Skip to main content

Full text of "Vindiciae Plinianae"

See other formats 


'•■'• 


WP: 


an 


i^.^- 


M 


131 


Hk 


m  I 


Mil! 


irB 


i 


>*»««l 


I 


VINDICIAE  PLMAME. 


SCRIPSIT 

CAROLUS  LUDOVICU8  URLICH8. 


Lj[/  133 


ERLA3VGAE. 

SUMPTIBUS  ANDREAE  DEICHERTJ. 
MDCCCLXVI. 


Vindiciae  Plinianae. 


' 


Codices  iisdem  nolis  designavi,  quas  Silligius  adliihuil. 

i55 


102  . 


PRAEFATIO, 

cui  diligentem  utilissimamque  operam  Silligius  praestitit, 
paucis  tamen  etiamnum  vitiis  laborat,  quorum  nonnulla 
Heraeus  in  Sclineidewini  Philologo  YJI.  p.  572.  sqq.  libro 
Pragensi  sagaciter  tisus  sustulit.  Et  primum  quidem  §.  3. 
apud  Silligium  ita  scriptam: 

Triumphalis  et  censorius  tu  sexiesque  consul  ac 
tribuniciae  potestatis  particeps  et,  quod  his  nobi- 
lius  fecisti  dura  illud  patri  pariter  et  equestri  or- 
dini  praestas,  praefectus  praetori  eius,  orania- 
que  haec  rei  publicae,  et  nobis  quidem  quaiis 
in  castrensi  contubernio;  nec  quicquam  in  te  mu- 
tavit  fortunae  amplitudo ,  nisi  ut  prodesse  tantun- 
dem  posses  ut  velles. 

ego  ita  emendabam,  ut  copulam  et  post  pnblicae  in  es 
mutarem,  quo  quidem  posito  talem  sensum  inesse  puta- 
bam:  et  praefectus  praetorii,  quod  his  sc.  ceteris  digni- 
tatibus  nobilius  fecisti,  dum  id  munus  praefecti  patri  et 
equitibus,  sicut  omnia  rei  publicae  praestas,  nobis  idem 
mansisti  et  fortunae  mutationem  aequo  animo  expertus  es. 

1* 


4  Vraefatio. 

Reroanebat  tamen  molesta  verborum  omniaque  haec  rei 
publicae  collocatio.  Itaque  postquam  in  cod.  Prag.  legi 
COmperi  haec  reicis  nobis,  omnijio  Heraeo  assentior, 
qui  initio  emintiati  verbum  es  supplendum  esse  existimat. 
N.iin  e  vera  scriptura  habc  rkicis  nobih  facile  evenire  po- 
tuit,  ut  primo  fieret  rei  p.  et,  deinde  quod  in  cod.  a  et 
Mnrbacensi  scribitur  rei  praeest  et  quod  vulgo  legitur  rei 
publicae  et,  compendio  quod  sese  ante  oculos  habere  pu- 
tabant  librarii  male  expleto.  Eiusdem  Heraei  coniecturam: 
nomen  erasi  hoc  albo  §.  (J.  valde  probabilem  duco; 
fortasse  etiam  §7.  lacunam  recte  indagavit. 

9. 

Cuni  apud  Cntoncin  illum  ambitus  hostem  et  re- 
pulsis  tamquam  honoribus  indeptis  gaudentem  fla- 
grantibus  comitiis  pccunias  deponerent  candidati, 
hoc  se  facere  quod  tum  pro  innocentia  rebus 
humanis  summum  esset  profitebantur. 

Vocabulis  quod  tum  a  Silligio  e  libris  Mss.  receptis 
verbaPlinii,  ut  nunc  quidem  leguntur,  —  nam  vulgo  ita  inter- 
polata  erant:  pro  innocenlia,  quod  rel.  —  sensu  carent.  Quem 
ubi  levi  transpositione  facta  scripscris  innocenlia  pro 
clegantissiinuin  nancisceniur.  Catone  enini  practore  a.  DCC. 
innocentia,  qualeni  quidein  res  liumanae  ferebant,  re  vera 
in  re  publica  sumnium  locuin  obtinebat,  atque  perditis 
ambitione  ct  iargitionibus  civium  moribus,  temporum  ratione 
habita  illa  praesertim  omniuro  virtutum  et  summa  et  ra- 
rissima  inerito  videbatur.  Atque  lianc  ipsam  causam  esse 
profitebantur  candidati  quum  grandes  pecunias  singuli  apud 
(  aionem  deponerent  eique  liberum  multac  arbitrium  per- 
mitterent,  si  quis  populum  corrupisse  videretur;  cf.  Cic 
ad  Qu.fr.  11.15?  Plut.  v.  Cat.  min.  45. 


Praefatio.  6 

30.  2 

De  obtrectatoribus  sive  vitilitigatoribus  locutus  Cato 
„Eorum,  ait,  ego  orationes  sibi  praetereo." 

Recte  enim  Silligius  spreta  interpolatione  vulgata  sino 
praeterfluere  ad  codicum  lectionem  rediit,  quam  sic  inter- 
pretatur:  „eorum  ego  orationes  sicco  pede  praetereo  eas- 
que  non  curo  ipsorum  in  lucrum ,  quia,  si  curarem,  pes- 
sime  a  me  habendae  essent".  At  vero  et  durissima  talis 
esset  structura  et  sententiam  efficeret  a  Catonis  mente, 
si  quid  video,  alienam.  Neque  enim  eorum  commoda  cu- 
rasse  putandus  est,  quos  modo  verae  laudis  expertes 
nominaverat,  sed  sibi  potius  a  quovis  cum  levissimis  ho- 
minibus  commercio  abstinendum  esse  declaravit.  Quod 
igitur  Cicero  ita  fere  expressisset:  „eorum  oraiiones  sciens 
vel  prudens  praetereo"  id  prisco  verbo  Cato  videtur  di- 
xisse: 

eorum  eijo  orationes  sibe  praetereo. 

Sibus  enim,  ut  ait  Paulus  s.  v.,    est  callidus  vel  acutus. 

32.  3 

Ergo  securi  etiam  contra  vitilitigatores,  quos  Cato 
eleganter  ex  vitiis  et  litigatoribus  composuit  [quid 
enim  illi  aliud  quam  litigant  aut  litem 
quaerunt?]  exsequemur  reliqua  propositi. 

Verba  in  parenthesi  posita  valde  displicent.  Neque 
enim  quicunque  litigant  reprehensione  digni  sunt,  sed  ii 
tantum  qui  vitiosae  petulantiae  serviunt,  neque  vocabulum 
vitilitigatores  sed  usitatissimum  litujatores  explicatur.  Quod 
sane  minime  oportebat.  Accedit  quod  in  plerisque  et  an- 
tiquissimis  codicibus  non  illi  sed  illud  scribitur.  Iam  vero 
nihil  frequentius  factum  est,  quam  ut  glossulis,  quae, 
quum  in  archetypo  sive  ad  marginem  sive   supra  lineam 


0  Praefatio. 

additae  essent,  in  ipsam  Plinii  orationem  paulatim  irre- 
pscrunt,  opus  diflicilliinum  corrumperetur.  lta  §.  8.  post 
verba  Lucilius  aui  jnimus  condidit  stili  nasum  in  omnibus 
libris  Mss. ,  quorum  lcctioncs  Silligius  exscripsit,  ineptum 
additor  interpretamentum:  „quasi  abusionem  et  vituperatio- 
nem:  primus  enim  satiricum  carmen  conscripsit,  in  quo 
utiquc  vituperatio  uniuscuiusque  continetur.  Nasum  autem 
dixit,  quod  vituperationis  signum  vel  maxime  naso  dccla- 
randiun".  Item  §.  10.  ad  verba  Plinii :  adeo  summum  auis- 
aue  causae  suae  iudicem  facit  auemcunaue ,  cum  eligit  ad- 
scribitur:  „unde  provocatio  appellatur."  Similiter  hic  quo- 
que  vocem  litigaloribus  verbis  in  interrogatione  positis 
homini  semidocto  explicare  libuit,  quibus  eiectis  suam  Fli- 
nio  elegantiam  restituimus.  Nam  ne  quis  interrogandi 
vivacitatem  a  grammatico  alienam  esse  iudicet,  Pseudo- 
Asconium  contulisse  sufficiat,  qui  ad  Verr.  I.  2.  5.  „Quid 
est,  inquit,  reum  fieri  nisi  apud  praetorem  legibus  inter- 

4  rogariV"  Idein  fortasse  valet  de  §.  11.  ubi  in  vulgata 
scriptura: 

Verum  dis  lacte  rustici  [multaeque  gentes] 
supplicanl  et  mola  tantum  salsa  litant  qui  non 
habcnt  tura. 

vcrbum  supplicani  a  libris  Mss.  praeter  Pragcnscm  abest, 
lanus  in  diurn.  antiq.  1840.  p.  454.  aui  acute  in  tiuia  mu- 
tavit,  mihi  potius  mullaeaue  (jentes  e.\  interpolatione 
ortum  videtur;  sieut  alterutrum  vcrbum  c  varia  lectione. 
Plerique  enim  codices  utrumque  omittunt,  prius  e  me- 
lioribus  d,  posterius  Pragensis.  Scilieet  in  margine  arche- 
t\ [»i  adscriptum  fuisse  videtur  sopphca»»  skv  litant. 

5  Eodem  modo  §.  I8.verba  [id  est  nocturnis],  quae 
in  codd.  Muibac.  et  Ambios.  I.  II.  desunt,  dclenda  esse 
censeo.    (^uod  enhn  e  proximo  enuntiato  elucet,  subseciva 


Liber  I.  U.  7 

tempora  nocturna  esse,  id  clarius  etiam  additamento  suo 
indicavit  librarius.  Tn  fine  sensus  Heraeum  sequi  ma- 
lim,  qui  veterem  scripturam  ne  auid  vestris  putetis 
restituit. 

LIBER  I. 

35.  6 

(Ex  auctoribus)  Cassio  Severo  Longulano,  Fabio 
Vestali  qui  de  pictura  scripsit.  Externis: 
Pasitele,  Apelle  etc. 

Longulanum  a  Cassio  Severo  diversum  esse  vidit 
Bergkius  apud  Ritschelium  Parerg.  Plaut.  p.  40.  A  Fabio 
autem  Vestali  ea  quae  proxime  sequuntur  vocabula  aliena 
esse  manifestum  est.  Nam  quum  etiam  in  indice  librorum 
VII.  XXXIV.  XXXVI.  commemoretur,  apparet  eum  maius 
quoddam  opus  composuisse,  quo  de  vita  fere  populi  Ro- 
mani  et  urbis  monumentis  in  universum  disputaverit.  Ac- 
cedit  scripturae  in  codicibus  discrepantia,  quorum  B  et  a 
haec  verba  pone  Extemis  collocant.  Fuerant  igitur  an- 
tiquitus  in  margine  adscripta,  unde  postea  loco  inoppor- 
tuno  inserta  sunt.     Quid  multa?     Scribendum  est: 

Fabio  Vestali.  Externis:  Pasitele,  Apeiie  qui  de  pictura 
scripsit  (cf.  XXXV.  79). 

LIBER  II. 

19  =  7,5.  7 

Agere  curam  rerum  humanarum  illud  quidquid  est 
summum,  anne  tam  tristi  atque  multiplici  ministe- 
rio  non  pollui  credamus  dubitemusne?  Vix 
prope  est  iudicare,  utrum  magis  conducat  generi 


8  Liher  II. 

humnno,  quando  aliis  nullus  est  dcorum  respectus, 
aliis  pudcndus. 

Sic  locnm  difficilem  scripsit  Silligius,  ita  tamen  ut 
corrnptum  iudicaret  et  verbum  dubitemusne  pone  v.  sum~ 
mum  collocarct.  Verumtamen  in  proximo  enuntiato  non 
qui  dubitant  iis  qui  credunt  opponuntur,  sed  credentes  in- 
crcdulis.  Namqtic  hoc  dicit  Plinias:  Utrum  credendum 
nobis  est,  curari  res  humanas  a  diis  an  non  curari?  an 
fortasse  certi  quidquam  de  ea  re  inveiiiri  posse  despera- 
bimus  atque  (quae  est  ipsius  scriptoris  sententia)  in  du- 
bitatione  consistemusV  Difficile  est  iudicatu,  utrum  utilius 
sit  credere  an  non  crcdere,  nam  increduli  nullum  deorum 
respectum  habent,  qui  tamen  ad  vitae  usum  est  necessa- 
rius  (cf.  §.  26),  qui  vero  credunt  ad  foedam  superstitio- 
nem  et  mendacia  delabuntur.  Talem  sensum  ut  verbis 
reddamus,  ante  omnia  plurimorum  optimorumque  codicum 
lectio  dubitemusve  restituatur  oportet,  deinde  cum  Iano 
1. 1.  p.  464.  post  credamus  interpungatur.  Proxima  verba 
vix  et  prope  Silligius  moleste  coniunxit,  Ianus  iudicare 
pro  ut  iudicemus  dictnm  esse  statuit.  Facilius  prope  in 
propere  mutabitur  quum  hae  voces  saepius  confundantur, 
cf.  Drakenb.  ad.  Liv.  XXIX.  31.  4. 

8  22  =  7,  5. 

Fortuna  sola  invocatur  ac  nominatur,  una  accu- 
satur,  [una  agitur  rea],  una  cogitatur,  sohi 
laudatur,  sola  arguitur  et  cum  conviciis  colitur  rel. 

Talcm  e  codicibus  quorum  accuratiorem  notitiam  Sil- 
ligio  dcbemus,  unus  d  locum  cxhibuit,  sed  manifesto  in- 
tcrpolatum,  quum  quae  rea  agitnr,  eadem  intolerabili 
tautologia  accusari  dicatur.  E  reliquis  libris  r  (is  est 
M.  Dalecampii,   detcrioribus,  ut  videtur,  annumcrandus), 


Liber  II  9 

omnia  quae  post  v.  accusatur  usque  ad  cum  conviciis  le- 
guntur  omittit,  ceteri  sic  habent:  a  una  arguitur  rea  una 
cogitur,  sola  sola  laudatur,  sola  arguitur  Pbg  rea  una  ar- 
guitur,  una  cogilur  (cogitatur  Pg),  sola  sola  laudalur,  p 
rea  una  arguitur  T  verba  una  cogitatur  omittit.  Inde  pa- 
tet  v.  agitur  nil  esse  nisi  dittographiam  vocis  cogitur,  de- 
inde  v.  arguitur  male  bis  scribi.  Itaque  quaedam  voca- 
bula  eiicienda  sunt,  et  licet,  quaenam  potissimum  pro 
spuriis  habenda  sint,  decernere  non  audeam,  ita  tamen 
optime  procedere  orationem  arbitror: 

una  accusatur ,  una  cogitatur,  sola  laudatur,  sola  argui- 
tur  rel. 

Possint  etiam  verba  una  accusatur  pro  glossemate  ha- 
beri  et  rea  una  agitur  servari. 

32  =  8,6.  9 

(Certum  est)  omnium  autem  errantium  siderum 
meatus,  inter  quae  solis  et  lunae,  contrarium  mundo 
agere  cursum  [id  est  laevura],  illo  semper  in 
dextra  praecipiti. 

.  Quum  mundi  motus  dextrorsum  feratur,  sidera  autem 
errantia  in  contrariam  partem  moveantur,  sponte  apparet 
horum  cursum  laevum  esse.  Verba  igitur  id  est  laevum 
ut  putidum  interpretis  additamentum  sine  dubio  eiicienda 
sunt.  Ne  autem  iusto  audacius  interpolatoris  manum  in- 
dagare  videar,  Pintianum  nomino,  qui  recte  §.120.  verba 
ab  orlu  solstitiali,  §.133.  aut  nive  iacente  delevit,  et  ipsum 
Silligium  qui  §.  208.  verba  scrobes  mortificum  spiritum  ex- 
halantes  vano  conamine  a  Iano  Nunt.  Monac.  1852.  no.  70. 
defensa  expungenda  esse  perspexit,  Ianum  denique  qui 
§.  90.  v.  dei  damnavit.  Ceterum  paulo  supra  immerito 
scripturam  vulgatam  deseruit  Silligius,   assensum  nactus 


10  Liber  II. 

lani  1.1.  p.462.  Nam  quum  vulgo  sic  legerentur  verba  Pli- 
nii  in  optimis  codicibus  Kd  et,  quod  e  Pintiani  silentio 
colligo,  etiam  in  T : 

„Obliauitatem  eius  (mundi)  ititellexisse . . .  Anaximan- 
der  Mileaius  traditur..,,  si<jna  deinde  in  eo  Cleostratus..., 
sphaeram  ipsam  ante  multo  Atlas,"  Silligius  ex  ab  et 
aliis  libris  dedit:  ipso  mandante  mundo;  Atlas  enim  cum 
mundum  humeris  suis  ferret,  ipsum  munduin  sphaeram 
Atlanti  mandavisse  i.  e.  credidisse.  Sed  oblitus  est  V.  D., 
ita  tamen  vix  futuruni  fuisse,  ut  sphaeram  intelligeret 
Atlas,  quum  mundum  portaret.  Atlas  enim  non  hic  tan- 
tum  sed  etiam  VII.  203,  ut  apud  Diodorum  III.  60,  primus 
astrologiae  inventor  fuisse  perhibetur.  Usitatissima  autem 
dittographia,  qua  paulo  infra  §.33.  in  nonnullis  codicibus 
pro  inferiorem  invenitur  in  terris  inferiorem ,  factum  est, 
ut  pro  sphaeramante  una  syllaba  reduplicata  in  iis  libris, 
quos  Silligius  secutus  est,  scriberetur  sphaeramandante, 
voce  mundo  e  proximo  enuntiato  repetita.  Etiam  §.  41. 
scripturam  vulgatam  multiformi  ambage  codd.  Td  et  par- 
tim  etiani  11  comprobatam  Silligius  temere  cum  duro  asyn- 
deto  multiformis  ambigua  commutavit,  et  §.  43.  cum  optimis 
libris  scribendum  est:  Endymion:  ob  id  —  amoreeius  captus 
(e  l\l2)  traditur.  Etiam  §.  58.  male  Silligius  deteriorum 
librorum  lectionem  vulgntae  praetulit,  cuni  diu  inseruit 
quod  e  prnecedenti  voce  interdiu  facile  suppletur.  Contra 
§.  55.  melioruin  sane  librorum  lectionem  mortalis  genitos 
secutus  est,  quum  vulgata  mortalis  genitus  ad  sententiam 
necessaria  simili  locutione  III.  1.  commendetur.  §.  115,117, 
155, 10S,  200,  231  ct234.  vulgatam  lectionem  recte  defendit 
Ianus  Nunt.iMonac.  1852.  no.  70.  sqq.  Idem  §.52.  interpun- 
ctionem  correxit,  ita  ut  verbis  Exusturus  sqq.  interroga- 
tioni  respondeatur.  Male  autem  et  Silligius  et  Ianus  §.49. 
lacessunt,  in  omnibus  codicibus  praeter  R  ita  scriptam 


Liber  II.  11 

ut  vulgo  legitur.  Quae  enim  §.  50.  narrantur,  iis  oculorum 
argumentis  et  animi  coniectura  quid  efFectum  sit  exponi- 
tur;  deinde  §.  51.ejc  utroque  i.  e.  lunae  solisque  defectibus 
vastitas  solis  aperitur.  Verum  vulgatae  scripturae  patro- 
cinium  futurus  editor  fortasse  suscipiet:  nos  dum  quae 
e  libris  Mss.  a  Silligio  collatis  emendari  possint,  pertra- 
ctamus,  obiter  tantum  de  iis  locis  disputabimus,  qui  iam 
ab  Harduino  correcti  videntur. 

37  =  8,  6.  10 

Quam  naturam  eius  (solis)  Pythagoras  Samius 
primus  deprehendit  olympiade  circiter  XLIL, 
[qui  fuit  urbis  Romae  annus  CXLII.] 

Priorem  numerum  XLII  et  multo  magis  qui  in  aliis 
codd.  Mss.  legitur  XXXII  corruptum  esse  Broterius  in- 
tellexit  idemque  rectissime  emendavit  LXII.  .Nam  ut 
Pythagoram  taceam  a  Diogene  Laertio  VIII.  45.  ol.  LX,  a 
Clemente  Alexandrino  Strom.  I.  65.  ol.  LXII.  quo  tempore 
in  Italiam  venisse  traditur  a  Cic.  de  rep.  II.  15 ,  ab  Euse- 
bio  in  chronico  ol.  LXV.  assignari  ipse  Plinius  infra  §.  81. 
Pherecydis  auditorem  fuisse  refert  qui  VII.  250.  Cyri  aetate 
i.  e.  ante  ol.  LV.  vixisse  traditur.  Itaque  nihili  sunt  quae 
ab  Harduino  aliisque  tentantur.  Quod  vero  alterum  nu- 
merum  Broterius  in  CCXXII  mutavit,  fecit  id  temporum 
rationi  quam  criticae  arti  convenientius.  Quum  enim  libri 
Mss.  aut  CXLII  aut  CXIII  aut  CXVI  exhibeant,  id  tan- 
tum  ambigi  posse  consentaneum  est,  utrum  ex  ultimae 
scripturae  vestigiis  CXLI  an  CXLII  scribendum  videatur. 
Uterque  autem  numerus  prout  de  aestiva  hibernave  anni 
Olympici  parte  cogitaveris  olympiadi  XLII.  egregie  re- 
spondet.  Ianus  enim  dum  in  diurn.  antiq.  1834.  p.491.  an- 
nus  CXLVI.  legendum  proponit  in  proclivem  errorem  in- 


12  Liber  II. 

ciilit  ut  olympiadem  XLII.  cxactam  computaret,  quum  in- 
cipieute  ea  anni  CLXIV  efliciantur.  Iam  vero  quia  anno 
ab  urbe  condita  CXLII.  olympias  XLII.  indicatur,  Pli- 
nius  autem  non  potest  non  scripsisse  LXII,  apparet  vi- 
tium  archetypo  codice  antiquius  illum  grammaticum  fefel- 
lisse  cuius  perversam  industriam  etiam  alibi  deprehendi. 
mus.  Plinius  enim  quum  eius  fere  auctoris  aera  uti 
soleat,  a  quo  quae  narrat,  accepit,  ita  utXI.  1SG.  dum  ali- 
quid  in  haruspicum  arte  ol.  CXXVI.  novatum  tradit  Grae- 
cum  scriptorem  secutus  esse  putandus  sit,  raro  Grae- 
corum  tempora  cum  Romanis  comparat.  Quae  quum 
interdum  supplerent  librarii  atque  in  aliis  quoque  narra- 
tionibus  sive  consulum  nomina  sive  annum  Urbis  addc- 
rent,  facta  est  magna  numerorum  nominumque  pertur- 
batio.  Ita 
11  §.  90  =  25,  22. 

vulgo  e  Cagnatii  coniectura  (varr.  obss.  1V.8.)  legitur: 

Semel  adhuc  iubae  effigies  mutata  in  hastam  est 
olympiade  CVIII.  [urbis  anno  CCCVIII.] 
quum  in  omnibus  libris  repcriatur  CCCXCVIIl.  Atque 
ita  sane  nancisciinur  a.  01.  CVIII.  3.  At  vero  priorem  nu- 
nierum  in  R1  IM  tantum  inveniri  annotavit  Silligius,  quum 
II2  CV  legat,  a  autem  liber  aeque  spectabilis  et  Col. 
bcrtinus  apud  llaiduinum,  quem  b  esse  coniicio,  duo- 
que  alii  praeterea  Clu.  et  Cla.  e  margine  cditionis  Basi- 
leensis  a.  11348.  ab  eodem  laudati  CVIIII.  Atqui  iam  ab 
aliis  aniinadversum  est,  hac  ipsa  olympiadc  Nicomacho 
archonte  (01.  GIX,  4.)  Athenis  cometen  conspcctum  fuisse, 
cf.Aristot.  Meteor.  I.  7,  atque  nihil  veri  similius  esse  quam 
de  eodein  Pliniuin  loqui,  quuin  pracscrtim  septcin  dierum 
spatium  brcvissiiniim  fuisse  statiin  addideiit.  quo  cerncren- 
tur  cometac,    Aristotelcs  autem  stellam  Athenis  per  pau- 


Liber  II.  13 

cos  tlies  visam  esse  narraverit.  Itaque  Meursius  et  qui 
eum  secutus  est  Idelerus  ad  Aristot.  1.  1.  alterum  numerum 
apud  Plinium  in  CCCCXIII  mutandum  arbitrantur.  Nam 
licet  CCCXIII  eos  inepte  scripsisse  tradat  Silligius,  volue- 
runt  haud  dubie  CCCCXIII  scribere,  ita  ut  hic  quoque  ad 
coniecturam  confugiendum  esse  videatur.  Ne  hoc  quidem 
placet.  Quum  enim  R2  scripturam  CVIII  in  CV  mutave- 
rit,  aliquid  saltem  in  archetypo  libro  repperisse  putandus 
est  librarius  quod  a  priore  cod.  RMectione  abhorreret.  Sci- 
licet  ubi  diviseris  numeros  CVIIII  in  CV.IIII,  intelliges  inter- 
polatorem  non  olympiadem  centesimam  nonam  (seu  octa- 
vam),  sed  olympiadis  centesimae  quintae  annum  quartum 
(seu  tertium)  nominari  putasse  eique  computo  recte  facto 
annum  urbis  CCCXCVIII.  appinxisse.  Correspondet  eniin 
annus  01.  CV.  4.  anno  a  u.  CCCCXCVIII.  e  dhnidia  certe 
parte.  Nos  autem  spuriis  verbis  deletis  olympiadeCVIIIl 
scribemus. 

67  =  16, 13.  p 

Sol  deinde  medio  fertur  inter  duas  partes  flexuoso 
draconum  meatu  inaequalis,  Martis  stella  quatuor 
medias,  Iovis  mediam  et  super  eam  duas,  Sa- 
turni  duabus  ut  sol. 

Vix  ferenda  esset  casuum  permutatio,  etiamsi  omnes 
codices  in  ea  consentirent.  Nunc  vero,  quum  R1  mediis, 
R2  duabus  legant,  sine  dubio  reponendum  est:  r/uatuor 
mediis,  lovis  media  e.  s.  e.  duabus. 

85  =  23,21.  13 

Stadium    centum    viginti   quinque    nostros    efficit 
passus    [hoc   est    pedes   sexcentos    viginti 
quinque]. 
Recte  quidem  stadii   et  passuum  mensura   ad   pedes 


14  Liber  11. 

redigitur,  cf.  Vitruv.  1.6,  Colum.  V.  1,  Censorin.  c.  13,  sed 
ut  Plinius  rem  Romanis  notissimam  adiiceret  nulla  eausa 
fuit.  Scilicet  ille  ubique  in  intervallis  metiendis  stadia  ad 
passus,  nusquam  vero  ad  pedes  refert,  cf.  §.  247,  XII.  53. 
Quapropter  ultima  verba  eiicienda  esse  persuasum  habeo. 
Fuerant  illa  in  archetypo  versui  superscripta. 

14  101  =  37,  37. 

(Stellae)  et  antemnis  navigantium  aliisque  navium 
partibus   ceu    vocali   quodam  sono    insistunt 
ut  volucres  sedem  ex  sede  quaerentes  — 
Displicet  comparatio  qua  stellae  quasi  cantu  antemnis 

insidere  dicuntur.     Collatis  igitur  Senecae  locis  Nat.  Qu. 

I.  1.  et  V.  12  legere  malim  : 

cum  caeli  quodam  sono 
t  ' 

cf.Plin.infr.§.112.    H 

15  102  =  38,38. 

Hinc  nubila  et  tonitrua  et  alia  fulmina,  hinc... 

plurima  mortalium  mala  rel. 
Quid  sibi  velit  illud  alia,  quum  de  fulminibus  nunc 
primum  sermo  sit,  non  intelligo.  Neque  Dalecampii  sivc 
Pintiani,  quem  Silligius  nominat,  coniectura  illa  ^atisfacit. 
Scribendum  est  letalia  (nam  de  malis  loquitur  Plinius)  ct 
copula  post  nubila ,  quac  vulgo  deest,  cum  omnibus  fcre 
codicibus  deleta  legendum: 

nubila,   tonitrua,    letalia   fulmina,    hinc  grandines, 

pruinae  rel. 

16  117  =  46,  45. 

Quo  magis  miror,  orbe  discordi  et  in  regna  [hoc 
est  in  membra]  diviso,  tot  viris  curae  fuisse 
tam  ardua  inventu  rel. 


Liber  II.  15 

Olim  orbem  in  multa  regna  divisum  plurimos  viros 
doctrina  et  ingenio  claros  tulisse  miratur  Pliuius,  quum 
nunc  uno  terrarum  domino  studia  relicta  iaceant.  Expel- 
lendum  est  igitur  molestum  glossema  hoc  est  in  membra, 
quo  aliquis  divisionem  orbis  illustrare  studuit. 

118  (ibidem).  17 

—  et  immensa  multitudo  aperto  quodcunque  est 
mari  hospitalique  littorum  omnium  appulsu  na- 
vigat  — 

quocunque  a2drb    quaecunque  a1  cunque  R   —   est,  in  d 
rasura.  —  ltaque  scribendum  videtur: 

aperto  quocunque  mari 
§.  121.  vulgo  recte  editur  item.    Nam  circius  ab  occidente 
spirat,  caecias  ab  oriente. 

122  =  47,47.  18 

Favonium  quidam  a.  d.  VIII.  Kalendas  Martii  che- 
lidonian  vocant  ab  hirundinis  visu,  nonnulli  vero 
ornithian  uno  etLXX.  (?)  die  postbrumam  ab  ad- 
ventu  avium  flantem  per  dies  novem. 

Levi  transpositione  sanatur  locus.     Sicut  enim  favo- 
nium  ab  hirundinis  visu  chelidonian,  ita  ab  avium  adventu 
ornithian  vocari  narratur.     ltaque  lcgendum  est: 
nonnulli  vero  ornithian  ab  adventu  avium  uno  rel. 

129  =  47,  48.  19 

Septem  triones  impari  fere  desinunt  numero,  quae 
observatio  et  in  aliis  multis  rerum  naturae  parti- 
bus  valet ;  mares  itaque  existimantur  impares  nu- 
meris.  Sol  rel. 
imparis  numero  vulgo  legitur  cum  cod.  a.    Ceteri  ita 


l(i  Liber  II. 

scribunt:  impares  R2TPd  (nam  K  i.  c.  vetercm  Dalecam- 
pii  pro  codice  Ms.  non  habeo),  impari  R1  —  numeri  Td1 
muneres  R1  numeris  R2,  unde  Ianus  duni  miro  iudicio  con- 
iicit  muneri  nimimn  mulieribus  videtur  tribuisse.  Poterat 
tamen  vel  a  Macrobio  suo  ad  Somn.  Scip.  I.  0.  meliora 
doceri  qui  loco  iam  ab  Harduino  laudato  imparein  nume- 
rum  marem  et  parem  feminam  vocari  tradidit.  Scilicet 
quum  non  in  ventorum  tantum  flatibus  sed  saepe  praete- 
rea  imparem  numerum  vale:  e  observasset  Plinius,  nume- 
rorum  in  universum  distributionem  inde  faetam  esse  ani- 
madvertit.  Deleta  igitur  littera  s  quae  in  R.  e  proxima 
voce  sol  priori  adhaesit,  scribendum  est: 
mares  itaque  existimantur  impares  numeri. 

20  131  =  48,  49. 

Sin  vero  depresso   sinu   artius  rotati   effregerunt 

(nubem  jiatus) ,  sine   igne    [hoc   est   sine   fulmine] 

verticem   faciunt,  qui  typhon  vocatur  [hoc  est 

vibratus  ecnephias]. 

Manifesto   glossemate   rarior  usus  vocis   ignis,   quae 

saepius  a  Lucretio  VI.  87.  sqq.,  etiam  a  Seneca  N.  Qu.  V.  12. 

et  aliis    pro  fulmine  adhibetur,    cxplicatur.     Item   in   fine 

sententiae  a  docto  interpolatore  typhon  verbis  hoc  est  vibra- 

tus  ecnephias  illustratur,  quum  tamen  typhon  ab  ecnephia 

mox  §.  133.  distinguatur.      Quibus  eiectis  gcrmana   Plinii 

verba  haec  evadunt : 

sine  igne  verticem  faciunt,  gui  typhon  vocatur. 

21  134  =  49,  50. 

Fit  etcalligo  belluae  similis,  nube  dira  navigan- 
tibus.  —  Vocatur  ct  columna,  cum  spissatus  umor 
rigensquc  ipse  se  sustinet;  ex  eodem  genere  ct  in 
longum  veluti  fistula  [nubes]  aquam   trahit. 


Liber  II.  17 

Initio  cuni  R  scribere  malini:  Fit  et  caligo  belluae  si- 
tnili  nube,  dira  navigantibus  (cf.  Cic.  tle  divin.  II. 21).  In 
aitero  sensu  recte  Silligius  nomen  rei  quae  h.l.  describi- 
tur  flagitari  observat,  quod  interpunctione  mutata  et  glos- 
seinate  extruso  restituitur.  Ad  verba  eniin  ex  eodem  ge- 
nere  teinere  adscriptum  fuerat  nubes  quod  a  cod.  0  abest. 
Quo  oniisso  ita  oratio  optime  procedit: 

Vocatur  et  columna  —  sustinet,   ex  eodem  genere,  et  in 

l.  v.  fistula  aguam  trahit. 
Cf.  Lucret.  VI.  426  sqq.  Aliter  interpungendum  esse  etiam 
Ianus  1.  1.  vidit. 

137  =  51,  52.  22 

Marcia  princeps  Romanarum  icta  gravida, 
partu  exanimato ,  ipsa  citra  ullum  aliud  incom- 
modum  vixit. 
Corrupta  haec  esse  manifestum  est,  quum  femina  prin- 
ceps  Romanarum  appellari  nullo  modo  possit.  Quod  au- 
tem  acute  coniecit  Ianus  princeps  matronarum  probarem 
equidem,  si  aut  matronarum  principatus  certa  quaedam 
dignitas  aut  Marcia  tam  insignis  virtute  fuisset  ut  inter 
omnes  matronas  princeps  haberetur.  At  vero  tale  nihil 
memoriae  proditur.  Iam  vero  optimi  codices  R^Tad  le- 
gunt  Romanorum,  qua  scriptura  recepta  princeps  in  prin- 
cipis  mutandum  videtur,  ita  ut  nomen  unde  genitivus  pen- 
deat,  exciderit.  Quod  e  litteris  umict  restituendum  est 
auia.  Marcia  enim,  Q.  Marcii  Regis  soror,  quae  C.  Iulio 
Caesari  nupserat,  dictatoris  Caesaris  avia  fuit,  quem  eo- 
dem  modo  principem  Romanorum  appellare  licuit  Plinio, 
quo  XXII.  20.  Periclem  Atheniensium  principem  vocavit. 
Scribendum  est  igitur,  ut  videtur: 

principis   Romanorum   avia. 

2 


18  Liber  II. 

23  141  =  53,  54. 

Imperare  naturae  sacra,  audacis  est  crederc,  ncc 
minus  hebetis,  beneficiis  abrogare  vircs,  quando 
in  fulgurum  quoque  interpretationc  co  profecit 
scientia  ut  vcntura  alia  finito  die  praecinat  rel. 

Egregie  Silligius  e  libris  Mss.  vocem  sacra  restituit, 
qua  ad  locum  superiorem  remandamur  §.140,  ubi  „sacris 
quibusdam  et  precationibus  fulmina  cogi  vel  impetrari"  di- 
cuntur.  Vellem  alterum  vocabulum  emendasset,'  quo  pre- 
cationes  indicantur.  Beneficiis  enim  naturae  vires  minime 
abrogantur,  quamvis  precationibus  efficacibus  in  humanum 
genus  beneficia  conferantur,  sed  precibus  ac  devotioni- 
bus  arcanisque  quibusdam  ritibus.  Sicut  igitur  §.  54.  ve- 
neficia  in  lunae  defectu  argui,  XXV.  10.  Ioco  simillimo 
ratione,  non  veneficiis  et  lierbis  solis  lunaeque  defectus 
praenuntiari  dicuntur,  ita  h.  1.  hebetis  est 
veneficiis  abrogare  vires. 

24  143  =  54,55. 

In  sedecim  partes  caelum  in   eo  respectu  divi- 

sere  Tusci. 
Sic  ex  antiquis  editionibus  Silligius.     Melius  Hardui- 
nus  e  codd.  ad2  r  aspectu:  malim  tamen  cum  FtSTd1  spectu 
recipere,  ut  rariore  vocabulo  spectio  caeli  significetur. 

25  149  =  58,  59. 

Cclcbrant  Gracci  Anaxagoran  —  pracdixisse  — 
quibus  dicbus  saxum  casurum  cssct  e  sole,  idque 
factum  interdiu  in  Thraciae  parte  ad  Acgos  flu- 
men.  Qui  lapis  etiamnunc  ostenditur  magnitudine 
vehis,  colore  adusto,  cometc  quoque  illis  no- 
ctibus  flagrante. 


Liber  II.  19 

Quum  ultima  verba  manifesto  ad  id  tempus  pertineant, 
quo  saxum  de  caelo  delapsum  est  (cf.  Plut.Lys.  15.  et  interpp. 
ad  Chron.  Par.  ep.  51),  ita  ut  nunc  quidem  leguntur  salva 
structura  esse  non  potest.  Neque  verisimile  est  verba  Qui 
lctpis -  adusto  postea  a  Plinio  margini  adscripta  esse,  quum 
hanc  quidem  operis  partem  ipse  procul  dubio  ediderit,  et 
pauci  loci  ita  tantum  intelligi  ac  defendi  possint,  ut  post  eius 
obitum  a  margine  in  orationis  contextum  recepti  videantnr. 
His  accedit  quod  reliquos  quoque  lapides  sua  aetate  ex- 
stare  accurate  narravit.  Itaque  praestat  ad  transpositio- 
nem  confugere  locumque  ita  constituere: 

—  adAegosflumen,  comete  quoque  illis  noctibus  flaqrante. 

Qui  lapis  rel. 
Similiter  §.  133.  priores  sensus  praepostero  ordine  legi  Pin- 
tianus  monuit. 

151=59,60.  26 

Fiunt  autem  (arcus)  hieme  maxime  ab  aequino- 
ctio  autumnali  die  decrescente ;  quo  rursus  cres- 
cente  ab  aequinoctio  verno  non  exsistunt  nec  circa 
solstitium  longissimis  diebus,  bruma  vero  [id  est 
brevissimis]  frequentes. 

Sic  e  cod.  R  Silligius,  in  ad  et  vulgata  brevissimis 
diebus  legitur.  Utrumque  falso.  iNam  quum  Plinius  ele- 
ganter  et  perspicue  orationem  ita  variaverit,  ut  longissi- 
mos  dies  circa  solstitium  brumae  opponeret,  interpolator 
rem  adiecta  glossula  „id  est  brevissimis  diebus"  illustran- 
dam  esse  arbitratus  est.  §.  157.  aut  cum  Rulmkenio  effo- 
ditur  aut  eruitur  scribendum  est. 

160  =  64,64.  27 

Namque  in  illo  (caelo)  cava  in  se  convexitas  ver- 
git  et  cardini  suo  [hoc  est  terrae]   incumbit; 

9* 


20  Liher  TI. 

hacc  (fcrra)  ut  solida  atque  conferta  adsurgit  in- 
tumescenti  similis  extraquc  protenditur. 

Verba  ..hoc  est  terrae"  minhne  necessaria  et,  quiun 
terrae  modo  mentio  fiat,  molesta  e§.ll.*)  et  44.  ab  inter- 
polatore  repetita  snnt. 

28  162  =  65,65. 

Cui   sontentiae    adest    Dicaearchus   vir   in  primis 

eruditus  regum    cura  permensus  mon.tes,  ex  qui- 

bus   altissimum   prodidit  Pelion  MCCL  passuum. 

ratione  perpendiculi   nullarn   esse    eam   portionem 

universae  rotunditatis  colligens. 

Itatione  perpendiculi  sive  a  perpendiculo,  ut  §.8/.  le- 

gimus,  ipsa  mensura  computatur,  quapropter  pone  \.per- 

pendiculi  erit  interpungendum.     I*crgit  Plinius; 

Mihi  incerta  haec  videtur  coniectatio.  haud  ignaro 

(nam  ita  sine  dnbio  cnm  codd.  fere  omnibus  rectc  vulgo 

legitur,  etsi  Silligins  cum  R1  ignoto  mavult)   quosdam 

Alpium  vertices  longo  tractu   nec  breviore  quin- 

quaginta  mili  iim  passuum  adsurgcre. 

milium  R*  d.  milia  R2  milibus  a  p  y  (etiam  ut  videtur  T). 

Jmmanem  Alpium    allitudincm    vitio   scribcndi   in  numeris 

frcquentissimo  deberi  manifestnm  est.     II M  coniecit  Bro- 

terius,  VM,  ut  Forbiger  Geogr.  ant.  III,  p.  113.  refert,  Rez- 

zonicus,    possit   etiam    e  Strabone    IV.  p.  203.    XIIMD 

scribi,  nam  ibi  centum  stadia  numciantur.     Restat  tainen 

diflicultas  in  proximis  vcrbis  sita  lomjo  tractu  rel.     Quae 


*)     Malc  ibi  Ianns  IViint.  Monac.  1852.  no.  70.  coniecit  carilincm. 
Ncquc  cnim  stare  pendentetn   terram   dicere  cominode  potnit  Plinins 

ncquc  aihlcrc  librantcm  tjuae  peildeat,  nisi  docuissct,  unde  pcnilcrct. 
Eo  cnim  loco  cardo  cst  axis  cnm  polis  qnilV.  89.  cardines  viiiiuli 
appcllantur. 


Liber  II.  21 

e  eonstanti  Plinii  usu  rion  ad  altitudinem  sed  ad  terrae 
spatiuni  pertinent,  per  euius  latitudinem  altissimi  montes 
porriguntur.  Cf.  IV.  91,  VIII.  24,  IX.  106,  XXXI.  58.  Qua- 
propter  verbis  fjuiiHjuaginta  milium  duas  mensuras  conti- 
neri  arbitror,  quarum  priore  eius  regiouis  longitudo  in- 
dicetur,  in  qua  aitissimi  montes  inesse  dicantur,  a  Vesulo 
(cf.HI.  11")  septentrionem  versus  sitae,  altera  verticum  al- 
titudo  expriinatur.  Videtur  igitur  scribi  oportere: 

nec  breviore  (j  uiiuj  uajinta  mil.  VM  passuum  rel., 
nisi  cum  Droterio  rei  veritati  accommodatius  liic  quoque, 
quod  saepe  accidit,  //  et  u  perrnutata  esse  et  legere 
malis  —  (jui)i(jua(jinta  mil.  II 31  passuum.  Obiter  moneo 
§.  168.  post  v.  eremujatus  leviore  interpunctione  utendum 
esse. 

173  =  68,  68.  29 

Idem  (oceanus)  interfusus  intrat  per  tot  ma- 

ria  quibus  Africam,  Europam,    Asiam   dispescit, 

quantum  terrarum  occupat? 

Vocem   intrat  e   dittographia  proximae    vocis    ortum 

putatSilligius,  quippe  qua,  ut  riunc  quidem  Jegitur,  enun- 

tiationis    concinnitas,    prorsus    evertatur.      Verum   aliquo 

tamen  vocabulo  rnediterraneum  inare,  quod  §.205,  III.  4, 

31,  V.  18.  internum  appellatur,  ab  iis  quae  iam  conunemo- 

rata  sunt,  distingui  oportet.     Quare  una  littera  deJeta  Ie- 

gere  malo: 

interfusus   intra. 

Quam  enim  lanus  1.  I.  structuram  proposuit,  qua  verba 

(juantum  terrarum  occupat  ad  duo  cola  idem  siauidem  rel. 

et  idem  interfusus  aeque  pertineant,  nimis  contortam  esse 

arbitror.     Proxima  idem  recte  videtur  distinxisse. 

180  et  81=70,72  et  71,73.  30 

Eiusdem  Alexandri  cursor  Philonides  rel. 


22  Liber  II. 

Cuius  tandem  Alexandri?  nempe  Magni,  qui  tamen 
in  sensibus  proxime  praecedentibus  non  nominatur,  ubi 
de  turribus  Hannibalis,  de  speculis  Asiaticis  sermo  est. 
Hic  primum  traiectione  paullo  quidem  audaciore,  sed  pror- 
sus  necessaria  utendum  erit,  ex  archetypi  forma,  ut  di- 
cemus,  explicanda.  Scilicet  quum  §.  180.  de  Alexan- 
dro  locutus  sit  Piinius,  manifesto  quae  inde  a  v.  Eiusdem 
usque  ad  eomitantes  leguntur  §.  180.  pone  v.  exoriens  trans- 
ponenda  sunt.  Quod  ubi  factum  erit,  a  noctium  et  dierum 
inaequalitate  ad  horarum  difFerentias  §.  182.  commode  trans- 
itur.  In  quo  enuntiato  ut  aut  trecentis  aut  (fuiiujenis  legatur 
orationis  concinnitas  postulat. 

31  185  =  73,75. 

Septcnlrionen),  ibi  (Pulalis)  Alexandro  morante, 
adnotatum  prima  tantum  parte  noctis  adspici. 
Ita  male  etiam  apud  Silligium  interpungitur,  quum  v. 
ibi  necessario  ad  adnotatum  adspiei  referenda  sit. 

32  189  =  78,  80. 

Namque  et  Aethiopas  vicini  sideris  vapore  torreri 
adustisque  similes  gigni,  barba  et  capillo  vibrato, 
non  est  dubitun,  et  adversa  plaga  mundi  candida 
atque  glaciali  cute  esse  gentes,  flavis  promissas 
crinibus;  truces  vero  et  caeli  rigorem  has,  illas 
mobilitates  habentes  ipso  crurum  argumento; 
illis  in  supera  sucum  revocari  natura  vaporis,  his  in 
inferas  partes  dcpelli  humoris  deciduo;  hic  graves 
feras,  illic  varias  effigies  animalium  provcnire  et 
maxime  alitum,  in  multas  figuras  gigni  vo- 
lucres. 
Impeditissimum  locum  ita  e  codicibus  scripsit  Silligius, 


Liber  II.  23 

mobilitatem  legendum  esse  ratus.    Antea  legebatur,  quod 

nuper  Iano  placuit:  truces  ex  caeli  rigore  has,  illas  mobi- 

litate  hebeles    e  Rhodigini    maxime    coniectuia  Lect.  ant. 

III.  12,    qui   tamen  has  et  illas   male   coniunxit.      Duobus 

vitiis  etiamnum  laborat  oratio.     Et  primum  quidem  crurum 

siccorum  vel  crassorum  argumento   caeli  rigor  aut  ignea 

mobilitas  (cll.VI.  187)  non  habetur,  sed  proditur,  quare  e 

librorum  Mss.  vestigiis 

mobilitates  habentes 

efficiatur   oportet  lineola  qua   accusativus    significabatur, 

restituta: 

mobilitatem  sapientes; 

deinde  ultima  verba  transpositione  sananda  sunt.   Nam  et 

apud  Aethiopas  et  in  terris  ad  septentrionem  sitis  varias 

feras  et  miras  volucres  gigni  narrat  Plinius,  quarum  quae 

in  saltu  Hercynio  proveniunt,  X.  132.  describuntur.  Nostro 

vero  loco  Germanicae  alites  non  commemorantur,   quum 

Aethiopicae   molesta  repetitione   bis  nominentur.    Falsum 

utrumque.     Itaque  copula  et  e  vulgata  scriptura,  quacum 

consentiunt  codd.  R1  a2,  servata  scribendum  est: 

hic graves  feras  et  in  mullas  figuras  gigni  volucres, 

illic  varias  efpgies  animalium  provenire  et  maxime  alitum. 

198  =  82,  84.  33 

Tutissimum  est  cum  vibrat  (motus)  crispante  aedi- 
ficiorum  crepitu  et  cum  intumescit  adsurgens  al- 
ternoque  motu  residit,  innoxium  et  cum  concur- 
rentia  tecta  contrario  ictu  arietant,  [quoniam 
alter  motus  alteri  renititur]. 

Exulet  molestum  additamentum,  quo  interpolator  cau- 
sam  quae  iam  ablativis  breviter  significatur,  quomodo 
supra  „alterno  pulsu  renitente"  dicebatur,  plenius  descri- 
bere  voluit.     Finiatur  igitur  sententia  in  v.  arietant. 


24  Liber  II. 

34  201  =  83,  87. 

Nascuntur  eniin  (tcrrae)  nec  iluminum  tantum  in- 
vectu,  sicut  Echinades  insulae  ab  Acheloo  amne 
congestae  maiorque  pars  Aegypti  a  Nilo,  in  quam 
a  Pharo  insula  noctis  et  diei  cursum  fuisse  Ho- 
mero  credimus,  nec  recessu  maris,  sicut  idem 
Circeiis,  quod  accidisse  et  in  Ambraciae  portu 
decem  milium  passuurn  intervallo  et  Athenien- 
sium  quinque  milium  passuum  memoratur  rel. 

Vulgo  legebatur  eidem  de  Circeiis  e  Barbari  cmen- 
datione.  Codieum  scripturam  ita  explicat  Silligius:  sicut 
idem  dicit  Circeiis  fuisse.  Quod  quum  in  Plinii  verbis  in- 
esse  nequeat,  mclius  Ianus  lacunam  indicavit,  ita  fere 
explendam:  sicut  idem  testis  est  faclum  esse  idem  Cir- 
ceiis  fjuod  rel.  Atqui  omnes  eo  falluntur,  quod  ab  Ho- 
niero  aliquid  narrari  volunt,  quod  illi  ne  in  mentem  qui- 
dem  venire  potuerit.  Poeta  enim  insulam  nominat,  itaque 
de  ea  locorum  mutatione  qua  cum  continenti  terra  Circeii 
coniuncti  esse  perliibentur,  manifesto  non  lnquitur.  Neque 
ei  excusationi  locum  esse,  qua  plerique  abuti  solent  ut 
Plinium  erroris  insimulent,  e  libro  III.  §.57.  apparet,  ubi 
describitur  „Circeii  quondam  insula  immenso  quidem  mari 
circumdata  (ut  creditur  Homero)  et  nunc  planitie".  Immo 
Plinius  non  Ambraciae  solum  sed  etiam  Circeiis  decem 
inilia  passuum  terrae  accessisse  narravit,  atque  eandem 
mensuram  1.  1.  profert.  Itaque  deleto  pronominc  scriben- 
dum  est:  sicut  idem  Circeiis  accidisse  et  i.  A.  p.  Deinde 
genitivo  Alheniensium  structura  verborum  turbatur.  Et 
vitium  quidem  seriptuiae  varietate  proditur.  Nam  sium 
in  cod.  d  in  rasura  est ,  mensura  omittitur  in  Td.  Litteras 
igitur  VM  c  proximis  VM  male  repetitas  esse  apparet  et 


Liber  II.  25 

restituendum  esse :  Athenis  V  milium.  Postremo  al- 
terum  passuum  cum  omnibus  eodd.  praeter  R  et  vulgatis 
exemplis  omitti  oportet. 

Ibidem.  35 

Herodoto  quidem  si  credimus,  mare  fuit  supra 
Memphim  usque  ad  Aethiopum  montes  itemque 
a  planis  Arabiae,  mare  circa  Ilium  et  tota 
Teuthranie  quaque  campos  intulerit  Maeander. 

Non  congruere  Plinii  locum  cum  iis  quae  Herodotus 
II.  10.  et  11.  disputavit,  Pintianus  perspexit,  quamquam  et 
ipse  dum  in  planis  coniicit,  Herodoti  mentem  non  est  as- 
secutus.  Scilicet  Herodotus  sinum  maris  quem  in  Aegypto 
olim  exstitisse  sibi  persuaserat,  cumArabico,  quem  talem 
noverat  qualishodieque  conspicitur,  comparavit  (cf.Niebuhr. 
Opusc.  vol.  I.  p.  150  )  ,  neque  immanem  quem  Plinius  ei 
obtrudere  videtur  errorem  unquam  commisit.  Num  igitur 
huius  Plinium  insimulabimus?  Minime,  modo  vera  apud 
eum  lectio  restituatur.  Scilicet  ,.plana  Arabiae"  non  sunt 
in  peninsula  Arabica  sita,  sed  in  ipsis  Aegypti  confiniis. 
Quum  enim  Nilo  amne  Africam  ab  Asia  dirimi  arbitretur 
Plinius  III.  3,  V.  47,  ultra  ostium  Pelusiacum  Arabiam  sitam 
esse  perhibet  V.  65,  quae  Iudaeam  ab  Aegypto  distermi- 
net  XII.  46,  urbemque  Heliopolim  Arabiae  contermi- 
nam  nominat  V.  61.  Quae  quum  fere  e  regione  Mem- 
phis  sita  fuerit,  maris  illius  interni  fines  optime  Aethio- 
pum  montibus  et  Arabiae  planis  describuntur.  Librarii 
autem  qui  archetypum  descripsit,  oculi  errarunt^  quod 
unum  versum  omisit  postea  praepostero  loco  insertum. 
Scribendum  est  igitur: 

—  mare  fuit  supra  Memphim  a  planis  A.rahiae  usaue 
ad  Aethiopum  montes  itemque  mare  rel. 


26  Libcr  II. 

36  202  =  87,89. 

Clarae  iam  pridem  insulae  Delos  et  Rhodos  me- 
moriae  produntur  enatae.  Postea  minores,  ultra 
Melon  Anaphe,  inter  Lemnum  et  Hellespontum 
JNeae,  inter  Lebedum  et  Teon  Halone,  inter  Cy- 
cladas  olympiadisCXXXV.  anno  quartoThera 
et  Therasia,  inter  easdem  post  annos  CXXX 
Hiera  eademqueAutomate  et  ab  ea  duobus  stadiis 
post  annos  CX  in  nostro  aevo  M.  Iunio  Silano  L. 
Balbo  coss.  a.  d.  VIII.  idus  Iulias  Thia. 

Nullum  in  toto  Pliniano  opere  locum  nostro  foedius  de- 
pravatum  interpolatumque  dixerim,  quo  et  omnium  aucto- 
rum  in  re  gravissima  consensui  et  sibi  ipse  librariorum 
errore  repugnare  videatur.  Quod  iam  a  Fetito  animad- 
versum  esse  a  Silligio  didici,  ceterum  quid  ille  Obss.  1. 1. 
p.  9.  mutandum  censuerit,  hic  terrarum  investigare  milri 
non  licuit.  Primum  ecquis  fando  audivit,  iiobilissimam  ct 
antiquissimam  insulam  Theram  recenti  aetate  e  mari  pro- 
diisse,  deinde  quis  unquam  credat,  rem  quam  ipse  Plinius 
aevo  suo  accidisse  narrat,  ad  falsum  annum  referri?  Ut 
enim  hinc  initium  disputandi  fiat,  prope  Theram  eandem 
insulam,  quam  Plinius  Thiam  appellat,  „spectantibus  nobis 
in  Aegaeo  mari  enatam"  Seneca  Nat.  Qu.VJ.2I.  et  II.  26. 
commemorat,  vcrum  Valerio  Asiatico  iterum  consule  id 
accidisse  narrat.  Qui  anno  a.  u.  c.  DCCXCIX.  (utar  enini 
Varroniana  aera  eadem  qua  Plinius)  sive  p.  Chr.  n.  46. 
iterum  consul  fuit  collega  M.  Iunio  Silano,  quem  nostro 
quoque  loco  nominari  videmus.  Manifestum  est  igitur  cun- 
dem  annum  significari.  Nam  quod  vulgo  additur  L.  Bal- 
bus,  id  Barbari  coniectura  factum  est  prorsus  temer.aria. 
Fuit  quidem  L.  Norbanus  Balbus  M.  Iunii  Silani  in  con- 


Liber  II.  27 

sulatu  colJega,  sed  anno  DCCLXXH,  de  quo  Plinius  ne 
cogitare  quidern  potuit.  Codd.  autem  Mss.  non  hunc  sed 
Laelium  Bnlbum  nominant,  dum  RrT0d  M.  Caelio  Balbo, 
A  Caelio  Balbo,  R2  C.  Lelio  Balbo,  S  M.  Laelio  Balbo, 
a  maro  lellio  ballo  scribunt.  Atqui  D.  Laelius  Balbus 
anno  DCCXLVIII.  consulatu  functus  est;  nam  quod  in  prae- 
nomine  recentiores  codices  errarunt,  quum  in  vetustissimo 
A  neutrius  consulis  praenomen  repperiatur,  colligi  licet, 
in  archetypo  quoque  scriptum  fuisse  lulio  Silano  Laelio 
Balbo  cos.  Plinius  ipse  Iunium  tantum  Silanum  nominavit, 
sicut  alibi  quoque  unum  consulem  appellare  satis  habuit. 
Ita  v.  c.  IX.  137.  legimus  „Cicerone  consule",  XVI.  1 1.  „Cor- 
nelioCosso  consule",  XXII.  13.  „Manilio  consule"  et  „M.Ci- 
cerone  filio  consule".  Cur  autem  ab  antiqua  manu  Laelio 
Balbo  falso  additum  sit,  statim  videbimus.  Iam  vero  cen- 
tum  et  decem  annis  ante  Silani  consulatum  Hiera  et  Au- 
tomate  e  mari  prodiisse  narrantur,  id  quoque  falso.  Nam 
magno  consensu  ol.  CXLV.  anno  quarto  i.  e.  ante  Chr.  n. 
a.  197.  eas  insulns  in  altum  sublatas  esse  tradunt  Strabo  I. 
p.  57,  Iustinus  XXX.  4,  Plutarchus  de  Pythiae  oraculis 
p.  399.  atque  Eusebius  in  chronico,  omnes  Posidonium 
secuti,  quem  SenecaNat.Qu.il.  26.  auctorem  citat,  et  quem 
Plinius  ipse  ante  oculos  habuit.  Atque  hunc  ipsum  annum 
levi  correctione  apud  eum  alieno  sane,  ut  nunc  quidem 
videtur,  loco  restituere  licet.  Codex  enim  A,  omnium 
optimus  et  vetustissimus,  initio  enuntiati  non  quod  vulgo 
legitur  CXXXV.  exhibet,  sed  olympiadis  centum  XLIl. 
anno  cjuarto,  numeros  autem  II  et  U  saepissime  inter 
se  permutari  notum  est.  Apparet  igitur  reliquis  libris 
denarium  numerum  addendum  esse.  Atque  sic  iam  eva- 
nescit  monstrum  illud  erroris,  quem  a  Plinio  committi  po- 
tuisse  pernegamus.  Fabuloso  enim  aevo  Theram  e  mari 
prodiisse  infra  IV.  70.  his  verbis  cum  nostro  loco  conci- 


28  Liber  II. 

liandis  narrat :  „Thera,  cuin  primum  einersit  Calliste  dicta. 
Ex  ca  avolsa  postea  Therasia  atque  inter  duas  cnata  mox 
Automate,  eadem  Iliera,  et  in  nostro  aevo  Thia  iuxta  eas- 
dem  enata".  Seilicet  bifariani  peecavit  ille  librarius,  ad 
cuius  exemplar  nostri  codices  ctformati  sunt,  et  prava 
versuuin  dispositionc  et  iteratis  vocibus  post  annos.  Ita 
eniin  IMinii  verba  ut  emendentur  opus  est : 

inter  Cycladas    Thera  el  Therasia,    inter  easdem   olym- 

piadis  CXLV.    anno  (juarto  Iliera   eademaue  Aatomate 

et  ab  ea  duobus  stadiis  post  annos  CC  XXXXI I  nostro 

aevo  Iunio  Silano  cos.  a.  d.  VIII.  idus  Iulias  Thia. 

Quodsi  a.  ol.  CXLV.  4.  respondet  anuo  a.  u.  c.DLVII, 

additis   annis  CCXXXXII  annum  nancisciinur  DCCXCIX. 

id  est  Valerii  Asiatici  et  Iuuii  Silani  consulatuin,  cpio  Thiam 

insulam  enatain  esse  constat.  In  codice  autem  Plinii  antiquo 

qui  protarchetypuin  exaravit  librarius,  deiiciente  in  priore 

versu  ineinbrana  haec  ita  scripta  repperisse  putandus  est: 

ET    AB    EA    DVOBVS    STADIIS    POST    ANNOS    CXXX 

CXII 
NOSTRO    AEVO. 

Duos  igitur  diversos  numcros  legi  ratus  librarius  e 
superiore  versu  verba  post  annos  iteravit,  unde  factum 
est  ut  miserum  in  modum  omnia  pessumdarentar.  Vb\ 
enim  ita  e  duobus  miraculis  tria  facta  sunt,  primo,  ut  vi- 
detur,  numero  CXLV.  in  CXLII.  corrupto,  rationes  non 
constare  intellexithomo  non  indoctus  casque  pravascduli- 
tate  corrigere  conatus  cst.  Annuin  olympiadis  CXLII. 
quartum  respondere  animadvertit  anno  a.  u.  c.  DVH.  vel 
DVI.  Huic  CXXX  annis  adiunctis  annum  nactus  erat 
DCXXXVI,  cui  quum  annos  adderet  CXII,  incidit  in  an- 
num  DCCX XXXVIII,  quo  Laelium  Balbum  consulem  fuisse 
scicbat.  Addidit  igitur  in  margine  Laelio  Balbo,  Silani 
nomen  errore  ortum  csse  arbitratus.  Hinc  tandcm  evenit 
ut  in  nostris  codicibus  ct  Balbus  Silano  collega  tribuere- 


Liber  II.  29 

tur  et  numerus  II  eodem  modo  in  IN  corrumperetur,  quo 


§.  242.  in  codd.  ARd  germanae  scripturae  DCCCXCI  ul- 
timus  numerus  I  proxima  voce  Id  haustus  est.  Simili 
errore  factum  est,  ut  §.37.  uno  numero  leviter  corrupto 
alter  a  librario  corrigeretur.  Ceterum  e  nostro  fortasse 
Joco  corrigi  poterunt  Cohonis  verba  c.  49,  in  quibus  in- 
sulae  nomen  excidisse  vidit  Kannius :  kv  'Ai>cccpTj  s-rj  vf\crcp 
(aur?]  8  sartv  vzisq  vt^cfov  &rtQaq ,  ovy^  sxuq  7rtq  Aaxsdaifio- 
vicw).  Scribendum  videtur  vntsQ  ~Mr]\ov  vf\crov,  QtjQaq  ov% 
txuq  7i\q  Aaxedat/iioviow. 

206  =  92,  94.  37 

Pyrram   et    Antissam    circa   Maeotim    pontus 
abstulit,  Helicen  et  Buram  sinus  Corinthius  — 

Incredibile  est  duo  oppida  in  vicinia  paludis  Maeotis 
sita  tam  obscuro  interitu  occubuisse  ut  praeter  nostrum 
locum  a  nemine  unquam  nominarentur.  Atqui  in  Lesbo 
insula  Pyrram  mari  haustam  esse  infra  V.  139.  traditur, 
terrae  motu  prostratam,  quod  Strabonis  verbis  XIII.  p. 618. 
>}  6e  UvoQa  xaTso-rouTtrai  demonstratur.  Apparet  igitur  al- 
terum  quoque  oppidum  eodem  motu  cum  maritima  tem- 
pestate  coniuncto  deletum  esse.  Ea  est  autem  Arisba 
..terrarum  motu  subversa"  (cf.1.1.),  cuius  agrum  temierunt 
Methymnaei  (cf.  Herod  1. 151  ,  Strab.  XIII.  p.  590),  qui  An- 
tissam  quoque  in  se  traxerunt  (cf.  Plin.  1.1.  Liv.  XLV.  31). 
Hinc  efficitur  nostro  loco  pro  Maeotim  legendum  esse  Me- 
thymnam,  quod  in  protarchetypo  ultima  syllaba  omissa 
vitiose  scriptum  fuerat  3Ieotim,  sicut  §.  202.  in  cod.  A 
Neae  in  Neao,  §.  219.  Baetis  in  cod.  ai  Boeotis,  in  cod.  Ri 
Baeotis  corrumpitur.  Antissam  autem  quam  modo  §.204. 
se  scribere  meminerat  librarius,  hic  facili  lapsu  iteravit. 
Itaque  scribendum  erit: 

Pyrram  et  Arisbam  circa  Methymnam. 


30  Liber  II. 

33  Jbidem. 

rapuit  et   in   Sicilia  dimidiam   Tyndarida   urbem 
[ac   quidquid   ab  Italia    deest]. 

Ultima  verba  non  audcrcm  in  suspicionem  vocarc,  nisi 
abundc  iam  constare  putarem,  quam  licentcr  in  hoc  opere 
interpolatoris  manus  grassatae  essent.  Quum  cnim  eum 
ordinem  tenuerit  Plinius  ut  §.  204.  de  insulis  terrae  motu 
factis  disputaret,  quarum  primam,  ut  decebat,  Siciliam 
commemoravit,  deinde  insulas  terrae  iunctas  ct  terras  in 
totum  sublatas  enumeraret  §.205,  iam  litora  quoque  ma- 
ris  violentia  imminuta  esse  narrat,  a  quibus  fretum  Sicu- 
culum  alienum  est.  Itaque  „ac  quidquid"  rel.  postea  a 
librario  addita  esse  arbitror. 

39  217  =  97,99. 

Otnnes   autem   aestus   in  oceano  maiora  integunt 

spatiainundantque  quam  in  reliquomari,sive  quia 

totum  universitate  animosius  quam  parte  est  rel. 

Primum  e  codd.  Aad  recipiendum  est  nudantque  quo 

recedcns  aestus  indicetur;  deinde  in  fine  sensus  legcndum: 
quia  iotum  in  universitate  animosius  quam  partes  est. 
Opponuntur  enim  totum  et   partes   quibus  universitas 

i.  e.  universum  (cll.  §.  12,  III.  1)  constat.     Atque  talem  co- 

dex   optimus  A  locum  Iuculente  exhibet,   nisi  quod  levi 

errore  sicut  reliqui  libri  parte  scripsit. 

40  218  =  97,99. 

—  quoniam  et  in  corpore  cxtrema  pulsum  vena- 

rum  [id  est  spiritus]  magis  sentiunt. 

„Spiritussemitae"appellantur  nrtcriac  XI.21S,  quippe 

quae  „vitalem  continent  spiritum"  (ib.220),  cuius  loci  memor 

interpolator  ineptam  annotationem  „id  est  spiritus"  li.l.  in- 


Liber  II.  31 

seruit.  Nam  ne  quis  venarum  et  arteriarum  discrimine 
quod  illie  exponitur,  abusus  locum  nostrum  ab  altero  di- 
versum  esse  contendat,  idem  Herophilus  qui  XI.  219,  „ar- 
teriarum  pulsum  in  modulos  certos  legesque  metricas"  de- 
scripsisse  narratur,  XXIX.  6.  „in  musicos  pedes  venarum 
pulsu  descripto"  inclaruisse  fertur.  Scribendum  est  igitur 
verbis  suppositiciis  deletis: 

pulsum  venarum  magis  sentiunt. 

225  =  103, 106.  41 
Quidam  (amnes)  vero  odio  maris  subeunt  vada 

maris  ipsa  A  et  Rob.  ipsa  vada  d  Rl  a1  vada  omittunt. 
Nescio  cur  optimilibri  scripturam  spreverit  Silligius.  Nam- 
que  ipsa  vada  ut  subirent  amnes  maris  odio  adactos  esse 
Plinianae  quidem  elegantiae  valde  est  accommodatum. 
Vox  autem  ipse  eodem  modo  §.  164.  usurpatur. 

226  =  103, 106.  42 
In  Ciconnm  flumine  et  [in  Piceno]  lacu  Velino 
lignum  deiectum  lapideo  cortice  obducitur. 

Benigna  interpretatione  uti  libuit  Harduino  qua  eam 
Sabinorum  regionem,  ex  qua  orti  sint  Picentes,  Piceni  no- 
mine  appellari  vellet.  CIl.  III.  110,  Strab.  V.  p.  228.  Ve- 
rum  tamen,  ut  omittam,  Picentes  vix  e  lacus  Velini  vici- 
nia  sed  ab  antiquissimis  Sabinorum  sedibus  Amiterno  et 
Testrina  profectos  visos  esse  veteribus,  certum  est  lacum 
Velinum  nihilo  magis  in  Piceno  collocari  potuisse  a  Plinio 
quam  Syracusas  in  Peloponneso,  quum  infra  III.  109.  et 
110.  disertis  verbis  Velinos  lacus  Sabinis  i.  e.  quartae 
Italiae  regioni  tribuat,  Picenum  autem  a  latere  Sabinorum 
situm  quintam  fuisse  tradat.  Quodsi  igitur  tam  insignem 
errorem  ipse  non  commisisse  putandus  est,  consentaneum 
est,  ut  verba  in  Piceno  grammaticus  quidam  vel  librarius 


:L>  Liber  II. 

adscripsisse  vidcatur.  Recte  ille  (juirlcm  e  suorum  tem- 
porum  ratione  ac  vcre.  Natn  postrema  imperii  Romani 
aetate  Piceni  uomeii  latius  patuisse  notum  est,  ita  ut  quon- 
dani  etiam  Sabinorum  agruin  comprehenderet.  Quem  Pau- 
lus  quidein  Diacouus  II.  20.  Valeria  contineri  narravit, 
quocuin  conseutire  videtur  Notit.  Dign.  Occ.  c.  18.  et  Cod. 
Tliedos.  IX.  30.  5,  sicut  liber  colon.  I.  (Gromat.  vett.  ed. 
Lachmann.  vol.  I.  p.  228),  quum  iiber  II.  p.  259.  Reate 
oppidum,  quod  Valeriae  caput  fuisse  coniecitRoeckingius 
ad  Not.  p.  -138,  inter  civitates  Piceni  enumeret.  Iain  Nie- 
buhrius  autem  Chorogr.  ant.  p.  347,  fragm.  Vatic.  §.  35. 
haud  dubie  usus,  Valeriam  et  Picenum  interdum  ita  con- 
iungi  animadvertit,  ut  Albam  Fucentiuni  quam  ille  prima- 
riam  provinciae  Valeriae  urbem  fuisse  arbitratur,  in  re- 
scripto  principum  Albn  in  Piceno  appelletur.  Universam 
rem  egregie  Mommsenius  exposuit  in  doctissimo  commen- 
tario  de  libris  coloniarum  (Gromat.  vol.  II.  p.  210).  Quum 
cnim  inde  ab  anno  313.  usque  ad  annum  365.  quaecun- 
que  inter  Samnium,  Campaniam,  Tusciam,  Umbriam  et 
Aemiliam  sita  erant,  uno  FJaminiae  et  Piceni  annonarii 
ac  suburbicarii  noniine  coinprehcnderentur,  atque  inde  ab 
anno  365.  usque  ad  annum  399.  duo  provinciae  iisdein 
nominibus  discernerentur,  inde  ab  a.  399.  Sabini  Marsique 
Valeriam  provinciam  eflecerunt,  Piceno  in  artiores  fines 
redacto.  Hinc  certissimo  argumento  colligere  licet,  ver- 
bis  in  Piceno  a  Plinii  aetate  alienissimis  eo  tempore  ac- 
curatius  Vclini  lacus  situm  indicari  coeptum  esse,  quo 
ager  Reatinus  ad  Piccnum  provinciam  pertinebat,  et  ante 
quam  a  Piceno  \Taleria  separaretur.  Scripta  sunt  igitur 
inter  annum  313.  et  399,  fortasse  inter  a.  365.  et  399. 
Quod  inventum  quantum  ad  historiam  librorum  Plinianorum 
accuratius  invcstigandamconferat,  nunc  indicasse  satis  erit. 
43  In  proximo  enuntiato  verba  ullra  Surrentum  non 


Liber  II.  33 

ipsius  Plinii  esse  arbitror.  Quum  enim  Cicomim  flumen 
multo  minus  notum  quamSilarum  nominare  satis  habuerit, 
Silaro  fluvio  inter  Italos  celeberrimo  vix  videtur  ineptam 
situs  descriptionem  addidisse,  quum  a  Surrento  urbe  ma- 
gno  intervallo  Silarus  distet.  Ferrem  si  ultra  Salernos  le- 
geretur,  ultra  Surrentum  ferendum  esse  nego,  quod  toto 
Picentinorum  agro  a  Silaro  discernebatur,  cf.  III.  70. 

§.  231.  non  intelligo  cur  et  Silligius  et  Ianus  facilli- 
mam  emendationem  Welckeri  ad  Philostr.  p.  356.  dies 
&so8aicria  spreverint,  cum  et  codd.  AR  dies  exhibeant  et 
theodesia  apud  Robertum  legatur. 

237  et  238  =  106, 110.  44 

Campus  Babyloniae  flagrat  quadam  veluti  piscina 
iugeri  magnitudine,  Aethiopum  iuxta  Hesperium 
montem  stellarum  modo  campinoctu;  similiter  in 
Megalopolitanorum  agro,  tametsi  internus  sit 
ille,  iucundus  frondemque  densi  supra  se  nemoris 
non  adurens.  E  t  iuxta  gelidum  fontem  semper  ardens 
JNymphaei  crater  dira  Apolloniatis  suis  portendit, 
ut  Theopompus  tradidit;  augetur  imbribus  egerit- 
que  bitumen  temperandum  fonte  illo  ingustabili, 
alias  omni  bitumine  dilutius. 

Cum  lano,  cuius  dissertationem  nunc  inspicere  non 
licet,  mihi  videor  consentire,  dumscribo:  in  MegalopoUla- 
norum  agro.  Nam  si  intermisit  ille  iucundus  frondem- 
que  densi  supra  se  nemoris  non  adurens  et  iuxta  egelidum 
fontem  semper  ardens  Nymphaei  cratery  dira  Apolloniatis 
suis  portendit.  Postquam  enim  locum  to  Bv^j-og  dictum 
(cf.  Paus.  VIII.  29.1)  indicavit  Plinius,  de  Nymphaeo  uberius 
loquitur  transitione  pro  more  suo  a  v.  nam  facta,   atque 

3 


34  Liher  II.  III. 

Nymphaeum  tam  constanter  ardere  refert,  ut,  si  quando 
intermittat  ignis,  calamitas  oppido  vicino  imminere  videa- 
tur.  Loci  autem  situm  tam  similibus  verbis  descripsit  Dio 
Cass.  XLI.  45,  ut  nemoris  iucunditatem  eidem  monti  tribui 
manifesto  appareat.  Ceterum  pro  gelidum  cum  Pintiano  e 
Strabone  VII.  p.  310.  egelidum  scripsi. 

LIBER  III. 

45  1,  2  =  Sect.  1. 

Quapropter  auctorem  neminem  unum  sequar,  sed 

ut  quemque  verissimum  in  quaque  parte  arbitra- 

bor.     Quoniam  commune  ferme   omnibus   fuit   ut 

eos  quisque  diligentissime  situs  dicerct  in  quibus 

ipse   prodebat,    ideo   nec    culpabo  aut  coarguam 

quemquam. 

Elumbisj  si  hanc  Silligii  interpunctionem  sequaris,  et 

inconcinna  sententia.     Diversos  in  diversis  partibus  au- 

ctores  se  idcirco  secuturum  esse  ait  Plinius,  quoniam  ea 

tantum  singuli  accurate  prodiderint,  quae  ut  vicina  accu- 

rate  novissent,  atque  propterea  non  ea  vituperanda,  quae 

nescirent,  sed  quae  recte  protulissent  laudanda  esse.  Scri- 

bendum  est  igitur: 

arbitrabor,  guoniam  —  prodebat;    ideo  nec  culpabo  aut 
coarguam  guemguam. 
Ultima  verba  non   esse  apodosin,    sed    novi  aliquid 
adiicere  iam  Harduinus  interpunctione  significavit. 

46  6=1,2. 

In  eo  prima  Hispania  terrarum  est  ulterior  ap- 
pellata,  eadem  Baetica;  mox  a  fine  Urgitano  ci- 
terior  eademque  Tarraconensis  ad  Pyrenaei  iuga. 


Liber  III.  35 

Opponitur  ulterior  Hispania  citeriori  additis  cogno- 
minibus,  neque  Hispania  citeriori,  e  vulgata  vero  inter- 
pungendi  ratione  Hispania  in  universum  parti  cuidam  eius- 
dem  regionis.     Interpungendum  est  igitur: 

Hispania  terrarnm  est  nllerior,  appellata  eadem  Baetica; 

mox  a  fine  Urcitano  rel. 
Vrcitano  scribendum  esse  nomine  oppidi  XJrci  §.  19.  de- 
monstratur,  quod  a  Ptolemaeo  II.  6.  14.  vocatur  Ouqxtj. 
Ceterum  e  codice  A,  quem  prae  reliquis  sequi  par  est, 
non  se  in  starjna  fundens  sed  in  stagna  se  fnndens  scri- 
bendum  est.  Habet  enim  priore  se  omisso  stagnas  effundens. 

10  et  11  =  1,  3.  47 

Corduba  colonia  Patriciae  cognomine. 

E  cod.  A  scribendum  est  Patricia  casu  nominativo 
quem  etiam  §.  11.  in  verbis  leviter  corruptis  Ilipa 
cognomine  Illa ,  Italica  reperimus.  Pro  Illa  enim  AR1 
legunt  Upa  e  varia  scilicet  scriptura,  unde  verum  cogno- 
men  excidisse  apparet,  fortasse  e  Ptolem.  II.  4. 13.  magna 
restituendum. 

17  =  2,3.  48 

Agrippam  quidem  in  tanta  viri  diligentia  praeter- 
que  in  hoc  opere  [cura],  orbem  cum  terrarum 
orbi  spectandum  propositurus  esset,  errasse  quis 
credat  rel. 

Primum  cum  veteribus  editoribus  restituendum  est 
urbi,  quod  vocabulum  saepissime  cum  orbi  permutari  mo- 
nuit  Hauptius  Quaest.  Catull.  p.  21.  Quis  enim  porticum 
Polae  alibi  quam  Romae  spectari  potuisse  dixeritV  Deinde 
cura  utpote  e  dittographia  ortum  expungatur.  Scilicet 
ln  A   cura  orbem   cum,  in  R  cura  cum  orbem  cum,   in  d 

3* 


36  Liber  III. 

et  ut  videtur  T  legitur   cura  cum  orbem.      Unde  efficitur 
scriptura  multo  sermonis  elegantiae  aptior: 

praeteraue  m  hoc  opere,  cum  orbem  terrarum  urbi  sp.  p.  e. 

49  19  =  3,4. 

Mentesani  hic  et  §.  25.  in  Mentisani  mutandi  sunt, 
quippe  a  Mentisa  oppido  (§.11)  cognominati.  Graviore 
vitio  laborat  proximus  sensus. 

Oppida  orae  proxima  Urci  adscriptumque  Baeti- 
cae  Barea,  regio  Mavitania,  mox  Deitania, 
dein  Contestania,  Carthago  nova  colonia  rel. 

Neque  enim  unquam  exstitit  Mavitania  aut  Deitania, 
sed  quae  a  Ptolemaeo  II.  6.  14.  describuntur  Bacrriravojv 
rtaQaXioQ  '  Ovqkt].  Kov7? crravw  -xaQaXioq  '  Aovxevtoi  ?|  Aou- 
x£v7ov,  KaQy^r\6<jov  via  apud  Plinium  facili  emendatione  re- 
stituuntur.  Pro  Mavitania  enim  cod.  A  exhibet  Bastitania, 
cod.  R2  Barea  Bastitana  regio  Mavitania:  deinde  in  A 
legitur  Deitanania  dein  Contestania ,  in  Rd  Deitannia  dein 
Contestania,  unde  apparet  e  voce  dein  male  repetita  in- 
auditam  regionem  eftectam  esse.  Scribendum  est  igitur: 
Barea}  regio  mox  Bastitania,   dein  Contestania. 

50  20  =  3>  *■ 
Interpunctione  correcta  distinguatur  oportet: 

flumen  Uduba.  Regio  Ilercaonum  (sic  R2,  sicuti 
Ptolemaeus  II.  6.  16),  Iberus  amnis  rel. 

Nam  Edetanos  excipiunt  Ilercaones  neque  ad  eorum 
regionem  pertinent.  §.  21.  e  scriptura  cod.  ALactani  codd. 
II1  d  Letani  reponendum  est  Laeetani  (cf.  Ptol.  1. 1.  Strab. 
III.  p.  159).  §.23.  scr.  Dertosani  e  R2.  Deinde  aut  §.22. 
Baeculo  aut  hic  Baetulonenses  legendum  erit. 


Liber  III.  37 

25  =  ibidem.  51 

Castulonenses  qui  Caesari  Venales  appellantur. 

Immo  non  sunt  qui  a  Caesare  emi  possunt,  quae  da- 
tivi  casus  vis  esset,  sed  quorum  ager  a  Caesare  emptus 
est.  Scribendum  est  igitur:  Caesaris  venales,  quemad- 
modum  infra  §.  134.  Triumpilini  venalis  cum  agro  popu- 
lus  appellantur.     Locum  iam  attulit  Harduinus. 

30  =  3,  4.  52 

Universae  Hispaniae  Vespasianus  imperator  Au- 
gustus  iactatus  procellisreipublicaeLatium  tribuit. 

Vix  modeste  ac  decenter  imperatorem  procellis  rei 
publicae  iactatum  dicturus  fuisset  Plinius:  ius  ipsum  Latii 
variis  imperii  casibus  vel  in  Hispaniam  delatum  esse  vere 
et  eleganter  tradidit.  Atque  hoc  ipsum  exhibent  ATd. 
Itaque  haud  dubie  legendum  est  iactatum.  Eundem  codicem 
A  certissimum  omnium  ducem  etiam  §.  31.  in  scriptura 
antea  et  litra  sequi  par  erat.  Quod  enim  e  codd.  RTd 
recepit  Silligius  Iuribus,  ortum  est  errore  librariorum,  qui 
sicut  agrorum  cultu,  amplitudine  opum,  ita  etiam  iuribus 
Narbonensem  provinciam  eminere  arbitrabantur.  At  supra 
vel  contra  plerosque  libros  Mss.  scribendum  erat  Alpium- 
que  saluberrimis  iugis  expulsa  frigidissima  voce  vel,  quae 
ex  ultimis  proximi  vocabuli  litteris  VE  repetita  est.  Ea- 
dem  dittographia  cod.  A  $.40.  pro  tam  exhibet  tam  iam, 
quod  a  Silligio  receptum  esse  valde  miror.  Scilicet  ordine 
verborum  perturbato  cervicem  solam  Vespasiani  imperio 
festam  redditam  esse  efficitur,  facie,  opinor,  tristi  relicta. 
Ibidem  §.41.  e  codd.  A  d  tota  ea  servare  malim,  deleta 
cum  plerisque  libris  proxima  voce  talis,  ut  ab  Urbe  et  a 
Campania  ad  universam  regionem  procedat  oratio;  §.  au- 
tem  42.   quotam  partem  ex  ea  scribi  debere  arbitror,  quo- 


38  Liber  III. 

niam  vox  eo  non  habet  quo  referatur.  §.  50,  cum  A  R 
legendum  est  Cecina  sive  Caecina  forma  nominis  e  Cice- 
ronis  oratione  notissima  atque  Etruscorum  mori  qui  sim- 
plicibus  litteris  delectabantur,  accommotlata.  Similiter 
§.53.  veram  scripturam  Tinia  cod.  A  exhibet,  reliquorum 
scriptorum  auctoritate  confirmatam,  item  tredecim  pro  XVf, 
quo  intervallo  Veientem  agrum  ab  Urbe  separari  constat. 
§.43,  Silligius  e  cod.  R2  recepit  m  laevo  se  fleclens  ca- 
cumine,  quum  tamen  nemo  de  dextro  Italiae  cacumine 
unquam  cogitaverit.  Lineola  addita  scribendum  est  m 
laevom,  sicut  §.52.  Forom  Clodii.  $.54.  interpunctione 
deleta,  quod  iam  Harduinus  viderat,  Tiberis  et  fluviis  et 
aquis  fontibusque  auctus  dicitur. 

53  58  =  5,9. 

Quidquid  ergo  terrarum  est  praeter  decem  milia 
passuum  prope  ambitus  adnexum  insulae  rel. 
prope  omittunt  AR,  recte  haud  dubie.  Quum  enim  Cir- 
ceiorum  insulac  mensuram  stadia  octoginta  posuerit  Theo- 
phrastus,  quidquid  terrarum  insulae  annexum  est,  ut  cum 
continenti  coniungeretur,  amplius  decem  milia  passuum 
ambitu,  Italiae  accessit.  Quocirca  scribendum  est:  prae- 
ter  d.m.p.  ambitn  rel.  Quod  sequitur  aliud  miraculum 
recte  Harduinus  ab  interpolatore  additum  esse  censet.  §.  59. 
recte  quidem  Pintianus  e  Strabone  V.  p.  233.  Clani  cor- 
rexit,  mihi  tamen  in  codd.  scriptura  Glanico  vocis  deper- 
ditae  vestigium  inesse  videtur,  ita  ut  Plinius  Clani  quon- 
dam  scripsisse  putandus  sit. 

54  68  =  5,9. 

Saturnia  ubi  nunc  Roma  est,  Antipolis  quod  nunc 
laniculum  [in  parte  llomae]. 
Ex  ultimis  verbis    Antipolis    quoque   Satumiae    pars 
esset,    quod  quum  fieri  nequeat,   praestat  ea  pro  librarii 


Liber  III.  39 

additamento  habere.  Ad  initium  sensus  cf.  quae  de  Ce- 
cropia  monentur  VII.  194.  —  §.  71.  vulgatam  scripturam 
Lucani  servandam  esse  proximo  nomine  Lucio  evincitur, 
quod,  si  e  Graeco  scriptore  sua  hausisset  Plinius.  aeque 
Leucio  dicendum  erat. 

92  =  8,  14.  55 

Insulas  circa  Siciliam  sitas  ita  enumerat  Plinius,  ut 
cum  Ptolemaeo  et  Stephano  Byzantio  in  universum  con- 
spiret.  TSTam  quae  a  Ptolemaeo  III.  4.  17.  Phorbantia  vo- 
catur,  eadem  fortasse  est  quam  hic  et  apudStephanum  Bu- 
cinnam  nominari  legimus,  Caene  autem  Aegadum  una  fuisse 
putanda  est.  Quo  magis  mirum  videtur,  quod  Aethusa 
iuxta  Lopadusam  sita,  quam  etiam  Ptolcmaeus  IV.  3.  34. 
commemorat,  cum  Aegusa  Lilybaeo  vicina  permutantur. 
Ita  enim  scribunt  Plinii  codices:  Lopadusa,Aethusa  quam 
alii  Aegusam  scripserunt  Sed  Plinium  ipsum  tradi- 
disse  arbitror:  Lopadusa ,  Aethusa,  Aegusa  rel.  Quam 
quum  librarius  pro  lectionis  varietate  accepisset,  maluit 
verbis  quam  alli  Aeg.  scripserunt  indicare.  Mox  interpun- 
gendum  fortasse  est:  VII  Aeoliae,  appellatae  eaedem  Li- 
paraeorum.  Quae  autem  mox  leguntur  Aeoliae,  quod  Aeo- 
lus  Iliacis  temporibus  ibi  regnavit,  quum  §.  94.  iterum  nar- 
rentur,  hic  ab  interpolatore  adscripta  esse  puto. 

94  =  9, 14.  56 

Tertia  Strongyle,   a  Lipara  Mp.  ad  exortum  so- 

lis  vergens,  in  qua  regnavit  Aeolus,  quae  a  Li- 

para  iiquidiore    tantum    flamma   differt;   e   cuius 

fumo  quinam  flaturi  sint  venti  in  triduo  praedicere 

incolae  traduntur  etc. 

Manifestum  primum  est  numerum  ante  M p.  excidisse. 

Nam  aliquanto  maiore  intervallo   hae  insulae  dirimuntur, 

X  nulibus  passuum  secundum  Cluverium  Sicil.  antiq.  p.  411. 


40  Liber  III. 

De  ipso  numero  non  disputo:  apud  Plinium  vero  eundem 
restituendum  esse  censeo  quem  in  Antonini  itinerario  p.516. 
reperimus.  Enumerantur  ibi  stadia  CCC  id  est  paulo  mi- 
nus  VIII  milia  passuum.  Scribendum  est  igitur:  VIII  Mp., 
nisi  forte  etiam  in  Itinerario  pro  CCC  lcgendum  censeas 
CCCL.  Mirum  praeterea  videatur,  cum  Lipara  potius  quam 
cum  Hiera  Strongylen  insulam  comparari,  quum  ibi  quoque 
ilammas  eruinpere  non  dixerit  Plinius;  atque  possit  aliquis 
sive  Cluverio  assentiri,  qui  cum  Solino  12.  et  Eustath.  ad 
Dionys.  461.  a  ceteris  scribit,  sive  quod  equidem  mallem 
ab  illa,  id  est  ad  Hiera.  Nihil  enim  facilius  fieri  potuit  con- 
iicere  quam  ut  e  versu  superiore  vocabula  a  Lipara  in  se- 
quentem  male  transscriberentur,  quum  praesertim  proximi 
vocabuli  primae  litterae  Uq  scribae  oculos  allicerent.  Sed 
quum  et  a  Strabone  VI.  p.  276.  Strongyles  ignes  cum 
Lipara  aeque  ac  Thermissa  sive  Hiera  comparentur,  et  a 
Silio  Italico  XIV.  56.  Lipara  flammiferis  insulis  adnumere- 
tur,  codicum  Mss.  auctoritatem  sequi  praestat.  §.  99.  scr. 
Peuceliam. 
57  102  =  11,  16. 

Brundisio  conterminus  Pediculorum  ager;  novem 
adolescentes  totidemque  virgines  ab  Illyriis  XVI 
populos  genuere.  Pediculorum  oppida  Rudiae, 
Egnatia,  Barium,  amnes  Iapyx  a  Daedali  filio 
rege  a  quo  et  Iapygia,  Pactius,  Aufidus   etc. 

Sic  post  Harduinum  Silligius,  nisi  quod  numerum  tre- 
decim  e  cod.  A  in  XVI  mutavit.  Inest  tamen  nescio  quid 
inconcinni  atque  a  fabularum  rationibus  diversi:  ferrem 
si  XVIII  populi  numerarentur.  Atqui  XII  scribunt  RTd. 
lam  veroVarro  Rer.  hum.  1. 111.  in  XII  populos  dividi  Sal- 
Jentinos  narraverat,  p.  205.  ed.  Bip. ,  cf.  Fest.  v.  Salentini. 
Vix  igitur  dubito  quin  ita  Plinius  hunc  auctorem  secutus 


Liber  III.  41 

scripserit;  miscet  enim  pro  more  suo  diversas  de  horum 
populorum  origine  narrationes  et  nomina  propria.  Deinde 
in  fine  scribunt  cod.  A:  Iapigia  Aritan,  Rd  Iapigia  Amitan, 
unde  facili  mutatione  efficio:  Iapygia  Acra  iam,  quo  vo- 
cabulo  Graeco  §.  100.  usus  erat.  Amnem,  qui  olim  Iapyx 
a  Daedali  filio  vocabatur,  nunc  (qua  vi  iam  interdum 
usurpatur,  velut  1.  XXXV.  init.)  Factium  appellari  narrat. 
Iapygem  autem  amnem  nusquam  commemorari  iam  a  Sil- 
ligio  animadversum  est. 

131  =  19,  23.  58 

Lacus  Eupilis,  terminatione  vix  apta.  Videtur  aut  Eu- 
pilus  aut  Eupilius  scribendum  esse,  sicut  Larium  Sebin- 
num  dixerat.  Confidentius  etiam  §.  149.  Flumina  clara,  e 
Dardanis  Margis,  Pingus  etc.  lego  Margus ,  quum  et  R  d 
Marcus  exhibeat  et  scriptura  codicis  A  e  simili  termina- 
tione  vocabuli  antecedentis  profecta  putanda  sit.  Margus 
enim  ubique  appellatur  flumen  notissimum.  §.  138.  fortasse 
Plinius  scripserat  L.  Aemilio  C.  Attilio  consulibus,  quibus 
quum  ab  interpolatore  cognomina  adderentur,  factum  est 
ut  Paulus  cum  Papo  confunderetur. 

144  =  22,26.  59 

...  praeterea  multorum  Graeciae  oppidorum  defi- 
ciens  memoria  nec  non  et  civitatium  validarum. 
Eo  namque  tractu  fuere  Labeatae,  Enderini,  Sa- 
saei,  Grabaei  proprieque  dicti  Illyrii  et  Taulantii 
et  Pyraei.  Retinet  nomen  Jin  ora  Nymphaeum 
promontorium,  Lissum   oppidum  etc. 

Duo  sunt  quae  in  hoc  loco  tam  male  me  habent  ut 
sanum  esse  negem.  Nam  inepte  promontorii  nomen  ser- 
vatum  dici  quis  est  quinvideat?  Nonne  navigantium  quam 
maxime  intererat,  ut   servaretur?     Cur  igitur  dicetur  di- 


42  Liber  III. 

sertim  quod  sponte  intelligitur?  Atque  haec  causa  vide- 
tur  fuisse,  cur  Pintianus  et  Dalecampius  iusto  audacius 
vocabula  lietinet  nomen  delenda  esse  censerent.  Deinde 
falsum  est  quod  a  Plinio  tradi  videtur.  Postquam  enim 
M.Varro  (legationum  libris,  ut  equidem  arbitror.  cf.  Ritschl. 
N.  Mus.llhen.  VI.  p.498)  Liburniae  etDalmatiae  situm  po- 
pulosque  descripsit,  bellis  ab  Octaviano  gestis  eae  mu- 
tationes  factae  sunt,  quae  a  Plinio  commemorantur.  Quae 
igitur  nationes  ab  imperatore  excisae  sunt,  a  nemine  re- 
centiorum  scriptorum  ita  nominari  potuerunt,  quasi  etiam- 
nuin  exstarent.  Atqui  a  multis  Taulantii  appellantur,  ve- 
luti  a  Pomponio  MelaH.  3. 11,  Ptolemaeo  III.  13.3,  Appiano 
Illyr.  16,  proprie  dicti  Illyrii  a  Mela,  Pyraei  ab  Appiano 
qui  Pyrissaeos  vocat  nomine  apud  Plinium  fortasse  resti- 
tuendo.  INam  ne  quis  ex  Appiani  loco  Pyrissaeos  et  Tau- 
lantios  internecione  exstirpatos  esse  colligat,  Naresios  et 
Melcomanos  (Appianus  MEQo^isvvovq  nominat)  indicasse 
sufficiat,  qui  pari  conditione  usi  apud  Plinium  inter  flo- 
rentes  civitates  cnumerantur.  Quid  multa?  interpunctione 
medendum  est  verbis  scriptoris  et  scribendum: 

Eo   namque   tractu    fuere   JLabeatae ,    Enderini,    Sasaei, 
Grabaei:    proprieque  dicti  Ilhjrii  et  Taulantii  el  Pyraei 
(vel  Pyrissaei)  retinent  nomen.     In  ora  etc. 
lietinent  enim  codd.  Td  exhibent.     Eodem  modo  §.  145.  a 
verbis  In  ora  novus  sensus  incipit. 

60  152  =  26,  30. 

Contra   Iader    est  Lissa    et    quae    appellatae. 

Contra  Liburnos   Crateae   aliquot    nec   pauciores 

Liburnicae,  Celadussae. 

Silligius  Harduinum  secutus  ad  §.  140.  lectorem  refert, 

ubi  praeter  alias  Absyrtium  ct  Cissa  (ita  enim  legendum  est) 

insula  nominantur.  At  vero  ensdem  iuxta  Histrorum  agrum 


Liber  III.  IV.  43 

modo  Plinius  commemoraverat  et  debebat  commemorare, 

quum  omnes  sinus  Adriatici  maris  in  fine  libri  enumerare  in 

animo  haberet.   Itaque  reliquum  est  ut  aliunde  nomen  pro- 

prium  ad  verbum  appellalae  applicemus.    Id  vero  non  est 

longius  quaerendum.  Scilicet  transpositione  emendandus  est 

locus,  quam  quidem  aggressus  dubitaveris,  utrum  e  pro- 

ximo  enuntiato  Liburnicas  an  Celadussas  Crateasve  repe- 

tendas  esse  statuas.     Crateae  vero  prope  Issam  sitae  ni- 

mio  intervallo  distant  a  Lissa,  item  Celadussae,  inter  quas 

maxima  nunc  appellatur  Melada.  Male  enim  apud  Sprune- 

rum  prope  Cissam  collocantur.     Scribendum  est  igitur: 

—  et  quae  appellatae  Libumicae.     Contra  Liburnos 

(a  parte  Scardonae)  Crateae  aliquot  nec  pauciores  Cela- 

dussae. 

Sic  etiam  Harduini  coniectura  non  opus  erit,  qui  quum 
Strabonis  locum  VII.  p.315.  vix  cum  nostro  quemadmodum 
vulgo  legebatur  conciliari  recte  animadverteret,  scribi 
voluerat  nec  pauciores  XL  Liburnicae.  Celadussarum 
enim  numerus  et  Cratearum  fere  idem  facile  fuit. 

LIBER  IV. 

8=3,4.  61 

Fons  Castalius,  amnis  Cephisus  praefluens  Del- 
phos,  ortus  in  Lilaea  urbe  quondam.  Praeterea 
oppidum  Crisa  et  cum  Bulensibus  Anticyra  rel. 

Ita  Silligius  e  codd.  ARd.  Antea  legebatur  quondam 
urbe.  Verum  Lilaea  urbs  aetate  Plinii  minime  fuit  excisa. 
Commemoratur  non  modo  a  Strabone  IX.  p.  407.  et  p.424. 
etPausaniaX.23. 2,  sed  ab  ipso  auctore  infra§.27.  Contra 
Crisam  ex  Amphictyonum  decreto  deletam  fuisse  constat, 
cf.  Strabo  IX.  p.418.  Apparet  igitur  h.  1.  ita  interpungen- 
dum  esse : 


44  Liber  IV. 

ortus   in  Lilaea   urbe.     Qtuondam   praeterea   oppidum 

Crisa  sqq. 

Parum  praeterea  sibi  constitit  Silligius  dum  optimos 
codices  A  et  R  quos  in  re  dubia  prae  ceteris  sequendos 
esse  recte  iudicat,  hic  deserit.  Scribendum  est  enim  e 
codd.  AR2,  quibuscum  consentit  Mart.  Capella  p.651,  mon- 
tem  Heliconem,  ut  infra  §.  9.  e  cod.  A  antea. 

62  12  =  5>  6. 

Oppida  Helice,  Bura,   in   quae  refugere  haustis 
prioribus  Sicyon,  Aegira,  Aegium,  Erineos. 

Ita  verba  Plinii  Silligius  interpunxit,  ut  Harduini  sen- 
tentiam  amplecti  videatur.  Ille  enim  maiore  interpunctione 
post  Bura  posita  proximis  verbis  ea  oppida  indicari  sta- 
tuit,  in  quae  incolae  priorum,  quae  hauserat  mare,  trans- 
migrarunt,  Sicyonem  reliqua,  atque  eadem  viri  docti  (Da- 
lecampii,  ut  videtur)  fuit  opinio  qui  in  margine  exempli 
Lugdunensis  et  ante  in  putavit  inserendum  esse.  Mirum 
in  modurn  errarunt  omnes.  Scilicet  prioribus  Buris  terrae 
motu  destructis  novam  urbem  cognominein  incolae  in  monte 
vicino  cc*ndiderunt,  quam  sicut  locum  Helicen  vidit  et  de- 
scripsit  Pausanias  VII.24.  3.  cll.25.5.  Scribendum  estigitur: 
Ilelice,  Bura  in  quae  refugere  haustis  prioribus,  Sicyon  rel. 

63  13  =  5,  6. 

Erineos.  Intus  Cleonae,  Hysiae',  Panhormus  por- 
tus  demonstratumque  iamRhium...  Cyllene  sinus, 
promontorium  Chelonates,  unde  Cyllenen  V  M  p., 
castellum  Phlius,  quae  regio  ab  Homero  Arae- 
thyrea  dicta  est,  postea  Asopis.  Inde  Eliorum 
ager  etc. 
Alia  Peloponnesi  regionum  distributione  utitur  Plinius 


Liber  IV.  45 

quam  Strabo  VIII.  p.  231.  Quum  enim  hic  ad  Araxum  pro- 
montorium  usque  Elidem  pertinere  tradat,  Plinius  Peneo 
et  Chelonate  ab  Achaia  distinguit.  Quae  quidem  finium  mu- 
tatio  quando  facta  sit,  nescio,  duravit  certe  non  ultra  An- 
toninorum  aetatem,  nam  Pausanias  et  Ptolemaeus  antiquos 
Elidis  fines  sua  quoque  aetate  valuisse  demonstrant.  Idem 
de  Argolide  dicendum  est,  a  qua  Plinius  unus  Phliuntem 
separavit.  Neque  tamen  tam  imprudentem  se  gessit,  ut 
agrum  Phliasium  prope  Peneum  situm  esse  perhiberet. 
Videtur  quidem  ita  loqui,  sed  revera  non  ipse  loquitur 
auctor  perturbatus  interdum  rerum  quae  tradebat,  mole 
et  copia,  numquam  vero  indoctus.  Qui  quum  in  Graecia 
describenda  ea  fere  ratione  uteretur  ut  prinium  oram 
maritimam  legeret,  deinde  oppida  intus  sita  enumeraret, 
eum  ordinem  qui  in  omnibus  codicibus  reperitur,  sequi 
nullo  modo  potuit.  Num  enim  Panhormus  portus  intus  si- 
tus  fuit?  Immo  prope  Erineum  cui  in  ipsa  ora  erat  vici- 
nus,  etiam  apud  nostrum  scriptorem  est  collocandus.  Missis 
igitur  verbis  intus  Cleonae,  Hysiae  pulchre  ita  describun- 
tur  Achaiae  litora,  ut  ab  oriente  occasum  versus  proceda- 
tur.  Atqui  non  eiicienda  sunt  quae  modo  indicavimus  vo- 
cabula,  verum  alio  transferenda.  Nam  interEliorum  agrum 
et  Chelonatem  promontorium  male  Phliuntem  interiici  iam 
supra  significavimus.  Neque  castellum  Phlius  fuit,  sed 
urbs  etiam  tum  celeberrima.  Quodsi  vero  tria  illa  voca- 
bula  huc  inserueris,  sanabitur  locus  alioqui  molestissimus. 
Verbis  unde  Cyllenen  V  M p.  finitur  orae  maritimae  de- 
scriptio:  reliquum  erat  ut  oppida  intus  sita  enumerarentur, 
Cleonas  dico,  Hysias,  Phliuntem.  Nisi  vero  leni  remedio 
utendum  esse  videretur,  Cleonas  potius  castellum  Strab. 
VII.p.377.  secutus  appellandum  esse  contenderem,  Hysias 
vero,  locum  desertum  et  ruinis  squalidum  (cf.  Pausan.  II. 
24.9)  loci  vocabulo  designandas,  quo  fere  oppidorum  ru- 


46  Liber  IV. 

dera  significat  Plinius,    et  scribendum   esse   coniicerem: 

Intus  casiellum  Cleonae,   loeus  Ilysiae,   Phlius.      Sed   po- 

tuerunt  saltem  Hysiae  castellum  appellari,  Phlius  non  po- 

tuit.      Intellexit  quam    male   a   recentioribus   viris   doctis 

Asopis  cum  Peneo  coniungeretur,    Curtius  meus  in  libro 

eximio    de  Peloponneso  vol.  II.  p.103,  verum  Plinio  impu- 

tavit  quae  scribarum   oscitantiae  erant  attribuenda.     Qui 

vir  doctissimus  sicuti  Strabonem  ab  erroris  specie  felici- 

ter  se  vindicasse  iure  Jaetatur,  ita  fore  spero,  ut  Plinium 

quoque  aliquanto  diligentius  in  terrarum  situ  describendo 

versatum    esse   quam    vulgo    videbatur,    mecum   laetetur. 

Obiter  tantum  indicabo,  in  libris  Mss.  Cyllen  scribi,  unde 

suppleta  quae  facile  excidere  poterat,  adiectivi  casusque 

terminatione  effeci  Cyllenius:  deinde,  ut  verum  intervallum 

inter  Clielonaten  et  Cyllenen  indicetur,  cum  Curtio  1. 1.  X 

inserendum  esse,  ac  iain  locum  ita  legendum  esse  aio : 

Aeyira,  Aeyium,  Erineos,  Panhormus  portus  demonstra- 

tumque  iam  Rhium  . . .    Cyllenius  sinus,  promontorium 

Chelonates ,    unde  Cyllenen   XVMp.    Intus    Cleonae, 

Ilysiae  castellum,  Phlius,  auae  regio  ab  Homero  Arae- 

thyrea  dicta  esl,    postea  Asopis. 

63  14  =  5,  6. 

Inde  Eliorum  ager  qui  antea  Epei  vocabantur, 
ipsa  Elis  in  mediterraneo  et  a  Pylo  XII  M  p.  in- 
tus  delubrum  Olympii  Iovis  . . .  Amnis  Alpheus 
navigatur  VI  mil.  p.  prope  oppida  Aulona  et 
Leprion.     Promontorium  Platanodes. 

Primum  male  neglexit  Silligius  scripturam  codd.  AR 
Epioe  quam  leviter  mutalam  d  Epie,  Barbarus  Epiae,  Ro- 
bertus  Epice  exhibent.  Est  enim  Graecum  nomen  'E-xeiol 
e  vulgari  pronuntiandi  ratione  Latinis  litteris  accurate  ex. 


Liber  IV.  47 

pressum,  sicut  §.52.  Paxoe  duae  reperitur.  Nam  quod  Sil- 
ligius  e  lectione  codd.  R  et  Rob.  vocabatur  coniecit  (jui 
antea  Epie  vocabatur,  re  ipsa  refellitur.  Numquam  enim 
Elidem  'E-xzirp  veteres  appellarunt,  quum  incolas  antiquos 
Epeos  saepissime  commemorarent.  Deinde  a  nemine  ani- 
madversum  est,  neque  Aulona  nec  Leprion  ad  amnem 
Alpheum  sita  fuisse,  neque  omnino  fieri  potuisse  ut  idem 
fluvius  VI  mil.  p.  prope  duo  oppida  quae  ne  ipsa  quidem 
inter  se  vicina  essent,  navigaretur.  Quid  multa?  Olym- 
piae  Pisaeque  ubi  mentionem  fecit  Plinius,  Alpheum  in 
universum  VI  milibus  passuum  spatio  navigari  annotavit, 
cf.  Curtius  Pelop.  vol.  II.  p.73;  deiude  ad  oppida  trans  Al- 
pheum  sita  se  convertit.  Quae  Leprion  et  Aulon  cum 
omnibus  codicibus  Mss.  appellanda  erunt.  Aulon  enim 
oppidum  sive  regio,  quae  alibi  Messeniae  Arcadiaeve  tri- 
buitur,  aStrabone  VIII.  p. 350,  Pa^usan.  IV.  36.5,  et  Stephano 
Byzantio  s. v.  vocatur,  Dalecampius  autem,  qui  accusati- 
vum  desideraret,  Aulos,  Harduinus  Aulona  coniecerunt, 
scilicet  a  v.  prope  pendere  rati.  Atqui  ipsum  illud  voca- 
bulum  prope  cum  libris  Mss.  deleatur  oportet.  Abest  enim 
a  cod.  A,  in  ©Tdr  reperitur  sane  verum  omissis  verbis 
mill.p.  In  cod.  R  e  p.oppida  prava  repetitione  ortum  est. 
Neque  copula  et  codd.  Mss.  auctoritate  firmatur.  Scriben- 
dus  est  igitur  locus  interpunctione  mutata: 

Inde  Eliorum  aaer  qui  antea  Epioe  vocabantur. . .  Am- 
nis  AJpheus  navigatur  Vlmil.p.  Oppida  Aulon,  Le- 
prion,  promontorium  Platanodes. 

16  =  5,  8.  64 

Oppida  Taenarum,  Amyclae,  Pherae,  Leuctra  et 
intus  Sparta,  Theramne  atque  ubi  fuere  Carda- 
myle,  Pitane,  Anthea,  locus  Thyreae,  Gerania. 
Leve  mendum  e  codd.  Rd  corrigi  poterit.     Qui  quum 


48  Liber  IV. 

Therabne  legant,   procul    dubio  legitimum   oppidi  nomen 
Therapne,  quod  etiam  Solinus  c.  22.  exhibet,  restituendum 
est.     Deinde  Thyreae  Salmasius  Exercit.  p.  139.  in  Thuria 
mutandum  esse  vidit,  nam  Thyreae  Argolidem  versus  sitae 
erant,  Thuria  vero  non  longe  a  Pamiso  amne  distabat,  cf. 
Strab.  VIII.  p.  360,  Pausan.  IV.  31.  2.      Ceterum   antiquum 
fuisse  vitium  cod.  A  et  Solini  lectione  demonstratur,  licet 
in  codd.  Gelenii  Thyrea,  in  R  Tyrea  repcriatur.   Gravior 
vero  totius  loci  est  perturbatio,  in  quo  non  modo  interio- 
res  loci  cum  maritimis  confunduntur  sed  Cardamyle  quam 
et  Strabonis  1. 1.  et  Pausaniae  III.  26.  5.   aetate  floruisse 
constat,  inter  exstincta  oppida  enumeratur.     Quae  aliqua- 
tenus  saltem  e  Solini    epitome  poterunt    emendari.     llle 
enim  1. 1.  post  Taenaron  nominat  Leuctras,  tum  Amyclas, 
Spartam,  Therapnas,  Pitanen,  postremo  non  sine  ridiculo 
errore  ita   pergit:    „Anthia  et  Cardamyle,    ubi  quondam 
fuere  Thyrae,  nunc  locus  dicitur,  in  quo  anno  XVII  regni 
Romuli  inter  Laconas  et  Argivos  memorabile  bellum  fuit." 
Scribendum   est:    ,,A.  e.  Cardamyle  ubi  quondam   fuere, 
Thyrae  (Thyreae)  nunc  locus  dicitur."  Inde  transponenda 
esse  Plinii  verba  in  hunc  modum  apparet:  Oppida  Taena- 
rum,  Leuctra  et  intus  Sparla,  Anxyclae,  Pherae,  Therapne, 
Pitane  rel.    Scilicet  eum  ordinem  tenuit  Plinius  ut  primum 
antiquum   Laconum   agrum    usque  ad    minorem   Pamisum 
describeret,  deinde  regionem  Messeniorum  usque  ad  ma- 
iorem  Pamisum  adderct,  quae  anno  DCCLXXVIII.  Messe- 
niis  reddita  est  (cf.  Tac.  Ann.  IV.43),   Agrippae   fortasse 
commentariis  usus,  quibus  ea  Laconibus  tribui  consenta- 
neum  erat  quae  ab  Octaviano  iis  erant  concessa.    Pheras 
enim  non  eam  urbem  intelligendam  esse  apparet  quae  ad 
Nedonem  sita  fuit  sed  alteram  Amyclis  vicinam,  cf.  Paus. 
IV.  16.8.    Iam  igitur  unum  restat  vitium  quod  iam  Solinus 
in  suo  exemplo  reperiebat,  e  Strabone  VIII.  p.  360.  corri- 


Liber  IV.  49 

gendum.  Scilicet  e  septem  urbibus  quas  apud  Homerum 
II.  IX.  150.  Agamemno  se  Acliilli  daturum  esse  pollicetur, 
Antheam  eum  locum  occupasse  arbitrabantur  veteres  quo 
postea  Thuria  aedificata  est.  Scribendum  est  igitur: 
ubi  fuerat  Anthea,  uti  §.45.  legitur  .,ubi  Messa  fuerat." 
Itaque  totum  enuntiatum  ita  a  Pliuio  conscriptum  esse 
arbitror : 

Oppida  Taenarum,  Leuctra  et  intus  Sparta ,  Amyclae, 
Pherae,  Therapne,  Pitane,  Cardamyle,  atque  ubi  fuerat 
Anthea  locus  Thuria,  Gerania. 

17,  18  =  5,  9.  66 

....  inter  quos  Argos  Hippium  cognominatum. 
...  Troezen,  Coryphasium  appellatumque  alias 
Inachium,  alias  Dipsium  Argos. 

Corruptum  locum  esse  animadvertit  Curtius  II.  p.575: 
emendare  aggressus  est  Pintianus ,  qui  primus  transpo- 
sitione  germana  Plinii  verba  restituere  coepit.  Et  primum 
quidem  illud  rectissime  fecit  quod  vocabula  alias  Ina- 
chium,  alias  Dipsium  ad  superiora  retulit.  Fuerunt  enim 
antiqua  et  notissima  nobilissimae  urbis  cognomina.  Idem 
alterum  Argos  prope  Troezenem  situm  ultimo  loco  a  Pli- 
nio  indicari  intellexit,  de  quo  cf.  Curtius  1.  1.  Quod  vero 
vocem  appellatumque  in  alterumque  mutavit,  id  quidem 
fecit  praeter  necessitatem.  Potest  enim  una  cum  reliquis 
verbis  in  alterum  locum  transferri.  Neque  sic  Troeze- 
nium  Argos  suo  cognomine  carebit.  KoQvcpd&iov  dictum 
esse  arbitror  a  montis  cuiusdam  vicinitate :  nam  et  opus 
fuit  aliquo  certe  indicio  quo  a  celebriore  oppido  distin- 
gueretur  et  Coryphasium  in  Messenia  notum  hic  loci 
prorsus  est  inauditum,  ita  ut  Curtius  de  Methana  cogi- 
taverit.  Praeferrem  equidem  huic  rationi  eam  ut  scri- 
berem:   Coryphasiumque  appellatum  Aryos,   nisi  in   trans- 

4 


50  Liber  IV. 

positione  ibi  tantum  mutanda  essc  ipsa  verba  existima- 
rem,  ubi  recte  et  necessario  mutari  luculenter  demonstrari 
posset.  Cumulantur  vero  verba  similia,  iia  ut§.  27.  Locri 
Epicnemidii  cognominantur  olim  Leleges  appellati.  Sic 
igitur  scripsisse  vidctur  Plinius : 

inter  quos  Argos  Ilippinm cognominatum  appellatumgue 
alias  Inachiuniy  alias  Dipsium . . .  Troezen,  Coryphasium 
Argos. 

67  Ibidem. 
Montes  Artemius,  Apesantus. 

Priorem   infra   §.  21.   sicuti  reliqui  omnes   scriptores 
Artemisium  nominat.  Syllabam  igitur  hoc  loco,  quodsaepius 
factum  esse  videbimus,   excidisse  arbitror  et  scribendum: 
Montes  Artemisius,  Apesantus. 

Adiectivum  enim  'Agr^j/o^  (nam  de  nominibus  propriis 
alia  res  est)  ne  Graecum  quidem  esse  persuasum  habeo. 

68  20  =  6,10. 

Megalopolis  rel. 

Primum  pro  Megalopolis  e  codd.  A  d  Graeca  et  exqui- 
sitior  forma  Megalepolis  recipienda  est,  tum  in  fine  lacuna 
explenda.  Legituribi:  Clitorium,  Cleonae:  inter  guae 
duo  oppida  regio  Nemea  est,  Bembinadia  vocitata. 
At  vero  non  inter  Clitorium  Cleonasque  sita  erat,  sed  inter 
Cleonas  et  Phliuntein,  cf.  Strabo  VIII.  p.  377.  Itaque  paucis 
litterulis  additis  scribendum  est:  CUtor,  Phlium  (ut  Orcho- 
menum  al.),  Cleonae.  llepetit  autem  Plinius  utrumque 
nomen  iam  supra  §.  12.  et  13.  allatum,  quoniam  illic  Achaiae 
tribuuntur  oppida,  hic  ex  alio  auctore  Arcadiae.  Quod 
iam  a  ISigidio  factum  erat,  cf.  Schol.  Caesar.  Germ.  148. 
apud  Curtium  vol.  II.  p.  5S7. 


Liber  IV.  51 

22  =  6, 10.  69 

ab  Olympia  Argos  per  Arcadiam  LXVIIIM;  ab 
eodem  loco  ad  Phliunta  dicta  mensura  est. 

Ubi  tandem?  Nempe  sectione  VI.  inquit  Harduinus, 
id  est  §.  13.  vel  14.  Ibi  tamen  frustra  quaeres :  a  Pylo 
autem  Olympiam  XII  M  p.  abesse  videbis.  Pyli  enim 
nomen  ibi  felici  coniectura  Hermolaus  Barbarus  restituit, 
pro  quo  codices  exhibent  A  PUo  Rd  Philo.  Iidem  nostro 
loco  scribunt  A  Fliunta  R1  Filiunta}1S?fluunt,  d.  siliunta, 
unde  hic  quoque  scribendum  erit: 
ad  Pylum. 

§.  26.  miror  a  Silligio  verissimam  Harduini  emenda- 
tionem  sperni,  qui  pro  :  In  ora  aulem  infra  Thebas  Ocalee 
rel.  Infra  Thebas  id  est  l  Tjto£-»i(3c»  legit.  Porro  e  codd. 
vestigiis  scribendum  erit  Olyarum. 

27  =  7,12.  70 

Locri  deinde  Epicnemidii  cognominantur.  Oppida 
Opus  etc. 

Etsi  quae  de  Locrorum  oppidis  traduntur,  ordine  val- 
de  perturbato  proferuntur,  ita  ut  Larymna  iuxta  Cephisi 
ostia  situm  ad  ulteriorem  Locridem  transferatur ,  tamen 
vix  potuit  Plinius  tam  negligenter  auctores  suos  adhibere, 
ut  caput  Opuntiorum  Locrorum  Epicnemidiis  attribueret, 
nulla  nobilissimae  gentis  ratione  habita.  Itaque  post 
Epicnemidii  excidisse  suspicor  vocabula: 
et  Opuntii. 

Ibidem.  71 

In  sequentibus  verbis  gravius  etiam  vitium  videtur 
commisisse   et  vix  ferendum. 

Phocidis  in  litore  unum  Daphnus.   Introrsus 

4* 


52  Liber  IV. 

autem  in  Locris  Elatea  et  in  ripa  Cephisi,   ut 

diximus,   Lilaea    Delphosque    versae   Cnemis    et 

Hyampolis.     Rursus  Locrorum  ora  etc. 

Itane  vero?    Elateam  et  reliqua  oppida  celeberrima 

Locris  tribuisse  Plinium  tibi  pcrsuadebis?   At  fortasse  ali- 

quando  Phocensibus   adcmpta  et  Locris   data  sunt?  Au- 

direm,    licct  Pausaniae  aetate  X.  34.  et  35.  Phocensibus 

reddita  putanda  cssent,    nisi  ipse  Plinius  eo  loco   quem 

ipse  laudat  §.  8.  Lilaeam    certe    ad  Phocidem  retulisset, 

et  nisi  dum  prosequitur:    mrsus  Locrorum  ora  a  Phocide 

se  ad  Locros  regredi  disertis  verbis  traderet.    Iam  vero 

in  codd.  RAd  nullam  Locrorum  mentionem  fieri  constat, 

nam   de  Toletano  silent  Silligii  auctores  Hispani.    Scilicet 

ita   scribunt  libri  optimi : 

Lntrorsus  aulem  (au  i\.)  Laris  Elatea 
quae   quidem  ultima  vocabula  tam  sunt  inter   se  similia, 
ut  laris  elatea  manifestum  dittographiae  indicitim   prae  se 
ferant.    Deleto  igitur  molesto  illo  Laris  locus  sic  scriben- 
dus  videtur: 

Lntrorsus  autem   (sc.  in  Phocide)    Elatea  rel. 
Cnemidcm  falso  in  Phoeide.commemoravit  Plinius,  quum 
levi    errore    montem   in    Phocidis    confiniis   positum   cum 
oppido  confunderet. 
72  Eodcm  dittographiae  vitio    ibidem 

oppida  Halcyone,  Econia,  Phalara 
tria  facta  videntur  quae  non  nisi  duo  fuere.  Econia  enim 
urbs  praeter  hunc  locum  nusquam  commemoratur.  Pro 
qua  fuerunt  qui  Llonia  scribi  vellent.  ingeniosa  quidem 
conicctura,  sed  idcirco  rciicienda  quoniam  Itonia  non  ad 
sinum  Maliacum  verum  introrsus  sita  erat.  Ita  autem 
scribunt  codices:  A  Alcione  Econia  R  Ilalcyone  Aeconia, 
quae   quidcm  nomina  tam  sunt  inter  se  similia,  ut  unum 


Liber  IV.  53 

ex  altero  natum  esse  videatur.  Quid  enirn  facilius  fieri 
potuit  quam  ut  verba  Plinii  Alcione  et  Phalara  in  Alcione 
ecione  Phalara  et  inde  in  Alcione  Econia  commutarentur? 

Oppidum  Oetneorum,  quod  ad  Doridem  Plinius,  ad  73 
Phthiotidem  Ptolemaeus  refert,  utrum  Sperchios  quod  e 
codicum  lectione  Sparthos  et  Sphartos  Herm.  Barbarus  ef- 
fecit,  an  cum  Livio  XXXII.  13.  Sperchiae,  cuin  Ptolemaeo 
11.13.  17.  Sperchia  appellandum  sit,  nescio :  satius  tamen 
erit  vulgatam  scripturam  intactain  relinquere. 

At  in  Phthiotarum  agro  Echinus  oppidum  miro  er- 
rore  ad  Sperchii  fluminis  fauces  pertinere  narratur,  quod 
in  septentrionali  potius  sinus  Maliaci  parte  ab  urbibus 
Lamia  et  Phalara  orientem  versus  situm  esse  constat 
(cf.  Forbiger  Geogr.  ant.  vol.  III.  p.  891);  et  Heraclea  qui- 
dem  IV  mil.  p.  a  Thermopylis  distare  accurate  dicitur, 
ubi  vero  ipsae  Thermopylae  quaerendae  sint,  non  docemur. 
Scilicet  prava  interpunctione  Plinii  verba  laborant,  at- 
que  pro: 

Eorum  oppida  Echinus   in  faucibus  Sperchii  flu- 
minis,  Thermopylarum  angustiae,  quo  argumento 
IV  M  p.  inde  Heraclea  Trachia  dicta  est. 
scribendum  est: 

Eorum    oppida  Echinus,    in    faucibus   Sperchii  fluminis 
Thermopylarum  angustiae  rel. 

29=9,15.  74 

Montes  Phthiotidis . . .  Donacesa,  Bermius,  Da- 
phusa  sqq. 

Nomina  montium  iicet  alias  ignota  aliquatenus  tamen 
e  cod.  A  emendari  poterunt.  E  Donacaesa  efhcitur  Dona- 
coessa,  e  Daphusa  Daphnusa,  pro  Bermius  ex  eodem  re- 
stituendum  est  Bromiaeus  qui  adBacchi  seuBromii  cultum 


54  Liber  IV. 

pertinuisse  putandus  est.  Praeterea  supra  e  codd.  le- 
gendum  est  Pharsali.  Similiter  §.36.  fortasse  IIypsichorus$ 
§.37.  Palaechorium.  §.44.  Vossii  coniecturam  Cerastis  probo, 
§.46.  Harduini  Sosthenes,  §.45.  e  cod.  A.  Iuras  recipien- 
dum  est.  §.  42.  Osannus  in  Schneidewini  Philologo  VII. 
p.  393.  probabiliter  coniecit  Ismara  cum  lacu. 

75  31  =  ibidem. 

In  eo  cursu  Tempe  vocant. ..  ultra  visum  homi- 
nis  attollentibus  se...  iugis,  intus  sua  luce  viri- 
dante.  Hac  labitur  Penius,  viridis  calculo,  amoe- 
nus  circa  ripas  gramine,  canorus  avium  cantu. 

In  amoenissima  clarissimae  vallis  descriptione  quae 
cum  Aeliani  laudibus  Var.  Hist.  III.  1.  optime  comparatur, 
quid  sit  sua  luce  viridante  fateor  me  non  intelligere.  Paullo 
meliusHarduinus  puncto  post  iugis  posito  scripsit  Jufus — 
allabitur  Penius  quae  lectio  codd.  RS  confirmatur.  Ap- 
pellantur  enim  Tempe  „viridi  lucentia  fumo"  a  Val.  Flacco 
VIII.  452.  propter  fumos  tenues  qui  veloci  amnis  cursu 
excitantur,  cf.  Ovid.  Metam.  I.  571.  Neque  tamen  sua  luce 
viridare  neque  luce  allabi  potuit  Peneus,  neque  et  luce  et 
calculo  viridis  eleganter  appellari,  nec  deniqueallabi  quum 
perlabatur.  Recte  igitur  aSilligio  e  codd.ATd  receptum  est: 
Ilac  labitur.  Tumveroquae  modo  attuli  verba  necessario 
pro  corruptis  sunt  habenda.  Atque  ingeniosissime  intel- 
lexit  Saimasius  Exercitt.  p.  153.  a.  non  de  luce,  sed  de  luco 
viridante  sermonem  esse,  quod  sacrum  nemus  a  MelaII.3. 
appellatum  ab  omnibus  fere  scriptoribus  qui  in  laudanda 
valle  luxuriantur,  inter  praecipua  decora  commemoratur 
et  a  Plinii  descriptione  abesse  vix  potuit.  Nam  quam  sensu 
proximo  anteriore  nemorosam  convallem  vocat,  non  est 
sacrum  illud  nemus  a  poetis  celebratum,  sed  longius  per 


Liber  IV.  55 

totum  Penei  fluminis  cursum  D  stadiis  porrigitur.    Atque 
hanc  scripturam  bonus  cod.  Toletanus  etiamnum  exhibet: 
itaque   sine   dubio   recipienda  est.     Quod  vero  praeterea 
coniecit  Salmasius    sub   luco   comprobatum   illud    quidem 
est  ab  Heinsio  ad  Val.  Flacc.  1. 1.,  sed  et  refellitur  iis  quae 
supra  de  verbo  a/labitur  minus  apto  monuimus  nec  etiam 
simpiici  verbo  bene  flumen  sub  luco  fluere  diceretur  quod 
perfluit  lucum.   Iam  vero  codex  Toletanus  legit  rectissime: 
vero  luco,  unde  quum  luce  scriberent  et  in  exemplari  suo 
intussuo   (littera  s  frequenti  errore  reduplicata)  scriptum 
reperirent  codd.  RA  scribae  effecerunt:  intus  sua.    Atque 
sic    legisse    Pintianum,    cuius    acre    et    subtile   ingenium 
summi  faciendum  esse  usu  didici,  exHarduiniannotatione 
intelligo  (in  exemplo   enim   Lugdunensi  1569.    quod  mihi 
ad  manus  est,  scripturae  tantum  varietas  cod.  Tolet.  an- 
notatur).     Iam  vero  illud  dubium  non  est,  ex  eodem  libro 
lectionem    vitreus  calculo  recipiendam    esse,    cuius   loco 
Salm.  praeter  necessitatem  vitreis  calculis  etc.  scribendum 
esse  pronuntiavit.  Nam  virides  calculi  ne  repertu  quidem 
faciles  ad  aquae  colorem  nihil  conferunt,   quem   vitreum 
nec  viridem  fuisse  vocabulo  argenteis  suis  paulo  infra  Pli- 
nius  ipse   indicat.     Corruptum  est  autem  in  viridis,   quo- 
niam  in  superiore  versu  viridante  legebant  scribae  oculos- 
que  falli  patiebantur.     Proximis  deinde  verbis  §.  32.  non 
Magnesia  soia  describitur,  verum  oram  legens  Plinius  ubi 
ad  Penei  ostium  pervenit,  reliqua  totius  Thessaliae  oppida 
intus  occidentem  et  meridiem  versus  sita  enumerat,  ita  ut 
Crannonem  bis  commemoret. 

49  =  11,18.  76 

EtHellespontus,  VII,  ut  diximus,  stadiisEuropatn 
ab  Asia  dividens,  IV  inter  se  contrarias  urbes  ha- 
bet  rel. 


56  Libcv  IV. 

Lib.  II.  205.  male  huc  referri  ab  Harduino  recte  ani- 
madvertit  Sill.  (nam  ibi  de  latitudine  Hellesponti  nihil  tra- 
ditur).  Ipse  vero  quiini  locum  frustra  quaereret,  ubi  tale 
aliquid  dictuin  esset,  aut  niemoriae  lapsum  scriptoris  aut 
lacunam  aliquam  suspicntus  est.  At  vero  invenitur  locus 
quem  in  mente  habuit  scriptor  §.  75.  Describitur  ibi  Hel- 
lespontus  his  verbis,  VII  stadiomm,  ut  dictum  est,  inter- 
vallo  Europam  auferens  Asiae.  Iam  quum  illo  loco  hunc 
nostrum  laudet,  ubi  istam  mensurnm  tradiderit,  liic  vero 
alio  loco  eandem  a  se  traditum  irinarret:  nianifesto  horuin 
locorum  alter  ad  alterum  pertinet.  At  non  se  dicturum 
esse,  sed  dixisse  ait?  Minime.  Nostro  enim  loco  facillima 
mutatione  e  diximus  efficitur  dicemus:  neque  enim  ad  ea 
tantum  quae  iam  explicuit  leetorem  redire  iubet  Plinius, 
sed  interdum  ea  quoque  demonstrat  quae  aliqnando  est 
explicaturus,  cf.  VI.  2Scll.36.  Simillimus  est  locus  V.10, 
ubi  de  monte  loquitur  quem  postea  VI.197.  accuratius  de- 
scriptum  iri  iudicat.  Dicit  enim:  ab  eo  montes  perpetuos 
usque  ad  eum  quem  Theon  ochema  dicemus.  Ibi  codex  0, 
Chiffletianus,  dicimus  scriptum  exhibet,  atque  sic  quoque 
in  archetypo  codice  per  errorem  exaratum  erat:  dicimvs, 
frequentissima  litterarum  I  et  E  confusione,  unde  factuin 
est  in  eo,  unde  nostra  exempla  ducta  sunt,  diximus.  Si- 
mili  ratione  II.  66.  pro  diximus  in  codd.  FLTd  dicimus  scri- 
ptum  reperitur.     Legendum  est  igitur: 

Et  Hellespontus,   VII,  ut  dicemus,  stadiis  rel. 
§.  51.  verba  quae  ita  Graecis   appellatur  ab   interpolatore 
adiecta  putaverim. 
77  52  =  12,19. 

Circa  eam  (Corcyram)  aliquot  (insulae),  sed  ad 
Italiam  vorgens  Thoronos,  ad  Leucadiam  Paxoe 
duae  rel. 


Liher  IV.  57 

Thoronos  insula  ignota  est,  Othronos  a  Stephano  By- 
znntio  nominatur.  Quae  quurn  leviter  corrupta  scriptura  in 
codd.  RTd  Othoronos,  in  cod.  A  Otronos  appelletur.  nul- 
lam  video  causam  cur  non  apud  Plinium  restituatur. 

53  =  ibidem.  78 

Ante  Leucimnam  Sybota,  inter  Leucadiam  autem 

et  Achaiam  permultae,  quarum  Teleboides  eaedem- 

que  Taphiae;  ab  incolis  ante  Leucadiam  appellan- 

tur    Taphias,    Oxiae,   Prinoessa,    ante   Aetoliam 

Echinades,  rel. 

Ita  Silligius  priores    editores  secutus  verba  distinxif, 

ut  ne  dicam  nullum,  at  certe  ineptum  sensum  praebeant. 

Ab  incolis  enim  Oxiae  et  Prinoessa  si  essent  appellatae, 

Oxii    et    Prinusii    eas   inhabitasse    putandi    essent,    quos 

nemo  veterum  scriptorum  novit.     Novimus  autem  praeter 

Cephallenas  Teleboas  et  Taphios,  quorum  quidem  Taphum 

insulam  antiquitus  sedem  fuisse  et  res  ipsa  fert  et  diser- 

tis  verbis    Strabo  X.  p.  459.  tradit.     Comprehendit  autem 

Plinius  Teleboidum   sive  Taphiarum  nomine    insulas  ante 

Leucadiam  et  fortasse  Aetoliam  sitas.  Scribendumestigitur: 

qnarnm    Teleboides  eaedemqne    Taphiae    ab    incolis    ante 

Leucadiam  appellantur   rel. 

Taphias  et  Oxiae  autem  primus  Barbarus  scripsit,  co- 
dices  habent  Tr  Taphiosis,  RASd  Zaphiosis,  0  Zaphiotis, 
deinde  Arnoxiae  S.  Arnoxia  reliqui  praeter  codd.  Gelenii 
et  fortasse  Barbari.  Et  Taphias  quidem  recte  scribitur, 
nam  ita  sua  aetate  insulam  appellariStrabo  refertX. p.456; 
e  proximis  ductibus  Sisarnam  aliquam  effecit  Pintianus, 
quae  nusquam  commemoratur.  Mirum  neminem  adhuc 
vidisse  quod  sponte  elucet.  E  taphiosisarnoxia,  ubi  recte 
distinxeris  tria  quae  insunt  nomina,  apparet  Plinium  scri- 
psisse : 


58 


Liber  IV. 


