Google
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as pari of a projcct
to make the world's books discoverablc online.
It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to
prcvcnt abuse by commercial parties, including placing lechnical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain fivm automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encouragc the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct and hclping them lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any speciflc use of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search mcans it can bc used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
Äbout Google Book Search
Google's mission is to organizc the world's Information and to make it univcrsally accessible and uscful. Google Book Search hclps rcadcrs
discover the world's books while hclping authors and publishers rcach ncw audicnccs. You can search through the füll icxi of ihis book on the web
at|http: //books. google .com/l
Google
IJber dieses Buch
Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Realen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfugbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.
Das Buch hat das Uiheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei - eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.
Nu tzungsrichtlinien
Google ist stolz, mit Bibliotheken in Partnerschaft lieber Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nie htsdesto trotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu veihindem. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:
+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche Tür Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials fürdieseZwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.
+ Beibehaltung von Google-MarkenelementenDas "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.
Über Google Buchsuche
Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser Welt zu entdecken, und unterstützt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppcn zu erreichen.
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter|http: //books . google .coiril durchsuchen.
..r
XOeltge^dfidfie.
iJünfter C^etl.
I.
lDcIt9<sf<^icf?tß,
ICcopolb bon 0Einhe.
€cfl« bis tiriHe 3Iuf(age.
iünftrr H^ftf.
Die araHfd}e IPeItt;ettfd}dft unb bas Heid^
l^arls bes (Siogen.
Detlas Don Duncfci & ^untblot.
2>aA Ue6erfetfBtis9ceö^t ifi oorbe^atten.
3nl|alt0tier)ei4ini|S.
eeite
Ofhötnet unb 9leupexfei int fed^fien unb fie&enten 3al^r>
l^unbett 3
|tDeife$ ^püe[.
SRol^ammeb unb bet 38lam 49
;priffe$ gapitef.
Sie Sl^alifen, SBu Seit unb Cmax unb bie etfien (Sr-
oBetungen bet Sltabet 104
'^ierfe$ gapiteC.
Snnere ^Ttungen im gTied^ifd^-römifdgen Keid^e. Serlufi
tion aefl^pten 131
2)aS ßl^alifat lion 5Dama8lu8 unb baS B^jantinifd^e Steid^
in bet 3Ritte beS fteBenten Sal^tl^unbettd .... 155
$ed|5ie$ ga)Hfe(.
5Die Ctofietungen bet Sta&et in Slftila 178
223351
Gelte
5Dte araBer in S))anien unb im fflblid^en ®allien . . 204
2)ie ^Belagerung bon Sonftantinopel int ^al^Te 717 . . 223
"Arndts gapüef.
5Die f))ateren SRetotoinget unb Stail SJlartelX .... 248
|eQnfe$ gapifeC.
6mancit)ation bed $a))flt]§um8 t)on Sonflantinopel. ®rfin«
bung bet beutfd^en Stixä^t 294
5Dad ara(tf(|e ^elttet(^ unb Me @ntftel|ttng
)i. tRanfe, SQßeXtgefd^id^te. V.l. 1— 8. Hufl.
(Ixfits ۟pM.
Oflromer unb ^tuptx\tx im fe^iSten unb fiebenten Sa^r*
^unbert.
SDet Rxt\&, in toelci^em ftd^ bie n)eUoef(i^U^tIid^e SBetoegung
t>on}og, n>ar ben 8Bo]^nfi|en be2 ntettfci^l^en ®ef(i^le(i^tö
geflenüber bod^ nur ein fel^r bef(i&tänftet. SHe geiftig lebeniS^
t>oDflen Stationen toaten in bemfelben eingef(i^Io{fen unb t>a&
^tobuft l^ter S^&tiflleit in fid^ felbfl unfd&äfebat. Slber
tt)ie leidet, ba§ eine Sturmflut]^ elementarer Gräfte oüS an^
beren Siegionen ^xä) über bie Sutturtoelt ergog, fte untertparf
ober jerfifirte.
aaSenn nun bojS römifd^^griec^ifd^e Sleid^, ber Sift biefer
€ultur, ben 2;rieb l^atte, bie großen ^ertjorbringungen feinei^
geiftigen SebeniS über feine ©renjen l^inauÄ ju verbreiten,
fo tonnte t>a& bod^ nid^t immer baburd^ gefd^eben, bag ed
nad^barlid^e f^einbfeligleiten mit .einer ^ropagation feiner
3been erioiberte. ®i5 gab nod& Sflationen, beren innere
£ebend!räfte einer fold^en ))on @runb avi& n>iberfhrebten.
Unb bem ®eifle ber ©efd^id^te ber ailenfd^l^eit l^ätte t& nid^t
entfprod(>en , bafe biefe gerabel^in abforbirt Sorben tt>ären.
5Denn bod eigentl^ümlid^e Seben ber t)erfd^iebenen Stationen
in i^rer Serfled^tung untereinanber unb in i^rer Sejiel^ung
o
(Sx^ d^opitel.
}U bet ibealen ©emeirtfd^aft bebingt ben S^^rtgang in bet @e^
f$i(i^te bet Mtn^ä)f)txt ^nä) bet geogropl^ifd^e ©eftd^tiS^
ftetö ntu^te [xä) ettüeitem unb naä) unb ttad^ tooQenben. @d
liegt am Skige, bafe boÄ ol^ne etneuerte SSölIerfdtiHJfe unmög«^
Ud^ tt)ar. S)ie Aufgabe für bie ®ulturtt)ett möd^te man batln
feigen, \>a& ©ettjonrtene ju bel^aupten unb bai5 grembe l^eran«^
}ujie]()en, ol^ne bod^ beffen ©elbjiänbtgleit ju toernld^ten.
©0 lönnte tDo\)l bie jätete Setrad^tung urtl&eilen, ben
Erfolgen gemäß, toeld^e bie Sreigniffe l^atten; boÄ ^wteteffe
bet gorfd^ung aber Hegt in ben Sreigniffen felbfl : ben Äräften,
toeld^e gürfien unb SSölfer einfetten, ben 3^^^^^ i^^^^ ^^^
fhebungen, ben Orenjen, bie fie fanben, unb ben l&ierauiS
]^ert)orge^enben UmgejiaUungen. Wlt& bett>egt fid^ in ben
untoermeiblid^en ©egenfäfeen beiS in feiner ©nttoidtelung ht^
griffenen affgemeinen Seben«.
aSie bie 3iif*ä^be be« DccibentÄ auiS einer SSerbinbung
ber germanifd^en Elemente mit ben romanifd^en b^rüorge^
gangen toaren, fo berul^ten bie beiS Orients auf bem unmittel^
baren Slnlämpfen ber wn ben SIlömem jroar angegriffenen,
aber unbejiegt gebliebenen afxatifd^en 3lationalitäten gegen
ba« Äaifertl^um. S)abei treten bie älteflen aSölferberübrungen,
toeld^e bie ipifiorie !ennt, toieber b^i^or. S)er t^omebmfie
Oegenfafe fnttpft an ben Äampf jmifd^en ©ried^en unb ^Perfern
an, toeld^en iperobot befd^reibt.
3n Solge ber Untemel^mungen SHejanber« be« ®ro§en
toaren bie orientalifd^en SReid^e wn bem Dccibent abl^ängig
gett)orben- Suf biefem Soben l^atte fid& bann \>a& Sfteid^
ber Slömer unb t>a& ber ^part^er nebeneinanber enttoidfelt.
SBeld^eÄ aud^ ber ant^eil orientalifd^er 8et)ßlferungen an
ber Silbung beS part^ifd^en 9leid^eiS fein mod^te, im ©anjen
Sleitpetfer. 5
entfpra^ ed bod^ ben wn ben ©ried^en unb äRacebontem
gelegten @ninblagen, rote benn bie 3Mn}en bet Stfaciben
fltie^ifd^ Snfd^tiften traflen*).
Sber oüä ben 2:tilmmem beffelben l^atte ftd^ eine 9leu'
gefialtunfl bet ^erftfd^en 9teligion erl^oben. Aein d^^^f^^^' b^&
bie t)ottDaUenben 3been nod^ biefelben toaxm, meldte einfl
boö Sieid^ beiS S)atiud belebt l(>atten.
UebetaD begegnen n)ir t)ett])anbten SSorjieOungen, ob^»
tDobl t& unleugbar ifl, bag babei eine Meiere Hinneigung
3ut Sbololatrie eingetreten loar. SHe Se^re ton bem ÄanH)f e
iioifd^n guten unb böfen ©eiflern n)ar }u einer nt^t^ifd^en
AoMogonie aiuSgebilbet , todä)t, ^immel unb @rbe um^
faffenb, bie SEBett unb bie Sitten mit ^p^antajiegebilben er^
füllte, bie bod^ toieber ate göttlid^e äBefen erfd^einen. Um
fo mebr f)attt boÄ Softem biefer 3Reinungen, bie fid^ in
einem fe^r auiSgebilbeten geuerfultuÄ repräfentirten, ba^ SSoU
ergriffen, jumal ba t& wn ben glfldtlid^en @rfolgen ber
faffanibifd(^n 2)i;nafHe, ipeld^e ftd^ unmittelbar wn ber
alten b^rleitete, belräftigt »urbe. S)aÄ neu^)erfifd&e Sleid^
begnügte ftd^ niäft mit ^tn t)on ben $artbem behaupteten
Sanbf d^aften ; eiS forberte bie alten ad^ämenibifd^en ®ebiete
für rtd^ jurüd«).
9Bir gebad(^ten fd^on ber großen SBed^felfäüe biefeS
Äann)fe3. ffite Saffaniben itf^avopttttn infofem bie Dber«^
1) 33gL SSkltgefi^^te III, 1, e. 376 unb 392. — (Srfl bei ben Segenben ba
Wähs^ ber fp&teien part^fd^ Könige, fett (Sffo9tot» I. unb Sologefed IL,
in ber er^en ^fte bed jmetten Sa^^unberüB unferer ixa finbet ftd^ eine
bef<^anhe Snmenbnng ber ^e^Iemifc^rift. Sgl. Scol? in ber 3eit[4rtft ber
bentf^en morgenl&nbtfi!^ (SkfeQfc^aft, 9b. XXI @. 452 ff.
2) SBeltgef^id^te III, 1, @. 893.
6 (£rf)e« aasf/ütl
l^anb, atö i^re 9lutorttät ^xif Aber t)aä öfUu^e 9lften aud«'
bel^ttte unb beit SRömem flegettüber fid^ tntaft etljlelt. @ie
festen an bet Djiflrettje be^ röntifd^en Sfteid^eÄ ben Ärieg fort,
tt)&]^renb bie (Setmanen bie äBeflgrenje beunrul^igten. 9BoQte
man ben »efentUd^en Unterfd^teb ber gettnanif^en Slngriffe im
SBäejiett unb bet ^)erjtfd&en im Dften angeben, fo lag betreibe
barin, bafe bort nur einjelne Stämme fod^ten, bie burd^ fein
!politijd^eÄ ^rincl^ an il^re alten ©ötter gebunben toaren;
fie nahmen nad^ einigem Bäftoankn i)aS ortl^oboye ©Triften*»
tl^um bei fid^ auf.
3)agegen fiellte fid^ im Djien ein grofeeiS SReid^ ben
aWJmem gegenüber, \)a& nad^ unb nad^ ju einer SRa^tfiettung
gelangte, bie fid^ mit ber römifd&en lool^l meffen fonnte.
Äaifer 3uftinian unb ber ©affanibe ®^oi8ru I., genannt
3hifd^irtt)an , loaren geifie^üenoanbte Staturen. S)o^ l^atte
9lufd&irtt)an in feinem eigenen SReld&e no^ anbere geinbe ju
ilbertoältigen, atö Sufti^io«/ beren loir lool^l gebenden muffen,
ba il^re ©rfd^einung ein ©treiflid^t auf bie guftänbe in bem
entfernten afiatifd&en Orient fatten läßt.
SBenigfteniS berührt l^aben toir oben ben ©egenfaft, in
toeld^en ätle^anber ber ®roBe am äludflug bed $^t>u& mit
bem Sra^manentl^um geriet^. 91uj8 biefem er^ob fi^ eine
neue ajlad^t am ©angeiS, toeld&e Sdnber in Sefift na^m, bie
Stle^anber nid^t ^atte bewältigen f önnen ; nod^ weniger wären
bie ©eleuciben baju fä^ig gewefen. ©eleufu^ Slifator über*»
liefe bie Dberl^errfd^aft in S^bien bem neuen SReid^e t)on
5ßalimbot^ra ^).
3nfofem war bie Seigre ber Sral^manen ben urfprüng^
1) SSettgefci^idtte I, 2. @. 209. 240.
^bb^aiStnuiS. 7
lid^en SBorfiettunflen bet ©ried^en t)on beut SBefen ber ©ötter
^otnoqm, (d& tö anäf bei bett Sral^manen ber 3^^ ^^^
SHenpe« toar, bie SWad&t ber ©ötter burd^ D^)fer ju genjirmett
ober ll^re ttngunfl ju befd^tpid^tiflen. SHe ßel^re tom D^jfer
üerbittbet 3;ieffittn unb Aberglauben.
SHe Sral^manett nal^inen überbie« an ber geflfeftung
ber mbUd^en Äapen, beren üomebnifie fie felbjt bilbeten,
toirffotnen Slntl^ell. 2)aÄ tpunberlid&e ©efiige, in »eld^em bie
oberjie Älaffe alÄ burd^ il^re ©eburt felbji betorred^tet unb bie
unteren ate unterwürfig unb t>on atter ©ultur auägefd^loffen
erfd^einen, tourbe jur S)oftrin, n^eld^e ba^ bürgerlid^e Seben
unb ben ©taat t)on ^inbujtan t)oIlfomnien bel^errfd^ten. 3)eni
fe^te fid^ nun im britten S^^^rl^unbert t)or unferer Slera ber
©ubb^ai^mu^ entgegen^), auf f^jefulatitoe Seigren, bie ben
bral^manif^en tertoanbt finb, namentUd^ öon ber SRetempf^^
d^ofe gejlüfet, gel^t bod^ ber Subbl^aiÄmuiS ju ganj anberen
f^olgerungen fort; er t)ertoirft bie D^)fer, alfo audf; bie 3Wad^t
ber ©Otter, bie burd^ biefelben t)erfö]^nt »erben fotten; bie
SSerbinbung beÄ ^priejierftanbeiS mit ben föniglid^en ©e*»
fd^led^tem burd^brid^t er baburd^, bafe fein Stifter bie ^öd^jte
SSBürbe nieberlegt, auf bie il^m burd& feine ©eburt juge^
faßenen SRed&te toei^id^tet unb ftd^ in ein fontemplatiüe^ 3)a^
fein jurtldfjiel^t. S)ie ©enoffenfd^aft , bie er grünbet, fennt
leinen Unterfd^ieb ber Äajien. @o ftellte er ber §errfd&aft
1) 2)ie 4ronologif(!^fn ^efümmungen itber Die Sebend^t Subb^aiS,
ipel^e man auf bie ^nf^riften bed itonigS H^Ia (j^o:|}))en, 2)te 9ie(igion bed
jOttbb^a I @. 208. Olbenberg, Subb^a e. 200) unb bie Angaben ber
etngolefcn (Saffen, 3nbif<j^e «Itert^umiSfunbe II @. 61 ff.) grttnbet, f^etnen
mir \)oäf mdft fo ftd^er, mie mau meint. 3^ f(!^liege mt(^ me^r ben
3»etfeln an, bie m ber legten @((rtft über ^ubb^a (Sttcn , 2)er Subb^ai««
mn0 nnb feine (ilef(!^i(!^te in l^nbien 1 @. 319 ff.) auiSgef)}roc^en »orben ftnb.
8 <SrfieiS (Sapttd.
ber Sral^manen eine tiefe unb !po^)ul4re Di)i)ofitiott tnU
gegen, toeld^e in Aam^f mit benfel6en geratl^en nut^e.
3)et ^xaf)ma\Sm\x& bel^ielt in S^^bien bie Dberl^anb; aber
bie öubbl^iiien fanben, fei e« nun }erf^)littett unb öetiogt,
ober toie jie felbfl fagen, ate SRiffionäre ©ingang in bie
benad^barten oflajtatifd^en Sänber unb Sleid^, beren Sieligion
fte nad^ il^reni @inne umbilbeten. ^nä) in bent 9teid^ ber
aRitte, h)0 bie l^errfd^enbe @eh)alt }ugleid^ ald eine göttlid^e
betrachtet tourbe, brang bie Seigre ein; fte nmrbe ba in blutigen
Mvxp^m ))erfolgt, tDuBte fid^ aber bennod^ ju bel^au^ten;
jie untertoarf fid^ bie mongolifd^en Stämme, ein eigentl^üm*»
lxä)t^ 3leid& grünbete Re in ©e^lon, Sud^ infofem l^at ber
83ubb]^ai^muÄ ein SSerbienfl um bie ©efd^id^te ber SBööer, bie
er im toeitejien UmfreiÄ mit einanber t)erbinbet, biÄ er fid^
felbfl in 3;ibet eine unangefod&tene unb unanfed^tbare religiftfe
©tettung erfdm^)ft. SHe änl^&nger ©ubbl^a« bilben bie jal^l*
reid^pe Migion^genojfenfd^aft auf @rben.
©otDie boÄ JDunlel fid^ l^ebt, »eld^e« Dftarien ben »lidten
bi^l^er i)erbarg, finben mir bie bortigen ^)olitifd^n unb reli«»
giöfen ©^fteme, fo großartig angelegt jte aud^ finb, bod^ nid^t
ol^ne innere @egenfä|e, »eld^e bie Slutoritfit a^eifel^aft
mad&en; benn bai5 ifi nun einmal bai5 ©d^idtfal ber aWen^
fd^en: im Streit mit einanber bilben fie ftd^ aui5. SBie ber
JBrabmaiÄmuÄ burd^ SBubbl^a, fo fanben bie ^httn, auf
benen ba« perfifd^e SHeid^ berul^te, einen negativen ®egenfa|,
ber tool^l einmal bie Dberl^anb ju bel^alten fd^ien.
S)en ©runbjug bt^ alten ©pjienrö bilbete bieQbee, baß
ber aRenfd^ burd^ Sanbbau unb gute fociale @inrid^tungen
bem guten ®eifl im Äam^jf mit bem böfen gleid&fam ju
§ülfe fomme. Slud& ba* faffanibifd^e SReid^ "fyatt^ eine reli*»
giöfe @ruTtbIage. ®ie befiel^ertbe Drbnung ber SJmge »utbe
burd^ eine aSetetmgung bet meltlid^en unb geiftltd^en ©rofeen
unter einem mit beut 3fliuibuiS teligiöjer Seüorjugung um«'
gebenen föniglid&en Dberl^aujjt, bem ©d^al^infd&a^ be^
fltünbet unb fefigel^alten.
©d&on toon ben ^ßattl^erfönigen »iffen mir, bafe fie jtoei
©enate um fid^ litten, wn benen ber eine avi^ SKagiem,
ben aJlobebl^S, befianb, unb bafe pe felbfi SMitglieber biefe«
DrbeniS fein mußten *). Sud^ im neu^jerftfd^en Sleid^e tourbe
bie l^öd&jie ©etoalt burd^ fieben üortoaltenbe ©efd^Ied^ter unb
boÄ anfeben ber SRobebl^« jtoar befd&ränft, aber jugleid^ be*»
feftigt SHefer Drbnung ber S)inge iiellte fid^ nun in 5ßerfien
bie ©efte ber SWajbafiten entgegen.
6ie üertoarfen bie einmal atter gefettfd^aftlid^en Drbnung
untoiberruflidb ju ©runbe liegenben Qbeen toon ©igent^um
unb ®l^e. aWajbaf behauptete fogar, bafe ber göttlid^e 2Bitte
eine urfpränglid^e ©leid^^eit in biefen SBejiebungen fefigefefet
l^abe, unb betrachtete e^ afe einen befonberen Slft ber
grömmigfeit, i)on ben befiel^enben ©inrid^tungen dbiu^
toeid^en *).
1) Pinm« XXI 11. XXX 4.
2) 3u ben frii^er befannten Sfloi^m {ommen bie bei 2:abari (na(^ ber
Ucberfe^g Don 9fö(be!e in feiner ©efd^id^te ber $erfer unb Slraber jur 3eit
ber Caffaniben auiS ber arabif(!^en Q^^ronü bed ^abari @. 141 ff.); er be^
^eid^net bie Sel^ aliS eine innerhalb bed ÜRagißmuB entftanbene neue ^{eligion
rnib nennt ai& i^ren @ttfter 3<u^<^^uf(^t , einer oon beffen ^\ütm mar
üRosbof (@. 154). 2)ie 2äfct ging auf ®enieinf(^aftli(i^leit bed Vermögend
unb ber gamiüe. 9m merfmürbigflen ifl bie Sbükinonberfe^ung bei (Sut^d^iuiB,
Contextio gemmarum sive Eutychii AlexaDdrini Annales (in ber SuiSgabe
Don Selben unb $0€OcI) II @. 176: Oonstituit deus hominum dimensa
in terra ut tu ea aequaliter ipsis distribuas, ne sit cuipiam plus
quam alteri; si cui plus quam par est fuerit opum, mulleruni; ser-
vonim et suppellectUis, illud ipsi eripiemus, quo ipsum et alios inter
10 Srfied (Sapttel.
3)er ©ebanfe reid^t über bie befonberen SSctl^dltniffe be^
perftfd^en ©taatötoefen« l^inau^. Slel^nltd^e a;enben}ett l^aben
fid^ aud^ anbemätt« öon Seit ju 3ett geltenb flemad^t. S>ie
aSorau^fefeung bet natürlid^en ©leid^l^ett aller aRenfd^en brängt
mit einer getoiffen golgerid^tigfeit ju bem SSerfud^, bie l&ifiorifd^
gebilbeten ©inrid^tungen ju burd^bred^en unb t)on ®runb avi&
umjugejialten. Xenbenjen biefer 2lrt finb üieHetd^t utiüer*»
meibUd^; in ©d^ranfen gel^alten fönnen fie fogar jur leben*»
bigen gortbilbung ber ©efettfd^aft beitragen. ^I^re ^err*«
fd^aft aber Mrbe terberblid^ fein ; bie ^erfieüung eine^ üer*»
meinten SRaturjujianbeiS toürbe eine unerträglid^e 2;prannei
jur golge l^aben. ^n bem faffanibifd^en Sleid&e gab e^
Unjufiänbigfeiten unb Stnläffe genug, um HMeinungen unb
Slbfid^ten biefer 9lrt l^eröorjurufen ; aber e^ befafe aud^ innere
Äräfte, um i^nen SBiberfianb ju leijien. 3flamentUd^ tritt l^ier
®^o^ru 3flufd^irtt)an l^ertoor.
SHe abfid^t ber SKajbaüten mar, bei bem 2;obe bejS il^nen
geneigten Äabab imQa^re 531 ^) benjenigen wn feinen ©ö^nen,
ber fid^ ju i^rer SKeinung befannte, auf ben SC^ron ju ergeben,
im (Segenfaß gegen ben ©rjigeborenen ©^o^Sru ^). ©ben an ber
se pares faciamus. 2)te ^orte enthalten baS ^gramm ber (Sommuntfien
be« fünften 3a^r^mtbcrt8.
1) 3m "^tf^km lautet ber 9?amc Statokt (^otbOt, Xobari ©. 135 9»^. 1 ; —
XücA ber in bem ©einreiben bed Stroed an ^eraftiujS (am @(^Iug beiS Chron.
Pasch. I @. 735 1. 1 unb 5 ed. Bonn.) üorfommenben fjorm Kaßd-
TTig cntfprid)t. 2lm ^upgflen finbet fiä) bei ben Orieci^cn Kaßa^rjg^ im
fpateren $etftf(( ifl bie fjorm jtobabl^ bie gebraud^Kti^e. Aabab ßatb am
13. ©cptember 531 (SKuralt, Essai de chronograpie b7zantine @. 155, 3,
g^ötbcfe 0. a. D. @. 427).
2) ^ad) iRolbefe a. a. O. @. 151 92. 1 ifi bie "fe^letinfci^retbung (S^oiSrau
gu lefen; er nimmt aber gugleic^ auf dhiinb ber bei ben ©riechen oortommenben
iyiomendformen XoagoTjs unb Xogifgorjg eine feit alter S*i* gebrdud^Iic^e
(Sontrattion (ll^oiSro, ^ffo^xü an.
^(M^fien ©teile foffte bie große SSeränbetung fid^ burd^fefeen.
aber biefer ©rllgeborene t)eremtgte ftd^ mit ben SWobebl^«,
um ber beihutttten Seioegung ju loiberjie^eti. ®r toax ba^
üon burd^brungen, bafe biefe Sebre nx(S)t& atö Slenb über bie
^erfer bringen, ibren ©lauben t)emid^ten unb ibre gamilien*»
t}erb<niffe jerriltten »ürbe. Sitte bie jerfiörenben Gräfte,
in beren SBefämpfung bie alte Drmujbreligion bie Errettung
ber SBelt gejeben batte, fci^ienen in SKajbaf toieber auf juleben.
(Sf)0^xvL toenbete bie äußer jlen ©etpaltmaßregeln gegen fie an.
3b^e SKnbänger »urben in Sc^aaren umgebrad^t. SSon biefem
Sage an jott er SRufcbirwan , b. b- ber Unterbliebe genannt
tDorben fein*), ©ine ber bebeutenbften ©eftalten in biefem
©tabium ber SBeltenttoidetung, no(b berubenb auf ben ®runb^
fäften ber altperfif(ben SKonarcbie unb bocb toieber in engjier
55e}iebung jur ©taatiSbilbung feiner 3^it, ben ^ebürfniffen
einer großen SJlacbt überbaupt.
S)ie ©runbjäge, auf meldte bie ©egner ber aWasbaliten
jt(j^ bei ber S3efäm^)fung berfelben ftüfeten, erbetten au^ einer
©d^rift biefer epod^e. 3n berfelben mirb gelebrt: barauf,
baß bie öffentlid^e ©emalt bie SBerfe ber SReligion förbere,
berube ba^ ©elbjigefübl be^ Qranier^; er öerbanfe feine
bobe ©tettung unter ben SSölfem feinem ©eborfam gegen bie
gieligion unb i^re ©efefte; ba^ 83öfe toirb üon ibm fort"
mäbrenb befäm»)ft^).
1) SRafubt (Ma^oudi, Les prairies d'or. Texte ei traduction par
Barbier de Meynard II @. 196). S)ie gebräuchliche altere gorm bed 8ei«
namouS ifl Snnfc^anoan. 2)tefed Sott ifl aU eine ^erfürsung Don %nof(i^af
rauMUi, bad bie ^ebeutung tfat, ,,üon nnflerbliti^er Seele'^ p betrad^ten.
mtMt, Staban ®. 136 dl, 2.
2) 3u|H, (»ef(^ici^te be« alten $erfien @. 221.
12 <Srfto8 (Sapttel.
Unftreitig l^atte nun aber bie ©efeßflebung unb SSer*
tpaltung bed Sanbei^ eine Slber 'oon bei^potif^er ©etDaltfant^
telt. 3)te @efid&tÄ^)unfte, bie l^ierüber öottoaUeten, lernt man
auiS einem S)o{unient ber SSertl^eibigung eined ber folgenben
Äfinige gegen bie SBortoürfe, toeld^e man tpiber bie Slbmini^
ftration beÄ 'SUxd)t& txf)oi, fennen ^). Storin toirb baÄ unbe^
bingte ®ebot mit bem Sl^td gered^tf ertigt , )u bem t& tu
laffen »erbe. 6ine Slegierung l^be aufeer ®ott feine anbere
@tä6e ald ®elb unb ©olbaten ; \>a& ))er{tfd^e Sleid^ fei aQent«"
l^alben wn geinben umgeben, bie nur burd^ jal^lreid^e $eere
unb maffenl^afte AriegSüorrätl^e jurüdgel^alten tDerben; bie
legten t)ermöge man attein burd^ grofee ©elbmittel ju be*»
fd^affen. S)aÄ (Selb aber lajfe fid& nur babur^ jufammen*»
bringen, bafe man bie Slbgaben unnad&fid^tig eintreibe. SHe
toomel^miie wn ben Slbgaben, »orauf ba8 ^)erfifd^e Sleid^ it^
rul^te, njar bie ©runbjleuer, für toeld^e ©^oÄru SRufd^irtüan
eine ärt üon Äatajler burd^gefül^rt l^atte.
3Ran fönnte öerfud^t fein, bie ©runblinien ber inneren
5Politif bei8 ©d^al^infd^al^ }u ^)räcifiren. 6^5 toaren folgenbe:
toor allem ©onfer^ation ber ©runbibeen beiS Sluramajba*
glaubend ber feitbem erfolgten gortentiDidfelung bejfelben
gemäfe, Sel^auptung ber l^ergebrad^ten religiöfen unb politifd^en
SSerfaffung, bei toeld^er aud^ bie großen ©efd&led^ter unb bie
SKagier i^ren ©d^uft fanben; Qnfianbl^altung feiner Ärieg«-»
mad^t, toeld^ bie ©renjen nad^ allen Seiten l^in gegen bie
SBarbaren fotool^l toie gegen bie SRömer bel^aupten mußte;
eine ftreng auiSgebilbete , in fejien gönnen ein^rf^reitenbe,
burd^ eine SBeamtenl^ierard&ie aufred^terl^altene Slbmini«'
ftration.
1) Zäban, ttberfe^t üon i^ölbele @. 376.
iReftorianer. 13
Uttfhceitig Uegett barin bie SebenSbebingungen aller
grojsen SRonard^ien.
SBir l^aben ber SSerbinbung gebadet, toeld^e 5perfer unb
©crmanen unterl^ieltett. ^^ gab eine ^üt, too bie 5ßerfer,
bie eitt^orfomtnenben granfen unb bie Dfirflmer in i^ren
»ed^felfeitigen Segiel^ungen bie ©ro^mäd^tel ber ©elt au^*»
mad^ten. Slid&t fo burd&au« mafegebenb toaren babei bie reli-
giöfen 5Diff erenjen , »ie man tool^l annimmt. Qn benfelben
•
tommt fogar ein SWoment ju 2kjge, toelcä^e^ eine innere Ser«»
binbung be8 tömifd&en unb be^ perfifd^en Sfteid^ei^ l^erbei*»
führte: benn ba^ perfijd^e Sfleid^ bulbete frembe ©lemente;
e* ttKir eine ßuflud^ti^ftätte ber in ben fird^U^en ©treitigleiten
ber ©räfo^SHömer au«gejio6enen ©eften. Unter benen aber
gab t& eine, bie grabe burd^ biefe Serbinbung ju einer
eigentl^ümlid^en Formation gelangte, bie ber 3leftorianer.
®ir fennen bereits 5Reiioriui5 ; in ben üerl^ängniJBtootten
©treitigfeiten über bie beiben SRaturen in ©l^riihi^ l^at
er baburd^ eine neue SBenbung angebal^nt, bafe er, bem
arianiÄmuÄ fern, bod^ einige StujSbrüdfe t)ern)arf, in
»eld^en bie Sln^änger be« Sltl^anafiuiS il^re S)oftrin fpm*»
boUfirten. S)afe er ben Su^brudf OotteÄgebärerin mijsbittigte,
brad^te eine Qrrung l^erüor, in meld^er er felbji mit S5ei^
^filfe beÄ römifdjen ©tul^le« abgefegt lourbe, o^ne bajs bod^
bie gried^ifd^e Äird^e ju einer unbebingten SSertPerfung feiner
anfidjten fd^itt. SHefe njurben t)ielme]^r üon SRännem ter«'
t^elbigt, bie felbji, toie f^on ertoä^nt iji, auf bem ©oncil
üon ßl^Icebon SBerüdfjidJtigung fanben; ber öomel^mjie ber^
felben, ^hcS, ^attt feinen 6i| in ©beffa. SSon il^m gingen
bie jum SHejlorianiÄmuÄ l^inneigenben aWanifejiationen au8. S)ie
©d^ule t)on ebeffa aber bilbete ben SKittelpunft orientalifd^er
14 <£rßed Q^itel.
©tubien für gried^ifd^e unb perfifd^e Untertl^anett. Sunge
Seute d&ttjlUd^cn Sefenntntffe« unter perfijd^er Dberl^errfd^aft
befud^ten fie. Site bie ©d^ule in bem gortgang ber fird^lid^en
entjtoeiungen ju ©runbe ging, sollten bod& bie (S^rifien in
sperrten i^rer nid^t entbel^ren ^). 3n 3flifibi«, »o frül^er ein
äl^nlid^e« Qnftitut bejlanben l^atte, tourbe bie ebeffenifd^e ©d^ule
toieber erneuert. S)iefe ift e« , ipeld^er bie ©l^rijien in bem
faffanibifd^en SReid^e il^re ©ultur unb bamit aud^ eine öer«'
befferte ©tettung t)erbanften. 'S)ie ©d^ule erfd^eint al8 SBer*»
tl^eibigerin ber d&rijilid^en Sbeen bem torbringenben, absoluten
^ibentl^um gegenüber.
SHe Sflejiorianer nahmen felbji 2:]^eil an ben ertoäbnten
inneren religiö«'»j)oIttifd&en ©treitigfeiten ber ^ßerfer. ©d^on
unter Äabab l^aben fie Rd^ auf einer ©pnobe, auf toeld^er
bie ®]^e fanitionirt tourbe, bem 2:]^un unb S^reiben ber
5Wa}baKten entgegengefeftt. ©ie toaren babei, ate bie
9Jla}bafiten t>m &)0&x\i t^emid^tet tpurben. S)a)u fam, bag
bie SReftorianer mit bem jjerflfd^en ©taatÄtoefen baburd^ in
bie engfie SBerbinbung traten, baß Tie bei ber SJermaltung
ber Steuern, für meldte man geübter ©d^riftfül^rer beburfte,
fold^e au« i^rem ©d^ofee in ben 2)ienfi beffelben jiellten.
3n ber Slufred^terl^altung ber alten SSerfaffung unb
ben STOobalitäten ber ^öd^jien ©etoalt f^loffen fie ftd^ bem
©d^al^infd&a]^ an, ber fie bann toieber unter feinen befonberen
©d^u^ na^m
3)ie SRejiorianer gelangten ju einer großen, für bie
fortfd^reitenbe ßultur überauiS bebeutenben internationalen
1) Xxt (S^ule JU (Sbeffa tourbe im Sa^e 489 auf 9efe^( M StaxM
3eno aufgehoben. S^f^^ ©irnon Iffemani, Bibliotheca orientalis Cle-
mentino-Vaticana III p. 2 b. DXX.
9lepDrianer. 15
SDSltf fautfeit ; bet ©rjbifd^of toon ©eleucia^Ätefipl^on, ber ur^
fptünglid^ bem ^Patriard&at wn 2lntiod^ia untemorfen toax,
fonttte eÄ »agen, burd^ bie Ätiege jtoifd^en beiben SHeld^en
bcflüttfHgt, öom 5ßattiard^at fid^ loi^ju^agen unb eine felbfi"
iifinbige ©teßung jtoifd^en beiben Sleid&en einjune^men*).
an ßl^o^tu 9hifd^lttoan fanben bie SRejlotianer ni^t allein
einen 8efd^ü§er, jonbem, njenn man toitt, einen SunbeS«'
genojfen : benn aud^ bem ©tofelönig t)on ^ßetfien f onnte e^
nid&t anber^ al& tmün\ä)t fein, eine 5ßartei in feinem SReid&e
auffommen ju felj^en, bie üon ben toed&feinben ©intoirfungen
beÄ $ofe^ unb Äird^enregimente^ in ©oniiantinopel unab«'
l^ängig n)at.
(Sben unter ©^o^ru nun trat ber größte unter ben
neporianifd^en 5patriard^en auf, SWar-^Slba^ I. 6r gel^örte
urfprünglid^ jur einl^eimifd&en ^riejierfd^aft ber SKagier, l^atte
ftd^ in Sliftbi« ju bem ©^rijientl^um getoenbet unb barauf,
ittbem er nad^ aiejanbria reifte, bie gried&ifd^-'f^rifd^e SBilbung
ber ®poä)t fid^ ertoorben. Unter feinen arbeiten ift t)ieU
leid&t bie loid^tigfte, bafe er ba« alte 2:eftament ber aleyanbri^
nifd^en Ueberfeftung folgenb in baiS ©tjrifd^e übertrug; aud^
mand^e anbere Ueberfeftung auiS bem ©ried^ifd^en in baS
©^if^e t)erbanfte man il^m^). 6r fann ate einer ber ^^or-'
ne^mflen ©rünber ber fprifd^en ®elel^rfam!eit betrad^tet iper*
ben. Site S^l^aber be« SiÄtl^umÄ wn ©eleucia erlangte er
einen unabl^ängigen unb überaus angefel^enen SBirfungiSfreiö
in bet öftlid^en SBelt.
1) (Sd gefd^o^ bun^ ^obSitö um bad Saf^v 498. llfFcmam, Bibl.
Orient m p. 2 8. DCXVn.
2).Hffemmn, Bibl. Orient III p. 1 @. 75. 3ofep^ ^lo^ftuiS StfTe«
mcan, De Catholicis seu Patriarchis Chaldaeorum et Nestorianorum
e. 25 ff. Vtca»SSb<a toca ^atrior^ ^oom 3a^re 536—552.
16 <Srfie« Q^üel.
5J>er Äatl^oUhiÄ \>t^ DjiettiS, ~ benn biefen 2;itel na^m ber
^atriatdf; an — , t)eryd&affte fid^ eine bem 5pat)fHJutn üewanbtc
Autorität. ®r beanf^)rud^te aud^ fetnerfeitö ba^ SBorred^t ieber*»
mann ju rid^ten, aber t)on niemanb flerid^tet ju njerben^).
SSon ben jal^Ireid^en Stfd^öfen blefe« JBefenntniffeÄ im
^)erjifd^en SHeid^e burfte feiner fein fleifilid^e* ämt üertDalten,
toenn er nid^t toom Ratf)olxlu& befidtiflt tourbe; bte SBifd^öfe
fd^iDoren il^m fämmtUd^ ©elj^orfam, n)ie ber SluÄbrudf lautet
„biÄ }ur Söäieberfunft ß^rijü auf @rben"^); benn ben le^ften
greiflniffen fllaubte man fd^on na^e ju fein. S)er nejioria^
nifd^e Aat^olifuiS l^ielt lange 3^it ^Q^ d^rifllid^en ©emeinben
be« ©affanibenreid^eiS unb feiner SRad^bam unter feiner
Sluffid^t; ipir begegnen fold&en aud^ in Slrabien.
SBenn fid^ ber ©d^al^ bem anbringen be^ 61^rifient]^umi&
ton Slbpffinien l^er in Slrabien h)lberfe|te, fo ^atte er bod^
nid^tÄ gegen arabifd^e Äird^en einjutoenben, bie ben Äatl^oUfu«
t)on ©eleucia aU x\)t Dberlj^au^jt anerf annten ^).
3lud^ in SDlertD unb ©l^orajfan finben \üix nejiorianifd^e
Älrd^en; jur Seite perfifd^er ^anbetöleute wn d^rifilid&em
Sefenntnife in SKangalor, Se^lon, Salliana in ber Ställe be«
1) Patriarcha habet jus ad ordinationem metropolitarum et
perfectionem episcopomm ; jas habet ad seotentiaB judiciales et ab-
solutiones; quicunque illo inferiores sunt, nullam in eum potestatem
habent secundum divinum mandatum. Super omnes episcopos
Orientis Patriarcha judex est; ipsius autem judex Christus. 8ergl.
afTcmani lU p. 2 s. DCXXXIX.
2) Nos cuncti Orientis episcopi successoresque nostri obedientes
erimus Catholicae Metropolitae magno sedenti in nrbe Seleucia ejus-
que praeceptis obtemperabimus usque ad Christi adventum. 12. Stamm
ber im So^fftt 410 su @etmda abgehaltenen S^nobe beiB Sfaal unb 9Ranit^ad
bei Siffemoni, Bibliotheca Orient. UI p. 1. @. 60.
3) affemani III p. 2 s. DCVII.^
heutigen SBomba^ ^) ©eifttid^e, bie in 5ßcrfien orbtnirt njorben
• toatcn. ©elbji in boÄ Slleid^ ber aWitte brangen bie ®^tijien
t)Ot. 3luf einem benftoürbigen, etfi taufenb Qal^te naöf^tt
toiebet entbedf ten 3Konument in j^tifd^er unb d^ineftfd^er Qpxaäft
»irb eine Slnjal^l t)on ^eifllld^en genannt, toeld^e bie (^riil**
Kd^e Seigre naäf nejiorianifd^er Sluffaffung öerfünbet l^aben ^).
S)(tö ©^rijientDefen traf in 3fnbien unb Sl^ina mit bem
SBubbl^aiSmuÄ jufammen. SRan tonnte glauben, bafe e^ burd^
feine innere *Äraft biefe unb anbere Sleligion^formen über«'
tt)inben toürbe. Skiju aber l^ätte eiS 5ßroteftoren beburft, toie
g^o^ru 5fluf(i^irtDan toor, burd^ beren anerfannte Autorität
bie lofalen SBiberfad^er l^dtten jurttdfgetoiefen »erben fönnen.
3n jener 3^^ ijl bie SReinung verbreitet geioefen,
ßl^o^ru felbp l^abe Hinneigung jum ©l^rijlentl^um enq}funben;
er fei, fo toerfid^ert bie grie^ifd^e S^rabition, aUejeit mit
pbitofop^ifd^tbeologifd^en ©tubien befd^äftigt getoefen; er l^abe
bie ©laubenÄfdfee ber öerfd^iebenen Sieligionen miteinanber
verglichen unb bie d^rifilid^en für »al^rer unb veriiänbUd^er
erllärt atö alle anberen^).
6ine offenbare ©rbid^tung ifi t^, »etm man et^äl^lte,
G^ogru l^abe fid^ felbft taufen laffen*).
er jianb auf ben Konfinien ber Sluramajbareligion unb
be« ®(>riflent]^umi8. S)aJ5 bieiS leftte bejfer begrünbet »ar ala
ifit erjle, fd^cint i^m nid^t entgangen ju fein, allein ben
1) affcmani , Bibl. orient UI, p. 2 s. CCCCXXXVI (mäf 9o&^
mca Sn^tfoplenfte»). ^3ergl. 2a^m, Snbtfd^e ^(tot^urndtobe II @. 1101.
2) SMe Snf^rift ifi im 3a^e 781 u. te. abgefaßt imb 1625 tmebec
anfgefnnbm »orben. IfTcmoni , Bibl. orient. m p. 2 s. DXXXVIII ff.
8) 2)te fiir(!^eugef(!^tc^te bed So^onned bon ®pf^\n» e. VI d^. 20
@. 247 ff., caa bem @^nf4at überfe^t tx>n ©d^önfelber.
4) (Süagriiid, ixxlriaiaanxrj laroQCa 1. IV c. 28. fin.
)». Xanle, SSBeUgef^i^te. V. 1. 1.-3. «ufl. 2
18 <Sii^ dapM.
©d^tttt, toom ipelbentl^uin abjufatten unb jum ©l^rifientl^um
ilfcerjutreten, l^ätte er nld^t getoagt; er l^ätte gefürd^tet ben
Soben unter feinen güßen ju verlieren. S)en Ärieg mit
bem b^jantinifd^en SReid^e \af) er ungemt
3)en gefefeU^en Seftimmungen , auf meldten ber ^iebe
berul^te, fud^te er allejeit nad^jufommen. Site er bei einem
neuen Slu^brud^ beiS Äamipfe« nad^ S)ara fam, Rnb bie
griebeniSurfunben jufammengebunben gegen ben §immel
enH)orge]^oben toorben. S^o^ru rief ®ott jum StuQtn an,
bafe er t& aufiS Sief jte beHage, toenn ber Ärieg Rd^ erneuern
unb neue« SBlutt)ergiefeen not^wenbig mad^en fottte^.
®ine auf bem alten jjerfifd^en S5oben erroad^fene, il^ren
Äreig mit ©infid^t umfjjannenbe, burd^auö rationelle Sßatur,
ben meifien altt)erfifd^en Äönigen unb ben frül^eren ©affaniben
bei SBeitem überlegen ; man f ann i^n unbebenf li^ bem erften
3)ariui8 jur Seite jietten. ®^o«ru Jhifd^irtoan l^atte ba«
bem SRul^me großer ^Regenten förberlid^e ©lüdt eine« langen
Sebeni^. @r l^at feinen SRebenbu^ler Suftinian, bem ein äi)n^
lid^er SSorjug ju 33^eil tourbe, bod^ eine Sfteil^e toon Sauren über*»
lebt. (Sffo&m jiarb im gebruar 5792). jj^^^er feiner afd^e
entjünbete p^ burd^ unerwartete SSertüidfelungen ein Äampf
jnjifd&en beiben Sleid^en, ber beiben toerberblid^ lourbe unb
bie ©efialt ber SBelt t)eränberte. SRan jiel^t nid^t immer
in SBetrad^t, voa& t& mit bem ©leid^geioid^t ber grofeen
aWäd^te auf [xä) l^at; ba§ nämlid^ ein fold&ei^ bie Sebingung
ber allgemeinen greil^eit bilbet. ^n bem fed^jien Qal^rl^unbert
1) 3o^amie0 ))on (Sipf)t]ü» a. a. D. e. VI, S. 22 <S. 249.
2) 2)ie 2)auer ber 9{egienmg tttS (l^o»xn I. 9hif^tnvan tvitb auf
47 3a^e 7 SDtonate angegd)en, worouiS fxäf bie 3^^ f^^^ Zo^i& ergiebt.
SBgl. 2:^. iRölbefe, Xabori @. 480.
(0let(^genn(!^t ber SOtad^te. 19
finbet fid^ matKi^e anbete 3*^^^^ We man il^m nld^t jutraut,
f 0 t^ai\&(fyli(fy avL^ biefe. S)aniate betul^te ber gottgang be«
allgemeinen SebeniS auf bem ©egenfa^ unb bem @leid^gen)id^t
beÄ tflmijd^en Smpetium« unb bei8 faffanibifd^en Äönigtl^um«,
t)on benen ba« eitje im Orient, baÄ anbete im Dccibent üot^
tooltete. Sie mußten neben einanbet befleißen, loeil fonfi ba«
eine obet baiS anbete eine bie SRa(i^batt)öl!et niebetbtüdfenbe ®e^
»alt auiSgeübt ^aben toütbe. SBit toiff en : bie SRömet l^ätten
ol^ne ©egentoitfung beiS ^)etfif(^>en ©d^al^ bie ©etmanen nie^
malÄ auffommen lajfen; unb mie oft jinb bie ^etfet, inbem
fie il^te ^ettfd^aft nad^ bem fetnen Orient auÄbel^nten, butd^
römifd^e Singriffe batan gel^inbett tootben. äud^ übten fie auf
einanbet felbfi eine @intt)itfung an^, iuxä) toel^e i^te inneten
Setfaffungen triebet mobificitt »utben. 3)a ift nun einmal
gefd^el^en, bafe bie beiben 3leid^e in eine Setbinbung ttaten,
»eld^e bie ©elbflänbigfeit toon 5Petften gefäl^tbete; fobann
abet, bafe jtoifd^en il^nen bie toilbefle geinbfeligleit entfptang,
koeld^e bie @tunblage il^tet äRad^t etfd^ilttette.
SRid^t fo ganj unäl^nlid^, toie man fagt, bem SSatet toax
bet ©ol^n ®^o«tu'8, ^otmiÄbaÄ. auf bie SSotftellungen
bet ÜRagiet gegen bie S^rifien foll et geanttt)Ottet l^aben:
tole fein 23^on ni^t auf ben beiben SSotbetpfeiletn attein
ru^en Wnne ol^ne bie beiben l^inteten, fo bütfe et aud^
nid^t bie K^tifien unb S3e!ennet anbetet ^Religionen gegen
ftd^ aufbringen^). SRit ben 5Refiorianetn ttat et in ein fo
enge« SSet^ältnife, bafe bie SRagiet batübet eifetfüd^tig toutben.
SSon i]()m »utbe ein anbetet Äatbollfu« ton gtofeem
anfe]()en, 3efuiab, auf ben ©tul^l toon ©eleuda befötbett*).
1) Z€bad, übcrfe^t txm iRöIbefe @. 268.
2)aiTeniam p. IH, 1 @. 109 a.
20 <^ed (iapM,
Siaetn bte Umfid^t feine« ^atetö 6efag ^otmtöboi»
nld^t. ©einer SWagnaten unfid^er liefe er fid^ io(S) in einen
Ärieg mit ben Spürten ein, bie atterbing« gefd^lagen rourben ;
aber ber gelb^err, ber fie befiegte, be« 3flanieniS SBal^raw,
glaubte baburd^ jiarf genug getoorben ju fein, um jtd^ gegen
feinen gürften, ber eine 5ßartei gegen fid^ l^atte, }u emipören ^).
6S gelang il^m, ipormiÄbaiS t)om S^l^rone ju fiofeen ^). S)a jebod^
ber gefeftmäfeige Slad^folger, ber urfprünglid& ju beffen ®eg^
nem gel^örte, bie l^öd^jte SKad^t felbji in Sefife ju nehmen
trad^tete, »anbte Sal^ram feine ©treitfräfte aud^ gegen biefen
unb iparf il^n nieber^). @Ä ipt ©l^oÄru 5ßarn)ij, ber bann
feinen anberen Slu8»eg »ufete, ate bie ißülfe ber Sftömer
nad^jufud^en*). 6r l^at felbfl gefagt, er ^abt ben ©l^rifiengott
gebeten, il^m ben SBeg ju toeifen, ben er gelten fotte®). So
flüd^tete er in ba3 römifd^e ©ebiet mit feinem ^arem unb ben
(Setreuen feine« ©efolge«.
S)em römif^en Äaifer SWauriciuÄ »irb e« atö ein äft
ber SBefonnen]()cit nad^gerü^mt, bafe er ben glüd^tling nid^t
1) 2)er Jtdeg mit ben Surfen begann, nadf Zoboxi @. 269, xm
11. 3a^re ber ^Regierung bed ^ormidbod, 3ult 588/89.
2) 2)er ©tur^ bei^ ^ormtdbaiS fallt ^mei f^rifci^en Statoren, bem T^d^ad
bent @^rer (Journal asiat. IV s^r. t. XII. @. 302) unb bem Sbutp^rabf^
Chron. syr. @. 96 sufolge in bad 8. 3<>^^ ^^ ÜRanriduS, b. t. bor ben
13. Hugnfi 590. S)amit flimmt ed überein, menn bie 2)auer feiner 9legiemng
auf 11 Sa^re 7 ÜRonate 5 Sage angegeben mirb (92olbefe a. a. O. @. 431).
<^ein Stob ift et»a in ben 3uti bed Ijabred 590 5u fe^en.
3) Siudt bon 9a^am (IV), ber ben Seinamen Sfdjfobin b. i. ber ^9U
gerne fübrt, giebt ed SHüngen, auSfc^Iiegtid^ mit ber Segeic^nung betf erjlen
3a^ feiner ^Regierung.
4) 2)er Seiname $armi) ^at nad^ bem J^amtf^el^jCewarif^ bed S^
el'St^r bie Sebeutung „{tegreid^", nadjf Inbem bie Don „mfitSt^tig". (SRirf^onD in
©iloefire be @ac^'d M^moires sur diverses antiquitds de la Perse @. 401.)
5) (Soagriud VI c. 17: tSs ys avrog (ipri. SgL S^^^^IactuS ^mo«
latta IV c. 10 ®. 178, 14 ed. Bonn.
SDtaunciud mtb dtfiy^tn ^ami). 21
tiut bei it(j^ aufnal^m, fonbem mit il^ greunbfd^aft f(^lo6
imb bann i^n jutüd^ufül^rett anftalt traf*), ©eine Untere
ilü|ttti8 Betoitfte, bag ein perfifd^e« $eer für ben uxiaqttn
^tflen in« gelb fleflettt ttjurbe. SHe 5perfer ttjid^en au^S
5E)ara, bem römifd^en ^eere erlag ber ®nq}örer Sal^ram, unter
bem ®d&u| ber SWmer befüeg Sl^oÄru II. ^ßartoij ben a:^ron
feiner Säter«).
3n ben ttjeltl^iliorifd^n Ärifen treten bann unb »ann
SRomente ein, in benen fld^ blutige geinbfeligfeiten in ein
enge« Sünbni^ i}ertt}anbeln }u »otten fd^einen. ®ine foU^e
(Spoüft toar bie bamalige. S)ie guten SSerl^ältniffe itt)ifd6en
aRauriciu« unb (Sf)0&xu »urben befonber^ burd^ bie $Kefio^
rianer i}emiittelt
SBäre e« l^iebei geblieben, fo toürben bie beiben Sleid^e
1) (Soaopma VI c. 19 X^eop^tjtoft V c. 11 @. 227. 10 ed. Bonn.
2) 9ta^ bcm (Sf^mton $af(iale @. 691, 19 ed. Bonn. fäQt bie ^btd^t
bcd (S^Qdnt p ben Stomem unb feine Cßteber^eHimg burd^ biefelben in
l>ad Dom 1. September 590 fnS 1. September 591 laufenbe ^nbiftionSjo^r.
2>tefe gritbefHmnunig mirb bur^ «n caa einem tKitifonifdl^en (Sobe; juarfl
Don SBenebift $a[e im Solare 1819 in feiner ^uiSgobe be» Seo 2)iabnud
ebtrtef Fragment bed 3o^annef and (£)7ip^ania in ^^rien, ber, »ie er fdbfi
berid^tet, mit (^odru bei beffen Ucbertritt auf \>a9 rQmifdfie (SIebiet in perfön«
üäfm Serfe^r trat, beflatigt; er fagt audbrttdfid^, bag ber im ftebenten ga^re
beS ^weiten ^nfün begonnene perftf(!^e StdtQ im neunten Sal^e U9 SJZauridud
bnr^ 3^<^^i^>^9 ^ ^f^oiru fein (Snbe erreid^t ^abe (Frgta. Hist.
Graec ed. Caxol. Mollerus IV @. 274). SHefelbe 2)attmn9 fe^rt bann
bei einem f^rifd^en Q^^ronogrop^en au8 ber SRitte beS 8. 3a^]^unbert0
(^anb, Analecta syriaca I @. 114: 902 aer. Sei. IX Ind.) »ieber.
2)tefen 3^9^^ gegenüber ermei|i fld^ bie d^ronologifd^ fCufftellung oon
9RurdIt, Essai .de Chronographie byzantine @. 209, nad^ »dd^er ber
4^tm) beS ßormiSbad in \>as S^x 591, bie Siebereinfe^jung M (S^odru in
ba9 30^ 592 fallen h^firbe, att unhaltbar; fte fld^t aud^ infofem mit ben
<£rgebniffen ber numidmatifd|^en gorfd^ung in SHberfprud^, ald auf ben anünjen
iOtoStOL^ beffen 88. 9legierungi8ia4r oorfommt (Snorbtmann in ben @i(ungd«
bcsif^tot ber Sffftmbener Ufabemie ber S^ffenfc^aften 1871 @. 25.)
22 <^c« ^M.
in il^rem eiflentl&üniUiJ^en Sejiattb neben einanber fid^ jttjar
geflenfeitig befd^ränft, aber jugleid^ buKJ^ il^r freunbfd^aftüd&e«
aSerl^ältni^ üerjiärft l^aben ; eine f rentbe g^inbfeligfeit h)ürbe
bann niemate über fie $err getoorben fein,
Slber biefe großen ättianjen wn Sleid^en, bie, au« fo
t)erf(i^iebenem Urfprung fiammenb, lange Qal^rl^unberte mit
einanber gerungen l^aben, finb bod^ barum unftd^er, toeil in
einem jeben t)on il^nen ttjiberfirebenbe ©emente »irffam pnb,
ttjeld^e bann toobl »ieber bie Dberl^anb befommen. Sflie^
mal& trat ein fold&er Umfd^toung ber 5ßolitil getoaltfamer
unb burd^greifenber im römifd&en Sleid&e l^erDor, aU bei ber
Äatafhop^e be« aRauriciu« im auÄgang be« Qabre« 602.
SBir l^aben berfelben, il^re« Urfprungö unb i^rer Stildteirfung
für ben Dccibent oben gebadet. S)a toaren bie %olQtn
namentUd^ für Italien l^eilbringenb : benn baburd^ tourbe bie
©mancipation ber SJölfer germanifd^en Urf^)rungÄ beförbert.
gür ben Orient toar. il^re SBirfung l^öd^ji üerberblid^,
ba Re eine Qnüafton ber 5ßerfer in bie ^ßroüinjen be« rö^
mifd&en SHeid^e« ]^ert)orrief.
e^oÄru 5ßartt)ij l^ielt ftd^ für berufen, feinen Slboptit}^
t)ater unb 83efd&ü|er an bem 3Rörber, bem getoalttl^dtigen
Äaifer ^^ota& ju räd&en; er toenbete feine ganje Äriegö^
mad^t gegen bie Sftömer, um, toie bie iperfifd^e ®rjäblung ift,
einen b^ ©ö^ne bei5 ©rmorbeten, Jl^eobofiuÄ, ber ju i^m ge^
flüd^tet fein fott, auf ben a:^ron ju fe|en ^) ; er tourbe babei
\}on bem nefiorianifd&en 5ßatriard^en begleitet^).
S)ie perfifd^e ©rjäl^Iung, fel^r allgemein gehalten, lüirb
1) Zaban e. 290.
2) etmon «ffcmani a. a. D. III p. 1 e. 86 5». 1. afopjtuÄ Äffe-
mani a. a. O. 6. 36 ^. 1.
^erllf^er Äricg. 23
butd^ bie gtied^ifd^e )um ^t\l beflätigt, l^auptfäd^Iid^ aber
ergän}t. S)aB Sl^odtu bie Sbftd^t l^atte, fid^ be£ tömifd^en
SHetd^eiS SU bemäd^tic)en, tte^men aud^ bie @rie(]^en an, obgleid^
pe bie glud^t be^ SJ^eobofiu« ju (S^OÄru leugnen. SRad^
^eo^l^aned gel^t Mti baton auiS, unb babei mug man
»ol^l ftel^en bleiben, ba§ ber 3Rörber unb Sflad^f olger be«
aRauticiuiS, ^^fotaä, in einem ber angefel^enflen ^efe^l^l^aber
in SRefopotamien, 3flameni5 $Karfej8, einen Dp^)onenten finbet,
ber pd^, ba ^^ota& ein ÄriegÄl^eer gegen i^n fd^idft, an
®bo*ru toenbet, unb i}on btefem unter jHlgt, ha& faiferlid^e
^er auiS bem gelbe fd^ldgt^). $ienad^ ttjäre t^ ein @m
t)er1länbnife ber ©egner be^ S^^ota^ unter ben Slömem felbft
mit bem @d^al^infd^a^ getoefen, toa& ben ^rieg }um 9lui$^
brud^ brad^te. S)aburd^ \)av:pt\&ä)l\ä) tourbe ^^ola& üeran^
la^t, mit ben ^^einben im Dccibent grieben ju mad^en unb
alle feine Äräfte gegen bie 5ßerfer }u toenben. 2lber inbem
er ben Dccibent aufgab, lonnte er bod^ ben Orient nid^t
bebau^)ten. ßl^oöru rüdfte mit einem großen, mit 6lepb<xttten
üerftdriten $eere gegen bie ®räfo-9lömer t)or unb erf 0(^t einen
Sieg, burd^ meldten baö Uebergemid^t ber 5ßerfer in SSorber^
afien entfd^ieben toarb^).
S)ur(^ biefe SBenbung ber 3)inge fd^eint $Karfe« felbft
bewogen toorben §u fein , bie ©nabe beiS Äaifer^ ju fud^en.
3)iefe tourbe il^m t)erfprod^en.
3u ben Unt^aten, moburd^ ^^olaS fid^ berüd^tigt gemad&t
]^at,. gebort t&, bafe er Sflarfe^ toegen feine« früberen äb^
1) 5ütO)piicme» gum ^oüftt 6095 ber SBeU I @. 291, 6-<S. 26 ff.;
S. 3. 6096. e. 292, 6 ff. in ber Sludgabe Don be Soor.
2) 3m So^re 604 u. S. ^^p^ane« }. 3. 6096 b. n. @. 292,
18 de Boor.
24 <Ecfied (laspiui.
faKe« leBenbig terbrennen liefe. S)ie SHömet l^atten gemeint,
SRarfe« fei ber einjige SRantt, ber ben 5ßerfettt l^dtte SBHber*
flanb leipen fönnen. 3n feinem 2;obe fallen fie eine ®t^&^u ^
bung il^ret eigenen ©id^er^eit *)• S)ie 5ßerfer nal^men nid^t attein
S)ata in 3Refo^)otamien ein *), fie erfod^ten aud^ in 5ßerfarme»
nien einen Sieg übet bie SRömer, »orauf fie 6(H)paboden
unb $ap]^Iagonien butd^ogen unb ton biefer @eite bereitö
biÄ nad^ S^cebon fheiften*). Qn beiben gelbjügen tourbe
bcrö ftriegÄl^eer, bem ^^ola& feine ©cl^bung terbanlte, fo
gut n)ie jerptt Slotl^tDenbig iDirfte i>aS auf bie ^uptftabt
jutüdE. S)er ©ircu«, burd^ beffen »eittitt ^^otaS einfi ben
S^ron erlangt l^atte, n^urbe irre an i^m. Sine ^nbgebung,
iDeld^e barin lag, bafe man neben bem 9Ube beS JtaiferiS ein
Silbnife feine« beliebteren ©d^ttjiegerfol^ne« ßriÄpu« aufflettte,
liefe bie SSeränberung ber Stimmung erfennen unb erregte
iugleid^ bie toilbe entrüjlung be« ^^ota& nod^ mel^r, fo bafe
er bie gül^rer ber üerfd^iebenen 5ßarteien l^inrid^ten liefe*). 5Die
beiben ©tilgen, auf bie ftd^ fein 5üfxm lel^nte, ba« $eer unb
ber 6ircu«, fingen an il^m ju' f eitlen. 3Ran ^ätte tttoatten
foDen, bafe O^oÄru, ber feine ®egner im gelbe fanb, fid^
ber $errfd&aft über bie ©tabt, bie mit il^rem Äaifer entjloeit
toar, l^ätte bemäd^tigen fönnen, allein »ie l^ätte jemate
jtt)ifd^en ber red^tgläubigen ^au^jtjiabt, ttjeld^e bem 5ß]^ofa«
1) 3m 3a]^e 605 u. H. ^tffmpf^nt» }. 3. 6097 @. 292,29.
2) 3m ^aSftt 606. ^Oftop^t» }. 3. 6098 @. 293, 24 de Boor.
3) 608 u. k. X^op^aneiS %. 3. 6101, @. 296, 9 de Boor.
4) 3o^amitf fia&o^uS, Figt. bist. Graec. ed. C. Mullerus V. @.
37 grgt 218 e. X^p^aned }. 3. 6099 mib 6101. e. 294,14. 296,28.
9Kcq)4ontf @. 4,7 ed. de Boor (@. 4 ed. Bonn). 2)«: C^imegerfo^n
bei ^ffotai tmrb Don 3o^amie8 Slntuk^emii, Zf^lfant» mtb 3o^<mne8 t)on ^
9^ilfu c CVI. iprücud, Mn^iRtcep^oru«, dkorgiu« ^amartoiiii ®. 562, 22.
ed. Moralt, (SebTtnui @. 711, 19 ed. Bonn. (I^n«)»ud genannt.
(Smponmg gegen $^fa<. 25
ottd^ \)tSf)alb abgeneigt mar, toeil er in bie geifittd^en 9In^
gelegenl^eiten eigenntä(i^tig eingriff, unb (Sf)0&tn, ber nod^
mit ben 9leflorianem im Sunbe flanb, fid^ ein ©intoerflänbnlfe
bilben tfinnen.
3tt)ifd^en il^en erl^ob fid^ eine britte 5ßartei, beren
Oberl^mtpt ber @jcard^ t)pn SSfrila, ^eralUud toax ^). @r toar
nod^ üon äRauriciuiS, in beffen SHenflen er fld^ ]^er)7orget]^an
l^atte, ju biefer ©teDung erl^oben unb l^ielt beffen Slnbenfen
im (Segenfa^ ju ^^ola& aufredet 3^^^ brad^te er bie
barbarifd^en SintDOl^ner ber $ro)7in}, an bie er )u biefem
»el^uf ®elb uvü)txltt, in ein Sünbnife gegen ben Äaifer. @r
fd^te bann eine Sbtl^eilung ber SOlannfd^aften nad^ äleg^p^
ten, unter $Kiceta«, bem il^m }ur Seite jiel^enben ©ol^ne
feine« SBrubera ©regoriuÄ *). S)er gan^e geiflHd&e Orient,
namentlid^ aber Sleg^pten toaren burd^ bie S^^fP^^^gwg
einer ©^nobe in 3(ntiod^ien, n^eld^e gegen bie geiflli(^en
@igenm&d^tig(eiten bed $^ofa« SBiberfprud^ erlaub, in Suf^'
regung gefegt. SQBir finben fogar bie $Kad^rid^t, ba^ bie @r*
l^ebung beiS ^erafliuiS wn 9leg9pten a\x& angeregt n^orben
fei. igier alfo fanb 5Ricetag bie befle Slufnal^me; bie
äSeamten beiS ^^ota& midien t)or il^m; mit Seil^ülfe ber @in^
1) j^ie (Stj^tung bed ^Itcep^ontd ()u Anfang feiner iarogta avvxo-
fiog) unb befl £^p^anef (g. 3. 6100, e. 295, 27 ff. ). 3. 6101, @. 295,
7 ff. , ed. de Boor) n^ibetfhreiten etnonber. (S0 n^or mir fe^ enoflnfd^t, in
ben Seri^ten beS 8tf(^ofd go^onneS Don 92iftu, beren tc!^ fogleid^ »eiter ge«
benläi »abe, ant^ttf(^ unb onffförenbe 9h>ti3en p finben, in feiner
(S^ronif c. CIV ff. (na(!^ ber Ueberfe(jung üon 3otenberg in ben Notices
et extraits des manuscnts de la bibliothöque nationale. T. XXIV
(1883) @. 844 ff.).
2) 9Kccp^oniiS, latoqla avvrofios ®. 3, 14 in ber Aufgabe Don be
99oov (@. 4 ed. Bonn.): ^60 ijartiv ddil(fWf *HgaxX€iog xal rQrjyogiog,
Tfftopffomt^ ®. 345, 1 de Boor: rgriyogios d^fX^pMi 'HgaxXifov.
26 ^Sx^ d^apitd.
»ol^net getoann er ällefanbtien. 3fli^t ol^ne aUen ©rfolg
»aren bie ©egenanfialten be^ ^^ola& ; aber fie filierten iitd^t
}um 2^d. Wcetag be]^aiH)tete fid^ in aeg^pten. @o
gefd^al^, ba^ 5ß^ofaÄ, ber fd^on 6^^^^^ t)erloren ^tte,
ie|t aud^ t)on Sfrifa unb Sleg^pten au^gefd^loffen tourbe.
S)a§ nun ^erafUuiS fid^ etipa mit Sl^oiSru ^artDt} jum
Stütze beiS $^o(aiS l^ätte t)erbinben joOen, lag bod^ gan}
.au^erl^alb feinet ©efid&tölreife^. S)ie ©etoalttl^aten be^ per=
fifd&en ^eereiS twpbxtm üielmel^r fein ©emütl^; er tt)ottte
toeber bie SSertoüjlung ber Werfer, nod^ bie Untl^aten ht&
^^otaS bulben. 3n ber abfid^t, btefen §u jiüt^en, fd&idCte
er feinen ©ol^n $era!liui5 mit einer glotte nad& ßonpanti*'
nopel. 3)0« Untemel^men mürbe baburc^ begünftigt, bafe bie
fireitbaren SDlannfd^aften nad^ 2lntio(^ien abgegangen toaren,
mo ein aiufrul^r au^gebroi^en mar. Sflur ber SBefel^tel^aber
berfelben, SonofuiS, mar nad& ßonftantinopel jurüdfgefommen,
atö ^eroüiu^ an ber Sll^ebe anlangte. S)ie SSerfud^e, bie
Sonofu« mad^te, bie Sanbung ju bitibem, toaren fel^r
gemaltfam (er legte ^uer in ber ^afenjiabt an), aber fie
filierten nid^t jum 3iel. ^^ola& felbfl flüd&tete nad& bem
faiferlid^en 5ßalaft. $ier aber mürben bie ©egner, bie
e« aud& au^ perfönlid&en ©rünben maren, feiner mäd^tig.
©ie fd^leppten il^n gefangen nad^ bem $afen t)or ^erafliu^.
S)ie aOBorte, bie ^\)ola^ unb ^erafliuiS l^ierbei gemed^felt
l^aben foHen, finb bod^ fel^r bejeid^nenb. ©omeit alfo,
l^abe ^erafliuÄ gefagt, l^aft S)u ba« 3fleid& gebrad^t.
^^ota^ \)aht geanttoortet : S)u magft e^ untemel^men,
bie alte Drbnung l^erjujieHen *). Ql^m gefc^al^, »ie er fo
1) ^o^amteiS Slntio^enuiS a. a. O. V e. 88 B. S^icep^oruS @. 4, 25
de Boor (@. 5 ed. Bonn.).
^aflhtiS in (£on^nttno^eI. 27
\>xtltn anbeten getl^an l^atte, et toutbe entfegUd^ l^ingemotbet.
S8on ^etoHitiiS toeife man nl(^t, ob et getommen toat, ben
a^^ton felbfi in Sefi| ju nel^men. Dl^ne einen Äaifet abet
fwnte gonfiantino^)el nid^t befleißen. $etaIUu8 lüutbe am
5. Dftobet be« 3abteÄ 610 t)om ^ßattiatd^en geftiJnt^).
Slud^ ein teligiöfe^ SDlotit mag babei mitgetDitft ^aben.
^etalliu« etfd^ien afö bet gtC^te SBetebtet bet ©otteÄge*»
bdtetin ; bei feinet änf unft fab man bie SSilbet bet ^ungftau
an ben aRajien^), ^etafliu« mufete toetfud^en, ba2 9teid& ju
bt^aixpttn unb anä bem tetjtoeifelten S^Pt^nb, in bem e^ fid^
befanb, ju tetten. 5ßbofaÄ toat befiegt; abet ibtn bie,
toeld^e baju bau^}tfäd&Ud^ mitgemitft batten, ttjaten bie t>ox^
nebmjien geinbe bet butd^ 5ßboifaiS' @tut^ gebilbeten 9le^
gietung. SEBäb^^^b bet SSetmittungen , meldte ben 2;bton^
»ed^fel in gonjiantinopel üetanlafeten, bteiteten fid& bie ^JJetfet
in ©^tien au5; fie ixaä)ttn ^pamta unb Sbejfa in ibte
©etoalt unb btangen bi^ 3lntiod^ia ^). Qm ndd^fien Qabte
etfd^ienen fie in Sappabocien, nabmen ßäfatea unb fübtten
1) ^afliud langte mit bet glotte am 4. Oftober 610, einem Sonntag,
twr (Sonjlantinj})>ef an (Chron. Pasch. @. 700, 4. S^eop^aned §. 3.
6102 @. 298, 15 ed. de Boor). S)en Za% ber jtronung bei» ^eraHind
bqeic^net boS Chron. Pasch, in einer SOSeife, bag bie gegebenen SefHmmungen
einonber »iberf pred^en , nämß^: 6. Dftober 610, an emem ÜRontag {^la-
qaoinnjs vf^^Qüs ß\ @. 700, 14. 701, 10); benn ber 6. Dftober biefe«
Sal^red war tnelme^r ein 2)ienpag. 2)a bie 2)atirung nad^ bem SBodfientag
gmeimal, bie na^ bem iDlonatdtag nur einmal im Stq^ Dorfommt; fo barf
man xoo%{ bem Sorfd^Iage ^agi'd Critica in Baronium %. 3. 610 9h. II
folgen unb bied le^tere änbeni {g in c').
2) 9}a4 ber 91ngobe beS gleichzeitigen 2)i4tfriS ©eorgiuiS fiftbeS in
feiner ^eraflio« IIIB. 15; oergl. 2:^eop^aneiS @. 298, 16 ed. de Boor.
3) 3m Wiox 611. 2:]^eopl9aned ). 3. 6102 e. 299, 14 ed. de
Boor.
28 <Etfie» das^M.
t>itU Xaufenbe in ©efangetifd^aft *). 3m ^al^te 613
finben tt)it an il^ter ©elte bie ©aracenen, bie arabljd^en
®ren3)7öllet , \oüö)t fd^on äIntmiattuiS fd^ilbett, bie balb
}u ben einen, Balb su ben anbeten l^ielten unb ©^tien
je|t mit einet iDilben ^länbetung l^eintfud^ten '). S>amaiSlud
totttbe t>on (Sf)o&xu in 83efi| genommen®).
9tod^ hoffte ^etalUuiS butd^ f^ebeniSanetbietungen ben
®egnet }u {ien)innen, abet ^o&v\x ettannte il^n nid^t an ; feine
©efanbten lie^ et nid^t tot fU^. S>ie ©tied^en bel^an^jten, et
l^obe nid^t batan ge}h)eifeU, bag et baiS tömifd^e 9teid^ ftd^ toD«
lommen untettoetfen toetbe. äBiidRid^ untetnal^m et einen
3^flr ^^^ P ^^tt gtö^ten gtfolgen fül^tte. 3m ^af)tt 614
übetfd^titt et ben 3otban, etobette 5ßaläjiina unb nal^m 3^"
tufalem ein*). SBie loit bemetften, galt bie l^eilige ©tabt als
bet aoiittelpunft bet ibealen d^tifllid^en Jtitd^e. ©ie toutbe
bamate il^et ©d^ä|e betäubt, untet anbeten aud^ beiS l^eiligen
jtteujed, b. 1^. bed S^l^eiled Don bem einfi t)on bet SRuttet
©onflantinÄ aufgefunbenen flteujeiS, ben biefe in ©ilBet
gefaxt in bet ©tabRtd^e l^atte aufftetten laffen. ®tegot
bet ©toge l^atte il^m bamate einen Sobgefang getoibmet; ed
1) Sl^fop^ane« §. 3. 6103 @. 299, 31 ; Slbulp^arabfd^, Chron. syr.
©. 99.
2) 5üitop^(mt» %. 3. 6104 @. 300, 17 ed. de Boor.
3) S)er fprtfd^e d^^rontfl ^at h- 3- 924 aer. Sei. « Oftober 612—18 bie
Eingabe: Persae Damascum profecti Bunt. Xk (SmnoSfmt bcr @tabt fSlIt
nadf S^^eopbaneS @. 300, 20 ed. de Boor; SD^ad bem @)^ (Joam.
asiat. IV s. t XII @. 309) unb l(bu())]^abfd^, Chron. i^. @. 99 in baS
4. 3o]^T be« ^eralßud, Oltober 618-614.
4) 3m Sunt 614 Q^^tonilon ^afd^Ie e. 704, 18 ed. Bonn, »omit
bie Eingabe bed f^rifc^en C^^nograp^: 925 aer. Sei. unb Xobori« (®. 291
9}8(befe): 24. ^oüfv df^otaa 21. 3nni 618—614 jufammentreffen. 2:^eo|)baned
). 3. b. ®. 6106 @. 300, 8 unb 9a>utp^abf(^, Chron. syr. @. 99 fe^en
bie (Einnahme ^entfatemiS in b<u8 5. ^oXft bef ^afGuiS.
galt aliS boiS größte ^eiligtl^m ber 9Belt. 3^ ber aOgemeinen
Setoeguns ber SSöUer tnug eS aliS ein ©teignig betrad^tet
»erben, baB bte ©apitale ber SReligion, bie einft t>tm ben
9tdmem in ^eft^ genommen »ar im Jlam^fe gegen bie ^ax^
t^er, ie|t t)on ben 3flad^folgem berfelben, ben 5ßerfem bem
römifd^en 9teid^ unb bem ©^rijientl^um entriffen tourbe. 6in
erfier ©ieg ber Orientalen, ber nid^t bel^auptet »erben tonnte,
aber bod^ einer fpäteren ©roberung ben SBeg gebal^nt l^at,
@leid^ bamate fd(iien ftd^ Mt& p wU^xtf^tn. ^ folgen«'
ben 3a](ir brangen bie 5ßerfer nad& Sleg^pten t>ox, nahmen
atefanbrien unb felbfi boÄ fttblid^ »eg^ipten in Sepfe^). ©ie
liefen eine ©d^aar juriidf, »eld^e t)on bort nad^ ber afri«»
fanifd^en 5ßrot)inj toorbrang. 6]^o2ru'i5 äbfid^t »ar, bie
aRod^t beiS Aaifertl^um^ }u t>emid&ten. ©d^on l^atte er aud^ bie
^aitptflabt t>tm ©alatien , anc^ra , »o fid^ bie toerfc^iebenen
©tragen, bie aitö S({ten unb ©^rien nad^ 6:onflantinopel
fül^rten, jufammentraf en , eingenommen^), ©in SCl^eil feine«
§eereÄ rildfte gegen 6onftantino^)el felbfl l^eran unb eroberte
e^lcebon, boÄ nur geringen SQBiberjianb leiftete^).
3n »eld^en S^iP^^b ba« gried^ifd^e Sfteid^ unter biefen
Umjiänben geratl^en ifl, ergiebt fic^ auiS einem ©d^reiben,
1) 3m 6. Saläre bed ^eroKmft, Oftober 615—616 na^ Si^eop^oned
S. 3. 6107 e. SOI, 9 unb llbu(p^arabf(^. ^aä^ Xoban @. 292 fäQt bie
Ueberfenbmid ber ©d^Iüffel bon tUe^onbrien an (Si^oSta in haS 28. ^af)v
beifelben, 20. ^mx 617—618. 2)ent f^rifc^en (S^nograp^en ^ufolge louibe
bie @tabt feit Suni 619 bon ben ferfem bauentb befe^t gehalten.
2) 3m 10. 3al^e bed ^atüüS (Oftobei 619--620) na^ 2:i^eo«
)»^aned }. 3. 6111 @. 302, 22 ed. de Boor.
8) 9n ben beiben Stellen, an miä^ in ben ^nb[(!^itften M ^üfto*
pffmtB (K^ebim genannt untb, ^at fein Ueberfe^ 9(na|laftud Aart^ago
(a. a. O. @. 143), an ber erfkn caidi C^ebrenu« (I a. 715, 18 ed. Bonn.),
80 <2^ed (iolptttl
ha& niä)t im Sflamen bcö ©erafliuÄ, fonbem ber JBel^örben
in ßoitfiantinopel, bie fid^ al& ärd^onten bejeid^nen, an
S^oiSru erlafyen ttjorben iji. 6« lautet fafl aHju flein^
tnütl^tg. $eraHiuÄ toirb barin entf c^ulbigt , bafe er baÄ
Äaifertl^um angenommen l^abe, toa& eigentUd^ gegen feinen
aBitten gefd^el^et fei. S)er Äönig toirb angeflel^t, ^erafliu«
ate fein eigene« Äinb ju betrad^ten*). ®Ä iji nid^t t)iel
toeniger ate eine Untertperfung unter feinen ffiitten, bie fid^
barin au^fprid^t ^). Sllle« mar tergeblid^; bie ©efal^r h)ud^Ä
in« Unermefelid^e, ate bie 2lt)aren, bie eben nod^ bem $era^
fliuÄ Hoffnung auf ein Sünbnife gemad&t l^atten, eine 3^
fammentunft, bie }um Slbfd&Iufe beffelben beftimmt »ar, baju
benu^ten, um geinbfelig!eiten auiSjuüben^).
3n biefer Ärifi«, einem Äamipf um bie 6f ifienj, in toeld^em
Äriegfül^rung unb Unterbanblung auf getoöl^nlid^em aSege
nid^tiS l^elfen fonnte, l^at ^erattiu« einen ©ntfd^lufe gefaßt,
loobnrc!^ bec neuefte ^erouiSgetxr üeronlogt icorben ijl, bie formen Xoqxv
66va (@. 801 1. 12) imb KaQxn^ovog (1. 15) in ben Xqrt bed 2:t)eop^aned
aufgune^tnen. allein bie i*e£art ber (£obice8 mirb tmi^ bie ^taQeCfieOe bei
®eoTgtud ^amartoIuiS @. 566, 17 ed. Maralt (» Seo ©ramtnattluiS @. 148,
17 ed. Bonn.) unb ben t)em7anbten Sendet bei ^bulp^arabf^ a. a. O. be-
ßatigt unb geftd^ert
1) yvr^aiov fx^tv tixvov.
2) (S^ronilbn faf^ale @. 706 f[. S)te (Erjäl^tung bei 9Kce^^orud @. 9,
de Boor, @. 10, 22 ff. ed. Bonn. Don einer Unter^anblun() bed ^aafiita
^erfonlid^ mit bem obecflen ^erftfc^ ^eerfü^ barf man toviffL ntci^t fci^Ied^t-
^in üermerfen. (Sner folgen »irb au(^ in bem @4reiben ber aQ^ovreg ge»
badfit. @. 708, 19: argarov ffapj^of awrvxtov rcp ßaatW\ (öergl.
@. 706, U). 91ber aud biefem lernt man bik^ bie tmrffic^ obmattenbe @tim«
mung erfl (ennen.
3) SficOi 2:^eo^^ane« im 9. Sa^re bed ^aHiuS, 619; bie gletd^jeHige
auiSffil^t^e (Sr^fi^Iung über ben iBorgang ifl im G^roniftm ^fc^Ie 6. 713
erhalten.
Qtoammng \>tS ^eralliuiS. 31
Der alleitt i^n tetten fonnte unb in ber 3:]^at gerettet l^at.
er glaubte, nur bann no^ eine geiDijfe Slugfid^t für fein
^iä) ju l^aben, toenn ei5 i^m gelang, in ben afiatlfd^en
ißrottnjen, »o fi(^ bie römifd(ien ÄriegÄt)ßlfer noc^ in fielen
^ojitionen gel^alten l^atten, bie 5ßerfer anjngreifen ^). 3n ber
äufeerfien ©efal^r l&at fid& ber grälo *• römifd^e ®eifi in ®on*
ftantinopel nod&matö jum SBiberftanb aufgerafft.
3HS ber erfie SDlontent beö toieberaufge^enben (SiM&^
ftttnt^ mag t& betrad^tet toerben, bafe e^ einer gried&ifd^en
®efanbtfd^ft gelang, bie 3lt>aren, bie in 2:^racien jianben,
JU einer \}erfö]^nlid^en Gattung ju vermögen; ber O^afan
entfd&ulbigte , roa^ frül^er \}orgefaIIen mar^). S)aburd^ erfl
tourbe t& bem Äaifer möglidd, ein jheitfertigeÄ ©eer gegen
€^o^ru ^atto\i felbft in ©tanb ju fe|en, alle Änl^finger beö
^\)otcä toaxtn wn bemfelben auÄgefd^loffen. 2ln beren
Stelle tDurben neue Gruppen getoorben , bie bann ^eraßiu«
mit ®fer unb ©efd&id einübte.
S)urd^ feine 9Kanoeui}rei5, ©d^lad^ten ol^ne 83lutt)ergie§en,
toufete er fie an ben Särm ber SBaffen }u gemöl^nen^). 60
1) ^korgiu^ $tftbe9, *HqaxUdg II v. 105: yrtifAJjs iyivov ras «n
ttXQOV fiX(ov (oi 71V iffiTctov IxTffifTv n{Qt.0Tdaiig, nrjyrjv yccQ ^^iis
riiv xtaetüV rrfv Iliqalöa,
2) 3m 10. 3a^e bed ^afftud nad^ V^'ifyfxat» %. 3. 6111 ®. 802
17 ed. de Boor, b. t. 620 n. ^.
8) £^^^ed @. 808, 10. — (Sine Sef^retbung ber üon ^eroflmd
txnrgenomincnen militfirifc!^«! Uehmgen giebt ©eorgtu^s ^iftbed in feinem %t*
bi4t: lU T^v xaxä JliQadiv ixarQuiefav 'Hgaxletov tov ßaaiUtjg,
axQoaais /9 9. 70 ff. aus eigener Sbif^auung. 'am jmettcn Dflerfeiertage
622 bc0 abotbd bra4 ^aUm }u feinem erfien gtlbguge gegen bie Werfer
mtf. Qkn^ba pfibe« a. a. O. dxQ, a ^. 154. (Sd toat ber 5. H^ril 622,
trifft wie S^eo^l^e« @. 802, 38 angiebt, ber 4.
32 ^^^ Q^teL
einfilbig bie grted^ifd^en ®efd^id{itfd^reiber über bie Stege ber
5perfer finb, fo auiSföl^rlid^ unb in übertriebenen garben
fd^ilbem fie bie ^elbentl^aten be« ©eralUuÄ.
®r brang in Armenien ein unb fc^Iug mit feiner nm
eingeübten 9leiterei bie perfifd^e au« bem gelbe. SSorge^
fd^obene perfifd^e ^eerfd^aaren tourben genötl^igt, il^re Slettung
in ben Oebirgen ju fud^en. ©obalb fie wn ben Sergen
berabfamen, tourben fie angefallen unb toemid^tet. SHe
®räfo*'9lömer, bie fonfi t)or bem ©taube eine« l^eranjiel^enben
^erferl^aufen« geflol^en toaren, brad^ten im ^al^re 622 bie
3eUe berfelben in i^re ©etoalt. SHe ©ried^en ^)reifen i^ren
Äaifer al& einen gelben ^). S)er Ärieg l^at toieber baö
äteufeere eine« SleligionÄfriege«. SBie bie ^JJerfer bie 2ln^
näl^erungen an ba« ßl^riflentoef en , bie in ben legten ^tittn
t}orge!ommen toaren, wn fid^ abgefheift l^aben, fo treten
audd bie ©ried^en atö entfd^loffene ©egner be« ^)erfifd&en
ateligionÄtoefen« auf. $era!liu« betrad^tet bie aufgefd^lagenen
©)angelienbüd^er al& Dralel; bie geuertenq}el , auf bie er
fiöfet, Hvniäfitt er nun aud^ feinerfeit«*). ®« toar eine
tool^lgefd^ulte , rad^begierige »rmee, bie ^erafliu« fid& ge^
bilbet l^atte, mit toeld^er er bann im ^)erfifd&en ©ebiet \)ox^
brang unb bem ©d^al^infd^al^ empfinblid^e aSerlufie beibrad^te.
3)er Äönig ber Äönige, beffen ©elbfigefü^l unb ©elbfber*»
trauen burd& feine Siege gefüegen h)ar, tourbe baburd^ mel^r
gereijt al« entmut^igt.
1) (»eorgiu« ^rfM a. o. O. iIxq. y ». 281 ff. — a:^eo|)^onc»
@. 806, 4 ed. de Boor.
2) S:^^^eiS j. 3. 6114, e. 308. 8. 16 de Boor: iivollaq t« toO
a. a. O. uxQ, y. IB. 288.
SIbaten oor (Smiflantinopel. 38
3m $iäfyct 626 fd^ritt ©l^oÄtu 5ßattotj nod^tnate ju einem
angriff, toeld&er «tte« entfd^eiben fottte. Slud^ er bttbete ^
ein neueg $eet unb jtoar auf eine in 5ßerfien ni^t l^erfömm'-
lid^e ffieife avi& ben niebrigen SSolföf lajf en , bei benen man
aud^ feine eigenen 3)tenftleute bemetite, gleid^ atö ^&tte et
ben ©nftüjfen bet aRajbaRten Slaum gegeben. S^^Uiä) aber
fd^idte er einen feiner ^eerfül^rer, Sftamenö ©arbaru^, gegen
€onflantinopel ^). ^auptfäd^lid^ fud^te er bie 2lt)aren mit il^en
Serbünbeten, ben Bulgaren unb fla^ifd&en SSöHerfiammen, in
bie Sffiaffen ju bringen; atid^ ben 3flamen ber ©epiben l^ören
toit ba nod^ einmal ^). ^eraf liuÄ \}erjn)eif elte nid^t, bem Sitten
3U begegnen. @r flellte brei ^eereiSabtl^eilungen auf, wn
\>tnta bie eine Sonftantino^pel gegen bie Slüaren ^ertl^eibigen,
bie anbere unter feinem JBruber S^beoboruÄ ben 5ßerfem in
(Sffaluhon @tanb l^alten fottte. 9ln bie ©pi^e ber britten
iDOttte er ftd^ felbfi fletten unb bem ^iege burd^ bie SunbeiS^
genoffenfd^aft, bie er ju fd^liefeen im Segriff tt)ar, einen 9iu&^
fd^tag in feinem @inne geben. S^n&ä)^ lam älSeiS auf bie
^u^t^bt an 3n 6:onftantino))el l^at man nod^ mand^erlei
Serfud^e gemad^t , f^rieben unb ^^eunbfd^aft mit ben ältaren
}u erhalten, bod^ üergeblid^.
3)ie ataren l^^atten fid{i ganj im ©inne be« ßl^oÄru ge*»
rfiflet, beffen ©efanbte fid^ bei il^nen einfanben. 3n feinem
feinbfeligen Uebermutb ^at ber ©l^afan bie ©ried^en aufgefor^
bert, i^m Sonfiantinopel einjuräumen ; bie @inn)Ol^ner mü^tn
jufrieben fein, toenn er fie in einem einfadfien ^au^fleib bat)on
1) 2)k eigentßd^ gfonn M ^Ramend ifl @d^a^vbara§. S^olbefe, Sobori
e. 292, 9^. 2.
2) Zffttpfima }. 9. 6117, e. 315, 10 ed. de Boor.
». «ante, »ettficfdli^te. Y. 1. 1.-8. 9iufL. 3
34 ^i^ (iccpM.
gelten lajfe, eine äeufeeruitfl, toeld^e bie SSürget empörte*).
®er ÄatrH)f, ber jid& anbal^nte, toax ber jd^toerjie, bett 6on^
fiantinopel btöl^et ju befleißen gel^abt l^atte. 2)ie äRfiglid^^
feit ber Slbtoe^t log barin, ba§ bie ©ried^en $afen
unb See bel^errfd^ten unb ä^aten unb 5ßerfer in getrennten
Sogem jianben. auf ©eiten ber ätaren fod&ten flatifd^e
$älf^t)ötter, unb biefe fud^ten nun bie SSerbinbung jtoifd^en
beiben gried^enfeinblid^en ßagem ju vermitteln. Slber ®on^
fiantinopel fing jefet an, fid& auf boÄ 2;a)3ferfie ju ux^^
tl^eibigen. Sllan barf ben JB^jantinem nid^t befreiten, bafe
fie l^ier abermal«, h)ie bei jenem Slnfall be« ®aina«, "oid
©nergie beriefen l^aben. ©ie ftdbtifd^en 3:rupipen trieben
bie ältaren, toeld^e bie langen äßauem bereitiS eingenommen
l^atten, wn ben aufgetoorfenen Sftingtoätten jurüdf. Qa
einer anbauemben Belagerung aber toaren bie ätaren bod^
nid^t fällig, ©ie tonnten felbji einen längeren älufentl^alt in
ber 3läf)t ber $aui)tiiabt nid^t auÄl^alten, fo bafe ber unge^
bulbige Sl^atan üermod^t tpurbe, bie Belagerung, ju beren
gortfe|ung e« il^m an ßebenÄmitteln fehlte, abjubred^en 2).
Sonflantino^el mürbe gerettet ©arbaruiS toar bann toenigfleniS
nid^t mel^r unmittelbar ju fürd^ten.
1) Chronicon Paschale @. 221, 16 ed. Bonn.
2) S)ie Selagenmg Don (Son^tino))eI tmd^ bie Sparen fallt in ben
@omnier (29. Sunt fn» 8. Sbignß) be« 9a^ 626. 2)et ausp^c^fle
Seric^t Über biefdbe mit fe^ genauen Solalangaben nnb 3^^^^cP>m<">in9^
finbct {i(^ im (S^nifon $af4ale @. 117 ff. ed. Bonn. 3n bem ®ebi4t
bc0 (Skovpid $i|tbeiS: tx^^aig tov y$vofiivov noli/jiov sie rö nlx^g
r"c K<ovaTttVTtvov7i6k€(og fjura^if IdßaQfov xttl rtov nolntSv IVtcb
berichtet, baß ^erafßuiB burd^ 9(nf^eiben ben bürgern Don (Sonflantinopel
füttOfiäß^t unb ^(nn^eifmtgen ^ur i^ert^bigmtg ber @tabt ert^It f^cbt
(«. 269 ff.).
^alfiud* Serbmbung mit bot Surfen. 35
Qnbeffen l&atte ^eraHiu^ fid& nad^ bem fd^mat^en 5Keer
^n SSetoegung gefefet; er lanbete in S^ropejunt. SBdre er auf
lid^ allein angetoiefen geblieben, fo mürbe ber ©rfolg bod^
fel^r jttjeifell^aft getoefen fein, aber in ber 3t&^t gab e« ©olfö«*
ftfimme, bie er für fld& ju gewinnen unb gegen bie 5ßerfer
fortjureifeen hoffen burfte. Sßir begegnen in biefer ®poä)t
juerfl ben Surfen in greifbarer ®eftalt.
S)er türfifd&e Stamm, urtjertoanbt mit ben 5?innen, toar
bamafö nad^ ben iranifd^en Sanbfd^aften loorgerüdEt ; er toar
im SJegriff $Korbiran einjunel^men im ©egenfaft gegen bie
alten Qranier.
©d^on längfl toaren bie Jürlen mit ben Sftömem, toeld^e
in i^nen natürlid^e SnnbeÄgenoffen fallen, in Serül^rung ge-^
tommen. Unter Äaifer ^ujünll. toirb eine römifd^e ©efanbtfd&aft
ertodl^nt, toeld&e terfud&te, bie Slürlenftämme gegen bie 5Perfer
in Setoegung ju bringen. ®Ä toergegentoärtigt bie ©d^toierig*»
feiten biefer SSölIerterbinbung , toenn toir lefen, bie ©e**
fanbtfd^aft ^abt jur $in* unb Stüdfreife nad^ il^rer SluiSfage
jtoei Qal^e gebrandet ; unb einen ©inblidf in bie Sejiel^ungen
ber SBölfer untereinanber getoäl^rt eö, \Da& toir ^on bem
(£m^)fang biefer ©efanbtfd&aft erfal^ren. 3)er gürfl, an ben
fxe gerid^tet toar, jeigte äufeerfle Setrübnife. Um beren Ur^
fod^e befragt, fagte er enblid^ : wn 9llter« l^er l^abe man bie
ainhinft einer römifd^en ©efanbtfd^aft al8 ein fd^limme«
3eid^en für bie Sage ber SBelt betrad&tet: benn an ben SRamen
wn Sflom unb beffen ^errfc^aft Inüpfe fid^ bie Drbnung ber
SBelt. ©el^r fd^led^t aber müjfe e« mit biefer jiel^en, toenn
9lom burd^ eine ©efanbtfd^aft ben SBeijianb entlegener SSölfer^
f<|aften nad^fud^e. 3Ran erlennt barauö bie Autorität, beren
fxd^ ber römifd^e Sflame im inneren äfien erfreute. 6inen
8*
36 <SrfleS (EoptttL
@tfoIg l^atte biefe ®efanbtfd^aft nid^t ^). aber fd^on bantali^
fd^öpften bie 5ßerfer au« ber beginnenben SBerbinbuitfl t>on
Surfen unb SÜJmem öeforgnljs. 3Rit einem ber türfifd^en
@tämme nun trat ^ralliud in %erbinbun({. 3Ran l^at
immer angenommen, bafe e« ber ber Sl^ajaren getoefen fei*),
n>eld^e bamal« bie Sanbfd^aften an ber 9BoIga befe|t l^atten,
unb toor benen bie ©lauen toeit unb breit jurüdtoid^en.
Qn Qberien traf er mit il^nen jufammen, unb fel^r
anfd^auUd^ erfal^ren mir, loie ba« gefd^al^. S)er S^ürlen^
fitrft unb fein ©efolge peigen, fo n)ie ^raHiu« mit ben
©einen in il^re 3UÜ)t !ommt, t)on ben Sßferben unb begrüßen
il^n mit ^ulbigungen, bie eine 3lrt üon Untertl^dnigfeit
bebeuten. 3)er Äaifer bittet pe, »ieber ju 5ßferbe ju feigen
unb ®Ieid^ mit ®leid^ gu t)er]^anbeln. ^reunblid^e SQorte
»erben gemed^felt, ber Äaifer begrüfet ben S;ürlenfüriien
aU ©obn, ba« SHabem, ha& er tr>, fegt er bemfelben auf
ba« Qavüpt: benn auf bie innigjie SBerbinbung iji e« abge^
feigen. Sei bem ®elage, ba« bann folgt, üerfprid^t ber Äaifer
feine 3:od^ter, beren Silbnijs er bei ftd^ trägt, bem Sl^an jur
©emal^Ün ju geben*). ^erafliuÄ üerfäumte lein SRittel, um
1) So^anneS t)on (Ep^efutf, fiberfe^t Don ©d^önfelber. 9(^. VI d. 28
@. 252 ; biefe (0efanbtf4aft, bie im $(ugufl 569 u. &. l»n (l^nPa]ttino))et
abreiße, roirb anc^ toon anbeten ^lutoren ernannt: SRenanber (Fgta. Hist
Graec ed. C. Müller lY @. 227), X^p^ane« le^janttud (ebenba e. 271),
Qo^nneiS au8 (£ptf>^nia (ebenba ®. 274).
2) fO» \oldft »erben fte t>on Sl^eop^aneS ). 3. b. 9B. 6117 @. 315,
26 unb 9buIp^orabf(^, Chron. sTriacnm 6. 100 be^ei^net
8) SHe audfil^ic^e (Sxi/Sifim^ über biefe Begegnung finbä ftc^ bei
iRicep^ornd ®. 15, 20 ed. de Boor, @. 17, 20 ff. ed. Bonn. Saß ^era«
fltuiS bem (S^a^aren^&tptting bie SermS^brng mit feiner Zoäfta (Subocia }n«
({efagt 1^, berichten an4 bie fprifc^en llutoren {Wäd^ad, Joam. Asiat IV
8. t Xm. @. 817. «ibulp]^rabf(^, Ghron. ßyr. 6. 100).
S)a|lagerb. 37
tte Xüdtfx, bie er al& ebenbürtig bel^anbelte, jum Kriege
^jegen bie $erfer mit fortjureigen. "Ski^ gelang il^m bann
ou^. (Sin anfel^lid^eiS tfitiKfd^ei^ ^er gefeUte fid^ bem
Jloifet bei Slid^t unmittelbar tpurbe ^rafliuiS l^ierburd^
Sletfler in Werften, aber er fonnte , toie fein Sßlan getpefen
tiKir, in boiS innere bt& SReid^eiS t)orrüden. Unb mir feigen
boÄ eittjige ©d^auf^)iel, bafe ein römifd^er Äaifer mit einer
erfl burd^ i^n felbfi gebilbeten, nid^t gerabe fiarfen ^eere««'
mod^t in bie Siegionen, in tod^tn ber ßönig ber Könige
feinen ©ift b^tte, vorbringt unb bi^r burd^ bireften 3lnfaH
unb inbirefte ©nioirfung eine SBeränberung t)on ®runb au8
bertjorruft.
eboiSru lebte in feinen Sufi«^ unb Qagbfd^löffem in
ber HKitte feineiS 9teid^eiS im ©enug ber SRad^t unb fd^tDelge^
tifd^en gütte eineiS orientalifd&en ©elbfiberrfd^er«. S)er üor^
nebmfle feiner $aläjie »ar ©aftagerb. S)er Slefibenj in
SRobain jog &)0^vn ben Äufentbalt in SDafiagerb t)or ^), n?o
bie breibunbert gelbjeid^en, meldte bie 5ßerfer ben Slömem
abgenommen b^^tten, unb mand&erlei Äojlbarfeiten unb Äunft"
toerfe aufbetpabrt n)urben. S)ai5 ©d&lofe ipar mit jal^lreid^en.
abgefonberten ©ebegen umgeben, in benen ©traufee, ®ait\itn,
twlbe efel, 2:btere be« SBalbeö, aber felbfi Sömen unb Siger,
Dbjrfte ber orientalifd^en ^agb, emäbrt mürben. S)a maren
bie Atome t)on Qiibien unb bie ©eibengemänber au2 ©ina,
forgfctttig unb mit gefd^idfter ^anb gefHdEte S;ei}pid&e, Sitte«,
tooÄ bie 3flatur unb Äunft barbot, in großer gütte*).
1) 2)af!agecb lag n9rbfi4 ^on ®agbab, na^e bem heutigen ^c^^obon
«n ba etOit, bte jeftt (Edtb^ogbab genannt mirb. fß^l Jldtbdt, Sabort
€. 295.
2) Vfnpffont» }. 3. 6118 (@. 321, 7 unb €^. 822, 2 ed. Boor).
88 ^f^ (IwpM,
fSRan l^at immer be]^au)}tet, (S.\)0&tn l^abe befonberd bte
^unfl ber SRuftt gepflegt, eine @nnnetung, meldtet bie @age
t)on ©d^irin ^}oetifd&en ®Ianj üetleil^t *).
ß^oÄtu fäumte nid^t bet unettüatteteit Sti^afion ein, fo
gut eiS fling,- in ber @ile {ufammengebrad^teiS $eer untet
einem Slnfül^rer \>t& 3tamtn& Stl^ojateiS entgegen ju fe^en.
S)er römif d& " gried^if d^e Äaifer tpufete biefem ben SSorf^}rung
abjugelDinnen; er überfd^ritt ben greisen 3^^ u^b fd^lug in
ber 3t&^t üon . 3fltnit)e ein ßager auf. $ier nun erfd^ien
aud^ Stl^ajated, anfangiS nur mit einer geringen ^eereiSmod^t^
bie aber bemnäd^fl üon Sl^oiSru anfel^nlid^ t)erflär(t loerben
foffte. S)er Äaifer befd^lofe, bie ?lnlunft biefer 3;ruppen
nid^t ab}ulDarten: benn toa^ ^&ttt a\x& il^m tDerben mäffen,
toenn er t)on ber feinbUd^en Uebermad^t erreid^t unb üon
aSen @eiten eingefd^loffen n)orben tp&re. SXe ©egner liegen
i^nt 3eit ftd^ gleid^fam t>a& ©d^lad^tfelb auiS^ufud^en, baiS für
feine SIntppen angetneffen »ar. ^erafliuÄ felbfi erfd^ien an
ber ©^}ifee berfelben. @r beünqpfte in 5ßerfon bie brei an=
fül^rer ber Werfer unb tourbe be« einen nad^ bem anberen
aWeifier, gleid^fam im Qmiiavxp^, n?ie Sfiejanber ber ®ro§e,
a\& er in 5ßerfien einbrang^).
^eraKiujS toat in A&mpfen biefer Xrt fel^r geübt unb
trug ben @ieg bat)on, bod^ l^atte er bamit nod^ leinen ent^
fd^eibenben erfolg erreid&t. S)ie perftfd^en ^eerl^fen toaren
in Unorbnung geratl^en, aber nid^t gefd^lagen. Dbgleid^
1) ^ie Uc&ertretfnmgat fpäterer perfifd^ nnb ara6if(!^ Sutoven (nrie
bei Zäban, iRSlbde 6. 853) toon bem mgfcaMätm Umfang bec &ifii^,
bie er gefammelt, mtb bem Umfang feined $attm< finb ^tobulte ber ®age,
bie fii^ mit ben gried^if^ Tutoren ni^t t^eretnbaren laffen.
2) 2)ie (^lad^t fonb am 12. X^mhtt 626 &att Tf^toptiaat» 5. 3.
6118 @. 318, 17 ed. de Boor.
St^joteS umfletommen toat, nal^men fie hoä) eine fefle
^ofitlott ein. S)ann erfl latifiten bie SBerfWrlungert be«
(Sfyo&m bei il^nen an unb fie tDanbten fxd^ gegen ^raüittö.
aibet beffen ©t&rfe bejianb in einer geübten, ju iebem SHenfi
fällen unb fetttgen SRannfd^aft, toeniger in ber UtUxmaäft
ber aOäaffen oI« in ber ©efd&irflid^feit unb ?ßrdcifxon mUi"
tSrifd^er Setoegungen. @t führte jefet einen gen)agten, abet
yam Qvtk tteffenben ©ntfd^lufe butd^, ber il^n nid^t allein
rettete, fonbem anä) ben Segnet mit SSerberben bebrol^te.
einer feiner $eerfübrer, Slamen« ©eorgiuiS^ ging mit
dufeerfler (Site t)or unb befefete bie t)ier SJrüden über ben
Keinen 3ab; er mad^te eine »njal^I 5ßerfer, bie fie befd^üfeen
foHten, JU ©efangenen. S)ann folgte $erafliui8 nad^^).
gl^o^ru traf Slnfialt feine a;ru)}pen fo rafd^ tüle möglid^
jufammet^jiel^en , unb ^erafliu« mufete fürd^ten, an ber
»rüdfe beö ai)mafluffe« bod^ nod^ Siberfianb ju ftnben^).
Stber bie ^erfer l^atten bem tapferen Äaifer gegenüber ben
aSutl^ verloren, n?ie einfi bie Sftömer wt ben Sßerfern.
S)ie 5Perfer flol^en bei [bem erfien Slnblidf ber SRömer
toott ber legten S3rüdfe. S)er ©d^abinfd^ab tpurbe jefet inne,
ha% er fid^ in feinem ©d^loffe nid^t n)ürbe bebau^pten fönnen;
er badete nur nod^ auf feine Sftettung. D^ne bafe jemanb
t)on feinem äSorbaben eine SK^nung gehabt b^tte, entmid^ er
mit wenigen Segleitem an» 3)aftagerb. ^rafliuiS , ber bie
glutübergänge unb bie ganje ^roüinj beberrfd^te, jerfiörte bie
aSobnungen unb ©d^lßffer, wt allem S)aftagerb felbft, um
1) 9m 28. 2)Qembfr 626 fiberfd^ ^erafßniB bot ((einen gab. 2:^eo-
|>^e0 6. d20, 10.
2) !Cer Xoxnaf&tg 1^ ie^t 3(b^em; er faOt ben Stuinen toon Opid
gefienfiber in ben 3:igrtd. 9Htter, l^ec^Iei^enbe (Srbhmbe IX @. 568.
40 <i^<M <5a|)ttd.
bie SSettDüfhingen hc& töniif($en ®ebieted ju t)etgelten. Slud^
bie petftfd^en SSautuerle loaten ein Stoniunent be2 9lei<i^
unb ber 3^it. SBetmutl^lU^ tperben bie $ügel ber Shiinen,
lüenn man fte unterfud^t, mand^eiS Ueberbleibfel bed faffanu»
bif(i^n SUettl^umiS auftpeifen. 9flid^t aDein aber in bem Sn^
faU ber Slömer beümtb boiS Unglild (Sfyo&tu!»] bie t^et«*
fd^enen gäben bet ©teiflniffe flriffen )u feinem Sftuin ju^
fammen; wt €onftantino:t>^l toax t& unermartet 2U einem
SSetftanbnig jtDifd^en ben Verfem unb ben ®ried^en gelommen.
S)er über biefe S)inge am befien untettid^tete gried^ifd^e äCutor
berid^tet, bet Sd^al^infd^a^ ^abe in getpol^nter ©etpaltfam«'
teit Sefel^l Q^ebtn, ©arbatui^, bem man mißtraute, umju^
bringen ^). S)et Sote, bet ba* ©d^teiben übetbringen follte,
fiel abet in ©alatien in bie $änbe bet Sllömet. SXefe »et"
anlasten @atbatuiS nad^ Sonflantinopel ju tommen unb legten
il^ baffelbe üot. &xcpäxt batübet, abet {eineiSmegiS ol^n^
mäd^tig na^m ©atbatuiS SteKung gegen feinen ^^tfien,
bet il^n üetbetben toottte. 6t fd^lofe einen aSetttag mit bem
^attiatd^en unb bem ©tettüetttetet beÄ Äaifet«, bem Sol^ne
bejfelben ab. 2)ann begab et ftd^ tuiebet in bai^ Saget unb
t)etfälfd&te ben Q^l^alt bed ©riefet bal^in, bafe üietjig an^
gefe^ene anfülltet mit il^m jugleid^ getöbtet »etben fottten.
SBittfi bu S)ai3 auiSfül^ten? f tagte et ben SSefel&lÄ^abet, bet
i^m am näd^jien fianb. S)iefet felbfi unb bie übrigen gül^tet
be£ $eeteiS üeteinigten fid^ mit ©atbatuij ; fte etllätten Sl^oiStu
füt abgefegt unb fd^loffen eigenmäd^tig einen fjrieben mit
1) 3:^eo))]^aned s- 3* ^* ®* 6118 @. 328, 25 de Boor, Mrgl. WnA*
))^abf4 Ghron. syiiacum @. 100. — 8ei Zcbaxi €. 801 pnbet j^ cme
a^Ii(^e 92od}, int ober in 6e9ug auf (Bloubmürbigfett femot IBergld^ mit
bem römif<^en 3leU&e; bann traten fie ben Südtoefl nad^
i^er ^imat^ an.
SBie fo ganj toarb l^ietbutd^ bie Sage beiS ®^o«ru ^ßartDij
^)eTänbett. Seine »unbeagenoffen, bie 9i\>axtn Ratten bie »e-
logerung t)on ßonftantinopel aufgegeben; feine eigenen
%wppta, beten gül^rer il^m bereit« »erbdd^tig geworben toat,
gingen gerabeju auf bie Seite ber SRömer über; jugleid^
flanb ber römifd&e Äaifer in ber SKtte feine« Sfteid&e«. aber
mit attebem fül^lte fid^ Sl^oÄru nod^ nid^t beftegt ; benn eigent=
lid^ Slieberlagen l^atte er nod^ ni^t erlitten.
& gelang il^m ein neue«^eer jufammenau bringen, mit
bem er ben ttebergang be« gluffe« SRal^arman befefete*). Sei
bemfelben befanb fid^ eine ©d^aar üon (Sitp\)anttn , fo baB
^eroKitt« ben glufe nid&t ju paffiren üermod^te. er felbji toäre
in bie grö^e ©efal^r geratl^en, toenn bie ^erfer an ®l^o«ru
fejigel^alten l^ätten. attein in biefem SWoment erl^ob fid^ ber
Söiberfianb ber ©rofeen be« Sanbe« gegen ben ©d^abinfd^al^.
e« toar an fid& ein SBiberfprud^, ber allgemeine SBirfung
]^rt}orbringen mußte, bafe 6]^o«ru einfi mit ^illfe ber SRömer
auf ben X^ron gelangt unb ber Äaifer jefet al« fein peg*
rei<^er geinb in ba« Q^nere be« Sanbe« üorgebrungen »ar.
I) 2)te ^anbf^nften bed ^S^fftopf^emt» üornren in bem 9{atnen bed
g^cS. e. d24, 25 de Boor fyit ber äüefle (Sobe; (Paris Reg. 1710):
iig rov NaQßä nora/^ov unb ebenfo (ScbreituA I. &. 738, 23 ed. Bonn.
@. 325, 5 nnb 6 )n>et anbere ^anbf(^Tiften: 6 NuQßag; bte anberen ^anb«
fünften bcd ^^eop^neiB ^aben ^Aqßä, ®ei bem Ucberf^ be« 2:^eop^ane0,
ftaaPafiiid tommen einzig bie mit N begtmtenben ^men Dor: Narbas,
apnd Narbam, a Narba (im 2. Sl^eile bec Vomier Sbt^obe bed 2:^eop^e0
€^. 158). NuQßav finbet fic^ mS^ im I6riefe be0 $etaflin0 an einer ©teile
in Chion. Pasch. (@. 781, 1). — S)ie ^|orm 9{arban mng ald bie richtige
nnb Ott ibentifd^ mit iRo^axwan, tpie ber untere canalortige Sanf beiS 2>ijafa
genannt nmxbe, betrautet »erben. (9fölbe!e, 2:abari 6. 502.)
42 ^^ ^M.
S)ie fhenge Slegietung, bie ©rauf mnleiten , bie bet ßönio
l^atte gefd^el^en laffett, bie SSettüenbung auSmärtiflet $eet^
fülltet, bie man a\& Sarbaten be^eid^nete, litten il^m bie
Semütl^er entfrentbet. 9lud^ bie SSorg&nge bei bem ^eere,
ba£ wx Sonfldntinopel lag, lonnten nid^t ol^ne 9tildmit^ng
auf bie ©timmnufl in ^PerfLen felbji bleiben. 3)er Äönig
l^atte bie abfid^t, feinen britten Qo^n, ber am meiften mit
il^m eint)erflanben »ar, jum 23^ronfolger }U erttdren. aber
biefe Slbmeid&ung üon ber legitimen ©uccefflon, auf »eld^e
er fid^ bod^ eigentlid^ felbfi fUl^te, brad^te bie @mpörung
jum auÄbrud^. S)er ältepe ©ol^n ®iroei8 »ar nid^t gemeint,
baÄ über fid^ ergel^en ju lajfen ^). 6r trug fein 93ebenlen, ben
römifd^en Aaifer gegen feinen SSater }u $ülfe }u rufen. @r
liefe ^erafliuÄ ipiffen, \oa& er öorl^abe, unb fud^te ein Sünb*
nife mit i^m. @oQte fein Untemel^men mißlingen, fo meinte
er fid^ einen "StMfyalt an ben Stömem ju üerfd^affen ; foHte
e« il^m aber gelingen, fo bot er il^nen griebe unb ^eunb*
fd^aft an^).
S)er Äaifer forberte ©iroe« auf, bie in @efangenfd&aft
gel^altenen Stfimer auiS berfelben }u befreien unb ju feinem
eigenen SSorbaben ju gebraud^en. ©iroe« fd^eint ben SRatl^ be^
folgt unb fid^ ju einem Äanqpf e biefer art in Sereitfd^aft gefefet
1) 2)te urf|»lingli4e iRomendfimn tfl ftamab^ €kiMu)ie (bergt. 992orbt«
maim a. o. O. &. 25. Wlbcfe, Zobm @. .361).
2) Sü^pf^t» %. 3. 6118, e. a26. Uff. S>ie ScitbefKminmtgen fittb
folgenbe: 0m 28. Xqtaba 627 flo^ (S^ofm auf 2)a{iagerb noc!^ Jttcfip^
unb lom tta naä) @eleuäa in (Sl^mai« (kfftopfiaxit» @. 821, U. 823, 17).
^acSIxta, ber ba9 (E))it)^amenfefl 6. ^famm 628 in 2)aftagetb feierte, bra^
txm ba am 8. ^onnar auf (6. 824, 27) mib morf^trte brei Soge (Sngft bem
iRorban; ott er ben ^ffat^ nic^t }u fHbtK^dßtitm Mrmo^te, toonble er M {ur&f,
VaOäfi (^^toplftma e. 825, 7) naif (Siar)nr in «biobene (edfOpaipx
mta, IX e. 444 ff.).
}u l^oBen. aber fd^oit toax ein fo geffil^rÜd^eÄ Untentel^men
ni^t mel^t nötl^ig. SHe beiDaffnete ÜRad^t ht& AönigiS iDurbe
burd^ einen aRttitärttibunen , bet in ber ättmee bei (S^U
cebon gebient l^tte unb je|t {urüdgelommen toax, für @iroeiS
bearbeitet. S)er SlbfaB, ber wx Sonftantinopel begonnen
^atte, toBenbete fid^ wx Ätefipl^on ^).
(Sffo^xa tovLxht in einem feiner $al&fle überwältigt unb
gefangen gel^alten. ©iroeiS jog in benfelben ein unb liefe [xä)
afe Äönig ber Äönige begrüßen, aber bie ©rofeen fagten
i^: jtpei Äönige ju l^aben, feien fienid^t gemeint; er müßte
feinen SBater umbringen ober fte mürben benfelben nod^*
mote anerf ennen ; biefem aniinnen folgte nun ©iroeiS. SRid^t
leidet aber »ar eiS, einen SRann ju finben, ber t& über fld&
braute, feine ^anb an ben ftönig ber ftönige, bo« abbilb
ber ©ottl^eit ju legen. SRil^r ^ormijb l^ieß ber 3Renfd^, ber
baa untemal^m ; er toar ber ©ol^n eine« angefel^enen 5ßerfer2,
ben (Sffoixvi ^artotj ungered^ter SBeife l^atte l^inrid^ten laffen.
©ei feinem anblidf fal^ Ebo*ru, baß er verloren toar, er bot
feinen SRadfen bem Seile bar. @o lautet bie ^}erjtfd^e %xa^
bition «). 3m gebruar 628 ifl Sl^oöru ^artotj umgef ommen «).
1) ^a^ Zobcai l^aben bie ®rogen, xotläft Q^^odru miga^tete, fic^ ^na^
m etoti gewcnbet; fie gießen i^n axa bem ^is%, m bem er fid) befUtbet unb
rufen i^ ium JtSnig ber jtönige auiS. (@. 857 unb bie 9h)te 4 bei 9fölbefe.)
2) iRoc^ ber |>erflf(i^en 2)atirung (Xobwn bei Üf^ölbefe @. 382) iß S^ni
om 12. bef SRonatS Sb^r getdbtet »orben. 2)iefem Xa^t xoüxU ber
29. gebntar 628 u. Ke. entf^yred^en; menn in bem ^reiben beiS jtaifer ^e«
xtdOoS ber 28. gfebruar al9 £obc9tog (Sfyiitn'ü angegeben wirb (Chron.
Pasch. @. 791, 2); fo beruht bad t)ermut]^fi4 <utf einer ni^t gan} genauen
9lcbucirung ber |)erfifd9en 2)atimng auf ben iufianif t^en jtalenber (9tölbefe a. a. O.
@. 882 91. 2); iner 3:age iwr^ toar (S^ru gefangen genommen unb abgefegt,
am Soge baranf, bem 26. gfebruar €$iroeil ^um JtSnig aui^gerufen looxben.
8)8et Sabori, IRoIbele @. 879 ff. üergl @. 857 ^ 4); ber Jbifer
^alfinA in feinem ®<^e9)en (Chron. Pasch. @. 729, 6) giebt allgemein
44 <i^^ (Eofntet.
3n il^ni mar nod^ einmal, ita(]^ aSotffiQeit, bie einen gan}
anbeten SKuiSganfl ettüarten liegen, ber ©egenfa^ beS pet"
ftf(]^en unb beiS ^eibnif($en ^nci^d oegen ba£ d^rifUid^e unb
römifd^e }ut sollen (Srfd^einung gelangt. @r l^atte bie größten
Siege erfod^ten unb be^rrfd^te SSorberafien, a\& et burd^ bie
fedte Snetgie eine« römifd^en Äaifer« unb innere ttneinigleit
geftilt^t mürbe unb für eine entgegengefe|te (Sinmirfung $(a|
ntad^te ; bie Oberl^anb blieb nod^ntatö bei ben SHömem, beren
SunbeiSgenoffe ber neue perfifd^e Äönig toar.
S)ie Slbjeid^en ber ©otte^gebärerin, unter benen ^era*»
(ttuiS }uerfl nad^ (Sonflantino))el getommen mar, })aittn ben
©ieg baüongetrogen ; man mar überjeugt, burd^ unmittelbare
göttlid^e »eil^ülfe. S)er S)ienft, ben bie 5Reftorianer nid^t
annal^men unb bie Sßerfer l^eftig befWtten, triunn)]^irte mit
einem glän}enben @iege. S)ie golge mar, ba§ bie 9lc{iorianer,
bie unter bem ©d^uft ber 5ßerfer eine grofee Slnjal^l üon ftird^en
eingenommen bitten, meid^en mußten unb bie SRonopl^pjtten
bal^in gurüdHel^rten.
^erafliu« felbfi l^at ben Serfud^ gemad^t, bie 3)ifferen}en,
bie jmifd^en ben SRonopl^pftten unb ben älnl^ängem ht& ^aU
cebonifd^en gioncils obmatleten, fird^lid^ aud}ugleid^en. ^oVi*
flänbig mar bie älefiauration aud^ in biefer ^inftd^t nid^t,
nod^ meniger mar fie eiS in einer anberen, bie am 5IJleiflen
in bie 9lugen fäSt. ^a& römif^e 9leid^ mar im mefllid^en
SKften unb felbfi in äleg^pten burd^ bie frembe Occu^ation
wn ben l^eftigjien ©dalägen l^eimgefud^t, t)on ben empfinb-
lid^fien SSerlufien betroffen morben. S)ie burd^ ben Ärieg
an, bag (S^o^ru in groufamfler ffietfe getobtet tt>orben fei (mxQorari^ »avdt^),
nac^ Xfftßp^rxtM @. 827, 9 ed. de Boor, beffen ^b^&^Inng im $(flgemeinen
mit bem 8eri(^t be0 Aaifei« ttbeteinfümmt, gef«!^ eS burc^ ^fcilfW e.
t)em}ä{ieten $rot)insen lonnten nic^t babutd^ l^etgefiellt merben,
bafe ber getnb, bet fte t)ertoüflet l^atte, gettötl^igt tootben
iDat, fte ju Detlaffen. aud^ toax ha& ja nid^t butd^ eine
(Srl^bung bet 9lömet im alten Sinne, bucd^ bie ^aft ber
fiegionen gef($e]^en. S)ie ^uptflabt l^atte ftd^ bie @]^re ber
©elbftoertl^eibigunfl erworben. SHlIei^ anbere »ar mel^r burd^
eine, an bcS älbenteuerlid^e fheifenbe S^üafton atö eine
nad^l^altifie Snttoidelung ber bewaffneten Uebemiad^t beioirlt
morben. S)aiS römifd^^gried^ifd^e Serien unb äCegppten war
nid^t mel^r ba2 alte^. ^on jenem fattifd^en unb }ugleid^
rationellen ©leid^gewid^t ber 3^^^^^ ^lufd^irwanS mar nid^t
mel^r bie Sflebe.
9Ran ^atte auf Seben unb 2:0b qttäwpft, bie religiöfen
3been waren auf einanber gefiofeen. S)ie ©räfo-'Sftömer be^
trad^teten ben Sieg atö eine Sftettung wn bem äugerfien
äJerberben.
3n feinem öerid^t an Senat unb 5Jolf wn -ßonllanti^
no<)el, ber in ber §agia Sopl^ia beriefen würbe ^), erflärt
ber Aaifer, ^immel unb @rbe muffe ftd^ freuen: benn ber
berrud^te ®ottedfeinb fei t)emid^tet. 9Rit 3^ud^i^n unb f^eube
mdgen fte ]^erbeifh:5men, um ®ott ju tere^ren. S)iefe£ ®t^
1) taeionbrien stiegen bie perftfc^en S:ruppen mäf htm f^nf^en
(^rimog^ben a. a. O. @. 115 er|l im ^itni 629.
2) 2)ad @4reiben beiS Jtaifeit mürbe am ffingflfeiertage — 15. SKai
(Chzon. Pasch. €^. 727, 9) 628 (^ticoma in ber 8omier ^ndgabe ber
Qbt\ä^tt M 92ice^4onid ^. 99) beriefen, ^erafliud »ar am 24. S^bruar
wa ^ioiinr anfgebrod^ unb am 12. ^äv^ in (0a^fa (in %tro))atene, 9{5I«
befe, 2:abori &. 100 9^. 1) , oflf«^ bom Urmiafee angelangt, {^ier traf am
3. flpril ber (9efanbte M &na mit einem ©(^reiben bei ^önigd, in toel^em
bfrfelbc auf gfricben antnig, ein (Chron. Pasch. 732, 5. 733, 16. 734, 4).
2)cr «rief bei ©iroe« felbfl ifl in ben (^bfc^riften M (Sifmnhn ^afc^ale
nnr m feip; fragmentorifiter üepalt erhalten.
46 <Srfle8 Oitopttd.
fttl^l tpar ba* affgemeine. S)et Äatfer n)urbe ate ber Unter"
felbl^err ®otte« betrad^tet.
SRit ©itoe« tDurbe eine Slbhinft getroffen, in beren golge
fid& römifd^e unb perfifc^e Slbgefanbte t)ereinigten , um bie
^Perfer, bie fid^ nod& in ©beffa unb in anbem römifd^en
©tobten befanben, wn bort na^ ^erjien abjufül^ren, unbe*
läfHflt wn ben ©ntoo^nem. S)er Äaifer, ber feine legten
fed^iS Ärieggjal^e ben fed^iS Siagen ber SGBeltfd&öpfung üer*
glid^, ging na^ ©onjiantinopel jurüdf, um ben fiebenten,
ben Shil^etag bafelbfi ju begel^en.
S)aiS Sott lata il^m mit OeI}n)eigen entgegen, an ber
@pi|e ber ^Patriard^ unb ber ©ol^n be« Äaifer«. S)er Sater
unb ber ©ol^n fielen einanber mit S^l^ränen in bie arme.
Sßfalmenpngenb jog man in 6onftantinoi)el ein^).
3m näd&Pen 3a]^re brad&te §erafliu8 ha& ^eilige Äreuj,
baiS il^m ©troeiS auslieferte, nad^ Serufalem jurüdf, toie man
erjäl^lt, auf einem 2;riumpl^tt)agen fnieenb, e« mit ben ^nben
enn)or]^altenb, unb fleffte ed »ieber in ber ©rabeiSfird^e al«
SBal^T^eid^en be« Sl^rifientl^umiS auf*).
S)ie gefammte ©^riflenl^eit begrüßte e« al* ein SBunber,
ate eine ben ®lauben befiätigenbe gügung ©otte«. ©o
ging biefer Ärieg ju ©nbe, ber üieffeid^t al« ber üomel&mfie
1) 3:^eo))f^aneiS @. 327, 26 ed. de Boor. ^eranfaiiS teerte im ^tOs^
bc0 Saläre« 628 nad^ (&mPantino)}d surttd
2) ^aäi Z^p\fant{i %. 3. b. 9B. 6118 ®. 827, 15 er^tdt ^erafTiitf
bad l^dlige itreu§ bon @trocd surM, m^ iRicepl^rud (€$. 21, 19 ed. de
Boor, @. 24 ed. Bonn.) k)on ^tbaruA. CrientaGf^K llntoroi (2^ari bd
iRölbefe @. 492; ^mja ^^o^enftiS Annale» ed. Gottwaldt II @. 15 unb
ber Srrfaffcr M SDtobft^md al S:etooxif^ in Joum. asiat III b^f. t. XUI
&. 266) f(!^trib<n bie 3in^dabe be9 Streng ber Jtönigin Zorane ^u. 2)ie
Eingabe be9 Tf^topf^t» Deibient ben 93oi^ug, n>d( nac^ ben gtanbmihrbigften
^enc^ten bie SBieberaufrtc^tung beS Stm^ im eepitmber 629 flottfanb.
9Hebergang ber ^affaniben. 47
9Rat!^in )tt)ifd^en bet alten unb ber neuen ®efd^id^te 6e^
trad^tet n)erben ma% SKnbere Kriege ftnb ^au))tfä^ttd^ für
bie, toeld^e befiegt tDutben, üerberblid^ fletoefen, l^ier aber
toaren bie beiben ©rofemäd^te, bie einanber gegenüberjlanben,
jutoeilen Sieger jutoeilen SDefieflte wn ben golflen biefer
äBed^felfdKe l^eimgefud^t tuorben. ^t äußere« S^erl^ältnig
mürbe boburd^ tpenig üeränbert, bie beiben 9legierungen unb
bie Sieligionen It^aupttttn fid&. allein in ftd^ felbji toaren
bie beiben Sleid^e bod^ in il^ren Orunbfefien erfd^üttert, baiS
rOmifd^e burd^ bie langanbauembe Dccu^ation ntel^rerer ^ro^
tinjen, bo« perjijd^e burd^ ben Sdüdffd^lag, ben e« erfuhr unb
butd^ ben t^ in feinem £eben«princip getroffen tourbe.
S)ie faffanibifd^e $errfd^aft ijl eigentlid^ baran verblutet-
SBie bo« römifd^e SReid^ einen fiarlen Qn^jerator, fo verlangte
hca pttfi\^t einen anerfannten unb fräftig toaltenben &(S)a^*
infd^^. 3ber bie neue Slegierung iDar burd^ eine Empörung
gegränbet unb @iroeS lein 3Rann baju, um bie AönigSmad^t
toieberl^ei^uflellen ; bie ©etDaltfamleit, burd^ bie er auf ben
%f)ton gefommen toar, tonnte er felbfi nid^t öertoinben; er
fiarb nad^ fiebenmonatlid^er Süegierung.
ane feine Srttber l^at er umgebrad^t; ber ©ol^n, ben
er l^interliefe, toar ein Äinb üon fleben Qal^ren. S)aÄ 9leid^
tertoaltete einer ber ©rofeen. ®egen bie üormunbfd^aftlid^e
Regierung erl^ob fLd^ berfelbe ©arbaruÄ, ber iid^ bei ©on*
fiantino))el gegen gil^oiSru ^artoij empört bcitte, unb t& gelang
il^ »irflid^, ben S^b^on in Seflft ju nehmen ^). aber bie
1) S)er @ol^n beS ®troeS, Sbbafir, mürbe nad^ £abari (bei 929tbele
@. 388) am 27. f^nnl, @atbanid am 9. 3uni 630 getobtet (e. 889). — 2)te
2)a]icr ber 9iegiermtg bed Qrbaflr »irb Don S^oban mtb ^bn ti^W^ix (bei Wx*
^onb in @iIi>eflTebe@ad^'d: M^moires sur diverses antiquit^ de la Perse
48 <^c0 d^ttel.
@rogen unb ba^ 93ol! iDoOten üon bem @tamnte @affan
nid^t abtoeid^en, ©atbatuiS iputbe üon feinen Seibtoäd^tetn
umgebrad^t. S)ie 5ßerfer fanben ftd^ nod^ lieber in bie ^oü)^
n)enbi$}feit, itoti %iiä)ttx beiS Q^o&tn nad^einanber a\& ßönig^
innen anjuerf ennen , toon benen bie eine, SBorane, fid& burd^
aSol^ltl^ätigfeit unb 3Rilbe l^erüortl^at, bie anbete «jarmibod^t,
ha& jirenge SRegiment x\)U^ SBateriS »iebetl^erjujictten
trad^tete. SBer mir toiberfhebt , foll fie gefagt ^ahtn, ben
merbe id& üemid^ten ^). S)ie atufmerffamfeit ber einen unb
ber anbem toax nur auf bie ärt unb iffieife ber inneren
Stegierung gerid^tet. $sti biefem äugenblidf aber erl^ob fid&
ein geinb wn größerer ©nergie ate je ein früberer. Qn
bem äartvpl ber bann au«brad^, ijl bie ©emalt ber ©d^a^in*»
fd^al^ auf immer }u ®runbe gegangen.
^, 410) auf 1 3a^ 6 SD'Zonate angegeben. 2>amit ßtmmt t» gufammen^
menn bie meiflen Sutoven bem @troc0 eine 9{egienmg bon 7 ober 8 SDto«
naten guf(!^reiben unb ber f^rifc^e (S^nograpl^ (9anb, Anecdota Sjriaca I
€^. 115: eodem anno exeunte) feilten Xolh in ben €^tember 628 fe|}t.
1) "Sllaät 5tohaxi ifl iBorane 1 Sa^re 4 Monatt, nac^ anberen, mie
(Sut^c^iuiS (II @. 255) 1 3a^r 6 S^tonate im eep^ ber ®emalt gemefen;
i^ 2:0b mftrbe atfo in bo« le^te mtttd be« ^al^ 631 fallen, a^or«
mibod^t fya mdf Sfaban (@. 394) 6 SD^onate regiert, bemnoc^ biiS anr 9Ritte
beS Saures 632. — 2)ie ^Jolge unb G^ronologie ber legten ©affaniben ifl
aber burc^auiS unftc^er unb unjtDeifrltoft, »ie fxä) benn bei S:obari felbfl
in bem folgenben Steile feineiS dkfci^it^awerted (Tabaristanenais, id est
Abu Dschaferi Mohammed ben Dscherir Ettaberi Annalee regum
atque legatorum Dei ed. Kosegarten II @. 127. @. 179) eine gang
anbere ^ucceffbn unb gang anbere B^^^^^f^m^tnfl^ finben. ^omga bon
3^a^n giebt brei bon einanber abn)ei(^enbe 293er)ei<^ffe biefer ftontge.
Tloffammtti unb ber S'^^^in-
3Tt ber aRttte stpifd^en ben beiben otogen ^otenjen, bem
tömifd^en unb bent perftfd^en 9leid^e, bie beibe auf entgegen"
gefefeten Sfteltgionen betul^ten, l^at ftd^ eben in ben Balten
i^ter leiten ©onfitfte eine britte aWad^t, bie jußleid^ religiöfer
Statut, ober fagen toir, eine neue SHeligion, bie }Uflleid^ 3Raä)t
xoaXf gebilbet: bie Sieligion SRol^ammebiS, toeld^e biefem felbji
unb in nod& gtöfeerem Umfang feinen Sßad^folgem eine übet"
loiegenbe Stellung in bem aUgemeinen 9Bett{heit ber 3ta^
tionen üerfd^afft l^at. SBerfud^en ioir, biefe Sleubilbung in
i^ten ©runbjügen ju t^ergegenioärtigen.
Xrabien ifl nid^t aDein auf brei 6eiten wvx 3Reer um^
geben, fonbem au<^ burd& bie beiben großen SBüfien tjon
©uej unb bie f9rO''mefo^)Otamifd&e wn ber übrigen SBelt Qt^
fd^ieben ; nid^t mit Unred^t loirb ti t)on ben (Sintool^nern aliS
Snfel bejeid^net. 3)ie maritime Sage, buyd& ioetd^e t& in ftetem
ßontaf t mit ben feefal^renben unb l^anbcltreibenben Stationen
flanb, gab il^m eine nid^t geringe Sebeutung fär ben aU^
gemeinen SBBeltterfel^r. @ebr üerjlänblid^ iji bie 3;rabition,
nad^ loeld^er Slle^anber ber ®ro^e bie Sefi^nal^me wn Sra«*
Wen, toeld^eiS ben UmfreüS ber wn i^m im Dften unb SQäejien
50 3n>nted (Ea^eL
eingenommenen ©ebiete burd^brad^, in feinen legten 3Ro^
menten iniS äuge fa§te ; bdiS n)ar i^m jebod^ nid^t befd^ieben ^).
9lud^ gerietl^en bie aotäd^te be£ aftatifd^en Siöntinentö in
eine nur ju oft feinbfelige Setül^rung mit ben Sltabem.
älbet tDeber bie 9lad^folger aie^anberd, nod^ aud^ bie 9l0mer
{Inb übet bie anflogenben ©renjbejirte l^inauiSgetommen.
S)ie SBölfet ber arabifd^en SWarfen, bie Saracenen, ht^
toegten fid^ attejeit mit einer getoiffen fjreil^eit in ben un*
auf^örlid^en Äriegen jtt)ifd^en ben SRömem unb ben Saffaniben.
^tten aber bie benod^barten SRad^te nur geringen ober
toorübergel^enben ®nflu§ auf bie Araber, fo übten bagegen
bie t)ortt)altenben ^Religionen einen mefentUd^en unb nad^^
l^altigen auf biefelben au«.
3lad^ ber Äunbe, bie ben ©ried^en unb Slömem hawn
julam, mar aud^ l^ier ein ^ol^tl^eidmuiS , ber ftd^ an ben
©tembienft antnüpfte, bie berrfd^enbe gorm be« ©tauben«
unb ßeben«. Qeber Stamm öerel^rte fein ®eflim. Sßid^t
fetten erfd^einen aud& 3bole, bie infofem über ba« au^fd^lie"
lenbe Stammedtoefen l^inau^reid^en , al« fle ein Slfplred^t,
toü^t& aud^ anbere @t&mme anerlannten, in Slnfprud^ nal^men
unb genoffen. ®n uralter S;empel be« Saturn »irb em)ä^nt,
ber wn allen älrabem aliS il^r ältefle« ^iligtl^um üerel^rt
tt)urbe unb bie gefammte Slattonalität rei}rdfentirte*); ber
fd^n)ar}e Stein ju SReRa, toeld^em baS arabifd^e ©emeinge^
fül^l fid^ anfd^lofe, fd^eint bemfelben ju entflammen^).
1) SBettgefd^td^te 1,2 @. 214.
2) 2)ü>bot III c. 44: Uqov ^ayrnrarov td^vrai xifitlfAivQV vno
ndvxtov IdQaßiov TTBQtrroTtQov.
8) SD'^ofnbi (MaQoudi), Les prairies d'or. Texte et tradaction par
C. Barbier de Meynard lY 0. 44: quelques pei^sonnes, parmi les
idolfttres, ont pr^tendu que la maison sainte (la Kaabah) fut d'abord
9(rabten. 51
3(ti bie poli^tl^eifUfd^e 3;rQbitton fci^Uegt fid^ eine anbete
on, bie mit bet jübifd^en toettoanbt ift. ^\)x jufolge ijl ber
f(!^tt)at)e Stein butd^ einen @ngel @ottt& toont i^intmel auf
bie @rbe flebrad^t morben. Slbral^ant, ber atö @tantntt)ater
oud^ ber Slraber toerel^rt toirb, erfci^eint a\^ JBeflrünber biefet
Orbnung ber SMnoe, bie aUntä^lid^ baiS Uebergeioici^t batoon
trug ^). 2)a« Subentl^um brang überl^aupt unter ben Arabern
auf t>a& aRäd^tigfle t)or.
Unterbejfen toax au6) baiS Sb^if^^^tl^unt eingebrungen.
SS8ir erfal^ren, bafe e« tjon einem SRiffionar 5ß^emion^) in
primitit)er @infad^l^eit in ber SRitte toon 3)emen gegrünbet
»orben ip, tüie wn 6. 5ßatrif in ©d^ottlanb, ber burd^ fein
®ebet ben SaumtuItu^S jerftörte. 3)ie ^flanjung n)urbe wn
t>tn @ingebomen befäm^)ft, ton abpffinien auÄ unterfHlfet,
DOtt ben 5ßerfem jeritört*). S)od& gab e^, tüie ertofibttt,
ci^rifUid^e SSiÄtpmer, bie unter bem Äatl^olÜuÄ t)on ©eleucia
jlanben. Unter ben ärabem entf^)ann fid^ b^^tüber ein
aStberfheit ber aWeinungen. SHe ^anife, Sl»)oilaten ber 3bole,
im temple dedi^ a Satunie. Snbem bie Araber bted üon fld^ meifen, vatib
a bo(^ bmnl^ bie (Erinnenntg an ein anbereiS ^eiligt^um M ^tum, has
taa fi^az^en Steinen erbaut fei, unb bie Slnfld^t befl&tigt, bag ^a» ®efHm beS
Gaturn bie meiße Sebendtraft gebe. IBergL Stttifi, Ud)er bie 9teIigion ber boriiSlO'
nifd^ Araber @. 8 ff. 70 ff. ^nä) in biefem (Gebiete arbeitet bie ffiifTcn«
f^aft unanfl^örUd^ meiter. 9$or Stax^tm ^at und ^err iRoIbefe bon einer alten
arain&if4en, in Xeima in iRorbardbien gefunbcnen Snfd^rift 9Ia(^ri(l^t gegeben,
in xodäfa üon (0ottem, ^efiem, ft9nigen bie 9tebe i^.
1) jtoran, @ure n 8. 120.
2) ^Jfetmiiun bei ben arabifd^en Slutoren.
3) a^^ammeb Stm S^^al in bem ^irat^erraful bei^ 9bb e(«SD>^aIi( 3bn
^fc^ant, in ber Ueberfe^ung oon Skil (2)ai9 Seben iD2o^ammeb*0 nac^ ^fto*
^nmeb 3bn S^^al bearbeitet bon 9[bb e(«9Ralif 3bn ^if^ant. 9u0 bem
9(tabif(^en fiberfe^t) I, @. 41 ff. unb bei Xabari in ber Ueberfe^ung üon
mtbdi, e. 178 ff.
4*
52 3^«^^ (Sopttd.
jeigtett Vorliebe für bie geoffenbarten Stelifltonen, 3uben-
t^tttn unb Sl^rtflent^utn, tourben aber t)on benen, bie an
bent nationalen ®ö|enbienft fefll^ielten, töbtli<i^ gelegt
3n biefen religiöfen unb nationalen ©eflenfäfeen bilbete
fld^ nun bie $erfönli<i^{eit beiS Slanne^ au&, bet no(i^ l^eut
wn l^unbett ajlittionen Wttn\6)tn ate ber ©ote ©otteS \)tx^
Ofxt ipitb, ajlo^ammeb Un abbatta^). ^i¥ au« glul^
tuationen ber religiöfen SKeinungen aber allein ifi bie ©tettung
entfprungen, iüeld^e SMol^animeb einnahm; fie l^ängt mit ben
befonberen SSer^ältniffen be« ©tamme« in SWeÖa jufaniTtten^
bent er angel^örte. 3^ ^^^ tome^mfien arabifd^en ©täntmen
jäl^len bie Aoreifd^, toeld^e burci^ il^ren bie {ßelt umfaffen«
ben ^anbel unb i^re genealogifd^e Uebermad^t 9Re!fa ht^
1) 2)er 92ame äRo^antmeb (äRo^mniab) ^t urf^nfingtic^ diu aspptUa^
tiDe 8ebeuttmg; er if! mit SRefftaiS iitmüä) gldd^bebeittenb. 9$eigL &pxm%n,
2)ad Seben unb bte Se^re bed 9Ro^inniab 8b. I, @. 155. Oh bied ber
urffnrttngttd^ 9?ame toax, ober tüoa nur boiS ben Sbbaflo^, @o^n 9lb«
baOo^d berbrangt f^ai, nad^bem er ald $n>p^et anerfannt würbe, \fi }n)eife(«
^aft 2)iefelbe 9}amendfonn begegnet auf einer grie^tfd^en, im Sa^re 118
u. ä. gefetzten, ha ^altiapca aufgefunbenen 3nfd^rift (Sod^, Corpus insc.
Graec. T. III p. 234 nr. 4500 Aloafit^ov). 2)te (9eburt SRotammeb»
fäat nad^ Sauffin be ^erceDal, bem ftd^ Wat, the life of Mahomet I,
e. 14 SRüU aufstiegt, auf ben 20. 9ugufl 570 . na^ @{>renger (3eitr<^ft
ber beutfd^en morgenl&nbtfd^en (S^efellfci^ft 8b. XIU , @. 187 ff.) auf ben
20. 9pnl 571. 2)ie 2)ifferena berul^t barauf, bag bei ber erften Sered^nung
ein burd^ bie in jebem britten ^ffct flattfinbenbe (EinFd^altung eineft SRonatd
mit bem ©onnenjal^r auiBgeg(id^e0, bei ber ^mdten ein reinefl iDh)nbja]^r al$
bie hti ben Strobem nad^ ber üon SRotammeb furj oor feinem Sobe (9)>7&r}
632 u. ^.) in Segie^g auf bie 3^^i4^^9 ^^^ ^^ ^lig^alumg be«
llimmter aJtonate getroffenen Slnorbnung (@ttre IX, 8. 87. 88; MrgL Sonffln
be ^erceoat, Essai sur Phistoire des Arabes avant Fislamisme III,
@. 801 ff. @)>renger, 2)a0 Seben unb bie Se^re bed iOeo^ammab III, @. 584)
gebr&ud((i(^e ^a^eiSform üorouSgefe^t mirb. 2)ie Serf^ieben^ett ber Snftd^ten
ftt^rt bid au bem ongepebenen 3eitpunrt hd ber 9{ebuftion ber arobif^en
^atimngen auf unfere ibca ju abn?eid^enben c^nologifd^en 8efHmmungen.
itorrifdl^en unb ^fd^hniten. 53
l^ttfc^teti- (Sine befonbete gamille be« groBen StammeÄ
bttbeten bie ^fd^miten, bie jebod^ von ben übrigen immer
mit einer getoiffen ©ferfud^t angefe^en tourben. 3d^ barf
itid^t t)erf5umen, eine 3:rabition hierüber beizubringen, bie T^6)
bei bem dttejlen SSiogropl^en SRo^ammebÄ, 3bn $^^l ftnbet.
9Etö ben Sater ^\^\m& bejeici^net er ben 9bb SRanaf ^).
^fd^im, ber Sol^n be« Slbb SRanaf l^atte t>kx @5^ne, t>a-
runter Sbb aimuttalib, ben @roBt)ater aRo^ammebiS. @d^on
bamoU war SRetta unb bie Aaaba t>on ^ilgrimen avL&
aUtn Stämmen ä9[rabienjS befud^t ^afci^im unb 9(bb ^U
TOUttalib Ratten boÄ SSorred&t, für Speifung unb 2;ränfung
berfelben ju forgen. 3« biefem SSe^uf grub ber lefetere
einen Brunnen, Stmitm, toeld^er nie auiSgefd^öpft n)erben
noä) mafferarm fein foKte, nic^t jebod^ o^nt mannigfaltige
^inbfeligleiten ber Aoreifd^iten. 3(bb Sdmuttalib gelobte, totnn
c& x\)m gelinge, \>ca 9BerI }u toQenben, t)on feinen }e^n @5V
neu einen bem ©öfeen, ber im inneren ber Äaaba am SWeifien
Dcrebrt mürbe, bem $obal ju opfern. Son^eit lam eiS nun
nt(^t. Site er fc^on bereit ba}u n)ar, feinen jüngflen @o]^
%Vt)aUa\) }u opfern, n)utbe er burc^ bie @tammeSgeno{fen
Daran terl^inbert. S)er @ö|e lieg ftd^ }ule^t burd^ ^unbert
Äameele befriebigen ^). S)er ©ol^n be« auf biefe ffleifc in bie
äugerfie ©efal^r bem ©ö^enbienfi }u erliegen gebrad^ten unb
bann bod^ geretteten SbbaKal^ n)ar äRol^ammeb. Sollte er je
öergeffen ^aben, bafe er fein S)afein nur bem Söfegelb, toeld^e«
1) 3bn 3d^t a. (L O. I ®. 52.
2) 3^ 9^ 0. 0. O. ®. 74 (oergl ®agmer, La vie de Mahomet
I &. 64). 9[u(l( anbcnvartö finbet fi^ btefc (Er^a^Iung, mie in bem IHaffen«
bud^ btf 3bn @aab (3cttf<^ft bet beutf(^ morgmlanbifd^ dkfeQfd^aft
«b. VII, 6. 27 ff.).
54 3^^^ (Kapitel.
}ur ^efd^tüi^ttflung beiS am meiflen gefürd^teten ®ö|en bat'^
geboten tputbe, )u terbanlen ^atte?
fßattx uttb aWuttet jiarben i^m fel^r ftül^; bem ®to§*
Dater toirb jugefci^tieben, bag er il^n in bie Aoaba trug unb
aila^ für ben fräftigen Änaben banfte. auf biefem ©egen«*
fa^ nun jiDifd^en ^M\), bem tDa^ren @ott, unb ben ®ö|en,
bie man neben il^m üere^rte, berul^t bie @ef$id^te SRo^ammebiS.
SMe Aaaba in SRefla galt aU bet)or}ugt bei ber @d^ö))fun8
SlDa^^, ber, inbem er ^immel unb @rbe au^S, bem Stid^tiS \)tx*
vorgerufen, iuglei<i^ bie Äaaba gefd^affenl^abe^). S)ie Qbole,
XDÜäft anbertoärtiS in Arabien angebetet lourben, leitete man
Don Steinen ^er, bie auÄ ber Äaaba toeggefci^leippt feien.
S>ie ä9[raberji&mme pilgerten nad^ SReHa }ugleid^ ;u bem
^iW^ften ®ott unb ju biefen Qbolen. S)er Änabe toud^Ä ju«*
erfi unter ber Pflege feineiS ©rofetjater«, bi^^ö^^f wnter bem
©(i^u|e feine« Db^iw«, abu Xalib beran *) ; fonji toar er obne
Vermögen unb obne ®d^u|: benn bie ©enoffenfd^aft ber Äorei«*
fd^iten, bie au« ben @tamme«oberb&uptem bejianb, toar bod^
jugkid^ eine taufm&nnifd^e Slriflohatie. S>ad ^au:pt\&iS)lx^^t
©efd^äft, ba« fte trieben, toar tf)tn ber ip^tnbel. S)ie ©ic^erbeit
eine« jeben berubte auf bem gegenfeitigen Sd^ufre, ben bie
großen gamilien einanber getoäl^rleifieten- Sttit biefem Ärei«
1) Sbn 3d()at berichtet, baß bei bem IBteberaufbau ber 5laaba }u 9Jb)-
^mmebS Seb^eiten eine n^rifc^e ^nfc^rift gefunben fei beiS 3"^^^/ »^ ^i"
Ma^, ber ^en t»n SRetfa; id^ fyiht biefe £tabt gef^affen, an bem S^age,
ald \ä) ^immel tmb (Erbe fd^uf (@. 93).
2) yiaii 3bn ^^a( fiaib SRo^mmebS 93ater VbbaSa^ noä) twx ber
(Mmt beffelbcn (G. 77); feine Wbitttt Smina^, att er fe«^, fein (SrogDater
Sbb Xlmuttofib, att er ad^t So^re alt »ar (@. 87). 3(^ fiberge^ bie mond^Iei
€kigcn, bie bo4 nnr eine retrofpeftioe SunbergUUibigldt bemeifen, bie ftc^ an
ba« Seulere Inüpft.
fCnfänge SD'to^ammebiK. 55
trat nun äßol^mnteb burd^ feine SBermal^Iung mit (Sil^ibfd^a
in bie engfie ©ejiel^ung. ©ie tt)at eine teid^e ©eft^tin, beten
&t\äfä\tt er mit ©lud unb erfolg beforgte, fo bafe er il^r
t)oI[IommeneiS SSertrauen unb enblid^ il^re jßanb ertuarb^).
®^ibf(|a toax naif 3bn $^\)al bie angefel^enfie grau au« bem
Stamme Äoreifd^, um bie fici^ toiele anbere bemül^ten *). 3Ro^
l^mmeb« Ol^eim, ^mja, ging mit il^m ju Sl^utoailib, bem
Soter e^bibfd^a«, unb ^ielt um fte für i^n an.
9M @teQung, in mld^e SRol^ammeb baburd^ eintrat,
erfte^t man au« einem SSorfaQ, ber fd^on be«]^alb Srtvä^nung
ücrbient, toeil er toon 3bn 3«l^af berid^tet toirb.
83ei bem SBBieberaufbau ber Äaaba fott ein Streit jtoifd^en
ben t)ortt)altenben gamilien, ben Äabilen, barüber entfianben
fein, toer ben fd^toarjen Stein, ba« allgemein toerel^te ^i^
ligtl^um, tüieber einfe^en foOe; SRol^ammeb l^abe ben Streit
burd^ bie • äu«funft befd^toid^tigt , ba§ er ben Stein auf
ein Xud^ legte, an toeCd^em bie SRitglieber ber terfd^iebenen
gamilien anfaßten, um il^n empor ju lieben'; bie ©infflgung
^abe er bann felbji vorgenommen. SBenn jtd^ bie« toirttid^ fo
ereignet ^at, fo betoeifl e« töenigften« fotoiel, ba^ SRol^ammeb
ein getoiffe« moralifd^e« Slnfel^en unb eine entfd^eibenbe ©in*'
loirbing auf bie @r^attung ber Sintrad^t im Stamme Aoreifd^,
ber mel^r al« itoanjig ^mitten jäl^lte^), befeffen ^at
Sottten tüir aud^ ^ier nur einer a;rabition folgen; fo ijl
1) 2)er @a4e gebeult and^ S^^^ne«. 3. 3. ber «Bett 6122
(6. 388, 4 ff. ed. de Boot). — eure 98 tnüfili in ben SBorten: ^^^onb
ber ^en SH^ ni^t att SBaife tmb Derf Raffte 2)tr Slufnol^nie; — »axfl
2)n vädfi orm nnb machte er 2)i(l( nid^t reic^?^ eine ^inbentiing.
2) 0. a. O. e. 90. 2)er Uebaliefening infolge fanb bie !8ennc^Iiing
SDto^oimBeb» mit (S^ibf^a in beffen fünfmü^ioangiftßem Menlio^e ®tatt.
3) Sttnfnnbsmansig, bie bei 9Rafnbi IV @. 121 anfgefii^rt »etben.
n
56 SmeHed dasßA.
ti bo$ fd^cn wn l^iftorifd^em ©etDUJ^t, bag fte fU^ bilben
fonnte*).
Äeln S^^if^l 'ä^w ^Ä^Äti fein, bafe bet telifliSfe 3»^»^^
in 3ReRa in nad^bentenben ®eifiem aRigfaOen tttotätt.
Unter anberent lonnte ein Um}Ufl an bet Raaia, bei tüeU^m
bie SRännet nadK, bie ^xantn nur in leidster SSerl^üUung ben
^mpel umireiften, }um 3^^^^ ^^^^^ Sete^rung gegen bie
bafelbß aufgefieOten 3bole, nid^t loetf eitlen SnfioB }u geben %
9lod^ größeren SBibemiUen erregte ein iperfontmen, ha& aUtn
menfd^Iid^en ©efül^len ^tffti fprad^, bie @etDO]^n^eit, junge
9Räbd^en, bie auferjiel^en ju Unntn man k)er}n)eifelte, lebenbig
ju begraben. SHe äReinung brad^ {td^ 8a^n, baiS fei nxdft
bie äteligion SKbra^atttö. SSier angefe^ene 9R&nner foUen ftd^
t)erbunben ^aben, bie toa^re ^Religion 9brabatttö anbertD&rt£
}u fud^en; einer wn i^nen, 3^9^ r ^^^^ ^^^ jurüdCgetel^rt
unb ^ätte erllärt, bag eben in SRella bie toa^re Steligion
t)or^anben fei, loenn man nur bie böfen @ebräud^e abfteUe
unb ben trflgerifd^en ©öfeen entfage^).
Qnmitten ber Swmoralitctten, ju benen ber ©ötterbienjl
ber @tantnte fährte, erl^ob fid^ bie Erinnerung an bie ättefie
Steligion ber SRenfd^l^eit , bie ftd^ l^ier mit ben nationalen
2:rabitionen t)em)ebte. @iS ifi eine 9lrt wn Sleßauration,
1) Unfere ^tn^d^ |inb üerfd^tebener Wlvma%. ©^renger (II ®. 848)
beftrettet bie (Sxfilflm^ <uiiSP^4 unb tebl^ft. ißölbefe (2)ad Sebot SRo«
^anrnieb« @. 16) ^ fte für a))oIrvp^; SBeil (aRoJ^ommCb ber $ro{>^ e. 49),
J(r^( (2)00 Seben be« äRn^aoimeb &, 40) unb 9Mr (the life of Mahomet
n, @. 88 ff.) neigen fte an. ®etm6 tf! fte eine ber aiteflcn 2:rabttionen,
fle tfi au4 in bie (Opanxä bon 8Reffa übergegangen.
2) 3bn SSfyit @. 96.
8) 3bn aiK^t ®. 104. — Sft i^ Sa^b 3bn «mr. Sergl SSüftenfelb,
fRcgtfier p ben geneatogif«^ SCabeOen ber arobtf(^en Stämme unb (Jfamifien
@. 466.
!^e rdtgidfe Oetoegung in aRelta. 57
tpemt man wn ben ®6^n abfa^ unb auf ben ®inen @ott
surfldtam. @oQ id^, ^eigt eiS in einem uniS aufbel^altenen
©ebt^te QP'i^t <^^ ^^^^ ^erm glauben ober an taufenb ?
5Dann n>äte ja bie ^ttf<l^ft getl^eilt ^ l^be äBol^lgefaHen
an SHr, Xlk]^, al8 meinem $erm: benn ici^ fel^e äuget SHr
feinen (Sott, an ben iify glauben lönnte^).
3n biefem monotl^ifUfd^en @ebanlen lebte unb toebte
nun bei ^fd^mite äRol^ammeb. @r trat ben Aoreifci^iten
gegenäber mit ber Se^re auf, SUa^ fei ber toa^re ®ott
ol^e ©enoffen, unb tertoarf bie änbetung aller 3boIe
neben bemfelben. S)0(i^ blieb er ni<i^t babei {leiten, bieS atö
feine perffinlid^e SReinung auiS}ufpred^en. @r behauptete,
t>on 9l(la]^ bamit beauftragt ju fein, er trat ald beffen @enb^
böte auf. S^bem er fld^ ton bem iBefie^enben lo^riB unb
auf ein Urfprünglid^eiS }urfi(I}u!ommen fud^te, melci^eiS il^m
in ber ©eele lag, geriet)^ er in eine innere Agitation,
t)on ber größten Xiefe unb ©etoalt, toelc^e an jene @{flafen
erinnert, ton benen bie SSeoplatonifer fo tiel ju fagen
tou^en, unb tt)eld^e aud^ bie S^ben fannten. 9)a6 er toon
ber 3bee ber geoffenbarten Sieligion auiSgegangen ijl, toeld^e
bei ben Slrabem tiele Slnl^änger i&\)lU, aber aud^ tiele ©eg^
ner, labt ftd^ nid^t leugnen. SlnberiS tt)äre t& nid^t möglid^
getoefen; benn bie toomel^men Äoreifd^iten toaren terl^ältnife^
mägifi gebilbete Seute. @jS gab eine ®efellfd^aft in aRelfa,
tueU^e in poetifd^n ^rtorbringungen toetteif erte , unb }u^
gleicl^ mit ber SBJelt ioeit unb breit in SSerfel^r jlanb.
92id^t gerabe bie ed^ten Urlunben beiS ©laubeibS toaren be^
1) 2)af SXo^mA fUi an ßoi^b anf(^(oS, bckDofl bie auffaOenbe Ülf^n«
Itdf^feit Inder stellen btf itoronS mit ben Kaffiben S^^bS.
58 S^aotäia (SainteL
fannt, aber feit Sal^rl^unberten l^atteit d^rifili(i6e unb gnofüfd^»
jübifd^e ©eften il^re Slnftci^ten unb i^re Sild&et in ätabien
in Umlauf gefeit, ^äf toitt nur einer biefer ©eften flebenfen,
beten 83or{leIIungen bei aRo^ammeb nid^t aOein tpieber^
leisten, fonbem il^ aud^ bei feiner SBe]^aiH)tung, ber ©enb*
böte ©otteiS ju fein, jum SSorbllbe bienten. 6« ifl bie ©efte
ber eid^afaiten, bie fd^on im britten ^abrl^unbert in Arabien
verbreitet toar^). Slad^ ®pip]^niuÄ, ber in ber jtoeiten
^älfte beÄ feierten Qa^rl^unbertÄ lebte, l^atten fie ein ge*
^eimnifetjotte« prop^etifii^e« S3ud^*), bo« nad^ ben ^ßl^ilo--
fopbumena be« ^ßfeubo-'OrigeneÄ tjon einem ©ngel geoffen-»
bart tDorben toar®). 5J)aÄ (Sine unb bo« Snbere bilbet
eigentlid^ bie ©runblage beiS arabifd^en 5ßro^)]^etent^umÄ.
S)ie ©Id&afaiten nahmen eine fucceffitje Offenbarung an, bie
juerft ben ®rjt)ätem, bann Slbrabam, SMofe^ unb 3efu« ju
S^b^tt geworben fei. 6iner fold^en meinte aud^ SKol^ammeb tbeiU
baftig getoorben ju fein, ©r bebau^tete in ber Jlad^t äl Äabr
bie Offenbarungen erbalten ju baben, bie er im Äoran nieber-
legte; in biefer 5Rad^t feien bie @ngel auf bai5 ®ebei§ il^re«
$erm berabgefiiegen, um ibm bie göttlid^en SSefiimmungen
über atte SXnge mitjutl^eilen*). SRol^ammeb fprid&t von bem
1) (Snfebitid, Eist eccles. VI, c. 38. nad^ ben STn^aben bed Ori{)aicd
Dergl. 9lebepeimmg, Origined II @. 78 ff.
2) (Spip^ainu« ^anbelt fibet ber (Sl^afatten haeres. XIX unb LI.
3) IX c. 13 e. 89 ed. Miller.
4) eure 97 16. 4: 3n biefer 9}a4t ^egen bie (Engel unb ber ®eifi
mit ben SefKnrainngen ®otted über aSe SDinge lieber. @. 44 93. 2:
SBtr ^aben ba« ^uä^ ^abgefanbt in einer gefegneten ^taift iRa4 einer
Uebetfiefennig, bie fid^ bei 3bn ^f^t ß @. 809) finbä unb aud^ fonfl bie
üomaltenbe \9, mxm t» jur 3eit ber gflu^t brei^e^n So^re, Jeit Sto^meb
Ott ^^^ gefanbt »orben mar'. S^icfe %igabe erl^it trotf aller Unfl«^«
^eit ber 3dtbefKntntnngen eine gemtffe (0etpa^r bun^ ba« Sengniß etned
ge^umifetootten S3ii$, ha& il^ bet engel ©abtiel im 3fiamen
MOfi fiberreid^t l^abe.
^ toiH nur ®ne Stette anfill^ren, bie mir bie bebeu-»
tenbjie "oon atten fd^elnt »Sie«, fo fagt il^m ber ©ttgel,
ber t^m bie ge^eiTnniBt)oIIe ©d&tift mittl^eilt, lxt& tm Slamcn
beine« i&ertn, bet äffe« etfd^affen, unb ber ben SReufd^ett
gef^affen au« geronnenem S3Iut. Sie« bei beinem $erm,
bem gtorreid&en, ber geleiert ben ©ebraud^ ber geber unb
ber ben SKenfd^en lel^rt, toa« er nid^t gemufet" *).
(gine in il^rer SIrt granblofe B^fammenfieffung ; ber
Sd^öpfer be« «ff«, be« 3Renfd^en ^at blefen jugletd^ unter-»
toiefen unb il^m ben ©ebraud^ ber ©d^rift gelehrt. S)er
etotge @ott, ber a\& berfelbe gebadet mirb, n)ie man il^n in
ber Äaaba toerel^rte, Stffa^ (6(oa^) toirb atö ber unmittelbare
ttrl^ber äffe« aSiffen«, ba« atö ein göttlid^e« erfd^eint, an-^
gefeiten. 9(ber man ifi t)on il^m abgemid^en unb il^m unge^
^orfam gen)orben. äRo^ammeb empftnbet ftd^ atö ben 9Rann,
ber ben äluftrag erl^alten l^abe, bem ein @nbe }u mad^en
unb ben tjerunftalteten reinen OotteÄbienfi toieber ^eQU-
fieffen. Cb bie ©rfd^einungen, bie er bann gel^abt ^aben foff,
auf ^ffucinationen ober Sttufionen berul^en; ob fie pfpd^o-»
logifd^ ober pl^pfiologifd^ ju erftären finb, tjermeffe id^ mid^
glei^icttigen ^dfUxi^, bem gufolge SIRo^ainmeb bor^ ^itffn nnb einige Raffet"
feine 9e^ in Witita berfttnbtgt ^tte. (^otbtU, 2)a« Seben SRo^ammebd
^. 26.) — Wlcfyimmtta (Senbung würbe bemitoc^ in boiS 3a^ 610 p
fe^^n fein.
1) jtoran @nre 96 S. 1. 2. 4. 5 noc^ ber Ueberfe^ung oon UÜntonn.
9}91bde, (9ef(^k^te be0 Aoran, @. 68 ff. fiberfe^t: frebige int 9{amen
beineS f^erni. @o fagt anc^ ^orttmg ^ixfd^felb (Itevue des ^tudes juiyes
1888, e. 188, 9^0. 1), inbem er VaraOelflenen <aa bem Sitten 2:epament
anfi^ct, bie Oorte; eine benuonbte ^ebentung »trb i^en üon ^))renger
(I 6. 298) beigelegt
60 Swntt» Sa))tte(.
ni(|t }u untetfuii^n. ©etoig ftnb fte tein ^robuft bet SBiK»
ftlt. Sie gel^ören bem ®eijl beS Qal^tl^unbertö an, bo«
überall in bet SEBelt an SBunber«* unb Snoelerfd^einungen
glaubte.
®Ä ifi eine a;rabition fetner gamille, bafe er bie &n^
fainfeit liebte unb bann Xraumgefid^te l^atte büS ;ur
üRorgenrötl^e, bie fid^ ant %aQt in @rfd^inungen ummanbeU
ttn^). aCBenn er in ben SSergen uml^erirrte , glaubte er
wn aOen @tr&ud^em unb Säumen bie @tintme }u )}er^
nel^men, bafe er ber ©efanbte ©otte« fei. 6r ^ielt fi(§
tDol^l jutoeilen felbfi für befeffen; allein ber g^l&alt ber
Offenbarungen beji&rltc i^n barin, bafe er bie SBal^rl^eit
fage. ^5ia& n)efentli(i^e SRoment liegt in bem Slnfprud^ einer
unmittelbaren Offenbarung SWal^« an aWol^ammeb, ber
eben au« biefem ©runbe ali ber ©enbbote Ootte« auf-
tritt. Unb nur barauf barf man befleißen, bafe bie ur«*
fprünglid^e monotl^eifiifci^e Ueberjeugung fd^on in äRo^ammeb
t)or]^anben mx. S)ie Sel^auptung unmittelbarer (Srleud^tung
ijl erjl ber jtoeite ©d^ritt in bem ©etoebe ber Seigre beiS
38lam. S)ie 3bee ftiüpft an bie d^rifilid^e an, ijl aber bod^
t?on berfelben fel^r tjerfd^ieben. S)enn bei bem Sl^riftent^um
f am t& barauf an, bie @infeitig!eit ber Slationalität ju über*»
iDinben, bei SRol^ammeb tielme^r barauf, ben jerfheuten
Stämmen einen nationalen SRittelpunlt }u fd^aff en. 3)a« 6]^riflen=
tl^um entl^ielt bie SBJeltreligion an unb für fid^. SRol^ammebiS
3lbfid^t ging bal^in, bie Äaaba, in meldte bie SSerel^rung
ber ©öfeen eingebrungen mar, t)on berfelben ju reinigen unb
burd^ bie monot^eifllfd^e Qbee bie ober jie ©emalt ju ref ormiren.
1) Uebetliefenntg ber Slif^a bei IJbn 3«^ a. a. O. e. 113 unb bei
»od^ri (Jbre^I a. a. O. <S. 50).
2)ie erficn ©(fiiUngen. 61
©eine ©ebanfett maten wn Slnfatig an juflleid^ politifd^er
giatur. ein ^Ptobuft biefer Intentionen unb Bufiänbe fmb
bie frülj^^flen Suren be« Äoran, bie et ate flöttlid^e Offen«*
batungen betrachtete unb burd^ beren aSorlefung er Sütiger
toarb.
3)ie erfien ©laubigen toaren thtn bie, bie ben l^äuÄlid^en
Äreia bilbeten, in bem er lebte: Slli, fein Setter, ben er }U
fiij^ genommen l^tte ^), feine Oemal^lin e^abibfci^a, fein 6flat)e
3a9b, ben er t)on biefer jum ©efc^enf befommen unb bem
er bie grei^it gegeben batte ^). SRit einem ober bem anbem
feiner Vertrauten verfügte fid^ SMol^ammeb jutoeilen in bie ein*
famen ©d^lud&ten bcr naiven SBerge. 3)ie erfie Äunbe einer
telifliöfen Steuerung entfprang au& ibren gemeinfd^aftlid&en
®ebeten, bei benen fie überrafci^t unb gejiört mürben. 3la(S)
unb naä) erfd^ien bann bie Sebeutung i^rer Slbtoeid^ung. S)er
üornel^m jie t)on allen JBefebrten iji abu S3efr ; er rief alle bie ju
bem neuen ©tauben, bem 3«lam, auf, meldte i^m perf önlid^ tjer*
trauten*). @rfl brei Qal^re nad^ ber erften Offenbarung begann
SRol^ammeb, »ie er fagte, nad^ göttlid^er SBeifung, feine ße^re
offentUd^ ju prebigen*). Qnbem er aber babei bie ©ögen
anf einbete unb belämpf te, erregte er bie bitterfte ^^einbfii^aft *).
5Rod^ erfreute fid^ SDto^ammeb be« 6d&u|eiS feineiS Dl^eim«
Slbu Xalib. (Sr meinte jutoeilen, aud^ biefer »erbe i^n, t)on
ben geinben gebrängt, tjerlaffen. ®r »ar entfd^Ioffen, aud^
1) eo^n beS fifm Xafib, eined bet trüber feineiS SBaterd Sbbatta^.
2) Bd^b Sbn ^artf^a. SCBttflenfelb a. a. O. @. 468.
B) 3bn ^^at @. 116. 119 ff.
4) 3bn Sd^af a. a. D. 1 @. 123, unb bei ^alebt (^pttn^tx, in ber
3eüf(^ft ber 2)entfd»en morgentanbifci^en ©efeOf^aft Sb. XIII @. 174).
5) @(!^eiben Dmoüi an ben (£^afifen Hbbelmeltf bei 2:abari. @^renger,
2)00 9d>en nnb bie Se^ie bed SJ^o^ammab I. <S. 356 ff.
62 S^^<^ dapM.
bann ntd^t ;u n)etd^n ; fe^e man il^n stpifd^en @onne unb
aOtonb unb forbere il^n auf feine Äe^te auftugeben, fo
merbe er boiS nid^t tl^un ^). Slbu "Zalxb entlieg tl^n mit ber
SSetfid^etung, bafe et il^m feinen ©d^ufe nid^t entjiel^n tüetbe.
hierauf trauenb fammelte fid^ SRol^ammeb eine größere ©e^
nteinbe a\i& ben )}erfd^iebenen fiabiten beiS @tammeiS, bie
baburd^ nid^t föenig beunrul^igt tourben. Seine SEBorte maren
untDiberflel^Iid^. @in Unter^&nbler, ber gelommen mar, um
äRol^ammeb allerlei 9(nerbietungen ju mad^en, menn er t)on
feinem ©lauben jurüdf trete, tüurbe burd& feine SlBorte befel^rt,
fo bafe er mit il^m auf bie .ßniee fiel *). SRan fhitt barüber
mie man SRol^ammeb bejeid&nen follte, ob al« Sffial^rfager,
S)id^ter ober 3<iwberer. 2)aÄ Äe|te fanb be«]^alb anftang,
loeil feine SRebe ein Sauber fei, burd^ toeld^en ber SKann toon
feinem Sater, feinem ©ruber, feiner ©attin unb feinem ©e*
fdj^led^t toÄgeriffen toerbe^). ®enug, bie erfie SBirfung irar
eine abfonberung ton ben ©tammejSfamilien. SRid^t jeber
aber ^atte einen SBefd^ü|er loie SRol^mmeb in 9(bu ^lib.
@jS loar auf äRol^ammebiS Snratl^en, bag fid^ bie gefäl^rbeten
©laubigen nad^ abi^ffinien begaben*).
@£ lönnte lool^l fd^einen, bag babei eine Srinnerung an
bie frühere ^rrfd^aft ber Slbi^fftnier unb il^re SSemid^tung
1) a*n 3«^al I. @. 125.
2) 3bn 3«^ @. 139.
3) 3bn SjB^af @. 128. Stuf biefc Wlman^m feiner Okgner nimmt
SRo^ammeb im Sbton an meuteren ©teilen Sejng; ße nennen t^n einen
SBa^Tfager ober 2)i4ter (enre LII 9$. 29. 30); einen Sauberer (XXI 93. 5;
XXXVm ». 2).
4) 2)er Ucberlieferung nad^ im fünften 3a^e ber erflen ©enbung (S^abari
bei Beiami , Chronique de Abou - Djafar - Mohammed - Ben • Djarir
Tabaii, traduite sur la version persane d' Abou- Ali Mohammed Be-
iami par H. Zotenberg II (B, 417).
burd^ S^o*ru ben SJeipeggrunb geWlbet l^abe; benn ein
@egner ber $etfet tvat aRo^amtneb immer, aOein baiS toax
bo$ nid^t boiS äRotit), ha& er je|t l^ertoorl^ob. SHe« befianb
tnelmebr barin, bafe bort ein gürji l^errfd^e, ber SÄed^t unb
@ere(i^tifi{eit auMbe; er merbe il^nen @(i^u| getü&l^ren, büS
fte flefal^rloÄ nad^ SReffa jurüdttel^ren fönnten; benn barauf,
bie ®ett)altfamfeiten ber ©tammej^l^&upter tjon feinen an*»
l^ängem abjutoe^ren, blieb allejeit fein ©inn gerid^tet, S)ie
Äoreifd^iten fd^icften eine ©efanbtfd^aft an ben Slaggalt, ben
Aänig toon äbpffinien 0 , um il^n ju tjeranlaffen, bie glüd^t"
linQt avi& feinem Sanbe }u meifen. SHefer aber mar mit
ben ©rßärungen, bei benen ite Qefu* afe einen SHener
@oüt& bejeid^neten , juf rieben^), ©r gab ben Äoreifd^iten
abfd^lägige antoort«).
3Ran bat äRobammtb bamate wn ©eiten ber Aoreifd^iten
ben SSorfd^lag gemad^t, bie ©otteÄbienjle ju t)ereinigen: benn
bann tt)&rbe ber ©d^u^ beiS SQab unb jugleid^ ber ®ö|en
gewonnen »erben, ein SSorfd^Iag, ber nid^t ber erjie feiner
SIrt fefai tt)ürbe; er erinnert an bie Slbfunft, toeld&e unter
Siciniitö ^tvifd^n SSielgötterei unb aRonotl^eüSmuiS getroffen
tDorben iji*). SRobammeb aber ^at geantwortet: er bete
baa nid^t an, tocä tjon ben Ungläubigen angebetet toerbe^).
1) 2)ad at^tnfd^e SBort 9}aggaft bebeutet t$ürfl, 9tegent; bie Araber
nennen ben I3e^errfd^er tjon Sb^flinien al«9{abf4af(^. Sgl. SM^l, ^ca
Mcn bed SDfht^ammd) @. 80.
2) @nre IV ». 169.
3) 3bn 3^^ a. a. O. ®. 164 nad) einer Xrobition, bie auf Unrat
Bdama , rodift an ber 9[udmanbemng gemetnf am mit i^rem äRanne Xt)d\
genommen ^atte, mtb nad^ beffen 2:obe ftd^ im 3a^re 626 mit iDh)^ammeb
DennS^te (@)yrenger III, @. 75), ^nriUfge^t
4) ügl. Ob. III, 1 @. 513. 514.
^) 3&n 3d^af a. a. O. @. 178 unb bei 2:abari (@^renger II @. 561).
64 S^^^ (Sapitel.
Unglaublid^ ift, toa& man immer auf« 3fieue mieberl^ott ^at,
SMol^ammeb \)aU [x^ jut J)ulbung toon brei ©öttinnen ent-^
fd^Ioffen, eine etjä^lutta, bei ber Satan felbjl in ©cene tritt.
Sn ber breiunbfünf jigjlen Sure be« Äoran, in toeld^er \>a&
SDafein ber gürbitterinnen, an »eld^e bie äraber glaubten,
auiSbrüdlic^ geleugnet toirb, foll enttoeber SRobammeb felbfl
ober ein böfer ©eift SEBorte entgegengefeftten Snl^attiS \)xn'^
ingefügt l^aben. eingenommen mirb bann meiter, bag bie
9(uiSgen)anberten in Sbpffinien })kxa\x& auf eine Slnnäl^erung
imifci^en SKol^ammeb unb ben Äoreifc(;iten gefd^loffen bitten
unb }urüdge{ommen n)&ren. 9(Qein n)ie n)unberli(i^ lautet
baiS 9(IIe& SRobammeb foU nod^ an bemfelben Xage ba^^
ibm entfc(;lüpfte SBort toiberrufen b^ben. SBie ließe fid^
aber benfen, bafe nur ber eine ©ericbt ben (Sjulanten
jugetommen, ber anbere i^nen verborgen geblieben tt)äre. S)ie
©rjdblung ftebt in fo fci^neibenbem SBiberfpruc^; mit allem,
xoa& toxi autbentifci^ über aWo^ammeb toiffen, bafe id^ fie
nid^t anjunebmen loage*). aber immer fd^ärfer »urben
bie gegenfeitigen Sfteibungen. ^ golge ber S^^tüdftoeifung
ber in ab^ffinien gemad^ten aSerfuii^e unb be« gortgangeiS
ber SBefebrung fingen bie Äoreifd^iten an, für fid^ fclbji ju
fürc(;ten. S)en größten ©inbrudf ma^te eiS, ate einer ber
ta^ferjien Äoreifc(;iten Omar, ber bii^b^t ein Verfolger Wto^
1) Set 3bn SiS^af ftnbet fid^ in bem glaubtoürbigen Sui^ug , ben wir
3bn ^tf^am berbanlen, ^tetKm ni^tö. Unb üon ISebeutung if! ed, bog
bie dtfiffbrn^ in ber £rabiHonflfaniin(img befl Ood^ari unb bem toran*
commentar be» Seib^»^ m^t iHnEbmtmt (^^renger IL @. 59, SBeil,
SD^toJ^ammeb @. 56 iRote 64). %bu(feba (De vita et rebns gestis Mo-
hammedis ed. et ill. Joannes Gagnier c. 11 ; @. 27) ^at eine i^rem
€Hnne nat^ jener (Er^&^Imtg entgegengefe^te Ueberliejerung.
l Biamm unb 9te(tgton. 65
' l^tmnebd getoefcn mar, ju feiner ^Partei übergiitfl. Dinar
l^atte erfahren, bafe feine ®d^tt)ejler unb beren ©enial^l SRo*'
l^ammeb anl^ange. Qnbem er fie barüber l&eftifl anlief;
befom er eine ©ure ju Oefici^te, bie Re eben mit einanber
lafen. S)urd& ben ^nl^alt berfelben mürbe er fo betroffen,
ba§ er jum ^Slam übertrat. 6r erfd&ien in einer SSerfamm^
lung, bei melci^er aud^ SRol^amnteb anmefenb mar, bie
aber nod^ in Omar einen geinb fal^, gegen ben man pd^
mürbe ju mebren })abtn, jeboci^ mit ber SSorauiSfeftung, bafe
man i^n übermdltigen mürbe. 3nbem trat Omar ein unb
befannte fic^ jum ^lam. „®ott ijl groB", rief SRol^ammeb
au£, ber baiS immer torau^Sgefagt ^atte, bem eiS aber bod^
unermartet tarn ^). aber SMol^ammeb erlitt aud^ fd^mere SJer*»
lufle: benn bie tjerl^filtnifemfifeige ©id^erl^eit, beren er pd^
erfreute, berul^tc auf ber ©tammeÄtjerbinbung, meldte burd^
bie religiöfe Hbmeid^ung an unb für ft(^ nid^t unterbrod&en
mürbe. 3tnner^alb ber ©enoffenfd^aft freier SMänner, meldte
ben Stamm bilbeten, f onnte ber Slnl^anger bciS neuen ©lauben«
nur bann angetajlet merben, menn er wn feinem ©tamm
preisgegeben mürbe. SBJol^l blieb nod^ bie äuSfunft übrig,
baB ein SRoÄlim fid^ einem anberen Stamme anfd^liefeen
tonnte, mad bod^ feine eigene Familie mieber nid^t julaffen
burfte, um nid^t an i^rer ©^re ju verlieren.
aOBir beriil^ren l^ier bie tomel^mjie in ber SSerfaffung
1) 3bn SSI^ I. @. 168/9. 2)ie Oefe^rung Omar« mirb in bad
fe^fie 3(4t üon äRo^mmebS Senbung gefegt (m ben Wlonot SDfuI^ibbfd^a,
ben legten bdS arabifd^en 3(4re9). 2)anttt fKmntt eine auf anbetet 3<4t^"
iSSfim% bend^be Uebetltefetnng ^ufammen, nad^ meldtet Omca gu ben
SRotfltmen fibetttat, att fein @of^n ^bbaOo^ im 9[(tet toon f»^ So^en
ponb; biefet abet tocx im 9Ronat ©d^ommal bed britien 3a^ bet^ebf(!^ta
fftn^c^ 3a^e alt (3bn ^fyit, II @. 14.)
9. Kante, SBeltfiefdiidte. V.l. 1.-3. «uf(. h
66 S'"^^ ^cäpitd.
be« SanbeÄ liegenbe ©d^tDicrigfeit , auf tpeld^e SlRol^aittitteb
fttefe , unb toeld^e feine ßaufbal^ti beftitnittt l^at. Unleußbat
iji ti, bafe jeitie reltgtöfe 3bee mit ben l^erfötnniUd&ett Sor^
jlelluTigen, in benen fid^ bie ©tammeiSterbinbunfl betoeflte, in
aBiberfprud^ ftanb. ©el^t em^pfinblid^ »ar t& für SRol^ammeb,
ba§ erfi ©^abibjd^a, bann 3lbu Slalib furj nad^ einanbet
mit S;obe abflinflen^). S)er SStuber be« Se^teten, 3lbu Sal^ab,
empfing auf bie ^rage, tpo Rd^ fein Sater Slbb Sllmuttalib
befinbe, eine SKntiüort, bie il^n mit SKol^ammeb auf etDig ter^
feinbete. 3Jlo]^ammeb fonnte feinem ©pfiem gemä§, baiS nur
jtDifd^en ©laubigen unb Ungläubigen unterfd^ieb, tool^l nid^t
anberÄ anttDorten, al« bafe berfelbe ben 3Rfid&ten bet §öffe
ilbetlief ett fei ^). Slbu Sal^ab nal^m il^n aud^ bann nod^ äufeer^
lid^ in feinen ©d^ufe, aber tpenn SRol^ammeb mit anbeten
über ben ©lauben fprad^, ifl Slbu Sal^ab leintet il^m
hergegangen unb l^at bie Qal)bxtx ermal^nt, il^m nid^t ju
glauben, er fei ein Sügner^). Sfted^t eigen nimmt man ba
bie Kombination ber religiöfen ©ifferenj mit bem ©tomme««'
loerl^ältnife tpal^r.
9lod^ emjartete SRol^ammeb ben ©ieg feiner ©ad^e ton
bem allmäl^lid^en fjortfd^ritt ber ßel^re. Slber bie Unge^
ted^tigfeiten ju bulben, bie beÄl^alb terl^ängt tourben, toeil
man ®ott be!enne, erfd^ien auf bie Sänge unerlaubt: benn
baburd^ toerbe ber Seflanb ber Sfteligion felbft gefäl^rbet.
©d^on bamatö tpar ber ©treit nid^t allein ein religiöfer.
SHe Äoreifd^iten glaubten burd^ bie Seigre aWol^ammeb'Ä
mit bem SSerluft ber SSoned^te bebrobt ju toerben, bie auf
1) 9äbe flarben im brttten 3^^ ^oot ber gflud^t.
2) 3bn <^aab bei Sprenger n @. 516.
3) 3bn 3«^I a. a. O. ©. 210.
@tatnm unb Steügton. 67
i^rer igerrfd^aft über bie Äaaba berul^ten; fie meinten ju
i^rer Sertl^eibigung STOol^ammeb tjernid^ten ju müjfen. auf
ber anbeten @eite l^ielt ftd^ aud^ SRol^ammeb für geredet«'
fertigt, totnn er ju feiner SSertl^eibigung jebe^ STOittel an^
toenbe, ha& in feiner ©etoalt jlel^e. SSerl^el^len tpir uni8 nid^t,
bafe ber ©treit bereite bie l&öd^jie STOad^t betraf; benn toenn
äRol^ammeb burd^brang, fo ntugte il^m eine älutorität ju
33^eU »erben, nibtn ber feine anbere auffommen fonnte.
3n einer ber grleud^tungen, beren er fid^ ju erfreuen meinte,
tDurbe il^m offenbart, bafe er für ben ©lauben Ärieg fül&ren
bürfe ^).
aOSie aber l^ätte er fld^ fd^meid^eln fönnen in SReKa, ioo
bie ©tammeStJerfaffung, t)on ber er abtt)id& unb bie il^n nid^t
fd^ü|te, affmäd^tig toar, feine geinbe ju befleißen. S)a l^at er
bann ben @ebanfen gefaxt, greunbe unter ben arabifd^en
Stammen aufeerl^alb 3ReHaÄ ju fud^en. @8 gefd&al^ nid^t
allein um feinen SfteligioniSbegriff auÄjubreiten , fonbem ju«'
flleid^ avi& geinbfd&aft gegen bie Äoreifd^iten, menn er fld^
mit feiner Seigre an Stämme »anbte, bie fid^ Qal^r für Qal^r
dl& SBafffal^er unb 5ßilger in bem l^eiligen Oebiet tjon SReKa
einaufinben ppegtcn. 2lm meijien fanb er ©el^ör bei ben
angel^örigen ber ©tämme 2lu6 unb ®]^a}rabfd&, »eld^e ba«-
mate ^atl^rib, bai5 fpätere 3Jlebina, inne l^atten. Sie »aren
1) @ure XXn, ®. 40 ff. : ,,2)en d^iaubigen iß ed erlaubt morben, bte
Ungl&nbigen, md^e fle ungered^termeife oerfolgteit; p bdSmpfen, unb d^t
ifi toaSfäidi möd^tig genug, benen bei^ufle^n, meldte ungerecJ^ftenodfe aud
i^en SQBo^nungen oeijagt würben , qu§ feiner anberen Urf a^e , ald weil fte
fagtot: Unfer ^ iß Q^ott. SBttrbe (Stott bie (S^e»a(U^aten ber SD^enf^cn
nid^t bun^ anbere SD^enf^en abwenben, fo würben bie JH5ßer, Aird^en, ©^no«
gogen unb 9Jtofd^, in weld^en ber 9iame (S^otted fo oft genannt wirb, f^rni
(ängß serflort fein, «ber Oüott ße^t bem bei, ber ^u i^m ^ält." ^agl ^
3d^ e. 230.
5»
68 S^^^ (Sophel.
l^ier mit iübifd^en ©tämtnen jujammengetroffen utib l^atten
mit il^nen SBerträge flefd&loffen, bei benen jebod^ aud^ tpieber
feittbfelifle SSerül^runflen eintraten. 3)ie Qub^n l^atten bann
tDO^l üemel^men laffen: ein neuer 3Reffiai5 iüürbe auftreten
unb il^nen baiS Uebergetoid&t über ©^ajrabfd^iten unb Slufeiten
i}erfci^affen ^). auf bie 3Rttgüeber biefer Stämme, bie am
5ßilflerfeji tl^eilna^men , mad^te nun bie 5ßerfönUd^feit unb
bie Seigre 3Robammeba ben flröfeten ®inbrud; fie meinten
beinal^e, er fei jener tjon ben 3[uben erlpartete 3ReffiaÄ. ®ine
foU^e ipülfe aber toofften fie nid^t ben ©egnem ju 33^eil
werben laffen, fonbem für fid& felbjl getoinnen.
©d^on bei bem $ilgerfejl t)om Qal^re 620 fam t& ju einer
:perfönlid^en Slnnäl^erung, auf bem folgenben ium Serfidnb«*
nife bei einer 3iiföwmenf unf t , bie man wn bem Orte, ii)0
fie flattfanb, einer ©teile. ü?o ber burd^ ^d^lud^ten fü^renbe
SBeg eine anbere Sftid^tung nimmt, bie ^taha nennt, ©ie
ijl befonberiS beiSl^alb merftüürbig, iüeil in berfelben nid^t
aDein wn ber SSerjid^tleifhing auf ben ^ßol^tbeüSmuÄ unb
wn bem ©lauben an ättal^ unb feinen ^Propl^eten bie Siebe
toar, fonbem aud^ einige ajlomente fejigefefet tDurben, bie
fid^ jum S^eil an ben S)e!alog anfd^Üefeen unb bie über^
baupt bie ©runblagen eineiS geregelten bürgerlid^en Seben^
augma^en. ajlan b^t fte \>a& SSefenntnife ber grauen genannt,
tpeil barin bie SSerpfli^tung jum Ärieg^Sbienft nid^t ertt)äbnt
tDirb^).
aSoUjiänbig tpar bie SBereinbarung nid^t, ba bie beiben
1) Sßtt S&fyd I @. 218.
2) 3bn 3«i^a! @. 215. — (Sine Raffung biefer ^erpfftd^tuncten finbet
rt4 bei Sßeil @. 72, eine anbere bei ®)n:enger II @. 526. 2)ad ^enKid^e
enthält @ure VI.
araWfd&eti ©täntnie felbfi uttterelnatiber nid^t einig toaren.
5Die ©d^Ud^tuttfl il^ter S^ifligfeitett mußte ber anerfennung
ber neuen Se^te porangel^en. SRol^amtneb foK, um bie ^\x&^
fö^ng ju betoirten, einen feiner tettrauteilen Slnl^finger
na<3& 3)at]^rib gefanbt l^aben. S)a« SEBert gelang tollfommen.
3m Sa^e 622 tonnten bie beiben Stämme in 3Rebina
eine S)eputation, bie aua jtoeiunbfiebjig SKännem bejianb,
ium ^ilgerfejl fd^iden, um einen 93unb mit äRol^ammeb
ju fd&liefeen. S)ie mefentUd^e Sebingung beffelben ifi, baß
fte ben ©d^u^ aWol^ammeb'Ä über fid^ nel^men. S)(u8 ge^
fd^a^ nid^t im ®egenfa^ mit aUtn Jtoreifd^iten. (Sin Vn^
gel^öriger aWol^ammeb«, fein Dl^eim 2(bul SlbboiS, toax bei ben
Ser^anblungen jugegen unb erflärte : »enn SKobammeb ftd^ ben
©tdmmen ton 2)atbrib anfd^Uefeen tooHe, fo bürfe ba« nur
unter ber Sebingung gefd^el^en, bafe biefe bie SSerpflid^tung
iibemel^men, il^n gegen feine geinbe }u fd^üfeen ; er fd^ien ju
fordeten, bafe jte il^n feinen fjeinben auÄjuIiefem gemeint
fein fönnten. S)ie Sbgeorbneten terltd&erten , il^re el^rlid^e
abftd&t fei eben feine anbere, ate bem 5ßro^)beten a;reue unb
atnl^angUd^feit ju bewal^ren unb il^r Seben für il^n einjufe^en.
Sflid^t ate @tamme«genoffen nel^men |ie il^n an, toa^ m
Ungebanfe gemefen toäre, fonbem aU gottgefanbten 5ßrop]^eten.
S)ie religiöfe Qbee trat an bie ©teile ber ©tammeÄterbinbung
unb erfe^te fie.
Deffne beine §anb, fagte ber tomel^mfie ber Slb^
georbneten ju SDlobammeb unb fd^lug bann in biefelbe ein.
©0 traten aud^ bie anberen, fie gelobten bem Oottgefanbten
Xreue unb ©el^rfam*). S)ie Äoreifd^iten, »eit entfernt wn
1) Ituf biefe ^Oereinbonmg nimmt SDHo^mmeb Se^ug in «Sure Y $. 8:
„9f!Mtt ber ($na\>t QhtUi mib be9 8nnbe8, ben er mit (Sud^ fd^fog, aU
70 S^ditS (Sopitel.
ber f rieblid^en ©efiitnuttg, bie il^nett abul W>haS jujd^rieb, fallen
in ber SSerbiitbung aRol^ammeb« mit jtoei fremben ©tämmett
eine SKrt ton Ätieggerflätung. @ine 3^^ l^^^fl ^ietten pe
nod^ an fid^*, aber alle Slage trat il^re geinbfeligfeit unter«'
l^ol^Iener l^ertor, jo bafe ble Slttl^änger be« 5ßrop]^eten über^
jeugt tDurben, auf feine ©d^onung mel^r red^nen §u bürfen.
Sie entfd^loffen ftd^, ton SRol^antmeb felbfi aufgeforbert, jur
glud^t nad^ SRebina, iüo i^re religiöfen aRelnungen ni^t
allein ni^t terfolgt tourben, fonbem l^öd^jl toiUfommen toaren.
©ie jogen bie einen ju f^ufe, bie anberen auf fiameelen, bod^
lam e« tor, bafe jtoei auf @inem Äameele jagen ^). SKbu 8efr,
Slli unb aWol^ommeb toaren julefet allein in SReöa.
S)a foll nun eine Serfammlung gel^alten toorben fein,
um über bie SRaferegeln ju beratl^en, burd^ toel^e bie alte
einl^eit unb 3Jlad&t be^S Stamme« Äoreifd^ toieberl&ergeflellt
toerben fönne. S)er erfie SSorfd^lag toar: SUlol^ammeb l^inter
%S)üx unb Sftiegel fefijul^alten. Dagegen aber tourbe bie @in^
toenbung gemad^t, feine fd^on aujJgebreitete Seigre toürbe ben
SBerfud^ l^erbeifül^ren , il^n mit ©etoalt }u befreien. Oegen
einen anberen SBorfd&lag, il^n ju terbannen, tourbe erinnert,
bafe er atebann balb an ber ©pi^e eine« feinblid^en Stamme*
jurüdff eieren toürbe. S)er britte SSorfd^lag ging bal^in, ba§
au« jeber gamilie be« ©tamme« ein junger SRenfd^ ton
guter ^erfunft erlefen toerben foffte; biefe alle follten, jeber
3^ fagtet: ,iBir ^aben gehört unb moHen gc^ord^en." 8et 3&n 3i$^( I,
@. 218 ff. ^f^t man, bag hierüber fe^r ouAftt^rfid^e Ueberttefemngen Dor*
^nben toaxm, bie anf (BttoäJfx&maxma ^urttdgeftt^t mürben, totläft bei ben
iBer^onblungen zugegen gewefen fein f ollen; fle merben ba namentüc!^ aufge«
ftt^rt. Sri ©tnrenger II @. 577 ff. finbet fid^ eine im (Sin|einen abmeid^enbe,
aber im allgemeinen ttbereinftimmenbe Srabition.
1) 3bn @aab bei Sprenger II e. 539.
f
Verätzungen unb Vefc^Uiffe ber itoreifd^ten. 71
mit feinem ©d^toert bewaffnet, flleid^jeitig auf SRol^ammeb
einbritigeti unb x^n tobten; bie »lutfd^ulb toürbe bann eine
aUtn gamilien gemeinfd^af tUd^e fein ; bie ndd^jien SSertoanbten
würben fW^ mit bem ©ü^negelb begnügen muffen.- aSBir bürfen
boÄ »ol^I toieberl^olen , meil t& bie 5IWögltd^f eiten , bie in
ber Situation lagen, jur äfnfd^auung bringt, obtDOl^l bie
UebetUeferung fabell^afte Büge ber gröbjlen ärt an fid^ trägt*).
SRan erfennt bie Serlegenl^eit, in toeld^e fid^ ber Stamm
^reifd^ burd^ SRol^ammeb'd auftreten t)erfe6t fab, }ugleid^
aber bie Slot^toenbigleit für biefen felbfi, bie glud^t }u er«'
greifen.
9lod^ eine anbere, t)on einem anberen ©etDäl^riSmann
vernommene ©age tl^eilt Qbn QÄl^a! mit, toeld^e ein Sid^t auf
bie allgemeine Sage toirft. S)er t)or SRol^ammeb'Ä §aufe
angefammelten 3Renge babe man in ©rinnerung gebrad^t, baiS
Sütl^aben aJlol^ammeb'Ä gel^e ba^in, toenn ber Stamm i^m folge,
bie Äoreifd^iten ju §enen ton Arabien unb 5ßerfien ju mad^en ;
3Robammeb felbfl ^abt aug bem §aufe tretenb bie« befräftigt,
aber übei^eugt, bafe er bennod^ verloren fei, eine ^nb voll
Sanb über fte geivorfen, fo bafe fie erblinbet toären unb
ibtt nid^t mebr gefeiten bätte«; ^^ ^o.ht auf tounberbare
®eife ba« SRittel gefunben ftd^ iuÄgebeim ju entfernen*).
1) ^aäf ber gemö^nfid^en (Sr^fi^Inng roox t& ein @<!Zd4, na4 3^n
39^ I 6. 288 ein ergrauter 9[raber in einem abgetragenen IHeib, ber in
ber Serfammfung anmefenb »ar. Vei beiben 9{elatiimen iß bie SReinung:
bie Sorfd^Ioge feien t»n @atan felbß gefbmmen. I^ie einfädle Sl^atfa^e bnrb
bnrcZ eure YIU (bei UÜmonn @. 139) beßfitigt: d^rinnere bi^, ald bie
UngtSubigen btr ^mlic^ nad^Üten, bog fle bid^ ent»eber in geffeln legen
ober umbringen ober and ber @tabt t>ertreiben mod^ten. @ie Ratten ßd^ miber
bid^ oerfi^kooren; aber (&ott I^atte fld^ »iber ße oerf^moren; unb (S^otteS Wx*
fd^Uge ßnb bie bepen.
2) a. a. O. @. 239.
72 StoetteS (Kachel.
S)ie munbergUubifle Segenbe }eigt gleid^mol^I ben ®egenfa^:
%oh be« ^ptopl^etcn, um fid^ x^m nid^t untettDerfen ju muffen ;
bie 3^föfl^ ber §errfd^aft über bie ©tämme unb Sflad^bam,
menn man i^m folgt.
Slut bie 3been feien erlpäl^t, toeW^e bie SIrabitionen
in fid^ fd^Uefeen. S)ie Xl^atfad^en ber glud^t erfal^ren toir
burd^ eine Ueberlieferung aui bem SUhinbe ber äifd^a,
ber f^)äteren ©emal^Un 3Ro]^ammeb'i8 , bie er am meijien
liebte. Sie l^at erjäl^lt : fie fei bei i^rem Sater Slbu SJefr ge«^
tDefen, al« 3Jlo]^ammeb bei bemfelben eintrat unb x\fm feinen
©ntfd^lufe abjureifen anfünbigte, Slbu ©efr fragte, ob pe
jufammenreifen ȟrben. S5ei ber Sejal^ung biefer ^age
t)ergo§ er ^eubentl^rdnen, maÄ feine Siod^ter nod(i nie an i^m
ober einem anberen gefeiten l^atte*). @r l^atte fd^on Sllle^ jur
SKbreife vorbereitet. Qbn $iSf)at berid^tet bann, toie bie beiben
SRänner burd^ eine iQintertl^är beiS ^u\t& fld^ nad^ einer
J^öl^le beiS ©ergeiS 33^aur unterl^alb ber ©tabt begaben ; iniJ*'
gel^eim tourben pe mit SebenÄmitteln t)tx\t^tn. SRol^ammeb
felbft gebeult ber 2;age, too er mit einem ®ef alerten in ber
^ö^le toar ^). „SBir Rnb aflein", ^t Slbu »efr einmal gefagt;
SRol^ammeb l^at geantiüortet : ,,aber mit un« ift attal^". @nbltd^
»ar bie 3^tt eingetreten, too fie il^re Äameele l^erbetfommen
laffen unb ol^ne ©efal^r ben SBeg nad^ 2)at]^rib einfd^lagen
tonnten. ©lüdKid^ gelangte aWol^ammeb am 20. ©e^}tember
622 nad^ Äoba, einem Dorfe bei ?)at]^rib, ba2 tjon biefer geit
an aRebinat^an=nabi , ©tabt beS 5ßro^)]^eten, genannt tpurbe.
S)ie ©rjäl^lung im ©njelnen mit l^ifiorifd^er ©id&erl^eit
fej^ufietten toäre unmögli^ : fie ift mit religiöfen SIrabitionen
1) a. a. O. @. 240.
2) ©itre IX ». 42.
r
©ebfd^ro. 73
burd^oflctt, unb toie fötinte bo« anbetiS fein. SKber auä)
abgefel^en ^ietjon bilbet ba5 ©reiflnife bie tDid^tigfle ®po<ä^e
bet araWfd^en ©tammciSflefi^id^te uttb ber religiöfen ®efial^
tung be« Orient« überl^aupt ^).
SluÄ bem mit ber SSielflötterei burd^brungenen ©tamme«'
tpefen erl^ebt jid^ bet SRotiotl^etemuiS, ol^tte ftd^ bod^ toon ierteni
looUfotnmen lo^iureigen.
5S>oA tjomel^mfie guitbament ber btöl^erigen arabtfd^en
©emeinfd^aft , bie SSerel^rung be« fd^tDarjen ©teineiS tourbe
babei nid^t attein f efigel^alten , fie »urbe fogar ber ©dtfiein
ber neuen Bereinigung. SHe älteile nationale Erinnerung
toirb für ben SKonotl^ei^nmÄ in Slnfprud^ genommen, auf
bie monotl^eifiifd^e Qbee tpirb ein neueiS ©emeintoefen ge«»
1) 9)ib^tnmebi8 ^laä)t erfolgte ^u SCnfong t)tS britten ältonatS ht»
arobifii^en ^affcti, M erfien SRobi. 3lm 3iS^a! gicbt ben 1. ober 2. Sflobi atö
ben Sag ber (Sntfemimg ouiS SReffa an; bie Snfunft in Jtoba fanb na^ i^m,
mie ben meiflen anberen 9Cutoren ((Saufftn be ^erceoal III @. 16 92. 1) am
12. eb€n biefeiS Whnat» Sflabi (a. a. O. ®. 245) , b. l am 24. September
622 u. aera @tatt ; nad^ 3bn @aab am 8. 9{abi (@)7renger III, e. 53 92.),
ber bem 20. @e|>tember 622 u. Sera entfpri^t. 2)iefer £ag toar ein
Ttmaq; ber 24. ©eptember ^gegen ein g^^eitag. I^ie ttbcreinftimmenbe
Srabition ber arabifc^en Tutoren, andt bie IJbn Sd^att ifl aber, baß 3l?o«
^meb an einem SRontag in jtoba eingetroffen fei, fo bag bie SCngabe
bei 36n @aab in biefer ^nfid^t ben ISorjug ju oerbienen fd^etnt. CHne feltot
boibntmenbe Ud^erliefenmg bejeid^net ben 1. SRabi (Sobori, bei ^elami n
@. 478) b. l ben 18. «September, ber ebcnfaOd ein fCßontag loar, (üs ben
Sag ber 9ntunft 9)to]^mmeb'd in jtoba; biefe 2)atimng nimmt Sprenger II
@. 548 (n>o \wßä) ber 14. September angegeben ifi) an. Sebod^ meber
biefer Sog, no^ ber Sag ber (Entfernung SDto^mmebd au9 SD^tebina iß ber
(Spoc^entag ber iiSlamitif<!^en Sera, fonbem oielme^r ber erfle Sag bed
arobifc^en 3a^e8, in beffen brittem SRonat SDtol^ammeb flo^; biefer aber fäQt
nod^ ber ^abe bed 9lbn«t>^affan 5htf(^ar auf ben 15.si^amu3 bed^a^ed
933 ba feieudbifd^en S(era, b. l nad^ ber 9{ebu!tion Sbeler« (II e. 488) auf
ben 16. 3u(i 622 unferer 9era. 3)to^ammeb n?ar bamatt 58 SoSftt att.
(^ 3«^r a. a. O. I ®. 309.)
74 3^^^ (iopittl
gtünbet, beffen Dber]^atH)t ber Interpret be« flöttlid^eit
mUtnS ifi; bie glud^t loon SKeHa bejeid&rtet ben aRoment
biefe« UebetcjangeÄ. aber butd^gefül^tt »at berfelbe nid^t,
menti tiid^t bie 3bee, um beten SEBitteti 3Ro]^ammeb 3ReHa t)er=
laffen l^atte, fernen ^inben flegenüber ftd^ fieflteid^ be]^aiH)tete.
S)er ©treit jtpifd^en ben ©tämmen Äoreifd^ unb §afd&ini
üemanbelte fid^ in einen Äantpf jtoifd^en 3ReHa unb ÜRebina.
3m Saufe beffelben l^at fid^ baö SBefen be« ^Älarn erp burd^«*
gebilbet.
a>ai5 @rjie, roaß SRol^ammeb nod^ feiner 3ln!unft in
SRebina Ü)at, befianb barin, bafe er einen unbetDOl^nten ?ßla|
t)on allen Uebenefien frül^erer SauUd^feiten fäubem Hefe
unb bann einen 3;empel barauf errid^tete, unten wn ©tein^
l^öl^er t)on S^tQtln, ba« 3)ad^ ton Saubtoerf, um e« ben
ßaubl^ütten dl^nlid^ ju mad^en, unter benen bie Äinber Qfrael
beim QaQ burd^ bie SBüfle gemol^nt bitten ^); e8 ifl bie
erfie 3Jlofd^ee; fie biente jugleid^ alÄ SSerfammlungiSl^auÄ
ber ©laubigen 2).
S)ie glüd^tlinge — 3Robabfd&irun — unb bie 3Infar — bie
Reifer — b. b- bie SRebinaten, toeld^e bie glüd^tigen bei Rd^
aufgenommen bitten, toetteiferten beim Sau miteinanber.
3Ran toill toiffen, bafe ber erfle ©ebetÄauÄrufer (aWuejjin)
ein ddrifilid^er ©flatje aua Slbpffinien getoefen fei. SJann
aber folgte eine toeitere SuÄbilbung ber einfl bei SKfaba
begonnenen SSereinbarung.
@ine böd^ft aufeerorbentlid^e abfunft, in ber fid^ bie 3been
1) 3&n @<iab bei Bpttnqa Ul ®. 14.
2) ^ ^te mt^ an ben älteren Sendet über ben San ber Wto^d^tt,
f)ia in fBtberfprud^ mit @<^naafe, (Sef^id^te ber btibenben St&n^t 9b. III
^. 387, bem man fonfl gern folgt.
9]?o^amineb in SRebina. 75
beÄ 6tamme3 mit benen ber SRelifliott üerbinben, fd^lofe
nun aßol^ammeb mit ben SRcbinaten. 2Bir beplen batilbet
ein ©ofumenl, beffen ©d^tl^eit feinem S^d^^l unterliegt*).
2)eniiufolge blieb man nod^ immer fel^r entfernt batoon,
eine burd^greifenbe ^Bereinigung ju treffen. S)ie loerfd^iebenen
Stämme bel^alten il^ren befonberen SBirfung«freii8 , aber
ben ©laubigen tpirb inmitten berfelben eine befonbere
Stellung jugetpiefen. Äein ©laubiger foll einen ©laubigen
toegen eine« Ungläubigen tobten unb aud^ feinem Ungläu*
bigen gegen einen ©laubigen Seijianb leiften ; bie ©laubigen
follen einanber allen anberen ajlenfd^en gegenüber unter«'
flüften, aber aud^ bie Quben Jollen gefd^ü^t toerben ; $Riemanb
foU Seiflanb geleiflet tperben, ber fie angreift. SDie glüd^t*'
linge bilben alfo ebenfotDOl^l eine befonbere ©enoffenfd^aft
in bem neuen S3ünbnife, tpie bie ©tämme in aWebina. 3)er
?ßropb^t b^t unter allen bie böd&Pe QuriiSbiftion unb bie Ärieg**
fül^rung. S)ie Quben, bie ibre ©otte«t)erebrung ebenfaHiS
betoabren, finb il^m bod^ unterworfen. S)ie Slutoritdt be«
^ro:pbeten ijl ber fejle ^ßunft, an toeld^en pd^ ein neue«
Staat«' unb ©emeinbemefen anfd^liefet ^).
auf ber Qbee t)on ber unbebingten, au«fd^liefelid^en
^rrfd^aft Slllab«, ber feinen SBillen burd^ SKobammeb funb^
1) 2)ie Urlmtbe — Beitrag oon SD^o^ommeb bent ^rop^eten ^tpifd^en
ben ^laubigen toon jtorrif^ unb SD'^cbüia nnb boten, bie i^nen folgen unb
ft^ i^nen anfd^ltegen unb mit i^nen fönt^fen — t|l bon 3bn Sd^af (a. a. O.
I @. 250) aufbehalten. IJn ben Ueberfe^ungen oon @)}xtnger III @. 20 ff.,
fBMi unb SMtfl ®. 142 finben ft^ mand^ld Slhrei^ungen. ^ fyä)t
rtttdf an bad gelten, morin fte übereinftimmen.
2) ffienn ein 3»eifel in ©ejte^ung auf bie «bfunft eutfle^/t, — fo fott
man ftd^ an d^ott unb SRo^mmeb wenben. 9}on ben Suben baif 9Hemanb
\n§ 9^1b gießen o^ne äJi^ol^mmebiS (Erlaubnig.
76 gmetteiS (Sapitd.
fliebt, ifl bte neue Steligton äberbaiH)t begrünbet. 3n biejer
SIbfhaltion mürbe fte aber bo($ ni(i^tö cd^ ein geiftlid^eiS 9le^
giment b^ben b^^orbringen lönnen. Qnbeni fie fid^ mitten
unter ben toiberjirebenben unb jmeifell^aften ©tfimmen fefi^
fe^te, mugte i^r }ugleid^ bie ^bö)^t meltlid^e ®etpalt juf allen.
S)aau mar bie emjäbnte Slbhinft ein mefentUd&er ©d^ritt;
benn barauf berubt Wit&, bem gottgefanbten ^ropb^ten feine
unabbängige SRacbt gegen bie geinbe ju fubem, toor benen
er auiS SReSa qmUfftti toax.
S)er Staraapl ber bann aui5bra(b, entfprang nid^t tttoa ha^
ber, ba^ bie SReHaner ben ©eflüd^teten jurüdfgeforbert bitten,
jonbem baber, bafe bie glüd^tlinge, meldte in ber %f)at Ser«'
jagte toaren, obtoobl um ibren 5pro^)beten gefd&aart, fid^ bod^
im 3ufianb be« äugerfien S5ebürfniffei5 befanben. »ei
fiebjig 3Jlann maren obbad^loÄ, fafl nadft. SlbenbÄ rief pe
aWobammeb ju jid^ unb fefete ibnen einen großen 3la^)f ge«'
röfteter ©erfle t)or; fte fd^Uefen unter bem toorfptingenben
S)ad& ber neuen SRofd^ee^), aber fie brannten wt Regier,
bie ibnen wn ibren ©egnem jugefügte Unbitt ju räd^en-
®ben \fxtin eignete fid^ ibre aufflettung in SRebina,
toeil wn ba au« am ßeid^teflen ber meKanifd^e Äaratjanen«'
banbel unterbrod^en toerben lonnte.
3m Qabre 623 böben fie fd^on auf t)erfd&iebene Äara«'
tjanen Qagb gemad^t, tpietDobl obne @rfoIg. Qm Qabre
624 aber bot fid^ ibnen eine günfüge ®elegenbeit bar;
unb t& ifi bei Sebr }U einer ©d&Iad^t gefommen, bie ein
unt)erg&ngU<^ed Slnbenlen bii^terlaffen b<^t. SSir mürben
febr untjottflänbig fein, toenn mir nid(|t biefc« erften Äam^pfe«
1) 8o<^ari bei ©prenger III @. 89.
^(ad^t Don $ebr. 77
ber glüd&tlmge urtb tl^ilncl&Tnenben ^ülfjSgertoffcn 3fto\fam^
mtV& mit ben Äoretfd&iten flebetifen toollten. 3)er Äampf
jtoif^en ben beiben an fid^ toenig bcbeutenben ©täbten ifl
d^taftertfiifd^ für bie 3^tt unb entfti^etbeTib für ble S)inge, bie
ba folgen foKten.
3ReHa, ein großer J5anbelÄ^)la| wn manntgfalttgen S3e^
jie^^ungen ju 5perfien unb 3nbien, »ar bod^ befonber« auf
SSerfe]^ mit bem römifd^en Sleid^e angetoiefen, ber burd^ bie
Äarat)anen}üge nad^ Serien unb ©aja vermittelt mürbe. 2luf
eine fold^e Aarat)ane, meldte im Wt&ti 624 t)on ®aja nad^
aWefta jurüdEfel^rte, plante SKol^ammeb einen Singriff.
6ie befianb auÄ taufenb Äameelen unb l^atte bereits eine
of>tDo\fl nid^t fiarfe Sebedung unter bem toomel^mjien gül^rer
ber Äoreifd^iten, äbu ©ufjan ^in ^rb. 3Slan l^at tool^l
gefügt, SRol&ammeb unb Slbu ©ufjan feien Sugenbfreunbe
gett>efen; aber burd^ gegenfeitige SSerfpottung l^eftige geinbe
getoorben^). ©effer bejeugt iji t& jebod^, ba§ jtDif^en bem
»ater äbu ©ufjan'« unb «bb aimuttalib, bem ©rofetjater
aJlol^ammeb'iJ, eine Slrt tjon ©l^renflreit nid^t ol^ne Siferfud^t
obgen)altet l^abe; man l^abe t^ bem SSater 9lbu ©ufjans,
^rb }um SSortourf gemad^t, bafe er pd^ mit einem ajlanne
tDieSIbb SUlmuttalib meffen tDoffe^); um fo mel^r fei 5lbu ©ufjan
1) 2)ad beruht auf Senpec^ilung bciS Slbu ©ufjan 3bn ^arb, Don
bem ^pc bie ^tht ifi, mit 9lbu ©ufjan ^bn tUfyxaß^] — 3^ el«^arit^ mar einer
ber €5^ne 9bb Slmuttolib«, iBruber Don iDlol^amineb« 9^atet, ^bbaQa^ (SSett,
aRof^ommeb ©. 212 9{r. 330). $on t^m nnrb erg&^U, bag er anttd^bruber
aRo^ommebi» unb fein Sugenbfreunb gcmefen fei; f|7äter aber, ald betfe(be
Ott $cD))^t auftrat, gegen il^ unb feine ®enoffen ©pottlieber gerid^tet ^abe.
SBoIlbi in ber Ueberfe^mig bon iBell^aufen (äJ^ol^meb in 9Rebtna, boiS
iß ^BaSbVi ititab at-SDi^ag^oat, in berrifa:jter $3iebergabe ©. 328. <titab aU
tlg^ bei (Sauffin be $ercebal III ©. 34 ff.).
2) 3bn ©aob, ber ba« ei^a^It, berid^tet aud^ , bag f(jf|on Omajja, ber
78 S«>^^^ Kapitel.
über bte Stnmajsung SRol^atnmebiS empört gemefen, ftd^ aU
ben ®efanbten bei^ etn}tgen (SotteiS bar}ufieQen. ^tH l^tte
aRol^ammeb ein Säünbnife mit ben ©tämmen gef(^lojfen, butd^
beten ©ebiet bie Äatat)ane jiel^en foBte. Bö)on l^terbutd^
geint, geriet)^ äbu ©ufjan in nod^ gröfeete 83eforgni§, ate er
t>ttna^m, bafe il^m ein angriff ber glüd^tUnge unter SWo^
l^ammeb brol^e. @r toax t)orftd^tig genug, ben l^erfömmlid^en
Äaratjanentoeg ju termeiben, fo fel^r aud^ feine Äameele in
ber SRäl^e ber alten ©rfrifd^ung^fiätten untDißWrlic^ bal^in
brängten. Abu ©ufjan fd^lug einen anberen 95Jeg läng« ber
©eefüfie ein; jugleid^ aber liefe er in STOeffa melben, bafe
bie Äaraüane ftd^ in ©efal^r befinbe unb betoaffneter J^ülfe
t)on bort l^er bebürfe^).
^n SReffa fonnte bie 3laä)x\ä)t nid^t anber«, ate ben
größten ©inbrud machen : benn bie ^intool^ner toaren mannig^
faä) bei ber Äarat}ane betl^eiligt. (ginige gamilien erwarteten
SBaaren, anbere l^atten ben Äaufleuten ©elb tjorgefd^offen.
SBSietDOl^l bie SSor^eid&en nid^t gerabe günjHg toaren,
t)ereinigten pd& bod^ bie jlreitbaren ©tammeÄgenoffen. SBer
nid^t felbji mitjiel^en fonnte, liefe fid& vertreten.
SRad^bem ber ©efal^r, bafe bie bergeflalt t)erlaffene ©tabt
überfatten »erben fönnte, tjorgebeugt toar, jogen bie Äorei^
Sater ^r6'd unb @hn)goater tU)u ©ufjan'd, in einen (E^renfheit mit ^f(^m
gerat^en unb m bemfelben ^ur Stefenmg oon fünfzig Stamttltn unb gel^nifi^ttger
SBerbannung k)erurt^eiU morben fei. (Seitfd^rift ber beutfd^en morgenl&nbif«^
®efellf4aft SBb. VU. @. 35 ff.) «nberc Tutoren »ie 2:aban (bd »elami, II
@. 873) ^ben barüber eine obföeid^enbe (2^i|&]^lung. ^a6) ber trabittoneHen
(Sknealogie loar OmajjaS Sater %b'h ^axta\ biefer ein @o^n Vbb SJ^anar^
unb Sruber ^af(!^tmd, fo bag bie ^fci^miten nnb Omajjaben einen ge«
metnf^aftfid^en ©tammoater ^en.
1) 3bn Sd^af a. a. O. I @. 326. 329 unb Sßatibi @. 89. 44 ff.
fd^tten jal^lreid^ in ben ßampf. SDBet ju ?ßferb tpar, l^atte
aud& einen ^ßanjer, aber auäf einige ju gufe toaren ge^)an8ert.
®ie gamilie ber 3Raci^jumiten jiettte allein breifeig 5ßferbe.
3^t gül^ter Slbu '^\ä)a^, einer ber toomel^miien äntagonipen
aJlDl^antmeb'« ^) — er jott bei jener Seratl^ung beffen %o\)
geforbert l^aben — fül^rte \>a^ grofee SBort unter ben Sor*»
rüdenben. äud^ al8 bie SÜad^ric^t eintraf, bafe für bie Äara^
»ane junäd^fi nid^t« ju fürd^ten fei, blieb Stbu ©fd^al^l bod^
babei ben 3ug fortjufefeen. S(bu @uf jan fül^lte bereites ©ifer*«
fud^t gegen il^n, toeil er ftd^ torbränge. ©egen fein grtoarten
tourbe SKo^ammeb inne, bafe eiS nid^t bie Beraubung einer
Äaraioane gelte, fonbem ein Äampf gegen bie mit 3Rad^t
l^eranjiel^enben Äoreifd^iten betoorjlel^e.
SKol^mmeb'« fleine« J&eer rüdfte unter jtoei fd^toarjen
göl^nen t>ox, bie eine für bie SKol^abfd^irun, bie anbere für
bie SInfarier. aWol^ammeb toar nod^ jmeifell^aft, ob fte i^m
gegen bie fjeinbe folgen toürben, unb jog fie felbji ju Statine.
a)ie aJlol&abfc^irun fagten \\)m: er möge nur ber ©rleud^tung
Ootte« folgen , fie tofirben il^m nirgenbS unb niemal« f eitlen.
S)ie anfarier, bie urfprünglid^ nur bie ^pflid^t bcitten, il^n
umerl^alb l^rer Orenjen ju befd^ü^en, erllärten fid^ bereit,
i^m aud^ außerhalb berfelben ju folgen, felbji über t>a&
3Reer; aud^ bie in 3Jlebina jurüdfgebliebenen toürben nur
bebauem nid^t ba antoefenb ju fein, too t& ju toirßid^em
Aanjcip\t fomme^).
hierauf fafete aJlol^ammeb ben ®ntfd^lu§, eine ©d^lad^t
gegen bie @tamme«genoffen tjon 3Jleffa ju toagen. 3n il^m
- 1) Wdu SDfd^a^I ip Spottname unb I^at bie Sebeutung: „SBater ber
51:^^^ ; dgentfi^ ^^^ er : ^mr 3bn ^if^am.
