aangenomen, of door het meer ruwe
klimaat genoodzaakt geweest zijn om aan te ne-
men; derhalve vindt men hier een naar laarzen
gelijkende voetschoeisel, kleederen van dieren—
‘vellen enz. Zoo schijnen ook de Aino’s op de
overige Kurilen weinig van die op Jezo en

Krafto te verschillen,
Op de westkust van Krafto, kort voor den
ingang der veel betwijfelde straat van Segha-
lien

Japan, gezonden werden, weinig bijval; alleen voor de bo-
vengemelde Sjoodoo-Sins'ju toonden de Jezoërs eenige ge-
negenheid.

(87) De nog levende waardige grijsaard Mocamr-Tok’Nar
was de eerste Japanner, die in de maand Augustus 1755 van
Soojo naar Krafto overstak, de oost- en westkust bezocht en
meetkundig opnam, en zoo den grond legde tot de aardrijks-
kundige werkzaamheden van Manra-Rinsoo , van INoo-KAGIN
en de tegenwoordige Keizerlijke astronomen; een werk geheel
op de Europesche wijze ondernomen, hetwelk de teekenen
aan zich draagt van volharding, vlijt en naauwkeurigheid.

}

( 258 )

Lien (88),en wat meer noordelijk tegende uitmonding
van de zoogenoemde Amur (89), opent zich eene
groote poort voor het verkeer van dezen noorde-
lijken archipel met het vaste land van Azie, het=
welk hier door de #roeger gemelde Sandanners
bewoond is.

Het land Sandan, (zegt mijn vriend Tok’nar),
ligt tusschen Korea en Mantschoe-Tattan. San-
tan is eene nieuwere benaming; in vroegere

tijden heeft het wel Ztan of Kitan geheeten , het

welk roode wilden beteekent. Een Chinesche

dichter beschrijft hun aangezigt zoo rood als
vermiljoen

(83) Alle twijfelingen over het bestaan of niet bestaan
van de zoogenaamde straat van Tessai zijn uit den weg
geruimd. Zij bestaat; in het jaar 1808 werd dezelve door
Mamia Rinsoo bezocht en opgenomen; eerst kort geleden
werd op nieuw, door eene commissie op bevel des Keizers
van Japan, hare geographische ligging in lengte en
breedte met behulp van Europische instrumenten , bepaald,
en zij kreeg, ter eere des ontdekkers den naam van Mamia-
. no-Seto (dit heet: naauwte van Mamia ).

(89) Amur is zeer waarschijnlijk niet de naam van deze
rivier. De Chinezen noemen dezelve Kon-Ton-Koo; de
Mantschoes, Segalin-Ulo (ulo heet rivier) ; de meest algemeen
bekende naam van deze rivier schijnt Mankoo te zijn, naar
het land, door hetwelk hij stroomt, Mankoo of Mangoo.
Zoude hiervan niet misschien de naam Mongal gekomen
zijn, en die van den opvolger des vermaarden Mongoolschen
veroveraars Okrars; van JManku namelijk, ( misschien

Mankorgur, man van Mankoo)?.

t

(259 )

vermiljoen; eenander noemt hen Sikirok,datis,roode

menschen, en in de levensgeschiedenis van den
Chineschen Keizer Fo staat : « Het roode volk
» Kitan woont in het oosten ‚in de bergen Senpi,
»in het landschap Z’joo. ”

Bij toenemende beschaving van dit land vlugt-
ten deze wilden van de kusten en vlakten naar
de bergen; (San, berg ; Tan, wilde ). Sandan
wordt ten oosten en zuid-oosten door de zee
bespoeld, en ten westen door groote gebergten
bepaald. |

De groote rivier Manko stort zich aan de
kust van dit land in zee uit, en bevordert de
scheepvaart der omliggende volken naar het
binnenland van Sandan en verder.

Het meer Kutsi (Hoga? maakt de landreis van
Musi-boo (go, naar de stapelplaats der Sandan-
ners Kindsi- buk en de stapelplaats der Mantschoes
Deren (g1) gemakkelijk.

Te-

(go) Hier is-de plaats, waar de schuitjes der Aino's, San-
danners enz. een eind wegs over land getrokken worden,
om daarna langs eene kleine rivier, Fabu-Mutsi geheeten,
naar het meer Kutsi ( Hoga?) in de Mankoo te geraken;
hetwelk waarschijnlijk ook de Aino’s bedoelden, die La-
PEROUSE hieromtrent ondervroeg.

(gr) Een wachthuis der Manischoes aan de linker oever
van de Mankoo, waar gedurende den zomer een aanmerkelijke
handel tusschen de Sandanners, Aino’s en andere naburige
volken gedreven wordt.

) ( 260 }

Tegenwoordig zijn de binnenlanden van Sandan
niet sterk bevolkt, maar de talrijke woningen
langs de oevers van de Mankoo doen welvaart ver=
onderstellen. Langs de uitmonding van dezen stroom

schijnen de huisselijke inrigtingen meer met die _
der bewoners van Krafto overeen te komen, de

rivier verder opwaarts daarentegen met die der
Mantschoes, van welke laatstgemelden ik hier op=
merken moet, dat zij met die der tegenwoordige
Japanners groote overeenkomst hebben. Op hunne
reizen langs de Mankoo en op zee, maken de
Sandanners van eene bijzondere soort van daken

gebruik , Karia geheeten , en vervaardigd uitden _

bast van eene soort van elzenboom, waardoor
zij zich op hunne vaartuigen, en bij het overnach-
ten op de kusten, tegen koude en regen bevei-
iigen (92).

Zij vinden hun bestaan in an handel met de
Mantschoes, Aino’s, en vele andere naburige
volken (95), en in de jagt, minder in de visch-
vangst. Zij beoefenen weinig landbouw, en ruilen
de granen als rijst, gort en gierst, welke hun

de

(92) Dezelfde boomschors wordt nog tegenwoordig door
de behoeftige Japanners op Sikoks tot het dekken hunner
woningen gebruikt. kt /

(93) Als Orofsko, Smerenkur, Sirun-Aino, Kimun-
Aino, Sandan, Kordets-Ke, Kiak, Kara, Tdaa, Kiren,
namen van volken, die Rinsoo op zijne resiì naar Deren

heeft leeren kennen,

( 261 )

_de Mantschoes op de Mankoo toevoeren, tegen
dierenvellen. De Sandanners schijnen. weinig
‘beschaafd, en bezitten geen schrift; nogtans
vindt men bij hen vele porcelein-fabrieken. De
Japanners verstaan hunne taal niet, de Aino’s
daarentegen zeer ligt. Hunne godsdienst schijnt _
niet veel te verschillen van die der bewoners
van Krafto en Jezo, en bijgevolg ook miet van
‚de aloude eerdienst der Japanners; want zoo er
bijzonder in het oog vallende gebruiken bij hen
bestonden, dan zou mijn Japansche reiziger mij
_dezelve voorzeker medegedeeld hebben. Hij spreekt
slechts op eene enkele plaats van eene godsdiens-
tige verrigt:ng.

‚_« Hier ontwaarde ik, ” zegt hij Cb zijne te-
_rugreize op de Mankoo ,, « op eenen berg aan
>» de regteroever twee groote steenen.van eene
pgeelachtige kleur, volgens het zeggen der in-
_» boorlingen oude graven, Wanneer de vaartuigen
»deze steenen naderen, dan werpen de schippers
prijst, gierst en andere vruchten in de rivier,
» en elk een bidt met zamengevouwen handen,
pen het aangezigt naar de monumenten ge-
» keerd (94). ”

| Bij

_ (94) Dit gebruik schijnt wel hetzelfde te zijn, hetwelk de
Japansche schippers opvolgen , wanneer zij hunne zoo hoog
geëerde Kami-Kompiru in den tempel te Nago-Rokori
‘voorbij gaan. Hiervan breedvoeriger in mijne reis naar het
Keizerlijke hof.

( 262 ) kk
Bij de Sandanners vindt men, even als bijde
Aino’s, verscheidene huisgezinnen onder één op=
perhoofd vergaderd, welke hoofden nogtans tegen= _
woordig niet meer willekeurig door hen gekozen, _
maar door de Mantschoes benoemd worden, en
den naam MZasata of Kasinata voeren (95). À
De gelaatstrekken der Sandanners komen met
die der Koreêërs overeen, even als hunne wapens, _
bogen, pijlen en pieken. Zij kieeden zich om
trent zoo als de bewoners van Krafto, en dragen
hun haar meestal los om het hoofd hangende,
heên en weêr ook im vlechten niet ongelijk aan _
die der Mantschoes. h
De vroegere geschiedenis van dit volk, de
ligging van hun land, en hun verkeer met de
naburige volken, door het maanden lang digt
vriezen van de straat Mamia (96) begunstigd,

de door schepen sterk bezochte rivier Mankoo,
wier armen zich diep in Azie verspreiden, en _
als de rijke bron van vroegere volksverhuizingen,
ook naar het noord-oostelijk gedeelte van Azie _
kunnen beschouwd worden, verdienen hier eene
naauwkeurige opmerking , dewijl zij aan de na-

sporingen _

(95) Het Chinesche gouvernement drijft hier handel langs
de Mankoo, en zelfs een gedeelte van Sandan is aan China
onderworpen.

{g6) Deze straat vriest van December tot Meart geheel
digt; (mondelinge berigten van mijnen ouden vriend Tox-Na1).

( 263 )
#sporingen van toekomstige reizigers-een uitge
breid. veld openen , van hetwelk ik hun slechts
eene flaauwe schets geven kan.

Wij moeten ons ook herinneren aan een volk,
Orotchijs (97) genaamd, hetwelk LAPÉROUSE te-
gen over Seghalien (Krafto), in de baai van Cas-
{ris aantrof, een rondzwervende, van de vischvangst

“en de jagd levende volksstam, waarvan dezegroote
reiziger reeds zegt: « In geen gedeelte der wereld
» treft men een beter slag van menschen aan (98); ”
een volk rondzwervende langs de zuid-oostkust
‘van Krafto, en langs de zoo „weinig bezochte
kust van bovengenoemde baai, als het ware ver-
„geten, wiens karakter, levenswijze en inrigtingen
“trekken opleveren, welke met die der oude be-
“woners vande Japansche eilanden op eene in
het oog vallende wijs overeenkomen.
_ Hier schijnt mij nu de plaats te zijn, om eene
‘korte beschrijving der Japanners op te hangen,
“juist zoo als ik mij dezelve, eenige honderden
„van jaren. vóór-de stichting van de tegenwoor-
dige dynastie der erf keizers, bij een dieper on-
derzoek in de vroegste geschiedenis dezer natie,
voor=

(97) De mij van eenen mijner vrienden te Jedo medege-
deelde afbeeldingen, en korte beschrijving van dit volk,
‘aan de Japanners bekend onder den naam Orotsko-Zin,
“komt in het algemeen zeer hade overeen met de berigten van
\arfnouss.

(98) LarÉrouse, 1. c., tom. II, pag. 263,
5

mes

( 264 )

voorstel, waaruit zich dan, bij eene vergelijking
van dit volk met de boven beschrevene volks-
stammen , ondersteund door daadzaken wit de
| Japansche jaarboeken, eenige gegronde veron-
derstellingen en juiste gevolgtrekkingen zullen
laten afleiden. Ook laat zich hier, uit de eerste
sporen der beschaving van dit volk onder des-
zelfs vroegste regenten, één minder gedrongen
overgang vinden tot het verkeer met andere na-
ten, bij voorbeeld, de Koreêërs, wier geschie-
denis mij slechts in zoo verre bekend is, dat ik
hen «alleen voor diegenen durf houden, door
welke Japan uit de duisternis van den natuur=
staat is gerukt geworden. |
Gering in getal leefden de bewoners der Ja-
pansche eilanden in eenvoudigheid en rust, door
de mildheid van het klimaat en den weelderigen
plantengroei meer en meer uit het noordelijk
gedeelte derzelven naar het zuiden gelokt, waar
de vruchtbare grond en de vischrijke zee de
weinige behoeften dezer natuurmenschen in over

vloed opleverden. Bij eene zamenleving in on-
derlinge vriendschap en hulpvaardigheid, bij eenen
ruilhandel. zonder belang, kende men geene be-
hoeften.

De alles bezielende Zon, en de als het ware
bij toerbeurten met haar over de menschen wa-
kende Maan waren de verhevenste wezens hun—
ner vereering, en wat dezen in het rijk der

na

( 265.)

natuur ongewoons werkten, was voor deze
_natuurmenschen verheven ‘en heilig. Het Sabeis-
mus sproot, gepaard met het Fetischismus, uit
de werken der natuur als zigtbare godheden
voort. Deze godheden worden verondersteld aan
de menschen dikwijls veel kwaad toe te brengen;
zij roofden menschen en vernielden hunne werken
‚de benaauwde verbeelding schilderde hen als veel
hoofdige monsters af; het bevreesde huisgezin
meende zich, door vrijwillige opoffering van één van
deszelfs leden,‚op bepaalde tijden, van hunnen toorn
en het aanhoudend ongemak te bevrijden; daar
vielen menschenoffers (99); en vermits men zoo
de mindere godheden dacht te kunnen bevredi-
gen, offerde men ook aan de Zon, de Maan, enz,
_ Eene hut met eenig huisraad, (dikwijls slechts
een hol), eene zelf vervaardigde boot, de noo-
dige toestel voor de vischvangst, een boog met
pijlen en koker, en een ligt gewaad uit boom-
schors (100) of dierenvellen waren tot het le-
vensonderhoud noodzakelijke behoeften. Deze
voor het gebruik het meest geschikt te maken,
was het begin der konst; dezelve het doelma—
Ket en naar den wil der godheid te gebruiken,
was de kindschheid van wetenschap en godsdienst,
| Het

(99) Zie boven. |

(zoo) De tegenwoordige nog alleen tot feestelijke kleede-
ren verwerkte spint van den bast van Dolichos hirsutus
HCWV).

( 266 )

Het waren heên en weêr verstrooid levende
huisgezinnen, in wier boezem het aandenken
aan de voorouders, voor zoo verre de overle
veringen daarvan gewaagden , diep en heilig
bewaard lag, hen op bepaalde tijden tot fees-
telijke herinneringen uitnoodigde, en hun leerde,
de waardigste leden uit hun midden bij het
overlijden zóó te behandelen en wit te rusten,
dat zij weder in den kring der aan gene zijde
van het graf levende vrienden konden worden

7

opgenomen.

De onstuimige zee, “waarmede zij meer en
meer bekend en gemeenzaam werden, en waar—
aan zij zich gerustelijk toevertrouwden, wierp nu _
en dan schipbreukelingen van ‘het eene eiland
van dezen archipel onverwachts op het andere.
Deze schipbreukelingen groeiden aan tot ontel+.
bare huisgezinnen , en poogden de andere reeds |
vroeger hier gevestigde familien te verjagen.
Zoo ontstonden twisten, oorlogen, enz. |

Op dezelfde wijze werden schipbreukelingen
van China en Korea, “waar de beschaving des
verstands en der zeden reeds diepere wortelen
geschoten had, naar de kusten van Japan ge=
slagen; doch dezen waren nimmer in zoo groote
menigte , om bijzondere horden daar te stellen.
Zij verloren zich veel meer ongemerkt onder de.
meer en meer toenemende bevolking dezer eilan-

den. Nogtans. slopen, naarmate deze schipbreu-
ke-

(267 )

elingen- als menschen van meer beschaving zich
onder de overige bewoners vermengden „ met
hen ook ongemerkt vreemde zeden en gebruiken
in, en betere begrippen omtrent het verkrijgen
zoowel als het aanwenden der levensbehoeften ,
met meer gemak in de huisselijke inrigtingen.
‚ Op deze hoogte van beschaving vinden wij
onze Japanners vóór omtrent 2500 jaren , wan-
neer ZiN-Mu-Ten-Woo, een tijdgenoot van den
stichter van het Romeinsche rijk, onder zijne
landgenooten één rijk vestigde, en zegepralend
van het westen naar het oosten en noorden de
Japanseche eilanden doortrok.

Nog langen tijd na Zin-Mu werd. het ware
gedeelte van Nippon en Sikkokf' door een wild
en onbeschaafd volk bewoond, en de jaarboeken
der Japansche erfkeizers spreken dikwerf van
mep met oostelijke wilden, nog heden be-
‘kend onder den naam van Aswma-Jebis (101),
en

mmm
_ (ror) De Keizer Kar-Koo-TeNoo zond zijnen zoon naar het
Rohsten en noorden van Nippon, om het wilde volk aldaar te
Ì beteugelen, (t1o jaren na Canisrus); en nog onder de regering
‚des Japanschen Keizers Horrka-VVA-TeENNoo, (1067 jaren na
S Crmistus ), vocht de veldheer Harsi-Marraro negen jaren
lang in het landschap Oosjuu (hierdoor verstaat men het
noordelijk Nippon), tegen de bovengemelde Asuma-Jebis.
Buiten deze oorlogen meldt de Chronijk, vroeger en later, é
„nog verscheidene worstelingen met de wilden; en nog op
den huidigen dag noemt men de bewoners van Jedo, ei

tenderwijze , Asuma-Jebis.

( 268 )

en het dikwijls veranderen van de keizerlijke
residentie bedoelt niets anders, als door nadere
aanraking met de betere volksklassen, de ruwe
zeden onder de oude bewoners van Japan meer
en meer uit te roeijen 102.) , %
Reeds in de zesde eeuw stond Japan met Ko-
rea in een politiek verbond (105), en eenige
eeuwen later ontstonden er ernstige oorlogen tus
schen beide volken, welke tegen het jaar 24g
na CarisTus, na het bouwen van grootere vaar
tuigen , meer algemeen werden, en het verkeer
tusschen beide landen, in vredestijd zoowel als
in oorlogstijd, legde ontegenzeggelijk den grond
van alle beschaving in Japan. Uit bouwvallen /
wil men zelfs het verblijf van Koreische vorsten _
op Japan opmaken (104); en de verwoestende
oorlogen tusschen de vorsten der drie voors
naamste landen van het tegenwoordige Korea

laten

*
+
8 |

(to2) Bijna elke Keizer veranderde zijne residentie in
vroegere tijden, '

(103) In het Zoste jaar vóór Crnisrus kwam een prins |
van Korea met groote geschenken naar de residentie van
des, Keizer Suinin TeErNoo. Beschrijving can Korea door _
Krr-Mura-Lremon, Jedo 1750, K

(104) In het jaar 475 werd het vroeger in drie provincien
gesplitste, en onder even zoo vele vorsten verdeelde Korea,
namelijk Korai, H' Juksai en Sinra, tot een enkel ko-
Dingrijk vereenigd, waarbij hevige oorlogen tusschen de bo-_
vengenoemde vorsten plaats grepen. |

( 269 )

Jaten zulke gebeurtenissen wel als mogelijk denken.