Taphias,  Camos,  Oxiae, 
terminationc  alterius  ultimi  voeabuli  initio  absorpta.   Car- 
num  autem  inter  has  insulas  nominat  Scylax.    Nam  quae 
infra  sequitur  Cyrnus  una  Echinadum  fuit  a  Carno  diversa. 

79  65  =  12,22. 

Ipsam  (Andrum)  Myrsilus  Cauron,  dcinde  An- 
tandron  cognominatam  tradit,  CallimachusLasiam, 
alii  INonagriam,  Hydrussam,  Epagrim. 

Primum  cum  cod.  R  legendum  est  Gauron,  nam  r«u- 
qiov  cpQovqiov  Andri  nominat  Diodorus  XIII.  69;  deinde  iVo- 
nacriam  sive  potius  JSonacrim  et  Epacrim  (Epacim  d 
EpacamK).  lllud  enim  nomen  cuin  celeberrimo  Arcadum 
monte  cohaerere  videtur,  quum  etiam  Andrum  incoluerint 
Pelasgi,  cf.  Conon.  c.41:  utrumque  a  v.  «xga  ducendum 
est.  Ceterum  infra  quoque  §.  66.  Lasiam  videtur  corri- 
gendum. 

80  71  =  12,  23. 

Calymna  in  qua  oppidum  Coos,  Calymna  a  qua 
Carpathum  quae  nomen  Carpathio  mari  dedit, 
XXV  mil.  passuum. 

Falsa  haec  esse  apparet,  quid  restituendum  sit,  difficile 
est  iudicatu.  JNam  quod  Harduinus  priorem  insulam  Calyd- 
nam  scribi  voluit,  abusus  est  discrimine  prorsus  arbitrario 
quotl  ut  diversas  eiusdem  nominis  formas  simulque  lo- 
cum  Homericum  II.  11.677.  explicarent,  grammatici  excogita- 
runt,  cf.  Strab.  X.  489.  Priore  certe  loco  cum  cod.  A  et  re- 
liquis  qui  vel  Cahjmnia  vcl  Calumnia  legunt,  procul  dubio 
Calumna  vel  Calymna  retinendum  est.  Deinde  Coos  ab 
eadem  insula  distingucnda  erit,  quum  post  Calymnam  Car- 
pathum  versus  Cos  insula  prima  sequatur,  quae  etiam  in 


Liber  IV.  59 

Itin.  marit.  p.  529.  Coos  vocatur.  Proximo  autem  voca- 
bulo  aliquid  de  Co  praedicari  videtur.  Egregio  autem 
portu  instructa  fuit,  cf.  Diod.  XV.  76.  Quem  optimi  cod.  A 
scriptura  Eulimna,  in  Rd  in  Olimna  corrupta,  indicari 
arbitror,  ut  legendum  videatur:  Coos  Eulimenos.  Ceterum 
numeros  emendare  non  audeo  quos  aut  hic  aut  §.60.  cor- 
ruptos  esse  facili  computo  efficitur.  Ulic  enim  Carpathus 
a  Creta  LX  mil.  p.,  hic  XXXVII  distare  narratur.  Com- 
plures  autem  insulae  infra  V.  133.  iterum  nominantur.  At- 
que  Graeco  vocabulo  etiam  Peparethum  statim  Euoenon 
(Euonon  AR,  Evoenum  d)  appellatur. 

83  =  12,  26.  81 

Inde  silvestris  regio  Hylaeum  mare  quo  adluitur 
cognominavit,  Enoechadloe  vocantur  incolae. 

Mirum  illud  et  inauditum  nomen  manifesto  corruptum 
est  in  ea  praesertim  Scythiae  regione  quam  et  Herodotus 
accurate  descripsit  et  post  eum  plures,  e  quibus  Posido- 
nium  praesertim  PJinius,  sicuti  Strabo  VII.  et  1.  XI.,  videtur 
secutus  esse.  Herodotum  enim  de  quo  ante  omnes  cogites, 
in  auctorum  indice  non  reperimus :  nobis  vero  quippe  qui 
reliquisGraecis  scriptoribus  fere  simus  destituti,  Herodoto 
praecipue  licebit  uti,  quocum  Plinii  quoque  auctores  in 
plerisque  consentiunt.  Quaerendum  est  igitur  vicini  no- 
men  populi  quod  ad  codicum  lectionem  proxime  accedit. 
Ita  vero  scribunt: 

cod.  R  enoaeadioae ,  p  enoechadloe ,   d  enoclachoe, 

T  enoctachee. 

Codex  enim  A  huc  usque  non  pertinet.  In  primis 
litteris  omnes  consentiunt,  in  ultimis  fere  d  et  T.  Iam  initio 
unam  syllabam  excidisse  statuendum  est,  quemadmodum 
paulo    infra,    ut    alia  exempla   quae    postea  reperiemus, 


GO  Liber  IV. 

taceam^locoignotifluminisPrtci/mrestituendumesse  notis- 
simum  Hypacyris  interpretes  intellexerunt  praeterSilligium 
fere  omnes.  Ilanc  autem  syllabam  quis  non  animadvertit, 
esse  Hell  qua  addita  priorem  vocabuli  compositi  partem 
Helleno  nanciscimur.  Alterius  terminationein  hae  vel  hoe 
fuisse  apparet.  quatuor  qui  praeceduntlitterae  clac  facillime 
emendantur  in  scuf.  Atquesicnomeiiliabenius//e//eHoscH«'/irte 
quod  frequenti  litterarum  permutatione  pro  Hellenoscythae 


»)  Unuin  in  qno  solitam  Silligii  diligcntiam  desidcro,  idcirco  liic 
lubct  proponerc.  qiioniam  nihil  novi  prolaturus  sed  antiqnam  lcctionciu 
temcrc  apretam  vindicaturiia  smn.  Lib.  V.  69.  Fliuius  loquitur  de  bppido 
Jii|i|ic,  nbi  vincnlornm  Andromcdae  veatigia  in  praeiacente  insula 
(§.  128)  ustendantor  et  addit:  colilur  illic  fabulosa  Ceto.  Ita  cnim 
Ilarduini  auctoritatcm  secutns  e  cndicihus  qui  noininatim  alTcruntui- 
nmnihus  scripsit  Sill.  At  vcro  aliam  scripturam  DercetO  eDalecampii 
editione  attulit  Sill.,  quasi  ab  eo  primum  cxhihita  esset.  Scd  res  alitcr 
se  hahct:  nam  quiiui  apud  Alcxandrtiin  Henedicliim  ctianiniim  lege- 
rettir  Cfieto,  inde  ah  editione  Froheniana  scribi  cocptuni  est  Dercelo. 
Quuni  vero  in  cditionc  a.  1535.  nihil  de  scripturac  varictate  nionuerit 
Gelenius,  iam  in  prima  altcravc  cditionc  (quac  mihi  ad  manus  nou 
sunt)  eam  miitationem  instituissc  putaudus  est.  Invencrat  igitnr  in 
vetustis  illis  libris,  qui  (jualcs  fucrint,  ighoratur:  exstitisse  autcm  et 
a  Gclcnio  religiose  adhihitos  esse  ipse  Silligius  in  praef.  p.  \\\. 
luculcnter  docuit.  Ilabemus  igitur  seriptiiram  bonis  ccrte  codicibus 
liiunitam  et  iminerito  ab  Haiduino,  ut  opinor,  spretain.  .\ain  quae 
sola  Ccto  in  fabulis  commeinoratur,  Medusae  niatcr,  a  bcllua  illa 
Pcrsei  manii  occisa  fuit  divcrsissima:  ncquc  hacc  iini(|iiam  divino 
cultu  gavisa  eat.  Toxrjro?  sacpius  appellatur,  nusquam  //'  Krjrw.  Contra 
Derceto  qnae  Syris  Atargatis  vocahatur  (Strah.  XVI.  p.785) ,  praeter 
Ilierapoliiu  in  hac  praeciptie  regione  Philisfaeoruni  dcariiin  inaxima 
fuit.  ita  ut  Palaestinnrum  propria  apud  Ovidium  Mctam.1V.  46.  celc- 
brarctur.  Ascalon  eius  superstitinnis  sedcs  fuissc  traditur  a  Diodoro 
II.  4,  practcrca,  ut  videtur,  Azotus  (cf.ForbigerGeogr.ant.vol.il. 
p.  709).  llecte  aiilem  Salmasius  p.  534 ,  ctsi  ct  ipse  Ceto  h.  1.  lcgit. 
oppidum  Phoeniciae,  nbi  Dercetna  simulacrum  a  se  conapectum  descri- 
hit  Liieianus  de  dca  Svria  c  14,  Ioppen  fuisse  cxistimavit.  Atque 
universa  de  bellua  qtiam  occidcrit  1'ciseus  narratio  loppe ,  uibe  al> 
Ascalonitia  non  nimium  reiimta,  e  Dercetna  forina  .  quippe  quae  iu 
pi8cem  desincret,  orta  videtur.  Iam  vero  candcm  Dcrceto  infra  §.  81. 
prodigiosam  appcllavit  Plinius,  qtiidni  igitur  hic  fabulosam  nominasse 
putandus   sit? 


Liber  IV.  61 

in  archetypo  libro  scriptum  fuisse  putandum  est.  Helle- 
noscythas  autem  primos  a  Borysthenitarum  emporio  seu 
Olbia  fuisse  apud  Herodotum  IV.  17.  legimus  his  verbis: 
'A:ro  rou  BoQvcr^EvsiTscov  e(.i-xoqiov  .  .  Ttocoro*  Ka?J.ntiti8ai  v£- 
fiiovrai  s6vr£qr/¥J.?.i\v£q  2x,v$-ai.  Cuin  Mestizarum  conditione 
eleganter  comparavit  eos  Niebuhrius  Opusc.  vol.  I.  p.359. 
Quare  sic  confidenter  a  Piinio  scriptum  esse  existimo: 
Hellenoscythae  vocantnr  incolae. 
Nam  quod  ingeniose  Harduinus  coniecerat  Hylaei 
nimis  a  librorum  manu  scriptorum  vestigiis  et  ab  aucto- 
ris  ratione  alienum  est.  Quodsi  enim  incolae  eodem  no- 
mine  appellati  essent  ac  regio,  rem  quae  sponte  a  lectore 
intelligeretur,  scriptor  brevitatis  amantissimus  non  com- 
memorasset. 

85  =  ibidem.  82 

Sed  a  Carcinite  Taurica  incipit,  quondam  mari 
circumfusa  et  ipsa  quaque  nunc  campi  iacent; 
dein  vastis  attollitur  iugis. 

Codd.  0Td  auaaue,  Rp  et  vulgata  scr.  quaqua.  Conce- 
dendum  quidem  est  Silligio  posse  apud  Plinium  et-qne  idem 
significare  ac  vulgo  et-et,  quem  usum  ad  XXXIII.  33.  pluri- 
bus  exemplis  docte  comprobavit.  Verum  hunc  locum  sic 
explicandum  esse  nego.  iNam  quomodo  Taurica  et  ipsa  et 
ea  parte  qua  nunc  campi  iacent  mari  circumfunditur? 
Quaenam  ea  est  oppositio?  Neque  enim  et  ipsa  idein  est 
quod  „et  tota",  et  si  idem  esset,  nonne  inepte  toti  insulae 
una  pars  adderetur  quae  tamen  tota  et  ipsa  comprehen- 
deretur?  Aliud  vitium  est  vulgatae  scripturae.  Illam  enim 
si  sequaris  hoc  dicit  Piinius:  ..quacumque  nunc  campi  con- 
spiciuntur,  olim  mari  circumfundebatur  Tauiica-.  Atqui 
occidentem  versus  etiamnum  mari  adluitur,  etsi  ibi  quoque 
magnam   in   planitiem    extendatur.      Ex   vocabulo   autem 


62  Liber  IV. 

guondam  efficeretur  eam  quoque  partem  postea  cum  con- 
tinente  terra  coniunctam  fuisse.  Contendit  quidem  Sill., 
nullam  peninsulam  in  superioribus  commemorari,  quae 
olim  mari  esset  circumfusa:  sed  fallitur  quum  de  peninsula 
cogitat;  insulam  quaerere  dcbebat,  cui  Taurica  eatenus 
similis  diceretur  quod  olim  certe  insula  fuisset.  Eae  vero 
inveniuntur  §.  82.  et  83.  Insulam  ibi  narraverat  Flinius 
Tyragetarum  spatiosam  in  Tyra  amne  conspici,  praeterea 
alteram  ab  Achille  cognominari,  cum  quibus  nunc  Tauri- 
cam  comparavit,  quae  et  ipsa  olim  iusula  fuisset  ea  quo- 
que  parte  mari  circumdata,  ubi  nunc  campi  iacerent.  Ita- 
que  deleta  dittographia  legendum  est: 

et  ipsa  qua  nunc  campi  iacent. 
In  sequentibus  verbis  omisit  Sill.  elegantem  Harduini 
coniecturam  Argodeni  vel  potius  Argodini  pro  scriptura 
codd.  et  vulgata  Orgocyni  vel  Orysciri,  ut  est  in  R.  Sci- 
licet  Argoda  oppidum  a  Ftolemaeo  nominatur  III.  6.  6. 
Ibidem  4.  commemoratur  Tyrictace  vel  Toritace  quam  cum 
Tractaris,  sicuti  vulgo  apud  Fliniuin  legitur,  ingeniose  com- 
posuit  Forbiger  Geogr.  ant.  III.  p.  1127.  Quod  vero  deinde 
e  cod.  R  receptum  est  a  Sill.  custoditis  a  Graeciae  mori- 
bus  ne  Latine  quidem  dicitur,  quum  a  et  a  vulgatis  exem- 
plis  et  a  cod.  d  rectissime  omittatur. 

83  96  =  13,27. 

Incipit  inde  clarior  aperiri  fama   ab  gente  Ingae- 

vonum   quae  est  inde  prima  Germaniae.     Mons 

Sevo  ibi  rel. 

Ita  Sill.  e  cod.  A.    Reliqui  habent:    prima  intle  Ger 

mania.    Non   dico  absurdam  esse   eam  scripturam   quam 

Sill.  recepit,   attamen  molestum  illud  alterum   inde  aegre 

fero.     Quum  enim  priore  vocabulo  iam  regionem  indicas- 

set  Flinius,  unde  Germaniae  situm  explicaturus  esset,  quae 


Liber  IV.  63 

tandem  causa  fuit,  ut  repetito  eodem  vocabulo  denuo  le- 
gentibus  incuicaret?  Quapropter  e  versu  superiore  male 
hic  insertum  esse  eo  confidentius  arbitror,  quoniam  non 
eodem  loco  in  omnibus  libris  positum  reperitur.  Quodsi 
tamen  cui  retinendum  ex  aliqua  certe  parte  videtur,  cum 
Dicuilo  malim  scribere  prima  in  Germania.  Sed  satius  erit 
omnino  eiicere  praesertim  in  tanta  silva  errorum  e  ditto- 
grapliia  ortorum.     Veluti  in  verbis 

97.  Quidam  haec  habitari  —  a  Sarmatis,  Venedis,  84 

Scirris  Hirris  tradunt  — 
rectissime  Harduinus   coniecit  Hirros,   nationem   prorsus 
ignotain.  a  Sciris  temere  repetitis  originem  duxisse.    Ab- 
sunt  enim  a  libro  Dicuili,  quem  e  Pliniano  opere  sua  hau. 
sisse  constat,  in  codicibus  autem  ita  scribuntur: 

R  Ciris  HyrySj  A  Sciris  Hirris,  cod.  Luciliburg.  Scyris 

Hiris  *)  ,  d  Cyris  Hyris9 
quarum  lectionum  ultima  tam  manifesto  repetitionem  pro. 
dit ,  ut  nullus  fere  dubitationi  locus  relictus  esse  vi- 
deatur.  Idem  valet  de  vocabulis  quorum  Cimbri  vel  quo- 
rum  pars  Cimbri  §.  100.  e  versu  superiore  transsumptis, 
quod  iam  ab  aliis  animadversum  est,  idem  etiam  de  Cari- 
nis  dicendum  erit  inter  Vandilos  nominatis.  En  Plinii  verba: 

99.    Vandili  quorum  pars   Burgundiones,   Varini,  85 

Carini,  Gutones. 
Varinos  Tacitus  Germ.  40.  commemorat,   eosdem  et 
reliquos  praeter  Carinos  omnes  Ptolemaeus  III.  5.  20.   Ca- 
rini  nusquam  inveniuntur.     Libri  Mss.  ita  variant: 

A  Varinne  Charini,  d  Varinne  Carini}  R  Varine  Charini} 

Lucilib.  Varine  Carini. 


*)     Cf.  Waitz.  in  Philol.  VII.  p.  571,  qui  §.  96.  e  suo   codice  et 
A  (cribenduin  esse  raonuit  Scalinavia. 


64  Liber  IV. 

Ceterum  cum  A  ac  §.  99.  omittendum  est,  quum 
gentes  dcrwSsTcZ^  cnumcrentur.  §.  101.  lcctionem  Frisia- 
vomim  rccte  tuetur  Osannus  Philol.  VII.  p.  393. 

86  106=17,31. 

A  Scaldi  incolunt  extcra  Toxandri  pluribus  no- 
minibus  rel. 

Vocem  extera  corruptam  esse  Silligius  animadvertit, 
quippe  quam  in  libris  IMss.  aliter  scriptam  inveniret,  et 
nomen  alicuius  populi  sub  ea  latere  arbitratur.  Videarnus 
quid  tandem  habeant  codices. 

R  exervi  Texuandri,  Td  exervi  Exuandri  (d  exervi ///), 

A  iexero  Texuandri. 

Nonne  ex  optiini  libri  A  scriptura  manifestum  est,  hic 
quoque  primas  certe  Toxiandrorum  litteras  scribae  illius, 
qui  archetypum  exaravit,  negligentia  bis  exhiberi?  Exu- 
let  igitur  populus  inauditus,  exulet  molestum  illud  extera. 
Toxiandri  autem  scribo  e  vestigiis  librorum,  quibuscum 
consentiens  Aminianus  Marcell.  XVII.  9.  Toxiandriam  ur- 
bem  nominat. 

87  112  =  20,34. 

Insulae  Cicae.  Insigne  oppidum  Abobrica,  Mi- 
nius  amnis  rel. 
Magnam  hic  corruptelam  esse  putat  Sill.  sine  melio- 
ribus  testibus  non  tollendam.  Ego  novum  dittographiae 
exemplum  qua  in  nominibus  praesertim  propriis  Plinianum 
opus  scatet,  aniinadvertere  mihi  videor.  Illud  insujne  enim 
ab  omnibus,  ut  videtur,  codicibus  abest.  ('odice  A  iam 
destituimur;  reliqui  sic  legunt: 

R  sujne  siyne,   Td  Cicae  signae. 
Insulac  Cicae   prope  Abobrigam  sitae  a  solo   quidem 
Plinio  nominantur  nominc  tamen  vere  Hispanico.    Nam  in 


Libev  IV.  «5 

Asturia  oppidum  Tlyic*  commemorat  Ptolemaeus  II.  6.  29. 
De  his  igitur  iion  est  dubitandum :  cur  autem  oppidum  sa- 
tis  obscurum,  cuius  praeter  Itineraria  nemo  mentionem 
fecit,  solum  inter  omnes  Hispaniae  urbes  insigne  appella- 
retur,  nulla  profecto  causa  fuit.  Neque  alia  sive  urbs 
sive  insula  in  ea  viciuia  sita  fuit.  Itaque  deletis  litteris 
quae  niliil  omnino  significant  scribo: 

Tnsidae  Cicae,  oppidum  Abobrica  rel. 

117  =  22,  35.  88 

Coloniae  Augusla  Emerita  Anae  fluvio  adposita, 
Metallinensis  rel. 

Ita  sane  in  omnibus  codicibus  scriptum  exstat  nnmen 
oppidi  ad  Anam  in  planitie  siti,  quod  quum  aliquantum  a 
metallis  montanis  distet,  ab  iis  appellatum  esse  nequit. 
Neque  vocabulum  recte  formatum  est:  nam  etiamsi  non, 
sicut  Sardiniae  oppidum,  Metalla  dicebatur,  terminatione 
tamen  aliqua  designandum  erat,  quae  non  ad  humanam 
seu  ferinam  prosapiem  necessario  pertineret.  Ita  Metalli- 
cum  ferrem,  Metallinum  vix  ferendum  esse  existimo.  Idem 
vero  oppidum  in  Itinerario  Antoninip.416.  Metellinum  vo- 
catur  (item  apud  Geogr.  Ravenn.  IV.  44.  leviter  corrupto 
nomine  Metilion )  idque  rectissime.  Caecilium  enim  Me- 
tellum  Pium  contra  Sertorium  et  Perpennam  in  Hispania 
bellum  diuturnum  gessisse  constat,  quo  finito  colonia  for- 
tasse  ab  ipsis  militibus  condita  et  ab  eius  nomine  apellata 
est,  quo  modo  pleraque  Hispaniae  oppida  et  exstructa  et 
nominata  sunt.     Scribendum  est  igitur  MeteHinensis. 

120  =  22,36.  89 

Erythia  dicta  est,  quoniam  Tyrii  aborigines  eorum 
orti  ab  Erythro  mari  ferebantur.  In  hac  Geryo- 
nes  habitasse  a  quibusdam  existimatur . . .  Sunt  qui 

5 


66  Liber  IV. 

aliam  essc  eam  et  contra  Lusilaniam  arbitrentur 
eodemque  nomine  quondam  ibi  nppellant. 
Duas  esse  insulas  circa  Baetis  ostia  narrat  Plinius, 
quaruin  alteram  a  Pocnis  Cadir,  alteram  Erythiam  appel- 
lari.  Iam  initio  satis  mirari  nequeo,  curSill.,  quum  egre- 
giam  Pintiani  cmendationem  aborigines  pro  codicum  scri- 
ptura  ab  origine  cum  Harduiuo  recepisset,  cum  eodem 
necessarium  prorsus  coniecturae  illius  supplementum  ea- 
rnm  a  Salmasio  p.  284.  sup*peditatum  spernendum  esse 
duxerit.  Minime  enim  de  Poenorum,  quod  voluit  Hardui- 
nus,  conditoribus  sermo  est.  Nam  ab  ipsis  Tyriis  neque 
vero  a  Poenis  insulas  primum  habitatas  esse  uno  ore  lo- 
quuntur  auctores  veteres  iam  a  Saimasio  laudati.  Atque 
ipsum  Harduinum  earum  praelaturum  fuisse  pcrsuasum 
habeo,  si  legisset  codd.  AR  eurum  d  earum  habere. 

Enuntiati  finem  ita  ut  supra  legitur  exhibuit  Silligius, 
sane  e  librorum  Mss.  fide,  nam  quod  R  habet  condam 
codem  redit,  sed  quovis  sensu  carentem.  Quum  enim  par- 
ticula  (juondam  ad  tempus  aliquod  praeterlapsum  refera- 
mur,  proximo  verbo  ad  ipsius  scriptoris  aetatem  iubemur 
redire,  qui  librum  a  Pomponio  Mela  nuper  conscriptum 
ante  oculos  habuisse  putandus  est.  Libro  enim  III.  c.  6. 
Mela  ubi  e  plurimis  insulis  Gadibus  exorsus  nobilissimas 
describit,  alteram  a  Gadibus  in  Lusitania  Erythiam  vocat. 
Quamnam  potissimum  inter  plures  ibi  sitas  significet,  quae- 
rere  distulit  Plinius,  aliquam  etiamnum  esse  tradidit,  id- 
que  Solini  verbis  confirmatur,  qui  dum  eandem  quaestionem 
agitat,  praesenti  tempore  utitur  Lusitaniam  contuetur. 
Recte  igitur  Sill.  vulgatam  lectionem  quondam  appellatam 
codicum  praetcrea  auctoritati  contrariam  reliquit,  verum- 
tamen  tum  scribendum  ei  fuit: 

Sunt  qui  aliam  esse  eam  et  contra  Lusitaniam  arbitren- 
tur,  eodemaue  nomine  quandam  ibi  appellant. 


Liber  V.  «7 

LIBER  V. 

12  =  1,1.  90 

IVec  soluin  consulatu  perfunctis  atque  e  senntu  du- 
cibus,  qui  tum  res  gessere,  sed  equitibus  quoque 
Romanis,  qui  ex  eo  praefuere  ibi,  Atlantem  pene- 
trasse  in  gloria  fuit.  Quinque  sunt,  ut  dixi- 
mus,  Romanae  coloniae  in  ea  provincia, 
perviumque  famae  videri  potest;  sed  id  plerum- 
que  fallacissimum  experimento  deprehenditur  rel. 

Longam  de  Atlante  digressionem  verba  quinqne  rel. 
prorsus  ab  ea  aliena  moleste  interrumptint.  Loqui  coe- 
perat  Plinius  de  ducibus,  qui  montem  inaccessum  antea 
primi  adiissent,  rediit  deinde  ad  exponenda  ea ,  quae 
iidem  vera  falsa  de  itineribus  suis  narraverant:  num  me- 
dio  inter  utramque  disputationem  loco  de  coloniis  non  iu 
Atlante  sed  \h  universa  provincia  Tingitana  conditis  verba 
fecisse  putandus  est  ?  Accedit  quod  neque  ea  provincia 
quidquam  babet  quo  referatur,  neque  adiectivum  pervium- 
que  et  verba  quae  sequuntur.  Itaque  rectissime  Pintia- 
nus  aliunde  male  liuc  insertafuisse  suspicatus  est  locum- 
que  quo  ab  ipso  scriptore  erant  prolata  idem  sagaciter 
indagavit.  Quod  enim  infra  §.  '29.  peracta  Zeugitanae  re- 
gionis  desciiptione  additur  numerus  coloniarum  Romana- 
rum  ibi  sitarum.  idem  in  Tingitana  quoque  procul  dubio 
factuni  est.  Transferenda  sunt  igitur  verba  de  quibus 
agiinus  in  §.  17.  ibique  sic  ordinanda: 

Tingitanae  provinciae  longitudo  CLXX M.  p.  est.  Quin- 
ane  sunt,  ut  diximus  (§.2sqq.),  Romanae  coloniae 
in  ea  provincia.     Gentes  in  ea  rel. 

Atque  quod  cod.  A  nostro  loco  totum  versum  a  v. 
famae  usque  ad  plerumtjue  omittit,  multum  valet  ad  codicis 

5* 


68  Liber  V. 

archetypi  speciem  animo  informandam.  Scriptum  ibi  haud 
dubie  iuit: 

COLONIAK    I!V    KA    PROVINCIA    PERVIVMQVE 
FAMAE    VIDERI    POTE8T    SED    ID    PLERVMQVK, 

ita  ut  scriba  finem  superioris  versuscum  sequente  permu- 
taret.  Ceterum,  quia  in  cod.  A  v.  cnm  deest,  una  littera 
T  inserta  sequentia  ita  fortasse  scribenda  erunt: 

quia  dignitates  indagare  vera  piget,  at  ignorantiae  rel. 
§.13.  A  legit  Ivor;  Ptolemaeus  IV.  1. 3.  A/oug  appellat. 
Itaquc  pro  Vior  Divor  scribere  praestat.  Supra  quoque 
§.9.  optimi  codicis  auctoritas  suadet,  ut  pro  Risardir  lega- 
tur  lihysaddir,  quo  nomine  §.  18.  aliud  oppidum  appella- 
tur,  cf.  Ptolem.  IV7.  I.  7,  ltin.  Ant.  p.4.  et  11.  Fine  enim  vo- 
cabuli  dir  i.e.  mons  (cf.§.  13)  continetur,  et  a  syllaba  rus 
plurima  nomina  in  ea  provincia  incipiunt. 

91  15  =  1,  1. 

—  loca  inhabitabilia  fervore,  quamquam  hiberno 
tempore  expertos. 

Ita  e  nonnullis  libris  Mss.  legit  Sill.  Verum  de  comiti- 
bus  Suetonii  Paulini  non  loquitur  Plinius  sed  de  ipso  duce, 
itaque  plurali  numero  uti  non  potuit.  Melius  Hard.  e.v- 
pertum,  sed  ut  videtur,  e  coniectura:  expertus  a  Dalecam- 
pio  in  M.  vet.  exstare  traditur,  quod  recipiendum  ducerem, 
nisi  e  scriptura  ante  Harduinum  vulgata  experto  optimo- 
rum  librorum  RAD  consensu  lirmata  facili  mutatione  eli- 
ceretur  experta,  quo  ad  loca  relato  structurae  mutatio 
non  inelegans  et  Plinio  frequens  efficitur. 

92  18  et  19  =  2,1. 

Malvane  (1.  Malvanae  e  cod.  A)  fluvius  navigabilis. 
Siga  oppidum  —  Syphacis  regia,  alterius  iam 
Mauretaniac;  namquc  diu  rcgum  nomina  obtinuere, 


Liber  F.  69 

ut  Bogudiana  appellaretur  extiraa  itemque  Bocchi, 
quae  nunc  Caesariensis.  Ab  ea  portus  Magnus  — 
ainnis   Mulucha,   Bocchi  Massaesylorumque  finis. 

Hic  quoque  verum  perspexit  Pintianus  qui  ultinia  verba 
ante  „Malvauae"  rel.  collocanda  esse  pronuntiavit.  Nam 
Muluchain  viciuum  Malvae  ad  occidentem  fuisse  diserte 
FtolemaeusIV.l.r.  testatur,  et  Bocchi  regnum  terminasse 
praeter  Plinium  Sullustius  lug.  19.  et  22,  StraboXVI.  p.829, 
Pomp.  Mela  1. 5.  retulerunt,  ut  Claudii  fortasse  aetate  Malva 
utraque  Mauritania  dirimi  coeperit,  cf.  Ptol.  1. 1.,  Itin.  Ant. 
p.  12.  Immerito  enim  recentiores  geographi  idem  fuisse 
fluinen  ac  Mulucliam  arbitrantur. .*)  Cetera  immutata  re- 
linquenda  sunt,  licet  Pintianus  ea  quoque  quae  inde  a  v. 
namaue  sequuntur  post  v.  finis  transposuerit.  Nam  et  iusto 
audacior  est  duplex  verborum  traiectio  et  v.  extima  ne- 
cessario  post  v.  Maurelaniae  collocari  debet,  quum  alio- 
quin  substantivo  suo  careret  adiectivum.  Scilicet  Plinius 
ubi  Muluchani  nominavit  antea  regionis  tinem  fuisse  tra- 
dit,  nunc  Malvam  esse  vv.  alterius  iam  M.  significat  etSy- 
phacis  mentione  facta  a  regibus  olim  cognominatas  esse 
Mauritanias  addit.  —  §.  21.  scribendum  esse  Saldae  etiam 
Ptolemaei  loco  IV.  2.  9.  demonstratur,  ubi  cominenioran- 
tur  5aA6o«,  §.22.  verbis  hoc  est  domus  mapalia  Numida- 
rum  ab  interpolatore  declarata  esse  apparet. 

27  =  4,4.  93 

Augylae  ipsi  medio  fere  spatio  locantur  ab  Aethio- 
pia  quae  ad  occidentem  vergit  et  a  regione 


*)  Temeraria  autem  coniectura  Is.  Yossius  ad  Melae  1.1.  Mulu- 
cham  non  eum  esse  affirmavit,  quem  Strnljo  et  Ptolemaeus  nomina- 
runt,  sed  Chylemath  a  Ptolemaeo  IV.  2.  3.  inter  Portum  magnum  et 
Quizam  collocatum  in  Myluchath  mutandum  esse.  Atque  talem  con- 
iecturam  a  Silligio  potuissc  comprobari. 


70  Liber  V. 

quae  duas  Syrtes  interiacet  pari  utrimque  inter- 
vallo  sed  litore  inter  duas  Syrtes  CCL  M  p.  Ibi 
civitas  Oeensis  rcl. 

Primum  Amjilae  cum  cod.  R  (namA§.25.  desinit)  et 

Herodoto  IV.  183.  legendum  erit.      Gravius  vitium  in  se- 

quentibus  verbis  inesse   arbitror.     Duas  enim  Aethiopias 

Plinius  cum  Homero  fuisse  statuit  vastis  desertis  ita  dis- 

cretas,  ut  Garamantum  et  Augilarum  regiones  ad  orien- 

tem  illorum  desertorum  sitas  ab  Hesperiis  Aethtopibus  ac- 

curate  distingueret,  cf.  V.  43.     Iam  vero  fieri  non   potuit 

ut  Augilas  pari  intervallo    ab    urbe  Lepti    magna,    quae 

duas  Syrtes  interiacet,   et  ab  occidentali  Aethiopia  trans 

Nigrin   lluvium  sita   (cll.  §.  30)  dirimi    contenderet.      Ubi 

enim  sitae  essent  Augilae,  fidos  auctores,  veluti  Herodo- 

tum,  secutus  iam  tradiderat.     Itaque  non  de  remotissima 

illa   Aethiopia    sed    de    orientali    locutus    esse    putaudus 

est,    cuius  finem  septentrionem  versns  Syenen  oppidum 

esse   tradit  §.  59.     Confidenter  igitur  errorem  vel   ipsius 

scriptoris  vel  scribarum  corrigerem   in  orientem,  nisi  fa- 

cilior  ratio  daretur.     Ad  occidentem  enim  horum  Aethio- 

pum   extremi    fuerunt   Garamantes    et    certe    Trogodytae 

Aethiopes,   quibus  cum   Garamantibus    continuas    inimici- 

tias   exerceri    narravit  Herodotus.     Dubitari  enim  potest, 

num  ipsi  Garamantes  Aethiopibus  recte  attribuantur.   lam 

vero  Garama  Augilas  X  dicrum  itinere  distare  Herodotus 

IV.  182,  XII,   numero   fortasse  corrupto,   Plinius    tradidit, 

atque  idem  fere  spalium  iuter  Augilas   et  regionem  inter 

duas  Syrtes  mediam  situm  fuisse  videtur.  Una  igitur  litterula 

mutata  extrcmam  oricntalis  Aethiopiae  partem  occidentem 

versus  i.  e.  Garamae  viciniam  indicabitPlinius,  siscribemus: 

—   nb  Aethiopia  aua  ad  occidentem  vergit. 

Ultimam  partem  cnuntiati  rcctissime  ab  Harduino  di- 


Liber  V.  71 

stinctam  Silligius  prava  interpunctione  corrupit.  Nam  orae 
maritimae  mensuras  Plinius  secundum  Polybium  millenis 
passibus  descripsit.  Quum  igitur  usque  ad  Syrtim  minorem 
pervenisset,  iter  terrestre  quo  ex  interiore  Africa  adibatur, 
adiunxit.  Redit  igitur  nostro  loco  ad  oram  maritimam,  et 
spatium  inter  duas  Syrtes  positum  quantum  sit  docet, 
inde  ad  maiorem  Syrtim  se  conversurus.  Quam  rationem 
puncto  post  vocem  intervallo  collocato  religiose  servatam 
esse  elucebit.  Scribendum  est  igitur: 
intervallo.  Sed  rel. 

36  =  5,  5.  94 

Garama  —  a  Cornelio  Balbo  triumphata  primus 
omnium  curru  externo  et  Quiritium  iure  donato; 
[quippe  Gadibus  genito  civitas  Romana 
cum  Balbo   maiore  patruo   data  est]. 

Recte  quidem  et  accurate  Balbi  genus  et.vita  expo- 
nitur:  verum,  ut  mihi  quidem  videtur,  a  docto  grammatico 
Solino  c.  29.  antiquiore  qui  legentium  commodis  prospi- 
ciebat.  Plinium  ipsum  quae  modo  de  curru  Balbi  trium- 
phali  praedicaverat,  de  homine  inter  Augusti  aequales  cla- 
rissimo  repetivisse  aegre  crediderim. 

49  =  9,  9.  95 

Quae  iuxta  Pelusium  est  regio  nomos  habet  Phar- 
baethiten . . . ;  reliqua  autem  Arabicum...  Mene- 
laiten,  Alexandriae  regione,  item  Libyae 
Mareotis. 

Mirum  in  magna  nomorum  Aegyptiorum  copia,  qui 
enumerantur  tantum,  unius  situm  accuratius  describi,  ma- 
gis  etiam  mirum,  descriptionem  iilam  a  vero  magnopere 
aberrare.   Nomus  eniin  Menelaites  ultra  fossam  Canobiam 


72  Liber  V. 

porrigebatur,  oppidum  vcro  Canobus  totius  regionis  caput 
(Ptolem.  IV.  5. 9)  CXX  stadiis  Alexandria  distabat,  cf. 
Strab.  XVII.  p. 801.  Deinde  Libyam  cum  Mareoti  temere 
apud  Plinium  confundi  manifestum  est.  Scilicet  tres  fue- 
runt  nomi  qui  loco  nostro  sicuti  vulgo  legitur  distingui 
nequeunt:  Alexandriae  regio  quae  'AAf^ardgtW  %wq<xq  vo- 
fiot;  a  Ptolemaeo  appellatur  additisque  verbis  xal  ^njoo-xohq 
ab  urbe  discernitur  IV.  5.  46,  Libyae  nomus  ib.  31.  et  Ma- 
reotis  ib.  34.  Scribendum  est  igitur,  mutatione  aut  nulla 
aut  perlevi  facta : 

Iflenelaiten,  Alexandriae  reyionem,  item  Librjae,  Mareotis. 
Et  reijionem  quidem  apud  Martianum  Capellam  VI.  676. 
legimus. 
W  53  =  9, 10. 

(Nilus)  clrca  clarissimam  earum  (insularum)  Me- 

roen  Astobores  Iaevo  alveo  dictas,  [hoc  est  ra- 

mus    aquae   venientis   e   tenebris],    dextra 

vero    Astosapes   [quod   lateris  significatio- 

nem  auiicitj  rel. 

Modo  nomen  Aslapus  .,illarum  gentium  lingua  aquam 

e    tenebris    proiluentem "    significare    tradiderat    Plinius. 

Quodsi  igitur  Astabores  (ita  enim  vel  Astaboras  scriben- 

dum  est)  talis  aquae  ramum  indicasset,  res  vel  ras  ramum 

siguificaret.     Ferrein  hoc   equidem.     Tum  vero  Astosapes 

sive  Astasobas,  quemadmoduin  a  StraboueXVI.  p.  771.  vo- 

catur,    csset    dexter    ramus    aquae    venientis   e    tenebris, 

quum   tamen  et  Astap  —  i.  e.  prior  ingentis  nomiuis  pars 

niutilata  sit  et  altera    quae  rainum  sonaret  prorsus  exci- 

derit.      Atqui   Solinus    c.  3*2.   primum    tantum    vocabulum 

Astajms  interpretatus  est.     Lusum  igitur  honiinis  semidocti 

depreliendimus   qui   et  ipse   Aethiopica    verba    intelligere 

sibi  visus  cst. 


Liber  V.  73 

In  sequentibus  §.  61.  miror  sperni  a  Sill.  egregiam 
Harduini  emendationem ,  qui  ex  Herod.  II.  147.  oppi- 
dum  ignotum  Crialon  in  Crocodilon  mutavit.  Praeterea 
et  §.63.  et  ubique  e  codd.  restituenda  est  germana  nomi- 
nis  Canobi  forma,  quae  etiam  apud  Strabonem  legitur. 

§.  64.  et  a  Pintiano  et  aliquanto  infelicius  a  Silligio 
tentatur.  lanus  autem  recte  quidem  in  Diurn.  antiq.  1849. 
p.  465.  Silligio  Bolbitinum  ante  Heraeleoticum  inserenti  ob- 
iecit  Naucratim  in  sinistra  magni  iluminis  ripa  Ionge  ab 
ostio  Bolbitino  sitam  fuisse,  verum  in  eo  erravit  quod 
fossam  quae  lacum  Mareotim  cum  Nilo  coniungebat  (cf. 
Strab.  XVII.  p. 803)  pro  amnis  brachio  habuit  et  Strabonis 
loco  XVII.  p.  801.  male  explicato  abusus  est.  Sanum 
Plinii  locum  esse  sicut  vulgo  legitur  intelliges,  dummodo 
proximum  non  ostium  sed  Heracleum  esse  reputaveris. 

72  =  16, 15.  97 

Prospicit  eum  (lacum  Asphaltiten)  ab  oriente 

ArabialNomadum,  a  meridie  Machaerus,  secunda 

quondam  arx  Iudaeae  ab  Hierosolymis. 

Falso   haec  tradi  praeter  alios  Forbiger  Geogr.  ant. 

vol.  II.  p.727.  animadvertit,  quum  Machaerus  oppidum  mu- 

nitissimum  ad  orientem  lacus  septentrionem  versus  situm 

esset.  Atque  Callirroen  fontem,  quem  in  eodem  latere  lacus 

ipse  Pliuius  statim  nominat,  Iordanem  amnem  ab  oriente 

prospexisse  PtolemaeusV.  16.9.  tradit,  prope  ipsum  op- 

pidum  collocat  Iosephus  De  bell.  Iud.  VII,  6.  3,  quem  mi- 

nime  dubium  est    de   Callirroe  loqui.     Inclaruerat  paucis 

annis  ante  quam  Plinius  opus  naturalis  historiae  conderet 

bello  ludaico  difficillima  obsidione  et  a  Lucilio  Basso  summa 

virium  contentione  aegre  captum.     Hanccine  igitur  urbem 

viro   eruditissimo   tantopere  incoguitam  fuisse,    de  cuius 

situ  falsissima  traderet,  eius  praesertim  urbis,  quam  a  Ro- 


74  Liber  V. 

manis  obscssam  expugnatamque  esse  in  libris  quos  de 
suorum  temporum  historia  scripserat,  liaud  dubie  ipsc 
narraveratV  Scilicet  non  Plinius  ipse  erravit.  Transfe- 
renda  sunt  vocabula  ab  oriente  in  versum  inferiorem, 
unde  facili  rerum  similium  permutatione  in  superiorem 
ascenderunt,  totusque  locus  ita  scribendus: 

Prospicit  eum  a  meridie  Arabia  Nomadum,  ab  oriente 

Machaerus  rel. 

At  vero,  inquies,  nonne  Arabes  Nomades  ab  oriente 
lacus  usque  adEuphratem  vagabantur?  Ita  est,  sed  etiam 
meridiem  versus  regio  eorum  extendebatur.  Non  modo 
quae  deserta  vocatur  Arabia  late  in  peninsulam  patebat, 
sed  inter  lacum  Asphaltiten  et  Nabataeorum  regionem 
Arabiae  Petraeae  partem  inhabitabant  Idumaei,  fortissimi 
latrones,  quorum  in  bello  Iudaico  pars  fuit  haud  contem- 
nenda,  cf.  Ioseph.  Bell.  lud.  IV. 4.  et  alibi.  Hos  praesertim 
hic  intelligendos  esse  consentaneum  est. 

98  75  =  19, 17. 

Iuxta  Getta,  Ieba,  rivus  Pacida  sive  Belus  rel. 

In  ora  Phoenices  quae  inter  promontorium  Cannelum 
Belumque  amnem  commemorantur  oppida,  satis  illa  qui- 
dem  obscurasunt:  alterum  tamen  probabili  coniectura  Har- 
duinus  idem  esse  statuit  ac  r/rrce  quod  in  Excerptis  Po- 
lybii  XVI.41.1audatur.  Alterum  plane  inauditum  et  ut  dicam 
quod  sentio  nullum  fuit,  e  mera  dittographia  natum.  Ne- 
que  enim  Ieba  habent  libri  apud  Silligium  sed  Geba$  leba 
e  codd.  Barbari  profectum  est.  Atqui  Getta  Geba  sive 
Gelta  Geba,  quemadmodum  legit  cod.  R,  tam  sunt  similia 
ut  unum  ex  altero  reduplicatum  esse  videatur,  quum  prae- 
sertim  vox  et  ipsa  haud  absimilis  luxta  praecesserit. 
Scribendum  est  igitur: 

luxta  Getta  (vei  Gitta),  rivus  Vacidu   reL 


Liber  V.  75 

77  =  20, 17.  99 

A  tergo  eius  (Sidonis)  mons  Libanus  orsus  MD 
stadiis  Simyram  usque  porrigitur,  quae  Coele 
Syria  cognominatur.  Huic  par  interveniente  valle 
mons  adversus  Antilibanus  obtenditur  quondam 
muro  coniunctus.  Post  eum  introrsus  rel. 
Quae  e  codd.  Dad  restituit  Siliigius ;  consentit  etiani 
R  qui  habet  que$  de  Toletano  nihil  compertum  habemus. 
Atque  sic  etiam  in  vetustis  ante  Gelenium  editionibus, 
veluti  Benedicti  Veneta  a.  1507.  scriptum  reperitur.  A 
Gelenio,  utvidetur,  certe  ante  Dalecampium  receptum  est 
qua,  nescio  utrum  e  libris  Mss.  an  e  coniectura,  quod  in 
edit.  Francofurtana  a.  15S2.  sine  ulla  annotatione  invenio. 
Ferenda  tum  quidem  esset  structura  verborum,  etsi  valde 
inconcinne  vox  huic  non  ad  Coelen  Syriam  sed  ad  Liba- 
num  referretur:  aptus  vero  sensus  ex  oratione  Plinii  vix 
elici  posset.  Hoc  enim  diceret  Plinius,  regionem  inter 
Sidonem  et  Simyram  Coelen  Syriam  vocari,  quod  secus 
est.  Nam  quum  Simyra  quoque,  ad  llumen  Eleutherum 
sita,  mari  adiaceret,  appareret  Coelen  Syriam  maiorem 
Fhoeniciae  partem  esse  totamque  maritimam.  Scio  equi- 
dem  universam  inferiorem  Syriam  ad  quam  Phoenicia  et 
Palaestina  pertineant,  interdum  Coeles  Syriae  noinine  com- 
prehendi,  idque  a  Polvbio  fere  semper  factum  esse  (V.42, 
86,  Liv.  XXXIII.  19,  XLII.  '29,  45).  Verumtamen  proprium 
vocabuli  usum  intra  Libanum  et  AntiJibanum  consistere 
et  ipsa  cavitatis  notio  et  diligentissimus  auctor  Strabo  te- 
statur.  Nam  quum  XVI.  p.  756.  totam  regionem  inter  Se- 
leucidem  Aegyptumque  sitnm  Coelen  Sjuiam  appellari  tra- 
didisset,  proprie  tamen  Libano  et  Antilibano  contineri 
addidit,  ita  ut  reliquus  tractus  Phoenices  et  ludaeae  no- 
mine  discerneretur,  cf.  p.  749, 753,  754.     Plinius  autem  ea- 


76  Liber  V. 

tcnus  quideni  latiorem  usum  admisit  ut  Apamcnen  ct  Chal- 
cidenen  Coele  Syriae  attribueret  §.  81 ,  sed  Damasceneu, 
Casiotidem  et  quod  gravissimum  est,  Phoenicen  ac  Palae- 
stinam  diligenter  ab  ea  separavit,  cf.  §.06,70,74,79.  Jam 
vero  Arado  Phoeniciam  terminari  ipse  narrat  §.79:  unde 
Coelen  Syriain  a  mari  remotam  interiores  tantum  Syriae 
partes  complecti  necessario  consequitur.  Quodsi  igitur 
vulgata  scriptura  propter  argumentum  est  improbanda, 
multo  etiam  minus  Silligii  lectio  tolerari  poterit,  quippe 
quae  pronoinen  relativum  enuntiato  obtrudat  ad  quod  ni- 
liil  omuino  apte  referatur.  Veriun  enim  vero  viam  me- 
dendi  monstrat  haec  codicum  Mss.  scriptura  qua  et  cuni 
linguae  legibus  et  cum  rei  veritate  locus  PJinii  possit  con- 
ciliari.  Iterum  enim  transpositione  utendum  est  atque  re- 
poneudum: 

A  tergo  eius  mons  Libanus  orsus  MD  sludiis  Simyram 
usaue  porriyitur.  Huic  par  interveniente  valle  auae 
Coele  Syria  coynominatur  Antilibanus  obtenditur  rel. 

100  78  =  Ibidem. 

At  in  ora  etiamnum  subiecta  Libano  rel. 

Sic  iam  in  editione  Francof.  a.  1583.  legitur,  nescio 
an  in  exemplis  Basileensibus.  Apud  Benedictum  a.  1507. 
invenitur  At  in  ora  nunc  subiecta,  in  cod.  N  hinc,  ad  cuius 
niarginem  nunc  adscriptum  est.  Vox  autem  etiammim  ex 
illo  ntmc,  ut  videtur,  correcta  quum  ab  omnibus  libris  Mss. 
de  quibus  certi  aliquid  constat,  absit,  sine  dubio  est  eii- 
cienda.  Magno  consensu  libri  Mss.  habent  autem  et  qui- 
dem  rectissiine.  Mam  illud  at  initio  enuutiati  abest  a  cod. 
0,  in  reliquis  autem  e  verbo  praecedente  laxitas  eo  iaci- 
lius  nasci  potuit,  quum  sequatur  m,  etsi  in  universum  non 
magna  est  litterarum  S  et  T  similitudo.  Quodsi  quis  Sil- 
ligii  invento  uti  velit,  scribere  poterit  Et  quod  reapse  in 


Liber  V.  77 

cod.  N    exstat.     Verum   in  coniunctionibus  tam  insolitis, 
qualis  est  vocabulorum  et  et  aut  copulatio,   summa  certe 
cautione  opus  erit.     Malo  igitur  scribere: 
In  ora  autem  subiecta  rel. 

79  =  Ibidem.  101 

Antiochia  libera  Epidaphnes  cognominata. 

Praestat  divisim  scribere  epi  Daphnes  (apud  Strabo- 
nem  enim  XVI.  749.  }\  inl  Aatpvji  appellatur),  §.78.Gabala 
pro  Gabale,  sicut  et  a  Strabone  XVI.  p.  753.  et  a  Ptole- 
maeo  V.  15.  3,  21.  appellatur.  Calaba  enim  in  RDa*d  le- 
gitur.     Ibidem  recte  Pintianus  correxit  Leonton. 

81  et  82  =  23. 19.  102 

Nonnulla  nomine  propria  vulgo  male  scribuntur.  Pri- 
mum  rectius  cum  vetustis  editionibus  et  cod.  R  (ubi 
legitur  Herniisenos)  post  v.  Granucomatae  scribitur  He- 
misenos  —  litterarum  enim  ordine  in  enumerandis  Svriae 
oppidis  utitur  Plinius  —  ;  atque  eandem  ob  causam  post 
Seleucias  cum  codd.  a  et  d  leviter  corruptis  legendum  est 
Tardylenses,  quod  iam  ab  Hard.  animadversum  est.  Car- 
dytus  enim  quam  ex  Hecataeo  magnam  Syriaeurbem  fuisse 
tradit  Stephanus,  eadem  est  atque  Cadytis  Herodoti  II.  159, 
et  III.  5,  itaque  ad  Palaestinam  pertinet,  quam  Hieroso- 
lyma  fuisse  persuasum  habeo.  Gravius  in  proximo  sensu 
vitium  tollendum  erit.     Enumerat  ibi  Plinius 

Beroeenses,  Epiphanoenses ;  ad  orientem  Lao-  103 
dicenos  qui   ad  Libanum   cognominantur ,  Leuca- 
dios  rel. 

Laodiceam  autein  Scabiosam  quae  etiam  a  Strabone 
XVI.  p.  755.  7]  TtQoq  Aipavcp  dicitur,  cur  ad  orientem  spe- 
ctare  tradiderit  Plinius,  causa  nulla  excogitari  potest.  Tan- 


78  Liber  V. 

tum  onim  abest  ut  orientem  versus  situm  perhibeatur  op- 
pidum,  ut  omnium  quae  hic  commemorantur  unum  maxime 
ad  occidentem  vergat.  Itaque  etiamsi  in  omnibus  libris 
Mss.  lcgerentur  verba  ad  orientem,  pro  integris  liaberi 
noii  possent.  Atqui  ex  iis  quidem  libris  quos  accuratius 
collatos  adhibuit  Silligius  ( nam  in  aliis  quoque  exstare 
vetustarum  editionuin  consensu  indicatur)  in  uno  D  legi- 
tur  orientem-,  lla1  habent  Orontem,  Oronthem  d  quocum 
Toletanum  consj)irare  licebit  certe  in  VV.  DD.  silentio  e 
consueta  horuin  librorum  concordia  colligere.  Iam  vero 
utraque  urbs,  et  Epiphania  et  Laodicea,  re  vera  ad  Oron- 
tem  sita  fuit:  itaque  certissima  emendatione  ad  alterutram 
scriptura  ad  Orontem  referatur  necesse  est.  Neque  du- 
bitabimus  quin  Epiplianensibus  attribuamus.  Laodiceni 
cniin  adLibanum  cognominati  ab  urbe  maritima  iam  satis 
distincti  sunt,  Epinhania  autem  ab  oppido  cognomine  Ci- 
liciae  ilumine  nominato  commode  discernitur.  Epiphanen- 
ses  dico,  nam  eam  vocabuli  formam  e  Graeco  ^EmqyavsTg 
apte  ducta  omnes  libri  Mss.  mira  concordia  exhibent,  Epi- 
phunoenses  appellat  Silligius,  quasi  vero  ' Emcpuvoia  voca- 
retur  urbs  haud  ignobilis.  Sic  igitur  IMinii  verba  consti- 
tui  oportet: 

Beroeenses,   Epiphanenses  ad  Orontem,  Laodicenos 

qui  ad  Libanum  cognominantur  rel. 

104  83  =  24,  20. 

Oritur  (Euphrates)  in  praefectura  Anneniae  ma- 
iuris  Caranitide,  ut  prodidere  e\  iis  qui  proxime 
viderant,  Domitius  Corbulo  in  monte  Aba,  Lici 
nius  Mucianus  sub  radicibus  montis  quem  Capo- 
ten  appellat,  supra  Zimaram  XII  Mp.,  initio  Py- 
xurates  nominatus.    Fiuit  Derxenen  primum  rel. 


Liber  V.  79 

De  duobus  fluminibus  verba  facere  Plinium  constat, 
quorum  confluentibus  magnus  Euphrates  efficitur  (cf.  For- 
biger  Geogr.  ant.  vol.  II.  p.69).  Quorum  alterum  e  monte 
Aba  (quem  Araratem  nunc  appellant),  alterum  e  monte  Ca- 
pote  id  est  ex  eo  Tauri  iugo  profluit,  quod  magis  ad  se- 
ptentrionem  spectat.  „Scythis  proximum"  vocat  Solinus 
c.  40:  „Scythinis"  melius  dixisset.  Loquitur  enim  de  po- 
pulo  quem  Chalybibus  vicinum  esse  tradiditXenophon  Anab. 
IV. 7. 18  (cf.Forbig.I.l.  p.601).  lam-vero  Carenitidem  ipsam 
et  Xerxenen  (ita  enim  haud  dubie  legendum  est  cum  Strab. 
XI.  p.  528,  qui  etiam  Cambysenen  in  ultimaArmenia  nominat) 
in  ea  Armeniae  parte  sitas  fuisse  tradit  Strabo  1.  1. ,  quae 
a  septentrione  occidentem  versus  Chalybum  et  Mosynoe- 
corum  vicina  fuerit.  Hanc  vero  Zimara  aliquanto  amplius 
XII  mil.  pass.  abfuisse  itinerariis  ostenditur.  In  Antonini 
enim  Itinerario  p.  207,  quocum  consentit  fereTabula  Peu- 
tingeriana,  Satala  Melitenes  oppidum  a  Zimara  CXLI  mil. 
pass.  distat:  quibus  si  addideris  spatium  haud  multo  minus 
quo  Satala  ab  Euphratis  fontibus  dirimuntur,  efficitur  tan- 
tus  error  in  itinerum  mensura,  qualem  Plinius  qui  Muciani 
commentarios  ante  oculos  haberet  et  VI.  23.  post  Corbu- 
lonis  expeditionem  accuratiora  se  de  Asia  superiore  pro- 
ferre  quam  veteres  gloriaretur,  committere  non  potuit.  Sci- 
licet  accidit  hic  quod  saepius  factum  est,  ut  numeros  quo- 
rum  vim  ac  rationem  minus  perspectam  haberent,  descri- 
bendo  scribae  vitiarent,  legendumque  erit: 

—  supra  Zimaram  CC  XI 1  M  p. 

§.87.  pro  Uram  scribendum  est  Suram,  quo  nomine 
et  infra  §.89.  et  a  Ptolemaeo  V.  15.25.  oppidum  ad  Eu- 
phratem  situm  appellatur,  §.  90.  cum  Hems.terhusio,  quem 
laudat  Silligius,  Opim,  cf.  Strab.  XVI.  p.  749,  deinde  cum 
Harduino   in  virginem  e  leone. 


80  Liber  V. 

105  91  *  27,  22. 

—  sinus  Issicus,  oppidum  Issos,  inde  Alexandria, 
flumen  Chlorus,  oppidum  Aegae  rel. 

In  Cilicia  describenda  Plinius  a  Syriae  finibus  occi- 
dentein  versus  procedit:  quodsi  igitur  inde  recte  legeretur, 
Alexandria  Isso  urbi  ad  occidentem  sita  putanda  esset. 
Quum  vero  Plinius  propter  nominum  similitiulincm  nppidum 
Issum  cum  sinu  coniunxisset  adderetque  Alexandriam  quae 
XVI  mil.  p.  ab  Isso  meridiem  versus  distabat.  alia  pro- 
fecto  particula  utendum  fuit  quam  quae  falsam  de  oppidi 
situ  opinionem  procrearet.  Talem  vero  particulam  libri 
Mss.  praeter  incertum  illum  Dalecampii  M,  quantum  video, 
fere  omnes  dederunt,  ipsam  codd.  Darbari,  in  idem  cor- 
ruptam  reliqui.  Ea  est  item  qua  significat  scriptor  quuin 
post  ilumina,  montem,  sinum  oppidum  quoque  commemo- 
rasset,  Alexandriam  pariter  atque  Issum  oppidum  esse. 
Similis  vocabuli  usus  reperitur  §.  148.  —  §.  96.  nisi  codd. 
scripturam  Platanistum  servare  malis,  e  Ptolemaeo  V.5.8. 
legendum  erit  Pednelissum.  Paryadus  S,  Paryardes  aut 
§.  98.  aut  99.  e  glossemate  ortus  videtur. 

m  107=29,29. 

Doridis  in    sinu  Leucopolis,   Hamaxitos,  Eleus, 

Euthene.   Dein  Cariae  oppida  Pitaium.  Eutane, 

Halicarnasus. 

Halicarnassum  Cariae  Mela   quoque    I.   16.    attribuit, 

sicut  Euthanen  quae  etiam  a  Stephano  TtoXn;  K«g/a»,-  appel- 

latur.     Ev$r'ivr]v  vocat:   apparet  igitur  eandem  esse  quam 

modo  nominaverat  Plinius.     Iam  vero  duo  oppida  cogno- 

mina  in  eodem  sinu  Ceramico  sita  esse  quis  sibi  persua- 

deri  patietur?     Prior    eiicienda  erit,   cuius  Dorica    forma 

quum  in  margine  archetypi  adscripta  esset,  in  ipsam  scri- 


Liher  V.  81 

ptoris  orationcm,  ut  fit,  a  proximo  scriba  recepta  est.   Le- 
gendum  est  igitur: 

Eleus.  Dein  Cariae  oppida  Pitaium,  Euthene,  Jlalicar- 

nasus. 

114  =  29,31.  107 

Magnesia  Maeandri  cognomine  insignis,  a  Thessa- 
lica  Magnesia  orta  —  Antea  Thessaloche  et 
Androlitia  nominata. 

Antiqua  urbium  et  insularum  nomina  e  Callimacho  ple- 
rumque  aftert  Plinius,  vel  a  fabulis  domesticis  vel  a  poeta- 
rum  locis  repetita.  Ita  h.  1.  ab  origine  Magnesia  non  Thes- 
saloche,  quae  forma  nulla  est,  sed  Thessaliotis  appellatur. 
Alterum  nomen  Callini  fragmentis  addendum  videtur  'Ar- 
8Qo?J7siQa,^4ndrolitira  a  Plinio  dicta,  quo  bellum  aut  cum 
Treribus  aut  cum  Ephesiis  gestum  significatur,  cf.  Conon 
c.  29,  Strab.XIV.p.647sq.,  Athcn.  XII.  p.525,  Diog.Laert. 
1. H7sq.  Eundem  Cailinum  vel  Mimnermum  potius  (cf.fr. 
13)  Thyatiram  Euhippiam  vocasse  putaverim.  Ibidern  cum 
plerisque  codicibus  qui  Amorges  vel  Amoges  exhibent, 
Amorge  vel  Amorgus  scribere  malim.  Fieri  enim  facilius 
potuit  ut,  sicut  Ortygia  et  insula  et  Ephesi  pars  voca- 
batnr,  ita  etiam  Amorgi  appellatio  in  continentem  cum 
accolis  migraret,  quam  ut  a  Morgetibus  in  Asia  ignotis 
nomen  duceretur.  §.117.  cum  R^a  praestat  fortasse  Icgere 
Ilermesta. 

1 18  =  ibidem.  108 

Amazone  condita  —  Zmyrna. 

Ita  Silligius  sane  e  codicibus  verum  ablativo  usus 
plane  singulari  quem  Plinio  non  inusitatum  essc  exemplis 
ad  XXXIII.  3.  allatis  comprobare  conatur.  Atque  illo  qui- 
dem  loco  recte  e  cod.  Bamb.  scripsit:    quousque  peneira- 

6 


82  Liber  V. 

tur  avaritia,  est  enim  ablativus  instrunienti  similis  illi 
„coelum  petimus  stultitia".  In  reliquis  vero  locis  praeter 
nostrum  VIII.  162.  et  IX.  89.  subiecti  casum  qui  necessa- 
rio  requiritur  facili  emcndatione  restituere  licet.  Pro 
..Amazone  condita",  .,Yergilio  vate  absoluta",  „L.Lucullo 
proconsule  comperta"  littera  E  in  I  mutata  dativum  nan- 
ciscimur  poetis  et  argenteae  aetatis  scriptoribus  familia- 
rem.  §.  1 19.  e  Strabone  XIV.  p.646.  pro  Leuce  scribendum 
videtur  Leucae  quod  in  D  invenitur.  §.  122.  recte  Silligius 
e  codd.  edidit  Gergitha.  Osannus  enim  quum  in  Diurn. 
archaeol.  1845.  no.  32.  p.  116.  vulgatam  scripturam  Ger- 
githos  in  Gergithes  mutavit,  oppidum  in  Cumanorum  agro 
situm  cum  colonia  confudit  quae  Strabone  teste  XIII. 
p.  589.  inde  in  regionem  Lampsnccnnm  profecta  est.  Ger- 
githam  autem  ab  Attalo  rege  deletam  esse  idem  p.  616. 
tradidit.  §.  125.  pro  Cale  cod.  A  habet  Idale,  RTd  Itale, 
quare  cuui  Ida  monte  coniunctum  videtur  oppidum  alias 
ignotum.  Legendum  est  fortasse  Idalium  sive  Idalia.  §.  140. 
e  lectione  cod  R  Lepetinnum  restituendum  est  Lepetym- 
num  (cf.  Parthen.  Narr.  amat.  21)  et  e  codd.  Rd  recipien- 
dum  Sandalium,  sicut  a  Strab.  XII.  p.  569.  castellum  Pi- 
sidiac  appellatur. 

109  130  =  31,  35. 

lnterCypii  oppida  enumeratur  Epidarum,  quod  quum 
optinii  codices  AR2  Epidaurum  appellent,  nescio  cur  le- 
ctionem  aptissimam  VV.  DD.  spreverint.  Fuisse  enim 
inter  Cyprios  etiam  Argivorum  colonos  Herodot.  V.  113. 
et  Strabo  XIV.  p.681.  retulerunt,  qui  oppido  eodem  modo 
nomen  ab  urbe  patria  nobilissima  sumptum  indidisse  pu- 
tandi  sunt,  quo  Salaminem  ab  insula  vocatam  esse  con- 
stat.  Neutro  vero  genere  eodem  modo  Epidaurum  dicitur, 
quo  (§.  142.  Cyzicum  sc.  subintellecto  v.  oppidum. 


Liber  V.  83 

141  =  32,40.  110 

Impetum  deinde  sumit  Hellespontus  et  mare  in- 
cumbit,  verticibus  limitem  fodiens,  donec  Asiam 
abrumpat  Europae ;  promontorium  id  appellavimus 
Trapezam. 

Subieetum  Hellespontum  esse  manifestum  est.  Neque 
enim  mare  Hellesponto  incumbit,  sed  Hellespontussummavi  e 
mariEuxino  ac  Propontide  profluens  itaingruit  mariAegaeo 
ut  velut  pondere  suo  undas  premere  videatur.  lta§.127.  se 
concitare  dicitur  quo  vehementiorem  impetum  faciat.  Opti- 
mam  vero  sententiam  verba  sicuti  nunc  leguntur  non  ex- 
primunt.  Namque  accusativum  casum  numquam  cum  verbo 
incumbere  coniungi  constat.  Necessario  igitur  aut  secun- 
dum  codd.  Td  scribendum  erit  in  mare,  aut  quod  ad  libri 
R  lectionem  propius  accedit,   mari  incumbit. 

142  =  ibidem.  111 

Mox  oppida  Placia,  Ariace,  Scylace  rel. 
Ariace  nomen  in  hac  certe  regione  prorsus  inauditum 
ex  Arlace  factum  videtur,  frequentissima  litterarum  I  et  T 
permutatione.  At  vero  ne  Artace  quidem  eo  loco  quem 
indicat  Plinius  sita  fuit.  Duo  enim  oppida  ita  appellata 
sunt,  alteruin  prope  Cyzicum  quod  inodo  §.  141.  nomina- 
batur,  alterum  ad  Pontum  Euxinum  ultra  nigrum  promon- 
torium,  alias  Artena  vel  Artana  vocatum ,  cf.  Ptolem.  V. 
1.5.  Neutrum  liuc  quadrat:  alterum  enim  ad  orientem,  ad 
occidentem  alterum  nimium  ab  intervallo  inter  Placiam  et 
Scylacen  medio  abfuit.  Quapropter  prava  repetitione 
vocabuli  paulo  supra  positi  irrepsisse  arbitror,  originem 
autem  vitii  etsi  manifesto  deprehendere  non  liceat,  talem 
fere  fuisse  suspicor,  ut  in  codicis  primarii  margine  scri- 
pturae  varietatem   ariack  ad  artack   adscriptam  in  ipsum 

6* 


84  Liber  V. 

archetypi  incle  descripti  contcxtum  receptam  esse  existi- 
mem.  Ceterum  iu  praecedente  cnuntiato  quo  urbis  Cyzici 
situs  describitur,  immerito  Sill.  lacunae  vestigia  quaesivit. 
Verbis  enim  „cuius  a  vcrtice  mons  Dindymus"  vertex 
oppidi  ( nam  oppirium  prbnomine  relativo  significari  ap- 
paret)  cst  pars  altior  civitatis  quae  monti  Ursorum  sese 
applicat,  pone  quem  Diuriymus  extollitur.  Cyzicus  enim 
partim  per  campum  extenricbatur  partim  montem  quem 
"Agxrojv  ogot;  Strabo  XII.  p.  596.  appellat,  aliqua  ex  parte 
occupabat.  Reriit  Artacaeorum  nomen  §.  151,  ubi  inter 
112  insulas  Cyzici  vicinas  enumerantur  Halone  cum  oppido, 
Dclphacic,  Polydora,  Artacaeon  cum  oppido. 

Fuisset  igitur  tertium  etiam  oppirium  Artace  in  insula 
cognomine.  Atque  hanc  quiricm  novit  Strabo  1.1.,  oppi- 
dum  non  commemorat,  ita  ut  vix  mihi  persuadeam,  uno 
eodemque  loco  duplex  eo  nomine  fuisse  oppidum,  alterum 
in  peninsula  Cyziccnorum,  altcrum  in  insula  situm.  Qua- 
propter  scribere  malim  Pohjdora  Arlacaeon  cum  oppido, 
scilicet  Polyriora  nominato.  Polydoram  enim  insulam 
prope  Cyzicum  sitam  fuisse  trariidit  Stephanus  s.  v.,  quae 
quiricm  facile  fieri  potuit  ut  Artacaeorum  esse  riicerctur. 
Graecum  autem  genitivum  a  Plinio  Graecum  auctorem  se- 
cuto  adhibcri  quis  mireturV  Verum  dubiam  eam  conie- 
cturara  ita  profero,  ut  ipse  dubitem.  Aliquanto  §.  143. 
confidentius  pro  Malianda  scribendum  esse  censeo  Ma~ 
rianda,  unric  Marianriynorum  nomcn  riuctum  esse  appa- 
ret.     Mariandyne  iani  Harriuinus  conieccrat. 

113  150  =  32,43. 

...  dcin  Naulochum  promontorium ;  Estiae  tem- 
plum  Neptuni. 
In   describendo  Bosporo  Plinius   eum  ordinem   tenet 
ut  a   Fropontide   incipiat  ct  septentrionem    versus   locos 


Liber  V.  VI.  85 

Asiae  commemoret,  qui  usque  ad  Ponti  Euxini  fauces  me- 
moratu  digni  esse  videantu".  Probe  autem  tenendum  est 
litus  Asiaticum  ab  eo  legi,  Europae  oram  antea  IV.  46. 
et  75.  enarratam  esse.  Recte  omnia  procedunt:  nomi- 
nantur  Chalcedon,  Chrysopolis,  Nicopolis,  portus  Amyci, 
Naulochum  et  ultimum  templum  Neptuni,  quem  plerique 
Iovem  Urium  dixere,  Timostheni  autem  (nam  ei  prae 
ceteris  obsecutus  est  Plinius)  Neptunum  appellare  licuit, 
quoniam  utraque  dei  species,  et  ea  quam  mente  ac  ratione 
conceperant  veteres  et  quam  artis  monumentis  exprimebant, 
Neptuni  simillhna  fuisse  putanda  est.  Qui  vero  medius 
inter  Naulochum  et  templum  Neptuni  commemoratur  locus 
an  huc  omnino  pertineat,  incertum  est.  Deam  non  indi- 
cari  ex  ipsa  structura  verborum  apparet;  locum  si  quae- 
rimus,  interpunctione  utique  a  templo  distinguendum,  in- 
veniemus  quidem  apud  Polybium  IV.  33.  to.  ■jtsQt  raq^EcrTtaq 
axqa  xaXov^eva  rr\£  Euocom^ ,  sed  et  in  aliena  regione, 
Thraciam  dico,  et,  quod  maius  est,  etiamsi  concedas  fe- 
stinantiae  scriptoris  errorem  gravissimum  ut  Europam 
cum  Asia  permutasse  videatur,  ne  in  ipsa  quidem  Europa 
loco  Naulochi  viciniae  apto.  Polybius  enim  qui  inverso 
ordine  a  Ponto  Bospori  cursum  describere  coepit,  Hestias 
infra  Hermaeum  et  ex  adverso  fere  urbis  Chrysopolis 
collocavit.  Non  dico  fieri  non  potuisse  ut  Plinius  talein 
errorem  committeret:  sed  quum  facili  coniectura  molestas 
illas  Hestias  abigere  liceat,  magnopere  me  ad  eam  incli- 
nare  fateor.     Quidni  enim  scribetur : 

dein  Naulochum  promontorium  est  ac  templum  Neptuni. 

LIBER  VI. 

2  =  1,1.  \U 

ad    Bosporos    duos    vel    bubus    meabili   transitu, 
[unde  nomen  ambobus]   rel. 


W  Liber  VI. 

Ponti  Euxini  freta  vivida  et  concitata  oratione  descri- 
bit  Plinius,  et  Bosporos  quidem  valde  angustos  esse  ipsa 
nominis  originatione  declnrat,  quam  peritis  vel  indicasse 
satis  fnit.  Transit  deinde  ad  nlia  argumenta  magis  etiam 
insignia.  Quomodo  igitur  tam  inepte  doctum  sese  exhi- 
buisse  putandus  est,  ut  rem  pueris  notissimam  significa- 
ret  iterumque  deinde  legentium  animis  inculcaret?  At  vero 
interpolatorem  eruditae  annotationis  non  piguit. 

115  10  =  3,4. 

Fuit  oppidum  eodem  nomine  et  alia  V,  Amazo- 
nium,  Themiscyra,  Sotira,  Amasia,  Comaua  nunc 
Matium. 

Ita  codd.  Rdr.  Mantiwn  dedit  Silligius,  Manteum  vel 
Manteium  reliqui.  Verum  oraeulum  cum  Comanorum  tem- 
plo  antiquitus  coniunctum  et  diu  ante  Plinii  aetatem  fuisse 
constat,  cf.  Hirt.  Bell.  Alex.  66.  Matium  autem  ctiam  infra 
§.  12.  nominatur  a  Ma  dea,  ut  videtur,  appellatum.  Mirum 
sane  videtur,  quod  cognomen  illud  oppidi  celeberrimi  alibi 
non  reperitur,  verum  in  re  incerta  coniecturis  abstinen- 
dum  erit. 

116  14=4,4. 

—  gens  Salae  antiquis  Phthirophagi  dicti  et 
alias  Suani   — 

Phthirophagos  a  Suanis  distinguit  Strabo  XI.  p.  499, 
itaquc  pro  alias  sive  ala,  ut  in  R  legitur,  scribendum  est 
alia.  Salas  Ptolemaeus  III.  5.  22.  in  Sarinatia  Euro- 
paca  habitasse  tradit  et  2«Ao/  appellat,  unde  fortasse  Sa- 
lae  in  Saloe  mutare  praestat.  Itein  qui  §.  16.  Epageritae 
vocantur.  apud  Ptolemaeum  sunt  UwpvQLtau:  utrum  autem 
nomcn  praeferendum  videatur.   decerni  nequit. 


Liber  VI.  87 

19  =  7,7.  117 

Primi  Sarmalae  Gynaecocratumen  o  e ,  Amazonum 

connubia. 
Ita  Silligius,  qumn  vulgo  unde  ante  Amazonum  inse- 
rcretur.  Atque  illud  quidem  rectissime  fecit  quod  Grae- 
cam  pluralis  numeri  formam  e  cod.  d  recepit:  hoc  quoque 
laudandus  quod  vocem  unde,  quam  in  nullo  libro  Ms.  in- 
veniri  iam  Hard.  annotaverat,  eiecit.  Yidetur  quidem  in 
recentiore  aliquo  libro  a  primis  editoribus  lecta  fuisse, 
quum  iain  in  editione  principe  reperiatur:  sed  interpola- 
tione  e  corruptis  ultiinis  vocabuli  Graeci  litteris  ortum 
esse  manifestum  est  Quod  vero  Silligius  impriiui  iussit, 
id  equidem  me  non  iutelligere  fateor.  Sarinatas  enim  ipsos 
connubia  Amazonum  vocari  tum  demum  crederemus,  si 
ullum  talis  vocabuli  abstracti  (quod  dicunt)  usus  exem- 
plum  allatum  esset.  Videtur  ita  locum  iuterpretatus  esse 
Pintianus,  dum  Pomp.  Melam.  1. 19.  fin.  Plinii  verbis  illu- 
strat.  Sed  apud  Melam  quoque  ,.Amazonuin  regna"  non 
esse  appositionem  ad  .,  Maeotici  ytivaixoxQarovpsixoi'6  ve- 
rum  interpunctione  correcta  a  verbo  ,.tenent"  apta  esse, 
a  recentioribus  intellectuin  est.  Quod  autem  apud  Dale- 
campium  in  margine  adscribitur  Amazonum  regna  V.y  id 
non  e  libro  Ms.  profectum  esse  arbitror,  sed  hunc  ipsum 
Pomponii  locum  a  viro  aliquo  docto  laudari,  qui  Plinium 
quoque  ita  scripsisse  coniiceret.  Prudenter  eniin  Sill.  p. 
XXIX.  inter  siglas  M.  et  V.  quibus  usus  est  Dalecampius, 
ita  distinxit,  ut  altera  certe  coniecturas  virorum  doctorum 
permultas  comprehendi  admitteret.  Quod  ita  se  habere 
prae  reliquis  annotatione  Dalecampii  ad  VI.  92.  confirma-  . 
tur,  ubi  haec  margini  adscripsit:  ,.Cufin.  Omnia  Man. 
Quidam  etiam  veteres  habent,  Phoelo."  Male  tamen 
ille  quisquis  fuit.  Nam  id  potius  dixit  Plinius,  Sarma- 
tas    propterea   Gynaecocratumenous    appellari,    quoniam 


88  Liber  VI. 

Amazonum  connubiis  coacti  uterentur.  Lepidam  He- 
rodoti  narrationem  IV.  110  sqq.,  Strabonis  dissertatio- 
nem  XI.  p.  504.  ut  omittam,  unum  e  Periplo  Ponti  Euxini 
p.  1.  locum  cum  Harduino  attulisse  sufliciet,  ubi  diserte 
commercium  illud  quo  Sarmatae  cum  Amazonibus  con- 
iungi  perhibebantur  causa  cognominis  ignominiosi  fuisse 
traditur.  Touzo/t;  6a.  Ijausf.uxPai  7uq  Atua£ovaq  rotq  1o.vqo- 
(iu.7a.iq  }Jyovifivy  iX^xovcraq  itore  a.%o  7r\q  tisql  tov  QfQuo')6ov7a 
yevofievriQ  fia%r\q'  scp  oiq  ETttxXifcr^cfav  ot  ~2avQo/Lia7ai  Yvvat- 
xoxQarovfisvot.  Cf.  Dionys.  Perieg.  656.  Requiritur  igitur 
apud  Plinium  particula  qua  propter  Amazonum  connubia 
Sarmatas  ita  appellatos  esse  indicetur.  Quodsi  vero  re- 
putnvcris,  quam  facile  longo  et  insolito  vocabulo  similis 
quaedam  ultimarum  litterarum  vocula  absorberi  potuerit, 
et  quanta  inter  syllabas  oe  et  ob  intercedat  similitudo, 
vix  dubitabis  quin  apud  Piiuium  scribendum  esse  censeas: 
—   Gtjnaecocratumenoe  ob  Amazonum  connubia. 

118  25  =  9,9. 

Armcnia  autem  maior  . . .  Euphrate  amne,  ut  di- 

ctum  est,  aufertur  Cappadociae  et,    qua  discedit 

Euphrates,  Mesopotamiae,  haud  minus  claro  amnc 

Tigri. 

Quum   sensus  verborum   manifesto  sit  „Armenia  au- 

fcrtur  Euphrate  Cnppadociae,  Tigri  Mesopotamiae",   ne- 

scio  cur  vulgo  post  Mesopotamiae  interpungatur.  Artissime 

enim  coniungantur  oportet   Mesopotamiae  haud. 

119  28  =  9, 10. 

Adiabencn   Tigris   et   montes   invii   cingunt.      Ab 

lacva  cius  regio  Medorum  est  et  prospectus  Ca- 

spii  maris  rel. 

Vulgatam  hanc  scripturam,  quam  Silligius  retinuit,  e 

codd.  Mss.  de  quibus  ccrtius  constat  unus  P  (Monaccn- 


Liber  VI.  89 

sis  saec.  XV)  exhibet:  RT  Iegunt  ad  prospectum,  d  el 
prospectum.  Quam  non  corruptelam  ego,  sicut  Silligius, 
sed  veram  gerrnanamque  lectiouem  esse  arbitror,  etsi 
vulgatam  facilius  explicari  concedam.  Quid  enim  in  eo 
sensu  reprehendas  quem  suppleta  voce  usque  explicaii 
licet  „A  laeva  Adiabenes,  si  <|uidem  Tigridis  cursum 
spectaveris,  orientem  versus  extenditur  Media  usque  ad 
montes  Cadusiorum  et  Caspiorum  (cf.  §.36,  39.  et  45), 
unde  Caspium  mare  prospicitur"?  Standum  erit  igitur  ab 
optimis  libris  et  scribendum: 

—  reijio  Medorum  est  ad  prospectum  Caspii  maris. 
§.47.  corruptam  esse  apparet,  sed  quid  ibi  legendum  sit, 
ingeniosiori  viro  inveniendum  relinquo.  §.52.  Icarum  flu- 
men  nusquam  praeter  h.  1.  obvium  in  Bactrum  corrigen- 
dum  esse  Ritterus  As.  II.  p.  560.  perspexit.  Et  re  vera 
non  lcarum  habent  codd.  Mss.,  sed  Iacrum  R  et  melius 
etiam  Iachrum  TPd. 

58  =  17,21.  120 

(India)  patefacta  est . . .  et  aliis  auctoribus  Grae- 

cis  qui  cura  regibus  Indicis  morati,    sicut  Mega- 

sthenes  et  Dionysius  a  Philadelpho  raissus  ex  ea 

causa,  vires  quoque  gentium  prodidere. 

Quae  tandem  causa  fuerit,  cur  ad  reges  Indorum  le- 

gati  mitterentur,   e  Plinii  verbis  non  elucere  recte  monet 

Schwanbeckius  De  Megasthene  p.  20.  Neque  eam  indicare 

in  animo  habuit,  sed  propterea  vires  populi  ac  multitudi- 

nem  accuratius  a  legatis    describi   potuisse  tradidit,  quo- 

niam   diutius  apad    reges   morati    essent,    addita    scilicet 

causa  quam  his  verbis  in  incerto  reliquit  Strabo  II.  p.  70: 

\ntof.ivr\!.ia.7a  Tr^g  aitodti/niaq  xaTsXrxov  Toiavra,  vcp  r\<;  6tj  tcots 

aiTtaq  TtQoaypivTeq.    Undc  consequitur  interpunctione  cor- 

recta  legenduin  esse:  missus,  ex  ea  causa  vires  rel. 


90  Libev  VI. 

131 

Gl-63  =  ibidcm. 

» 
Diognetus   ct  IJaeton   itinerum   eius  (Alexandri) 

mcnsorcs  scripsere    n  porlis  Cnspiis  Hecntompy- 

lon  Pnrthorum  quot  diximus  milin  cssc...   inde  nd 

Alcxnndri  oppidumLM.  [In  quibusdnm  exem- 

p  1  n  r  i  b  u  s  d  i  v  e  r  s  i  n  u  in  e  r  i  r  e  p  e  r  i  u  n  t  u  r ;]  hnnc 

urbem  sub  ipso  Cnucnso  esse  positnm.   Ab  en  rel. 

...  Reliqun  inde  Seleuco  Nicntori  perngrntn  sunt; 

nd  Sydrum  CLXVIII  mil.,  Iomnncn  nnmem  tnn- 

tundem,   [ —    nliqun   exemplnrin    ndiiciunt 

Y  milin  pnssuum  — ]   inde  nd   Gnngen  CXII 

mil.,ndRhodnphnnDLXIXmil.,[— nliiCCCXXV 

mil.  in  hoc  spntio  produnt, — ]  nd  Cnlinipnxn 

oppidum  CLXVIl  D,  [-  nlii  CCLXV  M,  — ] 

inde    nd    confluentem   lomnnis    nmnis    et   Gnngis 

DCXXV    M,    [—   plerique    ndiiciunt  XIII 

mil.,  — ]  nd  oppidumque  Pnlibothrn  r.el. 

Tcrrena  quae  inde  a  §.  61.  incipit  Iridiae  riemonstratio 
duabus  partibus  constat,  quanun  altera  usque  ari  Hypa- 
shn  lluviuin  pertinet,  altera  viain  regiain  usque  ad  Pali- 
bothra  oppirium  et  Gangis  ostiiun  perseqaitar.  PrioreiB 
e  Didgneti  et  Baetonis  connnentariis  sumpsit  Flinins.  «jui- 
Iniscum  regis  epistolas  consentire  ait,  alteiam  e  iMega- 
sthenis  Inriicis  exscri])tam  esse  luculentcr  Schwanbeckius 
p.  1H  sqq.  ricmonstravit.  ncquc  praetar  bunc  alium  quein- 
quam  auctorcm  arilribcri  co  eiiicitur.  quori  Scleuco 
Nicatori  i.  c.  in  usum  Selcuci  iter  cmcnsum  esse  nana- 
tur.  Qui  eniin  j>ost  Megastkenem  Prasiorura  regiarn  ari- 
icrunt  Dionvsius  et  Dcimachus   a  Ptolemaeo    Philarielplio 


Liber  VI.  91 

ct  Antioclio  Seleuci  filio  missi  fuerunt,  ad  Amitrochadem 
scilicet  Santlrocotti  filium,  quem  etiam  litterarum  commer- 
cio  cum  Antiocho  coniunctum  fuisse  constat,  cf.  Strab.  II. 
p.  70j  Athen.  XIV.  p.  652.  Iam  vero  permirum  vitletur,  Pli- 
nium  varia  variorum  hbrorum  exemplana  rnter  se  contu- 
lisse  atque  scripturae  discrepantias  accurate  annotasse, 
mirum  et  in  immenso  quem  susceperat  labore  vix  cretli- 
bile.  Accedit  quod  tum  stadiorum,  non  miliariorum  irame- 
ros  in  aliis  Graecorum  auctorum  codicibus  aliter  scriptos 
commemorare  oportuit.  Denique  verbis  valde  ambiguis 
et  impeditis  numerorum  differentiae  proferuntur.  Nam  et 
§.62.  verbis  ,,In  quibusdam"  rel.  structura  totius  enun- 
tiati  pervertitur  et  qui  §.  63.  laudantur  „alii"  et  ..plerique", 
etsi  libri  Mss.  fuerunt,  rerum  scriptores  videntur  fuisse. 
Quam  ob  rem  quae  uncis  inclusimus  non  a  Plinio  pro- 
fecta  esse  arbitror  et  quae  h.  1.  laudantur  exemplaria,  iis 
non  Graecos  libros  sed  ipsius  auctoris  codices  contineri, 
quos  quum  in  numeris  non  consentire  intellexisset  gram- 
niaticus  qui  ad  vetustorum  librorum  accurate  collatorum 
fidem  exemplum  unde  nostri  codices  fluxerunt  composuit, 
sedulo  in  margine  scripturae  quam  invenerat  varietatem 
annotavit,  unde  in  archetypi  textum  migravit.  Iunium  illum 
Laurenaum  sive  potius  Laurentinum  dico,  in  subscriptione 
codicis  A  ad  calcem  libri  quarti  nominatum,  qui,  ut  iam 
n.  39.  significavimus,  saeculo  quarto  post  Chr.  n.  Plinii 
opus  recensuit.  Permagna  enim  numerorum  perturba- 
tione  hanc  descriptionem  etiamnum  laborare  eo  prae- 
sertim  ostendit  Schwanbeckius ,  quod  praeter  DCXXV 
mil.  pass.  nullus  ad  plenam  stadiorum  mensuram  revo- 
cari  potest,  et  ultimum,  quo  spatium  inter  Palibothra 
Gangisque  ostium  definitur,  in  DCCXXXVIII  mutandum 
esse  Strabonis  loco  XV.  p.  689.  comprobatur  qui  e  Me- 
gasthene  sex  milia  stadiorum  nominat. 


92  Liber  VI. 

122  74  =  20,  23. 

Hi  montium,  qui  pcrpetuo  tractu  oceani  orae 
perfinent,  incolac  liberi  et  regum  expertes  multis 
urbibus  montanos  obtinent  colles. 

Ita  Silligius  e  cod.  II  apcrto  vitio.  Nam  utrunique 
recte  dicitur:  „ad  oram  pertinere"  et  „orae  praetendi", 
„pertincre"  vero  numquam  cum  dativo  casu  construitur. 
Alterutrum  igitur  eligcndum  erit,  aut  „praetincre"  cum  da. 
tivo  aut  „pertinere  ad  oram".  Illud  Salmasius  p.  995.  re- 
cipiendum  statuit.  Qui  quum  in  libris  Mss.  legisset  oceani 
ora  pertinent,  scribere  voluit  oceani  orae  praetenti,  eum- 
«jiie  secutus  est  Harduinus.  Nam  falso  Silligius  Salmasium 
ora  legisse  refert.  Confirmat  eam  coniecturam  scriptura 
Rob.  oceani  ora  praetinent.  Verumtamen  pronomine  re- 
lativo  „qui"  verbum  fmitum  requiri  arbitror.  Iam  vero 
quum  codd.  Td  exhibcant  ad  oceani  ora  perlinent,  nescio 
cur  durissimum  construcndi  moduin  Plinio  obtrudamus. 
Fieri  enim  facile  potuit  ut  in  rcliquis  libris  vocula  ad 
inter  syllabas  tn  et  oc  excideret.  Itaque  scribendum  ar- 
bitror:  aui  ad  oceani  oram  pertinent. 

Ceterum  licet  magnopere  milii  displiceant  „montani 
colles",  incertis  suspicionibus  abstinendum  reor. 

123  77  =  ibidem. 

Hinc  deinde  accoluntlndum  adversum  evidenti 
demonstratione  Athoae,  liolingae  rel. 

Corruptum  esse  locum  quis  non  videtV  Quae  enim 
est  evidens  demonstratio?  Atque  hoc  ipsum  adiectivum 
libri  Mss.  omnes  ignorant.  Ilabent  cnim:  R  advessos  eos 
cadente,  T  adversus  eos  cadente,  d  adversum  eos  cadenle. 
Rectam  autein  cincndandi  viain  ingrcssus  est  Pintia- 
ntlS   (jui   in   ultimis    duobus    vocabulis   latcrc    paiticipium 


Liber  VI.  93 

scandente  egregie  animadvertit.  Sic  II.  213.  scandant 
pro  cadant  R1  exhibet.  Quum  vero  hoc  modo  scribi 
vellet:  accolunt  Indum  adverswn  scandentes,  ita  ut  voce 
„deinonstratione"  populum  quendam  ignotum  contineri 
arbitraretur,  vera  falsis  miscuit.  Tantum  enim  abest 
ut  pro  corrupta  ultimam  voeem  habendam  esse  censea- 
mus,  ut  huic  quasi  fundamento  in  emendando  insistere 
oporteat.  Verbo  enim  „demonstrare"  in  situ  locorum  ex- 
ponendo  velut  proprio  utitur  Plinius.  Ita  IV.  13.  habemus 
demonstratum  iam  Rhium,  ita  nostro  libro  §.61.  invenitur 
terrena  demonstratio.  Quanain  igitur  nunc  demonstratione 
utatur  Plinius,  ex  iis  quae  modo  dicta  sunt  liquet.  Per- 
venerat  usque  ad  Olostras  qui  Patalam  insulam  mari  vici- 
nam  attingebant.  Iam  igitur  a  mari  usque  ad  Caucasi 
radices  (§.78)  qui  potuit  pervenire  demonstrando  nisi 
ut  adversum  amnem  legeret?  Haec  est  quam  scandentem 
demonstrationem  vocat,  sicut  mox  §.  78.  se  cum  Indo  rur- 
sus  decurrere  tradit.  Iam  vero  recte  quidem  diceretur 
„adversum  scandente  demonstratione".  Nam  et  verbum 
scandere  in  re  simili  aeque  intransitivmn  admittitur  §.  24, 
ubi  Cappadocia  „magno  impetu  ad  Tauri  iuga  scandere" 
traditur,  et  „adversum"  pro  „in  adversum"  ire  adhibetur 
VIII.  92.  Verum  satius  erit  litterarum  quae  in  omnibus 
libris  Mss.  reperiuntur  nullam  negligere.  Remanent  autem 
hae  eo,  quas  cum  reliquis  tali  fere  modo  in  archetypo 
scriptas  fuisse  coniicio:  adversv  eo  scadexte.  Quodsi  autem 
animo  reputaveris,  quanta  sit  terminationum  in  um  varie- 
tas,  et  quam  saepe  cum  om  permutentur,  primo  obtutu,  ut 
spero,  intelliges  latere  accusativum  pronominis,  unde  iam 
certo  colligitur  ita  Plinium  scripsisse:  accolunt  Indum, 
adversum  eum  scandente  demonstralione   rel. 

Adiecit  autem  pronomen  alias  non  necessarium,  ne  vo- 
ces„Indum"et„adversum"malealegentibusconiungerentur. 


94  Liher  VI. 

124  92  =  23,25. 

Ffaec  regio  est  cx  adverso  Bactrianorum,  deinde 
cuius  oppidum  Alexandria  a  conditore  dictum. 

Docte  dc  quatuor  satrapiis  quae  lioc  capitc  descri- 
huntur.  egit  Sahnasius  p.  1174  sqq.  cll.  p.  794,  Ariamque 
cuin  Ariana  a  Plinio  confundi  luculenter  demonstravit. 
Ac  nostro  quidem  loco  excidisse  nomen  Ariae  vidit,  quum 
et  pronomen  relativum  non  habeat  cui  respondeat  et  Ale- 
xandria  ad  Cartanam ,  quain  ultiinain  Plipius  comincmo- 
raverat,  non  pertineat.  Leniori  autem  remedio  loco  me- 
deri  poterat  quam  quo  usus  est.  Scribi  vult:  e.v  adver- 
sum  Bactrianos.  Aria  deinde.  Multo  vero  facilior  erit  ea 
coniectura  qua  voce  „Bactrianoruni"  similem  prorsus 
„  Arianorum'-  absorptam  esse  statuimus.  Quae  si  ad- 
mittitur,  haec  fere  Plinius  scripsisse  putandus  est: 

Jlaec  retjio  est    ex  adverso  Bactrianorum,   Arianomm 

deinde  cuius  rel. 
Paulo  infra  oppidum  Artacabane  idem  esse  atque 
Artacoanna  quod  modo  nominaverat,  manifestum  est:  in 
mutando  tainen  nomine  cautione  opus  erit,  quum  fortasse 
ex  alio  auctore  divcrsam  formam,  in  qua  magnopcre  va- 
riant  veteres ,  acceperit.  Proxime  ad  'Agraxava?-,  sicuti 
ab  Isidoro  Char.  p.  8.  appellatur,  accedit;  quare  litteram 
B   pro  V   positam   csse  putaverim. 

125  96  =  23,26. 

...  indicare  convenit,  quae  prodit  Onesicritus  classe 
Alexandri  circumvectus  in  mediterranea  Persidis 
ex  Fndia,  narrata  proxime  a  Fuba,  dcinde  eam 
navigationem ,  quac  his  annis  compcrta  scrvatur 
hodic.  Onesicriti  et  Nearchi  navigatio  nec  nomina 
habet  mansionuin  nec  spatia,  primumque  Xy  lene 


Liber  VI  95 

polis  ab  Alexandro  condita,  unde  ceperunt  ex- 
ordium,  iuxta  quod  flumen  aut  ubi  fuerit  non  satis 
explanatur. 
Quae  de  hoc  loco  a  Dodwello  et  Vincente  disputata 
sunt.  diligenter  exposuit  Geierus,  Alex.  Magni  hist.  scriptt. 
p.  78.  Atque  illud  quidem  iain  inter  oiunes  convenit,  quae 
Arrianus  de  Nearchi  expeditione  narravit,  cuiu  Plinii  ver- 
bis,  dum  modo  recte  scribantur*),  aliquanto  melius  con- 
ciliari  quam  Dodwellus  existimaverat:  quae  autem  relin- 
quantur  discrepantiae,  eo  praesertim  excusari  quod  praeter 
Nearchum  Onesicritum  secutus  estPlinius;  namque  utrum- 
que  in  Auctorum  elencho  lib.  I.  enumerari  videmus.  Unum 
discrimen  idque  gravissimum  ingeniosa  coniectura  Geie- 
rus  tollere  conatus  est  qui  ante  v.  nomina  excidisse  con- 
iecit  omnia,  assensum  nactus  Westermanni  in  Pauli  En- 
cyclop.  vol.  V.  p.490.  et  Car.  Mulleri,  Scriptt.  rer.  Alex.  M. 
p.56,  haud  scio  an  recte.  Quod  vero  non  ipsos  Ale- 
xandri  comitum  commentarios  a  Plinio  excerptos  esse  sed 
Iubae  librum  qui  Onesicriti  et  Nearchi  volumina  compi- 
laverit,  VV.  DD.  arbitrati  sunt  plerique  omnes ,  dicendi 
generis  quo  fere  utitur  Plinius  rationem,  ut  videtur,  non 


*)  Itii  pro  Ab  llis  vel  Abies  opi>idum  Arbis  e  Marciano  Hcracl. 
p.  24.  et  Ptolemaeo  VI.  21.  5.  restituit  Salmasius  qui  p.  1 175  sqq. 
ulierrime  de  his  regionibns  disputavit.  !dcm  flumen  Xabrwn  in  Ar- 
bim  mutandiim  esse  vidit,  quod  a  Strabone  X\'.  p.  720,  et  Stephano 
eodem  noinine,  ab  Arriano  Ind.2l — 23.  ininiis  recte  Arabis  appeilatnr. 
cf.  Wesseling.  ad  Uiod.  XVII.  104.  Lasscn.  Antiq.  Ind.  II.  p.  190.  Quae 
coniectura  lectione  codd.  Rd  confirmatur  qui  exhibcnt  Nabrim.  cni  e 
fine  prnximi  vocabuli  n  adhaeserat.  Pro  AtllOthadrus  scribcndum  est 
cnm  eodem  Salmasio  et  Vincente  AradllS.  §.103.  recte  Salmasius  710- 
minatum  legi  volnit.  Alia  praeterea  nomina  Vincens  apud  Schmie- 
derum  ad  Arrian.  Ind.  p.  259.  correxit.  Xam  libro  qno  Xcarchi  peri- 
plum  doctissime  Vincens  illustravit,  uti  mihi  non  licuit,  excerpta  antcm 
e  periplo  maris  rubri  in  Ilredovit  Quaestt.  geogr.  vol.  II.  p.  715  sqq. 
nihil  fere  de  Xearchi  navigatione   continent. 


J)6  Liber  VI. 

habuerunt.  Nam  quod  Dodwollum  offendit,  miliaria  non 
gtadia  numerari,  saepissimc  et  facili  computatione  sta- 
tlia  ad  Uomanorum  mensuram  redegit,  veluti  §.  108. 
sinus  Persici  circuitum  XXV  M  p.  esse  ex  Eratosthenis 
geographicis  tradidit.  Oncsicriti  autem  paraplus  qiiem 
a  luba  confcctum  csse  putavit  Geierus  p.  82.  neque  alibi 
commcmoratur  neque  nostro  loco  indicatur.  Tria  cnim 
sunt  quae  sese  dcscripturum  csse  promittit  Plinius,  pri- 
mum  eam  navigationem  quam  Onesicritus  et  Nearchus 
susccperant,  dcinde  eam  quam  Iuba  exposuerat,  post- 
rcmo  sua  aetate  compertam.  Verba  enim  narrala  pro- 
xime  ita  explicentur  oportet  ac  si  dicerctur  ,,deii;de  ea 
indicabuutur  quae  a  Iuba  narrantur"  ut  vocabulum  pro- 
xime  a  convenit,  narrala  ab  indicare  aptum  esse  videalur, 
prorsus  eodem  modo  quo  XXXIV.  138.  pergitur:  ,,Pro- 
xiinc  indicari  dcbent  metalla  ferri",  cf.  XVI.  1,  XXXII, 
56,  XXXIV.  1.  Quodsi  cniin  non  ipsos  Macedonum  clas- 
sis  praefectos  sed  Iubae  nescio  quem  paraplum  vel  po- 
tius  libros  de  Arabia  ad  C.  Caesarem  scriptos,  qui  XXXII. 
10.  laiidantur*),  consuluissct  Plinius,  qui  tandcin  fieri  po- 
terat  ut  §.  Ii24.  Babylonem  ab  Euphratis  ostio  CCCCXII 
IM  p.  navigari  e  Ncarchi  ct  Onesicriti  voluminibus  trade- 
ret,  inter  eos  vero  „qui  postea  scripsere"  lubam  nomi- 
narct,  qui  a  Babylone  Characcm  CLXXV  mil.  p.  abcsse 
perhiberetj  quum  Charax  codem  auctore  L  mil.  p.  essct 
a  litore  (§.  140)  ?**)  Ad  tempus  sanc  indicandum  non  ibi  tan- 
tum  vocc  proxime  utitur  Flinius,  ubi  de  liomine  loquitur 
quem  ipse  noverat,  veluti  de  lunio  Annaeo  Gallione  XXXI. 

*)  Iuhac  fragmenti8  addendn  snnt  qoae  XII.  52,  et  6-t.  tradan- 
tiir.  regionera  Aialiiac  tnriferam  a  cauite  regni  Sabota  octo  nian- 
■jonibu*,  Thorana  u  Qaza  ■exaginla  quinqae  raansioaibua  camelorun 
diatarc. 

**)  Numerura  ibi  CLXXV,  pro  «|iio  in  codd.  RTd  lc^itur  XII.  O, 
corruptura  (fortatae  in  CCCCLWV  rontandum)  eane  apparet. 


Liber  VI.  97 

62.  qui  post  annum  66.  a  Nerone  interfectus  est,  cf.  Dio 
Cass.  apud  Xiphil.  LXII.  25,  sed  de  Augusti  suprcmis 
idem  vocabulum  usurpat  VII.  33.  Verum  alteram  h.  1. 
inesse  quae  subiicitur  narratio  ostendit.  Namque  post 
verba  „Sic  Alexandri  classis  navigavit"  non  statim  se- 
quitur  ea  navigatio,  quam  ,,  his  annis  compertam"  nomi- 
naverat  Plinius  et  quam  e  periplo  maris  Erythraei  haustam 
esse  luculenter  Schwanbeckius  Nov.  Mus.  Rhenan.  vol.  VII. 
p.  364  sqq.  ostendit,  circa  annum  p.  Chr.  n.  75.  fortasse 
scripto,  ut  Georgius  Bunsenius,  suavissimus  olim  discipu- 
lus  meus,  in  docta  quam  de  Azauia  Bonnae  anno  pro- 
ximo  edidit  cominentatione  p.  7.  non  improbabiliter  con- 
iecit.  Quae  igitur  inter  utrumque  cursum  media  inter- 
iiciuntur: 

Postea  ab  Syagro  Arabiae  promontorio  Patalen 
favonio  quem  Hippalum  ibi  vocant  peti  certissi- 
mum  videbatur  XIIII.  XXXV  M  p.  aestimatione. 
Secuta  aetas  propiorem  cursum  tutioremque  iudi- 
cavit,  si  ab  eodem  promontorio  Sigerum  portum 
Indiae  peteret.  Diuque  ita  navigatum  est  donec 
compendia  invenit  mercator  lucroque  India  ad- 
mota  est. 

a  Iuba  Plinius  accepisse  putandus  est,  qui  et  eum  cursum, 
quo  a  Syagro  promontorio  Patalen  petebant  et  quo  po- 
stea  ad  portum  Sigerum  ceteroquin  ignotum,  hodie  for- 
tasse  Siddi-Zyghur  appellatum  (cf.  Lassen.  Antiq.  Ind.  vol. 
II.  p. 540),  navigabant  mercatores,  videtur  descripsisse.  Quae 
autem  ultimo  sensu  adduntur  procul  dubio  ad  Hippalum 
pertinent,  qui  in  periplo  p.  32.  xvpeQvrjriq ,  hic  mercator  ap- 
pellatur.  Hinc  sententiae  Vincentis  a  VV.  DD.  vulgo  re- 
ceptae,  qua  Claudio  regnante  vixisse  perhibetur,  disertum 


98  Liber  VI. 

Flinii  teslimonium  accedit.  Quod  cnim  iam  antea  favonium 
Hippalum  vocavit,  si  modo  ipsa  scriptoris  verba  leguntur, 
factum  cst  per  prplcpsin  ceterum  rectissimam.  quoniam 
re  vcra  Hippalus  favonin  vento  respondet.  Diflicile  est 
diiudicatu ,  quamdiu  Patalen  navigatum  sit,  is  certe  qui 
a  Strabonc  II.  p.  118.  ct  XV.  p.  6S6.  describitur  cursus 
Sigerum  tendebat,  quippe  qui  diu  valuisse  h.  I.  dicatur. 
Impcrfcctum  autem  „infestabant'-,  quod  e  codd.  recepit 
Silligius,  eodem  modo  adhibuit  Plinius  quo  infra  §.105. 
utitur,  scilicet  supplendum  est:  ,,cum  proderem  haecc\ 
Niiin  piratas  prope  emporium  Muzirim  habitasse  etiam 
peripli  auctor  tradidit.  Quae  igitur  §.  100.  etlOl.  narran- 
tur,  Iuba  retulerat.  Idem  etiam  iter  per  Aegyptum  usque 
ad  Oerenicen  portuni  videtur  exposuisse,  quod  e  periplo 
deseribi  non  potuit.  Namque  camcloruin  mansiones,  quales 
inde  a  Copto  eimmeranlur,  etiam  XII.  64.  e  Iubae  com- 
mentariis  sumptas  esse  coniecimus  et  alius  auctor  h.  1. 
non  laiidatiir,  quum  §.  170.  Iuba  ..diligentissime  persecutus 
haec;i  dicatur.  Acceilit  quod  luliopolis  unde  Nilo  navi- 
gabant  Coptum,  et  qune  alibi  non  commemoratur,  in  Iulii 
Caesaris  honorem  ab  Octaviano  noinen  accepisse  videtur. 
Urbem  unde  Nearchus  navigare  coepit,  ab  Alexandro 
conditam  csse  tradidit  Pliuius,  a  Ncarcho  quum  Indorum 
seditione  ut  maturius  solveret  coactus  esset,  in  occidentali 
llumine  festinanter  exstructain  essc  couiecitLassenius  Ant. 
Ind.  II.  1.  p.  192.  Mihi  potius  sicut  Rittero  (ieogr.  vol.  V. 
p.  478.  altera  statio  praeter  Patalen  cuin  navalibus  signi- 
licaii  vidctur,  ab  Alexandro  in  orientali  Indi  alveo 
condita  (cf.  Arian.  Anab.  VI.  20).  Unde  propter  metum 
a  barbaroruin  incursionibus  Nearchum  consilio  mutata 
cum  navibus  ibi  collectis  Patalen  rediisse  et  inde  oc- 
cidentali  Ouvii  parte  navigasse  arbitror,  ubi  stationem  illam 
sitain    fuisse   consentaueuiu   est,  quam  pro    vero  itineris 


Liber  VI.  99 

principio  habuit  Arrianus  Ind.  '21.  milla  eorum  quae  antea 
evenenmt  ratione  habita.  Utut  est  —  et  iani  PJinio  ipsi 
primae  stationis  situm  ignotum  fuisse  vidimus  —  illud  rectis- 
sime  Lassenius  animadvertit,  urbem  ligneam  i.  e.  stationcm 
navalem  nomine  Xylenepolis  significari,  quae  littera  e  a  pro- 
ximo  vocabulo  repetita  Exilenepolis  in  cod.  R,  in  d  Exy- 
lenepolis  votntur.  ltaque  sine  dubio  scribendum  erit: 
Xyline  polis. 

98  =  ibidem.  I2(; 
Inde  proniontorium  Carmaniae  est,  ex  quo  in  ad- 
versa  ora  ad  gentem  Arabiae  Macas  traiectus  di- 
stat  L  M.  p. 

In  adversa  ora  traiectus  esset  in  ipsa  Arabia  quae- 
rendus.  Tum  vero  quoniam  ibi  Macae  habitabant.  traie- 
ctus  ad  Carmanos  nec  ad  Arabes  fieret  necessario.  Cum 
alio  autem  vocabulo  verba  coniungi  nequeunt:  itaque  lineo- 
lam  in  arclietypo  evanuisse  censendum  et  scribendum  erit: 
in  adversam  oram   rel. 

99  =  ibidem.  127 
—  flumen  Sitiogagus,  quo  Pasargadas  septumo 
die  navigatur. 

Sitacum  nominat  Arrianus,  et  videtur  PJinius  quoque 
nominasse.  Nain  quae  in  libris  Mss.  legimtur  nomina  Si- 
tioganus ,  Sitiogadus ,  Sitiogagus  omnia,  ut  puto,  e  falsa 
reduplicatione  syllabae  ac  orta  sunt,  ut  in  arclietypo  scri- 
ptuin  fuisse  putandum  sit  sitacacvs.  Ceterum  fortasse 
fossa  cum  Cyro  coniungebatur:  ad  Pasargadas  enim  non 
pertinuisse  constat. 

§.  104.  recfe  interpunxit  ScJnvanb.  p.  375.  oppidum, 
regia  eius:  fortasse  regium  scribere  praestat,  sicut  §.13S. 
..urbem  regiani"  legimus.     §.107.  Ananim  \\\Anamin  inu- 

7* 


100  Liber  VI. 

tandum  videtur,  ut  Armuzia  quae  in  R  Armisia,  in  Td  Ar- 
mysia  vocatur,  in  Armozia  vel  Harmozia,  cf.  Arrian.Ind.23. 
et  infra  §.  110,  ubi  Armozei  vulgo  editur,  Harmazei  in  d 
reperitur. 

128  115  =  26,  29. 

Regio  ibi  maritima  Ciribo;  qua  vero  ipsa  subit 
ad  Medos  rel. 

Oram  Persidis  quae  mare  rubrum  attingit,  oratione  pro- 
cul  dubio  manca  et  lacunosa  describit  Plinius.  Quid  ta- 
men  dicere  videatur,  ingeniose  Harduinus  indagavit.  At- 
tulit  enim  locum,  quo  manifesto  hunc  de  quo  nunc  agitur, 
respiciens  Plinius  §.  136.  „oram  Syrtium  vice  inaccessam 
coeno"  se  dixisse  tradit,  atque  inde  Syrtium  nomen  sub 
verbo  corrupto  Ciribo  latere  acute  et  vere  coniecit.  Quam 
vero  vocem  efhnxit,  qua  coeno  inaccessa  ora  exprimere- 
tur  2ug7/(3coAo^ ,  ea  et  prorsus  nova  est  ac  vix  Graeca  ap- 
pellanda  et  idcirco  maxime  reprobanda,  quoniam  non 
appellativo  quem  vocant  sensu  ctvqtiq  pro  loco  arenoso  in 
mari  usurpavit  Plinius,  sed  de  nomine  proprio  Syrtibus 
se  locutum  esse  ipsa  quam  §.136.  instituit  comparatione 
demonstrat.  Nam  id  non  dixerim  quod  Silligius  obiecit, 
Harduini  coniecturam  a  codicum  scriptura  nimium  rece- 
dere,  quum  Harduinus  diserte  testatus  sit,  in  Parisinis 
plerisque  legi  Ceribobus,  quo  propius  etiam  ei  quam  pro- 
posuit  scripturae  accedunt  libri  ante  Hermolaum  Barba- 
rum  editi,  qui  habent  Cyribolus.  Quodsi  igitur  necessario 
nostro  loco  Syrtium  non  crvQrecoq  mentio  fieri  debuit,  cir- 
cumspicienda  est  alia  ratio,  qua  et  e  vestigiis  librorum 
Mss.  sanum  nomen  proprium  evadat  et  structurae  gram- 
maticae  satisfiat.  INeque  tam  difficilis  est  inventu.  Tenen- 
dum  est  enim,  quam  modo  attulimus  nominis  speciem  Ce- 
ribobus   vel   Cyribolus,    in   deterioribus   tantum   codicibus 


Liber  VI.  101 

reperiri:  optimorum  R  habet  Ciribo  Td  Cyribo,  uterque 
mancum  quidem  sed  ita  comparatum,  ut  et  quid  omissum 
sit  e  loco  modo  laudato  facile  intelligi  et  e  proximi  voca- 
buli  initio  suppleri  possit.  Atque  id  quidem  sponte  apparet, 
primis  litteris  Syrtium  nominis  vestigium  inesse.  Quo  posito 
aeque  manifestum  est  ultimis,  omissa  quidem  ante  /  littera 
simillima  T,  dativum  vel  ablativum  casum  indicari.  Sigla 
archetypi  scriba  usitatissima  hacce  videtur  usus  fuisse 
syrtib5,  unde  factum  est  ut  signum  *  pro  ,vocali  o  habere- 
tur.  Habemus  igitur  dativum  Syrtibus,  cui  verbum  aliquod 
additum  fuisse  putandum  est,  quo  similitudo  quae  inter 
oram  Persidis  et  Syrtes  intercedere  videbatur,  significa- 
retur.  Adiectivum  id  fuit  cum  dativo  coniunctum ,  quod 
ideo  excidit  quoniam  cum  proximo  vocabulo  confundeba- 
tur.  Sequitur  vero  aua,  unde  nulla  fere  mutatione  inse- 
rendum  est:  eaua.  Aequari  enim  poterat  Syrtibus  pro- 
pterea  quod  xeT^i  otrjAo^  sarriv  k-x  kx,a.7£§(x  rov  tcX£oj.i£vov 
pa^vq  Ttou  iXitodriQ,  ut  Nearchus  apud  Arrianum  Ind.  41. 
perhibet,  neque  tamen  tam  late  patebat,  quare  miuorum 
Syrtium  vice  inaccessa  dicitur  §.  136.,  quasi  minorem  quan- 
dam  Syrtium  speciem  prae  se  ferret.  Adiectivum  autem 
„aequus"  cum  dativo  coniunctum  interdum  idem  significat 
quod  ,.par",  veluti  apud  Ovidium  Pont.IV.  7.  24,  Senecam 
ep.94,  quos  locos  laudat  Forcellin.  s.v.  Ita  verbum  aequare 
ab  ipso  Plinio  usurpatur  XXXIV.  68.  Sic  igitur  constituen- 
dus  est  locus  vexatissimus: 

Reqio    ibi  maritima    Syrtibus    aeaua;    qua    vero    ipsa 
subit  rel. 

123  =  26,30.  129 

Sunt   etiamnum    in  Mesopotamia    oppida    Hippa- 
renum,  Chaldaeorum  doctrina  et  hoc  sicut  Baby- 


102  Libcr  VJ. 

lon,  iuxta  fluvium  Narragam,  qui  cadit  in  Nar- 
rogam,  unde  civitati  nomen. 

Locum  difficilem  ita  e  libris  Mss.  Silligius  constituit. 
Antea  legebatur  ex  interpolatis,  ut  videtur,  codicibus: 
Chaldaeorum  doclrina  clarum  et  hoc,  sicut  Babylon,  iuxla 
fluvium  Narriujam,  qui  dedit  civitati  nomen.  Yerba  do- 
ctrina  clarnm  a  Gelenio  omissa  Harduinus  restituit,  qui 
simul  prneter  necessitatern  Babylonii  legi  voluit.  Yerum 
comparato  proximo  enuntiato,  ubi  Orcheni  ,,tertia  Chal- 
daeorum  doctrina"  appellantur,  efficitur  vocem  ,,doctrina" 
raro  nlioquin  usu  a  Plinio  pro  sectis  Chaldneorum  usur- 
pari,  quas  a/p/o-c/i,-  nominat  Strabo  XVI.  p. 739.  Inde  vero 
colligitur  pluralem  ,,oppida"iion  ad  solos  Hipparenos  perti- 
nere,  quibus  vocabulum  „doctrina"  singulari  nuniero  additur. 
sedOrchenos  etiam  reliquasque  eoruin  urbes  eodem  noniine 
comprehendi.  Nam'OQ%rl1'0.'  nveg — xcuBoQcfrx-xrpoi  xou  uXXot 
■xXsiovq  a  Strabone  1.  1.  commemorantur.  Iam  primum  illud 
quidein  manifestum  est,  duo  flumina  commemorari,  Narra- 
gam  et  unam  emultis  quae  ab  Euphrate  ducebantur  fossam, 
ab  archetypi  scriba  cuin  eo  nomine,  quod  in  proximo  versu 
conspexerat,  permutatam.  Hipparum  vocalam  fuisse  veri- 
simile  est,  quoniam  ultima  verba  ad  aliam  quandam  civi- 
tatem  vix  videntur  spectasse.  Alitcr  quidcm  sentiuut  Har- 
duinus,  qui  Hipparam  cum  Borsippa,  Narragam  cumNaar- 
sare,  quem  Ptoiemaeus  V.  26.  G.  et  Ammianus  Marcellinus 
XXI1I.6.  coinmemorantj  composuit,  et  jMannertus  Geogr. 
vol.  V.2.  p.3S6.  ac  Ritterus  Geogr.  vol.X.  p.  146,  qui  Hip- 
param  ab  Ammiano  Macepracta  appellari  sive  urbem  Nar- 
ragam  Graece  conversam  atque  alibi  Naarda  vocatani 
intelligi  voltierunt:  Narragam  enim  cam  fossam  fuisse  quae 
ad  septentrionem  Naarmalchae  sita  apud  Ammianum  no- 
niine  non  addito  indicatur.    Veruin  etsi  concedendum  est. 


Liber  VI.  103 

fieri  posse  ut  Narraga  pro  fluvio  illo  habeatur,  quod  iain 
Anvillius  coniecerat,  incertissimae  tamen  coniecturae  aliam 
superstruere   periculosum    videtur.      Naarda  enini,    cuius 
cognomine  oppidum  Noorda  trans  Tigrim  situm  apud  Zo- 
simum  III.  34.  invenitur,  Euphrate  et  validis  moenibus  mu- 
nituin   fuit,    cf.  Ioseph.  Antiq.  Iud.  XVIII.  9,    Hippareno- 
rum  autem   muros   a  Persis    dirutos    esse   losephi   aequa- 
lis  Plinius  refert,    a  Dario,    ut  videtur,    Hystaspis   filio, 
qui  etiam  Babylonis  muros  deiecit,  cf.  Herod.  III.  159  (in- 
teriores  puto,  quum  Cyrus  exteriores  tantum  diruisse  tra- 
datur  a  Beroso  apud  Ioseph.  c.  Apion.  1.20),  fortasse  Agra- 
nim  quoque  delevit,  cf.  §.  120.    Deinde  Hippara  non  Grae- 
cum  sed  Semiticum  nomen  esse  arbitror,  quum  et  Borsippa 
et  in   Africa   Hippo   eandem   radicem  prodat.      Harduini 
coniecturae  magis  me   favere  fateor.     Namque  et  magna 
utriusque  nominis  est  similitudo  et  Borsippenos  Chaldaeo- 
rum  doctrina    inclaruisse    constat.      Praeterea  Borsippa, 
a  Cyro  quondam  obsidione  cincta,   iam  Alexandri  aetate 
„deserta  olim"  fuit,  cf.  Iustin.  XII.  13,  a  Persis  scilicet  de- 
leta.     Postremo  ordini  quem  iu  describenda  Mesopotamia 
Plinius  sequitur,  multo  melius  respondet  Borsippae  quam 
Naarmalchae  vicinia.     Coeperat  enim  §,  119.  a  Nicephorio 
Euphratem  legere,    unde  ad  Naannalchan   et  Babylonem 
descendit  atque  post  Hipparenos  Orchenos  et  alia  oppida 
Characem  versus  enumerat.   Neque  fossae  desunt,  quibus 
Naarsares   cum   Euphrate    coniungebatur,    quaruin   unain 
Hipparum  fuisse  consentaneum  esset.    Attamen  quominus 
pedibus  in  Harduini  sententiam  transeam  nominum  diver- 
sitas  ine  retinet.     Quem  eniin  Pallacottam  Arrianus  Exp. 
Alex.  VII.  21,  Ptolemaeus  Naarsarem  vocat,   eundem  Pli- 
nius  Narragam  vel  Narrogam  i.  e.  ilumen  scissum  dixisse 
putandus  esset,  nomine  sane  aptissimo,  quoniam  re  vera 
Euphrates  in  fossas  scinditur. 


104  Liber  VI. 

Illufl  tamen  in  tanta  fossarum  Babyloniarum  obscuri- 
tate  recte  coniecisse  mihi  videor,  h.  1.  legcndum  esse: 
iiixta  fluvium  Hipparum,    aui  cadit  in  Narrogam  rel. 

130  127  =  27,31. 

Influit  (Tigris)  in  lacum  Arethusam. 
lta  codd.  Hard.  At  R  habet  Aretissam  d  Arctissam, 
Rob.  Arecissam  Solin.  c.37 '.  Arethisam.  Quum  igitur  opti- 
mis  libris  littera  I  communis  sit,  manifesto  forma  nominis 
insolita  ei  quae  fontis  nobilissimi  recordatione  videtur  orta, 
praeferenda  erit.  Accedit  quod  idem  lacus  quem  vulgo 
Arsissam  vocant,  a  Ptolem.  V.  13.  8.  'AgfiTjo-oc  appellatur, 
quod  Areisa  haud  dubie  pronuntiandum  est.  Scribendum  est 
igitur  ct  aputl  Plinjum  Aretisam  et  apud  Ptolemaeum  'Agt- 
rrjora.  Apud  Ammianum  Marcellinum  XXIII.  6,  qui  Ptole- 
maeum  fere  ubique  exscripsit,  pro  Sosingiten  procul  dubio 
reponendum  est  Thospiten  (cf.  Ptol.l.  1.  7). 

131  129  =  ibidem. 

Tigris  autem  ex  Armenia  acceptis  fluminibus  cla- 
ris  Parthenia  ac  Nicephorione  Arabas  Oreos  Adia- 
benosque  disterminans  et  quam  diximus  Mesopo- 
tamiam  faciens,  lustratis  montibus  Gordyae- 
orum  circa  Apameam  Mesenes  oppidum,  citra 
Seleuciam  Babyloniam  CXXV  M  p.  divisus  in  al- 
veos  duos,  altero  meridiem  ac  Seleuciam  petit 
Mesenen  perfundens,  altero  ad  septentrionem  fle- 
xus  eiusdem  gentis  tergo  campos  Cauchas  secat, 
ubi  remeavere  aquae,  Pasitigris  appellatus.  Postea 
recipit  ex  Media  Choaspen  atque,  ut  diximus, 
interSeleuciam  et  Ctesiphontem  v ectus  in 
lacus  Chaldaicos  effundit  rel. 


Liber  VI.  105 

Totum  locum  adscripsi,  quo  melius  appareat,   quam 
perverso  ordine  cursus  nobilissimi  fluminis  enarretur.  Fer- 
rem  tantam  scriptoris  negligentiam  in   remotis  ignotisque 
regionibus :  Seleucae  vero  ac  Mesenes  situm  a  Plinio  tam 
apertis  erroribus  admixtis  describi  potuisse  numquam  con- 
cedam.     Duo  sunt   praesertim  quae  correctione  indigent. 
Primum    fieri    non    potuit    ut  Tigris  postquam   Apameam 
pervenit  meridiem   petens   Seleuciam  reverteretur,  quae, 
ut  ab    ipso    Plinio    traditum  est,   amplius  centum  milibus 
passuum  et  quidem  septentrionem  versus  distabat:  deinde 
quo  tandem   modo    inter   Choaspis   confluentem    et  lacus 
Chaldaicos  id  est  in  Characenes  confiniis  inter  Seleuciam 
et  Ctesiphontem   lapsus   dicetur?     Et  hic  quidem  manife- 
stus  scribarum  er:or  etiam  eo  proditur,  quod  Plinius  su- 
periore  illo  loco  quem  ipse  laudat,  de  neutra  urbe  locutus 
est.    Respicit  enim  §.  100,   ubi  quod  Choaspen  Eulaeum 
nominat  non    est   quod    mireris.     Utrumque  enim   nomen 
promiscue  a  veteribus  usurpari  post   alios  docuit    et   cur 
ita  fieret  explicuit  Forbiger  vol.  II.  p.5Sl.     De  Seleucia 
vero   et  Ctesiphonte  ne  ygu  quidem.      ldem  igitur  h.  1. 
evenit,  quod  iam  saepius  admissum  esse  vidimus,  ut  verba 
inter  Seleuciam  et  Ctesiphontem  vectus  alieno  loco  arche- 
typo  codici  insererentur.     Scilicet  pertinent  ad  proximum 
sensum,  quo  nunc  cursus  Tigris  magno  saltu  a  Gordyene 
Apameam  facto  interrumpitur,  atque  ibi  post  vocem  Gor- 
dtjaeorum  reponenda  sunt.   Prior  autem  locus  tum  demum 
emendari  poterit   quum   Apameae   situm    exploraverimus. 
Quum   autem  Plinius   et  Stephanus  eo  loco  positam  esse 
tradant,  ubi  dividatur  Tigris,   eundem  occupasse  consen- 
taneum  est,    ubi  nunc  Kut  el  Hamara  in  Kieperti  tabula 
regni  Ottomanici   reperitur.      Inde   enim  flumen  Schatt  el 
Hijeh  sive   el  Hamra  dictum,  alter  qui  a  Plinio  vocatur 
alveus,  recta  meridiem  versus  Babyloniae  campos  secat 


10G  Liber  VI. 

Eupbratem  petens.  Inde  colligitur,  vocabula  ac  Seleuciam 
iacili  quodain  errore  in  litmc  alienum  locum  migrasse. 
Scilicet  quuin  in  antiquissimo  codice  ad  prius  vocabuluin 
Seleuciam  in  margine  annotatuin  esset  Seleuciam  Babylo- 
uiam  (ita  eniin  cognominabatur,  cf.  §.  123.  et  !•>>),  accidit 
ut  qui  arcbetvpum  libruin  scripsit,  bisveibisin  Plinii  ora- 
tionein  receptis  alterum  quod  sequebatur  Babyloniam  cuin 
Seleucia  coniunderet  atque  Seleuciam  germanae  lectioni 
substitueret.  Quod  si  concesseris,  iam  ex  obscura  falsa- 
quc  perspicua  redditur  Plinio  oratio  loco  ita  constituto: 

—  lustratis  monlibus  Gordyaeorum,  inler  Seleuciam 
et  Ctesiphontem  veclus,  circa  Apameam  Mesenes 
oppidum  citra  Seleuciam  CXW  M  p.  divisns  in  alveos 
duos,  altero  meridiem  ac  Babyloniam  pelit  rcl. 

132  130  =  ibidem. 

Sed  Iongo  tempore  Etiphraten  pracclusae  Orchcni 
et  aecolae  agros  rigantes,  nec  nisi  per  Tigrim 
defertur  in  mare. 

OrcbenosCbaldaeos,  quos  ad  nieridiem  babitasse§.123. 
retulerat,  ad  Persicum  sinum  collocat  Ptolemaeus  V.  19. 2, 
atque  hic  fossas  illas  atque  emissaria  aggere  munita  esse 
quibus  aquac  iluminis  in  arva  diducebantur,  etStraboXVI. 
p.  741.  et  quem  potissimum  Plinius  sequitur,  iMela  111.8.5. 
tradiderunt.  Apparet  igitur,  quod  iam  ipsis  verbis  modo 
allatis  demonstratur,  Orcbcnos  illius  laboris  auctores 
perbiberi  neque  aliam  gentein,  quae  in  bac  quidein  re- 
gione  qualis  fuerit,  penitus  ignoratur.  Accedit  quod  e 
verbis  Plinii,  sicuti  nunc  leguntur,  Orcbeni  ab  accolis  Eu- 
pbratis  distinguuntur,  ut  quomodo  e  flumine  alieno  fossas 
ducere  potuerint,  nc  intclligatur  quidem.  linmo  ipsos  ac- 
colas  fuisse  conscntaneum  est:  deleatur  igitur  inipoituna 


Liber  VI.  107 

copula  ct  e  reduplicata  prima  proximae  vocis  syllaba  ac 
orta  atque  scribatur: 

Orcheni  accolae. 

13l=ibi(lem.  133 

Oppidum  eius  Dabithac,  et  iungitur  Chalonitis  cum 
Ctesiphonte  rel. 
Ita  e  codd.  Td,  quibuscum  consentit  lectio  libri  R  da- 
bit  haec,   edidit   Silligius,   quum   antea    legeretur   Dibitach 
iungitur.      Eandem   urbem   Ptolemaeus  V.  1S.  9.    Aog^rjra 
appellat:  apparet  igitur  familiarem  Semiticis  linguis  termi- 
uatioiiem  a,  quae  Hebraeorum  j")  respoudet,   huic  quoque 
oppido  reddendam  esse,  et  deleta  copula  quae  eodem  vi- 
tio  ei  accrevitquod  proxime  deprehendimus,  legendumesse: 
—  Dabitha,  et. 

134  =  ibidem.  134 

—  supra  Cossiaeos  ad  septentrionem  Mesabatene 

sub  monte  Cambalido  qui  est  Caucasi  ramus,  inde 

mollissimo  tractu  in  Bactros. 

Bactrorum  in  hoc  tractu  mentionem  fieri  non  potuisse 

manifestum  est,  quippe  qui  magno  intervallo  separentur. 

Medos  accuratissime  dixisset,  quum  Strabone  teste  XVI. 

p.  744.  e  JMedia  et  Zagri  montis  vicinia  facillimus  in  Ely- 

maidem   aditus   per  Mesabatenen  pateat.      Sed  memineri- 

mus    transitum    ad    superiora  Parthorum    regna    describi 

(cf.  112.  et  116),  Mesabatenen  autem  a  Ptolemaeo  VI.  4. 3. 

Paraetacenes  quae  Mediam  adiaceat,  a  septentrione  collo. 

cari,  Plinio  autem  auctore  1. 1.  Paraetacenos  inter  Parthos 

et  Arianos  excurrere :  atque  sic  intelligemus  h.  1.  pro  Ba- 

ctros  reponendum  esse  simillimum  vocabulum:    Parthos. 

JJedypnon  cum  Pintiano   e  Strab.  1.  1.   in  Hedijphum  mu- 

tandum  est. 


108  Liber  VI. 

135  140  =  ibidem. 

Charax  oppidum  Persici  sinus  intimum  (§.138) ... 
Prius  fuit  a  litore  stadia  X  maritimum  —  et  iam 
Vipsanda  porticus  habet,  —  Iuba  vero  prodente 
LMp.;  nunc  abesse  a  litoreCXXM  legati  Arabum 
nostrique  negotiatores,  qui  inde  venere,  affirmant. 
Nec  ulla  parte  plus  aut  celerius  profecere  terrae 
fiuminibus  invectae  maris;   id  mirum  est  rel. 

Silligius  „locum,"  inquit,  „ sine  melioribus  codd. 
numquam  restituendum  talem ,  qualem  libri  nostri  ex- 
liibent,  corruptum  exhibui,  cum  coniecturarum  quae  hu- 
cusque  prolatae  sunt  nulla  satisfaciat."  Recte  ille  qui- 
dem  de  coniecturis  iudicavit:  nam  adhuc  VV.DD.  ingenio 
ut  fit  'abusi  a  codd.  Mss.  vestigiis  mirum  quantum  prae- 
ter  ullam  necessitatem  recesserunt:  de  libris  vero  Mss. 
et  hic  et  saepe  iniquius  sensit  vir  diligentissimus.  Nam 
ctsi  tantum  absum  ut  vel  optimum  A  libri  Bambergensis 
praestantiae  parem  esse  dicam,  ut  nullius  fere  scriptoris 
veteris  codices  tot  mendis  inquinari  quam  Plinium  profi- 
tear :  permulta  tamen  ita  esse  comparata  existimo,  ut  le- 
nibus  remediis  ex  ipsis  nostris  codicibus  sanari  possint. 
Atque  hic  locus,  de  quo  sese  desperare  fatetur  V.  D., 
una  litterula  mutata  tam  evidenter  emendabitur,  ut  ne  ipsi 
quidemSilligio  dubii  quidquam  relictum  fore  confidam.  Miras 
sane  viri  docti  lectiones  exhibent:  inde  pseudoporticns  habet 
Gelenius  et  Frobenius,  etiam  Ipsanda  portum  habuit  Pintianus, 
ipsa  tum  portum  habuit  vel  iam  inde  ipsa  porlum  habet  Da- 
lecampius,  ipsa  inde  portum  habuit  Harduinus,  vel  ex  ipso- 
rum  ingenio  vel  compendiis  librorum  Mss.  male  intellectis 
prognatas.  Nam  quod  iam  e  Barbari  codicibus  scriptuta 
in  psanda  porlicus  habet  facile    elici   poterat    nomcn  pro- 


Liber  VI.  109 

prium,  optimi  codd.  RTd  aliquanto  apertius  demonstrant. 
Scribunt  enim  Uipsanda,  haud  dubie  corrigendum  in  Vu 
psania,  quomodo  111.10.  pro  Detunda  in  codd.  scribituri>e- 
tumti,  Detumo,  Decumo,  Decuma.  Vipsaniam  enim  eandem 
porticum  dici,  quae  a  Pola  M.  Agrippae  sorore  inchoata 
et  ab  Augusto  peracta  orbem  pictum  urbi  spectandum 
proposuerit  (cf.  Plin.  III.  17,  Dio  Cass.  LV.  8),  iam  Becke- 
rus  Ant.  Rom.  vol.  I.  p.  397.  probabiliter  coniecerat.  Qua 
emendatione  recepta  aliter  verba  interpungantur  oportet. 
Demonstraturus  enim  Plinius,  quam  celeriter  terrae  in  illis 
regionibus  fluminum  affluvione  crescere  soleant,  Characem 
oppidum  intra  paucos  annos  Ionge  a  mari  distare  coepisse 
narravit,  quum  antea  maritimum  fuisset.  Quum  enim  antea 
(nam  id  est  prius),  Agrippa  in  Asia  usque  ad  a.DCCXLI. 
commoratus  mari  vicinumesse  comperisset,  duodecimannis 
post  quum  Iuba  C.  Caesari  in  Asiam  a.  DCCLIII.  proficis- 
centi  Arabiae  sinusque  Persici  oram  describeret,  L  M  p. 
a  litore  abfuisse,  nunc  CXX  abesse.  Ne  autem  verba 
„etiam  rel."  nimis  abrupte  interponantur  et  oppidum  quod 
aliquo  certe  licet  brevissimo  intervallo  a  litore  separari 
traditur,  autsuperflua  aut  discordi  narratione  in  ipso  litore 
positum  esse  videatur,  ita  interpungenda  sunt  verba  Pli- 
nii,  ut  initium  enuntiati  id  tempus  spectet,  quo  Iuba  au- 
ctore  Pasines  oppidum  restituit.  Iubam  enim  in  iis  quae 
modo  commemorabat,  se  sequi  Plinius  ipse  testatur.  Qui- 
bus  additur  aliud  argumentum:  etiam  in  porticu  Agrippae 
maritimam  urbem  exhiberi.  Scribendum  est  igitur: 
Prius  fuit  a  litore  stadia  X  (»c.  Pasinis  aetate)  —  ma- 
ritimum  etiam  Vipsania  porticus  habet  —  Iuba  vero 
prodente  rel. 