2) gbn 3«^f e. 824.
80 S^^^^ (So^ttel.
üerbartben fi(^ fd^einbar entfleflcttflcfefete ©geufd^afteti. 3^
bet ©tnfamfeit feiner ©fflafe glaubte er no6fmal& ben ©ngel
©abriel ju feigen. S)ann aber ritt er auf Äuttbfd^aft auÄ
unb toufete fid^ babei fo gut ju unterrid^ten, baß er bie SIuS"
fage, bie man einigen ©efangenen abgepreßt l^atte, fie ge«'
l&örten jur Äaraüane Slbu ©ufjaniS, tjera^ten fonnte^.
3u feinen Seuten l^at er gefagt: Slientanb »erbe in
biefer ©d^Iad^t umfomnten, ol^ne nid^t fogleid^ in« 5ßarabiei^
einzugeben ^). „SKie", ruft einer feiner ©laubigen auÄ,
„jmifd^en uns unb bem 5parabieS iji SRid^t« atö ber ^inb" ;
er tDarf bie 3)atteln toeg, t)on benen er titn afe, griff ju
feinem ©d^toert unb fiürjte gegen ben geinb, roo er balb ben
2;ob fanb. ©in anberer, bem ajlol^ammeb gefagt b^tte: t&
fei für Slttab bai8 fflol^lgefättigjie, toenn man feine ©ad^e ol^ne
©d^ufemaffen fübre, legte feinen ?ßan§er ab, fd^ritt jum Sln^
griff unb tourbe getöbtet. SUlan fielet, bafe bie 5ßrincipien ber
moglemifd^en ÄriegSfül^rung auÄ ber ©d^lad^t wn SBebr il^ren
Urfprung l^erleiten. ®i8 l^atten fic^ Q^Dtilämp^t entfponnen,
in tDeld^en bie Äoreif^iten üerf^md^ten mit ben Slnfariem ju
fd^lagen, mit benen fie Sflid^tS ju tbun l^ätten, worauf il^nen
aWol^abfi^irun im Äampf entgegentraten, bie bann, obwohl
unter großen ©efal^ren, bie Dberbanb bebielten. S)ie 6r^
jäl^lung erinnert an bie ^oratier unb ©uriatier t)or Sftom.
Slber befonberen ©influfe l^at biefer BftJ^it^nHjf bei ben 3lrabem
nid^t. ©anj anber« ift bod^ ber ^orijont, ber bie ^anb^
lungen umfd^liefet. 3Kan fielet nid^t red^t, ob biefer 3^^l^
fampf nid&t f^on ber ätnfang ber ©d&Ia^t bei SBebr mar, in
1) 3*n SBfya @. 324 ff.
2) 3bn 3«5a! @. 332.
ec^lac^t b« «cbr. 81
tDeld^er bie itoreifd^tten t)on ben SJloiSUmen t)üUxQ gefd^lagen
tDurbeti*).
SMe ©ifriflfien ton biefen l^ätten getDünfd^t, feinen
cittjigen toon ben geinben am Seben ju laffen. aWol&ammeb
jog t& Wt, bie, toeld^e bie SBaffen nieberlegten, ju ©efangenen
ju mad^en. ®iner berfelben toat fein Dl^eirn «bul SlbboiS,
bet fortan bei ii)m blieb ^) ; t)on anbeten fonnte er Söfegelber
wn Selang ertoatten. Sluc^ ein fociale^ aWotito ift in ber
B^laä)t ]^et)}orgetteten. @S liegt in ber ©leid^fietlung ber
Äampfgenoifen wn l^öl^erem unb nieberem SRange burd^ ben
©lauben.
Semerfen^mertb in biefer ^infic^t iji ba« ©nbe be^ abu
n^d)l „^^ fanb i^n'S fagt ber §ub^alit Slbbatta^ 3bn
SWafub, ber il^n getöbtet l^atte, „in ben lefeten 3^9^^/ f^ftt^
i^in ben gu§ auf ben SrtadEen unb lobte ®ott, ber il^n ge*
fd^änbet l^abe". S)ie größte ©d^anbe fa^ 2lbu S)fd^a]^l barin,
ba^ ein fine(i^t fontme, um einen ^rm ju tobten. ,;^tte
ba« nid^t aud^ wn einem ber SSomebmeren gefd&el^en tonnen?"
1) ^ie Tutoren geben übereinjUmmenb an, bag bie @<!I^Iad^t bei 8ebr
im jiDetten ^oüfc ber ^bf(^a hn Tlonat ffiamdtifym an einem ^xntaQ
gcTiefert »orben fei; bie Tltffx^l, unter i^nen gbn Stlffcü (I. @. 116.
@. 881) unb Safibi (e. 47), bc^ei^net aU SHonat^ag ben 17., ber nac^
ber gctDö^nlid^en ^erec^nungitayeife bem 18. SDVai) 624 u. ^. entfpric^t;
eben biefer S^ag aber »ar eine SD'Kttwo^^. (Ed n)irb iebo(^ audf ber 19. 9la«
mob^ b. i. 15. äJiai), ber »irnic^ ein ^reitag mar, att 2:ag ber ©(^lo^t
4ingegcben (Xobori bei Selanti II @. 501). 2)ttl (Srgebnig ber Sered^nung
jft inbeg überhaupt an>eife(^aft, ba aud ber (Sr^Sb^g SkiKbi'd @. 100
(oergL SkO^aufen e. 20 92. 2) )u folgen fd^nt, bag bad treffen bd 8cbr
im S^inta; ^tgefunben ^t. 2)a3u mürbe bie 9iebuItion d^auffin be ^ercetwld
paffen, ber baffelbe auf ben 18. Sanuar 624 fe^t (HI. @. 65.)
2) £abari (naäf 3bn QB^f) bei i^elami II @. 486 528. Dtfm bei
eprenger III @. 118 92. 2. ®. 131 92. 1. jtitab al $(g^ani bd (Saufrut be
VÖccüal III @. 68.
». «ante, SBcttficf^i^te. Y. l. 1.^3. fiufL 6
82 S^^^ (S:a|nttl.
3)er ^ubi^alit fd^Iug il^m ben ^opf ab unb nal^m il^m bte
SBaffen. @t brad&te fie ju SRol^ammeb, ber bei btefem Sln^
blid l^od^ erfreut toor^).
äRol^ammeb ging unter ben &txä)tn ^txum, bie il^nt Slbu
Sefr mit SRamen bejeid^nete. ^nn tourben biefe in einen
jugefd^ütteten Sßrunnen getoorfen. „D abu S)fd^a]^r', rief
aRol^ammeb bittein, „unb S^&r anberen, l^abt ^l^r bie 3Ser^
l^eifeung @ure^ ^rm toabr gefunben? 3<ä& ^cAt bie meine«
$erm toabr gefunben"^).
3)er grfolg ber ©d^lad^t bei SBebr toax bie »eftätigung
feiner SRiffion toietteid^t für i^n felbji, getoi^ für bie, toeü^e
ftd^ ibm anfd^loffen. aber bie, toeld^e i^n wn Slnfang an
befebbet bitten, bebarrten in ibrer geinbfeligfeit.
3m $ia^xt 625 rüpeten fid^ bie Äoreifd^iten mit grojjer
energie gegen 3Kobammeb ; felbp grauen jogen mit ju gelb,
um bie Ärieger anjufcuem. am Serge Db^b tarn e« jur
©d^lad^t, in toeld^er bie Wto&limtn bauptfdcblid^ baburd^ in 9lad^'
tbeil gerietben, bafe fte fld^ }u früb auf bie Seute fiürjten^).
3toäf feblte e« ibnen, toie aJlobammeb felbji jagt, an ©i*«-
1) 2)ie @itbflan) ber (Sij&^Imtd tfl bei 3tm 3dl^af (a. a. O.) mtb
SBoKbi gtei^fdnmg; fte ^oben beibe bie Sorte: .2)u biß ^ flcßiegen, Seiner
@(]f|af^irt''. S)o(^ l^t S^ofibi einige Bnfä^, toelc^e bie @a(^ in ^Oered
Si(]f|t fieSen unb bie i^ nid^t übergeben ju bttrfen glaubte. 8ergL IBel^fen
@. 62.
2) @o mörtlid^ bei 3bn Sii^at I @. 389. S)te (Srj&^&mg fiammt Don
9[if(]f|a ^. 31^ mirb axnäf bie )Beri(^ägung einer anberen i&ici^Iung jn«
gefdfjrieben, nac^ weld^ äßo^ommeb, ben man erinnerte, bog er mit ^bten
Vffc^ gefagt tyä>m foltte: «®ie ^oren bo^^'. 'Hi^ä^ Dofic^, er ^abe nsr
gefagt: ^fle miffen bo^, bag bie SSerbeignng bed ^tcm xoqüft getoorben iß^.
8) 2)rei)nertd ©tmtben bon SD^ebina im Stoben ber €Habt. SRan |eigt
bort bad <9rab einei^ Dnleld M ^ropl^eten, {^am^a, ber einfi feine )93enn&l^Umg
mit (S^abibfcifia bennitte(t l^tte (@. 55) unb je^t im ftompfe mit ben jtorei«
, fd^iten fiel, i^urdl^arbt, SReifen in Arabien @. 553.
lüm @itfjan oor SRebtna. 83
dplia ^). S)er 5pro:|)]^et tfl bamate perfönttd^ in Sebeitfgefa^r
geratl^eit, man l^ielt tl^n bereit« für tobt^). Silber er tourbe
nod^ glildltci^ gerettet unb legte $anb an eine beffere Drga«*
ttifation feiner a;nq)!|3en. 3)enn nid&t allein auf bie ^in«*
gebung ber ©laubigen unb ibre ibealen 2;enben}en tarn tS
an, fonbem auf bie realen aJlittel ber ©egentoebr.
S)en tDi(btigfien SRoment bilbet ber angriff ber SWeffanet
auf äRebina im 3abre 627. 3)ie ©efabr für aJlobammeb
lag barin, ba§ er feine Serbünbeten au& ben jübifd^ert
©tämmen um fo toeniger in äbbängigteit l^alten tonnte, je
mebr fein eigene« 9fteligion«tDefen fefte ©efialt getDann. äJon
ben jübifd^en Stämmen tourbe eine Serabrebung mit ben
Äoreifcbiten getroffen, bie ju feinem Untergang fübren foEte.
aXe Äoreifd^iten toollten ben ^ßropb^ten in aWebina angreifen;
bie Sttben toerfprad^en ibren beitritt , fobalb jene toor 3Re*
bina anlangen toürben. S)er gflbrer ber Äoreifd^iten toat
Weamal ^n ©ufjan felbji. (gr rüdte au« SReßa mit toier**
toufenb 3Rann, breibunbert $f erben, fünftel^nbunbert Äameelen
beran. 3loäf ))iele au« anberen @t&mmen gefeilten ftcb ibm
}u, fo ba§ er jebntaufenb SRann unter feinen gabnen jftblte-
Unmöglich toäre e« getoefen , einem fo flattlicben ^eer^
baufen ber aWeHaner im offenen gelbe entgegen ju geben
unb babei jugleid^ SWebina unterworfen §u bitten. aJto"
1) Xtt ^(ad^t am 9a%t D^ob fanb am 7. Sk^atomal M 3a^
m ber ^bf(^ra, einem ©omtabenb (SkiTibt @. 106 ff.) b. i. nac^ ber an*
genommenen iRtß^U beriOere(!^nnng am 28. SRärj 625 ^tatt. 2)te ^uQcbm
ber <Bef(!(^(^(^retber über ben @tanb ber Maaten sur ßeit beiS Reffend fcifiemen
leboc^ baranf ^ngnnetfen, bag baffelbe früher hn ^^l^re Dorfiel (SkOl^anfen
@. 17); bie 99ere4nung \mxi (Saufen be ^ercebal (III. @. 97) ffi^ anf ben
26. Sonuar 625.
2) 3bn Sd^aT U. @. 22. SSafibi e. 114. 129.
6*
84 3^«i^^ ^pM.
l^ammeb entf^Iofe fid& auf ben ^ati) eine« 5perfer«, ber t^m an^
Qdb, tooÄ in gätten biefcr Srt in feinem ipeimatl^Ianbe flefd^el^e,
ein Sacjet wx ber ©tabt aufjufd^Iagen imb baffelbe mit einem
tiefen, Breiten ©raben geflen unt}or]&ergefe]^ene gälle }u fd^üften.
6ä l^at ein gemiffe« Qntereffe, biefe primitit)en gortififation««*
arbeiten ju erttJä^nen. @iner jeben gamilie toar eine ©trede
jugetl^eilt. Sei ber ©tanbarte SKol^ammebÄ ipurbe bie ®rbe
auÄgefd^üttet, aud^ ©teine tourben bort jufammengel^Suft, um
im 3flot^faff jur Slbmebr ju bienen. ÜRol^ammeb felbjl nal^m
an ber ®rbarbeit 3^eil. S)ie tomel^mfien Häupter ber STOo^'*
limen l^atten abiped&felnb bie auffielt über ben ©raben ; SReiter
ritten auf unb ab, um bie SSerbinbung ju unterl^alten.
SBBer tpottte bie Keinen 9lbenteuer ber SJertl^eibigung felbft
h)ieber^olen. 3)a5 SBid^tigfle ipar, bafe SIRol^ammeb, inbem
er ben anbringenben f?einb jurüdEtüiejS, bie ©egner im ^aumt
l^ielt, bie fid^ in ber ©tabt toiber il^n regten. Sfladd einiger
3eit gefd^a^, bag Slbu ©ufjan, in feinen ©rtpartungen getäufd&t,
burd^ bie frud^tlofen Äftmpfe ermübet unb wn eintretenben
3llad(>tfröjien überrafd^t, fein S)romebar befiieg, um mit feinem
aSol! ben SRüdfjug anjutreten^).
ÜRo^ammeb fonnte nun feine SBafFen gegen bie Quben
rid^ten, beren er ol^ne tiiel WÜ)t SKeifter ttjurbe. ©rbarmen
fannte ber 5propl^et fo menig voit feine ©efctl^rten. 3)ai5 Urtl^eil
lüurbe gefällt, ba§ bie SKänner getöbtet, grauen unb flinber
ate ©Hatten toerfauft merben follten. 3)er 5ßrop]^et erfd^ien
1) ®afiDt @. 192. 197. 2)ie ^elagening SRebina'd burc^ bie ihm«
fc^itcn fanb md) 3bn ^d^at (II e. 93) im SD^onat ©^amtool bcd ^a^rtf V
ber^. 23. Sebntar— 23. äRors 627 u. &; nad^ S^atibi @. 190 m bem
folgenben arabifd^en i^onat 2)ful«faba ßatt; nadf i^m be^og üRo^ammeb am
8. bicfcÄ 2Roiiat«-31. aWärj— bo« ?oger unb fc^rte am 23. beffetben —
15. Wpn\ nadf SJ^ebina suiüd.
SSBaffenfüaflanb ixoi\6iai Tldta unb SRo^mmeb. 85
auf bem SKarftpla^, liefe tiefe ©rubeti auftoerfen unb barin
einen nad^ bem anbem l^inrid^ten. @^ tpaten il^rer fed^iSl^unbert.
^iebur($ erfi mürbe äRol^mmeb ))oa{ommen SReifier in SRebina.
S)c^ meinte er bamit nid^t etma, avä bem allgemeinen 93er^
banb ber Araber, beffen SRittelpunft aWeffa toar, ju fd^eiben.
3ni 3abr 628 unternahm er einen neuen 3^9 ^^^
Stella, ber jebod^ nur atö eine betpaffnete SBallfal^rt erfd^ien
unb erfd^einen foHte. 3n feiner näd^jien Umgebunfl regte fid^
SBiberf^rud^ gegen bie 3Räfeigung, bie aRobammeb an ben %aQ
legte. 3lbu Selr üern)ieiS ha& ben Sßiberfhebenben ; er fprad^
ba2 üemfinftige 3Bort auiS: ber Wttn\ä) ipolle bie ^nge
immer bef d^leunigen ; ®ott laffe fie reifen.
5Durd& bie brobenbe Innäl^erung ber bewaffneten aWoÄ"
limen föurben bie 3Retfaner bod^ nid^t uvmoä)t, bie SBaEfal^rt
in biefem ^al^r jujulaffen : benn fle toürben bann ate SBefiegte
angefeben »erben. ®j8 tam ju SSerbanblungen, bie ju einem
äBaffenfliSfianb führten, bei todäftm fid^ 3Robammeb mand^er^
lei ©efd^ränfungen gefallen liefe. 3eber Äoreifd^it, toeld^er
ju ibm Piebe, follte ausgeliefert »erben; nid^t fo bie
SRoi^limen, »eld^e ju ben Äoreifd^itcn Pieren toürben. S)en
anberen arabifd^n Stämmen foBte eS freifleben, ftd^ nad^
belieben mit SWobammeb ober ben Äoreifd&iten ju tier«*
binben ^).
3)ie 3^^t be« g^^iebeng, bie nun eintrat, benufete aJlo«*
bammeb, um bie ©tammt)ertpanbten ber ^atbribitifd^en Suben,
toeldbe parle ^JJofitionen in ben Sergen eingenommen bitten,
ju be!äm^)fen. ®r behjäb^*^ (^^^ W^ ßi" angebomei^ frieg««'
mannifcbed Xalent. ®r mufete \id) ber in ben geften wx^
gefunbenen SBelagerungjSmerfjeuge ju feinem 3^^* i^ ^^^
1) 3^ S^l^of IL e. 150 ff.
86 S^aoeM (Sofritd.
Wenett @o eroberte er bie ad^t feflen ©d^löffer ber 3«bett
in Sb<itbar^); unb fein mad^fenber fftüfyax betoirfte, ba^
inmter neue arabifd^e Stamme fid^ ibm anfd^loffen. @r er^
fd^en al& %üx^ unb gleid^fam atö Aönig.
eben in biefe 3^it mbd^te e« gel^ören, ba^ bie Sleftori«*
aner, bie ftd^ feit ber ^ata^opf)t beS €bodru in $erften
Dl^ne &äfu% fallen, einen fold^n bei SRol^ammeb fud^ten, ber
bereit« aU felbPanbiger fjürjl betrad^tet »urbe^). 3n
ben arabifd^en ©efd^id^tfd^reibem flefd^iel^t ber Sad^e feine
SrtD&l^nung. 9)eren Slufmerffamteit ifi allein auf ben SIuiS^
gong bed großen R<mp\t& jtoifd^en 3ReSa unb SRebina,
wn n^eld^em aUt& Snbere abl^ing, gerid^tet.
Unb nid^t lange tonnte t& bauem, fo mußten ftd^ aud
bem innerlid^ f einbfeligen , äufeerlid^ febr jtoeibeutigen SBer*
l^filtni^, in bem beibe ©emeintoefen begriffen waren, neue
Snläffe }u einem ftamipf entmiäeln.
Sie rül^rten t)on ben Sejiel^ungen ju ben minber mÄd^«*
tigen ©tfimmen l^er, 3)ie eine Sxigereife toon 3Rtfta tool^nen*
1) 3m Sciftt VU b. ^. 628 u. & im aRu^am (11. max —
9. 3mn) tia4 S&n Sdl^af H e. 157 rnib «tmlfcba (ed. Gagnier) &, 87,
im @afaT ober oftoi 9labt (3iim«!3iili) noc^ S^ofibt @. 264, im rtflm
Vtonat ^fd^mnaba (ßtpitmbtx) nadf 36n @aab.
2) 9}a(^ ^ar^trrouiS (bei 9[ffeinam, Bibliotheca orientalifl Giemen-
tino-Vaticana T. lU p. 1 @. 108) ^at ft(]f| ber ^atriord^ cnm Saldo Na-
granensiiiin ChriBtianoram principe an SDRo^ammeb gdoenbet unb ein
&iftvibta Tioffcanmttii an bie Araber gu ®un{lcn ber (£^rtflen aui^ebroc^t
^aäf anberen l^t er SRo^Kmimeb gebeten, ftcifi feine, bes ^atnani^en, Unter«
t^m enipfol^Ien fein )n taffen. hinzugefügt nnrb, ber bamaligc ^Jürfl ton
Werften fei bamit uninfrieben gewefen; ber ^kitriarc^ ffobt i^n aber befanftigt;
er ^e bann axiäf wn Omar ein 2)i)>Iom er^Iten, ba| er unb feine 9[n«
^finger leinen S^ribut jn loSfim brauchten. Dbmol^I bie Sorte ju mannen
3toetfeIn 92amn laffen, ifl bo(^ nic^t 3u befireiten, bag ber ^atrion^ mit
SRo^ommeb in ^^erbinbung getreten tft unb bon bemfelben eine f(^ttj|}enbe
(frflSrung für bie, tütidft iReftorianer maren, erlangt ^at.
aRo^omtneb in IRttta. 87
bm (S^o^arttn traten mit äßol^ammeb in 9unb getreten.
S)lefer Stamm l^atte mit bem ber SBeftiten, Sßerbfinbeten bet
maiantx, Slutfel^be-
S>er aSettrag t>txbot nun ben beiben ritoalifxrenben ©e«*
metmoefen, fid^ in biefe Streitigleiten ein}umifd^en. Xber bie
Södtittn, bie ben ®egnem }u fd^tpad^ toaren, n^ugten {U^
^fe t)on ben Äoreifd^ten ju toerfd^affen, tooburd^ fie bie
Oberl^nb erlangten, fo bafe bie ßl^ojaiten in benad^barte
9e)irfe vertrieben tourben. Sßid^t alle Äoreifd^iten toaren
babei betl^eiligt Sbu @ufj[an namentlid^ toax gar nid^t ge^
fragt toorben *). @ben barin jebod^ lag ber Unterfd^ieb jtoifd&en
9ReBa unb SRebina, bafe bort feine fefte ©etoalt befianb,
M^renb l^ier bie äRoiSlimen burd^ SRol^ammeb in ftoenger
tlnterorbnung gel^alten tourben. SHe Sl^ojaiten toenbeten
fid^ an 3Ro](Kinimeb. 3« f^i'^^t aJlofd&ee jprad&en fte ben ^ro^
p^ten an; fein Sntfd^lug tpar auf ber ©teile gefaxt. 3lbu
©ufjan, toeld^er l^erbeieilte , um ben grieben ju erneuern,
fonb (ein geneigteiS ©el^Sr, toeber bei ÜRol^ammeb, nod^ bei
beffen näd^per Umgebung*). SWol^ammeb brol^te nid^t ettoa,
aber er räflete umoer^üglid^, ^iemanb tou^te tDO}u. @iS mar
i^ gan} red^t, toenn man il^m anbertoeite 3lbfid^ten }U''
fd^eb. SHe aufgerufenen ©tämme jirömten ju SDtol^ammeb
^rbei, ol^ne fein Sorl^aben }u lennen. S)er @ammel))la$
toar »irSlbiUtba»), fein ^er toarb auf 10— 12 000 aWann
gefd^äftt *). ©r f elbp l^ielt bie gajien, anbem erlaubte er nid^t
1) fBkm @. 820 ff.
2) Sfm amal II. @. 192.
3) fBoIibi @. 326.
4) JRo^tneb miitg SRebtna am 10. dtomobt^ VIII b. ^. (3&n
3f^ 6. 194, »omit aud^ bte bei fBofibi twrfommenben 3^ngaben 3ns
fammcn^ninnen) — 1. 3aimar 680.
88 S^^^ (£a|)ttel.
allein, fonbem befal^l e« fogar, fie ju bred^en, toenn man
flegen ben geinb jiel^e.
9Ro]^antmeb gelangte nad^ SJlarr Sljjal^ran, ol^ne bag man
in SReSa wn jeinem «ufbrud^ 3taH^xx(i)t gel^abt l^fitte. 5ßlö§'
Ud^ leud^teten in ber M^ft ber ©tabt taufenb SBJad^tfeuer
auf ben umliegenben ^öl^en auf*).
3n biefem tool^ltoorbereiteten , unertDattet in« SEBetf ge^
festen ÄriegiSjug lag nun bie ®ntfd^eibung ber S^'ii^ft f^^
arabien. S)ie Äoreifd^iten in 9Keffa fallen fid^ toot bie altera
natit)e gejiettt, entoeber bie autotit&t il^te« alten Stamme««
genoffen anjuerfennen b. b- ben 3«lam anjunebmen, ober fid&
mit ibm auf Seben unb %oh }u fd^lagen. 3Kan fd&idfte neue
SBotfd^after an aWobammeb, aber biefe tonnten faum }u ibm
gelangen, unb toenn bie« gefd^ab, fo erflaunten fie felbfl über
ben aBed(>fel ber S)inge. S)er Befall fügte e«, bafe 3lhn ©ufjan
mit abul Slbba«, ber fid^ jeftt bei feinem Steffen befanb,
jufammentraf. Abu ©ufjan rief au«, al« er ba« i&eer toor
fid^ fab : gegen eine fold^e aWad^t b^be SReRa feine SBel^r nod^
aSaffen. „2)a« Äönigtl^um beine« Steffen ift grofe getoorben,"
fagte er ju abba«. rr^lein", ertt)iberte biefer, „e« ifl nid^t
ein Äönigtbum, fonbem ein 5Propb^tentbum" ^).
aBill man hjiffen, toa« ben größten ©inbrudE auf Abu
©ufjan mad^te: fo iji e« ber auffd^rei be« SRorgengebete«
getoefen, toeld^e« allentbalben tvieberballte. abu @ufjan batte
ben bpjantinifd^en unb ben iperfifd^en $of gefeben ; er tpar er«
flaunt, bafe bie ailo«limen ibrem gübrer, in beffen Sl&b^
SRiemanb laut ju reben toagte, größere ©l^rerbietung betoiefen,
1) Viam @. 330.
2) mm e. 333 t>gi sbn 3«^f n. e. i98.
aj^o^ammeb in SD^etfa. 89
alÄ bie beiben ipöfe il^ren Ferren ^). ®r toat fd&on bereit,
ben erpen monotl^eifüfd^en ^dl ber moaUmifd^en gormel
nad^ufpred^en ; j[e|t in SRol^ammebiS @egennmtt mit bem
Xobe bebrol^t, tourbe er betooflen, au(ä^ ben jtoeiten atiju*
ctfettiteit, ba§ SKol^ammeb ber ©enbbote ©olteÄ fei. ®r tourbe
SRoSlim unb l^ulbigte SRol^ammeb ^). S)ie 6tainme31^fiiq}ter,
bie mit SKol^ammeb fo lange gepritten l^atten, erlannten il^n
je|t ate ©efanbten ®ottei5 an, bem fie ju ©el^orfam unb
<Bienflen t)er^)Pid^tet jeien. ^tte üWeffa p^ jum äBiberjlanb
entfd^loffen , jo toäre ein SBlutbab, ein SSBerl ber SRad^e un*
üerraeiblid^ getoefen. aber SWol^ammeb felbfl l^atte batjor ein
®rauen. ®r toerfprad^ nid^t attein jebem, ber fid& unter*
»erfe, fonbem aud^ allen benen, bie nid^t toiberjiel^en
tofirben, ©id^erl^eit il^rer 5ßerfon unb $abe. 9iur ettoa fed^S
Iperfönlid^e g^inbe nal^m er au^. 3Rit biefen ?tad&rid^ten
leierte abu ©ufjjan nad^ SReffa jurüdE unb t}er!ünbigte fie in ben
©trafen, ©o toibertoärtig ber ginbrudf fein mod^te, fo be**
l^ielt hoä) bie Ueberjeugung bie Dberl^anb, bajj man fid^
fügen muffe. 3)ie Äoreifd&iten toarfen il^re SBaffen »eg unb
fd^lojfen ftd^ in il^re Käufer ein. SRur einige geringe Raufen
ober ©tammeÄabtl^eilungen midjjen au^ ber ©tabt auf be*»
nad&barte ^öl^en. @o tonnte gefd^eben, bafe aWol^ammeb atö
3Reiiler unb ©ebieter am 11. Januar 630 in SKeHa einjog«).
Site er bie SSoIfömenge, bie i^n empfing, überblidfte, lourbe
er felbft bawn betroffen. 6r beugte fein $aupt fo tief, ba^
fein SBart ben ©attel berührte. 3n ber ©tabt »oDte er fein
^uÄ betreten, ba ba«, toeld^ciS il^m gel^ört ^atte, t)erfauft
1) SBofibt @. 831.
2) 3bn 3«^l n @. 197.
3) %m 20. dtamab^an VIII bec ^. nad^ 3bn SSf^al ^. 217.
90 3n>^(^ d^apitet.
toat. Qa feiner äBol^nuttg ertor et bie 6tette, ipo wx bet
^lud^t bie Aoreifd^iten eittfi }ufammeitoelomtnen maten, um
über feine ©rmorbung ju betätigen. QoqUxö) forgte er ba*
für, baB feine an SKbu ©ufjan gegebene S^^a^t gehalten
»urbe. auf bie SMelbung, ba§ einige feiner alten geinbe
bei ben 3f]^ren ju $aufe f&feen, antwortete er: er !önne
il^nen nid^tiS anl^aben; ed fei tbtn gereci^t. ^i)a& SBefen t>t&
SreigniffeiS lag barin, bafe SWol^ammeb ben SBefud^ ber
Saaba, wn bem er audgefio^en unb ber il^m nod^ t)or
Äurjem mit bewaffneter ipanb verweigert war, j[e|t ate un*
blutiger ©ieger tooffjiel^en fonnte.
3n tootter SRüftung, jur Seite abu Sefr*«, mit bem er
fprad^, ritt er nad^ ber Aaaba, inbem er auiSrief: (Sott ift
groß. 5S)a^ SIBort würbe tjon ben Inwefenben taufenbflimmig
wieberl^ott, b\& er ©d^weigen gebot. S)ann mad^te er fieben
Umgänge, bei beren jebem er ben fd^wat^en ©tein mit feinem
firummftabe berül^rte, nod^ inmitten ber ©öftenbilber. hierauf
befal^l er biefelben umsufUirjen ober }u übertünd^en.
2lud^ über t)a& Silbnife Slbral^m'Ä fprad^ er feine
Mißbilligung auiS. @iS fiellte einen eüSgrauen alten, mit
Pfeilen in ber ^nb, mit benen er ba« £008 warf, t)or.
„2Ba« l^at", fagte er, „Sbral^am mit bem Soofe ju tbun?
6r war fein @ö|enbiener, ein SRed^tgläubiger war er"^).
®ben ben ©lauben abral^am« meinte er rejiaurirt ju ](Kiben.
aJlol^ammeb, an ber Äaaba flel^enb, fprad^ nod^mate feine
monotbeijiifd^e g^rmel au&, bie jugleid^ fein 5ßrop]^etent]^um
in fid^ fd&lo§, unb banfte attab , bajj er biefelbe burd^ ben
erfolg ber SGBaffen betätigt l^abe. Son politifd^em ffiertb
1) 3bn {nft^am (®etl IE B. 203).
fittb bie ®tunbfÄ|e, bte er l^tebei tjemel^inen Üejj. „D i^t
Äorctfd^iten", rief er auÄ, ^®ott l^at ben ai^netiflolj unb ^06)^
mat^ bed ^ibentl^umiS wn tutSf genommeit, aQe ^Jlenjd^en
flammen t)on abam unb äbam tji au« @rbe gefd&affen,
ber t)ome]^mfte unter @ud^ ijl, mer am frommten iji *). S)ie
3RoSlimtn flnb Srftber, @ine $anb gegen alle anberen." 3m
Kriege, in toeld^em bie ©öl^ne wn ©Ilatoen oft bie größten
^Ibentl^aten toerrid^teten, l^atte bie Slnfid^t ton ber urfprüng*
Ud^en ©leid^l^eit ber aWenfd^en SBurjel gefd^lagen. S)em Sfted&te
ber ^rren über Seben unb 3;ob ber ©Ratoen mad^te üWo*»
l^ammeb ein ®nbe, inbem er eine fold^e ^anblung mit einer
fafl unerfd^toinglid^en Sufee belegte^). Qnbem er fid^ ber
ättefien Ueberlieferung, ber mofaifd^en, anfd^lofe, gab er bod^
oud^ 3been 9iaum, toeld^e a\a ber ®efe|gebung ber römifd^en
Äaifer entfprangen.
ajlol^ammeb toar nod^ lüeit entfernt, ben Aufbau eine«
neuen SReid^e«, mit bem er umging, tooffenbet ju l^aben. S)en
größten SBJiberjlanb fanb er bei ben ^atoajin, bie er mit
^illfe ber Äoreifd^iten angriff. @r ifi nod^ einmal perfönüd^
in Sebenagefabr geratl^en ^). Sei ber Seutetoertl&eilung fd^ien
ei8, ate begünflige er feine alten 6tammei8genoffen t)or
ben Änfariem, benen er hod) feine Siege l^au^)tfäd(;lid&
öerbanfte. üWobammeb fagte biefen: bie äußeren SSort^eile
1) 3&n Sfiffcdt n @. 203 — (Et l^ot bamit, ote man xoeii, ben ardrifc^en
Slbel nic^t abgefd^afft. 3n feinen eigenen iRac^tommen nnb ben ließen ber
5toreif(]fl WÜft bcrfelbe no(^ ^eute, aQein eine feciale Seränbernng ^at er bod^
l^ectvrgebroi^t.
2) IBoIibt e. 888.
8) 3n bem 2:reffen bei ^onein ata 10. ^axotoal ^. VIII (SBatibi
e 856. 859 I9ergl i^bn 3«^ n @. 221), 81. Sonuar 630.
92 S^^^ (M>ttd.
gönne er ben fioreifd^, bod^ fei ben SRebtnaten ber beffere
SCl^eil befd^ieben; er felbji bleibe bei il^nen^).
3ur 3(udbreitung beiS 3^lam trug t& nid^t menig bei,
ba§ t& unter ben arabifd^en Stämmen 3)K^üergnügte gab,
lüeld^e fxä) üon ber il^nen innerl^alb berfelben auferlegten
Unterorbnung loj$}umad^en fhebten. @ie gingen leidet }u
aWol^mmeb über, beffen Autorität il^nen gegen anbere
©tammei^genoffen Sftüdf^alt toerliel^. 3)ie ©tammeiSüerfaffung
bob SUlo^ammeb nirgenbiS auf; er »ar jufrieben mit ber
älnnal^me be^S 3^lam.
©tellt}ertreter fd^idfte er nid^t um ju regieren, fonbem
}u übermad^en. 3lber in mand^en @tämmen fanb er aud^
entfd^iebenen SBiberjianb; fie riefen il^re ©renjnad^barn, bie
©ried^en, ju ^ülfe, fo bag äßol^ammeb mit bem gried^ifd^«'
römifd^en Sfteid^e in feinbfeüge SBerü^rung geriet)^.
er felbfl l^ielt in SRebina eine Srt t>on ipof ol« 5ßrop]^et,
Äriegöoberl^aupt unb 5ßotentat.
3n feine Umgebung fül^rt ein ©ebid^t ein, burd^ hjelc^e«
ein toon bem ^ropbeten toegen Seleibigung bem Xobe
©etoeibter feine ®nabe anruft; er peHt fid& bemfelben unb
feiner Umgebung unertoartet perfönlid^ bar. „3c^ l^abe
t)emommen, ber ©efanbte ©otteiS l^at mid^ bebrol^t; id^
fürd^te ibn mebr, afe einen Sönjen, ber in toalbiger
©egenb ^aujl. 3d& l^abe unauf^örlid^ bie SBüfle burd^«»
ttjanbert, Vxi xcS) meine $anb in bie ^nb beffen lege,
beffen 5Bort ba« entfii&eibenbe SBort ift. ©r ifl ein Sid^t,
h)eld^ej8 Ruberen jur Sendete bient ; er ijl boÄ auiS ber ©d^eibe
gejogene ©d^toert ©otte«. 3^ ^^^^ ©d^aar t)on Äoreifd^iten,
1) 3&n 3«^af II e. 252 »crgL ©oKbt e. 380.
$erfonli(^rdt äRo^ammebiS. 93
bie fid^ belehrten, ^at er gefaßt : SBanbert au^. 6ie tpanbem
au^, 5ßan}er toom ©efled&te 3)at}ib8 finb il^r ©etoatib im Äriege,
blati! unb »eit l^erabl^ätigenb ; pe finb tiid^t auiSgelaffen, toenti
i^te fiattjen ben geitib treffen, unb unüerjagt, njenn fie ge*
troffen toerben; nur t)on toorne in ber Äel^Ie toerben fte ge^
troffen." 3la6) ben 3Ko]^abfd&irun gebenft er an^ ber Änfarter.
r,6ble %^attn finb bei il^nen erblid^. ©ie feigen mit fd&arf«*
blidenben, toie Äol^Ien glül^enben lugen uml^er unb meil^en
i^t Seben bem 5prop^eten; fie betrachten e^ ate eine l^eilige
?ßf(i(]^t, fid^ mit bem ©lute erfd^Iagener Ungläubigen ju
reinigen" ^).
3n anberer 3Beife jeigen bie ]^ijiorif(|en ©rinnerungen
gOtol^Kimmeb in ber 3Kitte feiner ©efäl^rten. Sei jener
Umlagerung wn SRebina b^t man i^n nadt bei bem ©raben
mitarbeiten feben ; er erfd&ien ba aU ber ©d^iJnfie wn atten,
feine Äörperfarbe xoat bie toeijjefle, fein fiarfe« ioau)}tbaar
bebedtte ben SRücfen ^). @Ä giebt eine perfönlid^e ©d&ilberung
t)on il^m, bie man 2lli jufd^reibt®). 6ie entbält nid&t« be*
f onberÄ Sluffallenbe^ ; 3Äobammeb toar ein 3Jlann wn mittlerer
©tatur, leidet in allen feinen Sehjegungen. 2Bertb legt 2lli
auf ben allgemeinen ©nbrudf, ben er mad^te; man ^abt fid^
teobl in feiner 9läb^ g^fübl^r jebermann fei ungern t)on i^m
gefd^ieben ; man befannte, niemate einen aWenfd&en gefeben ju
baben, ber auf äbnlid^e SBeife be^ SBortejS SKeifter gemefen
1) 34 \o\q!t ber ^erfion M %t\i\ä}it& beiS ^aab Qbn Sß\ia\x xoxt fie
bei 3bn ^ifd^am (m ber Ueberfe^tmg bon ^eil, II @. 256 ff.) t}OTliegt 2)er
geirrte unb f)n:ad^ge»anbte SIHidert (^amofa ober bie atteflen orabtfc^cn
^(ttfteber, gefammelt mm Stbn 2:einmam I @. 152) f^at eine iRoc^bilbmtg
oecfud^t, oon beten Sbwetcl^ungen id^ aber feinen ®ebrauc^ gemacht ^abt.
2) ©afibi @. 193 ff.
3) 3bn ©tfddani bei ©eil 1 @. 198 ff. üergl. ©elami a. a. O. III @. 202 ff.
^
94 3^^^^ (So^nttl.
fei, tDie äRol^ammeb. SBit tennen fd^on bie Srt unb SBeije
feine« perföitlid^en SBetfel^rjg, toeld^e bie aWetifd^en l^inri^.
Sie ifl ein SKoment in ber ©tünbung einer auf Jperfönlici^er
Eingebung berul^enben ©enojfenfd^aft. 3^^^^tten aber fd^tooll
il^m bie 3ome«aber auf feiner l^oben ©tirn, toca S^bermann
in ©(freien feftte. SRlemanb l^fitte ungefhaft feine awiffion
In S^tx^d iid)tn bilrfen. ©eine Umgebung rill^ttit i^n ate
ben }ut)erUlfftgfien Sefd^äler, atö einen ÜRann, ber immer
gebe, ol^ne bod^ jemanb ju befd^ämen, ber t>on i^
empfange; er fei bemül^t, bie ©laubigen auf bem redeten
SBege fefl ju bitten unb fte nld^t wn bemfelben abtoeld^en
§u laffen^). @r njar Immer bitter. @r t)erbanb SBürbe
unb Infianb mit leutfellgem, menfd^enfreunbüd&em SBefen.
Sllle feine ©flauen liefe er nad^ unb nad(> frei, ßr beburfte
berfelben nld^t, benn er lelflete fid^ felbji bie Helnflen S)ten|ie.
lln}äbllge SRale bat man au2 SKbuIfeba mleberl^olt, bafe er ftd^
felbfi feine ©anbalen, ober aud^ \)a& ©etoanb, \>a& er trug,
toleber In @tanb ju fe^en nld^t üerf d^mäbte *).
9lad^ Sb^^^bfd^aiS ^obe f)at er eine ©emal^Un nad^ ber
anberen genommen; man jäblt ^^^^^ breljebn^). S8on aifd^a,
bie er juleftt betooQugte, erfahren tolr bod&, bafe fie fein
älnbenlen an (Sbablbfd^a jutoellen elferfüd^tlg mad^te.
Sebod^ genug toon blefen elnjelnen ©l^arafteQilgen, bereu
1) 9[ufl bem Qkbxdft bcd {^affan 3bn ZfyMt über JD^^mebd 2:ob
bei 3bn ^tfc^am a. a. D. H @. 356.
2) Vbnlfeba, De vita et rebus gestis Mohammedis ed. Gagnier
p. 145 n. b.
8) 3bn ix\d)am a. a. D. II @. 841. »ri &pm%a III @. 61 ff.
merben btei^e^n ^auen SD^^ol^ammeb'd aufgeführt !Son 3bn {^tf^am ifl bie
3fibtn 9101^^0, bie ä^o^ammebiS ©flainn war (Sprenger @. 77. 9), über'
gangen. Xabari (bei f&tlami III @. 190) g^U o^e biefe i^ier f&tfje^;
mit )n>eien bon il^nen I^abe SUlo^ammeb bie (Sfft ni^t t^oOgogen.
BeäfiM^ )u Subent^um unb (S^jlent^um. 95
3ut)erläf jtglett nid^t etitmal über atten 3^^iW erl^abett iji.
aSettad^ten toir bie ^anblungen feineiS Sebena in tljiret ob*'
jettiüen ©rfd^einung.
3tt ber ©ej^ui^te ber aRenfd^l^eit nimmt 3Ro]^ammeb ba^
burd^ eine überau* bebeutenbe Stellung ein, ba§ er ben Se*
griff unb bie Seigre beÄ SRonotl^eiÄmu» für einen großen S^l^eil
ber SBelt neu begrünbet b^t. @r untemabm ha& in einer
gö^nbienerifd^en Station, bie iaS um fo mel^r tpar, aliS il^re
©tammeÄtoerfaffung unb ibr gefefffd^aftUd^er S^ftanb mit bem
^olptl^eüSmui^ toerfd^moljen maren. 2)er ßamipf }tDifd^en
beiben bilbete bie größte ängelegenbelt ber SBelt unb tourbe
in HReKa felbp unter biefem ©efid^tÄpunft aufgefaßt. 3n
jenem jtrieg smifd^en ^ralUuiS unb Sl^oiSru $am)i} fd^Iog
fid^ SRol^ammeb mit feinen ©laubigen ber gried^ifd^^römifd^en
anfd^auung an.
Unter ben göftenbienerifd^en ©tamme^genoffen SRo^
bammebS ^tn\ifytt bie Slnfid^t, ba^ bie großen Erfolge ber
?ßerfer ben Sieg be« SHenfleÄ ber 3bole aud^ in Arabien
berbeifül^ren toürben- abu Sefr, ber SSertraute SRobammeb'Ä,
ging }u i^nen l^inauS, um ibnen bie entgegengefe^te 9Rei^
nung be« ^ropl^eten funb }u t^un- S)ie populäre Sebbaf^
tigleit bed Streitet erlennt man baran, bag eS jtoifd^en 9lbu
a3elr unb einem ber Dberl^dupter ber ©öftenbiener ju einer
9Bette über ben Slui^gang beiS römifd^^perjtfd^en firiegeiS
tarn, bie SRobammeb billigte, nur, bag er ben Termin beS
Siege« ber Sftömer toeiter btnauÄfd^ob 0-
2)er 3Ronotbei2mud inmitten t)on älrabien U7ar }ugleid^
burd^ 3uben^ unb ©brijientl^um repr&fentirt. aWol^ammeb faßte
bie beiben Sieligionen, bie fid& auf bie Offenbarung ftüftten,
1) Zabari bei 9fölbcfe @. 298.
96 S^^^ (Mntel.
aU bie, tocld^e bte 6d^rift bcft|en, jufammen. 6r erfd&eint in
Sejiel^ung auf bie attflemeine Setocflutig bc^ ©eificjS ate ein
SunbejSgenoffe ber fleoffenbarten SleÜgioncn, feine^Stoeflö ate
ein ©egner berfelben. SDen monot^eijiifd^en Segriff fonnte
er aber in feiner ^eimat^ toeber in ber d&rifilid^en ^onn,
nod& in ber jübifd&en gur ©eltung bringen. ®a8 lefttere
tDürbe eine Verleugnung ber 9lationalit&t ber Sraber in
fid^ gefd^Iojfen l^aben, meld&e bod^ baiS innerfie 33etouttfein
berfelben bilbete-
S)ie Araber iDottten nur wn 3«mael, nid^t xxm Qfraßl
l^ören ; iä) meine : fte l^ielten an bem eigentl^ümlid&en, altbegriln*
beten StammeÄtDefen feji, ol^ne ton ber religiöfen ©nttoide*
lung i>t& eigentlid&en S^^bentl^unrö ergriffen ju toerben.
®ben fo toenifl fd^lofe fid^ SRol^ammeb an bie ©Triften an,
bei benen bamate ber ©treit über bie Seigre ton ber (SotteÄ-
gebdrerin unb ben beiben Slaturen tortoaltete. S)icfe 2)o^
trinen fd^ienen bod^ »ieber eine SMobififation beiS abfoluten
Wlonot\)tx&mvi& iu entl^alten, fo ba§ 3RQJ^ammeb fid^ il^rer nid^t
gerabel^in gur Sejireitung be^ ^ol^tl^eiÄmuiJ bebienen fonnte.
SHe ©ntfemung ton ben beiben Offenbarungen aber gab
ber Seigre SRol^ammeb^ »ieber einen befonberen ©l^arafter.
aSon bem alten Sieftament l^at SIRol^ammeb jtoar bie 5ßfalmen
gelaunt unb nad&geal^mt; aud^ bie ©cfefte bej8 ©efalog*^),
aber ton einer l^ijlorifd&en Senuftung ber urfunblid^en Ueber*
lieferung ifi er bod& loeit entfernt; er l^ielt fid^ in biefer
Sejiel^ung an ben S^almub, xoa^ bann ton unermefelid^er
SBid&tigfeit getoorben ifi, toeil er toon bem inneren 3^'
1) Xie bellen auS bem ^ran, bie an boiS alte Seftament anlauten
ober in benen SBegie^ungen auf baffelbe erfennbar jinb, l^t ^ortmig ^irfc^felb,
^bifd^e (Elemente im A>ran gefammelt.
fBtdfiÜxai in Subent^um rnib (Qnflenf^um. 97
foimnenl^itg ber fid^ten Ueberltefetung abtoid^ unb ftd^ bem
tDUBütlU^ erfomtenen, gabcll^aften l^ingab*).
Sbenfo })attt et wn ben fid^ten ©jattflelten feine tin^
ge^enbe Äenntrtife. 6r fannte nur bie 5ßfeubo^©oanfleUen ^)
unb bie Segenben ber gnofüfd^^d^riftlid^en Selten, butd^ meldte
et auf ben ®eban!en gefommen ifl, aud^ feinetfeitö eine Offen*"
batunfl in Slnfptud^ ju nel^men ; butd^ bie S5e]^ait|ptung einet
fotd^en fletoann et eine bofttinäte Unabl^ängigfeit in bet
aRitte bet beiben anbeten Sieligionen. 2)a6 et fid& als 6enb^
böte @otted auffledte, x% mie oben etm&l^nt, etfi bet jtoeite
fltofee ©d&titt in feinem S^fiem.
Sßie mand^et momentane obet egoiflifd^e eintrieb babei
mltfletoitlt l^aben mag, fo mufe man bod^ geflel^en, bafe bie objel*
tit)e SBal^tbeit bet Sebte felbji, bie auf il^tem SBeltgang begriffen
toat, i^m bei feinem Snfptud^, bet ©enbbote ©otte« }u fein, m&^^
tig ju $ülfe fam. ®t t)etlangte ©lauben, toeil et bet ©enbbote
&tMt& fei; bet Qn^alt bet Seilte, bie et toetWnbigte, ttug abet
baju bei, i^m @Iauben }u t}etfd^affen. 9iU einen tl^eiftifd^en
^^ilofopl^en batf man il^n nid^t bettad^ten; nid^t atö eine
blo^ 3^ee etfd^eint in i^m bet ©otteinl^eitdglaube. S)ie
gteil^eit toon ben »efd^tänfungen be« ©otteÄbegriff«, iie man
ifjfm nad^tübmt, toütbe bod^ nut negatitoet SRatut fein; bei
SRol^mmeb l^at Slded einen pofitiüen Sl^ataftet. @eine Uebet^
jeugungen finb i^ Dffenbatungen, abet fie lnü^)fen an bie
SotfleOungen, felbfl an bie äSotuttl^ette bet SItabet an. X)en
1) Sdtgefd^i^te Z^, m, 2 @. 31.
2) SHe UcbereinfKiniming ber im Stataa üorbtntnenben Uc&erfiefcnmgcn
mit benen ber apofd^^ (Ebangdien i^ Don Qkcot, (E^riflologte beS Aoron
toib ^iOfoia, J^sus Christ d'apr^ Mahomet im (Eta^elnen luulf^gcttriefat
tvocben.
». «tantc, flBcItfief^l^tf. Y. 1. 1.-8. «AH. 7
98 SsodM (Satntd.
3ftsmt>Üft\Smvä )}tebtgt er nid^t in abfoluter XOgemetnl^.
Sein Snial^ l^at jugleid^ mit ^itittnel unb ßrbe bie Staaha
flefd^affen, um ber 9RitteIpunIt feineiS ©laubeitö }u fein.
SQeiS l^ot ein t}oS(ommen atabifd^eiS ®q)t&ge. Z)ie natto«*
nolen S^tobitionen üetfd^meljen ftd^ mit ben religiöfen S)oI'
trinen.
ajton l^at ben Äotan in neuefiet 3^tt ))tofaifd^ unb
monoton gefunben unb il^m atte Driflinalitfit abgefprod^en *).
@o t)erbält eiS ftd^ aud^ gtogentl^eitö. @igentlid^ fd^öpfetifd^ im
Sleid^e t>t» teligiöfen Glaubend fann ^Rol^ammeb nid^t ge^
nannt n)erben. älber ed giebt aud^ @teQen, bie loon tiefem,
&d^tem @d^munge }eugen. 9Bo SRol^mmeb oon ber ®rö§e
@otted, wn bem göttlid^en äBalten in ber 9latur rebet, }etgt
er jutoeilen ©rl^abenl^eit unb 3;iefe*). ®rfüttt toon biefer Sbee
brfämpfte er ben ®ö|enbienii, ber als .eine »efd^finfting
ber aRad^t äCDal^« b. i. iSLoa^S erfd^ien.
S)er (Sfebonfe, bad 9leid& ®otteiS, n)eld^eiS über allen
)>olitifd^en Sejiel^ungen ftebt, aufjurid^ten , ifl eigentlid^ bad
(Sfegentl^eil wn bem, maS ÜRobammeb inig äluge gefa^ l^atte.
S)effen abftd&t mar toon Anfang an auf bie ©rünbung eine«
irbifd^en, namentlid^ arabifd&en Sfteid^e« gerid^tet.
SHe auffaffung ITOol^ammeb« unterfd^eibet fid^ ^ffoxcpU
fäd^lid^ baburd^ toon ber d^rijilid&en, ba§ fein Slllal^ tt)eniger ein
aSater ifl ate ein $err. SJon ben gel^eimnifetootten 8e^
iie^ungen ber ©ottl^eit }u bem Sßenfd^engefd^led^t, n)eld^e ha&
®^riflentl^um beleben, l^at aWol^ammeb feinen Segriff. Siie
1) 2)0^^, Eesai sor Phistoire de rislamiame traduit par Victor
Chauvin, e. 183 ff.
2) @urc VI (@. 202 UHroann). XXH (@. 278). XXXVI (®. 379).
XXXXI (©. 379).
r
<Stax\i>lafit, öon bet er aui^ginfl, toax bie S^l^oüateltgion, aber
in einer burd^ unb burd^ nationalen auffaffung.
SDton fönnte üerfud^t fein, bie SSefonber^eiten be« ^lam
Don ben SebeniSumf^t&nben Wlof}amtatt>& l^er^uleiten; menigflend
l^dngen fte mit benfelben auf ha& ©enauefte jufamnten. S)en
3Ronot]^ei8muÄ ergriff er eben im 2Biberf^}rud& mit bem
pol^tl^eiflifd^en ©tammeÄtoefen in SDleBa. alle loermittelnben
göttlid^ett @emalten mußten abgemeiert merben, um ben S)ienft
be£ ^UaS) }um e^lufiben, einzigen ju mad^en. S)em aßono«'
tl^ei^muiS fonnte er aber nur baburd^ Sflaum fd^affen, bag
er Rd^ ate ben gottgefanbten ^ßropl^eten barpellte. S)iefe
beiben ©d^ritte finb, tt)ie oben gejeigt, bod^ nod^ ju untere
fd^eiben. SHe (Srleud^tungen SRol^ammebiS fanben baburd^
Gingang, bag er fle in arabifd^er @pta(S)t t}Drtrug, bie
bamate in i^rer »lütl^e toar^). S)enn gtid^t« feffelt bie
(Semütl^er mel^r ali$ ber redete ©ebraud^ ber SJtutterfprad^e.
S)ie SBirfung feiner ©rleud^tungen mar eine untt)iberfieieii(^e.
3nbem er aber eine SleligionÄgemeinbe bilbete, toeld^e bie
untergeorbneten StammeÄgenojfenfd^aften, bie g^milien jer*-
fe|te, fo ertoedtte er bamit in ber toomel^mjlen, ber ber Äorei*
fd^iten , eine geinbfeligf eit , bie ben Qü^lam im fteime }u er*
fHdfen brobte.
Dl^ne bie unbebingte Eingebung an bie Offenbarung,
XDoS eben QÄlam bebeutet, fonnte fte fid& ben geinben gegen^
über nid^t bel^aupten. ^t>(S) toax hk& nid^t l^inreid^enb. S)em
3nteq)reten be^ göttUd^en SQäillen^ fd^ien t& erlaubt, bie
iße^re, bie er traft feiner a^JoftoUf^en SRiffion terfünbigte,
ottd^ mit ben SBaffen ju üert^eibigen , toaiS man ate ben
1) ®ttre XX. XXVI.
7*-
100 s^^ awpM.
brittett ©d^titt in ber «uÄbUbung feine« Softem« anfeilen
lann.
®a jebod^ bie Äräfte baju in SKeHa nid^t ju finben toatm,
»urben au^tofirtlge SSerbünbete gefud^t, \oaS bie SJegriffe be«
StammeiStDefend nod^ nte^r auäeinanbettparf unb }uglei(i^ bie
5Rot]^tt)enbigfeit einfd&lofe, ben 3wfiftnben SRed^nung §u tragen,
in benen fidfi bie SJerbünbeten befanben. 3^^*^^^^ tDurbe
baburd^ eine SRüdEfid^t auf bie Quben erforberUd(;, bie fid^ an
bent Sunbe mit ben SRebinaten betl^eiligten. 2)amit tDirb
bie annal^me ber t}ome]^nifien ©ebote beiS S)efalogi5 unb
einiger anberer aui8 bem Subai^mu« fiammenben älnorb^
nungen, namentlid^ ber Mafien, be2 mtf)tmaU am S^age ju
toieberl^olenben ®ebete5, bie bann weiter enttoidfelt »urben,
jufammenl^ängen ^). • S)er ©enbbote ©otteö bilbete nad^ unb
nad^ ein gemiffe« ©i^fiem für bie bürgerlid^e Slegierung. ®r
gab feiner SleligionSlel^re eine bejHmmte ^orm.
ädlein bantit mar bod^ nid^tiS ^altbareiS gefd^aff en ; man
befanb fid^ in ber SRitte wn geinbfeligfeiten , toeld&e SSer*»
nid^tung brol^ten. S)ie neue 3leligionj8form mufete fid^ erfl
in einem Äriege betoäl^ren, ber bann gegen ben 6ifi be8
biÄl^erigen ©emeingefübtö ber ©tfimme, gegen SDleRa in«
StBerf gefegt tourbe. §ier nun burd^brang ftd& bie religiöfe
3bee mit ber SKniDenbung ber SBaffen.
1) ^a^ ber urfprttngtii^ ScfUmtramg 9Ro^ammebd fiel bte 3^t ber
i$af}en mit bem )Berfö^nmig«fefl ber ^uben ^ufammen; bie ^^orfc^riften,
bie er fttr biefelben gegeben ^t, fümmen ebenfo, toie bie fiber bad
(Bebet, befonberi» in I6etreff ber toor^unebmenben Steinigungen mit ben im
3ubentlynm gdtenben ttberein (@a(e in ber Sorrebe ^u feiner Ueberfe^ung be0
toran, in ber beutfc^en Uebertragung twn Simolb @. 156. (Beiger, fBaS
bat 9Ro^mmeb and bem IJubent^um aufgenommen. @. 88 ff.).
r
SUm^Gc^ec Sufboa btf SiSlam. 101
^bem ÜRoJ^antmeb jum Aampfe gegen bie Uit^
glfiuBigen fd^, fteSte er ben unmittelbaren eintritt in \>a&
^abie« feinen @l&ubigen in aiudftd^t. SieDeid^t l> ^^
ax^ ]^er ein SinfluB beiS 3;almub erlennen^). S)enn mit
ben SSorPettunflen \)om SJarabie«, bie ber Skilmub entl^&It*),
fUmmen bie SJefd^reibungen beffelben bei ben 3Rof)ammt^
bonem fafl tDörtlid^ jufammen®). Sie unterfd^eiben fid^
nur burd^ S^fäfie, tveld^e bie Slraber nad^ i^ren SanbeiSge"
too^l^ten befonberiS anmut^eten« SBir berül^rten, toeld^n
(KnfluB biefe 3bee in ber erflen ©d^lad^t auf ben 3;obe8*'
mutl^ ber moiSlimifd^en Streiter ausübte.
:3n biefen Jt&m))fen aber entmid^elte ber SSote (Sottet
ein gleid^fam angebomeiS S^alent ber igeerfübrung* 9Bie ber
erfle angriff, fo gelang i^m nad^aliS bie äSert^eibigung.
iDobei toar, §umal ba 3Kebina felbfi eine Umlagerung erfuhr,
tolle (ginmütbigfeit ber aSertbeibiger toon SRötben, aber e*
jeigte fld^ bod^, bafe bie 3uben bem ©^jiem ber Slleligion
unb ©errfd^aft, toeld^e« aKob^nimeb aufrid^tete, toiberftrebten ;
fie erfd^ienen felbfi alÄ SSerbünbete be« geinbe«. SWobammeb
1) Sfibifd^tolmubtff^er (BHaxObt tfi tf, bafi eitrige bnr^ SvSintniglett
anfge^ck^nete aRenf(^ fofileid^ nac^ i^rem Xobe intf ^arabied Derfe^t
iDoibeu finb.
2) 2)te im Satmnb fibcr ben 3u9anb m6f bem Sobe niebergelegten
Snft^ten bat SBünf(^ in ber 3eitf(^ft für fnroteftantifd^e S^togie S&b, Yl,
6. 862 ff. erifiutcrt 2)er ^efür »ic^ttgfie ifyil, ber ^e^nte Sbfd^nitt bed
txdtUM @an^bnn Hegt in ootlfianbigex, auä) bie Qkmcaa umfaffenber Ueber«
fe^g txm (S^rtflion dlerfon bor ((S^el ober Xalnmbifd^er Sübenfc^afe).
3) ^Bergt (Sktger a. a. D. @. 46, @. 65 ff. iBefonberd finb bie auf
Irabttioitella 9nf(^anung berauben Befd^reibungen beS $arabiefeS bei ben
fpäteren Stobbinen, ). 16. bei @imeon ^bborfd^m (Salfnt ju (Benefit c.
2, 8 n. 20; •- 3ettf(^ft ber beutfd^cn morgenlanbifc^ (SefeUfc^aft 8b. XXI
6. 567; DergL ^eter 8eer, (Befc^i^te unb 9Reinnngen aller reßgidfen heften
ber Snbctt U €$. 165) benen fe^r fi^nli^, bie im Aoron bortommen.
102 Siamta (Sapitel.
fhrafte i^t jtoeibeutige« SSerl^alten mit fd^onung^lofer ©tau-
famfeit. SSon bet Slnnä^etung an \>a& Subentl^uin ghifl er
}u l^eftiget geinbfeligleit gegen baffelbe fort SDaburd^ ge^a^
e« toieber, bafe ber arabifd^e ©ebanfe tollflänbig ha& Ueber--
gelDid^t erl^ielt.
@rfl l^ierauf lonnten ftd^ attbere Stämme mit re^ter
greubigfeit anfd^liefeen. SRol^ammeb felbfl tarn in ben Stonb,
in ber breifad^en ©genfd^aft \)t& religiöfen Dberl^aupte«,
®efe|geberj8 unb militärifd^en Stnfül^rer^ anzutreten unb mit
antoad^fenben Äräften ben Äam^f gegen bie Äoreifd&iten in
üReffa emjiUd^er ate bi^l^er aufjunel^men. S)aÄ täglid^e fünf«'
malige ©ebet ber ©laubigen erfd&ien toie ein gemeinfci^aftlid^eiS
gelbgef(^rei. 3^^ftören aber, ti)ie oben erjäl^lt, »oHte er feine
aSaterftabt bod^ nid^t. Ql^m lag nur baran, feine SanbiSleute ju
einer freiwilligen Untertoerfung unter feine SRiffion gu bringen.
Die monotl^eijHfd^e Seigre l^atte jid& fd&on fo toeit SSal^n gebrod^en,
ba§ pe ol^ne l^artnädfigen SQäiberfprud^ angenommen toorben
toäre; jur ännal^me ber jmeiten aber, wm Sl^}oflolat SRol^am^ f
mebÄ, gel^örte bie Ueberlegenl^eit ber SBaffen, bie gur(^t wt bem
Untergange. SRad&bem nun äWol^ammeb feiner 3Sater jtabt SKeifler
geworben, entfagte er bem ©ebraud^ ber SBaffen. 3tui5 ben
^fd^imiten, bie il^m gefolgt toaren, ben SRebinaten, ben l^in--
jugetretenen 3lrabem unb ben bejtoungenen Äoreifd&iten
bilbete ftd& eine einjige grofee ©enoffenfd^aft , toeld&er ©efefee
gegeben merben mußten, um bie einen gegen bie anberen
ju fd^üften unb atte unter bem neuen Dberl^aupt ju \>tx^
einigen. SHe ©laubendformel entl^ielt }ugleid^ eine ^ulbigung.
S)ie Stepublü ber @tammei$]^&upter in 3ßeSa berfd^manb wt
bem IXebergetDid^t bed gottgefanbten ^ropl^eten. SRol^ammeb
ifi ein SS[raber burd^ unb burd^, ber in bem äSiberfheben gegen
■1
ailmo^ti^er lufbau bcd Sdtam.
103
eine i^m koibemättige @tamme^l^ertf<$aft ftd^ hx& }u einer
tDettgefd^id^tlid^en Stellung etl^ob.
5Die ©umtne feinet Seigre liegt immer in bem SBort:
©Ott tfl grofe unb 3Jlol^ammeb fein ^ßropl^et. aWit biefem
SBort l^at er eine ganje 3flation in fid^ felbft berul^igt unb
t)etlbunben. 916er barin lag bo<$ fein ®laube für bie
SBelt. ©ie l^atte }u t}iel arabifd^e ®lemente in [xä), auÄ ber
©itte be« fianbeiS ober bem Älima l^erübergenommen ; fie
fonnte jtd& faum jemaö mit fremben Seöößerungen bi« auf ben
@rttnb tjerfd^meljen. ©ie toax Trägerin ber ^errfd^aft ber
©laubigen über bie Ungläubigen. SHe SSerbinbung ber
äBaffen mit bem ©lauben in propaganbifHfd^em ©inne ifi
bie ©ignatur beiS ^Rol^ammebani^mujS. 9Bad bemfelben eine
eiflent^ilmlid^e SBetoegung^fäl^igfeit toerliel^, toar bie no(^ nie^
malS auf biefe 2lrt in« Seben gerufene Bereinigung ber geiji^
lid^en unb tpeltlii^en ®ttodlt in @iner $anb.
6ine toertoanbte 3lid&tung l^atte einmal t)a& ^ol^epriefler^
t^um ber 3uben an ben %aQ gelegt, aber pe toar burd^
ben SBegriff be« Äönigtl^untö jurüdEgebrängt unb ein fort^
mäl^enber gegenfeitiger SlntagoniiSmuiS beiber ©etpalten be«*
grfinbet tporben.
SDtol^ammeb mar ber ©rfte, ber fte t}ottfommen ut^
einigte, toobei bann ber geiftlid^en 3bee bie 5ßrärogatitoe
jufiel. SHefe @eflaltung l^at ein neue« Ferment in bie SBelt^
gef^id^te gebrad^t. @d iDirb uniS nod^ üiel befd^äftigen.
94 B^^^^ (Sa^ttel.
fei, tote SRol^ammeb. SBir fernien fd&on bie SIrt unb SBeife
feinet perfönlid&en SSerfcl^r^, »eld&c bie aRenfd^en l^inrife.
6ie ifl ein aWometit in ber Orünbung einer auf perfönlid^et
Eingebung betul^enben (Senojfenfd^aft. 3wtüeilen aber fd^tüoll
i^m bie 3ome8aber auf feiner l^o^en ©tirn. tooiS Qebemiann
in ©d^reden fefete. 5Riemanb ^&ttt ungeftraft feine SWiffion
in S^ti^d jiel^en bürfen. ©eine Umgebung rül^mt ibn ate
ben }ut)erläfftgflen Sefd^ü^er, atö einen äRann, ber immer
gebe, o^ne bod^ jemanb ju befd^ämen, ber toon i^
empfange; er fei bemalet, bie ®I&ubigen auf bem redeten
9Bege fefl }u Italien unb fte nid^t wn bemfelben a6n)eid^en
§u laffen^). @r toar immer l^eiter. 6r üerbanb SBürbe
unb SS[n{ianb mit leutfeligem, menfd^enfreunblid^m SBefen.
ältte feine ©Katen liefe er nad^ unb nad& frei. ®r beburfte
berfelben nid^t, benn er leitete ftd& felbfi bie Keinften SHenfie.
Unjäl^lige 3ßale f)at man auiS 9(bulfeba n)ieber^DU, bafe er ftd^
felbfi feine ©anbalen, ober aud^ ba^ ©etoanb, baiS er trug,
tt)ieber in ©tanb ju fe|en nid^t toerfd^mdbt^ ^).
9lad^ @^abibfd^aiS 3:obe l^at er eine ©emal^Iin nad^ ber
anberen genommen; man jäl^lt i^rer breijebn®). aSon aifd^a,
bie er juleftt beöorjugte, erfal^ren toir bod^, bafe fie fein
SS[nbenten an @^abibfd^a jutoeilen eiferfüd^tig mad^te.
3ebod^ genug üon biefen einjelnen ©l^araftet^ügen, beren
1) %va bem Qkbxdft ha ^affan 3fm 2:^abit iiber aRo^mmebd 2:ob
bei 3bn ^tfc^am a. a. O. II @. 856.
2) Wmtfeba, De vita et rebas gestis Mohammedis ed. Gagnier
p. 145 n. b.
3) 3bn ^ifc^am a. a. D. II @. 841. Sdn Sprenger III ©. 61 ff.
toexben üterge^n grauen iD'^o^ammeb'd attfgefü^t Son 3bn ^tfcl^atn ifl bie
3übiit Sioi^^ana, bte SRo^ammebd 0ll(U)tn war (Sprenger @. 77. 9), fiber«
gangen. Xabori (bei Getarnt III 6. 190) a&^It o^ne biefe i^xer fibifae^n;
mit }»eien t)on i^nen f^abt 9)>to^ammeb bie (E^e nid^t »onkogen.
3ut)etläffilgfeit ntd^t einmal übet allen S^^iM erl^aben ifi.
Settad^ten iptt bie ^nblungen feineiS SebeniS in il^rer ob^
jefttöen ©rfd^einung.
3n bet ®ef(]^id^te bet SRenfd^l^eit nimmt 3)lol^ammeb ba^
butd^ eine überau* bebeutenbe Stellung ein, bafe er ben Se«*
griff unb bie Seilte be« SKonotl^eiÄmujS für einen großen 3;^eil
bet SBelt neu begrünbet l^at @r untemal^m baiS in einet
gö^nbienetifd^en Sflation, bie t>a& um fo me^t mat, atö i^te
©tamme^öetfaffung unb il^t gefefffd^aftUd^et 3**^^^^ wit bem
^ol^tl^eiiSmuiS berfd^mol^en toaten. S)et ^mpf ^tpifd^en
beiben bilbete bie gtögte Sngelegenbeit bet Sßelt unb mutbe
in SReöa felbfi untet biefem ©eftd^tÄpunft aufgefaßt. ^
jenem Atieg jtDifd^en ^toHiu^ unb @]^odtu ^atmij fd^log
fi(!^ aWol^ammeb mit feinen ©laubigen bet gtied&ifd^^tömifd^en
Xnfd^auung an.
Untet ben göfeenbienetifd^en ©tamme^genoffen aWo*
l^mmebd l^ettfd^te bie Slnftd^t, bag bie gtogen Stfolge bet
^etfet ben Sieg be« SHenfle« bet S^ole aud^ in Sltabien
l^etbeiftt^ten toütben. Slbu SJeft, bet SSetttaute SKobammeb'^,
ging }u i^nen l^inaud, um il^nen bie entgegengefe|te 3Rti^
nung be« 5ßtop^eten funb §u tl^un. SHe populate Sebl^af^
tigfeit ht& ©tteiteS ettennt man batan, bag tS jmifd^en Wm
S3eft unb einem bet Dbet^äuptet bet ®ö|enbienet §u einet
äBette fibet ben 9(uiSgang beiS tömifd^^petjtfd^en Stieget
lam, bie SRol^ammeb billigte, nut, bag et ben ^etmin beiS
Siege« bet Slömet toeitet ]^inau«fd&ob 0-
S)et 9Ronot^eidmuiS inmitten wn Stabien toax jugleid^
butd^ 3uben^ unb g^tißentl^um teptäfentitt. äßol^ammeb fagte
bie beiben Sfteligionen, bie jtd& auf bie Dffenbatung fMlftten,
1) Zabm bei 9fölbele @. 298.
96 3n>«ttf Kapitel.
alÄ bie, toeld^e bie Sd^rift beftften, jufatnmen. 6r erfd^cint in
Sejiel^UTig auf bie aHflemeine SJetocflUtig bci5 ©eificÄ alÄ ein
SunbejSgenoffe ber geoffenbarten SReligionen, feineiStoeg^ ate
ein ©egnet berfelben. S)en monot^eijiifd^en 33egriff fonnte
er aber in feiner ^etmat^ toeber in ber d&riftlid&en f?orm^
nod^ in ber jübifd^en §ur ©eltung bringen. 2)aiS lefetere
tüürbe eine SSerleugnung ber SRationaÜtät ber Araber in
fid^ gef(^Iojfen l^aben, meldte bod^ ba^ innerfie S3ett)u6tfein
berfelben bilbete.
S)ie Araber iDottten nur wn ^mael, nid^t toon 3frael
l^ören ; id^ meine : fie l^ielten an bem eigentl^ümlid^en, altbegrün«'
beten ©tamme^tüefen feft, ol^ne ton ber religiöfen ©ntiDidfe*-
lung bej8 eigentlid&en S^^^^^tl^uw^^ ergriffen ju »erben.
@ben fo toenig fd^lofe fid^ SRol^aniineb an bie Sbriften an,
bei benen bamate ber ©treit über bie Se^re ton ber OotteÄ*
gebärerin unb ben beiben 5laturen torioaltete. S)icfe 2)of^
trinen f(^ienen bod^ »ieber eine SMobififation be^ abfoluten
SRonotbei^ntuÄ ju entl^alten, fo ba§ aWoi^animeb fid& il^rer nid^t
gerabel^in jur Sefheitung ht& ^ol^tl^eiÄmuiJ bebienen fonnte.
S)ie ©ntfemung toon ben beiben Offenbarungen aber gab
ber Seigre 3Jlo]^ammebj8 toieber einen befonberen (Sf)axatttx>
aSon bem alten Seftament l^at SRol^ammeb jtoar bie 5ßfalmen
grfannt unb nad^geal^mt; aud^ bie ©efefte t)t& S)efalog*^),
aber tjon einer biftorifd^en Senuftung ber urfunblid&en Ueber^
lieferung ifi er bod& toeit entfernt; er l^ielt ftd^ in biefer
Sejiebung an ben Sialmub, \Da& bann ton unermefelid&er
SBid^tigfeit getDorben iji, toeil er ton bem inneren Qn^
1) 2)ie ©teilen aud bem $totan, bie an t>Q» alte Seflament antauten
ober in benen ^e^te^ungen auf baffelbe erfennbar jinb, l^t ^artmig ^trfc^felb^
Sübifc^e (Elemente im A>ran gefammelt.
fontmeitl^no bet &ä)ttn Ueberliefetung abtoxä) unb Tt^ bem
tDiOffitli^ (Srfonttenen, ^abell^aften j^ittflab^).
Sbenfo b^tte er wn ben äd^ten @t)anoelten feine eitt'*
gelb^nbe Äentttrtife. 6r fannte nur ble 5ßfeubO'©oatifleUett ^)
uttb bte ßegenben bet gnofHf^'^ä^tifttW^en ©eften, butd^ todäft
er auf ben @eban!en gefontmen tfl, aiu]^ feinerfeitö eine Offen*"
batung in Snfprud^ }u nehmen ; butd^ bie iBel^aitpiung einer
fol(!^en flemann er eine boftrinäre Unabl^ängigfeit in ber
3Rttte ber beiben anberen SReligionen. 2)a6 er [xä) als ©enb«*
böte ®otte« aufflettte, iji, toie oben ertoäb^t, erfl ber jtüeite
fltofee ©d^ritt in feinem ©^fiem.
98ie mand^er momentane ober egoiflifd^e eintrieb babei
mitgemirlt 'f)abvx mag, fo mug man bod^ gefielen, bag bie objef^
ttt)e aaSabrbeit ber Sebre felbji, bie auf i^rem SBeltgang begriffen
toor, ibm bei feinem anfprud^, ber ©enbbote ©otte« ju fein, mfid&^
tifl ju §ülf e fam. @r »erlangte (Stauben, toeil er ber ©enbbote
®üttt& fei; ber ^^alt ber Sebre, bie er toerfünbigte, trug aber
boju bei, ibm @Iauben }u ))erfd^affen. Site einen tbeifUfd^en
^bttofopben barf man ibn nid^t betrad^ten; nid^t atö eine
blofee 3bee erfd^eint in ibm ber ®otteinbeit«glaube. S)ie
f^eibeit ton ben Sefd^rdnfungen be« ®otte8begrip, iie man
ibm na(brübmt, Mrbe bod^ nur negativer 9latur fein; bei
9Robammeb bat Mt& einen )}Ofttit}en (S^xalttx. ©eine lieber^
}eugungen ftnb ibm Offenbarungen, aber fte hiü^fen an bie
aSorflettungen, felbji an bie SSorurtbeile ber äraber an. Den
1) SBeÜgefc^i^te ZX^. m, 2 @. 31.
2) 2)ie UcbcitUi|limumnfl ber im $totm toorbimnenben Uc&erfiefcnmgcn
mit benen ber apofdH}^ (Ebongdien i^ üon dkrof, (E^riflofogie beS Aoron
uAb ^kittota, JäsuB Christ d'apr^ Mahomet im (Efaijelnen no^gcttriefcn
tDorbeiL
». «tanic, flB(It(|ef4l4tf. Y. 1. l.-S. maH. 7
98 3»«te« daspM.
3ftsmoÜ^\Smvi& )>teb{gt et nid^t in abfolutet XQgemeinl^eit.
Sein Wlaf) l^at jugleid^ mit ^intmel unb @rbe bie Aoaba
flefd^affen, um ber 3RitteIpun{t feines ©laubend }u fein.
SCOeiS l^at ein üoSfommen arabifd^eS ®q)tfige. Z)ie natto^'
nalen 2;tabitionen öerfd^meljen ftd& mit ben teligiöfen ©of*
ttlnen.
SRan l^at ben Äoran in neuefier 3^tt ))tofaifd^ unb
monoton gefunben unb il^m aQe Originalität abgefprod^en ^).
@o t)erbält e£ ftd^ aud^ gtogentl^eild. @igentlid^ fd^öpferifd^ im
Steid^e beiS teligiöfen ©laubeniS lann ^Rol^ommeb nid^t ge^
nannt tDerben. SS[ber t& giebt aud^ Stellen, bie wn tiefem,
&d^tem ©d^tpunge jeugen. 9Bo SRol^ammeb t>on ber ®röge
@otte2, t}on bem g5ttlid^en äBalten in ber 9latu¥ tebet, jeigt
er jutoeilen ©rbabenl^eit unb 3;iefe*). 6rfüfft toon biefer 3bee
b^&mpfte er ben ©ö^enbienfl, ber eis .eine iBefd^&ntung
ber aRad^t 9aia^& b. i. @loabd erfd^ien.
S)er ®eban!e, haS Sleid^ ®otteiS, toeld^eS Aber allen
))Olitifd^en 99e}ie^ungen ftebt, auf }urid^ten , ifl eigentlid^ baiS
®egent^eil bon bem, toaS ÜRobammeb iniS 9(uge gefa^ b^^tte.
S)effen äbjtd&t toar toon Slnfang an auf bie ®rünbung eine«
irbifd^en, namentlid^ arabifd^en SHeid^e« gerid^tet.
SHe auffaffung aRobammeb« unterfd^eibet ftd& ffcavpU
fod^lid^ baburd^ wn ber d^rijilid^en, bag fein SS^Qab toeniger ein
aSater ifl als ein $err. SJon ben gebeimnifetollen Se^
giebungen ber ©ottbeit }u bem 3ßenfd^engefd^Ied^t, toeld^e haS
€btiftentbum beleben, ^at SRobammeb feinen 33egriff. S)ie
1) 2)0)^, Essai sar rhistoire de rislamisme traduit par Victor
Chauvin. ®. 183 ff.
2) @urc VI (@. 202 UHroann). XXH (@. 278). XXXVI (@. 379).
XXXXI (©. 379).
®runblage, Don bet et aus^ng, tpat bie 3^I^Dt}ateliflion, aber
in einer hnt^ unb burd^ nationalen SKuffaffung.
SDlan lönnte üerfud^t fein, bie Sefonberl^eiten be« ^lam
rysm ben SebeniSumflänben äßol^amntebiS bei^uleiten; menigfiend
^änflen fie mit benfelben auf baiS @enauefle {ufammen. S)en
SRonotl^eiSmuiS ergriff er eben im SBiberfprud^ mit bem
pol^tl^ifüfd^en Stamme^mefen in SReSa. SDe üermittelnben
göttlld^en ©etoalten mußten abfletoel^ toerben, um ben SHenft
bed Wlaff }um ejdHuftüen, einjigen ju mad^en. S)em aRono«"
t^eidmuiS lonnte er aber nur baburd^ Sflaum fd^affen, bag
er fid^ ali ben gottgefanbten ^ropl^eten barfteDte. SKefe
beiben ©d^ritte finb, toie oben flejeigt, bod^ nod^ ju unter*»
fi^iben. S)ie (Srleud^tungen SRol^ammebd fanben baburd^
(Eingang, bag er fle in arabifd^er Bpxa^t loortrug, bie
bomate in i^rer Slütl^e toar*). S)enn Sflid^t« feffelt bie
@emütl^er mel^r al& ber redete ®ebraud^ ber 3Rutterfprad^e.
SHe äBirlung feiner @rleud^tungen toar eine unmiberflel^lid^e.
3nbem er aber eine 9leligion3gemeinbe bilbete, toeld^e bie
untergeorbneten ©tamme^genoffenfd^aften, bie gamilien jer*
feftte, fo ertoedtte er bamit in ber tomel^mfien, ber ber Äorei*
fd^iten , eine geinbfeligfeit , bie ben 38lam im Äeime ju er*
ftitfen brol^te.
Dl^ne bie unbebingte Eingebung an bie Offenbarung,
toaS titn 32lam bebeutet, fonnte [xt jid^ ben geinben gegen*-
über nid^t bel^aupten. 3)od^ mar bie« nid^t l^inreid^enb, S)em
Snterpreten be8 göttUd^en SDBitteniS fd^ien e« erlaubt, bie
Se^re, bie er Iraft feiner apofiolif^en aWiffion öerlünbigte,
aiui^ mit ben SQäaffen ju t}ert^eibigen , toa« man als ben
1) eure XX. XXVI.
100 S^^ ^wpM.
britten ©d^ritt in ber Sluabilbuttg feineiS S^jiem« anfeilen
fann.
3)a jebod^ bie Äräfte baju in SKeRa nid^t ju finben toaten,
tDurbcn auiStofirtige SSerbünbete flefud^t, \ocä bie Segriffe be«
Stantnte^tpefend nod^ mel^r auäeinanbetmarf unb }ugleid^ bie
SRotl^toenbigfeit einfd&lofe, ben S^^ftä^b^^ Sfted^nung ju tragen,
in benen ftdfi bie aSerbünbeten befanben. 3^^ö^^^^ft tourbe
boburd^ eine SRüdEfid^t auf bie 3uben erforberlid^, bie ftd& an
bem Sunbe mit ben SRebinaten bet^eiligten. S)amit toirb
bie annal^me ber üomel^mfien ©ebote beiS S)efalogÄ unb
einiger anberer aua bem Snbai^muÄ fiammenben Slnorb^
nungen, namentlid^ ber Mafien, beiS mel^rmatö am 3^ge ju
toieberl^olenben ®ebete^, bie bann meiter enttoidfelt tourben,
jufammenl^ängen ^). • S)er ©enbbote ®otte8 bilbete nad& unb
nad^ ein getoiffeiS ©^fiem für bie bürgerlid^e Slegierung. ®r
gab feiner 9leIigion8lebre eine bejHmmte f?orm.
ädlein bamit mar bo<$ nid^tiS ^altbareiS gefd^affen ; man
befanb fid^ in ber SKitte öon geinbfeligf eiten , toeld^e SSer^
nid^tung brol^ten. 3)ie neue Sleligion^Sform mufete fid^ erfl
in einem Äriege betoäl^ren, ber bann gegen ben ©ift be«
bi^l^erigen ©emeingefäl^tö ber ©t&mme, gegen Wlttta in&
SBerl gefefit tourbe. $ier nun burd^brang ftd^ bie religiöfe
3bee mit ber SKniDenbung ber SBJaffen*
1) 9}a(^ ber urffnüngfid^en ^efUmnnmg aRo^ammebd fiel bte 3ett ber
Sofien mit bem )Berfö^nmig«fefl ber 3uben ^ujammen; bte ^^orf^riften,
bte er für biefelben gegeben ^t, fümmen ebenfo, tme bte über baiS
dlebet, befonberd m betreff ber Dor^unebmenben Sleiitigtmgen mit ben im
Subentl^nm geltenben ttberein (@a(e in ber Sorrebe ju fetner Ueberfe^ung beiS
^ran, in bei beutfc^en Uebertragung üon Hrnolb @. 156. (Setger, f&ca
bat 9Ro^ammeb au9 bem 3u^rat^ aufgenommen. @. 88 ff.).
r
WtmSffiäitt KufUut M 3«(am. 101
3nbem aRol^ammeb jum Äanqjfe ßegen bie Un^
fllfiuWflctt fd^tt, fieffte er ben unmittelbarett eintritt In boÄ
$arabied feinen ©laubigen in ^u&^x^t SSieKeid^t I> ftd^
an^ l^ier ein ßinflufe be« Salmub erfennen*). S)enn mit
ben SBorpettungen \>om Sarabie«, bie ber Xalmub entl^Ält*),
fKimnen bie SBefd^reibungen beffelben bei ben aWo^amme«^
bonem fafi toörtlid^ jufawmen«). ©ie unterfd^eiben T\ä)
nur bur($ Mä^, n)eU^e bie Araber nad^ i^ren SanbeiSge**
too^^^iten befonber« anmut^eten. fflir berül^rten, toeM^en
einfluft biefe 3bee in ber erjien ©d^Iad&t auf ben Sobe«^
mutl^ ber ntodlimifd^en ©treiter auiSübte.
3n biefen Ädmpfen aber entipidfelte ber S3ote (SotteÄ
ein gleid^fam angebome« 3;alent ber ^eerfü^rung. SBie ber
erpe angriff, fo gelang ü)m nad&mal« bie Sert^eibigung.
S)abei tpar, gumal ba äRebina felbfl eine Umlagerung erfuhr,
DoQe Sinmüt^igleit ber SSertl^eibiger t)on ^lötl^en, aber tS
jeigte fid^ bod^, bafe bie Quben beut ©^fieni ber Sleligion
unb ©errfd^aft, toeld^e« SKol^amnieb aufrid^tete, toiberfhebten ;
fie erfd^ienen felbfi ate SSerbänbete be« geinbe«. SKol^ammeb
1) 3flbif(^-talm]ibif<^er (SÜmU rfi c4, bag ctntge hax^ ^rSrnntigfcit
tooibcii jlttb.
2) 2)te im 2:alinub über ben guPonb m^ bem Xobe nteber(|eledten
InfUI^ bat SBünf^e in bev 3eitfd^t für proteflantif^e X^io^k lOb. VI,
e. 362 ff. edautert. S)a l^tefiir »i^tigpe £^1, ber je^nte ^f^nttt be«
Zroftott @an^brm liegt in MUßänbtger, on4 bie (ikmora umfaffenber Ueber»
fe^mig oon (IbrifHon ®erfon tm ((Ekelet ober 2:almnbif4er 3flbenf<^(4).
3) $erfil (Sktger a. a. O. @. 46, @. 65 ff. ^OefonberiS fUib bie anf
ttabittondler 9nf4ouung beral^enben lOef^reibungen M ^arabiefeiS bei ben
fp&teren IRobbinen, g. )e. bei @imeon ^abborfd^on (Salfut }u dkneftd c.
2, 8 IL 20; — dettf<^rift ber beutf^en morgenianbifd^en (»efeHf^aft lOb. XXI
@. 567 ; Dergt $eter Seer, Qkldfiditt unb ÜReinungen aller refigiofen @e(ten
ber 3ubcn II 6. 165) benen fe^r ai^nlic^, bie im Aoran üortommen.
102 3tt>^ted Saptiel.
fhraftc il^r jtoeibeutifle* SSerl^alten mit fd^onuttflÄlofet ®tau^
famfcit. SSott ber anttä^erung an ba« gubentl^UTn gbiß et
ju l^eftiger geinbfeligfelt fleflcn baffelbe fort. 5Baburd^ Qt\^o^
ea toiebet, bafe bet arabifd&e ©ebanfe öottilänbig baiJ ttebet^
getvid^t etl^telt.
6tji l^terauf tonnten fid^ anbete ©tämtne mit teiltet
5teubig!eit anf^Iiefeen. SRol^ammeb felbfi tarn in ben 6tanb,
in bet bteifad^en ©igenfd^aft beÄ teligiöfen Dbet]^aui)teÄ,
®efe§gebetJ5 unb militdtifd^en Slnfül^tetg auf jutteten unb mit
antoad^fenben Ätdften ben Äampf gegen bie Äoteifd^iten in
SWeffa etnfilid^et ate bü^l^et aufjune^men. S)a^ täglid^e fünf«»
malige @ebet bet ©laubigen etfd^ien n}ie ein gemeinfd^aftlid^eiS
gelbgefd^tei. S^x^^xtn abet, toie oben etjäl^lt, tooHte et feine
SSatetpabt bod^ nid^t 3^m lag nut batan, feine Sanb^leute ju
einet fteitoiHigen Untettoetfung untet feine SRiffion ju bringen.
SHe monotl^eiftifd^e Seilte l^atte fid^ fd^on f o »eit SBal^n gebtod^en,
bag fte o^ne b<2ttndd(igen 3Bibetfptud^ angenommen n}Otben
toäte; jut Ännal^me bet jmeiten abet, öom Slpojiolat SRol^am^
mebij, gel^örte bie Uebetlegenl^eit bet SBaffen, bie gutd^t öot bem
ttntetgange. SRad^bem nun SKol^ammeb feinet SSatetjlabt aJleijiet
getootben, entfagte et bem ©ebtaud^ bet SBäaffen. 3ta^ ben
^fd^imiten, bie ibm gefolgt toaten, ben SKebinaten, ben l^in-
jugettetenen Sltabetn unb ben bejmungenen Äoteifd^iten
bilbete fid^ eine einjige gto§e ©enoffenfd^aft , »eld&et ©efefee
gegeben toetben mußten, um bie einen gegen bie anbeten
}u fd^ü^en unb aOe untet bem neuen Obet^aupt }u \>tu
einigen. SHe ©laubeniSfotmel enthielt }ugleid^ eine ^ulbigung.
S)ie SHe^blil bet @tammeiS^äu))tet in SReRa t^etfd^toanb t)ot
bem ttebetgeioid^t beiS gottgefanbten ^topl^eten. SRo^ammeb
ifi ein Sltabet butd^ unb butd^, bet in bem SBibetfheben gegen
aHma^U^er Aufbau bed Siiam, 103
eine il^w toibettoärtige ©tamme^l^ettfc^aft fid^ f>x& ju einet
toeltgefd^id^tlid^en ©teSung erl^ob.
3)ie ©umme feiner Seigre ließt immer in bem SBort:
©Ott ip flrofe unb SKol^ammeb fein ^ßropl^et. 2Rit biefem
SBort l^at er eine gan^e äflation in [xä) felbft berul^tgt unb
tjetbwnben. Slber barin lag bod& fein ©laube für bie
SBelt ©ie l^atte ju toiel arabifd^e Elemente in fiä), aua ber
©itte beiS Sanbe« ober bem Älima l^erüberflenommen ; fie
iDunte fxdf f aum jemate mit fremben SeüöHerungen biÄ auf ben
©tuttb öerfd&meljen. ©ie lüar Trägerin ber igerrfd^aft ber
©laubigen über bie Ungläubigen. SHe aSerbinbung ber
98affen mit bem ©lauben in propaganbiftifd^em ©inne ijl
bie Signatur be^ SWol^ammebanüSmu^. 3&a& bemfelben eine
eigent^ümlid^e SBetoegungiSfäl^igfeit üerliel^, toar bie nod^ nie^
matö auf biefe 3lrt xn& Seben gerufene Bereinigung ber geijl^
lid^en unb toeltlid^en ©emalt in ©ner ^anb.
©ine öertoanbte Sftid&tung l^atte einmal ba« ^ol^epriefter«^
t^uin ber 3!^ben an ben 2:ag gelegt, aber fie toar burd^
ben SBegriff be* Äönigtl^um^ jurüdEgebrängt unb txn fort»
©ä^enber gegenfeitiger Slntagoni^muÄ beiber ©ehalten be^
grünbet toorben.
SKobammeb toar ber @rjie, ber fie tooHIommen toer*»
einigte, toobei bann ber geiftlid^en Qbee bie ^ärogatitoe
jufiel. 3)iefe ©eftaltung l^at ein neue« germent in bie SBelt^
gefd^id^te gebrad^t @j$ toirb uniS nod^ t)iel befd^äftigen.
I
Drittes (UpWü.
Sie d^l^altfen, flbn fßttx nnb Omar unb bie txfitn
(Eroberungen ber Uraber.
tteber ben Serfud^, ben 3«laitt aU aieligiott in ber fflelt
aiüS}ubreiten, giebt tS eine alte @age, tpeld^e an bai$ d^rifl^
lid^e Ä^oftolat erinnert. anfnl4)fenb an eine fabelhafte ®r^
jä^lung, na(i& »eld^er bie ^MQtx Qefu, er fagt: 3fa, Qbn
äRarjant, SSebenlen getragen l^&tten, eine SRiffton in meite
Sntfemung }u übemebmen, toaS aber benn bod^ gefd^e^en
fei, fott 3Ko^ammeb feine Slnbänger angetoiefen baben, ebenfo
feine Sieligion in fremben Sänbem ju toerKlnbigen *).
anbere Srabitionen berid^ten öon einer fd^riftlid^en an-»
mal^nung äRol^amntebd an bie benad^barten ^rflen, ben
Aaifer unb ben ©d^al^infd^al^, ben 9legud wn älbeff^nien
unb einen unabbängigen ©tattl^alter toon Sleg^pten, toorin
er fxe aufgef orbert l^abe , il^n ate ben toa^ren SBoten ®otte«
anjuerlennen ; fie toürben bann atte unter beut ®nen ®ott
bereinigt toerben. SIujS ber Slrt unb SBeife, tt)ie biefe SdoU
fd^aften aufgenommen morben feien, leitet man bann bie
geinbfeligfeiten l^er, in toeld^e bie Araber mit ben großen
an&d^ten, bie il^re SRad^bam toaren, geriet^en. aber in
1) 3bn S^^a! a. a. £). II @. 818 ff. 2)ie ^efonbtfd^aften fe^t 3bn
S^ba! na(i^ ber SRfidte^r Don ^ubeibia, affo in ben SOfhi^orram M
Vn. 30^ ber ©. (11. 2Roi— 9. 3uni 628).
Uxf^ng ba Me^e. 105
ber Z^at f^Un toeber münblid^e Slnnäl^etungen nod^ f^tift^
lid^ Sufforberungen eine äSirlung ]^ert)i>rgebrad^t. S)ie Sud^
breitung bed 3^lam ift nur burd^ Arieg unb Sßaffen erfolgt.
aSäre t& babei geblieben, bag bie Sfteligiondformel,
toeU^e bie Summe beiS 3^lam entl^ält, in Arabien }ur ^rr^
fd^aft gelommen märe, fo tofirbe fd^on barin ein groged &c^
eignig liegen. S)enn in ber 9Ritte }tt)ifd^en bem l^eibnifd^en
Slement, ha& in bem SReoparftdmu/S lag, unb ber mit bem
Slt^fUntl^um ibentificirten römifd^en äRonard^ie trat ber
^lam mit einer äberlegenen, in ft(i^ felbß lontpalten
Wta^t auf. SXe Statur bed S^lam mad^te jene Slufforberung
felbfi ober aud^ eine SQSirlung berfelben unmöglid^, n}eil
ben benad^barten ®ett)alten bie älnnal^me einer Steligion
bie juglei^i ^firflentbum toar, überl^aupt nid^t jugemutl^et
toerben fonnte. Sl^re acceffion Ȋre Unterwerfung geioefen.
SBie ifl e£ nun aber }um Sludbrud^ beiS JtriegeiS gelommen ?
Sr tnitpfte ftd^, mie fd^on angebeutet, an baiS ttntemel^men
9Ro][^ammebiS, aSe arabifd^en Stämme }u t)ereinigen, an.
J)en entfd^iebenjien SBiberjianb fanb SRol^ammeb bei benen,
loeld^e feit alter 3^it mit bem römifd^en Steid^ )}erbunben
unb fogar jum Sl^rifientl^um übergegangen maren. @egen
biefe »ar ber gelbjug gerid^tet, ben er in feinen legten
Sebendjal^ren aborbnete. S)ie d^rifilid^en 2;ribud foOten an
einem für bie Sefenner be« ^Slam l^eiligen Zaqt überfatten
unb unterworfen werben. SSon biefem SJorbaben würbe ber
grälo-'rßmifd^e SBefel^tel^aber in btefen ©egenben, ber fßu
fartug 2:i^eoboru« burd^ einen Araber felbjl, ober, wie e«
fd^on bamalÄ ^d^t, einen 6aracenen, unterrid^tet ; benn
biefe SBorte Werben infolge ber altl^ergebrad^ten SSer-
l^ältniffe }u ben ®ren}t}öltem üon Anfang an wn ben
106 S)ritted (Sot^tel.
@tied^en al^ gleid^bebeutettb gebtaud^t S)atauf fammelt
et feine SKanufd^aften aua ben benad^barten SReglottett,
fltöBtent^eite Sltaber felbjl unb überfättt nun feittetfeiW
ble l^erantüdfenbert ®mtte. 3)tel wn il^nen »erben ge-»
tobtet, bet toiette, (S^alib, entfliel^t ^). 3l\d)t elgentlid^
olfo gegen ben Ädfet unmittelbar toar bie abftd^t
• aßol^ammeb« gerid^tet, fonbem auf bie SSereinigung ber
Stämme unter feinen gal^nen bem Äaifer jum %xo^. SDen
Stämmen foH er gefagt ^aben: ei5 jieme fid^ nid^t, ba& fte
einem fremben gürPen unterworfen feien, ba il^nen ®ott
einen gü^rer il^re« eigenen Stamme* geben tootte, ben fie
ate il^ren ©ruber betrad&ten fönnten. 3^ toitt nidjit jebe
©injelbeit biefer Serid^te al« aut^entifd^ betrad^ten, aber man
fielet bod^ barauiS ben ®runb unb bie Sftid^tung, in ber fid^
ber ©treit entfpann. SRol^ammeb toar gefonnen, ben er«^
littenen SSerluft burd^ einen ©nfatt in ba«. römifd^e ©ebiet
ju räd^en. 3^1^ SluÄfübrung beiSfelben bejiimmte er ben ©ol^n
feine« el^emaligen ©flaöen ^at^b, ber bei bem vorigen Sfn^
griff umgefommen toar. S)ie aingefel^enften feiner Umgebung
»aren bamit nid^t eint)erjlanben, ^a\)t)&,@o^n Dfama fd^ien
feine geeignete ^ßerfönlid^feit, einen großen 3ug in« gelb ju
filieren. SRo^ammeb befHeg bie Äanjel, um fie ju bewilligen ;
er gab nod^ ben SBefebl jum Slufbrud^, in biefem 9lugenblid(
ift er geflorben, am 8. 3uni 632 «).
1) 2:^op^aned 3. 3. b. S. 6123 @. 335, 15. ^a» Zxt^ fiel bei
Wda t)or; bie arobifd^en 8eri(^te fe^en baffelbe in ben eijien SD^mtat S)f(^
mdba, beiS VIU. 3a^ ber ^. (3bn 3«4a! a. a. O. @. 180). 27. «ugufl
büB 25. @e))tember 629.
2) 9la4 ber ntol^nmiebanifc^ 3^^^<^^i<nd <u" 1^* (^^^ ^^-)
bed erflen SRonati SRobt (DergL Sprenger in ber 3eitf<^rift ber beutf<^en
morgenUInbifd^ (l^efeaf<^aft lOb. XUI e. 136 , (SotffUi be ^cDat III
©. 322 Arel|I 6. 382) — XI ber ^.
(Sntfle^img M (E^aftfate«. 107
S8ieUei(^t bie größte fjrafte in lebem ©taatötoefen bilbet
bie ©ucceffion ber I^Bd&jlen ©etodt. SBer bie SWonard^iett
{ennt, toei^ e*, toeM^ einen Unterfd^ieb bie Sufeinanberfolge
»etf^iebenet 5ßetfönlid^felten in ber Sel^anblung ber Oefd^äfte
mit ft(| bringt. SBäie toiel größer aber tolrb bie ©d^toierigfeit,
iDcnn eine ©etoalt gegrünbet ijl, bie eigentlid^ leinen att^
fleweinen SHamen l^at, fobdb ber Präger biefer ®tü>alt
plö^id^ mit SCobe abgel^t. S)ie Autorität iji bleibenb be^
grünbet; toer aber fott ben SWann erfe|en, ber eine foI($e
elben erji gefd^affen l^at, toenn berfelbe nid^t mel^r ijl. 3^^^!*
regte fxd& bie SSorfiettung, ber ^ßropl^et toerbe »ieberle^ren,
toie einji aWofe* nad^ öierjiglägiger Slbwefenl^eit ju ben
Äinbem SiSrael. aber 3lbu SBefr, ber SJaler aifd^a^S, in beren
@emfid^em Sßol^antmeb geflorben ipar, begab ftd^ babin unb
überzeugte fid^, bafe ber ^xopf)tt tobt fei. S)u toarjl mir,
fagte er, aSater unb SKutter, S)u bijl mir lieb im 3:obe toie
im ßeben*). S)ann ging er ju ben Sttnberen l^inau« mit
ben SBorten: SBer auiSfd^Iiefeenb an SRobammeb glaubte,
ber erfal^re, bafe SKol^ammeb tobt ip. SDäer aber an ®ott
unb aJlol^ammeb glaubte, ber miffe, bafe ®ott lebt*).
SHe ©orte jtnb tiefftnnig unb treffenb. 3^^ ber 5Rad&^
rid^t, bafe SRol^ammeb gejiorben fei, lag nun jugleid^ bie
tbm berül^rte fjrage, toer an feiner ©tette an bie ©pi|e
treten foHe. 3)ie Umgebung SDlobammebiS l^atte jtoei toer^
fd^iebene Seflanbtl^eile , üon benen jeber feine befonberen
1) 3bn ^\iat a. a. O. II @. S48 ff. unb bei Zoban naä) Itc latd«
w^d^m Ueberfetimg twn Jtofegarten: Tabaristanensis id est Aba Dschaferi
Mohammed ben Dscherir Ettaberi Annales regum atque legatonim
Dd I @. 7.
2) XoSmi 0. 0. O. I @. 7.
108 ^T^^M (Eolritd.
anf))rü(i^e mad^te. S)ie ^fllf^genofyen , SInfatier genannt,
meinten , bag i^nen , ba SRol^amnteb burd^ fte gefd^ä|t unb
9(tabien untetnporfen tt)orben fei, aiui^ bie ^l^rung gebüßte,
il^nen unb leinen anbeten^). älQein bent gegenäber erl^oben
bie utfprünfllid&en ©efd^rten aRol^mmeb«, bie SKol^abfd^irun,
ben gleid^en Slnfprud^: benn fte feien tS, tDeld^e toegen bei$
©lauben^S an bie äßad^t Ma^ SSerfoIgungen etbulbet tmb
bie glud^t unternommen Ritten*); ba« frühere SSerbienfi
fe|te ftd^ bem fpäteten entgegen. Sßäte t^ blog auf baiS Set«*
bienfi um ben @Iauben angelommen, fo tpfitbe.bie @ntfd^eibung
immer gefd^toanlt l^aben, aber auf @eite ber f^Iüd^tUnge, ber
äRol^abfd^irun, mad^te man nod^ ein anbereiS SRoment, bad bei$
StammeiS geltenb. 9ti($t als l^ätte man ©rblid^teit ange«*
nommen : benn bann mürbe bie Xod^ter äRo^ammebiS, g^atima
unb i^r @tmdf)l Sltt ben Sorjug gehabt l^aben. SRan be}og
fid^ trtelmel^r auf ba* alte anfeilen ber Äoreifd&iten, inbegriffen
ber ißafd^imiten, unter benen §ule|t Abu S3efr unb Omar bie
Oberl^anb erl^alten litten : niemals mürben ftd^ bie Sraber ent^
fd^Iiefeen, anberen, bie nid^t wn biefer ^erfunft feien, golge }u
leiflen®). Ski« ©efül^l be« Stamme«, meldte« toon jel^er bei
1) 2)tefa ®eban!e tmrb t»m^inlt<^ in ber t»n Xoiban I @. 38 miu
ge^ffilten 9tebe auSgefii^; fle f fliegt mit ben Spotten: noDc itaque hoc
imperium vobis vindicate solis, exclusifl ceteris: vobis enim debetur
neque cuipiam alü.
2) Deu8 Mohädscheris primis ex populo suo selectis hoc tribuit,
ut venim existimarent legatnm fidemqae ei adjuDgerent enmque sub-
levareDt patienter cum eo perfcrendo injurias graves, quas po-
puläres iis religionique eorum infexrent. fiva ber 9tebe fOm ^Mc'li bei
2:abari I 0. 36 ff.
3) Nolent Arabes vos praefectos creare, quum propheta eorum ex
vobis non fiierit; patientur vero Arabes imperio praefici eos, inter
quos munus propheticum extiterit, et a quibus res eorum admini-
stratae sint Quisnam auctoritatem imperiumque Mohammedis nobis
dntlMfanQ beiS (S^IifoteiS. 109
ben Stabem t>0tge]^ertf($t l^atte, trat l^ietbei nod^mate in
bett Sotbetötuttb. 3)0^ toirfte aber aud^ auf bie änfatiet
}uräd, roddft auiS )tt)ei @t&mmen }ufatnmen(iefe$t toaren,
t)Ott betten leinet bem anbeten ben SSot^ufl eintäumen toottte;
fte maten geneigtet bie älutotit&t bet unmittelbaren ©enoffen
äRo^antmebiS anjuetf ennen , ald bie ht^ einen obet \>t&
anbeten untet i^nen felbjl. S)et @tjie, bet bie^S auÄfptad^,
toat bet Slnfatiet Sefd⁢ et l^at gefagt: et motte niemanben
bet 6^te betauben, bie i^m ®ott gegeben l^abe *). SHe etjie
bet f^tagen »at ^itxhvxi) etlebigt. S)ie näd^jien ©enoffen
aRo^ammebÄ bei feinet ©tl^ebung, Ätiegfübning unb Slbmini^
fitation fottten feine SRad^folget fein. (Sin äBott äRob^^ti^^^bS
felbfl toutbe bafüt angefübtt*). SBet abet untet biefen fottte
ben SSotjug b^^ben? Sttbu S9eft fiettte feiue beiben ©efdl^tten
Ornat unb äbu Dbeiba ^hn S)fd^attab al* bie 3Rännet toot,
XDtl^t toiltbig feien, ba§ bie b^d^fle @en}alt auf fte fibetgebe.
S)iefe ettt>ibetten: et felbfl fei bet SBWltbigfle. Unb ätte«, toaS
t>on bet entfd^iebenen, abet leibenfd^aftÄlofen ©efinnung Abu
SJeft'* toetlautet, bet in jebet ©tunbe feine« SebenÄ unbe^
detrahet, ipsios propinquis et familiaribus auctoritatem ? Sorte, bie bei
Xaban I @. 37 Omar jugef^ridien »erben.
1) Mohammed ejusque familia ex gente Koreischitarum fnerunt;
quam ob rem hi imperio administrando digniores habendi atque
aptiores, neque unquam me videbit Dens Imperium illis detrahentem.
Xobori 0. 0. O. @. 89.
2) ^alebt na<^ einer auf Omar ^uriidgefü^rten S^rabition bei Seil,
Men 9Ro^ammebd @. 395: «O ^l^r (Staubigen flirrtet ®ott unb galtet
dviif }u ben lufrid^tigen." )6ä l6o<i^ari (^ofegarten in ber SfnSgabe be«
S^obari I @. 256) »irb ein fba\}pm^ 9)?ol^ammeb'iS angefttl^rt: hoc Imperium
traditum est Eoreischitis, quoe qui hostiliter petet, enm pronum in
fsidem Dens stemet, quoad religionem tuebuntur unb bei Sobari
(I @. 9) ein anberer Mnuanbten 0inne4: Koreischitae adeo huic rei
praefecti sunt, ut homines probi probos Koreischitas sequantur, atque
nefeirii Koreischitas nefarios.
110 S)titte« dfOfM,
bingten ®lauben unb gefunben aRenf^ent>erfianb t)et6unben
l^tte, liefe leirten S^^^if^I batflbet, bafe bem fo fei
3[nbem fid^ Omar anfd^idte, 9(bu 99elr }u l^ttlbigettr
(am aud^ Sefd^ir ^eran. @d^on etfüQte ftd^ ble @affe mit
aRenfd^en, bie jubelnb beifUmmten. 9Bie einfi unter 3Ro^am^
meb bie 3bee beiS ©tammeiS unb ber l^iM^flen ©emolt t>ereint
bie Oberl^anb bel^telten, f o aud^ bei ber äBol^l beiS 9lad^folger£.
Sbu 99e{r nannte fld^ SRad^folger bei» ^ropl^eten ©otteiS,
e^olifa Sflafeül «aal^. 3n biefer (giflenfd^aft l^at er bie
$errfd^aft jtoei S^l^re lang in ^finben gel^abt @r l^at jte
nad^ aQen Seiten gegen aufrfll^rerifd^e @tdmme unb falf($e
^ropl^ten loert^eibigt unb über bie alten ©renken t)on
Slrobien l^inauiS geltenb gemad^t.
Unter feinem ©cepter flanb eine tool^lgeeinte ©enoffen*»
fd^ft wn St&mmen unb ftegreid^en ^erfdj^aaren. Stö er ben
Xob fommen füllte, rief er Omar herbei unb übertrug il^m
bie 9lad^f olge ^). Sbu 8efr unb Omar ftnb SbardKere fafl
nod^ mel^r atö SRol^ammeb, tpeld^er fld^ in einer nid^t burd^^
aui geraben Sinie betoegte, ti)ie ba£ bei ben erßen ©rün'*
bungen ber SKad^t ber gatt ju fein pflegt 3n ^hu Öelr
{leDte ftd^ fc^on neben äRol^mmeb bie Sonfequen} ber mo^^
limifd^en 3been einförmiger bar. 6r tt)id& nie öon bem ein«'
mal eingefd^lagenen SBeg af>] er zeigte ftd^ immer befonnen
unb umftd^tig, nid^t ettoa ein Slpoflel, fonbem ein gleid^ge^
finnter, treuer, mannhafter ©efäl^rte. Omar l^atte jur Seite
SDto^ammebÄ jutoeilen eine Slntoanblung gefül^lt, fid^ wn
1) Morbo, qui eum coDfecit, jam correptos Omaram ben al
Chattab chalifatus Buccessorem constitait. S^abori II @. 149. f(6u
)6etr ßorb am 21. bed gmeiten ÜRonaliS 2)r4umaba M Sa^red XIEE bfr
^. an einem äRontag, am 22. Snguf! 634 u. 9(e.
^bm M Jhriegtf gegen bte ^erfer. Hl
bemfelben lo^uteigen, er roat wn mm, Uittemej^inungiS«'
geifi, ber feine Böjxanhn lennt; er l^at tpol^l erinnert
merben muffen, fU^ aSe^eit eng an ben @teigbägel beiS
^^l^ten }u galten ^\ unb fpäter eingefknben, bag er einfl
bei bem langfamen ^ortfd^ritt gegen SReRa t>erfud^t getoefen
fei, ftd^ \)on bem ^opl^eten }u trennen; bann aber l^abe er
fic^ übttttugt, \Da& äRo^ammeb angeorbnet, fei baiS 9ti($tige
getDefen. SliS ber Stad^folger bedfelben jeigte er bai$ ä^alent
eined geborenen ^rrfd^erd. @r mar t>im ber ^flid^t ber
@ered^tigleit gegen baS SSoII übet^eugt unb lannU sugleid^
bie Sebingungen einer b<xltbaren Orbnung ht& ©emeinmefend.
(Er nannte ftd^ @mir al SDhiminin: ^rfi ber ©laubigen.
3nbem er eine 9Bärbe t>em)altete, ttne bie äSelt no^ (eine gleid^e
gefel^n, bi^lt er bod^ an ber Sinfad^l^eit t>t& altarabifd^enSebeuiS
f eft S8on biefen beiben 3Jlännem ijl bie Sflid^tung eingefd^Iagen
tDorben, »)eld^e bie arabifd^en @roberungen innegel^alten
^en. 2)a£ meltbiflorifd^e Problem lag barin, toie ftd^ bie
araber, bie büSl^er an bem RattcpH ber beiben äBeltmäd^te
nur einen }ufäOigen unb tDed&felnben äintbett genommen
Rotten, )u benfelben t^erl^alten märben, nad^bem fte t>er^
einigt, maffenmäd^tig unb burd^ ))ro))aganbifiifd^en äteligion^S''
eifer angeregt toaren. SHe 93e}iebungen }u bem einen unb
bem anberen Sleid^e l^atten etioaiS SlebttKd^e^ barin, bag bie
^artietten SSerbinbungen berfelben mit arabifd^en Stämmen
nid^t mel^r befleißen tonnten, feitbem bie Slraber eine SRation
bilbeten, bie in ftd^ jufammenbielt.
2)arüber mußte e« jum Äampfe jwifd^en i^nen fommen.
1) Safibi (bei SkO^oufen) e. 255. Qbn SSlfal (in ber Ueberre^ung
non Seil) U @. 151.
112 Stitte« (i(apM.
@iner JtriegiSertlärung ^ätte ed nxä)t bebutft, fti^on ni^t ben
©täfo^aftömem geflenüber, nod^ »eniger ben ^Perfem. SHe
ataber befanben ftd^ boburtb in beut engflen Sontaft mit beut
petftfd^en Sfleld^, ba& fie fid^ in ^al niebetgelajfett litten.
(Sben in bet ®po^e, in toeU^er ätfaciben unb Saffaniben
mit einanber (ämpften, mar \)a& fleine 9leid^ $ira ava ata^
bifd^en, atam&if($en unb nabatäifd^en (Elementen entflanben ^).
@d gab aud^ l^iet Könige, bte eine geipiffe Unab^ängigfeit
befafeen, unb an beten $ofe ft(i& eine Sulturtoetbinbung
jtoifd^en Arabern unb ^ßerfem bilbete, in »eld&e aud^ bte
SluiSbreltung ht» Sl^riflent^umiS eingriff. S)ie Röntge t)on
$ira tourben nad^ bem belieben beÄ ©d^abinfd^al^ ein^
gefegt. HHoman, ber ein ©b^ift getoefen fein fott*) unb ben
2;itel eined Jtönig^ t)on Sl^oiSru ^artpi} befommen l^tte,
tourbe abgefegt unb nid^t jn)ar feine SBürbe, aber bod^ feine
SRad^t einem arabifd^en ©mir ^pa^ übertragen, ber jugleid^
ha& perftfd^e Qnterejfe im inneren Arabien »al^mal^m ®).
S)aÄ ©d^toanfen jtoifd&en beiben Sflationalitäten tonnte nid^t
fortbauem, nad^bem boÄ ©Kalifat ju ©tanbe getommen »ar.
S)er arabifd^e @mir äßotl^anna begab ftd^ ju 9(bu Sehr, inbem
er bie ©nbeit ber Station in ftd^ fd^liefeenbe ©lauben^formel
1) Ueber bad fütiäf r>m &xa toergl. Wtttc, (Srbhmbe XII @. 105.
2) ^omsa aud S^po^on bei SRo^muffen, Historia praedpuorum
Arabam regnorum ante iBlamismum @. 51: opinantar quidam
historiciy eum, qni antea idolum coluerit, sacra Christi amplexum
fuifi»e. — 2)er Derfc^ebenen Sötndiit barfibcr t)erset4net iRöIbefe, (S^ef(^(^
ber Werfer unb 9braber ®. 347 92. 1.
8) 2)ie (Sntfetmtg 9hmiani5 ift na^ Zoboxi m ba4 3a(r 606/7 u. 9te.
)u fe^; 3^<a üenoaltde ^ira 6 ^jcHtfct, beffen 9}a4foIder, ber $erfer
«aab^be^ 19 3a^re, (Xabari bei 9{ötbe!e e. 347). (£ben biefer tt\äfmt
}iir 3€it ber (Srobemng ^M burd^ d^^alib im Ja^re 638 M praetor
Hirae (Xabari bei jtofegarten II 0. 88).
S^alib in $erfien. 113
auiSfxad), um benfelben bei feinem SSorl^aben, bie älraber 'oon
ber perfifd^en ^errfd&aft loÄjureilen, um Seijianb artjufleben ^).
a^enti allein gelaffen toermod^e et ben Äampf gegen bie ^Pet-^
fet nid&t ju befleißen, abu S3efr fd^üfte il^m bann ben größten
Äänn)en beiS SiSlam, ber foeben ben legten Unrul^en in Slra*
bien ein ©nbe gemad^t ^atte, ßl^alib, ©ol^n SBelib«, ju $illfe^).
3>ie arabif(^en ©efd^id&töbüd&er finb tooH toon ben gelben**
traten, toeld^e ßl^alib, in bem fidji fiörperiraft, ^elbenmut^
unb moglimif(^er ©ntl^ufiaMuS bereinigten, in Qraf toott^
btad^t l^abe. @r geriet^ mit ben ^ßerfem, bie er in i^ren
©tenjbefefiigungen angriff, in offenen Ärieg; jtoeimal b^t
er iperfifd^e fjü^rer im 3h>eifantpf übertounben. ®r erbeutete bie
Letten, mit benen biefe bie gefangenen SRo^limen ju feffeln
gebadet b<ttten®). 3Kit ben ©inmobnem t)on $ira fd^Iofe er
einen Vertrag, burdji »eichen biefe fid^ ju einem Xribut toer-^
pfKd^teten *). S)er näd^ften, bringenbfien SKufgabe fd^ien ba^
mit genügt ju fein. Sbu Sefr l^ielt für ratl^fam, ben ba*
mal& beflen feiner ÄriegiSfü^rer nad& einer anberen ©eite
1) ^a flntrag äl'Zot^annaiS (outet bei Sobari II @. 5: praefice me
gentilibus, qui apud me adsunt; tum Persis iis, qui mihi vidni
sunt, bellum inferam terramqne meam tibi subjiciam; baim l^et|t ed
veiter: cui qumn adnuisset Abu Bekr, gentem suam coegit, et modo
in agrom Kaskarensem modo in infimas Euphratis ripas incorrere
coepit
2) Sm SRul^orram beiS So^tiS Xn b. ^. (Stobari U ®. 8). 18. SDlSrs
bid 16. Hpril 683.
8) 3n ber jtettenf(!^la<^t S)fat (£fTeIafel (Xobori II e. 13).
4) £abari n @. 43: pactus est cmn üs de centum et nonaginta
miUibua dirbemormn, quae singulis annis recipientor ut tributom;
ber tlbfc^Iug beiS 9$ertrageiS erfolgte im erflen Wtomt SRobi ^. XII, 16. 9Rat
in» 14. Siini 683. €(^on r>ot\^ ffotiz Q^^afio mit ben 8etpo1^nem onberer
Onfc^aften eine al^nlid^e Uebereintimft abgef(^(offm.
to. «anle, aSSeUgef^t^te. Y. 1. l.-S. «ufl. 8
114 ^ritted dccißM.
I^in ju toertüenben. ^MQUid) mit bem aingriff auf ^ßerften
voax nämlid^ ber Äriefl gegen bie Dftrömer, ber fd^on unter
SKo^ammeb begonnen ^atte, wn Slbu SBefr erneuert toorben.
Dfama l^atte jenen gelbjug toivtliö) unternommen, nid&t
unglfi(flid^, aber ol^ne nennenStüert^en ©ucceB *). S)em neuen
ei^alifen fam e^ ju Statten, baß bie SRömer arabifd^en
©tdmmen bie 3^^lii^9 ^^^ getoo^nten 3[Ä^^9^Ii>^^ t}erfagt unb
fie flberbiefe toerl^öl^nt l^atten*). ^ieburd^ tourbe ber aBiber«»
panb öottenbiS gebrod^en, ben bie mit ben Slömem üerbiln^
beten arabifc^en Stämme ben SRebtnaten entgegengehest l^atten.
abu S3elr fiettte öier ^eere in^S gelb, bie e« eigentttd^ ge*»
toefen ftnb, üon toeld^en bie Sroberung üon Serien ausgegangen
ifi®). S)em ^eerl^aufen, toeld&er fid& gegen ®aja loenbete,
fe|te fid& ber SBefel^töl^aber üon Säfarea, ©ergiuS *), mit ben
tömifd^en Gruppen unb ben ßinmol^nem ber ^ßroüinj ent=
gegen ; er toar aber öiel ju fd^toad^ unb mußte fHel^en *). 3m
©ebäd^tniß iji geblieben, baß er, ate er, auf ber glud^t ht*
griffen, ftd^ verloren fal^, feinen Begleitern geratl^en })at, baöon
1) Dfama htadf am 1. M ^wetten aj^onatS 9labi btiS Sa^eB XI b. $.
26. 3imt 632 u. Jt. t)on Snebina auf unb feierte nad^ 35 Sagen ba^ m*
xttd Safibi bei SBeni^aufen ®. 436, Dergl. 2:aban I @. 51. 79.
2) ^Oftopficait» i. 3. b. 9B. 6128 @. 335,24 ed. de Boor.
8) 3bn ^d bei Sabari n @. 83. ST^p^ane« }. 3. b. m 6124
@. 836,14 ed. de Boor.
4) (Sx »irb t>on 9Kcep^oruiS @. 23,11 ed. de Boor (@. 26 ed. Bonn.)
ald OTQatrjyos dvaroXijg (dux orientis) ht^txdftitt
5) Sind bem ft^tifci^en (IL^nograt>^en entnimmt man, bag bad
Steffen am 4. gebruar beB Saures 634 {»Slf romifc^e SOi^etten ößlt^ t»n
dkt^a flattgefunben l^at. (Sanb, Anecdota Syriaca I @. 116 aer. Sei. 945.)
2)te arobifd^ 9(utoren nennen ben Ort 2)at^en (Sabort II @. 115; 2)at^
bd 93elabfori nad) bem Studjug Don Skil im ^n^ang jum erflen 8anbe ber
d^ef^^t^te ber S^alifen @. I) ober Sabun (@utl^(^iud II @. 259).
S)te Araber in ©prien. 115
ju reiten unb i^n feinem Sd&tdfal ju überladen*). @o tarn
ni^t wttjflrbifl feine^S SWamenjS bet Ie|te Sftömer um, ber
biefe Sftegion bel^errfd&te; bie Araber tourben aReifier ber«»
felben. @inem anbeten ^eer^aufen unter ß^alib ben @aib
gelang eS, bie Araber, bie fid^ noä) nid&t t)on ben Slöment
getrennt bitten, ol^ne eigentlid^en SBiberjianb ju jer jireuen ^)
unb bann aud& bie römifd^en Xxvcpptn felbfi, bie gegen i^n
anrfldCten, ju fd^Iagen^). S)urd^ biefen ®rfolg ermutbigt,
riidte et, obne leitete Unterftü^ung abjutoatten, im tömifd^en
@ebiet toot*^. Äaifet ^tafliuiS mat nid&t ganj unöot^
bereitet; et übetttug ben Dbetbefebl feinem öotnebmjien
f5elbbaui}tmann Saanei^ unb bem ©aceDatiu^ SCbeobotu^ *^).
S)iefe bebielten ben ^ßlafe gegen bie öorbtingenben Sltabet.
©d gelang SBaane^ bei 3)letbf(ä& -^ e^ «^ ©offat , eine aiage*
reife füblid^ toon 3)amai8fuiS ®) , fie aui8 i^ten ©tettungen
1) Sttmlpl^arabfd), Chroo. syriac. @. 114, üergt. Historia dynasti-
anim @. 110.
2) simal ut propias ad eos accesrnt, dispers! sunt, statione reli-
cta, Xobari II @. 87.
3) 2)te Sofolitat bed XreffeniB beftimtnt Xobad II ^. 87 bur^
bie Angabe: inter Abil(am) et Sebra atqne £1 Eastal. ^flat^alt (Soufftii
be featoal ni @. 424 9h. 8. für ben Don ^^rie^en unb 92öment StaUn--
tffo^ genannten Ort auf ber oßCic^en (Seite beiS tobten ÜReertiK.
4) Glortae cnpidine ductnö, subito contra Graecoa prodiit, etsi
tergom nndaret (Zobaii II ®. 89).
5) 2)ec ^amt 8aaned erfc^nt bei ben labern in ber gform lOa^n
oba 3Ra^n.
6) 9^04 Sbn ^f^ol bei Slabori II @. 115 »urbe ^^atib ben eaib
angegriffen, aliB er an einem regnerifc^en S^age aniS feinem Sager aufbrach,
um feinen Mca\di fortjufe^en. S0^erbf4«eiS'@offar lag auf bem SBege oon
SbamMsa naäf liBalufa (£abari II @. 91 : inter El w&küssam et Da-
jnaBcam), nörblic^ bon 2)f(i^abi6 unb in geringer Entfernung oon biefer
@tabt (Sauffin be ^ercebat UI ®. 449).
8*
116 2)Titte« SoiriteL
}u mcrfen unb ju fd^Iagcn, fo bajs jie bic %hxä)t ergriffen ^).
©ine jtDeite Slbtl^eilunfl ber äraber unter Slmru htn 3W
fiiefe im ©üben be§ tobten 2Reerci5 auf bie Xrup^en unter
2]^eoboruj8, bem Sruber beö Äaiferi5, unb tourbe üon biefent
an weiterem 3Sorrü(fen üerl^inbert 2), fo bafe bie Slömer ben
üorbringenben Raufen ber Araber tüirflid^ SBiberftanb
leiteten. 6^ fam l^inju, ba§ fie auf t>a^ fefie Sofira jäl^len
tonnten, bie alte ntilitärifd^e ©olonie, au8 ber ein römifd^er
Äaifer l^erüorgegangen mar, bantatö ba8 SSotttoerf ber 5prot}ins,
toeld^ea einen HRittelpunft für bie betoaffnete ^ad^t bilbete^
3Son ben Slrabem felbji üemel^nten toir, bajs $eraHiu^ auf
bie SBiberfianb^fraft biefeiS 5ßla|ei5 red^nete, aber bod^, toegen
ber »eiteren gortfd^ritte ber äraber beforgt, Serien »erlief,
um au^ anberen 5ßrot)injen $ülfe l^erbeijufd^affen.
3n ber Serlegenl^eit nun, bie l^ierauiS entfprang, in ber
33eforgni6, im f9rifd^en Äriege ju unterliegen, toanbte abu
33eh: fein Stugenmerf auf ©l^alib ben StBelib, burc^ beffen
Sl^eilnal^me bie ©iege in ^tat entf(^ieben tt)orben »aren, unb
berief il^n nad^ ©prien. ®er bemäl^rte ^rieg^l^elb folgte bem
9lufe mit ben beften unb er^jrobtefien feiner aWannfd^aften.
1) au4 bei 2:i(eo))(aned sunt 9. 6125 (@. 337,8 ed. Boor) mtrb biefe»
Steffen emal^nt; i^m ^ufolge na^m iBoaned ncu^ bem @iege am gluffe
8araba {BaQ^avrjaios) Stellung.
2) 3bn 3d(al bei Sobari II @. 115: Amr ben el aas literis ad
Abu Becrum datis de rebus Graeconim eum certiorem fecit ac
subsidia flagitavit 9mni ^tte ft(^ in einer (i^egenb, bie et Srobot ge«
nannt mirb , gelagert. SBBabi 9lraba l^eigt no<!^ je^t baiS 21^1, boiS fi(^ Dom
tobten äfteere nac^ bem aianitifd^en 9nfen er^dt 9[rabat begeid^net nac^
bem ISerfafTer be0 IReraftb einen bmc^ bie baiS X^I einfd^Itegenben 9erge
oon ©^rien noci^ 9(rabien fü^renben S^eg. (d^aufftn be ^erceoal III
@. 460 5W. 3.)
gaU üon üBofira. 117
ttntcrtoegS Jtoang et ttod^ elntge arabifd&c ©tämmc, bic Sun*
bciSgenoff cttfd&aft ber SRömer ju üerlaff en ^) ; bann jerfd^ien er
wx SBofha, »0 er ftd^ mit anbeten ^eerl^aufen toeteinigte,
»eld^e bte ©tabt beteitö umlagett l^lelten. 3)ie Setpätfung,
iDeld^e bie ätabet l^iebutd^ etl^ielten; bet SRame ßl^alib^,
bet einei^ gto^en 9lufe^ genojs, betüttften eine wUtommtnt
©ntmutl^tgung bet (Sintool^net. 2Bit toetnebmen, bet gül^tet
toäte entfd^loffcn getoefen ju mibetftel^en, abet bie (Sinmol^net
bet alten Kolonie, bie bamate ©tied&en toaten, l^ätten e»
t)Otge}ogen, ein Slbf ommen mit ben Sltabetn ju tteffen. ©ie »er*»
pPid^teten fxd^ ju einem Äopfgelb unb ©etteibelief etungen ^).
Sofha »at bie etjie tömifd^e ©tabt, »eld^e in biegen ©egenben
ben Slrobetn in bie $änbe fiel ^). 3)et SSetlup betfelben mar ent*
fd^cibenb füt ben 33efi| beö Sanbei5. ^ti^t fonnte bet Stubet
be^ JlaifetS, Sl^eobotu^, bie ©tettung am tobten 3Reete, bie et
gegen Smtu genommen l^atte, nid^t behaupten ^). Slmtu, mit bem
ßtobetet üon Sofita üeteinigt, etfod^t bei äbfd^abein *) einen
1) (gr fc^lug am Dpertoge (Xabori II e. 117)— 24. «pril 634 eine
auf SDRerbf(^«9la^, einer SSiefe im oßfic^pen 2:]^etle ber Q^ux^a üon ^amaiBAid,
(agembe ^aax ber ^^affantben.
2) Abulfedae Annales Muslemici arabice et latine, opera et
studiis Jo. Jacobi Reiskii nunc primum edidit Jac. Georg. Christ.
Adler. I @. 221: Cives, qui ibi erant Graeci, pacem flagi-
tantes ea conditione impetrarunt, ut viritim aureum nummum et
Garib tritad praestarent. $ergL (Elmacin, flist. Saracenica, @. 18 ed.
(Erpeniitd unb Xoibcm II @. 133: Junctis viribus urbem obsedenint,
quoad pacem impetravit, tribnto promisso. @. 135: Pacem Chaled
ea conditione concessit, ut singuli singulis annis dinarum unum
ac medimnnm tritici penderent.
3) X:abari II 123. @. 188.
4) £abari II ®. 133: Quorum de adventu certiores facti Graeci
ad Edschnadin se receperunt.
118 3)ntteS (Sofntd.
naml^aftcn SSortl^cit übet S^^eoborua ^). 5Rad& biefem Siege
brangen bie Staber naä) bet ipauptfiabt be£ Sanbed, 2)a^
moiSluiS, tot unb nahmen fte nad^ fed^iSmonatUd^er äSelage^
rung ein^).
©ine fe^r bemerteniStüertbe Xrabttion über bie 6r^
oberung üon 3)amagfuÄ finbet fid^ bei @utpd^iui5 unb
Glmacin^). SHefet jufolge »urbe 3)amai5fuj8 an ben üerfd^ie^
benen S^l^oren wn ben einjelnen moi^Iimifd^en ^eerfül^retrt
berannt. SRad^ langer Belagerung fal^ ftd^ ber Sefel^töl^aber
ber ©tabt genötl^igt, auf SSertrag ju benfen unb fnüpfte
Unterl^anblungen mit ®^alib an, ber i^m ©id^er^eit für ha&
Seben unb ^igentl^um ber S3ett)0^ner »on S)amai5fug, »ie
für bie Äird^en jufagte, wtnn man il^m bie Si^ore öffne, unb
1) 2)te ^(^lad^t bd 9lbf(^nabetn fatib am 28. Sage beiB eiflen 2)f(^u«
maba im Xm. 3a^e bfr ^ebf^ra (3bn ^iS^f bei Xabari e. 135), b. i.
am 80. SuTi 634, <Statt. 2)er Ort toar na^ Sabari (II <8. 133) smifd^nt
8dt^«^f(^rtn ((SttoOftropoU) unb 9lamla (15—20 SRiaien tomd^ üoit
3eiufalem, — na(^ (Sauffm be ^ceoat III @. 448 92ote) gelegen; bie
Sbma^e ^aneberg'iB (Sib^nbümgen ber Jtonigfit^en i^a^fd^en Slfabemie
ber eiffenf^aften 9b. IX— 1860— @. 154 ff.), bag bie @<^(a^t im 9h>rben
bcd ^\äf^\ ^auran flattgefunben l^abe, fielet mit biefcr Angabe in SSiber*
fpruc^ mtb ifl aud) nid^t mit ber (Erja^Imig 3bn ^l)aH )u vereinbaren, nac^
»eld^er bie bei Slbfd^nabein gef^Iogenen gried^ifc^en 2:ni|))>en fi(^ nad^ ^eiffon
unb grient jurttc^gen (3bn SjSfya bei 2:abari U e. 159).
2) 3><a griettif^e ^er ei^ auf feinem 9hid^uge bd ^e^( am
28. 2)fullaba b. 3. XIII b. $., 8. gebruar 635 eine neue 9»eberlage unb
würbe no^matt im 9)>ht^arram b. 3. XIV b. $. bei 9)>{erbf(^'(j8^offar ge«
f^tagen, »Torauf bie Araber am 16. äRn^arram b. i. 12. SR&r} 635
bis )u ben Sporen Don !^amaiStud Dorbrangen. 2^ie (Einnahme ber €tabt
fanb am 15. 9{abf4ab b. 3. XIV b. $. (»elabfori a. a. O. e. ü, afbn
3«^af unb SDSafibi bei 2:aban II @. 159), 21. «ugufl 635 etatt
8) (Sut94iuS II ®. 277. @eine (^dl^inng trägt ben (^arolter lotalet
Xrabition. (Elmacin @. 27 ff. ^at biefelbe nneber^olt, mä)t ol^ne einige 9b*
»eid^ungen, aber ibentift^ in ber $au))tfa(^e.
^d)ia6ii am ^Armuf. 119
afe bica flefd^e^cn, feinen ©otbaten befol^l, boÄ ©d^toert in
bet ©d^eibe ju bel^alten. Unterbefe btangen bie anbeten
atabifd^en gäl^ter an ben anbeten 2:^oten, nid^t ol^ne blutigen
Äain^)f ein, abet ate il^nen bie QahQt Sl^alib^ fd^tiftlid^ toot^
gele(tt »utbe, hielten fie aud^ il^tetfeitö inne. 3)ie geinbfelig^
fetten, toeld^e bie 2Rojglimen ausübten, föaten infofetn fel^t
enn}finblid^, al& i^ntn bie $älfte be^ ©elbüottatl^e« unb anbetet
fa^tenbet ^abe auiSgeliefett »etben mu^te. S'^Of-^^^ ^^^^
fonnte ben ©intoo^netn bie Äopffteuet, bie il^nen bie Sltabet
auferlegten, ben btüdtenben Slnfotbetungen bet tömifd^en
StaatötoetttJaltung gegenübet, nid^t fel^t befd^toetlid^ fatten^).
3)aniit »at jeboc^ ©^tien nod^ feineätoegjg untetföotfen.
3)et Äaifet ^atte in Slntioc^ien neue ©tteitftäfte gefammelt ^).
®aanea unb bet ©acellatiuS tüdften in^ gelb, fo ba& ei5
am Satnuif ju einet gtofeen ©(^lad&t fam^).
1) SCabari 11, @. 169.
2) 3bn ^SUfot bei Sabari III @. 63: Anno quarto decimo Abu
Obeida ben el Dscbarräch Damascum se contulit ibique hibernavit.
Deinde quum Graeci expeditionem aestivam suscepissent, Heraclius
cnm exercitu Graecorum apud Antiochiam consedit . . . sacellarium-
(fue, qni ex ipsius eunuchis erat, in Moslemos emisit.
3) %>tt ^axmnt ^dgt bei ben SUen ^ieroma;, je^t ©d^eriat ilRaiibur.
(dKttet XI, e. 372). pr bie nähere ^eßfleOung ber iotaütät ifl ed üon
Sk^ttgleit, bog @ef^ in ^atbßünbiger (Sntfernitng üon $4i( ein 2)orf
3abifa unb ein gleici^namiged Sßabi angetroffen l^at. (Steifen burci^ @^en,
^öntgien unb $alfiflina L, ^. 357 ; auf bet erflen, bem Sßetfe beigegebenen
jtarte finbet man ben Drt t)eraei(^net.) ^aXn^a ober (bei (Suxqdfiva II, @. 275)
ober XBafufa (bei 2:abari II, @. 93. 95. 97) nennen bie arabifci^en Slutoren
bie Solalität, in beren 'tfläfft bie Sefefügungen ber (i^riec^en fiäf befanben. —
$er (Snglänber Saurence Dli|)6ant, ber biefe (S^egenben befu(^te, fe^t bad
eigenüidye ©^lad^tfelb breigig englif^e äReilen oßlit^ oon (S^abara (bei Vftwx,
Annab of the early caliphate @. 99, 9^. 2). — ^n einem Don iRotbele
(3eitf4rift ber beutfd^en morgenlanbif^en O^efeafc^aft «b. XXIX, e. 76)
ebirten, für bie c^ronologifc^e Q3ej!immmig ber (S^Iad^t mistigen f^rifd^en
Fragment nirb biefelbe atö bie oon (S^abtt^a, in ber Sontinuatio M ^ol^anneiB
120 2>ritted (5a)nteL
SHe beiben $eere ber ©ried^en foffcn 40,000 SRann
gei&l^It l^aben ^). älber eine bei iveitent größte ©d^aar ÜeSten
bie 9lraber auf. 93on ben laifetUd^en ipeeren mürbe \>a&
eine naä) bem anbeten gefd^Iaflen.
SHe 2;ru^)pen, bie unter Saanea fianben, finb bann in
ber aOBeife altrömifd^er Segionen fotoeit geflangen, tl^rem Äaifer
abjufagen unb 8aanei5 jum Qmperator au^jurufen, »oburd^
fte jebod^ üeranlajsten , bafe fie wn bem anbem 3^eil beö
$eerei5 üerlaffen tüurben^). Qn biefer aSermiuung finb bie
Slraber ju einem burd^ il^re üortl^eill^afte Sage »erftärften,
ungejülmen Singriff toorgefd^ritten. Sie erf ödsten einen Sieg,
burd^ toeld^en ber grofee Äampf enbgflltig entfd^ieben unb
©prien ben SRömem verloren gegangen ifl. S)er gried^ifd^e
Serid^t erKärt bie 3lieberlage ber faiferlid^en 3;ruppen fel^r
ungenügenbertoeife au& ben ©taubtüolfen ber ffiüfte, unter
benen bie arabifd&en §eere üorgebrungen feien ^).
S)aiS SBefentlid^e be« ®reigniffe« liegt hoi) in ben
aJlängeln be« römifd^en Ärieg^mefeniS , bie eine Slrt wn
©elbftauflöfung in [xä) fd&liefeen. SDie ©reujbefe^tebaber »aren
ju fd^tüad^, um bie erfien Slnfälle auiSjul^alten, SHe alte
twn iBtclaro (%iatt^, Espaf^a sagrada VI &. 430 ff.), c. 15, beiS 3fibom9
VoctnfxS (^lorej a. a. O. VIII @. 282) , c. 8 , unb in bem bem ^\\ä)of
Stbefonfud twn Solebo beigelegten (S^ronilon a(9 bie apud Gabathum oppi-
dum bejeic^net Gemeint tfl 2)f4abtS in ®au(aniti0. bamatt bie angef^^ienfle
etabt in biefer ®egenb (sletflein, Stetfeberic^t über ^auran, @. 119).
1) ^aOf 2:^eopbane0 <S. 388, 8 ed. Boor, mit bem bie anberen
gtie^ifd^n Tutoren übereinfKmmen. 9ei meitem größer giebt 3bn ^f^at
baiB grie4if(4e ^eer an, — auf 100,000 Warn, »otwn 12,000 9(rmenter,
12,000 Grober, bie übrigen ^riet^en gemefen feien.
2) SC^eop^aned <S. 338, 8 ed. Boor: araaittanvJis ol lov
Jiatirovsj Bnavtjv nQO^fiQC^ovrai ßaatKa xal ^HQitxlnov amxtJQviav.
3) Xbeop^nciB <@. 338, 6 ed. de Boor.
gortfe^ung btf peiftf^en MegdS. 9hiflent. 121
SKUitfitcolottic, auf bet bie SSertl^cibtflung bei5 Sanbci8 be*
TU^te, ergab fid^ fclbft bem geinbe; ber blefem entgcgctii»
gefd&t(fte gelbl^err »arf ftd^ eigenmäd^tig jum Sntpetatot auf,
t>erinod^te aber nid^t bie 3;ru^)^en mit fid^ fort jureifeen , fo
bafe pe beibe ju ©runbe gingen unb bie Slraber ben @i|
i^er 3Rad^t in bem fd^on tjorl^er eroberten S)ama«!ui5 auf-
fd^lugen ^).
Sei toeitem nad&l^altiger toav ber SBiber ftanb , ben bie
Araber bei ben 5ßerfem fanben. 2Bir Ijobtn nod^ einmal
ba^ ©d^aufpiel eine« äd^t orientalifd^en Äriege«. Sflad^
ß^lib« Abberufung au« $ira erl^oben fid^ bie 5ßerfer, bie
aud^ in bem S^P^^^ ^^^ SSertpirrung, in ttjeld^em pd^ bie
faffanibifd&e S)9nafKe befanb, bie ©d^toäd^ung be« Sleid^e«
nid^t bulben föottten. ßine toon ben ^Jrauen, toeld^e jum
SCl^rone gelangten, berief ben Sefe^föl^aber wn ©l^orafan,
Shijiem an il^re Seite, ©ie föürbe il^m bie Ärone auf
eine Sleil^e wn ^oXfxtn felbft abgetreten l^aben, totnn
bie perfifd^e Sitte fold^e Unregelmfifeigfeiten jugelaffen
^>ätte. @ie beHeibete il^n jebod^ mit bem unbef(^ränften
Dberbef el^l ^). ©ie fagte il^m, bafe er niemanb über fid^
l^aben fotte aU ®ott. Slujiem ttjufete nun ben populären
1) ^ folge Riebet bem 3^9"^^ ^^ beiben älteßen arabif(!(en d^efd^tcbt«
fc^rriber, be« 3bn 3«^af (bei ^abari lU e. 63) unb Saribt (bei Selabfori a. a. O.
@. lloergl. 2:aban II @. 169), welche bte^ci^IacbtainSaTinufinbenilRonat
9labf(^ bed 15. 3a\ftt& ber ^ebfc^ra, 9. Sütguf} h\& 7. ee|)teniber 636 u. tt.
fe^en, moiS burd^ bie ermahnte f^rifd^e Sufsetc^nung beflätigt rotrb, ber
Safolge bie 9»d)eTla9e ber SRomer am 20. ^ff 947 aer. Seleuc. = 12 9tab«
Sä)ab XY ber ^ebfd^a = 20. Sluguß 636 erfolgt ifl. (Saitffm be ißercetjal,
SBeil mib Wm (a. a. O. @. 92) nehmen \>q» 3a^r 634 an. @ie folgen
^iebd einer anberen Eingabe bei Sobart, bie aber bei bemfelben ntc^t auf fo
gme S^td^iffe geftii^ »irb, rote bie auf 3bn ^dbat unb SBafibi begrttnbete.
2) Xabari II @. 179 ff.
122 2)ritted daipittl
äBibetftanb gegen bie älrabet ju orgoniftren unb brad^te ju^
gleid^ ein $eet in altorientalifd^er gorm in^ gelb, mit
®le})]^attten unb Äatapl^raften. S)em jiellte Dmat, benn
Slbu Sefr toar bereite gejtorben, ben tapferen Slbu Dbeib
^fm aWaffub entgegen.
Slud^ ber »ar ein guter Äämpe. ®r ttjagte ei5 einmal,
bem gewaltigen geinbe gegenüber bie SrüdEe abjubred^en,
»eld^e feinen ßeuten ben SlädE jug möglid^ gemad^t l^aben toürbe,
aber er »urbe gefd^Tagen. S)ie Araber erlitten eine Sflieber-*
läge, bie fie auf eine ober bie anbere 3lrt in il^ren Qx^
jä^lungen über bie SrüdEenfd&lad^t befd&rieben l^aben^).
3[n bem allgemeinen SSerl^ältnife trat baburd^ feine Äenbe"
rung ein, bajs unerlDartet ein männlid^er ©projse be^ faffani*»
bifd&en ©efd^led^t«, ein en!el (Sfyo&tn^, Qejbegerb in 3ftad^r
aufgefunben unb gefrönt lüurbe, enblid^ aud^ in SWabain jur
Slnerfennung gelangte. ®r vereinigte bie t)erlorenen ©cbiete
tüieber mit bem Sleid^e unb fäumte ni(^t, bie jerfiörten geuer*
tempel »ieberl^erjufiellen.
3)amit aber ertoedCte er ba^ ©elbfigefül^l beiS ^&lam.
Dmar felbft »urbe burd^ ben Slbbrud^, ben bie mo^limifd^e
ajlad^t erlitten batte, in feiner ©eele getroffen; er »ürbe in
^erfon gegen bie Werfer auÄgejogen fein, \)äiUn ü)n ntd^t
bie greunbe unb Slatbgeber, bie um il^n »aren, bat}on ab^
1) S)te ^Xadft, toelc^e bie Araber att bte tnm (£(«bf4ifr b^dd^nen,
fanb nad^ 8eIabfori (bei ^oumel, lies Berbers I @. 9 9?. 1. £tade sur
la conqu^te de TAfrique par les Arabes), ber SBatibi folgt, am
29. 9{ainab^n (^mja, Annalium libri X ed. Gottwaldt @. 121 ber
latetmfd^en Ueberfe^ung giebt ben kt^ttn 9iamabl^ an) $. XIII b. t.
26. 92ot)ember 684 u. Sera Statt. Sabari U (8. 195 fe^t fte in ben Doran«
g^ben SRonat Sc^aban; Qbn ^l^ai in boit n&d^füfolgenbe 3^^ ^^
^\dfta (bei Xabari U e. 171).
gortfctjmig bdJ ^>crjtf(%en ÄriegcÄ. 3«ib«9«'^^ ni. 123
gel^alten ^). 6t brad^te ein ncue^ fiattUd^e^ $eer jufammctt,
an beffcn 6^i|c er Saab ^In abi SBaffa« ftettte. 3)atitt
lag ber SSort^eil ber Sage üon SRebina, ba§ e8 bie aWög^
lid^feit ber $ülfelei|iung nad^ üerfd&iebenert Seiten barbot.
SBie fel^t Saab toon Omar abl^ing, fielet man aui^ einigen
Ueberbleibfeln ber üon i^nen ge^)flogenen ©ouefponbenj 2).
3n jtoetfell^aften gäHen fragt Saab beim ©l^alifen an,
inbem er felbfi bie eingetretenen Sd^»ierig!eiten l^erüorbebt.
S)er gl^alif ruft bie toomel^mfien üRoSlimen jur SBeratl^ung,
bann entfd^eibet er. S)iefe Sntfd^eibung tüirb bem Sefel^te^
^>aber atö eine untüiberrufUd^e überbra^t.
Saab nal^m Stellung bei fiabefia ®), ber 5porta ^erfiae,
»0 ?Pferbe unb Äameele reid^lid^e SBeibe fanben unb er burd^
glüffe, in beren SKitte e^ gelegen toar, gefd^ü|t tüurbe^).
3loä) einmal iji e« bann ju Unterl^anblungen gefommen.
SMe 5ßerfer »aren erjiaunt über bie ^artnädtigfeit il^rer
©egner. Sie bel^au^Jteten , alte SSerbienfle um bie Slraber
JU ^aben ; fie l^ätten bief elben in il^re ® ebiete aufgenommen
unb il^nen fogar einen antl^eil an bem 2Beltt)erfe]^r mit
Snbien julommen lajfen'^).
SRan bot il^nen an, ein arabifd^ei^ fjürftentl^um an ben
perfifd^en ©renjen ju enid^ten*). Slber »ie toäre ei5 für
1) £abari U @. 143.
2) 9et Zoban II @. 259 ff.
3) Uc&er bie 2age oon Aabefta ffatben fiä) genaue to^ograp^fd^e ISngaben
in bem ^reiben twn @aab an ben Q^l^attfen Omar bet :Caban II @. 268.
4) 3n bem @4mben Omoid an @aab (eigt ed : (a. a. O. @. 261) porta
Peniae, et qtiidem portanim illanim omnimn quiim Babsidiistam ceteriB
hajiis generis rebus, qnibus illis opus est, instructissima, atque statio
ampla, pabalo abundans, pontibus, fluminibiis, trajecta diffidlibos septa.
5) Xobort III @. 7 ff.
6) 2:abari III e. 8.
124 S)ritte9 dapM.
Omar mödlid^ getoefen, batauf eittjugel^en, bo fo totele 9Ro£^
litncn gefattctt »aren, toai^ bie Slad^e ber ©laubigen l^etou*^
forbette. 3)ie ^crfcr mufetcn alle Äräfte aufbieten, um bie
©ngebrungenen toiebet ju üertreiOen. Shifiem rüdte mit
feinem tool^tgerüfieten $eere in« gelb unb überf(^rttt ben
glu§ attü, ber ben 3Ko«limen eine getüiffe ©id^erl^eit
barbot. S)ie (Slepl^anten mit i^ren Stürmen unb Setoaff^
neten erfd^einen tüie im Äampfe be« 5ßoru« am ^ntn^ unb
in ben Äriegen ber ©eleuciben atö bai? fräftigfie SJoHtperf
be« Drientjg gegen ben Dccibent ^). S)agegen befielet bie befle
SBaffe ber Araber in ben Äameelen, beren SSorjug üon jel^er
getoefen föar, bafe bie Sleiterei t)or i^nen nid^t ©tanb l^ielt.
6« folgte nun ein blutige« B^f^w^^^^t^^ff^^ / ^oeld^e« t}ier
3;age bauertc.
3laä) einem jut^erläffigen Serid^t l^ielten fid^ bie Araber
am erfien 2;age für fo gut tpie gefd^lagen. Slber fie
befamen $ülfe au« ©prien, bie i^ren SKutl^ ioieber er^
frifd^te ^) ; ©treiter foDen il^nen jugejogen fein, bie foeben am
Qarmuf gef ödsten l^atten^); fo leiteten fie an ben beiben
folgenben S^agen guten 2Biberjianb. S)ie ©ntfc^eibung l^ing
aud^ bann noc^ üon ben ©le^b^nten ab. ©aab l^atte Rd^ bei
ben ©ingebornen erfunbigt, loie man biefer Spiere ^n }u
toerben t)enuöge. ^tntx 5Rotij jufolge gelang e« ben SHrabem,
fie in 3öut^ ju üerfe^en, fo bafe fie, nad& SSermunbung be«
ftärfften, bem bie übrigen inftinftmäfeig ju folgen pflegten, burd^
1) Ob bie (Srinnerungen an bie Anfänge bed perfi[(^en ^nd)di bei
^rbuft über bie fixt unb Steife fetner SuMfhing gegrttnbet fmb, taffe id)
ba^ngeßeHt.
2) milites ita alacres facti sunt, ac si pridie cladcm non acce-
pisseDt 2:abari III @. 34.
3) Xabari III @. 33.
@<i^la(^t bei ^abtfta. 125
ben glu6 jutüdgtttflen ^). S)a mußte fid^ aud^ Slufiem toon bem
^od^jift, auf totl^m, er btö^et ber ©d^lad^t jugefel^en ^atte,
erl^eben, um fid^ über ben glu§ ju retten. Riebet iji baS
petfxfd^e ^eer gefd^lagen unb SRuftem getöbtet föorben % ®od^
VDüt bte Slicberlage, mläjt bie 5ßerfer erlitten, feine fo tooB"
flänbige, baß baiS $eer auiSeinanbergefprengt tt)orben »dre.
e^ fd^lug ben SQBeg nad^ aWabain ein, l^ielt aber nod& auf
t)erf^iebenen Stationen ©tanb. SHc 5perfer »aren erjiaunt,
bafe bie 6le)}^anten in ber ©d^Iad^t fo »enig auiSgerid^tet
Ratten. Slber gerabe ber SRad^tl^eil, in ben biefe geratl^en
ttwiten, fd^eint fie übei^eugt ju ^aben, ba§ fte ben Äampf
mit ben Strabem nid^t toürben befielen fönnen. ©ie faßten
ben ©ntfd&Iufe, fid^ in ba5 innere 5perfleng jurüdfjujiel^en unb
gleid^ bamalS toar il^r Slugenmerf auf Sflel^amenb gerid^tet*).
S)en bePen 33(>eil il^rer ©d^dje nal^men fie mit fid^.
3Wan barf »ol^l fagen, ba§ aud^ o^ne bie Eroberung )oon
SWabain bie toomel^mfie ÄriegiSfrage entfd^ieben »ar. Äabefxa
1) Xabori lU @. 47.
2 9ud^ in ^ejie^ung auf bie ^d^lac^t toon ^abefia fitib bie 3citangaben
jdft \6irDanhn\), inbem biefe(6e oon ben arabtfd^en 9(utoren in bad XIV., XV.
ober XVI. 3a^ bet ^ebfci^a gefegt wirb (d^^afubi, IV e. 224). ^m beßen
beglaubigt ifl bad ^a\)v XV b. $., bad, »ie mir oud SBafibi (bei S^abart
in @. 84) erfahren, möi bie (Sinmo^ner Don jhifa angaben. 3bn ^f^af
befümmt bie 3ett nsiftc. Sflaä) ibm (bei Sabari III @. 65) »nrbe bie Bd^lad^t
}u Sütfgang biefe« ^a^reiS geliefert. <Btmt 2)atirung wirb burc^ einen
omienifc^en flntor, Tlo\ti^ ©ag^angabuafK beflatigt, nac^ »elcbem baiS Qu*
fmnmentreffen in bem iDtonat SRe^gan, bem achten beiS armenifci^en Sßanbel^
jalM» tun bie 3^t ber (Epip^nien — 6. Januar — ftattfanb (bei S)ulaurier,
Recherches sur la Chronologie @. 215). 'ävA ber (Sotndben^ biefer (j^rono«
logifd^cn 8efiimmnng mit ber arabifc^en B^itred^nung folgt, bag bie 2xif\a6ft
in ben legten 9)^onat be« ^a^iB XV b. ^., 4. Januar — 1. gebmor 687
gefegt werben muf; ber ^Honot SKebegan umfaßt in biefer SetraeterüB bie
3eit Dom 17. ^e^ember biiB gum 15. Januar.
8) ad Ell-MadaiDam versus aofugeront, ut in Nehavendam se
recipercnt. Sabori IIl, @. 70.
126 2)ntte« (£of)tteL
ittufe als eine ber grofeen gelbfd^lad^ten bettad^tet toerben, toeld^e
boÄ ©(i&idfal ganjer ©pod^en bejitmmen. Saab iüenbete fid^
nun nad^ ben üerlomen Siegionen jurüdt unb untemarf fie,
$ira ging an il^n felbfi über.
S)a finb aud^ einige ©inrid^tungen getroffen »orben,
bie jur SSel^aitptung be« Sanbe« bienten. S)enen, bie an
beni ^ati, ber mit i^nen gef^loffen »ar, fefigebalten l&atten,
iDurben bie gemad^ten 3^f<i9^^ nod^mate betätigt, ben
Slbgefattenen unb aBieberbejtoungenen eine l^ö^ere Sufee
auferlegt.
Unb }ugleid& trafen bie Araber Slnftalt, bie Sel^auptung
biefer ©egenben burd^ eine golonialanlage ju fidlem. Omar
^atte boÄ üon Anfang an angeorbnet; nur über bie SBal^l
bea 5pia|e8 »urbe erfl burd^ 5Rad^frage über ©efunb^eit unb
beffere Suft entfd^ieben. @o ttjurbe Äufa gegrünbet @a
toax bie erfte auf bem ®runb unb SJoben ber mo^limifd^en
©roberungen errid^tete arabifd^e ^pflanjfiätte t)on militärifd^er
SefKmmung.
SBBäl^renb biefer ©reigniffe in Qraf »ar au^ bie @r^
oberung t}on Serien intmer »eiter fortgefd^ritten.
5ba bie SRömer jtein neue« $eer ina ^elb ftettten, fo
nal^men bie Slraber aud^ toon ben anberen grofeen ^anbete^
^lä|en ©efi|. Ql^r erfter weiterer Ärieg^jug untertoarf il^nen
a;abmor (^palnt^ra), ein anberer bie pbö^tjifd^en ^auptfiäbte.
3Benn man bie ©rjä^lungen über bie ©roberungen
genauer anfielt, fo berufen fie immer barauf, bafe bie
Slömer ben ©täbten feine ißülfe toeiter leifien fönnen, unb
bie ©iniDOl^ner ftd^ genöt^igt feben, einen SSertrag mit ben
Slrabem ju fuc^en unb i^nen Xribut gu t)erf^red^en. 3)ie
Untertperfung üon 3)amaafu« biente jum aJhijier für bie
3«ttf«'few- 127
übriflen- 60 ift felbft ^etufalem in bic §äiibe be« SbÄlifen
Dntar geratben. @in {leinet griecbifd^e^S ^eet toax in ^ol&ftina
QVi& bem g^lbe gefd^lagen tt)orben. Slber bie ©tabt tputbc
wh!^ tapfer toertbeibigt. Sei ber SSerfiärfung ber moi^limi"
fii^n Srmee burd^ Omar felbfi faxten bie Sintüol^ner t)on
SSelia, — benn unter biefent Flamen erfd^elnt Qerufalem bei
ben Arabern, bie abftd&t, mit bem ©Kalifen einen SSertrag
iu fd&Ue^en. Omar fagte i^nen ©id^erbeit für ibre 5ßerfon,
Ibten S3efi| unb ibre SReligion ju, toorauf fte unter Xf)txU
nabme ibreÄ ^patriard^en bie 2:b«5^^ öffneten^). && toax im
ä(pri( bed 3abred 637, Dier 3Ronate nad^ ber ©d^Iad^t bei
Äabefia *).
aSe biefe $ro))in}en, bad gefammte ®ebiet, um todä)t&
in ben erfien (Spo^tn ber älteften äBeltgefd^id^te bie SSClIer
gefhitten \)atttn, fielen in bie §änbe ber Araber. 2)er
tSmifd^e »efeblÄl^aber in SWefopotamien , ^obanneÄ, ^ßrohi*
totor t)on Oi^rboene, füblte {td^ nid^t im @tanbe, bie ^rot^in}
}u bebaupten. @r ben)il[igte eine Summe ®elbei$ a\& S^ribut
gegen bod 93erf))red^en ht& arabifd^en ip&uptlingiS , ber ibn
<^8rtffr f^ jenfeit bei$ @upbi^<^t ju Italien ^). ^eralliuiS nal^m
boran großen SInjbg, tpeil t& obne loorangegangene 9(nfrage
bei ibm gefd^eben tpar. @r rief 3<>^^itn^^ o}>, moburd^ bann
bie Araber toottenb« bie Dberbanb befamen. 3lod& in bem*»
felben 3abr b^^^^ P^ 3lifibiö erobert; aud^ ebeffa, ein
äRtttelpunft ber religiöfen Sultur ber Sb^fien, mugte {td^ be^
1) 3n ben Snaldten nnbme td^ biefen S^orfälleti eine fritifd^e Erörterung.
2) ^aäf einer O^loffe p 9Ro^ammeb 3bn @<^aftr (bei fBeil I, @. 80.
9{. 2.x im erffen SPtonat Siabi ^. XYI.
8) 637 n. t. imc^ X^p^ned (s- 3. b. SB. 6128 @. 840 ed. de
Boor); am^ Tüd^aiA ber ®^rer (Joam. asiat IV s. 18 t. @. 825) ge<
benft ber Abberufung M So^nneS.
128 2)ntte« Sonntet.
quetnen, Xribut ju gal^lcn ^). Unterbeffen xoat auf öcr anbeten
@eite aud^ 9lnttod^ien mit ®en)alt ber 9Baffen eingenommen
toorben.
So ifi Sprien unter bie ^errfd^aft ber Slraber flerat^en.
S)er römifd^e Qmperator unb feine Segionen loerf^toanben au8
biefcn Sänbem. ^vt ©tette nal^men bie fiegreid^en ara^
bifd^en Sorben ein, bie eine tl^eofratifd^^militärifd^e Drgani^
fation l^atten.
Einen »efentUd^en ^mputö ju biefen Untemel^mungen
gaben bie ^anbeteintereffen, toelc^e befonberi^ ben Äoreifd^lten
toon aJleffa immer 'oox 9lugen fd&mebten. 3)ie Äaratoanen
tonnten nun ©prien burd^jiel^en, »oburd^ SWeffa nod^ um"
faffenber ate frül^er ein SDlittelpunft bei5 ^anbete mit bem
kontinent tourbe. S)amit aber fknb nod^ eine anbere, maritime
©rtoeiterung ber mo^limifd^en ^errfd^aft nad^ Djien l^in in
enger Serbinbung.
6d^on unter Sbu Sefr toar bie Slbfid^t ber aWodlimen
auf Dbolla^ gerid^tet, too ein lebenbiger SSerfel^r jtolfd^en
Qitbien unb ^ßerften ftattfanb. S)ie inbifd^en 2Baaren tourben
auf bem ^erfifd&en ajleerbufen in biefe SWarlen l^erbeigefd^afft.
6* toar bereit« erobert, aber burd^ bie SSeranjialtungen
SRuftem« toieber verloren toorben^).
S)a]^in rid^tete Omar auf« 3leue feine äugen.
1) 689 u. ä. nac^ ^Oftopf^tia (j. 3. ber fBkit 6130 e. 840, 20),
8e(aini III ®. 480 fe^t bie (Sinna^me toon (Sbeffa mtb bie (Srobemng SRefo«
fwtamieniB in ben Wltmai 2)f(i^ttntaba b. 3. XVII b. $. b. i 21. Moi bis
19. 3um 688, eine 3eü6eflimmung , bie mit ber be0 2)ion9Pu0 toon Weimar
Cäfftmcan, ßibl. orient. II e. 108) aer. Sei. 948 (Ottober 687-88) ^n«
fammentrifft. %>o6f erf^etnen bie Sbigoben beS 2:i^eop^aned oU biegenoucten
unb entfinre^en nte^r bem 3uf<mtmen^ge bec Gegebenheiten.
2) Soboxi II ®. 15.
^onbdi^tetefTen Der Araber. 129
S)abei ^abtn aud^ anbete Slbfti^ten mltfleipttft, nantent^
Ixd^ bie, ben 5ßerfem, mit betten ber Ärieg no(^ immer fort«'
gefeit »urbe, bie §ülfe aui^ biefen Sänbem abjufd^neiben. S)er
Kjotne^mPe 3^^* 1^9 l^'^^^ i^ ^^^ SBeii|nal^me biefer fee-
Bel^etrfd^enben ®ejiabe übtxf)avcpt
9hir gerinfl toar bie Xttippenjal^l , »eld^e Dmar unter
Dtba junäd^ft bortl^in fd^idtte. S)iefe l^atten jugleid^ mit
ben @intt)Ol^nem unb ben perfifd^en ^eerfül^rern ju fämpf en ;
aber fxe toaren jiarf genug, eine toeit überlegene SWann"
fd^aft ju fd^lagen. Dtba trat mit ben Arabern an ber
Äüpe in SSerbinbung; er getoann fte, inbem er jte gum
3«lam, ber atte Slraber mit einanber toerbanb, über"
fül^rte. Sie jeigten il^m ben burd^ feine Sage jur ©rün*»
bung einer Kolonie geeignetfien 5pia|, eine mit Steinen
bebedte gläd^e, tocS eben Safra bebeuten foll. §ier
grönbete Dtba Saffjora unb brad^te bie ©d^iffal^rt auf bem
^)eTftfd^en SKeerbufen unter arabifd^en föinflufe ^). ®r rid^tete
einen ®ee^)la| toon umf affenber SBebeutung für ben Orient ein :
benn leidet toar t)on bort Siraf ju erreid^en, in jener ®i)Od^e
bie »id^tigfie SRl^ebe, too bie SSerbinbung mit ^nbien unb
gl^na fid^ üofljog^). SRan erjlaunt beinal^e, in bem tumul*»
1) @(»D0^( für bie il^rünbung Don Saffora, tote für bie twit Jhtfa fin<
ben ^ abtoeic^enbe geitangoben. SBafibi (bei 2:aban TU @. 85 DergL II
&. 15) fe^te bie erflere in baiS 3a^r XIV ber ^. ; ein anberer ^ixüm, ben
Xobori bombte« in bod 3a^ XVI, in ben ^tmat 9labi (S^ml— a^ai
697); Jhtfa ifl nad^ einigen Tutoren im 3. XV (iD^afubi IV. @. 225), nad^
Snbeten im 3a^ XVII (^etabfori im Sn^ng gum erpen 9anbe bei Skit
@. VL Zcibaxi bei ^aelami UI @. 425. 9lbulfd)a I @. 289) gegrfinbet
»orben. !^ genmteße g^t^^^mimung für bie ®rttnbung wn Sto^a finbet
fid^ bei 3bn tUmtfix: 3 3a^e 8 SRonate nad^ füm f&di» Sob b. i. im
eafor Ui SolM ^^n, b. i. im SRär) 688 u. t.
2) Ueber @iraf nnb Dbolla^ bergt. So&tt nad^ bem %tf)uge üon
ti. «anle, aBettgefftidiie. Y. 1. 1.-8. «ufL 9
130 2)ritte0 (&QpM.
tuatifd^ett 2;reibett ber 3^^ gtofeen ©ebatifen ju begegnen,
toeld^e ber aBelttoerbinbung anbete ffiege amoiefen, ate bie
bid^erigen unb SNeRa, ben alten aRittelpunlt bei^ atabifd^en
&tf)tni, JU einem ber anfel^nltd^jien ißanbelapläfte ber afta^
tifd^en SBett erl^oben. Dntar ifi eine gro^e gtgur in ben
unitoerfalen, nantentlid^ geogray^ifd^en Kombinationen aQer
Seiten.
SSfifImfelb in ber Sdtfc^rift ber beutfd^ morgenlänbifc^en ©efeUfd^aft,
©b. XVm, @. 418. 420 ff.
Viertes dapütl
Snnere 3^vungen im grted^tf(]^«röintf(^en fUtidft. Serlufl Don
SHe auiS il^ren äBäflen ]^ert)orbred^enben älrabet bitten
betflcfialt ble beiben SRad^barteld^e, wn benen boÄ eine ble
})bä)^t älutottt&t übet ben Occibent, boiS anbete ein mag'^
flebenbe« Slnfel^en übet ben Dtient befa§, in einem pU^*»
lid^en iufammentteffenben Slnlauf b^tDungen. S)aÄ petpfd^e
9letd^ toat fo gut tpie geflüt}t tDOtben, bet äRonotl^eidmuiS
jum etflen 3Rale in bie öfttid^en ©ebiete eingebtungen. SSot
äugen liegt, bag bantit eine neue 9eta füt Ofiaften anbtad^.
3n Jhifa unb Safta l^atte ftd^ bet 3RonotbeidmuS neue
3Rettopo{en gegtfinbet }um Jtampf e ju Sanb unb jut @ee. 3)iefe
@egenfd^e tt)aten gleid^fant etl^nogtopl^ifd^et Statut. @£ lant
batauf an, toie toeit bet S^lam ftd^ in ^ßetfien felbflänbig
bel^au^ten unb wn ba in bie Sfinbet bet alten Sieligiond^
fpfiewe t)otbtingen unb fie übetmeifletn toetbe. ©inen gan§
anbeten toeltgefd^id^tUd^en (Sfyaxalttx ^at bet etöffnete Äampf
mit bem gtäfo^'tßmifd^en ftaifettbum. S)et atabifd^e üKono^
tbei^muiS fliel l^iet mit einet bei toeitem tiefet begtünbeten unb
beffet otganifltten SÜeligion }ufammen, bie et }u übetbieten
• 9*
182 ®t^^ (laspxtti
meinte^ wn bet fid^ aber feilte urfptüngl^en Qlmpulfe
felbfi ]^erf(^rieben.
3tt bem Äaifertl&um unb bem ei^riftentl^um beftanben
nod^ alle ©lemente ber 6ultur bet frill^eren Qal^rl^uttberte^
x>on benett fid^ ber rafd^ unb eittfeitifl enttoidelte 3«lam
lo^gefagt b^tte. S)ai5 toeltflefd^icbtlti^e Snteteffe concetttrlrte
fi(^ baritt, intoiefettt bie neu flegtitttbete arabifcbe fSRaä)t im
Äampfe mit bem Äaifertl^um toeiter fottfcbteitett; ob fie
bemfelbett ttod^ anbete ^ßtotoinjen etttoittben obet e« toiel^
leidet flanj umjiätjett Mtbe, tootitt eine auflöfung bet biP^^
tif(^ett ©tunblagen bet ©ultut gelegen bätte.
3nbem nun bet QÄlam, wn Äopf bi« ju gufe getDaffnet,
t)on einem einbeitlid^en teügiöfen ©ebanfen befeelt, in ba*
tömif(be 9tei(b tootbtang, gef(^ab e« biefem, bag bet SSetfuibr
bie ©ntjtDeiungen )u b^ben, but(^ bie t& h\Sf)tx gefd^tp&d^t
tDOtben tDat, unb bie innete ©inbeit b^it^ufleffen , t)ielme]^t
neue ©n^toeiungen ^ttooxntl
SBit fennen bie ©ntoithingen, toelibe bie Sebte wn ben
jtoei SRatuten in Sl^tifhiÄ, il^tet SHffetenj unb ibtet Set*
einigung ausgeübt b^tte.
3)ie teligiöfe ^ßatteiung mad^te eine SSeteinigung aUet
jttdfte be£ dieid^eiS }ut SSettbeibigung beinal^e unmöglid^.
Um bie ©d^toffbeiten bet ©egenffifee ju milbetn, getietb
man auf einen ©ebanfen, bet toielleid^t felbfl nid^t ol^ne SWldE-»
ttjithing bet in Sltabien im ©tteit begriffenen ©laubenÄ«»
meinungen entftanben ifl^).
1) 3n einer auf bem romifd^ (SonctI 649 oetlefenen @(^rtft bed 9i«
fd^ofd &tt3pfiaxaa bon i^ora (in ^oiafüna) »tcb ber iBifd^of Xl^bomd üon
^aran (auf ber CKnai^IbinfeO ouSbrttdRd^ att berjcnige bejeid^et, ber biefe
äßeinunfi jnerß aui9gef|m)d^en ^t: Iv n^o$c fikv BtoSto^Q 6 r^s
Urftmtns M a)>7onotl^Ietttitnid. 133
e« tDar bct ®ebanfe, bie SSetbinbung beibet SRaturen
butd^ bie (Shtl^ett bei» MUtnS, tute man jagte: bie göttlid^e
Energie in ben SSorbergrunb )u fieSen. ÜRan meinte, bamit
bie SRonopl^^ftten ju gett)innen unb }ugleid^ bie Snl^änget
be« d^alcebonifd^en ©oncil« juftieben ju fieHen. Äaifer
^etafiiuiS l^at biefe 3bee itpar nid^t juerfl gefa^, ifl aber
bamit juetfl öffentlid^ ]^ett)orgetreten. 3n feiner Statur lag
eÄ, in ben ©d^toierigleiten , in bie er geriet)^, eine 3lu*^
fünft }u fluiden, bie wn bem getool^nten äBege abtpid^. ^
berfelben 3eit nnn, in toeld^er er bie SEBaffen ergriff, um fid^
burd^ eine Dffenftüe, bie 3fHemanb erwartete, gegen bie 5ßerfer
ju toertl^eibigen , l^at er aud^ ben tl&eologifd^en ©ebanfen
auSgefprod^en , burd^ ben er ben Streit ber religiöfen ^ßar*»
teien innerl^alb feine£ Sleid^eiS auiSjugleid^en ober tpenigfleniS
jurfld^ubrängen meinte. 3^^^ ^^^ ^^^^^ S^f^wimenfunft
mit bem Dberl^aupt ber armenif(^en SRonopl^^fiten ifl biefe
'3bee t)om Äaifer jur ©prad^e gebrad^t tDorben. SRäl^er erörtert
tüurbe biefelbe in ben Sonferenjen beÄfelben mit S^ru«,
bamal« 5ßatriard&en ber Sajier^).
Sluf eine anfrage, inwiefern bei beiben SRaturen fld& bod^
(Sine äBiSeniSmeinung annel^men laffe, brad^te SergiuiS,
?Patriard^ toon Sonfiantinopel , alte 3^^fl^iff^ ^^^t toeld^e
bie fird^lid^e annel^mbarfeit biefer SWeinung betätigten, 5Rad^
£4^ytog 6 KwwaravTivovnoltug .... nkipqovr^xaatv ^v ^ili\(ia xaX
filav iv€Qyitav lijg d^iortjroe xal rijs dvd-QfonoTijTog tov Xqiotov
^oyfiar^aavTis (9)9anfl, X @. 894 A.). 2)0) IQifd^ofit S^borui) Mit
Vknan imb femer Ikrbmbung mit Si^ 9ä)enft aaäf X^p^dB (). 3.
b. O. e021 e. 330, 9. ed. de Boor).
1) SDVanft XI G. 530 D.: cfoy^ara, Iv olg xal fÄtag IvBQyiCag
X^UfTOV TOV dXti&tvov B(ov rifuov iTioirjaaTO ßvrifjLUV,
134 ^(ttcd Sa))üel.
eintfler 3^tt iji fie bann in bet "Xfyit auf einer ^ptotoinjia^
fpnobe }u ^arin (Srjerum) in armenien im 3^]^te 628
btttd^gefül^tt unb bafelbfi angenommen tporben. ätud^ in
anbeten $rotoin}en tpurben l^ierflber Serl^anblungen gepflogen
unb bem t)ome]^mflen inteHeftueHen görberer betfelben,
&9tu&, ber in)tt>ifd^en )um ^atriatd^en wn 9(Ie$anbrien
ernannt toar^), gelang e« bort, burd^ bie neue S)oftrin eine
^Bereinigung ber aRonopl&pftten mit ben Slnl^fingem be« d^alce«-
bonifd^en ©oncil« ju ©tanbe ju bringen *).
auf bie »etoeife, toeld&e bie Äird^enl&äupter für i^te
S)o!trin anfül^rten, lann tS uniS nid^t anlommen. ®& ifl
bie fpehilatit)e ^Jrage über baÄ S^^f^^mentoirfen beiber
Staturen, ni^t in jtt)ei i)erfd^iebenen SQBirfungÄfpl^ären, fonbem
in einer einjigen, ben a33itten bel^errfd^enben, concentrifd^en
®nergie.
9d^ benfe ni(^t, bafe e« bie fd&led^tejle auSfunft mar, bie
getroffen toorben ifl, nad^bem man einmal bo« ®e]^etmni| ra^
tioneO ju befiniren unternommen l^atte unb au£ bem ®lauben
in bie bialeftifd^en S)iÄhifftonen ber 2:b^ologen l&erabjog. gür
^eralliu^ l^tte fte eine unenblid^e Sebeutung : benn toenn fie
angenommen tt)urbe, fo gelangte er baburd^ }u einem erneuere
ten ©nfluB auf bie fird^lid^en ^Parteien, beren auÄeinanber^
gel^enbe 3;enbenj bie Slegierung be« Sleid^e« befonber« er«'
fd&toerte. ©elbfl bie boftrinetten Äbtoeid^ungen, bie im Stbenb*'
lanb ]^ert)ortraten, fd^ienen baburd^ befeitigt toerben }u fönnen
unb t)or Slttem : man fagte fefien gug ben ©ntoenbungen ber
SJRol^ammebaner gegenüber, bie in ber Seigre toon ber boppelten
1) 3m 3q^ 630.
2 Anfang 3imi 688. SRaiifi, XI, e. 564.
r
Uifprunfi M TbmoÜ^^t^mva. 135
'Jtatut gleid^fam eine SSielgöttetei fallen. 2)er SVtonotl^elettömud
mar nU^t allein ein 9ßerl tl^eologifd^er ©rfibelei ; et n)ar bie
©ruttbmafitne be8 ftaifer«, butd^ toeld^e er feine monard&ifd^en
9bft(i^ten unb bie ^aciftlation ber Aird^e }u erreid^en badete.
®in fllänjenbe«, gro&e« 3H Oibn in toeiter Sntfemung.
S)ie n&d^fle äBitfung mar bod^, bag eine 9Jleinung8t)erfd^ieben<'
^eit barüber entfprang, ob nid^t bie boppelte 9latur aud^
bie (gnerflie felbjl ergreife, fo bafe beren jmei angenommen
merben mfigten. @erabe an bie t)ermeinte @inigung in
aiteyanbrien htfl^)fte fid^ eine l^eftige Äunbgebung entgegen^
gefegter Sel&ren an, beren Interpret ber ^ßatriard^ t)on ^eru^
falem, ©opl^roniuj^ mar ^), mäl^renb ber ?Patriard^ toon Stte; an«'
brien an ber unter feiner gül^rung getroffenen ^Bereinigung
feftl^iett. SHe Äird^e geriet)^ in bie Oefal&r, Rd^ in toerfd&ie^
bene bogmatif(^e ©egenffi^e aufjulöfen. S)em auÄbred^en-'
ben neuen S^^ätfnig fud^te $eralliui5 baburd^ ju begegnen,
bag er bie 3Borte, in benen ftd^ ber @egenfa^ auiSfprad^, }ur
öffentlid&en Erörterung ju bringen au«brildElid& toerbot. 3^
einer 6onflitution, genannt ßftbefiiS, legte er bie Ueberein^
flimmung beiS 3Ronot]^eIetüSmud mit ber lird^Ud^en 9lnfid^t
auÄfül^rlid^ bar^). ©eine SSorfel^rungen maren iebod^ t)er^
geblid^. 2Rit ben geinbfeligfeiten, benen ber ftaifer l^ieburd^
auiSgefe^t mürbe, griffen nod^ anbere }ufammen, bie attö
feinen gamilientoerbältniffen l^errül^rten.
Sflad^ bem %oht feiner erften ©emal^Un ßubocia^), bie
1) ^pfftoma toitrbe gu Anfang bei» Solare) 638 8if(^of üon ^
tnfaltm.
2) Cnbe 688. Tlanf , X @. 677 9{. 1 ; ben Xtp, ber Q^ft^efLS fiiebt
et X e. 992 ff.
8) 18. angiifl 612. (E^ronifon ^afcbale e. 702, 20 ed. Bonn.
X^p^oneS ). 3. 6108 e. 800, 9. ed. de Boor.
136 ^vxM SofNtel.
i^m einen Sol^n l^intetlieg, l^atte ftd^ ^etaSiuiS mit
feinet Slid^te SRartina, bet 3;od^tet feiner ©d^toejiet Wtoxxa,
t>tvm&fflt, eine Serbinbung, bie bem altrömifd^en ®efe^e
tt)ibetfpra(]^. SBir erinnern un*, toietoiel t& efatfl bem Äaifer
SlaubiuiS lofiete, barüber bintt)eg}u!ommen. ^nbeffen iDar
haS alte ©efefe erneuert toorben; bie iufHnianif(]^e ©efefe-»
gebung t)erbietet auiSbrüdlid^ bie (Sf)t }tt)ifd^en Ol^eim unb
fSti^tt^). S)em {Hmmte aud^ bie Airii^e bei, baiS tpar haä
©emeingef ül^l ber ganjen Station. Unb ba nun au(i^ ÜRartina
©öl^ne befam, fo fonnten S^^if^l barüber, ob benfelben ein
Sted^t ber SUui^foIge }ufie]^e, nid^t attöbleiben.
9Ran nimmt an, bag biefe£ SJli&oerl^ältniiin bie potttifd^
militfirifd^en Stnflelegenbeiten in Serien eingriff fo gut, tt)ie
ba« religiöfe*).
9lod^ bei toeitem pfirfer trat baiS ]^ert)or, al« $era^
ttiu« in bie Qal^re fam, in benen man an feinen 2ob
§u benfen pflegt Um aUe 3tt>eifel an bem eventuellen
@rbfolgered^t be£ älteflen Bo^nt& a\i& feiner jtoeiten @]^e,
^ralliuiS genannt i^erafleonaiS abjufd^neiben, erl^ob ber Jtaifer
benfelben im Saläre 638 auf boÄ geierlid^jle jum »ugufiuÄ in
©egentoart be£ ganjen @enateiS ^). 9lid^t ol^ne bie ®ebete beS
^triard^en tourbe bemfelben an Stelle ber JtopfbebedEung
eineiS ßiäfar, bie er trug, eine faiferlid^e Arone auf haS ^upt
gefegt. 9lud^ ber ältere trüber, ber Sol^n ber @ubocia,
©onflantin, toar jugegen. ^nn erfd^ienen alle l^öl^eren
Beamten, bie Slbtl^eilungen ber a;ruppen mit il^en galten,
1) § 8 I. de naptiis (1, 10): fratris vel sororis filiam uxorem
dttceie non licet.
2) Wcefi^ma @. 28, 7 ed. de Boor (®. 26. ed. Bonn.).
8) 4. 3nrt 688.
8efltnimungen b(8 ^crafltud über bie (Erbfolge. 137
um i^re @tüdiDünfd^e batjubringen uitb il^re SSerel^rung ju
bejeugeit
Am folflenben Sfleujal^riStaflc mürbe eine felerlid^e ^ptO"
jefflon itaii^ ber ^gia ©opl^ia toeranftaltet , bei tpeU^er
^rafleonoiS k)on feinem älteren SBruber Sonflantin am 9(rm
geführt mürbe; aud^ baburii^ maren fte unterfd^ieben , bog
ber altere eine miam\)S, ber jüngere eine Xoga prätej^a
trug. 3)ie officielle 9lad^d^t eined fpäteren ^aiferiS über
biefe Vorgänge t)erbreitet fid^ eingebenb über bie abfhifung
in ber Sefleibung ber angefe^cnen 5ßerfonen auiS ben böd^ften
Sllangllaifen, bie fie begleiteten").
äBenige 3^age barauf mürben fte nod^maliS in ben $alaft
befd^ieben. SHe faiferlid^e gamilie erfd^ien in t)ottem ®lanj;
ber Äaifer, feine ©emablin 3Rartina unb alle ibre Äinber
maren anmefenb. S)ie ®ro§en brad^ten ibre ©lüdEmünfd^e
f eierlid^ bar ; erfl bem Sleid^e , bann bem Äaifer unb feiner
®emablin, b^^^^^f bem älteren unb bem jüngeren Slugujhi^
unb allen übrigen *). 3;ro| ber erlittenen SSerlufie füblte ber
^of wn Sonflantinopel fid^ nod^ t)0ll{ommen im Seft^
ber ^b^^tn @emalt im römifd^n 9leid^e.
$eralliui5 t)erfäumte nid^t, oud^ bie SRad^folge im Sinne
biefer Gärimonie ju befiimmett. @r fe^te fefi, ba6 nad^
feinem 2;obe ibm SonjiantinuÄ fomol^l ate i^erafleona« nad^=
folgen foQten, jebod^ unter SInerlennung ber taiferlii^en
1) i&onfiatttmud $oq>1^9rogenitud, de caerimoniis II c. 27, Dergl. bie
Xnmoftmgen oon fieAU, ed. Bonn. II, @. 738.
2) (H gjubt SMitscn, anf bmn ftoM bie brri XugnfK in boOec fjtgur
erfi^en, aitfred^tße^b, mit bem l^abem anf bem {^inpte, — ber Soter
in ber WtU, it einer ber @9^ne su feiner ^te (©obatier, Ddscription
g^n^rale des monnaies byzantines I @. 285).
138 ^^ierted (Sonntet
Autorität SKartinaÄ ^). Qx ifi nid&t ol^ne »eforfltiife für t>a»
Sd^icffal 3Rartinai8 gemefen. SRan fitibet, ba6 er eine an^
fel^nlid^e Summe ®elbe£ )u beren @unfien in bie ip&nbe
be* ?patriard^en gelegt l^at^).
^eralliuÄ flarb am 11. gebruar 641^); man fielet tool^l,
bag er nad^ beiben ©eiten l^in unl^eilfd^toangere ^fragen bem
äfleiii&e l&interliefe. 3lad9 bem Saufe ber menfd&lid^en SJinge toar
eÄ bod^ fetne^meg« gemife, bag feine Slbpd^ten in Sejiel^ung
auf bie 5Rad^fi}Ige jur SluiSfül^rung gelangen toürben. Bäfon
einmal mar etma« Slel^nlid^e» toerfuci^t toorben, ate ©opl^ia nad^
bem 2;obe 3ufHni8 II. bie oberjie @emalt in ^dnben ju bel^alten
gebad&te; Re l^atte bamit nur il^ren eigenen ©turj bewirft.
Ate nun jefet baÄ 3;eflament be« iperafliu« jur SluÄfäl^rung
fommen foHte, fanb t& ffiiberfprud^ , ber bod&, fo ju fagen,
eine conftitutioneHe Segrünbung l^atte, im 6irlu8, too nod^
immer bie alten Siedete ber römifd^en 5ßlebj5 fortlebten. aJlartina
fud^te in il^rer ©genfd^aft ate Äaiferin^SRutter , beren Sln^
1) iRicep^oruÄ ©. 27, 13 ed. de Boor (@. 31 , 12 ed. Bonn.):
^la&ijxas i^€TC&(iy (Sare KajvaTavrTvov xal *HQaxXfiov Toiff vlovg
ttvToV ßaailfTg iaoTffiovg (ed. Bonn. : 6fior((iovs) elvai xal MaQTivav
Tfiv aiftoü ywatxa Tifiäadai na(/ avröiv tos f*r}T^Qa xal ßaaCUaaar,
2) 9»ce)}]^onid e. 28, 18 ed. de Boor (@. 32 ed. Bonn.).
3) 92icep^oniiS bejKmtnt bai9 Smperium bed ^eroKntf auf 80 ^\ftt
4 WltmaXt 6 2:age (@. 27, 18 ed. de Boor). S)a baffelbe mit bem
5. Dftober 610 begann, ifl bemnac^ ber 11. ^bntor 641 ber 2:obeiStag be9
^atferd. l^iefe ^erec^mmg »irb in Sejie^mtg auf ben ^SSUmaX bur<!^ 3o*
ianne« üon iWfiu (a. a. D. T. XXIV prem. p. @. 568 c. CXVI), auf
ben £ag bed ^mM bnr^ (SebrenuiS (I @. 752, 15 ed. Bonn.), ber ben
11. 9Rar) cA& ben 2:obe8tag bed ^raHiuiS begeid^net, in I6etreff beS SBo^en«
taqiA bur<!^ bie 91n({abe beiS Chronicon Orientale: ^eraftiud fei an einem
^nntag gefbrben (^agi, Critica in Baronium 3. 3. 640 nr. II), befifitigt.
^r^p^ned (9. 3. b. SB. 6132 @. 841, 12) fe^t ben Stob b«S ^erolTm«
in ben 2R&i^.
moxfyUL (Sonfiantbt III. 13g
fptü^e fel^r umfaffenb ouÄßelegt merben tonnten, ble än^
erfennung ht& aSoHe«, aber man anttoottete: il^t ©tieffol&n
unb il^r @o]^n feien Aaifer unb n)ilrben ate folii^e anerfannt
loetben; i^r aber felbji al« Äaiferin=3Rutter eine betoot*'
jugte Stellung einjuräumen, n)iberfpted^e bem ^ertomnten
im röntifd^en SReid^e; einer %xau tt)ürbe eiS nid^t gejiemen,
@efanbtf(i^aften in eigener Werfen }u empfangen ; bie 9lömer
»ilrben ba« niemal« bulben ^). aKartina ging l^ierauf in ben
$alafl iuxM] il^re Söl^ne mürben atö Jtaifer anerlannt,
unb tt)ie e« nid^t anber« fein fonnte, ber ältere gonflantin
^tte fcaft be« Siedete«, ba« i^m feine ©eburt gab, bie SSor^
^anb in bem ^aifertl^um. ®r mar wn fd^mad^er SeibeiS^
befd^affenl^eit unb unauf^örlid^ franf. 3Man fürd^tete feinen
naiven Abgang, ber für bie Äinber, bie er bereit« l^atte, be=
fonber« ben altejlen, ßonilan«, »erl^fingnifetoon merben tonnte.
Um bem toorjubeugen, mürben toon ben Slnl^Ängem Sonflan^
tin«, meldte jugleid^ ©egner ber Äaiferin maren, umfaffenbe
aRaferegeln getroffen. SRan nötbigte nid&t allein ben 5ßatri^
ard^en, ba« il^m für SRartina übergebene ®elb auÄjuUefem,
fonbem ©onjiantin felbji mürbe tjeranlafet, ba« ©d^idEfal
feiner Äinber bem $cere anjuüertrauen , an ha& er bann
t>erfd^iebene ©d^reiben rid^tete. auf ben ®runb blefer Stn**
regungen toerfammelte ftd^ baffelbe in ©l^alcebon.
Sonflantin b^tt ba£ ^aifert^um nid^t länger, al2
üier äRonate )}ermaltet ^). ältö er mit 3;obe abging, ma«
jebermann ermartete, fd^rieb man bod^ fein SHbflerben einer
Vergiftung burd& bie Äaiferin ju. Sb^^^f^it« tial^m SRartina
1) iRicep^ontf 0. 21, 28—28, 10 ed. de Boor (@. 31 ff. ed. Bonn.).
2) 2)te Satter feinet 9{egterung gicbt dlicep^onid G. 29, 6 ed. de
Boor auf 103 2:afle an, fo bog (Sonfianttn« Xob auf ben 25. SD^at 641 ffillt
140 ^^x\a Sapitd.
»ebad^t, il^reitt ©ol^ne ^erafleonoiS bie firone au t)erfd^offett,
tooÄ il^r benn aucS) gelang; benn bo« betnfelben juerfonnte
@rbted^t jurüd^unel^nten trug man bod^ ^Oebenten.
i^erafleonoÄ toerfäumte tttd^t, bie beflen SSetfid^erungen
für gonPauttttiB Äinber ju gebeu, aUein SRletnanb wollte ll^tn
trauen, fo lange aJlartina am Seben tofire.
S)er fonberbare 3^^^«^^ t^<it ein, bafe bie i&auptjiabt
in ber Oettjalt be« $erafleonai5 , 6b<ilcebon in ber ber
Slrmee toar, toeld^e bie ^tä)U ber ©öl^ne ©onjlantin«
toal^mal^m. i^erafleonaiS begab fid^ felbfl nad^ ßb^lcebon,
ol^ne jeboii^ ©ingang ju finben ^). S)en ©urgent ber $aupt^
flabt toar t& fe^r unangenel^m , bafe ibre Sanbbefi^ungen,
namentlid^ ibre SEBeinberge bei ber bet)orflebenben Sefe in
ben i^dnben ber Zwcpptn toaren.
S)aju famen bie j^eijilid^en ©treitigf eiten , bie mit ben
b^najiifd^en jufammengriffen.
Unb nid^t leidet barf man biefe ©ntjtoeiungen nebmen;
Tie ^abtn toielmebr ba« größte ©reignig in bem gortgang
be^ $i&lam bert)orgerufen. SRan toufete fd^on längjl, bafe bie
fird^lid^en ©ntjtoeiungen bie gortfd^ritte ber Araber erleid^tert
baben, aber bie SRad^rid^ten , bie man barüber bei ben
gried^ifd^en ®ef(^id^tfd^reibem finbet, finb ungenügenb; toa«
bie arabifd^en erjäb^en, ertoeifl fid^ atö unjutoerläffig *).
6ebr ertoünfd^t finb ba bie b\& auf bie neuejie 3^tt t>^u
borgen gebliebenen Serid^te be« JBifd^ofj^ S^b^nn toon SliRu,
bie eine lange Steife ju un£ b^'^^^ burd^ma(^en mäffen:
1) iRicep^onid @. 29, 24 ff. Sol^anneiK tnm 92ilhx a. a. O. @. 579.
2) Ob, toit fle angeben, f(!^on bie Stopttn mit SD^o^mmeb in 8er«
btnbung gefUmben unb ein ema(!^enbdB nationale^ ©dbflgefii^I }um 8cr«
P&nbniB mit ben Arabern geftt^rt ^at, iß me^r att ^toeifet^aft.
(Stobentng oon ^t%t)ptta. 141
benn au* bem gricd&ifi^ett 3biom finb fie erfi in bcrö atablfd^e,
bann in boiS dtl^iopifd^e äbertragen, bann in eine abenblfinbifii^e
S^ptad^e überfeit bet gorfd^nnfl jugängUd^ geworben ^). ÄuÄ
biefen nun erfal^ren mir, bag bie SBorf&He in ©onfiantinopel
unb äleo^pten auf bod @enauefte }ufatnmen]^ängen. @eine
Seriii^te toerbienen um fo mel^r Siücf fid^t, ba er ben 83efleben^
l&eiten fel^r nal^e jlanb. ®ie «pflid^t be« ^iflorifer« ifi e8,
fie mit ben in bie ®efd^i(^te aufgenommenen ju tergleid^en
ttttb ftd^ über il^r gegenfeitigeiS SSerl^ältnig ein Urtl^eil ju
bilben.
3taäf ber arabifd^en Ueberlief erung, toie fie fi(^ bei Qbn äbb
eU^fem flnbet, untemal^m nad^ ber Sefi^nal^me ton Serien
ber ta^jfere Äoreifd^it Stmru, ber fd^on frül&er einmal nad^
atejanbrien gefommen unb burd^ eine ärt t)on SBunber
olÄ WnftigeiS Dber]^u^[)t biefeiS SanbeiS bejeid^net toorben
toar, bie (Eroberung toon Seg^pten ^). @r fiettte bem Sl^alifen
1) 3i>tcnberg 1^ ata ber S^nil M ^ffarma, ber m ber ^koetten
^aifte bed 7. So^^nbertd jafobitifc^ Sif^of in Wm mar, auetfl Su^ttge
im Journal asiatiqae Yll^me g^rie T. X. XII. Xm Dcr5ff entfielt, bann
bOiS Gert in ben Notices et eztraits des manuscrits de la biblioth^ue
nationale T. XXIV (1888) premi^re partie @. 125 ff. twüfiänbtg ^erand«
gegeben nnb iiberfe^t. 2)te ©tabt 9Ktin »ar aa ber ©trage bon 3Rem|)^td nad^
^llcqranbrien, Don bem etfieren 49, Don bem le^teren 96 ronnf<!^e SReUen ent*
femt (Itin. Antonini @. 155 ed. Wesseling), an bem Dfinfer beiS lano«
piidfm 9K(anned (ftemeS Don 9lofette), auf einer Don biefem, bem feben«
n9tif<j^ unb bem }uerfl na<!^ ber ©tromfpaltung betbe Derbinbenben Staaai
gdrilbeten, f^on Don ^erobot unter bem 9^amen $rofo^ ermähnten Snfel
gelegen; $tolem&uiB be^eid^net 9{iliu att bie {^ouptflabt M ^fopitifd^en
9{omod. 9ergt Ouatrem^re, M^moires gdograpfaiqiies et historiques
snr rj^pte I. @. 420 ff.
2) (Einen SuiSgug taa ber Crja^tung M Sbn Walt al-^atem ^at (Emalb
in ber Seitf^rif t für bie jhmbe be« a)torgen(onbe0 «b. III e. 833 ff. mit«
get^etü
142 ^^^^ (Kapitel
wx, bag biefe ebenfo leidet mte nä|lid^ fein tperbe, tonnte
aber bie @rlaubnig bedfelben nui^t toDfiänbig erlangen. 3loä)
auf bent äRarfd^ erl^telt Slmru ein abmal^nenbed ©einreiben
DntariS, boiS il^m jebod^ bie (^ortfe^ung feinet 3^^ ^^'
laubte, in bem ^De, ba§ ed il^ erfl bann jugel^e, tt)enn er
fd^on in Se^pten fei. Xmtu er&ffnete boiS 6<i^iben erfl,
a\& er in äfeg^pten angelomnten toax^). @r brandete feine
tt)eitere ^üd\iö)t auf baSfelbe ju nel^nten unb rildfte auf
einer Strafe, beren Stappen ftd^ nid^t genau nad^meifen
lajfen, bie aber toon 5ßelufium nad^ SKempl^iÄ filierte, toor,
ol^ne babei SOiiberftanb ju finben. ®r flieg erfi bei bem
feflen Sab^lon auf ein feinblid^e« i&eer, ba* bort unter
aRoIautaS ))ereinigt mar.
SDiefer 3Rofaufa«, ©tattl^alter toon Segppten, toar ein
Aopte, in meld^ent ftd^ ber tird^lid^e ®egenfa| ber einl^eintifd^en
SetöHerung gegen baiS geifttid^e Slegiment ber ®ric(^en reprfi^
fentirte, ber jtoar ben Slrabem einigen SQBiberpanb entgegen^
fe|te, bann aber, namentUd^ ate biefelben toerflärft würben,
ju Unterbanblungen fd^ritt, bie auf einen toerrätl^erifd^en
Uebertritt toon ben 9iömern ju ben Arabern l^injielten, unter
bem SJorgeben, bag aud^ er eine toon ber ber ©ried^en toer*'
1) 3bn mt d^Otm btt SBdf I e. 107 92. 2. — ^tatx^va II @. 298
^at dne gan}e JRd^e twn dnanbcr dn9d<!^enbcr Ueberricferungen hierüber
lufatnmengePcUL ^Sclabfori (bd ^oiimd, Les Berbers. Etnde aar la
conqudte de rAfriqne par les Arabes I @. 14 ißote 14) bemerft, baß
na4 bem ^Bend^t einiger orabtfi!^ 9(utoren Omar, inbem er in Segi^'l^
dmrttdfte, tmr einen oudbriidtTu!^ ^el^I bed dt^afifen ^nr Vudfii^nmg
gebra(!^t bobe; er fdbfi oetAhrft icbod^ biefe Eingabe. @ie flnbet fi<!^ aber bd
£abon (8e(ami III @. 461): Omar adressa nne lettre k 'Amiou,
fils' d'Al-'A9, et lui ordonna de conduire son arm^e de Syrie k Mi^r
et k Alexandrie, pour faire la conquSte de ces contr^es.
Ttot<mta&. 143
fd^iebene SÄeliflion befenne. S)iefe Unterl^anbluttgen führten
3U einem 33ertrafl, nad^ tpeU^em 3Ro!au!aiS einen nad^ ber
2ß\)L ber ©ntool^ner ju er^ebenben SCribut toetfprad^, toogeflen
man il^nen il^r Seben unb ©flentl^um jufid^erte. S)urd& biefen
Sertrag mürbe nun Äeg^pten gleid&fam toaffenloiS, fobag ftd^
Smru beiSfelben n^it leidster Wtü^t bentäd^tigte. 2)er 9Biber^
fionb, ben bie ©rälo^äHömer leifieten^ mar ol^e aDe Sebeu«^
tung. 3)ie Srobenuig r>on Seg^pten ifl boiS 9BerI be^S
Uebertrltt« eine« t)errät]^erifd&en Dberl^upte« ber Äopten ju
beni arabifd^en ^eerfül^rer.
©ud^en tt)ir nun bei bem gleid^jeitigen Sifd^of toon SRiKu
nähere äufßärung, fo fommen tt)ir auf eine ©rjäl^lung,
weld&e bie wn ben arabifd&en Autoren behaupteten S^^at^
fad^en auÄfd&liefet Seibet finbet fid^ in ber ißanbfd^rift beS
Sifd^ofj^ eine SüdEe, in ber er ben erpen ®infatt ber Slraber
unb ben SBeifianb, ben il^nen eingeborene ^Parteil^äupter
leifteten, befprod^en l^aben toirb. @r erjäl^lt bie ©etoalt^
famfeiten ber Straber unb beri(^tet toon einem förmlid^en
©iege berfelben über bie SRömer bei Slboit, unfern wn
%Iopolii8 *). S)urd^ biefen SSerluft erfd^redtt, toarfen fid^
jttjei römifd^e anfill&rer nad^ ber SBurg unb ©tabt Sab^lon
in ber Släl^e ton SKempl^iÄ, um ipenigPenÄ Unterfig^pten
§u bel^aupten, ton too fte balb barauf ben Arabern, bie
l^eranjiel^en , fi(^ entgegenfefeen. dS fommt bei ^eliopoüa
)u einer ©d^Iad^t, in meld^er 9(mru burd^ ein gefd^idEteiS
©trategem bie SRömer in bie 3Ritte nimmt unb toWommen
1) Xboit, baiS Don €^te^^aini8 I69|antttntd aud ^«fataixd angefü^e
Abotis, mar in t)cr X^ebatd \M\ö) twn bem alten S9fo)H)(tiS, bem ^enttgen
&at (Ouatrcm^e a. a. D. p. 275), an ber ©teile üon SLbutibfd^ gelegen
(VSCmnOe, M^moires sur TEgypte ancienne et moderne @. 132).
144 9\atia ((qnteL
fc^löflt^). ^ieburd^ toitb ämru SKeifler in biefen ©eflenben;
er nimmt fctbfl bie ©tabt JBab^lon ein, nid&t bie ©itabelle,
unb breitet fid& bann meiter auj^.
3n biefer ©etoeflung ober flettte fid^ i^m ber 5präfectui5
9lu(^fiaIiiS Xl^eobontö entgegen, ber il^n bann mirflid^ tot^
nigfieniS bei einem 3ufammentreffen übem>anb *). S)er Äampf
bauerte nod& eine 3^it l^^fl weiter fort , . aber Srnru b^tte
äegppten, toenn nid^t toollfommen übermeifiert , bod^ in
bie gröfete SSertoirrung gebrad^t. ®nige 5Romen, namentlid^
gaiium, traten in ein aSerbältnife ber Untertbänigfeit ; ^\t
jal^lten i^m 3;ribut, wogegen i^nen Seben unb ^be »er^
fid^ert tourben; in anberen mürben fogar bie Slömer, bie
fid^ in ibrem ©ebiet antreffen ließen, niebergemad^t*). Äid^t
menige gingen }um 3^lam über. @in allgemeiner @d^reäen
lag über bem £anb, ate ^erafliuiS mit 2i)be abging. S)ie,
toeld^e fid^ nid&t untertoerfen .toollten, flüd&teten nad^ aiefan^
brien. SSon alle S)em b^ben bie arabifd&en Serid^te fein
SBort; bei i^nen erfd&cint bie Belagerung toon Sabplon atö
älnfang ber @roberung, m&b^enb fte bod^ mebr ben @d^luß
1) 9d So^nned kxm 9Ktm fommt ^elbpolis unter ber boppeften f6t*
^etf^nung 9(un unb l[tn«®d}aind (@. 557 c. CXII) oor. S)aiS erfiere (» On)
ifl bie toprifc^e (Ouatremke a. a. D. @. 420), bai9 jttjeite bie arobi{<!^e
iBenennmig (^artmann, Edrisii Africa @. 379). 3n bem Itmeraiium
Antonini @. 169 ed. Weeseling n}irb bte (Entfernung Don Cab^ton )u
12 romtf(!^ Wlalta angegeben. S)te ^Ui^i erfolgte im 3uni ober Qult 640
oor (Eintritt ber 9{tUiberfd^»entmung (oergl. 3oten^g a. a. O. 0. 556 9lote2).
2) c. CXIV @. 561. 2:^eoborud' 91bft<^t ging ba^in, bie «rober an
bem »eiteren Sorbringen an bem 9ä(arm bon 2)amiette (SCt^rib »ar fogleic^
nad^ ber ^laä^i oon ^1io|}oIi9 in i^re ^finbe gefallen) ju ^inbem, unb
befonbetiS bie @tabt @emnub (©ebennptud, oergL b'^Cnbiüe, a. a. D. @. 85)
gegen i^re SCngriffe )u fc^ü^
3) c. CXV e. 564. 2)ie ^anbft^aft gajiunt ifl ber 9tomod «rftnoiteil
ber 9Uten am 9Röri«fee.
Unter^anblung bed Patriarchen dtfna mit ^mru. 145
berfelben bejeid&net. ^ä) benfe nun, bafe crft burd^ biefe ©reifl'*
niffe bie Slutorität, meldte bie äraber in äcflpptcn ausübten,
etflärt »irb. ^I^re STOad^t laß in ben Sffiaffen; bod^ fawen
i^nen bie ©ntjmeiungen jtoifd&en ©ried^en unb Äopten, 3RtU
d^iten unb Salobiten ju ^ülfe. ©o fianb e«, als ^erafUu«
flarb; ha& Sanb fd^ien beinal^e t}erIoren. S)a filiert un«
nun ber 33ifd^of nad^ ©onfiantinopel jurüdf.
6r flebenft bei5 älteren ©ol^ne« beS ^etafliuS, Sonfian^
tin, ber junäd^ji Äaifer tourbe unb eine glotte auSrüfiete,
bie ben SBerfud^ mad^en foffte, mit ben Slrabem juflleid^
}u unterl^anbeln unb ju fäm^fen; toenn eS bamit nid^t
gelinge, folle fie nad^ ßonfiantinopel jurüdff eieren ; ber ftaifer
toerbe bann boS SSoK aufforbem, bie SBiebere^oberung t)on
aeflVpten mit aller Äraft ju untemel^men. S^fll^i^ ^i^B ^t ben
?Patriard^en (S^ruiB ju ftd^ tommen, um fid^ mit il^m ju be^
fpred^en. S)er Sifd^of ertDäl^nt nid^t ber 3lnfammlung wn
^ritppen bei ©l^alcebon, toeld^e ju bemfelben S^td t)erfügt
toorben fein mag^). STber inbem bie SSertl^eibigung t)on
aegppten in (Sonflantinopcl t)orbereitet mürbe, jiarb Sonpantin.
©ein $Rad^f olger ^erafleona« fd^lug anbere politifd^e Sffiege ein.
a)enn, mie mir anbermeitig toijfen, bie Slrmee, bie er in
SCeg^pten l^ätte »ermenben foHen, befianb auiS feinen ©egnem,
Seliebt mar er feineiSmegiS. Slud^ ber Sifd&of berid^tet, bafe
man i^n nid^t für ben redeten ^aifer l^alten moQte, meil er a\x&
einer (Sf)t, meldte wn ber Äird&e toermorfen merbe, entfprungen
fei *). ^rafleonaS, erjäblt nun ber Sifd^of meiter, b^be S^ru«
nad|^ Sdejanbrien jurüdEgefd^idtt mit bem auftrage, bie Araber
1) U fit esp^rer k Theodore qa'il lai enverrait, en ^td, beau-
coup de tronpesy afin de combattre les mosubnans. @. 565.
2) Un emperenr issu d^iine nnion r^prouv^ c CXK @. 573.
I9.9tantt, 9Bettflcf4i4te. T. 1. 1.-3. «ufL 10
146 ^kcM ^capütl
ttid^t ju befämpfen, fotibem mit il^nen einen SJerttag ju
fd^liefeen^). S)er Unterfd^ieb jtDifd^en Sonftantin unb ^txa*
HeonoiS mürbe barin liegen, ba^ bet ©rjlere ben Äampf gegen
bie Araber erneuern toottte, ^rafleono* benfelben aufgab.
Z>a& toax um fo unt)ermeibli(i&er, toeil ?lmru immer größere
gortfd^ritte mad^te.
S^ruÄ fanb in aiejanbrien eine günfHge Slufnal^me^)
unb begab fid^ t)on bort nad& bem Sager ber SRo^SUme wx
Sab^lon, too er eine Slbfunft mit ämru traf, ben er bereit«
ate ^rm wn Slegijpten begrülte unb bem er einen Xribut
bewilligte.
®ie römifd^en 3;ruppen fottten fid^ auf bie eine ober
bie anbere SBelfe au« Slegppten entfernen unb feine anberen
bal^in gelangen. ^Dagegen toerpflid^tete fid^ Slmru, ber jefet
attein bie SKilitärmad^t in ben Rauben bel^ielt, in bie inneren
aSerl^ältniffe aegppten« , namentlid^ bie fird^lid^en, nic^t ein*
jugreifen®).
aWit biefem SSertrage feierte S^ru« nad^ SHejanbrien
jurildE. 3n einer Serfammlung ber SKitglieber ber SSer*
Haltung unb ber tjomel^mflen ©intool^ner ber ©tobt, bie alle
ben geinb fürd^teten, la« er bie Slbhinft t)or unb üerfd^affte
1) L'empereur lui donna plein pouvoir de conclure la paix avec
les muBulmans, de ne pas leur r^sister et de constitaer nne ad-
miniBtration convenable pour l'Egypte. c. CXIX. @. 572.
2) ^tfcüi tarn am 17. ©eptenibtr 641 in Klqranbiien an. 3^ann
xm 9Kftn @. 574.
3) On stipula, en fixant le tribut qu^ii pajerait, que les Isma4-
lites n'interviendraient en ancune fa^on; que les soldats romains
k Alexandrie s^embarqneraient en emportant leors biens et lenrs
objets prtöeux; qu^aucune autre arm6e romaine n'j reviendrait; ....
que les musulmans ne prendrsdent plus les ^glises et ne se mMeraient
point des afiaues des chr^tiens, @. 575.
2)ie %x(ä)tt üor 9[(qranbrien. 147
t^r affflemeine SiDigung ^). Slniru ipar initüifd^en in ben S3eft|
ber iüic^tigften ©tettungen gelangt. ®r l^atte 5Rifm ein^
genominen, nid^t ol^ne ein entfe^Ud^e^ Slutbab. S)ie tömif(i&en
%TMpptn iDutben in ben 31x1 getrieben unb l^ier t)on ben
Stabem unbamil^erjig niebergemadfit ^). 2luc^ bie gefhing t)on
Sädbplon felbjl geriet)^ in feine i&anb. SfiBit erfal^ren, bie
Sruppen feien mit ^interlaffung il^ter SBaffen unb einigem
®elbc abgezogen ^). ®i8 !am nur nod^ auf bie ©roberung t)on
äleyanbrien an. S)em Serid^t beiS S3if d^of^ juf olge erfd^ienen bie
aJloiSlime balb nad^ 3lbfd&luB be^ SSertrage«, um bie junäd^fl In
au^fid^t gefteHte 3^^tung in ©mpfang ju nel^men. SHe ©in-»
tool^ner ber äg^ptifd^en ^auptftabt, bie nod^ immer eine getoiffe
älutonomie befafeen, mie benn ber SBifd^of be^S SBiberflreite^ ber
blauen unb grünen gaftion gebenft, toaren erfiaunt über bie
anmatung ber SRo^Slimen; fie fannten ben abgefd^loffenen
SSertrag nod^ nid^t ; fie f orberten bie 3;ruppen auf, biefe 3ln^
mut^ung mit ben SBaffen jurüd^utoeifen. SHe ^eerfül^rer aber
öertoeigerten eine f old^e 2)emonftration mit Söejugnal^me auf bie
wti S^ruiS übernommenen SSerpflid^tungen, wn benen baÄ SSolf
^iebei juerji erful^r. ©^ geriet)^ in l^eftige Slufipallung gegen
ben ^atriard^en unb mollte il^n, fo fagt unfer ©etüäl^r^mann,
fleinigen. ©pruÄ fanb nod^ 3eit, fid^ au red^tfertigen. ®r jiettte
beut aSoKe wx, bafe ber einjige Q'^td feiner SSerl^anblungen
1) ApT&s avoir tennin^ cette nögociatioD, le patriarche . . . .
en fit pari k Theodore et au g^näral Constantin, en les invitant &
coinmuniqner ces conditionB k Tempereur Heraclius («» Heracleonas)
et k les appuyer aupr^s de lui, ©. 576. 2)arau^ ergiebt ft(^, bag Q^^rud
bm Sectrag nixi^ nnter ber Siegienmg bed ^eraneonod unb ber SD^attma,
b. t. im 3o^ 641, }u @tanbe brad^te.
2) c. CXV @. 562. CXVIII ©. 668 ff.
3) c. CXVI ©. 566.
10*
148 Viertes ^opittl
unb gejlfe|uttflen il^te eigene SBol^lfal^rt fei; et tooHe nur
fie felbp unb il^re Äinbet retten. ®r fprad^ mit tiefer Se^
tüeflung; mit tl^ränenben Slugen flel^te er fie gleid^fam um ©nabe
an. ^ieburd^ tourben bie Bürger umgefUmmt. 3l\xä) fie tparen
jefet bereit, ben SSertrag anjunel^men unb brad&ten felbji \>a&
jur Sefriebigung ber äraber erforberlid^e ®elb jufammen^.
SSon aUebem ifi nun in ben arabifd^en Serid^ten unb
felbjl bei ©utpd^iuiS feine 3lebe. Sie b^ben t)on bem eigent^
lid&en SSerlauf überbau^jt feine Äunbe gebabt ; unb toie fie boÄ
33orrilden SKmruiS einjig t)on ben mit bem angeblicben 3Hof auf a^
eingegangenen Abmachungen l^erleiten: fo tt)iffen fie t)on
neuen Äämpfen ju txi&yitn, bie Slmru mit ben ©intool^nem
ber ©tabt SHejanbrien unb ben bort befinblid^en Gruppen
ju befielen gel^abt b^be. Slmru toirb babei felbft gefangen,
bann aber »ieber frei; enbli(b nimmt er bie @tabt ein, obne
üiel aßiberjianb ju finben, aber bocb mit ber ©etoalt be»
©(beerte«. Db^e fub bie äugen über bie SWangelbaftigfeit
ber erjäblung be« QobanneiS t)on 5Rifiu ju t)erfd^liefeen, fann
man bo(b nid^t anberiS, al& berfelben unbebingt ben SSorjug
wx ben arabifd^en geben. SQBenn man fie aber annimmt^
fo tritt ba« gefammte ©reignife in ein anbere« Sid^t. SRicbt
attein burd^ ®nn)örungen, bie aud^ ber SBifd^of annimmt,
fonbem burd^ eine Slbfunft mit ben Slömem b^t Slmru
Slegppten eingenommen. @i8 mar fd^on burd^ einen blutigen
Ärieg gröfetentbeitö in feine §änbe gefallen. Sffienn nun
biiSb^^ ^^^ i^ Sonfiantinopel bie SReinung toorgetoaltet l^atte,
ibn }ur See unb ju Sanbe befämpfen }u fönnen, fo toar
nad^ bem Uebergang ber ^Regierung auf ^erafleona« unb
1) 6. 576.
©tUT) ber SRarttna. 149
feine SKutter ber ®ebanfe einer fold^en Untemel^mung au&^
gefd^loffen : benn biefe l^ätte t)on ber neuen, unter ©onfianttn
jufammenoebrad^ten firiegMad^t für fiä) felbft }u fürd^ten
qtffdbl 3n il^rem eignen Qntereffe ^at bie bamalige gräfo^
Tömifc^e Sflegterung bie aOSiebereroberung üon Slegppten auf^
flegeben. S)urd^ bie mit S^ruiS toerabrebete Slbfunft trat
ber Serfed^ter beiS QÄlam, Ämru getüiffemtaffen in ben 3)ienfi
ber monotl^eletifd^ien ftaiferin. ©gentlid^ in biefem S8er|iält«
ni^ PeDte SKmru Slul^e unb Drbnung in Stegppten toleber
l^er. aUe bie, toeld^e nad^ Sleyanbrien geflüd^itet maren,
begaben fid^ unter bem @d&u| ber eingegangenen Sebin"
flungen nad^ il^rer ^eimatl^ jurüdtO- ®^^ 33ifd(iof, ber bann
toieber feine Slugen na6) ©onfiantinopel »enbet, bringt aud^
über bie bortigen SSorfäHe 5Rad&rid(iten bei, bie tt)ir anbertüeit
nid^t pnben. ®r berid(itet, SRartina })abt fid^ mit einem ber
^eerfü^rer, bem Sogot^eten 3)aüib toerbunben, nid^t ol^ne il^m
^Öffnung ju mad^en, fid& mit il&m ju tjermäl^len *). ©om-'
binirt man bieiS mit ben Sleg^pten betreffenben 5Rotijen, fo
^at ei8 einen SfugenblidE gegeben, in toeld^em SUlartina, mit
Slmru unb ß^ruS eintoerfianben, in aiejanbrien unb jugleic^
in eonpantinopel bie Dberl^anb ju bel^alten fällig fd^ien,
bort fogar mit ^illfe ber 9Ro«lime, l^ier mit §älfe be^S eben
genannten Sogotl^eten. S)er Sifd^of wn Sliftu berid^tet femer :
bem gegenüber l^abe fid^ nun bie ber 3Kartina feinblid^ie fJaN
tion in ©onflantinopel erl^oben; l&ierüber fei t& ju offenem
Äam^f gelommen; bie ©egner SRartinaiS feien in Sonfiantl^
1) ©. 577.
2) @. 579. 580. — 2)ie 8e)eid^nung M fLmtt» ober ber IBürbe M
2>aoib ift nad^ bem at^o)nf(^en Xti^ }metfel^aft (Botenberg @. 579 92. 1).
150 ^ertft» düSpM.
ttopel felbft il^ter aWeifier getoorben, l^fitten fie auÄ beut ^JJalafl
fortflerifTen unb jte fotool^l alö il^re Äinbet gtäfeltd^ mtfr»
l^anbelt unb nad^ Sll^obu^ beportirt, m fie ben Sliden ent"
fd^tüinben ^). S)er ©tut} ber SWattina, ber im ^etbfi beÄ
Sal^reiS 641 erfolgte, mufete notl^toenbig a\x(S) ben äg^ptifd^en
Slngelegenl^eiten eine anbete ©ejialt geben ^). Slmru, ber im
©tntoerjlänbni^ mit SWartina tjorgerüdt mar, tourbe biefet
Sdüdfid^t entlebigt unb tarn in ben %aü, aeg^pten für Rd^
felbji unb feinen ©l^alifen einjunel^men. ®i8 fd^etnt jtoar,
ate l^ätte bie je^t in (Eonfiantinopel jur 3Rad^t gelangte
1) Sfo^anned Don Smn e. 580. Qei 9(bufp^arabf(^, Chronicon
Byriacum @. 109 finbet ft^ ^i^ 9{oti}, bag Q^onßaniS feine beiben Onlet
(^eraneonod unb ^Daoib) unb berat iD'hittec SJ^artina ^abe tobten (äffen.
2) ^ie 2)auer ber {Regierung beiS ^erafleonoiB n^irb oon einigen Tutoren
auf 4 (dkorgiuS ^amaxtolu« @. 588 ed. Muralt. Seo ©rantmatifu« @. 156,
15 ed. Bonn. (SebrenuB @. 753, 4 ed. Bonn. Anonymus ex codice
Monacensi graeco. 510, in ber $(ui9gabe bed IRicep^oruiS üon be Soor
@. 282), üon onberen auf 6 SRonate (X^eop^aneiS ^.341, 18; Chrono*
graphia brevis ex codice Coisiin. CXCni a. o. D. @. 224, 21) on«
gegeben. 9ladf ^ol^anned oon 9^iüu @. 581 ifl bie (Erflarung bed C^onfland
5um alleinigen 9lugu{Utd ber (Sr^ebung bed ^redb^ter ^aulud §um ^atriar^en
toon (£onflantinof)eI vorausgegangen; ba biefe im Dftober 641 ecfolgte (9{ice«
pf^otuS <B. 31, 27. £^eop(aned @. 342, 2 ed. de Boor), fo mug ber
©üir^ ber SJ^artina unb ibrer ©ö^ne t)or Sludgang bed SD^onatd flattgefunben
^aben. Sfla^ ber 2)attrung in ben Elften bed im IJa^re 649 im Sateran
abgehaltenen (Soncild (Constantini Augusti anno nono sab die tertio
Nonas Octobres indictione octava; SRanft X @. 864) fallt ber 9{e«
gierungiSantritt bed QtonflaniS Dor ben 5. Oftober 641. d» barf abtr nic^t
angenommen »erben, bag bie S^^re feiner {Regierung erfl Don bem 2:age, an
todc^em er aSeiniger SlugufluB mürbe, gejault morben ftnb; man (onnte feinen
Sflegierungi^antritt mit bem 2:age ber Tönung beginnen (äffen (IJo^anneiS uon
9«Ku @. 570. TOcep^oru« @. 30, 22). 2)ag jtt?if(^en biefer unb ber «e-
feitigung M $eraf(eonaiS ein me^rtt)ö(^ent(tc^er 3eitraum oerfloffen fei, ifl
naA ber 2)arfh((ung ber (Sretgniffe , »ie Tte bei Qo^anned Don 92iriu Dor(iegt,
mit ^^otl^menbigfrit DOrauSj^ufe^en.