{Hier zow men nu een’ tafereel van de vroegere
bewoners van Korea moeten ophangen, ter meer
naauwkeurige aantooning van eene zeer waar=
schijnlijke verwantschap, zoowel met de oude
Japanners als, met de meer genoemde volken
van het noordelijk gedeelte van dezen archipel;
en het vaste land van Azie langs de rivier Manko.
De Japansche geschiedenis gewaagt nimmer van
hen, zonder de klaarblijkelijkste bewijzen eener
reeds ver gevorderde beschaving. De geschiede
nis der Koreërs zelve is mij slechts in zoo verre
bekend, als dezelve de vroegste oorlogen met
Japan tusschen de inlandsche vorsten, of met
andere naburige landen verhaalt, en wel in eene
taal, die altijd eerder het denkbeeld doet ont-
staan van eenen hoogeren, dan van eenen lage-
‚ren graad van beschaving van dezen Mongoolschen
volksstam. Maar ook de beschaving dezer natie
‚kwam uit China; en laat het zich niet denken,
dat voor de hea stralen der verlichting van
_ het menschelijk verstand, de wilden dezer stre=
ken in het noordelijk gedeelte van Azie ge-
vlugt zijn, de daar zelfs reeds met de woon ge-
vestigde broeders noodzakende, langs de boven
aangetoonde straat oostelijk en dan zuidelijk
_ nieuwe woonplaatsen te zoeken, door welk ver=
_ huizen ligtelijk een volk var herders im visschers
… en jagers kon omgeschapen worden?

Het

( 270 }

Het tegenwoordige Korea (105) [Korai], het-
welk, zoo als-gezegd is, bij deszelfs naauwe aan

raking met China, het schrift, de godsdienst, de
zeden en gebruiken, ja zelfs de taal van dit land.

” nn -
B

meer dan eenige andere natie heeft aangeno men,
levert ook heden nog blijken aan zich op van

verscheidene aan de bewoners van andere nabu-—
rige landen eigene teekens; bij voorbeeld, van
de Sandanners de gelaatstrekken, het voedsel,
veelal melk en _ ossenvleesch, wapens, bogen

van buffelhorens gemaakt, geheel en al gelijkend.

naar die der Sandanners, vrijheid der vrouwen,

vaartuigen gelijkend naar die welke in het noor=

den des archipels van Japan gebruikt worden „

en waarschijnlijk nog vele andere higt te on-
derkennen sporen, overgebleven van hun. vroegst
verkeer, en die bij nader onderzoek van het

grootste gewigt, en. de belangrijkste. gevolgen
zijn kunnen. Op kleeding en alle voorwerpen:

van weelde moet men hier in het geheel. niet

vertrouwen , om bewijsredenen daarop te bou
wen; deze zijn bij de Koreërs waarschijnlijk van.

de Chinesche dynastie der HAN overgenomen

(106), even als de hofkleeding der Japansche-
erfkeizers insgelijks uit China is ontleend ge
Wor-:

ee

(to5) Koraf wordt van de Chinezen T’sjoo-zin genaamd.
(x06) M. Martinus, 1. c. pag. 350.

( 271 )

worden, onder de regering der Chinesche kei
zers SruN-Soo en -GEN-Soo (107).

C. Zijn de Japanners eene natie gesproten
wit de vermenging van verscheidene Azia-
tische volksstammen,

Deze vraag is reeds ter loops op de eene
of andere plaats dezer verhandeling opgelost ,
“wanneer men door dezelve de tegenwoordige
bewoners van Japan bedoelt, waarvan ik gaarne
toestem, dat omtrent het derde gedeelte door
de menigvuldige aanraking met andere landen
sedert Zin-Mu-Ten-Woo tot op Tarko, van
het naburig Korea, en China, en alle die landen,
tot welke hun scheepvaart zich uitstrekte, af-
stammen. Ook heb ik redenen, om te veron-
derstellen , dat de Zu - Kiu — eilanden grooten-
deels door Japanners zijn bevolkt geworden,
en dat zelfs verscheidene eilanden in den stil-
Ten oceaan van uit J apan eene verandering hun-
ner bevolking hebben bekomen, hetwelk niet
overdreven zal schijnen, wanneer ik de dui
delijkste kenteekenen eener bestaan: hebbende
gemeenschap tusschen de Japanners en zelfs de
oude bewoners van Peru en Grenada, enz.
| aan=
NN Ne

(107) Omtrent 7oo jaren na Craristus,

( 272 }

| \
aantoonen kan (108). Zoo hebben wij. dan op _
deze wijze wederom gelukkig een lid der. ket- |

ting gevonden, die niet alleen onze Japanners
naauw met de Tartaarsche volksstammen van het
noorden dezes archipels en het noord-oostelijke
Azie vereenigt, maar die zelfs de bewoners

der

|
(108) Arrx. von Humsorpr zegt reeds: « La forme de gou
Pvernement, que Bocrico donna aux habitans de Bogota,
pest très-rémarquable par lanalogie, qu'elle présente avec
»les gouvernemens du Japen et du Tibet, Au Pérou les In=

„peas réunissaient dans leurs personnes les deux pouvcirs,

Ì
pséculier et ecclésiastique, Les fils du Soleil étaient, pour
ainsi dire, souverains et prêtres à la fois. »Vue des cora}

lères , tome Il, pag. 225. De Carita, der getallen hij

de Mueiisees

te kennen, en de dada set willen zelfs in de pen getallen î
uitdrukkende karakters ( signes hiéroglyphiques, Hums. Je
eenige gelijkenis vinden,

BENAMING DER DAGEN,

Bij de Muijscas, Bij de Japanners.

De Eerste, Ata _— Tsuitats,
„ Tweede, Bosca — — Futska. \
» Derde, Mica —_— Mikka, ; |
» Vierde, Muihiea —_ — Jokka. i
» Vijfde, Hiska —_— Itska. Á
» Zesde, Ja —_ — Muika.

» Zevende, Cuhupgua Nanuka.

» Achtste, Suhuza ——— Jooka.

» Negende, Aca _—_— Kokonoka, {
n Tiende, Ubehihika Tooka.

2 Twintigste, Gueta —_— Hats'ka.

( 275 )} i

der nieuwe wereld met die der oude nader
schijnt te verbroederen; en hiermede is dus
ook de laatste vraag: zijn de Japanners oor-
spronkelijke bewoners (aborigines)? genoegzaam
afgedaan.

„De Japansche taal staat niet eenzaam meer
onder de Aziatische idiomen, en het gunstig
voorgevoel van eenen ALEX. VAN HuMBOLDT,
dat mogelijk nog overeenkomst van dezelve met

eenige
OKEE A EEE EEE
Tsuitats wil zeggen: weder verschijning der maan (eerste

kwartier); de overigen van 2 tot rozijn te zamen gesteld uit
de zuivere oude Japansche grondgetallen met de syllabe ka,
welke dag beteekent. Huts'ka wilzeggen: dag der verminde
ring der maan (Hazui). Eenige dezer benamingen gelijken
ontegenzeggelijk op elkander; bij anderen laat eene gelijkheid
zich meer of minder aantoonen, wanneer men in het oog
houdt, dat de klanken van de klinkers o en u bij de Ja-
panners, Koreërs en andere noordelijke volken van dezen
archipel dikwijls onmerkbaar in elkander smelten, dat dik
wwijls voor f staat, en dat beiden de plaats der labiales
vervullen. Zoo kan, bij voorbeeld, uit Tuts'ka, Hus'ka,
Buts'ka, Bos'ka geworden zijn, enz. Bij muika schijnt
eene verwisseling vzn plaats geschied te zijn (muts is zeker
zes bij de Japanners ), Dit maakt ons ook: opmerkzaam op
het Cuhupqua en Kokonoka der Japanners. Ook kan ik híer
aan den Heer ArEx. von Humsorpr mededeelen dat zijne pre=
tresse Azlique, geheel volgens het gebruik der tegenwoordige.
Japanners, op hare knieen met een achteruitgezakt ligchaam
rust, en dat hetgeen hijgvoor derzelver voeten heeft aan—
gezien, de op de knieën steunende handen zijn, terwijl men
de beide voeten met de toonen tegen elkander gekeerd (even
als bij de Japanners) duidelijk aan de achterzijde van het
bust erkennen kan.

( 274 )

eenige andere mogt opgespoord worden; is, ter
minste volgens mijne overtuiging, vervuld, te
meer, wanneer de uit de aangehaalde taalkun=
dige bijdragen van Japan, Jezo en Korea
openbaar gewordene onderlinge overeenstem="
mingen een gunstig oordeel mogten vinden bij
eenige var onze dieper in de oostersche letter—_
kid ingewijde geleerden; en voornamelijk
die van Mantschoe Tattan, vermeerderd met de
nieuwste ontdekkingen van sommige alom bes
keude philologen met mijne breedvoerige Epi-
tome Linguae Japonicae naauwkeurig mogten
worden vergeleken.
De onmiskenbare sporen van de oude Sintoo-
godsdienst op Japan, ook in het noordelijk
gedeelte van Krafto reeds voor achttien jaren
gevonden, een eiland, hetwelk door Japanners _
naauwelijks sedert veertig jaren is bezocht ge=
worden , maken opmerkzaam op een verkeer,
hetwelk tusschen onze tegenwoordige Japan-_
ners en deze noordelijke volken moet plaats il
gevonden hebben. Bij eene onderlinge ver dl
gelijijking der zeden en gewoonten dezer vol
ken bemerkt men zeer * duidelijk eene,
verwantschap derzelven; gelijk de kunsten en_
wetenschappen der Japanners bij een naauw-
keurig onderzoek van derzelver tegenwoordigen
staat ontwijfelbaar eene overname derzelven van

China, en wel in de latere tijden, aantoo= |
nen

( 275 )

toonen; en zal men derhalve niet met even
veel waarschijnlijkheid durven aannemen, dat
de bevolking der Japansche eilanden van. het
noorden gekomen zij, als het bewezen schijnt
dat de beschaving des verstands en der zeden
van het zuiden uitgegaan 1s.

Ik heb met opzet in deze verhandeling
verscheidene , bij den eersten opslag dikwijls
beuzelachtig schijnende daadzaken, aanmer-
kingen, ophelderingen en vragen laten in-
vloeijen, om als steunpunten van meer belang-
rijke onderzoekingen en bewijzen van belang-
rijke stellingen te kunnen dienen; en het zijn
voornamelijk de voortreffelijke werken van eenen
ALEx. von Humsorpr, KrLaArProrn , Marre-
BRUN, VON SCHLEGEL, VATER en andere
geleerden, voor welke misschien in deze regels
eenige gewenschte, tot hiertoe ontbrekende be-
wijsgronden zullen gevonden worden. Ik leg
derhalve deze fragmenten in de handen dezer
geleerden neder, herhaaldelijk verzoekende, deze
op de eilanden van dezen archipel en langs de
kusten der naburige landen zorgvuldig verza-
melde bloemlezing met eenige toegevenheid te
behandelen, en onder hunne veel vermogende
bescherming te willen nemen.

EINDE,

aber hb oere ° erteebrdne dater hd

5 sh) AE ) $

ke

MEN CMOS EUR Me boh ii lettd

k i ak 0 „ p d KE
nelis telnr ak MER AG: EL vant albe

* Ë ret

{ ’ It, al
09e : db mn enitmde NED BEM EEV RAEFAD fe be

btorhe vaart eatssnkadin he D vchgëreen, oo Goro Ahh aten al dr

r

_ Je
… i
Ke
EN

dik. En Ar EE ARO ARDOER TED ON asbtont.
‘

; d
EO EAR A PRD END iv, East HEEN edel beek

ett] ah batt Mlt! pent oei U EEN 00 RRRS ANS Tees posted ord
£ Ak k en rel 7% Dee atie att | _ Ek nl p pn x '
er SMETS } ihn of} SUN 4 CRF 5 DL Phi Ir EARN „1 ef,
e 1 p
ef Ì Pin …
- ef LD 4 AE _ } Ha é IE grt tm HITS A ONT
nne ds ed di Sf par / ded je Sj
RUE Khatib EDEN OOTES IT RAPEN

viii en Bibra kt ke elk oeh ned ent beb AW rn (0 /

wenste, BOA SRR or MER Words ati

„

| id n Ì = nan Pty se pe ® d
VERL EDEN TA ATEN en ECMT € RA) ‚N

af at Li ka bb rben ov Degand op t- EEN | kt opd mn rrbeenky p „ii
Ak Ad ARIA 20% WEEER AE eh terde ee VARARS eu

bie ‘ OI OE POE Tie ms ed
sr 1 ENE gado og on TAN ZROIR Dito „Vi

p ’ t _ & Ee € é
wartin! gobrtmdie Sbn merndriden grieten GeRAND

half Aita anrtsact RG Nn An oee
eh ’% - Ki jp DA - | Ar Beld IN Li . 4AP COSTA EEEEE LE VAAG

1 PANTA a j Pers j pm TO art € 15 UO PERRE TRS „vd

ei ve @, 6 Y Á An L ; ë

1 ot jan IN zt beke Hi Vh, EN DSI SS 4 en heiÂd Uri JRR
E 6 4 ,

bisskrerw pbo tf parse oee palosd nt ST

‘ % DE 4 bf Ni
Sire van rde dabu steunt ea ER «rv TAL

han

t
beer Cohens rrrkartehnaj EJK: vO oort

Er M « ‘

Ù d Et f eed Ì ’ he
« _
Î „8 | 8 d ide ‚ PACEE
na
_
»
AN

ALGEMEENE BEPALINGEN GETROKKEN UIT EEN VERGELIJKEND

ONDERZOEK VAN WOORDEN. UANESCHOESTDAT TAN:

\ Koua nialmate i Û
Sendatte okië dete ottose-iwo tadsuncta ale oume tontehi poure seme fuf-

De Voorden . dezer talen zijn zelden uit eene, meestal uit twee lettergrepen zamengesteld . . ., , culahapi
Nuper in mare navigans phocam quzsivi » . EN amide ls?

Ame, celum; Hite, homo , =

Apka, celum; hehe, foemina „ . 2 ...-

zijn zonder geslacht, worden menigvuldiger in het enkelvoudige, dan in het meervoudige

Hito-Aito, homines; sive Hito-koto, quïvis homo; . … Hehe-Si, femine …. . .

gebruikt; in het laatst gemeld getal worden de woorden herhaald of van eenige bijvoeging

De zelfstandige en ' nt Ane,
Er À Ga, (nom.); zo, (gen); ni, (dat); voo, (accus.); joor, (voe). | J‚sive ni (gen); de (dat.); be (accus); tshi (abl,);

voorzien; de naamvallen worden meestal door een leltergrepige partikule gemaakt, aan

Ì el 5 Hi-no hikari, Solis radius ….....e. . f Apka-i etchen,, ceeli dominus . .....
het einde der woorden gevoegd, de tweede naamval of genitivus gaat altijd vooraf . .

Utsukusi onago, pulchra feemina … Sain-hehe, bona femina. „ ...

maken den wergelijkenden trap door het aanhangen cener particula aan het einde van het | Kono-tsjawan-wa kono jovi futoi . Mantchoe kisoun nikan kisoun teki teha „ …

naamwoord of het voornaamwoord, beteekenende dan: Hec patera hoe poculo major Mantschu IIngua illa chinensyum facilior . „

De bijvoegelijke

hamwoorden . den overtrefenden twap door het voorzetten van zekere particula, beteekenende even

Fusi-no Jama-ga fsi takai . .....e 0 Ere nialma oumesi ketonken „ . . .

Kusdarousss gentiaan sallus

Hitots, 1; flats, 2; mits, 3; jots, 4; itsuts, 5, . .-
Too, ro; hatats, 20; momo, 100 . . . . . «

veels valsshet- bijwoord: Zeen > eee eee Ee Hic homo per quam eruditus . … . ...

zijn als grondgetallen oorspronkelijke woorden. van Een tot Tien, ook T'wentig is oor— Emou, 1; tehouo, 2; itan, 3; fouin, 4 « «

spronkelijk behalven bij de Koréers, wier getallen van Chineeschen afkomst zijn; verder Souhteha, 5; tsouan, 10; orin, 20 « … « »

honderd duizend enz: nitgezonderd bij de Jezoërs . … «0e ee ee ee

5

Zij zijn zamengestelde woorden van elf tot negentien enz. in het oude Japansche en het
Jezoische zijn de zamenstellingen breedvoeriger . . « … « «ee ee ee
De Voornaam-
woorden … … »

zijn dadelijk of werkend en hebben drie tijden door verlenging van den uitgang gemaakt.
a, de tegenwoordige; 4. de verleedene, doorgaands met den uitgang a 4... .o
c, de toekomende tijd, uitgedrukt door verlenging van den tegenwoordigen tijd . . .
Ie $ , B
De gebietende onderscheiden zich door kortheid des uitgangs, met bijzonderen nadruk
De Werkwoorden

Ml alone ode OEE oo 5 dû 5 de

De Talwoorden.

Tangou, 100; Mingan, 1000 „ « - … « «

Too mata hitots, too mata flats, 12 « . „... Tsouan emou, z1; tsouan tehour, 1a . . …

Hatats mata ilsuls, 26; mu-sozi, 60 . . - « « …« . f Orin sounteha, 25; Ning-tehou, 60 . . .