Genitivum  deinde  maris  scripturae  vulgari  maqis  quam 
e  codicibus  ut  videtur  interpolatis  vetusti  editores  rece- 
perunt,  ex   optimis  libris  recte  praetulit  Silligius.    Idem 


110  Liber  VI. 

vitiosum  csse  intellexit:  facilius  tamen  qunm  quod  ille  ex- 
cogitavit  reinedium  ut  pone  v.  pa>  te  trnnsponeretur,  repe- 
riri  poternt.  Dntivus  enim  cnsus  restituendus  est.  ut 
terrns  fluininibus  mnri  invectns  esse  vere  et  nptissime  nnr- 
retur.  id  dubiuin  remanebit.  utruni  in  linc  inutntione  ac- 
quiescendum  essc  stntunmus  an  probabilius  etiam  eo  or- 
tum  esse  vitium  arbitremur.  quod  in  libro  protarchetvpo 
scriptum  fuerit  mari  sid,  litteris  i  et  k  ut  (it  permutatis, 
unde  quuin  describere  deberent  mari  sed,  eflecerint  scri- 
bne  maris  id. 

m  146  =  28,  32. 

Quidam  et  alia  II  oppida  longis  intervallis  Tigri 
praenavigari  tradunt,  Barbatiam,  mox  Thumatam, 
quod  abesse  a  Petra  dierum  X  navigationc  (ne- 
gotiatores  dicunt  Characenorum  regi  parere)  et 
Apameam  sitam  ubi  restagnatio  Euphratis  cum 
Tigri  confluat. 

Itn  Silligius  e  codd.Rd,  nisi  quod  abes  in  Rexslnt  op- 
pidiimque  Dnmalham  omnes  appellant.  quod  iam  in  vetu- 
stis  editionibus  ex  aliis  libris  falso  Thumatham  vel  potius 
Thumalam  scribitur  a  Ptolemaeo  VI.  7.33.  commemorntum. 
Conseiitiunt  ©T  entenus.  quod  vocem  nostri  qune  vulgo 
ante  negotialores  piaeinittitur,  omittunt.  Characenoruuujue 
vulgo  sciibitur  e  codd.,  ut  videtur,  practer  lld  omnibus. 
Posfremo  inversum  ordinein  decem  dierum  onines  libri 
exccpto  R  videntur  exbibere.  lam  vero  ne  sic  quidein 
quomodo  n  Silligio  eonstituuntur,  sana  esse  verba  faeile 
est  intellectu.  Primum  eniin  non  duo  scd  tria  oppida  cnu- 
merantur:  deinde  oppidmn  Thumata  in  medio  eontinente 
inter  Pctrnin  et  Cbnracem  situm  nb  nmne  Tigri  prorsus 
nlicnum  est:  postremo  quomodo  nnvigatione  a  Petra  Tliu- 


Liber  VI.  111 

matam  perveniri  potuit,  quum  nullo  flumine  regiones  illas 
irrigari  constaret?  Quapropter  ultimum  de  quo  locuti  su- 
inus  voeabulum  haud  dubie  corruptuin  est  syllaba  ne  e 
proxima,  nau  e  priore  voce  quae  in  ?<m  desinit,  temere, 
ut  videtur,  repetita,  et  quod  reliquum  est  gatio  vel  igatio 
in  spatio  mutandum.  Quia  porro  alieno  loco  haec  omnia 
inserta  esse  docuimus,  aptior  nullus  reperiri  poterit  quam 
spatii  quod  inter  Petram  et  Characenorum  regnum  inter- 
iacet,  descriptio.  Pervenerat  autem  §.145.  Plinius  aPetra 
usque  in  medias  solitudines,  post  quas  iu  Pasitigris  ripa 
oppidum  nominat,  quod  et  ipsum  sicutiThumata  Charace- 
norum  regi  parebat.  Hic  igitur,  antequam  Tigriin  attin- 
geret,  Tlmmatam  quoque  nomiuasse  putandus  est.  Quo 
posito,  et  si  pro  abes  quod  in  cod.R  exstat,  scripseris  abesl. 
talis  oratio  rerum  veritati  cougrua  evadet: 

A  Petra  incoluere  Omani  ad  Characem  usque,  oppidis 
quondam  claris  a  Semiramide  conditis,  Besannisa  et  So- 
ractia:  nunc  sunt  solitudines.  Mox  Dumattham  quod 
abest  a  Petra  X  dierum  spatio  negotiatores  di- 
cunt  Characenorum  re<ji  parere.  Deinde  est  op- 
pidum  quod  Characenorum  recji  paret  in  Pasitujris  ripa, 
Fora  nomine,  in  quod  a  Petra  conveniunt  Characemque 
inde  XII  M  p.  secundo  aestu  navijant. . . .  Quidam  et 
alia  II  oppida  lonijis  intervallis  Tigri  praenavujari  tra- 
dunt,  Barbatiam  et  Apameam  rel. 

In  autecedentibus  numeros  1)C  et  CXXXV  transpo- 
nendos  esse  iam  alii  animadverterunt.  Quod  vero  Qua- 
tremerus  in  doctissima  dissertatione  de  Nabataeis  (Diurn. 
Asiat.  1835.  tom.  XV.  p.16)  verba  ,,Huc  convenit"  de  Per- 
sico  sinu  intelligi  voluit,  et  usu  loquendi  Plinii  refellitur, 
qui  voce  „convenire;;  terrestria  fere  mercatorum  itinera 
significat,  cf.  §.  145.  et  157.  al.,  et  universa  loci  nostri  in- 
dole  quo  oppida  Arabiae  Petraeae  describuntur.     Petram 


112  Liber  VI. 

igitur  duo  negotiatorum  agmina  convenire  narrat,  eorum 
qui  a  Gaza  et  qui  Palmyra  venerunt.  Hos  autem,  quo- 
niodo  fere  orationem  variare  solet,  ita  commemorat  ut, 
quum  primum  a  litore  Syriae  Palmyram  accessissent, 
deinde  Damascum  ac  Petram  petere  tradat.  Scribendum 
est  igitur  pro  ,,et  Syria"  e  Syria  sc.  maritima.  Reliqua 
etiam  ita  ut  nunc  leguntur  falsa  esse  idem  Quatremerus 
intellexit,  verum  de  ipsius  scriptoris  errore  cogitavit,  quem 
nos  librariis  tribuendum  esse  coniecimus.  Ceterum  mo- 
nere  paene  oblitus  eram,  pro  Thumatam  e  codd.  R©Td 
legendum  esse  Dumatham  quam  formam  et  Sfephanus 
Byzantius  et  Ptolemaeus  V.  19.  7.  leviter  corruptam  Aou- 
lUf^ra  r\  Aov^iaipa  (nam  hic  locus  neque  VI.  7.  33,  ubi  Ara- 
biae  felicis  oppidum  nominatur,  laudandus  erat  a  Silligio) 
exhibent. 

137  1*7. 

Nunc  a  Charace  dicimus  oram  Epiphani  primum 
exquisitam.  Locus,  ubi  Euphratis  ostium  fuit, 
flumen  Salsum,  promontorium  Chaldone,  vora- 
gini  similius,  quam  mari  per  LMp.  orae, 
lliniicii  Achenum  rel. 

Duobus  modis  ad  ea  quae  expositurus  est,  Plinius 
transitum  parat,  sive  coniunctivo  praesentis  sive  futuro 
indicativi  usus.  Ita,  ut  in  proximis  subsistam,  §.  106.  fin. 
reperitur:  reverteniur,  dicemus  §.  116,  conveniat  §.  127. 
dicantur  157,  persequemur  163.  Indicativo  vero  praesen- 
tis  abstinet:  itaque  hic  scribendum  erit:  dicemus.  Sci- 
licet  in  protarchetypo  fucrat  dicimvs,  permutatis  litteris  k 
et  i.  Ceterum  hic  quoque  verborum  ordo  perturbatus  est. 
Nam  promontorium  nec  mari  aut  voragini  simile  appellari 
nec  per  L  M  p.  extendi  potuit.  At  contra  circa  Euphra- 
tis  ostium  paludes  ab  utraque   parte  late  patuisse  notum 


Liber  VI.  113 

est.  Susianae  enim  oram  per  vada  et  paludes  praeterna- 
vigavit  Nearchus,  cf.  Arrian.  lnd.  41,  Strab.  XV.  p.  729, 
et  ibi  a  Ptolemaeo  VI.  3.  2.  nominatur  llvuyoq  'kfifjuZSeq  et 
Tli]Xu>dr^  xoA-rot;.  Atque  Arabiam  versus  Euphrates  ipse 
et  iluinina  cum  eo  coniuncta  vel  inde  derivata  lacus  et 
paludes  effecerant  —  al  tov  Eu<po«Vou  naf>ew%vcrEn;  al  Ttat- 
ovcfai  rai;  -xqoq  rr^  koafiia,  Xiiivaq  xai  ra  tXr\  rt?.r,o"ioi>  sicfi 
7rJ<,"  xar«  Uiocfaq  ^uXuttth;,  iuquit  Strabo  XVI.  p.  742,  ttoi- 
ovcfi  6e  ol  -xo7af.ioi  ovtoi  xai  al  a-x  uvtwv  ixToo-xai.  Xiuvaq 
y,a\  ekt[  Ptolemaeus  V.  20.2.  — ,  quaeArabiae  desertae  vicinae 
ibidem§.7.  fuisse  perhibentur.  llaec  igitur  vada  illuvie  ac 
voraginibus  squalida  circa  eura  locum,  ubi  Euphratis 
ostium  fuerit,  antequam  ab  Orchenis  praecluderetur  (cf. 
§.  130)  per  longum  orae  tractum  porrigi  refert  Plinius. 
Legendum  est  igitur: 

Locus,  ubi  Euphratis  ostium  fuit,  voragini  similius 
auam  mari  per  L  M  p.  orae,  flumen  Salsum  rel. 

153  =  28,32.  m 

—  gentes  Larendani  et  Catabani,  Gebanitae 
pluribus  oppidis,  sed  maxumis  Nagia  et  Thomna 
templorum  LXV. 

Catabanorum  caput  Eratosthenes  apudStrabonemXVI. 
p.  768.  Tamna  fuisse  narrat  eamque  turiferam  regionem 
esse,  quae  ad  fines  Arabici  sinus  porrigatur:  Gebanitas, 
quorum  infra  mentionem  fecit  Plinius  XII.  63,  non  com- 
memorat,  Apparet  igitur  h.  1.  Thomna  a  Catabanis  non 
bene  separari.  Fuerunt  enim  et  alii  Catabani  in  Arabia 
Petraea,  supra  V.  65.  commemorati,  a  quibus  Gebanitae 
cognomine  distinguuntur.     Itaque  legamus  oportet: 

et   Catabani  Gebanitae. 

8 


114  Liber  VI. 

139  157=ibidcm. 

ftlinaei...  quorum  Carmaei.  Oppidum  \fV  mil.  p. 
Marippa  Palmalacum,  ct  ipsum  non  spernen- 
dum,  item  Carnon. 

Marippa  scribit  R,  Maribba  Td ,  Marriba  (-).  Qiium 
auteni  Calingorum  oppidum  Mariva  §.  159.  „dominos  om- 
nium"  interpretetur  Plinius,  bic  quoque  caput  Minaeoruin 
eadem  significatione  nominasse  putandus  est:  praeferenda 
est  igitur  ea  forma  quam  0  exliibet,  quum  «  et  v  saepis- 
sime  confundi  constet.  Diversum  a  maxima  urbe  est 
,,Palmalacum  et  ipsum  nou  spernendum",  interpunctione 
igitur  distinguendum.  Carnon  a  Ftol.  VI.  7.  34.  Kuquav 
ficnoiXeiov,  a  Stephano  Kuqvavu,  a  Strab.  XVI.  p.  7(iS.  Kuqvu  »} 
KuQvava,  vocatum  haud  dubie  caput  Carinaeorum,  tribus 
IMinaeorum,  fuit.  Apparet  igitur  apud  Ptolemaeum  Kuqvuv 
scribendum  esse.  Quod  autem  Fresoellus  in  Diurn.  Asiat. 
t.  X.  1840.  p.  181  sqq.  laudatus  a  Rittero  Geogr.  tom.  XII. 
p.  281.  Mariaba  Baramaleuin  a  iiliis  reguni  appellari  sta- 
tuit,  optimorum  librorum  scriptura  quam  Silligius  restituit. 
refellitur.  Palmalacum  enim  Ptinios  Mariva  quidein  mino- 
rem  sed  inagnam  tamen  urbem  fuisse  tradit,  Carnon,  quam 
inter  Minaeos  omnium  maximam  fuisse  Strabo  refert,  non 
accuratius  describit.  Eo  quoque  Kitterus  p.  277.  fallitur, 
quod  e  Plinii  sententia  incolas  ipsos  a  Minoe  originem 
ducere  arbitratus  est.  Verbuin  enim  „putant"  ad  Crae- 
cos  auctores  pertinet,  sicuti  infra  §.  159.  iidem  Euphraten 
in  Arabia  emergere  „putant",  cf.  Strab.  X\'I.  p.  741.  Paulo 
supra  recte  Gelenius  Arra  sive  pOthls  Arre  scripsit,  quae 
apud  Ptolemaeum  VI.  7. 30.  "Aqq-h  wSfiri  nominatur. 

140  158  =  ibidem. 
Bacascami,  Riphcarma  oppidum  rel. 


Liber  VI.  115 

Eam  rationem  in  enumerandis  Arabiae  populis  h.  1. 
sequitur  Plinius,  ut  gentes  primo,  oppida  sexto  easu  indi- 
eet.  Seribere  igitur  oportet  Bacascami  Biphearma  oppido, 
ut  gentis  caput  fuisse  signifieetur.  —  In  fine  enuntiati  pru- 
denter  quidem  Silligius  scripturam  vulgarem  interpolatam 
esse  aniinadvertit,  illud  tamen  manifestum  est,  unum  po- 
pulum  eiiciendum  esse,  et  quum  R  et  d  in  universum 
consentiant  (alterenim  habet  elmataceis  oppido  chode  Avi- 
tari  in  montibus ,  alter  Elmateis  oppido  code  sliathuri  in 
monlibus) ,  ita  fortasse  Plinius  seripsit:  Elmatacei  oppido 
Chode,  Aialhuri  in  montibus  (  Chodae  Lathuri  legitur  in 
(-)).  Helmodenes  enim  e  dittographia  vocis  Elmateis  or- 
tos  esse  apparet. 

§.  169.  insulae  Stenae  dirae  divisim  scribendum  est. 
Stena  enim  cuin  promontorio  Dira  coniuncta  describuntur 
a  Strabone  XVI.  p.  769,  Plinius  autem  promontorii  nomen 
eodem  modo  ad  insulas  vicinas  transtulit,  quo  supra  §.  153. 
Syagrum  promontorium  et  §.  155.  S}'agros  insula  (nam 
recte  Fintianus  ita  pro  Sygaros  legit)  nominantur.  Mox 
epi  Dires  et  epi  Theras  aeque  dividantur  oportet.  Cete- 
rum  dum  Eratosthenem,  Agatharehidem,  de  quo  Henricus 
Frieten  doeto  libello  Bonnae  1S48.  egit,  Iubam,  Periplum 
maris  Erythraei,  alios  sequitur,  perverso  ordine  Trogody- 
tices  et  Azaniae  oram  descripsit  Plinius. 

171  =  29,  31.  141 

Haec  est  regio  secundo  volumine  a  nobis  signifi- 
cata,  in  qua  XXXXV  diebus  ante  solstilium  toti- 
demque  postea  hora  sexta  consumuntur  umbrae 
et  in  meridiem  reliquis  horis  cadunt,  ceteris  die- 
bus  in  septentrionem,  cum  in  Berenice  quam  pri- 
mam  posuimus  ipso  die  solstitii  sexta  hora  umbrae 

8* 


116  Liber  VI. 

in  lotum  absumantur  nihilquc  adnotetur  aliud  novi. 
DCII  mil.  p.  intervallo  a  Ptolemaide  res 
ingentis  exompli  locusque  subtilitalis  immensae, 
mundo  ibi  dcprcnso,  cum  indubitata  ratione  um- 
brarum  Eratosthenes  mensuram  terrae  prodere 
inde  coeperit. 

Diversa  de  Berenice  et  Ptolemaide  tradi  manifestum 
est,  neque  id  propter  magnum  inter  utramque  urbcm  in- 
tervallum  aliter  fieri  potuit.  In  altero  enim  oppido  ipso 
tantum  solstitii  die  meridiano  tempore  umbrae  non  appa- 
rebant,  in  altero  per  multos  dies,  quum  in  Berenice  prae- 
ter  diem  solstitii  niliil  novi  evenire  annotetur.  Quod  au- 
tem  Eratosthenes  mundum  deprehendisse  fertur,  id  de 
hac  urbe,  neque  vero  de  Ptolemaide  valet :  atque  illam 
DCII  mil.  p.  intervallo  a  Ptolemaide  dirimi  traditur,  id  est 
stadiis  quatuor  milibus  DCCCXX,  sicut  II.  183.  traditur. 
Apparet  igitur  h.  1.  aliter  interpungendum  esse,  ut  recte 
hoc  modo  procedat  oratio : 

—  novi,  DCII  tnil.  p.   intervaUo    a  Ptolemaide:   res  in~ 
yenlis  exempli  rel. 

142  172  =  ibidem. 

Hinc  Azanium  mare,  promontorium  quod  aliqui 
Hispalum  scripsere. 

Ilippalum  haud  dubie  a  prudentissimo  navigatore,  a 
quo  etiam  marc  vicinum  cognomen  accepit. 

143  177  =  ibidem. 

Quin  et  accolas  Nili  a  Syene  non  Aethiopum  po- 
pulos   sed   Arabum  esse  dicit   (luba)  usque  Me 
roen;    Solis    quoque  oppidum,    quod  non  procul 


Liber  VI.  11? 

Memphi  in  Aegypti  situ  diximus,  Arabas  condito- 
res  habere.  Sunt  et  qui  ulteriorem  ripam  Aethio 
piae  auferant  adnectantque  Africae;  ripas  au- 
tem  incoluere  propter  aquam.  Nos  relicto 
cuique  intelligendi  arbitrio  oppida  quo  traduntur 
ordine  utrimque  ponemus. 

Iuba  quum  Arabas  usque  ad  Meroen  Nili  ripas  inha- 
bitasse  retulisset,  alii  etiam  ultra  Meroen  eos  extendi 
tradebant.  Iloc  enim  dicit  Plinius,  neque  ulteriorem  ri- 
pam,  quod  arbitratur  Harduinus,  orientalem,  sed  meridio- 
nalem  intelligi  voluit.  Quae  autem  sequuntur,  et  apto  sub- 
iecto  carent  (causa  enim  afferenda  erat,  cur  Arabes  inter 
Aegypti  et  Aethiopiae  fines  habitarent)  et  eo  quo  nunc 
leguntur  loco  prorsus  otiosa  et  molesta  videntur  esse. 
Possit  igitur  aliquis  pro  annotatione  habere,  quam  scriba 
non  iudoctus  margini  appinxerit  sive  ipse  auctor  postea 
iu  margine  addiderit;  verum  leniore  remedio  transponun- 
tur  in  proximum  sensum,  ut  propter  aquam  Arabas  acco- 
las  Nili  factos  esse  tradiderit  Plinius.  Iiifinitivum  quem 
cod.  d  exhibet  incolere,  praeferrem,  nisi  perfectum  tem- 
pus  desideraretur.  Itaque  locum  sic  distinguendum  esse 
existimo: 

Arubas  conditores  habere:  ripas  autem  incoluere  propter 

aquam.      Sunt  et  rel. 

182  =  29,35.  144 

(Petronius) ...  diripuit  etNapata.  Longissime  au- 
tem  a  Syene  progressus  est  DCCCCLXX  mil.  p. ; 
nec  tamen  arma  Romana  ibi  solitudinem  fecerunt. 
Acgyptiorum  bellis  attrita  est  Aethiopia  rel. 

Non  Romanis  arinis,  sed  Aegyptiacis  solitudinem  in 


HS  Liber  VI. 

Acthiopia  factam  csse  dicit  Plinius.  Intcrpungcndum  est 
igitur:  J\ec  tamen  armd  Romana  ibi  soUtudinem  fecerunt: 
Aemmtiorum  rel.  Numerum  autem  iusto  maiorem  esse 
apparet.  Nam  Petronium  non  ultra  Napata  progressHim 
csse  Strabo  XVI.  p. 820.  et  Dio  LIV.5.  tradiderunt,  quae 
DXI  mil.  p.  a  Syene  abfuisse  inde  colligitur.  quod  §.  184. 
Meroe  a  Syene  DCCCCLXXl  mil.  p.,  a  Napatis  CCCLX 
mil.  p.  iter  esse  narratur.  E  proximo  igitur  numero  no- 
stcr  locus  corruptus,  antea  DXlmil.p.  fuisse  putandus  est. 

145  100  =  30,  35. 

At  ex  Africae  parte  Mcdimni,  dein  Nomadcs 
cynocephalorum  lactc  viventcs  rel. 

Aut  bic  Menismini  aut  VIIlSl,  ubi  eadem  fabula  re- 
petitur,  Medimnorum  legcndum  csse  recte  Barbarus  mo- 
nuit.  Ceterum  ii  Nomades  qui  cynocejdialorum  lacte  vi- 
vunt,  ipsi  sunt  Menismini,  quorum  nomen  apud  Solinmn 
cap.  30.  omittitur.  Itaque  Medimni  dei  in  3Ienismini  vide- 
tur  mutandum  essc,  cui  e  proxiino  vocabulo  littcra  n  ac- 
crevit.  Cynamolgos  autem  infra  §.  195.  cmn  Cynocepbalis 
permutari  Frietenius  De  Agatbarcliide  p.48.  animadvcrtit. 
§.  191.  pro  CCC  scribi  inaliin  CCC,  quum  nimis  exiguus 
transfugarum  numerus  alioqui  esse  videatur. 

146  194  =  ibidcm. 

...  reliqua  deserta,  deindc  fabulosis.  Ad  occi- 
dentcm  vcrsus  JNigroae,  quorum  rcx  unum  oculum 
in  frontc  liabct  rcl. 

Vocem  fubulosis  c  cod.  I»  in  vulgatae  scripturae  fu- 
bulosu  locum  restituit  Silligius.  Quuin  tamen  nil  babcat  quo 
referatur,  et  quac  sequuntur  gentes  fabulosac  sint  ut  quae 
maximc,  interpunctione  corrccta  lcgendum  cst: 


Liber  VI.  VII.  119 

reliaua  deserta.     Deinde  fabulosi  ad  occidentem  ver- 
sns  Nujroae  rel. 

LIBER  TO. 

4=1.  147 

—  hominem  nihil  scire,  nihil  sine  doctrina,  non 
fari,  non  ingredi  rel. 

Scriptura  quani  recepit  Silligius  e  codicibus  nonnullis, 
ut  ferri  queat  vereor.  Quid  eniin  inepta  illa  vocis  re- 
duplicationc  efficietur?  nempe  hominem  nihil  scire  om- 
nino,  deinde  nihil  sine  doctrina,  quorum  id  quod  prius  po- 
suimus,  falso  praedicari  apparet.  Quodsi  autem  oratoriam 
quandam  viin  voci  „riihil"  bis  repetitae  inesse  statuas,  nihil 
cogitari  potest  frigidius.  Id  tamen  recte  fecit  Silligius, 
quod  iniucundum  in  vulgata  lectione  verborum  ordinem 
hominem  scire  nihil  sine  doctrina  relinquendum  esse  cen- 
suit:  erravit,  ut  saepe,  in  emendando,  quum  vitium  de- 
texisset.  Libri  Mss.  hoc  modo  variant:  d  scire  nihil  sine 
doctrina,  ST  (Murbac.  Rob.)  nihil  scire  nihil  sine  doctrina, 
R  nihil  scire  si  doctrina,  0  nihil  scire  ?iisi  doctrinam,  unde 
facillima  emendatio  elicitur: 

nihil  scire  nisi  doctrina. 
Quum  enim  in  R  syllaba  ni  proxiina  re  absorpta,  in 
aliis  vicino    vocabulo    nihil   corrupta    esset,    additum  est 
quod  mutilatum  esse  videbatur,  sine. 

12  =  2,2.  148 

idem  (Isigonus  prodidil)  itinere  dierum  decem 
supra  Borysthenen  Sauromatas  tertio  die  cibum 
capere  semper. 

Quum  modo  Anthropophagi  decem  dierum  itinere  supra 


120  Liber  III. 

Borysthenen  habitare  tradiderit  Isigonus,  Sauromatas  ibi- 
dem  collocare  non  potnit.  Quod  igitur  in  cod.  T  legitur 
XIII,  lioc  loco  recipienduin  est.  Illos  autem  Plinios IV.88. 
non  tam  accurate  qnaai  e  vulgari  scriptnra  videtur  de- 
scripsit.  Itaqne  praestat  verba  qoibns  ad  librnm  quartnm 
lectorem  refert,  ita  potius  interpungere,  ut  mensurae  in- 
dicatio  ad  Isignnum  pertineat: 

Priores  Anthropophagos,    quos  ad  septentrionem 

essc  diximus,  deccm  dierum  rel. 

149  18  =  ihidem. 

Adeo  naturae,  cum  fcrarum  morem  vesccndi  hu- 
manis  visceribus  in  homine  genuisset,  gignere 
etiam  in  tolo  corpore  ct  in  quorundam  oculis 
quoque  venena  placuit,  ne  quid  usquam  mali  esset, 
quod  in  homine  non  esset. 

Ferri  quidem  posse  vulgatam  scripturam  concedo, 
quum  Solinus  quoque  c.  15.  humana  viscera  cibos  exe- 
crandos  appellaverit :  sed  vix  ferendam  esse  et  vir  qui- 
dam  doctus  apud  Dalecampium  et  B.  Rhenanus  sensit, 
quorum  coniecturas  apud  Silligium  est  legere.  Nam 
primum  displicent  verba  in  homine  in  eodem  sensu  bis 
repetita,  deinde,  quod  gravius  est,  incpte  homo  toti  corpori 
opponitur,  ut  initio  de  homiue,  tum  de  toto  corpore ,  po- 
stremo  de  oculis  hominis  Plinius  loqui  videatur.  Iam  vero 
nihil  facilius  fieri  potuit,  quam  ut  voeabulrt-^M*  homine  «i 
scriba  e  posteriore  vcrsu  in  similem  locum  superioris 
transferreatur.  (^uo  admisso  concinna  nascetur  et  cum 
brevitate  coniuncta  sermonis  elegantia : 

sideo    naturae.    cum  ferarum   morem    vescendi   humauis 

visceribus  iu(jenuisset  rel. 

Ita  §.  14.  legimus:  Ilorum  corjtori  ingenitum  fuit  virus. 


Liber  VII.  121 

25  sqq.  =  ibidem.  150 

Inter  Indorum  gentes  Scyritas  e  codd.  ©Td  scripsit 
Silligius,  Sciritas  nominat  II:  itaque  germanum  nomen  Sci- 
ratas,  de  quo  cf.  Schwanbeck.  Megasth.  p.  65,  haud  dubie 
resfituendum  est.  §.  28.  Ctesias  gentem  commemorasse 
traditur,  tfitae  appelletur  Pandore.  E  codd.  RT  qui  habent 
Pandare,  legendum  erit  Pandarae.  Eosdem  §.29.  apud 
Clitarchum  et  Megasthenem  JUandorum  nomen  liabere  re- 
fert,  ubi  Pandarum  vel  Pandaeorum  scribendum  esse  Pin- 
tianus  intellexit.  Namque  sicut  hic  trecentos  vicos  iis 
annumerasse  dicuntur  Clitarchus  et  Megasthenes,  ita  VI. 
76.  trecentis  oppidis  imperitnnt  Pandae.  Ceterum  qui  §. 27. 
,.Athon  montem  incoluut"  VI.  97.  Athoae  appellantur. 

32  =  ibidem.  151 

Haec  atque  talia  ex  hominum  genere  ludibria  sibi, 
nobis  miracula,  ingeniosa  fecit  natura.  Et  singu- 
lis  quidem  quae  facit  in  dies  ac  prope  horas,  quis 
enumerare  valeat? 

Recte  Silligius  cum  R1  0  (Murbac.)  pro  sinaula  quod 
vulgo  legitur,  scripsit  singulis.  Loqui  enim  Plinium  non 
de  singulis  rebus,  sed  de  singulis  hominibus  et  iis  quae 
apposuimus  verbis  et  iis  quae  proxime  sequuntur,  luculen- 
ter  demonstratur.  Requiritur  autem  praepositio,  qua  sin- 
gulos  homines  hominum  generi  opponi  indicetur.  Quam 
quum  praebeat  R1,  perficitur  emendatio,  ubi  scripseris: 
Ex  singulis. 

34  =  3,  3.  152 

Pompeius  Magnus  in  ornamentis  theatri  mirabiles 
fuma  posuit  effigies,  ob  id  diligentius  magnorum 
artificum  ingeniis   elaboratas,    inter  quas  legitur 


122  Liber  VII. 

Eutychis  a  XX  libris  rogo  illata  Trallibus,  cnixa 
XW  partus.  Alcippe  elephantuin,  quamquam  id 
inter  ostenta  cst:  namque  rel. 

Alcippes  illius,  qunni  Glaucippen  a  Tatiano  c.  Graec. 
53.  p.  115.  cd.  Worth.  appellarj  ab  Ilarduino  animadversum 
est,  efligies  a  Niccrato  Atheniensi  elaborata  inter  eas 
statuas  fuisse  putanda  est,  quas  e  bello  Mithridatico  ex 
Asia  Pompeius  lloinam  transportaverat,  quod  vel  Graeco 
nomine  probabile  fit.  llein  sane  Ronianis  insolitam,  lu- 
xuriosi  vero  Asianorum  ingenii  minime  indignam  dum  c 
basi  statuae  narrat  Plinius,  ostentum  videri  intelligit  atque 
ad  ea  commemoranda  se  convertit.  Apparet  praeterea 
interpunctione  correcta  et  voci  „elephantuin"  verbum  reddi 
unde  pendeat,  et  novum  qui  sequitur  locum  de  ostentis 
rectius  distingui.     Scribendum  est  igitur: 

—  inter  quas  legitur  Eutychis,  a  XX  l.  r.  illata  Tralli- 
bus,  enixa  AAA  partus,  Alcippe  elephanlum.  Quam- 
auam  rcl. 

Ceterum  fortasse  etiam  tabula  picta  qua  Perus  erga 
patrcm  pietas  celebrabatur  (cf.  Valer.  Max.  V.  4.  cxt.  1), 
codem  loco  collocata  fuit. 

153  37  =  4,3. 

Ipse  in  Africa  vidi  mutatum  in  marem  nuptiarum 
dic  L.  Cossicium  civem  Thysdrhanum.  Kditis 
geminis  raram  csse  aut  puerperae  aut  puerperio 
praeterquam  altcri  vitam;  si  vero  utriusque  sexus 
editi  sint  gemini  rariorem  utrique  salutem.  Fe- 
minas  cclerius  gigni  quam  mares,  sicuti  celcrius 
senescerc;  saepius  in  utero  movcri  marcs  ct  in 
dextera  fere  geri  parte,  in  laeva  fcminas. 


Liber  VII.  123 

Accusativos  cum  infininitivo  coniunctos  sic  ut  a  Sill. 
scribitur  locus,  sinc  ullo  verbo  finito  salva  structura  stare 
non  posse  apparet.  Quod  vero  vulgo  post  ,,feminas" 
additur  verbum  ,.constatu.  procul  dubio  iu  codicibus  Bar- 
bari  et  GeJenii  legebatur  et  legitur  etiamnum  in  cod.  d, 
abest  a  RT  Murbac.  Verum  a  priore  enuntiato  longius 
distat  quam  ut  commode  eo  quoque  pertinere  queat.  Ac- 
cedit  quod  apud  Gellium  IX.  4.  post  v.  Thysdritanum  ad- 
duntur  verba  memoratu  dignn  :vivebalatie  cumproderem  haec, 
quae  quin  a  Plinio  scripta  fuerint,  minime  videtur  dubi- 
tandum.  Manifestiim  est  igitur,  in  cod.  archetypo  totum 
versum  quo  praeter  voces  modo  prolatas  iiuitum  quoque 
verbum  continebatur,  unde  proxima  apta  essent,  excidisse. 
Tradilnr  fuisse  suspicor,  quod  cum  voce  supra  posita 
Thysdritanum  a  scriba  permutatum  lacunae  originem  de- 
disse  videatur.  Similiter  §.  39.  verba  iam  auidem  rel.  a 
vv.  Tralaticium  est  pendent  ac  leviori  interpunctione  cum 
iis  couiungenda  sunt. 

43  =  7,  5.  151 

Tu  qui  corporis  viribus  iidis,  tu  qui  Fortunae  mu- 
nera  amplexaris  et  te  ne  alumnum  quidem  eius 
existiraas  sed  partum;  tu  cuius  semper  tincto- 
ria  est  mens,  tu  qui  te  deum  credis,  aliquo  suc- 
cessu  tumes,  tanti  perire  potuisti  rel. 

Locum  corruptuin  esse  omnes  VV.  DD.  intelJexerunt, 
in  emendando  certatim  et,  si  quid  video,  infeliciter  elabo- 
rarunt.  ln  victoria  legunt  Barbarus  et  GeJenius  male,  ut 
apparet,  neque  melius  ceteri,  qui  inde  a  Vossio  (adMel.II. 
1.  13)  cinctoria  sive  tinctoria  reponi  voluerunt.  Nam,  ut 
omittam  vocis  „tinctorium"  pro  gladio  usurpatae  valdc 
dubiam  fidem,    „cinctorius"  aeque  ac  „tinctorius"  non  a 


124  Liber  VII. 

cinctorio  vel  tinctorio  sed  a  cinctore  vel  tinctore  ducen- 
dum  est,  quod  nunquam  homicidnm  significare  poterit. 
Melias  sane  Salmasius  p.  188.  D.  in  cinclorio  coniecit,  ve- 
rum  quod  linguac  quidem  legibus  consentaneum ,  idem 
sensui  huius  loci  plane  est  contrarium.  Neque  enim  de 
crudeli  aniiuo,  quein  proximo  enuntiato  commemoraverat, 
sed  de  superbia  huinana  loquitur  Plinias.  Tincla  gloria 
audad  mutatione  scribendum  esse  Silligius  putavit,  quasi 
vero  aut  de  gloriae  cupidine  neque  de  animo  prospera 
fortuna  inflato  sermo  esset  aut  mentis  affectu,  i.  e.  sui 
quadam  parte  nec  re  quadam  externa  animus  tingi  pos- 
set.  Codices  autein  ita  scribunt  (nonnulli  tamen  inse- 
runt):  R  cu  semper  tinctoria,  Murbac.  codd.  Turn.  Hard. 
0  cuius  semper  tincloria,  codd.  Voss.  cuius  semper  cin- 
ctoria,  codd.  Barb.  Gel.  Td  Reg.  2.  ap.  Hard.  cuius  semper 
uictoria.  IViinmn  igitur  eo  peccasse  videntur  librarii,  quod 
ultimam  pronominis  cuius  litteram  pravo  reduplicarunt, 
deinde  gliscente  vitio,  quum  ita  vocabulum  semper  natuin 
esset,  extremas  syllabas  quae  non  nisi  terminatio  longioris 
vocis  essent,  pro  pleno  vocabulo  habuerunt  atque  ex  ingenio 
emendare  conati  sunt.  Quod  si  animo  reputaveris,  pro- 
xime  ad  veram  scripturam  eam  accedere  intelliges,  quam 
ultimo  loco  posui,  ac  prima  syllaba  mutata  aptissimum 
adiectivum  nancisceris.  Quid  multa?  scribendum  est: 
cuius  imperaloria  est  mens.  (iradatione  eniin  usus  est 
Plinius  rhetoi  ico  generi  dicendi  perquain  accommodata,  ut 
ad  summam  elati  animi  vesaniam  gradibus  quibusdam 
ascenderet.  Inceperat  a  corporis  viribus,  tuin  loci  Hora- 
tiani  (Sat.  II.  6.49)  memor  ad  alumnos  Fortunae,  qui  iam 
lilii  eius  essesibi  videbantur,  pergit;  transit  deinde  ad  eos, 
qui  se  ad  imperandiim  natos  esse  arbitrabantur,  i[»sos  im- 
peratores  et  qui  fore  ut  adipiscerentur  imperium  spera- 
bant,  postremo  Caligulas  et  reliquos  significat,  qui,  quum 


Liber  VII.  125 

aliquo  successu  intumescerent,  se  ipsos  pro  deis  habe- 
bant.  Tumens  enim  cum  Rob.  restituatur  opus  esf,  quod 
lineola  voci  tumes  imposita  evanescente  in  secundam  per- 
sonam  transformatum  est.  Iam  en  tibi  persanatum  locum 
adhuc  a  nemine  intellectum. 

45  =  8,  6.  155 

(Agrippa)  adversa  pedum  valetudine,  misera  iu- 

venta,  exercito  aevo  inter  arma  mortesque  obno- 

xio  accessu,  infelici  terris  stirpe . . .  praeterea  bre- 

vitate  aevi,    quinquagesimo  uno    raptus   anno.... 

luisse  augurium  praeposteri  natalis  existimatur. 

Recte   Silligius   coniecturas  a  VV.  DD.   prolatas   im- 

probavit  et  e  codd.  R  (Murbac.)  quibuscum  Parisini  apud 

Harduinum  consentiunt,  scriptura  adnoxio  recepit  obnoxio, 

quod  iam  Salmasius  coniecerat,  atque  in  cod.  r  hanc  ipsam 

lectionem  inveniri  tradit,  quae  sane  in  edit.  Lugdun.  non 

annotatur.    Quam  autem  explicationem  profert  vir  doctissi- 

mus,  Agrippam  ipsam  ad  mortes  accessisse  Octaviano  ob- 

noxium,  ferri  fortasse  concederem,  si  obnoxius  legeretur: 

aevum  ipsum  obnoxium  Octaviano  inter  arma  et   mortes 

ita  exerceri  nequit  ut  ad  easdem  accedat.     Nam  dum  in- 

ter  arma  versatur,  qui  tandem  eadem  adire  poterit?  Una 

littera  mutata  scribendum  est  tnortisaue  hocsensu:  aevum 

ab  Agrippa  inter   arma  exercitum  et   ita  mortis  accessui 

semper  obnoxium  fuit.   Eodem  enim  modo  quo  „morbi  et 

febrium  accessus"  infra  XXVIII.  46.  et  apud  Gell.  IV.  2. 

usurpatutur,  mors  quoties  armis  confligebatur,  ad  Agrippam 

accessisse  dicitur.    „Accessu"  igitur  tertium  casum  esse 

apparet. 

51  =  12,  10.  156 

Indubitatum  exemplum  est  Nicaei  nobilis  pyctae 
Byzantii  geniti  qui  —  avum  regeneravit  Aethiopem. 


126  Liher  VII. 

Nicaei  nomen  in  viris  inauditum  est  nlias.  qnare  levi 
fortasse  mntatione  seribentlnm  est  Nieiae.  Ceternm  hneo 
non  ex  Aristotelis  libris  transscripta  esse  videntur,  quos 
allert  post  alios  Silligius.  Neque  enim  Niciam  noniinavit 
Aristoteles  neque  Byzantium  homincm  nppcllavir,  sed  vel 
Siculum  Ilist.  anim.  VII.  6.  vel  Elenm  I)e  part.  anim.  I.  18. 
Fortasse  a  Dnride,  ut  alia,  acceperat  JMinins  quem  librnm 
TrfgJ  dycjjvcov  scripsisse  constat.  Obiter  nioneo  §.  50.  sine 
dubio  rccte  Pintinnum  scripsisse  terlio  parlu  et  avorum. 

157  67  =  15, 13  et  16, 14. 

Ergo  cum  gravidis  fluxit  (menstrimm) ,  invalidi 
aut  non  vi(ales  partus  eduntur  aut  saniosi,  ut 
auctor  est  Nigidius. 

Idem  lac  feminae  non  corrumpi  alenti  partum,  si 
ex  eodem  viro  rursus  conceperit,  arbitratur. 
Incipiente   autem    hoc  statu  aut  desinente  conce- 
ptus  facillimi  traduntur  rel. 

Secundum  enuntiatum  ab  h.  1.  prorsus  alienum  esse 
quis  est  quin  videat?  Artissime  enim  tertium  cum  piiino 
cohaerere  vel  eo  demonstratur,  quod  hunc  statum  non 
eum  dicit  Plinius,  qui  post  puerperium  alentis  sit  feminae 
sed  euin  quo  facillimus  conceptus  fiat.  Quem  cum  nien- 
sium  initio  et  line  fere  coniunctum  csse  ct  postea  Gale- 
iius  De  uteri  dissect.  c.  10.  diserte  retulit  et  Aristoteles 
Ilist.  anim.  VII.  2.  indicaverat.  Neque  vero  transponendo, 
ut  in  iis  locis,  quos  supra  tractabamus,  vcrba  Plinii  per- 
sanari  poterunt,  quum  Nigidii  quem  se  auctorem  sequi 
voce  Idem  declarat,  nusquam  praeterea  in  toto  libro  men- 
tio  fiat.  Nigidium  autem  libris  de  animalibus  Aristotele 
praeeunte  dc  partuhumaiio  disputasse  arbitror,  quum  opus 
,,de  hominum  naturalibus",  ad  quod  locum  nostrum  llut- 


Liher  VII.  127 

gersius  retulit  assensum  nactus  Hertzii  (De  Nigidii  Figuli 
studiis  atque  operib.  p.  43),  valcle  incertum  esse  videatur. 
Ipse  euini  Hertzius  monuit  quae  incle  Servius  ad  Aen.  I. 
178.  exscripsit  magis  acl  verboruin  notionem  explicandam 
pertinere,  quapropter  in  Scriverii  sententiatn  qui  „de  no- 
niinuin  natura"  legi  voluit,  me  inclinare  fateor.  Restat 
ut  secunclum  illucl  enuntiatum  scriptuin  quidem  a  Plinio 
esse  concedamus  (quis  enim  tam  reconditum  scriptorem 
post  illum  adhibuisse  putandus  est?)  sed  ad  absoluti  ope- 
ris  marginem  e  posteriore  lectione  additum  et  ab  iis  qui 
post  auctoris  mortem  libros  denuo  describi  curarent,  prae- 
postero  loco  in  ipsam  orationem  receptum  esse.  Vides 
igitur,  quod  Bergkius  in  ultimis  libris  factum  esse  arbitra- 
tur  (Exercitt.  Pliu.I.p.  3),  idem  iam  de  nostro  loco  valere. 
Ac  nescio  an  idem  de  §.80.  iudicandum  sit.  lbi  enim, 
quum  iam  §.  78.  hominum  concretis  ossibus  praeditorum 
mentio  facta  sit,  loco  valde  importuno  haec  verba  inse- 
runtur: 

80  =  19,18.  158 

Quibus  natura  concreta  sunt  ossa,   qui  sunt  rari 
admodum,  cornei  appellantur. 

Quae  ita  sunt  comparata,  ut  neque  quem  locum  occu- 
pant  commode  obtinere  neque  ad  §.  78.  transferri  possint, 
quoniam  ibi  prior  certe  enuntiati  pars  omittenda  erat. 
Quare  aut  ab  ipso  scriptore  postea  adscripta  aut  a  libra- 
rio  quodam  annotata  esse  putanda  sunt.  Alterum  idcirco 
fortasse  praeferendum  erit,  quia  infra  XXXI.  102.  pisca- 
torum  corpora  in  universum  cornea  appellantur.  §.  81. 
„prodigiosa  virium  relatione",  ut  cum  cod.R2  legere  rualim, 
narratio  significatur,  quae  fidem  excedere  videatur. 


128  Liher  VII. 

159  116  =  30,31. 

quo  potius  quam  universi  populi  illius  gentis 
amplissimo  testimonio? 

Nescio  quomodo  „populus  gentis"  apte  «liei  potuerit. 
lllam  gentein  Homanam  appellat  Plinius,  quae  plures  exi- 
inios  tulerit  auam  ceterae  terrae,  atque  huc  pertinere  ar- 
bitror  verba  uuiversi  populi,  ut  dixisse  videatur  (juam  ce- 
terae  terrae  uuiversi  populi.  Ita  „universae  gentes"  noini- 
nantur  XXV.  82. 

121  =  36,  36. 

160  [C.  Quintio]  M'  Acilio  coss. 

templum  Pietatis  exstructum  esse  perhibetur.  At  vero 
L.  Quintius  Flamininus  (nam  Caius  falso  appellalur)  anno 
DLXII,  M'  Acilius  a.  DLXIII  consulatu  functus  est.  Idem 
igitur  de  hoc  loco  valere  arbitror,  quod  saepius  accidisse 
supra  p.  27.  monui,  ut  quum  scriptor  unum  tantuin  consu- 
lem  nominasset,  alter  recte  vel  male  ab  interpolatore  ad- 
scriberetur.  Ceterum  impeditissimam  esse  de  hac  aede 
quaestionem  Beckerus  in  libello  contra  me  scripto  (Zur 
Riimischen  Topographie  p.  24)  ostendit,  ad  quam  spero 
fore  ut  aliquando  rcvertar. 

161  143  et  144  =  44,  45. 

(Q.  Metellus)  in  ipso  tamen  ilore  dignationis  suae 
ab  C.  Atinio  Labeone  cui  cognomen  fuit  Maccrioni 
tribuno  plebis,  quem  e  senatu  censor  eiecerat,  re- 
vertens  e  campo  meridiano  tempore  vacuo  foro 
et  Capitolio  ad  Tarpeium  raptus  ut  praecipitare- 
tur,  convolante  quidem  tam  numerosa  illa  cohorte 
quae  patrem  eum  appellabat,  sed,  ut  necesse  erat 


Liber  VII.  129 

in   subito,   tarde    ct  tamquam   in  cxsequias,   cum 

resistendi     sacroquesanctum    repellendi    ius    non 

esset,  virtutis   suae  opera  et   censurae  periturus, 

aegre   tribnno    qui   intercederet  reperto    a   liminc 

ipso  mortis  revocatus;  alieno  beneficio  postea  vi- 

xit  bonis  inde  etiam  consecratis  a  damnato  suo, 

tamquam   parum   esset  faucium   reste   intortarum, 

expressi  pcr  aures  sanguinis  poenam  exactam  esse. 

Ita  locum  impeditum  et  sine  dubio  corruptum  exhibuit 

Silligius   pnrtim   e   veteribus   exempiis    partim    e   virorum 

doctorum  coniectura  immutatum,  et  corrupta  quidem  esse 

verba    a  dmnnato  suo  recte   iudicavit.    quibns   Harduinus 

coutra  linguae  leges  „hominem  abipso  damnatum"  indicari 

voluerat,  rectam  vero  emeudandi  viam  non  est  ingressus. 

jNam  ultimum  enuntiatum  in  optimis  codieibus  ©RTd  fere 

ita  scriptum  legitur:  sanguinis  poena  exacla  est  (Rd  poe- 

nae  exacla  esset ,   T  poena  exacla  esset)   sensu   aptissimo, 

ut  recte   spreta   vetere   lectione    recepisse  videatur  Har- 

duinus.     Quid   enim   gravius   dici   potuit  aut  significantius 

quam  tam  infelicem  fuisse  Metellum,  ut  non   iniuriam   in 

adversario   ulcisceretur,   sed   ipse  iniuriae  acceptae  poe- 

nam  lueret  bonis  consecratis ,   tamquam  parum  esset  illa- 

tum   damiium?      Quod  una   syllaba   eiecta  revera  Flinium 

dixisse  apparebit.   Scribeiidu.u  enim  censeo  in  proximis  a 

damno  sno  i.  e.  post  iniuriam  membris  laesis  acceptam,  quam 

elegeAquilia  tum  temporis  sine  dubio  iam  vigente  aciione 

certe  in  rem  ulili   vindicari   potuisse  Ulpianus   auctor  est 

1.13.  pr.D.ad  leg.  Aquil.IX.  2.  Praepositione  eniin  «  interdum 

utitur  Plinius  ea  vi,  qua  vulgo  post  usurpatur,  cf.  XXVI.  70.  et 

ind.Hard.  H.l.fortasse  cum  v.  inde  est  coniungenda.  Reliqua 

aliter  erunt  interpungenda.  Tribus  enim  malisMetellum  labo- 

rasse  contra  Val.  Max.  VII.  1.1.  disputans  narravit,  primum 

9 


130  Liber  VII. 

quod  in  sumnio  vitae  tliscriminc  versatus  est,  deinde  quod 
tribuni  intereessione  servatus  alieno  beneficio  vixit,  po- 
stremo  quod  bonis  etiam  inultatus  est.  Ita  igitur  totus  locus 
legatur  opus  ost : 

....    et   censurae  peritnrus;    aegre   t.  </.  i.  r.  a.   I.   i.  m. 

revocatus  alieno  beneficio  postea  vixit;    bonis   inde  etiam 

consecratis  a  damno  suo,  tanujnam  parum  esset.  f.  r.  i. 

e.  p.  a.  sanrfuinis  poena  exacta  est. 

102  145  ==  ibidem. 

—  in  Capitolium  illud,  in  quo  triumphans  ipse 
de  eorum  exuviis  ne  captivos  quidein  sic  tra- 
xerat? 
Priimim  nescio  an  cum  0  illo  (ille  liabent  Rd )  scri- 
bendum  sit.  Dcinde  vulgata  lectio  <jnod  utrum  e  libris 
Mss.  mutata  sit  a  Silligio,  in  miro  V.  D.  silentio  decerni 
nequit.  Illud  vero  contendo,  cum  cod.  R  legendum  esse 
deorum  exuviis  (exubiis  habct).  ISam  et  quae  a  («esnero 
Chrestom.  p.  218.  proponitur  explicatio,  ut  captivi  vesti- 
bus  arreptis  tracti  dicantur,  subridicula  videtur,  et  quam 
Harduinus  amplectitur,  de  exuviis  captivorum,  nec  vero 
de  hostibus  ipsis  triumphatum  esse,  oratione  durissima 
sensum  ineptum  reddit.  At  contra  miserrima  quam  ex- 
pertus  est  Metellus  rerum  conversio  habitu  triumphantis 
indicato  egregie  illustratur,  qui  ,,Iovis  optimi  maxitni  or- 
natu  decoratus1,4  in  Capitolium  olim  ascenderit  (ut  Livii 
verbis  utar  X.  7).  Quas  exuvias  proprie  dici  notuin  est, 
cf.  Sueton.  Octav.  94,  Fest.  v.  Tensae. 

163  151=46,47. 

Duo  sunt  haec  (oracula);  Pedium  felicissimum 
qui   pro    patria    proxime    occubuisset;    iterum   a 


Liber  VII.  131 

Gyge  rege  tunc  amplissimo  terrarum  consulti  (dei) 
Aglaum  Psophidium  esse  feliciorem. 

Quomodo  factum  sit  ut  Plinii  auctor  Gygem  pro  Croeso, 
pro  Solone  Apollinem  ipsum  nominaret,  nostrum  non  est 
inquirere.  Manifestum  tamen  est  Croesi  aetatem  signifi- 
cari ,  qua  Aglaum  vixisse  Pausanias  VIII.  24.  7.  refert: 
itaque  quem  Pedium  appellari  videfnus  liominem  prorsus 
ignotum,  eundem  esse  ac  Tellum  Atheniensem  ah  Hero- 
doto  I.  30.  laudatum  iam  Pintianus  anirnadvertit.  Uter- 
que  enim  pro  patria  occubuerat  et  quidem  proxime  in 
pugna  ad  Eleusinem  commissa  cum  fausto  belli  Solone 
auctore  contra  Megarenses  de  Salamine  insula  suscepti 
eventu  coniuncta.  Neque  tamen  v.  Pedium  in  Tellum  mu- 
tandum  est,  quippe  quod  ad  viri  fortissimi  patriam  spe- 
ctare  videatur.  TJsStsix;  enim  campos  ab  urbe  Megaridem 
versus  sitos  incoluisse  constat,  cf.  Thucyd.  1.  55.  al.  Ibi 
igitur  cum  nobilissirnis  civibus  (cf.  Herod.1. 59,  Plut.  Sol.  13) 
Tellus  habitasse  atque  inde  ad  proelium  profectus  esse 
putandus  est.  Apparet  igitur  aut  Pedium  sive  potius  Pe- 
diaeum  ab  oraculo  obscurius  vocatum  esse  aut  quod  equi- 
dern  praetulerim  scribendum  esse: 

Tellum  Pediaeum. 

154  =  48,49.  164 

Hellanicus  quosdam  in  Aetolia  Epiorum  gentis 
CC  (annos)  explere,  cui  adstipulatur  Damastes 
memorans  Pictoreum  ex  iis  praecipuum  corpore 
viribusque  etiam  CCC  vixisse. 

Apud  Valerium  Maximum  VIII.  13.  6,  cuius  narratio- 
nem  Plinius  exscripsit,  ,.Litorium  quendam  ex  his  maxi- 
marum  virium  staturaeque  praecipuae"  nominatum  repe- 
rimus,  in  Plinii   codd.  Td  Pictorium,   nominibus  omnibus 

9* 


132  Libcr  VII. 

aequc  corruptis.  Manifcsto  enim  de  viro  Aetolorum  fa- 
bulis  valde  cclcbrato  scrmo  est,  Titormum  dico ,  quem 
corporis  robore  omoibos  Graecis  praestitisse  cooseotieos 

tulit  apud  vctercs  fama.  Qui  pastorum  rusticorumque  vi- 
tam  et  sigoificavit  et  oomioe  etiam  declaravit.  Quid  enim 
aliuil  cst  TiTOQfiot;  ac  Tirvgog,  a  quo  vocabulo  pleniorc 
taotum  terminatione  cjist.it?  Quocirca  Tityrum  Aetolum, 
cuius  filia  Helena  apud  Ptolemaeum  Hephaestionem  lib. 
IV.  p.  190.  ed.  Westerni.  e  poeta  aliquo  Alcxandrino,  Ale- 
xandro  fortasse  Aetolo,  Acliillem  vicisse  traditur,  a  Ti- 
tormo  non  fuisse  diversum  licebit  arbitrari.  (^ui  qiium 
iititio  oeros  quidani  aevo  fabuloso  fuisse  videatur,  quem 
pastoritiae  vitae  dcditum  decebat  sane  homiooin  commercia 
cvitare  et  montium  solitudines  quaerere  (cf.  Herotl.Vl.  12T), 
paulatim  factum  est  ut  variis  narrationibus  diversis  teut- 
poribus  vires  corporis  exbibuisse  ferretur.  Nam  et  Milo- 
nis  Crotoniatae  aequalis  fuisse  traditur  ab  Aeliano  \T.  II. 
XII.  22.  atque,  ut  videtur,  ab  Alexandro  Aetolo  (cf.  Athen, 
X.  p.  41 2  F),  quem  ol.  LXII.  Olympiae  vicisse,  61.  LXVII.  3. 
Sybaritas  pugna  superasse  constat,  et  ol.  XL.  Clisthems 
Sicj7onii  aetati  attribuitur  ab  Ilerodoto  1.  I.  Apud  quein 
quutn  Phidonis  qnoque  Argiyi  filius  devertisse  dicatnr,  fieri 
facillime  potuit,  ut  Damastes,  ea  qua  utcbnntur  simpli- 
citatc  veteres  logograpftl  in  fabulis  temporum  ratione  dis- 
ponendis,  Phidonem  a  Temeno  septiinuin  vel  dccimuin  vi- 
xisse  ratus,  narrationes  divcrsas  vita  Titormi  ultra  huma- 
num  modum  producta  conciliaret  euinque  a  nono  antc 
aeram  nostram  saeculo  ad  sextuin  usque  pertinuisse  con- 
iicerct.  Utut  est,  scripsit  haud  dubie  Plioius  eiusque  auctor 
Valerius:    Titormum. 

m  171  =  52,53. 

I)e  anima  rcpcrimus...  Aristcae  eli.im  visam  evo- 


Liber  VII.  133 

Iantem  ex  ore  in  Proconneso  corvi  effigie,  magna 
quae  sequitur  fabulositate. 

Ita  vulgo  inde  a  Barbaro  legitur,  aperta,  ut  recte  iu- 
dicat  Silligius,  interpolatione.  Editionem  enim  Parmensem 
a.  1476  habere  tradit  Pintianus  quae  magna  quaeritur  fab. 
Codices  autem  Mss.  leguntR  magnaq$  ritur  ac  (haecm.2) 
0  quae  magna  quaeritur  hic,  Td  quae  magna  quaeritur  hac, 
codd.  Barb.  magna  equidem.  In  emendando  autem  loco 
procul  habenda  erit  prima  vox  quae,  aliena  a  codd.  R  et 
Barb.,  in  ceteris  e  sequentibus  verbis  temere  repetita.  In 
reliquis  deinde  omissa  ultima  littera  c,  r  vero  in  s,  qua- 
cum  saepissime  confundi  notum  est  mutata,  lineolis  po- 
stremo  quae  evanuerant,  restitutis  scripturam  nanciscimur 
veram,  nisi  fallor,  et  elegantem: 

magnam  quaesitura  fabulositatem. 

Primum  enim  quod  in  Aristea  mirabile  accidit,  corvi 
fuit  evolatus,  post  quem  secuta  sunt  longinqua  itinera, 
reditus  in  patriam  et  post  annos  amplius  trecentos  adven- 
tus  in  Metapontum,  cf.  Herod.  IV.  13  — 15.  Quapropter 
anima  scite,  dum  primum  corvi  effigie  avolat,  fabulosita- 
tem  quaesiisse  dicitur. 

191  =  56,  57.  106 

Emere  ac  vendere  instituit  Liber  pater. 

Lacunam  h.  1.  inesse  suspicatus  est  Osannus  Philol. 
VII.  p.  394,  quum  quae  hic  Baccho  tribuuntur  Mercurii  mu- 
nus  fuerint,  eamque  sic  explevit,  ut  post  v.  instiluil  inse- 
reret:  Mercurins,  libertatem.  Haud  scio  an  recte  sense- 
rit.  Quod  enim  apud  Varronem  L.  L.  VI.  14.  Liberalium 
die  anus  per  totum  oppidum  sedere  dicuntur  „cum  libis 
et  foculo  pro  emptore  sacrificantes",  inde  minime  conse- 
quitur   deum    ipsum   cum    mercatura  Romanorum  fabulis 


134  Liber  VII. 

coniunctum  fuisse:  quae  autem  hic  a  IMinio  narrantur,  e 
Graeco  fonte  fluxerunt.  Libertatem  tamen  humano  generi 
ingenitam  inveniri  non  potuisse  apparet,  quum  variae  civi- 
tatum  formae  et  servitudo  infra  §.  200.  haud  inepte  inter 
inventa  enumerentur.  Sicut  igitur  Ceres  frumenta  in- 
venit,  ita  Bacchus  vitium  culturam  et  vindemias  homines 
docuisse  perhibetur,  ita  ut  deorum  inventa  Mercurii,  Bacchi, 
Cereris  infra  §.  199.  ab  hominibus  Poenis,  Eumolpo,  Bu- 
zyge  et  Triptolemo  exculta  esse  narrentur.  Quare  legendum 
videtur: 

Emere  ac  vendere  inslituit  JMercurius,  vindemias  (vel 

vitium  culturam)  Liber  pater. 

§.  197.  pro  Eaclis  e  cod.  0  lectione  Aeclis  scribendum 
videtur  Aechis.  §.  201.  cum  Osanno  1. 1.  p.  395.  post  pilum 
Pdumnum  excidisse  putarein,  nisi  Pilumnus  pinsendi  fru- 
menti  auctor  ab  armorum  inventione  alienus  esse  vide- 
retur. 

167  193  1  ibidem. 

Anticlides  in  Aegypto  invenisse  quendam  nomine 
Menon  tradit  XV  M  annorum  ante  Phoronea 
antiquissimum  Graeciae  regem  idquc  monumentis 
approbare  conatur. 

Verbo  monuisse  sufficiet,  scribi  oportere  Jflenen, 
quem  primum  omnium  regem  litteras  si  non  invenisse, 
at  certe  iam  novisse  praeter  alios  monuit  Bunsenius,  quem 
honoris  causa  nomino,  Aegypt.  vol.  I.  p.  364. 

168  212  =  60,  60. 

a  columna  Maenia  ad  carcerem  inclinato  siderc 
supremum  pronuntiavit. 

lam  a.  1846.  in  novo  museo  Rhenano  vol.  IV.  p.  639 


Libev  VII.  135 

legendum  esse  coniecerani  areetn  et  simul  monueram, 
loco  Plinii  XXXV.  97.  (10.)  evinci,  curiam  Iuliam  incen- 
dio  Neroniano  non  esse  consumptam.  Quod  cum  Berg- 
kium  V.  D.  latuerit,  quum  Ind.  praelect.  Marb.  a.  MDCCCLI. 
p.  X.  iisdem  verbis  ad  litem  quae  olim  iusto  acrius  inter 
Beckerum  et  me  agitata  erat,  dirimendam  uteretur,  hanc 
quoque  coniecturam,  quae  Silligii  diligentiam  non  fugit, 
hic  repetere  atque  paulo  uberius  exponere  licebit.  Fieri 
enim  numquam  potuisse  ut  ei  qui  a  Curiae  gradibus  solis 
occasum  observaret,  a  columna  Maenia  ad  carcerem  sidus 
inclinari  videretur,  id  et  ab  omnibus  qui  curiam  Hostiliam 
gravissimis  argumentis  permoti  in  ea  fori  llomani  parte 
collocaverunt,  quae  ad  meridiem  orientemque  spectans  a 
novis  tabernis  antiquitus  appellabatur,  perspectum  est  et 
quotidie  Romae  intelligere  licet.  Tantum  enim  abest  ut 
sol  prope  carcerem  occidat,  ut  a  regione  carceris  emenso 
caelo  meridionali  ad  eam,  ubi  columna  Maenia  stetisse 
putanda  est,  et  Capitolium  inclinetur  et  Tiberim  versus 
a  sinistra  parte  Capitolii  ex  oculis  liominum  evanescat. 
Carcer  enim  inter  orientem  et  septentrionem  fori  situs  est. 
Quapropter  Bunsen.Descr.U.Rom.  vol.III.  p.  II.  p.43.  ipsam 
columnam  ad  carcerem  sitam  fuisse  putavit,  e  cuius  fa- 
stigio  accensus  consulum,  ubi  solem  inclinari  vei  Capito- 
lio  abscondi  animadvertisset,  supremam  pronuntiasset. 
Quam  explicationem  certatim  a  viris  doctis  refutam  (cf. 
Miiller.  in  Bullet.  instit.  archaeol.  1839.  p.  170  sqq.,  Osann. 
De  col.  Maenia  p.  8  sqq. ,  Becker.  Rom.  antiq.  vol.  I.  p.  322) 
ego  quoque  in  libello  contra  Beckerum  scripto  Rom.  To- 
pogr.  in  Leipzig  p.  24.  falsam  esse  intellexi.  Nam  ut  omit- 
tam  supremam  non  in  foro  sed  Varrone  teste  L.  L.  VI.  2. 
in  comitio  pronuntiari  solitam  esse,  et  fieri  vix  potuisse 
ut  quotidie  scala  admota  in  columnam  accensus  ascende- 
ret,  „inclinato  sidere"  non  certum  aliquod  temporis  momen- 


136  Liber  VII. 

tum  sed  dimidium  fere  diei  significari  recte  Miillerus  ani- 
madvertit,  quo  sol  post  meridiem  ad  occasum  vergat,  quum 
Plinius  certam  aliquam  solis  positionem  limitibus  definitis 
indicasse  putandus  sit.  Necessario  igitur  verba  „ad  car- 
cerem  iuclinato  sidere"  coniungcnda  sunt.  Minus  etiam 
verisimilis  est  Miilleri  senfentia,  de  qua  ipse  dubitavit. 
Neque  enim  vcl  aestivo  solstitio  sol  pone  Capitoliuin  occi- 
dens  a  foro  conspici  potuit  neque  de  aestivis  tantum  diebus 
locutus  est  Plinius,  sed  de  serenis  omnibus  per  totum  an- 
num.  Atque  Osannus  et  Beckerus  summain  quae  tum  in 
tota  narratione  restat  diflicultatem  solvere  non  conati  sunt, 
Momnisenius  in  libello  quem  de  comitio  Romano  scripsit 
(Annal.  instit.  archaeol.  vol.  XVI),  ne  commemoravit  qui- 
dem.  Ego  autem  id  quidem  recte  perspexi,  supremam  tum 
pronuntiatam  fuisse,  quum  ei  qui  iu  gradibus  curiae  sta- 
ret,  sol  inter  columnam  Maeniam  et  angulum  Capitolii  in 
occidentem  vergi  videretur,  et  coluinnam  in  nltera  fori 
parte  quae  a  carcere  Mamertino  reinota  a  veteribus  ta- 
bernis  appellabatur,  sitam  fuisse  arbitratus  sum.  Quam 
sententiam  dum  cum  Plinii  verbis  conciliare  studeo,  in  eum 
errorem  me  delabi  passus  sum,  ut  de  alio  quodain  car- 
cere  aedi  D.  Nicolai  vicino  cogitarem.  Merito  propterea 
Beckerus  eo  libello  quo  inihi  respondit:  Zur  romischen 
Topographie  p.  42.  me  vituperavit  locumque  Plinii  sibi  cor- 
ruptum  videri  pronuntiavit.  Ilecte.  Scilicet  quum  re  vera 
inter  columnam  et  Capitolium  iis  qui  in  foro  constiterant, 
sol  occidere  videretur,  ipsum  Capitolium  a  Plinio  signifi- 
cari  consentaneum  est.  Atque  id  perlevi  quam  modo  pro- 
posui  mutatione  efficitur.  Saepe  enim  praesertim  iu  vo- 
cabulorum  initiis  litterae  c  et  a  utpote  simillimae  ita 
permutantur,  ut  prior  aut  omittatur  aut  falso  addatur.  Ita 
VIII.  129.  pro  arum  codd.  Td  charum,  alii  carum  legunt, 
ib.  209.  pro  arida   in   omnibus    excmplis  ante  Harduinum 


Liber  VII.  VIII.  137 

legebatur  carica.  XI.  191.  et  2H8.  tiper  et  caper  in  codd. 
confunduntur.  XXXIV.  63.  pro  statuariae  arti  cod.  Voss. 
habet  statuaria  casti,  XXXVI.  32.  pro  aedem  duo  codd. 
vetustissimi  caedem ,  ib.  47.  pro  Cariae  codd.  D  *  d  «rfe, 
B2  «»<e,  XXXVII.  92.  pro  C«ri«e  C.  (Vindob.  II.)  arce. 
Quum  igitur  in  exemplari  suo  simili  errore  non  arcem  sed 
carcem  exaratuin  invenirent  librarii,  factum  est  ut  lineola 
alteri  syllabae  imponeretur. 

LIBER  VIII. 

10  =  4,  5. 

.     .         .        „    .  .  169 

Sicut  tigns   eliam  fens  cetens  truculenta    atque 

ipsa  elephanti  quoque  spernens  vestigia  ho- 
minis  viso  transferre  dicitur  protinus  catulos  rel. 
E  codd.  Tdr  scribenduni  videtur:  elephantem  et  vesti- 
yio,  ut  tigris  quae  elephantum  ultro  aggrediatur,  hominis 
ne  vestigium  quidem  sine  inetu  conspiciat.  Alioquin  clau- 
dicat  oratio.  Ipsa  autem  eodem  modo  pro  ,,eadem"  infra 
§.  23.  legitur. 

12  =  5,5. 

Antiocho  vadum  fluminis  experienti  renuit  Aiax  ^ 
alioqui  dux  agminis  semper;  tum  pronuntiatum  rel. 
Quum  cod.  R  habeat  agminis  replum,  d  agmini  replu-, 
Silligius  legendum  esse  coniecit  repertus  tum.  Verum- 
tamen  elephas  ille  non  sponte  primatum  agminis  suscepit, 
sed  a  ducibus  primus  incedere  iussus  est:  rex  enim  pro- 
misit  eius  fore  principatum  qui  transisset  eoquePatroclum 
donavit.  Scilicet  ipsa  quae  in  libris  exstat  scriptura  re- 
cipienda  erat  repertum  sc.  vadum  hoc  sensu:  Quum  ex- 
periendo  Antiochus  vadum  reperisset  exercitumque  trans- 
ducturus  esset,  elephas  repertum  transire  noluit.     §.  20. 


138  Liber  VIII. 

recte  Pintianus  scripsit  XVIII,  cf.  Seneca  De  brev.  vit.  c.  13. 
Semper  enim  paribus  numeris  elephanti  pugnnsse  viden- 
tur.  Idem  §.  24.  recte  e  codd.  vestigiis  vulgatam  scriptu- 
ram  greges  mutavit  in  reges.  E  Iubae  commentariis  ca- 
piendi  modum  exstinctis  regibus  relictum  sumpsisse  vide- 
tur  Plinius. 
17t  32  =  11,11. 

Commoritur  ea  dimicatio  victusque  corruens  (ele- 
phantus)  complexum  (draconem)  clidit  pondere. 

Corrigenda  esse  prima  verba  vidit  Salmasius  p.  307, 
nam  non  pugna,  sed  animalia  pugnando  coinmoriuntur, 
sicut  mox  §.  34.  dracones  et  galli  commorientes  infra  X. 
47.  appellantur.  In  cod.  R  male  scribitur  addimicantes  $ 
in  nonnullis  libris  reperiri  ait  Salinasius  commoritura,  unde 
ellecit  commorituris ,  audacius  sane  neque  apte  ad  stru- 
cturam  verborum.  Quodsi  eniin  subiectum  mutabatur, 
aliquo  certe  vocabulo  substantivo  unum  animal  ab  altero 
distinguendum  erat.  Facilior  aliquanto  emendatio  una  syl- 
laba  addita  fiet,  quemadinodum  supra  §.  9.  egregie  Silli- 
gius  e  lectione  codicum  „per  cuncta"  effecit  „percunctari". 
Quid  quod  ea  syllaba  quain  requirimus,  adest  in  cod.  d2 
fere  integra.  Scribit  enim  :  c.  e.  dimicatio  ue  uictusgue, 
quae  facillime    emendantur  in    hunc  modum: 

commoritur  ea  dimicatione  victusgue  rel., 
id  est  una  cum  dracone  moritur  e)cphaiitus,    quein  pon- 
dere  opprimit. 

172  34  =  12,12. 

quamobrem  in  amnes  mersos  insidiari   bibentibus 

coartatosque  illigata   manu  in  aurem  morsum  de- 

figere. 
Scripturam  vulgatain  arctatisgue  corruptam  recte  cen- 


Liber  VIII.  139 

set  post  Salmasium  p.  30S.  Harduinus.  Neque  quod  e  cod. 
R  dedit  Silligius,  coartalosque  ferendum  est.  Nam  et 
coartari  non  bene  dicuntur  dracones  et  vocabulum  aliquod 
requiritur,  quo  indicetur,  quomodo  manus  elephantorum 
illigentur.  Codices  Mss.  has  fere  scripturas  exhibent: 
coartatosque  R20,  arctatosque  r  (Rob.),  artatosque  d2,  mo- 
tusque  Td1,  morsusque  cod.  Paris.  Hard.  Frigidius  Salma- 
sius  coniecit  artiusque,  audacius  Pellicerius  inlortuque. 
Facilius  ex  arlatosque  efficitur  artubusque  de  nodis 
membrorum  quibus  manus  constringitur,  atque  id  recipien- 
dum  esse  arbitror. 

§.  36.  nescio  quomodo  Silligius  scripturam  haustus 
quam  e  cod.  R2  recepit,  explicet,  quum  vulgata  haustu 
et  in  reliquis  libris  inveniatur  et  bonum  sensum  praebeat. 

Item  erravit  §.  46. 

Quae  possint  (leones)  in  mandendo  solida  devo-  173 

rare  nec  capiente  aviditatem  alvo  coniectis  in  fau- 

ces  unguibus  extrahere,  ut,  si  fugiendum  in  sa- 

tietate,  abeant. 

Locum  Silligius,  qualem  ab  Harduino  constitutum  de- 

dit,  lacunosum  sibi  videri  ait  et  quae  vulgo  leguntur,  ex  inter- 

polatione  orta  sensu  iusto  carere.    Sed  hic  quoque  bonam 

quae  in  libris  Mss.   exstat  lectionem  immerito   sprevit  vir 

doctissimus.      Scilicet  quae  Plinii  sententia   fuerit,   Solini 

verbis  c.  29.  elucet,  qui  dum  ita  loquitur :  „Tum  quod  car- 

nes  iusto  amplius  devoratae  cum  gravantur,   insertis   in 

ora  unguibus  sponte  protrahunt.     Sane  et  cum  fugiendum 

est  in  satietate,  idem  faciunt",   manifesto  de  duabus  di- 

versis  rebus  agi   ostendit.     Nam  et  stomachi  exonerandi 

causa  leo  alioqui  quietus  cibos  extrahit  et  quum  a  vena- 

toribus  lacessitus  in  fugam  se  corripit,  carnes  quas  quie- 

tus  quidem  digerere  omnino  posset,   eximit  faucibus,  ne 


140  Liber  FIII. 

satietate  cursus  velocitas  imntinuatur.  Iam  igitur  quod 
in  omnibus  fere  libris  legifur  aut  omnino  retinendiim  erit. 
Item  in  omnibus  non  abeant,  sed  habeant  scriptunt  exstat; 
postrcmo  in  nonnullis  satietate  (in  r  et  d,  nam  de  Tole- 
tano  T  quid  dicam  nescio,  quem  Pintianus  ablativum  ex- 
liibere  tradit.  Silligius  accusativum).  Recte  igitur  scribi 
aut,  si  fuuiendum  in  satietate  habeant  et  Pintianus  et 
Salmasius  j>.  325.  intellexerunt.  Niliil  enim  in  verborum 
structiira  inesse  quod  a  Plinii  usu  abhorreat,  docent  loci 
similes  X.  154.  „cum  dejionendum  haberet"  et  XXXI.  34. 
„confiteiMltim  liabent".  Hoc  ipsum  scilicet  narravit  Plinius 
quod  Solinuin  tradidisse  vidimus,  aut  propter  alvi  angti- 
stiam  aut  projiter  fugae  celeritatem  cibos  a  leone  extralii. 

Eadem  ratio  est  loci  proximi  §.47,  ubi  rectissime  vulgo 
e  jilerisque  codicibus  legitur  metu  poe^iae  similis,  Silligius 
unumll,  eumque  ne  ipsum  quidem  integrum  (nam  lt1  m  ei 
Iiabet)  sequi  maluit  et  molestissiinam  dittograpliiain  metu 
eius  Plinio  obtrusit.  Possem  etiam  §.  50.  libros  et  vulga- 
tam  scripturam  a  Silligii  coniecturis  vindicare,  verum  re- 
deuudum  est  ad  institutum  operis,  ut  non  vetera  defendam, 
setl  quae  inilii  nova  reperisse  videor,  legentium  iudicio 
subiiciam.  §.  52.  quum  R  ec  d  sed  habeant,  scribendum 
existimo  et  tam,  §.  55',  56.  et  57.  vulgatam  lectionem  probo. 

lr4  60=17,21. 

.  . .  ut  causam   doloris  intcllcxit  simulque  salutis 

suae  mcrccdem,  exemit  catulos  cam  prosequcntes 

usque  extra  solitudines,  deductus  laeta  atque  ge- 

stiente. 

Ita  Silligius  e  codd.  R2  0  vulgatam  lectioncm   eaque 

cum  iis  prosequente  immutavit,  quam  interpolatione  ortam 

esse  proxima  verba  ostendunt.  Ncque  vero  id  mirum  fuit, 


Liber  VIII.  141 

quod  cntuli  pnntheram  extra  snlitmlines  vel  in  quemlibet 
locum  eoinitnbnntur,  setl  quotl  fera  ipsn  desertn  iclinquere 
audebat.  Itnque  cntulos  mntrem  stntim  prosequi  coepisse 
pnrticipio  indicntur,  hominem  autem  a  pnnthera  in  habi- 
tatns  quoque  regiones  deductum  esse  interpunctione  hunc 
in  modum  correctn  deelnrntur: 

exemit  catulos  eam  prosequentes,  usfjue  exlra  solitudines 

deductus  laeta  atque  gesliente. 

67  =  18,  26.  175 

omncs    autem    (cameli)   iumentorum    ministeriis 

dorso  funguntur  atque  etiam  equitatu  in  proeliis. 

minisleriis  e  librorum  Mss.   lectione   in  his  terris   vel 

in  iis  terris  Solini  loco  c.  49.  usus  egregie  Snlmnsius  p.9S7. 

effecit.     Idem  efinm  v.  equitatu  corruptnm  esse  intellexit. 

Cameli  enim  equitntu  fungi    non    possunt,   quum  non  ipsi 

equis  insidennt.      Funguntur  ministerio  quod  alias  equitn- 

tus    praestat.      Neque    tamen    opus   est    ut  cum  Salmasio 

vicem  equitalus  Iegamus.     Qum  enim  in  cod.  d  equitatu///// 

in  I».  equitalum   in  0    equitatus  reperiatur,   npparet  finem 

vocabuli  in  archctypo  inancum  fuisse.     Genitivum  requiri 

inanifestum  est,  quem  Salmasius  eqnitatus  fuisse  coniecit; 

melius  fortasse  e  cod.  R  eqnitatunm  restituetur. 

79  =  21,33.  176 

Iniiciunt  has   (mtistclas)   cavernis  (basittscorum) 

facile  cognitis  soli  tabe;  necant  illae  simul  odore, 

moriunturque  et  naturae  pugna  conlicitur. 

Sensum  loci  recte  Silligius  explieuit.     Scilicet  muste- 

lae  simul  necant  basiliscos  et  quidem  odore   et  eoiiuno- 

riuntur,    quo   exitu  ingenita   animalibus   inimicitia    finitur. 

Sed  quam  ille   trauspositione  inferre   conatur   verbis  Fli- 

nianis  sententiam  j,necant  odore  moriuuturque  illae  simul 


142  Liher  VIII. 

et  n."  ea  iam  inest,  modo  aliter  interpungantur.  Namque 
v.  simnl  ad  vv.  necant  et  moriuntur  pertinet.  Scribi  igitur 
oportet : 

necant  illae  simul  odore  moriunturque,  et  n.  p.  c. 

l77  82  =  22,34. 

Id  quoquc  Fabius,  eandem  recipere  vestem. 
De  Arcadiae  versipellibus  quurn  plures  auctores  con- 
suluerit  Plinius,  Romanum  quoque  adhiberi  non  est  quod 
mireris.  Nam  quae  statim  sequuntur  „Mirum  est,  quo 
procedat  Graeca  credulitas",  ad  miram  de  Demaeneto 
sive  Demarcho  narrationem  pertinent.  Fabium  tarnen  qui 
talia  prodidisse  videatur,  nullum  novi.  Nam  Fabium  Ve- 
stalem,  qui  VII.  213.  laudatur,  iam  supra  p.  7.  de  Roma- 
norum  potissimum  antiquitatibus  egisse  monuimus.  At  vero 
Papirius  Fabianus,  de  quo  M.  Seneca  Prooem.  controv.II. 
et  L.  Seneca  Epist.  C.  conferendi  sunt,  tum  de  rerum  na- 
tura  in  universum  tum  de  miraculis  praesertim  disputavit. 
Cf.  II.  121,  223,  IX. 24,  XII.  200,  XV.  4,  XXIII.  62,  XXVIII. 
54,  XXXVl.125.   Quare  h.  1.  legere  praestat:  Fabianus. 

178  Ibidem. 

eundem   decimo  anno   restitutum  athleticae    cer- 

tasse  in  pugilatu  victoremque  Olympia  re- 

versum. 

Recte  Silligius  eiectis  dittographiis  codicum  et  inter- 

polatione   inde   orta  scripsit:    restitutum  athleticae  in  pu- 

qilatu    victoremque  Ohjmpia  reversum    .,Athleticae   tamen 

in  pugilatu"  quum  dici  nequeat  et  accuratior  victoriae  de- 

signatio  desideretur,  transpositis  verbis  duobus  ita  demum 

emendatio  perficietur: 

restitutum  alhleticae  victoremque  in  pugilatu  O.  r. 
§.  85.  primus  Salmasius  p.  339.  e  codd.  scripsit  et  o 


Liber  VIII.  143 

cauda,  quum  antea  Jegeretur  et  ad  caput  et  ad  caudam. 
Falsa  enim  refert  Silligius.  Equidem  etiam  haec  verba 
hoc  est  et  a  cauda  delere  malim.  §.  S6.  sine  dubio  vulgata 
scriptura  ictus  servari  debet,  quum  ictu/////  in  R  non  careat 
lacunae  signo. 

87  =  23,  35.  179 

Iam  pridem  hebetes  oculos  huic  malo  (nspidibus 
natura)  dedit  eosque  non  in  fronte  adverso  cer- 
neret  sed  in  temporibus;  —  itaque  excitatur 
pede  saepius  quam  visu  rel. 
cerneret  R  et  codd.  Salmas.  p.  344,  unde  repetito  vo- 
cabulo  que  vel  qui  probabili  coniectura  efficitur: 

eosque  qui  non  in  fronte  adverso  cernerent. 
In  fine  deinde  codd.  Salm.,  R©Tdr  et  Parisini  Har- 
duiui  sed  saepius,  sed  saepe  ius  Rigalt.  ap.  Salm.,  sed  sae- 
pedius  Reg.  i.  Hard.,  sed  saepius  auditu  Rob.,  quocum 
consentit  Solinus  c.  51.  „adeo  ut  citius  audiant  quam  aspi- 
ciant"  et  Nicander  Theriac.  v.  160 sqq.  Atque  etiam  in  0  post 
saepius  aliquid  deesse  spatio  in  margine  exempli  Lugd. 
vacuo  videtur  indicari.  Itaque  recte  haud  dubie  Salma- 
sius  v.  auditu  inserendum  esse  vidit,  reliqua  immerito  mu- 
tavit.  INamque  alterum  sed  e  versu  proximo  superiore 
male  repetifum  esse  apparet.  Legendum  est  igitur: 
itaque  excitatur  saepius  auditu  quam  visu. 

97  =  27,  41.  180 

Nec  haec  sola  multis  animalibus  reperta  sunt  usui 

futura  et  homini. 

Legebatur  ante  Harduinum  a  multis,  inepte  sane.    Quod 

ab  Harduino  receptum  est  a  multis,  recte  vituperavit  Sil- 

ligius,  sententiam  loci  bene  assecutus.     Nam  multa  ani- 

malia  haec  sola   quae  modo  descripta  sunt  reperire  non 


144  Liher  VIII. 

pofuerunt.  Kxcidisse  nliquid  Silligius  putnvit  et  IMinium 
scripsisse:  nec  liaec  soIa}  inimo  mulla  multis  animulibus. 
Sententinm  ut  dixi  recte  exjdieuit.  Plinius  enim  postquam 
duobus  exentplis,  hiiqiojiotnmi  et  ibis.  demonstrnvit  in  qui- 
busdam  medendi  partibas  nb  animnlibus  homines  doecri, 
plura  etinm  prolaturus  est.  Verum  id  ipsum  nulln  oninino 
inutatione  fnctn  qune  in  omnibus  codicibus  leguntur  verbn, 
modo  npte  distinguantur,  significnre  mnnifestum  est.  Le- 
gendum  cst  enim: 

Nec  Iiaec  sola  :  mullis  animalibus  rep.  snnt  usui  ful.  el  Iiom. 

Id  est:  nen  hnec  sola  homini  usui  futurn  nb  his  duo- 
bus  nnimnlibus  repertn  sunt,  sed  a  multis  talia  inventa 
esse  exemplis  pnlnm  fiet. 

Jn  proximis  verbis,  quae  Silligius  nperte  corrupta  esse 
pronuntint,  ne  interpunciione  quidem  opus  est.  Verba 
eniin:  diclamnum  herbam  extruhendis  saijittis  cervi  niou- 
stravere,  percussi  eo  telo  pastuaue  eius  Iterbae  eiecto  ita 
vidcntur  explicnnda  esse:  ,,cervi  quum  eo  telo  id  est 
sagittis  percussi  essent  ntque  jiost  pnstum  herbae  id  est 
ubi  herbnm  ederunt  ideni  telum  eiicerent  monstravere" 
rel.     Ceterum  inm  Ilnrduinus  ita  sensisse  videtur.  — 

(jir  deinde  §.08.  a  vulgnta  scriptura  venatu  Silligius 
rcccdendum  esse  existimaverif ,  non  intelligo,  neque  quid 
nd  soripturnm  venatum  qunin  e  cod.  R  recepit,  conlirmnn- 
dniu  locus  Aristot.  Hist.  nnim.  IX.  6.  confernt,  pcrspicio. 
Contra  serpentes  enim  cuniln  vires  refovere  riicitur  testudo, 
mustela  rutn  quuni  in  inuriuin  venntu  cum  iis  i.  e.  contra 
serpentcs  dimicnt;  ntque  id  nb  Aristotele  quoque  trnditur. 
Accusntivo  vero  nbsurde  significarefur,  mnstelne  nd  inu- 
rium  venatum  vires  rcfovendns   esse. 

181  99  =  ibidem. 

Pantheras    perfricata    carne    aconito    [ —  vene- 


Liber  VIII  145 

num  id  est  — ]  barbari  venantur;   occupat  illico 

fauces  earum  angor,  quare  pardalianches  id  vene- 

num  appellavere  quidam. 
Verba  uncis  inclusa  quae  a  Barbari  codd.  absunt,  ne- 
scio  an  Gelenius  primus  e  codd.  suis  receperit.   Ego  quuni 
statini   venehum    appelietur,    a   librario    quodam    margini 
adscripta  putaverim. 

125  =  33,  53.  182 

Hystrices  generat  India  et  Africa  spina  contectas 

ac  erinaceorum  genere   rel. 

Comparantur  bystrices  cum  erinaceis  qui  §  133.  de- 
scribuntur.  Apparet  igitur  particulam  ac  recte  a  Silligio 
damnari.  Codd.  Rd  babent  spina  contecta  ac  virenaceorum, 
reliqui  ut  videtur  omnes  contectas.  Et  virenaceorum  qui- 
dem  nihil  est  quam  herinaceorum  •.  restat  igitur  ac  quod 
facile  emendatur  ut.  Nam  bas  particulas  simillimas  inter- 
dum  in  codd.  Mss.  confundi  notum  est,  vel  ut  §.  136.  ed. 
Dalec.  ac  babet.  Praepositione  „in"  igitur  ex  argenteae 
aetatis  licentia  omissa*)  scripsisse  videtur  Plinius: 
spina  contectas  ut  herinaceorum  genere. 

129  =  36,  54.  183 

Exeuntes   (ursl)   herbam   quandam   —    devorant 

circaque  surculos  dentium  praedomantes  ora. 

Locum  corruptura  et  nondum  sanatum  esse  recte  iu- 

dicavit   Silligius,    magnam   corruptelam   inesse   ratus.     Et 

Aristotelis    quidem  locum   Hist.   anim.  IX.  6.   xal  ra  £,vXa 

Siauawujvrat  cowxso  odovrocpvavcrai    si   ad   verbura    a    Plinio 

expressum   esse   statuas,    necessario  non  praemandentes, 

sicuti  Pintianus  volebat,  sed  permandentes  scribendum  erit, 

*)  I)c  ablativi  apnd  Plinimii  nsii  diligenter  egit  WannoMskius 
in  Plinianis  p.  27  sqq.  symnasii  Posnanicnsia  programmati  a.  1847 
praemissis. 

10 


146  Liber  VIII. 

quod  snne  placeret,  nisi  tum  reliqua  quoque  mutanda  vi- 
derentur.  Scribi  enim  oporteret  dentienlium  permandentes 
more ,  ut  voce  circa  pro  adverbio  accepta  snrculos  a  de- 
vorant  aptum  esset.  At  vero  sic  et  paulo  audacius  grassari 
in  codicum  scripturis  videremur  et  vocem  praedomantes, 
quam  propter  ipsam  raritatem  scribis  vix  tribuere  licet, 
non  recte  relinqueremus.  Quodsi  autem  Aristotelem  non 
interpretatus  sed  libere  imitatus  est  Plinius,  unuin  tantum 
vocabulum  restat,  quod  tolerari  non  possit:  ora,  Quid 
autem  dicit  scriptor?  certos  quosdam  cibos  ab  ursis  ap- 
peti,  arum  laxandorum  intestinorum,  surculos  dentium 
conservandorum  causa.  Malum  igitur  circumspiciciidum 
erit  quod  a  dentibus  procul  liabent,  nam  futuri  temporis 
notio  praedomando  continetur.  Ea  vero  est  caries  qua, 
quum  cibo  per  totain  liiemem  abstinuerint,  facillime  fieri 
potest  ut  dentes  iiullo  usu  exercitati  laborare  incipiant. 
Quam  ubi  teneris  surculis  mandendis  cavent,  recte  domare 
dicuntur  sicuti  XIV.  55.  ,,vini  caries  indomita  appellatur", 
praedomare  simili  ratione  qua  apud  Senecam  Ep.  113.  le- 
gitur:  „omnes  casus,  antequam  exciperet,  praedomuit  nie- 
ditando".  Devorant  igitur  ursi  arum  et  surculos  in  vici- 
nitate  fovearum  (circaaue  enim  adverbium  est), 
dentium  praedomantes  cariem. 
Nam  vocem  carie  facile  in  ora  mutari  potuisse  aliis 
exemplis  p.  130.  comprobavimus. 

184  137  =  38,57. 

Lyncum  umor  ita  redditus  ubi  gignuntur  glaciatur 
arescitve  in  gemnias  carbunculis  similes  et  igneo 
colore  fulgentes,  lyncurium  vocatas,  atque  ob 
id  sucino  a  plcrisque  ita  generari  prodito.  No- 
vere  hoc  sciuntque  lynces  et  invidentes  urinam 
terra  operiunt  eoquc  celerius  solidatur  illa. 


Liber  VIII.  147 

Verba  ut  vulgo  leguntur  explicari  non  posse  recte 
Silligius  animadvertit  et  lacunam  loco  inesse  putal,  quam 
deleto  vocabulo  id  a  codd.  Rd  sane  alieno  ita  explere 
conatur:  „atque  ob  sucini  similitudinem  huic  comparalas, 
sucino  rel.".  At  vero  inepte  sucinum  bis  eodem  verborum 
teuore  nominari ,  semel  voce  huic  indicari  manifestum 
est.  Neque  quod  Dalecampius  coniecit:  „sucinum  -  prodi- 
tum"  ferri  ullo  modo  potest,  nam  non  propterea  sucinum 
ita  generari  prodebatur,  quoniam  lyncurium  eo  modo  gi- 
gnebatur.  Levi  transpositione  sanandus  est  locus.  floc 
dicit  Plinius,  quia  e  lyncum  urina  gemmae  oriantur,  a  verbo 
ovqsTv  XvyyovQiov  appellari,  cf.  XXXVII.  34.  et  Theophrast. 
De  lapid.  28,  Fragm.  15.  p.  835.  ed.  Schneider.,  Dioscorides 
De  mat.  med.  II.  90.     Scribendum   est  igitur: 

—  fuhjentes  atque  ob  id  lyncurium  vocatas,  sucino  rel. 

§.  152.  verba  Rabies  canum  sirio  ardente  homini  pesti- 
fera,  ut  diximus,  ita  morsis  letali  aquae  metu  immerito 
lacessivit  Osannus  Philol.  VII.  p.  396,  qui  debili  fundamento 
Veteri  illi  Dalecampii,  de  quo  iam  supra  p.  87.  al.  locuti 
sumus,  innixus  ira  et  iam  ex  edit.  Parmensi,  ut  videtur, 
quae  in  exempli  Lugd.  margine  citatur,  lelalis  scripsit, 
deinde  cum  eodem  Dalecampii  Vetere  codice  verborum 
ordinem  ita  mutandum  esse  arbitratus  est,  ut  verba  ut 
diximus  statim  post  ardente  sequantur.  Verum  e  me- 
moria  negligentius  II.  107.  Plinius  laudavit,  ubi  canes  toto 
eo  spatio  in  rabiem  agi  dixerat,  de  homine  nihil  addide- 
rat,  quem  tamen  insanabili  inorsu  a  canibus  peti  alia  causa 
in  rabiem  actis  tradidit  VII.  64.  Reliqua  Gesnerus  Chrest. 
p.  351.  optime  ita  explicuit:  „i.  e.  cum  morsis  a  cane  ra- 
bioso  letalis  sit  aquae  metus". 

161=42,65.  185 

Post  verba  „albati  equo  Corace  occupavere,  primatum 

10* 


148  Liber  VIII. 

obtiimere"  ( ita  enim  cum  Salmnsio  p.  895  sqq.  legendum 
est)  itn  pnucis  intermissis  pcrgit  Plinius: 

Maius  augurium  apud  priscos  plebeiis  circensibus 
excusso  auriga  ila  ut  staret  in  Capitolium  cu- 
currisse  equos  aedemque  ter  lustrasse  — 

Quomodo  linec  verba  intellexerit  Silligius,  ne  divinari 
quidem  licet:  nuriga  cnhn  ita  profecto  curru  excuti  non 
potuit,  ut  staret  in  curru.  llecte  vulgo  scribitur  ut  si  e 
codd.  prneter  R2d  omnibus,  quod  idem  significnt  quod  nlins 
„nc  si;i  et  similiter  §.  75.  usurpntur.  Appnret  vero  cum 
ea  vi  vocis  quod  prnecedit  ila  non  bene  conciliari.  Qun- 
propter  e  dittogrnpbin  repctitn  verbi  auriga  terminntionc 
ortum  esse  videtur,  scribendumque: 

—  excusso  auriya,  ut  s  i  starel,  iu  Cap.  rel. 

1S6  169  =  43,  68. 

Nec  nisi  spatiosa  incubitat  laxitas;  varia  nam- 
que  somno  visa  concipiunt  (aslni)  ictu  pedem 
crebro  rel. 
Tnlem  locum  e  codice  d  constituit  Silligius.  Et  id 
quidem  rectissimc  fecit  quod  non  tantum  Darbnri  interpo- 
lationem  sprevit  spatiose  incubant,  alias  atteruntur,  sed  etinin 
vulgntnm  lectionem,  n  Budaco  De  asse  p.  216.  c  codicibus 
nescio  quibus  prolatam  (nam  quibus  libris  Mss.  usus  sit 
Budaeus,  nunc  non  constat,  optimis  quidem  vix  videntur 
esse  accensendi).  Barbarum  autein  appcllavi  quem  K 
Silligius  nominat,  scilicet  famosum  illuin  Veterem  codicem 
Dalecampii,  quein  nulluin  omnino  fuisse  persuasum  habeo, 
licet  non  Barbari  tantum  sed  aliorum  etiain  virorum  do- 
ctorum  coniecturas  ea  sigla  comprehendi  perspexerim.  IIoc 
certe  loco  et  ihfra  §.  20!).  scriptura  e  V  in  Dnlecnmpii 
mnrgine  nllnta  in  vetustis  exemplis  qunc  nb  Hermoino  Bar- 


Liber  VIII.  149 

baro  pendent,  veluti  Benedicti  editione  reperitur.  Quae 
autem  vulgo  leguntur  verba  nec  nisi  spatiosa  incubitant 
laxitate  et  a  bonis  codicibus  abhorrent  et  usui  loquendi 
repuguant.  Yerba  enim  „incubare"  et  rarissimum  „in- 
cubitare"  ita  tantum  intelligi  possent,  ut  supra  laxitatem 
cubare  dicerentur  asini,  quae  tamen  pro  lecto  sive  strato 
vix  vel  ab  audacissimo  scriptore  usurparetur.  Silligium 
autem  quae  in  contextum  verborum  recepit,  pro  veris  ger- 
manisque  Plinii  verbis  ne  ipsum  quidem  habere  contido, 
quuin  omni  sensu  sint  destituta.  Quum  vero  et  cod.  d 
incubitatj  et  disertius  etiam  R  exhibeat  incubita,  quidni 
una  litterula  mutata  scribemus 

nec  nisi  spatiosa  in  cubitu  laxitas, 
hocsensu:  „asinis  quum  dormiunt  vastum  tantum  spatium 
est  i.  e.  satis  est,   sufficit."      Locutione   autem   „spatiosa 
laxitas"  saepius  utitur  Plinius,  veluti  II.  218,  XI.  109. 

209  =  51,77.  187 

Adhibetur   et  ars  iecori  feminaruin   (suum)  sicut 
anserum,  inventum  M.  Apici,  fico  arida  saginatis 
ac  satie,  necatis  repente  mulsi  potu  dato. 
E  variis    quae    ad    hunc    locum    prolatae   sunt   con- 
iectuvis   una  Barbari    (nam   coniectura    usus    esse  vide- 
tur,  quum  satielale  quidem  etiam  in  Td  legatur,  sed  a  in 
Iv  tantum,   id   est  in   Vetere   Dalecampii,    qua  ipsa   h.  1. 
Barbari  lectio  significatur)   a  salietate  id  est  ,,post  satie- 
tatem"  probabilis  appellanda  est.   Displicet  tamen  violen- 
tia  structurae,  qua  vox  repente  alia  interiecta  ab  ablativo 
casu,  cum  quo  tamen  artissime  cohaeret,  dirimitur.     Fa- 
cilius  et  elegantius,  opinor,  scribatur: 
ad   satiem. 
Voracissimum  enim  aniinal  non  vi  quadam,  sicuti  anse- 
res,  ad  fartilia  consumenda  opus  erat  ut  adigeretur,  sed 


150  Liber  VIII.  XI. 

cjiium  tnndem  aliquando  snginnm  satiatum  renuebat,  neca- 
batur.  §.  171.  Verba  lenta  omnia  esse  vetulis  recte  PiOr 
tinnus  videtur  eiecisse.  §.  173.  verba  id  est  parvum  mulum 
e  loco  Aristotelis  De  generat.  anim.  II.  8.  fin.  tovto  6'  ewtiv 
r\/iuovoQ  dvd-xriQOi;  mnle  trnnslnta  innnerito  sollicitavit.  Ac- 
cidit  enim  Plinio  persaepe  ut  Aristotelis  verba  minus  accu- 
rate  in  usum  suum  converteret.  De  quibns  festinnntis  scri- 
ptoris  erroribus  diligenter  disputavit  Montignius  in  disser- 
tatione  Bonnae  1844.  editn,  quae  inscribitur  „Qunestiones  in 
C.  Flinii  Secundi  nnturnlis  historine  de  nnimnlibus  libros" 
p.  50  sqq.  §.  182.  recte  vulgo  graviore  interpunctione 
post  v.  dictator  victininrum  descriptio  a  ludorum  exemplis 
sepnrntur.  Nnm  quod  §.  193.  post  coepere  non  interpun- 
gitur,  opernrum  vitio  tribuenduni  est.  §.  224.  imnierito 
de  lacuna  cogitnvit  Silligius  propteren  quod  v.  tjuam  in 
lld  omittitur.  Saepe  enim  singulae  litterae  vel  syllabae 
a  nonnullis  codd.  absunt,  quo  vitiorum  genere  cod.  prae- 
sertim  R  Inbornt. 

LIBER  IX. 

188  4  et  5  =  3,  2. 

Sed  in  mari  fsc.  Indico)  belluae  circa  solstitia 
maxime  visuntur.  Tunc  illic  ruunt  turbines,  tunc 
imbres,  tunc  deiectae  montium  iugis  procellae  ab 
imo  vertunt  maria  pulsatasque  ex  profundo  belluas 
cum  fluctibus  volvunt,  et  alias  tanta  thynnoruni 
multitudine  ut  magni  Alexandri  classis  haud  alio 
modo  quam  hostium  acie  obvia  contrarium  agmen 
adversa  fronte  direxerit;  aliter  sparsis  non  erat 
evadere.  Non  voce,  non  sonitu,  non  ictu  sed  fra- 
gore  terrentur   nec  nisi  ruina  turbantur. 


Liher  IX.  151 

Permirum  est  locum  non  difficillimum  a  nemine  inter- 
pretmn  intellectum,  pravisque  a  quibusdam  coniecturis 
sollicitatum  esse.  Nam  praeter  Gesnerum  Hist.  anim.  4. 
196.  724,  qui  vocem  thynnorum  sive  Plinii  sive  librarii  er- 
rori  deberi  arbitratus  est.  nemo  perspexit  non  de  thynnis, 
sed  de  balaenis  sermonem  esse.  Poterant  tamen  VV.  DD. 
vel  ipso  Plinii  loquendi  usu  meliora  doceri.  Quae  enim 
hic  „magni  Alexandri  classis"  vocatur,  ea  non  pro  quibus- 
libet  Macedonum  navigiis  habenda  sed  eadem  fuisse  pu- 
tanda  est  quam  VI.  86  sqq.,  134,  XII.  86.  appellat,  scilicet 
quae  Nearcho  duce  rubrum  mare  exploravit.  Quam  hy- 
flris  marinis  id  est  belluis  sive  balaenis  territam  fuisse  1. 1. 
VI.  96.  brevi  monuerat.  Narratio  autem  quae  nostro  loco 
legitur,  tam  egregie  cum  aliis  aliorum  scriptorum  descri- 
ptionibus  conspirat,  ut  sine  dubio  ex  ipsis  Nearchi  com- 
mentariis  petita  esse  videatur.  Cf.  Nearchi  fragm.  25.  ed. 
Geier.  (apud  Arrianum  Ind.  c.  30  —  31),  Diod.  XVII.  106, 
Curtius  X.  2.  Et  primum  quidem  quod  ad  pugnae  navalis 
instar  proras  contra  balaenas  direxisse  perhibentur  Ma- 
cedones,  id  his  Arriani  verbis  exprimi  manifestum  est:  xul 
JCtt^-  ovc/7ivuq  xuqu-x?.£(ov  ky£V£7o  (o  Neag^ot; ) ,  kq  /li£7(oxov 
7£  X£?.£\>crai  xu7uo7r[Cfui  ooq  ext  vuv/.iuyjuv  7uq  viuq.  Quae 
vero  sequuntur  aliter  sparsis  non  erat  evadere  iam  Har- 
duinus  recte  explicuit.  Scilicet  in  itinere  sparsi,  prout 
velorum  remorumque  velocitas  ferebat,  navigabant.  Quum 
vero  ordine  soluto  belluis  resistere  non  valerent,  a  Nearcho 
siinul  et  agmine  instructo  adversus  novos  hostes  incedere 
iussi  sunt.  Quod  verbis  Arriani  xufr  ovcr^ivuq  kuqutiIJojv 
kyevno,  disertius  etiam  iis  indicatur,  quibus  Nearchus  ius- 
sisse  traditur   xa\  £xu?.u?.d^ov7aq  b/nov  rco  go^/w  xvxvr\v 

7£    XUl    £vV    X7VX(0    TCoXXdO     7H]V    £lQ£Oir\V    XOI££OpUl  '    0V7(x>q    U.VU- 

PuQo-r\c/uv7uq  b/iov  6)\   xXisiv  uxb   ^vv^:r\jaa.7oq.  Neque  igitur 
spissos   opus   est   ut    cum   viro    docto    apud  Dalecampium 


152  Liher  IX. 

legamus  neque  sarisis,  quod  subridicule  Silligius  coniecif. 
Quasi  vero  liastis  nec  reiuis  iu  fugiendo  utendmn  esset! 
At  vero,  quaerit  Silligius,    ndverbium  aliter  cui  bono  ita 
adiectuin  est?  Optiine  liuc  quadrare  intelligitur,  modocon- 
struatur   cum  verbis   non  erat.     Significat  eniin    „nlioqui, 
utpote  sparsi  non  potuissent  cvadere",  sicuti  XXXIII.  20. 
legitur:    „neque  eniin  nliter  potuissent  trimodia  anulorum 
—  mitti".     Ne  illa  quidem  quae  sequuntur,  in  quibus  ma- 
gnam   corruptelam   latere  suspicatur   Silligius,    quidquam 
molesti  Iiabent.     RhetOrice  eadem  repetit  quae  apud  Near- 
clium    legerat:    ictu  telorum  non  terreri  belluas  immanes, 
sed  ne  voce  quidem  aut  sonitu  tubarum  solo  fugnri,  verum 
mnximo  frngore,  qui  et  clamore  sublato  et  tubarum  con- 
ccntu  et  armorum  remoruinque  strepitu   efficiebatur,  tan- 
dem   eo   compulsas   fuisse    balaenas,     ut   aquas   subirent. 
IJrevius  Curtius  „trucem"  modo  „cantum"  commemornt, 
Nearchus  ve.o  ait  apud  Arrianum:  svrav^a avTovg  filv  ocrov 
al  x,£cpaXai    av7o7crtv    sy^oqsov    s-xaXaXu^ut ,    ru^    6s    iruX- 
Tttyyuq    o"t\fXT[Vai   Ttai   tov    x.7vkov    uito    7y\q  £tQ£cri)]q    (oq  e%i 
firix.ic(7ov   xu7ac?%£LV)    similiter  Diodorus:    /lis7u.  6s  ravra  ;4 
a7tuv7tov  (.ituq  cp(0  7'r]q  ytyvousvvtq  xai  6tu  7a>v  oitXwv  itoX- 
Xov  tfWfekoviiivov   i[>ocpoi',    itQoq    6s   7ov70tq    7cov  craX-xiy- 
ytov  £Vt£(isv<ov,  7(o   7taQu6o^(o  ■K70i^:)ivat    7u  ^n^otu  x,.  7.  X. 

Vides  igitur,  omissis  illis  verbis  et  alias  tanta  thynno- 
rum  multitudine  quain  apte  procedat  oratio.  Num  igitur 
eiicienda  sunt  an  alio  fortasse  ablegnndn?  Minime,  setl 
aliter  interpungeiida.  Scilicet  et  plurima  et  maxima  aui- 
malia  iu  Indico  mari  conspici  ubi  paulo  supra  dixit  Plinius, 
magnitudinem  nostro  loco  luculenta  descriptione  exornat, 
multitudinem  obiter  ita  tangit,  ut  thynnorum  greges  qui 
alibi  reperiautur,  aequos  fere  esse  coneednt.  Ad  rem  qui- 
dein  quod  nttinet,  notum  est  et  in  Dosporo  ingentem  thyu- 
noruiu  copiam  quotannis  reperiri  (cf.  infra  §.49sqq.,  Athen. 


Liber  IX.  153 

VII.  p.  301  E  sqq.)  et  in  oceano  Gaditano  frequentissimuni 
esse  id  genus  piscium,  cf.  Strabo  III.  p.  145.  Tali  au- 
tcm  ablativo  absoluto,  ubi  nullum  participium  additur, 
in  primis  delectatur  Plinius,  veluti,  ut  unum  pro  multis 
exemplum  afferam,  XVI.  18S.  „alias  cortice  inextrica- 
bili"  legimus,  vel  accommodatius  etiam  XXXIV7.  37.  „sin- 
gulorum  quoque  inexplicabili  multitudine."  Significant 
igitur  verba  in  parenthesi  ponenda,  multitudinem  quidem  et 
alias  in  thynnis  tantam  conspici  quantam  in  belluis  Indi- 
cum  mare  ostendat. 

Itaque  totus  locus  sanus  salvusque  remanebit,  'dum- 
modo  in  hunc  modum  interpungatur: 

belluas  cum  fluclibus  volvunt   (et  alias  tanla  tltynnorum 
multitudine),  ut  magni  Alex.  rel. 

In  sequentibus  §.  10.  satis  mirari  nequeo,  cur  Silligius 
interpnnctionem  Dalecampii  et  Harduini  quam  antiquam 
Barbari  et  Gelenii,  quam  et  Gesnerus  probavit  et  ego 
nondum  inspectis  veteribus  exemplis  sponte  restituebam, 
sequi  maluerit.  Narratur  ibi  Tiberio  principe  in  Santonum 
litore  belluas  repertas  esse, 

intcrque  reliquas  elephantos  et  arietes  candorc 
tantum  cornibus  adsimulatis,  Nereidas  vero  multas. 
Turranius  prodidit,  expulsam  belluam  in  Gaditano 
litore  rel. 

Ita  recte  interpungi  et  scripturae  varietas  indicat,  qua 
in  nonnullis  codd.,  veluti  M  Dalecampii,  quem  Silligius 
r  nominat,  hic  vero  afferre  neglexit,  et  Barbari,  additur 
vero ,  et  verborum  structura  necessario  postulat.  Si  enim 
incipiendum  esset  a  verbis  Nereidas  vero  multas  Tur. 
prodidit,  expectaretur  profecto  seu  verbum  seu  copula, 
neque  ita  continuari  liceret  orationem:  expulsam  belluam. 


154  Liher  IX. 

189  16  =  7,6. 

...  in  qua  sententia  fuissc  Aristotelem  video  et 
multis  persuasissc  doctrina  indignis.  Nec  me 
protinus  huic  opinioni  eorum  accedere  haud  dis- 
simulo,  (juoniam  rel. 

Ita  Silligius  e  codd.,  quorum  tamen  R  et  d  quum  scri- 
bunt  vel  indiij ni '////// s  vel  indignis////  aliquid  in  archetypo 
defuisse  declarant,  genitivum  doctrinae  habet  d,  doctrinam 
r.  Et  Barbarus  quidem  e  suorum  librorum  lectione  con- 
icctura  effecit  doctrinae  indaainibus,  quod  vulgo  receptum 
est.  Verum  tantum  abest  ut  „indago"  idem  significet  ac 
,,demonstratio"  sive  „argumentum';.  ut  ne  de  investiga- 
tione  quidem  vel  inquisitione  translato  sensu  a  veteribus 
scriptoribus  usurpetur,  cf.  Boetticher  Lex.  Tacit.  s.  v. 
Deinde  brevi  argumentatione  utitur  Aristoteles  Hist.  anim. 
VIII.  2.  nullis  doctrinae  luminibus  distincta.  His  efficitur 
vulgatam  scripturam  interpolatione  ortam  csse;  quam  au- 
teni  Silligius  recepit,  ne  ipse  quidem  valde  absurdam  esse 
negabit.  Tantopere  despici  viros  doctos,  quod  opinionem, 
quam  ne  Plinios  quidem  §.  19,  falsam  appellare  audet, 
ab  Aristotele  acceperant,  ut  indigni  doctrina  vocentur! 
Quid  multa?  legendum  est  lacuna  librorum  Mss.  expleta: 
—  multis  persuasisse  doctrina  insiijnibus. 

In  sequentibus  nonnumquam  a  Silligio  discedo.  Nam 
ct  §.  29.  recte  Harduinus  explicasse  vidctur,  et  §.  33.  sinc 
dubio  Iasio  sinu  cum  Barbaro  legendum  est,  quoninm  de 
Cariae  urbe  loqui  Pliniom  proximo  enuntinto  demonstra- 
tur.  Sicut  autem  hic  in  Rd  legitur  Latio  vel  Lacio,  ita 
XXXVI.  13.  recte  in  Rd  Iasii,  in  ceteris  Lasii  scribifur. 

§.36.  tum   adnatarc  leviterque  singulis  tcrnos. 

Rectissime  Harduinus  coniecit  leniter.  Nihil  enim  1're- 


Liber  IX.  155 

quentius  copula  que  male  adiecta,  quam  etiamX.  173.  de- 
lendam  esse  videbimus.  Sumpsit  enim  hanc  narrationem 
Plinius  ab  Agatharcbide  14.  ap.  Phot.  Bibl.  250,  cuius  lo- 
cum  plenius  descripsit  Diodorus  III.  21.  Neque  enim  res 
gestas  tantum  secundum  auctores  suos  enarrat  Diodorus, 
sed  iisdem  verbis  atque  illi  uti  solet.  Quod  accuratius 
alibi  demonstrabo,  nunc  uno  tantum  exemplo  confirmo. 
Quum  enim  XI.  2.  Carthaginienses  ex  Italia  et  Liguria 
milites  mercenarios  accivisse  perhibentur,  ipsam  Ephori 
oratiouem  exscripsit^  nam  ipsius  aetate  Liguria  ab  Italia 
discerni  non  poterat.  Ita  igitui-  apud  Diodorum  loquitur 
Agatharchides :  ol  b\  raq  vrpovq  xaroixoui;7£(j  [iot.Qfia.Qoi  x.a7u 
tovtov  tov  xaiQov  tjq£(u«  at  q o  i;v  r\ % o  vtul  7aTq  %£)Mvaiq,  i.  e. 
leniter  adnatant. 

80  =  25,41.  190 

—  quibus  inhaerentibus  plenam  ventis  stetisse  na- 

vem  portantem  a  Periandro  ut  castrarentur  nobi- 

les  pueri,  conchasque  rel. 
Vulgatam  scripturam  nunlios  a  Periandro  quae  e  bo- 
nis  codicibus  in  uno  R2  reperitur,  merito  Pintianus  et  post 
eum  Harduinus  ceterique  VV.  DD.  ut  glossema  reiecerunt. 
Silligius  autem  locum  lacunosum  esse  ratus  Periandro 
Graecum  dativum  esse  voluit,  post  quem  exciderit  parti- 
cipium  missos.  At  vero  ne  sic  quidem  vocabulum  ..pueri" 
habebit  quo  referatur,  nisi  audacem  attractionem  Plinio  velis 
obtrudere.  Ipsos  enim  trecentos  pueros  Corcyraeos  a 
Periandro  Sardes  ad  Alyattem  missos  esse,  ut  castraren- 
tur,  Herodotus  refert  III.  48  sqq.     Itaque  scribendum  est: 

portantem  a  Periandro  ut  castrarentur  nobiles   pueros. 

Praepositio  enim  «,  quae  sane  in  optimis  libris  deest, 

facilius  videtur  restitui  quan»  totum  vocabuhun   missos  in- 

seri.      §.  83.    primus,    ni  fallor,    Silligius   pravam    inter- 


156  Liber  IX. 

punctionem  introduxit,  sive  ex  priorc  editione  sua  repetiit, 
qua  contra  Aristotelis  testimonium  Hist.  anim.  IV.  1.  et 
contra  ipsius  Plinii  sententiam  saepiae  et  lolligini  modo 
octo  modo  duo  pedes  tribuuntur.  JNecessario  ibi  coniun- 
genda  sunt:  pedes  duo  ex  his  (sc.  octonis)  lonyissimi. 

191  91  =  30, 48. 

Luclatur  enim  (polypus)  complexu  et  sorbit  ace- 

tabulis  ac  numeroso  suctu  diu  trahit,  cum  in  nau- 

fragos  urinantcsve  impetum  cepit  — 

Ita  Silligius  e  cod.  R2,   voce  diu  nisi  fallor  e  corre- 

ctione    orta.     lleliqui    enim  libri  Mss.   sic  legunt:    R1  du 

trahit,  r  Rcg.  I.  Paris.  dum  trahit,  quod  recepit  Harduinus, 

Barb.  Dalecamp.  detrahit,  Td  trahit.       Apparet    eam  le- 

ctionem  quarn  ultimam  commcmoravimus,  rcliquis  praefe- 

rendam  esse.  In  eo  cnim  cxemplo,  unde  pleriquelibri  Mss. 

descripti  sunt,   puto,  suctu  du  scriptum  erat,  quod  ditto- 

graphiae  vitium  reccntiores  scribae  cmendare  conabantur. 

Vox  autem    diu   vividae  descriptioni    aliquantum   dctrahit 

ncque  ad  numerosum  suctum  aptum  videtur. 

194  98  =  31,51. 

Universi  (cancri)  aliquando   congregantur,  os 

Ponti  evincere  non  valent,  quamobrem  cgressi  cir- 

cumeunt  apparctque  tritum  iter. 

Aclianus  Hist.  anim.  VII.24.  in  sinu  quodam  Bospori 

congregari  cancros  rcfert  ibique  singulos  operiri,  qui  con- 

trarios  lluctus  c  Ponto   irrumpcntes  subire    ncqucant,   et 

agmine   facto   tcrrestri   itinerc   locum   impermeabilem  cir- 

cumire,  nequc  boc  semper  fieri,  sed  tum  tantum,  si  quando 

vcheincntiiis  c  Ponto  undae  in  BoBpornm  ingruant.    Plinium 

idem   narrassc    ciusque  orationem    disiunctani  ct  hiulcam 


Liber  IX.  157 

emendandam  esse  consentaneum  est.  Nam  cancri  non  uni- 
versi  contra  iluctus  natare  aggrediuntur,  sed  ubi  singulorum 
conatus  irritus  mansit,  terra  incedunt.  Deinde  asyndeton 
displicet:  atque  verborum  ordinem  antiquitus  perturbatum 
fuisse  cod.  d  probabile  fit,  qui  verba  alujuando  universi 
inverso  ordine  exliibet.  Transpositione  igitur  utendum 
est  et  syllaba  ali  in  si  correcta  scribendum : 

Universi  congrerjantnr,  si  qtiando  os  Ponti  evincere  rel. 
Quodsi  ali  omnino  delenda  censeat  aliquis,  non  repugnabo. 

108  =  35,  54.  193 

—  si  fulguret,  comprimi  conchas  ac  pro  ieiunii 
modo  minui;  si  vero  etiam  tonuerit,  pavidas  ac 
repente  compressas  qnae  vocant  physemata  efficere, 
speciem  modo  inani  inflatam  sine  corpore;hos  esse 
concharum  abortus. 

Ipsas  margaritas  inanes  cpuo^uara  esse  consentaneum 
est,  quid  vero  illud  inane  sit  quo  inflentur  concliae,  nescio, 
nisi  ipsam  margaritae  speciem.  Itaque  vulgata  lectio  quam 
dedit  Silligius,  valde  displiceret,  etiamsi  omnibus  librisMss. 
defenderetur.  Nunc  vero  perpauci  tantum  codices  vulga- 
gatam  tuentur,  in  RoTd  id  est  in  optimis  quibusque  le- 
gitur  inflatas,  in  ©T  specie.     Unde  egregia  efficitur  lectio: 

specie  modo  inani  inflatas  — , 
conchae   enim   non  verum   unionem  sed   speciem  tantum 
eius  inanem  concipiunt. 

In  proximo  sensu  cum  Salmasio  p.  1133.  e  vetere  co- 
dice  scribendum  esse  arbitror  mirum,  quod  etiam  sub  voce 
miro  quam  R  et  d  exhibent,  latere  videtur,  quorum  arche- 
typus  miro  habuisse  putandus  est. 


158  Liber  X. 

LIBER  X. 

194  48  =  21,24. 

...  itaquc  terrori  sunt  (galli)  etiam  leonibus  fcra- 
rum  generosissimis.  Iam  ex  his  quidam  a<l  bella 
tantum  et  proelia  assidua  nascuntur,  quibus  ctiam 
palrias  nobilitarunt,  Rhodum  aut  Tanagram.  Sc- 
cundus  est  honos  habitus  Melicis  et  Chalcidicis, 
ut  plane  dignae  aliti  tantum  honoris  perhibeat  Ro- 
mana  purpura  rel. 

Ita  vulgo  male  interpungitur.  Quae  enim  Romae  galli 
erat  dignatio,  nequaquam  inde  consequebatur,  quod  JMe - 
lici  galli  sccundum  in  pugnacitate  locum  obtinebant,  sed 
quod  omnino  pro  pugnacissimis  animalibus  habebantur. 
Melicos  autem  obiter  commemoravit  Plinius,  durn  gallos 
bellatores  esse  demonstrat.  Itaque  lioc  modo  distinguenda 
sunt  verba: 

—  nobilitarunt,  Rhodum  aut   Tanagram  (secundus  e.  h. 

h.  Mel.  e.  Chal),  ut  pl.  rel. 

§.  75.  cum  Salmasio  e  cod.  d  scribo  auam,  §.  76.  cmo- 
ritur.  In  Rd  emori  eodem  verbo  mox  repetito  buc  trans- 
latum  videtur.  §.  77.  restituatur  oportet  vetus  interpunctio, 
quam  Silligius  Harduino  duce  rcliquit :  ciconiae  non  per- 
meant,  sicuti  nec  octavum  citra  lapidem  ab  eo  (Lario  lacu) 
immensa  alioqui  fmitimo  Tnsubrium  tractu  examina  (jracnlo- 
rum  rel.  Nam  de  avibus  sermo  est,  quae  alicubi  non  con- 
spiciantur,  nec  de  iis,  quae  alias  numerosae  reperiantur. 

Y.)o  102  ct  103  =  33,  51. 

Rabie   quidem  tanta  (libidinis  perdices)   fcruntur 
ut  in  capitc  aucupantium  saepe  caecae  metu  se 
dcant.      Si   ad  nidum   is  coepit  accedere,   adpro 


Liber  X  159 

currit  pedes  eius  feta  praegravem  aut  delumbem 

sese  simulans  rel. 
Yerbum  metn  hoc  loco  tolerari  non  posse  consentiens 
est  fere  VV.  DD  iudicium.  Nam  non  metu  sed  libidine 
obcaecatas  in  aucupes  irrnere  perdices  et  ipsc  Plinins  do- 
cet  et  Aristoteles  quem  ante  oculos  habuit,  testatur  Hist. 
anim.  IX.S.  Quod  qui  primus  nnimadvertit  Pintianus  pro- 
bante  Schneidero  ad  Arist.  t.  III.  p.  6S.  vocabulum  delere 
voluir,  Salmasius  p.  152.  in  velut  mntari,  Hardninns  initu 
scribendum  esse,  etsi  propter  librorum  consensum  dubi- 
tabundus  coniecit.  At  vero  hic  quoque  lenissimo  trans- 
positionis  remedio  utendum  est  et  scribendum: 

saepe  caeeae  sedeant.  S.   a.  n.   i.  e.  a.  a.  p.   e.  feta.  tnetu 

praetjravem  sese  simulans, 
i.  e.  propter  metum  simulnns  se  esse  praegravem.  Fefel- 
lerat  scribam  verborum  caecae  et  feta  in  versibus  vicinis 
similitudo. 

173  =  63,83.  ige 

Avertuntur    et  canes,   phocae,   lupi   in  medioque 
coitu  invitique  etiam  cohaerent. 

Ferrem  alterum  que  post  inviti,  si  verba  „inviti  etiamV 
abesse  possent.  Quoniam  vero  apparet  ea  ad  sententiam 
explendam  necessaria  esse,  delendam  copulam  censeo. 

179=ibidem.  197 

Equas  autem  post  tertium  diem  aut  post  unum 
ab  enixu  utiliter  admitti  putant  coguntque  invitas, 
et  mulier  septimo  die  concipere  facillime  credi- 
tur  rel. 
Impeditum  corruptumque  locurn  esse  cum  alii  tum 
Pintianus  in  primis  intellexit  veramque  medendi  viam  mon- 


10(>  Liber  X. 

strnvit.  Duplici  nutem  corruptela  labornt.  Primuin  euim 
jion  altero  vel  tertio  die  post  partum  equas  nd  initum  nd- 
raittendas  esse,  sed  uno  certc  nnno  praeterlapso  et  Ari- 
stoteles  et  Romani  scriptores  monuerunt.   otav  6e  rejcj]  \\ 

/rrTroc,   ovx,  sv^rvi;  cietu  tovto  ztttt~x'/.UTu.t  u/'/.u  Sta/XeiTlEt  yoovov, 

\      '  j       /  /  }/  \       \         /  r/ 

X-Ul  TlXTEI    UtlElVCO     TETUQTCii    1]     7CEUTCTC0     £TEl     LIETU    TOV  TOXOV.    EVU 

S  EVtavTov  xui  ■xultizrui>  uvuyxi}  Siu?.citceiv  xui  zioitTv  co&itEQ 
veiov.  Ita  loquitur  Aristoteles  Ilist,  aniin.  VI.  '2'2.  Quocum 
consentiunt  Varro  R.  R.  II.  7.  ..Alternis  qui  admittunt,  diu- 
turniores  equos  et  meliores  pullos  fieri  dicunt,  itaque  ut 
restibiles  segetes  essent  exnetiores,  sic  quotnnnis  quae 
praegnantes  fuerint."  ColumellaVI.27.  „Vulgari  feminae  so. 
lemne  est  omnibus  aimis  parere,  generosam  convenit  al- 
ternis  continere,  quo  firmior  pullus  lacte  materno  Iaboribus 
certaminum  praeparetur".  Palladius  IV.  13.  „Generosns 
equas,  et  quae  masculos  nutriunt,  alternis  annis  submit- 
tere  debebimus"  rel.  Non  hoc  igitur  dicit  Plinius,  fieri 
non  posse  ut  saepius  equae  submittantur,  sed  utiliter  fieri 
cum  Varrone  qucm  inter  nuetores  libri  X.  enumerari  le- 
gimus,  negat.  Recte  igitur  Frobenius  eumque  secutus 
Dalecampius  cum  omnibus  auctoribus  Plinium  conciliare 
studuit;  quod  autein  vocein  diem  in  annum  mutavit,  fecit. 
id  quidem  licentius  quam  decebat.  Scilicct  idcm  dittogra- 
phiae  vitium  quo  prne  reliquis  opus  nostrum  inquinntur. 
bic  quoque  admissum  est.  In  arclietypi  enim  fonte  liaec 
scripta  fuisse  arbitror  voce  annnm  in  unum  corrupta: 

KQVAS  AVT  POST  AVT  POST  VNVM. 

Quae  qiiiun  emendare  conaretur  archetypi  scriba,  in 
eo  erravit,  quod  non  delenda  quaedam  esse  sed  SUpplenda 
arbitratus  est,  et  ultimum  vocabuUim  pro  sincero  babuit 
nc  ierlinm  diem  e\  ingenio  nddidit,  unde  portcntiim  lectionis 

equas  autem  post  tertinm  lerlinm  diem  aut  posi  unum 
effecturo  est. 


Liher  X.  XI.  161 

Alterum  vitium  Pintianus  detexit,  indicavit  in  margine 
Gelenins.  Quum  eniiu  de  quadrupedibus  animalibus  di- 
sputet  Plinius,  mulierem  generis  Iiumani  nullo  modo  potuit 
commemorare.  Asinas  autem  iam  antea  VIII.  173.  Ari- 
stotelem  VI.  23.  secutus  septimo  die  a  partu  optime  im- 
pleri  tradiderat;  itaque  niliil  certius  quam  liic  quoque  ea- 
rum  mentionem  fieri.  Pseque  tainen  cum  Pintiano  asina 
scripserim  sed  asinas.  Prima  ut  videtur  syllaba  per  in- 
curiam  oniissa  in  archetypo  scriptum  fuerat: 

INYITAS    INAS, 

quibus  syllabis  quae  sensu  carere  viderentur  deletis  re- 
centior  scriba  lacunam  quam  in  textu  verborum  conspi- 
ciebat,  vocibus  et  mulier  infeliciter  explevit. 

Quare  Pliuius  ipse  sic  videtur  scripsisse: 
Equas   autem  post   annum   ab   enixu   u.  a.  p.  c.    invitas, 
asinas  septimo  rel. 

LIBER  XI. 

5  =  3,  2.  198 

Insccta  multi  negarunt  spirare,  idque  ratione  per- 

suadentes,  quoniam  viscera  interiora  nexus  spira- 

bilis  non  inesset. 

Quod   vulgo   ante   Harduinum   legebatur    visceri  inte~ 

riori  a  libris  Mss.  abliorret;  Ilarduini  coniectura  in  viscera 

contra  graniinaticam  peccat;   inisset  vero,    quod  Silligius 

reponi  vult,  falsum  esse  quis  non  intelligit?  Quando  enim 

nexus  viscera  inisse  potuerit,  tempbris  momentum  ne  co- 

gitari  quidem  potest.      At  vero  plura  insectis  praeter  ne- 

xum  spirabilem  deesse  infra  §.  9.  ex  Aristotele  IV.  7.  diserte 

traditur:  „nihil  intus",  ait,  ,,nisi  admodum  paucisintestinum 

implicatum".  Scilicet  omnia  desiderantur  quae  ad  spiran- 

11 


162  Liber  XI. 

dum  pertinent,  quacque  H.  15.  liis  verbis  enumerat  Aristo- 
iflos:  oA<o^  dt  ituvra  octu  rov  asoa  8e%ofUV&  avaitvsT  xui 
httXVBt,  ■ndvr  syji  ■xv&vtiova  xal  uo7i\otuv  xut  cf70(.iuyov,  cll. 
IV.  7.  I  triiinquc  insectis  deesse  manifestuni  est,  uQ7r\qtuv 
iil  est  ncMim  spirnbilem,  jcveopova  xu\  o-7ouuyov  id  cst 
viscera  interiora.  Arteria  eniin  ad  pulinonem  pcrtinet 
(cf.  infra  §.  175),  quem  in  proximis  verbis  nominat,  sicut 
viscera  §.6.     Scribendum  est  igitur: 

viscera  inttriora  nexustjue   spirabilis  non  inessent. 

199  20  =  10,10. 

[Itatio  opcris  haec:]    interdiu  rel. 

Codd.  IlTdr  oiniftunt  haec.  Itaque  priora  quoque  pro 
lemmatc  habere  malim,  quo  in  mnrgine  argumentuin  loci 
iucundi  a  librario  indicalum  fuerit. 

200  38  =  15,15. 

In    onmi   mellc    quod   per   se    fluxit,    ut  mustum 
oleumquc,  appcllatur  acetum.     Maxime  laudabilc 
est  aestivum  onine  rutilum,    ut   diebus   confe- 
ctum  siccioribus;   aptissimtim  existimatur  e  thy- 
mo  rel. 
Recte  Silligius  difficillimum  locum  vix  ait  certa  emen- 
datione  restitui,  laui  ctiam  conieefuras  (Nunt.  liit.  Monac. 
18o6.  no.  1G6)  ineertas  csse.   Attamen,  si  quid  video,  unum 
certe  vocabulum   oplimum   e  codd.   varictate   erui    potest. 
Seilicct  liaec  in  libris  IMss.  leguntur:  aoetum  maxime  lan- 
dabile  est  esliu  (est  esliuum  R2)   omne  rulilum  vel  sicciori- 
bus   aptissimum   rel.    II1,    nt  siccioribus  T,    ut  nlceribns  r. 
Ulceribus  recte  inde  elfecit  Dalecampius.    JMihi  in  eodice 
archetypo  voce  aptissimnm    (aptmnm)   nbsnrptum   videtur 
vocabulum  optimnm.    Deinde  post  v.  rutilum  exeidisse  con- 
iicio  album  alque  sic  legendum  essc: 


Liber  XI.  163 

acetum  maxime  laudabile.  Aeslivum  omne  rutilum:  album 
ulceribus  aplissimum;  optimum  rel. 

Ita  euiin  loquitur  Aristoteles  Hist.  anim.  IX.  40:  70  Sl 

/\£VXOV...  aya$-ov..  ziQoq   oq>pa?.uovg  xai  tkxrt. 

77  =  23,27.  201 

(Uombyces) . . .  tunicas  sibi  instaurare  densas,  pe- 
dum  asperitate  radcntes  foliorum  lanuginem  vel- 
lere;    hanc  ab  his  cogi  unguium  carminatione  rel. 