Smru in ^tlqcanbtien. 2)te ^afobtten. 151
^attei batatt gebadet, fid^ Sleg^pten^ lieber ju bemeijlem^).
aber boju roax jte bod^ unfäl^lg ^).
aWlt einem aOSotte : ntc^t ol^ne eine fletoiffe golgerid^tigfeit
ging bie l^öd^fie @eh)aU wn ben tömifd^en älutoritäten auf
bie atabifd^en über. 3lmru fanb geeignete SBerifeeuge in
^tfonen bet bigl&erigen abminifkation : HReno^ in Unter*'
ägppten, ^l^ilojenuiS in bcm mittleren, ©inoba in bem oberen ;
bie aber bie biiSl^erigen Safien ber ©ingeborenen aufredet
erhielten unb t)erme]^rten. S)er SBifd^of ijl fel^r befiimmt über
ben S)rudE, ber t)on il^nen ausgeübt morben fei^).
Unleugbar ijl, bafe in Rtd^lid^er ^infid^t bie ^errfd^aft
ber Araber ben Qafobiten, bie ben größten SJ^eil ber d^rifi=
lid^en 83et)öllerung auiSmad^ten, fogar angenel^m fein fonnte.
©ie l^atten bii^l^er am meijien burd^ bie Eingriffe, toeld^e bie
Äaifer gegen bie Äird^e ausgeübt l^atten, ju leiben gel^abt,
— einmal burd^ bie oft fel^r empfinblid^e SßJiHfür, mit
toeld^er bie geijilid^en SSSürbenträger bel^anbelt tourben ; • nod^
mel^r hnx^ bie ©inflüffe ber l^errfd^enben lird^ilid^en ^Partei
, 1) e. 582. 583.
2) Le g^n^ral Valentin et ses troupes ne pouvaient porter au-
cun seconrs anx ]^)gyptiens. ^^anited @. 583.
3) @tnoba nac^ Der 2:randffn^tion m ben Notices et Extraits a. a.D.
t@. 577; ^^ami m^ ber im Joum. asiat. 1879 <S. 375. ^a» erßere iß
bie fopA]ä)C, bad festere bie orafnf^e 9}ameniSform (9{enaubot, Historia pa-
triarcharum Alexandrinorum Jacobitaram @. 301). 3n ber Ueberlieferung,
ber @eDenid Don 9(f4niunain folgt, ^eigt ber Stoptt, ber nac^ berfelben bie fStt»-
^anblimg stoifd^en Smru unb bem Patriarchen Benjamin fü^e, ©d^anut (äanu-
tias. Sf^enanbot @. 164). Oberag)^pten l^at bei ^o^anneS oon 9littu bie ^Oe^eid^
nmtg 9Kf: att beffen ^auptßabt t>on i^m (£iSna (bod 2atopotiiS ber ©rietl^en
unb 9l9mer, DergL Duatremöre o. a. D. @. 273) genannt mirb (c. G. @. 536).
2)ie arobifc^ Tutoren Derße^en unter W\ (rif) im SUIgemeinen eine am iD^eere
ober einem grogen gfluffe gelegene fruchtbare Sonbfc^aft, in idejiel^ung auf
91egi^ten meiß bad S)elta ober fpecieU ben »efUic^en S^eil beffelben (b'^m)iae
0. a. O. @. 36. SRic^orlid, Abulfedae Aegypti descriptio @. 10 ff.).
152 ^toed (Sopitel.
auf bte entfleflengefe|ten SKetnungen unb i](>te Sefennet. S)aÄ
erfle tpar unter ^f)ota&, baiS {tpeite unter ^eroHtud ber ^aD
getoefen. S)en ^öfoblten, benen ble meiflen Äird^en gel^örten,
fonnte ein arabifd^er @mir, ber ftd^ innerl^alb gefefelid^er
©d^ranfen betoegte, felbfl angenel^mer fein ate ein eigen*
määjtxQ eingreifenber 3W)erator. ©ie l^atten nad^ bem
Xobe beiS 6pru«, ber il^nen fel^r befd^toertid^ gefatten »ar,
baiS Vergnügen, il^ren xnS ®yU gefd^idten 5ßatriard^en toieber
jurildEfommen unb in feinen Äird^en erfd^einen ju feigen *). 2)ie
SetDOl&ner t)on Sie? anbrien ertoiefen, fagt ber Sifd^of t)on SRifiu,
bem arabifd^en ©mir alle @](>rerbietung, SJon a^ag ju S^ag
ttjurbe er fldrfer. S)er 83ifd(iof fagt iDörtÜd^: Srnru Ue6 fid^
bie Auflage jal^len, bie man il^m toerfprod^en l^atte; aber er
nal^m nid^t^ t)on ben ©iltem ber Äird^e; aBer räuberifc^en
©etoaltfamfeiten ent](>ielt er fid^. @o bamate, toie na^^tx^).
3Kan fielet tDo\)l, toie toenig bie ©rjäl^lung wn ber SSer^
brennung ber alejanbrinifd^en Sibliotl^e! ju biefem tl^atfäd^^
1) ^aäf 3o^atnted oon 9hfht berltegen bie cömif^en XnOßpm cm
29. eeptember 643 SUqcanbnen (@. 588). 2)atmt trifft bie S)atinmg fttr
bte (Eirnia^me ber @tabt bei @et)eni8 bon ^(bfci^inunain, im ^al^ 360 ber
Hera ber SD^art^rer (9{enaubot @. 168) b. i. 29. ^gufi 64^—644 u. fi. au«
fammen. 2)ie meifien arobifc^en Tutoren fe^ boiS Qhtignig in boS 3a^
XX b. $. (»elami m @. 467, (Sitt^ius U @. 819, 3bn at^at^ir, ^ul«
feba @. 245, ^maaa @. 24) b. i. 21. 2)eaember 640—9. 2)eaember 641;
l3elabfori (bei SBBeil im Hn^onge }um erflen 8anbe ®. V) in bad Sa^r XXI
(—29. iRobember 642); bei 3bn Hbb d'^aftm, beffen eigener (fo^tog
infolge Slc^anbrieit 9 SRonate nad^ bem £obe bed ^eradiu« eingenommen
mnrbe ((Enxilb a. a. O. @. 845), finbet fl(^ bod^ au(^ bie Angabe (SkU I
e. 115 9fa)te), bog boiS im Sobre XXU b. ^. (—19. 92obember 648) g^
fd^e^ fei; biefe 3^<ftonmng mttrbe ft(^ mit ber bed ^o^nned bon 9li{in
bereinigen (äffen.
2) c. CXXI @. 584: II ne prenait rien des biens des ^lises
et ne commettait aucun acte de spoliation ni de pillage. II levait
rimpöt, qui avait^t^ stipulö.
(So^tulation. 153
lui^en aSetl^älttttB pa^. ^^ fel^ batin SRid^tö, ote eitten SlefCej
beö f^äteren ©rfolge«, bafe bie tönitf(i&*'flried^if(i&e Siteratur
in bett ^itttetgtunb trat, bie arabifc^e bagegen bie Dbetl^attb
belam. @e^t tDOl^l bagegen fUmnten bamit bie ßionceffionen
iufammen, bie in ber fogenannten Kapitulation Sltitrud ent^
galten finb unb burc^ toeld^e ben ©intool^nem wn Segppten *
gegen einen im ©anjen ju entrid^tenben Slribut Sid^erl^eit
für il^te ^erfon, il^re ®üter unb il^re Äird^en getoälj^tt tourbe*).
®& mürbe i^nen felbfi anl^eimgegeben , ob fte ben Tribut
jalj^len ober ben 6d^u| ber neuen Stegierung entbel&ren
tijottten. %üx biefen f^att finb befonbere ©epimtnungen ge*
troffen toorben, jebod^, fo toiel toir feigen, braud^ten fie nid^t
in antoenbung ju fommen. Seg^pten trat in ein üertragÄ*
mäfeige« SSerl^ältnit ju ben «rabem, toie ein f old^e« in ©prien
nad^ bem 3Rufier t)on S)ania^fuiS unb in fe^r befHntmten
gornien julefet auc^ in S^wfalem eingerid^tet toorben toar.
Sänge S^xt bienten biefe Si^fl^ftä^t^ttiffe afe 3florm ber aSer*
toaltung. SSon SIegppten h)et§ man burd^ bie beflimmteften
3eugniffe, bafe fid^ bie ©ntoobner in ben näd^jien ^al^r*»
^unberten unter ber arabifd^en ^errfd^aft in einem erträgt
lid^en Si^P^^^ befunben l^aben.
83ei aUebem erful^ren bod^ bie unitoerfalen Sejiel^ungen
aegppteniS burd^ bie« ®reigni§ eine burd(igreifenbe Sbloanbe^
lung. 3)aiS 8anb, t)on bem hiSf)tx bie großen ^auptpäbte beiS
xdtnx\6)tn 9teid^ei8 il^re SebenSmittel bejogen l^atten, tourbe jefet
bie Äomf ammer wn 3lrabien ; t& lourbe ein Äanal gegraben
1) ^<a e^nftfKld iß bei Sht SttÜ^it (biefer Q^fd^c^tfc^Tciber ftorb xm
3a^ 774 b. ^. 1373 u. Sie.) erlitten unb bon eiloeßre be @ad^ m Hi-
stoire et M^moireB de i'institut rojal de France, Acad^mie des in-
BcriptioiiB et belies lettres. T. Y. (1821) @. 85 ff. ebirt koorben.
154 Sterte« (Kapitel.
ober t)ielme]^t naäf einer SBemad^ldffiflunfl langer gwträume
erneuert^ um i>a^ betreibe t)on Slegppten naä) 3Rebma }u filieren.
®« ifi ber ftanal, ber bei gopat tom SRil fid^ abtrennt, Äairo
burd^fd^neibet unb bei Solsom (bem Jtl^iSma ber Sllten) inS
rotl^e aJleer gel^t 3flero, Xxaian unb Omar bieten einanber
* l^iebei bie $anb, SSorgdnge ber neuesten g^tt erinnern baran.
Site ein ®reigni^ mu^ e« angefel^en toerben, bafe fid^
bie älteflen, ben ©inmirfungen wn Oried^en unb ^ßerfem
tjorangegangenen SSötterbejiel^ungen toieberl^erfieHten ; in ben
©d^aupläfeen ber älteften ©efd^ic^te toalteten jefet bie äraber
t)or. Slegppten verlor feine unmittelbare SBejiel^ung ju ben
@efiaben beiS 9JlittelmeereiS, aber ti na\)m an ber maritimen
2Beltt)erbinbung Xl^eil, toeld(ie bie Slraber t)om ^)erjifd^en
SReerbufen au« nad^ bem femfien Dften eröffneten.
MnfUs €apHtU
2)aiS (S^alifat Don 2)aniad(ud unb ba8 b^^antinifc^e fReid^
in ber 9Ritte bed ftebenten ^a^^^unbertiS.
5E)te $auptt)eränberung in bcr Sage ber Sßclt beftanb
nun barin, bag fid^ in bem öftlic^en SBcden be^ äRitteImccred
bie beiben äRäc^te begegneten, toelc^e bie allgemeine ^errfc^aft
in 9(n{pru(l^ nahmen: bie Dorbringenbe ber Araber unb bie
jurüctoeic^enbc ber Dftrömer.
5lac^ bem ©turj ber SKartina, in ben auc§ §era!(eona8
t)crtt)icfelt ttjurbe, »ar bie SRac^folge, ber fic toiberftrebt
f)Qtte, bennoc^ eingetreten. S)er @o^n bed Sonftantin,
6onpan8 IL, war auf ben I^ron geftiegen^. SSei biefer
Seränberung f)atte ber @enat bad entfc^eibenbe SBort ge«
fproc^en. Sd fam eine 9iegierung ju @tanbe Don n^eniger
im^jeratorif^em (St|arafter. S)cr neue gürft Sonftanä er*
fannte bad audbrficKi^ an; er banfte ben Senatoren für
feine (Sr^ebung, bat fie aber juglei^, feine grcunbe, 8iat^*
geber unb ffiegttjcifer bei ber {Regierung ju fein^).
1) (Sonffand urf^nrfingltd^er ^amt war ^atlmd; bei feiner ftri^nung
MrUmfc^te man benfelben mit (Sonflanttn (!Rice|)^i)ruiS @. SO, 22. 25. ed.
de Boor); biefen ^amtti ^at er anf ben SD^ünsen (Cobotier I @. 294) unb
in hm Iften ber Soncificn. 2)te (Sefc^ic^tf^reiber nennen i^n faß audna^miS«
(oS (EonfianK; nnr bei iOeba, De sex aetatibus saecoli ^eigt er Q^onßantin.
2) X^eo^j^one« j. 3. 6134, @. 342, 10 ff.
156 Pnftes C^apitel.
SotiftonS II. ^Qttc mit tnannigfoltiflen Empörungen ju
fäntpfen. 9hir mit aRül^e ^iclt er bie Oen^offnete äRac^t in
$flic§t. 3n Sfrifa, Armenien, Sfouricn crl^oben fic^ re6etttfd&e
Dberl^äupter. SQSag unjcrc Äufmerlfamfeit aber ^auptfäc^Itc^
befd^äftigt, ift fein SBcrpitnig ju ber in Serien unb nun*
me^r quc^ in äleg^pten entn^idelten SRoc^t beS (Emir
WloQtoxia, ber feinen @i^ in 2)amQ^fu^ aufgef erlogen l^atte
unb an ber p^önicifc^en ^fte eine ftattlic^e orientalifd^e
Seemacht bilbete, ungefähr eine fold^c, ttjie fic einft im
f^rifc^en firiege ben ^Römern SBibcrftanb geleiftet ^atte. Ueber*
f)(x\xpt trat eine f^Iutl^ ber meltgefc^i^tlic^en 93en)egungen ein,
bie ate eine ber früheren, burc^ meiere ber Dften in bie $änbe
öon JRom gerat^en ttjar, eben cntgegengefefetc bctrad^tet toerben
fann. S)em ©mir Don 3)amaiJluö gelang tS, fid^ ber Snfel
(Supern unb be^ feften Srabu^ ju bemäd^tigen. 97ad^bem
bie ^auptftabt t)on Supern, (Sonftantia (bad alte 8ala*
mxS) eingenommen ttjar, unterwarfen fic^ bie Sinroo^ner*).
SRoamiia begnügte fid^ mit einem Iribut, ber nic^t mcl^r
betrug, atö bie Stuf lagen ber ffaifer ; bagegen ließ er fid^
*
1) 2)ie (Bmcäfmt Don (E^pent fallt mä^ Zlftoip^ana (j^. 3. b. SB. 6140
<S. 342, 31) in baiS 7. 3a^r btiS C^onfian«, Oftober 647— 648 u. fU. 2)atntt
trifft bie SettbefHmmung SD^ic^ael he» ©^rer«, ber btefelbe in ba0 ^o^r 96 ber
ormenifc^en 9era, 18. 3nnt 647—648 fe^t (^ulauiier, Recherches sur la i
Chronologie arm^nieiiDe @. 233), unb bie beiS (Slmacin (@. 32) imb beji I
2)fa^, bie baö 3o^r XXVH b. ^. (bei ©e« I @. 160 91'. 2) — 7. Dflober \
647 — 24. September 648 bafttr angeben, ^ufammen. iRad^ ben nteifien i
onentaltf(]^en 9(utoren erfotgte bie erfle Uebertt)a(tigung (J^i^pemiB buni^ bie
«raber in ©. XXVIU (©elabfori, ber aud^ boÄ 3abr XXIX ^ot, bei
S^eit 0. a. D. e. n. 2:abari bei iBelami III @. 563, ^tt^ba U e. 840,
$(bulfeba I @. 263, Dergl. 3bn tUfLü^vc im Joum. asiat. s. IV t 13
e. 360 ff.) ober 960 aer. Sei. Ohober 648—649 (2)ion9riuiS Don Xdmcä^
bei Iffemani, Bibl. Orient. II e. 103. 9[bu())^rabf(^, Chron. Sjr. @. 110).
S^al^c^Iid^ fanb ba0 Unternehmen Tloaxinia» gem&g ben ^uerfl ongefli^rten
Angaben im grii^ia^r 648 ©tott.
(Sonfland IL gfortfd^rittc bcr orabtfc^en (geemod^t 157
Dcrfprcc^cn, bog fic bei einem Weiteren firicßc niemals
toiebcr mit Sonftantinopel flemeinfc^aftlid^e ©ac^e mad^cn,
fonbcrn Dielmc^r bcm $errfci^er t)on ffiama^Iug über bog
Sor^aOcn bcr SHömer fclbft SRad^ric^t geben foQten. SlrabuS
meinte äRoatoija bur^ SSermittlung eines SBifc^ofS in feine
^änbc ju bringen, in tocld^cm gaOc er fic^ bann mit ä^n*
liefen aJerpflidjtungen begnügt ^ätte. 3m folgenben 3a^re
tourbc baS Keine Silanb mit ©eroalt erobert, toic eS einft
Don ben [Römern ergriffen ttjorbcn toor. S)urc^ biefe Sr*
oberungcn unb bie äSefi^na^ime t)on Slegt)pten Ratten bie
Araber bie Dbcr^anb in bem öftlic^cn 83edcn beS aWittel*
meered erlangt.
3m Sa^re 652 ift nun ein ©tiflftanb gefc^Ioffen, bcr aber
gteic^ barauf toicbcr gebrod^en n^orben^).
®ic äraber brangcn in bie empörten ?ßroüinjcn Arme*
nien unb Sfaurien ein. ffier Äufrul^r eines römifc^en
^atriciuS führte fie nac^ SRorbafrifa.
3m näd^ften Saläre brad^te äRoamija aud^ St^obuS, baS
einft bie @ee be^errfc^t ^atte, burc^ feine Sage fomo^l als bie
X^atfraft bcr alten SR^obier, in feine ©ctoalt 2). 3m ©cbäc^t*
niß ift geblieben, baß er bcn fc^on früher in SSerfaQ gc*
rat^enen, bann n^ieber aufgericf|teten Solog abbrechen lieg.
(Sin Sube faufte i^m ba8 Srj ab, er foQ bamit neun^unbert
ftameele belaftet ^aben. 9Ran mirb annehmen bttrfen, bag
bie S)enfmate bcS SWaufoluS, bie ein SHJunber bcr SBäelt ttjaren,
bamalS nic^t ucrfd^ont geblieben finb.
1) Ztttoplfcait» ). 3. 6142 @. 344, 22 ed. de Boor.
2) 3m 12. Sa^re- bc0 (Sonf^and, Dftobec 652^653 u. fit nad^ 5^to*
^fymti s. 3. 6145 @. 345, 7; nad^ Sbutf^^rabfc^, Chron. Syriac. ®. 111
cm 3a^ f))&ter. 965 aer. Seleuc. Oftober 653—654.
158 pnfted (Kapitel.
Sflaturgcmfiß rid^tctc fi^ feine «bftc^t auf bie Srobcrung
t)on (SonftantinoVcI fclbft. hierbei aber trat i^m bie änti»
pat^ic bcr JBctool^ncr bcr p^önicifc^eit Äüftenftäbte in bcn
SDScg. 3n %x\pol\^, tocld^cg bcr SRittelpunft bcr Siüftunflen
toar , tpurbcn biefelbcn burc^ . empörerif d^e Sicfluiigcn cnt*
fc^loffener ©intool^ncr gctpaltfam untcrbrod^cn , aber nid^t
ge^tnbcrt. JBalb barauf lata eS ju einem ßuföw'n^cntreffcn
ber römifd^cn unb arabifd^en ©cemad^t in ber SRä^e jene«
?ß^oenicu§ ß^ciac, ttjcld^c^ einft ate ©ammelplaft ber See-
räuber im Stam\>\t gegen 9iom gebient ^atte. 2)ie bamaligen
JRömer toarcn nid^t mc^r. im ©tanbc, bie ©ee ju bel^aupten;
fie erlitten eine 5RieberIage ^). Der Äaifer ttjurbc burd^ bie
gürforgc feiner tripolitanifc^cn greunbe gerettet. (£r ^atte
fein (Settjanb mit einem anberen öertaufc^t, bicfer ift bann
getöbtet n^orbcn. SonftanS n^ar jebod^ noc^ feineSn)egS mad^tlo^.
9u^ in ben verlornen ^roDinjen ^atte er nod^ Slnl^önger.
€)i er fic^ aber behauptet l^abcn tpürbe einer gctpaltig t)or*
fd^reitcnbcn ^riegdmad^t gegenüber, toie bie bed 9)?oan)ij|a
toar, ift bod^ fc^r i^eifcl^aft. ffiie fflal^r^eit ju fagcn, ift
er nur baburd^ gerettet toorben, bafe bie ©treitfräfte äWoatDijag
in anberc JBal^nen fortgcriffcn tourben.
@in Kampf um ha^ (S^alifat brad^ auS, an toelc^em
ber @mir Don S)amaiS!uS \>ox aKen anbern SRenfd^en bet^ei*
1) 3m 18. 3a^e bei» (^nßaniS nac^ !^eof)^an«S (a- 3- b. SGB. 6146
e. 845, 17 ff.), Dttobcr 653—654 u. JCc; cm 3a^r fp&ter m^ SWic^ael bem
B^xtc (Journal asiat. s. IV t. 13 @. 835. a^utaurier, @. 237) 966 aer.
Sei. 1. Dftobcr 654—655. ©elamt (HI @. 625) fe^jt bie «egebcn^t —
er fpric^t me^r Don einem Untergang ber ^(otte burc^ einen @turm, ald bon
einer eigentlichen 9HeberIage — in ben Snfang Don^^ebfd^ra XXXVI b. i.
Suli 656 , n^onad^ biefelbe' fur^e geit nac^ Otl^manl Sob erfolgt Ȋre, xocA
»enig S9Sa^r[(^ntt(^Ieit für flc^ fyit
je&m^fe um ba8 Sl^atifat. 159
Hflt tpar. @inc bcr toic^tigftcn SBcgcbcn^citen ift btcfcr Äontpf,
bcffcn ßntfd^ctbunfl bic SSerftcc^tung bcr allgemeinen ©cfd^ic^tc
be^errfd^t ^at; beffcn Ursprung nnb SJerlauf aber auö bent
initcrften ©etriebe be^ moglimifd^en fiebenö l^erDorgtng, \o
bog er bie $ßolitiI unb SSerfaffung burc§ Slftion unb aieaftion
auf 3a]^r()unberte beftimmt l^at.
SBetrac^tcn wir juerft ben Urfprung.
Snbcm Omar bie SKad^t beg S^Iam auf ber einen Seite
über bic petfifc^en, auf ber anberen Seite über bie ®ebietc
bed römifd^en ^aifertl^umd ausbreitete, tpar er einft beim @in«
treten in bie SRofc^ee ermorbet ttjorben ^). ffiS ift bcicid^ncnb,
baj5 man nic^t toeig, ob t^ ein abtjffinifc^er ß^rift getpcfen
ift, ber biejem großen fieben ein 6nbe mad^te. Omar banftc
@ott, bag t^ nid^t burd^ einen äßoSlim gefc^e^en fei. äRit
feinem Xobe traten nun ä^nlic^e Srtoägungen ein, n)ie bie,
ipelc^e nac^ bem 9(bleben äRo^ammebd bie Sortfc^ung ber
Slutoritöt burc^ bie Sinje^ung beS S^alifatS entfd^ieben Ratten.
(Sd ift fe^r begreiflich, bag bie t)orne]^mften Sln^önger
SRo^ammebS, toelc^e t)on Omar ju Statte gejogen ju
tottitn pflegten, na^ beffen Xobe bie (Sntfd^eibung übet bie
Slad^folge in bie $änbe befamen. Aber fie toaren öcrfc^ie*
bencr äWeinung. 2)ie 83anu §afc^im toaren für aii, ben
1) 9tQd^ Zcixixi bei »danri III @. 529 unb (Simoctn e. 25 koar
bec Xobe^ag Omar« ber 26. 2)fu^tbbf(^a XXm ber $. — 8. iRobbr. 644
u. 9e., ein Woxooä^; bie !6enpunbung ^atte m^ il^nen brei S^age Mr^er,
am 28. 2)ful^bbf(^a ßattgefnnben. S^ie SBdamt felber bemetit (8. 582), gab
tM anbete S^rabitbnen, nad^ benen Omar erfl in ber 'ifla^t twm 6.^um 7. 9^0'
bember, bon @<mnabenb auf ©onntag, gefiorben ifi. 2)ief(r Ueberfieferung folgt
9bulfcba I @. 251. £^eo;p^ane8 giebt ald SobeBtag ben 5. 92obember an
Ö. 3. b. ©. 6137 e. 848, 9), ber ein grcitag »ar, wie biefer ffiw^entag
auäf bon Sbnlp^arabfc^ in ber Historia compendiosa DTiiastiaram
authore Oregorio Abul - Pfaarajio arabice edita et latine versa ab
Eduardo Pocockio, <S. 118, att Sobei^ag Omar« b^eid^net tuirb.
160 Pnfted (Eo^ntel.
innicjftcn JBertrautcn SKo^ammcbö, bcn ©cma^I jcincr loc^tcr
gatima, ber eine Art rcgclmögiflcn ©ucccffionganfprud^ ju
befi^en fd^ien; bte SBanu äRad^jum für Dttiman, ebenfalls
einen ber @ci^n)iegerfö()ne äRoljammeb^. ^ie 3Bq()1 leitete
äbberra^man, ber f^on unter. Omar grogeS ?lnfel^en befeffcn,
für fid^ felbft aber baö ß^alifat abgelehnt ^atte.
SBer ttjoüte bic 2)igfuffioncn toiebcr^olen, toelc^e ba
üorgefaKen fein foQen. 2)aS (Sntfc^eibenbe ift ber (e^te
SKoment. 3)a l^at Äbberra^man beiben SBetoerbern eine auf
bie fünftige ^Regierung bejüglid^c grage t)orgeIegt.
3la^ ben älteren Irabitionen fteßte Slbberra^man bie
f^rage, ob S(U fic^ im S(ngefic^t @otted verpflichten looße,
bie Stegierung nod^ äRa^gabe bed l^eiligen 93u(^e^, ber
©prüd^e befiJ ?ßrop^eten unb ber Seifpiele ber jttjei ©Raufen
äu führen. (£r foff geantwortet ^aben: toer fönnc ÄDe8 ba«
n^iffen, toad baS 99uc^ ®otte« unb bie S^rabition in fic^
fd^liege; ber SSorgänger im S^alifat \)abt er gar ni^t ge^
bac^t*). ®ä giebt hierüber nod^ eine anbere, fpäter auf*
gejeid^nete, aber auf alten Ueberlieferungcn berul^enbe glaub*
tDürbige iRad^ric^t bei Sbulpl^arabfd^ , nad^ n)elc^em 9lli
gefragt n^urbe, ob er ben Sioxan unb auc^ bic Sonftitutioncn
ber beiben vorangegangenen Sl^alifen befolgen tooüt ; er ant*
n^ortete auSbrüdElid^ : in le^ter SBejie^ung behalte er fic^
feine ©ntfd^lüffe oor*). @rft in biefer gorm tritt bic
S)ifferenj greifbar l^eröor.
1) iOelamt III @. 555: Ce sera difficile, car qui conDait tout
ce que prescrit le livre de Diea et tonte la tradition da prophöte.
2) ^Qidf Slbutp^rabfd^, Bist dynast comp. @. 115 mar bie SntlDort
^ti& : Immo quod ad libnim Dei et legem prophetae ejus : quod autem
ad constitationes dnoram senionim, meo Qtar consilio.
^(t ^ätte nac^ bcn 6efte^enben ©tamme^gemo^nl^eiten
eine ^rt t)on Srbred^t für fid^ gef)Q6t fteilicl^ !etn unbebtngted,
baS er auf feine SJad^f ommen ^ätte fibcrtragen f önnen ; benn
nid^t burd^ f^attma, fo f)at man fpoter immer gefagt, ^obe
ein fold^e^ auf if)n übergeben fönnen ; burc^ eine f$rau fonnte
baS nid^t gefi^e^en.
SSon biefcr ©nmenbung ift, foöicl x6) finbe, bamate nid^t
bie Siebe getpefen; bie Slnerfennung be^ Srbrei^te^ lief äber^»
f^avopt ben Sbeen entgegen, n^elc^e bisher t)orgen)a(tet Ratten.
£)^ne (Srbred^t n)aren bie beiben erften (S^alifen au^ ben
Dorne^mften @efät)rten iDtot)ammebd ertt)ä^lt unb eingefe^t
)Dorben. 3Bäre nun aber je^t ein Srbrei^t anerfannt n^orben, fo
^ätte baS eine gctpiffe grei^cit ber 8tttion eingefi^toffen.
6ot)icI man fie{)t, toollte fic^' 8li eine fold^e öorbclialten.
®ur(^ bie ^äfitation beffclben, bie fi(^ auf ben ®efammtbeftanb
ber mod(emitif(^en Sinric^tungen bejog, tourbe Slbberra^man
bett^ogen, t)on i^m abjufetien. @r n^anbte fic^ mit feiner
3frage an Dt^man, ber fie o^ne alleö Scbenfen bejahte,
^bberra^man banfte @ott, ber Ot^man biefe SlnttDort
eingegeben t)abe, unD {)ulbigtc it)m ^). Ali jögerte, ^ulbigte
aber balb barauf ebenfalls. ®enug, in äRebina behauptete
fi(§ bie Sbee bcö reinen Stialifatcg.
2)ie Stellung Ott)man^ tpurbe iebod^ burd^ ben ^ort'»
gang ber iBegeben^eiten fi^loieriger, atö bie feiner SSorgänger
gen^efen toax. ^cnn biefe übten ein natür(i(^e^ Uebergen^id^t
über bte ^cere auö, bie fie inö gelb fteüten. S)em neuen
S^alifen gegenüber gett)annen bie $eerfüf)rer, bie in t^oder
1) S)te ^uO>tgimg erfolgte ber (Srs&^ümg a3elaintö infolge na(i^ brei«
tägiger iOerat^ung am 1. SD^anam XXIV ber ^., 7. 9{oDember 644; Dergl.
(Ednodn @. 31.
». «ante, 3Bctt8ef4i4ie. T. 1. 1.-3. «ufl. 11
I
162 SfttnfM (5(Mntd.
Il^ätigfcit toarcn, eine größere ©elbfiänbigfett. 3)ie brei unter
Omar errid^teten (S^olonten nahmen eine ojppofitioneQe Haltung
an , ba Ot^man bie üafanten ©teden nid^t noc^ i^rem @inn
bcje^te ; fie fd^rittcn ju SDemonftrationen Q^Qtn feine Slegicrung,
atö meli^e ben Aoreifc^itcn aDju gfinftig fei, namentlich anä)
ben perfönlid^en SSerttjanbten Dt^mang ^). 3^re Deputationen
trafen in äRebina jufammen unb l^ier fanben fie bann unter
ben äRol^abfc^irun, n^cld^c bie urfpränglid^en ®runbfä|e, baS
Uebergen)ic^t ber gläubigen feft^ieften, S3eifaQ unb SnÜang.
@in 3ugeftänbniß Ot^mand^ n^eld^e^ fic^ aber fofort a\&
nid^tig crn)ieS/ fo baß bie fd^on auf ber ^eimfe^r begriffene
ägtjptifd^e 2)eputation t)on ^^oftat n^ieber jurüdCfam, brad^te
einen älufru^r in SKebina felbft ^eröor. 2Äan brang in
£)t^man baS (S^alifat nieberjulegen. (Sr fagte: er n^olle
lieber fterben, als auf feine i^m t)on @ött t)erlie]^ene SSJütbe
»erji^t leiften %
@r tDurbe t)ierauf in feine SBo^nung eingefd^Ioffen unb
nur t)on feinen @f(at)en t)ertt)eibigt , bis enblic^ bie Empörer
treuer anlegten, in baS ^auS einbrangen unb ben in>eiunb«
ad^tjigjäl^rigen umbrai^ten^).
yinn nat)m 9Ii bie $errf(^aft, bie il^m t)on Sbberra^man
abgefprod^en n^ar, in S9efi^. (£r ^atte ie^t bie (Einn)o^ner wn
SRebina für fi(^. 9ber anbertpärts fanb er bod^ mannigfaltigen
1) »elamt ÜI 6. 584.
2) Je ne me d^mettrai pas du pouvoir que Dieu m'a confie,
©ekmi lü @. 608.
3) 18. 2)ful^tbbf4a^ bed Sa^reS XXXV ber $. (^Uibaxx bei mamx m
®. 610; Sbulfeba @. 279; (Eut^üüS @. 340, ber a\& anbere IBeifton ben
8. anhebt; (Ehnadn @. 35); 17. Sunt 656. an^afubi @. 282 giebt ben
legten S)fn^tbbf(l^a^, S[bu(^^arabf4, Hist comp. @. 117 ben 10. dÜ £ob«^
tag Dt^maniS an.
Stamet\^6)iaä^t 168
93iberftanb. iRomentltd^ looKte bte be))orj(ugte ®emal^Iin
aRo^Qtnmcb^ , bte Xod^ter älbu 93efrS Slifd^a in äRelfa, biefe
9}er&nberung in ber t)öc^ften @maü, tt)ie fte in äßebina t)or fi<i^
gegangen loar, nid^t onerfennen. ^eren SBort aber ^atte, tote
ÄK jelbft fagte, bei ben ©laubigen baö meifte @ett)id^t *). Sie
galt afö bie äRutter ber ©laubigen.
@te toanbte fid^ mit i^ren Sn^ängern üon äRe{{a na(|
S3affora. äRan machte xf)x bort jum SSortourf, bag fie in
beut großen ^eere antoefenb fei, unb i^ren Slnl^ängern, bag
fte fic^ nid^t gefd^eut l^ätten, ben @d^(eier ber Wtnitti ber
@(äubigen ju lüften^). 3n S3adra behielt bie gartet ber
Sifd^a junad^ft bie Dber^anb.
3n Aufa bagcgen brang tro^ aOen SBiberftrebend boc^
bie Suficbt burd^, bag ber 3i^(ain eined 3mam bebfirfe unb
Ali, ber bem ?ßropt)eten fo nal^e geftanben, für biefe SBfirbe
am äReiften geeignet fei.
9(i empfing bie Jtufaner mit f^reuben, unb erflärte: er
loerbe i^re @tabt jum SDtittelpunft beiS ®(aubcnS ergeben,
hierauf befam er bie Dber^anb über feine SBiberfad^er in
SBadra. (£d fd^eint, atö ^abe er fic^ t)on ben f^ü^rern, bie
am Sobe Dt^manö ©d^ulb toarcn, fd^eiben »oDen. 3)iefe aber,
loeld^e nid^td me^r fürd^teten, al& SSerfö^nung gtpifi^en 9Ii unb
Sifd^a, begannen bie ©d^Iad^t. Slifc^a ^ielt auf einem ftameel
in ber 2Kitte ber ©laubigen.
9ud^ ^ier werben ß^^iföi"^?^ ttto&f)nt, bie ju ©unften
ber Snl^änger SliiS auffielen. Um bad 5tamcel ber Slifc^a
entjunbete ftd^ ber ^ampf, ber nt(^t e^er enbete, atö bid bem
1) Sßctt I @. 297 ouiS W)h (iUrndf^n.
2) »elamt HI @. 689.
11
164 SfftnfteS (Sülntd.
X^iere bte ©eignen burd^fd^tiitten iDurbcn ^). ,,äBaS fagft Sbn
nun Slifd^a/' fragte 8((i bie ©efongene. @ie onttDortete:
„aii, S5u ^aft ficPcflt«)."
9Ii Wat ^ieburd^ in ben öftli^en $rot)injen, foipte in
Arabien äReifter geioorben. 3)agegen fanb er im SBeften
einen mächtigen unb entfd^Ioffenen @egner.
2)er Smir t)on ^amadfuS iDtoomio fo^ in Ot^man
feinen fjtcunb, feinen SSertDanbten unb forbertc JBlutrad^e
für i^n. 3n ^amoi^Iud fteDte er baS blutbefledte $emb
Otl^manS in ber äßofd^ee auS, um bie ©laubigen jum ^ampf
anjufeucm. fUi n)urbe als milfd^ulbig am Xobe Ot^manS
betrachtet, n^eil er, obioo^I in äRebina ann^efenb, nichts ffir
il^n getrau l^atte, unb toeil bie meiften feiner älnfü^rer ju
ben früheren Äebeßen gehörten*).
1) Sdami @. 661 : Ali donna Vordre de lui (an chamean) coa-
per les jarrets. 2)te &äjila(i)t, bie in ber 9^0^ Don SBaffora bei (S^ariba
ober (S^reiba gefiefert nmcbe, fii^rt bie Qe^eici^imng Anneelfd^tad^t; fte föQt
in \xa Soffc XXXYI ber $.; bie Angaben über fOtmat nnb Sog bifferiren,
inbem einige Sbxtoren btefelbe in ben erflen, anbere in ben stoeilen SDfamot
2)f(i^nniaba fe^. S)ie erße 2)alirung ftnbet |t(^ bei SBelabfoci (m <En«9ä)bf(!^um
bed SbuI'SRo^aftn), nnb oerbient, ha biefer ber filtefte atofn^dft ®f\6)iäfU
\dfwbcc ifi, ber l^iebei in SBetrad^t (ommt, ben SSor^ng. füi ben SRonotttag
g^en SD^afubi IV @. 292 unb (SImacin @. 87 ben geinten an. 2)ana4
ifl unter 9ldttfidmng i^rer Angaben iiber ben SSoc^tag nnb unter ^3erfid»
ft^tignng ber Ueberfief erung , bog bei (S^oreiba ^mei Sage geföm^ft mürbe,
bie e<^ta((t anf ben 3. nnb 4. 9tobeniber 656 n. t. }u feten. SSkil (I
@. 213 9t. 1) rnib Sfonmel (Les Berbers e. 117) ^ie^ bie Angabe
aimIfd>aiS ®. 295, bie fid^ <m6) bei 3bn (S^nifan im JKtab Sßefiat
e(«Hjan (obitus vironim illustriam) in ber englifd^en Ueberfe^nng Don
@(ane (IV, &, 392) ftnbet, äRitte hdi ixxmm SDtonotd 2)f(l^uniaba not, »onod^
bie @(^Uu$t am 8. 2)e3ember 656 fiattgefnnben ^oben mürbe.
2) 2)iefe Seugerung ßammt caa Sobori, and bem |te bei ^lomi in
@. 661 unb bei (SImam @. 37 miebergegeben i^, mit Reinen Sb«
md^ungen.
3) »elami e. 668 ff.
ed^Mt bo @iffln. 165
SKoatDija bammelte in @^ricn ein §ccr, mit bcm er
gegen ben (£ut)^rQt t)orrüdte. 9ßer lönnte 6eit9etfcln, bag
er es öon öorn^crein barauf abgcfcl^en ^atte, ba^ E^alifat
für jtd^ felbft iu gewinnen. ®r ^atte freiltd^ fein Siecht
barauf, aber iBIutrad^e für ben SSerftorbenen ju nehmen ^telt
er für 9leci^t j er führte bafür eine ©teile aui^ bem Äoran an.
2)ad ^atte ed ju bebeuten, n)enn er, ald bie beiben ^eere
bei ©tffin auf einanber ftteßen unb fc^on fd^Iugen, ben Äoran
an bie ßanjen binben ließ, für ben er bie SBaffcn ergriffen
l^abe. 3n ber ©d^Iai^t felbft ^atte er nid^t gcrobe einen ent*
fc^iebenen ©ieg errungen, aber bie SRoSlimen ttjurben inne,
ba§ fie \\ä) burd^ ferneren ^ampf nid^t unter einanber öcr^»
ntd^ten bürften^).
S)ie Slufforberung SRoatDijaS, ein ©d^ieb^gerid^t auf#
aufteilen, fanb Singang bei ben Srafanern, unb SK tourbe
geättjungen berfelbcn fjolgc ju geben*).
(Ein ©c^iebSgerid^t tarn n)ir{(ic^ ju ©tanbe. SSon fd^Ied^ter
JBorbebeutung für Sttli ibar eS bon öornl^erein, baß ber
1) ^6d <Siffin, mo bie feuib(t(i^en ^eere fiä) feit )6eginn beiS Sa^red
XXXVII ber ^bfd^ra gegenäbetjlanben, »d^rtc ber Äompf »om 1. bi« 10.
eafar biefe« 3a^ (SKafubi IV @. 351 ff.) b. i. öom 19.— 28. 3uti 657 ;
ber Vertrag über bal ^(tiebiBgeri^t {am am 13. @afar (^ulfeba I @. 821),
80. 3>i(i p ©tanbe. ©tffin mar auf bem »eßlic^en Ufer beiS (Eu^^at
}n9tf<l{Kn (£r<:9laSa nnb etii\» gelegen (Sahtt a. a. O. @. 446).
2) SRafnbi IV ©. 378: lOn les (les soldats) entendait crier: „Qui
ddfendra les frontiöres de Syrie, si Faim^e syrienne p^t? Qui d^
fendia les fronti^s d'Irak, si Tarm^e d'Irak est d^tniite? Qui
refltera pour combattre les Grecs, les Tnrcs et les antres infid^es?
Qetomi HI ©. 681 : Moawija fit adresser k Tarm^e d'Ali Tappel sui-
vant Hommes de Tlräq, si les habitants de la Sjrie et de Tlr&q
flont eztermin^, qui restera poiir professer rislamisme? Je vons
inrite k obeir k ce Uyre de Dien, auquel nous croyons, yous aussi
bien que nous. Les tronpes de Tlraq r^pondirent: nous sommes
d^accord.
166 PnfteiS (Sopttet
Parteigänger SRoaiDiia^, %m\x, ber Eroberer Don {(egtjpten,
bcr i^m fc^on bei ©tffin bie bcften 3)ienftc geleiftct ^tte,
als einer ber betben ©(^iebdrid^ter aufgestellt tourbe.
2)ie S^robition ift üoQ baüon, baß burc^ eine Setrügeret
8(mrud aRoan)iia atö &(|alif bejeicl^net Sorben fei.
Unbefangen angefe^en ^alte aber biefe Ernennung i^ren
@runb in ber bamaligen @ituotion. 93on ben beiben 99e»
»erbern ^atte ber Eroberer öon ©tjricn, ber jje^t auf bem
SRittelmeer üorbrang, mef)r ju bebeuten aU Stii, beffen @tärfe
nur in feiner Partei tag, burd^ bie Dtf)man geftürjt morben
n>ar. iRie ^ätte 9mru, ber 8(eg^pten eingenommen, gebulbet,
baß äWoattjiia nic^t ^crrfd^er öon Serien geblieben toäre,
o^ne meld^e^ Slegtipten nic^t bef)auptet merben fonnte. 2)ie
äRa(^t äRoaloiia^ n^ar entfc^cibenb für i^n.
2)ie Erhebung bed @mirg t)on S)amad!ud enthielt ju«
gleid^ eine Sonfolibation bed gefammten mo[)ammebanifc^cn
aieid^eg im ©inne bc^ Smpulfe^ nad^ SBeftcn. Serien,
Steg^pten, bie (Eroberungen am äRittelmer {nüpfen fo mit
ber Sbee bed Sslam pfammen.
SDod^ tt)urbc biefer 3mpuIS baburc^ in feiner einfeitigen
Setocgung ni(^t ctttja Dcrftörft. 3)cr ©rfolg loar melme^r,
baß bie @treit{räfte iDtoan^ijad jugteii^ nac^ bem Oftcn
gerid^tet toerben mußten, um bie Einheit be^ 3^Iam aufredet
gu erhalten.
S[(i l^atte unjätilige 9ln()änger, nielc^e fic^ ber ergam
genen (Sntfd^eibung nic^t fügen moQten; bie glaubend«
eifrigften unter benfelben macfjten ed i^m fogar }um SBor«
tourf, baß er auf ein Kompromiß überhaupt eingegangen
tt^ar. 3n Jtufa unb S^adra ^ielt man an i^m feft, in ^^arfi«
ftan n)urbe er als ber toaf)xt S^alif anerfannt Sluf aQen
(EonflaniS in Stalten. 167
Seiten bra^ ber ^nop\ jlDifd^en äRoan^ija unb Uli qu^.
S)er (Srfolg loar junäd^ft, bog bie in Werften unb bie aber
bie Körner gemat^ten (Eroberungen gleic^fam in jn^ei (St)a«
lifate gefpalten n)urben.
3n biefem Kampfe {onnte äRoamiia ni(^t me^r an
Sonftontinopel benfen; er lie^ [\^ t)ielmet)r ju einer 9n«
erfennung beS gräfo^röniifc^en Aoifert^umS ^rbei, n?elc^e
man faum mel^r ^ötte enoarten foQen.
äRooloija n)urbe im Sa^re 658 \)ttmo(f)t einen SSertrog ju
f^liegen, aud bem fid^ ergiebt, bag er bie ^ol^eit beS römifd^en
9f{eid^ed unb ben ftaifer burd^ eine pefuniore 9ie{ognition an«
crfanntc*). S33enn nun aber bergcftdt ber öorne^mfte @e»
wattl^abcr ber Araber trofe aßer ^orifd^titte ber (Sroberungen
einen (Rieben fd^Iog, ber bem römifd^en Jtaifer @i(^er^eit unb
IBort^etl barbot, \o lann man e^ t)erfte^en, bog SonftanS, ba
er öom Cften f)er gefid^ert fc^ien , feine 3^^* öerlor, auf ber
anberen ©eitc ben Seftanb feineä JReid^e^ ju bel^aupten unb
ju Derftärlen.
gonftanS ^atte @iege über bie benad^barten @Iat)en er«
fod^ten ^) unb bie ^errfc^aft im »cfttid^en Secfen bei^ äKittel*
meered aufrecht erhalten.
92a(^bem er fid^ bed einzigen äRanned, ber i^m gefäf)rli^
»erben fonnte, feineö eigenen Srubcrö I^eobofiuö entlebigt
tiatte, fagte er ben @ebanfen, ben @i^ feinet Steic^eS nac^
bem Dccibent ju toertegen ^). (£r begab fic^ felbft nad^ Stalien.
1) 2:^op^ancS §. 3. 6150 @. 347, 15 de Boor.
2) 3m 3a^ie 657, 2:^eo|}^aned s* 3- ^- ®- 6U9 ©. 347, 6.
8) S)er Xob bed S^eoboftuS fallt in bad 3<4r 659 ; SonflaniS lieg
i^ tobten : snr xm simple sonp^n, nad^ 9]iK(!^ae! bem ®l^ (Chronique
de Biichel le Grand, tradait par Victor Langlois @. 240) ; (SonflanjB' ISnt«
168 fünftes (Sa|KteL
SBtr ^6en fetner Sntoefen^tt bofelbft \d)on gebaut ^). Seine
fLb[xd)t toax Unteritalten, ©arbtnien unb ba^ no^ nid^t t>ct*
lorene nörblid^e Sfrita ju t)eretnigen, unb, n^enn toit red^t
unterrtd^tet finb, einen 93erf u(^ jur äBtebereroberung 9[eg^))tend
}U mad^en.
9Btr erfaliren ou^ ben arabif^en äJertc^ten, bag er eine
gro§e i^lotte aui^rüftete, ber bie modlimifd^e an Qa^l ni(^t
geioac^jen toax, 2)ie Slraber berieten: nur burc^ il^r @diU
vertrauen feien fte ben Stampf aufjune^men beioogcn unb
bafür burd^ @ieg belohnt toorben ; aud^ eine jn^eite ^^lotte I)abe
Gonftang in See gefc^idt, aber fie fei bur^ ©türm jer*
trummcrt ttjorben.
S)er Äaifcr ftiefe in 3talien mit einer anberen SBeltfraft
jufammen, ben ©ermanen in bem langobarbifd^en 9}ei(^e, in
n)eld^em fid^ bie @eI6ftänbigfeit ber ©ermanen bamald ^aupt«
fäd^lic^ repröfcntirte. (8r l^atte Sieapel inne, aber Seneöentö
!onnte er fid^ nid^t bemächtigen, in Stom loar feinet 93(eibenS
nic^t. 3n ©icilicn felbft fanben bie finanäiellen änforbe*
rungen beö Smperiumg, beren man fid^ bereite entttjö^nt
^atte, ben größten äBiberftanb. (Sonftan^ ift einige Qtit
barauf ermorbet toorben^). 3n ©onftantinopel ift man mit
feinem Unternel^men nic^t einüerftanben gen^efen. 9Ran ^at nic^t
fenrnng au8 (Sonflantmopel in boiS 3a^ 661 (2:^p^aneS %. 3. 6151 @. 347,
25; a. 3. 6153 ®. 348, 4).
1) ©eftgefd^tc IV, 2 @. 187.
2) %uü ber 3^^9 ^ 9legtenmg8s ober tnelme^ ber (Sonfulattia^re
bed (Sonfionttnud $ogonatuiS in ben KÜen bed fe^flen ötumenifd^, p (&m«
jlantraopel im So^re 680 abgehaltenen (£ondtt (9)Mt, XI @. 209 A. @. 622
D. 623 £.) ergtebt fU^ , bag bie (Srmorbung beS (^onflaniS in bie 3eit bom
16. September hiü 7. 92m)entber 668 fällt, (^gt, Gritica in Baroniam
). 3. 668 nr. III.) 2)em entffm(^t bie (bronologtfd^e iOefltmnmng bei 9Kce-
pfpna ®. 32, 1 ed. de Boor (@. 36 ed. Bonn.): ^dij iv r^ ßaaUsiq
2:ob Wtfi. 169
jugegeben, bog feine erbbered^tigten ^nber t^n nad^. bem
Cccibent begleiteten ^) : benn boburd^ n^firbe boS 9(nfe^en ber
föniglic^en Stobt jclbft gefi^mälert tuorben fein. 3)te 3been
Conftanö 11. toerftogen toxt ein SKeteor, ol^ne jur Seife ge*
biegen ju fein.
9lad^ feinem lobe beftieg (Jonftantin IV. ^ogonatug
ben X^ron. ^ogonotud n^ugte @ici(ien ju be(|Qupten. @in
bort aufgefteQter Srnperotor mürbe mit leidster SRül^e be«
jmungen; aud^ feiner beiben äSrüber, oon benen man il^m
fogte^ man ^abe bie älbfic^t auf ®runb i^rer Slnfprüi^e ein
3)reifaifert{|um ju errichten, cntlebigte er fi(^ ^). @r behauptete
alfo bie Autorität, infofern fie no(^ bei bem Xobe feinet
SSaterö beftanb. ?löein bie geinbfeligfeitcn mit ben Arabern
fyitten fic^ tro^ jeneä SSertragcö immer f ortgefponnen ; fie
traten öiclme^r ic|t toicber mit oerboppetter 5haft Ijeroor:
benn inbeffen toar SRoatoija feiner iölamitifc^cn ®egner
SÄeifter geworben.
Sine totxt t)erbreitete ®age ift: bie blutige Sntjioeiung
über bie ©ucceffion im E^alifat, bie fo tocit ging, ba§ bie
S^alifen einanber Verfluchten, l^abe eifrige SÄoSlimen ju einer
Scrfc^ttJörung oeranlaßt, bcren Äbfid^t geloefcn fei, ben
einen unb ben anbern in ben ©tobten, too fie regierten, 3)a*
iixoatov %ßöofjiov avvaag hog irtkevra. 2)te Angabe m ber ^ta \it9
$a|»fte8 ^M\ama, bag (Son|land am 15. 3ufi ber 11. (668) ober na(i^
anberen ^onbfd^riften ber 12. (669) Snbtftion ermorbet »orben fei (SD'turatori,
Scriptt Ter. Ital. III, 2 e. 141 B), ifl unnd^tig.
1) 5ü)tßp\)(mt» e. 348, 6.
2) 3m 3a^rc 681. ^fftoplfimt» j. g. b. ®. 6173 @. 860, 18. —
& fuib Wmnai er^Iten, auf benen bie beiben Srttber (EonflantiniS, ^eraHiuS
unb tJibma, sugtei^ mit i^m ald Hugnfü bargeflellt |tnb (Sabotier II
@. Uff.).
170 fünftes (Sopitd.
modtud unb jtufa, umju6ringen ; aud^ Stmru, ber in i^rer
9)tttte üon t^oftat l^er eine be^errf^enbe ©teQung einnalim,
fei jum Zobe 6efttmmt toorben; äRoan^iia unb Smru feien
burc^ 3ttfö0igfeiten gerettet n^orben, Stii bem ©efc^icf er-
legen in Solge ber Srrungen, in bie er mit benen gcratl^en
toax, n^elc^e red^tgläubiger tuoren, atö er fe(bft^). SBie t^
fi^ nun au(^ mit ber äBo^r^aftigfeit biefer Srjäl^Iung, in
ber fid^ überall fabeI(|Qftc 3^8^ finben, t)er^Q(ten mag, burd^
ben %6b StIiS n^urbe iDJoamiia alleiniger S^alif^). Sr toar
ber @ot)n 8(6u @ufj|an^, be^ Urenlefö OmaüaS, t)on bem
ba^ @efd^Ied^t feinen 92amen ^at.
5!)er @o^n SliS fanb e^ unmöglich, bie Slnfprfid^e
beffelben, bie i^m ju @unften gefommen n^ären, ju be«
Raupten; er unterwarf fid^ Wloatoxia, ber nun in ftufa
eingog^). 92ic^t unmittelbar aber mürbe bad St)alifat
1) 2)ie meiflen arabtfd^en Tutoren — Zobcax bei ^ekrnt in @. 705;
(Sbnacin @. 42, 3ht j^oHiton (Ibn Khallikan*8 biographical dictionary,
txaDslated bj Mac Guckin de Slane IV @. 558) — hcndftta, bog Wx
hn So^re XXXX ber $. am 17. Sf^amabbon, etnetn t$>^^9/ t)em)imbet
nwrben unb am folt^enben @oraitag geftorben fd. ^idbei aber fümmen bie
Sngaben beS fBMftn* mib SRonatStageS nxöft jufammen, ba ber 17. 9ta^
mob^ XXXX b. $., ber bem 24. Soimar 661 u. Se. entF|}n(l^t, ni(^ ein
^reitag, fonbem ein Sonntag »ar. Stan nimmt an, bog in ber Ueberliefenmg
ber Sag ber Semmnbnng mit bem beS £obeS üeroec^felt morben fei, fo baß
bie erfiere am 22., ber festere am 24. 3anuar 661 erfolgt toare.
2) 9QmI 9<toab 9Cb'2)uart, ber ein eifriger Xn^nger SttiS loar unb
unter i^m bei ©ifftn fo^t (3bn Jt^alUIan a. a. O. I @. 663), giebt ben
£ob beffeI6en, ben er ate ben .beflen berer, »eld^e bie ftameele reiten', be^ä^'
net, bem äRoannja felbfl @(i^ulb (ben £qrt ber 9$erfe ^t 9fötbere au8 einer
®ot^er ^anbfd^rift jngleiii^ mit einer Ueberfe^ung in ber 3^^ft '^
beutfd^en morgenianbifd^ (SefeHf^aft, 93anb XVm @. 287 mitget^).
iD'Nc^el ber ©^ttt berid^tet: un serviteor de Mavi se rendit Bons un
pr^xte aupr^ d*Ali et le tua (Joum. asiat IV b. 18 t <@. 887).
8) S)er ^3ertrag, in »efa^em bie Untenoerfung ^fand an«gef)m)d^en
mar, mürbe nad^ SDlafubi V @. 2 am 25. beS erßen SDionatd 9labt $.
l^amoiBtiid. 171
SKoaiDijad in ben öftlid^en oltperfifc^cn Sanbfd^aften aner«
fannt. ^tamentltd^ fSa^xa fe|te ftd^ iffm unter bem unter«
ne^menben, getDaltt^ätigen 3Ü^i> ^artnädig entgegen. 2)er
Cmajiabe, in tDtlä)fm fid^ X^atfraft unb S3eugf amleit , f$eft«
l^olten be^ oberften $rincipd unb ^lad^giebigfeit in ben
SRitteln baffelbe ju erreichen t)ereinigten, üerfc^mä^te eiS nid^t,
bem Oegner ben S3ejt| ber Dber^errfd^aft in ben orien-
talischen Stegionen ju bestätigen ^). Q\\ob xoixh ald ber ^anpU
urtieber ber biftatorifd^en Suftij, toetc^e feitbem bei ben
äRodlimen ge^errfc^t ^at, betroi^tct. @r n^ar ber @o^n einer
@I(at)in. äRoan^iia lieg fid^ baburd^ nic^t obfidten, i^n
al^ äRitglieb feinet @ejd^(ed^ted 5U be^anbeln unb für feinen
Däterlid^en SBruber ju erllären ; ätüijd^en beiben toaltcte feitbem
b(tf befte SSerftänbnig ob.
äßenn man [\ä) ber Kampfe in)ifd^en ben j^oreifd^iten
unb ^af d^imiten , jU benen 2Rot)ammeb gehörte, erinnert,
Kampfe, au^ n^eld^en bie @cfta(tung be^ 3&lam eigentlich
^crt)orgcgangen ift, inbem ber Steligionöbegriff SKo^ammebö
obfiegte, fo ift eS ouffadenb unb unern)Qrtet, bog nun mit
ber 3cit boc^ bie SSorWmpfer ber Äoreif d&iten , bie Dmaj*
jiaben bie Dber^onb bat)ontrugen unb bie fortfc^reitenbe
9Rac^t beS S^Iam bominirten. Unb bamit mag eä ^ufammen«
Rängen, loenn bie Omajjaben niemals ald t)onfommen gläubige
ä)?odIimen betrad^tet toorben finb.
XXXXI, b. l bem 29. 3ult 661, obgefd^Ioffen, oomtt, tote onbere Tutoren,
fo auc^ (SItnacm @. 45 überetnfHtntnt, tijettn m^ t^m ^fan baS t^aftfat
6 9Ronate 5 Za%t tmte ^atte. ^oä) ^ttben ftd^ anä) abtoet(!^be B^tbefhtn«
ntimgm: ber ^toette Wtonat 9labt (tluguß) ober imt bie WHiXt be^S crßen
Ttonoa 2)fd^imiaba (^ef^tember).
1) 301 erflen SRottot 2)f(i^umaba beS IJa^ XLV b. $. — 20. 3ult
M 19. ilnonfl 665.
172 SftnM <M»teI.
S)er Stame SDtoamiiad belietrfdgte j|e|t ben Oftcn lote
ben SBeften* @r na^m feinen 9ßot)nft| in ^amaStni;
ed toat ber äRittelpunft bed neuen 9{eid^eiS.
^Qg ©d^icffal t)on SDamai^Iud tft gfeid^fam ein @pieget>
bilb ber ®cjcl^icfe Don SSorberaften. an bic Dajc öon
S)amaö!u8 unb i^rcn SBcItöerfe^r fnüpftcn bie älteften JBöIfcr^
Der^ättniffe an; 3)at)ib ^at ci§ erobert, ©alomo verloren. Sine
3eit lanfl felbftänbiß, geriet^ e^ atebann unter bie ^errfd^aft ber
Slff^rer unb ^erfer, ber Sloc^folger SUejanberg be^ (Srogen,
ber aiömer. Srajon f)at eg ber römifc^cn ^roüinj einverleibt.
Slud^ bann aber behauptete e$ feine eigentpmlid^e iBebeutung
für ben SBeltüerfe^r ber Stationen unb i^re SSerbinbung.
^oä) Sulian l^at ^ama^IuS otö ben SCugapfel ber ge«"
fammten orientalifc^en Stömer^crrfc^aft beieid^nct. 92ad^ it)m
tourbe ti ber Dorne^mfte @i^ bc^ S^riftent^um^ , n^elc^e^
bann bie grieci^ifcl^«r5mifcl^e Sultur übert)aupt umfagte unb
l^ier gelehrte Snftitute ^eröorbrai^tc , bic iljm einen unauf*
^örlid^ fortfc^reitenbcn SSeftanb ju fidlem fd^icnen.
S)a toar cö bann in bic ©enjolt ber Araber gefaßen.
Unter benen nun getoonn SDama^fuS eine neue 93ebeutung
für bie 9Be(t. ^icr ^atte je^t bie ber römifi^cn entgegen«
gefegte Strömung ber SBeltfräfte i^ren SRittetpunft.
(Sinen üugenblid jurücfgebrängt, trat biefelbe boc^, fobalb
SMoatüiia bie §änbe im Dften frei ^attc, »iebcr ^eröor. S)en
Stniaß gab ©apor, ein gcborner 5ßerfcr, ber in römifc^en
S)ienften gum S)uj emporgeftiegen ben ©ebanfen faßte, \i6)
mit $ü(fe äRoan^ija^ bed römifd^en 3mperium^ ju bemöd^«
tigen. SBcjcid&ncnb ift bie ißattung aRoattjijag.
aiö ein faiferlic^er ©efanbter bei i^m eintraf, um i^m
feine SJcrpflid&tungcn gegen ben römif(^en Äaifer gu Oemütl^
^ie Araber twr (Sonftontino^el. 173
ju führen, fragte er txn^aä), toa^ biefcr \f)m bafür biete.
3)er ®efanbte fragte, tt)a8 er verlange. äRoamiia entgegnete:
bte öffentlichen (ginlünfte beö Slcic^eg. „aSic", fagte ber ®e*
fanbte, „bie @u6ftanj beS ffaifert^um^ n)inft bu und entreißen,
unb un« nur ben ©chatten laffen?"
Sr ga6 ju erfennen, bag bie göttliche SCDmad^t bad ni(^t
julaffen tt)ürbe. 9lun !am e^ bod^ ju einer Empörung. S)er
Äaifcr fd^irfte ein ^eer inö fjclb, um ©apor, ber abrianopel
inne t)atte, ju 6efömpfen unb jjeber nioSlimifc^en Unterftfi^ung
bcffelben entgegenjutreten. S)a6ei gcfd^af) eö aber, baß ©apor,
mit feinem toilben 5ßferb gegen bie 5ßforten einer ©tabt an*
fprengenb, umlam^).
5Die näc^ften ©efa^ren lourben t)ieburcl^ befeitigt. 3laä)
aOen Unfällen, bie man erlitten, faßte man mieber äRut^ in
bem SSertrauen, baß @ott bad römifd^e 9ieid^ nicf|t untergcl^en
toffen tooUe. Sber erft ba trat bie fc^toerfte Sebrängniß ein.
2}te t)on 3)!oan)iia bem ©apor ju ^ülfe gefc^idCten Gruppen
be^errfc^ten Äleinafien; fie brangen bereite big nac^ E^alcebon
Dox, Don mo fie Scute unb ©efangcnc toegfü^rtcn. Eon*
ftantinopet n)urbe nur burd^ feine maritime Sage gefd^ü^t.
S)icfe felbft aber gab nun bem S^alifen ben Slnlaß ju einem
unmittelbaren Angriff; er ließ feine überlegene glotte gegen
bie §auptftabt gum gcfä^rlid^ften Angriff tieranfegeln. 3^^
einer eigentlichen ^Belagerung ift ed babei ni(^t gefommen,
nur ju kämpfen, bie fic^ unauf^rlid^ in ben ©eiDäffern ober
aud^ 5U ßanbe tDieber^olten. S)ie ß^itflcnoffen rühmen, mit
welcher 3Kann^aftig!cit bie S9t)jantiner i^re äWaucrn üom
golbenen X^or bis äRagnaura bert^eibigten. @ic hielten
1) 3m ga^rc 668. 2:^eo|)^ane8 j. 3. 6159 @. 348 ed. de Boor.
9crgl. Wmtp^axa^^, ChroD. sjt, @. 113.
174 pnfted (Eo^tel
ben fifeinb ab, ber and) hnxä) fteine S3egegnungen jur @ee
jurüdgcbrängt n^urbe. ^ie Araber fl6eriDtntertcn in ^)tfu$.
3n bcn ©ommcrmonatcn fonicn fic ficben 3a^rc tang, um
Sonflantinopel in i^rer SBcife ju bcrennen, immer iebod^
of)ne ©rfolg ^). Snbli(^ tüurbcn fic bcd Äampfc« mübc. S3on
^anf^citen ^ctmgefuc^t, iDoDtcn fie inmitten ber ©türme
unb t^Iut^en nid^t audl^alten unb bef(^(offen 5urüdjuge^en.
2)ie ©ricd&cn toaren bereite ftarf genug, um jte ju tocr*
folgen. @ö ift in Speien ju einer ©d^Iad^t gefommen;
bieömal behielten bie (Sried^en bie Dber^anb.
SBir begegnen l(ier jucrft ber SSertocnbung be« gried^ifc^en
gcuerg, ttjoöon fid^ fc^on früfier Analogien gcjeigt Ratten,
ober in onberen Stegionen. ®ie (Srjä^Iung ift, ba§ ein
©ried^e oud ^eliopolid in @t)rien, loeld^e^ bereits in ben
Rauben ber Araber toar, jefet ju bem faifcrlic^en ^eere über«
gegangen fei unb bicfe SBaffe toieber erneuert unb in 8n»
tuenbung gebrad^t ^abe. ® ie orabifd^e ^^lotte n)urbe gtö^ten«
1) 2:^|}^aneS fe^t (). 3. 6165 e. 354, 2 ed. de Boot) ben be-
ginn ber Umlogerung (^nPanttno))eId in boiS 5. 3a^r bed (Sj>nflanttim0 $0«
gonatitö, ^ril 678, 'if^ctpfpüa bagegm (@. 32, 4 ed. de Boor €. 36
ed. Bonn.), in ben Anfang ber 9legienmg beffelben, fo bog bie {Üben
S^^re bie üon 669—75 fein »iirben. ^d ber 3^tangabe beö S^eop^neiS
entfielt bie ©d^mierigfeit, bag, ba nad^ i^m ber ^bfc^Ing M ^ebenS ^nnfc^en
SDloannia unb &)nf!antinu8 in ba£ neunte 3a^ bed letzteren, Oftober 676—677
u. 9e., fallt, bie rieben Qa^re ber Belagerung flc^ na^ feinen eigenen Angaben
nic^t »0^1 berechnen (äffen, ^d^ benii^tet er fd^on )um gleiten Sa^re (Son*
flantini», bag bie arabif^e gtotte in Sb^ittai übem^intert ^obe (e. 353, 7), unb
gd>enlt berfelben ^ulef^t im fed^en 3a^e beffelben 674 u. Se. ^d) 3i"i^<^
XIV 20 fanb bie 3ai}orung ber arabif^en ^(otte an ber jtüfle bon $amf)^tpfien
burd^ ©turnt im ftebenten Sa^re (£onftantin€ 675 u. He. @tatt. 2)te (Sr*
ro&^nungen ber Umlagerung (Sonflantinopetö, bie bei ben arabifd^ Tutoren
»ortommen, be^ie^en fid^ auf bie 3a^re ber ^ebf(!^ra XXXXVI (SWafubi V
@. 68), XXXXVIII («bulfeba I @. 369), XXXXIX (3bn et»«t^ir, Hbul
aWa^afm), LII (SBaHbi, ©marin @. 48), b. l 666-672 u. «e.
9$ertl^dbigmig9anpaiten (Sonflantmd IV. 175
i\)tiU Derbranitt unb burd^ bie juccefftt)cn Unfäde fo gut toxt
Dernid^tet ^). 5Dq broc^ fic^ and) auf @etten ber Slraber bie
SKdnung 93a^n, bag @onftQnttnot)eI unter bem offenbaren
@c^u|e ©otted fte^e ^).
(£^ fam ^tnju, bog fid^ auf bem Sibanon eine Empörung
gegen bie Slraber ju fünften ber ®räfo <• Stömer inS SBerf
fe|te, bie ber SRarbaiten, an bie fic^ aDe anfd^Ioffen, bie bem
arabifc^en (Eroberer nic^t aDein ben Seitritt jum ^Siam üer«
fagten, fonbern aud^ ben Siribut t)ern7eigerten.
8({g unter biejen Umftänben ber Aaijer toitbcx auf
trieben antrug, oerfammelte SD^oatoija feine @mire unb bie
floreif c^iten , ju benen er felbft geprte, bie [\^ mit i^m in
ber ÜReinung bereinigten, bag man einen ^rieben mit ben
9{ömern eingeben foQe.
S)ie Ueberlegenl^eit be8 SSerftanbe^, ben ber römifd^e
®efanbte jeigte, mad^te (SinbrudC auf bie Straber. @ie ent*
fc^Ioffen ft(^ aud^ bie^mal ju einer 9iefognition ber 9{ed^te
beS ftaifert^um^; fie t)erfpra(^en breitaufenb $funb @olb,
afle Sa^re, jugleid^ eine 8lnjal)l ©flauen unb fc^öne 5ßferbe^).
Ueberl^aupt na^m ba^ griei^ifc^ « römifd^e Steid^ nod^
einmal eine ad^tunggebietenbe ©teQung ein.
Sonftantin IV. $ogonatud, ber bie ^Belagerung (S^on-
fiantinopel^ fo glücflid^ a6)De(|rte, ^at fid^ aud^ burd^ jn)ei
1) Zfftoplfant» i. 3. 6155 @. 354, 13 ed. de Boor. KalXCviXog
a^x^T^XTCDV and 'HXiovnokstog 2.vQ(ag nqogipvymv loTg ^PtofiaCoig
TiüQ ^ttXaaa^or xaraaxevdaas rä i(ov lAgaßatv axatpri ivän^ae xccl
avuipvxa xarifxavafv, 9$ergl. üJltd^oel ben ©t^rec bei SangloiiS ®. 242.
9M)>^rabf4 Chron. sjr. @. 115.
2) ^OftDpifana 3. 3. 6169 @. 355, 11: avXloytaafjtsvoi, ori t6
ßaaiXuov i^v *Ptofjit({(ov vno Seov (fQovQStTut,
3) 3m 3a^ 678 ^iopfymt» @. 355, 2 unb 9»ce|}^orud @. 33, 5
ed. de Boor (@. 37 ed. Bonn.); bte Seiffamgen, ju benen fU^ bie TloSümm üer«
176 PnfteS (SopUel.
anbete ^anblungen, bie fid^ auf bag Snnere 6ejogen, ein
guteg ^[nbenfen ermorben.
®ie erfte toar bie JBefcitigung bcr monot^clcttfci^en
@treitig{etten unb bie S(udfö^nung mit diom, n)ot)on noc^
bie Siebe fein toirb. S)te anbete mat bie ©ttic^tung obct
^utc^'fü^tung einet militättfc^en SSetfaffung jut SSettlieibigung
beS 9ieic^eS, loie ei^ bamafö nod^ beftanb. 3m $am))fe mit
SBuIgaten unb Staöen auf bet einen ©eite, auf bct anbeten
mit bcn ätabctn, toutbe eine in ben üetfd^tebettcn ^toöinjen
fc^Iagfettige ^efenfit^e un6ebingt not^menbig. ^aju n^aten
bie fogenannten X^emata eingetid^tct b. \). umfaffenbe aWilt»
tätf ommanboS , meldte bie SSett^eibigung^anftalten in ben
flcineten Sejittcn in fid^ begriffen.
S33it bcfifeen übet biefelben eine fleine ©c^tift eine^
fpäteten fiaifetö, in bct toit jebod^ mc^t Scttjeife l^iftotifd^*
geogtap^ifd^et ®elef)tfam.feit finben, al^ beftimmte ^aä)*
Reifungen übet ben bamaligen 3"ftö"^« 9^oc^ füllten fic^
bie iSaifet, meiere jugleid^ baS füblid^e Stauen unb ©icilien
unb ba^ nötblic^e Slftifa befiettfd^ten a\^ gottfefeet bet tö*
mifc^en 3mpetatöten; abet bct 5Rctt) bet Sinric^tungen lag
bod^ im Orient. ®et Hutot behauptet, bag befonbetS bie
(Sinfäöe bet Sltabet Slnlafe ju benfetben gegeben ^aben. @t
jä^lt fiebjetin 2;^emata im Dtient unb gc^n im Dccibent auf.
S)abei metben bann bie in benfelben begriffenen öetfd^iebencn
aSölfetfd^aften mit il^ten alten Flamen aufgefü^tt, am fotg*
fättigftcn in ben I^emcn Hnatolifon unb ätmenialon. STOan
pflid^teten, »erben oon ben 2(utoren nid^t gonj übereinpimmenb angegeben.
I6ei SRafubi II @. 335 ftnbet ftd^ eine fe^r itnbeßhnmte unb fd^on in 8e«
jie^ung auf bie Solge ber bi^ganttnifci^en Jtaifer t)emorrene Angabe, bag Wtoa*
nnja mit benfetben unterjubelt unb Sertrage gef^loffen ^abe.
(&mflanttn IV. 177
batf annehmen, bog ed barauf anfam, bie Sofalemnnerungen
aQent^alben pm 8lnt^ei( an ber SSert^eibiguitg aufjurufen.
®cr laijcrlic^c Slutor öcrfic^crt, bafe bon bicfcr ß^i* ön bic
römtfd^en 9}amen unb 93ejeid^nungen verfielen ^). 9(Qe^ tDoQte
®ricc^c fein, ein SWomcnt, bcflcn man fic^ erinnern muß,
menn man ben Uebergang eined römifc^en in ein b^gantinifc^e^
9letd^, ber fic^ nad^ unb nad^ ^^Ujog, t)erfte^en miQ.
1) SHe bed (SonfianttnuiS ^otpfpjpcOQtmixa: ne^l tuv ^e/xdrtov.
®. 12, 16 ed. Bonn.: atfvtod-fiarjg xar« rc ra; dvaroläg xal dvafjLttQ
Trjs *Pto/LiaXxris ßaa^XeCag xal aXQtorrjQiaa&tiafis uttö tijg oq^VS ^Hqu-
xXtiov tov ACßvog, ol an ixtivov XQaT-ffOavTis , ovx H^ovreg onoi
xal ontog xataxQr^oovtai ly avriov i^ovaftfj €ig fxixQti riva (Ji^qri
xaxijifAOV Trjv iamdSv aQXV^ ^^^ '^^ ^^^ ajQaTitajäv tayfiaja fxa-
liaraj xal ilXriviCovrig xal triv ndxQiov xal *Pfofjia'ixr\v yköhrav
dnoßaXovifg.
)». Kante, aBeUfleW^te. V. 1. 1.-3. 9lufl. 12
St^fAts dapütl
2)te (Eroberungen ber 9(raber in 9[frt(a.
^a^ allgemeine SBeltoerl^ältitig bleibt immer baffelbe;
am 3RitteImeer begegnen einanber jlDei ^otenjen entgegen«
gefegten ttrfprungS, bie eine anfnfipfenb an bie alten SSöIfer«
enttoidlungen , gleid^fam bie ^eröorbringung ber SSergan*
genlieit unb i^rer mannigfaltigen Slgonten, aber bereiti^ jurild«
tpeid^enb unb im Tlad^t^eil; bie anbere bad ^robuft ber
islamitischen @iege unb Umbilbungen mit einem fo ju fagen
eingeborenen SCnf^jruci^ auf bie SBelt^errfd^aft unb in bem
aSort^eil begriffen, ttjeld^en ber gortfc^ritt überhaupt ^eröor»
jubringen pflegt: er nöl^rt baS ©elbftgefü^l
S)ie Srjä^Iung ber ^Begebenheiten, bie fid^ baran fnfipfen,
tpirb baburc^ bebingt, bag jlebmebe t)on ben beiben ^otenjen
i^re inneren kämpfe ju befielen f^at unb nur in bem äßage
gu einer l^altbaren ©eftaltung gelangt, als biefe iDenigftenS
momentan unterbrod^en n)erben.
S)aS Imperium n^ar in bemfelben ®rabe unfähiger jum
SBiberftanb, ate cS über b^naftifc^e ober religiöfe 3becn in
(gntjttjeiung geriet^. S)er SSlam tourbe nur bann ju neuen
Eingriffen fä^ig, »enn bie @int)eit im S^alifat foioeit l^er*
Eingriff ber Wcabn auf ^torbafrifa. 179
gefteHt toai, um feine S^^cilung ber ©treitfräfte ju öer*
anloffen.
S)ie Sreigniffe nun, in benen bie beiben Wädjtt auf
einonber [tiefen, im Sinjelnen ju t)erieicl^nen , gehört ntd^t
in ben fRaf^mtn biefer ©efd^ic^te. ^er S(utor mirb ftc^ @IM
JU n)ünfc^en ^aben, n)enn cd. i^m nur gelingt, bie djaxah
teriftifc^en unb burd^grcifenben fDlomtntt t)ert)orjut)eben unb
bcm großen Oange ber ^Begebenheiten geregt ju werben.
S)aö OBjeft i^rcö ©treiteö toax ber SBefi^ üon SRorb*
afrifa, n)o^in bie Araber unmittelbar nad) ber Eroberung
öon Äegqpten einen I^eil it)rer ^eerfd^aaren ergoffen Ratten.
9mru l)at nod^ jened fSaxta genommen, melc^ed, t)on
ben Singebornen gegrünbct, nad) unb nad^ ju einer äßac^t,
bie mit Sirene wetteiferte, gelangt war, immer unter bem
(Sinfluß ber weltbe^errfd^enben ^otenjen. ämru unterwarf
bie ©inwo^ner, geftattete i^nen aber bei ber Einbringung
i^reö Xributeö Sjemptionen, bei benen fie eine gewiffe Selb*
flänbig!eit behaupteten ^). @ö war noc^ jur ßeit Dmarö, bei
aber, eingeben! feineö 6t)ftemö, ?lmruö weiterem Vorbringen
©n^alt gebot ^). Unter bem St)aUfen Dt^man begannen bie
Unternehmungen langes ber JCüfte aufS 9ieue.
2)te Empörung cine^ rönüfd^en ^atriciu^, bed 9}amenS
©rcgoriug, gab bagu bie nä^fte SSeranlaffung. Der Statt*
1) 2)ie arabifd^en Statoren feigen bie Unterwerfung ^arfad m \)aS XXII.
(29. 9bbember 642 bis 18. 92obember 643), ober {m^ SätM) in ba« XXUI.
SfaSfc (biiB 8. iRoDember 644) b. $. 2)a biefelbe ben arabifd^en Sendeten }u«
folge eiß na^ ber (Eroberung üon SKqranbrien flattfanb, fo tfl nur bie festere
3tHbefümmmig anjun^men. ^ad) ^ol^anneiS üon 9äfiu (@. 578) \^idit Sntru
nod^ tm ber (£inn<^me btefer @tabt j£rup^en ua4 ber ^entopolid, bie bon ba
mit ine(en (S^efangenen unb groger Seute snrücffe^ten.
2) 3bn Kbb el-^afem in ©laned fran^öfifd^er Ueberfe^ung bon ^bn
(^(oflmxtf (Skfd^id^te ber Berbern I. @. 303.
12*
180 @e49ted (S^upM.
galtet t)on Äcg^ptcn, Äbbaöa^ *), tüar nid^t cttoa mit @rcgoriu«
öcrbünbct; er bcnufetc nur bic Oclcflcn^cit, um feine eigene
SRad^t tDeiter auSjubreiten ; bie Sintuo^ner tpurben genöt^igt
pd^ ju einem Iribut gu bequemen^).
3)ocl^ tparen »eitere gortfci^ritte ber Araber unmöglich,
ba ber große Äampf über ba§ ß^alifat au^brac^, ber i^re
©treitfräftc bcfd^äftigte. Ttad^bem bann aber äRoaiDija bad^
felbe an fic^ gebraut f)attt, erneuerte er bie Unternehmung
gegen Äfrifa.
Dfba 3bn 9?afi, ein Äoreifd^itc, wie er f eiber, rfidte im
3a^rc 668—669 aug äeg^pten in bie jd^on früher einge-
nommenen fianbfci^aften mieber ein unb brang nod^ um meled
weiter öor®).
@r fam nad^ SBabban unfern bed dap äRefurata unb ge-
langte bann nad^ S){^erma, ber ^auptftabt ))on %man, t)on ber
1) abballa^ 3bn ^aob cr^tU bie ©tatt^olterfd^aft rxm Segt^tm na4
iBelobfori imb ^tm Wt^tl^tm im 3a^e XXV (28. Dfto6er (>i5 bi»
17. Dftober 646); nadi Sbutfeba I. @. 261 im 3a^re XXVI ber $.
2) Zifeopfyaxta 3. 3. b. 9B. 6138 39 e. 343, 15 ff. fe^t ben
SlbfaU (S^regord in boS 5. ; feine Uebenvältigmig burc^ bie ^irober in boiS
6. 3a]^ bed (SonftonB (Oltober 645—647); biefclbe 3eitangabe l^t W)vd*
p^arabfd^, Chron. ByTiacnm @. 140. a. Sei. 958. 9}ac^ ben orabif^en
Tutoren faOt ber Qoq WOaSiaffi ein 3a^ fpater XXYII b. $., 7. Ottobcr
647 — 25. € eptember 648 (3bn |[bb«el«$alem a. a. D. @. 307 , f&aSbi
bei Selabfori Jornn. asiat IV. 8. 4 t @. 844; 9fa)n>aiTi, Joum. asiat
ni 8. 11 t @. 97 nad^ ben Ueberfe^gen Don @Iane).
3) SatiO}fyma }. 3. 6161 b. 9B. e. 352, 11 ed. ik)or fefet einen
Angriff ber @aracenen auf Hfrita in boiB erfk 3<4r bed GimfMnnd
^onatud (Oltober 668—669), %bn()>^abf4 in 981 aer. Sei. (Cftober
669—70); bmnit nrirb ber gfelbsttg betf Ofba gemeint fein, ber nad^ SBofibi
in bad mit bem 9. ^ebmor 669 n. 9era beginnenbe 3a^ XXXXTX ber
$. fant 92omain fe^t benfelben in bot folgenbe ^aüft ber $. (a. a. O.
@. 122); anbere Sntoren aber einige 3^^ fc^i^ — 9bb«eI«9okm in
bad So^r XXXXVI (@Iane, in ber Ueberfe^ung tNm (^olbmi« OefcJ^te
ber Selbem I. app. 1. @. 308).
Ofba. <9riinbmifi iwn Jtainoan. 181
er juerft prädtoic^, fo bag fid^ bie (Stntpo^ner fidler fülltet],
tDorauf er rajc^en @inned um!e^rte unb cd iDirfltd^ be^
fe^te. Ofba ging bann nad) Säarfa jurüd, k)on tt)o er auf
einem anberen t^elb^ug bte Sanbfd^aft äRejata^ .ffiblic^ t)on
Xripolid, unb bte ©tabt ®^abamid an ber @renjc ber äBüfte
©o^ara erreid^te *). 3n golge ber inneren ßcriDürfniffe ein*
mal feiner ©teOung enthoben, bann aber n)ieber in ben S3efi^
bcrf elben gelangt *), ift Df ba im flampf e mit ben SRömern unb
©erbcm, bie bamate einen eingeborenen gürften an iljrer ©pi^e
Ratten r erlegen^), ffir ift ber üorne^mfte Scgrünber t)on
Slainoan, n)e(c^ed mit ben anberen großen (Siolonien ber
«raber wetteiferte*). 5Dag ©rabmal be§ Otba gilt ate baö
ältefte Denfmal ber arabifc^en SBaufunft in Äfrifa**).
9uc^ bamatö maren bie 2)inge nid^t baju anget^an, um
biefe Untemel^mungen fortjufefeen. S)ie Araber »urbcn burc^
i^re inneren ©treitigfciten, welche bie ©ucceffion im S^alifat
betrofen, öoDouf Bcfd^äftigt. aKoanjija, ber neben SWo*
1) 2)f4erma ifl bcuB (&axama, ®]^abainid (®^abamiS, ®^abam^iS), b(tö
(Sl^baimid bfr Slten (^liniu«, Hist nat. V. 5, 36); bie letztere ©tabtge^drte
na4 bem 3^"% $roIo:p9 unter ^ufünian I. ju ben civitates foederatae
bc0 romifci^en SHetd^ed, roal^rf^einlic^ fett bem JhciegSjug be8 SuctuS (Cornelius
fboSbia um bad ^ol^r 20 u. $(e. bid )ur ^nüafton ber Araber. (Corp. insc.
lat. Vni 6. 1.)
2) 3fm 3a^c LXII ber ©., 19. September 680 biÄ 8. September 681.
8) 3u (Snbe bed Sa^reS LXin ber $. = Sugufl 682 u. ^era. S)te
9heberlage erlitt Ofba bei 2^e^uba (Suba, bem SE^abubeod ber peutingerfd^en
%a\d), too ebenfaHd 9lmnen einer atten romifci^en Stabt aufgefunben fmb.
4) ^a6) «bulfeba (I. @. 369) unb ^tomairi (a. a. O. @. 117—120) fSKt bie
^rifaibung üon jtairman in bot 3<t^^ ^ ^^ $• (^S- 3<tnuar 670 bid
15. Sanuor 671); bie SoUenbung M HudbaueS fttnf ^ol^e fpater, $. LV
(5. 2)e}ember 674 h\& 23. 9{ot)ember 675). Sbn «(bb-el-^aTem fc^reibt bie
ctfle Anlage Joon Staxttoaa bem ÜJ^oamiia 3bn ^obeibfd^ im 3a^re XXXIV
b. ft. 3u (0. a. O. @. 307).
5) eibi DtbO; etoa 2V2 beutfc^e a»eilen fttbdflli(!^ Don ^idfra (^üBcera,
bem €H^ eine« «tfd^of« in (!^riflli(^ 3eit).
182 ©ed^dte« (Sopitd.
^ammeb, 9[6u 93efr unb Omar atö ber merte bet großen
SWänncr crfc^cint, tocld^c bic ^crrfd^aft bcr Araber bccjrünbct
f)aben, fagte ben ©ebanfen, nod^ bei feinen Sebjetten feinem
@o^ne Sejtb bte Slac^folge im (S^alifat ju fiebern; ein SSor^
l^aben, baiS ben ftotjen Arabern aU eine i^rem $erfommen unb
i^rcr ©inncgttjeife äun}iberlaufenbe Sleuerung crfc^ien. 6ie
fa^en barin eine 9tac^a^mung be^ SSorbilbe^ ber b^janttnifc^cn
jtaifer, burc^ mel^e bad &^a(ifat in eine äRonarc^ie t)ern)anbe(t
toerbe. Äud^ bie unlicbfame ^erfönlic^feit Scjibö ertoerfte
aQgemeineiS äBiberftreben ^). äRoalDtja ^at fid^ nochmals nac^
Wldta begeben muffen, mo er ben SEBiberfpruci^ ber enfc>
fd^toffcnften SUn^änger be« ^rop^cten nur burc^ ein fe^r
beSpotifc^ed ©eba^ren erfticfte ; er bebro^te in ber äRofd^ee^ in
ber er bic SRac^foIge ^jrollamirte, bic öier äWänner, t)on bcnen
er äBiberf))ruci^ fürchtete, mit unmittelbarer Zöbtung. 3ebem
ftcQte er ein paar erprobte Snl^änger mit bem ©d^mert jur @cite,
um fie nicbcrju^auen , loenn ftc ben 3Runb öffnen n)ürben;
fic f^iDicgen hierauf ^). äRoattjija !onnte im ®efü^I, feinen
Qtozd erreid^t ju ^aben, ft(^ nac^ ^ama^hti^ jurfidFbegeben,
tt)o er in ben erften lagen beg April 680 geftorben ift').
1) 2)ie Snerlennung ber 92a4foIge 3q^ f^^^ ^^ Xaban (bei 8e«
lami IV e. 20 «bulfeba I e. S71; Sbul1)l^arabfd!^, Eist comp, dynast.
e. 123) in bod 3a^r LVI ber $. (24. 9h)t)ember 675 bid 18. iRiyoember
676), na« SRafnbi Y. @. 69 in bad ^a^ LIX ber $. (23. Ottober 678
h\» 12. Ohober 679); ber erflen Angabe jufotge »ttrbe ber 93ertrag mit
(Eonjiantinud ^ogonatuS fogleid^ nad^ ber Slnerlenttung ber ©ucceffum Scjibd
gefc^toffen »orben fein.
,2) {Bdl I @. 277 @. 280 ff. na« Hbb al-aRa^afm unb al-2)iarbelä
8) 3m 92ab|«ab $. LX. 2)ie Angaben ber arabtf«en 9[utoren über
ben %a% ge^en andeinanber. 2)te Derf^iebenen «ronologif^en SefKmmungen,
bie ({hnacin @. 48 giebt, fü^ auf ben erf^ 9tabf«ab, 7. Spril 660
aU ben £obeiStag iDtoamiiod, voa& mit ber 2)atirung beiS 2:^p^neiK (). 3«
b. ffi. 6171 @. 356, 16) — 6. Wpxxl coindbtrt.
WboMi 3^ 3obeir. 183
SRan fc^reibt t^tn bcS fd^one SBort ^u: bte @rnte fe^ne
ftd^ noc^ bem @c^nttter.
9la^ feinem Zobe brac^ ber @treit, ben er p k)ermeiben
gebaut ^Qtte, aufi^ 9leue au^. S)ie Partei 9liS lebte in
beffen jiDeitem @o^n ^uffein loieber auf, bem man eS l^od^
anredgnete, bag man einft ben $ro))§eten bad ^nb mit
feinen Sippen ^atte berühren fe^en. SlQein Sejib n)at boc^
bd tpeitem ftärfer. $uffetn xonxht mit ®txoalt nieberge«
ttiorfen*); bie SWebinaten, bic pc^ i^m anfc^Ioffen, in einer
offenen ©d^Iac^t beflegt, SKebina mit Oetoalt unterworfen*).
Slfled erfc^eint noc^ ald ein ftampf iituifd^en ipafd^imiten unb
fioreif^iten, ber an ben @treit äRo^ammeb'd mit 9bu @ufj[an
anfnupft. ätber bamit toax noc^ nid^t ber üolle ©ieg errungen.
3n äReffa er^ob fic^ SbbaQa^ 3bn ßobeir, ber @o^n eined
ber topferften @efä^rten 3Ro^ammebd, ber felbft nac^ Ot^mand
Zob nad^ bem S^alifat geftrebt ^atte. Stifd^a n)ar feine
Zante mütterlid^erfeit^, S^abibf^a feine ©ro^tante t)ätertid^er«.
feitd'); auc^ toax er ein tapferer äRann. ÜRuSlim, ber
@ieger ))on SRebina, gog nac^ äRetfa unb toax im S3egriff
ci8 ju erobern, ate Sejib ftarb*).
1) 3n ber ^dfiaä^t bei SttMa, 10. aRn^anam ^. LX (Sdami
IV e. 89 ma\M y @. 145), 10. October 680 n. «e.
2) ^ttadf bte e^Icu^t bei ^ana , 26. (nadf SIbiilfeba e. 897 , brei
Xage bor 8egimi bed neuen Sa^e») 2)f(!^ull^bf4a ^. LXin » 26. Slu^i
goß 68a
8) @eine SDbttter %lma »ar eine Srod^ter 9[bn 9eftd, fein (S^rogtmter
eU&moan ein idtttber (S;^bibf(!^aiS (SBttflenfelb , Ofenealogifd^e 2:abeIIen ber
orabif^en ©tSmme nnb ^^^nriften T.).
4) 2)em (EUnocin ®. 54 infolge na(!^ einer 9tegierung tMm 8 Sauren
249 Zogen, 68 3. 78 £. naO^ ber ^ebfd^ra b. i. ben 14. im erßen iDtonot
fUän beft 3. LXIV b. ^. =- 10. 9toi)eniber 688. 2)at biefer £ag ein
ü^knfiag »or, »o^enb (Elntocin einen iD'Zontag att ben legten Sog SejibA
bc^eic^net, lonn nid^t in ^etiad^t fommen.
184
©ed^cK (Sd^.
igierauf xonxht bie 93e(agerung ))on SReffa aufgehoben,
SbbaQal^ in Slrabien aOgemein atö S^alif anerlannt, unb
n^äre er fofort nac^ Serien gcjogen, fo §ätte er t)teQeic^t
aud^ in Sorten bie Ober^anb erlangen fönnen: benn ber
@o]^n Sejib^, 9Roatt)i]a II. iDar fein SRann, ber SBertrauen
eingeflößt ^ätte ^). StOetn ba^in ging ber @inn bei^ 9(6baaQ^
bo^ nic^t.
3n ^amadtu^ unb @))rien behauptete ftd^ bie f6tt>ot*
jugung, bie bcn Omanabcn einmal ju X^eil getoorben ttjar *).
93ebrängt ))on ben Sln^ängern Slbbaüa^S erhoben bie Jtorei^
feiten ben einjigen 9Rann ani bem @tamm Omaüa, n)elci^er
bie Qü%cl ber Slegierung führen tonnte, ju i^rent S^alifen *).
3n ben gricd^ifd^en Tutoren finbet fid^ bie 9la^ri(^t, baß
eine f örmlid^e SBal^t in S)ama8fuö ftattgef unben ^abc *). S)ie
9lac^fo(ge ging an einen SSermanbten beS Jpaufed, SRenoan
1) Ueber bie 2)auer t>on iDitoatoua« II (S^ifat (20 ober 45 Soge,
2, 8 ober 4 äJ^onate) unb fiber feinen £obe$tag ^aben bie 9[utoren biffenrenbe
Angaben. (Sbnctcin @. 55 fe^t bo« (Enbe fetneiS (S^tfald 68 So^re 118 SCage
ncu^ ber ^ebfc^ra b. t. ben legten Sog beiS jmeiten SRonatt 9labi $. LXIV
b. i. 25. 2)e3eniber 688; ed fttmint bagu, bog er biefen 2^ag ald einen ^reitag
be^eid^net.
2) Le district du Jourdain fut le premier k reconnaitre Telection
de Mervan, qui devint ensuite d^nitive. SJtafubi V @. 199.
8) Obaldallah dit: II n'est pas opportun de preter le serment
au fils de Zobair, et il ne faut pas faire sortir la souverainet^ de
la famiUe d'Omayya, il nous faut quelqu'un de la ÜEimille d'Omayya,
et je ne Tois personne qui soit plus apte au califat, par sa pni-
dence et son exp^rience, que Mervan, fils de 'Hakam. Tous les
asaistants s'^cri^rent: Tu as raison. Et on lui prdta serment sur-
le-champ. ^elonti IV @. 61 ff.
4) 2)ie ^nlbigung erfolgte na^ (Sufi^d^iud @. 863 im SRonot 9tabfd!^ab,
28. Sebmar— ä^ar); na4 (Elmadn @. 56 im 9lamab]^an LXIV, 22. 9^il
— 21. Ttai 684 u. Sera; erneuert tt)urbe fit im Wtonat 2)fu^tbbf^a,
20. 3uli — 20. «ugufl 684. St^o|)^ane« §. 3- b. ®. 6175 @. 360, 29
ed. de Boor.
WtaxDtai I. 185
über*). Ko^ tocitcr entfernt fici^ t>on bcr arabif^en %xa^
bttion ber 93eric^t, ben ein gortfe^er t)on lateinifd^en
Knnalen, bei im anfange bed a^ten 3al^r^unbertd lebte,
^interlaffen l^at. SJ)a pnbet fic^ feine Srtoä^nung bcr reli*
fliöjen 3)iffcrenjen unter ben aRo^Iimen. Scjib, bcr biefen
wegen feineiJ SBerfa^reng gegen ^uffcin toerabfd^euung^toürbig
toorfommt, toirb t)on bem SCnnaliften mit Sob überf|äuft.
Sr ttjirb gerül)mt, weil er trofe feiner erhabenen ©tcQung
boci^ mit Sebermonn leutfelig umgegangen fei; er fei bei
aöcn Stationen feine« JReid^eg beliebt getoefen*); fSJloa*
toija II. ^abt ben britten X^eil bcö 3;ributg erlaffen, aber
fc^on nac^ einer l^albiä^rigen ^Regierung fei er gcftorben.
©a nun fei ein großer 3tt)iefpalt im fReid^e ausgebrochen.
SBon aDen ftrieg^fd^aaren fei SlbbaUa^ al« t^^ürft anertannt
tt)orben; er ^abe bann SRcrnjan auig SWebina öeriagt unb
na^ Serien ge^en l^eifeen: ^ier aber fei bcrfelbe burd^
einige §eerfü^rer jum gürften erhoben toorben*). Sine
Sßa^I n^irb alfo aud^ ba angenommen. @« ift aber n^ol^I
ni^t anberg, al« bafe bic ©ntjttjciung auf ©tammeSöcr^ält*
niffen beruht, bic jcboc^ ^icr jurüdtretcn. äWerttJan unb
feine Jßartei fämpften eine Qtxt long gegen bie Uebermac^t
SlbbaQa^S. Um nt^t unterjugel^en , toanbte ftd^ aRerti)an
1) ^u^ Wlmoan tvar xoxt Otl^man unb äjfloamija ein UrenM Dmajiod;
ber I3ater fDlttmaaif e(«$afem mar ein )6ruber Slffand, beiS S^atecS bed
(S^aUfen JDt^man ; ^ffand unb el'^afemS $ater toax 9lbu(«>9(d , ein @o^n
bed Dmaiia, toit ^arb, ber $ater %hü ©ufjand.
2) Cont. Joann. Biclar. (bei ^ißtt^, Espana sagrada t IV @. 430 ff.)
c. 33: jucundissimus et cunctis nationibus regni ejus vir subditis
gratiflsiinus , qui nullam unquam sibi regalis fastigii causa gloriam
appetivity sed communis cum omnibus civiliter vixit.
3) Cont Joann. Biclar. c. 37: Mervan post modica temporis
intervalla aliquantis de exercitu convenientibus provehitur ad regnum.
186 ^a^tt» So)nte(.
an ben römifd^en Jtaifer Sonftanttn. S^^f^^^ beibcn fam
ti iu einer 9l6funft, in n^eld^er äRertoan ft^ t)erpf{i^tete,
bte römtfc^en ©efangenen ^erau^ugeben unb eine Siefognition
t)on tQufenb S)tnaren jeben Xog ju beioiQigen ^). Diefe Sb«
fünft ift nun njirllic^ gefc^loffen toorbcn ; unb fie ift für bie
Kombination aQer Angelegenheiten t)on ber größten äBid^tig^
feit , n^eil baburd^ 3Rern)an nic^t nur freie $anb gegen feine
@egner, fonbern, tok nienigften^ ein Autor anbeutet, au^
iQüIfe 't)on Sonftantin befam^). 3^ ^^^ bebeutenben ©teOung,
toddjt SonftantinuS $ogonatui^ annahm, gehört aud^ bicfe
Abfunft; benn ber triebe mit ben Arabern n^ar S3cbingung
ffir bad @ebei^en be^ 9leid^ed.
3Ran fann bie fabelhaften unb bod^ fc^ematif^en Aud#
ftt^rungen, totli^c in S3ejng auf bie Anf))rüc^e bed S^alifatd
geltenb gemacht n)urben, übergeben. S)er @treit ber @tfimme
iDurbe noc^mafö ju ®unften ber Jloreifc^iten entfc^ieben.
aRern)an, ber im Tlai 685 ftarb, ^interlieg bad (S^Iifat
feinem ©o^ne Abbalmelif®).
Aud^ biefer, ber eine Steige ))on Sauren mit AbbaQa^
JU fäm))fen ^atte, fonnte nid^t baran beuten, bie ern)ä^nten
Unternehmungen in Afrifa emfttic^ fortjufe^en ober ben
f^eben mit (Sonftantinopel ju brechen ; er erneuerte üielme^r
1) Continuatio Joannis Biclar. c. 87: Mervan Rex pacem a
Constantino Augusto, legatis missis, suppliciter nbi concedi posta-
lat, cui — pax annoram IX concessa est
2) Isidoras Pacenas (bd ^ixm^ a. a. O. T. VIII ®, 282 ff.) c. 19:
ut ei adjutoria nülitom opitularetur.
8) iRa4 abidfeba I @. 409 flatb SD^tenoan am 8. Stamab^ $.
LXY, 18. fbptU 685 ; (Sbnadn e. 58 fe^ feinen ZoMtaCi 64 3. 264 X.
mdf ber ^bfd^ra b. i. anf ben 28. IRamab^, einen ^icnflag, nne er angiebt,
9. Wim 685. @eine Angabe berbient mit M^i anf einige bei 3ftbom0 ^a«
cenfiiB bocfommenbe 2)attrungen nad^ 9legiemng0ja^ Slbbolmelitt ben IBor^ug.
Sußtnian IL imb feine frtt^ere ^olttif. 187
bie t)on feinem SSater gcfc^Ioffenc Slbtunft*). 3Benn nun
bemiod^ ein jolc^er 93ru(^ erfolgte, fo lag baiS SJlotit) baju
ouf ber anbeten ©citc. 3n ßonftantinopct njar bcr frieb*
ttebenbe SonftantinuS ^ogonatud geftorben. Sr mar fe^r
bef(iffen getoefen«^ bie Sin^eit ber SJlonard^ie ju erhalten,
©einen Srübern l^otte er ben Xitel Äuguftuö entjogen^);
Quc^ feine {ungeren ©ö^ne foQten i^n nid^t führen, ©ein
ältefter ©o^n Suftinian (oQte i^m nad^folgen, o^ne bur(^
einen 9}ebenbu^Ier beeinträ^tigt gu n}erben. SRan fann
bem SSater jutrauen, bag er im ©tanbe gu fein hoffte,
benfelben noc^ 5U er^icl^en unb auf bie 93a^nen ju (cnten,
bie er felbft eingefd^Iagcn ^atte. ^Qcin ^ranl^eit raffte \f)n
öor ber Qtit ^inttjeg ; im September 685 beftieg Suftinian IL,
erft fec^ge^niä^rig, ben I^ron®).
Suftinian n^ar n)eit entfernt t)on ber Stu^e unb Umfid^t
feinet SSaterS. @^er fönnte man bie ^oc^fliegenben ©ebanfen
feinet @rogt)aterg Sonftand II. unb be^ ©tifterd beS $aufe$,
^eraüiu^ felbft an il^m tDalirne^men. 2)ie ©ituation, in ber
et [xä) befanb, ^atte i^ren n^efentlic^en SJloment barin, bag
bad Imperium einer äßac^t gegenüberftanb, xotlä)t principieU
eine feinbfelige njar; mit ber man aber bamatö in ein frcunb*
fc^aftßc^eS SSerpItnig getreten n^ar. 9Ba^ t)on einem ^rieben
jiDifd^en Sbbalmelif unb 3uftinian gemelbet n^irb, erfc^eint
bod^ nur a(^ eine mikxt SuSbilbung beS jn^ifd^en i^ren
satern 3Rem)an unb (Sonftantin abgefc^Ioffenen SSertrage^.
1) X^eopJ^cK %. 3. 6176 b. SB. @. 361, 10 de Boor.
2) 3m Sa^re 681, Xbeopffoxidi §. 3. 6173 e. 360, 10.
8) Liber pontificalis in ber Sita bed $apfle0 So^onneS. Justi-
nianus regnavit defuncto patre initio Septembris, indictione XIV.
0DtsaQtan, Script, rer. Ital. UI p. 2 @. 146 D.)
188 etOfita (SütnteL
S)ie @umtne ®elbe^, ju beten S^^^ung {t^ Sbbahnelil t)er«
<)flic$tetc, toar biefclbc, meiere äWcrtoan öer^prod^eii ^atte*).
Kud^ einifle ä^nlid^e Seiftungen, bie eine Siefognition bei^
römtfc^en 9it\d)t^ in ftc^ fc^Ioffen, blieben beftel^en. 5Die
beiben gfirften troten in eine nod^ engere SBerbinbung, ate
t^re SSäter. 3lamenÜxd) fjabtn fie fic^ über eine neue Sin*
ric^tung in ben @ren5prot)injen t)erftänbigt , beren S)urd^'
ffl^rung ein bouernbed freunbfd^aftUc^ei^ SBer^öItnig üoraud^
fe^te. Sanb unb (Einfünfte ))on ^^pern foQten ju^ifci^en i^nen
get^cilt n)erben^); Suftinian machte ftc^ onl^eifc^ig, bie
äJlarbdten auS bem Sibanon ab^ufü^ren.
9ixä)t& loar ben ^^otifen läftiger als bie Stac^barfc^aft
ber äßarbaiten, bie ben Sibonon innehatten unb ba^ ganje
©ebiet bid Srmenia quarta ^in, b. ^. bem römifc^en 2:^eil t)on
©roßarmenien, mit ftcten ©nffiöen l^eimf uc^ten ®). @ie bil*
1) 2)ie mo^amtnebatrifdj^n llntoren bend^ten nur in fe^r unbcßtmmter
Skife, bag ^Ibbolmefif an Sufitnian ©elbja^Iungen leißete, um Sngciffen auf
©^en oorjubcuflcn. SRofubi V ©. 224 j. JJ. LXVI b. ©., 9uguft 685—86;
«bb.o!.aRa^ipn §. 3. LXIX b. ^. JJuli 688—89 u. *.; er f^nri^t wn
einer Hbfunft, burd^ »eld^e Sbbolmelif fi(f) ^n einer 3o4^nd ^on 1000 ^t«
naren in jeber SBod^e Der)?f[id^tete (SBeil I @. 396); enbft^ 8elami IV
@. 106 (nac^ Kobari), ju ^. LXX, ^mri 689—690, ber einen Tribut
bon 5000 2)inaren in iebent äRonat ernannt. Son anberen Sebingungen
ber Udmreinlunft nnffen fte ^ö^ti.
2) 2:^eop^ned 5. 3. 6178 e. 368, 10 ed. de Boor: tva ^x^ai
xoivä xnja ro Taov rovg (f-ogovg Ttjs Kvtiqov xaX ^AQfxivCag xaX
^IßriQ(ag. 9$on $(bnlp^arabfd^, Chron. syriac. @. 117/8 merben bie 8e»
bingungen beutüc^ angegeben: Cyprum dividendam esse, alteram partem
Romanis tributariain fore, alteram Arabibus, atque Armeniam una cum
Ghorazene, Arzanene et Aderbigana Romanorum potestati subjectum
in ; er nimmt alfo eine förmliche 2^ei(ung Don Q^t^em in aller gorm an ; Strmenien
aber toäre in weitem Umfang ben ®rafo«$Romem ^utücfgegeben n^orben, toaS
bann mit ben in Armenien Don ^ufünian getroffenen SRagiegeln beffer über-
einnimmt, att bie eingaben be0 2:^^^ane<.
3) Sr^op^aned @. 863, 16.
gfrül^erc ^olüit gufKnian«. 189
beten ben SWittcIpunft für äße Sbtrünniflcn in bicfcn Slcgtoncn.
Wlan erinnerte ftc^ in (Sonftantinopel n)o^I ntd^t, bag biefe
populäre SBerbinbunc{ baju ge^rt l^atte, ben mäd^tigen
9Roan}iiQ frieblid^ ju ftimmen unb i^n gum Sbfc^Iug beS
crften griebenö ju vermögen, ttjeld^er biö ba^in noc^ immer
beftanben unb bem Slcii^e ©elegenfielt gegeben ^atte, bie
Sert^eibigung gu organipren. Suftinian leiftetc auf blefe
Seipife SJeräid^t. @r öerpflanjte bie äWarbaiten nac^
Armenien, tt)ie fie einft t)on ben Soften bcö fi^ttjarjen
SWeereö nad^ bem Sibanon öerppanjt fein foQen *). 3wftinian
meinte i^rer bort jur Sicherung feiner ©renjcn ju bebürfen.
(gr fd^affte bie eingebrungenen ©aracenen au^ bem Sanbe ober
ließ fie umbringen, um feinen 2Rarbaiten SRaum in Armenien
ju mad^cn^).
gür ba^ ß^alifat mar eö ein erheblicher 9Sort{)eiI, biefer
gefä^rlii^en SRac^barfi^aft entlebigt ju fein. S)e3 griebenö
mit ben Arabern öerfid^ert, brad^ Suftinian bie öon feinem
SSatcr mit ben ^Bulgaren getroffene Mbfunft. (£r fd^tug i^re
J^orben au§ bem Selbe unb t^at if)ren räuberifc^en Einfällen
(Einfalt. SSon ben ©laöen unterwarf er einige ©tömme,
anbere fc^loffen fid^ i^m freimiflig an. @r ift babei auc^
in 9la$t^eil unb jumeilen in fiebendgefa^r gerat^en; bie
@Iat)cn führte er jum Zt)ei( nad^ ^b))boS über unb fiebelte
fie bafclbft an ®). SSon feinen ipanblungen bie nad^mirtenbfte ift
bie, ba§ er fic^ auS ben übergetretenen ©laben ein ^eer bilbetc.
1) Sm 3a^rc 687 u. ä. X^eop^an« g. 3. 6179 @. 364, 4. 9Wcf-
pffOtnS @. 36 , 27 ed. de Boor. (®. 41 ed. Bonn) t)ergl. SonflantmtiiS
9otpl^0nntuiS, de adm. proyinc. c. 22
2) 686 n. «e. X^eo^^ane« e. 363, 29 ed. de Boor. mefitmA
de Boor (®. 41 ed. Bonn.).
3) 688 K. 9(e. ^Oftop^iattt» s- 3* 6180 e. 364, 11 ed. de Boor.
190 ®täfita (£a))tteL
30000 äRann ftarf, iDelc^ed er afö ein überfd^fiffigeS 6e«
jeu^nete, bad ^eigt ald ein folc^ed, bad nic^t in bem Serufe
ber $iot)iniiatoert^etbigung , iDelc^en bte Stnrid^tung ber
X^emata bejtuecfte, aufgebe ^).
Sr 6efam burd^ baffelbe eine ntilitorifd^e SD^ac^t in bie
§anb, bie er nod^ bcm politijd^en Sebürfnig tjcrtoenben
lonnte ; fie gob il)m aud^ ben Arabern gegenttber ein großes
©elbfttoertrauen , eben in bem SugenblidEe , als eS jum Qtv*
toilrfniß mit benjetben tarn, S)ieS entsprang nic^t etoa ba*
l^er, bofe Äbbalmelif bie Derfprod^cnen ©elbfummen abjuffi^ren
öertoeigert ^ättc; aber er brachte ben Iribut in einer gorm
bor, meldte bie Stntipat^ie beS ^aiferS aufregte. 3Ran muß
fic^ k)ergegenn}ärtigen , bag baS £ai{ertf)um nod^ immer atö
bie I)ö^ere Oettjalt betrachtet ttjurbe, ber eine gen}iffe Ober*
l^o^eit aud^ über bie verlorenen ^ßroöinjen julomme. 5Run
^atte eS Qbbalmclif nad^ einem unleugbaren S3ebürfnig feiner
^Regierung angemeffen gefunben, bie fremben äRünjen, bie in
feinem ®ebiete in Umlauf toaren, burc^ eigene arabtfc^e ju
erfe^en. ®r ^atte bicfelben mit ber gormel beS SSlam be*
jeic^net: an innerem ©e^alt unb ©etoic^t maren fie ben
römifc^en gleid^ ^). S)iefc Steuerung aber erregte ben SSBiber*
1) 3m ficbenten Sa^re feiner 9tegierung, 652 u. Sie. SufHnian bt*
^eic^nete ed atö Xaov nfQtovaiov. 'Sfluxalt @. 317 nimmt an, fte feien
an bie Stelle ber frül^eren faiferlid^en ©arbe getreten, toelc^e axa Sit^^niem,
SR^ftem, $]^r^gtem, S)arbaniem unb 2:n)janem befionben ffittt.
2) Sergt. Don jhemer, (Sulüirgefd^id^te beiS Orients unter ben (S^alifen
I @. 168 ff. Sflaä) bem 3^9niS ^^ ^elabfori fam ber (Bebrauc^ eigener
müvütmpü bei ben SDtoSlimen im 3a^e ber ^. LXX « Sunt 689—690 u.
S(era auf. 2)iefe Eingabe ifl allein mit ber 2)arf}enung be0 S^eopl^aned ju
vereinigen, na^ »eld^er bie Ud^erfenbung ber arabifci^en a)9ttnjen mit neuem
®e))rSge (jfdQayfxa veotfav^t oif xal /nrj^^nore ytyovog @. 865, 9) in
ba8 6. Sal^r ^ufHnioniS (@ef)tember 690-691) fallt. 2>ie meifien arabif(!^en
^Bnu^ mit ben Kro&ern. 191
toiQen bt^ Aotferd. äRon \)at i^m tDO^I gefogt, bog eS )q
ni(^t auf bad @eptäge, fonbern auf bie $funbe ®oIbed on«
bmmc, bie i^m geliefert tpürben.
(Sr fd^eint jebod^ fd^on babutd^ üerle^t tDorben ju fein,
ha% bod 93ruftbilb ber jtaifer, bod bi^^er bie ®eltung ber
äRfinjen fanitionirt ^atte, auf ben neuen ©olbftüden fehlte;
ben grögten 9lnftog ober no^nt er baron, bag bie fiegenbe
ben ©(ouben^fprud^ bed Sdlam enthielt, jugleid^ mit ber
Slnbeutung, bog btefe 9ieIigton über aQe anberen triump^iren
»erbe jum SSerbruß ber (Böfeenbiener^). ©aß ein römifd^«^
fioifer fic^ boburc^ beleibigt füllte, !ann nid^t in 93ern)unberung
fe^en : benn n)ie oft tuar bie d^riftlic^e fie^re ald pol^t^eiftifd^
Derbäc^ttgt n)orben. 3n ben äRünjen lag jugleid) eine äln«
maßung t)oner ©ouDeränetät unb eine feinbfelige ©emon«
ftration. Suftinian fa^ glcid^fam eine (S^renfadie für bad Stcid^
nnb bie 3ieIigion felbft barin, bie S^^Iung in biefcr gorm
nid^t anjune^nten. ©ie Araber ermahnten i^n, ben Ser«
trag, ber jtoifd^en beiben 9ieid^en beftefie, nid^t ju bred^en;
er toerbe ba^ burd^ göttlid^e ©träfe büßen muffen 2). aber
fßenäfU fe^en btefe 9$eränbennig im 97{üit)>pefen meistere 3a^e fpäter in boS
3a^ ber $. LXXV, boS mit bem 2. S^ai 694 begimtt, alfo nur anbert»
ffcSb ^(äfct Dor ^ufüniand ©turj.
1) ©ttoefhe be @ac^ f^at eine ^l^anbütng beS 2:ati ebbinse(«S)^afrisi
über bie arobif^en 97{ttn^ iiberfe^t, and ber man bie Segenben auf ben iTon
Ibbolmefi! gefd^logenen aJUtn^en tennen lernt, ^e lautet (na^ ber Ueber«
fe^g in bem Trait^ des monnoies mosalmanes , tradait de TArabe
de Macrizi @. 21): Mabomet est Tapötre de Dieu, que Dicu a en-
voy^ avec la direction et la yraie religion pour la faire triompher
de tonte antre religion en depit des poljth^istes. 2)agegen erfc^eint
auf ben anfingen ^uftiniand II. bie Umf^rift, bie fiäi t»r i^m nic^t ^nbet:
Jesus Christus (JHS. CHS.) Rex Regnantium (©obatia* II @. 23 ff.).
2) Z^pffondi }. 3. b. fB^, 6184, @. 866, 9. 9Kce)}^onii8 @. 87, 2
ed. de Boor (@. 42 ed. Bonn.).
192 ©ed^ttf (Sa)7tteL
tDol^IbetPQffnet unb in feiner SBürbe beleibigt, lieg Suftinian
Derne^men, bag er ben ^rieben nid^t länger ju beobad^ten
uermöge. äJ^an er!ennt bie unerwartete, ober überaus
gefährliche Verflechtung ber Slngelegentjeiten ; bie groge äRad^t
Sbbalmeli!^ unb feines SaterS Wtatoan toai unter ber
@onnit)enj beS griec^if d^ « römifd^en SmperiuntS ju @tanbe
gefommen. S^re ?ßartei toar unterftü|t toorben, ate fie nod&
fd^tDad) tDor. 9lad^bem fie ju t)oIIer @tärfe gelangt toav,
geriet^ ber Äaifer mit i^r in Sonflift; er meinte fie aber be*
ftetjen ju fönnen. ^en SDtutl) baju fd^öpfte er auS ber großen
3af)l ber neu gebilbeten, ^auptfäd^lic^ f(at>ifc^en äRiliien. @o
mürbe ber triebe ^mifc^en bem Imperium unb bem S^alifat
aufs 9leue gebrochen. S3on ber SSert^eibigung, bie ber SSater
vorbereitet ^atte, ging ber @o^n jum offenen Äriege über.
Sei bem erften ^ufammentreffen mit einem aflerbingS bei
meitem f dimäc^eren §eere mar 3uftinian entfd&icben im SSort^eil*).
SQein er ^atte fic^ auf ^ülfstruppen geftügt, bereu er
nid^t mäd^tig mar. @o juoerläffig mie einft bie ©ermancn
in biefcn orientalifdien kämpfen, ermiefen fid& bie ©latjen bei
meitem nid^t. S)er Dberbefel|IS^abcr ber Araber äRotiammeb,
ein SBruber beS S^alifen, mußte ben Änfülirer berfelben ju ge*
minnen, inbem er i^m einen mit ©olbftüden gefüllten Äöd^er
fd^idte unb nod^ anbere ißerfpred^ungen mad^te^). ^aS t)on
bem ßaifer t)erfd^mä^te @elb mürbe t)on feinen JhiegSoöIfern
begierig angenommen.
1 ^oS exße 3ufamntentreffen fonb nadf Z^pf^aatü 0. 366, 9 ed. de
Boor ftatt: ip ^ißaatonoln rj nagu d^alaaaav, 2)anmtcr i|l loa^«
fc^emli«!^^ bie fonf} ©ebofle genannte, ju (SiUtcta prhna gehörige, unfern StoitsjM
gdegene €tabt §u oetfle^en.
2) 34 ^<ilte nri4 ou^ ^ter on S^^eop^eS. anbete Sufa^r ^^ Pc
üon Se iBeau aufgenommen finb, gehören einer »etter ou^cbilbeten @age an.
92ieber(age ^ufümaniS. 193
S)ic ©loücn gingen ju bcn Slrobcrn übci, Suftinian II.
erlitt eine Sliebcrlagc^). Armenien ging t)erIoren, bie arabifd^cn
Strcifjügc im römtfd^en ®cbiet begannen aufö Slcue. (Sine
befeftigte @teDung nad^ Singen ge^rt aber immer ba^u, um
ben inneren Oe^orfam p erl^alten. 3)ie SBerlufte be§ Äaiferd
in einem nid^t burd&au^ gercd^tf ertigten flriege erfd^fitterten feine
Stellung in ber ^auptftabt, bie nod^ nad^ einer anbern @eitc
^in aufgeregt toat. S)ie Sonflifte, bie ber fiaifer in ßonftonti*
no^el ju befleißen ^atte, tragen ein fe^r eigentpmlid^ed, arifto«
fratifc^ed, tird^lid^ed unb jugleic^ feciale^ Gepräge an ftc^.
(Sine große Qaf)l angefe^ener ^atricier, benen Suftinian
mißtraute, fd&mac^tete in feinen fterfern. 2lm SWeiften fiel eö
aber inS &ttoxd)t, baß ber ßaifer fic^ mit bem ^atriard^en
^aHinilud bei folgcnber ©elegenl^eit entjn^eite. Suftinian
f)atte bie «bpc^t gefaßt, in ber m\)t bc8 ?ßalafte« ©ifee für
eine ber fläbtifc^en gafttonen, bie ber ©lauen, ber SSeneter auf*
juric^ten, tno fie i^n empfangen !6nnten, bie mit einer ^^ontäne
ober öielme^r ßifterne t)erfe^en »erben follten. 3)er ^ßlafe aber
toat k)on einer fiird^e ber ©otteSgebärerin eingenommen, fo
baß ber ?ßatriarcl) aufgcforbert tourbe, bei bem Slbbred^en
ber fiird^e feierlid^e ©ebete au^}ufpred^en. ßallinifu^ ant"
loortete: er ^abc Sßeit)n)orte nur für bie9[ufric^tungt)on JSird^en,
nid^t iur 3<^^^<^^^"S berfelbcn; fprod^ aber enblid) auf Sin«'
bringen bed ßaiferd eine bem SSor^aben beffelben entgegen*
gefegte gormel aug, bie jeboc^, inbem ,er fie auöfprac^, mit
bem äSJorte »9[men'' fdjließenb ben Sinbrud madjte, als
gebe er nac^; toorauf bie ^irc^e nad^ einer anberen Stelle
1) 3m Sol^ 692 u. Se. 'äl» Ort ber 9KcberIage ber 9lomer geben
SRid^ael ber ©^rer (a. a. O. @. 840) unb ^bulp^arabfc^, Chron. syr.
@. 118 C^&farea m (Sappabocien (ftatfane) an.
tt,fltanlt,mtliqtWäiit, V. 1. 1.-3. 9lnfl. 13
194 ©ed^SteiS daapiM.
Derlegt, uttb an btefer jetftört tourbe. Sine ßirc^e jet«
ftören, um eine Sit k)on freiem ftäbtifd^en SBerfammlungSpIa^
ju gewinnen, toar ober unerl^ört in ßonftontinopel unb
n)urbe um fo fd^n^erer cmpfunben, tneil ftc^ bei ben 93auten
bed Staiferd feine S3eamten ein gen)aItfameiS ißerfa^ren gegen
bie babei befc^äftigten Arbeiter erlaubten. S)araud entfprong
eine Unjufriebenl^eit , bei ber man bie 9ugen auf jenen
fieontiuS toenbete, ber einft Armenien bcgn^ungen ^) unb bem
bann tool^I bie öffentlid^e @timme baS Aaiferttjum pro^
gnofücirt ^atte; je^t aber toar er ebenfalls k)on Suftinian
gefänglid^ feftgel^alten.
SS machte einen fel^r gemifc^ten Sinbrud, ald nun ber
fiaifer eben biefen fieontiuS aud feinem ®efängnig ^intoeg
in einer tjol^en ©tellung in @ried^en{anb beförberte unb i^n
abreifen ^ieg. S)iefer felbft meinte nic^t anberS« atö bag er
einer balbigen Einrichtung entgegen gel^e. S)a ift ed ge^
f^e^en, \>a^ ein paar äRönd^e an bem $Iag, mo er abfal^ren
toonte, fid^ einfanben unter bem SSortoanb k)on i^m Sbfd^ieb
)U netjmen; fie gaben i{|m aber bielme^r ben Stat^, jurficf*
iubleiben, um eine Umn^äliung in ber @tabt ^ert)or2ubringen.
S)aS ift benn aufd leid^tefte in^ 3Ber! gefegt toorben. Tut
einem ben)affneten ©efolge, baS jur $anb toar, begab fic^
fieontiud nad^ bem Oratorium, bad iugleic^ afö ©taat^gefängnig
bicnte; er liefe bem 5ßräf eften {agen,ber Äaifer lomme, um ©erid^t
ju galten. Snbem ber $räfeft auf biefe ai'^elbung bad X^or
öffnete, fiel er in bie ®ett)alt beö Seontiug unb feiner ©e*
gleiter unb tDurbe bon i^nen an Rauben unb f^üfeen ge«*
feffelt. @ie befreiten bann bie ©efangenen, bie giemlid^
1) 3ni Raffet 686. a:^a)p^aneÄ g. 3. 6178 @. 363, 27.
(Smpdnmg bed ISconttuiS. 195
jal^Iteid^ unb gum X^etl ongefel^enc äRdnner iporcn, unb
ftül^er in militärifd^en S)ienften geftanben l^attcn. ällle ju»
fornmcu, bcr Scfrcter unb bic SBcfreitcn, fämmtlid^ bctoaffnct,
begaben fid^ nad) bem i^orum unb liegen fomol^I bort, toie
in ben loerfd^iebenen 9iegtonen ber @tabt bod c^riftlid^e SBolf
oufrufen, in bie groge ftird^e ju fommen. $ter crfc^ien aber«
maU ber $Qtriatd^ ; er fprac^ abermals ein 3Bort aud, bad eine
2ft>eifeIt)Qfte S3ebeutung l^atte. S)Qd aufgeregte SSoIf antwortete
mit bem ®e{d^rei: man folle Iört)ertid^e 9)ac^e an Suftinian
ausüben ^). @o ftrömten fie nad^ bem Sircud, too fie Seontiui^
3um fiaifer erf)oben. SlQeiS baS n)ar bei SRac^tjcit gefc^e^n;
am äRorgen tourbe Suftinian t)or bie äRenge geführt unb
^ier jtoar nid^t jum Xobe Dcrurt^eilt, aber jum Sjril; burd^
8}er(e|ung an yia\c unb B^^S^ gefenn^eic^net, foQte er fortan
in S^erf on leben ^). @ine Xtjronummäljung fonberbarfter 9rt.
^er noc^ im DoIIen SSefi^ ber äRac^t befinblid^e f^flrft toirb
bur(^ eine (Empörung ber ©efängniffc geftür^t. S)ie ^e»
fangenen, bie bur^ eine Sift befreit n^orben, fteQen fid^ an
bie @pi^c ber burd^ bie ®en)altfam!eiten be^ AaifcrS auf«
geregten Solfömenge; fie tjaben t)on 3(nfang an äRönd^e auf
1) avaaxatpTJ tcc oar^a ^lovoriviavov. S^p^aneS @. 369, 22.
2) SHe 9{a^ri(^ten beS 2:^eop^ane0 (j. 3. 6187 b. 03. @. 368, 19 ff.
de Boor), benen vS^ gefolgt bin, .finb bei (S^ebreniiiS I. @. 775 ff. ed.
Bonn, mdrtfic^ tpiebergegeben; nur et^a^It er bie 9$erßünime(img ber Qaxi^t
iylmaaoxonriaavTes X^eop^aneS 1. 26; Tefjiwv rriv yXürrav 9^cep^oruiS
@. 39, L 8) ni(^t, n>ie biefelbe au(^ kxnt anberen %itoren (^eorgiuiS ßamartotitiS
@. 619, 6 ed. Mnralt, Seo ©rammatihtiS @. 165, 17, affi^ael ^IpfoS e. 517,
15 ed. Bonn. 3onarad) nid^t ermähnt mirb. 9hcepbonid berietet: Seontiud l^obe
^^ ber 9Ibft(^t be0 ^^otfeiS, ben ^ufibtian )tt tobten, aud Stiidfic^t auf beffen Sater
ttnbetfe^t (@. 39 , 1 de Boor. @. 44, 5 ed. Bonn.). 9^a(^ 9licep^ontd
0. 89, 4 ed. de Boor iß^xarov ijJri hog iv r ji ßaa^U^tf ^tavvaavTo),
erfolgte bie Verbannung SufHnianiS na^ tlblouf feines sehnten fRegierungiS«
yalfct», alfo im $erb^ 695.
13*
196 ®täßi^ (£a)»tel.
i^rer Seite. S)er- ^otriord^ Iä§t bem Su^bru^ t^rer äBut^
freien Sauf; o^ne aOe $orm bei ^iod^tjeit im ßirfu^
bef(^(iegt bann bod SSoII, Suftinian ind Sjril ju jagen unb
erl^ebt an feiner @teQe Seontiud jum Aatfer^). Sd ift nid^t
eine $a(aftret)oIution, n)ie fo uie(e t)orgefommen finb, fonbern
eine Uebern)ältigung bed ^alafted burd^ ben Sirfud, bad
®egent^eil ber 9!tfa SuftinianS I. ^ag nun biefe an bem
@proffen einer großen S)^naftie DoQjogene ©en^alttl^at all^
gemeine 83eiftimmung ptte finben {öden, lieg fid^ an fi(^ nid^t
ertoarten. S)ic ®cnjalt, »ie fic bi^^er beftanb, fonnte unmog»
lid^ fo o^ne Sßeitcred k)on einem 3nt))crator jum anbern
itbergel^en. Unb n)ie l^ätten bte Xrup))en nic^t ben SBed^fel
beiS Smperatord, an bem fie feinen Snt^eil l^atten, unangenehm
empftnben foden. S)ie inneren 93en)egungen mußten bann
mieber eine nac^t^eilige Stfitfmirfung auf bie auiSmärtigen
Angelegenheiten ausüben. äRan fann ntd^t bein)etfeln, bag
bad größte Ungifitf, n^elc^e^ bad Steid^ in biefem äRoment
betraf, mit benfelben jufammenl^ing. @ben bamatö t)atte
Abbalmeli! bte @ett)alt beS S^alifatd n)ieber in feiner $anb
vereinigt.
3m Sa^re 692 toax SlbbaQa^ in äRcffa gefaUen unb
bamit bie große 5ßartei, bie er führte, i^reö Raupte« beraubt*).
(Einige 3^^^ barauf mürben, feine 9ln^änger in S^orafan
fo gut loie anbertoärtiS t)crnic^tet unb in aDen ©ebieten ber
1) (S^corghiiB ^mariodiiS @. 619, 4: iv t^ tnnodgofnp vixios
clvayoQfvfTtti ßamlivq. SergL 9Kce)}^oni8 @. 89, 5 ed. de Boor.
2) 9nt 7. Xoge beS ecfkn 2)f(^ttin(iba ß. LXXIII na4 3hi«@aab
bei Süoxooxox (IBeil I 8. 424 92. 1); nac^ 3Kafubi V. @. 265 am 14. be0«
fetben SRonotd, 1. Oftober 692. 2)ie le^tere Angabe txrbient üor ber
erfleren, mie k)or anberen biffenrcnben ben ^or^ug, »eil nac^ t^r ber 24)beStag
9(bbaQa^ auf einen 2)ienAtag fallt, xoo» ber allgemeinen UeberKeferung ent«
f priest; fie finbet ft(^ au^ bei ^bn-el-Jt^etib.
(Erneuerung ber Unternehmungen ber %xobtt in ^frifa. 197
Wtüilimtn bod ®ebet fax ^Ibbolmelit obgetjolten. S)ie ®egner,
bie {t(^ bennoc^ in 93afra unb fiufa regten, n)urben bann
t)on öabbfd^abfdö, ber fic^ ate ber ftärlfte ber 5ßfeile bejeic^nete,
bie Äbbdmelif in feinem Äöc^er ^obe, untertoorfen ^). Äbbal*
melif ffi^Ue fic^ flarf genug, bie unterbrochenen ftriegdjfige
gegen ÄfrÜa toieber aufjuncl^men. ^3)u l^oft jc^t freie §anb/'
fc^rieb ber S^altf an ben SSefel^I^^aber bed in Sleg^pten
Dereinigten ftorlen §eereg, ©offon 3bn*9ioman. „9Wmm bie
@c^ä^e be$ fianbeS, t)ert^etle fie unter beine ®efä^rten, bie
eS ftnb unb fein tDoDen, unb jietje aud nac^ 9(frifa in ben
^eiligen Äricg*)." gfir bie ©ct)ouptung unb (Srtoeiterung
ber arabifd^en ^errfc^aft toax 9tid^td toic^tiger, atö bie fdjon
mel^r atö einmal üerfud^te Sroberung ber alten Sfrifa $ro«
confularid ber 9ißmer. 93efonberd ^iebei lamen ben Arabern
bie Unruhen in Sonftantinope( ju ©tatten. @ie natjmen
bie Don ben Slömern befefttcn ©täbte faft o^nc SBiberftanb ein,
felbft Jtartl^ago. @S n)urbe je^t bie 9[ufgabe bed Seontiu^, fie
wieber ju Vertreiben; er fäumte nidjt, feine glotte, tt)ie wir
I 1) SBeil I @. 430 nac^ Xoban. 2)ie üoQige Uebenoältigung ber Gegner
f(bbabne(itiS fallt in b(US 3a^r LXXVI ber $.
2) ^omam im Joum. asiat. llli^me g. t. XI @. 134. 3bn Slbb.el*
^attm fetjt bie (Smennung ^afTaniS gum Statthalter in bod 3a^r LXXin
b. $. (Seil I ®. 473) 23. 2»ai 692—12. aWai 693; 3bn et«t^ir (bei Wo-
wairi CL a. D. ©. 134) in ba« folgenbe (— SWai 694); ber ßug ^affon«
fäDt na* 3bn abb-eU$arem in ba« ^(äfc LXXVI ober LXXVE b. ^.;
naä) gbn «bfari LXXVIH (Soumel a. a. D. I @. 210 Sfl. a), n?eI4e3
fnS aRitte WVSa^ 698 rei^t. 2)tefe ^atimngen entf)n:e(^en im SlUgemeinen
bem 3nf ammenbange ber (Sreigniffe; »a^renb 3^n er«9latil (bei iRomairi
0. a. D.) unb 3bn (S:^albun (a. a. O. I. @. 213), »enn fie ben 9Iufbru(^
iQaffaxa in $. LXIX fe^en, eine )u frtt^e 3^^ angenommen ^aben. tiefer
Angabe folgt iebo(^ $agi (Grit, in Baron. ). 3. 691 nr. 5). ^laä) ben
gried^ifd^en 92ac^rt(^ten fallt bie SBiebergetoinnung j^art^agod bur* bie S^omer
in ben ©ommer 697 , ber befinitit^e $ertufl ber @tabt in ben Sommer bed
folgenben 3a^eS.
198 ®täßtdi (Sapttd.
QUdbrfidFIic^ t)erf{c^ert toerben, ade feine @(i^iffe, nod^ Slfrüa
abgelten ju loffen unter bem Oberbefet)! be$ ^atriciu^
Sol^anne^. Unb bem gelang ed nun oud^ bie Aette, mit
toeld^er bie Araber bereite ben $afen k)on Aart^ago t>erfperrt
Ratten, ju butc^brec^en, bie ^einbe an^ ber @tabt gu t)er^
jogen unb in ben verlorenen Ortfc^aften bie römifc^c $err»
fd^Qft tDieber l^ergufteQen. ^a jeigte ftc^ ober, mmd
ftärfer bie Srober toaxcn otö bie 9Iömer. Sbbalmelif
brad^te eine glottc in @ee, toeld^e bcr römifc^en bei
toeitem überlegen toor, \ü bag So^anned aM bem $afen
tocic^en mußte*). SJon aDen Seiten bebrangt öerätoeifcite
er, ftd^ an ben ftfiften bel^aupten p fönnen; er fd^iffte
fid^ tDieber nac^ (Suropa ein, in ber Hoffnung loerftärft
gurüdiulel^ren. S)a fic^ baS unaudfilt)rbar jeigte, benn ber
römifd^e ^ifer toar nid^t im @tanbe, ben $atriciud mit
frifc^en Säften ju unterftfi^en, geriet^ bie flotte felbft in
empörerifdie S9etoegung. Sin Slufru^r er}eugt in ber Siegel
einen anbem. ällS So^anneiS auf bem ^eimmege nac^ ftreta
gelangte, brad^ eine (Smpörung gegen i^n unb feinen ftaifer
aud. %(De feine Unterbefe^tö^aber maren gegen i^n; er
felbft ift babei umgefommen; fie fielen gugleic^ Don i^m
unb oon bem Saifer ab^). @d ift erllärlid^, bag ber auS
bem @efängnig jur Stegierung aufgeftiegene SeontiuiS feine
Autorität bei i^nen genoß; auc^ foQen fie fic^ gefd^ämt
l^aben, befiegt nac^ ber ^auptftabt iurüdgule^ren ^). 9n @teQe
1) 2:^eop^ne0 3. 3. b. S3. 6190 e. 370, U ed. de Boor: 6 nQta-
Toavf/ßovXos Tttvra fiabotv ^waxwxiQov xal noXvv aroXov xax*
avTüiv anoOriXXtt.
2) d^eorgiud ßamartotud @. 620, 7 ed. Muralt: tfovkvaavng
"Itoawrjv (» to d^rammatifuiS e. 166, 10).
3) 2:i^cop^aneS i, 3. b. S3. 6191 @. 370, 22: t2x€ avrovs (poßog
2)ie ^önight fta^ina. 199
be§ Seontiud erhoben fie einen anbern t^ü^rer, bed 9lamen
apjtmarug, jum Imperator; fic toaren beftimmt gctoefen,
ftottl^ago ju retten; ba biefed mißlungen toor, manbten fie
i^re fträfte gegen (Sonftantinopel felbft.
aSie (Sonftantinopel unb aiejanbrien in bet legten Qtxt, fo
Ratten früher 9iom unb Sart^ago in ber engften cultutl^ifto'
rifc^en SJerbinbung gcftanbcn. tleg^pten unb SRorbafrüa ge-
hörten ber römif d^ ^ gried^if c^en 3BeIt an. Son Italien n)ar
92orbQfrifa fc^on längft lodgeriffen unb mit Sonftantinopel
in SBerbinbung gebrad^t n)orben. dlad^bem Sonftantinopel
äUejronbrien t)erIoren, fonnte ed auc^ ^art^ago nid^t be«
Raupten, ^qju toax ed ju entfernt unb in i^olge ber inneren
93eunru^igungen t)iel }u fc^toac^. 9Ie£anbrien unb ^artl^ago
geriet^en unter eine ^errfc^oft, bie fid^ Don SWebina unb
.2)Qmadfud über ben Dften unb SQSeften ber Sßelt ausbreitete.
9!ad^bem Sart^ago in bie ^änbe ber Slraber gefallen toar,
eroberten fie bie anbern ^auptftäbte beS Sanbei^ lieber.
@ie nahmen baS altberätimte SSaga ein, bem Suftinian ben
iRamen feiner ©ema^Iin gegeben tjatte, im ©ebiet beS heutigen
lunid*). S)er arabifc^e ®efd)id&tfc^reiber Slotoairi öerfidiert,
bag hierauf fein $Ia^ in biefcr ®egenb unerobert geblieben
fei ^). Aber in biefem SWoment ifl i^nen ein anberer SBiberftanb
xal ttlaxvvri, ^Uifiptü» 0. d9, 29 ed. de Boor (@. 45 ed. Bonn.):
aiaxvVTf xal <f^£t xarexoftevog.
1) ^(US I^Hge iBebf^a. Sei ^oMft fie^t in bm meißen ^anbfc^nften:
Yacca, in einet alten: Yaga, biefe (entere ^fstm fommt auSf(^Iie§Ii(i^ bei ben
anbeten lateinif^en Muteten unb in bet offtcieflen iBe^c^nung beS OtteiS:
Colonia Septimia Vaga (Corp. insc. lat. VIII 1217—1222) üot.
2) iRowaiti a. a. O. XI @. 135 bedeutet, baß ^affan ben oeteinigten
Sexbetn unb 9ldmetn in bet Sflai^t t>on iBenjen eine 92iebetlage beigebtad^t
l^be, in ^olge beten bie etflen fi^ nac^ )6ona, bie anbern na^ Sßaga ivxäd'
lp%at, unb fagt bann: Les musalmans s'empar^rent de leur territoire,
200 @€(^0ted (Eapttd.
k)on afri!atti{(^«nationo(em S^arafter entgegengetreten. Stuf bem
numibifd^en 0ebtrge Sura^ bilbete ftd^ ein neuer äRitte(pun!t
ber aSertl^eibigung. Sine tool^rl^oft t|iftorifd^e 0eftatt ift bie
9!a(^f olgerin )ened SSerbertöntgd, bur^ toelc^en Dtbo gefallen
\mi — eine Sßol^rfogerin, toie SSeOeba, Jtugleid^ eine Aönigin
tote SSoabicea — um bie [\d) bie SSerbern oud S^td^t, aber mit
(Snt^ufiadmuiS fd^oarten. äRon fagte bem arabifd^en ^eer«
fairer, er iDütbe ^\ä)t& on^gerid^tet l^oben, menn er.nid^t biefe
ijfrau fiberminbe. ©egen fie rfidte ^affan 3bn«9loman \)ox;
in ber blutigen @(^(a(^t am %ivL%t 9hni^), ju ber ed bann
fam, behielt bie Jtönigin ben $Ia| ; ^affan jog fi(^ naä) 93arfa
jurüdt. 3n ber fel^r bcgrfinbetcn ©eforgniß, bie Araber
n)ürben ba(b jurücüel^ren unb fic^ feftfe^en, geriet]^ bie
Ä^önigin=SBa]^rfagerin — Äa^ina ift i^r Slame*) — auf bcn
©ebanfen, aQe ummauerten @täbte unb Ortfd^aften in ber
$rot)ini jcrftören ju laffen unb in i^rem Sanbe gleic^fam
bcn urfprünglid^cn S^^Ponb wieber^cräuftcllcn : benn für il)r
SSoIf fei nur jtt)cierlci t?on Siöt^en^ SIrfcrbau unb SSie^niciben,
unb biefen (Sntfc^Iug führte fie auS. SRan berichtet, bag
et il De resta plus une seule de leurs places fortes qui n'eüt pas ^t^
Boomise. IBenüert (Oinfert, St^erta) if! baS Hippo EHarrhytus ber Saten.
1) 2)er 9hm ergiegt f!^ t>on Dßen ^ m ben (Senat euS^rf genann-
ten, nörblid) Don ber burti^ bie bonadfüfc^en ©trettigfeiten befannten @tabt
SagaiiS, itiit ffar Oagat gelegenen Sanbfee. Sftaä^ 3bn (K^albun (a. a. D.
@. 214) fanb bie ed^la^t am grlüß^en ä^eeSfiona @tatt, ba« bei «orbf(^
SD^eSfiana tum SBeftot l^er in ben SD^eUeg münbet. 2)ie bur(^ beibe eingaben
bejei^neten ^ofafttäten |tnb einanber nal^ gelegen.
2) (R^Staipna ifl nid^t eigentli^ ein 92ame: boi» SBort be^eid^net bie
^riefterin, Sa^ogerin (@Iane in ber Ueberfe^ung Don ^S^ (Sfyttbnn» (ie-
f4i(^te ber iBeibem 1 ®. 340 91. 1); m^ ber gweite ^amt, unter bem fte er«
j(^t (bei 3bn (S^albun I @. 213) 2)a4ia( (nadj ^nmel I @. 215, 9h>tr,
2)i^^a mdj @Iane) ijl «U^peaatio ; er bebeutet bie Giftige. 2)er 9nraftn0 flRonS
^eigt ie^t S)f(^ebe( 9ute9.
3B«fa. 201
bod gonje @ebiet uon Xtipolid bid Xonger auf biefe SBeife ju
@runbe gerichtet tporben fei. Sber eiS gab and) anbete 99eiP0^ncr
bea Sanbeö ate il)re JBcrbern ; bic Ucbcrbleibf cl ber alten fort^a^
gtfd^ » römtfc^en Suttur, bie IRid^tö me^r tDünfd^ten, atö bie
8iü(fle^r ber äraber. Ätö nun §affon, Dom 6t)altfcn lieber
tjetftärft, öon Sleucm tjorbrang ^), übertam bie Äönigin bie ®e*
forgniß, ha% fic nid)t tofirbe toiberfte^cn fönncn; fie toax
cntfc^Ioffcn, ailc^ über fid^ ergeben ju laffen. @o ging fie in
bie ©c^Iac^t. ©c^on üor^er I)atte fic it)rc ©ö^ne in§ ara*
Mfd^e Äoger gefc^icft, um ftd& für aDc möglichen gälle ©affan
ju befreunben. ©ic ift befiegt toorben unb umgefommen 2).
hierauf toünfc^ten bic SBcrbern grieben, ben il)nen ^affan
unter ber Scbingung genjötjrte, bog fie it)m mit einer anfe^n*
liefen §filfgmad)t jur ©citc ftef|cn »ürbcn ; fic tooren bereit,
ben S^Iam anjune^en.
Xergeftalt finb bie Araber 9Jieifter Don SRorbafrifa ge*
toorben. (£d n^ar nid^t allein bie ©etoalt ber SBaffen, burd)
meiere biefeö SBerf üoUbrad^t tourbe, fonbern äuglcid) eine
Art Don (Sinücrftänbniß mit einem 2;i)cil ber Singebornen,
tooburd^ fie fcften guß faxten, tt)ie in ©^rien unb Äegtiptcn.
3n äfrifa crfd^iencn fie fogar aU bic Sletter ber alten
1) ^affon ipanbte ft^ }una4f! gegen (&ahtS an ber ftetnen ©^rte, \)q&
alte Xafape in S^rtpotitana, beffen (Stnioo^ner mit i^ut einen SBertrag ein*
gingen, bann untemarf er (Saf)a (je^t d^afsa), feit Sufhnian )uglei4 mit
SepttS SD^inor bie ßau))tf]tabt ber ^roüinj S^jacene; Sfltptt (j[e(jt Ü^efta) unb
(SafKlia (= 2:oaer m^ 3bn ^anfal, Journ. asiat. b. III t 14 @. 243 ff.,
X^ufurud auf ber peutingerfc^en 2:afet) mit ben zugehörigen Gebieten. S^ebe
biefer brei, meflli^ t)on ber ^4^alud 2:ritoniiS (^ott el*e$ebf4abf4) gelegenen
©tSbte mar, »ie Xalwpt, m ber c^rißttc^en S^i ^i|s eined Sif^ofd.
2) 9{a(^ 9{owairi unb anberen Stören fünf Qa^re nac^ ber am ^luffe
9Km erlittenen i«ieberlage, alfo im gal^re LXXXIV ber ©., 703 u. *., »a«
jebO(^ pi anberen £aten nid^t pimmt; man mug t>aS 9$orbringen ^affani$
unb fdnen @ieg über jta^ina einige 3a^e früher fe^en.
202 @(c^tc« (£a)nteL
@runb(agen ber Sultur einer Aönigin gegenüber, bie, k)oQ
uon bunfe(n Smpulfen, bie Sonbfd^aften unb SSölfer bem
Stoturiuftanbe jurfic^ugeben gefonnen toor.
9lac^bem ^affon biefe (Eroberungen gemad^t ^otte, burc^
bie fein 9lanie unfterblic^ geworben ift, tourbe er in bte Errungen,
meiere smifd^en bem Sl^alifen 9bba(meU!, t>on bem er un»
mittelbar abging, unb bem SBruber beffelben Slbbalaji), bem
6tatt^Qlter k)on Reg^pten, audbrac^en, Denuidelt. S)iefem mar
bad (Singreifen beS (S^alifen in bte 0ngeIegent|eiten t>on 9fri!a
nic^t grobe ern)finfc^t; überbieS ober ermecfte ed feine (Eifer«
fud^t, bog ber (S^alif feinen eigenen 6ol^n jum 9lQC^f olger
beftimmte, mä^rcnb er in f^olge ber k)on SJ^erman getroffenen
Verfügungen, bereu toir noc^ gcbenfcn »erben, fic^ Hoffnung
gemacht ^atte, felbft ju ber t|öc^ften @tene }u gelangen. 3n
bem 3^icfP^lt jtoifc^en betben ift ^affan ju @runbe gegangen.
9bbatajti ernannte nad^ feinem eigenen (Srmeffen einen neuen
Statthalter, eben ben äRann, ber für bie glänjenbften SQSaffen«
ttiaten im tt)eftlid&en SKittelmeer beftimmt toar, äRufa ben
Sluffair ^). S^m ift bie Sefeftigung ber Eroberung oon SRorb»
afrifa jujufd^reiben.
1) 9u4 bie 3^t, in »et^er SD^a jum @tattl^alter rniannt »urbe,
tvirb fe^r abiod^enb befKmmt. IJbn Hbb-eU^alem (bei @Iane in ber
Histoire des Berböres par Ibn Rhaldoun I @. 843 ^. 2) f^manh
Snnf(^ ben Sauren LXXYIII unb LXXIX b. $. ; aber au4 bie 3a^e
LXXXVIII unb LXXXIX merbeti angegeben. Sm etfleren Saue mfigte
Tln\a bie Vertreibung be0 So^anned au0 jtart^ago jugef^rieben »erben, im
(enteren n^ürbe Ttu^ca (Ernennung na4 bem £obe beiB ^bbalaji), ber am
12. beiS erßen SD^onatiS 2)f4umaba $. LXXXVI ((Eutp^iud II @. 371
unb ©oiuti bei SBü|)enfeIb, bie ©tatt^alter in ^leg^pten $ur 3eit ber C^^afifen,
in ben ^b^anbtungen ber jtönigli^en d^efeUfc^aft ber föifTenf(l{;aften in (&ou
tingen. «b. XX. 1875. ©. 36 S«.), b. i. 11. aWai 705 erfolgte unb in bo«
(l^alifat SBelibd faflen, toa» beibeS ber am befien beglaubigten Ueberliefetung
miberfpric^t. Sermut^li^ n^urbe äRufa um ba£ Sal^r 702 u. %e. gum @tatt«
Wolter k)on 9frita ernannt.
SD^fa. 20S
aSon ben freien ©erbcrftämmen ü6ertt)ältigte er einen
naä) bem onbern unb brang 6t$ Zanger \>ox. Ueberbic^ aber
richtete er fein 9[ugenmerf auf bie maritime SBebeutung biefcr
Afifte, nic^t toeniger a(d einft t)or t^m fiartt)ager unb SBan»
baten. Sr organifirte eine ©eemac^t, t)on ber tüir ^ören,
ba§ fie für j barauf in 6ici(ien unb @arbinien erfc^ien ^) ; aud^
bie SBalearen foOeu in bie ^änbe SRufad gefallen fein.
S)ie Araber erlangten bie ^errfd^aft im n)eft(ic^en SBecfen
beiS 9Ritte(meered. 3Ran fann ben 92ac^t^ei(, in ben bie euro«
paifc^e 8ße(t burc^ ben SSerluft t)on Slfrifa geriet^, nid^t ^oc^
genug anfc^Iagcn. Sebermann fennt ben S(ntt|cil, ben Sfrifa
an ber (Suttpidlung ber c^riftlid^en ßird^e genommen l^at. äßit
Italien t)ereinigt bilbete ed eine Qnt lang ben @ig ber ®e*
le^rfamfeit unb ber fortfc^reitenben @nttoi(f(ung ber latei»
nifd^en ftirc^e. S)ie Snfd^riften, bie in neuefter 3^^^ ^"f*
gefunben finb, bereifen, baß eä öoDftänbig romanifirt toax.
S)urc^ bie t)anbalifc^en 3^it<^i^ ^^^ ^^^^ SSer^ältni^ nic^t
unterbrochen n)orben. 3lfrila toar in ade 3ntereff en bei^ Slbenb^
lanbeö öertooben. Sefet fiel bie große ißroDinj einem frembem
SBoIIe ant)eim. S)aiS bamaligc römifc^e Steid) n)ar unfähig fie
)u bel^aupten ; toie Sleg^ptcn unb Serien, fo oerfiet aud^ S(frifa
bem S^Iam. S)abei aber tonnte e^ fein SSerbleiben nid^t
tiaben. SSie einft bie Jtart^ager, fo n^urben aud^ jegt i^re
StammeSDerwanbten , bie Araber nac^ Spanien fortgejogen.
^ier trafen fte nod^ mit anberen Elementen be^ europäifd^en
SöUerlebenS jufammen, bie nun in ben Sßelt!ampf eintraten.
1) a)ie (Jj^cbitionen nai^ €icütcn werben in bie Sö^re LXXXVI unb
LXXXVI b. fi. 704, 705 u. «e. ; bie na* ^arbinieii in $. LXXXXIl
(»towairi a. a. D. e. 575 unb 3bn el-^t^r) 29. DItober 710—18. Df-
tobev 711 gefegt, a\\o glei^s^S ^^^ ^^ Angriff auf ©panten, oergl. 9mari,
Storia dei Mosulmani di SiciUa I. @. 168 ff.
SitbtnUf dapUtl
^\t Araber in Spanien unb im ffibltd^en (&aUxtn.
@d tDQt bad romantfd) ^ gerntanifc^e J^öntgreid) ber
SBcftgot^cn, mit locld&cm btc ärabcr bei t^rcn ©robcrung«*
jügcn ju ßanbc unb jiir @ce in Sonflilt gcrictlicn. S)ic
SSScftflot^cn toarcn aud& jur @cc mäditifl ^), njie i^rc Serbin*
bung mit bcn ßangobarbcn in Stauen im ©egcnjafe ju bem
oftvömifd^cn Sicic^e bcnjcift.
©elbft im n)cftlid)cn »frifa I)attcn fie feftcn gug gefaßt,
©olltcn fie nid)t ben öorbringcnben Slrabcrn einen beffercn
SSSiberftanb cntgegenfcften alö ba§ oftrömifdie Saifert^um;
ober fönte bie neue SSölferbilbung bem ©dinierte beiS 3^Iam
ebcnfo gut unterliegen?
9i\xö) bei ben SBeftgot^en aber luaren in ben legten
3al)rje^nten ebenfo t^erberblid^e innere Streitfragen Kreislicher
unb b^naftifd)cr SRatur eingetreten, n^ic in bem Äaiferreic^
1) Oefonberer SBert^ luirb barauf Don Sftbor k)on @et)i0a in rinem an
jfönig @tfenanb gcrid^tetm €(l{;rciben gelegt (bei fLxtooHt VU @. 180): post-
quam Sisebutus princeps coelesti gratia regni sampsit sceptra, ejus
stadiis ad tantam felicitatem profecti sunt, ut non solum terraSi sed
et ipsa maria suis armis adeant subactusque serviat Ulis Bomanus
miles, quibus servire tot gentes et ipsam Hispaniam yidet
2)a8 koeflgotl^fc^e jlonigt^uin gegen (£nbc M ßebenten j^a^r^unbertf . 205
fclbft ttur in einer onbcrcn, bcr fioge ber Singe entfprec^cn*
ben f^orm.
Sin Sutor bed fiebenten Sa^r^unbertö fagt: bie n^eft«
got^ifd^e Station fei unrul)tg, tvenn fie nid^t eine ftarfe
^anb über fid^ fc^c^)- ®egen @nbe bc« fiebcnten 3a^r*
^unbertd ober bcmerftc man, ba§ eS an einer fold^en gebredie.
9Ran erlaube und, babei einen Sugenblicf ju t)ern7ei(en. @S
ift toieber eine ^^r cigcntpmlic^e 5ß^afe bcr SSerfaffungS*
fragen ber c^riftlic^en äRonard^ien überhaupt. Um bie (Sr^
^iflniffc ä" begreifen, i[t eö unerläßlich, ouf biefe grogen
na^er einjuge^en.
Sir miffen, JtinbafmintI) l^atte bie böc^fte SRad^t mit
äugerfter (Strenge feftgeljalten. Sie @ot^en t)on Ijo^em unb
nieberen Stange, bie er umbrachte, n^eil fte feiner Jh:one
toiberftrcbten, werben ju §unberten gejault. @r ern^arb fid^,
U)ie ermö^nt, bad größte SSerbienft um bie innere Orbnung
be« Oot^enreic^cd , aber bie ©raufomleit, mit ber er feine
äRac^t ^anb^abte, mußte aud^ i^re 9iäcfn)irfung liaben: nid^t
aHein, totH nic^t aQe @egner t)ertilgt totxhcn fonnten, fon«
bern aud^ n)eil bie 3bee beS S^riftentf|umd bem n)iberfprad^,
XDXt einft im römifd^en Steic^ jur Qtxt bed 2:^eobofiud. Slld
nun JRecc8tt)intl^, ber bid^erige ®enoffe bed SReid&ei^, bie ®e»
tt)alt beS SSaterd nac^ beffen Zobe antrat, er^ob fic^ eine
£)pt)ofttion im großen ®til. (Siner ber SRagnaten bed
9teid^ed, ^oja begab fid^ nac^ ©eptimanien, bad bie got^ifc^en
@ebiete jenfeit ber ^^renäen in ©aHien umfaßte, fammclte
ein anfel^nlid^ed $eer unb brang aber bad ©ebirge in Spanien
1) Cbron. FreÖegarii c. LXXXII bei ©ouqaet II @. 445: Got-
thonun gens impatiens est, quando super se forte jugam non ha-
buerit.
206 @tebented (£a)»itel.
ein, too er ^^reunbc unb Sn^anger ^atte. SRecedtotnt^ toax
gtücflid^er , afö ©üintila im äl^nlid^en f^aKe; er behauptete
fid^ an feiner ©teQe, aber bie Slcflicrunfl^toeife feine« Saterg
fortjufe|en, fanb er bod^ unmöglid^.
Sr war milb toon SRatur unb liebte religiöfe S)i8fuffionen
mit feiner ßele^rten t^eoloflifd^en ©efeflfd^aft , bie er nm fid^
fammeltc^). Auf einem tolcbanifd^en Soncil im Saläre 652,
bei bem nad^ fpanifd^cr @itte eine ganjc Slnja^I n^elttid^er
©roßen erfd^iencn, fo bafe ed afö eine Sieid^^tocrfammlunfl an=
flefe^en »erben fonnte, erinnerte er felbft an baö alte flefcfe*
lid^e $erfommen, fraft beffcn iRiemanb auf Serjei^ung
rechnen bfirfe, ber gegen bie $erfon bed ^önigS ober bad
SBol^t ber (Sefammt^eit ettna« unternommen ober au^ nur
nad^toeigbar geplant l^abe*); allein bem ©runbfafe »eitere
f^otge ju geben, »iberfprcd^e bem @ebot ber Sarm^ersigfdt ;
er muffe e« ber SBerfammlung übertaffen, ein äRittel anju^
geben, burd^ »elc^ed bie Serpflid^tung be« Sibe« ber Xreue be^
Rauptet, aber bo^ ber 93ortt)urf ber ©raufamfeit Dermicben
»erbe. 2)ie Slften bed Soncitö finb DoK baüon, in »eld^e tiefe
©etocgung biefe fd^toere fjroge bie Derfammelten 8äter ücrfefet
^abe. 9Ran begreift ba«. @« ift bod^ bie ^^age, auf
toel^er bie 3)^<^i^S^S^)^oIt bed Staate« beruht. SIber unter
ben obtt)aItenben Umftänben fonnte bie Serfammtung nid^t
1) 2)ad bem (Scj^ifd^of ^Ibefonfud )oon Xolebo bdgelegte C^Tonifon be»
vväfitt: hie fidem catbolicam in tantum dilexit, ut semper perquireret
viros litteratoB, quo frequenter coram ipso confeirent de artäculis
fidei. (3n bem btttten 9ud^ beS Chronicon mundi bed iucaS XubenftS,
in ber Hispania illustrata Mn Snbread <^ott T. IV. e. 55.)
2) ut cujuscunqne ordinis vel bonoris persona quae in necem
regiam excidiumque Gotboram gentis ac patflae detecta fuisset
vel cogitasse noxia vel e^isse, irrevocabilis sententiae multatns atro-
citate nuBqnam mereretiur veniae remedium. SRanfl X ®. 1208.
2)ad »eßgof^fd^e Jtönigt^um gegen (Ihtbe beS ftebenten ^a^t^imbertt. 207
anberd aU \iä) jur SRtlbe neigen. 3Rtt bcm @(l^tug, bog
bte bem ftönige ju Iciftenbcn SBcrpflid^tungen genau gu
beobad^ten jeten, Derbanb fie jugleid^ bcn anbeten, ba^ ber
Srud^ biefed @ibfc^tt)urd n^eber burd^ ben Xob nod^ burd^
förperltd^e SBerftümmetung noc^ au^ burc^ Sjrtl beftraft tuet«
ben foDe ^). Obgleid^ Riebet bte löniglic^e @ett)alt mit groger
9Ifi(Ift(^t be^anbett n)trb, fo n^erben bte bi^^erigen, aud alter
3eit ^ergebrad^ten , gen)altfamen Steprefftonen i^rer ®egner
bo(^ etgentltd^ aufgel^oben. 3Ran nimmt bie äRänner be^
SßiberftanbiS in bem ^aü, bag fie bejtoungen toerben, tt)ieber
in @^u|. ISS liegt am Xage, bag bad gotl^if^e ftöntgt^um
babei nic^t befielen fonnte.
3)er nöd^fte ftönig Sßamba, ein ^npnger 9tecedtt)int^$ ^),
bod^ feine^tt^egd fein SBertoanbter, fanb balb an einem anbern
®rogen gried^ifd^er §erfunft einen a33iberfad^er , bem er
unterlag •).
S)em folgte bann ein iReffe SBambaS nad^, beS 9lamend
Sgifa. @egen biefen felbft aber er^ob fid^ loiebcr ein ®egner
üon principieller Sebcutung, ber oberfte ©eiftlic^e, äRetro*
1) Ceteram quaecunque jnramenta pro regiae potestatis salute
yel contractione gentis et patriae vel hactenua sant exacta vel
demceps eztiterint exigenda, omni custodia omniaque vigilantia in-
solabiliter decemimus obeervanda, a membromm nuncupatione
mortiBqne sententia et relegatione penitos absolvenda. Tlan^ X, 1214.
2) fitttStomä^ fiaxb am 1. ©eptember 672 (Chronicon regnm Wisi-
gothoram Yulsae appellatam m ftrebaliS ^[iidgabe ber SBkdt bed ^^dx
ttm ©etwüa T. Vn app. IV @. 187 c. 30 ücrgl. «reoott T. I c. LXXVIX
n. 9. 10). SSomba murbe am 19. @e))tember 672 gefalbt; am 14. Oltober
680 tt. 9e. (Ghron. reg. Wisig. a. a. D. e. 81) timrbe er genSt^gt, baS
SR5n(^e»anb anjulegett mtb bem Scroti gu entfogen.
3) (EmHg, ber am 21. Df tober 680 gefalbt »nrbe, legte nad^ einer 9te'
gientng mm 7 3<4reR 25 Xagen am 15. 9hn)ember 687 bte Stamt ni^er
mtb begab ftd^ tn ein JHofter (Chron. reg. Wieig. a. a. O. c. 32.).
208 <Siebent(d (Kapitel.
politan Don Xolcbo, @t^6ert; er trad^tcte bem $öntg noc^
ber ^errfd^aft unb bem Seben. @$ fie^t faft au^, atö ^a6e er
bie geifttid^e ©etpalt jum äRtttelpunft beS ©taateS ju ergeben
gebadet. SlUein bie ®eiftlic^!eit fetbft fc^etnt ni^t bamit etn^
Derftattben gett)e(en ju fein. %[uf ber fec^^je^nten tolebanifc^en
©^nobe 693 »urbc ©i^bert angeffagt unb Dcrurt^cilt; er
üertor feine geiftlid^e ©teKung, ba^ £eben be^ ^öntgd n^urbe
Quf^ 9leue burd^ firc^Iic^e ©anftion gefid^ert^). @d blieb alfo
bei ber getl^eilten geiftlic^en unb n^eltUd^en ^errfd^aft. 93on
einem principieKen @egcnfa| jn^ifd^en ©taat unb ^rd^e finbe
id^ feinen 93ett)ei^, aber in ber ^Bereinigung Don beiben
trat ein unaufhörliches ©c^tuanfen ^^n^ifc^en gett)altfamen
9{epreffionen unb unbotmäßigem ^ufftreben t)on äRäd^tigen
^ert)or, burc^ toelc^eS SdleS ujieber unfid^er n^urbe.
@gi{a l^atte ben Sßitija jum äRitregenten angenommen
unb afe feinen Srben ^interlaffen 2). SSSitija begnabigte bie,
toelc^e fein SSater oerurt^eilt ^atte unb lieg bie ©d^ulb««
Derfc^rcibungen fallen, toeld^e bem t$iSfui^ ^atttn gefd^e^en
muffen. äRand^e Don ben Sßorne^mften , toeld^e ber SSater
Derurtl^eift l^atte, »urben Don bem ©o^ne in bie Dorne^mften
?(emter toieber eingefe|t.
1) Tianfi XII e. 77 A. ^uf ©i^bert »urbe ein alter Juanen an«
getoenbet, »eld^er jeben t>erurt^etfte: qoi vivente principe in alium at-
tendisse inyentus fnerit pro fntura regni spe (@. 93).
2) (Sgifa nmrbe om 24. 9h)t)einber 687 gefalbt; bie Salbung SMd^oi^
erfolgte nac^ bem Chron. reg. Wisig. (a. a. O. @. 187 c. 34), bod mit
beren (Ermahnung fc^liegt, o^ne ht» Xclbt» beiS (Sgifa aujSbrttdrid^ gn gebenlen,
am 17. 92obember 738 aer. hisp. » 700 u. Se. 2)amit fümmt 3ftborud
^ocenfliS c. 30 in fetner 2)atirung nad^ ber fpanifd^en Sera überein; unb
au4 bie na^ ben Salden bed (S^atifen 9bbalmelil (17. 3a^r— 16. iRot).
700 — 6. SßoDember 701) läßt fid^ bamit J)cteintgen, wä^renb na^ bem ^Oftt
ber ^. LXXXII, LXXXIII unb ber «ngabe, bag Cgifa 15 3a^ regiert
^at (c. 25), üietmel^r baS ^a^r 701 angenommen merben müßte.
(Scße (Emfaae ber ^xobtt. 209
Sine \o burd^greifenbe SSeränberung mugte oud^ toieber
eine ®egentt)irfuno hervorrufen. @ben barüber ift SSBiti^a
gefturjt morben, unb ^at fid^ Stoberic^ auf ben X^ron ge«
fd^lDungen. hierbei aber ift e^ unter ben äRäd^tigen beS
fianbed ju einer burc^greifenben ^arteiung gelommen. dto^
berief fanb in ben @ö^nen SßitijaS heftige ®egner.
3n biefen Sonfliften bed gott)if(^en ^önigt^umS, bie
aQe feine SRac^t lähmten, toar eS, ba§ bie Araber, bie
in bie unmittelbare 5Rä^c ber SReerenge gelongt toaren, ju
einer 3nt)afion in Spanien fc^ritten. S)arüber, toie bie^ ge*
fc^eften ift, befi|en ujir nur uujutjerläffige unb faum tjer*
ftänblic^e 9la(^ric^ten.
SRad) ber arabifd^en 3:rabitton, n^elc^e in bie allgemeine
©efc^ic^te aufgenommen ift, ^at ÜRufa in 2!anger feinen
fjreigeloffcnen lari! jurücfgelaffen unb i^n mit ber §anb*
^abung ber l)ö(l^ften ®ttoalt beauftragt. S)iefer aber foll
bann mit einem mifeöergnügten n)eftgott)ifc^en ©rojsen, bem
©rafen Sulian, ber in 6euta befefjligte, in eine SSerbinbung
getreten fein, bie jur Sntjafion in Spanien führte.
33iefe (Srjä^Iung ift vielfach in Sbrebe geftellt unb fo*
gar bie (Ejiftenj be^ ®rafen in 3^^^!^^ flcäogcn »orben. S)a»
gegen aber l^at man, ic^ benfe nic^t mit Unred^t, angefül^rt,
bag in ben arabifc^en ©efd^Iec^t^regiftern 92ac^fommen
Sulian^ Dorfommen : benn nic^t er felbft noc^ fein ©ol^n, aber
fein Snfel ift }um S^lam übergegangen^). Stuf ber einen
Seite in Derfd^winbenben , aber auf ber anberen in ftarfen
1) @lane, Histoire des Berb^res par Ibn-Khaldoun traduite de
TArabe I @. d46 92ote , aitd bem Siarif tU^^lam (Cbronicon Islamiami)
bed Wm ^IbbaUa^ Sl'^o^ainmeb 3bn S^ineb ^arsa eb=bm (Sb«be^t (in
Der Xraitdfcrtptum caxdf ^\afyihi obn: 2)fa^ebt, m ber gmetten ^Slfte be0
tnoje^nten ^o^^mtbertiS).
to. ftantt, 9BcIt8ef4t4te. V. 1. 1.-3. «ufl. 14
210 Siebentes (Sa^ntd.
3ügen tritt er l^erüor; unb ic^ ftnbe !einen l^ittreid^enben
@runb, jetn ^iftorifd^ed 5Dafetn fj^Iec^t^in gu leugnen.
3n bem Serid^t bcS 3bn 8Ibb«et<$afem, eine^ 9utor^, ber
gtDQr erft im neunten Sol^r^unbert gelebt f^ai, aber bod^ ber
alteftc Araber ift, ber Slad^rid^t Don biejcn ©rcigniffen giebt,
ftnbet fic^ eine Srjä^lung, in ber ®raf Sulian, ben er
©iltan nennt, eine große JRoQe fpielt^). 3)iefer jufolge l^at
ber arabifc^e t$teigelaffene in Xanger eine SBerbinbung mit
bem fpanifd^en @rafen, ber in @^uta feinen @i| ^at, gefugt.
3n fiurgem aber änberte fid^ baS S3ert)ältnig. ®raf Julian
bot ben älrabern an, fte nad^ Spanien ^inüberjufu^ren. S^agu
foD er baburc^ bctoogen tt)orben fein, bag ftönig 9toberid^ feine
3:od^ter entehrt ^abt. Sulian n^ürbe alfo nic^t baran ge«
bad^t ^aben, ben Arabern baS 9iet^ ju überliefern, fonbern
fic^ an bem $önig ju rächen. Sluf ein fo unfid^ereS SSer*
^altnig n^oKten j[ebod^ bie Araber nid^t einge^n.
2)ie Srgäl^Iung ift, Sultan ^abe bie beiben 3:dd^ter, bie
it)m noc^ lebten, ben Arabern ate Untcrpfanb feiner Streue
überliefert. 3)iefe SSerbinbung n^äre alfo nid^t eine burd^aud
gteic^mäjstge gen^efen, ba 3ultan burd^ bie ©teKung üon
®eifeln in eine unleugbare Slb^ängig!eit t)on bem ^ei'
getaffenen gerat^en n)äre, ungefähr fo, toxt einft ©^p^a^*
mit @cipio in (Spanien eine Sßerbinbung getroffen ^atte
unb i^n bann nad^ Stfrifa ju fommen einlub.
aber ttjeld^er Untcrfc^tcb gttjifc^en bem g^eigelaffencn
eined felbft nic^t unabhängigen arabifd^en Oberhauptes unb
einem ber erften aller Mömer, bem man eine Äöniggfronc
1) Ibn Abd-el-Hakem's history of the conquest of Spain now
editcd and translated firom the Arabic by John Harris Jones.
(Sntf^eibutia^fd^Ia^t 21 1
angeboten l^atte, bie er iurüdtoteS. @ct))to führte bie römifc^e
(Sultur nac^ Slfrtfa Aber, %ai\t ben getDaltt^ätigen, nod^ ))on
feiner (Sultur berührten Sdlom nac^ @))Qnien.
2)ie angeführte öltefte arabifc^e (Srjä^Iung berichtet,
Sultan ^abe bie $anb baju geboten, Araber unb ^Berbern
t)on ber afrifanifc^en nac^ ber europätfc^en jtüfte überjU'
fe^en; ntan ^abe an ber ^\n* unb ^erfa^rt an ber ftüfte
loenig SlnftoB genommen, wx\ man barin nur einen commer^
cteKen SSerfel^r ja^^). 9lld nun bie 9täubereien Zarifö unb*
feiner ©enoffen begannen, ging it)nen bie S3efa^ung l)on
(Sorboüa entgegen, fanb fie iebo^ ftärfer, atö fie {elbft toar
unb n)urbe gefc^Iagen; nun n^äre Jtönig 9ioberi^ bena^'
ric^tigt toorben unb ben Singebrungenen mit $eered!raft cnt=
gegen gebogen ; aber er n^urbe in ber (Sc^Iad^t besiegt.
S)iefen jtüar in einer alten, aber bod^ bon ber Qtit bc^
SreignifjeiS toeit entfernten Sirabition aufbehaltenen dlac^rid^'
ten gegenüber finben fic^ nun au^ (Srjä()Iungen oon j)>a«
nif^er Seite Don }tt)ei gteic^jeitigen Slutoren/ Don benen ber
eine etwa je^n Sa^re, ber anbere, 3fiboru8 $ßacenfi^, ettt)a
Dierjig Sa^re fpäter gelebt ^at, bie itoar nur fe^r einfilbig
lauten unb ju ß^^^^f^^" i>cr 3nterpretation öeranlaff en , aber
bo(^ f(!^te(l^terbingd ni^t übergangen n^erben bürfen^). 9lud
1) a)ic ?onbunfl Xaritt fanb hn 3a^c LXXXXII b. ^. ©latt. a)cr
9]>{onat »itb abmdd^enb angegd^en: 9{abf4ab/®(lf;aban, 9lamab^an. ^oiBcual
be (9a);angoj}, tbe hiatory of tbe Mobammedan dynasties in Spain,
extracted hom tbe Naf hu-t-tiB Min Gbosni-1-Andalusi-R-Rattib . . .
by Ahmed Ibn Mobammed al-Makkari, translated and iUustrated
@. 522 9h>te 34, ^ie^t bie txfit 2)attning unter QtoSgung ber )6cr^aitniffe
unb mit Md^^i auf bie Seit ber 92ieber(age 9{obert(^8 i9or unb fqcirt bie
Sanbung auf ben 8. Slabf^ob, 80. ^ril 711.
2) 2)er (Sontinuator ber (S^ronil M ^f^axmt» ^iclorenfU unb Sftborud
$acen|ii5 (Don Pax Julia, beut heutigen Seja).
212 eiebenttf (Sapitd.
i()rcn iufammeitftimmenben, unb boc^ auä) iDteber abiDetc^en*
ben SSeric^ten lagt fid^ abnel^men, bog Stöberte^ eben erft bei
ben begtnnenben Stnf allen ber %aber, bte ja nic^t auf bie
ÜReerenge befc^ränft loaren, ba fie bie @ee fiber^oupt bt^
{)errfc^ten, baju fd^rttt, fic^ bad fiönigt^um aniumagen^).
2)enn SSttigo, fo f^cint cd n^enigftend, xoai eben hamaU
(jeftorben. Sioberid^ l^atte i\Dax einige Don ben SJtac^tigen
für ftd^, bie i^n fogar ju feiner Ufurpation antrieben, aDcin
*bie äRe^r^eit ber fpanifd^en ®ro§en, bie ju feiner äSa^l noc^
älnerfennung jnf ammenberufen iDorben toax, gegen ft^. Snbem
nun Sioberic!^ Iraft bed XitetS, ben er angenommen ^atte, bie
©rojsen bei^ Steic^ed jur 93ertl)eibigung ber i^m anvertrauten
^ßromnj — bied ift ba8 aui^brüdttic^e S33ort beiber Seric^tc^) —
jufammenberief , trugen fie jn^ar fein 93ebenfen, fic^ bei i^m
einjufinben, Ratten aber babei bie Slbfid^t, ber Ufurpation ein
@nbe }u machen ; fie rüdten jugleid^ aud @if erfud^t gegen i^n
f)cran®). 3« bem ©ccre, baö fid^ nun vereinigte, fteHte fic^
nid^t bie (Sinl^eit bed got^ifc^en 9teid^ed, fonbern bie gegen«
feitige Siferfud^t ber mächtigen got^if(!^en ©efd^Iec^ter bar.
3(ld ed jur ©c^Iac^t gegen bie SIraber unb ^Berbern fam,
als beren %[nfä^rer Von einem unferer ©en^äfjrdmänner
au^ larif ertoä^nt toirb *), fo erlagen bie ©Otiten ben raube*
rifc^en Sorben, metc^e eingebrungen tvaren, mit Sinem @^(ag.
Sioberi^ fam um, tvie bie alte S^ronif fagt, jugleid^ mit
1) SftboruiS ^acenftd c. 34 : Rudericus tomultuose regnum hortante
senatu invadit.
2) diu sibi provinciam creditam. Cont. Joann. Biclar. c. 48,
3rt))orud ^acenftd c. 34.
8) SflboruiS ^acenfuB c. 34: qui cum eo aemulanter fraudolen-
terque ob ambitioncm regni advenerant
4) SfiboruiS ^acenjt« c. 34.
(Entfd^ungi^d^Ia^t 213
feinen Slcbenbu^Iern *). S)a8 flot^ifc^c ^cer »urbe Don SBer*
bcrn nnb 3lrabcrn ücrnid^tet. 5Kn bic SSorfällc, tocld^e Don
©päteren im (Sinjelncn berietet iverben, \)Cit man guten
@runb nic^t ju glauben.
3n einer noc^überSbn ol^^afem ^inouSge^enben Sflad^ric^t,
auf bic biefer ft^ felbft bcjict)t, l^eißt c§ ttjörtlic^: ,,2;aril
unb feine ©cfö^rtcn ^^ogcn gegen 9loberic^ au^, fie toaren
aQe }u f^ujs , e^ n^ar !ein 9leiter unter il^nen. @o f ödsten
pc Dorn frühen äJtorgen bi§ jum fpäten Hbenb unb glaubten,
bafe it)r Untergang betjorftc^e, Slbcr ®ott töbtete SRoberic^
unb feine @efä{)rten unb gab ben äRodlimen ben @ieg. Unb
e^ ttjar niematö im SBcftcn eine blutigere ©d^Iac^t afe bicfc.
^ie SRoSlime l^oben \f)v ©^n^ert brei Zage lang nic^t t)on
SJoberid^ unb feinen ®efät)rtcn toeg " ^y
3n ber ^auptfad^c ift jtotf^cn ben arabifd^en unb occi*
bentalen Kac^ric^ten fein SBiberfprud^. SBcnn man fie com*
binirt, fo erfc^cint afö %\)Oii\aä)c, bafe bie Slac^folgcr ber
Slt^aulf unb 2!^eoberic^, ber fieoüigilb unb ©ifebut, toetc^e bad
occibentalijc^e 9tei^ feit bem britten Sa^rl^unbert in ©eioegung
erhalten unb e^ sule^t in bejd^rönfter gorm fortgefc^t Ijatten,
ben räuberif^en Raufen ber Araber unb SBerbern unterlagen.
S)ic ©d^Iac^t, bie bei Xere^ be \a grontcra am
25.-26. Suli 711 gefcfet toirb, ttjar entfd^cibenb für bie
^atbinfel überhaupt ^). 3n ©panien begegnete ungefähr ba«*
1) 31^^»^^ $acenji8 c. 34: regnum simul cum patria male cum
aemuloram intemecione amisit.
2) a. a. D. @. 22: öfll. Sßril, ©c^i^te ber (S^Iifcn I @. 523 <R. 2.
3) 2)ad ec^Iac^tfelb ifl nod^ immer gicetfel^aft. ®a)^angod I @. 527
unb 2)0}9 fKmmen nid^t gan^ }ufammen; ber letztere fe(}t baffelbe auf eine 9n«
gäbe bcd 3^ el'(£utija (beffen ^erid^t über bie (Eroberung @^anieni8 im
Joum. asiat. V. s. 8 t @. 43 ff. in frangöftf(!ter Ueberfe^ung mitget^eilt
214 Siebente« (Sa)}tteL
feI6e, toa^ toir in Sorten unb Seg^pten tual^rgenomtnen l^aben.
SDie inneren Sntjn^eiungen ber politifc^en unb militärifd^en
SKac^t in bcn ^ßrouinjen ücrfc^afften ben 3lrabern bcn ©icfl.
3^te ^a^t lag mel)r in ben Smpulfen ber bur^ ben
^ropl^eten geprebigten (Sin^eit ber &ttDalt, atö in alter
Srieg^übung unb ber Ucberlegent)eit ber SSSoffen. SDie ®o»
t()en t)atten in Spanien gleid^fam bie £hnegerfafte gebitbet.
9iad^bem biefc in S^^lfl^ ^^^ inneren (Sntjtoeiungen öcrnid^tet
»ar, [tiefen bie Slrabcr auf leinen nachhaltigen SBiberftanb
ttjeiter. ®ie erlittene 9JieberIagc unb baö ©erficht, tozläft^
bie Oraufamfeit ber geinbe nod^ überbot, erfüllte ÄDeö mit
©^redten, infolge beffen bie, wcld^e ettua^ ju verlieren
Ratten, in ber gluckt i^re SRettung fud^ten.
3ur SScrt^eibigung toaren bie ©täbte ni^t vorbereitet.
833ie Sfiboru^ üerfi(^ert, brachen jugleid^ innere ©ntjtoeiun*
x\t) gefiütjt, an ben ^abi Seffa, ben heutigen <^(abo, bei gmtfeiten ^ejer
be ta ^ontera nnb (^oni(, unfern bem (Sap S^rafatgar ind SD^eer fliegt
(2)0}^, Recherches 8ur riiistoire et la litterature de TEspagne.
llliemo ^d. I @. 805). 3)ic Slngübe, bie fiä) bei mehreren Stutoren finbet,
aud) in ber ^ntm(ung oon Srabitionen, meiere ben j^itel flirrt: Sif^bar
3J{abf(!tmua (Safuente p ^Icantara, Ajbar Machmuä, Crönica anönima
del siglo XI, dada k luz por primera vez, traducida 7 anotada
@. 21), bog bie WttMmt unb bie d^btiflen in ber ^^a^e eined @eed, worunter
nur ber Sago be la 3^"^^ oerflanben werben fann, gufammengetroffen feien,
weift auf biefelbe Sofalitat ^in. 9Benn 9(nbere bie ^c^Iac^t an ben ©uabelete,
ber arabtf4 SBabi Setta ^eigt, Derfegen (aT^afTari bei O^ai^angoiS 1 @. 272),
fo beruht bie^S üieneici^t auf ^erme^felung ber arabifc^en, einanber nici^t gang
unabnlid^en ^ci^rifqei^en für 9a unb Sam (mie benn an ber auiS 9)>2afCan
angeführten ©teUe eine ^anbf^rift SBabi 9dfa ^at, Dergl. (So^ongod @. 525
92. 65). 2)ie arobifc^en ©efci^ic^tfc^reiber berieten übereinfKmmenb , bag bie
^6)\a^t am 5. ©(i^ammal $. LXXXXII, an einem Sonntag, b. i. am
26. 3uti 711, beenbigt »orben fei. ^ad) ber ^tffc^oSfi berfelben (9r«9{asi
bei aRaRori, (Bw^an^o» I, @. 274, 92omatri Joum. asiat. III s. 11 @. 568)
»urbe ad^t 2:age gefämpft (feit bem 28. Slamabban, 19. 3uli); na^ 3bn
'2lbb«e('$afem mir bret.
iDZufa in ^poxam. 215
flcn ^crtjor*). Die SBcrtoirrung roax bereite oHflcmciit, afö
nun erft ber (Smir Don Kaiman, 2Eftu\a, eintraf. @ifer(ücl^tig
auf %at\t, DoDenbete er bie Sroberung, o^ne Diel SSBiber«
flanb ju finben. SBit einer ober ber onberen ©tabt finb
Serträge geschloffen toorben, toie einft mit 2)Qmadfu^, na«
mentlic^ mit ÜReriba^). SfiboruS 6et)QUptet, on^ bobei fei
SRufa mit ^Betrug umgegangen; bei jjeber entgegengefe^ten
99e)oegung ^abe er bie t)erberbli^fte ©etoaltfamfeit eintreten
(äffen; bie SRä^tigen l^abe er an^ ^eug gef^Iagen, bie
Säuglinge in ber Stiege nid^t gefd^ont^).
günf je^n äRonatc ^at er in Spanien jugebra^t *). ® er
Slutor, bem toir folgen, beflogt fid^ in gregorianifc^en %[u3'
rufungen aber bad Unglüd, oon bem Spanien ^eimgefuc^t
iDorben fei, ebenfo toie %xo\a unb Serufalem. SBillfommener
loürbe und eine toeitere ^udfä()rung ber einjetnen SSor*
gänge fein; loer fönnte i^m aber feinen Sd^merj oerargen
ober feine X^eilnatfme Derfagen?
1) c. 36 : dum Hispania vastaretur et nimium non solum hostili,
sed etiam intestino fiirore confligeretor.
2) 2)ie (Sa^tulation »urbe am 1. @(4am»ca \>t& Sa^red LXXXXIIII
b. ^. (^I^bar 9)tabf(^mua bei Safuente @. 29. 9h)mam a. a. D. @. 572,
9Raffari, ®a^ngod I @. 285), an bem Xaqt, an tvetc^em bie ^a^ta
aufborten (3b a( ^itx), b. i. am 30. 3uni 713 abgefc^loffen. (S» finbet
fi(^ jeboii^ and) bie Angabe, bag bie (Siniia^me üon SReriba fd^on im Sa^te
LXXXXUI b. ^, fiattfiefunben ftabe.
8) c. 3ö.
4) c. 87: expletis quindecim mensibuB. Sflad) 3bn 9[bb«et*$afem
@. 21 unb m6) Zabaxx ^. LXXXXIII (anbete äRufa im §Db>nat 9{abs
\ä^, 15. aRät) \n& 18. ^Ipril, na^ ^x-^a^i (bei a^atfari ^afuente 6. 198)
"äUfbox aRabfd^mua (2)og9, Recherches I @. 52) unb 9}omairi (a. a.
O. XI @. 570) im iWonat «amab^an, 11. 3«ni— H- 3uli 712. 25ie
(entere 2)attrung jümmt beffer }u ber Angabe bed Sjibora« ^acenfii^, benn
noc^ 3bn «bb^el^^oldn ®. 25 )>er(ie6 SRufa im SDtonat ©afar LXXXXV
b. ^. b. l 26. ortober — 28. 920Oember 718 ®))anien.
216 eiebcnted (Sa))üf(.
3)ie romanif^e Kultur, mit ber bte ®ot^cn i^r 9tcic^
üerfd^molien Ratten, tuurbe einem burc^aud frcmbarttgen
93öl!erelement untcrtporfen, baS fi^ jtoar in ber t$ol8<^ i^
einem getaiffen ®rabe ber 93Iut^e er^ob, bie aber immer ein
orientalifd^e^ ©e^räge an fic^ trug. 2)ad Srcignig ^ot eine
iDelt^iftorifc^e Seite befonberd barin, bog ed eine germani*
fd^e ©rünbung n)ar, bie jertrümmert mürbe. 2)oc^ mar bic
Slbfid^t ber Eroberer nic^t etma, innerhalb ©panienS ftel^en
ju bleiben. 3)er SBeftanb bt^ meftgot^ifc^en SReic^eS fclb[t
melc^ed ftd^ t)on alten 3^i^^n ^^^ ^^^^ ^^^ ©aHicn auS«
gebreitet ^atte, führte fte über bie $^renäen. 9Ran ^at oft
erjö^It, äRufa felbft ^abe bied ®cbirge übcrfc^ritten unb anber«
meite, meltumf a[fcnbc $ßfäne baran gelnüpf t ^). S)ie f olgenben
Scbendereigni[fe fOlu\a^ machen bie^ unmal^rfd^einlic^. @o*
Diel man fielet, mar er befd^äftigt, ein afrifanifc^ » fpanifc^eS
9iei^ aufjuric^tcn. 3)em einen feiner Sö^ne, {Cbbala^ij,
vertraute er Spanien an, ba^ er üon 6eüiDa auiS regieren
foDte; einem jmeiten bad meftlic^e Sifrifa; fein @o^n ^IbbaUat)
foUte Statthalter in fiairman nnb bem öftlid^en ^fri!a bleiben.
6id^ felbft behielt er ot)ne ö^^^M ^^^ oberftc ^errf^aft Dor,
]ebo(^ unter bem S^alifen. 3n biefe Kombination fc^eint ed
ju gehören, bag Slbbalajis mit bem einjtgen, no^ ni^t unter=
morfenen gotl^ifd^en %ixf)xtx, X^eobemir in Ori^uela unb
Sllicante eine Slbfunft traf, in meld^er ben (Sinmo^nern anfel^n«
1) Wtaftaxi bei ®aVangoiB I @. 289, befonbet» bie bon Tlaftaxi au»
3bn (^^olban aufgenommene ©teile. 2)te gh^age, ob SD^fa bie ^renäat
überfd^titten ^foübt, if! Don Q^bera r) S^i'bbx im Bolletin historico I @. 1 ff.
einge^enb erörtert »orben; er oemeint bad mit9led^t, obmo^I feine Sirgnmenta«
tion ft4 fafi attiSf^Uelti^ auf ein bem 3bn jtotaiba fdlfc^Iic^ (SBfifienfelb,
2)ie Qkf(^i4tf(^eiber ber ISraber @. 25) jugefd^riebened, auS »eit fpaterer 3eit
^errfi^bed Stof fUi^t.
einfalle ber Irober in ^aHien. 217
lid^cr JBcjirfc eine fleloiffe ©id&crl^elt für t^rc gamilie, ifjren
93efi^ unb i^re 9ieIigion jugefagt iDurbc, toogegcn fie ju einem
ßopfflelb in öerfd^iebencn Äbftufungen Dcrpfli^tet ttjurben^).
äRufa begab pc^ mit ben Äoftbarfcitcn t)on SCnbalupcn,
bie er auf einem langen ßuge t)on Äameelen mit fic^ führte,
fclbft nac§ S)amaS!u8. ^ier trof er eben bei bem Uebcrgang
bed S^alifat^ Don bem erften @o^ne SIbbalmeliTS , Sßelib,
auf ben jn^eiten @uteiman ein. 9Ran erachtet lei^t, bog eine
)o gelDaltig emporgefommcne 3Rac^t eined Stattl^alterS in 2)a«
ma^fu« ungern gefeiten »urbe. Auf ®runb Don allerlei SScr*
gelungen, bie man i^m @c^ulb gab, tourbe äRufa ju einer
©clbbujse bcrurt!)eilt, toetc^e für i^n uiterf^toinglic^ hjar. S)er
gro§c ©mir, ber ben Occibent bestoungen l^atte, erfuhr ein
©c^icffal, tt)ie einft ber Sage jufolge SBcIifar unter 3uftinian.
Sene SSerfaffung, bie er feinen ©roberungen p geben ge*»
backte, fonnte nid^t inöSeben treten, ©ein ©o^n Äbbalajij,
bem er Spanien anvertraut l^atte, hjurbe, man meint fogar
auf Änlafe beö ®t)afifen felbft, umgebrad^t ^). S)er SSertrag
jcbodö, ben er mit X^cobemir gcfc^Ioffen, tourbe üon bem
6mir al äRumenin beftätigt^).
1) 2)ie S^atfad^e ifl un^roeifel^ft (Sftbonid $acenftiS c. 38). SRan
meint fogar ben Xraftat ju beft^, ber üon Slbbalasi} unb St^eobemir {am
4. »abfd^ab btiS ^a^red LXXXXIV b. $., 5. ^pril 718) gefc^loffen »orbcn
fei (St tfl k>on <£aftn au» einer arabtfd^ ^onbfd^rift bei (SScurtal ))ubfidrt
morben (Bibliotbeca arab. hisp. II (S. 106). 3n ber 2:^at iß er ben
Umfianben fe^r angemeffen; er erinnert an anberm&rtS gemachte 3ugef)änb«
niffe, namenüid^ an bad 2)ofument, bad aliS bie (Sopttulation ^mta& mit
Heg^pten betrachtet mirb.
2) 3m «abfdf/ab LXXXXVH nad^ 2lr.«aai bei 3bn Slbfari (?ofuentc
@. 226), b. i 29. gebruar — 29. SOJärj 716.
3) 3f^i^ ^acenfid c. 38: pactum quod dudum ab Abdaliaziz
acceperat firmiter ab eo (Almiralmummin) reparator (@. 801).
218 ©iebented (Sapitel
Sin Stelle be^ SlbbaUa^ in Kaiman finben tptr einen
t)om (S^alifen eingelegten Statthalter, t)tm bem nun nueber
bie Sßalid in Spanien abgingen. Siner üon btefen ift S((
$orr, ber nic^t adein ba^ mufelmanif^e 9tegiment in 6pa»
nien aufred^ter^iclt , fonbern feine SRaubjüfle bi^ tief nac!^
©aöien erftrcdftc ^).
2Rit ©id^er^ett erjjiebt fid^ nic^t, ob ec irgenbnjo feften
aSefife ergriff. Oetoiß ift bieg üon feinem SRaci^folger Äl
©amal^, ber im Sa^re 720 ©eptimanien unterwarf unb eine
mo^Iimifc^e SSefafeung in Slarbonne einlegte^). S^ toaren tocft*
got^ifc^e Ferren unb ®aQo»9}ömer, bie er in ber Slb^ängig»
feit, in n)etcl^er fie ju ben tueftgot^if^en Königen geftanben
Ratten, ju ermatten backte. 9tarbo gelangte n)ie einft im
ailtert^um bei bem 3"fömmentreffen t)erfc^iebener SRationa*
litäten ju befonbercr SBic^tigfeit. 3lber bie @inttJof(ner »aren
nic^t auf fic^ aQein angen^iefen. @d gab mäd^tige Ober»
pupter in ©adien, mld)z \xä) bem angcfe^enften t)on aQen,
bem ^erjog @ubo t)on 9(quitanien, anfd^Ioffen. Sine aü*
gemeine SSemegung erfolgte, ate Sil ©amaf) feine SBaffen
gegen Siouloufe toanbte. 9Ran berichtet, bag er babei aud^ ge=
eignete Selagcrung^werljcuge bei fic^ fü!)rte^). ®egen biefe
1) Sr^^oniiS ^acenftiS c. 43. %( $orr mar '&ali m ^parnm k>om
2){ul^tbbf4a b. 3. LXXXXVU (na^ ^r-9la}t bei SRoflan, (So^ongoS H
@. 32. Safuente a. a. O. @. 196) bü» }um 9flamab^an b. 3. C (nad^
3bn ^ajjan a. a. O.) , b. i. in ber geit üom 3u1i (9biguf!) 716 h\& Wläx^
(«^>ril) 719.
2) ^ßboruiS ^acenjtiS c. 48. 2)ie g^tbefüinmung §tebt bad ChroD.
Moissiacense (Monum. Germ. Script. I @. 290): anno nono postquam
in Spaniam ingressi sunt Sarazeni. Satnalf! iß ^^^ tateiniftrte ^omt be<
d^omeniS; bie orabif^e lautet ^9^am\).
3) Cont. loann. Biclar. c. 51 : Tolosam nsque pervenit eamque
obsidione cingens fundis et diversis generam machims expugnare
conatur. fBa%X ^{tbimiiS ^acenftS c. 48.
^\Qdii bei Xouloufe. 219
@efof|r t)eretntgte fid^ bie oquitanifc^e SBeüötferung unter ber
Stnffi^runfl 6ubo^. SBor ben äJiaucm bcr ©tobt ift ein
Steffen vorgefallen, in toel^em ber orabifd^e änffil^rer mit
einem I^eil feiner 2;ruppen umlam; bie übrigen »urben
au^einanbergetoorfen ^). SWan barf biefen aSorfaO nid^t gering
anfc^Iagen. 6d toar ber erfte ficgrei^e äOiberftanb, ben bie
Straber im älbcnblanbe fonben. S3on i()rem Unternehmen
liegen fie fic^ baburc^ nic^t abfd^reden.
3m 3o^re 725 erfolgte ein britter 9lngriff unter bem
Statthalter Slnbafa^). Cr nnterttjarf fic^ ©eptimanien unb
1) 3)0« 3a^r 721 u. «e. ifl in einer Rei^e frSnfifd^er «nnaten über-
liefert (Ann. Nazar. Lauresbam. Alemann, in ben Mon. Germ. Script. I
®. 24. 25). (&.nt nähere 3^^^inn^^d t^t bad Chron. Moissiacense : in
ipso anno mense tertio — b. t. im iD'^at — ad obsidendam Tolosam
pergant (Mon. Germ. Script. I @. 291.) 2)en STag gebeit bie axab\\d)tn
^3en((te an: 8. 2)ful^ibbfc^a (Saum at*5latroriia^ , m^ Qfbn iOafc^fual bei
Tlaflaxx, (&a)9ancfiü II @. 33 unb ^but iD^a^artn bei Soumel, Les Ber-
bers I @. 175 k. 1); — am 9., 3aum Strafa nac^ 3bn Äbfari) g. CII
9. (10.) 3>mi 721 u. Sie. $ie ^emerlung, ber man ^äuftg begegnet, bog
bie Bdiiad^t na4 ben arobifd^en ©efci^ic^tfc^reibem im SRonat SD'Ioi t^rgefoüen
fei, trifft nur in ^egug ouf biejenigen gu, icelc^e biefelbe im Siberf^rud^ mit
ben fränfifdjen 9lnnna(en in bo« 3<>4v ^^^ b. ^. fe^, in »eld^em Sa^te
ber 8. 2)fu^ibbf4o bem 29. Wiai 722 entfpric^t. 2)iefen folgte (Sonbe, oon
bem ft4 bie iBe^ouptung ^erfc^reibt, in feiner (S^ef(^i(!^te ber ^errf(!^oft ber
äRouren in Spanien, ttberfet^t Don 9iutf4mann I ®. 75, ungmeifel^oft
mit Unrecht. !3)ie 2)otirung bei Stome^, Histoire d'Espagne III @. 90
mib goumel o. o. O. I @. 275: 9. a)|urfaba ^. CII (11. SKot 721),
(ommt in feinem orobifd^en Seri^t t)or unb i{) überhaupt ol^ne jebe ®en?ä^r ;
bie bei ®opongo« U @. 407 92. 15: 10. Sl'^oi 721 beruht ouf einer bei ber
Sere^nnng »orgebmmenen $enoe(!^feIung ber SRonote ^fulfabo unb 2)ful'
^bbf(^a. (Sin 3^um in i3tref[ be« äJ^onot« ifl aber bei ben ÜHodlimen um
fo weniger onjune^men, otö ber bezeichnete Sog bei i^nen bur(^ religiöfe (Zere-
monien geheiligt ifl. $Su6) finbet lein SBiberfpnu^ gmifc^en ber juerfl er-
mahnten Angabe be0 £aged bei ben orobifc^en llutoren unb ber allgemetnen
3eitbc^mmung im Chron. Moissiac. @tatt, bo io in bem le^teren nid^t
gefagt mirb, bog bie <B^\ad)i felbfl im a^oi geliefert morben fei.
2) anbofa mar im ©ofor be0 3. CHI b. ^. (3bn ^ajion bei äJ^offan,
(üa^ongod &. 34). ^ugufi 721 na^ Spanien gekommen.
220 ^nSbtaUS daJpM.
ließ bic ©cifcln, burd& bic er ftd^ be^ Sanbcg ju üerfid^ern
meinte, nac^ äSarcetona bringen, n^ie einfi äRufa bie ©etfeln
ber JBerbern na^ Äoirttjan. 33ic Slraber l^aben bamate
älutun, eine ber otten ^ouptftäbte ©aUicnS, eingenommen
unb jerftört*). S35ie e« fd^eint, fammelten fid^ einige Ärieg^^
fräfte unter f^fl^rung beS @ubo. 3n einem @c^armä^e(
gegen i^n ift 2lnbafa gefallen^).
Sei ben fränfifc^cn Oej^ic^tjc^reibern erfc!^cinen bie
arabifc^en äBoIid al§ Könige; in ber 2:^at aber I)ingcn fie
Don ben ©tott^altern in Slfrüa ab unb bicfe toieber üom
e^alifen. 33a nun bie Statthalter tjerjd^iebenen gaftionen
angel^örten, fo gej^a^ c§, bafe beren (Sntjnjeinngen Spanien
ergriffen. S)abei ^atte e^ jeboc^ fein SSerbfeiben nid^t. S)ie
@ntitt)eiungen unter ben Arabern ertoedten bad @elbftgefü()(
bei ben ©erbern, bie mit i^nen nad^ Spanien gefommcn
njaren. SKit SSÖibertoittcn nahmen fie toa^r, ba§ bie Araber
anäi in Sfrifa eine gen^altfame $errf(^aft auSäbten. 6d ent«
ftanb ein Äampf, ber Sfrifa ein paar 3a^re lang bef^äftigte,
ni^t ol^ne auf Spanien jurädjutDirlen. 3)en Unruhen
ein 3^^! 5^ f^fecn, tourben manche öergebtic^e Serfucftc
gemalt. Snblid^ gelangte bie ^errfd^aft an Slbberral^man
3bn {[bbaUa^, ber bei Zouloufe mitgefod^ten unb babei 6^rc
ertDorben ^atte. @r ^attc fc^on bamatö bad gefc^Iagene $eer
1) 22. ^ngujl (IX. Kai. Septembr.) 725. Chron. Moissiacense.
Älonum. Genn. Script I @. 291, 26.
2) «nbofad Zob fdQt in ben @(^aban M 3a^e0 CVÜ b. $. (3bn
^ajjan a. a. O. @. 85), ^anmx 726. 2)arttbet, ob er im $tampU mit ben
gronfen gefaOen fei, benoten bie arabifd^en 9bttoren obmeicitenb. ^ergl.
®a)^angod n e. 407 9^. 17. 3ftboru« ^acenfid fyit c. 23: dum rabidus
pervolat, morte propria ritae terminum parat
änunu^a. 221
rinc Qüt lang bcfc^Iiflt ^). 6r mußte fic^ ate ©alt in Spanien
jn)ifd^en ben ftreitenben ^arteten, ba er bod^ bie äRad^t bed
G^alifen rcpröf entirte , Autorität ju öctfc^offcn. SUur ©inen
grogen (äegner fonb er in einem mourifd^en t^ü^rer, ber bie
unbebingte §errjc^aft beg arobifc^en ©tommeg befämpfte, be§
9lamend äRunuja ^). äRit bem nun n^or (Subo t)on Squitonien
in ein engei^ Ser^ältnig getreten. (£r gab bem[elben feine
loc^ter jur @t)e. (Sine feltforne SScrbinbung öerfc^iebener
Sntereffen, bed oquitonifc^en unb berberifd^en , in n^elc^ed
jugfeid^ ba^ d^riftlid^e in Spanien eingefc^toffen loar.
äRunusa, in toelc^em fic^ bicfe SBerbinbung concentrirte,
würbe Don SBlbberral^man, ber i^n nid^t befielen laffen fonnte,
angegriffen unb bejtDUUgen. (Sr belogerte benfe(ben in $uQ«
ccrba*) unb nötl^igte i^n ju flief)en. (Sine SBeite burd^ bie
8orge um feine grau jurüdEge^alten , fuc^te 3Kunuja fic§ in
bie ®ebirge ju retten, aber immer öerfolgt unb bereite ber*
tounbet, l^at er fic^ t)on einem ber ^öc^ften ©ipfel, gteid^fam
bie gfeinbe öcrlac^enb, tierabgeftürst *). SWit i^m Derfd^toanb
bie Ausfielt, bie §errfc^aft ber Araber in Spanien ju bred^en.
1) Sbbcit^aman ^n Hbballa^ el'd^afelt I^atte jum erflen SRale naäf
bon 2:obe 9d«@ain]^iB im ^full^ibbfd^a $. CII, Suni 721 einen SD^onat
^inbur^ (SPboruiS $acenf!iS c. 48: suscepit principatom unum per
meDsem) btö gut Stnfunft ht& Don bem $8alt twn ^frifa ernannten ^nbafa
im €afar $. CHI, 9[ugu|i 721 bie SBenvattung geführt, gum gmetten Wlalt
übernahm er biefelbc im ©afar CXU, 25. «prit — 23. mal 730 (3[bn
^ajian bei Sflatfari, (S^apango« II B. 33).
2) 3fiborui$ $acenft9 c. 58: imus ex Maurornm gente nomiDe
Muimiz (^(ore^ @. 309; Manuz 2afuente @. 155) audieDS per (ibjae
judicum saeva temcritate opprimi suos, pacem nee mora agens cum
Francis tyrannidem illico praeparat adversus Hispaniae Saracenos. —
^ b.rü^re bie Differenzen ber mobemen ^iflonrer über biefen $unft im
brittm 9[rttfel ber ^noleften.
3) oppidnm Cerritanense.
4) cayillando praeoipitat ib.
222 @iebmtfiS (SopheL
Slbberra^man fd^idte bte %od)ttx Subod au boS ^oflager
bed S^altfen, loic etnft ©rtec^tnnen bem ^öntg t)on ^erfieti
gugefc^tdt tDorben toaren.
Unb nun unternal^m ^bberra^man, mit feinem grogen
^eere ben ^erjog @ubo in feinem ©ebiete felbft aufjufuc^en
unb ju t)ernic^ten, ber fein perfönlid^er ^^einb toax. 9locl^
einmal ^ren toir ^ier ben Slamen ber SSaccäcr, beren SBerg»
lonb er burc^fc^ritt ^). 6ubo ^otte ben iDtut^, bem mo^Iimi»
fc^en ^eercSjuge im offenen gelbe njiberftel^en ju tooQen;
an ber 5E)orbogne ift er il^m erlegen*). SRur ®ott, fagte
man, fenne bie 3^^^ ^^^ ©ebliebenen. Son ber Sbee einer
Unab^ängigfeit t)on Squitanien fonnte nic^t me^r bie 9iebe
fein. Slquitanicn »urbe toeit unb breit Dcrioüftet, Stbbcrral^*
man brang im grantenreii^ Dor.
aRan fie^t n^o^l, n^elc^e äBettgefd^ide fic^ an feinen @ieg
unb feine SUiebcrlage tnüpfen. 5E)ie t)ottc ©ebcutung biefer
ftrifiS erfennt man erft, toenn man bie SSertoidlungen in§
Sluge faßt, in toelc^e bie Araber gtcid^jeitig mit bem oft»
römifd^en SReic^e gcrictl^cn.
l)!3ftboruiS ^acenftd c. 59: montana Vaccaeorum dissecans.
2) 3m 3a^re 732.
2)ie Belagerung Don (Sonßanttnopet int Sa^re 717.
©tc fd^on ein paar SWal früfier, Xücnbcn tüir unfcr
Stugcnmcrf t)on bcn SIrobcrn ouf bic ©rieben, Don ©amaö«*
fu^ auf (Sonftanttnopd : bcnn baö ßrößte 3ntcrc[fc bcr ba*
maltgen SSSelt beftanb in bem jutoeilcn befc^tDtd^tigten unb
bann n)tcber auftau^enben ®cgcnfa^ itotfd^en biefen beiben
SKittcIpunlten bcr SKac^t. SBir bcrüt)rtcn bic ©ntoirfung
bcr ©icgc unb SSort^cilc, »cl^c bic Araber über 3u=
ftintan IL crfod^tcn, unb bic SRüdioirf ung , bic bcr ©turj
bicfc« Saifcr^ auf bic allgemeinen Slngelcgenftcitcn, namcnt^
l\6) bcn Sampf in Äfrifa auöfibtc. S)ic glottc, hjcld^c
beffen Slac^folgcr Seontiug nac^ Äartt)ago augfc^idte, ttjurbe,
ba fie 3fli^tö ausrichtete unb bcr SKcinung hjar, bcr Äaifer
fctbft, bcr fie nid^t gcl^örig Dcrftärft i)attt, fei an it)rem Un*
glüd ©d^ulb unb locrbe fie bod^ bei i^rer SRücRc^r fd^Icc^t
be^anbeln, n)tc txtoat)nt, baju ücrmod^t, t)on t^m abzufallen
unb ftd^ einen anberen Smperator ju fefeen. (£S hjar einer
bcr änffi^rer, Slpfimaruö, bcr bcn Siamen Itberiu« III.
annahm, unb bie ^^lottc gegen (Sonftanttnopet l^cranfü^rtc,
um bcn Xt)ron fetbft einiunc^men. *3)ad ^(nfel^en bt&
SeontiuS ^attc in bcr ipauptftabt feine tiefen SBuricIn
224 9(^ (iaipM.
gef dalagen, unb biefe iDurbe foeben üon einer üerberbltc^en
ftran!t)eit, ber 93u6onenpeft ^eimgefud^t @d lägt ftd^ er«
fl&ren, loenn nun bte jur SBen)acl^ung ber gefä^rbeten ©teilen
ber äRauem aufgefteOten Xruppen, bie ntd^t ein^eimifc^e
tDoren, ben ftaifer mit i^rem 93(ut ju t)ert^etbigen nic^t ge»
meint loaren; fie üergagen i^re $fli(^t fo gut mie bie
tJIotte unb fi^loffen fid^ biefer an. Die ©tabt »urbe erobert.
®ie Sintoo^ner Rotten fic^ geweigert Seontiug au^juliefern,
aber jur 93ert^eibtgung beffelben regte fic^ feine ^anb.
S(pfimarud « Xiberiud naf)m bie faiferlid^e ©etoalt in feine
^anb; Seontiud mürbe üerftämmelt unb in ein ftlofter ge«
\ä)\dt^). (£d ift einteud^tenb, bag unter biefen Umftönben bie
©rieben unb 9{ömer 9{ic^td gegen bie Eroberungen ber Strabcr
in Stfrif a unternehmen fonnten ; aber nad^ einer anberen @eite
t)in na^m {(pfimarud eine {räftigere ipattung an. @d n)urbe
i^m möglid^, einige glfldfüc^c t^elbjäge audjufüt)renr in benen
er in Sappabocien unb S(rmenien toieber %u% fügte unb fetbft
in Serien einbrang. SBefcftigt aber n^ar er boc^ nid^t, ba
Suftinian noc^ lebte unb ciü ber 9{epräfentant ber 3)^naft{e
bed Staiferd iperatliuS 9lnt)änger in 2Renge für fic^ ^atte, fo
bag bie unauft)örli(^ ben)eglic^e Kopulation, bie in ber ^aupt«
ftabt bominirte, auc^ n)ieber bal^in gebracht werben fonnte,
i^n anjuerfennen, toenn fic^ bie ©elegen^eit baju barbot.
3uftinian gab in feinem Sjnl im taurifc^en S^er«
foned niemals auf, iurudjufommen unb an feinen ^^einben
1) S^eop^oned (g. 3. b. 98. 6190 e. »70, 23 ed. de Boor) Metet au(fi
tfier Die einaig brauchbare ^^ac^rid^t bor. Sa0 (Ereignig erfolgte im ^erbf!
beiS Sal^reft 698. ^aä) 9»cep^orui» @. 40, 13 ed. de Boor (@. 45 ed.
Bonn.) nmrbe tontiniS in britteti So^re fetner Stegierung (T^frot^ hos ir
T^ ßaoiUdt Siayovta), alfo no(!^ oor ftblottf beffelben gefUirjt
9la(fle]^r ^ufHniand. 225
Stacke iu nehmen ; er foQ in einer Sage, bie fein Beben gefä^rbete,
<iudgerufen t)a6en: er n^oQe lieber untergeben, old ftc^ t)tt»
pflichten, einen einzigen feiner f^einbe jn fd^onen ^). Um feinen
QxDcd ju errei^en, toanbte er fic^ juerft an bie St^ajoren,
bcnfelben türfifd^en ©tamin, ber fc^on üon ^erafliuS in
hk allgemeinen Slngelegenl)eiten hereingezogen n^orben tuar;
er n^altete bomalS unter ben onfäffigen Stationen üon ber
Sßolga bid jum fc^toarjen äReere t)or. 3uftinian n)ar mit bem
6t)an ber Stiajaren in ^amilienüerbinbuug getreten, fo bag
Xiberiud bereite uon einem 93unbe 3ufiinianiS mit bemfelben
für fi^ felbft ffir^tetc unb bei bem (S()an eine €(egenn?irtung
burc^ ^elbgefc^enfe ^ert)oriubringen nic^t üerfäumte. Sin
fonberbarer Slnblid, boft beibe 3mperatoren, ber regierenbe
unb ber gepc^tete, einanber burd^ i^re (Sinn^irfnng auf
frembc Stationen befe^beten.
Suftinian mugte beforgen, bag bie 61)ajaren [ic^ auf
t>ie @eite feinet tJcinbeö fc^lagen bürften. 3)ie Tarnungen,
bie er erl)ielt, bewogen i^n bie 5^"^* ju ergreifen ; er manbte
fi^ je^t iu ben ^^einben ber (S^ajaren, ben S9ulgaren, n^elc^e
ben 2Beg nad^ Sonftantinopel be^errfc^ten. @r brad^te fie
fon^eit, bog fie in ein enged 3)ünbnig mit i^m traten unb
i^n na^ Sonftantinopel }urädCiufü()ren \iä) an^eifd^ig machten.
@ie festen i^n in @tanb, mit einer bewaffneten Wlad)t in
ber 2Rät)e ber ^auptftabt, unfern ber S3Iac^ernen ju erfc^einen.
5)ur(^ feine broI)enbe Haltung allein machte er feinen Sin*
brud bei ben JBürgern; als eä i^m aber glüdtte burd^
tincn abjugSfanal in bie ©tobt ju bringen, fanb er aud)
feinen SDSiberftanb. 3n bem oerwirrten ©etümmel, ba« fid)
1) Sl^eop^aiK« a. 3. b. S. 6196, B. 373, 24 de Boor.
t. «on!e, «Öettftefc^tjj^t«. V.l. 1.-a. «ufC. 15
226 ^^^'^ (Sa))tte(.
bann cx\)ob, nol^m er bcn Zoloft ein unb trat tuteber als Sni"
perotor auf ^). SSergcben^ \\xd)tt Itbcriu« [id^ burd^ bic ^ludfi
gu- retten. (Sr mürbe jugleii^ mit Seontiud in ben Sircu^
gebracht, tpo Suftinian unter bem nmgeftimmten 93oIf feine
Q(te @teQe eingenommen l)Qtte. SRon t)örte ben @pru^
aufrufen : Su tuirft über 3)rQ(^en unb ©erlangen geljen, a(^
er feineu gu§ auf ben SRoden ber beiben öerbetgefü^rtcn
©egner fefetc*). @r liefe fic unDeriügUci^ tobten. Aber bamit
n)ar fein Siac^eburft, bem er on^ im (S^il SKuebrud gegeben,
nic^t befriebigt. Sem Patriarchen ^aQinifui^, bem er n)oI)(
nic^t mit Unrecht feine erfte Säerjagung jufc^ricb, liefe er bie
älugen au^fted^en. 9Qe bie, tDcl6)t ben beiben Ufurpatorcn
gcbient Ratten, ttjurbcn mit entfc^lic^en ®raufamfeiten ^cini*
gefud^t. ©eine ^anblungen, in benen er b^jantinifd^en S93i^
mit religiöfen 9(nfpielungen verbrämte, bereu @runbjug aber
ungejö^mte 9{ac^fuc^t toar, ^aben i^m ben Sbfc^eu ber yiady
weit äugejogen.
S)a er aber nic^t einmal bie ^Bulgaren im Saum l)alten,
gefd^n^eige bie nun i()rerfeitiS anbringcnben Araber jurfict
jutucifen bermo^te — bie erfteren brachten i^m eine Siieberlage
bei, fobafe er mit S^impf nad^ ber ^auptftabt gurüdtfam*) — ;
fo er^ob fic^ anc^ gegen it)n eine empörerifc^e 93en)egung.
Sie ging Don Stjerfon au8, ber ©tabt, bic bem Äaifer bei
feinen erften S3erfuc^en iurüdfjufel)ren SSßibcrftanb geleiftct
1) 2)ie Steber^erflellung SufHniani^ fanb ber 9(ngabe bed 9hc(p^orii9
jufolge vaäi Ablauf M ftebenten Qal^red ber 92egierung beS 2:tbermiS (@. 42,
14 ed. de Boor. @. 48 ed. Bodii. ^ßJojjov hog iv rj ßaaiXi((^ Ji«-
vvaavTo), a(fo gii ^iSgang beS ^(üftti 705 @tatt.
2) ¥fatm LXXXXI ». 13.
3) SBei 9(nd^ta(u9 (an ber $eerf}roge bon 9RarcianopeI nad^ (Sonflan»
tmopel, Don bem erfieren fünf beiufc^e iD{ei(en entfernt, jetjt 9ftali) im J^^a^re
707. J^eo^ane« §. 3. ©. 6200 @. 376, 15.
$^ip|)tfii«. 227
^atte, unb bi^ er boftir in feiner S93et[e ju jä^tigen Der«
fuc^te. Sie (Sl^erfoniten iDugten a6er einen üom ßoifer wx^
I&ngft e^ilirten ^eerfü^rer 93arbone8 für fid^ ju geioinnen 0 ;
aud^ Derfid^erten fie fi^ ber ^illfe beS t)on 3uftiniQu
burd^ feine f^Iuc^t beleibigten (£t)an8 ber S^ajaren. 3)er
^fi^rer ber t)om ftaifer ^crbeigcfd^idCten t^Iotte, Sliod, fanb
ed, ba er bie (Sntpörung ni^t ju ä6ern)ältigcn bermo^te,
rot^fam fic^ berfelben an jufc^Iiegen : benn er f)ätte fonft fe(6ft bie
^onb bed jtaiferiS, ber feine 9{Q^fic^t fannte, fürchten muffen.
Sarbaned mürbe jum jtaifer erhoben unb broc^ mit ber
flotte, bie ju it)m übergetreten n^ar, auf, um bie §QUptftabt
bed Steid^ei^ in SBefife gu nehmen ^). Suftinian tjermo^te »eber
ben äußeren ^einben ju miberfte^en , noc^ bie inneren ju
ubertDoItigen. S)er Stuf feiner ©roufamfeit n)urbe i^m felbft
Derberblic^. @r n?ar nac^ @inope gegangen, mo er bie gegen
i^n beftimmte ^^lottc Dorüberfal^ren fa^, ol^ne fie ^tnbern
1) flnS ben Porten Sebad, de sex aetatibas saeculi (Monumenta
Britannica I @. 100): Justinianas com ezercitum mitteret in Pontum
multum prohibente papa apoatolico ad comprehendendum Philippicum
(t)€igl. Sl^eop^antf g. ^f. b. 9B. 6203 e. 879, 8 ed. de Boor) — %t\ft
ifcctm, bag ^an dou ber Set^eiligiutg bed $^IipptfuiS an bem Snffianbe ber
^^oniten in Sonflanttnopel no^ i^ S^^ ^ intoefen^eit beiS $apfitiS (Son«
ftanttn ihtnbe erhielt
2) Toö VTt avTov (lovOTtviavov) (v &itt(f6(ioig la^nötoig «ttoot«-
Kvjog Jta &aXaaafig nlUinov argarov (nl Tj xaraOTQOipj xol aX(oan
XifiOtovos rrje noXfwg xal roO iv ovt^ xajoixoOvrog Xaov xaraaipayy
xal a(fav{aft<p, ix€i&iv inavaarovrog avjt^ xal dvaaoßriaavTos xttr
aifjov ff'VQÖTiv tv&^tos wf hvx( xal cf//cf tivog ivvofiov ^oxtfiaaiag
n xal yfTffftafjatog tig ßaatX^a TTQotnrjoauivov xal avayogevaavTog
^^QUfTov fxftof 70V TTirtxaOTtt Ji« TTQotfaaiv ivQavvCdoQ yiVOfA^VOV
BaQdavTiv, ©^reiben bed 2)iaronu8 ^igat^on bei SD^anfl Xa ®. 191 B.
2)a bem $l}iIif>|riIuiS na^ ber 92eftifiration ber bei ^^eop^ne« @. 886, 14
oocfommenben Angabe bon fetner (Sr^ebung bid yx feinem am 8. Sunt 718
erfolgten @tar) ein Imperium bon 1 ^cüfc 9 SRonaten sngefti^ebcn »erben
mng, fo ifi bie erflere in ben September bed 3a^e0 711 3a fe^.
15*
228 ^¥t» (Eo^t.
ju fönnen. @cin ©c^idfol toaxb ^icburd^ entfc^icben. @ctn
®of)n iDurbe Don Sorbaned, ber ftc^ bann in ben SSeftI bed
X^rone^ fe|tc, umgebracht, er felbft Don Sliad ^). @o greifen
bie inneren unb anderen Angelegenheiten jufammen; ber
äußere Ärieg bringt bie inneren gertoürfniffe l^erDor, biefcr
äußere Serlufte. Sine an unb für ftd^ geringe Uebermac^t
entfi^eibet über ba^ Smperium^ fie ftürjt bie einen unb er^
^ebt bie anberen. äRit ben politifi^en Sn:ungen toattn aud^
bielreligiöfen Derbunben.