Wataks, sive mare, ego; anata, sive omaë, tu „ - . | Pi, ego; Si, tusi,ille „, ...e..e

De persoonlijke «zijn een of meer dettergrepige woorden, maken in het Japansche en 8 8
Kare, sive ano Jito, ìlle; wataks domo, sive warera, | Pe, nos; Soue, vos; Tehe, ill 30 5 nf

Koreische een verschil van rang (teekens van fijner Zeden) en de derde perzoon is dik—
nos; analagata sive omaëgata, vos; karvera sive anohito—
wijlsOMSCHLEVENRS vree REE ES ne Te ede ee
EE AE MER
De bezittelijke worden door het aanhangen der eìndiging van den genitivus gemaakt en ei
WVataks-no , meus; anata-no, luus . « » Mini, meus; Si-ni, tuus « « « … … « e
staan altijd voor het zelfstandig naamwoord , ‚ - « « « «oe ne ee

Wataksno altama, caput zeur "ee «te * «| Mi-=nt morin, equus meus. » … . « «

Houlampi, lego; Kousourembi,

Utsuskverbero Weke eat ee eene

Utsita, (preterit) . … « « « « « « « « « « « « | Houlaha, (preterit.) - - « «es e+

tsp to Eure) Be eee enen (Ro ulacatpn (Fu lur,) mene

zijn lijdende, en hebben insgelijks drie tijden, door verlenging der uitgangen gemaakt, | Utaouru, verberor „ « « « « « « + « « - « « «| Houlapumpi, legor . « … « - - «ee

die dikwijls bijzonders een lijden aantoonende hulpwoorden te zijn schijnen, namentlijk | Utavefa, (prveterit.) « . eee ee ee

Wide on Weison lil 5 SR so SLA ed Bad aa A ee UE OTN PERRIER dar oee oee on

Wig ved Aes aanoHaadgesdssnall koke gi amb eg on ea

staat bij de Jezoërs het voornaamwoord voor de onbepaalde wijze ‚ . « « « « « «| Utavero, verberate , ‚ « « … « «se eee

UGA NNENE 5 oa no oddDo eggs kkn odnates ga

De verbindende wijze wordt gemaakt door achtervoeging van de particula, die dezelve f VVataks-ga sove-wo, miru joni …. ‚ » « « « « « « f Kenetehi, tetentere . ... eee

Ut ipse videam » « …n n n n e e e er k QLGTOIS CAM on en ee en ee

regeert. Fe ajntierne Kers telde a ce 4 Met Tate ele enke te ke eee RE

Utanu, non verberos utanu Zeatta « « = « « » « « | Houlahaku sive hoularakoungue, non legì

De Negatien (ontkenningen) worden aan het einde der werkwoorden aangehangen, en

veroorzaken dikwijls eene verandering in de vervoeging « « … « Utavenu , non verberor; utavenu teatta, (preterit) . . | Qucilche akou sive oueileve kungue, non feci;

De hulpwerkwoorden worden niet dikwijls bij het vervoegen der werkwoorden gebruikt, | Aru , esse; arita, (preterit.); aroo, (futur.) — … … …f Sí, sive pimpi, esse, pike; prelèrit. ; pisire, futur.

hebben dezelfde vervoeging als andere werkwoorden; de onpersoonlijke werkwoorden ko- | Ame-ga furu, pluit; verbat, pluria decidit , .. ..

| onbepaalde wijze is, uitgezondert bij de Mantschoe, gelijk aan het presens indicativi.

men zelden voor, en de bij ons gebrutkelijke worden omschreven ee «es ' « « | Kami-no riga naru, intonat … … - … - ee

Ni, ad; to, eum; nicote, quias jooni, ut. - - - « f Tahame, si, tetentere, quia « « « »« «

| é staan in alle gevallen aan het einde der woorden, op welke zij betrekking hebben , zon-

Kenetehi tetentere ee re te a Mel Le

: Jokka maeni wataks-wa desi-to, jamani juita . «
der eene verandering in dezelve voorttebrengen … … „ .:

Quamvis Bam, . ee se ee

De Voorzetsels „

ee

Quatuor ante dies cu discipulis in montem'aseendi

mg maanen:

JEZ O0.

Ofunaki adsui kata rewa unewo istan . « « … «

Nuper in mare navigans phocam quzsivi

ORO EE

Kikita, celums; sisjam, homo * „ ..
Heroki, piscisvac piscis … … . ese
Ta, (dat); ze vel be, (accus.); Kari, (ablat.); Koro, (gen);
Tsisí kots, domi curia . . « .

Jupuke asjuru, seditio vehemens …

Tanbe kari horokasju

Hac re facilior … . .

S'nepp, «5; tsupp, a; repp, 3; HGe ook ne
Asikarepp, 5: n'ambe, ros hots, do . ..... 6
Asikini hots, roos id est verbat 5 et 20, . .,..

Sinepp ikasima (adde) wanbe, 11; tsutsupp ikasima wanbe,

ra; asikirepp ikasima hots, 25; re-hots, 60. ....

Ku, ego; i, tu; iki sangur, ille; tangur, hic .

Ink’jutan, vos; inkianguru, ili? , ..

Kukoro, meus; koro, tuus « .. ...

Ikoro, kotan, domicilium . . .....

rtaikafverhero fte eee ee
Sitar wat (preterit Meenen an een
Sitaiki-rusjui, (futur.)
Sitaiki=anrko,sverheron) fien en a
Sitailkianfwa, (preterit))) … … en ne ne
Sitat aki annangora, (futur.) . » op dt don
J, (tu) sitajki, verbera! hokure, veni!l ‚ ‚ « « ….
J-sitaiki anki, verberate, . « * « … « «ee

Sitaiki, verberare; Iku, bibere . « «a.» ee «

Anbeneh wants: kisses neee en tn ae Te

OVAA 5u eon Or 107 450 rs "OP De Gr oo Eh

ED Me 0 GEE Ar OT NRE
Bon DDG Gr vg a wo Ad

An, esse; anna, preterit,; anankora, futur, « … « «
Asi, factum est, apto, ast, pluit, (verb. pluvia facta est.
Kanna, kamui fumi, intonat (Deus) . . ‚ .

Ani, cum, kusju, propter; Jakka, quamvis © „. -

Tanbe kusju, tsìban? adsui kata « «. . e «

« [Propter hanc rem, cum nave, in mare … . . * »

TTT

KOREA

Dscepta jag'tsung juikadhaï kuuraru dsadsasopnoi,

Nuper in mare navigans phocam quesivi,

Hanal, celum; savam , homo,
Savam mata, homo, quivis.
J (dat); ru (accus.) ; ísja (abL} 5

Hai-nanta, Solis radius,

Koon keetsip , pulchra femina,

Ji poai jecisja ii ts'oosa Kal'ta.

Hee patera hoc poculo major,

Ji San idseeir nopta,

Hic mons perguam altus,

Jur, r; i, a5 san, 3; sa, Á; 0, 5.
Sjiib, ros J-sjiib, go; Paik, 100,
Tseen , 1000,

Sjüb? Jiir, zr; Sjiib’-i, za.

J-sjiib-o, 25; Nuiuh-sjiib, Go,

Nai, ego; dsanei, tu; dsee saram, ille,

Unrituung', nos; nunhoîtug , vos; dsee-nom , ille.

Kogu, tu; (ad superiores) dui sive kuu-dui (ad inferior).
Na-f, meus; Kog'i, tuus-

Nai tsip', domus mea; Kog’ë marii, equus tuus.

Tsjidsja, verbero; dsuukiru, interficio.

Psjiuta, (preterit).

Tsjin. (Futur).

Tsjid ploi? verberor; Dsuukurzonii , interficior.

Tsjirinta, (praeterit.); dsuukuzonta, praeterit.

Tsjirintos (Cutur,) dsuukononkapo (futur.)

Tsjra, verbera!

Tsjits ’kaihara ?® verbevate.

Tsjidsja, verberare ; dsuukiru, interficere.

Ponontos ‘aja,

Ut videam,

Tsji, dsjì ani hawo, verbat. verberare noli.

Tsji, dsji ani hajaats'oo ; (praet.) Tsji-dsjii antkapo, (fut.)

Its ‘samnai, esse; its 'somnoita, fuisse; itsurtots ‘haja, fut,
‚ , id id

Pjii kowo, pluit (pluvia fit).

Pfeck njak suroi Aaja, tonitru sonus fit.

Katsiko, eum, kitstei, ad; irihani, quia,

Pai-ro,

Cum nave,

ANMERKING, De bouwstoffen tot deze tafel zijn genomen, tot aanwijzing der Japansche taal uit mijn Epitome lingue Japonice; der Mantschoetaal woordelijk uit de in de gedenkschriften der Missinairs te Pr su Nn, (Memoires concernants etc. etc. Tom, XIII, pag. 59 — 75 ingeslachte Grvam-

matica dezer taal. De Jezo of Aino-taal heb ik gedurende mijn verblijf te Jepo met den meer genoemden waardigen MOHAMI TOKNAI bewerkt; de Koreische taat heb ik door eenen kundigen Ambtenaar des Vorsten van Ttusima, die wel jaren als Tolk op Korea heeft ge

diend , doen onderzoeken; mij ook zelf met Koreers daarover onderhouden. De Japansche en Jezo woorden zijn getrouw naar het schrijf en taalgebruik der Japaners, en de Koreischen naar eenen sluitel tot het Koreische schrift nedergeschreven. De schrijver daagt alle Philologen

en Reizigers tot eene strenge toetsing, Verbeteringon, en aanvalling der met willen opengelatene plaatsen dezer Tafel uit,

d gran oe ilp ad hidde Bn U 56 Aal Ji
4 oer uz markt aa 4 | Kadi»: WREE

Ld
Le

ONTVAN ALOREIMO vista VED

». k rn remetge

_ Kk
iô Pereda! ers ee
bard tt dap Mee aol aint ostarieess

je DN Ki erf à à ueh J Nr 35
‘ » _ MAS ie he
_ al in
Ln * p 4 _ _ Ka
| 7 N
ft, 5 2e - é ' k
5 % dake Ak Bens
“, à
5 MRI
Rn k d
e in (EMEA airraw Miomterg T4Un0T MZ n

k d r b « ke ee Sk . .
4, gris hfshis staa val at sl iebed vá
is dl 3 bd

4

pu Ô b j

K € 4 de A

A bat tet nalietnttEAted ; HIE TI
AE Het

h >, « B] 1%
5 ei we hars dbi te AoBTs biker 7e 0

> 48 ú
1 .
Pv al Î t
4 et
É
pf
ads nn À _ tn nn mee «li EB ten vn se Dn Rn ir
‘
kr ‘ j « 2 A .
Dd ‘ iin eh pe t à 4 .
wl oon qu asSestdjkenr se a05. GINI 4
_ d é

|
4
j
4
TW nrs sreroor bof Ye br ruowe argsa © E) AG ionen: eN
N |

N p bie gee < postee Dn | TUUT d á ve ù eN Pi
4 ai} ooh ged sbat Dat: 373 As ak e “an EO ELL EE

Es e | brood w 5 Bie

ad ef N ó » „ aa

en re ve

ad

ders: verige vermin ata Bij

geregen

4
+ Ads . je
te 23271 A oh : id Kar ent d xn ag

vee hes sbr oer git had, or steel bsodsard

é nabsgetnin kt a%

É - z f Pa a] *
% Ei p he Ùs Sh Af N /
k IR ad er aobrsoore sbÂniergaasdis, zijn Wb 5
À | yer
bd RE Uv rn ahd En RE 1 0.
e Vd oge iinteasmen Al, atis vdaziassl Fy padt mj Lif
$ RE dd é 5 PSS ze
he p d pr
EE a ee En tn Ee En EE De a _f

’,
hak U A

Zats »
Nitsi. ij Hi. Wadeta. Nek. Koi.
| Mok.
ee .
Í Kunnctsupp. é
k | KEE Antsikarotsupp. Tank Otsuki,
mm |
\ NG
Lup. Hosi.
Ster. Kelk os,

CHIN 4. MANTSCHU KRAFTO

KOREA.

MANTSCHU | KRAFTO

K O GEEA.
HEA GIL en JAPAN. | LIUKIU.
Karakter. Chin. Klank.| Jap. Klank. SANDAN, JEZO. ;

JAPAN.

LIUKIU.

en en
SANDAN. JEZO.

|

Kukita.
Ame

[mmm
= [mmm [mn
Ten.

Hemel.
ee
erika. T'si.
Aarde. Toi, Tsutsi. Oor, Zi.
|
8 Vuur Buik.
Í Too. Pai.
Water, Voets
Tsuwo. Pjat
RKuanbe.
EEE Beni Vaorhoofd.
Uweni. Nima
Wind. Tsuwu,
Baard, (knevel. N ze
Sui, arassji.
Lucht, E
Bie Swart. He
Î 4 Koomjuun.
| Jaar.
|
Berg- Kimita
Kimoro.
Veld. Noo: vert
Nu. LOER Ai.
Ó Surag Itsukusimi.
Hoogte. ma pnt
T: 5
'akasa / Smart. Bin. Aspulr.
mnd GE ;
De Zee. Wumi Pl TEE
ij ä hin. en lotoke kanus Bu:
Watadsumi ( Cod, D'sin Sljin Kami God. Kame Kanus.
PEG Aj sintoo God.
Mi ie
(Water) dns: Heer. Kin. Kur
Rivier, 5 Kawa 1 ar |
Bets’, Ken Eeten. Dsuu. Mook'juur- The, eeten,
ee A Ik, drinken.

Boom. Ki,
ÚN Slapen: Muis Nuwpesrs

ee

Bosch 5

hr.
uuspukr. Hajasi Lagchen. S'jao, Uus'junoo
Boombast. A 5 z 2
Moku-hi- Kospih. Nigafukar.. Kinokawa- Wf Weenen. Ri. u
le uwo.
er enn mmm
B |<

Steen. Seki.
Strak. Stiuma, (Nn
j juma, Is. W Loven. Wo. Savasta
mess ennn We wann mm | | mmm TE EZ
Rots. Gan, Iw.
E a
Gupune, Tha úl Sterven. Sun. Dsuu-Kjuur-
A
Plant,
“Wataks.
Ware.
Visch. ia
Uwo H 5 Koga ; ad superior: Amata.
cij. Dsij. Dui, ad inferior, Det
nm
Vogel AN Ek ki K £
Tsikaf. mori 5 Ri Dsjoor savam. Ikisangur (ille) are, ©
NE ij ee Se W Lb Kri ADE LE Tanguru (hie). Anohito:
Gans. nd nn een | NS bennen WEE
: 8 En taksdomo:
Basikoro: Gi Wij. Goworten. |_Gohai. Uuritsjung. Warera.
Brood NN dn DTE
pn = eee ki, N natagata
Pan. | _ Gijlieden. Dsiicten. | Hihai. Nunhoitug. TE of Omaëgata:
mmm | fmamm ee je nnn eenn eemmensntenmmmmad
Voedsel. 8 K of
je. he Ae STe: Dsjooi-nom. \ arera
Kuimono. ) Zij. Bii-ten. Sjohai. Di eenen! Inkianguru. Anihitotats.
Vleesch. SE EN (eN
Sisi Ja. Ta. Tak. Tab’.
| | mn \ mn
Been, en
Fujo. 2
Hone. Neen, rekende Se Anij.
Bloed AN
WJ Een. m Its.
nn nl
Zwijn
Tolatsji. aas Run. Zi.
EN
Hond.
Kai. : Tsappo
Re B Te,
NT D
Boot. Pai pens!
ù
Vier: Suu

Asikinepp.
Asikine.

Tsji.
Twanbe.
Iwan.

Aruwanbe.

Wonoko. Okoga.

Tsubesjambe.
Tsubesi.

DEED

Kjoodsjib.

Vrouw
Kjeedsjib.

Oinago:

Za
RSS

Vader. FEAR E Sinepsjanbe.
nn | I'sitsi. Somai, 4N Sinebise.
\
Moeder. TE N/ Wanbe.
Jtaha. Anma, Wanak’i.
AN
Zoon. Nantsuo, | Soknan: w Ea
Sjokutan. Wotokonoko. ee, 5 5 A Asikine ika.
gn Wolodoie 5 Vijftien. Dsi-wuu. f_ S'juukjo. Sima wanbe.
AN
e « iter, ns en beenen a
Broeder. Hiondai. Koitei. En 5 E KN
Kjoder. oogdsjoo. Kimoodai. u 2 R k SAE e
me nnn Kennmmmnnnsd ‘Anioto, Ú Twintig. un-dsi. Zis'juu. of Hatats.
mo M ri gmt benoe dennen nm
Zanten Taal ondste,|_ Sihui, NE Wonagono in DE En
ngste.l Simai. Ee imoodai. 5 anbe ire hots. ju.
Ee Aaniüüooi, Tsuresi, nn (NK vijcis. Wun-dsi. | Kjosjuu. EE Itaczoi,
fm jongste. Kutsresipo. FEE: N/

men Woipakarisjak- Ko d Houderd. Se. Hak:
_— Jairanbetets’ Boo. AN
Hoofd ET _—_ Amine siné
Atama ci mT. wane hots
A, Kasira, Duizend. een: Eon 5X zo K 50:
7 enen KNN
Me. ON asenanizena. Wan, HO
Manako. ak: .

_ : even mrt pnt Ma: a m
nere ens EEN ETEN DEN EL

had .
'
_ Li
zat matten = agt cn ti lide
j
« Li
k „ he in: eenen ternd
hs *
he en n _
.
ne
_
'
\
' e=
}
*
E
: ‘
.
t
d
Ì
}
'

|

BESCHRIJVING

KOR OS

KEELING-EILANDEN,

DOOR

oef. van der: agt. Wk

Voorheen Zee-Officier.

ie

4 BESCHRIJVING
K O K O S-
KEELING- EILANDEN.)

De Kokos- of Keeling- Eilanden, waarschijn=
lijk ontdekt in het jaar 1689 door den Engelschen
kapitein KEELING, van waar dan ook die naam
ontleend is , zijn niet zeer belangrijk , zoo min we-
gens derzelver uiterlijke gedaante, als om de naa
tuurlijke voortbrengselen daarvan. Zij zijn twee -
en dertig in getal , als: Noord of Horsburgh, Di-
rection, Press, Prison, Rice, Button no. 1,
Alison, Button no, 2, Ross, Button no. 3,
Stewards- Groupe, Armstrong- Eiland, Fair
bridge, Goat, Two-Tree, Pool, Schott. Dem-
ming of Grave, East-Keeling, West-Keeling ,

: Soul]

(*) Ontleend uit een rapport aan het Neerl.-Ind, Gouverne=
ff ment, dd, Dec. 1829.

(296 )
South en West of Hare. Deze eilanden wor=
den zóó door den heer Ross genoemd, terwijl
de zes overigen nog geen’ naam ontvangen hebben.
Het Noord- of Horsburghi- Eiland, dat het |
best en het meest bebouwde is, heeft eene lengte
van nagenoeg £ Holl. mijl, en & breedte; de
grond is koraalzand met steenen, met een voet |
aarde overdekt. De Inlanders noemen dit Panah
poetie of Passir. Het is grootendeels beplant
met kokos- of klapperboomen; ook vindt men
hier eene soort van hout, onder de Inlanders
genaamd _Kazoe- ampel , Kazjoe-korongang,
en Kapjoe-bessie. Eerstgemelde groeit hoog,
is zeer zacht, en tot niets bruikbaar, zelfs niet.
tot brandhout; de tweede, welke echter niet in
zulk eene groote hoeveelheid te vinden is, is
hard, en de heer Ross gebruikt het voor cha-
loep-knieën , waarvoor men dit hout zeer goed |
kan bezigen; de laatste is eene soort vans
Yzerhout. |
Aan de noord-oostzijde vindt men eene wa
terput ; doch dit water is ziltig, en daalt en rijs
met eb en vloed. Dit eiland, waarop cenige.
menschen van den heer Hare zijn, is door hen
beplant met pompoenen of taboe, turksche tar
we of djagong , watermeloenen, tabak , bananen li
zuikerriet, Spaansche peper of tjabe, katjang
kurkema of Koening, en aardappelen; de vier
eerstgemelde vruchten komen zeer goed en welig,
„voort;

( 297 )
voort, en worden er in overvloed gevonden; doch
de overigen groeijen miet zoo voordeelig. Men wil,
dat de oorzaak hiervan zij, dat de grond te veel
zoutdeelen in zich bevat.

Direction- Eiland, of onder de Inlanders ge-
naamd Poeloe-tiekoes, beslaat eene lengte van
2 Holl. mijl, en 4 breedte; de gronden de voort-
Bdesels daarvan zijn dezelfden, als op het
Noord- of Horsburgh- Eiland. Aan de zuid-
zijde van hetzelve vindt men twee waterwellen ;
doch het water is niet drinkbaar. Door de me=
nigvuldige rotten, die zich op dit eiland ophou-
den, wordt alles, wat dáár aangeplant wordt,
door die beesten vernield.