Vellera  quum  codd.  RTd  habeant,  recte  veteres  et 
Dalecampius  tletlerunt  in  vettera,  praepositione  in  ex  ul- 
tima  littera  vocabuli  proximi  repetita.  Interpuugendum  est 
autem  ita : 

lanuqinem$  in  vellera  hanc  (sc.  lanuginem)    «6  his  (sc. 

bombycibus)  cogi  rel. 

83=21,28.  202 

Age  firmitas  quando  rumpentibus  ventis. 

Ita  RTdr.  Recipienda  est  Dalec.  scriptura  quanta, 
sed  servandum  rumpentibus  quod  ille  in  irrumpentibus 
mutaverat.     Idem  est  euim  quod  „rumpere  conantibus". 

88  =  25,  30.  203 

venenum  omnibus  (scorpionibus)  medio  die,  cum 
incanduere  solis  ardoribus,  itemque  cum  sitiunt, 
inexplebili  potu. 

Ultima  vocabula  sensu  carent:  neque  euiin  potus  sed 
sitis  inexplebilis  est.  Cod.  R  habet  inexplebile  poluus. 
Unde  legendum  esse  arbitror: 

cum  sitiunt  inexplebile  potu} 
ita  ut   pro  adverbio   Graeca  structura   neutrum   adiectivi 
usurpatum  sit. 

11* 


164  Libtr  Xf. 

204  92  =  26,  32. 

Scquens  est  volatura  ea  qiiae  canunt;  vocantur 
achetae,  et  quae  minores  cx  his  sunt  tcttigonia, 
scd  illac  magis  canorae. 

Duo  cicadarum  gcncra  distinguit  Aristot.  Hist.  anim 
V.  30,  achetas  et  tetfigonia.  Itaque  quum  tcttigonia  non 
sint  species  quaedam  achetaruin  sed  genus  singularc. 
deleta  praepositione  ex  utpote  e  syllaba  proxima  es  ditto- 
graphia  orta  scribendum  est : 

minores  his. 

205  95  =  27,  32. 

Cicadae  non  nascuntur  in  raritate  arhorum  —  id 
circo  non  sunt  Cyrenis  circa  oppidum  —  ncc  iu 
campis  nec  iu  frigidis  aut  umhrosis  nemoribus. 

Aristoteles  quum  V.  30.  diserte  circa  oppidum  Cyre- 
nas  esse  cicadas  tradiderit,  recte  Barbarus  alterum  noti* 
quod  e  versu  superiore  facile  fieri  potuit  ut  repetere- 
tur,  expunxit.  Silligius  Plinium  erroris  insimulare  maluit. 
Omnes  autem  adhuc  male  verba  distinxerunt  et  parenthesin 
iusto  angustiorem  reddiderunt.  Nam  verba  philosophi 
6io  xai  iv  KuQTjvfj  ov  ytvovTat  ev  7(o  xs6ico}  it?oi  5s  7jji'  -xoXiv 
tcoXXoi  ita  transtulisse  videtur  Plinius: 

—  idcirco  sunt  Cyrenis  circa  oppidum  nec  in  campis  — 

206  174  =37,66. 

Mctellum  pontificcm  adco  inexplanatae  (linguac) 
fuisse  accipimus    ut   multis   mensihus   tortus  cre- 
datur,   dum    meditatur   in   dcdicanda    aede   Opi- 
ferae  dicere. 
Verissime  iudicat  Harduinus  quum  Opiferam  non  cer- 


Liber  Xf.  166 

tam  aliquam  «learn  fuisse  pronuntiat,  sed  et  Dianam  et 
Fortunani  eo  cognoinine  ornari  aflirmat.  Ideni  non  Opi- 
ferae  aedem  quae  nulla  fnit  (neque  Fortunae  Dianaeve 
eo  noinine  Romae  templum  ereetum  est),  sed  Opis  intel- 
ligendam  esse  vidit,  atque  ih  eo  tantum  lapsus  est  quod 
Opis  vere  legi  voluit.  Nam  neque  „yere'f  idem  est  ac 
„non  perplexe,  iuste"  neque  orationem  quamlibet  medi- 
tatus  est  Metellus.  Pontifieis  eniin  erat  in  aedium  dedi- 
catione  certa  quadam  formula  uti,  quam  ediscebat  Metel- 
Ius  et  meditabatur  ne  in  pronuntiando  falleretur.  lani  vero 
sollemnis  et  propria  iu  tali  dedieatione  vocis  „verba" 
significatio  est.  „Verba  praeire "  legimus  apud  Livium 
IX.  46,  „verba  facere"  apud  Cic.  p.dom.46,  „verba  dicere" 
apud  Cellium  I.  12.  e  Fabio  Pictore.  Ideni  apud  Plinium 
certissima  coniectura  scribeudum  esse  aio: 

d.  m.  in  dedicanda  aede  Opis  verba  dicere. 

Qua  quidem  emendatione  de  aetate  templi  quod  in 
Capitolio  situm  nonuumquam  commemoratur,  certiores 
fimus. 

176  =  ibidem.  207 

Altera   exterior   (jislula)  appellatur  sane   gula 
qua  cibus  atque  potus  devolat. 

Appettatur  Silligius  e  codd.  optimis  dedit,  quum  vulgo 
uppelletur  legeretur.  Attamen  vocem  sane  tunc  aptam 
non  esse  apparet.  Utitur  ea  Plinius,  ubi  rem  dubiam  qui- 
dem  esse  significat  sed  ita  comparatam,  ut  ipse  opinioni 
receptae  non  repugnet.  Ita  infra  §.  267.  „credatur  sane" 
dictum  reperies.  Atqui  hoc  loco  de  gula  dubitare  non  licet: 
itaque  ad  coniecturam  confugienduni  cst.  Quac  quidem 
facili  transpositione  perticitur.  Dixerat  Plinius,  cibo  in 
arteriam  alienumque  tramitem  recepto  hominem  torqueri: 


166  Liber  XI. 

nunc  gula  sane  i.  e.  vyiZq  sine   incommodo  atque  utilitcr 
et  cito  deferri  refert.     Itaque  scribendum  erit: 

—  appellatnr  gula  aua  sane  cibus  atane  potus  devolat. 

208  179  =  37,  68. 

Hoc  nomine  (stomachi)  est  sub  arteria  iam  car- 
nosa  inanitas  rel. 

Displicet  ctiosum  illud  iamy  quod  e  ditfographia  or- 
tuni  esse  videtur.  Scriptum  erat,  opinor,  in  archetypo: 
arteriaia,  unde  factuin  est  lineola  superindncta  arteria  ia. 

209  180  =  ibidem. 

novissima  asperitas  (stomachi)  ut  scobina  fabris. 

Ita  Silligius  e  codd.  Rd;  antea  fabri  legebatur.  Verum 
dativum  fabris  ita  nude  positum  nescio  quomodo  explicari 
possit.    Itaque  praestat  una  syllaba  adiecta  scribere: 

ut  scobina  fabrilis. 
Scobina  enim   sicut  liina    materia  fabrilis  est,    cf.  Varro 
L.  L.  VII.  94. 

Quae  praecedunt  tot  inendis  inquinnntur,  ut  sine  libris 
melioribus  probabiliter  emendari  nequeant.  Atque  idem  de 
plurimis  huius  libri  locis  valet,  veluti  de  §.  195,  ubi  quae 
nunc  verba  Plinii  leguntur,  diserto  Aristotelis  testiinonio  I)e 
part.  anim.  IV.  2.  et  Hist.  anim.  II.  15.  refragantur.  Quod 
fortasse  ferendum  erit,  quuin  sane  concedendum  sit ,  sat 
niultos  locos  Aristotelis  male  intellectos  vel  ncgligenter 
excerptos  reperiri,  cf.  Montigny  p.  57  sqq. 

In  §.  196.  Harduini  interpretationem  probo. 

210  200  =  37,  79. 

I     dcirco  magis  avidi  ciborum,    quibus  ab  alvo  lon- 


Liber  XI.  167 

gius    spatium;     iidem    minus    sollcrtes,     quibus 

obesissimus  venler. 
Duo  animalium  genera  distingui  manifestum  est,  qua- 
propter  scribendum  censeo  item  pro  iidem,  quocum  alibi 
quoque  v.  c.  §.  24S.  confunditur. 

255  =  46, 106.  211 

Talus  autein  rectus  est  in  articulis  pedis  ventre 
eminens  concavo,  in  vertebra  ligatus. 
Recte  Schneiderus   cuius  libro  aegre   careo,   Silligio 
teste  sensuin   loci,    queinadmodum   nunc   quidem    legitur, 
iueptum  et  falsum  dicit,  recte  idem  pro  eoncavo  scriben- 
dum    censuit    concavns:    est   enim   coutrarius   recto    talo. 
Prorsus   autem   intolerabilis  restat  vox  venlre;   nam   talo 
cum  ventre  nibil  coinuiune  est.      Plinius  ante  oculos  lia- 
buit  Aristotelis  locum  Hist.  anim.  II.  1.  p.  499.  b.  27.  qui  e%« 
8  ogSrov,  inquit,  tov  utrr^uyuXov  iv  t\\  xa^uirij,  ro  /utv  itgart-y 
e4«Oj  70  6"  vzinov  iio-io.  Quem  utut  libere  et  fortasse  ininus 
recte  interpretatus  est,  exteriorem  tarnen  pedis  partem  ab 
ea  quae  introrsus  flectitur,  distinxisse  putandus  est.    Atque 
is  sensus  orationi  restituitur,  ubi  facili  mutatione  scripseris: 
Talus  autem  vectus  est  in  articulis  pedis  retro  eminens, 
concavus  in  vertebra  lujatus. 

Ita  opponitur  rectus  talus  concavo,  ille  qui  retro 
eminet  ei  qui  flexura  articuli  alligatur.  Videtpr  autem  is 
qui  ventre  scripsit,  vertebram  spinam  intellexisse.  Cete- 
rum  paulo  supra  ita  interpungendum  erat: 

Cornigera  fere   bisulca,   solida  ungula  et  bicorne 

nullum,  unicorne  asinus  tantum  Indicus,  unicorne 

et  bisulcum  oryx. 

Nam  quum  cornigera  fere  omnia  bisulca  esse  dixerit 

1'linius,  varia   genera  ita    distinguit,    ut  bicornia   onuiin, 


168  Liber  XI. 

unicornia  praeter  asinuni  Indicum  fere  omnia  bisulca  esse 
aflirmet.  Silligius  autem  male  post  nullum  gravius  inter- 
punctiouis  signum  collocavit. 

212  266  =  51,112. 

Vocem  non  habere  nisi  quac  pulmonem  et  arte- 
rias  habent  hoc  est  nisi  quae  spirent  Aristoteles 
putat. 

Silligius  Ianum  secutus  est,  qui  iu  Nunt.  litt.  Monac. 
1836.  n.  1C5.  verba  nisi  quae  pulm,  e.  art.  hab.  hoc  est, 
quae  quuni  a  ©Td  absint,  primus  Dalecampius  exulare 
iussit,  e  cod.  R  et  vetustis  editionibus  restituit:  liaud  scio 
an  male.  Nam  etsi  ipso  libro  quo  Ianus  sententinm  suam 
exposuit,  uti  mihi  non  licet,  id  tamen  e  Silligii  annotatione 
perspicere  mihivideor,  veterem  Icctionem  ideo  commendnri, 
quod  §.  267.  pisces  item  „pulmone  et  arteria"  carere  di- 
cantur.  At  vero  ita  etiam  Aristoteles,  a  quo  Plinias  sua 
desumpsit,  orationem  variavit.  Hist.  anim.  IV7.  9.  initio 
dixerat  S/o  owu  >.ir\  s%£t  itv£vtaova,  ovSe  <pt*eyyerat ,  deinde 
ot  6'  i%^rv£q  ucpcovot  (.itv  £tcTtv  (ours  yuQ  iCveV{iavoi  ou7£  uo7r\ 
qiuv  xat  cpuQvyyu  e%ovcri).  Nostro  autem  loco  cur  bis  idcm 
diceret  Plinius  praesertim  in  re  quam  iam  supra  tracta- 
verat,  causa  profecto  nulla  fuit:  quocirca  in  eoruin  sen- 
tentiam  inclino,  qui  glossema  se  deprehendisse  putnriiiit. 
Dubitare  quidem  aliquis  possit,  utruni  priora  verba  an: 
h.  e.  nisi  quae  spirenl  eiicienda  videnniur.  Nam  librorum 
Mss.  auctoritatein  in  talibusnon  praevalere  apparet.  Quodsi 
tamen  Iano  accedimus,  tuni  non  habent,  sed  habeanl  scri- 
bcndum  esse  proxiino  verbo  spirent  demonstralur. 

213  279  =  53,  115. 

Quae  insecta  appellavimus,    omnia   olei  adspcrsu 


Liber  XI.  XII  IBB 

necantur.      Vultures  unguento   qui   fugantur  alios 
appetunt  odores,  scarabaei  rosani. 

Egregie  de  his  verbis,  quorum  sensum  Pintianus  ape- 
ruit,  meruit  Silligius,  cui  quum  in  universum  assentinr, 
pauca  tnmen  fncilius  etinm  emendari  posse  arbitror.  Sci- 
licet  quum  cod.  R  legnt  unguenti —  fugat  —  odore  —  rosa. 
Silligius  compluribus  veterum  scriptorum  locis  nllntis  (qui- 
bus  e  Pintiani  nnuotatione  Theophrastum  addere  poterat 
De  caus.  plant.  VI.  4),  scribendum  esse  censuit : 

—  necantur,  vultures  unguenti,  gui  fuganles  alios  appe- 
tunt  odores,  scarabaei  rosa.- 

Quam  construendi  duritiem  etsi  in  PJinio  ferendam 
esse  concedam.  facilius  tanien  et  cod.  R  scripturae  con- 
venientius  una  voce  insertn  lego: 

—  necantur,  vultures  unguenti,   guum  gui  fugut  alios 
appetunt  (sive  — ant)  odorem,  scarabaei  rosa. 

De  uno  enim  odore  cndnverum  sermonem  esse  liquet.  — 
Suprn  post  commeabat  interpunctionis  signuin  delendnm 
esse.  verbo  tantum  tango. 

LIBER  XII. 

29  =  7,  14.  214 

Quis  illc  priinus  experiri  (piper)  cibis  voluit  aut 
cui  in  appetenda  aviditate  esurire  non  fuit  satis? 

Vocnbuln  appeteuda  avidilate  ferri  et  explicnri  non 
posse  vidit  Silligius:  nviditatis  enim  est  appetere  non  ap- 
peti.  Idem  quod  in  cod.  r  inveniri  Dalecampius  tradit  ex- 
plenda,  e  glossa  ortum  esse  intellexit  et  coniecturam 
Wagneri  cui  in  appetendo  aviditati  ut  ingeniosissimatn 
commendavit.  Verumtamen  sic  et  duo  vocabula  mutantur 
et  nimis  artificiosa  subiecti  mutatio  introducitur.    Displicet 


170  Liber  XII. 

etiam  imago  aviditatis  qune  tlum  appetit  esurint.  Haud 
dubie  collato  Ioco  XXII.  113.  quid  scribeii(Ium  sit,  pa- 
Inm  fiet.  Sicut  enim  ibi  legitur  „appetendi  nviditas  cibi", 
ita  liic  legendum  est  in  appetendi aviditale  sc.  cibos,  quae 
vox  quum  modo  prolata  sit,  facile  subintelligitur.  Litlera 
a  in  archetypo  falso  fuit  duplicata,  t  proximis  ui  absorpta. 

215  33  =  8,  18. 

—  ibi  et  frutex  pestilens  raphani,  folio  lauri,  odore 
equos  invitante  rel. 

Theophrastum  sequitur  Plinius,  e  cuius  verbis  Hist. 
plant.  IV.  4.  12.  AAAo  6s  vX^ua  (.liye^ot;  /uv  r\Xix,ov  gucpocroi,-, 
70  6\  (pvXXov  o/io/oi»  6u(pvri  rel.  recte  Silligius  aliquid  exci- 
disse  collegit.  Possit  quidem  e  §.  35.  magnitudine  addi, 
veruin  praestat  e  versu  proximo  superiore  repetere  similis. 

216  37  =  9,  20. 

...  rubro  mari,  quod  ibi  Persicum  vocavimus  rel. 

Factum  hoc  est  VI.  41.  et  108.  Verum  quum  alio  tan- 

tum   loco   a  se  de   sinu   Persico    disputatum    esse    tradat 

Plinius,  apparet  vocem  ifct  quae  ad  nullam  in  anteceden- 

tibus  referri  possit,  pro  corrupta  habendam  esse.   Scilicet 

initio  vocabuli  quod  intercidisse   putandum  est,    restituto 

opus  est  ut  legatur  : 

alibi. 

■217  75=17,37. 

Sunt  qui  herbam  in  Cypro,  ex  qua  id  (ludunum) 
fit,  lcdnni  appellant;  etenim  illi  ledanum  vocant; 
huius  pingue  insidere  itaque  attractis  funiculis, 
herbam  eam  convolvi  atquc  ita  ofTas  licri. 

Variis  locum  manifesto  corruptum  coniecturis  VV.DD. 


Liber  XII.  171 

tentarunt.  Et  Scaliger  quidem  quid  seribi  voluerit,  nescio, 
at  reliquorum  conamina  praeter  unuin  Pintianum  parvi  ae- 
stimo.  Salmasimn  nominasse  sufficiet,  qui  p.  o62.  scripsit 
ladanum  vocanl  huius  pintjue:  ei  insidere:  idtjue  rel.,  Da- 
lecampium,  qui  in  inargine  alios  liabere  annotat:  huius 
foliis  pintjue  super  eam  herham,  ipse  coniicit  attraclos  fu- 
niculos  herhae  ei  advolvi.  INempe  hoc  est  interpolare  nec 
vero  emendare.  Modestius  Silligius  Plinium  ita  scripsisse 
coniecit  huius  pingui  insidiari;  itaque  rel.,  verum  et  dure 
homines  intelliguntur  quorum  nusquam  mentio  facta  est, 
et  insidiis  in  re  tam  manifesta  locus  non  est.  Pintianus 
autem  qua  erat  ingenii  felicitate,  hic  quoque  et  ubi  vitium 
quaerendum  esset,  recte  indagavit  et  recte  emendavit,  dum 
scribit  huic  pingue  insidere.  Ita  enim  loquitur  quem  Pli- 
nius  auctorem  ante  oculos  habuit,  Dioscorides  De  mat. 
med.  I.  12S.  svioi  Se  xa\  wy^oivia  EiticrvQovcri  roti,-  paf.ivoii;,  xai 
to  itQocTTtXacr^sv  av7o?i;  Xiztoi;  uito^vo'av7e<;  avaTtXucfcrovcav' 
et  Slipra  folia  XntaQtaq  7ivag  xu7u  70  eaq  eiticfTtiof-izva  com- 
memorat.  Voci  igitur  avToTq  respondet  apud  Plinium  huic, 
TtqoaitXuo-^iv  est  insidere;  Xlitoq  autem  sive  XntaQia  pintjue 
convertit.  Nil  autcm  facilius  cogitari  potest  quam  ut  ex 
hvic  quod  in  archetvpo  fuisse  consentaneum  est,  oreretur 
hui*).  Quod  sequitur  enuntiatum  §.  76,  a  Silligio  emenda- 
tum  esf,  nisi  quod  ante  alii  vocabulum  utquod  ille  delere 
voluit,  potius  in  at  mutaridum  videtur.  In  proxiino  puto 
dittographiam  me  deprehendisse.  Nain  quod  ladanuin  adul. 
teratur  myrti  hacis  et  aliis  unimalium  sordibus,  id  Graece 
fortasse  recte  diceretur,  apud  Latinum  scriptorem  tolerari 
nequit.  Delenda  est  igitur  vox  aliis  e  fine  proximae  ani- 
malium  orta. 

86  =  19,42.  2,8 

—  inenarrabilem  quendam  universitatis  halitum  e 


172  Libev  XII. 

tota  pacninsula  cxsistere  tot  gencrum  aura  e  spi 
rantc  conceptum  rel. 
Ilecte  Silligius  pro  vulgnta  scriptura  concentu  cuin  l)a- 
lecampio  e  oodd.  deflit  conceptum.    In  superioribus   prae- 

positio  e  loco  non  apto  posita  displicet.    Quapropter  (jiiiiin 
a  T  prorsus  absit,  in  d  aute  scributur,  delendam  censeo. 

219  125  =  25,  55. 

Styrax  laudatur  post  supra  dicta  ex  Pisidia,  Si- 

done,  Cypro,  Cilicia,  Creta  minime;  ex  Amano 

Syriae  medicis,  sed  unguentariis  magis.     Colos 

in  quacunque  natione  praeferuntur  rufus   et  jpin- 

guitcr  lentus... 

Initium  enuntiafi  correxit  Salmasius  p.54o,  qui  voca- 

buluin  Sidone  quod  in  a  legitur,   quum  0  liabeat  Side,  d 

sed  et  e,  T  sed  et,  dittogrnpliia  e  Pisidia  ortum  esse  intel- 

lexit.      Proxima   ita  scribi  voluit:   minime  ex  Anumo  rel. 

Veruinfainen    et    durior   ea  sfructura    est   et   vocein    colos 

servat    inanifesto    corruptam.      Qui    eniin    fieri    potest   ut 

color  „pinguiter  lentus"  appelletur?     Quapropter  in  prir- 

ribus  interpunctionein  vulgatam  retineo  eo  sensu,  ut  styrax 

Gretica  omnium  minirae  laudari  dicatur,  reliqua  ita  scribo: 

—    e.v   Anumo  Syriae   medicis,    sed   unguentariis  nuujis 

Gabalis.      In  auacunmte  natione  rel. 

CireaGabala  eniui  styracem  gigni  inodo  retulerat  1'linius. 

LIBER  XIII. 


'110 


23  =  3, 4. 
—  aquilae  certe  ac  signa  pulvcrulcnln  illa  et  cu- 
spidibus  horrida  unguuntur  fcstis  dicbus;  ulinani 
que  diccre   posscnt,   quis  primus  instituisset. 


Liber  XIII.  173 

possent  Ii  •  posscmiis  vulgui/i  scriptura  habet  e  cotld. 
(«el..  a  et  tl.  lTnde  corrigendum  videtur  possem.  Inepte 
eniin  optaret,  ut  ipsae  aquilae  loqui  possent.  Ita  §.24. 
Jegimus:  ..non  facile  dixerim". 

28  =  4,7.  221 

Genera  earuni  plura,  et  prima  fruticem  non  ex- 
cedentia,  sterilem  hunc,  aliubi  et  ipsiiin  fertilem 
brevique  ramorum  orbe  foliosum.  Tectorii  vicem 
hic  parietibus  plerisque  in  locis  praestat  contra 
aspergines. 

Interpolatain  lectioncm  vulgatam,  quae  e  Gelenii  codd. 
primuin  recepta  est,  recte  iudicat  Silligius,  quum  vocabu- 
Ium  hic  quorsum  referatur,  non  intelligatur,  sed  certam 
emendationem  se  nonduin  reperisse  addidit.  Fortasse  Io- 
cus  hoc  fere  modo  corrigi  poterit.  Et  codicuin  quidein 
scriptura  haecce  est:  I»  brevenujue  rami  orbem  foliosum,  d 
brevesaue  ramorum  orbe  foliosum.  Teclori  vice  i  el.,  a  bre- 
vesyue  rami  obref.  oliorum.  r  breves  ramis  obire  umbra  fo- 
liorum.  Qnodsi  vocabula  uice  hic  dittographia  vitiata  esse 
admiseris,  reliqua  optiino  sensu  et  perlevi  aut  nulla  mu- 
tatione  facta  ita  legenda  erunt: 

—  ferlilem.  brevemaue  rami  orbem  foliorum  tectorii 
vicem  parielibus  plerisque  in  locis  praeslant  c.  a. 

47  f  4'  9-  222 

ln  ipsa  Aethiopia  friatur,  haec  tanta  est  siccitas, 
et  farinae  modo  spissatur  in  panem  (crusla). 

Vocem  haec  e  codd.  addidit  Silligius  verum  interpun- 
ctione  non  mutata.  Manifestum  est  atttem  distinguendum 
esse:  frialur  haec  (tanta  est  siccitas),   et  rel. 


174  Liber  XIII. 

223  68=11,21. 

Et  hanc  (charlam)  Alexandri  magni  vidoria  re- 
pertam  auctor  cst  M.  Varro,  condita  in  Aegypto 
Alexandria;  ante  ea  non  fuisse  chartarum  usum, 
in  palmnrum  foliis  primo  scriptitatum  rcl. 

Inde  a  verbis  in  palm.  fol.  sermune  directo  Plinium 
uti  coepisse  ac  digressionem  de  ea  materie  quam  antea 
ad  scribendum  homines  adliibebant,  non  tamquam  a  Var- 
rone  acceptam  proferre,  cum  tota  loci  qui  sequitur  ratio 
docet  tum  praisertim  verbum  invenimus.  Tum  dcmuin, 
quum  de  membranaruin  inventione  loquitur,  Varronem  se 
sequi  testatur.     Aliter  igitur  est  interpungendum: 

—  yilexandria :  antea  (ita  enim  potius  scribo)  non  fuisse 
chartarum  ttsum.  In  palmarum  foliis  primo  scriptita- 
tnm  rel. 

Similiter  Gesnerus  quoque  in  Chrcstom.  p.  499.  distin- 
xit,  nisi  quod  etiam  post  v.  Alexandria  punctum  posuit. 

n 

9.74  ©5  =  57,  27. 

Insignis  est  locus  de  Numae  libris  a.  u.  DXXXV.  a  Cn. 
Terentio  scriba  repertis,  verum  multis  vitiis  inquinatus. 
quorum  alia  Silligius  melioribus  codd.  feliciter  usus  su- 
stulit,  alia  emendanda  reliquit.  Et  perturbatissima  qui- 
dem  Plinii  verba  iam  in  archetypo  fuisse  magna  scri- 
pturac,  numerorum  praesertim  varietate  et  lacunis  evinci- 
tur  quibus  ne  ipse  quidem  cod.  R  vacuus  est.  Priinum 
Cassii  Heminae  verba  non  a  voce  lapidem,  sicuti  voluit 
Silligius,  sed  a  Mirabantur  incipcre  tum  Plinii  oratione 
tuin  infinitivis  antiquae  formae  arbitrarier  significatur,  qui 
a  verbo  „reddebat"  apti  sunt.  Scilicet  sic  loquitur  Cassius 
a  Plinio  liis  verbis  citatus  :  ipsius  Heminae  verba  ponam. 

Mirabantur  alii,  quomodo  illi  libri  durare  potuis- 


Liber  XIII  175 

sent;  ille  (L  e.  Tcrentius)  ita  ralionem  reddebat: 
lapidem  fuisse  rel.  —  arbilrarier  rel. 

Tum  sermone  direeto  addit: 
In  his  libris  scripta  erant  philosophiae  Pythagbri- 
cae,  eosque  combustos  a  Q.  Petilio  praetore,  quia 
philosophiae  scripla  essent. 
Ultima  verba  ita  proferri  potuisse  nego;  qui  enim  putabi- 
mus,  Heminae  orationem  medio  sensu  ita  a  Plinio  inter- 
rumpi,  ut  finem  narrationis  obliquo  sermone  ipse  adiiciat, 
quum  praesertim  nuiluin  verbum  finitum  sequatur,  unde 
accusativus  ille  cum  infinitivo  iunctus  pendeat.  Accedit 
quod  in  cod.  a  prorsus  desunt,  in  d  mutila  leguntur.  Qua- 
propter  in  margine  archetypi  addita  fuisse  existimo,  unde 
manca  et  imperfecta  in  libros  illos  recepta  sint.  Quodsi 
quis  pro  glossemate  docti  scribae  habere  velit,  cui  pro- 
digii  exitum,  qualem  apud  Livium  XL.  29.  legerat,  anno- 
tare  libuerit,  non  vehementer  repugnabo.  Praestat  tamen 
ea  fortasse  ratio  qua  sincera  quidem  Pliuii  verba  esse 
arbitremur,  sed  importuno  loco  inserta.  Scilicet  dum  ita 
prosequitur: 

Hoc  idem  tradit  Piso  censorius  primo  commenta- 
riorum,  sed  libros  septem  iuris  pontificii  totidem- 
que  Pyihagoricos  fuisse; 
huc  verba  illa  reiicienda  esse  censeo  —  eosque  combustos 
rel.  Hemina  enim  nihil  de  iure  pontificio  KJytf^  retulit,  Piso 
diversae  indolis  libros  fuisse  monuit.     Pergit  Plinius: 
Tuditanus  quartodecimo  Numae  decretorum  fuisse; 
libros  duodecim  fuisse  ipse  Varro  humanarum  an- 
tiquitatum    seplimo,  Antias  secundo   libros  fuisse 
XII  pontilicales   Latinos,   totidem  Graecos  prae- 
cepta  philosophiae  continentes. 


170  Liber  XIII. 

Varias  lectionuni  discrepantias  quac  apu<l  Silligium 
diligcnter  enumeratae  repcriuntur,  oniitto.  Nam  in  uni- 
versum  recte  a  V.  D.  locum  constitutum  esse  eo  quoque 
comprobatur,  quod  etiam  in  Barbari  et  Gelenii  codicibus 
ea  lacuna  non  fuisse  putanda  est  qua  plerique  eorum  qui- 
bus  Silligius  utitur ,  verba  libros  duodecim  fuisse  omise- 
runt.  Genitivum  vero  casum  decretorum,  ita  ut  nunc 
verba  Plinii  leguntur,  explicari  non  posse  apparet.  Qua- 
propter  quum  in  cod.  R  numerus  tantum  Xllll  scriptus 
exstet,  Tuditani  librum  a  Plihio  non  fuisse  indicatum  le- 
gendumque  esse  coniicio  auatuordecim.  DilTerentiam  enim 
quam  Piso  inter  libros  pontificios  et  Pythagoricos  statuit, 
Tuditanus  non  videtur  agnovisse.  Ceterum  re  vera  XXIV 
libro  a  Valerio  Antiate  mimeratos  esse  Plutarclii  testi- 
monio  Num.  22.  comprobatur.  Itaque  Livius  non  liunc 
auctorem  secutus  in  universum  XIV  numerasse  putnndus 
est,  quemadmodum  Lachmannus  De  fontib.  Livii  V.  p.  58. 
statuit.  Pisonem  dicerem,  nisi  is  quoque  Pythagoricos  libros 
fuisse  addidisset,  quod  Livius  apud  solum,  ut  videtur,  An- 
tiatem  legerat. 

idem  (ait  porro  Plinius)  tertio  ponit,  quo  comburi 
eos  placuerit. 

Satis  mirari  nequeo,  nemini  adhuc  vocem  quo  displi- 
cuisse,  quae  quorsum  referenda  sit,  ne  cogitari  quidem 
potest.  Atqui  aliquid  deesse  scriptura  tertios  indicatur 
quae  in  codd.  a  d  reperitur,  neque  opus  est  ut  quid  sup- 
plendum  videatur,  diu  .quaeramus,  quum  cod.  11  diserte 
scribat  tertio  et  s.c.pouit  i.  e.  „tertio  ct  Senatus  consultum 
ponit",  quod  e  Valerio  Livius  transscripsit.  Manifestum 
est  igitur,  librum  secundum  Valerii  in  Numae  morte  et 
sepultura  desiisse,  tcrtii  initium  a  mirabili  librorum  perdi- 
torum  invcntione  factum  esse.  Iam  vero  en  verba,  quac 
Plinius  videtur  scripsisse: 


Liber  XIII.  XIV.  177 

Mirabantur  alii....  In  his  libvis  scvipla  erant  philoso- 
phiae  Pythagoricae.  JIoc  idem  tvadit  Piso....  fuisse, 
eosque  combustos  a  Q.  Petitio  pvaetove,  quia  philosophiae 
scripta  essent;  Tuditanus  quatuovdecim  Numae  decretorum 
fuisse;  libros  duodecim  fuisse  Varro  (nam  ipse  e  dittogra- 
phia  ortum  videtur)...  septimo,  Antias  secundo...  conti- 
nentes;  idem  tertio  etS.  C.  ponit,  quo  comburi  eos  placuerit. 

101  =  16,  30.  225 

Theophrastus ,   qui  proximus    a  magni  Alexandri 
aetate  scribit  circa  urbisRomae  annumCCCCXL, 
magnum  iam  huic  arbori  honorem  tribuit  rel. 
Bene  sic  Silligius  vulgatam  scripturam  correxit,  prae- 
sens  tamen  tempus  in  scripsit  mutare  malim,  quo  tempore 
etiam  XV.  1,  utitur.     Nam  XXXIII.  113.  perfecti  notio  in 
participio  inest. 

132  =  24,47.  226 

(Cytisi)  plantae  cubitales  praeferuntur  scrobe  pe- 

dali.  Seritur  per  aequinoctia  rel. 
Nescio  quid  sibi  velint  abiativi.  Num  enim  tum  tan- 
tum  cubitales  plantae  praeferuntur,  quum  scrobes  pedalis 
est?  Atqui  plantarum  altitudo  non  a  scrobibus  pendet, 
sed  scrobes  pro  altitudine  plantarum  facienda  erit.  Le- 
gendum  est  mutata  interpunctione:  — praeferuntur.  Scrobe 
pedali  seritur  rel.,    cf.  Columell.  V.  12. 

§.139.  cum  Pintiano  post  v.  referta  e  Theophr,  H.  pl. 
IV.  7.2.  inserendum  est  maria. 

LIBER  XIV. 

27  —  2  4. 

visula...  magis  quam  denso  uvarum  partu  rel. 
Excidisse  verbum  aliquod  Harduinus  intel!exit,quod  etsi 

12 


178  Liber  XIV. 

certa  coniectura  explere  non  licet,  adiectivum  fuisse  voca- 
bulo  denso  contrnrium  manifestum  est.  Itaque  propter  soni 
litterarumque  similitudinem  magno  excidisse  puto.  Ma- 
*nas  enim  visulae  uvas  fuisse  e  Columellae  III.  2.  descri- 
ntione  colligitur.  Qui  argitim,  licet  visula  minorem  vastis 
ivis  exuberasse,  visulam  lato  folio  fructus  tueri  narrat. 
Jndecoram  visu,  sed  iucundam  sapore  esse  Plinius  §.28. 
refert,  quales  sunt  quas  hodie  „pizzutelle"  Itali  appellant. 
Quapropter  in  eam  sententiam  me  inclinare  fateor,  ut  hanc 
ipsam,  in  Latinis  Sabinisque  collibus  frequentissimam,  ve- 
terum  visulam  esse  arbitrer. 

In  sequentibus 

228  36  =  3,4. 

Siquidem  Tuscis  peculiaris  est  Tudernis  atque 
etiam  nominis  Florentia,  Est  opima  Arretio  tal- 
pona  rel. 
egregie  Silligius  coniecit  legendum  esse  cognominis; 
quae  vero  praeterea  mutare  voluit,  optime  explicari  pos- 
sunt.  Uva  Florentia  oppido  cngnominis  fuit,  quod  a  Plinio 
non  nominatur.  Arretium  possidet  fertilem  talponam  alias- 
que  non  pariter  opinias. 

229  38  =  ibidem. 

Vinaciolam  soli  noverunt  Sabini  et  Laurenti. 
Ita  vulgo  scribitur  vel  propter  terminationem  vocabuli 
Laurenli  vitiose,  ut  recte  animadvertit  Silligius,  qui  repe- 
rire  se  non  potuisse  ait,  quid  hic  lateret.  Pro  laurenii 
codd.  acd  dant  caluenti,  unde  certa  emendatione  efficio 
Caleni,  quorum  vina  cum  Sabinis  etiam  apud  Horatium 
Carm.  I.  20.  9.  componuntur.  Simili  corruptela  infra  §.  65. 
pro  Calena  cod.  a  exhibet  Calentia. 

230  47  =  4%,  5. 

Cetcrae  vites  miscellae  maxume  in  quemvis  agrum 


Liber  XI f\  179 

conveniunt;  in  lora  recte  couduntur.  Quas  su- 
spendas,  duracinas,  Amineas  maiores  et  Scan- 
tianas  opportunissimas  esse. 

Ultima  verba  et  Scantianas  opportunissimas  esse  in 
omnibus.  quantum  scio,  codicibus  omissa  Silligius  se  e 
Catone  recepisse  ait.  Fecerat  id  quidem  iam  antea  Pin- 
tianus,  sed  immerito.  Leguntur  quidem  apud  Yarronem 
De  Re  rustica  I.  58,  verum  apud  Catonem  c.  7,  apud 
quem  quae  praecedunt,  veri  simili  coniectura  emendare 
aggressus  est  H.  Keilius  in  Obss.  crit.  in  Catonis  et  Yar- 
ronis  de  re  rust.  libros  Hal.  MDCCCXLIX.  p.  48,  aeque 
atque  in  Plinii  libris  desunt.  Neque  omnino  Scantianas 
a  Catone  nominatas  esse  proximis  verbis  demonstratur. 
Nam  ibi  „Amineam  proxime  dictam  Yarro  Scantianam" 
vocasse  perhibetur,  unde  apud  Varronem  non  et  Ami- 
neas  et  Scantianas,  sed  et  Amineas  seu  Scantianas  legen- 
dum  esse  apparet.  At  vero  locum,  ut  vulgo  scribitur, 
intelligi  prorsus  non  posse  contendit  Silligius.  Quippe 
non  meminerat  attractionis  in  vetusto  sermone  frequeutis, 
de  qua  Popma  De  usu  ant.  iocut.  in  ed.  Sallust.  Haver- 
camp.  II.  p.  307.  disseruit.  Sicuti  enim  in  oratioue  pro 
lege  Voconia  habita  ap.  Meyer.  p.  101.  dixitCato:  „agrum 
quem  vir  habet  tollitur"  et  Originum  fr.  5.  ed.  Wagener. 
,,agrum  quem  Vulsci  habuerunt  eampestris  plerus  Abori- 
ginum  fuit",  quidni  hic  quoque  ita  loqui  potuit: 

Qnas  suspendas  duracinas,  Amineas  maiores,  vel  ad  fa- 
brum  ferrarinm  pro  passis  hae  recte  servantur, 
i.  e.  duracinae  et  Amineae  quae  suspendi  solent,  „pen- 
sili",  ut  Plinius  §.  16.  loqoitur,  ..concamaratae  nodo",  eae- 
dem  etiam  apud  fabrum  servantur,  ut  scilicet  fumi  fabrilis 
gratiam  nanciscantur  (v.  ibidem).  De  his  igitur  verbis 
immerito  Silligius  videtur  dubitasse,  in  antecedentibus  in- 
terpunctione  peccari  non  animadvertit.  Quum  enim  Varro 

12* 


180  Liber  XI  f. 

1.  25.  „ceteras  vites,  et  de  his  miscellas  nnxume,  in  omne 
genus  agri  convenire"  Catonem  secutus  tradiderit,  mani- 
festum  est,  interpungi  debere,  quemadnioduni  apud  Cato- 
nem  c.  (5.  vulgo  fieri  videmus: 

Ceterae  viles ,   misceUae  maxume,  in  a.  a.  c. 

231  49  =  4,  5. 

...  Rhcmmio  Palaemoni,  alias  grammatica  arte  ce- 
lebri,  in  hisce  X  X  annis  mercato  rus  DC  M  num- 
mum  in  eodem  INomentano  decimi  lapidis  ab  urbe 
deverticulo. 
Scripta  haec  sunt  anno  DCCCXXX.  cf.  §.46.  Itaque 
anno  DCCCX.  Palaemon  praedia  Nomentana  emisse  pu- 
tandus  esset,  quae  intra  decimum  fere  curae  annum  Se- 
necae  vendidisse  traditur  §.  51.  Qui  quum  aetate  iam 
provectior  Tiberio  regnante  Roniae  litteras  docuerit  atque 
ante  secessum  principis  id  est  ante  a.  DCCLXXIX.  disci- 
plinae  laude  floruerit  (cf.  Sueton.  De  ill.  gram.  23),  ad  ca- 
nam  a.  DCCCXX.  senectutem  pervenis.se  videtur.  Fieri 
id  quideni  potuit:  qnnd  vero  Seneea  anno  DCCCXX.  vineas 
a  Palaemone  mercatus  esse  dicitur,  liaud  dubie  falsuin  est. 
Namque  iam  anno  DCCCXVNI.  mortem  obierat.  Apparet 
igitur  numerum  XX  corruptum  aique  aut  XXVauiXXX 
legendum  esse.  Alterum  praeferendum  csse  arbitrarer. 
qiium  u  ante  a  facile  excidere  potnisset.  nisi  §.  51. 
„princeps  tum  eruditionis  ac  potentiae"  appellaretur,  quiim 
ipso  anno  DCCCXV.  Senecae  potentiam  infractam  esse 
constet,  cf.  Tacit.  Ann.  XIV.  52.  Praestat  igitur  XXX  scri- 
berc,  ita  ut  Seneca  qui  anno  DCCCVIII.  domu  et  villa 
auctus  esse  a  Tacito  Ann.  XIII.  18.  refertur,  magnis  qui- 
bus  iam  tum  pollebat  opibus  (cf.  ib.  XIII.  42)  vineas  Pa- 
laemonis  acquisivisse  videatur  ,,invisi  alias"  ut  inox  §.51. 
traditur,  scqicet  infensus  Claudii  amicis.  In  iisdem  quum 
Columella  III. 3.  singula  iugeraSenecae  culeos  octonos  rcddi- 


Liber  XIV.  181 

dissetradat,  inter  annos  DCCCX.etDCCCXVIII.  libros  de 
i  e  rustiea  editos  esse  consequitur.  Ceteruni  distinguantur 
oportet  vineta  Palaeinonis  ad  decimum  lapidem  sita  a  No- 
inentano  Senecae,  de  quo  ipse  Ep.  104.  loquitur,  quod  ad 
quartum  lapidem  a  Tacito  Ann.  XV.  60.  collocatur.  Quod 
§.51.  a  Plinio  commemorari  arbitror.    Leguntur  ibi  vulgo: 

51  =  ibidem.  232 

lanto  praedii  eius  amore  capto   (SenecaJ  ut  non 
puderet  inviso   alias  (Palaemoni)   et  ostentaturo 
tradere  palmam  eam,  emptis  quadruplicato  vineis 
illis  rel. 
Ibi  codd.  T,  Murbac.  et  Budaei  De  ass.  p.  614.  scri- 
bunt  alias  reaiones  et  ostentaturo,  reliqui  v.  regiones  omit- 
tunt,  quod  e  proximo  versu  male  huc  transscriptum  atque 
sic  transponendum  videtur: 

inviso  alias  el  ostentaturo  tradere  pahnam  reyionis. 
Vocabulum  enim  eam  dittograpbia  e  primis  vicini 
emptis  litteris  ortum  esse  putaverim.  Probe  autem  tenen- 
dum  est,  optimo  codice  R  et  hic  et  in  proximis  libris  nos 
destitui.  Hoc  igitur  dicit  Plinius,  Senecam  in  ea  regione 
quam  et  ipse  incoleret,  primatum  Palaemoni  tradidisse,  licet 
bene  gnarum  fore  ut  homo  vanus  et  arrogantiae  plenus 
victum  a  se  agrum  colendi  scientia  virum  eruditione  ac 
potentia  insignem  gloriaretur,  quod  praedia  egregia  arte 
reddidisset,  quae  ne  in  pessimis  quidem  elegantioris  soli 
dici  possent  i.  e.  quae  vel  inter  pessima  deterioribus  annu- 
meranda  viderentur.  Ita  eniin  explicandus  est  locus  §.  50, 
in  quo  Siliigius  immerito  haesit. 

52  =  ibidem.  033 

quando  et  postea  saepenumero  septenos  culeos 
singula  iugera  [hoc  est  amphoras  centenas 
quadragenas]  musti  dedere. 


1S2  Liber  XIV. 

Grammaticum  quidem  decet  accurate  mensuras  ex- 
plicare,  Plinium  in  re  quotidiano  vitae  commerciique  usu 
notissima  non  decuit.  Quare  verba  uncis  inclusa  ab  eo- 
dem  liomine  non  indocto  adscripta  esse  existimo,  quem  II. 
85.  passuum  rationem  pedibus  Romanis  expressisse  vidi- 
inus  p.  13.  Cui  ea  quoque  tribuenda  videntur  quae  Senecae 
accidisse  narrantur.  Quum  eniin  Plinius  de  Annaeo  Se- 
neca,  principe  tum  eruditionis  ac  potentiae,  locutus  esset, 
ille  infausti  viri  ccleberrimi  cxitus  memor  adscripsit  auae 
postremo  nimia  fuit  super  ipsum ,  verbis  quidem  usus 
gravibus  et  veris,  sed  vix  Latinis  atque  boc  loco  valde 
ineptis.  Quodsi  quidquam  ad  narrationis  argumentum  con- 
ferrent,  Gronovio  accederem  qui  corrigendum  esse  statuit 
ruit:  nunc  a  Pintiano  eatenus  tantum  discedo  quod  ea  quo- 
que  quae  praecedunt,  male  eiecisse  videtur. 

234  Ibidcm. 

Ac  nequis  victam  in  hoc  antiquitatem  arbitrare- 

tur,  idem  Cato  denos  culeos  redire   ex  iugeribus 

scripsit  rel. 

Primum  e  cod.  T  reponendum  videtur  At,  deinde  le- 

gendum  arbitretur.   Novo  enim  exemplo  fertilitatis  allato 

eo  tamen  antiquitatem  non  vinci  monet  et  Catonis  verbis 

demonstrat   ideo   adscriptis,  ne  quis  arbitretur  rcl.     Cato 

autem   quum   scriberet    de   re    posU-a    eventura    cogitare 

non  potuit. 

235  55  =  4,6. 

In  reliquis  claritas  generi  non  fuit  alicui;  anno 
fuit  omnium  generum  bonitas  L.  Opimio  con- 
sule  rel. 

Ita  recte  cum  veteribus  cxcniplis  et  Silligius  et  Har- 
duinus  distinxci  unt,  quem  ante  vocem  alicni  pnnctum  po- 
suisse  falso  refert  Silligius.     Quod  autcm  idcin  vulgatam 


Liber  Xlf.  183 

scripturam  bonitas  quam  e  codicibus  Salmasius  p.467  B.  in 
bonitatis  mutavit,  retinuit,  V.  D.  assentiri  nequeo.  Manifesto 
enim  non  claritas  bonitati,  sed  anno  genus  opponitur,  ita 
ut  quum  nullum  genus  praeter  ea,  de  quibus  disseruerat 
Plinius,  clarum  perhibeatur,  annus,  quo  Opimius  consulatu 
functus  est,  clarissimus  appelletur.  Itaque  e  bonitati  quod 
in  codd.  cd  reperitur,  ablativum  efficere  oportet,  quo  causa 
cur  annus  clarus  fuerit,  contineatur.  Scribendum  estigitur: 

—  claritas  generi  non  fuit  alicui,  anno  fnit  omnium  ge- 
nerum  bonitate  rel. 

62  =  6,  8.  236 

Exolescit  hoc  quoque  copiae  potius  quam  bonitati 
studentium. 
Recte  Silligius  vocem  ultimam  explicari  non  posse 
contendit,  quapropter  cum  Dalecampio  culpa  copiae  legit. 
Sed  facilius  leniusque  scribetur  studentibus.  In  archetypo 
enim  e  v.  stvdktib;  solita  litterarum  b  et  v  permutatione  fa- 
ctum  videtur  stvdetiv. 

72  =  ibidem.  237 

—  de  quibus  consensus  aevi  iudicaverint,  haec 
sunt. 

Unius  aevi  unus  consensus  est:  itaque  legendum  iu- 
dicaverit.  Ceterum  quae  praecedit  narratio,  a  Silligio  non 
inteilecta,  ita  est  explicanda.  Libertus  qui  palatum  Augusti 
penitus  nosset,  hospiti  dixit,  sibi  quidem  vinum  quod  ex- 
hibebatur,  novum  et  ignobile  videri,  sed  Caesaris  gustui 
tam  accommodatum  ut  ille  non  aliud  poturus  esset. 

86  =  10, 12.  238 

Tria  eorum  genera:  decima  parte  aquae  addita 
quae  musti  expressa  sit  et  ita  nocte  ac  die  ma- 
defactis  vinaceis  rursusque  prelo  subiectis;   alte- 


184  Liber  XIV. 

rum,  quomodo  Graeci  factitavere,  tertia  parte  eius 
quod  expressum  sit  addita  aquae  rel. 

Loram  ita  fieri  praecipit  Columella  XII.  40,  ut  aqua 

duleis  vinaceis  infundatur  decima  parte  vini  quod  uno  die 
factum  sit,  atque  ideni  Dioscorides  tradit  V.  13.  Apparet 
igitur,  sicut  in  altero  genere  tertiam  partem  eius  musti 
quod  expressum  sit,  addi  iubet  Plinius,  ita  in  primo  ge- 
nere  deesse  vocabulum,  quo  mensura  aquae  cum  musti 
portione  comparetur.  Id  autem  manifesto  fuit  auam,  quod, 
quum  in  archetypo  vv.  q\A  qvae  coniunctim  scriptae  ex- 
starent,  facillime  fieri  potuit  ut  a  proximo  librario  omitte- 
retur.  Eodem  modo  in  mensuris  indicandis  adverbium 
„quam"  usnrpatur  a  Livio  VII.  S,  XLV.  18,  Columell.  I.  8, 
et  aliis.     Scribendum  est  igitur: 

atldita  quam  quae. 

239  103  =  16,  19. 

Vinum  fit  et  e  siliqua  Syriaca,  e  piris  malorum- 
que  omnibus  generibus,  sed  e  Punicis  rhoiten 
vocant,   et  e  cornis  rel. 

Vulgo  legebatur  e  Punicis  quod  rhoiten  vocant.    Pro- 

nomen   cum    optimis    libris   recte   omisit   Silligius;    verum 

tum  interpnnctione  mutata  verbi  sed  e  Punicis  vocant  pa- 

renthesi  includenda  erunt.     Melins  fortasse  scribitur: 

e.p.m.o.  generibus,  et  e  Punicis -  rhoiten  vocant —  et  rel. 

In  proximo  loco  §.  104. 
—  quod  ita  silvestris  rnyrti  bacis  factum  est,  myr- 
tidanum  vocatur;   hoc  manus  tinguit. 

e  verbis  Dioscoridis  I.  156.  ro  8s  /nvq7tSoivov  Aeyo/it- 
vov  EitKpvcriL;  £o~7tv  ixvloiiuXoc,  xcxt  oyJStoSrn;  xuu  ouo^qoia;  ' 
otovs).  %£?p/<,-  ztfgil  70  fjftj  f.iVQirtvr]c;  ttqfuvov  llltima  vocabllla 
alioquin  Plinio  non  inusitata  (cf.  XV.  97)  hic  corrupta  esse 


Liber  XIV.  185 

Silligius  coniecit,  ita  fortasse,  ut  mihi  videbatur,  emendanda : 
manu  stirpem  cingit,  ita  ut  voce  stirpem  in  protarche- 
typo  sic  mutilata  manv  sti  cingit  litteras  tici  proximo  scri- 
bae  temere  repetitas  visas  esse  statuas.  Verum  quum 
nianus  certe  a  Dioscoride  mentio  facta  fuerit,  et  saepius 
Flinium  auctores  suos  aut  male  intellexisse  aut  negligen- 
ter  contulisse  constet,  atque  etiam  mora  XV.  97.  manus 
suco  tinguere  dicantur.  satius  erit  locuin  non  sollicitare. 

125  =  20,  25.  240 

—  nec  non  alia,  quae  est  musti,  pice  et  natura. 
Hanc  Harduiui  coniecturam   ut   vix  intelligibilem  me- 

rito  improbavit  Silligius.  Codd.  haec  habent:  0  quae  est 
mulci  a  quae  est  mulsi,  Td  quae  simulet.  Sententiam  tamen 
loci  recte  videtur  Harduinus  perspexisse,  qua  musto  etiam 
sicuti  pice  vina  condiri  Plinius  dixerit,  cf.  §.  74.  et  121. 
Coniecerim  igitur  ita  fortasse  scribendum  esse: 
nec  non  aliqua  est  musti  picea  natura. 

§.  141.  sine  dubio  cum  Harduino  legendum  est  vivunt. 
Qui  enim  sero  expergiscuntur,  horas  quibus  alii  vivunt, 
somno  velut  mortui  transigunt,  cf.  §.  143. 

144  =  22,28.  m 

—  apud  nos  cognomen  etiam  (hac  virtute  po- 
tandi  meruit)  Novellius  Torquatus  Mediolanensis, 
ad  proconsulatum  usque  a  praetura  honoribus 
gestis,  tribus  congiis,  [unde  et  cognomen 
illi  fuit,]  epotis  uno  impetu,  spectante  miraculi 
gratia  Tiberio  principe  in  senecta  iam  severo 
[atque  etiam  saevo  alias];  sed  ipsa  iuventa 
ad  mirum  proxior  fuerat. 

Verba  atque  etiam  saevo  alias  ut  adulterina  recte  a 
Pintiano  et  Mureto  Var.  lect.  XV.  16.  delentur.     Quid  enim 


18(5  Liber  XIV.  XV. 

illud  alias  ad  hanc  narrationem  confert?  Scilicet  adseri- 
psit  ea  librarius,  qui  etiani  saevuin  alibi  Tiberiuni  et  fuisse 
et  appellari  meininisset.  Quibus  eiectis  pulchre  severa 
principis  scnectus  iuventuti  bibaci  opponitur.  Alteruin 
quoque  glossema  in  superioribus  latere  videtur.  Quum 
enim  in  universuni  a  potando  Torquato  cognomen  additum 
esse  iam  tradidisset  Plinius,  annotavit  idem  ille  acutus 
grammaticus,  recte  haud  dubie,  a  tribus  congiis  Tricon- 
gium  vocatum  esse.  In  §.  145.  sermone  recte  vulgo  ede- 
batur,  quod  ad  orationis  concinnitatem  unice  aptum  est. 

242  146  =  ibidem. 

Tergilla  Ciceroni  M.  F.  binos  congios  simul  hau- 
rire  solitum  ipsi  obiicit  Marcoque  Agrippae  a  te- 
mulento  scyphum  impactum. 

Haereo  in  molesto  vocabulo  ipsi,  quod  hoc  quidem  loco 
ferri   vix    poterit.      Quare   aut  ad  Agrippani   referendum 
scribendumque  est  ipsiaue  Marco  A,  aut  quod  praestat: 
hanrire  solitum  esse. 

Solitum  enim  fuit  Ciceroni  haurire. 

LIBER  XV. 

243  6=1,2. 

—  optima  autem  aetas  addecerpendum  intercopiam 

bonitatemque,   incipiente  baca  nigrescere,   quam 

vocant  druppas,  Graeci  vero  drypetidas. 

Quam   pro  voce   interpolata  Noslri   scripsit  Silligius, 

quum  tamen  auas  dicendum  fuisset.      Codices   vero  Tad 

exhibent  cum,   D1  qum  D2  quam.      Itaque  haud  dubie  le- 

gendum  est  quum.      Tum  enini  quum  nigrescere  incipiunt 

bacae,  druppae  noininantur,  cf.  XII.  130. 

044  9  =  3,  3. 

Suus  quidem  olivae  sucus  oleum  est,  idque  prae- 


Liber  XV.  187 

cipue  ex  immaturis  intel  ligimus,  sicut  de  om- 
phacio  docuimus. 

Verbum   inteUUjimus  ineptum  est,  nam  oleum  sucum 

esse  olivae  maturis  pariter  bacis  atque  immaturis,    quum 

premuntur,  intelligitur,  orationemque  mancam  reddit  et  im- 

perfectam,  quum  praepositio  e.v  aliud  postulet.   Eo  autem 

loco  ad  quem  lectorem  refert  Plinius,  XII,  130,  omphaciutn 

alba  olea  et  druppa  exprimi  traditur,  ut  praestantissimum 

oleum  e  cruda  oliva  profluere  supra  §.  5.  narratur.  Scri- 

bendum  est  igitur: 

colligimus, 

syllaba  in  e  proximo  vocabulo  immaturis  intempestive  re- 

petita  corruptum. 

1 1  =  ibidem.  245 

omnino  enim,  ut  Theophrasto  placet,  et  olei  causa 
calores,  quare  rel. 

Talem  Silligius  locum  exhibuit  antea  ita  scriptum: 
cst  olei  causa  calor.  Codices  autem  has  lectiones  habent:  et 
aD,  deest  in  Td,  calor  a,  calores  D,  calor  est  Td.  Et  sin- 
gulari  quidem  Theophrastus  utitur  De  caus.  plant.  I.  19. 4. 
<paiVE7cxi  ovv  -  tj  70U  p£Qf.iov  a>ucr/£  drifiiovoysTv  ro  skaiov. 
Itaque  apud  Plinium  restituendus  est  deleta  molesta  voce 
et,  quam.  si  in  omnibus  libris  reperiretur,  ferendam  sane 
concederem,  nunc  in  «juibusdam  ex  ultima  proximi  voca- 
buli  placet  syllaba  repetitam  esse  contendo.  Scribatur 
igitur  oportet : 

placet,  olei  causa  calor  est  rel. 

§.  1"2.  vulgata  el  probanda  videtur,  item  §.  55.  esse 
falso  a  Silligio  insertum,  §.  69.  recte  haud  dubie  Dalecam- 
pius  pro  callislruthiae  parum  legit  callislrulhiae  haud  pa- 
rum,  cf.  Athen.  III.  p.  75.  e.  Litteris  enim  hiae  vox  haud 
absorpta  fuit. 


188  Liber  XV. 

246  71=18,19. 

—  comilatur  eam  (porphyritidemfieum)  e  iiiitiimis 
vilissimis  popularis  dicta. 

Copulani  et  e  codd.  atl  oinisit  Silligius,  qumn  atl  stru- 
cturam  sit  uecessaria,  Videtur  in  arehetypo  fuisse  vilis- 
simisq  $  popularis,  et  legcndum  : 

v  ilissimisque. 

247  81  =  19,21. 

—  quoniam  sponte  arescunt  loci  situ  rimisque  ea- 
dem  quae  culicum  operae  causa  perficit. 

lta  Silligius  pro  vulgato  opera  sensu  quem  neque 
ipse  tleclaravit  neque  ine  intelligere  fateor.  Reeipienda 
potius  erat  lectio  codicum  atlr  opere.  Gausam  eniin  ge- 
nitalem  sive  viin  naturae  procreatricem  et  supra  §.  79.  et 
IX.  2.  eo  fere  inotlo  usurpat,  quo  philosophi  nostri  tle 
principiis  loquuntur.  (^uae  causa  nostro  loco  riinis  eadein 
in  ficu  perficit  quae  culicum  opere  perficere  solet. 

24S  82  =  ibidem. 

—  siccat  honos,  laudatas  servat  in  capsis,  Ebuso 
insulae  praestantissimas  rel. 

Distinguuntur  eae  ficus  quae  propter  bonitatein  eli- 
guntur  et  in  capsis  servantur,  ab  iis  quae  copia  tantuin 
insignes  orcas  catlosque  implent.  De  priore  genere  h.  I. 
sernio  est,  quod  honos  siccare  dicitur.  Vilioribus  enim 
honos  certe  tribui  nequit.  Apparct  igitur  Plinii  verba  sic 
interpungentla  esse: 

siccat  honos  laudatas,  servat   rel. 

2-19  Similiter 

84  =  20, 22. 

Mcspilis  tria  genera,   anthedon,  setania,   tertium 

degenerat;  anthedoni  tamen  similius,  quod  Galli- 

cum  vocant. 


Liber  Xr  189 

male  Silligius  distinxit.  Scilicet  tertium  genus  est  Gallicum: 
itaque  gravior  post  degenerat  interpunctio  tollenda  erit 
cuin  Harduino,  qui  tanien  post  setania  plenius  interpunxit. 

88  =  22,  24.  250 

—  inAsiam  Graeciamque  e  Ponto  venere  et  ideo 
quod  Ponticae  nuces  vocantur. 
lta  Silligius  e  codd.  a  d  scripsit.  At  vero  non  pro- 
pterea  in  Asiam  venerunt  nuces,  quia  Ponticae  appellan- 
tur,  sed  ubique  Ponticae  vocantur,  quia  e  Ponto  venere. 
Ita  §.51.  ninla  „in  Epiro  primum  provenisse  arguinento 
sunt  Graeci  qui  Epirotica  vocant".  Sine  dubio  igitur  le- 
ctio  cod.  T  que  recipienda  est :  et  autem  quod  praecedit 
e  conipendio  perfecti  venert  factuin  est.  Itaque  scribatur 
oportet: 

—   e  Ponto  venerunl  ideoque  Ponticae   rel. 

97  =  24,  27.  251 

Minimum  in  hac  arbore  (moro)  ingenia  profece- 

runt,  nec  nominibus  nec    insitis    nec  alio  modo 

quam  pomi  magnitudine;  differunt  mora  Ostiensia 

et  Tusculana  Romae. 

Vocem   insitis  Dalecampius   corruptam  esse  animad- 

vertit  atque  insitu  coniecit.      Qiium   vero  non   de   certae 

cuiusdam  arboris  insitione  velut  §.  5'2.  serino  sit,   litteras 

potius  nonnullas   excidisse  arbitror,   quibus  suppletis  in- 

sitiotiibus  erit  scribendum.     Sed  alterum  etiam  vitium  re- 

stat.     INamque  neque  pomi  magnitudine  ingenia  proficiunt, 

neque  verisimile  est,  differentiaiu  quae  inter  mora  Ostien- 

sia  et  Tusculana  in   mercatu  Romauo  fuerit,    tangi   modo 

nec    describi.      Utrumque  interpuuctione    in  hunc  inodum 

inutata  snnabitur: 

insitionibus,    nec   alio   uiodo   quam  potni  magniludine 
differunt  mora  Ost.  el   Tusc,   llomae  ; 


190  Liber  XV. 

§.  105.  vulgatam  scripturam  fiet  retinendam  esse  proxima 
voce  iulerim  indicatur. 

252  116  =  28,34. 

detrahitur  haec  (cutis)  ficis  virentibus  ut  patamen, 
eisdem  quae  in  siccis  maxime  placet. 
Vulgo  legebatur  eadem.     Quod  vero  Silligius  e  codd. 

a  <1  dedit,  contortam  reddit  structuram,  facillimam  futuram, 

ubi  cum  cod.  0  scripseris  eisdemque, 

253  124  =  29,37. 

Virgae  quorjue  eius  gestatae  modo  viatori  prosunt 

in  longo  itinere  pediti. 
Vocabulum  mauu  quod  vulgo  legitur  haud  dubie  est 
interpolatum,  tnodo  quod  ex  omnibus  libris  Mss.  Silligius 
restituit,  omni  sensu  vacuum.  Quid  ipse  Flinius  scripse- 
rit,  nondum  invenire  potui.  Fortasse  substantivum  aliquod 
velut  haculi  excidit,  quo  virgae  in  modum  scipionis  viatorii 
gestari  dicantur. 

254  136  =  30,  40. 

—   intrepideque  miranti    (Liviae)   accessit   mira- 

culum,  quoniam   tenentcm  rostro  laureum  ramum 

onustum  suis  bacis;  conservari  alitem  et  subolem 

iussere  haruspiccs  rel. 

Vulgo  teueret,  quod  nisi  contra  auctoritatem  librorum 

optimorum    retinere    velis,    delendum    est   interpunctionis 

signum,   ut  ita  eoniungantur  verba:    „quoniam  haruspices 

iussere  alitem  laurum  tenentem  et  subolem   (i.  e.  cum  su- 

bole)  conservari". 


4ddenda  et  Corriijcnda.  191 

Addenda  et  Coirigenda. 

P.  13.  v.  16.  pro  Crilf  scr.  CVIIII. 
P.  14.  n.  14.  Sincera  sunt  PJinii  verba,  cf.  Gehler  Lex. 
physic.  ed.  1842.  vol.  X.  2.  p.  1627. 

P.  18.  n.  23.  Eodem  modo  XXXII.  9.  heneficium  in  cod. 
V  \e\heficium  in  B,  ib.43.  heneficii  in  B2VT  scriptum  re- 
peritur,  unde  colligere  licet,  frequentissimam  fuisse  utrius- 
que  litterae  in  codice  archetypo  permutationem. 

P.  54.  v.  2.  Lectionem  Hypsizorus  defendit  Bergkius 
in  Nov.  Mus.  Rhen.  vol.  IX.  p.  141. 

P.  78.  n.  104.  Nisi  forte  cum  Rittero  Geogr.  vol.  X. 
p.  822.  Sinaram  intelligere  velis,  quae  in  Tabula  Peutin- 
geriana  a  Zimara  distinguitur.  Verumtamen  quum  et  no- 
stro  loeo  et  §.  84.  lectio  Zimara  codd.  Mss.  consensu  con- 
firmetur,  de  uno  eodemque  oppido  Plinius  Iocutus  esse 
videtur. 

P.  79.  v.  31.  pro  749.  scr.  739.  Ceterum  Hemsterhusii 
coniecturam  Opim  cupidius  ampJexus  eram:  minc  Or- 
choen  legere  malim,  quippe  quae  re  vera  inter  Bnbylonem 
et  paludes  sita  fuerit,  cf.  VI.  130. 

P.  91.  v.  4.  Diversa  enim  res  est,  quod  infra  §.170. 
de  exemplarium  vitio  in  universum  cogitatur. 

P.  93.  v.  1.  Ita  VIII.  175.  in  R»d  cadentia,  in  R2  sca- 
dentia,  in  codd.  Turnebi  scandentia  legitur. 

P.  101.  n.  129.  Postquam  Kosegartenius,  collega  do- 
ctissimus,  locos  Ptolemaei  V.  18.  7.  et  Abydeni  apud  Euseb. 
Praep.  evangel.  IX.  41.  mihi  monstravit,  de  verbis  Plinii 
aliter  sentio.  Nihil  enim  verisimilius  est  quam  Hipparenos 
eosdem  esse  qui  ab  Abydeno  5/^jtagTjro/  vocantur,  quo- 
rum  oppidum  li-x^uQa  a  Ptolemaeo  commemoratur.  Na- 
buchodonosorus  enim,  ait  Abydenus,  j-ov  re  'Aouajea/tr]!' 
xo7a/uov  e^yuysv,  Zov7a  xeoaq  EvcpQrjio),  7oi>  rs  '  A.xquxuvov. 
Tizsq  8e  7r\q  1m-xaqr]V(ov  ■XoXegiq  Xukkov  6qv^u/li£V0(;,  . .   itvkaq 


193  Addenda  et  Corrigenda. 

£Tt£iX7T](T£V ,     T«(,'     UVOiyOV7t (,"     UQdWKOV    TO     TltSlOV.        Ubi      Aq/LIU- 

xdkrp)  eodein  inodo  in  NaoiiuXxrp  inutandum  esse  ap- 
paret,  quo  apud  Plinium  §,  120.  e  codd.  Mss.  JSarmalchan 
e  vetere  lectione  Armalchar  effeetum  est.  Quein  vero 
Abydenus  'Axouxuvov  nppellat,  ipsom  Nnrragnm  esse  ar- 
bitror  eiusque  noinen  Nuqquxuvov  sive  potius  'Suooux.ov 
scribendum  esse.  Sippara  igitur  ad  Euphratis  et  Narra- 
gae  coiifluenteni  sita  non  a  fluinine  sed  a  litore  appellata 
sunt.  Nam  „Sefar"  Chaldaice  „litus"  significat.  Itaque 
nisi  urbem  quandam  fluinini  cognoininem  reticeri  putave- 
ris,  quod  vix  probabile  videtur,  non  ad  ipsum  amnem  sed 
ad  amnis  viciniani  verba  „unde  civitati  nomen"  referenda 
erunt.  Deinde  unuin  e  duobtis  qui  h.  1.  commemorantur 
iluviis  Euphratein  esse  apparet.  Quocirca  priore  nomine 
deleto  ita  Plinium  fortasse  scripsisse  existiino:  iuxta  jln. 
vium  qui  cadit  in  Narragam,  unde  civitati  nomen.  Cete- 
rum  p.  102.  v.  25.  pro  2«.  1.  20.  et  p.  106.  v.  16.  praeclu- 
sere  pro  praeclusae. 

P.  114.  Nqq.  De  nominibus  Arabicis  quae  VI.  158.  et 
159.  a  PJinio  explicantur,  liaec  respondit  Kosegartenius: 
liiphearma  oppidum,  quo  vocabulo  hordeum  appellant.  Ni- 
Jiil  in  prointu  se  habere.  qtiod  prorsus  aptuni  videretur: 
attainen  „rif"  significare  terram  viridein  et  plantis  ob- 
sitain,  ,,arama"  fiuinenti  triti  acervum.  —  fons  Aenusca- 
bales ,  quod  significat  camelorum  oppidum.  Arabice  ,,ain 
ul  ganial"  camelorum  rivuin  significare.  —  Mariva  oppi- 
dum  significat  dominos  omnium.  Arabice  „marabba"  im- 
perium  dici.  —  Caunaravi  (vel  Caunarani),  quod  signifi- 
cal  ditissimos  armento.  „Kaur"  arinentum  et  ,,hauram" 
opes  pecuniae  vel  camelorum  esse. 

P.  120.  v.  25.  pro:  vocabula  in  homine  —  transferren. 
tur  lege:   vocubulum  homine  —   transferretur, 

P.  174.  v.  18.  pro  87  lege  13. 

P.  175.  v.  25.  del.  v.  libris. 


VINDICIAE  PLINIANAE 


SCRIPSIT 

CAROLUS  LUDOVICUS  URLICHS. 


FASCICULUS    ALTER. 


Quam  gloriosum  sit  nescio,  laborio- 
sissimum  esse  expertus  sum  cx  de- 
pravatis  exemplaribus  veterem  et 
germanam  leetionem  addivinare. 

BEATUS  RHENANUS. 


ERLANGAE. 

SUMFTIBUS  ANDREAE  DEICHERTI. 
MDCCCLXYI. 


EDUARDO    GERHARDO 


D.    D.    D 


SCRIPTOR, 


Vindiciarum  Plinianarum 


Pars   altera 

Pliuii  librorum  XXII.   a  decimo  sexto  usque  ad  tricesimum  septimum 
emeudationes  conlineus. 


Quod  laborem  ante  hos  decem  annos  intermissum  nunc 
demum  resumo ,  propterea  maxime  factum  est,  quoniam 
editionis,  quam  a  Ludovico  Iano,  viro  doctissimo  mihique 
amicissimo ,  parari  cognoveram ,  progressum  exitumque  ex- 
spectare  statueram.  Spem  enim  conceperam  laetissimam, 
fore  ut  multi  Silligii  errores  a  viro  sagacissimo ,  criticae 
artis  perito,  de  Plinii  naturali  historia  praeclare  merito 
tollerentur.  Neque  haec  spes  me  fefellit.  Quamquam  enim 
interdum  aut  Silligio  potius  aut  vulgatis  ante  eum 
exemplaribus  assentior,  aliquanto  tamen  pluribus  locis  sa- 
lutarem  manum  ab  Jano  allatam  esse  magna  cum  animi 
voluptate  intellexi.  De  nonnullis  autem  ipse  quid  sentirem, 
in  chrestomathia  Pliniana  anno  MDCCCLVII.  edita  in- 
dicavi.  Interea  hoc  quoque  accidit  percomniode,  ut  etGras- 
bergerus  a.  MDCCCLX.  usum  Plinianum  sumina  industria 
illustrare  aggrederetur  et  Detlefsenius  v.  d.  in  eleganti 
quam  museo  Rhenano  a  MDCCCLX.  inseruit  dissertatione 
de  codicum  manu  scriptorum  auctoritate  accurate  et  lucu- 
lenter  disputaret,  Felsius  in  commentatione  laboriosissima 
a.  MDCCCLXL  de  codicum  fatis,  fide  atque  auctoritate 
sollerter  et  diligenter  ageret,  quos  nuperrime  secuti  sunt 
Michelius  in  docta  dissertatione  de  codice  Luciliburgensi 
scripta    quam  in   ephemeridibus    a   me    editis    (Eos  II.    3j 

l  * 


4  Liber  X  VI. 

meritis  laudibus  extuli,  et  Mayhoffius  iuvenis  erudi- 
tissimus,  elegantissimi  auctor  libelli  quem  lucubrationum 
Plinianarum  capita  tria  inscripsit,  Utrumque  libellum  sero 
ad  me  allatum  esse  doleo;  neque  tamen  nihil  inde  in  usum 
meum  convertere  licuit.  Quibus  copiis  ut  operae  chartae- 
que  parcerem  ita  uti  institui  ut  omnia  quae  ab  Iano  emen- 
data  viderentur  praetermitterem ,  de  iis  quoque  locis,  qui 
a  Silligio  vel  ab  aliis  melius  constituti  essent,  liberum  lec- 
turis  iudicium  relinquerem ,  de  iis  solis  agerem  qui  aut  non- 
dum  correcti  aut  a  me  ipso  in  chrestomathia  non  satis  ex- 
pediti  esse  viderentur. 


LIBER  XVI. 

Ad  hunc  librum  a  Silligio  toti  collati  sunt  Codd.  a  d, 
partim  T  et  D.  Inter  quos  prae  reliquis  eminet  D2  cui  soli 
posthabendus  est  a.  Codex  archetypus  pluribus  mendis  la- 
borasse  putandus  est:  nonnullas  longiores  brevioresque  la- 
cunas  deprehendemus,  verba  vel  etiam  totos  versus,  qui 
XXVII  litterarum  fere  numerum  explebant,  suo  ordini  re- 
stituemus ,  litteras  aut  male  divisas  aut  corruptas  emenda,- 
bimus,  interpunctionem  interdum  corrigemus,  hic  illic  glos- 
semata  expungemus.  §.1—16.  in  chrestomathia  p.  200  sqq. 
tractavimus. 
255  16  =  5,6. 

Theophrastum  III.  8.  1.  sccutus  glandiferarum  arborum 
differentiam  ita  exponit: 

distant  fructu,  situ,  sexu,  sapore;  namque  alia  fa- 
geae  glandi  figura,  quernae  et  alia  ilignae. 

Sic  codd.  a  d ;  ante  quernae  v.  alia  ab  editoribus  inseri- 
tur,  ab  lano  melius  legitur :  quernae  alia  et  ilujnae. 


Liber  XVI.  5 

Praeterea  sunt  aliquae  silvestres,  aliae  placidiores, 
quae  culta  obtinent.  Iam  in  montuosis  planisque 
distant,  sicut  et  sexu  mares  ac  feminae,  item 
sapore. 

Interpunctionem  male  ab  Iano  ita  mutatam  esse  ut  post 
placidiores  plene  distingueret,  verbis  Theophrasti  efficitur: 
ttjv  [iev  ij[i€QOi>  xaXovai  ttjv  cT  ayoiav  ov  tj}  yXvxvTrjTi 
tov  xaqTTOv  diaiQOVVTsq.  aXXa  tm  [xaXXov  iv  To7g  iQyaaipoig 
(pveff&ai  tt)v  de  oprjyov  . . .  iv  To7g  oQEivo7g.  Eadem  genera 
montuosorum  planorumque  nominibus  distinguuntur ;  itaque 
huius  sensus  subiecta  sunt  mares  ac  feminae,  quae  sicut  sexu, 
ita  etiam  sapore  distant.  Feminarum  enim  fructum  uberiorem 
et  meliorem  esse  eodem  loco  Theophrastus  tradiderat.  Nulla 
igitur  interpunctione  legendum  est :  . .  distant  sicut  et  sexu 
mares  ac  feminae  item  sapore.  Male  d^inde  §.  17.  futurum 
tempus  dislinguemus  e  codd.  a  d  in  praesens  a  Sill.  I.  mu- 
tatum  est. 

18  =  6,7.  256 

Fagum  muribus  gratissimam.    Est 

cod.  a,  gratissimum  esse  d,  unde  Sill.  veram,  ut  ait,  scriptu- 
ram  composuit :  ,fagum  muribus  gratissimam  esse ,'  unde 
accusativus  cum  infinitivo  aptus  sit,  dicere  omisit.  Melius  I. 
,fagum  —  gratissimum  est ,'  vocabulum  eo  sensu  novum 
effingere  ausus.  Manifesto  prima  proximae  vocis  littera 
ultima  primae  corrupta  et  huic  adiectivi  casus  male  ac- 
commodatus  fuit.     Scribendum  est: 

fagus  muribus  gralissima  est. 
Verbo  moneo   §.  20.   robori    cum    cod.    d  non  propter 
huius  codicis  auctoritatem,  sed  propter  structurae  congruen- 
tiam  pro  roboris  scribendum  esse. 


6  Liber  XVI. 

257  22  et  23  =  6,8. 

..  hcmeris-brevior  et  ifl  orbem  comosa  alasque 
ramorum  crcbro  cavata 

Theophrastus  III.  8.  4.  neQixonoc  ycxQ  r)  (fvxeia  xcci  i/ie- 
CTQa^fityt]  xai  noXv[ido~%aXo<;  Mffze  o^coSr]  xai  fiqa%e7av 
yivecr&ai.  Apparet  igitur  post  ,ramorum'  interpun^endurn 
esse.    ^ETrecTTQannevT]  =  cavata. 

(Latifolia)  minus  utilis  aedificiis  atque  carboni;  do- 
lata  vitiis  obnoxia  cst,  quam  ob  rcm  solida  utun- 
tur;  carbo  w  aerariorum  Uintuni  ofiicinis  compen- 
dio,  quoniam  etc. 

carboni  a  d.,  unde  collatoTheophrasti  loco  §.7.  efficimus:  .. 

utuntur,  carbone  in  aer.  t.  of/icinis,  compendio,  q.  Quod  enim 

Harduinum  secuti  S.  I.  receperunt,  carbo   in  non  habet  quo 

referatur. 

§.  28.  vulgatam  scripturam  quaedam  (S.  I.  e  codd.  a  d 

quae  iam)  probo;  ezi  Se  =  habet  Theophr.  III.  7.  4. 

258  28=7,10. 

Fert  et  aliam  inutilem  pilulam  cum  capillo,  verno 
tamen  tempore  melliginis  suci. 

Theophr.  III.  7.  4.  enifianzov  %vlc7>  fieXizrjQco ;  deest 
apud  Plinium  plenam,  —  sicut  §.  29.  gallae  et  §.  46.  picea 
repullulal  recte  a  vv.  dd.  inseruntur. 

259  43  =  10,19. 

Quinto  generi  et  situs  idem,  facics  cadem;  larix 
VOCatur,  Materies  praestanfior  longe  incorrupta  est 
usu,  mori  contumax. 

Locum  a  Sitt.  interpolatum  partim  emendavit  Ianus  qui 
e  cod.  a   scriptura    incorrupte    risu  mori  optime  elicuit    ,in- 


Liber  XVI.  7 

corrupta  ei  vis  umore,'  praeterea  initio  sensus  coniecit  est. 
Fugit  tamen  virum  praestantissimum  ablativus  materie  qui 
in  cod.  a  reperitur.    Itaque  eius  emendationem  ita  perficio: 

larix  vocatur,  materie  praeslantior ,   longe   (=  diu)    incor- 

ruptae  vis,  umore  contumax. 

Genetivum  enim  ,incorruptae'  habet  D  ,incorrupte'  d. 

41  =  10,19.  260 

ipsa  materies  (laricis)  retorrida  et  nigrior  maribus 

radix.    Circa   Idam  in  Troade  et   alia  differentia 

montanae  maritimaeque. 

Larices  mares  radice  nigriore  a  feminis  distingui  Theo- 

phrastus  Plinii    auctor    nusquam    tradidit,   de  materie  ipsa 

i.  e.  de  ligno  locutus  est  quod  a  lignicidis  nigrius  deprehen- 

datur.     Itaque   vox  radix  non  est  ferenda.     Veram  scriptu- 

ram  indicat  genetivus  radicis  in  cod.  D,  ipsam  exhibet  D2 

summus  in  his  quidem  libris  auctor:  laricis.    Manifesto  igi- 

tur  scribendum  est: 

nigrior  maribus.     Laricis  circa  lclam. 
rrjg  d^ayQiaq  (^jisvxtjc)  dvo  yivr\'  xaXovcri  de  ttjv  ^ev  Idaiav 
zr\v  ds  naqaXiav.     Ita  Theophrastus  III.  9.  1. 

Sensit  hoc  quidem  I.  p.  VI.  Jaricis  D2,  quod  cum  se- 
quentibus  esset  iungendum',  deteriores  tamen  libros  sequi 
maluit. 

60  =  12,23.  261 

Quidam  arbitantfur  (picem)  in  montuosis  (larici- 
bus)  copia  praestantiorem  ac  colore  et  dulcio- 
rem  fieri ,  odorem  quoque  gratiorem ,  dum  re- 
sina  sit. 

Theophrastus  1.  1.  2.  niTTOidsCTSQov  bkcog  tq  dtvdqov, 
(isXavTtqa  ds  niTTfj  xai  yXvxvTtqa  xai  Xs/ztotsqcc  xai  svoo- 
vsatsqa.     Cui  loco  simulque  concinnitati  structurae  consu- 


8  Liber  XVI. 

letur,  cum  scribemus  :  odore  gratiorem,  quod  exstat  in  cod.  T. 
Codices  a  d   pravam   congruentiam  casuum  secuti  sunt. 

262  64  =  13,24. 

Experti  prodimus,  si  fronde  ea  gyroque  cludatur 
ignis  et  serpens,  in  ignes  potius  quam  in  fraxi- 
num  fugere  serpentem. 

Copulam  et  delendam  esse  censuit  S.,  delevit  I.,  scilicet 
gyrum  igneum  intelligi  rati.  Tum  vero  altero  loco  non  idem 
substantivum  repeteretur.  Hoc  dicit  Plinius:  si  ignis  et  ser- 
pens  uno  frondis  gyro  includuntur,  serpens  frondem  tantopere 
formidat,  ut  in  ignem  se  coniiciat.  Itaque  altera  copula  gy- 
rumque  e  proxima  syllaba  orta  deleatur  oportet  et  circum  in 
cod.  a  omissum  e  T  d  restituatur:  fjyro  circumclaudalur. 

68=16,27. 
263 

Nunc  intra  pugillares  lectorumque  silicios  aut  lam- 

nas  raro  usu  spectatur  (molluscum). 
Non  possum  non  mirari  nec  S.neque  I.  in  hoc  loco  hae- 
sisse:  equidem  me  qui  sint  ,lectorum  silicii'  ne  divinare 
quidem  fateor.  Codex  a1  habet  siblicios  aut ,  quod  litteris 
duabus  additis  in  sectiles  tantum  mutandum  et  cum  §.  229. 
ubi  eaedem  ,sectiles  lamnae'  reperiuntur  conferendum  est. 

264  70=16,28. 

In  primis  vero  materies  honorata  buxo  est  raro 
crispanti  nec  nisi  radice;  de  cetero  lenis  quies 
est  materia  silenti  et  quadam  duritia  ac  pallore 
commendabilis,  in  ipsa  vero  arbore  topiario  opere. 
Descriptioncm  ineptam  et  fere  ridiculam  —  quid  cnim 
est  arboris  quies  et  materiae  silentium?  --   e  loci  sententia 


Liber  XVI.  9 

facile  corrigemus  ,  cum  male  in  codicibus  coniuncta  recte 
distinguemus  paucasque  litteras  mutabimus.  Opponuntur 
autem  radix  et  arbor,  deinde  materia  et  arbor,  et  radici 
quidem  crispanti  vel  potius  crispicanti  (crispi . .  canti  enim 
habet  cod.  a)  arbor  non  lenis  sed  levis,  arbori  materia,  quam 
sic  describunt  codices : 

a  quiest  materia  silenti  et  quadam  duritie. 

d  quies  materiae  silentio  quodam  et  duritie. 

Iam  vero  quiest  vel  quies  nihil  aliud  est  quam  cuius, 
materiasi  vel  maieriaesi  quam  materia  est,  lenti  et  quam  len- 
titie,  quibus  correctis  hanc  lectionem  nanciscimur: 

de  celero  levi,    cuius  materia   est  leniitie  quadam  et  duritie 

ac  pallore  commendabilis. 

Ne  proxima  quidem  verba  persanata  sunt:  oleastrum 
enim  buxum  appellari  nequit.  Tria  genera  distinguuntur, 
Gallicum,  nostrate,  ut  recte  ante  Sill.  legebatur  i.  e.  sil- 
vestre  satu  mitigatum  et  silvestre  non  mitigatum,  quod 
Olympium  a  Theophrasto  V.  7.  7.  appellatur.  Quae  igitur  in 
cod.  a  exstat  lectio,  procerior  est  oleastrum  in  ita  erit  refiu- 
genda : 

proceriores ,    silvesire  in. 

71  =  16,28.  265 

Buxus"  ...  crassjssima  in  Corsica,  flore  non  sper- 
nendo,  quae  causa  amaritudinis  mellis;  semen  il- 
lius  cunctis  animantibus  invisum. 

Theophrastum  hic  quoque  Plinius  excerpsit  ultimis  ver- 
bis  e  III.  4.  6,  prioribus  e  III.  15.  5.  sumptis.  Qui  quum 
semen  buxi  non  in  Corsica  sola  sed  ubique  ab  animalibus 
sperni  narraverit,  neque  Corsici  mellis  amaritudinem  a  flo- 
ris  virtute,  sed  ab  arboris  crassitudine  repetat,  apparet  unum 
versum  XXVII  litterarum  in  codice  archetypo  male  collo- 
catum  et  transponendum  esse,  ut  legatur  : 


10  Liber  XVh 

crassissima  in  Corsica,  quae  causa  (iinariti/dinis  meliis;  flore 
non  spernendo  semen  illius  rel. 

§.  72.  barbara  vox  siccanas  in  siccaneas  mutetur  oportet. 

§.  75.  causa  non  est  cur  a  codd.  scriptura  passivi  ge- 
neris  comitantur  sc.  magistratus  recedamus,  pro  fecerint  au- 
tem  fecerunl  scribendum. 

266  82  =  22,34. 

Yerbo  moneo  pro  his  quae  iis  quae  restituendum  esse 
idque  in  plurimis  locis  valere.  Neque  enim  apud  Plinium 
plus  quam  apud  Ciceronem  ceterosque  scriptores  fre- 
quentissimo  librorum  manu  scriptorum  errori  tribuendum  est. 
Ceterum  haec  et  similia  velut  quod  §  84.  a  Sill.  recte  con- 
stituta  ab  I.  e  deterioribus  libris  rursus  corrupta  est,  futu- 
rus  editor  respiciet,  nos  in  posterum  omittemus. 

267  94  =  25,39- 

pariunt   vero  cum  florent  flosque  ille  ruptis  con- 
stat  utriculis;  sed  educatio  in  pomo  est. 

Interpolatum  locum  S.  I.  dederuut ;  namque  codices  ita 
scriptum  exhibent : 

d :  utriculis  educatio. 

0:  utriculis  edubitatio. 

a :  utriculi  sed  dubitatio  scr.  ulHculis  sed  dubitatio , 
quod   recipiendum  esse  Theophrasti  verbis  I.  11.  5.  rjxKTia 
(Tav  do^eup  rd  tmv  [itjXcop  rel.  comprobatur. 

268  97  =  25,41. 

per  se  autem  tardius  piri  silvestres  quam  cetera 
(germinant). 

E  verbis  Thcophrasti  III.  4.  2.  «x§«c  ^  pi*Q$  vcrre- 
qov  Ttjg  ctTiiov  K^XaGtdvEi)  sua  traustulit  Plinius.  Itaque 
scribendum  est  celerae  sc.  piri. 


Liber  XVI.  11 

101  =  25,41.  269 

Sic  fit  ut  prima  cacumina  impelli  secutis  appar- 
eat  geniculato  incremento.  Tertia  est  earundem 
(germinatio)  rel. 

Participium  perfecti  cum  praesentis  infinitivo  male  con- 
iungi  Sill.  animadvertit.  Nam  qui  ab  Iano  laudatur  locus 
XVII.  16.  eo  differt,  quod  ibi  verbi  excurrere  perfectum 
participio  perfecti  praecedit.  Hic  vero  ubi  de  tripartita  ar- 
borum  quarundam  germinatione  agitur,  inter  primam  et  ter- 
tiam  germinationem  media  est  secunda,  itaque  scribendum: 
secundis. 

111=26,47.  270 

Fit   haec   diilerentia  et  ex  sexu,  in  iisque  mares 

non  ferunt; 
Verba  in  iisque  quippe  quae  quo  referantur  non  habeant  cor- 
rupta    esse  recte  Sill.  monuit  idemque    scriptura    codicis  a 
mendum  orationis  indicari  intellexit.    Quod  facili  mutatione 
tollitur.     Scilicet  baec  habent  libri : 

d :  et  ex  sexu  in  iisque. 

D1  e  D2:  et  {  quomodo  proxima  vox  scribatur,  non  constat). 

a:  ex  vicinis  que. 

i.  e.  et  sexu  in  iis  quae  mares  non  ferunt , 
sc.  in  iis  arboribus  quae  cum  mares  sint  non  ferunt,  baa 
xaXovfftv  aqqeva  zaiv  o[ioyev<5v  axaqna,  Theophrastus  in- 
quit  III,  3.  7.  —  Paulo  ante  in  silva  cende  quod  cod.  a  ha- 
bet  (cod.  d.  cende)  nomen  proprium  latere  lanus  animad- 
vertit,  Canderiam  fuisse  putat,  propius  ad  litterarum  formam 
Candaea  videtur  accedere  i.  e.  Martia,  Candaeum  enim  Mar- 
tem  appellat  Lycophro  528.  1410. 

113  =  26,49.  271 

ei  (fico)  demum  serius  folium  nascitur  quam  pomum. 


12  Liber  XVI. 

Scribe:  eidem ;  eidemque  iam  in  ed.  Dalecampii.  Ibidem 
§.  114  in  Ceo  insula  e  libris  a  d  scribendum  est,    Cea  enim 
non  appellatur. 
272  120  =  29.30,52. 

Ferunt  et  abellanae  iulos  compactili  callo  ad  ni- 
hil  utiles ;  plurima  vero  buxus ;  nam  et  semen  su- 
um  et  granum  quod  crataegum  vocant,  et  asep- 
tentrione  viscum,  a  meridie  hyphear,  de  quis 
plura  mox  paulo ;  interdumque  pariter  res  quater- 
nas  habent. 

Impeditissimum  locum  iamque  in  arcbetypo  codice  foe- 
dis  mendis  inquinatum  violento  eodemque  certissimo  reme- 
dio  sanabimus.  Leve  est  quod  Graecum  vocabulum  iulos 
in  uvulas  mutandum  esse  censemus,  xb  poTqvtiodeg  Theophra- 
sti  III.  5.  5,  quem  sane  altero  loco  III.  7.  3.  1'ovXov  appel- 
lat:  in  iis  quae  sequuntur  gravia  vulnera  primum  erunt  de- 
tegenda.  Falsum  enim  est,  buxum  res  illas  quaternas  ha- 
bere,  falsum  crataegum  granum  buxi  vocari,  neque  Plinio 
tales  errores  imputare  licebit,  cum  ipse  se  mox  i.  e.  §.245. 
de  visco  et  hypheare  plura  dicturum  esse  profiteatur,  ibi 
autem  de  ilice,  quercu,  aliis  arboribus  plura,  nihil  de  buxo 
narret.  Quaerenda  est  igitur  ea,  de  qua  nunc  loqui  putan- 
dus  sit,  arbor.  Quae  demonstratur  his  verbis  ex  indice 
libri  XVI.  ,In  quibus  plura  rerum  genera  gignantur.  Crae- 
taegum ,'  nominatur  hic  quoque  verum  non  suo  loco  cra- 
taegus  seu  crataegon  i.  e.  ilex  aquifolia  (XXVII.  63).  Ap- 
paret  igitur  non  buxum,  sed  crataegum  describi.  Kclin- 
quitur  granum  crataegi,  cuius  nomen  e  §.  32.  repetendum 
erit:  coccum  vel  Hispanorum  ut  videtur  lingua  cusculium 
ibi  appcllatur.  Fatcndum  quidem  est,  ne  sic  quidem  IMinii 
narrationem  cum  eo  quem  auctorem  sequitur  Theophrasto 
prorsus    convenire;   nanique  ille  III.   15.  6.  primum  de  cra- 


Liber  XVI.  13 

taego  egit,  deinde  cap.  16.  ilici  {nqlvvi)  quatuor  illas  res 
tribuit,  verum  utramque  arborem  ilicem  aquifoliam  et  ilicem 
silvestrem  a  festinante  scriptore  facillime  permutari  potuisse, 
buxuni  et  ilicem  cum  praesertim  Theophrasti  verba  legeret, 
non  potuisse  confundi  apparet.  Restat  ut  originem  vitii 
indagemus.  Quae  talis  videtur  fuisse :  In  archetypo  codice 
cuius  singulae  lineae  viginti  qui|kfenis  vel  septenis  litteris  con- 
stabant  haec  legebantur: 

UTJLES  PLURIMA  UERO  CRATAEGON 

NAM  ET  SEMEN  SUUM  ET  GRANUM  QUOD 

BUXUM 

KOKKON  UOCANT  

(nam  de  cusculio ,  quoniam  Theophrastum  Plinius  interpre- 
tatur ,  non  videtur  cogitandum  esse) ,  cocci  enim  Graecum 
nomen  antiquarius  superscripto  Latino  vocabulo  emen- 
dare  conatus  erat.  Unde  factum  est  ut  in  superiorem  ver- 
sum  reciperetur,  altera  vox  ad  finem  eiusdem  retrudere- 
tur  et  ad  verbum  vocant  referretur.  —  Itaque  verbo  ha- 
bent  in  singularem  numerum  reducto  totum  locum  ita  scri- 
bendum  esse  censeo: 

plurima  vero    crataegus;    nam   et    semen    suum    et  granum 

quod  coccum  vocanl  rel.  —  habet. 

§.  122.  vulgatam  lectionem  aliis  praefero  codicum  scrip- 
turae  alias. 

125  =  30,54.  273 

Ramosarum  (arborum)  cerasus  etiam  in  XL  cu- 
bitorum  trabes  aequali  per  totam  duum  cubito- 
rum  crassitudine  reperitur. 

Theophrastum  interpretatus  est  Plinius.  Qui  quum  III. 
13.  1.  f.lq  xizxaoaQ  xai  elxoa  ni\ieic  cerasum  excrescere  di- 
xerit,  numerus  XXXX  in  XXIIII  corrigatur  oportet.  Item 
§.   133.  e  Theophrasti   loco  IV.  16.  2.  pro  quindecim  cubito- 


14  Liber  XVI. 

rtnn  i.  e.  XV  cubitorum  scribendum  est  X  cubitorum;  §.  134 
debeamus  in  indicativum  mutandum. 

274  135  =  32,59. 

Faslidit  balsamum  alibi  nasci ,  Assyria  ma- 

lus   alibi  ferre,    nec   non  et  palma  ubique  nasci 
aut  nata  parere. 

Ita  Sill.  e  codd.  Gelenii,  lacunam  addito  versu  ,nisi 
in  Iudaea,  tura  nisi  in  Arabia'  explet.  Harduinum  secu- 
tus  Ianus  ,nasci,  nata  Assyria'  scripsit,  falso.  Nam  neque 
participio  eiusdem  verbi  locus  est  nisi  cum  ad  idem  sub- 
iectum  pertinct,  ut  in  proximis  verbis,  neque  ,alibi'  per 
se  positum  intelligitur.  Ego  vero  non  possum  non  mirari 
librorum  accuratius  collatorum,  qui  facillimam  emendalio- 
nem  paene  perfectam  exhibent,  auctoritatem  a  vv.  dd.  te- 
mere  spretam  esse.  Q  T  d  enim  legunt:  nasci  nalura  Sy- 
ria  malus,  a:  nasci  natura  nisi  in  .Syria.  Hoc  enim  ipsum 
constans  Plinii  auctor  Theophrastus  IX.  6.  1.  disertis  verbis 
tradidit.  xo  ds  ^dXaa\iov ,  inquit,  yivexai  jxev  iv  tw  av- 
Xwvi  TM  rteqi  Svqiav.  uaQadstcrovg  <3'  uvaC  ayaai  dvo  fio- 
vovg;  similiter  IX.  1.7.  xo  iv  ^vqia  (3dko~a[jiov.  Nam  quod 
Plinius  XII.  111.  duos  illos  hortos  uni  lcrrarum  ludaeae  con- 
cessit,  factum  quidem  est  post  Vespasiani  triumphum  sed 
alteri  loco  minime  refragatur ,  cum  rw  avXuivi  Theophrasti 
ea  pars  Syriae  indicetur,  quam  Plinius  illo  loco  Iudaeae 
nomine  distinxit. 

Quod  autem  in  codice  a  semel  in  Syria  scriptum  est, 
inde  iteratis  litteris  asyria  haud  dubii  legimus: 

Fastidit  bals/imum  alibi  nasci  natura  nisi  in  Syria,   Assyria 
malus  etc. 

Arabiam  cum  codd.  neque  Arabia  recte  Ianus  scripsit, 
in  quam  coniccturam  ego  quoque  incideram.  Idem  §.  137.  e 
cod.  a  Ianus  recte  legit  improviso. 


Liber  XVI.  15 

139  et  40  =  33,60.  275 

(Cupressus)  femina  sterilis  diu.  Metae  demum 
adspectu  non  repudiata  distinguendis  tantuni  pi- 
norum  ordinibus,  nunc  vero  tonsilis  facta  etc. 

Sterilem  eupressum  etiam  Theophrastus  appellavit  II. 
2.  2  ,caus.  plant.  I.  2.  2',  diu  sterilem  quae  semper  esset 
ne  Plinius  quidem  appellare  potuit.  Immo  hoc  dicit,  antea 
rustico  tantum  usui  destinatam  (cf.  Varro  r.  rust.  I.  15. 
26)  nunc  etiam  parietum  elegantiae  servire  coepisse,  quod 
quo  accuratius  demonstraret,  contrarias  posuit  voces  diu- 
tiunc,  melae  adspectu  -  tonsilis  facta.  Interpungendum  est 
igitur : 

femina  sterilis.  Diu  metae  demum  (i.  e.  tantum)  etc. 
Ceterum  verissime  Pintianus  pro  corrupta  voce  pinorum  re- 
stituerat  vinearum,  cf.  Varro  1.  1.,  Plin.  XVII.  151,  ubi  in 
vinearum  descriptione  haec  ipsa  verba  respiciuntur.  —  §.141. 
recte  Sill.  I.  plantaria  legunt.  Ibidem  vulgatam  lectionem 
in  Aenaria  a  Sill.  I.  retineri  est  quod  mireris,  cum  ve- 
ram  in  Tarra  Bentleius  opuscc.  p.  476.  quem  locum  Sill. 
ipse  laudavit,  e  Theophrasti  hist.  plant.  II.  2.  2.  restituisset. 
Xam  hunc  locum  a  Plinio  translatum  esse  verbis  ano  rijg 
TOfiijg  filaGTavei  et  ,succisa  regerminat'  inter  se  cpm- 
paratis  efficitur.  Scilicet  in  codice  a  qui  archetypi  vitium 
in  reliquis  interpolatum  servavit,  marenaria  scribitur,  quae 
dittographia  nominis  corrupti    \in  are  in  aria)  videtur  esse. 

142  =  33,60.  276 

.  Sed  in  Creta  —  vi  naturali  haec  gignitur. 

Sic  e  libro  Dalecampii  manu  scripto  Sill.  I.  scri- 
pserunt.  Gronovius  e  codicum  suorum  vestigiis  tiisi  in 
naturali  elicuit  ^quasi  vi  naturali,1,  ad  sensum  recte,  sed 
molesta  voce  admissa.  E  nostris  libris  d  interpolatam  lectio- 


16  Liber  XVI. 

nem    ni  serotur  alia   exhibet,  qua  ad  infelicera  coniecturam 
,ni  insinuatur  alia'   Sill.  se  abripi    passus  est.     Hic  quoque 
librum  a  adhibitis  Gronovianis  sequemur,  e  cuius  scriptura 
nisi  naturalia  sponte  emicat 
nisu  (i.  e.  partu)  nalurali. 

Mendosa  etiam  extrema  eiusdem  paragraphi  verba  sunt: 

alibi  non  nisi  in  tepore  proveniens  et  nutricem 
magno  opere  fastidiens. 

Pro  nutrice  enira  cupressi  quae  qualis  sit,  ne  divinando 
quidem  assequor,  vox  sententia  flagitatur  tepori  contraria, 
cui  quum  in  vetusto  exemplari  duo  versus  hoc  modo  se  ex- 
ciperent 

nutricem  magno  opere  fastidiens 

nec  terrae  tantum  natura  circa 
primae     inferioris     vocabuli     litterae     ,nect'    male    assutae 
pravam    correctionem    procrearunt.      Quibus   demptis  relin- 
quitur  ,ricem'  i.  e.  nivem. 

277  143  =  33,61  et  144  =  34,62. 

Aquae  pleiumque  semina  afterunt  et  certe  fluunt 
genere  aliquando  etiam  incognito,  quod  accidit 
Cyrenaicae  regioni,  cum  primum  ibi  laserpicium 
natum  est,  ut  in  herbarum  natura  dicemus.  Nata 
est  et  silva  urbi  ei  proxima  imbre  piceo  crassoque 
circiter  urbis  Romae  annum  CCCCXXX.  Hedera 
iam  dicitur  in  Asia  nasci;  negaverat  Theophra- 
stus  rel. 

Leve  est  mendum  in  initio  huius  loci  et  certe,  quae 
vocabula  plane  otiosa  et  molesta  facili  transpositione  cor- 
riguntur  terrae  et ,  gravius  in  proximis  vcrbis  coque  minus 
etiam  ferendum,  quod  Plinius  ipse  eo  loco  quem  nunc  de- 
monstrat  XIX.  41.  imbrem  illum  septera  annis  ante  oppidura 


Liber  XVI.  17 

Cyrenarum  ,quod  conditum  est  urbis  nostrae  anno  CXLIIL' 
cecidisse  refert.  Neque  eo  remedio  satis  illo  quidem  vio- 
lento  quo  Dalecampius  numerum  ,CXXXVI'  ei  qui  in  li- 
bris  MSS.  reperitur  substituit  locum  nostrum  sanari  arbi- 
tror.  Tum  enim  non  ,circiter  annum  CXXXVI'  sed  ipso 
illo  anno  silva  nata  esse  narraretur.  Accedit,  ut  pro- 
xima  particula  iam  necessario  diversi  temporis  notationem 
flagitet.  Iam  vero  Theophrastus  ,circa  urbis  Romae  annum 
CCCCXL'  scripsisse  XIII.  10 1  traditur.  Quid  igitur  faci- 
lius  est  quam  numero  leniter  emendato  versum  XXVII  lit- 
terarum  ita  transponere  ut  legatur: 

—  crassoque.     Hedera  iam  dicitur   in  Asia   nasci;  circiter 
urbis  Romae   annum  CCCCXXXX.  negaverat  Theophrastus. 

146  =  34,62.  278 

Fructurn  quoque  candidum  ferentium  aliis  densus 
acinus  et  grandior,  racemis  in  orbem  circumactis 
qui  vocanlur  corymbi,  item  selenitium  cuius  est 
minor  acinus,  sparsior  racemus;  simili  modo  in 
nigra.  Alicui  et  semen  nigrum,  alii  crocatum  etc. 

Vulgatam  hanc  hederae  descriptionem  vitiosam  esse  e 
librorum  MSS.  varietate  qui  ad  unum  omnes  sileniricum  est 
habent,  Sill.  intellexit,  idem  coniecturam  satis  infelicem  pro- 
posuit  Silenicum ,  cui,  in  qua  neutrum  genus  rnihi  quidem 
intolerabile  videtur.  Ianus  scripsit  Silenicis ,  est,  in  anno- 
tatione  p.  VII.  Silenici,  in  praef.  vol.  VI.  Silenici ,  cui  est. 
Variari  orationem  apparet,  cum  aliis  per  attractionem  proximi 
vocabuli  nominativus  respondeat.  Scribendum  est  enim  item 
Silenici  (sc.  corymbo),  cnm  est  rel.  Cf.  Theophrast.  III.  18. 
i).  Candidao  hederae  generibus  absolutis  ad  alterum  genus 
transitio  a  vocibus  ,simili  modo'  incipit ,  quocirca  plenius 
post    ,racemus'     distinguendum    et     sic   procedendum     est: 

2 


18  I.ibcr  XI 7. 

vacemus.      Simili     modo     in     nigra    alicui    est    semen    ni- 
grym  rel. 

Ceterum  paeno  oblitus  eram  monere  in  initio  huius  sec- 
tionis  haec  sc.  genera  quod  exstat  in  libris  MSS.,  ab  edi- 
toribus  teniere  spretum  esse. 

279  152  =  34,62. 

Esl  et  in  fructu  differentia  albae  nigraeque  hede- 
rae„  quoniani  aliis  tanta  amaritudn  acini  ut  aves 
non  attingant. 

Male  lauus  cum  codicibus  ])articulam  ei  omisit.  Xam 
apud  Thcophrastum  III.  18.  10  lcgitur  e%ei  de  xai  etioav 
diuqoodv  xazd  xbv  xaonbv  ov  [Mxodv.  Necessario  autem 
aliis  quod  non  habet  quo  referatur  corrigendum  est.  Ne- 
que  il/is  quod  Schneiderus  ad  1.  1.  proposuit  probari  pro- 
ximis  Theophrasti  verbis  demonstratur:  6  [itv  ydq  iniyXv- 
xvg  ifftiv  b  dt  acfbdqu  nixobc  xai  tov  Xevxov  xai  rov 
[itXavoq.     Vera  lectio  est  aliquis  dativo  casu. 

280  159=36,65. 

Calamis  oricniis  populi  bella  coniiciunt,  calamis 
spieula  addunt  irrevocabili  liamo  noxia.  Moriem 
accelerant  pinna  addita  calamis,  litquc  etexinso 
iclum  aliud  fracto  in  vulneribus. 

Perturbatam  esse  orationem  eo  liquido  demonstratur, 
quod  vox  ipso  neque  ad  pinnam  neque  ad  calamos,  sed 
ad  hamum  pertinct,  a  quo  sensu  alieno  separatur:  viam  qua 
ad  medendum  aggrediamur  voeabulo  ,calamis'  tcr  repetito 
indicari  arbitror,  quod  librarius  dum  errorem  corrigit  novo 
errore  et  suo  et  alieno  loco  inseraisse  putandus  est.  Quo 
bis  tantum  scripto  versuque  XXVII  litterarum,  qui  legiti- 
mus  fere  archetypi  codicis  numcrus  fuit,  transposito  vera 
lectio  talis  emcrgit: 


Liber  XVI.  19 

Calamis  orienlis  popu/i  bella  antficiuni .  mortem  accelerunt 
pinua  addita ;  calamis  spicula  adiltml  iiiftocabi/i  hamo  no- 
xia  fiique  el  ex  ipso  telutn  aliud  fracto  iu  vulneribus. 

Eundem  fere  numerum  §.  161  vifium  omnium  praeter 
egregium  D2  codieum  indicat,  cum  e  vocabulo  praecipuus 
post  XXVIII  litteras  {usus  enim,  non  visus  lego)  sauum 
verbum  nobiliturit  in  pruecipitavil  corruperint. 

16T  =  36,  60.  281 

Est  et  obliqua  harundo suavissima  in  tene- 

ritale  animalibus;  vocatur  a  quibusdani  elegla. 

Yerbo  moneo  praepositionem  in  delendam ,  harundini 
e  Theophrasti  loco  IV.  11.  13  (etksTidg  sc.  xdkafiog)  suum 
nomen  iletiu  reddendum  esse. 

Est  et  in  Itaba  nascens  adarca  nomine,  palustris,  282 

ex  cortice  tantum  sub  ipsa  coma. 

Primum  e  Dioscoride  V.  136  scribatur  oportet  in  Ga- 
lalia,  deinde  e  Plinii  ipsius  eo  loco  quo  nostrum  laudat,  XX. 
241  nascens  post  coma  collocandum,  denique  pa/us/ris  sc. 
harundinis  deleta  interpunctione  cum  proximis  vocibus  ex 
cortice  coniungendum  est. 

168  =  36,  66.  sqq.  283 

plotian  vero  subtiliorem  (harundinem  vocabant). 

Ne  hanc  quidem  vocem  correxerunt  editores,  cum  et 
apud  Theophrastum  IV.  11.  3  nXo/.tybo^  cl  in  codd.  a  0 
plocian  reperissent.  Quo  minus  miror  graviora  menda  non- 
dum  esse  sublata,  etsi  corruptum  mancumque  esse  locum 
et  Sill.  et  Ianus  animadverterunt.  Sic  enim  lacus  Orcho- 
menii  harundineta  describere  pergit  Plinius  : 

tertia  est  barundo  tibialis  calami,  quem  auieticon 
dicebant;  nonohicanno  naseebatur.  Nam  el  lacus 
incrementa  hoc  lemporis  spatio  servabat,   prodi- 

2* 


20  Liher  XVI. 

giosus  si  quando  aroplitudinem  biennio  cxtendis- 
set,  quod  notatum  apud  Chaeroniam  infausto  Athe- 
niensium  et  saepe;  Lebaida  vocatur  intluente  Ce- 
phiso. 
lnde  a  §.  168  ad  Orchomeniam  harundinem  quain  iam 
§.  L62  oommemorarat  Theophrastique  descriptionem  itaredit, 
ut  simul  eum  qui  sua  aetate  invaluerat  usum  attingat.  Ilinc 
temporum  varietas  §.  169  et  L7l,  ubi  a  praesenti  tempore  ad 
imperfectum  derlectit,  non  est  sollicitanda,  condonanda 
quoque  auctoris  festinationi  ea  orationis  obscuritas  qua 
§.  168  et  69  nono  anno  et  hoc  temporis  spalio  ennaeteridem 
esse  voluit,  qua  exacta  tibiae  in  usum  ludorum  colligeban- 
tur;  quae  vero  in  ipsis  Plinii  verbis  aperte  repugnantia  et 
incongrua  reperiuntur,  non  auctori  sed  librariis  tribuenda 
sunt.  Quo  maxime  pertinet  rerum  in  fine  sensus  diversarum 
coniunctio.  Quod  enim  prodigii  instar  habebatur  id  saepe 
accidere  non  poterat.  Itaque  hunc  locuin  corruptum  esse 
apparet  et  in  vocibus  et  saepe  mali  sedem  quaerendam. 
Hoc  senserunt  quidem  inde  a  Salmasio  viri  docti,  verum 
aut  quid  in  illis  verbis  lateret,  se  non  perspicere  confessi 
sunt,  ut  prudenter  fecit  Sill.,  aut  totum  locum  nescio  quot 
nomina  propria  inserendo  intcrpolarunt.  Nonne  enim  inter- 
polavit  Ianus,  cum  dubitationem  qua  et  saepe  in  et,  peste 
mutari  posse  aiebat,  statim  abicit  Pliniumque  sic  fere  scrip- 
sisse  videri  pronuntiat:  ,Lebadia  unde  profluit  Probatia 
fluvius  profert  eam,  sed  laudatissimam  inundatus  campus 
qui  Boedria  vocatur  influente  Cephiso.'  Idem  vero  prae- 
clare  addidit:  ,nisi  forte  commemoravit  etiam  Cephisi  de- 
verticulum  quod  vocabatur  Y)£i?a  xajxn^. 

Scilicet  ut  brevi  absolvam  talis  in    archetypo  locus  le- 
gebatur  litteris  tum  evanidis  tum  prorsus  deletis: 

PB  U.l.lu     E5T  .   .    AE A.     PE  .  .  . 

PELEBAIDA  UUCATUK  JNPLUENTE. 


Liber  XVI.  21 

Vocabulum  praelio  uuus  D2  servavit,   reliqua  in    mem- 
branis  in  v.  gaepe  contracta  certissima  emendatione  e  Theo- 
phrasto  supplentur: 
jifielio    et  quae  oxeia   campe  prope   Lebadiam   vocatur  in- 
fluente  Cephiso. 

169.   170.  =  36,65. 
Xe   ea  quidem   quae  proxime   sequuntur,    recte    vulgo  ^q. 
sic  eduntur: 
Cum  igitur  anno  permansit   inundatio,    proficiunt 
in  aucupatoriam    quoque  amplitudinem:  vocaban- 
tur  zeugitae.    Contra    bombyciae,    maturius   reci- 
proco,   graciles ,    feminarum    latiore    folio   atque 
candidiore,    modica   lanugine   aut   omnino    nulla 
spadonum  nomine  insi^nibus. 
Plinius  enim  cum  praeter  verba  ,proficiunt  —  amplitu- 
dinenr  imporrune    ita  illata   ut  ad  tempus   perfectum  refe- 
ranrur,  Theophrastum  accurate  expresserit,  ex  huius  verbis 
IV.  11.3  xai  ytverrftai  xbv  \iiv  adov&evxu  "QevyixrjV,  w  O^av 
ju.    aviinaoaiieiv^    xb    vdojo  (iopjjvxiav  colligitur   utrumque 
substantivum  eam  verbo  coniungendum ,  iraque  scribendum 
esse : 

vocabantur  zeujiiae,  confra  bombyciae  malurius  reciproco  sc. 
lacu. 

Quae  genera  a  Theophrasto  cum  feminis  eomparantur 
b/.oic  de  &ri/.vv  wfj  Troocroilei ;  itaque  addito  quod  intercide- 
rat  vocabulo  appellannir 

fjraciles  feminarum  modo:  latiore  folio  atque  candidiore, 
modica  lanugine, 
qua  ab  iis  distinguuntur,  quos  Theophrastus  tradiderat  xivag 
de  okoiq  ovx  s%eiv  o'vc  xal  j-roocayooevovmv  evvovyjag,  ita- 
que  post  v.  lanugine  inrerpungendum  et  <mt  in  at  muran- 
dum  erit.     Sic  demum  perfecta  est  loci  emendatio. 


22  Liber  XVI. 

285  173.  74  =  37,  67.  68.      - 

Immerito  e  codicum  mendis  salicis  vel  silicis  pluralem 
salices  extudit  Sill.,  quem  I.  sequitur,  cum  singularis  sali- 
ccm  et  Catonis  loco  r.  rust.  6  qui  a  Plinio  laudatlif  et 
relativo  gua  commendetur;  similiter  §.  174  vulgatam  lectio- 
nem  aliae  ei  quam  e  codicibus  S.  I.  receperunt  praefero. 
At  recte  Sill.  intellexit,  quod  vulgo  editur, 

licet   alni  —  in   tutelam   ruris  excubent  in   aqua 
satae  caesaeque  densius  innumero  herede  prosint 

ferri  non  posse,  quoniam  densius  cum  participio  salae  nullo 
modo  coniungi  possit.     Legendum  est 
salae  dcnsius  cacsacque  rel. 

§•  174. 
Salicis  siatini  plura  genera  —  candidiores  ablalo 
cortice  levique  tractatu  mollioribus  vasis ,    quani 
ut  e  corio  iiant,    atque  etiani  supinarum  in  deli- 
cias  cathedraruni  aptissimae. 
Stalrm    mutandum   est    in  aulcm ;   proxima   verba  codi- 
ces    scribunt  que    (T  d  que)  ui  ne  corio  /iant  eodem  ,     unde 
Ianus  effecit  quac  ul  ncc  corio  fiant  eodem  sc.  tractatu,  quae 
quomodo  explicanda  sint  nescio:  sine  iam  Salmasius  invenit, 
eodem   post  afquc   collocandum    est  legendumque    ,quac  sinc 
corio  fiantL ,    sc.   iis    vasis    quae    cum  sint  molliora   cortice 
carere  debeant,  atquc  eodem  etiam  sc.  levi  fcractatu. 

286  .  178  =  37,70. 

Nec  in  .  .  .  .  alio  ullo  quam  suo  genere  nume- 
rentur  iure  scirpi  fragiles  palustresque,  ad  tegu- 
lum  tegetesque,  e  quibus  detracto  eortice  ean- 
rlelae  luminilnis  <>(  funeribus  servhml. 
Scirpis  levi  mendo  a  d.  lidem  non  ad  sed  cl  (couh/m 
scribunt  quodab  [ano  receptum  nec  tamen  exjilicatum  cst.  Sill. 


Liber  XVI.  23 

transponendi  periculum  fecit  laudabili  eonsilio,  exitu  im- 
prospero.  Dum  cnim  voces  ,e  quibus  detracto  cortice' 
proximis  ,et  tegulum  tegetesque'  praemittit,  contortula  in- 
terpretatione  tegulum  plantam  esso  vult,  quae  proprie  tegulo 
et  tegetibus  sit  destinata.  At  vero  vox  ,tegulum'  inaudita 
alias  si  modq  aliquid  significat,  tegumen  tecti  vel  tegulam 
significare  putanda  est:  Plinius  autem  de  tectis  h.  1.  propterea 
non  agit,  quoniam  statim  mapalia  Maurorum  commemorat  et 
quoniam  firmiore  materia  quam  fragilibus  scirpis  ad  illa 
tegenda  opus  esse  ipse  affirmat.  Itaque  litteris  ,et  tegu- 
lum'  simile  aliquod  tegetum  vocabulum  contineatur  necesse 
est.  Quod  quale  fuerit  e  papyri  quam  dicit  similitudine 
facile  colligemus.  Xam  quum  XIII.  72  tegetes  et  vestem 
stragulam  e  papyro  texi  narraverit,  hic  quoque  stragulam 
nominasse  putandus  est.  El  tegulum  igitur  omnino  mutan- 
dum  censeo  in  slrayulum.  Huic  quasi  fundamento  innitor, 
cum  et  cum  Silligio  relativum  e  quibus  transponendum  et 
post  verbum  ,tegetesquec  supplendum  esse  contendo  texun- 
////•,  quod  cum  in  codice  archetypo  non  reperiret,  librarius 
qui  nostrorum  librorum  auctor  fuit  relativum  suo  loco  mo- 
vit.     Scribendum  est  igitur: 

pulustresque,  e  quibus  stragulum  tegelesque  texuntur  detracto 

cortice  rel. 

194  =  39,  75.  287 
Tiberius    idem   et    in    capillo    tondendo  serravit 
interlunia; 

Plinius  Tiberii  quidem  §.  190  mentionem  fecerat,  sed  deinde 
Duellium,  Scipionem,  Catonem  commemoravit.  H.  1.  igitur 
non  idem,  sed  item  legendum  erit. 

195  =f  39,  71,  288 
Communia  his  (lariei  et  abieti)    pinoque  ut  qua- 


24  Liber  XVI. 

dripertitos  venarum  cursus  biiklosque  habeant  vel 
omnino  siniplices. 

Theophrast.  V.  1.  9:  eari  ydq  fj  fiev  t€tqc<%6oc  tj 
o*edf£oog,  quocum  consentit  codd.  T  d  lectio  bifidosve,  haud 
dubie  recipienda. 

289  107        39,  76.  204.  205=  40,  76. 

Utriusque  loci  interpunctio  cmendetur  oportet.  Et  in 
altero  quidem,  in  quo  montes  Iura  et  Vosegus  a  Gallia 
male  vulgo  distinguebantur,  coniungendae  sunt  voces  in 
Gallia  Ivribus  ac  monte  Vosego  (de  plurali  enim  numero 
Fvres  I.  p.  37  non  satis  circumspecte  dubitaveram,  quae  IV. 
15  etiam  codicis  A  auctoritate,  III.  81  et  h.  1.  reliquorum 
codicum  consensu  defenditur) ;  in  altero  Theophrasti  locus 
unde  Plinius  sua  sumpsit  V.  3.  L  ad  restituendam  codicum 
lectionem  recte  adhiberi  videtur.  Quae  enim  apud  Plinium 
leguntur : 

290  Celebratur  et  Thericles  nomine  calices  ex  tere- 
bintho  solitirs "  facere  torno:  perquam  probatur 
materies 

(ita  enim  codd. ,  non  torno  pcr  qucm  quod  e  vulgata  lec- 
tione  S.  servavit)  cum  Theophrasto,  qui  cum  ait  TOQvev- 
ecr&ai  de  e^  avTcov  xai  xvXixag  ,'hrjotxXe lavg ,  Sote  ftrjdeva 
av  dtayvMvai  ttqoc  rac  xeQafieag,  ipsam  materiem ,  non 
artificem  laudat,  tam  egregic  conspirant,  ut  niliil  omnino 
offensionis  remaneat  neque  Iano  assentiendum  esse  videatur, 
qui  ea  quac  Plinius  ut  v.  TOQvevecr&ai  interpretaretur  con- 
iunxit  post  v.  facere1  intcrpungendo  divellit.  Contra  idem 
scriptor  V.  2.  1  tj)v  aivtavixrjv  abietem  cum  commemoret, 
recte  a  Barbaro  §.  197  Aenianica  non  Aeneatica  Bcriptum 
csse  efficitur,  item  loco  V '.  3.  I  certissiniam  Salmasii  emen- 
dationcm  §.  204  spississima  lotos  (sdssima  lolos  a)  immerito 


Liber  XVI.  25 

a  8.  I.  vulgato  siccissima  posthabitam  esse.  Nam  nvxvorara 
[i,ev  ovv,  Theophrastus  inquit,  doxei  xal  fSaovxaxa  nv%oc, 
slvai  xalefievog  .  .  .  tmv  o^aXlcov  6  Xanoc. 

209  =  40,  TT.  291 

—  in  quo  sunt  genere  fici,  salix,  rel. 

Non  ffvxrjv,  sed  (rvxd^uvov  nominaverat  Theophrastus 
V.  3.  4  i.  e.  ficum  Aegyptiam,  cuius  materies  utilissimis 
annumeratur  a  Plinio  XIII.  57.  In  codice  archetypo  paucae 
tantum  litterae  eaeque  corruptae  reperiebantur  at  haec,  in 
cod.  a  egregia  fide  descriptae,  in  cod.  d,  qui  fruiex  habet, 
ingeniose  interpolatae.  Quibus  litteris  vl  haec  addita  quae 
perierat  syllaba  aeg  ipsum  illud  quod  sententia  poscitur 
emergit  Aegyptiae. 

21(i  =  40,  T9.  992 

Nonne  simulacrum  Veiovis  in  arce  e  cupresso 
durat  a  condita  urbe  DCLXI.  anno  dicatum? 

Corruptum  numerurn  appellat  Preller.  mythol.  Rom. 
p.  136,  sc.  vulgatum  illum  quem  e  codicibus  corrigere  Sill. 
Ian.  neglexerunt,  correctum  exbibuit  Iahnius  in  comment. 
Saxonicis  1847.  p.  422.  DLXI  legitur  inTd,  levi  errore  DLI 
in  D,  DCLXl  in  cod.  a  i.  e.  falsa  nota  C  expuncta.  Annus 
autem  DLAl.  e  fastis  Capitolinis  idem  est  qui  e  Varronis 
aera  fuit  DLXII,  quo  anno  dedicatas  fuisse  aedes  duas 
Iovis  in  Capitolio ,  Diiovis  et  Veiovis  haud  dubie ,  Livius 
retulit  XXXV.  41.  urbe  omittunt  ad,  quod  idcirco  moneo, 
ne  temere  archetypum  lacunosum  appellasse  videar. 

220  =  41,  80.  293 

Quartum  est  et  e  vermiculorum  genere,  et  eorum 
alii  putrescente  suco  ipsa  materie,  alii  pariuntur 
sicut  in  arboribus  ex  eo  qui  cerastes  vocatur. 


26  Liber  XVI. 

De  generibus  animalium  arbores  iiifestantiurii  loquitur, 
e  quibus  postquam  teredines  (<jrandissimo  pro  <jravissimo 
eapite  recte  Dalecampius  e  Theopbr.  V.  4.  4  restituit)  ti- 
neas,  fchripaa  commemoravit,  quartum  describit:  est  et  c 
cod.  d  habet  per  dittographiam,  a  et  ar,  unde  efficitur  est  r, 
deinde  verbum  pariiintur  ad  priorem  vocem  a/ii  ex  altcrius 
vicinitate  retrahendum  est. 

294  221  =  41,  80. 

Alexandri   magni    comites    prodiderunl    in    Tylo 
rubri  maris  insula  arbores  esse,  ex  quibus  uaves" 
iiereni  quas  CC  annis   duuantes   inventas   e1    si 
mergerentur   incorruptas ;    in    eadem    esse   fru- 
iiceni  rel. 

Theophrastus  V.  4.  7  :  iv  TvXo)  .  .  .  etvai  xi  (paut  fvkov 
t%  oi>  tcc  nXola  vavnrjyovvTar  tovto  (H  iv  psv  rtj  &aXdz- 
trj  o~%£dov  affTjTcrov  sivai'  dta^itvet  yao  srrj  nXelui  rj  dtaxocta 
xarajSvd-iZofisvov.  Apparet  uon  naves  sed  arbores  incor- 
ruptas  esse,  itaque  sic  interpungatur  oportet:  arbores  esse 
ex  quibus  naves  fierent,  quas  rel.  De  ellipsi  verbitf.  Grasber- 
ger  de  usu  Pliniano  p.  12.  -§.222  subiunctivum  rumpantur 
S.  I.  superstitiosius  quam  religiosius  e  codicibus  receperunt. 
Falsum  esse  et  proximis  indicativis  et  Theophrasti  loco 
V.  6.  1  comprobatur,  cuius  verba  dvTOO&ovffi ,  orjyvvvTat, 
GrpiovTat  Plinianis  reniluntur ,.  rumpuntur,  carie  deficiunt  ac- 
curate  respondent.  Ceterum  crrorem  archetypi  repetivit  a, 
interpolando  correxerunt  T  d  qui  ne   —  rumpantur  exhibent. 

226  =  43,  83. 
Magna    autem   ct   glutirii   raiio        Stamineam  in 
hoc    usu  probant    venain  et  vocanl   feruleam  ar- 
gumento  similitudinis,  quoniam  lacunosa  e1  crispa. 
In  omni   genere  glutinUm  abdfcanl   quaedarii   el 


295 


Liber  XVI.  27 

inter  se  et  cum  aliis  insociabilia  glutino,  sicut 
robur,  nec  fere  cohaerent  nisi  similia  natura,  ut 
si  quis  fapidem  lignumque  coniungit. 

Vexatissimum  locum  Ianus  partim  interpunctione  mutata 
correxit,  nam  rectissime  a  v.  qnaedam  novum  sensum  instituit, 
partim  corruptum  reliquit.  Primum  enim  causa  non  est, 
cur  codicumMSS.  lectio  glulinalio  deseratur,  deinde  in  fine  pro 
nisi  sipnlia  scribendum  cst  tf/M/wiV/a  utconcinnitatistructurae 
consulatur  simulque  Theophrasti  V.  7. 2  verba  del  de  o/jboconafrrj 
eivai  ta  lueA,Xovva  criiticfvevfrcu  xai  [ir)  evavvia  xad-ctjveQavei 
Xld-ov  y.cd  ^vXov  accuratius  exprimantur.  Ne  sic  quidem  per- 
sanatus  est  locus.  Nam  voces  et  crispa  quas  Ianus  ita  divulsit 
ut  pro  et  scriberet  estt  crispa  autem  ad  alterum  sensum  re- 
ferret,  pariter  ac  tacunosa  stamineae  venae  opponuntur.  Itaque 
scribendum  erit:  quoniam  (acunosa  et  crispa  in  omni  genere 
glutinum  abdicant.     Quaedam  rel. 

§.  228  vulgatam  lectionem  flexibilis  probo,  proximas 
codicum  litteras  mla  Sill.  probabili  coniectura  in  cui  muta- 
vit,  nisi  forte  e  praecedentium  repetitione  ortae  sunt.  §.  2^1 
secentur  malim. 

233    -  43,  84.  296 

Modo    luxuria    non    fuerat    contenta   ligno ;    iam 

lignuni  emi  testudine  facit. 
Ita  e  codice  a  Sill.,  enim  e  Ian.  e  codd.  T  d~Harduinum 
sccutus,  cui  tamen  ipsa  ea  lectio  displicuit,  ut  eliam  coni- 
ceret.  At  vero  aut  nulla  aut  adversativa  particula  requi- 
ritur  quae  magnam  morum  commutationem  factam  esse  de- 
claret.  Praeterea  cum  modo  Plinius  narraverit ,  Neronis 
aetate  testudinem  quae  lignum  imitaretur  pluris  renire, 
aegre  voce  contraria  emi  caremus.  Neque  tamen  testudine 
sed  in  testudine  lignum  emebatur,  quae  praepositio  ultima 
verbi  littera  absorpta  est. 


28  Liber  XVI. 

297  238  =  44,  88. 

Sunt  auctores  ct  Delphicam  platanum  Agamem- 
nonis  manu  satam  et  alteram  in  Caphyis  Ar- 
cadiae  luco. 

Non  lucus  sed  oppidum  fuerunt  Caphyae,  scribendum 
est  igitur:  loco,  cf.  Theophr.  IV.   L3.  2. 

298  239  =   44,  89. 

Argis  olea  etiamnunc  durare  dicitur,  ad  quani 
lo  in  taurum  mutatam  Argus  alligaverit 

Sic  Tanus  e  codicibus,  melius  utique  quam  Sill.  qui 
e  vulgata  lectione  vaccam  retinuit,  callide  tamen  bovem  a 
Plinio  scriptum  esse  coniecit.  Quod  autem  lanus  non 
sexum  sed  cornua  respici  ait,  ferrem  fortasse,  si  bovem 
legerem,  tat/ri/m  feminam  dici  non  fero.  Pro  tavrum 
scribendum  est  tauram,  cfiius  ipsa  sterilitas,  nam  mihi  quo- 
que  argutari  licebit,  Iunoni  placebat.  In  eodem  loco  tumulus 
Amyci  a  sapremo  die  i.  e.  statim  post  eius  mortem  lauro 
tegi  dicitur,  quibus  verbis  nescio  quid  vitii  inesse  O.  Iahnius 
in  libro  quo  de  cista  Ficoronia  egit  p.  4  sibi  et  Silligio 
persuasit. 

299'  ~  241  =  44,90. 

Brevissima  vita  est  —  —  malis  et  ex  his  prae- 
cocibus  brevior  quam   scrotinis,    dulcibus    quam 

acutis item  in  vitibus  praecipueque  tertilioribus. 

Acutis  mendosum  esse  e  Theophrasti  IV.  13.  2  verbis  {] 
yXvxeta  Trjg  o^eiaq  recte  collegit  Pintianus;  quod  autem  ei- 
dem  substituit  acidis,  usui  Plinii  rcpugnat.  Nam  dulcia  mala 
contraria  sunt  acerbis,  cf.  XV.  52,  XXIII.  100,  104,  108, 
quod  hic  quoque  reponendum  est.  In  archetypo  una  syl- 
laba  omissa  ACUIS  videtur  scriptum  fuisse,  male  deinceps 


Liber  XVII.  29 

in  ACUTIS  pro  ACERUIS  suppletum.  Eodem  loco  Theo- 
phrasti  levius  in  proximis  verbis  mendum  demonstratur 
Quod  enim  ille  tradiderat  pQa%v{lia  di  xai  apnikwv  Ivta 
yivq  xai  fbdXiota  xa  nokvxaqna ,  id  Plinius  dativo  expres- 
sit  a  vv.  ,brevissima  vita  est'  apto.  Delenda  igitur  est  prae- 
positio  ih,  e  proxima  littera  m  repetita. 

245  =  44,  93.  300 

in  abiete,  larice  stelin   dicit  Euboea  nasci  —  — 
Copiosissimum  in  quercu  adasphear  vocant. 

iv  %alq  i/.draig  xai  nsvxaic  Theophrast.  caus.  pl.  II. 
17.  i,  unde  apud  Plinium  copula  et  e  fine  vocis  praeceden- 
tis  videtur  repeteuda  esse;  v.  adasphear  eodem  loco  et  altero 
hist.  plant.  III.  16.  1  comparatis  in  Arcades  hyphear  corri- 
gitur,  restitutis  quae  in  codice  archetypo  exciderant  litteris 
arc.  Ceterum  recte  Harduinus  v.  pir'o  e  cod.  a  scriptura 
primo  vulgatae  pruno  quae  a  Sill.  et  Ian.  etiamnum  serva- 
tur,  substituit.  Sic  enim  loquitur  Dioscorides  III.  93: 
ylvExai  6e  xai  ix  [xrjXiaQ  xai  aniov  rel.  Finem  libri  pro- 
ximique  initium  in  chrestomathia  tractavi. 

LIB.  XVII. 

3  =  1,  1.  301 

Nobilissimaruni    g-entium    ambo,    Crassus    atque 
Domitius,  censuram  post  consulatus  simul  g-essere. 