%uä) S3arbane^^$^ilippifud, ber fid^ ber monot^ele*
tifd^en Partei zuneigte, erfreute fid^ feines SrfoIgeS nid^t
lange '). 3n bent benad^barten t^cacif d^en X^ema behaupteten
ent{(^Ioffene ®egner, Don ein paar migDergnügten ^atriciern
geführt, bie Ober^anb.
9[tö nun S^arbaned einft ein circcnfifd^eS t^eft mit einem
Urnjug in ber @tabt, ber fe^r pr&d^tig auiSfiel, unb mit einem
1) 9la(6 9Kce))^ontd @. 47, 21 ed. de Boor (@. 53 ed. Bonn.)
ivittbe Sußtmon ixaä^ Sbtauf beiS fed^flen KegienmgSjal^red na4 fctner Sbber«
^ecftdlung (fovariViavoO ^«fi} Hog %xtov avvaavrog fv Tj divT^gq avrov
ßaaiUiif) getdbtet. 2)te nö^e 3ntbe|ltinniimg ergtebt ftd^ caa ber fßiUi beil
$a)>fled (Sonffamtin, ber sufolge 8 ajtonate noi!^ ber ^ehnte^r befTdben, bie
am 24. Oftober 711 fiattfanb, in 9tom bie ü^ac^^t t»n ber ftatafhop^
3nfliniaiiil einlief (9Rnratod, Script rer. Ital. III, p. 2 @. 152 n A).
^tefelbe tofirbe bano^ ini 2)e}ember 711 erfolgt fein. 2)ie Seret^nang
mirb bnrd^ bie Angabe 8eboiS, de sex aetatibus saecnli (Mon. Brit I
@. 100) befiatigt, bag ^l^tfippifud 1 3a^r 6 SRonote (namfid^ naä^ bem
€$tnr)e SuftinionS) bad 3m)>erimn beHetbet fyibt. 3)ie bei iBeba auf«
bei^Itenen 2)atinmgen über bie KegierungiSseit ber bret nac^flen iRod^fotger
3nfKnian0 ermeifen ^^ überhaupt att bie einer ri(i^tigen (S^ronologie am
meiften entfpre^enben, »a^b bie Siflen ber anberen fhitoren, ber (ateinif^en
fon)oI^I, nne ber griet^ifc^en unb orientolifd^, oon iBenoed^felmigen in betreff
ber 3a^re unb SDbmate ni^t frei ftnb.
2) Suf ben SRünjen wirb fein iRame gikpicud gefc^riAen. (@abatier
II 0. 36 ff.).
Sbiajlafutf II. 229
@QftmQ^I gefeiert fjotte , l^terauf aber fi^ jur SRu^e legte,
fonben bie Smiffore jener ^atricier ben SBeg inS ®emaci^,
Dcrftfimmelten t^n unb nol^men i^n in @etDQ^r[am, fo bag
er »enigc Xoge^barauf tjerfc^ieb *). ®a^ SBolf ^atte baran
feinen 9(nt]^eil; ed erl^ob t)telmef)r ben ©el^eimfd^reiber be^
Sraiorbeten, Strtemtu^ }um ftaifer, ber ben iRanten Slnaftoftu^
annahm ^).
Sud^ biefer aber, ebenfalls ein SRonot^etet, fonnte bie
f$einbfelig{eit ber entgegengefe^ten Partei nid^t erbrüden.
SS ging il^m ä^nlid^, toie für} t^orl^cr bem Seontiud ; hoä) ift
ber Verlauf ber ®ad}t noc^ augerorbentlic^er afö bamaliS.
(Sr üerfammelte in 9{^obud eine t^lotte, n)elc^e bie arabifc^en
©eefa^rten 3n)if(^en $^önicien unb 9lcgt)pten unterbrechen
follte. ^ier erf)ob fic!^ bann eine Strpörung gegen il^n.
SSenn n^ir nid^t irren, fo f)ing bieg bamit iufammen, bog
SarbaneS bur^ bie äRilijen hti äRilitärbejirfeS O^pfifion,
bie bantatö in X^racien ftanben, überfallen Sorben tpar, unb
bog nun eben bie Opfifianer e^ toaren, n)el^c SnaftafiuS
auf jener f^Iotte ju t)ern)enben gebadete. Sßa^rfc^einli^
fürchteten fie, eS fei bei ber anbefol^Ienen Unternehmung auf
i^ren Untergang abgefel^en.
@ie brachten ben Sogot^eten um8 Seben, bem SlnaftafiuS
ben Oberbefehl anvertraut ^atte, unb mad^ten fid^ auf ben
^eimtt)eg. UnterniegS füf|Iten fie bie S^ol^n^enbigfcit and)
i^rerfeitd bem Jtaifer ein Oberhaupt uom pd^ftcn 9iang
1) 9(01 ^gfifonnabenb bed Saures 713, b. i. am 8. 3imi. @4rdben
bei S>tafimiii» Sgot^n bei aRanfi XII e. 191 B; Ind. 11. 2:§eop^e«
^ 3. 6205 e. 883, 17 ed. de Boor. 9{icep^inntf e. 49, 16 ed. de
Boor {&, 55 ed. Bonn.).
2) anf feinen aRiiiQen fü^rt er beibe 9lamtn luojjM) in abved^feinbcr
etdlnng (@abatier II e. 39).
230 9<4ted (Kapitel.
cntgegcniufc^en. @te preßten gteid^iam einen l^öl^erc^
Beamten, bed 9iamen^ X^eoboftud, jum Imperator: benn
nur ber ©eiodt gab er nod^, inbem er bie i^m angebotene
SBärbe annahm. (£r fammelte nun erft eine jo^Iretc^e ^^lotte
QUd jenem äRilitärbejirf , toobei einer got^if d^ « griec^tf^en
SBet)ö(ferung (SriDä^nung gef^iel^t. älnaftaftulS, ber noc^
ytkäa gegangen toar, ^atte aud^ eine t^'i'tte, lueld^e ben
Opfifianern ben SBeg noc^ Sonftantinopel Derfperrte, fi^
aber bann iurüdjog, fobag bie (Smpörer nac^ X^racien
übergetien tonnten. Eonftantinopcl leiftete it)nen feinen
SBiberftanb, fie nahmen bie t|öt)eren ^Beamten gefangen.
%li bie[e nac^ 9?tcäa gebracht n^urben, üer^toeifelte 9(naftafiud
fic^ ju bel^aupten. Sr Der^ici^tete auf baS Imperium, blieb
aber am Seben, ba er fic^ entf^Io§, äRon^dfleibung an^
Anlegen ^).
Ueberlegen mx, weld^ ein 3"f*ttnb bieg toar.
S)er lefete @proffe beö ^eraf liu« toar burc^ frembe Jpülfe,
burd^ bie ^Bulgaren n)ieber l^ergeftcüt loorbcn. (£r mürbe unb
aud^ bann nur in ^^olge eined ftäbtif^en XumuIteS, burd^ einen
®egner öernic^tet, ber fic^ auf ben Seiftanb ber ß^a jaren ftüfttc
unb i^m ben dus^^fl "^4 Sonftantinopel abgemann. 3)iefcr
1) ^n iRom Ifaüt man, mie bad So^ntnlar U9 ^apfleS (Tregor II.
für ben ®tf(^of aRortintanuiS (9Ranft Xn @. 288) jetgt, am 15. mhxi 716
ttodt) feine ftunbe tnm bem ©tut) beS ^naflafiuS. Um eben biefe 3cit aba
mng berfelbe erfolgt fein, ba bem £^bofluiS eine einjäf)rige 9legierung ^n«
gefci^rieben »irb unb ber 9hgierungSantritt IBeod auf ben 25. 9Rär} 717
fallt ^» ^ä)mt, bag in ber lifle bed ^rt^oruS ^acenftd für bie SIegimmg
be9 %tafiafiud bie ^affl, ber Titmatt 9 ri^tig angegeben ifl (c. 44), bagegen
in 8e)ie^ung auf bie 3a^e, beren er nur (Eined jal^It, eine SBerwec^felung
mit 3Ü^bofiu4, bem er eine ^meija^ge ^Regierung beilegt, ftattgefunben ^at
Sbulp^rabf(!^ (Chron. syr. @. 121) giebt bad S^np^num bei» ftiaflafiui)
auf 2 3a^e 5 9Ronate, iBeba auf ein £riennium an. .
St^eoboM lU- 231
cr(ag bann mteber einem äRilitäraufftonb mitten in ber
^auptftabt. ®cflen beffen SUa^foIßer er^ob fic^ bei ber erftcn
friegcrifc^cn SWagreßel, bie er ergriff, eine Smpörunß ber
f^Iotte, bie i^n übertpanb unb gur Slbbanfung nöt^igte.
Sin ^Qtfer noc!^ bem anbern tumultuarifc^ erhoben unb
toicbcr flcftürjt, e^e er feften gug foffcn lonnte; bie Sm*
Vörunjj blieb immer pcflretc^^).
3n mclc^cr ganj onberen Serfoffung befanb \xd) bie
^öc^fte @tmlt im S^olifat. 9Iuf «bbolmelif toar im Sa^re
705 SBetib I. flefolflt^), einer ber mäc^tigftcn unter allen
t^urften ber Gläubigen. ®r tougte aQe Siegungen ber Empö-
rung nieberjul^altcn. 3)en größten ISinbrucf machte eis auf
feine 3^itgcnoffen, bag er, obtoo^I er bie göttUc^e ®nabe
nic^t befeffen, bennoc^ bie Wlad)t aller benad^barten Göltet
ge6ro(!^en ^atte; mit fo üoUenbeter jtlugl)eit f)abe er feine
Ärieg^äügc angeorbnet^). ©eine SBaffen tt)aren fiegreic^ am
3nbud unb am atlantif^en Ocean; er ift ci, unter tpelc^em
Spanien erobert iDurbe. Buß^^^i^ W ^^ ^^^ ^^i fl^g^n
bad griec^ifc^'römif^e 9ieic^ mit großem (Srfolge aufgenommen.
3m Sa^re 709 belagerte fein S3ruber SDtadlama ba$ t)on ben
Slömern tool^l befeftigte Itiana. ^
1) 2>aß man \^on in jener ^^t btefe Snfni^t gefa|t f^t, ^eigt \>a»
^^dfc^bm bed 2)tafonn8 Sgat^on: ij^ri xal jäv ngayfiuTutv stg aurriv
<f 9-a0avT(ov Trjg ßaaiXt^ag r^v xoQVffriv, tog raig imavxvov rdiv^e
ir aÖTJ XQarouvKov vnaXXayaTg Ix xvqavvCSog inavaaraaeö^f t<X(OV
t6 xttr* ttVTrjv TTfgufQomi&rjvai xal eis ilovdivfOfjia yCvea&ai, SDf^anft
XI, ©. 192 A.
2) Sbbatmelif fiarb am 15. ^i^amwal beS Sa^rtf LXXXVI b. ^.
(3bn Hotoiba), an einem gfreitag (9eUimi, IV @. 152), »ad ganj 30 ber
Kngabe C^fmadnd €^. 67 fltmmt, bag fein 2:obedtag ber 281. %q% be^
3a^ LXXXVI b. 9. gen)efen fei, b. i. ber 9. Oftober 705 u. %t.
3) Cont. Joaim. Biclar. c. 44.
282 ^^^ (iapM.
3uftintan fc^tdtc jtoci ißccrc jum ©ntfofec ßcgcn i^n l^crair^
beten gü^rcr ftd^ aber fc^Icc^t unter cinanber Derftonben *)^
^ie 9[raber, bie eine SircuntDonation um bie Stobt gef^Iagcn
l^atten, aber fc^on äWangef an SebenSmittelu litten, fo t>a%
fie nal^e baran njaten, bie JBelagerunfl aufjuljeben, ginfleu
ben beiben Heerführern entgegen, fd^lugen fie au8 bem gelbe
unb bemä^tigten fic^ be^ 2ager^. S)ic ©ried^en loareu
in einer großen ©d^fad^t öon ben iWännern beö fioran befiegt
morben ^).
Dur^ bie Seben^mittel, hjeli^e bie SKraber in bem fiager
fanben, onS itirer SSerlegenfjeit gerettet, befd^loffen fie nid^t
ju tpeic^en, big fie bie ©tabt genommen Ijätten^). ipier^
auf überlieferten fic^ bie @intoof)ner unter beftimmten Se*
bingungen, bie nic^t einmal gehalten toorben finb.
©0 fiel Xtiana, bie ^anptftabt ber ^ßroDinj Silicia
feeunba', ber ^auptort im X^ema (Sappabocien, Don n)o bie
©tragen nac^ (Silicien unb ©Ijrien ausgingen, in bie $änbe
ber Slraber *). 3in folgenben 3at)re eroberte äWaölama ^eraHea
1) S^eop^ane« j. g. b. ©. 6201 ©. 877, 6 ed. de Boor: ^tg ^qiv
ullrjXtov (Id-ovres xal araiKTtag av/jßaX6vT(g avToti iQ^noviai.
2) 2)ie aRo0(ime, votX^t bereittf s" Pi^t^ begannen, braute WaoA, ber
®o^n bei$ (S^alifen SSelib, bur^ bie SBorte jum Ste^ : ,,^bd, i^r Scanner
bed ftorani».'' 9}ad^ ber Ueberfe^ung t>Qn 2:QboriiB Driginal»erf bei CBetT^
QhW^iXt ber (S^alifen @. 510 9^. 1.
8) St^eop^aned a. a. O. @. 877, 7 : Xaßovng to xovl^ov xal rrV
10VTOJV ß^fo/jora naqixd&iraav %wg ov naqdaßov r^r noliv,
4) @o 2:^eo))^aned. luc^ ^elami IV @. 161 gebenft ber föed^felfäHt
ber ©d^lQ^t unb }jCic/Mii ber ungel^eure» iBeute, bie ^oAXama moiS^Xt. 2)ii
(Einnahme Don S^ana fe(}t er in ben giDetten SRonat 2)f4umaba beiB Sa^reft
LXXXVm b. $., 9. a^ai bi« 6. Suni 707 ; na4 ^eo)>^aned fdOt fie in
baiB 4. 3a^ SufUnianiB b. i. 709 u. 9e. 9^0(1^ Slbnlp^arabf«!^, Chron. ejr.
@. 120 xocx bie @tabt 9 SRonate belagert nwrben. — 2)ie 9hiinen beS alten.
X^ana liegen bei JhtüS ^iffar unfern Don 9{igbe(.
kämpfe mit ben Slrabem. 23S
am $ontUi$, bod bamald jum Z^ema SSucellariorum gehörte ^),
abbog, ©o^n SBelibg, bemächtigte fic^ im 3ol)rc 712 ber \>on
ben ©riechen unter Siiiberiug ^ StpfimaruS tuieber getponnenen
©tabtc ©amofota unb Ämofia^). 3m 3a^rc 713 lourbe
Slntioc^ia im ^ifibicn genommen^). Jßier ^ttxt ftonben ba*
malg gegen bie ©riechen im ^^elbe.
3m 3a()re 714 burd^jog itRaSlama ©olatien, bag er
DerttJüftetc *). ©c^on l^atte 2Bctib, cö lonn fein Steifet barüber
obtoalten, eine groge Unterne{)mung gegen Sonftantinopel
befd^loffen. (£in römifd^er Oefanbter, ber in pacificatorifc^er
abfielt iu i^m gefd^idt n)urbe, üerfid^erte boc^, SlQeg fei ju
einem Untemel^men gegen bie Äaiferftobt borbereitet, fotool^l
ju SBoffer ofe ju fianbe*^).
SSßelib I)offte feinen Eroberungen im fernen Dften unb
Sßeften au(^ bie Uebertoältigung beS gried^ifi^en SReid^eg ^in^
juiufügen. 3)ie grogen (Sigenfc^often , bie er enttoicfelte^
Ratten if)n t)ie(leic^t baju fät)ig gemeint. 3n biefem Slugen«^
1) eelami (IV @. 163) fe^l bie (Eroberung bon ^eraftea (na(!^ Sabart
bei ©eü a. a. D. @. 511 9fj. l) in ba« 3a^r LXXXIX b. ^., 1. 3)ejember
707 — 19. 9bbember 708, aber pi^idö) ein Qa^ mäf ber ÜHnno^me Don
X^ana; fte tpfirbe bemnac^, nadf ben d^ronologifc^en l6efUmntungen bei^
i:4eo)>^antiS, in bad Qal^r 710 faQen.
2) m^i ^eop^aneS %. 3. b. föelt 6204 e. 382, 7 unb SRid^ael beut
«a^rcr (Journ. aeiat. IV b. 13 t. e. 384) ini erflen Qd^re bed $^ilip)nrnd;
«a* SCobari bei ©elami IV @. 175 $. LXXXXTII, Dftober 711—12^
fo ba| bie 2)attmngen ^ufamntentreffen.
3) Xfteop^ane« j. 3. 6205, ©. 383, 3 ed. de Boor; $. LXXXTV,
Oftober 712— (Snbe September. Xabari bei SBeil a. a. O. @. 512.
4) 5Qieop^aned 3. 3. b. SB. 6206, e. 383, 27. 9$on flbulp^arabfcb,.
Cfaron. syr. @. 122 »trb ber (Einfall ^aSiama» in (Skilatien in ben i6e«
ginn ber {Regierung bed Cl^alifen ©otiman gefe(}t; in beffen geit ffiOt
au<l^ na4 SRi^ad bem @9rer bie Untermerfung (^atatiend.
5) 9hcep^onii8 ®. 50, 4 ed. de Boor (®. 56 ed. Bonn), St^op^ane»
a- 3. 6206 @. 385,5 ed. de Boor.
234 ^^tx» (Sa)nte(.
Mid aber ftarb cr^). SJurd^ bic anftanblofc ©ucccfpon
jctned S3cuberd @u(ciman in ^olge bei üon SbbalmeKf
getroffenen 93eftimmunßen flefc^o^ cd, bog bad &()QlifQt fic^
in ungefc^n)ä(^ter Slutorität fortfe^te. allein ju bem großen
Untcrnel^men in ber 838cife, toie c8 SQSclib vorbereitet ^otte,
fonnte cd bod) ni^t fogleic^ foninien.
®rft no^bem ber Uebergang ber ®en)alt t)on ber einen
^anb in bie anbere ooQjogen n^ar, f^idte fic^ bai^ S^alifat
}ur S)ur(^fü^rung feiner grogen Slbfid^ten an. SBer t)ätte
ba nic^t meinen füllen, bog Sonftantinopel in bie ^änbe be^
€t)alifen faQen ober menigfteniS ba§ ftaifert^um DoQfommen
üon it)m obpngig toerben toärbe. 2)urc^ eine ber uner«
toortetften SSerfled^tungen ^ bie jemalä tjorgefommen ftnb, ift
cd bo(^ gefc^el^en , bog bad gried^if^e Stei^ nod^ Sßiberftanb
^u leiften üermoc^te.
S)er neue jtaifer X()eobofiu8 fanb feineiSn)eg^ fiberaO
©e^orforn; benn bad fionb^eer mißbilligte, road bie t!r(otte
get^an ^atte. 9{QmentIi^ festen fic^ i^m bie S3efet)tö^Qber bcd
onatoUfc^en unb ormenifc^en ^ciixtcd, 2eo unb Srtobadbud ent«
gegen. @ie hielten an bem abgefeilten fiaifer fcft, bem fie it)re
Stellung oerbanften. äRan fonnte nid^t anberd enoarten, al8
tag and biefen inneren SSertnirrungen ber beniaffneten S){ad^t
ber SRuin bcd fRciä^cd ]^erDorgef)en toürbe. Slber loenn man
Wcd fiberlegt, fo toirb fic^ ni(^t leugnen loffen, bag eben in
biefen 5Diff eren^^en baiS äRittel ber ^Rettung lag. £)enn bie beiben
1) Sfladi eetami IV @. 195 unb STiafubt V @. 397 unb @. 560 im
Sa^it ber $. LXXXXVI am 15. bed ^xoottn 9Ronat6 2)r(^umaba b. i
25. Sffbrnat 716. (50 fKmmt baju ntd^t, loenn fle ^h^ufttgen, tme bofl aud^
<S(macm @. 73 angtebt: ed fei ein «Sonnabenb gewefen. 2>er 25. gebtnar
716 loar bielmc^ ein SD^ontag; ^a\ftt mo^l ricl^ttgec ber 23. 3<^uar 716
aM ber S^bedtag CBettbiS angenommen mirb.
Seo ber Sfaurter unb flrtobadbitf . 235
i^flf)rer l^ietten an bcn $fli^ten t^rer miütärifc^en ©teDuno
fcft; 06100^1 ftc b'en neuen Jtaifer ni^t anerfanntcn, füllten
fie bo^ fort, fi^ ben Änflriffcn ber Araber auf ba« SRcid^
mit yiaäfi>xnd ju n)iberfe|en. S)aburd^ entftanb bann in
SRa^lama n^teber bie abfid^t, eine ^bfunft mit ben ^ttu
ffi^rern ju festlegen.
aber nid^t auf {(naftafiud, beffen ©ad^e fte bem 9lamen
nac^ filierten, {onnte man jurüdfommen. 3n ber SRenge
lelbft brac^ fic^ ber @ebanfe 93a^n, bag ber mäd^tiflfte ber
Bctbcn Anführer, ßeo, genannt ber Sfaurter, ber nä^fte Äaifer
fein toerbe. fieo flel)örte einer gamilie an, bie unter Suftinian II.
Stegierunß aud ©ermonicia in Sommagene *) an ben @ren}en
Don ©licicn meggefül)rt unb nat^ I^racicn, in ber 9?ä^e
Hon Conftantinopet berpflanjt hjorben toar. S)er junge fieo
fa^ bai^ nun mo^l eben nid^t atö ein UngtfidE on. 9(tö
Suflinian jurfidfgefe^rt toor, jeigte er bcmfclben eine große
Eingebung, befonberS in ben Kriegen gegen bie ^Bulgaren, fieo
trat bei ber fieibtoad^e in miUtörifd^en 5Dienft unb n^urbe
i^um ©pat^ariu^ beförbert. @r genoß fd^on bomatö ein nid^t
geringe^ Snfetien, fo baß er bon ber mißmut^igen, aber auf»
merffamen 3Renge atö ber funftige Imperator bejeid^net
morben ift. (S8 mag fein, bog Suftinian burd§ biefen 93er'
bac^t »eranlagt mürbe, ben aufftrebenben Jhrieg^mann mit
einer SKiffion in meite gerne ju betrauen; er fc^icfte iljn
)u ben aianen mit bem Stuftrag, gegen eine anbere benac^«
barte SSöIferfd^aft, bie 8(ba8ger, Jtrieg ju ergeben. 3)ad
mürbe benn aud^ mtrflid^ ini^ Sßerf gefegt Unb bei ber $)eim«
fe^r fieod trug ftc^ ein Sreignig ju, ba^ feinen SRuf no^
1) Xtx \pattx, \äfim ju 3^^^ ^bps (iaplftaitufi» genannten
^SnnHn^. ^eiotled avrMrifiog @. 398, l ed. Bonn.
236 "^^^ dcapittL
uerme^rte; fie mar nid^t o^ne groge ©c^tDierigfetten, ba auf
ber einen Seite bie 8ba3ger fie nid^t geftatten tPoOten; ber
einjige 93eg aber, loelc^er eingefd^Iagen luerben fonnte, burc^
einen befcftigtcn Ort öcrjc^Ioffcn tourbe, ber unter ber JBot«
mägtgfeit ber ©aracenen ftanb. 9)er S3efe^tö^a6er , ^i)a*
raömaniud, tuar bom S^alifen eben ba^in gefegt. 2eo mugte
aud berfprengten Stömern eine Heine ©d^aar um fid^ }u
famnteln, mit ber er fic^ ben Sintpo^nern ber ©tobt unb
bem ^^araiSmaniuS felbft fo furchtbar mad^te, bog biefer i^m
enblic^ geftattete, mit brei|ig äRann feinen Z)ur(^jug ju
nehmen. S)arQuf ging fieo ein ; gab aber ben breigig SRann,
bie i^n begleiteten, ben 93efe^I, bie %f)oxt ju befe^en unb ade
anberen ebenfaDd einsulaffen. Siaburc^ tpurbe er SReifter
be8 DrteÄ; er liefe S^uer in bie §au[cr toerfcn, fo bafe bie
@intPoI)ner entflogen unb bie ganje ©tabt in [eine i^änbe ge»
riet^; aud^ bie äRauern liefe er [d^Ieifen. i^ierauf begab
er fid^ nac^ bem römifd^en @ebiet, tpo er mit t^reuben em*
pfangen tpurbe^).
3n biefer erften $anblung feined Sebeni^ jeigte Seo fic^
itoat unjuDerläffig gegen ben ^einb, aber unterne^mcnb ffir
baS 9ieic^, ftanb^aft unb bertpegen inmitten ber ®efa^r; faft
o^ne aDe $ülfdmitte{ f)attt er fogar eine (Eroberung gemocht,
©ein (Srfolg toar unertt)artet unb glän^enb. ©o {e^rte er
nac^ Sonftantinopcl iuritdf. 8n ber ftataftrop^e Suftiniani^
na^m er feinen Slnt^eil, er gehörte oielme^r jur Partei bed*
felben. 8ber SnaftafiuS, ber bann emporlam unb einer
anberen angehörte, ^ielt boc^ für gut, bem tapferen SRanne
1) St^eop^ontiS g. 3. 6209 @. 891 ed. de Boor ffai }piaiU)a einen
ouilffl^rti^en Seri^t ^terlaffen, in bem befonbcr0 aufffiOt, baß latctmf«!^
fBorte in haS ®rie4if4^ etngebmngen fliib , er ^ot if^tfiiXim, noqtat^ xa-
ar^ov; oba bo^B beroetfl eben feine Ibtt^enttcität.
2eo imb bie Hrober. 237
eine ^o^e ©teQung anjutpeifen. 3m SBoIfe tooQte man nid^t
^tauben, bag er, inbem er bem X^eobofiui^ miberftrebte , an
ber ©ad^e bed SInaftafiud, bie [c^on eine verlorene tvar, ixn^
bebingt feft^alten tucrbe. 9)ie öffentliche äReinung backte
itfm bie Ärone ju. S)icfe 3bee ergriff nun bie gü^rer be^
arabifd^en ipeered, bai^ foeben in ben griec^ifc^ « römif c^en
Gebieten Dorbrong.
2)ie 9(raber Rotten bamatö mit einer Sbt^eilung i^rcS
^eered bie SSelogerung bed mic^tigften $Ia^e3 in @rog^
p^r^gien, Smörium, unternommen; fc^on ^terbei ift biefe
Stimmung ju Xage gcfommen. @ie glaubten ben SQSiber«
ftanb am beften burc^ ba$ Snfe^en bei^ 9)us 2eo brechen ju
tonnen ; fie fagten : bet{i gel^öre bad jReid^. hierauf gingen
bie SiniDO^ner ein; fie maren bie erften, loelc^e £eo atö
ftaifer anerlanntcn, ber aber, befonnen unb gcfc^icft, bie ®e^
legen^eit ergriff, bie @tabt }u befe^en unb t)ert^eibigungd«
fä^ig JU machen. (£rft jc^t lam SKadlama mit ber $aupt'
mac^t ^eran. (Er DoDenbete bie (Eroberung t)on (Sappabocien,
bemertte aber tool^I, bag bie (Sinn}oI)ner fic^ untern}arfen,
toeil fie barauf rechneten, bag £eo bai^ Aaifert^um erlangen
»erbe.
Unjuf rieben bamit, bag Smorium t)on Seo befe^t tpor*
ben, na^m SRa^Iama boc^ tDaf^x, bag er mit bemfelben nic^t
brechen bfirfte, Ratten fie bod^ beibc in bem Äaifcr I^eobopuä
il^ren gemeinfc^aftlic^en f^einb.
2eo feinerfeitd !onnte einen S9rud^ mit äRai^Iama nic^t
toanfc^en, ba biefer feine eigene @tatt^alterfc^aft bebro^t
^abeti tpürbc. @o ift ed in}ifc^en beiben ju einer Slnnä^e«»
rung gelommen, über beren Sinjel^eitcn toir jeboc^ nid^t
jtttjerläffig unterrid^tet finb.
288 ^4teiS iSopitel.
^te (Stiegen erjä^Ien, äRadlatna ^abe ben fieo miffcn
loffcn, bag boS römifc^e Smpcrium i^m gcpre; er mfigc
fontmcn, er bcnfc grieben mit i^m ju jd^ücfecn ^ ; fico fei nid^t
felbft geflangen, fonbern ^abc feine ©cfanbtcn gcjd&idt; mit
biefen tjabe 97fQd(ama feine Slbfunft getroffen unb hierauf
fei Seo alö 3mperator begrübt toorben.
Sei ben orabifc^en ©c^riftfieüern finben fic^ bei allen
i^ren fabelhaften Slbtpeidiungen boc^ analoge Xrabitionen.
3:abari erioäl^nt SSer^anblungen jioifd^en ben ©efanbten
fieo^ unb bem arabifc^en f^elb^errn 9){adluma. Sei i^m
forbert Seo bie (Entfernung ber SOto^Hmen unb oerpflic^tet
fid^ iu einet anfelinlic^en @elbentfc^äbigung , toelc^e fic^ faft
n)ie eine Sranbfc^a^ung aufnimmt, — ein S)reigigftel ber
griec^ifc^en ^ab^ foQ il^m ju X^eil toerben^). 8u(^ ^abcn
i[)m infolge bie Sintoo^ner t)on SS^janj Seo ba§ Aaifer^
t^um oerfproc^en, toenn er fie öon STOa^lama befreie^).
€o gefagt ift ed ein f$abe(gebi(be. 9ber ed liegt i^m
bie S3a^rl)cit }u ®runbe, bag bie @r^ebung fieod jum ftaifer^
t^um unb bie (Entfernung bed mo^Iemifdjen $eered au^ bem
gried^ifc^en ®ebiet jufammenfaQen. (Ein entfc^eibenber fßt'
meid bafür liegt barin, bag ÜRadlama bie t)on Seo bef)errfc^«
ten Sanbf d^aften , bad fogenannte Slnatolüum, nid^t betrat.
Unmöglich ^ätte er fid^ baju entfc^üegen !5nnen, totnn er
nic^t in fieo ben Ifinftigen $errfc^er bed SReic^ed, mit bem
1) 2:^(0)}^am9 a. 3. 6208 @. 887, 1: ofJafiev, ort ^ ßaaiXiia xwv
2) 9elami, nac^ Xabari IV @. 223: si tu veux ^-loigner ranm''c
inusolmane, nous vons payerons un dinär sur trente de DOtre fortune.
3) a. a. D. @. 224 : Les patriciens de Roum envoyörent k Loon
le message suivant; ai tu fais partir ce Maslama, doub te proclatnerons
cmpereur.
2io mtb bie Araber. 239
er fi(§ ücrftönbigcn müfete, ßcfc^cn l)ätte. SRac^ bcn flricd^i^
fc^en 9{ac^ric^ten lägt fic^ ttic^t bejtücifcin, bog bie impero'
torifc^c aSBürbc Sco^ toon bcn Arabern juerft bem Sinne ber
$roDtnjiaIen gemög au^gefprod^en unb bann erft innerhalb
bed 9{eic^ed ju aDgemeiner ^tnerlennung gebrad^t tt)orbcn ift.
£){)ne t)tel Wlixi^t gelangt fieo hierauf in ben 93efi^ ber
I|öc^ften @teQung. Snbcm er \id) gegen 92i{omebien tpenbet,
fäDt ber ^eran^ie^enbe @o{)n bcS X^eobofiud, ben bie 93e^
amten beiS ^alafted begleiten^ in feine $änbe.
(Er ifl fc^on äReifter ber angefe^enften $erfönlic^^
feiten bcd $ofei^, atö er [ic^, n^enn tpir baräber rec^t
unterrid^tct finb, nic^t o^ne eine mit biefen felbft gc^
pflogene Unterl^anblung nac^ (S^r^fopoli^ begiebt, loo
I^eobofiu^ tjerttjcilt^). Dicfcr gerät^ in eine äl^ntic^c SSer*
legen^eit n)ie fein SSorgönger.
iRac^bcm er fic^ mit bem Patriarchen unb ben @ena*
toren, bie um i^n finb, berat^en ^at, befc^ließt er, fid^ ber
{)öd^ften ®ctDalt, bie er nid^t gefuc^t \)at, felbft ju entlebigen ;
er ift jufrieben bamit, bag fieo i()m perfönlic^e @ic^er^eit
jufagt. Ztieobofiui^ fc^reitet jur Sbbanfung unb tritt jugleid)
mit feinem @ot)n in ben geiftlic^en @tanb. fieo bemächtigt
fic^ bed fiaifert^um&
(Er iiet)t burc^ bie gotbene $forte in Sonftantinopel ein
unb empfangt bie Ärone in ber ipagia Sophia ^). 3t)m jur
Seite ftef)t Slrtabaöbuö, ben er burd^ SSermä^Iung mit feiner
1) a^eoW^n«* J. 3. b. ©. 6208 @.390, 19: 6 ar^atriyog naQaXaß^v
lov vlov lov ßaaiX4o)q xai avfißovXivaKfitvog roTg avv (titip.
2) 3)ie ga^re feine« gmperiitm« ^at Seo üom 25. SJ^ärj 717 ab ge-
Sa^tt, tote befonber« au« ben 2)atirungen in ben pa)}|)li(!^en ©^reiben unb
in ben SoncUdotten erhellt, nt^t, »ie bd ÜRuralt, Eseai de chronograpliie
byzantine 2^. 334 auf (S^ninb migüerPanbtic^er ^uffaffung einer ^ede bc«
240 ^4te< (Sattel
Xodjttt an fic^ Inüpfte unb ju einer ^o^en @teDung im
$QlQft er^ob.
S)ur(^ bte^ (Ereignig nahmen bte Ser^ältniffe bed 3m«
periumd eine [el^r eigent^fimüc^e ©eftalt an. ©c^on bei ben
legten Sl^ronbefteigungen l^atten bie 93e}ie^ungen ju fremben
SJölfern cingreifenb mitfleroirtt. Suftinian n. xoax in ijolflc
feinet SSerftänbntffed mit ben 93u(garen ipieber^ergcfteDt unb
burc^ bie SSerbinbung ber S^ajaren mit feinen ^^cinben in
(£t)crfon abermatö geftürjt tporben. 93on einer bireften Sin«
tpirlung frember Sölfer auf bie X^ronbefteigung tnar jc^t
nid^t bie Stebe; aber fieo Derbanfte boc^ feine erfte (Erhebung
ber SSermittelung jtpifd^en ben älrabcrn unb ben (Eingeborenen
ber SRomania, tvie man bad griec^ifc^e 9ieic^ XDot)l nannte.
Sßenn er je^t auc^ in (Eonftantinopel anerfannt mürbe, fo
gefd^al^ bai^ }u bem entgegengcfe^ten 3^^^^ ^^^ $auptftabt
gegen bie SnfäDe ber SRo^Umen ju üert^eibigen. ^ieburd;
geriet!) nun £eo augenfc^einlid^ in einen inneren ßmiejpaU
mit fic^ felbft. @r mar burd^ bie (Kontinuität bed Kaifer«
t^umiS genöt^igt, fic^ ben Snüafionen ber SRoSlimen ent*
gegenjufe^en. Z)ann aber fonnten neue Sonflifte mit ben*
Zffto\i^(mt» (3. 3. b. SB. 6232; fo ifi bei SD^uratt ßatt 6032 gu (efoi) an«
gegeben »irb: Dom 25. SD^ör^ 716. 2)araud, bag ^kipffoxn» in feinem xQovo-
yQutfixdv avvTOfiov ben 9{egterung$antntt 2to9, inbem er bie 2)auer
feined SrnperiumiS auf 25 So^re 3 SD^onate 14 Sage beflimmt (@. 100 ed.
de Boor), auf ben 4. iDlärj 716 fet}t, lagt flt^ feine JJfotgerung ixtifm, aud;
nid^t in SBejug ouf bte 3^^ ^ toeld^er Sco ^uccfl gum jtatfer au^gentfeu
mürbe, ba bem Diefme^ ein ^ronotogifc^ed @4ema folgenber 9rt su (S^runbe
)U liegen fc^eint: ^^ilippihid loirb am 3. IJuni 713 geflürjt, ^naflaflud regiert
1 3a^ 3 iinonate (^eop^anes @. 386, 14), 3. ^ttmbtt 714 ; 6 SD^onate
toä^rt ber Aampf amifc^en Snaflapud unb S^eoboftu« (^. @. 386, 1.
ÜWcep^oruÄ in ber laroQ^a avvTouog @. 51, 18 de Boor), 3. SWärj 715;
X^bortud regiert 1 ^abr, 3. iUiar^ 716, Anfang üon Seod 9(egiening
4. SWSrj 717.
to in (Son^tmo)>eL 241
felben ntd^t aui^bleiben; obkoo^l burc^ bte borangegangenen
SSorf&Qe i^nen einigermaßen t)txp^\d)M, mußte Seo bod^
Stellung gegen fie nehmen, ^ie SSer^ältniffe tagen \o, bag
bie SSert^eibtgung ber $auptftabt auc^ perfönlic^ ffir i^n
fetbft jur 9!otI)n)enbigIeit n^urbe.
3Rtt Seftimmt^eit erfahren mir, baß Seo ben Srabern ®elb'
ja^Iungen jugefagt t)abe. 3n feiner ©teDung als Smperator
aber n}ar er tpeber geneigt, bie äSerfpred^ungen, bie er alg
®u£ gegeben ^atte, }u erfüllen, noc^ t^iedeid^t ixxiu im
@tanbe; ®elbja^Iungen ipürben immer a(d ein Slribut, bad
9iei(^ burc^ i^re Seiftung atö feiner @elbftänbtgleit beraubt
erfd^ienen fein^ SBurben nun bie ßufagen nid^t gel|a(ten,
in beren ^olge fic^ bie Straber jurücfgejogen Ratten, fo
ffi^Iten fie fid^ um fo me^r bered^tigt i^re früheren S3er^
fud^e gegen (Sonftantino)}e( mit aQer (Snergie toieber aufju^
nehmen. S)ie alten f$einbfe(ig(eiten brachen n)ieber aud. Unb
fo tt)o{)( borbereitet toat äUIed, baß ä){adlama im näc^ften
3a^re (Sonftantinopel jugleid^ ju Sanb unb jur @ee anju«"
greifen bermod^te, tooju ed toeber unter S^odru $arn}ij
nod^ unter äRoan^ija gefommen toar. 3n ber SSerbinbung
Don beiben lag bie ®efa^r. S)ie ©riechen, beren innere unb
äußere $oUtiE fonft ntc^t eben S3en)unberung ertoedt, ^aben
bod^ aud^ bie^mal üerftanben, i^re ipauptftabt tapfer unb ge^
fd^icft }u üert^eibigen. @ie ertt)arben [id^ bamit ein 93er«
bienft um bie SBelt überl^aupt.
Sonftantinopel toar für bie Sontinuation ber Uniberfal#
gefc^ic^te unentbe^rlid^. 3n ber (Eroberung t)on Sonftanti«
nopel loürbe ein Sreigniß gelegen l^aben, loeld^ed aQe 'S&üU
ber^filtniffe jum SSort^eil bed (S^alifat^ unb bed S^Iam ent;^
fd|ieben ^ätte.
ü. ftanle, »eltflef4i4te. V. 1. 1.-8. «ufL 16
242 ^ttf ^itopM.
®ic ffintfc^Ioffcnl^cit bcg Äaiferö, bcr bereittoiDiflc ffiifcr
ber föetoofjutt unb baS griec^ifcbe t^feuer ^a6ett 6onftantino))el
gerettet.
S)en SSölfern alter Sultur fomtnt and) bie Ueberßeferung
ber ^teg^erfa^rung unb ßrieg^nttttel, bie in früheren ßeiten
in 6ejionberen t^äQen gebraucht toorben finb, ju ®ute. Unter
biefe fann bad gried^ifd^e treuer gered^net tuerben. 6c^on in ben
f^rifc^'römifc^en biegen ^aben bie SR^obier, bamatö bie ge^
äbteften ®ee(eute, 9)?Qfd^inen befeffen, burc^ toelc^e fie
treuer auf il^re ®egner jd^Ieubertcn. ^ie SSertoenbung biefe^
Slementei^ ju ben Bkoedcn bed ©eefrieged tuar in ben Som
fliften mit ben Arabern tokicx \)tx\vii)t tporben unb ^atte
groge (Erfolge l^erüorgebrac^t. Sin @Qrer t)on gried^ifc^er
$erfunft, fiaDinitud, ^atte t^, toie oben ertoä^nt, in ben
griec^ifc^en @eebienft eingeführt. @8 t)atte bereits in einer
©eefd^lad^t }ur Sntfc^eibung beigetragen; jur SSertoenbung
bei ber 'Xbtottjx einer ^Belagerung ift eiS erft unter fieo bem
Sfaurier gcfommen. @S beftanb aui^ einem @emenge brenne
barer unb ej)}Iobircnber Stoffe, benen fel^r ft^nlid^, toelc^e
bie ©ubftanj beS ©d^ie^putoerS auämac^en ^). Sei ber Ser*
toenbung jur @ee treten befonberS bie SrDöIe ^ert)or, loeld^e.
1) 3n bev $arifer ^Got^el fuibet fiä^ in dnon aRtScdlaneetitotbe
über SUdjfentie em Suffa^: liber ignium a Marco Graeco descriptns;
ber Zefi beffelben ifl Don gfetbtnanb ^5fer in feiner Histoire de la chimie
limine ^. T. I @. 517 ff. nadf )wä ^onbfc^ften ebirt nwrben. iDlon gloubt
ben Sutor in ba0 8. ober 9. ^o^t^nnbert fe^ )u Knnen (^fer a. a. O.
6. 804 iR. 8). 3n bemfclben tmrb bie amfd^ung ber 8efl(mbt^e, mddft
ha» gned^ifc^e ^ener ^erboi&rat^ten, onSfü^uj^ gef^ilbert 2)00 Q(^eimnt|
ber Sufammenfe^ung ifi bon ben (Mt^ immer old eine ^immIif(iK dtoabe
betnu^tet aoiben. ((Sonflontinnd ^orpl^t^rogenitud, de admimstrando im-
peiio c. 18 @. 84, 15 ed. Bonn.)
(Bdedi^fc^eft ^er. 243
dmnal in S3ranb gefegt, burd^ ba^ äßaffer nic^t aui^gelöjd^t
tocrbcn lonntcn, fonbcrn ftd^ c^cr tcrftärltcn *) ; babct bc*
mcrltc man S)onncr unb {Raud^^). Sluf ben Sronbcrn,
bereit man fid^ fc^on im 9(Itert^um vielfältig bebiente, jur
Stntt^enbung gebracht, l^atte bad gried^ifd^e %tntx eine un«
t9iberftet)Iid^e äBirlung. £eo, ein alter geüb^r ftriegiSmann,
tougte ei gerabc im rechten Slugenblid ju braud^en.
%)if im ©ommer 717 gelang eö SDtaöIama, über bic
SReercnge ju fe|en uqb fid^ bei^ Itiema 3;^race, ju bcm Son*
ftantinopet gcl)örte, ju bemäd^tigen. (5r errichtete t)or ber
@tabt ein fiager, um jebe Sufu^r ju berjelben unmöglich
ju mad^en ®). 5Wan rü^mt, toie jnjedmäßig er baffelbe bef eftigt
fjübc, ganj anberi^ noc^ ald SRo^ammeb fein Sager t)or ÜRebina.
Äurje Seit barauf erfc^ien eine ftattlic^e Äriegöflottc
unter einem SBcfir, ber ben SRamen ©uleiman fül^rtc, ttjic
ber bamalige S^alif*). ®iefc legte fid^ im Sngefid^t ber
©tabt öor Änler. Unter het jufammengrcifenbcn SBirlung
eines Sngriffei^ p Sanbe unb jur @ee fd^ien bad alte SS^i^ans
1) StocuiB (Ehrdcud fagt (@. 518): oleum sub veru et super lignum
distillans accenBum super aquas discurret et quicquid obyiam fnerit,
concremabit itnb an einer fiteren ©tefle: si aqua superjecta fiierit,
angmentabitur flamma ignis. (SergL $öfer @. 806.)
2) 9Ran i^rtd^t Don feinem 2)onner unb 9icai6) (^cra ßQovtrjg xal
icanvov), ito, Xoüttxtd c. 19, 51 : rote iaxivaafi^vov nvg /ifta ßQovtijg
xal xanvod ngonstQOv diä teSv ai(f<6vciiv nifinofiBvov. SBeU^et S^or«
n^tmigen man fü^ babet naci^ ber Sef^reibung bed siarcud (Bröcud bebtente,
ttritb in ber ©(!^ft bon 9leinaub unb %qso^, Du feu gr^ois, in ber ft4
überhaupt eine 9leiV ted^nifd^er (Srörterungen finben, oudfü^Ttid^ bargelegt
@. 85 ff.
3) 9Rit bem Sanbl^ belagerte a^aSlama Q^onfiantinopel feit bem
15. Ibigufl 717. 2:^eo)}4ane9 S* 3- ^- ®- ^209 @. 895, 18 ed. de Boor.
4) 1. eeptember 717. ^eop^ned @. 895, 22 ed. de Boor.
16*
244 94te0 (So))itel.
tocrlorcn ju [ein. 3cfet aber tarnen i^m btc aRcercSftrömunßen
im ^afen, an bem ed etnft erbaut toorben mar, ju ©tatten.
S(tö ber SBinb ton iRorben nad^ @äbcn umfe^te, n>aren bie
©d&iffe ber Araber (jenötliigt i^re Station p t)erlaffen unb
eine anbere ju fuc^en ; babei aber geriet^en fte in ä3ern?irrung.
SJiefen 2Rpmcnt nun ergriff ßeo jur 3lntt)enbung feiner
neuen SQäaffe. ©oöiel mir erfahren, beftieg er fclbft einen
ßtoetruberer, mit bcm er bie toorliegcnben ©c^iffe ber geinbe
mit einem alten, fd^on ton Sl^uc^bibed ermähnten Stratagem
burc^brad^ unb bann itoanjig berfelben in 99ranb ftecfte^).
®ie feinblic^c glotte, nod^ im Ängcfic^t ber ©tabt, tourbc
f)ierburd^ toQenbd au^cinanbergemorfen unb jerflört; bie
^a^rjeuge fud^ten i^r $ei( in einem na^en $afen. S)urd^
biefen @inen ©c^Iag toar SHIeö entfc^ieben. S)ie Stabt
füllte ftc^ fo gut mie gerettet, bie @inioot)ner mürben nod^
^erj^after, ald fie bi^^er gemefen maren. 3)aburc^ mürbe
aber aud^ bad Sanb^eer für 9)2ad(ama nu^Iod. 3m näc^ftcn
asinter jeigte fic^ ba^ t^racifc^e filima ben Arabern unerträg^
lic^. 3m folgenben Srü^ja^r finb mol)I noc^ einige SSerfud^e
jur ©ee gemacht morben, boc^ gingen einjelne ton beu
äg^ptifc^en ©eeleuten in Seod SDienft über^). äRadlama
fa^, ba§ er felbft gefä^rbct fei ^) ; er litt SWangel an Scben«»
mittein unb gab bie Unternehmung auf*).
1) 9hce)}^oruiS, @. 53,23 ed. de Boor (@. 60 ed. Bonn.).
2) 2)ie tner (Erzählungen, bie mir hierüber l^oben bei ^Üttopfymdi,
^uipfyma, (Uttttma, S^naraS nmd^ ob, taffen ft4 ober im Qhxi^ttt
tyereinigen.
3) Cont. Joann. Biclar. c. 47.
4) 9m 15. Sugufl 718 traten bie Sirober bie ^etmfe^ oxl 5üfaip\imt9
3. 3. 6210 @. 899,6 ed. de Boor. 9Hce|>^9 e. 55, 18 ed. de
Boor (@. 62 ed. Bonn.).
i
Amf er Seo m. (ber 3faiirtcr). 245
S>urcl^ biefen großen Srfolg n)urbe Seo erft in f^ner
tmpcratorijc^en SBürbe befcftigt. anhänget bed Snaftaftu^,
bie ed unternahmen, benfelben tt)ieber auf ben Sl^ron j^u
(ringen, rid^teten bod^ ntd^t bad äRinbefte aud; fie tour^
ben fämmtlid^ am Sebcn gcftraft^). ®er SSerfud^ ber ©ici*
Itaner, fic^ unabhängig ju mad^en, inbem man, burc^ bie
@efä^rbung t)on l£onftanttno)}e( ermut^igt, einen neuen
3mperator auffteüte, t^erfc^manb in 9lic^td.
3n £eo, bem 3faurier, lebte berfelbe 3mpute ber Allein*
^errfd^aft, roie in ben meiften t^atfräftigen Smperatoren.
9M(^t allein bie finanziellen Angelegenheiten fuc^te er feinem
@inne gemäg ju geftalten; aud^ in ben geiftlid^en griff er
nic^t minber cigcnmäd^tig ein, atö ettpa $eralliud. 2eo ber
Sfaurier ift ber erfte in ber Steige ber fogenannten bitber=
ftürmenben Äaifer; t)on i^m fc^reibt fic^ ber Urfprung beg
Silberfireited ^er, ber bie gefommte Äirc^e im 2l6enblanbe
unb äRorgenlanbe erfd^flttert ^at. S3ir looDen beffelben
\patct gebenfen. $ier fei ed genug, baran ju erinnern, bag
man bie SSerroerfung ber Silber, bie er auöfprac^, too^l nic^l
mit Unred^t ate eine 8?üctoirfung beö toeltbe^errfd^enben
S^lam anfa^. ©ein SWotit) toirb baöfelbe gctüefen fein, baö
toir bei $icrafliuö bemerlten. S)ie Äaifer mollten bie oor»
ne^mfte Sintoenbung wegräumen, toelc^e bie Slrabet gegen
bie ®ebräud^e unb @a|ungen ber ^irc^e erl)obcn. Wan I)at
ßco felbft atö faracenifd^ gefinnt bejeid^nct 2). Snbem er fid^
in biefer Segie^ung ben Strabcrn näl^erte, fu^r er boc^ fort,
biefelben }u beläm^fen. 2)urc^ bie glücflid^e SSert^eibigung
1) 3m 3a^re 719 3:^eo^j]^ane« @. 400, 19. ^epffova @. 55, 19
ed. de Boor. @. 62 ed. Bonn.
2) aaQaxrjv6<pQ(ov 2:^eop^neft @. 405, 14 (}. 3. b. SB. 6218).
246 t(4ted C^a^UeL
t)oxf @onftanttnot)eI xoax bcn StnfäDen berfelben leintöiuegd
Stn^olt get^an. S)ie Unrul^en, bie ber SSilberfturm f^ttooi*
rief, fo bog fic^ bie S^Hoben gegen ben Jtaifer etn))5rten^
unb bai^ griec^tfd^e freuet im inneren bed Sieid^ed jur 9ln«
toenbung gebracht tpurbe, f amen ben Hrabern fe^r ju Statten ^).
3m Saläre 727 brangen fic in öerfc^icbencn $ecr»
Raufen nad^ SSit^Qnien Dor unb belagerten 9iicäa; nur
bem 9Biberftanbe ber SDenfmale ber ÜRärl^rer, bie bobei
jerftört n)urben, mrb zß ^ugefd^riebcn , bog fie abjie^en
mußten, n)ad jebod^ ntd^t gefdja^, o^ne bag fie ^a^lreic^e
©efangene ttegfd^Ieppten ^).
Sel^nlid^e güge öoUjogen fie 730 in Sappabocien ; 732
in 5ßap^Iagünien , in fpäteren 3a^ren in Armenien^). Cd
ift jeboc^ nid^t erforberlic^, berfelben nä^er ju gebenfen, benn
auf bie Sntfc^eibung ber äBeltbegeben^eiten Ratten fie feinen
Sinflug.
@o aDgemcin mic^tig ed auc^ fein mod^te, ba| Son*
ftantinopel nid^t in bie ^änbe ber 3RoiSttmen fiel, fo ^atte
bod^ ba§ 9Riglingen einer ^Belagerung bie Sirlung nic^t
1) 3n ^Betreff ber Qdt, in »et^er bie oon ben (S^flaben oitfgaiifiete
JJIotte bei Q^onfionttno^^el eine 9KeberIage erlitt, entgolten bie ^onbfd^riften be»
Sü^pffoxit» (@. 405, 19) obtoeic^enbe SCngoben; bie einen l^oben ben 18. fbpcH,
bie anbem ben 18. Dhober M sehnten, Dom 1. @ef>teniber 726—727 (oufenben
SnbiftioniSio^e«. 2)ie2ei»art: 18. Dftober bttrfte, ba |te auc^ bie be« filteftai
(Sobqr iß (Par. Reg. 1710); unb ba biefer Xq% (18. Dftober 726) in baS
geinte JRegierungiSja]^ 2eo& fäHt, in »eld^eS na^ ben Doronge^ben 4rono*
(ogifd^en 8ef!immungen baS (£reignig Don 2^eo)}^aned gefegt mtrb, ben fdmt
gug berbienen.
2) 2)ie Araber ft^ritten gur I6e(agerung bon 9Hc&a (Snbe 3mti (xara
rriv &€Qtvriv TQonnv) 727 (10. Snbihiondjal^r), 2:^eo)>^neiS 3. 3. b. 23.
6218 @. 405, 26 ed. de Boor.
3) 2:^^^aned 3. 3. b. SB. 6222, 24. 27. @. 409, 25. 410, 4. 27
ed. de Boor.
(Smf&Oe ber Araber in ba« romif^e mä). 247
ben Sroberungdetfer ber (S^alifen Don £)amadfui^ jutüd«
ju^alten oDer gar ju t)ernid^ten. @ie tparen t)ie(mc]^r, tote
toir tptffcn, in einem Unternehmen begriffen, öon »eld^em bic
Sntfc^eibung ber Seltgejd^icfe bei toeitem me^r abging. @d
xoax eben ber ßug, ben bamald ber @mir t)on (Sorbot)a,
Sbberro^man, nad^ Slquitanien nntemommen unb bi^l^cr
ftegreic^ ausgeführt ^atte. (Er fc^idte fid^ an, baS fränfifd^e
ditxd} ju überjie^en ; unb SDeS log baran, ob er in badfelbe
vorbringen n}ürbe ober nid^t. £)em p n)iberfte]^en n^ar bie
Slufgabe beS ^^ranf enreid^eS ^ baS nac^ mancherlei Sd^tt^an*
fungen eben in biefem SRoment ju fefter ©eftaltung gelangte.
ttettttteB (Lapxttl
2)ie fpätereit ÜJlerominger unb Statl Tlaxttil
SBärc bcr Stngrtff bcr Araber auf bic granicn unter
benfelben Umftänben erfolgt, tute ber (Sinbruc^ %axxU unb
SDtufag in Spanien, fo tpürben bie granicn i^ncn roa^r»
fd^einlid^ ebenjo erlegen fein toie bort bic ©ot^en. S)ic ger*
manif c^ * romanif d^e SBelt tt)firbe ber Ueberflutl^ung ber Araber
nid^t ^öben toiberfte^en fönnen^ ®ie fränfifd^en S^ftä^l^c
unterfc^ieben fic^ t)on ben loeftgot^if^en ^auptfäd^Iic^ baburc^,
bag bie i^ranfen fid^ um einen feften SRittelpunft ju fc^aaren
begonnen Ratten, ber bei ben SSeftgot^en fel^Ite. S)ie (Snt*
}n}eiungen ber fpanifd^cn ©rogen unb i^rer Könige l^atten
baS ÜReifte baju beigetragen, bag baS Unternehmen ber
Slraber biefen fo (eic^t unb fo t)oDftänbig gelang. $lud^ baS
meromingifc^e Äönigt^um toäre in aQe ben äcrtoürfniffcn, in
bie ed burc^ bie Sl^eilung beS Steic^ei^, foioo^I in fic^ felbft
atö mit ben mäc^tigften ©rogeu geriet^, bem getoaltig t)ox*
bringenben f^einbe SBiberftanb }u leiften nic^t fä§ig getpcfen.
S(ber in biefen inneren kämpfen erl^ob fic^ eine äRad^t,
toeld^e aQe ©treitträfte um fid^ }u bereinigen unb ben ftampf
gegen bie Slraber ju beftel)en öermoc^te. Diefe Segebcn^ett
Otfd^f ftmulf rnib ber ältere pp^. 249
entoicfefte ftc^ t)or SOem aud bem SSer^ältni^, ht tuelc^ed
bie Aönige mit ben äRatorc^bomud gertet^en.
^ie äRerototnger unb ba^ äRotorbomat.
Z)te 3Bürbe beiS äRaiorbomus, loelc^e toir jc^on 6et
ben Oftgot^en finbeit, gekoann bei ben f^anlen an nnb für
ftd^ grögere 99ebeutung ^). Z)er äRoiorbomuS tt)ar baju be^
ftimmt, ben föniglic^en $alaft in Orbnung ju galten nnb bie
unmittelbaren föniglid^en ©efäHe einjujie^en. dx mar Ober*
l^ofmciftcr unb guglcic^, tt)cnn tnir \o fagcn bfirfcn, birigircnbcr
SDtinifter. 3m Saufe ber Qtxi tnar e§ nun gefc^c^en, bag biefe
SSärbe n^eniger t)om Aönige a6t)tng, ben fie boc^ unmittelbar
repräf entirte , ald t)on bem ^o^en Slbel in jeber ^roütn).
3uerft fanb bied in Surgunb @tatt, n^o ber t)orne{)me 8bel
ein getoiffed Stecht auf biefe @tcDe in Stnfpruc^ nal^m, am
entfd^eibenbften aber in Kuftrafien, n)o fid^ bie üriftofratie
jum äRitbeft^ ber monarc^ifc^en @malt er^ob unb bie SBürbe
bed üRajorbomatd bei einem unb bemfelben ®efc^(ec^t blieb.
6^ ift bad ©efc^Ied^t ber älrnulfinger, bem bie Karolinger
entstammen.
SlOeseit l^aben bie Karolinger äRe| ald i^re ipeimatl^
unb Arnulf, ben 93ifd^of t)on SRe|, atö i^ren ©tammt^ater
angefe^en. 3m $alaft bcfleibete er bie ©teile eincö ®ome-
ftifud, loelc^em bie n)i(i^tigften $roDinjiaIgefci^äfte oblagen;
in fec^g Derfc^iebenen S3cjir!en l)atte er biefcö Amt ausgeübt
unD babei auc^ im ihiege gegen bie ?tad^barn fid^ ^ert)or«
getrau. 3n biefer Stellung Dermä^Ite er ftc^ mit einer S)ame
Dome^mfter §erfnnft unb ttjurbe ber ®rünber einer gamilie.
5&ad ^inberte i^n aber nic^t, bad SBt^t^um ))on 9Re^, eined
ber toic^tigften , bie ed im Steid^e gab , auf aDgemeineS S(n»
250 ütanteS (SofritcL
bringen bed SSoffed aniune^men. (£r 6e[ag 9Ded, tocS bte
3ett l^oc^fc^ä^te ^). SRan l^t i^n nad) feinem S(6Ie6en heilig
gefprod^en.
3Rit ^pptn, einem anbeten aufkafifd^en ®ro§en, t)er<*
bfinbet, ntoaxb er eine Autorität toeld^e bad auftraftfd^e
9leic^ bominirte. Seibe tparen Oberhäupter ber t^ftion,
gegen n)e(d^e Stönigin Srunl^ilbe bie SSurgunber tnd ^Ib
fü{)rte, unb ber fie bann felbft unterlag. Oben ift an*
gebeutet^ tote fe§r fic^ burc^ biefeS (Ereignig bie Sage bed
Jtönigt^umd ber 3Rerott)inger flberl^aupt Deränberte ^). 5E)ie
$rot)injen gen)annen bemfelben gegenüber eine fe^r au^
gefproc^ene @elbft&nbig(eit. 9)ie toeltlid^en unb geiftlic^en
®ro§en n)urben ber unmittelbaren (Sintoirfung ber ^öci^ften
@en)alt fiber^oben; auc^ bie unteren @en)alten joOten ben
^roüinjen angepren, in benen fie it)r 99[mt audfibten. Sßelc^e
Stellung aber erlangten bann bie äRänner, bte an ber @pt|e
ber fiegreic^en Sriftofratie ftanben. $ippin unb Slrnulf luaren
1) @o tohb er in ber Vita eined anonymen 3^owffen (Yita Ar-
nulfi episcopi MettenaiB a monacho anonymo coaevo scripta. Act
Sanct. 3ult , IV. 8anb, 18. @. 438 ff-X beren Hec^^eit tmongefix^ten ifl,
gefc^ttbert ^adf ber jüngeren Vita (ebenba @. 440) iß Smulf in bem
casimm Lajcense in bem (Eomitatnd (Soluomontenftf ((S^anmont) getercn
b. 1^. )u 2cC9tm, unfern iRond^ auf ben (Konfinien ber romantfd^en nnb ger«
maiüfd^ Qetwtferung. iSonnell ffat, totxm xd) mid^ re^t erinnere, auf meine
befonbere Slnregung bie l6efM$nngen bed )n)))}intf(!^en unb arnutfingifc!^ ^anftiS
ata ben @4raCund>^urfunben ber getfllid^ Stiftungen nac^genriefen. (Sr
f(^5f}fte aa» ben Urbmben fitr a^almeb^, Diablo, I6eibun nnb Ttti^. fbtf
feiner fe^r grünbtid^en Krbät ergiebt ft^, bog ber Domel^mfte dHiterfbmpIqr
in ben (Boom Q^onbrog, Nomine unb fBo^ gelegen gett)efen ift. (Ein anbeier
fxfMtt ^ bon ber (Segenb, »o Tlo\tl unb Saar ftd^ einanber nähern, bie
ilRofel entlang, conbenftrt ftd^ bei $rfim unb sielet ftd^ bann Don ber Wß bi0
)um flil^ein unb bid gegen bie 9loer ^in. ^onneS, 2)ie Anfänge beS faro«
lingif^en ^fes 6. 76 ff., too er biefe ißeft^gen a\» boS ^ i»n
Xupraflen be^cj^et, befonber« @. 84.
2) SBeItgef(^id)te IV, 2 S. 210.
2)a3obctt in 9{euprien. 251
ed, n>e(cl^e £önig S^totar U. im Saläre 61S auf ben Zfycon
t)on Suftrafien brachten. &)lotax Ü6erliej3 Sufttafien feinem
jungen @o^ne S)agobert, ber audfc^Iicgtic^ mit 99ifc^of Stnutf
unb $it)ptn, ber jum SRajorbomud er()o6cn tpurbe, regierte ^)«
2)Qd SBefen biefer Stegierung (ag barin, bog fie üon
bem $alQft ausging. 2)iefer n)Qr jugleic^ bad Zentrum fär
bie geiftUc^ » n)cltticj^e ttriftofratie bed fianbed. S)er äRajor^
bomu^ üerbanb bad ariftofratifd^e Sntcreffe mit bem b^nafti^
fd^en. föti bem ®ange, ben bie Sreigniffe genommen l^atten,
üerfte^t t& ftc^ gteid^fam üon felbft, bag ber junge Aönig,
ber bann auf ben S^^ron ftieg , üon ben Dberl^äuptern ber
Hriftofratie, benen er feine Autorität t)erbanfte, abl^ing. S)arin
aber lag nun ein Problem für bie @efammtt)erfaffung bed
Sleic^ed, bad glei^ na^ bem S^obe (Sl^Iotari^ in üoKe ßoibenj
trat, inbem nun ein anberer Sönig, totld^tx bie Autorität 'Qber
bie brei Steic^e in SCnf^rud^ na^m, auf ben X^ron gelangte.
Sie foQte fic^ bie ber mäc^tigften ^roüinj eingeräumte ®etb^
ftänbigfeit ju bemfetben t)er^alten ; ober toie foQte bie Gin^eit
be$ Steic^eS aufrechterhalten tt>erben, toenn biefe Unab^ngig^:
!eit beftanb? ©outen fic^ bie übrigen ^roüinjen einem üon
Sluftrafiern geleiteten ^atatium untcrn^erfen ober foQte äluftra-
ften einem üon ben anberen ^roüinjen umgeftalteten ^alatium
fid^ fügen?
92ac^ bem Xobc S^totard II. im 3a^re 629 n)urbe
beffen ®o^n 5)agobert burd^ bie ^filfe feiner Äuftraficr jum
^einbefi^ bed Z^roned bcförbert. (Sin auftrafifc^ed @efo(ge
geleitete i^n na^ ben neuftrifc^ « burgunbifc^en Srengen, h)ie
benn nac^ ben beiben anberen ^rooinjen bie Sufforberung
ergangen n)ar, benfelben a(d ben älteften @o^n in feinem
1) aßsia 623 u. Sc.
252 9tamte0 (S;a)yitd.
Siedete anjuerfenncn. Sei ben SBurgunbecn ^atte hcA feine
©c^tPterigfett 9[uf bcm Sßege wn Sft^etmd naäf 6otffond
begegneten bie geiftlic^en unb tpeltlic^en ®rogen bem ftSntg
nnb brachten i^m i^re Untemerfung bar.
3n Sicuftrien fanb infofern eine ®egentpirhtng @tatt, ali
ein Z^eil ber ®rogen ben längeren @o^n (S^Iotard, S^ari*
bert, t)orgeiOgen \)aitt, aber ba^ l^erfömmlic^e SSorre^t bcd
älteften @o^ned behielt boc^ bie Dberl^anb. 2)er größere
Zl^eil fc^Iog fic^ an S)agobert an, unb bicfer tourbe üer^
mod^t, bem jüngeren Säruber einen X^eit beiS ditidft^, bie fron«
fifc^en ®ebicte j[enfeit ber fioire, gu überlaffcn.
S)agobert na^m auc^ 9leuftrten unb bie @c^ä^e feinet
äSaterd in 93efig, er n)urbe n^ieber atö SKonard^ ber
f^ranfen be/^eic^net. SBenn nun aber bie äluftrafier aud^
unter biefen Umftänben i^re Unabl^ängigfeit ju be^auf^ten
gemeint Ratten, fo fallen fie fid^ getäufd^t. ^er SKajorbomud
^ippm geriet^ fe^r balb gtuifd^en bem @inf(ug bed aQgemei«
neu ßönigd unb ben älnfprüc^en feiner auftrafifc^en ©tarn*
mcSt)ern)anbten in grogeS ©ebränge. ®er gleid^jeitige &)xo*
nift rütimt bie filug^eit unb äJorfid^t, mit n)e(d^er er ftc^ in
biefem Sonflift bett>egt ^abe; balb aber fam ed boc^ gu
einem Äuöbruc^ beöfelben, ber bie tDibcrmärtigftcn Srolgen
für baS @efammtreic^ I)atte. @S ift ein äRoment, ber für
bie äBeHfteQung bed ^ranfenreic^ed überhaupt entfddeibenb
gctoorbcn ift.
Unter S)agobert nai)m bad ^ranfenreid^ eine fe^r an«
gcfe^ene Stellung unter ben SRäd^ten ber S93ett ein. @d mar
nid^t o^ne f^ü^Iung mit bem ßaifer $era!Iiud unb ben meft'
got^ifd^en Äönigcn, feine §errfc§aft breitete fic^ meit unter
ben germanifd^en Stämmen aud. S)a trat, eigentlich un*
r
@aino. 258
cnoartet, ein politif^e« ©rciflniß ein, bei tocld^em ft^ feine
SRac^t erft erproben foQte.
®ie «üaren, toetc^e bie Solfanl^atbinfcl größtent^eitö inne«
Rotten unb bie 9?Q(^barüöl!er bc^errfc^ten, fo ba§ fie fottjol&l
bem gried^ifc^en alö bcm frönfifd&cn SReid^c be|cl^tocrtic§ fielen,
t)crtorcn burc^ bcn Untergang ber ©affaniben ben beften SRfiifr
^olt, ben fie biSl^er genoffen Ratten. Sie entgleiten fic^ unter*
einanber, unb au^ bie flaDifd^en Söüerfd^aften , bie il^nen
unterworfen toaren, festen fid^ ben gett)altfamcn SRife^anb*
lungen, bie man ilinen antrat, entgegen. Unter if)nen ftanb
ein reifer ^anbeld^err auf, toie benn $anbeteunternef)mungen
auc^ in biefer ß^it nic^t of)ne ben^affnetei^ ®e(eite audgefä^rt
loerben fonntcn, ein granfe öon §erhinft, be^ Slamenö Santo,
ber fi^ in ben Aämpfen gegen bie 9oaren an i^re ©pi^e
ftellte unb an bcn SSort^eilen, bie fie erfo^ten, fo großen
Änt^eil l^atte, baß fie i^n ju i^rem oberften SSnfä^rer, Änjä^
ober Äönig crl)oben. An unb für fi^ tüar ba« feineötoegg
gegen ba8 Sntercffe beS fränfifc^en 9iei(^eg unb SlamenS;
aQein @amo, obXDo\)l ein ^ranfe, na^m bod^ eine Unabhängig*
feit t)on bem fränüfd^en Sieid^e in ttnfpruc^, bie biefeS nic^t
bulben tonnte, f^rönfifd^e Jtaufleute, h)e((^e ben alten ^anbetö*
xotQ lieber auffud^ten, n)urben burd^ SQSenben, bie na^ i^ren
9ieic^tpmern gelüftete, erf^Iagcn, n^orauf bann Dagobert
nic^t fäumte, ba^ Dbert)aupt berfelben, eben @amo, hierüber
iur Siebe fteQen ju taffen. @amo antn^ortete, au^ anbere
9e(eibigungcn üon beiben @eiten feien üorgefaQen. @r fc^Iug
bcm ®efanbtcn öor, über biefc Srrungen ein ^lacitum, b. fj.
einen gemeinfc^aftlic^en ©eric^tdtag entfc^eiben gu laffen. 2)er
(Sefanbte n)oQte baoon nic^td ^ören; er behauptete, baß
S)agobert ja eigentlich i^r ^err unb $err bei^ SanbcS fei.
254 9ieimttf (Sohltet
aSBcnn man bic SBortc, »clc^c Riebet flctoed&felt ttorbcn finb,
crtoöflt fo machten bic granicn bcn Änfpruci^, baB ^Dagobert
üon @anio unb feinen SSöUern ©e^orfam forbern fönne.
©omo leugnete nid^t, tjag baiS fianb , bod ec inne ^abe , bem
Äönig gcpre, fotüic anä) baö SSoI! bai^ feine fei, wofür er
aber aud^ felbft tJreunbfd^aft bcttjeifen müffc. 5)aö aber tüollte
ber ©efanbte ni^t anerfennen. ©c^on bcr alte Autor bem
foir folgen, behauptet, ber ©efanbte ^abe babei feine
Snftruftion überfc^ritten. ®r l)ob unbcfonncnerttcife ben
Unterf^icb ittjifc^cn ben Ferren, bie S^riftcn, unb bcn Unter*
tf)antn, bie Reiben feien, l^eröor; gtüifc^cn bencn fönne feine
greunbfc^aft befteften. Santo ertoiberte : tt)enn bie gfi^anfen bie
Äned^tc ®otte8 unb fie nur bic §unbe ®ottc8 feien, — SBorte,
bic ber ©efanbte gebrandet ^abcn toirb — , fo fei c8 i^ncn er*
laubt, bic Änec^tc, bic fi^ gegen pc ücrgc^cn, mit Siffen
ju jeneifecn*). ®o bie (grjä{)tung, auö bcr man »cnigftcni^
fic^t, ba§ baö Sntcrcffc fidleren ipanbclSöerf e^ri^ , ber SRe*
ligion unb ber politifc^en duge^örigfcit jtoif^en f^anfen unb
©lauen eine Sutju^ciung ^croorrief, au^ ber fic^ ein offener
jh:ieg entf:t)ann. S(tö bie l^iftorifd^e ^anblung ©amog mug
1) nebte bie 9üt«{egun0 beiS 8en4te0 Don Srebegat c. LXVni, fyä fidf
dn@trettatmf4en ben caet^tfd^en (^dacfi^, ©efd^^te iwn8o^men I @.78 91.27,
@<i^fanf, ^aroifd^ flltcrt^ümer IL @. 417) nnb ben bentfd^en ^tflontem er«
^ben. S)te eiflen behaupten, bag k)on einet Dbet^o^eit ber ^l^ranlen über bie
(S^ecl^ gar nid^t bie 9lebe fein fonne; unb fte motten fütä^i ^aben, »enn
man blog bie Sorte erm>, in »dd^en ber ®efanbte biefen Stnfprud^ fornmitrt.
2)ann aber folgt bie 9[ntn)ort ®axttxa, fte tautet: terram quam habemus Da-
gobert! est et DOS sui sumus, si tarnen nobiscum disposuerit amicitias
conservare. EDid biefen Sorten ergiebt fxö), baß @amo ben anf|nni(!l^ ^a*
gobcrtd ancriannte. ®o tfl »enigfteniS bie Snffoffung $$rebcgar0 gemefen.
2)anad^ ^atte @anio einen Sanbflri^ inne, ber }unt frSnfifd^ füeiäft g^drte.
2)te (Sontrooerfe beginnt erß barüber, ob bad ^oVt, boiS @anio regiert, twn
ben ^nfen att gteid^bered^tigt angefe^en n>erben fo&.
2)agobert I. 255
man onfe^en, bog er, oixoo\)l ein geborener f^ronfe^ boc^ bte
©Qc^e bed Solfeg, boiS il^n ju feinem Oberhaupt erforen
l^atte, )u ber feinen ma^te. Sr unternal^m ed, fein Solf
mie gegen bie Süaren, fo auc^ gegen bie (Skrmanen ju t)er«
t^eibigen.
£)te @Iat)en l^atten bamatö audgebe^nte ©ige in 990^*
men unb jtärnt^en inne. Dagobert richtete einen großen
ftriegdiug gegen fte, an tod(i)tm ällemannen unb Sangobar^
ben betl^ciligt tooren *). S)ic beiben crften ^eerl^auf en erfod^tcn
aSort^eile über bie gcinbe, nid^t fo ber britte. 9Kah toeife
nic^t genau, too bie äQogaftiiSburg lag, ob bei @räg ober im
Sgertl^ale; bad fiegtere gilt für n)a^rfcl^einli^er. Ttxt 83e^
ftimmtl^eit toirb überliefert, baJ3 bie SBenben i^rc Surg mit
lapferleit ücrttieibigten. S)ie granfcn erlitten eine Slieber*
läge. t!h^ebegar oerfic^ert, ba^ fei nur burd^ ben fd^lec^tcn
SBillen ber %uftrafier gefd^e^en, toel^e über bie unter ber
Stegierung 2)agobertd in i^rem @cbiete ausgeübten ®en)alt«
famfeiten migoergnügt getoefen feien.
(Sin fo entfc^iebener äRigerfolg gegen eine in i^rer SluS«
breitung begriffene ^Nationalität, t)eranlagt bur^ Sntgn^eiungen
im fränüf^cn $eere felbft, !onnte nic^t anberS, al§ bie
fd^toerftcn 9lad^n)irfungen nac^ beiben Seiten ^aben. @S ift
ber 3^i^u"^^ ^^ toel^em fic^ bie SQenben über bie
©renken beS fränfifc^en 9iei^e§ an ber oberen ®lbe \)avtpU
fSd^lid^ nac^ X^üringen ergoffen unb baS Sanb befegten.
9ud^ bie @orben ftnben toir unter t^nen namentlich aufgeführt.
Um i^nen p n^iberfte^en, mugte 2)agobert ben ©ac^fen
einen alten Zribut erlaffen unb in Springen einen ^erjog
einfegen, ben 9[uftrafiern aber einen eigenen 9Raiorbomud
1) 3m 9. fHtQwcmq/iiafin 2)agobot0 631 n. fit
256 'SIttsxaM (SopttcL
untet feinem ifingeren ©ol^ne @tgi6ert betotOtgen ^). 3^
btefem Slint ernannte er ben Snfegifel (Xbalgtfel), ben @o^n
Ärnwlfd*). 5Dtcfer mar ber ©c^toicßerfo^n bc^ älteren $4)pin,
tpeld^er no^ (ebte unb noc^ immer einen maggebenben Sin«
f(ug ausübte, befonberd in ^^olge feiner SBerBinbung mit
Sifd^of Aunibert üon Söln. Sbgefe^en wn ben perfönßc^en
■
äRotiüen leuchtet boc^ fo mel ein, ba§ ben Suftraftem bad
äRag t)on Selbftänbtgf eit , hcS fie frfitier befogen, gurfict
gegeben tpurbe unb jn^ar unter ber fieitung ber tpieber üer»
einigten Familien 9rnulfä unb ^ippini^.
Sine fefte Drbnung ber S)inge tpar bad ober ni^t. 83ei
bem lobe ^ippind er^ob fid^ ein §Qber, ber JtUeö öerwirrte ®).
®rimoalb, ber @o^n $ippind, meinte, bie ©teQung feinei^
Saterd ju behaupten. (Er fanb aber einen ®egner im $alaft
felbft. ^er @o^n bed äRanned, üon n)elc^cm bie (Ersietiung
beS jungen ftönig^ geleitet mürbe, Otto, mad^te nic^t o^ne
(Erfolg 8lnfprucl^ auf bad äRatorbomat. S)enn auc^ ^ippin
^atte äBiberfac^er genug ; ^nibert alletn t)ermoc^te bie anbere
Partei nac^ bem Xobe bedfelben nic^t jurüctiubrängen. S)ie
^ieburc^ Veranlagte (Sntin^eiung fam abermals bei einem
Jhrieg^iug jum ttudbrucf.
Vind) 2)agobert I. n)ar geftorben ^), unb bief er XobedfaD
bemog ben ^ergog üon S^pringen 9tabulf, ber ftc^ immer
miberftrebenb gezeigt ^atte, ju üölliger Unbotmägigleit, bie
fic^ gegen ben König unb ben $alaft in ftuftrafien, oon benen
1) (Enbe 633 ober Anfang 634 (Jhuf4 ^ ben gocf^migen )iir bent*
\ätm (Ikfd^td^te. 8b. XXn. @. 471).
2) Udwr bie oerfd^tebenen 92amen0fonnen bergl. Soimcfl a. a. D^
e. 102 92. 2.
3) 3« 3Ql^re 640 n. Se.
4) Soimax 639 n. Se.
(ä^tnoalb. 257
er boc^ iuna^ft abging, richtete. Unb ba er mit bem bomolS
in 93aiern l^errfc^enben agilolfingifc^en @ef^(ec^te berbunben
iDor, fo mugte ein ftricg^sug gegen beibe unternommen
werben. D^ne äßü^e tourbe ber Ägüolfinger fjaru^, ffitiro^
boalbd @ol^n, gefc^Iagen, aber SRobutf leiftete in feiner 9urg
an ber Unftrut ben träftigften äBiberftanb. SBoS i^m bobei
befonberd 5U $ä(fe tarn, n^or bie (Sntiiüeiung unter ben %u<
ftrafiern jelbft
SBon einem ST^eile t)erficl^ert, bag man eS nid^t ernftli^
gegen i^n meine, brang er um fo [tarier gegen ben anberen
\)üx unb richtete unter bemfelben ein 99Iutbab an, bei beffen
ätnblid ber iunge ©igibert in X^ränen auSbrac^. @r felbft
aber tofirbe n)a{)rfc^einlicl^ erlegen fein, ptten fi^ nic^t @ri*
moalb unb Slbalgifet feiner angenommen. ®a auc^ 9{abulf
fi^ jur Stnerfennung bed JlönigS bequemte, 30g bad o^ne^in
gef d^lagene $eer fic^ jurüd ^). (&^ n)irb befonberS ben mainji^
f(^en $eert|aufen @(^ulb gegeben, bag bie @ac^e fo fd^Ie^t
abgelaufen mar.
®erabe in biefer allgemeinen 83ern)irrung, an ber aud^ ber
Sd^toaben^erjog X^eit genommen l^aben foQ, tougte @rimoaIb
burd^ biefen fic^ feinet äRitben^erberS 3U entlebigen unb bai^
SKajorbomat in S3efig ^u nehmen ^). ®amit aber toar fein
S^rgeijnoc^ nic^t befriebigt. ^Id au^ Sigibert ftarb ^), meinte
er neue Sinmirfungen t)on 9leuftrien ^er fürchten gu miiffen,
too S^Iobtoig II. ben X^ron beftiegen ^atte^). Sr l^at ben
1) 3m 8. (ober 9.) ttegtenmgdio^re @igtbert III. (no^ gf^begar
c. LXXXVII), 641 u. «c.
2) 3m 10. ffU^nm^oifct eigtbertt @frebegar c. LXXXVm),
648 n. Se.
3) 1. ^htaac 656.
4) @tgibert, ber ältere @o^n 'Dagobert, toax in bem ad^en (^Jrä^egar
b. Kanle^aSSeUgef^idlte. Y. 1. 1.-8. «ufl. 17
258 97eunted (SofriteL
Serfuc^ gemad^t, feinen eigenen ®o^n an beffen @tetle ju
fe|en. @igibert ^atte bereite einen 96!öntmting; ©rimoalb
üerftanb eS, benfclben ju entfernen unb feinen eigenen ©ol^n,
bem er ben meron)ingtf(^en iRamen Sl^ilbebert c^ab, aU Jtönig
einjufe^en unb i^m eine gen)iffe Slnerlennung ju t)erfcl^Qffen.
Sluftrafien tpürbe babur^ t)oQ{ommen unabl^ängig ge«
n)orben unb in @egenfa^ gegen 9leuftrien getreten fein.
Slber fon^eit toaxtn boc^ bie f^ranfen bem nteron?ingif(!^en
$aufe nid^t entfrembet, bog fie fid^ baS l^ätten gefallen laffen.
9}on bem ^önigt^um auf einer anberen ©runblage ald bem
®rbre(^t ^atte man feinen ®egriff. Sie bemächtigten fi(^
@rimoatb0 unb f^teppten i^n fammt feinem ©ol^ne nad^
?ßari^ t)or ben Äönig, ber 93eibe öerurt^citcn lieg.
3a^r unb 3:ag biefer Sreigniffe (äffen fic^ nic^t genau
ermitteln; man f)at fogar eine Slotij gefunben, nad^ ber e^
f (feinen fönnte, afö ^ätte ©rimoalb einige 3a^re felbftänbig
regiert*). 3c§ ttjiH tjierüber nic^t entfd^eiben; unleugbar ift
bo^ bie Xliatfac^e, bag ©rimoalb ed unternommen ^at, ftc^
beg Xl^rone^ felbftänbig ju bemeiftern, baburc^ aber mit
ben granfen jerfaflen ift unb ben lob gefunben ^at. ©ein
c. CIX) 680 u. %t,; (E^Iobnng IL in bem gtootften 9legienuigiSjla^e (f^rc
begar c. LXXV) beffelben, 634 u. fit. geboren.
1) 9$gl. bie gdelJirte Sb^anblung Don ftrufd^, 3"^ (E^tonotogie ber mero«
mingifd^en ^ntge (^rfd^ungen jur beutfd^en ®(\äi\6)it XXU ©. 473. 474). S)o4
bleiben oud; ba nod^ tntit S^^ übrig, jtrufd^ behauptet, S^itbebert l^e
(Ein ^afyc regiert, ©rtmoolb fieben 3a^e, SQed auf <^nmb eines JtatdogiS, in
beffen Urfd^rift eS ^gt: Ghildebertas id est adoptivus Grimaldus reg-
narit annos VII unb in beffen f|)&terer 9lbf(!^rift fid^ finbet: Eildeber-
tus adoptivus annum I, Grimoaldus annos VII. $agi ^t barauf htß
rettt refleltin unb bie annos septem in menses forrigirt, ttx)bnrd^ bamt
wenigfieniB bie (Srj&b^ng ber ®efia aufrecht erhalten werben wfirbe. $Stte
(ihnmoalb o^ne Könige regiert, fo würbe er bod^ nid^t in bie 9{ei^e ber (egiümen
J^ömge aufgenommen werben lonnen.
(Sbtm. 259
^anjeS @efc^Ied^t tpurbe fo jurficfgcbrängt unb jugleic^ trat
bie alte, t)on ben gcncatogijc^en Snfprfic^en unabhängige
t^rage, n^elc^e baS SSerpUnig in)ifcl^en ben bret fränftfc^en
9letd^en, namentlich jtpijc^en 9leufttien unb Sluftraficn, betraf,
in ein ntm& ©tabium. 9leuftrien befam aufd 9{eue boS
Ue6ergen)ic^t. 2)ie Autorität bed Steic^ed concentrirte fid^
noc^mali^ in bem föniglic^en $alatium ju $aris, tpo nun
(S^tobtDtg II. bie @teQung eined SRonarc^en ber brei SReic^e
einnal^m.
9la^ bcffen lobe*) f^ritt man aber bod^ »ieber ben
alten @en)o^n^eiten bed mcrotDingif^en $aufe^ gemäg ju
einer Z^eilung. iReuftrien nal)m ber ältefte @o^n bed SSer»
ftorbenen (Slot^ar m. in S3efig, er t)ereinigte bamit SSurgunb.
3n Suftrafien tt>urbe abermals ein unabl^ängiger Sr^^ft ^in
jtoeiter ©proffe beö merottjingifc^en §au|e^ Sl^ilberid^ n. ein*
gefe|t; [ebod^ au^ S^lotar l^atte leinen männli^en drben.
Ate er im Saläre 673*) geftorben toar, trat eine Spaltung
über feine 9iad&foIge ein, bie bann für bag fianb toie hcS
^au^ unl^eitüoQe äBir!ungen (jerbeifü^rte. 92iema(S ftanben
fi^ bie äRomente bed inneren Seben^ bed fränüfc^en 9{ei(i^eS
beftünbiger unb greifbarer gegenüber. 35a3 Amt bci^ aRajor*
bomud toax an Sbroin übergegangen, ber ed aber im ©egen»
fa^ mit ben Snfprüc^en ber neuftrifd^ " burgunbifc^en älrifto^
fratie öertt?attcte.
SBä^renb nun feine @egner i^re %ugen auf ben auftra«
fifc^en ftönig @^ilberic^ n)enbeten, gog Sbroin ben anberen
S9ruber S^Iotar^, X^eoberid^, ^erüor unb proHamirte i^n
Uli Aönig. (Er verlegte aber aOe ariftofratifd^en Steckte unb
1) (Snbe 657 u. Sie.
2) 3c( folge ber Serec^nung üon Sttii\äi a. a. O. @. 459 f[., 477 ff.
17*
260 9{eunted (Sopttd.
9[nfpräc^e baburc^, bag er bieje @r{)ebung üorna^m, o^ne
bie getoo^nte SSecfammlung ber Srogen^ in n>etc^er bie JZönige
onerfannt ju iperben pflegten, 5U berufen. Sbroin ift für
bie ©ejammtgefc^ic^te be^ ^ranfenrei^ed babur^ bebeutenb,
bag er bie ^öc^fte (Semalt in Sieuftrien noc^mal^ ju erneuern
unb fte iugki^ über bie beiben anbern {Reiche au^iubel^nen
fuc^te. ©ein äRatorbomat tpar j|ebod^ ntd^t tpte bad ber
$tppintben im ©egenfag gegen bad Aönigt^um errungen
tDorben ; er jc^Iog fi^ an ba^ ^önigtl^um, t)on bem fic^ feine
äRac^t t|er((^rte6, o^ne Sificf^aU an ; ed getpann bcn Snfc^etn,
als ob bie beiben ©en^alten enge vereinigt bie Sin^eit bed
gefammtcn f^ranfenreic^eiS in !ompafter äRac^t barfteDen
tpfirben. 9tot^tPenbig aber fanb er äBiberftanb, befonberS
tparen bie Surgunber miJ3t)ergnügt. S)iefe meinten, er n^oQe
fi^ ber Autorität bei^ JtönigS nur bebienen, um in beffen
Flamen ben fc^toerftcn i)ru(I über fie ju Der^ängen; fte
fürchteten, aQe ®elbftänbig!eit ju t)erlicren. Ss n)ar nic^t
fo fel^r auf eine Empörung gegen X^eoberic^ abgefe{)en,
tDenn fie nun ben Sruber bedfelben aud ttuftraficn ^erbci^
riefen, a\i gegen ben äRatorbomuS, ber im fflamtn X^eo«
beric^i^ regierte. 3n tJrotge beS allgemeinen ^affed, ben Sbroin
fid^ jugejogen ^atte, n)ar bie ©ad^e auf bad Scic^tefte ent«
fd^ieben. (£r fa^ fid^ plö^üc^ t)on [ebermann Dertaffen; ed
fd^ien noc^ ein Sft ber @nabe ju fein, n^cnn er nac^ bem
Slofter SuEoöium üertoiefen tourbe. %ud) auf I^eoberic^ toar
ber $a§ jurücfgcf aßen , meldten fein äRaiorbomui^ ertocdte.
äRit Ginem Schlage trat (S^ilberic^ oon Sluftrafien auc^ in
ben beiben anberen Sleic^en atö fiönig auf, boc^ hielten bie{e
bie 3cit für gelommen, um ber SBicberaufric^tung ber ©etoalt,
n)ie fie @broin üerfuc^t ^atte, üorjubeugen. @S liegt eine
Ceobcgar. 261
^Tt Don Sßa^lcapttulation barin, totttn i^ncn S^ilberid^
jufogte, anä) in ben betben anberen Sleic^en feine @inmif^ung
eined ^^rtemben ju geftotjten, unb bie Siegicrung berfelben,
toobd o^ne d)DeifeI qu^ bie Stellung eineiS äRatorbomu^
toerftanben n)urbe, nur in bie ^änbe t)on Eingeborenen gu
legen. äRan fann barin eine totxittt Sludbilbung ber im
3a^re 614 feftgefe^tcn SBeftimmungen über bie Drganifation
bcS Siei^eS fel)en, tveld^e trog aQer entgegengefegten SBerfu^e
nod^ immer qI^ gefeglic^ maggebenb betrad^tet toerben fonnten.
üDie äRitglieber ber Slriftofratie nal^men eine gleid^e SSerec^*
tigung ju ben oberften SSeriüaltungSftcöen in Änfprud^.
@inen äRa^t^aber, toie ®broin, ber jlc aDe niebcr^ielt,
ttJOÖten fic nid§t lieber auffommen laffen.
(S^i(beri^ toar üon feinem auftrafif^en äRojorbomud
Sulfoolb begleitet, ober eben barauf fam e^ an, beffen äRad^t
auf Äuftrapcn ju bcfd^ränfcn, 5Reuftrien unb befonberS 83ur«»
Qunb ber Siegierung ber einl^eimifd^cn ©rogen jn überlaffcn.
Snfofern nun auc^ SQuIfoalb bur^ bie auftraftfd^en ®rogen
cingefd^ränft tourbe, trat eine Slrt üon ftönbifd^cm Slegiment
in auSfid^t. S)er ftönig erfc^ien an ber ©pige ber brci
^rooinjialrcic^e boc§ loieber jcl)r bcf^ränft. Unter benen,
bie neben bem Äönig fid& eineS üortt)altenben änfe^cnö er«*
freuten, tt)ar feiner einflußreid^cr , alö ber SBifc^of Don
Sutun, ßcobegar, tt?el^er fic§ biefem, trenn toir i^n rid^tig
l)erftel)en, ftänbifd^ unb proDtnjieQ eingeengten Jlöntgt^um
juneigte. 3n i^m fpiegclte fid^ bie äRa^t ber ^o^en @eift^
Itd^feit ungefä{)r in bem ©inne bc^ ©regor Don Jourö. 6r
loar Don Dorne^mer §erfunft, Don feinen ßltcrn in früher
Sugenb bem Jßalaft jugefü^rt, — tt?o 8(fle jufammenfomen,
toel^e auf l^ol^e Jtemter Slnfprud^ mai^en fonnten, — unb
262 92anite5 (Sopitd.
bann einem bena^barten 83tf^of flbergeben, ber it|n in
bcr SBeifc bcr Seit ju feinem Slad^folger ergießen folltc*).
^ier ni^t aQein in ben geiftlid^en 2)iiScipIinen, fonbern aud^
in ber Stec^tötpiffenf^aft unterri^tet, enttoicfelte er aDe bie
(giflenf d^aften , bie feinem Seruf entfprad^en. dr toar ein
fd^öner, junfler SWann üon ftttlic^er Strenge unb angebomer
SiebeniStPürbigfeit. äBteber an ben $of gefommen, gelangte
er ju einer grogen Autorität; er tt\)\dt bie SQürbe eines
iBif^ofS iunäc^ft o^ne ^iöcefe, um an bem $of einen an«
gemeffenen Stang be!(eiben ju !önnen. S3ei ber im 93idtl)um
t)on Sutun eintretenben SBacanj n)urbe i^m baffelbe über*
tragen. 8?on feinen Srübem unb JBertoanbten unterftü|t er-
toarb er befonbereS Slnfe^en in SBurgunb ; unter ben @egnern
(gbroinS toar er einer ber ttjirifamften unb na^ beffen (gut*
fernung finben tpir i^n in ber 3l&\)t beS neuen ßönigi^, mo
er admälilig ju einer be^errfc^enben Autorität getaugte. Siner
feiner SSiograp^en öerpd^ert, fieobegar |ci ^ux SBürbe eines
äRajIorbomuS ert|oben tporbcn, n)aS bod^ nur mit Sejug auf
iBurgunb t)erftanben tverben fönnte; benn eben fär i^n
bilbete bie gegenfeitige Unabl)ängigfeit ber üer{d^iebenen Steid^e
ben Dornel^mftcn @efid^tspunft ber $oUtiL 9iid^t auf immer
aber tDoQte ber $önig S^ilberid^ bem dn>ang unterliegen,
bem er bei feiner I^ronbefteigung unterlüorfen worben tt)ar.
yiadi einiger Qtxi {)atte fic^ fieobegar ju bcftagen, bag bie
ertDä^nte (Kapitulation boc^ ni^t ftreng gehalten n)erbe ; aber«
bieS aber nal^m er auf feinem firc^lic^en @tanbpunft an ber
1) pr btefe Umßänbe ifl bie Tita Leodegarii ha Urfhtu« (»ou-
quet II, @. 627) loon tntltm SBert^; bte poIUifd^en ^^Senutdbuigen aber Uxnt
man bo<!^ aQein ou9 ber Vita bed Stnon^muiS (a. a. O. II, @. 611) fennen^
bte mit kidfi Don iDtodcon? unb beffen ^tad^fotgem bemi^t loorben iß.
«cobegar. 263
@^e (S^Uberic^^, beffen (Sentopn bie Xoc^ter eined feiner
D^etme tpar, anflog.
@tne 93er6inbuitg , bie er mit bem ^atriciuS SBictot üon
äRarfeiQe fc^tog, tDurbe i^m fogar ate eine ärt öon SSer*
rät^erei angered^net. (ginft bei ber geier beS Dfterfefteg, bie
in aiutun ftatt^oben foQte, fam e^ jum wUtn Su^bruc^ be^
$aberg. I)er geiftlic^e äriftofrat meinte, am fieben bcbro^t
ju fein; er ücrfud^te ju entfliegen, tDurbe aber eingel^olt unb
bann au^ feinecfeitS nad^ fiu£ot)ium gefd^idt, tDO nun bie
beiben Oegner ßbroin unb Seobegar jufammentrafcn, — nic^t
jjebo^ ald ^einbe. @d fügte fic!^ n^o^l, bag fie miteinanber
in aSerle^r traten unb im @egenfa^ gegen ben regierenben
Surften ein getoiffeg SSerftänbnig miteinanber fc^Ioffen. 5Da
ereignete ed fic^, bag S^ilbecic^ , ber t)or feiner @ttDalU
famfeit jurüdfc^redtte, unb auc^ äRänner üon ^o^er ^erfunft
för))erlic^en ß^ci^tiflu^S^n preisgab, fic^ unter feiner Um«
gebung heftige f^einbfeligfeiten jujog« (&^ !am fon^eit, bag
er einft bei ber Sagb überfallen unb getöbtet tourbe*).
3l\d)t aQein er felbft, auc^ feine @emapn, bie eben guter
Hoffnung xoax, ertag biefem @d^idfal. Ob Seobegar auf
eine ober bie anbere SBeife an biefer jlataftrop^e Slnt^eit
gel^abt ^at, lägt fid^ nic^t ausmachen. Sr ift barüber üon
einer fpätcren S^nobc öerurt^eilt »orben; unb bie SBorte,
in benen er feine SRittoiffenfc^aft leugnet, tauten bo(§ jttjeifel*
^aft^). @en)ig get)örten bie äRörber beS ftönigd nic^t ju
1) 9laäi einer bis auf baiS erfte ^dffx Sf^beri^iB III. reid^ben
(Komputation mar (£^(beri(!^ IL 2 Sa^re 6 Tlomtt SUein^errfd^er, fo bag
fein 2:0b in bad epätja^r 675 au fe^ i|i (ftrufd^ a. a. D. @. 478).
2) Vita Leodegarii auct. anon. c. 14 (Souquet II @. 621): in-
(|airebant ab eo verbum, ut de Hilderici morte confiteret^ir, se cons-
sciiim — de hoc facinore nullatenu» dixit fuisee se conscium, sed
Deum potios quam homines hoc est scire profeesus.
264 iReimte« C^apiteL
feinen @egnern. 2)a$ (Sreigntg felbft aber tpar ba^ fc^tpcrfte,
totl(S)t^ ba^ meron)ingtj^e ^aud unb bad Aönigtl^um felbft
betreffen fonnte: benn ber ftönig n^ar boc^ fraftüoQ unb
niäd^tig; er {)Qtte feinen 9lQC^fommen, ber il^n ptte erfegen
fönnen. Sla^ feinem lobe traten auf ber ©teöe bie un*
feligften ^J^otgen ein. @ine Slnja^l tpiberfpenftiger GbeUeute,
bie üeriagt haaren, enttoeber unter Gbroin ober unter ber
folgenben 5Bertt)altung, famen jefet jurücf, fegten fi^ eigen*
mä^tig in bcn ®efig, aug bcm fie vertrieben tt?aren, unb
fuc^ten xi)xt ®cgner mit n^ilber @raufamfeit ^eim. ®ie
Vinaxifk \md)^ in einer äßeife an, bag man bie SSorboten
bed jungften ©erid^td {)eranna^en ju fe^en glaubte. 3)ie Sr*
fd^einung eined Kometen n)urbe atö eine Sorbebeutung für
ben 9iuin ber befte^enben Drbnung ber ®ingc betrad^tet^).
Unoerjüglic^ tt)urben bie bciben (SEÜirten in if)rem SWofter in
biefe SSertoirrung ^ineingejogen. 3t)re Änliänger, obtool^I
untereinanber leinedmegS einöerftanben, crfc^ienen boc^ mit
gefammetter äRac^t, um fie auS i^rem ©efängnig abjul^olen.
®ie finb bann miteinanber juerft na^ 9utun gelommen unb
auf ba^ geierlic^fte empfangen tt)orben. ®aö SSolf tt)ar er*
freut, feinen alten Dber^irten lieber mit Singen ju fe^en,
allein tn biefem SKoment regte fic^ »ieber bie alte Snt*»
Stpeiung jtoifc^en il^nen. Sbroin, ber ebenfalls ben ^ön^^^
f)abxt genommen ^atte, n^arf benfelben t)on fic^ unb ftcQte
fid^ an bie ©pige feiner alten gaftion.
3nbeffen n^ar nun t)on ben anberen fränlifc^en ®rogen
3;^eoberid^, bem bie abgef^nittenen §aare toieber getoad^fen
1) Vita Leodegarii a. a. O. c. 7. ^er ^met rourbe tyom Sugufi
676 ab (Stüjdid) a. a. O. ^. 480) brei Wlomtt ^mburd^ beobachtet.
(gbroin. 265
waren, aufS 9leue jum ßönic) erhoben tporben. üßan ^atte
i^m iugletd^ einen äRajocbomu^ , bed 92ameniS SeubeftuS,
gegeben. @ie l^ielten $of ju iRo^on. aber cS lagt fid)
t)erftef)en, tpenn }e|t auc^ bie Sluftrafier gegen tt)n auf«
traten, ba er bo^ nur jum (Srfa^ i^red alten dürften ge=
lualtfam auf ben X^ron gelangt tpar. ^ud^ bei ben Suftra^
ftem fanb ffibroin Unterftü^ung. 35cn vereinten gattioncn
fonnte ber neuernanntc SRajorbomuS, ber jur mittleren ^ar*
tei gehört ju l^aben fd^eint, nic^t tpiberfte^en. (£r tvurbe
t3on Sbroin geftürjt, ber nac^ einigem S^^S^^" X^eobeiid^
anerlanntc, aber nun bie pd^fte @en)alt n)ieber t)oQftänbig
in bie §anb befam. @r fefcte bie Kombination inö SBerl,
megen bereu er t)er{agt toorben n)ar. Unb feinen ^ugcnblid
fonnte er ft^ mit fieobegar vertragen. S)er Sifd^of fa^ fid^
öon ber ^aftion (gbroinö in äutun belagert; er f)atte aber
ff
bie Selbftentfagung , baß er ba§ SSoIf ber ©tobt nid^t um
feinettDtQen ju ®runbe richten laffen n)o(Ite. @o gerieti) er
in bie §änbe ber geinbe, tt)eld6e bie, bod^ tt?of)l Don SB^janj
^erübergefommene @raufamfeit Ratten, if)m bie 9lugen auS«
jufted^en unb i^n einem ^tofter ju übergeben.
Sbroin übte bann ein 9tegiment bei^ ©c^recfend aud. (£r
gab üor, bie Srmorbung beiS ftönigS S^ilberi^ räd^en ju
»öden. ®ie SRänner, bie feine ©egner njaren, mürben ge*
tobtet ober i^rer ^abe beraubt. Sr jd^ontc auc^ bie SRon*'
nenflöftcr nid^t, bercn SSorfte^erinnen öornel^me grauen maren,
unb ben ©ef^Ied^tern anget)örten, bie er tiaßte unb Der«
folgte, ^ied 9tegiment fuc^tc er auc^ über Sluftrafien auS«
jubreitcn; ^icr aber fanb er SBiberftanb, nid^t fo fel^r an
S38uIfoalb, ber ft^ bortf)in jurüdEgejogen , unb jenen 3Rero«
minger, ber einft Don ©rimoalb nad^ 3rlanb Derbannt morben
266 'Sflamta (SMpM.
loar, als ftdnig aufgefteOt ^tte, ali an bem ^aufe bed
©rhnoalb feI6ft, ben Stnulftngem.
3)te betben ^ffttt, bie ftc^ gegen Sbrotn erhoben, SRortin
uitb $ippra, toaren 6etbe (Eitfel Smulfd. (Ebroin aber roax
xffntn ju ftarf, er beftegte fte in einer blutigen Sc^Iad^t, auS
roelc^er $ippin glfidUc^ in bie ^etmat^ entrann ^). äRartin,
ber fic^ nac^ fiaon geflüchtet ^attc, iDurbe t)on (Sbroin ein«
gelaben, fic^ jum ftönig 2:^eoberic^ ju begeben; (Ebroin r>tx^
fieberte i^n eiblic^ feinet fiebenS. 2)er (Sib iDurbe ouf leere
9tcliquienfäftc^en geleiftet, fo bog Sbroin fic^ burc^ ben»
felben nic^t für gebunben erachtete. Sr lieg SRortin um^
bringen. Sbroin iDor einer ber ))orne^mften äRanner ber
äBelt, tt^ie bie SBita fieobegarti fagt, berfil^mt in brei Sßelt«
t^eilen*). %nx bie Slnfc^auung ber Scrl^ältniffe ber Qdt ift
er noc^ ouf eine anbere SBeife merttuflrbig.
3Ran bfirfte nic^t onnel^men, bog oud ber SBürbe eineiS
SRoiorbomuS bie Sntjtoeiung mit bem ftönigt^um entfprungen
fei; man fte^t melme^r, bog fic^ (Sbroin in feiner minifte«
rieOen Dualität unbebingt an ben ßönig onfc^log, ol^ne ben
er nid^tS t>ermoc^t ^otte unb burc^ ben er fo ftarf inurbe,
fic^ feiner ^einbc ju entlebigen. 2)er obinaltenbe ®egenfa^
berut)te üielme^r auf ber Unob^ängigteit ber X^eilreic^c gegen
bie mit ber föniglic^en bereinigte @eiDalt beS äRojorbomuS.
Sin ben ©cgenfo^ ber Surgunber gegen ben $alaft fnüpfte
bie Slutoritöt beS fieobegoriuS on ; ber ©egcnfo^ t)on Suftro«
fien erfc^eint in ÜRortin unb ^ippin. Sbroin befiegte ben
1) Cont. Fredeg. c. LXXXXVII : ad locam cui vocabulum est
Locofao, n?aI^Tf(l^emU(^ Luco-Fago als lOQeid^nung eines t^eilmeife nix^
le^t erl^altenen lOuc^entDalbeS (Bois-Royal du Fays), iu)tboftti(^ oon Soon
an ber na^ äD^arle färben ©trage. Sergl. ^onneS a. a. O. 9. 123 92. 2.
2) Vit. Leodegarii auct Anonym, c. 17 (Bouquet II. p. 624).
Cbroin. 267
einen unb bie anbeten unb no^m nun eine glanjenbe Stellung
ein. Sl6er bie ^aftioncn tt^aren ju fetir aufgeregt, um i^n
iu bulben. 9ßie furj ))or^er Aönig S^ilberic^ im SBefi^e
feiner iRo^t, fo xouxit je^t ou^ (E6roin ermorbct. @ein
SRörber Srmenfrib foQ t)on il)m bebro^t gen^efen fein, feiner
$abe beraubt ju n^erben unb fi^ mit feinen f^cunben gegen
t^n üerbunben ^aben. (Sr erf^Iug i^n bei 9la^t^).
SBir n^oQen tueber fieobegar an ber Srmorbung S^ilbe^
rid^d, no^ $ippin ber SRitf^utb an ber Srmorbung Sbroind
auflagen, aber in ber 2:^at toaitn bo^ bie ^aftionen fo
ftart, bag fi^ in itjrem @egenfag n)cber ein ftönig, ber eine
toirfUc^e SRa^t ausüben n)oQte, noc^ ein ^audmeier, ber
eine folc^e befag, behaupten fonnte. S)tefe 2:§atfac^e allein
ift ffir ben B^ftoi^i^ beS merotoingif^en Steic^eiS entfd^eibenb
getoorben. 3lad) S^ilberic^ ift fein t^atfräftiger ftönig me^r
erftanben, nac^ Sbroin fein adn^altenber SRaiorbomuS in
9}euftrien. S)ie ©efammtfraft beS Steic^eS fammelte fi^ um
bie SRac^lommen ber Ärnulfinger in Äuftrafien.
(Erhebung SluftrafienS jur ^errfc^aft burc^
^ippin ben aWitttercn unb ftarl äWarteU.
99etrac^tet man bad SReic^ atö eine ®efammt[)eit , fo
gerieti) ed fd^on babur^ in eine fe^r jn^eifel^afte Sage, bag
in Sluftrafien ein unabl^öngiger ^ürft beftanb, beffen ruhige
Unterorbnung nur baburc^ betjauptet n)urbe, bog er fi^ be*
quemte, ®eifcln an ben $of ju fenben, bie feine frieblic^e
$altung Dcrbfirgten. S)aiu aber fam ein faftiofeS Sireibeu
am §ofe bon Sicuftrien, tt)clc^e§ fein fefteö äKajorbomat auf*
1) 631 tt. %.
268 ^tmtt» (&Q!pM.
!ommcn lieg. S)cr 97ac^foIgcr (SbroinS äBorotto, ber ^aupt*
fä^Iic^ burc^ bic SEBo^I ber ©rogcn bcm Jtönig X^eobcrtc^
jur Seite gcfefet ttjurbe, toax boc^ nid^t fötjifl, ju einer feften
Stellung ju gelangen. Sr fonb einen ©egner in feinem
@o^ne ©islemar, ber it)n bei Seite brängte, roa^ ft^ n^o^I
nur bal^er erttären lägt, bog bie felbftänbige Haltung $i))«
pind bod 9}Hgüergnügen ber neuftrifd^en ©rogen ern^edte«
njeld^e lieber bem Sot)nc ort^ingen, ber ^ippin angriff, ate
bem SBater, ber i^n bulbete. 3^if4<^n ©i^Iemar unb ben
Äuftrafiern ift eg bei SRamur ju einem ßwfönimcntreffen ge»
!ommen, in n)elc^em uiele auftraftfd^e SbeUeute, \x>k bie @r«
jat)Iung lautet, in ^^olge eines falfc^en SibeS ©iiSlemarS um«
famen*). SRan fa^ ein ©otteSgeric^t barin, bag ©istemar
felbft balb barauf mit %dbc abging. (SS bejeic^net bie
fa!tiofe äSeiuegung, bag äöaratto l^ierauf baS SRajorbomat
n^ieber übemal^m. S3ei feinem lobe brac^ ber alte §aber
aufs SReue l^erDor. ©urcl^ bie ®intt)irfung feiner SQBittn)e
tDurbe fein Sd^ttjiegerfol^n S3ert^ar äKoiorbomuS, ber eS
icbod^ uerfäumle, bie frönfifc^en ©rogen j\u Statte ju sieben,
fo Dag fic^ eine Smpörung gegen i^n ertjob, in n^el^er er
jttjar bie Dberl^anb behielt, bic aber jur ijolge ^atte, bag
fic^ feine ©egner an ^ippin bon Slufttafien n^anbten. 5E)enn
in bem Surften unb ^erjog bon Suftrafien fteHte fic§ bie
ein}ige fefte ©en^alt bar, bie eS im dic\ä)Q noc^ gab. äBir
finb über biefe SSorgSnge im ßinjelnen nur fe^r einfilbig
unb fummarifc^ unterrichtet. 5)er erfte Süd jeigt, bag ftd^
1) Cont. Fred. c. XCVIU : ad castrum Namugo contra hostem
Pippini ducis Gislemarus consurgens iraudulenter falso jurameDto
dato quamplurimos nobiles viros occidit. (S9 t{l eine (Sinf^altung in
ben 2:q:t ber dkfla, bie aber vo6ffl begrünbet fein mirb, nne bie (Sinfd^oltungen
bed Sf^borud ^acenfiS in bie (fi^&^Iung b«B Cont. Joan. Biclarensis.
^d^to^t hti ^ertr^. 269
eine SSeränberung uon ®runb au^ baburc^ anbahnte, bog
^ippin auf btefe Slnmut^ungen einging. ®r behauptete ni^t
oQcin bie Unab()ängigteit uon Sluftrofien, fonbern erneuerte
ben @influ§ ber Sluftraficr auf bie Sleuftrier. ©d^on ein
paar 3RaI iDar eg )7erfuc^t iporben, jegt n)urbe eiS ausgeführt,
^ie t)on $ippin gefteQten ®eifeln fiberna^men felbft bie Ser^
mittelung jipifc^en ben empörten SRagnaten unb ^ippin^.
©ic forberten i^n auf, i^nen gegen SSert^ar unb beffen än^
(länger ju $ülfe ju lommen. Unb hierauf ift 5ßippin ein»
gegangen.
(£S folgte, bag fic^ ganj iReufiricn mit Unruhen unb
geinbfeligfeiten erfüllte, bur^ toeld^c bann ein ÄricgSjug
$ippinS nac^ iReuftrien herbeigeführt n)urbe.
@«3 n^ar nid^t, n)ie man aus ber (Er}ät)Iung ber SRe^er
Snnalen f^Kegen fönnte, baiS fitogegefc^rei ber )7on Sbroin
einft SSertriebenen unb bie @orge für bie ftird^e, n^oburd^
$ippin }u ben SQSaffen getrieben n)urbe, fonbern bie Slbfid^t,
bem neuftrifc^en SRajorbomat, baiS fi^ i^m nod^ immer
feinbfelig jeigtc, entgegen jutreten. 3^if^cn S3ert^ar, ber
ben ßönig X^oberic^ bel)errfc^te unb mit fic^ führte, unb
$ippin, ber nic^t gegen ben jtönig felbft, fonbern nur
gegen ben aRajorbomuS anging, {am eS nun im ^af)xt
687 JU offenem Ärlege unb einer großen getbfd^lac^t bei
Sertr^ (Sieftri) ^). ©d^toerlic^ tonnten babei JReben gehalten, Scr*
1) Cont Fredeg. c. XCIX: Franci ad Pippinum per obsides
conjimguntur. Gesta c. XXXXVIII: Franci in inyicem divisi, Pip-
pinnB in Auster consurgens.
2) Gesta c. XXXXVIII: in loco nuncupante Textricio. (Sd ifl
h<a ^tige Xttttt) gtoif^en $^ronue unb ©aint Ouenttn, jmn battf(^e
äRdkn »eflfic^ oon ber (elfteren @tabt (Dergl. %. ^aoM, Geographie de
Gr^oire de Tours, de Fräd^gaire et de ieurs continuateurs @. 230)
im SronbifTement ^^ronne bcd 2)epartementiS Nomine.
270 yitimta ^Qpitd.
mittelungdüerfuc^e gemad^t merben, tote fte bie ^nnalen uon
3Slc^ mittl^eilen. SlHem Slnf^cin nac^ tourbe $i))pin bobiird^
SKciftcr bcS ©c^to^tfclbcg, baß ein grofecr %\)nl ber neu*
ftrifd^cn granfcn auf feiner ©eite ftanb. 9W^t mit aUcn
g^ronfen ^otte er ju fämpfen, fonbcrn nur mit einem Il^eite
berfclben. @r behielt al\o bcn $Iq$ unb notim, n)ie eine ju*
üerlafftge iRac^ric^t fogt, bad @e6iet, in n^el^em bie ©c^Io^t
vorfiel, äSermanboiiS, in 93efi^. S)oc^ n^urbe ^ippin baburc^
nic^t fogleid^ beiS dic\ä)t^ ä)>2eifter.
SBert^or I)Qt fic^ noc^ eine Qtxt lang be^Qu))tet. Unb
menn man nun fragt, n)obur^ benn bie Umgcftaltung oDer
$errf c^aft^öerpltniff e , bie bann erfolgte, ueranla^t ift, fo
uerne^men toir ba tt)ieber Don einem unfeligen @rcigni§. ®ie
SEBittröc SEBaratto«, änaficbe, toirb bcf^ulbigt, i^ren ©c^ttjieger*
fo^n, ben fie erl^oben l^atte, fpäter bo^ t)on fi^ geftogen unb
fogar feinen Xob t)eranlagt ju ^aben. Wlan fann nid^t anberg
urt^cilen, ald bag fie bem mächtigen ^^ippin SBiberftanb }u
leiften t)eritt7eifelte unb be^Ijalb mit i^m in SSerbtnbung trat.
Sie toanbte fid^ ju ber ^Jaftion jurüdE, ber einft SBaratto
angeljört l^atte. 3^r @int)erft&nbnig mit ^ippin tritt in ber
2;^atfad^e l^cröor, baß fie i^re 2;oc^tcr mit bem älteren
©o^ne beffclben uermö^Ite. Auf biefe SBeife ift ber auftra*
fif^e Sö^ft/ it\\tn SWa^t fid^ Don leiner Sonceffion ber
^one l^erfc^rieb, fonbern auf bem alten Slnfetien feinet
$aufe^ beruhte, jur oberftcn Autorität im Sieic^c cmporgc*
ftiegen. Der Äönig 2;^eoberi^ felbft fammt feinen ©c^äfeen
geriet^ in feine $änbe. Daß nun $ippin felbft äRajIorbomud
gen^orben fei, erl^eQt boc^ ni^t mit üoQer 93cftimmtt|eit. Die
Ueberlicferung ift, er ^abe einen feiner ©rofecn, Korbert,
atö feinen ©teHuertrctcr in SWcuftrien jurüdfgclaffcn unb fid^
$t|)^in ber äRittlere. 271
fclbft na(§ Auftragen begeben, ipo er in ber SRac^barf^oft
mäd^tige unb jal^Irei^e gcinbc, t)or allem bte griejen, ju
befäni))fen ^atte.
Ob eg toa^r ift baß er alle Kräfte be§ (Sefammtrei^c^
ju btcfem Äriege gegen bie grtefen bereinigt l^abe, muß
man bal^ingefteKt iein laffen. Sßa^rf^einlic^ ift ed boc^ nic^t,
ba§ Sicuftrier unb 83urgunber, totlä)t anbere geinbe, S9ritonen
unb SBü^fonen, in ber 9lä^e ju 6efäm)>fen Iiatten, i^m gegen
bie @ermanen ju ^ülfe getommen fein foQen, toa^ fte frül^er
immer üermieben Ratten. Sbk Sr^ä^Iung, bag $i|)pin ben
gefamntten Heerbann einmal aQe Sa^r im äRörjfelbe \)tx^
fammelt unb im 83eifein ber Könige, aber o^ne i^re 3ßtt«
n)irfung, aQe öffentlid^en ©efd^äfte georbnet I)a6e, ift \ä)\oet*
Iid& ^iftorif^ begrfinbet*). @tto\% ift, bafe ^ippin, beffen
@ema^Iin bem $aufe ber 8(gi(oIfinger entftammte, in aQen
Srrungen im inneren ©ermanien tok in Dftfranfen unb
springen, fo auc^ in Sllemannien, als groger S)^naft
eingriff. 5Ri^t eigentlich felbft ber ^öc^fte JBeamtc beg
fränfif^cn Könige in iReuftrien lieg er na^ 9lorbertS S^obc
feinen )üngern @o^n ©rimoalb eintreten, ber atö milbe, brau
unb gut gef^ilbert tt)irb*).
S)urc^ biefen be^errf ^te er SReuftrien , burc§ ben älteren,
S)rogo, ben er jum ^erjog t)on S^am)>agne er^ob, S3urgunb.
2)ie Ober^o^eit uon S(uftrafien über bie beiben anberen
Steic^dt^eife ift un jn^eif el^af t , eine unmittelbare .^errfd^aft
1) Ueber bie manm^faütgen controDerfen fünfte, bie tc^ ^in berühre,
üenoeife t<4 anf ben W>\dfmtt über bte 9(nnaItiS SD'Zettenfed in ben «[naleften.
2) 3n einer Urlimbe Stoniq (K^tlbebert ni. t>om 15. Wläxi 697 (Tla*
binon, De re diplomatica @. 479 nr. XXII) erfd^etnt Ohnmoolb rtoä) in
ber 9lei^e ber anberen D)}ttmaten; al» Wlaioi^orma begegnet er gnerfi in
einer Urfunbe Dom 25. gfebruar 702 (SC^abillon im @np^Iement @. 95 nr. IX).
272 92eunte« dapM.
ttior fie nic^t. 2)ie burd^ bie @iege in ©ertnanien uerboppche
9(utorttät $tpping ^ielt aber au^ im äBeften bie allgemeine
Stu^e aufrecht.
^ie ßrieg^ifige ^ippinS nac^ bem Often ^in famen
bem gan}eD SReid^e ju @ute. @o emarb ber ^erjog unb
$ürft uon 9(uftrafien eine jener großen faftifc^en ®emalten,
gegen n^el^e iRid^tö unternommen n)irb, n^eil fie in üoQer
£raft wn einem energifd^en Oberhaupt audgeäbt loerben.
@tne fixere ©en^ä^r ffir bie ßnlunft aber liegt barin nic^t.
9ieuftrien unb 93urgunb enthielten immer no^ n^iberftrebenbc
Elemente, jumal ba fie unter ber 93oraudfe|ung innerer 6elb«
ftönbigfeit organifirt tooren. Sine SSerfaffung, n^ie bie ba»
maüge, burc^ meiere eine bominirenbe SRac^t in ^uftraften
buxäi einen gleic^fam einzelnen ^ärften, in ben bdben an«
beren Steigen burc^ bie @ö^ne beffelben, bie bad 9)?aiorbomat
befagen, auiSgeübt n)orben roäre, n)ar boc^ ju unregelmäßig
unb uon ))erf5n(i(^en SSer^ältniffcn ob^ängig, atd bag fie
auf annatime ober gar 99eftanb ^ätte rechnen fönnen. $ippin
^at noc^ erleben muffen, baß fein längerer @ol^n ©rimoalb,
n^eld^er gefommen tt^ar il)n ju befuc^en, burc^ einen ^riefen
in ber £ambertudfirc^e in fittttid^, umgebrad^t tt^urbe^). Sr
üerffigte, bag beffen noc^ fe^r junger @o^n X^eoboalb bem*
{elben in bem neuftrifd^en SRajorbomot na^folgen follte, eine
ttnorbnung, bie boc^ bem SSegriff be^^ äßajorbomati^ ni^t
eigentlid^ cntfprac^. ®enn toic l^ätte ber Vertreter ber faf*
tifc^en Slutorität bed ^önigi^ ein ftinb fein bürfen. 92un
aber ging $ippin felbft im S)ecember 714 mit Xobe ab^),
1) 3tn 9(^ 714 Annal. St. Amandi. Mon. Germ. Script I. @. 6.
2) 16. ^Qember (XVII. Kai. Jan. Annales Mettenses. a. a. D.
@. 322, 21).
Eingriff bcr i«eu(lrier. 273
tooburd^ bcnn 3;t)coboaIb in Sicuftricn feine beftc @tü§e öerlor
unb bie ganje t)on ^ippin begrünbete Kombination an unb
für jtc§ jtt)eifel^aft tourbc.
(S8 ift ittjar fein S^cifel, bog feine SBittoe 5ßleftrube
»ie i^rc übrigen @nlel, jo auc^ Iticoboatb in ©d^u^ ju
nehmen unb baburd^ aufrecht ju erhalten gebadete. S)ad n^ar
nun ober nid^t möglid^. SJiac^bem bcr gürft, beffen ^erfönttc^*
feit bie brei Steige äufammen^ielt, geftorben toar, ttjic^en
biefe felbft au^einanbcr. S)ie SSetbinbung eines neuftrifc^en
aKajorbomatg mit einem felbftänbigen auftrafifc^en gürften»
t^um ertoieS fid^ unljaltbar. 3n ben neuftrif(^en granfen,
roeld^e bod^ bie ä^n^erren ber jpäteren granjofen finb,
lebte ein mel ju ftarfeS eingeborneö ©elbftgef ü^I , atö bafe
fte ftd^ ber t^rortfe^ung beS äRaiorbomatS unter üerönberten
Umftänben Ratten fügen f ollen.
5E)aS militarifc^c (befolge t)on $ippinS unb @rimoaIb8
Seiten t|er mag it)ren Unmut^ el|er erregt, als jurü*
gebrängt ^aben. @S lam j^um ßampf jn^ifc^en ben 9leuftrtem
unb ben auftrafifc^en SeubeS, in toeld^em bie legteren unter«
lagen unb X^eoboalb fid^ nur burd^ bie glud^t retten fonnte.
inmitten biefer stampfe ober gleid^ na^ benfelben ^aben
bann bie Sßeuftrier einen ein^eimifc^en ©roßen, KamenS
Slaganfreb, ju i^rcm SÖiaiorbomuS erhoben. SBiel Sluffetien
machte eS bod^, ate nac^ fo langer Qtit granfen mit
^Tanten im cotifc^en Söalbe ^nbgemein ttjurben^). *
Unter ber iJütitung SlaganfrebS brangen bie SReuftrier
1) 2)ie Cotia silva (Gesta Franc, c. 51) i|i bei f^äter gfot§t be (Smfe,
ictt f$0T6t be (&mi^ögne genannte SBon), fttb5p4 t>on biefer <Stabt (9. SocobiS,
G^graphie de Gr^goire de Toms @. 199; Songnon, G^giaphie de
la Gaule au VI« aiöcle @. 154).
Ö. Kanle, SBeltgefd^ii^te. Y. 1. 1.-3. ^Inft 18
274 92eunted C^a^ntel.
nai) bem ftol^lenkpalbe uor unb überflut^etcn bie @cbtcte bid
jur SRoaS. @ie nal^men bie t)on ^ippin i^nen entriffencn
JBcjirfe toicbcr ein, fotoic auc§ bie ^riefen bie t)on ben gtanfcn
eroberten fianbfd^aften il^rerfcitö toieber befeftten. 35ci ber
^erfteQung ber alten ©renken !onnte ed unmöfilic^ fein ^t*
n)enben l)aben, jumal ba ber t)on ^ippin felbft eingefe^tc
unb anertannte ftönig S)Qgobert mit Ztibt abgingt). Unter
^ippin n)ürbe i^m o^ne Stoeifel fein noc^ fel)r junger @ot)n
5um 9lQci^foIger gegeben niorben fein, allein je^t n^urbe biefcr
Derfd^mö^t 9lo(^ lebte ein äd^ter SRerominger in einem
ftlofter, ber ben Siamen 2)anicl führte, benn nur jum
ftlofterbruber fc^ien er beftimmt ju fein. ®r luar ein ©ol^n
bed legten äRonard^en, ber eine gen^iffe Energie ben^iefen unb
baS ganje 9{ei(^ be^errfc^t ^atte, bed ßönigd S^ilberic^ IL
5E)iefen jogen fie aud feiner flöfterlid^en SSertommen^eit ^ert)or
unb erhoben i^n unter bem 9lamen (S^ilperic^ ju i^rem
ftönig. 3n biefer felbftänbigen iQaltung n^aren fie ni^t ge*
neigt, bie einft t>on ^ippin auS 9}euftrien meggefü^rten
föniglic^en @c^ä^e in ben Rauben feiner äßittn^e ju laffen.
3m 3ai)re 716 erI|oben fie [xäi, um fie t)on ber SBitttoe be^
felben, ^leftrube, jurüdinforbern. @o gefc^a^ ed, toa^ ein
3ßenfc^enalter ^inburc^ uermieben n^ar, bog bie fränfifd^en
Königreiche toieber miteinanber in Krieg geriet^en.
3n biefer Qdi ift toenig baran gebarst toorben, ober man
fann fic^ nic^t bie 9ugen bagegen Derfd^Iiegen, ba^ bieS nic^t
nur für ba^ fränfifd^c 8lei^, fonbcrn für bie SBelt t)on 5Bc=
1) fba ber in ben Gresta abbat Fontanell. c. 6 (Mon. Germ. Script II.
@. 278) er^tenen Urtunbe Dom 9. Smri 715, axA bem fftnften ^fftt ber
9{egterung S)asobert0, in ber Z:^eoboan) ald SRajorbomnd erf<^t, ergidbt fU^,
bag bie @<!^ta(j^t im cotifd^en Sßalbe, tüie ber 5£oh bed St^roQß na(^ biefer
Seit fallen.
»ad Ttaxt^ M flwbia\>a, 275
l)eutun8 toox; benn eben bamals tpor bog toeftgottitf^e Mdä)
umgeftürjt toorbcn unb bie 9(rQ6er brangen bereits über bte
5ßt)renaen t)or. 3n biefer Ärifiö erfriert ein junger SKann in
üuftrafien, ber baS fränüf^e ffttid) unb bamit felbft ben
Dcribent au8 biefer ©cfal^r erretten foHtc. ®S tt)ar ein
längerer @o]^n ^ippinS auS einer ben eingeführten @efe^en
nic^t eben entfpre^enben SSerbinbung bcffelben, beS 9tamend
Äarl, t)on ben Späteren genannt ber Jammer, ÜÄartett^).
<&t toat t)on ^leftrube, toeld^e bte ^crrf^aft oHetn ju be*
tialten fuc^te, ^urüdgebrangt unb jule^t in einer 9lrt t)on
®ett)a^rfam gehalten tnorben. (Sigenmäc^tig rig er fi^ jegt
and bemfelben loS, um bie Wlad)t feinet SSaterS in bie $anb
JU nehmen, ein fraftiger äRann in ber 35Iüt^e ber Sa^re, ber
mit t!ri^euben ald ber @rbe ^ippinS anerfannt n^urbe: benn
-eben eines SÄanncS, toie er toav, beburftc baö Sanb. S)ie
betreuen beS $aufeS fc^aorten fic^ um i^n; unüerjüglic^
»anbte er fic^ gegen bie näd^ften geinbe, bie ^riefen ^). Aber
noc^ xoai er nid^t ftar! genug fte )u befielen ; in bem Kampfe
lelbft finb öielc feiner öorne^mftcn Slnl^ängcr gcfoffen.
(St fonnte nid^t baran beulen, ft^ ben ^eranjiel^cnben
iReuftriem in ben SOBeg ju [teilen. Ungel^inbert rücften btefc
über bie Slrbennen gegen ben W)t\n öormärtS: fte nötiiigten
^leftrube, bie @^ä$c il^reS (Sema^IS mit i^nen }u t^eilen.
^0^1 meinten fie bomit ben t)oIIen ©teg erfo^ten ju ^aben ;
1) Gesta c. 48 ttnrb StaxiS ^Stattxx, C^^olpoiba (Dergl. Sonnen a. a. O.
@. 116 ff. «re^Pg, So^rbüd^er bc« fränfifd&en SRd(^e« 714—741 @. 7 91. 3),
<äi alia uxor bQdd^net 2)er (Sonttnuator M ^rebegar c. CIU fagt : Pippinus
aliam duxit uzorem, nobilem et elegantem.
2) ®ie f^fen »aien ju @<i^iff (navali ordine. Gesta abbat. Fontan.
c 8 Mob. Germ. II @. 273) im ^omt Wläx^ (Ann. S. AmandL Mon.
Germ. Script. L @. 6) nad^ (Söüt gelangt.
18*
276 ^amk» QicapM,
auf bcm Stücftocgc aber finb fic öon Äarl übcrfaffcn toorbcn^
bcr il^ncn bic jd^tocrftcn SScrIuftc beibrad^tc.
Ucbcr bicfcn SSorfaH nun ^abcn toir einen iBerid^t übrig^
bcr itoax toeit entfernt ift für ^iftorifc^ gelten ju fönnen,.
bcr aber bcnnoc^, ba er in bic SWittc bcr ©rcigniffc einführt,
unb fclbft in bcr gomt, in bcr i^n eine fpätere ©encration
auffaßte, ni^t uniuürbifl ift tt)ieberf)olt ju werben ^).
©er iunge ftarl, t)on ein paar l^unbcrt ©efä^rtcn um*
geben, erblidtt öon einem §ügel l^cr bic öon ben geinbcn bcbecftc
Sbene t)on SlmblaUa^). S)iefe geben fid^ unter i^ren ßcltcn
ober im @d^atten bcr S3äume bcr 9{u^e ^in, bo^ jögert
Äart nod^ jum Singriff auf fie ju fc^rciten. Slbcr einem
feiner SRannen, ber i^n barum bittet, giebt er bic (Srlaubniß^
einen Sntauf auf biefetben ju machen. ®iefer luagt fid^ nun
toirflid^ in bic äRitte ber geinbe. ®r jiel^t fein ©d^ttjert;
inbem er fi^ eines feinblid^en ©^ilbeö bemä^tigt, unter*
nimmt er, aßein tük er ift, ben Äampf, inbem er ben
Stamen beS jungen Äarl ausruft, ber in fiurjem felbft ba.
fein njcrbc. SlfleS gerätli l^icrüber in fflctocgung, er ift gc»
nött)igt, immer lämpfcnb jurüdEjUttjeic^cn. Da nimmt Äarl
bic SBcbrängniß toa^r, ber fein fedter Äampfgenoffe unter*
liegen jU muffen f^eint. @r ftürjt ft^ bann mit feinem
gefammtcn Raufen auf bic geinbe. 3nbcm er ben ©cfö^rten
befreit, befommt er baS Uebergemic^t über bic ganje ©c^aar,
tt)cl^e bic gluckt ergreift. SBaS Don berfclbcn bic näc^fte
^rc^e erreicht, toirb gefd^ont unb bcm ^önig, ber bereits ben
SSorfprung gen)onncn l^atte, nad^gefd^idt. ßarl 3Rartett be«
möd^tigt fid^ nur ber JRüftungcn, bie er tjorfinbet. S)ie ffir*
1) Annal. Mett. ad a. 716. Monum. Genn., Scr. I, @. 323.
2) ^tnbl^De, eine ableite öfUt^ bon üJ^dmeb^.
@<!^la<!^t bti ^Binc^. 277
^äl^Iung nimmt fic^ tote eine poetifc^e Slüenture aud, n)el^e
ier äutor bcr Ännaten in feine Schrift aufnimmt, o^ne
t)xtl barauf ju geben, ob fie bei bem SBorrüden beS f^einbeS
i)orgefaUen n)Qr, ober erft bei beffen Stüctjug, n)ad bo^ bie
-anbeten Sla^rid^ten außer ßtoeifel fe^en.
2)ie (SrjSI^Iung ift jugleic^ f^mbolifc^ : bie gef c^tdte SSor»
Bereitung bed ^^fi^rerS, bie SSert^eibigung eine^ gefä^rbeten
^ampfgenoffen, n^elc^e ben Slnlag ju einem @c^armä^el gtebt,
bie Schonung ber in bie Air^e ©efläc^teten unb bie Stüctfid^t
tiuf ben ftönig, bem biefelben jugefc^icft n^erben, ben alfo
^arl glei^fam anerfennt. 93on ber (Erbeutung ber n^eg«
•geführten @cl^äge verlautet 9li^t^.
Wit^ ift SSorbereitung ju einem entf^eibenben @reig«
niffe, bad bann eintrat, einer @^Iad^t, bie bei SSinciacum
ann)eit Sambra^ ftattfanb, über beren ^atum n)ir fe^r genau
unterrichtet finb. Sie erfolgte am 21. a»arj 717 1). ©g ift
baffelbe 3a^r, in n^eld^em bie arabtfd^e ^^lotte SS^janj angriff.
Sluf bem ^^elbe t)on 93inc^ tourbe bie Unab^ängigfeit Sluftra^
fienö, auf ber bie SWac^t beö fpäteren granlcnreid^eS berul)te,
entf (Rieben.
Slui^ anbern^eiten ißac^rid^ten fie^t man, baß ßarl
{toc^ma(^ ben ^rieben angeboten ^at; über ben Sn^alt ber
Unterlianblungen berietet |ebod^ nur bie S^rabition ber ÜReger
Ännalen. ©ie öerbienen babei befonberc 9iücffi(^t, ba fic
ben ?ßunlt, auf ben eö für $oIitif unb ^iftorie antam, beut*
lic^ ^erüor^eben ; ic^ meine bie Unabl^ängigteit unb @elb«
ftänbigfeit bed neuftrifc^en ©ebiete^. Aarl äJ^arteO, ber ba^
1) Gesta c. LUX, toontU bie Eingabe ber Ann. St Amandi (Mon.
Ctorm. I. @. 6): mense Martio, media qaadragesima, die dominico;
trab bte ber Ann. Petav. (a. a. O. ®. 7): die dominico, die XV ante
pascha (b. i. 4. 9pnl) gufanmtentnfft.
278 ^mAH ^M.
Sdlutoergicien üermeibcn tooütt, I)a6e nur eben bie äRac^t^
bic fem SSatcr befeffcn, für fi^ geforbert^), ttjotnit boc^ btc
Snerfennung bed ftönigg als folgen vereinbar getoefen feitr
tt)ärbe; nur ben 9)?ajorbomug Staganfreb ptte er nic^t bulben
!önnen. 3^ifc^^" biefem unb bem ftönig aber beftanb bie
engfte SBereimgung. @ie ontoorteten : ntd^t t)on einer Mad)U
crtoeiterung Äarl SÄarteff^ ffinnc bie Siebe fein, öielme^r mfiffe
er auc^ bie t)on il^m in 99efi^ genommenen ©ebiete aufgeben.
S)ie Sleuftrier meinten im sollen Siedete ju fein, toenn
fie ben Jtönig unb beffen äRajorbomuS jur iQerrfc^aft
im gefammten ^^rancien ju erl^eben gebauten. @ie foQen^
ber Xrabition jufolge, einen ©d^Iad^ttag geforbert ^aben^
beffen Slu^gang ben 9{i^terfpruc^ ©otted funb t^un tperbe.
S)ie 2;rabition legt SBcrtl^ barauf, bafe ber Äönig fclbft bie
©d^lac^t befohlen ^abc, fein §ccr fei jtt)or toeit jal^Ireic^er, je»»
bo^ jum Kampfe toeniger tüd^tig gen)ef en ald bae auftrafifd^e ;
ßarl SRarteQ i)abt friegSgeübte unb erprobte SRönncr in^
gelb geführt unb für i^n Ijabe @ott entf^ieben; SRaganfreb
^abe bie ©einen toerloffen, als fie eben öon ben Äuftrafiem
niebergemefeelt tourbcn. yiad) biefer ©^lac^t toar bie ©elb*^
ftänbigleit )7on Sluftrafien unin)eifel^aft. SDenn ed nun fe^r
n^al^rfd^einlic^ ift, bag ftarl äRarteQ ben ßönig S^ilperic^
anerfannt l^aben ttiürbe; fo trat f)iebei als bie üornc^mfte
fjrage ^eruor, ob biefer an feinem 3Raj|orbomu^ feft^atten
n^ürbe ober ni^t. 3Ran erfennt ba^ bei einem 93egegnig^
loel^ed bei bem SSorbeimarf^ ßartö bei Si^eimd eintrat
S)cr aSifd^of ber firc^li^en SRetropoIc, Siigobcrt, ber einft
Staxl ans ber Slaufe gel^oben l^atte, t)ern)eigerte boc^ p i^m
1) MoD. Germ. I. S. I. @. 324 : patemum sibi suadet restanrari
principatum.
(Subo im x^rontentetd^. 279
ttberjutreten , fo lange er nic^t bed iD^ajorbomud 9{aganfreb
ntäd^tig getDorben fei ^). S)cnn eigentlich in beff en ^anb lag
bem äBefen nac^ bie l^öc^fte ®en)alt, er rtg ben ß5nig mit
fic^ fort. @ie toic^en nac^ ber Soire jurüd, atö ßar( bid
gegen $arid Dorbrang.
5E)urc^ bie @c^lac^t uon 93inc^ ^atte ftc^ ^rl SRarteO
bie ^errfc^aft in Sluftraften erfäm^ft. Site er ))on bem ^elb^
juge jurficffam, mugte ^(eftmbe aufhören, ftc^ ate bie (Srbin
t^red ©ema^led ju betrad^ten. S)er junge SDJann )7on jn^eifel^
l^aftem Slnfpruc^, ben fie jurficfjubrängen gefu(^t ^atte, befam
allenthalben bie Oberlianb, au^ in ber 83ct)ölterung t)on ßöln,
tt)o fie fic^ auffielt. SBurbe er nun auc^ ^ieburc^ in ber
S^t aWeifter in Äuftraftcn, fo luar er boc^ noc^ IcineiSttjeg^
$errfc^er bed gcfammten ^^rantenrei^ed. SEBo^I ernannte er
felbft im @egenfa^ ju S^ilperi^ einen Aönig aug bem ^aufe
ber 3ßerominger, n^alirfd^einlic^ ben bei @eite gefc^obenen
@o^n 5E)agobcrtd, beS 9lameng (S^lotar. S)aS reichte jeboc^
nic^t ^in, um feine Autorität in 9leuftrien annehmbar }u
mad^en. Sßad einft feinem SSater nac^ ber @^Iad^t bei %tvtcvi
leidet gen^efen toax, (Sinflug auf bie (Sentralregterung }u
gen^innen, toax für Aarl äRarteQ unmöglid^, ba ber ßönig
unb ber ^anSmeier, bie er belömpfte, ft(^ an ber Soirc be*
^aupteten. Snbem fiarl SRarteQ fid^ anfd^idte, fie ju be^
fämpfcn, tt)urbe er t)on einer anbercn Seroegung ber mit
einanber ringenben äßeltfräfte unmittelbar berührt
3n ben toeftlid^en ®ebieten n)ar bamatö @ubo t)on
Äquitanien, toie wir toiffen, fel)r mächtig. JDiefer tt)urbe je^t
üon Sf)ilperi(^ ju ^ülfe gerufen, ma^rfc^einlii^ nic^t, o^ne
1) @<!^teiben M $apfleS ^abtton an ben (E^fd^f Xil)muid t>on
ffO)mi» bd Souquet Y @. 593.
280 ^amu» (So^td.
bag i^tn bafär SSerfpre^ungen gemacht toorben todren, bte
juglcidö feine Unaböängiflfeit beftätigtcn ^). D^ne Qroti^tl
tooQte er nur baiS SBeftel^en g^ilperic^d II. in "^arid fidlem,
inbem er mit feinen SDJannfc^aften ^eranjog. @d fonnte i^nt
ni^t in ben @inn fontmen, ba er auf ber anbern @eite )Don
ben S(rabem unaufhörlich bebro^t mürbe, fein ©c^idfal auf
bad @IM eineiS @c^Iad^ttageiS im ^anfenreic^ ju fe^en:
benn fein Serluft an ber ©eine loürbe feinen Untergang an
ber ©aronne na^ fi^ gebogen ^aben. 9[fö ^arl SRarteQ in
getDoiinter SBeife auf ®ubo anrüdte, entfc^Iofe fic^ biefer ju*
rüd^ugel^en.
®a Äarl no^ einen anberen SSort^eil über bic Sßcuftricr
baüongetragen l^atte, fonnte @ubo fi(^ überhaupt ^ier ni^t
behaupten. Unter feinem @c^u$e nal^m auc^ S^ilperic^ ben
9{ädiug an bie Soire. ^arl ÜRarteH folgte i^nen auf bem
i^uge na^ ; aud^ bort l^ielt (Subo nid^t @tanb. ^Ir^igl^^t toat
eS gemig nic^t, mad i^n ju biefem unaufhörlichen Surüdgel^en
)7eranlagte : benn er Xüax tapfer unb unternel^menb üon 9latur.
äRan fann ni(^t anberd urt^eilen, a(d bag bie bro^enben
Anfälle ber Araber i^n für fic^ f eiber bef orgt machten ; nur
bur(^ ben ^rieben mit jtarl 3RarteQ fonnte er fic^ behaupten.
Sin fold^er ift nun gefc^Ioffen morben. (S{)ilperi(^ ti)urbe an
fiarl SÄartett überliefert, ber crft ^ieburc^ anerfannter ®c*
bieter öon SJieuftrien, fo tt)ie Don Slufter tourbc*).
D^nc Stoeifel f|at Äarl burd^ feinen ©ertrag mit @ubo ju
ben erften Siegen beffelben über bie Araber beigetragen, boc^ ift
bat)on no^ nic^t auSbrüdlid^ bie SRebe. SaS (Sttoi^t ber %f)aU
fac^e liegt junäc^ft barin, bag (S^ilperic^ ben Rauben jtarl
1) Contin. Fredeg. c. CVII: regnum et munera tradunt.
2) 720 u. «c.
©teOung Statt aßatteOd. 281
SWartcßS überliefert tourbc, bcr il^n mit aücr S^rerbictung
aufnal^m. 9la(^bem ber toon il^m erhobene ^dnig bereite Qt^
ftorbcn loar *), t|at Äarl fein 85eben!cn getragen, S^ilpcric^ afö
fionig anjuerfennen : benn nod^ lam eS il^m in Steuftrien für
feine ©tcüung barauf an, eine föniglic^e ^errfd^aft jur Se»
grünbung feiner Slutorität benu|en ju lönnen. 9Iaganfreb
toar jenfeit ber ßoire jurfidtgcblieben. 3n biefem Äampf um
ben S3efi$ ber bem Aönig jur @eite fte^enben äßad^t bed
äRajIorbomud l^atte Aarl äRarteQ bic Oberl^anb bel^alten.
S^ n^ar bod^ jugleid^ bie ^o^eit t)on äluftrafien, bie barin
lag. S)ie Stellung feincS SSatcrö ^atte er nid^t aCein lieber*
geiDonnen, fonbern infofern ertpeitert, als er auc^ in 9teu«
ftricn unmittelbar gebot @rft in biefe Qtxt bürftc man
t}ielleic^t bie @c^i(berung beS äßörsfelbeS fe^cn, meldte ber
aRe|er Ännatift mit Unrecht, »ie oben bemerft, in bie S^i
$i))pind verlegt. @d tpürbe unter Aarl ÜRarteQ gemefen
fein, ha% jene SSerfammlungen abgehalten n)urben, in benen
ber Äönig erfc^ien, unb bie ©rofeen beS SanbeS i^m ®e»
fc^enfe brauten, morauf er, nad^bem bie aQgemeinen Orb«
nungen, toelc^e fic^ auf bie ^rc^e unb bie $eerej^fo(ge be^
jogen, gegeben toaren, n)ieber nad^ feiner SBiQa jurüdgebrac^t
n)urbe: eine SluSfunft, loel^e aud^ bie 9lnnalen t)on ^^ulba
julaffen^). S)cr Äönig ttjürbe 3;^eoberi^ IV. gettjefen fein,
1) (S^Iotar IV. mar 719, ma^rf^etnli^ in ber erflen ^alfte be^
3a^d» (^e^ftdr Sol^rbü^er M fränfif^en 9tetd^ed 714-41, @. 148) ge«
|h)tben.
2) 3. 3. 751 Mon. Germ. Scr. I. @. 346, 22. SDic ©d^ilbenuig
(Sgin^orbd, vita Caroli c. 4 if! mfofem ni^t san§ ibenttfd^ mit ber ber bdben
Sbmaltfkn, cü» ber König no^ mcu^tlofer crfd^etnt Qlnbem er mit feinem
langen Sart unb ^ab^ängenben $aar auf bemS^one ft^t, bietet er boS ma^re
@d^enbifi> eines JfönigS bar. (Sr empfängt bei (Sgtni^arb leine (Sef^enle,
nne \)od^ aud^ bie iftnnalen oon ^vdCba angeben, ^at bagegen bie (Defanbten
282 iRomtes (icapM.
beffen anbemeit q(§ eined noc^ lebenben gebac^t tottb. 96er
bie @tellung AqtI SKartellS ^atte itoc^ eine anbete ©eite,
bte i^r erft allgemeine Sebeutung Derlie^.
Snbem er nun, \o gut toie fein Sater, bie Sanbfc^aften
jjenfeit ber Soire junac^ft i^rem ©c^idfal it6erlieg, ipenbete
er feine ganje Xufmerffamfeit, n)ie einft biefer, nad^ ben
Siegtonen ©ermaniend, n)elc^e noc^ nid^t in ben fireiS ber
unit)erfalen (Sultur gejogcn n)aren.
S)ie beutfd^en @tämme im inneren ©ermanien fingen
nod^ ber rcligiöfen Zrabition ber vorangegangenen Seiten
an. 3^re Serbinbung mit bem fränfifc^en 9tei(^e enthielt ju«
gleid^ einen ©egenfa^ ju bemfelben unb ^atte i^re 93ele^rung
nic^t ^erbeigefä^rt. (£s fd^ien tpo^I, als n)erbc biefc bem
Sifer ber irifd^en @IaubenSboten gelingen. SSir gebadeten
ber STUffionare, bie t)on ber irif^en Airc^e ausgingen ; überaO
brangen fie t)or.
3n Stemannien unb SBaiern Inüpftcn pe an bie Uebcr*
refte ber Aird^en an, bie in bem rdmif^en 9ietd^e beftanben
t)atten. 3n bem alten 93rigantia XDXxttt @t. @aIIuS, in ben
SRuinen üon 3ut)at)ium ^atte ^Rupert feinen @i$ genommen;
bie alten totalen ^räftigien übten aufS 9leue i^re SBirffam«
anju^oren vaCb i^nen bie Slnttoorten p geben, mel^e t^nt ber 3)?a)orbomitiS
befolgten fyit ^ mag t9 getvefen fem, aÜS naä) (onigdlofec Qed nnebec
em Äönig ^enwrgefud^t tourbe. Unter Statt ÜRorteH mürbe, ivie mir f4«nt,
no4 ber ^uti ber Ohnmächtigen unb ber allgemeine griebe Derflinbigt morben
fein. 2)ie SBorte ber SD^e^a ^mtolen ). 3. 692 (Mon. German. Script I
@. 820) eum, quem sibi ipse propter humilitatis et mansnetudinis
magnitudinem praefecerat, praesidere jubebat, fümmen me^r mit ben
3ufiänben nnter Stcal WtatitU aU unter ^^m, ber ja no^ immer feinen
ficüoertretenben iD^ajorbomuS in iReufhnen ^atte. 2)ie altere (itoo^n^eit, ben
Heerbann eingurufen, fann man erß bann wieber eingefti^ ^ben, aU bie
brei %\fdUaä)t mieber in (Siner $anb bereinigt »aren.
^er^aünig p Saiem. 288
!cit Qud. 2)oc^ tDar aud^ Dad t)oIfötpmItc^e ^eibent^um
no(^ mad^tig im @d^n)Qnge.
93on benen, toeld^e in ben @tämmen eine alt^erfömmlid^e
Autorität bcfaßcn, begreift man t^, ba§ fie ben äRiffionarcn
äSiberftanb entgegenfe^ten ober boc^ leicht mit i^nen jer^
fielen. 3n ben ©emegungen, bie barüber entftanben, ^atte
nun fd^on $ipt)in ber SWittlere bie ?ßartei ber SRiffionare
genommen. S3on bemfelben ift fogar ein d^arafteriftifd^eS
SSorge^en in bicfer 93ejiel^ung in Erinnerung geblieben.
?ßippin ftanb mit bem in SBaiern öorl^enf^enben @e*
fc^lcd^te ber Sgilolfinger in engftcr SSerbinbung. ?ßleftrube,
wie toir ttjiffen, geprte bemfelben an. @inc lo^ter^
U)elc^e biefer Siermäljlung entfprang, SBilitrube, toar bann
njieber mit einem ägilolfinger SRamenö 3;^eobebaIb t)cr*
l^eirat^et loorben. ^ippin unb 2:^eobeba(b ftanben cinft im
Sunb gegen bie ^erjogin t)on X^üringen ©ailana, bie i^ren
@i| in äBürjburg ^atte, unb mit bem d^riftlic^en Tli^^u
onar ^lian jerfaüen toax] fie lieg biefen erf erlagen, tok
fie fic^ aud^ \l)xt^ ©ema^te enttcbigte. Sie l^ictten ben
©o^n beÄ Icfeteren, §etan im ^erjogt^um aufredet. Sein
Sanb fd^eint babei beträchtliche (Sinbuge erlitten ju t)aben;
ein Stüdt beffelbcn ift bamatö, tt)ie man "annimmt, an S3aiern
gefaQcn.
Salb aber erreid^tcn bicfe ß^^^ö^^iffc auc§ SBaiern
felbft, loelc^ed bamald unter üerf^iebene iper^oge getfieilt toat.
Orimoalb, ber feinen ©ife in.greifing l)atte, oermäl^lte fi^
nac^ Z^eobebalb^ Xobe mit beffen äBittme 93ilitrube, auf
n)elc^e ein S^^eil ber ©d^ä^e i^rer äRutter übergegangen loar.
©ie ttjar babur^ eine geborene geinbin Sari äRarteUö ge*-
n^orben, ber. aud^ ^ier bem @^t)riftent^um feinen ©d^ug an^*
284 ^mttUi (S<M)Ud.
gebet^en Iie|. 2)er d^riftlic^e äRiffionar (Sorbinion nafjm in
fjfrctfing eine Stellung ein, n)ie fttlian in SSfirjburg. @r
fpra^ fein S3erbammung^urtf)etl über bie @f)e ©rimoalbS
mit ber 9Bittn)e feinet 93ruberd unt)er^o]^Ien and. (Sorbinian
cntjog fid^ einer öl^nlic^en ^ata\ixop\)t, tt)ie fie fiilion er^
falzten ^atte, bur^ bie ^lud^t. Aarl äßarteQ aber ergriff
biefen Snla§, um fic!^ mit $u!bert, bem @o^ne beS älteren
93ruber^, ber immer eine getpiffe Öber^o^eit beonfpruc^t ^atte,
ju ücrbinben unb manbte fic^ iugleic^ mit ben Sangobarben
gegen ©rimoalb. @inem breifad^en Singriff üermoc^te berfelbe
nid^t iu tt)tberfte]^en. @r fam mit bem 5Hnbe, bad i^m
SBilitrube geboren ^atte, um. S3ititrube tDurbe t)on ^arl äRarteQ
in bie ©efangenf^aft abgeführt ^). 3N t)erbanfte ^auptfä^Iic!^
^ulbert bie Stutoritat über alle Sngel^örigen beS @tammed,
Baxl TlaxitU fagte fic^ nid^t uon ber agilolfingifc^en ^Ser:'
n)anbtfc^Qft loS. (£r nal^m t)ielme^r eine Zod^ter aui^ bicfem
^aufe, @tt)ana^ilbe jur @ema^Iin^).
Die @ctt)alt ber auftrafifc^cn Surften toax eigentlid^ mit
ber ÜRiffion Derbünbet. Erinnern n)ir und, bag ber f$ort=
gong ber 93e!e^rung im fflblid^en fjfriedlanb t)on ben Srfolgen
abging, totlä^t Aarl SDtarteQ im Kampfe gegen bie ^^tiefen
bat)on trug, fo lann man fid^ nid^t ber SSa^rnel^mung uer«
fc^Iiegen, bag ber ^er^og t)on äluftrofien eine mit biefem
fjortfd^ritt t)ertt)anbte SWac^tfteBung ^atte. 3n allen ©rcnj*
gebieten mar feine ^errfd^aft fo lange jtoeifel^aft, atö eiS bie
Sieligion toar. gfir biefe lag nun ein Sort^eil barin, toeuK
bie angelfäd^fifc^e äRiffion ber irifd^en jur Seite bie 93e!e^rung
1) 725 u. «e. Ann. Tiliani. Mon. Genn. Script I @. 8.
2) neptem Odilonis, Ann. Einhardi §. Qf. 741. Mon. Germ. Script I
@. 185.
^ati TloxttU unb bie a^frion. 285
bc^ mittleren ®ermantcn«, Don Dftfranfcn, 2;pringcn, Reffen
untemalim. SSon bcm Urfprung tiefet SKiffion unb bereu
Sufammen^ang mit 9lom roiib foglcid^ bie Siebe fein. 3"*
näc^ft erfd^etnt fie in i^rer SSerbinbung mit bem auftrafifd^en
^erjogt^um ald fold^em. fDlan I|at e^ bem ^erjog unb 3Raior»
bomuä jum SSornjurf gemacht, bafe er nic^t mel)r für Soni«»
fatiud getrau f)ahc. 3n äSa^r^eit aber t)Qt er bad unbe^
bingt SRotl^toenbige getl^an ; er lieg ber S8efcf)rung freien Sauf,
fotoeit feine Autorität übert)aupt reid^te. @in entfd^eibenbeg
äRoment bafür liegt in ber t^äQung ber l^ciligen (Sic^e bei
©eiömar unfern gri^Iar, bie üon bem SSoIfe als Zeitig*
tl)um t)ere^rt toutbe. 3ßan barf in ber (Sid^e too^I nod^
einen Uebcrreft ber alten ^aine erblidEen, meiere in ber ölte*
ften Qdt bie Statten ber religiöfen SBcrel^rung bitbeten. @o
lange fie ftanb, fanb bie Sefel^rung in bem Slberglauben, ber
ft(^ an ben t)eitigen S3aum fnüpfte, einen populären ©egen*
fafc, ber bie ©emüt^er t^eilte. gür ba« »oII bilbetc eö ein
6tüd feines ®lauben«, baß ber l^eiligc S3aum nod^ ftanb. SGBie
^ötte nun ber 9}2ifftonar eS toagen fönnen, ^anb an ben
Saum ju legen, n)enn er nid^t ben Sd^u^ beS regierenben
dürften für fid§ gehabt ptte. Db bie ^eilige ©d^e fte^en
bleibe ober fallen tofirbe, njar bie entfd^eibenbe grage für bie
SeDötterung. 3Kit bem Saume fiel bie alte 9leligien unb er*
f)oi fic^ bie neue. (£S ift ein Äft, toie i^n @t. ^atrid in
@d^ottlanb DoQbrad^te ; tpie n)ir einem ä^nlid^en in bem ara-
bifd^en 2)cmen begegnen. 3)ie SRic^tigfeit ber ®otteSöere]^rung,
bie an ben ^eiligen 93äumen t)oll}ogen n)urbe, !am eben ba«
burd^ ju 2;age, baß ber ®ott, bem fie gettjei^t ttjaren, fie nic^t
fc^ü^te. 3n Reffen loar baS um fo bebeutenber, ba bie So*
falität fd^on einft unter ben alten ©intoo^nern, ben Statten,
286 ißeunte« Q^apitel.
einen 3Rittclpunft für bog SJolf gcbilbct I)Qtte. ©g toar bei
®ctgmar unfern öon ^ri^Iar, baß bcm SKiffionar bic ^anb*
lung gelang, baß er fie glüdüc^ tjoflbrad^te *). S)te Scööl*
ferung fal^ barin einen neuen SBetoeiS für bie ©öttlid^feit ber
neuen Scl)re, toelc^e ber äWiffionar tjerfünbtgte. ®ur^ einen
über bie ©ac^fen erfod^tenen JBortticil njar bcren Slüdtroirfung
auf baS mittlere 3)eutfd^lanb jurücfgebrängt.
Uebcraa ftiftetc Sonifatiuö Älöfter, bie toieber ©ifee ber
SWiffionare waren, unb ßirc^en. @r erfreute fid^ ber Unter*
ftüfeung ber üorne^mften Singefeffcnen , bie jur 5ßartei ber
5ßippiniben übergetreten toarcn. ?ßoIitifc§e unb religiöfe 3n»
tereffen ttjirften xufammen.
Sie begrünbeten jum erften SWale eine getoiffe @in*
^cit t)on ©ermonien. S)er Stifter berfelben bel^errfd^te ju-
gleid^ bie beiben anbercn fränüfc^en jtönigreid^e. Snbem
Wic^ ju jerfaöen fc^ien, tourbe bie SKa^t beö fränlifd^cn
9leid^ed erft eigentti^ begrünbet. Unb etoig bentoürbig ift
ed nun, bag biefeiS in ber Spod^e gefd^a^, in tüd6)tx bie
arabif^e Sßelt^errfc^aft bai^ gefammte 9lbcnblanb bebrol^te.
Wlan barf bic @^^riftianiftrung t)on S)eutfd^(anb ni(^t aQein
unter bem ©cfic^t^punft beS religiöfen ©(aubend unb feiner
ße^re anfeilen. S)enn f o »id^tig biefe aud^ finb ; e^ tpar eine
tt?eIt^iftorifd^c 9lotf)tocnbigfeit , »enn bem 38lam, ber nod^
immer in bem europäifd^en (Sontinent öorbrang, ein ©egcn»
gen^ic^t gefd^affen n)erben foQte. 93onifatiud n^ußte rec^t
1) $9t. fiber tneSotoIitat: SBmd, ^efrtf^e SanbedgcW^tc II @. 283 ff.
1S>ttt 9Be4feI b€r ettmmung fc^ilbert ^ilKibaU) Vita S. Bonifatii c 6
3aff^, Bibliotheca III @. 452: quo viso, prius devotantes pagani
benedictionem Domino pristina, abjecta maledictione, credentes
reddideront
@d^Ia4t bei ^otderd. 287
iDol^t, toaS in @))anien flcfc^el^en tuar; bie t)on il^m geleitete
Säefel^rungSarbeit ^at am meiften baju betgetragen, bag ftd^
ba^ in ©allien unb ©ermanien nic^t toieberl^olte. Der gürft
unb SRajorbomu^, bem er fid^ anfc^Iog, toax fofort berufen,
bie fd^toerfte $robe in jenem unitjerfalen Äam^fe }u beftefien.
S)ad ^anfenreic^ toar bereite gu einer in fid^ felbft ge«
einigten unb jugleic^ c^riftlid^en äRad^t getuorben ober in
biefer SBilbung mit aQen Sebenötrieben begriffen, ate Slbber*
ra^man, toie oben berichtet tpurbe, jenen 3^9 unternal^m,
burd^ toüd)m @ubo ^u ®runbe ging, unb bad gefammte
toeftlid^c (äJaCien in bie $änbe beS großen SBali fiel.
6g war bie 3^^*/ i" toel^er (Sonftantinopel unb bcr
Often t)or ben SlnfäQen bed (S^alifatS jtoar gerettet loaren,
aber bod^ noc^ unaufprli^ bebrol^t lourben.
S)er S^alif ^ifc^am trad^tete nad^ n)ie bor nad^ ber
SBcltl^errfd^aft überhaupt. 3^^^ ©rreid^ung biefeö 3^^^^^ ^öre
i^m nun SRid^tö förbcrli^er gettjefen, ate menn bie l^ifpano*
faracenifc^e SKac^t in ©aCien bie Oberl^anb erlämt)ft l^atte.
S)ad ST^ajorbomat , bad ade Gräfte beg ^^ranlenreic^ed unb
feiner 5RebenIanbc in fid^ fd^loß, erfc^cint erft in feiner üoCen
Sebeutung, toenn man ertt)ägt, bag e§ ber ©etoalt, tt)el(^e
bie S33elt bel^errfd^te unb aflc anberen in fid^ ju abforbiren
bro^te, in ber SThtte t)on ®aQien SBiberftanb ju leiften
^atte. Sin Slaganfreb l^ätte baS nie t)ermod^t : benn er xoixxbc
mit ben ©ermanen unb Sluftrafiern in enbtofe Ääntpfe gc«
ratzen fein. 3e§t aber toar er bal^in gcbrad^t, inbem er
mit bem lebenölänglid^en Sefifc t)on Slnjou befriebigt tourbe,
feinen ©ol^n atö @eife{ feinet ©e^orfamd an Jtarl 3JlatttU
JU überliefern; Äarl. äWarteö fonnte eS auf ftd^ nehmen,
mit ben Jtröften t)on Suftrien unb SJurgunb, toeld^e burd^
288 ^nrnttS ^osptttL
bic aScfcfirunfl gcrmanifd^cr Stämme mächtig öcrftärft toorbcn
njarcn, bcn Äampf mit bcn $tfpaiio»@araccncn ju befielen.
Äbbcrra^man öcrtDüftctc bic alten ©tätten ber religtöfen
ajerc^rung bcr SBeftfronlen, lourö unb ^oitierö; er toürbc
fic oI)nc Stocx^d übcrtüältigt ^aben, tuärc Äarl 9KartcII
nid^t JU i^rem @c^u$e l^erangejogen. 2)ie^ ift bcr @ipfel«
pun!t feinet l^iftorifc^cn ScbcnS. @d ^eigt, @ubo l^abe bcn
früher mit Äarl gefd^loffenen SBunb gcbrod^cn unb fei bci^l^alb
o^nc ^ülfe gclaffen unb gefci^Iagen n)orben; je^t aber fei
er fclbft JU fiorl aWartcII gegangen unb l^abc bcffen Seiftanb
angerufen ^). @d tt)ar bcr burd^ JtricgSjügc geübte Heerbann
bcr gtönfen, bcn Äarl aWartcü inö gelb führte. 3)cr Äern
beSfelben loar burd^ unb burd^ auftrafif^.
S33ir ^aben barüber jtnei ocrfc^iebcnc 93cri(^tc, bcn einen
t)on fränfifc^er @eite, bcn anbern uon einem fpanifc^cn Sdu
f^of, bcr unter bcn Arabern lebte. SWac^ bem einen ^) i)at
ßarl bic ©aracenen, ald fie fid^ eben t)on $oiticr^ nad^ Xourd
tocnbetcn, in i^rem Säger überfaflen unb il^re 3^1*^ jcrftört;
bann ift er mit ^ccrc^mac^t gegen fic l)erangeiogcn unb \)at
il^nen eine blutige ©c^lad^t geliefert, in ber er obfiegte. 9iac§
bem anbercn^) ^at er bcn geinb, ber croberungöluftig weiter
tjorrüdtc, nic^t cigentlid^ angegriffen, fonbern feinen Singriff
crn)artet. Sieben Xage lang ftanben bic $ccrc ^^^ont gegen
^ont einanber gegenüber. 3Ifö c^ jum ©erlagen fam, jcigten
bie fränfifd^en $cerl)aufcn bcibeiS : anfangt i^re äRannedjud^t,
fic ftanben feft toic bic 2Kauern, fie ttjcrbcn mit unbcttjcg*
1) Chronicon Moiasiacense ). 3. 782, Mod. Germ. Script I
e. 291, 86.
2) Cont Fredeg. c. CVni,
8) SftboTud $acm|lS c. 59.
ec^Iad^t bd ^ttierd. 289
li^cn @tSmaffen t)erQlid^en, unb aldbann bte Ueberlegen^ett
bcr norbifd^cn Äörpcrfraft. ®ic Sluftraftcr spalteten mit bcn
©d^tocrtcrn in il)rcr cifcrncn $anb bic ßöpfc bcr ©ö^nc bcr
®üftc t)on obcnl^cr big auf bie S3ruft^). 3n bicfcm ©c
tümmcl ift Äbbcrr^aman umgcfommcn unb bcn SKo^Iimcn
bic ßuft unb bcr SKutl), tocitcr in bicfcr SRi^tuntj üorju*
bringen, genommen tüorbcn. 3t)r üagcr fiel bcn Sluftroficrn
in bie $änbc^).
lapfcrc SBaffcnt^atcn erregen immer SBctounbcrung ; jur
toedgcfd^ic^tlici^cn 93cbcutung ergeben fic ftd^ erft bann, tnenu fie
bcn großen 3ntereffcn bcr SSöIfcr unb bc3 SKcnfd^cngcfd^Ic^tc^
entfprec^en. SSon folc^cn ift ^ier bie Siebe. S)cm SQßiberftanb,
bcn Sionftantinopcl unb bad füblic^c ®aQien bidl^er bcn
?lrabcrn gciciftct ^atte, fcfcte fiarl SKartcII bic Äronc auf,
inbem er biefelben aud ©aQicn iuxüdxok^, bad burd^ i^n
1) 3ßborud ^oceitftd: ferrea manu per ardua pectorabiliter ferientes.
2) ^te ^ofatität ber ©(^tad^t beflimmt bad Chronicon Moissiacense
(@.291, 38) burc^ bie 3(ngabe: in suburbio Pictavensi. ^ad) einem axobU
f^en SBeri^t mürbe biefelbe an ber ©teile beB ^euti^en glecfen (Senon (früher
©enone genannt) im ^[rronbtffement (S^äteQerouU bed 2)e^artementd 9$tenne am
Cünflug be« C^tain in bie 93ienne (^rei^fig, Sa^rbü^er bti» franlif^en Slei^ed,
714—41 @. 67 92. 4, ber bie Srgebniffe einer Sb^onbbing M fran^dftfd^en
Stobitofftcierd @t. ^l^^olite oom 3a^re 1843 mitt^eilt), geliefert. 9{a4 ben An-
nales St. Amandi unb Petav. (Mon. Germ. Script. I €^. 9) f&Qt bie ^la^t
in ben Oftober 732; Ann. Nazariani, Lauresh. Alamann. (a.a.O.®. 24. 25.)
nennen einen @onnabenb als ben Sag, an meinem fie DorgefaSen fei. SBeld^er
Don ben iner <Bonnabenben im Oftober (4. 11. 18. 25.ybied gemefen iß, bar«
über f^monfen bie heutigen Slnna^men (i»ergl ^d^fig, a. a. O. @. 67 91. 6)
2)a tritt mm bie angäbe ber Slrober ein, bag 9(bbcrr^aman im Wlonat
flftomab^ $. CXIV umgefommen fd (3bn ^jion unb 3bn Q^olbun bei
SRoffori, ^o^mtgoi» II e. 83. 37; Sbn «bfari im SBajan), ber mit bem
25. Oftober anfängt. (Sben biefer 25. ift ber le^te @onnabenb im Oftober,
»eU^er bemnad^ att ber 2:ag ber ^lad^t angenommen »erben mfi|te.
b. «ante, SDcUflef^l^te. V.l. 1.-8. «ufl. 19
290 92eunted (Sapttel.
äRittelpunft einer neuen religiös « potitifc^en @eftaltung ge»
iporben ttjar. S)oc§ t)oQcnbeten fid^ bie ©reigniffe nic^t auf
@inen @c^(ag.
3)ie näd^fte golge beS ©iegeS bei ^oitierS lag barin,
bag Äarl SWarteß fic^ nod^ bcS britten ber meromingifd^en
Il^eilfönigreic^e, 83urgunbS, toeld^eä feiner inneren (Sntjnjei*
ungen falber ben Arabern feinen SBiberftanb ^ätte leiften
lönncn, bemäd^tigtc unb ^ier eine ©inrid^tung traf, bie
tt)n fä^ig machte, tüie ein ©fjronift fagt, feinen ©egnern unb
ben Ungläubigen jugleid^ ju begegnen ^). @r fiebelte bort bie
gül^rer feineö §eerban nö an, fo baß bie ©in^eit be« Sieid^eg
burd^ ben ^erjog üon Sluftrafien roieber Ijergefteüt tourbe.
Sefonberg bie einer getüiffen Unabl^ängigfeit getüo^nten 3Rit*
glieber ber §ierard^ie befamen feine gewaltige §anb ju em*»
pfinben. @ben barin liegt bai^ ßl^arafteriftifc^e feiner 5ßolitif,
bag er bie Stieberl^altung beS l^o^en JtleruS mit ber ^uS«
breitung beö ß^riftent^untg uerbanb. Snbem er ben mäd^*
tigen ßird^enfurften (Suc^eriuiS aud bor Stellung, bie i^n ge«
fät)rtic§ machte, wegführte ^), unterftü^te erbic^eibenbelc^rung
bcS 93onifatiuS mit ben Gräften feinet gürftentl^umS. 3n
einem feiner SBriefc befennt SSonifatiuS, bafe er o^ne bie
SDajloif^enfunft beS dürften bad ©e^Donnene nic^t n^ürbe
aufrec^terl^alten lönnen ^).
^ie näc^fte @orge ftarl SDtarteQS mar, bie (Sr^ebung ber
1) Oontin. Fredeg. c. OIX: procedente anno sequente egie^ns
bellator Carlus princeps regionem Burgnndiae sagaciter penetravit,
fines regni illius Leudibus suis probatissimis, viris industriis ad
resistendum geDtibos rebelUbns et infidelibns statuit.
2) afm 3a^c 782.
8) ep. 5 bd 3aff6, Bibl. rer. Germ. f&h. III (Monumenta Mogun-
tina) @. 159.
ftam^fe mit ben %xQban. 291
9friefen, bic fid^ pm alten ©öfeenbicnft jurüdgcnjanbt l^attcn,
ju bämpfcn. 3)cr SRatnx bcö Sanbcd cntfprcd^cnb, brachte er
eine Heine ©ecmad^t ju ©tanbe, mit ber er bic Sitanbe über*
lüanb unb ba^ 6t)riftentt)uni tüieber^erftellte. ©ine qxo%c
gamiltc, tücld^e, früher tjerjagt, jc^t »iebcr jurüdEfam, leiftete
^iebei gute S)ienfte, immer unter äWitmirfung SBillibrorbd,
bei bem oud^ JBonlfatiuä erfc^ienen toar. 25ic beiben SlngeU
fac^fen, tpelc^e fid^ t)on aQen tofalen S3ejie()ungen bed San«
beöfleruö frei Rieften, maren bie bcften (Sepifen be« gürften.
an SBcgrünbung einer neuen ^ierarc^ie mürbe unter Äarl
SKarteB noc^ nid^t §anb angelegt. Neffen tjorne^mfte 35e»
ftrcbungen maren alle Qtit gegen bie Slraber gerid^tet.
Son bem alten 9?arbo l^er, ba§ fie eingenommen f)atten
unb ba^ nun mieber, loie einft beina()e ein 3a{)rtaufenb t)or
i^nen, eine Stellung jmifd^en ben mit cinanbcr fämpfenben
9BeItfräften einnaf|m, brangen bie Slraber nad^ Slrled t)or
unb nahmen e« in Sep| ^). 3n ben ©roßen beö Sanbe^ fanben
fic bereittDiQigc Unterftü^ung. S3on einem berfetben, Siiculf,
6of)n Siobulfg, erfahren tüir, baß er feiner Oüter beraubt
toorben fei, »eit er fid^ oon bem granfenreic^ loSgeriffen
unb an bic ©aracenen angefd^loffen l)atte. S)ie benachbarten
©tobte Iciftetcn ben 3lrabern feinen SBiberftanb ; fic ließen fie
innerl^alb i^rer äßauern Eingang finben. @o fiel 9t)ignon
in i^rc §änbc. SWac^bem Äarl SKartcö fid^ im Ileinen ©ee*
Irieg öerfuc^t i)attt, mußte er au^ ju ^Belagerungen fc^reiten,
bercn (Srfolg auf bie g^itfl^^offen großen Sinbrudt machte.
(Sr eroberte 9lt)ignon nad^ längerer Umlagerung mit ©türm.
SJann befeftigte er feine SKac^t in Stjon unb unterwarf fid)
1) 735 u. %t, Chron. Moissiasence. Mon. Germ. Scr. I <S. 292, 44.
19*
292 Sflmat» (EopUel.
btc ©cclfiftc 6i8 aWarfctflc. @r eroberte Ärleg unb belagerte
Slarbonne ebenfo tDte Slbignoit. 2)a trat i^m bann noc^mald
bte SBerbtnbung ber fpanif d^ « proDcncalif c^en ^ftenlanbe ent«
gegen. S3on Spanien ^er erfd^tenen arabifd^e t^^^^i^uge an
ben ftfiften ber ?ßrot)ence, il)re SWannfd^aften rücftcn aber
bann ju fianbe gegen iRarbonne t)or. ßarl äßarteU \af) fic^
in bem %aü, biefen mit einem X^cil be§ 93elagerungd^eered
entgegen ju ge^en. 3m gtibe blieb er ©ieger, aber 5Rar*
bonne na^m er nid^t ein ^).
^ie 3(raber Iiattcn in ÜRaurontud, einem proüencalifc^en
$arteil^auptmann , ber fie in feine 93efeftigungen aufnahm,
einen guten SScrbünbeten. 3)er ^ßroüence ift Äart äRartefl
nid^t §crr geworben; ebenfo toenig l^at er Äquitanien, ob*
toot)t er e^ mit Sciftimmung feiner ©roßen angriff, über»
mältigen fönnen. ^ie @ö^ne (Subod bel^aupteten fi^ }ule|t
»ieber. äWit bcm tapfcrften üon ilinen, §unoIb, l)at Äart eine
?lbfunft gcfc^Ioffen. SBafirfc^cinlic^ ttjar i^m fetbft in biefen
{Regionen eine einigermaßen felbftänbige Wtaä)t unentbet)rli(^,
ba bie fpanif^en Slraber toieber an ben ©ren^^en erf^ienen
unb burd^ Io!a(e ®egenanftalten jurüd(ge)oiefen werben mußten,
^arl 9}{arteQ l^at bem (Sinbrec^en ber arabif^en äRad^t üon
Spanien ^er in ©aOien einen ebenfo glüdlid^en, a(S euer«
gifc^en SBiberftanb geleiftet
^arl äRartcQ ^at !ein neued 9}eic^ gegrünbet, aber ein
5U }erfaQen bro{)enbed jufammenge^alten , neu belebt unb
t)erftärft. Sin glüddid^ gelungene^ Sebcn. SBir ^aben feine
1) 3w 3a^»^e 737. Cont. Fredeg. c. CIX. a)ie ©d^Ioci^t fanb am
3(u8 ^datt im iifaU (Sorbite (9linnart §. @L ber Ck>Dt. Fredeg.) ffibli^
Don 92arbonne @tatt; na^ ben Gesta abbatum FontaDell. c. X (Mon.
Genn. Scr. II ®, 284, 10): eeptimo ab urbe (Narbone) miliario.
r
Sftetd^t^etlung. 293
S^arafterfc^tlberüng t)on tl^m übrig, ober totr begleiten t^n
mit ftcigenbcm 3ntcreffe öon bem Äugcnblicfe an, in toeld^cm
er ftc6 öon feiner Stiefmutter losriß, big in bic 3cit tt)o er
bag anerfannte Oberl^aupt ber brei 9ieid^e unb ber groge
äRann bed bamaßgen Slbenblanbe^ gctporben toax, 3n feinen
3ertoürfniffen mit Sonftantinopel l^at fid^ auä) ber $Qpft
t)on diom an i^n gett)enbet; man bemerfte, bog eine folc^e
©efanbtfd^aft nod^ feinem anberen gürften ber granfen ju
Il^eil geworben fei. 3ebeö 3al)r feinet SebenS mar mit
friegerifc^en Unternehmungen bejcic^net; ber unbefiegte, un*
erfc^rodenc Äriegöfü^rer *) eilt immer üon einem bebro^ten
fünfte ju bem anberen. 9lur im legten Sa^re feinet SebenS
untcrnal^m er leinen S^lbjug. S)a ^at er bann feine granfen
um fic^ üerfammelt unb mit it)nen bad 9Ieix^ unter feine
beiben, ju SKännern erwad^fenen unb bereite erprobten Söl^ne
get^eilt. 2)em älteren Don il^nen, jtarlmann, t)at er ^uftra^
fien, Älemannicn unb springen, bem anberen, 5ßippin, SReu»
[trien , SBurgunb unb bie eben ernjorbene ^ßroüence juertfieilt.
S)ad eine fann alä bie @runb(age S)eutf d^Ianbd , bad anbere
ate bie @runblage bed fpäteren ^^anfrei^d angefe^en merben.
1) belligerator, Cont. Fredeg. c. CVIII; vir ab ineuntc aetate
belliger, SftboniiS ^acenfU c. 59.
(Smancipation beiS ^apfit^umd Don Sonßantinopel.
©rünbung ber beutf^en ftir(^e.
S33enn man überlegt, baß Äaifer Seo ber Sfauricr im
®rogen uitb ©onjen biefelbe @aci^e im füblid^en (Smopa unb
auf bem äWittelmecr üerfod^t, tute Äarl äRartefl in ©aflien;
bag ber $apft ju 9iom fd^on feiner firc^lid^en ©tellung falber
nid^tö me^r n)ünfc!^en mugte al^ bie $lbn)e^r be^ 3d(am in
Statten, n)o^tn biefer bod^ bereitiS t)on @allien l^er üor^
brang, fo lann man fic^ ber Slnfic^t ntd^t erme^ren, ba| ein
gegenfeitigeg SSerftänbnife ber brei ^otenjen im 3ntereffc einer
leben gelegen l^ätte, toa^ für ben Jtampf gegen bie 6ara^
cenen unenblid^ t)ortl^eiI^aft getDorben fein mfigte. ^ad ^&tte
aber bod^ toeber ber felbftänbtgen 9uffteQung eines fränfifd^en
9Ieid^eS, über n^eld^eS bie Oftrömer nod^ immer ein Stecht
ber $errfc^aft ju befi|en meinten, entfpro^en nod^ DieUeic^t
aud^ ber Sage beS oftrömifc^en Imperiums, ba§ auf lofale
©elbftuert^eibigung angen)iefen n)ar. 2)aS üorne^mfte jpinber«
nig einer fold^en Siereinigung aber beftanb barin, bag jn^ifc^en
bem Aaifert{)um ju @^onftantinope{ unb bem ^apftt^um p
9}om ein Streit ausgebrochen tt)ar, in bem fid^ an leine SluS«
fö^nung me^r benfcn lieg, ^er ®egenfa| ^atte fi^ in bem
®egenfa^ 3imf(^en 9lom unb (Sonflantinopel. 295
t)or^ergegangenen Sal^r^unbert admä^Itd^ l^eraudgcfteQt. ^ag
iai ^Qpftt^um eine göttliche Snftitutton fei, ift eine fiierard^ifc^e
Slnftd^t, ju ber fic^ ber ^iftortfer nid^t befennen {ann. ^a«
gegen fontmt berfelbe auc^ l^äuftg in ben ^aü, t)on ben
Berechnungen cineö tüeltumfaffenben ®f|rgeijc^, ber beut
$apftt^um t)on beffen principieQen @egnern fc^ulb gegeben
toirb, Slbftanb ju nehmen. 3)ic großen §anbtungen üoöjtefien
fic^ in bem Sonflüt ber adgemetnen äBeltereigniffe mit ber
iebedmaligen ©ituotion. SSon bem römifc^en @tu^{e ift anju«
erfennen, bag iijn, tüenn aud^ oüerbingd nic^t ununterbrochen,
boc^ in ben gen)id^tigften äßomenten geiftedgen^oltige äRänner
inne gel^abt l^aben, bie ben 93er^ältniffen gen)ac^fen tt^arcn unb,
inbem fie i^r eigene^ Sntereffc n^a^rna^men, boc^ jugleid^ ba^
atlgemeine im Suge behielten unb Dertt)eibigten. 9Bir erinnern
und, iDie fel^r ber ^rd^enfriebe unb bamit bie innere 9Iu^e ber
grie^ifc^-römifc^en SBelt auf einer SSerftänbigung jtoifc^en bem
römifd^en ^opft unb ben Imperatoren beru()te. ^urd^ bod
(SinDerftänbnig jlnifd^en $apft S)Qmafud unb Aaifer Si^cobofiuS
toax bie gried^ifc^ ' römifc^e ^at^olicttat begrfinbet unb nac§
mannigfaltigen inneren @treitig!eiten bei bem Slbgang bed t^eo^
bofianifd^en ^aufeS burc^ bad Soncil uon Stjalcebon bcfeftigt
tt)orben. S)ann »aren bie Dftgot^en jur §errfc^aft in Stauen
gelangt. SBir l^aben bed Sinftuffed gebaut, n^elc^en bied @r^
eignig auf bie SSeltfteQung bed ^apftt^umd auMbte. äBenn
nad^ ber äBieberl^erftellung ber Autorität beS j^aifertl^umd burd^
Suftinian ein enged ißer^Sltnig }tt)if4en 9}om unb bem ftaifer^
t^um eintrat, fo mürbe i^re SSerbinbung burd^ ben (Sinbrud^
ber Sangobarben, ber ^einbe bed JtaiferS unb jugleic^ ber
fat^olifd^en Sieligion, noc^ unentbetirli^er unb ftärfer. 3n
ben ^txitn bicfer älliancc gefd^at) eg, bafe eine firc^lic^e
296 S^xtk» (Sio^itd.
3(6tueic^ung Suftiniand t)on ben 93efc^{fif(en t)on S^alcebon
t)on bem römifc^en $ofe nic^t jurüdgetuiejen ivutbe. S)te
köpfte nahmen baS fänfte Soncilium an in bet lieber«
jeuQung, bog burc^ ba^felbe feine kucfentli^e SSerSnberung
in bie S3e{d^(üffe beS c^alcebonifc^cn gebrad^t n)orben fet-
ter Sonflift mit ben ßangobarbcn gab lüo^t auc^ jeincr*
jcitö ju mand^cn ©ifterenjcn Snlafe, aber cö lüoren leine
eigentlich firi^lic^cn. @rft unter ber ^^naftie bed $eraf(iug
trat eine ^oI(^e ein. @d mar bic monot^elctijc^e , ton ber
roir tüiff^n, mt öerberblic^ fte für bic afiati|c§en ^romnjen
beS römifc^en 9iei(^eö unb für Äegtjpten tourbe. Sli^t
minber tuibern^ärtige f^olgen fnüpften fic^ an ben SBerfuc^,
fic^ auc^ mit dtom barüber 5U t)erftanbigen unb bie ^oftrin
n^enigftend unangefoi^ten ju behaupten. 9lic^t t)on üorn«
l^erein mar bieg ber gaÖ. 5ßapft ^onoriug I., bem c§ gc*
lang ben 2)reitapitelftreit, ber im ®egenfafe gegen ba^ fünfte
(Soncil entfprungen toar, in Sftrien, tt)o bic aOmeid^ung
t)auptfäc^lic^ i^ren @ig ^atte, ju jcrftörcn, I)at fic^ in 93e}ug
üuf ben Sinen Saiden mit ben Slnfic^tcn, bic in (Sonftanti*
nopel bag UcbergetDic^t l^atten, einüerftanbcn crtlärt*), aber
jug(ei(^, mie $eraf(iuS fclbft, audgefproc^en, bag man in ben
Jlirc^en überhaupt bie 5^agc lieber öermeiben foQte. 2)icfe
^u^funft mürbe t)on ben Stad^f olgern bed ^onoiiuS Der«
morfen. ^apft Sodann IV. behauptete, bafe burc^ bic
monot^cletifd^en ßuj^riften beS ?ßatriard^en ^ijrr^uä toon
Sonftantinopcl baS ganje Äbenblanb beunrul^igt mcrbe. 3tn
©runbc traten l)iebei jmei öerfc^icbcnc Krc^lid^^polittfc^e
^rincipien einanber entgegen.
1) SD^anjt XL @. 539, C. UDam voluntatem fatemur domini nostri
Jesu Christi.
Sonflani» n. unb ^wpfi aJ^artinud. 297
Sie monot^elettfd^en fiel^ren tparen auS bem Sonflift mit
ben SRo^ammebanern ^ertorgegangeit. SSkld^e Sejic^ungen
Q6er Ratten 9Iom unb bad Sbenblanb ju biegen? $ier
btlbete bie unangefochtene S)oftrin t)on ben bciben Statuten
bad aUgemeine ®(aubendbefenntnig. SonftanS U. , ber
felbft fein eifriger SWonot^elet toax, aber bie engfte 8er*
binbung ätuifd^cn Orient unb Dccibent anftrebte, erneuerte
baS aSerbot einer öffentlichen ©i^fuffion^) biefer 2)oItrin
unb legte bem ^apft äWartinu^ L, atö er i^n betätigte *), bief e
$flid^t aufs Sringenbfte and ^crj.
anein eben in 3)em [teilte fid^ il|m ein entfc^loffener
ffiiberfad&er entgegen. SRartinuS tuar ber größte Siferer für
ben Segriff t)on ben beiben SRaturen. Statt ben Streit in
StiQf^nieigen ju begraben, }og er benfelben erft rec^t and fiic^t.
6r berief ein (Soncil nac^ 3lom, loeld^ed er öfumenifc^ nannte,
iporin bie monotljeletifc^en SSorftcHungen ald ftefecrci mit bem
Änat^cm gcbranbmarft würben®), ©ar nun ber ^ap\t noc^
ein Untcrt^an bed Äaiferd ober mar er bad ni^t? (Jon*
ftand ^ielt baran feft, bag ber $apft jum ®el)or{am gegen
feine Sbifte verpflichtet fei, unb befal)! bem ©gareren öon
8tat)enna, toenn ber $apft nic^t feiner Sc^ulbigfeit gem&g
nachgebe, $anb an i^n 5U legen. @r t)erful^r mit äRartinud,
toie ber $of mit anbcrn SBifc^öfen öerful^r, toenn fie un**
gef(orfam njaren.
2)ie groge f^ragc ber (Spoc^e über bie Sinl^eit ober bie
X^eilung ber ©ttoalt, n}eld^e ber 3Slam ju ®unften ber
(Einheit entfd^ieb, too ja ber S^alif felbft bie fianjel ber
1) 2)(r Zt^ra M ftatfer« (SonflaniS 11. bei Tlanfi X B. 1029.
2) Wtoxtm mürbe im 3u(i 649 gemeint.
3) XaS (Soncil mar im Oftober (5.— 81.) 649 Derfammelt
298 3^"^^ ^QSpxitl
SRofc^ee beftieg unb bann fein geiftlic^er SSJiQe feinen SSiber^
\pxvi(i) mei)x fanb, begann im S3er^ä(tnig beS ^aifert^um^ ju
bem ?ßapftt^um l^eröorjutretcn.
3)ie ©etualt beS Jtatferd mar nod^ unumfc^ränft unb
jeinc Scfel^Ie rourben boöjogen. äWartinug tuurbe aufgehobene
nad^ 9ia£oS gebracht, bann nad^ Sonftantinopel, enblic^ nac^
bem taurif(^en ßf(erfone8 ejilirt. SBir ^aben eine augfü^r*
lic^e 93ef^reibung aller ber ältig^anblungen, bie er erbulben
mugte^). ®tcfe bcfc^Ieunigten feinen %ob, ber in ber SBer^
bannung eintrat *). SRun würbe jtt)ar auf SBefel^l beg ftaifer^
in 9tom ein 9{ac^f olger gen)ät)lt, aber ba^ SSerfa^ren gegen
SRartinug {jatte btefen unb feine @ac^e in ber öffentlichen
äReinung gehoben, f^ür ben päpftlid^en @tu^( erkou^d barauS
bie SRottjttJenbigfeit auf feine Sicherung Dor ä^nlic^en ©cioalt*
t^ätigfeiten SSebac^t }u nehmen. 3n bem ßird^enftreit an ftc^
behielt ber römifc^e ©tu^I julefct boc^ bie Ober^anb.
(Sd gehörte ju ben äRagrege(n ber SSerfö^nung unb
Wlilbt, n^elc^e bad Stegimcnt beS Sonftantinu^ ^ogonatud
c^arafterifiren, ba^ er eine Äirc^enberfammlung, baö fogenannte
fec^fte öfumenif(^e ßoncil, ju Sonfiantinopel öerfammelte, bie
ftd^ gegen ben SRonotl^eletiSmuS au^fprac^, fo bag ber toegen
biefer 2Reinung berfolgte 2Rartinu« atö ein 9Wärtt)rer er-
f(^ien. 3^9^^^^ mad^te $ogonatud bem römifc^en @tu^l
1) SKRanfi X p. 853: Commemoratio eoram, quae saeviter et
sine Dei reepectu acta sunt a veritatis adversariis in Banctiun et
apostolicum novum revera confessorem et martTrem Martinum
papam Rotuae per epistolam ccgasdam christianissimi directam his
qui snnt in occidente seu Romae et in Airica orthodoxis patribus.
2) 2)er $a^ würbe am 19. Sunt 653 oon Stom abgefüllt (e^idben
aßarttniS an Xf)to\>cm» bei äJ^anft X B. 852); er flarb in S^on am
16. September 655 (Hn^ang gur (^mntemorotio bei SD^anft X @. 861).
(Sntfrembung ber StSmex üon Q^onflantinopel. 299
eiiriflc Sugeftänbniff c ; öorncl^mlic^ flab er mä), ba% bcr
neugemä^Ite $Qpft bie Sßci^e empfange, noc^ ct)e bie 93e^
ftätigunfl t)on ßonftaittinopel ober Siaüenna eingetroffen fei ^).
9luf bcr einen 6eite ^at man baS für eineö ber gunbamentc
bed römifc^en $apftt^umS erf (ärt ; Stnbere l^aben angenommen,
ba% ber 9iac^folger bed (Sonftantinud, 3ufttnian, e^ auiSbrüd«
(ic^ n)iberrufen f)aht, unb bag e^ junäc^ft nid^t beobad^tet
n)orben fei. äRan f^ltegt iai ^anptfö^Iic^ barau^, bag iene^
3ugeftänbnig bei ber jt^eitnäc^ften ^apfttoal^I nic^t jur S(u^<>
fü^rung gefommen ift. Primaten, ßrieg^^eer unb ßleruS
fc^idften, nac^bem fie fic^ über eine äßa^I geeinigt l^atten, an
ben @;arc^en bon 9{at)enna, um fie nac^ ^erfömmlic^er SSeife
t)or ber SBeif(e beftätigen ju laffen ^). Säalb barauf aber trat
eine 9Ba^( ein, bei n^elc^er bie Autorität beS (Sjrarc^en feine
93erüdfic^tigung fanb. @^ gef^a^ nac^ bem Siobc bcS $apfted
Sonon im Sa^re 687. fRod) bei fiebjeiten SononS tjatte
ber ®iatä) einen S(rc^ibiafonu^ $af^aliiS jum ^apfte befignirt;
biefer fanb jn^ar in 9tom SSeiftimmung, allein 5ug(eic^ toä^lte
eine (Segenpartei ben Slrc^ipre^b^ter S^^eoboruS. 3Ran er«
lebte, bafe fie beibc bie JRefibens ber 5ßäpfte einnal^men. Aber
inbeffen ))eretnigten fid^ bie geiftlic^en unb n)e(tlic^en @rogen
mit bem 83oIf unb einem S^^eil bed ^eereS, einen dritten
auf ben päpftlic^en @tut)( ju fe^en, ben $reSb))ter @ergiud.
S)er 6far^ eilte l^erbei, in ber Slbfid^t 5ßafc^aliö, ber fic^ an
1) Ut qui electas fnerit in sede apostolica, e vestigio absque
tarditate ordinetur. Lib. pontif. in ber v. Benedict! II. SDtoatori,
Script, rer. Ital. m p. 2 «S. 146. ^enebift IL mürbe am 26. Sinti 684 getoet^t
2) y. Cononis, a. a. O. @. 147 B. Sergl. ^Ird^ibalb Sßfnm, Un«
^MiTt^f^e^tflorie ber römifc^en ^|!e, überfe^t oon SFtamba^ 5^. IV @. 211-
«enebift flatb im §D?ai 685; i^m folgte So^amt V. biiS 3uli 686; bann feit
bem Oftober bieftiS Saures» bid ^ttmhn 687 (^non.
300 S^ntc0 d^apitd.
tt)n fletuanbt ^attc, cinjufcfccn; einen ber Dornc^mftcn diatf)^
flcbcr bc8 ©crgtu^ tougtc er ju entfernen, äte er aber ben
JBerjud^ ntad^te ©erging fclbft toefljufü^rcn, tote früher SRor*
tinug, fo trat bie entfc^eibenbe Beränberung l^eröor, ba§ bie
{Römer fid^ biefem SSorl^aben toibcrfefcten. SKit i^nen tuaren
auc^ bie S^ruppen bed (S^arc^atd Derbunben, fte tDoQtcn ben
5ßapft nid^t jie^en laffen^). 3)ian fann barin ben erften
SSJiberftanb ber Kopulation t)on Stalten gegen Sonftantinopel
erbliden. ©ergiuö toax ber erfte ^apft, ber fid^ in öoHem
SSJiberfprud^ mit Sonflantinopel bet)auptete, geftügt auf bie
93etoegung ber italienifi^en äßilijcn.
SRan barf biefen Vorgang nic^t üergeffen, n}enn man
bie ^ecrete bed trullanif^en (Soncitö, n^el^eg 3uftinian IL
im 3a^rc 691 öcrfammelte , toürbigen »iD. ®inige ber in
ben legten ©oncilicn gefaxten Sefc^Iüffe würben mobificirt unb
Slnorbnungen getroffen, meiere ben ®en)o^nt)eiten diom^ enU
gegenliefen ; jugleic^ tourbe ber ^atriard^ öon Sonftantinopel
bem Patriarchen be^ alten 9iom, bag f)ei|t bem $apfie,
gleic^gefteüt *) , namentlid^ in geiftlic^en S)ingen follte feine
@timme getjört toerben. 9Ran l)atte auf ber auS orientaIi[d^en
JBifc^öfen beftc^enben ©tjnobe bie SBeiftimmung bed 5ßapfteg
öorau^gefefet. Aber ©crgiu^ toar tocit entfernt^ feinen
SRamen, für ben ein ^la^ gelaffen toar, ju unterfc^reibcn.
@g fc^eint ein SBiberfprud^ barin ju liegen, bag 3uftt«
nian bem Patriarchen t)on (Sonftantinopcl, ben er boc^ fonft.
1) y. Sergii a. a. O. @. 149. @ergiuiB »urbe am 16. ^mbn
687 confecrirt.
2) Decernimus , ut thronus Conetantinopolitanus aequalia pri-
vilegia cum antiquae Romae throno obtineat et in ecclesiasticiB
ut ille rebus magnifiat, ut qui sit secundus post illum. Canon XXXVI
bei SWanfi XI @. 969 C.
©d^roantungen in (Sonßanthtopel. 301
o^Tie ))tel dtüdfid^t be^anbclte, einen SSorjug üon großem
JBclanfl äujprcc^cn Hefe, ©ein Sinn ging o^nc ßmcifcl ba*
\)xxif \xd) beS rüiftoirfenben ®inftuffe^ t)on JRom ju cntlebigcn ;
er looDte in ber flriec^ifd^en fiiri^c freie §anb Iiaben. (Sr
xoax übertiaupt ein äWann oon umfaffenben ©ebanfen, aber
mir ttJtffen, ttjo^in i^n ba^ füf)rte. Sie SRieberlagc, bte er
t)on ben Slrabcrn erlitt unb bie it)m bie Untertüärfigfeit feiner
^auptftabt foftcte, fonntc fein Slnfe^en and) in 9iom nic^t
förbern. 3n ganj Italien regte [ic^ ein ben}ufeter @egenfag
gegen bie b^jontinifi^e (Sinmirfung , ber bem $apfte ju
Statten lam.
SRad^ ber §anb toar Suftinian burc^ bie (äreigniffe feiner
ajerjagung unb ßu'^ädberufung belogen ttJorben, mit ben
?ßäpftcn in JRom in ein beffereS SSertjöltnife ju treten. @r
xoat bereit, bie auf bem truUanifi^cu Eoncil öorgenommcnen
Säefc^ränfungen einem allgemeinen Concil üorjulegen, ober
in 9lom möge man felbft beftimmen, tt)ag baran ju Der*
beffern fei. Wlan g(aubt annehmen ju fönnen , er ^abe bie^
felben gerabeju wibenufen. S)ann trug er fein 83ebenfen, ben
bamaligen 5ßapft Sonftantin I. einjulaben, i^n ju befud^cn ^).
Sei biefer 3ufßniw^C"fu"ft i^ß ^^ P^^ ^ic ber auöfü^rlic^c
römifc^e Serii^t fagt, mit ber Srone auf bem ^aupt bem
5ßapfte jU güfeen geworfen tjaben^). S)ic 5ßrit)ilegien ber
römifc^en ftirc^e fteClte er l)cr.
1) (Sonflantht toor am 27. Wl'dx^ 708 sunt $a)>ß getod^t toorben;
am 5. Oftober 709 oerlicg er SRom; im ^rü^ja^ 710 ging er in Otranto
na ®(^ff, am 24. Oltober 711 7am er »ieber naOf 9bm sutüd (Saffä, Re-
gesta pontificom 2. %. ®. 247 ff.). $agi, Grit, in Baron. ^ 3. 709. I.
fe^t bie Hbreife be0 $af>f)ei^ wn 9b)m ein Sa^r \pätct, inbem er ben $anb«
fi^ften ber 9$ita folgt, bie ßatt Ind. VUI — Ind. IX ^aben.
2) Liber pontificalis bei SDtoatori a. a. O. @. 152.
302 S^^nted (Eopitet.
®er SliiIaB ju biefer Dcmütl^tflung lag barin, baß bcr
Äaifcr jene SScrbinbung, bie ätt)if(^cn iRom unb bcm (Sjarc^at
gefc^Ioffcn toar, tüicDcr aufjulöfcn trad^tcte. Seibe, bcr Äaifcr
unb ber ?ßapft, loarcn ^Jcinbc be^ ©räbiic^ofS gclij öon
JRabenna. SRan fann ni(^t baran jiücifcln, bafe ätotfc^cn ?ßapft
Sonftantiu unb Äaifcr 3uftinian eine SScrabrebung getroffen
tt)urbe, welche bie ©ültigfcit bcr Scfd^lüffc be§ fec^ften ®on*
cil^, iDoburc^ ber ä){onot^elettöniud abgcftcQt tDurbe, ol^ne
alle 83cf(^ränfung jur SSorauöfefeung ^atte. gür ben ©tul^t
öon dtom jelbft lag nun in bcm jiociten ©turjc Suftinian^
ein fcl)r entpfinblid^er SJlac^tticil. S)er eifrige äRonot^cIct
93arbaneS, genannt $()ilippifud , burd^ ben bieS g^fc^ot)/
erHärte fid^ jd^Iec^t^in gegen baö fec^fte Soncil unb liefe e^
t)on bcr lafel im faiferlic^en 5ßalaft, auf lüclc^cr bie ßonciticn*
bcfc^Iüffe öerjeic^net toaren, auSlöfd^cn. 3n ?Rom erregte
baS bie bcnfbar größte (ärbitterung.
®g toar im ®egenfa^ gegen SSarbancS, baß ba« in JRom
{(crrfc^cnbc Softem ate baS allein c^riftUd^c bejeic^net tourbc.
Sarbaneö ttjurbc für einen Äefeer erttärt unb nur bie ate
(£f)riften anerlannt, bie it)m toiberfprac^en. aber auc^ S5ar»
bane^ tourbc balb geftürjt, tuie tuir tuiffen, unb fein ^aä)*
folger, ber im ©aujcn mit i^m cinöerftanben toar, öcrmieb
boc^ bie äußerften ©d^ritte. @r ließ bie 2;afel mit ben S5e*
fd^Ififfcn bed fed^ften Soncitö n)ieber aufrichten unb fuc^te ein
gute^ S3ert|ä(tni§ ju JRom tjerjuftcnen. SKan fonntc in ©on*^
ftantinopel, njo man burd^ ben Singriff ber SRoglimcn bebrof)t
tuar, ben ©trcitigleitcn mit 9tom feine Slufmerlfamfeit toibmen.
^ixd) 2eo bcr Sfaurier, ber auö ben äußeren unb in^
neren Sonfliften atö Äaifcr l^cröorging , erflärtc, baß er
am fec^ften Soncil feft^alte, toad auc^ ber $atrtarc^ ber
UrfpTung M ^tlborfbreitd. 303
^auptftabt, ©crmanuS, bcftätigte. 3n bcm monot^cletijc^cn
©treitc betitelt bcrgcftalt ba^ römifc^e ^ßontififat o^nc Stt^eifcl
bic Obcr^anb. S)q6 nun aber bamit ba« atte SScrl^ältnife
jtoifc^cn 9tom unb Sonftantinopcl toiebcrficrgefteQt toorben
wäre, barf man bod^ ni(^t annctimen. ?(uf bcibcn Seiten
regten fid^ lenbengen ber flcgenjeitigen Unabl^ängigfcit. S)a^3
trullanif^c Soncil ift jugleti^ ber ^luöbrud ber 2lntipatf|ien
ber orientaltf(^en fttrd^e gegen baö Uebergetoic^t öon SRom.
3n 3iom bagegen manifeftirte ftd^ bie ber römifd^en
fiirc^e innetoo^nenbe Senbenj jur ©elbftänbtgfeit. 3ln i^re
@J)ifee trat ber.SKann, ber an ben testen Serl^anblungen
jioifc^en Sonftantin unb Suftinian perfönlid^en 2lntf)eil ge*
nommen, tt)at)rfc^etnlic^ [te geleitet t)atte. ®r toax mit feinem
5ßa()[t atö S)iafonuö in ßonftantinopel getoefen unb im
3af)rc 715 ate ®regor n. jum 5ßontififat erI)oben ttjorben*),
ot)ne ba^ Don ber @intt)iQigung bed fc^n?anfenben römifc^en
Äaifert^um^ bic 3iebe getuejen tväxt ; cc fannte bie ©c^toäd^c
beöfelben am Seften. ®aju lam, bafe in bem gejammten
Äbcnblanbc, gerabe im ©egenfaft ju ber faracenifc^en Ueber*
flut^ung, fic^ eine große Hinneigung jum römifc^cn ©tul^le
funb gab.
Slngeljäc^jtfc^e Äönige toaöfalirteten nac^ Siom. §ier
erfd^ien balb barauf SB^nfret^, ber in Slom feinen SRamen
Sonifatiuö erhalten ijat, um über bie üon ber römifd^en
ftird^e feftgcfeftten Orbnungen fic^ ju unterrichten, ©regor II.
^atte einen Slugenblid, in toelc^em er über Orient unb Occi*
bent einen fir^Iic^ be^errfc^enben ©influg auszuüben glauben
fonnte.
3n bicfem ©elbftgeffi^I aber njurbe er burc^ bie fc^on
1) 3lm 19. mal
304 3^nted (Sapüel.
erwähnte Steuerung bc« ÄaifcrS 2co Betroffen ; c^ tpar bcffcn
SSerorbnung gegen bie SSerel^rung bcr Silber. §ier crft
tritt fic In x\)t üolle^ ßic^t
Iro^ bcr ©intocnbungen fpiritualiftifc^er ftirc^cnlcl^rcr
{{atten ftc^ boä) md) unb nad^ bie 93i(ber bcd ^eilanbed,
ber Sungfrau ÜÄario, ber Äpoftcl, ber ^eiligen unb 2Rärt^rcr
in ben j^ird^en eingebürgert. @ie galten nic^t aU bloge
^ß^antafieftücfe ; man führte fi^ auf gett)iffe Ueberlieferungcn
iurüd, fte fodten nic^t t)on SRenfc^enpnben gemacht fein. @te
erfc^einen in ben Sßanbgemölben, mit benen bie ^atafomben
au^gefc^mflcft n^urben, in ben äRofaifen, bann unb tuann finb
fie nac^ ben 3Ku[tern beö Ältert^um^ geformt, aber nac^ ber
c^riftlid^en Sbee umgeftaltet. Sic bienten jur Seletirung unb
jugleid^ jur Srbauung be^ Solfed. 3Bir finben [ie aud^ auf
bie Äbfc^riften ber ^eiligen SBüc^er angenjcnbct. S)ie frö^eften
aiegungen nationaler I^cilna^mc mad^en fic^ barin bemerf*
lic^; eö mar eine noc^ in i^ren Slnfängen begriffene Äunft«
Übung, n)cl(^c eine groge Bufunft in ftc^ trug.
Ob bie 95i(bert)cre^rung nun aber ber monotfieiftifc^en
3bee DoIIc @erec^tigfcit toibcrfaljren laffe, toar fc^on längfi
in 3^eifel gejogen toorben. 33efonberö bie 3uben bclämpftcn
fie mit feinbfeligcr ^eftigfcit. Söercitö um ba^ 3a^r 600 ^at
ber 93ifc^of fieontiud t)on 97eapoIid in Stjpern, e^e nod^ t)on
3^^(am bie Siebe war, eine ©d^u^fc^rift gegen bie Slnllagcn bcr
Suben abgefaßt, ©ein üorne^mftcS Slrgumcnt für btefelbe ift,
bag nic^t bem S9i(be an fic^ S^erc^rung ge}olIt tpcrbe, fonbern
nur bem ®egenftanbc, ben eö barftclle: bad ftreuj toerbe
nur bed^alb t)cre^rt, n^eil (S^riftud an bemfelben gegangen
l^abe, e^ biene eben nur jur (Erinnerung ^). 2)ic 3uben tourben
1) e4ro(Q XX e. 528.
2tia bilberßünnenbe S^enbenjen. 305
bamit nic^t befd^tDid^tigt. @ie benu^tcn i^ren @tnflu§ bei
ben @(|Qltfen, um biefelben jur Sbfd^affung ber Silber ouS
ben Jürgen ju t)ennögen. S)iefe toaren an ftd^ geneigt baju,
trugen aber Sebenfcn, locil fie bie c^riftli^en ©emeinbcn nicöt
burc^ getDaltfame^ (Singreifen in xi)x JHrd^entDefen üerlegcn
rtoHten. ®a ift eS nun gcf^el^en, baß ber im Äampf mit bem
S^Iam, obtuo^I ni(^t o^ne ein t)orgängigeS (Sin))erftänbni§ mit
bemfelben jur ^öc^ften ®ctt)alt emporgeftiegene Smpcrator,
£eo ber Sfaurier biefen ?lnregungcn felbft JRaum gab unb
i{)nen beip^ic^tete.
3Kan criäi)lt, in feiner 3ugenb fei 2eo, fein SSie^ ba^
^ertreibenb, eines SageS mit ben öom S^alifen öertoicfencn
3ubcn jufammengetroffen ^ bie i^m — benn er toar ein
fräftigcr, unb gcifttoHer junger äRann — baö ftaifcrt^um
getoeidfagt, unb i^rer ^rop^esei^ung bie Sitte l^ingugefügt
^aben foQen, bag er atöbann bie Silber auS ben Airc^en
fc^affen möge. O^ne 3^^^^!^^ iP ^^^ Slnefbote erbietet; in
bie ScbenSereigniffe ßeoS, toie toir fie fonft Icnncn, IäJ3t fie
fic^ faum einreit)en. SD^an bebarf i{)rer überhaupt nic^t.
SBarum foD cd ni^t i^erfönlic^e Ueberjeugung getoefen fein,
toaS fiaifer 2eo üermoc^t ^at, bie SSeretirung ber Silber ju
tertoerfen, toic öiele anbere. Auf ben I^ron geftiegcn, ^ielt
er fid^ für mächtig genug, il^r in bem {Reiche 9{aum ju
mad^en. S)aS n)ar j[a immer ber Slnf))ruc^ gen)efen, ben bie
fiaifer erhoben, i^ren perfönlic^en äReinungen (Sinflug in
ben ^rd^en ju t)erf c^aff en , moburc^ fie eine Partei be»
friebigten, bie ftc^ bann um fie fc^aarte. 3)iefcn Urfprung
^atte ber aRonot^eletigmud beS ^erafliuS getjabt unb, tuenn
|)etafliuS babei jugleic^ bie älbfic^t ^cgte, ber religiöfen
306 3^nted (Sa)>tteL
gcinbfcliglcit bcr SKoJ^ammcbancr eine i^rcr ©tü^en ju cnU
reiben, fo toar baö in noc^ ftärlercm SKage bei ftaijer Sco
ber gaU. SBcnn et öon ber gürbitte bcr §eiliflen, bte man
in i^ren SBilbern t^ercl^rte, SRic^tö tuiffcn tooQtc, \o näherte
er ftd^ ben eigenften SBorfteDungen SRo^ammebS, ber ja bie
Anrufung ber gttrbitterinnen bei SlQa^ unter ben größten
©efa^ren öertporfen ^atte.
(&§ n}ar eine 9(nnä^erung an bie 3bee t)on ber un«
bebingten (Sinl^eit ber ©ottl^eit, auf tuelc^er ber SRol^amnte«
banidmuS beruhte, bie Don fieo ^erüorgelel^rt iDurbe.
©oQte i^m nlc^t ber ®ebanle gcfommen fein, burc^ biefe
9(nnä^erung ben principieHen ©egenfägen 5tpifc^en SSlam
unb (S^riftent^um Sin^alt ju t^un? %uc^ bie meinte er ju
befriebigen, bte fic^ jübifc^en Slnfcl^auungcn gemäg bem
S^lam juneigten. @r I)offte felbft ben conftantinopolitantfc^en
Patriarchen ©ermannt ju einer 3Ritn)irIung bei biefem SSor«
l^aben ju vermögen. S)er ^atriarc^ iebod^ (eiftete i^m bei
bem erften Schritt entfd^iebenen 2Biberftanb; er erinnerte
ben ^aifer, ba% er bei feiner ftrönung jugefagt l^abe,
in ben fird^Iic^en ^Ingelegenl^eiten feine Steuerungen üorju«
nehmen..
SHlein ber jtaifer meinte nic^t, baburc^ ge^inbert ju
toc^bcn; er fd^rieb t)ielmel)r ber laiferlid^en Autorität einen
apoftolifc^en S^arafter ju; i^re $flic^t fei, bem beftetyenben
Slberglauben fid^ entgegenjufe^en. ßur SSe^auJptung ber f)öd^«
ften @en)alt in i^rem t)oDen Umfang l^ielt er aud^ ein re(i«
giöfed äuffic^tgrec^t für crforberlic^ unb in feinem Staatsrat^,
ben man ©ttentium nannte, l^at biefe äReinung obgeftegt,
tro| be^ Sinfpruc^d be^ Patriarchen. SRit SintuiUigung
beäfelben erlief ber Äaifcr im Sa^re 726 fein crfte^ (Sbift,
¥a^P ®rcgor U. 307
toel^ed bic SUberüere^rung befc^tönfen foDte, bem aber balb
ein jtt)citc8 folgte, burd^ tucId^cS fic oufgcl^obcn tuurbc*).
Sag ftaifert^um näherte ftc^, iDte in SBe^ug auf bie
©tn^cit beS ©ottcSbcgriff«, fo aud^ in bcr ©nl)cit bcr f)öc^ftcn
©Ctoalt, bem S^Iam. SRic^t mit Unrecht ift ßco, tt)ic crtbä^nt,
^reunb ber arabifc^en 3becn genannt Sorben. URan fjat if)m
tDof)i bag Seifpicl früherer fiaifcr ju ®emfitl| gefüfjrt. @r l^at
gefagt, fie feien eben bantit in 3lbgötterei ücrfallcn. SRicmanb
fönnte bie ®ro§artigIcit biefer ©ebanfenrci^c t^erfennen; pe
toar impertaIiftifc^*p^iü)fop]^ifd^, gleid^ fclir auf ©c^orfam
im inneren unb SBiberftanb nac^ Su^en bered^nct; ob fie
aber ben c^riftli^en Sbeen gemäg war, liege fic^ boc^ it*
ftrciten.
Seo tooQte bie Snfc^ulbigungen ber SSielgötteret unb
bed ©ögenbienftc^, bie man gegen baS S^riftent^um er^ob,
toiberlegen unb bie geifttic^ ^ toeltlid^e ä){ac^t in Siner $anb
concentriren. S)a8 eine unb ba^ anbere lonnte im Orient
üerfuc^t werben; im Occibent mugte ed noc^ größeren
SBiberfpruc^ ertoeden als einft bic monotl^eletifc^e gu*
mut^ung. ^er 93i(bert)ere^rung fonnte man in fRom fd^on
bcö^alb nid&t entbel^ren, toeil ^ier bie SBilbcr ber Slpoftcl
^etruS unb $au(uS, in i^ren t^pifc^en t^ormen frfil) ein=
geführt, jur JRcpräfcntation bcr lirc^lid^en 5ßrärogatit)e öon
9iom unentbetirlic^ maren. Unb toie f^äüc ein römifc^er
SSifc^of, bcr aBc bie SRad^t^ilc empfanb^ toelc^e mit ber
Ucbcrmai^t beS ftaiferö in Siom öerbunben toaren, fic^ einem
SSerfud^ fügen foGten, toctc^er bie älutorität beS ßaiferS auc^
im Dccibent mieber geförbert l^abcn mür.be.
1) Sdber tfl uns ber Sßortlaut biefer Q^ifte ni(i^t aufbehalten »oiben,
ober an t^ ^^enbeng lagt ft(^ nid^t gföetfeln.
20*
808 S^^^^ Sonntet
©er 5ßatriard^ ©crmanuS l^attc fid^ bem Äaijcr au8 bcm
®runbc tuibcrjcftt, tt)cil baö Siecht, eine fo große SScränberung
ju bejc^Iiefecn, nur einer allgemeinen Äirc^enöerfamntlung
juftel^e; ofjnc auf i^n ju ad^tcn jc^ritt 2eo in feiner Unter*
ne^mung fort. $apft ©regor n. Derioarf felbft eine allgemeine
ftird^enöerfammlung in biefer Slngetegen^eit. ®regor ^attc
bie größte SSorftellung öon ber 2Ra^tt)onfommen^eit be§
^ßopfttl^umS. (Sr f|at in ©rinncrung gebracht, bie abcnb*
länbijd^e SD3eIt Dcrel^re it|n tt)ie einen ®ott auf (£rben^).
SDäir lernen feine ®cfinnungen au^ bem Schreiben fcnnen^
baS er im Sa^rc 729 an ben Äaifer 2eo gerid^tet ^at.
S)a ^eißt eö: Seo ^abe gefagt, er fei jugleic^ Äaifer unb
^riefter^), \oa^ allerbing« eine Snuätjerung an ben Sölam
gewesen njöre, too ber ß^alif beibe iJafuftätcn vereinigte.
Um fo nad^brüdfic^er brang ber ?ßapft auf bie Trennung
ber beiben ©etoalten. S)en SBifd^öfen foH man bie fir^tic^e
Autorität übertoeifcn; mt biefe fid^ üon ber toeltli^en fern^
l^alten, ebenfo mögen bie ffiaifcr auf bie gciftlid^e öerjid^ten.
5)et firi^lid^e ©treit tourbe burc^ eine toeltlic^e 5)iffercnj
öerfc^ärft. SD3ir erfaljren, baß jtoifc^en ®rcgor unb Seo fc^on
über bie Eintreibung ber Steuern in bem römifc^en 3)ulat
©treitigf eiten aitögebrod^en ttjaren ^). Äaif er Seo f orberte ben
(Sjarc^en auf, ben $ßapft ®regor ju entfernen ober gar ju
tobten. S)cr $ßapft fat) in it)m feinen erflärten geinb. S8ei
biefer ©ntjtoeiung ber Oberhäupter regte fi(§ bie ©mpörung
1) Toy ayiov IlirQov al näaai ßaaiXelat t^s ^vaetog Geov InC-
ysiov ^x^vai, (SrQtf ^reiben ©tegorf n. an ftatfer Seo. SRonjt Xn
©. 971.
2) ßaaUeifs xal Ugevg €ifii. SWanfi @. 975 D.
3) SC^eop^oned 3. 3. 6217 @. 404, 5 ed. de Boor.
?ü»)fl O^regor HI. 809
in Stallen ju ©unftcn beS ^apftc^ jjcgcn ben Äaijcr. 5)ic
laifcrlic^cn Gruppen fielen üon bcm ©jarc^cn ab, toä^Itcn fid^
i^ren eigenen §eerfül^rer unb fc^njoren, bem ^apfte ©regor
lein £eib jufügen ju (offen. S)iefem S3ünbnig traten aud^
bie Sangobarben bei. Äufgeforbert "üon bem laiferlic^en S)uj,
fid^ i^m ansufc^liegen, liefen fie bad üon ft^. ^ie ditpxd*
fentantcn be^ ftaiferg in SReapel, JRom, Slaöenna tourben auf
bie eine ober anberc SBcife befeitigt S)ie SSerbinbung mit ben
fiangobarben unb ben römifd^en iD2iIiien bilbete eine @c^u&*
»e^r für ben 55apft.
S)em ^apft lag nichts baran, ben fiaifer ju ftfirjen;
bcm SSerfuc^ einer Ufurpation, bcr ficft in Italien regte, l^at
er melmet)r felbft ein ®nbe gemai^t^), aber bcr ®efat|r, in bie
$anbe einer übermä^tigen ©cn^att ))on Sonftantinopel {)er
ju gerat^cn, toollte er fiel) nic^t au^jefeen. 3n feiner §aupt*
ftabt war er fic^cr. 813 er in biefen SSertoirrungen mit
Sobe abging ^), fefete man cigenmäi^tig, f aft mit ©eujalt einen
SRa^folger auf ben pontififalcn I^ron. @ö ift ®regor III.,
bcr bemnac^ in einer Art öon 2lufrut)r gegen ben fiaifer baS
tßapfttl^um angetreten l^at^).
@iner ber erften Sftc ©regorS III. mar e^ nun, ba§
er bie unter bem ©influffe beS gried^ijc^en §ofeö ftel^enben
83ifc^öfc, befonberö bie oon ^Iquileja unb JRaücnna, aufforbcrtc,
fid^ ben @emalt{amfeiten , bie man in Sonftantinopel gegen
bie t^i^^unbe ber 93ilbert)ercl^rung ausübe, innerl^alb i^rer
\
1) Liber Pontificalls vita Gregorii II. bei Sltoatori a. a. O. III, 2
e. 156 B.
2) ^Jfebmar 731 u. Se.