Press-Eiland zis slechts eem zandbank , waar=
op eenige huizen of schuren door den heer Harre:
opgerigt zijn, waar de voorraad van rijst en
andere provisien geborgen worden. Hetzelve
is ongeveer 150 voet lang, en 100 voet breed.

Prison- Eiland is een niets beduidend zand
bankje, omtrent 25 voet lang, waarop. door den:
heer HARE een huisje is geplaatst, zoo. men
zegt, om zijne menschen, die ‘eenig kwaad be
dreven hebben, daarin op te sluiten voV

Rice- of Rijst Eiland heeft dezen naam ont-
leend , doordien de heer Hare, bij zijne aankomst
opde Kokos- Eilanden met het schip de Mippo=
zmenes, aldáár de rijst het eerst heeft ontscheept;
ook wel is het onder de Inlanders genaamd Poetfoe
Toean, Het is het kleinste, doch het hoogste der

Kokos-

( 298 }

Kokos-Eilanden, slechts een zandheuvel, om-_

trent 20 voet boven de oppervlakte der zee
gelegen , beplant met 25 klapperboomen; het be
slaat een omtrek van 250 voet, en loopt aan alle
kanten steil in zee af. Op den top van dezen

zandheuvel woont de heer HArr in eene ar
moedige woning, te zamen gesteld van houten

steilen van klapperboomen, waarop hetzelve

rust, en met bladeren van die boomen overdekt,
ter hoogte van ongeveer 10 voet, en rondom het _

huis een palissadering omtrent 12 voet hoog. Van
binnen bevat het niets dan eene tafel, een rustbank
en drie stoelen. Vroeger heeft de heer HARE
het Ross-Eiland bewoond; dan sedert een groot
jaar heeft hij dit eiland tot zijn verblijf gekozen

en heeft het sedert dien tijd niet verlaten. Hij î
doet zich door de vrouwen van zijn serail, die
onder het huis geplaatst zijn, bedienen, Het is
aan niemand van zijne volgelingen geoorloofd,
zonder zijne voorkennis, dit eiland te bezoeken,
als alleen aan den heer OceLvy, die het opzigt

heeft over het volk, en des avonds zich weder
op het naast gelegen Direction - Eiland moet
verwijderen.

Het Alison Eiland beslaat eene lengte van Í
2, Holl. mijl, en # breedte, levert niets anders
op dan klapper- of kokosnoten. Men vindt

aan den noordkant van dit eiland eene waterput,

doch ook, even als op Noord-Eiland, brak;

OVEri=

|

,

( 299 )

overigens vindt men er overvloed van djagong
of turksche tarwe.

De drie Button- Eilanden leveren niets op;
en komen met het Prison-Eiland overeen.

Op het Ross- Eiland, dat 5 Holl. mijl lang,
en ; breed is, vindt men bijna niets dan klap-
pers; het hout, hetwelk men dààr vindt, is
Kaijoe-ampel en Kajoe-waroe, en eêne soort
van geel hout, hetwelk men tot steilen van hui-
zen gebruikt, en onder de Inlanders genaamd
wordt Kazjoe-hoeroeng. Op dit eiland staan
eenige niets beduidende hutjes, en men vindt
aldáár geplaatst onder eene loots eene oliepers,
door den heer Hare uit Engeland ontboden»
en met het schip de Mippomenes aange-
bragt, die door de vrouwen wordt bewerkt.
Voordat men tot de persing overgaat, wordt
het vleezige van de kokosnoot geraspt, daarna
in de zon gedroogd , vervolgens in eenen stroo-
zak gelegd en geperst. Deze olie is zeer goed
van smaak en helder, terwijl men uit to à 15
klappers, naardat dezelve groot zijn, slechts
één flesch olie maken kan. De vrouwen zijn
verpligt dagelijks 56 flesschen aan te maken , die
door den heer Hare voor zijn gebruik opge-
zameld worden. Met het schip Borneo heeft
hij eenige leggers olie naar Engeland opge-
zonden.

Stewards - Groupe levert niets op dan klap-

pernoten, en een weinig aoe -ampel,
| | | Het

( Joo

Het Eiland Fuirbridge levert buiten de kos —
kosnoten eene soort van gewas op, onder de KL
Inlanders genaamd Pandanas of Kuira; hiervan
worden door de Inlandsche bedienden van de hee Ë
ren Harre en Ross allerlei soort van mandjes _
en slaapmatjes of tikars vervaardigd. „3

De Eilanden Goat, Two- Tree, Pool, West
Keeling , Oost- Keeling, South, Grave of Dem- Ed
ming. Op de eerste vijf daarvan wordt niets
anders dan klappers gevonden, en het laatste,
alwáár de moeder van mevrouw Ross ligt be-_
graven , en waaraan alzoo de heer Ross den
naam van Graf- of Demming - Eiland heeft gege
ven, levert niets dan laag kreupelhout op. |
_ Schott - Eiland, omtrent 1 Holl. mijl lang , en
breed, wordt bewoond door den heer Ross, met zij
ne echtgenoote en zes kinderen , waarvan 4 jongens _

en 2 meisjes, benevens eene jufvrouw van ge- î
zelschap. Dit etablissement noemt hij New-Sel —
ma- Settlement. De bevolking buiten zijne fa-
milie bestaat uit niet meer dan 15 zielen, als: _—
een scheepstimmerman, zes Engelsche matro-
zen, drie Javaansche timmerlieden, en een kok,
eene vrouw en een kind. Zes der Europesche in- 8
woners zijn afkomstig van het schip Borneo,en
één van de Engelsche brik genaamd Sir Francis Ni-
colaas Burton, die in den nacht van den 15den
December 1826, door eene misgissing van 160 _
Eng. mijlen, op den zuid-hoek van het West-

| of

( Sor }

of. Hare- Eiland is verongelukt. Dit vaartuig
was den 1áden Julij 1826 uit London gezeild, en
bestemd naar Calcutta. De Europeanen houden
zich bezig met het aanmaken van ligt touw-
werk voor de schoener van den heer Ross,
anderen met het bouwen van kleine huisjes, en
het kappen van klapperboomen, terwijl de Java-
nen bezig zijn, om zijn planken huis in orde te
brengen. Het huis, dat door den heer Ross
voor een gedeelte wordt bewoond, is grooten-
deels zamengesteld uit hout, dat door de zee is
aangespoeld, en door de bewoners verzameld,
(somwijlen heeft men groote stammen, onder
anderen Gederhout, zeer waarschijnlijk van Nieuw
Holland, hier gevonden ) en van planken met
de schoener Molukko van Singapoere aange-
bragt. Hetzelve is luchtig en zeer eenvoudig:
Eene galerij loopt rondom het huis, waarin van
binnen slechts eene vierkante zitplaats is. De
galerij, waarin men eenige kotten, kooien of

hangmatten. ziet hangen, wordt tot eene alge
meene slaapkamer gebezigd. Het meubilaire

is niet belangrijk ; twee rustbanken, eenige
stoelen en tafels is al hetgeen men er vindt.
In de nabijheid van gemeld etablissement vindt
men onderscheidene andere kleine, van klapper-
boomen opgerigte huisjes of hutjes; het eene
dient voor eene smederij, het andere voor eene
‚werk-

( 3o2 )

werkplaats voor de timmerlieden, en im een
derde vindt men eenen zeer goeden draaibank.
Ook heb ik daar gezien eene oliepers, echter te

klein om van eenig nut te kunnen zijn. Ook _

bezit de heer Ross eene goede zeilchaloep, een

platboomd vaartuig, om de schepen van water —

te voorzien, een vlerkschuitje om te visschen „

en eene opgeboeide barkas, tot een schoener ver-

vaardigd , groot 25 tonnen, om in tijd van nood

rijst van Java te halen. Dan, zooals ik zijde-

lings onderrigt ben geworden, schijnt de heer
Ross bevreesd te zijn , dit vaartuig te zenden, en

wel omdat hij niet ongegrond veronderstelt, dat

men een zoodanig vaartuig, van geen papier
voorzien, verbeurd zoude verklaren.
Op dit Eiland vindt men eene menigte van

klapperboomen; Katoe-ampel en Katjoe-panda-
nas, De heer Ross heeft zich eene onbegrijpe= _
lijke moeite gegeven, om met het weinige volk, _
dat hij heeft, den grond te verbeteren. Daartoe _
heeft hij klapperboomen- bladeren verzameld en

verbrand, vermengd met zand, en hiermede heeft
hij eene soort van moestuin aangelegd, waars=
in men vindt djagong , pompoenen, watermeloe-
nen , bananen, die er zeer goed voortkomen,
erwten , kool, aardappelen, bieten, rapen of
knollen, pieterselie, tabak, eenige vruchten,
als chinas-appelen, manga, ananassen, pa-

paja , granaat-appelen of delima, koudoe, moer-

he

e e En

at nà

( 503 )
bezien, suikerriet, vijgen , en een djarak - boom.
Echter komen deze laatsten niet zeer welig voort;
de oorzaak hiervan schrijft men toe aan den te
droogen grond, en aan de stijve Z. O. winden,
die aldaar waaijen,. Men vindt dáár eene vrucht,
onder de Inlanders genaamd kalade; van deze
maakte men „Arrow -root ‚doch zoo weinig, dat
het niet noemenswaardig is,

Op dit Eiland vindt men twee waterwellen,
het eenig goede drinkwater; en hieruit zoude
men wel 20 schepen kunnen voorzien; dit gaat
echter met moeite gepaard, omdat Nieuw-Selma
omtrent 13 Holl. mijl verwijderd is van de plaats,
waar de schepen geankerd liggen.

De heer Jon Ross, die zich hier neêrgezet
heeft, was bij mijne komst op deze eilanden niet
aanwezig ‚ maar voor eenen korten tijd, in plaats
van zijnen zieken broeder, naar Bourbon gestevend.

West. of Hare-Eiland, het grootste van alle
deze eilanden, beslaat eene uitgestrektheid van

omtrent 13 Holl, mijl lengte, en & het breedste
gedeelte ; het is geheel bewassen met klapperboo-
men; en hjer en daar met Kazoe - gmpel - boo-
men beplant. Aan de noordzijde vindt men eene
waterwel ; doch bet komt mij voor niet zoo goed
te zijn, als dat, hetwelk op Nieuw-Selma gevon-
den wordt, Vroeger is dit Eiland door eenige
menschen van den heer HArr bewoond geweest;
die met de verhuizing van daar eenige var-
kens en kippen hebben achtergelaten; welke

dààr

( Soé }

dààr zeer zijn vermenigvuldigd , en ‚ofschoon met
veel moeite, te verkrijgen zijn.

De zes overige Eilanden zijn van zoo weinig —
belang, dat zij in geene aanmerking kunnen komen. _—
Zijzijn allen digt bewassen met klapperboomen,
en liggen aan den zeekant hooger dan in de baai;
en ik heb opgemerkt, dat de kokosboomen, die
aan strand staan, betere en grootere vruchten
dragen, dan die op het midden van het eiland
gevonden worden. Welligt dat door de zware bran= _
dingen deze boomen meer vocht tot zich trek-
ken. Sommige dezer Eilanden zijn bij hoog wa=
ter slechts twee voeten boven de oppervlakte _
der zee gelegen; de grond, welke één voet zand
grond is, ligt op eenen koraalbodem.

Van de hier aanwezige Europeanen en Inlan-
ders heb ik vernomen , dat men de jaarlijksche E
opbrengst van de Kokos-Eilanden in kokosnoten
berekent, als:

Noord of Horsburgh. . . . « . #0,000.
Mirertdon, iem ogen. banda . « 15,000.
A ISDRIUE, — SOGDAD FUN TRED AI IF OOP EE
Moss: Lair Shiinberrog ols ag. te hjdoor
Stewards-Groupe. … … . » « « 7000.
A pmsbrong, wv, te coches oe „db. MO,000,
Fairbridge. or .n Ss me tes ‘2103000:
Two oc wer tk bera oe) ds (640008
SCHOGEITS STRO BRL VOIE HDV 1D WE OOMBOOE

West- —

r
$

( 3o5 )

„JVest- Eiland en de daarbij gele-
gen Eilandjess-… . ….
zoodat deze Eilanden #27,000 kokosnoten jaar=
lijks zouden kunnen voortbrengen. Het is mij
voorgekomen, dat, indien men den grond zui-
verde, en de boomen, die te digt op elkander
staan, dunde , waardoor allerwaarschijnliijjkst de
vrucht grooter en spoediger rijp zoude worden,

{ zoo, 000.

deze Eilanden een derde meer zouden kunnen op-
leveren , en mitsdien jaarlijks opbrengen 561,555
klappers ; en gesteld eens, dat men 15 klappers
„noodig had voor ééne flesch olie, zoo zoude dit
eene jaarlijksche opbrengst van 57,422 flesschen
of bijna 1,200 takkers zijn, en dit is dan ook
het eenige produkt, hetwelk men van dáár zoude
kunnen ‚uitvoeren.

Men vindt hier overvloed van visch; de mees-
ten, die -hier gevangen worden, zijn onder de
Inlanders genaamd Zhan bandong , Ikan idjoe,
Jkan batoe, Akan blanag, Ikan krappoe, Ikan
kakap-perak , Ikan kakatoewa en han krapoe-
konbong ‚die allen zeer smakelijk zijn. Ook
heeft „men aldaar haaijen, waarvan men soms
traan kookt. Zee-schildpadden worden im de baai
in overvloed gevonden, en de meesten in de na-
bijheid van het West- of Hare-Eiland. alwáár
men dezelve met troepen van 20 of 25 ziet zwem-
men; hunne zwaarte is van 5o tot Soo ponden,
Ook zijn er op deze eilanden eene menigte van

zeer

( 506 )
zeer groote landkrabben , en ook kreeften; doch
deze laatsten zijn niet zoo menigvuldig. Oesters
en Mosselen vindt men hier ook; doch deze zijn
zeer schaarsch en niet goed. De visch wordt hier
met de lijn en den hoek, en ook wel door den
heer Ross met schakelnetten gevangen.

Tripang vindt men in deze baai, en wordt
onder de Inlanders genoemd Fripang itam, Tri
pang-claboe en Tripang-oemoe, die echter in
geene groote hoeveelheid gevonden wordt, en
volgens de berigten zeer goed is. De heer Ross
heeft eenige pikols naar Batavia gezonden, die
aldaar verkocht zijn voor f 5o de pikol of _—
125 pond. |

Men vindt hier duiven, kippen, eendvogels,
kalkoenen, varkens, schapen, geiten, welke
allen goed voorttelen; deze worden met turk—
sche tarwe, en jonge klapperbladeren gevoed.
Koebeesten heb ik hier niet gezien, en ik geloof
dat het moeielijk zal zijn, die beesten aan te
telen, omdat men er geen goed veeder voor
vinden kan. AN

Huisdieren , als honden en katten, vindt men _
hier ook; doch deze beesten zien er niet zeer _
voordeelig uit. |

De hoegrootheid der bevolking op het etablis-
sement van den heer Hare, en welke op onder _
scheidene: eilanden , als: Noord ef Horsburgh,
Direction, Rice, en Ross verspreid zijn , bestaat,

| bui-

( 5o7 )

buiten den heer HAre , benevens eenen opziener
genaamd Ocervy, en nog twee andere heeren
en drie Engelsche matrozen, welke met het
eerste schip naar Engelând zullen terugkeeren,
uit 36 mannen, 25 vrouwen en 357 kinderen,
meest Javanen, Maleijers, Madagaskars, Ban-
joeresen, Balinezen, en Boeginezen.

De voornaamste bezigheid dezer eilanders be-
staat voor de mannen in het kappen van hout,
het aanplanten van turksche tarwe, het aan=
maken van touwwerk van de kokosschil, en
het bouwen van hutjes, terwijl de vrouwen zich
onledig houden met het aanmaken van olie, het
zoeken van klappernoten , en het koken van zout.

De heeren Hare en Ross houden geene com-
municatie anders dan met een paar kooplieden
te Batavia, die hen van tijd tot tijd van het
noodige voorzien.

Geschut noch versterkingen heb ik op geen
der eilanden gezien.

Het klimaat van de Kokos- of Keeling-Eilanden
is door de frissche Z. O. winden , die aidáár jaar
in jaar wit waaien, zeer gezond. Over het al
gemeen zien de Europeanen en de Inlanders er
zeer goed en sterk uit. Sedert een tijijdver-
loop van drie jaren zijn aldáár de moeder van me=
vrouw Ross genaamd DrmminG, één Javaan van
het mannelijk, en één van het vrouwelijk geslacht

overleden ; en dezen hadden reeds eenen hoogen
ouder

( 3o8

ouderdom bereikt, De thermometer van FAHREN-
HEIT , door mij gedurende mijn verblijf op de
Kokos- Eilanden geobserveerd, is bevonden, in
de vrije lucht, ’s morgens te 6 ure, 7o°,a 750,op
den middag van 800. a 850. , en ’s avonds 75°. tot
79°. warmte, en het gebeurt zeer zelden, dat de
thermometer goe. aanduidt. |
De zuidelijke. groep der. Kokos- of Keeling
Eilanden strekt zich van de Z. breedte van 120 5°°
(HorsrureH bepaalt deze breedte op 12°. 4”) tot
12° 14” uit,en eene Ooster-lengte van g7°® 4” tot
97° 14” witmakende in het geheel 52 eilanden
van verschillende grootte, en vormende eene groo
te cirkelvormige baai, Aan de zuidzijde zijn
vele baaijen en bogten, van welke echter niet
één eene veilige haven aanbiedt, doordien de-
zelve bij laag water genoegzaam droog liggen.
Deze Eilanden zijn van een koraalrif omringd,
waarop altijd eene zware branding staat, het—
geen bij het binnenzeilen voor den zeeman een
alleronaangenaamst gezigt oplevert. b
Deze Eilanden zijn zeer laag, en kunnen met |
helder weer op 13 Holl. mijl van dek gezien wor—
den. De voornaamste ingang tot de baai is van”
het noord-oosten tusschen de eilanden Noord}
of Horsburgh en Direction. Men houdt op een?”
afstand van omtrent ; Holl. mijl van Direction
Eiland , om een rif „op de Z. O. hoek van het
Horsburgh-Eiland gelegen, te vermijden; men
moet’

( Sog )
moet echter zorg dragen, het Eiland Direction
niet te veel te naderen, zijnde er een rif op het
N. W. einde van hetzelve. In dezen, zijnde den
eenigsten veiligen ingang ; vindt men 4 á 45 vadem
met laag ‘water,

De andere ingang is tusschen het Noord- of
Horsburgh — Eilands- rif en Turks - Head - rif,
in S$ en 5 vadem water. Echter is deze pas-
sage slechts # Holl, mijl breed, en eenigzins
gevaarlijk. |

Het gemiddelde van onderscheidene observa-
ten stelde de ankerplaats , waar wij met de -
schoener Blora geankerd waren, op de Z,
breedte van 12°, 7’ 12”,en 579, 6? 52” Ooster-
lengte in de diepte van 8 vadem water, heb=
bende men als dan het midden van ZZorsburgh-
Eiland N. N. W. en den noord-hoek van het
West of Hare-Eiland W. ten Z. 2 Z.