De  Crassi  et  Domitio  iurgio  se  narraturum  esse  Pli- 
nius  iam  §.  1  professus  erat.  Dum  autem  domus  quam  in 
Palatio  Crassuspossidebat,  mentionem  facit,  obiter  pulchriores 
Catuli  Aquiliique  domus  fuisse  tradidit,  ad  Crassum  his  ver- 
bis  rediit:  ,cum  tamen  obiecta  Crasso  sua  est.'  Quinam 
igitur  ,ambo'  illi  essent,  minime  fieri  poterat  ut  quem- 
quam  legentium  lateret.     Aliter  tamen  is  iudicavit  qui  me- 


30  Liher  XYU. 

moriae  legentium  sueeurrendum  esse  putavit,  doctus  libra- 
rius.  Cuius  glossema  in  verbo  esi  inanifesto  deprehenditur, 
quod  in  eod.   1)   ante  aique  inseritur. 

302  l^  =   l  2. 

quando  nix  aquarum  caelestium  spuma  est. 

Yulgatam  hanc  lectionom  a  Sill.  Ian.  recipi  potuisse  est 

quod  miieiis,  quum  cod.  a  eam  quae  sententia  flagitatur, 
pruitia  oxhibeat.  Nix  est  enim  ,acri  concreta  pruina'  socun- 
iluin  Lucretium  111.  2<)  atque  ipsa  pruina  a  Yergilio  Georg. 
111.  304  appcllatur.  Eo  tantum  a  pruina  diffort ,  quod  non 
rore  gelido  sed  imbre  gignitur,  optime  igitur  imbriuni  pruina 
i.  e.  imber  conglaciatus  vocatur,  quae  autem  spuma  im- 
brium  dicilur  ea  minus  etiam  quam  ipsi  imbres  eonglaciat. 
.  At  contra  §.  18  iniuria  iidoni  viri  docti  vulgatam  fruunlur 
aquis  neglexerunt  atque  e  levi  codicum  corruptela  (frui/ura 
quas  a  ,  fruitur  aquis  d)  novam  lectionem  fruiiura  aquis  ex- 
tuderunt,  quae  cum  verbis  praecedentibus  minime  conqi- 
liatur.  Neutra  enim  illa  ,mediterranoa,  montuosa'  sunt 
nvtvpuTa  (cf.  Theopbr.  caus.  pl.  II.  3),  novum  autem  sub- 
iectum  sala  verbum  finitum  rcquirit,  ut  ab  illis  nominibus 
eiusdem   generis  distinguatur. 

303  20  =  2,  2. 

ln  Atrica  meridiem  vineas  spectare  et  viti  inulile, 
colono  insalubre  est. 

Kecte  quidem  lacunae  signa,  quae  ante  v.  vi/i  Silli- 
gius  apposuit,  ab  lano  sublata  sunt,  verum  quid  vox  e/  ab 
llarduino  deleta  h.  1.  sibi  velit,  non  est  exploratum.  Snli- 
cet  hoc  loco  el  in  est  mutaudum,  altoro  omittenduin  e.s/- 
omittit  enim  cod.  Q  neque  facilius  quidquam  fieri  potuil, 
quam  ut,  cum  semel  altera  vox  corrupta  esset,  altoia  in- 
serorotur. 


Liber  XVII.  31 

31  =  4,  3.  304 

Contra  §.  30  lacunam  a  Pintiano  rectissinie  statui  Theo- 
phrasti  loco  caus.  plant.  V.  14.  3  evincitur.  Qui  cuin  vites 
prope  Larisam  iam  frigore  aduri,  Aenum  autem  calidiorem 
factam  esse  narraverit,  apparet  verba  recte  a  Pintiano  di- 
stingui.  Totum  igitur  locum  ita  constituendum  esse  ar- 
bitror :  In  Thessalia  circa  Larisam  emisso  lacu  friyidior 
facta  ea  regio  est  oleaeque  desierunt  quae  prius  fueruul. 
item  vites  aduri ,  quod  non  antea,  coeper  unt,  con- 
tra  calorem  angeri  Aenos  sensit  admoto  Hebro 
rel.  Scilicet  unus  versus  in  archetypo  exciderat. 

Facilius  proximus  locus  emendatur:  QQr 

At  in  Syracusano  agro  advena  cultor  eiapidato 
solo  perdidit  fruges  luto,  donec  reg-essit  lapides. 

Pintianus  hic  quoque  vitium  detexit,  medendo  impar. 
i^entiYvvzo  yovv  6  g7toq  ait  Theophrastus  Plinii  auctor 
caus.  plant.  III.  20.  5.  Itaque  non  delendum  est  vocabulum 
luto  cum  Pintiano ,  sed  corrigendum.  In  archetypo  una 
syllaba  tantum  legebatur  ///,  male  a  librario  e  proximo 
vocabulo  in  htto  mutata.  Scribendum  est  gelu,  donec  rel. 
§.  32  pro  dicimi/s  codd.  T  d  habent  dicemus,  quod  senten- 
tia  requiritur. 

41         5,  3.  306 

Contra  in  Byzacio  Africae  illum  centena  quin- 
quagena  fruge  fertiiem  campum  nullis,  cum  siccus 
est,  arabilem  tauris  post  imbres  vili  asello  et  a 
parte  altem  iugi  anu  vomerem  trahente  vidimus 
scindi. 

Vulgatam  scripturam  omnibus  codicibus  refragantibus 
Silligius  retinuit,  Ianus  eatenus  mutavit  ut  iniugi  scriberet* 


32  Libcr  XV 11. 

nempe  ,iniugem  anum'  vacoain  esse  statuit,  qua  sane  con- 
iectura  nullam  omnino  nuvi  infeliciorem.  Neque  enim  vox 
,iniugis'  usquam  apud  Piinium  reperitur,  neque  ,anus(  vacca 
appellatur,  neque  iniugis  vacca  in  iugo  esse  potest.  Codi- 
ces  summa  concordia  habent  iungi  anum  vomerem  irahentem. 
At  ,per  eandcm,  Sill.  inquit,  codicum  lectionem  cardo  rei, 
^asello  et  anu  campum  scindi ,  prorsus  tollitur;  nimiuin  tum 
jtribuitur  asello,  et  iuncta  anus  vomerem  trahens  fere  su- 
,pervacua  videtur.'  Audirem ,  si  anus  cuiii  asello  aramun 
trahere  diceretur.  Scilicet  obliti  erant  viri  docti  etiani  bu- 
bulco  ad  arandum  opus  esse.  Hoc  enim  dicit  Plinius:  quae 
alibi  duorum  bovum  partes  sunt,  iis  in  Afrioa  unus  asel- 
lus  defungitur,  anus  autem  ,vilissima  opera'  (XIII.  132) 
ei  labori  par  est  qui  alibi  a  bubulco  suscipitur  (cf.  Colu- 
mella  II.  2).  Quae  ratio  apertissima  propterea  viros 
doctos  fugit,  quod  non  animadverterant  unuin  versum  XXVII 
litterarum  librarii  negligentia  loco  motum  et  tuin  pravae 
congruentiae  causa  ablativum  trahente  in  accusativum  esse 
mutatum.  Quibus  correctis  haec  Plinium  scripsisse  con- 
tendo: 

—  posl  imbres    vili  asello   vomerem  trahente  vidimus   scindi 

et  a  parle  altera  iungi  anum. 

307  42  =  G,  4. 

Alia    est   ratio    quani   Britaimiae    et    Galliae    in- 
venere  alendi  eam  ipsa,  genusque  quod  vocant 

margani.  Spissior  etc. 
Kecte  sic  Ianus,  nisi  quod  verbuni  post  copulam  desi- 
deratur.  Quod  cum  electione  codd.  Da  ipsae  facile  eruatur, 
deleta  copula  oue   quae  e   relativo  originem  duxerat  legen- 
dum  est: 

ipsa,   Est  genus  quod  vocunt  margam:  spissior  rel. 


Liber  XVII.  33 

44=7,4.  308 

(Marga)  Fruges  alit  tofacea,  albaque,  si  inter 
fontes  reperta,  est  ad  infinitum  fertilis,  verum 
aspera  tractatu,  si  nimia  iniecta  est,  exurit  solum. 

Talem  Sill.  e  codicum  vestigiis  locum  emendavit,  male 
tamen  distinxit ,  haud  dubie  sic  interpungendum: 

Fr.a.tofacea  albaque,  siint.  f  reperta  est ,  ad  infinilum  fer- 
tilis  verum  aspera  tractalu;  si  nimia  rel. 

§.  46  fortasse  rectius  glaesomurgam  scribitur,  a  glaeso 
scilicet  appellatam, 

48  =  8,4.  309 
Omnis  autem  marga  arato  inicienda  est  ut  medi- 
camentum  rapiatur,  et  fimi  desiderat  aliquantulum 
quae  primo  plus   aspera  et   quae  in    herbas  non 
etfunditur. 

Sic  Sill.  cum  edd.  vet.  Ian.  quaeque  primo ,  rel.  Quid 
iPtimo*  significet,  neuter  explicuit:  annum  esse  proximis 
verbis  ,ne  sic  quidem  primo  anno  fertilis'  indicatur.  Codd. 
a  d  habent  quantulum  quae ;  scribe: 

aliquantulum  anno  quaeque  primo,  plus  rel. 

49  =  9,5.  31Q 

Transpadanis  cineris  usus  adeo  placet  ut  ante- 
ponant  fimo  iumentorum,  quod  quia  levissimum 
est,  ob  id  exurunt;  rel. 

Ian.  exarant  scripsit  (codd.  a  d  exurant)  coll.  §.  127. 
At  ibi  radices  exarantur,  nostro  loco  nescio  quid  exarari 
possit,  fimo  autem  exusto  cinerem  relinqui  scio.  Cod.  a, 
quem  prae  reliquis  in  hoc  quidem  libro  sequi  par  est,  voce 
quia  omissa  iumentorumaue  scribit,  quo  facto  rectissime  iu- 
mentorum  fimum  utpote  levissimum  a  reliquis  duobus  ster- 

3 


34  Liber  XVII. 

coris  generibus  quae  Columella  II.  15  et  Plinius  infra  50  sq. 
enumerat,  ab  iis  scilicet  quae  ex  avibus  et  ex  hominibus 
confiunt  distinguitur.     Scribendum  est  igitur: 

—  fimo,  iumentorumque  (sc.  fimum)  quod  levissimum  est  ob 
id  exurunt. 

lbidem. 
311  Sunt  qui  pulvere  quoque  uvas  ali  iudicent  pubes- 
centesque  pulverent  et  vitium  arborumque  radici- 
bus  adspergant.  Quod  certum  est  Narbonensi 
provinciae  et  vindemias  certius  sic  coqui,  plus- 
que  pulvis  ibi  quam  sol  confert. 

,certiusi  quod  e  vicino  vocabulo  ,certumi  intrusum  videtur 
Schneiderus  ad  Columellam  IV.  28  in  citius  correxit;  e  sicco 
quod  quod  in  cod.  a  legitur  sic  coquunt  efficio. 

52  =  9,6. 
3*2      Haec  sunt  certamina  invicemque  ad  tellurem  alen- 
dam  quoque  utuntur  homines. 

quo  tandem  remedio?  nempe  stercore  et  urina  hominum, 
quae  ante  ,hominis'  nomine  appellantur.  Itaque  hic  quoque 
scribendum  est  homine. 

53=9,6. 
Hae    fuere   apud    priscos    differentiac ,    simulque 
praecepta  non  invenio  rettuli  utendi ,  quando  et 
hic  vetustas  utilior. 

Memorabilem  locum  talem  exhibent  codices  ad  unum 
omnes ,  ita  tamen  ut  cod.  d  invenior  ettuli ,  D  invenior  et 
tali,  T  invenio  re  tali  scripserint.  Quem  quum  non  intelli- 
gerent,  certatim  viri  docti  curarunt  ut  interpolarent.  Ingeniose 
Barbarus,  quem  omnes  ante  Silligium  secuti  sunt,  ut  itwenio, 
re  tali  edidit,  Silligius  non  retincndum  esse  perspexit,  re- 
liqua  corrupit ;  nam   inventa    ingeniorum    scripsit   magnoque 


313 


Liber  XVU.  35 

hiatu  v.  utendi  ad  remotius  substantivum  ,praecepta'  referri 
posse  sibi  persuasit.  Postremo  Ianus  elegantiori  iudicio, 
consilio  non  minus  temerario  usus  v.  plura  inculcavit,  otiosum 
et,  nisi  fallor,  a  Plinii  consuetudine  alienum.  Neque  enim 
locum  me  legere  memini,  ubi  scriptor  se  plura  non  invenisse 
quam  quae  retulit,  confiteatur.  Scilicet  operam  omnes  per- 
diderunt,  dum  scriptoris  et  grammatici  manum  non  distin- 
guunt.     Plinius  ipse  scripserat: 

.ffae  fuere  apud  priscos  differenliae,  simulque  praecepta  re- 

tuli  utendi' ; 
praeter  modum  enim  quo  lotio  humano  utendum  videretur, 
ipso  ordine  quo  sin^ula  stercoris  genera  enumeravit  utendi 
praecepta  comprehendit,  quae  ab  agricolis  observarentur.  Aliter 
visum  est  docto  illi  grammatico,  Iunio,  ut  videtur,  Laurentio, 
cuius  annotationes  n.  39  et  121  indicavimus  ,  frequentiores 
etiamin  libroprimo,  inindicelibrorumXVHI  etXXreperimus. 
Qui  quum,  ut  florum  genera  a  medicinis  separantur,  item  ster- 
coris  genera  et  stercorandi  praecepta  separatim  a  scriptore 
tradi  opinaretur,  prudens  animadvertit,  se  praecepta  non 
invenire.  Quae  grammatici  observatio  e  margine,  ut  fit, 
inter  ipsa  scriptoris  verba  postea  recepta  est.  Paulo  post 
recte  Sill.  e  codicibus  alendi  scripsit:  ^praeceptum1'  enim  e 
dativo  ,praeceptis'  admirabili  brachylogia  cogitatione  supplen- 
dum  Plinius  reliquit. 

58  =  10,9.  314 

Et  abuncle  praedicta  ratione  caeli  ac  terrae  nunc 
de  his  arboribus  dicimus  quae  cura  hominum  at- 
que  arte  proveniunt. 

El  recte  I.  e  codd.  a  T  inseruit,  cf.  §.  216,  quo  loco 
Plinius  ,indicanda,  ait,  natura  est.'  Itaque  hic  quoque  quod 
in  cod  d  exstat  dicenms  legendum  est,  iis  pro  his  linguae 
legibus  postulatur,  neque  in  talibus  rebus  codicum  habenda 

3* 


36  Liber  XV '11. 

ratio  est.  In  transcursu  praeterea  moneo  §.  61  post  made- 
faciunt  levius  interpungendum  esse,  ut  voci  quidam  altera 
alii  respondeat;  §.  b5  paucarum  sc.  arborum  legendum 
videri. 

13  =  10,14. 

315  ,.    ,  .  ,    .    ,. 
area  aequata  cyhndns  aut  volgiohs 

Vocabulum  alias  inauditum  instrumentum  signiticare 
putandum  est  cylindri  prorsus  simile;  altera  igitur  ratio,  qua 
area  paviendo  aequatur,  non  commemoratur.  Atqui  illa  vox 
ne  reperitur  quidem  in  codicibus  MSS.,  quorum  haec  varie- 
tas  est:  a  ualgivalis  (j»riore  a  ex  u  facto),  D  0  vulvoalis, 
T  d  vulgo  alis,  in  qua  codex  a  ut  solet  proxime  ad  veram 
lectionem  accedit.  Terminatio  enim  giua/is  nihil  aliud  est 
quam  iculis,  prima  igitur  syllaba  correcta  notissima  vox 
eaque  aptissima  emerget:  paviculis.  Statim  §.  74  cum  Pin- 
tiano  non  differuntur^  sed  deferuntur  lcgo,  fretus  similitudine 
§.  76,  ubi  differendae  in  d,  vera  scriptura  defrendae  in  re- 
liquis  codicibus  exstat;  cum  Schneidero  §.  76  in  area  facta, 
manifesto  enim  Columellam  V.  6  imitatur  riinius. 

316  77  =  11,15. 

Maritas  ulmos  autumno  serere  utilius,  quia  carent 
semine;  nam  ut  e  plantis  seruntur. 

Silligius  vulgata  lectione  nam  eae  e  relicta  rediit  qui- 
dem  ad  codices  MSS.  sed  quid  in  iis  lateret  non  odoratus 
est.  Nullam  enim  vocis  ut  h.  1.  vim  esse  apparet.  Aliquid 
Ianus  vidit,  cum  inde  a  v.  quia  unum  sensum  incepit  eum- 
que  usque  ad  v.  seruntur  continuavit,  verum  quod  vv.  nam 
ut  in  non  nisi  mutavit,  ingeniosius  videtur  fecisse  quam  verius. 
In  omnibus  libris  MSS.  non  carenl  sed  carenle  vel  plenius 
etiam  in  T  legitur  carenles,  unde  in  reliquis  ultimam  lit- 
teram  s  initio  proximi  vocabuli  haustam  esse  efticitur. 
Quaerendum  est  igitur  substantivum,    ad  quod  partieipium 


Liber  XVU.  37 

illud  referatur,  idque  in  litteris  nam  ut  e  inesse  putandum 
est ;  maior  est  enim  codicis  a  etiam  in  corruptelis  auctori- 
tas  quam  ceterorum  qui  non  ut  e,  exhibent.  Quid  multa? 
In  archetypo  codice  scriptum  erat  uncialibus  litteris  quod 
in  a  accurate  expressum  legitur  NAMVTE ,  quod  deleta  N 
quae  e  proxima  voce  adhaeserat,  in  ATINIE  i.  e.  Aliniac 
mutetur  necesse  est.  Duo  erant  ulmorum  genera  vitibus 
apta,  Gallicum  quam  Columella  V.  6.  Atiniam  et  quod  no- 
stras  appellat.  Prius  erant  quidem  qui  in  tali  usu  damna- 
rent,  cf.  Plin.  §.  200,  sed  in  illis  neque  ipse  Plinius  fuit 
(cf.  §.  208),  qui  diversos  diversis  locis  auctores  sequitur, 
neque  Columella,  quem  hic  ante  oculos  habuit.  Qui  ,pos- 
,sunt  etiam,  ait,  collectae  cum  stirpibus  plantae  eadem  ra- 
,tione  disponi,  quod  in  Atinia  ulmo  fieri  necesse  est,  quae 
,non  seritur  e  samera.  Sed  haec  ulmus  autumni  tempore 
,melius  quam  vere  disponitur.' 

80  =  11,16.  317 

Graeci  auctores  consentiunt  (scrobes)  non  altio- 

res    quino    semisquipede    (semipede   Ian.)     esse 

debere  —         quoniam  in    umido  solo  ad  vicina 

aquae  perveniat. 

Xenophontem  interpretatus  est  Plinius,   in   cuius  oeco- 

nom.  19.  7  legitur  insl  ev  ye  tfj  vyga  oqvttmp  ftad-vp  vdwQ 

ccp  svQtffxoig:    itaque  scribendum   est  pervenias.  Quae  §.  81 

de  Papirii  Cursoris  ioco  narrantur,   cum  Pintiano  et  Lipsio 

ab  hoc  certe   loco   aliena  esse   censeo,    quae  ubi   omiseris, 

reliqua  inde    a  v.  ceteris   usque   ad  v.  nudaverint  apte   con- 

iungi  animadvertes.     Neque  tamen  Plinio  prorsus  abiudica- 

verim,   cum  Papirii  etiam  alibi  XIV.  91  mentionem  fecerit, 

sed  margini   libri    adscripta  putaverim   su&  postea  loco  in- 

serenda.    Quod  ne  faceret,  morte  impeditus  est. 


38  Liber  A  Vll. 

o|Cf  "8  ~  12,17, 

Brcves  sunl  (unihrne)  quamvis  magnarum  arbo- 
rum,  quae  ramos  in  orbem  eircinant,  ut  in  malis. 

quae  abest  a  codd.,  cercineat  a,  circinat  d  Scribe  :    arborum 

ramos  in  orbem  circinantium ,  ?//  rel. 

319  90  =  12,1». 

lucunda  et  platani  (umbra) ,  quamquam  crassa; 
licet  gramini  creclere  non  soli,  haud  alia  laetius 
operiente  toros. 

Cur  soli  non  credendum  sit ,  equidem  non  intelligo : 
hoc  dicit  Plinius,  platani  umbram  non  sicut  iuglandis  et 
pinus  nocere  graminibus  sed  prodesse.  Iam  vero  haitd  ab- 
est  a  codd.,  gramina  reperitur  in  cod.  a.  Levi  igitur  trans- 
positione  facta  locus  sic  emendabitur: 

licet  gramina  credere  soli,  non  alia  laetius  operiente  toros. 
i.  e.  gramina  soli  platani  umbvae  committere  licet. 

320  95  =  13,20. 

Ex  his  lentissima  est  pirus.  Ocissima  omnium 
cypirus  rel. 

est  nescio  cur  Ianus  omiserit:  scribendum  est   —  pirus^  oci- 
sima  rel. 

321  100=14,23. 

In  ficis  autem  et  malis  haec  fuit  inoculatio  an- 
tiqua;  Vergiliana  quaerit  sinum  in  nodo  gemmae 
expulsi  corticis  gemmamque  ex  alia  arboVe  in- 
cludit. 

Prima  verba  quomodo  in  reliquis  codicibus  quibus  vul- 
gata  lectio  innititur,  scripta  sint  nescio:  in  iis  quos  diligen- 
tius  collatos  apud  Silliginm  reperimus,  a  d  dico,  non  autem 
sed  hoc  legitur,     quod    quum    vel     librarii    vel     viri    docti 


Liber  XVII.  39 

non  intelligerent ,  molestam  particulam  ei  substituerunt. 
Nec  potuit  intelligi  cum  proximo  pronomine  haec  copula- 
tum.  Antiquitus  hoc  scribebatur  in  codice  archetypo,  cor- 
rectum  postea,  unde  factum  est  ut  utrumque  pronomen  in 
posteriores  codices  transmigraret.  Altera  quoque  vox  gem- 
mae  correctori  nescio  cui  debetur  male  illi  quidem  sedulo, 
namque  quae  in  codd.  a  d  reperitur  germine  ablativum  prae- 
bet  ad  verborum  structuram  necessarium.  Cortex  enim  ubi 
germine  expellitur  nodum  efficit.  Quid  quod  a  Vergilio 
Georg.  II.  76  idem  vocabulum  eodem  prorsus  sensu  usur- 
patur,  quo  v.  74  ,gemmae'  dixerat?  Apud  Plinium  haud 
dubie  restituendum  est.  §.  116  Ianus  recte  lacunam  detexit 
eamque  probabiliter  explevit.  §.  120  idem  et  Silligius  egre- 
giam  emendationem  neglexerunt,  qua  O.  Iahnius  in  ephe- 
meridibus  instituti  archaeologici  (bullet.  dell'  instit.  arch. 
1840  p.  12)  Tiburtes  tullios  e  codicum  lectione  Tib.  Thulias 
vel  Tullias  restituit.  Ibidem  Silligii  coniecturam  per  omnia 
probo,  §.  122  liberti  nomen  Hetereius  fuisse  et  pro  haec  Ete- 
reiana  legendum  esse  Hetereiana  putaverim. 

129  =  18,30.  322 

Africae  peculiare,  quod  in  oleastro  inserit. 

Quod  vulgo  legebatur  A.  p.  quidem  in  oleaslrq  est  inse- 
rere,   e  codicibus  Sill.  emendavit,   ita  tamen  ut  verbum   esl 
quod  in  codd.  a  d  ante  inserit  scribitur  omitteret.    At  vero 
non  delendum  est  sed  ita  transponendum : 
Africae  peculiare  est,  quod  in  ol.  inserit. 

152=21,35.  323 

—  quamdiu  nodi  pervia  patet  fistula.    Cum  vero 

concreti  ademere  transitum  rel. 
Idem    subiectum  nodi   ad    utrumque    verbum   pertinet, 
itaque  prius  in  patent   mutetur   oportet.  §.  164  pedatae  erit 
rectissime  a  Strackio   in   eo   libro   quo  Plinium  in  nostram 


40  Liber  XVII. 

linguam  convcrtit  II.  p.  V  conicitur,  intellegetur  ab  Iano 
restituitur,  §.  168  male  idam  o/ffescripeit,  quod  sane  in  codd. 
T  d  exstat,  sed  loco  Catonis  cap.  43  refellitur;  ne.que  illud 
probare  possum,  quod  §.  170  lectione  egregii  codicis  D2 
spreta  non  (ranstris,  ut  Sill.,  sed  tolis  edidit.  Verum  paene 
oblitus  eram  mc  non  librorum ,  qui  adhuc  prodierunt,  cen- 
suram  agere  sed  eos  tantum  locos  tractandos  elegisse,  quo- 
rum  veram  lectionem  primam  reperisse  mihi  videar.  Ita- 
que  ad  id  quod  mihi  proposueram  redeo. 

824  176  =  22,35. 

Id  utrumque  fructum  tarclum,  praeterea  retorridum 
et  nodosum  reddit  pumilionum  incremento. 

Vitium  in  hac  lectione  inesse  putarem,  ctiamsi  codi- 
cum  Mss.  auctoritate  confirmaretur;  neque  enim  fructus 
retorridus  et  nodosus  est,  sed  arbor,  et  pronomina  coniuncta 
displicent.  Iam  vero  longe  alia  codices  praebent,  qui  verbum 
reddit  omittunt  et  utrimque  scribunt,  rectissime  haud  dubie. 
Id  sc.  ratio  eorum  qui  aut  proximo  anno  vitem  tangere 
vetant  aut  quarto  demum  ad  iugum  perducunt,  ntrimque  i. 
e.  cum  ab  his  vel  illis  fit  i  ad  usum  adverbii  cf.  VIII.  187, 
/ruciu  (ardumi  (ut  §.  59  tardum  proventu)  sc.  est, 
praelerea  pumilionum  incremento  i.  e.  cum  arboris  pumiliones 
accrescunt  retorridum  et  nodosum  sc.  est.  Neutrum  autem 
adicctivi  absolute  ponitur,  ut  statim  ,nec  tutum  est  quod 
cicatricosum.'  Eodem  modo  §.  178  lectionem  codicis  a  in 
ea  csl  natura  non  esse  spernendam  existimo,  quum  praepo- 
sitionem  in  cum  ablativo  saepissime  a  Plinio  ibi  etiam 
coniungi  meminerim,  ubi  a  vulgari  fere  consuetudine  ab- 
horreat,  de  quo  genere  egit  Grasberger  p.  59  sqq. 

325  187=22,35. 

Genera  separari  ac  singulis  conseri  tractibus  uti- 
lissimum. 


Liber  XVI L  41 

traclum  cod.  a,  unde  facilius  fit  tractus  sc.  singulos.  §.  192 
recte  Pintianus  exacta  in  exacuta  mutavit,  cf.  Columella 
V.  6.  §.  193  Ianus  rectius  hos  quam  Sill.  eos  de  his,  malim 
tamen  eos  scribere.  §.  200  eligantur  scribo,  codd.  religanfur, 
Sill.  lan.  e  Schneideri  coniectura  eliguntur.  Praecepta  enim 
Columellae  V.  6  repetuntur. 

201=23,35.  326 

Et  ulmus  detruncata  media  in  ramorum  scamna 
dig-eritur,  nulla  fere  XX  pedum  altiore  arbore. 

Numerum  alterum  XX  e  Columellae  loco  V.  7  iam 
Pintianus  emendavit  XV,  alterum  e  codicibus  Mss.  elicien- 
dum  reliquit.  Sic  enim  illi :  intramorum  a,  intra  ramorum  T  d 
i.  e.  in  trittm  ramorum.  ,Plerumque',  Columella  inquit,  ,ea 
arbor  in  tres  ramos  dividitur.' 

211=23,35.  327 

Traducem  bimum  praecidere  solebant;  oneratis 
enim  vetustate  melius  donare  tempus,  ut  transi- 
lem  faciant,  ni  largiatur  crassitudo;  alias  utile 
toros  futuri  draconis  pasci. 

Talem  locum  Sill.  et  Ianus  dederunt,  hic  tamen  contra 
codices  vulgatam  lectionem  si  servavit.  In  quo  plura  displi- 
cent:  primum  imperfectum,  cui  inde  a  v.  melius  alia  quaedam 
ratio  eademque  probabilior  opponi  videtur,  deinde  vocabu- 
lum  transilem  nec  bene  formatum  neque  usu  comprobatum, 
quibus  accedit  et  codicum  varietas,  ubi  non  oneratis  sed 
oneral  legitur,  et  Columellae  praeceptum  V.  6  pag.  220  ed. 
Bipont.  Cuius  verba  ,cum  deinde  annis  et  robore  vitis 
,convaluit,  traduces  in  proximam  quamque  arborem  mit- 
,tendae,  easque  post  biennium  amputare,  simul  atque  (fort. 
,simulque)  alias  teneriores  transmittere  convenit,  nam  ve- 
,tustate    vitem  fatigant'   haud   dubie  a  Plinio   respiciuntur. 


328 


329 


42  LiberXVll. 

Itaque  ante  omnia  vox  oneral  sc.  vitem  recipiatur  oportet 
interpunctione,  ut  par  est,  mutata.  Tum  id  praecipitur,  quod 
alteri  rationi  praeferendum  videatur,  ut  quandam  draconis 
similitudinem  efficiant  traduces ;  numerorum  enim  varietas 
tantum  abest  ut  improbetur.  ut  usui  Pliniano  quam  maxime 
apta  esse  videatur.  Quod  ubi  primam  vocis  transilem  lit- 
teram  e  proxima  ut  male  irrepsisse  concesseris,  sponte  prod- 
ibit:  rasilem,  cf.  §.  206.  Nisi  palmitis  crassitudo  draconem 
ipsa  largitur,  arte  ad  eius  speciem  conformandus  est.  Exigua 
igitur  illa  mutatione  facta  talem  locum  scribemus: 

Traducem  bimum  praecidere   solebant   (onerat   enim   vetus- 
tate) :  melius  donare  tempus  ut  rasilcm  faciant^  ni  rel. 
Obiter  moneo,  paulo  ante  utraque  pars  legendum  esse, 
prior  enim  vox  vicina  utrimque  absorpta  est;  cf.  Columella  V.7. 

213  =  23,35. 

Medium  temperamentum  in  Carseolano  sequuntur 
cariosasque  tantum  vitis  partes  incipientesque 
inarescere  deputando. 

Trimum  e  codicibus  reslituatur  Carsulano,  quod  Umbriae 
oppidum  III.  113  commemoratur  *) ,  deinde  deleta  copula, 
quae  e  vicino  participio  incipienlesque  huc  irrepsit,  scribatur 
cariosas.  Simile  mendum  serendasque  in  §.  215  dudum  aub- 
latum  est. 

214=23,35. 

Arbusta  arari  quam  altissime  desiderant  tanta 
etsi  frumenti  ratio  non  exigit. 

Expulsa  dittographia  (desiderantant)  lego  desiderant  etsi. 
Pintianus  tametsi ,    Sill.  tamen  etsi  coniecerant.     Ibidem  vo- 


*)  Antea    pro  iuxla   urbem    Varrachiis    scribendnm    videtur   esse 
iusta  urbem  in  .Iricinis. 


Liber  XVII.  43 

cabula  quae  in  arbnstis  quae  neque  in  codicibus  reperiun- 
tur  neque  sententia  loci  requiruntur,  inimerito  a  viris  doc- 
tis  retinentur. 

225=24,37.  330 

Scabies  gignitur  roribus  lentis  post  vergilias; 
nam  si  largiores  fuere,  perfundunt  arborem,  non 
scalpunt.  Scabie  et  grossi  cadunt,  si  vel  imbres 
nimii   fuere;    alio   modo    iicus   laborat   radicibus 

madidis. 
Talem  locum  apud  Silligium  legimus,  eundem  aliter  Ianus 
constituit,  qui,  nisi  Theophrasti  dcscriptionem  IV.  14.  5  Pli- 
nius  imitatus  esset,  e  codicum  Mss.  sordibus  vix  expediri  pos- 
set.  Tribus  autem  modis  ficum  imbribus  vexari  Theophrastus 
narraverat:  aquae  penuria,  unde  scabies  oreretur,  largis 
imbribus,  quibus  arbor  perfunderetur,  nimiis  denique,  qui- 
bus  radices  maderent.  Quorum  morborum  primum  ille  sic 
descripsit:  fj  de  ipwQa  ^dXi(Txa  yivexai  bxav  vdo)Q  eni 
LJXeiddi  yevrjxat  [itj  noXv ,  Plinius  inde  a  voce  ,Scabies' 
usque  ad  ,vergilias',  alterum  his  verbis  edv  de  tcoXv,  drto- 
xXvt^exar  cvfifiaivei  de  xoxe  xai  xd  §Qivd  dnoQQecv  xai 
xovg  oXvv&ovq,  quibus  apud  Plinium  proxima  usque  ad 
vocem  cadunl  respondeant  necesse  est.  Apparet  igitur  lar- 
giores  rectissime  a  Dalecampio  scribi,  licet  codices  rariores 
habeant,  deinde  nihili  faciendam  esse  dittographiam  per- 
fundunt  ne ,  e  codicis  archetypi  vitio  PERFVNDVNTNT 
repetendam;  tum  scabie  et  grossi  egregie  ab  Harduino  e 
corruptelis  codicum  scabie  eteros  si,  si  Silligio  credimus 
(scabiterossi  in  Parisinis  legi  Harduinus  retulitj,  restitutum 
esse;  postremo  scabie  quod  Harduinus  recte  ad  scalpunt 
applicuerat ,  a  Silligio  male  cum  vv.  ei  grossi  coniungi. 
Quamquam  vocem  scabie  haud  scio  an  docto  potius  librario 
quam  Plinio  tribuam,   qua  insolitam  verbi  scalpunt  vim  ex- 


44  Liber  XVII. 

planare  shiduerit.  Tertium  radicum  morbum  his  verbis  Theo- 
phrastus  addit:  voael  de  ffvxrj  xai  idv  i/io^gia  yevrjTar 
xa  T€  yao  nQog  tt)v  Qi%av  xai  avvfjv  ttjv  QiZ,av  waneQ  fjtada. 
Quae  codicum  scriptura  sive  recepta  accurate  a  Plinio  ex- 
primuntur.     Totum  igitur  locum  sic  refingo: 

Scabies  gignitur  roribus  lentis  post  vergilias;  nam  si  lar- 
giores  fuere,  perfundunt  arborem,  non  scatpunt  [scabie)  et 
grossi  cadunt.  Sive  imbres  nimii  fiiere ,  alio  modo  ficus 
laborat  radicibus  madidis.  — 

§.  227.  Ianus  emendavit,  §.  2'i9  verba  ita  transponan- 
tur  oportet:  eroduntque  frondem,  atiae  florem  quoque  olivarum, 
cf.  Theophr.  1.  1.  9. 

331  231=24,37. 

Sunt   et    culicum  genera   aliquis  molesta 

qui  videntur  ex  umore  nasci,  tum  dulci  subdito 
corticibus. 

Viam  qua  molesta  et  otiosa  illa  vox  tum  emendetur, 
Theophrastus  IV.  14.  10  monstrabit:  xal  doxovffiv  ix  Tr)g 
vyQorrjTog  wviffTafffhai  Trjg  imo  xov  (fXoibv  ffvviffra^evrjg' 
avTrj  de  iffTi  ykvxeia  yevopevoig.  Manifestum  est  enim  in 
codice  archetypo  paucas  litterulas  excidisse,  quibus  sup- 
pletis  legemus: 

—  ex  umore  nasci  ad  gustum  dulci 
Ceterum  hi/c    quoque  intelligitur,  quanto    codex  a  reliquis 
praestet:  ille  enim  tum,  cod.  d  iunc  praebet. 


331 


232=24,31. 

hic  enim  (Olympias)  si  flavit  circa  brumam,  fri- 
gore  exurit  arefaciens  ut  nullis  postea  solibus 
recreari  possint. 

Theophr.  1.  1.  §.  11   dnoxdei  yaQ  toc  devdQa  xal  ovTtog 


Liber  XVII.  45 

ava  noiei  xai  ^tjqcc  x.  re.  Plinio  igitur  repetitis  tribus  quae 
semel  scribuntur  litteris  restituitur: 
—  exurit  ita  arefaciens  — 
Simile   vitium  §.  233  inter  pro    in  terris  Harduinus    emen- 
davit. 

233  =  24,31.  332 

Aliae  in  terris  septentrionalibus,  ut  Ponto,  Phry- 
g-ia,  frigore  aut  gelu  laborant  — 

in  Ponto  Sill.  quod  e  cod.  a  Ianus  correxit.  Vellem  eius- 
dem  etiam  in  proximo  vocabulo  quam  par  erat  rationem 
habuisset  ut  Phrygiani  terris  septentrionalibus  eximeret. 
Cod.  enim  a  praebet  fragia  i.  e.  Thracia,  quam  Theo- 
phrastus  §.  13,  disertius  etiam  caus.  plant.  V.  13.  11  no- 
minavit. 

235  =  24,37.  333 

—  similiter  ilex  et  robur  et  quercus.  Quae  si 
angusta  decorticatio  fuit  rel. 

Hic  quoque  auctoritati  codicis  a,  in  quo  reperitur: 
,robur  quercus.  Quae'  obtempero,  cum  scribo:  s.  i.  e.  ro- 
bur  quercusque.  Si  angasta  rel. 

238  =  24,37.  334 

Intereunt  pleraque  et  fissa  stirpe,  exceptis  vite, 
malo,  fico,  punica,  quaedam  vel  ab  ulcere  tantum. 
Ficus  hanc  iniuriam  spernit  et  omnia  quae  resi- 
nam  gignunt. 

Vitiatum  locum  esse  Budaeus  et  Schneiderus  ad  Theo- 
phr.  IV.  16.  1  animadverterunt,  sedem  vitii  non  invenerunt. 
Scilicet  non  ftco  sed  ficus  corruptum  est  corrigendumque 
e  Theophrasti  narratione:  ra  d'ovdkv  naa^ei  xad-dnso  q 
nevxr\  dadovQyovixevrj  xai  e£  (hv  dr\  xdq  Qi\xiva<;  avXXe- 
yovGiv,  itaque  reponendum  est:    Pinus  hanc  ini.  spernit  rel. 


46  Liber  XVII. 

Pinum  enim  et    hic  et  §.  235  dicit  nevxrjv,   quam  alibi  la- 
ricem  appellat. 
335  241  =  25,38. 

—  et  oliva  in  totum  ambusta  revixit  et  in  Boeo- 
tia  derosae  locustis  fici  regerminavere. 

Quae  paulo  ante  leguntur  verba  Ianus  e  Theophr.  IL  3.  1 
egregie  sic  correxit  ,licus  sub  foliis'  (eos  sub  foliis  a  d). 
Eodem  loco  etiam  ad  ea  quae  modo  adscripsi  verba  emen- 
danda  uti  poterat.  Quum  enim  Theophrastus  §.  3  haec 
narraverit:  oiov  ilda  tiox  dnoxav&elGa  xeXicoq  dve^/.dfftrj- 
crev  oXtj ,  xai  avzrj  xal  r)  QaXia.  iv  ds  zrj  Boiania  xava- 
(JQCO&evTcov  valv  6qvu~)v  vn  dvveXifia^v  ndXiv  dvefiXdfftrjGe, 
Plinius  quoque  non  de  ficis  sed  de  oliva  loqui  putandus 
est.  Quid  quod  fici  nomen  ne  in  codicibus  quidem  Mss. 
reperitur,  qui  ita  variant:  fici  \        \  regerminavere  D. 

(icis  ire  germinavere  a 
interpolatam  enim  codicum  T  d  lectionem  cylisi  regerminavere 
citare  nihil  attinet.  In  ficisi  igitur  vocem  aliquam  latere  con- 
sentaneum  est  qua  Graccam  Iqvoz  Plinius  expresserit,  eam- 
que  talem  quae  prope  ad  corruptos  illos  litterarum  ductus 
accedat.  Neque  ea  difficilis  inventu  est:  quodsi  enim  magnam 
litterarum  c  et  t  similitudinem  reputaveris  *),  nulla  fere  muta- 
tione  e  /icisi  fieri  intelligcs  fetus,  quo  vocabulo  cum  vites 
describit,  inde  a  §.  173  saepius  usus  est. 

335  251  =  27,42. 

exactam  falcis  aciem  utraque  manu  imprimentes. 
Scribc :  exaculam,  ut  §.  2G5.  Cctcrum  quae  initio  §.  252. 
lcguntur  usque  ad  v.  ossa  in  hac  sectioue  arte  cum  expletae 
cohaerent  levique  tantum  signo  distinguenda  sunt. 

*)  Ita  statim  §.  245  in  cod.  a  legitur  Yecli ,  in  <l  Yeltii .  sioul  II. 
194  in  R  Vecti,  in  ad  Veitii .  in  A  Veti ,  recte  autcin  Vettii 
scribi  ex  inscriptione  apud  Grutcr.  p.  M.  8  colligitur 


Liber  XVIII.  47 

261  =  28,41.  336 

—  si  vero  fertiles  non  sunt  (vites,  iubent)  aceto 
acri  subacto  cinere  rigari  — 

Quum  post  particulam  subiunctivi  positi  sint  et  in  iis 
quae  praecedunt  et  quae  statim  sequuntur,  hic  quoque  sint 
scribendum  est.  ficis  et  rutaeque  recte  coniecit  Dalecampius, 
quorum  alterum  etiam  codicibus  confirmatur. 

LIBER  XVIII. 

3  =  1,1.  337 

Nos  et  sagittas  unguimus  ac  ferro  ipsi  nocentius 
aliquid  damus,  nos  et  flumina  inficimus  et  rerum 
naturae  elementa;  ipsum  quoque  quo  vivitur  aerem 
in  perniciem  vertimus. 

Iam  saepius  significavi,  codices  T  d  eorumque  similes,  a 
quibus  vulgata  fere  lectio  orta  est ,  ab  homine  non  indocto 
correctos  nonnumquam,  saepius  interpolatos  esse,  codicem 
a  cum  quo  cod.  D  et  0  aliqua  cognatione  coniuncti  esse 
videntur,  antiquae  probaeque  scripturae  vestigia  in  his  certe 
libris,  ubi  altera  eaque  antiquiore  codicum  familia  desti- 
tuimur,  ipsis  illis  mendis,  quibus  scatet,  conservasse.  Cuius 
rationis  memorabile  h.  1.  exemplum  reperitur.  Aer  enim 
neque  ad  victum  sufficit ,  quod  vel  proverbio  docemur,  ne- 
que  quomodo  in  perniciem  convertatur,  constat.  Immo  quae 
sint  ea  quibus  vivamus  Plinius  ipse  XXIV.  4  explicuit,  ,in- 
ventu  facilia  ac  sine  impendio  et  quibus  vivimus',  quibus 
hominum  fraudes  cum  ad  medicinam  tum  ad  venena  abusi 
sunt.  Venena  hoc  quoque  loco  cibis,  qui  ab  ipsa  natura 
innoxii  sumministrentur,  opponi  animalium  exemplo  effici- 
tur.  Atqui  molesta  illa  vox  abest  a  codicibus  a  D,  itaque  in 
cod.  d  ab   interprete   adscriptam  esse  sequitur,   qui  ,ipsum 


48  Liber  XV 111. 

illud  quo  vivitur'  ad  ,rerum  naturae  elementa'  retulerit. 
Neque  tamen  nihil  glossemati  substituitur,  sed  e  vestigiis 
reliquorum  codicum,  quorum  a  in  se,  D  ipse  in  scriptum 
habet,  gravis  sententia  refingitur: 

ipsam  quoque  quo  vivitur  ipsi  in  perniciem  vertimus. 

In  proximo  sensu  verba  quae  quidem  ne  in  T  d  quidem 
leguntur,  haud  dubie  igitur  delenda  sunt. 

4,   5  =  1,1. 

338  Quid?  non  et  hominis  quidem  ut  venena  na- 
scuntur?  —  —  Veruni  et  in  hoc  eadem  naturae 
maiestas  quanto  plures  bonos  genuit  ac  frugi  rel. 

Interpolatum  obscurumque  locum  (quid  enim  significant 
particulae  quidem  ut?)  exhibuit  Sill. ,  Ianus  emendare  cona- 
tus  est,  dum  ut  in  e  menle  mutat:  una  tantum  vel  altera 
littera  corruptum  codices  praestant.  Paucos  homines  veneni 
instar  esse,  aliquanto  plures  ad  bonam  frugem  natos  esse 
Plinius  dicit,  atque  hoc  ipsum  in  codicibus  legitur,  nisi 
quod  in  a  T  e  hominis,  in  omnibus  quidem  reperitur: 

Quin  et  homines  quidam  ul  venena  nascuntur  —  —  Verum 
et  in  hoc  eadem  naturae  maieslas  quanto  plures  bonos  ge- 
nuit   ut  fruges  rel. 

Quae  sequuntur  inde  a  §.  6  usque  ad  21,  a  §.  35  usque 
ad  43,  in  chrestomathia  Pliniana  p.  220  sqq    tractavi. 

339  «  =  6,8. 

(praeceptum)  in  primis  Catonis  humanissimum 
utilissimumquc ,  id  agendum  ut  diligant  vicini; 
causas  reddit  ille  rel. 

Catonis  locus  exstat  cap.  4:  ,Si  te  libenter  vicinitas 
vldebit'  rel.  Obiectum  apud  Plinium  vulgo  omissum  e 
scripturae  varietate  ( diligant  'd ,  se  vicini  Q ,  vicinis  a )  re- 
stituitur: 


Liber  XVI II.  49 

ut  diligant  te  vicini. 
Supra  §.  29  cavit,   quum    ubique   praesens   tempus    re- 
periatur,  in  cavef  mutandum  esse  arbitror. 

4T  =  6,8.  340 

Qmidiorem  agrum  fossis  concidi  atque  siccari 
utilissimum  est,  fossas  autem  cretosis  locis  aper- 
tas  relinqui,  in  solutiore  terra  saepibus  tirmari, 
declives  imbricibus  aut  supinis  lateribus  procum- 
bere,  quasdam  occaecari  rel. 

Ita  Silligius  vulgatam  lectionem  firmari  ne  procidant 
aut  rel.  mutavit,  e  Columellae  loco  II.  2.  9  quem  Plinio 
obversari  constat,  vocibus  declives  imbricibus  desumptis,  cui 
eatenus  assensus  est  lanus,  ut  alteram  vocem  omitteret  eius 
autem  quam  servavit  imbricibus  in  codicibus  ultimas  litteras 
superesse  statueret,  lacuna  quam  deprehendisse  sibi  visus 
est,  ingeniosissime  sic  expleta:  ,ne  ipvocidant,  aui  imbrici- 
bus.i  At  vero  imbrices  nec  Plinius  neque  is  quera  fere  se- 
quitur  Columella  ut  fossis  adderentur  suasit  quippe  quas 
,imbricibus  supinis  similesi  esse  voluerint. 

Codicum  varietas  haec  est :  ne  procibus  a. 

ine  procibus  D. 

in  eprocibus  Td., 
eos  codices  dico,  quos  e  Silligii  libro  accurate  novimus, 
ceteros  nihil  moror*).  Et  corrupta  quidem  esse  illa  voca- 
bula  manifestum  est,  sed  ante  quam  emendandi  periculum 
faciamus,  altera  corruptela  opus  est  ut  indagetur,  quam  in 
voce  procumbere  deprehendo.  Tantum  enim  abest  ut  fossa 
procumbere  debeat  ut  ne  procumbat  omni  opera  cavendum 


*)  De  Chiffletiano  O  lateor  me  dubitare.  t^ui  lectiouem  m  epro- 
cibus  cum  T  d  communem  habere  eique  vocem  divis  praemit- 
tere  dicitur,  qua  quid  indicetur  nescio. 

4 


50  lider  XVIII. 

sit.  Qua  voce  cum  altera  manifesto  corrupta  comparata 
tanta  utriusque  similitudo  intelligitur  ut  alteram  alteri 
substitutam  esse  appareat  Scilicet  quum  procibus  in  arche- 
typo  male  scriptum  reperiret  librarius,  in  margine  legendum 
esse  procumbere  annotaverat,  quae  coniectura  ita  postea  in 
ipsa  Plinii  verba  irrepsit,  ut  ipsum  illud  procibus  intactum 
remaneret.  Itaque  vocem  procumbere  missam  faciamus,  eam 
autem  quae  reliqua  est,  procibus  in  procumbant  mutemua. 
'    Iam  igitur  omnia  optime  sic  procedunt: 

—  in    solutiore  lerra    saepibus  firmari   ne  procumbant  aut 
supinis  lateribus,  guasdam  rel. 

341  52  =  7,10. 

Omnium  satorum  rel. 

Solus  codex  d  salorum   habet,   safurorum   a,    sativorum 
0  T,  haud  dubie  recipiendum. 

342  56  =  7,10. 

Varro  quater   novenis  diebus  fruges  absolvi  tra- 
dit  et  mense  nono  meti. 

,In  libris  deperditis',  Harduinus  inquit,  scilicet  ne 
numeros  corruptos  esse  fateatur.  At  neque  Varro  sibi  ipse 
contradixisse,  neque  Plinius  cum  de  rebus  rusticis  agit 
alios  Varronis  libros  quam  qui  de  re  rustica  scripti  sunt, 
laudasse  putandus  est.  In  illis  autem  cum  Varro  I.  27  et  32 
tempora  ita  ut  res  et  ratio  fert,  descripserit,  rectissime 
Pintianus  priorem  numerum  in  quinquies  novenis  mutavit, 
ter  quindecim  qui  a  Varrone  numerantur  diebus  consenta- 
neum.  Gravius  etiam  alterum  vitium  Varrone  duce  tollitur. 
Qui  quoniam  c.  27  tempora  subtilius  ita  discerni  retulit 
ut  in  VIII  sesquimenses  dividerentur  atque  quae  in  agri 
cultura  fieri  deberent,  in  haec  intervalla  distribu^it,  apparet 
in  Plinii  codicibus  duas  syllabas  periisse  legendumque  esse : 
et  sesquimense  nono. 


Liber  XVIII.  51 

57  =  T,10.  343 

Quorundam  caules   sparguntur  in  terram,   si  non 

habeant  adminiculuin,    ut  pisorum;   quod  si  non 

habuere,  deteriora  fiunt. 

i 

Codices  aD:  piscandum  nisi,  d  piscandunt  n,  deinde  ad: 
deteriora  aut  (quid  D  T  habeant,  non  constat).  Unde  vul- 
gatam  interpolatam  esse  Sill.  intellexit,  quae  ipse  coniecit: 

ut  apiscantnr;   nisi  habucre aut  deterinra  fiunt  propterea 

maxime  displicent,  quia  vox  scandunt  verbo  dvaftalvei  apud 
Theophrastum  VIII.  3.  2,  quem  non  satis  accurate  (phasi- 
olos  enim  omisit)  Plinius  imitatus  est,  coniirmatur.  Melius 
Ianus  ut  pisi.  ubi  scandant  nisi  habuere  .  .  .  aut  deteriora  ftunt, 
verum  ille  quoque  lacunam  Plinii  verbis  inesse  praeter  ne- 
cessitatem  statuit.  Legendum  est:  ut  pisa  scandunt,  aut 
nisi  habuere,  deieriora  fiunt. 

63  =  7,12.  344 

Tertium  pondus  (tritici)  erat  Thracio,  Syrio, 
deinde  et  Aegyptio,  athletarum  cum  decreto, 
quorum  capacitas  iumentis  similis  quem  diximus 
ordinem  fecerat. 

Theophrastum  VIII.  4.  3  sqq.  sequitur  Pliuius,  quod 
vel  temporibus  perfectis ,  quibus  utitur ,  declaratur.  Quare 
primum  Syrio  e  1.  1.  mutandum  est  in  Assyrio,  deinde  col- 
lata  §.  5  scribendum  athletarum  tum  decreto. 

64  =  7,12.  345 

ex  omni  eadem  (Graecia)  genere  grani  praetulit 
dracontion  et  strangiam  et  Selinusium. 

Ita  sane  Plinius  cum  Theophrasto  caus.  pl.  III.  21.  2 
consentit,  verum  aliud  nomen  suppeditant  codices  (istelepant 
&  a  d ,    stelepan       D) ,    unde   necessario    efficitur    s/lengian, 

4* 


52  Liber  XVITl. 

ortum,  ut  recte  ab  lano  p.  XVI  annotatum  est  e  ffTXeyyvg, 
quod  in  hist.  nlant.  VIII.  4.  3  legitur.  Quum  autem  non 
hoc  loco  solo  a  Theophrasti  descriptione  Plinius  recesserit 
(genus  enim  spoudian,  egregie  a  Sill.  restitutum  apud  Theo- 
phrastum  non  magis  legitur  quam  Sophoclis  versus  e  Tri- 
ptolemo  fabula  repetitus  ;,  a  codicibus  standum  legendum- 
que  est  stlengian.  At  contra  inde  a  §.69  Theophrasti  vestigia 
legit,  itaque  §.  70  sitanion  (a  cfitos  ductum)  ex  hist.  plant. 
VIII.  2.  3  scripturae  codicum  setanion  vel  setamon  substitua- 
tur  oportet. 

346  66  =  1,12. 

Inter  ea  tritici  genera,  quae  Romam  invehuntur,  comme- 
moratur  etiam  Boeoticum,  male,  neque  enim  Boeotia  Plinii 
aetate  frugibus  abundabat:  Baetieum  reponendum  est  e  §.95, 
quod  in  eod  a  Boeticmn  scribitur  levi  vitio  eodemque  ad  in- 
terpolationem  proclivi. 

347  67  =  7,12. 
Lex  certe  naturae  ut  rel. 

In  cod.  a  post  v.  naturae  spatium  duarum  litterarum 
vacuum  relinquitur,  quod  verbo  esl  explendum  esse  e  pro- 
ximo  vocabulo  intelligitur.  §.  68  ex  eodem  cod.  a  scribo 
Hispania.  §.  71  quidam ,  quod  dedit  Sill.  servavit  Ianus, 
operarum  vitio  tribuendum  esse  existimo.  Vulgatam  enim 
lectionem  quidem,  ad  quam  nullam  scripturae  discrepantiam 
afferri  video,  particula,  qua  Theophrastus  IV.  4.  10  utitur, 
[idXiffia  dt  defenditur. 

15  =  7,15. 

348  _.  .     .     .    . 

Hippocrates  e  clarissmus  medicmae  scientia. 

Cod.  a1  scientiae,  quem  genetivum  qualitatis  equidem 
vulgatae  praetulerim ;  inter  exempla  enim  a  Grasbergero 
p.   29  allata  etiam  duplex  genetivus  XI.  86  reperitur. 


Liber  XV 111.  53 

78  =  7,18. 
Grano  (hordei)  ipsi  aliquol  differentiae ;  longius  ' 
leviusque  aut  brevius  aut  rotundius ,  candidius 
nigriusque  vel  cui  purpura  est;  ultimo  ad  polen- 
tam,  contra  tempestates  candido  maxima  intirmitas. 
Reruin  generumque  quae  h.  1.  cumulautur  copia  libra- 
rios  perturbatos  esse  non  est  quod  miremur,  at  viros  doctos 
post  Dalecampium  et  Pintiauum  Theophrastum  VIII.  4.  2 
ad  emendandum  Plinium  non  adhibuisse,  Silligium  vero 
lanumque  interpunctionem  ita  nmtasse  ut  vel  maior  inde 
oreretur  verborum  confusio  satis  mirari  nequeo.  Atque 
Theophrastus  hordei  grana  bifariam  forma  et  colore  ita 
distribuit:  xai  uvtwv  di  %&v  xqi&ov  ari  fjtsv  cjTQoyyvXoTtQui 
xal  iXdiTOVC  al  dt  noOjjirjxtcjTiocd  xal  fitfQovc  xal  ^iuvoTt- 
qai  xutu  tqv  (JTa%vv.  ¥ct  di  al  ptv  Xevxui  al  de  [jbtXaivai 
xai  intnoQcpvQfQovcjui,  uintQ  xai  noXvdXcpiToi  doxovcjiv  tivai 
xai  7tqoc  tovc  ^fftcSvas  di  xai  tu  nvtvpuTU  xai  bXwq  tov 
utQu  Tcav  Xtvxaiv  icjxvQoctoui.  Sequitur,  apud  PJinium  al- 
teram  particulam  avl  in  copulam  et  mutandam  esse;  nam 
adiectivo  longius  (iraeca  /cQoprjxicjTSQuc  xai  ptitovc,  voce 
leviusque  quam  male  Strackius  voce  Germanica  ,glaetter' 
interpretatus  est,  proxima  xai  (.iuvotsquc  xutu  tov  GTuyvv 
transferuntur :  contra  in  iis  quae  sequuntur  copulam  que 
vitiosam  esse  quae  in  codice  I.)  solo  reperitur,  deinde  pro- 
ximas  voces  ita  corrigendas  esse  ut  sublato  tertio  illo  colore 
alter  purpurascere  dicatur,  quod  facili  et  nulla  fere  muta- 
tione  efficitur,  si  legimus:  nigriusve  velut  pvrpura.  Postremo 
nigrius  hordeum  candido  duabus  rebus  praestat,  utilitate  et 
firmitate.  Alteram  Theophrastus  voce  noXvdXcpcToc  indiea- 
vit,  Plinius  proximis  verbis  definivit,  quae  sic  erunt  scribenda: 
est  utilissimum  ad  polentam,  alteram  codices  recte  describunt. 
Quibus  comprehensis  ecce  talia  Plinii  verba  prodeunt: 


54-  Liber  XVII I. 

—  longius  leviusque  uut  brevius  et  rotundius,  candidius  nig- 
riusve  velut  purpura:  est  utilissimum  ad  polentam,  contra 
tempestates  etc. 

350  80  =  7,18. 

—  quod  in  Hispaniae  Carthagine  —  collectum  est ; 
in  Hispania  cod.  a  rectissime  scribit,  qua  lectione  recepta 
alter  ablativus  in  appositione  accedere  putandus  est,  cuiu6 
generis  exempla  Grasbergeri  p.  56  industria  collecta  reperies. 

351  89  =  9,20. 

panis  vero  e  modio  similaginis  CXXll,  e  floris 
modio  CXVIl  (iustum  est  redire). 

Ridiculam  fere  mensuram  iis  quae  praecedunt  quaeque 
sequuntur  comparatis  corrige  in  P  (?'.  e.  pondo)  XXII  et 
P  XV  11.  Ceterum  quae  statim  exponitur  ,distinctio  tem- 
pore  L.  Pauli  nata'  ad  legem  Scriboniam  alimentariam  a. 
DCCIV  pertinet. 

352  99  =   '0,23. 

Et  ipsa  autem  quae  evalluntur  variam  i)isturarum 
rationem  habent.  Acus  vocatur,  cum  per  se  pisi- 
tur  spica,  tantum  auiificum  ad  usus. 

Nescio  cur  codicum  lectio  pislrinarum  (pristinarum  a  0) 
a  viris  doctis  spreta  sit,  liberiorem  enim  genetivi  usum 
Plinium  adamasse  constat;  deinde  tantum,  ut  XV.  18  cum 
vv.  per  se  coniungendum  est. 

353  108  =  H.28. 

Cribrorum  geaera  (jalli  e  saetis  equorum  invenere, 
Hispani  e  lino   —  Aegyptus  e  papyro  rel. 
Recte  lanus  regionum  nomina  populis  substituit,  codi- 
cibus  obtemperans  sinmlque  concinnitati  orationis  consulens. 


Liber  XVI 11.  55 

Neque  tamen  pluraleni  Galliac  et  Hispaniue  probaverim, 
cum  in  re  dubia  |  utrumque  enim  numerum  reperiri  con- 
stat)  meliorum  codicum  auctoritas  valeat:  e  quibus  a  Gal- 
lie^  setis  et  Hispaniec  lino  praebet,  clarius  etiam  Q  Galliae 
setis  et  Hispaniae  lino  exhibebat.  §..114  cum  H&rdumo  annua 
ducena  legere  malo,  quo  codicum  vestigia  ducuDt;  §.  117 
vulgatam  scripturam  venalis  fabae  probo,  ut  nimia  dativorum 
multitudo  evitetur.  Littera  enim  s  proxima  /  intercepta 
esse  videtur. 

129  —  13,34.     (de  rapis  sermo  est)  354 

Genera  eorum  Graeci  duo  prima  fecere,  mascu- 
linum  femininumque,  et  ea  serendi  modi  ex  eo- 
dem  semine;  densiore  enim  satu  masculescere 
rel. 

Quae  hac  sectione  continentur ,  e  Theophrasti  libro 
VII.  4.  3  sumpta  sunt  omnia  atque  propterea  aliter  inter- 
pungenda  quam  vulgo  fit.  In  quibus  neque  id  quod  Sill.  e 
cod.  a  dedit  modi  neque  vulgata  scriptura  modo  quam  e 
cod.  d  Ianus  servavit,  intelligitur.  Kestituendum  est  modum, 
qui  casus  vicino  genetivo  in  archetypo  et  in  a  corruptus, 
in  d  deinde  male  correctus  est.  ltem  ultima  §.  130  verba 
male  vulgo  sic  distinguuntur:  Pulma  in  Nursino  agro  na- 
scentibus;  laxatio  in  libros  sesterlii  singuli  et  in  paenuria  bini, 
proxima  in  Algido  natis.  Nanique  adiectivum  proxima  non 
ad  substantivum  taxatio  sed  ad  palma  pertinet,  ut  XXXIV. 
145  secunda  palma  legitur.  Sic  igitur  interpungendum  est: 
Palma  —  nascentibus  {taxatio  —  bini)s  proxima  rel. 

133  =  14,36.    (de  lupino  loquitur)  355 

Nec  ullius  quae  seratur  natura  adsensu  terrae 
mirabilior  est. 

terraeque  a,  terraque  T  d,  unde  Sill.  vulgatam  terrae,  quae 


56  Liber  XV  111. 

Pintiani  coniectura  est,  corruptam  esse  recte  intellexit  et 
caeli  excidisse  ingeniose  suspicatus  est.  Oblocutus  est 
Strackius  p.  VI  codicesque  T  d  sequi  maluit,  Ianus  vulga- 
tam  scripturam  tuetur.  At  quid  scripserit  Plinius,  e  simili 
codicis  a  corruptela  qua  §.  136  hominigue  habet,  facile  col- 
ligitur,  scilicet  legendum  esse:  adsensu  terrae  quoqtte.  Non 
sua  tantum  natura  sed  etiam  terrae  facilitate  insigne  est. 

356  139  =  15,38.   (de  ervo  agit) 

—  quippe  cum  divum  Augiistum  curatum  episto- 
lis  ipsius  memoria  exstet. 

Ianus  inseruit  eo  post  curatum,  eleganter  sane  et  ad 
sensum  recte.  Sed  facilius  cum  proximorum  vocabulorum  ter- 
minationi  deberi  existimatur  et  mutatur  in  quo.  Vicwamsati 
Strackius  p.  VII  recte  in  dali  mutandum  esse  censet;  idem 
locum  corruptum  §.  143  egregia  patris  coniectura  sanari 
animadvertit.  Cui  in  universum  assentior.  Namque  Varronis 
locum  de  re  rust.  I.  31  qui  ocinum  secari  ait  ,antequam 
genat  siliquas'  haud  dubie  Plinius  in  aniino  habebat  cum 
scriberet  quod  nunc  ,antequam  gelaret'  legitur:  ,generaretl 
optime  Strackius  coniecit,  neque  tamen  verbum  absolute 
poni  putaverim,  quam  ob  rem  vocem  ^siliquam1,  post  v.  an- 
lequam  quod  in  eandem  syllabam  desinit,  addi  debere  arbitror. 

357  145.  46  =  16,43.   (de  medica  loquitur) 
Opus   est  densitate  seminis  omnia    occupari  in- 
ternascentesque   herbas  excludi;   id  praestant  in 
iugera   modia    vicena.    Movendum    ne    aduratur 
rel. 

Locum  foede  corruptum  Harduinus,  cum  probam  lectio- 
nem  cavendum  quam  apud  Dalecampium  invenerat,  con- 
temneret  et  e  MSS.  scilicet  e  cod.  a  movendum  scriberet, 
magi8  etiam  corrupit.    Et  recte  quidem  Strackius  lanusque 


Liber  XVlll.  57 

ad  priorem  illam  scripturam  redierunt,  nec  tamen  nihil  falsi 
reliquerunt.  Et  primum  quidem  iam  in  eo  libro,  unde  nostri 
originem  duxerunt ,  peccatum  esse  pluribus  argumentis  de- 
monstratur :  vicena  enim  habuit  quem  numerum  absurdum  et 
in  bina  vel  bini  mutandum  esse  Schneiderus  ad  Varr.  de  re 
rust.  I.  42  monuit.  Varro  sesquimodium  opus  esse  tradi- 
dit,  accuratius  Columella  II.  10.  27,  quem  Plinius  auctorem 
sequitur  tantum  seri  iussit,  ,ut  singuli  cyathi  seminis  locum 
occup(ar)ent  decem  pedum  longum  et  quinque  latum.' 
Quum  autem  singuli  modii  quadragenis  octonis  cyathis  con- 
stent,  non  vicenos  sed  binos  modios  a  Plinio  numerari  con- 
sentaneum  est.  Deinde  activum  adurat  quod  in  codicibus 
a  e  legitur,  quodque  Dalecampius  etiam  in  cod.  0  reperisse 
putandus  est,  recte  ab  Harduino  emeudatuni*)  in  arche- 
typo  scriptum  fuisse,  intrrpolata  voce  dura  quam  T  d  ex- 
hibent ,  efficitur.  Denique  aliquot  litteras  inter  numerum 
et  gerundium  medias  exstitisse  quae  sensu  carerent,  et 
interpolatorum  et  reliquorum  praeter  D  librorum  varietate 
indicatur.  D1  enim  habet  avendum  litteris  quae  non  intel- 
ligebantur  omissis,  D2  recte  cavendum.  Haec  igitur  sunt, 
partim  iam  correcta,  partim  corrigenda  codicum  MSS. 
monstra:  vicena  inmovendam  a,  vicena  in  movendum  cod. 
Turnebi  qui  nescio  num  ab  a  diversus  fuerit,  vicina  vindemia 
dura  codd.  T  d  foede  interpolati.  In  quibus  avendum  quod  in 
cod.  D  exstat,  fere  integrum  reperimus;  quae  praecedunt 
vicena  inm  orta  sunt  e  mendo  codicis  archetypi  et  primum 
transponendo  corriguntur;  nam  vina  i.  e.  bina  syllaba  ce 
inserta  discerptum  fuit.  lam  vero  quas  sic  nanciscimur  lit- 
teras  vinacenm  e  duobus  vocibus  constant,  viha  seu  bina  et 
semen.  Itaque  ultima  verba  sic  constituo,  neque  enim  cur 
neutrum  genus  modia  bina,    quod  ne  in   codd.  T  d  quidem 


*)  Etiam  §.  150  recte  roboralur  in   vett.  editt.  legitur. 


58  Liber  XVUl. 

totum  mutatur,  cum  frequentiore  mascuJino  commutemus, 
causa  est: 

—  in  iuyera  modia  biua;  semen  cavendum  ne  uduratur  rel. 
§.  155  non  tritico  sed  in  tritico  legi  malim,  cf.  Theophr. 
VIII.  8.  3  iv  rcttg  xQi&aic  rel. 

358  159  =   17,45. 

Democritus    suco    herbae    quae   vocatur  aizoum, 

in  tegulis  nascens  tabulisve,   Latine  vero  sedum 

aut  digitellum,  medicata  seri  iubet  omnia  semina. 

Vocem  tabulisve  bene  emendare  aggressus  est  Sill.   Qui 

i 

e  codicum  scriptura  lulndis  aesum  E),  labulis  aesum  ©  a,  ca- 
bal/is  esum  T  d,  egregie  refinxit  ab  aliis ,  cui  a  Strackio 
et  Iano  e  prima  littera  copula  el  additur,  nomen  ipsum 
emendandum°reliquit.  Quod  e  XXV.  160  hypoyeson,  f/uuniam 
in  suyyrundiis  fere  i\ascitui\  suppletur  Injpoyaeson. —  diyitillum 
recte  ab  Iano  scribitur. 

§.  162  codices  non  auinauayesimo,  quod  recte  in  edd. 
legitur,  habent  sed  quinto  decimo,  deinde  iidem  non  cen- 
tesimo  sed  centesimo  quinquayesimo.  Apparet  igitur  in  arche- 
typo  quinfo  decimo  in  margine  correctum  indeque  v.  quin- 
quayesimo  in  alienum  locum  receptum  esse. 

§.   169  ncscio  cur  non  cum  codd.  a  T  legatur:    hoc  fit. 

1T2  =  18,48. 

Non  pridem   inventum  in  Raetia  Galliae    ut  duas 

adderent   tali  rotulas,    quod  genus    vocant  plau- 

morati. 

Vocem    nescio    quam    Haeticam    a    Plinio    afferri  Sill. 

putavit ,    Iani   assensum    nactus.     Verum   in   ea   quae  h.  1. 

commernoratur  Raetia  i.  e.  in  agro  Veronensi  (cf.  III.   130) 

Plinii    aetate   Latine    omnes   loquebantur,     Latinum    igitur 

nomen    quaerendum    est.     Quod     ab     aratri     plaustro     du- 


359 


Liber  XVUl.  59 

eendum  esse  Harduinus  egregie  animadvertit.  ,CurruB4 
enim  ,imos'  Vergilius  Georg.  I.  173  dixerat,  ,propter  morem 
,provinciae  suae,  in  qua  aratra  habent  rotas  quibus  iuvan- 
,turl,  ut  Servius  annotat.  Neque  tamen  ipsam  quam  pro- 
tulit  coniecturam  p/austrarati  (  nam  plaustraratri  proponi  falso 
Sill.  Ian.  retulerunt )  probaverim,  quum  Plinius  non  de  ter- 
rae  aratione  sed  de  aratri  genere  agat.  Atque  genetivum 
quem  quaerimus,  duabus  litterulis  mutatis 

plaus/ra/i 
esse  reperiemus. 

1T6  =  1?,49'2.  360 

Sunt  et  hic  suae  leges. 

Terrae  generum  varietatem  in  arando  respici  debere 
ait,  suae  autem  quo  referatur  non  habet.  Itaque  scribendum 
est:  sunt  et  his  suae  leges,  item  §.  192  e  codice  a  non 
el  hic  leges  sunt  propriae  sed  et  huic  I.  s.  p. 

188  =  22,51. 

obl 

—  —  fons  abundat  largus  quidem   sed  et  certis 
horarum  spatiis  dispensatur  inter  incolas. 

Dittographia  expulsa  scribe:  sed  cerlis  rel.  §.  190  e 
cod.  a  Orge  lego  Orgae,    (nomine)    ut  fons  Orga   appellari 

videatur.  §.  191  Strackio  assentior  saritur  scribenti  loco  vul- 
gatae  serilur. 

193  =  23,54.  362 

Autumno  aliquid  saturus  Septembri  mense  limum 
inaret  post  imbrem  rel. 
Non   de  inarando  sed   de  disponendo   fimo  agitur,  ita- 
que  cum  codd.  legendum  est  inarcuet  i.  e.  acervatim  ponat 
(inarguef  litteris  c  et  g,  ut  fit,  permutatis). 

lustum  est    vehes   octodecim  iugero   tribui ,    di- 


60  Liber   XVlll. 

spergere  autem  prius  quam  arescat  aut  iacto  se- 
mine ;  si  haee  omissa  sit  stercoratio,  sequens  est, 
priusquam  sariat,  aviarii  pulvere. 

E  Columellae  loco  II.  l(i  Plinium  emendandum  esse  et 
Jlarduinus  et  nuper  lanus  bene  intellexerunt,  quorum  alter 
quae  ad  sententiam  necessaria  sibi  videbantur,  violento  im- 
petu  infarsit,  alter  unum  vidit  egregie,  ab  Harduini  interpola- 
tione  non  cavit.  Columolla  auctore  Plinius  et  tempestivam 
stercorationem  et  satione  iam  facta  secundam  rationem 
commendat,  ,ante  quam  sarias  more  seminantis  ex  aviariis 
pulverem  stercoris  per  segetem  spargendi.'  Priorem  ratio- 
nem  codicum  lectione  ares  significari  Ianus  optime  animad- 
vertit:  quae  sequuntur  ad  alteram  spectant:  aut  (quod  non 
opus  est  ut  cum  Iano  in  ul  mutetur )  iacto  semine,  si  h.  o.  s. 
s.  s.  e.  priusquam  sariat  i  seriat  a)  anie  pulverem.  His  ultimis 
verbis  Hard.  ad  sensum  recte  (cf.  XVII.  50)  aviarii  pulvere 
substituit,  quod  ubi  admiseris,  cum  Iano  sarias  scribas 
oportet.  Verum  quomodo  haec  verba  construantur  ne- 
scio,  neque  quidquam  dissimilius  reperio  vocibus  ante  et  avi- 
arii.  Scilicet  eo  peccarunt  viri  docti  quod  mutarunt,  quae 
supplenda  erant.  Desideratur  enim  infinitivus  verbi  aptus 
a  v.  sequens  est,  quo  accusativus  pulverem  regatur,  intercidit 
autem  uno  versu  XXVII  litterarum  omisso.  Quem  si  non 
vere  at  probabiliter  certe  sic  restkuisse  video  ,  cum 
scribo : 

aul  i.  s.  s.  h.  o.  s.  s.  s.  e.  priusquam  sariatur  ex  aviariis 

s e m inare  p a r a l u m  anle  p ulverem . 

363  194  =  23,53. 

lustum  est  singulas  vehes  fimi  denario  ire  in 
singulas  pecudes  minores. 

Tricenos  dies  Columella  II.  15  numerat,  itaque  Pintia- 
nus   dir  triceno   coniecit,     Ianus    ante    v.  singulas    inserere 


WerXVHL  61 

maluit  singulis  mensibus,  denario  ire  autem  quasi  suppleta 
v.  ,digito'  idem  quod  computari  esse  putat  quod  idoneis 
exemplis  probari  vellem.  Interim  haec  verba  ita  dividere 
praestat  ut  ultimae  prioris  litterae  ad  alterum  referantur 
expletaque  lacuna  scribatur: 

diebus  lerdenis  redire. 
Contra  §.  195  codicum  sciiptura  el  in  uno  omniutn  definita 
generatio  esl  vulgatae  et  —  gcnere  ratio  est  haud  dubie 
praeferenda  est,  quippe  quae  Theophrasti  verba  VIII.  11.  5 
filog  ydo  iffuv  sxdffvoig  wQicrfievog  nqoq  yovrjv  accurate 
exprimat.  Num  tamen  omnino  sincera  sit,  dubito  et  uno 
omnium  in  universum  omnium  mutari  velim. 

213.  14.        25,57.  364 

—  occasuni  matutinum  vergiliarum  —  Anaxi- 
mander  vigesimo  nono  (die  ab  aequinoctio  tra- 
didit  fieri),  Euctemon  XLVIII. 

X.  XX.  a,  XXXI.  schol.  German.,  qui  cum  optiino  co- 
dice  (si  tamen  in  libro  plurimis  vitiis  contaminato  de  bonis 
codicibus  loqui  licet)  nulla  fere  transpositione  facta  con- 
sentit :  itaque  numerus  XXXI  vulgata  lectione  praestat. 
Ultimorum  verborum  lacunam  Boeckhius  in  libro  doctis- 
simo  quo  de  universo  hoc  genere  egit  (uber  die  vierjahri- 
gen  Sonnenkreise  der  Alten;  p.  86  recte  sic  explevit: 
Euctemon  XLIV,  Eudoxus  XLVIll.  §.  220  cum  codd  a  d 
nocte  habeant,  singularem  noctem  praefero  itemque  paulo 
ante  noctibus  in  nocti  mutandum  esse  arbitror,  depravatum 
scilicet  pluralium  vicinitate. 

231  =  26,62.  365 

Democritus  talem  futuram  hiemem  arbitratur,  qua- 
lis  fuerit  brumae  dies         -  item  solstitio  aestatem. 

Verbum  post  aestalem  puto  excidisse,  declarari  vel  indicari. 


62  Liber  XVIII. 

366  233  =  26,63. 

—  in  lucubratione  vespertina  ridicas  V,  palos  X, 

totidem  antelucana. 
antelucanum  a,  recte  antelucano  d,  v.  ,tempore'  omissa, 
(cf.  §.  236)  ut  §.  207  e  codd.  Ianus  scripsit  intercalariu. 
§.  234  cum  schol.  German.  quando  ante  Aegypto  legi  oportet ; 
nam  quo  quod  in  codd.  ad  scriptum  exstat,  ortum  est  e 
compendio  quo,  cf.  var.  lectt.  ad  §.  239;  §  235  cum  codd. 
vulgata  scriptura  restituatur  et  cwn,  item  sentitur  e  schol. 
(i-erman.  §.  240  platani  iam  a  Pintiano  correctum  est  in 
fraxini,  cf.  XVII.  78,  Columella  XI.  2.  19  p.  426  ed.  Bip. 
Ex  eodem  loco  p.  426  idem  recte  §.  241  trium  foliorum  in 
quatuor  digitorum  mutavit  (scriptum  erat  in  arch.  decorum 
unde  prava  correctione  factum  est       fo/iorum). 

367  243  =  26,65. 

Cato  verna  opera  sic  delinit:  scrobes  fieri  in  se- 
minaria,  vites  propagari,  in  locis  crassis  et  umi- 
drs  ulmos,  ficos,  poma,  oleas  seri,  prata  sterco- 
rari  luna  sitiente,  quae  rigua  non  erunt  a  flatu 
favonii  defendi,  purgari,  herbas  malas  radicitus 
erui,  ficus  interpurgari,  seminaria  lieri  et  vetera 
sarciri;  haec  antequam  vineam  fodere  incipias. 
itemque  piro  florente  arare  incipias  marca  hare- 
nosaque.  Postea  uti  quaeque  gravissima  et  aquo- 
sissima,  ita  postremo  arato. 

Talem  locum  exhibuit  Sill.  e  Schneideri,  Pintiani  aliorum 
coniecturis  quae  tribus  Catonis  locis  cap.  40,  50,  13 1  nitun- 
tur,  eumque  lanus  in  universum  secutus  est,  melius  tamen 
e  Catone  seminariis  (codd.  seminaria)  scripsit.  Quibus  cum 
in  ceteris  assentior,   tres  locos  aliter  constituendos  esse  ar- 


Liber  XVIII.  63 

bitror.  Et  primum  quidem  codicum  lectionem  interpurgari 
servari  miror,  optime  a  Pintiano  correctam.  Quod  enim 
Cato  cp.  50  ,ficos'  ait  ,interputato',  Plinio  necessaria  emen- 
datione  interputari  redditur.  Tum  non  a  flatu  favonio  de- 
fenduntur,  sed  ,ubi  favonius  flare  coepit,  stercorantur.' 
Postremo  mutata  structura  incipias  et  arato ,  ita  ut  Sill. 
Plinii  verba  refinxit,  quo  referantur  non  habent,  recepta 
codicis  a  lectione  idemque  sc.  ,Cato  ait'  optime  intelliguntur. 
Nihil  enim  saepius  fere  fit,  quam  ut  insequente  auctoris 
alicuius  sententia  verba  dicendi  omittantur,  cf.  Grasberger 
p.  17.  Legendum  est  igitur: 

Cato  v.  o.  s.  d:  s.  f  seminariis,  v.  p.,  i   l.  c.  e.  u.  u.  f.  p. 

o.  s.,   prata  stercorari  luna  sitienle  quae  rigua  non  erunt  a 

flatu  favonii,  defendi,  p.,  h.  m.  r.  e.,  f  interputari ,    s.  f.  e. 

v.  s;  h.  a.  v.  f.  incipias;  idemque. 

247  =  26,66.  368 

XIV.  kalend.  Maias  Aegypto  suculae  occidunt 
vesperi,  sidus  vehemens  et  terra  marique  turbi- 
dum,  XVI.  Atticae,  XV.  Caesari,  continuo  quatri- 
duo  signiiicant,  Assyriae  autem  XII.  kalend.  Mai. 
Ultima    verba   aeque  ad  praedicatum  occidunt    referri 

particula  autem  demonstrat.  Itaque  quae  legitimum  verborum 

ordinem  interrumpit  linea  XXVII  litterarum   suo  loco  red- 

detur,  cum  legetur: 

s.  v.  et  terra  marique  turbidum  continuo  quatriduo  significat 

singulari  numero    e  codd.  recepto,   atque  re    vera  XI.  kal. 

Mai.  serenitas  reddi   dicitur  proxima  sententia,   haud  dubie 

a  Iano  e  codd.  recte  constituta. 

249  =  26,66. 

369 
dedecus  —  habetur  opprobriumque  meritum  fal- 

cem  ab  illa  volucre  (cuculum  dicit)   in   vite  de- 


64  Liber  XYIU. 

prehendi,  ut  ob  id  petulantiae  sales  etiam  cuffl 
primo  vere  ludantur;  auspicio  tamen  detestabiles 
videntur. 

Nequaquam  intelligo  eur  codieuni  lectio  etiam  a  Sill. 
et  Iano  sprcta  sit,  nainque  ,sales  qui  luduntur'  mihi  qui- 
deui  tantopere  displicent  ut  si  scriptum  in  codicibus  reper- 
irem,  de  coniectura  cogitarem.  At  nihil  tale  in  codicibus  ex- 
stat:  ad  unum  omnes  laudantur,  atque  et  ob  %d  omnes  prae- 
ter  d  praebent:  idque  verissime.  Omnis  enim  vitae  lepos  et 
summa  hilaritas  laborumque  requies  sales  appellantur 
(XXXI.  88) ;  itaque  mirum  non  est  eos  statim  a  primo  vere 
laudari,  cum  praesertim  industriam  diligentiamque  agricola- 
rum  opprobrio  merito  excitent,  quo  qui  iusto  tardius  opera 
faeiunt  cumulantur.  Accedit  quod  sic  tantum  adversativa 
particula  in  proximo  sensu  locum  habet.  Cuculi  enim  in 
re  rustica  laudabiles,  iu  auspiciis  detestabiles  videntur. 
Hestituta  igitur  codicum  scriptura  legimus : 
el  ob  id  pel.  sal.  etiam  c.  pr.  v.  laudantur. 

370  258  =  28,67. 

Prata relinqui    debent    in    laeto    solo    vel 

uinido  vel  riguo ,  eaque  aqua  pluvia  rigari  via 
publica. 

Via  publica  aquam  pluviam  non  uti  constat,  neque  ea 
sola  prata  rigari,  itaque  alteruin  genus  aquae  ultimis  voca- 
bulis  dcscribi  consentaneum  est.  Iam  vero  prata  aut  sic- 
canea  aut  rigua  esse  Columella  docuit  II.  17,  cf.  Cato  cp.  8. 
Et  siccanea  quidem  idcirco  appellantur,  quoniam  praeter 
pluviam  nulla  aqua  opus  habent,  rigua  autem  intiuentes 
rivos  desiderant.  Illa  Plinius  in  umido  solo  collocat 
i.  e.  in  sucoso ,  haec  in  riguo,  ubi  fcnum  irrigatum  aquis 
eliciatur:  sequitur,  ut  ad  prius  genus  aqua   pluvia  referatur, 


Liber  XVI II  65 

ad  alterum  rivi  qui  ex  aquarum  ductibus  influunt,  e  castel- 
lis  privatis,  in  quibus  iure  aquae  impetratae  a  privatis  col- 
ligebantur,  de  quo  iure  multa  apud  Frontinum  reperies,  ab 
Iordansio  in  libello,  quo  de  publicis  urbium  Romae  et  Con- 
stantinopolis  aquaeductibus  egit,  anno  MDCCCXLIV  dili- 
genter  explicatae.  Itaque  apud  Plinium  vitio  quod  e  vicina 
voce  phivia  irrepserat  sublato  legatur  oportet: 
—  eaque  aqita  phivia  rigari  v  el  publica. 

259  =  28,67.  371 

Herba pessima  nummuli  —  invisa  et  equi- 

saetis  est. 

Nostrum  locum  Plinius  XXYI.  132  his  verbis  respicit: 
,equisaetum  hippuris  Graecis  dicta  et  in  pratis  vituperata 
nobis';  itaque  neutrius  generis  genetivus  equisaeti  restituen- 
dus  est. 

261=28,67.  372 

Falcium  ipsarum  duo  genera:  Italicum  brevius  — 
Galliarum  latifundia  maioris  compendii;  quippe 
medias  caedunt  herbas. 

In  vulgata  lectione  et  verbum  desideratur  et  genetivus 
displicet,  corruptumque  locum  esse  codicis  a  scriptura 
maioribus  conpendia  efficitur.  Neque  tamen  cum  Silligio 
nonnulla  verba  excidisse  putaverim,  cum  una  littera  mutata 
scribi  praestet: 

Galliarum  lalifundia  maioribus ,    compendio    quippe,  medias 

caedunt  herbas. 
Particula  enim  quippe  Plinius  eodem  modo    utitur  quo  fere 
scilicet  adhibetur. 

262  =  28,67.  373 

Itali  feniseces  una  manu  secant. 
llalii  fenum  ex  dextra  una  manu  secant  a,  Italus  fenisex 

5 


66  Liber  XVI 11. 

dexlra    una    mami    secat  T  d    quod  Ianus    recepit,     uielius 

Sill.,  qui  glossam  verbis  inesse  vidit,  at  hanc  in  substantivo 

potius  quam  in  adiectivo  quaesiverim.  ltalii  in  cod.  a  a  Pli- 

nio  ltalici    scriptum  esse    indicat.     Deinde   ultima  littera  e 

vocis  exhalare  emendata  scribo  exhalari  matulino  nebulam  — 

certum  est. 
3?4  263  =  28,67. 

—  in    ipso    pabulo    non   minus    emolumenti   est 

quam  a  feno.   Armentorum  id  cura,  iumentorum- 

que    progeneratio   suum   cuique    consilium  dabit, 

optimo  maxime  quadrigarum  quaestu. 

Verba  id  cura    nullam  omnino  explicationem  admittere 

Sill.  animadvertit :   quod  vero  ipse  coniecit  fetura  cum  prae- 

cedente  sensu  non  satis  apte  coniunctum  est.  Durius  etiam 

Ianus  armamentariorum  id  cura  nec  satis  concinne,  quum  hi 

vocabulis    ,suum  cuique  consilium'    comprehendantur  et  de 

pecudibus,  non  de  pecuariis  agatur.     Praestat  leni  remedio 

scribere : 

armentorum  ideo  cura  rel. 
§.  265  et  266  Ianus  videtur  cmendasse. 

375  288  =  29,69. 

Equidem  et  solstitium  VIII.  kal.  Iulias  simili  causa 
duxerim. 
Cum  a  et  schol.  German.    lcgendum  est  in  simili,    quo 
modo    eadem   praepositio  XVII.  222   usurpatur.     Alia  eius 
usus  exempla  Grasberger.  p.  60  attulit. 

m  295  =  29,71. 

Opera   rustica   nuius    mtervalh  ....  aream   aa 
messem  creta  praeparare,  Catonis  sententia  amurca 
temperatam,  Vergilii  operosius. 
ad  om.  in  codd.  a  d  (rcliqui  quid  habeant  non  constat)  de- 


Liber  XVIII.  67 

est,  bene  igitur  Sill.  Ian.  in  messem  scribunt.  Deinde  in 
cod.  a  creta  omittitur,  quo  errore  ad  fidem  scriptoris  vin- 
dicandam  uti  licet.  Quum  enim  Cato  cp.  129  amurca  ut 
adhibeatur  suadeat,  Vergilius  Georg.  I.  179  cretam  quae 
apud  illum  ne  commemoratur  quidem ,  commendet,  apparet 
vocem  creta  in  a  omissam,  in  d  et  qui  eius  similes  sunt 
codicibus  e  margine  in  praeposterum  locum  receptam  esse. 
Legendum  est  igitur: 

aream  in  messem  praeparare,  Catonis  sent.  am.  temp.,    Ver- 

gilii  operosius  creta. 

296=30,72.  3?7 

Galliarum  latifundiis  valli  praegrandes  dentibus 
in  margine  infestis  duabus  rotis  per  segetem  im- 
pelluntur. 

Ablativum  loci  apud  quemvis  alium  scriptorem  corri- 
gerem ,  Plinio  relinquo ,  cf.  Grasberger.  p.  54,  at  v.  infestis 
minime  huic  loco  aptum  et  facillima  emendatione  in  inser- 
tis  mutandam  esse  censeo. 

330  =  33,76.  378 

Qui  feminas  concipi  voles  in  hunc  ventum  spec- 
tantes  iniri  cogito. 

De  septentrione  loquitur  ita  ut  sibi  ipse  contradicere 
videatur.  Nam  VIII.  189  ,aquilonis  flatu  mares  concipi 
dixerat,  austri  feminas'  idemque  §.  336  Aristotele  auclore 
repetit.  Quae  cum  consentiens  antiquitatis  fama  sit  (cf. 
Aristot.  hist.  anim.  VI.  19,  generat.  anim.  IV.  2,  Columella 
VII.  4,  Aelian.  h.  a.  VII.  27),  hoc  quidem  loco  contrarium 
adseverari  non  potuit.  Itaque  Pintianus  et  Schneiderus  ad 
Columellae  locum  mares  scribi  volunt :  mihi  alia  ratio  magis 
arridet.  Vix  enim  mihi  persuadere  possum,  locis  tam  pro- 
pinquis  eadem  a  Plinio  bis  proferri,  quae  hic  leguntur  cum 
iis  quae  mox  sequuntur  optime  coniungi  video.  Itaque  trans- 

5* 


68  Liber  XIX. 

positione  utendum  esse  arbitror  duosque  versus  e  margine 
praepostero  loco  in  aliud  ac  par  erat  folium  transmigrasse. 
Ita  §.  336  de  africo  dicetur: 

Qui  feminas  c.  v.  i.  h.  v.  s.  i.  cogito,    in  Itunc  a  coitu  cum 
se  pecus  circumegerit,  feminas  conceptas  esse  scilo. 

379  334=34,77. 

Praedoctus  esto:    alia  robustis  prosunt,   alia  in- 

fantibus. 
Praedictos    a,     Praedictus   T  d.   i.    e.   praedielum    quod 
vocabulum  non  raro  apud  Plinium   reperitur,   cum  alterum 
nusquam,  nisi  fallor,  legatur. 

380  341=35,78. 

quamobrem  et   haec   breviter  attingimus  —  pri- 
mumque  a  sole  capiemus  praesagia. 

Orationis  concinnitas  postulat  ut  scribatur  alling  cmus. 

381  351=35,80. 

Si  ver  et  aestas  non  sine  riguo  aliquo  transierint, 
autumnum  serenum  ac  densum  —  facient. 

Pro  v.  densum  Hoffius  in  diurn.  antiq.  1854  p.  701 
recte  lersum  coniecit,  riguo  quod  comiptum  esse  Sill. 
viderat,  Ian.  in  rigore  correxit,  facilius  mutabitur  in  fri- 
gore,  cuius  vocis  prima  littera  ultima  proximae  sine  absorpta 
est,  finis  in  similitudinem  in  sequentis  terminationis  abiit. 
Supra  cum  ed.  Dalec.  quarum  e  cod.  a  lego,  §.  337  vulgatam 
lectionem  etiam,  cod.  d  confirmatam,  probo. 

LIB.  XIX. 

Aliquanto  locupletiore  et  meliore  ad  hunc  librum  emen- 
dandum  instrumento  uti  licebit.  Nam  praeter  cod.  c  non 
parvi  faciendum   insigni    auctoritate    Pseudo-Apuleii    frag- 


Liber  XIX.  69 

mentum  de  remediis  salutaribits  praecellit,  quod  litteris  un- 
cialibus  saec.  fere  septimo  scriptum  a  Salmasio  primum  ad- 
hibitum ,  nuper  a  Silligio  vol.  V.  p.  XXII  accurate  de- 
scriptum  editum  est.  Eo  autem  gravis  eius  auctoritas  con- 
stat  quod  ad  alteram  codicum  Plinianorum  familiam  per- 
tinet,  cuius  eximia  specimina  in  Monii  palimpsesto  et  in  co- 
dice  Bambergensi  et  in  cod.  A  et  in  D2  servata  sunt.  Maiore 
tamen  cautione  opus  est,  cum  et  alia  interdum  quam  Plinius 
epitomator  structura  verborum  utatur  et  foedissima  a  librario 
menda  admissa  sint.  Itaque  hoc  fragmento  in  lib.XTX  etXX 
ita  innitemur,  ut  gravissima  quae  ibi  reperiuntur  vitia  non 
curemus,  ea  autem  quae  a  ceteris  prorsus  diversa  praebet, 
fere  praeferenda  esse  intelligamus ,  quae  in  chrestomathia 
p.  230  excerpta  sunt  ibi  tantum  respiciamus,  cum  meliora 
nos  afferre  putemus ,  quae  vel  a  Sill.  vel  ab  Iano  emen- 
data  videantur,  praetereamus.  Ita  §.  2  aliquos  recte  a  Sill. 
scribi  cod.  D2  comprobatur,  ibidem  §.  3  Marinus  scriben- 
dum  videri  chrestom.  p.  230  ego  annotavi ,  numerum  post 
XV.  vulgatae  proxima  ideo  praetuli,  quod  Valerius  Marinus 
a.  DCCCXXII.  a  Tacito  hist.  II.  71  commemoratur ,  itaque 
quindecim  annis  postBalbillum,  praefectum  anni  DCCCVIII. 
i.  e.  annoDCCCXXIII.  (ad  Vespasianum)  in  Aegyptum  pro- 
fectus  esse  videtur.  §.  4  Ianus  e  codd.  c  (procellas  ut)  et 
e  T  d  bene  scripsit  procellasve.  At  §.  4  ex  Apuleio  corri- 
genda  est.  Legitur  ibi 

4  =  1,1. 

herbam  esse    quae  Gades   ad  Herculis  columnas  ^ 

septimo  die  Ostiam  afferat; 

ab  Herculis  columnis  Apuleius  multo  elegantius  habet. 

10=1,2. 

Sed  Hispania  citerior  habet  splendorem  lini  prae-  333 
cipuum  torrentis  in  quo  politur  natura. 


384 


385 


70  Liber  XIX. 

Sic  Sill.  Et  ab  his  Hisp.  cum  T  d  Ian.  Apud  Apuleium 
legitur  Sed  in  Hispania ,  Et  Hisp.  in  a,  Et  ad  Hisp.  in  c; 
scribendum  est:  Sed  et  Hispania  rel.  In  proximis  codices 
aeque  variant:  praecipuam  acd,  praecipua  Thuan.  Apul.  le- 
gunt,  praecipuum  nullus.  Apparet  igitur  praecipua  cum  na- 
tura  coniungi. 

19=1,4. 

(asbestinum)  nascitur  in  dcsertis  adustisque  sole 

Indiae. 
Ita  vulgo  satis  inconcinne,  cum  genetivus  ab  eo  vo- 
cabulo  quo  pertinet  altero  ablativo  separetur.  Facilius  et 
melius  (glossa  expulsa)  Apuleius  adustisque  Jndiae  locis. 
§.  25  vellem  in  chrestom.  p.  232  scripturam  candore  ser- 
vassem. 

27  =  2,7. 

(spartum)  laboriose    evellitnr    ocreatis     cruribus 

manu    textisque  manicis   convolutum  osseis  ilig- 

neisve  conamentis. 

Recte   Sill.  hanc   scripturam    aperte   interpolatam   esse 

pronunciavit,  nam  quod  tnanu  cum  verbo  vellilur  iungi  mo- 

nuit  Ianus,  nihil  ad  rem.  Id  ipsum  est  quod  merito  Silligio 

displicuit,    neque  enim    opus   erat    ut  manibus  herba  evelli 

traderetur  neque  commode  fieri  poterat  ut  inter  duos  abla- 

tivos  eiusdem  generis  tertius  diversissimus  medius  collocare- 

tur.     Neque  tomen    Silligio   assentior  qui   v.   manu   delevit, 

et  quia   cruribus  manus  opponi   puto,   et  quia  in   proxima 

voce  convolutum  novum  mendum  deprehendi  opinor.  Trans- 

posita  igitur  copula  lego:   manuque  textis  manicis  convoluta 

(cf.  XXV.  48)  in  osseis  rel.  Quae  sint  conamenta  nescio :  a 


Liber  XIX.  71 

coni  forma  nomen  habere  videntnr.     evettitur  Sill.    recte  e 
cod.  a  recepit.  \ 

§.  32  e  codd.  inserendum  est  spathm  cum  vulgata, 
namque  apud  Apuleium  post  ,temporis'  punctum  ponitur, 
substantivum  propter  vicinam  vocem  ,spartum'  omissum  est. 
§.  37  recte  Pint.  scripsit  accepta  tanturn  riguis ,  quod  ov 
TiQoreQOV  ttqlv  rj  yevofievrjg  Sno^^Qtag  Theophrastus  apud 
Athenaeum  epit.  II.  p.  62  dixerat.  Vox  enim  tantum  in 
codicum  varietate  acceptam  furriguis  vel  accepta  turriguis 
latet. 

38=3,14.  386 

Sunt   et   in  fungorum   genere  Graecis    dicti    pe- 

zicae  — 
ne%ig  a  Theophr.  I.  6.  5  cll.  Athen.  epit.  II.  p.  61  appel- 
latur,  accusativus  ne%iag  apud  Athenaeum  vulgo  legitur, 
in  codicibus  ne%ixag  et  net,ixdg  scribitur.  E  nostro  loco 
apparet  *)  fungum  a  nominativo  ne%i%  ne%txa  vocari,  itaque 
apud  Plinium  pezices  restituendum  erit. 

41=3,15.  387 

(laserpicium)    apud  auctores  Graeciae   evidentis- 
simos  invenimus  natum  imbre  rel. 

Theophrastum  III.  1.  6  dicit,  qui  vetustissimus  auctor 
fuit,  evidens  appellari  nequit.  Evidens  enim  est  qui  intel- 
ligitur  non  qui  intelligit.  Itaque  vctustissimos  littera  e  e  pro- 
xima  voce  adsumpta  corruptum  esse  affirmarem,  etiamsi 
nulla  codicum  auctoritas  accederet.  Quod  quum  in  codd. 
T  d  integrum  legatur,  eo  certius  recipiendum  erit. 


*)  E  §.  37  ,tonitrua  crebra,  tunc  nasci'  colligitur,  apud  Athenaeum 
11.  vulgatam  lectionem  (IqovtvI  p.  62  b  axXr]Qul,  toti  ytvta&ui 
perperam  a  Schneidero  et  Dindorfio  in  Pqovtui  ,  GxkrjQct  tots 
yiv(G&ca  mutatam  esse. 


388 


72  Liber  XIX. 

43  =  3,15.  (de  eodem  laserpicio  loquitur) 

Post  folia    amissa  caule    ipso  et  homines  vesce- 

bantur  decocto  assoquc  et  elixo,   eorum  quoque 

corpora  XL    primis   diebus    purgante ;    vitia   his 

omnibus. 
Tribus  rebus  laserpicium  utile  esse  praedicatur,  foliis, 
caule  et  liquore  qui  et  e  radice  et  e  caule  capiebatur.  At- 
que  de  foliis  iam  locutus  erat  Plinius  Theophrastum  VI. 
3.  1  secutus,  itaque  ad  caulem  liquoremque  describendum 
transit.  Illo  homines  vesci  ait  ,decocto  assoque',  eap&ov 
omov  Theophrastus  dixerat:  consequens  est  ut  proximis  ver- 
bis  de  liquore  agere  videatur.  Quod  fit  copula  quae  in  codi- 
cibus  non  legitur  expulsa,  elixo  enim  ipse  liquor  indicatur. 
Adverbium  quoque  tertio  loco  movere  nolim,  quum  insolitam 
verborum  collocationem  a  Plinio  adamari  cognoverim.  Hac- 
tenus  vindicanda  fuit  codicum  scriptura,  in  fine  sensus 
corrigatur  necesse  est.  Scilicet  ultima  vocabula  hoc  modo 
scripta  exhibentur: 

purganl  eum  his   omnibus  c. 

purgante  viliis  omnibus      d. 

purgante  vitia  his  omnibus  a. 

Quae  vitia  inde  orta  sunt  quod  in  archetypo  semel 
scripta  erat  syllaba,  quum  duo  inter  se  similes  scribendae 
essent :  in  et  ui ;  qua  restituta  correctisque  iis  qui  inde 
ducti  sunt  errores  laudum  denique  quae  laseri  in  medicina 
summae  XXII.  101  tribuuntur,  memores  totum  locum  ita 
restituemus : 

Posl  f.  a   c.  i.  e.  h.  v.  d.  assoque,    elixo   eorum  quoque  c. 

XL  p.  d.  purgante  in  viliis  omnibus. 

Proximos  sensus  Ianus  recte  sic  interpunxit,  ut  ante 
Sill.  distinguebantur.     Vellem  etiam  §.  44  vulgatam  lectio- 


Liber  XIX.  73 

nem  color  restituisset,  in  codd.  0  c  e  prima  sequentis  vo- 
cabuli  littera  corruptam. 

47  =  3,17.  (de  rubia  sermo  est)  389 

Spiuosus  ei  caulis  —  —  semen  eius  rubrum  est. 
Quos  in  meclicina  usus  habeat,  dicemus  suo  loco. 

rubrum  Hermolai  Barbari  est  coniectura,  codices  ad 
unum  omnes  habent  rubia.  Magnam  autena  Sill.  collata 
Dioscoridis  III.  150  descriptione  corruptelam  se  reperisse 
putavit,  quam  ita  fere  correxit :  semen  eius  viride,  tum  rubrum, 
postremo  nigrum  est.  Rubia  quos  rel.  At  vero  hoc  est  inter- 
polare,  non  emendare.  Modestius  Ianus  rubrum  est.  Rubia 
quos  coniecit.  At  vero  non  rubrum  sed  nigrum  fructum 
rubiae  perfectum  esse  traditur  a  Dioscoride:  itaque  ante  v. 
rubia  nonnulla  excidisse  apparet,  quae  ad  semen  i.  e.  fruc- 
tum  pertineant.  Deinde  voce  rubia  color  diversus  contineri 
putandus  est.  Neque  qualis  fuerit  difficile  inventu  erit, 
cum  reputaveris ,  apud  Dioscoridem  legi  xaqnbv . . .  nencu- 
vbfjisvov  peXava'  qfQa..  iqv&qa  x.  x.  X.  Haud  dubie  igitur 
Plinius  scripsit: 
semen  eius  nigrum  est^radix  rubra.   Quos  rel. 


48  =  3,18. 

(radicula)  nascitur  sativa  ubique  sed  sponte  prae- 

cipua  in  Asia  rel. 

Contraria  sunt  verba  sativa  —  sponte,  ubique  —  in  Asia 
Itaque  scribendum  est  praecipue.  —  Finem  sensus  Ianus 
emendavit. 

49  =  4,19. 

—  antiquitas  nihil  prius  mirata  est  quam  Hespe- 
ridum  hortos  ac  reg-um  Adonis  et  Alcinoi ,  item 
pensiles,  sive  illos  Semiramis  sive  Assyriae  rex 
Cyrus  fecit. 


390 


391 


74  Liber  XIX. 

Quaerentibus  nobis,  quomodo  Plinium  ab  incredibili 
errore,  quo  Cyrus  Assyriae  rex  dicitur,  liberemus,  unus 
Apuleius  viam  monstrat,  codices  enim  nostros  e  libro  hoc 
quideni  loco  interpolato  descriptos  esse  sponte  intelligitur. 
Ex  his  igitur  Apuleii  verbis: 

silue  iUossemiramis  sive  assyria  ereagin  syriis  /ecif 
Sill.  egregie  quidem  elicuit  Assyriae  regina,  sed  dum  codi- 
cum  et  Apuleii  lectiones  temere  contaminare  studet,  v.  sive 
pone  v.  regina  transposuit  et  v.  alius  excidisse  ratus  Cyrus  in 
Syrus  mutavit.  Ianus  autem  Apuleium  neglexit,  in  codicibus 
Cyrus  e  Syrus  corruptum  esse  arbitratus  est,  credo,  cum  As- 
syriae  regem  nescio  quem  Syrum  imperasse  sibi  persuasis- 
set.  Nos  vero  Apuleium  summa  fide  sequemur.  Assy- 
riae  i.  e.  Babyloniorum  reginam  nominasse  putandus  est 
(Assyriae  enim  nomine  Babyloniam  comprehendi  vel  VI,  117 
et  121  efficitur),  eamque  nomine  appellat,  cuius  ultima 
syllaba  ris  etiamnum  exstat:  reliquum  est  ut  primas  in- 
dagemus.  Itaque  neque  de  Aroite  neque  de  Amuhia  cogi- 
tari  licet,  quam  e  Syncello  et  ex  Armeniaca  Eusebii  inter- 
pretatione  novimus  (cf.  Niebuhr.  opusc.  I.  p.  208),  etsi 
eandem  fuisse  apparet,  quae  e  Media  Babylonem  advenerat, 
Nebucadnezaris  uxorem.  Nam  sive  ab  illa  sive  a  marito 
hortos  pensiles  exstructos  esse  et  Berosus  apud  Iosephum 
X.  11  et  Diodorus  U.  10  Pliniique  aequalis  Curtius  V.  1.35 
tradiderunt.  Aliud  igitur  nomen  circumspiciendum  erit, 
quod  is  qui  in  indice  auctorum  enumeratur,  Herodotus 
I.  185  suppeditat,  cuiusque  prima  littera  cum  praecedente 
vocabulo  confusa  exstat.  Quid  multa?  legendum  est: 
sive  illos  Semiramis  sive  Assyriae  regina  Nilocris  fecit. 

Ceterum  Plinius  promissis  non  stetit,  namque  XXXVI. 
04  de  Babyloniorum  hortis  nihil  retulit,  scilicet  praematura 
morte  quominue  opus  absolveret  praepeditus.  Magno  igitur 
argumento  Apuleii  excerptis,    utut   corruptis ,    maiorem   in 


Liber  XIX.  75 

re  dubia  fidem  habendam  esse  demonstravimus ,  neque  du- 
bitabimus  quin  §.  50  ex  horlo  remisit  et  saturica  legamus. 
§.  52  Pintianus  recte  voculam  ne  ante  fabuloso  inseruit. 
§.  53.  Ianus  bene  medulla  scripsit. 

55=4,19.  392 

Servatur  algor  aestibus  excogitaturque  ut  alienis 

mensibus  nix  algeat. 

Ferenda  videretur  molesta  eiusdem  fere  vocis  repetitio, 
si  in  codicibus  reperiretur.  Quum  vero  a  ligur,  c  ligura 
d  ligora  exhibeant,    necessario  scribendum  est: 

servatur  liquor  aestibus  rel. 

56  =  4,19.  393 

Nemo  sacros  Aventinosque  montes  et  iratae  ple- 

bis  secessus  circumspexerit:  mox  enim  certe  ae- 

quabit  quos  pecunia  separaverit.    Itaque,  Hercu- 

les,    nullum  macelli   vectigal  maius   fuit   Romae 

clamore  plebis  incusantis   apucl  omnes  principes, 

donec  remissum  est  portorium  mercis  huius  com- 

pertumque  non  aliter  quaestuosius  censum  haberi 

aut  tutius  ac  minore  fortunae  iure,  cum  credatur 

pensio  .  ea  pauperum ;   is  in  solo    sponsor  est  et 

sub  dio  reditus  superiiciesque   caelo  quocumque 

gaudens. 

Sill.  bene    de  loco  difficillimo    meruit,    cum  corruptum 

esse  demonstraret  eaque  verba  quae  emendatione  indigerent, 

designaret;     nam    lanus     qui     verbi     aequabit    subiectum 

quod  in  sensu  proximo  superiore  legitur   herba  esse  voluit, 

quid   tandem  dixisse    ei  videretur  Plinius,     non   declaravit. 

Id  quoque  praeclare  a  Sill.  factum  est    quod  ante  cum  vo- 

culam  quam  excidisse  vid.it      Cetera  quae  tentavit,    bene  a 


76  liber  XIX. 

Strackio  refutata  sunt.  Et  Strackio  quidem  omnino  assen- 
tior  cum  is  in  iis  quibus  (seu  potius  quis)  mutavit:  illud 
improbo,  quod  voci  mox  audaci  coniectura  alteram  lex  sub- 
stituit.  Toto  enim  loco  Plinius  Vespasiani  censuram  lau- 
davit,  qua  constitutum  videtur  esse  ut  levato  vel  sublato 
edulium  vectigali  (cf.  Marquardt.  antiq.  III.  2  p.  208)  certum 
quoddam  tributum  a  soli  possessoribus  exigeretur ,  quod 
quale  fuerit  et  quo  usque  permanserit  ignoramus.  Hoc 
enim  tributo  effectum  est  ut  ea  pensio  quae  pauperum  in 
macello  fuerat  ab  iis  exigTeretur  in  quorum  agris  olera 
macelli  provenirent.  ,Tutiusc  enim  tum  census  habe- 
batur,  cum  ,in  solo  sponsor'  esset,  ,minore  fortunae  iure', 
cum  non  incerta  navigatione  sed  ,superficie'  contineretur, 
,quaestuosius',  cum  eorum  ,reditus  sub  dio'  i.  c.  palam  et 
certo  constaret.  Quae  quum  omnia  ad  censum  referantur, 
illa  quoque  quae  plebei  promittitur  aequalitas  ad  censum 
spectare  putanda  est.  Perficietur  igitur  huius  loci  emen- 
datio  a  Silligio  et  Strackio  inchoata,  cum  verbo  aequabit 
suum  subiectum  reddideris  et  scripseris: 
mox  enim  census  aequabit  rel. 

394  58  =  W- 

Horti  maxime    placebant ,    quia  non  egerent  igni 

unde  et  acetaria  appellantur ,    facilia  con- 

coqui    nec  oneratura   sensum    cibo  et   quae  mi- 

nime    accenderent    desiderium    panis.     Pars   eo- 

rum  rel. 

In  initio  vocem  horii  genetivum  esse  Strackius 
recte  animadvertit,  ceterum  praeter  necessitatem  quia 
in  quae  mutavit,  quum  ille  genetivus  ad  v.  caules ,  quae 
in  superiore  sensu  legitur,  referatur.  Gravius  mendum  in 
fine  sententiae  ab  uno  Pintiano  deprehensum  est.  Fieri 
enim  non  potuit,   ut  a  panis  desiderio  prisci  Romani  cave- 


Liber  XIX.  77 

rent:  nara  etsi  pulte  non  pane  diu  utebantur,  cf.  Yarro  L. 
L.  V.  105  et  Plinius  XVIII.  83  ,  ad  compendium  quidem 
nihil  intererat,  utrum  panis  an  pultis  desiderium  oreretur. 
At  magnum  inter  ea  olerum  genera  discrimen  intercedebat 
quae  Venerem  stimulant,  asparagos,  raphanos,  rapa  dico, 
quaeque  eam  aut  inhibent  aut  non  concitant.  Audaciore 
tamen  Pintiani  coniectura  veneris  est  quam  quae  probe- 
tur:  facilius  et,  nisi  fallor,  elegantius  desiderium  per  se  po- 
situm  intelligetur,  ut  apud  Horatium  epod.  17.  80,  quod 
dittographia  proximi  vocabuli  corruptum,  tum  prava  cor- 
rectione  interpolatum  est.  Legendum  igitur  esse  censeo : 
et  quae  minime  accenderent  desiderium.  Pars  rel. 

61=4,22.  395 

Quaedam  iacent   crescuntque,    ut    cucurbitae   et 

cucumis;  eadem  pendent  rel. 

Recte  Apuleius  singularem  cucuruita  i.  e.  cucurbita 
scripsit,  qui  altero  vocabulo  confirmatur.  Pluralis  ex  initio 
vocis  et  prodiit.  §.  64  Ianus  bene  olitoribus  non  olitoriis 
legit  e  codicibus,  quibuscum  consentit  Apuleius,  cf.  Colu- 
mella  XI.  3  p.  461  ed.  Bip.  In  proximo  sensu  cum  Pintiano 
et  Schneidero  legendum  est  aut  mulsa. 

67  =  5,23.  (de  cucumi  loquitur) 
-  nova  forma  eorum  in  Campania  provenit  mali  " 
cotonei  effigie  — 

Infra  colorem  commemorat,   quare  ex  Apuleio  inserenda 
videntur  verba  colore  aureo. 

71=5,24.  (de  cucurbitis  agit)  397 

Cortex  viridi  tener;  deraditur  nihilominus  in  ci- 
bis.  Cibus  saluber  ac  levis  pluribus  modis ,  ex 
his  tamen  qui  periici  humano  ventre  non  queant 
sed  intumescant. 


78  Liber  XIX. 

Ita  Sill.  e  codice  T,  quem  tamen  in  fine  sed  non  scrip- 
tum  habere  putaverim.  Ceterorum  magna  est  varietas.  Ha- 
bent  enim  cibus  saluber  ac  lenis  c  d ,  saluber  hic  le/iis  Apu- 
leius,  cibos  salubrcs  a  c  lenes  a 

existimant  a  c,  sed  sexis  Apuleius 

non  queant  a  c  d,  nequeant  Apul. 

sed  c  sed  non  a  d  Apul.  - 

Atque  vetustum  vitium  iam  in  primis  exemplaribus 
fuisse  reapse  intelligitur:  quomodo  enim  cibus,  ,qui  perfici 
nequeat'  saluber  appellatur?  Quem  a  Chrysippo  medico 
damnari  XX.  17  traditur,  hoc  quoque  loco  improbari  parti- 
cula  tamen  evincitur.  Atque  id  quidem  levius  quod  v.  non  in 
plerisque  codicibus  male  inseritur.  Nam  quae  non  concoqu- 
untur,  intumescunt  in  alvo'(cf.  XXII.  136).  Maiusautemillud 
quod  relinquitur  mendum  inde  ortum  est  quod  verborum 
ordinem  librarii  pcrturbarunt  perturbatumque  variis  modis 
restituerunt.  Distinguatur  enim  oportet  cortex  in  re  medica 
utilissimus  (cf.  Dioscorides  II.  161,  IV.  185)  et  cibus  ad 
vescendum  plerumque  noxius,  in  medicina  non  s*pernendus, 
cf.  XXII.  14.  Itaque  deleta  voce  cibus  vel  cibos  reliqua 
sic  ordinanda  erunt: 

Cortex  viridi  tener  deraditur  (xb  ^sc^a  apud  Dioscoridem ) 

saluber  ac  lenis  pluribus   modis;   nihilominus  in   cibis  lamen 

existimant  qui  perfici  —  intumescant. 
tamen  retinui  ex  Apuleio,  quod  cum  v.  nihi/ominus  etiam 
XVII.  118  coniungitur,  existimant  e  melioribus  codd.  recepi, 
cum  praepositione  in  eodem  modo  iunctam,  quoX.  133  legi- 
tur  ,existimatus  inter  raras  aves.'  Cuius  usus  similia  exem- 
pla  a  Grasbergero  p.  12  collecta  invenies. 

^g  82  =  5,26.  (dc  raphanis  sermo  est) 

Etianinum  unum   silvestre  Graeci  agrion    vocant, 
rel. 


Liber  XIX.  79 

Ita  vulgo  legitur  e  Dioscoride  II.  138:  at  vero  longe 
aliud  nomen  in  codicum  corruptela  cherain  a  c,  cheram  ©, 
ceram  T  d  latet,  non  cherian  i.  e.  yr\oEiav,  quod  Ianus  du- 
bitanter  proposuit,  sed  cerain.  Quippe  disertis  verbis  Theo- 
phrastus  IX.  15.  5  nominat  rjv  exeivoi  [itv  oci(favov  uyqtuv 
xuXovcn  tcov  o^iaxqcav  tiveq  xequTv. 

8T  =  5,26.  399 

—  Manium  Curium  imperatorem  quem,  Samnitium 
legatis  aurum  repudiaturo  afferentibus,  rapa  tor- 
rentem  in  foco  inventum  annales  nostri  proclidere. 

Prorsus  non  intelligo,  quid  Silligium  impulerit  ut  op- 
timam  vocem  quam  in  margine  annotavit,  in  Plinii  narra- 
tionem  non  reciperet:  hospitium  dico,  quam  ipsam  0  D1  c 
exhibent,  leviter  Td  in  hospitum,  a  in  hospitio,  gravius 
quod  mireris  D2  in  ab  hoslium  corruperunt.  Illa  enim  voce, 
quam  etiam  Ianus  neglexit,  ante  v.  repudiaturo  inserta  ad 
rerum  quoque  memoriam  aliquid  addere  licebit.  Apparet 
enim  Curiufr^  quum  Samnitium  quondam  hostium  tum  iam 
clientium,  ut  Ciceronis  de  re  publ.  III.  28.  40  verbis  utar, 
legatos  exciperet  in  eo  fuisse  ut  hospitium  iis  renunciaret: 
propter  offensionem  ,  opinor ,  quam  Pyrrhi  socii  contraxe- 
rant.  Ceterum  paulo  post  §.  88  verba  slaphylinos  Graece 
dicitur  ut  in  onmibus  libris  editis  reperiuntur,  ita  in  qua- 
tuor  illis  codicibus  quos  ad  hunc  librum  corrigendum  adhi- 
beri  licet,  desunt.  Iidem  v.  Graece  vel  Graeciae  alieno  loco 
ante  v.  seritur  conservarunt,  quo  insigrn  documento  edocemur 
omnes  ad  unum  exemplar  idque  a  lacunis  non  immune  re- 
ferri.     Unde  vulgata  lectio  derivata  sit,  nescio. 


95  =  5,30. 

Genera    Graeci   haec   fecere:    bulbinen   —  aegi- 
lipa  — 


400 


80  Liber  XIX. 

bolbinen  e  Theophrasto  VII.  13.  9  atque  ex  eodem  capite 
§.  5  aegilopa ,  quam  vulgatam  lectionem  Sill.  Ian.  temere 
contempserunt,  restituenda  sunt. 

401  98  =  6,31. 

amplissima  autem  cradix)  lapatho,  ut  quae  de- 
scendat  ad  tria  cubita;  silvestri  minor  et  umida, 
effossa  quoque  diu  vivit. 

Numerum  corrigere  non  ausim,  quoniam  fieri  potuit  ut 
librarii,  quibus  scriptor  ipse  utebatur,  numerum  xqi&v 
rilMTtodloov  qui  apud  Theophrastum  VII.  2.  7  exstat,  per- 
peram  interpretarentur  aut  notarent  (de  quo  errorum  ge- 
nere  in  chrestomathia  p.  XVIII  verba  feci)*)j  alterum 
tamen  errorem  eodem  Theophrasto  auctore  interpungendo 
tollam,  ut  omnia  praeter  duas  voces  recte  ad  lapathum  re- 
ferantur : 

a.  a.  I.  u.  q.  d.  a.  t.   cubita  —  silvcslri  minor  —   ct  umi- 

da  rel. 

402  100  =  0,31. 

Folia niaxime  concava  sunt  cepae,  gethyo. 

Non  yrj&vov  sed  yrjreiov  nominatur  a  Theophrasto  I. 
10.  8  et  VII.  4.  10,  itaque  scribendum  est  getio  {gelyo  Apul. 
p.  XXXII.  ed.  Sill.  et  d) ;  idem  valet  de  §.  105  et  107, 
ubi  getin  et  Genium  in  a,  getyn  et  Gentium  in  c  d  legitur. 
101  =  0,31. 
Cepae  genera  apud  Graecos  —  Samothracia,  Al- 
sidena  rel. 


403 


'■)  Ita  §.  124  Plinius  apud  Thcophrastum  VII.  6.  3  non  /<«vd- 
(pvXkov  sed  /jovo<fvlloi>,  §.  125  apud  eundem  VII.  4.  5  non 
ondiSts  sed  no(odts  transtulit ,  itctn  §.  104.  VII.  4.  9  aon 
olov  sed  iov.  At.§.  120  lacuna  codicum  VII.  3.  3  simili  modo 
explctur,  quo  Gaza  in  libro  suo  suppletam  repcrisse  putan- 
dus  cst. 


Liber  XIX.  81 

Alsidena,  quod  nomen  Schneiderus  ad  Theophr.  VII.  4.  7 
recte  corruptum  esse  dixit,  deleta  quae  e  proximo  vocabulo 
arrepserat  littera  «,  altera  n  in  suum  locum  reposita,  /  s 
correcta  in  Cnidio  mutabitur.  Ibidem  quod  vulgo  editur 
corpus  totum  pinguiludinis  earum  cartilagine  praeeunte  Sabellico 
Pintianus,  Dalecampius,  Schneiderus  corrigere  coeperunt, 
nos  hisce  Theophrasti  verbis  V.  1.  6:  egti  ds  xai  nolv- 
Xonov  rj  iXccrr]  xa&d/i€Q  xai  to  xqo^vov  dsi  ydq  h%ei, 
Tivct,  vrcoxaTO)  tov  (faivofjevov  xai  ix  toiovtmv  t\  b/.q 
comparatis  ita  restituimus: 

corpus  totum  pingui  tunicarum  cartilagine. 
§.  108.  panem  legere  malim. 

119  =  7,36.  404 
Nudum  semeu  apii,  coriaudri,  aneti,  fenieuli,  cu- 
mim\ 

Translata  haec  sunt  e  Theophr.  VII.  3.  2  xooiavvov 
6h  xai  fiaQa&ov  xai  dvrj&ov  xai  xvpivov  yvp.voGn&QplaTa, 
ubi  nullam  apii  mentionem  tieri  apparet.  Atqui  idem  voca- 
buium  ne  reperitur  quidem  in  Plinii  codicibus  uno  fortasse 
Toletano  excepto:  plane  omittitur  in  d,  in  c  et  fi,  m  a  et 
ftl  exstat,  quod  facillime  in  est  mutatur. 

120  =  7,36.  405 

Nihil  ocimo  fecundius;  cum  malediclis  et  probris 
serere  praecipiunt,  ut  laetius  proveniat ;  sato  pa- 
vitur  terra,  precantibus  ne  exeat. 

Verba  Plinii  iam  in  antiquissimis  exemplaribus  cor- 
rupta  esse  memorabili  quae  inter  Apuleium,  qui  ita  inci- 
pit:  ocimu  cum,  et  codices  intercedit  differentia  comproba- 
tur.  Illum  Sill.  secutus  est,  ita  tamen,  ut  quod  apud  eum 
invenerat,  precipium  corrigeret:  codices  acdw/  ornittuut,  vocis 
precantibus  loco  integrum  sensum,  ad  cacuminum  qui  serunt, 

6 


406 


82  Idber  XIX. 

precantur  a  d,  ad  cauminum  rel.  c,  exhibent.  Ad  quos  Ia- 
nus  rediens  voceni  ut  et  ante  v.  laetius  inseruit  et  ante  cu- 
minum  littcris  ad  ca  substituit.  Ego  vero  Sill.  eatenus  as- 
sentior,  quud  quae  in  codicibus  leguntur,  interj)olationi  de- 
beri  arbitror,  neque  tamen  cuminum  a  Plinio  non  comme- 
morari  putaverim.  ScUicet  Plinius  duos  auctores  uno  sensu 
imitatus  est:  Theophrastum  qui  VII.  3.  3  de  cumino  et 
Columellam  qui  XI.  3  p.  456  ed.  Bip.  de  ocimo  egit.  Et 
ille  quidem  de  cumino  haec  dixerat :  Tdiov  de  xai  o  Xeyovffi 
xaxd  rovrov  (paffi  ydg  de7v  xataqdffdai  te  xai  ^kaff(fr\^etv 
ffneloovraQ  el  peXkei  xakov  effeffSai  xai  noXv.  Quae  vcrbis 
Plinianis  cum  —  proveniat,  tam  accurate  respondent,  ut  his 
translata  esse  videantur.  Itaque  frequentissimo  errore  ac- 
cidisse  suspicor,  ut  propter  utriusque  vocis  similitudinem 
cuminum  ante  alteram  excideret.  Columella  autem  de  oci- 
morum  satione  haec  praecipit:  ,quorum  cum  semen  obru- 
tuni  est,  diligenter  inculcatur  jiavicula'  etc. ,  quae  Plinius 
ita  expressit :  salo  pavitur  tcrra  simulque  superstitiosa 
carmina  quae  in  hac  quoque  satione  cantari  solita  esse  a 
Persio  IV.  22  docemur,  commemorat.  Quibus  verbis  eo 
quo  pertinent  transpositis  ita  cum  utroque  auctore  scriptor 
conciliabitur : 

Nihil  ocimo  fecundius;   sato  pavitur  terra ,  precantibus  ne 
exeat.     Cuminum  cum  nutledictis  —  proveniat. 

§.  124.     Brotierius  latiore  recte   scripsit,    §.  126  lanus 
cum  codd.  inlubis. 

129  -  8,39.     (de  inlubis  loquitur) 
seruntur  verno  plantae  eorum,  ultimo  vcre  Irans- 
lerunlur. 
Aliquol    menses    >inter  Lactucae  semen  plantamque'  in- 
tercedere    §.  130  tinditur,   quod  quum  etiam    de  intubo  va- 
leat,  interpungendum  erit: 


Liber  XIX.  83 

seruntur  verno,  planlac  eorum  ullimo  vcrc  Iransferuntur. 

132  -  8,40.  m 

Eius  (betae)  quoque  a  colore  duo  genera  Graeci 
faciunt,  uigTiun  et  candidius  quod  praeferunt. 

A  Theophrasto  VII.  4.  4  £vxv/.6i£qov  tmv  tsvxXImv  to 

Xevxov  rov  [AeXccvog  vocatur,  itemque  a  Dioscoride  II.  149, 

itaque   quod   apud   Apuleium    scribitur  candidum   recipiatur 

oportet. 

135  =  8,40.  408 

Sunt  qui   betas  punica  malo  ilorente  optime  seri 

existiment Mira  differentia  —  cum  brassica 

corrumpatur  in  dolio  vini  sapor,    odorem   betae 

foliis  demersis  restitui. 

Nihil  aliud  h.  1,  nobis  agendum  est  quam  ut  codicum 
lectionem  restituamus.  Nam  primum  punico  cum  c  d  legen- 
dum  est,  quum  et  Plinius  ,punicum  maluin'  semper  appel- 
let  et  Columella  XI.  3  p.  458  ed.  Bip.,  quem  auctorem  se- 
quitur,  de  punico  malo  loquatur.  Deinde  manifesto  non 
odorem  sed  cum  Apuleio  et  c  d  eodem  recte  scribitur:  neque 
enim  sapore  corrupto  odor  restituitur,  sed  sapor  corruptus, 
cum  eodem  i.  e.  in  idem  dolium  betae  folia  demerguntur. 

131  =  8,41.  409 

cyma   a  prima    sectione    praestat   proximo  vere. 

cymam  scribe  cum  Columella  XI.  3  p.  453  et  ipso  Plinio 
§.  138,  deinde  ex  iisdem  locis  salione  quod  apud  Dalecam- 
pium  incerta  nota  K  affertur,  leviter  corruptum  in  statione 
in  a  exstat.  4^0 

141=8,41.    (de  brassicae  caulibus  ag-it) 
Nuper   subiere    Lacuturres    ex   convalle  Aricina, 
ubi  quondam   fuit  lacus  turrisque    quae  remanet, 
capite  praegiandes,  folio  innumeri  rel. 

6* 


84  liber  XIX. 

Doctiorem  quam  ingeniosiorem  Plinium  fuisse  non  ne- 
gaverim  neque  tam  subacto  elegantique  quam  probo  et 
gravi  iudicio  eum  polluisse  ipse  in  chrestomathia  p.  XV 
sqq.  declaravi:  at  vero  tam  inepte  doctum  eum  fuisse, 
ut  inter  cauliculos  turrim  cum  lacu  exstrueret,  tam  confuse 
locutum  esse  ut  turrim  et  fuisse  et  esse  traderet,  tam  deni- 
quo  illitteratum  fuisse  ut  verbi  vim  non  perspiceret,  etiamsi 
ad  hunc  diem  neino  dubitavit,  ego  numquam  ut  credam  ad- 
ducar.  Scilicet,  ut  ab  eo,  quod  ultimum  posui  disputandi 
initium  faciam,  non  Laculurrenses  (ita  enim  nomen  e  cor- 
ruptela  cod.  c  Laciiturreses  restituatur  necesse  est)  pro- 
prie  dicebantur  caules  sed  Lacuturnenses  a  Turni  lacu, 
quem  Columella  X.  137  nominat,  appellabantur.  Quis  enim 
a  nescio  qua  turri  lacum  nominatum  esse  fando  audivit, 
quis  autem  Turni  nomen,  Veniliae  hlii  fratrisque  luturnae 
cum  ad  illam  regionem  tum  ad  aquas  pertinuisse  ignorat? 
Inspiciatur  modo,  si  tanti  est,  Prelleri  liber  de  mythol. 
Itom.  p.  084.  Quod  nomen  quuni  vulgi  imperitia  usuque 
loquendi  in  ,Lacuturrenses'  abiisset,  quo  corruptionis  genere 
etiam  Columellae  versus  in  nonnullis  libris  laborat,  a  gram- 
matico  aliquo  male  docto  ad  turres  prope  convallem  Ari- 
cinam  sitas  relatum  est,  unde  mons  duarum  turrium  hodieque 
appellatur,  de  quo  Nibbius  in  eo  libro  egit  quem  de  suburbi- 
cariis  regionibus  scripsit  (Analisi .  .  de'  dintorni  di  Roma 
I.  p.  554).  Atque  idem  videtur  fuisse,  quem  saeculo  p.  Ch. 
n.  quarto  Plinium  emendasse  et  illustrasse  subinde  indica- 
vimus  (cf.  n.  42.  116).  Minime  igitur  miruni  quod  quae  ille  in 
margine  adscripserat,  a  librariis  in  librum  ipsuin  translata  sunt. 
Idem  §.  155  in  eo  codice  factum  est,  quem  Apuleius  ex- 
cerpsit.  Ubi  proverbium,  cuius  a  Plinio  mentio  fit,  hoc 
exemplo  illustratur:  ul  puta  sic  acris  est  naslitrcio  (nam  ita 
corrigi  oportet  menda  librarii  putas  et  acrio)  dimidiato,  ut 
videtur,    versu  e  conioedia  petito.     Aliud    glossema    §.  167 


Liber  XIX.  85 

ab  Iano  recte  expungitur.  Ceterum  in  fine  §.  142  Ianus 
egregiam  Sill.  coniecturam  excedentibus  merito  prooavit. 
§.  151  oqykivov  non  oq/jhvov  scribendum  est.  §.  153  Ianus 
emendavit. 

156  —  8,45.    (de  ruta  sermo  est)  411 

Auctoritas  ei    [etj    peculiaris  apud   antiquos  fuit; 

invenio  mulsum  rutatum   populo  daturn  a  Corne- 

lio  Cethego  in  consulatufcolleg-a  Quintii  Flaminini], 

comitiis  peractis. 

Sic.  Sill.   vulgatam  lectionem  eliam  —  ei  fuit  e  codd. 

emendasse  sibi  visus  est.     Qui   quum    aut  et    (ita  ad)  aut 

et  et  (ut  c)  habeant,    hic   quoque  Apuleii   maior   auctoritas 

valebit  et  dittographia  spreta  recte  scribetur:   ei  peculiaris. 

Graviore   vitio  proxima    laborant.     Cethegi    enim  a.  DLVIl 

collega  non  T.  Quinctius  Flamininus  fuit  anni    proximi  su- 

perioris  magistratus ,  sed  Q.  Minucius  Kufus.  Idem  igitur  h. 

1.  accidit,   quod  iam  n.  36,  58,  160  factum  esse  monuimus, 

ut  unus  consul  a  scriptore  nominaretur,  alter  ab  interpola- 

tore    adderetur,    qui   in    illo    genere   non    satis    cautum   se 

praestaret. 