3) Tregor HI. totttbt am 11. Februar 731 emd^It, am 18. Wx^
gemeibt
"1
810 Sd^M (itcpita.
SiScefe entgegenjuftellen. (Sr (üb fte sugletc^ ju einer bu
fd^öflid^en SSerfammtung ein, in ber man bie äRittel, bem
brotjenben Unl^eil Dorjubeugen, berat^en tooKe^).
Sine jold^e SSerfammlung tpar bad bifc^öflid^e Soncil,
totläftd Snbe 731 in 9h)m abgehalten tonxbt, beffen 9e*
rat^ungen mir nid^t fenncn, \do\)1 aber feine SSefc^Iüffe. Sie
finb t7or bem ®rabe bed @ct. betrug feierlid^ abgelünbigt
loorben : bag nömlic^, tuer in 3utunft gegen bie alt^erfdmm«
lid^e SBere^rung ber ^rc^enbilber b(adpf)emifc^er SSeife ^anbete,
afö ein Don bem fieib unb 83Iut beS Sriöferd Hudgefd^Ioffener
unb bon ber (Einheit ber ^rd^e 9(udgeftogener betrachtet
toerben foBc^). 3n biefem 8ef(§tu§ liegt eigentlich eine Art
fird^Ii^er jh:iegder{(örung , benn ber @inn £eod ging bal^in^
ben Statt) beiS ®ermanud^ bod^ noc^ ju befolgen unb feine
bilberftürmerifc^cn SJcfrctc burc§ ein allgemeine^ Concil be*
fräftigen ju laffen. @tatt beffen tourbe i^m ein Soncit beS
mäd^tigften occibcntalifd^en Patriarchen unb feiner ^nl^änger
entgegengef e^t , burd^ wA6)t^ er atö Stbtrünniger gleic^fam
mit bem ^Indjt belegt tourbe. Sr ]al) barin einen StbfaQ
nid^t allein bc8 5ßapfte^, fonbern be« gefammten Stalienö unb
rüftete fic^, biefen großen ÄbfaQ im erften (Sntftel^en gu
unterbrüdCen. (Sine ja^lreic^e unb too^tbemannte f^Iotte ging
nac^ Stauen unter @ege(.
SSenn man fic^ nun erinnert, i>a% eben in biefem Sa^re
1) Epistola Gregorii ad Antonium, Gradensem archiepiscopnm,
IRottft XII @. 300. 2)ie ©l^nobe tourbc ^am 1. ÜtotTember 731 bemfen.
2) SBir tonten ben Sef d^üig aai bem geben (0regor9 III. in ben vitae
beS 9naf}afm9. Liber pontif., SDtoatori Script rer. Ital. DI p. 2 6. 159.
UAer bie (i^fS^at eines &^nfi(!^en, fiber goUifil^e 9lefiqmen ^onbelnben, bei
SRonf! Xn @. 301, lagt fi^ taxaa entf^eiben. 2)ie etnidtenben SBocte finb
mit benen bei Unaflafind ibentif^.
^efd^Iul ber Sftomer gegen (5onflanttno))el. 311
9[6berra]^man über bte $^renäen na^ ©ollten t^orbrang unb
Subo 6e{tegte, unb in bemfelben älugenbltd eine b^jantintf^e
f^totte, bte ber aOgenteinen Sage naäf beffer gegen bie Slraber
beftimmt n^orben n^äre, na^ Statten abgefanbt n)urbe, fo !ann
man in biefem ßufamntentreffen ni^tö anbered, atö ein äßo^
ntent ber AriftiS ber großen ^(ngelegenl^eiten ber Sßelt erfennen.
S)enn inbem ©aOien ju @runbe ju ge^en brol^te, toütht
Stauen, t)on ber Ariegdnta^t unb ben SEBaffen feined ßaiferS
^eimgefud^t, t^iellei^t boc^ äbern)altigt n)orben fein, ba eS ftd^
blog um bie äBieber^erfteOung eineS aItgen)ol^nten ßuftanbed
l^anbelte. 3)al^in foOte ed feboc^ nid^t fommen. 5Die t^Iotte
bed ftaiferd erlitt Schiffbruch unb tuar ni^t ju ffirc^ten. Sßie
^ätte aber ni^t bie 93eforgnig ftc^ regen foQen, bag biefe
SBerfu^e n)ieber^oIt, ein anbermal (Srfolg l^aben bflrften.
Äug biefer Seforgnig ift wenn ic§ nid^t irre, ein Stritt
beS 5papfteg ®regor ju erllären, »cld^er immer atö bie erfte
ernftlic^ gemeinte Slnnäl^erung beS ^apfttl^umd an ben frän«
fifd^en 3Raj|orbomuS betrautet U)orben ift: bie Slufforberung,
n)e(^e @regor III. bur^ befonbere @enbung an ftarl iDZarteU
^t ergel^en laffen. Auf bie S^itbeftimmung, bie ni^t eben fi^er
überliefert ift, lommt babei fo Diel ni^t an. 9Son unit)erfaler
äBi^tigfeit bagegen ift ber Sn^alt beS 93eric^teS, na^ n^el^em
bur^ ben $apft an Jtarl mitgetl^eilt U)urbe, ba^ wn ben
@roBen unb bem SBoHe t)on 9iom ber 93efd§(ug gefaxt toorben
fei, fic§ t)on ber $errf^aft beg griec^if^en Äaiferö loSjureijsen
unb unter ben @^ug bog fränfifd^en fj^ürften unb SRajorbomud
äu fteßen^); ®regor ^abe juglci^ bie ©^lüffel beä ^eiligen
1) Ghron. Moissiac. Mon Germ. Script I. @. 292, 3: Quo pacto
patrato, sese populuB Romanus, relicto imperatore Graecoram et
dominatione ad praedicti principis defensionem et invictam ejus
clementiain convertere cum voluissent.
312 S^¥^ (^copttd.
®rabed überfd^idtt. ^tenac^ märe ed ein Sntf^Iug beS römtfc^en
äjolfed unb feiner @to%tti getoefen, ftd^ ryom Orient lodpreigen
unb an ben Occibent ju toenben. ^dpft unb ©tobt mären hierin
einig gemefen. f^ragt man, mie fie auf biefen ®ebanfen !ommen
tonnten, fo ift bie Slntmort, ba^ jtarl äRarteQ ber Araber
bei $oitierS SDteifter gemorben mar. @r ^atte bie Haupt-
frage, mel^e bie bamalige Sßelt befc^öftigte^ entf^ieben. SBie
@aQien t)or ben Arabern, fo follte er nun au^ Stauen t)or
ben aSaffen be^ ftaiferS f^ä|en.
3^ beute: barin liegt im ßeime bie groge Sombi«'
nation ber 2)inge, mel^e fpöter bie SBelt bel^errf^te. Um
fie aber }u t)erfte]^en, mug man fic^ bad SBerpItni^ bed
^apftt^umd ju ben germanif^en Stationen, bie @inmir!ung
9iom& auf bie Sultur ber Slngelfac^fen , ^auptfö^Iid^ aber
feine Sinmirfung auf bie S^riftianifirung Don S)eutf^(anb
t^ergegenmärtigen. 2)en @ntjmeiungen mit Sonftantinopel
ging eine dieil^e oon Segebenl^eiten jur @eite, meiere bie
engfte @emeinfc^aft jmif^en 9lom unb ben germanifc^en 9la«
tionen, cingefc^Ioffen bie Stngetfac^fen, jur t^olge l^atte. Sine
Kombination, bereu Urfprung mir mo^I ^ier mit (Sinem
Sßorte ermähnen bürfen. 993ir fennen bie äßotioe, mel^e
ben angelfö^fif^en ftönig O^miu bemogen, in bem äßiber^
ftreit jmif^en ber britif^en unb ber römifc^en fj^orm ber
9le(igiondübung fic^ für bie le^tere ju entf^eiben. S)ad oor^
nel^mfte mar, bag er fic^ ber aOgemeinen Sbee ber Sieligion
unb ber mit il^r t)erbunbenen Sultur, bie unter bem Sinflu^
t)on 9iom im Occibent l^errfd^te, anjuf daliegen mflnfc^te^).
1) SSeltgefc^ic^te IV, 2 @. 226.
S^eobor t)on 2:arfitd. 313
St trat mit SVom in ein unmittelbare^ SSerl^ältnig. dd barf
tDO^I baran erinnert tnerben, tt)ie bied 6^4^^-
Odtoiu ^atte unter feinen t)ertrauten 3)ienern einen
äRönc^, beS iRamenS 93idcop, ber red^t eigentli^ bie SBer«
binbung jtDif^en ber römif^en ^r^e unb ber neuen ^flam
jung Dermittelte.
Snternationale 9laturen mug ed geben, um bie Sultur
aus einem 2anbe in baS anbere }u t)er|)flanien ; eine fold^e
tDar biefer 93i^cop, in ber lateinifd^en fj^orm feineS %x»
mend 93enebict. (£r ift fünfmal in 9iom gen)efen unb ^at
Don feiner 9leife Sammlungen t)on Suchern jurüdgebrac^t,
in tueld^en S3eba feine @tubien mad^te. 9[u^ ^ranfrei^ unb
Stauen ^at er 93aumeifter für bie fir^Iic^en unb flöfter«
lid^en ©ebäube l^infibergefä^rt , tuel^e er bann mit Silbern
auSfc^müdte, bie aus Stauen l^erbeigefd^afft mürben. (Sin
unfc^ätybareS SSerbienft ertoarb Senebict burc^ Herbeiführung
beS gelehrten S^l^eoboruS Don %Qx\vi^, ber bann jur oberftcn
geiftli^en ©teile in (Snglanb berufen n)urbe. Sd toar, afö
menn ein im Orient erlittener SSerlufl im S(benblanb mieber
erfe^t toerben foQte. S^^eobot ftammtc auS bem cilicifd^en
XarfuS, toelc^ed eben bamatö in bie ^änbe ber Slraber gefallen
toar. Sd^ finbe nid^t, ob feine SluSUianberung na^ Stauen
mit biefer ftataftropl^c jufammenl^ängt. (£r lebte oM 3Rönd^
in 9{om, ald SSenebict im Sluftrage feinet JtönigS ben ^op\t
SSitaltan erfuc^te, einen il^m für ein l^ol^ed ftirc^enamt geeig^
neten SRann ju bejeic^nen. S)er $apft nannte biefen Wtön^,
ber bann bie ÜRiffion übernahm unb balb barauf jum Sr}«
bifc^of Don Santerbur)) erhoben tourbe. 3n biefer Stellung
^at a;t)eobor ber angelföd^fif^en Äird^e xt)xt befonbere Drga*
nifation gegeben, in SSerbinbuhg mit ben Königen, beren
314 S^W^ CUpHeL
(Sintro^t er erhielt Scn angelfä^ftfc^en ftlerud berpfltci^tete
er ju ben @Q|ungen ber rötnifci^en ftird^e. 3n ben @^noben,
bie er ^ielt, betoirftc er bte Stnnal^me ber fünf großen (Soncilien ;
er loiberfegte fic^ ber monot^eletifd^en Steuerung, bie bann
bei feinen 2ebjeiten bur^ \>a^ fogenannte fed^fte Soncit in
aQer gorm öertt)orfcn ttjurbc. SRo^ eine anbere 2Bir!famIeit
übte er in 83cjug auf bie @tubien auS. Xl^cobor ^atte noc^
in Sltl^en ftubirt unb, toic er bie gried^ifd^e ©elel^rfamfeit 6e*
faß, fo erfd^ien in feinem grcunbc unb Begleiter ^abrian,
einem Sfrilaner, bie lateinifd^c, bie eben in Sfrifa felbft mit
ber römifd^en ^errfd^aft jugleic^ ju @runbe ging, no^ ein«
mal lebcn^fröftig unb le^rl^aft. S)ie ^Reliquien beö SHter^
tl|umd fanben eine ^^teiftatt bei ben älngelfac^fen, bie in il^r
boc^ tDieber eine bur^ bie ^Religion g(ei^fam geheiligte
Ueberlieferung fat)en. ®ie ©^ule in Ganterbur^, bie pe
grünbeten, n)urbe ein Sf^ttelpunft für bie c(affifd§en ©tubien
bei ben @ermanen überhaupt.
9tid§t jebo^ Don X^eobor Don %üx\vi^ unb feiner @^u(e
ging bor 93erfu(^ aud, bie S3efe^rung @ermanienS in bie ^anb
ju nel^men, fonbem öon ben irifd^^fcotifc^en Slöftern, bie
auf ber einen Seite fic§ mit ana^orettj^en lenbenjen ber*
einigten, auf ber anbcren SBäcrfftätten ber äWiffion toaren.
Unjufrieben mit bem, mad in i^rer ^eimat^ g^f^ct^, fc^Ioffen
fid^ glauben^eifrige älngelfac^fcn biefen Snftitutionen an, in
benen ft^ SBanbcrluft unb gurüdEgejogentieit üerbanben*).
Siner Don i^nen ift Sgbert, ber, Don einer ^an!^eit ge*
1) 9eba, Hist. eccles. gentiB Anglorum m c. 27 (Mon. Brit
®. 205): Erant eo tempore multi nobUium simol et mediocrium de
gente Anglorum, qui relicta insula patria vel divinae lectionis
vel continentioris vitae gratia ülo seceseerant.
nefen, ein äßufter mönd^if^er Xugettben geworben xoax, in
beten S(u0äbung er aOein 99efriebiflung feiner @ee(e fanb.
S)er ^ot juerft einen umfaffenben Sßlan gcfagt, ben SRorben
ju ^riftiontfiren ^) ; unb ba c^ i^m felbft ni^t möglich
n}urbe, eine 9}2iffton bort^in ju übernehmen, entfonbtc er
jtvölf @lQuben^boten an feiner ©teile, unter benen ^xüu
brorb, ber ebenfoQd feine SluSbilbung in einem bur^ 3[^!efe
^rt)orleu^tenben irifd^en filofter erlangt ^atte, fi^ einen
Siamen erworben ^at.
SSon 5pippin bem SKittleren, ber einen S^eil wn grieS*
(anb erobert ^atte, n)of)( aufgenommen, t)at äBiQibrorb jur
93cfe^rung bicfcö 2anbcö ben Orunb gelegt. S)ie SWiffion toar
mo^I auf aQe 9{orbgermanen abgefef^en. äBir finben SSiQibrorb
in $cIgoIanb, er bilbetc eine ©d^ule für junge S)änen. ©eine
SBirffamfeit in grie^lanb ^ing »efentlid^ au^ Don ben
SBe^felfölIen ber $ßoIitif unb beg Äriege^ im fränlifc^en
9{et($e ab. S)ur^ bie 9teuftrier n)urbe bie 9lu^breitung be§
S^riftentt|um8 cl^cr ge^inbert^ burd^ bie Sluftrafier geförbert.
S)a^ auftrafif^e gttrftent^um betrad^tetc c^ ate feine Stn-*
gelegen^eit, bie äßiffion in ganj @ermanien in @d^u^ ju
nel^men ; fie toar il)m felbft f örberlic^, um ben tro|igcn SBiber*
ftanb bor ©tämmc ju bred^en. SBir fjaben ber Serbinbung
ber SDtiffion unb bed fj^ürftent^umd innerhalb ©ermanien^
bereiti^ gebac^t. (Sinen beftimmten S^arafter empfing biefelbe
bur^ ben Ängelfa^fen 8B^nfret^»Sonifatiug. 15er aber braute
1) ®eba 0. a. O. y c. 9 (Mon. Brit. @. 256): Proposuit animo,
verbmn Dei, aliqnibus earum quae nondum audierant gentibus
evangelizando committere, qaaram in Germania plurimas noverat
esse nationes, a qnibus Angli et Saxones, qui nnnc Britanniam in-
colant, genas et originem duxisse noscantar.
316 S^W^ <S4^i^
nun bie romonifttfc^cn Xcnbenjen in bie gerntanifi^e
ä^Kffton. 3n i^m t^erfc^moli fi^ ber propaganbiftifd^e Sifer
ber ttifd^en J{(ofter6rüber mit ben ®o!trinen ber angelfod^'
fifd^en 5(irc^e. tiefer ^atte er, felbft gegen ben SBunf^
feiner S(ngeprigen, bur^ einen unn)iQ!ürIi^en S^rieb bal^in»
gebogen , ^feine Jiräfte gen)ibmet. @r lebte unb n)ebte in ber
Sbee ber engften SSerbinbung ber ^ir^e mit fRom, toul^in in
• biefer ßcit ber ©inn be« SSoIfeö unb ber Äönige ging. @(^on
im 3ctt)re 719 ift er in 9iom getoefen; man nimmt an, bag
bamate jein angelfäe^fif^cr SRame, SB^nfret^ — SB^n bebeutet
®IüdE — in 93onifatiu3, ein SBort, bcm man benfelben ©inn
unterlegt ^), beränbcrt »orbcn ift. @r l^at ju biejer 3eit feine
?[ntt)eifung jur SRiffion empfangen. 3m Sa^rc 723 toar er
n^ieber in 9lom unb n^urbe jum 93if^of getoeil^t. Sluc^ in
einem Seben, ba^ ni^t gcrabe in bie Äreife ber pd^ften
(Sntfc^eibungen gebogen ift, fpiegeln fi^ boc^ bie äRomente,
bie ju folgen fül^ren. Sin fi^ ift ed Don 93ebeutung, baß ed
eben einer ber großen SSorfcc^tcr ber fire^Iic^en $icrard^ie
toar, mit bem SBonifatiuS in SSerbinbung trat. 3n ber erften
SSoKmad^t jur SRiffion bringt ®regor II. ben ^nfprud^, bad
Oberhaupt ber ßird^e ju fein, mit berfelben in d^arafteri^
ftifc^en Sontaft. ®er Jtnec^t ®otteS rü^mt ben religiöfen
$redbQter, ber, baju fel^r befal^igt, fic^ ber $eibenbefef)rung
toibme be^l^alb, toeil er, ein ®Iieb ber JKrc^e, bad $aupt ber«
felben fu^e unb fid§ bief em in aQer SBef^cibenl^eit untertoerfe :
benn bem fei bie Uebertragung bed Sel^ramtS in ber ^r^e
anvertraut. 3m 9lamen ber unerf^ütterlid^en Slutoritöt bed
l^eiligen $etruS, beffen 83efugniffe auf ben römif^en $apft
1) Smolb, 2)eutf(^e (»ef^id^te II, 1 @. 194.
^omfatiuÄ unb ©regor IL 317
Übergegangen feien, n)irb ber SWifflonor beauftragt, ben
©ienft im 9?eic§e ®otteg unb bic ißrebigt beg ?llten unb
Sicuen leftamenteg ben Untoiffcnben ju öcriünbigen unb bei
ber Selet)rung bie in 9iom gebröuc^ti^en f^ormeln inne }u
I)alten; gerat^e er aber in 3^^^?^^* f^ "^öflc et P^ ön ben
römifd^en @tu^( »enben ^). SKan !ann bic ©ematt be^ Ober»
l^aupteg ber Ätrd^e unb bic 5ßflici^t ber Untern)ürfigleit be^
3Kiffionar§ unter biefelbc ntd^t ftärfer auöbrüden. SBlbcr au^
baÄ ift bemerf en§toertf( , ba§ öor allcnt bic Seigre be^ Alten
unb Sleuen 2;eftamentcg geprcbigt tt)erbcn foll: benn barin
liegt ber unterjd^ibenbc S^araftcr be^ c^riftlid^cn ©laubcnS
Don bem bama(g in (Suropa mä^tig t^orbringenben SSlant.
SBätirenb biefer auf ber Offenbarung beruhte, bic ber an*
geblt(^e 93otc @otted SKo^ammcb perfönlic^ entpfangen ^abe,
»eift ber ?ßapft ben üWifftonar an, bie Sef)rc ber ficiligcn
©e^rift ju prebtgen, »oburd^ aöc SBiUfutirlici^fcitcn abge«
fd^nitten tocrbcn. S)ie gormen ber römifd^en Äird^c, bic
man auf ben f(ciligen ?ßetru§ jurücffü^rt, erfc^eincn afe
öerbunben mit bem S)ienft unb bem Scben im SReic^c ©otteiS.
®ic Stabilität ber ©laubcn^formct ^ängt eben t)on biefer
Ucberlieferung oS^. ^iftorifc^ crtoäd^ft baburc^ eine Segrfin*
bung ber Slugbreitung ber c^riftlic^cn 2ef)rc in fefter firc^«»
li^er ©cftalt.
äBar baS nid^t eben bic äBcItftellung bed "^apftt^umd gerabe
in biefem SKugenbüdt? S)cr SRad^f olger bc8 {(eiligen $ßetruö
tritt in biefer gorm ben S^ac^fotgern beS arabifc^en $ßro*
pl^cten gegenüber. 3n ber erften er{d^eint bic Sontinuation
1) @(i^t»en ®regor0 IL \xm 19. SRat 719 bei IJaff^, Bibliotheca
reTum Germanicaram m @. 63 ep. 12 : ut praedicationem utriusque
testamenti mentibus indoctis consona ratione transfandas.
318 34nted dapttet
ber unberfalen (SnttDidlung, in ber anbern bie gegen bie*
^elbc onftrcbcnbe, i^rc eigene Sil^tunfl bcrfolgenbe Se^rc be^
öcrmcintcn JBoten ®ottc8.
Sei SBonifatiu^ smeitcr SKntDcjen^eit ju 8iom im 3a^re
723, ber Sr^cbung beö äRiffionarö jum SBijd^of, tritt, toenn ic§
nici^t irre, nod^ eine anbcre ©eitc ber ^)äpftli(§cn 5ßoIitiI tjerüor.
S)er SRiffionar Iciftetc bcn @ib ber fuburbifarifd^en 85if^öfe,
|eboc§ mit einem c^arafteriftif^en Unterf ^ieb ^). 3n jenem @ibe
njar bie SSerpfßd^tung enthalten, feiner SBettjegung beijuftimmen,
bie gegen ben ßaifer in Sonftantinopel t)orgenommen n^erbe,
fonbern einer fold&en öiclmc^r entgegenzutreten* S)aDon ift
jeboc^ in bem @tbe, toel^en S5onifatiu§ bei feiner Sffiei^e
f^lüur, nid^tö ju lefcn. ©tefer verpflichtet fi^ nur, niemals
ben ißrieftern ober lird^tic^en SBürbcnträgern, njeld^e tttoai
gegen bie alten Statute, baS ^eigt boc^: gegen ben Primat
beS tieiligen 5ßetruö unternel^men ttjoDten, beijuftimmen, biegen
Dielmelir entgegen ju treten unb, n)enn er 9tici§tiS auszurichten
Vermöge, bavon bem l^eiligen SSater, feinem $errn fiunbe ju
geben ^).
Sßenn ber fuburbilarijc^e 83ifc^of als Untertlian beS ^au
ferS, ber ?ßapft getoifferraaBen als Organ bcffelben betrad^tet
1) 2)er fubuxbiforifd^e (Stb lautet: promitto, quodsi quid contra
renk publicam vel piissinium principem nostrum a quolibet agi
cognovero, minime consentire; sed in quantam virtus suffiragaverit,
obviare et vicario tuo domino meo apostoiico modia quibus potuero
nuntiare; ber Q^b btiS ^onifatiuiB: si cognovero antistites contra insti-
tuta antiqua sanctorum patrum conversari, cum eis nullam habere
communionem aut conjunctionem. Sed magis, si valuero prohibere,
prohibeam; si minus, nae fideliter statim domno meo apostoiico
renuntiabo. 3öff^» «• ö- O. ©. 76.
2) per inconcussam auctoritatem beati Petri apostolorum prin-
cipiSi cuius doctrinae magisteriis dispensaiione fiingimur.
iBomfathtiS unb ®regor 11. 319
tDUtbt, fo foQ bcr SRiffionor nur bte ^ufre^terl^altung ber
j^ierar^tf^en Orbnung unb ber ^o^eit beg $apfteS, bte S(6«
mel^r ieber S3er(e|ung berfelben im Sluge ^aben. ®o braute
ed bie bamolige Soge ber SBelt mit fid^. S^oran bo^te man
in SRom nid^t me^r, bie ^ri^e unb bad Imperium für
ibentif^ ober bo^ für untrennbar bereinigt ju galten. SRon
toar nur auf bie ^ierarc^ifc^e Oberf)o^cit beö römifd^en
©tul^Ied bebac^t. 9lur biefe Derpflid^tete ftc^ 99onifQtiud gegen
jleben SlbfoU aufregt ju galten. SSon bem ßoifer !onnte
in ben 9iegionen, für n)eld^e iBonifatiuS beftimmt n^ar, gar
nid^t bie SRebe fein, ^ier !am e^ aQein auf ben iD2ann an,
ber bie l^ö^fte ©en^alt in feinen Rauben l^atte, unb ber
bann jugleic^ ben apoftolifc^en SKiffionar in feinen @d^u|
nal^m. 3Ran fönnte tuo^I meinen, bag 9l(Ie^ auc^ anberS
l^ätte gefd^e^en; bag S)eutfd^Ianb bur^ britifc^e 3Riffionare
o^ne eine äfinlic^e SSerpfli^tung ptte d^riftianifirt tuerben
tonnen unter ber unmittelbaren Slutorifation bed fränfifc^en
t^ürften unb unter Sonnibenj bed romifd^en fiaifert^um^.
@o aber lagen bie 2)inge nic^t, bag ein fold^er SSerfu^
au^ nur gemai^t, gefd^n)eige benn l^ätte burc^gefü^rt werben
fönnen. 3)ag S8er^ä(tnig, baS jn^ifd^en bem $apfte, bem
SWiffionar unb bem fränlifd^en gürften ju ©tanbe lam,
n^urbe ber iDZoment, t)on n^eld^em eine neue (Sntn)id(Iung ber
@efd§id§te ausging.
®ie äWiffion bilbete ben Änoten, in »eld^cm fi^ bie
beiben ®en)a(ten, bie nun beftanben, ba^ Don Sonftantinopel
loSgeriffene $apfttl)um unb bas^ ben iD2eron)ingcrn entgegen«
gefegte 9}2aj|orbomat, uereinigten. ^od) toax biefe SSerbinbung
nid^t ettoa wn S(nfang an einis planmäßig gefc^Ioffene ; fie
tourbe burc^ bie religiöfen 93etoegungen in 2)eutf^Ianb felbft
320 S^W^ SaptteL
t)cranla§t, toclc^c mit ben anfangen bcr E^riftianiftrung
t|cr\)ortratcn. 5Rici^t o^nc lebhafte 3;f)cilna^mc bcnit man in
©cutjd^Ianb an bic Qdttn 5urüd, in toclc^cn fid^ btc briti^
f c^cn aWifftoncn f clbftänbig in freiem Streben ber Slu^breitung
beg St)riftentl)um§ njibmeten. SRo^ toattn fic in ben Sanb*
fc^aften, in benen fte Eingang gefunben, bod^ feineSti^ege^
beS §eibent^um^ SKeifter geworben. 6g gab ©tabicn beS
Uebergangeg öon ber einen Religion jnr anberen.
SKan fa^ tt)0^l ^riftlic^e 5ßriefter an ben ^cibnifd^en
D^)fcrgebräuc^en t^eilnel^men. SSon ber ®f)eIofig!eit , »elc^c
bie römifd^c Äird^c, hierin üiel ftrenger ate bic gried^ifd^e,
forberte, tooHten biefc SRiffionare SHd^tö l^ören. (Sinem ber
öornetjmften berfelben, 5Rameng Slemeni^, tt)irb bcr SSoriPurf
gemad^t, bafe er fid^ Sifd^of nenne, obgteid^ er in einer
5n)eiten (S^e (ebe. Unb überhaupt t)erfc^mäf)ten fie bie
§icrarc^ie, bie fic§ an SRom anfd^Iog. ©ic nal^men eine SIb*
t)ängigfeit ber SRiffionare Don bem ^tofter an, t)on tod^tm
biefelben ausgegangen toaren, gtei^fam eine Affiliation ber
SWiffionen, tooburc^ bie §ierarc§ie gebrochen unb bie Unter»
orbnung unter 9?om \)ermieben ttjurbe. ®g. ift babei ju fe^r
bemer!engtt>ertt)en Äunbgebungen gelommcn, Don benen tt)ir
jcboc^, ba toir fte nur auö bem SÄunbe il)rer ©egner lennen,
feinen beutlic^en SBcgriff gewinnen. SSon ©ebeutung ift t^
bod§, toenn bie einen, wie Slemenö, t)on ben ^eiligen ber
lateinifc^en Äir^c, toie §ieron^mug ober Stuguftinuö, 5Rid^tg
»iffen tooöen; fie I)alten fic§ an bic griec^ifc^cn Einrichtungen,
bie no^ eben in ben Seiten , in benen ttjir fteJien , j. SB. in
bem eben ertoä^nten truHanifd^en Eoncil, ber nieberen ®cift«»
lic^tcit bie El^e geftattet ^abwt.
Es traten aber auc^ äWänner auf, bie um meleS weiter
Urfprung ber beutfd^en jtird^e. 821
gingen unb einer d^rtftlid^en 5tir^e oI|ne ade ^ierard^ifc^e
Vermittlung juftrebten. ©ctoiß bie merftoürbigfte Srfd^einung
in bem bamaltflen Oermonien ift jener Sllbebert, über ben
fic^ SBonifatiuS öor einer römif^en @^nobe bitter unb l^efttg
befd^n^ert. äßenn man t)on ben fUlixaMn abftral^irt, bie i^m
f^on bomold legenbarifd^ jugefc^rieben tourben unb bie etooS
^ö^ft Slbenteuerßd^ed ^aben, fo bleibt boc^ ein gefunbcr
religiöfer ftern äbrig, ber S)em ollen ju ©runbe liegt. S)em
^Begriff beS 99idt^umd, n)ie man eS in 9iom unb bei ben
Slngelfoc^fen faßte, »iberfprad^ Älbebert. ®r ließ jt^ t)on
einigen ungele^rten S^if^öfen unfanonifc^er SQSeife felbft }um
93ifci§of tuei^en. SBon ben äßadfa^rten , au^ bem Sefuc^
ber ©^»eflen ber 8lpoftel in fRom fagte er too^I: er toiffe
n\ä)t, n)0}u fie bienen foQten. Sie ^rc^en auf ben 9?amen
ber S(pofte( unb äJJärt^rer )u toeif)en, fjklt er für unmürbig.
@r ftiftete SBetl^äufer unb SapeQen an ben @tätten ber alten
iSere^rung, an DueQen unb auf gelbem, n)o i^m baS SBolf
bann juftrömte. Sud^ bie O^renbeic^te, bie bamatö unter
ben SSngelfac^fen eingeführt n)urbe, t)ern)arf er. Sr meinte,
bie SSergebung ber @ünben aud^ o^ne vorangegangene 99ci^te
eined jeben ou^fpred^en ju fönnen. S)er Äern feiner Se^re
loor bie 9(nna]^me einer unmittelbaren SSerbinbung @otted mit
feinen ©efd^Spfen bur^ feinen @o^n Sefud Sfiriftu^. @r
ftütyte ftc^ auf bie SSerl^eigung , bog bie im Flamen beS
Sol^ned an ben SSoter gerid^teten ^Bitten erfüQt toerben
foCteni).
S)ie Se^re ifl nid^t o^ne 2:iefe unb innere SBo^rl^eit
ober e^ brandet nid)t ou^gefü^rt ju toerben, bog fie boc^
1) Sften ber tm Dftober 745 ju 9loin abgehaltenen ©^nobe bei IJaff^
0. 0. D. @. 136 ff. 9hr. 50.
to. Kante, SBeUflet(|i(|te. V.l. 1.-8. «ufl. 21
322 3^^«^ (^te(.
au^ ju |)erfönU^en äBinffirUd^Ieitcn ber Sluffaffung älnlag
311 geben fel^r geeignet toax. S)ad SSoIf ^ielt SHbebert fär
einen Spoftel, bem ed mit ifniebeugungen entgegenging.
SBenn man biefe ©egenfä^e bcr SReinungen, bie qu^ in ben
bereite d^riftianiftrten fianbfc^aften nm ftd^ griffen, ol^ne
SSoreingenommen^eit übertegt, fo ergiebt ft(^ boraud, bog auf
biefem äßege bie Station nimmermehr ju einer firc^lic^en
Drganifation t)ereinigt toerben fonnte. ®en äBiQfürlic^Ietten
eine^ uermeinten S(pofto(atd trat nun bie ftrenge @a|ung ber
römifd^en fiirc^e entgegen. äBie einft in 93ritannien baS
Strgument überwogen ^atte, bag bie reügiöfe Umiuanblung
bem orgonifirten ^riftlic^en ©emeinmefen beif^utreten ^abe,
fo mugte bod au^ in @ermanien ber ^aü fein. SEBie toait
fonft an eine SSereinigung ber Sßölferf^aften ben faracentf^en
Snoaftonen gegenüber ju benfen geU)efen. Unb au^ für bie
fd^on fflr bad Sl^riftent^um gemonnenen ©tammed^&upter, bie
ia ni^t gejtt^ungen toerben fonnten, toax ti notl^u^enbig, in
ber Glitte ber S)ifferen3en ber @Iauben8prebiger eine Storm
gu finben, ber fie fic^ anfd^Uegen fonnten. 3n beiberlei
^infic^t mar ed unumgängli^, bie XutoritSt bed ^eiligen $e«
trug in bem römif(!^en $apfte anjuerlennen. Sßenn man 93oni«
fattuiS ben älpoftel ber S)eutf(i^en nennt, fo (ann baiS ntd^t
Don ber erften Sinfüf)rung d^riftli^er Sbeen Derftanben
toerben, aber babei bleibt ed: bie beutf^e ftirc^e l^at er
gegrünbet. (Eben baju mar bie SSerbtnbung ber geiftKc^en
unb mettlic^en @emalt bie er vermittelte, unentbel^rlic^.
S)ie getftltc^e @emalt mar in i^rer (Emanci))atton ton
bem ftatfert^um, bie melttic^e in i^rer B^^Adtoeifung bed
alten ftönigtl^umS begriffen. O^ne bie Unterftütyung ber
n^eltlid^en äßac^t ^&tte SBonifatiuS ni^td auSgeri^tet, aber
Urfptmtg ber beutfd^en JHrd^e. 323
bicfc fclbft bcburftc einer ancrfanntcn Autorität, um in
©ermonien }u einem feften S^eftanbe ju gelangen. S)ie
S)urc^ffi^runfl bed Sl^riftent^umd tDurbe bobur^ fel^r er<
leichtert, bog bie lueltlid^en S)Qnaften fid^ grogent^eild an
ben SRajorbomud anfc^Ioffen. ^6er eine befinitiDe Organi^
fation toSre bod^ o^ne bie (£in)i)ir!unfl t)on 9iom unmöglid^
geblieben. (Sin n^efentlid^er ©c^ritt toax, bag 99onifatiui^ bei
feiner brüten Steife nac^ Slom im Sa^re 732 t)om $apft
@regor m. }um Srjbif^of erhoben tDurbe. ®er $apft t^erlie^
i^m bad $QQium, ha^ er bei ben geiftli^en ^anblungcn, f)anpU
\ciä)lxdi aber bei ber äßei^e ber Sif^öfe, tragen folle. (Sr fprac^
it)m bad Stecht ju, S^ifc^öfe einiufe|en mit Slfftfteng }n)eier
ober breier anberer. S)ai^ aber genügte, um aQmä^Iid^ eine
Organisation ber germanifd^en ftirc^e ju @tanbe ju bringen.
3iigleic^ ge^rte ber @pru(^ beS römifc^en @tu^Ied baju,
ben Slbtoei^ungen ber religiöfen SReinung im 83oI! unb
bei ben @rogen ein Snbe ju ma^en; bie Slutorität bed
^eiligen $ctrud umfagte unb bebingtc SlQed. SKan mug fic^
biefen Ursprung ber beutfd^en ftird^e t^ergegenkoärtigen , um
nid^t ungered^t ju merben. SUIe^ ^ing mit ben aQgemetnen
unb bcfonberen Sntereffen iufammen. (Sin UfurpationiSgelfifte
bed römijd^en ©tul^Ied fann man barin nid^t fe^en. S)cr
$at)ft t^at nur, n^oju er in ber Sage ber S(ngelegen^eitcn
befugt unb felbft genöt^igt n^ar: benn ben Eingriffen &coi
beS Sfaurterd gegenüber beburfte er einer @tfige. (Sd n^ar
ein ^iftorifc^er %H wn unermeglici^er Xragmeite, baB er
fi^ t)om Orient abn^anbte unb ben torne^mften ©c^aupla^
fetner Zl^Stigteit im Oecibent fuc^te. (Sbenfo tl^at SBonifatiud
nur eben bad, toai feines SSmted n^ar, n^aS er in feinem filo«
fter. gelernt l^atte, unb loorin er bie @umme aDer {Religion
21*
324 B^^nted dajßtL
erbUdte. SonifatiuS arbeitete in fteter innerer 99c)i)egung
ber ©eele, außen fiampf, JBebcnllt^feiten int Snneren^).
Slm SQßenigften fönnte ben üRajorbomuS ftarl äJIarted
ein SSortDurf treffen. (Sine fefte iBegrünbung ber firc^Itc^en
Orbnungen toai für i^n uncntbe^rlid^, menn S(uftraften mit ben
anbern beutfd^en SSöIfern unauftö^Iid^ t)ereintgt unb mit beiben
bie @efammtma^t bed fränüfd^en 9{ei^ed aud^ ben ©aracenen
gegenüber behauptet toerben foQte. Sie @eptentriona(en, toie
ber alte fpanifc^e 93eric^t jagt, l^aben in ber ©c^Iad^t bei
$Qitierd bad Sefte getl^an; ju benen aber gehörten o^ne
3tt)eifel auc^ bie 92eubefe^rten. Sie ^(ufrici^tung ber ^rcj^e
in Seutf^Ianb fann nic^t gerabe ald eine 9leaIifation ber reinen
c^riftli^en Sbce betrachtet n^erben. @te toax baS Sßert ber
5ufammengreifenben SBeltfröfte in diom unb im franfif(^en
Steic^e, berul^te aber einer fe^r auSbrüdtlic^en SSerfi^erung
jufolge auf ben ölteften ©runblagen bed ®Iauben^. Snbcm
bie beutf^e 9lation ber Steligion ber SBelt fic^ anf^Iog, t)er«
einigte fie fie^ jugleic^ in fid^ felbft gür bie bcutfc^e 9latton
mar fie in me^r al$ @iner dtücffi^t unfd^älbar. @ie iam
i^rem re(igiö(en S3ebürfnig entgegen, ba^ fic^ fonft fporabifc^cn>
boc^ kDieber tuiUfürli^en unb borfibergel^enben Snfluen^en
Eingegeben ^ätte. @ie t)erbanb fie mit ber größten ^eroor^
bringung bed iDZenf^engef^Icc^ted unb Dereinigte fie in fic^
felbft. Sonft ^ätte ben ©egenfägen ber Stämme, bie fic^
immer auf^ 9teue regten, boc^ fein @nbe gemad^t tuerben
fönnen. ©c^on burdö oQed bied l^atte ber $apft unter SBer^
mittelung bed Sonifatiud ben größten @influß auf bie äBeiter»'
bilbung bed fränfif^en Sieic^eS, namentlich in @ermanien.
1) foris pngnae, intus timorea (3aff^ ep. 72 @. 273).
Urfprung ber bmtfd^en Jürd^e. 325
^odfi nachhaltigere Sßirlungcn aber foQte biefe SSerbtnbung
auf bie @eftaltung ber p^ften ®ttoalt im Sr^anlenrei^e
ausüben. S(Qe^ iebod^ n^ar nod^ im Sterben fo in biefer
SBeiie^ung n^ie in ben meiften anbercn; nod^ ^atte felbft bie
Slnnä^erung bei^ $apfted @regor an ben fränlifd^en äRaior^
bomu^ leineriet folgen gehabt, atö fiarl äßorteH mit Xobe
abgingt) unb baS SBerf feiner ^änbe burc^ Unrul^en, bie
aud ber @rb(i^feit ber ^d^ften @ett)alt !^ert)orgingen , in
feinem 93eftanb bebrol^t tourbe.
1) 22. O!tober 741 (undedmo Kai. Novembris) nad^ ber Cont.
Fredeg. c. CX., Chron. Moissiacense (Mon. Germ. Scr. I @. 290, 26),
Ann. Mett. (I @. 327, 19), Gesta Abbat. Fontan. (c. 13 Mon.
Germ. II @. 286, 11); bie Ann. St. Amandi (a. a. O. I @. 11) geben
abtoei^enb ben 15. Oftober (Idibus Octobris) M SCobeiStag $twA Wtax*
UH» an.
Vi(itl'f4> $DtBuii^>^nät"t ettpiiati Stiiit & Qd. In Sllinliutg.
r
VOeUge^dfidfte.
(fünfter TI?etI.
II.
XDcItgcfd^icf^tc.
3Cco;poIb taon fimißc.
£rfle bis dritte HufUxqe.
iiinftfr ifftii.
l^arls bis <0rofen.
Snteitt llbttiennn^.
I?er[ag poit Duncfet & ^umbtot.
188*.
» ■ ♦ ' / . "i
r
ICcDj^oIti tian fimiTic.
<£rf)e bis britt« 3(uflade.
iünfttT H^til
Vi« atabi\d]e tl?elt^errfd;aft unb bas Hcid;
l^atls bes <0tofen.
I?er[ag Don J)uncfcr & ^uniblot.
9al tltbnltlBHglit^t itt Vfibttiltra.
SnijaltBtier^etdintß.
streite %btfitHunQ.
Seite
Uebergang bed frftnltf($en Aönigtl^umS auf bie 91q($-
lomnten jforl SRartellS. ^l^te Serbinbung mit bem
römifd^en ©tul^I 3
Otnajjaben uttb ^ibbofiben 53
;pretieQnfe$ $apite[.
SaS tdmifd^«b^)antimf($e Aaifettl^ttm im aäfUn Sol^r-
l^imbett 78
Äorl bct ®ro§e 106
8ftänfti*e3 @xo6!ön!öt^um ©. 109. - 2)et ßeipitd^c 61(|ataltet
beS frfinfifd^en ®co6f5ntgi^um8 @. 164. — Itotfethönung ItatlS
S. 176. — SBelijlellung be8 Steid^eS ®. 191. — ungemeine Soge.
%oh bed J(atfetS S. 283.
1
CtUc
^nalehten.
tftfc^t^te bn Siobeiung Doit Sqiien unb
ilaltm 251
it in 9IeQ^ten 268
i latetnifii^ e^iottiptn in Spanien untti bm
njiaben 281
malrfit bn KnnaltS SfletttRfeS 292
^ie araMff^e Seltl^errff^aft unb bad Mi^
MU be^ @ro^en.
3toeite 2l6tl^eilung.
to. ftanle, SBeltseT^t^te. Y. 2. 1.-8. «lufl.
1
elftes ((aiiUel.
Uebergang be9 fränftfd^en Jtönigt^umS auf bie 9{ad^fommen
Staxl 3RaxUU§. S^xt ^erbinbung mit bem römifd^en @tu^L
3nbem man bie »erbenbe ©ctoalt, mie fte fid& in bem
©onHifte beÄ meromingifd&en Äönigt^um« mit bem aKajorbomat,
ba5 in einet ^Protjinj be^S 3leid&ei5 jd^on ju erblid^em ®efi|
gelangt toar, enttt)i(fclt ]()atte, bettad&tet, toirb man üon bet
©d&toierigfeit betroffen, »eld^e ber SEob be8 ^erjog« unb gfürfien
ton Slufitafien, ber jugletd^ Sfleuftrien unb Surgunb aliS SRajor^
bomuiS tettoaltete , ^erbeifül^ren mufete. 3)enn nod^ »aren bie
merotoingtfd^en Könige nid(it auj^geftorben, nod^ untergegangen.
6ben in ibnen repräfentirte fic^ bie ©in^eit be« fränftfd&en
9teid&ei8 burd^ legitime Erbfolge. ?lber fie toaren [o mad&tlo«,
ba6 öon i^rer ©eite an eine SBieberaufnaljime ber föniglid&en
Autorität fid& nid&t benfen liejg. Äarl aHartctt f)attt bie
faftlfd^e 2Rad^t tjottfommen in feine $anb genommen. Sei
feinem Sobe [teilte fid^ l^erauiS, ba6 fie nid&t unget^eilt
bleiben fonnte. 3)ie germanifc^en 3been, toeld^e ben begriff
be« 5prit)atred&ti5 aud& auf bie l^öd^fle ©etoalt übertrugen^),
mad^ten ftd^ ti)ie bei bem legitimen ©efd^led^t, fo aud^ bei
1) ®at6, 2)eutf4e eerfaffungdgefd^t^te III, @. 174.
4 <S^tfte< (Sapitel.
benen geltenb, »eld^e nur eben ben faftifc^en Seft^ eined
SSorgängeriS in 2lnfprud& nehmen fonnten. S)lefe erblicften
in bemfelben eine ^interlaffenfd&aft , toelc^e ebenfalls ber
©rbtl^eilung untemotfen fein foffte. S)ie Streitfrage, loeld^e
fid^ erbob, toar eine boppelte. S)em noci& nid&t jurücf"
getoiejenen änfprud^ ber aWerotoinger trat ein ©egenfa^
jtt)i[d&en ben ööbnen Äarl SRartettÄ, bie eben atö bie Äaro*
linger erfd^einen, jur 6eite. SBir ertt)äbttten bie Sib^^ung be8
Slcid^e^, bie Äarl SKartett mit eintoilligung beS Heerbanne«
}u ®unfien feiner beiben älteren 6öb"^ getroffen f)atit. ®^
lebte ibm aber nod^ ein britter Bo^n a\x& feiner ©b^ wit
©manbilbe, be« 5Ramen8 ®rifo, bem aud^ feinerfeitÄ ein erb^
red&tlid&er Slnfprud^ iujtanb.
älu^ ben überauiS fragmentarifd^en 9loti}en, bie auf und
gefornnten finb, fd^etnt fid^ }u ergeben, bafe feine Sb^ wit
ber in ©efangenfcbaft geratbenen Slgilolflngerin 6tt)anbilbe
febr unbeliebt tt)ar unb ©toanbilbe felbp in ben legten 3abren
ibren SRüdtbalt bei einer $ßartei fudjite, bie ben mero^
mingifd^en Aönig nod^ nid^t aufgeben iPoQte. @iS ift b^^^^^^
2U einem offenen 9rud^ jmifd^en ibnen gefommen. SSon einem
©augrafen in 5Pari^ unterfiü|t b^t Stoanbilbe ibren (Semabi
a\x& $arüS ))ertrieben unb babei mancberlet ®en}aUtbätigfeiten,
unter anberen gegen bai5 Älofter @. S)enii5 ausgeübt*).
älu£ einer ^iligenlegenbe erfdbrt man, bag £arl 3RarteIl
eine große Qäxtlx(S)Uit für @rifo ^tQtt^); unb leicbt mag e8
fein, ba6 er bemfelben für ben gaU feine« 3:obe« febr be*
flimmte 3uf^d^^ gemacbt. b^^ ^i^ <^&^t bem Heerbann unb
1) Urfunbe $tppin« t)om 8. SuU 758 für bad JHoßer 0. 2)en9d bei
SBouquet V, ©. 700.
2) Vita S. Leatfredi abbatis Madriacensis bei 8ouquet III, @. 645.
8erfud^*riner 2)rett^eiliing. 5
ben betben älteren JBrübem attejeit »iberioärttg toaren unb
öon il^nen ntd^t für binbenb gelj^alten »urbert. Site Qxb*
t^eilung wx bem Jobe Äarl 3RaxM^ tnöd^te felbfi im
©egenfafe l^ieju gefd^el^en fein. SKber ©rifo "ffidt an ben
SSerfpred^ungen feft, bie ifym gemad^t toaren, unb feine SDlutter
befiärfte il^n barin, felbfi in ber äbfid^t, bafe er ton ben
i^m überlaffenen Sanbfd&aften au« bie f)b^^t ®ett)alt im
Sleic^e an fid^ bringen toerbe. ©o erjäl^lt Sginl^arb*).
Slber, »ie* bem aud^ fei, gerabeju leugnen barf man
ttjobl nid&t, baß Äarl aRartett aud& für feinen britten Bof)n
gftrforge getroffen unb' il^m ein Territorium als ©rbt^eil
beftimmt b^tte. @« toiar tln @ebtet, burd^ tpeld^eS 9e}irle
ber brei 5Reid^e Slufirafien, Sleuftrien unb S3urgunb üon ben^
felben abgejioelgt unb }u einem befonberen gürfientl^um t)er^
einigt »erben fottten.
2Babrf($einlid^ meinte er babei bod^ bie großen $ro))in}en
be« 9lei(^ej5, tt)eld&e unter bie beiben älteren ©ruber getbeilt
lourben, jugleid^ aufredet ju erbalten.
S)erfelbe Segriff be8 ®rbred&t«, auf bem biefe S:b^Hung
überhaupt berul^te, fd^ien aud^ bem jüngiten ber @öbne }u
gute fommen ju muffen. 3n bem 5lugenblidE ber 3;beilung
nahmen ©toanbilbe unb ®rlfo bie bem le|teren juerfannten
»ejirfe in »efi|. ©rifo bemäd^tigte pcb ber ©tabt Saon. 3n
biefer Situation ließ fid& ni(S)i& 2lnbere« ertoarten als ber
aSieberauSbrud^ eines inneren ÄriegeS, loeld&er baS faum öer*»
einigte grantenreid^ t)on SReuem jerreißen mußte, S)enn toenn
bie 6öbne Äarl aRartellS ^lä) entjtoeiten, mie bitten ba nid§t
1) (ggin^arb j. 3. 741 Monura. Germ. Scr. I, @. 135. 2Bir bcp^jcn
einen SBrtef oon iSonifatiuiS, in meld^em ein a^nU(]^eT (Srfolg DorauiSgefe^t gu
werben fd^eint. 3aff^, Bibl. rer. Germ. III, @. 408, ep. 40.
6 <£(fted Oopitel.
aud§ bie aRerotoinger in ben thtn erji urttertporfenen Slad^bar*»
Pätnnten änl^ättger finben unb biefe felbp bem ©efd^led^t ber
alten Äöntge ^ülfe Qttoäffxtn jotten. S)a toar eiS nun entfd^ei**
benb, bajg fici& jiüifd^en bem alten Äönigt]()um unb ben
®rben be« SUlajorbomatÄ noci& eine britte SHad^t enttoidelt
l^atte, ber Heerbann, ber in anfd&liefeenber ©rinnerung an bie
frül&ete SJerfaffung unter Äarl aHattett neu organifirt »otben
toax. S)em lag aber 9lIIe^ an ber älufred^ter^altung ber
jule|t begrünbeten BwPäwbe; mit Xf)m »ar bie ertt)ä]^nte
3toeit]&eilung be^S SReid&e« unter bie beiben älteren Söl^ne
ftarte, Äarlmann unb 5pip))in, bie jd^on immer an il^rer
6pi|e gefianben l^atten unb t)on benen man leine ®nt}tt)eiung
fürd&tete, beratl^en unb befd&loffen toorben. S)er gefammte
$)eerbann »iberftrebte bem SSorbaben, einen britten SÜeid^«-'
tl^eil ab ju}tDeigen , tDa& in feinem eigenen Sd^ojse eine
©onberung teranla^t ^abtn »ürbe; er toiberfeftte ftci& ber
SluÄfübrung einer neuen, ol^ne feine Sb^ilnabme befci^loffenen
aSerfügung; ica einfad&e erbliche ^ßriüaterbred&t erfannte er
in SSejug auf bai8 Sleid^ nid&t an. Äarlmann unb 5ßippin
nal^men anfangt Slüdftd^t auf bie t&terlid^e Seftimmung;
atö fte aber ben SSBiUen beiS ^eerbanneiS, ber ftd^ ton ibnen
nid^t fonbem laffen toottte, erfannten, fo befd^loffen Re, t)on
bemfelben mitfortgeriffen, bie Sluffiellung eine« britten Steic^Ä*
tbeile« nic^t §u bulben; fie überjogen Saon, too fid& ©rifo
aufl^ielt, mit ^eereiSmad&t. SSergeben« red&nete ©rifo auf
bo« ertoad^en brüberlid^er 3unelgung bei ibnen. Site er
bie SEaffen nieberlegte, lourbe er üon Äarlmann, ber bai8
entfd^ibenbe 9Bort fUbrte, in ein neuerbaute« @d^loB in
ben Strbennen gebrad^t*), ömanbilbe in ein Älofier »er^
1) S'^eufd^aieau. Su^entburg.
Sel^auptung ber ß^^t^^^ung. 7
toiefett ^). @o tourbe ber gtiebe in bem Sfitnem be« 9lei$e8
uixotxiüQli^ "fytVQt^tUt, dbzx in ben benad^barten, ttod^ tti($t
etnt)erlet6ten Sanbf(i^aften jetgte fid^ allenthalben UnbotmäBig*'
!eit unb auffianb. S)urd^ ben Xob Üaxl 3RarteII«, bet pe
beitt)un8en l^atte, n^utben {te an {t(i^ ju neuen ©rl^ebungen
unb SSetfud^en, lieber felbfiänbig ju »erben, angeregt. 5ßippin
unb Äarlwann jögerten feinen Sluflenblidt, il^re bereinigten
^eerfd&aaren gegen biefe ©rl^ebung ins gelb ju füi^ren.
3mgrft]^ia^r 742 überf d^ritten fie bie Soire, um Stquitanien,
bai8 ber @o^n (SuboiS, ^unolb (^^unoalb) in SBeftg l^atte, anju**
greifen ; toielleid&t toerbient t^ ©rtoäl&nuna, bafe bie ©intool^ner
bed füblid^en ®aQieniS bem fränfifd^en Heerbann gegentlber
a\& SRömer bejeid^net »erben ^); bie ©täbte tourben genommen
unb bie Stngefel^enilen auÄ ben Sürgerfd^aften (d& ©efangene
toeggefd^leppt. 3« $erbft fül^ren bie beiben ©ruber il^re
^eerfd^aaren über ben Sll^ein gegen bie ällemonnen; fte
bringen tief in ba^ innere ber fd&todbifd&en ©aue öor, beren
©inipol^ner ftd^ unterwerfen, Oefd&enfe bringen, fd^toören, bie
©o^eit ber gürjlen anjuerfennen unb bafür ©eifeln fieHen.
S)en Domel&mften aOSiberflanb aber festen bie Saiem ent^
gegen. 3Sa& man aud& fonft üon ben Slbfid&ten ©toanl^ilbeS
benlen mag, augenfd^einlid^ ifl, ba§ in ber gamilie Aarl
äRarteUS ein 3JliJ3t)erßänbnig auSgebrod^en n^ar. ©ipan^ilbe
l^ielt ba« Sntereffe beiS agilolfingifd^en §aufe«, auÄ bem fte
flammte, aufred&t @ie b^tte in biefem Sinne il^re ©tieftod^ter
(S^iltrube nad^ S3atern Derpftanjt unb ber bamalige ^erjog
Dbilo nid^t gefäumt, ftd& mit berfelben ju toermäl^len, ob"
mol^I ^ippin unb ^arlmann bagegen maren. 9lud^ nad^bem
1) ^aä) ^tüt» an ber 9J^ame.
2) Cont Fredeg. c. CXI. Romanos proterunt.
8 <19fted Q^ttel.
biefe bie Dbetl^anb im Sleid^e unb an beffen ©tettien ei>
langt l^atten, berfud^te \>o6) Dbilo, feine 6eI6ftanbigfeU
2U behaupten. Qu biefem S^^<It i^lte er {td^ mit $unoIb
t)on SKquitanien in 93et6inbung, ber ^erjog gefeDte ftd^ i^
)u; nid^t nur @ad^fen, fonbem au^ anbere germonifd^
unb flat)ifd^e ©d^aaren jogen il^m }u. ^a& Sebeutenbfle
aber ifl, bag aud^ ber bamalige $ap{i S^^<^<^r benn
aud^ mit 9lom toax S3aiern in ein S^erl^&Itnijs l^ierardi^tfd^er
Uttterorbnung getreten, ju ber Seite DbiloÄ l^inneigte.
®r fd^idEte einen Segaten nad^ S3aiem, um bie beiben Srflber
aufjuforbern, öon bem Slutöergiefeen abjuftel^en, in bem
fte bod^ il^ren 3^^* ^i^t erreid&en toürben. ©otoeit aber
erfiredfte fid^ ba« öon il^rem SSater eingeleitete SSerl^ältniö
ju Sftom feineÄtoeg«, bafe bie ©öl^ne bem S^terpreten be«
3Ranne*, ber ftd& atö ben SSertreter be^S l^eiligen 5ßetruÄ borjleDte
unb beffen SBBitten üerlünbigte, ©el^ör gefd&enft unb il^ren Sin*
fprud^ auf bie Dberl^errfd&aft über bieS iSanb aufgegeben l^ätten.
2lm Sed^ trafen beibe $eere, baS frfinRfd^e unb ba« loon
anberen Seiten l^er tjcrfiärfte baierifd&e aufeinanber^). SHe
Saiern iparen fo gut öerfd&anjt, bafe bie granfen Sebenfen
trugen, fie innerl^alb il^rer ©efeftigungen anjugreif en ; aber nad^
einigen 3;agcn entbedCten fie gurtl^en, toeld^e fie in ben ©tanb
festen, ben glufe ju überfd&reiten. Unerwartet fallen ftd& bie
Saiern angegriffen, fie erlitten eine DoHtommene SRieberlagc.
©arfaftifd^ jugleid& unb iPDl^lbered^net ift bie art, »ie ^ßippin
bem päpftli(ien Segaten begegnete. ®r fteHte in älbrebe, ha%
berfelbe im 9lamen bcÄ $ßapfte^ ober gar be^S l^eiligen ^Petru«
gefprod&en l^abe, benn ber StuÄgang betoeife, bafe ber Ij^eilige
1) 3m 3a^rc 743. $al&n, ga^rbüd^et bc3 fränlifd^cn »leid^e« 741-^2.
<S. 45, iR. 2.
StdtQ gegen Obilo unb beffen Serbünbete. 9
^ttxnif »Ott bem bod^ Qttoi^ fein ©ieg l^ertül^re, ntd^t geflen
t^n fei; bie Dberl^ol^it über Saiern, bie i^m ber Segat
abgefptoc^en, ^abe i^m ®oü unb 6t. $etruiS gett)%t äBit
toetben be« gortgangeiS biefet (Sntjtoeiung TiO(i^ oft ju ge^
beulen l^ben. S^näd^jl ahn tourbe bie frfll^cre Unter«'
orbnung 83aiemÄ unter bie graulen lieber l^ergejieHt; unb
uuöerjüglid^ rid&telen bie Srüber i^re SQSaffen gegen bie
SBerbünbeten Dbilo« SHe ©ad&fen tourben, fo toiel man
toeife, ol^ne ©etoalt ber SBaffen bal^in gebrad&t, in ba« alte
SSerl^filtnife jurüdf jutreten , an ben ®rcnjen tooBjogcn ftd&
umfaffenbe SBelel^rungen ; S;]^eobebalb tourbe auiS feinem
Sanbe getrieben unb jU einem Sertrage genötbigt, in bem
il^m baiS ^rjogt^um verblieb, toobei feine Slnl^änger it(5
aber feine$n)egiS berul^igten. 99ei einer neuen ®mpörung ber^*
felben jeigte Äarlmann einen l^eftigen S^grimm gegen fie,
bie aWalftätte bei ©anftabt tourbe mit S3lut befubelt; atte S)ie
befonber«, toeld&e an ben frül^eren Kriegen mit Dbilo tl^eiU
genommen, verfielen l^ier ber 3iaö)\viäft \>t& gü^fien^). Un^
öertoeilt folgte l^ierauf ein neuer 3ug über bie Soire, ber jur
Unterwerfung ber SKquitanier fül^rte. ipunolb rettete fein
Seben, inbem er in ein Älofier ging.
9lur bem 5papft in SRom feine S^eilna^me in ber
baierifd^en ©ad^e irgenbmie ju vergelten, fül^lten fid^ bie
beiben ©ruber nid&t tjerfud&t. SBie Ratten fie Don ber ®^r^
furd&t t?or bem l^eiligen 5PetruÄ ftd^ entfernen foHen ; fte traten
mft ber geljitlid^en @ett)alt toielmcl^r in bie engfie SSereini-'
gung. Db^e ®rifoi8 weiter ju gebenfen erlannte öoni^
fatiu8 tjielmel^r bie ^errfd^aft ber beiben ©rüber rüdt*
1) Sm ga^rc 746.
10 @tfteiS C^apitel.
]^aIWloi5 an unb arbeitete in il^rem SDienfi. 3ene än^
mal^ttuttgen, bie ben ^au^tin^alt beiS ©d&reibeniS an ®rifo
au^mad&en, bie (i^rifilic^en ^fHanjungen gegen bie angriffe ber
Reiben in @d^ug ju nel^men, maren }ugleid^ an bie beiben
älteren Srüber gerid&tet getoefen ^). ®r l&at fte baju mit bem
^intoei« auf i^ren SSater unb bie ^infättigfeit be^ menfd^^
Ii$en iSebenS, jeben in feiner eigenen ^erfon, aufgeforbert
D^ne Sebenfen fügte er ^6) ber neuen Drbnung unb gab bem
^Papfte SRad^ric^t batjon. SefonberS ber ältefte ber ©ruber, Äarl^
mann, bem bie Stegierung in ©ermanien jugef allen tt?ar, trat
mit i^m in bie engjie aSerbinbung. ©inen Setoei^, »ie fel^r
biefer auf bie 3been beiS Sonifatiu« einging, liefert ha& fo«»
genannte ßoncilium ©ermanicum, toeld&eä er im Saläre 742
berief. ®r erfc^eint babei al« ^erjog unb gürji ber granfen ;
bie SSerfammlung felbft I)at er auf ben SRatl^ feiner Dpti-
maten berufen. 6ie beftanb aui8 ben anerfannten Qnl^ern
bifd^öfUd^er SEBürben unb anberen ^ßriefJern. 3Scß bort be^
fd^loffen tourbe, ijl tbtn ba« für eine felbfiänbige fird^lld^e
SSerfaffung Unenlbel^rlid^pe: bie Unterorbnung bei8 gefamm^
ten ßleruÄ unter bie S3if(i&öfe, toofür aSorfd^riften gegeben
»erben, bie bem Si^St^um einen l^ö^eren SRang toerlei^en;
fobann aber aud& eine Sftüdgabe ber ben Äird&en unregeU
mäjsiger SBeife auferlegten ßeiftungen.
3m folgenben Sa\)xt erfdjeint bie iBage bod^ fd^on »ieber
üeränbert. 2)ie SSerfammlung IJiatte im Slpril 742 fiattgefunben,
1) 2)ie SBoite: filii carissimi. laffen bariiber feinen ^toetfel auffommen.
2)ex )6rtef tfl ma^rfci^etnlid^ ein SRunbfd^reiben gen?efen. üon »elc^em nur bie
Raffung bed an ®rifo gerid^teten (S^cempIariS auf vm& qdommm ifl. 8^1.
Deiner, Äönig i^pxn ©. 77 «W. 4.
9leid^!$t>er[ainmlung üon 743. H
n7a]^rf(i^einli($ nod^, el^e ha^ erfte Unternel^men gegen ^unolb
ttad^ älquitanien I;in aiu^gefttl^tl mutbe.
©ei blefem 3^9^ l^atten Äarlmann unb ^ippin, bie auf
Orifo feine »eitere Sftüdfid^t ju nel^men brandeten, ba« 9leid&
befxnitit? getl^eilt. 3lun aber trat erft bie ©d^tuierigfeit ber
Situation nad^ ber germanifd&en Seite IJiin in üoUe ©t^ibenj.
S)ie beiben gürften füllten ftd& bemogen, jur Sefd^toid^*'
tigung ber Unrul^en bie ©etfieHung eine« nterotolngifd^en
Äöniga in« äuge ju faffen.
3m ^oX)u 743 berief Äarlmann eine neue SSerfamni"
lung, bie jugleid^ ein 9leid^«tag mar, na($ Siftina«, im
^ennegau. S)a]^in l^at er bie ^o^t @eiftlid^feit nid^t allein,
fonbern aud& bie ®rafen unb anbere tjornel^me Seamle ju*»
fammenfommen laffen. ©ie l^aben bann bie öor einem Saläre
bef^loffenen 2lnorbnungen betätigt, bie eine aufgenommen;
meiere ben SSerjid^t auf bie ©elbleiftungen ber ©eijHid^feit
entl^ielt. Äarlmann erllärte im älngeftd&t beijorjlel^enber Äriege
berfelben nid^t entbel^ren ju f önnen ; er bebürfe eine« a;]{ieile«
be« fird^Iid^en ©infommen« für fein $eer^). Unb jugleid^
trifft er anbere Slnorbnungen, bie baju bienen foHen, bie Sirene
il^erfeit« jufrieben ju fieHen. S)a« Slbfommen ijl auf ber
^]^ia]&r«öerfammlung be« $eere« im ^al^re 743 gefd&loffen
toorben. 3Jlit biefer 3wfammen!unft aber ^4ngt bann bie
aSieberbefefeung be« merotolngifd^en a;]^rone« jufammen. 3n
einer nid&t in S^^tfel gejogenen Urfunbe fd^reibt S^ilberid&
felbfi bem SKajorbomu« flarlmann, bem Siegierer be« ^a^
1) Wlanfi XU, 870. 9oretiu9, Capitularia regum Francorum
Monum. Genn. Leg. L Sectio IL @. 28, 11. § 2: statuimuB, ut sub
precario et censu aliquam partem ecclesialis pecuiiiae in adjutorium
exercitus nostri — retineamus. $on SSai(}, ^erfaffungdgefd^id^te, III. 9b.,
1. ^Ibt^. ^. 34, 9. 2. tvtrb unter pecunia einfa^ ha& Stix6)tn%nt üerflanben.
12 ^\tt» (Kapitel.
lafled, }u, bag er H)n auf bem !önigtt($en Sil^ron tDiebet^
l^crgeftettt ^abe^). '
3n SReujlrien t|i ju ©oiffon« im aJlärj 744 eine analoge
aSerfammlung gel^alten toorben, auf tpeld^er bet 9flame be«
ÄönigiS ®^ilbeti(5 in aller gorm erfii&eint unb kippln ftd&
neben ll^m als ©erjog unb gürft ber granfen bejeid&net.
SBenn man biefe 3;]^atfad^en jufammenfiellt, fo bietet fici& ate
hai 3J{otit) ber (Srbebung eineiS AönigS auiS bem alten $aufe
tbtn jene öon ben beiben Srübern tjorgenommene befinitiüe
3:i^eilung bar. (^^ lag für bie ©inl^eit beS Steid^eS, tveld^e
ber Heerbann nid^t aufgeben mo$te, bie SRoll^tpenbigfeit wx,
einen dürften unb $errn anjuerfennen , ber bie ©inl^eit ber
beiben Sfteid&Ätbeile repräfentirte. 5)ie beiben gür|ien febrten
fad^lid^ jum SKajorbomat jurüd, bei beffen ?luSübung Re
jebod^ ti)ie felbfifinbige gttrften toerfubren. gür ©ermanien
ift ei8 bie @podj;e, in toeld&er bie Äirc^e im mittleren ©eutfd^-'
lanb in bejiimmten gormen gegrünbet toorben iji, bur(5
SBonifatiuiS unb Äarlmann. So »eit fmb fie babei nid&t
gefommen, ate bie Slbfid&t getoefen toax. S)iefe toar babin
gegangen, in 6rfurt ein öüStl^um, in ^erSfclb ein Älofier
}u errid&ten. S)a5 fd&eint iebod^ toegen ber 3fläbe ber ©ad^fen
unmöglid& getoefcn ju fein. ©igentUd^ finb nur bie ^i^^
tbümer SBürjburg, ©id^fiäbt unb ba« Älofter gulba unter
83ei^ülfe ÄarlmannS ju ©tanbe gefommen. SBürjburg bilbete
ben SWiltelpunft ber fränfifd&en Sefiftungen üom a;büringer
1) !S)te 3^tangaben über bie Saläre M ^onigis (E^ilberid^ (äffen feinen
3n)eifel barttber, bag er eben in ber (Spotte »ieber anerfannt rourbe, in tpetd^e
bie ^erfammtnng Don ^iftinoiS fallt. SS^al^rfd^einlic^ alfo mar ed bad Ver-
langen ber Verfammelten felbfl, bei bem Unternehmen eined neuen JtriegeiS,
tDt{6)tS biefe 9{efHtution ]^ett}orrief. Vgt. ®()^mer, Rcgesta Imperii I.
bearbeitet Don a»fiPa(^er. 3. !^fg. @. 21.
aSalb hx& }ut fd&tt)äbif$ett Orenje, ®id&päbt umfaßte bie
öon Saietn abgetreitnlen Scjitfe beiS SRorbgaue«, ber eben^
fattö befittitto in fränfifd&cn Seftfe übcrgitig.
SRid&t mit Unred^t ftnb fie als SKnnefionen be« ftänfifd&en
Sflci^eS beiei^Ttet toorbcn, betten ttutt bie tieue bifd^öflld&e &n^
rid^tuttfl erjl toal^reti Sefiattb toerlie^. gulba, Itt Sud^onia
errid^tet, lag att ber ©rettje tttel^rerer ®aue uttb an bem SBeg
t)om SR^eln nad& 3;]&üringen. $iet liebte Sonlfatiu« am
meinen ju öertoeilen. ©S ipar jugleid^ eine ©d^ule für ®e-
lel^rfamfeit, Äunft unb ©etuerbe. 3^m felbji mürbe eine nod^
größere befxnitiöe ©teffung ju SCl^eil. S)aS SiSt^um SKainj
toar foeben baburd^ öafant getDorben, baß ftd& ber Sifd&of
perfönlid^ an ben Äriegen betl&eiligt unb fogar einen 2l!t ber
aiutrad^e für feinen ermorbeten SSater nid^t olj^ne ^interlifi
atiSgeffi^rt l^atte.
S)em iDeltUd&en, in bie ©eipol^nl^eiten ber ©ermanen
jurüdtgefaffenen 5ßriefter tourbe nun in SBonifatiuä ein
5Rad&folger toon rein geifilic^er Intention gegeben. 2Bie l^ätten
fonp in ber neuen ©rünbung bie SCenbenjen ber 9JliffiDn ftd^
t)ertt)irflid^en foHen. Sonifatiu« ttjurbe jum ©rjbifd^of er-»
l^oben; bie ©iege ÄarlmannS mad^ten eS möglid^, bafe bie
fd&tüäbifdSicn SiStl^ümer Strafeburg, ©onjianj, SKugSburg,
ba« Älofter @t. ©allen ber gürforge be« erjbifd&ofS ©oni-'
fatiuä anvertraut ipurben, ber eine umfaffenbe fird^lid^e
2:]^fitig{eit auszuüben befam. @r \)aüt fid^ fd^on unter $er^
jog Dbilo ein äl^nlid^eS SSerbienjl ermorben ; er l^atte SBaiem
in große ©iöcefen abgetl^eilt, ipie fie bisher immer befianben
l^aben, unb nad^ ben ©iegen ber eJranfen jur (Srrid^tung toon
@id^flfibt unb eines SiSt^umS Sfleuburg an ber S)onau bie
$anb geboten. äSonifatiuS mußte, bem 3Jla)orbomuS unb
14 <£(fte» (Eopttel.
^erjog Äarlmatm jut ©eite al8 einer bet mäd^tiflfien 3Rättner
im bamaligen S)eutfd^Iattb aitflefe^en »erben. •
2;to§ ben gortf(i^ritten in ber ©onfolibation ©ermanieng,
bet ^i6) l^terin avi&\pxxö)t, läfet fici& nid^t öerfennen, bafe bie
3ufunft beiS SReid^e« nur teentg ßeri^ert toax. SDie beiben
Srüber maren einmütl^ig; aber einmal lebte i^nen no$ ein
britter Smber, @rifo, ber bod^ nid^t immer im ©efängnife
gehalten merben fonnte, unb fd&on IJiatle Äarlmann fomol^l
h)ie 5pippin eine auftüad&fenbe SRad^fommenfd&aft. SBie l^ätte
itd& ein SSerftänbnife ber beiben gamitien über ein aJienfd&en^
alter l^inauiS toorau^fe^en laffen. UeberbieiS aber mar ba^S
meroipingifd^e ©efd^led&t, bem bie Erbfolge im SReid^e nac^
altem ^erfommen gebührte, feineiSmeg^ üernid&tet.
S)a}u lam bie 9ieaftion be^S ^eibentl^umiS auf baiS
El^riftentljium , toeld^ie öon bem großen ©tamme ber ©ad&fen
auiSging.
SEBieijiel feljilte ba nod^, um aud& nur bie ©teffung ein^
juneljimen, iüeld^e Äarl aWarteH innegel^abt l^atte, nod& me^r,
um bie faltifd^e ©eioalt in i^rer einl^eitlid^en ©nergie au*^
}ubilben, toa^ bod^ für bie SBeltfteDung be£ 9teid^eS geboten
ioar* ©in ©reignife öon ^öd&fter SBebeutung ioar e« unter
biefen Umfiänben, bafe ber ältejie ber Srüber. Äarlmann, fid^
entjd&lofe, feine grofee Stellung im SReid^e aufzugeben unb
fid& in ber SRä^e ber ©d^toeflen ber apoftel in ein filofter
jurüdtjujie^en ^). SBaiS i^n baju öeranlafete, läfet fid^ nur al^nen.
3d^ toeife nid^t, ob id& mid& irre, aber id& glaube barin ein
SRefultat beiS äßiberjireiteÄ jtoifd&en ben friegerifd^en 5Pflid&ten
eine« gürflen unb ben SRüdtrid&ten , tt}ie fie bie SReligion auf"
1) 747 u. «e.
Jlartmann m 92om. 15
etlegt ju etblldf ett , tote bei a;^eobofiu« unb bem SBefigotl^en-'
föntg SReceÄtointl^. Äatlmattn erfd^eint auf bet einen ©elte
tl^atfräf tig ; na^ Sage bet Singe getoaltfam unb burd^*
greifenb; auf ber anbem legte er eine lebenbige Hinneigung
jum ©l^rilientl^um bat. Seiben jugleid^ gel^ört bie ©runblegung
ber beutfd^en ^ird^e an. 3lQein bie $rit)ilegien ber Aird^e
liefen ber ^ergebrad^ten 2lrt unb SBeife ber toeltlid^en SBer^
toaltung entgegen. 3)em aufirafifd^en §erjog unb gürften
mod^te bie blutige ©cene öon ©anjlabtr tool^l aud^ bie §aft,
in ber er au^ politifd&en Sftüdffid^ten feinen jüngeren SSruber
l^ielt, fd&toer auf ber ©eele lafien. SJarin fprid^t fid& ber
6b<*i^after ber 3^'^^ öu«, bafe pd^ ntäd^tige gürfien enfc»
fd^liefeen, ibre 3:b^il^öbme an ben njeltlid&en ©efd^äften plöfe"
lid^ abjubred^en unb für ba« ^eil ibrer ©eele ju forgen.
Suerfl begab fid& fiarlmann nod& als großer gürft mit
feinem ®efolge nad^ 9lom. ißier fam er mit bem 5ßapjte
3ad^aria8, bemfelben, burd^ toeld&en bie Rrd^lid&e Drganifation
in ©eutfd^lanb b^uptfäd^lid^ gefßrbert njorben mar, in per«»
fönlid^e Serübrung ; er b^Ke bereite, toie bie alten fränüfd^en
{^ürflen in äb^^^i^^^ ^äQen, ftd^ ba^S ^auptbaar abf(beeren
laffen, toaS ben Eintritt in ben geiftlid&en ©tanb in fid& be-*
griff. Sluf ben Sftatb be« ^ßapile^S entfd&lofe er fid& nun, baS
9Könd^8gelübbe abjulegen unb Verfügte jid^ ju biefem 3*^^*
nad^ a)tonte ©aftno. S)od& mar fein Sinn junäd^fi, ein
neued Aloftet ju errid^ten. 9uf bem Slbbang t>t& SBergeiS
©oralte, bem ebemaligen Gebiete bon SSeji, einer ©tätte uralten
©ötterbienfte«, grünbete er ein Älofter, tt)0 er felbfi SBob^
nung nal^m. Slber bie @infamleit, bie er fud^te, fanb er ba
nid^t. 5Die ^^ranlen, bie nad^ 9lom maSf abrteten , liejsen ed
ftd& ttid&t nebmen, ibren alten gürjien ju befud^en, fo bafe
16 <SIfteS (Kapitel.
er ni($tö tpeniger ali ganj abgefd^Ioffen tpar, totSf)aß> er eS
öorjog, feine ©tifturtg ju toetlaf[en unb ft$ na(^ 5roonte
Safttto }urü(f juitel^en , ido er {t(^ atö ge^or[amer unb
bentütl^iger Älojierbruber ertoieiS. auf fein SReld^ "fyat er
nid^t in affer gornt SSerjid&t fleleifiet; er überliefe e* berSBer-»
tt)altung feined SBruberiS $ippin, ni<$t obne bemfelben anä)
feinen ©ol^n S)rogo anjuijertrauen ^).
S)ie näd^fte golge feiner Entfernung toat bie Befreiung
®rifo8 au8 feiner §aft. SBenn aber ^ippxn benfelben burd^
einige fe^r anfel^nliij^e Swtüenbungen }u befriebigen meinte,
fo batte er Rd^ getäufd&t. 3n ®rlfo lebte ba« fiolje ©elb^
gefübl eine« geborenen gürpen, feinen @rbanfpru(5 liefe er
nid^t f äffen, unb eine änjabl junger eJtanfen fd^lofe ficb
ibm babei an. @ine B^ttlang bielten fie an ftd&. 3m 3abre
748 begleitete ©rifo ben ©ruber auf eine Sfteid&Äüerfammlung
hVi 3)ären; bi^^ ^^^t bracj^ er loiS, er »erliefe ^ippin mit
einer ergebenen ©djiaar an^ bem fränfifd^en Slbel. ®r feftte
aber ben 9flbein unb nabm feinen 2Beg }U ben Sad^fen. @r
fagte ftd^ nid^t äff ein t)Dn bem ©eborf am gegen bie f)M)^t
@ett?alt, toeld^e 5ßippin innebatte, loÄ; er tourbe bemfelben
fogar gefäbtlid^. S)ur(^ bie Slbbanfung Äarlmann« toaren
bie bem Sfleid^e no(^ nid^t angebörigen 9lad^barftämme in
affgemeine Stufregung geratben. 3)ie ©ad^fen toaren im 83e^
griff, an ber DdEer eine feinbfelige ©teffung §u nebmen, ate
©rifo bei ibnen erfdj;ien unb ibnen beifianb; biefelbe ju be^
fefligen. 3lxä)t affein auf bie @acbfen lam eiS l^iebei an; t&
liegt am 2:age, bafe bamit bie Steffung ^ippin^S im frfin^
tifd^en Üteicbe überbauet gefäbtbet mürbe. 3&a& er frfiber
1) Cont. Fredeg. c. CXVI: regnam ona cum filio buo Drogone
manibas germani Bui Pippini committens.
®rtfo in ®a(^fen unb )6aieni. 17
mit feinem trüber itarlmanit auiSgefü^rt ^atte, mugte er
jefet allem unternehmen. (Sr fäumte leinen augenbUd, bem
Wginnenben SBiberf^tanb mit wütv Araft ju begegnen.
Slu3 bem ©ebiete ber 9florbfd^maben brang er weiter
gegen bie ©ad^fen t?or, bie Qlwotn in grifonofelb unb im
SDSenbengau fd^Ioffen ^x6) i^m an^); er erfd^ien fo überlegen
im gelbe', bafe bie Sad^fen uerjtoeif elten , ftd^ in il^ren eben
begonnenen S3erfd^an}ungen }u bel^aupten. @ie erneuerten
bie alten SSerträge; eine gtofee Sfnjal^l ber ©renjbetDOl^ner
befel^rte Twä^ jum ßl^lpentl^um. 3n bem aber öffnete ft(^
bem f(fid^tigen @rifo eine anbere äluiSft^t. @ben bamate
toax ^erjog Dbilo in SBaiern geworben, bie 6ucceffiott feiner
©emal^lin unb feinem jungen ©ol^ne S^fftlo jugefaffen. ©ie
t)ermo$ten ni(i^t bie gortfelung be£ ]^er}oglid^en Slegimented
3u fidlem.
als ©rifo in Saiem erfd^ien, unter jWlSt toon ben
eJranfen, bie il^m anl^ingen, untertoatf ftd& iljim boa aSoH unb
boiS £anb ; er nal^m baiS ^erjogtl^um an fid^. @iS f(^ien fafl, aliS
ipürbe er bie Stellung, bie einjl Dbilo innegel^abt l^atte, beffer
ali biefer bel^aupten fönnen, ba er ja bem ^ufe ber frfin^
lif^en unb baierifd^en gUrflen }ugleid^ angel^örte; an^ ber
^rjog ber 9llemannen trat il^m bei. 9lber ^ippin, bem je|t
ber gan^e igeerbann beiS Sfteid^eiS folgte, iDar il^m bei Sßeitem
itt flarl. 2)te 99aiem n^agten fo tt)enig ben offenen Aampf
mit bem ©egner aliS bie ©ad^fen. S)ie älnl^finger ®rifo2
batten ft(^ mit il^rer beflen igabe über ben dfnn jurfidt'
ge}ogen. älliS ^ippin 3Jliene mad^te, ben glug )u fiber^
I
1) Cont Fredeg. c. CXVII: coi reges Winidorom sea Frisioiiiim
ad auxiliandam ono ammo conyenenint.
t. ftan!e, aBeltflefiti^te. Y. 2. 1.-8. «uff. 2
18 ®IfteiB (Sapitel.
fd&reiten, boten pe l^m UntcrtDerfunfl an unb ftettten t^m
©eifelrt, fie toollten niä)t me^r SftebeBen fein.
5ßippm jeiflte fid^ befonbet« naä)^xä)t&\>o\l, et beltefe Sont*
frieb in feinem fd&todbifd&en iperjOfltl^UOT, ®tifo, bem feinb"
H(i^en Stuber, bet in feine ^änbe fiel, tjetUeb et jtpölf ftatt*
lid^e ©taffd&aften. Slbet toie fönnte ein ötubet ft<^ einem
anbeten untettoetfen, öon bem et feine« bepen Sfted&te*, be«
SKnfptud^eiS auf ein unabl^ängige« ^^ütfient^um, betäubt toot=
ben ifi.
©tifo enttDid^ no($mate, bieMal na($ äßadconien, ba& no(i^
nid^t in bie ©tenjen bed Sleid^e« aufgenommen toax, unb ti)0
ftd^ bet ©ol^n §unolb«, SOBaifar, ben gtanfen entflegenfefite^).
3n biefet Sage }um itoeiten SJlate nad^ bem ^obe feines
SSatet« attet ®egnet $en getootben, jefet abet ol^ne bie ®t*
noffenfd&aft feine« älteten Stubet« aUeiniget Sn^^bet bet
l^öd^flen ©emalt, fo bag aud^ bet Sinmanb l^inmegflel , bet
gegen bie 3*^^tt^^ttttng etl^oben toat , l^at nun ^ßipptn ben
©ebanfen gefaxt, fid& be« metott)ingifd^en @(^attenfönig«, ben
et nod^ auf}uflellen beigettagen l^atte, auf immet ju ent^
lebigen, um ftd^ bann felbfl jum Jtönig be« gefammten Raulen«
teid^e« ju etl^eben. 68 mat ein SBet!, an toeld&em bie ^a^u
l^unbette geatbeitet l^atten. 3)en eigentlid^en ®tunb baju
l^atten beteit« bie äHtuotbeten gelegt, toeld^e nad^ bem llm^
fiut) bet no(^ eigenmfid^tigen Slutotit&t bet meton^ingifd^
Äönige ben fflibetfad^et Stunl^ilbe« auf ben 3:]^ton gefe|t
unb in beffen Flamen bie föniglid^e ©etoalt ausgeübt litten,
älud biefem (Stamme mat ©timoalb entfptungen, bet eS
untetnal^m, feinen Sol^n untet bem SBotmanbe einet Sboption
1) S)ec StdtQ in 8atem, tnt 9(uSflattung (SrifoS unb feine neiie ^ni^t
{(feinen alle in bad Sal^r 749 ju gehören. WSflniifyx a. a. C &, 30.
92od^niaI< ein meromitigtfd^n j!önig. 19
auf ben nterotüingtfc^en 3;^ron ju fefecni SBir fa^en, toie
er babet unterlag, er jelbjl, aber nid&t fein ^au&. 2tu8
biefem ging ber mittlere ^ippin l^ertjor, ber bie l^öd^fte 2lu*
toritfit in 2lujiraften fefljul^aUen toufete, unb überblefe SReu"
firien unb SBurgunb tüenigjieniS inbireft bel^errfd^te. S)ie biefem
©efd^led^t l^ieburd^ jugefaUene unabl^ängige ^Jlad^t bel^au^tete
bann ber grofee firiegSmann Äarl SKartell, ber bie l^öd^fie
Slutorität im ^anfenreid&e jugleid^ aliS gürfi unb atö 9Ra^
jorbomu^ in feine §anb brad^te unb il^r burd^ feine ©iege
über bie Slraber einen ©lanj üerlie^; l^inter tt)el(§em bie 6r^
innerungen an \>a& merotoingifd^e Äönigtl^um üerfc^toanben.
©r felbfl erfonnte nod^ einmal merotoingifd^e Äönige an ; felbft
jenem (S^ilpm^, ben er beftegt l^atte unb ber ibm bann
ausgeliefert iDorben toax, gab er nod& in 3;^eoberid& IV.
einen SRad^folger. 9flad^ beffen 3;obe l^errfd^te er o^ne Äönig
®o empfingen aud& feine ©öl^ne bie l^öd&fie ©emalt. Slber
h)ir finben bod^ — unb tt)ie l^&tte eS anberS fein fönnen — ,
ba§ bie altl^ergebrad^te Slutorität bei5 merottjingifd&en 5RamenS
Dermifet tourbe. 2lui8 einer SIrabition be« folgenben Qal^r^
^uttbertÄ entnimmt man, baB e« aud& eine SWeinung im
aieid^e gab, toeld^e t& mißbilligte, bafe bie l^öd^fte ©etoalt
eben nur ein faftif($er SBefife ber beiben Söl^ne Äarl S0lar^
telliS mar. SDäir toerben toerfid^ert, bafe felbft mand^e ber
toomel^mpen granfen biefe SWelnung äußerten. SDBie toiel
flärfer mußte biefelbe in ben SSölferfd&aften toirJen, bie ftd^
foeben in ©mpörung gegen ba« neu aufgerid^tete gürfientl^um
befanben. 5Benn nun bie beiben Srüber eS bennod^ für ratl^fam
l^iclten, ben SRamen ber 3Äerott)inger gleid^fam wn ben lobten
SU ertoedten; toenn bann im Qal^re 743 lieber ein mero-»
tolngifd^er Äönig ß^ilbertd^ IIL erfd^eint, fo l^tte ba« bod&
20 ^\t^ Saf)itel.
6Io§ bie ^olQt, bajs hai Uebetgen^id^t ber aufh;aftf(^en $er^
jofle uttb dürften tooHfommen ju %aQt trat S)er meto^
tüingifd^e ASnig tüar nur nod^ ein 3ttfh;ument in il^rer $anb.
3lber e^S lag ein SBiberfprud^ barin, toenn nun bie großen
aWad&tl^aber in ben officiellen SHten, bie allein jtoifd^en il^nen
Uttb ben Dberl^fiuptern i^re« ©taateiS unb ber Mx6)t 'otxah^
rebet tpurben, ben SRamen eine^S Äönig« babei öoranjieHten,
ber mit aUebem nid^tö ju tl^un l^atte, auf ta& SSerfammlungiS''
felb mit feinem D(i^fengefpann l^eranful^r, bie ©l^re be« 9Sor^
fifee« genofe, aber nur toolljog, toa« i^m geljieifeen toar unb
fo toieber na6) feiner SSiUa jurüdfel^rte. SHe grage toar ba
niäft meljir, ob ber flönig aU fold^er toieber anerlannt tt)er^
ben, fonbern ob er neben bem Qnl^aber ber faftif(i^n ©etoalt
überl^aupt befleißen foBe.
S>er fonjl jugängliii&e unb milbe, jugleid^ aber fedte unb
entf($Ioffene jtoeite @o^n Aarl 3ftatUUS unternabm nun,
biefe grage jur @ntf(i^eibung ju bringen.
Unmöglid^ {onnte er b^^bei eigenmäd^tig ux^a^xtn.
6r mufete eine anbere llnterfifi|ung fud&en, um ftd& beö
^Präfiigium« be« merotoingifd&en Sönigtl^umiS §u entlebigen.
Sine fold^e fanb er attein in ber apoftoUf^en Autorität
beiS römif(^en ©tubied, bie aU ber unmittelbare 9luiSbrud
beiS göttUd^en äBiDen^S betrad^tet n^urbe unb bamaliS burc^
bie 2^eilnabme be^S @tubleiS in fftom an ben fird^lic^en
©inrid^tungen in ©ermanien ein ?lnfeben erlangt b<^tte,
bem 9liemanb )u iDiberfpred^en n)agte.
@r b^tte in ben lirc^ttdben älngelegenbeiten eine burd^
greifenbe unb immer aufS 9leue mieberbolte @iniDirhtng oud^
geübt 3tt aUtn üorfommenben @(btt)ierigfeiten menbete ft(b
SBonifatiud an ben popftlid^en ©tubl bem er mit unioerbrftcb^
lid^er (Srgebcnl^it anl^ing. SBie ber äSerfe^r gepflogen
tDutbe, erlettnt man auiS ben Steltquten ber Sotrefponben}.
9Sir l^aben ein Schreiben toon SBonifotiuiS fibrig, in meU^m
er bem ^Popfi mand&erlei gragen fird^Ud^er 5Ratur vorlegt;
anbere »erben einem ©rief toorbel^alten , ben bie ©enbboten
felbfi übergeben f ollen, nod^ anbere münblid^er Sefprec^ung.
©0 antmortet benn ber 5Papfi ebenfalls burd^ fd&riftlid^e erüä^
rungen, bie er bem ©enbboten fibergiebt ober aber burd^
münblid^e ^).
S)aB nun SonifatiuiS au($ in ber ^rage über baS Aönig«*
tl^um baiS Sßort ergriffen ^abe, lägt {ii(| bod^ nid^t na^meifen ;
nur bie Slrt unb SDSeife, in toeld&er ber ^Popft babei confultirt
KDurbe, ift eine nai^e toerioanbte. 3^ei ber mäd&tigften 2Ritglieber
ber neuen fird^UdSien ^ierard^ie au« beiben 5ü)txltn be« SReid^e^S,
au« bem einen ber SSifd^of SSurP^arb toon SDSürjburg, 8anb8-
mann unb greunb be« ^onifatiuiS, auiS bem anberen ber 3lbt
gulrab toon St. 3)eniÄ, ber greunb ^ßippin« unb fein Sapettan,
iDurben nad^ 9tom gefd^idft, um bem $ap{l S<^^ox^(^i ^te
eJrage, bie t^ galt, in einer beinahe bohrinären gorm toor^
jttlegen, toietoobl mit fel^r befiimmter JBejiel^ung auf ben im
iJranfenreid^ obtoaltenben S^fianb, bei loeld&em ber Äöntg \>oä)
bie Wniglid^e ©etoalt nid&t ausübte. 3Jlan fragte an, ob baS
red&t fei ober ni(^t. 35a6 bie grage t)on 5Pippin gefleDt toar,
lägt ftd^ na(^ bem ältefien 9lutor nid^t bejmeifetn: benn bie
anttoort ifi an 5ßi^)pin gerid&tet SDie anfrage ifi münblid&
gef(^e]^en, ■ ber au^fprud^ be« ^Papfie^S, ebenfalls nur münb^
Ud^ gegeben, ging nod^ einen @d^ritt über bie anfrage binau£,
er toar jugleid^ pofitit}. @j8 ifi beffer, fo lautete berfelbe,
1) ep. 79 u. 80 ®. 218 u. 222 bei 3aff4. ©erg(. ^o^n, ©onifoi unb
M. @. 247 ff.
22 <2^Ift«S (Sopttd.
baB bet, meldtet bie fönigUd^e ©emalt auiSfibt, an^ Jtöittg
^ei§e. SDer ^Popfi fügte ^inju, bafe foitji bie iJffentltd^e Drb**
nutifl ßefiött ober toertoint toerbe ^) ; et fagte getabe l^erati«
traft fetner ai)oiioUfd&ett Autorität, bafe ^ptppin Äönig ber
granlen toerben möge.
SSon einer negativ gel^altenen äinfrage beiS tnfid^tigen
granfenfürfien ging Qa(liaxia^ ju einer pofitiü gespaltenen ®r^
Rärung ju beffen ©unften fort 2)ieÄ toar e« nun eben, toa«
5pi)}pin unb fein Heerbann ertoarteten. S)ie merotoingifd^en
Könige n)aren auf ©runb be£ @rbred^ted eingetreten. SJlan
l^atte an bemfelben nid^t }u rütteln toemtod^t, folange bie
3bee toormaltete, bag bie l^öd^fie ©emalt eben biefem ©efd^led^t
gebül^re. S)ie Erbfolge beburfte feiner geifUid^en @an{tion.
3e6t aber toat ber Sbeenfrei« teränbert: ba« ©l^rifientbum
l^atte überaQ ba}u beigetragen, bie StantnteiSgemobnbeiten
}u burd&bred&en unb mit biefer Steuerung mar ba« gürfien*'
tl^um t)on auftrafien unb bai 3Rajorbomat biiSb^^ terbunben
getoefen. ^ SBa^rl^eit finb e^ jtoei toerfd&iebene ©ebanfen«*
reil^en, toeld&e l^ier einanber entgegenfieben. S)ie alten
StammeiSgeiDobnbeiten fe^en ein erblid^ed ^önigt^um t)orauiS ;
bie auiSgebilbete ©emalt, meld^er baffelbe unterlegen mar,
beruhte auf 2lbminifirat!on unb ^eerfübrung. 3^Ud&en bei**
ben mugte entfd^ieben werben. 9Benn bad ©tammedfönig^
1) Ut non contarbaretur ordo. Mon. Grerm. Sc. L @. 186, 21.
Annal. Laoriss. maj. §. 3. 749. 3n ber IBeaibeitung (Sgut^bd fehlen
biefe Sporte mit Unrecht. 3^ ^aö^t c(tffittn jte, id^ b^te^e mid^ auf mehte
S&^nblung. 2)ie dJad^rid^t in ben Annal. Lauriss. ifl bie einzige, meiere
boiS (Ereignis felbfi erßhttert ^er (Sontinuator gh^ebegoi« iiberg^t bie SRotiDe,
fttgt aUx in ber @a(^e (c CXVII) einige Umfi&nbe fjin^, jebod^ nic^t bie
cum consecratione episcopömm et snbjectione prindpum. 2)aß IBoni«
fatiitf in ber Clansola ni(^t genannt »irb, lägt fl(^ and ber burd^ bie
fp&tere Salbung tKrSnberten Sage ber 2)inge erHaren.
tl^unt }ule^t Mä) babur($ erhalten tDorben nxtr, ba^ ed bie
©ttl^it be« gefammten 9letd&ei5 te^nräfentirte, fo fiel bicfer
®runb l^lttiDeg, ba ei8 aud& auf ber anbeten Seite nur ein
einjigeS Oberl^au)7t gab, n)el<$e2 bie ©efammtgemalten in
feiner $anb ^ielt. 60 fonnte e« gefd&el^en, bafe bie SRation
ober toieltnel^r ber Heerbann t)on bent 6tamntedfönigt^unt
rt($ lodrig. äBa^l unb fird^li($e @an!tion mirften l^iebei }u^
fammen. 3)ie SBal^l tonnte nur eine änerfennung fein. Qeboc^
bie bö($fle 9lutorität l^atte biefe 3Ba^I gut gel^ei^en; ber
^eilige ^ttxu& l^atte gefprod^en, bie granfen erfannten i^r
inä($tiged Dberl^aupt aliS Jtönig an. S)a}u trat nun aber
bie @anttion ber ^ierard^ie bed Sanbe£. 9Ran fd^titt ju
einer fird^lid^en ßonfefration, ton ber bei ben SRerotoingern
nid&t bie Siebe gemefen toar. 6(^on längfl toar eine fold^e
bei bem Jtaifertbum b^^^^inntlid^ getoorben, aud^ bei ben
germanifd^en Äönigreid^en ^atte Re ftd& eingefül^rt. 99ei ben
aSejigot^en toar fie fafk bie Sftegel; bafe Äcönung unb &aU
bung bie Segitintität ber ©uccefpon erfe^ten, jeigt Rd& eben
bort am nteiflen; bie SanbeSfird^e unb t>a& fianbedfönigt^um
maren in bie engjie SSerbinbung getreten. S)aÄ entfprad^
ben ^errfd&enben 3been fce« Sal^rl^unbert«. Äud^ ein alte«
^ontififale ber Slngelfad&fen b^nbelt toon biefer Sonfe-
fration*). gür ben angelffid^pfd^en aWifRonfir l^atte e«
feine innere ©d&mierigf eit , l^ierin felbjitl^ätig einjugreifen.
S)ie Äird&e bie er geftiftet ^atte, erlangte baburd& eine felb^
ftdnbige (Sintoirhtng auf bie l^üd^fte ®ett)alt. 93on ben angel^
fäd^fifd^en Königen ifi nod^ {ein un}n)eifel]^afte£ Seifpiel
einer Salbung toorgetommen , erß fp&ter tvirb mit 93e^
ftimmtl^it eine fold^e ertoä^nt. Slbet augenfd^einlid^ ifl bod^,
1) Stubbe, the constitational history of England I. 0. 145.
24 <2^<M <l^a)ntel
baB ein fold^t 8(ft mit ber t^omoltenben ©inneStoeife
toetBunben mar. ä3onifatiu£ utib bie fr&nfifd^e ®ei{Ui($feit
überhaupt l^ielt eS fflr geredet, ben großen %ft }u tooüjiel^en.
$tpptn utib feine ©ental^lin iBertraba tourben butd^ bie &ant^
tion ber Air^e nod^ in einem anbem @inne gu bem ^nig^
tbum erl^oben, ate bieiS bei ben aJleromingem ber %aU getpefen
toax. 3)ie ^anblung tottjog fi^ in @oiffoni8, too einfi bie
fränfifd^^romanifd^e SRonard&ie il^ren Stnfang genommen l^atte,
im 5Roüember 751. @Ä toav ein Sft, toeld&er ber momentanen
Sage ber Sngelegenl^eiten entfpra<$, aber gugleid^ ben alten
3niiitutionen focialer unb confütutitoer SRatur jutoiberlief. SRan
barf faum annehmen, ba| er bie ungetl^eilte 93eiflimmung ber
^df)tn unb ber 5Riebrigen, ber ©eifilid^en unb SBeltlit^en ge*
babt l^abe. S)em neuen Könige f^eint felbfl nod^ ein per«'
fönlid^er 6!rui)el §urüdfgeblieben §u fein. 3u biefer Sin*
nabme bered^tigen, menn id^ nid^t irre, bie 9tad^ri($ten, meld^
ber griet^ifd^e Slnnaliji Stbeopl^ane^S aufbehalten bat *). ©ei i^m
merben ä)7ajorbomuiS unb Sie; nod^matö ton einanber untere
ft^ieben. 3b^ SSerbältnife in ben legten Seiten toirb jiemlid^
ebenfo gefd&ilbert, toie in ben fräntifd&en Slnnalen, aber ber
Unterfd^ieb, bafe ber SRej burd^ feine ^erfunft becrfd&e unb ber
SSorfteber be^ ©emeintoefen^ burd^ feine ÜKa^t, fidrfer betont.
9Benn nun aber in ben fränfift^en älnnalen bie e^rage ber
ajlad^t allein bettoortritt, fo erfd^eint in ben gried^ifd&en nod^ mebr
bie Sered&tigung ber fiegitimität. Unb bätte nid^t in ber ^b^t
5ßippin, ber ben legten HRerotoinger toieberbergejiellt b^tte,
aud& eine aSerpflid^tung gegen benfelben emppnben follen ? S)er
tomebmfie 3lft, ben bie ©ried^en bem folgenben ^ßapfi Stepbön,
auf ben loir fogleid^ fommen werben, juft^reiben, befiebt barin,
1) 2:(;f0))^anti$ @. 402, 22 ff. ed. de Boor I e. 618 ed. Bonn.
¥apfi 3a4ana«. 25
baB betfelbe ben 9RajorbotniuS loon bent Zxtvbtu^, ben et butd^
bie (Srl^ebung auf ben 5£fyxon ju begeifert fd^ien, loiSgefprod^en
l^abe. S)le äRai^tfrage toox fd^on burci^ 3^<$^^^ entfd^teben ;
bod^ gab eiS nod^ eine anbete, bie etfi hnxä) Stephan gehoben
iputbe. 2)ie l^öd^fte geifllid^ Slutotität, bie e« auf bet äBdt
gab, fptad^ 5ßippin ftei toon bem asortputf, bafe et babei feine
93et))fli(i^tung gegen bie biiSl^etige JtönigiSfamilie bted^e 0. Unb
noä) eine anbete $tage blieb bei bet Salbung butd^ 93onifatiuiS
unetlebigt; bie Sinl^eit beiS 9iei(^ed mat babutd^ füt ben
SRoment l^etgefteKt; auf Otifo btaud&te man toegen feinet
2)oiefältigen @ntpGtung nid^t getabe ^Mfx^t ju nel^men, bo($
t& gab aud^ nod^ einen @tben ^atlmanniS, bet aU ein Sol^n
be« älteten StubetiS befonbete SRüdfici^t üetbiente. S)a6 bet
aSatet obet bet 6ol^n auf ben etblid^en anfptud^ SSetjid&t ge*
leifiet l^ätten, mitb nitgenbd gefagt. 9lu($ l^ietin ^at ^fl
Stepl^an eingegtiffen ; et l^at ba& SviQt^nhm^ feineiS SSot^
gängetd 3<^<$<^^i^ ^^ t)onenbet. SBad il^n bie}U t)etmod^te,
iji nid^t jipeif ell^^af t ; e« toat fein SSetbfiltnife ju ben Sango^
batben, beffen mit l^iet nod&mal« gebenlen muffen. S)ie
Sangobatben waren ben ^ßäpjien in il^ten S^^^fi^f^iff^« ^^^
6onjiantino))el }u §ülfe gefommen ; um ®tegot III. gtup^Jittc
fi(j5 bie ©tabt unb bet Eutot üon 9lom, bie t)on bem Äaifet
abttünnige aJlilij, unb bet Äönig bet Sangobatben. Slbet
noc^ untet ©tegot III. btad& eine S^^ift^flf^it jtpifd^en ben
Sangobatben unb bem ^apfltl^um ümS, bie an [\ä) nid^t
getabe wn Sebeutung ift, ba fie nut batau^ entfptang, bafe
ein lombatbifd^et $et}og üon feinem Jlönig abfiel unb nad^
9flom flüd^tete, iDOtauf bie Röntge einige $lä|e bed S)ufatö
1) uivaavrog avTov rijs inioQxfag rrji ttqos tov ^fjya tov
avToC ZTi(f>avov,
26 <3^(fted d^iteL
befeiten unb ble §aiH)tftabt bebtol^ten. Snbeni biefer §abcr
entbrannte, toax $ap{l ^a(S)axxa&, ben mir fd^on fennen, jur
%xaxa gelangt, einer ber friebfertigfien, umfid^tigfien §oben^
priejler, bie fie jemal« getragen b^ben^). Statt bie ffiaffen
ju ffibten, begab er R(^ felbji in'« Sager ber geinbe unb
immer b^tte er @rfoIg. S)ie 3(utorität beä beiligen $etruiS,
bie er repräfentirte, toar allgemein anerfannt unb toerfd&affte
il^m ftberaU ebrerbietige Slufnabme. 9lud^ bie longobarbifiben
Könige, bie fid^ ibm entgegenfleKten, moren bo(b nit^t gemeint,
eÄ auf 8 Sleufeerfie fommen §u laffen, tpeber Siut^jranb, unter
bem ftd& ber igaber entsonnen l^atte, nod& aud& beffen
9la(bf olger ^aö)ii, ber felbfl mie j^arlmann ber Arone
entfagte unb in ein Älofier ging. 60 iDurbe au(b in ben
SSerbanblungen mit bem gried&if^en SReid^e ber t^omebmfle
©treitpunft, toeld&er bie Silber betraf, eber termieben. 3)ett
Äaifern tourbe lein Slnlafe gegeben, ibre Är&fte bem grofeen
Äampfe mit ben ©aracenen, in bem pe begriffen toaren, ju
entjieben. S)iefe rubige Ueberlegung. bie fid& in bie Umpänbe
}u fd^iden tDeig, bemerlt man an Qaäfaxiai aud^ in bem SSer«*
bältnife jum fränfifd&en SReid^e. a)a6 5ßippin gegen feinen
SBiDen ©aiem eingenommen batte, bibberte il^n nid^t, nac^bem
berfelbe attetn J&err im ^anfenreid^e getoorben toar, ibn bodj
jur ßrlangung ber Ärone mit feiner Slutoritfit ju unterfifl|en.
Dbne 3^eifel mar er batoon burd^brungen, baB ed fo am
Sefien fei. 5Perfönli(ber ®unft barf man ba« nid^t jufd&reiben;
eber bfitte man bei 3<i^Ä^i<^ perfönlid^en aBibertoiHen er*
toarten bürfen, ber aber tn feiner Seele feinen Slaum botte.
1) d<><^<i^<^ toüxht am 3. j^^ember 741 getueil^t. Saffe, Reg.
pontif. 2. a. @. 262.
%mi 27
Unter feinem 5Rad&foIfler ©tepl^an lü. änberte fid^ ble Sage
be« 5Papfit]^uniÄ t)on ©runb an&^y
9llflulf, ber Sflad^f olger beiS Aönigd Stad^tö, lieg ftd^
ni(^t ableiten, einen ^ugenblid, in \Dtli)tm Sonfiantinud
Äopron^mu«, ber ©ol^n unb 5ftad^f olger Seo«, feine Streik
ft&fte naä) Slften rid^tete, ba}u }u benu^en, bag er baS
Sjcard^at mit Arieg flberjog unb in äSefil na^m. S)ie
@roberung {onnte an ftd^ bem römifd^en ©tul^l unmög«»
lid& angenel^m fein, ba fte bie SWad^t be« fam^jfgeröfteten
SRad&barlönigÄ toefentlid^ toerPärfte; aber aud^ SRom felbft
gefäl^rbete pe, inbem aifiulf bie 3lufrtd&t über ben S)ufat
t)on 9flom, bie ben @)ried^en jugepanben unb bie ber
@;ard^ ausgeübt ^attt, nun für ftd^ felbfl verlangte.
UntoiberPel^Ud^ brang er gegen SRom t)or. 6r forberte einen
2;ribut toon ben Sintoobnern, ein Äopfgelb, beinahe »ie bie
Araber. Sitte in ber Sfla^barfd&aft liegenben feften ©d^löffer
nabm er ali ju feinem @ebiete gehörig in älnfprud^, er tt)Ottte
ben S)ufat toon SRom bem ©jard^at anneftiren. S)ie beiben
Oetoalten, ber Äaifer unb ber ^ap^, vereinigten fid^ nod& ein^
mal, ben Äönig ber Sangobarben wn feinem ©egebren abiu*»
mahnen. @iS lägt ftd^ begreifen, bag äliflulf bei bemfelben
bebarrte, toaiS er mit einer getoiffen Qnfolenj funbgab^). Slber
^apfi unb Äaifer bitten ftd& nur ju einem ®efud^ vereinigt;
al^ bied {urüdfgetoiefen mxbtn unb ber $ap{i ben Aaifer auf^
forberte, bie 6tabt unb ba« Sanb Qtalien gegen ba« Äinb ber
^oSfytü, ben Jtönig ber Sangobarben in &^ni }u nebmen,
fanb er lein ®ebör. 3luF« SReue regten fid& vielmebr bort bie
alten 3toiftig!eiten toegen ber SSerebrung ber Silber, auf beren
1) 2)ie Sonfefration @te))^an8 fanb am 26. anai) 752 ©tatt.
2) Lib. pont. v. Stephan! IIl. bei SDtoaton a. a. O. @. 166.
28 <SIfted dciphtl
SSertDerfung anäf Sonftantin Jtopron^mud befianb. S)ieSage
mar UxntitotQi blefelbe mie eiitfl unter ®regor UI. ; ber $a^fi
ipurbe tiid^t wn ben ©ried^en bebrol^t, aber um fo fl&r{er
loon ben Sangobarben, gegen toeld^e il^m ber Aaifer, obtoo^l
ber töntg beffen Siedete unb Seft^tbümer ufurpirte, bennod^
feinerlei $ülfe leiflen moUte. 9lud biefem ®runbe fam man
auf bie fd^on fril^r mit ©regor HI. vereinbarte SluiSfunft
}urüd(, fld^ t)on bem Aaifert^um tooQenbd abjumenben unb
eine toirfiame §ülfe bei ben granfen ju fud&en. SCBenn ei8
mal^r x% toa& fd^on bei bem erßen Sntfd^lu^ gemelbet mürbe,
bajs bie @ro6en t>on 9lom, unb mit i^nen baiS 93oI{ jene
SoSreigung befd^loffen, fo lägt fic^ nid^tS anbered t)oraud'
feften, alÄ bafe fie in ber bo))peIten (Sefal^r, in ber fie in
feierlid^er ^JSrojef fion , ben Äopf mit äft^e befireut unb bar^
fu6, bie göttlid^e ©nabe aufleimten, fiugleid^ auf ben alten &t^
banfen jurüdgelommen finb; toenigfien« üon bem 5Papft
iß eiS gemig. @r {ntt))fte bie Unter^anblung burd^ einen
5ßilger mit Äßnig 5ßippin ari] unb dmarafterifiifd& ifi bie
gorm, in ber ba« gefd&al^; ber 5J5apft l^at ben ÄiJnig bitten
laffen, il^n ju einem SSefud^ in bem granlenlanbe eingu^
laben. 8Bie bätte baiS ^ippin tjertoeigern fönnen. 6r fd^idtte
ben SBifd^of ©brobegang t)on SWefe unb einen feiner oberften
Ariegdbefeb^baber nad£) 9lom, um ben $apft fidler }u ibm ju
geleiten, äludbrädlid^ mirb gemelbet, bag bied ni^t obne ben
SRatb tjornebmer granlen gefd&eben fei ^). Eb^obegang b^t cHA
Stifter beJ5 gemeinfamen Seben« unter ben Älerifem feiner
©tabt einen 5Ramen in ber Äird^engefd^id^te erworben. Slud^
1) $au(ud ^iacoitud, Liber de episcopis Mettensibus (Mon. Germ.
Scr. II. @. 268, 2): a Pippino rege omnique Francorum coetu
singulariter electus, Romam directus est.
3ufainmcnfimft ^u $ont^on. 29
für bte meltlid^en @efd^äfte toax tx, ba l^m meutere Sptad^en
}u ®ebote fianben, fel^t btaud^bat. 3ll^t ein f^embet
tpte SonifatiuS fonbem an& bem ^aiSbaitiagaue gebflttig,
tmmet in ^ol^en @teSungen, fd^on unter Staxl 3RaxUU, unb
5ßii)pin tertoanbt, toax er für ble SSerbinbung ber gtanlen
mit bem römifd^n €tu]^le ber fleeignetfie SIRonn^). 5Durd^
biefe @enbung einer guten Slufnal^me bei $i)}))in terftd^ert,
nabm ber ^apfl ton bem SSoUe ju Sftom in aUer ^orm Slb"
fdbieb, inbem er t& bem @d^u|e beiS guten Wirten unb bed
bettigen ^etruiS empfahl, unb mad^te fi($ mit anfe^nlid^er
»egleitung auf ben SBeg ^). Qn $at)ia, toobin er ftd^ junfid^ft
begab, empfing er bie Qn^aq^ JKifiulf«, baß feiner Steife lein
^tnbemiB entgegengefe^t werben foDe. @o gelangte er an
bie ©renje be« fränftfd^en 3leid&e«. gJippin befanb ftd& in
S)ieben]^of en , ate er toon ber naben Slnhinft be« ^apfte^S
borte. @r orbnete feinen älteren ©obn Äarl ab, um ben--
felben ;u be'miUf ommnen unb nad^ ber mit einem $alaß ter^
febenen SSiUa 5J}ontico (5ßontbion für aJlarne), too er ibn em-»
pfangen tPoQte. su geleiten. (Sd mar am 6. 3an. 754, bag bie
3nbaber ber beiben ©etoalten, ber römifd& pontififalen unb be«
neuen JlönigtbumiS bort jufammenttafen. älm folgenben 3:ag
fanb eine offi}ieIIe SSubien} im Oratorium beä ^lafteä @tatt,
$ippin toar t)on feinen beiben 6öbtten unb ben ®ro6en be2
i&ofe« umgeben. S)er 5Papfi erfd^ien mit feinem Kerifalen ®e^
folge im bätenen @en)anb unb ha» $aupt mit Slfd^e befireut
3ur 6rbe niebVgett)orfen, trug er feine Sitte toor, ibn,
ben $ap{l felbfl, unb bad römifd^e SSolI t)or ben ©ettnilt«'
1) a. (L O. ®. 267, 47 : clarisBimuB omniqne nobilitate coraBCOB,
fonna- decorus, eloquio facundissimus, tarn patrio qtiamque etiam
latino sennone imbutus.
2) 2)er ^^opfl t)eificg 9tom am 4. Oftober 753, ^(Una am 15. 9fa)0embar.
30 <3^M Kapitel
tl^attgfeiten bti langobarbifi^en Jtöntgd }u f d^ü^en ; er tooDte
nid^t aufftcl^cn, a\& btö er eine fein ®efud& getoäl^reitbe
Slnteorl erl^alten ^ätte. Der Äönig rettete t^m feine $anb
jum 3^l<ä^^« f^iw^^ ©tntoittigunfl unb feine« ©^ufee«. S)antt
Begab fid& ber 5J}apfl nad& @. S)eni8, beffen W)t berfelbe
gulrab mar, ber bie frühere ©efanbtfd&aft tertoaltet b^tte.
^ier nun b^t ©tepb^n ben 2lft tooUjogen, in bem ft^ bie
aSerbinbung ber beiben ®ett?alten a\x&\pxaä). 6r falbte ben
Äönig unb feine beiben ®öbne ju Äönigen ber gcanfen.
3flid^t ate ob bie Salbung 5pi^pin« burd^ ben ©rjbifd&of toon
SRainj feine ©ültigfeit gebabt ^aUn fottte, aber ft^on jeigte
fid^, tDa& tt)ir berübrten, bafe fie nit^t mebr genügte. 3Bir
erfabren, bafe Äarlmann, beffen ©obn nod& beffere Slnfprüd^e
batte, atö ^Pi^in felbjt, au« feinem Älofter auf S5efebl feine«
äbte« unb unter Sintoirlung be« Äönig »ifiulf, in beffen ®e-
biet SKonte ©afino lag, über bte 2ll^)en gefommen toat, um
in bie SSerbanblungen jtoifd&en bem Jßapfl unb feinem ©ruber
einjureben. SBa« ibn baju üermod^te, toar mä)t gerabe fo
auÄf(blieBlid& ba« txxä)lx6)t 3ntereife, fonbern fein perfönlid&er
SlnfprudJ. ©r toar ber ältefie ber Srüber, nod& lebten ibm
jtDei ©öbne innerbalb be« fränfifc^en SReid&e«, bie einen
natürlid&en Sttnfprud^ auf bie Ärone erbeben fonnten. ®«
läßt fi(b aber benfen, bafe biefer S^lf^^enfatt bie an-
näl^erung jtoifd^en Äönig unb 5ßapii nur um fo enger
mad^te. &ttp^an falbte nid^t allein 5ßippin felbji, fonbern
aud^ feine beiben 6öl^ne ju Äönigen ber granfen unb fefete
unter ^nbrol^ung ber @;communication burtb eine befonbere
@a^ung fefl, baB niemal« anbere al« leiblitbe 9lad^!ommen
^Pippin« unb feiner ©ö^ne — benn biefe feien burd^ ®otte«
®nabe erl^oben unb burd^ bte S^terceffion ber Äpofiel 5J}etruÄ
^ottüt $a)>fl ©tep^attB HI. 31
unb ^Pauluä toott bem Slad^folger berfelben befiätiflt unb gefalbt
»orben — ju Äömgeti ßemä^lt merben f ottten ^). aWan barf bo«
niäft als eine }uffiOige momentane ^ef<$lu§na]^me anfeilen;
auÄ ben franRfd&en auf jeid^ungen ergtebt fid^ mtt SBeftimmt»
^eit, ba6 ber 5Papft bei ben frül^eren SSerl^anblungen e« ju-
gefagt ^atte. 9BaiS er entfernt in 9ftom loerfprod^en , bcuS
filierte er au«, ala er bei ben graiifen felbfl antoefenb toar^).
Wlan ertennt, toa& bieiS fagen tPoQte. @ine Salbung, n)ie bie er|le
toar, l^ätte fi(^ au(^ bei einem Äönig anberer §erfunft mieber**
Idolen laffen. S)ie Salbung be« spa^fteiS felbfi gielte aber bal^in,
bie neue Ärone in bem ©eft^led&te bejfen ju befefilgen, bem
fie }u S^eil getoorben toar. @S toat eine SSerbinbung bei8
Srbred^teiS mit ber ffö^^tn geißli(i^en 9lutorit&t, ein erblid^ed
^önigtl^um tpurbe gegrünbet; id) müjste nit^t, bag boiS f<$on
frftl^r in befümmter gotm gefd&el^eti fei. Unb jugleit^ toax
bamit eine anbere @anftion üerbunben: ber $ap{l ernannte
ben Äönig jum 5ßatriciu« ber Sftömer, ebenfo aud^ feine
6ö^ne. SDaburt^ aber tourbe bie erfie Senbung ©regoriS,
toeld^e ben Sntfd&lufe ber Slömer, fid^ ber §errfd^aft toon 6on-
flantinopel )u ent}ieben, auSgefprod^en l^atte, nal^eju erreid^t.
{Rom trat nid&t attein für biefen SlugenbUd, fonbem für
atte Seiten unter ben Sd&ufe be« fränlifd^en Äönig«. S)em
öom 5Papfl ernannten 5ßatriciu« fiel eine ton bem Äaifertl^um
unabbangige Autorität ju. 3)ie SBürbe be« ^atriciu« fd&lofe
bie 5ßflid&t ber iQülfeleifiung ein, fobalb Tie für bie ©tabt
erforberlid^ fein tottrbe. 3d^ benfe: bie XragtDeite biefer
1) Clausula de Pippini in Francorum regem consecratione,
©imqud, V. @. 10 A.
2) Ann. Mett. ). 3- 754. Mon. Germ. Sc. I. @. 332, 5: Ste-
phanus papa, quod jam diu per consilium absens Pippino principi-
busque Francorum mandaverat, praeeene ezplevit.
32 ®IM ^pitel.
Se^löffe leud&tct auf ben erften »Kd ein. 5Dte geiflUd&e Dbet*
f^o^eit bed ^opßtl^umiS, bie in ben legten 3a^tje^nten btefer
epod&e ouögebilbet toax, iDurbe mit ben reflierenben ^^tflen in
ein SSerl^<niB ber 9teciprocität gefegt, todä^ti bie 9(nf(i^uttngen
ber dürften ttnb SöUer lange Qtxttäumt l^inbutt^ be^etrfd^t
l^at. 2Benn $apft 3ad^atiai8 bie Slutoritfit be« töntifd^en
Biu^ltS burd^ friebfertigeiS Setl^lten nad^ ^uBen unb eine
tool^lemogene SSermattung im 3nnem befefHgt ^t fo ging bie
Slbfid&t ©tepl^an« III. ba^in, in bie politlfd&en ©onfKcte, bie iener
nur ab}uti)e]^ren gefud^t l^atte, felbfltl^&tig ein}ugreifen unb
fte }ur allgemeinen @rtt7eiterung feinet Autorität }u benulen.
SHe alten äR&nner, föeld^e ju ^fipf^en erm&l^lt werben, ^aben
bie Stfal^rungen eine« langen Seben«, boS in fietet 8e*
rü^rung mit ben Sffentlid^en Slngelegen^eiten loetgangen ifi.
hinter ftd^; fte ^aben fd^on %Ut& ertpogen unb lommen mit
gereiften Sjttfd^lüffen }ur ®etpalt. Stepl^an toax gan} ein
Äinb ber römifd&en 6urte. 3n Sftom felbfi geboren, toon teli*
giöfen Slutoritäten auiSgebilbet , burt^ geiftlid^en @ifer \>tm
©tufe }u Stufe emporgefiiegen, lebte er allein in ber 3bee ber
Unabf^&ngigteit feiner @tabt unb feiner Jlird^e. ®r mar eine
politifd^e Sapacitdt erflen äflanged, ber fein SSerbalten nad^
bem, toaiS er l^atte gefc^el^en feigen, unb nat^ bem, roa& ftd^
in ben ßonflicten ber SBeltlrfifte vorbereitete, abmafe. ©ie
$äp{le finb in 9e}ug auf bie ©runblagen il^rer Slad^t immer
biefelben, aber in ben 97litteln unb SBegen, ibre ^a>tdt ju
erreid^en, unterfd^eibet ftd^ ber 9lad^f olger meifiend von bem
Vorgänger. 9Benn nun 3<^d^^tiad ftd^ b^^uptf&d^lid^ burd^ bie
Segrönbung ber (ird^lid^en Drgani(ation ©ermaniend in
Serbinbung mit bem großen angelf&d^ftfd&en 9RifBonar unb
bem fr&nfifd^en äRajorbomuS Aarlmann ein unflerblid^d 93er^
9{fgungen einer entgegengcfe^ten ^Utance. 33
bienji ertoorben \fat, fo ßing ©tepl^an ju bet etigfien SBer^
einiguTig mit beut feitbem }ur einl^ettU(^en ©etpalt entmidelten
^ranfenteid^ in poUtif<$<'fitd^U(i&er Seaiel^ung fort S)urd^ il^n
tDurbe bie Erbfolge befinitit) an StbnxQ $t^pin unb fein $au£
übertragen unb burd^ bie @rtl^eilung einer auiS bem Slltertl^um
betübergefomntenen SBürbe t)on unbefUmmtem 9ied^t an SHom
gefnüpft
S)er eine t>erUel^ ber SHutorität be2 ^eiligen $etrud eine
neue ürd^lid^e ©runblage, ber anbere gab i^r ein poUtifd^eiS
Seben t)on unberechenbarer innerer aR&d^tigteit^). @r ifi ber
Stifter ber Umgeftaltung bed Dccibenti$ in biefent @inne ge^
n)orben. 9)er Stifter fage x^ ; bie S)urci^fä^rung mugte fid^
bod^ au<$ erfl lieber in ben Sonflicten ber fp&teren Seiten
unb ^erfönlid^feiten t)oD}ie]^en. 99leiben tt)ir aber bei ben
Sßer^tniffen be« 3a^reÄ 754 ftel^en.
Salb nad^ ber erflen ^Begegnung mit $apft Stepl^n
l^at ^ippin ben Sangobarben{önig aufgeforbert, bie päpftUd^en
®ebiete nid^t toeiter }u bebrängen unb feine e]^rgei}igen ^&»
tenfionen gegen bie SRömer geltenb ju mad^en, aber bamit fein
®e^ör gefunben. Sliflulf mod^te nod^, jebo^ toergeblid^, auf
bie entgegengefe^ten Sinmirfungen Jlarlmannd }&^len. (Sd
gab bamate jmei einanber gegenüberftel^enbe ^cteien unb
SHid^tungen. 9)er Serbinbung pppinä unb ©tep^and fteOte
ftd^ Slijhilf mit einigen äRitgUebem t>t& föniglid^en ^aufeiS
entgegen, fiarlmann unb feinen Slngel^örigen , mal^rfd^einlid^
aud^ ®rifo, ber eben bamate t)on älquitanien nad^ ber Som^
1) <Sd iß bod) ein (ikftt^I fiir bo« SSefen ber (Sreigniffe }n erfennen
in ber eagc, nne fie bie Passio S. Bonifatii (Saffä lU, @. 478) ent^&It, baß
nämfifl^ $apfi @tep^an ein ©c^mert oxa Italien mitgebrcu^t unb bied bem
jtontg eingel)&nbigt ffdbt: producto gladio dedit ei et in eo quantnm
sibi concessa esset, dedit patrocinandi potestatem.
t>, ttatile, aBeUficfd^td^te. Y. 2. 1 -3. «ufl. 8
34 ^^^ (Sapttel
barbei überjugel^en \>tx\vi^tt. S)er 9(bt t>on SRonte Saftno,
bet bo<$ nid^t ein bloßer Untert^an toax, flanb auf il^rer @eite.
Mtin mte l^fitten biefe t>erfd^iebenatttgen Sfleguttgen ftd^
(teflenüber bet tpeltumfaffenben äKIiance {tDifd^en $ippin unb
Stepl^an bel^aupten fönnen. SHe flbertDiegenben geiftUd^en
©eftd^töputifte traten Jtarlmann felbfi entgegen; man fal^ in
il^m nur ben äßdnd^, ber fein ^lofler toerlaffen l^atte, um
toieber in bie toeltlid^n ®ef(^äfte einjugreifen. S)a er aber
einmal äJlönd^ getporben b)ar, fo ^ielt man t& für conform
mit feinem eigenen SBillen, toenn man ibn in ein fränfifd^eiS
^lofter }u SSienne brachte, mo et nid^t lange barauf geftorben
iji (755). ®benfo finb feine Sö^ne burd^ bie Sonfur ju einem
tlöfierUd^en Seben toeturtbeilt toorben.
@rifo, ber mit einem jal^Ireid^en @efolge aber bie 9(I^en
ging, tt)urbe bet biefem legten Berfud^, ton einem ber geinbe
feine« SSruber« jum anbern fiberjugel^en, in ben Älaufen in«
mitten be« ©ebirge«, üon ben ©rafen, bereu ®ebiet er burd^^
jog, angegriffen unb, inbem er Rdö tapfer fd^lug, getöbtet*).
©ein toergebltd&ed Slingen, ni^t ol^ne 8ered&tigung, aber obne
eigene Äräfte txmit 3lufmerffamfeit unb SRitgefül^l, ganj toer*
geffen lann er nid^t werben. $ippin ftanb al& alleiniger
e^ttrfi unb Jlönig ol^ne Slebenbul^ler im fränüfd^en 9leid^e ba,
atö er mit äliflulf in bie ertoäl^nten SSerl^anblungen trat.
®r mar jtoar noä) in jmei anberen Äriegen begriffen, bem
einen gegen bie Saracenen im füblid^en @aOien, bem an^
bereu gegen bie @ad^fen im nörbUd^en ©ermanien. Sie
entfprangen beibe berfelben religiöfen Qbee, toeld&e burd^ bie
1) Ann. Laoreshamenses ). 3. 753. Mon. Germ. I. Scr. I. @. 128 :
papa de Roma veuit et Carlomanus post illom et filii sui tonsi et
Orifo occisus.
Sntnut^ungen $i|[>)?tnd an Hiffatlf. 35
©albuttg, bie ^ßopfi ©tepl^an ben fönigltd^en ©öJ^nen ertl^ciUe,
eine neue ©anftion empfartgett ^atte. ^i^pin befd^Io§, bie
beibert anbeten Unternehmungen aufjufd^ieben unb junäd^fl
feine aSerabtebung mit bem ^app iniS SBerl ju fe|en.
er l^at barüber ol^ne Siotx^d mit feinen granfen ui^
l^anbelt; mir erfahren fogar, bofe ft^ ein getuiffer SBiberfprud^
gegen fein SSor^aben geregt l^at. 2)abei blieb ed, ba§
t)or allem bie mit bem 5ßapfte getroffenen SBerabrebungen
auÄgefül^tt werben fottten. (S^ ift nid&t mit ©it^erl^eit
anjugeben, tool^in biefe im Sinjelnen gegangen ftnb^).
SHefe Ungewißheiten üerf^minben bem großen Sreigniß
gegenüber, t>a& [\6) anbal^nte. ©Ä betraf bie größten SBelt^
Joerl^ältniffe atter Qtittn, einmal bie gegenfeitigen ©ejie^
l^ungen ^talieniS unb be« gran!enreid&e«, fobann bie ®ur^^
fül^rung be« SBunbe^, ber jtoifd&en bem 5Papji unb bem frän-
lifd&en Äönigt^^um gefc^loffen mat. SKber gerabe bie SBi^tig=
1) (Si8 fann fein ^vm\t\ barüber obn^alten, bog '^xppm bem $ap{l be*
fhnmte Sufagnt gemad^t fyit 2)iefer felbfl c^ebenft i^rer in einem an ben ^nig,
fomie beffen <Bö^ne ^ugleid^ gerid^teten ©^reiben, o^ne j[ebO(^ i^ren ^n^alt
no^ )u bejeic^nen (Cod. Carol. ep. 6 bei 3afi6 B. 86). Die ^auptfad^e
tfl bie SBieber^erfhflung beiS pa))f!(ic^en ©tu^led in bie t^m \>on ben 2ango«
borben entriffenen ^eft^t^Umer unb Steckte. Ueber ben Umfang ber in Outerjp
gemachten Serfpred^ungen ifl eine 2)iiShi{rton im ®ange, nje^e ^arfftmt
unb ®ele^[amte{t berehtt; noc^ ^at fle aber ju feinem 9tefu(tat geführt, bad
in bie (S^efc^id^te biefer (&podft aufgenommen §u merben berbient. (fd ift
felb{i ni(i|t flar, ob bie entfc^dbenben (Sntfc^Ittffe in ^rennacum (^raüSne)
ober in dariftacum gefagt finb. Seibe liegen in ber 92abe bed alten ©oiffond.
Xaü $eer fonnte an bem einen ober anberen Drt gelagert ^aben. C^Ieic^
Smeifel^aft if! auc^ bie ^eftimmung ber 3^^- ^^^ ^^ iRoti^en bei bem
(Sontinuator ^begariS (c. CXX) mügte man annehmen, bag ber «Jelbsug
bereitiS im f^rfi^ja^r mttemommen morben märe. 93enn aber eine in ben
bertinianfd^en ^nnalen ben Sauriffenfei^ hinzugefügte 9?oti3 rid^tig ijl, nad^ meld^er
bie Salbung erß (Snbe 3ult ßattgefunben ^^ttt, fo n^Urbe man baiS Spat«
iat|r annehmen muffen. ^^ mage mä)t, bie SBa^rfc^einlid^feiten abzuwägen.
3*
36 <S(fted d^itfl.
leit ber o6fd^tpe6enben ^tobleme tnad^t tS etforberlid^, aaäf
bet äSotfäHe nfil^er ju gebenfen, burd^ meldte t& }u einer @nt-
fd&eibutifl betfelben flefomtnen ip.
3m Sommer be« Qal^re« 754 fefete [x6) ha» fränfifd^
ipeer über S^on, SSienne, SKourienite na^ ben aipettüberg&ttflen
in Seipegung. @]^e man fte überfd^ritt, mürben bie SSerl^anb«"
lungen mit SKiftulf nod^matö erneuert S)er Äönig erflärte
fid^ bereit; bem ^ßopft, über ben er ftd^ fe^r unglimpflid^
fitt^erte, bie Strafe, auf tpel($er er nac^ 9lom gurüdFge^en
lönne, offen ju lajfen. SHe ®efanbten antworteten, 5pi))pin
toerbe fein §eer t)on ben ©renjmarfen Italien« ntd&t jurüdC^
jiel^en, toenn Sli|iulf nld^t toorl^er bem ^eiligen 5ßetru« fein
Sled&t toiberfal^ren lajfe. Sluf eine toeitere Sttnfrage, toorin
bie£ Sted^t befleiße, forberten bie ©efanbten bie SHäumung
t)on ^entapoliiS; 9larni unb jenem wi jhirjem eingenommen
nen @d^Io6 Seccano unb einigen anberen Pä^en, mo baiS
römifd^e SSolI Ungebül^r burd& ben Äönig erleibe. S)affir tourbe
biefem gleid^fam eine älbfinbungdfumme ton 12000 ©olb"
jiüdfen toerfprod^en. S)ie Sebingungen toaren, tote man fielet,
fel^r gemäßigter Statur; nur toon ber ^ßentapoli«, 9limini,
^Pefaro, gano, ©inigaglia, Slncona; nid^t t)on bem eigent*
litten ©fard^at toar bie SRebe unb für biete SSerlufie
tourbe }ugleid^ eine anfel^nlid^e ©elbfumme betoiEigt. SIber
aiftulf meinte auf ber einen Seite burd& jebe Sonceffion feine
biiSl^erige 9lutorität in Italien verlieren }u muffen; auf ber
anberen befürd^tete er t)on ben granlen nit^t bo« 2leu§erfie.
©r l^atte j[ebod& feine Äräfte überfd&äfrt, 6eine 83efe|iigungen
maren nid^t fo umfaffenb, baß bie Raulen ni^t burd^ \>a&
©ebirge bü3 in hai 3;]^al oon @ufa üorgebrungen mären.
Site fid^ nun Sliftulf mit feinen befien Gruppen gegen fle
tDQttbte; iPQtett il^m bie granfen, ble unaufl^örlid^ gegen
t<H)fere ^fetnbe Ärieg gefül^rt l^atten unb je^t nid^t burd^ ble
Slnrufung ©otte« affein, fonbetn aud^ be« l^eitigen 5Petru«
mit üerboppeltem ©Ifer entpammt teaten, überlegen. S)le
&ä)laä)i toai fel^r blutig, mir lefen, baß ble toornel^mften
Sangobarbenfül^rer, alle ^erjöge unb ©rafen getöbtet toorben
feien. S)er fiönlg, ber felbfl In ble größte ©efal^r geriet)^,
rettete ftd^ In feine ^auptfiabt 5Pat)la. 3n ber ©tabt
elngefd^loffen, fal^ ftd^ Sllflulf aufeer Stanb, ble ll^m toorge^
Ugten f^orberungen jurädjumelf en ; er t)erfprad^ Mt& l^eraud^
iugeben, toai er bem ^eiligen $etruj8 entrlfjen l^abe, unb
t)er))f{ld^tete ftd^ betr&^tUd^e B^^^tungen fon)o]^I auf ber ©teile
tele für ble folgenben Saläre, gleld^fam einen a;rlbut, an ble
granfen abjuffil^ren*).
®ott)elt ble fränflfd^en SRad^rld^ten, ble römlfd&en gelten
nod^ »elter. Sinnen jufolge »urbe ber $Qpfi In ble SHbfunft
förmlldö aufgenommen; e« lam ju einem <5rleben jiDlfd^en
granfen, Sangobarben unb Sllömern, In ipeld&em äljiulf ^läf
anl^ljd^lg mad^te, neben anberen Stabten aud^ 9tat)enna
§erauj8}ugeben. @r l^atte biefe ben ©rled^en entrtffene @tabt
nod^ Immer In ^eftg unb ble ^age mar, ju meffen @unflen
er auf fte SSerjld^t lelfien follte. S)a bemerft nun ble
fränftfd^e ^Relation, ^Ippln l^abe 9iat)enna bem ^ft Qt^
fd&enit, fo fei blefer nad^ 9lom }urüdCgegangen. ©el^r mög«*
Ild^, bafe fd^on bei ber im gtanfenreld^ getroffenen Ueber^
elnfunft blefe Ueberlleferung toerabrebet morben mar. 3n
ben öffentlld^en SSerl^anbtungen tritt fte erfl jefet als Sr^
gebnlfe -be« ©lege« l^eröor. S)er 5Papfl fonnte gleld^fam
1) Chron. Moissiacense. Mon. Grerm. Script. I @. 293.
38 ^VU» (£a))iteL.
ali Sieger nad) 9toni }urä(f leieren. 9lbet in Aurjem geriet^
er in größere Sebrängnig atö jentabs. S)en großen Serlufl
über ftd^ ergeben }u laffen flräubte fic^ ^ißulf , fotpie berfelbe
befinirt lüerben foHte. 2)er 5Papfi mad^te einen SSerfud^, bie
i^m jugefpro^enen ©ebiete in SBeft^ }u nel^nten, 9liflulf fe^te
fid^ i^m mit betpaffneter SRad^t entgegen. @r fc^eute Por bem
Kriege, ber baräber ouiSbredfien mujste, nid^t im 3Rinbeflen
jurüd 3nbem er bie ®ebiete toon Slom abermals mit
$lUnberungen l^eimfud^te, tarn er babei fogar nadd ber tranS^
tiberinifdden Stabt unb legte bie ®eb&ube bei @t. $eter in
aifd^e. S)ie ©tabt felbji bebrängte er mit bem ©d^ceden
einer Umlagerung. $Qpft ©tepl^an fa^ feine ein}ige Slettung
in einer abermaligen SJajiDifd&enfunft Äönig 5ßippinÄ. 3n einem
Sd^reiben, \>ai }ugleid^ an bie ©öl^ne bedfelben gerid^tet i%
benn ba« gefammte b^nafüfd^e S^teteffe fottte aufgerufen
»erben, beilagt er fidj;, ba^ er mit feinen SBamungen fein
@e^ör gefunben, bag man bem lügnerifd^en .Slifiulf me^t
geglaubt l^abe, atö il^m. Jteinen %vl^ breit SanbeiS l^abe i^m
berfelbe )urfid(gegeben. @r kuerbe auf eine SBeife bebr&ngt,
bag er ftd^ mit feinen Sefd^n)erben nod^mald an fte n)enben
muffe. S)ie SBorte, beren er fidj; bebient, finb fel^r bemerfen««'
)Dert]^. S)er ^eilige $etru2 l^abe fte )u Königen gefalbt; am
jüngflen Sage mürben fie SRed^enfd^aft bat)on geben muffen/
kpte fie i^m unb feiner fiird^e gel^olfen l^aben. 3lo6) feinem
i^rer aSorgänger fei ein fold^er öeruf ju Sibeil getoorben,
i^nen fei berfelbe toon ©toigfeitbeftimmt^). 35iefe Sbentificirung
ber röraifd&en Äirdj^e unb ber SRed^te be« frfinfifd^en gftrfien-
1) Cod. Carol. bei Söffe, ep. 6 ©. 37 : vos praeelegit et praescivit
Dens ante tempora aeteraa, sicuti scriptum est: quos praescivit et
praedestinavit hos et voeavit ; et quos vocayit, iilos et justifieavit.
Btveiter SttitQ '^vppia» gegen ^iffailf. gg
Kaufes kbingt bad politifd^e SSer^ältnig ber bamaligen 9BeU.
Uitb untoerjüfllid^ gtnfl 5ßippin teicber in'« gelD, nid^t allein
Qitö SRüdfid^t auf ben ^av% fonbern nod^ mel^r DeiSl^alb, toeil
ba« ©ebal^ten be« fiönig« ber Sangobarbcn bcn mit il^m
oeteinbarten gtieben^fd^lüffen gerabeju entgegenlief. 2lud(i
bie t)erf))rod(ienen ©elbjal^lungen fd^einen nid^t eingegangen
SU fein. S)et jtoeite ^Jelbjug im Qal^re 756 ging leistet t)on
Statten a\& ber erjie. aiftulf l^atte bie Älaufen auf« SReue be*»
feftt unb befeftigt. Aber bie granlen, bie aud^ ben ©ebirgÄfeieg
))erftanben, umgingen bie einen unb überm<igten bie anberen.
3ugleid^ brangen bie bamal« ben Raulen jur ißeeredfolge
toerpflid^teten Saiern in bie Sombarbei ein. Slifiulf jog fidj;
kpieber in feine ^auptflabt surttdE, kpo er fic^ auf« 9ieue ein««
gef^loffen unb mit bem Untergang bebrol^t fal^. S)a fud^te
er nun nid^t nur bie SJergebung be« ^5nig« burd^ geifllid^e
aSermittelung nac^, fonbern er forberte bie fr&ntif^en aWag^'
naten auf, }u beflimmen, auf toeld^e Slrt unb SBeife er
feine Ueberfd^reitungen gut mad^en fönne. S)iefe b^ben
il^n bann ju einer großen @elbbuBe t)erurtbeilt, meldte ben
britten 3:]^eil be« löniglid^en @d^a(e« betrug, unb il^m nodd
anbere Sebingungen auferlegt, bie einer tributären Unterorb^
nung ber Sangobarben unter ba« granfenreid^ gleid^famen; er
ux\pxaä) fortan, bem fiSnig be« granfenrei^e« unb ben @ro6en
ber granfen — Denn btefe bilbeten immer neben bem Äßnig
eine felbfiänbige 3lutoritfit — niemals »iberfpenfiig ju fein 0-
9lud^ mürben bie 93erpflid^tungen, meldte ber Aönig bem
5Papfi gegenüber übernommen l^atte, erneuert unb bejifitigt.
1) Cont. Fred. c. CXXI: ut amplius uunquam contra regem
Pippinum vel proceres Fi-ancorum rebellis et contumax esee debeat.
40 ^^ C^Uel.
S)abei ifl bann bie aud^ fd^on berttl^rte groge Streitfrage, bie
äSerfttgung über baiS @;ar^at betreffenb jur &pxaä)t ge^
tontmen.
3m f^elblager )u ^t)ia ftnb ä(bgeorbnete bti Staiftcä
SonflantinuiS ftopron^mttö erfd^ienen, um bie 9lüdgabe 9la^
t)ennad unb beS ®;ard^atd an ben Aaifer bei ^ippin ani^
3n biefer anmut^ung lag, »enn mir nid^t irren, ber
ßnotenpunft ber allgemeinen $oliti( ber 3^it* ^^^^ ^on
bem ^eftge be£ @;ard^atiS maren bie Angriffe auiSgeganaen,
iDeld^e 9tom einfl t)on ben ©ried^en unb julegt t)on ben
Sangobarben erfal^ren l^atte. 3n bie JoerßeSung ber @ered^t=
fame bc8 ^eiligen SßetruÄ fonnte eine SSertoeifung biefer
©tabt an ben römifd^en 5ßaj)ji nid^t inbegriffen fein, ©o
meit erflredtten ftd^ biefe ®ered^tfame nid^t. S)agegen l^&tte
tS ber 3bee be£ re^tlidS^en ^erfommend entfprodden, baiS @e^
biet bem Ufurpator }u entreißen unb bem legitimen 93eft|er,
bem römifd^en Aaifer }urüdt}ugeben. S)ie Städtgabe n)firbe
ein gaM SSerl^dltnig }tpifd^en ben Ofteömem unb ben occiben^
talen ©emalten möglid^ gemaddt l^aben. S)a))on aber, t& bem
Mfer ein}urdumen unb bie gried^ifd^e jperrfd^af t nad^ ^l^lien
}urfidCiufft^ren, toax $ippin bod^ toeit entfernt. @s b^tte bem
^erl^<mB jum $ap{l ni^t entfprod^en, toeldder üon feinen
SBebrängniffen überl^aupt befreit ju toerben »ünfd^en mufete,
mod^ten biefe wn ben Sangobarben ober t)on ben ®ried^en
berrfibren. S)amit n)ürbe bie Uebereinfunft mit $apß ©tepb^n
i^erle^t unb bie Stabt 9tom erneuerten ©ekpaltb&tigfeiten ber
@rted^en audgefe|t n)orben fein. SBenn boiS bei ben bi^^
berigen 93erbanblungen nid^t öffentlid^ }ur ©prad^e gefommen
roaXf fo barf man bod^ t^orau^fegen, baB e£ einen ^H ber
93eta6rebungen gefittbet "fyat, bie }n)ifd^n bem RMq unb
bem $ayfl flattgefunben l^aben.
©d^on nad& bem erfien ©ieflc über äiftulf, ber ba*
but(i^ foglei($ Slaüentta aufzugeben genötl^tgt toax, foQ ${ppin
bem $apfi bie ©tabt otö ein ®efd^ent batgeboten ^aben.
S)ie @id^et]^eit be^S Obetl^aupteS ber occibentalifd^en flird^e,
to)eld^e£ ate ber 9lad^folger beiS beiligen $etruj8 gefeiert tourbe,
alfo tele man fagte, be« ^eiligen 5ßetnrö felbfl, erfd&ien al«
religUfe ^flid^t. ^n bem Sager \>ox $a))ia nun l^t pppin
jene äCnmutbung ber griedfiifd^en @efanbten mit aller @nt^
fd^iebenbeit )uräd(geto)tefen. S)enn, fagte er, nid^t um eines
SRenfd^en toiden ^abe er ftd^ ben AriegSgefabren aufgefegt,
fonbem jur SSergebung feiner Sttnben^). Untoerjttglid^ ift
bann bie Ueberlieferung be£ @;ard^atS an ben $apfit iniS
SBerl gefegt »orben.
®leid^ barauf ging ^Irab, ber t)ornebmf)e 93ermittler beS
SfinbnifIejS jtDifd^en Aönig unb $apfl mä) 9tat)enna, ergriff
im 9lamen feinet ^nigiS SBeftg tawn unb begab ftd^ bann,
begleitet t)on ben ©eifeln, bie er fid^ fieHen ließ, unb ben
Primaten ber anberen 6t&bte, meldte bem $apft jurfidfge^
geben h)urben, nad^ 9lom. $ier legte er bie ©d^lüffel unb
bie Urfunbe ber ©d^enfung in ber Äonfeffion ht& beiligen
$etrud feierlid^ nieber ^). S)aS 93efi|tbum bed AatferS mürbe
in golge biefer Sorg&nge @igentbum be£ ^{led. So )7oa)og
1) Vita Stephan!, aRuraton III, p. 2 e. 171 B: afürmans sub jura-
mentO) quod per nulliuB hominis &vorem sese certamini saepius
dedisset, nisi pro amore Beati Petri et venia delictorum.
2) Vita Stephani a. a. O.: Et ipsas daves tarn Ravennatium
iirbis qaamque diversarum civitatum ipsios Kayennatium exarchatos
una cum snprascripta donatione de eis a suo rege emissa in con-
fessione beati Petri ponens.
42 ^^^ta dcofnttl
fid^ bte äCQiance {iipifdden bem ^ftt^um in 9lom unb bem
neuen ^ünigt^um. )Ote ^efeittgung aUer anbeten Sn^
fprüd^e auf ben fränfifd^en %\)Xon, bte befiniti)}e SluiSfd^lieBung
ber aReron)tn8er unb bie Entfernung bt& gried^ifd^en Aaifer^
tJ)vm& au& Italien ergänjeh etnanbet. 3^Uc^en bem $apfl
unb bem Aönig auf ber einen unb bem ^aifer auf ber an^
beren Seite trat eine S)ifferenj toon @runb auÄ ein, bei ber
bann aud^ nodS; ber Streit über ben Silberbienfl , ber im
Orient angefod^ten, im Occibent behauptet voax, immer ein
äJtotit) bilbete. S)ie Slbfid^ten @regori$ be2 Breiten unb
@regor£ beiS dritten' erfüllten fid^, ol^ne ba| man Diel baioon
gefprod^en l^ätte. 911^ fidd bie Surie ein paar 3a^re fpfiter
mieber t)on Sonflantinopel geffil^rbet eradEitete, gab fte t>cr
aQem bem fräntifc^en Aönig Slad^rid^t ba))on unb erfud^te il^n
fogar, i^r bie Unterftti^ung ber }ut)or beilegten, aber je^t
noc^ leineigkuegiS uernid^teten Sangobarben ju t)ermitteln.
^apfi ^ul I. fd^idte bie i^m, n)ie er fagt, t)on ben iuoer^
l&ffigften @etreuen jugegangenen SJtelbungen ein, naä) n>el^
d^en ein 3lnfaU ber ®ried^en unmittelbar betorflebe. S)ie
©ried^en be}ei^net er als Jte^er, i^re 9lbftd(it fei nur babin
gerid^tet, ben ortl^obo^en ©lauben unb bie fromme £rabition
ber aSfiter ju befämpfen unb mit güjsen ju treten*). S)ttrd&
bie 3nter))ention beiS l^eiligen ^etruS toerbe bie groge SteOung
be« ftönig« unb be« granfenreid^e^ nod^ erl&öbt, bem Äönig
»erbe Sieg unb Sriumpl^ über äffe SJölfer ju Sl^eil toerben.
So ^atte fd&on 5ßap|i Stepl^an ben apofiel 5ßetru« rebenb
eingeführt. (Sr Ififet i^n fagen, er fei toon bem Sol^ne be«
lebenbigen ®otteÄ jum ©rleud&ter ber Sßelt beftimmt; toer
1) Cod. Carol. 3Qff^ cp. 20. @. 88.
@9nobe nm ^enttuil. 43
feine SBefel^le befolge, bem feien feine ©ünben t^etgeben; er
»erbe rein in ba& S^nfeiW gelangen*). 5ßippin fei ber ©d^ufe
ber ©tabt Stom ganj befonberiS anbefol^len. S)er l^eilige
$etruiS forbert ben Aönig auf, ba£ ®tab, in totläftm feine
®ebeine rul^en, nid^t t>on gen)altfQmen ^einben befleden ju
laffen.
S>ieiS SSerl^&Unig jmif^en bem ^opfi, burd^ kueld&en bie
Salbung be£ Aönig^ t)oQ}ogen »orben toax, unb bem Jtönig,
bec 9flom gegen feine f^einbe fd^fi^t, beider rfd(^t feitbem bie
allgemeine Situation. @iS berul^t in feiner religiöfen ®runblage
auf ben ibealften Sejiel^ungen ber aßenfd^l^eit }u ben göttlid^en
SMngen, gett>innt aber in ben ))oUtifd^en 93erfIedS;tungen eine
fe^r reale Sebeutung. 3Benn mir bie folgenben @pod^en
vorläufig in Setrad^tung ^iel^n bttrfen: »ar nid^t bie @nt«
femung be^S gried^ifd^en Aaifertl^umS auS bem ©F^rd^at
bie SSorbebingung ba}u, bag Italien ftd^ felbfl inxM^
gegeben »erben fonnte. ^a& @mporfommen t)on SSenebig,
t>aS bamate nod^ b<tlbgried^ifd^ »ar, l&U ftd^ ol^ne bie£ nid^t
beulen.
Sluf baiS innere Krd^lidS^e 2thtn hti fr&nftfd^en 9teid(ieiS
mirlte bie neue 9iaiance fogleid^ }urttd.
@ben ia ber S^^^iW^^ä^it S»iWen bem erfien unb jtoeiten
3ug gegen bie fiangobarben b<^t $ippin eine ©^nobe in
aSemeuil gehalten (3uli 755), in ber er jum erjien SWale ate
ber t)om ^ßopft gefalbte Äönig ber granfen erfd^eint 6«
fanben ftd^ babei nal^eju ade gaDif^en ^ifd^öfe ein. ®ie
1) Cod. Carol. ^a^i ep. 10 @. 56: illuminator ab ejus potencia
tocius mundi sam ])raeordiiiatu8. — Quam ob rem omnes, qui meam
audientes impleverint praedicacionem, profecto credant sua in hoc
mundo Dei praecepcione relaxari peccata.
44 <S(fled (Eopitel.
Iji fftt bie Sfleuotbnuttg ber fleifttid&en SSerl^ältniffe Don emi«'
nenter SSid^tigfett. 9Bie t& fd^eint, ftnb babei alte @amm^
lungen päpftUd^er S)e(tetalen, t^ieKetd^t and) fold^e, bie au2
Spanien flammen, }u ®runbe gelegt toorben ^). S)er fiönig felbft
fagt, er tooUt auf bie alttanonifd^en @afeungen }urüdKommen ^),
beten i^oSe äBiebetl^erflellung et jebod^ bet 3u{unft totbel^lt
S)et näd^fle Bmed if) bie ©emalt bet »ifd^öf e nad^ beiben @eiten
l^in näl^et )u beftimmen , bie geiftlid^e Slutotität in ibten
St&bten ifl i^nen antetttaut, fie l^aben abet felbfl toiebet ben
SRettopolitanen }u gel^otd^en. 3^ bet 9leid^j8t)etfammlung }u
©ompifegne im ^al)xt 757, bet päpftlid^e Segaten beiioobnten,
ifl aud^ übet bie geifUid^en @efd^äfte betätigen tootben. 3Ran
ttaf Seflimmungen flbet bie (Sfyt, toie fte bem in 9lom ari'
genommenen Softem entfpta^en.
Dh i>aS 2lllca im Sinne be« aRiffionat« toax, toelc^et bie
SSetbinbung jtoifd&en Sftom unb bem gtanfenfütjien toetmittelt
batte, lägt ftd^ bod^ beskoeifeln. 9Bit fommen biet nod^ ein^
mal auf ibn }utfidC.
3n jenem 3*J?ifi allet ©eioalten, »eichet bem etfien 3ug^
naä) bet Sombatbei tootanging, »ütbe JBonifatiu«, fo fc^eint
ti, mebt auf Seiten AatlmanniS unb bet Sangobatben geflanben
^abtn, toenn et geftagt lootbcn »fite. S)ie Sangobatben »aten
feine alten gteunbe, bei benen et oft gute Slufnabme ge^
funben b^tte. S)ie geiftlid^^toeltlid^en Untetnebmungen ^ßapft
Bttp^an» gingen toeit übet bie Atönung btnau£, ju bet ibn
$apfl 3<i<^^<i^ autotifitt b<itte. Uebetbaupt batf man im
1) Oettner, jtomg '^bppm e. 220.
2) Recuperare aliquantisper cupiens instituta canonica äji^anft,
XII e. 579.
2:ob M ^onifattu0. 45
2tf>tti beS SonifatiuS bie 2;enben}en \>t& einen t)on benen
be2 anbeten unterfd^eiben. @i$ ifl iDOl^r, er l^at bie beutfd^e
Atrd^e in eine enge Sejiel^ung mit bem $a))fltl^uni ju 9iom ge^
fegt, aber to)enn toit i^n red^t ^tx^t^tn, fo l^atte er babei t)or
aKen ^ngen eine l^öd^fie @ntfd^eibung in @laubenSfad£fen im
äluge, beren er in ben religififen 3ReinungjSüerfd(iieben]^eiten
in S)eutfd^lanb beburfte. 93on einer unmittelbaren @intPirfung
ht& oberflen Sifd^ofd in bie allgemeinen älngelegenl^iten,
mie fte Stepl^n unternal^m, l^atte er feinen Segriff, ^n ber
3Rain}er fiird^e l^at ftd^ eine Ueberlieferung erl^alten, nad^
toeld^er }n)ifd^en SonifatiuiS unb bem $apft ein boctrin&rer
®egenfag obgen)altet unb eine lebl^afte mUnblid^e @rOrterung
flattgefunben b^^ben foQ. ^atu tarn aber, baß bie alten @t^
noffen ber 3Rif fion«arbeit , meiji Slngelfad^fen, üemad^läfftgt
tourben. »onifatiu« fttblte fid& nid&t me^r gUldfUd^ in feiner
bierord^ifd^en Stellung }u SRain}; ber ®ebante ertoad^te in
ibm, fid^ lieber feinem urfprünglid&en Serufe ber ^eiben^
belebrung ju mibmen. 9lod^ jt^eimal ifl er nad^ ^ieS«*
lanb ge}Ogen. 3(uf ber }n)eiten Steife tt)abrfd^einlid^ im $ia\}Xt
756 ift er bann ben b^i^^^^f^ien griefen erlegen, ©r
^atte ben 9leugetauften einen 3;ag beflimmt, an meld^em
fie |td& jtt ber girmelung einteilen fofften; ftatt berfelben
erfd^ien eine feinblid&e ©cbaar entfd^loffener Reiben. Soni*
fatiuS mabnte feine Seute ab, ftd^ in einen ernflttd^en Aam))f
eingulaffen, benn ba« fei ber SCag, ben er immer geteünfd^t b^be,
feine irbifd^e äluflöfung pebe beöor ^). So iji er umgetommen,
1) WUübaldi Vit. Bonifatü c. VIU (3aff6, Bibl. rer. Genn. ÜI.
@. 465): Jam enim diu optatus adest dies et spontaneum resolu-
tionis nostrae tempos imminet.
46 ^\^ d^ttel
ted&t eigentUd^ in bet SRitte feine« Sebenaberufe«, »eld&er bie
©^riflianifitung @ermanten2 n)ar. ®« ifl txa @d^i(ffal l^oii^be«'
flabtet aRenfdS^en: mit ibren innerfien unb tiefften ©ebanfen
fud^en fte in bie äBelt einjugreif en ; fte gerat^en aber bamit
in bad betriebe bet fl&mpfe, bie fie umgeben; t& gelingt
il^nen, eine gtoBe äBirfung audjuüben ; aber bamit toerben fte
felbü entbebrlid^. 3«bem »onifatiu« feine SWifpon »ieber
aufnahm, ol^ne bafe er biefelben ©tüfeen, »ie frül^er, für ftd^
gel^abt bätte, !am er um, mißmutbig unb t)erfKmmt über feine
äufeere Sage, aber freubig in feinem öeruf, in feiner ©eele
unerfd^üttert , bo(ä&b^tjig unb tapfer*). SHe Seitung be«
Äirt^entoefen« toax in ben $änben be« Slbte« gulrab, bem
bie jkpeite Salbung unb Mt&f toai bamit jufammenbängt,
t)ornebmlid^ ju banfen iß. äliftulf i{l balb barauf an ben
äierle^ungen , bie er [\ä) auf ber ^agf> buxä) einen Sturj
t)om $ferbe sugejogen b^tte, geflorben; to)ie man fagt, nod^
immer mit ber abficbt befd&fiftigt, ben jtoeiten ^rieben ju
bred&en. ©ine toertoegene Ueberfd^äfeung feiner Äräfte »ar
fein Unglüd. S)urd^ feine Slegierung ^at er bie 9lad^tbeile
bie fein friebfertiger Vorgänger erlitten b^tte, ju »ermeiben
ober gut }u mad^en gefugt @r b<^tte nie geglaubt, bag fid^
bie granfen mit bem ©tuble toon 9lom fo enge vereinigen
mürben, kuie bieS gefd^ab- S)er tapfere Aönig ertrug ben $obn
nid^t, mit bem bie Sangobarben überfd^üttet tourben, aber
feine äSabl b^tte ba2 UnglüdC ))erfd^ulbet. ä(n feiner 6teIIe
»äblten bie Sangobarben feinen Dberfiallmeifier S)eflberiu«
}um J!önig, kuie t& in ber beflen 9lad^rid^t b^i^t: auf ben
1) (Shten lefeniStvert^en 92a(^ruf ^at SB. 9lmotb (ßkaüf^ Q^äfxäftt II, 1
®. 233 ff.) bem beutfd^en Spoflel getoibmet.
(Sntsmemng mit SBaifar. 47
^aif) ber granfen unb mit eintoiaigung ^ßippinis *). SRad&
ber römifd^en @rinnerung f)ai $apft @tep]^an abermals unter
SSermtttlung beiS SSbteiS ^^ulrab, ber fid^ nod^ in 9lom befanb,
baran Diel 9(nt^eil gel^abt; i^nt l^at S)efiberiUjS bie äliuS«'
fttbtung ber SSerfpred^ungen feine« SSorganger« mit l^eiligen
gibfd^üjüren jugefagt^). 6« toax bie SSoHenbung ber legten
SSorgänge, bafe ein Äönig in 5ßat)ia auftrat, über beffen ©r^
l^bung fld^ bie Sangobarben mit beiben mä^tigen Slad^bam
t)ereinigt l^atten.
9lod^ ein anbere^S ^kueifell^afted SSerl^ältniß n)urbe auf ber
erkp&^nten 9teid^dt)erfammlung )u ßompi&gne in ©egenmart
ber päpjHid&en Segaten erlebigt iJ)er ©aiern^erjog Siaf*»
Rio erfd^ien bafelbfi, er legte feine $anb in bie be« Äönig«
unb belannte fid^ al« feinen aSaffatten. S)iefer S3egriff, in
tt)eld&em man bie S)ienjitpflid&t gegen ben Äönig mit einer ge-
tüiffen Unabbängigfeit unb ©id&erl^eit vereinigte, ift bamatö
entfianben. ®r tritt nod^ in einer anberen großen angelegen^
beit ^ttooXf toeldS^e bie legten Qa^re be« flönig« $ippin mel&r
ate iebe anbere, befd^äftigt bat unb für ba& granfenreid^ toon
größter unmittelbarer SBirffamfeit getoefen Ift. 3)er ißerjog
wn älquitanien, SSJaifar, ein 9la^tomme &ubo&, ^attt bod^ eine
auiSgebe^nte, unabbängige, ber üoQen @out)eränität toenigftend
nabe fommenbe Stellung genommen, bie bem S9eberrfd&er
be« granlenreid&ei5 an fid^ fel^r unbequem fiel ©r verging
fid^ an ben ©otben, bie bamaliS äierbfinbete $ippin2 maren,
unb »er öor 5Pippin flüd^tete, fanb bei SBaifar gute Slufnal^me.
1) Cont. Fredegar. e. CXXIII: Langobardi una cum consensu
Regis Pippini et consilio procerum suorum Desiderium in sedem
regni ixustitaunt.
2) ^reiben Bttpl^anS an ^\ppm, bei 3aff^, ep. 11 ®. 68. Lib.
pontif. V. Stephan! III, a. a. D. @. 172 A.
48 <^M Kapitel.
S)et näd^fte 3lnla6 il^it anjugreifen entfptang bennod^ üor-
ttel^mtid^ aa& ben fird^ented^tlid&en SSerl^ältnijf en , Wc aniäf
l^ier itt ben SSorbergrunb treten. 3)ie Si^t^ümer bilbeten
mel^r al« je einett integrirenben ^^eil be« ftänü^en ©emeln-^
toefeiiÄ, felbfl bie Seriüenbung biefet ®üter ju Ounjiett be«
Staate^ toax ein ÜJlotto bief er engen Bereinigung. SRannigf aüige
^ertinetiiien fränfifd&er ftird^en lagen im ©ebiet äBaifariS ; er
l^atte fie nad^ bem Seifpiel, ba« i^m bie fränfift^en gttrfien
gegeben, ^tDor nid^t eingesogen, aber bod^ }temlid^ al£ fein
@igent]^unt bel^anbelt. S)ie ^mmunitöten ber ^ird^en erlannte
er nid^t an, er fd^idtte rit^terlid^e unb obminifiratiüe Beamten
in il^re SBefi^t^üwer *). S)agegen aber regten fid^ nun bie
Sifd^öfe im fränlifd^en 9lei4 fie kPoQten il^r @igent^um nid^t
in ben $&nben äBaifar« laffen unb $i)}pin, ber bie Sifd^Sfe
burd^ feine firdS^lid^e ißaltung üitx'fyaupt an ftd^ gebogen l^tte,
!onnte ftd^ nit^t »etgern, fie in il^r 9led&t toieber l^erjufieDcn.
3ugleid^ tpirb babei ber bisherige @ebraud^, ben @rtrag bed
^trd^enguteS }u kueltlidden Sieden }u t)ertt)enben, in äSetrad^t
gefommen fein. Stber f o na^e bieiS bem Aönig lag, fo n)enig
mod^te ber $erjog, beffen eigene SKad^t auf feiner ißol^eit über
bie Aird^e berul^te, ben Slnmutl^ungen , bie i^m gefd^a^n^
©el&ör geben. S)er Streit fonnte aud& ^ier nur burd^ bo«
©d^toert entf^ieben »erben. SKit t^oDer SeifHmmung be« §eere«
untemabm 5pip:ptn im Saläre 761 einen angriff auf SBaifar.
aJen Äern ber »eft^ungen ag3aifari5 bilbeten jene SJeglonen,
in benen fid^ ba« Sftömeriüefen am Ifingfien intalt gelitten
l^atte, baÄ Sanb ber Slrtjemer unb »ourge«, bie ©tobt ber
1) Cont. Predegar. c. CXXIV : ut res ecclesiaram de regno ipsins^
quae in Aqaitania aitae eraut, redderet et judices ac esactores in
supradictas res ecclesiarum mittere non deberet.
(Snlatodung mit SBotfar. 49
»iturtgec, eine ber dlteßen @t&tten be« (S^xl^tnt^nmi
in ®allien. SSorl&ngfl mren fte erobert n)orben, bann
mieber t)erloren gegangen, baiS f^ranlenreid^ toax fel^r unDoQ^
ftfinbig o^ne ben 8eft| berfelben. äBaifar mod^te auf bie
SefefUgungen trauen, burd^ bie er äßeifler feiner Gebiete
blieb, aber fd^on unter Jtarl äKarteS l^atten bie ganten
{td^ eis gefd^idte Eroberer feßer $lfi|e htto&^xt. ®ie na^mtn
ie^t SIermont in ber $lut)ergne mit fUlmtenber $anb unb
762 baÄ n)obl befefiigte »ourge« burd^ Umlagerung, nid&t
obne bie baju erforberlid^en äBerl^euge. XHe ))ome]^mflen
Sintoob^er erlannten ibre älb^ängigleit t)on ^ippin an unb
traten in feinen S)ienil, ibre gamilien tourben in ba« innere
granfenreid^ abgefübrt. hierauf verlor SBaifar bie 3«^^^"
ftd^t 3U feinen SBefefligungen ,. bie nid^t bebauptet n)erben
!onnten, }umal ba fte, menn fie in bie iQ&nbe ber geinbe
gerietben, ben Qwtätn berfelben bienten. @r entartete MtS
Don einer ©d^lacbt im offenen gelbe ; er vertraute ber ©d&lag*'
ferttgfeit feiner SCruppen unb ber ©rgebenbeit ber ffiaiSfonen.
^Xbtx bie ©rtoartungen t&ufd^ten ibn, aÜ t& jenfeit ber ®a^
rönne toirllid^ }ur Sd^Iad^t lam. S)ie älquitanier tonxhtn
beftegt, nur SSSaifar enttam mit n7enigen Begleitern.
6r b^t barauf 5ßippin angeboten, il^n afö feinen Dber^
berm an}uerlennen, jebod^ unter ber S3ebingung ber SflttdCgabe
wn Sourge«. S)ie granfen »lefen bie« toon ber $anb, fle
h>aren fd^on SReifier im Sanbe*). S)a« Slnerbieten bilbet
bennod^ einen biftorifd^en SKoment. SRid^t Slflen toar biefe
Surüdteeifung angenebm. Sine Sefefiigung be« öaffaHitifd^en
SSerbÄltniffe« tt)ürbe namentlid^ ben Sfinfd^en bea S3aiern<^
1) Cont. Fredeg. c. CXXX.
t. «anle, a3)eltflef^i*te. V. 2. 1.-3. 3lufr.
50 <Elfted <£a))ttel.
^txiOQi !£a{Iilo entfpro(i(^en ^aben. @r entfernte fic^ t)om fö^
nigli^en Jooftager nl^t ol^ne eine sen)tffe 3nbiflnation an ben
%aQ ju legen ; er ^t flefagt; er kpolle \xa älntlig bed Aönigö
nientatö kuieberf el^en ^). 60 l^atte baiS ^roDtniialuntemel^nien
eine nid^t geringe ^ebeutung für bie ©efammtl^eit beiS Sleid^eiS
unb t^ toar wn bo!ppelter äBi^tigfeit, bag ti burd^gefül^t
n7urbe.
3ni Qa^re 766 l^ulbigten bie Sanbfd^aften jtoifd^en ßoire
unb ®aronne bem ftönig pppin unb fleQten ®eifeln. Sr
füllte ftdd feiner Ueberlegenl^cit fo fi^er , bafe er in
Sourge^ einen $alafl bouen lieB; tro er bann mit feiner
®emal^lin gern t^ertoeilte. 3m SBinter blieben fie beibe in
9ourge^. 3J2it bem beginnenben f^räbja^r fud^te pppin
feine geinbe in ben feftungSartigen SSerfiedfen auf, in bie fie
fi(^ geflüd^tet battcn. J)er Dbeim ffiaifar«, Slemifian, ber bereit«
in 5pippin« Dienfien geflanben, rife fid^ t)on biefem I08, tourbe
aber bepegt unb jum SCobe eine« gemeinen SSerbred^er« toer*
urt^eilt^). SDBaifar jog fid^ nad^ SainteÄ an bcr unteren
Cbarente jutüdE, feine gamilie fiel in 5ßippinÄ^änbe; er felbfi
touBte fic^ ju retten. Site ftd^ aud^ bie @t&mme jenfeit« ber
@aronne unterwarfen, bl^lt er fid^ nod^ in ben SEBälbern wn
5Perigotb; bort iji er am 2. Quni 768, toenn mir gut unter=
rid^tet finb, öon feinen eigenen ißeuten ermorbet »orben. ®*
toar nur »enfge aJJonate t)or bem lobe ^ippin« (24. ©ep*
eraber 768)»).
^ippin ifi ber SRann, ber bie locjigaaifd&en @thxttt mit
1) Ann. Lauriss. }. 3. 763 Mon. Germ. Scnpt. I. €>. 144..
2) Cont Fred. c. CXXXIV.
3) 2)te 3^tbefUnimungen ^eben bie Annales St. Amandi. Mon.
Genn. Script. I @. 12.
ftämpfe mit bcn Vrabem. 51
^xanttexä) tetetnigt l^at. ®r f&umte feinen 9lugenblt(f, bie
ititd^en in einem, ben fletifalen 9lnfprüd^en, bie et jegt be^
günfligte, entfpred^enben ©inne ein}urid^ten. ftird^lid^ unb
tDelüic^e Eroberung gingen $anb in iganb. Tie eine lieg
fid) ol^ne bie anbete ni($t benten. S)iefe @poäft lönnte fibet"
baupt aiS bet ®ipfel bet äBeltfleUung $i)}t)in« angegeben
tt)etben. 6« »at im $iaf)xt 767, ba6 bie gtoßen, toon bet
gtied^ifcben Aitcbe angetegten 6tteitftagen t)ot eine ^etfantnt^
lung fränfifd^et 8ifdS;öfe gebtad^t kpurben. @ie bettafen bie
©tteitigfeiten übet bie lateinifd^e gotniel bet S)teieinigfeit
unb flbet bie 93ilbetüete]^tung. ^n einem @d^teiben, motin
au(b bet ®to^n unb beiS fßollt& t)on 9lom gebaut mitb,
legte bet $ap{l bie @ad^e ben ftäniifcben Optimaten an'i
$et}. 9lad£f einet 9)i2putation jmifcben ben gtied^ifcben unb
päp^li^n ©efanbten n)utben bie gefleOten ^^tagen im
Sinne bet lateinifd^en Aitd^e entfcbieben, bet ba£ ^anfen«'
teid^ angel^örte, unb bet t& ftdfi auf'iS 3ltut in allen
feinen ®ebieten anfdl^loB. $ap{i unb Aönig t)eteinigten ftd^
nod^maliS in bet ^einbfeligfeit gegen baiS gtied^ifdfie Jtaifet«'
t^m. 9lod(i eine ^^age iebodS;, meldS^e bie gtogen äSeltoet^
l^filtnifle nabe betfll^tte, b^^^^^ ^^^ ^i^^^i ^^^ ^^^^ etöttett,
bai8 äSetbältnig }u ben @atacenen, melcbeiS untet ßatl ^Rat--
ttü^mti bel^enfd^te. 9lud& in biefet $e}iebung toat $ippin
ben gußfiapfen feine« SSatet« gefolgt Scbon toot bet SSet-
einigung mit bem ^apfle ^tte et bie ^elagetung ))on
9tatbonne untetnommen; baiS bamaliS in ben ^nben bet
9(tabet tiHit, noeld^e nod^ l^&uftg ju Untetnel^mungen biedfeitiS
bet ?P^enäen fd&titten; fte nal&men eine anjabl befefligtet
Stfibte ein, n)aiS bann immet neue ®efabten nid^t allein jüt
®aaien, fonbetn au^ Italien in \\ä) f^log. 3)em {leQte fidft
52 ^f^ (itßpM.
5ßlppln bereit« im Saläre 752 entgeflen. (Sr l^atte ble Dbet--
bäupter bet altgotbifd^n unb (i^rtfUid^n »eüSlIetims fttt fld^
8ett)onnen. @r b<^t 9limed mlebet erobert, ha» bobei set^
flörte 9{mpbitbeater ifl eben fat feinen SUtlnen ein 2)entiital
blefe« 6lege«. ^nn tt)ar er gegen 9larbonne felbft borge^
rttdt, bejtDungen b<^tte er tS bamate no(i^ nld^t 9lad^ einiger
3elt aber fiel t& unter aJlltmirlung ber ®otben, benen bie
@rbaltung i^rer 9le<i^t«üerfa{fung üerfprod^en iDurbe, m feilte
iQQnb^). 2Bie aber ifl e« gefd^eben, bag ble älraber, bie Spanien
nod^ Immer beberrfd^ten^ ftd^ nld^t emfUld^ }ur 9Bebr fe|ten,
namentlld^ n)ober fd^relbt e« ftd^, baB fte ba£ bebrängte
3lquttanlen, bad fie einfi fo gut tpie inne b<^tten, ebne ipaife
unter bie ^errfd^aft ^ippinS geratben liegen. S)ie älnttoort
ift, bag thtn In blefer 3^ltf In tpeld^er ba« neue fr&nHfd^e
AfinigSb^u« fub erbob; ein Streit unter Ibnen felbfl auSbrad^,
tt)eld^er ben Sortgang tbrer äBaffen läbntte. @« mar ber
Innere Aampf ber arabifd^en 2Belt; in toeld^m bie Dntoi'
jaben Ibre Stellung einbüßten, bie grSgte üon ben S^egebeu'*
belten biefer 3^lt, bie totr betrad&ten muffen, ebe tolr etnen
©d^ritt weiter geben.
IJ Sm 3^^ 759; Chron. Moissiacense : ut permitterent eos
legem suam habere.
Zwölftes €ap\itl
Omajijiaben nnb Sbbaftben.
9lod& mar bie abenblfittbifi^e SBelt Uint6totQ& in fid^
fmifollbltt, aber eine aSerelitigunfl ber öcrfd&tebenen SflatlottalU
täten mat bo<i^ angebal^nt ^uptfäd^Iid^ unter bem 3mpuld
ber üon ber arablfd^en SSeltmad^t üon 6^anten l^er brol^n«'
ben ®efal^en tt)ar bieiS gefd^e^n 3(ud^ SSonlfattuiS gebenft
be8 galle« ber Söeiiflotl^en mit ©(^merjen. S)er in bem füb*
tt)e{llid&en (SaOien DoDjogenen 3urfldb)erfung ber @aracenen
üerbanfte Staxl 3RarteII unb haS @efd&le(i^t, hca er fUftete,
feine Stellung. S)ie foeben d^rifUaniftrten ®ermanen litten
il^ren Sntl^eil baran. 3itfofem biente bie 93erbinbung S)eutfd^<'
lanbd mit 9lom einem aUgemetnen SBeltbebfirfnig. Italien,
^anfreid^ unb S)eutf(^Ianb Dereinigten ftd^ mit bem d^ifUid^en
Obetprieflertl^um, meld^eS Stalten t>on bem öfUid^en 9teid^e
loSriB* S)ad anglo <* f dd^ftf d^e 93oH nal^m an bem unmittel^
b(tren Aam^fe feinen Sntl^eil, aber e£ unterftü^te benfelben
burd^ bie ^firberung ber (E^riflianiftrung S)eutfd^lanb£, meld^eiS
eben baburd^ mit bem $ap{itl^um in ein engeS äSerl^ltnig
trat, fo bafe bie religiöfe 3bee ben inneren 6treit ber Sflatio^
nalititen surfidtbr&ngte. 3itbem ftd^ bieiS t)oII}og um bie SRitte
beiS ad^ten S^l^rl^unbertS, gefd^al^ ti nun, ba^ bie iiSlamittfd^
54 3n>olfttf Sapitel.
äBelt, meldte an ^uSbt^nnnc^ unb 9Rad^t ein Ü6etgen)id^t
befafe, boÄ jebet SSerglcld^unfl fpottete, in fid^ felbji jcrficl.
S)ie Dmajjaben, tocld^e ben gröfetcn a:^eil ber Äüjlen be«
SKittelmccreÄ untcriporfcn l^attcn, tourben öon bcn abbafiben
geftürjt unb auÄ ben ©ebieten, beten fie Tid^ bemeijiett, in ein
einjlfleS, tbtn boÄ fpanifd^e, wn too au& ©allien angegriffen
tDurbe, jurüdgebrängt Sffitr fennen bereite ben Streit, ber ftc^
in ben SBefennern be8 3*Iöm über bie gortfeftung ber l^öd^fien
©etüalt in bem Sleid^e, bai8 fie grünbeten, erhoben ^atte. ®r
bing mit ber ©ntfiel^ung beiS ^ilom iin tieffien ©runbe §u*
fammen. S)aburd^, bag 9Jlo]^ammeb ber $rop]^et tDar, ^atte er
aud^ bie oberfte @teOe unter ben arabifd^en @tämmen erlangt;
er tt)ar baburd^ felbjl ba5 Dberbaupt beÄ »orne^mfien unter
benfelben, ber Äoreifd^iten, geworben. 3n biefer SSerbinbung
eineiS ^ürftentbumiS, meld^eS bod^ ba£ @taninteiSn)efen nid^t
verleugnete, mit ter Stteligion, lag baS ffiefen feiner Slutorität,
bie nun auf feine 5Rad^folger überging. Sei bem Urfprung
be« El^alifatÄ jeigte fid^, baß neben ben anberen ©rforber^
niffen eineS 3"l^aber5 ber böd^fien ©etoalt aud^ ba« Stamme«*
üer^ältni& in ©etrad&t gejogen »urbe. darüber aber, luietüeit
ba« reid^en follte, trat Don Anfang an ein 3^tefpalt ein.
Slucb bei ben crften ßbolifen bilbete e« ein i^rer SBabl förber»
lid&e« ÜJioment, baß fie ber näd^ften Umgebung be« 5propb«ten
unb feinem Stamme felbfi angebörten. S)ie Slnfprüd&e, toeld^
ber Sd^toiegerfo^n 211t auf bicfe« SSerl^ältniB grünbete, »urben
jurüdfgetoiefen, tt?eil fie aud^ bem Stamme^^erfornmen nid^t
entfpracben. ®Ieid^ bamatö ift ber O^eim aJlobammeb« ^bba«
be^l^alb wxQtiOQtn n}Drben, n)eil ba« Siedet ber mfinnlicben
S3em)anbtfd^aft einem burd^ bie f^rauen t}ermittelten Slnfprud^
toorgejogen tourbe. Sei ben 3nungen, bie fid^ l^ierüber er*
Omajiabtf^e (£^(tfen. 55
l^oben, trat nun aber bod^ bad ^IRad^toerl^^ältnig malsgebenb
^ert}or. SJtan erlebte, bajs ble alten ©egner 3Ro]^ammebiS im
©tanime ber Äoreifd&iten, ble nur flejnjunflen fein ^Pro^^eten*
tl^um anerfannt bitten, baS Sbalifat ermarben. @& n)aren
eben ble Dmaijaben. S)ie ipafd&lmiten b. b- bie gamlUe be^S*
felben, ble einen befonberen S^tXQ ber Äorelfd&iten bilbeten,
eben ben, toelc^em äRol^ammeb angehörte, ber Ibm erft feine
SBebeutung gegeben l^atte, fallen fid^ jurfidgebrängt unb wn
bem gürjient^um aui^gefd&loffen. S)a^ln führte ble Im Saufe
ber Eroberungen bereite }u Staube gefoinmene Wladft ber
Omajjaben, benen bie igafd^imiten teine gleld^e entgegenfteden
tonnten. SBäre \>q& Sl^allfat nur ein gür|ient]()um getoefen,
fo tpfirbe t& l^lebei fein SSerblelben gel^abt \)abm. %btx t&
tt)ar juglelc^ ein rellglöfe^S 3nftitut Unb toenn fcbon Slli
baburd^ ju feiner 3Rad^t gelangt toat, bag er ble Stellgtofität
bej8 S^lam mit befonberer ©tärfe re^)räf entlrte ; fo gefcba^
t)a& aud^ bei ben 9tac^tommen bed ^bba», meiere fid^ nad^
bem @tammeiS]^er{ommen am beflen bered^tlgt erad^teten.
Sffiäbtenb ble Dmajjaben ble poUtlfci&e, tele ble gelftlld^e ©e*»
tt}alt behaupteten, bilbete ftd^ boc^ aud^ in ber @ti(Ie ein
3mamat auiS, meld^eiS \>a& ^rinclpat ber Omajjaben )otx^
toarf unb ba« äJorred&t für fid^ felbft In Slnfprud^ nal^m.
3m ©egenfafi mit blefer DpH)ofitlon entioldfelten ble
Omajjaben l^r ^firflent^um ju einer SSeltmad^t. 9lber t&
l&U ficb loerftel^en, bag {te ftd^ hoä) nlc^t als Sorfec^ter bed
fitengen ^Älam aufftellten, fonbern ben ©ebtngungen einet
meltllc^en Steglerung geredS^t gu merben fuc^ten.
S)ad 98efen tl^rer Eroberungen befianb bartn, bag bie
in üetfcbiebenen ^rot^injen ^errfd^enben ©etoalten gebrod^en
unb bie arabifc^e an il^re Stelle gefegt mürbe. UeberaS,
56 S"'^^^^ ^w^td.
foüiel mir feigen, Qt\^a\f boiS babutd^, bag bie ^errfd^tmad^t
in blefen ^roüin'sen in ftd^ felbfi ettt}tt)e{t unb smeifel^ft
tt)ar. @iS tpat gletd^fam eine 3lccefftott bet IXntettl^anen ju
ber neuen fSRa^t, iDobei biefelben auf bie eine ober bie anbete
SBeife in ein iDerttagiSnt&gigeiS Serl^ällnig ju ben neuen
fetten gelangten; in @^ien burd^ bie 3uf<tfl^^f toeld^e ben
einzelnen ©t&bten gemacht mürben, in S(eg^^ten burd^ 3^"
geft&nbniffe, meldte 9lniru nad^ ber (Entfernung ber Stömer
ben Singebomen }u 3:^eil toerben liejs, in älfrifa burd^ bie Bu"
fagen, bie ben Serbem gemaci^t mürben, in Spanien burd^
bie @d^onung, beren fid^ bie Aird^e noc^ lange }u erfreuen
gehabt l^at 3c^ mid barauf nid^t }urfldf{ommen, fonbern nur
ber inneren Serl^&Itniffe ber S)9nafUe nod^mate gebenten.
aJloamiia, beffen äßerf bie 9luiSbilbung ber Seemad^t unb
ber Ueberlegenbeit über baiS gried^ifc^e Sfteid^ im äingemeinen
mar, entmidCelte jugleid^ im 3nnem ein grogeiS igerrfd^rtalent
S)ie t>on einanber fel^r Derfd^iebenen ^oüingen mugte er bod^
ju einer gemiffen @in^eit ber @taati8Dermaltung ju loerbinben.
S)en ©tattl^altern berfelben mar ein febr meitreid&enber
SEBirlungiShreÜS üorbebalten, aber ber (S^U^ fe^te i^nen ^abii$
b. b-Stid^ter }ur @eite, meldte bie bi^d^fie @emalt aud^ in religiSfer
^infxd^t reprfifentirten. 3ebe 5ßrot)in§ bilbete ein befonbere«
©teuergebiet, in meld^em bie @in!flnfte ju ben erforberlid^en
SuiSgaben üermenbet mürben ; ber Ueberf d^uB flog in bie Aaffe
beiS Sb^Iifen. S)ie SSermaltung beruhte im @rogen unb
®anjen auf ben bü^b^^S^t^ @inrtcbtungen.
S)a mar benn ber Unterfc^ieb t>on bem frttberen @9{iem
nid^t fo groBf atö man t)ermutben fönnte. SBaiS fd^on früber
in 5ßerften ber gaff gemefen mar, bie Xbeilnabme ber beffer
andgebilbeten S^rifien an ber ' Sermaltung ber Sinittnfte,
erl^ielt ft(i^ bort: benn iDie l^fitten bie Araber an il^re Stelle
treten foSen. aber baffelbe gefc^ab ou^ in Serien unb
S(eg9^ten. 3nfofem ffot bie eru^fibttte Kapitulation älmruS
Dielen 98ertb, inbent man barauiS ben Umfang beffen, toai
fU^ erhielt, ermeffen tann. 9Bir toerben unterrichtet, bag ber
gro^e Sinflug, ben bie iBefiegten in bem neuen Staatdtoefen
au2ilbten, bie Siferfud^t ber Araber angeregt ^t (&i mürben
Serfud^e gemad^t baiS }u finbem; jule^t blieb ed bod^ beim
alten, nur bag bie arabifd^e ©prad^e in ben ©efd^&ften ge^
brandet mürbe. S>ie Summe ber Stegierung blieb immer in
S)amadfud. 3n bem grttnen $alafl gab 3Roamija, inbem er in
orientalifd^r 98eife auf bem erbosten ZHman fag, feine aubien«*
jen, bei benen feine gamilie in ibren toerfd^iebenen 3ö>^i0^tt
iugegen mar unb aud^ bie fremben @efanbten erfcbienen, jeber
nad^ feinem Stange, nid^t üiel anberd ald in 99^}an}. S)ie ah^
minifiratiüen @efd&äfte concentrirten ftd^ in bem @taat£ftegel^
amt mo bie eingebenben @rlaffe in ein allgemeines Slegifier
Dereinigt bann bie Originale geftegelt unb ej^ebirt mürben,
maiS febr an bie 6(rinia im (aiferlid^en ^lafl in Sou"
fiantinopel erinnert, ajtan meig, meld^eS anfeben bte 6{riniarii
bort üon jeber befa^en. aucb baö Don ben Slömern ein^
gerid^tete ^oflmefen lonnte 3)(oamiia nid^t entbebren, um bie
^rbinbung ber ^auptfiabt mit ben ^roDingen }u erbalten.
aRoamija lam aud^ feinen gotteiSbienßlid^en 99efugniffen
nad^. @r befHeg, mie bie Sb<tlifen in 3Rebina, bie Jtan}el in
^ama&hxi.
aflid^t fo gans mar bad ber ^aU mit feinen 9lad&fo(gem.
(Si feblte ibnen an ber perfönlid^en SBflrbe, meiere ben ©ebor«*
fam erleid^tert Sßir gebadeten fd^on ber Unorbnungen, bie
borauS entfprangen, fo ba6, menn mir red^t unterrid^tet ftnb,
58 8»8tf^ <M>tt<t
bte Stotti^dfiten in ^ama&ha {u einer freien Sierelnbarun
gefeilten finb, bie ben 2;^ron an aiterman, einen ber 3^ren ,
flbertDie^. @ben beiSl^alb mürbe 3Rtxtom I. an bie @pi|e ge^
fledt, meil er ein fid^ter Omajjabe toar. Um ä^nltd^en
Srrunflen für bie 3ii'^'^ft t)orjubeugen, ftettte SRenoan eine
Srbfolfleorbnunfl auf, nac^ tpeld^er bie Srl^ebunfl junger unb
unmflnbiger Seute )um Sb^lifat verboten unb bie Succeffton
ber ©ruber unb ®tammeÄt)ettem fubftituirt »urbe*).
@iS mar eine f^rage, mie fte in SSpjan} unter Sonflantin
^ogonatuiS eintrat, ber aber nic^t ju einer äl^nlid^en 3lu£'
(unft griff. Slbbalmelif, ber Sol^n 9)}ern)anjS, mar eine mütbige
unb geeignete 5ßerfönlid^teit. ®em gelang e« nun, Qr^f
unb älrabien üoQfontmen }u untermerfen, unb er fäumte bann
nid^t bie ©abnen aitoamijad für bie innere Slegierung mieber
einjufd[;lagen. ©ine ber öomebmften Steuerungen, }u benen
er fii^ritt, b^ben mir fc^on ermahnt; eS mar bie Umgeftal^
tung be^S 9Rfin}mefeniS, bie i^n in Arieg mit 3uftinian oer^
micfelte. 9toc^ maren bie faffanibifc^en S)rac^men (SMrbem)
im Djien im ©ebrauc^, mie bie römifd^en ©olbftüdfe (bie bera*
fUfd&en 2)enare) im SBeften. 3)ie arabi{^e Umprögung iji
immer megen ber ©enauigfeit, mit ber fie DoUjogen mürbe,
aufgefallen. SDie grofee SSeränberung mar bie arabifc^e Qn*
fdS^rift^). ©ic entfpraij bem ©egriffe be« ©mir al SKumenin
unb jugleid^ bem «ebürfnife beiS i&anbeljSterbältniff e« , baÄ
1) Äreracr, Äiltiirgcft^id^tc bc« Orient«. I. «S. 170.
2) ^erbelot @. 297, 298 royer Dinar, Dirhem (Hegiage); (Ebnocin
@. 64 ; Eodcm anno signati sunt aurei et staterea arabice : habuerant
enim ante inscriptionem lingua Bomana et stateres quoque Persica:
fecitque sibi Hagjagjus officinam monetariam et stateribus impresait:
DeuB est Dominus, ©ojuti, in ber Uebcrfeßung öon 3arrett (History
of the caliphs by Jalaluddin a's Suyuti @. 232).
Dmajiabtfci^e (S^Iifen. 59
ftd^ in aReffa concentrirte. S(ud^ für anbete innere 93ebflrfnlffe
mürbe unter biefem S^olifen ©orge getragen, ^bbfc^abfd^
ßetite in feiner $rot)in) einen SSerbinbungiStanal ^mifd^en
(Swp^xat unb %xit\& fftx. Sax SSerbinbung r>on ßufa unb
Saffora mürbe eine neue SRilitärloIonie in fiJafit angelegt^).
@ine neue S^ebition gegen bie inbifc^en (Srenjgebiete, @inb,
mürbe auiSgerüflet, bei ber man bie Aoßen, bie barauiS er^
mad^fen unb bie SSortl^eile, bie Re bringen mürbe, gegen ein«»
anber abmog; benn ©lauben^Seifer mar t& feineSmegd adein,
moburd^ bie omajjabif^en Sb^Ufen angetrieben mürben. Sie
badeten \)au'pt^ää)lx6) auf Eroberungen unb beren äluiSbeutung
)U finaniieDem @eminn.
9(bbalmeUf ift ber 6tammt7ater ber folgenben &fa^
lifen; )oxtt feiner @ö]^ne ftnb sunt (S^alifat emporgeftiegen.
©ein SHa^fotger unb @rbe SBelib I. tl^eilte feine 6ultur-
beftrebungen. töelc^er Strt biefe maren, fann man mit
einiger @ic(^er^eit (m& ben SSaumerfen, bie ton i^nen übrig
finb, entnehmen, ^robufte ber arabifd^n Äunji maren fie
eigentlich nid^t. ^aBt man bie berü^^mtefien berfelben \n&
Sluge, namentlich bie aJlofd^ee beiS Omar in 3erufalem, bie
jebod^ ni6)t etma Don Omar, fonbem erft wn Slbbalmelif ber^
rü^rt, ober bie SBelibiS I. in S)amai3tuS, fo fte^t man, bag
fte eben }ugleicb auiS Senu^ung ber t}omebmften 4iriftlid&en
Aird^en unb einer 92ac^abmung berfelben entflanben ftnb. Sie
aWofc^ee Omar« 'in S^tufalem erinnert in i^rer Sonftruftion
an bie juftinianeifdS^e Spoc^e ber 93au{unft. 3n i^cen prädS;"
tigen Serjierungen fiebt man nod^ baiS Areuj, in ibren 3^^
fd^ften mirb bie göttlid^e 9latur Sl^rifti anertannt, allein mit
1) Sm 3a^ LXXXm b. ©. (©elami IV e. 147) 702 ii. lU.
60 Swolftei» (&<i^ü,
einem @egenfag gegen bie S)te{einigfeit, n)ie i^n ber Stotaxt
enthält, älud^ bie }tt)eite SRofd^ee, bie Slbbalmelil in 3erufakm
tvA^ttUf wnätff il^ren Urfptung ani einer tSmifd^en 9a^
filifa. fflie ber SSater, fo ijetful^r a\x6) ber Sol&n. gafi
bie berü^mtefie aDer SRofd^een ifl bie, melt^e SBdib I. in
S)QntaiSfud ertid^tet ffat @ie entßanb aber burd^ ben Umbau
einer d^rifllid^en Aird^e unb lagt äberaS bie iQanb b^jontini^
fd&er SBerftneijier erfennen. 3n ben SKofaifen berfelben l^t
man eine älel^nlid^Ieit mit benen ber @ft. 3RarIuiStir(^e in
^enebig erfennen moUen. ®o Infipfen oud^ bie @dS;ulen
iSlamitifd^er 3:]^eoIoflie, tneld^e in 2)amaiSlud entflanben,
unmittelbar an bie bafelbfl lurj }uk)or em))orgeIommene
d^ifllid^-'t^eologifd^e @d^ule an.
Omar 3bn Sbbalaji}, ber nad^ ber Serorbnung ©ulei«'
man* in biefe Sleibe eintrat^), titn \>t»ffalh, lüeil er ber
aBflrbigfte toar unb bemfelben S^^^Q^ *^^ Dmajjaben an^
ge^firte, unterbrad^ bie SSerfd^menbung unb ^offal^t, toeld^e
büSl^er üorgeipaltef l^atten, unb ^ielt flrenger an ber Drt^obo^e
be« Sätont feji. ®en üblid&en Sexflud&ungen gegen aii t^at er
einhält 2). 3d^ finbe feinen ©runb, bie 9lotij jurüd^utoeifen,
toeld&e toir bei S^l^eop^ane* finden ^), unb bie eine große retro"
fpeftitoe HRerftofirbigfeit \)at aOSir erinnern m& ber Suted^t"
ioeifung, bie 9(ntoninud $iu£ an bie (Sinmol^ner wn ©^rien
ergeben Heg, meldte ein (Srbbeben bem (SinfluB bed SbrifUn«*
glaubeniS jufd^rieben. tiefem älberglauben , ben bie alten
Imperatoren üerfd^mäbten, bi^d ^ntar an. iBei einem (Sxh^
UfKn, ha& im $^^xt 719 eintrat, verbot er nid^t nur aufiS
1) Cont. Joan. Bicl. e. 49. Sfibonid $ac. 44. »elami IV @. 286.
2) mam V @. 419.
3) XSfCOpf^t» }. 3. b. fB. 6210 e. 899, 20.
Omaji)a)>if4e (Stufen. 61
@treng{ie bie (Sinful^ t>on äBein in bie 6täbte, fonbent ^t
bie d^fllid^tt Slntpol^ner gelungen, txm i^xtm ®lauben ah^
jttfaSen unb fogar S^^^^ ber SSetabfii^ettung gegen benfelben
tunb }u geben ^). @eine finan}ielle S3etn>altung tt)ar fel^r eigen«*
m&^tig unb ^atte bie fd^led^teften folgen ^).
S)et leite ber 6ö^ne 9(bbalmelifö, $if(i^m, mirb mieber
in feiner SSertpaltung bem ^bbalmelil unb SOtoatDija an bie
Seite gefegt @egen bie (S^riften lie^ er, infofem fie untere
tt)orfen toaren, SRilbe malten, ©ein Stattl^alter in 3raf,
S^alib, ber Bof)n einer Sl^rißin, mürbe Don ben eifrigen
3Roi8Kmen loerflud^t unb Derabfc^eut @iner ber SHd^ter ber
Seit fagt üon i^m: @ott t>erflud^e ben Stftden beS AameeleS,
baiS Sl^alib }u uniS l^ertrug; er l^abe feiner SERutter eine
Aird^ mit einem Areu} gebaut SBie fönne er ®ebet£t)orflanb
fein^). aber gegen bie Äußeren geinbe fd^mang $if(^am feine
©äffen mit bem motten ©l^rgeij feiner aSorfai&ren. 3n Snbien
legte er fefie @täbte fftr moi^Umifd^e Solonißen an, äßanfura
(bie eiegreid&e) nnb äRal^fura (bie ®ef(^&|te).
Unauf]^örlid& ftberjog er bie gried^ifd^en ^roöinjen mit
Arieg; gegen bie älnfäUe ber derbem bel^au^tete er Aairman.
1) fjiayagiC^iv (boB wn XfftDpffQXit& gebrauste SBort) magarizare
(txtql. Du Gange, s. v. stercore faciem conspuicare).
2) 2)er ^^ad^folget Omars IL, ^ejib IL., flatb in ber iRa^t üom 25.
pvxi 26. @(^aban, ^. CV (Qbn %bb«el-^afem, Sobari) mm 27. ivcm
28. Sonuar 724; er regierte nad) bem Serjetd^mg ber dl^Itfen bei Sanb,
Anecdota Syriaca L @. 41, baS mit i^m fd^liegt, 4 3^^^ 1 ff^otuA
2 Sage, fo bag Omar« IL Zt>\> auf ben 23. SfZabfd^ab $. GL, 8. f^ebruar
720 It. 9e. (einen üJättwo^) fällt; oon ben arabifc^en Tutoren unrb ber 20.
(3bn 3lbb-el«$afem) ober 25. beffelben Wtonat» angegeben (SSdl I. @. 598
92. 8. Soumel, Les Berbers I. @. 270 91. 6), wobei bie ^n^ugefttgten 2)a«
tinmgen nac!^ bem fBoc^entage — SDiättwod^ ober JJfreitag — nid^t fttmmen.
3) Itremer; (Eitlturgef(^4te bed Orient« mtter ben S^alifen I @. 180.
62 3ti>ölftei (ieapittl
(gr ffat bte SRieberlage bei ^oitictÄ erleben tnftffen, aber
barum verlor er nietnatö bie f^ranlen avL& ben SKugen. 3]^n
bütte Aarl aRartell bei Slarbonne ju bet&mpfen, ba£ i^m im
9Bef)en biente, n)te bie erm&l^nten irtbifd^en @t&bte im Dßen.
93ei ber Snergle, mit ber er feine äBeltmad^t regierte,
immer in ben ©ireftionen feiner SBorfa^ren, tottrbe er ba8
älbenblanb in bie gröjste ®efa^r gebrad^t Ifobiu, ^&tte ibn
nicbt, noc^ in frifd&en 3<ibten, auf bem ©cbloffe, boÄ er ber
gefunben Suft megen bemobntc, eine Aranfb^it ba]()ingerafft
(6. gebruar 743) ^). @r fanb ni^t aBein feinen SUad&folger,
ber fein 3Berf bätte fortfegen fiJnnen, fonbem in ber S)^afiie
ber Omajjaben bradS^en über \)a& ^rincip ber ©rbfolge, burd^
bad fte in ben legten ^a^xm ftd^ be^au^tet W% 3trungen
auiS, loeld^e fte in ftd^ felbfl ^erfegten. ^m äBiberf^nrucb mit
ben @a$ungen ^txtoatdi mad^te 9Belib U., ber 9lad^f olger
$ifc^amÄ^), ben 8Serfud&, feine Älnber, benen man nad&fagte,
bag fte nid^t einmal im Aoran ju lefen t}erflänben, unb ba§
il^t S^ugnig in feinem @erid^t angenommen merben fönnte,
)u tflnftigen 93eberrfd^ern aQer ©laubigen }u ergeben. 9locb
bei feinen Sebjeiten fotlte ibnen bie Slacbfolge gefid^ert toerben.
@in Der^ängniBüoQeiS äSorbaben: benn baburd^ lourbe eine SSer^
fd^iDörung ber nädS^ftbetl^eiligten 3Ritglieber bed omajjabifd^n
^aufeiS hervorgerufen. 3e}ib, ber bem Stammvater $(bbaU
melif einen ®rab nä^er fianb al« bie ©ö^ne SBelib II. »),
fd^mang ftc^ felbft }um @^alifate auf^).
1) 3)er 6. bei ^meitm flRonat« 8iaM $. CXXV, an etnem 9)2ittn)0(^
((Elmadn @. 81).
2) mtXb IL war ber £o^ be« (Raufen Sqtb II. SRafubt VI &. 1.
8) 3c}ib (m.) lüar ber (Enlel Sbbalmeltld, ber @o^n SBdib I.
4) QSefib IL würbe am 27. beil ^toeiten SRonatt) 3)fd^]imaba $. CXXYI,
6. 9[prfl 744, einen 2)onnerflag, eine B^^ntnrang, bie fiäf aud^ bä 5ü)v>*
pl^aM &, 418, 16 finbet, getobtet
SD^envon ü. 63
Site er Ttad^ einigen aJlonaten feinen %o\> wtavL&^a\),
überliefe er feinem »ruber ^bta^im ba« ß^lifat*). Tem
aber »iberfeftte rid& bet größte arablfd&e Äriefli8mattn ber
3elt, HRertoan, ber nld&t eiflentlic^ für rid& felbji einen »nfprud^
}tt b^ben bebain)tete, fonbern ficb nur ber Slnfprüd^ ber
eöbne SBellbÄ II. annabm«). 6« gelang ibm toirttid&, bie
Snbänger 3bra^imd üor S)anta£fud }u fc^lagen unb fld^ ber
6tabt }u bemäd^tigen.
S)a aber bie beiben ©ö^ne SBelib^ 11. unifamen, fo
nabm er felbp ba« gb^lifat in SBeFift*). »ei biefer @nt^
jtoeiung bed berrfd^enben ®efcblec^ted, \otlä)^& Don bem $auiS^
gefeft, ba^ e« ficb felbfi gegeben, abtoicb, fonnte e« nun nid&t
anberd fein, aliS bafe bie Dppofttion gegen ba^felbe, beren
mir gebadeten, toeld^e bie ganje S)9naf}ie für unred^tm&jsig
1) 2He 2)auec be« (S^ltfatS ^\i in. beßhnmt ^Mami IV. e. 813
auf 6 SRonate 2 Za^t, monac^ fein 24)b auf ben 29. 2)ful^tbbrd^ , $.
CXXVI. 12. Dftober 744 fättt. SWafubt V @. 18 giebt ben 1., @oiutl
@. 258 ben 7., (Slmom @. 87 ben 17., tUmlfcba @. 265 ben 20. eben
btefed a^onatS an. SBetl, (S)e[4. b. (S^alifen I. @. 681, ^at ^bral^im nic^t
als (£^a(ifen annehmen tooHen. 2)ag er ober bamald atö (£^a(tf betrad^tet
mürbe, ge^t auiS SftboruiS $acenftd c. 78 unmiberlegli^ ^exDor: Izit suae
omnes patriae ocyns recognoscunt atqae Abrahim fratrem substi-
Btuunt, quem a fratre constabat relictom esse vicariom.
2) Tltctoan U. mar ber @o^n ^lol^ammtH, htü jttngflen ©ol^ned tx>n
SDtooan I.
8) 3bra^im lieg nac^ ber 9KeberIage feiner Zxvüpiptn bei 3)amaiS(u«
bie @ol^ne IBdtb^ II., ^afem unb Dt^an, l^inrid^ten, mürbe bann aber
am 13. @afar (Oefami IV <S. 874 unb @oiuti @. 259 geben ben 14. an),
einem 2)ienpag ((Slmacin @. 88) ^. GXXVII, 24. 9{Dt>embeT 744 )nr 9b»
banfung genot^igt. 3u l6elamid d^ronologifd^er gi^nrung ber ^l^bung 3bra»
^9 3um dl^afifat fHmmt bie Angabe beiS 36n Jlotaiba unb 3bn ^bfari (bei
3oume(, Les Berbers I @. 811 9}. 5), bag er baffeCbe anbertl^aO) SRonote
bcKeibä f^; nid^t aber bie ber fpöteren Tutoren, bed (SImacin @. 88,
9[bn())^arabf(^, Bist Dynast. @. 137 unb eojuti @. 259, bie beffen 2)auer
auf 69 ober 70 £age berechnen.
64 S^ifM (CcqnteL
erllätte, su äQorte tarn, unb fogor }u einet getDiffen Unab^
bAngififett gelangte.
SbbaDab 3bn SbbaS, ber ®obn bed oft genannten
Obeimd ajtobammeb älbbaS, b<ttte ben 9tuf, burd^ @rleud^«
tungen bed (Sngete Gabriel }um befien 93erfi&nbnig be£ ßotan
gelommen }u fein ; et u^urbe aliS ber gtoge 9labbani üerebtt
SHefet SSorjug ber SteUgiofttät unb ber Sbflamniung foU
baburd^ üerß&rtt morben fein, bag einer ber SQiben feine
äted^te an älbbadabiS @nfel, äRo^ammeb 3bn %lx, abgetreten
^abe^). SDie SLbbafiben mürben unter bem Flamen 3mam
Dere^rt 6ie erfd^ienen aU bie Ober^&upter ber &l&a*
bigen mit aQen ^oUtifd^en unb religififen 9ted^ten. S>er
äSomebmfte ift 3brabim, ein Urenfel be£ älbba«, beffen
3tavxt bie Strenggläubigen }u einer ©enoffenfd^ft t>tx^
einigte, meldte ben Dmajjaben bei bem IXebergange be£
©Kalifate« »on ©uleiman auf Omar 11. fc^on SBeforgniffe
einflößte. S)ie fhengere Drt]()obo^ie Omard UHxr barauf be^
red^net, bie abbaflbifd^en älnfprfid^e nieberjubalten , aber
feit ber t)on 9Belib II. veranlagten 6paltung txattn fie
mit iDerboppelter @tärle bert)or. äßenn bie Omajylaben, bie
ben gräIo<»rfimifd^en 3been nabe ftanben, biefen in SSorber«'
aßen SRaum öerfd&afften, fo ffattt ber lirenge ^Siam befonber«
1) S)er Sftbe toor ^O^baHa]^ ^bu ^afd^tm, ber btt( Smamot Don fernem
fßattt ai'^D^antmeb 3bn aU^anafiia, etnent ber <^5]^ne Sllij, aber trid^t üon
i^ma, ererbt ffatit, an ben baffelbe nad; bem ZoU fetned SruberiS ^ofem,
tote eine gartet unter ben 9(ni^ngem ber Gliben — man nannte fie bte
itaifantia {^t/n (S^aOttan, in ber Ueberfe^ung oon Barrett II @. 877) —
annal^m, übergegangen »ar. iDIo^ammeb gbn Sli fibertrug baft S^tamat f>Ä
feinem 2:obe. ber na4 Xabari am 1. 2)fultaba $. CXXVI, 15. augufl 744
erfolgte, auf feinen @obn ^bra^im (^bn d^aUilan, a. a. D. e. 598). "SHadf
9(nberen n^ar baS ^mamat Don ^bu ^afd^im fd^on an 9bballa^8 &fjßBi,
W\, ben l^ater SO^o^ammebS, «ermaßt »orben (SRafubi VI @. 59).
(Smporfommen ber ^bbaftben. 65
in ben altpetfifd^en ©ebieten Siitflang unb Slnl^Sttget flcfunbcn.
Sl^re emiffäre burdJaogeti $od^fien. aitpctfifc^e unb moilu
mifd^e 3^een toirften sufammen. Sntfd^eibenb tourbe bei ber
®r]^ebung ber SlbbaRben bann, bafe einer ber t)ome]{^mjien
ißeerfübrer ber Draaüaben ju i^nen überging. ®^ toar 2lbu
äRu^Iim, ber fein ®efdS;Ied^t t>on ben altperftfc^en Aönigen ber
ac^äntenibifd^en !£)9nafUe l^erleitete ^) , beinahe toie ein fabet
l^after $ero5 anjufel^en, ber ftd^ immer fc^toarj fleibete unb
niemaliS ladete, aU menn e^ jur @d^(ad^t ging.
S)urd^ feine Xapferfeit toax er unter ben Dmajuaben
rafd^ emporgefliegen ; indgel^eim aber ^atit er immer {^eunb^*
fd^aft mit ben äbbafiben unb mit bem 3mam Qbral^im ge^
pflogen. ®r l^atte ben S^am felbji befud^t unb eine fc^toai^e
gal^ne ober beren jtDei empfangen, bie eine „©d^atten",
bie anbere „äBolfe" genannf, um an}ubeuten, bag ba& @m))or^
fommen ber Slbbafiben Sanb unb äJolf erfrifd^en toerbe^).
2lm 9. 3uni 747 leud&teten bie ^euerjeid&en auf allen an"
l^ö^en toon SRerto^), bie Slnl^änger S^rabimÄ fammelten fui^,
um feine gal^nen, in aWern) l^örte man auf, ben SHamen be*
SRertoan im ßanjelgebet }u nennen.
3n anberen ^Protoinjen ftrebten bie beiben religiöfen
^Parteien einanber nod& unentfd^ieben entgegen. SBä^renb öon
ben einen ba« Äanjelgebet auf ben Slamen SKertoan abge^
galten tourbe, beteten anbere für bie gamilie Wo^ammt\)&
unb ben ©mir abu SBluÄlim. S)er ©tattl^alter SBlertoan«
1) ^erbelot, Biblioth^ue Orientale s. Abou-Moslim.
2) ö. ^ammw^urgflaH , ®emä(bcfao! ber SebenÄbefdJrcibimsen flroger
moilimiWcr ^crrfc^er 11 @. 148.
3) 25. JRamab^an (noci^ 3bn Äl^atib bei 3bn (S^aflifon @. 100) ^.
CXXIX.
U. «anle, 20cltöefd&i<^te. V. 2. 1.-8. «ufl. 5
66 S^i\tt» Qotntd.
in (Sfyoxa^an, 9laft 3bn @ajjat, unterlag, ha et (eine $ülfe,
tt)ebet t>on 3Rtm, nod^ t>on :^a( etl^ielt^.
2)ie Xtu^pen 3l6u aRudlmtf erfod^ten einen @ieg t>ot
Aufa, tt)ofel6fi nun über bie äCnfprfid^e ber beiben ^^aniUien
entfd^ieben toerben foUte*). ed&on im ©eginn beS äufru^r«
toax ber 3mam Qbral^im toon SKertoan 11. getobtet toorben®),
aber er l^interlieB }n)eiJBräber, wn benen ber filtefle 9[bul
^Vba& ate-fein 9ted^t£na(^f olger betrachtet tourbe.
2)er befanb [xäf txmaU bereitö in Aufa. SSon jel^er bem
ftrengen 3£lam sugetl^n unb unter bem @inbrud beS 98ed^fete
ber 2)inge üerfammelten ftd^ bie (Sintool^ner an einem ^^ei^
tag in ber großen ^ofd^ee, ade in fd^toarj geSeibet. 3lbul
aibbaS beftieg bie Äanjel. 6r fprad^ )oxd )oon ben im Qen^
feit« bet)orfle]^enben ©trafen unb SBelol^nungen, S)ann fül^rte
er ber fufanifd(;en @emeinbe ju ®tm1M^, bag fie bidl^r
unterbrüdt fei, »ie bie gamilie be« Slbba« felbp; aber ie|t
l^abe ®ott il^rer Sad&e ben 6ieg verlieben, ©r forberte fxe
auf, ben ®ib ber Xreue ju leifien, e« toerbe ber erfie legitime
fein, ber wn ibnen gefd^tooren toerbe. ißierauf begab ber
Smam fid^ ju feinem ©ife unb empfing ben Xreueib aUer 2[n*
toefenben, bie il^n atö Sb^^lifen anerfannten *). ®egen biefe
1) 9{afr jlarb, nac^bem er in mehreren ^äHaä^iea unterlegen »ar, auf
ber ^hi6)t p ^toa unfern oon ^amaban im erßen Wlonot 9{abt ^. GXXXI,
iRooember 748 (3bn (S^aOüan a. a. O. II @. 105).
2) 2)ie @4ta4t bei iterbela in ber mtft oon jhifa fiel am 10. aJbi*
^rram ^. CXXXII, 29. Sufluff 749 bor.
3) ißa4 3bn (Sl^attiran a. a. O. II @. 103 tourbe ^[bra^m im @afar,
$. CXXXII, 19. ©eptember — 17. DItober 749 getobtet; na^ (Hmacin
ein 3a^r frttl^er @. 92.
4) Seiami IV @. 333. 3n ben einzelnen Umflanben ge^en bie
^d&i^it mit auiSeinanber, in ben ^ouptfaci^en ßimmen fte jufammen.
ed^Iad^t bei TIü\vlI Wlmoani Xtib. 67
Empörung rüdte nun ber in 38affen gefibte 3Rern)an mit aller
feiner SWad^t l^eran. ®r traf bei SWoful mit bem geinbe,
ber toon abbattal^ 3bn aii, bem Dl^eim be« abul Slbbo«,
angefül^rt tpurbe jufammen, fte fd^Iugen jtpei %aqt. @d tpar eine
©d^lad^t, bte toenn irgenb eine anbere ju einem unitjerfaU
l^iftorif^en 2lu8gang fü^irte. SKertoan mußte erleben, bafe bie
a^ruppen, bie er l^eranfül^rte, feinem Sefel^le nld&t ge^ord^ten.
dagegen tt)aren bie abbafibifd^en toon bem ©ntl^uRoSmu*
erfüllt, ben eine fiarfe religlöfe äReinung giebt. ©er tapfere
SRertoan mufete \iä) jur glud^t entfd&liefeen ^). 3lte er nad&
3)amaiSfu* fam, fe|le er nod& eine jieHüertretenbe ^Regierung
ein, aber fel^r balb l^atten aud^ l^iec bie fd^marjcn ©paaren ber
abbafiben bie Dberl^anb unb befe|ten bieStabt^). SWertoan
fud&te fein $eil in Sleg^pten. 3toä) einmal ifi t& jmifd^en
feinen SÄnl^ängern unb feinen SSerfolgern jur Bä)la^t Qt"
fommen, t)on tt)eld&er ein gleld&jeitlgcr fpanifd^er El^ronifi U^
rid^tet, fie l&abe jtpei S^age gebauert, enbli$ am ©ritten fei
aWertoan getöbtet iDotben. S)en Sälrabcrn jufolge »urbe er in
9lad) ©elami IV @. 386 imb ?lbnlp^arabfd^, Hist. comp. <S. 138 erfolgte
bie ^nerfennimg be^S ^but W)ha» im etften SD^onat 9{abt am 12., nac!^
Sbn ^taiba unb @lmacin @. 94 am 13. b. i. 29. ober 80. Oftober 749,
aber aud^ ber 11. (Sut^ci^tud II. <B. 895) unb 18. beiS ^meiten Tlomi9
9labi (3bn d^^aQifan IL @. 105) unb ber 15. bed s^^eiten aj^onatd 2)fd^u«
maba merben angegeben (iD'^afubt VI <B. 87).
1) 2)aiS 3u[ammcntreffen erfolgte nad^ ben genaueflen, bei Qbn S^aQi«
lan II. @. 106 erhaltenen Io!a(en SBefümmung bei ^d^af (ftefc^af) am
3ufammenflug beiS S^igriS unb oberen 3^ Oafut in ber 3^i<f(4^ft ber
beutf(4en morgentdnbifd^en ©efeüfc^aft. SBb. 17 @. 480). %Id Sag ber
^\a6)t geben SWafubi VI @. 74 unb «bulfeba I @. 485 ben 11. be«
SWciten SKonat» 2)f(i^umaba ©. CXXXII, 25. Januar 750 on.
2) yiaä) 9lbu(feba I @. 487 am 5. 9{amab^an, 17. ^pv\l 750, »o^u
bie 2)atirung nad^ bem SBod^entage (9JHttmo(^) nic^t fiimmt, meS^alb SBeil I
@. 792 92. 1 ben 10. Sftamab^an, 22. 9(pnl annimmt.
5*
■^
68 3ti70(fteiS OUpiteL
einer Äird^e getöbtet^). ^txtoanS atgefd^nittenet Äopf ipurbe
t)or abul älbbaiS gebrad^t, ber bei feinem älnbUd auf bie
Äniee fiel unb ®ott banfte ^) ; er fal^ barin ein ®otte«urtl^eil.
SiiSl^er l^atten bie Aoreifd^iten bie Ober^ianb gel^abt, unb
unj&l^Uge wn ben ^afd^imiten unb i^iren ^eunben \oatm
babei ju ©runbe gegangen, ©lefe famen nun jur ©etoalt
unb liefen bem S)urf} nad^ 93Iutrad^e, einem unaudlöfd^lid^en
®efü^l in ber S3ruii eine« SlrabetÄ, freien Sauf, Sefannt
iP bie fd^edenÄtooIle 6cene, in toeld^er fxä) bie Seibenfd^aft ber
^lutrad^e ber Slbbaftben entlaben l^aben foD; inbem bie
Äoreifd&iten, bie fid^ ergeben Ratten, bie '©rinnerung an ben
gemeinfd^aftUd^en Urfprung toad^riefen, feien bie genfer l^er-^
torgetreten, um [xt }u erfd^lagen; über ben nod^ röd^elnben
Seid&namen l^abe abbattal^ $iin %lx, ber Dl^eim be« »bul
abba« ein ©afhnal&l gel^alten^), fagt man, ba* fd^redflid^fie,
1) ^adf SftboniiB ^acenfti} c. 78 tüurbe Wltttoaa getöbtet in loco, qui
lingua eorum (Arabum) vocatiir Azimum; nac^ bem glet(!t|9eiägen
ag^pttf(!^en 9(utor, bem 2)iaIon So^omteS, an einem 2)aiftun genannten Orte
(9tenanbot @. 227), beibe Sofatitaten laffen [\ä) ober ni(^t feflfleaen. 9la4
ben idtamitifd^en Tutoren gef(!^a^ a va Sdv(fa*StmM in ber ^ßv3itm^ Qenefa
norblid^ Don Slfd^munam (Quatremöre , M^moires g^ographiques et
hiBtoriques sur r£gypt« @. 112), nad^ ben f^rifci^en iit ^ffuan (9^man,
WKä^aA ber @t)rer a. a. O. 259) ober @^ne (^buip^arabfc!^, Chron. syr.
@. 128). S)er 2:obedtag SDtem^aniS »ar nad^ Xabaii bei SBeil I @. 702
91. 1 ; 3bn (E^anifan II @. 105 ; ^(bulfeba I @. 489 ber 26. (27. (Hma^
ein @. 96) 2)ful^ibbf(^a $. CXXXII, 5. «ngufl 750, ber aber ni(^t, tme
bie beiben erflen ^n^ufügen, ein Sonntag, fonbem ein SD^ittmod^ »ar. SDer
l6efKmmung na^ bem Sßoc^entage entfpri(!^t beffer bie 2)atirung bei Satlit,
22. 2)Wbbf(l^a $. CXXXII, nad^ ber angenommenen SDtet^obe ber 9te»
buttion, 1. Sugufl 750, »ofttr aber ber 2. Sugufi, ber ein @onntag u>ar,
gefegt »erben mug. 2)a6 eS ber (e^te Monat biefes 3a^re0 gewefen fei, giebt
au4 3bn ftotaiba an (bei ffi6»h su Stbuffeba I ann. hist. @. 141).
2) SWafubi VI @. 101.
8) S)ie (Sr^a^Iung üon bem (8af!ma^I über ben rö(!^e(nben Seid^amen
Omaüabifc^eiS (E^alifat in (Eorbo&a. 69
bo« je toorgetommen ifi. Sri SKefla unb aRebina lüurbcn
bie Omajjaben burd^ einen anbern Ol^eim beiS Sl^alifen ent^
l^auptet.
3n S)amaiSlud tpurben bie ®ebeine ber omajiabifd^en
(S^alifen an& ben ©rfibetn geriffen, ju Slfd^e t)erbrannt unb
biefe in bie SBinbe gefireut.