Groote schepen kunnen, des verkiezende, bui-
ten de Eilanden Direction en Horsburghin6 á 7
vadem ankeren; doch het gebeurt soms, dat
men aldaar zwellingen of hooge deiningen heeft,
waardoor de schepen gevaar zouden kunnen loo-
pen, om driftig , en alzoo op de klippen te geraken.
Het is mij voorgekamen, dat het beter is, om,
wanneer men de N.W, punt van het Direction-
Eiland in het N.N,O0.50,, en den N. O. hoek
van Morsburgh-Eiland N.W, ten N, heeft, in de

diepte van 5 vadem te ankeren.
| Klei-

( 3io )

Kleinere vaartuigen zullen goede ankeragie vin=
den in de bogt van Direction Eiland op 5 vadem
water. |

Deze baai, genoemd door den heer Ross Port
Albion, ligt onbeschut voor noordelijke en wes-
telijke winden. Daar echter de Z. O. passaat in
deze streek altijd doorwaait, zoo biedt deze haai
eene geruste en veilige haven aan; en doordien
dezelve door de omliggende eilanden is beschut,
zoo staat er weinig zee of deining in de baai.

De ankergrond rs koraal, en de diepten zijn
zeer onregelmatig; men loodt dikwijls in een
oogenblik van 5 op g vadem water, zoodat men
bij het binnenzeilen gereed moet zijn, om te an-
keren. Het is van het uiterste belang , dat sche-

pen of vaartuigen, die deze eilanden bezoeken, —

zich van kettingkabels voorzien, daar men anders
zeer ligt gevaar loopt, door de schuring van
het touw op de koraal , zijne ankers te verliezen.

In deze baai kunnen, naar mijn gevoelen, eene
menigte van groote en kleine schepen en vaar-
tuigen ankeren.

Tot verdeediging zoude men op den N. W. hoek
van het Direction - Eiland, en op den Z. O. hoek
van het Noord- of Horsburgh- Eiland eene bat-

terij kunnen opwerpen, voorzien van ligt geschut, _

om de schepen of vaartuigen, die juist tusschen
de twee aldaar gelegen riffen moeten doorzeilen,
te kunnen bestrijken.

Na-

En

ee e.

K- Str.)
Nadat ik mij eenige dagen bezig had gehouden ;

om de Eilanden in oogenschouw te nemen, be-
zocht ik den heer HARE, die mij buitengemeen
vriendelijk ontving. Ik maakte hiervan gebruik,
om op eene omzigtige wijze over de aangelegen—
heden der Kokos-eilanden , en over de handels-
belangen te spreken; tot welk einde ik hem
vroeg, of hij ook eenige kennis van zijn etablis-
sement aan het Engelsche gouvernement, consuls
of particuliere handelhuizen had gegeven, en of
hij uit hoofde van de nabijheid der Ned, O. 1.
bezittingen ook wenschen zoude , van dat gou-
vernement eenige protectie te erlangen , zonder
echter tot eenige belangen te komen , de eindelijk
dat ik te Batavia zijnde onderrigt was geworden,
dat aldààr eene Engelsche oorlogskorvet was
geweest. /

Zeer minzaam antwoordde mij de heer Hare,
dat het hem leed deed , niet in de mogelijkheid
te zijn, mij eenige bijzonderheden der aangele-
genheden van de Kokos-eilanden te kunnen
mededeelen , daar het hem voorkwam, dat ik,
mij hier bevindende, deze eilanden zelf kon op-
nemen; dat hij nimmer handel had gedreven,
en bij gevolg aan niemand. van zijn verblijf op
de Kokos-eilanden kennis had gegeven , als aan
zijnen broeder te London , en- eenen vriend te
Batavia; dat zijn voornemen niets anders is ge-
weest, dan alleen om voor zijne menschen eene

| plaats

( 512 )

plaáts te zoeken, waar hij verzekerd was dat
niemand eenige heerschappij over hen zoude kun-
nen uitoefenen, en dat zich tot dat einde geene
betere gelegenheid aangeboden had dan de Kokos-
of Keeling-eilanden, te meer daar het hem bekend.
was, dat die eilanden niet in -de limieien vax
de Nederlandsch-Indische bezittingen behoorden ;
dat hij evenwel van oordeel was, uithoofde dat
deze eilanden in de nabijheid der Nederlandsche
bezittingen zijn gelegen, dat dat gouvernement de
meest natuurlijke aanspraak op dezelve zoude
kunnen maken, en dat, wanneer de Nederl. re-
gering aldaar de vlag plaatste, zulks hem aange
naam zoude zijn, maar dat hij als Engelsch on-
derdaan. hiertoe nimmer eenige pogingen bij het
Nederlandsch gouvernement zoude aangewend
hebben, en van dat gouvernement geene protectie
verlangde ; ‘dat hij breedvaeriger aan de Ned. Ind.
regering had geschreven omtrent bet politiek van
deze eilanden, en dus niet geloofde, dat hij hier=
over verder behoefde uit te weiden ; dat hij, tijdens
zijn verblijf aan de Kaap de Goede Hoop , door be
middeling vanden Engelschen minister den heer
GANNING te London bij den Engelschen ambassa-
deur te ’s Gravenhage, in de zaak van Java ophelde-
ring had verzocht, maar dat men daarmede nog geen
begin had kunnen maken, uithoofde het Engelsche
gouvernement eenige zaken tusschen lhiem en het

Bengaalsch gouvernement eerst wilde afgedaan
heb

{515 5)

ben; dat hij echter onderrigt was geworden,
dat de voormalige Gouverneur Generaal Ba-
ron VAN DER CAPELLEN openlijk verklaard
had, dat de zaak, hem te laste gelegd, uit
een misverstand was voortgesproten, en het
hem hoogst aangenaam zoude zijn, indien het
Nederlandsch gouvernement hem vergunde, naar
Java te komen, en wel om zich in het Rem-
bangsche , waar hij nog een landgoed heeft, te
kunnen vestigen; dat er op de Kokos=eilanden
nimmer eenig oorlogschip was geweest, maar dat
hij, eenigen tijd geleden, ( denkelijk met de
schoener Molukko ), tijding van Batavia had
ontvangen, dat de Engelsche oorlogskorvet Pan-
dora de Kokos-eilanden zoude komen bezoe-
en. Echter was de heer Hare van gevoelen, dat
de Engelsche admiraal te Madras er niet toe zou=
de overgaan, voor enaleer hij daartoe door een
Engelsch. onderdaan was verzocht geworden.
Van hetgeen mij te Batavia is medegedeeld
geworden, dat aldáár sluikhandel werd gedreven,
en men van die eilanden de muitelingen op
Java van kruit en wapenen zoude hebben voor-
zien, is even zoo min waar, als dat er op die
eilanden eenige andere handel wordt gedreven.
Ik durf de verzekering geven, dat hiervan niets
bestaat, en de heer Hare noch de heer Ross
hieraan denken, waarvan ik mij gedurende mijn
verblijf op de Kokos-eilanden ten volle overe

tuigd heb.
| De

( 514 )

De zonderlinge neiging van den heer Harz,
om zich op deze eilanden te vestigen, is mij
voorgekomen ‚ daaraan te moeten toegeschreven
worden, dat hij zich onttrekken wil aan alle
maatschappelijke instellingen, en vooral , (en dit
is, geloof ik, wel de voornaamste reden ), om
alleen heer en meester te zijn, en willekeurig met
zijne volgelingen te kunnen handelen. Het on-
dervolgende zal welligt de genoegzame overtui-
ging geven, dat ik dit niet ongegrond ‘veron-
derstel: het is bij mij buiten twijfel, indien
het Nederlandsche gouvernement er toe overgaat ,
de Kokos - eilanden in bezit te nemen, of de
heer Hare zal spoedig weder tot eene verhui-
zing met zijne volgelingen naar een ander onbe-
woond eiland besluiten.

Doordien ik zoo menigvuldig deze eilanden
bezocht heb , benik in de gelegenheid geweest , de
wijze van handelen van den heer HArr omtrent
zijne volgelingen zoo wel te ontdekken, dat ik
het van mijnen pligt acht, de volgende alge-
meene ingewonnen klagten op te teekenen, en
het Indische gouvernement hiermede bekend te
maken. |

Onderscheidene volgelingen van den heer HARE,
zoo als ik vroeger heb gezegd, hebben het
West-Eiland bewoond. Deze menschen, die
geene genoegzame rijst tot voeding kregen , wan-
delden miet laag water over de riffen naar den

heer

(315 }

heer Ross op het Schot-Eiland, die dan deze
ongelukkigen- van het noodige’ verzorgde. … De
heer Hare, dit bemerkende, plaatste die men-
schen op het Noord- of Horsburgh-Eiland , en
wel met oogmerk , omdat dit het eenigste eiland
18, waar men niet komen kan zonder vaartuig,
hetwelk die menschen niet bezitten, zijnde door
den heer HARE verboden, om zelfs een kano daar
te hebben, uit vrees dat deze menschen op een der
andere eilanden zouden kunnen komen. Daar de
landingplaats op -Morsburgh — Eiland met veel
moeite en gevaar gepaard gaat, om rijst daar
heên te laten brengen, zoo zijn deze menschen
‘sons eene maand en langer van hunne rijst ver-
stoken, en alzoo verpligt zich. met turksche
tarwe en klappers te voeden. |
Algemeen klagen deze menschen,en zoo veel
ik heb kunnen nagaan, met alle regt. De heer
HARE ontneemt, naar willekeur, van. eenige
ouders hunne kinderen van beide sexe, wanneer
zij den ouderdom van twee jaren en zelfs jonger
bereikt hebben. Dit gaat zoo ver, dat een der
inlanders op het Noord-Eiland mij verklaard
heeft, dat, toen hij geweigerd had zijn eenig
kind van vijf jaren af te geven, de heer HARE door
den gezagvoerder van den aldaar toen ter tijd in
de baai liggende schoener Molukko, dit kind
met geweld heeft laten weg halen , en bij hem doen
brengen. « Deze kinderen worden afzonderlijk op

het

( 516)

het Rice-Eiland, waar de heer HARE woönt; in
daartoe gemaakte hutjes opgesloten. Deze hutjes,
die echter niet anders dan hokken mogen genoemd
worden, zijn met dubbelde geheide palen, en
daartusschen met steenen voorzien, zoodat het
niet mogelijk is, dat een dezer kinderen de vlugt
neme, of dat de ouders hunne kinderen kunnen
te zien krijgen.

Deze menschen wenschen naar hunne haard-
steden terug te keeren, hetgeen de heer HARE
huo ook niet weigert, maar met achterlating
van hunne kinderen, en hiertoe kunnen die
ongelukkige menschen niet besluiten, maar zij
verlangen, dat een of ander gouvernement hier
tusschen beide kwam, om deze barbaarsche
handelwijze te staken.

Tot hunne voeding, die alleen uit rijst be-
staät, ontvangt ieder man en vrouw ‚ twee maal
daags, eene halve kokosnoot gekookte rijst,
ten bedrage van een Nederlandsche ons ; en dit
alleen wanneeer er overvloed is; anders akan
zij met hun tweeën één daags. Twee jongens
of meisjes ontvangen met hun tweeën , twee
maal daags, eene halve kokosnoot. Kinderen
van 6 á 7 jaren met hun dricën, twee maal

daags, eene halve kokosnoot. Kinderen van

1 tot 6 jaren , wanneer zij aan de ouders niet
ontnomen zijn, krijgen niets; hiervoor moeten
de ouders van hetgeen zij krijgen; zorgen.

De

Eer

(Oa)

De vrouwen ontvangen ééus in hêt jaar eene
kabaai en sarong; de mannen om de twee jaren
een baatje en broek, en de kinderen krijgen
niets, voordat zij kunnen werken.

Alle deze menschen zijn van wrijbrieven voor=
zien, hun door het Engelsche gouvernement uit-
gereikt; doch de heer Hare heeft naderhand,
volgens getuigenis van zijne volgelingen, hen
gedwongen , een papier te onderteekenen , waarbij
zij erkennen slaven te zijn, Over deze wijze
van handelen heb ik met de heer Harre ge-
sproken; doch van hem ten antwoord bekomen,
dat hem hiervan niets bewust was, en men zich
aan. alle die gezegden niet moest storen , daar
slaven over het algemeen altijd ontevreden zijn.

Muntspecien zijn. op deze Eilanden niet in om-
loop. De volgelingen van den heer Hare hebben,
sedert hun verblijf op deze eilanden, niets
ontvangen „ zoodat die menschen verstoken zijn,
wanneer er een of ander schip binnen komt, om
iets voor hunne kleeding te kunnen aankoopen.

Bij mijne aankomst waren er geene schepen
of vaartuigenin de baai aanwezig; doch den 7den
November jl. kwam aldaar van Bourbon terug
het schip Johanna Maria Wilhelmina, met den
heer Jorn Ross. Dit vaartuig had, op zijne reis
vanhet eiland Bourbon, Mauritius moeten aan—
doen , omdat hij op eerstgemelde plaats geen
genoegzamen ballast konde krijgen. Van laatst

5e

ì ( 518 )
gemelde plaats had de heer Ross voor zijnen
tuin op ANieuw- Selma eenige aarde, en voor
zijn huis eenige balken medegebragt, als mede
twee koebeesten en een stier , om te zien, of hij
die met djagong en jonge klapper - bladeren
zoude kunnen behouden en voortteelen.

Ik werd door de terugkomst van den heer
Jon Ross in de gelegenheid gesteld, om van
hem, als zijnde meer bekend met de Kokos-
eilanden dan de heer Hare, eenige meer belang-

rijke informatien in te winnen. Tot dat einde
begaf ik mij naar Nieuw - Selma, alwaar ik

vriendelijk door ‘den heer Ross werd onthaald.

Alzoo sprekende over zijnen gedanen togt naar
Bourbon, vroeg ik‘ hem, of hij mij ook eenige
bijzonderheden omtrent de Kokos-eilanden konde
mededeelen, en indien het Nederlandsch gouver=
nement eens besloot, deze eilanden in bezit te
nemen , of hij dan zich weder zoude verwijderen.

De heer Ross konde mij even min iets bij-
zonders ten aanzien der Kokos-eilanden mede-
deelen als de heer HARE, als alleen , dat dezelve
niets dan kokosnoten voortbragten, en dat de
jaarlijksche opbrengst nu zoude zijn, indien men
menschen genoeg had om ole te persen, 40
tonnen olie; doch bijaldien de grond gezuiverd
en de boomen gedund werden, dat dan de op-

nier

nRT Sn

brengst op Go tonnen olie ’s jaars konde geschat _
wor- _

(319 )

worden; dat hij van gevoelen was, dat dit voor
een landeigenaar een genoegzaam bestaan zoude
opleveren, maar voor het Gouvernement een
lastpost zoude zijn; dat hij alle mogelijke moeite
had aangewend , om rijstte planten, doch dat , daar
de grond geene genoegzame bestanddeelen in zich
bevat, hij daarin niet is geslaagd. Hij veron-
derstelt echter, dat men de bergrijst met gunsti-
ger uitslag zoude kunnen aankweeken, (ofschoon
hij dit nog niet gedaan had,) doordien dezelve
zoo veel vocht met vereischte; dat hij niets an—
ders verlangde als dat het Nederlandsche gou-
vernement zich hier vestigde, daarbij voegende
liever onder het Nederlandsch dan onder het
Engelsche bestuur te staan, en het zijn voorne-
men was, om met zijnen: broeder naar Java te
komen , ‘om zelfs met het Nederlandsch-Indische
gouvernement te spreken, maar door ongesteld
heid van zijne vrouw ongaarne zijne familie wil-
de verlaten. |

Hij gaf mij ook te kennen , wat de eerste aan
leiding ‘had gegeven, dat hij zich op de Kokos-
eilanden had gevestigd.

Met het schip Borneo uit Engeland naar de
kust van Sumatra gezeild zijnde . om ‘eene lading
peper in te nemen, bemerkte hij op de terugreis,
dat het schip te rank was, omde reis voort te
zetten, en besloot om de Kokos eilanden -aaua
te doen, ten einde te beproeven, of hij aldaar

meer

( 520 )

meer ballast zoude kunnen vinden. Bij die ge=
legenheid bezocht hij alle die eilanden, en kwam
toen reeds op het denkbeeld, om zich met zijne
familie aldaar ter woon te begeven, omdat hij
veronderstelde, dáár beterkoop te kunnen leven;
dan in Engeland, alwaar hij door de menigvuldige
belastingen, en door de weinige verdiensten niet
langer op zoodanigen voet konde voortleven, als
hij zijne huishouding had ingesteld. Hij gaf van
zijn voornemen kennis aan zijne reeders te Lon=
don „en dat hij aldaar peper zoude verzamelen ‚
omdat de schepen van gemeld huis beter op de
Kokos-eitanden en met minder gevaar de lading
zouden kunnen innemen, dan wel op de kust va
Sumatra.
Eenige dagen voor zijn vertrek uit Engeland
vernam de heer Ross, dat de heer Hare zich
op de Kokos -eilanden hàd nedergezet , en A |
hij alleen iemand verlangde, om het beheer val
zijne menschen over te nemen ‚ en daarna naar Eu-

ropa wenschte terug te keeren.

De reeders verzochten hiertoe den heer Ross,
als zijnde met Hare het beste bekend.

De heer Ross, met het schip de Borneo van
Java met dit oogmerk op de Kokos - eilanden _
terugkomende, maakte den heer Hare bekend
met zijne komst en dat hij met het schip Borneo
naar Engeland, ingevolge zijnen wensch , konde

terugkeeren; doch de heer Hare van eenen
wis=

(321)

wispelturigen aard zijnde, kon tot geen besluit
komen. |

De heer Ross, die zich vroeger met het denk
beeld, om zich hier te vestigen, onledig had ge-
houden, en zijne familie en huishouding had mede
gebragt, bedankte den heer HARE voor zijn
schip , en vestigde zich met de zijnen, eerst op
het Alison en daarna op het Schott-Eiland. Deze
menschen , die nu zoodanig op elkander verbitterd
zijn, zien elkander nimmer, en zelfs vindt dit
plaats met hunne wederzijdsche volgelingen. Deze
vijandschap is zeer toegenomen, nadat de heer
Ross eene scheiding tusschen deze eilanden heeft
gemaakt ‚en eemige, als Goat-, Two- Tree, Pool-,
Schott- , East-Keeling- en Grave- of Demming=
Eilanden zich heeft toegeëigend en de overigen
aan den heer Hare heeft afgestaan, die dit zeer
euvel heeft opgenomen, omdat hij vermeent,
meer aanspraak op die eilanden te hebben, dan
de. heer Ross, em wel omdat hij g maanden
vroeger zich op die-eilanden had nedergezet.