157  =  8,45.  412 

Seritur  surculo, —  serit  et  se  ipsa;  —  — 

Eadem  et  ocimo  natura,  nisi  quod  difficilius 
arescit;  sed  durata  runcatur  non  sine  difficultate, 
pruritivis  ulceribus  —  -    — 

Nisi  loci  Theophrasti  VII.  2.  1  et  Columellae  XI.  3  p.  457 
quos  Plinius  his  verbis  reddidit,  etiamnum  exstarent,  vix 
puto  nos  corrigendis  pares  futuros  fuisse:  nunc  Sill.  et  Ianum 
ne  e  vulgata  quidem  ea  retinuisse  miror,  quae  cuin  Graeco 
auctore  egregie  consentiunt.  Et  in  initio  quidem  et  quod 
post  v.  surculo  unus  d  omittit,  recte  ab  Iano  restitutum  est, 


86  Liber    XIX. 

tum  scri,  ncque  cnim  quocl  editur  serit  in  eodieibus  reperi- 
tur,  quippc  quod  quo  referatur  non  habeat,  delcndum  est; 
postrcmo  rectissime  vulgo  ante  Sill.  edcbatur  crescil,  nam 
ftXaorcivei  —  Pqadtwq  lcgitur  apud  Theophrastum.  Gravis- 
sinium  vcro  vitium  unus  Pintianus  animadvcrtit  et  inemen- 
datum  reliquit:  quae  enim  sequuntur  non  ad  ocimum  sed 
ad  rutam  pertincre  hoc  Columellae  praecepto  docemur: 
,Ruiam  —  oportet  runcari  —  —  sed  velata  manu  debebit 
,runcari:  quam  nisi  contexeris,  perniciosa  nascuntur  ulccra. 
,Si  tamen  per  ignorantiam  nuda  manu  runcaveris  et  pru- 
,rigo  atque  tumor  incesserit,  oleo  subinde  perungito.'  Ita- 
que  in  archetypo  ra/a  scriptum  videtur  fuisse,  quod  cum 
in  ru/a  corrigcndum  esset  in  durata  mutatum  est.  In  fine 
denique  quod  Harduinus  e  coniectura  novum  vocabulum  finxit 
prwritivis  propterea  non  probandum  videtur,  quoniam  a  Co- 
lumella  inter  pruritum ,  advenientis  morbi  indicium ,  et 
ulcera  distinguitur,  quae  nisi  statim  ubi  pruritum  senseris, 
olcum  adhibeas,  supcrventura  sint.  Itaque  hic  ut  in  §.  162 
a  Sill.  recte  factum  est,  lacunam  in  archctypo  fuisse  suspi- 
cor,  eamque  e  scriptura  meliorum  codicum  prori/uus  sup- 
pleri.     Totum  igitur  locum  ita  restituo: 

Seritur   e/  surculo  —  —  el  se  ipsa         —  Eadem  e.  o.  n. 

n.  q.  d.  crescit,  scd  rula  r.  n.  s.  di//icu//a(c:  pruri/u  nasccn- 

tibus  ulceribus.  — 
In  §.  159  versus  XXVII  litterarum,  qui  ab  uno  Apuleio 
servatur,  merito  a  Sill.  receptus  est. 

413  160  =  8,47. 

condimenlonini  Lnnen  oinnium  fastidiis  cmninuni 

jimicisshiiiun. 

Locum    ita    mutilatum    ct    corruptum    esse    pronuntiat 

Bill.,    ut  ex    lio.^tiis    subsidiis    vestitui   non  possit.     Scilicet 

codices  habent  6»//?///'/  qu&^  undc  non  id  quod  lanus  scripsit, 


Liber  XIX.  87 

omnium  aquue  I  neque  enim  aquam  jffere  fastidit  nisi  qui 
morbo  regio  captus  fuerit),  sed  una  voce  inserta  efficitur: 
omnium  quae  fastidiis  medentur.  Interciderat  enim  in  codice 
archetypo  verbum,  uti  in  §»161  v.  prodest  in  a  c  d  deest.  — 
§.  163  e  variis  coniecturis ,  quae  a  Strackio  proponuntur, 
eam  probo,  qua  ante  v.  post  v.  et  inseri  iubet. 

166  =  8,51.  (lepidium  esse  dicitur)  414 

foliis  lauri  sed  mollius;  usus  rel. 

In  a  c  d  legitur  lauribus  sed  motlius ,  unde,  quia  folia 
comparantur ,  conicio  lauri  sed  moUioribus.  §.  171  editores 
Harduini  emendationem  contemnere  non  debebant,  qui 
thapsi  e  XXVII.  140  rectissime  in  Ihlaspi  mutavit.  Idem 
enim  nomen  et  apud  Dioscoridem  II.  185  et  apud  Hesy- 
cliium  reperitur,  qui  etiam  saurium  nominat,  Pamphilo  auc- 
tore,  ut  videtur.  Quem  Menandri  libro  pioxQqffTa  inscripto, 
inter  auctores  libri  XXVI I.  commemorato ,  usum  esse  pu- 
taverim. 

174  =  9,56.    (de  eannabi  loquitur)  415 

Optima  Alabandica,    plagarum  praecipue  usibus; 

tria  eius  ibi  genera;  improbatur  cortici  proximum 

aut  medullae,  laudatissima  est  e  medio  quae  mesa' 

vocatur,  secunda  Mylasea. 
Mylasea  cannabis  post  Alabandicam  secunda  est,  cuius 
tria  genera  mese   absolvuntur.     Apparet  igitur  ante  v.  se- 
cunda  plenius  interpungendum  esse. 

175  —  9,56.  416 

Ferulae  duo  genera  in  peregrinis  fruticibus  dixi- 
mus;  semen  eius  in  Italia  cibus  est;  conditur 
quippe  duratque  in  urceis  vel  anni  spatio.  [Duo 
ea  genera  caules  et  racemi].  Corymbiam  hanc 
vocant  corymbosque  quos  condiunt. 


88  Liber  XIX. 

Quo  pronomen  hanc  referatur,  nescio ,  neque  enim  ad 
caules  neque  ad  racemos  pertinet  et  ne  ferulam  quidem 
indicare  potest,  quippe  cuius  duo  genera  esse  dicantur.  Tum 
illa  genera  XIII.  123  nartheca  et  narthecyam  vocaverat,  ita- 
que  neque  caules  nec  racemi  commode  appellarentur,  etiam- 
si  non  absurde  unum  genus  caulium ,  racemorum  alterum 
distingueretur.  Quae  cum  ita  sint,  si  quid  video,  importuna 
scioli  grammatici  annotatione  Plinius  liberatur,  cum  verba 
illa  eieceris.  Tum  enim  Italicam  ferulam  corymbiam  ap- 
pellat  eiusque  semina  corymbos.  De  qua  ferula  cf.  Colu- 
mella  XII.  7. 

4]?  176  =  10,57. 

et  ocimum  senectute  degenerat  in  serpyllum,  et 
sisymbrium  in  mentam,  et  ex  semine  brassicae 
veteris  rapa  fiunt  —  et  necatur  cuminum  ab  haemo- 
doro. 

Prima  verba  abjano  egregie  e  corruptela  codicum  se- 
nec  degenerat  Iit/e  a  vel  senec  degenerati  uti  c  d,  qua  omnes 
ex  uno  exemplari  descriptos  esse  luce  clarius  redditur ,  re- 
stituta  sunt;  mentam  Sill.  e  V.  D.  coniecturis  scripsit,  sicuti 
Theophr.  II.  4.  1  eig  iilvtrav  dixerat,  Ianus  ea  verba  cum 
in  a  omitti,  in  c  zonmntam ,  in  d  zmintham  scribi  animad- 
verteret,  hanc  formam  servare  maluit,  recte  ut  puto: 
fortasse  enim  ab  eo  librario,  quem  Plinius  -ipse  adhibebat 
inTheophrasti  libroaut  legebatur  aut  audiebatur  eig  (T/aIv&ccv. 
Proxima  verba  a  Varrone  repetita  sunt,  apud  quem  Plinius 
quum  I.  40  ,semen  vetus'  et  ,cx  semine  brassicae  vetere' 
repperisset,  et  ipse  ex  scmine  brassicae  vetere  scripsisse  pu- 
tandus  cst.  Denique  haemodoro  quod  Sill.  e  codicum  corrup- 
tela  imo  dorso  et  uno  dorso  sagaciter  elicuit,  codice  Theo- 
phrasti  VIII.  S.  f>  Urbinate  qui  solus  verba  a  Plinio  trans- 
lata  integra  vocemque   ilhun  bia  scriptam  exhibet,    tam  tir- 


Liber  XIX.  89 

miter  sustinetur,  ut  nesciam  quid  Ianum  moverit,  ut  ad 
vulgatam  lectionem  Umodoro  rediret,  cum  rursus  alter  locus 
Theophr.  de  caus.  pl.  V.  15.  5  ex  illo  corrigendus  esse 
videatur. 

179  =  10,58.  418 

remedium    est  apsinthi   sucus   decocti    inspersus 

vel  sedi  [quam  drifaov  vocant] ;  genushocherbae 

diximus. 

Ex  Apuleio,  quem  codicibus  utut  vitiosum  eo  praestare 

arbitror,  quoniam  melioris  familiae  instar  est,    reponendum 

est  in  remedio  est,   quae  lectio  hic  Silligii  diligentiam  fugit, 

deinde  videndum   relativum  quam  quo  referatur,   nempe  ad 

v.  herhae,  femininum  enim  genus  nusquampraetereareperitur. 

Haec  igitur   verba  quam  —  vocanl   olim   super  voce   herbae 

scripta  praepostero  loco   inserta  sunt.     Quae  quum  ad  sen- 

tentiam  prorsus   sint  supervacanea,    glossae  interlineari  de- 

beri   videntur,    quam    librarius    non   indoctus  e  XVIII.  159 

repetiverit.     Vitia  proximae  sectionis   iam  Pintianus  emen- 

davit. 

185  =   12,60.  419 

Quae  suut  et  silvestria,  eadem  in  sativis  sicciora 
intelleguntur  et  acriora. 

Ita  Sill.  ex  a  c  (et  Gelenii  codicibus);  Ianus  ad  vulga- 
tam  codd.  T  d  confirmatam  tacitus  rediit  voculamque  el 
recte  omisit.  Scilicet  virorum  doctorum  nemo,  si  illum  nescio 
quem  exceperis,  qui  apud  Dalecampium  iisdem  coniecit*), 
Plinii  mentem  perspexit.  Hoc  enim  dicit  Plinius,  cum  eius- 
dem  generis  et  sativae  et  silvestres  exstent,  has  sicciores 
et  acriores  esse.  Quod  e  verbis  Theophrasti  VII.  6.  1  quae 

*)  Velerem  enini  Daleeampii  codicem  qui  a  Sill.  K.  nominatur, 
nullum  esse  iam  I.  p.  148  pronuntiovi.  et  auteni  in  M.  i.  e.  in 
cod.  Cniacii  (Eos  II.   p.  356)  defuit. 


90  Liber  XIX. 

ab  Harduino  ita  laudantur  quasi  cum  eius  lectione  optime 
concilientur,  nianifesto  elucet.  ndvra  ds  xai  £rjQoi€Qa ,  in- 
quit,  tuiv  rjfjttQOiv  xni  irroyg  avror  xovxoy  xd  ye  ttoXXci  xai 
dQifivrsQa  xai  laxvQorzQa.  Quid  igitur  fieri  oportet  ne  Pli- 
nius  illius  loei  plane  contraria  dicere  videatur?  Una  littera 
quac  cum  semel  scribenda  essct,  lcvi  errore  rcpetita  in 
praepositionem  corrupta  est,  doleta  scribatur: 
Q.  s.  silvestria,  eadem  sativis  s,  i.  e.  a. 

420  186  =   12,61. 

Namque  et   sucorum   saporumque  dicenda  diffe- 
rentia  est  vcl  niaior  in  his  quam  in  pomis. 

Qui  tandem  maior  differcntia  dici  poterit  quae  ali- 
quanto  minor  est?  XIII  enim  saporum  genera  dum  de 
pomis  agit,  XV.  106  enumeraverat,  hic  V  tantum  com- 
memorat.  Scilicet  Plinius  non  haec  scripserat  quae  vulgo 
e  codicibus  leguntur,  sed  ea  quae  apud  Apuleium,  non  quem 
h.  1.  interpolari  a  Sill.  video,  sed  verum  integrumquc  vol.  V. 
p.  XXXI  leguntur: 

dicenda  differentia  est  in  his  sicut  in  pomis. 
42i      Sunt  autem  acrcs  cunilae,  origaui,  uaslurtii  sina- 

pis acuti  thyini,    cunilae,  acuti   et   odorati 

rel. 

Cunilae  nomen  alterutro  loco  corruptum  esse  apparet: 
iniuria  tamen  priore  Sill.  sollicitavit  qui  nomen  herbae 
ignotac  latere  suspicatur.  Nam  quae  Thcophrastus  I.  12.  1 
dixerat  ol  ds  dQipsig  .oiov  oQtyccvov  &vii(JQag  xaQddfiov 
vdnvog  ea  Plinius  ad  verbum  transtulit  ita  ut  thymbram 
cunilam  appellaret,  cf.  XIX.  165.  Contra  altero  loco  non 
r/////A/(?legendum  est  (cuniculae  d  ),  sed  cunilaginis,  cuius  vocis 
ultimac  litterae  cum  primis  vocabuli  acuti  coaluerunt.  Co- 
nyzam  enim  feminam  XXI.  58  acutiorem  vocat,  eandomque 
cunilaginem  esse  XIX.  1G5  tradit.     In  proximo  sensu  Apu- 


liber  XX.  91 

leiura  cum  Sill.   sequi  malo  quam   cum  lano  codices,    item 
§.  187  semine  ab  Apuleio  et  Sill.  recte  omitti  censeo. 

LIBER  XX. 

Ad  hunc  librum  emendandum  praeter  Apuleii  excerpta, 

0a  Dalecampio,    T  ab  Hispanis  collatum,     et  a  d  inde  a 

§.  186  codice  Vossiano  uti  licet,  de  cuius  auctoritate  Detlef- 

senius  in  museo    Rhen.    XV.   p.   273,    373  sqq.   accurate 

egit.  402 

2  =  1.  4~~ 

—  adamanta  opum  gaudium  — 

adamatarum  0  ad,  adamantarum  T,  i.  e. 
adamanta,  rarum  opum  gaudium. 
Rarum    enim    adamantem    fuisse   Plinius  XXXVII.  55 
refert.     §.    3    Ianus    praeclare    emendavit     conditur,    nam 
zi&eaffi  est  apud  Theophr.  IX.  14.  2. 

423 
8  =  1,3. 

Aliqui  etiam  scorpiouium  cucumim  vocant,  efti- 
cacissimo  contra  scorpionum  ictus  et  semine  et 
elaterio.  Ad  purgandam  utrique  alvum  modus 
portione  virium"  —  —  — ;  illitum  anginas  et 
arterias  cum  melle  aut  oleo  vetere  sanat. 

scorpionum  a  idem  sc.  vocabulum  quod  paulo  supra 
legitur,  scorpionem  recte  d;  illa  enim  herba  scorpio  appel- 
latur  XXII.  39  et  apud  Theophr.  VI.  4.  2.  Proxima  verba 
Ianus  recte  distinxit  copulamque  e  codd.  restituit.  Vellem 
etiam  adverbium  utrimque  ex  Apuleii  scriptura  utriq;  re- 
cepisset.  Elaterium  enim  a  Dioscoride  IV.  152  tijv  x<xtoj 
xai  xrp>  ccvm  xdftctQGiv  excitare  dicitur.  Sequitur,  melius 
cum  d  et  vulgata  scribi  efficacissimwn.  Ex  eodem  Apuleio 
(proporcionem  habet)   praepositio   pro  repetenda  est;   deni- 


92  Liber  XX. 

que  Ianum  male  ad  vulgatam  et  oleo  rediisse,  quam  Sill. 
Apuleio  auetore  in  aut  oleo  mutaverat,  eodem  Dioscoridis 
loco  efficitur,  ubi  vvvayxixoTc  dicixQiCfia  nQaxxixbv  (avi 
iXalov  naXaiov  rj  fiiXiroc  appellatur.  Quum  igitur  ubique 
Apuleius  codicibus  nostris  praecellere  videatur,  etiam  in  iis 
quae  ferri  poterant  sequendus  erit:  itaque  non  scorpionum 
ictus  sed  scorpionis  ictnm  eo  magis  scribo,  quod  Plinius  1.  1. 
singulari  animal  usus  est.  Quae  cum  ita  sint,  haec  a  Pli- 
nio  scripta  esse  censeo: 

Aliqui  e.  scorpionem  cuc.  w.,  efficacissimnm  c.  scorpionis 
ictum  et  semine  et  elaterio  et  a.  p.  utrimqu/i  alv\  m.  pro 
portione  v.  —  i.  a.  e.  a.  c.  m.  aut  o.  v.  s. 

Ceterum  leviorem  minoremque  differentiam ,  quae  tum 
verborum  ordine  tum  particulis  vel  casuum  terminationi- 
bus  continetur,  futuro  editori  relinquam:  equidem  non  om- 
nem  commemorabo,  ne  mihi  et  lecturis  taedium  minutiarum 
oboriatur:  ne  in  iis  quidem  locis  immorabor,  quos  Sill. 
Apuleium  secutus  emendavit  saniore,  opinor,  sententia  quam 
Ianus,  hic  enim  severius  quam  par  erat  de  illis  excerptis  iu- 
dicavit.  §.  14  e  margine  codex  a  inscriptionem  capitis  ,de 
eius  medicina'  recepit.  §.  17  recentes  podagras  cum  Sill. 
etiam  invitis  codicibus  scribendum  esse  censeo,  primus 
enim  impetus  morbi  indicari  videtur,  cf.  XXVI.  101.  §.  21 
vulgatam  probo.  §.  26  autem  et  Iegi  malim.  §.  34  cum  Brun- 
nio  scribo  Ophion,  §.  37  morbis  contritum  e  codd.  varietate 
morbis  sil  trilum,  morbis  sic  trifum ,  morbis  et  contritum  (r) 
effici  suspicor.  §.  47  ebrietatem  cum  Apuleio  vulgatae  ebrie- 
tates  praefero. 

424  48        0,22. 

Capitato  (porro)  maior  est  ad  eacleni  eflectus. 

Ita  Sill.  e  vulgata  lectione.  Codd.  autem  ad  ( nam  de 
reliquis  non  constat)  maiores  et   effectu   legunt.     Quae  cum 


Liber  XX.  93 

aperte  corrupta  sint,  quidni  Apuleium  potius  sequamur  qui 

scribit  c.  p.  tnaiora  de  eadem  vis  esl.  atque  scribamus: 

c.  maior  ad  eadem  vis  est. 

425 

51  =  6,23.    (de  alio  loquitur). 
Quin  et  sufiitu  |eo|  evocari   secundas  partus  ex- 
istimat  Hippocrates. 

Alium  potu  cibo  illitu  vomitu  prodesse  tradiderat,  nunc 
etiam  suffitu  utile  esse  narratur.  Molesto  igitur  pronomine, 
quo  duplices  diversi  generis  ablativi  cumulantur,  eo  facilius 
caremus,  quoniam  non  alio  sed  suffitu  alii  secundae  evocari 
dicuntur.  Quod  quum  apud  Apuleium  non  legatur  atque  e 
proximis  litteris  euo  in  codd.  repetitum  videatur,  omnino  de- 
lendum  erit.  Eodem  auctore  §.  52  passivum  gargarizari 
vulgatae  activo  praefero,  item  §.  58  eius  omitto,  nam  Pli- 
nius  sicut  §.  59  genus  est  quod  -  vocant  scripsit,  ita  hic 
genus  quam  caprinam  vocant  dixisse  putandus  est 

65  =  7,26.    (de  lactucis  sativis  sermo  est).         426 
Stomachis    dissolutis  utiiissime  adiuvantur  in  eo 
usu  et  oxypori  obolis. 

Ita     Silligius     vulgatam     lectionem     stomachi    dissoluti 

utilissime    adiuvanlur:     in   eo   usu  rel.   e    codicibus    correxit, 

unum  neglexit.    Subiectum  enim  verbi  ,homines'  esse  ratus 

structuram  sensus  valde  impeditam  reddidit.  Homines  enim 

aegroti  nusquam   commemorantur,    neque  ,utiliter  adiuvari' 

bene  dicuntur  neque   ,is   usus'   qui   sit   intelligitur,    contra 

optime  et  ipsae  lactucae  stomachis  utiles  hic  ut  §.  67   ap- 

pellantur  et  in  eo  usu  oxyporo  adiuvari  dicuntur.    Scriben- 

dum  est  igitur: 

Stomachis  dissolutis  ulilissimae  rel. 

427 
69  =  8,27. 

candida  beta  cocta  et   cum    alio    crudo    sumpta 


94  Liber  XX. 

contra  taenias  (eliicax  esse dicilun ;  oigrae  radi- 
ces  ita  in  aqna  coctae  porriginem  tollunt. 
Quomodo  fcandem?  scilicet  ita  ut  candida,  in  aqua:    at 
hoc  non  orat  cur  addita  particula  dcclararetur.     ltaque  in 
cod.  d  omittitur,  melius  iu  item  mutatur, 
42g      Sucus  eius  capitis  dolores  veteres  et  vertigines  — 
sedat. 

Cur  veteres  tantum  capitis  dolores  sedari  dicantur, 
non  intelligo  neque  apud  Dioscorideni  II.  14.9  aliud  quid- 
quam  praeter  hoc  xa&atgei  xearaXrjv  reperio.  Hic  quoque 
cum  Apuleio  capitis  dolorem  et  vert.  scribo,  dittographia,  ad 
quam  substantivi  numerus  accommodatus  est,  deletu. 

429  72  =  «,28. 

Est  et  beta  silvestris  quam  limonion  vocant,  alii 
neuroides,  niulluni  minoribus  ioliis  tenuioribus- 
que  ac  densioribus,  undecini  saepe,  caule  lilii. 

Talem  locuin  corruptissimum  Sill.  Ian.  dederunt.  Et 
minor  quidem  ea  diversitas  est  quae  nominibus  Graecis 
continetur,  etsi  equidem  non  video,  cur  non  e  lectione  Apuleii 
et  cod.  Q  leumonium  limonium  potius  quam  limonion  legamus 
atque  e  magna  omnium  corruptela  litteram  m  retineamus  et 
neuroidem  scribamus.  Verum  multo  gravior  in  proximis  verbis 
error  occurrit.  Quum  enim  Dioscorides  IV.  16  de  cadem 
lierba  haec  tradiderit:  xa  [izv  (fvXXa  s%ei  oiioia  revil(o, 
Xemozeqa  de  xal  naxQoreqa  xal  TcXetoa  (sive  potius,  ut  est 
in  Aldina  editione,  dexa  rj  ttA^m),  Plinius  eadem  folia  non 
potuit  multum  minora  appellare.  Accusativo  enim  non  of- 
fendor  simili  loco  XV.  68  comparato.  Atqui  apud  Apu- 
leium  longe  imnorib;  scribitur,  syllaba  mi  tam  obscure 
ut  a  Diibnero  legi  uequiverit,  undc  longioribus  efticitur. 
Deinde  idem    non  saepe  sed  fe  scripsit  cum    svllriba  iisdem 


Liber  XX.  95 


sordibus  oblita,  i.  o.  ferc.  Ultimum  vocabulum  e-  codice 
Murbacensi,  de  quo  cf.  Sillig.  vol.  I.  p,  XXIV,  restitutum 
est  a  Cornario,  nostri  codices  caulium  habent.  Legendum 
igitur  esse  censeo: 

E.  e.  b.   s.  q.   limonium  v.,   a.    neuroulem,   longioribus 

/'.  t.  a.  d.,  u.  fere,  c.  I. 

§.  73  haud  dubie  non  ambulam  sed  ambubaiam  cum 
Rigaltio  scribi  oportebat ,  quum  idem  nomen  et  apud  Cel- 
sum  II.  30  et  in  indice  libri  nostri  leviter  corruptum  re- 
periretur. 

90  =  9,35.  m 

Ex  omnibus  brassicae  generibus  suavissima  est 
cyma,  etsi  inutilis  habetur,  diiiicilis  in  coquendo 
et  renibus  contraria. 

De  usu  medicinae,  non  de  culina  loquitur  Plinius 
cymamque  non  propterea  vituperat ,  quod  coctu ,  sed  quod 
concoctu  difficilis  sit,  x«xootoju«/ov  xai  xoMag  taqaxTixov 
appellatur  a  Dioscoride  II.  146.  Sicut  igitur  XXIII.  151 
fructum  ,difficilem  concoctioni',  vocat,  ita  hic  brassicae 
cyma  est 

difficilis  con coquendo. 
Ibidem : 

in    vicem  psilotri  evulsis  illitus  pilis    nasci   alios  43^ 

prohibet. 

Non  in  vicem  sed  inler  codd.  ad  habent,  itaque  scri- 
bendum  videtur  instar  psilotri. 

93  =  9,36.  432 

Folia  habet  una,  rotunda,  parva,  levia  etc. 

Ianus  ima  legit,  verum  omnia  brassicae  silvestris  folia 
eiusdem  generis  sunt  llard.,  quem  8U1.  sequitur,  vocabulum 
una  pluralem  numerum  esse  arbitratur  et  unius  generis  esse 


96  l.iber  XX. 

vult,  de  quo  pluralis  usu  dubito.     Equidem    interpunctiono 
deleta  folia  una  i.  e.  siinul  rotunda,  parva  levia  appellari  puto. 

433  95  =  9,36. 

Virium  brassicae  unuin  et  magnum  argumentum 
addemus  ac  mirabile. 

Oodd.  T  d  ammirabile,  a  admirabile ,  quod  ab  lano  reci- 
pitur  asyndeto  non  ferendo;  vulgataui  scripturam  et  a  codd. 
MSS.  alienam  et  propter  verborum  collocationem  relinquen- 
dam  esse  apparet.  Scilicet  voc.  admirabile  nihil  aliud  est 
quam  vocis  magnum  interpretatio ,  a  sedulo  scriba  addita. 
Lacunam  §.  97  lanus  bene  explevit. 

434  98  =  9,39. 

Hoc  iit  ante  solstitium  diebus  XLVIII ;  gypso 
deinde  oblitus  cadus  ponitur  sub  tegulis  totius 
diei  solem  accipientibus;  post  eum  numerum 
dierum  tollitur  vas  etc. 

Etiam   omnibus    codicibus    refragantibus   ordinem    ver- 
borum  res   ipsa  rlagitaret  ita  restituendum  esse,  ut  dierum 
numerus  qui  in  fine  sensus  commemoratur,  cum  initio  con- 
iungeretur.  Nunc  ipsum  cod.  0  secutus  lego: 
gypso  —  accipientibus ;  hoc  fil  —  vas. 

435  103  =   9,40. 

Lentiginem  cum  vino  aut  cum  cucumi  cocto  (il- 
liti  emendant  bulbi). 

Neque  cum  cucumi  neque  cum  cumino ,  quod  Iano 
placuit,  quidquam  illinitur,  nisi  liquore  aliquo  adhibito. 
Cuius  nomen  e  codicum  vitiis  cum  cucumi  cocto  &,  cucumi 
coclo  a,  cum  cumi/w,  cumino  coclo  d  tum  eruitur,  cum  de- 
letis  quae  bis  scribuntur  litteris  eas  quae  in  melioribus 
corruptae,  in  deterioribus  interpolatae  sunt  cumicocto  con- 
sideraveris   et   cum   Dioscoridis  loco   11.   200   comparaveris. 


Liber  XX.  97 

Qui    sic   scribit:     cpaxovg   <rvv   (ulm   rj    6%€i  (xafratoovm). 
Pro   melle   vinum  Plinius   nominavif,   alterum   nomen   haud 
dubie  restituendum  est,    et  pro  cum  icocto  legendum 
cum  aceto. 

In  §.  109  neutrius  editoris  sententiam  totam  probo  et 
ab  Iano  eatenus  tantum  dissentio,  ut  radice  —  pola  con- 
iungam  libero  illo  ablativi  absoluti  usu  quo  Plinius  in  pri- 
mis  delectatur. 

113  =  11,42.  436 

non  aliud  —  in  maiore  sententiarum  varietate  est. 
Distinguitur  sexu  etc. 

Ita  Sill.  Gelenii  codicos  secutus  scripsit.  Cod.  a  habet: 
aucloritas  est  distinguitur,  cod.  d  varietas  distinguitur.  In  utro- 
que  libro  unum  vocabulum  excidit,  nam  lacunosos  esse  co- 
dices  etiam  §.  117  comprobatur,  ubi  palmum  in  T  a  d  de- 
est.     Scribendum  erit: 

varietate  est.     Auctoritas  distinguitur  — 
marem  enim  innocentiorem  esse  paulo  infra  legimus. 

113  =  11,44.  437 

De  apio  duorum  medicorum ,  Chrysippi  et  Dionysii, 
sententiae  exponuntur,  quorum  alter  feminam  vermiculos 
gignentem  appellaverit.     Tum  ita  pergitur: 

ambo  neutrum  ad  cibos  admittendum,  immo  om- 
nino  nefas;  nam  id  defunctorum  epulis  feralibus 
dicatum  esse,  visus  quoque  claritati  inimicum; 
caule  feminae  vermiculos  gigni  ideoque  eos  qui 
ederint  sterilescere  etc. 

Non  idcirco  sterilescunt,  quia  vermiculi  gignuntur  caule 
feminae,  sed  quia  eo  vesci  nefas  est.  Itaque  quae  hanc 
sententiam  impediunt  verba  cauie  —  gigni ,  prorsus 
illa  quidem  supervacanea,  quippe  quae  idem  repetant  quod 

7 


98  Liber  XX. 

iam  antea  dictum  erat,  delenda  sunt  manifesto,  e  mavgine 
olim  indicis  loco  adscripta. 

438  120  ~  12,48. 

De  ocimo  medici  inter  se  dissentire  traduntur,  in- 
ter  quos  Diodorus  in  0)  a  d  r  nominatur,  idem  ut  videtur  qui 
XXIX.  142  laudatur.  Quem  nescio  cur  vv.  dd.  Diadotmn 
appellent,  qui  §.  77  commemoratur.  Ceterum  §.  119  cum 
©  censens  legere  malim.  §.  L22  interpunctione  sublata 
scribendum  est:  choleris  destillutiones  stomuchi  inhiberi,  nam 
eae  cholerae  propriae  sunt,  §.  123  des/illu/iones  capitis  (  uec 
capi/i)  cum  a  Dioscoride  U.  170  qevfxara  vocentur,  ut 
XXII.  35  destillationes  ventris  legimus. 

439  127  =  13,50.  (de  nasturti6).  alvum  purgat  .  .  . 
visum  compurgat,  commotas  mentes  sedat. 

Insolitum  vocabuluin  e  proximi  initio  liuc  irrepsit,  quo- 
modo  v.  strumis  paulo  supra  in  a  male  repetitum  erat,  et 
scribendum  erit:  purgat.  Contra  alterum  vocabulum  alterius 
similitudine  absorptum  est,  quo  rcstituto  legendum  erit: 
ulbum  alvum  purgat.  §.  129  S.  1.  scripserunt  capitis  dolori 
contra  ire,  codices  interpolaros  Td  secuti:  dolore  contri/e  a 
exhibet,  i.  e.  dolorem  contrito.  §.  138  ante  successiones  quanan 
frigus  intolcrabile  est  in  cod.  a  legitur,  quae  Qlyrj  neQtodtxu 
apud  Dioscoridem  111.  45  appellantur;  male  vulgo  acces- 
sio?ies.  Ibidem  el  crudam  et  ad  Qerfbrum  e  codd.  recipien- 
dum  erat.  §.  148  in  corrupta  codd.  scriplura  impetu  vel 
impetum  siralione  vel  siriationem  medici  nomen  latere  Hard, 
intellexit,  qui  de  Serapione  cogitavit,  Sill.  Dalion  coniecit; 
fortasse  Erasistrati  nomen  restituoiduni  est.  §  149  codd. 
habent  et  convulsu  eius  intus per  *C,  quao  l;m.  acute  mutavit 
in  convulsae  ius.  Verum  sucus  quod  totius  enuntiati  subiee- 
tum  est,  idem  est  quod  iu»\  lum  non  de  lingua  convulsa,  sed 
de  convulsis  loiiuitur  Plinius.  Jtaque  dativo  easu  (of.§.168) 
scribatur  oportet:  e/  convn/s/s-  intns  per  se.  §.  1  f>S  t/ualia  quae 


Liber  XX.  99 

est  codd.  a  d  lectio  et  ad  nepetam  et  ad  puleium  referri 
videtur,  cf.  Diosc.  III.  30  et  37;  itaque  nihil  mutandum 
est.  Ceterum  haec  et  similia  taedii  plena  si  quandoque 
praetermittentur,  non  tam  negligentiae  cuidam  meae  tribui 
quam  futuro  editori  relinqui  velim.  §.  169  Pintiano  assentior. 

177=11,69.  440 

Optimum  (Heraclium)  Creticum;  nam  et  iucunde 
olet;  proximum  Zmyrnaeum  odorius  etc. 

Quum  odore  Creticum  praestare  dicatur ,  alterum 
non  odorius  sed  inodorius  esse  sequitur,  vocabuli  autem 
initium  fine  proximi  oblitteratum  est.  Inde  a  §.  186  magno 
auxilio  cod.  Yossianus  erit,  quo  Gronovius  optime  usus  est. 
§.  193  non  prcnderit  sed  temporum  consecutioni  accommo- 
datus  prenderet  legendum  esse  arbitror. 

207=  19,72.  441 

Alterum    (papaveris)   e  silvestribus  genus  hera- 

clion  vocatur ,  ab  aliis  aphron ,    foliis ,    si  procul 

intuearis,  specimen  passerum  praebentibus,  radice 

in  summa  terrae  cute,  semine  spumeo.     Ex  hoc 

lina  splendorem  trahunt  aestate.  Tunditur  in  pila 

rel. 

Theophrastum  IX.  12.  4  et  Dioscoridem  IV.  67  aucto- 

res  secutum    esse  Plinium    e  vitio  apparet   quo  herbam  la- 

nariam  aioovUiov  (cf.  XIX.  48)   cum   passeribus  permuta- 

vit :  reliqua  igitur  iisdem  libris,  e  quibus  sumpta  sunt,  emen- 

dantur.     Et   primum  quidem   non   aphron   sed   aphrodes  ap- 

pellatur,   ultima  syllaba  scripturae  codd.  Vd  aphro  addita. 

Tum  lina    non   aestate  solum   lavari    constat,    neque    quid- 

quam    nisi    haec    t»    %u    dftoviu    XtvxaivovGi    retulit   Theo- 

phrastus:    itaque  post  v.  trahunl  distinguendum  erit.     Nam 

aestate  non  lana  lavatur,    sed    papaveris    semen    colligitur; 

7* 


100  Liber  XX. 

tccvTTjs,  Dioscorides  inquit,  b  xuqtcos  avXXiyexai,  bxav  te- 
ketcag  udQvv&ij  &tQovc,  xai  'SrjQavttek  unoxi&exui\  accura- 
tius  collectum  tundi  Plinius  narrat.     Scribendum  est  igitur: 

—  semine  spx/meo.  Ex  hoc  lina  splendorem  trahunl;  aestate 

tunditvr  i/i  pila  rel. 

442  209=19,80. 

Tertium  genus  est  tithymalon  —  mecona  vocant, 
alii  paralion,  —  folio  lini,  albo,  capite  magnitu- 
dinis  fabae. 

Folia  flos  caput  a  Dioscoride  IV.  162  plenius  descri- 
buntur:  eadem  a  Plinio  enumerantur  omnia.  Nam  quae 
uv&rj  Xevxu  Graecus  auctor  commemoravit,  ea  in  codd.  V  T  d 
vocabulo  folio  male  repetito  obscurantur,  quo  correcto 
legatur  oportet: 
folio  lini,  flore  albo  rel. 

§.  210  non  peplin,  sed,  ut  ante  Harduinum  legebatur, 
pep/ion  Plinius  nominaverat.  §.  219  Pythagorae,  §.  222  cum 
Salmasio  moloehen,  §.  223  fortasse  at  aeuleos  scribendum 
est,  Apuleius  enim,  qui  paulo  ante  recte  seruntur  habebat, 
hic  ad  ac.  exhibet.  §.  227  vulgatam  lectionem  ut  —  frarfai 
probo ,  voc.  corruptum  ct/rationis  cum  editione  Parisiensi 
vetere  quam  Gronovius  inspexit  in  cabiiali  mutandum  esse 
censeo. 

443  231  =  21,85.  (de  lapatho  loquitur) 

est  autem  et  silvestre  quod  alii  oxalida  appel- 
lant,  sapore  proximum,  foliis  acutis,  colore  belae 
candidae,  radice  mininia,  [nostri  vero  rumicem,] 
alii  lapalhum  cantherinum,  ad  strumas  —  efiica- 
cissimum.  Est  et  alterum  genus  fere,  —  oxyla- 
pathon  vocant,  —  sativo  id  quidem  similius,  — 
sed  aculiora  Iblia  ac  rubriora  rel. 


Liber  XX.  101 

Ut  a  minoribus  huius  loci  vitiis  ordiar,  beno  lanus  v. 
fere  interpunctione  mutata  cum  proximis  verbis  coniunxit; 
vellem  Latinam  terminationem  Plinio  e  codicibus  reddidis- 
set.  Nihil  enim  inter  lapathum  et  oxylapathum  in  hoc 
quidem  genere  interest.  Hoc  quoque  levius  est  quod  Sil- 
ligius  animadvertit ,  ex  Apuleii  loco  v.  sativo  restitui  de- 
bere.  Qui  quum  saporem  sathni  proximum  commemoraverit, 
haud  dubie  scribendum  est  supore  sativo  proximum.  Gra- 
viora  menda  partim  idem  Apuleius  prodit.  Meliorem  enim 
ordinem  hunc  dedit  ille:  lappatum  siluestre  oxallida  a  Cppo) 
nostri  rumicem.  alicunt  herinum.  Necessario  enim  quae  post 
v.  minima  sequuntur  post  v.  appellant  collocanda  sunt.  Verum 
ne  sic  quidem  recte  procedit  oratio,  molesta  rumicis  appel- 
latione  interrupta.  Rumicem  autem  non  silvestre  lapathum 
sed  sativum  vocari  Plinius  ipse  XIX.  184  tradiderat.  Quod 
nomen  quum  a  grammatico  illo  semidocto,  quem  iam  sae- 
pius  interpretem  non  criticum  solum  egisse  vidimus,  in 
margine  adscriptum  esset,  in  eo  exemplo,  unde  codices 
nostri  alterius  familiae  originem  duxerunt,  loco  praepostero, 
in  eo,  quod  Apuleius  secutus  est,  recto  inter  scriptoris  verba 
receptum  est.  Sequitur  aliud  vitium,  in  codice  personato 
K  ea  quam  Sill.  et  lanus  probarunt,  interpolatione  tectum, 
quod  quomodo  tollendum  sit,  iam  Dioscoridis  verbis  indica- 
tur.  Qui  quum  II.  140  hortense  lapathum  a  palustri  oxylapatho 
diversum  esse  tradiderit  his  verbis  to  6e  ti  xrjnevvdi'  ov% 
biioiov  ro)  iiQoho),  qui  tandem  fieri  potest  ut  idem  a  Plinio 
oxalide  etiam  similius  appelletur?  Sativo  idem  similius  in 
cod.  a,  sativo  item  simitius  in  codd.  VTd  dicitur,  dicendum 
erat  sativi  dissimilias.  Denique  ultima  verba  idem  K  cor- 
rupit:  et  acutiora  folia  ac  rubriore  cod.  V,  —  rudiore  Apu- 
leius  habet,  unde  recte  Silligius  quid  Plinius  scripsisse  vi- 
deatur  collegit.  Locum  igitur  misere  habitum  sic  restituo: 
e.   a.   e.   s.   q.   a.   o.   appellunt,    alii  lapathum  caniherinum, 


102  Liber  XX. 

salivo   saporc  proximum,  f  a.  c.  b.  c.  r.  m.  a.  s.  —    e.  E. 

e.  a.  genus,  —  fere  o.rylapalhum  vocant,  —  sativi  dissimi- 

/ius  el  acutiore  folio  ac  rubriore  rel. 

§.  232  Apiilcius  fortasse  rccte  ante  v.  silvcstria  ad- 
didit  scd  omnia.  §.  242  idem  non  viridis  s&nen  sed  viridem 
semen  legit,  quod  cum  contritis  scminibus  §.  241  oppona- 
tur,  in  viride  semen  mutandum  itaquc  recipiendum  est.  Natn 
§.245  recte  ibidem  inseritur.  §.  252  pro  inlini  ilcm,  quo  con- 
cinnitati  consulatur,  scribcre  malim  ittilum, 

444  253  =  23,94.  (de  meo). 

nobilius  Athamanticum  vocant,    illi  tamquam  ab 

Athamante  inventuni,  hi,  quoniam  laudatissimum 

in  Athamante  reperiatur. 

Macedoniam  Dioscorides  I.  3  nominat,  Athamaniae  fini- 
timam.  Hanc  igitur  Plinius  commemorasse  putandus  est. 
Quodsi  Apuleium,  qui  primum  nomen  ita  scripsit:  adamant. 
hic  cum  velata  manichu,  ultimum  athamanla  (cf.  Sill.  V. 
p.  XLI)  presse  sequimur,  lcgendum  esse  intclligemus: 

n.  Athamanticum   vcl  Jthamanicum  v.  i.  t.  a.  A.   i.  h.  q.  I. 

in  Athamania  r. 

Finem  sectionis  a  Silligio  mirum  in  modum  corruptum 
Ianus  emendavit,  unum  praetermisit.  Quum  enim  mei  ra- 
dices  a  Dioscoride  vazeqixalc  it  diairivem  xai  aQ&Qoov 
novoig  prodesse  dicantur,  ajiparct  apud  Plinium  non  post 
v.  vitia,  ut  vulgo  fit,  sed  post  v.  vulvarumque  sic  distinguon- 
dum  esse: 

tormina  el  vesicae  vitia  vulvarumquc,  articulis  cum  melle  rel. 

445  254=23,95.   (jle  feniculi  suco). 
Cplligitur  hic  caule  turgescente  et  in  sole  sicca- 
tur   inunguiturque    ex    nielle ;     [  -    ubique    hoc 
est  — I;    laudatissimus  in  Iberia  e  lacriniis   lit  et 


Liber  XXI.  103 

e  semine  recenti;    fit  et   e  radicibus   prima  ger- 
minatione  incisis. 

Primum  insulsum  descriptionis  additamentum  non  a 
Plinio  profectum  esse  vel  grammatica  necessitate  evincitur. 
Namque  neutrum  genus  quo  referatur  non  habet,  nisi  forte 
de  melle  cogitaveris,  quod  a  plantae  descriptione  alienis- 
simum  esse  quis  non  intelligit?  Tum  a  molesta  verbi  fit 
repetitione  unus  Apuleius  cavit.  Reliqua  ex  hoc  Dioscori- 
dis  loco  III.  74    non    tam    emendanda    quam    distinguenda 

sunt:    yrykiXseztxi  dh  xai  to  cntQfxa  —  /Aw^ov  eri xai 

r)  ql"Qa  xard  rr)v  7ioonrjv  ix^).darr](nv.  ~Ev  dz  rfj  txqoc  ectts- 
gav  ^lfirjQta  xai  onbv  dvirjGiv  b\uoiov  xdfxjii.  Eodem  Graeco 
auctore  (nam  Iberiam  nominat)  usus  Pliniu~s  haec  scripserat: 

q;  melle,   laudatissimus   in  1.  e  lacrimis ;    (it  et  e 

s.  r.  et  e  radicibus  rel. 

De  proxima  sectione  Ianus  bene  meruit,  in  duobus 
tamen  locis  viri  doctissimi  iudicium  probare  nequeo.  §.  256 
ex  Apuleii  lectione  totu  restituo  potu,  §.  257  putidum  glos- 
sema  venerem  stimulant  quo  proxima  verba  explicantur  a 
Silligio  ex  Apuleio  receptum  Ianus  delere  debebat. 

263  =  23,99.  446 

ita  enim  Glaucias  scripsit  rel. 

ita  enim  cereae  Glaucias  adscripsi/  V. 
ita  et  cerea  Glatias  adscripsit  a. 

Finem   sententiae  Sill.  correxit  dittographia    as  ascrip- 
sit  deleta,   initium  facili  mutatione  emendare  poterat: 
ila  certe  Gl.  a.  (cf.  XIX.   184,  XXV.  9). 

LIBER  XII. 

In  hoc  libro  cod.  a  destituti  codice  R  denuo  nos  uti 
posse  laetamur,  cuius  cum  Vossiano  excellentia   ita  certat, 


104  Liber  XXI. 

ut  neuter  alteri  praestare  vidcatur  nobisque  e  re  ipsa  liberum 
iudicium  relinquat. 

447  §.  1  et  2  mala  vulgo  interpunctione  laborant.  Quum 
enim  cola  inenarrabi/i  fiorum  —  subtilitate  et  sed  ne  pictura 
quidem  su/ficiente  rel.  responsione  cohaereant,  sequitur  quae 
mcdia  intericiuntur  parenthesis  loco  prolata  et  uncinis  in- 
cludenda  esse.  §.3  nescio  cur  S.I.  bonam  codd.  optimorum 
scripturam  stroppos  reliquerint^ —  §§.  3 — 13  in  chresto- 
mathia  p.  209  sqq.  tractavi.  Quod  ibi  omisi  §.  12  initium 
ante  Sill.  emendatius  scribebatur:  unum  addo,  e  cod.  R. 
lectione  scripserem  et  (scripsere  el  V)  restituendum  esse 
scripserwit*). 

448  28  =  6,15. 

Proxima  ei    (Calatinae  violae)   caltha*est  conco- 

lori  amplitudine,    vincil    numero    foliorum    mari- 

nam  rel. 

concolori  R,  ct  conculcari  V,  unde  Gronovius  et  coch/e- 
ari  amplitudine,  quasi  dc  remedio  medicorum  agcretur,  Ianus 
novo  vocabulo  conchulari  ampliiudine  elicuerunt,  obliti  scili- 
cet  coloris,  qui  praeter  amplitudinem  et  folia  ad  compara- 
tionem  pertinet.  Deleta  dittographia  coco/ori  legcndum  esse 
apparet : 

colore,  ampliludine. 

449  29  =  6,1 1).    (de  baccare). 

quidam  errore  falso  barbaricam  eam  appellabant. 

Cur  quaeso?  quoniam  apud  Aristophanem  tale  unguen- 
tum  commemoratur.  At  idcirco  barbarica  non  est  baccaris 
radix,  baccharica  esse  potest,  ^dxxctqig  enim  a  Dioscoride 
III.  44  vocatur. 


')  Eandem    coniecturam    Wayhoffiue  |>.  110  ann.  64   paulo    dubi- 
tantiuB  protulit. 


452 


Liber  XXI.  105 

30  =  6,16.  45° 

Simillimum  ei  combretum  appellatnr, 

quod  hreniwn   appellandum  erat,  (tqev&iov  enim  Athenaeus 

XV.  690  mentionem  fecit.     Scribe :    eidem  brentum. 

451 
haec  sunt  tantum: 

Inter  vocabula  sunt  et  tantum  litterae  nonnullae  propter 

similitudinem  exciderunt,    quibus  restitutis  scribendum  est: 

haec  sunt  unrjuenla  lantum. 

36  =  7,18.  (tle  rosis). 
Acerrimus  tamen  odor  omnium  aestate  media. 
Post  novellas  vetustasque  rosas  non  aestatem,  sed  aeta- 
tem  mediam  commemoravit  Plinius;  quod  Sill. ,  si  Theo- 
phrasti  quem  laudat  locum  caus.  pl.  VI.  17  perlegisset, 
haud  dubie  intellexisset.  iv  talc  dxftaig  evofffioraTa  ap- 
pellantur  §.  3. 

37  =  7,18.  453 

—  —  ut  buceros  quod  est  fenum  Graecum. 
Acutus  odor  non  omnium  sine  suco  est ,  ut 
violae,  rosae,  croco;  quae  vero  ex  acutis  carent 
suco  rel. 

Emendationem  huius  sententiae  Ianus  inchoavit,  codi- 
cibus  et  Theophrasti  loco  caus.  pl.  VI.  14  diligentius  usus. 
Recte  enim  non  de  acutis  sed  de  aquatis  floribus  Plinium 
loqui  animadvertit.  Tamen  uterque  editor  quaedam  prae- 
termisit,  satis  inventu  illa  quidem  facilia.  Namque  quod 
XXIV.  184  buceras  nominatur,  a  Theophrasto  §.  10  ^ov- 
xeqcig,  hic  quoque  restituatur  oportet.  Deinde  vocabula  non 
omnium  sine  suco  proximis  quae  carent  suco  contraria  esse 
apparet:  itaque  transpositione  corrigenda  sunt.  Casuum  va- 
rietate  delectatus,  ut  solet,  Plinius  scripsit: 

u.  buceras  q.  e.  f.  g.  Aquatis   odor  omnium   non    sine  suco 

esl,  u.  v.  r.  c.  q.  v.  e.  aquatis  c.  s. 


106  Liber  XXI. 

Love  vitium  §.  38  codd.  RV  sanatur,  qui  non  ul  sed 
sicut  cotonea  habent,  ut  paulo  post  sicut  (ura.  Itera  §.  40 
cum  V  scribendum  est  odoralorum  sc.  florum,  cf.  §.  45. 

454  42  =  T,li).  (de  iride). 

Effossuri  tribus   ante   mensibus  mulsa   aqua  cir- 

cumfusa  hoc    vcluti    placamento  terrae  blandiun- 

tur:  circumscriptam   mucrone  gladii  orbe  triplici, 

cum  legerunt  eam,    protinus  in  caeluni  attollunt. 

Recte  Ianus  vulgatam  lectionem  et  /bssuri  quae  optimis 

codd.  fulcitur    retinuit ,    recte   idem    particulam  et    quae  in 

codd.  ante  cum  legitur,    alteri  respondere    intellexit  vocem- 

que  eam  a  codd.  alienam  expulit.     Male  tamen  rircumscrip- 

tam  quae  codicum  lectio  est  cum  ablativo  commutavit.  Nam 

et  obiectum  desideratur  et  necessaria  cum  Theophrasto  con- 

gruentia.     Scilicet  ille  IX.  8.  7  non  terram  sed  iridem  cir- 

cumscribi  dixerat:  rtfiveiv  de  d^icf^xei  %Cg»et  TtSQiyQciipavTcc 

eiq  TQlg.     Quid  multa?     non    mutatione    sed    transpositione 

verborum  opus  est  hunc  in  modum: 

Et  /bssuri  l.  a.  m.  m.  a.  c.  h,  v.  p.  t.  b.,  et  circumscriptam 
m.  g.  o.  t.  cum  legerwit  p.  i.  c.  a. 
In  loco  difficillimo  §.45  pro  v.  nihil,  quod  inutili  coniectura 
in  mire  a  Strackio  mutatum  est,  syllaba  quae  in  proximo 
vocabulo  cocco  latet,  addita  conchylii  scribo.  Conchylii  gra- 
tia  quem  conchylii  fucum  Catullus  appellat,  omnino  color 
purpureus  est,  a  quo  quod  ,proprie  conchyliura'  dicitur  §.  46 
ut  species  a  genere  differt. 

455  5,=9'27- 

El    fere    peractis    colorum    quoque    celeberrimis 

Iransil  ralio  ad  eas  coronas. 
Non  ratio  transit  sed  oratio ,  quae  XXVIII.  87  ,festinat 
ab  horaine  fugerc'. 

§.  57  docuimus  et  cum  scribendum  esse  conicio, 


Liber  XXI.  107 

62  =  11,36.  456 

(Nyctegreton        Demoeritus)  praecipuam  in  Ge- 
drosia  narrat,  erui  post  aequinoctium. 
Plenius  etiam  interpunxit  Ianus,  puncto  post  v.  narrat 
posito.     At  Plinius  continua  oratione  dixerat: 
p.  j.  G.  narrat  erui  p.  a. 

64  =  11,38.  (de  violis).  457 

proxime  flammeum  quod  phlox  vocatur,  silvestre 
dumtaxat. 
flox  sos  R  (Omitt.  V  d).     Loco  XXVII.  44    ,flos  quem 
lovis  flammam  appellavimus'  (sic  recte  vulgo  legitur)  collato 
scribendum  est:    phlox  Dios. 

65  =  ibidem.  458 

e  ceteris  hyacinthus    maxime  durat  et  viola  alba 
et  oenanthe,  sed  haec  ita  si  devulsa  crebro  pro- 
hibeatur  in  seminibus;   renascitur  locis  tepidis. 
Ita  Sill.  Ianus  post  v.  semine,    quod  e  codd.  V  d  rece- 
pit,  leviore  signo  apposito  haec  cum  v.  renascitur  coniunxit. 
De  oenanthe  Theophrastus  ita  locutus  est:  MGavrwq  de  xal 
q    olvetv$r\  —  idv  riq    anoxvCQri   xai  ayaiotj   to  av&og   xal 
(jbTj  ia  (msQiiaxovG&ai    xai  sti  xotcov   ebeiXov   tXfl  >    ^e    re" 
nascente  flore  loqui   neque  ille  potuit,    quoniam   non   durat 
qui  renascitur,    neque  qui  eum   ad    verbum    fere    expressit 
Plinius  quidquam   dixisse  putandus   est.     Immo  contrarium 
protulit  quod  uno  eoque  facillimo    errore  correcto  e  cod.  V 
restituere  licet.     In    archetypo    enim   infinitivus    verbi    quo 
Graecum  V7i€QfiaTovo'$ai    circumscriptum  erat,    cum    prae- 
positione  proxima  ita  coaluerat  ut  tertia  praesentis  persona 
existeret.     Nam  ita  haud  dubie  Plinius  scripsit: 
—  s.  h.  i.  s.  d.  c    prohibeatur   in   semine  renasci,   in  locis 
tepidis. 


108  Liber  XXI. 

eodem   verbo    in  re    simili    usus  XIII.  42,     XVII.  149. 
§.  66  cum  cod.  R.  coronari  legendum  est. 

459  61  =  11,39.  (de  potho). 

duo  genera  huius:    ununi  cui  flos   hyacinthi  est; 

alteri  candidus  qui  fere  nascitur  in  tumulis,  quo- 

uiani  ibrtius  durat. 
Recte  Ianus  e  codd.  alter  scripsit,  ita  enim  Theophra- 
stus  VI.  8.  3  loquitur  6  ds  k'v€Qog  c<xqovg  JLevxog  sc.  pothos. 
Acute  idem  voc.  in  delevit,  faciliore  tamen  et  verbi  quo 
Theophrastus  utitur  xqcHpvcu  similiore  coniectura  noscitur  i/i 
lego,  quo  sensu  infra  §.  92  urtica  maxime  noscitur  reperi- 
tur  idque  eo  confidentius,    quod  ibi  quoque  cod.  V  nasdtur 

460  habet.  §.  68  vulgatam  liniae  corruptum  esse  librorum  MSS. 
lectione  liliae  comprobatur:  legendum  est  laureae  ;  chamae- 
daphnes  enim  folia  cum  lauro  comparantur  XXIV.  132. 

461  79  =  14,46. 

(In    Creta)    mons    est   Carnut  VIIll  M    passuum 
ambitu. 

Carma  R  d  Carina  0  V,  quod  lanus  probavit.  At  vero 
talem  montem  eumque  amplissimum  aliunde  non  novimus, 
in  orientali  parte  e  Ptolemaeo  III.  17.  5  et  Stephano  By- 
zantio  urbem  Camaram,  in  Geoponicis  XV.  7  montem  melle 
nobilem  eumque  alio  modo  «xp«jUorjUjii<o§/ov  corruptum  in- 
venimus.  Legendum  est  igitur : 
mons  est  Camara 

Chersonesi  ut  videtur  vicinus. 
m  80  =  14,47. 

Alvos  optirnas  e  cortice,  secundas  terula,  tertias 
vimine,  niulti  et  e  speculari  lapide  fecere  etc. 

Ita  S.  I.  e  Gronovii  coniectura:   at  perfecto  in  descrip- 
tione  alvorum  locus  non  est,  cum  bene  de  rebus  usurpetur 


Liber  XXI.  109 

quae  nonnumquam  factae  sint.  Quidni  igitur  v.  est  supplea- 
mus  et  in  re  universa  singularem  numerum  e  codicibus 
recipiamus : 

Alvus  optima  e  (op/ime  codd. )  cortice ,   secunda  /".,    lertia 

vimine;  multi  rel. 

90=  15,53.  (de  cneco).  463 

Differentia  prima  silvestris  et  mitior.  Silvestrium 
duae  species ,  una  mitiore,  simili  caule ,  tamcn 
rigido  .  .  semen  eius  candidum, 

mi/iore  S.  I.  e  cod.  R  recepere,  vulgo  ut  in  cod.  V  legebatur 
mitior  est:  utrumque  falso.  Theophrastus  enim,  quem  Pli- 
nius  hic  quoque  interpretatus  est,  VI.  4.  5  ro  (itv  tiqog- 
£fjb(f€Qtg  G(f6dqa  rw  fjptQq)  nlrjv  tv&vxavloTtoov  appella- 
vit.  Itaque  perlevi  aut  nulla,  si  Salmasius  e  codicibus  suis 
vera  retulit,  mutatione  facta  scribatur  oportet: 
—  una  mitiori  similis,  caule  tamen  rigido. 

Candidum  semen  etiam  Dioscorides  IV.  187  vocavit, 
apud  Theophrastum  p,iXava  legitur. 

102  =  17,62.  (de  perdicio).  4(34 

Crassas  plurimasque  habet  radices,  item  ornitho- 
gale  caule  tenero ,  candido ,  semipedali  radice, 
bulbosa,  molli,  tribus  aut  quatuor  agnatis ;  coqui- 
tur  in  pulte. 

Turpia  aliquot  vitia  quae  nullo  negotio  e  Dioscoridis 
descriptione  corrigi  poterant,  S.  I.  in  hoc  loco  reliquerunt. 
Et  Dioscorides  quidem  II.  173  haec  habet:  oQvifroyakov 
xavXlov  tGTi  TQVfftQov ,  ktrcTOv ,  vnoktvxov ,  o)Z  diGmd-a- 
fiiaTov ,  avo)  naouipvadaq  t^ov  TQt7g  tj  TtttaQag  —  —  — 
Ql%a  dt  (io).fia)dri<;,  t(7&io[iivr}  x.  r.  /..  Vides  i^itur  non  ra- 
dicis,  sed  caulis  mensuram  indicari,  eamque  trium  dodran- 
tium  (cf.  VII.  26)    modum   explere;    tum    eundem   caulem 


465 


110  Liber  XM. 

mollem  dici  ad  eundemque  naoaffvddag  illas  pertinere. 
Itaque  triplici  mutatione  opus  est:  interpunctione  correcta, 
emendato  numero  et  unius  versus  XXVIII  litterarum,  quo 
fere  ambitu  archetypi  singulae  lineae  continebantur  ,  trans- 
positione : 

—  item  o.  cai/le  tenero,    cmidido,  sesquipedali,  molli  tribus 
aut  quatuor  agnatis;  radtce  bulbosa  etc. 

120  =  18,72. 

Obiler  et  odorati  iunci  medicinae  dicentur,    quo- 

uiani    et  in  Syria  Coele ,    ut  suo   loco    relulimus 

(XII.  104),  nascitur.     Laudatissimus  ex  Nabataea 

cognomine  teuchitis,    proximus  Babylonius,    pes- 

simus  ex  Africa  ac  sine  odore,  est  autem  rotun- 

dus,    vinosae  mordacitatis  ad  linguam.     Sincerus 

in  confricando  odorem  rosae  emittit ,    rubentibus 

fragmentis. 

Argumentationem    merilo    a    Sill.    reprehensam    neque 

quam  idem  proposuit  coniectura   emendari  apparet  -■    nam 

dum  ut  qui  in  liidia  et  in  Syria  Coele  legatur  suadet,  novum 

errorem   Plinio,   qui  calamum   utrique  regioni,   iuncum    uni 

Syriae  attribuit,  obtrusit  —  neque  vocabulo  ungueniis  quod 

Ianus  inseri    voluit  —  nam  non   de   unguentis  sed   de  me- 

dicina  agitur.  Immo  ordine  verborum  restituto  et  hoc  et  quae 

praeterea   huic    loco    vitia   insunt  corrigentur:    quem    mire 

perturbatum     esse    Dioscoridis     deseriptione     comprobatur. 

Ille  enim  I.  16  a%o7vo<;,  ait,  rj  [iiv  xtq  yivexat  iv  At\ivr\,  r\ 

de  iv  \iQafila ,     exioa    de  iv  xjj  Na(iaxaia   heyofiivrj,    rjxtg 

icrxi    xQaxicrxrj'  devxeqevet  de  rj  aQajiixr] ,    rjv  evtot  fiajjvfoo- 

vtov  xaXovffiv,  ol  de  xevyjxtv.  lH  &e  hfivxrj  dxQtjcriog'  ixXi- 

yov    de   xrjv   nqocrcpaxov,  kfjrrvQQOV,   noXvavtrrj,    ffxt^ofjivtjv 

de    ifxnoQgyvQov    xai   Xevxrjv ,     xai    QodfQovcrav    ijj  evwdia, 

inetddv  xoifirjxat  xalg  x^Q^»  xc"  ddxvovcrav   xrjv   yXwcrcrav 


Liber  XXI.  111 

.fierd  noXVr\<;  m'QW(rea)s  x.  r.  X.  Qua  cum  Plinii  verbis 
comparata  primum  Syriacum  iuncum  non  commemorari, 
deinde  non  Nabataeum  sed  rJabylonium  teuchitin  vocari 
intelliges.  Syria  autem  latiore  sensu  priore  Plinii  loco 
intelligitur,  ubi  Theophrastum  IX.  7  auctorem  sequitur, 
nostro  locoNabataeorum  tinitimae  gentis  nomen  ei  substitui- 
tur.  Itaque  eundem  utrumque  iuncum  non  diversum  esse 
sententia  illa  quae  post  Nabataeorum  nomen  inserenda  est, 
significatur.  Deinde  teuchitis  necessario  cum  Babylonio 
iunco  coniungitur.  Postremo  Plinius  sinceri  signa  sapore 
odore  colore  contineri  monuit:  itaque  quae  apud  Dioscori- 
dem  commemoratur  mordacitas,  apud  Plinium  vinosa  non 
est  sed  acerrima  i.  e.  virosa.  Totum  igitur  locum  in  ar- 
chetypo  sententia  quae  ad  v.  Nabalaeam  pertinebat  e  mar- 
gine  ad  v.  dicentur  male  translata  corruptum  sic  restituen- 
dum  esse  censeo  :  ' 

—  dicentur.  Laudatissimus  ex  Nabataea ,  quoniam  —  nas- 
citur,  proximns  Babylonius  cognomine  teachitis ,  pessi- 
mus  —  odore:  e.  a.  roiuridus,  virosae  mord.  a.  I.  rel. 

In  proximo  sensu  verba  et  sanguinem  a  codd.  aliena  e 
Dioscoride  interpolata  sunt. 

139=20,82.   (de  crocomagmate).  466 

—  Magis  excalfacit  quam  crocum  ipsum ;  opti- 
mum  quod  gustatu  salivam  dentesque  inlicit. 

Codicum  scripturam  qui  voci  postremae  magis  (VTd) 
vel  maxime  (K)  praemittunt,  immerito  a  Sill.  spretam  lanus 
recte  secutus  est:  eatenus  ab  eo  dissentio  quod  non  idem 
quod  paulo  supra  legitur  vocabulum  magis,  sed  maxime 
(iffxvgoig  apud  Diosc.  I.  26)  recipio. 

145=20,84.    (de  polio).  467 

Polio  Musaeus  et  Hesiodus  perung-ui  iubent;  — 
polium   tractari portari ,    in    viuo    decoqui 


112  Liber  XXI. 

recens  vel  ariduni  illinique.  Medici  vel  splenicis 
propinant  ex  aceto  etc. 

Ita  Sill.  voce  medici  e  cod.  R.  recepta  sed  suo  loco 
mota :  illic  enim  ante  v.  in  vino  legitur.  Ianus  ad  vulgatam 
rediit  vocemque  vel  ante  sptenicis  quae  in  omnibus  codd. 
reperitur,  omisit.  At  rectissime  a  Sill.  intellectum  est,  me- 
dicos  post  poetas  nominandos  fuisse.  Id  quoque  recte  egit 
quod  novum  inde  sensum  incepit,  at  voce  vel  etiamsi  id  quod 
acleo  significet  inepte  gradationem  fieri  ab  insolito  herbae 
usum  ad  vulgarem  i.  e.  a  maiori  ad  minus  quis  est  qui 
neget.  Scilicet  quum  vox  medici  in  archetypi  margine  ad  v.  vet 
adscripta  esset,  a  plerisque  omissa,  a  cod.  K  librario  pravo 
ordine  addita  est.  Scribendum  est  igitur :  vel  recens  ve/  ari- 
tlum  illinique.     Medici  splenicis. 

146  =  ibidem. 

Afifl 

—  Stomacho  tamen  inutile  esse  — -  —  aliqui 
negant.    Et  religionem  addunt  etc. 

Lacunam  a  Sill.  deprehensam  ita  expleo : 
allegcmt,  aliqui  negant  et  rel. 

Ceterum   in  fine  huius   sensus  atlingant    optime   omnea 
libri  MSS.  habent  de  iis  intelligendum  qui  polium  invenerunt. 
469  151=20,87.   (de  meliloto). 

Idem  effectus  et  ad  vulvas ;  testes  vero  et  sedem 
prociduam  quaeque  et  alia  ibi  sint  vitia  recens 
ex  aqua  decocta  vel  ex  passo. 

Ut  structurae  labanti  succurreret,  Sill.  varia  mutavit, 
Ianus  eum  e  parte  secutus  ad  tesles  et  reccnie  —  decocta 
scripsit.  At  vero  codd.  et  accusativum  praebent,  utrumque 
V,  priorem  R,  et  vocem  ad  ignorant.  Itaque  multo  rutius 
erit  verba  quae  excidisse  putanda  suut,  tali  fere  modo  sup- 
plere : 

—  testes  vero  —  vitia  recentcm  —  decoctnm  -    sanare  aiunt. 


Uhcr  XXI.  113 

§.  156  cum  V2  olfactu  scribendum  est  (olfaclus  R  d, 
olfacto  V1),  ibidem  anhelatoribus  cum  Fintiano;  cf.  Diosc. 
III.  38.  §.  166  non  eo  quod  fateor  me  non  intelligere  sed  in 
scripserim,  et  Gronovio  auctore  quiddam  e  codicibus  re- 
cipio. 

179  =  31,105.  4T0 
Innocentissimi  auctores  simpliciter  dorycnion  ap- 
pellavere  — ;  quo  parcius  insectabantur,  manicon 
cognominavere ;  qui  nequiter  occullabant,  erythron. 

Primum  cum  Barbaro  qui  lego,  cum  nescio  cur  codi- 
cum  lectionem  parcius,  cui  Gronovius  egregiam  verbi  pro- 
ximi  emendationein  inseclabanlur  accommodavit,  S.  I.  spre- 
verint.  Et  Sill.  quidem  gradatiouem  quae  Plinii  verbis  in- 
est,  omnino  non  comprehendit,  quod  autem  Ianus  acute  con- 
iecit  operftws  quodquecorruptelapronorninis  quo  commendatur, 
ferri  quidem  potest  sed  est  librorum  MSS.  scriptura  aliquanto 
debilius.  Innocentes  auctores  strychnum  simpliciter  doryc- 
nion  i.  e.  venenum  aliquod  appellant,  itaque  nihil  occul- 
tant;  qui  erythion  vocarunt  omnia  celant;  qui  manicon  no- 
minant,  insectantur  quidem  vim  veneni,  sed  non  satis  acerbe, 
quum  insaniam  fateantur,  mortem  sileant. 

Sed  haec  minora  sunt,  gravius  corrupta  aut  interpolata 
quae  proxime  sequuntur:  §.  180  medici  vituperantur  qui 
quum  alterum  strychni  genus  halicacabum,  quo  dentes  col- 
luerentur,  commendarent, 

180  =  31,105.  471 
exceptionem'  adclidere  ne  diutius  id  fieret,  delira- 
tionem  enim    gigni  eodem;   monstranda   remedia 
quorum  medicina   maioris  mali  periculum  alferat. 

Ita  Sill.  e  Td;  facillima  mutatione  e  codd.  KV  qui  eode- 
monstranda  habent  fiet  via  ab  lano  monstrata: 
—  gigni  eo,  demonstrando  remedia  etc. 

-8 


114  Lihrr  XXI. 

Quod  quum  improbot  Plinius,  ne  de  eo  quidem  genere 
loqui  se  velle  profitetur  quem  innocentissimum  et  salubrem 
eibum  Xenocrates  laiidavorat,  qui  CTQvx^og  idtodipog  et 
ufikafiiig  nqbg  ytvuiv  a  Dioscoride  appellatur  IV.  71  et  a 
Theophrasto  quoque  VII.  15.  4  e  tribus  generibus  primus 
commcmoratur.  Hoc  Xenocrates  tertium  genus  vocasse 
putandus  est;  Plinius  et  ipse  tertium  genus  appellat  veneni 
hoirore  perturbatus,  etsi  a  dorycnio,  quod  §.  178  tertium 
dicitur,  diversissimum.  Obiter  moneo  §.  177  fortasse  ante 
v.  ft  utex  v.  alterum  excidisse.  Hoc  seXenocrati  relinquere  ait 
§.  181  verbis  quae  a  Silligio  et  lano  ita  eduntur: 

472  181  =  31,105. 

Commendatur  ergo  in  cibis  tertium  genus;  licet 
autem  praeieratur  hortensiis  saporibus  et  nil  sit 
corporis  malorum  cui  non  salutares  trychnos 
Xenocrates  praedicet,  non  tamen  auxilia  eorum 
tanti  sunt  ut  icleo  plura  de  iis  commemorare  fas 
putem  etc. 

Quae  cum  praecedente  sensu  nullo  modo  cohaerent  et 
partim  coniectura  nituntur.  Codd.  euim  vocem  autcm  non 
habcnt  e  corruptela  cod.  R  apraeferatur  a  Sill.  effictam.  Pro 
indicativo  in  Td  subiunctivus  legitur,  quo  probato  initium 
loci  ita  constituo: 

commendetur  eryo  —  genus  licet  ac  praeferatur  etc. 

Fiuis  egregie  a  Dalecampio   emendatus  est,   codd.  ha- 
bent  id  pitura  non  R,  id  pletura  nos  VTd,   id  pleufnra  nos 
&,  ut  pronomen  nos,  quod  Xenocrati  opponitur,  promptum 
ac  paratum  uobis  oiferatur.   Haud  dubitanter  igitur  lego: 
n f  ideo  plura  nos  rel. 

Neque  hic  corrigendi  vel  potius  vindicandi  finem  licet 
facere.     Quod  enim  §.  182  apud  Sill.  Jan.  legitur  : 


Libcr  XXIJ.  115 

Halicaeabi  radieem  bibunt  qni  vatieinari  callen-  473 
tesque  vere  ad  coniirmandas  superstitiones  ad- 
spici  se  volunt 
id  neque  facile  est  ad  intelligendum  et  a  libris  MSS.  alie- 
nura,  qui  magno  consensu  gallantes  quo  vere  habent,  egre- 
giam  vocem  reique  quam  maxime  accommodatam.  Qui  vati- 
cinari  volunt  et  vere  gallantes  videri  cupiunt,  bibunt  halica- 
cabi  radicem.  Itaque  lego :  gallantesque  vere.  Iam  vero 
manum  de  tabula! 

LIBER  Wll. 

§.  1  cum  Strackio  illarum  scribere  malim. 

tty  i 

24,25=  8,11.    (De  glycyrriza  sermo  est). 
praestantissima  in  Cilicia,  secunda  Ponto,  radice 
dulci,  et  haec  tantum  in  usu.    Capitur  ea  vergi- 
liarum  occasu ,   longa  ceu  vitium  ;    coloris  buxei 
melior  quam  nigri  etc. 

Levius  vitium  S.  I.  codices  plerosque  secuti  admiserunt, 

cum  hac   quod  cod.  R.  exhibet  in    haec  mutarunt:     gravior 

est  inepta    glycyrrizae  cum  vitibus   comparatio   eaque  ube- 

riore  Dioscoridis  descriptione  III.  5  corrigenda.     Ql^ai,  ait, 

fiaxQctl,  nvZoeideJc, . .  yXvxelai ,  xvXiQo^ev ai ,  mGusq  to  Xv- 

xiov ,    unde  Plinio  restituo  longa  ceu  lycium.    Scripturam 

nigri  S.  in  V  T  d    reperiri    retulit,    Gronovius    Vossianum 

nigra  habere  testatur,    quod  etiam  cod.  R  auctoritate  con- 

firmatum  I.    recte   recepit,    scripturae    differentiam    afferre 

neglexit.     In  fine    §.  26  cum  R  scribo:     Sunl  qui  et  calcu- 

los  etc.  ahe. 

29  =  12,14. 

Hippophyes    neque    hippophaes    e    codicum    corruptelis 

{hippophes  R.    hippopes  0  V  d ,    hippophyes   Murbac.)    hoc 

loco  eliciendum  esse  §.  30  demonstratur ,    ubi   ab    eqiiorum 


116  liber  XAIL 

natura  nomen  accepisse  dioitur.  Neque  obstat  quod  XXI.  91 
hippophaes    in  R  d   et  hippo  huc   in  V  reperitur:    utrumque 
enim  vocabulum  de  eadem  [ilanta  usurpabatur,  ef.  Dioscor. 
IV.  159. 
476-77  33  =  13,15. 

difJiciJem  ventrem  tostum  cibo  emollit. 
Scribere  malim:  in  cibo  emollit.  Itein  §.  44  copula  de- 
leta  legendum  esse  puto  :  Hic  est  vernula  cuius  cffnjies  ex 
aere  fusa  est  nobilis  ille  spld/tchno/j/es,  cf.  XXXIV.  81 ;  neque 
enim  verna  ipse  sed  effigies  eius  uobilis  appellatur.  §.  50 
echium  et  doris  scribo. 

478  53  =  21,20.  (de  anthemide  loquitur). 

Genera  eius  tria  ilore  tantuni  distant,  palmuni 
non  excedentia,  parvis  lloribus  rutae,  candidis 
aut  malinis  aut   purpureis. 

Talem  locum  S.  I.  exhibuerunt,  a  vulgata  scriptura  eo 
tantum  diversum  quod  ante  v.  rntae  particulam  nt  a 
libris  MSS.  praeter  d  alienam  recte  omiserunt.  Vellem  etiam 
in  reliquis  verbis  optiinos  codices  secuti  essent.  Nam  ne 
sic  quidem  ut  e  cod.  d  restituuntur  prorsus  cum  Dioscoride 
III.  144  cpnsentiunt.  Sic  enim  ille:  Tavir/c  eldr/  tqicc  avi}eo~i 
\jovov  diacpkQOvza  .  .  .  (fvXluQia  (iixQa  .  .  .  evdo&ev  fiev 
%QV(Tt%ovta  avfrrj,  e£o)dev  di  ueQixeivrai  xvxXoreQolc  Xevxa 
r)  [liXiva  rj  7ioQ(fVQa,  xaia  ptyeUog  TtljydvOV  (fvXXcov.  Cuius 
descriptionem  sive  potius  eius  auctoris  quem  uterque  secu- 
tus  est  orationem  Plinius  in  brevius  non  satia  accurate  con- 
traxit :  itaque  non  est  euv  froncte  (ita,0RVj  cum  d  \u /lorc 
nintcnius;  difficilius  de  extremis  verbis  iudicium  est.  Nam 
floribus  d  foliis  011  V  habent,  nos  autem  neutro  vocabulo 
carebimus  cum  lacunam  expleverimus:  apparet  eniin  Horum 
colorem,  foliorum  forinam  et  diligentius  aDioscorideet  aPlinio 
festinantius  describi.  Parvis  foliis  respondet  Dioscoridis  ver- 


Liber  XXII.  117 

bis  (fvXXdqia  fiixQci,  dvihr}  floribus  codicis  d ,  neque  hoc 
nos  morabitur  quod  folia  fioris  cura  ramorum  foliis  a  Plinio 
permutantur.     Sic  igitur  Plinium  scripsisse  arbitror: 

G.  e.  tria  fronde  tantum  d.  p.  n.  e.,    parvis  foliis  rutae 

similibus,  floribus  candidis  etc. 

Similem  lacunam  in    proximis  verbis    deprehendere   mihi 
videor. 

54  =  21,26.  479 

pellunt . .  menstma  in  potu  et  urinam  calculosque. 
Inflationes,  iocinerum  vitia,  bilem  sulTusam,  aegi- 
lopia  commanducata,  ulcerum  eruptiones  manan- 
tes  sanat. 

d-eqanevovcn  de  xal  aiyiXamia  xatanXaffcro^epai,  dia- 
[jacrcxonevai  de  xai  cicp&ac  iwvrai,  Dioscorides  1.  1.  Sequi- 
tur  interpungendum  esse  post  v.  aegi/opia,  quo  facto  prima 
verba  cum  prioribus  coniungenda  erunt,  quibus  potus  effi- 
cacia  describitur,  voci  autem  aegUopia  v.  illita  quo  xara- 
TiXaGcroiievai  exprimatur  addendum  esse : 

pellunl  .  .  m.  i.  p.  e.  a.  calculosque ;  inftationes  i.  v.  b.  suf- 
fusam,  aegilopia  illita,  commanducata  ulcerum  e.  m.  sanant. 
§.  59  pro   quod  siriasim   vocant  lege :    quam  s.  v.  §.  67 
cum  Harduino  lego  heroion. 

69  =  22,32.     (de  asphodelo).  480 

Fere  in  quocumque  morbo  magis  decoctis  utuntur. 
Magis  quam  qua  re?     nonne  etiam  aliis  modis  egregio 
effectu  asphodelum  adhiberi  ipse  Plinius   refert?  Legendum 
est  magi,  quorum  in  his  libris  quibus  de  medicina  herbarum 
agitur,  frequens  est  mentio. 
Ibidem : 
Sucus  quoque  .  .  .  utilis  iit  corporis  dolori  cum    81 
melle,  idem  odorem  corporis  iucundum  aflectan- 
tibus  etc. 


118  Liber  XXII. 

Nonne  omnes  dolores  ad  corpus  pertinent?  Scilicet  ita 
ut  non  odorem  optirai  libri  sed  dolorem  e  proximis  verbis 
male  repetitum  exhibent,  sic  v.  corporis  bis  posuerunt  quae 
priore  loco  e  Dioscoridis  loco  II.  199  in  nurium  mutanda  est. 

482  7(j  =  22,34.    (jle  acantho  loquitur). 
Huius  radices  .  .  podagris   quoque  illinuntur  tri- 
tae  et  calelactae  calidis. 

Calidis  qui  morbus  significetur,  nemo  nos  docuit,  neque 
contra  inflammationes  calefacta  emplasmata  adhiberi  pu- 
taverim.  Quarc  potius  eiciendum  illud  esse  vocabulum  cen- 
seo  quam  in  calculis  mutandum,  nam  calculis  remedia  intus 
pota  prosunt  potius  quam  imposita. 

483  78=22,36. 

-  Buprestim  magna  inconstantia  Graeci  .  .  remedia 
tamqnam  contra  venenum  prodiderunt,  et  ipsum 
nomen  indicio  est  boum  certe  venenum  esse. 

Inconstantia  Graecorum   eo  proditur    quod  veneno    bu- 
presti   contra    venenum   utuntur.       Atqui    venenum    esse    e 
vulgata  lectione  non  elucet,  qua  correcta  restituo : 
etsi  ipsum  nomen  etc. 

484  82  =  22,39. 

Et  iasione  .  .  .  florem  fert  candidum ,    concilium 

vocant. 
Plantam  iasinen  potius  nominari  cum  Salmasio  arbitror, 
quum  littera  o ,  quam  sane  habet  Theophrastus  I.  13.  3, 
caus.  pl.  II.  18,  ubique  in  Plinii  libris  desit,  florem  confidentius 
Graece  conchylium  appello,  i.  e.  parvam  concham,  nam 
concylium  in  R  V  legitur.  §.  83  omnino  ex  iisdem  optimis 
codd.  restituendum  est  v.  com/nodalus  in  locum  eius  quod 
vulgo  legitur  commendatus. 


Liber  XXII.  119 

84    -  22,41. 
(sium)  .  .  dysintericis  prodcsl  intusum,  item  illi-  485 
tum    lentigini    et  mulicrum   vitiis   in  facie    noctu 
illitum  momentoque  cutem  emendat. 

Mirum  sane  uno  temporis  momento  (ita  enim  recte 
Strackius  ,in  einem  Augenblicke'  vulgatam  lectionem  inter- 
pretatur)  cutem  emendari  et  incredibile.  Quid  Plinius  dix- 
erit  Martialis  me  docuit  qui  III.  42  Pollam  ita  alloquitur: 
,Lomento  rugas  uteri  quod  condere  tentas.'  Scilicet  re- 
ponatur  oportet:  lomcntoque.  §.  88  e  R  V  soncos  quod  no- 
men  a  Theophrasto  quoque  VI.  4.  3  usurpatur,  scribendum 
est.  Verba  corrupta  qui  e  lacte  nilor  emendare  nondum 
mihi  contigit:  qui  e  Utctc  coquitur  in  mentem  yenerat.  Item 
§.  91  feminis  displicet,  quod  fortasse  in  feminibus  mutan- 
dum  erit. 

92  =  22,46.  486 

Inter  ea  quae  temere  manduntur  et  boietos  me- 
rito  posuerim,  opimi  quidem  hos  cibi  sed  immenso 
exemplo  in  crimen  adductos. 

Ferri  quidem  haec  posse  concedo,  nego  a  Pliuio  scripta 
esse.  JNam  primum  adductus  libri  omnes  MSS.  habent,  tum 
his  cibus  et  V  T  d ,  his  cibus  sed  0,  deinde  opimis  V  T,  op- 
limi  d,  optimus  Q.  Quum  igitur  in  nominativo  adductus  omnes 
consentiant,  praeterea  V  0  contra  R  conspirent,  quidni  fa- 
cillimam  structuram  ex  eorum  consensu  eliciamus? 
optimus  hic  cibus  sed  —  adductus. 
§.  93  Gronovio  assentior  rarumque  scribenti :  codex  enim 
K,  e  quo  raro  umquam  S.  recepit  inter  libros  MSS.  im- 
merito  refertur. 

94  =  22,46.  (de  boletis  sermo  est).  487 

Origo    prima   causaque   e  limo  .  .  .  mox  partus, 


120  Liber  XXII. 

uf  diximus ;  illa  pernieialia,   prorsus  improbanda; 

si  caligaris  clavus  ferrive  aliqua  robigo  aut  panni 

marcor  adfuerit  nascenti,  omnem  illico  sucum  ali- 

enum  saporemquc  in  venenum  concoquit;  depre- 

hendisse  qui  nisi  agrestes  possunt  atque  qui  col- 

ligunt?  Ducunt  ipsi  alia  vitia,    et  quidem  si  ser- 

pentis    caverna    iuxta   fuerit  .  .;    itaque    caveri 

conveniet  prius  quam  se  condant  serpentes. 

Ita  Harduino  auctore  Silligius,  qui  quum  in  loco  ,mire 

corrupto'   ,sine  meliorum  codicum  auxilio  vix  aliquid  profici 

posse'  putaret   nihil   temptavit  praeter  unam    eamque  satis 

debilem  coniecturam:  post  v.  concoquit  inseruit  quod.  Egre- 

gie  Pintianus  verbum  ducunl  ,desecandum'  esse  e  codd.  ani- 

madvertit,  proxima  verba  sic  constituit:    alia  etiomnum  qui- 

dem  etc.  Unum  mendum  Gronovius  sustulit,  quum  quod  nunc 

legitur  qui  post  ,deprehendisse'  e  vulgata  scriptura  deprehen- 

disseque  elicuit,  quae  emendatiocod.Rconfirmataest.  Ceterum 

virum  summum  opera  fefellit,  dum  proponit:  llla  pernieialia 

quae  probandi  alea?    et :     Aliqui  colligunl    ipsi   alia  vitia ,    in 

quibus  vel:  atque  qui  colligunt?  Ducunl  ipsi  alia  vi/ia,   e  gui- 

bus.  Nuper  denique  Ianus  scripsit:  illa  perniciali  iamque  pro- 

bandi  alea  .  .  .  possunt?     atque  quae  colligunt  ipsi  aliavitia? 

ne  quidam  rel. 

En  librorum  MSS.  optimorum  lectiones: 
probandi  alia  R  quod  probandi  alia  V  & 
clavos        fcrri  vcl  —  deprehendisse  R    {deprendisse  V)  — 
quac  V. 
nisi  —  atque  qui  om.  R,    unum    versum  XXVII  vel  XXIX 
litterarum,  quales  pleraeque  eius  codicis  lacunae  forma  ar- 
chetypi  explicantur  —   nigunt  R  —   ducunt  om.  RV  T  d  — 
//'.•  quidem  omnes  et  0,  de  quo  praeterea  nihil  comperimus. 
Plinius  pericula  a  boletorum  venenis   imminentia  more 


Liber  XXII.  121 

suo  i.  e.  oratorie  ita  descripsit  ut  a  minoribus  ad  maiora 
gradatim  ascenderet  summamque  noxios  distinguendi  diffi- 
cultatem  exornaret.  Et  illa  primum  quidem  certis  quibus- 
dam  notis  indicantur  quae  §.  92  descriptae  a  convivis 
eorumque  ministris  facile  animadvertebantur.  Has  prima 
verba  brevi  repetunt: 

Ut  diximus,  illa  pernicialia  probant  talia, 
quod  e  codd.  corruptela  probandi  alia  nullo  negotio  effici- 
tur.  Talia  i.  e.  notae  illae  probant  vel  redarguunt  pernicia- 
les  cibos  sc.  dilutus  rubor,  rancidus  aspectus  et  similia.  Iam 
ad  ea  progreditur  quae  domus  urbanae  dominos  familiamque 
necessario  latent,  ea  signa  dico  quae  etiam  a  Dioscoride 
IV.  83  indicantur  his  verbis :  q  yaq  ijXoig  xatiwpivoiq  rj 
QctxeGi  GEGtinoGiv  . ..  naqaffvovTai.  Sequitur  haec  a  rusticis 
solis  ibi  tantum  ubi  boleti  provenerunt  deprehendi  posse. 
Quae  maior  difficultas  interrogatione  exprimitur,  cuius  vis 
abrupta  oratione  augetur  :  deprehendisse  qui  nisi  agrestes  pos- 
sunt?  qui  nisi.quae  viderunt  accurate  nuntiarunt,  futurum 
est  ut  convivae  nobilissimi  misere  occidant.  Tertium  idque 
maximum  restat:  quaedam  enim  vitia  (ji  kqnetMv  (fcokeoTg 
naQaqvovTai,  ait  Dioscorides)  tam  recondita  sunt  ut  etiam 
rusticos  illos  in  ipso  solo  fugiant.  Atque  Plinius  quid 
scripsisse  putandus  sit,  vides  —  iam,  quaeso  adverte  ani- 
mum  quid  scripserit.  Scilicet  verbum  ad  quod  deprehendisse 
cogitatione  suppletur,  in  litteris  ne  quidem  latet  nequeunt. 
Atque  ita  duabus  litteris  di  in  /,  quattuor  idem  in  eunl 
mutatis  talis  locus  prodibit: 

Ut  diximus,  illa   pernicialia  probant  talia ;    si  caligaris  cla- 

vus  —  concoquit :   deprehendisse  —  colliguni?    Ipsi  alia  vi- 

tia  nequeunt:   si  serpentis  rel. 

9T        23,47.    (de  arboribus  noxios  fungos         435 
gig-nentibus) 

non  item  fago,  robore,  cupresso,  ut  diximus. 


122  Liber  XXII. 

Nescio  cur  optimorum  librorum    lectionem  taxo  (ita  R 
,  saxo  V )  spreverint  editores.    Fagum  enim  ne  altero  quidem 
loco    XVI.  31    reperies  sed    pinum,    primam   eius  generis 
arborem,  cuius  sexta  XVI.  f>0  taxus  describitur. 

489  100  =  23,48. 

Imbribus  proveniunt   oninia  haec,    imbre    et   sil- 

phium.    Venit    primo  e  Cyrenis,    ut   dictum  est; 

ex  Syria   nunc  maximc  importatur,  .  .  exstincto 

omni  Cyrenaico,  ut  diximus. 
Ne  hic  quidem  putidam  interpolationem  editores  sustu- 
lerunt.  Vocabulis  enim  e  Cyrenis  quae  neque  in  RV  neque 
in  d  inveniuntur  ut  par  est  omissis  non  XIX.  38,'  quem 
locum  Sill.  attulit,  sed  XIX.  41  respici  intelligitur,  ubi  sil- 
phium  ,natum  imbre  piceo'  dicitur.     Scribendum  est  igitur: 

1.  p.  o.  /*.,  imbre  et  sitphium  venit  primo ,   ut  dictum  csl;   e. 

S.  n.  etc. 

§.  107  codicis  V  lectionem  desperantia  cicatricem  iam 
olim  Gronovius  recte  sed  frustra  probaverat. 

490  110  =  24,51.   (de  aqua  mulsa). 
Repentina  —  praeclaram  utilitatem  habet  in  cibo 
aegrotantium  levi  hoc  est  alicae  elutae,    viribus 
recieandis,    ori  stomachoque    mulcendo ,    ardori 
refrigerando. 

orc  boni  codices,  ardore  R,  ardores  VTd,  quod  etsi 
minus  concinnum  Iano  placuit.  Tertium  his  casibus  abla- 
tivum  addo:  alica  eluta  cll.  §.  128;  genetivum  enim  post  v. 
hoc  est  vix  ferendum  esse  putaverim. 

§.  134  infundanlur  quod  exstat  in  R  V  d  retinendum  et 
ad  pastillos  referendum  est. 

136        25,66. 

Tisanae    quae  cx    hordeo   fit   laudcs  —  condidit 


491 


Liber  XXII.  123 

Hippocrates,  quae  nunc  omnes  in  alicam  trans- 
eunt,  quanto  innocentior  alica. 
Ad  hiulcam  mancamquc  orationem  cxplendam  non  suf- 
ficit  quod  lanus  post  extremum  vocabulum  posuit  exclamandi 
signum.  Comparativo  enim  comparationem  alicae  et  hordei 
factam  esse  comprobatur  voce  contra,  quae  in  cod.  R 
legitur.  Itaque  aut  lacuna.  indicetur  aut  locus  quae- 
ratur  oportet ,  quo  talis  quae  sententia  flagitatur  utriusque 
generis  comparatio  instituta  esse  videatur.  Qui  re  vera  ex- 
stat  ibi,  ubi  verbum  vetuii  in  libris  Ii  V  d  legitur,  ab  edi- 
toribus  ideo  deletum  est,  quod  paulo  ante  scriptum  repere- 
rant.  Ita  enim  pergit  Plinius:  Hippocrates  —  sorbilionein 
lamen  dari  totam  vetuit  aliudve  quam  sucum  tisanae,  contra  quanlo 
innocentiore  alica!  Item  vetuit  quamdiu  pedes  frigidi  essenl  etc. 

160  =  25,77.  492 

Ratio  haec:  aceti  sextario  uno  dilui  mellis  uncias 
duas  iustum  est;  ita  temperatis  sextariis  tribus, 
decocta  farina  lolii  sextariis  duobus  usque  ad 
crassitudinem  calidumque  imponi  dolentibus  niem- 
bris. 

Rationem  non  constarePintianus  animadvertit  nequetamen 
probabilem  emendandi  viam  ingressus  est.  Sill.  ut  solet  de 
loci  salute  nisi  meliores  libri  inveniantur  desperavit,  cautius 
Ianus  lacunae  signum  apposuit.  Nobis  ante  omnia  quid 
scriptum  libri  MSS.  habeant ,  videndum  est.  Ad  unum 
omnes  legunt:  diluuntur  mellis  unciae  duae  —  decoctae  farinae  — 
sextarios,  omnia  rectissime,  nam  hoc  perleve  vitium  est  quod 
ante  v.  usque  littera  u  i.  e.  II  excidit.  Tres  igitur  sextarii  ita 
temperantur  ut  uni  aceti  iu  quo  duae  unciae  mellis  dilutae  sunt 
duo  lolii  addantur:  sequitur  nulla  mutatione  opus  esse  sed 
transpositione,  qua  numerus  ternarius  duos  illos  farinae  lolii 
sextarios  non  antecedat  sed  sequatur.     Sunt  autem  XXVIII 


124  Liber  XXIII. 

litterae  i.  e.  unus  archetypi  versus  quae  praepostero  loco  in- 
sertae  turbas  illas  concitarunt;  atque  restituto  ordine  scri- 
bendum  erit: 

Ratio  haec:  aceti  sextario  uno  dihmniur  meUis  uneiae  duae; 

iustum  est   decoctae  farinae   lolii  sextarios   dvos   usque   ad 

crassitudinem  catidumque  iia   lemperatis  sextariis  tribus  i/n- 

poni  dolentibus  membris. 

LIBER    Wlll. 

Ad  hunc  librum  proximumque  emendandum  codicibus 
a  V  praesertim  utendum  est,  nam  cod.  R  a  libri  demum 
XXV  §.  30  rursus  incipit.  Qui  quamquam  sunt  inter  se 
bonitate  fere  pares,  tamen  cod.'  a  in  re  dubia  maiorem  tidem 
habeo ,  atque  propterea  saepius  vulgatam  scripturam  reci- 
piendam  esse  statuo,  nisi  et  ea  familia  quae  codd.  Td  re- 
praesentatur  et  cod.  0  qui  ad  Vossianum  propius  accedit 
huius  lectionem  comprobaverit.  Eos  autem  locos,  ubi  a  re- 
Iiquis  editoribus  vel  antiquioribus  vel  nuper  ab  Iano 
rectius  quam  a  Silligio  iudicatum  esse  censeo,  qui  quidem 
non  pauci  sunt,  sciens  praetereo. 

493  4  =  3. 

Cinis  sarmentorum  vitiumque  et  vinaceorum  con- 

dylomatis  ct  sedis  vitiis  mcdetur. 
De  vitibus  omnino  agitur,  itaque  non  possunt  vites  ut 
pars  a  generc  distingui,  atque  r\  ix  roov  xXt}f.idt(av  xcci  aiefx- 
(fvlwv  Tt(fQcc  sola  commemoratur  a  Dioscoride  V.  L.  Ne- 
que  tamen  vocabulum  ipsum  delendum  erit,  nam  de  vite 
alba  Plinius  proximo  sensu  locutus  erat.  Copula  deleta 
scribendum  videtur: 

Cinis  sarmentorim  vitium  el  vinaceorum. 
494-95  10  =  1,0.    uvae 

recentes   stomachum  ct  spiritus  inflatiorie  alvnm 

turbant. 


Liber  XX 111.  125 

ixraQCHjffei  xoiXlav  xai  efjntvevfiator  aTo^ayrov ,  Dioscori- 
des  ait  V.  3  i.  e. :  rec.  stomachum  spiritus •  inflatione  el  alvum 
turbant.  (spiritum  male  codd.  habent)  §.21  non  ampeloleucen 
sed  ampelon  leucen  scribendum  est,  quod  cod.  a  a.  leuchen, 
incorruptum  d  praebet  et  quod  in  indice  huius  libri  ablati- 
vis  a  K  divisim  scriptis  et  loco  Diosc.  IV.  188  probatur.  §.  '26 
uret  ( urelet  a )  non  vitiet  cum  V  legendum  videtur. 
§§.  37  —  42  in  chrestomathia  p.  234  sqq.  tractavimus,  ubi 
§.  38  posse  casu  oinissum  est. 

44  =  1,23.  496 

Utiliter  et  fovetur   vino  calicio    virilitas  iumentis; 

infusum  autem  cornu  iis  lassitudinem  aufert. 

Interpolatum  locum  Sill.  dedit,  namque  codices  haec 
habent:  infusa  cornu  (cornus  Q)  lassiludinem  auferunl  (sic 
©,  aut  peri  V  auferri  d  •,  quos  accuratius  secutus  Ianus  in- 
fuso  cornu  lassiludinem  auferri  scripsit,  ita  scilicet  ut  infini- 
tivus  a  proximo  verbo  negant  regatur.  Atqui  ,adipem  vino 
mixtam  in  fauces  infusam'  lassitudini  remedio  esse  Columella 
VI.  30  diserte  tradidit.  Interpunctione  mutata,  nam  virilitas 
hominum  est,  non  iumentorum,  scribe: 

u.  e.  f.  v.  c.  virilitas,  iumentis  infusa  (sc.  vina)  cornu  lassitu- 

dinem  auferunl. 

41         1,24.  497 

Ad  omnia   haec  ulilius   id  quod    sponte    naturae 

suae  piceum  resipit  picatumque  appellatur;    hel- 

vennaco  tamen  nimio  capul  temptari  convenit. 

Codd.   Q  V  T  piceum   d  et  Barbarus   picem   —    llelven 

cypacro  cotamen  V  helven  cypacro  quo  tamen  d,   unde   recte 

Ianus  in  agro,  quo  lamen  elicuit,  in  quam  emendationem  et 

ipse     olim     incideram.     Minus    felix   est     altera  v.    d.    con- 

iectura,     qua     Helvelico    legi    voluit.     Helvetici    enim   vini 

nulla   fere    virtus  laudatur,     at    summis   laudibus    ea   vina 


126  Liber  XXI 11. 

picem  (ita  hic  quoque  Ianua  scribendum  esse  vidit)  resi- 
pientia  XIV.  18  (cf.  ib.  43)  celebrantur  quae  Viennensem 
agrum  nobilitabant,  Arverno  Sequanoque  et  Helvico  gene- 
ribus  distincta.  Helviorum  igitur  agrum  h.  1.  commemorari 
apparet:  de  nominis  forma  dubitari  licet:  Ellinco  libri 
XIV.  18  helven  cy  nostro  loco.  Helvii  igitur,  qui  a  Pto- 
lemaeo  II.  10.  18  ^EXvxmxoi  appellantur,  etiam  Helveni 
nominati  fuisse  putandi  sunt,  unde  et  supra  et  hic  legen- 
dum  est:  Helvenico. 
498  49  =  ibidem. 

minime  vero    oculis  rigentibus  et  genis  stantibus 

aut  defectis  [gravibusj. 

Ultimum  vocabulum  ad  explicandum  vicinum  appositum 
neque  ab  ipso  auctore  scriptum  esse  iam  copulae  absentia 
efficitur;  fateor  me  etiam  de  altero  et  genis  dubitare.  Nam 
et  Plinius  palpebras  non  coeuntes  statim  commemoravit,  et 
in  V  d,  qui  soli  a  Sill.  h.  1.  collati  sunt,  egentis  scribitur  lit- 
teris,  falso,  ut  videtur  e  proximo  verbo  rigentibus  repetitis.  — 
§.  50  scribo:     unicam  spem  hanc  vini. 

51,52  =  1,  25,26. 

si  dissolutio  sit  stomachi,  largius  dandum,  et  si 
cibus  non  descendat.  Inter  vini  genera  quae  fingi 
docuimus,  nec  fieri  iam  arbitror,  et  supervacuum 
est  eorum  usum  docere  rel. 

Laudabili  severitate  Ianus  vv.  largius  et  docere ,  quae 
Sill.  e  K,  quem  nihil  esse  quam  coniecturas  a  Ualecampio 
collectas  saepius  monui ,  recepit ,  simulque  verbum  est 
quod  ex  ingenio  Sill.  addiderat,  postremo  et  quod  abeflt 
a  libris  MSS. ,  omisit:  rectissime.  idem  structuram  sen- 
tentiae  praepositione  inter  impediri  intellexit.  Quod  vero 
iiticr  in  mitto  mutavit,  sollertius  quam  accuratius  fecit.  Quod 
enim  mit~    in  V  exstat,     haud  dubie  ?niter  i.   e.  inter  quod 


499 


Liber  XXUl.  127 

vulgo  et  in  d  legitur  illo  compendio,  non  mitlo  exprimitur. 
Ne  hoc  quidem  probaverim  quod  p.  VI  fortasse  omnia  in- 
serendum  esse  propter  locum  XIV.  111  pronuntiavit.  Fieri 
enim  non  ad  vini  genera  sed  ad  usum  referendum  est.  Gra- 
vius  in  priore  sententia  mendum  remanet;  aegre  enim  co- 
pula  caremus,  nisi  verbis  illis  si  cibns  non  descendat  nova 
quaedam  cardiaci  morbi  species  et  repetita  curatio  signi- 
ficatur.  Atque  id  omnino  ita  se  habere  Celsi  loco  III.  19 
quem  Hard.  attulit,  docemur.  Qui  postquam  aegros  ,post 
vomitum  cibum  sumere'  iussit,  ,si  ne  id  quidem',  inquit, 
,manserit,  sorbere  vini  cyathum,  interpositaque  hora  sumere 
alterum.'  Quocum  ut  Plinius  consentiat,  vocabulo  inter  in 
iterum  mutato  sic  scribe: 

si  d.  s.  stomachi,    dandum    (sc.  quem  modo  dixerat,    vini 

cyathum), 
si  cibus  non  descendat ,    iternm.     Yini  genera  q.  f  d.  nec 
fieri  iam  arbilror  et  supervacuum  eorum  usum ,  i.  e.  eorum 
usum  nec  fieri  et  supervacuum  esse. 

91  =  4,46.  (de  cypro  loquitur).  500 

odor  floris  olet,  qui  somnum  facit. 

Verba  olel  qui  interpolationi  deberi  ait  Sill.,  transposi- 
tione  corrigere  conatus  est  Ianus  qui  olet.  Quodsi  reputa- 
veris  non  tantum  florem  sed  etiam  oleum  ,odoris  suavis- 
simi'  esse  (cf.  XII.  109),  facillima  mutatione  Plinii  verba 
emendari  intelliges:  odor  floris  oleique  somnum  facit. 

JJ       =       5,5.3.  rQj 

Vulvae  ac  ventris  fluctiones  sistit  decoctum  eius 
(palmam  elaten  dicit);  iteni  cinis  ad  tormina 
potus  in  vino  albo,  in  vulvarum  vitiis  efficacis- 
simus. ". 

Pluribus  verbis  deperditis  hanc  enuntiationem  inquinari 


128  Liber  XXllL 

conquestus  est  Sill.,  scilicet  libris  MSS.  temere  spretis.  Qui 
quum  non  ad  sed  et  tormina  habeant,   scribendum  est: 

/'.  a.  v.  f.  s.  d.  eius,    item  cinis  ei  tormina;  potus  in  vino 

albo  in  vitlv.  v.  e. 


502 


109  =  6,58. 
punica  acida  multa  tunduntur. 

Vocabulorum  aeida  multu  quae  non  reperiuntur  in  cod. 
a,  alterum  non  necessarium  est,  nam  de  acerbo  malo  tan- 
tum  agitur,  alterum  ineptum  esse  iam  Sill.  animadvertit: 
itaque  optimo  libro  auctore  expungenda  esse  arbitror. 

503  113  =  6,60. 

tosti  tunsique  stomachum  iuvanl   cibo  aut  potio- 

nibus  inspersi;    bibuntur  ex  aqua   caelesti  ad  si- 

stendum  alvum. 
Non  inspersi  codices  habent,  sed  per  se.  Contraria  sunt 
acini  in  cibo  aut  potione  sumpti  iis  qui  per  se  bibuntur.  Ita- 
que  scribendum  est: 

/.  /.  s.  i.  c.  a.  potionibus,  per  se  bib.  e.  a.  c.  a.  s.  a. 

504  122=  T,63.  (de  fico  sicca  loquitur). 

Utile  et  decocto  fovere  earum  feminas.  Decoctae 
quoque  eaedem  cum  feno  Graeco  utiles  sunt  el 
pleuriticis  et  peripneumonicis.  Cum  ruta  coctae 
torminibus  prosunt,  tibiarum  ulceribus  cum  aeris 

flore  etc. 
Locum  satis  impcditum  Ianus  interpunctione  mutata* 
correxit  laudabili  ille  quidem  instituto ,  eventu  improspero. 
Duin  enim  Plinii  verba  sic  ordinat :  u.  e.  d.  /'.  earum,  /emi- 
uas  guogue  decocto  eodem  c.  /'.  Graeco.  ufiles  s.  e.  p.  e.  peri- 
pleumonicis  ( ita  enim  scribit)  cum  ruta  coctae  et  omnibiis 
prosunl,  tib.  etc,  Dioscoridis  auctoritatem  immerito  videtur 
neglexisse    eaque    primus    addubitasse     quibus    reliquorum 


Liber  XXlll.  129 

verborum  emendatio  tamquam  stabili  fuudamento  inniti  de- 
bebat.  Quae  enim  ille  1.133  sic  elocutus  est:  avv  mqydpfp  de 
d(feipi](iiva  giqoojoov  tGviv  eyxXvGjxa,  ea  Plinius  ad  verbum 
eodem  auctore  usus  expressit:  cum  ruta  coclue  torminibus 
prosunl.  Vocem  torminibus  Graeco  GXQoqcov  respondere  in- 
telligitur,  iam  a  Barbaro  nescio  an  e  suis  codicibu3  re- 
ceptam;  cocla  et  omnibus,  quod  libri  nostri  habent,  Ianus 
maluit  in  coctae  et  omnibus  mutare,  quaiu  ad  sententiam 
apte ,  non  diiudico ,  unum  moneo  coctae  tomnibus  vix  diffi- 
cilius  in  coctae  torminibus  corrigi.  Ita  hoc  1'linii  cum  Dios- 
coride  consensu  restituto  alterum  initio  loci  anquirere  lu- 
bet.  xai  €ig  xdg  o]prjXiG€tg  6i  [iiyvvrai  xai  eig  yvvatxeiag 
nvqlag  pevd  ryXecog  rj  miGavrjg  Dioscorides  scripsit :  appa- 
ret  feni  Graeci  mentionem  a  Sili.  recte  ad  feminas  referri, 
Ianum  librorum  jVISS.  scripturam  feminas  quoque  recte  qui- 
dem  restituisse  sed  male  a  feno  Graeco  seiuuxisse.  Se- 
quitur  tertius  utriusque  scriptoris  consensus.  zo7g  neQi 
nvevpova  XQOvioig  rid&eGi  quae  suut  apud  Dioscoridem  Pli- 
nius  pleuritin  addidit.  Itaque  voce  et  quae  al>  a  abest  in 
esl  mutata  levique  transpositione  facta  legimus: 

Utile  est  dec.  fovere  earum  feminas  q  toque  cum  feno  Graeco ; 

ciecoctae  eaedem  uti/rs  sunt  e.  p.  e.  p.   Cum  ruta  rel. 

132  =  7,67.  505 

Utiliora  persica    sucusque   eorum    etiam  iu    vino 

aut  in  aceto  expressus.   Qui  alius  eius  pomis  in- 

nocentior  cibus? 
Commotae  orationi  locus  non  est,    quae  suppleta   ante 
v.   que    (hoc   enim   in    libris   reperitur)    syllaba  emendatur: 
expressus,  neque   -   cibus,  cf.  §.135.   136.  §.  141  cum  libris 
cerusia  ut  apud  Dioscor.  I.  157,  non  cerasa  scribo. 

142  =  8,74.  506 

Nuclei    nucis    pineae fauces    videntur    ex- 

9 


130  Liber  XXUL 

asperare  et  tussini;  bilem  pellunt  poti  rel. 

At  quid  ait  Dioscor.  I.  88?  nempe  aqpoXovffi  naXaiaTg 
ftrjlzt;  itaque  copula  transposita  scribendum  est:  tussim  et 
bilem  pel/unt  rel. 

50T  Hi  =  8>T5" 

Nuces  lpsae  (amygdalae  aniarae) sanguinem 

sistunt  cum  amylo  et  menta,  lethargicis  et  comi- 

tialibus  prosunt,  capite  peruncto  epinyctidas  sa- 

nant,    e  vino  vetera  ulcera  putrescentia,    canum 

morsus  cum  melle  et  furfures  ex  facie  ante  fotu 

praeparata  rel. 

Plura  in  hoc  capite  menda  Pintianus  deprehendisse 
sibi  visus  est ,  ita  tamen  ut  de  suis  ipse  dubitationibus 
dubitaret.  Is  autem  quem  adscripsimus  locus  inter- 
punctione  correcta  cum  Dioscoride  facillime  concilia- 
bitur.  {3orj&s7,  ait  I.  176,  ..  .  tiqos  inivvxTldaq  o~vv 
olvoy  Tcqog  6e  GrjTiidovag  xal  tQTtr\Taq  xat  xvvodrjxTa  crvv 
[itXiTi.  Haud  dubie  igitur  scribi  oportet:  N.  i.  .  .  s.  s.  c.  a. 
e.  menta ,  lethargicis  e.  c.  prosunt  c.  peruncto,  epinyclidas  sa- 
nant  e  vino  vetere  (ita  recte  Ian.  ex  optimis  libris),  ?/.  pu- 
trescenlia,  canum  morsus  cum  mclle,  et  furfures  rel. 

508  150  =  8,T8. 

Nuces  abellanae  . . .  corpori  et  pinguitudini  con- 
ferunt  plus  quam  sit  veri  simile.  Hae  tostae  rel. 
corpori  i-t  pinguitudini  a  T  d,  corpori  et  in  pinguiludini  V 
i.  e.  corpori  et  in  pinguitudinem,  quod  iam  Gronovio  videtur 
placuisse  (nam  utrum  et  deleat  an  retineat  e  verbis  ipsius 
non  constat).  Tum  sunt  verisimile  est  est  ortaeV,  verisimile. 
Tostae  a,  sit  verisimile.  llac  [haec  d)  tostae  T  d,  unde  codd. 
a  et  V  inter  se  comparatis  efficitur:  ptus  quam  veri  simile 
esl.   Tostae  rel.  —  §.  153  cum  a  V  scr.  polu,  §.  159  alterum 


LiberXXlV.  131 

item ,  ut  nescio  quis  apud  Dalec.  qui  K  codicis  nomine  de- 
signatur,  omittendum  esse  censeo.  §.  160  lepidum  Silligii 
operarum  vitium  sucus  feminis  Ianus  servavit,  Strackius  fe- 
lici  audacia  in  sucus  seminis  correxit:  Harduini  librum  neu- 
ter  inspexit. 

161=9,81.  509 

Lenius  suco  oleum  est  ex  eadem  myrto,    lenius 
et  vinum  quo  numquam  inebriantur. 

Dioscor.  I.  155.  .  b  i§  —  uvtijc  de  yivojjevog  oivog  uxqal- 
TTctkog  laxt  riQomvofxevog.  Apud  Plinium  aliquot  verba  ex- 
ciderunt,  veluti  ,quo  qui  se  ante  confirmarunt.' 

LIBER  XAIV. 

Qui  ad  hunc  librum  a  Sill.  excussi  sunt  libri  MSS. 
V  a  d  lacunis  mendisque  deformati  magnum  libri  R  quo  hic 
quoque  deficimur  desiderium  movent.  Pleniore  libro  Bar- 
barus  usus  videtur  esse,  cuius  copiis  caute  adhibitis  non- 
nulli  loci  probabili  certe  modo  restituuntur;  atque  haud 
raro  vulgatis  potius  quam  Silligii  lectionibus  recte  adsensus 
est  lanus.  Ceterum  cod.  a  Vossiano  meliorem  esse  censeo: 
r  i.  e.  Dalecampii  M.  vel  Man.  interdum  secutus  est  Sill., 
alfinem  Luciliburgensem  codicem  E  esse  nuper  in  epheme- 
ridibus  a  me  editis  (Eos  II.  p.  357)  exemplis  probavi,  op- 
timi  codicis  a  ita  similem  ut  nonumquam  praeferendus  ei- 
dem  esse  videatur. 

9  =  4,5.  510 

(gallae  illinuntur)    ulceribus  manantibus,    condy- 
lomatis,   ulceribus  quae  phag-edaenica  vocantur. 

Ita  Sill.  e  r,  cui  nunc  E  adiungitur,  rectissime;  vul- 
neribus  e  V  a  d  et  vulgata  lectione  Ianus.  At  non  vulne- 
rum  sed  ulcerum  nomen   phagedaenas  esse  Plinius  XX.  27 

9* 


132  Libcr  XXIV. 

tradidit.  Distinguuntur  autcm  nianantia  ulccra  a  putrescen- 
tibus,  quae  §.  38  appcllantur.  Transpositis  igitur  ultimis 
verbis  scribendum  esse  censeo: 

ulceribvs  manantibus  quae  phagedaenica  vocantur ,   eondylo- 

muds,  rulneribus. 

511  39  =  7,23.  (de  pice  sermo  est). 
Rhagadas  sedis    et  pedum  panosque    et   ungues 
scabros  emendat,  vulvae  duritias  et  conversiones 
odore,  item  lethargicos;  strumas  cum  farina  hor- 
deacia  .  .  .  decocta  ad  suppurationem  perducit. 

Omnino  Dioscorides  I.  94  cum  his  verbis  conspirat: 
xtiQM  de ,  ait,  Vffo)  fitystffa  XenQovc  oVr^crs  d<fiffxr\ffi.,  qv- 
pavd  re  vffteQac  xai  ffxXrjQiac  SaxtvXiov  diaqoQel'  ffvv 
xqi&Ivm  de  eu[irj're7ffa  dXeiQM  .  .  xoiQddag  neQiQQrjffffei. 
Vides  de  solis  lethargicis  eum  tacere  quos  Celsus  III.  20 
picis  odore  recreari  tradidit.  Quocum  Plinius  consentiet, 
cum  ita  verba  eius  distinxeris : 

.  .  conversiones,  odore  item  lethargicos. 

512  41=7,25. 

Est  et  pissasphaltos  mixta  bitumini  pice  natura- 
liter  ex  Apolloniatarum  agro.  Quidam  ipsi  miscent 
praecipuum  ad  scabiem  pecorum  remedium. 

Non  ea  tantum  pissasphaltos  quae  arte  fit,  sed  etiam 
ea  quae  nascitur  remedii  usum  praebet.  Distinguendum  est: 
ex  Ap.  agro;  quidam  ipsi  miscent;  praecip.  etc. 

513  47  =  8,32. 

Umor  e  cavis  populi  nigrae  efflucns  verrucas 
papulasque  ex  attritu  obortas  tollit. 

Gronovium  S.  I.  secuti  sunt  qui  ortus  scripsit:  codices 
a  r  E  et  Dioscoridem  I.  110  sequi  oportebat.  evu')deq  ev  tjj 
naQatQiil>ei    umidum    illud  appellatur;     el  ullrilu   (ex  utrita 


Liber  XXIV.  133 

0  V)  odoratas  in  cod.  a,  et  atlritu  odoratvs  in  r  E  legi- 
tur.  Scribendum  est  igitur  verbis  recte  ordinatis  :  u.  e.  c. 
p.  n.  effluens  et  attritu  odoratus  verrucas  pap.  tollit. 

Ibidem.  514 

Populi  ferunt    et  in    foliis  guttam    ex    qua    apes 
propolim   faciunt;   g-utta  quoque    aeque   ac    pro- 
polis  ex  aqua  efficax. 
aquae  propolis  VTd,     in  a  lacuna  videtur    inesse,   si 
modo  recte  d,  quod  est  apud  Sill.,  in  a  muto     Scribendum 
est  igitur:    gutta  quoque  atque  prop.  e.  a.  e.    Ita  lurae  pro 
ture  in  V  §.    102. 

6T=  9,41.  515—18 

Myricen,  quam  ericam  vocant,    Lenaeus  similem 
scopis  Amerinis. 

Orationem  ita  non  cohaerere  ipse  Sill.  sensit,  Ian.  iam 
coniecit,  facilius  ad  sensum  et  libris  MSS.  aeque  accommo- 
datum  (nam  camericam  habent  Q  V  T  d,  eam  ericam  a)  erit: 
Myricen  efiam  e.  v.  §.  68  ceteri  codd.  habent  gravis  aulem 
auclor ,  a  gravis  auclor,  nomine  quippe  proprio  non  intel- 
lecto.  Scribo  gravis  Krasistralus  auctor.  §.  83  Sill.  inter- 
polavit,  non  correxit  Ianus:  mutilam  esse  orationem  ap- 
paret.  Talem  lacunam  §.  92  inesse  editores  perspexerunt, 
quam  equidem  non  post  v.  vocanl  sed  post  v.  aceto  ita  fere 
explendam  esse  e  Dioscoridis  loco  I.  147  arbitror:  trita  cum 
melle  et  illila  cum  ace/o  plerygia  gangraenasque  cohi- 
bent  uno  versu  XXIX  litteraium  restituto.  §.  94  obiter 
moneo  non  crythrodnnus  sed  erglhrodanum  scribendum  esse: 
hoc  enim  genus  et  Dioscorides  III.  150  et  nostro  loco  libri 
MSS.  praebent. 

99  =  11,59. 

519 
Ros  marinum  est.     Duo  genera  eius  rel. 

Primo   vocabulo  Ianus   lacunae    signum    prudenter   ap- 


134  Liber  XXIV. 

posuit  quae  e  proximi  enuntiati  fine  in  cibo  datum  facillime 
sic  expletur:  Dictum  ros  m.  e.  rel. 

52o  105  =  11,64.  (de  cummium  generibus  agitur) 
.  .  .  urinam  cient,  amaritudines  hebetant  adstrictis 
ceteris;  quae  ex  amygdala  amara  est  spissandi- 
que  viribus  efficacior,  habet  excalfactorias  vires. 
Praeponuntur  prunorum  autem  et  cerasorum  ac 
vitium ;  siccant  illitae  et  adstringunt,  .  .  .  prosunt 
et  tussi  veteri  quatuor  obolis  in  musto  potis. 

Talem  locum  si  libri  MSS.  exhiberent,  remedium  e 
coniectura  petendum  videretur:  neque  enim  quae  ,amaritu- 
dines'  neque  quae  ,cetera'  sint,  facile  intelligitur:  tum  voca- 
buli  ,vires'  repetitio  valde  displicet.  Atqui  non  viribus 
habent  codices  sed  visceribus,  e  quibus  ,iecoris  amaritudine' 
XXIII.  12  vulgo  legi  et  cod.  a  auctoritate  contirmari  me- 
minimus,  ,adstringi'  autem  ,viscera'  XXIII.  I391egimus.  Hoc 
igitur  dicit  Plinius,  renos  solvi,  cetera  viscera  adstringi, 
vocabulumque  visceribus  transponendum  est  ita  ut  pone  ce- 
teris  legatur.  Prunarum  autem  cummitn  amygdalae  prae- 
poni  quis  non  miretur,  qui  XIII.  66  pessimam  cummim  e 
prunis  dici  reputaverit?  Omnia  quae  a  medicis  proponuntur 
genera  commemorantur,  atque  hanc  ipsam  vocem  quae  eodem 
sensu  VI.  175  usurpata  est  libri  praeter  T  omnes  exhibent. 
Quorurn  mentione  facta  scriptor  ad  amygdalas  redit,  quas 
tussi  prodesse  tradit  quatuor  obolis  in  mixlo  potis,  (sic  enim 
vulgo  et  in  codicibus  legitur).  I)e  musto  cogitari  nequit, 
ne  de  mero  quidem,  quae  facillima  emendatio  Dioscoridis 
auctoritate  commendatur.  At  vero  quod  apud  illum  I.  176 
recte  ex  optimis  libris  legitur  [t&?  axqarov  rroV-ti',  in  edi- 
rionibus  Aldi  et  Asulani  pera  xqdparog  scribitur.  Manifestum 
ost   igitur,    in    eo   Graeci   scriptoris   libro   quem   Plinius   in 


521 


Liber  XXIV.  135 

manibus    habebat    eandem     scripturam   fuisse.     Quapropter 

scribendum  est: 

—  ads/rictis  celeris  visceribus;  q.  e.  a.  a.  e.  spissandique 
efficacior,  h.  e.vires-aiitem  prunorum  (sic  r  E),pyoponuntur 
auterj^ppunorum|  e.c.a.  vitivm  —  siccant  L.  ..*  in  mixto  potis. 

107  =  12,65. 
Spinae  [Aegyptiae  sive]  Arabicae  laudes  in  odo- 
rum  loco  diximus. 

Unam  spinam  Arabicam  Dioscorides  III.  13  nominat, 
item  in  indice  libri  nostri  boni  codices  R  V  a  de  spina  Ara- 
bica  sola  loquuntur:  verisimile  est  igitur,  hic  quoque  de 
eadem  spina  agi:  atque  re  vera  spinae  Arabicae  genetivo 
casu  V  ad  habent,  additis  verbis  spina  Aegyptia  Va,  spinae 
Aegyptiae  d,  v.  sive  utrum  in  cod.  Murbacensi  fuerit  an  a 
Cornario  ad  Diosc.  1.  1.  suppletum,  nunc  diiudicari  nequit. 
Scilicet  idem  veteri  alicui  grammatico  acciderat  quod  nuper 
Silligio.  Neque  enim  Plinius  h.  1.  XIII.  63,  ubi  de  spina 
Aegyptia  verba  fecerat,  sed  XII.  67  et  72  respexisse  pu- 
tandus  est,  ubi  murram  et  mastichen  in  Arabia  e  spina 
nasci  dixerat.  Illius  devdqov  ysvofjievov  iv  \4qafiia  bpoiov 
xfj  aiyimtiaxfj  dxdvS-rj  etiam  Dioscorides  I.  77  mentionem 
facit.  Superscripta  igitur  in  archetypo  libro  sive  glossa 
sive  potius  correctura  spina  Aegyptia  fuerat,  quae  inde  in 
contextum  nostrorum  librorum  irrepsit. 

109=12,67.  522 

Et  acacia  e  spina  iit  in  Aegypto  alba  nigraque, 
arbore  item  viridi,  sed  longe  melior  est  prioribus. 

Nescio  cur  librorum  MSS.  lectio  Et  acuciae  .  .  meliore 
(melior  «  ad  meliorem  V)  ab  editoribus  spreta  sit. 

Ibidem.  523 

Semen  .  .  .  collig-itur  autumno,  ante  collectum 
nimio  validius.  Spissatur  sucus  ex  folliculis  aqua 


136  Liber  XXIV. 

caelesti    perfusis,    mox  in   pila   tunsis  exprimitur 
organis,  tunc  densatur  in  sole. 

Ne  hic  quidem  intelligo  cur  activum  spissat  ab  editori- 

bus  neglectum^sit,   quod  in    omnibus  libris  MSS.  reperitur. 

Fieri  enim  nequit  ut  sucus  spissetur,  postremo  densetur:  at 

optime  spissandi  vires  habere  dicitur.  Itaque  legendum  est : 

Semen  .  .  .  validitis  spissat     Sucus  rel. 

121  =  14,74.  (de  cynosbato  s.  neurospasto). 
Fert  et  uvam  nigram  in    cuius  acino  nervum  ha- 
bet,   unde  neurospastos  dicitur,   tota  alia    quam 
cappari. 

V.  tota  cum  a,  saepius  mutilo,  non  quidem  omiserim, 
sed  cum  verbo  proximo  supei  iore  coniungo.  Scilicet  nervum 
qui  in  solo  acino  insit,  toti  frutici  nomen  dedisse  ait  Pli- 
nius. 

525  162  =  17,102.   (de  achaemenide) 

hanc    autem    a    regibus    Persarum    [comedi   aut] 
bibi  etc. 

Vv.  comedi  avt  desunt  in  codd.  VaA,  deesse  debebant 
in  editionibus.     Item 

526  163  =  17,102. 

v.  autem  in  libris  iisdem  MSS.  non  reperitur ,  itaque 
expungendum  erit. 

527  m  =  19,117. 

Tordylon  alii  semen  silis  esse  dixerunt,  alii  her- 

bam  per  se. 
,Hoc   est  sesilis'   recte  Harduinus ,  cf.    Uiosc.  IV.   161. 
Nescio   quidni    sesilis    (scse/eos  iam  K)    in  textum    recipere 
dubitaverit:  sil  enim  herba  non  est. 

528  179=19,118.  (de  gramine). 

In  vicem  eius    —  succedit    decoctum  ad   vulnera 


Liber  XXV.  137 

conglutinanda  —  adicitur  decocto  vinum  ac  mel 
.  .  rursusque  coquitur  in  aereo  vase  ad  dentium 
dolores  .  . 

ctnori$€Tai  de  iv  %ctXxfi  nv^idi  Diosc.  IV.  32,  atque  hoc 
ipsum  cogitur  i.  e.  coagitur  vel  colligitur  (cf.  XX.  3j  in 
cod  a  reperitur.  Neque  enim  vereor,  ne  v.  rursus  vulgata 
lectio  defendi  videatur. 

186  et  187=19,120.  529 

nihil  emendandum,  sed  librorum  MSS.  auctoritas  vindican- 
da  erit.  Ac  prinium  quidem  feni  Graeci  editores,  foeni 
vel  faeni  codices  dederunt.  De  Graeco  quidem  loquitur 
Plinius,  sed  id  cognomen,  quod  §.  184  apposuerat,  et  hic  et 
proximo  enuntiato  brevitatis  studiosus  omisit.  Deinde  Timon 
quod  in  omnibuslibrislegitur  (/</wonE)ab  editoribusin  Damion 
mutatum  est,  quoniam  illud  nomen  in  indice  auctorum  non 
invenerant.  Nescio  cur  Theodori  nomen  in  sensu  proximo 
superiore  et  XX.  103  illacessitum  reliquerint:  nam  ne  hic 
quidem  inter  auctores  commemoratur.  Scilicet  medici  fuerunt, 
quorum  remedia  Plinius  e  libro  nescio  quo  cognoverat. 

LIBER  XXV. 

In  hoc  libro  emendando  ad  eos  quos  supra  memoravi- 
mus  libros  inde  a  §.  30  cod.  R,  qui  in  hoc  quidem  libro 
codici  a  inierdum  posthabendus  videtur;  in  paucis  capitibus 
cod.  palimpsestus  Sessorianus  accessit.  §.  4 — 15  in  chre- 
stomathiap.  236  sqq.  tractavi,  in  quibus  nunc  §.8  cum  Iano 
scribimalo/br.9,  ib.cum  S.  I.  quadriperlitis,  §.  I4cum  SiU.hallim. 

21=3,6.  530 

.  .  nisi  forte  contines  oceano  Britanniae  velut 
propinquae  dicavere. 

vehiti  propinqvo  (\ .el  propinque)  Sessor.  i.  e.  velnt  e  pro- 
pinquo,  ut  XXX.  7,  recipiendura  haud  dubie.  §.  23  cura 
V  d  ac  praesens  non  ad  praesens  lego. 


531 


138  Liber  XXV. 

35  =  4,17. 

Herculi  eam  quoque  adscribunt,  quae  Apollina- 
ris,  apud  Arabas  altercum  |sive  altercangenum], 
apud  Graecos  vero  hyoscyamos  appellatur. 
Tribus  vitiis  locus  laborat:  est  enim  et  mutilus  et  cor- 
ruptus  et  interpolatus.  Primum  igitur  vocabula  sive  alter- 
cantjenxnn  quae  et  hic  et  in  indice  libro  I.  ab  omnibus  libris 
MSS.  absunt  e  Murbacensi  Cornarii  ad  Dioscor.  IV.  49,  de 
quo  nihil  omnino  constat,  male  Sill.  et  Ian.  receperunt  du- 
dum  ab  Harduino  expulsa.  Nam  ne  Latina  quidem  vi- 
dentur  esse.  Tum  initio  quaedam  intercidisse  Pintianus  rec- 
tissimeanimadvertit:  tf/?wtf  rcosilleinserivoluit,  ut  XXIV.  142. 
At  sic  v.  Apollinaris  nude  posita  non  intelligitur;  quae  cum 
Herculis  contraria  esse  videatur,  tutius  erit  praepositione  repe- 
tita  secundum  cod.  r  scribere  tf/^/tf  alios,  apnd  nos.  Postremo 
ArabesLatineloquuntur  ineptissime.  Vocabulum  enim  aUercum 
ab  altercando  duci  Scribonius  Largus  compos.  181  ab  Harduino 
laudatus  his  verbis  luculenter  nos  docet:  Al/erciim  —  qui 
biberunt  .  .  men/e  abalienantur  cum  quadam  verborum  alter- 
catione:  inde  enim  hoc  nomen  herba  trahit  allercum.  Itaque 
non  Arabas  sed  Romanos  nominari  apparet,  neque  praeter 
cod.  d,  cuius  nulla  est  prae  reliquis  auctoritas,  libri  nomi- 
naverunt.  Arbilis  habet  a,  Arabilis  V  R  —  i.  e.  in  negotiis 
agendis  quasi  rabiosos  sive  causidicos  pugnaciter  loquen- 
tes,  ut  Festi  verbis  utar.  Haec  igitur  Plinius  scripsisse 
putandus  est: 

//.    v.    q.   a.   quae  Apollinaris    apud   alios,   apud  nos   a 
rabulis  altercum,  apud  Gr.  v.  h.  a. 
532  37  =  4,17. 

Quippe  etiam  foliis  constat  mentem  corrumpi,  si 
plura  quam  quatuor  bibant;  etiam  antiqui  in  vino 
lclniin  depelli  arbitrantur, 


Liber  XXV.  139 

\ 

\ 

bibonlvr  deinde  arbitrant  a,  arbitranles  VRd.  Lacunam 
Ianus  participio  recepto  recte  indicavit,  vocabulo  biberunl  non 
satis  veri  similiter  explevit.  Quid  desit,  Dioscoridis  verbis 
IV.  69  demonstratur :  xoia  de  <q  xixxaoa  no&ivxa  o~vv 
olvoo  rjmdXovg  nvoerovg  ^eqanevei  scilicet  numerus  folio- 
rum.  ItaquePlinii  verba  talia  fere  fuisse  arbitror: 

.  .  bibanlur,    et  iam  antiqui   damnarunt,   tribus  in  vino 
f.  d.  arbitrantes. 

§.  42  cum    a   (ut  est  in  /?)    scribo  pingitur  ex   cuspide 

decutiens  eam  gladio. 

43=5,19.  533 

hanc  etiam  praecisos  nervos  glntinare  faciunt. 

Leve  sane  vitium  nec  tamen  praetermittendum ,  cum 
codices  V  R  hac,  Q  hae,  a  haec  habeant,  scribendum  esse 
hac  —  glutinari. 

47  =  5'21  534 

..  ab    hoc   (Melampode  vate)    appellatur    unum 

hellebori   genus    Melampodion.     Aliqui  pastorem 

eodem  nomine    invenisse  tradunt    capras  purgari 

pasto  illo  animadvertentem    datoque  lacte  earum 

sanasse  Proetidas  furentes,    quamobrem    de   om- 

nibus  eius  g-eneribus  dici  simul  convenit. 

Nescio  cur  de  omnibus  hellebori  generibus  simul  agen- 
dum  propterea  videatur,  quoniam  unum  aMelampode  reper- 
tum  sit.  Scilicet  unus  versus  excidit  cuius  hoc  fere  argu- 
mentum  fuerat: 

(juamobrem  regni  portione  illum  donatum  esse. 

48  =  ibidem.  (de  hellebori  generibus)  535 

Utraque  caule  palmi  ferulacio  rel. 

Caulis  palmi  non  est  xavXbg  nakaiciialog  (Diosc.  IV. 
148):  scribatur  oportet  palmari. 


140  Liber  XXV. 

536  49  =  ibiclem. 

plurimum   autem  nascitur  in  Oete   monte  et  op- 
timum  uno  eius  loco  circa  Pyram. 

Post  v  nionte  Ianus ,  nusquam  Sill.  interpunctionis 
signum  afiposuit,  debebat  post  aptimnm  collocari:  [lovaxov 
Se  (fverai  rrjg  OlzTjq  Tieql  tt)v  TJvqdv ,  Theophrastus  inquit 
hist.  pl.  IX.  10.  2.  Ibidem  in  vilibus  mutare  non  audeo, 
poterat  enim  Plinius  apud  Theophrastum  pro  iv  dfiTreldoci 
legere  iv  ap,niXoic. 

537  82  =  8,42. 

quidam  cachlam  vocant  (sc.  buphthalmum). 

Codices  MSS.  et  hic  et  in  indice  aut  calcham  aut  chal- 
can  appellant,  de  qua  litterarum  transpositione  Schneiderus 
v.  xQ,V(T(xv9€liov  docte  disputavit:  cachlam  vitiose  Dioscori- 
des  III.  146.  Quam  corruptelam  non  erat  cur  editores 
probarent. 

83  =  8,45. 

538  Ischaemonem  Thracia  invenit. 

Scr.  Ischaemon,  ischaemos  enim  et  apud  Theophr.  IX. 
15  et  in  indice  (schemos.  shemos^  appellatur. 

91  =  8,51. 

539  Invenerunt  et  canes  qua  fastidium  vincunt. 

Sic  rectissime  ante  Sill.  legebatur,  qui  praesens  tempus 
inveniunt  e  codd.  plerisque  scripsit.  Miror  ne  lanum  qui- 
dem  intellexisse  perfectum,  ubi  de  inventione  semel  facta 
sermo  est,  desiderari  quod  ipsum  in  optimo  cod.  a  re- 
peritur.  * 

Notata  est  haec  eius  mali^nitas  in  alia  herba  maior. 

Recte  v.  animalis  quam  a  Pintiano  deleri  falso  Sill.  re- 

tulit.  lan.  e  codd.  restituit,  eiits  in  einsdem  mutare  neglexit. 