SRan toirb e« nid^t mifetoerflel^en, toenn id) batan erinnere,
bafe ber Untergang ber Dmajiaben in biefelbe 3^it faßt, toie
bie erl^ebung pppin« im granfenreid^ jur l^öd^jien ffittrbe.
afn beiben toirfte bie geiftlid&e 3Rad&t auf bie l^öd^fte ©etoatt
ein. @« l^alf ben Dmajiaben nxdjtö, bafe fle aSBiberjlanb
leijieten; bie Sftepräfentanten be« rcligiiJfen 5ßrincip« »urben
i^rer aReijler. 3m granfenreid^ griff ha& ^Piiefiertl^um nur
in fotoeit ein, ali eö bie gefd^el^ene 33eränberung fanftionirte.
S)te SRerotDinger tjerfd^toanben , ol^ne baß bie« ©reigniß
bie Slufmerffamfeit fe^r befd^äftigt bätte. 3n Arabien empörte
ji(ä& ber geifilid^^meltUd^e 2lnfprud& tint& ©efd^led^te« gegen
bie befte^enbe Wlaöft S)er l^ijlorifd^e ©egenfafe ber beiben
©reigniffe liegt ol^ne S^^^^^f^l barin, bafe ber Dccibent burd^
bie ftrönung unb ©albung Äönig ^PippinÄ bereinigt, ber
Orient bagegen burd^ bie ©rl^ebung ber abbaftben ge«»
fpalten tourbe. SCSobl tüarfen bie SIbbafiben unter bem 3lf>^
jeid^en ber fd^ttjarjen gabne ibre ©egner nieber unb nahmen
eine SDoppelgemalt in bie $anb, bie fte nod^ graufamer aus-
übten ate ibre Vorgänger, aber e« gelang i^nen bod& nid^t,
baiS ©efd^led^t ber Dmajjaben gan} ju t^ertilgen. S(bber-
rabman ben 3Roan)ija ben ipifd^am ben älbbalmelit ben
fe^lt bei ben meiflen alteren 9lutoren; bei Sbulfeba I ®. 491 mtb (£lmacin
&. 95 erf(^eint fle in aUer i^rer Ohrapd^Idt. fBeil II. @. 8 nimmt fie aa.
70 3wö^ftö5 ®<M)itcL
SXertDan (benn t& ifl angemeffen, tii^^ ^^^ @t\ö)ltdft&^
folge ju gebenfen, bet er feinen Utfprung toerbanfte)
entging ber Verfolgung ber Slbbafiben unter nian(|erlel
abenteuern unb ©efa^ren. S)ie in Spanien nod^ immer
l^errfd^enbe Sntjtoeiung ber SRad^tl^aber, bie aud^ ^Oa& un*»
angenel^m empfanben, baB fie gegen bie S^riflen fein ®IM
l^atteU; ioie benn bamatö bie ©ot^ien in ©eptimanien ju ben
granfen übertraten unb SRarbonne verloren ging, begrüßten
i^n mit greuben. 3n ®orbot}a, too e« biÄl^er nur ©tatt*»
l^alter gegeben, trat er mit ben älnfprüd^en be£ S^alifabS
auf (755).
S)a£ abbafibifd^e S^alifat, ba& einen neuen @i| ber SRad^t
in Sagbab grünbete, bel^auptete ftd^ atö bominirenbe SSeltmad^t
S)er Dccibent tourbe baburd^ ber ©efal^r, bie i^n bebrol^te, nid^t
entlebigt. Slbbenal^man fanb aber fo toielen Sffiiberfprud^ in
Spanien felbft, an bem bortigen Stattl^alter Suffuf unb
fobann an einer afrifanifd^en $orbe, meldte bie Sfted^te ber
älbbafiben aud^ in Spanien i^ertl^eibtgen iDoHte, bag ti i^m
unmöglid^ mar, feine älugen über bie ^t^renäen ju rid^ten
unb 5ßippin in feinen aquitanifd&en ®roberungen ju ftören.
&S n)ar ibm genug, bie Heine d^riftlid^e äRad^t, bie fid^ in
?tfiurien regte, in ©d&ranfen ju bellten. SRid^t 'oxd anber*
toaren bamals aud^ bie unermegUd^en ©ebiete, tpelc^e ben
abbafiben anheimfielen, toon ®mpörungen erfüllt Joeld^e bie
Sefefiigung ber neuen S)t?naftie ju »erbinbern brobten. SBir
txto&))X[tn no6) bie ^auptmomente berfelben.
äbbaßab/ f^^^fo flug als entf d^loffen , beftegte juerii
eprien unb tpenbete ftd^ bann nad^ 3Refopotamien. 9Iud^ ^tt
fcebielt ber ßb^ttf ^^^ Dberbanb, toir boren wn ^Belagerungen
Don 9iiftbüg unb @amofata. äBir finben aud^ \)itt in ben
aftatlfd^en ^rotoinjen fotool^l tt>ie in ben afrifanlfd^ett feine
SertDonbten im 9eft| ber ©ttoalt (St mürbe nod^ in anberem
Sinne Sl^alif al& bie früheren. Mt bem @tbred^t mürbe
eine 2lrt 3nIamation angenommen;. bie 3bee eine« flöttUdJen
J{0nigt]^umiS, 'oon ben Verfem gehegt, iputbe auf bod S^alifat
übertragen. 3tt biefer SSejiel^ung ijl abul W>a& einer ber
^errfd^er , toeld^e bie alte 3bee ber 2Ronar(|ie in ri(| reprö^
fentiren. ®r vereinigte fie mit bem Segriffe be« 3*I<ini; er
l^eifet ber SBluttjergiefeer: aÄ-^Saffal^. ätte«, voa& ftd^ feinet
©emalt entgegenfe|te, tt)urbe aliS ©ottlofigteit betrad^tet unb
ol^ne ©rbarmen bem SSerberben befümmt. Qn allen fjunftionen
ber l^öd^ften Slutorität befamen biefe SSorfteDungen wn ber
göttlid^en ©emalt be« Sb^Iifen il^ren «udbrud. S)urd^ bau
Siedet ber ®eburt, meld^eiS bie größte 9ioIIe in biefer @om^
bination fpielte, mürbe, al& äbul 2lbba« im Sabre 754
Parb*), ber «ruber beffelben, 8lbu S)fd&afar ai-aWanfur ju
feinem SRad&foIger benimmt aber biefer b^tte an ben
SRännem, benen bie @rbebung beiS ©efd^led^teiS }u banfen
mar, natürlid^e SRebenbubler.
S)em einen äbbaHab, ber ben Ärieg in ©prien unb SKefo^
potamien geführt bötte, mar toon 2IbuI abba« Hoffnung auf bie
5RadöfoIge gemad^t. S)er anbete, 2lbu 2RuiSlim, bem bie 93egrün^
bung ber Wtaäft ber 3(bbafiben }U}u[d^rei6en iß, na^m eine ^aU
tung an, meldte Seforgniffe in 3lt3Kanfur ermedtte. Diefer aber
mar entfd^Ioffen unb gefd^idh genug, beibe ®egner, ebe fte
nod^ eine entfd^iebene Stellung genommen bitten, }u bemältigen.
1) ^. CXXXVI am 12. ©ful^bbfc^a mä) SKafubi VI @. 157;
am 13. na^ (Stmacin @. 97 mtb 3bn (S^aQifon II @. 106. 9}ad^ ißelami
IV @. 349 flarb 91bu( 9bba9 in ber iRac^t Don ^onnabenb smn ©onntag,
b. i. in ber IRad^t gwifc^en ben beiben angegebenen Sagen, nad^ unferer
%era in ber 9}a(!^t üom^8. }um 9. 3nnt 754.
72 3n>olM ®a))ttel.
©einen Dl^etm SlbbaHal^ befte^te er butd^ Slbu äßttölim ^). Sluf
ber ©tette abet geriet]^ er mit biefem in SDifferenjen.
9Ran ^at Briefe Don S(bu SRoiSlim übrig, in benen er bie
©d^ipierigleiten auiSbrfidt, benen ein großer Sefel^liSl^ber jur
Seite eines abf oluten f^ilrflen unterliegt. @ie at^men i)a& iBe^
tPuBtfein Sttgleid^ ber Unab^ängigleit unb ber ©efal^r. @nblid^
lieg er ftd^ bod^ ilberreben, in ha& Sager älUäRanfuriS }u
fomnien. 33on ben 3:ruppen n)ttrbe er mit greube unb 8e^
tounberung begrüßt, aber Sl^SRanfur toar burd^ feine Sin*
fprüd^e beleibigt unb lannte fetne ®nabe. ®t entlebigte {t($
be« 9lbu mn&lim n)ie einfl Aaifer äSalentinian be« ^etiu«.
©ei bem SEBortiDed^fel , ben er l^erbeifül^rte , traten auf
ba2 3^i<^^«/ baa er gab, toier mit f($arfer SBaffe t)erf eigene
©ölbner in« ©emad^; t?on i^nen tourbe ber tapferfle ^ann bt&
Orients ermorbet, ber SWann, ber ba* neue ßl^alifat gegrünbet
l^atte, burd^ ben erften SRad^folger in bemfelben^).
ataWanfur aber toar glüdtUd^er ate SSalentinian, t& toax
eJriebe in feinem Sleid^ unb er beburfte eine« f old^en gül^reriS
nid^t mel^.
1) ^bbaUa^ tvurbe bei iRipid am ^luffe äRaftuS gefd^lagen, — na(^
ber senaueflen unb in ftd^ conformen, bei 2>ion^ftu0 ^timaxm[\i (H^tmaxd,
Bibl. Orient. 11. @. 110 B.) aufbehaltenen g^^^n^in^d: a^'- Seleuc.
1065. die 26. Tisci posterioris, feria tertia verteilte et quarta illos-
cente, b. i. am 26. unb 27. 92oDember 754; ber eifle Xa^ war ein 2)ienf!ag.
2)araud erfl&rt fid^, bag^ wie Sabari bemerft, ebenfowol^I ein 2)ienftag, wie
ein SIRittwoc^ atö ^lac^ttag beaeid^net würbe. S^eil II @. 26 folgt ber mit
ber Eingabe ber S^oc^entage in fBiberfpnu!^ fle^enben arabi{(^en S)atirung nad^
bem SDtonatStage: 7. (na(!^ 2:abari, 6. nad^ ^am^a bon 3iSt>a^an @. 170)
\>t9 aweiten ^J^^onatd 2)fd^umaba $. CXXXVn unb nimmt atö 3::ag ber
€k^(a4t ben 28. IRot^ember 754 an.
2) am 24. ©(i;aban. ^. CXXXVII, 12. gd^ruar 755 (©etami IV
<^. 862—66; Qbn ^aOifan a. a. £). (S. 107, ber an^ anbere 2)atirungen
beSnringt).
Sflatuenbiten. 73
S)0($ au($ in ben teligii^fen ©eften, tpeld^e bte Omaj^
jaben ju befämpfen unb Sbul älbba« ju erl^eben tt>efentUd&
beigetragen l^atten, \aff 2l^3Kattfut Sflebenbu^iler unb Segnet.
S)ie ©elte ber Sftaipenbiten , meld&e bie ]^ö#e Oemalt ate
Sic^tfita^l ber ©ott^ett unb ben Sl&alifen felbjl ate S^ett
ber ©ott^elt betrachtete, tt)ar f ^m nid^t genel^m ^). Sl&re Seigre
fd^IoB nod^ anbere Elemente aftatifd^er Steltgioftt&t, nämltd^
bie Seigre toon ber aRetempfpd^ofe in ftd& ^). Qn bem S^i^aber
ber ]^ö(|fien ©etoalt erblidften fte bie erfd^elnenbe ©ottbeit,
an^ Sl^aKanfur wollten fte ate ©Ott toerel^ren. Slber fte
nal^men an, bag biefe göttlid^e ^a^t na($ bem ^obe beiS
einen auf ben anbern übergel^e, toaiS bann toieber ben älu^
rubr gegen ben iperrfd^er, ber unbeliebt getoorben toar,
bert)orrufen mußte. äl^aJlanfur toar toelt entfernt batoon.
Seigren btefer Slrt anjunel^men ; bei bem SSerfud^ ber Sftatoen*
biten, bie tl^n biab^t anerfannt bitten, fid^ gegen i^n ju
empören, tourbe bie 6efte aui^einanber gefprengt^).
Slber aud^ unter ben 3RoiSlimen, auiS benen baiS neue
©balifat ]^ert}orgegangen loar, regten fid^ bie alten boftrinären
©egenfäfte toieber. S)ie SRad^fommen Sllii?, uneingebenf jener toon
einem ber S^ren auiSgefprod^enen SSerjid^tleiflung unb burd^ ben
1) SBetI II @. 37. Rammet, (iemalbefaal ber Sebendbefd^bungen
gcoger xnoSlmi^ättt ^errfd^er II, 172. Stctmtc, (S^efd^id^te ber ^m[(!^enben
3been M S^Iam. @. 15.
2) Slbulfeba II @. 13: animas ex uno corpore in aliud quasi
migrare. 2)er 92aine ber @efte wirb Don einem bei ^dpa^an gelegenen
Orte Sflamenb ober einem gleici^namigen in @^rien bei ^cith unb JKneiMn
^geleitet (Sfleidte in ben Ann. hist. ju ^bulfeba II @. 625) ober aud^ in
ber ^m: Sflafebiten in ber I6ebeutung „bie Senuerfenben", b. ^. bie, roeld^e
bie Sfled^tm&ßigfeit beS (S^difatö Wm ^dt» unb Omar0 ni(^t anerfennen,
aufgefaßt (@tane in feiner Sib^anblung, du Khalifat et des sectes chiites
im 2. !6anbe ber Ueberfe^ung Don gbn S^albun @. 500).
3) 3u 9lu0gang bed Sa^re« CXXXI b. $. Srtt^jo^r 759 u. S.
74 3n>i><fie^ ^apittl
©d&u|, \odd)tn fte unter Slbul äbboÄ unl) a^aWanfur fanben,
nic^t befrlebigt, etl^obcn [\ä), unterfiü|t toon ber ©efte ber
@(|iitett, beten ©laubenSf^Pem fid& eben an bie ®rbanf^)Tild^e
ait2 anfd^lofe. ©d^on abbaßa^, ber toon 21U in birefter Slnie
abflammte (btefer n}ar fein llrgroBt)ater) , mad^te ftd^ bem
Sl&anfen toerbäd^tig, ba er il^n nid&t anerfennen tooUte. ©od^
fal^ er In beffen ©öl^nen, todä)t ba« iSanb burd&jireiften unb
in 3[raf unb ßl^orafan änl&änger toarben, nod^ gefäl^rlid^ete
SBiberfad^er. älbbadal^ mürbe, ba er nid^t angeben h^oEte,
tt)o biefe fid& aufl^ielten, IniS ©efängnife geworfen, too er »er*
fd^ieb. aber bie graufame Se^anblung, bie alle feine ?ln^
l^anger erfu^iren, betoirfte, bafe fein ©ol^n SKol^ommeb, ate
er mit ein paar bunbert 3Rann toor 2Kebtna erfd^ien, bort
9lufna^me unb Slnerfennung fanb.
®ie kngatl^migen Sriefe, bie jmifd^en 2llmanfur unb
aWo^ammeb gemed^felt »urben, gemal^nen an bie SReben ber
bomerifd^en Reiben wx bem fiampf *). ©ie ftnb nod^ baburd^
merftpürbig, bafe 2Robammeb bem eb?lifen nid^t allein ben
©eborfam üerfagte, fonbern toielmebr toon biefem ©e^orfam
unb Untermerfung forberte.
3u gleid^er S^it erbob ftcb äRo^ammeb« SBruber 3brabim
in ^aSra. ?lllein bem 3lbbaftben, ber ba« ganje Sleid^ be**
berrfd^te, waren fie t?iel ju fd^toad^. 3Rebina, ba« feine ßeben««»
mittel au« 2leg^pten bejog, fonnte nid&t gemeint fein, fid^ }u
tjertl^eibigen, fobalb ibm biefe Buful^r abgefd^nitten tourbe. 911«
fid^ bie SRebinaten bem $ungertobe prei«gege6en fallen, »er^
loren fte ibren ®Iauben«mutb.
J)ie ©tabt tourbe eingenommen, SRol^ammeb erlag feinen
1) ©elomi IV @. 397 ff. 2Bei( U @. 48 ff.
(Brünbung Don ^agbab. 75
©unben *)• 5Die %tvcf»ftn, bie l^ier btn Sieg crf ödsten l^attett,
manbten ft(]^ bann gegen 3bral^im, ber eben toon ^aixa l^er na(|
ftufa }og, »0 bie 9IHben immer t)iele 9(n^änger geaä^lt l^atten.
SSenn bie Aufaner }u ben Slbbaftben übergetreten tt)ar, fo tt)ar
hai nur beiSl^alb gefd^el^en, »eil baiS ©rbred^t il^nen l^öl^er
jianb, als bie Ufurpation ber Dmaijaben. ®n Sorjug ber 216.*
baftben über bie 9IIiben tpar bamit nid^t auiSgefprod^en. S)er
ßl^alif trug in 5ßerfon toiel baju bei, Äufa in Untertoerfung ju
Italien, unb unfern Äufa erlag aud^ Sbra^iim feinen SBaffen ; er
tourbe burd^ einen ^feilfd^u^ getöbtet ^). Sl^3Wanfur, ber feit ber
3eit ber Empörung 36ratiimiS fein A(eib nid^t gemed^felt l^atte,
erlebte bie ©enugtl^uung , ben Aopf beiS leiten 3lliben wt
fid^ gebrad^t ju feigen, tt)ie fein SBruber ben Äopf beö legten
Dmajiaben. SBenn fid^ toon ieber bie öftlid^en unb toefilid^en
^rotoinjen ber 9leid^e beiS 3^lam unterfd^ieben, fo iß leidet }u
begreifen, bafe boÄ abbaftbifd&e ©Kalifat feinen ©ift in ben
öfllid^en auffd^lug, tt)o feine äRad^t begrfinbet tporben mar.
3n ©afc^imija^ bei Äufa aber, too Slbul 3iiha& juerfi SBol^^
nung genommen l^atte, fonnte megen ber Unrul^en, bie bort an
ber 3;ageÄorbnung toaren, aud^ nid^t lange feine* SleibeniS fein.
S)ort tt)ären bie Slnl^finger ber Dmajiaben, ^ier bie ©laubigen
be« älli bem ©mir al SRumenin immer gefä^rlid^ getoefen.
@r to&mt fid^ einen 5ßla6 ^^ 3:igrij8, toon too er Äufa unb
^aSxa iugleid^ beberrfd^en tonnte. Sagbab mar }unäc^fl ein
fejie« Sager, auf beiben Seiten be* gtuffe«, ba* burd^ ©d^iff*-
brüdfen in SSerbinbung gebalten mürbe. 6a ijl unfern ber
1) Sflantab^n ^. GXXXXV (Slimlfeba II e. 15; (Etmacin @. 102),
^Qetnber 762.
2) 26. a)tuiraabo ^, CXXXXV («bulfebo II ©. 21), 14. Sfe-
bntar 768.
76 3wölfte« Sflpttet
alten SRetcopole ©eleucia, toeld&e eine Seit lang bte öfillid&e
833eU bel^errfd&t l^atte, ßelegen. SDie SBaufteine toon SKabatn,
baS no($ immer Ibeflanb, tpurben }um X^txl baju i[)ertt)anbt.
3)od& mUtt ai^aWanfut fotoiel ®elb unb Seit, ate bo« SRieber*'
teilen ber bortigen ^paläjie unb t>ai ^etbei^affen bcr JBau^
materlalien na($ ber neuen ©rflnbung erforberte, nid&t auf-
toenben^). S)er Sau tourbe auiS f(|tt)erem ©adfiein betDer^
fielligt; eine boppelte SRauer mit Stl^ürmen foUte-i^re ©id^erl^eit
verbürgen, ipier mUtt er feinen ©ift nel^men unb bie treujien
feiner 3;ruppen um ft($ l^aben.
Slber nld^t ju momentanen S^^^den ber fjürjien allein
merben große i&auptftäbte gegrünbet Sie bienen jugleid^
}u aWetropolen ber um ba« ©entrum l^er [xä) brängenben
SJölIerfd^aften unb gebenden ju einem unabl^fingigen S)a*
fein, »agbab erfflttte Tic^ faß gegen ben SDSitten "äU
2flanfur« mit l^anbeltreibenben unb anberen ©tntool^nern
tjerfd^iebener 5Rationalttäten. @« tourbe bie toomel^mfie Stätte
ber Bereinigung ber perftfd^en unb arabif(|en ßultur. §ier
]^at 3bn 3f]^a!, auf Anregung ^bu S)f($afar 3ll-2Ranfur« eine
Slograpl^le SWol^ammeb« gefd&rleben. i&ler l^at SlbbaHal^ 3bn
aimofaffa, ber bamate erfi übertrat, bie gabeln be« SBlbpal
avS bem ^el^Ieml fiberfe^t unb baS alte JtönlgSbud^ }u
©tanbe gebrad^t, toeld^e« bem Qd)a^^3lamt^ be« glrbuR ju
Orunbe liegt. S)ie arablfd^e ^ßoefie trat jurüd, bie maglfd&en
Sbeen brangen lieber t?or. 3Jlan bürfte fagen, ba2 ©affanlben*
reld& feftte [\^ je^t In bem 38lam fort, aber au($ bie Sbeen
1) 2)ie d^rttnbung Don ißagbab erfolgte md) Kbulfeba II @. 15 unb
Clmofm @. 102, $. CXXXXV, april 762—63, eine 3eUbefiinimung, bie
mit bcr bcr fijrifc^en Slutoren 1078 aer. Sei. (SKic^ael ber ©^rer @. 261;
«bbulp^orabfc^, Chron. ßyr. @. 130), Dftober 761—62, jufamntcntrifft.
Scnbif«. 77
famen toieber empor, bte ft(| bem ^^lam entflegenfe|ten. S){e
Statoenbitcn, beten etjier 9lufrutir unterbrüdt tootben toax, U^
famen in Sita 2l^3JJufanna, bem S3erf(|Ielerten, einen maü^U
tootten 3?eptäfentanten, toeld^er bie §eete beiS folgenben ©l^alifen
aWal^bi bretmal jutü(ff(|lug. ©nbUd^, a\& itd& SKufanna nt(|t
mel^r »e^ren fonnte, l^at er feinen 5ßalajl in Sranb gefledt,
in bem er umgefommen i% nid^t o^ne toorl^er ®ift genommen
äu l^aben^). 3nbem erl^ob [x6) bie eftrem«naturaliiiifd&e Oppo*
fition ber 2Rajbafiten toieber. ©ie rüttelten noi^mali an ben
©runbpfeilern ber menf($lid^en @efellf ($af t : Sigent^ium unb
@§e. ®ine neue ©efte bilbete \id), bie ber 3^«bif3, toeld&e
i§re Slnl^änger in ben oberjien ©d&ld&ten be2 abbafibifd^en
©taateiS fanben. ©ie n)urben aKe laon bem gleid^en 9luin
betroffen, ber fid^ unter bem Snfel Stlmanfur« tJoUjog. 3Rit
bem ©mporfommen beiS abbaftbifd^en Sl^alifateiS t)erbanb
[\^ eine Senjegung be« menfd^lid^en ©eijie^, bie aud^ in 3n-
bien äBurjel fd^lug unb bie benad^barten turfomanifd^en
©tfimme erreid&te. SBir tooHen fie an biefer ©teile nid^t
toeiter begleiten; fie btlben eine S3Belt für fid^, bie ftd^ um
baiS Sil^alifat l^er confolibirte.
2)en Äampf mit Sonfiantinopel b^ben aimanfur unb
feine näd^fien SRad^foIger feineÄtoegS aufgegeben. SBie bie
OräfO'Sftömer in ben Qtxttn ber inneren Umtoäljungen in
©^rien »ieber gortfd^ritte gemad^t bitten, fo mürben fie
burd^ bie Srbebung beiS neuen ©böUfatÄ toieberboU toon
©efabren b^i^S^fud^t. S)aburc^ tpurbe i^re SBeltßeDung ju
ibren SRad^barn lieber mobificirt
1) ^. CLXni (3hl Ä^amfan II ©. 205 (2lbu(feba II @. 47), 17.
^ptembcr 779 bi« 5. September 780.
2)aiS romifci^'b^jantinifd^e Jtaifert^um im ad^ten
3a^r^unbert.
®« leud&tet ein, bafe btefe große 33eränbcrung ber lila^
tnttifd&en ®ctt)alten eine burd^greifenbe ©tttolrfung auf bie
Stellung ber (ä&rijili(|en 33öHer, ble mit il^nen im Äampfe
toaun, auäüben mufete. S)ie ©ntfd^eibung ber ffleltgefd^ide
l^ing batjon ab, ob biefe aud^ fortan bem 3^l<iwt nad^^altigen
SBiberfianb entgegenjufeften Dermöd^ten. @« ifi 3^itf bafe totr
uttfere ©liefe toteber auf SonPantinopel jurfidfmenben.
3flodö bel^auptete fid^ bai^ altrömif(|e Äaifert^um, beffen ®i|
einfi toon Sonftantin na($ SS^janj toerlegt Sorben toar, tro| ber
SSerlufte, bie e8 im Orient burd^ offenen Ärleg, im Dccibent
burd^ attmäl^Iigen Slbfall erlitten l^atte, in einer attgemein
anerfannten ©eltung. !Die ^Reihenfolge ber Swip^^ötoren
tt)urbe felbft in ben toon ben Arabern eroberten, mie tjieU
metir in ben toon ben ©ermanen oKupirten ?ßrot)in}en in ben
ännalen fortgefül^rt.
Sei bem erjien SBlidf erfennt man tt)obl, bafe bieiS ba8
altrömifd^e Äaifertl^um nid^t mel^r mar, tt)ie e« fid^ feit ber
ttieoboftanifd^en ^üt bcl^auptet unb burd^ Sujiinian nad^
beiben Seiten l)m eine bominirenbe SBeltjlenung erlangt
SBürgerlic^er ^eg nad^ bem 2:obe SeoS. 79
l^atte. aWan lönnte ble S^age auftt)etfen, tt)o unb toie baiS
alte Äalfcrtl^um in hai bpiantinifd^e fid^ umjufcfecn begonnen
]^at. Seit aWauriciuj^ ^at eiS elgentltd^ niemafe einen Äalfer mebr
Im alten Sinne be8 S3Bortei5 gegeben. S)ie SBerlujie, toeld^e
§erafUui8 in jeinen fpäteren Qabren erfuhr, bie Sefd^rän*-
lungen beö a^ertitoriunt« im Orient, bie tjetgebltd^en 33er^
fud&e ©onfianÄ II., im Dccibent toieber eine tt)lt!H(ä&e 9Wa($t
ju erlangen, gaben bem Sw^P^num eine toeränberte Sffielt*»
ßeUung. ^^jan} mürbe ber änittelpunft eine^S befd&räniten
Sleid^eiS, baS [i6) mit bem alten nid^t mel^r loergleid^en lieg.
Sßlr ^aben ber mllltärifd^en ®inrl($tungen beS SonftantlnuiS
^ogonatud gebadet, meldte eine nationale Ummanblung be^S
Ärleg8tt)efen« In fid^ fd^Ioffen. ®er römlfd^e 5Rame trat jurüd,
ber grled^lfc^e !am empor« Unter Seo bem Sfaurler tt)ar nun
bieg bef($rän!te dltxd) auf hai tapferfle unb mit ®lüd toer«*
tl^elblgt tt)orben, unb man glätte bei bem Inneren Äampf ber
moÄllmlfd^en ©ehalten mol^l einen neuen 3luff(|tt}ung be«*»
felben erwarten bttrfen. Slber Seo l^atte burd& ble Sermerfung
be2 S3llberblenfte2, mit ber er [xä) gleld^fam Ibentificlrte, eine
Innere ©ntäloelung b^rtjorgeruf en , toon beren ©ntfd^eibung
nad^ ber einen ober ber anberen Seite b^^ ^^^ ^aä)t beS
ÄalfertbumÄ felbft abl^lng. SSei bem Stöbe ßco« be^ Sf^urieri^
fd^len ber SKoment gefommen ju fein, ber })'6ä)^tn ©etoalt
loleber einen anberen Sl^arafter ju geben ^). 35er bePe SSer-
bünbete Seo^S, ber bae SJIelfie baju beigetragen l^atte, il^m
in ben 33ertt)irrungen , ble bei unb feit bem Slbgang Su*
fHnlan« II. auaflebrod^en tt)aren, ben ©ieg unb ben %^ton ju
1) Seo fiarb am 18. Sunt 741. ^top\)ana ^ 3. ber SB. 6212
@. 412, 24: aer. Sei. 1063. 3nb. IX.
80 Xrrq/äpatS (SainttL
üerf^ffen, ^xtahaihia fhetfte bte ^anb na^ btr Jlrone (m& ^) ;
er na^m ftd^ ber Silber tpieber an unb ^tte bie ©kid^e^
ftnnten für ftc^. aber ber Bofyn 2tpS, Sonflanttn, genannt
Aopron^nmS % ber an ben @runbfä|en feineiS Saterd f efil^ielt,
moQte fid^ bie Arone nid^t entrei^n tajfen unb bel^auptete
ht\jbt& mit einanber, fein Srbred^t unb bie firti^lici^n @runb«
ffi|e. 3ti>if<^tt il^m unb artabaSbuS ton t& ju einem f5rm^
tid^en iBfirgerlrieg. &n SRoment trat ein, in b)eld^em bie
europäifd^n $ro)[)in}en XrtabaSbu^ anerfonnten unb oud^
bie aftatifd^en ju i^m ^infibergejogen tpurben.
9lod^matö tt)ie in ben ältefien Briten ifi bei @arbeiS fiber
bie ^rrf^ft in äJotberaften getompft b)orben. XttabaiSbuiS,
ber bie @bene inne l^tte, tpurbe, el^e nod^ fein Sol^n 9licetai$,
mit beffen armenifd^em ^eere er {td^ )u bereinigen badete, il^m
2U ^ülfe fommen fonnte, t)on Sonfiantin, ber au& ben Sergen
bert)orbrad^ r niebergetoorfen unb l^atte wn @lüä ju fagen,
1) 9uf bot 9)iNin)m tfl bie gönn bes 92ainoitf Artavasdus, ebcnfo
in mehreren <^reibfn bcd $ap{taS 3a4<u^ (S^ffe, Bibl. rer. Germ,
m ep. 48 e. 133, ep. 49 e. 136), bd X^p^eB: J^^raiaacTo^, bei
TäfyiiA bfm @9rer @. 257 ^rbosya^t. (Ein ß finbet fi6) ftott u in bem
iRamen im Q^mgjaa fymaxtoha (@. 644, 22; 64o, 5 u. f. ».)*• Itigra-
ßaadog, fo oud^ bei ben meiflen anbeten gried^ifd^en Tutoren: to ®ram«
mmifUiS e. 182, 9. (SebrenuS. 9Rt(^aet ©I^foiS @. 526, 9 ed. Bonn.
3onara0 II @. 1060 ed. Par.; »o^renb bie lateinische ^orm: Artaba&doB in
ber S)atiiun9 einei^ romifc^en (Smäi& (ßlartfi XII e. 170) unb bei SflboruiS
^4^acen{tiS c. 73 Dortommt. äl^e^v abweici^ent lautet ber 92ame bei 9ticep^oruiS
(@. 59, 28 n. f. m.): l^graßaCos, bem bie gorm artabafuiS (na(^ ber SraniB«
jcription) bei Sbulp^rabfc^, Chron. syr. @. 126 entfinrid^t
2) 2)er Urfprung bdS 92ameniS mod^te {t(^ wo^I me^r üon bem @taQe,
aÜ Don ber SBinbel ^erfd^reiben {^üitopfymt» s. 3. b. ^. 6211 @. 400, 10 ed.
de Boor). 2)aiB elfte fd^eint 3:^p^aned in ben SBorten an^ubeuten: xaßaliraic
xoTTQois xai ovooig ttnaita^ivog (j. 3- b. ©. 6232 @. 413, 22); unb
barouf weiß oäx6i ber anbete ^iname beiS ^aifetiS: KttßaXivog (®eorgiui»
©amartolu« @. 643, 3) ober Kußakltvos (Sebrcnu« II @. 8, 2) ^in.
^ürgerltd^er itricg nad^ bem j£obe Seod. 81
baB er ftd^ nad^ ber ipauptflabt }urtt(I}ie]^en lonnte^). ^!ia&'
felbe flcfd^al^ bcm armenifd^en $eere^), al2 eiS enblid^ ^eran^
tttdfte^J. auf eonjiantinopel befd^ränft, ^offte ^ttaiaSb\x&,
nod^, baJ3 fein @o]^n 3lktta&, ber tt)ieber nad^ SImtenien ge^
gangen ipar unb bort ein neues igeer gebilbet l^atte^ i^n ent^
fe^en tt)ürbe. 9lud^ erfd^ien 3flicetaiS aufiS 9leue im f^elbe, n)urbe
aber bei SRifomebien nod&ntal« gefd&Iagen*). ©onfiantin mar
ein umfid^tiger unb glüdlid^er f^elbl^auptmann, beffen Strategie
eben barin beflanb, ^einbe, meldte bereinigt unübertpinblid^
geiDefen toären auiSeinanber}ubalten , ein}eln an}ugreifen unb
iu @runbe }u rid^ten. S)ie bi^jantinifd^en ©efd^id^tfd^reiber, bie
über ))iele Umflänbe nid^t genau }uf ammenfiimmen , fommen
bod^ barin überein, bag fie bem tird^Ud^en 3Romente bie
größte SSirIfamleit }ufd^reiben. S)ie ^ilbertoere^irer l^aben
bie Snitiatitoe ergriffen. Jtuf bie SRad^id&t, ßonfiantinu«, ber
ben allgemeinen $a§ auf fid^ gejogen, fei gctöbtet toorben, Hx^
fammelte fid^ bie fläbtifd^e Stenge in ber großen Jtird^e unb rief
9(rtabaiSbuiS }um Aaifer auiS, ber bann nid^t toerfäumte; ben
JBilberbienft toieber^erjuiietten, unb ben älteren feiner Söl^ne,
SRicepl^oruÄ jum Äaifer frönte*). S)ie attgemeine Ärift* tt)irb ba*
1) a^at 748 n. fit. 'X^op^onfiS ). 3. 6284 @. 417, 27 ed. de Boor.
2) ^ugitfl 748. ^üftopffoint» @. 417, 32. 3nb. XI. S)ie ^iflad^t fanb
isn Wlo'bxa (SRobrine), boiS an ben OueQen bcd ®a]Iu9, bcd gegenivar«
ttg ®orgu genannttn %la^t& an bev ©teile bed heutigen 9[me«<9eitl gelegen
toax (SD^annert, (Beogrop^te ber (S^ried^en unb 9tomer I6b. VL 3 @. 575);
in einer Sanbfd^aft, bie bamatt ^mn Xi^ema ber iBufellarier geborte unb an
bad 2:^ema Dptimaton grenzte ((SonPonttnuiS ^otpl^^rogenituS, negl ^e/jaraiv
L St^t @. 28, 8 ed Boor).
8) S)te Belagerung txm (Sonfianttno)>eI begann im September 748.
2:^p^ane« ). 3. b. S. 6285 @. 419, 3nb. Xü.
4) 2:^p^ne« @. 420, 7. 9Hce))^orud @. 62, 5 ed. de Boor (@. 70
ed. Bonn.). 9Hcetad fetbft tt)urbe gefangen genommen.
5) Srtobadbud erf(!^eint auf feinen Wtün^ niemals aOein; fonbem
b. Kanle, 9Bcaaef(!()id^te. Y. 2. 1.-8. «ttfl. 6
g2 2)reQe^nted ^ttel.
burd^i beicid^net, bag fotDOl^l ber eine al^ ber anbete ber betben
3mperatoren bie «raber b. \). bie Dmajjabett ju §ülfe gerufen
l^aben fott ^). ßonftanttnu^ Äoproni^rnuÄ bat einer fold&en bod^
nid^t beburft. 2)er in b^naftifd^en unb religiöfen Sioiefpalt be^
flriffenen ^auptftabt tourbe er baburd^ mäd^tig, bafe er bai8 SReer
belj^errfdbte unb burd^ einen unertoartet glüdflid^ geleiteten Sn^
griff in bie Sefefttgungen einjubringen mußte 2). ©eine
2:rup^)en, bie meiften« g^embe »aren, lagerte er in ben
Sel^aufungen ber SRobilität ein, unjäl^lige tpurben um-»
gebrad^t. SlrtabodbuiS unb beffen @öbne tDurben ge^
blenbet; benn ©d^onung ber SSermanbten beiS ^aufe«
fannten biefe gürften nid^t. ©ine fonberbare ©rfd^einung
ifi ber 5ßatriard& änaflaftu«, ber jioifd^en Erneuerung
unb abfd^affung be« 33ilberbienp€j8 fd^tranfte; er l^atte fic^
auf bie @eite bed Slrtabadbu^ gefleQt, tDurbe aber aud^ t)on
©onfiantin anerlannt®). SKan möd&te in il^m ba^B SBlber^
fptel ber römifd^en ?ßäpjie feben. SSon einer Ueberjeugt^eit,
tDie bie beiben ©regore an ben 3;ag legten, mar er meit ent*
fernt. SRad^ feinem a;obe aber l^ielt aud^ ßonfiantin Äopro-»
npntuiS fflr notl^menbig, fid^ bie l^ierard^ifd^e Unterftfl|ung
ju t)erf d&affen , meld&e fd^ion ®ermanuj8 feinem Sater ate
erforberlid^ bejeid^net l^atte. @r berief im Qabre 754 ein
affgemeineÄ Soncil*). 3n ber Jl^at fanben ftd& gegen üiert-»
^albl^unbert Sifd^öfe ein, unter benen aber bie ^atriard^en
ber ffteoa» yäqji entroeber \>a9 ^ilbnig beiS 9hcep^orud ober be^ (SonßantinuS
(eabatier a. a. O. II @. 58 u. 59).
1) Sl^eop^aneB @. 416, 9, GebrenuiS II @. 5, 10.
2) am %benb be« 2. 92oDember 648. 2:4eo|)^ane0 @. 420, 11.
8) 2:^p^aned ). 3. ber SS. 6285 @. 421, 2.
4) 2)00 (Sondl mar Dom 10. ^{ebniar bid }um Sluguß 754 (X^cop^oneS
3. 3. b. ffi. 6245 ®. 428, 1) oerfammett.
C^ncU im ^a^re 754. 83
tttii^t )[)ertteten tuaren. S)te Seratl^ungen tpurben ntd^t in bet
^au))tftabt, fonbem auf ber naiven 3nfel ^ieriutit gel^alten
3)ic ifonoHaiiifd&e SRld&tung bel^lclt in bcnfelbctt bie Ober-
banb; bie SSeifammelten !amen überein, ben SBilberbienfi
für Sabgötterei, für ha^ ffierl be^B Satan ju ertldren. ©ie
^abtn \iä) ^Uid iVLQltid) ben @ebanfen Seod be^S Sfaurier^S
angeeignet, ba§, toie in frülj^eren Qzittn bie SlpoPel fo jeftt
bie l^aifet jur SSefämpfung \>t& ©ö^enbienfleiS beftimmt feien,
anit )[)ielem ^lad^brud fprid^t eine il^rer Sa^ungen baiS aud : tpie
ebemate feine einfid^tiSDolIen jünger unb Spojiel, fo IfaU ®^ri*
ftuS jeftt feinen S)iener, ben Äaifer, aRitMmpfer ber Spofiel
mit ber Jtraft ht& l^etligen ©eifite^S auiSgerüftet , um bie SSer«
fd^anjungen ber S)ämonen ju jerfiören, burd^ toeld^e bie ©rfennt"
ni§ ©otteÄ Derl^inbert tourbe *). ©otoeit iji ein ©oncil, baÄ fid^
für ein öhimenifd^e^S erflärte, gegangen. @iS fheift bod^ in ber
2;^at nabe an bie ®ln](»eit beiber ©emalten, tt)eld^e bem ^iSlam
}u ©runbe liegt, nur mit bem Unterfc^ieb, bag im 3dlam bie
geifilid^ 9lutorität bie t)i)me^mße ifi, l^ier aber bie melt^
lid^e. ^er Jtaifer ^t ben Seruf, bie nom @atan errid^teten
AafiteQe ber Slbgötterei ju vertilgen. Unb fel^r getüaltfam
l^ielt nun baiS Aaifertl^um bie juertl^eilte $rärogatit)e fefl.
1) S)te aften be« Sondld fmb ))er(oren. 2)ie lOef^lttfFe lernen mt auK
ben Sitten M (Soncild üon 787 tennen. 2)a ^eigt t^ nun: Quemad-
modum olim Jesus sapientissimos discipulos suos sancti Spiritus
induens virtute in omnem terram direxit: ita nunc famulos suos et
apostolorum consimiles, iideles videlicet imperatores nostros crezit,
ejusdem spiritus sapientia praeditos et dignos virtute factos, ad per-
fectionem scilicet et doctriuam nostram atque destructionem daemo-
niacarum munitionum extoUentem se contra scientiam Dei redar-
gutionem diabolicae argumentationis pariter et erroris. D'Ianfi XIII,
@. 226 f. {xa^afQ€a$v öaifiovittxfov oxvQOiftaTcjv inaiQOfi^vaiv xnra
rrjg yvtoaitog rov &eov),
6*
84 2)Td)^nte< (Sopitel.
Der öornel^mfie unb jubringltd&jie bcr Opponenten, ber 3Rinäf
älnbreoS tüutbe einfl jum @efprfid^ mit bem Jtaifer ^ugelof^en,
aber bann l^ingerid^tet. 9Ran ermtgt, totl6)t 9lu£uc^t für bie
l^öd^fle ©etoalt t& eröffnete, tpenn il^r in golge i^re^S SinfCufleS
auf ben öfumentfd^en Soncilien eine Slutoiität in geifllid^en
^ttgelegenl^eiten {ugefprod^en mutbe, n)ie biefe tüar. 9lad^
meinem S)afflr]^alten ifl e£ bie l^öd^fte @tufe be£ anatolifd^en
Jtaifertl^umiS überl^aupt Unb tuenn t& je einen jtaifer gab,
ber feine SKeinungen ju t)ert]^eibigen trufete, fo toar e« Son^
flantin JtopronpmuiS. ®r l^atte [x^ ein $eer aus t)erfd^iebenen
Sepanbtl^eilen gebilbet unb eingeübt, beffcn er t)oIIfommen
mfid^tig tt)ar unb ba£ jebem feiner äBinfe gel^or(|te. ®r
l^ielt bie Orbnung im Innern unb bie 9(utorit&t nad^ Vugen
aufredet
Die angebeutete Annäherung an ben SiSlam bürfte man
nid^t bal^in auiSlegen, di& ^abe Sonflantin ben Jtampf gegen
bie äJlol^ammebaner Demad^Iäfftgt. @r firitt t)ielmel^r auf \>ai
Xapferjie gegen biefelben, toobei il^m jene Spaltung jtoifd&en
Dmajjaben unb 9(bbaftben toefentlid^ }u Statten !am. 2)ie
abbaltben erlitten eine SRieberlage in Armenien. Unter
Sonfiantin Stopxont)muS mürbe SRalatia in Alein^Slrmenien
eingenommen, unb ber älrmenier fiufd^an vertrieb mit $ülfe
ber SSpuantiner bie Araber auj8 ©rjerum*). SEBie febr alle
1) ^aäf Zfftopfiant» (a. 3. b. SS. 6243 @. 427, 14) trimmt (&}nfian«
tin in feinem 11. 9legtetungdia^re, bad iß, Dom Sobe feineiS Saterd gere4<
net, in ber 3eit üom 18. ^uni 751—752 aRoIotia unb 2:^eobofto)>ofi«
{(Sx^anm) ein; in feinem 15. dtegierun^dja^, 3uni 755—756, finbet bie
anftebelung ber cm9 biefen €^tabten meggefii^rten (Sinmo^ner, @9rter unb
Armenier , in 2:^raden ®tatt (S^. 3. 3. b. ^, 6247 @. 429, 20). 2)iefe
beiben geitbeflimmungen entfpret^en ben bof>peIten, bie bei ben arabtfc^
Tutoren ^ieffir angegeben werben: ^. CXXXIII (bei lOelabfori), 9. 9bigufl
C^nflantm JtofTront^ntud. 85
Sßeltoerl^<niffe }ufatnmettgriffen , fielet man auS ben Steig«
tttffen bed Sia^xtS 756. äSaiS mar t&, toai @:onflantin Sto^
pvon\)xm&, bet fonfi tegfam unb tapfer mar, ba^on abl^ielt,
fid^ ber 93efe|ung ht& S^ard^atö burd^ bie ^anfcn mit ben
SBaffen entgegen ju fe|en ? S)er @runb liegt barin, bag eben
im Qal^re 756 ein $eer be« mäd&tigen «bbapben, ai^SWanfur;
in Sappabocien t)orbrang, bem bie @ried^en mit einem nid^t
minber jal^Ireid^en bie ©pi^e ju bieten genötl^igt maten^).
ai-'SWanfur begnügte pd^, bie lefeten gegen bie ©ried^cn er«
littenen SSerlufie lieber h)ett }u mad^en unb ®ren}befefiigungen
anjnlegen, um bie alten $rot)inien }u Ttd^ern. 9luf eine
@robening ß^onßantinopeliS , ba£ ol^el^in unter Sonfitantin
toieber anfel^nlid^e ©treitfräfte befafe, l^atte er e« nid&t ob^
gefeiten, aber bie feinbfeligen SBerül^rungen, in bie er mit bem
grted^ifd^en 9leid^e geriet]^» , bemirlten bod^ , ba§ er fd^on mit
Äönig 5ßi))pin in ein freunbfd&aftUd&e« SSer^ältniB trat. Unb
ba nun bie Omajjaben ^i^ in ©egenfa^ mit ben aibbafiben
in Spanien bel^aupteten , bemirfte bieiS, bag hai fr&nfifd^e
Steid^, t)on Sorbot)a l^er bebrol^t, eine äSerbinbung mit 93agbab
fud^te unb fanb. @o lam bie SntjtDeiung ber SRol^mmebaner
unb bie Sntjlel^ung jmei einanber entgegengefe^ter Sbalifate
mefentlid^ ^ippin }u ®ute. @t fam baburd^ in ben @tanb,
750 — 29. 3uti 751 unb ©. CXXXVIII (Xobori aftuJfcba H @. 5 unb
11 ^at beibe), 16. Sunt 755 — 4. Sunt 756. 2)er (Sinna^me twn (Et^ctum
bur4 C^nßantin unb ber S^ffi^nm^ feiner (Emteo^ner ^ebenft an^ ber
%\t\6^6&^t armentfd^ 9[ntor d^^nb (BcontiuiS, Histoire des guerres et
conquSteB des Arabes en Armenie, traduit par Garabed v. Chahna-
zarian @. 125).
1) Xi^pi^aaa a. 3. b. SS. 6248 @. 430, 9: £0X1/4, iniOTQdrevae dk
xarä *Pufjiavfas aifv /Uftceaiy n, xai iXO-tuv €fg t^v Kcainadoxiav
ijxooae KtovOTavrTvov xar avroi onU^ofx^vov^ xaX (poßfi^el^ vniarQixffiv
angaxTo^.
86 2)r«)e]^te8 (£a|)itel.
ben f))anif$en Satacenen SBibetftanb ju letften, unb babei
iuqltiä) eine SSerbinbung aufredet }u erl^alten, burd^ bie er
bod^ iptebet gegen eine 9{eaItion t)on (Sonflantinopel gefid^ett
ti)utbe.
&tf)x tapfer unb glfiälid^ fd^Iug fid^ ß^onflantin gegen
bie 93ulgaren unb ©fla^Dtnen, er beftegte fte in einer &ä)la6)t
an ber S)onau bei SKarceBae*) unb erfocht einen tnU
fd^eibenben 6ieg über bie ^Bulgaren unter Xele^eiS bei 3(nd&ia^
hx&^). 774 brad^te er eÄ iu einem ^rieben, in »eld^m
bie gegenseitigen SinffiQe ber Bulgaren unb ®räf o " SHönter
in il^re @ebiete unterfagt mürben. S)ie $auptfa($e toat^
ba6 bie gelungen, »eld^e ber Äaifer auf bulgarifd^em ®e^
biet errid^tet IJKitte , — tooburd^i bie ^Bulgaren jum Ärieg
belogen toorben toaren — , befielen blieben unb mit 3;ruppen
auiS ben Derfd^iebenen Sibematen be^Sleid^eiS t)erftärft tourben*).
S)aburd& tourbe eine fejie @renje gegrünbet, aber bie geinb-*
^eligfeiten ber ^Bulgaren toaren freilid^ nid^t unterbrüdEt.
2)er jtaifer tuoQte eine neue SRegung berfelben betömpfen,
ali er an einer Äranl^eit im Qal^re 775 jiarb*). SReuc @in*
fälle erfolgten erfl toieber fed^i^aebn Qa^re nad& feinem a;obe.
Sonfiantin ßopron^muiS ift eine @e|lalt in ber bpjan^
tinifdden ©efd^idjjte, nid&t minber bebeutenb ala felbfl fein
1) 3m ^alftt 759 9hce)}^rtt0 e. 66, 26 (ed. de Boor, @. 75 ed. Bonn.).
2) «m 80. 3mri 763. 2:^eop^aned s- 3- )>• S3. 6254 @. 433, 5,
ttt%l ^ctp^ftma @. 69, 14 ed. de Boor (®. 77 ed. Bonn.).
3) 3m mm 774 (3nb. U.) na4 2:^(0|)^ne< e. 447, 5: cjuoaav
alXrjXot^t fifjTB BovXyuQovg f^eX&tiv xara *Pta/Liav(ag^ f^V^ ^o*' ßatfi'
X^a tniTTi^tCaai aiaeX^iiv eig BovXyu^fav, — vnoarqfipag o ßaa^
Xtvg iiOfjXd^ev Iv rj ttoXh ra^arovc aqalg ix navitav rwv ^i/Ädratov
xal tlg TU xttOTQa aneg ^xriatv.
4) am 14. @ef)temb(T. S^eop^aneS %, 3. b. 90. 6267 @. 448, 15 ed.
de Boor.
9Sater Seo ber 3{aurter. @r l^at im ®egenfa| flegen ben
armenifd^ctt grcunb fieoÄ bie ©rbfolge fcineiS §aufe« feft-»
gehalten. 3n Sejug auf bie Jttr<i^en{ireittg!eit behielt er bie
Dber^anb. S)te Stlberüerel^rer bel^upten, er ^abe barin ben
SSorgang feine« SSaterÄ »eit l^inter fid^ g^t^ff^"- ®^^ bejeid^nen
tbn mit bem 3;itel ;3!onomad^UjS, b. 1^. Stlberbelämpfer. @r
be]^au))tete Armenien, ftleinaften, @tcilien ben Arabern gegen«*
aber unb l^ielt bie Bulgaren burd^ befefitigte ©ren^einric^'*
tungcn im Qaum. 6r barf al& einer ber t)orne]^mflen Se^
grünber beiS befd^ränften b^jantinifd^en 9leid^eiS betraci^tet
tperben. älHein fefl unb gefid^ert n)ar feine Stellung bod^
nid^t 9Jlit bem Occibent befanb er ftd^ in einem nid^t aaä^
}ugleid^enben ®egenfa|e, unb, h)enn e£ }ur Slufred^terl^altung
feiner bilberfeinbüc^en Senbenj Sefd^Ififfe fo aufeerorbenttid^er
Slrt beburf te, toie fein Koncilium iie gefaxt l^atte, f o betoeift bai^,
)Die menig er feiner tirdj^Iid&en ©emalt fidler toax. S)a6 er eine
fel^r jal^Ireid^e Dppofttion gegen ftd^ ^atte, tueld^e an bem
alten ^erfommen fefll^ielt unb wn bem 9lpofioIat beS ftaiferS
SRid^t* lülffen tooDite, iji unleugbar, ©eine Stellung tpar ju^
gleid^ folbatifd^ unb bogmatifd^. @ie berul^te auf ber fird^^
lid^en ?ßartei, bie Rd^ il^m angefd^lojfen, unb ber bewaffneten
ü)iad^t, bie er au8gebilbet l^atte. 3u einer freien unb großen
®nttt)id(elung tonnte \it nid^t führen.
Sonflantin AopronpmuS l^atte baS SSoIt fd^teören laffen,
bafe e« feinen ©öl^nen nicmate ttnred^t tl^un toerbe *). ® erabe
barauiS aber em^ud^fen nad^ feinem 2:obe neue Snungen.
S)er ältere ©ol^n Seo, ber ben Seinamen ber Sl^jar führte,
h)eil er Don einer d^a}arifd&en aHutter flammte, geriet^ in
1) ^71 ^«xa^ixtad^ai fAftit d-avarov tivrov {Ktovoravrivov)
üöixri&nxtn ja Hxva aCrov. Xf^p^antl^ }. 3. b. IB. 6268 @. 450, 30.
88 2)Tq|f^nte« (£a)nteL
SSHberfireit mit ben Srflbem, bie ani ber stoeiten @^ hti
SBateriS entf))tuitgen maren. 6r fibertDanb {te, bejubelte fte
aber mit 9lad^ft$t. @r mar tapfer unb nttlbe jugletd^.
3laif feinem ^obe ^) erneuerte ftd^ ber gelDobnte X^ron^
ftreit Seo l^atte feinen Sol^n Sonflantin , bamaliS nod^ ein
Ainb, }um Stad^folger ernannt, ber ober an feinen Dl^eimen
ebenfo t)iel SSiberflanb fanb, aU fein SSater an ben Srflbem.
9Bie nun aber, toenn auiS biefen 3:b^onfheitigfeiten bie ^err^
fd^aft einer ?ßerfönli^feit bertoorging, toeld&e bie 5ßoIitif ber
3faurier iDerurt^eilte unb ^erlieg? @ine fold^ tDar bie ®e^
mablin Seo«, Stene ^). 3Kan nennt fte bie atbenerin, t>oä) ifi
ti nid^t }tpeifelIod, ob fte auS Sltben gebürtig tDar ober nur
bafabfi gelebt bat^)* @ie ^atte ®eifl unb Silbung, bag Tte
aber barum nid^t allen Hinneigungen }um 93ilberbienfi entfagt
batte, mö^te ftd^ fetbfi barauiS f(|lie§en laffen, ba^ S^onfian«'
tin Aopron^muS, toie man berid^tet, bei ibrer SSerbeiratbung mit
feinem @obne, fte burd^ tbeuere Sibfd^toilre an bie ilono^^
flafiifd^en ©efinnungen, benen er felbfl b^lbigte, ju feffeln
fud^te. äSPber balb nad^ feinem 3;obe gab fte bod^ unjmeifel^
bafte Seid&en ibrer SSorliebe für bie Silber, ffiir erfabren,
1) Sm 8. eeptember 780 (Xl^eop^ane« ). 3. b. SB. 6272 @. 453,
26. 3nb. IV).
2) Sm 1. iRoüember (na^f ber auf (Sntnb ber $aiibf(^riften bon be
i6oor vorgenommenen Senbenmg ber Se9art ber Bonner (Ebitton, tddft, toxt
awSf bei SDtodt @. 866 angegeben urirb, im @e))tember) 769 trof Srote in
donflantinopel ein; am 8. fanb baiS feierlid^e Setfobnig mit Seo @tatt; am
17. 2)e)ember »urbe fte qI& Sngufia geirdnt mib bie Sermä^Imtg Mitogen
(iüfeopf^a a. 3. b. SS. 6261 @. 444, 15). — Sonfiantin »ar am 9. Sanuar
771 geboren (X^eop^aned @. 445, 12).
8) 2)a3 mtrb am befümmteflen t>tm (BeorgiuS ^amartolu0 angegeben
®. 654, 15 ed. Muralt: jfjg Eigrivrig rijs f^^A^vtSv; bei ben anberen
Slutoren, nne bei X^p^aned (3. 3. b. SSS, 6261, @. 444, 16) ^ei|t e« nur,
bag 3rene aud 9[t^ l^beige^olt tootben fei
9$onnitnbf(^aftti(^e Regierung 3rened. 89
ba§ eine Slnjal^l l^ö^erer ^Beamter ber btlberfreunbltd^en @e^
fittttuttfl übetl&aupt beipflfd^tete. SKit biefen trat Sirene in
eine SSerbinbung, h)el<i^e jum 3^t^fP<tlt mit intern ©emol^I
filierte, aber i^r ben SBeg jut ^ertfd^aft bal^nte^). SBenn
fte ben 5üfxon einjunel^tnen flebad^te, ^atte fte fein anbetet
aRittel. ^^ benfe el&er, bafe fie bie Hinneigung jum Silber^
bienfl bei il^rer SSetmä^Iung verleugnet ate bafe fie nad& ber
ipanb biefelbe er^eu($elt l^abe. 9Ber tpill aber Oberhaupt
für bie gefiigfeit ber ©efinnungen einer jungen, geifiöotten
unb ebrgeigigen grau eingeben? 2ln ibrer Haltung b^tte
nad^ beiben Seiten b^n ber (Sf)tQt\i ben t)ornebniPen äntbeil.
6ie f onnte nici^t bie @d^tt)iegerto(i^ter be^S ftopron^mu£ h)erben,
obne ber ^eunbfd^aft für bie ©Über ju entfagen, ebenfo-»
h)enig aber SSormünberin ibre^S ®o^nti, obne ftd^ ber m&6)^
tigen Dppofition anju^d^IieBen , toelcbe für bie Silber mar
unb, fo )>iel man Ttebt bamate bie äRebrbett be£ ^oiU& be^
griff. %l& fte nun eS babin brachte, a\& Sormünberin ibreiS
SobneiS Sonfiantin anerlannt gu tDerben unb }ur "^bäj^^n
@emalt gu gelangen, jmeifelte lein äRenfd^ au<b nur einen
älugenblid, bag fie t)on bem biSb^tigen @^flem abmei^
(ben tDürbe.
1) X^opl^ontiS (g. 3. b. SB. 6272 @. 453, 10) unb (Beorgiuft $a«
ntartolud (@. 660, 7, ed. Moralt) berieten bon einer iBefbafung ongefe^er
^fbeamten, meU fie bie iOilber üere^en (bie (Entbedüng unb 8eßrafung et*
folgte T^ fjeaj ißSo^aöt iwv vfioTHtÜv b. i in ber 3^t bom 24. (Jebruar
M 4. WlHai 780 (bergt. Tlmalt, Essai @. 878X o^ne babei ber 3rene }u
gebenfen. Sei Seo (SrammatifuiS, ber feine (S^ronogrop^te am 8. 3uti 1013
bottenbete, finbet ft(^, bag [it bie Qrene }ur Sßere^ng ber Silber belogen
^tten (@. 192, 8 ed. Bonn.: EiQrivriv naginihoav ras nuiag sfxovag
a^ßiadtti). (Sebrenud erga^tt: bie ^fbeamten Ratten bie bon 3itne bere^n
Silber in ben $alafl gebracht, unb biefe bie Silber ini^el^eim bere^rt, einem
Serfpred^ entgegen, baS fte (Sonftantin ^pronpmuiS gegeben ^atte. (hierüber
fei fie mit i^m (S^tmäijH gerfatten.
90 2)rdae^ntfd (Kapitel.
3n ben biograpl^ifc^en ^ufictd^nungen bet monafKfd^en
SleUfliofcn crfd^emt ^tnt ate ein bö^erciS SBcfcn t)on göttlid^en
3nfpirationcn ^). 3b^ auftreten atteltt mad&te ben geiDaltfaraen
SSerfolflungen, toeld^e bie Drtbobojen erlitten, ein 6nbe. 3Ran
nebt fie gleid^fam tDieber aufatbmen. 3nbem aber 3tene eiS toagte,
in biefe inneren ©treittgleiten in einer ber bi^b^rigcn 5ßoKtif
entgegengefefeten aCBeife einjugreif en , tourbe fie juglctd^ in
eine boppelte ©d^toierigleit ber äufeeren Sage t)ertt)i(feU. Sin fid^
toar t& jmeifelbaft, ob eine gtau bie betoaffnete SWad^t in
gleid^er Untertoürfigfeit toie ein Äopron^muÄ baltcn unb bie
®renjen tüie biefer toürbe toert^eibigen Ißnnen. 6^8 toax boÄ
um fo fd&toerer, ba bie tbtn toieber Dereinigte abbaftbifd^c
fSlaä)t ben Arieg mit Sionftantinopel energifc^ aufnahm.
Unter bem ©obne SltSKanfur« SHabbi fielen bie Slraber
im 3abre 776 t)on Serien ))tx in Äleinafien ein, toobei fie
eine groge älnjabl 9RoiSlimen, todäft in ber ©efangenfd^aft
ber ©ried^en gebalten tüurben, befreiten *'*). 3n ben 3abren
778 unb 779 beantworteten bie ©ried^en bie SRaubjüge unter
ajtid^ael Sad^anobralon, ber aud^ im folgenben Sabre bie
©renje bemad^te. 9lber ein t)on SRabbüS @obn, ^arun (al
l)2)er anonyme 9$erfaffa ber Stngrap^te beB^^eop^antiS (I. @. XXIII, 17
ed. BoDD.): EtQTjvri ro XQarnwtfQOV fxuvo xal ^eoifOQriTov yvraiov —
tXniQXQh yvvttiovxaXuv trjv x«r' (/&Q(dv xal na&tov d^^evtonrp xad-to-
TtXiafj^vfiv ffQovi^fittTi. xal onivöerai <fvatg ßgortHv dXlrjXoig n xal
x^eqi, noXi'XQoviov xfxTrju^vri top 7i6X€/lioi\ ^gnatüid m bet ^togrop^ie
bed 9{icep^ontd @. 146, 9. ed. de Boor in fe^r bermanbter SBeife: EtQi^vrjy
To XQttTttutfQov ixeivo xttl (f'iXoO^ov yvraiov. eineQ yvvcaxa O^fitq
XttXiiv trjv xal dvi^QtSv t(^ (fofßet <^i€V€yxovat(v (fqovr^fAari^ öi i^f deoc
1TIV Torc T^ ixxXriota naQtQnvaaaav otfitog öfxviv (JxoXKOTttTrjv Ji"
Xovoiav TTQÖg OQd-oTo^iav o/xrcp (fiXavd^Qton^ag avvrjXaaev.
2) 2:^eop^ane8 a. 3. b. SS3. 6268 @. 449, 9 de Boor, unb bte t^c
rid^te ber orabifd(;en Tutoren bei SBetl II i^. 99.
innere unb äugere $olitt( 3renc5. 9 1
Slafd&ib) angefttl^rtcS ^eer errang im 3a^re 781 bic größten
SSort^etle. $arun tDar btiS S^rpfopoIiiS t)or8ebrungen; bie
Äaiferin 3rene fd^lofe einen grieben, bei bcm fie [xdf jur
Ballung eined anfel^nlid^en 2;ribute£ Derfiel^en mu^te. ^e
n&d^fle Urfad^e bat)on lag in ben inneren 3^ifligteiten ber
©ried^en. @in 2:]^eil il^re^S firieg^S^eereiS »urbe in @icilien
gegen bie Sntpörer DertDanbt, ein anberer ging gerabeju }u
ben geinben über.
3n blefer nad^ äugen l^ln ^offnungdlofen Sage unb su«*
gleid^ im ©ebr&nge ber einanber toiberfhebenben Parteien
tDanbte 3rene il^re 93lide nad^ bem 9l6enb(anbe, mit bem fie
eine SSerbinbung fud^te. @ie l^at bamald ben meitaudfel^enben
©ebanfcn gefaßt, il^ren ©ol^n unb ÜRünbel mit ber 2;od^ter
be« granfenlönig« Äarl, giotrubiiS ju Mtxmä^kn ^). allein für
jebe Serbinbung biefer 9lrt mar eine lird^Iid^e Slnnä^erung
bie erf)e SSebingung. 9)ie beiben ©ebanfen 3reneS, mit bem
äbenblanbe ju einer ^pacififation }u gelangen unb ben SBilber*
bienfl in ßonjiantinopcl toieberl^eriufteHen , flel^en in ge*
naueßem Bufammenl^ang. S)ie fiugere ^otitit l^atte einen
mitbefiimmenben 2lntl^eil baran, toenn Qrene in ben fird^^
lid^en {Bejiel^ungen nad^ unb nad^ }u ben entfd^eibenben @nto
fd&lüffen fd&ritt, für beren ©runblegung fie mit entfd^Ioffener
2;i^ätigfeit }u SBerfe ging.
Unmöglid^ lonnte bie älulorität ber unter Jtopron^muS
gel^altenen Jlird^enDerfammlung befleißen bleiben. Um ben
öefd^lüffen berfelben il^re ©filtigleit ju entjiel^en, gab e« fein
anbereiS SRittel, als eine Spnobe entgegengefe^ter Slidj^tung
iu ©tanbe ju bringen, burd^ toelc^e bie JBefd^lüffe ber erflen
1) 2)te ®efanbtf4aft ber Srene an jtönig Staxi faat in bau 3a^r 781.
X^p^aneg g. 3. b. SS. 6274 @. 485, 19 ed, de Boor.
92 2)id)c^nttf (Sapitd.
üetnid^tet luerben fonnten; ein Untemel^ineit, |u beffen SDutd^
ffll^rung ober nod^ eine Vorbereitung militarifd^abminifhatiüer
9xt unurngfingUc^ toax. SHe Sutoritfit ber legten Serfammlung
tDurbe bur(| bie Idferlid^n Xruppen, bie bod^ grogentbeilS
^embe tDaren, aufredet erl^Iten. Sei bem erflen SSerfud^
SreneS, eine @pnobe im entgegengefe^ten 6inne }u ux^
fammeln, erlauben bie Xruppen tumultuarifd^en 9&iberfprud&,
fo bag bie SSerfamntlung gar nid^t }u 6tanbe fommen
tonnte ^). 3rene mugte bie betoaffnete fSRai^t erft untgefialten,
el^e fle ju bem gro^n Unternel^men fd^eiten fonnte, boi i^
am ^erjen lag. @te lel^nte fid^ babei an baiS in 2:^acien Der^
fammelte firiegdbeer, bad unter Snfübrung eined i^rer ®ün^
linge, eines SBerfd^nittenen, beiS Sogotbeten @tauraciui8, fianb ^).
hierauf fonnte fle bie ^^reunbe ber Silber unb aUe il^re Sn^
bänger iu einer Aird^en^erfammlung berufen, bie fte ebenfalls
ali öfumenifd^e bejeid^nete, als bie ftebente, fib^^^i^ ^^ f^ßcn,
toetd^e einfi bie monotbeletif^n @a(ungen toertoorfen l^atte*
©ie tagte in Sflicäa im September unb DItober 787»). »ber^
mal£ nabmen gegen t)ierte]^alb]^unbert Sifd^Sfe unb geifttid^e
©ürbenirfiger %^ül an berfelbett.
9J2an gebt too^I mit biefer SSerfammlung ju fd^rf iniS
©erid^t, toenn man ibre Sefd^Iüffe toom tl^eologifd^en @tanb^
punft a\a fritiftrt 6ie Ugt Ttd^ bod^ nur aU eine ^tt^
fammlung ber Dppofttion gegen bie frfil^ere, in toeld^er bie
1) fim 7. (ober nad^ bem cod. Paris Reg. 1710 am 17.) Sbtgufl
786. ^a^pf^a a. 3. b. SS. 6278 @. 461, 16. IX. 3nb.: 6 laog
V7Toßkri$-e^g tx Tuhf olxi(wv aQxovTtoj*.
2) Oerettf im @e)>tfmbcr 786 »mrbe @taitraciit0 )u biefen S^ruppen*
Üfdim oon 3rene gef(^(tt. 2:]^(o))]^ane« 6. 462, 6.
8) 2)aiS Sonett tourbe am 24. (September 787 eröffnet (na(^ bcn %hm)
1
C^nctt in iRicaa 787. 93
8llbert)cte^rung t)ertt)otfett \Dax, bctrad^lcn. S)a8 t)i)me^m|ie
boftrin&te SDIotto teutbe wn ben SuiSfprfld^en ber alten
Jtird^en)[)&ter )u ©unflen ber .Silber l^ergenommen ; man berief
[x6f auf ba* ©elfplet ber frül^ren fird^Ud^en Qal^rl^unberte.
aiudfprfid^e ©regoriS t)on Sflpffa unb be^S Sol^anneiS S^r^fofiO'*
ntuS, bie biefen ®ei{l atl^meten, tDurben in ber SSerfammlung
mit freubigem Suruf bett)iD!ommnet. S^l^eologifd^ meinte man bie
t)ornel&mj!e ilird^enlel^re, ba6 bo« SBort HRenfd^ geworben fei,
burd^ ben anblidt ber Silber ju beflätigen.
2)ie aRel^r}al^I ber äinteefenben gel^^örte ben bidl^er unter«*
brüdften Silberfreunben an; pe fefete fid^ ber Partei, bie bt«^
ber am 9luber gemefen toar, entgegen. Sine älnja^l t)on
fold^en, bie ber frflberen @^nobe angebangen l^atten, tDurben
als reuige @ünber aufgenommen ; benn ben SBeflanb ber Jtird^e
iDoHte man mit ibrer Serbammung nid^t fd^mälem. Svm
Sd^Iuffe bi^It man an bem Unterfd^ieb ber SSerel^rung unb
ber SInbetung fefl, bod^ bebnte man bie erflere fo tpeit ali
möglid^ auiS unb mad^te [\t jur ^flid^t^).
S)ie Segaten beiS römifd^en $apfled nmren }ugegen unb
flimmten bei.
S)ie ©^nobe i|i infofern unöergefelid^, ate fie bie aeufeer-»
lid^fetten ber Serebrung, 9läud^ern unb £id^teran}flnben, be^
(rfiftigte, auf ben 98egen fon)obl ate in $rit)atbäufem. !Cer
alte !X:)ien{l, ber frflber in ber Jtird^e gebräud^Iid^ getuefen
toax, mürbe burd^ biefe SBieberaufnabme nid^t aUein erneuert,
fonbern aud^ nad^ ber bilberfreunblid^en Seite bin ertoeitert
3)a§ tS nun foteeit lam, mar, mie angebeutet, Domebm'*
lid^ aud^ baS Serbienfi be£ Sogotbeten Staurariui»; e£ tt)firbe
1) SRonfi XIII. @. 878.
94 2)retge^nted Sa))itel.
nid^t ttiBflUd^ getrcfen fein , toenn bie alte ilonoIlajHfd&e ©ol*
batedfa, meldte Jtopron^muS gebilbet unb eingefibt l^atte,
itt SSefiattb geblieben toäre.
Unter ber tl^ätigften SKittoirfung be8 ©tauraciuÄ l^atte
fi(i& bie Äaiferin nod^ t)Ot bem ©oncil berfelben entlebtgt.
Sie ^atte [lä) auf bie afiatlfd^e Äüfte jurficfgejogen unb ju=
gleid^ jene ?ßrätorianer in Sonftantinopel eingclaffen. Sie
forberte bann angeblid^ ju einem beDorftel^enben Äriege bie
SBaffen berfelben; man fd^rieb e« einer t>on ®ott gefd^idften
SSerblenbung ju, ba6 fte ftd& fügten.*) 6obalb aber bie
ilaiferin il^re SBaffen in ^änben l^atte, entlebigte fie fid& aud&
il^rer 5ßerfonen unb fd^idtte einen jcben nad& feiner ^eimatl^
jurüdt.
S)aburd^ fam nun ©tauraciu« an bie ©pi^e ber Siruppen
unb ^Regierung. Äaum aber toar t& f otoeit gefommen , f o
entfprang barauÄ eine tüiberroärtige Sintoirfung anberer
2lrt, ein Streit Srene«, bie ber ^errfd^aft getool&nt morben
lüar unb i^rer fidler }u fein glaubte, mit i^rem eigenen
©ol^ne (Sonfiantin.
211« Sonftantin jttjanjig Saläre alt tourbe, fonnte er feinen
©d^imerj barfiber nid^t t)erbergen, bafe er felbft mifead^tet unb
bie faiferlid^e ©etoalt in ben ^finben beÄ ©tauraciuÄ toar,
JU bem alleÄ SSolI jiröme. Qu ber Unfelbftänbigleit, ju ber
er )[)erbammt toat, gel^ört t&, bag t)on jener SSermäl^lung mit
ber 3;od&ter beS fränKfd^en Äönig^B, burd& toeld^e er perfön**
lid^ed 9lnfe]^en er^lten l^ätte, nid^t me^r bie 9flebe n)ar;
fel^r JU feinem SSerbrufe toar er mit ÜKaria , einer armeni=
1) S^cop^ane« j. JJ. b. ®. 6279 @. 462, 15: ol in 6 &eoC fin-
©tauraciud unb (Sonßanttn VI. 95
fd&ctt gürftcntod&tcr, ^ermä^lt^). ©t fafete bie Slbfid^t fid&
aller biefer SBanbe ju cntfc^lagcn unb fcittc SWuttcr naä) &u
cilicn }u t)crrt)eifcn. ©r fclbft ttJoHte Äaifer fein. Slllein bem
mäd^tigen unb fingen ßunud^en mar er bei SGBcltem niäjt ge^
tt)ad^fen; feine 3lbfid&ten mürben entbecft unb feine Sertrauten
naä) fd&toeren Sättigungen nun l^rerfeltö naä) ©Iclllen "otx^
bannt 2). 3n biefem aWoniente l^at Qrene ben ©ebanfen
gefaxt, \iä) für Immer In ben SBefig ber ^öäf^tn ®ett?alt ju
feften. 6le forberte t)on. ben 3;ruppen, beren Drganlfatlon
ja jum großen 2;^ell Ibr SBerf mar, ben ©d&mur, bei ll^ren
ßebjclten nlemate ßonftantln alSÄalferanjuerfennen^). Unb
fo)[)lel oermod^te l^r SBort bag blejer @tb wn bem größten
Sl^ell ber Siruppen gelelftet mürbe. 6i8 fci^len ll^r In ber
^W üu gelingen, ma« ber fingen ©opl^la unb ber bel^arr^
ll($en SRartlna nlc^t geglüdt mar, ble imperatorlfd^e @emalt
auÄfd&Ueßenb In ll^re ^anb ju bringen. 2lber mle [lä) nld&t
anberiS ermarten liefe, fie fanb aud[i SSSlberftanb. 3)le Siruppen
beiS 3;bema Slrmeniafum t)ermelgertett bei ber 9lnfunft be«
falferlld^en SBeöoHmäd^tlgten SllefluiS, ber felbfi bemogen
mtirbe an ll^re ©pl^e ju treten, blefen 6lb iu leijlen; fie
toerlangten bei ber alten gormel ju bleiben, In meld&er fie bem
ßonftantln unb ber Srene, nld&t ber 3rene unb bem ßon-»
fiantln 2;reue t)erfprad^en*). 6ln UnglüdE für bajS römlfci^e
1) 3*" 3^^« 788 löpe 3«nc i^rc ©erbinbwng mit bem fränfifd^cn ^ofe:
im 9{ob€mbtr beffetben Sa\)Xi& bermS^lte ft(^ (Sonfiantin mit ber 2(rmemerin
^ana (^mpfymtü g. 3. b. 3B. 6281. @. 463, 27).
2) 3m 3a^re 790 u. %e. 2:^eop^ane0 j. 3- b. 3B. 6281. e. 465 de Boor.
3) etog ov Cjg, ov xaTaöt^üfjid^a lov viov aoO xQarfjaai. XfftO*
pf^m^ @.465, 11.
4) obdk liQüiuaGofAiv rb ovo/ja EfQ-qvrjg tiqo Kfuvinnrrlvov,
(tXXä KtüVOTavrlvov xa\ Eigi^vrigj tog ($ «{»X^g naQiliißofjisv. 2^eo«
p^one« @. 466, 2.
96 2)rdse^nted dopntl
Sfleid^ in biefem äRomente, bag bie ^nippen, totU^
bie @ren}en gegen bie SKraber bertbeibigen foDten, in bie
©treitigfeiten über bie l)6ä)^t ®ett)alt l^ineingejogen tDurben.
2)02 Sntfd^eibenbe mar, bag anif bie anbeten Sruppent^ette
bem ertoäl^nten ©efd^luffe ber Armenier beitraten. 3n einer
allgemeinen Serfammlung ber )[)erf<i^iebenen ^eereiSabtl^eilungen
umrbe Sonflantin (d& Imperator anerfannt ^). @r mürbe nici^t
aQein an& feinem ©emal^rfam befreit, er trat aliS iperr unb
©ebieter auf. Seine SRutter t)ermied er in ben Don il^r ge^
bauten pr&d^tigen $ala{l, mo fte fortan rubig leben foEte.
2)ie bef^ebenbe SHegierung aber toarf er ol^ne äHfidjtd^t auf
fte auiSeinanber. S)ie beiben mäd^tigflen SRänner ber S^it,
@tauraciuiS unb SetiuiS, beibe @unu^tn, mürben na(| ^u
menien t)erbannt *) ; unb im SSertrauen auf bie @rgebenbeit
ber Xruppen untemal^m nun Sonßantin, feiner SrntSpflid^t
a\A Aaifer )u genfigen. S)abei aber b^tte er fein ©Ifld. @r
mugte toor ben Bulgaren jurfidmeid^en unb Don bem Sommer«*
fetbjug gjgen bie Araber im 3abre 791, ber i^n nad& 3:arfu«
fübrte, lebrte er bod^ mit leeren ^finben }urfi(I, fo bag er
ate gefii^Iagen angefe^en mürbe ^). SRan lann fid^ biefeSSer«'
lufie mobi baber erflfiren, bag bie $arteiungen in bie
3(rmee eingebiungen unb ber gemobnte Sinflug beiS Staura«'
ciuS ni(bt babutd^ toemid^tet mar, bag er in ber SSerbannung
lebte. Sie Sonßantin nad^ ber ^uptfiabt iuxMtam, fflblte
1) 3m ortober 790, 2:^eo))^ed @. 466, 18. 2)te feierlfd^e $ro'
Hamatbn (Sonpontinil jum regterenben Slugufbid {avriyoQ€v&ri^ h t% tpo^tp
SUt tijg Gttxgäg avrov) Ctfolgte bem 9hce))^oniiS, j^Qovoygafpixov aivrofiov
@. 100 ed. de Boor aufolge, 10 ^o^re 2 Wonatt 2 Sage na^ Seod Sobe,
b. i. ben 11. iRooember 790.
2) 3m 2)c)ember 790. Xfitopffoxidi @. 466, 12.
3) 3m Oftober 791. 2:^eo))^aiie< j. 3. b. SS. 6284 @. 467, 17.
Äbfunft jtoifdjcn (SotiPontin VI. unb 3renc. 97
er ^ tttd^t flarl flenug, bie QtQtn bie ütegierung feinet
SRutter eingenomntette ©teSuttg }u bel^aupten. @t tDurbe
betpogett, Qrene tolebet aU Ädferin anjuerfettnen. S)ie
Seglüdroönfd&ung be« SSolfeÄ erfolgte iebod^ in berfelben
gormel, in ber fie einp bie Slrnteniet l^atten leijlen motten:
Eonflantin unb Qrene, nid^t 3rene unb ©onfiantin 0.
Srene l^tte feine anbere Seibenf($aft al& bie htä (S^x*
gei}e£, ber j^errfd^fud^t, unb biefer gefd^a^ aud^ baburd^
@enüge , bag fte oll& SRittaiferin aufd 9fleue genannt tourbe,
gleid^ al& befleiße i^r iDorntunbfd^aftlid^eiS Serl^Unig nad^
tpie j)or. S(ud^ biefe Uebereinlunft aber tonnte nid^t
ol^ne ©etpaltfantteit bel^u^tet toetben. 3enen 0le;iuiS, ber
mit ben Slrmeniern in Sinüerftänbnig getreten toar, berief
Sonftantin }u fid^, unb ba il^n bie Armenier toieber jurüdt"
forberten unb bie 9Reinung toerlautete, fie Ratten im @inne,
benfelben jum Jtaifer }u erl^eben, lieB il^n Sonftantin ge^
fangen fe^en. 9lod^ eine bringenbere ©efal^r aber brol^te
il^m in ber ^auptßabt felbji. @r ^atte im 6ommer 792
gegen bie Bulgaren nod^ unglfidCUd^er gefod^ten, cl^ früher ^).
aßan gab i^m @d^ulb, baB er fe^r unvorbereitet einen älngriff
gegen bie fefte ©tettung ber ^^einbe unternommen l^abe. ältö
er flüd^tenb nad^ Sonflantinopel jurfidCfel^rte , fo gaben bie
2:rut)pen, bie ben ^aifer fär untöd^tig bieUen, bie älbftd^t
1) 15. Sonuat 792. ^:i)topf^na ). 3. b. m 6284. e. 467, 18:
6 ßaatlixtg dvayoQ€vct avrrjV (ttiv id(av firir^ga) naXtv xal awcv-
(fTi^/C^rai avv adr^ tos ^1 '^QXVSt KtovaxavrCvov xal Eigi^vrjg, l^ergt.
(Beorgtud ^martoIuiS @>. 667 ^. 5 ed. Muralt Wm^m, auf benm (Son«
fiantin VI. allem erfc^emt, flnb ntd^t erhalten. Sabotier, DeBcription g^-
Durale des monnaies bjzantiues II. <^. 69.
2) (Son^antin lourbe am 20. Quli 792 tum ben SButgoren gefc^togen.
21)eop^aned @. 467, 26.
b. 9a nie, aSßettgefil^id^te. V. 2. l.— 3. %ufL, 7
98 S>rei}e^nte8 SofNtcL
hxnb, eilten ber es^t ht& ^oprott^nnuS, 3txctf^mii, auf bett
Zfycon }u erl^eben^). Sonftontln eitflebigte itd^ beiS 9lice^
p^oxva, ber bod^ fein Ol^m toar, auf bad (Sraufamfie; et
Ue^ i^n feineiS Suaenlic^tö berauben, feine vertrauten ^^reunbe
an ber 3unge ))erfiümmeln, aud^ 9le;iuiS kourbe l^iebei unt'^
gebrad^t^). 3n aOe bem ^atte er bie SRuttet auf feiner
@eite, )u ber i^e SBertrouten koieber surfidgelontmen maren.
(Sben burd^ beren Sllatl^ foD Sonftantin ju feinen ©raufant''
leiten verleitet iDorben fein. 3loä) verharrten bie Slrmenier
in i^rer (Smp&rung°). 9Rit ben älnl^angem unb ^twVtmää)^
tigten SonftantiniS, bie in il^e ©etvalt tarnen, verful^ren {te
auf biefelbe SBeife, tvie biefer gegen il^re ^eunbe. 9Rit
Slenbung unb SSerftfimmelungen ber Xnffil^rer f&ntpfte man
um t>a& Jlaifert^um. ©nblid^ brad^te ßionfiantin ein gro^d
jßeer avä bem gefammten äleid^e }ufammen, mit tveld^em er
bie Armenier in offener e^etbfd^lad^t am 23. 3Rai 793 nieber«
n>arf. !Sud^ ^ier tvirtten SSerr&tl^ereien ein^ benn aud^ unter
ben Armeniern l^tte Sonfiantin feine eJreunbe. S)ie Araber
trugen, mie ftd^ nid^t anberä ertparten lieg, tpfil^renb ber
Jl&mpfe neue SSortl^eile bovon, bod^ bad mad^te fo großen
Sinbrud nid^t.
Um fo mel^r lag baran, ob bie jtpifd^en ber SRutter unb
bem @o^ne inmitten ber ©t&mme ju 6tanbe gebtad^te SSer^
1) 2:^cop^aiied j. 3. b. SB. 62S4 @. 468, 8 ed. de Boor: ißovXev-
anvro l^ayayetv NiXfj(p6Qov rov anb KtuaaQtov xal ar^aai sis
ßaOil^a,
2) 3m augufl 792 an eittem ©ottnabcnb (4. II. 18. 25). ^ü^*
pim^ ^' 468, 16.
3) 2)te (Sm^ontng btr armenifd^ £ni))|7en btaäj auf bie Jhinbe )oon
ber ^(enbitng bc8 Stleimd im 92m)embo 792 oud; wiä^ bem Dflerfefle —
7. ^ril 793 — 30g (SonPatitin gegen (it and (2:^eo))^anc0 3. 3. b.
©. 6285. @. 469, 1 ff.).
Sbtunft stmf^en (Sonftantin VI. unb ^renc 99
einiflung ftd^ bt^avcpttn iDflrbe. ^ trat nun eine SSertDid^^
(ung l^öd^fi perfönlid^et %rt ein, n)el^ älOeiS in)eifel^aft
ma($te.
3nt 3a]^te 795 trennte ftd^ Sonftantin eigenmäd^tig t)on ber
il^m auf gedrungenen ©emal^Un ^). SOtan barf taum toieberi^olen,
fo oft e« aud^ gefagt toorben ifl, feine ÜRuttet l^abe x^m
"fyittin beigeflimmt, um i^n loer^a^t }u ma($en^). Unleugbar
i% bag \>a& SSerfal^ren bed Rax\tx& ol^nel^in aliS ein tird^^
ttd^ed Sierge^en betrad^tet n)urbe. Sonßantin l^atte bann in
einem S^fammentreffen mit ben Arabern ben Sieg batoon
getragen^). S)en (Sinmol^nern üon (Spl^efuiS gemalerte er
Steuererlaß unb gab il^nen anbere Setpeife feiner ®nabe.
ßr mar mit einer ber im ^ofbienjie flel^enben Skimen,
Sil^eobota in bie engfte aSerbinbung getreten. S)iefe felbfi
fd^mfidte er je^t im 9luguft mit ber ftaiferlrone unb fe^te
burd^, baB er im September beiS ^al^reiS mit i^r ))ermä]^lt
tüurbe. SRan ^at tS bem ^atriarc^n ^araftuiS immer al&
ein fd^mereiS SSerge^n angered^net, bag er fomobl bie SSer^
fiogung ber 3Raria in ein Jt(o{}er, ate bie Srl^ebung unb
SSerm&blung ber 3;^eobota gut gei^eiM ^abe.
3m 3a^re 796 fd^lug ffonflantin fid^ glüdflid^ mit ben
^Bulgaren, beren a;ributforberung er mit i^öl^nlfd^er Q^xM^
toeifung abgefertigt l^tte. 6in Singriff ber SKraber auf SKmo*
rium mürbe }urfid(gemiefen. 3)aiS SSerne^men jti'ifd^en bem
Aaifer unb feiner äRutter mar nod^ immer äußerlid^ ein guteiS,
1) 3tn gonuar 795.
2) Z^pfi<mt» a- 3« b. 93. 6287 @. 469, 22: fAtariaas 6 ßaatXiifs
rriv iauTov ywatxa Alagtav vnoßol^ rrj^ iavTov juriTQog itfu/uiivrjg
jrjg KQ^fjs TTQog To xaTayvuad-^vat avTov vnö navJtov f^ißtaanxo
ttvTtjv Toü yiviad-ai fiovdffTQiav, ^etgt. (8eorght0 ^tnartodüB @. 668.
3) flm 8. SRai 795. 2:^eop^nd8 a. a. £). @. 469, 27.
7*
100
fte befud^ten Me Sdber Don ^ßniKi V- Sber h^ löngft (atte
bte SRtttter t^ SRtgKOigung ber neuen &tt px erfranen
gegeben; ed mo^te Sinbnuf onf fte, tas ber fiaifet bie
SÜttiUx, roiU^ ben ^ßatcior^ n)egen jener ScnceffUmen
tobelten nnb bie tbr ergeben loaren, f^imungdlod {O^tidte.
Unb }u begreifen i^, ba6 bie unregelmi^e Ser^
mäfylmQ bed jungen ^rflen mit X^hota ben ^f unb boi^
Sanb in oufregenbe Spannung »erfe^te. 8te nun Zl^bota
eines ftnaben genod^), unb ber Jtaifer feinen äbigen^
Uid iögerte, ben ipof }tt t>erla{fen, um feine @ema^lin
unb fein Jtinb ju fe^, fo nm^ bie 9^erflimmung unb
bie Sefotgnig ber Aaiferin unb i^r Umgebung geUKibig
an. &ä)(m oft l^tte man in btefen Sonflitten ber Jtaiferiit
gefagt, il^ b<ibe (Sott i^er ^dmmigEeit toegen bie ^5<i^fle
unb unbebingte (SettKiU üerlie^n'). Sinen @enoffen ber
@etoalt glaubte üe nid^t bulben ju foOen, felbß toenn t& i^r
@o^n fei. 9uf btefen @runb l^n mürbe in $rufa ein SSer"
flänbnig getroffen, ben S^eOeitfiten be2 fiaiferiS ein Snbe in
maäjtn unb bie monar($ifd^e ©etDalt in ^reneiS ^b }u
legen^). ^erfönlid^et $aB l^atte boran loeniger 9(nt^eil cü^
1) 3m eeptcmber 796.
2) 7. Oflober 796. Z^p\t<mtii @. 471, 9.
3) 5ütWp\fant» ). 3. b. fB. 6282 @. 464, 18 de Boor: ovx foriv
toQiOfiivov naqa r^ ^e^ xQccrrjaai rov vlov aov r^v ßaailtfttv' et
fiTi ari fOTiv ix &iov Sedofxivr^ aot.
4) ^it ^Qä^äft flammt tx>n S^p^antf , aber anc^ d^eorgtuiS ^amartoln»
pHnmt bamit Übcrdn: 19 ^firriQ avrov ^tonevovaa navras xal (foi^fiur
vnoaxiot ikxvaaaa tiqos kavtr^v hrjgei fifjLiqav initrißiCav nQOf xo
juovttQxv^ai (®. 670). d^bremtf mib ^topifana {Kmrnm über ben ftefogten
8ef4Iufi aufammen. XfftopifQxia 3. 3. b. S. 6289 @. 471, 5: to
»a&el(iv tÖv vtov avTrjf xal fioroxQUTOQfjaai avtriv, IDÖrttid^ fo
((ebremil. (0an§ ft^nßc^ ifi ber 9ludbru(f bc0 ®eorgiuiS ^amartotniB.
^tüt (Sntjmeütng. 101
t)ontlf(ä&e Scred^nuttfl. SBet formte Wefe aber in gäHeit
foU^er 9ltt loon einaitbet utiterfd^etben. S)ott in $rufa maren
aud^ einige ^elbobetflen gegenwärtig; bie burd^ ©efd^ente unb
SBerfpred&ungen belogen »urbcn, ber Äaiferin i^re Dienjie
iu}ttfagen. ^Ran mugte nur bie gelegene Stunbe abtoarten.
VUi Sonftantin gleid^ barauf n)ieber }u einem ^Ibjug
gegen bie 9(raber abging, begleiteten il^n @tauraciuiS unb
beffen greunbe^). S)enen mijst man bei, fie bitten ein
eigenttid^ed Bufantmentreffen mit bem ^einb, in tpeld^em
eine fftr \>a& Steid^ glüdRid^ Sntfd^eibung baS Slnfe^en
beiS JtaiferiS toermel^rt l^aben mfirbe, gu loermeiben gefud^t
unb bie S^orpoflen veranlagt, bie in ber 3:^at falfd^e
^aifciäft }u geben, bag bie Araber nid^t mel^r in ber 3t&^t
feien. ^a& fül^rte }u bem Sefd^luB, bag ber Jtaifer nad^
G^onflantinopel jurfidCgel^en foSe. @r tl^at baiS mit einer ge^
toiffen ©etrübntfe: benn er l^atte fxd^ auf Äampf unb Sieg
gefreut. 5Rad& feiner Änfunft in ber $auptfiabt fam il^m im
€ircujS nid^t bie Sufnal^me entgegen, bie er ern)artete. 9lDed,
tDOi er t)or fid^ fal^, tDurbe il^m bebenflid^ ; er eilte^ nad^ einer
@teSe }u lommen, t)on mo er bem in ber ^uptflabt naiven*
ben Serberben entrinnen unb anberiStPO; bei Soll unb $eer,
h)ieber fefien %n^ faffen lönne. ®r füllte gleid^fam ein Ser^
l^&ngnig über feinem ^aupt, bod^ nod^ l^tte er {einen begriff
toon feiner perfönlid^en Sage. (Sr traute auf bie Umgebung,
bie 2u feinen f^einben gel^örte. ®d^on ^atte {xd^ feine
@emal^lin eingefunben, um an feiner Sbreife 2^eil }u nel^^
men. ^ber in biefem SugenblidC traf eine neue Sfnma^ung
1) 2)cr Sefbjug nmrbe im äRfirj 797 unternommen, ^ü^^ont» }.
3. b. ®. 6289 @. 471, 20.
102 2)r«3e^nt«S (Sopttel.
ber fiatferin an il^re ^^eunbe ein, mit. bet 9Iu£fü^rung bei^
gefaxten $lane£ nid^t ju sögetn, tDtbrigenfaOd fie felbfl intern
®o^ne il^re SluiS{5l(^nung anbieten mfiffe. tPOiS bodb nid^t ge^
fd^e^en lönne, o^ne i^nen allen burd^ bic atöbann unüet^
meiblid^en @röffnungen üetbetblid^ )u merben. S)iefe S)tO'>
bungen mad^ten aUtn Sebenlen ein @nbe. 3)ie 9R&nnet ber
näd^flen Umgebung be£ Rax\tx&, bie Sonflantin für feine
greunbe b'^ft, übertDfiUigten il^n, toarfen il^n in ein Soot unb
fd^afften i^n in ben $alafl. i^ier ifi bann baiS Ungel^eute,
@ntfe6lid^e gefd^b^n: @onftantin tpurbe in hcä fogenannte
$ur))urgemad^ gefd^Ieppt @d mar }u ben (Sntbinbungen ber
jtaiferinnen beftimmt; er b<^tte bier ha& Sid^t ber äBelt er^
blidt, b^^^ tpurbe er feiner älugen beraubt, auf fo unbarm«
]^er}ige SBeife, baB man ibn bamit um}ubringen meinte^).
1) 9Hcep^oru8 befUtnmt bie 2)auer Der Slegiecung (Sj)nftantmiS VI. fett
feiner (Srflarung gum regierenben SlugufluiS, b. i. feit bem 11. 9{ooeinber 790 auf
6 So^re 9 SRonate 8 Xa^t, 2)ied fü^rt auf ben 19. ^gufi 797 atö ben
Sag, an »el^em (Sonftantin geblenbet mürbe. 2)affclbe 2)atum ergiebt fidj,
tottm man bom ©tur^ ber Srene — 81. Dttober 802 — rttdmörtö rennet,
ba fte aUetn 5 Sa^re 2 iD^onate 12 ütage regiert ^at. SBei biefem 2:age —
19. ^guft — trifft au4 3U, tt?ad Zt^pffondi berid^tet, bag bie SBIenbung
an einem @onnabenb (@. 472, 15) unb im aj^onat Sugufl (@. 468, 17) er«
folgt fei, mad bei feiner eigenen l^atirung, tt7ie f!e ^anbfd^riftlid^ überliefert ifl,
15. 3ult, in beiben iBe^ie^ungen nid^t ber gaU ifl. ®egen Die Hnna^me,
»eld^e liBIenbung unb %q\> (Sonflantin VI. ibentifiärt, bie fc^on (Bibbon
Denvarf, ^at @d^loffer, ®ef(^id^te ber bilberflUnnenben flaifer @. 327, ge>
le^ unb grttnblid) remonfirirt. 5Der Sltefle ^lutor, ber auiBbrücKid^ berietet,
bag (Sonflantin gur 3eit bed ®txa^ feiner aJtutter no^ gelebt Jfoi>t, ift
®tox%va ^amartolud @. 673, 16 ed. Muralt (mieber^olt Don Seo ®ramma«
ti(u8 @. 202, 11), Dgl. ^brenud II @. 14 ed. Bonn. @id^er iß, bag
(Sonflantin im So^re 822 bereite Derflorben mar (Cont. Theopban. @. 51,
16. ^eneftuiS @. 35, 20. 21). (Sine in ber iBiogropl^ie b«S 2:^p^aneS
(@. XXXII 1. 10 ed. Bonn.) Dorfbmmenbe ©teile fann auf Ctonflantin be-
rgen merben, fo bag er na(^ berfelben ^ur 3^t ber 9legierung b«S 9)*2i4ael
tf^^angabe 811—818 no4 am Seben gemefen märe.
^atafirop^e (Son^tm VI. 103
audbtfldlid^ kpitb fiberliefert, ba^ bieiS mit äBtffen unb
SBitten bet Äaiferin uttb i^rcr SWtl&e gefd^l^cn fei. Eonjiantin
tDat bet l^etrfd^ffid^tigen SRutter gegenflber nod^ nie }ur
Selbfifinbigteit gelangt; ate bet aRoment ba}u flelommen
fd&iett, toutbe er toon i^t, bie il^e ©etoalt nld^t toiebet
fallen }u laffen entfd^Ioffen toax, felbft befeitigt, benn ble
^fid^fte @ekDalt lä§t ftd^ nun einmal nid^t tl^eilen. 9Ran
l^atte 9(e]^nU($e5S fd^on öfter erlebt 9leu tpar, bag aud^ bod
®efü^l ber aRutterliebc, ba£ natttrlid^fte ber SBelt, fd^nöbe
üerleuflnet nmrbe. SSon ben @ried^en erinnern bie einen
baran^ bag Sonfiantin bamit nur bie ©emaltfamleit gebüßt,
mit ber er ffinf 3abre frfll^er 3tictp^otu& bel^anbelt ; toa& ber
9leffe an feinem Ol^eim begangen, boiS l^abe er felbfi wn
ber 9Rutter erfal^ren. Knbere er}äblen mobl bie Sonne ^be
fid^ bei biefem 9Inblid( )[)erftn^ert unb fei ein paar 3Bod^en
binburd^ loerborgen geblieben, ^n (Sonflantinopel fd^eint haS
(Sreignig feinen burd^greifenben @inbrud( gemad^t }u l^aben,
bie 9lutorität bUeb in ben ^änben, in benen fie fid^ einmal
befanb. 3rene behielt bie laiferlid^e ©emalt obne @d^m&le«
rung inne. SRand^e unangenehme Begegnung mit ben
berumfireifenben Slrabetn fiel t>ox, »ie benn ber aWarftall be«
6tauraciud geplilnbert mürbe, allein bie fd^mad^en SScrfud^e, bie
(Ernennung eined anberen Jtaifer^ ju proüociren, jerfielen in
9lid^tö. 3tene na^m in ber 3:]^at bie SteDe eined ffaiferiS
ein. Sei ben Dfierfeierlid^Ieiten be« Qa^re« 799 fab man fte
in i^rem golbenen SBagen mit einem tDeigen äSiergefpann
auf fal^ren ^). SSier ^atricier lenf ten bie SRoffe , fie toarf bem
I) 1. %pxü. ^^eop^anrd 3. ^. b. SB. 6291 B. 474, 10. (Bcorgini»
^omartolud @. 671, 5.
104 2)rd)e^nted (iaapM,
aSolfe®elb au«, tele eitift bic ©ottfultt^). ®ie 3a]^te »erben
naä) x^xtx Stegierung gej&^lt Sei einigen Slutoren erfd^eint
Tte al» frömmfle, piifftma, »eil fie il^e ©etpalt butd^ SRilbe
erttäglid^ gu mad^en toujste. Slber \ä)on trat bie ^age l^er^
t>ox, toca nad^ ^reneiS 3:obe »erben foUe. 6tauraciud, beut
eigentlid^ bie Jtaiferin bie (Srl^altung ii^reiS %fycont& ^oxcpU
fäd^Ud^ üerbanfte, meinte benfelben nad^ il^rent !lbgang einem
feiner ©ruber toerfd^affen ju föitnen. Qnbem er S5e»eflungen
unter ben 3;ruppen in ben 5JJroöinjen gu biefem Qmdt toer^
anlaste, iji er plö|lid^ burd^ einen ^lutfhir} umgefommen^.
S)er anbere @unud^ SletiuiS, ber il^m frül^er }ur @eite ge«*
flanben ^atte unb bann entgegengetreten »ar, nal^m je^t
bie l^öd^fle ®ttoalt an ftd^, ebenfaltö nid^t ol^ne älbftd&ten fflr
feine fjamilie, namentlid^ fflr feinen ©ruber Seo. ®r toer*
fd&affte bemfelben bereit« ben Dberbefel^l in a;^racien unb
SRacebonien; er felbfi l^atte bie opfUianifd^en unb anato=
lifd^en ©ebiete in feiner $anb. @« fd^ien nur bei i^m ju
fte^en, über bie Sb^onfolge ju verfügen.
3n »eld^en Sn^anh aber geriet^ bamit bie 3npitution
be« Jtaifert^um« , »eld^e« bie SBelt }u bominiren ben Sin«'
fprud^ mad^te. 2Ba« nod^ nie gefd^el^en »ar, eine ^au be^
fanb fid^ in bem anertannten SBefi| beffelben; unb biefe
grau ftanb »ieber unter bem bominirenben @influB s»eier
(Sunud^en. Da« Siuperium »ar o^nmäd^tig nad^ 2lu6en unb
in einem dufi<^it^^' i^ »eld^em fid^ innere Aämpfe unb neue
Unorbnungen er»arten liefen, ©ottte bie 3bee be« flaifer*»
tl^um« nid^t ganj an^ ber 2Belt tommen, fo mu§te i^r eine
anbere 9tepr&fentation ju X^dl »erben al« bie, »eld^e e«
1) 3. 3mri 800. a^eop^ane« j. 3. b. 3B. 6292, @. 475, 5.
JJcene« iroeite »Icgtenmö. 105
bamalA in Sonftantincpel ftttben tonnte. S)em gegenäber
tpor nun hai ft&ntifd^e Sleid^ fd^on in ben legten 3)ecennien
mäd^tig nad^ 9(uBen unb flott im inneren getporben. S)ie
3utunft bet ffielt beruhte auf feiner ®yifienj unb feiner ^nU
tt)i(lelung.
Oier^e^nteB düprttl
statt ber ®roge.
^ ben älteften S)oIuinenten finbet ftd^ mit bem 9lamen
Jlartö ber 2:itel ^RagauS 9le; loerbunben; er begießt {td^ ba me^r
auf ben Umfang ber äRad^t, ald auf perfonlid^e @igenfd^ften.
3m Saufe ber 3^it l^at ftd^ aber bte 3bee morattfd^er unb
^ftorifd^er ®röge untDtberruflid^ an biefen Flamen gehtftpft
@ri)6e Sn&nner f($affen i^e Bitten nid^t, aber fie toerben aud^
nid^t üon il^nen gefd^affen. @d ünb originale ©eifier, bie in
ben Äampf ber Sbeen unb SBellfräfte felbftfinbig eingreifen,
bie mäd&tlgflen berfelben, auf benen bie Swlttirft berul^t, gu^
fammenfaffen , fte förbem unb burd^ fie gefi^rbert toerben.
Sei ber ^fld^tigteit unb t)er^ältniBmäBigen fiürge be« menfd^^
lid^en 8eben£ ift ed benn immer loon größtem SBert^, kpenn
in ben l^o^en Stellungen, bie bagu f&l^ig maä)tn, ^erfSnlid^^
leiten üon gleid^er Intention unb Araft aufeinanber folgen.
9flid^t aDein gro^ aR&nner, fonbem aud^ ©enerationen t)on
auBerorbentlid^er Begabung gel^oren bagu, um neue lebend^
fähige politifd^e ©rünbungen gu looDbringen. (Sine S)9nafKe
biefer 9lrt bilbeten bie ^ippiniben, inbem fie fid^ gur l^öd^flen
©etoalt erl^oben.
S^eUimg beS 9leid^ed. 107
S)er mittlere $ippitt, genannt Don j^erifial, l^at bie alte
ajlad^t bcr arnulfinaet in älujitafien erneuert unb jie jur
pormaltenben in ben brei fränfifd^en SReid^en erl^oben. Äarl
aRarteU, im SBeft^ berfelben bebro^t, ^t fte bann erfl mal^r^
l^aft burci^gefä^rt , unter unaufl^örlid^em ffampf naä) allen
Seiten unb il^r }ugleid^ hnxä) bie erfte glfidlid^e ©d^lad^t
gegen bie Omajiaben eine für bie ©efd^ide ber SBelt be^
beutenbe Stellung t)erfd^afft unb geftd^ert. @ine burd^ unb
burd^ l^eroifd^e, lebeniSiooIle, unüertPttßlid^e ^atur, auf meld^er
bie Bereinigung romanifd^er unb germanifd^er ®ebiete }u
einer einbeitlid^en SRad^t eigentlid^ berul^t.
2)em l^atte barauf ber jfingere feiner &&f)nt $ippin eine
fefie ©eftalt gegeben. ^\)m ift am meifien bie SSerbinbung
9lquitanieniS mit bem ^an{enreidt;e }U}ufd^reiben. @r bat ben
gro^ @d^ritt getrau, wx bem feine SSorg&nger nod^ immer
}ur&d(gefd^eut maren, ftd^ bie Arone auf ba2 ipaupt fe^en ju
laffen; juerfl nur burd^ bie ©rofeen ber ^ranlen unb bie
Sanbe£gei{}lid^{eit, fobann aber burd^ ben $apfl felbfl, mit
bem er jene SSerbinbung fd^loB^ loon meld^er bie fp&teren ®e^
fd^ide beiS SlbenblanbeiS beftimmt Sorben finb. @r t)erf}anb
bie ®ett)alt beiS ^eiligen ^etruiS nur in bem Sinne, ben bie
@rfolge beglaubigten. SRan ertennt in i^m einen politifcben
ftopf erflen 9{angeiS, gleid^ bebeutenb für bie fird^lid^en unb
tpeltlid^en Berb<niffe. @r t)erbanb, menn tpir m& fo aus-
brödten bütfen, bie intelleftueHe ©ntfd^loffenbeit, toeld&e neue
®ebanfen fa^t, mit ber rfid({td^tiSlofen Sonfequen}, meldte }u
beren SluiSfttl^rung gebort. 9lod^ ipar er aber bei äBeitem
nid^t jur trollen 2)urd^fäbrttng (einer 3been gelangt, ald er
au« bem Seben fd^ieb. ^n feinen legten ^Qi)xtn trat eine
SSeränberung in SÄom ein, burd^ »eld^e bie »id^tigfie feiner
8w>c<jgu! ^wiiffXttLf ^ wäx tau 9^1^ ^cetfd^a^t inabt.
ftnl bor UmeUucirun^ mm SanüaBiai mk cor SdDcgpag
no bor ^btsiilät bct ^^ntnieiidi gdootscr €fti ■ f "Hoiüpter
flrywibcr bon Aüiiigl|BK bern^ Kit bes Baä/km (atte
$f;n^ Scrtn^je pt €taabe gcbco^, bie aber siibt cboi
ime ge^oltoi bmrbeiL SRon fie^ too^, bofe bie ^ecrf^o^
ipeber i« 9Be^ lukft Cftea, tt>d)tr t« gtaHfcHrcul^ «inI^ in
(Bermniteit gttiiffett UKir.
tUbtiaQ loarat bie rinmttflmt Axäfte in ÜS^foaaaq, alS
be( Zob ^it^imtf bie fc^lvtcfte ^nige l^beiffi^rte, Dim beten.
£dfimg oOeS Snbete ob^tUA. Qx ^tntedieg {loei €d^e, bie
fi^on bttr<^ bie t^äpftlt^ 6albnng att feine Sto^folget on^
erfmmt wctta, Stod^moIiS griff boA natftrlid^ Srbre^ in
bie &ffentft^ Setoatt ein, iugbic^ in ^Ige ber t>ä|>{^Ii^tt
6an{tiim, t>on toeU^ bie Stbliii^frit bdS itonig^tond abging.
Set ftdnig felbfi MDsog bie Zl^eilung, tcaft feindS t)dter«
tilgen 9Ud^<, aber mit Seirat^ ber geifUi<ben nnb toeltlii!^
Ührogen feine« 9ieid^«M. 3>a« SSkfen berfelben liegt barin,
bag bem Alteren Sol^e Itarl bod 0ebiet ber Sufirafter unb
9lettfitrier jufiet, ber (Skfammtbeffatnb ber alten 9llet^ mit
^vAnoSfmt ber Sanbfd^ften, bie ber jfingere 6obn 2U feinem
antl^l er^lt. Sd toaren x>trc aOem bie burgunbifd^n fionbe,
ba}tt bie iDon $i))pin b^beigebrad^ten @ebiete, anf ber einen
1) paterno jure, nnc bie Annales Mettenses (@. 335) fagen. 3n
8e)ic(^g auf bie Sietd^dt^lung oon 768 ((fliege t4 mtd^ bcn SlniSfai^nnigen
OeUneri, 3a^ibtt(^er fippini @. 525 ff. an. 2)te bagegen angefahrten
Datierungen erUbigen m jum Sl^eil an(^ bed^b, toeil e0 <l^nmoU»gif<l^
SefKmmungen finb, meldte ben ^ortbeflanb ber fSnigUd^ iRa(^t be^d^ncn.
dinge^be (Erörterungen über bie controoerfen $untte anjufleKen, liegt mir
m^ bef^fb ferne, weil bie 2:^eilttng nur turjen 8eflanb ^tte.
^^eiümg b€d Stetere«. 109
Seite getmanifd^e : 9llentannien unb (Slfag, auf ber anbeten
tomanifd^e : ^roioence, ®otl&ien unb ein Xl^eil üon 9(quitanien ;
eben bie ^rot^ingen, meldte bie Sugfiuge }u Statten bel^nfd^ten.
S)ie beiben Jlönige n)urben fd^on int Oltobet beiS ^o:fyxt& 768,
unmittelbar nad^ bem 3:obe beiS ^attxi : itarl in SHopon, RoxU
mann in ©DiffoniS, beibeS alte @i^e ber SRad^t bet faUfd^en
ganten, gehont, empfingen bie ^ulbigung ber ®roBen in
ben il^nen gugefaOenen Sanbfd^aften unb erfd^ienen aliS
ftfinige nebeneinanber.
S)ie bif^orifd^e ^age toax nun, ob baiS ^antenreid^ tro^
biefer 3;]^eilung ftd^ in feiner (Sin^eit be^upten; ob bie
3Raä)t, »eld^e ^ippin begrünbet b^tte, ftd^ emeuem unb
fid^ befefligen, ober ob fie in bie Sefianbtl^eile , aud benen
fte entfprungen toax, serfaDen n)ttrbe. Siefe (Sioentualitdt
umfaßte bie äBeltlage überl^aupt: benn tawn, ob ein ein^
l^eitlid^ed mäd^tigeS ^anfenreid^ fid^ behaupten n)ftrbe, biitg
bie Situation aller anberen SRAd^te ab.
Sr&nfifd^ed ©roglönigtbum.
älnfangiS bc^tte ti hai Slnfel^en, al2 ob bie beiben Srüber,
toie einfl i^r %ater unb ibr Obeim in gutem SSerflfinbnig
miteinanber leben unb bie @inbeit beiS Sleid^eiS in ibrer ©e^
meinf^aft reprftfentiren mürben.
äRan \)at toon jeber mieberl^olt, gleid^ bei ber erfien
Untemebmung, meldt^e notl^menbig tourbe, um bie äRad^t bed
^ateriS in bem faum begmungenen älquitanien aufredet gu er^
ballen, fei Streit gmifd^en ibnen audgebrod^en ; Aarl l^abe bie
^filfe Jtarlmannd nad^gefud^t, biefer fte ibm aber in ^olge
ber ©inreben feiner ®ro6en üertoeigert. ®anj fo »erbält ti
fid^ nun nid^t. S)er Sater aSaifatS, ^unolb, toax ava bem
1 10 Sierse^nted ücopHA.
Alofler, in mläjti et ging, ati er feinen Sol^n }u feinem
@rben etllärte^), ^ert)orgetreten , unt bie alte 3lutorttfit
feineiS iQaujeiS iDiebet l^tjuileUen. Staxl mai)U ftd^ tmt>er)flg<'
Ixä) auf ; unb a gelang il^m, obtDOl^l er nur eine bef<$tfinfte
9ln)al^l 3:ruppen l^atte, bie (Smpörung nieber}ufd^lagen, fo \>a%
^unolb in baiS benad^barte SBoiSconien flfi^ten mu^te. Um
ftd^ be« Sanbei5 gu tjcrftd^ern, führte Äarl eine fränfifd^e
SRilitärfolonie nad^ einem feflen @d^loB/ boiS er errici^tete,
baS feine ^eflimmung f($on burd^ feinen Flamen Derr&t^. @d
ifi e^onciacum. hierauf fanb ftd^ ber ^ergog üon SBoiSconien,
SupiuB betrogen, ^unolb an Jtarl au£}uliefem. 2)ag nun
biebei Jtarl bem ©rogen bie Seibttlfe feineiS Sruberd üerfogt
toorben fei, finbet ftd^ toenigpen« in ben glaubtoflrbiflflen
Slad^rid^ten nid^t ®d lägt nd^ fount benfen, ba biefem felbfi
ein3:b^il t)on Slquitanien jugefprod^en toar. 5Die Untemel^mung
tDar aber in ber $au))tfad^e fd^on üoQenbet, als er bcrbeifam,
fid^ mit feinem SBruber ju befpred^en. SWan begreift e«, »enn
er bi^tauf jurfldfging. @iferfud^t möd&te er erapfunben b^ben,
in ber ©ad^e aber h)ar fein Slnlafe gu einer ©ntjtociung. Sei
n)eitem entfd^eibenber toixttm bie in 9lom auiSgebriKbenen
Errungen auf baö SSerbfiltnig ber beiben Srilber.
Sflad^ bem a;obe ©tepban« III. im 3abre 757 toax bemfelben
fein leiblid^er ©ruber ^aul I. gefolgt, beffen erße ^anblung
barin beflanb, bag er ben frAnlifd^en Jtönig gugleid^ al& x6*
mifd^en ^atriciud begrfigte unb i^m üerfprad^, an bem t)on
feinem Vorgänger mit ibm gefd^loffenen ©flnbnife mit fammt
1) Annales Mett. Mon. Germ. Script. I. @. S28 f^abm btefe 9ladi»
ri(4t in bem S^^Ie, in meld^em fte befonberd glaubtoürbig fmb; ber ^ifoll
erinnert an bie (Sntfc^liegungen jtartmannd uub 9{ad^i8, bie ffiö^ftt Qktooit mit
bem Jltofler jn iKrtaufc^en, bie in biefelbe 3ett fallen.
3e(bpg gegen Stqmtonten. H]
bem römtfd^en 93olf hx6 an fettten legten Sebettöl^aud^ fefi^
}u]^alten. S)a6ei i^ ti benn in ber "^at auä) geblieben:
benn ba& 3J2otiiD toalUtt ja inrmer Dot, bag Storn gegen bie
Krd^lid^en geinbfeligleiten wn Sonftantinopel nid^t aDetn,
fonbem aud^ bie politifd^en 9(ngriffe ber Sangobarben unter
bem Jlönig 3)eftberiud ht& ftäntifd^en AönigiS unb feinet
fd^fl^nben SBorted beburfte. 3taä) bem 2:obe $autö I. im
3uni 767 traten in ben römifd&en ängelegenbeiten »eitauÄ'
febenbe 93em)idklungen ein, beren ^auptmomente ftd^ bal^in }u^
fammenfaffen laffen, bag }uerpt bie Partei ber römifd^en ©rojsen
bie Oberl^anb b^tte unb einen SRann auiS i^rer äRitte, @on«
flantin, einen Saien, bem in aDer @ile bie geifülid^en SBeiben
ertbeilt tporen; auf ben päpfllid^en @tubl fe|te. S)iefer $apfl
fd^int auf eine äludföbnung mit ben ©ried^n gebadet gu
baben. ®egen il^n aber erbob ftd^ eine plebejifd^e ^ttion,
)u beren Unterfüüfiung eine @d^aar Sangobarben in 9lom
einbrang.
S)urd^ biefe timrbe im @egenfa^ ju ben ))omebmen
Saien ün ftloflerbruber auf ben pfipfilid^en @tubl erbeben,
bed 9lameni8 $b%P^; ^^ ^^ f^4 ^ur @inen Xaq }u be^
l^oupten t)ermod^t. @int)erflanben mit einer anberen ga!tion,
beiDirfte ber ^rimiceriuS ber Aird^e @btiflopbontöf baB eine
ntut 9Babl vorgenommen tourbe, auiS ber ein SBertrauter
5ßaute L, ©tepbön IV. ]^ert)orging.
Um Ufurpationen tt)ie bie le^te ju t)erbflten, loer^
fammelte @tepb<^n ^tne bifd^5flid^e S^nobe in 9tom, p ber er
bie beiben ^anlenlönige einlub, ibm in ben beiUgen ©duften
betoanberte Prälaten }u fenben.
®urd& Äarl unb Äarlmann ttnirben jtoölf fränfif d^e S3if (!^öf e
nad^ Stom abgeorbnet unb bafelbft unter ibter 3)titn)ir!ung
112 ^iet^e^nteS (Sa|ntel.
Sefd^lüffe gefaxt, bie ber Sage ber SHnge tnt^pxaä)tn. S)aÄ
SBefentUd^e betfelben liegt barin, bag 9liemanb jemals auf
ben p&pfllid^en X^xon tx^obtn metben foEe, ber ntd^t im
S)ienfi ber Äird^e »on ©tufe ju 6tufe emporgerüdt fei, fo
ba^ ber neue ^opfl sugleid^ ben ©d^ug ber römifd^en @ro§en
unb ber fräntifd^en £finige für fid^ l^tte. SHe beiben Araber
tDaren l^ierin mit einanber einüerflanben. S)ann ober brad^en
am rSmifd^en $ofe neue drrungen aui$, burd^ meldte i^e
@intrad^t geflört timrbe. (Sl^fiopl^orud unb beffen @o^
SergiuS flberjogen ben ^opfi in feinem loteronifd^ ^ßokß.
Aönig S)e{tberiuS eilte il^m in biefer @efa]^ )u igfilfe unb
rettete il^n wx feilten 98iberfad^em. Salb aber entfpannen
fid^ ^inbfeligfeiten jtDifd^en bem ^^apft unb bem longo^
barbifd^en Jtönig, ber, eben auf feine SSerbienfle um bie
römifd^e Jlird^e pod^enb, bie Siedete berfelben migad^tete. Sin
biefen ^envirrungen ^atte nun ber ©enbbote beiS A6nig£
Aarlmann t)ielen Slntl^eil. @r flanb anfangt auf ber Seite
ber m&d^tigen Slömer; ^ranlen iparen babei, a\& ber $apfl
in feinem ^alafl äberfaden mürbe ^). ®leid^ barauf aber
finben mir Aarlmann mieber mit Aönig S)eftberiuS in gutem
@int)emebmen, bie engfie ällliance mürbe jmifd^en i^nen ge^
fd^loffen, an bie fld^ eine fel^r umfaffenbe ^milienk)erbinbung
antnflpfen foSte. S)er @o^n beiS Sangobarbenfönigig abeld^iiS
(SlbalgifuÄ) fottte ftd^ mit ber ©d^mefier ÄarlÄ unb Aarl--
mann£, Sifela loermäblen. 2)ie Aönigin Oertraba mfinfd^te
nid^tS mel^r, atö aud^ il^ren älteren ©ol^n Aarl in biefeS
SBerl^ältnife ju jiel&en, fo bafe bann eine ©oalition ber granfen
1) ©(i^eibcn ©tep^on« IV. an Start bei 3aff^ o. o. D. @. 168 ff.
ep. 50.
©ercinigung bc« ^itiä^, 113
unb Sangobarben }u Uttounften tt& ^opfted Stepl^an }u
©tartbe gefommen toäre. Qn biefcr Sebrärtflittfe toenbete fl<i^
nun ber 5Papfl an flarl felbft. ®r jieHte bemfelben foflor
toor, bafe Äarlmann il^n fetneiS SReid^c« ju betauben öorl^abe.
6r fei bereit, mit feinem ipeere in Italien einjubred^en.
Äarl l^atte fid& bcreitiS t)on einer frül&er gcfd^loffenen
SSerbinbung loiSgeriffen unb fid^ mit S)efiberata, ber %oö)Ux
beiS S)efiberiui8 , tjermäl^lt, aber bie große ßoalition fd&ien
bod^ il^m felbfit gefäl^rlid^ tuerben ju tDoQen. äluf boS brin^
genbe SSertangen beiS 5papfie«, ber il^n bat)or »amte, mit
l)em öerrud^ten ©efd^led^t ber iSangobarben in 33erbinbung
ju treten^), jerrife er ben ©l^ebunb mit S)efiberata unb toer«*
mäl^lte ftd^ mit ber nod^ fel^r jungen ^ilbegarbe, bie mütter«*
Ud^erfeitiS au^ ber gamilie ber alten ^erjoge »on Sllemannien
fiammte. ^ilbegarbe l^at einen Slamen in ber ©efd^ic^ite. 5paulu8
S)iaconui8 rül^mt fie ate bie fd&önjie grau, bie t& im Dccibent
gegeben, üerflänbig unb anmutl^ig, bie }ugleid^ gemußt l^abe,
ben trefflid^flen f^ürflen an ftd^ {u feffeln. 9tiemal£ l^ingen
bie politifd^en, geiftUd^en unb bie eigenften gamilientoerl^ält-
niffe enger jufammcn, als l^ier. ©einen beflen SJerbflnbeten
fa^ Aarl in bem $apfi }u 9lom. Wlt& l^tte ben älnfd^ein,
ate tpflrbe tS jum offenen 93rud^ {tpifd^en beiben SBrflbem
lommen unb ©allien, Italien, ©ermanien in bie fd&merjie
aSeriüirrung gerat^en, aU Äarlmann fiarb. @Ä gefd^a^ im
SDecember 771.
@e^r ungered^ter 98eife ^ob^n 9Rand^e bem älteren
SBruber bie ©d^ulb an bem frühen 3;obe be* jüngeren ju**
1) @(^ret6eii bed ^jleS @tep]^an IV. an Statt unb Itofmonn bei
3aff^, Bibliotheca rerum GermaDicarum IV. (Monumenta Carolina)
@. 159 ep. 47.
J>. «ante, gEBeltflefc^id^te. V. 2. 1.-3. «ufl. 8
gefd^ebeti. 9Ba^ ifl ed jebo^, bag bie frfiiififd^ Station
bei biefem XobedfaOe gteU^om (mfa^ete: d^bemtaim
ffit^tete ben SiüSbni^ ber @nl}iDetungen iUnfc!^ ben betben
ntfid^ttgeit Stfibem; in bem 3:obe Aarbnamtf erblicfte man
eine 9Uttung <md f^^toetet 0efa^, einen SeioeiS ber unfdglü]^
®nabe (Sottet, une ein 3^^off^ ^^S^r S^tn bod (Sefd^Ied^t
ber {^anfen. S)ie ®ttDalt im @efammtreid^ ging herauf an
Aorl Aber.
3Ran barf bie 93ermuf^ng auSfpred^n, bag eS nid^t ein^
seine Siferffld^teleien unb S^f^S^^^n geta)efen ftnb, meld^
bie Srfiber trennten, fonbem bie @efa^ren einer allgemeinen
@ntitDeiung, iDeU^ befonberiS bann unt)ermeiblid^ iDar, n>enn
Aarlmann eine 9lad^(ommenfd^ft l^interlieg, toeld^e berechtigte
flnSvttiäft auf bie X^ronfolge l^atte. 3)eftberiud tDärbe, kDenn
eiS nad^ bem @inne ber 93ertraba gegangen tDfire, )ugtei<$
ber @<j&miegert)ater ber iperjoge \>on Saiem unb 93enet)ent ^),
mit bem fronfifc^en AönigiS^ufe üerfd^tofigert, eine impofante
@teEung gewonnen l^aben. 2)aiS fonnte man in 9lom nid^t
tDfinfd^en, unb Aarl ber @ro6e mugte bagegen fein. S>enn
toeld^n Sßiberßanb l^fitte i^m ein fefl begrflnbeteiS ASnigt^um
in ber anberen ^filfte beiS Sleid^eiS bereiten mäffen.
Obgleid^ jtarlmann Jtinber l^interlieB, fo nmrbe bodft
nid^t baran gebadet, eine 9iegierung in il^rem 3tamtn ein^
}urid^ten, ba t^ il^nen nod^ an einer pdpfUid^n Santtion
fel^lte. SiS beburfte nur ber perfönlid^en Slnnä^rung Aarte,
um ben Uebergang ber älegierung in feine ^nbe l^erbei^
juffl^en. 3^^i ®eifUid^e unb jtpei tDeltlid^ ®ro6e, jene k)on
1) 2)ie eine ber Xödfttx be0 2)efibermd, ^tberga, toca mit ^erjog
SCaffUo Don Sotem, bie anbere, flbelberga (Ibolperga), mit (>eiy»g ISnäfi»
t»n 93enebent lottmSSfit,
ead^fenhieg Don 772. 115
Sifd^öfen, biefe üon anbeten ^ütbenträßetn begleitet, gingen
il^nt nad^ bet SSiEa Sorbonacunt (Sorben^) entgegen unb
traten ju i^m über. Qn ben älteften SRad^ridjiten ifi ntd^t
einmal t)on einer §ulbigung, bie jle geleifiet, ober einer
Salbung, ju ber fte bie $anb geboten litten, bie SRebe.
iBei bem Hbgang ßarlmannS üerftanb fid^ bie SSQeinl^errfd&aft
Aarid gleid^fant loon felbfl.
3)ie ÜMad^t, »eldjie Äönig 5pippin befeffen, vereinigte ftd^
tt)ieber in @iner $anb. 3^^ SBefen lag barin, bafe fie roma^
nifd^e unb gennanifd^e SSölferfd^aften burd^ aSermittelung ber
d^rifilid^en 3bee ju einer ©efammtbeit vereinigte, bod& voax
bie Qaäft bamit nod^ lange nid^t abgetl^an, unb toenn bie
©emal^lin Äarlmann« e8 öorjog, fid^ mit i^ren Äinbern nad^
Italien )u begeben, fo l^at baiS ipabrfd^einlid^ aud^ barin feinen
®runb, bafe fie für bad bereinfiige Sflad^folgered^t berfelben be^
forgt mar unb bafür bei Äönig S)efiberiu8, bem beften grcunbe
ibreiS verflorbenen @emabtö/ f^rffnrad^e unb Sd^ug }u flnben
ertvartete. So n^enig txa im 9lugenblid( }u bebeuten b<itte,
fo ifi bod^ baburd^ von vomberein eine ber großen SDiret
tionen angebahnt toorben, loetd^e bie ^dtigteit ftarl« beiS
®ro6en unb ben ®ang ber S3egeben!^eiten beftimmt b^ben.
ttngeirrt burd^ biefe Vorgänge, im SBolIbeftfe be« Äönig*
tbumiS unb feiner ÜRad^t fd^ritt Äarl junäcbfi }u bem mic^'
tigen Untemebmen, baiS ibm fein SSater ate feine vornebmfie
älufgabe iurfldfgelaffen b^tte, ju bem Stavxp^ gegen bie @ad§fen.
3tt)eimal b^tte ^ippin atö Aönig biefe alten ^einbe an«*
gegriffen. S)a£ erfte äRal im ^idffxt 753 voax er bid an bie
äBefer, an bie $orta äBeflpb^lica Vorgebrungen, mit einer
Uebermad^t, ber bie 6ad^fen nid[)t }u tviberfleben sagten. 6ie
verpflid^teten fld^ nid^t aSein jAl^rlid^ breibunbert ^ferbe ben
8*
116 ^ierjel^nttf C^iteL
"StanUn }u liefern, tDOrin hoä) eine älnerlennung bet ^o^eit lag,
fonbetn fie maäjUn ftd& auä) anl^eifd^ig, ben 5ßriejiern fein
^inbernig in ben äBeg }u legen, meldte in il^r £anb fommen
mürben, um ben d^riftUd^en Glauben bafelbfl ju fnrebigen
unb fte im Flamen ®otteiS ju taufen^). 9)arauf mug man
tDCif)l ben größten SBertl^ legen. @d ift ber legitime älnfang
ber e^riflianifirung t)on aitfad&fen. gttnf Sal&re fpäter iP ej^
nod^ einmal }um Kampfe gefommen. $ippin l^at bieiSmal nur
bie 6md unb Sippe erreid^t. ®r eroberte bamate einen ber
feften ^ßläfee jtoifd^en SBefer unb Sippe unb bie 6ad&fen t)er-
fprad^en, ben SBillen bed Jtönig^S überl^aupt iniS SBer! ju
fe|en. äHan mirb fid^ nid^t n)unbem, menn bie auf bie
Äird^e Bejüglid^en 3ufagen unauiSgefül^rt blieben. 5Der
religiöse ®egenfa^ toax ftdrfer atö jebe Snnäl^erung. 3)ie
©ad^fen loerel^rten bie aDgemeine Slaturgemalt , n)eld^e SlOeiS
trägt al« ein göttlid^e« SBefen bei ber Stminful in bem für
l^eilig erad^teten OiSninggebirge. Sie l^atten @reiSburg ge^
grünbet, mabrfd^einlic^ bod^ filr ben ®ott beiS AriegeiS, ben
fie tjerel^rten, unb e^ tool^l befefiigt dagegen fal^ Äarl in
ben ©fittem ber ©ad&fen D&monen, bereu ®intt)irlungen eben
bie d^riftlid^e Seigre toernid^ten foUte. ^n äSormiS fammelte
fid^ um il^n eine gro^e älnjal^l t)on Heftern in i^ren
tierfd^iebenen Slbfiufungen *) , benen er ben ©intritt im
1) Ann. Mett 753 *• ut quicunque de sacerdotibns in Saxoniam
ire Yoluisaet ad praedicandum nomen Domini et ad baptizandum
eos, licentiam habuisset.
2) Eigil, yita StuTini(Mon. Germ. Scr. U. 376): adsumtis univeisis
sacerdotibus abbaübus presbTteris et omnibns orthodosia atqae fidei
cultoribuB, ut gentem, quae ab initio mundi daemonum vinculis faerat
obligata, doctrinis sacris mite et saave Christi jugum credendo sabire
fecisBent.
eotfd^ft It» fapfltS. 117
€a(|fenlaTtb auf immer ju ftd^etn badete. D^ne bag
ttxoa& üon bem 98iberflanb, ber i^m entgegengefe^t tporben
loare, bettd^tet föirb, erfahren ipit nur, bag er bie @rei8burg
eroberte, bie 3tminful jerfiörte, nid^t ol^ne ba^ man babei ben
)>lö(lid^ ]^ert)orbred&enben 93uIIerbom ate ein bie ^eiligfeit
ber Untentel^mung befl&tigenbed äSunber @ottei8 attgejiaunt
l^ätte; er rüdte barauf an bie äBefer X)Ox, tue bie alten
t^rieben^fd^lfiffe erneuert unb burd^ bie ©teSung wn ®eifeln
nod^mate beflätigt tuurben. @ein @inn toax bal^in gerid^tet,
}ugleid^ eine d^rifUid^ tird^lid^e Organisation auf immer ju
grftnben; fein ganjeS Unternel^men toar loeniger ein JSriegiS'
}ug, al& eine wm Aönig geleitete unb mit ©emalt ber SBaffen
unterfHlfete 3Dlif fion ^). SBon ©ai^fen begab er fi^ nad& feinen
$fal)en am äftieberrl^ein unb ber äRofel, ton ido ftd^ bie StuiS^
ftt^rung ber getroffenen SSereinbarungen leidet ftberipai^en
liefe. ®r befanb fid^ toie fein SBater in SJiebenl^ofen, alÄ er,
toie biefer felbft, t)on einer päpjilid^en ©enbung aufgefud^t
iDurbe, bie feiner $olitif eine neue Siid^tung gab.
3m Sanuar bc« 3abreÄ 772 »ar Stephan IV. gefiorben.
9lod§ in ben legten S^agen beiSfelben l^atte fid^ bie lom^
barbifd^e 5ßartei tuieber geregt Qm Oegenfaft mit il^r tourbe
^abrian I. getoäl^U, ein äRann, ber an& einem ber Domel^mfien
@efd^led^ter entfproffen, bod^ iugleid^ bie 6fata ber Krd^lid^en
9lemter burd^gemad^t l^atte. @in 3uf^Q ^^^ ^^ ^^^ S)efret
über feine SSa^l erbalten, in ipeld^em auf 3lx6)ti mebr SBertb
gelegt toirb , ate auf bie ©inmütbigfeit 8111er bei berfelben ;
ber b^b^ti 5Priejierfd&aft unb be« übrigen ÄleruÄ, be« Saien*
1) Eigil. V. Sturmi c. 22 : servis Domini ad docendum et baptizan-
dum poteetatem dedit: SBorte, bte unmittelbar an jenen t^iiebeniSfd^Ing
^^|nnd erinnern.
118 Sierae^nteS d^üet.
abete UTtb feitteiS nttlitärifd^en ©efolgeig, ber angefel^^enen
ä3fltger unb beiS gedämmten SBoUeiS, "oon ben ®ro6en buS ju
bf n Äletnen ; ber Sluf bc8 guten SSerl^alten« be« gottbegnabeten
Wlanmi l^abe fotiel auf bie ©entfltl^t getoirft, bag Sltemonb
gefel^lt, 9ltemanb [x^ ber ^l^eilna^me endogen l^abe^). SHe
erjte ^anblung beiS neuen ^apfleiS lt>ar bie SSemid^tung aütS
beffen, toai unmittelbar loorl^er burd^ bie ©egner gefi^eben
mar. ^abrian flanb an ber 6pi|e ber römifd^fräntifd^ ge^
finnten $artei, bie fid^ unter feinen SSorgfingem gebilbet
l&atte; er toax jugleid& einer ber eifrigfien SSerfed&ter ber
9led&te be« 5PontififatÄ. 3lad^ furjer 3eit geriet^ er au^ l^ier^
aber mit bem Äönig ber Äangobarben in offene ä^ttoürfniffe,
ipeld^e beffen @inbrud^ in ha& @icaxä)at t)eranlagten. ®em
l^ätte ber Aönig ein S^itQt^px&ü^ mit bem $apfie ^rbei«*
geffil^rt. aSenn ^obrian bieiS loon fu^ ablehnte, tDie fein
Siograp]^ fagt „feft toie ein S)emantflein", fo trug boju
nod^ ein anbere« SRoment bei. 3« biefcn Skigen toar
bie äBittme ^arlmannS mit il^ren Ainbern in $at)ia ange^
fommen. 3)eftberiu* brannte öor Segier, il^nen bie Slod^folge
in bem Steid^ x^xt& ^attx& )u üerfd^affen. ' @r iPoSte ben
^opfi vermögen, fie }u Äönigen ju falben *). §abrian lornite
1) 'Sxa ^dnt bilbet ben tuefenttid^ 3n^(t ber netnen ©^rift: Vita
et Textus epistolarum Hadriani I. Papae antiquae Bomae, bie Don
ÜRobinon int Museum Italicum I p. 2 @. 38 ff. publicirt. »orben ifl 3*^
bem Liber diurnus flnbet ft^ eine %omti (LX @. 113 bei 9b)sito),
todäft mit biefem 2)efret Diel le^nli^Ieit f^at, äbtx bin^ bie fluff^nft „De
electione pontificis ad exarchum'' bie SReinung betanlaffen foratte, dS
^ätte fi4 ^obrian in alter Skife feiner 9efl5tigung wegen an ben d^an^
genenbet. SJ^abillon bemerft andbrMic^ (®. 41), bag in ber Sammlung
Don ©d^riftfUid en, bie i^m borlag, ein fof^eS ^^^eiben ft^ ni^t gefunben (obe.
2) Ldb. pontif. v. Hadriani (SOtoatori, Script rer. ItaL HI. p. 2
0. 181): ut ipsos antefati Garolomanni filios reges ungeret
^obrion I. 119
barauf nid^t eingel^en, ol^ne haS @pfiem feiner äiorg&nger
)u setfüören. UnmögUd^ burfte et {Id^ mit ben ©egnettt
eine£ t^rfien loerbinben, auf beffen @(i&u^ er angetpiefen
tpar. @r muBte bod S3finbni^ stpifd^en bem ^opfltl^um unb
betf fr&nlifd^en Jlönigt^unt babutd^ p loerftätfen fud^en, ba&
er ftd^ bem jegt im ^anfenteid[)e aQeinl^errfd^enben Könige att'^
fd[)loi @eine Sage erl^eSt baraud, bag ber S3otfd^after, ben
er an Aönig Raxl fd^idte, feinen SBeg nid^t burd^ bie Sombarbei
nel^men fonnte, er l^&tte bie ällpen nid[)t unbel^eSigt paffiren
bürfen. @r toai genöt^igt ftd^ }u @d^iff }u fe^en, nad^ äRarfeiUe
itt falzten unb Don bort auf ben getDO^nten Sanbfteagen ftd^
nad^ 2)ieben]^ofen ju begeben. 3Bir bleiben bei ben ältefien
Sflad^tid^ten fielen. S)er päpfUid^e @efanbte, $etruiS, lub ben
Aönig ^arl unb bie Raulen ein, }um S)ienfle ©otteiS unb
)ur älufred^terl^altung ber Siedete be£ römifd^en ©tul^lei^,
bie[em gegen ben Aönig ber fiombarben }u ^illfe }u fommen.
hierauf l^at ber Aönig mit feinen fjfranten in SrtPägung ge^
jogen, toa» er tl^un foEe. 9{uf ben 9lat]^ ber f^ranfen mürbe ber
9efd^lu| gefaxt; ba^äiaed fo gefd^el^en foSe, mie ber @efanbte beiS
apofiottfd^en SSater« tS verlange ^). äBie l^Atte ber Jlönig unb
fein Heerbann einem Zapfte ^fllfe t}ertDeigem lönnen, ber,
toenn er bie Äinber ÄarlmanniS falbte, ba« frÄnfifdjie SReid^
in allgemeine Untul^e unb ®nt}tpeiung geftflr}t l^aben mürbe.
Äönig Äarl fefete barauf eine allgemeine Sleid^Ä* unb §eereÄ^
terfammlung in ®enf an, t)on ipo man in loerfd^iebenen
3ügen ben SSeg nad^ Italien einfd^lug. @inem päpftUd^en
©efanbten l^atten bie fiangobarben il^re ^laufen gefd[)Io{fen,
eine audermAl^lte fr&ntifd^e ©d^aar, toie fte immer }ur Seite
1) Ann. Lauries. maj. Mon. Germ. Script I @. 150.
120 Siei)e^iittf (5a)ntd.
bed RbnxQS ettDä^nt tDixb, fattb ben 9Beg butd^ biefelben;
ea ifi bet nämlid^, ben ein fpaterer grofeer ©roberer t)Ott
Italien eingefd^Iagen l^t.
©eftbetiu^ tourbe in ^Patoia einaefd^loffctt toie tjot Äutjcn
Slipulf. aber er l^atte bo^ dtrömifd&e Xidnum beffer in
©tanb gefefet, al& fein SSorfal^r ; ber fränfifd^e Heerbann fanb
bei ber Selagerung nid^t üiel geringere @(%n)ierigfeiten, ate
einfi bie Sangobarben bei ber erjien ©roberung gefunben l^atten.
ÜDeflberiuS toax nidft ganj ifoUert in ber SBelt, er b^tte e«
toerjtanben, feinem 9teid^ eine getoiffe intermebiäre Stellung
jtpifd&en ben ^anfen, bem ^ßopfte unb ben ©ried^en ju t>er'
fd^ffen; bie geflüd&teten ©ö^ne.Äarlmann« »aren in ben
fiänben feine« ©o^ne« Sbeld^i«, ber fid& in aSerona be-*
l^auptete. 3)ie gäben, »eld&e einfi Sertraba ju fd^Iingen
t)erfud&t l^atte, unb bie aud& ben $erjög toon S3aiem um-
fpannen, maren nod& nid^t jerriffen. 9lod^ l^ielten bie Sango-
barben treu )u intern Aönig. älber n)ie lange tonnte t&
bauern, ba S)efiberiui5 fein alter ©tammfürfi toar, fonbcm
erjl burd^ bie Slüdtoirfung be« fränfifd^en ©influffeiS ben
Xl^ron beftiegen l^atte. 6ine geiüiffe ®ntfd^eibung lag fd&on
barin, bafe Äarl bei einem ©treifjuge nad^ SSerona, burd&
33errätberei unterfHlfet, bie Äinber feine« ©ruber« in feine
^anb brad^te^). gflr bie momentane Sage aber fiel e« nod^
bei aScitem me^r in'« ®ett)id&t, bafe er bei einem JBefud^, ben
er am Dfierfefi be« 3abrc« 774 (3. april) an ben ©d^toetten
ber Slpoftel mad^te, ben Sunb mit bem ?papfltbum erneuerte
unb toerfiärfte. ^abrtan L, ben feine Slnnfil^erung in biefem
9lugenblid beinab überrafd^te, empfing il^n mit Sl^renbeteu-
1) liib. pont. V. Hadriaui.
statt ber ®coge in 9tom. 121
gungen, ipie fte bem ^triciuiS üon 9lom gebfil^rten. @r lie|
iJ^n mit einer SKtt toon geijiltd&er ^Projefflott, bei ber bo« ilreuj
toorattgetragen tuurbe, einl^olen unb ertoartete i^n ))erf6nUd^
in ber aSorl^De toon ©t. ^cter. 3)ie Stufen füffenb ftteg Äarl
iu i^nt l^inauf; {ufammen traten fte in @t. $eter ein, tpo
man bie älntunft beiS Jlönigd fd^on an ftd^ felbft ali ein
glfidlid^eS ©retgnijs begrüßte. 3)aiS SSerftänbni^ jtDifd^en ber
Keritalen Wla^t bt^ ^apfte^S unb ber auf bie äBaffen be«»
grflnbeten Ueberlegenl^eit beiS AönigiS ber f^anfen n)urbe
burd^ eine ge]^eimni|3t)oIIe freier befl&tigt. @ie begaben ftd^,
ber 5papfi mit feinen ®eijilid&en, ber ÄSntg mit feinen toelt"
lid&en®ro6en in bie ©ruft be« l^eiligen ^Petru«, bie l^eiUgjie ber
l^eiligen Stätten, mo fte ftd^ nid^t ol^ne @ib unb 6aframent
gegenfeitige greunbfd^aft gelobten ^). Sie üolljogen bann bie
Sfierlid^n SfefHic^feiten in Oemeinfd^aft. Söei bem intimen
Serfe^, ber l^ieburd^ entftanb, ftnb aber aud^ bie meltlid^en
Sngelegenl^eiten jitr Sprad^e gef ommen. 9lid^t ganj unb gar
bedften fid& bie beiberfeitigen Slnfprfld&e. Äarl b^t bem 5papji
öerRd^ert nid^t um ®elb ober ©d^ä^e ju gewinnen, l^abe er
unb fein $eer ftd& ben ÄriegjSbefd^merben unterjogen, fonbem
um bie ©ered^tfame bed b^tligen $etruiS ju bel^aupten ^). S)aran
mflffen fxd^ jene SJerfpred&ungen fnttpfen, »eld&e er einem
freilid& fel^r jtoeifelbaften S)ofumcnt jufolge bem 5ßapji ge*
mad&t böben foß. 6* toerbanft feinen Urfprung nur eben
bem @inbrudC, meldten bie enge äiniance }n)ifd^en $apfl unb
1) Vita Hadriani (äRitratori, Script, ni p. 2 2>. 186): seseque mutuo
per sacramentum munientes. ^d)xvibttt ^abrianiS an Stoal Dom ^erbp
774: ea quae inter nos mutuo coram sacratissimi corpus fautoris
tui beati apostolorum principis Petri infirmavimus atque stabilivi-
mu8. 3aff^, a. a. O. @. 176 ep. 53.
2) ed^reiben ^abriand an Aarl a. a. O. ®. 190 ep. 57.
122 9$ieise^nteS (Sopitel.
Äönifl, bte bei ber äntoefen^eit ÄarlS flefd^loffett »urbe; ^er**
üorbrad^te. 2lbcr biefe liegt ol^nel^in in ber SBerfled&tung
ber 3)inge. @£ üetftel^t ftd^ gleid^fam toon felb{i, bag boiS
jiDartjifl ^Qf)xt früher jtöifd^ett 5ßlpptn unb ©tepl^n ge^
troff ene 3Ser jiänbnlfe toieber erneuert tourbe : benn biefeS toar
ha& ^unbantent aQer poUttfd^en unb {ird[)li(ben Serl^ältniffe
getoorben. (&& begriff, tele ertoä^nt, ble §erjieffung ber üon
ben Sangobarben gefd^mälerten ©ered^tfame ber röntlfd^en
Äird^e. 3n ben ©riefen jtolfdjien Äönlg unb ^jSapfl »irb
biefer Swf^Ö^ unauf^örlld^ gebadet. S)er 5papft jäl^lte, — e«
!ann fein S^^elfel fein — mit ©etolfel^elt auf l^re ©rfüllung.
Säre er aber weiter gegangen unb l^ätte ftd^ beut Smi^alt
jjened S)oIumenteJ$ gem&B ble Ueberlleferung wn ^l&^en {u^
fagen laffen, »eld^e ll^m ble oberjie ©etoalt In stallen l^ätten
t)erfd^affen muffen, fo tpflrbe er bod^ burd^ ben Verlauf ber
2)lnge, ble nun erfolgten, barin getäufd^t unb gleld&fam über^
^oU morben feln^.
1) 3n ber iOiograp^e ^abriand im Liber pontificalis ifl eine 2)ona«
tion eingefc^altet, bie über %tU& tont l^inaudgel^t, xoa» üon ^i^^tn Derfpnx^en
fein lonnte unb felbfl, vocA unter Statt mb^lid) war. 2)er frSnfifd^e Stotd^ fol
bem $apfl ni^t allein fo wichtige ^iat^ to\t $amia, äRantua, 9teggio, fonbem
33enetien auf ber einen, ®po(eto unb 8enet>ent auf ber anbem @eite unb fetbfl
bie ferne Snfel (Sorftfa ni^t fowo^I Derf^ro^en ald knelme^r gerabegu fiber*
eignet l^ben. ^Darüber iß nun in unferen Stagen eine überaus lebhafte (£ontro«
Derfe entflanben. (Sintge meiner gelehrten ^^reunbe nehmen , inbem fie an ber
Ueberlieferung fefl^Iten, bie @(!^enlüng an, fo mit würbiger S^orft^t SBai^ in ber
Serf.«(S^ef(l). IIL (2) 220 , Snbere oenoerfen fie mit ®eifl unb iSnergte, »ie
k). e^bel, iHeine ec^riften III. 67. ©idel (Acta CaroUna II. @. 380)
if) ber Stuftet, bag eiS ftd^ in einigen fällen nur um pritMtrec^tlid^ Seft^r
in anberen um ^o^Sred^te ge^anbdt ^obe; bef^eibet ftd) jeboc^, bog bad
im (Sinjefnen nic^t nat^^moeifen fei. 3n feiner Unterfu^ung über boiB $rioi(eg
Otto I. für bie romtf^e ftir^e (B. 184) ifi @i(fe( auf bie Urhmbe Don 774
5urü(fgefommen, meint aber, bag baiS ^ohtment in ber Vita Hadriani me^r
(Eiima^me Don $<u>ta. 123
Aöntg S)efibertUjS t)ermod^te ftd^ in ^at}ia ntd^t Idnget
iu behaupten, al8 Jtarl t>on älom tpieber im Sager eintraf.
Z)ie le^te Sntfi^eibung erfolgte rafd^ unb unermartet. 3^if<^^^
bem Belagerer unb ben belagerten mürbe eine Slbhtnft ge^
troffen, in ber fi(| bie Unteren bem erfien ergaben unb felbji
il^ren bia^erigen Äönig bem Sieger al& ©efangenen über"
liejsen SBir toiffen, ba6 pd^ in ben legten Ärifen bie
fiangobarben mit bem frän{if(|en ßönig unb feinen ©roBen
oerfi&nbigt l^atten; fte toaren in ein SSerl^ältni^ ber Untere
orbnung eingetreten. 60 loar au(b je^t bie @innabme ber
©tabt nid&t eine eigen tlid^e SBaffentl^at, fie »ar eine Ueber«»
Ueferung. S)ie gttl^rer ber ßangobarben erfd^ienen mit
i^rem Aönig im fränfifd^en Sager. 9lm anberen 2:age jog
jtarl in $at)ia ein, SBeft^ t)om ^alafl unb ben @d^ä|en ju
nel^men, toeld^e nod^ immer atö bad Jlleinob be£ Steid^eiS be-*
bie SBttnfc^e ber (S^uiie entl^alte, diä befinitiDe ^bmad^tmgen. 2)te d^rterung
betrifft meniger wirtlid^e ß^d^^^niffe aÜS meitreic^enbfle Snf^rüc^e beS
^opfled. ^tflortf^ lann man barttber o^ne triel ^ebenlen b^nn^egge^:
benn Don biefem 8erfpre(!^en if) fpater^in, aui^enommen in ^ejug auf @po*
(eto, bad ft4 felbfi bem $apfle angena^ gu boben fd^eint, niematd emfllid^
bie 9lebe gemefen. SBenn id^ über baS angebli(!^e ^obnnent eine eigene 9)^etnnng
anSfpret^en barf , fo bin \df für bie Sermerfnng ber Heti^tl^eit beffelben, obgleich
td^ feine (Sntfle^ung nid^t su erflaren »eig. ^ä) bringe nur in (Erinnerung, bag
mir uniS in ber (Spoä^t beftnben, in ber ^uerfl bie conflantinifd^e @(^en(ung gum
9orf(!^ein geft)mmen ifl, mobur^ fi^nlid^en (Erfinbungen 2^ifar unb 2^or ge«
öffnet mürbe. $at man bod^ fogar bon einer ©d^enfung bed ©ad^fenlanbed
an &, $eter, bie eben bei biefem 9(ufent^alt in 9iom erfolgt fein foK,
gerebet (9lettberg, Jtirc^engefd^id^te ÜDeutfc^IanbiS II. 414.) ^n bem fogenannten
Fragmentum Fantuzzi liegt eine (Enoeiterung ber 9{a4rid^ten ber Vita
Hadriani Dor, nad^ metc^ Pppin im 3a^re 753 ft4 nur ben Xitel ald
$atriciud oorbe^alten unb feine (Eroberungen im !6oraui8 bem l^eiligen ^etruS
gefd^enlt ^ben foll i%iäxx, ^^orfd^ungen n, 329X 2)abei mirb bann fogar bie
(Einmilligung bed bp^antinifd^en Paiferd Doraudgefe(;t. ^^antaften im 9leid^e
biplomatifd^er 8er^anb(ungen, bei benen eiS nur barauf anfam, imagin&re
9bif)7rfidfK S" begrttnben.
224 Svijc^nftf (SofriiH.
ica^itt ttmrben. 9)te 9rt unb Sebeutung biefet großen
StttOtiSteränberung erfe^n tDtt aud ben SDobtmenten. Slod^
biiS 3imi 774 tragen langobarbifd^e Urtuiibett ben Flamen
ht& S)efibenud unb Xbeld^üS an ber 6pi^. 3n bemfelben
9Ronat beginnen bie Urfunben Raxl&, ber aber nid^t ciä
frember %nx^, fonbem ali Jlönig ber Sangobarben erfd^int^.
a^ liegt auf ber ^nb, baB biefer Uebetgang eine gtoge
politifd^ 93ebeutung in ftd^ fci^Iog. S)eiiberiud tt)irb aufgegeben,
Aönig Aarl tritt bie Slegiening an, boiS Steid^ ber Sangobarben
aber bleibt in feinet 38efenbeit befielen. @leid^}eitige Sbtoniften
l^ben aufgejeid^net, baB bie langobarbifd^ <9ro6en am $ofe
erfd^ienen unb Aarl t^re ^ulbigung batbrad^ten, ni^it oLS
Sieger, fonbem ali i^rem ftönig unb ^rm. Slbeld^uS flob
Don Verona nad^ Sonflantinopel. ^^ranten bilbeten bie 9e«
fa^ung in ber ^auptflabt. S)eftberiud folgte bem @ieger
nad^ bem ^^ranfenreid^e, mo er bann im Alofter gefiorben ifl.
Ueber bieiS Sreignig ^ai fid^ eine ein^eimifd^e @age erbalten,
bie tro^ ber mönd^ifd^en Slnhtüpfungen an baiS Aloßer 9loDalefe
bod^ einen l^ijiorifd&en fiintergrunb anbeutet ^). 2)anad& tourbe
Äarl bur(^ ein a;raumgefid&t aufgeforbert, Italien ju erobern ;
er l^at auf feinem 35iege in ben ©ebirgen fabelhafte ^inber*
nijfe ju betämpfen, bie jum ^b^tl an mittelalterltd^e äSege^
1) 2)ie le^te, in (Sbiftum (S^iuft) audgefleHte Urfunbe bei» 2)ejtb<rtud
unb 9lbet(]^iiS ^at bie ß^^ngabe : mense Junio ind. XII (9lbd, ^a^rbtt^er
beS frantif(^en 9tei4eiS unter Statt bem (äh:o6en I @. 124 9^. 8); bie Urtunbe,
in votidia Staxt }unt erflen TlaU a\& rex Langobardorum erfc^eint, tft
Dom 5. 3[unl fba einer, Don :6ouquet V @. 764, mitget^eilten Urtunbe
Dom 2. 3uni 800. in melier boS 27. Qo^r Don Aartö longoborbif^em jtontg«
t^um c^tfiyit XOTtt (@i(fel, Acta regum et imperatorum Karolinonim
I. @. 250), ergiebt fic^, im Sergleid^ mit einer anberen, bog ber Anfang
beffelben in bie Qtii Dom 29. Tlax bis gum 2. 3uni 774 ^u fe^en.
2) Chronicon Novaliciense 1. III. c. 10. ff. Mon. Genn. Script.
VII. ©. 99 ff.
Uebergang M tongobarbifc^en Aöntgt^nntiS an Statt 125
lagetct etmnern. 3)te SRarfen bcr Sombarbet finbet er tool^l
btvoa^xt, 5Pat)ta totrb gut toettl^eibigt. Slber über bie SSerge
»etfl il^tn ein SSerrätl^er ben SBeg, in bie Stabt felbfl mirb
er burd^ bie 3;od&ter beiS flönigS, eine neue %axptia einge^
filiert. S)efiberiiuS n)irb als gut unb milb gefd&ilbert, er öer^
bietet ben SBiberftanb, benn \>a^ fei nun einmal ber SBiUe
@oiU&f morauf Äfinig Äarl bie ^ulbigung ber ©intool^ner
empfängt. Sie Summe ber Sage ifl, bafe bie, Sangobarben
feinen SBiberftanb geleiftet unb Äarl nad^ bem SBiUen ©otteÄ
ben 9Beg nad^ 9lom eingefd^lagen l^abe, n)o il^m baiS Patricia!
unb boS Imperium ju Sl^eil gemorben fei^); benn nur ba8
aHgemeinpe pflegen ©agen biefer Slrt in ©rinnerung ju be^
Italien, wn ben momentanen Situationen unb SSeflrebungen
bleibt in il^nen feine ©pur übrig.
6« fpringt in bie äugen, in meld^' ein ganj anbere« SBerptt-
ni§ Aarl burd^ bie (Srtotrbung ber langobarbifd^en ßönigdfrone
}um ^Papfitl^um trat. S)a3 ^Papfit^um ^atte in bem fränfifd&en
Äönig feinen aSerbttnbeten gegen bie Sangobarben gefeiten, in
biefer @igenfd&aft toat Äarl l^erbeigerufen loorben, jefet aber trat
er felbft ate Äönig ber Sangobarben auf. Sin ber 6d&enfung
be8 ©jard^atÄ f onnte fein S^eifel auffommen, benn jene Sanb*'
fd^aften gel^örten in ber 2^at ben ®ried^en. älUein an fielen
anberen ©tetten liefen bie gegenfeitigen Slnfprüd^e einanber
entgegen. ^u& ben näd^i^en ^al^ren erfal^ren loir, bag ber
5ßapp auf bie Ueberlaffung öon ©poleto, bie il^m münblid^
)[)er]^ei^n morben n^ar, Slnfprud^ mad^te, gleid^ a\& fei aud^
biefeS ein bem l^eiligen ^etruiS bargebrad^teiS ®efd^enf^).
1) c. 15.
V 2) Spoletinum ducatam vos praesentialiter offemistis beato
Petro, ^reiben ^briand an Stoxl bei Saffö ep. 57 @. 191.
126 Sierje^nted (SapttcL
Kbet bie SeDoEmäd^tioten beS ftönigS nannten Spoleto felbfi
in Se{t| unb t)etmieben auf il^ter Steife nad^ 9enet}eiit, tDO
fte ebenfaSS Sefi^ p ergreifen gebadeten, Slottt }u berühren.
3n ber "^at tcurbe 6poleto bem $apfi nid^t überliefert ©8
bleibt langobarbifd^ , auä) unter ber iperrfd^aft beiS neuen
ÄönigÄ.
Äarl l^atte burd& feinen gelbjug faji ol^ne ©d^toertfd^Iag
ben größten 3:^eil 3talienÄ in feine $änbe gebrad^t, ein (St^
folg, ben n)ir nid^t l^od^ genug anfd^lagen fönnen : benn eben
barauf beruhte bie SSerbinbung toon Italien unb bem granfen*'
reid^ in ©adien unb ©ermanien, meldte eine ber loornebmflen
©runbfeften ber fpfiteren SBeltlage gemorben ijl. 3^ ber
Untemel^mung , toeld^e biefe tocltumfaffenben ffirfolge batte,
toat Äarl »on einer anberen abgerufen toorben, bie i^m nid&t
minber am ^erjen lag. (Sr f&umte ie|t nid^t, biefe iDieber auf«»
junel^men. 3lo6) im ffiinter 774 hx& IIb tourbe ber Sefd^lufe
gefaxt, bie Sad^fen mit aQer ÜRad^t anjugreifen unb fte {ur 9n^
nal^me beS S^rifientl^unug }u jiDingen ober fte }u loemid^ten.
3m ^ül^ling 775 ttberrafd^te Äarl biefelben mit einem angriff,
n)ie nod^ nie ein anberer fo träftig gegen fte unternommen
njorben toax^). @ine t?on il^nen erbaute gefie, Sigiburg^),
njurbe fofort eroberten, eine anbere, bie fte jerfiört litten,
6re8burg, tourbe »ieber aufgerid^tet unb mit granfen befeftt
S>ie ®ad^fen t)erin)eifelten baran, il^n jurüdEjutreiben, aber fte
meinten, bie Uebergänge Aber bie SBefer bel^ou^pten }u fönnen.
1) Annal. I^uriss. maj. ). 3- 775 (Script I. p. 154), todSft brä
9heberiagen rennen, moDon iebod^ bie mitttere M Stbbac^ wn Qi^^atb
anbecd mifgefagt »irb.
2) 92ad^ £d)ebur an ber ©teile beS heutigen ^^f^bnrg am (Smf{n|
ber Senne in bie 9hi^r.
1
©ac^fcnfricg fm 3a^re 775. 127
SBet ©runlÄberg, ein SRatne, toeld&cr itd& nod^ in einer SBüfhinfl
unroeit ^öjter erl^alten ^at, pellten fie fid^ auf. §ier aber
firtb fie gefd&lagen toorben. 2)ie ©d&lad^t entfd^ieb ba«
Uebergetoid&t ber granfen Aber bie ©ad^fen öolipänbig unb
untoiberruflid^. 50?it einer auäerlefenen ©d^aar rüdEte Äarl
in bie ®ebiete ber DPfalen an ber Ddfer, toeld^e fd^on frül^er
mit feinem SSater öfter gefänipft l^atten. Sie begegneten il^m
unter iljrem gül^rer $affio, ber bem Äöntg 2;reue fd[^tt)ur unb
®eifeln [teilte. S)ie fpäteren braunfd^toeiglfdben ©ebiete
tooren bie erften, meldte bie Jpenfd^aft ber granJen aner«*
lannten. SBon ba begab er fid& gegen bie ®ngem im S3uHi^
gou, bie unter il^rem ^Jül^rer 53runo bem Seifpiele ber Oft*-
falen folgten. Slber unterbeffen bitten bie SBefifalen einen
SSerfud^ gegen baS fränfifd^e Sager gemad^t, e« tt)ar i^nen gek-
lungen, in baÄfelbe einjubringen. Sie tourben jebo(§ ge^
jroungen, t& toieber ju öerlaffen unb auf bem SRttdtoeg öon
Äarl mit einer ^eereiSmad^t angegriffen, ber fte unterlagen.
3)ie ©ePfalen tourben genöt^igt äl^lid^e SBerpflid&tungen ein*
jugel^en, toie bie Dpfalen unb @ngem. 3n furjen rafd&en
3ügen b^tte Äarl bergepalt bie brei ^auptpämme ber
©ad&fen jur Slnerfennung feiner Dber^obeit genötbigt. Äein
2(ugenblidf ber Slube aber toar l^m üergönnt. 3lo6) im
Söbre 775 regte fid^ ba« faum bejtoungene Stalien gegen
V)n. @iner ber üorne^mfien alten Sangobarbenfttbrer, $rot«
gaub öon eJtiauP), ben er in feinem SSefil gelaffen l^atte,
1) Proximo Martio mense adyeniente atrosque se in unum con-
globent cnm caterva Graeconim et Athalgihs Desiderii filium — ad
dimicandum super nos irraaxit, capientes — nosmet ipsos captivos
dedncere necnon Langobardorum regem redintegrare. @d)ceiben
^btianiS an Staxi (Snbe 775 bei 3aff^ a. a. O. ®. 192, ep. 58.
128 SicT^med (Kapitel.
erl^ob ft(^ gegen ifyn. @r toar mit 8lri(^tiS, bem ^etjog
üon Seneöent, ^ilbebranb üon ©poleto unb Sleginalb wn
Sl^iuft üetbfinbet; fie ertDarteten 9lbeld^tö mit gried^if(!^er
$ülfe, um ben ^ßapp ju überfatten unb 2lbeld^ii3 jum Äöntg
ber Sangobarben ju erl^eben. 5Rid[it mit bem ganjen $eer,
aber mit einer Stugtoa^I befonber^S juöerläffiger SIRannfd^aften
eilte Stall über bie 3llpen. SBeil^nac^ten feierte er nod^ in
©d^lettjiabt, Djiem bereit« in SCreüifo^). ^rotgaub foU in
feine §anb gefallen unb getöbtet roorben fein 2). 3n ben
©tfibten, bie fid^ an i^n gebalten batten, fe|te Äarl fränflfd^e
Sefeb^b^^^^ ^i"« 9Babrfd&einlid& trug ber %oh be« Son*
pantin Äopronpmu«, ber im September 775 erfolgt toar,
baju bei, ben feinbfeligen Siegungen in Statten ein 3^^l i^
fefeen'). Unb um feinen ^PreiÄ bätte Äarl länger in Statten
üertoeilen bürfen.
911« er ba« fränfifd^e @ebiet betrat tarnen i^m 3tai)^
rid^ten öon ber Empörung ber ©ad&fen entgegen. Sie bitten
ibre ©eifeln toieber in ibre §änbe gebrad^t, bie granfen
batten e« nötbig gefunben, ft($ üor il^rer Uebermacbt iurfidf"
}U}ieben; ba« ganje Sanb mar in Setpegung, al« Äarl in
SBormS erfd^ien. S)a trafen benn jtoei SKomente jufammen.
Äud& ©igiburg bitten bie ©acbfen angegriffen, aber e« nid^t
erobern fönnen; burd& einen glüdtttd^en Ausfall ber frfin-
fifd&en SBefagung erlitten fie eine 5Rieberlage, toeld&e pe jum
1) 14. Wpvi 776.
2) Annal. Mett bei 8ouquet V. @. 342. c.
8) find einem ^reiben bed ^apftdi tum 7. ^ebniar 776 fk^t man,
bog eine fixere jhmbe twm £obe be0 Äaifecft etfl im fjfebraar 776 in 9tom
eingettoffen iü (bei 3aff^ @. 196 ep. 60). Unbebenni^ borf man an-
nehmen, bog jene Serbinbnng gegen ben frfinfifc^en Itönig ftd^ no<l^ an biefen
jtaifer fdbfi angefc^IofTen fyii.
(Smporung ber @ad^fen. 129
9lüd^ug nötl^igte. S)attn aber brad^te Jtarl felbfi in
äBomiiS ein flattli(^e£ ^eer }ufQntmen, mit meld^em er in
bie ffid^ftf^i^en ©renken, bie butd^ ä^erl^aue unb ^erfd^an^
}ungen l^atten gefid^ert werben f ollen, miebet einbrad^;
aud) (SteiSburg fiel in feine ^anb jutild . S)utd^ biefe tafd^e
unb gßälx^t SRe^Jteffion tourbe bie im erpen gelbjug tx^
»orbene Autorität toieber l^ergefieHt. ^ Sij)pfi)rinfle et"
fd&ienen ©d^aaren toon ©ad^fen jugleid^ mit SBeib unb Äinb,
wt i^m um ®nabe }u bitten ; bie bann bie S^aufe mit f^reu*-
ben annal^men. 3)enn t& gab stoei Parteien im Sanbe, )[)on
benen bie eine bie Sebingungen beiS e^iebenä jur äluiJfül^rung
bringen ju laffen bereit »ar, bie anbere aber biefelben öer*-
fd^mäl^te. S)ie le|te l^atte je^t ben SDlut]^ verloren, il^r e^Ul^rer
SBibuKnb mid^ mit ben @in)[)erflanbenen a\x& bem Sanbe.
3m Salute 777 l^ielt Äarl ben erjien Sleid^Ätog ju ^ßaber*»
bom, bei tDeld^em ftd^ bie @ad^fen aviS aKen ®auen ein*«
fanben, unb ftd^ bem Äönige unterwarfen. 3lai) einer bei
il^nen l^ergebrad^ten gormel erflätten fie il^re greil^cit unb
i^ren JBefift ntttDxxlt l^aben ju ipotten, tocnn fie ba« e^rifien*-
t^um verleugneten unb bie Xreue gegen ben Jtöntg, beffen
Söbne unb bie granfen ühtx^avüft btäd&en ^). S)amit fd&ien bann
1) Annales Laurissenses migores a. a. 777 (Scr. I, @. 158, 4):
secundum morem illomin omnem ingenuitatem et alodem manibns
dulgtam fecerunt, si amplius immutaasent secundum malam consnetu-
dinem eorum nisi conservarent in omnibus christianitatem vel fideli-
tatem supradicti domni Caroli regis et filiorum ejus vel Francorum.
2)te %maia SautiffenfejS liegen ber Bearbeitung bei ben (Sgin^orbfd^en
fLxmoktt Qugenf(^einli(^ p (S^runbe. 3ene ftnb in bem einen unb bem on«
beren $un!te juocrlafftger oiä biefe, bod^ ^at (Sginl^arb bei ber Bearbeitung
einige (Ergänzungen, bie flc^ unbebenüid^ annehmen laffen, l^insugefttgt. Wä^U
^ofen ^at in feiner fe^r lefeniSn^ert^en Borrebe ju ben Leges Saxonum (Mon.
Germ. Leges V @. 21, 22) angenommen, bag bamatS bie (Kapitulation de
partibus Saxoniae abgefaßt morben fei. 2)amit teuren aud^ bie betben
x>. 9ianle, aBettgefd^ict^te. V. 2. 1.— 3. 9(nfl. 9
130 fBkc^ffnta (So^itd.
ein 3tel erteid^t ju fein. SKatt batf ble SBegebenl^elten t>on ber
@inna^me ^a'oiai ix& }u bent Steid^iStag ton ^abetbom ate
ein groBe« ©reignife in ber ©efd&id&te ton ©uropa betrad^ten.
Aarl !ann ftd^ fd^metlid^ gef(!^meid^lt ^aben, bamit auf immer
in Stauen ober in S)eutfd^lanb §err getootben ju fein.
aber 3)a« fonnte il^n nid^t ableiten — benn tDonn
to&tt eine innere SionfoUbation geglädtt, menn fie nid^t ein
äu&ere« 3^1 gel^abt bätte — fid& al& SSorfed^ter ber att-
gemeinen Qntereffen be* Dccibentt aufjuftellen. @r rid^tete,
»ie einfi Äarl aJlartett, fein Äugenmerl auf bie faraceni"
fd^en Slad^bam in ©^janien. S)ie geinbfeligfeit ton el^ebem
aber toar t>a& nid^t mebr. £arl l^atte nid^t mel^r toie biefer,
mit ber ©efammtmad^t ber @aracenen unb ber l^rtn&digen
f^einbfelig!eit beS S^Iifen ^ifd^am }u läm^fen. @jS gab ie|t
jtoei ei^alifate im QSlam, beren gegenfeitige geinbfd^ft fo^
eben Spanien erfd^ütterte, SHe ben Dmaüaben toiberjlrebenbe
Partei beiS 3uf[uf toax noc^ nid^t ternid^tet. 3n Saragoffa
erl^ob |td^ ein ®mir, toeld^er bem Gil^alifen ton Sorbota bie
^er!ömmUd^en Slbgaben terfagte unb bie @ad^e be2 S^alifen
ton JBagbab tertl^eibigte. Diefer Statthalter ©uleiman Qbn
Saftban al*3lrabi aUÄelbi (ober, tele bie gtanfen il^n nannten,
3bn eUärabi) *) fud^te nun, ton bem S^lifen ton ©orbota,
elften Paragraphen berfelben n^o^l ^u Deretnbaren; bag aber bie bann fol^
genben ^efltnintungen , bie »ett über bie oon ben ©ad^fen gegebenen <Sr«
üärungen l^inaui^e^, befd^Ioffen »orben feien, ^alte i^ nt^t für n>a^«
fd^einlic^.
1) SDer arabifd^e ^efd^id^tfd^reiber aN^oma^bi nennt ©uleiman (Jod
O^a^angod n e. 421 92. 20) in gleicher SBeife 3bn el«9(rabi, fo bag bie
Sbentität ber ^erfönfid^feit un)n>eifd^aft ifl; ©uleiman n>ar t>erbftnbet mit
unfein 3bn Sa^^a, einem ^^a^'ommen beiS ©aab Qbn Obabo^ ava bem
©tamme S^ojrabfci^, ber nad^ bem 2:obe iD'^o^ammebd auf ®runb ber 9n<
fprttd^e ber Snfarter ftd^ um bad (E^aUfat betoorben ^atte. 2)ie Empörung
(£rfler 9let(^iStag im ^d^fenlanbe. 131
äbberra^man bebrängt, ^ülfc bei bem gtofeen ^JranfenKnig.
6r traf in ^ßaberborn ein, nid^t toiel anbet« tole einfl ber
päpftlid^e ©efanbte ^truS in 2)teben^ofen. ^x6) bie er^
fod&tenen ©lege mit erl&ß^tem ©elbfigefül^l erfüllt, jögerte
jtarl nid^t lange auf bie9(nträge ein}uge]^en^). 2)er Heerbann
tourbe 778 in öoHer ©tärfe jum 3uge nad& S^janien auf^
geboten. @jS tparen }n)ei ^eere, ba& eine au£ Slufhaftentr
S)eutf(§en, burgunbifd&en unb ncujirifd^ien granfen befle^enb,
baiS anbere auiS Sombarben, benen ftd^ @eptimanier unb
$rot)encalen anfd^loffen. SKit bem erfien nabm Äarl feinen
9Beg gerabe burd^ 3QaiSconien. $am))elona fiel ol^ne n}ei^
tere« in feine §anb. ©r rüdte gegen ©aragoffa, boÄ
il^m üon feinen SSerbünbeten ausgeliefert toer.ben fotttc.
$ier traf jene« lombarbifd& -» fei)timanifd&e $eer mit il^m ju*
fammen.
ffioDte man fid^ beuten, toeld^eä bie ^^^^0^^ gemefen fein
»ürben, wenn er gefiegt bätte, fo bürfte man fagen: er
U)flrbe bie altd^rifllid(^e 9et)öUerung in ®))anien aufgerufen
unb fle mit ben germanifd^en unb romanifd^en SSöUern, bie
tbm folgten, ju einer eint)eit üerbunben b^ben, bie ber Qbee
htS Sb^iflentbumiS entfprod^en b^tte; Spanien toürbe ber
beiber gegen ^bbeira^man tvtrb oon 3)^affari bei (Sa^angod II @. 85 i» $.
CLVII, 21. ißoöcmber 773 biÄ 30. iRoOember 774, üon ^omm hingegen
in ^. CLXIII, 17. ©cptembet 779 bi« 5. @e^3tember 780 gefe(}t 9iad^ ber
(Srj&^Iung in ^fffim SRabfc^mua (bei 2afuente ^ Sllcantara @. 103) toax ber
3(nf|lanb geraume 3<it bor bem SW ^^^ ausgebrochen unb bauerte naäf
bemfelben unter Seiniug bei$ ^ufein, ber @uletman tobten lieg, fort. 2) er
^eg über ben t)on Sbberra^man gegen ^aragoffa gefd^td ten ^Jfelb^erm Sfaa«
obla nnb beffen Gefangennahme faQen Dor ben 3ug Stax\&,
1) Ueber ben 3"g ^c^^ Spanien ifl Q^gin^arb nid^t fo befümmt, er fagt
nur, burd^ bte (SrSffnungen ber ©oracenen fei jtorl ber Groge ba^u gebrad^t
morben, bte (Sroberung einiger @tabte §u ^offen.
9*
132 Stnse^nttf ^\kl
tSmifd^ ' flermanifd^en SSelt jurücfgegeben morben fein. 9Ran
braud^t nur bie Sugen ju erl^eben, um ben Unterfci^ieb }u tx*
fcnnen, bet jtoifd^en ber fäd^fifd^en Untetnel^ittunfl, beten ©pi|e
ftd^ gegen ba& proüintiale ^eibentl^um ilamm)}em)anbter SSölter»
fd^aften rid^tete, unb biefer fpontfd^en beßanb, in ber er mit
bem 38lam, toeld^er bie ^errfd^aft über bie SBSelt anfirebte,
Sufammenftiejs. ^e eine jielte auf bie @toberung ©ermanieniS,
bie anbete auf bie ©tobetung bet a33eltl^ettf(|aft. @« »ar ein
SSerl für bie folgenben 3<^]^tl^unberte, ha& unmöglid^ bamotö
auf ®inen 6d&Iag gelingen fonnte. S)er grofee granlenfönig
ttjurbe inne, bafe er ein burd^ unb burd^ feinbfelige^S, lebenS*»
fräftige« ©lement befämpfte- SBa^re greunbfd^aft fonnte er
bod^ mit ben arabifd^en Häuptlingen, tpeld^e bem @^Ufen
t)on Sagbab anl^ingen, niemaliS fd^Uejsen. @in}elner @t&bte
unb Sanbfd^aften fud^te er fid^ baburd^ }u üerfid^iem, baB er
fid^ ©eifeln jlellen liefe*). Sin eine eigentlid&e Sefiftnal^me
tonnte et nid^t bcnfen; tielmel^r trat er fobalb ate möglid^
ben Slüdfjug an. SBie loenig er auf bie Setoölferung traute,
fielet man barauiS, bafe et bie ajlauem )}on $ampelona jer^
ftörte, um niä)t einmal bafclbjl SDäiberpanb ju finben. aber,
bie ©ingebornen toufeten fic^ ju räd&en. Ql^n fclbp unb bie
SRannf d&af ten , bie il^m folgten, ließen pe jiel^en. 3n ber
6nge beä ©ebitge« jebod^ belegten fid^ bie a;ruppen in lang*
auiSgebe^ntem 3uge t)orti)ättjS. SRan l^atte nid^t t^erfäumt,
bie Dbl^ut be« ©epädf« einer tapferen ©d^iaat anjuüetttauen,
auf blefe ftütjten fid^ bie leidet beroaffneten unb bet Dettlid^*'
feit funbtgen SBa^Sconier au« bem bunfeln ©el&ölj, in bem
1) Ann. Laur. maj. 778 (Scr. I. @. 158, 14): obsides leceptos
de Ibinalarabi et de Abutanro et de multis Saracenis.
Unternehmen gegen bie Dmajiaben in ©ganten. 133
fte fid^ verborgen gel^alten Ratten, fie toarfen fie bte ©erg*-
iD&nbe l^inab unb ntad^ten fte nieber; \>(x& ®tp&d ftel in tl^re
^änbe. 2)ie ^nblung, an ftd^ ol^ne groge Sebeutung, tt*
langte eine fold^e bod^ baburd^, bag einige bet topferfien
aSorfämpfet e* toaren, toeld^e bort umfamen, i^r 5Rame blieb
immer im @eb&d^iniB ^).
3Ber tpfijste nid^t, meldte 9loIIe in ber $oefte unb @age
ber f olgenben Qal&rl^unberte bieg Sreignife f^jielt. Verbergen
iDir uniS aber nid^t, aud^ ^ifiorifd^ bilbet t& einen ber ipid^ttgfien
aWomente für bie Situation be« fränfifd^en ÄiJnigtl^um«, SJenn
ein in großen poUtifd^^militärifd^en ^anblungen begriffener
gürfi barf nid^t* untemel^men, too* er nid^t burd^fül^rt, er
!ann feinen 3flad^t]^eil erleiben, ol^e bafe feine ©efammtlage
eine {Rüdtoirhing batoon erführe. 6ben in biefem Slugenblidt
ergab fid&, bafe bie Stellung be« fränKfd^en Äönig« nod& leine
gefid&erte mar. Den näd^pen Anlauf gegen biefelbe unter-
nahmen bie Sad^fen, toeld^e pd^ ju einem großen ©treifjuge
erhoben unb bie Sl^einufer \>on S)eu| bi^ G^oblen} gegenüber
mit njilber Sermüfhing ^eimfud&ten. Siele SKül^e fofiete e«
nid^t, fie jurüdEjutreiben. SHe fränKfd&e ©d^aar ©cara gran-^
ciSca, eine jum rafd^en S)ienfi aui^gebllbete 3:;rui)pe , bie ht^
fonber« au* Sllemannen unb granlen befianb, marf bie (Sm^
pörer an ber ®ber auiSeinanber.
3m Saläre 779 unternal^m Äarl einen neuen großen
1) 9$on biefem (Sreigntg, weld^eiS bie Snnoled SauriffenfeS mc^t einmal
anbeuten, f^ Sgin^arb fc^on in ber Ueberarbettung ^^ad^ri^t gegeben, noci^
einge^ber in ber ^\ta c, 9, fo wie er au^ über ^tibbdfi nnb fpSter über
bad (Ereignif am @ttntel ni^t Wi» jnm iBor^eil ber gfranfen barfieHt
ST^an ^at einen 2)en(ftein aufgefnnben, au8 bem ftc^ ergiebt, bag bod (£r«
eignig in ber SRine beiS Einguß vorgefallen ifl.
134 ^ietst^nted Q^hd.
Selbjug geßen bte ©ad^fen. @ie toaren nid&t unöwbereitet,
fie festen ftd^ im SSertrauen auf i^re J{taft bem Jtöntg bei
Sod^olt entgegen, toucben aitx Qt\^laQtn. atte il^te Sefefli^
gungen n)urben genommen, Jtatl btang abttmals in baS
®ebiet ber SBeflfalen ein. SHe alten @ibealetfiungen nmrben
erneuert unb abermate ©etfeln gepeEt. 3m folgenbeit
Saläre rttdEte ber Äönig fajl ol^ne SBiberfianb büs an bie
6lbe toor unb traf Seranjialtungen , um bte »bfid&t feines
aSatera enblid^ jur ?lui8fü^rung ju bringen unb bem ein*»
genommenen ®ebtete eine fird^Ild&e Drganifatlon ju geben.
engern unb Djlfalen l^aben il^r alte« ©elöbnife erneuern
muffen, üon bem fid^ freilid^ nid^t toorau3fe^en liefe, tote
lange tS gel^alten toerben tottrbe. Slber aud^ nad^ aDen
anbercn ©eiten l^in toar bie ^errfd&aft be« Äönig« in eine
bebenflid&e Sage gerat^cn. $in ben toomel^mfien germanifd^en
©tämmen famen Xenbenjen ber Unab^iängigfeit ium Sorfd^ein.
Sffiie l^ätte Saffilo, beffen Untert^anen felbjt am 3«g^ ««^ä^
Spanien tl^eilgcnommen bötten, ntd^t üon feinen eingebomen
Unabbängigfeit^bejlrebungcn toieber ergriffen toerben foHen.
S)amit bi^g ^* öud^ jufammen, toenn ftd^ bie fd^on einmal
befeittgte Dppofition im füblid^en ©uropa toieber regte.
S)ie ©ried^en, bie toon ben ©reigniffen in ©panien er-«
fahren l^aben toerben, erhoben fid& an ben italtenifd^en Äüjien ;
in 3jirien trieben fie bte fränfifd^'d&riftlid&en ^riefter au8
il^ren ©tcHen. SSon SReapel l^er bemäd^tigten fie fid& ®aeta«
unb 3;erracinaÄ. ^ier in Unteritalien fanben fte je|t einen
SSerbünbeten an bem fd^on ertoä^nten $er§og Srid&iÄ toon
S3enet)ent, ber nid&t mebr afe frfinfifd^er Jperjog, toa« er fid^
bi^b^r ^atte gefatten laffen, fonbem atö felbfiänbiger gürfi
erfd^einen toottte. @r b^tte fid^ toon feinen Sifd^öfen falben
laffen unb errid^tete eine Aitd^e nad^ bem 3Ru{ter bet ^agia
@o))^ia in SonfiantinopeL 96ennate eripcrtete man ben
@o]^n be« S)ertbetiuS, abeld^iiS in Italien, fo baB ^ccf^ ^^
btian I. in bie gtS^te ^eforgnijs geriet^ unb ben Bäjui Statu
aufiS 9leue in Snfptud^ nal^m.
2)0« Sd&xelben $abrian« im 3al^te 780, butd& mU
^i& er ben Jtönig }u $ülfe ruft; ifi fo bringenb als
trgenb ein anbete«. @r beflagt ftd^: but(!^ bie SSerbinbung
bei gottlofen Sfleapolitaner mit ben gottoerl^agten ®xxtä)tn
auf ben bösartigen 9iat^ be« 3lx\ö)i& fei il^m 3;erracina ent^
riffen, toeld^e« er im SHenjie be« l^eiltgen ^etru« unb be«
RbnxQ» felbfl eingenommen l^abe. @r erfud^t ben burd^ ®ott
gur })b6)^tn 9lu«}eid^nung erl^obenen RäniQ, i^vx ju $filfe }u
{omrnen avA Siebe jum l^eiligen $etru«. @inen ä$erfu<i& be«
3lit«gleid^« mit ben 9lea))oIitanern l^abe ^(rid^i« üerl^inbert.
3:ägli(§ empfange berfelbe Sotfd^aften öon bem ^Jatriciu«
wn @icilien. @r ermatte bie älnlunft be« älbeld^i«, be«
@o]^ne« be« )[)erru<i&ten unb gar nid^t mel^r }u nennenben
S)efiberiu«, um an @telle be« ßönig« toenigfien« il^n, ben
5Papii }u überwältigen*). Äarl möge nid^t pd^ felbfl unb
i^n jugleid^ bem ©eläd&ter preisgeben, ©eine einjige Jpoff«'
nung neben bem ^eiligen 5Pettu« fei bet Äönig. 3Q3ie l^ätten
biefe 3lnmabnungen tetfel^Ien fönnen, ©inbtudt auf ben Äönig
p mad^en, bet bie litd^lid^e ^utotität be« $apße« foeben mit
feinem ©d^tpett toett^eibigte, abet aud^ beffen meltlid^e 9Rad^t
nid&t }u ©tunbe ge^en lajfen fonnte. Unmittelbar nad^ feiner
1) Quia cotidie ad istam perditionem filium nefandissimi Desi-
derii dudum nee dicendi regi LaDgobardorum expectat ut una cum
ipsum pro vobis nos expugnent. Cod. Carol. bei ^off^ IV ep. 66
€5. 209.
136 SBierj^nted dospM,
^MU^x üon ber @I6e befci^loB Aarl, ftd^ nad^ 9tont }U begeben ;
eiS ti)ar jugletd^ eine SfBaUfal^rt, }u bet er feine ©etna^lin
^ilbegarbiiS unb feine jfingeren legitimen ©öl^ne mitnahm.
©egen ©nbe be« 3a]^tei5 780 finben toir il^n lieber in
ber ^auptflabt feineiS langoborbifd^en SHeid^ed. 3tt einem
umfaffenben 6a^)itukre fudj^te er ben toomel^mpen fodalen
Uebelßänben, bie in ^^olge feiner Eroberung beiS SanbeiS etn^
geriffen toaren, abjul^elfen. S)ie SBefHmmungen betreffen be>
fonberiS bie ^erfleKung beiS alten äßertl^eiS ber 93efl|t^ämer, bie
bamatö fe^r l^erabgebrüdt tparen, unb bie Surädnal^me ber auf
®runb ber bamaligen 3loÜ) abgefd&Ioffenen 5Prit)att)erttäge. @ie
l^aben burd^auS eine po))ulare 9lber. Sefonberä merfmUrbig
iji, ba& fold^e Verträge, burd^ toeld&e freigeborne SRenfd&en,
bie ftdj mit 3Beib unb Äinb in ben 3uPanb ber Äned^tfd&aft
begeben l^atten, für null unb nid^tig erllftrt toerben^). aWan
fielet, Äarl toottte Äönig aller freien Sangobarben fein unb
er nal^m il^re perfönlid^en Siedete in feinen ©d^ufe. Dftern
781 toar er toieber in 9lom, unb nid^t geringer bürfte man feine
)h)eite 3ufammenhinft mit $ap{i ^abrian anfd^lagen als bie
erfle öor fieben Qal^ren. ®anj ibentifd^ loaren bie Qnterejfen
beiS ÄönigÄ unb be« 5ßapfiej8 nid^t, benn a\& Äönig ber fiango*
barben ^atte Äarl aud& bie SKnfprüd^e berfelben ju vertreten.
3n biefen S)ifferenjen trat 5ßapjl §abrian in einigen fünften
einen ©d&ritt jurüdt. 3n ©poleto j. ». liefe er [\^ bie «bhinft
gefallen, bafe il^m ein ^ini gejal^lt werben, bie Dberl^ol^eit
1) Caroli Magni Notitia Italica 1 : Primis omnium placuit nobis,
ut cartulas obligationis, quae factae sunt de singulis hominibus qui
86 et uzoros, filios vel filias euaa in servito tradiderunt, ubi inventae
fueront, frangantur et (ipsi) sint liberi sicut primitus fuenmt. So«
xttm&, Capitul. regnm Francomm I. @. 187.
3»eiter ^lufent^alt in 9iom. 137
bogegen bem Aonig iu^t^tn foQte. S)ad ^(ugenmerl bed
Sß(H)fic« toar bamate auf bie S>urd&füf>runfl atibeter »nfprüd^e
gerietet, bie fid^ auf beit Sefift bc« foflenannten 5ßatrimo*'
nium« b. 1^. ber päpfüid^en ©ered&tfame in Untcritalien, in
ben ^er}oatpmem wn SBeneioent, 9leapel unb ben benad^^
barten Qnfeln, namentlid^ ©tcilien, bejogcn.
S)er fränfifd^e Äönig unb ber ^oop% bie jeber il^t eigene«
5ßrincij) öerfoci&ten unb babei mit einanber in ©iberfprud^
gerietl^en, fonben bod^ aRomente einer l^ltbaren SSerpän*'
bigung; nid^t aCein in religiöfer ^inftd^t, in toeld^er ba3
granfenreid^ fid^ untetorbnete , fonbern aud^ in politifd^et,
in toeld^et bet ÄiJnig ben ?ßapji untetftü|te. ©enn bie in
Italien eingenommene @tellung l^ätte \)om JtSnig fd^tüerlid^
bel^auptet toetben Knnen ol^ne eintjerPänbnife mit bem 5ßapfte ;
bie S)urd&fü]^rung bet pfipftlid^en «nfptüd&e im füblid^en
Statten toäre ol^ne §ülfe be« Äönig« unmöglid^ getoefen.
©otpeit man bie fd^tDer au«}ulegenben unb nod^ fd^tuefer }u
toereinbarenben Sohimente toerfiel^en fann, ift Bei biefer ätn*-
toefenl^eit be« Äßnig« in Slom bem rßmifd&en ©tul^Ie ein toon
ftember ©intoirfung freie« ^errfd^afWgebiet toon nid^t unbe*
träd&tUd^em Umfang §ugejianben Sorben ^).
1) Xa» mid^ttgfle 2)o!uiiient bafür bleibt bie (Srnacmig Subicigd bei»
gftoniinen »on 817 (Pactum Hludorici Pii cum Paschali Pontifice bei
©oretiuS, Capit. reg. Franc. I. @. 353). 3n bemfelbai »erben bie bem
$a|^nm juge^origen Seft^ungen beflatigt. & Ttnb gnerß ber 2)ncatud
9{onianuiS, mit oppidis, castellis, viculis in Tusciae partibns, —
unb in partibus Campaniae; bann ba0 (Sjrard^at, bie @(i^en!mig $i)))>ind
unb ^at% ed »erben gerrara, ^^aenga, 3mo(o, ^ononia genannt; femer
^cntapolid mit 9limtni mtb $efaro: fobann baiS S^erritorium ©abinenfe,
befTen ©d^enfnng im Qa^re 781 erfolgte, bie eigentl^fimlicten SBefM^t^ihner
(Patrimonien) in SBenet>ent, @a(emo, (ialdbnm, SRtccpü, femer (Sarbinien,
(Sorflfa, @iäßen. 3ßan erfennt bie enge Bereinigung ber ^ntereffen M
^nigS (ftaiferd) unb M ^apfle^ ju i^rer SBieberermerbung , unb a lägt
138 SMerae^nte« (Sapitel.
Vli bte t)ome^niflen 93eßanDt]^eile bedfelben erfd^etnen
ber S)ucatttiS StomattuiS, ha& @;atd^at, bte $enta^oltö.
äRan toerfi&nbigte ftci^ aud^ über bie @abina, tDOtauf ber
Jßapp befottberen SBert^ legte. JDtefen Suflefiätibtiiffen ent"
fpri^t ti^^ tpenn nun ber $Qp{i bem Jtönig aud^ mit feiner
geißlid^en Autorität {u ^ülfe tarn.
®r entf#lo6 jtd^ jefet, bte beiben lungeren ©öl^e
JtorliSr ^eld^^ ^i^f^tt über bie ällpen begleitet l^atten, }u
ASnigen }u jalben. 9)er ältere tDurbe }ugleid^ üom $a))fle
getauft unb erl^ielt ben bem rdmifd^en ©tul^le tooriugiSn>eife
tpertben 9tamen ^ippiniS. SSon ber größten Si^ragtoeite ipor
ti, baB ber $apfi in ben Streitigletten, bie fid^ }ta}if(!^en
Xaffilo unb bem Äönige erl^oben, für biefen Partei na^m.
SJenn baran bürfte man nid^t jnjeifeln, bafe Äarl, inbem er
mit bem $apfle unterJ^anbelte , immer bie allgemeine Sage
t)ox älugen ^atte. @ine un)}orbergefe]^ene Serßärfung erl^ielt
il^re aUiance baburd^, bafe bie Äaiferin 3rene, bie üor Äur*-
aem jur ^errfd^aft gelangt »ar — toir ^aUn gefeiten, au«
»eld^en ©rünben — fid& bem Slbenblanbe jutoanbte unb ein
S3ünbni6 mit bem itönige unb bem $apfie fud^te. SSenn
t>on einer SSerbinbung ber 2;od&ter Äarte, SRotrubiiS, "mit bem
©ol^ne ber 3rene, ©onfiantin, bie SRebe getoefen ifi, fo lag
barin menigßeniS, bajs älrtd^id unb 9Ibeld^uS ben SlüdC^alt
t)erloren, ben fie bidl^er gel^abt l^atten.
Unb jugleid^ »urben nod^ anbere grofee ®nttt)ürfe für ben
fflepanb be« fränfifd&en Äönig«l^aufei8 in Singriff genommen,
©d^on toar bafür geforgt, bafe 5Pippin al3 Äönig ber Sango*
ft(^ nid^t bejkoeifetn, bag biefe 9$ei&mbung ber beiben (fi^ekooltcn 4au))tfä(I^Iu^
3u berfelben beigetragen l^obe; »ad man emarb, »urbe conferbirt, vocA man
nid^t befag, bemühte man jt(^, p enoerben.
(£meuetted I6eif}anbntg mit bem ^os^t. 139
Sorben erf(${en, unb für SubtDtg mar eine äl^ttlid^e Srl^ebung
in Squitanien )[)orgefel^n. ^^fir ben jungen ^bpipin mürbe
eine eigene ^ofl^altung eingerid^tet, für} barauf anäf fflr ben
}tt)eiten Sol^n Submig in älquitanien, bie eine unb bie anbere
unter ber Seitung be2 Jtönig^. älliS eine @d^ntdlerung
ber monard^ifd^en ©emalt fönnte man bieiS bod^ nid^t m^
feigen; ber @runb mochte }um %fytH barin liegen, baB t&
bem ©elbfigefül^l ber Slationalitdten ent^rad&. Ueberbie«
aber muBte es für bie lolalen unb ))ro)[)in}ielIen Slbminißra"
tionen 9JtitleI))unfte geben, bie nid^t unmittelbar ton bem
ÄiJnig abgingen, meld^er ftd^ meiji in entfernten SRegionen
bemegte. aber einen ©tetoertreter a\x& einem anberen ®t*
fd^led^te bÄtte er nid^t auffiellen fönnen, ol^ne bie Su^fw^ft
beiS eigenen ju gefäl^rben. Unter ©inmirfung feiner beiben
©ö^ne mürben in Statten unb SCquitanien ©raffd^aften etn^
gerid&tet, in änalcgie mit ben üermanbten ©inrid^tungen
im frfinlifd^en 9leid^e.
S)ie t)erbunbene 9lutorität beS ^ap^t& unb beS AönigS,
ber je|{t aKe territorialen ©emalten untermorfen maren,
genügte, um bie Stulpe ju ftd&ern, aud^ ber eJriebe mit ben
@ried^en gel^örte ba^u.
lieber bie Stellung Äarte in ber ffiett, mie fie in biefer
3eit mar ober erfd&ien, befiften mir, id& mitt nid&t fagen, ein
3eugniB, aber bod& eine Snbeutung in ber Keinen ©d&rift bt&
5ßauIuÄ S)ia!onu8 über bie Sifd^öfe toon SKefe ^). Sr mar eben
bamaU }u ))erfönlid^er S3e!anntfd^aft mit Jtarl gelangt unb
1) Paulus Gesta epp. Mett M. G. S. S. II. p. 265: ipsamque
urbem Romuleam suis addidit sceptris cunctaque nihilominus Italia
miti dominatione potitus est. Qn ber ffeineren vita Hadriani l^e$t ed
tnm Jtorl: regnum Italiae susceperat (*S 41).
140 Bm^riia ^M.
etttKil^nt feinen ^fud^ in 9lont unb fein Serl^ltniB )um $apfl.
^DaS Unemxittete ifl, baB et ben ftSnig aU $erm toon 9lom
unb }ugleid^ )}on gatq 3tolien bettad^tet älud^ auf @ermanien
l^tte bai^ gute SBerl^ältniB }tt)ifd^en ^opfl unb Aönig infofem
(Sinflug, a\& Xa^^xlo ton beiben sugleid^ an fein tafaHitifd^eiS
Setl^<niB erinnert tDurbe. 3tn @pätja^r 781 erfd^ien er
auf ber Sleid&iSterfantmlung in SBormiS, um ftd^ aufiS 9leue
2U alle bem ju üerpflid^ten, toa& er einfl bent ftdnig ^xp^in
terfprod&en l^abe. @in toUfornnteneS SSerftfinbnig tourbe ba«*
burd^ nic^t gefd^affen, benn Slafftlo lant nid^t, ol^ne ftd^ burd^
®eifeln ftd^ereiS ®eleit auübebungen ju l^aben, ober aud^ er
fteDte bann ®eifeln filr bie Erfüllung feineiS Serfpred^end.
3eber Srud^ toar terniieben unb Äarl lonnte nun an bie
befinitiüe S)urd&fü^rung ber ?Pacifi!ation öon ©ad&fen gelten.
3m Suli 782 l^ielt er eine feiner großen 9leid&«üerfamm*
lungen in Sippfpringe ah. SDäie fo ganj teränbert iji ber
^orijont, ber fid^ un« ^ier eröffnet. ®er Äönig l^tte auf
feinem legten 3wge bie ©ad^fen jum JBerfpred^en ber 3;reue
genStbigt. @r l^atte burd^gefe|t, maiS etnfl feinem SSater unb
bann i^m terfprod^en toor : bcß Sanb n)ar in ürd^lid^e Sejirle
einget^eilt h)orben, too bann 5ßrebtgt unb 3:;aufe metf^obifc^ f ort-
gefegt loutben *). ©ie ®ad[ifen toaren bann aud& toäl^renb feiner
legten älbtoefenl^eit in Italien rul^ig geblieben. SHe 8)efebrung
ging in ber angebal^nten SBeife fort Unter Äarl« äufpicien
l^tte SBiKe^ab, ein ^ngelfad^fe tDie SBonifatiuS, ha» 9Ber{
ber ©efel^rung im @au 9Q3igmobia mit öielem ®rfolg unter*-
1) Annal. Mosellani a. a. 780 (Script. XVI 2>, 497, 8): et omnia
accepit in hospitate tarn ingenuos quam et Udos; diyisitque ipsam
patriam inter episcopos et preshTterofi seu et abbates ut in ea bap-
tizarent et praedicarent.
j{arld $evrfd^aft in Italien. 141
nonimen. SRit bem Rrd&lid^en ^Jortfd^ttt toaxtn bie Sanbc«*-
etnrl(i^tutigen enge tjerbunben. SBte in granfretd^ unb Squ^
tanien, fo gctoattn bie @tafengett)alt im nötblid^en Ocrmanicn
Sejianb. S)ie üotne^mjien ©ad^fen tourben ju berfelben l^et^
beigejogen, babci blieb bo(§ iaä altfäd^fifd^e fociale $er^
lontmen unangetafiet. S)ie StammeiSobetl^äu^ter tparen itad^
SBeife bet aCngelfad^fen burd^ ein jttjölfmal Pätfere« SBe^C''
gelb gefd&ü^t ate bie greten ^), f o bafe eine . SSerfd^nteljung
fäd^fif^er Supänbe mit ben franfifd&en unb bann ein enge«
Slnfd^lieBen jugleid^ in ber 3bee be« ß^rijientl&umjS ju tt^
njarten toar. Stuf bemfelben 9lei(|i8tag erfd^ienen bie ©ad^fen
jal^lteid^ au« atten ®auen, unb ©otfd^aftet bet näd^pen
^eibnifd^en 3lad&bam, be« Ä6n{g« bet Spänen, be« ©l^afan
bet Sltjaten, beten S9e!e]^tung ftd^ l^offen Ite^, toenn bie ein"
gefü^tte Dtbnung in ©etmanien namentlid^ bei ben ©ad^fen
rid& befefitgte. Slffet SEBabtfdbeinlid^feit nad^ finb auf biefem
Sfteid^Stag bie Sapttulatien toeteinbatt unb etlaffen motben,
meldte bie getingfie Slbmeid^ung üon bem ß^tiflentl^um al«
ba« fd^toetPe äffet SJetbted^en a^nbeten^). SBenn j. 8. ein
1) ^(t, ^[a^rbüd^ec beiS fränfifc^en 9let(^ed unter ^arl bem (Strogen.
I. @. 844.
2) SSir bffinben und md) ^ier auf bem (Gebiete mancher StDÄU^, bie
^aüp\\^^i\d) barauf berufen, baß man bie einftibigen ^^oti^en ber ^nndten
mit ben (S^apimlarien, benen ed an 3^^^^>nmung fe^It, combiniren roiU,
xoit ed namentlich 'ä. üon Sftid^t^ofen in einer audfii^rUd^n 9(b]^anb(ung, bie
in ben fünften Sanb ber Seged aufgenommen ifl, unternommen fyü. 2)a
fann eS an 9)>2einungdt)erfd^ieben^eit nid^ fehlen. i^efonberiS in 9ejug auf
baiS Sa^ 782 ifl üon SSBaij}, 2)eutfd^e SSerfaffungSgefd^ic^te, 2. %, 9b. m.
@. 129 ff. @. 186 eine abmti^enbe SD?einung aufgefleQt morben, bie für mi^
fo üielid Uebergeu^enbe ^at, bag ic^ i^r fo(ge, gumal ba fle in Se^ug auf
bad (£reignig in Serben mit meiner \ä)on früher gefaßten unb niebergef^riebenen
^nftd^t übereinfommt.
142 ^xtxitffnitS Qi:a))ttd.
Slttflriff auf ben ©rafen mit ber eitijiel^unfl ber ©ttter be«
©d^ulbigen bepraft toirb, fo toirb bie ©morbung eine« S)ia«'
tonen mit ber XobeSPrafe gea^nbet, felbfl jeber ©inbrud^ in
bie Äird^e, jebe Ueberfd^teitung ber fird^lid^en ©ebräud&e, j. ©.
ber fjafien. @« Rnb bratonifd^e ©efefee, xä) meine fold&e, in
benen haä ^JJrincip mit äufeerjier Strenge feflgel^Uen tt)irb.
Sebe Slbtoeid^ung tourbe al& ein SlttdfaB in bog igeibentl^um,
als apoPafie unb geinbfeligleit betrad^tet
.3ft e« toal^r, bafe biefe blutigen ®efe|e bem SWoment
angeboren, in bem äffe« beruhigt erfd^ien, fo entfielet bie
grage, toarum fie gerabe bamal« erlaffen toorben finb. ©ie
»erben erfi baburd^ erflärlid^, bafe ber gttl^rer be8 SBiber*
flanbe^, meld^er eine groge Partei im Sanbe l^atte, SBibufinb,
auf bem Sfleid^^tag }u erfd^einen t)ermieben unb ftd^ }u ben
germanifd^en Stämmen im 9lorben begeben l^atte, meldte nod^
eifrige Reiben toaren. S)ie größte ®efabr lag barin, baß er
nad^ @ad^fen jurüdfel^ren n)ürbe, um bie alte Dppo{ttion
gegen ben Aönig unb baS ß^^riflentl^um }u erneuem. S)em
nun fottte burd& bie SSerfd^ärfung ber ©trafgefefee \}orgebeugt
toerben. SHan bürfte nid&t leugnen, baß bie Strenge ber
©efefee einen SBiberjlanb gegen biefelben ber\)orrufen mußte.
3n aSertPidtlungen biefer Art tritt ba8 immer ein. 5)ie 3Jlaß=
regeln, bie man ergreift, um ben ÄuSbrud^ ber Dppofition
}u üerbüten, finb geeignet, benfelben ju erioedfen. §ier jeigte
fid^ biefe SBirfung untoerjüglid^.
S)ie ©ad^fen l^atten fein monard&ifd^ -^ b^^rard^ifd^e« Ken'
trum, felbfl bie üerfd^iebenen ©tämme feine tooHe Sinigung
unb, toie gefagt, bie meiflen ©roßen toaren bereit* Äarl ge^
folgt, aber in 3eiten, »ie biefe, pnb immer 3Wänner er*
ftanben, toeld^e bie üollÄtbümlid&e ©inbeit betoußt ober un*
9{eid^di}erfaminlinig in St))pf))xinge. 143
beiDu&t in ifeter ^Perfon reptäfentiren unb fie mit ben ux*
toanbten SBeltelementcn in SSerbinbung bringen.
6ine fold^e toav ber ©ad^fe Slßibuünb; et l^atte anäf in
feiner Slbtoefenl^eit auf bie Ie|ten (Srl^ebungen ber ©ad^Jen
©inPufe gefibt, aber fid^ immer abfeit« gel^alten; bei bem
SReid^iStage )u Sippfpringe ^aüt man ibn üermiBt, tt)ie bie
ännalen auÄbrüdlid^ bemerfen^). Qnbem er jefet in ©ad^fen
erfd^ien, bereitete fid^ ein attgemeiner SBiberjianb üor. 3n
bem Seben eined angelfäd^ftfd^en ^Jlifftonard, ber fid^ a\x&
^ieÄlanb nad^ ©ad^fen »anbte, toirb eine SSolföoer*
fammlung ber ©ad^fen erfö&^nt }u 3Rarßo an ber äSefer,
in toeld&er bie äufeerfle Abneigung gegen jeben Sefel^rung«*
toerfud& üorl^errfd^te , fo bafe fein Seben nur burd^ bie SSor«*
fieHung gerettet tourbe, er fei bod& ein ©enbbote ©otteS
be8 ^öd^fien^). SIber bie neu eingerid^teten ©tätten d^rifl*
lid^er SSerel^rung toollte man nid^t bulben. Pöfelid^ tourben
bie neuen Pflanzungen angefallen unb üernid^tet^ benn aud^
ber b^ibnifd^e ©laubeniSeifer lannte feine ©d^onung.
©tatt bei einem gegen bie ©orben bejiimmten $eere2-
}uge t)on ben ©ad^fen unterftfl|t )u n)erben, mußten bie
granlen unertoarteter Sffieife il^re eben ju jenem S^td ge*
fammelten ©treiifräfte gegen biefe felbfi rid&ten. S)ie JBen"
bung, bie fie nahmen, l^atte aber einen febr unglttdHid^en
©rfolg. 3Kan bemerft babei einen eiferfüd&tigen aBettjireit
jtDifd&en ben fränlifd^en ^eerfül^rem, toie er fonft nid^t toor^
tommt.
1) Annal. Laurise maj. 782 (Sc. @. 162, 16): onones Saxones
Yenientes excepto rebellis Widochindus.
2) Vita Lebuini (Script. II. p. 361).
"1
144 $ter|e^ntd$ (Sapitel.
@in SSertpanbter beä tatoltngifd^en ^aufed, ®taf 3:^0«^
betid^, l^atte {td^ auiS eiflenem 3lnttte& auf ben 9Beg gemalt,
um bem Sufftanb ber ©ad&fen ju begegnen. S)ie beiben fron^
fifd^en $eere trafen an ber SBefer in ber ^Sfyt be« ©ttntel ju*
fammen. 6« tpurbe tjerabrebet, »enn bie Stellung ber ©ad^fen
crfunbet fei, fie toon beiben Seiten anjufatten. S)iefe SRecog^
noÄclrung nabmen aber bie ^Jübrer be^ gegen bie Sorben be*
{limmt getuefenen $eere2 in ber älbfid^t üor, jugleid^ ben ent^
fd&eibenben Sd^lag gegen bie Sad&fen }u füb^en. Sie tooDten
nid^t julaffen, bafe ber Sieg, ben pe für geiDife hielten, bem
©rafen jugefd&rieben toürbe. Sie näherten fid^ eilfertig unb
unvorbereitet bem fäd^fifd^en Säger. S)ie Sad&fen bitten toot
bemfelben Stellung genommen unb traten i^nen mit übet^
legenen Äräften entgegen. 3)ie anfprengenben granfen tourben
gefd^lagen, ibre Rubrer, bie ftd^ am 3Beiteflen t)orgetDagt batten,
getöbtet ; bie übrigen nabmen i^re 3uftud&t ju 3;beoberid&, bet
inbejfen rublg in feinem 2ager geblieben toar unb ibnen Sid&et^
beit tjerfd^affte. aWan bat biefe Siieberlage »obl mit ber Xeuto^
burger Sd^lad^t toerglid^en, mit ber pe aud& eine entfernte
Slebnlid^feit barbietet. S)er Unterfd^ieb toar wx allem, bafe ber
jurüdgefd&lagene 2lngriff obne ©ebeife be« großen Äönig8,
ber biefe gelbjüge leitete, unternommen »orben unb ba8
fränfifd&e §eer bod^ nur jum geringen %fftH bei einem nid^t
gebörig vorbereiteten SSfnlauf jurüdCgetoiefen mar.
®leid^ barauf erbob fid^ üönig Äarl in eigner ^erfon
mit gesammelter Äraft, um feine in Sad^fen begonnenen
d^rifiianifirenben 3nfiitutionen nid^t ju ©runbe geben, ober
ba« SSott t)on feinen ©elöbniffen jurüdttreten ju laffen. ©eine
SSorfebrungen brad&ten in ber Sb^t bie ffiirfung bertoor, ba6
aOBibuttnb fid^ entfernte, bie Sad^fen in einer SReid^ÄVer-»
S)ie @<^(a(^t am @üntel. 145
fammlung ju Serben an ber 9111er il^ren alten 3;reueib er^
neuerten. 9ßad foOte aber mit benen Qt^^^tn, bie {t(i^
empört Ratten? Oegen Wefe »urben bie fd^firfficn »erorb*
nungen, bie in ben Kapitularien torlamen, }ur Geltung
Qthtaift S)arin tt)ar bie XobeSfhafe gegen aOe awSge^
fproci^en, toeU&e fid& mit ben Reiben gegen bie e^rijlen öer*
bittben toürben^). S)er filtefie ©^ronifi erjä^lt, bie ©d&ul^
bigen feien t)on ben 6a(i^fen bem ftßnig überliefert kDor<'
ben, um fte }u tobten^). @d ifi bie ^nblung, meldte baiS
Anbeuten Staxli am äReiflen belaflet, baB er bie in feinem
Kapitular angebrol^te Strafe in aller il^rer Strenge t)oIIjie]^n
1) Capitulatio de partibus Saxoniae (^oiettuS @. 68) c. 10: Si
quis cum paganis consilium adversns christianoB inierit vei cum illis
adyersitate chiistianoram perdurare Yoluerit, morte moriatur et qoi-
cumque hoc idem fraude contra regem vel gentem chiistianonim
consenserit, morte moriatur.
2) Ann. Lauriss. 782 @. 164, 6: reddiderunt omnes malefeustores
illoB, qui ipsud rebellium maxime terminaverunt ad ocddendum qua-
tuor milia qoingentoB, qnod ita et factum est. — (£gm^b9 fjfaffung
ent^ft lUK^ eine anbere 9htanctnnig, bie bann bie fpotere UeberTtefernng
be^eirf4t ^at. 93o im alten £ejrt nur Saxones genannt »erben, f^rtc^
(Sgtn^rb )H)n primores Baxonnm, morauf bann 9K^((^, ®ef(^i(i^te beA
beutf^en Soßed I. ^. 206 bie ^nfi^t gegttinbet ^at, bag bie @belinge mit
J^arl einDerilanben, (Saranten ber neuen ISerfaffung gemefen feien; Sßibufinb
fei ^(aforb eines auiB ^äen befle^enben (S^fotgoS gemefen, beffen SDtitglieber
bom 9bel gesagt rnib bem jfönig ausgeliefert nurben. äRan erfährt nic^t,
nie bie (Sbclinge ber ijfreien fo tM>nflanbig m&^tig gemorben feien, um fie
attS}uIiefem. Unb oerbient ttberl^aupt eine (Sgiu^arbifc^e j£qrteSt)eranbermtg
einen fo weitgreif enben (SrflärungSDerfuc^? (&xi fernerer 3"!^^ (£gin^arbS
ifi, baß bie (befangenen aOe an (Stnem Orte unb an (S^nem STage enthauptet
feien. 2)ie ^or^eOung W)tl» Oa^rbfi^er bed frantifd^en Steige« unter Stax\
bem (Brogen I. @. 358 u. f.), bag bie 4500 ©a^fen ft4 felbfl gefieOt Ratten
unb barauf getobtet feien, ^at lernen (S^mnb, »eber in bem urfpdingtic^en
no4 in bem (Sgin^arbfd^ Sqrt. Bit beruht nur auf ben Serfu^en, bie
Baäft loerflänbttc^ p machen, ^n meiner 3(uffaffung ftimme i^ mit S^at^
überein (©aifi 2. «. IH. @. 211).
U. aianfe, aSfltgefil^ic^te. y. 2. 1—3. «ufl. 10
146 93ier^itte0 (SopiteL
Hefe. SHe Ucberliefertcn toaren an Qaf)l SSicrtaufenb fünf*
l^unbert; fte tüurben ju ^Serben an ein unb bemfelben %aQt
ffimmtlid^ entl^auptet.
Dl^nc 3l^^if^l meinte Äarl einer ffiieberl^olung be« 2lb*
faUeS baburd^ auf immer t)or}ubeugen , aOein bie ^ingeri^»
teten l^atten greunbe, ©efinnungÄgenoRen unb einen unbeug*
famen gü^rer in ber eJtembe. So tief tourben aDe öffent*
lid^en unb prit)aten SSerl^ltniffe l^ieburd^ k)erle|t, bag nun
bod^ ber ganje fä(i&rtfd&e 9lame ftd^ gegen ^arl er^ob; bie
Empörung, bie ber Jtönig b^^tte t)ermeiben kooHen, rief er bamit
toielmel^r \)tvoox. 9lber aud^ bieiSmal ermannten ftd^ bie
©ad^fen nid^t ju einem Singriff, toie einji bie ©b^ruÄfer — bie
übrigens il^reSHttJotbem nid^t maren -7 Tie ertoarteten abermalig
bie Slttfunft beS Äriegi^beereS Äarfö in ibrem ßanbe unb bem
toaren fie ntd^t getoad^fen. $Rod& inbem fie ftd^ bei 2)etmolb
ju einer ©d^lad^t tjorbereiteten, tourben fie t)on fiarl, ber nur
mit einer ^btbeilung feinet ^eered, toa^fd^einlid^ berfelben,
bie aud^ fonft afe @cara grancuSca erfd^eint*), fo rafd& toie
möglid^ b^trbeieilte , angegriffen, überrafd^t unb burd& ben
getoobnten jWlrmifd^en Slnlauf auSeinanbergefprengt ®ie
erlitten babei erbeblid^e SSerlujle, bod^ fann ha& treffen nod^
nid^t atö entfd^eibenbe ©d^lad^t betrad^tet toerben. 93eibe
Sbeile rüfteten fid^ ju einem neuen Äanipfe, ber boÄ toerben
foQte. S)er Aöntg bereinigte feine gefammte Streitmad^t in bem
Sager bei ^aberborn, bie beiben !£)eere fliegen an ber ipöfe
jufammen. 5Bie Rotten aber bie fd^on einmal t>on einer fleinen
@d^aar in Unorbnung gebrad^ten fäd^fifd^en 9Rannf($aften gegen
bie in i^rer ganjen ©tärfe toonüdtenbe Ärieg^Smad^t ber ^tan-»
1) Annal. Lauriss. ad a. 783: cum paucis Francis, Dgl. meine
2lb^anblung 3^ ^^^ franfif^xbentfd^er 8flet(^iSannaIiflen &. 14.
@d^(a(^t bei 2)ämolb unb an ber ^afe. 147
fen fxci^ bd^aitptcn fotten? 2)ie ©ad^fcn iDurben üottfommcn
gcfd&lagen, boi^ fränfifd^e $eer trug reid^e 33eutc batoon unb
tnad^te eine fltofee Änjal^l ©efangene. 3)ie ^auptfad^e »at,
ba§ ber SEBiberftanb , ber al^ ein toal^rl^aft nationaler
bejeic^net toerben fann, gebrod^en tourbe. Äarl fonnte bur(^
bie fäd&fifd^en Oebiete bi« awi^ ®lbe tjorrütfen. Ueberbliden
toir nod^raal« ben ®ang be« Äriege^, fo rührte ba« Unglütf
ber ©ad^fen baber, ba6 fte fid^ üorlängft ju »ettgebenben SBer**
pflid&tungen bitten bejiimmen laffen, toie gegen $pippitt fo
gegen Äarl, »eld^e fie bann in golge ber jtoif^en ibnen felbfi
berrfd^enben ©ntitoeiungen nid^t jur SluÄfttl^rung brad^ten.
aSom fränfifd^en ©tanbpunft auÄ erfd^ienen fie immer
atö Stebeüen. Um fid^ }u bebaupten, f)dbtn fte brei groge
Äriege bejianben, ben erjien 775 bi^ 777, ber mit bem aieid^«-^
tag )u ^oberborn enbigte, bei meld^em fte e^eibeit unb @igen^
tbum toertt)irft ju b^ben erflärten, toenn fie üon Ibren 3«'
fagen jurildtträten. S)a« gefd&al^ nun fogleid^ nad^ ben
SRifeerfolgen ftartö in Spanien, aber ibre anfalle toaren
mad&tlo«. ©ie »urben im S^bre 779 unb 780 abermals ge^
tt)altfam niebergemorfen unb jur Erneuerung ibrer alten
SSerfpred^ungen genötl^igt, fo befonberiS auf bem 9leid^&=
tag iu Sippfpringe, an bem fie felbfi 2;beil nabmen. @S ifi
tpal^rfd^einlid^, ba|3 bamaliS baS (Sapitulare auiSgefertigt mürbe,
in meld^em nicbt aHein ber SJerlufi ber ^eibeit unb be*
ßanbeiS, fonbem Sebenaftrafe auf religiöfen ober politifd^en
äbfall gefefet tourbe. 3^ fptad^ f^bon bie SSermutl^ung
anif ba6 ha& in ^orauiSftd^t eineiS neuen ^eibenaufflanbeiS
gefd^eben fei, ber bann aud^ nid^t auf [xd^ n)arten liejs. @S
toar bie gefäl^rlid^pe 6mpörnng, bie Äarl überl^aupt befianben
bat-, eS gelang ibm, fte }u bemeiftem.
10*
148 ^ec^äpsM ^MpM.
2>rei Siege RaxlS mSd^te U^ fftttüt^bttt] ben etften
bei Srunidbetg, bur(i^ toeb^n @ad&feit ben Soffen bed
AönigiS eröffnet, ben ^meiten bei 8o<$olt burd^ iDeld^n eine
t^eiboeife (Sntpötung niebergef (i^Iagen , ben britten an ber
^fe, tmxäf tDeld^n ber Untergang bed toiebererflanbenen
^ibent^umiS in ©ennanien entfd^ieben iDorben ift
aRon begreift tl^, bag ber $apfi in 9tont, }u bent bie
verjagten 9)>Kf{tonare i^re 3uf(ud^t genommen litten, ben
©ieg mit rcligiöfen S>anlfefien feierte. (Sine ber legten aSor«»
mauern it^ no<i^ im 9{orben l^rrfd^enben l^ibnifd^n (Svita^
tt)ar gefallen. @r fd^reibt bie @iege ber S)a}mifd&enlunft ber
beiben apoftel ^trud unb $auIuiS }u^), tDa& <m^ infofem
ben a:]^tfad^en entf^n:i<i&t , ate bie religiöfe Serebrung ber
beiligen ©tfitten unb ber <i&rijilid&e Segriff, »ie er fld& ba*
felbfl audgebilbet ^ttt, einen ber t)omebmflen antriebe ber
iJranfen bilbete.