Dat de heeren HARE en Ross zich met oog-
merk om tehandelen op de. Kokos-etlanden heb
ben nedergezet, is onbetwistbaar waar;.en dit
ontkent de heer Ross ook niet, en daartoe had de
heer Hare een Engelschman van de Kaap
de Goede Hoop als zijn boekhouder, en een
ander uit Engeland als super-carga laten
overkomen, om op een van zijne schepen op

de

( 522 )

de kust van Sumatra te handelen; doch heide —
deze heeren zijn, sedert eenige maanden, met on— fi
aangenaamheden van den heer HARE gescheiden, —
en met het schip de Johanna Maria W ilhel-
mina naar Padang vertrokken. én

Het is mij voorgekomen, dat na het voorge
vallene tusschen den heer Hare en Ross, beide
bevreesd zijn om iets te doen, en daardoor hunne Ì
plannen geheel vernietigds zijn. Was dat het ge- /
val niet geweest, dan hadden zij in onzen ban-
del met de kust van Sumatra zeer zeker het
Nederlandsch gouvernement veel benadeeld. |
Ik vertrouw, dat het hierin omschrevene |

genoegzaam zal dan om te kunnen beoordeelen,
in hoe verre het raadzaam zal geoordeeld HE NO
deze Eilanden in bezit te nemen.

EINDE.

PR DJ mm

Greenwich f

97 Ooster

bees”
N ï
\ ì
\
4
| 75
l Ei4
| Nn ”
| en + ®
\ + +
| N 7 ë
8 men a 3 7 Ì
| rj) H
K : € 10 + 7 8
ze: 5 4 ke A55, + DP refs-Di 6
wie le > er Ì p de Anlcerplaats was de Rijzing en Dalinê van het water.
| nan: , Ee een En E
In, + B: Je 5 Sg Prison Mil BV Eb en Vloed omtrent 54 VE en by JS
fj S-Blora.X, 5 ng ERE: Zloe Bil Springli 7 „4 á 5
f den BOENEN 3 ke GE 1 SBullon : AEN ee gh Dn
5 Je Lek var A DeStroom Looptom de NW: 3
€ 2 tfton RE - e
Je nr: + ia % De Meswirzorg rs PEA “Weslerung, 5
| ö E) ze d Z Wte De Aangewezene diepten zyn met laag water genomen. S
Ere 3 5% 2 5 5
8 5 Ee 2 En 5 Opdenomen door RS
/ ED Ee od A 5 ed 7 S
ee g „df je / Zon 9
z € 3e ä eLOvqn den @lng Wo) 5 AS
| 5 J 8 S
| 5 e DAAT 4 d NS
| ä Bee E
| 5 ZE Z 5
Í dj 6 al te
In ü el 2 ST 5
4 € 5 N
| E 5 E 3
| n « 3 S ES,
Te d 5 5
| 8 3 E S RS
| e A À S N S
É 7 S ® “Ia \
| % Ni 7 hel hein
» 6 7 S| 5 En 5
i z Gi + zl d ES 5
| 5 ze DS Ei 5 =
| a5 e: Ë El - AS 8
Ï 4 € + PA Vijschers hursfe van Hare. 2 m3 Ë
6 J 2 d 7
Î 5 Bet + o
ÍÛ 3 6 6 e E À | ef
on oil 8
8 te = 3 SV zoi Md
, ng A8 Vifsohers huúúsje van Rofs- V) é , 3
es ei 4 2 S
N À Ò
Er PEN |
5 en K O ) zr ls
RS)
me Ö
ON
AJ PA jj Dd:
LIC op dupree
12 7 ze
Mep 00}:
La ag water dro.
5?
GE
| Nl
Oostlfeeling ZO: laayjD,
ia 8 : ES 23
5 4 Sk Ln
Ss Zuid baay
Ving Perming
stKedlir ef
EE DE
Hee aen tn zl

Ha
ES
&
hel
HS
K 5
Ii
Nd
IN
Ges
n
kN

AANTEEKENINGEN

HET GEBERGTE TINGER,

DOOR,

5. 5. Domis,

THANS RESIDENT VAN SOERABAIA,

LID DES GENOOTSCHAPS.

vraa MAA A

nn ennennmenn ts

fiiyo

ese

mann

Aagurr aròaadad Tad

JOUE

cAUATARMOË var vaarafl evaur

ALAHIDVOOUED) BEK OLE F

AANTEEKENINGEN

OVER

HET GEBERGTE TINGER.

—_—_ ae} Dt tn

|
|

LIGGING EN VOORTBRENGSELEN,

Het gebergte van Tiuger heeft eene groote
noord-oostelijke en zuid-westelijke uitgestrekt
heid, en wordt door de Pasaroeansche districten
Pakies, Porong, Wankal, Grati, Melaten, en
de Probolingosche districten Tongas, Ketappan,
Dringo en Lamadjang aan den westelijken en
noord-oostelijken kant bepaald, terwijl ten zui-
den zich het gebergte Smeroe naar zee uitstrekt.

Men vindt in dit gebergte zeer vele valleijen
en hoogten, waarvan alle de toppen begroeid
zijn. De meeste van deze toppen hebben 4,000
à 6,odo voeten hoogte boven de oppervlakte
der zee, en de hoogste punt, welke zich aan
den kant van het Probolingosche Tinger uit-
strekt, wordt opgegeven 7,800 voeten hoogte
te hebben.

De oostkant van het gebergte is wel vrucht-
baar, doch er bestaat gebrek aan water, daar
door de menigvuldige uitbarstingen van den Bra-

ma

(i4âab )

ma meest al de bronnen gestopt zijn. Aan den
noordkant is het boschachtig. In het westelijke
gedeelte, hetwelk minder door de uitbarstingen
schijnt geleden te hebben, heeft men water,
en hetzelve is uitermate weelderig in groei der
planten.

In 1829 heeft de laatste uitbarsting plaats ge-
had, en de uitgeworpene zandstoflen zijn mede

oorzaak in het algemeen van de bijzondere |

vruchtbaarheid van dit gebergte. Men vindt op |
verscheidene plaatsen lava. |

Voordat men op eene zekere hoogte van on=

geveer 5,000 voeten gekomen 1 is, vindt men niets *
dan bamboezen bosschen, welke de zwaarste |
bamboezen voortbrengen. Naar mate men hoo- Í
ger kemt, beginnen sdezelve te verdwijnen, en 4
de natuur krijgt een geheel ander voorkomen.
Ik ontdekte m de diepe valleijen bijzonder
hooge boomen, en zeer vele vreemde, aan mij
onbekende gewassen. De frambozen vond ik on-
der anderen in het wild groeijen De tjamara-
boom is hier algemeen.

De koffijboom groeit bijzonder weelderig , en
het komt mij voor, dat deze gronden voor den-
zelven uitermate geschikt zijn. Alle soorten
van Europesche voortbrengselen willen hier
voortkomen, en het gebergte schijnt, als het
ware, de menschen uit te lokken, om van
zijnen vruchtbaren grond gebruik te maken.

die Jam-

K\

( 52% }

Jammer dat de bevolking alhier zeer klein is,
daar dezelve in het Tingersche gebergte slechts
uit 5,100 zielen bestaat.

De brandende berg Brama, je God van die
bergbewoners; ligt aan den noordelijken kant
tusschen andere zware bergtoppen verscholen,
in eene vlakte „ thans de zandzee of Dassar bij
de inlanders genaamd. Deze vlakte , welke
door bergtoppen omringd is, zal eene uitge-
strektheid van 23 à 5 palen of Eng. mijlen hebben,
In derzelver midden, naast eenen kogelvormigen
berg , Batok genaamd , ligt de uitgebrande Brama,
eenen grooten aschberg vertoonende, met des-
zelfs krater , die steeds rook opgeeft. De vlakte

is door het uitgeworpene zand en de lava daar-

gesteld, die de valleijen aldaar hebben digt ge-
maakt. „Het gezigt op het geheele tooneel is
vreemd, en de verwoesting is nog merkbaar,
daar men van tijd, tot tijd slechts een klein
grasplantje ontdekt. De Dassar zal van de ver-
blijfplaats te, Pasaroean-Tinger g palen, en
van Probolingo- Tinger 25 paal gelegen zijn.

De gezigten in het gebergte en tusschen de
valleijen zijn schilderachtig. Op de. toppen der
bergen, in en tegen de afhelling van valleijen
liggen de dorpen verspreid, welke , doordien

in de dorpen. zelve bij de huizen geene boomen

geplant zijn, zeer uitkomen, en door de bij-
zondere lange bouworde der huizen, op terras—
sen

( 328 }

sen geregeld nevens elkander. geplaatst, eer
zonderbaar gezigt opleveren. ‘Verrukkelijk is de
morgen, wanneer de bergtoppen nog: met geene
wolken bedekt zijn, welke. gewoonlijk al te

vroeg die schoone valleijen, schilderachtig gele-

gene dorpen en kronkelende wegen voor het
gezigt bedekken, en men niets dam wolken

om zich ziet, terwijl men gewoonlijk zes maan-

den lang des middags zwaar onweder heeft.

De rijst komt daar even zoo min, als op d
alle aanmerkelijke berghoogten voort. Die H

cultuur schijnt zich tot eene hoogte van 3,500
à 4,000 voeten te bepalen, welke opmerking
ik gemaakt heb op’ alle Bor die door mij
beklommen zijn.

De djagong of turksche tarwe is iet gewone
voedsel , dewelke zij tot eene zeer goede eetbare

spijs maken. De tabak en andere voortbreng- \

selen, zoo als gambier, visch, trassie, enz, worden
uit de benedenlanden aangebragt , ‘waartegen zij
kool, aardappelen, uiijijen, enz. verkoopen.

ÄFKOMSTEN ZEDEN VAN HET VOLK VAN [IWGER.

Hoezeer het ten üiterste moeielijk is, om
van het volk van Tinger iets te weten te
krijgen, heb ik echter met zeer veel moeite
uit een der doekons (geneesheerén) kunnen ver-
nemen de namen der voorouders, waarván het

rekent af te stammen, én die door hetzelve ver-
| eerd

EN

C 0)

eerd worden; doch die stechts-in een verhaal
voorkomen , hetwelk met spreuken is opgesierd
en ook niets stelligs aantoont. Het is
niet noodzakelijk die namen hier op te geven ;
maar men kan er uit op maken, dat zij zich
afkomstig achten uit het Mataramsche. .

Het volk van Tinger van ééne af komst zijne
de, ééne godsdienst belijdende, kan-men als één
huisgezin beschouwen, hetwelk onveranderlijk
aan elkander gehecht is. Het is braaf, om-
dat het geene vreemde gewoonten duldt; des-
zelfs zeden zijn zuiver ; zoo als die van deszelfs
voorouderen;. die het eerbiedigt. en _gods-
dienstig vereert, De mannen hebben. slechts
ééne vrouw; en noch iijverzucht, noch overspel,
noch echtscheiding is bij hen bekend; de dorps-
Hoofden, ja zelfs den Demang of het Hoofd van
Tinger ‘beschouwen zij als hunnen broeder , en hij
onderscheidt zich dan alleen, wanneer de Regent
ef vreemdelingen uit de benedenlanden komen.

- Hunne dorpshuishouding is eenvoudig ; zij erken=
nen hunnen Patingie of Dorpshoofd als hunnen voor-
ganger, die de orders overbrengt; aan hem zijn

rij onderdanig, en alle werkzaamheden geschie
den gezamenlijk, zonder eenige bedenking. Noch
vrees, noch diefstal; noch moord kennen zij}
en de vrolijkheid bij het doen van hunne werk-
zaamheden is steeds met scherts verbonden. Zij

‚ staan tot het Gouvernement in dezelfde betrek-

king

( 33 )

king, als de overige Javanen , zoo wel ten ops
zigte van belasting, als andere beheering.

De vrouwen verrigten den zwaren arbeid. Ik:
was onder anderen op eene bruiloft, toen des
avonds om g ure een tiental vrouwen zich ver=-
wijderden, en, een uur daarna, ieder derzelven-
met een groote bamboes vol water op den rug
op de partij terug kwamen, en zij daarna we-
der m de vreugde deelden. ú

De weduwen zijn bijzonder onder hen ge-
zocht, en zoodra als eene vrouw haren man
verliest, heeft zij aanzoek van meest alle de-
ongetrouwde lieden. Een jong meisje krijgt
moeijelijker eenen man. |

De kuischheid geeft ook aanleiding , dat men
onder hen geene van die ziekten kent, die in
de benedenlanden zoo verwoestend zijn; en
het rooken van opium, en drinken van sterke
dranken is bij hen onbekend. Wanneer zij zich
verlustigen, drinken zij toeak (gegiste palm
wijn), met water gemengd , waarbij zij uiter-
mate vrolijk zijn. |

Gelukkige bewoners van Tinger! hoe weinig
gevoelt gij misschien zelve het voorregt, hete
welk gj ars | 15
e MR Huizen.

De dorpen liggen gewoonlijk in vlakten , en
irapsgewijze nevens elkander zijn de huizen ge-

van did welke jeder om zich eene ruime plaats
” heb

SJ

hebben, om brandhout en bamboezen te bergen.
Bij de huizen. vindt men geene boomen of
planten; alleealijk vindt men op de verhevenste
plaats eene kraal voor het vee, waarin het ge-
zamenlijk des nachts wordt opgesloten, hoezeer
zij voor den akkerbouw geene beesten houden
De paarden zijn daarvan uitgezonderd, welke,
aan het einde van het huis, onder een afdak
geplaatst zijn.

De huizen zijn alle, zonder onderscheid , met
het voorste gedeelte, waar zich de deur op den
linker uithoek bevindt, naar den berg Brama
gekeerd, zoodat dezelve in een dorp ééne rig-
ting hebben.

De huizen zijn, naar mate het gezin talrijk is,
groot, sommigen van 4o voeten, anderen van 6o
voeten lengte , en van 10 tot 25 voeten breedte. De
hoogte van den grond tot aan het dak is 6,
en het- dak zelf bijna 4 voeten, zoodat het
eene lange lade met een deksel vertoont.

De wanden zijn van planken, en van binnen
met fijn gespletene bamboezen bedekt. Aan de
linkerzijde bevindt zich een afdak, en daar-
onder de ingang van het huis, wiens deur al-
leen door een dwarshout, en eene lus van rot-
ting gemaakt, gesloten wordt, welke om den
bovensten stijl van de deur aan de binnenzijde
wordt gedaan. Aan de tégen overgestelde zijde
in de lengte van het huis, bevindt zich een

klein

( 5ä2 J}

klein venster voor den rook, en voor het licht; RE
doch: dewijl “alles donker is, en dat venster
het lange gebouw niet kan verlichten, opent

men eene“bamboes van dat gedeelte, hetwelk. |

mede in eene schuinsche rigting het halve dak
uitmaakt , daar het dak aan de regterzijde van
het huis en voor de helft van de linkerzijde
met alang-alang (*), doch het halve gedeelte van
de linkerzijde met bamboezen gedekt is, die
gespleten en tegen elkanderen gelegd zijn.
‚Het binnenste gedeelte van- het huis heeft
eenen zolder om goederen te bergen, doch aan
de zijde van den Brama bevindt zich eene: stele
ling aan den binnenkant, bepaald daargesteld
om de offerhanden te plaatsen en te verrigten,
Sangar Pamalengang genaamd.

Aan het einde van het huis, regts inkomende,
staat een gemetseld fornuis, waarin drie-ope-
hingen met potten zijn; het vuur wordt daarin
steeds onderhouden, en kan niet, als toevallig
bij verlating van het huis, worden uitgedoofd,
in welk geval het is toegestaan. Deze plaats is
voor hen heilig, en het is hun zeer onaange-
naam, wanneer een. vreemdeling zich daar. digt
bij begeeft, en om dit voor te komen, plaatsen
zij planken en banken om dezelve; Dit vuur
stellen zij zich voor, den brandenden Brama
te zijn, waaraan zij alle hunne offerhanden en
gebeden wijden. iv, „In

en

(*) alleng-allang, een soort van lang biesachtig gras.

( 333

‚ In de lengte van het huis vindt men regts
en links eene: balie -balie (zitbank van bam-
hoes), welke voor de familie - en vreemden
is daargesteld; de vrouwen houden zich *links
en de mans regts op de plaats „ waar de bam
boezen liggen. Aan het hoofdeinde van het
huis, waar het vuur is, en hetwelk met zijne
opening naar den Brama gekeerd is, bevinden
zich kamers, aan de linkerzijde voor den vader
en de moeder van het huis, en aan de regter-
zijde is eene opene plaats voor de keukenge-
reedschappen , en eene kamer voor de oude lie-
den of de familie. Men ‘vindt in de dessa’s
geene tempels.
| GoDsDIENST.

De inwoners van Tinger zeggen afkomstig te
zijn van Krars Sonco Borono MANGKOERAT
MANGKoE Necoro, en hebben eene geheel an-
dere godsdienst als de Javanen, die de Maho-
medaansche belijden. Het is mij uit hunne ver-
warde verhalen voorgekomen, dat, na den val
van het Madjapaitsche rijk, zich eenigen uit Ma-
{ taram en Malang naar het Tingersche gebergte
j- hebben begeven en onder hun Hoofd, (hetwelk.
| ik veronderstel MorLEGMARING TiNcer Kas-
SERA Krais GED Dapar Poerir geweest te zijn),
aanhangers vân het Bramiensche geloof zijn ge-
bleven. Al hunne gebeden zijn aan het drietal
Goden der Hindoes gerigt, en zij erkennen bo-

ven

( 35 )

ven de Godheden BRAMA, ViscHNoE en Siwa
nog eene opperste Magt, welke zij onder den
naam van PRABOE GOEROE INGLOEHOER ver-
eeren, eu wiens naam zij zelden uitspreken, en
zich meest bedienen van den naam Brroro
GorroE, wanneer zij hem aanroepen. Buiten
deze Goden hebben zij een aantal halve Goden ,
waaronder hunne voorouders ook begrepen zijn.
De denkbeelden, welke zij van de Godheden
hebben, zijn die van de oude Hindoes, die met
dezelven de drie groote krachten der natuur be
noemden, als aarde, water en vuur; doch daar—
na in Godheden veranderden, en aan BRAMA
de scheppende, aan Viscrnor de onderhouden-
de, en aan SIWA de verwoestende kracht toe-

schrijven. en
Zij gelooven aan eene zielsverhuizing , schoon.
zij zeggen, dat slechts een onoppassend mensch,
na zijnen dood overgaat in het eerst geboren
wordende kind der familie, hetwelk zulks door
zijn onmatig huilen aantoont ú overtuigende zij
zich daarvan, wanneer het kind zwijgt, als de
kleederen en andere goederen van den overle-
dene aan hetzelve worden aangeboden, hetwelk
zij voor een vast teeken houden. Zij stellen,
dat alle goede verrigtingen in deze wereld door
PrABOE GOEROE INGLOEHOER. beloond zullen
worden, dien zij beschouwen als een Wezen zon-
der begin en einde, en dat welgevallig de offer
handen

( 335 }

handen ontvangt, welke hem door middel der
Goden van de stervelingen worden. aangeboden.
Wanneer zij geheel door het vuur zullen zijn
gezuiverd, kunnen hunne zielen eerst tot den
volmaaktsten staat in de Soerolojo (hemel) ge-
bragt worden.
‚ Zij offeren gestadig aan de Goden, en bij alle
gelegenheden worden aan hunne halve Goden
vruchten, enz. aangeboden, terwijl de doekons,
door het wijwater en wierook alles zoo veel
mogelijk van de onzuiverheid trachten te rei
nigen.
‚Het steeds in huis onderhouden wordende
vuur toont den eerbied aan, dien zij voor het-
zelve hebben, als een - van de hoofdstoffen wit—
makende. Bij de minste voorkomende omstan-
digheden doen zij aan. hetzelve een offer, en
smeeken hetzelve hunne handelingen gemakke-
lijk te maken.
‚Alle hunne gebeden doen zij voor het vuur,
of aan het einde van hun huis, alwaar de
plaats is, waar zij hunne offerhanden voorbe
reiden en plaatsen, en bij gelegenheden met
bloemen op eene verhevenheid, Sangar Pama-
lengang, versieren. Als dan met het gezigt
naar den berg Brama gekeerd, het hoofd neder-
waarts, met zamenvoeging der handen , buigen zij
zich drie keeren,"na den afloop van het gebed.
„Men vindt bij hen geene tempels of priesters ;
slechts

( 356 )

slechts zijn onder hen zoogenaamde doekons
(geneeskundigen), die bij plegtige gelegenheden
de gebeden en ceremonien verrigten. Ieder ver=
rigt zijne godsdienst in zijn eigen huis; alleen
eene maand voor nieuw jaar, in de maand Ke=
sodo (April), gaan zij gezamenlijk naar den
berg Brama, om voor hen allen den zegen van
het Opperwezen af te smeeken, zullende ik over
dit feest hier nader handelen.

Hoezeer de volkeren van Tinger verhalen , dât

de jongens, en met de vrouwen besneden worden,

heeft de Regent mij stellig verzekerd , dat zulks
verzonnen is,en zij dit alleen uit vrees zeggen,
om welke reden zij ook naar Pasaroean gaan,
ten einde verlof tot het aangaan van een huwe
lijk bij den Hoogenpriester te halen; doch wiens
toestemming voor hen, te Tingersterug gekomen ‚
geene waarde meer heeft, terwijl zij geheel
hunne eigen gebruiken opvolgen, waaruit ik ge-
rust durf afleiden, dat zij in geenen deele de
Mahomedaansche godsdienst, of een van die
voorschriften volgen, zoo als sommigen bewee-
ren, maar nog geheel de oude Bramiensche
godsdienst belijden, en volgelingen van Stwa
zijn, daar zij meer dan de anderen zich aan
het vuur wijden. Hoezeer de tijd de voor-
schriften van die godsdienst veelal heeft doen
verloren gaan, en er slechts eene gedeeltelijke
overlevering van dezelve bestaat, welke plaats

heeft ,

( 569 }

heeft’ door middel van een Zontar = blad, “waar=
op de formulier-gebeden (de Matra’s der Hin+
does) geschreven staan, en door de doekans
_ bewaard en tot het nageslacht overgebragt' wor=
den ; zoo zijn hunne gebruiken en is hunne leer
echter geheel Hindoesch, gebleven. Ik heb
van eenen doekon, als een groot voorregt;,
te zien gekregen hunne veda, bestaande uit
een honderdtal Lontar - bladen , langwerpige bla=
den, door middel van een touw bij een gehou-
den, gelijk gesneden en met twee bamboes
zen van deszelfde grootte te zamen geknepen.
_ Deze veda houdt in alle hunne formulieren, ge-
beden en voorschriften , om de Goden te eeren

en hunne levenswijze in te rigten; 7
Hunne doekons heb ik bij plegtige gelegen»
heden, eenen breeden band om zien hebben,
welke over de beide schouders en met twee
punten op der rug hing; het denkbeeld van de
koord der Bramienen kan misschien … daarmede
vereenigd worden, | hà
De omliggende dessa’s, waarvan de inwoners -
alle. Mahomedaansch zijn, zullen zich met die
van Tinger niet vereenigen, en het is onmoge+
lijk om een ander Hoofd, dan uit hunne eigene
familie dààr te hebben, daar zij onwillig zijne
orders opvolgen, De vrees echter voor de Rez
genten, en de kleinheid hunner bevolking „doen
hun de noodzakelijkheid gevoelen, om zich als
Ma

( 338 }

Mahomedanen uiterlijk voor te doen, en zij
zullen vreemdelingen zelfs doen gelooven, dat
zij geene andere godsdienst hebben; ten blijke
dat de Regent zelfs nog nimmer hunne bruiloften
had bijgewoond, en verwonderd was, dat zulks _
zoo geheel van hunne gebruiken afweek. Men is
steeds geheim daarmede geweest en die onkun- _
de van hun werkelijk bestaan bragt. hen niet
op het denkbeeld, onderzoek te doen. Het toe- _
val wilde, dat ik, te Tinger zijnde, er eene
dorpsbrwloit was, welke ik bijwoonde en waar-
van ik eene uitvoerige beschrijving hierna doen —

zal. LE
FoRMULIER-GEBEDEN.

Voor alle hunne verrigtingen hebben zij af-
zonderlijke gebeden en spreuken, welke, het
‘zij door de doekons, of hen zelven worden
uitgesproken, in eene ootmoedige houding.

_ Dezelve zijn allen op zaken en omstandighe-
den toepasselijk gemaakt, en zijn volgens hunne
opgave zeer krachtig. Ik heb eenige uitgeschre-

ven, welke de omstandigheid aantoonen , waar- 4

in dezelve worden uitgesproken, doch wier ver-
taling te veel van de waarheid zoude afwijken,
om die hier in te voegen, daar noch de Regent,
noch andere geschikte Hoofden zulks hebben
kunnen doen. Ik heb niet kunnen: nagaan , dat
daarvan vertalingen bestaan. De eenigste, die

daar werk van gemaakt heeft, zoude de Heer
: ___Hors-

( 559 )
HorsrreLD moeten zijn; doch ik heb geene van
zijne beschrijvingen kunnen magtig worden.

Ik heb onder de bevolking van Tinger de week
in zeven dagen verdeeld gevonden, en welke
zelfde verdeeling te voren op Java algemeen
bestaan heeft, en overeenkomstig met de week
der Hindoes, en volmaakt Sanskritsch is, als:

Zondag. … Dite.

Maandag Soro,

Dingsdag. Angara.

Woensdag. Budha.

Donderdag. M raspati.

Vrijdag. Sukro,
Zaturdag. Saniehara ( Tompak).

Ik heb de verdeelingen hunner maanden ge-
vonden, als volgt:
Koso,
Karo,
Katiso,
Kapat ,
Kalimno,
Ao, 1755 Kanam 22 is 15 November 1827,
Kapitoe, -
Kawoloe,
Kasongo,
Kasepoelo,
Dasto,
Kasodo,
Iedere maand is bij hen in So dagen ver-
deeld, als: Da-

( So j}
Hindoesche Goden.

Dagen,
1. into.
2. Zandap.
5. Woekier.
4. Koerantel.
5. Toloe.
6. Gombrag.
7. Warigalit.
8. Wari Gagoong.
g. Joloong Wangie.
10. Songsang.
11. Galoongan.
12. Koeningan.
15. Zangkeer,
14, Mandasaia.
15. Solang Poejood.
16. Pahang.
17. Koeroeweloot.
18. Maraké.
19. Tambir.
20. Madang Koengan.
21. Matel.
22. JWoeje,
25. Manahil.
24. Prangbakat,
25. Balo.
26, Woekoe.
27. Waiang.
28. Koelawoe.
29. Doekoot.
óo. JW atoegoenoong.

he

Endro.
Srie.
Oermno.

„Kollo.

Bram.
Loedro.

Oemo.

Goero,
Indro,
Srie

Kollo.

Loedro.

Jorno.

Loedro.

Zndro.
Srie.

Oemo.
Kollo.

Brama.
ZLoedro,

Soro.
Goero.
Ef ndro,
Srie.
Bimo.
Kollo.

Brama.

Loedro.

Jomo.,
Goero,

Teder

(5)

leder dag heeft aldus eene Gadheid wit de
Hindoesche mythologie tot Beschermster.

De eerste tien maanden behooren tot de oude ver=
deeling , en zijn geheel Javaansch, hoezeer de Ja=
vanen daarvan geen gebruik meer maken; de twee
laatste maanden worden verondersteld na de
verovering van het Hindoesche rijk daarbij ge
voegd te zijn. Alle vijf jaren komen zij te=
rug op den naam van het jaar, daar zij de pas-
sar- of marktweken der Javanen gebruiken;
als: Legen, Pahing, Pon, Wagie, Kliewon:;
Het is thans het jaar Pon 1755.

FEESTEN.

Zij hebben onderscheidene feesten, en de
maanden, waarin dezelve gevierd worden, zijn
Koso, Karo, Kapat , Kawoloe, Kasodo , Ka-
songo. Hun grootste feest valt in de maand
Koso voor, waarop alle de inwoners van Tinger
zich bij den Memang vereenigen, om aan de
overledene voorouders eere te bewijzen, en den
Goden , beschermers van Tinger, te offeren. Dit
feest wordt met veel eerbied gehouden.

Het tweede belangrijke feest is dat van Kaz
sodo, de laatste maand van hun jaar. Op
den veertienden dag van die maand vereenigen
zich alle de inwoners van Tinger in de vlakte
van Dassar, om aan den Brama te offeren, en
hunne gebeden aan het Opperwezen, den groot-

sten God INGLOEHOER, met alle inspanning en
allen

( 542 )

allen eerbied, op te zenden. Aldààr, gekomen
zijnde, in al hunne staatsie met hunne Hoofden
en doekons , begeven zij zich gezamenlijk naar
den top van den berg Brama, en werpen hunne
eetwaren , bestaande in Ketang, pisang , gekook-
te rijst, vleesch, enz. in den krater, en doen
als dan de gezamenlijke formulier — gebeden ter
eere van den Bewaarder des Brama’s, en smee-
ken het Opperwezen en PrABor Goeroe We-
NANG BRAMA, PRaBOE Gorror Wisesso Vis-
NOE, PRABOE GOEROE TINANGONARANG SIWA,
SOENAN Ropio PATIE, SOENAN Dewo PATIE
en SOENAN IBor om geluk voor hun land,
hunne familie en zich zelve. De laatste vier
Goden zijn bepaaldelijk , om het gebergte van
Tinger te beschermen, terwijl zij onder de eer
sten de drie opperste Goden bedoelen. Doch
waarom zij aan dezelve andere namen geven,
heb ik niet kunnen ontdekken, schoon de laatst
genoemde en Siwa, zoo als de doekon zegt,
dezelfde 1s.

Op dien dag wordt in het huis van het Hoofd
de kop eener koe geplaatst, aan het voorste
gedeelte van hetzelve, op de plaats waar zij
hunne offerhanden stellen. Die kop wordt als
dan met bloemen versierd, en te huis komende
wordt aan denzelven een offer gebragt, en een
formulier -gebed gedaan. De vrouwen worden

in de vlakte gelaten, en de mannen mogen geen
kris

( 343 )

kris of pook dragen, of eenen broek aan heb-
ben, als zij den berg beklimmen. De dag
wordt in vrolijkheid onder hen, als een familie-
feest doorgebragt.

Het feest Kapat en KS wordt mede aan
de voorouders van hunne oude en tegenwoordige
dessa’s-Hoofden gewijd, en bij die gelegenheid
worden de gewone formulier-gebeden voor de
Sangar Pamalengâng gedaan. Het feest Ka-
songo is bepaaldelijk ter eere van die Goden in-
gesteld, die over de huishouding zijn, en als
huisgoden moeten worden aangemerkt.

De maanden Kapat, Kapitoe, Kasongo wor-
den voor ongelukkig gehouden; doch Kapitoe
voor de slechtste, in welke ook geene huwelij-
ken worden aangegaan.

GEBOORTE,

Wanneer eene vrouw tot hare zevende maand
in zwangerheid gevorderd is, wordt er door de
doekons van de dessa (dorp) een gebed gedaan,
hetwelk aan de vijf Goden, als Beroro SEworo ,
Brroro Bromo, Moro Dewo, Visnoer en Sr-
wa is gerigt, hun smeekende, dat wanneer het
kind ter wereld komt, het door geene besmet
tende ziekte moge worden aangetast. Het kind
ter wereld gekomen zijnde, worden de gewone
offerhanden en formtlier -gebeden- gedaan , ter=
wijl hetzelve aan KaAKIE AMON, NiNr AMON,

KaAkie JoEROETOELIS, NiNt JOEROETOELIS,
Ka-

( 344

Kaxkre Ropzo Nirr; Nint Ropso Nirr wordt
aanbevolen, wordende de zegen en een lang le-
ven voor het kind van hen afgesmeekt.

Volgens sommigen geschiedt de besnijdenis
op hun twaalfde jaar; doch de Regent en an-
dere geloofwaardige menschen hebben mij.ver-
klaard, dat het werkelijk. geene plaats vindt,
en het maar een voorgeven is.

HuweELIJKEN.

Daar het huwelijk bij de bewoners van Tin=
ger voor eene der eerste plegtigheden gehouden
wordt, zal ik mij bepalen, om het feest, het-
welk ik heb bijgewoond, in zijn geheel te be-
schrijven , en waaruit als dan gemakkelijk is
af te leiden, op welke wijze zij hunne andere
plegtige feestvieringen verrigten,

De ongehuwde staat is alhier niet In aanzien,
en men tracht dan ook: zoo vroeg mogelijk te
huwen; echter is het lot van ongetrouwden;,
wanneer zij nog niet in hunne behoeften kun-
nen voorzien, niet zeer aangenaam voor de
meisjes , daar men over het algemeen de voor-
keur aan de reeds getrouwd geweest zijnde
geeft. Nog ongehuwd ziijnde vrouwen dragen
een teeken om den regierarm.

Het huwelijk tusschen de partijen overeenge-
komen zijnde, of liever datede jongeling de sirie
ontvangen heeft als een van de blijken van toe-
stemming, spreekt hij daar den vader van het meisje

over;

( 4 A

over, die zich als dan met den vader van den
jongman verstaat, Wanneer de overeenkomst
getroffen is, wordt de dag van het huwelijk
bepaald; echter. wordt door den bruidegom
eerst eene schriftelijke toestemming van den
Panghoeloe te Pasaroean of Probolingo gehaald.
Die dag verschenen zijnde, waarop de plegtige
viering zoude plaats hebben van het feest, het
welk ik heb bijgewoond, begaf ik mij met den
Regent van Pasaroean, den waardigen Javaan
RADEEN Apig Parie Nirie Apie NINGRAT,
den 11den November 1827, naar de dessa To sarie,
ten huize van den Demang, wiens nicht zoude
trouwen. Aldáár gekomen zijnde op den middag
te 12 ure, vonden wij het huis donker, doch
met lampen verlicht. De groote menigte men-
schen maakte de lucht in het huis onaan-
genaam, doch daaraan gewenden wij ons spoe-

dig. | 3
De bruidegom zat zeer netjes gekleed, en met
bloemen versierd, bij den uitgang van de deur,
op de balie-balie , terwijl de bruid in een ver-
trekje nevens het fornuis zat, De familie be-
vond zich in het binnenste van het huis, zit=
tende de vrouwen op de regter-, en de mannen
op de linkerzijde. Nevens de vrouwen op de
balie- balie, stonden zeven beelden, voorstel-
lende het eerste de Dewaa TeErLoco;, en de oven
rige zes de overledene dermangs, vrouwen;
groot=

(346 }

grootmoeder en andere famlie, voor zich hebe
bende hoopjes bloemen neven elkander geplaatst.
Voor de beelden stonden twee brandende lampen
en nog eene menigte vruchten en gekookt eten
Het gamnelan-spel stond op de balie-balie aan de
linkerhand, en daarnevens zaten de doekons,
Het autaar, hetwelk zich op de plaats aan
het einde van het huis bevindt, bestaat in eene
hooge stelling, waarop eene plank met vruch-
ten , bloemen, potten, klappers en drie figuren,
van bloemen gemaakt, geplaatst is. De stelling
is versierd met takken en bloemen, en voor de-
zelve hangt een klein laddertje met drie trappen.
Op den grond in het vertrek zaten twee
mannen, zijnde de neven van de bruid en den
bruidegom, die te zamen een gesprek hielden,
handelende over de pligten van het huwelijk „
die zij elkander voorhielden, en de beloften
die zij deden, getrouw te zullen leven en alles
op te volgen , wat de voorschriften, door de Go-
den gegeven, behelsden. Deze stellen voor de
gemagtigden van het jonge paar te zijn, terwijl
het gezamenlijijk eten van eene sirie de zaak
besluit. Achter ieder van hen zit een getuige,
die door het antwoorden van ja, de weder-
zijdsche beloften bekend gehoord te hebben
Intusschen dat die beide afgezondenen handelen,
doet een der doekons voor de Sangar Pama-
lengang een gebed.

Na

Grt 1)

Nadat men zich dus in alles verstaan had,
werd de bruidegom van zijnen verlaten hoek
op de balie-balie bij de deur, door twee le-
den zijner familie in de zaal gebragt, terwijl
de oudste vrouwen van de familie naar de bruid
gingen, en haar van hare zitptaats haalden , wel-
ke toen, voorafgegaan van deze vrouwen ( waar-
onder er drie zeer bejaarden waren), al dan-
sende naar den bruidegom werd gebragt.

De doekon, die daarop het paar naderde,
deed een gebed, stelde zich aan het hoofd van
de troep, en begeleidde dezelve naar het au-
taar Sangar, in zijne handen hebbende eenen
beker met water gevuld, en eene van geele en
witte bloemen gemaakte kwast. Deze optogt
geschiedde al dansende, en bij het autaar gena-
derd zijnde, plaatste zich de doekon voor het-
zelve, na het met drie buigingen begroet te
hebben. De familie zat voor de bruid en den
bruidegom, welke laatsten elkander de handen
vast hielden. |

Nadat alles plegtig gezeten was, en er eene
groote stilte heerschte, deed de doekon een
lang gebed, afwisselend het autaar met gewijd
water besprengende, terwijl de leden van het
gezelschap ieder een blad met bloemen omhoog
hielden.

Het gebed geeindigd zijnde, haalde men van

het autaar eenen aarden pot met water, hetwelk
| men

( 348 )

men banjoe parwato of water. der reiniging
noemt , waarin zich een kwastje bevond, van
Weringin - bladeren gemaakt. De doekon zich
voor het autaar geplaatst hebbende, nam het
kwastje, doopte hetzelve in. het water, en
besprengde daarmede de bruid en den bruide-
gom drie keeren,en vervolgens de aanwezende _
familie,

Na deze besprenging werd de pot weder op
het autaar geplaatst. De doekon begaf zich
daarna naar het vuur, waarvoor hij een ge-
bed, en daarna ook voor de bewaarplaats van
het eten deed. zen

Deze ceremonie afgeloopen zijnde, vervoegde
hij zich weder hij het autaar, na alvorens de
nabestaanden, en bruid en bruidegom een wei
nig fijn gemaakte rijst in de handen gegeven te
hebben. Van het autaar werd als toen gehaald
een klapper of kokosnoot, waarin zich drie pijp
jes bevonden, waaruit hij op de regterhband van
de familie, en toen van de bruid en den brui-
gom eenige druppels water goot, hetwelk zij met _
de rijst in hunnen mond deden.

Groote borden werden als toen aangebragt;
waarop gekookte rijst en vruchten lagen. Op
het autaar werd als toen een bord geplaatst,
waarop zich onderscheidene eetwaren bevonden ;
naast hetzelve werd een vaatje met wierook gezet,
en onder het doen van gebeden, werd het autaar

Br

( Sig.)

gestadig door den doekon besprengd uit het potje ,
hetwelk hij te voren van het autaar had ge
nomen; vervolgens werd er een bord (tetam-
“pa ) met vruchten, waarop zich eenige strengen
garen en rollen met duiten, en twee armbanden
van duiten (piljis), met gaten gemaakt, aangebragt,
Na al het geen zich op dat bord bevond, besprengd
te hebben, nam bij een weinig fijn gemaakte
rijst, en raakte daarmede de oudste vrouw aan,
eerst aan het. voorhoofd , daarna aan den regter-
schouder , toen aan den linkerschouder, en
eindelijk op den rug en de borst, waarop hij,
al biddende, haar een streng gaten om den
regterarm deed. Zij alzoo geregtigd zijnde,
deed hetzelfde aan eenige leden van de familie,
terwijl de doekon dezelfde. plegtigheid aan de
bruid en den bruidegom verrigtte , met dat
onderscheid echter, dat hij hun, in stede van
eene garenkoord , de armbanden van duiten om
de regterhand deed. De aanraking wordt ver-
beeld te geschieden, zoo als zij zeggen, door de
vijf Godheden BRAMA, Visnoe, Srwa, Beroro
GoerorEen Beroro Monopewo, welke mij echter
voorkomen de beteekenis der vijf hoofdstoffen
der Hindoes te zijn, daar zij de namen van één
der goden wel eens dubbeld doen voorkomen.
Na deze plegtigheid, waarmede het huwelijk.
gesloten was, gingen de bruid en bruidegom
op de plaats nevens het vuur zitten,
Als

( 55o } a

Als nu was het oogenblik gekomen, dat de
voorouders van de bruid en den bruidegom
(aldaar in beeldtenis tegenwoordig) zouden ver-
eerd worden. |

De doekon plaatste zich voor de beelden,
deed een lang gebed, en bespengde dezelve met
water. Na deze plegtigheid deden de familie de
bruid en den bruidegom eene vereering , bestaande
in allen, zoo wel oud als jong, voor de beelden
te doen dansen (tandakken), en voor hen op en
neder te gaan. Daarna gingen zij zitten, en maakten
met de beide handen tegen ieder beeld eene
voorwaartsche beweging , welke zij tegen de daar _
staande popjes en bloemen ook deden. De bruid
en bruidegom , naar hunne plaats terug keerende,
wierpen sirie opde balie-balie voor de beelden.
Na deze verrigting werden de beelden buiten het
huis verbrand, waarop een dps feest
maal volgde. |

In den laten namiddag werd het paar naar
buiten gedragen, en men stelde den bruidegom
voor eenen steen, Batoe-gieling genaamd, waar-
op een ei met borè-bord gelegd was. Dit ei werd
door hem verbrijzeld, waarop de bruid kwam, om #
zijne voeten met dat zamengetrapte vocht te be- #
smeren. De besmering der voeten met saffraan #
heeft bij de Hindoes ook plaats.

Nadat de bruid ensbruidegom als toen een sirie-

blad met rijst hadden gewisseld, gaf de doekor
han

( 301 }

hun een Weringin-blad met water, hetwelk zij
beurtelings voor den mond hielden, doch daar
van niet dronken, waarop zich de gezamenlijke
feestgenooten met de bruid en den bruidegom we-
der in huis begaven.

Het eten werd als toen verdeeld in 25 hoop-
jes, behalve de rijst. Allen weder gezeten zijnde;
nam de bruidegom een sirie-blad, hetwelk
hij rolde, en in een voor hem staande potje met
olie en rijst doopte, en al het eten daarmede be
sproeide. Het paar boog zich toen voor het
eten, hunne handen omhoog heffende, om den
zegen af te smeeken. Het potje werd als toen
door den bruidegom in de hand genomen, en de
bruid nam een gerold sirie- blad, doopte het
daarin, en raakte de ouders daarmede op de
palmen van hunne handen; dit smeerden zij op
de huisdeur en gingen daarna weder zitten.

Na eene korte stilte werden er op den grond
ledige koperen potten gezet, waarin met zeer
veel deftigheid eerst door den eersten nabestaande,
en vervolgens door anderen, onder het uitspre-
ken van eenige gelukwenschingen , duiten wer-
den geworpen, als mede kleederen, bestaande
in kleedjes, chitsen, doeken , enz.

Nadat deze plegtigheid was afgeloopen, werd
de kamer verlicht , en ruim gemaakt. Het Ga-
melan-spel begon, en de twee oudsten van de fá-

milie stelden zich met pieken tegen over elkan-
deren ,

( 3552 }

deren, en naderden al tandakkende elkander,
Dit naderen en verwijderen herhaalden zij ver=
scheidene keeren, en nadat het geheele gezel-
schap zulks gedaan had, deed dit de Demang 4
die de piek van den bruidegom ontving. Daar=
op kwamen de vrouwen, en dansten gezamen
lijk met de bruid en den bruidegom.

Deze ceremonie afgeloopen zijnde , ging men
weder plaats nemen , en het eten werd witgedeeld.

Ik heb mij als toen naar huis begeven , doch
men heeft zich, gedurende den nacht, gezamen-
lijk met dansen vermaakt, en des anderen daags
heeft de geheele bruiloftstoet het paar naar
eene andere dessa gebragt ‚ alwaar de bruidegom
woonde. | |

BEGRAFENIS.

Wanneer het lijk gezuiverd en in linnen ge= #
wikkeld is , wordt hetzelve door de geheele fa= |
milie al huilende vergezeld naar de begraafplaats,
alwaar eene plaats, twee of drie voeten diep,
ter ontvanging van het lijk is gereed gemaakt.
Daarin wordt het op den rug; met. het hoofd
naar den berg Brama; geplaatst; echter wordt
het hoofd zoodanig gedraaid, dat het met het
gezigt derwaarts gekeerd ligt.

Nadat het lijk met bamboezen bedekt, en het
graf met aärde gevuld is, hetwelk door de fas
mike gedaan wordt, nemende men echter in acht,
dat een holle bamboes in eene overeind staande

rig=

( 355 )

rigting, op de hoogte van den mond, in de aarde
wordt gestoken , waarin gedurende zeven da-
gen een zeker toebereid water wordt gegoten,
om den gestorvene nog te laven, wordt bij het
graf eten geplaatst. Wanneer de familie het graf
voor de eerste keer verlaat, vragen zij aan el=
kanderen, of er ook één van hen ontbreekt, het=
welk als dan met ja wordt beantwoord.

Na verloop van zeven dagen, wordt de bam-=
boes digt gemaakt, en het brengen van eten
houdt op ; men maakt vervolgens van bladeren,
dan wel van den areen-boom, den stam van den
pisang-boom of anderen, een menschelijk hoofd
en armen van bloemen, hetwelk den overledene
moet voorstellen. Dit beeld wordt als dan ge=
plaatst bij het vuur, alwaar aan hetzelve eten

wordt aangeboden, onder het doen van de gewone
formulier- -gebeden ‚ en het besprengen van gewijd
water en het branden van wierook, hetwelk door
den doekon verrigt wordt.

De oudste en naaste van de familie , nadat de ze
gen voor hetzelve.is afgesmeekt, neemt het beeld,
onder het zeggen : » waarom verlaat gj ons? wij
zouden u goed hebben opgepast,” en brengt het-
zelve naar buiten, alwaar het verbrand wordt.

Gedurende eenen langen tijd hebben er geene
ceremonien meer plaats; doch na verloop var
een jaar (sommigen willen na 1,000 dagen) wordt
er op nieuw eene beeldtenis, even als de vorige,

67

( 354 )

gemaakt, waarbij echter de gestorvene voorou=
ders van den overledene gevoegd worden. Al
deze beelden worden gezamenlijk in het huis
van den overledene achter het fornuis geplaatst,
alwaar men hen gezamenlijk uitnoodigt, om van
het daar gestelde eten te gebruiken. Nadat de
formulier-gebeden en andere bij die gelegenheid
gebruikelijke voor het water en vuur zijn uit—
gesproken, de wierook verbrand, en alles met
wijwater besprengd is , doet de doekon het laatste
gebed, smeekende, dat de vijf dewa’s BrToro
SEeworo, Beroro BRoMo, Beroro Mono Dewo,
Beroro VisNor, Brroro Siwa hun hunne
zonden willen vergeven, en dat de zielen der
gestorvenen in hunne eigene bloedverwanten
mogen terug keeren.

Deze plegtigheid afgeloopen zijnde, wordt alles
gezamenlijk verbrand, en nadat men eene klap
pernoot aan stukken heeft gebroken, is alles
afgedaan, geene plegtigheden hebben er meer
plaats, en het is dan als het ware geoorloofd ,
om den overledene te vergeten.

BIJ VOEGSEL.

Ik heb sedert 1827 het gebergte Tinger
onderscheidene keeren, en altoos met genoegen
weder bezocht, en heb het volk even vrolijk en
gelukkig gevonden.

pn het begin van November 182q is de stille

rust

ú ( 355

rust. van die bergbewoners voor--eenige dagen
gestoord geworden, daar op den vijfden van die
maand de berg Brama groote hoeveelheden lava=
brokken en vulkanisch zand is beginnen uit te
werpen, en welke gronte stukken in de Dassar,
en tot bij de dorpen gevallen. zijn, terwijl hiet
vulkanische zand, als. groote op een gepakte wol
ken , de hoofdplaats: Pasaroean,. en ook Ma-
lang eu de geheele residentie bereikte , en aldaar
bij groote hoe veelheden nedervrel.

Op den elfden November was de zon geheel
onzigtbaar; in het zuid-oosten, van de, hoofd-
plaats was de lucht vol asch en zand,-en de we
gen , huizen, boomen, alles was daarmede. twee

of drie duimen bedekt. Te half twaalf ure des mid
dags nam de duisternis zoodanig toe, dat ik licht.

heb moeten aansteken. Daar was volstrekt geen
wind, en eene akelige stilte heerschte om ons heên ,
en welke schrik verwekkende omstandigheden
nog door de zich gedurig afwisselende, harde sla
gen inde vuurkolk van den .Brgma vermeerderd
werden. De barometer teekende 3o d.; de ther-
mometer van Fahrenheit 78°. Om r uur des mid
dags werd de duisternis minder ; allengskens
werd het helderder, en de donkere stofwolken
trokken om de west. Den twaalfden ondervonden
wij andermaal tegen den middag eene duisternis ;
_ doch minder dan de vorige. Den róden vermin-
derde de asch, en eindelijk zagen wij de zon,

ver-

Ean

/ das Ef Laven

( 556 j

verheugd over hare verschijning, onbewolkt
terug, terwijl de wind de onaangename asche
wolken verdreef, en een verfrisschende regen alles
op nieuw deed herleven.
‚ In het gohorgte waren de inwoners in hunne
buizen opgesloten; verscheidene boomen zijn door
de gloeijende lava in den brand geraakt; het vee
moest gedeeltelijk verwijderd worden, en de
waterbronnen werden opgevuld met de uitwerp—
selen van den- Brama. Gelukkig heeft geen
mensch ‘het leven verloren; doch de groenten
in mijnen tuin, en andere aanplantingen hebben
veel geleden. [

Hoezeer de berg, wel is waar, thans niet uit=
werpt, hooren wij van tijd tot tijd zware slagen,
terwijl dezelve bijna onophoudelijk rookt.

28 September 1830,

rs de ame
at Ome

enen ten ip … 4
Bebe: Arons hef er à md ent
std jee

End ban &

En

ige

me 4 odf
per etiepernt ene nn haha
Aarden Oee rt
eetl pmen opeten
re, Abedaad! : Ln

Ean ad
ue wet bet e….

eef ver en, «
el pe -
en 4 on «

hk Moere

el

rs wdn rte Wintyprtealie
dienen eene; es

« meert en eene mir ein
neen “mn es wer.

ed meten
emee _ tnt nt eds oat ‚et 0
verbeend ent Lee de tetes
Br zond.

ee

re ds
, El ®

A A
4e

„tetra

naad mn odd

eee ve hen perte ver son …. tee, men | ot dem 4
ngen maden et d 4 ds - ntt pet jartede b tgene
nheepringemedee End Er breeding et be fart er de Paepe ve 7
mengen end te . Olie pas rf emee b 4 ots tlr #

3
edel te ml ET; Ee boren ea
rbe gen -

ve me a mrjee: en
ee Bead
niet tante et ohh
ber maat & mette rid ad ee ges CET eend

te vee tet ef Amge se ane
ad de ee en,

le ò gei werd

n an EE Zh ” ET ple ‘
etape en re on OP, 4 nd oet ett a ea oil Agt ek agter bg breet ia 41
pee al, ni oet pe ne vem oe af vlamebet  « hes od jers seri td

uiet

oerdt ben von de
… win een . ant bs sieke a ptel
kod et ordes ‚… wel »

pend setven
pine hrg bi.

hahaha

…

dome evn,
ps menen

We,» . ab
rele

bs

et e
‚ GU, Am eet ge rtl od oge Onde
Raad TK pn Fperra meet th mderd
… ede pe tt pn tt Pr ater
nd Prang ope PE ment ek Blad ron pz lea « peren & en a 4e
ner tsendidneb en man pee peren … kie ee and ‚ae A baomed on
tes bne det red opnree de0 hae. Piret abend (00 bnn 0d

mesten &

etend

erm ereen
+ aes eed, Ereorde
hiet

ee teen

sereen wee
+

.
ebt de
.

0e B Ai trant Ti
rt dt ne Depot don
Kr Kemer MET

IE an Bren eedt
inr, bed
‚dmt

medie ed

nt 4 alena
eens ipnr brt 0 vd vere) NN
tt ® Onnie vete
id ‘ RK ad os dl
vamp er
died ‚let dé Rnd

bt se 4
Ct
id

te en 0 mar, tat met

geente denn pen
eer nnt nent ot me > halen vnetndedd
« ee mede, apen
peep

ier hi}
ette es LE

ree opte r
> elias

zode bijna
ke aid + oe

„IG Eh men 1
ete

Ee Kad

ss, abn „ Î
‚ant oenen

are vent 4
ee es dee _

Veda
eobetd geen # me

brengt Dn mer er

B rale one ‚

meed
permen bet

… 4

rweikhjs
mehr ages rige et
me re A en '
ver omde ret dp .
tee ramen dg oe den
een en eten ee
mgee zapper Obe vere ‚ hdel

antennen.
Bene vane dab bad ris heeten gn d end
en ora the Terenten

reren Kete
ost ernenl wjnti ergen over « walgt Bens
ret em oren

en en deg

woens

en mjn bne a
te det De A Epe
oes orden.
eta, pen enen eitje
ne er „ie ed
gta ns

rel, ee -
sene:

ETE RES

.
, foprlor od artan Beede vind -d
prang fet ot Owrbet Get ent Get
nd edandd ien matie j Andres teven 4
en Are ven re Kend

p

heet #* odtetaal as-otbnd han
oester e vee perle st pe dre
Benhed iidedtbebshAd
breeder 4 1 herr ben
Velen onde dine hardere oer.

.

rene ae oe
aas ie ede bf Î
- „ten mer

rgedtns ee

Kekelk slan
Kales trieste
ade eme pod Ia, ed 2 pn

Eeten eren. ae
aren rg he seg gn Ee
cer gef en at eet ee
remie ate sei 100

bert on on} pe
Dd en eN
nt ter vd p

mrt Betslenbee en vate: dhisdhel
aries wee f- „abe iet
eren venen a venne s te NS Jet dà vo enen

node B Ni en es 2e

ee
. ppd bps
mat HOO rd
' rp dre:

ekekl tee
bte

ai dere ún
. apar greet, «

bin s
nep je
tarte pede nme ee | …
ala mined haan led: es
AE pe ere Age .

pere tete

” Et
argnp ae doen 00e „este Meat oe
hrg OM oden ete

a Pe en een … a p.
_ raúnteped afer

bald Ai ihn

Kadt
ahd had
migen

nel met men ‘
ve ee ete. vaa a EN
bad dr, eet eren ot de we.

apr ee

Jeet

- w Reel . ad à

sot gratert

es bena teen Leeren did

ee vl vanen gewa

En Lis te vat hj odf epe

aan Med : ie Ml en A on

Rein dh er

da robeunssmerr etn pe

„de

ge

ck ad hage ne aint «tn
Ba on 14 def

we ves nie
wesen ene
vanen af a ir re of #8 aan
er mind van,

me we

tse
rr vje
ren -
ij es

jen

magt be padde arts npt get peen
wide oe el db den st
ite le hohe mt
- «3 erg p= ustasid
gehn dt 0 apt d ste
gm me btdrte
ende ela os dfwe oder been
_ Eej eren rt hade
peet haar 4 ome Ed
meoten a De

wed

en pe

‚dn

„ee

en eten od
ni « ed: egt woe
tee d vadetenjnnn tetek
sen te ter ae tds
nes mary
oen ment Cede «
zr wees veh 0de a oen reren
kade

Er, men db .
‚jet Mt sid te

ij
„er end dens} Je

bezatten « Het «

ns haet,
a ‚nl

ige v&d s

erotant «st
midden ts gele nde
er gaten der nes oproeren «4
emeente ren 8 oberon e _
prva pl severe fe gean rtee 8 OT
t Beepegnd.- 0 0,4
el ppd NE Keen
ede, meert ©
saret on ones prned otor de
mites sehr ented „…

ahd
" et 4

der to

nad.

bot badro
rt hes

gtenepes omted n

17e

bands
ier 6 des, erde K
tes gemnedet ie warn 7
wallone vardi pend
ebs dl 1 see
(en art edoe

. ed
es

F warmee bs pede

Dre) oe. peet raden gd od

” ….. âe voorne Gene ores … aag
Ee a: wen en et ven
meld rabe ze pde va dn vn ne of

… ed
ml

vna
„en dbi ret Ke
een