§.  103    vereor    ne  Plinii    ipsius   error   quo  GaUiam  pro 


Liber  XXV.  141 

Galatia  nominavit,  ab  editoribus  correctus  sit,  cf.  XVI.  33. 
§.  105  hiera  botane  divisim  scribenda  erat. 

116  =  9,08.  54° 

Acini  (cyclamini)   tantuni  in  usu,  gustu  acri  sed 
lenti ;  siccantur  etc. 
acre  V  R  sed  lenti  V  K  a*  d  scelenti  al;  scribendum  est: 
acres  et  lenti,   sicut  XXVII.  22    acre  gastatu   ac  lentum  et 
hic  apud  Dioseor.  II.  194  dgifivc  .  .  xcci  y/.io~xQog  legitur. 

132  =  11,83.  541 

Alopecias   emendat   nymphaeae  Heracliae   radix, 

si  una  tritae  illinantur. 

siueuaY1  RdE2  sive  V2.  Siccain  picem  i,  e.  tritam  con- 
tra  alopecias  valere  XXIV.  39  traditur,  sc.  cum  Heracliae 
radice,  cf.  Dioscor.III.  138.  Apparet  igitur  picis  in  lacuna 
mentionem  factam  esse,  nam  nonnulla  excidisse  vel  prava 
correctione  codicis  V2  indicatur;  quodsi  codice  a  hic  uti  lice- 
ret,  nihilo  magis  fortasse  coniectura  opus  esset,  quam  §.  L47, 
ubi  cod.  V2  medicalur,  V1!!  medicelur,  ad  recte  medicamen- 
tis  miscetur  habent.  Nunc  illam  lacunam  proximo  vitio 
§.  133  expleri  arbitror.  Vocabulum  enim  admixta  quod  voci 
radix  male  in  libris  MSS.  additur,  Pintianus  ferendum  non 
esse  animadvertit,  transponendum  esse  ad  alterum  v.  radix 
non  vidit.     Scribendum  esse  arbitror: 

si  una  admixla  pici  tritae  illinantur  (sc.  alopeciae). 

133=11,84.  542 

item  lingulaca  .  .  cuius  radix  combusta  teritur 
cum  adipe  suisnigrae;  idquoqueexcipitur  ut  eius 
sit  suis  quae  numquam  peperit. 

Verbum  sil  abest  a  libris  MSS.  qui  eius  uis  vel  eius 
suis  habent,  recte  et  ei  qua  Plinius  in  verborum  ellipsi  uti- 
tur  libertati   accommodate.     Cf.  Grasberger,    de   usu  Plin. 


142  Liber  XXV. 

p.  11  sqq.  Obiter  moneo  §.  135  e  bonis  libris  scribendum 
esse  iuncis  tenuissiniis,  {innci  lt)  §.  140  omnium  librorum 
scripturam  chrysallion  vel  chrysation  quac  indice  confirmatur, 
ab  editoribus,  male  in  crystallion  mutatam  rectissime  ab  I. 
restitui.  Quidni  enim  in  nothis  Dioscoridis  IV.  70  errari 
potuit?  Atque  ut  omnino  in  his  nominibus  corrigendis  summa 
cautione  opus  est,  ita  ne  in  §.  144  quidem  bonum  vocabu- 
lum  acoron,  quod  in  indice  repetitur ,  mutaverim. 

543  145=13,92. 

ea  (asyla)  a  nostris  ferus  oculus  vocatur. 

feris  ocuiis  codd.  Iidem  in  indice  felix,  fe/is,  fcllis. 
Scribendum  est  igitur  felix  oculus. 

544  148=13,94. 

Huius  folia   alba,   alterius    latiora  ut   lapathi  sa- 
tivae. 

Mandragorae  feminae  vel  nigrae  folia  angustiora  quam 
lactucae  folia  appellantur  §.  147,  GttvuhtQa  xai    fxixqoreQa 
a  Dioscor.  IV.  76;  candidi  ntydla,  Xevxd   ab  eodem.  Nunc 
igitur,  ubi  de  mare  sermo  est,  scribatur  oportet: 
ffuivs  alterius  folia  alba,  laliora  etc. 

545  149.  =  ibidem. 

odor  gravis  ei,  sed  radicis  et  mali  gravior.  Mala 
matura  etc. 

Ita  SilL,  Ian.  yravior ,  el  albi  mala  maluro,  uterque 
male.  Codicis  enim  a  scriptura,  modo  vulgatam  intcr- 
punctionem  mutaveris,  cum  Dioscoridis  loco  IV.  76  optime 
conciliatur.  Candidi  tantum  mala  evoidrj  fiezd  dt  (idqoix; 
rivoq  esse  tradit.     Quod  Plinius  ita  expressit: 

odor  yravis  eius,  et  radicis  ct  mali  yravior  c.r  albo.    Mala 
matura  etc. 

Proximus  sensus  qui  nunc  vulgo  legitur  a  Barbaro  in- 
terpolatus  est: 


Liber  XXV.  143 

Folia  servantur  in  muria  efficacius ,    alias  recen-  546 
lium  sucus  pestis  est;  sic  quoque  noxiae  vires. 

Scilicet  quae  in  libris  MSS.  reperhmtur  albus  rore  tan- 
tum  sucum  {succus  a)  ita  sunt  corrupta  ut  sucum  sole  densan- 
dum,  a  rore  cavendum  esse  declarent.  Plinius  enim  sicut  XVI. 
193  sq.  materiam  rorulentam,  XVIII.  ol5  uvam  rorulentam 
legi  non  oportere  praecipit  (cf.  XVIII.  330),  ita  hic  man- 
dragorae  rorulenti  sucum  noxium  esse  indicat,  album  autem 
nigro  esse  efficaciorem.     Scribendum   est  igitur: 

Folia  servantur  in  muria,  efficacius  albi.  Rorulenti  sucits 
pestis  est  etc. 

^§.  159,  160  vulgata  lectio  Aizoi  duo  genera  praefe- 
renda  est. 

160=13,101.  547 

alterum  (aizoum)  minusculum,  quod  erithales 
vocant  .  .  .  aliqui  isoetes,  sed  aizoum  utrumque, 
quoniam  vireat  semper. 

Locum  corruptissimum  talem   exhibent  codices  MSS. : 

aliqui  semitalia  sedum  qvti  aizoum  utrumque  vireat  semper  a, 

aliqui  sempervivum  a2 

aliqui  is  (h  is  V)  is  et  similia  sedum  sed  qui  atzoum  utrum- 

que  quoniam  vireat  (vireratll)  semperfere  consentientes  VR. 
Itaque  v.  sedum  quod  etiam  in  indice  legitur  a  Sill. 
spretum  recte  ab  Iano  restitutum  est.  Tum  v.  isoetes  post 
v.  aliqui  truncatum  indice  comprobatur.  Quae  proxime  se- 
quuntur  litterae  semitalia  vel  et  similia  mea  quidem  senten- 
tia  non  v.  llalia,  quemadmodum  S.  I.  statuerunt,  continent, 
sed  adverbium  similiter,  sc.  ac  maius  aizoum.  Deinde  qui  ex- 
pulsa  duorum  librorum  dittographia  sed  ac  suppleta  syllaba 
facile  in  aliqui  corrigitur,   tota  denique  sententia  e  cod.  a2, 


144  Liber  XXVI. 

ubi    v.  quoniam    proximis   litteris    que  absorptum    fuit,     ita 
optime  finitur: 

aliqui  isoetes  et  similiter  sedum,  aliqui  uizoum  utrum- 
que,  quoniam  vireal semper ,  semperv ivum. 

Quae  enim  in  a2  inseritur  uliqui  coneetio  ad  v.  qui  re- 
fertur. 

Proximus  sensus  ante  Sill.  emendatius  scribebatur. 

§.  101  palmo  in  polmum  corrigendum  erat,  ut  factum 
est  XXVI.  39. 

§.   168  lego  :  roboris  sed  minoru\  §.   171  neclitur. 

548  172  =  13,109. 

alterum  (ranunculi  genus)  .  .  altis  caulitxus 

alilus  V  R ,  altius  a  d  quod  recipi  oportere  verbo  Dios- 
coridis  II.  206  paxooxavloi£Qoi>  demonstratur. 

LIBER   XXVI. 

§.  1—20  in  chrestomathia  p.  241  sqq  tractavimus. 
§.  24  haud  dubie  circumfossu,  ut  vulgo  ante  Sill.  lan.,  scri- 
bendum  est.  Plinius  enim  de  tempore  loquitur,  quo  planta 
effossa  erat.  §.  28  nescio  quidui  codicum  scriptura  drachmti 
ponderis  recepta  sit,  cf.  XI.  184.  §.  40  Ianus  scripturam 
librorum  sillybus  recte  secutus  est,  vellem  etiam  densutur 
ex  optimis  libris  scripsisset,  quo  \erborum  facilior  structura 
redderetur.   §.  42  oeminos  scripserim. 

549  4T  =  8'30« 

Et  ladano  sistitur  alvus  utroque,  quod  in  segeii- 

bus  nascitur. 

Ladanum  caprarum  barbis  villisque  inhaerescens  inter 
segetes  nullo  modo  nasci  potuit.  Immo  frutex  xuia  %a 
uvxa  (fvofievog  x&  xiauo  appellatur  a  Dioscoride  1.  128 
scilicet  tv  neiqu>dtai  id/ioig  ib.  12G,  in  silvestribus  et  mou- 
tuosis,  ut  clymeuu8  apud  Plin.  XXV.  70.  Atque  non  segetes 


Liber  XXVI.  145 

sed  silvas  Arabum  pastu  caprarum  infringi  idem  retulit 
XII.  74.  Itaque  h.  1.  non  segetibus  scribendum  esse  apparet 
sed  silvestribus. 

Ibidem. 

r\r\C\ 

Ledon  appellatur  herba  ex  qua  fit   (ladanum)  in 
Cypro  .  .  nobilius  in  Arabia 

%b  [asvtoi  aQctftixdv  xai  Xiftvxov  evTsXeotSQOv  Diosc. 
1.  1.  verum  —  ladanum  Cypri  insulae  esse  Plin.  1.  1.  Itaque 
h.  1.  non  nobilius,  sed  vilius  legi  oportet. 

§.  58  scr.  fdiculam,  cf.  Diosc.  IV.  185  et  filicis. 

65  =  8,39.  551 

est  enim  tam  ferventis  naturae   ut   per  se  extra 
corpori  impositum  pusulas  —  faciat. 

Sive   de   suco    tithymali  sive   de    ipsa  herba    accipias, 
masculino    genere    opus    est    scribendumque    haud    dubie 
impositus. 

67  =  8,40.    (de  tithymalo  myrtite)  552 

minus    hic  vomitionibus    quam    superior,     ceteri 
item. 

Dativum  etsi  vix  puto  exemplis  vel  ellipsis  vel  casuum 
constructionis  a  Grasbergero  p.  7  sqq.  34  collectis  ita  de- 
fendi  ut  adiectivo  idoneus  carere  possimus,  tamen  istud  me- 
dicorum  dicendi  genus  confidentius  emendare  non  audeo. 
Id  vero  non  dubito  affirmare,  eundem  dativum  ,ceteri'  vo- 
cabulo  necessario  restitui.  Neque  enim  cetera  tithymali 
genera  cum  myrtite,  sed  vomitiones  cum  reliquis  morborum 
remediis  comparantur.  Nam,  ut  cum  Dioscoride  loquar 
IV.  162,  dvvapuv  sx^i  •  •  bp>olav  rw  uqo  avvov'  iperixco- 
itQog  pivvoi  ixetvog  tovtov  iaiiv.  Itaque  scribendum  esse 
censeo : 

minus    hic   vomitionibus    (idoneus)    quam    superior ,     ceteris 

ilem. 

10 


553 


146  Liber  XXVI. 

§.  70  non  cyparissian  sed  ex  omnibus  libris  cyparittian 
scribo. 

79  =  8,49. 
Xiphii  quoque   radix  superior   urinam  ciet  infan- 
tibus,  enterocelicis  datur  ex  aqua  et  illinitur  ve- 
sicae  vitiis;   peucedani  sucus  infantium  ramici  et 
umbilicis  eminentibus  psyllion  illinitur. 

Locus  interpunctione  mutata  sanabitur.     Nam  psyllion, 
ut  ait  Dioscor.  IV.  70,  ivxegoxrjXag  xe  xdg  ini  natdcav  xai 
i^OfKpdXovg  vyid^ei,   peucedani  sucus  noog   xe  novovg  xai 
dtaxdaeig   xvffxeiog   xai   vetfq&v  nivo^ievog   noiel  (III.  82). 
Distinguendum  est  igitur  hoc  modo: 
—  illinilur;    vesicae  vitiis   peucedani  sucus\    infantium    ra- 
tnici  —  iUinitur. 
Quod  clarius   etiam  ex  hace   cod.  Luciliburgensis  lec- 
tione  elucet:  sucus  ramiti  in/antibus. 
554  82  =  8,50.   (de  crethmo) 

est   autem   inter   eas    quae    eduntur   silvestrium 
herbarum  —  speciesque  batis  hortensiae. 

batis  Barbar.  plantae  Ian.  E   scriptura    librorum   MSS. 
elatae  facile  elicitur  syllaba  suppleta 

elatinae  hortensiae,  cf.  Dioscor.  IV.  40. 

86  =  8,54. 
Vis  semini  excalfactoria  et  ideo  inflationem  facit. 

Calida   seminis   vi^    non  inflationem    sed  inflammatio- 
nem  effici  consentaneum  est:  atque  sic  in  cod.  R  scriptum 
exstat. 
556  89  =  b,58. 

Ischiadici  —   sanantur,    panace  poto   et  infricata 
polemonia  rel. 

in/ricato  libri  MSS.  ad  unum  omnes  habent,  prorsus  ut 


555 


Liber  XXVI.  147 

est  apud  Dioscor.  III.  48  eazi  6e  xal   vvyxQl(JlJ'ct   igxi<x$o$ 
panaces   et  IV.  8  xavxriq  (polemoniae)    ^   qiQa   nlverai  .  . 
Ttobs  .  .  iffxidda   fietf  vdarog.     Sequitur,    verba    sic    esse 
distinguenda : 
panace  poto  et  infricato,  polemonia  etc. 

90  -  8,58.  557 

Sedis  vitia  .  .  celerrime  sanat  plantago,  condy- 
lomata  quinquefolium,  sedem  conversam  cycla- 
mini  radix  ex  aceto. 

sedeam  (sed  eam  V)  conversam  V  R1.  sedeam  calumniam 
conversam  a,  sedeam  calumniam  R2.  Vocabul  umcalumniam 
quod  codicum  a  R2  consensu  satis  munitur,  ab  editoribus 
male  neglectum  est,  e  descriptione  quinquefolii  apud  Dios- 
coridem  IV.  42  roavfiaza  —  laxai  nullo  negotio  emenda- 
bitur  ubi  scripseris: 
condylomata  quinquefolium  ac  vulnera,  sedem  etc. 
Obiter  moneo  §.  98  etiam  si  separatim  scribenda  esse, 
magis  post  v.  adeo  probabilius  inseri  quam  ante  eandem, 
quum  particulae  si  vicinia  absorptum  esse  videatur. 

108  =  11,68.  558 

Geranion    aliqui  myrrin,   alii  myrtida   appellant; 
similis  est  cicutae,    minutioribus    foliis    et   caule 
brevior,  rotunda,  saporis  et  odoris  iucundi. 
Foliis  et  caule  descriptis  quid  tandem  restat?    Nempe 
radicem  loco   simillimo  Dioscorides  IV.  114    ita    describit: 
qCQav  6e  exsi  —  neoMpeori,  evtad^  r}6eiav  {JQ<ofrrjvai.  Mani- 
festum  igitur  vitium  corrigo  scribens 
radice  rotunda  saporis  etc. 

110  =  11,68.  559 

Phagedaenis  [quod  nomen  sine  modo  esurientium 
est,  alias  ulcerum|  tithymali  medenlur. 

10* 


560 


148  Liber  XXVl. 

Quam  uncis  inclusimus  sententia  ferri  fortasse  posset, 
si  nunc  primum  phagedaenae  mentio  fieret.  Nunc  vero, 
quum  Plinius  iam  XX.  27,  XXIV.  1 10  ulcera  esse  monuerit, 
alteram  autem  significationem  verbi  nusquam  attigerit,  in- 
terpretamentum  hominis  non  indocti  delendum  esse  censeo. 
116  =  ll,Ti. 
Buglosso  inarescente,  si  quis  medullam  e  caule 
eximat  dicatque  ad  quem  liberandum  febri  id  fa- 
ciat  et  alliget  ei  septem  folia  —  aiunt  febri 
liberari;  item  Vettonicae  drachmam  in  aquae 
mulsae  cyathis  tribus  etc. 

In  aqua  mulsa  nullum  medicamentum  fieri  potest  ut 
alligetur:  apparet  accusativum  casum  voce  dedere  regi  quae 
in  proximo  superiore  sensu  legitur,  atque  verba  buylosso  — 
liberari,  a  Plinio  ut  videtur  margini  addita  non  media  inter 
medicamentorum  ordinem  collocanda  sed  in  fine  totius  loci 
verbis  arislolochia  perfrictionibiis  resistil  adiungi  debere. 

561  121  =  11,74. 

Igni  sacro  medentur  aizoum . . .  mandragorae  ra- 
dix,  —  secatur   in  asses  ut  cucumis    primumque 
super  mustum  suspenditur,   mox  in  fumo,    dein 
tunditur  e  vino  aut  aceto  seqq. 
Leve  vitium  interpunctione  mutata   corrigitur.    Nam  e 

vino  radix  non  tunditur  sed  medetur,  cf.  Theophrastua  hist. 

plant.  IX.  9.  1.  Itaque  post  v.  tunditur  est  interpungendum 

itaque  finita  parenthesi  voce  ,tunditur'  continuanda  est  ora- 

tio:   tunditur  —  e  vino. 

562  12T  =  12,79. 

item  quae  contunsa  sint  duritiasque  et  sinus  cor- 
poris  illecebra  (sanat). 

Rectissime  Pintianus  ,sinum  corporis'  malum  non  esse 
vidit,  recteque  idem  sinus  ulcerum  XXVII.  63  commemorari 


Liber  XXVII.  149 

monuit.  Quum  autem  sinuosa  corporis  ulcera  coniecit,  Pli- 
nium  interpolavit  magis  quam  sanavit.  Scilicet  corporis  e 
proxima  voce  corpori  male  huc  translatum  est.  Quo  ex- 
pulso  scribo : 

duritiasque  et  sinus  ulcerum. 
Etiam  ,duritiae  in  alto  ulcerum'  XXX.  114  reperiuntur. 

151  =  15,90.  563 

Muliebribus  morbis  medetur  maxime  in  universum 

paeoniae  herbae    semen  nigrum  ex  aqua  mulsa; 

eadem  et  in  radice  vis  menses  ciet,   panacis  se- 

men  cum  absinthio  menses  et  sudores,  scordotis 

potu  et  illitu. 

herbae  Gronovius  in  cod.  V  legi  negat,  Sill.  Nautaauctore 
affirmat,  itaque  vocabulum  supervacaneum  cum  Pintiano  ex- 
pungere  non  audeo.  Reliqua  ut  nunc  leguntur  usui  scriptoris 
repugnant;  nusquam  enim  remedii  ,vis4  cum  verbo  transitivo 
coniungitur.  Accedit  quod  paeoniae  radice  plura  mulierum 
mala  sanari  dicuntur  a  Dioscoride  III.  147 :  didovai  de  ^tjqcx 
yvvai^lv  r)  qi^a  rctig  ix  xoxov  fit]  xad^aiqop,ivaiq'  xivei  de 
xal  xa  xaxap,r)via  .  .  .  Tum  aliquid  in  archetypo  codice 
erratum  esse  libri  a  vitiis  docemur  qui  nihil  nisi  haec  habet: 
meses  ciel  panacis  se  meses.  Quum  igitur  verba  semen  cum 
absinthio  e  margine  archetypi ,  ut  videtur,  a  scribis  repete- 
rentur,  contigit  ut  v.  menses  bis  non  semel  scriberetur.  Recte 
omnia  ita  procedent: 

eadem   el  in  radice  vis;    menses    ciet   panacis   semen    cum 

apsinlhio  et  sudores,  rel. 

LIBER  XX VII. 

In  hoc  quoque  libro  emendando  codicem  a  prae  cete- 
ris  sequendum  esse  existimo,  lacunosum  illum  quidem  et 
plurimis  vitiis  inquinatum ,   sed  qui  verae  plerumque  scrip- 


150  Liber  XXV 11. 

turae  vestigia  conservaverit.  Velut  §.  25  vulgo  recte  Syriae 
legi  Dioscorides  III.  140  auctor  est.  Hislriue  reliqui  libri 
exhibent  male  correctum,  istoriae  a,  e  quo  ubi  syllabam  it  e 
proximo  vocabulo  marilimis  male  repetitam  deleveris  suriae 
facile  restituitur. 

564  2=1,1. 

Scythicam  herbam  a  Maeotis  paludibus  et  eu- 
phorbiam  e  monte  Atlante  ultraque  Herculis  co- 
lumnas  et  ipso  rerum  naturae  defectu  rel. 

Ablativum  nullo  modo  explicari  posse,  ,defectu  naturae' 
deserta  Atlanti    vicina    significari    apparet,    cf.  V.    15   sq. 
Itaque  scribi  oportet: 
ex  ipso  —  dcfeclu.     §.  4  Caelius  recte  Ruhnkenius. 

565  5=2,2.  (de  aconito). 

Ea  est  natura  ut  hominem  occidat,  nisi  invenerit 
quod  in  homine  perimat.  Cum  eo  solo  collucta- 
tur  veluti  pari  intus  invento ;  sola  haec  pugna 
est,  cum  venenum  in  visceribus  reperit  rel. 

(R  deficit)  velum  parle  intus  V1  veluti  presentius  V2,  velul 
praesentius  a,  haud  dubie  recipiendum.  Praesens  enim  sive 
remedium  sive  venenum  saepissime  Plinius  non  id  tantum 
appellat,  quod  statim,  sed  quod  omnino  vim  suam  praestat. 
Cf.XVI.  51,  XXI. !  18,149,  XXIII.  149,  XXIV.  2,  XXVI.  38, 
XXVIII.  53,  XXIX.  50,  XXXII.  46. 

14  =  4,5. 
Aloe  scillae  similitudinem  habet ,   maior  et  pin- 
guioribus  foliis,    ex  obliquo    striata;    caulis    eius 
tener  est  .  .  radice  una  .  . ,  gravi  odore,  gustu 
amara. 

Non  radix  tantum  odore  gravis  est,  nam  0aQvoo~pos  6e, 
Dioscorides  ait  III.  22 ,    bktj    xal   anoyEVopivy    7iixQotct%fi' 


566 


Liber  XXVII.  151 

iffzi  6i  fiovvQoi^og  etc,  atque  hoc  ipsum  gravis  in  codicibus 
legitur.  Scribe:  Aloe  s.  s.  h.  m.  e.  p.  f.  e.  o.  striata  —  cau- 
lis  eius  i.  e.  .  .  .  r.  u.  ceu  palo  in  terram  demissa  —  gravis 
odore,  g.  a. 

Ibidem.  567 

mirifice  enim  conglutinat  vel  suco ;  ob  id  in  tur- 

binibus  cadorum  eam  serunt. 
In  turbinibus  quos  nos  Spunde   dicimus  herba  seri  ne- 
quit,    sucus  inseritur  i.  e.  imponitur    optime.     Itaque  prae- 
positionem  in  verbo  suo  sic  reddo:    ob  id  turbinibus  c.  eum 
i  n  serunt. 

16  =  ibidem. 
rS  .  .  .  ...  ,    .     568 

Lnt  ergo  optima   pmguis  ac  nitida,    run  colons, 

friabilis  et  iocineris   modo    coacta,    facile  lique- 

scens. 

Quid  tandem  sibi  vult  ,iecur  coactum'?  vno^ccvdov, 
ev&Qvmov ,  fj/iccTi^ovcav,  qctdioic  v/QaivoixivTjv  Diosc.  III. 
22  vocat  i.  e.  cuius  sucus  in  pastillos  coactus  (XX.  3  al.) 
facile  liquescat.  Levi  igitur  transpositione  locus  Plinii  sa- 
natur:  rufx  coloris  et  iocineris  modo .  friabilis  coacta ,  facile 
liquescens. 

33  =  5,16.  569 

Arction  -  similisest  verbascofoliis—  caulelongo — 
semine  cumini ;  nascitur  in  petrosis,  radice  tenera, 
alba  dulcique. 
Descriptio  speciei   loci  indicatione    moleste  interrumpi- 

tur:  versu  XXVI  litterarum  transposito  scribe :   cumini,  ra- 

dice  —  dulcigue,  nascitur  in  pelrosis. 

Ibidem.  57O 

Decoquitur  in    vino   ad  dentium   dolores    ita    ut 
contineatur  ore  decoctum. 


152  Liber  XXV  11. 

dolorem  vulgo  recte  scribebatur  e  Ra;  ore  codd.  secutus 
recte  Ianus  omisit;  ita  ut  Sill.  ut  ita  Ian.,  codd.  ita:  scribe  ut. 

571  38  =  5,21. 

Aphaca  tenuia  admodum  folia  habet,  pusillo  al- 
tior  lenticula;  siliquas  maiores  fert,  in  quibus 
terna  aut  quaterna  semina  sunt  nigriora  et  ma- 
didiora  et  minora  lenticula. 

Primum  pusilla  e  codd.  aVr  restitui  debet:  Plinius  enim 
nusquam  huius  adiectivi  ablativo  in  comparatione  utitur. 
Deinde  non  erat  cur  S.  I.  v.  est  post  lenticula  codd.  R  a  in- 
vitis  omitterent;  denique  non*\N.  cum  Iano  et  minora  quae  in 
V2  a  r  desunt,  sed  vv.  et  madidiora  expungendae  erant,  ut 
Plinii  locus  cum  descriptione  Dioscoridis  II.  177  mQiexTixd 
twv  (msQfiarteop  tqlwv  rj  xsffGaQiav  fieXdvoov  xal  (j,ixqot£- 
qwv  cpaxov  conciliaretur.  Quae  enim  sunt  ,madida'  se- 
mina? 

572  46  =  7,28.    (de  absinthio) 

vetus  sine  usu  est. 

a  quocum  R2  ut  plerumque  consentit  vetustissime  usu 
est  spatio  unius  vel  duarum  litterarum  vacuo.  Collatis  quae 
§.  48  sequuntur  verbis  ,Antiqui  —  databant'  scribendum 
est:  vetustissimum  usu  est. 

47  =  ibidem. 
iterumque  percolatum  lente  coquitur  ad  crassitu- 
dinem  mellis,  qualiter  ex  minore  centaurio  quae- 
ritur  sucus. 

lente  vulgo.  Ad  vitiosas  codicum  lectiones  herbae  lecta  V 
herbae  leciti  R  herbae  ita  a  via  et  ratione  emendanda 
Dioscoridis  descriptio  adhibenda  est  qui  de  centaurio  mi- 
nore  III.  7  haec  habet:  vXt&wti  <Jt'  6&ovtov  SXi(i6lGi\<;  rrjs 
noaq  i.  e. : 
herba  elisa. 


573 


Liber  XXVII.  153 

60  =  8,38.  (de  circaea).  574 

Diluitur  in  vino  bibiturque  ad  dolorem  vulvae 
et  vitia;  macerari  oportet  in  sextariis  tribus  qua- 
drantem  radicis  tunsae  nocte  et  die.  Trahit  eadem 
potio  et  secundas;  semine  lac  minuitur  in  vino  rel. 

Libri  MSS.  minuit ;  rectissime  dummodo  Dioscoridis 
loco  comparato  (III.  124:  fj  qI^cc  anoxa&atQei*  6  de  xaqnos 
ydXa  xaxaanq )  verba  ita  distinguas :  die;  trahit  —  secundas. 
Semine  lac  minuit  (sc.  circaea). 

63  =  8,40.  575 

bibentes  mulieres. 
mulierum    a  R2  recte,    sc.  Graece  dictum,    sicut  §.  87 
putrescenlibus  ulccrum. 

64  =  8,41.  576 

(Crocodileiradix)  pota  sanguinem  per  nares  pel- 
lit  copiosum  crassumque  atque  ita  lienes  consu- 
mere  dicitur. 

Itane  vero  ?  sanguine  per  nares  pulso  ?  ^layyei  de, 
Dioscorides  inquit  III.  10,  r\  Qtt,a  "Qea&e7aa  iv  vdaxi  xal 
nivofievrj  dyeiv  noXv  ai\na  did  qw&wvwv  dldovai,  de  xai 
ffnXrjvixo7g  evaQywq  cacpeXovffa.  Voce  igitur  ita  quae  in 
bonie  codicibus  a  R  V  sola  reperitur,  cum  atque  ex  c  d  tantum 
afferatur,  correcta  scribendum  est :  crassumque,  ilem  lienis  rel. 

75  =  9,51.  577 

Empetros  quam  nostri  calcifragam  vocant  nasci- 
tur  in  montibus  maritimis ,  [fere  in  saxoj ;  quae 
propius  mari  fuerit  salsa  est  rel. 

Non  in  maritimis  montibus  nascitur  sed  in  maritimis  et 
montibus,  ev  naQaXloiq  xai  oQeivo7<;  Diosc.  IV.  178.  Facile 
autem  copulam  inseri  licebit  quum  primum  glossam  in- 
eptam  removerimus.    Nam  verbis  fere    in  saxo   quae   nunc 


154  Liber  XXVI 1. 

quorsum  referenda  sint  non  invenio,  vocem  empetros  in 
protarchetypi  margine  explicatam  fuisse  apparet.  Quibus 
deletis  locus  ita  persanabitur:  marilimisque ;  quae  propius. 
Atque  re  vera  non  quae  sed  que  legitur  in  a  R  V. 

578  76  =  9,53. 

Epimedion  caulis  est  non  magnus  hederae  foliis 
denis  atque  duodenis,  numquam  florens,    radice 
tenui,  nigra,  gravi  odore;  in  umidis  nascitur. 
Hic  rursus    addendum  aliquid,    non   expungendum  est. 
Particulam  enim  ac    quae  in  a  una    cum  praepositione  in 
deest,    in   V  T  d   exstat,    in  R  hac    scribitur,    Sill.    temere 
neglexit,    Ianus    male    in    at  mutavit.     E  loco   Dioscoridis 
IV.  19  Qi%ai  de  Xemai,    uiiXaivai,  /Saovofffioi.^   yevo~a[iivcp 
/KOQar  opvetai  iv  xonoig  vdQrjko7g  supplendum  est: 
odore  ac  gustu  fatuo;  in  rel. 

579  T8  =  9,55.    (de  filice). 

ex  una  radice  complures  exeunt  filices  bina  etiam 
cubita  excedentes  longitudine,  non  graves  odore. 

Diosc.  IV.  183  folia  vnodvatod^  appellat,    Plinius  sicut 
XXXIV.  173  modice  gravcs  odore  appellavit. 

580  79  =  ibidem. 

Pellunt   interaneorum   animalia,    ex    his    taenias 

cum  melle,    cetera   ex  vino    dulci   triduo    potae, 

Utraque  (iilix)  —  alvum  solvit  primo  bilem  tra- 

hens ,   mox   aquam ;   melius    taenias  cum  scam- 

monii  pari  pondere.    Radix  eius   pondere   duum 

obolorum  ex  aqua  —  bibitur   melle    praegustato 

contra  rheumatismos. 

Locum    perturbatum    esse  vv.  pari   pondere   evincitur. 

Par  enim  pondus   tum   tantum  quid  sit    intelligitur ,    quum 

quae  nunc    sequuntur  verba   duutn   obolorum  praecesserunt. 


Liber  XX  VII. 

Itaque  locis  Theophrasti  IX.  18.  7  et  Dioscor.  IV.  183  com- 
paratis  levi  transpositione  Plinii  verba  ita  ordinentur  opor- 
tefc:  aquam.  Radix — rheumatismos,  melius  (con(ra~)  laenias  cum 
sc.  pari  pondere.  Praepositio  enim  ab  ipso  auctore  omissa 
videtur  esse,  quum  hunc  sensum  margini  postea  adscriberet. 
§.  81  ipsis  corruptum  esse  video,  corrigere  in  re  in- 
certa  non  audeo. 

91  =  10,65.  581 

vulnera    quoque   conglutinat    (holosteon  herba) ; 

nam  et  carnes  coguntur  addita. 

Diosc.  IV.  11  dvvaxai  de  xai  avtrj  xQia  ffvvayuv 
ffvvtxpofxivt}  dum  coquuntur  a  r ,  cu  cocuntur  R1  tvm  cocun- 
tur  R2.  Scribe  cum  a  dum  coquuntur  sc.  conglutinat,  de 
qua  verbi  ellipsi  diligenter,  ut  solet,  egit  Grasberger  de 
usuPlin.  p.  14.  Verba  sicut  fel  dulce  merito  a  Pintiano  dam- 
nantur. 

93  =  11,69.  582 

Idaeae  herbae  folia  sunt  quae  oxymyrsines;  ad- 
haerent  iis  velut  pampini,   in  quibus  flos.    Ipsa 
alvum  mensesque  —  sistit  rel. 
Quaenam  est  ipsa  herba  a  foliis  et  flore  distincta?  De 
radice  sermonem  esse  Dioscorides  IV.  44  indicathis  verbis: 
Tavirjs  tj  q tt,a  fftvnt ixrj  ffyoOQa  x.t.X.  Quae  ex  optimarum 
membranarum  aR1  floremque  ipsutn,    flos  remque  ipsl  vitiis 
sic  restituitur: 
in  quibus  flos.  Radix  ipsa  etc. 

97=U,T3.     •  583 

Lycapsos  longioribus  quam  lactuca  est  foliis  cras- 
sioribusque,  caule  longo,  hirsuto,  adgnatis  multis 
cubitalibus,    flore    parvo    purpureo;    nascitur   in 
campestribus. 
Ita  ut  vulgo  Sill.  Hbris  MSS.  neglectis,    in  quibus  non 


156  Liber  XXVII. 

vitiosum  locum  esse  sed  mancumDioscoridis  verbisIV.  26  effi- 
citur.  Plinii  enim  libri  a  R  V  d  caulem  longum  et hirsulis\eg\mt; 
lactuce  aRd.  Dioscorides  autem  xavXov,  inquit,  dvirjrfi  fiaxQov, 
oq&ov,  toaxvv ,  naQaifivadaq  e%ovTa  noXXdg ,  nr\yyala$, 
TQaxstag'  xal  in  avtaig  avO-rj  fiixQa,  noQ(f>VQiX,ovTa.  Facile 
igitur  intelligitur ,  et  verbum  quo  accusativi  reguntur ,  et 
alterum  adiectivum  tQayvv  excidisse :  quibus  suppletis  scri- 
bendum  est:  L.  I.  q.  lactucae  faliis  (sicrectel.)  c.  caulem  lon- 
gum  emitlit  ( cf . XVIII. 57,  XXI.  97 )  hirsutum,  hirsutis  rel. 

584  98  =  11,74. 

alii  diospyron,  alii  Heracleos. 

Scr.  alii  Dios  pyron ,    alii  Heracleus,  ut  est  in  a  R  V. 

585  102  =  11,  77.  (de  leucade). 
Speciem    eius  auctores  non   Iradunt,    nec   aliud 
quam  silvestrem  latioribus  foliis  esse  efficaciorem, 
hanc  semine  acriorem. 

Dioscor.  III.  103:  Xevxdg  oQeivr)  nXaTVtfvXXoTeQa  xr)g 
fjfitQov  eGtl ,  dQifivveQOV  re  xal  nixQOTeQov  i%ovo~a  tov 
xaQnov  xal  dffTOfxoheQOV  dQaGTixwTtQa  fievTOi  Tvyfdvei 
Trjg  r)fieQov.  Itaque  non  hanc  sed  a  c  scribatur  oportet,  acriore 
e  codd.  recipiatur. 

586  109  =  12,85. 

Othonna  in  Syria  nascitur,    similis  erucae,    per- 

foratis  crebro  foliis,   flore    croci,    quare   quidam 

anemonen  vocaverunt. 

cocti  a ,  cocci  reliqui  codices  rectissime.  Anemone  enim 

,aut  phoenicium  florem  habet,  quae  et  copiosissima  est,  aut 

purpureum  aut  lacteum*  (XXI.  164);  coccum  autem  ( cf.  XXI. 

45)  a  phoenicio    colore   non    abhorrere  Dioscorides  II.  207 

confirmat,    secundum  quem  anemone    sativa  r)  fiev  (foivixd 

fftQei  Ta  dvS-r),  r)  de  vnoXevxa,  rj  yaXaxTiX^ovTa,  r\  noQffVQa, 


Liber  XXVII.  157 

silvestris  av&og  yoivixovv  est.  Itaque  fortasse  apud  eundem 
IV.  213  av&og  xooxtvov  in  xoxxivov  mutare  quam  apud 
Plinium  optimorum  librorum  auctoritatem  spernere  praestat. 

119=12,93.  587 

Peplis  .  .  ex  una  radice  tenui  fruticat  foliis  rutae, 
paulo  latioribus,  semine  sub  foliis  rotundo,  minore 
quam  candidi  papaveris.  Inter  etc. 

Ita  vulgo,  nec  sane  Dioscorides  repugnat  IV.  165  :  xal 
vno  (sic  enim  recte  vulgo  legi  Plinii  loco  efficitur)  %oig 
opvXXoig  xaqnog  pixQog,  fftQoyyvXog,  ijttcov  %r\g  Xevxrjg  pq- 
xcovog.  At  vehementer  repugnant  Plinii  membranae  e  quibus 
d  ultima  vocabula  haud  dubie  interpolata  talia  exhibet: 
minus  candido  quam  papaveris,  optimae  R  V  (nam  a  hic  nos 
deficit) ,  minos  candido  papaver,  quod  Plinius  ex  eodem  libro 
qui  a  Dioscoride  usurpatus  est  ad  verbum  recte,  ad  sensum 
fortasse  mutata  structura  ineptius  transtulisse  putandus  est. 
Nam:  r\x%(av  %r\g  Xsvxjjg  [irjxcovog  nihil  aliud  est  quam: 

minor   candido  papavere.     Ultima  enim  vocalis  pro- 
xima  littera  i  absorpta  est. 

124  =  1?,9&  (de  phalangitide).  588 

Flos  candidus,  lilio  rubro  similis. 

Diosc.  III.  112:  av&tj  Xsvxa,  naQan'kr)aia  xqIvoo,  Flores 
lilii  rubri  candidi  non  sunt,  itaque  v.  rubro  aut  prorsus 
delenda,  aut ,  quod  magis  placet ,  cum  lilio  coniuncta  in  li- 
liaceo  mutanda  videtur  esse. 


125=  12,100.  (de  phyllo). 
Femina  magis  herbacei  coloris ,  caule  tenui. 

Herbae  quacum   phylli  feminae    color  comparatur,   no- 
men    excidit,     quod    e    Dioscoridis     III.    130    verbis    e%ov 
xXcoq6%€qov  ikalag  %6  (pvXXov  facile  ita  suppletur: 
femina  oliva  magis  herb.  col. 


589 


158  Liber  XXV 111. 

590  126  =  ,2-102- 

Et  hoc  (semen  phaleridis)  calculos  frangit  potum 

ex  vino  vel  aceto  cum  melle  et  lacte. 
Nescio  quod  medicamentum  aceto,    melle  et  lacte  mis- 
ceri  commode  possit;    atque  ex  optimis   libris  a  R  Bcriben- 
dum  esse  censeo :  vel  cum  tnelle  et  lacle,  itera  §.  128  e  codd. 
a0VR  cum  Iano  rhe  coma   {rhecoma  Ianus). 

591  133  =  13,109  (de  smyrnio). 

radix  quoque  odorata  gustu  acri  mordet,  sucosa, 
mollis;  cortex .  eius  foris  niger,  intus  pallidus; 
odor  murrae  habet  qualitatem. 

Non  odor  radicis  murrae  similis  est  secundum  Dioscor. 
III.  72,  sed  seminis  sapor.  ffniqfia,  ait  —  buoiov  rm  i% 
xgdfiftrjq,  fiiXap,  6qi[iv,  yevofiiva)  dtg  crfjivqvij.  Plinius  idem 
etsi  non  eodem  loco  sed  absoluta  herbae  totius  descriptione 
addiderat;  postea  autem,  quum  prima  vocis  sapor,  quae 
utique  restituenda  est,  littera  extrema  vocabuli  paflidus  ab- 
sorpta  esset,  apor  male  mutatum  est  in  odor, 

592  142  =  13,117.  (de  tragopo^one). 
nascitur  in  asperis  sine  usu. 

effvi  de  fj  noa  idwdiiiog  Diosc.  II.  172,  loco,  ubi  pro- 
venire  dicitur,  omisso.  mandilur  sine  usu  R2,  manditurque  sine 
usu  a,  quos  codd.  ut  optimos  auctores  secutus  scribo : 

nascitur  in  asperis  m anditurque;  sine  usu  ( sc. in  medicina) . 

Nam  vv.  in  asperis  mandilurque  in  reliquis  libris  V  R1  d 
temere  excidisse  scriptura  nascilurque  i.  e.  ,nascitur  mandi- 
turque'  demonstratur. 

LIBER    WVIII. 

Ad  hunc  librum  emendandum  quoniam  optimo  libro  a 
uti  non  licet,  prae  reliquis  R2  sequendum  esse  arbirror; 
illius  enim  codicis   alteram   manum    ad  a  proxime  accedere 


Liber   XXVIU.  159 

intellexi.  Neque  tamen  cod.  V  ac  ne  ipsum  quidem  cod. 
d  contemnendum  esse  inde  apparet,  quod  in  nonnullis  locis 
veluti  §.  50  omnes  libri  erroribus  ex  archetypo  repetitis  in- 
quinati  sunt.  Adhibui  etiam  libri  Luciliburgensis  ( quem  E 
appello)  eam  partem,  quam  v.  d.  Michel  in  programmate 
Athenaei  Lucilib.  a.  1865  edito  diligenter  contulit,  etsi  ad 
eandem  fere  familiam  referendum  esse  intellexi,  ad  quam 
Td  pertinent,  cf.  Eos  II.  p.  354.  ^ 

i  =  1.2-  593 

Incipiemus  autem  ab  homine   ipsum  sibi  exqui- 

rentes. 

Quorsum  v.  ipsum  referenda  sit,  non  video,  nisi  parti- 
cipii  casum  in  exquirente  mutaveris.  §.  5  usque  quod  in  libris 
a  Sill.  collatis  non  reperitur  non  a  Plinio  brevitatis  studio- 
sissimo  scriptum  esse  sed  interpolatione  ortum  videtnr.  — 
§§.  10—29  in  chrestomathia  tractavimus. 

34  =  4,6.  594 

Elide  solebat  ostendi  Pelopis  costa  quam  eburn- 
eam  affirmabant. 

ostilia  ni  R,  ostiliam  VT,  unde  Gronovius  eleganter  sca- 
pula  coniecit,  cuius  tamen  nominis  singularis  casus  in  usu 
non  est.  os,  ulnae  eius  Ianus,  quod  et  durius  dictum  et 
ab  ipsa  fabula  alienum  est.  Humerus  enim  fieri  potest  ut 
per  metonymiam  brachium  vocetur,  sc.  totum  pro  parte,  ne- 
que  tamen  ut  una  brachii  pars  alterius  locum  usurpet. 
,Oorot>v  et  ogtcc  Pausanias  commemorat  V.  13.  4,  VI.  22.  1 : 
negligentius  Plinius  miraculum  costam  appellavit.  Itaque 
8cribendum  est  cosla  illa. 

36  =  4,7.  595 

Eadem  ratione  terna    despuere    praedicatione   in 
omni  medicina  mos  est. 


596 


160  Liber  XXV 111. 

Scribe:  precatione. 

39  =  ibidem. 

Nos  si  haec,  et  illa  credamus  rite  fieri ,  extranei 

interventu    aut   si    dormiens    spectetur    infans    a 

nutrice  terna   adspui,   quamquam    illos    religione 

tutatur  et  fascinus  imperatorum  quoque,  non  solum 

infantium  custos  imi  deus  inter  sacra  Romana  a 

Vestalibus   colitur  et   currus    triumphantium   sub 

his  pendens  defendit  medicus  invidiae,    iubetque 

eosdem  respicere  similis  medicina  linguae,  ut  sit 

exorata  a  tergo  Fortuna  gloriae  carnifex. 

Locum  misere  corruptum    talem  Sill.  exhibuit,   e  libris 

MSS.  ii  quos  prae  reliquis  sequi  par  est  RV  alio  modo  sa- 

nanduin  esse  demonstrant.     Ac  primum  quidem   in  utroque 

non  nos  quod  in  d  interpolatum   esse  videtur  sed  eos  legi- 

tur,  referendum  haud  dubie  ad  Marcionem,  Opilium,  Salpen, 

qui   sputi    efficaciam   celebrasse    sensu    proximo     superiore 

dicuntur.    Neque  tamen  Gronovius  qui  pronominis  rationem 

optime  intellexit,    eos  in    eis  recte    videtur   mutasse.     Nam 

lacunosum  potius  locum   esse  verbumque   quo   infinitivi   re- 

gantur,  desiderari  voce  fieri  indicatur,    quae  in  Vd  legitur, 

a  R  abest.  Quam  lacunam  in  codice  archetypo  latius  etiam 

patuisse  primum    verisimile    fit  voce  mutualur  vel  ut  est  in 

R1  utuatur,  in  R2  mutatur-,   tum  vocabulo  terna  quod  solum 

neutro  casu  cum  verbo  proximo  commode  coniungitur.  His 

accedit   quod  quia  ab   eorum   tantum  maleficiis   nutrici   ca- 

vendum  erat  qui  malignis  fortasse  oculis  infantem  dormien- 

tem  spectarent,    quum  contra   a   parentibus   nihil   mali  ex- 

pectare  liceret,   particula  aut  ubi   nunc  legitur  ferri  nequit. 

Quodsi  igitur  reputaveris,  singulos  archetypi  codicis  versus 

litteris  vicenis  septenis    aut  octonis  fere  constitisse,   quibus 


Liber   XXVJIL  161 

verba  quae  postea   exciderunt  in  margine   addita  videantur 
esse ,  haec  fere  in  eo  olim  scripta  extitisse  conoedes : 

SVPERIOR  PALPEBRA  SAl.IVA  TANGAN 

TVR  EOS   HAEC  UREDAMVS  RITE  FIERI  iubere  ant 

EXTRAXEI  INTERVENTV  SI   DORMEENS 

SPECTETVR  INFANS  A  NVTRICE  TERNA  precatione 

ADSPVI   QVAMQVAM  ILLOS  RELIGIOXE  mutua  tuea- 

TVR. 

Quam  interrogationem  indignantis  scriptoris  esse  lanus 
animadvertit.  At  illos  i.  e.  non  infantes,  de  quibus  ne  cum 
Gronovio  cogitemus  vel  numero  prohibemur,  sed  auctorum 
superstitiones  defendi  Plinius  fascini  religione  ait  qui  non 
infantes  tantum  sed  etiamtriumphantestueri  credatur;  et  mu- 
tua  quidem  religione,  ita  ut  si  illi  fascini  vim  pueris  saluta- 
rem  admittant,  ne  sputi  quidem  efficaciam  qui  fascinum  colant, 
negent.  V.  religio  similiter  usurpatur  §.  65.  Particula  autem 
quamqunm  verbi  tuealur  coniunctivum  regi  non  est  quod 
mireris,  cf.  XVI.  161. 

Reliqua  praeter  v.  recipere  quam  Sill.  inutili  coniectura 
(Prellero  placuisse  mythol.  Rom.  p.  20r>satis  mirari  nequeoj 
resipiscere  tentavit,  quasi  insanirent  triumphatores ,  nescio 
quis  ante  Dalecampium,  Rhodiginus,  ut  Sill.  refert,  recte 
in  respicere  mutavit,  non  tam  corrigenda  quam  e  libris 
MSS.  restituenda  erunt.  Praepositione  a  quae  in  d  solo 
legitur  expuncta  fascinum  non  a  virginibus  Vestalibus  sed 
festis  Vestalium  diebus  coli  solitum  esse  discimus,  ad  quorum 
laetitiam  concelebrandam  quum  etiam  aselli  admitterentur, 
suum  fascino  locum  fuisse  intelligitur.  Tum  e  cod.  R  lectio 
eodem  recipiatur  oportet.  Nam  medicina  linguae  quuin  fascini 
similis  vocetur,  signum  et  ipsum  fuisse  debuit,  lingua,  puta, 
Medusae  exserta  quae  posticae  currus  parti  afhxa  trium- 
phantem  eodem  i.  e.  pone  se  respicere  iuberet. 

Quae   si    recte    hactenus   disputata  sunt,    Plinius    satis 

quidem  obscuram ,     sed  non  inelegantem  hance  sententiam 

scripsisse  putandus  est: 

11 


162  Liber  XXVIll. 

Eos  haec  credamus  rite  fieri  iubere,  aut  exlranei  inter- 
ventu  —  adspui?  quamquam  illos  religione  mutua  tuea- 
tur  et  fascinus,  imperatorum  —  custos  qui  deus  inter  sacra 
Romana  Vestalibus  colitur  et  —  invidiae ,  iubetque  eodem 
respicere  similis  medicina  linguae  rel. 

597  40  =±  4,8. 

Morsus  hominis   inter  asperrimos    quoque  nume- 
ratur. 
Scribe:  inter  asperrimos  quosque. 

598  41  =  4,9. 

Virorum  —  capillus  canis  morsibus  medetur  —  et 
capitum  vulneribus  —  a  revulso  cruci,  quarta- 
nis,  combustus  —  carcinomati. 

hoc  revulso  R  ac  revulso  V  d,  rectissirne,  i.  e.  a  c  re- 
vulso  cruci  (si  cruci  revulsus  fuerit  vir)  quartanis. 

43=4,10. 

si  pollices  pedum  pungantur  eaeque  guttae  re- 
ferantur  in  faciem. 

seferantur  R.  se  feranlur  V.  Scribe:  si  ferantur  in  faciem. 

51=4,13. 
Excedit  fidem  —  cura  qua  sordes  virilitatis  con- 
tra  scorpionum  ictus  singidaris  remedii  celeber- 
rimi  auctores  clamant ;  rursus  in  feminis,  quas  in- 
fantium  alvo  editas  in  utero  ipso  contra  sterilita- 
tem  subdi  censent;  meconium  vocant. 

Meconium  non  ante  partum  in  utero  sed  statim  post 
partum  edi  constat ,  cf.  Aristot.  H.  anim.  VII.  10  p.  587 
Bek.  Itaque  turpem  errorem  et  paene  ridiculum  ne  Plinius 
commisissc  vidcatur,  suppleta  quae  excidit  vocula  scribon- 
dum  est:    paene  in  utero  ipso. 


599 


600 


Uber  XXVIII.  m 

61=6,17.  60, 

(Prodest)    extremitates   corporis   velleribus  per- 

stringi    contra  horrores    fcorporisj    sanguinemve 

nariuni    immodicum,    lino    vel    papyro    principia 

genitalium,    femur  medium  ad    cohibenda  urinae 

profluvia. 

Mancam  orationem  esse  et  iinperfectam  apparet ,    nain 

cuius  mali   remedium    lino   genitalilus   alligato  contineretur 

prorsus  legentem    latebat   nisi  a  veteribus   medicis   qui    ab 

Harduino  laudantur    edoceremur  contra    sanguinem  naribus 

profiuentem  valere.  Cf.  Marcell.  Empir.  X.  p.  86  alios.  Idem 

igitur  usus  fuit    lini  ac    vellerum  lanaeque  licet    alio   modo 

impositorum,  nam  haec  quoque  sanguinem  in  naribus  et  au- 

ribus  sistunt,  cf.  XXIX.  31,  32.  Accedit  optimorum  librorum 

auctoritas.  Alterum  vocabulum  corporis  non  legitur  in  V  Rl, 

in  iisdem    non  sanguinemve    scriptum   exstat  sed  sanguinem 

vel;    denique  velleribus   recte   qnidem   a  Sill.   receptum   est, 

sed    vulgata    lectio    vel   aurium    codicis    It2     scriptura    vel 

auribus  commendatur,    quae  quum  vel  ourium  esse  deberet, 

e  margine   archetypi  loco   praepostero    inserta  est.     Itaque 

omissa  altera   voce  corporis  ne  usui   quidem  scriptoris  con- 

sentanea  (nam  voce  ,horrores'  in  re  medica  sola  utitur )  lacuna 

ita  expletur  facillime : 

contra  horrores,  contra  sanguinem  vel  aurium  vel  narium 
immodicum  lino  vei  papyro  pr.  gen.  rel. 

T4  =  T,21.  602 

peculiariter  valel  (lac  mulierum)  potum  contra 
venena  quae  data  sint  e  marino  lepore,  bupresti, 
ut  Aristoteles  iradit,  dorycnion. 

sunt  Ra    bupresti  R-  Jmpraesti   V2,  prestimuta/im  Rl   praesti- 
mutatim  V1,   bupresti   mutatim  d;    unde  Ianus  praesertim,   ut 

11* 


164  Liber  XXV  111, 

alii  elieuit,  satis  quidem  ille  sagaciter,  sed  eatenus  falsus 
quod  buprestim  omisit.  Nam  et  eo  Scribonii  Largi  loco 
quem  Hard.  attulit  comp.  190  lac  ad  buprestim  valere  dici- 
tur  et  a  Plinio  XXIII.  30,  XXIX.  105  inter  venena  buprestis 
enumeratur.  Quum  praeterea  plurimum  codici  R2  tribuen- 
dum  esse  videatur,  scribendum  est  haud  dubie: 

buprestim,  ut  alii   (sc.  tradunt),  ut  Aristoteles,    dorycnium 

(sic  recte  Ian.  e  codd.). 

603  76  =  7,22. 

Mulieris  quoque  salivam  ieiunae  potentem  diiu- 
dicant  cruentatis  oculis. 

Nescio  cur  librorum  MSS.  scriptura  ieiunam  iieiunaRl\ 
ab  editoribus  spreta  sit  loco  simillimo  §.  35  corroborata. 

604  '      T9  =  7,23. 

sementem  {sementim  recte  Ianus,  sementia  codd. )  enlm 
arescere,  item  novellas  [vites]  eius  tactu  in  per- 
petuum  laedi,  rutam  et  hederam,  res  medicatis- 
simas,  ilico  mori. 

De  mulieribus  menstrualibus  loquitur,  quae  ,nudatae 
segetem  ambiant' ,  ,per  media  arva'  in  Cappadocia  eant, 
vineas  non  commemorat.  Neque  in  libris  MSS.  nominantur, 
e  quibus  VR  e  vocis  proximae  initio  noretle ,  Td  norella 
exhibent,  quod  ipsum  recipiendum  erat.  Ut  enim  §.  124 
de  noveUis  sc.  pratis  legimus,  ita  hic  quoque  omisso  illo  quod 
codd.  auctoritate  destituitur,  vocabulo  vites  legendum  est: 
item  novella  eius  rel. 

6Q5  83  =  ibidem. 

Sotira  obstetrix  tertianis  efticacissimum  dixit 
(sanguine  menstruo)  plantas  aegris  supterlini 
multoque  eHicacius  ab  ipsa  muliere  et  ignoranti; 
sic  rel. 


Liber  XXVIII.  165 

Structurara    verborum  ita    demum    eraendari     apparet, 
cum  e  Rd    cum  vulgatis  editionibus  genetivum  aegri  resti- 
tueris  atque  littera  s  e  proxima  voce  repetita  scripseris: 
aegri  supterlini  —  et  ignoraniis. 

91=8,26.  606 

Urinam  (cameli)   fullonibus  utilissimam  esse  tra- 

dunt;  —  barbaros  servare    eam  quinquennio  rel. 

Infinitivum    alterum    bene  quidem    verbo    tradunt   regi 

non    nego,    sed    optimis    codd.  R2  V2    in  libro   sat    multis 

lacunis   inquinato    obtemperandum    scribendumque    ut    erat 

ante  Hard.,  reor:  barbaros  constat. 

95  =  8,27.  607 

eiusdem  dentes,  si  de  sinistra  parte  rostri  eruti  sint. 

rostri  eruli  sint  reliqui  codices  omittunt,  R2  verba  tan- 
tum  eruti  sint.  si  e  terminatione  dentis  male  repetitam  recte 
Dalecampius  omisit,  idem  reliqua  quoque  expunxit.  At  v. 
rostri  cod.  R2  auctore  retinendam  esse  censeo. 

100  =  ibidem  (de  hyaena).  608 

superioris  dextrae  partis  rostri  dens. 

Ita  Sill.  Ian.:  e  superiori  dextra  parte  rostri  dens,  im- 
peditissima  uterque  structura.  R2  superiori  dextrae  partis 
rostri  R1  V  T  superiori  dextra  parte  rostri  i.  e.  littera  i  cor- 
recta: 

superior  e  dextra  parfe  rostri  detis. 

111  =  8,28.  609 

Sanguis    utriusque     (crocodili)    claritatem    visus 
inunctis  donat  et   cicatrices  oculorum  emendat. 

Leve  vitium  ex  archetypi  ea  specie,  qualem  animo  in- 
formavi,  corrigendum  est.  Sc.  vv.  donat  et  in  libris  MSS. 
non  leguntur,  in  quorum  archetypo  duo  versus  XXVI  littera- 
rum  ita  scripti  fuerunt: 


166  Liber  XXVIU. 

(  i.MUTATEM  visys  iNVNrns  1>U 
CICATRICES  OCVLORVM    EMENDAT. 

Nihil  igitur  facilius  fieri  potuit  quam  ut  ex  hac  syllaba- 
rum  congruentia  altera  omitteretur.  Qua  restituta  scriba- 
tur  oportet:  daU  cicatrices  —  emcndat. 

(iio  116  =  8,29,  (de  chamaeleone). 

Armum    dcxtrum  ad    vincendos   adversarios    vel 
hostes  valere,  utique  si  ableCtos  eiusdem  uervos 
calcaverit;  sinistrum  etc. 
Quis  calcat  nervos?    is   haud    dubie   qui   anuo   utetur. 
Itaque  scribe  :     calcaveris ;  sinistrum. 

117  =  ibidem. 

^1  Idem  praestare  narrant  iocur  .  .  .  melaneholicos 
autemsanari  si  ex  corio  chamaeleonis  sucusherbae 
tepente  bibatur. 

Per  totum  caput  ea  quae  a  Democrito  de  chamaeleonis 
efflcaeia  tradita  erant  exponuntur:  de  cuius  praecepto  hic 
quoque  agi  lectione  cod.  V  narratio  cur  indicatur,  itaque 
scribendum  est:  narrat  iocur.  Herbac  nomen  corruptum 
lanus  collatis  locis  XXI.  159,  XXV.  12  emendare  recte 
aggressus  est.  Quum  tamen  in  librorum  optimorum  cor- 
ruptelis  debente .  bebente  eadem  terminatio  reperiatur,  non 
Heleniae  sed  ncpenthae  legendum  esse  arbitror. 

m  121  =  8,31. 

—  in  ingnina  adalligata  — 

in    agmina  VRd,    unde    constantem   Plinii    structuram 
dativi  sic  restituo  inguini  adall.  §.  J26  ne  rectc  vulgo  legi 
Uioscoridis  loco  II    77  efficitur. 
613  127  =  9,33. 

Bibiturautem  (lacschiston),  efficacissime  heminis 
per  intervalla  sin^ulis  diebus  quinis;   melius  rel. 

Ceteri  codices    pro  singulis    exhibent  salis,    R2  salis  m, 


614 


Liber  XXVIll.  167 

pro  quinis  R  d,  melius  quine  V  quinae  illins  unde  Ianus  ele- 
ganti  coniectura  effecit  satis  diebus  quinae  (cf.  Diosc  11.77); 
at  tum  aut  e  Plinii  usu  in  die  dicendum  aut  numerus  adi- 
ciendus  erat.  Certum  numerum  dierum  ei  curae  e  morbi 
ratione  attribuendum  et  per  singulos  dies  certum  numerum 
heminarum  bibendum  esse  ait  Plinius.  Quae  sententia  ver- 
bis  R2  duce  ita  mutatis  prodibit: 

statis  in  diebus  quinis. 

131  =  9,34. 

Stomaclio  utiles   (casei)    qui  nori  sunt  salsi ,    id 

est  recentes;    veteres    alvum   sistunt    corpusque 

minuunt,  stomacho  utiliores. 

6  6e  vsaXrjc  .  .  Trgog  xa&aiqeGiv  cagxdg  eTtiTydeiog, 
xaxofTtofiaxog.  Dioscorides  inquit  II.  79;  neque  omnino  fieri 
potest  ut  duo  genera  aeque  utilia  sint;  itaque  legendum 
est  haud  dubie:  stomacho  inuti/iores. 

136  =  9,27.  (de  axungia  seu  adipe  suillo).     615—16 
quamobrem  non  de  alia  loquemur  sue,  multo  ef- 
ficaciore  femina  et  quae  non  peperit;  multo  vero 
praestantior  in  apris  est. 
Diversa  suium  genera  Pl.  quoniam  non  distinguit  aliam 
suem  nescio  cui  opponere  non  potuit,  potuit  axungiam  suil- 
lam  reliquis  animalibus    praeferre.     Itaque  lacunam  sic  ex- 
pleo  quam  e  sue;  proximum  sensum  partim  codd    Ianumque 
secutus  ita  constituo:    multo  efficacior  e  femina  est,  q.  n.  p. 
§.  139  cod.  V2  habet  capillis,  R2  fluentibus,  unde  efficio  ca- 
pillis  fluentibus. 

146  =  9,40.  617 

praestantisimum  in  effectu  fel  est. 

praestantissima  in  effectu  R2 ,  i.  e.  praestantissimum 
effectu.  Ablativus  enim  solus  eidem  adiectivo  additurll.  110, 
XXVII.  144. 


168  Liber  XXVU1. 

618  158=10,45.    ( inter  venena  nominatur) 
pharicon  aui  dorycnium. 

Ita  Barbarus,  atph  litteras  codices  non  exhibent:  caricc, 
rarie,  larice  scribitur,  i.  e.  aga ricum,  cf.  Diosc.  de  ve- 
nenis  I   p.   14  ed.  Sprengel. 

619  169=11,47. 
utrumque  fvero]  sero 

vulgo  et  cod.  d  e  dittographia :   Vli  vero  recte  omittunt. 

620  170=11,47. 

et  quoniam  noctu  quoque  cernant,  sanguine  hir- 
cino  lusciosos  sanari  putant  nyctalopas  a  Graecis 
dictos. 

Uno  archetypi    versu  transposito    apparet    legi  debere: 
c/  sanguine   hircino  lusciosos   sanuri   putant ,     quoniam  noctu 
quoque  cernant,  nyctalopas  a  (iraecis  dictos. 
621-23  174  =  11,48. 

si  niaior  sitgravitas  aurium,  fel  cum  tnurra  -  in- 
fundunt. 
Deest  nonien  animalis,  sc.  vaccae  quam  nominat  Hab- 
darrhamanus  ab  Harduino  laudatus,  quod  e  proximis  litteris 
lasaurium  facile  restituitur,  sc.  taurinum  fel.  Eodem  modo 
§.  176  in  plerisque  membranis  cfficaciora .  in  R2  solo  esse 
rfficaciora  legitur,  haud  dubie  recipiendum.  Contra  §.  181 
non  emorfui  sed  rectius  tnorfui  legitur,  nam  in  V  det  c  mortui 
K  dente  morti/i  exstat. 

624  183=12,50. 

Cutem  in  facie  erugari  et  tenerescere  candore 
custodito  lacte  asinino  putant  notumque  est  quas- 
dam  quotidie  septingenties  custodito  numero  fa- 
cere.  Poppaea  hoc  Neronis  principis  instituil  rel. 

Vix   credibile   videtur,    neminem    custoditum    lac    quale 


Liber  XXVUL  169 

fuerit,  explicuisse,  nam  vocem  candorem  cum  verbo  tcneres- 
cere  coniungi  simili  loco  §.  184  demonstratur ,  ubi  Plinius 
candorem  culique  erugationem  laudavit.  Nempe  nullum  est, 
neque  toties  in  die  mulctis  asinis  lac  aliud  quam  recens 
fuisse  putandum  est.  At  numerum  custodiri  sane  consen- 
taneum  est.  Turpe  vitium  tertio  protarchetypi  versui  prava 
repetitione  adhaesit.  In  quo  quum  singuli  versus  ita  es- 
sent  divisi 

TENERESCERE  CANDOKE  CVSTODITO 
.  LACTE  ASININO  PVTANT  NOTVMQ.  EST 
QVASDAM  COTIDIE  .8EPTINGENTIEN 

factum  est  ut  e  primo  versu  ultima  vox  male  repeteretur. 
Septingenties  scripsi  ex  archetypo,  quingenties  a  Plinio 
scriptum  est,  cf.  XI.  238,  Dio  C.  LXII.  28.  Denique  non 
fovere  sed  foveri  legendum  esse  et  res  ipsa  et  Iuvenalis 
versus  VI.  4(58  illo  lacte  fovetur  demonstrat. 

184  =  ibidem.  625 

Fiino  taurino  malas  rubescere  aiunt,  nori  ut  cro- 
codileam  illini  melius,  sed  foveri  frigida  —  iu- 
bent.  Testas  et  quae  decolorem  faciunt  cutem 
linium  vituli  cum  oleo  et  cummi  manu  subactum 
emendat. 

Duobus  vitiis  laborat  locus,  quorum  alterum  leni  me- 
dicina  sanabitur  hace:  melius  sit:  foveri.  Alterum  gravius 
est;  quae  enim  testae  emendantur?  Quasi  vero  testae  faciei 
aut  cutis  morbus  essent!  Scilicet  una  syllaba  interciderat, 
qua  suppleta  legatur  oportet:  cicatrices  quae  rel. 


219  =  16,62. 

Podagris  medetur  ursinus  adips  taurinumque 
sebum  pari  pondere  et  cerae;  addunt  quidam 
hypocisthidem  et  gallam.  Alii  hircinum  praeferunt 


626 


170  Liber  XXVIIL 

sebum  cum  fimo  caprae  et  croco  sinapive  vel 
caulibus  hederae  tritis  rel. 

Primum  copulam  ante  v.  cerae  ineptam  et  e  proximis  lit- 
teris  dittographia  ortam  deleamus,  tum  ultima  verba  quae 
ita  ut  eduntur  in  nullo  Silligii  libro  leguntur  {sinapi  vel  V ) 
e  codd.  R  d  restituamus :     croco,  sinapi  cutn  caulibus  rel. 

627  223  =  ibidem. 

verrucas  vero  aufert  fimi  vitulini  cinis  ex  aceto, 
asini  urinae  lutum. 

Quid  sit  lutum  urinae,   ignoro,   urinam  asini   cum  luto 
illitam   Marc.  Emp.  c.  XXXIV  commendat.    Plinium   igitur 
scripsisse  consentaneum  est: 
asini  urina  et  lutum. 

628  226=16,63. 

Comitialibus  datur  et  lactis  equini  potus  lichen- 
que  in  aceto  mulso  bibendus. 

lichen   equi  Plinius   codd.  VR  auctoribus  scripsit,   non 
magis   ille   quidem   elegantiae   consulens  quam   cum  §.  227 
sanguinem  asinini  pulli  ex  vino,   item  fimum  asinihi  pulli  com- 
memoravit. 
629—30  232  =  17,68. 

Hydropicis  auxiliatur  urina  apri. 

E  Diosc.  II.  99  aiyog  6e  (ovqov)  vdQuma  x.  x.  X. 
scribendum  est  urina  capri.  §.  235  non  vel  sed  fel  tauri  lego 
melioribus  codicibus  obtemperans. 

631  239  =  18,73. 

Sanguinem  sistit  .  .  .  e  fimo  asini  cinis  illitus. 
Efficacior  vis  e  maribus  aceto  admixto  et  in  lana 
ad  omne  profluvium  imposito,  similiter  ex  equino 
capite  et  femine  aut  fimi  vitulorum  cinis  rel. 

capifis  V  R,  feminum  R2  feminam  VR'd,    unde  conse- 


LiberXXVUl.  171 

quitur  genetivos  a  v.  ,cinis'  aptos  esse,  post  v.  equino  autem 
v.  gencre  excidisse.  Ceterum  verba  efficacior  -  aceto  uncis 
includenda   sunt ,   post  v.  HHtus  minori  interpungendi  signo 

posito. 

632 
243  =  18,T4. 
Feminuni  vituli  cinis  sordida  ulcera  —  sanat. 

Marcellus  Emp.  c.  IV  ,TJlcera'  inquit,  ,quae  sordidata 
sunt ,  fimi  vitulini  cinere  —  purgantur'.  Itaque  e  codicum 
MSS.  vestigiis  (femininum  V  vitulini  RV)  necessario  legen- 
dum  est: 

Fimi  vitulini  cinis.  633 

244  =  18,75. 
Scabiem  hominisasininae  medullae  maxime  abolent 
et  urinae  eiusdem  cum  suo  luto  illitae. 
Iterum  urinarum  lutum  purgandum  erit,  idque  facillime 
fiet  his   Q.  Sereni  versibus    quos   Hard.    attulit   diligentius 
consideratis :     ,Ergo  lutum  prodest  membris  adhibere  frica- 
tis,   Quod   facit    ex   asino   saccatus    corporis    humor.     Nec 
pudeat  tractare  fimum  quod  sucula  fudit'.     Quid  igitur  Pli- 
nius  praecepisse  putandus  est,  nisi  idem?  Lege:  cum  suillo 
luto  illitae. 

§.  249  coagulo  codices  orhnes,  sanguine  d,  quae  structura 
quum  ut  fortasse  rarior  non  insolita  tamen  sit  ( cf .  §.  257), 
nescio  quidni  eum  Iano  librorum  MSS.  auctoritatem  se- 
quamur. 

263  sq.  =  20,81-  634 

Mira  — -  traduntur  in  iisdem  animalibus  .  .  .  Ani- 
malium  vero  medicinas:  si  sanguis  rel. 
medicina  R1.  mcdicin  V.  Accusativum  Ianus  ita  defendit 
ut  cum   proximo   superiore   sensu    ,adeoque  nihil   omissum 


635 


172  Liber  XXIX. 

est,  u t  leporem  surdum  celerius  pinguescere  reperiamus' 
coniungeret.  At  alienissima  nova  quae  iam  incipit  rerum 
series  ab  altera  illa  est  quae  modo  absolvitur,  neque  eadem 
structura  includenda.  Restituendus  est  nominativus  medi- 
cinae  cuius  praedicatum  e  primo  capite  cogitatione  repeti- 
tur  sc.  ,traduntur.v 

LIBER  XXIX. 

Ad  hunc  quoque  librum  emendandum  quoniam  cod.  a 
collatus  non  est,  praecipue  K2  sequendum  esse  arbitror,  ita 
tamen  ut  in  magna  verborum  corruptione  non  modo  ceteris 
0  R1  utar,  sed  ne  a  cod.  d  quidem  abstineam,  qui  §.  22  solus 
recte  Notum  exhibet  atque  nonnumquum  cum  cod.  R2  solus 
conspirat.  Nonnullos  locos  libris  nostris  emendatiores  Herm. 
Barbarus  in  suis  codicibus  legit  veluti  §.  52,  nobis  autem 
eos  quos  Silligii  Ianique  diligentia  accuratius  novimus  sequi 
quam  incertis  vestigiis  insistere  praestabit.  Atque  ad  cetera 
vitia  hic  praeter  rerum  obscuritatem  lacunis  haud  paucis 
foliorumque  perturbatione  accedentibus  non  pauca  intacta 
aut  imperfecta  relinquenda  erunt.  —  §§.  2  ad  21  in 
chrestomathia  tractavimus. 

24  =  1,8. 

Theriace  vocatur  excogitata  compositio  luxuriae; 

fit  ex  rebus  sexcentis,    cum  tot  remedia  dederit 

natura,  quae  singula  sufficerent. 
Fabricii  coniectura  a  S.  I.  recepta  caremus  egregie, 
nam  de  externis  seu  peregrinis  mercibus  Plinius  loquitur, 
ita  ut  naturae  excogitatam  luxuriam ,  singulis  remediis 
compositionem  opponat.  Quod  autem  in  codd.  legitur  fi.rit 
e  proximi  vocabuli  compositio  (nam  luxuriae  in  plerisque 
omittitur)  fine  corruptum  est.  Scribo:  composiiio  luxuriae 
ex  rebus  e.vtemis. 


636 


Liber  XXIX.  173 

29  =  1,9. 

Ordiemur  autem  a  confessis    hoc  est   lanis  ovis 
que  obiter  ut  rebus   praecipuis   honos  in    primis 
perhibeatur. 

Vocem  obiter  honori  rerum  praecipuarum  repugnare  ap- 
paret,  scilicet  e  sequentibus  male  repetitam.  Namque  quod 
in  archetypo  tertio  ab  hoc  versu  exeunte  scriptum  exstitit 
obiter  scribae  oculis  aberrantibus  huc  retractum  est,  quo- 
modo  post  unum  versum  librarius  codici  R  fidem  repetivit. 
Itaque  molesto  additamento  expuncto  scribendum  est  ovis- 
que,  ut  rebus  rel. 

47  et  48  =  3,11.  637 

Cibo  quot  modis  (ova)  iuvent  notum  est,  cum 
transmeent  faucium  tumorem  calfactuque  obiter 
foveant.     Nullus  est  alius  cibus  rel. 

Cibo  stomachus  iuvatur  corpusque  alitur  neque  propterea 
quod  fauces  fovet  sanas  nedum  tumidas.  Apparet  igitur 
verba  cum  —  foveant  ad  morbum  aliquem  referri  faucium 
quem  luculenter  Dioscorides  II.  55  his  verbis  demonstrat: 
dxQoxAiccQdv  6s  rcQog  —  TQaxvcrfjtovg  TQax^tag  ccQTrjQtag  — 
ciQno%ei.  Quem  morbum  paulo  supra  Plinius  quum  com- 
memorasset ,  factum  est  ut  unus  versus  XXVIII  litterarum 
intercideret,  quae  autem  illum  excipiebant  verba  sedem 
mutarent.  Quibus  §.  47  additis  Plinium  sic  scripsisse  conii- 
cio :  ,Dantur  et  tussientibus  cocta  et  trita  cum  melle  et 
cruda  cum  passo  oleique  pari  modo,  item  cocta  arteriis  ex- 
asperatis,  cum  transmeent  faucium  tumorem  calfactuque  obi- 
ter  foveant.' 

55  =  3,13. 

De  anserum  ovis  .  .  .  dicturi  . . .  debemus  hono- 
rem  et  Commageno  clarissimae  rei.  Fit  ex  adipe 


638 


174  Liber  XXIX. 

anserum  alioqui  celeberrimi  usus,  sed  in  hoc  in 
Commagene  Syriae  parte  cum  cinnamomo,  ca- 
sia  rel. 

Verba  sed  in  hoc  quomodo  interpretatus  sit  Sill.,  equi- 
dem  non  divino,  neque  lanum  interpunctione  mutata  ,an- 
serum  —  alioqui  c.  usus,  s.  i.  h.  i.  C.  S.  parte  — '  quid- 
quam  effecisse  puto.  Quod  autem  vulgo  ad  hoc  legebatur. 
a  libris  MSS.  alienum  est.  E  quibus  R  haec  habet:  Com- 
magenorum  —  aliqui  c.  u.  sed  in  hoc  Commagene,  V:  cum 
magnae  —  aliqiti  c.  u.  sed  in  hoc  in  Com.  R2  autem  ante  v. 
,sed'  est  addidit.  Incerta  igitur  praepositionis  semel  aut  bis 
positae  sede  definita  scribo  hoc  in  6'.,  tum  vv.  sed  et  esl  quam 
e  copula  ortam  esse  puto  transpositis  lego: 

fit  ex  adipe  anserum  et  alioqui,     sed  cjeleberrimi  usus  hoc 

in  Oommagene. 

Quodsi  nos  in  folio  misere  corrupto  versari  (quid  enim 
lectione  §.  52  in  nostris  libris  inquinatius  exstare  censes?) 
fortasse  reliqua  quoque,  quae  sane  ferri  possunt,  e  codicis 
R  vestigiis  ita  mutari  praestat:  Commagenorum  clarissimo 
remedio.   Ceterum  omnes  libri  recte  Suriae  exhibent. 

639  56  =  3,13. 

Fit    et  in  Syria  alio    modo,    adipe  avium  .... 
phoenice  elate,  item  calamo. 

Ita  editur  e  coniectura  Barbari,  quod  cur  fiat  uescio. 
Quod  enim  elates  nomen  ad  palmarum  genus  et  unguenta 
a  Plinio  refertur  (XII.  134,  XXIII.  99)  eo  ad  librorum 
MSS.  \<ic,t\Qxivm phoenice  tunso  deserendam  minime  adduci- 
mur,  nempe  eodem  iure  etiam  spathae  nomen  interpoiare  licet. 
Immo  de  omnium  palmaruin  fructu  intelligendum  esse  vo- 
cabulum  Dioscoridis  praeceptis  I.  148 — 150  docemur.  -  In 
fine  huius  sectionis  vv.  in  capris  Silligius  lectionem  codd. 
V  R2   in  capris    rectissime   probavit,     quam     ab     Iano     re- 


Liber  XXIX.  175 

lictam  esse  miror,  cf.  XXVIII.  153.  §.  68  VR  referret,  re- 
feret  recte  Gronovius. 

T4  -  4^;].  640 

(Cetera  venenata)  perire  conscientia  dicuntur  ho- 

mine  percusso    neque  amplius  admitti   ad  terras, 

salamandra  rel. 

Pluralem  numerum    ineptum   esse    et  re  ipsa    et  loco 

simili  II.  155  docemur:  terram  recte  exhibent  R1  T  d;  terra 

V  terras  R2.   Scilicet  in  archetypo  fuerat  terra,  quod  ipsum 

retinetur  in  V;  R2  e  proximae  vocis  initio  corruptus  est. 

84  =  4,27  (de  phalangiis).  641 

Inveniuntur  et  cortices  eorum  qui  triti  et  poti 
medentur;  [mustelae  catuli,  ut  diximus  supra.J 
V.  diximus  abest  a  libris  MSS.,  quae  supersunt  abesse 
debebant.  Plinius  enim  neque  supra  i.  e.  §.  60  catulos 
mustelarum  contra  phalangia  valere  tradidit  neque  eosdem 
§.  88  alibi  a  se  commemoratos  esse  nisi  ,in  serpentibus'. 
Quo  utroque  argumento  efficitur,  h.  1.  in  phalangiis  descri- 
bendis  nullam  eorum  mentionem  fieri.  Accedit  quod  verbum 
ne  Plinius  quidem  facile  omisisset.  Nihil  igitur  restat  quam 
ut  quomodo  verba  importunissima  huic  potissimum  sensui 
adscribi  potuerint  demonstremus.  Cuius  erroris  origo  non 
tam  a  rerum  quadam  confusione  quam  ab  archetypi  specie 
repetenda  est.  Quum  enim  §.  88  verbis  ,mustelae  catulo, 
ut  in  serpentibus  dictum  est'  in  margine  rubrica  ,mustelae 
catuli,  ut  supra'  addita  esset,  factum  est  ut  unum  protar- 
chetypi  folium  quinquaginta  versuum  qui  fere  mille  trecen- 
tas  aut  quadringentas  litteras  contioebant  (MCCCXXIII  lit- 
teras  numeravi)  librarii  errore  cum  altero  permutaretur 
indeque  §.  84  adderetur  index  qui  ad  §.  88  pertinebat. 

86  =  ibidem  (de  phalangii  specie).  g^ 

Vocatur  et  rhagion  acino  nigro  similis. 


176  Liber  XXIX. 

Ita  Barbarus  ex  Aetii  loco,  ut  videtur,  IV.  1.  18.  At  generi 
neutri  adiectivum  similis  aptum  non  est;  aptissimam  formam 
rox  (cf  Nicandr.  theriac.  716  a&aXosig  ow£  ibique  schol. ) 
e  librorum  optimorum  vitiis  racino  R  rachino  V  d  facile 
elicimus.  Ib.  pro  araneis  textis  legerim  aranei  textis  ae  pin- 
nis  potius  quam  pinna,  nam  littera  s  in  codd    legitur. 

643  89  =  ibidem. 

Est  contra  morsum  eius  remedio  terra  ex  orbita. 
El  VRd;    lege  Kst  et. 

644  90  =  4,28.   (de  stellione). 

Hunc  Graeci  coloten  vocant  et  ascalaboten  et  ga- 
leoten;  in  Italia  non  nascitur;  est  enim  hic  ple- 
nus  lentigine,  stridoris  acerbi,  et  vescitur ;  quae 
omnia  a  nostris  stellionibus  aliena  sunt. 

Mirum  viros  doctos  praeter  Ianum  v.  vesci/ur  non  offendi, 
quae  utique  passivo  sensu  non  accipienda  ex  Aristotelis  h. 
anim.  IX.  2.  p.  609  a  Bek  ita  suppletur:  vescilur  araneit 
(,vermibu8l  I.).  -  §.  91  verba  nec  nisi  pi/os  attingere  corrupta 
esse  intelligo,  emendare  non  audeo,  nisi  forte  nec  nisi  piJosa 
atligere  scribendum  erit. 

645-46  94  =  4,30. 

Potentissimae  (cantharides)  . .  variae  — ,  multum 
pingues;  inertiores  minutae  rel. 

V.  nwltwn  cum  positivo  adiectivi  coniungi  a  Plinio  non 
memini:  cum  comparativo  copulatur  XV.  68.  Itaque  legere 
praestat:  pingues;  multum  inerliores.  Adverbium  contra  $.9? 
e  bonis  codd.  restituendum  est. 

647  102  =  5,32. 

Lacerta  quam  hi  sepa,  alii  chalcidicen  vocanl. 

isepa  Vd,  unde  additis  quae  exciderant  litteiis  id 
quod  proxirna  voce  requiritur  a/ii  sepa  prodibit. 


Liber  XXIX.  177 

112  et  113  =  6,30.  648 

Capitis  cloloribus  remedio  sunt  .  .  .  limacis  inter 
duas  orbitas  inventae  ossiculum  per  aurum  cum 
ebore  traiectum  in  pellicula  eanina  adalligatum, 
quod  remedium  pluribus  semperque  prodest. 
cogerent  cum  ebur  libri  MSS.,  unde  Ianus  eftecit  cohaerens 
cum  ebore  neque  usui  scriptoris  satis  accommodate,  qui  id 
verbum  cum  dativo  coniungere  solet,  et  inepta  sententia. 
Quae  enim  debilis  ossiculi  tanta  vis  cogitari  poterit 
quae  in  aurum  penetret?  Rectius  Sill.  tertiam  aliquam  reni 
commemorari  putavit  per  quam  pariter  ac  per  aurum  et 
ebur  ossiculum  traiciatur.  Quae  res  remedio  aeque  abstudo 
quod  a  Marcello  c.  8  p.  269  Steph.  contra  oculorum  vitia 
commendatur  suppeditatur.  Ibi  enim  lacertam  viridem  cum 
annulis  aureis ,  argenteis,  ferreis  et  electrinis  in  vas  vitreum 
coniciendam  esse  traditur,  de  quibus  annulis  utpote  qui 
facile  traiciantur  ossiculo  Plinius  quoque  loqui  putandus 
est.  Itaque  litteris  co  in  a  correctis,  reliquis  coniunctis 
scribatur  oportet:  per  aurum,  argentum,  ebur.  Extremam 
sententiam  verbo  addito  sic  lego:  quod  remedium  pluribus 
profuit  semperque  prodest.  §.  119  pro  et  utere  quod  R  habet, 
scripserim  vetere. 

120  et  121=6,38.  i;)() 

Hic  sal  —  in  antidotum  contra  serpentes  addi- 
tur;  quidam  et  viperis  utuntur  in  cibis,  Primum 
omnium  occisa  (vipera)  statim  salem  in  os  addi 
iubent  —  mox  .  .  discoquunt  in  aqua,  oleo,  sale, 
aneto,  aut  statim  vescuntur  aut  pane  collig-unt  ut 
saepius  utantur. 

Locus  per  se    non   difficillimus   librariorum   incuria  ita 
perturbatus  est  ut  facile  restituatur.  Quod  enim  in  omnibus 

12 


650 


178  liber  XXIX. 

legitur  gtiidam  et  altoUUur  viperis  (vi  viperis  R),  id  ab  edi- 
toribus  temere  omissum  in  archetypi  margine  rectissime  ad- 
scriptum  fuit.  Vicino  enim  vocabulo  addi  factum  est  ut 
quod  Plinius  scripserat  attollUur  i.  e.  ,antidoti  dignitatem 
consequitur'  in  additur  corrumperetur*).  Simili  errore  qui 
tamen  verae  scripturae  vestigium  retinet  in  R2  ei  omftium 
di/f  stutim  legitur.  Deleta  igitur  voce  omnium  e  superioribus 
male  repetita  quae  remanent  et  aut  retinenda  sunt. 

123  -  ibidem. 
ad  argema  et  albugines. 
Scribe  cum  R2:  ad  argemata  e.  a. 

651  124  =  ibidem. 

Laudant  et  gallinae  fel  et  praecipue  adipem  con- 
tra  pusulas  in  pupillis;  has  scilicet  eius  rei  gra- 
tia  saginant 

Has  quorsum  referatur  non  habet,  neque  libris  MSS. 
praeter  d,  cuius  prae  reliquis  exigua  auctoritas  est,  confir- 
matur.  Itaque  quod  in  ®VR  legitur  nec  haud  dubie  re- 
cipiendum  erat.  Scilicet  Flinius  acerbus  luxuriae  insectator 
non  propter  adipis  in  re  medica  usum  sed  ad  coenarum 
delicias  saginari  eundem  obiter  monuit,  cf.  X.  139.  Particulas 
autem  nec  et  scilicet  etiam  XXI.  13  copulavit. 

652  127  =  ibidem. 

Earundem   avium    sanguis    nyctalopas    sanat    et 

iocur  ovium  atque,    ul  in  capris  dixitnus,  effica- 

cius  tulvae. 

Tulvas  oves  appellari  est  quod  mireris,  cum  praesertim 

ovem  candidam    commendet  Marcellus  p.  279  I)   et  Plinius 

ipse  rutilam  capram  laudaverit  XXVIII.  170.     Quid  multa? 


')  Ita  §.  131  in  codicibus  Bcripturae  quae  in  arch.  inerat  varietaa 
indicatur:  dicuntur:  cUcilur  Vd  dicunt;  dicitur  K. 


Liber    XXX.  179 

ut  supra  dixerat  ,in  columbis  masculae  efficaciorem  putant' 
(sanguinem),  ita  hoc  loco  haud  dubie  scripsit:  alque ,  ut 
diximus,  in  capris  efficacius  fulvae. 

136  =  6,31).  653 

Millepeda  .  .  .  animal  est  e  vermibus  terrae  pi- 
losum,  multis  pedibus  arcuatim  repens  tactuque 
contrahens  se;  oniscon  Graeci  vocant,  alii  tylon; 
efficacem  narrant  ad  aurium  dolores  in  cortice 
punici  mali  decoctum  et  porri  suco ;  addunt  et 
rosaceum  rel. 

Ultima  a  Dioscoridis  descriptione  II.  37  xccl  7iQog  o)iaX- 
yiav  dt  Xe7ot  avv  Qodivw  ftsQiiav&tvreg  iv  xekv(fu>  Qoag 
xai  ivdTaytviag  aqixo^ovcnv  eo  differunt,  quod  Plinius 
porri  sucum  addidisse  videtur.  At  videtur  tantum;  nam 
quod  in  codicibus  legitur  mel  porri  s.  facillime  sic  corrigi- 
tur:  vel  porri  suco,  ita  ut  alterutrum  ad  coquendum  adhiberi 
tradiderit.  Quae  initio  retulit  uno  vocabulo  in  proximum 
litterarum  XXVI  versum  qui  in  archetypo  sequebatur  re- 
posito  cum  Dioscoridis  verbis  o*<paiQOV(xevot  xaxa  %ag  ina- 
ffag  xdov  xetQOiv  emendantur:  mullis  pedibus  repens  tacluque 
Gontrahens  se  arcualim. 

142  =  ibidem.  654 

At  —  Diodorus  —  se  id  dedisse  tradit, 

Pluralis  numerus  haec  cum  praecesserit,  id  ineptum 
esse  apparet.  scdissr  R2,  redisse  VR1 ,  unde  se  dedisse  sc. 
,haec'  efficio. 

LiBER  XXX. 

2  =  1,1.  (de  arte  magica).  fi55 

Natam  primum  e  medicina  nemo  dubitat. 

dubitavit  R  V  i.  e.  dubilabit,  quo  tempore  Plinius  locu- 
tionem  solitam   ,nemo  dubitet'  etiam  XXI.  7,    ubi  dubitavil 

12* 


180  liher  XXX. 

in  codd.  legitur,  variasse  putandus  est.  —    Quae  sequuntur 
usque  ad  §.   17  in  chrestomathia  tractavimus. 

656  31   =  4,11. 

Uva  (mitigatur)  suco  cocleae  acu  transibssae  il- 
lita  ut  coclea  ipsa  in  fumo  suspendatur. 

Remedia  cum  certis  legibus  fieri  narrat,  Plinius  par- 
ticulae  vl  vocem  ita  praemitlere  solet  velut  XXX.  47,  ubi 
in  R2  d  reperitur,  in  VR1  omissa.  Quam  hic  quoque  Mar- 
cellus  cp.  14  addidit,  nos  ex  ultimis  vocabuli  illita  litteris 
facile  restituimus. 
QFfl  32  =  ibidem. 

Multipeda  trita  in  limo  columbino  cum  passo 
gargarizatum ,  etiam  —  impositum  rel. 

Ita  Sill.  Antea  recte   e  cod.  R2  fimum   columbinum ,   cf. 
Marcell.  Emp.  c.  12.   Sc.  interpungendum  est  post  trita ,  ut 
multipedae  remedium  a  reliquis  distinguatur. 
658  Ibidem. 

cocleae  coqui  dcbent  illotae  —  ct  in  passo  dari 
pptu;  sunt  qui  Astypalaeicas  efficacissimas  putent 
et  smegma  carum. 

V.  smegma  interpolatam  esse  Sill.  intellexit;  quod  vero 
e  librorum  MSS.  vitiis  tnissima  Q  inissima  R  V  elicuit  in 
iis  ima  earum  lano  probatum,  ctsi  dicendi  genus  apud 
riiuiuin  non  reprehenderim,  mcdicorum  tamen  pracceptis 
adversari  arbitror,  qui  cocloarum  cinerein,  spumam,  capita 
saepius  laudaverunt,  ,ima'  i.  o.  imas  partcs  quantum  mcmini 
nusquam  commendarunt.  Duplici  modo  a  librariis  crratum 
i  e<  superlativi  tciniinafcionc  sima  rcpctita  et  una  littera 
uinis    i:    nos  interpunctione  correcta  ita  scribimus: 

cocleae:    coqui  —  ]>oiu  —  swit  gui  Astypalaeicas  efjiciicis- 
simas  putent  —  et  cinis  earum.   -      %.  34  non  et  arf,  sed 
e  codd.  V  R  ad  legendum  est. 


Liber  XXX.  181 

45  =  6,15.    (de  cocleis).  ^ 

Laudatissimae  autem  sunt  Afrieanae  —  ex  his 
lolitanae  —  Astypalaeicae,  Aetnaeae[Siculae|  mo- 
dicae  —  Baliaricae  —  ,  laudatae  et  ex  insulis 
Caprearum;  nullis  autem  cibis  Graecae,  neque 
veteres  neque  recentes.  —  marinae  stomacho 
utiliores,  efticacissimae  tamen  in  dolore  sto- 
machi;  laudatiores  traduntur  quaecumque  vivae 
cum  aceto  devoratae. 

V.  laudatiores  Sill.  corruptam  esse  pronuntiavit,  lanus  e 

fr 
librorum    MSS.    lectione  fraudalis  R  ftaudatis  d  audatis    V, 

(plaudatis    legi  Gronovius  refert)    egregie   emendavit  e  lau- 

datis  interpunctione  sublata.  Vellem  v.  Graecae  quam  e  cod. 

R2  Sill.  vulgatae  gratae  substituit  intactam  reliquisset ;  quae 

ceteris  coclearum    generibus  opponuntur.     Reliqua  nondum 

sanata  sunt.  Ac  primum  quidem  nullae  quod  ante  Sill.  lege- 

batur,    e  R2  restituendum  est   addita  praepositione  in  quae 

in  ultima  vocabuli   aulem    syllaba  latet,    tum  eiusdem  libri 

lectione  ex    insulis  ex   efficitur,    ut  supra  ,Africanae     -  ex 

his  Iolitanae'  laudantur ,    scribi  oportere  ex  insulis,   ex  his 

Caprearum  (Chium  inter  insulas  Dioscorides  nominat  II.  37). 

Denique  v.  Siculae  glossema  nominis  ,Aetneae'  esse  ceuseo. 

47  =  6,16.  660 

suspiriosis      (sc.     medentur    quod    c    verbo    prb- 

ximo    medetur    supplendum     est)     multipedae     ita 

ut  ter  septenae  in  Attico  melle  diluantur   et  per 

harundinem  bibantur;    omne  enim  vas  earum  ni- 

grescit  contactu;  quidam  torrent  ex  hissextarium 

in  patina  donec  eandidae  fiant,    tunc   melle   mi- 

scent;  [alii  centipedam  vocantj   et  ex  aqua  calda 


182  /ihrr  XXX. 

dari  iubent.  Cocleae  in  cibo  iis  quos  linquit  ani- 

njiis  —  in  potu  datae  rel. 
ter  etsi  in  d  solo  legitur  non  sperncndum  videtur,  ut 
maior  numerus  fiat,  quo  cum  septenario  fcre  dclectarentur 
magi,  §.  49  non  XX  aut  XXX  (sic  R1)  sed  XXI  gryllos, 
opinor ,  torreri  iusserunt;  earum  autem  optimis  codd. 
alienum  delendum  est.  Quod  vero  de  ccntipedac  nomine 
additur  structurae  verborum  repugnat  arque  glossema  a 
librario  loci  XXIX.  136  memore  adscriptum  margini  haud 
dubie  e  loco  alienissimo  et  omnino  e  Plinii  oratione  remo- 
vcatur  oportet.  Gravius  etiam  restat  vitiuui  a  Sill.  animad- 
versum ;  quod  enim  in  potu  dantur  coclcae  in  cibo  dari  ne- 
qneunt.  At  multipedis  in  patina  tostis  optime  vcscebantur. 
Itaque  verba  importuna  sic  erunt  transponenda  ut  vv.  aqua 
calda  excipiant. 

661  55  =  T>1y- 

Dysintericos   recreant    femina  pecudiun    decocta 

cum  lini  semine  aqua  pota. 

Non  quacumque  aqua  sed  ea  tantum  in  qua  pecudum 
femina  decocta  erant.  Praescribit  enim  Marcellus  Emp. 
c.  27:  ,ut  et  caro  manducetur  et  aqua  illa  potetur.'  Sicut 
igitur  §.  53  eo  ante  v.  ,suco'  in  R1  omissum  est,  ita  hic  ab 
omnibus  librariis  peccatum  est  litterarum  proximarum  si- 
militudine  deceptis.  Quae  ita  repetendac  sunt  ut  legatur 
semine  <■  a  aqua. 

59        T,20. 

C.CS) 

Gravissimum  vitium  ileos  appellatur:  huie  resisti 

aiiml  discerpti  vespertilionis  sanguine  rel. 

vulnus  vitium  V  R  -     apii  illieos  V  apuleius  R1  apus  K2 

eos  aiunt  eos  X  W .  vitium  alvi  lanua  scripsit  sagaci  coniectura 

verissima    ad  sensum,    ad    librorum  MS8.    lcctioncm   minus 

apta.     Qui  quae  vitia  cxhibcnt  gravissima,   e  codicis  arche 


Liber  XXX.  183 

typi  perturbatione  repetenda  sunt.  In  quo  quum  hic  fere 
verborum  ordo  fuisse  videatur: 

(apu  1  eius  R1) 

SIMYM     YVL.WS    VITIVM     APII  ILLIEOS 
APPELLATVR  HVIC  RESISTI  BOS 
BOS  DISCERPTI  rel., 

apparet  verbum  aiunt  inmargineita  additum  esse  ut  a  librariis 
inter  utramque  vocem  eos  medium  inseri  potuerit.  Haec  autem 
ipsa  e  superiore  versu  male  fuerat  repetita;  itemque  verbum 
appeUahir  post  litteras  illieos  vel  leius  totum,  antea  imperfectum 
apii  vel  apu  scriptum  exstabat.  Quos  errores  qui  codicem  R 
correxit  e  suo  exemplari  non  omnes  sustulit;  expunxit  enim 
litteras  eos,  at  superiorem  versum  magis  etiam  corrupit. 
Itaque  litteris  illis  apii  alvi  nomen  non  contineri  eo  magis 
contendo ,  quod  non  de  alvo  sed  de  ventre  agi  utriusque 
scriptoris  qui  Plinium  auctorem  secuti  sunt,  testimonio  con- 
firmatur.  Namque  et  Marcellus  Emp.  cp.  27  p.  369  Steph. 
et  Plin.  Yalerianus  cp.  33  ,gravissimum  ventris  vitium'  ap- 
pellat.  Itaque  vulnus  uon  delendum  erat  sed  in  ventris  mu- 
tandum. 

64  =  ibidem.  663 

Sunt  occulti  interaneorum    morbi   de  quibus  mi- 
rum  proditur:  si  catuli  .  .  .  ex  ore  aegri  suctum 
lactis  accipiant,  transire  vim  morbi,  postremo  ex- 
animarique  dissectisque  palam  fieri  [aegrij  causas; 
mori  et  humari  debere  eos  obrutos  terra. 
Huius    quoque    loci    emendationem  lanus    egregie    in- 
choavit,    cum  causas   mori  in  causas  morbi  mutaret;    vocem 
aegri  intactam  reliquit    quae   e  superioribus   eo  facilius   re- 
peti  poterat,  quod  simillimum  verbum  fieri  praecedebat. 

TO  =  8,22.  664 

ISe   acria    perurant,    adips   anserinus  .  .  .    adips 
cygni;  baec  et  haemorroidas  sanare  dicuntur. 


184  Liber  XXX. 

hitcc  d  ut  scilicet  cum  verbi  numero  congruat;  hic  VR 
quam  lectioncm  peiori  libro  male  posthabitam  esse  Plinii 
Valeriani  II.  31  observatione  demonstratur:  ,Adeps  quoque 
anserinus  —  imponitur.  Adeps  cygni  ad  idem  facit,  et 
hacmorrhoidas  sanat.'  Quum  igitur  non  utrumque  adipis 
genus  sed  cygni  tantum  contra  haemorroidas  valere  dica- 
tur,  non  pronomen  sed  verbum  corrigendum  est:  hic  — 
'/  i  c  x  i  u  r. 

665  77  =  9,23. 

Sale    quidam  cuni   vipera  cremato   in   olla   nova 
saepius  sumpto  ainnt  liberari  podagra. 

Salis  cremati  quacnam  vis  sit  ignoro:  scilicct  non  sal 
cremabatur  sed  vipera  cuius  cinis  cum  sale  sumebatur. 
Itaque  scribatur  oportet:  cremala. 

666  T8  =  ibidem. 

Et   de   milvo  affirmant,  .  .  .  si  pedes   sanguine 

eum  urtica    vel  pinnis  palumborum    cum  primum 
nascentur  tritis  cum  urtica. 

Lacunam    inesse  Sill.   animadvertit,    quam  Ianus    locis 

Marcelli  Empir.  36  et  Tlinii  Valeriani  III.   14  ab  Hard.  al- 

latis  USU8  ad  scntentiam  rccte  itaexplevit:  ,eius  perunguan- 

tur  vel  columbarum  sanguine  c.  u.  v.  pinnis  carum'  codicum 

vestigia  minus  accurate  secutus.     Habent    enim    sanguinem 

et  earum.  Quae  si  reputaveris  unum  versum  XXVII  littera- 

rum    cxcidissc    primique    vocabuli    initium    in    altera    non 

•    superesse,    hacc    ferc    vcrba    addcs:     milvi  vel  columbarum 

unguanlur.     In  proximo  sensu  Ian.  rectc  scripsit  earum  pro 

n  quod  genus  e  proximis  vocabulis  articulojrum  dolorum 

(it;i  pro  doloribus  Vl{)  facillime  ortum  est. 

SO  =  ibideni. 

Ulcera  omnia   pedum  sanat  cinis  earuni   (coclea- 

\\\\\\)  quae  vivae  combustae  sunt  isint  vuigo  rcctc 


668 


Liber  XXX.  185 

e  R2)T  fimi  gallinarum  cinis  exulcerationes,  colum- 
bini  fimi  ex  oleo. 

Ita  Sill.,  melius  Ian.  posr  cinis  distinxit,  neque  tanien 
locum  persanavit.  Namque  ut  nunc  leguntur  verba,  scriptor 
cinerem  fimi  gallinarum  omnibus  ulceribus  pedum,  cinerem 
columbini  fimi  exulcerationibus  mederi  ait  eumque  solum 
ex  oleo  appositum.  At  qui  melioribus  Plinii  codicibus  usus 
est  Marcellus  Empiricus  c.  34  p.  397  D  ed.  Steph. 
utrique  generi  eandem  vim  attribuit,  utrique  oleum  addi 
iubet.  ,Fimi'  inquit  ,gallinarum  vel  columbini  cinis  omnem 
exulcerationem  pedum  sanat.'  Sequitur  uno  verbo  trans- 
posito  scribendum  esse:  fimi  gallinarum  cinis,  columbini  fimi 
ex  o/eo  exulcerationes. 

Ibidem. 

Attritus  calciamentorum  veteris  soleae  [crematael 

cinis  (sanat). 
,Exustae'  soleae  cinerem  laudat  Marcellus  34  p.  400  E, 
neutrum  vocabulum  librorum  MSS.    auctoritate    commenda- 
tur,    nam  soli   cinis  Rd  habent,    cinis  V.     Itaque    praestat 
vocem  minime  necessariam  delere. 

83  =  10,24.    (de  ricino).  669 

eundem  in  augurio  vitalium  habent. 

Ita  Barbarus  e  coniectura:  alio  librorum  MSS.  lectione  fun- 
dilium  nos  duci  Ianus  in  programmate  Suevofurtensi  1858 
p.  li  (cf.  Philol.  XXI  p.  107)  animadvertit.  Quod  autem 
ipsum  vocabulum  fundicium  a  fundo  i.  e.  auctore  derivatum 
retineri  voluit,  propterea  improbandum  est  quod  novum 
verbum  procudit  idque  ab  eo  nomine  derivavit  cuius  in  re 
augurali  nusquam  mentio  facta  est.  Aliud  in  promptu  erat 
idque  si  quid  video  et  litterarum  ductibus  et  auguriis  aptis- 
simum ,  quod  in  notis  Tironianis  p.  90  ab  indicio  ducitur, 
indicivum.  §.  92  Ianus  rectissime  de  moriuo  scripsit,  ccterum 


186  Liber  XXX. 

R2  potius  sequi  debebat  i  reliqui  mortuo  ) ,   in  quo  a  morluo 
scriptum  repererat. 

670  98  et  99  =  11,30. 

In  quartanis  —  subnectunt  —  viperae  caput 
abscisum  —  muris  rostellum  —  lacerlae  vivae 
dexlrum  oculum  effossum,  mox  cum  capite  suo 
deciso  in  pellicula  caprina. 

oculumne  cum  suo  capite?  an  cum  capite  deciso  i.  e. 
sine  capite  nescio  quod  animal  —  nam  si  lacertam  intel- 
ligi  voluisset  scriptor,  ipsam  addere  debebat.  Aliam  bestiolam 
dicit  illis  ineptiis  minime  alienam;  atque  sicut  XXIX.  106 
muscarum  capita  commendantur,  ita  hoc  loco  quidni  earun- 
dem  corporibus  uti  dicantur  magi?  Le^endum  est  igitur: 
m  u  s  c  ii  m  capite  rel. 

671  102  =  ibidem. 

Stellionem  inclusum  capsulis  subiciunt  capiti  — 
devorari  autem  iubent  cor  mergi  marini  sine 
ferro  exemptum  inveteratumque  conteri  et  in  ca- 
lida  aqua  bibi. 

Scire  velim  quot  capsulis  unus  stellio  includatur:  nempe 

singuli  singulis,     qui    numerus  littera  s  semel  scripta  resti- 

tuitur  capsul  a  e.     Quod  autem  praecedit  verbum   incluseranl 

meliores  libri  scriptum  exhibent  i.  e.  inclusum  aereae  cap- 

sitlie,  quomodo  XXIX.  245  aerea  pyxide  magi  uti  dicuntur. 

Multo  vero  minus  quae  statim  sequuntur  apte  explicari  pos- 

sunt.     Nam  ne  magi  quidem    id  effecisse  putandi  Bunt,    ut 

cor  devoraretur  devoratumque  biberetur.  Ilic  quoque  duplex 

curandi  modus  qui  meliores  codices  exararunt  vitiosa  sorip- 

m  ii 

tura  inveteratusoque     R     inreter a  t osoque  V   qualis  fuerit  in- 

dicant,    nos   facili  emendatione  aperiemus :    devprari    -  ex- 

emptum,  inveleratum  quogue  ■ —  bibi. 


Liber  XXX.  187 

107  =  12,33.  672 

Carbunculus  —  aboletur  —  apibus  quae  in  melle 
sint  imtnortuae  [mottuae  recte  vulgo  e  libris  MSS.) 
impositis  polentaque  imposita  [inspersa]. 

Vocabulum  inspersa  utrum  dittographia  ortum  au  pro- 
ximae  voci  glossema  additum  esse  dicam,  quomodo  §.  106 
aceidat  voci  incipiat  aclscriptum  esse  videtur,  nescio:  delen- 
dum  utique  est. 

109  et  110       12,35.  673 

Ambustis  canini  capitis  cinis  medetur  —  nervorum 
nodis  capitis  viperini  cinis  —  terreni  vermes  cum 
melle  illiti,  doloribus  eorum  [adipsj,  amphisbaena 
mortua  adalligata,  adips  volturinus  rel. 

Ambusta  vel  Lambusta  libri  exhibent,  item  nodus  Ra, 
nodos  E1  ( nam  usque  ad  §.  119  hoc  libro  Luciliburgensi 
propter  Michelis  industriam  uti  licet),  dolores  omnes.  Apparet 
igitur  Flinium  h.  1.  verbum  ,mederi'  cum  quarto  casu  con- 
iunxisse.  Vermium  autem  adipem  quis  umquam  vidit  aut 
fando  cognovit?  Qui  e  dittographia  eo  facilius  in  locum 
prorsus  ^ilienum  se  insinuavit,  quod  librariorum  oculi  ad 
proximi  archetypi  versum  post  XXVII  litteras  a  voce  adips 
incipientem  aberrarunt. 

112  =  13,38.  674 

e  naribus  lluentem    (sanguinem  sistunt)  —  ara- 
nei  telae,  gallinaeei  cerebellum  vel  sanguis,  pro- 
fluvia  ex  cerebro,  item  columbinus  rel. 
Galeni  locum   (dc  fac.  simpl.  med.  X.  278)   Harduinus 
attulit,  ubi  sanguis  gallinacei  sig  rag  t&v  priviyyw\>  atfjog- 
Qayiac  prodesse  traditur.     Itaque  interpunctione  sublata  le- 
gatur  oportet: 

vel  sunguis  profluvia  ex  cerebro. 


188  aafer  XXX. 

675  120  =  13,«. 

Cicatrices  ad  colorem  reducit   pecudum    pulmo, 
praecipue  ex  ariete,  sebum  ex  uitro. 

Voccm  quae  post  v.  sebum  excidit  e  Plinii  Valeriani 
loco  III.  46  addi  licct:  sc.  leoninum. 

676  124=14,43. 

Facilius   enituntur   quae    iimmii   anserinum    cum 

aquae  duobus  cyathis  sorbuere. 
Molestissimum  remedium  unde  editores  acceperint  ne- 
8cio,  nam  quod  in  VR  legitur  cum  anserinum  haud  dubie 
nihil  est  nisi  praepositio  male  e  proximis  verbis  repetita. 
Itaque  quae  in  Td  reperitur  lectio  adipem  anserinum  omnino 
restituenda  est. 

677  127  =  ibidem. 

Sunt  et  minutae  longaeque  candidae  cocleae  pas- 
sim  oberrantes. 

Copula  importuna  vitium  orationis  indicatur,  idque  non 
librariis  sed  editoribus,  e  quibus  I.  scripsit  minumae  lubric- 
aeque,  culpae  dandum.  Omnes  enim  codices  loricaeque  {lori- 
cae  quae  Vj  habent,  Plinianae  elegantiae  perquam  accom- 
modatum  qua  testas  coclcarum  loricam  non  inepte  ap- 
pellavit.  Librarii  alium  errorem  admiscrunt  religiosc  ab 
cditoribus  scrvatum.  Quum  enim  toto  capite  Plinius  de 
malis  mulicbribus,  de  partu  et  conccptu  loquatur,  iutcr  quae 
remedia  coclearum  non  minimam  partem  esse  demonstrat, 
qui  tandem  factum  est  ut  de  usu  coclearum  in  corporis 
candore  emendando,  scabendi  pruritu  levando  disserat?  At 
supra  §.  121  cum  nihil  aliud  agit,  hanc  quoque  scntentiam 
addidisse  putandus  est.  Qua  quo  decet  translatc  aptissime 
sic  proccdit  oratio :  sedant  pruritum  cocleae  minutae  latnc 
contritae  ittitae.  Suni  et  minutae  loricaeque  candidae  cocteae 
passim  oberrantes ;  hae  arefactae  sole  in  tegulis  iunsaeque  in 
farina  miscentur  lomento  aequis  partibus  candoremque  et  lae- 


678 


Libev  XXX.  189 

vorem  corpori  afferunt;  scabendi  desideria  tollunt  minutae  et 
latae  cum  polenla.  Similiter  eo  loco  in  quo  nunc  versamur 
a  coclearum  efficacia  ad  viperas  commode  transitur.  Quem 
locum  Harduinus  recte  distinxit,  Sill.  Ianus  ita  interpunxerunt 
post  v.  adservata  (§.  128)  ut  intelligi  nequeat.  Ceterum  vv. 
,loricaeque  candidae4  genetivos  esse  non  est  quod  moneam. 
131  =  14,45. 

Putant  et  ter  circumductas  ovo  perdicis  aut  .  .  . 

non  inclinari  (mammas). 

Avis  nomen  excidisse  Sill.  animadvertit,  e  sensu  supe- 
riore  facile  suppleri  oiidis  non  vidit. 

133  =  14,46.  679 

Quidam  in  heminis  tribus  olei  discoquunt  viperam, 
exemptis  ossibus  psilotri  vice  utuntur. 

Viperae  ossa  antequam  discoqui  coeperit  eximi  con- 
sentaneum  est,  discocta  demum  et  trita  uti  licebit.  Quod 
quum  Plin.  Valerianus  III.  52  his  verbis  docuerit:  ,vipera 
exemptis  ossibus  —  discoquitur  et  teritur'  rel.  scribendum 
esse  sequitur:  viperam  exemptis  ossibus,  triia  ps.  rel.  Eodem 
auctore  mox  scr.  ,primi  partusj- 

137  et  138  =  15,47.  680 

Ramici  infantiumlacerta  mederi  iubent;  maremhanc 
prendi;  intellegi  . .  .  Id  agendum  ut  per  aurum  — 
mordeat  vitium;  tum  in  calice  novo  illigatur,  in 
fumo  ponitur. 

Infinitivum  poni  codd.  exhibent,  sc.  iuhent  optime  at- 
que  haud  cunctanter  recipiendum;  illigalur  enim  in  parti- 
cipium  mutari  debere  locis  simillimis  §.  135  sqq.  efficitur. 
Quae  autem  post  v.  id  interiecta  sunt,  structuram  verborum 
non  impedire  omnes  sentient  qni  verbum  esse  a  Plinio  saepe 
omitti  meminerint. 


190  l.ibir  XXXI. 

m  141  =   15,49. 

(Venerem)    inhibet  et  fimum    cocleae  et  colum- 
binum  rel. 
Duo  fimi  genera  commemorantur;    itaque  cur  librorum 
scriptura  inhibent  ab  editoribus  spreta  sit  non  intelligo. 
682  142  =  ibiclem. 

Ibium  cineres  cum  adipe  anseris  et  irino  perun- 

ctis,   si  conceptus  sit,    partus   continere,   contra 

inbiberi  venerem   pugnatoris   galli   testiculis  an- 

serino    adipe   illitis   adalligatisque    pelle   arietina 

Iradunt,   ilem  cuiuscumque  galli  [g-allinacei] ,    si 

cum  sanguine  gallinacei  lecto  subiciantur. 

Locum  perturbatissimum  pluribusque  lacunis  deformatum 

libri  MSS.  praestant,  equibus  quum  R2  d  verba  cineres  cum 

adipe  soli,  quae  recte  restitui  lectione  Jtt1  adips  el  indicatur, 

servaverint,    eosdem   etiam   in  reliquis    sequi  par   esr.     In 

quibus    duo    remedia    amatoria    diversissima    confunduntur. 

Nam,  galli   testiculi    cum   adipe    anserino    in    arietis   pelle 

brachio  suspensi  concubitum  excitant.     Suppositi  lecto  cum 

ipsius   sanguinc    efficiunt  ne    concumbant  qui   iacent.'     Ita 

Sex.  Platonicus  II.  8.  3.     Itaque   priore  loco  non  contra  in- 

hiberi  sed  concitari  Plinius  scripsisse  putandus  est,  quibus 

e  proximis  verbis  v.  item  adiungenda  est.  V.  autem  inhiberi 

ad  alterum  sensum  transponatur  oportet,  priore  v.  gaUinacei 

cum  Jt2  T  deleta.     Ceterum  recte    v.  conceptus    ab  lano    in 

conceplum  videtur  mutari.    Scribendum  igitur  esse  existimo : 

.  .  .  concilari  venerem  —  tradunt,  item  inhiberi  cuiuscumque 

galli,  si  cum  s.  g.  I.  s. 

§.  144  Ianus  emendavit. 

LIBER  XXXI. 

§.  4 — 8  in  chrestomathia  tractavi. 


Liher   XXXI.  .  191 

10  =  2,7.  683 

custodit  autem  fetum  Linus  fons  in  eadem  Ar- 
cadia. 

Le  inus  R1  Lechnus  Isidor  XIII.  13  recte,  ut  videtur, 
a  v.  Xi%oq ,  an  Licnus  ab  infantium  cunis  appellatur.  * 

13  =  2,9.  684-85 

Ceronam.     Scr.  Cerona  ex  Antig.  Caryst.  78. 
Ib.  14  pro  Aleos  e  V.  117  scr.  Aleon. 

17  =  2,14.  686 

Polyclitus  (ait)  explere  olei  vicem  iuxta  Solos 
Ciliciae  Liparim,  Theophrastus  hoc  idem  in  Ae- 
thiopia  eiusdem  nominis  fontem,  Lycos  in  Tasitia 
eius  fontem  esse  cuius  aqua  luceat;  —  Theo- 
pompus  in  Scotussa  lacum  esse  dicit  qui  vul- 
neribus  medetur. 

Verba  Plinii  a  librariis  editoribusque  pessime  habita 
interpolatione  liberare  Ianus  aggressus  est,  neque  tamen  rem 
absolvit.  Ac  primum  quidem  in  libris  MSS.  haec  leguntur: 
P.  expleri  iuxta  —  Ciliciae  congui  VR1  ungui  R2  congruit  d, 
e  quibus  verbum  ungui  Ianus  recte  restituit  eo  tamen  falsus 
quod  eo  ante  ungui  intelligi  posse  putavit.  Scilicet  non 
corrupta  tantum  sed  manca  quoque  sunt  quae  in  codd. 
scribuntur.  Litteris  enim  expleri  nihil  continetur  nisi  nomen 
Lipari,  e  congui  quatuor  quae  exciderant  litteris  insertis 
quod  loci  sententia  rlagitatur  prodit  ut  oleo  ungui.  Tum  ne 
hoc  quidem  tolerari  lanus  vidit,  sed  quum  e  d  ac  scripsit, 
lacunam  inesse  non  animadvertit.  Qua  expleta  scriptura 
librorum  hac  R1  huc  V  sic  emendatur:  facere.  Denique 
inditistra  eius  (haec  enim  librorum  scriptura  est) ,  collato 
XXIV.  161    et  ea  quae  paulo  supra  in  nomine  Theophrasti 


.  192  I.iber  XXXI 

corruptela    reperitur  TheophUarastus  emendatur :     in   Tndiae 
Tradastilis.  Scotussaeis  ab  Iano  correctum  est. 

(387  20=2,17. 

Crannone  est  fons  calidus  —  qui  vino  triduo 
addito  calorem  potionis  custodit  in  vasis. 

Athenaei  epitome  II.  p.  42  Kqavvwvi  tfiativ  vdoiq 
rj<jvxq  &€Q[idv,  o  diccTt}Qe7  xQaOtvTa  tov  ofvov  ini  dvo 
xcci  Toe/g  fjptQaq.  Sequitur  verba  Plinii  sic  transponi  de- 
bere:  qui  vino  addito  triduo  calorem  rel. 

C88  28  =  2,19.    (de  teinpe). 

siliqua  silvestris  amplecti  radicibus  fontem  eum 
dicitur  semper  florens  purpura. 

,Arbor   florens    purpureo    colore'    Yitruv.    VIII.  3.    15. 
Itaque  scribo  florens ,  pvrpurea. 
G89  30  =   2,20. 

Destillantes   quoque  guttae    lapide   durescunt  in 
antris  Coryciis. 
Coricis  ideo  V  R,   unde  Sill.    item  in  ldaeo,    lan.  Idaeo 
coniecit,    quod    nescio   quomodo   cum    verborum    structura 
conciliaverit.  Simplicius  et  nisi  fallor  verius  legitur  in  antris 
Coryciis  Idae. 
690  Ibidem. 

in  quibusdam  speluncis  .  .  columnasque  faciunt 
(gutlac) ,  ul  in  Phausia  Cbcrsonesi  Rbodiorum 
rel. 

I.^hausiam  codicibus  quoque  alienam  veterum  scriptorum 
nemo  usquam  nominavit.  Libri  habent  ipsausia  V  d  ipsaia 
R,  unde  dempta  vocali  quae  praepositionem  continet  quod 
remanet  psaia  et  correcta  littcrarum  ])erturbatione  et  ad- 
dita  quae  interierat  syllaba  simillima  facili  emendatione  no- 
tissima  Chersonesi  regio  (cf.  V.  104)  efricitur  in  Bubds&i*. 


Liber  XXXI.  193 

32  =  3,21.  691 

nec  levitatis   in  pluvia  aqua  argumentum  est . . . 
quo  iit  ut    aquae  pluviae  sordiuni   plurimum    in- 
esse   sentiatur    citissimeque    ideo    calefiat    |aqua 
pluviaj. 

Brevitatis  studiosissimus  Plinius  eadem  voeabula  ter 
repetere  non  potuit,  itaque  quae  facile  e  proximis  intelli- 
guntur  postrema  vocabula  a  librario  non  imperito  addita 
esse  videntur. 

44  =  3,2T.  692 

Aquarum   sunt  notae    iuncus  aut  harundo  .... 

Salix  euim  erratica   et  alnus    aut  vitex    [aut  ha- 

rundoj  .  .  sponte  proveniunt  .  .  augurio  fallaci. 

Inter    certa  aquae    signa   et   fallacia,    quae  a  Yitruvio 

VIII.  1.  3  cumulantur,   Piinius  sedulo   distinxit,  itaque  ha- 

rundinem  bis    commemorare  non   potuit.     Quae  igitur   post 

v.  vitex  male  repetuntur  verba  aut  harundo  deleantur  oportet. 

46  =  ibidem.  693 

loco  in  altitudinem  pedum  quinque  defosso  ollis- 
que  e  tiglino  opere  crudis  aut  peruncta  pelvi 
aerea  cooperto  lucernaque  ardente  concamarata 
frondibus,  dein  terra  .  .  . 

Ollas,  pelvim,  lucernam  in  eodem  loco  condi,  tum  locum 
ipsum  frondibus  ac  terra  operiri  et  ratione  descriptionis  et 
Vitruvii  loco  VIII.  1.  4  efficitur.  Nam  scaphio  aut  pelvi  in 
loco  defosso  collocatis  ,summa'  ait,  fossura  operiatur  harun- 
dinibus  aut  fronde,  supra  terra  obruatur'.  Quum  igitur  non 
loco  cooperto  lucerna  frondibus  concamarari  putanda  sit  fron- 
dibus,  sed  locum  ollis,  pelvi,  lucerna  concamaratis  frondibus 
cooperiri  appareat-,    verbum  cooperlo   iu  archetypo  ab  initio 

13 


194  Liber  XX XI. 

alterius  versus  in  alterum  migrasse  atque  ante  v.  frondibus 
transponendum  esse  videtur. 

694  55=5,30. 

Et   illa    miraculi    plena,    Arethusam    Syracusis 

liiiuim    redolerc    per    Olympia,     verique     simile, 

quoniam   Alpheus    in    eam    insulam    sub    [ima] 

maria  permeet. 

Ima  maria  nonprorsus  quidem  a  Plinii  sermone  aliena 

sunt,    cf.  II.    128,     etsi    genetivum    maris  voci     addit    ima 

XXXII.  64 :    sed   hic   unius    codicis    d  auctoritate  nituntur, 

in  I{  sumaria  in  V  subima  legitur.     Quod  quum  cum   locu- 

tione  Senecae  III.  26  sub  mare    magis    conspiret ,     vocem 

ima  expungere  malim. 

695  61       6'32' 

sicut  in  Segesta  Siciliae,  Larisa,  Troade  rel. 

Fort.  scr.  Larisa  Troade,  ut  a  ceteris  oppidis  cognomi- 
nibus  distinguatur. 

696  65  =  6,33. 

Lendes  —  hac  curantur,  ui  liventia  reducit  eadem 
(aqua  marina)  ad  colorem. 

ul  h,  1.  incptum  legitur  quidem  in  R  V  sed  facile  in 
ac  mutatur.  §.  76  recte  vulgo  scribi  ex  apposilis  monlibus 
deferunt,  durissimam  structuram  ex  his  ap.  ?n.  Plinio  a  Bill. 
lan.  immerito  obtrudi ,  ipsa  librorum  MSS.  corruptela  de- 
monstratur.  Nam  quod  praecedit  et  Oxus  deest  in  pleristjuo 
codd.  bo.  in  ex  bis  comiptum,  in  R2  cum  praepositione  ita 
coniunctum  est:  yxisses  i.  e.  oxus  ex.  Ceterum  haec  in 
transcursu,  nam  a  defendenda  vulgata  ante  Sill.  lectione 
consulto  abstineo. 

697  78  =  1,39. 

muros  domosque  massis  salis  faciunt. 


r.iber  XX XI.  195 

Praepositio  qua  carere  non  possumus,  e  voce  proxima 
una  littera  repetita  restituitur:   domosque  e  massis. 

85  =  7,41.  698 

Salsissimus  sal  qui  siccissimus,  suavissimus  om- 
nium  Tarentinus  atque  candidissimus,  et  de  cetero 
fragilis  qui  maxime  candidus. 

cetero  Ian.  e  VR'd  cui  assentirem  nisi  cod.  R2  aucto- 
rem  sequi  mallem;  et  haud  dubie  mutandum  videtur,  ut 
legatur:  candidissimus  est,  de  cetero  rel. 

Ibidem. 
In  igne    nec    crepitat   nec   exsilit  Tragasaeus  —  699 
nec  ullius  spuma  aut  ramentum  aut  tenuis. 
ullus  T  V  R1,  ramento  omnes,  recte  ab  I.  recepta,  habent. 
Collatis  §§.  74,  76    et   dittographia  deleta  scribendum  est: 
aut  romento  teiiuis. 

8T  =  T,41.    (de  sale).  700 

conditur  etiam   odoribus   additis ,  ita  ut  sit 

peculiaris  ex  eo  intellectus  inter  innumera  con- 
dimenta    [iterum]  in  mandendo,  quaesitus  garo. 

Homines  cum  iterum  mandere  non  soleant  neque  garum, 
quod  ,liquoris  exquisiti  genus'  §.  93  vocatur,  maudi  omnino 
possit,  sequitur  quam  lectionem  Sill.  e  libris  MSS.  recepit, 
eam  ferri  non  posse.  Ne  Iani  quidem  coniectura,  qua  inter- 
punctione  correcta  interim  i.  e.  interdum  scribi  voluit,  rem 
absolvi  putaverim.  Nam  non  interdum  sed  semper  salis 
saporem  intelligi  in  mandendo  apparet.  Xon  mutandum  est 
vocabulum  ineptum  sed  delendum,  e  litteris  similibus  in- 
ierinn  quae  eundem  fere  versus  superioris  locum  occupasse 
putandae  sunt,  male  repetitum.  In  proximo  sensu  vitium 
a  Sill.  Plinio  obtrusum  ab  Iano  merito  expulsum  quam  an- 
tiquum   sit,  Isidori  loeo  XVI.  2  demonstratur  qui,  multum 

13* 


196  Liber  XXXI. 

largiores  lacte  multoque   gratiores  casei  dote'  scripsit,   for- 

tasse  recte. 
701  88  =  ibidem. 

adeoque  necessarium  elementum  est  ut  trausierit 
intellectus  ad  voluptates  animi  quoque;  scom- 
mata  sales  appellantur  omnisque  vitae  lepos  .  .  . 
non  alio  magis  vocabulo  constat. 

Quid  sententia  requiratur ,  intellexit  quidem  Pintianus 
sed  nomine  peregrino  male  expressit;  qui  autem  ad  librorum 
MSS.  scripturam  propius  se  applicuit  lanus  subiecto  se  carere 
posse  putavit.  Qui  quae  lectioni  a  Sill.  receptae  substituit 
,nimirum  a  sale  ap.'  propterea  non  ferenda  esse  contendo, 
quia  non  omnes  animi  voluptates  a  sale  appellantur,  sed  ioci 
salesque.  Eo  igitur  consilio  ad  litterarum  ductus  acceden- 
dum  est,  ut  iocorum  vocabulum  inde  expiscemur.  Atque 
haec  in  libris  MSS.  leguntur :  animi  guoque  nimio  sale  (sa- 
les  R2).  Quae,  ubi  animo  reputaveris  terminationem  que  nihil 
esse  nisi  ce,  quam  scripturae  permutationem  ne  ab  impera- 
torum  quidem  aetate  prorsus  alienam  esse  vel  notissimo  templo 
Fortunae  huiusque  diei  demonstratur ,  vocabulis  recte  di- 
stinctis  paucisque  litterulis  mutatis,  ita  emendari  apparet: 

animi ,  ioci  enirn  a  sale  appellantur. 

§.  94  lautissinwm   scribo  cum  R  V  ,    non  laudatissimum, 
§.  98  cum  R  d    verbum   esl   pone  v.  ignea  c.olloco ,    §.  102 
priorem  praepositionem  in  dittographia  ortam  esse  puto. 
104  =  9,45. 

crocodilorum    morsibus    (salem   imposuere)     ex 

aceto  in  linteolis   ita  ut   batuerentur   ante  vincta 

ulcera. 

vinculis  Ianus,  hic  \ d  incR1  ictuumR2  e  i.  e.  ante  vinc- 
turam.  Ulcera antequam  vinciri  coepissent,  veneno  liberaban- 
tur,  quod  batuendo  ut  fieretmedici  praeceperant,  tum  in  vinctura 


702 


Liber  XXXI.  197 

sale  curabantur.  Differunt  igitur  quae  hic  traduntur  prae- 
cepta  a  Dioscoridis  loco  V.  125,  ubi  sal  ad  molliendam 
vinculorum  duritiem  imponi  videtur. 

125=11,41.  (de  spongiis).  703 

lidem  (penicilli)    abstergendae  lippitudini  utilis- 

simi,    eosque    tenuissimos    et   mollissimos    esse 

oportet. 

Ita  Sill.   Ian.    Gelenium    eiusque    codices    secuti.     De 

quibus  quid  iudicandum  sit,    quoniam   minus   constat,    nos 

nostris    codicibus    quorum  accurata  notitia  illorum  virorum 

doctorum  diligentiae  debetur,   firmius  insistemus.   ea  tenuis- 

simosque  oportet  R*V,    plenius    idem  Vossianus   altero  loco 

quo    quae    a   XXXI.    118   usque    ad   XXXII.  57    leguntur, 

pariter  atque  in  R2  repetuntur  (i/>»QSill.  appellat) ,  plenius 

igitur  \pS2R?  ea  tenuissimos  et  mollissimosque  oportel,   iidem 

vocem  proximam  litteris  e,  a,  ae  finiunt.    Unde  eadem  fere 

sententia    quibus   scriptor  usus  fuisse    videatur    haec  verba 

extricamus:    utilissimi,  ac  eo  (i.  e.  et  ideo,    cf.  XVII.  127, 

XXXI.  31)  temtissimos  esse  mollissimosque  oportet. 

126  =  ibidem.  704 

Et  ipsae  (spongeae)  vulnerum  inflammationibus 
imponuntur,  nunc  siccae,  nunc  aceto  adspersae 
rel. 

Vulgatam  hanc  lectionem  quam  haud  dubitanter  Sill. 
repetivit,  interpolatam  esse  lanum  non  latuit.  Quod  vero 
lacunae  signum  apponere  quam  corruptam  codicum  scriptu- 
ram  corrigere  maluit,  cautius  quam  rectius  mihi  quidem  vi- 
detur  fecisse.  Nam  quid  omnino  excidisse  potuerit,  non 
assequor.  En  librorum  MSS.  lectiones:  inflammationes  sine 
ciniunyitur  V  inflammationes  si  nec  inunyuitur  R  d  S2  ifj,  e 
quibus  litteras  sine  dittographia  proximarum  s  cini  ortamesse 
quis  non  intelligit?     Quae   autem  restant    ciniungilur  termi- 


198  Liber  XXXU. 

nationc  passivi  abiecta  in  minuuni  facile  corriguntur.  Quod 
vocabulum  inflammationum  proprium  supra  XXV.  88  ,non 
in  ipsa  inflammatione  sed  imminuta'  usurpatur.  TQavfiari- 
xog  ri  i(?Ti,  Dioscorides  inquit  V.  137,  xctl  oidrjixcna 
rrtiXXei. 

liber  mn. 

Expeditiorem  viam  ingredimur.  Librum  enim  Bamber- 
gensem,  quem  manibus  teneo,  tot  tantisque  virtutibus  ceteris 
eminere  quis  nescit,  ut  plerumque  solus,  interdum  cum 
optimis  alterius  familiae  codicibus  orationem  Plinii  germa- 
nam  incorruptamque  praestet?  Quem  accuratius  quam  ne- 
scio  quo  pacto  in  maiore  Silligii  editione  factum  est  colla- 
tum  sicut  in  primis  libris  codicem  A,  nos  ita  auctorem  se- 
quemur ,  ut  alteram  sectam ,  ubi  suis  Bambergensis  liber 
vitiis  laborat  (neque  id  raro  accidit)  in  auxilium  advo- 
cemus. 

705  10  =  W 

Iuba  —  tradil  --  cetos  —  in  flumen  Arabiae  in- 

trasse  rel. 
Ilaud  dubie  in  fltftnen  Arabim  itUrasse  scribendum  est, 
i.  c.  ,apud  Gedrosos  qui  Arabim  aniiicm  accoluni'  (IX.  7). 
Iubam  enim  praeter  Arabiam  etiam  eum  cursum  descrip- 
sisse  constat,  quo  ex  Arabia  Patalen  navigabatur,  cf.  vind. 
I.  p.  97.  Nomen  autem  fluminis  vicinis  vocabulis  ,de  Arabia' 
corrumpi  facillime  potuit.  §.  11  cum  cod.  B.  scr.  repere, 
%.  13  non  anthiam  *ed  plurali  numero  quo  IX.  182  Plinius 
usus  est,  anthias  rectius  legi  librorumMSS.  vitiosa  scriptura 
{jpithias  B  phitiasin  VKi  cfficitur. 

706  :    15  =  2,6. 

Trebius  Niger  auctor  esl  xiphian  [id  estgladium] 
roslro  mucronato  ("^sc,   ab  hoc    aaVes  |»erfossas 


Liber  XXXII.  199 

mergi  —  ad  locum  Mauretaniae ,  qui  Cotte  vo- 
cetur. 