3ro folgenben Saläre finben mir bie granfen noci^mafe
in jtpei JQeereiSabtbeilungen @ad&fen burd^iiel^en unb bie
töieberaufflammenbe ©mpörung niebertoerfen. 3Wit ben Dfl-
falen tourbe abermafe ein SSertrag gefc^lojfen. @egen bie
tiO(S) SBiberfpenfiigen fd&Iug ftorl ein SBerfabren ein, tt)ie einfit
fein 3Sater in Slquitanien.
flarl nabm feinen äufentbalt im SBinter 784/5 in ©re«*
bürg unb b^^lt t)on ba au^ bie miberfpänfUgen @a(i^fen
bur(^ ftete angriffe in Sltl^em. 5)ann berief er eine
9leid^*t)erfammlung in 5ßaberbom. 5Die mofellanifd^en än^
naien geben an, bag aud^ Sad^fen an ber SJerfammlung t^il^
nabmen. 3flad& gepflogener Seratbung touTben bie ftrengfien
1) Petri Paulique apostolorum priscipum interventione sufira-
gante. Cod. Carol. ep. 80 @. 246.
6a(^fenfnege Stati», 149
Serorbnungen }ur Stiftung bet Attd^ getroffen. @£ ifl
ein \^mttiHä)tx Slnblid, ben Stamm, ber feine Unab^^
^Angigteit unb feine SReligion üettl^eibigte, immer aufiS 9leiie
übertDunben }u fe^en. 8lber bie Sad^fcn unterlagen einer
aRad^t, mläft bie @ad^e ber SHeligion unb ber mit il^r \>tt*
bunbenen allgemeinen Sultur nad^ allen anberen Seiten l^in,
oud^ ber moiSlimif(i^en, t)ert]^eibigte, — einer allgemeinen po^
litif(i^en unb Iir(i^Hd^en 9lot]^n)enbigIeit. Aarl tocx ber SSoH^
fheder ber SBeltgefd^id^te. @r l^atte nod^ SReufd^enopfer
unb abergl&uMfd^e @r&uel, felbft ben @enuB wn äRenfd^en«*
fleifd^ }u befämpfen^); fo ba§ er biet eine citoilifatorifd&e
aWiffiott erfüttte, tt)ie etnft bie Slömer. ©r mad&te ber 3bee
beiS aRenf(i(;engefd^led&tö tt)eitere 9abn. 3n biefer 3bee nun,
unter langen unb blutigen kämpfen ifl ed enblid^ gelungen,
Raulen unb ©ad^fen »ieber mitetnanber ju t)ereinigen, toie
nnr fte einft in ben 3eiten beiS 6:onflantiu£ toerbunben fa^en.
2)er ©ebante, ba§ man in ben @ad^fen Slnbeter ber ^ä^
monen verfolge, tritt t)or allem in ber Xaufformel bettor,
bie ibnen Dorgefd^ieben tt)urbe.
SBie einft bei ber 3;aufe ©blobtoig« bie fjranfen^), fo
fagten ftd^ je^t bie Sad^fen t)on bem @atan loiS, üon ibren alten
@öttem, ben 3BerI}eugen beffelben, SSBoban, 2)onar, foiDie ben
übrigen Unbolben, bie Ibre ©enojfen feien, unb fd&lojfen fi(^
1) Capitulatio de partibus Sazoniae c. 6 (8oretiud @. 68): Si
qais a diabolo deceptus secundam morem paganornm virum aliquem
aat feminam strigam esse et homines commedere et propter hoc
ipsam incenderit yel camem ejus ad commedendnm dederit yel ipsam
commederit, capitali sententiae punietur, unb c. 9: si qais hominem
diabolo sacrificaverit, et in hostiiiin more paganorum daemonibus
obtoleiit morte puniator.
2) 8gl. iBdtgef^i^te IV, 2. e. 351.
150 Sicrie^nttiS dcopM.
bem SefenntnlS bet S)reietnigfett an, »le t& ic|t in ber gctraa^
nifci^en unb rowanifd^en SBelt fibctl^oupt l^errfd^tc S)et
gfranfenfönifl l^atte bte greube, aud& ben gefäl&rlid&Pen Ser^
fed^ter bt& ^eibent^umd ju btefcm 93etenntni^ ^eräber}U}ie]^n.
SBibuKnb unb beffen Srcunb Satbbio fanien ju Ibm, tote er
auÄbrüdlid^ geforbert b^tte, naä) grancien. niäft jebod^, o^ne
ba§ il^nen ©eifeln geftettt »urbcn, toeld&e il^re ©Id^erbeit
verbürgten*). 2)er Äönig empfing [ie felbft unb il^r jab^
reid&e« ©efolge in fetner StUa ättignp, »o fie bann in ber
üorgefd&riebenen fjorm getauft toorben finb. Äarl felbfi
toar ber toomel^ntfie ber laufjeugen^). @r »ar febr glü(Kid&
barüber. ^Jlan b^tte bi^S^er angenommen, bag Aarl in ber
greube feine« §^rjenÄ ton biefer @r»eiterung ber ©l^riften*
i^eit, bie il^m nacb Dpen l^in gelungen fei, bem Äönig Dffa
toon SKercia SRad&rid&t gegeben l^abe, bod^ ip ber SSrief obne
3»eifel erbid^tet^). 3)er Äönig l^atte Urfad^e, toottfommen
sufrieben )u fein, toenn er nur baiS germanifd^e Sad^fen im
9luge bel^ielt.
2)urd^ bie Jtönigdmad^t, bie ftd^ bei ben Raufen auf
®runb tird^lid^er unb poUtifd^er Sbeen enttoidCelt ^atte, maren
bie fäd^fifd^n (Saue unterworfen toorben. 9lad(;bem biei$
gefd^eben mar, fonnten Siegungen beiS tlngeborfamd, mie
fte in Sbfi^tngen )}orfamen, Ieid(;t flbertoältigt merben. 3)a
1) Lauiiss. maj. 785 fiimavit ut non se subtrahissent, nisi in
FraDciam ad eum penrenissent.
2) Annales Mosellani 785: (Mon. Germ. Script. XVI. 497, 40):
et domnus rex suscepit eum a fönte ac donis magnificis honoravit
3) 2)er iSnef fl^t fm iBouquet V @. 620 , aber bie S^ctbinbung ber
(Eretgmffe m ber Sombarbct unb m 0ad^fen erwdfi feine Unac^t^ SRit
SRe^t ^at ©tctel (Acta Carolina II <B. 276) t^n in feine 9iegeflen aufju-
ne^en unterlaffen.
Saufe Sibutinbi». 151
man ftd^ barauf berufen l^e, bag ntan bem ßönig feinen
©el&orfam fd&ulbig fei, fo »urbe bie Seifiung eine« attgemeinen
Xrcueibe* in S)eutfd&lanb fotoie in Italien toetorbnet.
3lad) beiben Stid^tungen l^in fül^lte ftd^ bet Aönig a\&
$ert unb SJleifiet. Slllein biegfeit fotoie jenfeit bet älpen
gab e« noä) unentfd^iebene SJerl^öltniffe, loeU^e ben ®rab bet
Sieid^Sangel^örigteit ober ber Untettl^änigfeit übetl^aupt ntobi«
ficirten. @ine« ber toid^tigfien flaatdred^tUd^en Probleme lag
in ber (Stiften} t)on intermebiären ©emalten, bie [x^ arx&
ben früheren ^a^rl^unberten no<i^ bel^aupteten. 9lod^ gab ed
^rjöge, bie eine gemiffe proüinciale Unabl^&ngigteit befa^en,
bem Sl^aratter be« äSoIlSl^erjogtl^um« gemäg. 3n il^nen fielTte
ftd& bie ©tamme*t)erfd&ieben]^eit unb ibre befonbere SBered^*
tigung bar. Sb^er SRatur nac^ toiberjirebten fie ber fönig-
li(ben ©emalt ©outen biefe neben einem fiönig, ber m&d^tiger
»ar, ate je ein anberer, fortan befleißen ? ©oute e« nod^ fortan
einen ^erjog t)on 93aiem, einen Ser}og t)on S^eneoent geben,
loeld^e t& toagen lonnten, einem löniglid^en 99efebl }u lotber-
flreben unb il^re eigenen poUtifd^en ®efid^t«punfte bemfelben
gegenüber jur Geltung }u bringen? S)er ä^rabUion ber alten
®tamme«oerbältniffe b&tte bieS entfprod^en, aber eben im
fiampf mit ibnen mar ba« fr&nfifd^e Jtönigtl^um empor-
getommen unb Aarl toar nid^t gemeint fie }u bulben; er
unternahm je|t, bie 3^^if^l ^^ feinem @inne ju erlebigen.
Slud^ babei aber tam il^m nid^t« mebr }u Statten, cdS fein
Serl^dltniB }u $apfi ^brian.
©otoie fiarl freie ^anb b^tte, benn ^^einbfeligfeiten an
t)erfd^iebenen Seiten }ugleid^ ju bef&mpfen, termieb er m5g-
lid^ft, n)enbete er feine Slufmerffamteit auf ben SEQiberftanb,
ben il^m ber ^ergog ton SSeneüent nod^ immer entgegenfe|te.
152 Sitrje^nteiS (£a)>ttel.
93on ben itfiften ber Sflorbfee, too et bie %ngelfa(i^fen berft^rte,
begleiten toit il^ )u ben Außen be£ abriatifd^en unb ionifd^en
■
aReereS, )do er iam<d& SSerbttnbete an ben @r{ed^n fanb.
XBir fennen f(i^on ben ^etjog Don Sene^ent, loeld^r
nod^ immer bie Slutortt&t, bie Aarl oU ftönig ber Songo^
barben in SlnfprudE; nal^m, ni(|t anerfannte. Srid^üS nuir
jugleid^ mit ben ©riechen in 3^^fi^fni^ geratl^en.
@r l^atte 9lmalft angegriffen, bad ju bem no(i^ grie^
d^if(i^n ^leapel gel^örte. S)er ^r}Og \>on 3Uapd nal^ eiS
in feinen 6d^u^. ^vxdf\&, ber }ugleid^ bem $apfi bie 3In^
ertennung feineiS Patrimoniums t)erfagte, mag mit SbeU^
ober 2kiffiIo t)on öaiern in aSerbinbung gejianben l^ben, —
fo l^at man iDenigftend angenommen; aber mit bett brei
bominirenben $oten}en: bem fr&nHf(i^en Aönig, bem ^ßccp^
bem gried^ifd^en Steid^e mar er in offener ^einbfeligfeit be^
griffen. ?IU nun Äarl }u Einfang be« Saläre« 787 toieber in
ätom mar, feine Steifen bal^in maren immer sugleid^ SiaQfal^rten,
fo mürbe ba£ SSerl^<nig }u 9enet)ent einer ber üomel^mfien
@egenfiänbe ber 99erat^ung mit bem l^apfL
älrid^iiS fArd^tete bie Ueberlegenl^eit beS Aönig« ; er lie6
i^m anbieten, @el^orfam su leiflen, bod^ möge er il^n nid^t mit
einem Arieg^b^er flber}ieben. Aarl märe fel^r geneigt gemefen,
il^m ®i^bx }u geben, aber ber $apfl erRärte ftd^ bagegen;
auf bie (SrfttQung ber SSerfprec^ungen beiS Srid^iS tonne man
nid^t }ä]^len. 8lud& bie fränfifd^en 3Ragnaten, bie Aarl um=
gaben, }Ogen eine !riegerifd^e Untemel^mung t)or. S)ergefialt
rfldCte fiarl mel^r auf Stnratl^en beiS $ap{teS unb feiner
@ro6en, ate nad^ eigenem @rmeffen gegen 9(rid^iS iniS ^(b.
@d^on in Sapua aber erreid^te ibn eine neue ®efanbtfd^aft
bes $er}OgiS. Sr bot abermaliS feine Untermerfung an unb
d ^
Oencbciitiantfd^c Smingcn. 158
)ott^ptaä) üfiOigen @e]^i>rfam, kDofür er }U)filf @eifeln unb a\i
brei}e]^ttten feinen Sol^n {leOte. ^ Sene^nt f(i^tmir man
bem StbrAi Xteue unb au(i^ fftt bie ^ßotrimonien beS 1^. ^ttaa
iDutbe f^rf otge getragen ^). S)a law nun aud^ bie oben an=
gebeutete äßenbung ber b9}antinif(i^en $olitiI ju wUtx (&)oi^
ben). @S toat in biefer S^^, bag 3^ene bad ernannte
Soncil }u (Sunflen ber 93ilbert)etel(^tung }ufanmtentteten Heg,
iutät beffen Sefd^iajfe il^re teligtöfen S)iffeten}en mit beut
Slbenblanb gel(^oben unb i^t felbft eine engere SSerbinbung
mit bemfelben möglici^ koutbe. ^u^ bie ®tied^en erf(i^ienen
in Sopua unb' legten freunbfd^aftUd^e @eftnnungen an ben
^g. Mt& l^atte ein friebli(i^e« 9(ui»fe^, ate ftd^ ber Afinig
naä^ 9tom }urtt(ibegab ').
3ebermann tuar befriebigt bat)on, bag biefe ^Differenzen
ol^ne 93lutt)ergiegen auiSgeglid^en tDurben, benn loie berberb«*
Ii(i^ kDilrbe ein Arieg fflr Aird^en unb Sanb geioorben fein,
^r Aarl l^atte biefer @rfoIg nod^ eine anbere Seite. S)abur(i^^
baf er S(rid^Ü8 jum f^eben nötl^igte, ertoied er bem $apfl
unb ber römifd^en JHrd^e einen grogen fAtn% tooburd^ biefet
gleid^fam moralifd^ t)erpflid^tet tuurbe, ibm einen anberen }u
leijlen, ber ftd^ aber nid^t auf italienifd^e, fonbem germanifd^e
Gebiete be}og. S)ie (Selegenbeit ba)u bot ftd^ toie )oon felbfi,
als eine @efanbtfd^aft beS $er}ogi8 bon 8aiem in 9tom tx^
fd^ien, um einen feflen ^eben mit bem JtSnig ber flauten
)u fd^Uegen.
1) 34 folge ber SRelatton ber Stanaied SonriflenfeA majorem, ol^e tnu^
burcfi tnt WnofidfmQta (Sgtn^arbiS, bie teine nene ihinbe fonbem nur eine
Mtonberte Suffaffnng berrat^, bcetnfbiffen sn laffen. fßaojL gur ShM
frfinlitd^beutf^er 9lei(^9amialißen @. 17. 18.
2) fiia rtnigen )u (Eopua im aRorj 778 au«ge|leaten Urtunben erfi^t
man, bog bie XronSohion (mit 9nd^) im ^Sfrfi^io^ 787 Mrfiel.
154 fBrnndfatt^ 9aipM.
Six ^aben ber stDdfeQKtftm S^ie^itiigcn tunfc^ Xaf fUo
unb ben ^antoitöitigen fil^ini ne^ ate emmal gebadet
3taäf ber ablegung friiter DofoSitifd^ @elobmne ^tte
fid^ ber ^erjog bem Aönig $i|>pm bei fernem nnteme^en
gegen ffiaifar üon aquitanien ongefil^Ioffen , aber al2 biefer
bte SafaOenfielluitg SBaifacS in eine etgenaid^ tbüert^ig«
feit itmjntDanbeln XnfiaU traf, uxtr Zafftlo abtrünnig ge^
tDorben. @p£ter l^e er fid) }U fiorbnonn gel^atten nnb
ttxtr in ba£ oppotttUmeOe gantilienMr^ottnig eingetreten,
toeUM Aorl eigenmaij^tig bur^brod^.
S)er 6tur) be« 3)e{tberiu« ipor ein tlngliUE aud^ für ben
^tXfOQ wn Saiem, ein eigentlicher 9rud^ jloifdM Saiem
unb ^onfen tt)urbe iä>oäf t>ermieben.
SHe Sajoarier naiven 2:^il an bem Selb)ug Xadi
na^ Spanien, beffen unglüdFUd^er äbiiSgang bod Xnfel^ ht&
Stäniqß äber^upt erfd^atterte unb befonberd aud^ auf 8aiem
surudthnrfte. 3m 3a^re 781 ^tten ber Aönig unb ber $apft
ben ^sog an fein t)afallttifd^ed äSer^ltnig erinnern }U
mflffen geglaubt unb biefer feine ©elöbniffe erneuert. SBir
bemertten jjebod^, bag bod nur burd^ gegenfeitige 6teQung
t)on Seifeln möglid^ nmrbe unb ju einem feften ^rieben toar
t& bod^ nid^t gelommen.
Ueberl^upt erfd^eint Zafftlo in ben Ilrtunben mit ben
Attributen ber Unab^ängigteit, er ttnrb ald ber ^öd^fie prfi
bejeid^et, feine StegierungSjal^re iperben ges&l^lt SHe geifl'»
lid^'^kDeltlid^en S^noben, bie er beruft, faffen felbflänbige %e^
fd^l&ffe. (&& gefd^iebt eined SoOegiumS ber Somel^mRen feined
ffM^t& SrtDäl^nung, baiS mit il^m t)ereinigt gflltige Serffigungen
trafO- ®^ W feinen ©o^n al& feinen Sflad^folger eingefeftt
1) Vkaii, 8crfaffimgdgef(i^tc, 2. %, Sb. UI, @. 105 ff.
^er^onbbntgen mit S^afftlo. 155
unb feine @renjftiege auf eigene iganb gefül^rt. 3^ ben
Xnnalen toirb fogar ein Jtampf ber Sajoarier gegen bie
ganten im Stfd^gebiet erlDäl^^nt, ein naäf beiben Seiten un^
ertt&glic^et SwPönb. 3m ^ofyct 787 fdi;i(Ite ber ^erjog jtoei
t)ome]^me ©eifUid^e nad^ 9tom, um unter SSermittetung bed
^apflii ein guteiS SSemel^men mit bem Jtönig ^er^ufleUen.
Roxi erll&rte fi(| fel^r bereit baju, aber mit ber blojsen 3^^
fage beiS ^ttioqi n)oate er [xä) nid^t begnügen: er mflnfd^te
in ©egenioart bed $a))fieiS SefHmmungen feft}ufe|en, auf bie
er ftd^ t)erla{fen fönne. 9luf eine fold^e tlnterl^anblung mei^
gerten ftd^ jebod^ bie ®efanbten einjugel^en; fte fagten^ fie
feien nid^t ermäd^tigt, iBfirgfd^aften irgenb toeld^er 8lrt ju
geben*).
2)ann aber blieb nid^td anbereS übrig, al& bie @nt^
fd^eibung ber äBaffen an}urufen. S)a i^at bann ber $a))ft
nid^t aQein bie Partei beiS Rbnigß ergriffen, fonbern beffen
Slnfprüd^e mit feiner apofiolifd^en @anItion y)erftärlt; er fprad^
\)Q& älnatbem über ben ^r}og aud, koenn er bie S^fagen
nid^t erfüQe, bie er ben beiben Königen $ippin unb Aarl
geleitet l^be. @r erllärte, tt)enn Skiffilo ben Sib breche unb
ed borüber }um 93Iutt)ergieJ3en tomme, fo foUe bie SSerant^
tt)ortlid^feit für aSe Hebel beS Jtrieged, koeld^e bann eintreten
toürben, aQein auf ben ißerjog faQen, ben ^anlen fbUte
leine 6($ulb an benfelben beigemeffen tüerben tonnen.
9tid^t }u überfeinen ift, bag l^iebei ber ^apfi ben ^erjog
ermal^te, nid^t aQein bem ftönig, fonbern aud^ beffen Söl^nen
1) AnnaL Laoiiss. maj. 787 (Sc. I &. 170, 11): non auzi fbiasent
de eonim parte tlUam finnitatem facere. 9n(^ naäf (Egin^oxb tarn c0
anf eine <^(^aung beA gebend an: inquireret, quam hujos pacationis
finnitatem facere deberent, respondenint sibi de hac re nihil esse
commissom (&, 111, 7).
*156 etojd^ttf ((ointeL
unb ben f^onfeti fiberl^aupt @e^orfam su emelfen. SSUe ^U
aber S^fftlo einet lategotifd^n 9(nkDeifung biefet WA $oIge
leifien foSen. 2)ie Untertnerfung tmter bie @5^ne bed
Stöniqß unb baiS SSoU ber ^anlen kDütbe bie 6elbflftnbigfeit
fetned ^aufed unb Sanbe^ auf immet t)enii(i^tet l^aben. Sbet
fragen mug man hoä), tt)ie er ertoarten tonnte, bem frdn^
tifd^en $eere äßiberflanb }u leiflen. 3n biefem Slugenblitfe
koar burd^ bie Slnnäl^rung 3tene£ gegen ^opft unb itaifer
bie gan}e 93unbeiSgenoffenfd^aft jerfprengt, auf bie er
einft gered^net l^atte. @o kD&l}te ftd^ bie @ntfd^eibung ber
äBaffen tt)ie etnfl über bie Sad^fen fo je^t gegen bie Saiem
kDie ein untermetblid^ed ®efd&id bal^er.
9lad^ feiner StfidRel^ aü& Italien fd^lug Jtarl feine ^of"
Haltung in äBormiS auf, mol^in er bann aud^ bie üocnel^mfien
(Strogen, namentlid^ bie ©eifUid^en einlub^). (Sr lieg 3:af''
ftlo aufforbem, ben @prud^ bed ^opfidS Su erfüllen unb
ftd^ felbfl am ^oflager beiS Aönigd einjufleUen. S>a§ Jtarl
auf $olge(eifhtng be£ ^erjogiS gered^net l^abe, lägt ftd^ nid^t
annel^men. Sginl^arb fprid^t ba2 beutUd^ a\a, bie alten
älnnalen beuten eiS tüenigflen an : ber Afintg fal^ t)orauS, tood
ba lommen iDürbe.
9Ran begreift t&, bag Safftlo ftd^ weigerte )u fornmen,
er ]^&tte fld^ baburd^ in einen 3uftanb gefftgt, aü& bem er fU^
eben lo2}Uti)inben fhebte. @d koaren gleid^fam skoei t)er^
fd^iebene Xtmofpl^ären an ben beiben ^öfen. ^ilbegarbiS
»Hir bereits im ^a^xt 783 geftorben, Aarl l^atte fld^ bann
mit Saftraba, einer gebomen f^anftn, ))ermäl^lt S)iefe toar
in SBormiS bei il(^m, mo man ftd^ in mannigfaltigen ^eftlid^
1) Aimal. Lauriss. a. 787 (®. 170, 80): sacerdotibtui suis et aliis
optimatibus. (Sgm^axb ^at einen generaÜB conventos (@. 171, 16).
Sa^anbbmgen mit %a\füo. 157
teiten erging, ^afiraba ifi bafüt belannt, baB fte i^ren @{n^
fluB immer )u flrengen 9RaBregeln t)ertt)anbte. ^Dagegen lebte
bie (Sma^lxa %a\^lo», bie Xtyäfttt bed S)efiberiu£, tiod^
immer innerl^lb beiS @ebanlen{reif ed , ber }ur 3^^^ i^^
SBerm&^lung t)orgetpaItet l^tte. @ben biefen aber auf immer
2U }erf)n:engen, bal^in ging bie natürlid^e Sbftd^t JtarliS. (Sr
roQx entf d^loffen , feinen )}om $a)){l anertannten Sted^töan^
fprud^, n)ie e£ ja in äflom )}orau/Sgefe]^en mar, mit ben
äBaffen }ur @eltung ju bringen. (Sr fe^te jtd^ mit ben Xru))pen,
bie um il^n toaren, gegen Saiem in 9en)egung unb bot nod^
{toei anbere $eere auf, bie wn Statten unb aRittelbeutfd^lanb
]^er f hcä eine gegen bie ällpenpäff e , t>ca anbere gegen bie
S)onau )}orrü(Iten.
S2 ipar bie aOgemeine ^age, beren tDir fd^on oben ge«
badeten, ob eine oixi bem alten ©tammeStoefen ]^ert)orgetpad^fene
fürfUid^e ©etoalt, bie an i^ren befonberen 9Sor}ägen fefil^ielt,
mit ber tlnterorbnung unter bad fräntifd^e ®rogIönigt]^um
noc^ }u t)ereinigen fein n)ürbe. 2;afftlo )}er3n}eif elte , feine
Xerritorialmad^t , toie er pe bisher befeffen, femer ju be»
l^oufiten. @r untertoarf ftd^ einer Zeremonie, burc^ toelc^e er
}uer{l auf fein ^er^ogtl^um )7er}id^tete , bann aber e£ toieber
empfing, gletd^ aliS toaxt ed eigene barauf abgefe^en geipefen,
baiS freie SSoUdfttrflentl^um in ein ab^ängiged $er}ogt^um
)u üertoanbeln. @r leiftete feinen SSafaKeneib, jugleic^ aber
ftellte er — unb barauf fam eö an — jtoölf ©eifeln, ate
ben breljel^nten feinen Sol^n, toxt älrid^üS in (Sxvpna, um jut
©Id&erung feiner ©elöbniffe ju bienen^). SBo« ba« in ben
1) 3. Ottobci 787. SHe merfmürbigfle ©teile ftnbet ft^ in etncm Don
bu (E^edne ebirten ^ogment ber Ann. Lauiesbam.: ei (Carolo) reddidit
regniim Bajoariomm et semetipso Carlo rege in manu tradidit et
158 $iei)e^ntcd (Sofntel.
9lugen bet B^^tgenoffen bebeutete, entnimmt man au£ ber
5Rotij be« Slnnalifien, bafe ^afWo fein 5Reid& unb feine 5ßer*
fon bem ^ranlenfönig überliefert l^abe. @ben boiS gefd^al^,
maiS ber $apft geforbert unb bie ®efanbten 3kxfftIo2 üer«
meigert Ratten. 2)er $er}og n}äre bed ©el^orfamd in feinem
Sanbe nid^t fidler getpefen, l^ätte er fic^ bem Sprud^ bei^
5ßapfteÄ »iberfefet. Sluf bem eingreifen ber gciplid^en ®e^
malt berul^te nun einmal bie meltlid^e Drbnung in bem ba^
maligen Slugenbtic!.
3n lafftio lernt man ben SBiberjireit ber 5ßrinci)}ien
ber Sietd^Seinl^eit im Slllgemeinen unb ber lolalen ©egenbe^
ftrebungen fennen. @r ))erban!te fein ^erjogtl^um ))or SUIem
feiner ^erlunft aud bem agilolfingifd^en Stamme, nid^t jebod^
o^ne ^^l^eilnal^me beiS im l^anlenreid^ jur jgerrfd^aft erhobenen
@efd()led^teiS, je^t ipar er ))er))fli(i^teter SSafall, aber er lonnte
fid^ be« ©elbftbetoufetfein« ber fürfllid&en a»ad&t niematö
entfdfilagen. SQBol^l erfd&ien er bei ber näd^fien 9leid&«i)erfamm^
lung, bie ju Sngell^eim im Qal^re 788 abgel^alten »urbe, per*
fönlid^, um feiner SSafallenpflid&t ju genügen, aöein er öer^
modele nid^t ju verbergen, iDie ))iel i^m baiS {oflete. @r lieg
))erlauten, taufenbmal lieber moUe er fidd bem 2;obe toei^en,
atö in blefem 3wPÄnt> ^jerl^anen; ben ©ib felbfi l^at er für
nidfitig erftärt, bie Mnbänger Äarte in feinem ©ebiete mife*
^anbelt. 3Ran fagte i^m nad^, burd^ feine ®tmaS)lm l^abe
er jid^ beftimmen laffen, bie $ülfe ber a^aren nad&jufud&en.
©eine äniläger toaren bie S3aiem felbft. Sflid&t ol&ne SWife^
bel^agen begleitet man biefen S^P^nb äußeren aScrftänbniffe«
regnum Bajoarionim Mon Genn. Scr. I @. 88). 2)tefe0>m Slnnaled Der
seidenen bann f^ater bie IBecst^tleiffatng XaffUoi^: abnegans omnem po-
testatem quam in Pojoaria habuit (§. 3. 794 a. a. O. ®. 86, XXVII).
Untemerfung Xa]^. 159
unb gel^eiwer getnbf eligf eil ; ber ©d&lüffel ju allem liegt ol&ne
Slpelfel batin, bafe bte granfen bem ^erjog bie ©ntfetnung
t)om ^eetedjug ^ippind naä) älquitanien niematö ))erge{fen
litten. @te gaben tl^m ^erffli} 6d^u(b, t>cA erfle beutfd^e
SBort, hcL& in l^ifiorifd^em 3ufammen]^ang erfc^eint, hca l^eijjt :
t>a& aSetbrcd&en bet 3)cfettion^). 3n biefem äft lag ber Ur^
fprung be« SWifeüerftänbniffe«, bo« ben Untergang SafftloÄ
betoirfte.
ältö t& gegen ben älngellagten ju einem 9led()tö))erfa^ren
lam, n)urbe Xafftlo }um 3;obe t)erurt]^eilt. 3^ biefem
aieuSerflen aber tDolIte ber Äöntg hoä) bei einem naiven 9ln^
))ern}anbten feine @inn)i(ligung nid()t au^fpred^en. 9lad^bem
er S^affilo fefbft l^atte befragen laffen, »erbammte er il^n ju
forttoä^enber (Sinfd&lieBung in ein Älofter^). guerft toar e«
ein neufkifd^eö, 3uwiiege« bei SRouen, fpäter baÄ Äloper
Sorfd^ felbfi. 2luc^ feine ©emal^lin unb Äinber »urben in
^}erf(i^iebene Älöjier gefd&idt. Saiern »urbe hierauf al* frän^
{ifd^ed @ebiet be^anbelt. &i n)urbe in ©raffd^aften getl^eilt
mie ©ad^fen, nur bafe unter ben ©rafen einer bejeid^net tourbe,
bem bie militärifd^e Seitung ber übrigen obliegen foQte.
@d ifl an fid^ nid^t auiS}uf))red^en , tDdä)t Sebeutung
biefe JBegebenl^eiten für bie ©onfoliDation ber beutfd^en 5Ration
1) Annales Laurissenses : Mon. Germ. Sc. I. @. 172, 29: regem in
exercitu derelinquens et ibi quod Theodisca lingua harisliz dicitur.
2)aiS f&ott harisliz (herisliz) evj(!^etnt nad) ben Sttfü^rmigen bei ®raff,
9lft^od^bentf4ec ©prad^fd^a^ VI. B. 818, in einem (Siopttulare bom ^atre
812: quicunque absque licentia principis de hoste reversos faerit,
qaod factum franci herisliz (heriscliz) dicunt. heri ifl „$err", sliz
eitlart (Shraff : ruptura, scissora; boiB SSort »irb bei d^raff no^ aaS (^fe^en
Stax\& unb Sot^ard belegt.
2) 91m 6. Sali 788 nmrbe an Safftio bie 2:imfur boll^en. Arno.
Lauresham, Mon. Germ. Sc. I ^. 33.
160 »ierse^nte« (Sa)>ttd.
l^ben. Unter einem ^etjog toie %a\^lo, bet ftd^ fßiQUxäf atö
euro))äifd^er gAtfl fällte, mäte fie niemals möglid^ geioefen.
3Ran ^at bied in bem äJtoment nid^t empfunben^ aber alä
eines ber )}omel[imflen (Sreigniffe in ber beutfd^en @efd^d^te
muB t& angefel^en totxhtn, baB, nad^bem bie ^an!en ftd^ beS
mittleren @ermanienS bemeiflert l^atten, auf ber einen Seite
@a(bfen, auf ber anberen Saiem i^nen stmxr nid^t unter«
ipürfig tpurben, aber bod^ analoge @inrid^tungen empfingen,
©raffd^aft unb SiSt^um be^errfd^ten bie gefammten @e&iete,
bie aber nodd entfernt tparen, ftd^ al& Sinl^eit }u fill^len.
9Bie fel^ir bteS gleid^ im erften älugenblidC in bie grogen an=
gelegenl^eiten eingriff, ergiebt ftd^ barauS, bag bie Sbaren,
bie in bem äRoment ber Jlatafhopl^e wn ^ngell^eim eben in
Saiem eingebrungen n)aren, )}on ben 8aiem mit frfinüfd^
iQülfe )}ertrieben tDurben.
Aarl ging nad^ Saiem, ni6)t aQein, um bie Seft^na^me
bed SanbeS }u üollenben, fonbem um jugleid^ bie ®ren)en
gegen neue ©nbrttd^e ber 2l^}aren ju ftd^em ^).
geinbfeligfeiten biefer Slrt lagen aber in ber,5Ratur be«
a))arifd^en SSoUeS, baS wn feinen klingen in ^annonien auS
QttDo\)nt toax, bie n)eiteflen ftriegSuntemel^mungen au&in*
fül^ren. S)aS aReifte l^atte baS gried^ifd^e 9ieid^ ba)7on ju
leiben. äJtel^r als einmal l^aben fle, mit ben anberen ©egnern
beSfelben öerbünbet, ©onftantinopel mit bem Untergänge be*
brol^t, unb tele oft l^aben fie baS benad&barte Italien burd^*»
ftreift. Sie fpielten in ben politifd&en aSerfled&tungen unter
ben aWeroiDingem eine SfloQe; Italiener, ©ermanen, ©la^)en
tpurben wn iffxtn Einfällen bebrängt; unb baS n)ürbe fo
1) gm 3o^re 7^58.
latent unter franlifd^o ^fyxt 161
fortgebauert l^aben, tpenn nid^t ein toa^xffajt mäd^tiged ft&n«
t\\^tS 9leid^ entflonben tPäte. @ig toar nun nx6)t auf einen
SSemid^tungiSlneg gegen bie Wooxtn abgefel^en, tpenn fiönig
Aatl im 3<^^te 791 einen ^eeted^ug gegen biefelben untet^
nal^m. ©eine 9lb|td^t toax, tpie mir t)on ben alteflen @:](iro^
ntflen erfaßten, nur auf SSertl^eibigung unb 3(btpe^r gerid^tet,
bei tDeld^et bie 3^^^ ber fiitd^e über ätOeiS l^ert)ortrat: benn
ber (Fortgang ber d^rifllid^en $fkn}ungen längd ber 2)onau
timrbe burd^ bie unauf^örlid^en 9iaub}üge ber Woaxtn untere
brod^en.
S)er i$elb}ug ^atte fafl ein geiftUd^ed 9lnf el^en ; er tovxht
mit Litaneien unb i^aßen begonnen, $falmen flngenb fc^ritten
bie ©eifilid^en bal^er, tod^t bie göttlid^e ^filfe für bie« }u>
gleid^ religiöfe Unternehmen auflebten. Qu einem ©rief, in
tDeld^em ber Aönig feiner ©emablin ^afbcaba wn einem glüdf^
lid^en ®efed()te italienifd^er S^ruppen gegen bie 31)}aren ^nbe
giebt, gebeult er aud^ ber guten 9lad^rid^ten wn bem 3BobU
befinben beiS älpoßoUIu«; beiS $apfled, bie ibm babei }uge^
lommen finb. 2)er ©rief atbmet bie b^iterfie @timmung; t&
tft ein Ariegdberid^t aü& ältefier 3^i^ ber jugleid^ in ba8
))ertraulid^fte g^milienleben eingreift. Slud^ bie Aönigin aber
tDirb barin auf gef orbert , geiflUd^e Uebungen auiufleKen unb
fid^ an ben Mafien }u betbettigen, toenn ti xf)xt ©efunbl^eit
erlaube.
^a& $eer xiXdtt in jiDei Solennen an ben beiben Ufern
ber S)onau wx, bie ^au^tmad^t unter bem JUnig felbfl auf
bem redeten Ufer, ein ^toeiteS ^eer auf bem Unten, bem ftd^
aud^ anbere beutfd^e Sd^aaren, ^efen, @ad^fen, 2;büringer^)
1) 34 ^cütt mtd^ ^iec an ben (Sontinnator ber Ann. Lauriss. maj.,
ber @ad^fen, iJriefen unb einige S^onfen angiebt: Sazones cum quibusdam
1». ttanfe, SDcttgefd^i^te. Y. Z 1.-8. nu%. 11
162 93tei}el;nted daipittl
anfd^loffen. Wtan lann ed a\& t>aS erfie gemeinfame Unter*
nel^men bet beutfd^en Stämme, bte iegt butd^ eine getpaltige
iganb ))etein{gt würben, bettad^ten. (Sinen fo gehxiltigen S9[n^
griff 5U befleißen toaren bie älüaren nid^t fällig.
@ie litten il^re iBefefligungen jum Sil^eil in ben 9luinen
alter römifd^er ©afteKe aufgetoorfen — nod& einmal erfd&eint
ber 5Wame be3 alten ©omagena — aber fie verloren ben
äRut^, ftc^ ju bel^aupten, ald {te bie feinblid^en Xru))))en an
beiben Ufern unb }ugleid^ jur Unterftü|ung berfelben ein
fränfifd&^bairifd&eiS ®ef<|n)aber auf bera glufe erfd^einen fal^n.
3n i^rem S^tttdteeid&en erblidften bie ^riefier eine @r^6rung
i^ed ©ebeteiS. ^ür bie ^auptabftd^t bei» ftönig^ tt>ar ^ier^
burd^ genug gefd^el^en ; nad()bem er bie @ren}en einigermaßen
gefiebert l^atte, {eierte er nad^ SBaiern jurüd(. 2)ie ©brifliani^
ftrung unb ber älnbau beiS Sanbe£ fonnten ^anb in ^nb
fortgefefet »erben.
3d& erlaube mir l^ier inne ju Italien. S)er erfie ©ioi^
Qxapf) fiarld b^t fid^ baiS S3erbienfl ermorben, bem auiS bem
älltertl^um ilberfommenen 3Rufter folgenb, bie Jtriege feinet
gelben nad^ ben ))ro))tncieIIen ©eftd^tiSpunlten, nad^ ben Der^
fd^iebenen Sanbfd^aften, in htntn fte ftd^ üoQjogen, wn ein^
anber ju fonbem. r$är bie fpfiteren 9lad^!ommen ift eiS bie
Slufgabe, ben inneren 3uf ammenl^ang berfelben nad^iun>eif en *,
fte bilben ade eine einzige ißanblung, beren @efammterfolg
Don l^o^er tpeltgefd^id^tlid^er Sebeutung ift. @& toar bie
arbeit üon jtoanjig Qabren.
3n ber @pod&e t)on 772 bi« 791 toar bie wn 5pippin
gegrünbete äRad^t bel^auptet unb }u einem neuen 9letd^e, baS
Francis et maxime plurima Frixonum (manus). SHe Ann. Lau-
resham. (I. @. 34) fügen nod^ bte !£:^Mnger ^in^u.
3ug gegen bie fitmtn. 163
bie 3^^^9^^ff^^ ^^^ ®roBfön{gt]^um 6e}eid^neten , emeitert
tüotben. S)aS bel^ertfd^enbe (Sreigttijj lag in ber SSeteinigung
Stalten« mit ©ermanicn unb bem wn ben granfcn In Sefift
genommenen ©allien; jugletd^ aber toax t>Q& fr&nlifd^e ®et«
manien burd^ bie befiniti^}e Uebettoältigung ber ©ad&fen unb
bie @int)erlelbung üon Saiern ))o[[enbet iporben.
SSon einem ^etDugtfein ber Sinl^eit S)eutfd^lanb2 tDar
babei nid^t bie 9iebe; MtS bejog ftd^ immer auf bie Qu*
gel^örigleit }u ber allgemeinen Aird^e unb bie Unterorbnung
unter bo« bon $ippin umgeflaltete fiönigt^um. S)ied aber
koar aud^ im tDefllid^en ®aQien üerfl&rft unb jugleid^ bie
Slutorit&t ber langobarbifd^en ^one, toeld^e an Aarl über^
gegangen koar, aufredet erl^alten tDorben. &xn burd^ ben äln^
griff auf bie 9Ro«(ime erlittener aRigerfolg l^atte im M^
gemeinen nid^tS gefd^abet. @d toar ein abgefd^lagener Angriff
geto)efen, burdd ben bie äflot^ioenbigleit ber SSertl^eibigung um
fo mel^r }ur älnfd^auung gebrad^t iDorben ipar. %&x eine fold^e
toax hau Sefiel^en eine« umfaffenben Steid^e« im Occibent eine
tDefentUd^e IBebingung.
Seim erflen 8lid( aber tritt ber Unterfd^ieb gegen ben
3«lam, n)eld&er nur eine ein}ige geifllid^^iDeltlid^e Slutorit&t
anerfannte, ](^ert)or. 3n bem fränlifd^en Sieid^ tDaltete ba^
gegen eine itoitfaäjt Slutorität. S)er löniglid^en 3Rad^t, tpeld^e
boS ®roBfönigt^um gebilbet l^atte, trat eine anbere jur
Seite, tpeld^e eine innere Unabl^ängigleit befag, bie geiftlid^e.
Sluf bie« SSerl^<nig tpenben tpir jundc^fl unfere älugen.
11
2)er gdftlulie fE^wcOtn be« franfift^en (9xn%Wui%limi.
S>ie Sonf olibatioit beS ©togföntgtl^utitö betul^te auf bein
SSerl^tnig ber SenttoIgetDalt )U beit t)erf(i^ebenen ^toüinjen,
ber lolaleit 6onbene^te, bie btefen gelaffen tpurben, {u ber
ein^aid^en Sutoritat, loeU^e fte aOe umfaßte. S)ie Sentral«
getDalt felbft aber toax auiS bem S^fainnientDttfen ber geifl^
lU^n aiad^t mit ber tpelttici^en entf)mttigen; i^r Seflel^n
fngte auf bem 3uf^nnmeniDttfen beiS^ $a))ßt]^umiS mit bem
Jtönigt^um, bet Setbinbung ht& ^tteßert^umS unb feinet
ftt^lx^tn Snfhengungen mit bem Heerbann unb beffen
@iegen. Jtönig ff arl n}ar eigentttd^ in biefer SSerbinbung er^
üKid^fen; et Unit t& ja, bet in feinen ftäl^ien ^ugenbjal^ten
ben ^apft 6tep]^an nad^ ^ontl^ion geleitet l^otte. SRit feinem
Sätet unb feinem Stubet jugleid^ l^atte et bie Salbung
empfangen, bie baiS etblid^e Aönigt^um begtänbete. 3n ben
SHffetenjen, bie ftd^ jtDifd^en il^m unb bem jüngeten Stubet
etl^oben, l^tte benn bod^ bet $apfl babutd^ ben 9u£fd^lag
gegeben , bag et Dettoeigette, nad^ beffen 2;obe ben t)on x\fm
nad^gelaffenen 6ö]^nen^) butd^ titd&lidge älutotitfit i^t natfit»
1) Son ben @ö^nen JtorlinainiiS tmtb ba eine mtt ^SefKmmt^ ^^m
genannt (Annal. Petav. }. 3. 770); ber anbere jebo^ fd^r nnfü^ €ta«
crinS (®t)agpsa, ugL Sbd I @. 124).
SlecepttDn ber 2)elcetalen. 165
liäfti Srbred^t ju beflättgett. 9lid^tö trug bann mel^r a\S
eben bieiS SSerl^ältnig jur (Sntfd^eibung im Ariege gegen bie
£angobarben bei.
2!m Flamen bed ^eiligen ^ettttö unb mit bem befUmmten
3toe(f , bie ^tnbemiffe »egjutäumen, bie ftd^ ber Sefe^tung ent«
gegenfeftten, »utbe ber Ärieg gegen bie ©ad^fen gefül^rt.
S)ie Siege, bie Äarl in bemfelben erfod^t, l^atten öor aKen
ff
ben ©rfolg, taS ©l^riftentl^um auSjubreitcn. ©ei bem
t!eQ)}ug, ber nad^ Spanien unternommen tpurbe, Derfd^molgen
fxd^ toeltlid^^ unb gcijilid&e a;enbengen. ©o tourbe aud& ber
unglfidlid^e @rfolg beiSfelben nad^ beiben Seiten l^in em«*
)}funben, toie im ftampf mit ben Sad^fen, fo aud& in Italien.
Sei ben weiteren Sefpred^ungen Jtönig RaxlS mit ^abrian
toax bie Sibfid^t, ben to)ieberentflanbenen Unrul^en ein @nbe
auf immer }u mad^en. D^ne bie enge SSerbinbung , bie bei
ber gmeiten unb britten gufammenlunft in 9flom gefd^loffen
tt)urbe, toäre bie Untemel^mung gegen ®aiem nid^t möglid^
getpefen. S)ie @ntfrembung be2 Patrimonium^ ber Aird^e
tourbe burd& ben Äönig, bie Selbfiänbigfeit ber SBaffen
unb ber ^oUtil, bie ber $er}og bon Saiern bem ftönig
gegenüber geltenb mad^te, burd^ baS Urtl^eil bed $ap{le£
aufgehoben unb temid^tet S)iefe äSorgänge gaben ber l^öd^flen
älutorit&t im 9leid^e bod^ tpieber einen boppelfeitigen Sil^arolter ;
baiS ®ro^{önigt]^um Stox\& toax auf ein 93erftänbni§ mit bem
oberflen ®eifllid^en, ben tS im älbenblanbe gab, angetpiefen.
9lid^t aUein aber haS Aönigtl^um felbfl, fonbem au^ bie
@nttDidCelung beS Sfleid^eiS, feine momentane Stellung unb feine
3ufunft berul^ten auf bem ^ortbefknb unb ber SluiSbilbung
biefer 5Doppelfeitigfeit
9efonber2 barin fanb biefe einen 9(uiSbrudC, bag bie
UaunAV^ Stßonntngeit bet Stad/t dd iDeltlU^ @efe^
Mctbtniit iintrbtit SBcmt tDit jtnc Strdbtcbititgtii, )>ie
}linf^ ^ß loib SÜnxQ im 3a^ 787 }u 6taiibe tonen,
totqtn i^ßcn folgen tu ben beutfcl^ unb itaUentf^ 0e^
bieten ^ih!^ onfd^logen ntfiffeit, fo ^oben fte cca^ eine rnc^t
geringere Sebeutung ffir bod innere ^anienreü!^ : berni burci^
biefed Sint)erfiänbni& bmrbe tS vermittelt, bag bie @efe^
gebung ber Aird^e in bemfelben }ur Snerfennung gelangte.
Sei ber Dorl&ufigen erßen Segrflnbung ber lateinif^ JKrd^e
im festen Sa^r^unbert ^atte ber ^reunb €afftobor^, 5E)toni;K
fiuiS SpigtutS eine Sammlung ber alten Air^nbef^I&ffe ttt
lateinifd^er 6pra4e sufommengefleBt unb il^r bie 3)efrete ber
$ä^e l^injugeffigt; biefe Sammlung l^tte balb ein grogeiS
anfel^ erlangt unb bereits bei ben frfi^en Berührungen
mit ben ^nlen eingetmrft
@d^on ^ft Sai^aüca 1^ hawn einen fel^r umfaffenben
®ebraud|> gemad^t^). 3^|t aber gefci^a^ hcS t)on Seiten bed
jl0nig< ^). ^m ^a^t 789 bmrbe bie gan}e Sammlung auf
einem feierlid&en Sleid^tag ju älad^en auf 2 9leue vorgelegt
unb recipirt 3n bem Sbifte l^ierflber tritt ber geifHid^e
Sl^aratter beiS itönigtl^untö befonberS l^ervor. äll£ ber UKil^re
A0nig ffir aOe Seiten toirb ber So^n ®otted verlunbigt,
benn in (Sl^rifluS erfd^ien bie ben irbifd^en äSerl^ltniffen }u^
1) 767 in emnn Briefe an ^ipptn.
2) aRaagen ((^dfidiit ber OuOittt nnb ber Siteratnr btf canowHdfm
Üle^tl e, 444) fyü asa einem alten SlrofHt^im, baS ^abrian <m $taxl gerichtet
^oben foH (a. a. @. 966), tocäft^d^Uäi Qtmait, bag berfelbe bem üfonig bie
bionpflfc^ €kimmlnng in ber ^orm, bie man a(8 Hadriano-DionyBiaca be»
5eid^net, fiberitefert ^obe. 9(ber Don einer Senutnng berfelbm ^ er bo(!^
wt bem 3a^ 789 feine ©pur entbedt; boS ifi unb bleibt dfo bie ^onptfac!^
getDanbte @eite bet ©ottl^ett. Raxl felbfl bejeid^et ftd^ a\A
RbniQ uttb Stegierer ber i^ranlen bur<$ bie @nabe ®otteiS;
als SSettl^ibiger unb bemtttl^igen Sel^Olfen ber J^ird^e. 3)arin
liegt ein lird^en^ifiorifd^eig unb felbft aKgentein gefd^id^tUd^eS
Sreigntg üon äBid^ttgleit : benn mit ben Soncilienbefd^lüffen
tourben aud^ bie bogntatifd^en Stefultate ber ^vorangegangenen
@ntn)id(elung, tDad tDir bie gried^ifd^ ^ römifd^e Jtatl^oticität
nannten, ein @runbgefe| be^ fränfifd^en 9lei^eig. Slber Don
einer ))oK{ommenen älbl^ängigleit beS @taatei8 wn ber geiß«"
lid^en ©emalt mar bod^ unter StüniQ fiarl nid^t bie 9lebf.
6r l^ielt fid^ in biefer $inftd&t auf ber ton feinen SSorfal^ren
betretenen SSal^n. Aarl aßarted mar bedl^alb fpäter t)tx^
rufen, toeil er fid^ mannigfaltige ©äftilarifationen erlaubt
l^ätte. ®anj fo )}er]^< ed ^\ä) nun nid^t.
Unleugbar aber ifl, bag fiarl aRarteQ älnmeifungen geifl^
li^er @inlünfte an n)eltlid&e ®ro§e üielfad^ eingefUl^rt l^at;
fo l^aben aud^ feine @öl^ne ))ielfad^ in ben 8efl| ber Aird^e
eingegriffen unb biefem ©eifpiel ifl Äarl gefolgt^).
Aarl ber ®roge bejeid^net bie Atofiergüter gerabeju ali fein
Sigentl^um ; er nimmt ha& Stecht in älnfprud^, fie ju t)erlei]^en,
toem er toitt^). SSertoanbte SluÄbrüdfe erfd&einen aud^ l^ie
unb ba in 9e}ug auf bie SSfaStl^flmer. SSerleil^ungen toeltlid^et
@ater an t)ome]^me Saien felbfl ol^ne Setoiaigung ber 9t«
fd^öfe toaren an ber ^geiSorbnung ^). ^an f)at koo^l bie
1) 2)en SCn|bg ju biefen Unterfud^ungm ^at 9{ot^ in femer ®efc^d^te
be0 SenefictaltpefeniS bom So^re 1850 gegeben. 3n ber SerfaffungSgefc^c^te
&on SBot^; 2. a. III @. 19 ff. pnb feine Sbidftt^nmgen n^efenttid^ befd^antt
ivorben.
2) äBot^, S^erfaffungdgef^td^te, 2. ^. IV ®. 155 u. 158.
8) ib. @. 188.
168
iboSfOMpi iibgck^cs gelobt 'i. San lAcr teibcifcyg m^ bcr
bk Stagdi, loie Mmg Me Müttil^ 0dDab tc« bca Akcaft
ofe^isg, btf{di Oüer latter t^m &l^vt vab ifyax Scs^gng
ifdHPfH ypff CEBw Ol bCS ftrwitwfW ^cftflilUtCS Iaqqi
WlcmenU f elbßanUger SbiibtDmiig. Shml^ bte pir eqic^mi^
ber ect{tli4fbtt coiflcrii^etcn 6<l^iilcii geriet^ bad Sco6»
futtUSXOOML ItIMD Mit #iii#M /mh^rwt ffi#M#wl# bod SlOt
bm^oitf fini^ltd^ toor, tu Srndalt S)te <l^r$Ik^ Soctrin
foimte c^ Vit (BUmtntt bec flaffifd^ 8tlbim3 ni^t
Decßoitbeit Hüb befKUptet lDeri>eit. SRon toeig, bog m
bet 91altfm US ettflftanbcd im SleU^ bct Stttte bk
Stlbmtg botottf beruht, bog bie Setfptele oitS altetec 3^
flnbtett imb bann bei bct jebedniafigen SedDoUimg in Sn«
toenbrnm flebroi^ toerben. SttoaS SU^nlt^ ifl flberaO bec
^oO, IDO bet tlntettU^ obltgatorifd^ tt>ttb: benn bad 3^1,
bet enq)f>ttiHu!^enben SenetotUm }u i^em tftnftigen Setuf }u
bienen, Ifot bet Untettid^ fibetaO, bet tlntetf^fieb abet betagt
auf ben 0tunbUigen biefet Silbung. S)a gefd^l^ nun im
ftdnfifd^ 9leid^ boSfelbe, toca fd&on bei ben angelfad^en
gef^^ UHit, bie eäfük hmtbe iut SSotbilbung bet @kift«
lid^ ^etange^ogen. SXibutd^ ift eine Stid^tung begtftnbet
tDOtben, bie übet bie nad^fle 3(bft(i^t bet geifllid^en SBotbilbung
koeit ^nauiSging. SRan legte koiebet SSkttl^ auf ben lateinifd^en
auitbtud nad^ Ilafftfd^m 3Ruflet. 3lo6) einen iDeitetteid^nben
1) 9to% Q^ifiäfU U§ eenefidabDefend, ®. 342 9t. 117.
Sieceptton bec 2)elretalen. 169
@influ§ mugte aber biefe Serül^tung auf empfängliche ®eiftet
l^oben.
Sei feinem }ti>eiten 3(uf entölt in 9lom im Salute 781
trat Äatl mit ben a;ra8ern ber ©elel^tfamfeit , toeld&e ben
aKgemeinen Umfhir} übetbauert l^atten, in unmittelbare SSer^
binbung. @d toar bamaliS, baB er ben @efd^td^tfd^reiber ber
Sangobarben, $aulu£ S)iaconu£ an ft<$ )og unb nad^ äRe^
fd^idte, um bie @rabflätten beiS Iönigtt<$en ^aufeS mit @pi^
topl^ien auajufd&mücfen, bie ben in Statten aufbel^altenen ent-
fprad^en. @in n>o]^lbetDanberter ®rammati{er hti SflameniS
?ßetru2 aus Sßifa folgte bem ^o^t ate Sel^rmeifter in ben
geleierten ©prad&en- Sin fi<| mtüfio^ l^at bod& ber öerjtficirte
aaäettfireit jtoifd^en beiben barin Sntereffe, bafe bie poetifd^en
©röfeen be« aitertl^um« $omer unb SSirgil, felbfl $oraj unb
XibuD in ßrinnerung fonraten. 3)er ftönig nal^m an biefen
©tubien, bie »ie eine Spielerei ausfeilen, aber bod& eine
Xenbenj wn attgemeiner Sebeutung in jid& fd&loffen, perfön^
lid^en 9lntl[ieil: benn tUn barauf tam t& an, bie Sesiel^ung
iu bem älltertl^um to)ieber }u erneuern, toaS bann über ben
näd^flen Stoed be^S geleierten tlnterridet^ l^^nauiS erl^^^b. äSie
gang anbera al8 bort in jenem ifolirten Sfteid&e ber SRitte : bie
©tubien getoannen einen uniüerfalculturieiflorifdeen Snl^ölt,
ber toieber mit ber äßeltfleKung sufammenl^i^g , rod^ ha&
©roBfönigtl^um Stada einnal^^. 93ei SSeitem ber bebeutenbfle
unter ben ©elel^^en, bie Äarl l^^rbeijog, toar ber SUngelfad^fe
aihiin. 3n ber literarifd^cn ©efeKId^oft i>c« $ofe« tritt
ällfuin atö e^laccud auf, ber A5nig erl^ält ben Flamen S)a)7ib.
5Der Äönig wn 3uba toirb gleid^fam aU SSorbilb be« ©rofe^
lönig« ber granfen betrad^tet; er iji toon ©Ott ertoä^lt, er
l^at nade aOen ©eiten bie SSöUer gebänbigt unb ifl jugleid^
170 ^erje^ntc« (E<Mntel
ber ^falmifl 3ftaeld. @o fd^tpingt Raxl boiS Sd^toett feinet
{tegtetd^en SRad^t in ber $anb unb l> bte $bfaune bed
@Iauben£ erfd^aüen^; er ifl jugleid^ ^^ürfl unb Sel^r«*
mcifier, unter beffen ©d^ufee bie ©Ijiripen ber Stulpe ge»
nieBen unb aQen l^eibnifd^en äSöltem furd^tbar werben. 3Ran
iann l^ier, mnn id^ nid^t ine, eine }tDiefad^e @inn}irfung ber
äSerbinbung htS Steid^eS mit ber fiird^e unterfd^eiben. !Die
eine beflanb in ber Ueberlieferung be« S)ienfte8 unb ber
2)octnn, fte bilbet ben wxntffm^tn ©egenftanb beiS @iferd,
koeld^er bie Sludbreitung ber ^teligion be^ioedtte. 9lid^t fo
conform toai bie anbere. Ol^ne auf bie Sinjell^eiten
ber @tubien einjugel^en, nimmt man bod^ toal^r, bag bem
älltertl^um, ti}eId^eiS ber Drtbobojne t)oraui8gegangen unb toon
il^r nid^t DoKtommen abforbirt ti}Otben loar, ein geifliger
@influ§ geftd^ert lourbe : toa» bann lieber }u einer O))pofitii)n
innerl^alb be« ©^fkem« filierte. 5Die »riefe Älfuin« an ben
Aönig ftnb beStpegen lefeniSioilrbig, loeil fie über bie geto)obnten
flerifalen ^Begriffe bod^ meit l^inauiSgel^en. S)en »eruf bei^
StüniQi fielet ällfuin barin, boiS @d^led^te }u Derbeffern, baiS
Siedete }u be^au))ten unb }u befejUgen unb hQ& ^eilige }u er^
böb^n^. @r befprid^t einmal auSfül^rlid^, »ie bie SReubefebrten
vorbereitet tcerben foQen, bie ^aufe }u entpfangen. @r gebt
ton bem @runbfag aviä, bie lörperlid^e älbtoafd^ung burd^
bie Xaufe toilrbe nid^tS nflgen, totnn nid^t ber ®ei{l in bem
d^rifllid^en @lauben Dörfer unterrid^tet toorben fei. S)er
1) Utramque et gladium triumphalis potentiae Yibrate in dex-
tera et catholicae praedicationis taba resonat in lingua (3aff^,
Bibl. rer. Genn. IV. (Mon. Alcuniana) ep. 29 ©. 209.
2) Prava corrigere et recta corroborare et saneta sublimare,
a. a. O. ep. 28 @. 346.
O^ele^rte am $ofe aorliB. mftttn. 171
Untcrrtd^t müffc befonbet« bie Seilte toon bet Uitficrblid^feit
bct Seele fftxwxf)tUnf an toeld&e aöe« Slnbete anlnüpf t ^). Qn
fielen biefer Briefe pnbet man falenbartfd^e grörterungen,
bei benen 9llhitn auf afltonomtfd^e Slnfd^auuttgen jutädtomtnt,
bie er unter anbem aud^ au2 ^liniuiS gefd^öpft l^at^). @r be^
}etd^net ben Aönig fiarl ali einen SRann, ber üor älllem ®runb
unb Urfad^ie ber S)inge einfel^en irolle, a\ä einen erforjd&er
namentUci^ in Sejug auf bie erfd&einungen in ber SRatur*).
gr felbji giebt il^m SRad^rid&t »on ber ©röffnung einer ©d^ule,
beren iSel^rcpcIud eben bem SRufler entfprad^, baS in hvx
angelffi(|rtf(i^en @d^ulen, nantentlid^ ber ^orler, auiS totläjtx
ailuin l^ertjorgegangen toar, gegeben toar*). SBBie einft bei
ber ginfill^rung beiS S^riflentl^umiS in ©ermanien, fo übten
bie Slngelfad^fen aud^ bei ber Segrttnbung ber geleierten
Stubien nod^matö ben größten ginflujj auiS. 2)ie angelfäd^fifd^e
Aird^e, bie ja einen Xl^eil ber occibentalen überl^au))! a\i&*
maä)tt, bilbete für bie analogen SBcfirebungen im fränfifd^en
SHeld&e ba« SRuper. S)ie Ürd^Hd&e SRed^tgläubigfeit »erbanb
bie $5l!er auf beiben Seiten US AanalS, ol^ne bajj l^iebei
ha& SBort bed römifd^en &tu\)US burd^awS ma^gebenb gemefen
toäre. 3»it ber angelfäd^pfd&en tcrbünbet trat bie fränflfd^e
Äird^e jur 3eit Äarl« be« ©rofeen fel^r felbftänbig auf, geraäg
i^em eigenen SJebürfnife. SBir bürfen bie Rrc^en^iporifd^en
iBorgfinge nic^t übergel^en, in benen bied an ben S^ag trat.
3n einem 6treit über ba« ©el^eimnife ber 3)reieinigfeit
1) 0. 0. D. ep. 67 ©. 809 ff.
2) ep. 103.
3) ep. 98 @. 413: sagaciesimus naturalium renim Inquisitor et
rationis cujuscunque caueae devotissimns investigator.
4) ep. 78 @. 345.
172 mcc^tfiiM (icppM.
toaxtn in Spanien älnftd^ten geäußert tDOtben, meldte il^ren
@egenfa| gegen bie arabifd^en burd^bliden laffen. 2)et: Sifd^of
in 3:oIebo SlipanbuS l^atte eine äSleinung ge&uBert, bie thm
inxd) bie Söfung beß ©el^eimniffeiS, bie et t)erfud^te, t)ielen
äln{lo§ gab. @t nal^m an, bag Sl^tifiuS bod^ nur nad^ feiner
g5ttlid^en Statut al£ toal^tet @o]^n ®otteS betrad^tet loetben
muffe, nad^ bet menfd^Ud^en al£ 3lbopti)7f o^n , eine feine
Unterfd^eibung, bie in jenen toon ben islaraitifd^en S^tx\dn
ergriffenen Sanbfd^aften Seifall finben lonnte, aber ber abenb«'
länbifd^en SBBelt ebenfo fremb blieB, toie bie SlnRd&ten ber
SKonotl^eleten. SBie l^ätte ber ÄleruÄ, ber für bie ^ßropagatlon
be/S Sl^rifientl^umiS nad^ bem ftberlieferten Softem, in ben
formen, toeld^e bie unbebingte ©läubigleit in \iä) fd^Ioffen,
bie aOBaffen ber Saien mit ^ßrojefRonen unb ©ebeten begleitete,
für bie S)i«luffionen über bie Seigre toon ben beiben SRaturen
Sinn l^aben foHen. Qn benfelben SRegionen aber, too bie«
gefd^el^n mar, in SlegeniSburg {am bie @ad^e t)or einer au8
aUtn a^l^eilen be/5 ^anlenreid^e« l^erbeigerufenen SBerfamm*
lung toon 5ßriefiem jur Erörterung. Sifd&of gelif öon Urgel,
ber ftd^ an @lipanbuiS angefd^Ioffen l^atte, mugte über feine
9Reinung, bie in Squitanien einzubringen anfing, Stebe unb
älntiDort geben, tDurbe bann feine« ^tttl^um« übern^iefen
unb t>txixä)ttU auf benfelben. Jlönig Aarl, ber il^n nad^
Stom bringen lieg, l^at felbfl toefentlid^ baju beigetragen,
bie au« einer anberen SS^elt flammenben 3been iurüdCjutpeifen
unb fte im granlenreid^ nid^t Sßur^el fd^lagen ju laffen. 9luf
einer nod^ größeren SSerfammlung in granifurt im Saläre 794,
auf tpeld^er bie Legaten be« ^apfle« felbft }ugegen loaren unb
jugleid^ Sifd^öfe au« ber $ro)7ence, Stallten unb 9(quitanien,
fomie aRönd^e au« Septimanien, lam bie @ad^ nod^mal« }ur
SBiberf{)rudtf gegen Ica le^te (Soncil in 9äc&a. 173
SSerl^anbluitg. Igli))anbu2 \)aüt in einer au^fül^tlid^en @egen^
fd&rift feine aWeinung öertl^eibigt. 5Diefe tourbe l^ter beriefen
unb Qtptüft. SWon fal^ ftarl felbji uon feinem Stul^l l^erab^
ixtttn unb eine ®tufe tiefet flel^enb, bie @eifilid^en befragen.
Sr fagte, bie falfd^en SReinungen feien je|t felbfl in bie ©renjen
beiS fränfifd^en Steid^eiS t^orgebrungen. 6ie iDurben einmütl^ig
t)ertoorfen. 3liä)t in jeber Sejiel^ung jebcd^ toaren ber Orofe^
fönig unb ber rSmifd^e ^opft einerlei SReinung.
2)0« ©oncll ber Stlberterel^rer unter ber ftalferln 3rene,
roüäftm bie Segaten beiS $ap{ied betool^nten, l^atte bie fßtu
el^rung ber Silber nld^t adeln }ugela{fen , fonbem geboten,
felbfi unter älnbrol^ung bed Sannen. S)le wn bem Aönlg
}u einem ®uta($ten l^lerflber aufgeforberten angelfäd^ftfd^en
JBlfd^öfe, beren SBortfftl^rer ai!uln toar *), erflärten jtd^ gegen
blefe SBefilmmung. Qn beren ©Inne l^atte ftarl bereits einige
®egenbemerlungen nleberfd^relben laffen, bie rt<$ auf jene«
®ebot bejogen. @r l^at hawn bem ^opfl 9lad^rl$t gegeben,
^abrlan fonnte nld^t bal^ln gebrad^t tperben, bie Sefllmmungen
}u )oertoerfen, bie unter 3Rlttolrfung feiner Segaten toerfafet
toorben toaren, bo($ trug er Sebenlen, ben 9lu£{leIIungen, bie
man ll^m mlttl^ellte, }u tplberfpred^en ; er lieg ftd^ In einer
auf blefelben elngel^enben SBelfe toemel^men. SBlr forfd&en
nld&t ben SRotlioen nad&, bie man Ibm beimißt. Slber fein SSer^'
l^alten toar wn entfd^elbenber SSld^tig!eit. SBäre ed naä) ben
1) iBemetfenimertl^ \ft eine 9h)tt) in ben 92ort^unthifd(fen abmalen 792
(M. 6. ScT. Xni @. 155), in totid^tx biefer ©pnobe, beren IBefc^rnffe Stoxl
nadi (Englanb gef^icft l^tte, mit groger SnbignaHon (Enoa^nung get^n mirb :
imagines adorare debere, quod omnino ecclesia dei execrator. (£0
fe^t fid^ alfo l^ier boS ^benblanb att ecclesia Dei bem SRorgenlanb ent«
gegen. 9hxr an biefer ©teile ftnb bie 9ngelfä(!^ftfd(fen ^nnaten ffir bie (file«
Sdfxditt Statik t>im SBert^.
174 Siecse^nteö (Sopitet.
auf jenem Soitcil gefaxten Sefd^lüffen gegangen, fo mfirbe
bie SSerel^rung ber Silber im Slbenblanbe jum Äird&engefel
gemorben fein. 3Ran {ann eiS ali eine fpontane @iniDirIung
ber germanif d^ ^ (]^riflU($en Aird^e anfeilen, bag ti nid^t ba^
l^in fam.
3n einer Haltung biefer Sttrt fa^ man je|t bie 5ßffid&t
unb i>a& äSerbienfl beiS JlönigS. ällfuin rfl^mt il^n l^aupt'^
fäd^Iid^ bedl^alb, meil er bie ßird^e nid^t allein nad^ äugen
toor ©inbrüd&en fd^üfee, fonbem aud& im Qnnem toor ben S)of •
liinen berlingetreuen fidlere ^). 3Kit bem Äönigtl^um toerbanb
ftd^ }ugleid^ ein felbftänbiger fird^Ud^er ^eruf.
@d leud^tet ein, mie fel^r Staxl eines ^apfleiS beburfte,
ber mit i^m eint^erflanben mar unb ftd^ felbfi entfd^liegen
tonnte, aud^ in bogmatifd^en ^agen t)ox ben Sefd^lflffen eineiS
germanifc^en Soncil^S ^urüdgutreten, um bie Sinl^eit nid^t }u
ftören , bie fid^ im älbenblanbe bilbete. 2>a« aSerl^ältnig, boS
in ben fird&Ud^en SSerl^anblungen b^rtjortrat, be« Äönig« Äarl
ju bem $apfl auf ber einen , ju ber angelfäd^fifd^en Aird^e
auf ber anberen @eite fanb einen jufäUigen, jebod^ bejeid^^
nenben 2lui8brudt bei ber SSert^eilung ber im $ja^xt 793
im Äriege gegen bie Sltjaren gemad^ten ^tutt. Qn biefem
3a^re loar ber öomel^mfle Sling ber ätoaren öon (grid^ öon
^iaul genommen, alfo t)on berfelben ^Proöinj l^er, au* toeld&er
bie Sangobarben \)0x ben äloaren juerft gekold^en maren. SDie
dürften ber äöaren toaren untereinanber entjtoeit, einer toon
i^nen mar }um @^riftent]^um übergetreten« 2)abei fielen bie wn
ben 9lt)aren }ufammengeraubten @d^ä(e in @rid^£ $anb.
Stadien genog ben äJorjug, bag ](^ier bie @polien bem Aönig
1) ep. 111.
Sßiberf^nidtf gegen loa le^te (Soncil in 9Kcaa. 175
bargebrad&t tourben. S)cffen crfier ®eban!e toat, mit cittcm
3:i^cU betfelbcn bcn 5ßapfi }u etfteueti, ein anberer ^tH Um
an ble angelfäd&fifd&e Äird^e. aber biefer 5ßapfi jiarb itun
gegen ßnbe be« $ia\)Xti 795^). Äarl l^at gefüblt, toa& er
an ü)m tjerlor, bei ber SRad&tid^t ba\)on fotten ibm bie
2;]^ränen in bie 3Iugen getreten fein; t& l^eigt, er l^abe
il^n betoeint, afe toenn il^m ein Sruber ober ©ol^n gcjlorben
toäre*). 3($ benfe: e« toax eben fein gleid^gepnnter greunb
in politifd&en unb fird^Iid^en Slngelegenl^elten , t& toar eine
9Ba]^toem)anbtfd^aft, tDte fie niemaliS h)ieber }um SSorfd^ein
ge!ommen ifl. 2luf bem 6int)erfiänbni6 ber beiben SÄänner,
bie wn t)erfd^iebenen Seiten l^er }ufantmenmirlten , berul^te
ber ®ang ber ®efd^id^te. 9>er Xo\> ^abrianiS mar ber
entpfinblid^fte SSerluft für bai5 ©rofelönigtl^um unb ben Äönig.
3n golge bedfelben tourbe er einen ©d^ritt toeiter über bie
©renjen, bie er biÄl^er inne gel^abt b^tte, l^inairögefül^rt.
1) 25. 2)eaember.
2) Cgin^arb, V. Carol. c. 19.
^aiferlrönnng Satli.
S)aS Aaifertl^um, toeld&eiS bie ^räfumption l^atte, bte
obetfle ®e)DaIt in bet 9Belt ju beft^en, mar bamaliS unfäl^iget
ald je, biefen 9[itf)mtd^ }u bel^aupteit. 9(ud^ ben Dccibent,
loon bent t& bod^ ausgegangen mar, unb feinen @influ^ auf
ben tSmifd^en &ta^ l^atte t& nttloxtn. Sin abfolutet ®egen^
fa^ gegen baiS, tocA im 3(6enblanbe t)Otging, lag barin, ba^
fi4 toa& nod^ niemals t^otgefommen h)ar, eine leibenfd^aftUd^e
fjrau in ben »ertfi ber l^fid^ften öutorität gefe|t ](>atte. SRid^t
getabe ballet ifl ber Uebergang ber imperatorifd&en ©etoalt
an hai frfinlifd^e ®roBIönigt](^um entfprungen, aber ti traten
Untfl&nbe ein, tDeld^e benfelben unmittelbar l^erbeifül^rten.
$a))fi Seo in., ber 9la<i&f olger $abrian£, ifl ben römifd^n
Sflad^rid^ten }ufolge burd^ ein g^f^^tnentDirlen beiS römifd^en
äJoUeiS unb ber ®ro§ett geioä^lt toorben; wn einer älnfrage
an ben 5talfer t)on Sonflantinopel t)or ber Sonfelration tpirb
SHid^td gemelbet Seine er{ie ^anblung loar bem alten S^roniften
infolge, bag er bem itfinig Raxl bie @($iaffel ber Sonfeffio
$etri unb bie ^al^ne ber Stabt 9tom jufanbte. äUIeS fd^ien alf o
beim älUen bleiben unb auf bem eingefd^lagenen SBege fort«»
gelten }u foQen. 3n bem S[nth)ortfd^reiben brfldt Aönig 5tarl
ben SBunfd^ au£, iai SSerflänbuig, in bem er }u bem 9}or^
stau imb $af>fi to UI. 177
ganger geflanben, mit betn 9lad^f olger f ortjuf e|en ; er mill
immer äkrtl^eibiger ber römifd^en Jtird^e fein. ®leid^ in blefem
Briefe !ommen iebo^ älnbeutungen t)or, todä)t nid^t eben
ein grogeiS SSertrauen auf ben $ap^ beioeifen; ber j{önig
ermal^nt il^n, ben Ianonif($en @a|ungen unb bem SSorbilb
feines SSorgöngerS }u folgen, loenn er ©el^orfam finben tooUe,
lote biefer; etnbringenb lägt er il^n befonberiS wt bem SSer^
breiten ber Simonie »amen *). S)a« SSer^ältnife ifi fajl bai8
©egentl^eil wn bem, toaiS man em^arten foQte : moralifd^e 9(n=
mal^nungen toerben nid^t wn bem ^apfl an ben Jtönig, fonbem
t)on bem jtöntg an ben $apfl gerid^tet. 99efonber£ bemer!eni$'
totxt^ ifi bie 3^ee, toeld^e Jtarl über bie beiben ®eiDalten
auafprid&t. ;,UnÄ/' fagt ber Äönig, „liegt e« ob bie fatl^olifd&e
Rixäft mit ben äBaffen nad^ äugen }u t)ert]^eibigen ; @u(i^ aber,
^eiliger SSater, mit gen ^immel erl^obenen i^&nben uniS in
unferm S)ienfl p unterftüfcen." S)er Äönig bel^ält ftd& bie
^errfd^aft in ben praltifd^en ©efd^fiften \)or, in bem $ap{l
fielet er ben SRepräfentanten ber Äird&e, ben i^ol^en^
priefier, ber burd& feine ®ebete bie Unternel^^mungen be£
ftönigjS, ju benen biefer ja felbft im 3ntereffe be« ©lauben«
fd^reitet, unterf)il|t. Sftan toti^, bag biefeiS Sd^reiben loon
aifuin öerfagt toorben ifi, unb barf t)orau«fefeen , bafe bie
©eftnnung ber Umgebung bed ÄönigiS ftd^ barin audfprid^t.
3n biefer ^Qgemeinl^eit aber lonnten ftd^ bod^ bie Sejiel^ungen
nid^t l^alten. 9luf ber einen @eite nal^men bie b^jantinifd^en
älngelegenl^eiten ben unfeligen SSerlauf, beffen mir oben ge^
badeten. 2)er Imperator, bem bie äRad^t geborte, h7urbe t)on
feiner SRutter unb il^ren ^eunben ttbermältigt unb auf eine
1) gaff^, Bibl. rer. Germ. IV @. 356 ep. Carol. 10.
b. Kasle, aBBeUaef«i«te. V. 2. 1.-8. «ufl. 12
1 78 ^ecael^ntdS SaptteL
äßeife mig](^anbelt; bag er laum \>a& Seben bel^telt. Suf ber
anbeten Seite mutbe ettpa }n}ei 3<^l^re fpäter ^opft Seo mit
einem dl^nlid^en ©d&idfol in Sftom bebrol^t.
3m 3a]^te 799 jleate e« fxd^ l^erouiS, bafe bie ©etoalt
ßeo8 III. feinen fefien Soben unter fid& l^abe; benn bie alten
©intoittigungen ber Äaifer in bie SBal^len l^atten ben Dber*
l^äuptem ber Jlird^e bo($ aud^ mieber eine Unterflü|ung ge^
geben. Dl^ne biefelben toar ber ?ßapft feiner Sflöraer nid&t red^t
ftd^er. 2>ie gamilie beiS SSorgängerd, beffen äSUrbe unb ©tel*
lung in Sftom i^r SSort^eile öerfd&afft ^atte, lonntc e« nid^t
))erfd^mer}en, berfelben t)erlu{lig gegangen }u fein. 3ßai ed
mit ben SSergel^ungen, bie fte bem $apfle @d^ulb gab, auf
ftd^ l^atte, erl^eQt ni($t mit ber SeutUd^fett, bie man n)änf($en
foQte. S)ie 3;^atfad^e ift bie Sefd^ulbigung felbß, loeld^e mit
ber größten SwöerFid&t gemad^t mürbe, fo bafe man fid& auf
@runb berfelben £eo« ju entlcbigen badete. JBei einer feicr*
li^tn ^projefRon tourbe ber ^apft )oon »etoaffneten überfallen
unb ba8 aSoH, baÄ um i^n toar, auÄeinanbergefprengt ^). gii^rer
beiS UeberfaKeiS maren bie 9lepoten beiS )7origen $ap{}eiS. @ie
migl^anbelten Seo felbfi üörperlic^, )7erle|ten il^n an 3lugen
unb 3unge unb brad^ten il^n in hca Alofler @t. @radmuS
in eine Slrt tjon ©etoal^rfam.
aber ber ^apfi l^atte aud& bod^ftel^nbe anl^änger, toeld&e
e« toa^i^äftivliäf l^inberten, bafe bie il^m jugebad^ten ÜRig-
l^anblungen }ur 3(udfä^rung famen unb toeld^e il^n aud
bem Älofler nad^ 6t. 5ßeter retteten; toca bie einen al&
aSBunber betrad^ten, fd^reiben bie anberen ber aRenfd^li(!^feit
ber ©d&ergen ju®). aud& bal^in »erfolgten il^n feine geinbe,
1) 25. april 799.
2) 3n ber Vita Leonis M Liber PontificaliB ^t o» (äRuratori
ftart unb $ap^ Seo in. 179
fte etfd^ienen bereits auf bem $eteriS))Ia|, ali eine tapfere
@d^aar frfinKfd^er ^erluttft unter bem ^erjog wn 6poleto
noSf }u re($ter 3^^^ eintraf, um ben gemiB^anbelten $apft
na^ @poIeto abjuffll^ren, wn n)o er bann feine S^flud^t in
baS ^an!enreid^ nal^m.
$ier tourbe er öon bem Äönig unb feinen granfen
mit ber gen^ol^nten SSerel^rung empfangen. %nä) bie ®egner
Seod aber manbten fxä) an ben Jtönig. Sie trugen bemfelben
ibre Sefd&toerben über i^n öor, — fie befd^ulbigten ibn be«
@^ebru(b2 unb beiS SReineibeiS unb h)enn fte aud^ 9liemanb üon
ber äSal^rbeit biefer Sef^ulbigungen ftberjeugten, fo fcbien t&
bo($ untbunlid^ einen mit fo fd^n^eren KnHagen Selafleten in
€($uft }u nebmen ober gar na(b 9lom ^urfldiufttbten. S)ie Sr^
Tagungen, bie man babei pflog, erl^eden befonberiS auS einem
Briefe 3llfuiniS, ber üon Jtarl ;ur Erörterung biefer 3lngelegett^
l^eiten b^tbeige}ogen toar, an ben ebenfalls mit benfelben be«
f onber« befd^äftigten ßribifcbof ärno wn ©aljburg *). 3Wan
fleHte ftd^ bie t^rage, ob ber $apfi burd^ gerid^tUcbed SBer^
fahren unb fd^mere (Sibedleiftung fid^ t)on ben i^m Sd^ulb
gegebenen SSerbred^en reinigen, ober ob man }ugeben foQe,
(benn barauf fd^ienen bie abRd^ten feiner geinbe gerid^tet ju
fein), ba6 er ba« 5ßapfttbum nieberlege unb in ein Älofter
gebe. ^Ituin er!(ärt ftd^ gegen baS eine unb ba£ anbere.
III p. 2 @. 198): contigit ut Domino annuente atque Beato Clavigero
Petro Regni Goelorum suffragante, ut visum receperit et linguain
ad loquendum illi restituta sit. 2:§eo)7(ane« (5. 3. D. £3. 6289. @. 472,
25 de Boor) fd^reibt ed ber 3Renf4ttdtffett ber (E^efutoren )u, bog er baiS
Hugenlid^t nid(ft t)5Uig Derlor: ov ^ivroi idwri&riatty reX^tog aß^aai ro
iffog ttvTOVf TtSv TV({XtoaavT(ov avTov (ftXav&Qtinoiv ovrav xa) qn-
1) gaff 6, Bibl. rer. Germ. VI. 91. 1 @. 487 ep. 120 (öon «ugufl 799).
12*
180 ^ier^t^ted (Eopitd.
2)06 @tfie l^abe bie gtögten Sd^tDtetigleiten in ftd^ unb ein
altes 5tird^engefe| verbiete ja Überhaupt, ben $apfi, ber
Sebetmann ju rid^ten l^abe, felbji tjot ®erid^t ju fiellen. SDod
Slnbere aber, bie ge}h)ungene Slbbantung, Mibe bie ganje
Stxx6)t t)erle|en: benn [toüäftt {ttd^ttd^e äSttrbenträget fönne
ft($ nod^ ftd^er fill^len, loenn ba£ £)ber]^au))t SIQet gemalt^'
fant wn feinem Stul^le entfernt loerbe. S)te Aird&e fiel^e
unb faKe mit bem $apft. Sniuin ifi überzeugt, ber eine unb
bie anbere n^erbe {leiten bleiben, ®ott n^erbe SRittel finben fte
}u retten. 3^ biefem Sinne f)n:ad^ fld^ Slltuin aud^ gegen
ftarl felbfi au«, ©ein ©d&reiben an ben Äönig ifl in ber
)7ertrattUd^en ^^orm abgefaßt, toeld^e bie geleierte ^ofgefeQfd^ft,
an bie $anb gab. Slltuin fagt barin bie politifd^en fßtt^älU
niffe im Orofeen unb allgemeinen in*Ä Äuge. SSon ben \S^
lamitifd&en SSölIem überl^aupt abfel^enb, gleid^ ald epfiirten
fie nid^t, urtl^eilt er, e« gebe brei ^ßotenjen auf @rben: ben
Äaifer, ben 5ßapfi unb ben großen Äönig. S)en beiben erfien
fei (Sttoalt angetl^an h)orben. S)er 5taifer im neuen 9lom fei
abgefegt, ber $ap{l im alten 9lom mig^nbelt toorben. Slber
beibe erfe|e ber ftönig, ber nid&t allein beffer regiere, fonbem
au($ an perfönli^er SEBürbe erl^abener fei^).
3n ber Sluffaffung beS ©rogfönigtl^umiS fd&liegt ftd^
Slltuin an bie SuSbrilde an, beren fi($ 5tarl bei ber ©in-
fill^rung ber fanonifd^en (9efe^gebung felbfi bebient l^atte, unb
in benen bie ©orge filr ba« geifilid^e SBBol^l al« fein «uftrag
wn ©Ott be^eid^net n^irb. SHe Äird^e @otte£ aber Mrbe }u
(9runbe ge^en, loenn ber $ap{l }u ©runbe ginge. Um bieS
1) ep. lU bei 3aff6 VI @. 464: Irie dignitas regalis ht^BOfnä a
aÜB ceteris praefatis (papalis, imperatoria) dignitatibas potentia ezcel-
lentior, legni dignitate sublimior.
to lU. in !^mtf(^Umb. 181
■
%u wc^iXttn, folle bet (9rog!ßnig, ber 9efd&tt|er bed $ap{ie2,
benfelben ttad^ 9?om }urö(Ifä]^ren. SHe ®ebanlen ftnb ein«
leu^tenb, ben aUgemeinen ^ntereffen Qtm&% fte fanben ben
Seifall Aatte. 3it einem großen Statine loutbe ber (Sntfd^lug *
^efagt, bag $apfl Seo m. nad^ Stom jutüdfleffll^rt merben
foUe. Sine petfönlid^e ^eilnal^me für benfelben tritt nid^t
i)txt)Oi' (Sd tarn nur barauf an, ben ^apfl in 9lom n^ieber«
](^er}u{teQen unb aufre^t}uer]^alten. 2>ie @r}bifd^öfe wn Aöln
unb Satiburg, eine groge 3(nia]^I wn Sifd^Gfen unb melt^
lid^en $et)oI[mäd&tigten begleiteten i^n. Unb fo unbefhitten
toar bie föniglid^e 9(utorität, bag ber ^opfi, m er erfd^ien,
mit unbebingter SSerel^rung em))fangen n}urbe, in 9lom mit
befonberer ^eierlid^Ieit. 3)ie lönigßd^en SeüoSmäd^tigten er^
lunbigten ftd^ über bie gegen il^n erl^obenen Sefd^ulbtgungen
unb mürben bur($ baiS, toai fte erful^ren, t)eranlagt, bie ^einbe
beiSfelben, namentlid^ bie 9lepoten ^abrianiS nad^ bem inneren
fanden }u entfernen. 2)er Sugenfd^in jeigt, baB bie l^öd&fie
Autorität in Sflom bereits in ben i^änben be£ ®rogIönigiS
toat, offtit bag t)on einer ®rh)erbung ber laiferlid^en SBürbe
emftlid^ bie Siebe getoefen märe. 9ia& ©ro^Iönigtbum be^
griff tl^atfäd^Ud^ aud^ bie ^errfd^aft in Slom in rt<$. SRit
ber SBieberl^erfieOung bed $apfte£ unb ber Entfernung feiner
@egner mar jebod^ nod^ nid^t aQed (Srforberlid^e gefd^el^en,
ber fattifd^en ^erfleOung mu^te nod^ eine fotmeSe Segrünbung
berfelben legaleiS ®emid^t geben. 2)aiu aber mar bie 9ln«
mefenl^eit be« Äönig« in SRom felbji üon ^bt^m,
@iS bauerte einige 3eit, e](^e Jlarl ft(!^ im Staube fül^^lte,
nod^mal£ nad& 9lom ju ge^en; au(!^ bann t^t er tS nur,
meil ber ^erjog ©rimoalb wn Seneüent, @obn unb 9lad^^
folger beS ^rid^Ü^ ftd^ regte. (Sine fräntifd^e 3;ruppenfd^aar
182 ^era«^med (SopUcL
begleitete ^arl über bie Sllpen büS na($ 9iaüenna. Sßä^renb
hai $eer unter ^^^^^9 ^^^^^ f^i^^^ @ö^Tie, ^ippin, ben
9Q3eg an ber Aüfle m^ Untetitalien na^m, begab fid^ bet
' Äönig felbfi nad^ Sftom. ©r l^at ein paar STOonate bort reFtbitt
unter ben ntanntgfaltigften ©efd^äften, t)on benen bie älteßen
älnnalen ben SlujStrag ber päpßlid^en ^ngelegenl^eit für haS
n)i(i^tigf}e erHären. ä(uf biefe aber lommt t& an, tt)ir mftffen
fte €d&ritt für ©d^ritt begleiten.
2In eine (Sertd^tiSioerl^anblung mar nid^t ju benfen; fie
h7dre ber 9Bütbe bed ^apftt^umS, bie eben l^ergefieQt loerben
foQte, entgegen gelaufen; ber angebeuteten ^htt SlfuiniS ent«*
fprad^ ber SSerlauf ber §anblung felbfi. 3n einer Serfamm*
tung in ®t. $eter, in todätn neben bem Aöntg unb bem
^apft bie ^ol^en ©eifilid^en, SBifd^öfe unb Siebte nieberfagen,
toäl^renb bie fräniifd&e unb römif^e Sflobilität, fotoie bie
nieberen ©eifilid^en flehen blieben, gaben nun bie etflen: ©rj«»
bifd&öfe, Sifd^öfe unb Siebte bie grflärung ab, bafe pe e« nid&t
»agen toürben über ben Qn^aber be« apojiolifd^en Si|eÄ,
tpeld&er baiS ipaupt aQer Aird^en fei, }u ©erid^t ju fi^en ; benn
nad^ ben alten ©afeungcn ^aU ber $apfi, ber SSertreter be«
apoflel«, über atüe ju rieten, bütfe aber felbfi öon SRiemanb
gerid&tet toerben. 5Papfi £eo III. fanb Seifpiele in ber ®e^
fd^id^te feiner aSorgänger, tt)ie benn einfi 5ßelagiu« I. in einen
gaü biefer 9lrt getoinmen mar, in meld^em er falfd^e 3ln^
Kagen perfönlid^ ab}ulebnen nid&t üerfd^mä^t ^atte. So befUeg
ber $apfi ben auf einigen Stufen fid^ erl^ebenben äHmbo, b. f).
ben }ur aSerlefung ber l^ciligen ©d^riften bcftiramten, üon
Sd&ranfen umgebenen 5ßla| ^) unb gab, baß gt^angelienbudj in
1) Wic«rtw«* ÄaüiPuÄ XIV. c. 12. ajußtüv-ßfjfiu rdiv avayvtoarmV.
$apß nnb jfömg in 9loin. Igg
ber ^nb, bie @rfläning ab : er tüiffe fid^ an aQen Sergel^ungeti,
beten i^n feine getnbe in Slow angellagt l^ätten, tjottfiänbig un*
fd^ulbig^). S)ie SSetfammlung bcgrüfete biefe ©rHätung mit
religiöfcn S^onffagungen. aSetfc|en »ir un* aber tn jene Seiten.
SEBie ^ätte c& nid^t mit ^eforgnig empfunben n^erben foden, bag
Unorbnungen^loiebieüorgelommenen, {td^ immer lieber erneuern
mußten, menn z& feine fefle ^etoalt in 9tom felbfi gab, um bem
Unfug ju fleuern. S3on S^jauj mar eine rettenbe ^rforge nid^t
)u erh)arten. Siaxl l^atte ju bem SSerfal^ren toä) nur eben bie
9ef ugniffe, totl^t feine äRa^t i^m gab ; ber groge Aönig fanb
eben aDgemeinen ©el^orfam. ^n bem Sinne berer, bie fid^
an ben ^Papji angefd^loffen unb benen fein SÄeinigungSeib
)7oII{ommen genügt l^atte, namentli($ aber im Sinne beiS
$apfied, n^eld^er nad^ ber Sntfemung Staxl& ä^nlid^e 9(u£^
brfld^e ju befürdi^ten ^tte, mugte t^ liegen, bem auf immer
i^orjubeugen. @inen für fold^e pUe genügenben äfled^tStitel
befajs Aarl aud^ al£ $atriciuiS nid^t; fonfl loürbe t& }u jenen
mibertüärtigen SSorfäÜen nid^t gelommen fein. SRan empfanb
i>ai um fo me^r, ba bie @d^ulbigen, meldte bie äRiffi ent^
femt l^atten, bod^ lieber nad^ Stom jurüdCgelommen toaren.
S)ie beiben Parteien fianben einanber nod^ immer gegenüber.
SQSeld^e SRittel aber gab t&, ben brol^enben @treitigleiten
öoriubeugen.
äSon bem Zapfte unb feiner Umgebung ifl nun ber ®e^
ban!e gefaxt h)orben, ben fränfifd^en Aönig felbft }um Imperator
}u erl^eben, moburd^ er eine oberflrid&terUd(^e 3(utorität über
3lom empfing. 6ot)iel toxi toiffen, »ar ber Äaifer nic^t ol^ne
1) Vita Leonis IIL bet3Ruraton, Scr. m. p. 2 e. 199: de istis
falsifi criminibus, quae super me imposuenmt Romani, qtu inique me
persecuti sunt, ecientiam non habeo nee talia egisse me cognosco.
184 ®tn}(^nte« Sa)nteL
aKe Aenntttig biefet Slbftd^ten. 9Benn ber @($ritt, ben man
wx l^atte, babutii^ begrünbet tourbe, tpeil Raxl in aQen ben
SRettopoIen l^errfd^e, todäft früber Sl|e beiS ^teid^eiS gemefen
feien, in Italien, ®aDien unb felbft in ©ermanien, fo toar bie£
baiSfclbe Argument, burd^ totläfti $apfi Qaäjaiia^ bie liebet^
tragung ber ßönigdfrone auf $ippin mottt)irt l^atte. @S
mufete aud& auf ftarl felbft (ginbrutf mad^en. !Cer Slutorit&t,
h)ie er Re fd&on befaft/ foHte nur ber 5ftame l^injufügt »erben.
3n ber glaubtoürbigjien unb üerfiänblid^ften Sflad^rid^t »erben
tDir tjerfid&ert, bafe il^m l^ierüber SSortrag gel^alten ifi unb
ber Aönig unter biefen Umftänben bci& älnftnnen »enigflenS
nid^t ablel^nte*). Slbgefel^en tjon einer pofitiüen ®in^
1) Ann. Laurcsham. M. G. Script L @. 38: Quorum petitionem
ipse rex Carolus denegare noiuit. 3n bie Unlerfuc^ung greift ein iBrief
»on aifuin an ben Äaifer ein (ep. 205, 206 bei 3aff6 VI ®. 697), ber bo^in
aui^elegt »orben iß, bag SOuin einem ^reunbe, ben er 9tat]^anad nennt,, ben
3(uftrag gegeben ^abe, ^art an bem SBei^nad(ftdfefl, an bem bie JhSnung mü'
sogen »erben foHte, ai& ®efd(fenl eine Sibel bar^ubringen. IRat^anael, ber
eigentlidtf fSfrebeglS ^ieg, gehörte ju ber gelegen ^ofgefeUfd^aft, ber er felbfi
biefen 92amen üerbanlt. 3n bent 16riefe, ben 9Utuin an i^n gerichtet ^at,
»irb er angemiefen« ^arl eine SBibel att 9Bei^a4t0gefd(fenf nebfl feinem 9e-
gleitfc^reiben ju überreid^: epistolam parvitatis meae cum sanctissimo
scripturae munere die natalis Domini redde Domino meo David
(@. 700). t^ebegiS ^ielt ftd^ bamald in Stachen auf. 3n bem ^xabta mtmixi
an Staxl ^eigt ed nun: SRuin ^^abt nadf langem ^lad^benfen 92i(!^tiS gefunben,
Xoa& i^m geeigneter erf(!^eine ad splendorem imperialis potentiae vestrae
atque augmentum opulentissimi thesauri, quam divinorum munera libro«
rum (@. 697). ^dfoti in einem um 797 gefd^ricbenen Briefe SCffnind an ^arl ep.
78, @. 346 finbet fid^ ber 3[u8bruct: ad decorem imperialis regni vestri.
%a& biefer bod^ fe^r unfd^utbigen SRotibirung eineft SSei^naci^tSgefd^enfed ^at man
entnommen, ba| ba^Sfelbe fttr ben Sog ber jtaiferfrönung bered^net gewefen fä,
unb baraud gefd(fIoffen, baß ber gan^e SCtt ber jtaiferfrönung ein ^öfon im
Voraus abgemad^ter gemefen fei. S^ ^alte bad für eine ber gemagteflen (Som*
binationen, bie fiäf aber bo(^ eines fafi allgemeinen SeifaHi» )u erfreuen ge*
fyiht fyA, felbfi bie gelehrteren 3fo)4<4^ unferer S^oge gingen barauf ein. (Sd
^ßaipt mtb St^m% in 9lom. 185
iDtOlgung beiS Königs mar Mt^ }u bem Sllte vorbereitet,
ber fi(ä& bei ber geier be« SBeil^nad&tgfefie« im 3al^re 800
in ber Safilüa bed l^eiligen $etrud üoQsog. S)ie gei{llid£i^
loeltlid^e äJerfammlung, totläft ben SteinigungSeib be£ $ap{ieiS
entgegengenommen ^atte, toax toieber t)ereinigt*), ber Äönig ber
granlen mol^nte bem ^od^amt bei, er tniete wx ber Sonfeffton
6t. ^eter. Sil« er nun von feinem Sifee aufftanb, erl^ob fid&
anü) ber $apfl unb fe|te bem Aönig eine prfid^tige Arone
auf 1$ ipaupt. S)ie Umftel^enben unb and) hai SSoU begrüßten
ben fränf ifd&en Äönig mit bem SRufe : Äarl bem aKerfrömmfien
Äuguftu*, bem von ©Ott gehonten, grofeen, friebebringenben
3mj)erator, Seben unb Sieg ^). D^ne S^eifel toar man über
iß ho» Scrbtenfi !:)öatnger0 (in feinet ^(b^anblung 2)aiS fiaifert^um Staxia
ht» Q^rogen unb feiner ^^oc^fblger, ^Riind^ener ^iflorifd^ IJa^tfnu^ fiir 1865
@. 844 ff.) bad Unhaltbare biefer ^nftd^t nad^tjewiefen 3u l^oben.
1) 2)ie vita Leonis (a. a. O. @. 199) ^pndft baiS in ben Störten omnes
iterom congregati gan) beutlid^ and.
2) Carolo piiesimo Augusto a Deo coronato magno pacifico
imperatori vita et yictoria (Liber pontificalis in ber vita Leonis III.
a. a. D. @. 199 B.). 2)ie ^udbtficfe finb ava ben alten ^{ormeln herüber-
genommen, nur boS Sort pacificus ni^t. (Sd fe^lt in ben legten, auf (Son*
fiantin Jtopron^uiS begügtid^en Utfunben ^abriand, t)on benen eine auiS einem
2)i)}lom fttr SCarfa entnommene Stelle bei SDtoatori, Annali dltalia IV.
@. 99 (a. 772) mitget^It mirb: Domino nostro piissimo Augusto Gon-
stantino a Deo coronato magno imperatore et Leone magno imperatore.
9K^ (olge ^er ber (£ri&^Iung ber Vita Leonis, beren Serfoffcr einen beut«
filmen' unb suoerl&fjtgen 9en(^t übet bie eigetultdtf fir(!^Ii(^ 9$orf&Ile mit«
üfOt @o f^obt idi audtf bei bem SReinigungdeibe bed $a^fle8 bie in ber
Sita oorSommenbe gfAffung einer anberen oorgc^ogen, bie auü beutfd^en
^anbfd^nften entnommen ifi. 9$on ben fränfifc^ Snnalifien »erben einige
UmfiSnbe oeijet^net, bie fidf nid^ in ber fßxia finben, bie aber bod^ nid^t
jnrlidEgettriefen werben biirfen, »eil fte ftd$ auf !&inge be^ie^, bie in ber
Umgebung Siatii oortommen unb i^nen no^ lagen, ^näf bei bem SSortlaut beS
3nntfc9 finbet ftd^ tin Keiner Unterf(!^ieb. Sei ben fr&nfifd^ ^nnaliflen fe^It
piissimo, bie^onnel tautet bei i^nen: Carlo Augusto a Deo coronato magno
186 leiezie^nted (SapUel.
bie gonnel überelngefommen, breimal tourbe ftc \>ox ber 6im*
feffio tvieberl^olt. Staxl foQ gefagt ^ahtn, ^ätte er hai ge^
tpugt, fo tpürbe er bei ber SReffe m($t erfd^lenen fein. Aaum
tann man fid& ber Slnfid&t ertpe^ren, bafe ber Stt eine anbere,
ntel^r tpeltUd^e ©efialt gelabt ^aben toürbe, toenn man im
93oraud mit i'^m felbfl baüon gefprod^en })ättt. UneriDartet
mar i^m nur baiS SSerfal^ren bei^ $apflei^ in biefem äRoment
ber Slnbad^t. S)en römifd^en 9la(!^rid;ten }ufoIge entfd^log ^
bann ber $apfi ju einer Salbung beiS JtaiferiS. 2)ie beutfd^n
Slad^rid^ten ermäl^nen nur, todi wn politif($er Sebeutung ifi,
ba^ ber ^p{it burc^ bie Slboration i^m bie ^ulbigung leiftete,
tpeld^e bie ^öd^fte ®ei{Ui(i^{eit bem Jlaifer barjubringen ge^
mol^nt UKir. S)aiS h7irb fid^ mol^l beibed t^erbinben. 'Sixi)t
ol^ne beflimmte, auf ben 3Roment gerid^tete 3(bfid^t mar bie
^anblung in'£ äSert gefe|t morben, biefer ent[prad& nun ber
ftaifer. 2)ie ©d&ulbigeu mußten ftd& öor i^m fietten. 9lad&
einer Unterfud^ung, bie nid^t aU ein ©eric^tiSt^erfal^ren be^
txaä)ttt merben foOte, fonbern nur bem neuen SBetl^ältni^
gemäg mar, nad^ »bem ®efe| ber ätömer" fprad^ berAaifer bie
pacifico imperatori Romanorum. 2)aiS (e^te fJBort toax für bie Sranfot ixncnt*
be^i4, für bie 9t9mer ni^t. ^ möd^te ber ^otmtl bet ^ta ben Soisng ^eben.
3n einer 3nfd(frtft auf Staxi (outen bie SSorte: pius felix perpetous AaguBtOB
((S^regorotnuiS, (&tW^^ ^«r @tabt 9fa>m im SRittelatter, II e. 548)^ vM
bo(!^ an bie bon SonfiantiuS in ®ang gebrad^te, nix^ unter Qu^an xotäxt^
^olte lOegeit^nung: semper Angustus erinnert (IBeltgef^td^te lY, 1 @. 33 ff.);
fle (Dmmt aud^ no(!^ auf einer bem "^iptaü im 3a^ 608 gefegten 3nf(!^rifttxn:.
(Corp. insc. lat. VI nr. 1200); fte miirbe bann fd^n auf katl ben (Mrogen,
ber in )6riefen blSroeüen att semper Augustus be^eid^net nnrb (in einem
©(^reiben «Ifirin« bei JJaff^, Bibl. rer. Germ. VI 0. 755 ep. 238 utib
bei! 16ifdtfofd Seibrab ebenba lY @. 411 ep. Carol. nr. 37), angen)anbt
unb mit um fo grogcren 9{ed^t auf ben beulf(!^en fiaifertitel ttbcrtrogen
morben fein.
itaifertionund. 187
Setitenj avi&, tpcld^e bie äKngellagten al& 3Raief}&töt)etbred^cr
)um 2:Dbe t)etbainmte. S)ie ^\)zc beiS ^aitft&teotxbxtäfzn^,
jtDar Don popul&tem Utfprung, abet immer bie entf($eibenbe
äBaffe in bet $anb bet Jtaifet, iDurbe aud^ bei bem erflen
afte angerufen, meldten ber neue l^mperator ausübte. S)er
Snl^aber ber Ürd^Iid^en älutotitfit aber !onnte biefen eptuüi
ber toeltlid^en nid^t tot>\)l wü^ttätn laffen; auf feine Sitten
iDurbe bie ^obeüßrafe in SSerbannung t)ertDanbeIt SlleiS
l^ängt in biefer Stetige ber SSorffiQe genau }ufammen. (Sin
®erid^t lonnte nid^t flattfinbeTt, \otH ber ^apfl feinem @erid^t
unterworfen werben burfte; bie geif)li4^n)eltli($e SSerfammlung,
bie fid^ voo^ aU @erid^tö]^of l^fitte confUtuiren lönnen , U^
gnttgte ftd^ mit bem freiwilligen Sfleinigungdeibe beiS $apM.
3n golge biefe« ?lfte8 fonnten jebod^ feine g^inbe, bie «n*
Hager, nod^ ni($t a\& SSerbred^er angefel^en werben. SoQten
fte nit^t unbeflraft bleiben, fo mugte eine l^öl^ere, bie im^
peratorifd^e SRad^t hai ))erfügen. SSor ^Uem ba}u nun würbe
eine fold^e auf ftarl übertragen, ber fte bann aud^ nad^
römifd^em ®efe| anwanbte unb bie Sd^lbigen t)erurt]^eilte.
Unter ben (Gewalten be2 Aaifertl^umiS trat }uerfl bie auto#
nomone Suriflbittion beiSfelben in wUt äil^ätigleit. Sßenn
aber biefe Sigenfd^aft hti alten Aaifertl^umiS bei ber äBieber«»
i^erfleQung bedfelben im bamaligen Sflom maggebenb gewefen
ifl; fo wirb bod^ 9liemanb meinen, bag fie innerhalb biefer
jtreife ftd^ {U l^alten beflimmt war.
(&i ergfin}t ftd^ wed^felweife, bag ber ^apfl aU feinem
@erid^t unterworfen, alfo feine wüt @out)erinität anerlannt,
jugleic^ aber in bem neuen Jtaifertl^um eine äRad^t gefd^affen
warb, mit weld^er bie l^öd^fle iuridbiltioneQe älutorit&t ):>ix*
bunben War; ber $apfl felbft bietet bie ipanb ba}u. S)ieiS
188 fßixx^^tm donM.
äluftteten bet beiben ©eiDalten mit bem 3(Tifpru(i^ beiberfeltiget
Unabl^ängiflfeit, tfl ein gtofecÄ politifd^c« ercignig, e« f onjiituirt
ein iQauptmoment bet ®efd^id^te beiS SIbenblanbeiS übetl^aupt.
SRan ]^t fp&tet bie 9lnfprttd^e bet meltbel^ettfii^enben $äpfie
bantit etfläten moEen, ba§ fte ja bie obetfte ©etpalt, ha&
Äaifett^um, auf Äatl übetttagen l^ätten. 3n bet %fyat aber
beftanb ba« Aönigtl^um beteitö als bie etfie Slutotitfit im Slbenb^
lanbe, fte nal^m i>a& "^opfitl^um in i^ten &^\x% \>aS Aaifet^
tl^um \oax faftifii^ titelet eine 9lnne;ion an ba2 Aönigtl^um.
Slbet in bet 3bee mat ti bod^ hiebet eine anbete 9lutotitat
toon unbegtenjtem Umfang, bie bem Aönig babutd^ jumud^iS.
anan lann ba \Dof)l toon BufäHigteiten; bie auH^ anbete l^ätten
fein fönnen, abptal^iten. ®ie ©ntfd^eibung entfptang mit
innetet golgetid^tigfeit au8 bem ßonpift bet btei aJläd^te,
\odä)t ällluin be}eid^net l^atte. 3^ bem 9Roment, in tt)eld^em
bai$ Aaifett^um null unb nid^tig toat, t)eteinigten ftd^ bod
$apftt]^um unb hai Jtönigtl^um, um il^te gegenfeitige Un^
ab]^ängig!eit )u gatantiten. ®d^on oft tpat wn bet äluftid^^
tung eineiS occibentalifdi^en 9ieid^e£ neben bem otientalifd^en
bie Siebe gett)efen, anbeutungiSmeife fd^on {toifd^en älntoniuig
unb äugufiuÄ, bann .fpätet in bem 83tubetlampfe bet ©öl^ne
beiS ©eptimiud @etoetud, l^ietauf bei ben SBetabtebungen
}tt)ifd^en SSalentinian I. unb SSaleniS, immet auiS @tünben, bie
in bet SSetfd^iebenattigfeit bet ©ebiete lagen. Untet bet
^ettfd&aft be« tl^eobofianifd^en $aufe« toat ein SJetfudi^ baju
gemad^t tootben, ein ^of ju Slaüenna entflanb neben bem
ißofe t}on gonftantinopel. S£)et änlafe ju biefen ©nttoiltfen
unb aSetfud^en lag immet in bet S)oppelfeitigfeit bet «n^
{itengungen, bie }ut Stl^altung beiS Sieid^eiS im Otient unb
Occibent gemadi^t toetben mußten. ®etabe biefe SRotl^toenbig^
CccibentdeS jtaifert^um. 189
feit aUt )oixf)in\>txtt au<$ bie 3(uiSfa^tung be^ 0ebanfen£.
3in Dtient lonnte boS x'6mi\a^ 9iel$ ber fitäfte beiS Dcci^
bentiS, int Occibent bie eingteifenbe 3(utoritit bei $ofed k)on
Sonßanttnopel nl($t entbel^ren. 3^6^ übet mar bie2 3Belt^
t)er]^filtnig ))on ®ninb avii t^eränbett. 3n bet e^uftü»
gtied^if<!^en ®eflaltung, bem fogenonnten 9)^iantinidmuiS,
tDeld^en ber $of üon @ionftantinopel eingenommen l^atte, mar
er ttberl^aupt unffil^ig, im Occibent einzugreifen. S)ie lateini^
f^e unb bie gried^if<!^e SBelt, jebe fflr ^xüi felbfi enttoideU,
fd^ieben fid^ toon einanber. (Si fonnte gefd^el^en, bag hai ^opfl^
t^um in 9iom, boiS ftd^ f(i^on t)on jeber Sintoirtung t>on Son-
ftantinopel loiSgeriffen l^atte, in eine SSerbinbung mit bem im
Dccibent emporge!ommenen fräntif<!^en Aönigt^um trat, bei
iDeld^er wn ben Sejiel^^ungen ju Si^jan} nid^t me^r bie Sflebe
iDar. S)iefe Koalition toar nun ju einer lirc^lid^^meltlid^en
äRadi^t ertoad^fen, tt)eld^e frembe @inh)irfung überl^oupt ni<!^t
julieg, fo bag bie 3bee beiS occibentalifd^en ^mperiumd re^
aliftrt h)erben lonnte. 3)ag bem ^apfitl^um an ftd^ ein 9le<!^t
inne getool^nt l^^ätte, \>ai 3m))erium wn gionflantinopel an
ben ^anlentönig }u übertragen, bflrfte boc^ 9tiemanb be^
l^aupten. @i mar eine €ad^ ni<!^t ber SSSiUtflr , f onbem ber
Slotl^menbigteit, in ber Serfled^tung ber großen 9(ngelegem
l^eiten begrünbet: benn eine ein]^eit2)[)oQe @efialtung hti Occi«*
beut«, toeld^e ben ftönig unb ben 5papp in Rd^ begriff, toar nun
einmal bai$ allgemeine SBebttrfnig. 3)er Aönig l^atte biefelbe ju«
erfi in tird^lid^er ^infic^t }ur ®eUung gebrad^t, ber $apfl fügte
ben politifd^en 9llt bt^ju, bag er ol^ne aQe Sflüdfid^t auf boS
^etfommen ben Jtönig }um 3m)}erator trönte. S)ad 9lbenblanb
bilbete ein ©emeintoefen für [xäf, toeld^e« ebenfotoobl ber geifi-»
lid^en, toie ber toeltlid^en Unabbängigfeit beburfte. ®ie lieber*
190 mcc^äfttM (SoptteL
ttagung beS imperatorifc^en ^amtni ))on bet einen, bie %n*
nal^me beiSfelben t)on bet anbeten Seite, mat bo4 mie gto§
au$ bie 3[ieuetung fein ntod^te, bie batin log, }ugleid^ nut eine
^eflfitigung hti fd^on ®t\ifyt\)tntn. @d mat bie SßoDenbung
einet neuen SRad^t, bie ftd^ eben im Sbenblanb lonfolibitte.
$apfi See l^at nid^t etma i>a& abenblänbifd^e Aaifettl^um ge«
gtünbet, et l^at ti nut anetlannt, inbem et ftd^ untet feinen
Sd^ul fieUte, unb i^m feinen Flamen gegeben. Setgegen«
tt)ättigen toit und nun bie 3uftänbe bed ^däfti, hai ie|t
mit t)etbof)f)ettem 9[nf))tu(i^ aufttat, im S^^netn, ]^auptf&<i^U(i&
abet fein 93et]^&(tni§ naä) 9(u§en.
3n ber 9latur be« @reigni{fe« liegt eiS, bag bie «nnal^me
beiS Aatfettl^umiS leinen burd^greifenben Sinflug auf bie ®t*
paltung ber inneren Sleflierung auÄilben fonnte. ' S)lefe be^
ru^te auf ben Segebenl^eiten , tt)el(i^e hQ& Suftommen be2
@rog{önigt]^unt2 überl^aupt begrünbet l^atten. 9Ran barf fi(|
bie aOtonarii^ie, h>ie fie fi$ enttoidelt l^atte, leineiSmegd ate
eine abfolute ben!en. 93ie unter $ipf)in, fo erfd^eint oud^
unter Jtarl bie AriegiSgenoffenfd^aft; bie il^n untgiebt, in einer
gleid^fam autonomen (ginmirlung. Sßir nal^men boiS fd^on
unter bem SSater loal^r, nod^ mel^r bei bem Sol^ne t)or $at>ia,
bie Sntfe^ung XaffiloiS berul^te barauf. ^ä) toeig nid^t, ob id^
Eingang mit meiner anftd^t ftnben merbe, loeld^e bal^in gel^t,
bag ha& mit ber urfprünglid^en Sonfiitution |ber ^^anfen,
mie fte balb nad^ S]^lobn)ig }u Zage lam, }ufammen]^&ngt.
S)ie aRerokoinger maren nidi^t auäfd^Uegtid^ ^nfU^rer hti ^eer^
banniS, fie l^atten ein unt)orben{Ud^eiS SHed^t, tt)eld^eiS auf ben
3been be« ©tammeamefenS berul^te. 3« ^W Streitigfeiten
griff bann ber ig^^tbann felbfiänbig ein. S)ie Autorität be*^
felben iDurbe burd^ bie 3:^eilungen ht& 9leid^eiS aud^ infofem
geförbert, aU bie mit ben Singebomen toerfdE^moljenen gill^rer bed
192 ^teQe^ntoS (£a)ntel.
^tttbannS, bie eine Sanbedatifloltatie bilbeten, babei ftd^ ben
Königen felbflänbig gegenilberfteüten. SBtr gebadeten ntebt
aliS eitintal beiS gtogen StxtxM, bet ftd^ batftbet etl^ob, in
tt)eld^ent bie Wlaäjt be£ @tammed(finigi^ gebtod^en tt)utbe unb
bie äRad^t beiS ^eerbanniS boiS Uebetgett)id^t betam. S)ie geiji'
Ud^e 3(tiflofratie vereinigte ftd^ mit bet n)eltlid^en. ajlit einanber
t}erbunben bel^ielten biefe bie Ober^anb. Vvii il^rer SRitte gingen
bie äKmulfinger unb bie ^ippiniben "fy^wx, benen bann bie
Karolinger nad^folgten. @ie erU)arben eine SRad^t, wx ber
hai älnfel^en ber äRerotoinger gurildtrat unb enblid^ üer*
f<!^tt)anb. äBenn nun bie Karolinger aud^ bie Krone an \xäf
brad^ten, fo toaren fte bod^ ni<!^t eigentlid^ 9ladi^folger ber
SRerokoinger, il^r Königtl^um l^atte einen ganj anberen 6:^rafter,
ti berul^te nid^t auf ®eburt unb ^er!omnten ober ber unbe^
iDugten Serel^rung, todöft eine alt]^erl0mntli<!^e Succeffton Don
@efd^ledE^t ju ®efd^led^t in ^\d) trägt. Sßir bemerlten, loie bo^^
neue Königtl^um mit bem @tamme2h>efen flberl^au^t in a93iber^
fprud^ ftanb. S)ie 3bee ber ginl^eit befam eine anbere Sie*
pr&fentation, bei n)eld^er ber i^eerbann mit bem biftatorifd^en
Dberl^aupt, bad an feiner ©pi^e flanb, gemeinfd^aftlid^e @ad^
mad^te. S)a]^er tarn t& aber aud^, bag er neben bemfelben
einen großen älntl^ett an ber Seitung ber ®efd^fte in Snfprud^
na^m. S)ie fp&teren ^l^eilungen be2 "Stix^ti gefd^a^n mit
@inn)Uligung beiS $eerbann£; nad^ einer mit ben ^ül^rem
gepflogenen Unterl^anblung l^atte Karl 9RarteE eine fold^e
öor feinem ^infd^eiben feftgefe^t.
S)ie Srtoerbung ber l^ödi^ßen älutorität, bie Königdfrfinung
unb beren (Srblicbteit, bie burd^ bie popfUid^e ©albung ein^
gefül^rt n)irb, beruht auf i^rer ßufitimmung ober il^rem freien
ißefcbluB.
@teflimg btf Heerbanns. 193
€<!^on bie äSereintguttg ber '3it\d)iÜ)^ilt, bie na(i^ beut
a;obe 5|8iwing eintrat, toax auf biefe SBeife erfolgt. S)ie gran»
fen, bie unter bem ©ruber panben, bcgel^rten bie aUelnl^err*
f<!^aft Aarte. S)tefer fo burd^aud etgentl^ämlld^en Stellung ber
@roJ3en im fränflfd^en 9}eld^ entfprld^t ti nun, bag bent Aönlg
aud(; bei aSen feinen SBefl|ergretfungen ber freie äBlUe elneS
Sil^elCeiS ber SBetoötterung entgegen getommen mar. @o mar ti In
stallen gefd^e^en, bie fiangobarben nal^men ll^n al& H)xtn Aönlg
an, ber ißerjog t}on Senetoent fieOte julefit ©elfeln für feine
Untertoerfung. 3n Sajioarlen erl^ob ftdi> eine 5ßartel für ll^n,
burd^ meldte Safftio audgefioBen mürbe. SMe 3(t}aren]^&upt'>
linge felbfi n&^erten ftd^ ll^m mit bem eintrage, }ur d^rlfllld^en
0rd^e überjugel^en. UeberaE mar bie SSermlttlung ber Stix^t
unb beiS Stu^le^ ju 9tom toon mefentlld^em @lnf[ug.
S)aB eine fold(;e bei ben @ad^fen fel^Ite, gab bem Arlege
gegen blefelben feine @d^&rfe unb S)auer. @d galt l^ier bie
Untermerfung fomol^l unter bie gelftUd^e mle bie polltlfd^e
Autorität, anit ber einen mürbe bie anbere jugleld^ aner-
kannt ober t}ermorfen, naä) ber jebedmallgen Sage ber
äußeren SRad^t.
SHe 3üge be^ Äalfer« gegen bie ©ad&fen erfd^lenen nld^t
elgentlld^ a\ä @roberungdfrlege, fte mürben burd^ jble üoran«
gegangenen S3erf))red^ungen unb bie enge SSerblnbung bed
AalferiS mit' bem ^apfltl^um gered^tfertlgt. @r fam In ben
gaff, bie graufamjien ©trafen über frtne ftrd^lld^en unb
polltlfd^en @egner }u t^erl^ängen.
Vu^ l^ebel mürbe er Immer wn einer S<^^^f ^^e li^m
oxilfinQ, gegen eine anbere, bie ll^m mlberflrebte, unterfiü|t.
aber man melg, ^ftlonen finb faum jemals ju übermbtben.
9lu<!^ nad^ erfolgter @ntfd^elbung ber Sßaffen er^ob M ^^
)i. ftanle, »eUficfdmte. Y. 8. 1.-8. «sfl. 18
194 ^itt^nttü (SotritcL
lofale aSibetflanb aufiS 9leue. Aatt bev ®ro^ meinte bad
räanh nur butd^ Sßegfül^rung feinet unt)etfö^nU($en Segnet be^
'talgigen }u (önnen. 9Rit ben Untetmotfenen ttat et bann in
•ein ftieblid^e« aSetl^&Unig. S)iefe Jtfimpfe }h)eitet $anb bilben
me^t einen 2:^ell bet beutfd^en unb notbbeutfd^en ®t\ä)xö)tt
a\ä bet allgemeinen. 93on unit)etfalet Sebeutung abet ftnb
ble Seflimmungen , auf beten @tunb bet ^tiebe nid^t ettiKi
in aEet ^otm gefd^loffen motben, abet bo$ ju €tanbe ge^
fommen ift. S)ie tt)efentU(i^Pe ifi ol^ne S^^eifel bie Untet^
ipetfung untet bie {it(i^li(i^en ^nfUtutionen mit @inf($lu6 bet
^al^lung be* 3^^^*^^» bie bod^ ben Sleubelel^tten fel^t be-
fd&»etlid& fiel. aUe bie, toetd&e T^^ anf<i&toffen, foBten
t)on anbeten Safien ftei fein. @d lag \>t>6f eine getoiffe 6on*
-ceffton batin, toenn wn einem Slttbut, toie ein fold^et Qal^t-
^unbette lang beflanben l^atte, abßanb genommen tputbe. 3^be
Untetfd^eibung f oQte aufl^öten ; bie Sad^fen foQten ben ^anlen
gteid^gead^tet metben unb mit i^nen jufammen @in SSoI! bilben ^).
1) ^ ^«ßt qS f(^n bei (Sgin^, V. Caroli c. 7 fin.: ut Francis
adunati unuB cum eis populus efficerentur. 2)er Poeta Saxo ernannt
<9 mit größtem iRac^brud IV v. 112: Hoc sunt postremo sodati
foedere Francis, Ut gens et populus fieret concorditer unus. 2)ag
ein allgemeiner ^ebe mit ben ^ad^fen im 3a^ 803 in @ela gefd^Ioffen
'»orben fei, ifl ein offentunbigoS 9>2i6Mil&nbniß. Sber ic^ ge^ ungern
baran, bie i^erftc^enntg beiS fel^r piofaifc^en $oSta @(qro pi t)enoerfen, bag
ftd^ bei bem Vufent^alt M It9nig« in @els eine groge Sn^a^I \ääfi\äftt
(Sbelinge eingefunben ^obe, wstotx borni bie non bem ftonig Mrgef^Iogenen
Sebingungen angenommen unb biefem sugleid^ mit feinen (Erben Untert^ig«
feit angelobt morben fei. 3n Se§ie^ung onf bie i^ebingungen beruft ft4
ber $oSta auf (Eginbarb in ber v. Car., biefev aber fagt, ber ^ebe
fei SU Staube gefommen conditione a rege proposita et ab illis
(Saxonibus) suscepta, »oiS bo(!b nur bon einer förmlich Unter^nblung
i>erf}anben n^ecben fanu. 9hir mug man bie pacis leges, uon benen ber
4^oeta rebet, nur ats ^^^tmigen über ben |n bemiOigenben 3nri)en oer«
i$rieüe mit ben <^4fen. 195
"Snö) biefe Sefiimmungen fanben nod^ immer 9Btberfpru(i&.
3)et angeWici^e g^rlcbe mar jugleid^ eine ÄriegiSerttäruttg für
bie, meldte i^n nid^t annal^men, bie bann bafttr mit ben
äufeerften ©trafen ]^eimgefu(i^t tourben. SBenn id^ nic^t irre,
^at babei aud^ eine Stfidfid^t auf bie auigföärtigen SSer^ält»
niffe mitgetoirft, toeld&e bie ^erfiellung ber Slu^e im SReic^^e
not^menbig mad^t^ 9lber im älDgemeinen behielt ber @e^
banfe ber SSereinbarung bie Dberl^anb. @o fanb nadi^ f*^
langen, l^rtnädtigen , blutigen jtämpfen bod^ }ule|t eine
3lcceffion ber Dber]^äut)ter unb be8 mit i^nen cinöerjianbenen
fädi^Rfd^en SSolfe« ju bem granfenreid^e Statt. 38on ben
©tamme^unterfd^ieben foUte, jumal fld^ ade ju berfelben
Äird^e befannten, nld^t mel^r bie 9lebe fein.
S)ad ifl ber S^aralter biefeiS erften germanifd^^romanifd^en
Aalfert^umd im Slbenblanb überl^aupt. Q& mar, mie mir
miffen, nid^t ol&ne SSorbtlb in ber ©efd^id^te. S)er Dfigot^e 2;^eo=
bertd^ ^atte einft eine oberl^errlid^e ©teHung im Occibcnt ein^
genommen. 2)er Unterfd^ieb aber ift eben ein fold^er, mie
fte^, oon melc^m aQe bie mtdgefd^lofTen fUib, toeld^e bie ^ebingungen m(^t
annehmen. ^ Wage twr, noc^ eine anbete 9^oti) bamit in i^etbinbung
gu bringen. Sei Soretind, Capit. I @. 253 ftnbet ftd^ ein iOergeid^nig ber
^et{eln ber ©ad^fen, bie nad^ Ttcaxt% gebraut merben follen: IndiculaB
obsidum Saxonum Moguntiam deducendorum. ^er^ l^at biefen $lft
mit gntcm dhnmbe (Mon. Germ. III Leg. I @. 89) in bod 3a^ 802
gefegt (S4 mare fe^r mdgtic^ , bag ^tx mit ben dkifetn eine tjorlouftge fSb*
I rebe genommen nnb biefe bann oon ben nad^ ber $falj ^ @el^ geCommenen
! Domel^men ©ac^fen rattficirt morben märe. 9^ur infofem mttrbe oon einem
^ebcn bie 9iebe fein lonnen, ald bie Sebingungen fefigefe^t morben mären,
unter benen ein folc^er flatt^oben fotlte, menn man i^n fattifd^ annehme.
I Sitte bie, meiere eS t)ermeigerten , mürben M ^mU betrad^tet. 3o tbmtte
t9 gefc^e^en, bag auf bie Seflfe^mtg bed ^JriebeniS ^egü^onblungen folgten
i eben gegen bie , meli^e benfelben bermeigerten. ^ mitt inbeg auf biefe (Er«
örterungen nid^t tiefer eingeben. (£8 finb me^r f3orf(^Iage, bie id^ in biefer
(Eontroberfe mad^e.
j 13*
196 Sterse^nted (Sapitel.
tl^n bie t}ctf$icbencti ®po$cn l^ertoorbringen unb unertoartet
aufmetfen. ^l^eoberid^ ^atte bie gennanifd^en SRationalit&ten
bur^ einen 83unb unter feinen 3lufptcien ju toereinigen ge*
fitebt. 6r erfannte bie fleineren SReid&e in i^ter Sefonberbett
an unb meinte, fic burd& ein toölferred^tlid^eg SSetl^ältnife in
Unterorbnung }u l^alten. S)iefet SBerfud^ aber tvar noä) im
fed^ften Qa^rl^unbert, bem er felber angel&ört, gefd&eitert. S)ie
Djigotl^en tüaren öon bem römifdi^en SReid^e niebergetoorfen, bie
^errfd^aft ber ©ermanen überhaupt jtoeifell^aft geworben. 3^|t
toar in benfelben eine lebengfräftige SKad^t entftanben, toeld^e
im SBiberfprud^ mit bem Sntperium in ©onflantinopel bie
©ried^en üon Sftom auSfd&lofe. S)abei f onnte fie benn auf bem
kontinent feine politifd&e ©elbjlänbigfeit n^ben fid& bulben.
SBie fo ganj fontraftirt bie SSertoaltung Äarte mit ber
31&eoberid^Ä. SBir fallen oben, toie er bie Analogien ber
alten Unabl^ängigfeiten in Salem unb 83enct}ent ju ©runbe
rid^tete. iQängt bad nun aber nid^t eben bamit jufammen,
bag bie ©runblage ber neuen Organifation fein Adnigtl^um
ber alten 3^it mel^r toar?
S)ie farolingifd^e 3Bad^t toar im ©egenfafi mit ber mero*
mingifd^en emporgefommen. ©er Heerbann, toeld^er flarl ben
©ro§en umgab, beftanb auiS ben Serbünbeten feiner äRac^t
unb @rbebung. S)em fd^loffen [\ä) aDe Stämme an, meldte,
burd^ bie ©emalt ber SBaffen in bie @nge getrieben, bie Sflettung
nur barin fa^en, bafe fie bie l^öl^ere allgemeine Slutorltät an=
er!annten. 9liemaliS l^at tS ein SHeid^ gegeben, in meld^em
bie ©emalt überlegener 3Baffen unb bie ^reitDlUiglelt ber
Unterwerfung fo enge in einanber greifen, ©ie Sad^fen
nal^men fortan, toie jum ^ti\ fd^on t)or]^er, an ben $eereS^
unb 9teid^dt>erfammlungen 2:b^^lf \DHä)t bie gefe^gebenbe @e«
©rafra. 197
toalt bcfafeen. Stuf btefcn Serfammlungen fitib bic gapi"
tularien auiSgefertigt morben, bte bie älbminifltation unb
9ted^töt>erfafyuTtg beflimmten , immer j[ebod^ in atbl^ättgigleit
toott bem Äönig. 2)ie ©apitulatien finb unf$fi|bate ^ohx^
mente nid&t aöcin bc« befie^cnben 3wP<^ttbe8, fonbetn bct
biflorifd^en @nth)i(!lung überl^aupt. 3^^^^ ^nl^aU aber auä)
nur annäl^cmb }u toieberl^olcn, tottrbe ju S)bJlufftoncn filieren,
bie in ber allgemeinen ©efd^id^te ni(i^t an il^rem $lage mären.
^ä) toill nur ßinen SDloment ]^ert)or^eben, ber in bem \)x^o=
rifd&en ®ange ber SSegebenl^eitcn liegt. S)er SRatur be« au8
l^eterogenen 2;]^ei[en )ufammengefe|ten Steid^eiS entfprad^ ti,
bag Aarl bie Sleii^tögetDOl^n^eiten ber @tämme , bie ftd^ il^m
angef^lojfen l^atten, ju erl&alten bemül^t toar. Qn bem 3a]^re
802, ti>o er feinen flrieg au filieren l^atte, befd&äftigte er bie
9leid^jSt}erfammlung mit einer 3)ur(i^fid&t aller geifllid^en unb
»eltlid^en ©efe^e. ®r untertoarf bie SRed&tÄbüd&er einer ^toU
fton; er fud^te bie auffallenbften Ungered^tigfeiten ju lieben,
i^re SBiberfprüdi^e unter einanber abjuileHen ; aber bie alten
©efegbäd^er lieg er bod^ befleißen. ®in aDgemeineiS 9led^t
einfül^ren ju tooflen lag i^m ferne ^). SRit biefem confert)atit}en
©lement mifd&ten ftc^ aber überall bie ©rforberniffe ber Sleid^^"
regierung. 3lu8 biefen ifi befonber« baiS Snftitut ber ©rafen
^ert)orgegangen. Qn bem ganjen toeiten ©ebiete romanifd&cr
unb germanifd^er $et)&(Ierung tpurbe bie l^öd^fte ®ett>alt
in 83e}ug auf Siedet unb Sertoaltung wn ben ©rafen au«*
geübt, bie ben ftönig repräfentirten , aber jugleid^, ba fie
1) (Sgtn^arb V. Caroli c. 29: cogitavit, qaae deerant addere et
discrepantia unire prava qaoque ac perperam prolata corrigere
(3off6IV. @. 584). Annales Lauresham. a, 802 (Script I @. 89): fecit
omnes leges in rcgno suo legi et tradi unicuique homini legem suam.
198 ^mOfnUS (S/tpitd,
ben @ertd^ten totftanben, mit ber älteflen SanbeiSbetfaffuttg
in unmittelbaren Sontatt gerietl^en. 2)ie ©erid^tiSüetfaffung
betul^te ei9entlid^ noä) auf ben frül^efien ©elpol^nl^iten , bie
®erid^t£ßätten bienen inqUi^ jur Stnbetufung beiS i^f
banne«, §ur ^toftamation ber SRegierungiStoerfügunflen über*
l^aupt Urfpränglid^ lag in bera Qnfiitut ber ®rafen ba* S^^
geftänbnife einer getoiffen ©elbPänbigfeit ber lolalen 3Jer-
»altung. aber Äarl ber ©rofee fegte ®rafen feiner eigenen
äßabl ein, bie er aucj^ toieber abberufen tonnte. SQienn er
jutDeilen fogar beigeladene mit ber ®rafengett)alt belleibet
l^at, fo ift bai bod^ nur fe^r auSna^miStoeife gefd^el^n ; in ber
Siegel mußten ti fd^on nad^ einer alten merotDtngifd^en
Verfügung ©ingeborene ber toerfd&iebenen ^ßrooinjen fein. Qn
©ad^fen grünbete fiarl feine ülegierung barauf, bafe er bie SSor*
nel^mfien be<J ßanbe«, bie ja ^Partei für il^n ergriffen l^atten, ju
®raf en befleEte, felbfi auf ^SebeniSieit : benn barin befielet ein
nid^l )u überfel^enber 3ug biefeiS großen Sflegenten^ bag er
bie einmal ergriffenen @runbfä|e bod^ nid^t l^artnädCig fejl^
l^ielt, fonbem ben Umftänben SHed^nung trug, ^^m lag aOeiS
baran, baiS Softem im ©rogen unb ®an}en )ur ®eltung }U
bringen. Died aber entl^ielt nid^t aSein bad ^ncip ber
9legierung unb SBerkoaltung , fonbem aud^ ber @rf)altung
beiS Uebertommenen h\& auf einen gemiffen ®rab. S)ie
®erid^t£))erfaffung bilbet einen %^\l ber fränfifd^en 9Ser*
faffung iXbtx\)awpt. 3n golge ber (Sintoanberung l^tte
hai falifd^^fr&nKfd^e 9led^t bereits in ben neußrif<$en ®ebieten
bie Oberl^anb erl^alten, ebenfo aud^ in IBurgunb, 9lquitanien
unb €eptimanien ; baS mefigotl^ifd^ Sted^t l^at ftd^ ba nur auS*
nal^mStoeife unb in einigen Se^iel^ungen bel^u^tet ^). ®rfiB^ren
1) eo^m, 2)ie fröntifc^ fUdSfi* unb (0eri4tft)erfafFmig, ®. 156.
MotSoot bcr ®e|et}gebung. 199
äBiberftanb letftete hai fd^on auiSgebilbete langobatblf^c
äieci^t , obgleid^ in Statten \>aS fränlifd^e ^titmtx^a\)xm Tiä)
ebenfaEd Sal^n tna<!^te. 3^ 9lotn ift e£ einmal }U einem 3^"
famtnenflog ber falifd^en mit ben rfimifd^en Sle^tögemol^nl^eiten
gelommen. $in bet ©rafengetoalt braten nod^ anbete Sefug^
niffe begriffen, tt)el(i^e toeit über bie Sfteci&tai^flege l^inauj^*
gingen. S)et ®taf l^atte ben ^rieben }u erhalten, toüäfti
auf ber @(J^u|geto)aU be2 RbnxQi betul^te, er lonnte fogar bie
Sld^t atiiSfpred^en ^). äßan l^at nid^t mit Unred^t gefagt, bag
bie ®au))erfaffung ein republifanifd^eiS Clement in fld^ ^nU
^altt, t& Inttpfte an bie uralten, cin]^eimifd(;en ©en^ol^nl^eiten
an *). 3n ben SWamen ber farolingifd^en ®aue finbet fid& ein
älntlang an bie alten unabl^&ngigenSölferflfimme ber taciteifd^en
3eit; ipamalanb erinnert an bie @^amat)en^).
Unter fiarl bem ®roBen beflanben nod^ bie^unbertfd^ften,
bie SSorjiel^er be« SSolfe«, bie barin ertoäl^nt »erben, ber
Stid^ter, 3;]^unginuiS, unb, n)ie mir f<!^eint; aud^ bie SRod^im»
bürgen gel^ören bem alten äSoltered^t an.
Sie tt)urben burd^uiS geb)&^lt, \>a& SHed^t, baS in il^ren
Urtl^eilen erfd^eint, iß baiS alte Siolföred^t. äluS ben SSer-
orbnungen AarU htS ®ro^en fielet man, ba§ er barauf 9lüdf-
fid^t genommen l^at, eben inbem er e£ bef&mpfte. Unter an^
berem bulbete er ni<!^t, bag man ficb toie e^ebem bett)affnet
Derfammeln bürfe. Unter il^m ffaüt ber SEBaffenbienfl einen
anberen S^arafter betommen. S)iefer ©egenfa^ }tt)ifd^en bem
9lUl^er(ömmlid^en, n^eld^ feine ®runblagen in ber $reitt)illig'
feit l^at, mit toeld^er bie oberfie ®en)alt bod^ jule^t anerlannt
1) SBat«, IBffl. m 2 %., e. 390.
2) «nwtb, 2)entf4e (Bef4i<^te II, 2 @. 176.
3) eobnt, @. 12.
200 Bie^ifycM (Sapitel.
tDOtben toax, unb bem butd^ bie SBaffen auferlegten @e]^orfam,
ol^ne tt)eld^en bie Slegierung nid^t befleißen (onnte, bUbet ben
Q^axatttx bet latolinglfd^en ®efe^gebung.
@{gent^ümUd^ beaeid^nenb ifl l^iefür \>a& 3nflitut bet SRifri,
bie in fpäteten S^^ten, eigentiiii^ etß nad^ bet Aaifetftönung
eingelegt U)Otben ftnb: benn bie laiferli^e t)oIlenbete bie
Sutoritit be2 ^^xx^d)tx& au6) über bie getfilid^e ©etDalt 3^
einem (Sapitulate wm ^a^xt 802 lefen tt>it, ber Jtaifer l^abe
bie t)etßänbig{len unb einfui^tötooaflen 9R£nner feineiS Slei^eS
aai beiben @t&nben um fld^ toerfammett, Seute, toeU^e, toie
ein Slnnolifi l^injufügt, feine ©efd^enle }u nel^men btaud^ten,
vm fiberaO SHed^t unb ®ered^tig!eit audi^ gegen bie SLtmen
auÄsuttben. S>ie« ift ber Urf^Jtung ber SDlifri für befiimmte
aierritorien, fo ba^ fie fafl eine SIerritorialgetoalt av^^
üiUn. SefonberiS mfid^tig erf(i^einen fie in @ad^fen, \do fxe
bie SanbeStoerfammlungen ju berufen l^aben, and) in Stoßen
repräfentiren fie bie Sfteid^agetoalt unmittelbar. 3n jioeifeU
haften gällen toerben pe an bie 3lei(i^«t>erfammlung üertoiefen *).
®ie ftnb befonberiS U)i(i^tig, toeil fte audi^ bie geiftlid^en ®e^
fd^äfte beforgten unb ben ftird^en \>a& 3^re erl^alten fotten,
tPoiS il^nen entjogen ifl. ^a& Qa^ammtvxoixUn wn geifllid^er
unb tt)eltlid^er ®ett)alt ift fe^r merltPürbig. S)ie ®aue treffen
in ber Siegel mit ben älrd^ibiatonaten jufammen, bie Sentenen,
bie §unbertfd&aften entfpred^en ben Sanbfapiteln. 3n bem
großen ©emeintoefen greift in ben nicberen geifilidi^en Äreifen
%Ut& iufammen; t}on ben l^öl^eren, ben @r}bifd^öfen unb
1) Responsa misso caidam data (a. 801 — 814. Soretiud @. 145)
c. 2: De secundo unde me interrogasti — , lege Romanain legem et
sicut ibi minime repereris, quid exinde &cere debeas, ad placitam
nostnim generale exinde interrogare facias.
SÄiffl 201
SBtfd&öfen ift ebenfo gctotfe, baß fte ber alten Stamme«-
üerfaffung el^er toiberftrebten. Stuf bem Sufammentoirfen
ber gräfli(i^ett unb blf(i^öflid&en ©etoalt, wn »eld^er bie
eine bie anbete unterfiü^en ober aud^ bie Sufftd^t über
fte fül^ren follte, berul^te bie innere Slegierung. lieber
bie l^oben ®eißli(i^en übte Aarl ber ©roge tt)ie fd^on an««
gebeutet, eine leitenbe Slutorit&t avi&, er fe^te bie l^^fien
993ürbentr&ger ein unb ab. S)abei mürbe bod^ bie Unabl^ängig«
{eit ber ©eifllid^en nid^t gebrod^en, bie tt)ieber il^r eigeneiS
Dberl^aupt l^atten. S)aS gel^örte bann ebenfalte }u ben Wlt>^
menten, bie bem Sfteid^e einen toon ber abfoluten SRonard^ie
t)erfd^iebenen @^ara!ter gaben. 9)er Fortgang ber geifUid^en
3!tt|ütute l^atte nid^t allein auf bie geiftige Silbung eine günjiige
©intoirlung, fonbem felbfl auf ben »irtl^fd&aftlid^en S^Panb.
SHe groge äBilbnig, tot^t ©ermanien feit SäfarS 3^tten be-
bedtte, muBte erfi burd^brod^en merben, tpoju benn nid^tS
mel^r beigetragen l^at ate bie ftlöjier, bie jugleid^ bie SRittel*
punfte ber Utterarifd^en gultur gebilbet l^aben, bie Rd^ feit-
bem ununterbrochen fortgefe^t l^at.
2)ie 3ufiänbe be« Sleid^e«, toie fte in bicfer @pod&e in
®allien, ©ermanien unb Italien »aren, »erbienten eine ein-
ge^enbere ©d^ilberung, ate il^nen l^ier }u %f)iH »erben fann.
SSP&er toai unfere älufmerffamfeit t}or 3lllem befd^äftigen mug,
ifi bie grage, ob fid^ biefelben überl^aupt bel^aupten ober toon
ben fortbauemben ßonPiften ber SBeltmäd&te aerjiört toerben
tt)ürben. Aarl ift l^auptfäd^lid^ bedl^aCb ber ©roge, votil er
biefed t)er^ütet l^at.
ÜRan bätte meinen fönnen, bie Silbung einer großen geifl-
lid^-tt)eltlid[^en SRad^t im Slbenblanbe tt)ürbe nun in ben SBelt-
fampf eintreten, ber feit anbert^alb Sal^rl^unberten im ©ange
202 ^ec^e^nteiS CEo^ntet.
mar, unb }ur ^inbfettgfeit gegen ba£ Sl^alifat wn Sogbab
fd^reiten, ba2 älfien unb älftifa bel^etrfd^te unb }u Sanbe unb
2ur @ee gegen @uropa t)otbcang. 2)a2 log aber ganj au^er*
l^Ib be2 (Seitd^töfreifed ber 3^^^ ^^^^ ^^^ ^^^ Sorboioa
mürbe ber (i^rifUtd^e Occibent gefäl^rbet; bal^er er ffir feine
n&d^ften ;Sntereffen in bem Sl^alifen )}on $agbab fogar einen
@e^ülfen l^atte.
äBol^l regten fid^ bie fird^lid^en Sejiel^ungen ju ben
^eiligen Stätten toon Qerufalem auf ber Stette, fie pnb
eigentlid^ t)on bort aud angetnüpft tootbett.
3ni 3^^re 799 mar ein 3Rbnd) in Sad^en erfi^ienen, ber
Aarl bie Segendmiinfd^e beS ^atriard^en t)on ^erufalem unb
einige 9leliquien auS ber ©rabtird^e überbrad^te. Aarl Heg
ben aRönd^ burd^ einen ßleriler feinet $ofed jurftdEbegleiten.
S)iefer $riefier nun, beiS 3lamtni Sai)axiaSf langte im 9Ro^
ment ber großen Sntfd^eibung in 9lom an, thtn an jenem
^ge, an melci^em £eo feinen SleinigungiSeib gefd^tooren
^atte, mit erneuten @egeniSmAnfd^en beiS ^triard^n unb
einigen fd^einbar fel^r bebeutung£t)oQen @ef(^en{en bedfelben,
mit ben Sd^lüffeln jum l^eiligen ®rabe unb einigen anberen
^eiligtl^ftmem, jugleid^ ben Sd^Iüffeln ber @tabt unb einer
^a^ne. Z)aB babei gleid^ wn boml^erein Hoffnungen auf
tne Unterfttt^ung ber im Occibent emporgetommenen ttnig^
liefen SRai^t, bie ftd^ )u einer laiferlic^en erweiterte, mitgemirtt
baben, lägt ftc^ nid^t mol^l in älbrebe fteUen. @o fal^ unter
anbem 9lUuin bie Sac^e an, er meinte barin eine ^ulbigung
ber Sinmol^ner t)on ^erufalem ju erbliden^). (Sine fp&tere
angelfäd^ftfd^e 2;rabition melbet, Staxl l^abe üerfprod^, ben
1) 3aff6, Bibl. rer. Genn. VL e. 596, ep. 159.
S^eri^altntg sunt C^^afifm ^arun al«92af(^tb. 203
e^rtfien mit einer glotte ju $ülfe ju tommen. Qm «et^ält-
nig jener (S))Od^e lag ba2 jebod^ nid^t.
aud^ in 3erufolem gab e« ßongregationen , bie fid^ an
bie granfeit l^ielten unb bo« allgemeine d&riftUd&e S5ett)u&tfein,
toeld^e« baj^ granfenlanb unb Qerufalem in ftetet Sejiel^ttng
erl^lelt, mod6te ju elnjelnen Äunbgebungen filieren; mit bem
Sl^alifen aber in 3Ri§t)er]^ältniffe barüber ju gerati^yen, lonnte
bie SOteinung beiS fräntifd^en AönigiS unb nunmel^rtgen AaiferiS
nid&t fein, ©d^on $ippin l^atte mit ben abbaftben in SSer^
binbung gefianben, j{arl felbfl mar bereiti^ einmal al2 i^r
SSerbünbeter in ba« omajjabifd^e ©i)anien eingebrungen; ein
fernere^ guteiS SSemel^men mit ben älbbafiben n)ar nid^t aEein
burd^ biefe großen SBejiel^ungen unentbei^rlid^ , eS ti^ar aud^
megen ber feinbfeligen Haltung bed (Sl^alifati^ t>on Sagbab
gegen @onflantinopel erti)ünf(!^t unb nü^lid^. äBir ^aben ber
Untemebmungen $arun al«9laf(^tb2 gegen baS bbjantinifd&e
9leid^ fd^on @rh)fibnung getban. S)urd^ bie S)ifferenien 3rened
mit ibrem ©ol^ne unterfiüfct, führte er im 3abre 797 perfönlid^
einen $elb}ug auS, ber nid(^t obne erbeblid^e @rfo(ge blieb.
(Sbtn bamate b<^tte Aarl eine ®efanbtf(!^aft an iparun ab^
gefd^idEt; bie eine ©egengefanbtfd^aft bed Unteren im $iaX)xt
801 )ur {^olge ^tte.
^ö) miU ^ier nid^t t)on ber allgemeinen Kombination ber
^erl^<nijfe jn^ifd^en 3iSlam unb @:^riflentl^um ^anbe(n. m
fei nur baran erinnert, bofe Serufolem feit feiner Säeltftnal^me
burd^ Omar fid^ einer gemiffen religiftfen ©elbflänbtgfeit erfreute.
@in 3ltt£brudE berfelben n>ar t&, menn ber $atriard^ feine
S^eilnabme an bem ®m)E)or{ommen einer d^rifllid^en abenb"
länbifd^en SDtad^t lunb gab; eber eine 9)emonftration gegen
^Piatiif aÜ gegen ben Sbalifen. S)iefer t)erurtbeilte nid^t etn^a
204 f&wc^ffym (Kapitel
bie Spmpatl^ien bet abenblänbifd^en S^riflen filr bie morgen^
lanbifd^en, et ifl il^nen felbfi in SBe}Ug auf bie perfönlid^en
äBünfd^e Staxli entgegengetommen. SluS einer ©teUe bet Sio^
gtopl^ie Aarid t>on Sginl^arb ^t man fogar gefd^loffen, ber
Mfer l^abe bei einer frül^eren ©efanbtfd^aft an ben (Sil^alifen
ben äBunfd^ )u erlennen gegeben , bie l^eiligen St&tten , h<a
®tai, ben @d^aupla| ber äluferflel^ung beiS ^eilanbed felbß }u
beftgen. S)a£ nun babe il^m ^arun bemiUigt 3Ran l^at bau
3ugeß&nbni6 be2 Sl^alifen ald eine Sierritorialabtretung aufge^
fa^t- @d liegt aber auf ber $anb, tote unma]^rf<i^einlt($ nid^t
aSein bie ©eipäl^rung einer fol($en 93itte t)on Seiten beiS Sl^a-
Ilfen ift, f onbem aud& nur il^re Stuf ftettung öon Seiten be« Äaif er«.
3n ber a;^at entl^alten aud& bie SJBorte be« Serid&terfiatter«
nid^t« t)on einer eigentUd^en Si^erritoriqlabtretung. Sginl^arb
melbet, bafe ^arun bei einer ©efanbtfd&aft im S^^te 807,
bie reici^e ©efd^enfe nad^ ^erufalem brad^te, toca bod^ nid^t
gefd^el^en tonnte, ol^ne bem ßil^alifen bat)on 9lad^rid^t ju geben,
bie 3bee audgefprod^en ^abe : ber Aaif er möge bie l^eiligen
Drte, auf bie er fo großen SBertl^ lege, überhaupt al« ibm
felbfi juge^örig betrad^ten ^). 2)em Äaifer tourbe ein freier
SBertel^r mit S^^f^l^^ bemiSigt oi^ne Zkijioifd^entunft be«
1) SBir ^aben tu au4 ^in mit ber 9lui9(egung einer )iemli4 bunllen
©teile SU t^un. ©gin^arb, Vita Caroli c. 16 Oaffö IV, @. 523): cum legati
ejus, quos cum donariis ad sacratiBsimum domici ac salvatoris nostri
sepulchrum locumque resurrectionis miserat, ad eum venissent et ei
domini mii voluntatem indicassent non solum quae petebantur fieri
permisit; sed etiam sacrum iilum et salutarem locum ut illins pote-
Btati adscriberetur concessit. S^ad non solum lann ft(^ auf nüftü
anbeied bejie^en ald auf bie Ueberrei^ung ber donaria, metd^e bie ®nmblage
einer neuen Stiftung geoefen fein n7erben. 2)00 anerbieten bed d^^Iifen bc
ru^t auf feiner eigenen ^nitiatibe.
Ser^ältnig )um (Sl^altfen ^arun aI-9{af(^iD. 205
atabtfd&eti Soutoetän«, bcÄ ©mit al aWumimn. Stuf biefem
3uge{länbni& mag e^ berul^en, ba^ in 3^tufalem ein ^ofpital
entflanb gut Slufnal^me t)on pilgern tomanifd^er 9flationen,
tpeld&cÄ immer ate eine Stiftung Äarl« bea ©rofeen betrad^tet
tootben ifi^). Äarl panb ju bem S^alifen $atun in einem
Serl^ältnig iDie ju $apfl ^abrian; fte i^atten jeber ein fßcx"
flänbnife t)on bet ^ge be« anbeten. $anin atSftafdib l^fitte
nld^tjJ bagegen gel^abt, tpenn bie ©intool^ner t)on Qetufalem
\\ä) bet ^Jlaäft be^ Slbenblanbed angefd^loffen unb in bem
neuen Äaifer ben Sfleptäfentanten bet ßl^tijlenl^eit gefeiten l^ätten.
Slbet aud^ ba}u mat bod^ fd^on bamatö teine SluiSfid^t: benn
eben an biefet @te(Ie lam bie confefftoneQe @nt}h}eiung, bie
}iDifd^en ®ried^en unb Sateinetn obiDaltete, }um äluSbtud^.
3n ben Älöflem gab e« beteit« abenblänbif d&e , felbjl
ftänfifd^e aWitgliebet unb biefe l^ielten in bet Seilte t)om
^eiligen ©eifte ben auguflinifd^en Sufag fefl, mie bad ja untet
$ippin in einet S^nobe befd^loffen mat; fte mutben abet
t)on bem JtletuS t)on 3etufalem fafl aVi Ae|et bel^anbelt.
@iS iß bet S^i^fpA^^t, bet bie d^tiflUd^en ißatteien nod^ l^eute
am l^eiligen ®tabe fpattet. SQSie mäte ba eine Snetfennung
beiS ftäntifd(^en Aaifettl^umd in ^etufalem möglid^ getpefen.
3BaiS aud^ bie Sonceffton ipatun al-9tafd^ibiS in ftd^ begtiffen
^aben mag, fie betoeifl nut bie fteunbfd^aftlidS^e ©eftnnung
bed @:]^alifen gegen ben occibentalifd^en ftaifet. IXebet fiu^ete
^eunbfd^aftöbeiDeife ifi man jebod^ toebet bamalS nod^ fpätet
^inauSgebmmen. ®iS galt ate ein in ben annalen )u üet^
jeid^nenbed (Steigni^, ba^ man im Sbenblanbe einen @Ie^
1) Itinerarium Bemardi, monachi franci, um 865 abgefaßt, bei
2^bler, Descriptiones Terrae Sanctae ®. 91.
206 ^xtxitffnttS (Sopttet.
planten »leberfal^, jum ctftcn 9Rale feit ben Seiten ^onnlbal«,
unb bafe ptctd^tigc ©cfd^enle überfd^idt toutben, tocld^e bte
Ueberlegcnl^eit beS oricntalifd^cn ÄunjlgetoetbeiS bofumcntirten.
@d^on bieiS tpar genug. Sax\& Stellung empfing babuTd(^
einen Siüd^alt an ber t)Oth)altenben SBeltmad&t, toeld^er feiner
SCl^ätigfeit im Dcclbent freie JBal^n liefe unb fte felbft unter-
ftüftte.
Sluf baiS @mpfinbli(i^fle n)urbe bagegen baiS neue, abenb*"
länbifd^e Äaifcrtl^um burd^ bie 3Ki6t)erjiänbnlffe betroffen , in
lüeld^e e« mit bem $of t)on (5onptantinoi)el, ber bo^ Äaifertl^um
hxSi)tx attein befeffen ^atte, geriet]^. @ine nici^t ganj ju öer-^
h)erfenbe Ueberlieferung ber ©ried^en ift t^, Äarl l^abe baran
gebadet, fid^ SicilieniS ju bemäd&tigen; benn »enn er 3taÜen ju
bel^errfd^en meinte, fo toäre eben bieiS ein unfd^äftbare« SDlittel
baju getoefen; bei weiterem 5Rad^benfen fei er bat)on jurüdf"
getreten. ®inen Ärieg mit bem orientalifd^en S^perium ju
beginnen, fonnte il^m nid&t in ben Sinn lommen; feine Stb**
fid&t toax nur, neben bemfelben a\& Äaifer beg Dccibent* auf^
jutreten unb auf eine Uebereinfunft l^ierüber n)ttrbe bann feine
crfte ©enbung an Qrene gejielt l^aben. S)ie ©ried&en ht^
I;aupten, e« fei eine SSermäl^lung be8 Äaifer« mit Qrene in
^orfd^lag gekommen V). @mßlid^ fann baüon niemald bie Siebe
getoefen fein: benn nid^t Qrene felbfi, fonbem ber ®unud&e
SletiuiS l^atte bamatö bie ©emalt in ben ^änben, beffen
t)ome]^mfler ©cbante aber ging bai^yin, bie Srbfd^aft bed
9leid^e£ an fein eigene^S ipauS }u bringen. Anträge )u ©un*'
ften 3tened n}ürben nur baju beigetragen b^ben, beren 6tur}
ju befd&leunigen. 9lod^ in ©egentoart ber fränfifd^en ®e*
1) S^p^ane« ). 3. b. 9B. 6293 @. 475, 12.
^Q ber ftatfecin ^rene. 207
fanbten erfolgte eine Xl^tonummälsung , beten näd^fie SRotiüe
batin gelegen }u l^ben fd^einen, bajs man betbe t)erabfd^eute,
3rene fotool^l a\& äetiu«. S)ie SSetfd&toorenen »aten wx^
nelt^me ^atridet, meldte jugleid^ bie mid^tigfien Stoatöämter
inne l^atten. Sin i\)ttx @ptge ftanb bet SRann, ber ha&
®elbtt)efen öertoaltete, ber Sogot^et SRicepl^orua ^). ®* toaralfo
eine SSereinigung ber mäd^tigflen 3Ränner ber SSertoaltung }ur
^eßfe^ung unb Sinfül^rung eined neuen AaiferiS ol^ne SlüdE^
ftd&t auf ben fränfifd^en Äönig ober ben ©ruber be8
l^errfd^enben Sunud^en^). @iS gelang Sfltcepl^orud ftd^
beiS $alaf}e« au bemäd^tigen ») , 3rene foO il^r ®efd^id
^ürbig getragen l^aben. 9ltcep]^oruiS t)erf)n:ad^ il^r, fte in
bem t)on il^r erbauten $alafl )u laffen, forgte aber bann bod^
bafttr, baB fie nad^ SeSboiS abgefül^rt n}urbe ^). ^r bie auS«
unartige ^olitil ^rened ifl a d^orafteriflifd^ , ba§ Tte Ttd^ im
®egenfa| gegen bie Sf^^urier bem Slbenblanbe angenäl^ert
l^tte, n)0}u il^r aud^ il^re geifllid^en jpanblungen bienen
foOten. aber aud^ bie frill^ere $oliti( l^te il^re Snl^änger.
3)iefe lamen burd^ ben Stur; ber ftaiferin n)teber empor;
unb 9lid^tiS anbereiS lieg ftd^ erttHirten ald eine feinbfelige
Haltung beiS neuen Imperators 9Ucep^oruiS. S^a>at l^at er
ben abgeorbneten Aarte bei ber Stüdtel^r }u il^em $erm
aud^ feinerfeitd ®efanbte mitgegeben, bie biefen in Sei}
1) ysvixog Xoyod-i^g.
2) SC^p^one« <S. 476 ed. de Boor. (Scbremut II ®. 20 ed. Bonn.,
ber ein befonberefl %tmi^X barauf legt, bag bie Serfd^renen grogten^eiüS
dmiul^cit nNRcn.
8) 3n ber iRa<4t bom 80. }iim 81. Ottober 802, bon Sonntag auf
SJtotog.
4) ^ter iß |te am 9. Sbxgiifl 803 (Ind. XI. 2:^|)l^ane« @. 480, 6)
gefloiben.
208 ^ierae^nttf (Sopitd.
trafen; e* ftnb aSerl^anblutiflen angeftiü^ft toorben jut 6r«
l^altung beiS ^iebeniS jioijid^en ben beiben Sieid^en. Sltid^
Aatl ]^at barflber eine @törterung an ^licepl^orud gelangen
laffen ; unb in einem fpäteten Srief e ettoäl^nt et, mit »eld&er
Spannung er auf eine Änttoort barauf gel^arrt l^abe. ®ne
fold^e iß il^m aber niemate jugefornmen. Unb menn er
üon ben SSorffiSen in Sonftantinopel fiber^au)}t Jtunbe er«
l^ielt , f 0 f onnte er ftd^ nid&t verbergen , bafe er 5einbfelig=
feiten t)on bort }u gewärtigen l^abe. ^d) fürd^te faft }u ipeit
}u gelten, wenn iä) bie SSermutl^ung audfpred^e, bie SUldftci^t
auf biefe feinbfeltge ^Itung beiS b^jantinifd^en $ofei^ l^abe
ben Aaifer baju bemogen, ben Sad^fen jene SSorfd^läge ju
mad^en, meldte eine ^aciftfation em)arten liegen. 2)enn ti)enn
er ica occibentalifd^e Jlaifertl^um aufredet erl^alten n)oDte, fo
burfte er im inneren bejfelben feine ©mpßrung ju beforgen
l^aben. 5Die, toeld^e bie üon il^m fejlgefeftten SBefiimmungen
an^unel^men loerfd^mfil^ten , mußten beiSl^alb auf bau geuxilt^
famfie bejtpungen unb unfd^äbUd^ gemad^t toerben; bie Sin-
na^me be2 occibentalifd^en 3inp^^iumiS l^ätte l^ienad^ auf
bie ^acififation t)on Sad^fen inbireft }urüdgen)irft. 9lod^
eine anbere äBirfung t)on größter Sebeutung ^t aber
bie Spaltung }n}ifd^en Dfl unb äBeft , bie auiS 'ber SSei^öge««
rung ber älnerfennung be2 mefilid^en 9teid^e2 entfprang, l^er^
t)orgebrad^t : bie ©rünbung beS ©emeinmefeniS üon SSenebig.
9licep]^oruiS, ber ftd^ eine neue Slrmee befonberS auiS bem
gemeinen SSolf bilbete, fd^lug unaufj^örlid^ , balb gegen bie
Wcahtt, balb gegen bie ^Bulgaren, beren %üx^ ftd^ genötl^igt
fa^, um ^rieben }u bitten. Sin befonbered Snfel^n t>er^
fdS;affte e£ i^m, bag er eine ^otte l^erfleüte, bie ftd^ ber
6eemad^t ber älraber Aberlegen ermieS unb bie i^m bann
«cncbig. 209
auäf bte ^etrfd&aft in bem abriatifd&cn SKcctc toetfd^afftc.
3)et ©tteit jtoiWen bcn beiben Imperatoren betoirfte in
•
ben Siegionen , tpeld^e meber t)on bem einen , nod^ t)on bem
anberen abl^ingen, innere ßntjtoeiungen. 3n bem bereitö
fattifd^ unabl^ängigen 33enetien brad^en Unrul^en aoä, in benen
eine fiarfe 5ßartei, an beren ©pifee ber 5ßatriard^ toon ©rabo,
gortunatu* unb ber Siribun DliteriuÄ fianben, fid^ für bie
granlen erflärte; fie toerliefeen nebft anberen »eltttd^en
®rogen bie @tabt unb n)anbten [xi) an ben Aönig ^xl
Sie erfd^ienen in ©iebenl^ofen jugleid^ mit einer Deputation
t)on S)almatinem. flarl ber ©rofee betra(i(>tete SJalmatien
unb SSenetien ald unjmeifel^afte ©ebiete beiS occibentalifd^en
3leid&eÄ. S)ie auÄgetriebenen ©rofeen tourben l^lerauf unter
feinem ©nftufe SWeifier t)on SSenebig unb i^r gttl^rer DbeWeriu«
tourbe ate Soge anerfannt, ein Xitel ^ ber an bie Q^iUn
erinnert, in toeld&en fid^ bie SSöKerfd^aften QtalienÄ um ben
5Papfl ©regor III. jum ©d^ufee gegen bie angriffe ber
Sfaurier t)ereinigt l^atten. S)a6 fie Rd^ an ben Äaifer
loanbten, fann ate eine ^ortfefeung jener erften ©rl^ebung
5u ©unßen iti ^opfleiS betrad^tet tocrben. Aarl ber ©ro^e
fd^lug bie Sanbfd^aften ju Italien, ju beffen Äönig er feinen
©ol^n 5ßippin ernannt l^atte. S)agegen aber brad^te bie 2ln*
näl^erung ber gried^ifd^en glotte eine ©rl^ebung ter ent^
gegengefefeten ^Partei l^erüor. S)ie öomeijimfien SBiberfac^er
ber ©ried^en mußten au55 SSenebig flüd^ten. S)er 3)oge na^m
ben gried^ifd^en a:itel ©patl^ariu^ an ; bejfen ©ruber verfügte
fid^ felbfl nad^ Sonftantinopel, too er einige ©eifeln aU ©ür^
gen bei5 ©el^orfam* ber aSenetianer an 3flicepi^oru^ über*
lieferte.
^ieburd^ nun lourbe ber Änoten gefd^üi^t. S)enn uner-
U. %an!e, aBeltgefd^id^te. Y. 2. 1.-3. 9Iufl. 14
210 ieter^e^nteiS (Sapitel.
träglid^ toax ti bem Äönig üon Stalten, in toeld&em ftd^ bic
aWad^t ber Sangobarben reptäfcnttrte , biefcn Sbfaff ju er*
leben. SWan toirft il^m tot, et l^obe babei einen alten, mit
ben Sangobatben gefd&loffenen Vertrag überfd&ritten, tDOxau&
ftd^ ergiebt, bag bad neue italienifd^e Sleid^ eben a\S
gortfefeung be« langobatbifd&en betrad^tet »urbe. Äönig
5ßlppin nal^m batouf leine Stüdftd^t. S)te grage toar, ob
Seneblg ju Stallen , alfo bem toefilld&en Sleld&e, ober ju ber
ßftUd^en Somblnatlon, ble fid^ unter 5Rlcep]^oruÄ gefioltete,
gel^ören fottte. ©le Ift toenigfleniS In SSeneblg felbfi üerfannt
n)orben, mo man fid^ ber Untem)erfung ber ma^gebenben
Dberl^dupter unter Äarl nld^t mel^r erinnerte. S)er ©ol^n fiarlÄ,
5pippln, untemal^m ble S^gel^örlgfelt aSeneblg^S jum SBefien
iu bei^aupten, toca aud^ babitrd^ möglld^ ju derben fd^len,
bajs ble Sagunen nod^ grögtentl^eltö mit bem feften Sonbe
}ufammen]^lngen. $l))f)ln lonnte jugleld^ mit feiner Sielterel
gegen blefelben üorrüdfen. S)a Ifi e« nun ju einem mörbe-
rifd^en, aber entfd^elbenben Kampfe gelommen, mit meld^em
ble öenetlanlfd^e ©efd^ld^te erjl red^t elgentlld^ beginnt.
^Ippln nal^m ^eratlea unb Squlllum auf ber einen,
©l^ioggla unb spalefhina auf ber anbem Seite ein. ®r brang
btö Sllblola unb 3Ralamocco t)or. ^ler aber festen ftd^ ll^m ble
grled&lfd^ gefinnten Dberbäu^)ter, unterftüßt toon einer fiarfen
©d^aar ber Sagunenbetool^ner mit gefammter Äraft entgegen
unb bel^lelten ble Dberl^anb ^). @j5 tolrb überliefert, bafe 5ßlppln
1) Johannes, Chronicon Venetum (M. G. VIE Script. VII, ©. 15):
tandem ad locum quendam qui Albiola vocatur perveuit, nulla
ratione inantea pertendere gressum valoit Ibique duces stipati
magna Yeneticorum expedicione eundem regem audacter aggressi
sunt et divinitus datum est Veneticis de inimicis triumphmn.
^öntg Pf))7m gegen Senebig. 211
t)Ott ber Sanbfeltc l^er btc Selagcrung nod^ fed^a SWonate fort*
gefegt l^abe ^). ®ben ba« aber mag bie SJenctianer toeranlafet
l^aben, i^ren üornel^rafien ©Ife nad& bem SKalto ju üetlcgen,
IDO i^nen bie fd&üfeenben ©etoäffer ju Stalten fameti. 5ßippltt
raupte fein Untemel^men aufgeben, SBenebig »at eine ©eefiabt
geworben. Sluf biefe a;^atfad^e gejiüfet, faßten bie (Sried^en bie
Hoffnung, einen tjottl^eitjiaf ten SSertrag mit $ippin ju treffen ;
pe fd^idten einen ®efanbten nad^ 5ßaX)ia. Qnbem aber ifl
$ippin, auf bem bod^ eigentUd^ bie Selj>au^)tung Qtalien« bei^
ru^te, geftorben (8. Quli 810). Äarl ber ©rofee meinte nad^ bem
2;obe bei» Sol^neä bie ©efanbtfd^aft a\& an il^n felbß gerid^tet
betrad^ten }u lönnen. @r lieg bie ©efanbten nad^ älad^en
fommen, too er mit il^nen einge^enbe Unterl^anblungen ge^
pflogen }u l^aben fd^eint, ol^ne bag man bod^ }u einem Slbfd^Iuj^
gelangt toäre. Slua bem ©d^reiben, ba« Äatl an SRice*
pl^oru« tld^tete, [xt^ man, bafe er bie ©efanbtfd^aft als eine
fd&on Ifingfi erwartete freunbfd^aftlid^e Srflärung beffelben
anfa^, mit ber er fel^r jufrieben mar unb an bie er bie
bejien Hoffnungen fnüpfte. Slber nid&t fo fel^r auf ben SluÄtrag
5n)ifd^en ben beiben ^aiferreid^en lam tS an, aliS auf boS
Stefultat ibrer @nt}ti)eiungen untereinanber. @ineiS ber \>ox*
nel^mfien tft bie Unabl^ängigfeit üon SSenebig, toeld^e baburd^
begrünbet toorben iii. aSenebig neigte jum Dcdbent, tourbe
aber t)on Soriftantinopel jur anberen Seite gejogen, too»»
rauf ein SSerfud^ bed DccibentS eintrat, ti lieber }u er^
n)erben. 2)er mißlang jlebod^, ol^ne baß SSenebig mieber
t)on Sonflantinopel abl^ängig gemorben toäre. S)ied ju
t)oQbringen maren bie ®ried(^en toegen il^rer fortbauernben
1) Const. PorphTTOgenitus, de adm, imp. c. 28.
14*
212 ^terse^ntdS (Sapitel.
Uttelnlgleit unfäl^ig. 3n 9licep^otu8 lebten bie BUberfeinb-»
Ild^en Sbeen be8 ifaurifd^en §aufe« fort S)em fleijllld&en
©pjiem 3tene8 ertple« et p^i^ abgeneigt, et na^m abtoei-
d^enbe ©elten in ©d^uft unb liefe elftlge fjeinbe ht^ Silbet«'
bienfiea getoäijiten. Qnbem et l^lebutd^ innete geinbfelig^
feiten gegen ftd^ ettoedte, fonnte et au^ auf bie ©tgebenl^eit
feine* ^eeteg nid^t jäl^len. 3m Sa^te 811 ifi et bei einem
3ufamraentteffen mit ben Bulgaren nid^t im elgentlid^en gelbe
gef^Iagen, fonbetn in feinem 3^tte übetfaHen unb etmotbet
ttjotben, mit il^m bte tjotnel^mjlen ^ßatticiet, bie i^n umgaben,
unb bie gül^tet feinet 2;tuppen , felbfi bie Dbetfien bet
5ßtoüincialttuppen ^). a)a* ®teignt6 mufe ate bte Äatafitoj}]^e
bet neuen 3tegietung*tt)eife bettad&tet toetben. ©o feigen fte
aud^ bie ®efd^id^t«fd^teibet jenet 3^^ an, abet fte fügen bod^
lein ®ott be* Sebauetn« l^inju. SHcep^otu« ifl ein ©egen^
jianb be« §aife* unb be« Slbfd&euÄ^).
Site fein bem ©luttjetgiefeen enttonnenet ©ol^n ©tauta-*
cxmS nad^ ®onjiantinoj}el lam, fo mad^te man bemfelben bie
3utüdtnal^me bet legten SWafetegeln feine* Sßater* jut Se-
bingung. 3n bem 3;umult, bet batübet entjianb, fonnte et
fid& nid&t bel^aupten ; bie Sftegietung ging auf feinen ©d&toaget
SKid^ael genannt SRI^angabe, bem bie 3;od^tet be* 3flice)}lj>otu*
^ßtofopla enetglfd^ jut ©eite jlanb, übet^). SUltd&ael toutbe
1) am 26. 3uli 811. (Zf)top^ant» a- 3- ^- ®- 6303 @. 491, 17.)
2) 5a)top\iantS s- 3* ^- 9B. 6803 @. 491, 4 de Boor unb iSebienui»
II @. 42, 15 etnfHmmig. 2)a: (Erflere fügt fogar ^in^u: bie d^^riflen felbfi feien
an feinem Untergang @(^utb gemefen: ff aal ydq nvesy Sn xal x^Mmavol
7i$a6vTa joöTov inixqtoaav (I. 25), mie baiS aud^ k>on ®eorgiuS ^martoIuS
©. 676, 24: wj Si xiveg i(paaav, rivag /^«ortarot'; aurov 7it(f,ovtv-
xivat 6ia rrjv anX-tiatCav xai (pUaQyvQfuV avroO,
3) Wlxd^atl n7urbe am 2. Dftober 811 , einem 2)onnerf!ag, a\& Sta\\fx
aufgerufen. (X^eo^j^ane« j. 3. b. SB. 6304 @. 493, 21.)
Unab^&ngiglett Don S^enebig. 218
Dorn 5Patrtat(J^cn jur Dttl^obofie, jur ©d^onung ber ßl^ttften,
befonber« ber ©eijilld&eit unb SWöttd^e, üetpfHdj^tet. Qn biefer
99e}ie]^ung Qttoann hai @9fiem 3^ene2 bod^ bte Dberl^anb in
ber ipauptfiabt. Unb um fo toenlger toar bann an eine
emjilid&e gortfeftung be«* Äampfej^ gegen ba« Slbenblanb ju
benfen. 3Rid^ael näl^erte fid^ Aarl unb bem $apfle. Sine ©e«"
fanbtfd^aft beffelben ^at in ber Slnrebe an Äarl il^n mit bem
aSorte »aRIeuiS b. 1^. Äaifer begrüßt. (Sin grlebenSinPru^
ment, meld^eS }ugleid^ einen 9unb entl^ielt, unterfd^rieben
Don Äarl, feinen ©rofeen unb ^ßriefiem tourbe mit vieler
geierlid&!eit ben gried^ifd&en ©efanbten übergeben. S)iefe ver-
fügten ftd^ bamit }unäd^fl nad^ 9lom: benn auf ba2 @int)er<'
ftänbnife be^S römifd&en ©tul^leiS fam e8 ben beiben Äaifem
toornel^mltd^ an. 3m grü^jal^r be« Qal^re« 813 fd&idfte fiarl ein
fiaar @etf}Iid^e nad^ $p}an}, um eine S3unbedurfunbe t)on
©eiten ber ®rted^en in i^rer ©prad^e mit aller geierlid^feit in
empfang §u nel^men ^). 2Bir ^aben ben S3rief übrig, in toeld^em
Äarl biefen Antrag auÄfprid^t; er ifl wU toon religiöfen
S)an{fagungen über bie ber gefammten (S^l^riftenl^eit burd^
eine frieblid^e ©inigung ertoiefene ®nabe. SWit S5efiimmt»
l^eit tritt barin ber ©ebanfe ber beiben Äaif erreiche , be*
orientalifd^en unb occibentalifd^en , \fttoox, meldte jufam^
men ble allgemeine S^riflenl^eit conpituiren ; ber ®ott, ber pe
regiere, forge aud& für il^re ©inigung. Slber ÜJlid^ael tourbe^
in golge eineiS unglfidClid^en ^elbjuged gegen bie Bulgaren,
1) 2>en 3n^t berfdben ^at (Egin^arb Y. c. 15 angebeutet Unter ben
(Eroberungen Statin merben oud^ Sfinen, Sibumien, 2>atm<ttien begriffen. Dto
eine fbqa^l @eef}abte »erDen ertod^nt att bem jtaifer oon (Sonflantlno)?^
überlaffen, n>eil fonß ein $oebui9 m<!^t mSgfi^ märe. 2)ie Ueberlaffung ber
©eeflabte fönnte benn voMidf ber ^ßtv» für bie KnerTennnng ber itatfecftömm^
gewefen fein.
214 ^erae^nttiS iSopiteL
3ur 9[bbanfung genötl^igt, el^e et biefe 9iu2b}e($felung ber
tlttunbe t)oQ}ogen l^atte, boiS eigentli($e Siel n)utbe ntd^t
erteid^t. S)enno(]^ {tttb biefe Slnnäl^erungen üon l^iflotifci^er
SSStd&tlgfett, toeil bamlt ble 3bce be« ocdbentalifd^en Ädfer*
t^umS bem b^jantinifd^en gegenüber ia& erfle Wtal )u offi^'
ciellem SluiSbrud tarn. @i toat gleid^fam eine Sefiättgung
ber j}olitif$en Stellung, toeld^e Äarl eingenommen unb toeld^e
ble f olgenben Seiten bel^enfd&t l^at ^). 3n ber ©nttoldlung ber
SQSelt erlangte bo« occibentale Imperium eine beinal^e centrale
aBeltfteHung , ol^ne bafe man ft(ä^ berfelben berufet gemefen
tpäre: benn ble SSer^oltnlffe be« ©l^alifatiS toon ©agbab am
Dyua unb in Qnblen l^ingen nod^ aUejelt mit ben fricgerifd&en
unb frieblid^en S3eiie]^ungen }ufammen, in benen ti }um
gried^ifd^en SReici^e jlanb. S)iefe aber griffen in \>a^ occiben*
tale Imperium ein, toie auf ber anberen Seite ©ejiel^ungen
ju ©ina unb 2;ibet erfd^einen, meldte bie 5ßoliti! be8 ßl^att^
fat« bcbingen. Qn bemfelben ©rabe toaren bie 61^alifen
ben lateinif d^en Sl^rifien geneigt , ate fie bie gried&ifd^en mit
geinbfeligfeiten l^eimfud^ten. ^toi\i^in benen toar e« ju feiner
SSereinbarung ge!ommen ; tä mar bod^ aber aud& fein offener
^abcr JU befürd^ten, fo lange fte beibe bem Silberbienjl
anl^ingen. Unb überbieg fd^uf baiS ®mporfommen ber Sul«
garen ein S'itereffe, ba^ belben Sfteid&en gemeinfam »ar.
S)ie Bulgaren l^atten ftd^ an bie Slüaren angcfd(>loffen.
3lad& beren gaU burd& Äarl erl^oben fie ftd^ ju einer beben*
tenben felbflänbigen SRad^t. ©d^on längft maren fte SReifier
1) 3*ff^f ßiW. rer. Germ. IV @. 415, epp. Carol. 40: diu quae-
sitam et sexnper desideratam pacem inter Orientale atque occiden-
tale imperium stabilire et ecclesiam suam catholicam sanetam et
immaculatam .... in nostro tempore adunare atque pacificare
dignatus est (Jesus Christus.)
2)te Bulgaren. 215
bet SßaOad^ei, fomie beiS öftlid^en unb fübltd^en UttgamiS.
Sefct toarcn ftc aud^ bcr ©rled^en SDleifier getoorbcn unb fd&ienen
fid^ in bcr S3aKan^albinfel auf immer fefifcfecn ju tootten.
(Si tpirb nid^t gefagt, bag bie ©tied^en bei Raxl bem ®rogen
$ülfe gegen fte gefu(!^t l^ätten; toca etfl nad^ bejfen S^obe
gefd&al^. SBejtDeifeln läßt ftd^ aber aud^ ntd^t, bafe bie ©intoir-
fungen Äarte in einem ben Sulgaren entgegengefefeten Sinne
bem gried^ifd^en Sfteid&e ein SJebürfnife »aren. aber toir
ttJoHen un8 nid^t in biefe fernen SSerbinbungen tocrlieren; ben
toornel^mfien ®efid&tÄj}unft Äarte be« ©rofeen bilbete bod^
immer feine eigene ©id^erl^eit unb bie ©orge, bie er ben öor^
bringenben Bulgaren gegenüber trug, bie atoarifd^e ©renje
toolljlänbig ju paclficiren. 3m Saläre 805 bcitte Äarl ben
aSerfud^ gemad^t, ba« gürjlentl^um be« Sl^af^an« bei ben
ätoaren ju erneuem. S)er t)on il^m eingefeftte gürft empfing
bie 3;aufe. 3^if^^^ "^^^ Slüaren unb ©lat)en brad^en 3^W9'
feiten au^, ju beren Sefeitigung ber Äaifer eine ©fpebition
nad^ 5ßannonien toeranflaltet l^at.
3m Qal^re 811 befd^ieb er beibe ^Parteien Dor Rd^
nad^ älad^en.
S)ai5 eroberte ®ebiet tourbe in brei S^l^eile jerlegt^):
bie a)}arifd^e unb l^unnifd^e Ofhnart unb boiS $er}ogti(ium
Äärntl^en. SRan barf üietteid^t fagen, bafe eben auÄ biefem
^avxp^ gegen bie Bulgaren, aber im Sinüerflänbnig mit
ßonflantinopel , bie 3J?arf b^röorging, au2 »eld^er fpäter
Defierreid^ ertoad^fen ijl. $Rod^ bei toeitem jlärler ate t>on ben
^Bulgaren tourbe ba« occibentalifd&e 3fleid^ an feiner öfllid^en
®renje ton ben ©lax)enfiämmen eingeengt unb bebrol^t
1) (Sin befonbmr aRoifgraf fag in 8or<4 im ^romtgou. f&mi^ III, 873.
216 ^a^ma (Sopttel.
3miner nod^ l^ielten bie Qitäftn i^re einfl unter @amo
begtünbete, wn bem fränftfd^en 9tei(!^ angefod^tene, aber wn
i^ntn mit ben SSaffen bel^auptete Unabl^&ngigfeit aufredet.
ä(nbere fla)}if<i^e SSöUerfd^aften l^atten ba2 gan}e ®ebiet {tpifd^en
@lbe unb Ober inne, bie Dbotriten näl^er bem SWeere^ bie
fpäteren medlenburgifd^en Sanbe, bie Siutijen bie Ufer ber
ffilbe unb ber in biefen ©trom mfinbenben glüffe; in bie
alttl^flringifd^en 83e}irfe toaren bie Sorben eingebrungen.
aRan l^ot bemerk, bag bie großen @t&mme bod^ untereinanber
niemate eint)erfianben getoefen feien, bie Siutijen tourben fo*
tpol^l t)on ben Dbotriten aU ben Sorben belämpft Site il^re
e^einbe n}urben toieber bie fIat)ifdS;en Semol^iner ))on Söl^men
angefel^en^). S)ie ©lauen l^atten nun fd^on in bie fod^^
fifd^en Äriege X)ietfad^ eingegriffen. SBir erinnern uniS, bafe
eiS ein 3ug gegen bie Sorben »ar, toeld^er ben Sad^fen gu
i^rer mutl^üoHfien ©rl^ebung im Saläre 785 anlafe gab. S)ie
Sorben erfd^ienen ba mel^r ate Sunbeagenoffen ber Sad^fen.
dagegen »oren bie Sobrijen ober Dbotriten mit Äarl ux^
bttnbet, bie in ben trauiSalbingifd&en Sad&fen ebenfo fe^r
i^re geinbe fallen atö fiarl felbfi. S)er Ärieg mit Sad^fen
l^f h)ie erto&^nt, nur burd^ eine fd^onungdlofe SSefhafung ber
ben aSorfd&Iägen be« ÄönigÄ nid^t golge Seiftenben beenbet toor*
ben. 21U Äarl bie l^artnädKgficn ber miberfirebenben Sad^fen^^
ftämrae, beren er fonjl nid^t SReijier geblieben »fire, au8 il^rem
©ebiete gemaltfam megfül^rte, räumte er baffelbe ben Obo^
1) ®4afant, Slaütfd^ Sftert^ttmer n. S. 503. 34 folge ^er ben
S[otf(^imgen ®(i^afattl8, bie aber m^ fd^on bei ^oladlp, (S^efd^d^te Sö^end
ju (S^nmbe fiegen. Kntvanblungen )7on 2)eittf(i^en^, bie ton bei beiben,
fi&da ober bei ^oladt)^ finben, T6tmen (ei<!^t abgeflrdft metben.
Jtriege Stwäü gegen bie ^oxm. 217
triten ein. ©einen tteueflen älnl^&nger au£ biefem $ol!e,
X^roiSfo ernannte er im ^al^re 804 )u il^rem oberflen
gürjien. D^ne bie greunbfd&aft mit ben Dbotriten toäre bie
SBerul^igung t)on @ad^fen nid^t möglid^ 8ett)efen. ^n biefen
Sonflilten l^at nun Aarl ben SSerfud^ gemad^t, bie (S}ed^en
feinem Sleid^e ju untem)erfen, tt)aS j[a fd^on bie SRerominger
für il^r Sfied^t gel^alten l^atten. S)le SRieberlage, n)el(|e bie
granfen einfl bei 9Bogaflii8burg erlitten, toar noä) immer }u
r&d^en. 993enn bie geogra)}l^if($e Sage ^öl^meniS ben S^je^en
bie anSglid^feit eröffnete, in bie fränfifd^en ©ebiete einju*
bred&en, fo l^atte man in biefen bafttr geforgt, i^nen feine
Sßaffen julommen )u laffen; eiS gab eine bö^mif($e 3Rar{,
toie eine forbifd&e. aber mit bem Sebürfnife ber Sertl^eibi^
gung i}erbanb fid^ bie Slbfid&t, bie frül^ere ^errfd&aft über
Säö'^men tt)ieber l^erjufieDen.
3m Saläre 805 nun fd&ritt Äarl ju biefem SBerfe. SBon
brei tjerfd^iebenen Seiten l^er, t)on SBaiem, ©ad&fen, 3:büringen
tt)urbe ber Sn^ unternommen, um Söl^men ju germanifieren.
SHe ©ebirge tourben übcrf d^ritten , bad Sanb meit unb breit
toertoüpet ; bie Sjed^en tjermieben jebod^, pd^ im offenen gelbe
entgegenjufegen. 3bx ber ®pi^e ber Untemel^mung ftanb ber
öUefle ber legitimen ©ßl^ne Äarl« wn ber ^ilbegarbi^, ber
friegiJgeübte Äarl, ber feinen Flamen trug.
3n Söl^men Ratten bie granlen nid^t erreid&t, toa« bei ben
äi}aren gelungen toar, feine glotte bot ben nßtl^igen Seben«*
unterl^alt. 92ad^ einer t}ier}igtfigigen ^Beraubung be^S Sanbed
l^atten bie ©ieger feine ^la^rungiSmittet mel^r unb mußten eis
fid^ felber toieber überlaffen. ^ier alfo bel^auptete [\ä) eine
ungebrod&ene flatjifd^e Selbftftänbigfeit, loie ben 5IKerotoingern,
fo aud^ bem SReic^e jlarte beiS ®rogen gegenüber. 2)a]^in aber
218 93ierje^te0 (Sa)}ttcL
ftt^tte boiS nid^t, bag aud^ bie t)em)Qnbten ^lattonalititen^
toeld^e in bie fr&nlifd^en äCngelegenl^eiten toielfad^ )}erfIod^ten
toaxtn, i^xt felbflflänbige attion l^fitten bel^aupten Ifinnen.
SSoiS gegen bie @}ed^en mißlungen iDor, gelang t)olIflänbtg
gegen bie Sorben.
Qm Salute 806 tourben bie Sorben angegriffen unb einer
il^rer gürflen beatme« SRelito getöbtct*). hierauf unter-»
toarfen fid^ bie übrt^laSütflen unb fleHten ©eifeln. an ber
@lbe unb an ber @aaI^|oie man annimmt, mürben ^efefU«'
gungen errid^tet/um bie »rrfd^aft über bie ©ingeborenen ju
bel^aupten. vv
S)ie groge 9IuiSft($t, bie ftd^ ojeran Inupf te, mu^te man jebad^
einer fernen 3wfunft überlaffen.^^e unmittelbare 3lufmer!fam-
feit JtarliS mürbe burc^ ein anben||||(ement bed äJöUerlebenS
jener 3^it tn anfprud^ genommen, meldte« eine aggreffii}e Hal-
tung annal^m, bie 3)änen. S)ie an bie ©teHe ber ©ad^fen in 9lorb=
alblngien angefiebelten SBobriaen (Dbotriten) i}erurfad&ten, toenn
mir red^t unterrid^tet finb, burc^ innere @nt}n)eiungen, nament«
lid^ ben SBiberflanb, meldten ber wn ben Raulen eingelegte
oberfie gttrfi 3:i^rai5f o f anb, eine ®inmif d^un^ . ber S)änen, bie
fo entfd^iebene Slnl^änger ber granfejUrti)ie ^raSto mar, nid^t
auftommen laffen moUten. Sie l^ofl^^babei eine Iiuti}ifd^e
SSölIerfc^aft, bie aOSiljen, tjon je^ergeinbe ber Dbotriten, auf
il^rer Seite. S)er Äampf mar ei^l^r blutiger; ben S)änen
gelang eÄ, Xffxaitü ju tjerjagen; einen anberen gürfien be«
S$olte£ mad^ten fte }um ®efangenen unb brad^ten i^n um,
jmei ©rittl^eile ber obotritifd&en ©ebieti mürben ju einem
1) Chron. Moiss. 806 (Mon. Genn. Sc. I <S. 808, 11): Et tunc
fuit interfectus Melito, rex Buperbns, qui regnabat in Siorbis.
3)ie Ivanen. 219
2;ribut genötl^igt, a&etn bie Obotriten l^atten anö) fe^r ttad^-
faltigen SQBiberflanb geleiflet. Sin feflet ^la^ toitb emäl^nt,
bei beffen ^efiftttnung bie 9)änen il^re beflen Seute t)etloren.
Sflotl^toenbig aber nal^men bie ^^anleit, bie il^re SSerbflnbeten
nid^t untergel^en laffen fonnten, an bem Aampfe betfelben
gegen bie S)änen Sil^eil. Qn blefer ©efal^r ^at ber S>änen<'
tönig ©ottftieb, um [xä) gegen bie 3Raä)t ber ganten }u
fd^tt^en ben S)anett)ir{ aufgeworfen, einen @rbtoaU, ber bie Oflfee
unb 92orbfee »enigflenS mittelbar enei($te, bie^ eine burd^ bie
©d^lei, bie anbere burd^ bie 3florber «^ ©pber, ungefäl^r }n)ei
ÜReilen lang, fo bag ber S)urd^gang itDX]ä)tn beUjfl||een ben
granlen i}erf(HofFen n)urbe, er l^atte nur ein Sl^^^^ feiner
3Ritte. §ieburd& in feinem ©rbreid^ gegen granfen unb
Dbotriten geftd^ert, feftte bicfer Äönig eine maritime (Sjpebition
in gtanb wn jtoeil^unbert Schiffen, mit benen er grieÄlanb
angriff unb einige Sejirfe jur ätt^l^wng eine« SiributÄ nßtl^igte.
@r felbfl l^ielt ftd^ nod^ ju ^M, unb aliS ftd^ Jtarl mit einem
flarlen $eere bei 5Berben auffleOte, foQ er bie Sbftd^t gel^abt
l^aben, mit il^m ju fd^lagen, @ad^fen unb ^riedlanb tDieber
)}on ben ^ranten loiS}urei§en unb, tt)ie er )}emel^men lieg,
felbfi feinen ©ift in Sachen auf jufd^lagen *). ©ttoa« ffle^n*
lid^eÄ »ttrbe toal^rfd^einlid^ bie golge getoefen fein , toenn er
t><a fräntifd^e ^eec im offenen ^elbe übertt)<igt l^ätte. 9lber
xl)m felbfl begegnete, ba§ er wn einem feiner Satelliten er^
fd^lagen tourbe, mie einfl Stl^aulf. Jtaifer Aarl befefligte
bann fein SSflnbnig mit ben Obotriten, er gab il^nen einen
neuen ^rften, ben fie annahmen. 3)er b&nifd^en Sefeßigung
begegnete er .feinerfeitiS mit einer anberen ®ren}t)erfd^an}ung
1) Cflin^otb, Vita Caroli c. 14.
220 Sterge^nte« (Sapitel.
})QXt:pt\ääflxä) aber feftte et bie Aäften in SBertl^eibigungiSiuftanb.
Seräl^mt iß bie SnfpeftionSteife, bei ber er bie ©aDifci^en ^fleit
gegen bie Seer&ubereien ber normannif(9en Giraten ftd^erte, er
legte felbfl $anb an, eine ^otte erbauen ju lajjen ^). S)od^ l^at
er bamit nid^t gerabe ttxoaa (Sntfd^eibenbeiS ixa 3Ber{ gefe|t
ober begrilnbet. SJtan ttimmt nur bie Stellung toal^r, iDeld^e
bad occibentale Aaifert'^um einnal^m, ber ©efal^r gegenüber,
bie wn 9lorben brol^te. 9)amatö erfolgte in 9)5nemar{ ein
Umflurj in ber ^Regierung. S)ie @ö^ne ®ottfriebi8 nal^men
il^re 3wPw^t }u bem entfernten 5Rorben; beffen SSruberfol^n
^emming ^^atte ftd^ in ben ^eft^ ber ©eiDalt gefe|t. S)em
aber lonnte nid^W baran liegen, bie meitumfaffenben eJeinb«'
feligfeiten feine« äJorgänger« gegen bie granlen fortjufeften.
6r neigte fi^ ju einem grieben mit benfelben, ber unter
ben SBaffen gefd^lojfen »orben ifi. aber bie abhinft toar für
beibe Sll^eile fo toid^tig, bafe man fie mit ber möglid&Pen geier*
lid^reit betätigen tooBte. ©obalb e« bie Qal^reajeit juliefe, im
grü^ci^t 811, fanb eine S^fammenbinft an ber ßiber i}on
beiben Seiten fiatt. feier ti)urbe ber griebe burd^ eine An*»
jal^l ber toornel^mflen Oberl^äuyter beiber Stationen betätigt.
@d maren jtt)ölf fräntifd^e @rafen unb ebenfo üiele 3)änen,
unter il^nen ber Äönig felbft unb feine Sttngel^örigeTt 6ie
gelobten einanber grtiebe unb befd^tooren benfelben, jeber X^l
nad^ bem 9litw8 feiner 9leligion. 9Benn man ben Hinflug in
SBetrad^t ile^t, ben bie 9)änen auf ben Oflen unb 9lorben bed
1) (Sgm^arb ftt^rt aitd, baß ber Star^a, ber ntd^t f&^g toor, bie ^i6x(bt
in beilegen, feine ®^ete ))or i^nen }u ftd^em eifrig bemüht mar. Yita Caxoli
c. 17: per omnes portus et ostia fluminum, qua naves recipi poaee
videbantur stationibus et excubÜB positis, ne qua hoatis exire
potoisset, tali munitione prohibuit
griebe mit beii 2)Sncn. 221
Sfleid^eS avßühttn, unb bie äRad^t }ur @ee, toeld^e fte in ben
^finben l^atten, fo crfennt man, bafe bicfe äbfunft eine an^
naö) anbetet @eite ^in bebeutungjS)}oQe ^lAdmitlung ge^
l^abt ^at Ol^ne benfelben n)fltbe t& bem Jtaifet unmöcilid^
getoefen fein, fein SSetl^filtnife ju ben SKngelfad^fen aufteilt
ju etl^alten. auf biefe abet befaß et, mit bcm 5Papfi
üeteinigt, einen mafegebenben ©nflufe. S)et aai 5Rot^
tl^umbtien öetjagte Sönig ©atbulf ifi butd^ il^te toeteinigte
SBemtt^ung toicbet l^etgefteHt tootben. ®in tömifd&et S)la^
lonu« unb ein faifetlid^et SRotat toititen babei a\ä ©efanbte
}ufammen. @atbulfiS Spnaftie ^at ftd^ bann bel^auptet. @i8
lägt ftd^ ni($t )}etfennen, bag bie SegiSlation Üaxlä be£
®togen auf bie englifd^en 3ußänbe eine nid^t geringe Sflüd^
tt)itfung geaugett l^at. 93on @gbett, bem SSegtilnbet bet
SRonatd^ie in bet ^eptatd^ie, tDitb berid^tet, et l^abe ftd^
eine 3^lt ^<^H ^^ ^^^ ^^^^^ ^^^ (Stoßen aufgel^alten unb
beffen gtunblegenbcn 3been nad& ©nglanb toetpffanjt. 3flod^
in einet anbeten $infi($t toat et mit ben gtanlen öetbünbet.
SBie biefe auf bet einen Seite bet See mit ben ©tetonen ju
Iäm!|}fen l^atten, fo nal^men bie Sngelfad^fen t)on SBeffe; auiS
untet ©gbett i^ten alten ÄanH)f mit ben ©ritten in 8ri^
tannien toiebet auf. SSon ©gbett fagt bie ß^tonil: et t)et=
tDüpete Sffiefi - aSale« tjon Dficn nad^ SIBcfien^). eotntjatti«
»utbe mit SBcffej tjeteinigt. Uebetl^aupt l^at ba3 getmanifd^e
glement etji untet biefet Kombination ba« befinitiöe Uebet^
gemid^t übet ba« celtifd&e etl^alten, baÄ im fünften Qal^t-
l^unbett bieffeitS unb jenfeitd beiS Aanal^ tt)iebet }u einet
audgebel^nten SRad^t gelangt mat. @tfl untet Jtatl bem
1) Anglosaxon Chronicle a. 813 Monum. Britann. @. 342.
222 l3tet|dyttteS C^itd.
(Stegen qt^äfa^ ti, bag bie Stetonen bet ftänfifd^eit äRonatd^ie
untemorfen lourben.
a)ie Dber]^diH)ter gebfitbeten fid^ In l^ren gafictten gleid^*
fam unabhängig. 6ie fd^ü|ten ftd^ butd^ S3erf($an)ungen
in i^ten @fintt)fen unb morafiigen @egenben unb burd^ äJet"
l^aue in il^ren Sergen. 3m S^^re 786 etfd^ienen fie in fo
feinbfeltger Haltung, bag ein ftänlifd^ed $eet unter bem
Senefd^aQ Xubulf abgefd^idFt iDurbe, bem ti benn aud^ ge«
lang, einige il^rer SefefHgungen ju nel^men*). aber burd&-
greif enb toar biefer ©rfolg bod& nid^t; nod^ Sal^rje^nte fpdter
finben n)ir eine bretonifd^e SRarf }ur SSertl^eibigung unb }um
angriff.
3m 3a]^re 799 brad& ber änfül^rer biefer SRarf, ®raf
SSibo, mit anberen ®rafen In hai bretonifc^e @ebiet ein
unb burd^}og ed wn einem @nbe bis }um anberen. S)ie
ipäu!|}tlinge beugten [\df bem Sieger, SBibo brad^te i^re SSaffen
unb SBa))t)en an ben Jtönig. @2 n)ar bie erfle )}onßänbtge
Untertoerfung ber Bretagne, bie über]^aui)t toorgelommen ifi,
aber aud^ je^t nod^ feine beftnitiüe. SRan barf annel^men,
bag bie ipäu))tlinge felbfl im folgenben 3^^te beim Jtönig
in 2;our£ erfd^ienen unb il^m ®efd^ente barbrad^ten, bie i^re
Untertl^änigteit bebeuteten. @o tt)trb auSbradnid^ erjäl^lt.
S)a6 fie aber bamlt auf immer be}n)ungen gemefen mären, er«
l^eDt bod^ nid^t. 3^1 3^^te 811 {am ßarl ber ®roge in ben
gaD, nod^ einmal eine ^Ibtl^eilung feined Heerbanns in bie
^Bretagne ju fd^idfen. 3» berfelben S^t l^at er aud^ bie SBil»
jen an ber @lbe, bie Söaren an ber S)onau toieber mit Ärieg
ilber}ogen: benn fo fd^Iagfertig unb maffenmäd^tig n)ar er
1) Ann. Lauriss. 786 (Sc. I ©. 168, 13): Franci in multis firmi-
tatibus praeValuerunt.
^ngelfa(!^ren. Uebertoältigung bcr Sretonen. 223
nun einmal gctoorben, um nirgcnb« einen geinb an ben
©renjen ju bulben. S)ie tjornel^mfie 3:]^ätigfeit feiner legten
Saläre toax, toie einjl bie feine« SSatet« naä) aqultanien unb
bem ®ren}tpaE ber ^prenäen gerichtet.
68 toirb mit gefiattet fein, biefe Scgebenl^eiten , toeld^e
l^ierauiS entfprangen unb eine neue Eroberung einleiteten, ina
Sluge JU faffen. Sd^on im Qal^re 785 »aren einige ber »id&tigften
©renjfeftungen wn ben $i«pano^©aracenen ju ben granfen
übergegangen, juerft ©erona, bann Urgel unb Slufona SBBir
tDiffen, fird^enl^ifiorifd^ ifi bie Seftfenal^me üon Urgel toi^üQ,
ba ber Q3ifd^of [xä) bem Aönig unb bem $apft \>ox ®ttxä)t
fteEte. 9alb barauf aber l^aben bie Sreigniffe ber äußeren
Äriege neue Singriffe ber Dmaüabcn auf Slquitanien unb
©eptimanien l^ertoorgerufen.
€o auffaEenb t& ifi, fo {ann bod^ niäjt in älbrebe ge**
fteEt merben, bag t& Dome^mlid^ bie 9lad^rid^t )}on ben $er»
toidttungen »ar, toeld^e Äarl perfönlid^ an ber S)onau feffelten,
toa& ben S^l^alifen wn S^orboDa ^ifd^am, ben ©o'^n Slbber**
ral^manna »eranla^te, bie gelbjüge über bie ^ß^renäen nod^«*
mala auf junel^men ^). 3m ^a^xt 793 brangen bie ©aracenen
nad^ bem alten ©d^auplag il^re« Uebergetpid^teiS, nad^ 9iar6onne
t)or. Dl^ne bie ©tabt erobern ju lönnen, erfüllten fie bod^
baa Sanb mit 3laub unb ©etoalt. Qnbem {te bann gegen
©arcaffone tjortoärt« jogen, trafen fie mit bem ©rafen
aSill^elm t)on a;ottloufe, ber fid& i^nen in ben SBeg fietlte,
jufammen. ffieber er felbjl, nod^ feine ©efäl^rten i}ermod&ten
ben angriff ju befielen, in alter SBeife lehrten bie äraber
mit Seute belaben nad^ Spanien jurüdf. S)ie ©aracenen l^atten
1) ^bbcna^man L toax am 23. bc0 atodten Wlomi» dlobi $. CLXXU
(nad^ 2Jbu 3(bfari), am 30. ^ttmhtt 788 geflorben.
224 ^ier^e^ntdS (^üel.
bamate ha& Uebergetpid^t über bie ftd^ neu organifttenbe
Wtaä)t ber ©l^rifien in Sflurien, im ^a^xt 791 burd^jogen
fte bie Oegenb wn Surgo^, im ^a^tt 792 ©alicien ^). Ser-^
felbe gelbl^err Slbbalmelif; ber biefe ©ebiete betoältigt l^atte,
Wmpfte mit bem ©rafen SBil^elm. S)iefen angriffen SBiberflanb
geleiflet }u l^aben, i{i hau ^erbienfi be^ jungen £önig^ £ub^
tt)ig t)on SHquitanien ober öiclmel^r ber SWänncr, bie fein
SJater il^m jur ©eite gab. Sluf einer Sanbe«üerfammung, bie
er im 3[a]^re 795 ju Stouloufe l^ielt, fiettten fid^ anä) ©efanbte
be« Äßnig« aionfo 11. »on Sfiurien ein, ber eben in jenen 6^on«
Pilten jum Äönig auiSgerufen toar, unb e« tDurben änfialten
jum Bäfuij ber ©renje getroffen, ßinige burd^ ben Ärieg
üeröbete Drtfd^aften, Slufona, ©arbona, ©afiaferra befefiigte
SubiPig unb befefete pe mit Ärieg«t)o« ^). 8Q3ir finben bie 3taä)^
ixä)tf bag eine groge älnja^l bon Sinmol^nern bamatö in
boÄ fränfifc^e ©ebiet geflüd^tet fei unb ben ©runb jur 6r^
rid^tung ber fpanifd^en SKar! gegeben l^abe^). S)iefe erl^ob fid^
1) äBenngerrera9, Historia de Espaiia, in ber beutf(^en Ueberfe^ung
i^anb n, 0. 594 angiebt, )6ermubo ^obe baiS @^^c^tfelb behauptet, unb baftti:
Chronicon Albeldense citirt; fo mug bOiS auf dnem Srrt^unt berufen, boS
Chronicon fagt nur: proelium factum est inBurbia, (^(ore). £sp. sagr.
t. Xni @. 452).
2) ^arbona ^at feinen 92amen begatten, Stufona iß bad heutige ^16^,
(Eaflafena bad heutige (&a\axa&.
3) (£a))itu(ar Subn^ig beiS frommen Dom 1. Januar 815 bei ^SoretiuS
^. 261: aliqui homines propter iniquam oppressionem et crudelissi-
mum jngom quod eorum cervicibus inimicissima Christianitati gens Sa-
racenorum imposuit, relictis propius habitationibus et facultatibus
de partibus Hiepaniae ad nos confügerunt et in Septimauia atque in
ea portione Hispaniae, quae a nostris marchionibus in solitadinem
redacta fiiit, sese ad habitandum contulcrunt et a Sarracenorum
potestate se subtarahentes nostro dominio libera et prompta volun-
tate se subdiderunt. ^ergt. ha& Sof^itutar bom 3a^re 816, iOoretiuiS
@. 268. ^d) fann ben SBunf(!^ ntd^t unterbrti(toi, bag boS gefammte (Sren^
Urfinntng bcr f^antfc!^ ^oxt. 225
bann unter ber Seitung i^xti ^^xtxi, it& ®rafen SuneH. am
meiflen lanten ben ^anlen bie unter ben Dmajiaben au£«
gebro^enen @treitigfeiten aber ben Seft| beiS 2;^roneiS ju
Statten. S)ie dlteren Söl^ne älbberral^man«, Suleiman unb
älbbaUal^ maren bur$ ^ifd^am auiSgef($Ioffen unb nad^
afrlfa i}erbannt toorben. Seim 24)be §lfd^am« Im Qal^re 796
mad^ten fte i^re Snfprttd^e gegen beffen ®t>^n ^aUm geltenb.
@uletman untemal^m ed, il^n in Spanien }u belämpfen, älb^
baOa^ begab ftd^ an ben $of ftartö nad^ SRad^en. ftarl tarn
f oeben )}on einem erfolgreidl^en 3uge nad^ bem Sad^fenlanbe auiB
äßigmobia jurüdf, ba fteSte fid^ il^m ber aufrül^rerifd^e Ol^eim
be^ Sl^alifen wn Sorbo)}a bar, um il^m in feiner ^fa\% }u l^ul«
bigen^). ftarl nal^m i^n an, uttoit^ il^n aber an feinen Sol^n.
@d^on t)or bem f&d^jtfd^en 3uge mar ber SSali wn Barcelona
in gleid^er abftd^t in Slad^en gett)efen. @d erbeut nid^t, ob
biefer SbfaE t)on @orbot)a in birettem Sufammen^ng mit
ben getnbfeligteiten beiS Sl^alifen Don SBagbab gegen bie
Dmajlaben ftanb, aber man barf t& bod^ DorauiSfe^en, ba,
toie »ir berül^rten, um biefelbe 3^^^ ^arl ber ©rofee feine
©efanbten an ^arun al-Sfiaf d^ib f d^idEte. a)er Uebertritt fo bebeu^
tenber aJl&nner ertöedfte in Äarl bie begrünbete Hoffnung, ben
Omaijaben mit überlegener Äraft entgegen ju treten, 3flid^t
fogleidl; aber erfüllten ftd^ bie @rn)artungen , toüäjt bie ün^
»efenl^eit be« SBali i}on Barcelona erregt ^atte. S)er SBali
f^ftem Statu bti» d^rogen einer genaueren Unterfud^ung , ali9 i^m hi»f)tt }u
£^eil geworben ifl, gen^ürbigt merben möge; in feiner^efammt^t ein für
(lt^nogr(q>^ie nnb (Seogro^^ie ebenfo nnd^tiged Unternehmen als für bie
1) Annal. Lauriss. 797 (Sc. I. @. 1><4, 29): ipso semet ipsum
coinmendante.
b. «anfe, aBeltgeWd&te. V. 2. 1.-3. «ufl. 15
226 ^^ecge^nu« dapM.
cttoicÄ ftd^ al« fel^t utifd^lüfpfl. S)ic Serät^erelen bct 6a*
racencn }etgten ftd^ nid^t aQein untoirtfam; man l^tte neue
angriffe, bie pdj immer gegen SRatbonne ricjjteten, ju befotgen,
tDie benn bie Siniool^net wn Barcelona fiä) beiS ©etoinned
erfreuten, ber il^nen aw$ ben faracenifd^en Staubjägen er«*
\mä)S. (Snblid^ iDurbe ber SBefd^lug gefaxt, ^Barcelona mit
^eereiSmad^t an}ugreifen. ®iS föar eine ber erßen Unter-
nel^mungen, ju meldten Aar! nad^ feiner Jlaifertrönung fd^ritt,
red&t im 3wfammen^ang mit ber 3bee bcrfelben, aber bod^
}ugleid^ im (Sinioerflänbnig mit ^arun al^Slafd^ib. 9Ran {onnte
babei auf bie aquitanifd^en Streitfräfte i&f)Un, bei benen Saufen
unb ©Otiten audbrüdElid^ txto&fynt toerben. 2)rei üerfd^iebene
^eerl^aufen tpurben ba}u ind gelb gefleOt, ber eine iur S)edtung
9(quitanieniS, bie beiben anberen jum SinfaS in Spanien 0.
%on biefen tpar ber erfle jur etgentlid^en Belagerung benimmt,
er ftanb unter bem Befehl beiS @raf en Stotflagnu^ wn ®erona ;
ber anbere unter bemfelben @rafen Sä^il^elm wn S^ouloufe,
n)eld&er einige Qal^re frill^er mit ben ©aracenen ungUldfUd^
gefämpft l^attc, foDte ftd^ in ber 9l&l^e aufße&en, um einem
l£ntfa^t)erfu(^ 2Ut)or}utommen. SSirfUd^ tt)urbe nun wn dox^
boDa ein fold^er unternommen. Sin anfel^nlid^ed $eer rfldtte
bi^ ©aragoffa, ^atte aber bod^ leine Sufl, mit bem alten
geinbe }u fdj^Iagen unb nxxrf ftd^ Dielme^r auf bie leid^tere
Unternehmung, bie c^rifilid^en Se^jenfd^er toon Slfiurien im
3aum }u l^alten, benn offenbar l^ingen bie fränfifd&en Unter-'
ne^mungen mit ber Srl^ebung ber Ueberrefle bei$ alten ©ot^en^
reic^ed jufammen, toie benn aud& Sllonfo fid^ an Submig
l^ielt unb in feinem Sd^reiben an ben ftaifer eine ^in*
1) 3in 3a^re 801.
^efa^erung Don i^axcelona. 227
gcbung funbgab, bie an Untcrtl^änigfctt flreiftO- ®taf
äBill^elm wn Souloufe üerflärfte nun ha& ^elagetungiS^
l^eer, aber ^Barcelona n)e^rte fid^ auf \)a& 3:apferfle; bie
ftanbfefle Sett^eibtgung ettnnert an ä^nltd^e Vorgänge
an ben fpanlfd&en ©tenjen in alten unb neuen Seiten, ßine
^ungeriSnotl^ bradj; au&] man fal^ SBert^eibiger, bie an bem
©tfolg t)etjh)eifelten, fid^ i}on t)tn aRauem J^erabPüraen. SBiele
hofften noc^, bie Sranlen h)urben bei fcer Stalle be« 333intetÄ
abjiel^en, aber man erlebte , bag biefe ^ütten anlegten, um
t)or ber Stabt ju übertointem. hierauf erfl&rten fid^ bod^
bie @inh)o]^ner }ur Unterl^anblung bereit , ju melc^em S^tdt
fie il^re bamaligen oberfien gil^ter auslieferten. S)ie grantcn
gleiten bie Qtit für gefommen, bcn jungen Äönig jur Ein*
na^me bed PageS, mld)t beüorjufie^en fd^ien, einjulaben,
um bie (gl^re berfelben ju erwerben. 8ubtt)ig fieHte fid^ ein,
fanb aber nod^ immer ^artnädigen äßiberfianb. Aaifer jtarl,
in ber ©eforgnife fein Unternehmen fd^eitem ju fe^en, liefe ein
neue* $eer in S^on öerfammeln, unter feinem WegÄgeübten
©D^ne Äarl, ber fid^ mannhaft unb unternel^menb beriefen
l^atte; aber el^e biefer nod^ aufbrad^^ mar \>a& ©d^idfal wn
93arcelona entfd^ieben. 3)ie Stabt l^alte ftd^ enblid^ )u einer
Kapitulation unb jur äufnal^me fränlifd^er Sefaftung ge=
nötl^igt gefeiten, fiubmig k>eriögerte feinen @in}ug fo lange,
bl* d^filid^e 5Priefier eingetroffen maren, um i^m mit feinen
übrigen 3;ruppen üoranjufd^reiten. So jogen jte nad^ ber
Äird&e be« l^eiligen Äreuje«; benn bie c^rifilic^e 3bee »ar
1) (Sgtn^axb, Vita Caroli c. 16 melbet, bog Sllonfo fid^ aü eigenen
Wlam Statin unterfd^ne&en \^i (cum ad eum vel litteras vel legatos
mitteret non aliter 8e apud iUum quam proprium suum appellari
juberet).
lo*
228 55ierje^nte« (Sapttcl.
je^t mit bcr tnilitärifd^'poUtifd^cn auf ha& innigfie i}erbunbcn,
Äöiiig Subtt)ig toirb immer al8 bct etfie gürfl bctrad&tet
Jpcrben muffen, ber eine ben 3Roi5limett entrlffene ©tobt mit
religlöfem $omp in ©eftft na^m^).
gür ben Äatfer ffati toat e« anä) in Sejug auf fein
früheres frud^tlofed tlnternel^men eine groge ©enugtl^uung.
3)ie ©tabt toutbe bem ®tafen JBera, mit einet SBefafeung,
bie ^auptfäc^lic^ au« ©ot^en befianb, ant)ertraut, benn fo l^ing
nun einmal Mt& jufammen. S)ie fpanifd^en älraber l^atten
ftc^ ber 9lePe ber gotl^tfd^en Sierritorien jenfeit ber ^pprenäen
}u bemäd^tigen getrad^tet, toa& nai langem Sd^manfen
bal^in fülj^rte, bafe fid& bie Ootben mit ben Raufen bereinigten.
@ine fiattlid^e 6d^aar blieb je^t in ^Barcelona, toa^ bann bem
Ueberrefie be« got^ifd^en Sleid&e« in Sljiurien jur SBieber*
ertoerbung feiner Unabl^ängigfeit förberlid& »erben mufete. 2ln
biefe Erfolge felbft aber Inüpfte fid^ ein forttoäl^renber
Ärieg; mand^erlei Streif jüge mürben unternommen, bie
ol^ne befonbere SBirfung verliefen 3^9l^'4 regten fid^ bie
fpanifd^en ©aracenen jur See, man begegnet il^nen in ben
®eti)äffern üon ©orfica. S)ie balearifd&en 3"f^l«/ ^^^ ben
©aracenen geplünbert unb beimgefuc^t, untermarfen p<^ bem
fränKfc^en gleiche unb mürben mirfUc^ in ©d^uft genommen;
erbeutete arabifd^e gal^nen mürben toor ben Äaifer gebracht.
1) SSMr ^oben brei Derfd^iebene 9ie(attonm barttber, bie eine in ben (Egin*
^rbif(i^en «nnden ft. JJ. 801 Mon. Genn. Script. T @. 190), bte jebod^
fe^r tut) ifl, eine anbete bei bem iDIoiffacenftfd^en (Sbroni{ien, meU^ec bie
(Sinna^me, mo^l nid^t mit Unred^t in t>a& 3o^^ ^^^ Utit (Mon. Germ.
Script. I ©. 306), einge^enber, o^ne jebod^ ju genügen : bie britte in ber
Vita Hludovici beg Stnon^mu« (Mon. Germ. Script. 11 @. 613 c. 13),
meiere id^ Dor^ie^e, ba {te leben^üolled !^etail enthalt imb in ber ^auptfa^e
mit ben beiben anberen ttbereinfiimmt.
Urfiming ber fpantft^en Wlaxl 229
eine QX'i^txt Sudftd^t aber bot ftd^ bar, a\& nad^ bem 2;obe
eine« ber aRarfgrafen ber aSSali wn ©aragoffa bie fränfifd^en
ÄaPeUe befeftte, jtioä) nur ttn 3flamen be« Äalfer« \t\h% in*
bem er )}erfprQ(i^, ft$ il^^m mit äße bem, moiS er felbfl inne
l^atte, ju unterwerfen; er liefe ba« ^offen, toenn t^m eine
Sefpred^ung mit ben fränfifd^en Ärieg^tjöllem geftattct toerbe.
a)iefe annfil^erung toar jebod^ fo i^eifell^after Srt, bafe Äarl
ed k>or)og, mit bem Sl^alifen wn €orboDa, ber ftd^ i^m n&^erte,
eine Sbfunft iu fd^Ucfeen. @r liefe ben äSali fallen ; bagegen
tt)urbe bie f^Hinifd^e 9Rar{ anertannt unb ben fortfc^reitenben
gotl^ifd^en ©uccejfen ©ic^erl^eit t)erfd&afft *).
SQBie berührt ^&ngt bie SBieberer^ebung be^S Aönigreid^d
afturien unter Slonfo 11., unter meld&em Düiebo erbaut mürbe,
mit ben SBortl^eilen, bie bie granfen erfod&len, jufammen. ®ine
neue Srl^ebung ber SSaiSconen mürbe k>on Submig nieber«"
gefc^lagen, aud^ ^mpelona mürbe erobert. SRit gutem ®runb
läfet fid^ fagen, bafe bie 3bee, meiere bem Unternehmen r>t>n 778
}u @runbe lag, nad^ mand^erlei SBe^fel )}on ©lad unb Ungläd
realiftrt mürbe. 2)afe t& aber fomeit lam, berul^te auf einer
Umgeflaltung ber allgemeinen ^erl^ältniffe ber arabifd^en
SBelt, meldte bamaliS eingetreten mar.
$arun al^Siafc^ib, ber SSerbttnbete ßarld, \>on bem
mir auiS ben fräntifd^en JBerid&ten erfal^ren, ber ftaifer l^abe
bie äiniance mit i^m ^öb^r angefd^lagen al& bie ^eunb«
fd^aft irgenb eine« anberen gürften, mar im 3abre 809 ge«*
fitorben. $arun b^^t^^ ^^4 ^^ ^^^ hijttn 3<i]^ren feineiS
Sebend bie Oppofttionen religiöfer unb politifd^er 9!atur, bie
1) Cbronic. Moieeiac. )• 3- 812 (Script. I @. 809, 26) rnii^ft baS
(Ergdmig an bnt erfien Antrag bei9 (£^atifen, fo bag loo^l nic^t Don ^mei ocr^
fci^iebenen Sntr&gen bed Sl^alifen bie 9lebe fein (ann.
230 i^ierje^nte« (^pitel.
fi(36 ittTtetl^alb feine« 9teid&eiS gegen if)n erhoben, nteberju*
galten. S)a« SBefirat ber SBarmeKben, bcrö er im ®runbc
felbft gefitftet l^atte, ju bem fid& aber aud^ nod^ anberc fociale
unb reltgißfe SBeflrebungen gefeilten, toar fo mäd^tig ge«
iDOrben, bafe er eÄ mit ©etoalt toieber jerjiörte, wobei er
ben Sftul^m wn Oered^tigfeit unb SWilbe, ber itd^ im Orient
an feinen $Wamen fnüpft, feine^Stoeg« gerechtfertigt l^at. Äurj
MX feinem Siobe l^at er jur ©rl^altung be« inneren Rieben«
eine SJerfügung getroffen, toeld&e bie (ginl^eit be« ©l^alifatÄ
X)on Sagbab aufsu(öfen brol^te. @ebenlen mir nod^ mit einem
Sorte ber Sreigniffe im Sleid^e ber Slbbaftben, tneld^e ben
©efid^tgfreijS ber legten Qal^re Äarte beÄ (Srofeen toer&nbertcn
unb in fid& felbft öon toeltumfaffenber Sebeutung finb.
SSon ben erbfä^^igen Söl^nen, bie §arun l^interllefe, loar
ber ältere aJlamun bereit« fcl^r mäd&tig, iljim toar ©l^orafan unb
boÄ oflaftatifd&e ©ebiet überhaupt anvertraut, aber er »ar ber
©ol^n einer ©flaöin. S)em ©ebanlen, ber bo« Sl^alifat be=
l^errfd^te unb ber an bie altperfifd&en 3been anfnüpfte, f(i&ien
e« beffer }u entfpred^en, toenn il^m ber jüngere ©ruber ®min
öorgejogen tourbe, beffen ^erfunftt)Ott einer ©nfelin Sl^aRanfur«
bem Sbeal ber Slbbafiben gemäßer loar. liefen alfo befd^lofe
§arun jum eigentlichen Sflad^folger im Sl^aUfat ju beflimraen,
aber babei foQte bo^ bie Stellung, meldte äRamun in ben öfl^
lid^tt 5ßrot)itt}en ^atte, bemfelben öorbel^alten bleiben. 3lo6) ein
britter Sol^n Äafim lourbe mit einem ©eblete bebad^t, ba* i^n
)um unmittelbaren Slad^barn be« b9}antinifd&en Sleid^e« mad^te.
S>aB ba« nun aQed in (SrfflUung geben toürbe, lieg ftd^ btum
erwarten, fiafim fonnte feine Unab^ängigfelt gegen gmin
nid^t bel^^aupten; }iotfd&en biefem unb äßamun bagegen brad^
in Äurjcm ein 3^ttoürfni6 au«, meiere« ben alten @egenfa|
Xob ^antnd. 231
itoifd^en bem Dften unb SBeflen ber modttmifd^en ®e6tete, in
beffen $olge bie älbbaftben felbfi emporgefommen maren,
toiebet )u erneuen btol^te. 3n Autjem tarn t& fon)e{t, ha%
@min nur feinen eignen Sol^n ald 9lad^f olger im flanjelge'^
bete nennen lieg, nid^t äJlamun, toie eS^arun geiDoOt ^atte;
aRamun bagegen in feinen Gebieten bie 9lennung &aiM
im Äanjelgebet überl^aupt tjermlcb^). 3cber tjon ilj^nen l^atte
einen feiner ©ad&e üoHIommen ergebenen aOSefir jur Seite,
fo bag t& alfo }u einer Sntfd^eibung burd^ hai Sd^toert
tommen mu|te. ;^m Flamen SRamuniS rttd(te 2:a^ir mit
überlegener aRannfd^aft wn @^orafan wx. 2)ie großen
etäbte iDie iBagbab, felbfl Wlttta unb äRebina toaren für
@min, fonnten il^n aber gegen ben Eingriff nid^t fd^tt^en,
Sagbab tpurbe wn %a^xx erobert, Smin, ber )}ergebeni8 )u
entfliel^en üerfud^te, umgebrad^t^). 911 9Ramun toar alfo un^
beflrittener @mir al SRumlnin.
^lotl^menbig ^atte nun biefer B^i^fP^^^ ^^ ^^^ abbaft^
bifd^en S^alifat bie $olge, bag bie t)ome^mflen ©egner beiS^
felben, bie Dmajiaben in Spanien, für bie ftd^ aud^ eine
Partei in ©prien regte, ftd& auf« SHeue erhoben. Sie loaren
aber unter ftd^ felb(i uneinig. 9lud^ ber @^alif wn SorboDa
^atte unaufl^örlid^ mit politifd^en unb religiöfen ®egnem )u
fämpfen, loefd^e Smpörungen l^erüorriefen unb SluiSioanbe«
rungen im großen Stil »eranlafeten. S)ie ©d^aaren, toeld^e
boÄ Sanb »erliefeen, »arfen ftd& auf bie ©ee unb griffen
bie abbaftben an. S)ad SRittelmeer erfüOte fid^ mit
biefen Aämpfen ber Wloilimt unter einanber, in bie
1) 3in Oftober 810, SSeU n. e. 181.
2) 25. September 813. 2)tc (Eroberung ber ^tabt, meldte oUmä^ltg
erfolgte, begann im SR&r) 818, SBeil U. @. 192.
282 ^xtt^ffnta (Sa|)itel.
aber aud^ unmittelbar bie @tie<i^en üerfiod^ten tmtrben.
Semerlettfkbett^ ifl ed, bajs babei wn einet SBerbinbuno
bet S^jtantiner mit bem @^alifen t)on 8agbab gegen bie
Omajulaben bie Siebe getpefen ift. S)ie Snl^finget bet W)ba^
ftben meinten butd^ eine fold^e fotpeit }u lommen, bie
Omajiaben iurttdjtttrelben; fte boten benfelben ein Sünb-
nig ju biefem S^tät an. ^ @iciUen tDurbe mit bem
Qt&to ^ x'6mi^<i)tn $atriciuS, bet bott ben Dbetbefe^l fül^tte,
batübet petl^anbelt. $apfl Seo III. l^t bem Aaifet batübet
3Ritt]^eiIungen gema(i^t. 3« ftül^eten 3^iten, al« bie gtanfen
nod^ bie f))anifd^en Satacenen }tt fütd^ten l^atten, tDütbe \>a&
auf Aatl PieDeid^t @inbtu(! gemad^t l^aben, nid|^t abet in ben
bamaligen. @t l^atte in Spanien ^u^ gefaxt, unb fo lange
©icilien in gtied^ifd^en ^änben tpat, tpaiS getabe babutd^ t)tx^
mittelt tDutbe, bajs ein Ravxpf {tpifd^en Dmaijaben unb Slbba^
fiben }ut @ee auSbrad|^, btaud^te et füt bad ft&nKfd^e Sfteid^
aud^ }ut @ee 9lid^td }u fütd^ten. 9ln ienen Setül^tungen
bet entgegengefe^ten ^nben}en, bet Slbbaftben unb il^tet
Xnl^&nget, bet @tied^en unb bet feetäubetifd^en fpanifd^en
Satacenen nal^m et leinen älntl^eil me^t.
Mimtint Sage* Sob bed 9aifer&
Wt tul^tgetn @tj)l)e lontite Jtatl ben Umfang feined
Sfteld^ed äberbliden. @egen ben alten omaüabifd^en $etnb
nal^m er bie Jtflfien bed tpefilid^en äRittelmeereS unb einen
grogen 3:]^elt be2 nötbUd^en Spaniens in feinen @d^ug.
9ln ben Außen beiS atlantifd^en HReereS ftanb er mit ben
irifd^en Königen unb mit ben Sngelfad^fen in gutem ^eben
unb 8ünbniJ5 *). Sene begtüfeten il^n aö ^errn unb SReifier,
biefe nal^men feine Sinrui^tungen t)ielfad^ jum SRußer.
S)ie SHorbfee toar burd^ grieben unb gute Mfhingen geftd&ett.
S)ie continentalen @ren}en n}aren bur($ treffli($e tlmn}al«'
lungen nid^t allein gegen bie S)änen, fonbem aud^ gegen bie
Slat>tn gefd^ü|t. S)urd^ bie ®ren)einrid^tungen h)urben bie
9{ad^bam abgeh)e^rt unb h\& auf einen gemiffen @rab felber
bel^errfd^t. 9ln ber at)atifd^'bulgarifd^en ®ren)e voat man
mit bem S^tereffe bed orientalifd^en Aaiferreid^eS txMtx^
ftanben; unb n}enn man mit bemfelben am abtiatifd^en
SWcer in feinbfeligen ©ontaft geriet]^, fo mar bod& bamit
1) (Sgin^arb. V. Caroli c. 16.
284 ^itqt^nttS (Kapitel.
!einerlet @efa^r üetbunben, ba ble $et}öttetung nur eben
}ti)lf($en ben beiben Aaiferreid^en fd^tDanfte. Statten blieb
bem tDefUid^en unerfc^ütterlid^ }uget]^an. S)aJ3 i& )u leiner
befinitit)en äluiSeinanberfetung }h)ifd^en ben @riec^en unb Sq"
teinem lam, berul^te nur auf ben inneren Sntjmeiungen untec
ben ©ried^en felbft, bie jugleid^ gegen bie @aracenen t^re
eigene Stellung ju tDal^ren l^atten. grauten unb ®rie(i^en
voaxtn beibe ®egner ber faracenifd^en SBeltm&d^te. 3^U4^n
biefen felbft aber n}altete ein 3^1^^^^^^ ^^t tpeld^er t)on
atten SRoraenten ber äußeren SSer^ältniffe ber eingreifenbfte
koar. S)ie @ried^en tparen baburd|^ bebro^t, aber bem älbenb«
lanbe tourbe Staunt k}erfd^afft, feine unmittelbaren ©renjen
}u ertoeitem unb in ftd^ felbfl fein &tbm ju (rdftigen unb }u
enttpideln.
@ine ber großen ^anblungen Aartö n>ar e2, bajs er
bem romanifd^ " germanifd^en unb bem d^riftli^en ^rincip auf
ber ))9ren&ifd^en ^Ibinfel eine @teDung gegeben l^at, burd^
tod6)t bemfelben eine große du'^'if^ geftd^ert tourbe.
S)er Streit bu SBeltmäd&te tourbe für bie SSölfer, bie er
in fid& begreift, unnüft fein, toenn er i^nen nid&t SRaum für
t^r innere^ £eben unb il^re ^uiSbilbung ließe.
äBeld^ eine ^üDe oon mannigfaltigen SebeniSfr&ften aber
umfd^loß haS Steid^ Ratl& beiS ®roßen. ^i toar jugleid^ ein
Sleid^ t)on ein^eitli^em Sl^aralter unb eine SSölfergenoffenfd^aft,
bie nic^t ol^ne 9(fte ber ^eitoiDigfeit fid|^ bem Sttxn ber
^öd^ften &ttoaU angefd^loffen l^atte. S)a ließen ftd^ nod^
bie Elemente ertennen, auS benen e2 ertoad^fen tpar. S)aS
tt7eftgot]^ifd^e Sleid^ tt7ar tt7enig{}en2 nid^t ooDIommen unter«
gegangen, bad langobarbifd^e beftanb nod^ in feiner t)oUen
SuiSbel^nung ; bod^ aud^ ba toaren nod^ bie ofigotl^ifd^en ©runb«
k.
9$ec)(4teb«i^t ber 8eüö(ferung. 235
lagen }u erlennen, fo tpeit fte ftd^ einfl bem tömifd^en SUid^e
in i^ret 9efonbetl(^eit opponitt l^atten. S)ie Spod^e bet tömif^en
Seltl^errfd^aft l^tte nod^ tiefe ^tad^toirbingen iurfidgelaffen.
Ueber bie beiben ^^eile l^atte ber (angobarbifd^e Sinflug triunt'^
))]^irt, er toax jeftt felbfl ber größeren SKad&t untert^an, aber
nod^ immer lebendfräftig. (Sin redete« Seifpiel ber felbftdnbigen
9ilbung2f&]^igteit gab boiS bamalS in)if^en beiben Steid^en
emporfommenbe Senebig. Sertt)anbte 99eßrebungen regten
fid^ au^ in ben unteritalienifd^en SSejirlen unb tDurben, tote
bie ^otge ge}eigt l^at aud^ in aSen aRunici))ien beS mitt«"
leren unb oberen 3talieni8 burd^ bie SSerfaffung genä^^rt.
3)er ®egen{a6 }tiHfd^en romanifd^er unb germanifd^er 93olte#
tl^flmttd^Ieit trat nad^ unb nad^ jurfid, aber bie Elemente
ber römif^en Kultur mürben burd^ bie 9led^t2büd^er
3ufiinianÄ, beren SJÖirlung nad& außen l^in eben l^ierin liegt,
unb bie Aird^e, beren @prad(ie bie lateinifd^e mar, mit fietiS
erneuter Äraft repräfentirt. SBir l^aben bemerft, bafe barin
jugleid^ eine ^ortfe^ung ber Sultur ber alten SBelt lag. äBenn
in Sonfiantinopel ber @taat, bie fiird^e, bie bemaffnete SRad^t
}ufammengriffen , fo mirfte btefe SBerbinbung auf bie koefUid^e
3Belt nur a\i ein ^mputö ber Kultur }urüdf. S)ie tird^lic^en
3nftttutlonen maren eben baju angetl^an, biefe SBejiel^ungen ju
ben Anfängen ber 9J{enf^engefd^id^te }U erl^alten, in legitimer
^olgerid^tig!eit , meldte in bem 3^lam ab^anben getommen
mar. 3n ber SSerbinbung }mifc^en ftaifert^um unb ^apfttl^um
lag bie Sontinuit&t ber äSeltgefd^id^te. S)ie feße Ueberjeugtbeit
wn bem göttlidben Urfprung ber l^eiligen Sd^rift gel^örte ba^
}u, um bie ®emflt]^er mit Eingebung für biefe 3bee ju er«
füllen, ^u biefer ®ejammtbeit maren auf ber einen @eite
bie ISretonen b^rbeigejogen morben, b. 1^. bie 9le{ie ber hU
236 ^in^c^nte« C^atHtct.
tifd^en ^lattottalität^ bie etnft ben gefatnmten Dccibent be^
^ettfc^t l^atte. äluf bet anbeten bie ©etmanen. äSoiS bie
Stomanen obgefonbett niä)t w\Sbta6)t l^atten, bie t)&llige Hebet'
n}fiUigung bet Aelten, hca fül^tten fte in il^tet äSetbinbung
mit ben @etnianen butd^. S)iefe SBetbinbung toax nun ha&
k}Otti)altenbe (SteigniB bet gan}en @pod^e. SBiD man ftd^
t)etgegenn)ättioen r toci& batin lag, fo btauii^t man nut
bie @egenfä^e, bie fid^ fpätet enMdelten , in2 Sluge
ju faffen. ^anlteid^ unb S)eutfd&Ianb bilbeten ein eln^
jigeiS ©anje, in tod^tvx ha& getmanifd^e @lement ilbet«'
mog, ol^ne bod^ bod tomanifd^e ;u untetjod^en. @d l^atte
iid^ in ben aRajotbomaten in SButgunb unb 9leufh:ien et^
galten, bie an bod ^tftent^um wn Stufitaften äbetgegangen
maten. S)ad gtögte @en)id^t lag abet bod^ immet in bet
^eteinigung bet getmanifd^en SSöItet mit bem neuen ^önig^
t^um. S)a2 metokoingifd^e , bad nod^ felbfi auf altget"
manifd^en 3:tabitionen betu^te, mäte baju nid^t fällig ge«
n}efen. ®d icäte tt)ebet bet Alemannen, nod^ bet Saietn,
am aQettDenigften bet @ad^fen jemals mäd^tig gen}Otben. S)ie
l^öd^fte ®eh)alt mugte beiS ®tamme2t)et^<nifyed, au& bem fte
l^ett)otgegangen h)at, n)iebet entlleibet metben. S)ann lonnte
in ben unteten Ateifen ha^ Stammedgeffll^l nod^ immet
f ottleben, felbft in ben äied^tiSinflituten. S)ie getmanifd^en
®aue befianben, icie bie gaQifd^en @ik}itateiS mit bem ^n^
flug bet @elbflänbigleit, auS bem fie b^tt}i)tgegangen n}aten.
2)ie l^öd^ße ©elcalt abet, bie butd^ ^eetbann unb ©eifilid^*
feit um ben gütfien l^et gebilbet toutbe, teptäfentitte fid^
miebet in ben 3nf)ituten, meldte bie ©efammtl^eit }ufammen«
hielten. S)ie t}etfctiiebenen Slationalitfiten nal^men an ben
?Heid&«tagen Zf)^!. S)ie ©inl^eit be« aOBitten« abet gel^ötte
SJcrfc^roörung ^ipptit«. 237
boju, um fte }U bominiren, bic 3bee bcr Äird&e, um jtc ju
tocrcittigen. SHefc Qbee tDolKt^ümlid^er unb rcUgiöfer Statut
ecfd^ten a\& ^flid^t unb bilbete baiS ^tinctp beiS allgemeinen
e^flem«.
@d^on üor einet Sfteil^e t)on 3<^l^ten tpat einmal t>on
einem getoattfamen Urajtutj bet Slegietung Äönig Äattö bie
Sflebe geipefen.
3m 3a^e 792, glei^ na(i^ bet aSoBenbung be« ®to6*
lönigtl^umiS, tpeld^e in bem @iege äbet bie Saietn unb
3lt}aten lag, mat Aatl t)on einet (Sm))ötung, bie ftd& gegen
il^n in feinem eigenen $aufe üotbeteitete, bebrol^t tootben.
S)et ältefle feinet Söl^ne, jebo<i^ wn iQegitimet ^etlunft,
^i^ppin*), toetbanb ftd^, toie einfi ®tifo, mit einet änjal^l
jüngetet, üotnel^met %xanhn, um bet Sftegietung Äatte ein
ßnbe }u machen unb felbft an bie ©pi^e ju treten *). ©ie
f ollen, fo toitb gefagt, butd^ ben toibtlgen ©influB ^^^
Ä5nigin gafltaba auf ben fiönig, baju betoogen tootben fein.
S)aiS malzte ^otiio möd^te batin liegen, bag bie btei jüngeten
SStübet, ©a^ne bet ^ilbegarbe, nid^t aBein atö Äönige be^
grüfet tt)utben, fonbetn aud^ bie ©anftion bet geifili^en
aRad^t etl^alten l^atten, mobutii^ pppin ft(i^ wn bet 3taä)^
fo(ge auSgefd^loffen fa^. Unb t& fonnte fein QtDti^d batübet
obiüalten, bajs Aatl t>a^ 9lei($ untet biefelben ju tl^eilen
beabftd&tigte , bie Uriunbe ifi übrig, in toeld&et et biefe
^^eilung anotbnet.
1) (Sginl^arb, V. Caroli c. 20: facie quidem pulcher, sed gibbo.
deformis.
2) Paul. Diao. gesta episc. Mett. Script. II <8. 265: Habuit
ante legale connubium ex Himiltnide uobili puella filium uomiue
Pijjpinum.
238 Siose^nte« C^apitel.
SBÄre ^W% ber felbfi 3lttfptud& auf bte SResleruTtg
ma(S)tt, mit feinen Sbftii^ten butii^gebrungen, fo tpfltbe boi^
9teid^ ben fird^H(i^^geißU(i^en S^oralter ni^t erlitten l^ben,
ben e« fpäter trug, benn eben bet ©anftion ber ^ßäpfie
fe^te et ftd^ entgegen; oQein er erlag burd^ bie SBer^
r&tl^erei eines Sombarben unb ntujste fein äierbred^en im
Älofter hü^tn, »ä^^renb feine ©enoffen am Seben gcjiraft
tourben. ©eitbem lonnten nur bie brei legitimen ©öl^ne
Äarte für bie Sflad&folge in SBetrad&t fommen. ©ie untere
ftüfeten ben Sater, »ie toit toiffen. S)er iüngjie, Subtoig in
aiquitanien, ber mittlere unter ben ©Clanen Äarl«, ber jtoeitc,
ber ben SRamen 5ßii)pin fü^rter in Statten, ber ältepe, Äarl
befonberd in ©ermanien burd& einige gelbjüge, bie mit Ii^at-
Iraft unb @nergie unternommen, bo^ nid^t immer glüdlid^e
erfolge l^erbcif Herten, an biefe ©teHungen fnttpfte Äarl
bei ben geftfe^ungen über bie 5Rad^folge in ber fogenannten
Sfteid^St^eilung t>om Qal^re 806 an. ?)arin loerben bem älteftcn
©ebne bie alten ©tammreid^e 9lufter, 9leufier unb bie oft«*
fränfifd^en Sßrooinjen toorbel^alten, ben beiben jüngeren aber
il^re (Gebiete bergefialt ertoeitert, bag fte felbflänbige 9teid^e
bilben foDen. $ippin fott jugleid^ SBajoarien, Subtoig bie
prot}encalifd^en Sanbfd^aften unb ben größten S^l^eil t}on
SBurgunb erl^alten. S>er SSater t)erorbnet, ba§ feine ©5^ne
cinanber gegen äußere unb innere geinbe ju ^illfe lommen,
er befiimmt bie ^eerfirafeen, auf benen namentttd^ Italien
3usug wn ben beiben anberen erl^alten foS, aber babei mirb
}uglei(i^ bie Unabi^ängigfeit be2 einen wn bem anberen
felbfi in juriÄbiftionetter SBejie^ung t}erfügt. SBon aGBid&ttgfeit
ifl bie SBeftimmung, bag ®fltert)erleil^ungen in {einem ber brei
Steid^e an anbere gegeben toerben, a\& an fold^e, bie ben^
»eüt^t^lung wn 806. 239
felben aitgel^öten; unb bajs feitter bet f^Utften ^üd^tUnge
aui^ einem anbeten ®ebiete bei ftd^ aufnel^nten bfltfe.
SHe innere Sinl^eit jjebeS ber btei 9leid^e unb il^te Unab«
l^cingigfeit wn einanber bilbet faft ben t)otnebm{len @t\i6)tÄ»
punit*).
S)ie ^norbnungen ^atte Aatl mit bem 9eiratl^ ber
©rofeen getroffen, fie entfprad&en feinem toäterlid&en ©ered&tig*
teitiSgeffi^l ben Söl^nen gegenüber, unb, koenn id^ nid^t irre,
ber Soge ber 2)inge felbfl im SQgemeinen. 93on einem fßox^
bel^alt laiferlid^er ^efugniffe ifi n}enig{}eniS nid^t audbrüdlid^
bie 9lebe. S)ie (Sintrad^t foQte burd^ bie Slnmal^nung beS
^aterd an bie Söl^ne unb beren brflberlid^e Sejiel^ungen
unter einanber aufredet erl^alten merben. S)aiu aber ftnb
tefiamentarifd^e äSerfflgungen in ben älngelegenl^eiten beiS öffent«
lid^en SebeniS taum jemate fä^ig geiDefen, für bie S^I^nf^
SRaB iu geben, unb in ber ^^amilie Siaxl& traten S^obeSf&IIe
ein, bie mieber aQem eine anbere ®eflalt k}erlie]^en.
$i^}pin ift, toie oben ertoäl^nt im Saläre 810 gefiorben.
^er ältefle Sol^n Aarl folgte i^m im folgenben ^affxt (am
4 3)e}ember 811) im 2;obe, obne 9lad^tommen ju Ifiattx^
laffen. SBie aber nun bie ^Regierung be£ 9leid^e2 bereinfi
georbnet tt)erben foSte, barüber toar nod^ nid^tiS befd^loffen.
®d^on toar J!arl in bie ^al^re gelommen, in benen ber
SRenfd^ füblt, bag er ein fierblidl^eiS ©efd^öpf ift. ma& ava
bem äteid^e totxhtn foDte, toenn er mit %obe abginge, be^
fd^äftigte bie SDIenfd^en lebhafter ald j[e; ^eunbe unb fjfeinbe
f))rad^en bat)on. ^^m f elbft mugte ed am bergen liegen, bie groge
1) Divisio regnoram 806 c. 9 (Soretiud @. 128): ut — bomines
uniuscmusque eonim accipiant beneficia unuscjuiqae in rcgno domini
sai et non in alterias.
240 ^tt^dfota dapittl
m
aSßlfetgenoffenfd&aft, bie er in feinem SÄetd^e gegtünbet l^tte,
m^ über fein Seben ^mva ju ftd^em. $im Spätsommer beiS
3a^re£ 813 folgte fiarl bem SBetfpiele feine« SoterS unb
@ro6t)ateriS , inbem er bie großen SSürbentr&ger beS 9lei(|eiS
um fi(| t}erfammelte, um mit il^nen befinitioe Sefd&lüjfe ju faffen.
S)ie SBererbung koar in ber ^au)}tfad&e un}toeifell^aft.
aSon ben brei göl^nen, beren (Stbttätt bur(| bie i}äpflli(|e
@anftion gei^eiligt mar, lebte nur nod^ ber britte, Subtoig,
ber bei ber il^m übertragenen äJerioaltung be2 Jtönigreid^
älquitanien bo^ aud^ Erfolge errungen l^atte. ZHefem nun
muBte bie @rbf(i^aft im (Strogen unb ®an)en jufallen. (Sine
Sc^koierigfett lag nur barin, baB t)on bem mittleren ber @&]^ne,
'^ippin ein berechtigter 9la($!omme übrig toax, \>t& Flamen«
^eml^arb, ber ni($t übergangen werben lonnte.
Seml^arb lourbe babur^ befriebigt, bafe il^m Italien,
meld^eiS fein äSater t)ertt7altet l^atte, jugefprod^en unb er felbfi
atö Aönig anerfannt lourbe. aide älnmefenben {Ummten
ben aSorf^l&gen Äarte bei. 3lur bie eine grage, bie aber
mit aüen anberen auf bad (Sngfle t)erf^mol}en koar, blieb
übrig, inloiefem bie faiferlii^e ©etoalt auf ben @rbnad^folger
übertragen Serben foDe. S)enn bafür koar {eine äSorforge
getroffen. 2)aÄ fiaifert^um, im einjig baju geeigneten 3Roment
erfd^affen, tt7ar ber perfönlid^e Seft^ Aartö beiS (Strogen, ber
an fein ßeben gefnüpft ju fein fd&ien.
S)a ift nun Aarl in ber 33erfammlung mit bem Erbieten
aufgetreten, feinen ©ol^n Submig in bie ©emeinfd&aft be«
Aaifertl^unuS aufjunel^men. S)er ©ebanfe koar unerkoartet, er
mürbe oon ber ^erfammlung als eine Eingebung ®otte2 be*
trad^tet unb mit aBgemeiner 3uftimmung aufgenommen ; benn
bamit kourben aöe Seforgnijfe gehoben, meiere über bie gort*
Jtatferltönung ^btoigi^. 241
fegung ber Senttalgetpalt, tote fte fld^ nun ge6tlbet l^atte, ge^
^egt n}erben tonnten. Dl^ne baB man in 9lom angefragt
^ätte, jögerte bet Aaifet nid^t, feinen 6ol^n mit bem S)iabem
}U fc^müden, koie ba^S in Sonftantinopel ]^ett6mmli($ mar. @^
fonnte lein QtDiiUl fein, bafe mit biefer ©rl^ebung aud& bie
erblid^e ^ad^folge Sublcigd t}erbunben fein tperbe. 3u>^&^f^
tourbe il^m koieber geftattet, in fein aquitanifd^eiS Steid^ jurttd"
jugel^en ^). 9Benn man biefen Uebergang ber l^öd^ften @€toalt
avi& ber gerne ber S^ittn betrad^tet, fo tann man bod^
ben 3^^if^l tti<%t jurüdf^alten, ob bie Autorität in biefer gorm
be^au^tet tt)erben toitrbe, ni^t aQein megen beiS äSed^felS ber
5ßer|önlid^f eiten , fonbem in golge ber ©d&ioierigfeit, bie in
ber ©ad&e felbft lag. S)a6 bie 3wf^änbe, »ie pe jeftt ein*
geriddtet toaren, auf immer befeftigt gemefen voattn unb fo
ben }u!llnfttgen äBeltereigniffen l^ätten entgegengefftl^rt toerben
lönnen, lägt ftd^ nid^t bel^aupten. @]^er baS ©egentl^eil
Sie l^ätte fid^ aud^ nur beuten laffen, baB bie @tammeiS'
ibeen, tocldf;e bie frühere ^txt bel^enfd^ten unb jeftt unterbrüdft
1) SBir ^obett über biefe iSorgonge eine fe^r «idgefd^müdte ^{(u^n^t
in ber Vita Lndovici üon S^eganud c. 6 (Script. II <S. 591). 2)anad^ foll
Staxi feinem l^o^ne an bem ^od^altar gute Siegeln für bie SRegienmgoorgef (^rieben
unb i^n feierlid^ geftogt l^ben, ob er biefelben ^ befolgen gebenle, fte m&ren
gtei^fam bie Sebingnngen ber @r^bnng ^ixm Äaifert^um gemefen; nad^ ab*
gelegtem Serfpred^en ^e bann Aaifer Stccti feinen ^^n aufgeforbert, ftd^ bie
j^nme felbfi ouf§nfe^en. ^ Dermut^, baß biefe (Sr^a^Iung nad^ ber erflen
(S^couhoration bed Aoifer Submig jufammengefleflt morben ifi in bereu eigenfiem
@inne. 3n ben amtatiftifc^en ^fjeid^nungen (SginbarbiS ^t di ). 3- 818:
coronam illi imposuit et imperialis nominis sibi consortcm fecit(8cr.
I. @. 200, 13). 3^ ber $ita c. 30 mit einer geringen ^bmeic^ung: imposito
capiti ejns diademate imperatorem et aug^stum jussit appellari. iSinige
(leine Slbmeid^ungen fommen im Cluronicon Moissiacense üor. 2)aiS einzig
«^ic^ere ifl, ftd^ an (Sginl^arb )u Ratten, ber ^ier DoQfommen glaubmärbig ift.
b. % a n { e , SBettgef^t^te. V. 2. 1.— 3. «ufl. 16
242 ^eije^nted (IcapM,
tDOtben tparett, ftd^ ntd^t »Heber erl^eben foOten, fobalb fte
3eit ttttb Sflaum fanben.
3)aiS fpätere @uro)}a l^t ft^ eigetttUd^ oud bem S)ut$''
brud^ biefer Oppofttiott ber @tdmtne unb il^ter Dbetl^&uvtet
enttoidfelt Sffiie l^ätte fid^ femer benlett laifeti, ba§ bie S5er^
einigung ber geiftltd^en unb tDeltli^en ©etoalt toie fte unter
jtarl }u @tanbe gefommen toax, ftd^ ungetnt erl^alten foDte.
köpfte nHe ^abrian I. unb Seo III. fonnte i& nid^t immer
geben. Unb koie nun bie geiftUd^e ©etoalt il^re unabl^dngige
@runblage b^tte, fo bürfte bie äSiebererl^ebung il^rer alten
älnfprüd^e nid^t t)on t)orn]^erein atö äBtUtür unb Ufurpation be^
trad^tet toerben, jie toar bi« auf einen gettnffen ®rab unDer»
meiblid^. aber aud^ felbfl bie @tn^eit \>t& ^arftentbum« lieg
ftd^ t}orauSftd^tlid(i nid^t bel^aupten. S)ie Slnfprüd^e beiS @rb'
red^td, n}eld^e unter Jtarl 3JlarteO[ bie Dberbanb bel^alten,
fid^ bann juerfl unter $ip))in, ber entfiel^enben @in^eit ent*
gegengefe^t b<^tten unb unter Aarl nur burd^ einen 3uf<^Qf
ben frül^en Sob feinei^ ©ruberiS befeitigt, aber Don i^m
felbfi in feinem erften X^eilungaenttourf ausgiebig berüdt*
ftd^tigt morben maren^ mußten fid^ bei ber näd^flen ®ene^
ration n)ieber regen. SEBie aber toäre bann ber ©el^orfam
ber untergeorbneten äJlad^tl^aber }u ern}arten gen)efen. Sßenn
3lDeiS }ufammenn}irf te : eine @nt)n)eiung unter ben ^nl^abem
ber })'6ä)fitn ©emalt felbft, ein Srud^ jiüifd^en @taat unb Jtird^e,
eine Srl^ebung ber eingebomen 3been beiS Stammet unb ber
3flationalitdt , fo lagen barin bie ÜWomente ber Setoegungen,
toeld&e in ben folgenben Sal^rl^unberten in ©üibenj traten,
aßan barf bieö nid^t einfeitig wn ben ^el^lem l^erleiten, meldte
begangen toerben tonnten unb begangen tootitn ftnb. @iS lag
in ber Sflatur ber S)inge unb, toenn toir fo fagen bürfen, t& toar
Su^ftd^tm in bie gols'snt. 243
^leid^fam eine 93ebingung für bte Sortenttt)i(Ilüng ber SBelt^
gef($i(Ie. 93on ber germantf^en ober romantfd^en 9lationalttät
mar überl^upt unter Jtarl toenig bie Siebe. @2 ifl todfx, er
)}ereinigte bie Stämme, aber ni^t a\& fold^e, fonbern nur in
ber 3bee ber l^öd^ßen @ett)alt uberl^aupt, bie ^xäf Aber ade
Sänber erjiredfte unb ber fie ftd^ nur hierin anfd^loffen.
äRugten ftd^ nid^t anä) bie @tammedfonberungen regen
unb aUmäl^lid^ icieber entfalten , bef onberiS tpenn bie ^en^
fd^aft über bie ®renibe}irle jtpeifelbaft tpurbe ober ftd^ in
il^r @egent]^eil umfe^te.
^urd^ biefe Setrad^tungen meine id^ nid^t etma, bad
iBerbienfl bed großen SRanneS ju fd^m&lern; bieS tritt baburd^
nod^ mel^r xn^ Sid^t, benn er mar ti bod^, ber biefe @lemente
vereinigte unb i^nen bad Gepräge einer b^d^ften, mit ber
Aird^e t}erbänbeten meltlid^en ®etpalt unau£löfd^Ud^ aufbrüdfte.
3)05$ tarolingifd^e Sleid^ iß bie @runblage anberer 9teid^e ge^
toorben, bie ben kontinent umfaffen. 2)ie Sentralgetoalt,
meldte Jiarl gegrünbet l^atte, tonnte t}erfd^tpinben , aber bie
SSöCIerfd^aften , bie fie umfd^lo^, bie lebenbigen Äräfte in
ber Umbilbung, bie er i^nen gegeben, mugten il^n überleben.
Jtarl ber @ro6e ifi nid^t aDein ber SSorgänger ber jlönige
einjelner Sleic^e; er iji ber ?atriard& be« kontinent*, beffen
innere Snttoidlungen eben auf bem 99oben ertoud^fen, ben er
gegrünbet b^tte.
Siner befonberen Sl^aratteriflif bebarf ed eigentlid^ bei
Aarl bem ©rogen nid^t. S)ie ©efd^icbte feineiS perfönlid^en
Seben« liegt in feinen ^anblungen, il^rer Slufeinanberfolge,
^egrünbung unb Sebeutung. Wtan barf il^m nid^t bie ®e<
nialität feineiS Sateri^, ber neue aDumfaffenbe politifd^e Kom-
binationen begrünbete, }ufd^reiben, aud^ nid^t bie felbft einem
16*
244 IMerae^nted (Kapitel.
flatteren ^einbe gegenüber aUejett fii^lagfertige ^Itung fdned
@rogt)ater2, eine @d^la4it t)on $i)itieri$ l^at et nid^t getoonnen.
älbet feine ^egd}äge }eugen wn angebotenem fitategifd^en
^lent unb in bet S)urd^fii^rung ht^ poUttfd^en S^flenu^
feines SSatetS mat et bod^ Original. @t Ue^ bie S)inge
fontmen, bann etgtiff et ben redeten äRontent, um feinen
@tfolg }U jid&etn. 3n bet immet gefäl^tbeten ©tettung, bie
et inne l^tte, beb)a^tte et eine innete ^tul^e, bie il^m geflattete
ben SdM nad^ t)etfd^iebenen Seiten )u tid^ten, unb toal^tenb
et taS eine audfül^tte, bad anbete t)or}ubeteiten. Mt& toat
bei il^m Uebetlegung , golgetid^tigfeit, Umfaffung; et fotgte
bafüt, bag Mt&, toa» et t^at, geted^tfettigt etfd^ien. Aatt toax
bet obetfte Ätiegäl^ett, bet Äit^e etgeben, abet ni^t bienftbot,
et übte ba« Slid&tctamt in l^öd&jiet Snfianj unetbittlid^ bi»
jum äSotkoutf beiS Slut))etgiegen« auj$, }ugleid^ leitete et bie
älbminifttation eined gtogen äleid^ed mit butd^gtetfenbet Um«
fid^t, — ein l^etoifc^et ttebettoinbet, ein $ettfd&et, bet feinen
SBibetfptud^ etttug; bann abet Sanbe^S^jatet. (St l^atte Sinn
füt bie aSettoaltung im ©injelnen 3n einem feinet beril|)mte'
ften ®apitulate etfdjieint et atö ©tofegtunbbefi^et, alle 3toeige
bet £anbkDitt^fd^aft umfaßt et mit einge^enbet Sotgfalt, ben
@efid(|tiS))un!ten gemäg, in benen et lebte. ®in ed^tet ®tt*
mane, bet ben Sanbbefi^ mit bem 3in)>^num in ^etblnbung
btad^te. @g giebt eine angebotene @abt §u ^ettfd^en unb ju
tegieten; Äatl befafe fxe toie feiten ein anbetet ©etoaltl^abet.
3n aDem, n)a8 et tl^t, nimmt man ben 3nt)>ute bet @egen^
toatt tt7a^t, jugleid^ bie 6onfett>ation be2 9Setgangenen unb
einen allgemeinen Ueberblidf, bet in bie 3«^^^!* ^^*^t-
ein ted^te« a)enhnal füt il^n ift bet SRünflet ju Sladj^n,
bet thtn in ben 3^iten gebaut motben ifl, oiä fid^ fein @to|'
C^^arafterjttge. 245
tönigtl^um in ein Aaifettl^um t)ettt)anbelte. Sine Slad^bilbung
bv}anttnif$^italientfd^er SBauten, bod^ t)on einem einl^eimifii^en
^eifler, Obo, auSgefäl^tt, sugleid^ @d^logfa))eDe unb ®xaf>*
monument. 9Ran tPitb batin an bie $agia Sophia er^
innett, glaubt aber auf ber anbeten Seite bie atd^iteftonifc^en
9Rotit)e, bie jut (Sttid^tung fpätetet S)ome gefäl^tt l^aben,
jtt etfennen*).
2)ie bominitenbe ®emalt, bie Aatl befaB unb audilbte,
l^inbette il^n nid^t, nad^ aSen Seiten ^in Suge unb Sinn
offen }u l^alten. ^n\>tm et an bie Stette bet tömifd&en 3m«
petatoten ttat, nal^m et bie 9tefte bet alten Sitetatut mit
nait)et SBigbegietbe untet feine $toteItion. 3^bem et ha&
StammeiStoefen in @etmanien setfiötte, bel^ielt et bod^ Sinn
für bie getmanifd^e $oefie; et betete nad^ bem Aitd^entitwS
in lateinifd^et, )ugleid^ abet aud^ in feines $et)eni$ S^btunfi
in beutfdbet Sptad^e. @t tonnte ftd^ mit bem laifetlid^en
Output fd^müdfen, abet et )og bod^ bie ft&ntifd^e Xtad^t jebet
anbeten öot. SBei feinen ftiegetifd^en Untctnel^mungen t)et-
gag et bod^ feinet igäu0ltd^leit nid^t. SBit gebadeten feined
AtiegiSbetid^ted an feine {toeite ©emal^lin, beim Xobe feinet
etften fielen i^m fdbtDete X^t&nen jmifd^en Sd^ilb unb Sd^tDett
^tab. 6t l^at fid^ il^tem Sinflug nid^t gan) entjogen. ^ilbe^
gatbe, bie Sd^tpäbin, k}ettt7enbete ftd^ immet ju ®unfien bet
milbeten, bie ^anlin ^afhaba füt bie l^ätteten äRagtegeln.
Seine btitte @ema]^lin, Siutgatbe, bie et nut ein paat ^al)xt
befag, tDitb l^uptf&d^lid^ megen il^tet teligi&fen ©eftnnung
getil^mt. S)em Aaifet ftnb me^tete natätUd^e Jtinbet gAoten
tDOtben, bie jum 3:^eil nod^ jung maten, als et flatb. €t
empfahl fie bet gtttfotge feine« Sftad&folget« Subtoig.
1) @(^naafe, ^»ef^i^te ber Mlbenben Stuart 2. ^. III ®. 581 91. 1.
246 fBkc^riM d^apiteL
3n bcn \paUxtn Qal^ren feine« fiebert« f)klt er ftd& am
meiften in Stadien auf. 9lid^t aDein butd^ bie central'^
geo8ta)}]^ifd^e Sage, fonbem aud^ burd^ bie toamten Säber
unb bie 9lad^barfd^aft großer S^xgbbejirle tputbe er an biefe
Dertlid^teitgefeffelt. SBon aUeräBelttourbe er bafelbfl aufgefud^t,
toai benn bie 3<^^t6fid^er fleiBifl t>ttitxä)mn. @r liebte t&,
^rembe bei fid^ }u feigen unb t)erfantmelte n)0^l )utt)eilen bie
eingetroffenen }u großen ©afigeboten, in ber Siegel aber be^
fd^rän!te er fld^ auf feine l^&udlid^en Umgebungen. äRan fa^
i^n, feine Söl^ne }ur @eite, }ur $iaQh auSreiten. hinter il^nen
folgten bie 3:öd^ter, bie er nid^t k}er]^eirat^en mod^te. SRan
fagte, er l^abe ftc^ nid^t wn ll^nen trennen mütn, rocA la
fel^r begreiflid^ toäre. über e« gab aud^ 9liemanb, mit bem
er fie l^&tte )otxmäyitn ffinnen, ol^ne Slnfprild^e }u ertoedfen,
bie il^m unerträglid^ toaren.
@r toax loertraulid^ mit jebermann, einfa^, unfd^toer }u
getoinnen unb }Ut}etIä{ftg in ber einmal gefaxten ©efinnung ^),
tDxc fid^ ben!en lägt ber ®egenf}anb ber allgemeinen Ser^
el^rung, eine l^o^e ®eßalt t)on ftarfem @lieberbau, bem nur
ber Alang feiner €timme nid^t t)oIlfommen entfprad^. @r
erfd^ien e^rtoürbig in feinem greifen ^aupt^aar, modele er
ftel^en ober ftften.
älber bad größte inbiioibueHe fieben ift bod|^ nur ein
aßoment in ber SSerfled^tung be« allgemeinen fieben«. 9lod^
glaubte man nid^t, bag ber £obe«fa(I, auf ben man ftd^
1) 2)ie Büge, für meiere {td^ feine $ara0eleii anS ber attni Q^efd^id^te
finben' ftnb bei (Sgin^arb befonbenS glaubmürbig , fo ^gt cB g. 9. bd
©ueton ooit 9lugafhi9: er ^abe ftc^ nic^t leicht ju freuubfc^aftlid^m 9er-
flänbnig geeinigt, t>a& einmal gef(!^loffene aber fefige^lten; (Sgin^arb fagt Don
5larl (c. 19): er ^abe feine ^eunbfd^aften lei(4t gef^Ioffen unb fefllgel^alten
(3aff6 IV @. 502).
«ebciiÄoibe. ; 247
t)Otbeteitete, fo nal^e 6et)0tf}el^. Jtarl l^at ftd^ nod^ einmal
}ur Sag!t> begeben. iBalb nad^ feinet SRfldtel^r aber im
3lot>mbtx 818 ifl er üon einem f^ieber überfallen Sorben,
beffen er ftd^ burd^ Sntl^altfamteit )u entlebigen meinte, bem
ifl er aber am 28. 3^nuar 814 erlegen.
ttngefäl^r einen SRonat nad^ bem Xobe RaxUi erfd^ien
Subtoig, um feine (Srbfd^aft anjutreten.
TlnaUfUn,
I. S^x (Sej^i^tc bct ©tübexung öon ©^rien
unb Sfcxufalem.
Sie atQbi{($e Sef($i($tf($teibung l^at an unb für jtc^
einen )mie|ad^en Sl^aroltei. Cinmal befielt jte qu8 9[ufaei4*
nungen üon 9lad^nd^ten, meldte, butd^ münblid^e Sxlunbigungen
^ufammmgebrad^t , aud^ bie 9lottd il^tei^ Utfprungd entl^alten.
60 Derl^alt ed {^c^ mit ber ältefien Sefd^id^te Wol^ammebd
felbfl, bie erfl anbertl^alb ^^^tl^unbette nad^ feinem £obe bon
3bn 38l^a( jufammengeflellt uotben ift. &8 gefd^al^ unter
ben 9lbbQftben auf Setanlaffung beS Sl^alifen ai-^JDtanfuT.
Set älutot fd^5))ft feine Informationen au8 ben SBerid^ten,
toeld^e münbUd^ auf il^n gelommen uaren; er giebt aUentl^alben
bie Saugen an, benen er folgt; toix erfal^ren mit ben Z^atfad^en
felbfl bie %rt unb SBeife, xoit xfftt ftunbe bon bem einen &t»
fd^Ied^t jum anbem ftd^ fortge))fIanat l^at. 3n ber 9latur ber
@a(!^e liegt, ba^ e8 babei nic^t an S^^if^ln unb SBiberfprüd^en,
an ©agenl^aftem unb Unglaublichem fel^Ien fann. aber loie bie
Arbeit Dor unS liegt in einer 9tebaftion Don anberer $anb, bie
jebod^ an bem äSerfe nid^td önbrrte, flögt fte 93ertrauen ein.
Selbfl bie eingaben ber 3^ugniffe bienen l^ier unb ba au il^er
Äritif.
Sie SBunbergefd^id^ten flammen meiflend aud untergeorb*
neten Greifen; Sfreigelaffene unb anbere ^audgenoffen allerlei
%rt werben bafür angefül^rt. S^t bie Sfiction iener lounber-
lid^en gfal^rten nad^ 3erufalem ober gar gen ^immel finb offen-
bar Sludlegungen einiger ftoranfleOen maggebenb geloefen. Un»
m5glid^ aber lann il^nen ber älutor loirllid^e 9lealit&t suge«
fd^rieben l^aben. Senn bad einzige 3^ugmg, baS als fold^eS
252 Slnateften.
gelten lönnte, bad ber %f($a, ber f))äteten (Semol^Un Wol^am-
meb8, Befagt bod^ nur : ))eif önlic^ fei ber $to))]§et anmefenb, nur
fein ®eiß fei auf Steifen geioefen^).
S)ei gelel^rtefte unb audfül^rlid^fte unter ben Siograpl^en
^ol^ammebd 6))renger, ber 3bn 3if)al l^erabfe^t, fteQt ni(%t in
aibrebe, bag in ben ^ittl^eilungen, bie auf Slifd^a jurüdgefül^rt
werben, ft(!^ toetblic^er @eift unb tt)eiMi(!^e Sluffaffung berratl^e;
unb bie 9la(!^fo(ger Sprengers l^aben bie Autorität bel^ 3bn 3d^af
loieber in DoQem 3Ra|e anerlannt.
2)ad SBerl SBafibid, ftitab al anagl^a^i, toeld^ed äBeU-
^aufen in einer Ueberfe^ung, bie bo(^ ^ugleid^ Ueberarbeitung
ift, publicirt l^at, berul^t faft burd^aud auf 3bn ^dl^al. Aud^
aibulfeba l^at il^n bei feiner @efd^id^te Wol^ammebd , einem fel^r
el^rentoert^en äBerfe, bem baft Slbenblanb feine eifte ftunbe bon
SRol^ammeb berbanit, bielfad^ benu^t. 3m ungemeinen ber-
bient 3bn ^dl^al ol^ne 3^^if^I SSertrauen unb Stubium. 6r
berbinbet bienenl^aften Sammlerfleig mit Unparteilid^Ieit , info«
fem fold^e bie Slnerlennung bed ^ropl^etentl^umd in Wol^ammeb
flberl^aupt sulä|t. Selbft bad abbaftbifd^e Sntereffe tritt barin
nid^t übertoiegenb l^erbor.
9lod^ eine anbere Xrt bon @efd^id^tfd^reibung bilbete fid^ aber
bei ben Arabern in bem ftegreid^en Jtampfe gegen bie Slnberd-
gläubigen, bie ^erfer unb befonberS bie Slömer, beinal^e un*
tniQffirlid^ aud. Sie ftro|t bon einem patriotifd^en ©elbftgefül^I,
iDeld^ed nid^t ben geringften ^Ratel an ben ^oSlimen bulben
tnitt, bagegen bie SSerbienfte il^rer @egner tief l^erabfe^t. <ün
Seifpiel babon giebt bie bon Sprenger mitgetl^eilte Sr^ftl^Iung
3bn Saabs ^) über bie Sd^Iad^t bon Wuta (2)ad geben unb bie
Seigre bed ^Dlol^ammab III. S. 291 ff.). Sßir fönnen biefelbe
mit einem auberWfpgen gried^ifc^en SBerid^t, ber fld^ in ber
Sammlung bed Il^eopl^aneÄ pnbet, berflleid^en (/^QoyoyQatpia j. 3.
b. ©. 6123 S, 335,13 ed. de Boor). 2Bie mir ba lefen,
l^atte ^ol^ammeb bier (Smire aufgefteQt, um bie arabifd^en
1) einer au3 ber gfamilie ^bu 93efrS :^at mit txfi%ii, m]d)a
fyibt aefagt: ^o^ammebd Stbxpn touxht nt4t tjetmtgt, fonbern @ott
lieg feinen ®eift reifen (in ber Ucberle^unQ t)on äDeil T S. 198, 199).
2) ^bu ^bbaOa^ ^o^antmeb 3[bn Saab 3[bn 'Utani toar Sd^tUer
unb SeftetAr (katib) äBaübte; er flatb au Sagbab 845 u. %e.
3ut ®t^diiä)it ber Eroberung üon «Serien unb Senifalem. 253
Stämme )U befämpfen, toelc^e 3um Q^^rißentl^um übergegangen
tOQten (roi^ nokfjLUiy to{>^ ?$ lAqdßioy yipovg XQiariavoi&g), an
einem fettig gel^altenen Soge tooUten bie WoSlime bie d^rtfl-
lid^en Stober angreifen. S)at)on l^ört ber Sicariud Sl^eoboniS,
ber militftrifd^e Sefel^Idl^aber in biefen @cgenben, burd^ einen
Saracenen felbfl unb befd^lie^t bem gut)or3utommen. 9n
bem t)orau8 Beftimmten £age fammelt er aQe 3:ru))pen unb
fiberfaat bie Wodlime. (Sr erfd^Idgt brei (Smtre, ber bierte,
ßl^alib, entpiel^t (335 1. 25 : i^X^t öi dg d^ugäg 6 XaXiSogy
^y Xfyovai T'^y jtid/aiQay toü &eoii), aifo nic^t gegen baS
römifd^e Jtriegdl^eer mar ha% Untemel^men Wol^ammebd gerid^tet,
fonbern gegen bie arabifd^en Zribud, bie ^um Sl^riflentl^um
übergetreten maren. & fd^eiterte boQtommen.
äluS biefer 9lieberlage mac^t nun 3bn @aab einen Sieg,
ber burd^ gl^alib erfod^ten mirb. 2)em gel^t bie unglaub«
lid^e 9el^au))tung boraud, SRol^ammeb l^abe einen Sefanbten
nad^ Serien gefd^idCt, entmeber ben jtaifer felbft ober ben Statt'
l^alter aufauforbem, bem 3d(am beizutreten. 3)er ®efanbte mirb
ermorbet unb ^mar burd^ einen Sl^affanibenl^&uptling Sd^oral^b^I.
(Segen biefen aunäd^fl Iä|t ÜRol^ammeb 3000 atann unter brei
Sül^rem borrüden, um ben £ob feinel^ @efanbten au rftd^en.
Sd^oral^b^I fammelt 100 000 ^ann um ftd^. Unterbeffen rüdt
aui^ ein laiferlid^ed ^m, ebenfaDS 100 000 SRann flarl, aud^
gro^ent^eild au8 arabifd^en St&mmen aufammengefe^t, ind gfelb.
anfangs a^^if^t^^ftr ob nid^t $ü(fe Dom ^ropl^eten au erbitten
fei, rüdCen bie Wodlime bod^ t)ormftrt8 unb treffen bei ^uta
5ftlid^ bom tobten Weere auf ein ))rftd^tig mit SBaffen unb
Sd^mud audgerüfleteS faiferlid^ed $eer. Sie befd^Iie^en au
lämpfen. Sel^r auSfül^rlid^ unb glanaenb merben bie f)elben-
traten ber modlimifd^en gfül^rer gefd^ilbert. Der le^te bon ben
breien ))re^t, nad^bem i^m bie ^ftnbe abgel^auen ftnb, bie gfal^ne
mit ben Slrmen an bie SBruft. Sr mirb getbbtet, aber ein Vit*
binat ergreift bie Qfal^ne, pflanat fie im 99oben auf unb giebt
fte ß^alib, ber bann fteben Alingen an ben geinben a^tbrid^t
unb baS Sd^lad^tfelb ftegreid^ itf^aupM, mäl^renb er bod^ nad^
einer anberen arabifd^en Srabition, bie ftd^ bei ^in Si^f^al finbet,
nur ben Uebrigen bie Slbglid^Ieit beS 9tüd(augd erfäm))ft (in
ber Ueberfe^ung bon äSeil II, S. 184). 3d^ beule: lein SDlenfd^
1
254 ^tnalelten.
iDttb ^metfeln, ba| bei gTtet^tfd^en (St^äl^Iung bei SSox^ug ge*
bü^Tt. Sie ifl einfach, faci^gernftg unb loal^tfd^eiiilid^. Sie
atabifc^e ttftgt ba8 gabel^afte unb Unglaublid^e aux Sd^au.
ÜRol^ammeb fott fogar tion Webina aud ba8 Sd^tad^tfelb gefe^en
l^aben. 2Bir mütbett und auf feflem Soben befinben, toenn toir
in bet Sergleid^ung ber grie($ifd^en unb arabifd^en 9eri($te auf
biefe SBeife foxtfal^en Unnten. Sber bie ®neä^tn fd^miegen
liebet, tt)o fie nid^t ftegten: il^xe 99etid^te toeiben einftlbig unb
un^uxeid^enb. S)agegen entmidelte ftd^ nun bie axabifd^e ®ef(^id^t»
fd^teibung mit ben @iegen felbft, meldte aQe (Sttoaxtungen
übextxafen unb bex Segenftanb patxtotifd^ex unb xeligiöfex
Kul^mtebigfeit touxben. 93ei ben %xabexn enttoidEelte ftd§ eine
eigentpmlid^e 91x1 l^iftoxifci^px Sxaäl^Iung. Sie bexul^t
baxauf , bog bei bem gefeUfd^afilic^en ^txlt^x bie Cx^äl^Iung
ton Segebenl^eiten , toeld^e ben nationalen Slul^m ausmachten
unb bem Setbftgefül^t @enüge tl^aten, einen iRang einnal^m,
mie anbetmöttd bie muftfalifd^en unb fcenifd^en Sxg5|Iidb(eiten.
9Ran bilbete fic!^ basu aud, memoxitte ben Stoff, gab fld^ aQe
üRü^e, buxd^ lebenbigen ^udbxudC ben ^ötex fefl^ul^atten unb
fleEte fie bann aufammen^). 9luf ehalte SBal^t^eit touxbe babei
nid^t fo biel StüdEftd^t genommen, toie auf ben ))attiotifc^en ßffelt.
Siefem ftxeife nun ge^öxen bie aal^txeid^en äBexte an, toeld^e
ben Flamen SQitalibid txagen. Sie fd^ilbexn bie Sxobexungen,
bie in ben tiexfd^iebenen ^xobinjen gemad^t tt)otben finb, t)on
Serien, äleg^pten, 9(xmenien, Wefopotamien , Sl^orafan, ftabul
unb anbexen Sanbfd^aften.
SBafibi, bex in ben legten S)ecennien beS ad^ten unb ben
exften bed neunten ^al^tl^unbextd lebte unb fd^xieb, ^at fo ted^t
ben Xon getxoffen, meld^ex bet Sxinnexung an eine gxo^e 6pod§e,
bie t)ox ftuxaem Dexgangen max, entfptad^^). Seine äßette finb
unaäl^Iige ^al abgefd^tieben unb nid^t fetten offenbat intex))oIixt
moxben. 3utoei(en toeig man nid^t, ob man ein ädgted Sßttt
1) Snotbtmann in bex Einleitung gu ^att^olb ®eorg 92iebu^xd
Uebcxfe^unfl bet ®ef4i4te bet (Eroberung t)on SRefopotamien unb ^tmenien
Don Ornat el SEBafibt, @. X.
2) ^bu ^bbaUa^ SJto^ammeb ^en Omar aU2Ba!ibt toat im Saläre
180 b. $. 747 u. ä[. au SRebina geboren; er ftarb au Sagbab im ^al^te
207 b. ^. 823 u. «.
3ur ®efc!^id^te ber ©roberung öon @^rien unb JJcmfalcm. 255
bed alten SBafibi Dox fid^ l^at, ober ein butd^aud unteTgefd^obened.
9lamentti(^ ift S)ad mit 6inem äBerfe bex ^aü, bem übet bie
(Srobetung t^on Serien, ba8 a^^at oft afö $feubo>3BaKbt be-
aeid^net, beffen 3nl^alt abet üon aOen am meiften t^exbreitet
n)orben ifl.
Sud bet boblejanitd^en 93ibltotl^eI gu £)||orb, auS »eld^et
guetft SLbulfeba bem älbenblanb mitgetl^eilt uuxbe, ifi aud^ el«
SBatibi l^etooTgegangen au8 einem SRanufttil^t beS großen Slngli«
lanexS ßxgbifd^of Saub. (Sin Sxongofe, 3ean @agntex , bex aum
älngUIanidmud übexgetteten uax, l^at bad eifte Sßext l^exaudgegeben,
Simon Odlfg, $xofejfox bex axabtf($en Spxad^e in £)|fotb, bad
gloeite in fxeiex Säeaxbeitung publicixt^). 3n biefex gfi'^m ift ed
in bex abenbUnbtfd^en Sitexatux aufgenommen tooxben unb l^at
ben fixö^ten (Sifolg gel^abt. SBeld^ei l^iftoxifdge äBextl^ ift il^m
obex beizulegen ? 9}on bem Oxigtnal ift mix nux ein ^xagment
in bex Uebexfe^ung belannt geiooxben , toeld^eS in bem Journal
asiatique (I Paris 1822, @. 16—27) Slufnal^me gefunben l^at.
(Dhörar, fils d'Al-Azwar, extrait du livre intitulä: Ck)nqudte
de la Syrie par Al-Wakedy, traduit de Tarabe par Grangeret
de Lagrange.)
Sd ifl bon einem füx eine l^iftoxifd^e ^tttl^eilung l^öd^fl
augexoxbentlid^en ^[nl^aU. Sd entl^&It eine Staöl^Iung übex bad
gefd^loiftexUd^e 93ex^ältni| Sl^exaxS unb jt^ula^, bexen aud^
bei Odle^ gebadet mixb, bed exftexen mit befonbexex SSoxliebe.
Sie Sc^meßex ift ebenfo fxiegexifd^ geftnnt, loie bex
Sxubet; augleid^ abex a^ifit fte eine Hinneigung au bemfelben
auf bem @xunbe xeligi5fex unb |)atxiotif(!^ex @eftnnungen, loeld^e
aQe il^xe Sefül^le bel^exxfd^en. S)]^exax ift in (Sefangenfd^aft ge*
xat^en. S)ad ®tüdE entl^ält üox aEem bie ftlagen feinex
©d^meflex übex ben SSexIufl, bie man, fo lang fie auc^ ftnb,
bo^ mit SSexgnügen lieft, fo Doxtxefflic!^ finb fte buxd^bad^t unb
miebexgegeben. 3)ann folgt in bem gxagment eine Cxaftl^lung
übex bie SSoxftellung be8 (Befangenen beim ftatfex ^exafliud. bex
fic^ in Slntiod^ien aufhält, bie ein @txeiflid^t auf bie gxogen
l^ifioxifd^en »ex^ältniffe »ixft.
1) The history of the Saracens by Simon Ockley 2 yoI.
BOG. edit. London 1718. gfüx ben etflen 9)anb bilbet bad untex bem
9(ainen bed ä8afibi etl^altene 2Bex! bie Doxne^mfte (Stunblage.
256 Snaleften.
SuffaUenb ifl bod^, bQ| getabe bie 9Kte ))etfönlid^n llutet»
iDÜtftgleit, tDÜä^t Slle^anbex htm (Siogen unb ben 9l5mem bott
ben Slftaten aufgebrungen tourben, l^tet bad ^Slotio bilben, bom
ftaifet abaufaEen. Sd tuaren eben %taBex, bie ft(^ nid^t
untettoarfen. Dl^etat toirb buid^ einen gfreunb, einen Sl^tiflen,
ber aum 3dlam übetgetteten toax, aber bieg no(^ t^etborgen
l^ftlt, bom £obe gerettet. St finbet (Selegenl^eit , jUd^ einem
modlimifd^en Raufen, ber bie Sried^en bel&mpft, an^ufd^lie^en.
3nbem er l^ier eine fuxd^tbate Städte ausübt, immer unter bem
SButl^gefd^rei : ,, Städte für Sl^erar", nimmt er in bem Raufen,
bem et ftd^ angefd^Ioffen l^at, einen Steiter loal^r, ber ebenfaüd
bie tQ))ferften Sl^aten t^oUaiel^t. 3nbem er benfelben ind Sluge
fa^t, erfennt er, ba^ eS feine Sd^luefler ift. Ser gfreube bed
SBieberfel^end tt)irb aber nur ein flüd^tiger Woment getoibmet.
bereinigt flür^en fie in ben ftam|)f; bie ^oSlime erfechten
einen üoQflftnbigen 6ieg über bie Sl^riften, ber bann nid^t toenig
ba^u beiträgt, ben Jtaifer jur gflud^t i^on Sntiod^ien nad^ Son«
ftantinopel 5u t)erm5gen. S)ad ganae @tüd( l^at offenbar einen
|)]^antaftiid^en &)axalin ; eS ift ein bid^terif d^er Srgu^ , ber ftd^
ben 99egebenl^eiten anfd^tie^t, aber fte bod^ eigentlid^ nad^ 9e«
lieben geflaltet. 3d^ bin nid^t im Staube, bad ganje, bem
el-2BaIibi augefd^riebene äBerl au prüfen, aber, toaS Xdix aud
ben SDlittl^eilungen OdEle^d aU ben ^nl^^It beffelben entne^*
men, trägt bo(^ aud^ überall ben Sl^aratter einer mel^r poeti«
fd^en als l^tftorifd^en Sluffaffung. '
ä3on jenen faft unteiQIürlid^en Begegnungen ber arabifd^en
Stömme auf beiben Seiten, auS benen ber ftrieg entfprungen
ift, finben tt)ir in biefem äBerfe nid^tS. S)er Jhieg loirb bon
Sbu 9e!r mit ber Crdärung unternommen, ba^ er gefonnen
fei, bie loal^ren @läubigen nod^ Serien au fenben, um ed ben
Ungläubigen auS ben ^änben au reiben, loie baS fd^on Wo»
l^ammeb beabfid^tigt ^abe. S)ie (gläubigen fammeln fid^ in
großen Sdgaaren in Vlebina. 9lbu 93etr, ber neben ben gfül^=
rern, meldte au $ferb finb, au Sfu^ einl^erf d^reitet , ]§ält i^nen
bon einem tg)ügel eine Slnrebe, in ber er (Sott bittet, fte mit
SDlutl^ audaurüflen unb nid^t au ®runbe gelten au laffen.
SBie 9lbu SSefr Don ber einen, fo ruftet ftd^ ^eraüiuS bon
ber anberen Seite, feine Gruppen mexben aber meiftenS autüdC»
Qvcc ®t\ä)\ä)it ber <&obenmg Don 0^en unD Sciufaletn. 257
gef($Iagen. 2)qS eigentliche 3ntete{fe Beginnt eifl Bei bet 39e'
lagerung üon IBoflta , luo S^alib ouS 3tal aBBerufen, Bei bem
ntoölimifd&en $eere eintrifft (I. 6. 32). S)ie «Bfld&t ber
UeBetgoBe gel^t aBer l^ier nici^t, toie anbeten glauBtoütbigen
UeBerliefetungen hu]ol%t^), t)om SSoIIe aud, fonbexn t^on bem
Sffll^ter 9tomanuS. g^alib ifl eine ^elbengeftalt erftex @rö^e ^),
neben il^m tritt bann jener 2)]^erat auf , ben baS oBenermft^nte
f^fragment Betraf, ^n ßl^alib bereinigt fic^ ^elbenmutl^, SeiBe^
flftrle nnb monotl^eiftifd^er (BlauBenSeifec, ber ftc^ je^t gegen bie
@rie($en luenbet. 3Rxt einem gräIo-r5mifd^en ^eerfül^rer SBerban
fommt e8 einmal au einem S^i^S^fP^^^r ^^ totXi^tm au($ baS
Stedgt auf Serien erörtert luirb, Bi8 ftd^ bie Unterrebung in
einen 3^^i(Qntpf umfe^t. Sl^alib umfaßt ben auf fein Segen-
gefftl ftd^ lel^nenben 3t5mer unb brel^t il^n um unb um, benn er
^at erfal^ren, ba^ bie Sinlabung )U ber Unterrebung nur barauf
Bered^net gett)efen fei, il^n ju üBerfaQen. Sin (Setümmel ent-
fielet, in n^eld^em bem 9i5mer ber Stop] aBgefc^Iagen toirb. 9ludg
Sl^erar erfd^rint Bei biefer ©cene. Sie Araber sielten bamit
gegen bie Stömer ^eran, meldte meinen, eS merbe ber Stop]
S^alibS fein, beffen (Srmorbung aud einem ^interl^alt fie borauS»
fe^en (S. 82 — 87). Söeiterl^in toirb bie aÖgemeine Sage f^ayipU
fAd^Iid^ baburc^ berftnberi, ba| Bei bem Sßed^fel ber Sl^alifen
Omar beut SlBu CBeibal^ bie Snfül^rung anvertraut, neben
meld^em 61^alib aurüdttritt (®. 155, 158). Tlod^ einmal nimmt
^eralliud aQe feine Arftfte ^ufammen, fo bag bie Araber fd^on
baran beulen, Serien 5U berlaffen (@. 224). SIBer ßl^alib er=
t(ftrt, bie ]^eran)ie]§enben @r&Io«9l5mer frien Sd^aaren be8 Sa-
tan, bie SlraBer bad {)eer ®otted (6. 226). »ei ber Sd^Ia^t
am Sarmul l^at Sl^alib luieber ben CBerBefe^I. 2)em 9lBu OBeibal^
mirb nur bad Hintertreffen anvertraut (®. 235) ; neben il^m aBer
fteQen fid^ aud^ bie gftauen auf, lueld^e bie bon ben (Sried^en au«
rüdCgebrängten SlraBer mit fo toiberttftrtigem SeBal^ren em«
pfangen, bag biefe ed Vorjiel^en, in ben ftampf jurüdCauIel^ren.
Sin äJorfaQ, ber aud^ Bei £aBari erloftl^nt toirb, aber nid^t mit fo
1) Slbulfeba I. S. 221.
2) SBet Xabart (ed. Kosegarten II. @. 185) fieigt ber ^efe^U^
f|aber in l^oftra @bbren{4ia.
to. Kante, aOBeUfeWfttt. Y. 2. l.-a «nfL 17
258 Sbioleften.
gUnaenber Salbung ^). 2)er jioeite 3:ag bei Sd^Iad^t l^eigt Zag btr
SIenbung (Yaamottewir), bet bat^oti feinen Flamen em))fangen l^at^
ba^ jUebenl^unbert 3R(M\mt tion ben gtiec^ifd^en Sogenfd^ü^en in
bie %ugen getroffen fein f oUen, toad fte, fpätet barum Befragt, für
eine befonbere ®nabe (Sottet erlUren (@. 238 ff.). iBon ber
Sd^mefler S)]^erard, bie an ber Sd^Iad^t tl^eilnal^m, loirb er^ftl^tt, fte
f)aU am ÜJlorgen gef agt, fie fei ein fterbenbed SBeib, aber am Slbenb
fei fte unter ben SSertounbeten l^erumgegangen, ald l^&tte il^r nid^td
gefehlt (@. 239). 9Rit ber $0(%l^eraigfeit unb (Sottedfurd^t ber
Araber fontraflirt bie Sodl^eit ber @ried^en. S3on einer fd^&nb*
lid^en Untl^at berfelben tül^rt ed l^er, ba| fte an eine Stelle ge»
ratl^en, U)o fie t)on ben ^odlimen ol^ne ®d^tt)ierigleiten nieber*
gel^auen U)erben !5nnen (®. 239 ff.). Sem %bu Obeiba^ tt)irb
bonn ein 93rief an Omar jugefd^rieben , in toeldgem er er^d^It,
ba| er an 150 000 @ried^en getöbtet unb 40 000 gefangen
f)abe, wogegen bie Saracenen nur 4030 Wann lierloren l^&tten
(3. 241), ein SBrief, ber eben fo menig &(^t fein fann al8 bie
ganae Srsft^^Iung. Ueberl^aupt tritt in ber angeblid^en Sor«
refponbenj fotoie in ber Srjftl^Iung eine (Seftnnung l^erüor, in
ber blutige Setooltfamleit , Seutegier, religiöfe 9lnma|ung,
SSertrauen auf ben Statl^fd^lul @otte8, Slul^mrebigfeit in feit«
famem (Bemif($ ftd^ burd^bringen. 9liemafö loaren SSa^rl^eit unb
Sichtung mel^r berfd^molaen, aI8 in biefem ^elbenroman. Sie
(gefinnung, bie fid^ barin audfprid^t, ifl nid^t o^ne eine gett)iffe
Srogl^eit, gepaart mit bem Sd^redEIid^en. 3d^ glaube nid^t,
bag e8 iemaK möglid^ fein toirb, ba8 Siedete unb Sßal^re auS
bem Uebertrtebenen unb 9al]ä^tn l^eraudaufd^&ten. Wan tt)irb
ba8 befonberd inne, toenn man ben Serfud^ ^anebergd, tot'
nigflenS bie geograp^ifd^en eingaben be^i $feubo«2Bafibt au
bertoert^en, berüdEfid^tigt. SBad auf ber einen Seite toal^rfd^ein«
lid^ ifl, tDxxh bod^ auf ber anberen, a- S- in 93eaie^ung auf
bie Sd^Iad^t bon Stbfd^nabein, loieber a^t^eifel^aft. (Sine ber feit-
famften (Srbid^tungen ift, ba^ bei bem Aampf in ^aUftina ber
Sol^n beS ^eralliuS Sonflantin mit bem arabifd^en Smir 9mru
ben 918 eine Sefpred^ung gel^abt l^abe (@. 328).
1) 9)on 2;abart (II @. 107) toirb bie 2:^eilna(me bec gf^auen am
Aampfe erto&^nt: mulieres pugnaverant, cohorti cuidam adjanctae,
ad dannukum.
3uv (Befd^id^te ber (Stoberimg bon ©^nen unb Serufalem. 259
2)er Aaifex Bringt babei bie alte gfteunbfd^aft ber SlraBer
unb (Sried^en in Erinnerung, toorauf man fid^ bann fogat in
eine 2)idIutfion ü6er bie 9l6tunft bon ben (5rat)fttem i^erliert.
S)a bie 9lömet toeber ben 3Slam annehmen, no(^ £ri6ut ^afjiltn
XDoUtn, f 0 bleibt nur bad S)ritte übrig ; bad @(^tt)ert f oQ att)ifd^en
il^nen entfd^eiben. Sie SSoraudfe^ung ift immer bie nad^ bem
Sieg entftanbene, baf bie (Sott^eit felbfl biefen ben Arabern
berfd^afft l^abe. 3d^ toiQ mid^ nun nid^t auf eine !ritifd^e Er-
örterung ilber bie berfd^iebenen Sontroberfen, bie l^iebei auftaud^en,
einlaffen, fd^on barum nid^t, tt)eil leine rechten 3^ugni{fe vor-
liegen. 9lur bei Einem gfaQe ift ed mögUd^, bem religiöd n)id^"
tigften, ber Eroberung bon ^erufalem. 3d^ s5gere faft, eine
Unterfud^ung barüber anjuflenen, totii id^ nur auf Ueberfe^ungen
angetoiefen bin , aber bief e finb , toit mir f dbeint, bod^ ^a^lreid^
unb autl^entifd^ unb bie ^iftorifd^e ^flid^t erl^eifd^t ed, ba^ man
über baS gfabell^afte l^inaudaufommen unb mit ben borl^anbenen
f)ülfdmitteln feflen 93oben au gett)innen fhebe.
S)ie Eroberung bon ^erufalem.
3ebermann !ennt bie Erj&l^Iung, ba| fid^ bei ber XDaäfitn*
ben ®efa]§r ber Stabt ber $atriard^ berfelben, So))]^roniu8, auf
bie ÜRauetn begeben unb burd^ einen Solmetfd^er Unterl^anb-
lungen mit ben gfeinben ange(nü))ft ]§abe. Sie ift befonbetd
burd^ (Sibbon populär gelootben. 3d^ toiS bem fd^riftfleUerifd^en
Stumme (Sibbond nid^t su nal^e treten, id^ ^abe bie Sd^rift^üge
frined (SeifteS, tteld^e augleid^ bie feined 3a]^rl^unbert8 finb, mit
93ett)unberung toal^rgenommen , ^ie unb ba bin id^ aud^ tool^l
in bem SaQ gemefen, bie SBal^rl^eit ber Zl^atfad^en, bie er
erj&l^lt, au beflrriten. 93et feiner S)arflenung ber fiinnal^me
bon 3erufalem ^at er auS CdEle^ gefd^öpft unb beffen Er-
aä^lung mriftend lobrtlid^ l^erübergenommen. ÜRan begreift ed,
ba| er SULeS toeglie^, load feine 2)arftellung fd^toerfftUig ge*
ntad^t l^dtte unb feinem ^ublitum mibermftriig gett)efen fein mürbe.
So erj&l^lt er aud^ (c. 51), bag Sopl^roniud auf ben SBäQen
erfd^ienen fri unb ft^ eines Solmetfd^erd bebient l^abe. $ier
aber berlögt er frin Original unb toirb um bieled Iflraer, um
gu ber Sufforberung au gelangen, bag Cmar felbft l^erbeigerufen
17*
260 ^nalelten.
tocrben müfle. Odtlc^ (I p. 247) boflcöcn ertoäl^nt btc 6rör-
tetungen, bie Bei bet ätetl^anblung t)OTgefommen fein foQen;.
au8fü]^rlt(^ : Sophronius the Patriarch went to the wall and
by an Interpreter discoursed mth Abu Obeidah, telling
him, that Jerusalem was the holy city etc. 2)et Stnl^alt btefer
iDunbetfatnen Untettebung bed $atriard§en \)on 3erufalem mit
bem ^eetfül^rer, bet bie @tabt (elagert, betrifft nun eben ben
@egenfQ^ bei @Iau(enSmeinungen. 91q($ OdUt), ba8 l§eigt beut
SBalibi, bem ex folgt, bringt ber lßatriQt($ in ßrinnerungr
bag ^etufalem bie l^eitige Stabt fei; totx feinblid^ in biefelbe
einbringe , lobe bie itaä^t @otted auf fid^. 9l(u Obeibal^ ant«
iDOttet: et lenne gar mol^I bie SSot^üge t)on ^etufalem, bon
ba l^abe ftc^ il^t $tobl§et einfl bei 9la(^t bem Z^tone Sottet
bis auf itod Sogenfd^üffe genftl^ett; bie Stabt fei bie @ebuttd«
ftätte unb bad @tab bet $xop]^eten; bie SRodlime feien aUein
toütbig, biefelbe 5U be{t^en; fie tofitben nid^t aufböten, fte
5u belagern, (Sott toerbe fte il^nen überliefern, toit fo mand^e
anbere ^ld|e (@. 247—249). S)iefe abflrufen Argumente üer-
mieb @tbbon bem @inn feined ^ublitumd gem&g. Slbet bet
ÜReinungSaudtaufd^ gel^ört ba^u, um bie IBettl^eibigung bet
gl^tiften unb bie Slngtiffe bet 9Ro8lime tl^eologifd^ unb teligid^
3U bcgtfinben. 8füt SBafibi pnb P« fe^t toefentlid^. (5« ifl
d^ataftetiflifd^ füt beffen Srgäl^Iung, bag et ben Aampf siuifd^en
ben Sltabetn unb ben (Sl^tiften überall butd^ l^iftotifcl^e 9le-
flettionen au motibiren fud^t. S)abei ift immer bie ^xü^t,
tote feine Ueberlieferung fidg au bem berl^ftlt, toad toit anbet«
toeit etfal^ten. SEßenn nun OiltK) felbft füt einige SRomente,
bie et bei bem $f eubo « SBalibi nid^t fanb, nod^ ein anbeteS
9Ranufctipt etmdl^nt, bamald ebenfaEd in bet SSoblejana, fo
xoiVi bad gute @IüdE, ba^ biefe ^anbfd^tift butd^ eine fp&tete
Uebetfe^ung allgemein sug&ngUd^ gemad^t iDotben ifl. 66
ift: The history of the terople of Jerusalem translated from
the arabic ms. of the Imäm Jalal-Addin AI Sinti by
James Reynolds London 1836. S)a^ ber Slutot betfelbe ifl,
ben OdHe^ benu^te, l^at fd^on bet Uebetfe^et bcmetit (p. XI).
OdEIe^ I 6. 266 nennt tl^n ^elalo'bbin Sffoiuti. Sie^nolb»
fc^tteb bie Sltbeit bem 9lbul gfabl^I Slbbettal^man @atal«ebbin
at @oiuti (bei SBüfienfelb, bie ©efd^id^tdfd^teibet bet 9[tabet
3ur (SJef^i^tc ber (Srobenmg wn ©^rten unb Serufalem. 261
91t. 506), bem SSeifaffex U% SättU^ fl6er bie @efd^id^te ber
G^alifen }u, obtool^l, mit biefet annal^me toit et bemetit, bie
t)on bem Sutor felbft l^eniD^renben eingaben über fein &thtn,
bie fid^ in ber 9)orrebe finben, unbeteinbat {tnb. Sureton l^at
e8 tt)al^rf(^einlid^er gefunben, ba^ ber 9tame bed 9lutord ittmaU
eb'bin Wol^ammeb 3bn 9Rol§ammeb e(-$alebi el-ÜJliSri, 3bn
abi Sd^erif, befien Sobegja^r 905 ober 906 b. ^. (1499—1501)
fdQt (^olemifd^e unb a))oIogetif($e Siteiatur in arabifd^er
Sptad^e amifd^en !Dlo8limen, Sl^eiften unb 3uben @. 171),
gelautet l^abe, eine $erfönlid^fett, tion n^eld^er bie 9lad^tid^ten
über ben Xufentl^alt in SRebina unb Serufalem anbenoeit
überliefert finb. %icoE, 3)054 unb SBüftenfelb f^dbtn einen
bxitten Slutor in Sorfd^Iag gebrad^t, 9lbu äbbaQal^ SDlol^ammeb
3bn Sd^i^ab eb-bin Sd^anid eb»btn al-@oiuti. SEBie bem aud^
fei, ba8 Sßerf gel^ört bem 9. ^al^rl^unbert ber ^ebfd^ra, ber
gn)eiten f)ä(fte bed fünf^el^nten unferer Slera^) an. gür bie
llnterfuc^ung tommt nic^t t^iel barauf an, benn \dxx l^aben t%
nur mit einer Sammlung ^u tl^un, bereu flätxO) in ben beige-
brad^ten ^toti^en berul^t. 3ux SSetgleid^ung lönnen totr bie
$ubIiIation t^on Sle^nolbd unbebenllid^ benu^en.
SBenn man baS ^ud^ nodbfd^lägt, fo erftaunt man über
bie SRenge tion ^Jtad^iid^ten , meldte ber Seifaffer aud^ über bie
Gioberung ^erufalemd burd^ Omar gefammelt l^at. Siefe
Eroberung ^etufalemd burd^ Omar ifl ein (Sreigni^, toeldgeS
bad Sd^idfal 3^rufalemd überl^aupt beftimmt l^at.
3)te Sefi^nal^me beffelben burd§ bie ftreuafal^ter erfd^eint
in ber ®efammtgefd^i(^te ^erufatemS bod^ eigentlid^ nur als ein
3)oifd^enfaa. Son l^öd^ftem ^ntereffe i^ ei, mie baS gefd^al^.
aber fafl nod^ n)id^tiger für ben @ang ber SBeltbegebenl^eiten
ift eS, toit 2ierufalem tt)ieber in bie f)anb ber Orientalen
jurüdEflel, in ber eS bid l^eute geblieben ift. S)aburd^ gefdbal^
eS bann lieber, ba| fid^ ber Sflei^ ber ^iftorifd^en Sammler
auf bie Croberung 3erufalem8 burd^ Omar aurüdmenbete unb
es louibe möglid^, bie Sufmertfamfeit ber erßen Sroberung
1) 9[u8 ben ei()enen SOoiten beS fLuioxi ergiebi f!d^, bag er im
3a^re 1470 ^etujolem befud^t unb in bemfelben 3a^te jetn äBetf oud«
gearbeitet bat
262 Sbtakrten.
toiebet }ugetDenbet unb eS tDiirbe mdglid^, ben Sendeten üBer
biefe Sreigniffe, bte ftd^ in bem fßuä^e ftnben , eine n&l^e 8e-
haci^tung au totbmen.
& ift ]§ö(^{t ettDünfc^t, bie era&l^luiigen beS SBatibi mit
benen aufammenftelleft )u föttnen, torld^e auS utfptünglid^ett 9uf-
jeic^nuttgen fiammrn. S)ie etto&l^nte Sammlung l^at eine ganae
Slnaal^I Don Setic^ten, bie ft(!§ auf bie brei fünfte, bie Se-
lagetung, bie Sat^itulation unb ben (Sinaug Omard in 3etu-
falem beaiel^en. Uebet bie Belagerung finben tttr btei Detfci^ie«
bene SRittl^eilungen , bon benen bie etfle Don einem ffrieger
flammt, bet mit bem ^eere bom Satmuf nad^ Setufalem ge»
aogen toar. S)arin l^ei^t ed (a. a. £). ®. 155):
„SSix belagetten bie €tabt, bod^ toat bet Scfolg fel^r
atoeifell^aft bid aut Sniuuft Omard mit 4000 3Rann au $fetb.
Siefe 9}etftfttlung ertoedte unfere SiegeSl^offnungen unb unfere
Sl^ätigleit bei bet gfottfe^ung bed Jlampfed. Sublid^ etfd^ien
ein Zrupp Don Sfeinben auf ben SB&Qen (at last a party came
on the wals), um eine Untetl^anblung unb bel^ufd berfelben eine
äBaffentul^e au berlangen. Sie fragten l^iebei, toaS bag für
SSölter feien, bte Dor ben 3:i^oren angelangt tDären. 9Bir ant-
tDorteten, ed ifl bad $eer bed ^errfd^erd ber @[äubigen. Omar
fanbte und ben Sefel^I, bad @efed^t au unterbred^en : benn ber
93ote @otted l^abe il^n unterrici^tet , ba^ »ir biefen $Ia^ ol^ne
(SttDoli in 93eft^ nel^men tDürben. Ser $atriard^ bat um ftd^ered
@eleit, um einen 93oten an Omar au fd^idCen, ber btefem fagte: man
tDoQe in ber @tabt il^m bad bemiQigen, toaS man leinem an«
bereu beU)iQigen U)ürbe ; augleid^ f d^Iug er il^m gfrieben bor unter
ber aU)iefad^en Sebingung, bag man fid^ einem 2!ribut unter-
totx\t, aber bagegen Sid^erl^eit für Seben, Stgentl^um unb für bie
Sfrauen erl^alte. 3Kit Omard SetoiQigung lam bann ber $a-
triarc!^ mit feinem @efoIge au und l^eraud. 3Ilit btefem fd^Iog
ber (S^alif ben gfrieben, bei toeld^em U)ir 3^ugen n)aren." 9ud
biefem etnfad^en Serid^t entnimmt man bte StnU^efenl^eit OmatS
bei ber ^Belagerung. S)ie SSerflätfung, bie er l^erbeigefül^rt l^at,
beftimmt bie 95clogerten au einem Slntrag auf grieben. So
ber erfte 93erid^t. S)er atoeite, ber mit bem etflen in eine
fd^einbare SScxInüpfung gefegt ift, bietet bod^ 9lad^rid^ten bon
abtoeid^enbem ^nl^alt.
3uT (Skfc^te ber (Stoberang Don ^tfdm unb ^erufalem. 263
3tt btefer stoeiten 9le(atioit gel^t SHed bon bem iBeflteBen
ber 3RodIime qu8, bte aud^ il^nen l^etHge Stabt }u fdgonen. S)ie
Stieci^en tooHen aber ben Sfrieben nur mit bem £^alifen ab*
fd^Iie^en, ber feinetoegd iit ber 9l&]^e ifl, fonbern ^d^ no(!§ in
Stebina befinbet, fo bag eine gried^ifci^e Deputation unter bem
(Beleit bon WodUmen nad^ SlHebina gefanbt toirb. Omar folgt
ber einlabung unb fd^Iie|t ben SSertrag (S. 156, 157). Sie
britte atelation ijt befonberd audfül^rlid^ über 9l6u Obeibal^.
^ier finbet fid^ aud^ ber bon @ibbon aufgenommene 93rief,
ben Slbtt OBeiba^ an bie Sintool^ner bon Selia gefd^rieben l^aben
foU (bei OdCIe^ , S. 246). S)ie Angriffe OBeibal^d ftnb nid^t
glüdEIid^, er Belommt aBer ^ülfe aud SamadluS, ben Qaih 3Bn
Saib. ^ieburd^ tnerben bie (Sintool^ner bon^erufalem ba}U gebrad^t,
ein frieblid^ed SBIommen ansuBieten, bad fie aber nur mit Omar
aBfd^lie^en tooQen. 9lBu OBeibal^ fe^t oud iBeforgni^, bie 6in-
tool^ner möci^ten anberen Sinned toerben, fogleid^ bie 99ebin«
gungen feft unb biefe fd^idt er an Omar nad^ SRebina. Omor
Berdtl^ barflber erft mit Otl^man unb 9[Ii; Otl^man ift gegen,
Slli für bie Keife nad^ ^erufalem, bem le^teren folgt ber Sl^alif
(a. a. O. @. 162). S)ie Sfteife toirb nid^t audfül^rlid^ Be-
fd^rieBen. & lommt nur barauf on, ben Sntjd^Iu^ )ur gfriebenS*
unterl^anblung ^u motibiren. SRein SinbrudC ift, ba^ nur ber
etfte bon biefen brei Sendeten @lauBen unb Serüdfid^tigung
berbient. 93on bem erften unterfd^eiben ftd^ bie Beiben anberen
BefonberS barin, bag Omar fi(!§ in SRebina Befinbet. 3d^ toerbe
barin aud^ baburd^ Beft&rlt, bag fie ftd^ mit ber ftUeften ara«
Bifd^en 2:rabition oQenfattd bereinigen Ift^t. 99ei £aBari toirb
eraä^It, ba| eine gried^ifd^e Sotfd^aft ben Sl^alifen in ber 9l&]§e
bon Serufalem angetroffen l^aBe. Saburd^ toitb bon felBft and«
gefd^loffen, toag bie Beiben anberen Sftelationen bon ^ebina er-
afti^len; in ber britten toitb ber 9[bf(!§(u| bem 9lbu Obeiba)^
jugefd^rieben unb fogar einer SSerl^anbiung am Sij^e bed (El^a-
lifated txtDöX^nt SIber aud^ ^ier feilten bie $artilulartt&ten ber
Steife, bie bei SSafibi einen großen 9iauui einnel^men unb nur
auf bie äSetl^enlid^ung Omard abgefel^en finb. Senn toer foQte
nid^t erftaunen, ba| bem ßl^alifen bie Sb^altung einer $rebigt
im Sager augefd^tieben toirb, bei ber il^m ein S^rift miberfprici^t,
ber Sl^alif il^n aber baburd^ Befd^toid^tigt , ba^ er befiel^U, ilgm
264 f[iMffftfiT.
ben Step] ab|itf dalagen, f obalb ei bad nod^ ehiinal f oge ; looraitf
bfc (Efynft 9X0, fd^lorigt S)er boftriufixe €iiiit bed Seric^t*
ctflatttid tritt babei in jeber 3rile l^ot. 34 bente, bieft ntnl
ebenfo gut bettoorfm iDerben, loie bie erfd^ung beS ^atriotc^cn
auf ber Stauer.
itommni toit onf bie 6a))itiiIatioii felbji, Don loeld^ fid^
ebenfalls nad^ meinem Uttl^eit eine autl^entifd^e Raffung in bem
Sommeltoerl finbet. Sie ift mit ben %amen bet 3^8^ ^^^
feigen. 2)arin ijt mel^t Don bet Sid^erung ber (Sintool^ner aU
t)on il^r Semütl^tgung bie Siebe. ^Sd^ getoül^re ben Sin«
tool^nem Don Selia", fagt Omar, ^Std^etl^eit fflr i^r Seben, il^r
Sigent^um, iJ^re ftinbet itnb il^re Aird^en unb Jheu^e unb SOIed,
load il^nen ^ugel^öxt in boDet Integrität, il^ten Sanbbeft^ unb
i^xe Sleligion. Sf^xt Aitd^en foQen nid^t beraubt nod^ aerßört
toerben, aud^ il^te ^l^te f oH il^nen geftd^eri fein ^). Sagegen f oDen
fie rinen Tribut be^al^Ien gletd^ bem, toeld^en bad 93oIf anbetet
@täbte be^al^It." 9lod^ einige anbere minber toid^tige Sefiim«
mungen toerben l^in^ugefflgt, bie fid^ befonbetd auf bie (intfetnung
bet (Bried^en aud bet Stobt be^iel^en, füt beten ^abe l^iebei aud^
gefotgt tottb. Slud^ ben 3uben toiib il^t Sigentl^um geftd^ett.
mUeS bied möge (Sott tatiftdten (@. 168—170). (Ein ^bfommen,
bad ben Umftänben entfptid^t unb ben Sinioo^necn Don 3etU'
f alem aUe ©id^etl^eit getoäl^ri, bie fie enoatten tonnten , fo ba|
bad 99efte]^en rined d^riftlid^en ^etufalem ftd^ batauf gt&nbet.
2)ann folgt in bem @ammel»erl eine }U)fite (Kapitulation, toeld^e
babutd^ auffdQt, ba| bie d^riftUd^en (Etntool^net batin mit einet
gemiffen SSetad^tung bel^anbelt toetben.
Sie fottrn fid^ bon ben Sltabetn butd^ il^te Stad^t untet«
fd^eiben unb fie in jrbet gefeQfd^aftlid^en Sqiel^ung ald bie
^öl^eten anetlennen. 9Ran Detbietet il^nen, i^te ftinbet im
Jtotan 5u untetrid^ten, abet fie bütfen 9liemanb l^inbetn, gum
3Slam übetautteten ; fie fotten leine öffentlid^en SSetfammlungen
l^alten, bad ffteua toeber auf ben Aitd^en auffteUen, nod^ auf
1) p. 168: I grant them security for their lives, their posses-
sions and their children, their chorches, their crosses and all that
appertains to them in their integrity and their lands and to all of
their religion.
3ur Qk\d)xöitt ber Gebarung t)on Sorten unb^ljerufalem. 265
ben Stiagen unb $(ft^en bet SIlufelmänner blideti tajfen
(@. 171. 172). 3(^ toat nid^t tDettie etHount, ald td^ bie toefent-
lid^en Seftimntungen blefer ScLpituIation bei Sebeau (Histoire
da Bas Empire XII 405) angegeben fonb; in einet fd^einbar
utlunb(id§en gorm, ald ein Sd^reiben Omarl^. 2)abei toaltet
abet nun ein 3nt^um ob. S)ie Sapituktion, toeld^e biefe Se«
ftimmungen entl^dlt, be^iel^t ftd^ nid^t auf ^etufalem, fonbetn
auf bie onbeten f^rifd^en Stäbte. €ie l^at bie gotm eined
Sd^teibend ber f^rifd^en S^tiften an Omar unb entl^ftlt bie
iBebingungen fel^t auffü^tlid^, unter benen {te fid^ untertoarfen.
The people of Syria wrote thus to Omar .... This is the
writing from the Christians of such and such a city (SRe^noIbS
S. 171. 172). Sie ijl t)on ftremer aud einem ®efd^id^tfi«
fc^reiber t)on S)amad!ug, 3bn ^fafir^), entnommen unb in
beutfd^er Ueberfe^ung in biefer gform mitgetl^eilt »orben. 9[uf
3etufalem felbft l^at fie leine Se^iel^ung; bie SBebingungen ftnb
ton benen, toetc^e 3erufalem emt^ftng, Dottlommen unterfd^teben.
Ueber ben Sin^ug Omaid unb bie Srrid^tung einer ^ofd^ee
finben fic^ nid^t koeniger ald fteben Detfd^iebene Sluf^eid^nungen.
9Iu(!§ l^ier mu^ man, toie mir fdgeint, bei ber etften tür^eften,
einfad^fien ftel^en bleiben. 9lad^ bem fel^r bemütl^igen (Eintritt
in bie Stabt blidCt Omar red^td unb linfd um {td^ unb nimmt
bie SteQe toal^r, too 5S)at>x\> @ott angebetet l^abe nad^ ben an-
gaben bed 99oten Sotted unb fügt bann l^inau. ,,Sa|t und l&ier
eine ^ofd^ee bauen ''^). Siefer lur^en 9lott3 tx>\xt> man boÜIommen
Stauben beimeffen bürfen. Snbere folgen, bie aud§ ber 3^^^
gefprftd^e Omars mit bem Patriarchen gebenlen, aber bod^ tot'xt
Don bem abmeid^en, toad man bei £]^eop]^aned ftnbet. Omar
tennt nac^ ben arabifd^en £rabitionen bie l^eiligen Statten bei
äßeitem beffer att ber ^atriard^ felbft. ^eine ^nftd^t ift , ba^
man Aber ^Belagerung, (Kapitulation unb ben (Eintritt in 3em-
falem nur bie brei etften Serid^te, bie man in bem bon
Sfte^nolbd überfe^ten Sammelmerl finbet, emftlid^ au bead^ten
1) 9[bul ifafim Ki iBen el<^afan ben f^ibataüa^ 2;§ifat eb^bin
3bn «lalir. - SBüftenfelb «Rt. 267.
2) @. 174, 178. 2)tefe Uebexlieferung toirb auf einen S9egleiter
Dmard jurildtgefübrt.
V
266 ' «noWlen.
]§at. S)te (SxiSf)lunitn b'eS SBalibi unb "feinet 9la(!§folget
fd^einen mit abfici^tlid^e S)td§tungen im modlimifd^en Sinne.
2)Qbei aber getatl^e id^ nun nici^t aQein mit bem atabifdgen,
fonbem and^ mit bem d^tiftlid^en 93etid^t, bet bei 6u-
iQd^iud boxliegt, in SBibetfpruc!^. Siefem aufolge tDürbe ein
Sunbedbettrag a^if^^^n bem dl^alifen unb bem $atttat(!§en }u
Staube gelommen fein. 9la(!§ einigen SetoiQigungen ju @unften
bet (ll^Tiften fagt bann Omar: bet $attiatd^ möge aud^ il^m
eine (Eonceffion mad^en unb einen Ott angeben, tt)o et eine
SJlofd^ee bauen lönne. S)er ^atttatd^ toeijl il^m eine SteQe
an, U)o @ott mit 3aIob gefptod^en l^abe, bie ben Suben
bie l^eiligfte t}on aQen, bon ben d^tiftlid^en Aaifetn abet bet*
naci^Uffigt fei. 2)et $attiatd^ gemal^tt alfo bied 93etlangen,
iebod^ nut untet bet Sebingung, bag innetl^alb bet SRauetn bon
2tetufalem ben ^oStimen feine anbete Stfttte ^um @ebet ein«
getftumt toetbe. Omat fd^teibt fogleid^ eine Utiunbe biefeS
3n]§aIteS niebet unb übergiebt fie bem ^attiatd^en (II. 6.
287 ff.).
Sd liegt nun mol^I am Zage, bag bei einem 9(It bet Unter-
toetfung ein fold^ed SSeil^ftltni^ bet @Ieid§fteQung unm0glid§ et-
folgt fein tann. Sut^d^iud, bet l^ier übttgenl^ bielfad^ mit
SSalibi juf ammenttiff t , ift toebet l^ietin, nod^ in ben S^f^^^^r
bie et beifügt, glaubmütbig. Sd ift bie Ztabition bet (Sl^tijten
unb befonbetS bed $attiatc^atg, maS bei il^m botliegt. 9Bie auf
bet einen Seite bie idlamitifd^e , fo l^at fid§ l^iet bie d^tiftlid^e
$[uffa|fung mit ben Zl^atfad^en aul^einanbetgefe^t. S)ie Sebeu*
tung bed Steigniffed toitb ed entfd^ulbigen, U)enn id^ biefen (St5t»
tetungen übet bie £e;te eine allgemeine Sluffaffung l^inaufüge,
bie fid^ mit bei benfelben etgeben l^at. 3(!§ toütbe foIgenbeS
als bie toal^tfd^einlid^ften ^auptmomente bet Segebenl^eit , id^
fage nici^t f eftfej^en, obet f eft^ufe^en botfd^Iagen : I. Sie Selagetung
bon 3etuf alem toutbe Don bem atabifd^en $eet in Qol%t bet Sd^Iad^t
am äatmul untetnommen, abet bie @tftl0"9ftömet rot^itm ftd^ auf
bali S:a))fetfle. IL S)te Stnttiol^net toutben etfl babutd^ ^ux Untet«
toetfung belogen, bag bie 9(tabet butd^ ben g^alifen anfel^nlid^
betftAtlt toutben unb biefet felbft in bet 9ia^e erfd^ien. III. SBa^t
ift, bag bet ^attiatd^ Sopl^toniug ben @ebanfen fa|te, 3etu«
falem butd^ eine ftieblid^e Slblunft ju tetten, abet bad fonbet-
3ttt (Befci^id^te ber Q^berung bon ^^lieit unb Semfalem. 267
taxt SteltgtonSgeft^tad^ \>t% $attiatd^en mit betn atoBifd^en ^eet-
fül^tft bon ben ^Sfftn bet aßäQe l^at ntemalji jlQttgefunben
unb mug QUd ber Sefd^id^te getilgt toetben. IV. Omar
toax gleid^ boQenbd babon burd^btungeti , ba^ bie @tabt,
bon ber oft att)if<^?n i^tn unb 9Rol§amnteb bie Sftebe getoefen
toar, conferbirt toerben mflffe. SlQed, toal^ bon ber Depu-
tation nad^ ^ebina, ben bortigen 93eratl^ungen unb beten Slufaug
erjAl^lt toirb, gel^ört in ben Sereid^ ber tfabtl. Y. S8 lam
barauf au einer Slblunft, in toeld^er ben Stntool^nem Sid^erl^eit
il^rer $abe unb gamilien augefagt, 6efonber& oud^ bie ^Religion
in fel^r ))Tdcifen ^(udbrüdCen geftd^ert tourbe. SSon ben Kapi-
tulationen ifl nur bie erfte el^renboHere , buid^ bie Unterfd^rift
bon Saugen beglaubigte ald gültig an}unel^men. VI. Omar fanb
nun lein $inbemi|, in bie aud^ für i^n l^eilige Stabt einau-
treten; er tx]af) ftd^ im erften SRoment ben $ta^ für eine neue
üRofd^ee, unb bag mar für i^n genügenb. Sr beflimmte ben
3uflanb, ber feitbem in 3erufalem l^enfd^enb geblieben ift.
II. Sltntu in 3lcg^i)tcn.
93on je^et l^at man anerlannt, bog äleg^pten untec ber
Qtabtfd^en ^etxfd^aft fid^ eineS fel^t ertr&gltd^en 3uflanbe8 ex«
freute. 3m Salute 1821 öetöffentlid^te S^löeflte be ©ac^ eine
Kapitulation, burd^ tt)el($e Slmtu ben Stniool^nern fel^t beflimmte
Siedete getoäl^rleiflete. 3^x ^nl^alt lotrb gleid^ butd^ bie 3[uf-
fd^tift angegeben: La capitalation accord^e par Amroa ben
Aas aox habitants de r£gypte pour la suretä de lears per-
sonnes, de lear religion, de leurs Mens, de leors ^glises, de
leurs croix, de leurs possessions tant sur terre que sur mer.
S)en (Sintnol^necn n^ixb @id^er^eit nid^t aQein füt il^te $erfon
unb il^te @üter, fonbent aud^ für il^ce 9tetigion unb il^re ffird^en
berlprod^en. 3n bem Ileinen 9lttenftüd( folgt bann, ba| fte
bagegen einen £tibut 5U leiften l^aben, bet auf fftnf)ig ^SltQionen
S)ii]^em angegeben tDirb. S)tefe SSetpflid^tung tuirb aU eine
gleid^fam fTeitt)iQtge bettad^tet. Sd mirb atö möglid^ bejeid^net,
bag bie 3<^^Iung Pemeigett tDetbe. S)er ätnaal^I betet, bie bied
etfläten n)ütben, gemftg, unb übetbieS im xiaU einet 3Ri|ernte
foQ biefe Summe t)etminbett toerben fönnen. 9lbet nut bie,
toeld^e biefe Kapitulation annel^men, foQen in ben @d^u^ bed
K^alifen tteten, nut btefen toetben bie 3ugeftänbniffe gemad^t;
fie itnb felbft&nbig genug, ba| fte füt bie in il^tem ^e^itle t)ot«
gefallenen Släubeteien t)etanttoottlid^ gemad^t totxhtn. SS toitb
i^nen alfo gegen S^^^ut^fl ^^^ £ttbutd bet bütgetlid^e unb
ütd^Ud^e 3uftanb, in bem fie ftd^ beflnben, ted^t feietlid^ gatan«
titt. Sie @t&(o-9lömet unb bie 9lad^batn, bie untet bem 9la=
men 9lubier etfd^einen, foQen ftd^ betfelben SSoned^te etfteuen,
9mru in Steg^^ten. 269
toenn fte fid^ anf (!§ne|eit ; tDO nid^t, fo foQen fie mit allex
Std^etl^eit auStoanbetn lönnen. SSotH Bettad^trt ifl bad baS-
felbe, tDoS Ornat ben (Sintool^nem t>on 3eiufalem t)tt]piod^tn
!^at. & bilbet bte t}ome]^mfte ®ninblegung bei in ben neu
eüDOtfienen Sdnbetn einauric^tenben öffentlid^en Otbnung. (Segen
bte ^utl^enticitftt bet Utiunbe ftnb bann unb toann Sintoen«
bungen etl^oben tootben. Stoalb etinnett, ba^ fie fid^ Bei ben
älteten otabifd^en Muteten nid^t ftnbet^). Sie Sültigleit biefed
(Sinmanbed tottb man aber tool^I beftreiten bütfen: benn aud^
bie ftd^te Sot^itulation t)on ^eiufalem iß in SSetgeffen^eit ge-
tätigen unb etfl burd^ ein SammeltDerl ffftterer 3^iten belannt
getootben. S)aiS toixb aud^ l^iet bet f^aQ fein; €ttoeflre be
@ac9 entnol^m bie Urlunbe aud 3bn Aetl^it, einem Sutot bed
l^ierael^nten äal^tl^unbettS^). SBie l^et^ält ftc^ nun abet bet
3n]^tiU biefed S)oIumenid au ben (Sreigniffen bet (StoBetung?
Uebet bied an fid^ l^od^totd^tige Steigni^ l^aBen toit ^toü
99etid^te in atabifd^et Sptad^e, bie atoat lange nad^ bem Steig»
nig eniflanben, aBet bod^ bie ölteflen ftnb/ bie mit Befi^en.
S)ed einen Setid^teS, meldtet l)on 3Bn SlBb'el-^alem flammt
unb l)on Stoalb mitget^eilt ifl, l^aBe id§ Beteitd im Saufe meinet
(Staäl^Iung gebadet. (&% gieBt aBet nod^ einen anbeten, bet ftd^
in bet llnit)etf ald^tonil beS ^attiatd^en (Sut^d^iul^ bon tSIe^anbtien
flnbet (II, ®. 296 ff.), bet auf betfelBen ©tunblage Betu^t, aBet
bod^ einige 3ufä^e entl^ftlt, bte man fd^on beSl^alB einet 99etüdC«
ftd^tigung toürbigen mug, toeil baburc!^ bet tein atabifd^e (Sf^a*
taftet beS SBetid^ted bed 3Bn 9[Bb>eI"$aIem Beffet inS Sid^t ge«
fteKt tDitb.
(Sut^d^iud etHätt bie SSetaögetung beS Slngttffd auf Seg^pten
ungefäl^t auf biefelBe SBeife toie 3Bn SLBb-el-^alem, fügt abet
l^inau, 9[mtu ]§aBe baS ^i^l^etgnügen feinet ®efä]^tten ettegt,
inbem et t)on Säfatea nad^ Sleg^pten DottfldEte, fo bag biefe itd^
an Omat menben, bet felBft an 9lmtu fd^tetBt. S)te einanbet
toibetfpted^enben Sefel^Ie bed Sl^alifen foQen too^I nut bie 93et-
1) 3eitMtift fflt bte Aunbe bc8 SJ^otgenlanbeS III 8. 350 91. 6.
2) Vbulfeba S^matl 3^n Ornat 3bn Aei^it ^mab eb-bin tU
Jhixefd^t el'i^ogtatDt ebed^afii loat im 3a^xe DCCI b. $., 1301 u. 9le.
geboten unb fiatb DCCLXXIV b. ^., 1373 u. «e.; et lebte in 2)amaSfu8.
270 anoldtcn.
a5getung beg SlngriffS etlläcen. 93ei toeitem gtO^eted SBertrauen,
ald biefe ST^äl^Iungen flögen bte Seric^te bei (Sried^en ein, tote
fte Sl^eopl^aned aufbel^alten l^at Sanac!^ lagen bet SSet^ögetung
bed SSLngriffed auf 9leg9))ten nici^t etoa S)tffetenaen jtoifd^en Omar
unb 9lmru ju ®runbe, fonbern SSetl^anbtungen 9mntd mit ben
@täIo-9iömem. 3laä^ Zl^eopl^aneS ]dfio% ber $atriacd^ fi^tu«
t)on Sllesanbxien mit SLmru einen Seitrag ah, nadb toeld^em
bemfelben ein jftl^tlic^ec Sxibut bon 200000 S)enaten geaal^It
toetben foQte, um il^n ju Dermdgen, nid^t in Seg^pten ein-
aurüden^). W>tx barüber fei, fo eijal^Ien bte ®ried^en toeiter,
^eiaHiug etaümt getoefen; er l^abe S^tuS nad^ ßonflantinopel
gerufen unb bem SlugufialiS SRanuel ben Sefel^l gegeben, Seg^pten
mit ben SSaffen au tiettl^eibigen. S)er aber fei gefd^Iagen tootben
unb Slmru in Sleg^pten eingerüdCt. ^eratliud felbft l^abe l^ietauf
ben alten Vertrag ald gtoedmägig anerlannt unb ben ^attiatij^en
mit ber 9lnfrage beauftragt, ob bie Slraber ^eg^pten au rftumen
geneigt feien, tDenn man il^nen ben alten £tibut bemiQige. S(ber
bamit l^abe er lein (8tf)bx gefunben. 9Ran l^abe ed mit ben
beftimmtefien äßorteu für ein S)ing ber Unmöglid^Ieit exll&rt,
ba| bie Slrabet jemals toieber Sleg^pten berlaffen foQten^).
9Bie eS bei £^eop]^aned öfter Dortommt, fo ift aud§ l^iei feine
(Sraäl^Iung unDottftftnbig ; fte btici^t mit ben äBorten 9lmrug ab :
ed toürbe ebenfo unmöglid^ fein, bie Saracenen au betjagen, ate
bte jleinerne SSuIe, bie bor il^m flanb, aufauejfen. aber man
fielet bod^, um toad eg fi(!§ l^anbelt, nämlid^ einen Vertrag, um
bie 3lraber in Sleg^pten nid^t fcften Sufe faffen au laffen, too-
1) SlnaflaftuS in feinet Ueberfe^ung beS 3:^eop^ane3 (Historia
ecclesiaslica ex Theophane ®. 167 ed. Bonn.): Saraceni in Aegyptum
adem dirigunt Cyrus autem Alezandrinns episcopus, cum horum
impetum cognovisset, operam dedit et pactis fiimatis pollicetur,
timens avaritiam eorum, ducenta milia denarionim per siogulos
annos collatoram illis Aegyptum, sed et eis diffinitaram indutiarom
fore aurom missimim, quibus praestitis per tres annos Aegyptam
liberam ab ezterminio statuit. 3i^ bem %tii bed ^^eop^aneS, toit er
und überliefert ifl, finbet ftc^ eine ben angeführten äBorten entfpred^enbe
©teile nic^t; aber er erforbert eine @rg&naung t)ermanbten 3n^ltd (eine
iReflitution nac^ ber lotetnifd^en Ueberfefeung bei be S9oor @. 338
3. 12-18).
2) S^eopl^aneS @. 838, 17 ff. ed. de Boor.
Smru in ^tgqftOL 271
gegen il^nen bie ftül^eren Selbaal^Iungen BetoiQigt toexben foUen.
9tid^t au überfeinen xft, bag bie 93et^anblungen bed S^rud mit
%mtu bot beffen (Sinrüden in Sleg^pten bei 9lbuIt)^Qtabfdn im
Chron. Syriac. fel^t äl^nlid^ l^otlommen, ol^ne ba^ biefer bod^
aus %fftoplfant^ flefd^5pft ^aben lönnte. älud^ Slbulpl^atabfi^
®. 108 Icnnt SKanuel, unb fel^r eigentl^fimlid^ ifl bie änttoott,
bie Manuel bem Smru giebt. Sie ifl bem Sinne nod^ bie«
felbe toie bei Sl^eopl^aneg; bem SBorttaut noA t}etfd^ieben.
£]§eortane8 ©. 338, 22: oi^x £?/u< tyw Äif(M)c 6 äonXogj 'Iva
TfXiy v/Miy na^Aa/w &7X iyu) iyonXög tlfJLi,
Gregorii Abnlpharaghii sive Bar-Hebraei Chronicon Syria-
cum e codicibus Bodlejanis descripsit vertit notisque illastxavit
Paulus Jacobns Bnins, edidit Georgias Gnilelmus Kirsch,
@. 108: ego non tunica amictus sum, nt Cyms ille, ut vobis
aorum darem, sed armis.
SBon aQebem f d^toeigen Sut^d^iud unb 3bn 9(bb el-^a(em ^).
99ei il^nen tritt bet Aopte SRoIouIaS ald bec toefentlid^jte f^altot
bei ben Segebenl^eiten l^ettiot.
9ladn 3bn $[bb el-^afem toat Wolaufad Stattl^altet in
ganj 3eg^pten ; bei bet ^tad^ric^t t}on bem Einbringen ber aLra*
bet ging et nad^ 93ab^Ion, einet S3utg nötblid^ bon 3Remp]§id
unb fieUte feine Stuppen bem 9(mtu entgegen, toobei et abet
jutüdEgef dalagen mutbe.
S3ei Sut^d^iuS etfc^eint 3RoIauIad ofö SSotftel^et bet äg^p-
tifd^en Sfinandt)ettoaUung (praefectns yectigali Aegypti, nomine
1) Sd^on bei einem frfil^eten f^tifd^en ^utot, ^id^aet bem ©^tet,
beffen @efd^td^tStoet{ nur in einet armenif^en Uebetfej^ung erhalten \%
ftnbet fid^ biefelbe Uebetlieferung, Xoxt bei ^bulpl^arabl^: Amm (im S^e^t
fielet Omar) prit ensoite le chemin de l'figypte. A cette noavelle
r^y^que Goura (Cjitis) se porta k sa rencontre et lui promit nn
tribut annuei de 200000 tah^gans, k la condition, qu'il n'entrerait
pas dans le pajs. Amra accepta sa proposition et revint sor ces
pas. U^raclius inform^ de la conduite de Goura (Cyrus) nomma
rarm^nien Manuel, osdigan (prüfet) d'Egypte et cbassa Goura (Cyrus).
Lorsque lea percepteurs du tribut se presentdrent en jfegypte, Manuel
leur r^pondit: Je ne porte pas un manteau eccl^siastique pour
vouß compter de Tor, mais j'ai des 6p6es k votre service (Chronique
de Michel le Grand, patriarche des Syriens Jacobites traduit sur la
Version armenienne du prdtre Ishök par Victor Langlois @. 232).
272 analdtcn.
Heraclii Imperatoris foit Almocaacas, qui et Jacobita fait,
Graecos odio habens @. 303), bei inSgel^etm ein 3afobit tfl
unb fein Selenntnig nut auS gfutd^t, getöbtet gu toetben, bet-
l^eimlid^te. Si l^at nämlid^ fett ber 3<it» ^^^ ^l^odru Son«
flonttnopel belagerte, bie Steuern bon Sleg^pten gurüdbel^alten,
fo bal er Don ^eroltiud beflraft gu loerben fürd^tet. äBir ftnben
il^n t)I5$U($ in bem JtafleQ, too er bie (SräfcSlömer benfttl^e«
x\]ä^ti SBeifc übenebet, fid^ auf eine nal^e 3nfel ju begeben,
bon n^o er bann eine Unterl^anblung mit Slmru einleitet. Slmru
felbfl fd^idCt einen Soten an i^n, einen Sd^maraen, bed 9lantenS
Slbabal^ (Dbaba^ 3bn tU&)am\i), burd^ ben er ben ^olaulad,
toetd^er angefragt l^atte, toaS er begel^re, fagen I&^t : eS feien bret
Singe, enttoeber Slnnal^me bed 3dlam, Siribut ober Aambff toorauf
3)lofau!ad antwortet: bie Slnnal^me beS ^dlam fei unmdglid^,
3u einem Sünbnig aber fei er mit feinen Aopten fel^r bereit.
S)ie @r&!o'9lömer, bie bei il^m ftnb, bermeigern aud^ bied, aber
ämru greift l^ierauf bie SBurg, too bie (8rftfo»9lömer ifoltrt
ftnb, an unb exflürmt fte. !S^itxx befteigt bie SRauem mit
bem Sludruf- ;/®tog ift Sott" (@. 308). hierauf fe^en bie
®ried^en , meldte ftc^ nod^ bei Sllolaulad beftnben , ba| fte Don
bemfelben berratl^en pnb unb fliel^en auf il^ren Sdgiffen. 3RoIauIaS
aber trifft mit älmru eine Slblunft über ben ju gal^Ienben Sribut,
atoei @oIbflüdCe auf ben Stop], ausgenommen jlebod^ bie nod^
nid^t mannbaren Jhtaben, bie abgelebten (greife unb bie SBeiber.
^an bered^net bie S^^ ber Sinmol^ner, bie l^auptfäd^lid^ aud
Aopten befleißen. Sie betragen fed^S ^iQionen, toad einen Tribut
bon stt)ölf SRiQionen SolbftüdEen ergiebt, toogegen il^nen 9[mru
Sid^erl^eit Derfprid^t.
S)arauf erll&rt ^Dlolaulad feinen SLbfaQ: tx* l^abe eine
anbere Sleligion b. 1^. gonfeffton aU bie @ried^en. Sr begeid^net
bie jtird^e in Slte^anbrien, in ber er begraben ^u werben toünfd^t.
S)en Stamp] mit ben @ried§en muffe 3(mru fortfe^en. 93on ben
Aobten Ift|t ftd^ 9(mru berfpred^en , bag fie bie SrüdEen unb
Strafen gu bem Ariege gegen bie Slömer in @tanb fe^en
werben.
iBergleid^en Wir nun bie 9lad^rid§ten beS 3bn 9bb el-^alem,
bie wir ßwalb berbanlen unb bie ic^ ate eigenttid^ arabifd^e
Zrabition erwäl^nt l^abe, mit benen bed Sut^c^iud, fo flimmen
Slmni in SCegijpten. 273
{te batin übetetn, ba^ bie ^Belagerung {td§ fieben 3Ronate l^in*
gebogen, unb bag Ornat 4000 9}lann l^exbetgefc^idCt l^aBe. 9ud^
bie 9lamen bet f^fül^ter jlimtnen aiemlid^ übetein. Sut^d^tul^ l^at
b^ren brei (@. 303), el-^atetn biet, mit bem 3ufa$, ba| et ben
Sl^aUfen f agen Ift|t : ;3ebet t)on biefen biet fei fo biel iDettl^ ald
1000 anbete (@. 339 Bei (Sn^alb a. a. £).). 2)tefe8 pattiotifc^e
@eIbftto6 ift übetl^aupt baS gl^ataftetifUfd^e brd atabtfd^en 99e-
tid^ted. (Einet bon benen, Bi'Beir, greift f ogleid^ in bie 93elagetung
ein, o^ne bet Stulpe au bebfttfen. Obabal^ ^bn el-@]^ämit, ein
anbetet, toirb bon ben (Sriec^en aud ber Surg in feinem @ebet
geftört, jlagt fte ^urüd unb f&l^rt, ol^ne ftd^ um bie SpoUen 5u
fümmern, in feinem @eBete fort, «hierauf folgen jtoifd^en (Sried^en
unb SlraBem gegenfeitige (Sinlabungen, bei benen ed nur batauf
abgefel^en ift, bie ^tad^t bet @ried^en bet Sinfad^l^eit ber Slrabet
entgegen^ufe^en. S)ie beiben Serid^te übet bie SluSmeifung bed
^otaulad nad^ einer 3nfe( unter Slnlnüpfung bon Unterl^anblungen
fttmmen im allgemeinen ^ufammen, leineStoegd im (Sinaelnen.
3ll-$afem melbet, bie ^[bgefanbten bed SJloIautad l^aben bei il^rer
St&dCtel^r auf bie f^rage, mie fte i^re gfeinbe gefunben l^aben,
geanttoortet : baS feien Seute, bei benen man ^en unb S)iener
nid^t unterfd^eiben Ibnne, eifrig im ®ebet, ol^ne Segierben, ber
Zob fei il^nen lieber als bad geben (a. a. D. @. 342). Sobed-
erl^ebungen, burd^ »eld^e SRoIauIad etft ^u einem etnftli^en
Slnttag an ämru au Unter^anblungen animirt tourbe. S)iefe
U)erben nun bei el'^alem baburd^ audgef d^müdCt , bag bie ®e-
fanbten SlmruS toegen il^rer gewaltigen Srfd^einung unb Befon«
berd ber fd^matae OBabal^ toegen feinet Setebfamleit gerftl^mt
tDXxh. Sie 93ebingungen , toeld^e fte fteQen, ftnb ungef&l^ bie-
felBen toit Bei Sut^d^iul^. Sie toetben nic^t angenommen. Son
einem Unterfc^ieb a^if^^n (Btied^en unb Gopten if! Bei 3Bn
9(Bb-el-$afem nid^t bie Sftebe, bie 99ebingungen toerben bon
allen Denootfen. S)ie 93urg toirb erftürmt, ein (Erfolg, toeU^er
ber Zapferleit beS ^^Beir augefd^rieben toirb, nid^t jebod^ ol^ne
baBei eineS 3^^!^^ ^^^ ^i^^tn anbern 3Ro8tim unb ber fbxi'
föl^nung beffelBen burd^ Slmru a^ gebenlen. 9Bie man fielet
ftimmen bie bed (Sut^d^iud unb bed eUf^oIem im allgemeinen
aufammen, nid^t im Sinaelnen. Sei el-^alem läuft alled
auf eine ind gf^^^^I^^fte gel^enbe SoBederl^ebung ber Araber
to. ttanle, SBBeUfief^i^te. V. 2. 1.-3. Unfl. 18
274 Snalehen.
l^tnaud, akoifd^en (Sried^en unb Gopten toirb lein toefentlid^er
Unterfd^ieb gemod^t; biefer aBet l^ettfd^t bei (Sut^d^iud bot, too
eben bie religiöfe Siffetena ben S3efd^Iug beS SRoIauIaS moti«
t)itt. 2)et axabifd^e f&mS^i benfttl^ buxci^aud atabifd^e ®e»
ftnnung, bet ftg^ftifd^e ^attiard^ bel^auptet immer feinen natio»
naien Stanbpunit.
Set bann folgenbe SSetttag toitb Bei ben Sltabem bon bet
^ilbe bed Sl^alifen Ornat l^etgeleitet. »ei (Sut^d^ind ift et
bet ^eiS bet l)on ^ofaulad angebotenen Untettoetfung. Sie
Sebingungen finb bliebet biefelben. S)a tteten nun aud^ in bem
Bei 3bn «Bb-el-$alem (a. a. O. S. 343) botliegenben »etid^t
bie Aopten l^etbot. 3R{t fd^eint Bei (Sut^d^iud ^ängt SOIeS beffet
^ufammen. Sd ift eben in biefen fünften eine felBftftnbige, aud
bem Aoptifd^en l^etbotgegangene Ztabition. 2)ag aBet bie eine
obet bie anbete bie SBal^rl^eit entl^ielte, lä^t ftd^ bot^ in (einet
äßeife annel^men. S)ie f^altung beS Sllolaulad ift gleic!^ faBel«
l^aft Bei bem einen, toie Bei bem anbeten.
2)a tteten nun bie 9lad§tid^ten ein, toeld^e bet Sifd^of
3ol^anned bon %i(iu niebetgefd^tieben l^at. 3d^ l^aBe auf bie-
felben fo t)ielen SBettl^ g^I^gtf ba^ id^ nid^t t}etf&umen batf,
i^iet bon feinet ^etfon unb feinem l^intetlaffenen äBetle nod^ eine
nftl^ere 9lotia au geben. 93on ^ol^anneS bon Slitiu mei| man,
ba^ et untet ben Omajjiaben eine l^ol^e SteUe in bet geiftlid^en
93ettt)aUung Befleibete; et tt)urbe 93ifd^of t)on 9liliu unb ^at
augleid^ Bei bet äBal^I bet $attiatd§en eine fel^t eingteifenbe
SBitffamfeit ausgeübt, toie Bei bet (Stl^eBung beS 9lad^«
folget^ bed 3ol^anned t)on Semnub, bed Sialonud @eotgiud
bon 3Eeod im S^al^te 686 (Stenaubot, Bist. Patriarch. Alexandr.
Jacobit. ©. 177). 3uglei(^ aber toutbe et aud^ mit bet
Sluffid^t übet bie in Sleg^pten fel^t aal^Iteid^en Wönd^e Beauf-
ttagt. St l^ielt fte butd^ bie fttengfte Siddplin in Saum.
iSinen ^5nd^, bet eine 3ungftau entfül^tt l^atte, Iie| et fo
l^efttg mit ^eitfd^enl^ieben i^ä^ix^tn, ba| et Balb batauf
betftatB. S)atüBet aBet a^i^fi^t ^^ <>tit feinen SoQegen, ben
Sifd^öfen bet $tot)ina unb bem $atttatd^en felBft; et toutbe
feines Sidtl^umS entfe^t. @o etaä^It bet Sifd^of @ebetuS bon
9lbfd^munain (auis bem 10. S^al^tl^unbett) in feinet ®efd^id^te
bet jaloBitifd^en ^attiatd^en, toeld^e bet SatfteUung Bei Stenaubot,
?lmru in Äcgi^pten. 275
S. 182 ff., au @Tunbe liegt, gfflt bie ^lad^toelt ifl eS totd^tig,
ba^ äol^anneS kion 9liltu toeber ber einen nod^ ber anbeten ber
um bie SBeltl^errfc^aft lämpfenben ^Rdd^te angel^örte* Qx butfte
tDeber baS Sl^riftentl^um Detleugnen nod^ aud^ bie %xabtx ber-
fluci^en, et toat )u einet getoiffen Un))Qttei[id^{eit t)txpfiiä^ttt,
bie ftd^ Qud^ in feinet Sl^tonif seigt.
2)iefe ^intetlaffenfd^aft beS Sif^ofd ift im 3a^te 1883
aum etflen 9RaIe in ftana5ftfd§et Uebetfe^ung fublicitt tootben
(Noüces et Extraits dejs manuscrits de la biblioth^qae natio-
nale XXIV. T. prem. part.); fte entl^ölt Don botnl^ctein mel^t
eine SlngaBe t)on SRetttoütbigleiten ftül^etet Qtxi, bis et auf bad
SSetl^ältnig beS SRauticiud unb gl^oftu $attt)ia übetgel^t. Uebet
fßl^olad unb ^etaftiud l^at et 9la(^tid^ten bon eigentl^ümlic^et
äiebeutung. 3c^ l^abe fte beteitd angebeutet, toiQ abet l^iet
nod^ einmal ein 2Bott batübet l^inaufügen, ba fte ben 3uftanb
^eg^))tend unb beg Dtientg t}ot biefet ffatafttopl^e etl&utetn.
^an letnt bataud, ba| bet SBibetftanb gegen $]^oIad, totl^tx
in Slntiod^ien ftattfanb, nid^t ettoa, toie fonft eta&l^U tnitb, t)on ben
gfeinbfeligleiten bet 3uben gegen bie gl^tiften l^enül^tte, fonbetn
bielmel^t bon bet Oppofttion , toeld^e eine.äJetfammlung otien*
talifd^et @eiftlid§et gegen $l^oIad mad^te. Sie toaten babutd^
tetftithmt, ba| et bie (Stnennung bet Sifd^öfe unb anbetet
geiftlid^et 3Bütbenttäget in feine ^anb nal^m , mad im Otient
eine gto^e äuftegung öetanlafete (c. CIV ©. 540). Sei bet
Sftmpfung biefet 99en)egungen etlaubten bie Solbaten bed $]^ofaS
ftd^ mand^etlei (Seualtfamteiten. 9u(^ in 9leg^pten toutben
äl^nlid^e SuSfd^n^eifungen auggeübt, foba| bet @ebanfe entftanb,
$]^oIad n)iebet bed ^mpetiumd a" betauben, ^n 3lle|anbtien
ift bet Anoten n)a]^tf(!§einlid^ gefd^ütat motben. Zl^eobotud, bet
©ol^n eine» ftül^eten ^täfecten öon Sllejanbrien (ögl. ©. 533),
leitete eine SSetbinbung mit ^etafliud, bet ol% S;atd^ beaeid^net
tDXxi, ein unb fotbette il^n aut Smpötung auf (@. 542).
$]^otad mutbe baDon indgel^eim in Aenntnig gefegt unb
fd^idte einen bet beiben Sefel^tel^abet, toeld^e i^m Slntiod^ien
untetti)otfen l^atten, nad^ Sleg^pten, um bie $Tot)inj untet-
toütftg au l^alten unb ^etaftiuS au betbtängen. ^etalUud bet
ültete toat butd§ (Setoaltfd^titte gegen feine gfamilie, bie ftdg
in Sa|)pabocien ouf^ielt unb auf Sefel^I bed $^o!ad nad^
18*
276 analettcn.
Sonftanttnopel gebrad^t tootben toar (t)gl. Sl^eopl^aned @. 298,
22)^), nod^ befonbetä beteibigt unb l^attc 9liccta8, ©o^n be8
@tegotiuS, nQ(]^ Sleg^pten gefd^tdft^ biefec rüdte in Sleg^pten
ein, too il^m ber ^a^ bet (Sintool^net gegen $l^ofag ^auptfäd^-
liä) au ^ülfe fam. 3d^ bemerfe, ba| bie ßraä^Iung bed
Sifd^ofS ben 9lotiacn im Chronicon Paschale cntfprid^t, nod^
toeld^em ber ^atiiatd^ bon ^ntiod^ien butd^ Solbaten bed
$]^oIad gelobtet tohh^) unb mit ben barouS entftel^enben f$etnb>
feligleiten ber SlbfaQ bon ^frifa unb 9lle|Qnbrien in äSerbin«
bung gefegt tt)irb^). S)ie SDorfteUung beS Sifd^ofg t)on 9titiu
befreit und bon ber angeblid^en Ueberetniunft s^if^^^n ^^^
jüngeren ^eraHiuö unb DflicetaS, nad^ toeld^cr ber, ber bon
il^nen guerft nad§ Sonfiantinopel {omme, ber eine au Sanbe, ber
anbere aur See, Aaifer toeiben foQe. S)er ältere ^eralliud U}ar
bereite im IBefi^ t)on Sleg^f ten.
9lld ber junge ^erofliud nad^ ßonftantinopel oufbrad^, be<
gleiteten i^n Seule, toeld^e ber grünen gfatlion angel^örten.
SB&re fein Unternel^men nid^t gelungen, fo würbe fein äSater
1) 3« her franjöfif(|en Ueberfctung lieft man: il envoya chercher,
dans la province de Cappadoce, la femme d'Heraclius Tain^ qui ^tait
la m^re de Theodore, le g^neral, et la femme d^Heraclius le jenne
avec sa fiUe Fabia qui 6tait vierge (©. 541). Statin ftnb irrt^ümlidiie
Angaben entgolten, bie ntd^t bem utfprüngltdjen S^e^ie angehören,
fonberu eift burd^ bie Uebetje^ungen in benfelben ^ineingefommen ftnb.
$]^ofad bemöd^tigte ft4 ber ©emal^lin beS öUeten f)eralltud, (Sptp^anio,
ber Butter beg ^^eoborud unb beS jüngeren ^natliui, beS na(|nialtgen
^aifetd; — unb ber Setlobten (Xf)cop^aned @. 298, 24) bed leiteten,
ber 3:o(|ter bc8 $lftifaucr3 SRogaS, bie fjobia ^iefe (Chron. Pasch.
S. 702, 21 ed. Bonn.), nid^t gflat)ia, tote man bei bem 4ontinuator ber
6f|rontf bed Sfo^anm^ uon ^tclaro c. 6 unb ^rtboruS $acenfi8 c. 1
lieft). 2)te Sermä^lung fanb gugleid^ mit ber Jlxönung @tatt (Zi)to*
planes @. 299, 13). gfabia empfing eben ^iebei ben Flamen 6ubocia
(l^eo ©xammatüuS @. 147, 13 ed. Bonn.).
2) ©. 698, 17 ed. Bonn.: an 6 oxoXaaTixdÜv avrjQi&tj Vo arga-
TiioT(i5vy bie 9{a4nd^t lief (fnbe September 710 in Sonftantinopel ein.
3) Chron. Pasch. ^. 699, 3 ed. Bonn.: dnooTarovaiv ^AfpQixi^
xal ldX€^avi^Q€(a. ^er ^bfaQ tottb Don bem SBerfaffer beS Chron. Pasch,
mie Don 3ot)anned Don ?Ü!iu in baS fiebente ^o^r bed ^t)ofag gefegt.
^JDlit bec 2)arftenung bed X^eopl^aned finbet infofern Uebereinflimmung
@tatt, al8 aud^ nod^ biefem 9lifetad (6. 298, 20) bie Snannfd^often auS
ber $entapolid mit fic^ führte.
3lmra in Äeg^ptcn. 277
•
unb beffen 9(nl^ang in Seg^pten in bte äu^erfle @efal^r geratl^en
fein. 2)er Sifd^of begleitet bann bte ®efc^id^te bed ^etalliud
tt)etteT. Seine Slaubtoütbigteit tritt babuid^ befonberd ind Sid^t,
bol er eine Wünse erwähnt, auf toeld^er ber Aaifer mit feinen
betben @öl§nen bargefteQt toar, fo ba^ beS römifd^en Steid^ed
babei über^aut)t nid^t gebadet tuurbe: de sorte qu'on ne tron-
vait point de place poor inscrire le nom de Tempire romain
(©. 562).
93ei anberen ^ifiortfern toirb btefe Wün^e ntd^t ertuäl^nt,
aber fle e^flirte, 6;emt)lare berfelben finb nod^ übrig; bgl.
Sabatier, description g^n^rale des monnaies byzantines I
@. 285.
SBirb man l^ieburd^ bon bem l^iftortfd^en SBertl^e ber
ß^ronil überzeugt, fo empftnbet man eS um fo ))einltd^er; ba|
eben an biefer Stelle eine Sude in bem Wanuflrit)t eintritt, toeld^e
fel^r betrftd^tlid^ gett)efen fein mu|, ba fte und fogleid§ mitten
in ben JIrieg ber Araber in 9leg^))ten fül^rt, beffen SJeran-
laffungen unb ^Jlnfänge feilten. 3Ran mirb t)oraugfe^en bürfen,
ba| babei bie oben ertoä^nten gried^ifd^en Strabittonen benu^t
unb berid^tet tourben. Sei Sol^anned bon 9litiu geratl^en toir,
tote gefagt, gleid^ in bte Snitte bed Aambfed. S)ie Slraber
toerben Oon ben d^rtftlid^en Parteigängern unterflü^t. S)urd^
biefe gelingt ed il^nen, bem römifd^en $eere eine üRieberlage
beizubringen (@. 555) ^), toorauf bie beiben r5mifd§en ^eerfü^rer
£l^eoboftud unb 9lnaflafluS, beibe ®egner beS oberften 9(nfü]^rerS
Sl^eoborud, fid^ nad^ Sab^lon tt)erfen unb eS unternel^men, mit
einem ftarten $eer ben ^oSUmen entgegen^ugel^en , an beren
@pi^e 9lmru 3bn 91S fielet. SBie fo gan^ Oerfc^toinben l^ier«
über jene Sr^dl^lungen bon ben ^inberniffen, meldte ber Sl^alif
bem 9lmru entgegengefe^t l^abe. 9mru tl^eilt feine 9lrmee in
brei Sort)d, t)on benen er bad eine bei Sab^lon, baS anbere bei
Senbun^ad auffteUt. (Sr felbft nimmt mit bem britten $ofltion
bei 3lun (^elio))oItd) unb toeifl bie anberen an, toenn er f^d^
1) So'^anneS tion 9li!tu bertd^tet nad^ ber Sfidfe ^unöd^fi bie 9liebers
läge unb ben £ob bed So^auned, bti Oberanfül^retd ber Xtupptn
(@. 554). £amit fann nic^td anbeteS gemeint fein, aU ber auc^ ton
b^^ontinifd^en flutoren erlod^nte Sieg ber Araber übet ben 5Dus 3os
l^anneS t)on SBaifa.
278 2lna(cften.
mit ben SlömeTn fd^Iage, benfeKen in ben Stfiden gu faSen,
tDobei et fte t^emid^ten toetbe. S)ie Slömer, bie au8 tBab^Ion
auStüdten, tDurbett in bte 3Jlitte genommen unb boKIommen
gefd^lagen. Slmru mad^te Slnftalt, ftd§ gana 9eg^ptend au be-
m&d^tigen. 3d^ toill iebod^ nid^t bie 9lotiaen tuiebeil^olen, bie
id^ aud ber Sraftl^lung bed Sifd^ofd in bie meine aufgenommen
l^abe^). S)ie mand^etlei $]^afen, bie baS SRanuftiipt burd^«
gemad^t l§at, fiH^ten nid^t feiten S)unlel]^eiten l^erbei, in bei
^auptfad^e aber laffen fte leinen 3^^if^l auftommen. S)ei Se^t,
ber in ber Ueberfe^ung borliegt, ifl nid^t auf ammenl^ftngenb ; ed
lommen SSieberl^olungen bor, bie bal^er rühren, ba^ ber 99ifd^of
bon bome anfängt. S)er Sifd^of gel^ört au ben eifrigen Sl^riflen,
ol^ne jebod^ il^re Partei au nehmen; er beflagt fte nur, unb
mifd^t gern religiöfe Setrad^tungen ein. Sefonberg fd^toer ifl
eg; bie S)aten, bie er anführt, in Sufammen^ang au bringen ^).
SDie ©d^rift ifl fragmentarifd^ , bietfad^ untjerftdnblid^ , in ber
^auptfad^e aber entl§< fte bod§ fo glaubtoürbige ^lad^rid^ten.
1) Ueber baS le^te ©d^ttffal bet Wartina unb il^ter fttnber bringt
^o^anned toiQfommene 9}otiaen bei, bie toir fonfl entbel^ten. äBie er
aQetn betid^tet, bag Wattina unb il^te beiben @öl^ne, ^etalleonaS unb
3)at)ib, na4 Si^obug gebta^t tootben feien; fo toetben toit aud^ nut
butd^ tl|n übet ben ^u^gang ata)eiet anbetet @5]^ne beS $era!tiu3 unb
bet Wartina untetti(^tet. 2)et iungfte, beS 9lamend Watinud, ben fein
SBater nadg 9licepl^Dtu3 @. 27, 2 de Boor pm (Safat etflött ^atte
(bei (Sonftanttnud $otp^^togenituS, de caerim. c. 29 6. 680, 9 ed. Bonn.,
too man WattinuS lieft, ett(^etnt et ald 9lobtItffimuS), toutbe nad^ feinet
(Sta&l^lung geblenbet, einem anbeten abet, bet taubflumm »at — (9Hce«
pbotuS 6. 14, 22 gebenft beffelben an einet ftü^eten ©teile) — lein ßeib
augefügt (6. 580).
2) 9{ad^ ben SSeted^nungen ton 3otenbetg toutbe ben 2)atttungen
beg 3[o^anned Don 9{ifiu aufolge bie greflung Don ^ab^Ion am 14. W&ta
(c. CXVn, ©. 567), ?lifiu am 25. Tlai 642 Hon ben «rabetn einge-
nommen (6. 569). 2)ie S^itbeflimmung füt baS toic^tigfle ^eignig,
ben ^baug bet tömifd^en Stuppen au? 9[Ie;anbtien unb bie SBefe|ung
bet ©tobt butcb bie 9ltabet nad^ ^[o'^nneS 29. Septembet 648 (S. 588)
toitb in getoiffet SBeife butd^ ^eopl^aneS befiätigt. 2)iefet fe^t nfimlic^
(a. 3' b. m. 6185 @. 848 de Boor) bie (Stl^bung bed S)ia!on $etru8
aum ^attiat^en oon ^le^aubtien in baS a^^ite 3abt bed i^aifetd 6on*
Pon8 II. Cftobet 642—648, nad^ 3obannc8 abet fanb biefelbe nad^
bem am 10. 9[pri[ 648 erfolgten 2:obe bed (S^tu9 am 26. 3uli beffelben
3o^^te8, futae 3cit tiot bet (Stnfd^iffung bet römifdjen Jtuppen Biatt.
?lmru in Scg^pten. 279
ba^ bte (Sra&l^Iungen tothn be9 Sut^d^tuS, nod^ beS 36n-3[6b«e(-
^atem bagegen auflommeti tdnnen. 2)a8 SSettd^en i{l form«
M, mangell^aft, aber unfd^ft^bar.
äBenben totr und au ben Sraäl^Iungen bed el«^alem unb
(Sut^d^iuS intid, fo fttmmen fle aud^ über bie (Sroberung bon
Slleianbrien in einjelnen $unlten überetn ; in anberen tDiberf))red§en
fte einanber, aber burd^tueg ftnb fie fabell^aft. Seibe laffen 9mru
gefangen nel^nten, bei el-^alem erfd^einen aber bie Slraber
biel ta))ferer unb bann flid^t er eine @cene ber ®ro^mutl^ ein,
inbem Slmru burd^ einen SRann gerettet tuirb, !Dla8lama, ber
fein gfeinb tnar. iBeibe l^aBen bie ßrj&^Iung, ba^ SHe^anbrien
atoeimal erobert toerben mu^te, inbem bie jur @ee entftie^enben
@ried^en aurüdfel^rten. S)a]^in berlegt ßut^d^iud (II 6. 315) bie
@efa]^r SlmruS, ber butd^ einen Stlaben gerettet toixb, ber
(Sriec^ifd^ berfianb. 9te er bom ^attidud bernal^m, ba| 9lmiu
getöbtet toerben follte , gab er Slmru einen berben Sadenflreid^,
fo ba^ ber $atriciu8 bie SBermutl^ung aufgab, ba§ btefer ber
9(nftt]§rer fei. Sie toerben bann entlaffen, inbem fte berfpred^en
bie Unterl^anblung mit Slmru felbft au bermitteln. Siefer rUdte
iebod^ auf Sle^anbrien loS.
Sei el-^alem erfolgt ber angriff auf Slle^anbrien auf
93efe]^I bed dl^alifen, ber aud^ bie g^t baau beftimmt. (Er toirb
mit religiöfem (Stfer oerbunben. S)ad einzig Sebeutenbe bei
Sut^d^iuft tft bie SSerftd^erung , ba^ oor ber ßinnal^me leine
6a))ituIation gefd^Ioffen toorben fei^).
9lber er unterfd^eibet bie Seft^nal^me bed Sanbed bon ber
SSefi^nal^me ber @tabt, toie bie tteberfe^ung lautet: Aegyptus
universa in foedus recepta fuit, @. 819, toomit eine (la))itu«
(ation toie bie bed Slmru fel^r beretnbar ift. S)ie bon @^I"
t)e{lre be @ac^ fu^Iicitte allgemeine ga))itulation entf))rid6t ben
burd§ bie (Eroberung nad^ ben gried^ifd^en 93erid§ten l^erbei-
gefül^rten guflftnben nad^ bem 9(baug ber 9t5mer. 3n jenem
^Sloment toirb bie Kapitulation gefd^loffen fein. SImru fprid^t
barin nid^t afö (Eroberer; er madgt ben (Eintool^nern bon Seg^p«
ten, bie burd^ ben Sauf ber Singe in feine 93otmft|igIeit ge«
1) Capta est Biqmdem Alexandria vi sine promiflso aut pactis
conventiB, nulle cum ipais inito foedere aut sponsione.
280
bnunen toann, Sotf^lftge, bin^ lodä^t i^sen i^ Uhogexlid^cr mb
Sxifiafyct ^t^tauh gegen 3^^^''^ tiut% Ztibtittd gauiulUi totäb.
nnrtmartet ftnbe k^ fiont mä^t eine CnDft^nnna ober bie fBt*
fMtignng bei angenftnen Sn^^t, bie bsvand ^emoig^ bei
ben CaDtinnator Chronici Jonnnis BiclarensiSy er ffoi in bcr
erßen ^fie bed 8. do^t^nnbertS g^ci^ben. (Et fagt (gflong.
Espaoa sagrada YI 6. 434): Hamer — Alexandriam qnoqoe
antJqniBwmam et florentifiBimam ciTitatem metropolim censoario
jngo sabjecit: et abjectis praeddüs Bomaiionun. qnae ibidem
degebant : Babylonemqne antefatns Hamer Ismaelitamm dux op-
pidnm condere jnssit et praesidia ad tnendam Bomanam Dioe-
cedm, qnae ntmc etiam extant
III. 3hJ^i latcinifd^c ßl^xoniftcn in 6))anien untcx
bcn Dmaiiabcn.
9(n fid^ ift ed eine ber benttDÜtbigfien litteTarifd^en 6t-
fd^einungen, bag jtd^ aud^ unter bem SSoibringen unb bet ^etr^
fd^aft bet 9lta6et in Sf^nien ein ))(^ai^ Sl^roniflen ftnben, toeld^e
fid^ bet Steil^e bet 9lnnalen in lateinifd^et @))tad^e anfd^lie|en.
S)et etfle betfelben, bet aU ^oxt^ti^tx bed Sol^anned t)on Siciato
be^eid^net toitb^), tDeld^et ftd^ feinetfeitd an ^ieton^muS anfd^Io^,
ift in bet Sittetatut bet Slnnalen fd^on babutd^ metltoütbig,
ba| et nid^t aUein toit fein SJoigänget bie fpanifd^en Aönige
unb bie Tömifd^en flaifet t^etetnigt, fonbetn biefen ald eine btitte
$otena ^^^ atabifd^en (Sl^alifen, bie et gfürflen nennt, l^insufügt.
So jtel^t et fd^on Wol^ammeb an, beffen et mit einem Sobfptud^
gebeult: c. 12 (@. 432) supra ipsos principatam tenens Mahmet
nomine de tribu illius gentis nobilissima natus, pradens ad-
modam vir et aliquantorum futarorum provisor gestorum, tote
bet fpanifd^e ^etauSgebet borftd^tig l^insufflgt: por arte del
Diablo. S)et (Sontinuatot betgleid^t ^Rol^ammeb in biefet
^infld^t mit ^etalliud, bet bei bem f^rifd^en Jhiege bad
Unglüd Dotaudgef el^en , feinen Srubet getoatut, abet bei bem«
felben lein Sel^öt gefunben l^abe. S)te gtied^ifd^en flaifet
betliett bet 9lutot niemals au8 ben Singen, bod^ folgt et aud^
ba mel^t bem Setüd^t unb bet fabell^aften Uebetlieferung.
SBon bet mal^ommebantfd^en (Sefd^id^te l^at et bie Sluffaffung,
1) Continuacion del Chronicon del Biclarense (Incerti auctoris
additio ad Joannem Bidarensem) , gflotej, Espafia sagrada t. VI.
®. 430 ff.
282 fbuSOktt.
hai 9to]§amineb ben SBcflfii, Vbu Sefc bnt Dfttn erobert, Cmat
ober eine flBtli%nx^^a]i ind 9uge gefa|t ^be. S)ad totri) auf
bet mfinbltd^ett Ztabitiott bei Araber betu^en. S)enti ba^ er
auf einer folgen fu^te, ergiebt fid^ barand, ba^ er ^effa
nad^ i^ett Sor^eQungen ald ben @i^ Sbra^amd be^eid^net
(c. 41 : apnd Maccam, Abrahae, nt ipsi patant, domom). Sie
rdmifd^en itaifer treten in ben {)intergninb, bie fpanifd^en ffönige
werben taum genannt, ber gan^e Jlaäjlbtnd liegt auf ber mo^am*
ntebanifd^en @efd§td^te. @d^on an fid^ mu§ t% auffaOen, bag
bad arabifd^e $tinctpat bei einem lateintfd^en S^roniflen in ber
Stetige ber Wa^te erfc^eint, bie bie SBelt be^errfdgen. %o(^ bei
nieitem me^r aber fftQt ed auf, ba^ toir bei il^m 9lad§rid^ten
begegnen, bie fid^ bei ben SIrabem nid^t finben, unb bod^ bad
(Beprftge ber SBa^l^eit tragen. 3e türaer ber Sontinuator über
bie (Hoti^en unb SSömer ifl, beflo au^fül^rlid^er toiib er über bie
afrilanifd^en ^[ngelegenl^eiten ber Araber. &r fd^ilbert ben Statt-
matter t»on Sleg^pten äbbaOal^ 3bn Saab unb »ibmet babei
aud^ bem Somed @regoriud ein 3Boit ber (Erinnerung (c. 29) ^).
S)irfer Stamp] amtfd^en 9(bbaQal^ unb (Sregor tritt bei bem
Sontinuator beuttic^er and Sid^t atd irgenbtoo fonft. 9lod§ merl-
Würbiger ifl, toaS er über 3eatb I (c. 33) fagt, ben er rfll^mt,
wftl^renb bie Araber il^n Derflud^en, über ^oatDija II unb be*
fonberd bie Z^ronfolge ^ertoanS unb beffen gfriebendfd^lüffe mit
ben (gried^en beiid^tet. Zl^eopl^aneS (@. 361, 10 de Boor) ertoäl^nt
einen gftieben ber Sraber mit ben @ried^en, aber erfl unter
bem 9lad^foIger 9Rem)and Slbbalmelil, ber bobei auf eine frül^ere
Sbfunft mit ^Roatotja I ^urüdgelommen fei. S)er ßontinuator
aber unterfd^eibet ftdg baburd^ bon il^m, ba^ er ben gerieben
bem SRertDon aufd^reibt unb i^n in eine 3^it t)erfe^t, in metdger
ber flampf atoifd^en Vitttoan unb SlbbaHa^ nod^ ni(^t entfd^ieben
mar (Moroan anlas partis rex pacem a Constantino Aagosto,
legatis missis, soppliciter sibi concedi postalat c* 37).
Sin neunift^riget gftiebe lommt au Staube, nad^ tueld^em
aQe d^riftlid^en ®efangenen ausgeliefert toerben, unb bem rö-
1) 3n (i^tonologifd^er SBeate^ung tft bie ^^ngabe be8 Sontinuator
infofern rid^tig, aU er bie 9lieberlQge beS ©regoriuS in bie 3^it bed
ftaiferd (Eonfland fe^t; irtt^ümli^, infofecn btefelbe nad^ il^m unter bad
(S^alifat 9RoatDiiad faSen tofltbe.
3tt)et Iatemif(^e (^^roniflen unter ben ümajiaben. 283
mifd^en flotfet eine Stecognitton l^auptfftd^Itd^ in (Selb, aBet aud^
nod^ in anbetet d^otaftetiftifd^et äBetfe BetotUigt toitb (c. 37:
quantitate aori solidorum mille integri ponderis paellam unam
et mnlam Arabicam villosam Siriciam unam diarne). 3<$
l^aBe fd^on in meinet Sts&l^Iung ben äBettl^ biefet 9lnf"
5eid§nungen Betont, liefern (Sl^tontften tritt nod^ ein ^toeitet
aut Seite, 3flbotud ^acenfid^). Sie SBetgleid^ung Beibet
a^ifit, ba| äfibotug in ben ftül^eten Sitten ben ßontinuatot
bot {td^ l^at unb großen Xf^tH^ topixt 3utDei(en fltd^t et aud^
eine StgSnaung bedfelBen ein, 5. 3). eBen Bei bem ettoSl^nten
Sftieben bie S3e]^aut)tung, ba^ SRetttan ftd^ bie $ülfe bed tömi»
fd^en flaifetd auSBebungen l^aBe (c. 19).
Sei ben meiften (Steigntffen folgt Sfibot bem Sontinuatox
Beinal^e todttltd^. Sie StoBerung t)on ^etgamuS butd^ bie Baxa*
ccnen toitb Bei Beiben mit benfelBen SBotten gefd^ilbett (Cont.
Biclar. c. 47. Joann. c. 41), äl^nltc^ mie Bei 9licet)l§otud. ^d^
beute baS nur an; bie 9lufmet!famteit tid^tet fid^ unwiQfütlid^
auf bag gto^e (Steigni^, bie SroBetung ©paniend butd^ bie 9Rog«
lime, baS fie Beibe Befd^teiBen. Seibet ftnb fie fel^t fut^ batüBet,
aBet in bem äBintoatt bet ataBifd^en 9lad§tid^ten, unter benen
bie toid^tigflen bem ^Bn SlBb el-^alem angelobten, bet SSal^tl^eit
unb Sid^tung ju tietmifd^en lieBt, t)etbienen bie einfilBigen (Et=
aftl^lung bon 9Rftnnetn, bie nut bad toiebetgeBen moQten, toad
fte tougten, bie gtö|te Sead^tung.
99ei Beiben erfd^eint bie Zl^tonBefteigung Stoberid^S mel^r
getoaltfam atö red^tmftgig. S)er 6ontinuator fagt: Bodericas
fortim magis quam virtute^) Gothorum invadit regnnm (c. 48).
Stflbotud: Bodericus tumultuose regnum hortante Senatu in-
vadit (c. 34). 2)ie Beiben ^ngaBen toibetfpted^en fid^ nid^t
1) Isidori Paceosis episcopi Epitome Imperatorum vel Arabum
Ephemerides atque Hispaniae chronographia sub ano volumine col-
lecta. glotea, Espafia sagrada t. VUI @. 282 ff. Sd tfl biefelbe
Sl^Yoni!, bie 3)oat^, bet an bie @£iflena eined SSif^ofd SfiboruS ton
^eia nid^t glaubt, aU bie S^ronit bed Slnontjntud tton doxhoi^a beaetd^net.
SEi^eber l^iettn, nod^ in bet ^onjectutalhitif, bie et an betfd^iebenen
Stellen betfuc^t, ^abe id^ il^m beiauftimmen betmod^t (Recherches sur
rhistoire et la litteratare de TEspagne I S. 2 ff.)
2) S)ie äOenbung: fiirtim quam virtute toitb bon 2^fibotu8 $acenfid
c. 8. bon ben (^infftHen bei ^atacenen ind tSmifc^c 9ieid^ gcbtaud^t.
284 «naleften.
burd^aitd. Sie fd^einen Beibe ju entl^olten, ba| Stobettd^ butd^
eine Wct t)on nfur))ation ben £^ron Beftieg, in tumultuatifd^er
SSettoirtung , aber bod^ 3U einer SRad^t gelangte , bie bon ben
®to|en, tual^tfd^einttd^ bod^ aud^ ben @eifiltd^en, — bad fd^eint
bet senatns bebeuten 3U foQen — anerfannt toutbe.
9lad^ bem Gontinuatot fammelt nun 9lobetid^ ein $eet
gegen bie Orabet (adgregata copia exercituam adversus Arabes
diu sibi provinciam creditam incursione vastantes), mobet nur
bie SBorte diu sibi provinciam creditam auffaQen, ba bad flönig-
reid^ bod^ ntd^t als ^robina aufgefaßt iDerben fann. %an I5nnte
auf ben ©^cbanlen gcratl^en, Slobcrid^ fei nur Cberbefel^ttl^aber
einer ^robin^ getDefen unb l^abe bei bem SinfaQ ber Straber bad
burd^ ben £ob äBiti^ad erlebigte flöntgtl^um an fid^ geriffen, ein
$eer auf ammengebrad^t unb bei biefem Sonflict fei er umgelommen
(Cont.; atque tali conflictu et proelio moritur). (5r fügt nur
nod^ eine äBel^IIage Aber baS Ünglüdt ber ®off)tn l^in^u; mit
biefem lurjen 3ufa^ aber ifl bie @ad^e abgetl^an. S)amit aber
fonnte fid^ bod^ 9liemanb begnügen. SjtboruS toieberl^olt ben
gontinuator, nid^t jebod^ o^ne ein \>aax neue ^loti^en ein^ufd^alten.
(Cont.: adgregata copia exercitnum, Isid.: adgregatae copiae
exercitns.) Sie äBorte provinciam dia sibi creditam l^at Sflborud
(c. 34) aud^, über ben (SinfaQ ber SRauren aber mad^t er ben
3ufa^: nna cum Mauris a Maza missis id est Taric, Abazara et
ceteris. 68 toürben alfo Selbem fein, bie SRufa fanbte. 3n biefem
3ufa^ liegt bie erfte @runblage ber ]p&Uxtn Srabition, er berbient
aQe %üdEftd)t, ba er aü8 einem gleid^^eitigen Sd^riftfteQer fiammt.
68 tDÜrbe angenommen »erben muffen, ba| Setbern neben Slrabern
ben größten 9(ntl^eil an ber 6roberung l^atten. 3)ie SQßorte
incarsione vastantes tnerben bon Sflbor bal^in erweitert, ba|
bie Slraber bereite mcl^rere ©täbte eingenommen unb bertoüflet
l^aben (c. 34: plures civitates devastantibus).
9lud^ Über bie 9tiebeT(age unb ben £ob 9toberid^d l^at 3ft-
borud ^acenftd 6rmeiteTungen : transductis promontoriis se com
eis confligendo recepit. ®ie SOSorte bebeuten: man fd^lug am
SScrgebirge unb 50g ftc^ bann ^urüdf. ,&ter lamen nun anbere
gotl^ifd^e ^eerl^aufen 5U i^m, aber nid^t um i^n 3U unter«
fluten, fonbern benät^etifc^er Söeifc, um il^m baS gfttrftentl^um
au entreißen, fo ba| jle au8 bem gelbe gefd^togen tourben unb
3tvei lateinifc^e C^^ronißen unter ben Omajiaben. 285
bet flönig fiel (fugato omni Gothorum exercita, qui com eo
aemulanter fraadalenterque ob ambitionem regni advenerant.)
SBenn man Bei bem Ze^te aUein flel^en bleibt, fo toütbe
jtd^ bie Kombination ergeben, ba^ Stobetid^ Sefel^lS^abei einet
^Tobinj gemefen fei, bie ^unäd^ft bon bec ^nbafion Bebrol^t
tourbe; er l^dtte ftd^ aber l^ier als ffönig aufgehellt, bie Streit-
Iräfte bed Sfteid^eS ^ufammengerufen, bie aud^ angelangt feien.
@o möd^te ed ftd^ erflären, ba| ber Slatl^ bed Steid^ed bie ßr»
l^ebung gebilligt l^abe. 3uglei(i^ aber lamen anbere @roge in
ber Slbfid^t l^eran, Stobetid^ 5U ftür^en. S)er Sontinuator fagt:
l^iebutd^ fei ber (Slanj beS dleid^eg auf bie Araber übergegangen:
omnis decor Gothorum eo die in potestate Arabam cessit Im-
pem. 3fii>otuS $acenfig be^eid^net baS mit ben äBorten : Sflobe«
rid^ üerlor baS Sleid^ unb fein IBaterlanb, sugleid^ tourben feine
^lebenbul^ler getöbtet.
S)er Sontinuator c. 45 fügt bann, inbem er auf äBelib
aurfidtfommt, einige 9lotiaen über beffen rul^mtDürbige Stegierung
^tnau, tuie im Orient fo im Occibent, tuobei @))aniend nod^«
malS gebadet miib. 5S)ie Stelle ifl bead^tenSmertl^, toeil fte auf
3fiboru3 ^acenftd c. 83 übergegangen ift. Cont. c. 45: In
Occidentis quoque partibas regnam Gothorum antiqna soliditate
firmatum apad Spanias per ducem sai exercitus nomine Muza
adgressos edomoit et regno abjecto vectigales fecit.
Isid. Pac. c. 33: In occiduis quoque partibus regnum
Gothorum antiqna soliditate pene per trecentos quinquaginta
annos ab Aera quadringentesima ab exordio et principio sui
firmatum, apud Hispanias vero a Liuvigildo pene per centum
quadraginta annos paciiice utque in aeram DCCL porrectum
per ducem sui exercitus nomine Muza adgressum edomuit et
regno ablato vectigale (ober vectigales) fecit.
Sei 3fibor toirb nur bie S)auer beS 9leid^ed nftl^er beftimmt ;
übrigens ftnb bie äBorte biefelben.
Sie 5tDeimalige Srtnftl^nung bed (Sreigniffeg erllftrt ftd^
barauS, ba^ Suerft bon bem gotl^ifd^en 9leid§e bie Siebe ift,
im atueiten bagegen bom (Sl^alifat. 3n ber erften bilbet bie
Slegierung bed Sloberid^ ben bornel^mften @eftd^t8)iun!t, in ber
Stoeiten bie bed SQBelib. 9lur bei ber erften l^at Stfibor Heine
Slenberungen l^in^ugefügt, bie jebod^ bie Slnfid^t beS Sontinuatord
286 flnakrtm.
beßfttigen. 6d ifl ein Unglüd, ba| man bei bet @efd^tcl§te bed
Unterganged etneS gto|en äieid^ed anf ein \>aax 93erid^te ange«
toiefen ifl, bte etgentlid^ nur lut^e annaliflifd^e Slufaetd^nungen
finb unb felbft grammattfd^ tl^te Sd^mietigteit l^aben. (Einen
getuiffen 'Jlnl^att aber bieten fie bod^, ba fte ntd^t getabe^u auf
ben ÄriegSberid^ten ber Sdaber berul^en. 9luf feinem Sßege fort«
fal^renb fptid^t ber ßonttnuatot bann (c. 47) bon ber ^toeiten
93elagetung Sonflanttnopefö, bie et bem SRadlama ^ufd^teibt, unb
bie in gfolge bet ©efal^ten, in bie ftcl§ berfelbe gefiütst ^atte,
aufgel^oben mutbe. S)abei gebenlt et au(^ SeoS bed ^f^utietd
c. 48 : Leo militaris disciplinae expertus Saracenis urbem regt-
am properantibus expugnandam reipublicae adclamatione sena-
tus suscipit sceptra (betgl. 3fib. SJJoc. c. 50), eine SKuffaffung, nad^
tueld^et Seo etfl im 3Romente beS Slngtiffd bon Aonflantinopel
butd^ bie @atacenen flaifet gelootben mäte untet 93eißimmung
beÄ Senates, — toaS 3flboru8, toietool^I nid^t ol§ne d^tonologifd^e
S^ettotttung, mieberl^olt. Set (Sontinuatot betfel^It nid^t, aud^
bon Omat II eine Keine Sd^ilbetung au geben ; et tül^mt feine
3Rilbe unb bad ^nfe^en, in bem et batum audg bei Sludm&ttigen
geflanben l^abe (c. 49). ^ud^ bie Zl^tonbefletgung bed (S^alifen
3esib II unb bet (Empörung gegen il^n, bie bon Stadlama am
24. 9(uguft 720 niebetgefd^Iagen n)utbe, betid^tet bet (Sontinuatot
(c. 49), bet bad (Eteigni| felbfl etlebte, ol^ne bet teligiöfen S)if-
feten^en, bie l^iebei DottDatten, au ettuäl^nen. Set (Eontinuator
fagt nur, ba^ bet Stebell ^e^ib bon einem gana anbeten Stamme
getoefen fei ; feinet 9liebetlage gebenft et mit einet gemiffen Sm»
pl^afe. Die toenigen (Sntflol^enen betbanften nut bet (Snabe
äiladlamad il^t Seben. 3ftbotud $ac. ^at übet Ornat II einige
SBotte aud bem (Sontinuatot l^etübetgenommen (c. 46) : vacante
omni praelio tantae benignitatis et patientiae in
regno extitit, nt hactenns tantus ei honor laasque
referatnr, ut non solnm a suis, sed etiam ab externis
prae conctis retroactis principibus beatificetur.
Sie Zl^tonbefieigung ^e^ib II unb bie (Em))5tung gegen
il^n finbet pd& ebenfo bei 3fib. $ac. c. 47^ nut mit bet Vb»
toeid^ung, ba^ et ben 9iebeQen Se^ib leben I&|t, inbem bet
ßl^alif ftd^ bad äBeitere botbel^ielt. Sie atabifd^en 9lad^tid^ten
(55elami IV, ©. 264. «Wafubi V, ©. 455. (Jtmacin S, 78)
StDet \aim\\^t (E^rontfien untet ben Dmanaben. 287
flimmen mtf^x mit bem gontinuatot üBerein. S)ex Sontinuator
toirb aud^ babittd^ bon SBeitl^, xotil et ber erflen (SinfftQe ber
Satacenen UBet bie ^^tenften gebenit (Sont. c. 51). ^e^ib II
ffcatb i. Januar 724 ; unb l^temit f^lieBt ber gontinuatot, inbem
et bet bon bemfelben feßgefe^ten (Stbtolge ^ifd^amd unb SSeltbd
gebenit. Sie Heine @d^rift bleibt unenblid^ meiltofltbig, toeil
fie baS @epxäge ber SIeidbseitigleit auf ber @tirn trägt.
3n 3{tboru8 ^acenftd liegt in ber ^aufitfad^e nur eine S8ieber>
l^olung ber Sdgrift bed Sontinuatord t)or, bod^ ftnb feine S^]&^t
teinedn^egg blo|e Interpolationen. Son Sfiborud ftammt 9lEed,
toad fid^ auf bie Sluflegung eineS Sributed be^iel^t, aud^ bie 9lad§-
rid^t; ba| 9larbonne burd§ audgelD&l^tte Gruppen befe^t tootben fei,
gel^ört il^m an (c. 48). SeS 93ertraged mit Zf)tclbtmxx, ber bod^
unleugbar ift, gebenit er allein unb nad^ ber 3^it bed Son»
tinuatorg toirb er boQIommen felbftänbig unb bie tiornel^mfte
@runblage unferer Aunbe. ©el^r bead^tendtoertl^ ift er über bad
S(uftreten beS S3erbern Wunu^a in Spanien. Sonbe l^at ben»
felben mit Ot^man 3bn9lbi Slefa, ber eine 3ritlang SBali bon 6or»
boba toar, ibentificirt , eine Snnal^me, bie bann einen $Ia^ in
ber (Sefd^id^te gefunben unb bielfad^ mieberl^olt toorben ift
(toie bon Semble , Sefd^id^te bon Spanien I ©. 285, S. 286
91. 1. gfauriel, Histoire de la Gaule m^ridionale III @. 93,
100 ff. »ome^, Histoire d'Espagne III iS. 99. goppöe,
History of the conquest of Spain by the Arab- Moors. I
@. 425, 430). 9lid&t mit Unred&t l^at man auf bie Untoal^rfd^cin»
lid^Ieit, ba§ ein 93erber aum äBali erl^oben toorben fei, aufmexl-
fam gemad^t, unb bie 2[bentit&t ber Flamen überl^aupt geleugnet,
namentlid^ Safuente t) 9[Icantara in ber Cronologla de los
Gobemadores de Espana, britter 9lppenbi; feiner Ausgabe bed
ail^bar Snabfd^mua (@. 286). S3on Ot^man erfal^ren totr mit
S9e^tmmt]^eit, ba^ er ein Slraber auS bem jemenitifd^en (Stamme
Jtal^lan toar ^), 3ftboruS gebenit audbrüdSic^ beS Otl^man (3bn Slbi
1) ^allati bei @at)ango3 II. ®. 28: there were not wanting in
AndaluB families issued from the principal stock (Eahlan) that de-
rived their patronymic Ehatdmi from Ehatam, son of Anmär . . . .,
son of Eahlan. We might quote, among others the family from
-which Othm&n Ibn Abi Nesah (Al-Eathämi) , the governor of An-
288 $(naleften.
9lefa) c. 37, ber fünf Monate lang bad ^mt bed SSatt bellei-
bet l^abe, ebenfo extoftl^nt et beS ^unuja (Moniz) ausfüllt«
lid^ (c. 58). es ftnbet jiä^ bei il^m feine ^nbeutung, ba^ beibe
eine unb btefelbe ^erfon feien. Sion äßunu^a fagt er auSbrüdE*
Itd^ f er fei ein ^ttbex getoefen c. 58 : unas ex Maurorom
gente, ber ftd^ feiner bon ben Slrabetn in Slfiila mt^l^anbetten
Sanbdieute annal^m unb mit (Subo in Serbinbung trat.
Son Slobericug £oletanuS Bist. Arab. c. 1 1 ftnben ftd^ mand^e
SBetocifc, ba§ er 3fiboru8 ^poccnpS bor äugen l&atte'). liefern
folgenb lägt er in ber @(^la(^t am Sigrid ben (Smpörer ^e^ib aum
@efangenen mad^en, um tl^m fpäter au ber^et^en. 9[ud^ über baS
SSerfal^ren beS 911 ©amal^ in ©aEien unb ^larbonne toicberl^olt
er bie Angaben be8 3fiboru8. 8eim Sh 9^8^« Sfranfreid^
flid^t er eine Unternel^mung gegen Slrled ein. Sei ber Bä^laä^i
bon ^poitierS aber fommt er auf ben Stejt SfiborS autüdt, ber
l^ter befonberS tuid^tig ift. Jtarl erfd^eint bei S^fibor atö consnl
Franciae interioris Austriae, bei StobericuS alS consul Franciae
et Germaniae (c. 14). S)ie fotgenben JBBorte, bie bei Sflbor fel^r
bunfel ftnb, ^at Stobericud beutlic^er. 3fii^oru$( ^acenftd fagt c. 59 :
dimicant gentes septentrionales in ictu ocali ut partes immo-
biles permanentes . . . sed gens Anstriae mole membrornm prae-
valida et ferrea manu per ardua pectorabiliter ferientes regem
inventnm exanimant. Sagegen Slobericud c. 14: sed gens
Austriae membrornm praeeminentia valida et gens germana
dalns, was issued. 9la(^ 3bn eUStniiia (Joum. asiat. Y. s. t. 8 @. 440)
gehörte Ot^man ^[bn ^2lbi ^U]a ^u benjentgen, bie t)on ^bul ^l^attar,
ber feit 9fiabfd&ab ^. CXXIV, 3WQt 743 ©tattl^alter bon ©ponicn («nba-
luflen) toat, tiertotefen tourben unb ftd^ nad^ 3;anger begaben.
1) ^ud^ nad^ ben arabifc^en Slutoren toar Dt^man 3^bn %bi 9lefa
ffinf Monate äBali in ©panten (3^bn 93afd^!ual unb 3^bn €b<^lbun hti
SJlatfari, ©a^angoS n. @. 36). 2)ag ber in bem Se^t bed 3fiboru3
^arenftd c. 57, toxt i^n @anbobaI unb gflorea, S. 308 geben, ben
9Borten: Automan ab AMcanis partibus tacitos properat Hie qnin-
que mensibus HiBpaoLas gubemavit folgenbe $affud: post quos yitam
finiyit et missus est alius Autuman nomine. Hie quattuor per men-
ses rexit terram in bet (Sbition Don SBerganaa nid^t fie^t, unb als
^Interpolation aud 9tobericu8 Soletanud betrachtet toerben mu^, ift be«
reitS bon Sembfe, ®ef4id^te bon Spanien I @. 283 bemerft tnorben;
aus Safuente ^ ^Icantara (a. a. £). @. 154 Jt. 2) erfftl^rt man, bag ber
angeführte @a^ im Codex Complutensis fid^ nid^t finbet.
3n)ei lateimfc^e (^^ronifien unter ben Dmajjabeti. 289
corde et coi*pore praestantissima quasi in ictn oculi manu
ferrea et pectore arduo Arabes extinxerunt et ipsum (regem)
peremerant.
Sie @d^tad^t(efd^tei6ung tft btefelbe. 9lur l^at 9loben($ bte
Si^ilbetung bed SBibetilanbed, toobti bie ^tanlen mit Sidmaffen
t^erglid^en toetben (sicat zona rigoris glacialiter manent ad-
strictae), toeggelaffen. 9l6et Slobetic^ ift fel^i eingenommen für
bie S)eut{d^en. £r fagt: gens Germana corde et corpore prae-
stantissima, mel^t tonnte man nid^t toünfd^en. 3Ö3enn nun
Sftborud ^acenfid aUetn gleid^seitige , OTiginale S3etid^te bai-
bietet, fo brängt jtd^ bie Sftafle- auf, ob et nid^t übet bie
(Sntflel^ung beg neueten Spanten^, bie in biefe 6))ocl^e fftUt, eine
l^altbare 9loti5 batbietet. 3d^ glaube eine @teQe l^ett^ot*
lieben ^u muffen, in bet nad^ meinem S)afüt]§alten suetft t)on
bem aSibetftanbe bie Stebe ift, aud bem ft^ bie Wad^t t)on
Spanien enttoidelt l^at. Sie betttfft bie äiettl^eibigung bet in
bie @ebitge geflüd^teten Uebenefte beS gotl^ifd^en Steid^eS: benn
eben bat)on tül^tt ^Med ^et, ba^ eS eine lBet)51fetung gab, bie
ftd^ nid^t übettoaltigen lie|. S)a| ftd^ biefe nun nod^ bet ©d^tad^t
t)on ^oitietg geregt l^abe, toäte an ftd^ möglid^ unb felbß toal|t-
fd^einlid^, bod& flnbet e8 fid^ bei Sfibot nid^t. 3laä^ 3fibotu8 c.
60 toutbe bet 9lad^foIget Slbbenal^mand Slbbalmeltl, bet abet nid§t
ettt)a aU SSegleitet besfelben unb ^utüdEfel^ienb t)on bet 9lieberlage
bei ^oitietd gefd^ilbett xoxxh, t)om g^atifen atö Stattl^altet ein-
gefe^t: Abdalmelic ex nobili familia super Hispaniam dux
mittitur ad principalia jussa (c. 60). 9lad^ einiget 3^^ ftagt bet
d^alif bei i^m an, n)atum et nid^t§ gegen bie ^tanlen tl^ue,
fo ba§ ftd^ 9lbbalme(if betoogen ftnbet, ftd^ ju jpinem 3ug übet
bad @ebitge an^ufd^idEen, qui et ob hoc monitus praedictus Ab-
dalmelic a principali jussu quare nihil ei in terra Francorum
prosperum eveniret, ad pugnae victoriam statim e Corduba
exiliens cnm omni manu publica subvertere nititur Pyrenaica
inhabitantium juga^).
1) Um bie ©teile ti^tig ju betftel^en, mug man bon aUe bem ah"
fttQ^iten, toad au3 (Sonbe in bie fp&tete (Sefd^id^te übetgegangen ifi,
baB ^bbalmeli! in (SaUien borgetfidt unb auf bem Slütf^ug bon fSSah
fönen angegriffen unb in 9lad^tl|eil gebraci^t tootben fei. 9}on ben 2Bad<
ionen ift bei 3ftborud ntd^t bie SRebe, no(^ toeniget bon einem dlädjug.
b. » a n f e , SBeltgefd^id^te. V. 2. 1.-3. SCuft. 19
290 «naleftot.
3nbem Slbbalmelil bte (Snfipftffe butd^^iel^t, ^at er leine
guten Stfolge (nihil prosperum gessit), benn bte&l^riflenJ^Qben
auf @oit berttQuenb bte ^öl^en bet S3etge eingenommen. 9b-
bolmeltf greift fte an, leibet aber gto^e SSerlufte unb toirb ge-
nötigtste bie Sbenen tt)teber auf^ufud^en unb jtdb nad^ Sorboba
5urü(f^U5te]^en (Ghristiani tandem perpauci montiam pinnacula
retinentes praestolabant misericordiam et devia amplios hinc
inde cum manu valida appetens loca mnltis ßuis bellatoribus
perditis sese recipit in plana repatriando per devia). Sd mar
alfo ntd^t ein auS gf^ancien prüdfel^renbed ^eev, bad in ben
Sß^tenften überfallen mürbe, jonbein ein ^eer, meld^eS im Sienfte
hei Sl^alifrn (manu publica) gegen bie Sl^tiflen anrfldte, um fte
nieber^ufd^tagen. Sben an ben 9Btberftanb ber dl^riflen Infipft
ft(4 ber Slnfang beg neuen ateic^eS. Sie UnfftÜe Slbbalmelifö
muiben an i^m felbft l^eimgefud^t, bon £)tba feinem Slad^folger
mürbe er gefeffelt. & fd^cint, aU ^abt biefer 9tad§fo(ger äbbal«
meltfd ben S^riften in @))anien berftattet nad§ il^rem eigenen
@efe| SU leben (neminem nisi per justitiam propriae legis dam-
nat). lieber bie ftataftropl^e äÜermand III, bie er sule^t berid^tet,
1^0 1 3fiborud eine eigentl^ümlid^e 9lac^ri(^t, infotern erbaS ^eer, bem
Slerman unterlag, nic^t blod ouS Sltabetn, fonbern auc^ aud$erfern
5ufammengefe|t fein lä^ unb aud fold^en, bie nod^ bem Reiben-
tl^um anhängen (solem excolentium pollataque daemonia). Sr er*
mä(}nt bie entfd^eibenbe (Sd^Iad^t ol§ne S^i^if^I ^ic <itn 5. 9(ugu{l
750 abtneid^enb bon ben 9lrabern. @ie ift fel^r blutig unb bauert
smei Stage, erft am btitten mirb SIterman getöbtet (3ftb. $ac.
c. 78: tarn valide utrique se jaculant, nt binos per dies im-
misericorditer cum maltorum ex atraque parte occisione se
prosternentes vix in tertio exsnperato et interfecto Moroan
vaginis gladios remitterent).
Sfiborud ift in feiner 9(rt nidgt meniger merlmürbig ald
ber Sontinuator, an ben et aninfipft, fte fteOen sufammett-
genommen bod^ in ber £]§at eine Sfottfe^ung ber lateinifc^en
Slnnaliften in 6panien unter ber ^enfd^aft ber ^Ro^Iime bat.
9ta^ i^m btingt Slbbalemt! in bie (S^ebirge unmittelbar tion ßotboba
aufbtec^enb t>ox, too er abec an b'.n Sintool^nern, bie noc^ auf S^riflae
toettrauen, äBibetftanb finbet. 2)iefe christiani fönnen feine anbem fein
aU eingeborne ©paniet.
3tpet latdnifd^ (S^romflen unter ben Omajjaben. 291
Unter bem toilben &tto\xx ber arafiifd^en gfittionen greift man
mit einer getuiffen äSeftiebiguns su biefer monotonen ^tnter-
laffenfd^aft einer frül^eren (Sulturepod^e. "Jlaä^ langer 3<it treten
toieber fpanifd^e Sl^roniflen auf, aber Don bem Sinne t^atriotifd^er
unb reiigidfer Srbid^tung ber arabifd^en (Sl^roniten bereits er-
griffen. 3^r $elb ift ^elagiuS, bon toelci^em Sftborud nod^
nid§td toeig.
9ln bie ß^alifen unb bie Aaifer reil^en ftd^ bann bie A5nige
bon Sflurien unb Seon, barunter $eIagiuS, ber aß (Snfel %obe-
rid^S erfd^eint. 3Bad bad fogenannte Sl^ronicon Slbelbenfe unb
Sebaftiant er^ft^Ien, bat)on ftnbet fid^ nid()t allein 9lid^td bei 3ft-
bor, fonbem ed fielet im SSiberfprud^ mit il^m. Sie Begrünben
i^re fagenl^aften 9lad^rid^ten baiauf, bag SRunuga ein bon bem
ommajabifd^en Sl^alifen aufgefteSter 6mir bon Seon gemefen fei.
SHein Sllunuaa toar ein gfteunb Subod unb ein Segner ^b«
berral^mand, bon bem er umgebrad^t tourbe. 2)ad bertel^rt ftd§
l^ier in bad Segentl^eil unb totrb mit ))atriotifc^er Smpl^afe su«
gleid^ bid^terifd^ unb religiös auSgef&l^tt. 3n ben Sc^Iadgten
fetbfl lommt eS ju S^i^fl^fPt&c^en Aber Steligion unb ^olitit
toie an fo bieten Stellen bei ben Slrabern. S)iefe grogartige
gfabel ift bann bon Stobericud Zoletanud in feiner fpanifd^en
(Sefd^id^te aufgearbeitet unb eine @runblage ber ®efd^ic^te bon
Spanien getoorben. Sei bem Wönd^ bon SiloS im 12. ^af)i»
l^unbert tritt fogar ein ftarfer ^ag gegen bie graulen l^erbor.
lieber ben 3ug AarU bed @rogen über bie $^renden, ben er nur
aus (Sginl^arb lennt, lägt er fl(!^ fel^r abfc^ä^tg bomel^men. SBon
ben ßiniool^nern bon Sßampelona unterflfl^t fei Aarl bift Saragoffa
borgebrungen, l^ier ober fei er burd^ (Selbja^Iungen betoogen toor»
ben surüdaugel^en nad^ äBeife ber Sfranlen, ol^ne Suftrengungen su
mad^en, um bie l^eilige Aird^e Oon ber Cberl^erifd^aft ber ääar»
baren ju retten (more Francornm anro corruptus absqne allo
sadore pro eripienda a barbaroram dominatione sancta ecclesia).
^ber id^ l^alte inne : benn id^ barf nid^t in eine (Spod^e gc-
ratl^en, bie ber botliegenben nod^ ferne fielet, ^c^ toiU nod§
einen SRoment auS ber Slnnaliftit beS 8. ^a^rl^unbertS berfll^ren.
19* I
^
IV. .3ux 3lnal^fe bct 2lnnale§ 3nettenfe§.
Sie äUeten Snnalen traten btdl^et nod^ immer ate Sfott«
fe^ung bed ^ieron^mud etfd^ienen, fie l^ielten an bem Bufammen-
l^ange beS Sleid^eg unb bet tömi|d|en Äird^e fefl, i^t ©tanbpunit
tt)Qr bet allgemein l^iflotifc^e. SBenn nun im ^orgenlanbe
burd^ bic ttroBerung unb auSBreitung bet araBet eine Sien-
betung infofctn einttat, ate aud^ bie 6]^ali?en ate fclBfl-
ft&nbige @etoQlt]^QBet anetlannt unb in ben Stxtx^ bet 9uf-
5ei(!^nungen gebogen tt)utben, fo gefd^a)^ ettoad 9lel^nli(^e8
in bem SBenblonbe felBfl butd^ baS Sm))otIommen bed
tatolingifd^en {>aufed, bie @efd^id^te bet Aatolinget l^atte
il^ten ?DlittelpunIt in fid& felbjl. S^ ^^^ Sd^tiften nun, bie
biefen Uebetgang Beaeid^nen, gel^ött njenigßenS aum Sl^eil baS
SammüXDtxt, baS untet bem Flamen bet SlnnaleS ^JlettenfeS
Betannt ift. (Sd ift eine unfötmlid^e Som))i(ation, in bet ftd^
bie üetfd^iebenen äSeftanbtl^eile, auS benen fie dufammengefe|t ift,
nod^ beutlid^ untetfd^eiben laffen, fo ba| fie, n)o bie Utfd^tiften
ftd^ no(^ finben, leine Sead^tung )7ctbient, aBet fie enthält bod^
aud^ 9lQd|tid^ten , bie anbettoeit nid^t etl^alten flnb. @d^on
bet etfte ^etauSgeBet 5Dud^edne fanb ftd^ betanlalt, ben etften
Zl^eil. tt)eld^et bie ®efd^id^te gftebegQtS toiebetl^olt , ol^ne lueiteted
n)egdula{fen. 93ei bem l^unbettflen 6a))itel aBet t)etlie| bet %B-
fd^teiBet ben SftebegatiuS, loeil et auf ^ippin ju teben lam, bet
feine Sufmetlfamf eit Bef onbet« an^og : et quia de Pippino men-
tionem fecimus, qois qaantnsve faerit dicere non pigebit. (Da
Chesne, Historiae Francorum scriptores, T. III @. 262.)
Wan batf annel^men, ba^ bet Sammlet l^iet gu einet an-
beten SSotlage gtiff , tocld^e S)ud&e8ne puBlicitt unb beten etfle
3ur Slnol^fe ber %maltS 9){ettenfed. 293
^Bfd^nitte unfer $er| iDtebetl^olt l^at. Sie retdgen üom Stallte
687 bis jum ^al^te 756, Bei iDeld^em jte jld§ toiebet in bte An-
nales Laoriss. majores au üetlieren anfangen. 5Dtefe Sbfd^nitte
finb t)on iel^er bead^tet n)otben, tote fte benn 93ouquet nod^
fe^r f^oä^ anfi^lägt. S){e neuere StAiit l^at ftd^ angelegen fein
laffen, il^ten SBett)^ au ))rüfen.
S)a ift nun baS Uttl^eil fel^r ungünfttg auSgefaSen unb e8
lönnte üon t)otn^erein untl^unlid^ erfd^einen, fte nod^mate ind Singe
au faffen. S)enno(i^ ift mir t^orgelommen , als ob jld^ unter
aS ber Spreu unb beut SBuft bod^ aud^ einiget S3emerlen8-
toertl^e, felbjl einige abfd^nitte barin finben, loeld^e aut (Srlennt-
ni| ber l^iflorifd^en äBal^rl^eit unentbel^Iid^ finb.
3d^ benle, man lann aud^ in ben aufgenommenen Seiten
aioei älbfd^nitte üon f el^r tierfd^iebenem SBertl^ unterfd^eiben. S)er
eom))iIator nal^m fte auf, eben toie er fte fatib; an il^rem 3n-
l^alt l^at er allem 9lnfd^ein nad^ leinen 9[ntl^eil. S)er erfte ber-
felben tt)ürbe fid^ auf ben mittleren $tp))in, genannt bon ^eri*
flal, beaiel^en, ber l^ier ate ber @rflnber ber larolingifd^en ^aud-
mad§t erfd^eint. ^uS ben SingangStoorten : cujus memorabilium
gestorum commenta, quae ante principatum seu in principatu
peregerit, cunctis Francorum populis declarata coruscant tonnte
man fd^Iie^en, ba| ber urf))rünglid^e Serfaffer nid§t aud Sd^rift«
tigerten, f onbern nur auS mflnbUd^er Ueberlieferung fd^öpfte. S)ad
a^i&t fogleid^ bie Sra&l^Iung über bie erfte ^anblung ^ippinS,
bie 9lad^e, bie er nod^ als jtinb für feinen ermorbeten Sater Slnfegif et
genommen l^aben foQ : haud aliter quam ut de David legitur, quod
Domino gabernante immanem Goliam puerili ictu prosternens
proprio gladio vita capiteque spoliavit (Mon. Genn. Script. I
S. 316, 12). 6r iDirb bem Sat^ib, ber ben Soliatl^ erfd^Utgt,
gleid^gefleUt , unb bergeffen barf man nid^t, ba| bie großen
(Seftalten bed alten SeftamenteS nad^ unb nad^ bei ben Sfi^anlen
einl^eimifd^ geioorben loaren.
^an loirb nid§t t^ertoerfen lönnen, toaS l^ierauf über S9egga
unb bie Srai^^ung Spip))ind gemelbet toirb; aber ba| aud§ ber
(Srogbater Smulf nod^ gelebt unb Srmal^nungen an ben ftnaben
gerid^tet ^aben foQ, ift ol^e gtoeifel eine Srfinbung ber ]^&uSlid§en
Srabition (@. 316, 32). Semerlengtoert)^ ift eS bod^, ba| biefe StüdCe
bie 9lufmerlfamleit ber Selel^rten auerft auf ftd^ geaogen l^aben.
294 Hnateften.
Sei Watquarb gfte^er, bet als bet erfle Sammler bei fluteten
ScxiptOTeS Betrad^tet totxhtn mu|, ftnbet fid^ ein Fragmentum
de Pipino Ansegisi Filio orientaliam Francorum priocipe et
majore domus regni Anstrasiae [cognomento Brevi], toeld^ed
eben bie erßen ©eiten bet Annales Mettenses umfaßt, fteilid^
aud einem lüdenl^aften TOanufcti))t, bad an einet unt^etfl&nb*
lid^en SteSe abbttd^t. Sin bot j^ut^em Detgtid^enet 6obe^
(Codex Anmdelianus in Sonbon) entl^< eben biefeS gftagment.
Selben loir auf bie l^iftorifd^n (Steigniffe felbft ein, |o fteUt ftd^
berfetbe fagen^afte, aber ))aneg^ttfli{d^e Sl^atafter l^etauS, ben
toit fd^on bemetften.
Untid^tig ifl gleid^ bie 93e]^au))tung , toenn eS t^on ^ippxn
l^eifet, et fei im 3a^te 687 jut ^ettfd&aft übet bie Dpftanfen
gelangt (Ann. Mett. ad ann. 687, Script. I @. 316: suscepit
principatam Fraftcorum orientaliam). (Sd l^dtte battn eine
tiottfommene unb anetfannte UnaB^ängigteit gelegen, et toütbe
bann ben neufltifi^en gfütfien t)on Einfang an ebenbüttig gemefen
fein, to&l^tenb biefe bod^ feine ftönige toaten.
2Benn toeitet bei bem audbted^enben ftampfe ®eioid^t batauf
gelegt loitb, ba| bie gfeinbe SbtoinS, n)eld^e bot bemfelben aud
äBeftftanden fliel^en mußten, i^te guflud^t )U $i))))in genommen
l^ätten, fo ift aud^ bad unrichtig: benn an ben flütmifd^en Se*
toegungen, butc^ nield^e Sbtoin toiebet au bem 9Raj[otbomat ge-
langte, nal^men nad§ ben glaubtoütbigflen Sluf^eid^nungen bie
9lufttaftet felbft ^(ntl^eil. S)abon abet, fotoie ton bem Streif«
)uge, ben Sbtoin aföbann gegen ^uftraflen unternal^m, fd^toeigen
bie ^nnaleii ^ettenfeS. Martin, ber Setter $i))ptnd, ift il^nen
unbefannt. 9lad^ bem 9lnnaliften toaren ed bie Seibannten, loeld^e
^ippin biängten, fie nad^ ^aufe autüdE^uf ü^ren : igitar profagi,
quos Pippinas in sua misericordia sasceperat, frequentibas eum
qnerimoniis appetebant, obsecrantes, nt pro divino amore in-
jurias suas nlcisceretur (®. 318, 1). SQOeld^ ein Unterfd^ieb
aber atoifd^en einem Sfütften, ber flüd^tigen Sjuln au il^ren
Steckten berl^elfen fott, unb einem in bie Errungen beS Steid^eg
tenoidelten Magnaten, ber ton ben migtergnügten neufttifd^en
@ro|en aufgerufen toirb, i^nen gegen il^ten WajorbomuS, ber il^re
(Siferfud^t ermedCt, au ^fllfe au tommen.
9lad| ber Uebetlieferung in ben Slnnalen fd^idCt nun $i))))in
3ur Snat^fe ber annale« SJIettenfeiS. 295
an ftönig Z^toitdä^, um bie ^etPeUung ber gflüd^tlinge au
fotbern, xouh bamtt sutfidfietoiefen unb (etuft l^tetauf feine eigenen
Optimaten, benen er bie brol^enbe Haltung beS AönigS unb bie
&t\df)x, in ber jte feien, botfleUt, inorauf ber JIrieg befd§(offen
totxb: omnibas placuit arma capere pro miseris ac spoliatis
(@. 318, 16). Sd lomntt bann jur ®d§(ad^t bei Xertt^.
Unfere Zrabition legt biet SSnti) batauf, ba| $t))pin bem
Xl^eoberic!^ ben 9lamen eineS ftönigd gelaffen l^aBe: nomen Uli
regis inaestimabili pietate reservavit (@. 320). Slad^ anberen be>
glaubigten dlad^ric^ten toar eS fon)eit gar nic^t getommen, ba^
er l^ätte toagen tonnen, Z^eoberic^ nid^t an^uerlennen : benn
er mar bon ben frdnttfd^en Srogen gegen Säertl^ar au ^ülfe
gerufen, nici^t gegen ben Jlönig. S^urd^ ben Sieg tourbe
$i))pin SlUeinl^errfd^er (singularem excepit principatum). (Sr
maci^te eine Steform l^auptfäd^lid^ a» Sunjlen ber (BeiflUci^teit
unb toanbte bann feine SRac^t gegen bie benad^Barten SBöIfer,
bie frül^er bie fränfifcfie DBerl^errfd&ajt onerfannten , bie auf»
gea&^lt toerben: Saxones, Frisiones, Alamannos, Baiowarios,
Aqoitanios, Wascones, Brittones. S)ann l^dlt er bad Wärafelb ab.
Sera^mt ifi bie Sd^itberung ber großen Steid^S« unb
^eereSberfammlung , bie fid^ in ben Annales Mettenses finbet;
fie ifi frül^er oft toicbet^olt toorben; in neueren SdUn ]§at
man Sintoenbungen gegen biefelbe erl^oben.
SBenn id^ mid§ aud^ nid^t überaeugen fann, ba| bie
Sd^ilberung üon ben Serfammlungen auf bem Wärafelbe
aus (Sginl^arb genommen fei, tt)ie man bel^auptet l^at, fo lä|t
fid§ bie SDarfleUung ber Slnnalen bod^ fflr bie 3^iten ^i))pin8
nid^t fefl^alten.
3m 93extrauen auf il^re 3ut)erläfftgfeit ^at man angenommen,
bem merotoingifd^en jtönige l^abe nur Sine SiQa au @ebote ge«
ßanben, bon ber er aur S3er{ammlung unb au ber er, nad^bem
biefe gehalten toar, a^rfidEging. 9[ber bie Urfunben jeigen, ba|
biefe jfönige an terfd^iebenen Otten refibirten, unter benen aud^
atontmacq ift ^). S)a| in biefer SSerfammlung ^unnen unb ©a-
racenen erfd^ienen fein foQen, ift nid^t toal^rf c^einlic^ , ed
loaren bie 3^it^n ber größten ^Jlod^t ber Omajiaben.
1) SBonneQ, 2)ie ^nffinge beS faroüngifd^en ^aufed 6. 126.
296 hinderten.
2)ie ^auptfad^e tft, $t))))tn bon ^eriftal ttiat gar nid^t
im Stanbc, umfaffenbc SJetfammlungcn btcfet 9lrt aBaul^alten,
benn ju feinet 3^^* bilbeten Sutgunb unb Steufkien nod^ ab'
gefonberte Sl^eilfütffentl^ümet. ^ippin fd^idte feine SSertoanbteit
unb Söl^ne bal^in, um baS Waiorbomat au bemalten. fBon
einer einatgen , SlUe umfaffenben SSerfammlung tonnte um fo
toeniger bie 8lebe fein, aß bie toeftlid^en granlen ein (Stauen
bat)ot l^atten, ben 9[ufttaftetn in il^ten getmanifd^en Untet-
nel^mungen au folgen. 9lid^t ald ob man biefe Sat^eQung übet»
l^aupt bettoerfen fönnte, fte ifl gto^attig unb l^at eine innete
SBal^tl^eit : afeet al8 ein tegelm&|iged Snfiitut bon $ip))in batf
fte nid^t angefel^en toetben. SDie Stabition, bie in $ip))in baS
SJotbilb bet f))&teten Aarolinget fal^, fonnte fte nid^t entbel^ten.
gffit bie latolingifd^e 9luffaffung loat ed nun bon gtögtet äBid^tig»
leit, n)ie biefe (Betoalt ^\pp\n% an Aatl SRatteQ flbetging. Ob«
gleidl bie (Etaftl^lung l^ie unb ba an ettoaS anlautet, load bie
einftlbtgen ^iflotiter bet "^eii anbeuten, fo trägt fte bod^ ben
Sl^araltet einet auf Serl^ettlid^ung Aatl SRatteQS beted^neten
Itabition.
St toitb mit gto|em$om)) eingefül^tt. ßt l^abe geleud^tet
toie bie Sonne im gfinftetn. SDad SSolf fielet in il^m einen
gleid^fam loiebet aufleb enben $i))t)in. 9uf bie ^etlunft Jtatld
ge^t bet Slnnalift nid^t ein, et fteUt il^n ben anbeten Söhnen
$ip))in8 gleid^. S)et 3ug Staganftiebd unb Sl^ilperid^S to&te
nad^ il^m gegen Aatl ^Jlattell gerid^tet geloefen. Uebet bad
3ufammentteffen mit ben gftiefen toeid^t et bon ben beiben an-
beten 9lutoten, bie batübet 9lad|tid^t geben, ab. 9lad^ biefen
etlitt Aatl eine 9liebetlage. Gont. Fredegarii c. 106: exercitum
laesum cemens terga vertit. Gesta c. 52: per fugam dilap-
8US abscessit. Sie 3lnnalen bagegen laffen ben Ausgang un*
entfd^ieben bleiben. Sie loiffen nut bon einet magna ex atraque
parte clades, nad^ toeld^et beibe {>eete ftd^ intiSid^oitn , hostis
üterque suis sese mandavit (@. 323, 12).
UebetaU nel^men bie Slnnaled aßettenfeS ^attei füt ben
jungen Aatl. @S ftnb mel^t UmfteQungen ate (Stbii^tungen. Sine
fold^e gtobflet 9tt toütbe nun abet bie Sta&l^lung bon bem
UebetfaQ bon Slmblaba fein, toenn man fte bem SBetfaffet bet
Slnnalen aufd^teiben loollte. 3d^ beule , füt l^iflotifd^ mitb
3ur Slnal^fe bcr Slnnale« SKettciife«. 297
man fte nid^t l^alten fönnen; aber aI8 £rabitton beg ^aufed
l^aBe td^ fte bod^ ntd^t fibetgel^en au bfltfen geglaubt, ba fle
bic Cinfad&l^eit bet Äriegfül^runfl iencx 3cit Icbl^aft bor Sluflcn
fteUt. 9(u^ bte Ütad^rid^ten übet bieSd^lad^t bonSKnc^ möd^te
iä^ nid^t bertoerfen. Sie entl^alten Sluftlätungen , bie man
ntd§t entbehren lönnte unb bie mit ben anbeten teci^itten
9lad^tid§ten in bet ^anpi^aiS^t übeteinflimmen. 2[d^ ameifle
nid^t, ba| toit in biefem etften Zl^eil bet Slnnalen eine
aufammenl^&ngenbe Sd^tift bot und l^aben, toeld^e bie 93e-
gtünbung bet 3Rad§t bed latolingifd^en ^aufeS in einem
bemfelben entfpted^enben Sinn unb Seift befd^teiben joQte.
Sabei ifl auloeilen baS Sßal^te mit bem Sfalfd^en betmifc^t,
Xoa^ ftd^ leidet begteifen I>.
Stan tonnte ben SSetfuc!^ piad^en, biefen Zl^eil in oet-
fd^iebene Untetabtl^eilungen au aetlegen, allein bann toütbe man
ben inneten S^f^^^ienl^ang bet Keinen Sd^tift aufl^eben. Sie
gel^t abftd^tlid^ bon 3Re| auS, t»on too bat^ gan^e ^auS feinen
Utf))tung ]§etleitet, toie unter anbetem bie Spita))]^ien be«
toeifen, bie $auIuS StaconuS betfagt l^at. ^etnet meinte
baS @efd^led^t bon $i))pin t)on ^etiftal nid^t allein l^etau«
ftammen, fonbetn auc^ fein Sted^t geerbt ^n l^aben. 9(u3
biefem (Brunbe toitb il^m ein felbft&nbiged Setl^&Itnig au 9teu-
fttien ^VLit^ä^xitUn, baS abet l^iftotifd^ unl^altbat ift. S^aau
ge]^5tt bann bie legitime ^bftammung Statt ^atteUS bon
$ippin.
ftati SRattett mu| t)on Anfang an aU bet ted^tmftgige
gffltft etfd^einen, et toitb batum ate ein unatoeifell^aft etbfolge-
beted^tigtet Sol^n ^ibpinS angefel^en, biefet felbfl eigentlid^
fc^on ate $en bet Stauten unb feine älbtunft bon ältnulf afö
unaweifell^aft.
äBenn man fo meit gelefen l^at unb ben befbtod^enen Slb*
fd^nitt bet älnnaleS afö eine mit befiimmtet Slbfid^t gemad^te
fabell^afte SufammenfieSung au bettad^ten fxd§ betpflid^tet fül^It,
fo f&Qt ed um fo mel^t auf , ba^ in ben folgenben 9lbfd|nitten
baS Sabell^afte toegf&Qt unb bagegen eine S)atflel[uhg bon
l^iftotifd^em SBettl^ unb @ept&ge auftritt. Selbft ben \Ddf)U
begrünbeten 9lufaetd§nungen gegenübet, bie als gfottfe^ungen
beS gftebegat etfd^einen unb bie oft ein femi'officieQeS älnfel^en
298 2[ndeften.
l^aBen, treten bie We^er älnnaleti mit abb)eid^enben, felbftdn-
bigen 9lQ(!^rid^ten ein.
gfrebegat fd^toeigt über @i:ifo. S)te SRe^er Snnalen l^aben
ftbex benfelben bie bebeutenbfien Ütad^tic^ten. 9lad§ t^nen ]§atte
Aatl SRatteQ aud§ beut iflngexn €o^ne 3ufieftdnbniffe gemacht,
Zueile bon 9leujhien, Slufitofien, Suigunb in bet Glitte biefer
alten Steid^gbeftanbtl^eile. Set «nnalift fd^tetbt biefen äSefd^lu^
bei Sioanl^tlbe )u, bie et fe^r abfd^&^ig concubina Aatl 9Rar-
teQd nennt. O^ne S3ebenlen batf man annel^men, ba| bie 9lb«
fonbetung eined britten @ebieted butd^ eine petfdnlid^e 9blunft
gefc^el^en ifl, nid^t mit SintoiUigung bet boinel^men Stanlen.
Don biefen gel^t bielmel^t bet SBibetftanb gegen bie Steitl^ei»
(ung aud.
Sin ^eet tommt jufci^men, um ®tifo nirbeT^utoitfen.
®tifo mit feinet Wuttet unb ben Snl^ängetn, bie et gefunben
l^at, iDitft ftd^ nad^ Saon. (£t fielet abet gat balb, bag et ftd^
nid^t bettl^eibigen lann unb etgiebt ftd§ ben S3tübetn im Set«
ttauen auf i^c btübetlid^eS Setl^&ttnt^ (in fidaciam fratrum
suorum venit). ^d^ l^abe bad oben aufgenommen, toeil eS auc^
bei (Sgin^atb (Annal. Einhardi ad ann. 741, Script. I, 135)
in feinet 93eatbeitung bet SlnnaleS SautiffenfeS, etmä^nt toitb,
nut toeniget boQftftnbig unb betfldnblid^ aU in ben ^)(nnale9
SRettenfcd. Slbet beS totd^tigften SRomented, bet ^utl^eilung
bet Sanbfd^af ten , loeld^e bie alten Steid^dtl^eile fd^m&lette,
ettoäl^nt et nid^t, nod§ aud^ beS SBibetfptui^S bet Stauten.
dagegen l^at et bie auffaQenbe Sel^auptung, @U)an^i(be
]§abe bem (Btifo eingegeben, ba| et ^en beS gefammten
Steid^eS metben lönnte (maligno consilio ad spem totius regni
concitavit). St l^abe Saon eingenommen unb feinen Stflbetn
ben .i^rieg angefünbigt. S)iefe fammeln ein ^eet, belagern il^n,
nehmen il^n gefangen unb bringen il^n in ein fefieS ftafteU.
Bie l^öc^ft untoa^tfd^eintid^ Hingt baS SllleS. S)et Wetten^fd^e
Snnatift giebt bie einzige betfl&nblid^e unb glaubmütbige 9lad^«
rid^t, bie und ol^ne i^n unbetannt geblieben fein loütbe.
äßit tommen nun auf ben fttieg gegen bie 93aietn. SDen
eigentlid^en SSettauf etaäl^It bet Sontinuatot gftebegatd flat unb
betfl&nbtid^. SDet 9Re|et 9lnna(ifl folgt il^m hierin felbfl in
3uv 2(nal^fc ber Sinnale« SWcttcnfe«. 299
einaelnen ^l^rafen, looBet c8 jebod^ au($ an SlBtoetd^ungeit
nid^t fe^It.
Sie botnel^mfte Setfd^tebenl^eit Hegt in bet allgemeinen
auffaffung. 93et grebegar erfc^eint 91^68 alg tein milit&rifd^e
^anbtung. Sie fjftanlen jiel^en gegen ben ^er^og Obi(o ind gfelb,
fd^lagen i^n einmal unb nod§ einmal unb feieren bann in il^te
^eimat^ gutütf. SSeit umfaffenber ift ber @eft(!^tglreid beS ^e^er
Slnnalifien. (St toei^ aQe 93eT6ünbeten ObitoS ^u nennen unb l^ebt
BefonbeiS beffen SlUiance mit ^quitanien l^etbot. SRan fielet, ba|
eine gto^e Sonföberation ju @un{ten S9aiern8 beflanb, 5U ber aud^
ber $apft S^d^c^tiaS, menn nid^t gel^öite, fo bod^ l^tnneigte. Sie
Sinmirfung bed päpftlii^en Segaten, ber ^ippin bon weiterem
SBorbringen aurüdEpl^alten fuc^t, feine äSerfid^erung, ba^ ber
l^eilige $etru8 auf ber Seite bed ö^^dOft^ f^^^^i unb nad^bem
biefer beftegt toorben n)ar, bie fd|on oben ern)dl^nte 9luSlunft
^ippinS, bie 93ered§tigung beS ^uäfprud^d bed t)öp{tlid^en Legaten
burd^ bie Setrad^tung ju toibertegen, ba| ber 1^1. $etru3 bod^ an-
berg entfd^ieben l^abe, al« man gefagt, Bilben eine fo gute 3ufam>
menfajfung einzelner SH^» >>"«« SBal^rl^eit nid^t in Slbrebe ju
[teilen ift, ba^ toir bem SInnaUflen bafür banfbar fein mfiffen.
3d§ benfe, ba| ber SSerfaffer biefed StüdEeS aud^ l^ier 6e«
f onberS gute Informationen befa^ ; jte tragen gana baS (Gepräge
ber Urfprünglid^feit.
Ser äSerfajfer beS in bie Sammlung recipirten £e|teS, bet
ftd^ ^ier toirllid^ ^u einem Sa^rbud^ geftaltet, berid^tet bann t)on
ben @raufamleiten ^unolbd bon Slquitanien gegen feinen SSrubet
J^atto, et trifft barin mit ber Vita Bertharii (Souquet V, 444)
dufammeU; in toelc^er jebod^ bie Berufung bed ^atto aud $oitier8
unb feine @efangenne]^mung ntd^t borfommt. Ueber ben Arieg
gegen 9(quitanien finb Annal. Metteos. a. 744 unb gfrebegar c. 114
t)erf(^ieben. 3d^ mdd^te bie ^ad^rid^t ^rebegarS bor^iel^en (745),
toonad^ bie Semol^ner 9(quitaniend $ippin entgegen gelten unb
@efd^enfe barbxingen. bamit !lJippin ni(^t in il^r @ebiet rftdCt.
Sie Srgdl^lung über ben 3ug nad§ ^lemannien ift bei beiben
aiemlid^ gleid^. 93on befonberer Sebeutung jtnb bie 3Rettenfer
$(nnalen über ben neuen jtrieg gegen bie Sllemannen 746. Ser
in bemfclben begangenen ®raufamfetten gebenft aud^ Sfrebegar:
300 analfften.
plurimos eomm, qai contra ipsum rebelles existebant, gladio
tnicidavit,
S)ie Scene tion Jtanftabt finbei ftd^ aEein Bei bem We^et
Slnnaliften, ber aud§ aQein bad bafelbjt abgel^altene $Ia«
citunt fennt. Sd erfd^eint afö ein SBunbet, ba| bie fd^toft-
bif(^e SRannfd^aft bon ber fränftfci^en gleid^fam gefeffelt
tootben fei. Sllle bie mußten auSgeliefett toetben, toeI(|e
mit bem {^er^og Obilo bon SSaiem berbünbet geioefen toaten.
(Sin SBott, baS bei bem 9[nnaliflen l^ftuftg iDiebetlommt, flnbet
fi(!^ aud§ an biefer Stelle: Ipsos vero, qui principes faenmt
cum Teobaldo in solatio Odilonis contra invictos principes
Pippinum et Carolum misericorditer secandum singu-
lorum merita correxit; toaS l^öd^ft inal^ifd^einlid^ bebeuten
foQ, ba| j^arlmann nid^t alle, bie in feine ^anb fielen, tobten,
fonbern gegen bie minbei 6om))romittitten Sarml^eiaigleit toalten
Iie|. S)ie 9udbrade ftnb nici^t ol^ne Surüd^altung, fte laffen 9lfld-
ft(!^t auf ben ^eraog unb Surften butd^bttden, geigen aber gleid^-
jeitig eine genaue Jtenntni| ber Sai^e. So ift ber SRettenfer
Slnnalift aud^ über Aarlmannd SReife nad^ 9lom audffi]^rHd§er ald
alle anberen %nnalen.
SS folgt barauf bie mit ber Sntfemung JtarlmannS au"
fammenl^&ngenbe Säefreiung @rifod. 2Bie ii^n ^xppxn bel^anbelt,
barüber geben aUein bie SlnnaleS SRettenfed Sludtunft; ebenfo
über bie Sf^ud^t @rifod bom Steid^tag 5U S)üren. grebegar er»
tD&f)ni ben @rifo aud^ an biefer SteQe nid^t, aud^ bon ben
$articularit&ten, bie bon bem ^nnaliflen glaubloürbig gemelbet
toerben, ift bei i^m leine 9lebe. Ol^ne bie Ann. Mettenses toürbe
bie ganae Segebenl^ett unberftänbtid^ bleiben. 2)ie (Srtoftl^nung
ber 9lorbfd§toaben unb Slaben tt)irft aQetn ein getoijfed Std^t auf
biefelbe. 9lud^ für bie Sm))5rung ber Saiern fül^rt ber Steuer
Slnnalifl ba8 rid^tige ^Rotib an, ben Xob beS Obilo. S)a| gfre-
begar loeber bei bem fftd^ftfd^en, nod^ bem bairifd^en gfelbauge
@rifod gebenft, liegt in bem Sl^arafter feiner ®efd^id^tfd^reibung.
3d^ Inü))fe l^ieran nod§ einen anberen SRoment auS ber
(Sefd^id^te ber Sad^fenfriege.
S3ei bem ^al^re 758 erlo&l^nt ber Sonttnuatot gfrebegarS
c. 118 ben Jhieg^aug $i)))3ind gegen bie Sad^fen, ber bod^ aber
mit ben borangegangenen Untemel^mungen, bie burd^ bie gflud^t
I
3«r «naf^fc bcr Slnnolc« SWettenfe«. 301
(BrifoS t)etQnIa|t loaten, aufammenl^&net. <&ier iDirb bad aUed
in ber getool^nten SBeife t)om rein militftiifd^en Stanbpunit
erjäl^lt. S)et Äönig ge^t über ben Stl^ein, bringt in Sad^fen bor,
t^enoüfiet bad Sanb, bringt biete SBiberfpcnflige um, bit^ bie
Sad^fen enblid^ il^re Zreuloftgleit bereuen.
9[ud^ bie ^nnalen bon 9ße^ (p. 831) gebenfen biefed Sfelb^uge«^,
ol^ne ieboc!^ in ben äBorten überein^uftimmen unb in ber Sod^e
umftänblid^er, untenid^tenber. S)ie Sad^fen leifleten Sibe unb
{teilten ®eifeln. 3m gfrebegar lieft man nur, ba| fie größeren
3:ribut berfproc^en l^ätten afö frül^er, in ben SlnnaleS Wettenfed
toirb jftl^rlid^e Stellung bon 300 ^ferben aU bomel^mfte fieiftung
angegeben. Sem fügen fie aber nod§ l^in^u, ba| ber d^rifttid^en
Sefel^rung innerhalb ber fftd^flfd^en Sanbfd^aften boQfommen
freie ^anb getaffen tberben foQ (ut qoicumqae de sacerdotibus
in Saxoniam Ire voloisset, ad praedicandam nomen Domini et
ad baptizandum eos, licenüam habuisset), bad to)id^tig[te 3^'
geftänbniB ber @ad^fen, an tt)eld^e8 bie fpdteren Sreigntffe an-
fnübfen, benn eben auf biefen @runb l^at Aarl ber Sro^e feinen
JhiegS^ug im Saläre 772 unternommen. 3u ben Momenten, in
toeld^en bie ^IRettenfeS toid^tig finb, glaube id^ biefen red^nen ju
bürfen.
9lod^ bei toeitem bebeutenbere Sefonberl^etten aber bietet
bie Sra&^Iung ber SlnnaleS Wettenfeg bei ber Sd^ilberung ber
3ufammcnfunft ^ippinä mit 5ßapft Stepl^an bar. 3Jlit S^ebegar
unb ben fränfifd^en Slnnaliften ftimmt fte faft tt)5Kttid| überein,
bann aber ftogen b)ir auf eine Slbioeid^ung bon bem römifc^en
SBcric^t. ber in ber Sita ©tep^ani (TOuratori, R. Ital. Script.
III. p. 2 ©. 165) borliegt, bie bon ber größten Sebeutung ifi.
9lad^ bet a^ita @te))l^ani begegnet Jtönig ^tppin, begleitet
bon feinem ganzen ^ofe (ana cum conjuge filiis et optimatibus)
bem ^apfte. Sie SSita befd^reibt bann bie S)emutl^, bie ber Aönig
beb^iefen l^abe, in ben ft&riften 3ügen : $i))))in fei als Waifd^aQ
ober ritterlid&er S)ienflmann (vice stratoris) neben bem ^ferbe
beS ^JJapfleö einl^ergefd&ritten, unter ^^mnen unb ßobgefängcn
fei man ^ur Silla gelangt unb auf ber SteSe nad^ bem Ora«
torlum gegangen, too ätte nieberfi^en unb ber 5pa|)ft mit Sl^ränen
bie »itte bortrftgt: ber Äönig möge Iraft feines »ünbniffeS
302 Slnaleftcw.
(per pacis foedera) bie Sad^e beS ^opfteS unb ber tomifd^en
S^epublit in feine ^anb nel^men. So bie Tömifd^e Suffoffung.
93ei gfrebegat fielet 9iUt^ biel einfädlet l^et. SJon einem
Sntgegengel^m beS jtönigd ifl nic^t bie 9iebe, nod§ toentget bon
ben untergeotbneten 5Dienfiteifiungen unb erfiUIten SSafaUen«
))flid^ten, fonbetn nut bon ben teilen Sefdgenlen, föeld^e bet
$ap^ mitbringt, fomol^I für ben ftönig uoie füt bie ^ranfen,
IDObon bie tdmifd^e £tabition fd^ioeigt.
S)aian Inüpft ftd^ bei gftebegar c. 119 bad (Befud^ bee $at)fte6,
il^n unb bie @tabt 9lom bon ben Setoalttl^&tigleiten Siltulfd
gu befreien, ut per ejus adjutorium ab eorom oppressionibas
vel fraudulentia de manibus eorum liberaretur.
5Die lurge Sin^ä^nung in ben %nn. Sauriff, ftiutmt l^iemtt
im SLQgemeinen überein. 3^nen aufolge tt)ünf((t ber ^a)>ft:
adjutorium et solacinm quaerendo pro justitiis sancti Petri
(Lauriss. maj. a. a. 754, p. 138).
Sie Slnnaled aRettcnfed l^aben bie gforberung beS ^a)>fte8
übereinflimmenb mit gfrebegar: ut se et populum Romanum
de manu Langobardorum et superbi regis Haistulphi servicio
liberaret (p. 881).
9ln biefer Stelle ift gfrebegar audfü^rlid^er, aldbie 9nnale8;
er be^eid^net nod§ näl^er, ba| bie gelualtfamen Slnforberungen
Sliftulfd bon Seiflungen, n)eld^e bod§ niemals flattgefunben l^atten,
ben Slnla^ 5um Streit geben. S)ie SStta Ste))]^ani (SRuratori,
Script. III, p. 168 D.) fQgt: ut illi placitum fuerit exarchatum
Ravennae et reipublicae jnra seu loca reddere modis omnibus.
{)ierbei tritt nun aber erft bie ftftrffte ^blueid^ung ber 9[n«
naled bon ber SSita Stepl^ani l^erbor.
Son jenem feieilid^en unb bemutl^SboQen Sm^fang l^aben
bie SlnnaleS SRett. fo toenig toie gfrebegar. Sel^r umfl&nblid^
aber befd^reiben fle bie äSerfammtung, in loeld^er ber $a)>ft feine
gforberung borgetragen l^abe. Sie toirb auf ben Zag nad^
feiner älnlunft berlegt (sequenti die). S)er $a))fi erfd^eint mit
feinem jtlerud unb tDXx\i ftd§ in l^ftrenem (üttoanht, bad ^anpi
mit 9fd^e beftreut, bem ftdnig, ber mit feinen Söl^nen unb ben
bornel^mft^n Sftanlen antoefenb ift, su gfüB^n; er fielet il^n an
unb tr> il^m babei bie oben ermäl^nte Sitte bor, inbem er il^n
augleid^ bei bem (Erbarmen @otted unb ben Spofteln ^etrui
3ur %na^\t ber %imaU9 9Rettenfed. 308
unb $aulud 6efd^to5ct. S)er $Q))fl erflätt, bag et ntd^t auf-
flel^en toiU, Ibid et Stl^ötung gefunben fjaht unb il^m bann bet
Äönig feine ^anb tcid&e a^ni 3«i*^^n feinet ßinwiHtBung.
Sftebegat l^at nut bie Sitte , bie 3ufage beS AönigS, bie ol^ne
3toeifet etfolflt ifi, übetgcl^t et. (Jben l^iet ttitt nun bet
tnettenftfd^e Slnnaliß ein; toad et botttägt, ijl bie ftftniifdge
gegenübet bet tömifc^en SCtabition. Sie au t^eteinigen l^alte id^
fflt unftattl^aft, id^ aiel^e bie ftänfifd^e bot, ha bie tdutifd^e tiel
au toeit audgteift unb auf l^ietatd^tfd^en ^Begriffen betul^t, bie
nod^ nid^t bie allgemeinen loaten. iHaä^ bet ftantifd^en lann
man nut annel^men, ba^ bet junge ftati ben $a))fl nac^
^ontl^ion fül^tte, bag bott @ef(^enfe unb ®aben audgetl^eilt
U)Otben ftnb unb bie enoä^nte SLubieua am folgenben £ag ftatt*
gefunben l^at. SuS bet tömifd^en Delation fönnte man ent»
nel^men, ba| biefe 3ui<i^<ncntunft in einem IBetfaale beft
Sc^loffeS bot ft(!^ gegangen fei. @en)ig abet ifl aud^ bieg nid^t,
unb ol^ne 3^^^!^^ f^Ud^i ba| fie ftd^ bott aOein niebetgefe^t
l^dtten, toobei bet $a))ft bie Sitte au9gef))tod^en l^abe, bie auc^
baS S^atd^at umfaßte. SDie St^&^lung bet S. @te))^ant l^alte
id^ fflt unaubetläfltg. 9[u8 il^ten Uebereinftimmungen mit bem £e;t
bet Sonftantinifd^en Sd^enfung (Deldnet, ftflnig $i|)))tn 6. 127)
tann man nut fd^lie^en, ba^ fie fp&iet aü biefe abgefaßt ifl.
9Ba8 in einem atoet 3a]^t fp&teten Sd^teiben bed $at)fted
etto&l^nt toitb (Codex Carolinus ep. 9 3affe III ®. 5) flimmt
mel^t mit bet ft&nlifd^en aU mit bet tömif d^en Stelation übetein :
tamquam praesentialiter adsistens provolutns terrae et tuis
vestigiis me prosteniens cum divinis mysterüs conjaro coram
Deo vivo et ejus principe apostolomm beato Petro. S)arin
liegt lein Setoeid bafüt, ba| ba& in ^ont^ion gefd^el^en ifl, n)o^I
abet bafüt, ba| ed bom ^apft ald ben 3been beS tömifc^en
Sidtl^umt^ letnetoegg a^^i^s^t^^ufenb angefcl^en toutbe.
Sei bem Setid^t flbet bie »weiteten SotfaQe fd^Ite|en ftd^
bie ^nnaled WettenfeS bem Sf^ebegat meiftentl^eild an, fie untet«
fd^eiben fid^ babutdb Don S^ebegat, ba| fie bie älnmal^nung an
9iftulf bot bie Salbung festen. S)iefet gebenlen jte bann nid^t
biel anbete aU bie 93. @te|)]§ani. Slbet fie fügen ein Sßott
l^inau, butd§ toeld^eS bie ganae Situation etlftutett toitb. 9lad^
bem Slnnaliften ift bie Salbung fd^on bot^et bon bem $a)>jl
304 5(nalcftcn.
l^erfpTod^en tcotben, quod jam diu per consilium absens Pippino
principibasque Francorum mandaverat, praesens explevit,
Sßoxte, bie ton größter Sßtc^tigfeit ftnb, bie äBol^il^eit ent-
Italien unb einen 93egttff baton geben, toad ton $ip))in butd^
Sfulrab eingeleitet toat^). 3d| lann nid&t uml^in, ben Setfafler
bet ton bem ^e^er gompilatot aufgenommenen Sr^äl^Iung ]üx
ben einjtd^tdtollften 93eiic^tetf}attet über biefe Singe ^u erflftten.
^an foQte nux n)ünfd^en, ba^ et auSfül^rlid^et toftte, et loütbe
bann aud^ Berichten, ob unb loeld^en (Einfluß bie obfd^Iägige 9(nt'
u^ott beg ^ifiulf l^atte, unb ob jtd^ batauS bie 9lot]^n)enbigIeit
beg ßtieged etgab. 2Bad et übet bie f))&teten Stetl^anblungen
mittl^eilt, bie bei bem ^ottüden an bie italienifd^e (Stenge ge>
pflogen n)utben , tetbient um fo mel^t unfete Seod^tung. S)er
SBaffenl^anblungen gebeult bet ^e|et Slnnalift nut in lut^en
Sßotten , abet übet bie Stiebenäfd^lüffe ifl fein SJetid^t toiebet,
toie ic^ benfe, bet befie unb felbft bem be8 gtebegat tot^uaiel^en.
Sei gftebcgat toitb (c. 120) gleid^ bei bem etfien gtieben
etaftl^lt, aiftulf l^abe butd^ Sptiejlct unb SSotnel^me ben Stieben
bei ^ippin nad^gefud^t, ben biefet auf baS (Snäbigfte beloiUigt
l^abe. (Sd l^ätte nut bei il^m geflanben, bem Sangobatbenlönig
fein Sfteidö unb fein Seben au entteifeen. 9Ran etflaunt, ba|
eS gleidl bei bet etften Slblunft bem jtdnig $ippin nid^t genügt
l^aben foQte, ba^ ^iflulf auf bie S3ebingungen einging, bie er
il^m totgelegt l^atte. 3)iefe ^ntettention fel^It bei ben Snnale^
SRettenfed an biefet Stelle, ttitt abet nad^ bem atoeiten Atiege
ein , toeld^en ^ippin ftd^ tetanla^t fa^ , itoei Salute nad^ bem
etf!en gegen Sliftulf au füllten. SBaS tt)it übet bie SSetanlaffung
beg fttieged bei bem Slnnaliflen lefen, bereift, ba^ Sßipfin ^n
feinem Untetnel^men toQfommen beted^tigt n)ar. S)ie ^aupt>
fad^e ift bann, ba^ Sliihtlf abermals in $atia eingefd^loffen
toitb. S)a er leine Stettung fielet, entfd^lie^t et jld^ butd^ eine
S)e))utation ton (Beiftlid^en, ^ippin um SSetaei^ung anaugel^en.
@tne fold^e^tntettention toäte nun tt)itllid^ fel^t nötl^ig gettiefen,
1) 9lt(!^tiger aiü Ann. Mett. ordinavit iDäre DteQeid^t ber SuSbnut
beffen ftd^ bie Annal. Lauriss. oon bet ^tbung bebienen conflrmavit.
^a^ SBort aber toar unantoenbbar, »eit ^ugleic^ ^n Salbung unb ^et^e
au römifc^cn ^oiricicm bie 9flebe war, fon?ol)I beiS Äonig« felbfl al« feiner