Gladium  piscem  Plin.  iam  IX.  54  nominaverat,  xiphian 
infra  §.  151  commemorat,  neutro  loco  interpretatur,  quae 
igitur  h.  1.  ut  mucronatum  rostrum  explicetur,  adiecta  le- 
gimus  glossam  redolent.  Locus  autem  Mauretaniae  et 
V.  2  in  cod.  A  et  hic  in  cod.  B  Coltae  appellatur,  quae 
nominis  forma  cum  Strabonis  loco  p.  825,  2  ccl  Kcorecg 
confirmetur,  plurali  numero  Plinius  usus  esse  videtur. 

16  =  2,7.  707 

E  manu  vescuntur  pisces  in  pluribus  quidem  Cae- 
saris  villis;  sed  quae  veteres,  prodidere  in  sta- 
gnis,  non  piscinis  admirati,  in  Eloro  Siciliae  ca- 
stello  — ,  item  in  Labrandi  Iovis  fonte  anguillae 
et  inaures  additas  gerunt,  similiter  in  Chio  rel. 

Ita  Sill.  cod.  Bambergensem  e  parte  secutus,  neque 
multurn  differt  Iani  ratio  qui  interpunctione  mutata  verba 
non  emendavit,  nisi  quod  recte  e  codd.  Labrayndi  i.  e. 
Labrayndii  scripsit.  Equidem  neque  sententiam  orationi 
aptam  inesse  neque  structuram  verborum  ferri  posse  con- 
tendo.  Nam  quod  lanus  post  vv.  villis  et  sed  leniore  inter- 
punctione  usus  est ,  non  contraria  sunt  villae  et  castellum, 
sed  stagna  et  piscinae,  Silligius  vero  ne  sensum  quidem 
grammaticae  legibus  accommodavit,  quorsum  enim  referun- 
tur  verba  sed  quae  veleres?  Neque  omnino  ulla  primis  sen- 
tentiis  inest  oppositio,  sed  cornparatio,  eodem  enim  modo 
e  verbo  ,vescuntur'  infinitivus  ,vesci'  supplendus  est,  quo 
XXXIV.  5  verbum  ,exerceri'  semel  positum  bis  intelligitur, 
quo  de  genere  cf.  Grasberger  p.  16.  Corrupta  esse  sequitur 
verba  sed  quae  B  se  quae  R  se  que  V ,  unde  deleta  quae 
e  proximo  vocabulo  adhaeserat  littera  s  nullo  negotio  ef- 
ficitur   aeqite  sc.  e   manu  vesci.     Ita  XYII.  84   a   sententia 


200  Liber  XXXU. 

,id  quidcm  -  maluerim'  ad  alteram  eodem  adverbio  ,aeque' 
transitur.  Bambergensis  autem  scriba  quum  etiam  in  fine 
post  v.  ,diximus'  male  addiderit  ,pisce',  in  media  quoque 
sententia  peccasse  videtur,  optime  ceteri  syllaba  addita  an- 
guillas  hae  exhibent.  Qua  lectione  recepta  scribendum  erit: 
E.  m.  v.  p.  i.  p.  q.  C.  villis,  aeque  veteres  prodidere,  in 
stagnis  non  piscinis  admiratt,  i.  Heloro  S.  c.  n.  p.  S.  i.  i. 
L.I.fonte  anguillas  —  hae  c.  i.  a.  gerunt  ~  similiter  rel. 
§.  17  post  v.  parent  interpungatur  oportet,  §.  18  Scyl- 
lae  pro  Siciliae  lego.  §.  33  v.  tollit  pone  v.  oculorum  non  in 
alterius  tantum  familiae  libris  sed  etiam  in  Bamb.  deest; 
nam  e  Silligii  Iani  copiis  satis  negligenter  usi  silentio 
cave  quidquam  colligas.  Quod  nisi  in  ceteris  libris  suffusio- 
nesque  legeretur,  praepositionem  contra  bis  ponendam  esse 
existimarem,  nunc  verbum  excidisse  concedo.  Ita  in  §.  34 
quem  sensum  Ianus  emendavit  non  hoc  ex  hec  sed  hec  ex 
hoc  factum  est,  v.  ef/icariore  a  m.  1  efficaciorem  manifesto 
scriptum  erat,  postea  in  rasura  e  tribus  litterae  m  signis 
ultimum  erasum ,  medium  et  primum  in  st  mutatum  est. 
Ibidem  non  dcmonstrent  sed  recte  demonstrant  scriptum  ex- 
stat.  §.  41  non  V  tantum  sed  etiam  B  habet  sanguinem  in- 
lim,  §.  48  B2  non  fluuiatilium  sed  fluiatililium. 

708  61=6,21.  (de  ostreis). 

Acldunl  peritiores  notani,  anibiente  purpureo  crine 
fibras. 
ambientem  B  V  K,  fribras  V  et  an  te  rasuram  B,  unde 
concinnior  lectio  prodire  videtur: 
ambienlem  purpureo  crine  fibrnin. 

709  68  =  7,23. 

Sornatius  tantam  vim  (saiiguisuganiin)  hane  tra- 
dil  ut,  nisi  oleum  <>re  eontiiieant  quae  tinguent, 
dentes  quoque  earum  denigrari  dieat. 


Liber  XXXll.  201 

Cur  feminae  solae  tinguere  capillos  dicantur,  nescio, 
de  viris  puerisque  Plin.  Valerianum  I.  7  loqui  video.  Qui 
quum  ab  iis  qui  curentur  oleum  ore  continendum  esse  prae- 
ceperit  his  verbis:  ,habere  —  debet  in  ore  oleum  is  qui 
curabitur  —  ne  ei  dentes  nigrescant'  Plinium  scripsisse 
puto:  qui  tinguntur  —  eorum;  et  habet  qiri,  eorum  d,  tingunt 
praeter  B  omnes.  §.  75  In  Bamb.  recte  non  ipsas  scriptum 
est  sed  el  ipsas. 

84  =  7,27.  710 

Muricum  generis  sunt  quae  vocant  Graeci  colu- 
thia  — ,  turbinata  aeque  sed  minora  multo,  effi- 
caciora  etiam  et  oris  halitum  custodientia. 

Praeter  muricum  remedia  eam  quoque  vim  coluthia 
quae  calycia  i.  e.  parva  pocula  potius  appellanda  erant, 
habere  dicuntur,  ut  oris  halitum  custodiant.  Quam  melius 
particula  ,etiam'  adiungi  apparet.  Copula  igitur  quum  a 
cod.  Bamb.  absit,  scribendum  erit:  s.  minora,  multo  effica- 
ciora,  etiam  oris  h.  c. 

86  =  8,27.    (de  alcyonio).  711 

Quatuor  eius  genera:    cinereum  spissum,    odoris 
asperi;   alterum  molle,  lenius,  odore  fere  algae; 
tertium    candidioris   vermiculi;  quartum  pumico- 
sius,  spongeae  putri  simile. 
Hic  rursus  e  cod  B.  addenda  est  copula.    Nam  lenem 
odorem  aspero  opponi  manifestum  est,    sicut    molle    genus 
spisso.     Itaque    inserta    e  cod.  B.    copula    legatur    oportet: 
lenius  odore  el  fere  algae.     In  proximis  vocabulis  genetivus 
,c.  vermiculi'  non  habet  quo  referatur;    scilicet    ad    v.    ,si- 
mile',    cum    genetivo    ,putris'    in  codd.  VRd    coniunctam. 
Sequitur,  orationem  Plinii  hoc  modo  continuari: 

tertium  candidioris  vermiculi,  quartum  p.  s.  putris  simile. 


202  Liber  XXXU. 

93=9,30. 

7t"  Iocineris  doloribus  scorpio  marinus  in  vino  neca- 
tur,  ut  inde  bibatur;  conchae  longae  carnes  ex 
mulso  potae  rel. 

Ita  et  Sill.  et  qui  cum  antecesserunt  quique  secutus  est 
Ianus  tacite  scripserunt ,  lectionis  necatus  quam  et  reliqui 
codices  exhibent  et  Bamb.,  qui  etiam  §.  92  non,  quod  e 
Silligii  silentio  colligas,  demiltal  sed  dimit/al,  scripsit  nullam 
rationem  habuerunt  neque  sententiae  structuram  expedive- 
runt.  Scilicet  post  v.  doloribus  verbum  prosunt  vel  simile 
quod  excidisse  non  animadverterant. 

713  97=9,31. 

(Myaces)  ulcera  —  sanant;  item  carcinomata; 
cremati,  ut  murices,  et  morsus  canum  hominum- 
que  cum  melle  rel. 

cremati  aulem  ante  Sill.  legebatur.  Qui  vocem  impor- 
tunam  Bamb.  auctore  recte  delevit,  interpunctionem  non 
correxit.  Atqui  Dioscorides  II.  7  xatvteg  inquit,  to  avro 
dqwGt  rotg  xtjqv^iv  ,  qui  %a  avxa  notovGt  xal  o't  xtjQVxeg 
xatvtsg  ac  murices  retulerat  cp.  5,  et  rtoQcpvQa  xaetaa 
dvvafjiv  f'xei  —  dvaxa&aQzixrjv  klx&v ,  cf.  cp.  4.  Itaque 
legatur  oportet:  ulccra  —  SQtiant,  i/cm  carcinomata  crcmati 
ut  murices;  et  rel. 

714  103  =  9,32. 

Saepiae  quoque  ova  urinam  movent ,  renes  pur- 
gant. 

et  renes  non  V  tantum  habet,  sed  B  quoque ,  haud 
dubie  recipiendum. 

116  =  10,38. 
aiii  sanguinem  testudinum  lethargicis  illinunf. 


715 


Liber  XXXII.  203 

testudinis  V  et  B,  itemque  Plinius  Valerianus  III.  6 
recte  utique. 

121=10,42.  716 

Sang-uinem  fieri  piscium  cibo  putant. 
flere  B1,  fluere  B2  recte,  nam  contrarium  statim  sequi- 
tur  ,sistere.' 

123  =  ibidem  (de  hirudinibus).  717 

Aliquando  tamen  relinquunt  adfixa  capita,  quae 
causa  —  muhos  interemit,  sicut  Messalinum  e 
consularibus  patriciis,  cum  ad  genu  admisisset; 
invehunt  virus  remedio  verso. 

Male  dici  ,remedium  versum'  Pintianus  intellexit,  ne- 
que  tamen  recte  in  vencni  coniecit.  E  codicum  autem  sciiptura 
inuenit  ttirus  B  inueniunt  uirtts  VRT  facile  efficitur  inveni 
in  virus ,  sc.  ,apud  auctores'  (XX.  215)  interemisse,  quem 
infinitivum  breviloquus  scriptor  omisit.  Cottam  Messalinum 
dixit,  Tiberio  regnante  nescio  quo  anno  consulem  suffectum. 
Pergit  Plinius: 

124  =  ibidem.  718 

Maxime  rufae  ita  formidantur;  ergo  sugentes  rufas 
forlicibus  praecidunt. 

V.  rufas  male  repetivit  Sill.,  lanus  cautius  libros  MSS. 
secutus  sugere  scripsit,  ante  v.  rufas  aliquid  excidisse  ratus. 
At  haec  ipsa  vox  in  uno  B2  reperitur,  i.  e.  in  optimo  codice 
interpolato :  sugere  urfas  legitur  in  B,  sugere  oras  m  V  R  d  T. 
Scribendum  est  igitur: 
sugere  orsas. 

Obiter  moneo  §.  125  de  codicis  B.  errore  male  a  Sill. 
relatum  esse,  accurate  ab  Iano  in  ed.  I.  Teubneriana  vol.  V. 
p.  356.  §.  134  sub  diu  etiam  in  B  legitur.  §.  136  vulgo 
recte  ex  XV  legitur;  quod  enim  B  habet  e  XXV  nihil 
aliud  est  atque  ex  XV. 


204  Liber  XXXU. 

71o  136  =  10,47    (de  sanguisugis). 

|hic  suffitus  urentium  eas  necat  cimices  unice.] 

invectos  vulgo  male  legi  ab  Iano  intellectum  est,  qui  e 
scriptura  cod.  B  in  vicc  tres  coniecturas  elicuit:  invicem,  in 
veste,  unice;  postremam  recepit  eique  Sill.  obtemperavit. 
Equidem  primam  praeferrem ,  nam  XXIX.  62  suffitu  cimi- 
cum  hirudines  abigi  dicuntur,  si  una  voce  mutata  sensum 
expediri  mihi  persuaderem.  Nunc  in  multis  haereo.  Ac 
primum  quidem  non  comburentium  tantum  cimices  necari 
consentaneum  est  sed  eos  quoque  qui  in  cubilibus  latent; 
deinde  voces  ,hic  suffitus'  pro  ,harum  suffitus'  vel  ,hae  suf- 
fitu'  vix  Latine  dici  puto ,  totam  denique  sententiam  et  ab 
hoc  loco  quo  de  psilothris  agitur,  alienam  esse  arbitror  et 
supervacaneam  omnino,  quum  de  illa  hirudinum  virtute  iam 
§.  124  idem  relatum  sit.  Quid  multa?  delendus  est  sensus 
e  superiore  loco  saeculo  ut  videtur  quarto  ab  homine  non 
illo  quidem  indocto  sed  elegantioris  orationis  minus  perito 
repetitus. 

§.  142  numerum  piscium  CXLIIII  corruptum  olimque 
recte  CLXXVI  scriptum  esse  et  facili  computatione  nominum 
quae  insequuntur  facta  intelligitur  et  indice  h.  1.  confir- 
matur.  Ibi  enim  ipse  qui  quaeritur  numerus  CLXXVI 
reperitur. 

720  147  =  11,53  inter  pisces  enumerantur 

cochloe,  quorum  generis  —  helices,  aliis  actino- 
()horoe  dicuntur,  quibus  radii  cantant ;  extra  haec 
sunt  rotundae  rel. 

Rectam  emendandi  viam  ingressus  est  B  auctore  Ia- 
u us,  ita  tamen  ut  vocem  radii  cautius  quam  verius  omit- 
teret.  Scilicet  id  quidcm  virum  prudentissimum  non  latuit, 
quod  Silligius  sibi  persuasit,  fieri  non  posse  ut  radiis  con- 
chae  non  concavo  buccino  soni  eliciantur :  scd  quae  e  Xeno- 


Liber  XXXII.  205 

cratis  libro  desurapta  apud  Oribasium  II.  58  leguntur,  non 
debebat  negligere.  Tria  enira  cochlearum  genera  distingu- 
antur  oportet:  helices,  teretes  et  oblongae  quibus  canitur, 
rotundae,  quibus  oleum  asservari  solebat.  Primum  autera 
genus  cum  altero  apud  Plinium  confusuin  conflatumque  est, 
quum  in  imo  fortasse  margine  archetypi  versus  XXVII  lit- 
terarura  excidisset,  ultimum  proximi  vocabulum  in  eo  libro, 
unde  B  codex  descriptus  est,  solus  conservatus,  in  eo 
exemplo  quod  ceteris  repraesentatur ,  interiisset.  Nos 
igitur  voce  radii  religiose  servata  lacunam  ita  expleri 
statuimus : 

quibus  radii  exstant;  tereles  quibus  ut  tubis  cantant; 

extra  haec  rel. 

150  =  ibidem.  72t 

—  pectines  maximi  et  nigerrimi  aestate ,  lauda- 
tissimi  autem  Mytilenis,  Tyndaride,  Saionis,  Altini, 
Chia  insula. 

Hic  quoque  Silligius  lani  copiis  negligenter  usus  est. 
Nam,  sicut  ille  in  ed.  I.  Teubn.  accurate  retulit,  ante  v.  ,ni- 
gerrimi'  in  B  scriptum  exstat  in  his,  rectissime.  Neque  enim 
nigerrimi  pectines  sunt  aestate,  sed  laudatissimi,  cf.  Xenociv 
1.  1.  Maximi  igitur  pectines  et  praecipue  nigerrimi  quique 
aestate  optimi  sunt ;  Jii  autem'  —  nam  haec  quoque  vox  e 
B  asciscenda  erat  —  sunt  vel  reperiuntur  non  Altini  sed 
Latini  teste  eodera  Xenocrate.  Itaque  cod.  B  scriptura  alti. 
nicia  (altinicia  ceterij  sic  emendabitur: 

Lalini,  in  Chia  insula.  (in  iam  ab  I.  additum  est). 

152—11,54.  Ovidius  eommemoravit:        722-23 

—  parum,  tragum  et  placentem  cauda  melan- 
urum. 

sparum  coniecit  Hauptius  ex  Ovidii  v.  106,  qui  tamen 
,sparulum'  nominat.     Veri  similius  ne  bis  unum  vocabulum 


20G  Liber  XXXIIL 

nmtetur,  ex  versu  107  mihi  quidem  videtur  legi  paguntm. 
In  archetypo  enim  in  tine  versuum  e  membrana  aliquantulum 
aut  deletum  aut  male  compactum  fuisse  putandum  est,  quo 
factum  est,  ut  pa  rum  omnes,  caudam.  labrum  B,  ceteri 
cauda  labrum  servaverint.  Eidem  vitio  tribuo  errorem 
§.  154  a  nemine  dum  animadversum.  Nam  post  v.  spondyli 
excidit  loco;  pro  spondylo  vulgo  legitur ,  ad  sensum  recte. 

LIBER    XXXIfl. 

Huius  libri  §§.  8-30,  32—38,  42-57,  132—157  in 
chrestomathia  tractavimus,  e  quibus  Ianus  in  editione  Teub- 
neriana  recentiore  et  numerorum  notas  nonnullas  accura- 
tius  expressit  et  duos  locos  videtur  emendasse;  §.  15  ego 
etiam  scripseram,  Ianus  recte  distinxit  et  iam;  §.  145  v. 
eius  post  conservi  restituit*).  Fortasse  etiam  §.  32  recte 
legit  principatu  e  B  pro  principalus.  Quod  autem  §.  155 
ego  ,et  Antipater  quoque'  scripsi,  id  Bamb.  auctore  feci. 

724  3  =  i' 

Illa  nos  perimunt —  quae  occultavit  atque  demer- 

sit  (tellus),  illa  quae  non  nascuntur  repente. 
Frigidam  sententiam  ne  tum  quidem  prooemio  i.  e.  eo 
loco  ferendam  esse  putarem,  quo  ad  oratoriam  artem  Plinius 
fere  consurgit,  si  librorum  optimorum  fide  confirmaretur. 
Quia  enim  metalla  frugibus  opponuntur  quae  suo  plerumque 
tempore  proveniunt  neque  ipsae  repente  nascuntur,  negationi 
illi  nulla  omnino  vis  inesse  videretur.  Optimi  autem  codices 
BVK  ut  rcpente  summo  consensu  exhibent:  itaque  non 
delenda  est  vocula  ut  sed  addendum  verbum  et  ad  senten- 
tiam    et    ad    structurae   concinnitatem   necessarium.     Quod 


*)  Praeterea  nonnulla  prioris  editionis  Teubnerianae  quam  operis 
correctam  exhibueram  vitia  imprudentia  mea  contigil  ut  repete 
rentur. 


Liber  XXXIII.  207 

quam     facile     simillimis     proximi    vocabuli    litteris    hauriri 
potuerit,  quis  non  intelliget?  Namque  scribatur  necesse  est: 
quae  non  nascuntur  ut  repente  rapiantur. 

4  =  2.  725 

Didicit  homo  naturam  provocare  et  artem  viti- 
orum  irritamenta;  in  poculis  libidines  caelare  iu- 
vit  ac  per  obscoenitates  bibere.  Abiecta  deinde 
sunt  haec  (et  sordere  coeperej  et  auri  argentique 
nimium  fuit. 

Quae  vulgo  ita  leguntur  recte  Bergkius  in  exercitt. 
Plin.  II.  3  improbavit ;  nam  neque  vitiorum  irritamenta  artem 
provocare  recte  dicuntur  neque  postrema  apte  cumulantur. 
Quod  autem  ultima  verba  delevit  v.  d.,  non  animadvertit 
aurum  argentumque  propterea  nominari  quo  gravius  mur- 
rina  in  sensu  proximo  commemorentur;  neque  quae  in  primis 
verbis  mutavit,  probabilia  esse  videntur.  Satis  eniin  in- 
concinne  coniecit  vel  ,artem  ad  v.  i.'  vel  ,arte',  ut  verba 
,vit.  irr.'  voci  ,libidines'  nulla  vi  apponerentur.  Contrariae 
quum  sint  voces  ,homo  —  vitiorum  irritamenta',  ,naturam  — 
artem',  sequitur  verbo  ,provocare'  alterum  fiagitari  eius  aut 
contrarium  aut  simile.  Quod  male  in  codd.  deterioribus 
suppleri  ,auxere'  apparet;  neque  enim  augetur  ars  vitiorum 
irritamentis  sed  frangitur  ac  debilitatur.  Accedit  quod  quae 
statim  sequuntur  verba  ,et  sordere  coepere'  absunt  a  cod. 
Bamb.,  in  quo  abs  sorberc  scriptum  est  idque  rectissime 
etsi  alieno  loco,  nam  et  naturam  ab  homine  provocari  et 
vitiis  cupide  artem  adhiberi  haec  tandem  est  sententia  in- 
dignatione  scriptoris  dignissima,  eaque  facillima  mutatione 
sic  restituenda: 

D.  h.  n.  provocare  et  absorbuere  arlem  v.  /.;  i.  p.  I.  c.  i. 

a.  p.  o.  b.  A.  d.  sunt  haec  et  auri  arg.  nim.  fuit. 
Paulo  infra  B  habet:     earum   iam   accessio  est,    ceteri 


208  Liber  XXXUl. 

codd.  et  mtrum  i.  a.  e.  Scribendum  videtur :   earum  iam  ae- 
cessio  esl  aurum. 

726  31=2,7. 

Decuriae  quoque  ipsae  pluribus  discretae  nomi- 
nibus  fuere,  tribunorum  aeris  et  selectoruin  et 
iudicum.  Praeter  hos  etiamnum  nongenti  voca- 
bantur,  ex  omnibus  electi  ad  custodiendas  suf- 
fragiorum  cistas  [in  comitiisj. 

In  loco  difficillimo,  quo  de  eleganter  Bergkius  in  ex- 
ercitt.  Plin.  II.  p.  IV  egit,  diutius  immorari  nolo  unumque 
significasse  satis  habeo:  nongentorum  illorum  quodquod 
munus  fuisse  videatur,  ad  iudicia  sola  reierri.  Itaque  anno- 
tatione  docti  illius  grammatici  qui  iudiciorum  custodes  co- 
mitiorumque  permutavit,  expuncta  ex  omnibus  iudicum  de- 
curiis  nongentos  electos  esse  existimo,  e  quibus  quotquor 
ad  singula  iudicia  requiri  viderentur  cistarum  custodes 
adhiberi  consueverint. 

§.  40  quod  sententiae  unice  aptum  est,  auro  exstat  in 
cod.  Bamb. 

727  58  =  3,19    (de  auro). 
Praecipuam  gratiam  huic  materiae  fuisse  arbilror 
non  colore,    qui  clarior  in  argento  est  magisqne 
diei   similis,   ideo    militaribus  signis    familiarior, 
[quoniam  longius  fulget]. 

Colorem  clariorem  argenti  causam  esse  cur  militaribus 
signis  adhiberetur,  iam  dictum  erat;  quae  insequuntur  nihil 
sunt  nisi  glossa  e  margine  repetita. 

728  59  =  ibidem. 

—  quo  saepius  arsit,  proficit  ad  bonitatem,  aurique 
experimentum  ignis  est,  ut  simili  colore  rubeat 
ignescatque ;  et  ipsum  obrussam  vocant. 


Liber  XXXIII.  209 

Quid?  obrussamne  aurum?  immo  obrussa  auri  est  ex- 
perimentum.     Interpungatur  oportet: 

—  ignescatque  et  ipsum:  obrussam  vocant. 

67=4,21.  ,  729 

Aurum    qui  quaerunt  anle   omnia  segutilum    tol- 
lunt;  ita  vocatur  indicium.    [Alveus  hic  estj  har- 
enaeque  lavantur  atque  ex  eo  quod  resedit  con- 
iectura  capitur. 
Segutilum  ab  alveo  diversum  in  alveo  seu  fossa  lavari 
harenamque   continere  apparet.     Atque   alveura  Plinius  non 
erat  cur   commemoraret,    commeraoravit   doctus    ille    inter- 
poiator;    ipse  segutilum  harenam  lavari  narravit.    ltaque  B 
scriptura     i  harenae    qua    lauaiur ;    correcta   et    glossemate 
expulso  legendum  esse  censeo: 

—  indicium  harenae,  quae  lavatur  rel. 

69=ibidem.  730—32 

Vag-antur  hi  venarum  canales  per  latera  puteorum 
et  huc  illuc. 

Scribe:  puteorum  huc  et  illuc.  —  In  §.  70  verba  ,ar- 
rugias  id  genus  vocant'  in  parenthesi  collocanda  sunt,  ui 
proxima  verba  cum  priore  sensu  artius  cohaereant.  Item 
§.  71  verba  ,si  longior  —  ambitque'  cum  proximis  superio- 
ribus  coniungenda  atque  a  v.  ,Et  tamen'  nuva  sententia 
ordienda  est. 

72  =  ibidem.  m 

Peracto  opere  cervices  fornicum  ab  ultimo  cadunt; 

dat  signum  ruina    eamque  solus  intellegit   in  ca- 

cumine  eius  montis  vigil. 

Is  sciiicet  qui  in  sumino  monte  collocatus  est  vigil  ubi 
intellexit  iamiam  fore  ut  mons  corruat,  dat  signum  ruinae. 
Itaq,ue 

14 


210  Liber  XXXIII. 

734  Mons  fractus  cadit  —  fragore  qui  concipi 
humana  mente  non  possit  eque  eftlatu  incredibili 
spectant  victores  ruinam  naturae. 

Et  fragorem  et  aeris  efflatum  vehementissimum  esse 
traditur.  Itaque  e  codd.  V  R  restituatur  oportet  quod  ex 
parte  iam  vulgo  ante  Sill.  legebatur:  non  possit,  aeque  ef- 
flatu  incredibili:  spectanl  —   naturae. 

735  75  =  ibidem. 

Vitium  lavandi  et  si  Jluens  amnis  lutum  importet. 
V  et  neque  coniungit  quidquam  neque  comparat.    Scri- 
batur  oportet:     V.  I.  est  si  rel. 

736  85  =  4,25.    (de  auro). 

—    ex  melle   vero  decoctum    cum  melanthio  illi- 
tum  umbilico  leviter  solvit  alvum. 
Non  leviter  sed  leniter  alvus  solvitur  (cf.  XXXII.  64), 
atque  sic  habet  B. 

737  90  =  5,27.  (de  chrysocolla). 

Indocta  opiiicum  turba  tribus  eam  generibus  dis- 
tinguit,  asperam  quae  taxatur  in  libras  X  vn, 
mediam  quae  Xv,  attritam  quam  et  herbaceam 
vocant  X  ni.  Sublinunt  autem  harenosam  prius- 
quam  inducant  atfamento  et  paraetonio. 

Num  harenosa  tantum  utuntur  opifices  sc.  quarto  nescio 
quo  chrysocollae  genere  cuius  nullum  omnino  pretium  tra- 
datur?  Immo  una  e  tribus  illis  generibus  harenosa  fuisse 
putanda  est,  eaqne  eo  loco  inscratur  oportet,  ubi  peccatum 
in  archetypo  fuisse  hac  codicis  B  lectione  aspe  qudte  mu- 
taxatur  indicatur.  Itaque  transposita  illuc  voce  ,harenosam' 
lego : 
asperam  harenosam  —  SubUnunt  autem  priusguam  rel. 
§.  93  santernam   vocant  nostri  legebatur   ante  Silliginm, 


Liber  XXXIII.  211 

rectissime,  nam  non  in  reliquis  tantum  eodicibus  sed  etiam 
in  B  exstat. 

100  =  6,32.  738 

Et  alias  argentuin   vivum   non  largum   inventum 

est. 

Non  de  praeterito  tempore  Plinius  loquitur  sed  de  sua 
aetate.  Quod  igitur  aliis  in  locis  dixerat  ,rarum  inventu' 
(IX.  60,  XV.  130,  XXVIII.  1,  217),  id  h.  1.  dicere  maluit: 
non  largum  inventn  est. 

105  =  6,35.   (de  scoria).  739 

Additur  emplastris  ut  molybdaena,  de  qua  dice- 
mus  in  plumbo  ,  cicatricibus  maxime  glutinandis 
et  contra  tenesmos  dysenteriasque,  infusa  clyste- 
ribus  cum  myrteo  oleo. 

Emplastra  et  clysteres  quum  sint  diversa  remedia ,  illa 
cicatricibus  prodesse,  clysteres  contra  dysenterias  adhiberi 
manifestum  est,  cf.  XXXIV.  174.  Alio  igitur  modo  distin- 
guenda  est  oratio:  glutinandis ,  e.  c.  t.  dgsenferiasque  infiisa 
cl.  c.  m.  o. 

106  =  ibidem.  740 

Chrysitis  ex  vena   ipsa  tit,    argyritis  ex   argento, 
molybditis  e  plumbi  ipsius  fusura,  quae  fit  Puteo- 
lis  et  inde  habet  nomen. 
,Ut  Puteolana  nominetur'  Hard.  Alinime  ( nam  etiam  in 
Sicilia  fieri  auctor  est  Dioscorides  V.  102 ),  e  plumbi  potius 
fusura  molybditis  appellatur.    Itaque  distinguendum  est  ita: 
fusura  quae  fit  Puteolis,  et  i.  h.  n. 

108  —  ibidem.  741 

(Juidani  duo  genera  iaciunt  spumae,  quae  vocant 
scirerytida  et  peumenen. 
Alterum  genus  haud  dubie  id  est  quod  durum  solidumve 

14* 


212  Liber  XXXUl. 

fluit,  quod  follium  afflatu  accenditur  alterum.  Itaque  sic 
Graeca  nomina  a  vocibus  gxiqqos,  qvoj  et  nveoa  ducta  recte 
scribentur:  scirorylida  et  p  neumenen. 

742  118  =  7,40. 

(Minium)  neutro  ex  loco  invehitur  ad  nos  nec 
fere  aliunde  quam  ex  Hispania,  celeberrimo  Sisa- 
ponensi  regione  inBaetica  miniario  metallo  vecti- 
galibus  populi  Romani.  Nullius  rei  diligentiore 
custodia,  non  licet  ibi  perticere  rel. 

Pluralis  vectigalibus  quia  ad  neutrum  substantivum  re- 
ferri  potest,  ad  ea  quae  proxime  sequuntur  praepositione 
addita  applicandus  est,  aptissima  sententia.  Propterea  enim 
in  Ilispania  glebae  miuii  non  perficiuntur,  quia  diligentis- 
sime  custoditur  vectigal.  Itaque  scribendum  erit:  me- 
tallo.  E  vectigalibus  p.  B.  nullius  r.  d.  custodia  non  licet  rel. 
Obiter  moneo,  celeberrimo  etiam  in  B  legi,  non  celerrimo. 

743  119  =  ibidem. 

Namque    es1    aiterum    genus  —  quod    lit   exusto 

lapide  —  non    ex    illo  cuius   vomicam   argentum 

vivum  appellavimus  —  sed  ex  aliis  simul  reper- 

tis.    Steriles  etiani  plumbi    deprehenduntur  solo 

colore  rel. 

steriles  etiam  plumbi  <!<■'    micae  p'rehenduntur  solo    Bamb. 

versibus    ita    distinctis.     V.  micae  Ianus  in   margine  ab  ali- 

quo  adscriptam  fuisse  putat ,    qui  v.    steriles  80.  lapides   ex- 

plicare    conaretur.     Equidem    quum    ante   v.    steriles    unam 

litteram  erasam  esse  videam  secus  censeo.     Omissa  erat  a 

librario  pone   v.  ,repertia'  micae,    quod    verbum    quum    de- 

ficiente    Bpatio    suo    loco    supplere   non    posset    in    alterum 

vi -rsum  coniecit    eadem  manu  sed   litteris  paulo   minoribus. 

[taque  acribi  velim:  —  repertis  micae.  Steriles  rel. 


Liber  XXXllh  213 

122  =  ibidem.  744 

remedium  ut  pariete  siccato  cera  Punica  —  ad- 
motis  g-allae  carbonibus  inuratur. 

Quomodo  e  galla  carbones  fieri  possint,  ab  editoribus 
non  demonstratur,  neque  quemquem  de  ea  re  accuratius 
cogitasse  putaverim.  In  ,ferreo  vase'  carbones  componi 
debere  Vitruvius  VII.  9.  3  monuerat ,  quem  quum  hoc 
loco  Plinius  auctorem  sequatur,  nomine  aliquo  usus  esse 
putandus  est  quo  illius  orationem  non  sententiam  variaret. 
Quod  ipsum  in  egregio  codice  servatum  Sill.  Ian.  temere 
neglexerunt.  Scriptum  enim  in  B  exstat  gal  ea  (galeae  in 
V)  i.  e.  gallfti  vase  a  galeae  similitudine  appellato,  quam 
deminutiva  forma  Varro  apud  Nonium  XV.  35  galeolam 
vocavit,  h.  1.  sine  dubio  reponendam. 

Ibidem.  745 

Qui  minium  in  officinis  poliunt  faciem  laxis  vesi- 
cis  illig-ant  ne  in  respirando  pernicialem  pulverem 
trahant  et  tamen  ut  per  illas  spectent. 

illas  prorsus  otiosum  est,  neque  enim  vesicarum  amor 
incolas  tenuit,  sed  ne  laederentur  aut  pulvere  aut  tegumenti 
crassioris  asperitate.  Quid  autem  vesicis  levius?  atque  hoc 
ipsum  ut  per  levia  spectenl  rectissime  in  B  scriptum  exstat. 

131  ==  9,40.  746 

pingitque  (Aegyptus),  qod  caelat  argentum.  Unde 
transit  materia  et  ad  triiunphales  statuas. 
transmisit  R,  verbo  minus  apto,  tempore  aptissimo.  Nain 
non  de  re  quae  tum  ipsum  fieri  coeperat,  sed  de  more  re- 
cepto    sermo  est.      Itaque    nulla    fere    mutatione    scribatur 
oportet:   Unde  transiit  materia  rel. 

§.  159  post  v.  montibus  levius  distingui  oportere  arbitror, 
ut  proxima  verba  ad  sil  prope  urbem  efFossum  referantur. 


214  Liber  XX XIV. 

LIBER  XXXIV. 

De  §§.  13—93,  140 — 141  in  chrestomathia  egi,  praeterea 
§.  70  verba  ,Harmodium  —  Alexander'  addito  artificis  no- 
mine,  ,Antenor'  §.  72  pone  v.  ,bigasquec  inserenda  esse 
alibi  monui.  Quaedam  autem  in  prioris  edit.  Teubnerianae 
exemplo  quod  correctum  operis  excudendum  transmiseram 
emendare  neglexi.  §.  82  lanus  rectius  fortasse  Philippiensis 
e  cod.  B  scripsit,  nam  quod  §.  66  copulam  e(  restituit, 
contra  codicis  auctoritatem  factum  est. 

747  10  =  2,5.  (de  aere  i. 

Proxima  laus  Aeginetieo  tuit,  | insula  ipsa  aere,  | 

nec  quod  ibi  gigneretur,    sed  oflieinarum  tempe- 

ratura  nobilitata. 
Jnsula  et  ipsa,  nec  oes  gignens  sed  vulgo,  insula  ipsa  est 
—  nec  quod  ibi  gignereiur,  sed  <>//'.  temperatura  —  nobilitala 
lanus.     Codices  autem  ita  variant: 

et  ipsa  e  nec  e  gignens  R 

et  ipsa  est  nec  est  gignens  V 

et  ipsa  nec  aes  gignens  d  (et  codd.  Gielenii). 

Qua  librorum  deteriorum  scriptura  comparata  efficitur 
aeris  nomen  interpolatum  recteque  ab  lano  omissum  esse. 
Reliqua  compendiis  archetypi  male  intellectis  corrupta  esse 
ex  hiscecod.R.  litteris  nec  egi  apparet.  Quae  in  B  egregie 
cxplentur  litteris  necuodi  ac  terminatione  (u>\  cui  quum  in 
deteriorum  codicum  exemjilari  e  proximo  vocabulo  S  adhae- 
sisset,  participium  substitutum  est.  Ad  codicem  igitur  B 
hic  quoque  redeundum  est.     ln  quo  haece  leguntur: 

ipsa  est  nec  uodibi  signetur 
Kornano  enim  scriptori  id  praesertim  memorabile  videbatnr, 
quod  apud  Aeginetas    non    numis   signandis   aes    inservierit 
sed  officinis.     Itaque  in   arohetypo   codicis  B  scriptum   erat 
insufa  ipsa  esi  w  euod  iin  signetur,  ita  ut  quae  IMinius  ipse 


Liber  XX XIV.  215 

tradiderat  cum  grammatici  annotatione  coalescerent.  Insu- 
lam  enim  Aeginam  esse  eamque  sua  aetate  ignobilem  sae- 
culo  quarto  grammaticus  annotare  potuit,  Plinius  etiamsi 
non  IV.  57  retulisset ,  commemorare  non  poterat.  Quae 
igitur  restant,  ipse  ita  enuntiasse  putandus  est,  nam  aes 
supra  nominaverat: 

Proxima  laus  Aeginetico  fuit,   non  quod  ibi  signetur ,  sed 

off.  t.  nobililata. 

95  =  9,20.  748 

palma  Campano  perhibetur  utensilibus,  vasis  pro- 
batissimo. 

Utensilia  vasa  non  duo  sunt  genera  sed  utensilia  va- 
sorum  genus  (cf.  ,utensilia  vasorum'  XIII.  72),  quod  Isi- 
dori  etiam  interpolatione  (,utensilibus  et  vasis  omnibus1 
XVI.  79)  confirmatur.  Deleta  igitur  quae  ne  in  B  quidem 
exstat  interpunctione  scribatur  oportet  utens/libits  vasis. 

Fit  Campano  simile  in  miiltis  partibus  Italiae  pro-  749 
vinciisque.     Sed  oetonas  plumbi  libras  addunt  et 
carbone  recoquunt  propter  inopiam  ligni. 

Quis  tandem?  nempe  provinciae,  Capuanos  enim  ligni 
non  carbonis  ignibus  uti  supra  traditum  erat;  Galli  vero 
etiam  lapides  candefacere  statim  narrantur.  Quod  igitur  in 
B  scriptum  legitur  italiae  prouinciae  prouinciisq;  sed  ocfonas 
inde  Plinium  haec  tradidisse  consequitur: 

—  Jtaliae  provinciisque.     Sed  provinciae  octonas  rel. 

102  —  ibidem.  750 

botryitis  nominata;  ponderosior  haec  priore ,  le- 
vior  secuturis.  Duo  eius  colores:  deterior  cine- 
reus,  puniceus  melior,  friabilis  oculorumque  me- 
dicamentis  ulilissima.  Tertia  est  in  lateribus  for- 
nacium  — ;   haec  dicitur  piacitis,    et  ipsa   ab  ar- 


,M 


216  Liber  XX XIV. 

guniento,  planitie  crusta  verius  quam  pumex,  in- 
lus  varia  rel. 

Adiectivum  ,friabilis'  non  ad  colorem  sed  ad  cadmeam 
botiyitin  pertinet,  itaque  alio  modo  interpungendum  esse 
apparet.  Infra  v.  planilie  an  operarum  vitio  Ianus  omisisse 
videatur  nescio,  suo  loco  legi  nego.  7tAax(odrjc  enim  cadmea 
recte  crusta  dicitur,  planitie  autem  crusta  non  efricitur.  Ne- 
(|ue  tamen  delendum  est  vocabulum  verbis  Dioscoridis  V.85 
oi(T7T£Q  "Qowac  exovcra  rac  diarfvrreig  conveniens,  sed  eo  unde 
in  archetypo  post  versum  XXVI  liiterarum  aberraverat  trans- 
ponendum.  Itaque  legendum  est: 
levior  secuturis  dub  eius  c.  d.  c.  />.  melior  — ,  friabi- 
lis crusta  verius  q.  p.  intus  planitie  varia. 

108=11,25. 
Atque  haec  omnia  medici  ,ignorant;  paret  no- 
minibus;  in  tantum  a  coniiciendis  iis  medicamini- 
bus  absunt,  quod  esse  proprium  medicinae  sole- 
bat.  Nunc  quotiens  incidere  in  libellos  compo- 
nere  ex  liis  volentes  aliqua  hoc  cst  impendio 
miserorum  experiri  commentaria,  credunt  Sepla- 
siae  omnia  corrumpenti.  lam  quidem  facta  em- 
plastra  et  coliyria  mercantur,  tabesque  mercium 
aut  fraus  Seplasiae  sic  exteritur. 

Ita  Sill.  contaminatis  libroium  deteriorum  vr  li  scriptura, 
lanus  autem  ex  illis  vulgatam  lectionem  pars  maior  et  ser- 
vavit,  ultimi  verbi  loco  e  B  scripsit  siCce  taxetur.  Nos  e 
Bambergensis  erroribus  quid  PliniuB  scripserit  facile  expe- 
diri  arbitramui',  atque  quod  ille  exhibet  paret  in  parent  mu- 
tatum  ad  medicos  refertur  qui  nominibus  inserviunt,  ce« 
negligunt.  Tum  medicaminibus  iis .  hoc  enim  ordine  verba 
>n  B  leguntur,  recipiatur  oportet.     De^nde  non  commentaria 


Liber  XXXIV.  217 

sed  commentariaque ,  quod  in  B  exstat,  ad  v.  libellos  trans- 
ferendum  est,  ut  medici  sive  libellis  auctorum  sive  prae- 
ceptis  nulla  arte  collectis,  qualia  apud  Marcellum,  Oribasium, 
alios  permulta  reperiuntur,  uti  dicantur.  Neque  ex  iis  {ex 
is  B*  |  et  expedin  quod  in  omnibus  libris  MSS.  reperitur 
est  cur  mutare  conemur.  Medicos  enim  se  ex  aerumnis 
curisque  expedire  aegrotorum  impendio  Flinius  indignatur. 
Denique  quae  a  prima  manu  K  sane  corrupta  exhibet  sic- 
cenateluret,  inde  nullo  negotio  effici  apparet  sic  vexat  el  urit 
sc  miseros.     En  oratio  haece  elegantissima  prodibit: 

—  parent  n.\   i.  t.  a.  c.  medicaminibus  iis  a.,    q.  e.  p.  m. 
s.  N.  q.  i.  in  libellos  commentariaque,  c.   ex  iis  v.  a. 

h.  e.  i.  m.  e.cpedni,  c.  S.  o.  c.  1.  q.  f.  e.  e.  c.  m.,  t.  m. 

a.  /'.  S.  sic  vexal  et  urit. 

109  =  ibideni.  752 

Et  squama  auiem  et  ilos  uruntur  —  lavantur  — 

et  uvas  oris  farina  admota  tollit,  et  tonsillas  eum 

melie. 
Necessario  tollit  et  in  pluralem    toUunt    mutanda  sunt. 
Proxima  ab  Iano  recte  distinguuntur. 

116  =  12,28.    (de  scolece).  753 

freritur  autem,   donec    viride  fiat  contrahatque  se 

venniculorum  specie,  unde   et  nomen.     Quod  vi- 

tium  ut  emendetur,  duae  partes  quae  fuere  aceti 

miscentur  urina  pueri  impubis. 
Quod  tandem  vitium?  neque  enim  in  nomine  neque 
in  viridi  colore  quidquam  inest  quod  reprehendatur.  At 
colorem  nescio  quid  ingrati  habuisse  a  Dioscoride  V.  92 
docemur,  qui  ivsoyrjc  inquit  da  xai  evxQOvg  yiyvetai.  iav 
b^ovc  fjtv  Xdfirj  fieooc  iv.  oiqov  de  naKaiov  fieor]  6vo.  Ita- 
que  colori  vitium  inesse  dixerat  Plinius  his  fere  verbis,  quae 
excidisse  eo  est  verisimilius,  quoniam  etiam  proxima  verba 


218  Liber  XXXIV. 

impubis.  Idem  autem  in  B  desiderantur:  ceterum  colore  ingra- 
/iore.  Ne  sic  quidem  sanatus  erat  locus,  quos  recte  sanum 
integerrimumque  libri  MSS.  p/aestant  Ianus  secutus  est: 

—  duae  partes  quam  fuere  <i.  m.  u.  p.  i. 
i.  e.  binae  partes  urinae  singulis  aceti  admiscentur. 

754  127  =  12,32.  (de  chalcantho). 

—  superponitur  emplastris  acl  dolores  tollendos, 
quodque  ex  eo  candicat,  in  uno  usu  praefertur 
violaceis  rel. 

quo  V  R,  quod  non  dT  tantum  sed  etiam  B,  e  quo 
S.  1.  quodque  attulerunt.  Itaque  scribatur  oportet:  —  tol- 
lendos.     Quod  ex  eo  rel. 

755  142  =  14,41.   (de  ferro). 

In  Cappadocia  tantum  quaestio  est,  aquae  an 
terrae  tiat  acceptum,  quoniam  perfusa  certo  iluvio 
terra  neque  aliter  ferrum  e  fornacibus  reddit. 

De  Chalybum  metallis  loquitur,  cf.  Ps-Aristot.  de  mi- 
rab.  auscult.  48,  quos  prope  Cerasum  oppidum  habitasse 
constat  vel  e  Xenoph.  anab.  V.  5.  1.  Itaque  non  de  in- 
certo  quodam  fiuvio  agi  consentaneum  est  sed  de  flumine 
oppidi  cognomine  (cf.  Forbiger  Geogr.  ant.  II.  p.  424). 
Scribendum  est  igitur :  Ceraso  fluvio. 

756  150=15,43.  (de  robigine  et  ferro). 

haec  est  ferro  a  Graecis  antipathia  dicta.  Ferunt 

quidam   et  religione   quadam  id  iieri    et  exstare 

ferream  catenam  rel. 

Quum    proximus   inferior     versus     protarchetypi     a    v. 

ferunt  inciperet,   factum  est  ut  in  primum  superioris  vcrsus 

vocabulum  caedem  litterae  transirent.     Neque  enim  v.  nuti- 

pathia  eum  dativo   coniungitur  et   frequentissima  est  rerum 

repugnaatiae  apud  scriptorem  nostrum  mentio      Cf.  XX.   I, 


Liber   XXXIV.  219 

XXIV.  1 ,  XXXVII.  59.  PIoc  quoque  loco  ,de  discordia 
rerum  concordiaque  quam  antipatbian  Graeci  vocavere  ac 
sympathian'  cogitavit  scripsitque :  haec  est  rerum  a.  G>  <<■ 
d.  Ferunt  quidem^  nam  sic  non  quidam  etiam  B  habet. 

157  =  16,4T.  757 

ideo  in  calathis  quibus  aurum  colligitur  cum  eo 
remanent,  postea  caminis  separantur  rel. 

De  calculis  plumbi  nigris  sermo  est,  iisque  nondum 
conflatis.  Quare  Graeco  vase,  quo  ferrum  fundi  Hesychius 
s.  v.  retulit,  hic  quidem  locus  non  est,  neque  id  praeter 
codd.  Barbari  quos  non  inter  optimos  fuisse  putaverim,  re- 
centissimumque  h  Parisiensem  in  ullo  codice  reperitur. 
cubatis  habet  d,  colatis  V K,  cutalis  B  i.  e.  scutulis.  Etiam 
de  catinis  cogitari  licet  cll.  XXXIII.  69,  verum  et  remotius 
est  a  litterainm  ductibus  quos  etiam  in  vitiosa  librorum 
scriptura  religiosius  sequi  par  est,  et  illo  quidem  loco  ad 
aurum  non  colligendum  sed  coquendum  adhiberi  traditur. 

164  =  17,49.  758 

iNigro  plumbo  —  utimur  —  eruto  —  in  Britan- 
nia  —  adeo  large  ut  lex  ullro  dicatur,  ne  plus 
certo  modo  fiat. 

Qui  nuper  de  plumbariis  in  Britannia  metallis  egregie 
disputavit,  Hiibnerus  in  mus.  Khen.  XII.  p.  349  verba  ,ut  — 
dicatur'  tam  obscura  sibi  videri  pronuntiat  ut  haud  sciat 
an  Brunnii  coniectura  ,ut  lege  interdicatur'  multis  probetur. 
Atque  non  obscura  tantum  est  talis  oratio  sed  vix  Latina, 
quae  tamen  non  audaciore  illa  mutatione  sed  lacuna 
potius  expleta  sanari  videatur.  Quum  enim  syllaba  ca  in 
archetypo  excidisset,  quod  restabat  uere  factum  est  ut  in 
ultro  corrigeretur      Ego  vero  ita  legi  censeo : 

tex  cavere  dicatur ,   nisi  malis:     lex  ultro  cavere  dicatur. 


220  Liber  XXXIV, 

759  165  =  ibidem. 

Nuper  id  oompertum  (metalla  derelicta  fertilius 
revirescere)  in  Baetica  Samariensi  metallo,  quod 
iocari  solitum  XCC  annuis,  postquam  oblitteratum 
<Tat,  X  CCLV  locatum  est;  simili  modo  Antoni- 
aiiuni  in  eadem  provincia  a  pari  locatione  per- 
venit  ad    HS.  CCCC  vectigalis. 

Sic  recte  scribitur  locus  partim  a  Gronovio  partim  ab 
lano,  qui  nomen  prioris  raetalli  e  B  restituit,  emendatus, 
cui  ego  parvum  aliquod  sed  certissimum  addidi ;  praeposi- 
tionem  enim  a  addi  debuisse  comparatione  efficitur  inter 
priorem  alterius  raetalli  locationem  eamque  quae  Plinii  aetate 
facta  est. 

™  167  =  18,50.   (de  piumbo) 

Coquitur  —  patinis  iictilibus,  substrato  sulphure 
minuto,  lamnis  impositis  tenuibus  opertisque  sul- 
phure  et  ferro  mixtis.  [Cum  coquatur|,  munienda 
in  eo  opere  foramina  spiritus  convenit ;  alioqui 
plumbi  |fornacium|  halitus  noxius  sentitur  et 
pestilens  et  canibus  ocissime,  omnium  vero  me- 
tallorum  muscis  et  culicibus. 

Verba  ,cum  coquatur'  aut  cum  praecedentibus  coniungi 
oportet,  ut,  dum  coquatur  plumbum,  ferro  versandum  (i.  e. 
,mixtis')  esse  praecipiatur,  aut  quod  malim  deleri  glossam 
verborum:  ,in  eo  opere1  margini  adscriptam.  Deinde  in  pro- 
xirao  sensu  quid  essent  ,foramina  spiritus'  ignorasse  viden- 
tur  librarii.  Et  sunt  eae  quidem  nares ,  nara  dvaigov, 
Dioscorides  ait  V.  96  axmdaag  tovg  qioitwvac,  gramma- 
ticus  autern  ille  qui  Plinii  libros  saeculo  quarto  ut  potuit 
emendavit  fomacium  in  margine  explicuerat,  <|uam  vocem 
postea  niale  in  scriptoris  orationera  irrepsissc  apparet.  KTe- 
que  eniin  fornacium  sed  ipsius  metalli  halitura  noxiura  esse 


Liber  XXXV.  221 

canibus  reliquisque  animalibus  traditur.  §la§eqd  ydq  tj 
dnotpoqd ,  inquit  Dioscorides  sc.  xov  ^olvfidov. 

168  =  ibidem.  761 
—  cum  se  ipso  teritur  in  morlariis  plumbeis  ad- 
dita  aqua  caelesti  donee  crassescat 

sc.  non  plurnbura  sed  aqua,  ewg  dv  fieXuv^fj  xo  vdooq  xal 
yevi\xai  iXveodeg ,  Diosc.  ait  V.  95.  Itaque  pone  vocera 
,donec'  inserenda  est  ea. 

169  =  ibidem.  762 
(Juidam  in  lapideo  mortario  et  maxime  Thebaico 
plumbeum  pistillum  terere  malunt. 

plwnbeo  pistilhim  li  phtmbeo  pistillo  d  et  vulgo.  ol  di 
xufruqdv  noXvfidov  oivrjcruvTeg  toifiovcnv  ev  Xi&ivrj  d-viu 
doidvxt  Xi&ivai  Dioscorides  1.  1.  Itaque  scribendum  est: 
plumbum  pistillo. 

171  =  18,51.  763 

Scoria  —  plumbi  —  optima  quae  maxime  ad  lu- 
teunr  colorem  accedit,  sine  plumbi  reliquiis  aut 
sulphuris  specie  et  terra  carens. 

Duo  genera  simul  optima  esse  nequeunt,  neque  in 
proximo  sensu  hoec  nisi  una  eademque  est.  Accedit  quod  a 
Dioscoride  quoque  V.  97  haec  [iqdev  exovca  {lokvfldcodeg, 
(irjlivoeidrjg  rw  xQ°^!xaTt  s0^a  laudatur.  Itaque  verba  aut 
sulphuris  speeiem  (accusativi  enim  terminatio  intercidisse  vi- 
detur)  pone  v.  colorem  inserantur,  i.  e.  ante  unum  versum 
XXVI  litterarum,  qui  scribae  festinatione  nunc  praecedit 
ea  quae  sequi  debebat. 

LIBER  XXXV. 

In  hoc  quoque  libro,  cuius  §§.4—28,  51  —  137,  151—157 
in  chrestomathia  illustravi,  accidit  mihi  ut  nonnullos  locos 
imprudens  tales  typis   exprimendos  transmitterem  quales  in 


222  Liber  XXX  f 

vulgato  quo  utebar  exemplo  legebautur,  qui  et  apud  Sil- 
ligiuin  et  apud  lanuin  emendatius  scribuntur.  Quod  auteni 
§.  5b  apparet,  §.  57  increbnterat ,  §>  82  p/  reverso  scripsi, 
Bambergensem  codicem  secutus  s,um ,  de  quo  talsa  a  Sill. 
tiaduntur.  §.  17  nunc  Ianus  lacunam  inesse  statuit  recte 
ut  videtur,  §.  19  idem  bene  e  B  Pacui  non  Pacuiii  legi 
voluit. 

764  29  =  5,11. 

Quibus  coloribus  singulis  primi  pinxissenl ,    dixi- 

uius  cuin  de  his  pigmentis  traderemus  in  metal- 
lis.  Quae  mox  IneogTammatea  genera  picturae 
vocanturj  qui  deinde  et  quae  invenerint  et  quibns 
lemporibus,  dicemus  in  mentione  artiiicum. 
Ita  Sill.,  qui  sententiam  illam  videtur  intellexisse,  si 
tamen  sententia  appellanda  est,  equidcm  me  nihil  intelligere 
fateor;  neque  quam  Ianus  orationem  Plinii  esse  voluit 
,qui  —  quae  vocantur'  rel.  multo  faciliorem  intellectu  esse 
putaverim.  Nam  relativum  qui  bis  in  codd.  positum  a  gram- 
matica,  alterum  et  quae  a  rei  veritate  abhorret,  vocem  denique 
neogrammatea  Graecam  esse  quis  concedet?  Duplicem  auteiu 
in  modum  a  librariis  peccatum  est,  e  quibus  Bambergensis 
veraelectionis  vestigia  saltem  monstrat,  quibus  insistere  liceat. 
llabet  enim  neogrammatae  ag.p.  vocantttr,  unde  hauddubie 
substantivi  alicuius  Graeci  tinem  cuni  pronomine  lucramur, 
quo  ad  priorem  sensuiu  revocamur.  Primae  autem  litterae 
e  proxima  vocula  ita  restitui  licet:  monogrammata.  At 
,monochroniata'  tales  picturae  a  Plinio  appellantur f  audio 
locorum  notissimorum  XXXIII.  117,  XXXV.  15  (ubi  e  cod. 
B.  e  monochromato  legi  oportet )  bene  memor,  neque  a  l'li- 
nio  ipso  sed  a  grammatico  illo  vocem  optimam  ab  ea  quain 
antiquiore  aetate  vim  habebat  derlexam  hic  praeter  aece» 
sitatem  additam   esse  censeo.     Ita  enim  qtae  ivstant   facile 


Liber  XXXV  223 

emendantur.  Qui  mox  deinde  et  quae  invenerint  el  quibns 
lemporibus,  Plinius  scripserat,  ut  res  et  aetatem  particulis 
repetitis  coniungeret.  Quum  autem  grammatici  additamen- 
tum  monogrammata  ea  genera  pielurae  vocantur  in  orationem 
scriptoris  reciperetur,  contigit  et  ut  v  mox  initium  proximae 
absorberet  et  ut  v.  qui  repeteretur. 

36  -  6,1T.  765 

Sinopidis  Ponticae    selibra,    silis    lucidi  libris  X 

rel. 

Huic  equidem  loco  non  tanlum  auxilii  afferre  potero 
quantum  proximo  superiori  sensui  Pintianus  attulit,  sed  ta- 
men  elegantiae  sermonis  consultum  esse  arbitror,  cum  e 
cod.  B  et  silis  scripseris. 

31  =  6,19.    (de  melino)  766 

praeterea   linguam    tactu    siccat,    pilos    detrahit, 
mitigat. 

,Nisi  egregie  fallor,  Plin.  medica  vi  sciipsit'.  Ita  Silligius 
et    fallitur   egregie.     Nam    recte    <]uidem   e    librorum  MSS. 
corruptelis  metica   ut  B 
meccica  ut  V  d 
metcica  ut  R 
substantivum  vi  elicuit,   sed  adiectivum  etiamsi  apud  Dios- 
coridem  Y.    L79,  quem  locum  ipse  laudavit,  verbum  (T[irjxsi 
non    repperisset,   Plinii   saltem  auctore  XXX.  29   restituere 
poterat.  Luce  enini  clarius  est  scribi  oportere  :  smectica  ri 

38.-  6,20.  767 

Usta  casu  reperta  est  in  incendio  Piraeei,  cerussa 
in  orcis  cremata. 

Orcarum  quum  in  coloribus  comparandis  nulla  usquam 
mentio  fiat,  urcei  autem  et  a  Yitruvio  YII.  11.  1  et  a  Plinio 
ipso  XXXI Y.  175  commemorentur,  non  possum  nofn  vehe- 
menter  mirari,   lectionem  urcis  quae  in  B'    reperitur  altera 


224  Liber  XXXV 

nianu   rectissime    in    ureeis   correctam    ab    utroque    editore 
contemni. 

708  Ibidem  =  6,21. 

Eretria  —  explet  vulnera,  si  coquatur,  ad  siccaoda 

utilis,  praecipua  et  capitis  doloribus  et  ad  depre- 

hendenda  pura;  subesse  enim  ea  intellegunt ,    si 

ex  aqua  illita  non  arescat. 

Cod.  B  quum  prima  vocabula  inverso  ordine  et  in  fine 

versuum  corrupta  ita  exhibeat:  explet  uolnera  si  coquatur.  II 

ad  siccanda  praecqquitur.   legi  consentaneum  est :  e.  vulnera, 

si  coquatur  ad  siccanda  praecipua,  viilis  ci  c.  d.  Idem  quum 

non  illita  sed  inlinunt  habeat,  non  Plinii  vitio  dandum  cssc 

sequitur  quod  Hippocralis  de  morbis  III.  !><   praeeepto  con- 

tradicere  videtur,  sed  librariorum  errori  qui  verba  quaedam 

proximi  simillima  omiserunt.   Hippocrates  enim  haec  tradit: 

xXidorjV  iniftaxpaq,  o&oviov  Xerttov,  nSQixakvtyov  xvxXo)  tov 

fro)Qrjxa'    xal  bxov  av  7TQo~)tov  ^rjQa/vrjTai.,   TavTfj  XQ1)  m*(*- 

vstv.  Unde  coniuncta  Bambergensis  reliquorumque  scriptura 

in/iia  non  et  inlinunt  non  efficitur  legendum  esse:  si  ex  aqua 

illita  lint e v  m  arescat. 

769  41  =  6,25. 

Atramentum  quoque  inter  facticios  erit,  quamquam 
est  et  terrae  geminae  originis 

rj  vig  xai  yeoidrjg  £<>ti'v ,  Dioscorides  inquit  V.  117 ,  atque 
terram  appellari  non  posse  quum  ,aut  salsuginis  modo 
emanare  aut  terra  ipsa'  —  dicatur,  Sill  recte  animadvertit. 
Ita  autem  variant  libri :  terrae  15,  terre  R,  terra  VI  Legi 
igitur  oportet:  terrena. 
m  48  =  29,6. 

Appianum  —  lit  el  creta  viridi,  aestimatum  ses- 
tertiis  in  libras. 

Recte  ille  quisquis  est  hominum  dootorum  qui  a  Dale- 


Liber  XXXV  225 

campio  V,    a  Sill.  K  appellatur,   ex  creta   scripsit,    melius 

tamen  e  creta    scripsisset.     Nam    non    novus   color   praeter 

Appianum  nominatur,    sed  e  duobus   noviciis    viridi   altero 

candido  altero  Appianum  e  creta  viridi  fieri  dicitur.  Praeterea 

num  ,sestertiis'  per  se  positum  sufficiat   ad  aestimationem, 

quum  alibi    velut  XVIII.  130,  XXXV.  37    singitli    addatur, 

dubito.     Bamb.    autem    sestertii  habet,    i.  e.  sestert.  II    vel 

sestertiis  binis. 

49        7,31.  771 

Cerae  tinguntur  iisdem  his    coloribus  ad  eas  pi- 

cturas  quae  inuruntur,    alieno   parietibus    genere 

sed    classibus   familiari,    [iam    vero   et   onerariis 

navibus] ,     quoniam  et   pericula   expingimus ,   ne 

quis  miretur  et  rogos  pingi,  iuvatque  pugnaturos 

ad  mortem  [aut  certe  caedemj  speciose  vehi. 

Locus  interpolatus  est,  idque  bifariam.  Ac  prinmm 
quidem  qui  ad  caedem  hostium  in  pictis  navibus  pugnant, 
non  sua  sed  aliena  pericula  piuxerunt.  Deinde  quia  pugna- 
rum  pericula  sola  commemorantur  eaque  nisi  in  classibus 
locum  non  habent,  quas  solas  in  eodem  picturae  genere 
Plinius  inreliquis  locis(cf.  37,  101, 149,  XXXIII.  115)  nominat, 
apparet  hoc  quoque  additamentum  hominis  inepte  docti  esse. 

105  =  10,36.  772 

Erat  tunc  Protogenes  in  suburbano  suo  hortulo 
[hoc  est  Demetrii  castiisj,  neque  interpellatus 
proeliis  inchoata  opera  intermisit  rel. 

Pudet  me  non  mediocriter  ineptissimum  additamentum 
cum  chrestomathiam  ederem  a  me  non  esse  animadversum. 
Nam  neque  tempus  praesens  esl  ferri  potest  neque  omnino 
in  castris  Demetrii  sed  in  suburbano  quodam  aedificio  pictam 
fuisse  a  Protogene  tabulam  traditur,  quod  vi  et  armis  rex 
expugnaverit,  cf.  Plut.  Demetr.  22. 

15 


226  Liber  XXXV. 

773  121  =  11,3«. 

at  illi  draconem  —  depicluni  eircumdedere  luco 
eoque  terrore  aves  tunc  siluisse  narratur  et  postea 
lcognitum  est  ita]  posse  compesci. 

Hic  quoque  interpolationem  recentioruni  honrinum  a 
me  tolerari  potuisse  pudet  me  poenitetque.  Quae  enim  in 
codicibus  non  leguntur  verba  ,cognitum  est  ita',  iis  facil- 
lime  carere  poterimus  voce  posse  in  potuisse  mutata. 

§.  L38  Brunnius  hist.  artif.  II.  53  Astypalaea  probabili- 
ter  coniecit. 

774  141  =  11,40. 

Eutychidis  bigam  regit  Victoria. 

Quum  omnes  quotquot  enumerantur  h.  1.  pictores  no- 
minativo  appellentur,  mirum  sane  est,  in  uno  Eutychide 
structuram  ineleganter  ita  variari,  ut  currus  ille  Eutychidis, 
Yictoria  sui  iuris  esse  videatur.  Atque  noiniiiativum  praeter 
11  et  codd.  Haibari  libri  MSS.  omnes  exhibent,  eundem  et 
K  apud  Dalecampium  et  J\  alii  i.  e.  homines  quidam  docti 
defenderunt  cum  aut  quam  insererent  aut  regis  cum  Vict. 
scribi  vellent.  Neutra  coniectura  opus  erat,  no  ea  quidem 
ratio  quam  Daleeampius  probavit ,  qua  post  v.  bigam 
gravius  distinxit,  linguae  lege  ulla  liagitatur.  jNihil  enim 
faeilius  est  quam  verbam  praegnanti,  quem  dicunt,  sensu 
quo  regerc  idem  sit  ac  regi  curare  interpretari.  Scribendum 
est  igitur:   Eutychides  —    Yictoria. 

775  142  =  ibidem. 

Nealces — soliers  in  arte;  siquidem  cum  proelium 
navale  Persarum  et  Aegyptiorum  pinxisset,  quod 
in  JNilo  [cuius  esl  aqua  maris  similisj  taetum  vo- 
lebat  iulellegi,  argumento  declaravit  quod  arte 
non  poterat:  asellum  enim  bibentem  in  litore  pin- 
xil  et  crocodilum  insidiantem  ei. 


Liber  XXXV.  227 

Nili  aquam  raarinae  dissimillimam  esse  quis  nescit?  Ac 
Nigri  quidem  naturam  eandem  quam  Nili  esse  Plinius  V.  44 
recte  tradidit,  flumen  vero  et  natura  et  colore  et  sapore  a 
mari  diversum  esse  ignorare  non  potuit.  Scilicet  hic  quoque 
importunam  grammatici  sedulitatem  deprehendi  licet,  qui 
quum  causam  cur  crocodilus  a  pictore  additus  esset,  quo 
certissimo  signo  locorum  fiuminisque  situs  definiretur,  novam 
pro  suo  ingenio  excogitavit.  Quod  autem  verborum  ordo  in 
libris  nostris  ita  pervertitur,  ut  cuius  Nilo  esl  aqua  vel  aquam 
scriptum  habeant,  factum  est  tum  cum  glossa  in  orationem 
scriptoris  reciperetur.  Ceterum  obiter  moneo  neque  solus 
inle  sed  sollers  inte  neque  eius  sed  cuius,  neque  crocodillum 
sed  corcodillum,  neque  quinqualrans  sed  quinquatruus,  neque 
Clylemnestram  sed  Clytemestram  nec  denique  etiamnum  sed 
eliannum  (B1  etianum  B2j  in  B  reperiri. 

Quod    autem    §.  144    legitur   Clytaemnestram    ad  776 
verba  Oreste  matrem  retrahenda  esse  arbitror,  Clytaemnestra 
enim  sola  non  videtur   aptum  pictori   argumentum  dedisse. 
Praeterea  Pasiam  e  cod.  B  lectione  Pastam  recipiendum  erat. 

148  =  ibidem.  777 

—  ut  multum  manipretiis  antecederet  celeberri- 
mos  aetate  imaginum  pictores  Sopolim  et  Dio- 
nysium. 

,equidem  non  intelligo.  Plin.  ea  aelate  videtur  scripsisse' 
prudenter  Sill.  annotavit.  Plinius  autem  scripsit:  eadent 
aetate,  quod  pronomen  habet  Bambergeusis  totis  litteris  ex- 
aratum. 

150=11,42.  778 

Hoc  cum  iecere,  non  apparet  in  velis. 

tloc  subiectum  est,  delenda  est  igitur  interpunctio. 

158  =  12,46.  789 

In  sacris  —    iictilibus  prolibatur  simpuviis. 

15* 


228  tiber  XXXV. 

sinpuls  B,    simpuis  V  R  i.   e.   simpulis  quod   ipsum  in 
codd.  Barbari  fuisse  traditur,  rectissime  haud  dubie. 
7«0  159  =  ibideni. 

—  vel  adsicluitate  satiant  liglinarum  opera,  im- 
bricibus,  doliis  ad  vina  excogitatis,  ad  aquas 
tubulis,  ad  balineas  mammatis,  ad  tecta  coctili- 
bus  laterculis  iundamentisque ,  aut  quae  rota 
fiunt  rel. 

Ingeniosissimam  transpositionem  qua  Ianus  nunc  locum 
perturbatum  emendare  voluit,  probarem  omnino,  nisi  verba 
,aut  quae  manu  aptantur'  ex  Isidori  orig.  XX.  4  in- 
serenda  esse  e  Bamb.  lectione  consequeretur.  Bamb. 
enim  quum  scriptum  exhibeat  vel  quue  udsiduitatis  (non  ud- 
siduilate  ut  est  apud  Sill.J ,  sic  potius  continuanda  erat 
1'linii  oratio:  vel  quuc  mauu  aptuntur  aut  quae  rota  fiunt,  ad- 
siduilute  satianl  /vjlinarum  opera  rel.  Yocabulum  imbricibus 
nisi  omnino  expungendum  est,  recte  a  vv.  dd.  cum  vocibus 

ad  tecla  coniungitur. 

781  160  =  ibidem. 

in  Italia  —  Asta. 

Non  Asta  sed  Husla  oppidum  appellandum  erat,  nam 
etiam  in  Hispania  ,IIasta'  nominatur  apud  Henzenium  in- 
scr.  Lat.  II.  p.  25  et  Italicum  illud  et  h.  1.  in  B  d  et  III.  49 
in  A  omnium  optimo  ac  R  ita  scribitur,  levi  errore  in  tabula 
Peutiiigeriana  Hasia,  nomine  scilicet  ab  hasta  ducto. 

782  101  =  ibidem. 

Cois  laus  maxima,  Hadrianis  lirmitas. 
Non  bene  ,laus'  et  ,firmitas'  inter  se  comparantur,  certa 
quaedam  laus  Cois  vasis  tribui  putanda  est  e  proximo  sensu, 
ubi  ,amphorae  duae  propter  tenuitatem'  Erythris  ostendi 
dicuntur,  repetenda.  Itaque  repetitis  littcris  la  legendum 
est:    Cois  illa  latts  ?//.,  //.  /'.  —  §.  171   post   eorum   qui  ali- 


Liber  XXXV.  229 

quid  deesse  videtur;  quod  enim  Ianus  hanc  codicis  B  lectio- 
nem  recepit,  quomodo  explicari  velit,  non  assequor. 

1T1  =  14,49.  783 

—   in   ultcriore   Hispania,    civitatibus  Maxilua   et 

Calento ,  fiunt  lateres   qui  siccati  non  merguntur 

in  aqua. 

callent  B  canlenl  R.  Idem  oppidum  III.  12  Callet  voca- 

tur,    manifestum  est    igitur  recte  1  litteram  in  B  recte  bis 

scribi  et  apud  Vitruvium  II.  5,  4  corruptis  verbis    ,in  Gal- 

liis'  idem  nomen  contineri. 

175  =  15,50    (de  sulphure).  784 

Genera  quatuor :  vivum  quod  Graeci  apyron  vo- 
cant,  nascitur  solidum  [hoc  est  glaeba];  solum, 
cetera  enim  liquore  constant  et  conficiuntur  oleo 
incocta,  vivum  effodilur  tralucetque  et  viret,  solo 
ex  omnibus  medici  utuntur.  Alterum  genus  ap- 
pellant  glaebani  rel. 

Vossiani  codicis  auctoritate  usus,  quocum  fere  consen- 
tit  B,  Gronovius  Plinii  orationem  molesta  repetitione  libe- 
ratam  ita  ut  nunc  legitur  sagacissime  restituit,  neque  tamen 
omnia  absolvit  vir  ingeniosissimus.  Primum  enim  vocabula 
,solum'  ,solo'  repetita  displicent  propterea  quod  alterum  a 
voce  vivum  item  bis  posita  longius  distat,  tum  non  primum 
genus  ,glaeba'  appellari  potuit  quod  secundi  generis  nomen 
est,  postremo  nescio  cur  vox  ,solidum'  perspicua  et  Plinio 
usitata  interpretatione  egere  videatur.  Error  igitur  ille 
librariorum  qui  et  in  V  inductis  prioribus  verbis  et  in  B 
lineolis  margini  additis  indicatur,  quo  sententiam  ,solum  ex 
omnibus  medici  utuntur  alterum  genus'  post  v.  ,glaeba'  in- 
culcarunt,  eandemque  qualis  nunc  legitur  post  v.  ,viret' 
repetiverunt,  non  solum  est  vitium  quo  oratio  scriptoris  labo- 


230  Liber  XXXV. 

rat.  Ubi  enim  male  repeti  verba  intellcxit  qui  Plinii  libros 
correxit,  in  margine  prioribus  vocabulis  ,alterum  genus' 
adscripsit  ,hoc  est  glaeba'.  Itaque  factum  est  ut  non  error 
solus  remaneret  sed  eiusdem  correctio  novum  errorem 
parcrct.  Quo  additamento  expulso  verba  ,solidum  solum' 
dittographia  laborare  apparet.  Kursus  pronomen  hoc,  ab 
Isidoro  XVI.  1  in  quo  mutatum  suo  loco  motum  in  subditi- 
cium  illud  videtur  abiisse.  Itaque  haec  Plinii  ipsius  verba 
fuisse  consentaneum  est: 

G.  q.  v.  q.  G.  a.  v.  nascitur  solidum;    celera   e.  I.  c.  e.  c. 

o.  i.,  r.  v.  t.  e.  viret,  hoc  solo  m.  u.  rel. 

785  Alteram  dittographiam  in  proximo  sensu  deprehendisse 
mihi  videor,  nam  quod  ibi  tertium  genus  lanis  suffitu 
candorem  tantum  mollitiamque  conferre  dicitur  quid 
praeterea  conferre  potest?  Kepetita  vox  est  e  proximis 
superioribus  quod  vitium  iam  qui  saec.  XV  codicem  h  ex- 
aravit ,  animadvertit. 

786  180  =  15,51. 

Bituminis  probatio ,  ut  quam  maxime  splendeat 
sitque  ponderosum  ac  grave,  leve  autem  modice, 
quoniam  adulteratur  pice. 

,Magna  in  his  vocibus  corruptela'  Silligio  inesse  vi- 
detur,  nulla  inest  cum  codices  secutus  non  tantum  cum  Iano 
vocem  ,ac'  sed  etiam  interpunctionem  omiseris.  Tum 
enim  alterum  genus  bituminis  ,grave'  fj  noQcpVQoeiScHg 
mikfiovcra  —  xal  paQela  (Dioscor.  I.  99)  quam  maxime 
splendere  et  ponderosum  esse  dicitur,  ,leve'  alterum  ,mo- 
dice'  sc.  splendere  quae  QVTuadrjQ  a  Dioscoride  appellatur. 

787  191  ^  16,53.  (de  terra  Samia). 

Samiae  duae  sunt,  quae  collyrium  et  quae  aster 
appellantur.  Prioris  laus  ut  recens  sit  ac  lenis- 
sima  linguaeque  glutinosa ;  altera  glaebosior,  can- 
dida;  utraque  uritur,  lavatur. 


Liber  XXXV.  231 

Ita  e  vulgata  lectione  atque  codicibus  Silligius,  qui  Isido- 
rum  XVI.  i  laudavit,  quasi  is  non  iisdem  codicibus  corrup- 
tis  usus  esset.  iMirum  sane  quod  quae  iam  in  vetustis  edi- 
tionibus  paulo  correctius  edebantur,  denuo  corrupta  sunt. 
lta  autem  Dioscorides  V.  171  utrumque  genus  descripsit: 
xr]v  uyuv  Xevxr)v  nQOXQiiiov  xai  iXaqpQav,  xal  iv  rw  friytiv 
ttjv  yXwttav  XQat0V[i£vr]V  iyxoXXoag  —  oia  io~xiv,  r]v  xtveg 
xoXXvotov  xaXovctv.  YEati  yag  avtrjg  dvo  eldt]  to  te  nqo- 
€iQ7][jbtvov  xai  b  xakovnevoc  do~tr]Q,  7tkaxcodr]g  d)v  xai  nvx- 
vog  x.  t.  X.  Tantum  igitur  abest  ut  aster  ,candidus'  solus 
vocari  queat  ut  collyrium  candidius  etiam  appelletur.  Neque 
,lenissimac  est  quae  [idXa  iXuifQu  dicitur  sed  ,levissima'. 
Sequitur  legi  debere : 

—  ac  levissima  1.  glutinosa,  altera  glaebosior;  candida  utra- 

que;  u.  I.  Initio  chio  scribi  malo. 

195  =  1T,5T.    (de  creta).  788 

ex  iis  Cimoliae  duo  ad  medicos  pertinentia. 

Nusquam,  quantum  memini  medicamina  ad  homines, 
semper  ad  artem  referuntur,  quare  hic  vocabulum  usus 
post  ,medicos'  excidisse  arbitror. 

200  =  18,58.  789 

Talem  in  catasta  videre  Chrysogonum  Sullae, 
Amphionem  Q.  Catuli,  rectorem  L.  Luculli,  De- 
metrium  Pompeii  rel. 

Quum  cetera  nomina  servorum  propria  sint  omnia,  Lu- 
culli  servus  appellativo  designari  non  potuit,  quam  licen- 
tiam  loco  XXVIII.  56  Dalecampio  praeeunte  Sill.  frustra 
excusare  conatus  est,  sed  e  servis  potentissimus  notissi- 
musque  nominari  debuit.  Quod,  quae  fuit  servilium  nomi- 
num  ratio,  facile  restituemus,  cum  una  litterula  mutata 
scripserimus :    Hectorem  L.  Lucuili.    §.  201  coniectura  vetus 


232  Lthcr  A.XXVI. 

quam  Dalcc.  attulit    quamque   in   rasura  d  confirmat,   <juos 
mihi  probatur. 


LIBER  XXXVI. 

Huic  quoque  libro  ,  cuius  §§.  9—43,  64—125  in  chre- 
stomathia  interpretatus  sum,  praeter  ea  quae  imprudens 
iam  a  Silligio  correcta  neglexeram,  lanus  operam  utilem 
sedulo  dedit  et  in  illa  quidem  parte  §.91  Strackii  emenda- 
tionem  trecenum  merito  rccepit,  §.  106  clcganter  superne 
coniccit,  pauca  mihi  corrigenda  reliquit. 

790  4  et  5  =  2,2. 

Elegantissima  oratione  scriptor  antiquarum  legum  cen- 
soriarum  inconstantiain  insectatur,  quibus  cenarum  parsi- 
moniae  cavebatur,  aedificandi  luxuria  negligebatur.  Quae 
leges  docte  ac  verissime  in  B  Claudianae  appellantur  ab 
Appio  puto  Claudio  Pulchro  qui  post  Scauri  aedilitatcm  a. 
DCCIV.  importuna  severitate  magistratu  functus  est.  Quod 
in  deterioribus  libris  loco  VIII.  209  adhibito  in  ,glandia' 
mutatum  est,  sicut  §.  7  ,Palatio'  in  ,atrio',  quam  lectionem 
si  probaveris,  cum  editoribus  post  v.  ,cenis'  interpungendum 
est.  Illa  aute.m  pulcherrinia  altercatio  nunc  prava  intor- 
punctione  obscuratur.  Postquam  enim  eum  qui  maiorum 
causam  defendendam  suscepit  dicentem  fecit  ,non  enim  in- 
vehebantui"  (marmora)  ,  scriptor  respondet:  ,id  quidem 
falso  —  silentio  legum'.  At,  inquit  ille:  ,sed  publicis  ni- 
mirum  indulgentes  voluptatibus.'  Cui  his  verbis  occurrit 
Plinius:  ,id  ipsum  cur?'  rel.  Disputari  enim  cum  adver- 
sario  iisdem  verbis  ,Verum  esto,  indulserint  publicis  volup- 
tatibus'  efficitur.  Itaque  scriptoris  orationem  sic  distingui 
rectius  apparet: 

Uicttt  fortasse    aliqvts    jion   eni/n  invehebaniur1 :   id  quidem 
falso;  trecentas  LX  colitmnas  M.  Scaitri  acdilitale  —  videntnt 


Liber  XXXVI.  233 

portari  silenlio  legum.  ,Sed  publicis  nimirum  indulgenlcs 
voluptatibusL :  id  ipsum  cur?  rel. 

07  =  9,14.    (de  obelisco).  791 

Alexandriae  statuit  uoum  Ptolemaeus  Philadel- 
phus  —  exciderat  eum  Nectanebis  (Necthebis 
Sill.  lan.)  rex  purum,  maiusque  opus  in  deve- 
hendo  statuendove  multo  quam  in  excidendo. 

Ita  Sill.  Ian.  vcrbum  ,fuit'  omitti  posse  rati,  e  Bam- 
bergensi  puta.  Quid  autem  ille  exhibet?  nempe  multum  est, 
hic  quoque  prae  ceteris  egregia  fide  insignis;  servavit  enim 
participii  terminationem  quae  in  V  R  d  in  ,multo'  abiit,  pas- 
sivi  participium  dico,  nam  e  levi  corruptela  multum  id 
quod  sententia  loci  requiritur  restituitur  inueiltum.  Vides 
litteras  m  et  1  ex  his  signis  in  et  e  effictas  esse. 

69=ibidem.  (de  obelisco  Alexandrino).  ?92 

navalibus  incommodum  Maximus  [quidemj  prae- 
fectus  [Aegyptil  transtulit  in  forum  rel. 

Pessimo  exemplo  Sill.  e  pessimis  libris  particulam  re- 
cepit  quae  quid  hoc  quidem  loco  sibi  velit,  ne  divinari 
quidem  licet.  Recte  igitur  et  ego  et  Ianus  quidam  recepi- 
mus,  quae  vox  optimi  Bambergensis  et  bonorum  librorum 
V  K  d  consensu  confirmatur.  At  enim  ,quidam'  vir  illustris 
notissimusque  (cf.  C.  Inscr.  Gr.  4956.  27,  Henzen  Inscr. 
Lat.  6956  a)  a  Plinio  vocari  non  potuit.  Audio  neque  Pli- 
nium  quidquam  nisi  hoc  scripsisse  persuasum  habeo:  Ma- 
ximus  praefectus,  cf.  XIX.  3,  grammaticum  autem  illum,  de 
quo  saepius  me  loqui  memini,  qua  pollebat  doctrina,  in 
margine  annotasse:   quidam  praefeclus  Aegypli. 

99  =  15,23.    (de  Cyzico).  793 

Eodem  in  oppido  est  lapis  fugitivus  appellatus; 
Argonautae  eo  pro  ancora  usi  reliquerant  ibi. 


234  Liber  XXXVI. 

Quum  omnes  codices,  non  solum  R  d  (nam  Vossiano 
iam  destituimur)  sed  etiam  Bambergensis  cum  habeant  (fal- 
litur  enini  Sill.),  necessario  eum  scribcndum  est,  a  v.  ,re- 
liquerant'  aptum.  Cetcrum  §.  98  ingenii  recte  vulgo  omitti 
censeo  post  versum  XXVII  litterarum  ex  proximo  vocabulo 
rcpetitum,  milium  aurcum  quomodo  emendari  debeat,  non 
reperio. 

794  99.  100  =  ibidem. 

Eadem  in  urbe  —  turres  septem  aceeptas  voces 

numero  repercussu  multiplicant  — .    Et  hoc  qui- 

dem  locorum  natura  evenit   ac  plerumque    con- 

vallium;  ibi  casu  accidit,    Olympiae    autem    arte, 

in  porticu   quam   ob    id    heptaphonon  appellant, 

Iquoniam  septiens  eadem  vox  redditur]. 

Graecum  vocabulum  Plinius   cur  legentibus   interpreta- 

retur  non   fuit;    grammatico  in  margine   interpretem    agere 

placuit.    In  proximo   sensu    non  post  v.  clavo  sed  pone  v. 

amplum  interpungendum  esse  videtur. 

795  104  =  15,24. 

Sed  tum  senes  aggeris  vastum  spatium  fet]  sub- 
structiones  insanas  Capitolii  mirabantur  rel. 

Particula  et  quum  praeter  R  etiam  in  B  omittatur  ne- 
que  in  chiasmo  necessaria  videatur,  deleatur  oportet. 

Y9g  105  =  ibideni.   (de  cloaca  maxima). 

Permeant  corrivati  septem  amnes  — ;  aliquando 
Tiberis  retro  infusus  recipitur  pugnantque  diversi 
aquarum  impetus  intus. 

V.  intus  quae  sensu  minime  requiritur  atque  e  proximo 
vocabulo  facile  repeti  potuit,  quia  non  reperitur  in  B  a 
nobis  quoque  omittenda  est. 


797 


Liber  XXXV I.  235 

127  =  16,25. 
(Ferrum)  trahitur  magnete    lapide  — .    Sideritim 
ob    id    alio    nomine   vocant,    quidam    Heraclion. 
Magnes  rel. 

Primum  particula  namque  post  v.  trahitur  quae  non  in 
R  d  tantum  sed  etiam  in  B  reperitur  restituatur  oportet,  tum 
Heraclion  altero  nomine  Graecum  etiam  genere  fuisse  de- 
monstratur,  atque  lHqaxXsia  M&og  ab  Hesychio  nominatur. 
Itaque  Heracliam  ^eraclem  ari  R)  scribendum  est. 

130  =  ibidem.  798 

Alius  rursus  in  eadem  Aethiopia  non  procul  mons 
[g-ig-nit    lapidem    theameden    qui]    ferrum    omne 
abigit  respuitque. 
Quae   inclusimus  vocabula   unde    in   recentiores    libros 
irrepserint,  nescio,  ac  possit  sane  aliquid  ante  v.  ,mons'  vel 
post  eandem  excidisse  videri.  At  quum  lapis  ille  et  prorsus 
ignotus  sit  atque  ne   in  indice  quidem   huius  libri    reperia- 
tur,    artis   nostrae  legibus   puto    condemnari.     Tum   ipsum 
illud    vocabulum    mons   lapidibus   vix  videtur  recte  opponi, 
quare  Isidorum  XVI.  4  secutus  legere  malim:  A.  r.  i.  e.  A. 
magnes  ferrum  rel.    Neque  enim  de  Indiae  monte  (II.  21 1) 
cogitandum  est. 

130  =  16,26.  799 

Lapidem  e  Scyro    insula  integrum   fluctuari    tra- 
dunt,  eundem  comminutum  mergi. 

Codices  omnes  atque  qui  suo  errore  eorum  scripturam 
confirmat  Isidorus  XVI.  4  ,lapis  a  Syria'  habent  e  Syro, 
ad  quos  quum  in  indice  etiam  V  accedat,  Silligii  Ianique 
iudicium  non  possum  non  mirari,  qui  in  Harduini  sententiam 
propterea  concesserunt,  quod  Scyros  insula  lapidosa  fuisse 
narratur,    quasi  inde  consequeretur  nullos   in  Syro   lapides 


236  Liber  XX XVI. 

fuissc.  Vocem  autem  ,integrum'  quae  ctiam  a  Bamb.  ab- 
est  cum  Pintiano  omitterem,  nisi  Isidorus  in  suo  exemplo 
legissct. 

800  143  =  19,35.   (de  spongitis  lapidibus). 
Quidam  eos   tecoiithos  vocant,    quoniam    vesicis 
medenlur;  calculos  runipunt  in  vino  poti. 

Non  propterea  vrjxoki^ovg  appellari  consentancum  est, 
quia  vesicac  medcntur,  sed  quia  calculos  rumpunt.  Itaque 
scribendum  est:  vesicis  medcnlur;  quidam  eos  tecolithos  vo- 
cant,  quoniam  calculos  rumpunt  i.  v.  p. 

801  145  =  20,37.    (de  schistis). 

—  in  iis  commodior  croco  similis,  peculiaris  ex- 
plendis  oculorum  lacunis  in  lacte  muliebri,  pro- 
cidentesque  oculos  praeclare  cohibet. 

Quae  sint  oculorum  lacunae,  nescio  ncque  apud  Dio- 
scoridem  V.  144  reperio.  Qui  nhrjooi  d&  xcd  xoiXutpara 
dum  refert  ,inanitates  ulccrum'  quas  Plinius  vocat  XXXIV. 
169  significavit.  Emendato  igitur  vocabulo  proximi  vicinia 
corrupto  scribendum  erat:  ulccrum  lacunis. 

802  159  =  22,43. 

—  in  Siphnio  singukire,  quod  excalfactus  oleo 
nigrescit  durescitque  mollissimus. 

Aliquanto  elegantius  locutus  estPlinius:  durescitque  na- 
tura  mollissimus.     Sic  cnim  Bamb. 

803  160  =  22,45.  (de  speculari  lapide). 
Hispania    hunc  tantum    citerior    olim  dabat,    hec 
tota  sed  intra  centuni  milia  passuum  circa  Sego- 
bricam  urbem.  ' 

Segobrigam  e  B  restituit  Ianus,  immanem  numerum  in- 
vitis  libris  MSS.  non  tetigit.  Scilicet  c.  passum  B1,  c.  pas- 
sus  B2  d  rectissime  scriptum  exhibent. 


Liber  XXXVL  237 

166  =  22,48.  (de  tofo).  804 

Exestur  halitu  maris,  tricatur  vento,  everberatur 
imbri. 

frialur  B1  verissime,  hi  enim  lapides  facile  ,friantur  et 
dissolvuntur'  Vitruvius  ait  11.  7.  2. 

171-22,51.  805 

cum  inaequali  crassitudine  structa  sunt  coria, 
pseudisodomon  (vocant  genus). 

Quod  e  B  v.  coria  antea  omissa,  quae  in  ceteris  codicibus 
cona  levi  vitio  scribitur,  a  Silligio  Iano  auclore  recepta  est,  '>' 
b^ne  factum;  nollem  tamcn  ab  Iano  inpiioreedit.Vitruv.il. 
3.  2etPlin.XXXI.47,  aSilligioriin.XVII.26,  XXXIV.  164  v 
laudari.  Nam  quac  ibi  ,coria  caespitum  terraeve'  appellantur 
ea  a  choriis  probe  distinguantur  oportet.  XwqIcc  enim  la- 
terum  a.  v.  %toqoq  ducta  qua  ipsa  Vitruvius  II.  3.  4,  II.  8. 
5,  7  utitur,  ordines  sive  strata  laterum,  non  superficiem 
significant.  Quod  verbum  quum  eo  ipso  loco  II.  8.  6  quem 
Plinius  exscripsit,  Vitruvius  in  eadem  descriptione  usurpa- 
verit,  sequitur  non  coria  legendum  esse  sed  choria. 

180  =  24,57.  806 

Non  Cera  atque  rosaceo  sed  cera  ac  rosaceo  scri- 
bendum  est  e  cod.  B. 

184  =  25,60.  807 

Pavimenta  originem  apud  Graecos  habent  elabo- 
rata  arte  picturae  ratione  donec  lithostrota  ex- 
pulere  eam. 

De  variis  musaici  operis  generibus  h.  1.  disputare  non 
in  animo  habeo,  unum  moneo  v.  ralione  quae  apud  Isidoruin 
XIV.  8  omittitur,  cuni  v.  piclurae  coniungi  non  posse.  Ita- 
que  aut  verba  ita  transponenda  sunt:  donec  ratione  litho- 
struta  aut,  quod  magis  placet,  lacuna  statuenda  erit,  fortasse 


238  Liber  XX XVI. 

voce  ,emblematum'  vel  potius  ,tessellarum'  explenda.  Haud 
dubie  autem  aliquid  excidit 

808  186  ==  25,62. 

Subolialia  Graeci  invenere,  talibus  domos  conte- 
gentes,  facile  tractu  tepente,  sed  fallax  rel. 

Adiectiva  enim  neutrius  generis  quo  referantur  non 
habent.  Terminatione  proximi  verbi  ,contegentes'  absorptum 
interiit  vocabulum  genus.    Item  mancus  est  locus 

809  497  =  26,67. 

Remisit  et  Tiberius  Caesar  Heliopolitarum  caeri- 
moniis  repertam  in  hereditate  eius  qui  praefuerat 
Aegypto  obsianam  imaginem  Menelai. 

Cuius  tandem?  Fuitne  hereditale  Vestini,  quae  gens  inter 
illustres  equestrium  commemoratur  a  Tacito  Hist.  IV.  53? 
Obiter  moneo  §.  196  in  B  non  crassitudine  sed  crassitudinis 
scribi. 

810  199  =  ibidem.  (de  obsiano  vel  vitro). 
Fragmenta  teporata  adglutinantur  [tamen],  rursus 
tota  fundi  non  queunt  praeterquam  abrupta  sibi- 
met  in  guttas,  veluli  cum  calculi  fiunt  quos  qui- 
dam  abaculos  appellant,  aliquos  et  pluribus  modis 
versicolores. 

Neque  tamen  quod  e  H2  Sill.  recepit  neque  quod  vulgo 
legitur  tantum  commode  explicari  poterit,  mihi  proximarum 
syllabarum  nantur  rursus  dittographia  esse  videtur ,  qua 
suspicionc  M  apud  Dalecampium  lectione  uygluCman.  rursus 
conrinnor.  Quod  vero  sequitur  abaculos  manifesto  interpo- 
latuni  e  codd.  B  d  (atque  hi  soli  iam  resiant  aut  summa  aut 
aliqua  certe  tide  digni)  coirigendum  est.  Qui  quum  ab  ncu- 
(is  sciiptum  cxhibeant,  atque  ,versicolores'  calculos  illos  fuisse 


Liber  XXXYU.  239 

ab  ipso  scriptore  doceamur,  quidni  vitreos  aut  vitri  similes 
oculatos  fuisse  putabimus?     Itaque  scr.  ab  ocuiis. 

202  =  27,69.  811 

Pestilentiae  quae    obscuratione  solis   contrahitur, 
ignes  si  iiant,    multitbrmiter  auxiliari  certum  est. 

Adverbium  ,multiformiter'  Plinio  obtruserunt  editores 
refragantibus  codicibus.  In  d  enim  mulliforma  in  H  multiformi 
legitur  optime.  Pestilentia  multiibimis  esse  potest,  ignes 
non  possunt.  Itaque  pestilentiae  in  multis  eius  formis  ignes 
auxiliari  hoc  modo  dicuntur:  ignes  si  fiant  multifor m  i  a.  c.  e. 

LIBER  XXXVfl. 

TJltimi  libri  quam  misera  sit  condicio,  inter  omnes  con- 
stat.  Quem  quum  ne  d  quidem  antiquiore  manu  sed  re- 
centiore  interpolatum  contineat,  ad  unum  fere  Bambergen- 
sem  ex  iis  qui  etiamnum  in  bibliothecis  adservantur,  con- 
fugiendum  est.  At  ne  is  quidem  in  hoc  libro  eadem  qua 
in  reliquis  praestantia  excellit,  quippe  qui  et  nonnullis  locis 
videatur  esse  interpolatus  et  permultis  lacunis  foedatus  ut 
quadam  ex  parte  excerpti  potius  quam  integri  libri  speciem 
prae  se  ferat.  Aliquanto  tamen  pluribus  locis  quam  a  S.  I. 
conceditur  orationis  vere  Plinianae  vestigia  videtur  con- 
tinere.  Neque  praeterea  contemnendi  sunt  duo  codices  a 
Dalecampio  adhibiti,  Manuscriptus  ille,  quem  a  Cuiacio  ac- 
ceperat,  et  Fuxensis  i.  e.  Tolosanus.  Laurentianum  collatum 
nondum  esse  doleo  vehementer. 

'•     .  -,-  812 

multis  nulla  sui  parte  mirabilior. 

sui  omittit  B,  itaque  nos  quoque  omittemus. 

4—1,2.  (de  gemma  Polycratis).  813 

—  ostenduntque  —  novissimum  prope  locum  tot 
praelatis  obtinentem. 


240  Liber  XX XV 11. 

Prorsus  non  intelligo,  cur  S.  I.  codicis  optimi  lectionem 
praelalis  multis  deterioribus  posthabuerint. 
814  §.  11  sensum  ,quod  peregrino  appellant  nomine  dacty- 

liothecam'  antiqui  recentissimique  editores  post  v.  ,plures' 
collocarunt,  multo  rectius  B:  Gemnias  plures  prilUUS 
omnium  llomae  habuit,  quod  peregrino  appellant 
nomine   dactyliothecam ,    privignus  Sullae  Scaurus. 

Nam  non  gemmae  plures,  sed  gemmae  plures  ab  uno  ha- 
bitae  i.  e.  gemmarum   collectiones   dactyliothecae   vocaban- 

°  tur:  diuquc  nulla  alia  fuit  donec  Pompeius  Magnus, 
quae  Mithridatis  regis  fuerat,  —  in  Capitolio  dicaret, 
ut  Varro  aliique  aetatis  eius  auctores  coniirmant, 
niultum  praelatam  Scauri.  Non  hoc  confirmayif  Yarro, 
Mithridatis  dactyliothecam  maioris  quam  Scauri  aestimatam 
esse,  neque  enim  regias  opes  privatis  praestitisse  mirum  est, 
sed  contra  Scaurianam  praelatam  esse  illi.  Atque  hoc  ipsum 
quod  coniectura  restitui  debebat,  scriptum  exhibet  B ;  mul- 
tum  praelata  Scauri. 

12,13  =  2,6. 

816 

Verba  ex  ipsius  Pompeii  triumphorum  actis  sub- 

iciam.     lErgo]  tertio  triumpho  rel. 

,Ergo  om.  B'.  Ita  Sill.  Ian.,  ipsi  retinuerunt.  Quasi 
vero  neccssario  ab  hoc  vocabulo  acta  triumphorum  exordium 
fecissent. 

817  14  =  2'14- 

Eral  et  imago  Cn.  Pompci  e  margaritis,    illa  re- 

licino  honore  grata,  illiusprobi  oris  venerandique 

per  cunctas  gentes,  illa,  inquam,    ex  margaritis, 

severitale  victa  et  verius  luxuria  quam  (riumpho. 

1'oslquam   Sill.  egregiam    libri    B  scripturam    ,relicino' 

(8C   relicinae  frontis    cf.  VII.  53)     recepit,    Ianus    ultiina 


Liber  XXXV II.  241 

verba  recte  ad  vulgatorum  exemplorum  uormam  reduxit, 
unum  nobis  emendandum  relictum  est,  ac  potius  restituen- 
dum.  Quum  enim  B  non  ut  Sill.  refert  seinel  sed  bis  vocem 
,illa'  et  ante  vv.  ,ex  margaritis'  etpost  eas  scriptam  exhibeat, 
,inquam' autem  omittat,  scribaturnecesse  est:  illa  ex  marga- 
ritis,  illa  v  sc.  priore)  severitate  victa  el  veriore  luxuriae  triumpho. 

§.15v.  hinc  cum  B  omittenda  est.  —  Quis  consularis  ille  818- 
fuerit,  cuius  nomen§.  18  in  anus  desiisse  putandum  est  (nam 
annos  est  in  B)  etsi  definiri  nequit,  id  tamen  certum  est 
neque  L.  Annium  nec  T.  Arrium  fuisse,  de  quibus  Sill. 
cogitavit,  cum  uterque  Neroni  superstes  fuerit.  Fortasse  de 
Servilio  Noniano  loquitur  Plinius.  §.  19  servari  cum  B  omit- 
tendum  est.  §.  21  Iani  iudicium  probo,  cum  v.  in  in  B  loco 
raota  esse  videatur.  Quod  autem  ille  cum  Silligio  §.  22 
v.  maculae  ante  pinyues  omisit,  codicis  optimi  lectionem 
male  retulit,  nam  is  idem  quod  reliqui  vocabulum  ex- 
hibet.  §.  24  quae  a  B  omittuntur  voces  ,iuxta  gemmam' 
et  ,regis'  legibus  artis  nostrae  obtemperabimus  cum  nos 
quoque  expungemus. 

25  =  2,9.     (de  crystallo).  820 

Sudines  negat  nisi  ad  meridiem  spectantibus  locis 
nasci,  quod  certum  est;  non  reperitur  in  aquosis 
locis  rel. 

luba,  Bocchus,  Xenocrates,  Sudines  quae  de  crystallo  tra- 
diderant,  ea  Plinius  sic  refert  ut  utrum  vera  sint  nec  ne  in 
raedio  relinquat,  quod  omniura  consensu  constare  videatur, 
a  prioribus  discernat.    Itaque  ita  oratio  interpungenda  erit: 

—  nasci.     Quod  certum  est,  non  reperitur  rel. 

30,31  =  2,11.  (de  sucino).  821 

—  in  sucinis  causam  ne  deliciae  quidem  adhuc 
excogitare  potuerunt ;  occasio  est  vanitatis  Grae- 
corum   detegendae.     Legentes  modo    aequo  per- 

16 


242  Liber  XX XV II. 

petiantur  animo,    cum  hoc  quoque    intersit  vitae 

scire    nos    quidquid     illi    prodidere    mirandum. 

Phaethontis  —  sorores   luctu  mutatas  in  arbores 

populos    lacrimis  electrum  —  fundere  —  plurimi 

poetae   dixere    primique,     ut  arbitror,    Aeschy- 

lus,  Philoxenus,  Euripides,    Satyrus,    Nicander; 

quod  esse  falsum  Jtaliae    testimonio  patet.     Dili- 

gentiores    eorum  Electridas   insulas  in   mari  Ha- 

driatico  esse  dixerunt  rel. 

Quod  fere    in  B  fieri  solet,    ut   nova   quaedam    capita 

maioribus    litteris    indicentur,    id  h.  1.    editores    admonere 

poterat  voce  potuenmt  sucinorum  cum  crystallinis  murrinis- 

que  comparationem  absolvi    atque  voce    occasio    ad    electri 

naturam  transiri.     Itaque   post  potuerunt   gravius   interpun- 

gendum    itaque  prosequendum    est:    Occasio  —  delegendae: 

legentes  —  mirandi/m.     Quod  autem  in  eodem  libro  non  nos 

sed  non  legitur  cum  excusatione   illa  scriptoris  optime  con- 

ciliatur;  nam  non  quidquid  Graeci   prodidere  scire  vitae  in- 

terest,   sed    hoc  quod   in  luxuriae    irritamento    describendo 

prodiderunt.     Tum  quod   in  B  reperitur   ac  lacrimis  temere 

neglectum    est,    confirmatum    egregie    codicis  B'    scriptura 

popuJose:   unde  efficitur  populos  esse   ac    Jacrimis.     Ne  hoc 

quidem    casu    factum  est    quod    nomina  Satyrus ,    Nicander 

absunt  a  B.  Neque  enim  Satyrus  poeta  innotuit,  neque  Ni- 

cander  inter  primos  poetas  enumerari  potuit.   Neque  tamen 

omnino  delenda  sunt  Plinianae  doctrinae  vestigia,  sed  pone 

v.  eorum  sc.  Graecorum  transponenda. 

g22  32  =  ibidem. 

Nam  quod  Aeschylus  in  Iberia  [hoc  est  in  Hispa- 
nia]  Eridanum  esse  clixit  —  faciliorem  veniam 
facit  ignorati  sucini  in  tanla  ignorantia  orbis. 


Liber  XXXVII.  243 

Recte  mihi  videtur  Bergkius  exercitt.  Plin.  I.  p.  32 
codicis  d  lectionem  sucini  tanta  praetulisse,  illud  miror  a 
viro  sagacissimo  praetermissum  esse  quod  luce  clarius  patet 
importunum  correctoris  glossema.  Nam  quod  vix  ferendum 
esset  illa  quidem  aetate  additamentum,  id  hoc  loco,  post- 
quam  III.  2i  Hispaniam  Iberiam  a  Graecis  dictam  esse 
tradidit  cumque  XX.  254  Iberiam  nominasse  satis  habuit, 
legentes  docere  Flinius  non  potuit,  eosdem  grammaticus 
ille  non  inepte  monuit. 

33  =;  ibidem.  823 

Chares  —  Phaethontem  in  Aethiopia   Hammonis 
obiisse  (dixit). 

Manifestam  post  genetivum  ,Hammonis'  lacunam  nemo- 
dum  animadvertit ,  neque  enim  tota  Aethiopia  sed  Meroe 
tantum  insula  a  templo  Hammonis,  de  quo  nuper  Partheius 
in  actis  acad.  Berol.  1862  p.  155  egit,  (cf.  Plin.  VI.  186) 
appellari  potuit.  Quae  quomodo  explenda  esse  videatur,  et 
re  ipsa  et  codicis  B  scriptura  Hamonesso  docemur,  sc.  Ham- 
monis  in svla. 

Ibidem  —40.  824-30 

Philemon  —  in  Scythia  erui  duobus  locis,    can- 

didum  atque  cerei    coloris  quod  vocaretur  elec- 

trum,   in  alio  fulvum  quod  appellaretur  sualiter- 

nicum. 

Graecumne  hoc  vocabulum  est?  an  alio  ac  Graeco  no- 

mine  Graecus  scriptor  uti  putandus  est?  Minime.    At  modo 

fulvi  colorismemineris,  facile  invenies  dictumesse  hyalopyr- 

richum.  Quid  quod  inBlitteras  lineola  transversa  expungi 

videtur.  §.  35  mirum  illud  aestuarium  mecynomenon  Graece 

a  Pythea  dictum  fuisse  videtur.   §.  36  rectius  interpungitur 

relinguere ,    oceani  deinde  aestibus ,    et  ante   v.  vocari   cum  B 

omittendum  est,  §.  39  eodem  auctore  inde  ftuere  scribeudum. 

16* 


244  Liber  XXXVU. 

Ceterum  neque  §.  38  additamentum  in  Electride  lacu  habet 
B  (recte  Ian.  p.  LXXVI )  et  §.  39  v.  oceanum  sic  repetit :  oceumi 
oceanum.  §.  40  thium  i.  e.  frelov  et  cum  Iano  sacrum 
scribatur  oportet. 

831  40  =  ibidem. 

Super  omnes  est  Sophocles  [poeta  tragicus], 
quod  equidem  miror,  cum  tanta  gravitas  ei  co- 
thurni  sit,  praeterea  vitae  fama,  alias  principe 
loco  genito  Athenis,  [et  rebus  gestisj  et  exercitu 
ducto. 

Ineptissimis  additamentis  scriptorem  liberari  laetor. 
Quorum  alterum  voci  ,cothurni'  adscriptum  erat,  alterum, 
quod  ne  structurae  quidem  verborum  convenit,  verbis  ,ex- 
ercitu  ducto'  explicaudis  inserviebat. 

832  45  =  3,11. 

—  vivitque  eques  Romanus  — ,  qui  et  commercia 
ea  et  litora  peragravit. 

Quae  ex  hoc  loco  in  lexica  immigravit  inaudita  alias 
(Claudiani  enim  in  Eutrop.  I.  58  alia  ratio  est)  vocabuli 
interpretatio,  qua  ,commercia'  mercatus  significare  dicuntur, 
nihili  est.  Inter  vocabula  ea  atque  et  litterarum  similitudine 
excidit  verbum  exercuit. 

833  47=3,12. 

—  candida  odoris  praestantissimi ;  sed  nec  his 
nec  cerinis  pretium;  fulvis  maior  auctoritas; 
ex  iis  etiamnum  amplior  translucentibus  rel. 

etiam  amplius  tralucentibus  B  recte,  sc.  pretium. 
834-35  Ibidem. 

Summa  laus  Falernis  a  vini  colore  dictis ,  molli 
fulgore  perspicuis,  io  quibus  et  decocti  mellis 
lenitas  placeat.  Verum  hoc  quoque  Qotum  (ieri 
oportet  rel. 


Liber  XXXVII.  245 

Duo  genera  a  Solino  20.  13  nominantur,  ,melleum  et 
Falernum',  itaque  verba  ,in  quibus'  rel.  ad  melleum  referri 
apparet,  sic  ordinanda:  et  in  quibus  decocti  —  placeat.  Ex 
eodem  Solini  loco  20.  11  et  Plinii  narrationi  aliquid  addere 
licet ,  et  rursus  Solinum  e  Plinio  emendare.  Scilicet  glaebam 
illam  XIII  librarum  §.  46  a  Germanorum  rege  dono  mis- 
sam  esse  Solinus  narrasse  videtur  his  verbis:  ,cum  per 
idem  tempus  tredecim  milia  librarum  rex  Germaniae  dono 
ei  miserit',  quae  si  recte  se  haberent,  quum  parvae  e  sucino 
imagines  vivorum  hominum  pretia  exsuperare  dicantur  (cf. 
Plin.  §.  49),  iustam  fere  servorum  legionem  donum  illud 
aequasset.  Quod,  si  v.  ,milia'  ex  ultima  proximi  vocabuli 
littera  repetitum  esse  statuere  licet,  suppleta  voce  ,glaebam' 
ad  civilem  modum  reducitur.  Apud  Plinium  autem  hunc  sen- 
sum  ,dono  a  Germaniae  rege  missam'  excidisse  putaverim, 
cui  coniecturae  ut  in  ceteris  libris  damnandae  in  hoc  libro 
locum  concedi  quis  est  qui  negare  veUt?  Denique  vocem 
verum  margini  libri  B  a  recentissima  manu,  e  codicibus  ut 
puto  interpolatis ,  immerito  additam  esse  inde  consequitur 
quod  prima  littera  vocis  Hoc  maiore  amplitudine  atque  ultra 
contextum  porrecta  novum  caput  sequi  demonstratur. 

55  =  4,15.    (de  adamante).  836 

—  ita  appellabatur  auri  nodus  in  metallis  reper- 
tus  perquam  raro,  eomes  auri ,  nec  nisi  in  auro 
nasci  videbatur. 

Auri  nodum  Plinii  errori  tribuit  qui  a  Sill.  laudatur 
Pinderus  de  adam.  p.  47,  illum  enim  Platonis  verba  e  Ti- 
maeo  p.  59  %qv<tov  oQoc  male  interpretatum  esse.  Quid 
vero  Plinio  cum  Timaeo?  Atque  erratum  est  haud  dubie, 
neque  tamen  a  Plinio  sed  a  librariis.  Verbis  enim  ,comes 
auri'  quae  desunt  in  B  eo  quo  vulgo  leguntur  loco  quae 
praecedunt  quaeque  sequuntur  moleste  repetuntur;    quae  si 


246  Liber  XXXVII. 

pone  v.  ,appellabatur'  collocaveris,  ea  quam  scriptor  affecta- 
vit  sermonis  elegantia  videntur  dignissima.  Deleta  igitur 
voce  ,nodus'  ita  procedit  oratio: 

i.  u.  auri  comes  i   m.  r.  p.  raro,  nec  nisi  i.  a.  n.  r. 

«37  57  =  ibideni. 

—  duritia  inenarrabilis  est  simulque  ignium  victrix 
natura  — ,  unde  et  nomen  interpretatione  Graeca 
jindomita  vis]  accepit. 

Nominativum  per  se  ineplissimum  ad  correctoris  inter- 
pretationem  referendum  esse  quis  dubitet?  Quae  quum  etiam 
apud  Isidorum  XVI.  13  reperiatur,  ad  antiqua  referenda 
esse  additamenta  efficitur,  quae  recte,  nisi  fallor,  saeculo 
quarto   assignavi.    V.  et  cum  B  omittenda  est. 

838  63  =  5,16.  (de  smaragdis). 
Praeterea  longinquo  amplificantur  visu  inlicientes 
circa  se  repercussum  aera  rel. 

Tria  genera  smaragdorum  i  nam  ,smaragdus'  non  ,zmarag- 
dus'  ea  gemma  in  B  appellatur )  distinguit  Plinius,  convexos, 
concavos,  planos,  quos  extentos  vocat,  itemque  Solinus  15. 
Convexi  autem  describuntur  ea  de  qua  loquimur  sententia, 
nominantur  a  Solino  globosi,  quod  vocabulum  pone  v.  prae- 
lerea  necessario  inserendum  est. 

839  semperque    sensini  radiantes  et    visum  admitten- 
tes  ad  crassitudinem  sui  facilitate  translucida  rel. 

Quid  est  ,visum  admittere'?  Neque  ego  scio  neque  ab 
editoribus  edoceor,  verbaque  ea  quum  non  in  C  solum  sed 
etiam  in  B  omittantur,  lubens  expungenda  esse  censerem, 
nisi  praeter  veterum  editorum  libros  etiam  apud  Solinum 
1.  1.  haec  scripta  reperissem :  ,probantur  —  si  aspectus 
transmittant'.  Quam  sententiam  interpunctione  mutata  ita 
efficere  liceret,     ut    distinguendi    notam    a  v.    ,admittentes' 


Liber  XXXVII.  247 

ad  v.  ,sui'  transferretur.  Facilior  tamen  et  propter  eiusdem 
praepositionis  ,ad'  viciniam  similior  veri  ea  coniectura  vide- 
tur  esse,  qua  admittentes  in  transmittentes  corrigendum  pro- 
pono.  In  proxima  sectione  Ianus  bene  vulgatam  lectionem 
restituit. 

66  =  ibidem.  (de  Cypriis  smaragdis).  840 

—  dos  eorum  est  in  colore  liquido  —  pariterque 
ut  transluceat  et  niteat  [hoc  est  ut  colorem  ex- 
pellat,  aciem  recipiatj. 

Neque  satis  Latine  locutus  est  quicumque  verba  unci- 
nis  inclusa  adscripsit,  nam  qui  expellitur  color,  non  rema- 
net,  neque  quidquam  orationi  Plinii  addidit  quod  non  ver- 
bis  eleganter  inter  se  oppositis  declaretur. 

67  =  5,18.  841 

Sed  et  vitia  demonstrari  convenit  in  tam  prodi- 
gis  pretiis. 
Huic  B  codicis  scripturae  adiectivum  acceptum  refero, 
interpolatis  codicibus  ubi  ,in  tanto  prodigio'  scriptum  exstat 
vocalem,  quibus  coniunctis  —  et  his  quidem  etiam  carere 
poteramus  —  scribendum  esse  pronuntio:  in  tam  prodi- 
yiosis  pretiis. 

68  =  ibidem.  842 

—  aut  intus  occurrit  aut  excipit  in  fifie  visum 
candor  bic  coloris.  Sunt  item  vitia  capillamen- 
tum  rel. 

Bene  Ianus  in  edit.  priore  et  praecedentia  restituit,  in 
quibus  quam  e  coniectura  inseruit  vocem  ,quidam'  ante  ,varii' 
eam  in  Bambergensi  reperire  poterat,  ethocloco  aB  disces- 
sit.  Vellem  longius  progressus  esset.  Nam  quod  in  B  deest, 
his  in  verbis  non  magis  quam  saepissime  manco  et  lacu- 
noso,  in  ceteris  libris  varie  corruptum  invenitur,  in  P  legi- 


248  Liber  XXXVIL 

tur  vocabulum  ,coi,porist  sententia  flagitatur  omnino.  Ca- 
pillamenta  enim ,  sal,  plumbago  non  coloris  vitia  sunt  sed 
corporis.  Itaque  servatis  religiose  quae  in  B  adsunt  verbis 
haec  a  Plinio  scripta  esse  conicio. 

—  candor.  Haec  coloris,  corporis  sunt  item  vitia  rel. 

§.  70  in  sole  etiam  B  habet,  haud  dubie  restituendum. 
§.  71  Mommsenius  ad  Solinum  p.  98  codicis  B  scriptura 
improbata  e  codd.  Barbari  ad  vulgatam  lectionem  redeun- 
dum  esse  monuit.  §.  73  B  non  vocent  sed  ut  vulgo  vocanl 
exhibet;  §.  75  idem  recte  nisi  si.  §.  79  Iani  coniectura 
castrata  mihi  probatur,  voce  tamen  causa  e  vulgata  lectione 
recepta.     §.  83  e  B  recipiendum  est  sunt. 

843  88  =  6,23.  (de  sardonyche). 
Persuasimus  deinde    et  Indis  ut  ipsi   quoque  his 
gauderent,    utiturque  perforatis   utique  vulgus  in 
collo;  et  boc  nunc  est  Indicarum  argumentum. 

deinde  indis  ut  ipsi  quoq.  (jauderent  utitur  perforatis  B 
rectissime,  nisi  quod  in  fine  versus  post  quoque  excidit  iis, 
ut  a  v.  ntitur  novasententiaexordiatur.  §.  92  e  B  quemin  re 
dubia  sequi  par  est,  magnae  delendum,  et  scribendum  esse 
censeo. 

844  104  =  7,30.  (de  Carchedoniis), 
Carthaginem  quondam  deportabantur. 

Carthagine  B  recte,  sc.  a  Nasamonibus  in  urbem  de- 
vectae  inde  trans  maria  mittebantur.  Paulo  supra  imbre  a 
B  quidem  abest,  sed  Isidori  auctoritate  XVI.  13  confirma- 
tur,  quod  contra  Ianum  moneo.  Infra  cerarent  legitur  in  B 
i.  e.  cerae  retinent  quod  plene  scriptum  erat  in  Y  ( Fuxen- 
si),  confirmatum  a  Solino  60  et  Isidoro. 

845  105  =  7,31.    (de  sarda). 

—  ad  haec    sarda   utilissima        ipsa   vulgaris  el 
primum  Sardibus  reperta,,  sed  laudatissioaa  circa 


Liber  XXXVII.  249 

Babylonam.  Cum  lapicidinae  quaeclam  appellantur, 
haerentes  in  saxo  cordis  modo  reperiuntur. 
Bahylona  rectc  Ianus  e  B',  reliqua  inemendata  reli- 
quit,  quae  foedissimis  duobus  vitiis  in  B  inquinata  sunt. 
Nam  et  inutilissimae  scripsit  librarius,  non  inutilissima  oculis 
ad  verbum  utilissima  relapsis,  et  appelluntur,  quod  in  ceteris 
codicibus  recte  aperirentur  scribi  Theophrasti  loco  de  lapid. 
§.  31  diaxo7iTO[iiveov  tow  nexqoiv  probaretur,  nisi  re  ipsa 
posceretur.  Diversus  est  enim  locus  XVI.  142.  Quibus  cor- 
rectis  haec  prodibit  scribendi  ratio :  reperta;  sed  laudatissimae 
c.  Bahylona,  cum  lapicidinae  apcrirentur :  haerentes  -   reperiuntur. 

108=8,32.  (de  topazo).  846 

luba    Topazum    iusulani  —    dicit,    nebulosam    et 
ideo  quaesitam  saepius  navigantibus;  ex  ea  causa 
nomen   accepisse;    ftopazin   enim    Trogodytarum 
lingua  significationem  habere  quaerendi]. 
Quasi  vero  Graece  locuti  essent  Trogodytae;  atque  istis 
ineptiis  regem    doctissimum   nondum  liberatum  esse    nonne 
mireris  ?    Nam   quod    Isidorus  XVI.  7  Graecis   illis  Trogo- 
dytis   fidem  habuit,   id  sane   mirum   non  est.     Scilicet  cor- 
rector    ille    quarti    saeculi    doctrina    imbutus    quum    verbo 
TonuX^tiv  non  proprie   quaerendi   sed  suspicandi   vim  inesse 
animadvertisset,    quod  Graecos  dixisse    non  putavit,    id  ab 
hominibus    paulo  indoctioribus    commode    dictum  esse    sibi 
persuaserat 

—  ex  hac  primum  importatam  Berenicae  reginae  847 
quae  fuit  mater  sequentis  Ptolemaei,    ab  Philone 
praefecto  regi  mire  placuisse  et  inde  factam  sta- 
tuam   Arsinoae  Ptolemaei  [Philadelphi]  —  sacra- 
tam  in  delubro  quod  aureum  cognominabatur. 
,Philadelphi,  om.  B.  At  v.  36,  68'.  Ita  Silligius.  At  illo 


250  Liber  XX  XVII. 

loco  nihil  docemur  nisi  hoc,  a  Philadelpho  delubrum  condi- 
tum  esse,  quasi  propterea  Ptolemaei  nisi  addito  cognomine 
mentionem  facere  non  liceret.  Qui  quum  h.  1.  ,sequens 
Ptolemaeus'  appelletur,  additamentum  delendum  esse  effi- 
citur.  Neque  tamen  nihil  ex  illo  loco  in  usum  nostrum 
converti  licet.  Ibi  enim  delubrum  Arsinoeum  vocatum  esse 
traditur,  aureum  non  appellatur,  itaque  mutatione  in  no- 
mine  proprio  non  violenta  pro  aureum  legendum  est  Arsi- 
noeu  m. 

848  110  =  8,33. 

Nascitur  post  aversa  Indiae  apud  incolas  Caucasi 
montis  Phycaros,  Sacas,  Dahas. 

Duo  nomina  a  Salmasio  restituta  sunt,  tertium  nobis 
restituendum  reliquit:  Hyrcanos. 

849  114-8,35. 

Sudines  dicit  et  in  Sibero  Atticae  ilumine  nasci, 

Non  Atticae  flumen  fuit  Siberus  vel  Siberis,  sed  Gala- 

tiae,  cf.  Procop.  de  aed.  5.  4,     quod  nomen    reponendum 

esse  apparet. 

850  116  =  ibidem. 

—  haec  erit  illa  quae  vocatur  aerizusa. 

—  quae  arizusa  (non  arizu/a)  dicetur  B,  unde  scriba- 
tur  oportet:  quae  aerizusa  dicitur. 

851  Non  minus  multae  species  reliquae  sunt,  ut 
crystallo  similes  aut  myxis,  item  terebinthizusa, 
[improprio,  ut  arbitror,  cognomine,  velut  e  multis 
eiusdem  generis  composita  gemmis|. 

Glossema  ineptum  recte  in  B  omittitur,  quod  non  anti- 
quo  illi  correctori,  sed  homini  nescio  cui  docto  tribuo  sae- 
culi  XV.  Non  prorsus  dissimilis  est  ea  interpolatio  quae 
in  margine  ed.  Dalecampianae  V.  sigla  notatur  ,velut  et 
multis  ejusdem   generis  gemmis  eandem  ob    rem  imposito'. 


Liber  XX XVII.  251 

117  =  ibidem.  852 

Vitium  in  iis  est et  oninia  quae  in  cete- 

ris;  et  vitro  adullerantur  —  —  euni  extra  fulgo- 
rem  spargunt  atque  non  in  se  continent.  Nec  di- 
versae  quas  sphragidas  vocant,  publico  gemma- 
rum  dominio  iis  tantum  dato,  [quoniam  optime 
signent). 

Sententiam  quae  a  vv.  ,et  vitro'  usque  ad  ,continent'  per- 
tinet,  B  omisit,  neque  tamen  propterea  quae  sana  et  integra 
exhibet  spernenda  sunt.  Et  primum  quidem  glossemate  caret 
non  illo  quidem  falso  sed  supervacaneo ,  deinde  elegantius 
scriptum  habet,  quod  merito  Ianus  recepit,  et  quae  ceteris 
omnia,  postremo  verissime  (sphragides  enim  a  vitreis  gem- 
mis  sane  diversae  sunt)  Reliquas  sphragidas  vocant. 

118  =  9,37.  853 

Libet  obiter  vanitatem  magicam  hic  quoque  co- 
arguere , 

hic  quoqae  aryuere  B,  itaque  expulsa  voce  qitoque  ut  e  dit- 
tographia  orta  scribi  praestat  hic  coarguere. 

119=9,38.    (de  cyano).  854 

lnest  ei  aiiquando  et  aureus  pulvis  qualis  in  sap- 
phiris. 

ItaS.I.  (qua/is  sappiris )  e  B,  ut  ferunt.  At  ille  non  qaa/is 
habet  pariter  ac  deteriores  libri.  Quod  autem  v.  inest  in  fine 
sensus  praepositione  in  recte  omissa  repetitum  legitur, 
factum  est  dittographia  syllabarum  contingentium  in  ise  nim. 
Itaque  scribendum  est:  —  pulvis  non  qualis  sapphiris,  vel 
potius  sappiris.     §.  120  ul  rectius  omittitur. 

123  =  9,40.  855 

Tales  aiiqui  malunt  paederotas  vocare,   alii  ante- 


252  Liber  XXXVU. 

rotas,  nmlti  Veneris  genam,  [quod  niaxime  vide- 

tur  decere  et  specie  et  colore  gemmae]. 

Variant  in  extremis  verbis  codices  deteriores,  quorum 

dissensum  diiudicare  supersedeo,  quoniam  totam  sententiam 

a  B  recte  omitti  video,    ab    eleganti  homine  insertam,    cui 

Veneris  pulchritudo  prae  pueris  probaretur. 

8&6  130  =9,46.   (de  paederote). 

proxima  in  Aegypto,  ubi  tenites 

ubi  senites  Vindobonensis  et  Pollingensis  P,  in  B  omitti- 
tur,  in  indice  autem  dilucide  scribitur  sine  syenites  haud 
dubie  igitur  recipiendum  est  ubi:  yenites. 

857  132  =  9,48.    (de  astrio). 

Optimam  in  Carmania  gigni  dicunt  — ;  cerauniam 
vocari  quae  sit  deterior;  pessimam  lanternarum 
Lumini  similem. 

B  etiam  vocari ,  idem  et  P  d  h  v  pessimam  rcro,  utrum- 
que  rectissime. 

«58  137  =  9,52.   (de  ceraunia). 

—  dicunt  in  sole  aperto  proiectam  radios  in  se 
cadentes  discutere,  aliquo  vero  ante  se  proiecto 
nitore  adiacentia  illustrare. 

V.  proiectam  vel  proiecta  e  proximo  vocabulo  proiecto 
repetitum  esse  apparet,  atque  recte  in  13  omitti.  Contraria 
enim  vocabula  ,in  sole'  iis  sunt  quae  paulo  ante  leguntur 
,sub  tecto'.  §.  138  non  Horus  sed  cum  B  scribi  debere 
Orus  iam  a  Brunnio  de  auctorum  indicibus  Plinianis  p.  39 
observari  video. 

859  139  =  10,54.    (de  achate). 

—  reperta  primum    in  Sicilia  —  postea   plurimis 


Liber  XXXVII.  253 

in  terris,  excedens  amplitudine,  numerosa  varie- 
tatibus  mutantibus  cognomina  eius. 

quae  mutant  cognomina  eius  scribi  oportet,  haec  enim 
leguntur  in  B.  —  §.  140  quae  a  B  omittuntur,  varie  ab 
editoribus  mutata,  ita  sunt  interpolata  ut  corrigi  posse  non 
videantur:  fortasse  adsumpto  e  Solini  loco  5.  26  vocabulo 
,animalium'   legendum  est  el  aliorum  animalium  staticula. 

142  =  ibidem.  860 

eam  vero  quae  unius  coloris  sit  mvictam  athletis 
esse  (dicunt);  argumentum,  quod  —  faciat 

argumentum  esse  eius  codd.  recent. ,  argumento,  ut  I.  in  ed. 
priore  retulerat,  non  argumentum  B  recte,  nam  etiam  ,argu- 
mento  quia'  absolute  Plinium  dicere  memini. 

145  =  ibidem.  861 

Arabica  ebori  simillima  est,  et  hoc  videretur,  nisi 
abnueret  duritia. 

E  Solini  c.  33  quid  tandem  duritia  Arabicae  abnuat  in- 
telligimus  :  indeque  restituendum  est  nisi  radi  abnueret  (}»- 
rilia. 

146=ibidem.  869 

et  aliam  eodem  nomine  ibi  —  nasci  —  contra  lym- 
phatum  habentium. 

Scribe  :  eontra  lymphatum  ( an  lymphdtionem?)  habentem  vim. 

154  =  10,56.  863 

Crocallis  cerasum  repraesentat. 

Quae  sit  crocallis  non  magis  ignoratur  quam  quid 
repraesentet.  Itaque  non  est  cur  codd.  B  C  lectionem  ceras 
contemnamus,  quippe  quae  idem  dicere  videatur  quod  de 
ceritide  §.  152  praedicatur  :  ,ceritis  cerae  similis  est'. 


254  Liber  XXXVTl. 

864—70  Chelidoniae  duorum  sunt  generum  hirundinum  co- 
lore,  ex  altera  parte  purpurea  <>1  alia  iu  purpura 
nigris  interpellantibus  maculis. 

Scribe:  a/ia  purpuram  n.  i.  m.  §.  150  in  B  rectissime 
scribitur  Ce  tionidcs,  item  in  indice,  ubi  etiam  a  consentit,  a 
Cetio  tlumine  quod  non  procul  ab  Atarneo  prope  Pergamum 
oppidum  Caico  miscetur  (cf.  Strabo  XIII.  p.  616,  Plin. 
V.  126)  appellatae,  §.  159  cordis  specie  cum  B  legi  debet, 
§.  160  ex  eodem  codice  Eumitren  ut  Be/i  gemmam  sanclissimi 
deornm  Assyrii.  observant,  particula  ,ut'  ante  versum  XXVII 
litterarum  transposita,  item  §.  1 62  synechitim  quod  nomen  indice 
confirmatur  a  verbo  Gvvtiuv  (cf.  §.  192)  i.  e.  premere  velangere 
ductum,  nam  ,memoriam  adimere'  dicitur,  ibidem  nolabilem, 
in  educafione  nutricibus  lactis  fecundam ;  v.  dicunt  cum  C  et  B 
omittendum  est,  item  §.  163  non  tantum  autem  cum  B  sed 
etiam  concipere  verbum  male  repetitum.  Rursus  §.  164  na- 
scitur  pro  nasci  dici/ur  etiam  codicis  B  error  est. 
871-72  173=10,63. 

Mormorion  —  vocatur  et  promnion,  cum  in  ea 
miscetur  et  carbunculi  color,  Alexandrinum;  ubi 
sardae,  Cyprum. 

alexandrion  uero  ubi  B;  scribe:  Alexandrion,  ubi  vero 
rel.  —  §.  183  etiam  B  habet  sanguineum  idque  rectissime, 
namque  etiam  ochrum  (i.  e.  pallidum  vel  candidnm)  ex  eo- 
dem  recipiendum  est.  §.  187  piscis  cum  C  P  merito  ab  I. 
deletum  est.  §.  188  sententia  Narcissitis  venis  ct  odore  dis- 
tinguitur  quae  in  B  deest,  ut  litterarum  ordo  constet,  pone 
v.  parit  transponenda  est. 

873  190-11,73. 

Sunt  et  a  leonis  pelle  et  a  panthera  nominatae 
leontios,  pardalios. 


Liber  XXXVII.  255 

Haec  non  suo  loco  leguntur  et  ad  eas  gemmas  trans- 
ferenda  quae  ,ab  animalibus  cognominantur1, ,  itaque  fini 
§.  187  adiungenda.  §.  192  causam  non  video,  cur  a  B  dis- 
cedendum  videatur. 

Plures  etiam  tum  in  hoc  libro  tum  in  reliquis  omnibus 
coniecturas  proferre  poteram,  sed  ea  tantum  legentium  iu- 
dicio  proponere  apud  animum  constitui,  quae  aut  vera  et 
indubitata  aut  certe  via  et  ratione  excogitata  esse  vide- 
rentur. 


E  r  r  a  t  a. 


7  1. 

25 

lege 

arbitrantur. 

13  „ 

7 

ii 

quinis. 

20  „ 

23 

•ii 

et  peste. 

26  „ 

5 

15 

a  et  a. 

28  „ 

26 

T 

ylvxucc. 

37  „ 

3 

15 

non  ut  e. 

5",      55 

30 

55 

suo. 

44  „ 

24 

55 

hic. 

45  „ 

30 

55 

d)V. 

50  „ 

30 

55 

distribuil. 

76  „ 

10 

5» 

exigeretur. 

79  „ 

18 

55 

Curium. 

135  „ 

4,5 

55 

vires;  proponuntnr  autem  prunorum  (sic 

e.  c.  a  vitiuin.                  i 

E) 

146  „ 

25 

55 

vi  non. 

152  „ 

11 

•5 

non  cum  Iano  vv. 

171   „ 

24 

55 

cum. 

ERLANGAE. 
TYPIS  AUGUST  JUNGII  ET  FILII. 


!^^~ 


"^mm 


VIIVDICIAE  PLIMANAE.  i 


S  C  R  1  P  S  I  T 


CAROLUS  LUDOVICUS  URLICHS 


FASCICCIXS   PRIOR. 


GRYPHIAE  MDCCCLIII. 

IN  LIBRARIA  C.  A.  KOCHIANA 

TH.    M  MKK. 


Das  zweite  Heft,  welches  den  Schluss  des  Werkes  und  die  Vor- 
rede  enthalten  wird.  wird  gleich  nach  der  Vollendung  der  Ausgabe 
des  Plinius  von  Sillig  erscheinen.     Die  Verlagsbuchhandlung. 


& 


VINDICIAE  PLINIANAE. 


SCRIPSIT 

CAKOLUS  LUDOVICUS  TJKLICHS. 


FASCICULUS   ALTEK. 


Quam  gloriosimi  sit  nescio,  laborio- 
sissimum  esse  expertus  sum  ex  de- 
pravatis  cxemplaribus  veterem  el 
germanam  lectionein  addivinare. 

BEATUS  RHENANUS. 


ERLANGAE. 

SUMPTIBUS  ANDREAE  DEICHERTI. 
MDCCCLWI. 


; 


fr/7V 


66M 
U7 


Urlichs,  Ludwig  von 
Vindiciae  Plinianae 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY