The whole works of the most Rev. James Ussher, D.D., Lord Archbishop of Armagh, and Primate of all Ireland : now for the first time collected, with a life of the author, and an account of his writings

i
Hy

ee
Se

are

-
=
=
by
ς

Ν. J.

PRINCETON,

-- 2

Di Deere

PUG δον 7
1581-1656.

James,
The whole works of the most
James Ussher,

BAUS
Ussher,
Rev.

A ee) beeen ie A Oe }

ae 0, ; ἥν ta fie
at wile

\

Ϊ
he
i
1

’
‘ou
if
on
‘ ᾿ i
9
Pa |S)
7 Ma
a A
TA ᾿
ἀν"
A ) Pi
eae ee
( Wy
f Ξ
i
Ὁ
ΙΝ)
re
he
,
ram
4
ἐσ
\

Ὅν we ἣν
εν ἧς
, ἢ
1 é
in
Υ
Ἷ ine F
Ἢ ‘
ὶ
Ι
AS
AR
} nt
i f
’
'
+
AY di
4 4 can
AF
we iy Ἱ
᾿ Ν Ἰ ᾿
i ἢ
Ι
ὶ -
il
U7 i ᾿
5
; -
᾿ Ἢ
j ‘
‘
“
iy
᾿
3
Ρ iP
eee
ἐπ
al
- (ay
ἴ ae
᾿ ἡ ΝΎ
͵ |
᾿ Prt
4 Υ ΤῊΝ
1 VW τ

1 ft

ΔΎ
ὮΙ

ae

Me
avi

Aan

oe ὌΝ

THE

WHOLE WORKS

OF THE

MOST REV. JAMES USSHER, D. D.,

LORD ARCHBISHOP OF ARMAGH,
AND

PRIMATE OF ALL IRELAND.

VOLUME VIL.

Digitized by the Internet Archive
in 2014 with funding from
Princeton Theological Seminary Library

https://archive.org/details/wholeworksofmost07ussh

THE

WHOLE WORKS

OF THE

a
MOST REV. JAMES USSHER, D.D.,

LORD ARCHBISHOP OF ARMAGH, AND PRIMATE OF ALL IRELAND,

NOW FOR THE FIRST TIME COLLECTED,

WITH A LIFE OF THE AUTHOR,

AND
AN ACCOUNT OF HIS WRITINGS,
BY

CHARLES RICHARD ELRINGTON, D.D.,

LATE REGIUS PROFESSOR OF DIVINITY IN THE UNIVERSITY OF DUBLIN,
AND RECTOR OF ARMAGH.

IN SEVENTEEN VOLUMES.
VOr, VIE
DU ΊΞΙΕΝ:

POG 5, 9: MAT Ee. ἈΝ δ-

PUBLISHERS TO THE UNIVERSITY.

1864.

DUBLIN:
{Printed at the Aniversity Iress,
BY M. H, GILL.

CONTENTS

OF

THE SEVENTH VOLUME.

I

A Geographical and Historical Disquisition, touching the Asia
JRO ANON Go oo 2 OG) a. - to pea eel

Il.
The Original of Bishops and Metropolitans briefly laiddown . 41
ΠῚ

The Judgment of Doctor Rainoldes, touching the Original of
Episcopacy, more largely confirmed out of Antiquity . . . 73

Ve

Dissertatio non de Ignatii solum et Polycarpi Scriptis, sed etiam
de Apostolicis Constitutionibus et Canonibus Clementi Romano
aN iG OMB Oe 8S. UES πῆρ OS eee or oso ΘΝ

V.
θυ απο στη MEM 5 be a on & S poo 6 ao o Bc ἠ
Vi.

De Romane Ecclesize Symbolo vetere aliisque Fidei Formulis tum
ab Occidentalibus tum ab Orientalibus in prima Catechesi et
Baptismo proponisolitis . ....-.--+ + +--+ - « 297

1Vv CONTENTS.

PAG.
Vil.

De Macedonum et Asianorum Anno Solari Dissertatio . . . 343
VIII.

De Greca Septuaginta Interpretum Versione Syntagma, enum Libri
Esthere editione Origenica et vetere Grecaaltera . . . . 437

IX.
Epistola ad Ludovicum Capellum de yariantibus Textus Hebrei
Wectionibusys y.y) --)- |: | πο nr
X.

Epistola Gulielmi Eyre ad Usserium ....... . . 611

A
GEOGRAPHICAL AND HISTORICAL

Dis QUuTSTLELON,

TOUCHING
THE ASIA PROPERLY SO CALLED,

THE LYDIAN ASIA, (wiricn 1S THE ASIA SO OFTEN
MENTIONED IN THE NEW TESTAMENT)
THE PROCONSULAR ASIA, AND THE ASIAN DIOCESE.

BY JAMES USSHER,

ARCHBISHOP OF ARMAGH AND PRIMATE OF ALL IRELAND.

Acts, Cuap. 19. Ver. 10.

ALL THEY WHICH DWELT IN ASIA, HEARD THE WORD OF THE LORD JESUS,
BOTH JEWS AND GREEKS.

1 CorintuH. Cuap. 16. Ver. 19.

THE CHURCHES OF ASIA SALUTE YOU.

BEVEL. Cuapr. 1. VER. 4.

JOHN TO THE SEVEN CHURCHES IN ASIA. GRACE BE UNTO YOU AND PEACE,

FIRST PRINTED IN 1641.

VOL. VII. B

“a
"pe ΤῚΣ ay ΓΝ ae ) μὴ
"

ΕΟ

κα ὄ

ἀπ ΙΑ δὲ My (rao eu Ae

Ae sh, sp age bea
, ERAS RAM), Pate seliaguiternas
ΡΣ τι δ

ue j
᾿ ΄ ὌΝ
aa} uv = Mak ἢ
ὑφξκενγάα needed) :

| ; ᾿ sy an BY cr ΕΠ] ΠΗ
9 Υ̓ rn 3 a quan
ite lal a a ee a

᾿ = 2 wre
ory
ΤΠ ΡΝ ᾿ 1 age bale
ψῳ ῖ ry

Υ ee ἐγ 00 τιμὰν

TO

THE READER.

Fixprxe much perplexity in the several acceptions of the
name of Asia, even taken in the stricter sense, for that
which was but a member of Asia the less: for mine own
better satisfaction, in reading as well of the New Testa-
ment as of other ecclesiastical and civil histories, I en-
deavoured to try whether, by a fit distinction of places
and times, some help might be found for the resolving of
those difficulties. Where I learned withal, both how
wide he should err in matters of this kind, that would
trust only to Ptolemy’s tables, without further consulting
with the ancienter historians and geographers ; and what
use might be made of the imperial laws, not only for the
furtherance of civil prudence, but also for the bettering
of our knowledge in other parts of good learning. Which
brief observations of mine, now the second time revised,
enlarged, and much amended (the former edition being
but suddenly thought upon) I here again present to the
favourable view, and submit to the riper judgment of the
more intelligent reader.

Et veniam pro laude peto: laudatus abunde,
Non fastiditus si tibi, Lector, ero.

* Ovid. Trist. lib. 1. eleg. 6.
B2

\ “ρὲ

τ δὲν ΡΥ τὰ
Be ae ae

al! lo kewBepanne Tapia wale fad, Εἰ doused
σὰν γῆ, ἐτοῖν. τον 5. Gat pl mire ἡ ἴω
ity μα tet Ciel ui ena αἱ a '
a ἤν ay ter ab
τιν ἢ soteuetd, νύν hie te Pars γος
ἀθνμ} Ὧ ΠΤ ἘΠῚ πον. » had ὼ
Ww reverie atl wil πε agin ὩΣ
yentl nick fadtin ἔνεμον 1 axel +
baa tabi did eas Rit εὐδ βαμ, δὲ fa " Ag
undteneo apelin ine, galieda wae hae
ἐμέ Sema. 4 εοτοήρτηονα fine & ,
τὴ 208 Ula tor evel leitaquaivadicte
everett ata 34 σον ae ele
are neairiat: pile eer
Sieve See Beane
ἝΩ SHAS Vaal el
ative ig εἶδεν avid t, 0
πεῖς. 1) nen snl odigh d

A ΒΕ ULSI TION;

&e. &c.

CHAP. I.

Of the Asia which by the Romans was first properly socalled; and the several
members thereof.

As the lesser Asia (now called Natolia or Anatolia) was
a part of the great, and Asia properly so called a part of
that lesser; so the Lydian Asia was a parcel of that Asia
which was properly so called. For the fuller understand-
ing whereof, we are to call to mind, that the Romans
having possessed themselves of the countries which had
formerly belonged unto the Pergamen kings, reduced
them into the form of a province, which they called*, by
the name of the great Continent, Asia.

This is by Cicero” distinguished into four members:
Phrygia, Mysia, Caria, and Lydia. The first whereof is
by Dionysius Afer, Strabo’, Ptolemy*, and others, divided

a Ῥωμαίοι ἐπαρχίαν ἀπέδειξαν τὴν χώραν, ᾿Ασίαν προσαγορεύσαντες
ὁμώνυμον τῇ ἠπείρω. Strabo, Geograph. lib. 13. pag. 926.

> Namque, ut opinor, Asia vestra constat ex Phrygia, Mysia, Caria, Lydia.
Cicero, in orat. pro Flacco : ad ipsos Asianos verba faciens.

© Strabo, lib. 12. pag. 856.

“ Ptolem. Geograph. lib. 5, cap. 2.

0 A DISQUISITION CHAP. f.

into the greater and the lesser Phrygia. Within the
greater those two Phrygias were comprehended, which
in after ages, were known by the names of Pacatiana
and Salutaris: the former of which (mentioned in the
subscription, added by the Greek church unto the
former epistle of St. Paul unto Timothy) being the more
southern part of the greater Phrygia, is thought to
have received that appellation from Pacatianus: who
in the days of Constantine the Great, bore the office
of the Prefect® of the Pratorium of the east, having not
long before been at the same time both’ consul and
prefect of the city of Constantinople; and (as it may
seem) divers years before that, began his preferments
here in the west, with the lieutenantship? of our Bri-
tain.

Of the latter, there is mention made in a certain® con-
stitution of Constantius the son of Constantine, and in the
subscriptions both of the fourth general council held at
Chalcedon, and of the fifth held at Constantinople ; in
which last Severus: subscribeth as bishop of Synnada,
the metropolis of Phrygia Salutaris, (however Socrates*,
by some lapse of memory, and Nicephorus' blindly follow-
ing him, have made this to be a city of Phrygia Paca-
tiana:) as in that of Chalcedon, Abercius™, as bishop of
Hierapolis, a city of the same Phrygia Salutaris. Where
it may be noted: first, that besides that more known
Hierapolis in Phrygia Pacatiana (of which we shall have
occasion to speak hereafter) there was another of less note

© Cod. Theod. lib. 10, tit. 15. de advocato fisci, lib. ~

ΤΟ Tbid. lib. 3. tit. 5. de sponsal. lib. 4.

= Vid. Cod. Theod. lib. 11. tit. 7. de exact. leg. 2. ad Pacatianum vicarium
Britanniarum.

5 L,. Cum appellatio. C. de appellationib.

i Severus episcopus Synnadensium, metropoleos Phrygie Salutaris. concil. 5.
collat. 8.

k Socrat. histor. ecclesiastic. lib. 7. cap. 3.

} Nicephor. Callist. histor. lib. 14. cap. 11.

m’ABEpKwog ὁ ἐλάχιστος ἐπίσκοπος τῆς ᾿Ιεραπολιτῶν πόλεως. Φρυγίας
Σαλουταρίας, ἡρίσας ὑπέγραψα. Concil., Chalcedon. Act. cap. 16.

CHAP. I. TOUCHING ASIA. i

in Phrygia Salutaris: the one whereof in Pliny’s" days
(before this new distinction of the parts of the greater
Phrygia was brought in) belonged to the Laodicean, the
other to the Pergamen jurisdiction. Secondly, that be-
fore this Abercius, who was present at the council of:
Chalcedon, there were two other bishops of the same
name, who succeeded one another in the same see, about
the time of the emperor Marcus Aurelius Antoninus,
whose episcopal seat is by Symeon Metaphrastes® placed
in that little Phrygia, whereof Synnada was the metro-
polis: whereas the other Greeks more consonantly to the
truth do relate, that Abercius? was bishop of Hierapolis in
Phrygia Salutaris.

For the greater Phrygia (whereof this Salutaris was a
part) both by the forenamed geographers, and by Dio-
dorus Siculus’ and Livy’, is opposed to that which lay
upon the Hellespont: and had in it the cities of ium
(called by Herodotus’, the Pergamus of Priamus, upon
the river Scamander) and of Troas; which is often men-
tioned in the New Testament’, and by others named
Antigonia", Alexandria, and the Alexandrian Troas”:
from whence the whole country retained the name of
Troas; as well as the other appellations of Epictetus‘,
the Hellespontian and the lesser Phrygia, beginning north-

ἢ Plin. histor. natural. lib. 5. cap. 29. et 30.

© "ABépKioc ὁ τῆς ἐν TH μικρᾷ Φρυγίᾳ ᾿Ιεραπολιτῶν ἐπίσκοπος. et post.
Eig Σύναδα τῆς μικρᾶς Φρυγίας μητρόπολιν ἥκει. Metaphrast. in actis
Abercii, Octob. 22. MS. in bibliothec. colleg. Corp. Christi, Oxon.

P Οὗτος ἐγένετο ἐπίσκοπος Ἱεραπόλεως Φρυγίας Σαλουταρίας, ἐπὶ τῆς
βασιλείας Μάρκου ᾿Αντωνίνου. Meneum Grec. MS. Octob. 22.

4 Μεγάλη Φρυγία, καὶ ἡ ἐφ᾽ Ἑλλησπόντῳ κειμένη. Diodor. Sic. lib. 18.

ΥΤη Asia Phrygiam utramque, alteram ad Hellespontum, majorem alteram
vocant. Liv. lib. 38.

5 Herodot. lib. 7. pag. 530.

τ Acts, chap. 16. ver. 8. 11. and chap. 20. ver. 5, 6. 2 Cor. chap. 2. ver. 12.
2 Tim. chap. 4. ver. 13.

" Troas, Antigonia dicta, nunc Alexandria, colonia Rom. Plin. lib. 5. cap. 30.

W’AdeEavopea Τρωάς. Strabo, lib. 13. pag. 872. Ptolem. lib. 5. cap. 2.
Galen. de simplic. medicam. facult. lib. 9.

* Strabo, lib. 2. pag. 191. et lib. 12. pag. 842, $56.

8 A DISQUISITION CHAP. I.

ward, according’ to Homer, from the river Asepus,
or according’ to Damastes from the city Parium, not far
from thence; and, according to both, extending itself
from thence, along the water side, southward unto the
promontory Lectum.

Betwixt this lesser and the greater Phrygia was Mysia
interposed: the borders of each other being so confusedly
intermingled together, that*it was a very difficult matter
to distinguish them. And as the lesser Phrygia was
called the Hellespontian, and a difference thereby put
betwixt it and the greater: so this Mysia likewise, being
in the country (although farther removed from the fretum
or strait) of Hellespont, had the like name of the Helles-
pontian Mysia given unto it, thereby to discrimate it from
the Istrian Mysia? or Meesia: the Hellespontian Mysia
and Phrygia jointly making up that entire province, which
in the division of the empire made by Constantine (be-
cause it was settled under the government of a consular®
president) had the name of the consular‘ Hellespont be-
stowed upon it.

Thus Galen, having occasion to prescribe the use of
Mysian wine, declareth that he meant thereby, “ not®
that which was from the Mysia about the river Ister, but
from that which is named the Hellespontian; which,”
saith he, “is about our Asia, and conterminous unto
Pergamus.” For that the greater Mysia reached south-
ward unto the Pergamen territory, and the plain of Caicus,

¥ Vid. Strabon. lib. 13. pag. 873. 877.

2 Ibid. pag. 873. a Id. lib. 12. pag. 857.

> De qua Macer I. C. est capiendus, in D. de offic. adsessor lib. 3. et Ulpi-
anus in D. de captiv. et postlimin. et redempt. lib. 9. Vid. et Strabonem, lib.
12. pag. 857. ex Artemidoro.

© Notitia utriusque imperii.

Δ 1, Offic. Hellesponti. C. de offic. com. sacr. patrimon. vel potius, pro-
consulis et legati.

©.Obx ἐκ τῆς πέρι Ἴστρον Μυσίας, ἀλλ᾽ ἐκ τῆς “Ἑλλησποντίας ὀνομαζο-
μένης ἥτις ἐστὶ κατὰ τὴν ἡμετέραν ᾿Ασίαν, ὁμοροῦσα Περγάμῳ. Galen.
de sanitat. tuend. lib. 5.

CHAP. 1. TOUCHING ASIA. 9

is by Herodotus! and Strabo? in like sort testified: as it
reached from thence northward unto the mountain Olym-
pus; which from the Mysians was called Meesius" or
Mysius, and the Mysians' from it again received the sir-
name of Olympeni; that which Ptolemy* calleth the lesser
Mysia (the chief city whereof was Cyzicus) reaching from
that mountain westward unto the river AZsepus, and there
joining with the northern part of Epictetus or the lesser
Phrygia.

Caria was parted from Lydia by the winding currents of
Meander: from the receiving of the river Lycus into it,
unto the emptying of itself into the Myrtoan sea. For
howsoever Ptolemy taketh all that lieth betwixt this and
the river Cayster from Lydia, and addeth it unto Caria:
yet Strabo! maketh Meander to be the limit betwixt
those provinces; and as well by Scylax Caryandensis
in his Periplus, as by Pliny™, Maximus Tyrius®, and
Stephanus Byzantinus’, it is reckoned among the rivers of

Lydia.

[Ἔκ Καΐκου πεδίου τῶν Μυσῶν. Herodot. lib. 6. sec. 28. pag. 450.
᾿Εποιέετο δὲ τὴν ὁδὸν ix τῆς Λυδίης ὁ στρατὸς ἐπί TE πόταμον Καΐκον
καὶ τὴν γῆν Μυσίην. Id. lib. 7. sec. 42. pag. 530.

5. Ἢ Muoia κατὰ τὴν μεσόγαιαν ἀπὸ τῆς ᾽ολυμπηνῆς ἐπὶ THY Περγα-
μενὴν καθήκει, καὶ τὸ Καΐκου λεγόμενον πεδίον. Strabo, lib. 12. pag. 863.
Μυσία ἡ περὶ τὸν Καΐκον καὶ τὴν Περγαμενὴ, μέχρι Τευθρανίας καὶ τῶν
ἐκβολῶν τοῦ ποταμοῦ. Id. ibid. pag. 857. Ἢ Περγαμενὴ καὶ ἡ ᾿Ελαΐτις καθ᾽
ἣν ὁ Καΐκος ἐκπίπτει, καὶ ἡ μεταξὺ τούτων Τευθρανία, ἀναμέσον ἐστὶ τοῦ
τε Ἑλλησπόντου, καὶ τῆς περὶ Σίπυλον, &c. Ibid. Et adde ex Pausania in
Atticis pag. 11. et 26.ipsam urbem Pergamenam dictam fuisse olim Teuthraniam.

h Mons Olympus, Mesius (al. Mysius) dictus ; civitas Olympena. Plin. lib. 5.
cap. 32.

1A’ Οὐλύμπου οὔρεος καλέονται ᾿Ολυμπηνοί. Herodot. lib. 7. sec.
74, pag. 542. vid. Strabon. lib. 12. pag. $56. 860. 864.

k Μυσίας μικρᾶς τῆς ἐφ᾽ Ἑλλησπόντῳ. Ptolem. lib. 5. cap. 2.

' Διορίζει τὴν Καρίαν καὶ τὴν Λυδίαν, κατὰ τὸ Μαίανδρου καλούμενον
πεδίον, σκολιὸς ὧν εἰς ὑπερβολὴν (ὥς τε ἐξ ἐκείνου τὰς σκολιότητας ἀπά-
σας μαιάνδρους καλεῖσθαι) τελευτῶν δὲ κατὰ Καρίαν, αὐτὴν διαιρεῖ [καὶ]
τὴν ὑπὸ τῶν ᾿Ιώνων νῦν κατεχομένην. Strab. lib. 12. pag. 866.

™ Lydia perfusa flexuosi amnis Mzanari recursibus, super Ioniam procedit.
Plin. lib. 5. cap. 29.

n "Emi Λυδίας ῥεῖ ὁ Μαίανδρος. Maxim. Tyr. dissert. 38.

ἡ Τράλλις, πόλις Λυδίας πρὸς τῷ Μαιάνδρῳ ποταμῷ. Stephan. de
Urbib.

10 A DISQUISITION CHAP. I.

Lydia contained, beside the inland region, commonly
known by that name, the adjoining country also, as well
of Ionia, lying on the sea side betwixt the mouths of the
river Hermus and Meander, as of AZolis, reaching up
from Hermus, either unto the river Caicus as Ptolemy,
or, as Strabo would have it, unto the very promontory of
Lectum, the ancient bound betwixt Troas and the sea
coast of the greater Mysia. For that Mysia reached
unto the mouth of Caicus, is acknowledged not only
by Ptolemy’, but also by Strabo himself: and yet, be-
cause that in his time it was possessed by the /£oli-
ans, he declareth withal, that AZolis', then properly so
called, did extend from Hermus unto Lectum, and that
** when’ one turneth about from Lectum, the renowned
cities of the AZolians, and the Adramyttian bay, do re-
ceive him.”

So doth Pliny likewise affirm, that ‘‘ thet promontory
Lectum did disterminate A®olis and Troas:” although
elsewhere, following other authors, he placeth Assos (the
first city that occurreth after the doubling of the cape of
Lectum, and whereof there is mention made Acts, chap.
20. ver. 15, 14.) in Troas", as Ptolemy doth. But Strabo”,
and Hellanicus* before him, maketh it a city of AZolis:
as Stephanus Byzantinus after them, where he saith, “ it
is’ a city of AXolis about the Hellespont:” from which the

P Ptolem. lib. 5. cap. 2. cujus Grecus tamen textus, in maritime hujus ore
descriptione manifesto librarii errore, Φρυγίας μεγάλης nomen habet, pro Μυ-
σίας μεγάλης.

4 Strabo, lib. 12. pag. 857.

¥ Αἰολίδα νῦν ἰδίως λεγομένην, THY ἀπὸ τοῦ Ἕρμου μέχρι Λέκτου, Id.
lib. 13. pag. 877.

S Κάμψαντι τὸ Λέκτον, ἐλλογιμώταται πόλεις τῶν Αἰολέων, καὶ ὁ
᾿Αδραμυττηνὸς κόλπος ἐκδέχεται. Id. ibid. pag. 902.

τ Promontorium Lecton disterminans Zolida et Troada. Plin. lib. 5. eap. 39.

u Td. lib. 2. cap. 96. et lib. 36. cap. 17.

WEE “Aooou τῆς Αἰολίδος. Strab. lib. 15. pag. 1068.

* Ἑλλάνικος Αἰολίδα φησὶν. Id. lib. 13. pag. 909.

Y Πόλις Αἰολίδος κατὰ τὸν Ἑλλησπόντον. ᾿ΑΛλέξανδρος δὲ ὁ Κορνή-
λιος (ἐν τῷ περὶ τῶν παρ᾽ ᾿Αλκμάνι τοπικῶς ἱστορουμένων) Μιτυληναίων
ἄποικον ἐν τῇ Μυσία φησὶν “Accor, ὕπου ὁ Σαρκόφαγος γίγνεται λίθος.
Stephan. ἴῃ Ασσος.

CHAP. I. TOUCHING ASIA. 1

authority of Alexander Cornelius (subjoined hereunto
by him) saying that ‘* Assos in Mysia was a colony of the
Mitylenzeans (in the island of Lesbus, which lay next op-
posite unto this Mysia) swerveth little or nothing at all:
Mysia, after it came unto the possession of the Av‘olians,
having gotten the name of AXolis; as by Mela’ and Pliny*
is fully testified. The not observing whereof caused Ste-
phanus to make the Assos of A®olis a different city from
the Assos of Mysia near unto Antandrus: for so do I read
the place in him; ”Acsoce Μυσίας, πλησίον ᾿Αντάνδρου.
and not, as the vulgar books have it, "Aacoc Λυκίας, πλη-
σίον ᾿Ατάρνης.

The principal sea towns of this part of Mysia or 2130]15
from? Lectum to Caicus, over against Lesbus, are by Strabo
reckoned in this order: Assos, Adramyttium, Atarnus
and Pitane. That Adramyttium (mentioned in Acts, chap.
27. ver. 2.) was ‘ a° city of that Mysia which is by Caicus,”
and ““ Atarna‘ a city betwixt Mysia and Lydia, near unto
Lesbus ;” and “ Pitane®a city of AZolis,” is affirmed by Ste-
phanus. So as, reckoning Atarna itself (as Herodotus‘
doth) among the cities of Mysia, the rest of AXolis down-
ward will fall within the limits of Lydia; wherein we find,
that as well Phocza®, which is within AZolis, as Ephesus,
Colophon, Lebedus, Teos and Clazomene, the most
known cities of Ionia, are expressly placed by Herodotus.
Neither is there any reason to be given, why Cicero in his

Ex quo ab AXoliis incoli ceepit, ABolis facta. Pompon. Mela, lib. 1.
cap. 18.

4 Eolis proxima est, quondam Mysia appellata, Plin. lib. 5. cap. 30.

b Amd Λεκτοῦ μέχρι Καΐκου ποταμοῦ καὶ τῶν Κανῶν λεγομένων, ἔστι
τὰ περὶ ἤΛσσον, καὶ ᾿Αδραμύττιον, καὶ ᾿Αταρνέα, καὶ Πιτάνην, καὶ τὸν
᾿Ελαιτικὸν κόλπον, οἷς πᾶσιν ἀντιπαρήκει ἡ τῶν Λεσβίων νῆσος. Strabo,
lib. 13. pag. 872.

ὁ ᾿Αδραμύττειον, πόλις τῆς κατὰ Καΐκον Μυσίας. Stephan.

4 ᾿Αταρνὰ, πόλις μεταξὺ Μυσίας καὶ Λυδίας, πλησίον Λέσβου. Id.

© Πιτάνη, πόλις Αἰολίδος. Id.

! Tod δὲ ᾿Αταρνέως ἔστι χῶρος τῆς Μυσίης, Λέσβου ἀντίος. Herodot.
lib. 1. sect. 160. pag. 77.

& Αἵδε ἐν τῇ Λυδίῃ: “Εφεσος, Κολοφὼν, Λέβεδος, Téwc, KAaZopevat,
Φώκαια. Id, ibid. sect. 142. pag. 70,

12 A DISQUISITION CHAP. I.

enumeration of the countries of Asia, should wholly pre-
termit the mention of A®olis and Ionia; but that he com-
prehended them under the names of Mysia and Lydia: in
which we see Adramyttium, and all the other cities down-
ward unto Ephesus, to be placed by Scylax in his Pe-
riplus.

CHAP, 11. TOUCHING ASTA, 13

CHAP. II.

Of the Lydian Asia, and the seven metropolitical cities thereof.

Tuar heretofore Lydia was called Meonia, and the
Lydians termed Meonians: we read in Herodotus*, Dio-
dorus Siculus”, Dionysius Afer®, Strabo", Pliny®, Stepha-
nus Byzantinus‘, and others. And that Meonia®’ was in the
days of Homer named Asia, and the inhabitants thereof
by Callinus (another poet, elder® than Archilochus) in the
Ionian dialect termed ᾿Ησιονῆες for ᾿Ασιονεῖς or Asians ;
we find to have been the opinion of Demetrius Scepsius,
who! was equal in time unto Crates and Aristarchus
the grammarian. Whereunto we may also add that of
Kuripides, in his Bacche :

᾿Ασίας ἀπὸ γᾶς ἱερὸν Ὑμῶλον
᾿Αμείψασα.

together with that which is related by Stephanus Byzan-

ἃ Ot Λυδοὶ, Μήονες ἐκαλεῦντο τὸ πάλαι" ἐπὶ δὲ Λυδοῦ τοῦ ” ATVOE ἔσχον
τὴν ἐπωνυμίην, μεταβαλόντες τὸ οὔνομα. Herodot. lib. 7. sec. 74. pag. 542.
᾿Από τευ ὁ δῆμος Λύδιος ἐκλήθη ὁ πᾶς οὗτος, πρότερον Μήων καλεόμενος.
Id. lib. 1. sec. 7. pag. 4.

> Τῶν ποτὲ Μηόνων, viv δὲ Λυδῶν ὀνομαζομένων. Diodor. lib. 4.

© Μηονίη δ᾽ ἐπὶ τῇσιν, ἐπ᾿ ἀντολίην τετάνυσται Ἡμώλῷ ὑπ᾽ ἠνεμόεντι.
Dionys. in Periegesi.

4 Λυδοὶ, οἱ τότε Μήονες. Strabo, lib. 13. pag. 877.

© Lydia, Mzonia ante appellata. Plin. lib. 5. cap. 29.

Γ Μαιονία, ἡ Λυδία. Stephan. et vice versa, in Greco-Latino Cyrilli Glos-
sario. Λυδία, Meonia.

5. Λέγοντος δὲ τοῦ KadXivov τὴν ἔφοδον τῶν Kipepiwy ἐπὶ τοὺς Ἤσιο-
νῆας γεγονέναι, καθ᾽ ἣν αἱ Σάρδεις ἑάλωσαν, εἰκάζουσιν οἱ περὶ τὸν
Σκήψιον ἰαστι λέγεσθαι ᾿Ησιονεῖς, τοὺς ᾿Λσιονεῖς. Τάχα γὰρ ἡ Μηο-
via, φησιν, ᾿Ασία ἐλέγετο" καθ᾽ ὃ καὶ Ὅμηρος εἴρηκεν. Strabo, lib. 13.
pag. 930, 931. :

h Id. lib. 14, pag. 958. i Id, lib, 13. pag. 907,

14 A DISQUISITION CHAP. II.

tinus*, Suidas', and the great Etymologist; that upon this
Tmolus there was a city of Lydia seated, which had the
name of Asia: and by Strabo™, that betwixt the two
Lydian mountains of Tmolus and Messogis lay the great
Caystrian plain, which Homer calleth the Asian field, in
that verse of the second of the Iliads :

᾿Ασίῳ ἐν λειμῶνι, Kavorpiov ἀμφὶ ῥέεθρα.

to which Virgil also hath relation in that of the first of his
Georgicks :

et que Asia circum
Dulcibus in stagnis rimantur prata Caystri :

and in the seventh of the Afneid :

— sonat amnis, et Asia longe
Pulsa palus.

Whereunto the testimony of Eunapius may be referred
likewise, who speaking of that admirably learned gentle-
woman Sosipatra, saith that “ she" was of that Asia
which is about Ephesus, where the river Cayster running
through the country, giveth his name to the plain by which
it passeth.”

It is further also reported by Strabo, that in° this plain

k ’Acia πολις Λυδίας παρὰ τῷ Ὑμώλῳ, ἐν ἡ τρίχορδος εὑρέθη κιθάρα.
Stephan. de urbib. in ᾿Ασία.

1 Ἑἴρηται δὲ Ασιάτις ἡ τρίχορδος κιθάρα, ὅτι ἐν τῇ ᾿Ασίᾳ πόλει τῆς Av-
δίας (κειμένῃ ἐν Tuwrw τῆς Λυδίας) πρῶτον εὑρέθη. Suid. in ᾿Ασία, et ety-
mologic. in ᾿Ασιάτις.

™ To δὲ Καὐστριανῷ πεδίῳ μεταξὺ πίπτοντι τῆς Tov μεσογειότητος (leg.
Μεσσωγίδος) καὶ τοῦ Ὑμώλου, συνεχές ἐστὶ πρὸς ἕω TO Κιλβιανὸν πεδίον.
Strabo, lib. 13. pag. 988, ᾿Απὸ δὲ τριάκοντα σταδίων τῆς Νύσης ὑπερβᾶσι
Τμῶλον τὸ ὄρος καὶ τὴν Μεσσωγίδα ἐπὶ τὰ πρὸς τὸν νότον μέρη, καλεῖται
τόπος Λειμών. Id. lib. 14. pag. 961. Kavorpioc ποταμὸς τῆς Λυδίας,
περι Μίλητον πλησίον Λυδίας παρ᾽ ὃ καὶ ὁ ἴΑσιος λειμών. Vet. scholiast.
Aristophanis, in Acharnen.

" Ἣν ἐκ τῆς περὶ [Ἔφεσον ᾿Ασίας, ὕσην Kavorpoc ποταμὸς ἐπιὼν καὶ
διαῤῥέων γῆν τὴν ἐπωνυμίαν ἀφ᾽ ἑαυτοῦ τῷ πεδίῳ δίδωσι. Eunap. Sar-
dian. in vita Adesii.

ο Τοῦτον δὲ τὸν λειμῶνα ὀνομάζειν THY ποιητὴν φασὶν, ὅταν φῇ, ᾿Λσίῳ

CHAP, II, TOUCHING ASIA. 15

near unto the banks of the river Cayster, the inhabitants
used to show the chapels dedicated to the honour of
Caystrius, and of one Asias, whom the Etymologist noteth”
to have been sometime king of Lydia, and to have given
the name unto this Asian field; or, as the Lydians‘ them-
selyes would have it, to the whole land of Asia: alleging
further, that from this Asias, the son of Cotys, the son of
Maneus, they had a tribe in their head city Sardis, which
they called ᾿Ασιάδα, as is recorded by Herodotus.
Whether from’ this Asias the continent of Asia did take
his denomination, or from the forementioned city of Lydia,
or from Asia the wife of Prometheus, or from some other
original, Stephanus Byzantinus leaveth us to inquire.
But beside that the first vowel in Homer’s Asia is long,
and in the greater Asia (which Stephanus* acknowledgeth
him to have been ignorant of) is of a short‘ quantity: no
man can doubt, but the derivation of the name of Asia
from a Lydian city, or from a Lydian king and hero, is
far more properly applyable to Lydia itself, than to the
whole continent either of the greater or the lesser Asia.

ἐν λειμῶνι" δεικνῦντες Kavorpiov Kai’ Ασίου τινὸς ἡρῶα, καὶ τὸν Καύστρον
πλησίον ἀποῤῥέοντα. Strabo, lib. 14. pag. 961. Ἕτεροι δὲ τῶν ῥηθέντων
ἡρώων, τὴν μὲν ᾿Ασίαν Κότυος ἱστοροῦσιν υἱὸν, τὸν δὲ Καύστρον Πενθε-
σιλείας υἱὸν λέγουσι δὲ καὶ ἄρξαι Λυδιας τὸν ᾿Ασίαν. Eustath. in Iliad. β.
pag. 254. edit. Roman.

P ᾿Εκλήθη ᾿Ασίας 6 λειμὼν, ἀπὸ ᾿Ασίου τοῦ Κότυος, ὃς ἣν βασιλεὺς Av-
δίας. Etymologic. magn. in” Actoc.

4 Kai τούτου piv μεταλαμβάνονται τοῦ ὀνόματος Λυδοὶ" φάμενοι ἐπὶ
᾿Ασιέω, τοῦ Κότυος, τοῦ Μάνεω, κεκλῆσθαι τὴν ᾿Ασίην, ἀλλ᾽ οὐκ ἐπὶ τῆς
Προμηθέος ᾿Ασίας" ἀπό rev καὶ τὴν ἐν Σάρδεσι φυλὴν κεκλῆσθαι ᾿Ασιάδα.
Herodot. lib. 4. sec. 45. pag. 300.

τ ᾿Ασία ἡ ἤπειρος, Ol μὲν ἀπὸ πόλεως Λυδίας, οἱ δὲ amd’ Aciou τοῦ Av-
Sov, ἢ ἐκ τοῦ Προμεθέως γυναικὸς, ἢ ἀπὸ τὴν πολλὴν Gow ἔχειν τουτέσ-
τιν ἰλύν. Stephan. de Urbib. in ᾿Ασία.

" ᾽᾿Αγνοεῖ yap Ὅμηρος τὴν ᾿Ασίαν, ὡς καὶ τὴν Ἑὐρώπην. Id. ibid.

Ὁ Yet itis long in”Aowg: whereof Stephanus, in Agia’ λέγεται καὶ “Acc.
᾿Ισθμὸς ἄνω τέταταὶ τις ὑπέρτατος" Ασιδος αἴης" for so the place is to be re-
stored out of Dionysius: whose verse this is, in his Periegesis, as those others
also of the river Tanais. Ὅς re καὶ Εὐρώπην ἀποτέμνεται Ασιδος αἴης.
"Ec δύσιν Ἑὐρώπην, ἐς δ᾽ αὐγὰς "Ασιδα γαῖαν. So Ovid likewise lib. 5.
Metamorphos. Jam super Europen sublimis et Asida terram: and lib, 9. of
Miletus et in Aside terra

Meenia constituis.

16 A DISQUISITION CHAP. IT.

For that Lydia was formerly" called Asia, is directly
affirmed by the ancient scholiast of Apollonius Rhodius:
and that the Asia mentioned in the New Testament was
comprehended within the bounds of Lydia (containing in
it, according to the above confirmed description, A®olis
and Tonia) will quickly appear to those that carefully com-
pare the Acts of the Apostles and the book of the Reve-
lation together.

In the sixteenth chapter of the Acts, the journey of
St. Paul and his company is by St. Luke thus described :
“* When they had gone throughout Phrygia and the re-
gion of Galatia, and were forbidden of the Holy Ghost to
preach the word in Asta; after they were come to Mysia,
they assayed to go into Bithynia: but the Spirit suffered
them not. And they passing by Mysia, came down to
Troas.” Where it may be observed, that the greater
Phrygia, (through which they passed into Galatia) and
Mysia Olympena (which was next adjoining unto Bithynia)
and Hellespont, wherein Troas was situated, being all of
them parcels of the Asia by the Romans properly so
called, are yet expressly distinguished from Asia, in this
more strict sense so denominated; as Caria likewise,
wherein Miletus stood, appeareth to be by what we read
in Acts, chap. 20, ver. 16, 17.

And as these are thus exempted by St. Luke; so the
rest that remain of the proper Asia, together with the
seven Churches of Asia mentioned in the Revelation of
St. John, are all of them comprehended within the limits
of that Lydian Asia, whereof we have spoken. For, that
Pergamus was a city of Lydia, is plainly affirmed by Xe-
nophon”: to whom Aristotle also may be added, in his
book περὶ θαυμασίων ἀκουσμάτων, where he speaketh of a
war sometime raised ἐν τοῖς περὶ Λυδίαν μετάλλοις τοῖς
περὶ Πέργαμον. That Smyrna at first was possessed by

"Agia τὸ πρότερον ἐκαλεῖτο ἡ Λυδία. Scholiast. Apollon, Argonaut.
lib, 2.

W Εἰς Καΐκου πεδίον ἐλθόντες, Πέργαμον καταλαμβάνουσι τῆς Λυδίας.
Xenoph, de exped. Cyr. lib. 7.

CHAP. 11. TOUCHING ASIA. 17

the Lydians*, is testified also by Aristotle, treating of the
birth and education of Homer: who seemeth to have had
the surname of Mzonius, either from Mzon the king, or
Meonia the country itself of Lydia ; among the cities
whereof, Smyrna, the most likely place of that famous
poet’s nativity, is by Scylax Caryandensis reckoned; as
Ephesus likewise is, both by him and Herodotus’ : Sardis,
Philadelphia and Thyatyra by Ptolemy: and Laodicea?
by Stephanus Byzantinus.

Yet is Laodicea by Ptolemy referred unto Caria, and
by others unto Phrygia. The reason of which difference
we may learn from Strabo, who* showeth that the con-
fines of Phrygia, Lydia and Caria were so coincident, that
they were hardly to be discerned the one from the other;
which is the cause, that though he” doth reckon Laodicea
among the cities of Phrygia, yet Hierapolis, which was
opposite® to it, toward the east, is by Stephanus said? to
be seated betwixt Phrygia and Lydia: it by that means
being placed in, and Laodicea without the borders of
Phrygia.

This also doth Strabo assign for another reason, why
the bounds of the provinces hereabout were confounded :
because that ‘‘ the Romans did not divide these places
by the nations, but ordered them after another manner,
according to the circuits wherein they kept their courts,
and exercised judicature.” Five of these tribunals were

x Σμύρναν οὖσαν ὑπὸ Λυδοῖς τότε. Aristot. 110, 8, de poetica : apud Plu-
tarch. in lib. de vita et poesi Homeri.

Υ Herodot. histor. lib. 1.

2 Ἔστι δὲ καὶ ἑτέρα Λυδίας, ᾿Αντιόχου κτίσμα τοῦ παίδος τῆς Στρατο-
νίκης. Stephan. de urbib. in Λαοδικεία.

a Ὡς τὰ (I. ὥς τε) καὶ τὰ Φρύγια καὶ τὰ Λύδια καὶ τὰ Καρικὰ, καὶ ἔτι τὰ
τῶν Μυσῶν, δυσδιακριτὰ εἶναι, παραπίπτοντα εἰς ἄλληλα. Strabo, lib. 13.
pag. 932.

b Id. lib. 12. pag. 864. et lib. 14. pag. 978.

© Καταντικρὺ Λαοδικείας Ἱἱεράπολις. Id. lib. 13. pag. 933.

4 Ἱεράπολις, μεταξὺ Φρυγίας καὶ Λυδίας πόλις. Stephan. de urbib.

© Εἰς δὲ τὴν σύγχυσιν ταύτην οὐ μικρὰ συλλαμβάνει τὸ τοὺς Ρωμαίους
μὴ κατὰ φῦλα διελεῖν αὐτοὺς, ἀλλὰ ἕτερον τρόπον διατάξαι τὰς διοικήσεις,
ἐν αἷς τὰς ἀγοραίους ποιοῦνται καὶ τὰς δικαιοδοσίας. Strab. lib. 13.
pag. 932.

VOL. VII. Cc

18 A DISQUISITION CHAP. IT.

seated in the cities of Laodicea‘, Sardis, Smyrna, Ephe-
sus, and Pergamus: Philadelphia was within the Sardian,
and Thyatira within the Pergamen circuit; although
that Thyatira’ was a metropolis also of itself as Ptolemy
declareth in his geography; and in all likelihood Phila-
delphia also, the only city remaining of those seven fa-
mous ones singled out, as the seats of the most eminent
churches of all Asia, in the book of the Revelation.

For that Philadelphia was herein no whit inferior unto
Thyatira, may easily be gathered by the respect which it
still retained, after that Lydia, as we shall hear, was sepa-
rated from the proconsular Asia, and each province ordi-
narily permitted to have but one metropolis. For Sardis
being then the prime city of Lydia, the next in account
after it was Philadelphia, another also being placed be-
twixt it and Thyatira, as appeareth by the order of them
constantly observed as well in the civil’ as in the ecclesi-
astical' catalogues of the cities belonging to that province.
Whereupon in the acts of the Constantinopolitan council
held under Menas, we see that Eustathius subscribeth
himself, in express terms, ‘‘ Bishop* of the METROPOLIS
of the Philadelphians, of the province of the Lydians.”

f Plin. lib. 5. cap. 29. et 30.

& Ovareipa Μητρόπολις. Ptolem. lib. 5. cap. 2.

ἢ Hieroclis. notit. orientalis imperii ; in appendice Geographie sacre Caroli
a Sancto Paulo edit. Paris. ann. 1641. pag. 29.

i Ordo metropolitar. ibid, pag. 13. et 45. et in tomo 1. Juris Greco-Romani.
pag. 90.

k Ἐπίσκοπος τῆς Φιλαδελφέων μητροπόλεως, τῶν Λυδῶν ἐπαρχίας.
Concil. Constantinop. sub Mena, act. 5.

CHAP. III, TOUCHING ASIA. 19

CHAP. III.

Of the proconsular Asia, and the several alterations of the limits thereof.

I come now from the Lydian Asia, and the seven me-
tropolitical cities thereof, unto the proconsular: which,
according to the condition of other* provinces, had in
several times its several alterations. For in the distribu-
tion of the empire made by Augustus Cesar, it appeareth
to have been the same with that former Asia of the
Romans, which we described in the beginning out of
Cicero, but in that which was afterwards brought in by
Constantine, to have been confined within the bounds of
the Lydian Asia; the greatness of the one above the
other being sufficiently intimated in those verses of Sta-
tius, touching the year of the proconsulship of Vectius
Bolanus, who, before that, had been proconsul here in
Britain:

quantusque? potentes
Mille urbes Asiz sortito rexerit anno,
Imperium mulcente toga.

That same year, wherein® Cesar obtained first the sur-
name of Augustus, himself being then the seventh, and
Marcus Agrippa, who married his sister’s daughter, the
third time consul, was this political division of the pro-
vinces ordered by him, far different from that geographi-

ἃ Ai ἐπαρχίαι διῴρηνται ἄλλοτε piv ἄλλως. Strabo, lib. 17. pag. 1197.
» Stat. lib. 5. Sylvar. in Protreptico ad Crispin. ver. 53.
© Dio, lib. 53.

c2

20 A DISQUISITION CHAP. Ill.

cal partition of countries delivered by his nephew Agrippa;
whom Solinus? following in his geography, beginneth Asia
from Telmessus of Lycia and the Carpathian bay: and
boundeth it on the east with Lycia (or Lycaonia, as Pliny®
hath it) and Phrygia; on the west with the A.gean, on the
south with the Egyptian sea, andon the north with Paph-
lagonia, which being made the limit of Agrippa’s Asia
on that side, and not Pontus or Propontis, doth necessa-
rily show that Pontus and Bithynia were included therein ;
whereas it plainly appeareth by Strabo and Dio, that in
Augustus his platform these were a province by them-
selves; they! being made by him a pretorian province,
and Asia a consular; containing in it, as Strabo wit-
nesseth, all that Asia which was on this side the river
Halys and the mountain Taurus, excepting Galatia, the
countries that had been lately under the government of
king Amyntas, together with the province of Bithynia
and that of Pontus and Propontis adjoined there-
unto. All which being deducted, those countries will
remain, which by Onuphrius® are assigned unto Au-
gustus his proconsular Asia: to wit, Lydia, Ionia, Caria,
Mysia, Phrygia, and the proconsular Hellespont; the
two Roman colonies® thereof, Troas and Parium, are by
Paulus the lawyer particularly noted to have been seated
in the province Asia.

And this is it indeed, which Ptolemy proposeth unto
us, as that which was accounted the Asia‘ properly so
called in the days of Antoninus Pius, who himself, as pro-
consul‘, had sometime governed! this province. Where,
in the breviat of the first table of Asia, it is not to be

4 Solin. polyhist. cap. 43. © Plin. lib. 5. cap. 27.

f Strabo, lib. 17. pag. 1198.

& Onuphr. Panvin. commentar. reipubl. Roman. lib. 3. pag. 378. edit. Fran-
cofurt. ann. 1597.

h In provincia Asia due sunt juris Italici, Troas et Parium. 1. In Lusitan. Ὁ.
de Censib.

i Ἢ ἰδίως καλουμένη Acia. Ptolem. lib. 5. cap. 2.

k Jul. Capitolin. in Antonino Pio.

! Provincia Asie preerat. Marcianus1C.in L. Divus Hadrian. Ὁ, de cus-
tod. et exhibit. reor.

CHAP. III. TOUCHING ASIA. 21

passed by, that mention is made of the “ Asja™ properly
so called, wherein was Phrygia.” For howsoever that
were no part, either of Agrippa’s Asia, from whence by
Solinus" it is excluded, or yet of the Lydian Asia, from
which in the® Acts of the Apostles, as also in the? letters
of the Church of Vienna and Lyons, and Tertullian’s4
book against Praxeas, it is clearly distinguished: yet
Hierapolis, the chief city thereof, by Polycrates’, and Ul-
pian’, and Julius Africanus, as far as we have him in
Eusebius‘ his chronicle, is placed in Asia, as being con-
tained within the limits assigned by Strabo to the procon-
sular Asia, as it stood in the time of Augustus and the
heathen emperors after him.

But in the days of Constantine, and the Christian em-
perors that succeeded him, the circuit thereof was much
abridged, and a distinction brought in betwixt the pro-
consular Asia and the Asian diocese; the one being put
under the command of the proconsul of Asia, the other
under the government of the Vicarius of Asia or the Asian
diocese, for so in the imperial constitutions is he indiffer-
ently nominated. Thus in the CCCLXV. year of our
Lord, two rescripts were given out by the emperor Va-
lens: the one dated" the twenty-seventh of January, in
the latter end of the first year of his reign, to Clearchus
the Vicarius Asiz ; the other, the sixth* of October follow-
ing, unto his successor Auxonius, under the style of Vi-
carius diceceseos Asianz. ‘This Auxonius some’ do ima-

τὸ Ἢ ἰδίως ᾿Ασία, ἐν ἡ ἡ Φρυγία. ad fin. libri 8. Geograph. Ptolem.

n Asiam excipit Phrygia. Solin. Polyhist. cap. 43.

© Acts, chap. 2. ver. 9, 10. and chap. 16. ver. 6.

P Τοῖς κατὰ τὴν ᾿Ασίαν καὶ Φρυγίαν. Euseb. lib. 5. hist. κεφ. a.

4 Pacem ecclesiis Asiz et Phrygiz inferentem. Tertullian.

τ Polycrat. in epistola synodica, apud Euseb. lib. 5. hist. keg. «0.

8 Ulpian. in D. de aqua quotidian. et estiv. lib. 1. et 13.

t Πόλεις τῆς ᾿Ασίας κατέπεσον τρεῖς, Λαοδικεία, ἹἹεράπολις, Κολοσσαὶ.
Euseb. chron. ad ann. 10. Neronis.

ἃ Cod. Theodos. lib. 5. tit. 11. Ne colon. inscio dom.

x Tbid. lib. 12. tit. 1. de Decurionib. leg. 69.

¥ Guid. Pancirol. commentar. in notit. orient, imper. cap. 122. Wid. et
Jos. Scaliger. Ausonian. lection. lib. 2. cap. 17.

29 A DISQUISITION CHAP. III.

gine to be the same with Ausonius the poet, without all
ground of authority or reason, removing him out of the
western into the eastern empire. But of his predecessor
we are sure, that he is the same Clearchus, whom Euna-
pius mentioneth to have been in his time preferred unto
this government, before he was by Valens promoted af-
terwards unto the proconsulship of the other Asia.

Concerning this first preferment of his he declareth,
that he was made ‘ governor’ of all that Asia, the juris-
diction whereof did extend from Hellespont, through
Lydia and Pisidia, unto Pamphylia;” which is as much
to say, if my second thoughts do not here deceive me,
as that it contained in it the consular Hellespont and
Phrygia Salutaris adjoming thereunto; together with
Phrygia Pacatiana, descending from thence downward,
by Lydia on the west side, and Pisidia on the east, unto
Pamphylia. For howsoever in the alterations that fol-
lowed this, as we shall hear anon, the greater part of the
inland Lydia was brought under this vicarian regiment, as
not Pisidia and Pamphylia only, but Lycaonia, Lycia and
Caria also were: yet that in Clearchus his time this part
of Lydia was parcel of the proconsular Asia, is sufficiently
intimated by Eunapius, extending it unto Tmolus a moun-
tain* placed in the eastern border of Lydia.

For touching the advancement of Clearchus unto the
proconsular government he writeth thus: ‘ Things? pros-
perously succeeding, Valens was wonderfully well pleased

z Τῆς ᾿Ασίας ἀπάσης κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν ὁ Κλέαρχος ἐπεστάτει,
don κατὰ τὴν ἐξουσίαν ἀφ᾽ “Ἑλλησπόντου διὰ Λυδίας καὶ Πισιδίας ἐπὶὲ
Παμφυλίας ἀφορίζεται. Eunap. in vita Maximi.

a Ὁ Τμῶλος ἱκανῶς συνῆπται, Kai περιγραφὴν ἔχει μετρίαν, ἐν αὐτοῖς
ἀφοριζόμενος τοῖς Λυδίοις μέρεσιν. Strabo, lib. 13. pag. 932.

b Χωρησάντων δὲ καλῶς τῶν πραγμάτων, ὁ Βάλης ὑπερηγάσθη τὸν
Κλέαρχον, καὶ οὐκ ἀπέλυσε τῆς ἀρχῆς, ἀλλ᾽ εἰς ἀρχὴν μετέστησε μείζονα,
ἀνθύπατον αὐτὸν ἐπιστήσας τῆς νῦν ἰδίως ᾿Ασίας καλουμένης" αὐτὴ δὲ
ἀπὸ Περγάμου τὸ ἁλιγενὲς ἐπέχουσα πρὸς τὴν ὑπερκειμένην ἤπειρον ἄχρι
Καρίας ἀποτέμνεται καὶ ὁ Ὑμῶλος αὐτῆς περιγράφει τὸ πρὸς Λυδίαν.
Ἔστι δὲ ἀρχῶν ἐνδοξοτάτη, καὶ οὐ κατήκοος τοῦ τῆς αὐλῆς ἐπάρχου"
πλὴν ὅσαγε νῦν πάλιν ἐς τὸν νεώτερον τουτονὶ θόρυβον ἅπαντα συμπε-
φύραται καὶ ἀνατετάρακται. Eunap. in vita Maxim.

CHAP. III. TOUCHING ASIA. 4O

with Clearchus, and was so far from depriving him of his
former charge, that he advanced him unto a greater
government; appointing him to be proconsul of Asia
now properly so called. ‘This from Pergamus downwards
taking the sea coast into it, toward the adjacent continent
reacheth unto Caria; the mountain Tmolus circumscrib-
ing that of it which belongeth unto Lydia. Of the govern-
ments it isthe most honourable, and is not subject to the
prefectus pretorii; saving that now, by reason of these
late commotions, all things are again confounded and dis-
turbed.”

Where touching the limits of this Asia Now properly
so called, it may be noted: that as Galen, in the place
before alleged, maketh the Hellespontian Mysia, which
in the old distribution of the empire was within the pre-
cinct of the jurisdiction of the then proconsular Asia, to
be conterminous unto Pergamus, where he himself was
born: so Eunapius from the same Pergamus beginneth
the bounds of the Now proconsular Asia: extending
the length thereof from thence downward unto Caria, and
the breadth from the sea unto the mountain Tmolus,
which is by Euripides, in his Baccha, called “ ἔρυμα Λυδίας,
the fortress of Lydia;” and on the side whereof Sardis,
(a chief city of that province, and Eunapius his own coun-
try) is not only by him‘, but also;by Herodotus‘, Strabo’,
and Pliny‘, howsoever Ptolemy’s tables do misplace it,
sufficiently proved to have been situated; that ridge of
the mountain, on which Sardis was seated, bounding that
part of Lydia toward the east, as we have said, and the
other tract thereof reaching from thence unto Hypepa, a

© Τὸν ἀνθεμώδη Ἴ μῶλον οἶσθά που κλύων ;
O10’, ὃς τὸ Σάρδεων ἄστυ περιβαλλεῖ κύκλῳ.

Euripid. in Bacchis, ver. 462.

4 Herodot. lib. 1. sec. 84. et lib. 5. sec. 101.

© Ὑπέρκειται δὲ TOY Σάρδεων ὁ 'μῶλος, εὔδαιμον ὄρος, ἐν τῇ ἀκρωρείᾳ
σκοπὴν ἔχον ἐξέδραν λευκοῦ λίθου Περσῶν ἔργον, ἀφ᾽ οὗ κατοπτεύεται τὰ
κύκλῳ πεδία, καὶ μάλιστα τὸ Καῦστρινόν. Strabo, lib. 13. pag. 928.

f Lydia celebratur maxime Sardibus, in latere Tmoli montis, qui ante Timo-
lus appellabatur. Plin. lib. 5, cap. 29.

94 A DISQUISITION CHAP. HI.

city of less name within the same country: as Ovid de-
clareth in those verses,

Namé& freta prospiciens late riget arduus alto
Tmolus in ascensu, clivoque extensus utroque,
Sardibus hine, illine parvis finitur Hypzpis.

By which description it appeareth, that this proconsular
Asia was little or nothing different from the Lydian Asia ;
ealled Lydia, not only by Herodotus and Scylax, but
also, if I mistake not, by Constantius" the emperor him-
self.

To Valens, the elder Theodosius succeeded in the
eastern empire: who took away the consular! Hellespont
from the jurisdiction of the vicarius of the Asian diocese,
and put it under the command of the proconsul of Asia.
Which state of the then proconsular or proper Asia that
Greek geographer might seem to have respected; who
beginneth his enumeration of the forty-eight provinces of
the continent of Asia, with

Pontus and Bithynia.

Asia properly so called.

Great Phrygia.

Lycia and Caria.

Galatia, &c.
as we have it presented unto us by that most curious
searcher of all such kind of rarities, Claudius Salmasius*.
Wherein it is observable, that Hellespont, Aolis, Ionia
and Lydia are included in, as well as the greater Phrygia
and Caria are excluded from the Asia then properly so
called. Whence that new addition of Hellespont being
put aside, the remain will prove to be the same with that
which a little before was styled by Eunapius the Asia now
properly so called.

In the days of Arcadius, the son and successor of the
aforesaid Theodosius, this addition of Hellespont to the

& Ovid. Metamorph. lib. 9.

h L. Cum appellatio. C. de appellationib.

iL. Offic. Hellesponte. C. de offic. comit. sacri patrimon. vel potius, pro-
consulis et legati. ς

k Salmas. Plinian. exercitat.in Solin, pag. 803.

CHAP. III. TOUCHING ASIA. 25

jurisdiction, was much abated by the detraction of the
main inland part of Lydia from the body of the procon-
sular Asia. Which is the cause why Palladius', speaking
of the Asian synod of seventy bishops held by Chrysos-
tom in the CCCCII. year of our Lord, doth separate the
bishops of Lydia from the bishops of Asia, for as for the
subscriptions of the first council of Nice, both those which
are found in some Latin books, and those Greek ones
that have been lately published out of Sambucus™ his
copy: they being quite dissonant the one from the other,
and having in both of them diverse manifest tokens of
forgery and corruption, do deserve here no regard at all.
Yet in this distraction of Lydia from the proconsular
Asia, it appeareth as well by the civil" and ecclesiastical?
lists of the provinces of the eastern empire, recorded by
the Grecians, as by the subscriptions? of the council of
Chalcedon and other of the eastern synods; that the
southern part of Lydia, lying betwixt the rivers of Me-
ander and Cayster, which we noted to have been attri-
buted by Ptolemy unto Caria, and wherein were the cities
of Priene, Magnesia, Trallis and Nysa, was still reserved
unto Asia, together with all that lay upon the sea coast
from Ephesus upward, not only unto Pitane and the
mouth of Caicus, which we shewed to have been a parcel
of the Lydian Asia, but also unto Assos and the promon-
tory of Lectum, which was possessed first by the Mysians,
then by the Lydians, and lastly by the AXolians; for that
this also, at leastwise from Antandrus downward, was
sometimes accounted as an appendant unto Lydia, may
be gathered, partly from the words of Scylax Caryan-

' Pallad. in vita Chrysostomi: et ex eo Georgius Alexandrinus, tomo 8. edit.
Savilian. oper. Chrysost. pag. 202. Συναγαγόντες τοὺς τῆς Λυδίας ἐπισκό-
πους, καὶ Καρίας, καὶ ᾿Ασίας, συντείνοντας εἰς ἑβδομήκοντα ἄνδρας.

™ In commentario Jo. Seldeni ad Eutychii Origines: ubi rectissime monuit,
subscriptiones has Grecas recentioris multo esse commatis quam Constantini
tempora admittunt. pag. 128.

® Hieroclis notitia oriental. imperii in append. Geograph. sacr. pag. 27.

° Photius, de ordine metropolitar. Ibid. pag. 43. et in tomo 1. juris Greco-
Romani, pag. 90.

P Subscript. concil, Constantinop. VI. act. 18. δὲς,

296 A DISQUISITION CHAP. III.

densis‘, though here corrupted, partly from the testimony
of Xenophon, who telleth us that he and his company,
departing" from Antandrus, passed by the sea side of
Lydia, unto the plain of Thebe, and through it unto
Adramyttium; compared with Strabo, relating to the
same purpose, that the former inhabitants‘ of the plain of
Thebe were the Lydians, then called Meones: and that
in‘ his time the name of the Lydian gates was still pre-
served in Adramyttium, as a memorial of the building of
that city by the Lydians. Although yet, by the authority
of Galen and Eunapius, we begin our Lydian Asia from
the river Caicus and Pergamus: those other places of
Atarna, Thebe, Adramyttium and Antandrus, being by
Herodotus" also referred to Mysia, and not to Lydia.

To conclude therefore the various alterations of the
limits of the proconsular Asia, as we have referred Ptole-
my’s Asia properly so called to the proconsular Asia, as it
was ordered by Augustus; and Eunapius his Asia now
properly so called, to that which was by Constantine; and
the nameless geographer’s proper Asia, to that which was
by the elder Theodosius: by the like reason also, what
Simplicius writeth in the days of Justinian touching his*
Asia now so called, and Symeon Metaphrastes long after
him (though concerning elder times, wherein these pro-

4 ᾿Απὸ ᾿Αντάνδρου καὶ τῆς ᾿Ινδίσης τὸ κάτω ἣν πρότερον μὲν OV αὐτὴν
ἡ χώρα Μυσία μέχρι Τευθρανίας, νῦν δὲ Λυδία Μυσοὶ δ᾽ ἐξανέστησαν εἰς
τὴν ἠπειρὸν ἀνω. Scylax in Periplo.

τ "Αντανδρον ἀφικνοῦνται πρῶτον, εἰτα παρὰ θάλατταν πορευόμενοι
Λυδίας εἰς Θήβης πεδίον" ἐντεῦθεν δι᾿ ᾿Ατραμυττίου Kai Κερτονίου παρ᾽
᾿Αταρνέα εἰς Καΐκου πεδίον ἐλθόντες, Πέργαμον καταλαμβάνουσι τῆς Av-
δίας. Xenoph. de exped. Cyri, lib. 7.

5. Strabo, lib. 13. pag. 877.

τ Kai νῦν Πύλαι Λύδιαι καλοῦνται ἐν ᾿Αδραμυττίῳ, Λυδῶν, ὡς φασὶ,
τὴν πόλιν ἐκτικότων. Id. ibid. pag. 912.

" Herodot. lib. 7. de Xerxis exercitu. ᾿Εποιέετο δὲ τὴν ὁδὸν ἐκ τῆς Λυδίας
ὁ στρατὸς ἐπὶ τε ποταμὸν Καΐκον καὶ τὴν γὴν Μυσίην. ᾿Απὸ δὲ Καΐκου
ὁρμεῶμενος, Κάνης ὄρος ἔχων ἐν ἀριστερῆ, διὰ τοῦ ᾿Δταρνέος ἐς Καρίνην
πόλιν: ἀπὸ δὲ ταύτης, διὰ Θήβης πεδίου ἐπορεύετο, ᾿Αδραμυττειόν τε πό-
λιν καὶ ΓΑντανδρον τὴν Πελασγίδα παραμειβόμενος, τὴν Ἴδην δὲ λαβὼν
ἐς ἀριστερὴν χέρα, ἤϊε εἰς τὴν ᾿Ιλιάδα γῆν.

X Οἱ περὶ τὴν νῦν καλουμένην ᾿Ασίαν. Simplic. in Aristot. Physic. lib. 5.

CHAP. III. TOUCHING ASIA. οΥ

vinces stood in ἃ far different posture from that which he
presenteth unto us) ofY the confluence of the inhabitants
of Asia unto Abercius, we may well suppose to have re-
lation unto this last settlement, which was made in the
days of Arcadius and the younger Theodosius.

Y πολλοὶ παρὰ τὸν ἄνδρα an’ ἐκείνου συνέῤῥεον, ov τῆς μεγάλης μόνον
Φρυγίας καὶ τῆς περιχώρου πάσης, ἀλλὰ καὶ ὅσοι τὴν ᾿Ασίαν ᾧκουν, ὅσοι
τε [ἐν] τῇ Λυδιᾳ καὶ ὅσοις τῆς Καρίας ταῖς ἐπαρχίαις. Metaphrast. in actis
Abercii, Octob. 22.

28 A DISQUISITION CHAP. IV.

CHAP AW:

Of the Asian diocese, and the metropolitan cities thereof; with the civil and
ecclesiastical government settled therein.

A piocEsE, in the language of the times whereof we
speak, was a circuit? comprehending within it many pro-
vinces: and the Asian diocese in that sense, sometimes
taken more strictly, as it was distinguished from the pro-
consular Asia, and the provinces subject to the jurisdiction
of the proconsul thereof; and sometimes more largely, as
containing those proconsular provinces also under it. The
former acception hath place in that constitution of Theo-
dosius the elder, where the proconsular> Asia and the
Asian diocese are both nominated together: and gene-
rally wherever the office of the vicarius or comes® (for
these two titles are used to“ signify the same dignity) of
Asia or the Asian diocese (or region’, as Julianus Ante-

a Διοίκησις ἔστ᾽ν ἡ πολλὰς ἐπαρχίας ἔχουσα ἐν ἑαυτῇ. Balsamon, in
concil. Chalcedon. can. 9.

> Cod, Theodos. lib. 16. tit. 1. de fide cathol. lib. 3. Nec non etiam in Asia
proconsulari atque Asiana diocesi, Amphilochio &c. Ita enim ex MS. Mal-
mesburiensi (quem mihi communicavit V. C. Jo. Seldenus) locus restituendus
est.

¢ Imp. Constantin. ad Tertullianum P. V. comitem diceceseos Asianez. Ibid.
lib. 2. tit. 26. fintum regundor. lib. 1. Impp. Arcad. et Honorius A A. Nebridio
comiti Asi. Cod. Justinian. lib. 11. In quib. caus. coloni. censiti. lib. 2.

4 Imp. Constantinus ad Tiberianum vicarium Hispaniarum. in 1. Sia sponso.
C. de donationib. ante nupt. et ad Tiberianum comitem Hispaniarum. in 1.
cum servum. C. de serv. fugitiv.

© Vicarius Asianz regionis. Julian. epitom. novel. 8. sive constitut. 15. sec.
56. (edit. Lugdun. ann. 1567.) quam idem ibid. paulo post Asianam dicecesim
appellat. similiter et in constitut. 24. sec. 98. Asianam regionem vocat ; que
in authentic. collat. 4. tit. 2. (de appellationib. sec. similique modo) nomine
Asiane dioceeseos designatur.

CHAP. ΤΥ, TOUCHING ASIA, 29

cessor rendereth it) is made mention of. The latter,
when the Asian is rehearsed jointly with other dioceses of
the eastern empire: as in L. Si quis post hanc. C. Ut
nemo ad suum patrocin. and L. Provincie Thraciar. C.
de militari veste.

According to which acception, whole Asia‘, as 'Theo-
doret calleth it, in the days of the younger Theodosius
did consist of eleven provinces; three® whereof apper-
tained to the disposition of the proconsul of ‘Asia: the
proper proconsular which he governed by himself, the
consular Hellespont, and that of the Rhodes, and the
other scattered islands called Cyclades ; which were first
made? a province, and placed under a president', by the
emperor Vespasian; eight* were under the vicarius or
lieutenant of Asia: Lydia, Caria, Phrygia Pacatiana and
Phrygia Salutaris, with those four other which were su-
peradded to that proper Asia of the ancient Romans,
whereof we made mention in the beginning out of Strabo
and Cicero; namely Pamphylia, Lycia, Lycaonia and
Pisidia.

This distribution is to be seen in the Latin list of the
provinces and dignities of both the empires, called by
Alciat! the breviary of Theodosius the younger, by whom™
Lycia was divided from Lycaonia and made a province by
itself; Myra being appointed the metropolis and place of
the residence of the president thereof, as Johannes Malela

[πῆς ᾿Ασίας ὕλης, ὑπὸ ἕνδεκα δὲ αὔτη ἀρχόντων ἰθύνεται. Theodoret.
histor. ecclesiastic. lib. 5. cap. 28.

& Sub dispositione viri spectabilis proconsulis Asiz, provinciz infra scripte :
Asia, Insulz, Hellespontus. Notitia provinciar. et dignitat. utriusque im-
perii.

h Sub Vespasiano principe insularum provincia facta est. Sext. Rufus in Bre-
viario.

i L. Jamdudum. C. ubi causa.

k Sub dispositione viri spectabilis vicarii diceceseos Asianz, provincie infra-
scripte, Pamphylia, &c. notit. provinciar.

! Alciat. Parerg. lib. 5, cap. 13.

πὶ Ὃ βασιλεὺς ἐποίησεν ἐπαρχίαν, ἀπομερίσας ἀπὸ τῆς Λυκαονίας,
ἥντινα ἐκάλεσε Λυκίαν, δοὺς δίκαιον μετροπόλεως καὶ ἄρχοντα τῇ λεγο-

μένῃ πόλει Μύρα τῆς αὐτῆς Λυκίας. Jo. Malel. Antiochen, chronic. MS.
lib, 14,

30 A DISQUISITION CHAP. IV

setteth down in his chronicle. Which report of his if we
admit for authentic, we must withal say, that Theodoret,
in the place even now alleged, had relation to the state
of his own time, when speaking of the care which Chry-
sostom had of Asia, he saith that “ it was governed by
eleven presidents,” joining the three provinces which were
under the proconsul of Asia, with the other eight that
were under the vicarius of the Asian diocese: which
otherwise, if Lycia and Lycaonia had been conjoined,
would have been but seven provinces.

Indeed, in® the general enumeration of the provinces of
the eastern empire, which we meet withal toward the
beginning of the foresaid Theodosian breviary, there are
but ten provinces numbered of the whole Asian diocese:
the first and principal of them all, to wit, Asia itself, by
some error (wherewith Onuphrius? also and Contius? was
misled) being omitted. Which was nothing amended by
Isidorus Mercator, but increased rather, when he rec-
koneth up twelve’ provinces in this Asia: the first and
chief whereof he maketh to be Asia itself; in which’,
saith he, is lium, or Troy; the second Lydia, the third
Galatia. Whereas Ilium was situated not in this, but in
the province of Hellespont: and Galatia appertained to
the Pontican, and not to the Asian diocese. Whence, by
the way, we may correct an error that hath crept into the
Greek edition of the subscriptions of the sixth action of
the council of Chalcedon: wherein, though Theosebius
bishop of Ilium had put to his name, yet Stephen the
metropolitan of the Ephesians, among those absent bishops
that were under his jurisdiction, doth nominate Rufinus
bishop, not Timi, as the Latin books have it, but Thi.

» Asiane X. Pamphylia, Hellespontus, Lydia, &c. notit. utriusque imperii.

° Onuphr. commentar. reipub. Roman. lib. 3. pag. 424.

P Cont. not. in Justinian. novell. 8. cap. 2.

4 In Asia XII. prima ipsa Asia. Vid. Salmasii Eucharistic. de eccles. subur-
bicar. pag. 347.

τ Asie Provincia XII. Asia ipsa, in qua est Ilivm, id est, Troja, Lydia,
Galatia, Lycia Caria, Hellespontus, ἅς. Provinciar. Romanar. libell. ab
Ant. Sconhoyio et Andr. Schotto edit. ex Isidori collect, epistolar. decretal. MS.

CHAP. IV. TOUCHING ASIA. 91

Some® do think, that the emperor Justinian did take
away Hellespont from the government of the proconsul
of Asia, and joined it with Pontus Polemoniacus. But
that error arose from the old Latin translation of the
twentieth Novel of Justinian; Hellespontus' being there-
in put for Helenopontus, in the Pontican diocese: as ap-
peareth not only by the Greek text and Julian’s" Latin
epitome thereof, but also by the Latin itself, acknowledg-
ing afterwards, that this mutation was made in Galatia
and the Pontican, not the Asian diocese, and by the
twenty-eighth Novel most evidently. Though sure it is,
that he* took from the lieutenant or vicarius the govern-
ment of the Asian diocese, and confined him within the
limits of Phrygia Pacatiana, whereof he constituted him
count or comes.

By that which in the second chapter hath been deli-
vered, it appeareth, that under the first emperors there
were many metropolitical cities within one province; and
some chosen out of them wherein courts of justice were
erected, unto which the next adjoining circuits might
upon all occasions have recourse. Whereuport those
contentions afterwards did. arise betwixt the cities of the
proconsular Asia, touching each one’s dignity and prece-
dency: for the composing whereof Aristides made that
oration of concord unto them, which is still extant. Where-
in yet the common desire of all the Asians accorded in
this ; that’ the proconsul, at his first coming into the pro-
vince, should “ pass into Asia by sea, and among the other
metropoles first arrive at Ephesus:” as by the rescript of
the emperor Antoninus, vouched by Ulpian, in his first
book of the proconsul’s office, most manifestly appeareth.

* Guid. Pancirol. commentar. in notit. orient. imper. cap. 210.

Authentic. collat. 3. tit. 7. de administra. offic. in sacr. appellation.

" Julian. constit. 25. sec. 102.

* Justinian. novel. 8, cap. 2. πον, 20. cap. 6. nov. 24. cap. 5. et nov. 27.
init.

Υ Imperator noster Antoninus Augustus ad desideria Asianorum rescripsit
proconsuli necessitatem impositam, per mare Asiam applicare kai τῶν μητρο-
πόλεων Ἔφεσον. primam attingere, Ulpian, in 1. observare. D. de offic. pro-
cons,

32 A DISQUISITION CHAP. IV.

But in the disposition of the empire made by Constan-
tine it was ordered, that in every province there should
be but one chief city held for the metropolis: and
that unto it, all the provincials should resort for the ad-
ministration of public justice. Whereupon Ephesus, being
by the former imperial constitution, grounded upon the
joint consent of the Asians themselves, preferred before
all the rest, as being the ordinary place of the convention
of the common council’, and itself held to be “ the? com-
mon treasury of Asia,” was appointed to be the sole metro-
polis of this new proconsular Asia; and withal retained
the preeminence which formerly it had above all the cities
of the old. Whereof, we may see the testimonies, as well
of Chrysostom® and others of the ancient who wrote upon
the epistle of St. Paul to the Ephesians; as of the empe-
ror Theodosius‘, in the letters whereby he summoneth
Dioscorus and other bishops to appear at the second coun-
cil at Ephesus, assembled by him in the year of our Lord
CCCCXLIX.

Whence he that wrote the book of the places mentioned
in the Acts of the Apostles, falsely fathered upon St. Hie-
rom, saying that “ where‘ the city of Ephesus is, there
is the Asia specially so called;* may seem to have meant
no other thing thereby, but that the province which had
Ephesus for its metropolis, was that which had the name
of Asia in a singular manner appropriated unto it; if
therein he looked any further than to the bare words of
the text; wherein it is said, that Paul* continuing at

z Προετέθη ἐν ᾿Εφέσῳ, ἐν τῷ Κοινῷ τῆς ᾿Ασίας. Enuseb. lib. 4. hist.
κεῷ. Ly.

2 Ταμεῖον τε κοιμὸν τῆς ᾿Ασίας εἶναι τὴν πόλιν, καὶ τῆς χρεΐας κατα-
φυγὴν. Aristid. orat. de concordia, ad civitates Asiaticas.

b ᾽Εφεσὸς ἐστι μὲν τῆς ᾿Ασίας μητρόπολις. Chrysost. in argument. epist.
δὰ Ephes.

© Τὴν Edgeciwy μητρόπολιν τῆς ᾿Ασίας καταλαβεῖν ἀνυπερθέτως σπου-
δάσει. Theodos. jun. epist. ad Dioscor. inter acta concil. Ephesin. II. (inserta
actioni 1. concil. Chalcedon.)

ἃ Specialiter ubi Ephesus civitas est, Asia vocatur. Lib. de locis act. apostol.
inter Hieronymi. et Bedz opera.

© Act. chap. 19. ver. 10.

CHAP. IV. TOUCHING ASIA. Oe

Ephesus by the space of two years, ‘ all they which
dwelt in Asia heard the word of the Lord ;” and that after-
ward ‘ ποῖ determined to sail by Ephesus, because he
would not spend the time in Asia:” and thereupon send-
ing for the elders of the church of Ephesus, he said
unto them, ‘* Ye know from the first day that I came
into Asia, after what manner I have been with you
at all seasons.” Out of all which it was no hard matter
for him to gather at large, as Erasmus® did after him;
that Asia in the New Testament denoteth that part of Asia
minor, in which Ephesus standeth.

It is here also further to be noted, that as in the state
of the civil government, the jurisdiction of the annual
presidents, by Aristides stiled bishops, was extended
unto all the cities that were contained within the limits of
their several provinces ; and when but one metropolis was
appointed unto every province, wherein the governor was
to keep his ordinary residence, the provincial presidents
had from thence the appellation of ἄρχοντες τῶν μετροπό-
λεων, or metropolitan Judges, as, at the end of the first
Novel of Justinian, the oldi Latin interpreter rendereth it :
so, in the eastern empire especially, the ecclesiastical re-
giment was herein conformed unto the civil; there being
but one metropolitan bishop settled in every province,
unto whom the bishops of all the rest of the cities were
subordinated. By which means it came to pass, that of
the seven Churches in Asia, spoken of in the book of the
Revelation, Ephesus alone in the days of Constantine had
the metropolitical dignity left unto it. Then after the days
of Valens the emperor, the inland Lydia being separated
from Asia, the bishop of Sardis, which had been the ancient*

ΓΟ Act. chap. 20. ver. 16. 18.

8 Erasm. annot. in Act. cap. 16. et Rom. cap. 16.

h“Hyiy δ᾽ bo καὶ διαφερόντως τῶν ἄλλων ὑπάρχει τιμᾷσθαι, Kai ὑπὸ
τῶν βασιλέων, καὶ ὑπὸ τῶν κατ’ ἐνιαυτὸν ἐπισκόπων ἀφικνουμένων.
Aristid. in orat. citat. quum antea dixisset : ἡγεμόνες δ᾽ ἡμῖν ἐκ νόμου φοιτῶσι
καθ᾽ ἕκαστον ἔτος. qui est ille sortitus annus, de quo Statius, supra, pag. 19.

* So ἄρχοντες τῶν ἐπαρχιῶν, are with him judices provinciarum, in no-
vel 69.

K At δὲ Σάρδεις πόλις tori μεγάλη, νεωτέρα μὲν τῶν Τρωϊκῶν, ἀρχαία

VOL, VII, D

34 A DISQUISITION CHAP, IV.

seat of the Lydian kings, became the metropolitan of that
province: the sees of Philadelphia and Thyatira' being
made subject to him; as Smyrna and Pergamus were
to the bishop of Ephesus.

There remained then of the seven, only Laodicea,
which got the honour of being the metropolis of Phrygia
Pacatiana, as we read in the Greek subscription of the
first epistle unto Timothy: the lateness™ whereof is thence
rightly collected by the learned Cujaicus". For as the
distinction of Phrygia Pacatiana and Salutaris is no where
to be found before the distribution of the provinces made
by Constantine: so at that time also, when but one metro-
polis was allotted unto every province, it is a question,
whether of those two prime? cities that were so near toge-
ther, Hierapolis, which without all controversy was ac-
knowledged to belong unto Phrygia, was not rather
chosen to be the mother city therein, than Laodicea,
which by reason of the doubtful situation thereof, as we
have heard, was indifferently challenged to appertain unto
Phrygia, Caria, and Lydia.

In the days of the succeeding emperors indeed, who?
yielded so far to the ambition of some bishops, that they

δ᾽ ὅμως, ἄκραν εὐερκὴ ἔχουσα" βασίλειον δ᾽ ὑπῆρξε THY Λυδῶν. Strabo, lib.
13. pag. 928.

! In the Latin edition of the subscriptions adjoined unto the 9th action of the
council of Chalcedon, Thyatira is made subject to Synnada, but the Greek read~
eth there, not Θυατείρας, but Texropiov, or Στεκτορίου rather; a see well
known to be suffragan to Synnada, the metropolis of Phrygia Salutaris.

™ Although it be elder than those middle times, wherein Phrygia Pacatiana,
by a metathesis of the first syllables, was called Capatiana: as may be seen in
Hierocles his civil and Photius his ecclesiastical list of the provinces; in appen-
dic. Geographiz sacre, pag. 27. 39. 41. 49, 53.

Ὁ Unde satis liquere potest, de subscriptione prime epistola ad Timotheum,
recentiorem eam esse. Cujaic. in exposit. novell. 145.

° Laodicea and Hierapolis as they were near one another (and so conjoined
by the apostle in Coloss. chap. 4. ver. 13.) so have they the first place also as-
signed unto them among the cities of Phrygia Pacatiana, by Hierocles in the civil
list of the provinces: append. Geogr. sacr. pag. 21.

P Τινὲς παρὰ τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς θεσμοὺς προσδραμόντες δυναστεί-
αις, διὰ πραγματικῶν τὴν μίαν ἐπαρχίαν εἰς δύο κατέτεμον, ὡς ἐκ τούτου
δύο μητροπολίτας εἶναι ἐν τῇ αὐτῇ ἐπαρχίᾳ. Concil. Chalcedon. can. 12,

~

CHAP. IV. TOUCHING ASTA. 90

were content there should be two metropolitans in one
province, both these cities were accounted for the metro-
poles of Phrygia Pacatiana, which is the cause, why in the
fourth general council, assembled in Chalcedon, as well
Nunechius" bishop of the metropolis of Laodicea, as Ste-
phen bishop of the metropolis of Hierapolis, do subscribe
for themselves and ‘‘ the absent bishops which were under
them ;” as also in the fifth general council held at Con-
stantinople, there is mention made at the same time of
John’ bishop of the metropolis of the Laodiceans, and
Auxanon bishop of the metropolis of the Hierapolitans ;
and in the sixth, of Tiberius bishop of the Laodiceans and
Sisinnius of the Hierapolitans, either of them giving unto
his seat the title of “ thet metropolis of the Pacatian
Phrygians.”

And although by a canon of the said council of Chal-
cedon it was provided, that any bishop which afterward
would" attempt to make such divisions to the deroga-
tion of the rights of his own metropolitan, should be de-
prived of his dignity; and that the’ new metropoles for-
merly constituted by the imperial charters should so con-
tent themselves with this honour, that the proper rights
should still be preserved unto that which was the metro-
polis indeed: yet we see for all this, that* in the lists of the
bishopricks of the east made in the succeeding times, there
are still distinct suffragans reckoned under these two me-
tropolitans of Laodicea and Hierapolis ; and that diverse
other private bishops were not hereby restrained from
aspiring unto a metropolitical dignity; among whom, to

* Subscript. concil. Chalced. act. 6. et 16.

* Concil. V. collat. 8.

' MnrporoXewg τῆς Φρυγῶν Makariavwy ἐπαρχίας. Concil. VI. Con-
stantinop. act. 18.

"Tov τοιοῦτο ἐπιχειροῦντα ἐκπίπτειν Tov ἰδίου βαθμοῦ. Concil.
Chalced. can. 12. ἱ

» Ὅσαι δὲ ἤδη πόλεις διὰ γραμμάτων βασιλικῶν τῷ τῆς μητροπόλεως
ἐτιμήθησαν ὀνόματι, μόνης ἀπολαυέτωσαν τῆς τιμῆς, &c. σωζομένων τῇ
κατ᾽ ἀλήθειαν μητροπόλει τῶν οἰκείων δικαίων. Ibid.

* Notit. Grec. in appendic. Geograph. sacr. pag. 16. et 18. item. 48. et 52.
Jur. Greco-Roman. tom. 1. pag. 94. et 98.

¥ Notit. Grae, in append. Geograph. sacr. pag. 8. et 40.

cA)

D

36 A DISQUISITION CHAP. IV.

speak only of those who were within the compass of the
Lydian Asia, was the bishop of Smyrna, who found the
means to be made first avroxépadoc, or independent, and
then a metropolitan’? with seven suffragans* depending
upon him; the bishop? of Pergamus, who was exempted
likewise from his subordination to Ephesus, and made a
metropolitan by himself, and the bishop of Philadelphia :
who® by Andronicus Paleologus the elder was substituted
into the place of the bishop of Sardis, and made metropo-
litan of all Lydia. So as of the bishops of the seven
churches mentioned in the book of the Revelation, he of
Thyatira only excepted, all at the last became metropoli-
tans, as they were at the first.

But among all these, the see of Ephesus had evermore
the preeminence. And as it was the mother city of the
proconsular Asia, so was that Asia likewise the prime
province of all the Asian diocese; and had in such esteem;
that the proconsul thereof was exempted from the juris-
diction of the prefectus pratorio Orientis, as before we
have heard out of Eunapius, unto which the vicarius, or
lieutenant of the Asian diocese, was subject. Conform-
ably whereunto in the ecclesiastical government, the
bishop of Ephesus was not only held to be the metropo-
litan of the proconsular Asia, but also the primate of all
the provinces that were contained within the compass of
the whole Asian diocese. Upon which ground it was,
that among those bishops which Palladius, in the life of
Chrysostom, mentioneth to have been ordained by Anto-
ninus bishop of Ephesus; some‘ were of Lycia and Phry-
gia, as well as others of Asia: the ordination of these
latter being challenged by virtue of his metropolitical, of
the others by his patriarchical jurisdiction.

z Jur. Greco-Roman. tom. 1. pag. 88. et 245.

@ bid. pag. 100.

> Georg. Codin, Curopalat. de offic. Constantinop. pag. 221. et 237. edit.
Fr. Junii.

© Ibid. pag. 219. et 231. Vid. Salmasii Eucharistic. de eccles. suburbicar.
pag. 383.

4 Τοὺς μὲν ἐν Λυκίᾳ καὶ Φρυγίᾳ, τοὺς δὲ ἐν αὐτῇ τῇ Agia. Sozomen.
hist. lib. 8. cap. 6.

CHAP. ΤΥ. TOUCHING Asia. ov

In the Arabic acts of the council of Nice, which that
worthy knight, Sir Thomas Roe, among other rare monu-
ments, brought with him from the east, and bestowed
upon the famous library of the University of Oxford, it is
affirmed that ‘ the® patriarchship of Ephesus was trans-
lated unto the bishop of Constantinople, and that he was
then made the second in order, and the patriarch of Alex-
andria the third;” and a constitution is therein recited,
that “ the patriarchal see should be translated from Ephe-
sus to the imperial city; that so honour might be done
both to the empire and priesthood together:” and, to the
end the other “ bishop might be honoured, and not lightly
set by, because of the transferring of the patriarchal chair
from him, that he should enjoy the eminent title of Catho-
licus ;” for proof whereof, the testimony of one Dionysius
is there alleged.

But neither the authority of this obscure Dionysius,
nor of the latter Arabians following him, is of sufficient
weight to gain credit to this relation: especially seeing it
is well known, that the title of Catholicus, taken in this
sense, is‘ of a very late original, and, for aught we can
find, at no time attributed unto the bishop of Ephesus;
and that the bishop of Constantinople had the second
place among the patriarchs first assigned unto him, not in
the council of Nice, but in* the second general council
held at Constantinople in the year CCCLXXXI. After
which advancement, the first bishop of that see we read
of, that extended his jurisdiction beyond the sea unto
the’ Pontican and Asian dioceses, was John Chrysostom ;
who! passing over unto Ephesus, and holding there the
foresaid synod of the seventy Asian bishops, placed Hera-

© Can, 35, et can. 32. quorum indicium debeo D. Edovardo Pocokio linguz
Arabic in academia Oxoniensi professori doctissimo.

Catholici nomen infima imperii wtate natum. Salmas.. Eucharistic. de ος-
cles. suburbicar. cap. 3. pag. 511.

§ Concil. Constantinopol. I. can. 3.

" Theodoret. lib. 5, histor. dap. 28.

* Pallad, et Georg. Alexandrin. in vita Chrysostomi. Sozomen. lib, 8. histor.
cap, 6.

98 A DISQUISITION CHAP, IV.

clides in the bishoprick of Ephesus, then vacant by the
death of Antoninus, and deposing thirteen bishops, who
were charged to have been simoniacally ordained by him,
placed others in their room.

And, although within four years after, as well Hera-
clides as the other thirteen bishops of Chrysostom’s ordi-
nation were removed again, and the former bishops res-
tored to their places: yet it appeareth by the acknow-
ledgment of the Pontican:- and Asian bishops in the six-
teenth action of the council of Chalcedon, that his succes-
sors continued their claim, and challenged still a right at
leastwise in the ordination of the metropolitans of both
those dioceses. Which power of ordaining metropolitans,
not only in the Thracian but also in the Pontican and
Asian diocese, being thereupon confirmed upon the bi-
shops of Constantinople by a special act* of that council, be-
side a liberty’ given toall clerks that had any suit with their
metropolitan, to prosecute the same either before the
primate of the diocese or the patriarch of Constantinople,
at their own election, gave occasion unto Evagrius to
write, that the ““ council™ of Chalcedon took away the
patriarchal right from the church of the Ephesians ;” and
that by Timothy of Alexandria, the deadly enemy of that
council, it was restored thereunto again.

After which time we see, that the bishop of Ephesus,
as metropolitan of the Asian province, subscribeth thus
unto the Constantinopolitan synod held under Menas.
‘‘ I" Hypatius, by the mercy of God, bishop of the me-
tropolis of the Ephesians of the Asian province, have de-
fined and subscribed ;” and as patriarch of the Asian dio-
cese, to the letters sent by the sixth council of Constan-
tinople, unto pope Agatho, thus: “ I° Theodorus by the

k Concil. Chalcedon. act. 16. et canon. 28.

! Tbid. can. 9. et 17.

ἢ ᾿Αποδίδωσι τῇ ᾿Εφεσίων καὶ τὸ πατριαρχικὸν δίκαιον, ὕπερ αὐτὴν
ἀφεῖλεν ἡ ἐν Χαλκηδόνι σύνοδος. Euagr. histor. lib. 3. cap. 6.

» Ὑπάτιος, ἐλέῳ Θεοῦ ἐπίσκοπος τῆς ᾿Εφεσίων μητροπόλεως τῆς ᾿Ασία-
νῶν ἐπαρχίας, ὁρίσας ὑπεσημῳνάμην. Concil. CP. sub Mena, act. 5.

ο Θεόδωρος ἐλέῳ Θεοῦ ἐπίσκοπος τῆς ᾿Εφεσίων μητροπόλεως, καὶ ἔξαρ-

CHAP. Iv. TOUCHING ASIA. 39

mercy of God, bishop of the metropolis of the Ephesians,
and primate of the Asian diocese, both for myself, and the
synod that is under me, have subscribed.”

For although in the times of the latter emperors also,
he still retained the title of primate, or exarch? of all
Asia; yet all Asia did not import therein the whole
Asian diocese, but the Asian province only: the exarchate
of the diocese, having been wholly engrossed into the
hands of the patriarch of Constantinople. Which is the
cause, why Balsamon noteth, that the‘ privilege hereto-
fore granted unto exarchs by the council of Chalcedon,
was in his days of no force at all. ‘“ For although some
of the metropolitans,” saith he, ‘‘ are named exarchs;
yet have they none of the other metropolitans within the
dioceses any ways subject unto them;” and John’, ina
late synod held after the time of the council of Florence,
subscribeth himself ‘‘ bishop of the metropolis of the
Ephesians, and exarch,” or primate, not of the diocese,
but, ““ of the province of the Asians,”

And of ‘the Asian diocese, with the civil and ecclesi-
astical government thereof, thus much in brief may suf-
fice.

χος ᾿Ασιανῶν διοικήσεως, ὑπὲρ ἐμαυτοῦ, καὶ τῆς UT ἐμὲ συνόδου ὁμοίως
ὑπεσημῃνάμεν. Synod. VI. Constantinop. act. 18.

Ρ Ὁ ᾿Εφέσου ὑπέρτιμος καὶ ἔξαρχος πάσης ᾿Ασίας. In ordine thronor.
metropolitan. ad calcem Codini. de officiis Constantinopol. Vid. Salmasii Eucha-
ristic, de eccles. Suburbicar. cap. 2. pag. 385. 408, 409. |

9 Τοῦτο δὲ τὸ τῶν ἐξάρχων προνόμιον σήμερον οὐκ ἐνεργεῖ" καν yap
λέγονται ἔξαρχοί τινες τῶν μητροπολιτῶν, ἀλλὰ τοὺς ἐν ταῖς διοικήσεσιν
ὄντας ἑτέρους μητροπολίτας οὐκ ἔχουσιν ὕλως ὑποκειμένους αὐτοῖς.
Theod. Balsam. in concil. Chalcedon. can. 9.

τ Τωάννης, ὃ ταπεινὸς ἐπίσκοπως τῆς ᾿Εφεσίων μητροπόλεως, ὑπέρτι-
μος καὶ ἔξαρχος τῆς ᾿Ασιανῶν ἐπαρχίας. Subscript. concil. Coustantinopol.
sub Gregorio patriarcha habit. Vide Sirmondi Propemptic. lib, 2, cap. ὅ. pag.
214, et 218.

On ats wei eee
> "

nuts “cig? «it lo μη δὲ ont ΤΩ

Sit hoe ἡ ὦ “ity! see of. ay Ὦὸ ee
Sai ss ual wh Ὕ aoa

o Le ρας vette) ad ὃν aerated, ἘΠῚ αὐ, AyD

ee Oe Aye = arate λρ fut. i bani

aban τὴ) αἱ Pras 5 tal arti, μ ΝΝ ?

eiculesere δ vem 5}

"Δ at in yr ΠΣ i ῃ
| cade? οὐ οίεν οἱ I. ἠἐναων

od φωώνς δι Dads iba aca
bewlast > YW gist ak? a “αὔασ Ὁ
ἄνω atte Ὁ ἃ Bo Se ks
dno, | outta! ᾿ ΩΝ n
7 Ube hea οὐ qalr | cote Ἢ fy Dine
: ' Ὁ Wisk 4 ΦῸ! oleas ζ 4
κεἰ} ong δὲ tos

φΦ

to Augen. =i
T bb iva
- Aveo

εὐ me at)
7a
δή
ἔν»
δ ΣῸῸ La

“mre a a) perl @) ao le ᾿

h oF
—
wa ee + «“6͵ε Pay Aes PP: 5 > °

paperes” A” ἸΩ͂Ψ aicqugh?®
" ᾿ es s

a ye
4 gs _ Th. @ = % adel
γυ δὴ a er & 0
»-.ν ater o> Ἦ ων Ὁ
Te
‘
-
% 7
hs 5
= wD Ga
"
Φ 7

THE ORIGINAL

OF

BISHOPS AND METROPOLITANS,
BRIEFLY LAID DOWN

BY JAMES USSHER,

SOME TIME PROFESSOR OF DIVINITY IN THE UNIVERSITY OF DUBLIN
AND AFTERWARDS ARCHBISHOY OF ARMAGH AND
PRIMATE OF ALL IRELAND.

FIRST PRINTED IN 1641.

THE ORIGINAL

OF

BISHOPS AND METROPOLITANS,

&c. &c.

Tue ground of episcopacy is derived partly from the
pattern prescribed by God in the Old Testament, and
partly from the imitation thereof brought in by the apos-
tles, and confirmed by Christ himself in the time of the
New. The government of the Church of the Old Testa-
ment was committed to the priests and Levites, unto whom
the ministers of the New do now succeed; in like sort as
our Lord’s day hath done unto their sabbath, that it
might be fulfilled which was spoken by the prophet, touch-
ing the vocation of the Gentiles, “ I* will take of them for
priests, and for Levites, saith the Lord.”

That the priests were superior to the Levites, no man
doubteth : and that there was not a parity, either betwixt
the priests or betwixt the Levites themselves, is manifest
by the word of God; wherein mention is made of the
heads and rulers both of the one, and of the other.

The Leyites were distributed into the three families of
the Gershonites, Cohathites, and Merarites: and over

® Tsaiah. chap. 66. ver. 21.
» J Chron, chap. 24. yer. 6.31. and Ezra, chap. 8. yer. 29.

44 THE ORIGINAL

each of them God appointed one ΝΡ) ἄρχων, or ruler‘,
The priests were divided by David into four and twenty
courses’; who likewise had their heads: who in the his-
tory of the New Testament are ordinarily called ἀρχιερεῖς",
or chief of the priests; and clearly distinguished from
that singular one, who was the type of our “ great’ High
Priest, that is passed into the heavens, Jesus the Son of
God.” Yea in the eleventh chapter of Nehemy, we find
two named bishops, the one of the priests, the other of
the Levites that dwelt in Jerusalem. The former so ex-
pressly termed by the Greek in the fourteenth, the latter
both by the Greek and Latin interpreter in the twenty-
second: verse, and not without approbation of the Scrip-
ture itself, which rendereth the Hebrew® word of the
same original in the Old, by the Greek ἐπισκοπὴϊ in the
New Testament.

Of Levi it was said by Moses, the man of God: “ 'They*
shall teach Jacob thy judgments, and Israel thy law; they
shall put incense before thee, and whole burnt sacrifice
upon thine altar.” Because this latter part of their office
hath ceased with them, and the Levitical altar (the truth
prefigured thereby being now exhibited) is quite taken
away: may not we therefore conclude out of the former
part, which hath no such typical relation in it, that our
bishops and presbyters should be, as the apostle would
have them to be, δίδακτικοὶ! ““ apt to teach; able™ by sound
doctrine both to exhort, and to convince the gainsayers ?”
Nay, and out of the latter part itself; where God had
appointed, that ‘‘ the” priests, the Levites, and all the
tribe of Levi should eat the offerings of the Lord made
by fire :” doth not the apostle by just analogy infer from

© Numb. chap. 3. ver. 24. 30. 35.
1. Chron. chap. 24.

© Matth. chap. 2. ver. 4. and chap. 27. ver. 1. Acts, chap. 19. ver. 14. &c.
f Heb. chap. 4. ver. 14.

€ ᾽Επίσκοπος Λευιτῶν. LXX. Episcopus Levitarum. Hicron.
h spd Psalm 109. ver. 8. i Act. chap. 1. ver. 20.

« Deut. chap. 33. ver. 10. }1 Tim. chap. 3. ver. 2.

τὰ Tit. chap. 1. ver. 9, " Deut. chap. 28. ver. 1.

OF BISHOPS. 45

thence, that forasmuch as “ they? which waited at the
altar, were partaker with the altar ; even so had the Lord
ordained, that they which preached the Gospel, should
live of the Gospel ?”

With what shew of reason then can any man imagine,
that what was instituted by God in the Law, for mere
matter of government and preservation of good order,
(without all respect of type or ceremony,) should now be
rejected in the Gospel, as a device of Antichrist? that
what was by the Lord once ‘ planted? a noble vine,
wholly a right seed,” should now be so “ turned into the
degenerate plant of a strange vine;” that no purging or
pruning of it will serve the turn, but it must be cut down
root and branch, as ‘ a‘ plant which our heavenly Father
had never planted?” But nothing being so familiar now
a days, as to father upon Antichrist, whatsoever in church
matters we do not find to suit with our own humours: the
safest way will be, to consult with Christ himself herein,
and hear what he delivereth in the cause.

“ Those" things saith he, that hath the seven stars.”
He owneth then, we see, these stars, whatsoever they
be; and, the mystery of them he thus further openeth
unto his beloved disciple: ‘‘ The* seven stars, which thou
sawest in my right hand, are the angels of the seven
churches.” From which words a learned man, very much
devoted to the now so highly admired discipline, deduceth
this conclusion: ‘‘ How' great, therefore, is the dignity of
true pastors, who are both srars, fixed in no other firma-
ment than in the right hand of Christ, and ancELs 2”

He had considered well, that in the church of Ephesus
(one of the seven here pointed at) there were many PRES-
BYTERS", whom “ the holy Ghost had made ΒΙ5ΠΟΡΒ, or
overseers, over all that flock; to feed the Church of God,

© 1 Cor. chap. 9. ver. 13, 14. P Jerem. chap. 2. ver. 21.

1 Matth. chap. 15. ver. 13. τ Revel. chap. 3. ver. 1.

5 Revel. chap. 1. ver. 20.

τ Quanta igitur dignitas verorum pastorum, qui tum stelle sunt, non in alio
firmamento, quam in dextra Christi fixe, tum angeli? T, Brightman. in Apoca-
lyps. chap. 1. ver. 20.

" Acts, chap. 20. ver. 17. 28.

46 THE ORIGINAL

which he had purchased with his own blood.” And with-
al he saw, that by admitting one angel there above the
rest (all, as well extraordinary prophets”, as ordinary
pastors*, being in their own several stations accounted
angels or messengers of the Lord of Hosts) he should be
forced also to acknowledge the eminency of one bishop
above the other bishops (that name being in those days
common’ unto all the presbyters) and to yield withal, that
such a one was to be esteemed as “a star fixed in no other
firmament, than in the right hand of Christ.”

To solve this therefore, all the stars in every church
must be presupposed to be of one magnitude, and though
those stars which typified these angels are said to be but
seven, yet the angels themselves must be maintained to be
far more in number: and in fine, where our Saviour saith,
“unto” the angel of the church of Ephesus write;” it
must by no means be admitted, that any* one angel should
be meant hereby, but the whole college of pastors rather.
And all upon pretence of a poor shew of some shallow
reasons; that there ‘ was not one angel of Ephesus but
many, and among them not any principal.”

Which wresting of the plain words of our Saviour is so
extreme violent, that M. Beza, though every way as Zeal-
ously affected to the advancement of the new discipline as
was the other, could by no means digest it: but ingenu-
ously acknowledgeth the meaning of our Lord’s direction
to have been this: ‘‘ To” the angel, that is, to the pre-
sident, as whom it behoved specially to be admo-
nished touching those matters; and by him both the rest
of his colleagues, and the whole Church likewise.” And

Ὑ Judg. chap. 2. ver. 1. Hagg. chap. 1. ver.13. Matth. chap. 11. ver. 18.
* Malach. chap. 2. ver. 7.

Y Philipp. chap. 1. ver. 1. 1 Tim. chap. 1. ver. 2. Tit. chap. 1. ver. 5. 7.

2 Revel. chap. 2. ver, 1.

* Nec uni alicui angelo mittuntur, sed toti (ut ita dicam) collegio pastorum ;
qui omnes hac communi voce comprehenduntur. Non enim unus erat angelus
Ephesi, sed plures: nec inter istos aliquis princeps. Brightman. in Apocalyps.
chap. 2. ver. 1.

> Ψῷ ἀγγέλῳ, id est, προεστῶτι. Quem nimirum oportuit inprimis de his
rebus admoneri, ac per eum ceteros collegas, totamque adeo ecclesiam. Bez. in
Apocalyps. chap. 2. ver. 1.

by

OF BISHOPS. AG

that there was then a standing president over the rest of
the pastors of Ephesus, and he the very same (as learned
Doctor Rainolds* addeth) with him whom afterward the
fathers called bishop, may further be made manifest, not
only by the succession of the first bishops of that church,
but also by the clear testimony of Ignatius; who, within
no greater compass of time than twelve years afterwards,
distinguisheth the singular and constant president thereof,
from the rest of the number of the presbyters, by appro-
priating the name of bishop unto him,

As for the former, we find it openly declared in the
general council of Chalcedon, by Leontius bishop of Mag-
nesia, that from? Timothy (and so from the days of the
apostles) there had been a continued succession of seven
and twenty bishops, all of them ordained in Ephesus. Of
which number the angel of the church of Ephesus, men-
tioned in the Revelation, must needs be one: whether it
were Timothy himself, as some® conceive, or one of his
next successors, as others rather do imagine.

For that Timothy had been some time the προεστὼς
(which is the appellation that Justin Martyr’, in his se-
cond apology for Christians, and Dionysius" of Corinth
not long after him, in his epistle to the church of Athens,
and Marcellus: bishop of Ancyra in his letters to Julius
bishop of Rome, do give unto a bishop) or antistes, or

© Conference with Hart, chap. 8. divis. 3.

Amd τοῦ ἁγίου Τιμοθέου μέχρι νῦν εἴκοσι ἑπτὰ ἐπίσκοποι ἐγένοντο,
πάντες ἐν ᾿Εφέσῳ ἐχειροτονήθησαν. Concil. Chalcedon. Act. 11.

© Vid. Perer. in Apocalyps. cap. 2. disp. 2. Aleasar. Procem. in cap.2, et 3.
Apocal. notat. 1. et Petr. Halloix. Notat. in vit. Polycarp. cap. 7.

f Notandum est ex hoc loco, Timotheum in Ephesino presbyterio tum fuisse
προεστωτὰ (id est antistitem) ut vocat Justinus. Bez. annotat. in 1 Tim. chap. 5.
ver. 19.

£ Qui politiz causa reliquis fratribus in coetu preerat (quem Justinus τὸν
προεστῶτα vocat) peculiariter dici episcopus ccepit. Id.in Philipp. chap. 1.
ver. 1,

h Dionys. Corinth. in epist. ad Athenienses, eodem sensu Publium martyrem
nominat προεστῶτα αὐτῶν, quo proximum ejus successorem Quadratum ἐπίσ-
κοπον αὐτῶν. apud Eusebium, lib. 4. histor. cep. ry.

i Δεινὰ κατά τε τῶν τοῦ Θεοῦ ἐκκλησιῶν, Kai ἡμῶν τῶν προεστώτων
αὐτῶν τετολμήκασι. Marcell. Ancyran, apud Epiphanium, heres. 72.

48 THE ORIGINAL

president of the Ephesine presbytery, is confessed by Beza
himself; and that he was ordained the first bishop of the
church of the Ephesians, we do not only read in the sub-
scription of the second epistle to Timothy, and the eccle-
siastical history of Eusebius*, but also in two ancient trea-
tises concerning the martyrdom of Timothy; the one
nameless in the library of Photius', the other bearing the
name of Polycrates™, even of the Polycrates, who was not
only himself bishop of this church of Ephesus, but born
also within six or seven and thirty years after St. John
wrote the forenamed epistle unto the angel of that church,
as it appeareth by the years he was of, when he wrote
that epistle unto Victor bishop of Rome, wherein he
maketh mention of “ seven" kinsmen of his who had been
bishops,” he himself being the eighth.

I come now to the testimony of Ignatius, whom Theodo-
ret°, and Felix? bishop of Rome, and John‘ the chrono-
grapher of Antioch, report to have been ordained bishop
of Antioch by St. Peter in special, Chrysostom (who was
a presbyter of the same church) by the" apostles in ge-
neral; and without all controversy did sit in that see, the
very same time wherein that epistle unto the angel of the
Church of Ephesus was commanded to be written.

In the Isle of Patmos had St. John his Revelation ma-

k Euseb. hist. lib. 3. κεφ. 6.

1 Ὅτι πρῶτον Τιμόθεον ἡ παροῦσα συγγραφή φησιν ᾿Εφέσου ἐπισκοπῆ-
σαι. Etpost. Ὅτι ὁ ἀπόστολος Τιμόθεος ὑπὸ τοῦ μεγάλου Παύλου καὶ
χειροτονεῖται τῆς ᾿Εφεσίων μητροπόλεως ἐπίσκοπος καὶ ἐνθρονίζεται.
Phot. bibliot. num. 254.

™ Polycrat. de martyrio Timothei: inter vitas sanctorum edit. Lovanii anno
1485.

n‘Emrd μὲν ἦσαν συγγενεῖς pov ἐπίσκοποι, ἐγὼ δὲ ὄγδοος. Polycrat.
epist. ad Victorem: apud Euseb. lib. 5. hist. Keg. κε.

° Theodoret. in dialogo 1. sive ᾿Ατρέπτῳ.

P Felix III. in epist. ad Zenonem imp. recitat. in V. synodo Constantinopol.
Act. 1. (tom. 2. concilior. pag. 220. edit. Binnii, anno 1606.)

4 Johan. Malela Antiochenus, chronic. lib. 10. MS.

Tlapa τῶν ἁγίων ἐκείνων τὴν ἀρχὴν ταύτην ἐνεχειρίσθη, Kai αἱ τῶν
μακαρίων ᾿Αποστόλων χεῖρες τῆς ἱερᾶς ἐκείνης ἥψαντο κεφαλῆς. Jo. Chry-
sost. in Ignatii Encomio.

OF BISHOPS, 49

nifested unto him, ‘‘ toward* the end of the empire of
Domitian,” as Irenzeus testifieth ; or the fourteenth year
of his government, as Eusebiust and Hierome specify it.
From thence there are but twelve years reckoned unto
the tenth of Trajan, wherein Ignatius, in that last journey
which he made for the consummation of his glorious mar-
tyrdom at Rome, wrote another epistle unto the self same
church of Ephesus. In which he maketh mention of
their then bishop Onesimus, as it appears both by Eu-
sebius® citing this out of it, and by the epistle itself yet
extant.

In this epistle to the Ephesians, Ignatius having ac-
knowledged that their numerous” multitude was received
by him in the person of their bishop Onesimus, and
blessed* God for granting unto them such a bishop as he
was: doth afterwards put them in mind of their duty’ in
concurring with him, as he sheweth their worthy presby-
tery did, being “‘ so” conjoined,” as he saith, “‘ with their
bishop, as the strings are with the harp:” and toward
the end exhorteth them to “ obey* both the bishop and
the presbytery, with an undivided mind.”

In the same journey wrote Ignatius also an epistle unto
the church of Smyrna, another of the seven, unto whom
those letters are directed in St. John’s Revelation, where-
in he also saluteth” their bishop and presbytery, exhorting

" Πρὸς τῷ τέλει τῆς Δομετιανοῦ ἀρχῆς. Ivren. advers. heres. lib. 5.
cap, 30. op. pag. 330.

τ Euseb. chron. Hier. catal. scriptor. ecclesiast. in Johanne.

u Euseb. lib. 3. hist. κεφ. As.

ἡ Τὴν πολυπλήθειαν ὑμῶν ἐν ὀνόματι Θεοῦ ἀπείληφα ἐν ᾿Ονησίμῳ.
Ignat. epist. ad Ephes. apud Coteler. tom. 2. pag. 12.

* Ἑὐλογητὸς ὁ Θεὸς, ὁ χαρισάμενος ὑμῖν τοιούτοις οὖσι τοιοῦτον ἐπίσ-
κοπον. Ibid.

Y Ὅθεν ὑμῖν πρέπει συντρέχειν τῇ τοῦ ἐπισκόπου γνώμῃ. Ibid.

2 Τὸ γὰρ ἀξιονόμαστον πρεσβυτέριον, ἄξιον ὄν τοῦ θεοῦ, οὕτως συνήρ-
μοσται τῷ ἐπισκόπῳ, ὡς χορδαὶ κιθαρᾷ. Ibid.

ἃ Ὑπακούοντες τῷ ἐπισκόπῳ καὶ τῷ πρεσβυτερίῳ ἀπερισπάστῳ δια-
νοίᾳ. Ibid. pag. 16.

> ᾽Ασπάζομαι τὸν ἀξιόθεον ἐπίσκοπον [ὑμῶν πολύκαρπον] καὶ τὸ θεο-
πρεπὲς πρεσβυτέριον. Id. in epist.ad Smyrn, Ibid. pag. 38.

VOL, VII. EB

50 THE ORIGINAL

all the people to “ follow® their bishop, as Christ Jesus.
did his Father, and the presbytery, as the apostles:” and
telling them that no‘ man ought either to administer the
sacraments, or do any thing appertaining to the church,
without the consent of the bishop.

Who this bishop, and what that presbytery was, ap-
peareth by another epistle written a little after from
Smyrna, by ‘‘ Polycarpus* and the presbyters that
were with him,” unto the Philippians. And that the
same Polycarpus was then also bishop there, when St,
John wrote unto “ the angel of the church of Smyrna,”
who can better inform us than Ireneus? who did not only
know those worthy men, ‘“ who‘ succeeded Polycarpus in
his see;” but also was? present, when he himself did dis-
course of his ccnversation with St. John, and of those
things which he heard from these who had seen our Lord
Jesus.

** Polycarpus'",” saith he, ‘‘ was not only taught by the
apostles, and conversed with many of those that had seen
Christ, but also was by the apostles constituted in Asia
bishop of the church which is in Smyrna: whom we our-
selves also did see in our younger age; for he continued

© Πάντες τῷ ἐπισκόπῳ ἀκολουθεῖτε, ὡς ὁ Χριστὸς Ἰησοῦς τῷ Πατρὶ,
ap. Cotel. tom. 2. pag. 86. καὶ τῷ πρεσβυτερίῳ ὡς τοῖς ἀποστόλοις. Ignat.
in epist. ad Smyrn. ibid.

4 μῃδεὶς χωρὶς ἐπισκόπου τι πρασσέτω THY ἀνηκόντων εἰς THY EKKAN-
σίαν, ἐκείνη βεβαία εὐχαριστία ἡγείσθω, ἡ ὑπὸ τὸν ἐπίσκοπον οὖσα, ἢ
ᾧ ἂν αὐτὸς ἐπιτρέψῃ. Οὐκ ἐξόν ἐστι χωρὶς τοῦ ἐπισκόπου οὔτε βαπτί-͵
ζειν, &c. Thid.

€ πολύκαρπος, καὶ οἱ σὺν αὐτῷ Πρεσβύτεροι, τῇ ἐκκλησίᾳ TOU Θεοῦ TY
παροικούσῃ Φιλίπποις. Polycarp. epist. ad Philippens. Ibid. pag. 190.

Γ Oi μέχρι νῦν διαδεδεγμένοι τὸν τοῦ Πολυκάρπου θρόνον. ren. advers.
heres. lid. 3. cap. 3. op. pag. 177.

¢ Id. in epist. ad Florinum : apud Euseb. lib. 5. keg. k. et ad Victorem,
ibid. κεφ. Kor.

h Kai Πολύκαρπος δὲ οὐ μόνον ὑπὸ ἀποστόλων μαθητευθεὶς, Kai συνα-
ναστραφεὶς πολλοῖς τοῖς τὸν Χριστὸν ἑωρακόσιν, ἀλλὰ καὶ ὑπὸ ἀποστό-
λων κατασταθεὶς εἰς τὴν ᾿Ασίαν ἐν τῇ ἐν Σμύρνῳ ἐκκλησίᾳ ἐπίσκοπος, ὃν
καὶ ἡμεῖς ἑωράκαμεν ἐν τῇ Ἐρώτῳ ἡμῶν ἡλικία" ἐπὶ πολὺ γὰρ παρέμεινε,
καὶ πάνυ γηραλέος ἦν ἐνδόξως καὶ ἐπιφανέστατα μαρτυρήσας, ἐξῆλθε τοῦ
βίου. Iren. lib 3. cap, 3. pag. 176. Vid. et Euseb. lib, 3. hist. κεφ. Ae.

noo
_

OF BISHOPS. .

long: and being very aged, he most gloriously and nobly
suffering martyrdom departed this life.”

Now being ordained bishop of Smyrna by the apostles,
who had finished their course, and departed out of this
life before St. John, the Jast survivor of them, did write
his Revelation: who but he could there be meant by “the
angel of the church in Smyrna?” in which that he still
held his episcopal office unto the time of his martyrdom,
which fell out seventy-four years afterward, may suffici-
ently appear by this testimony, which the brethren of the
church of Smyrna, who were present at his suffering,
gave unto him: ‘ He! was the most admirable man in our
times, an apostolical and prophetical doctor, and bishop
of the Catholic Church which is in Smyrna.” Whereunto
we may add the like of Polycrates bishop of Ephesus,
who lived also in his time, and in his neighbourhood,
affirming Polycarpus* to have been both bishop and martyr
in Smyrna. So saith he in his synodical epistle, directed
unto Victor bishop of Rome, about twenty-seven years
after the martyrdom of Polycarpus, he himself being at
that time sixty-five years of age.

About the very same time wherein Polycarpus wrote this
epistle unto Victor, did Tertullian publish his book- of
prescriptions against heretics, wherein he avoucheth
against them, that “ as! the church of Smyrna had Poly-
carpus placed there by John, and the Church of Rome
Clement ordained by Peter, so the rest of the churches
also did show what bishops they had received by the ap-
pointment of the apostles, to traduce the apostolical seed
unto them.” And so before him did Irenzus urge against

* Οὗτος γέγονεν ὁ θαυμασιώτατος ἐν τοῖς καθ᾽ ἡμᾶς χρόνοις, διδάσκα-
λος ἀποστολικὸς καὶ προφητικὸς, γενόμενος ἐπίσκοπος τε τῆς ἐν Σμύρνη
καθολικῆς ἐκκλησίας. Smyrnens. eccles. epist. de martyrio Polycarp. Euseb.
lib. 4. hist. κεφ. vor.

κ Πολύκαρπος, ὁ ἐν Σμύρνῃ καὶ ἐπίσκοπος καὶ μάρτυς. Polycrat. epist.
ad Victorem: apud Euseb. lib. 5. bist. κεφ. «0d.

' Sicut Smyrnzorum ecclesia Polycarpum a Johanne conlocatum refert ; si-
cut Romanorum Clementem a Petro ordinatum edit: proinde (or, perinde) uti-
que et cetere exhibent quos, ab apostolis in episcopatum constitutos, apostolici
seminis traduces habent. Tertul. de prescript. cap. 32. Vid. et ejusd. lib, 4
contra Marcion. cap. 5.

19
5

5g THE ORIGINAL

them ‘ the™ successions of bishops, unto whom the apos-
tles committed the charge of the Church in every place.”
“ For" all the heretics,” saith he, ‘ are much later than
those bishops, unto whom the apostles committed the
churches.” And: ““ we® are able to number those who by
the apostles were ordained bishops in the churches, and
their successors unto our days, who neither taught nor
knew any such thing as these men dream of.”

For proof whereof, he bringeth in the succession of the
bishops of Rome, from Linus? (unto whom the blessed
apostles committed that episcopacy) and Anacletus, (by
others called Cletus) and Clement (who did both see the
apostles, and conferred with them) unto Eleutherius?;
who when Irenzus wrote, “ had the charge of that bi-
shoprick in the twelfth place after the apostles.” Con-
cerning whom, and the integrity which then continued in
each other succession from the apostles’ days, Hegesippus,
who at the same time published his history of the Church,
saith thus: ‘‘ Soter™ succeeded Anicetus, and after him
was Eleutherius. Now, in every succession, and in every
city, all things so stand, as the law and the prophets and
our Lord do preach.”

And more particularly concerning the church of Co-

™ Successiones episcoporum, quibus apostolicam qu in unoquoque loco est
ecclesiam tradiderunt. Iren. lib. 4. advers. heres. cap. 63. op. pag. 272.

ἢ Omnes enim ii valde posteriores sunt quam episcopi, quibus apostoli tradi-
derunt ecclesias. Id. lib. 5. cap. 20. pag. 317.

© Habemus annumerare eos qui ab apostolis instituti sunt episcopi in ecclesiis,
et successores eorum usque ad nos; qui nihil tale docuerunt, neque cognoverunt
quale ab his deliratur. Id. lib. 3. cap. 8. pag. 175.

P Θεμελιώσαντες οὖν Kai οἰκοδομήσαντες οἱ μακάριοι ἀπόστολοι τὴν
ἐκκλησίαν, Λίνῳ τὴν τῆς ἐπισκοπῆς λειτουργίαν ἐνεχείρισαν. (τούτου τοῦ
Λίνου Παῦλος ἐν ταῖς πρὸς Τιμόθεον ἐπιστολαῖς μέμνηται.) διαδέχεται δ᾽
αὐτὸν ᾿Ανέγκλητοο" μετὰ τοῦτον δὲ τρίτῳ τόπῳ ἀπὸ τῶν ἀποστόλων τὴν
ἐπισκοπὴν κληροῦται Κλήμης, 6 καὶ ἑωρακὼς τοῦς μακαρίους ᾿Αποστό-
λους, καὶ συμβεβληκὼς αὐτοὶς. Id. ibid. pag. 176.

4 Νῦν δωδεκάτῳ τόπω τὸν τῆς ἐπισκοπῆς ἀπὸ τῶν ᾿Αποστόλων κατέχει
κλῆρον ᾿Ελεύθερος. Ibid.

τ Παρὰ ᾿Ανικήτου διαδέχεται Σωτὴρ, μεθ᾽ ὃν ᾿Ελεύθερος. Ἔν ἑκάστῃ
δὲ διαδοχῆ καὶ ἐν ἑκάστη πόλει οὕτως ἔχει ὡς ὁ νόμος κηρύττει καὶ οἱ
προφῆται καὶ ὁ Κύριος. Hegesip. apud Euseb, lib. 4. hist. κεφ. κβ.

OF BISHOPS. 29

rinth, after’ he had spoken of the epistle written unto
them by Clement, for the repressing of some factions
wherewith they were at that time much troubled, which
gave him occasion to tell them that the apostles, of whom
he himself was an hearer, “ had perfect intelligence from
our Lord Jesus Christ, of the contention that should
arise about the name of episcopacy,” he declareth, that
after the appeasing of this tumult, ‘‘ the" church of the Co-
rinthians continued in the right way, until the days of Pri-
mus, whom he did visit in his sailing toward Rome.” Which
Primus had for his successor that famous Dionysius,
whose epistle to the church of the Athenians hath been
before nominated; wherein he put them in mind of “ the’
first bishop” that had been placed over them, even Dio-
nysius the Areopagite, St. Paul’s” own convert, a thing
whereof they could at that time have no more cause to
doubt, than we should have, if any question were now
made of the bishops that were here in king Edward the
VI. or queen Mary’s days: I might also say, in the mid-
dle of the reign of queen Elizabeth herself; if with Baro-
nius* I would produce the Areopagite’s life unto the go-
vernment of the emperor Hadrian.

This Hegesippus, living next after “ the first succes-
sion of the apostles,” as Eusebius’ noteth, and being him-

» Μετὰ (ita enim ex MS. legendum, non μεγάλα) τινὰ περὶ τῆς Κλήμεν-
τος πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῆς αὐτῷ εἰρημένα. TEuseb. lib. 4. histor. κεφ.
κβ. cum lib. 3. κεφ. Lor.

τ Καὶ ot ᾿Απόστολοι ἡμῶν ἔγνωσαν διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χρισ-
τοῦ, ὅτι ἔρις ἔσται ἐπὶ τοῦ ὀνόματος τῆς ἐπισκοπῆς" διὰ ταύτην οὖν τὴν
αἰτίαν, πρόγνωσιν εἰληφότες τελείαν, κατέστησαν τοὺς προειρημένους.
Clem. epist. ad Corinth. apud Coteler. tom. 1. pag. 173.

“ Kai ἐπέμενεν ἡ ἐκκλησία τῶν Κορινθίων ἐν τῷ ὀρθῷ λόγῳ, μέχρι Πρί-
μου ἐπισκοπεύοντος ἐν Κορίνθῳ, (ita MS. non οἷς) συνέμιξα πλέων εἰς
Ρώμην. Hegesip. apud Euseb. lib. 4. κεφ. κβ.

Y Dionys. Corinth. apud eund. Euseb. lib. 3. κεφ. 0. et lib. 4. κεφ. Ky.

W Acts, chap. 17. ver. 34.

* Baron. annal. tom. 2. ann. 120.

¥ Euseb. lib. 2. κεφ. ey. Ὁ ᾿Ηγήσιππος (non, ut vulgo legitur, ᾿Ιώση ποι)
ἐπὶ τῆς πρώτης τῶν ᾿Αποστύλων γενόμενος διαδοχῆς. Egesippus qui post
ipsas statim primas apostolorum successiones fuit: ut Rufinus locum expressit.

54. THE ORIGINAL

self a Christian’ of the race of the Hebrews; was careful
to record unto posterity the state of the church of Jerusa-
lem in the days of the apostles, and the alteration that
followed after their departure out of this life. Where
first he sheweth, that James’ the brother of our Lord,
surnamed the Just, did govern that church together with
the apostles: yet so, as Clement? of Alexandria, who wrote
some twenty years after him, further addeth, that he had
this preferment even before the three prime apostles,
Peter and the two sons of Zebedee, James and John, to
be chosen the peculiar bishop of Jerusalem, the then mo-
ther church of the world.

After the death of James the Just, Hegesippus” de-
clareth that Symeon, the son of Clopas or Cleophas was
constituted bishop, and so continued until the days of the
emperor Trajan: under whom he suffered a glorious mar-
tyrdom, about the same time that Ignatius did, being
then an hundred and twenty years of age; and by that
account born before the incarnation of our blessed Sa-
viour.. Where, the observation of this prime historian is
not to be passed over, that until* these times the Church
was called a virgin, as being not yet corrupted with the
overspreading of heretical doctrine. For howsoever he-

z Euseb. lib. 4. κεφ. «/3. fin.

2 Διαδέχεται τὴν ἐκκλησίαν μετὰ τῶν ᾿Αποστόλων ὁ ἀδελφὸς τοῦ Ku-
ρίου Ἰάκωβος, ὁ ὀνομασθεὶς ὑπὸ πάντων Δίκαιος. Hegesipp. commenta-
rior. lib. 5. apud eund. Euseb. lib. 2. κεφ. ry.

ἃ Clem. in libro 6. Hypotypose@n: ubinarrat: Πέτρον καὶ ᾿Ιάκωβον καὶ
᾿Ιωάννην μετὰ THY ἀνάληψιν τοῦ Σωτῆρος, ὡς ἂν καὶ ὑπὸ τοῦ Κυρίου
ποοτετιμημένους μὴ ἐπιζικάζεσθαι δόξης, ἀλλ᾽ ᾿Ιάκωβον τὸν Δίκαιον
ἐπίσκοπον Ἱεροσολύμων ἑλέσθαι, apud eund. lib. 2. κεφ. a.

> Apud Euseb. lib. 4. κεφ. eB. Vid. eund. lib. 3. κεφ. τα. et AB.

© ‘Qc ἄρα μέχρι τῶν τότε χρόνων παρθένος καθαρὰ Kai ἀδιάφθορος ἔμει -
vev ἡ ἐκκλησία: ἐν ἀδήλῳ που σκότει φωλευόντων εἰσέτι τότε τῶν, εἰ καί
τινες ὑπῆρχον, παραφθείρειν ἐπιχειρούντων τὸν ὑγιῆ κανόνα τοῦ σωτη-
ρίου κηρύγματος" ὡς δ᾽ ὁ ἱερὸς τῶν ἀποστόλων χορὸς διαφορὸν εἰλήφει
τοῦ βίου τέλος, παρεληλύθει τὲ ἡ γενεὰ ἐκείνη τῶν αὐταῖς ἀκοαῖς τῆς
ἐνθέου σοφίας ἐπακοῦσαι κατηξιωμένων, τηνικαῦτα τῆς ἀθέου πλάνης τὴν
ἀρχὴν ἐλάμβανεν ἡ σύστασις, διὰ τῆς τῶν ἑτεροδιδασκάλων ἀπάτης, οἱ
καὶ ἅτε μηδενὸς ἔτι τῶν ἀποστόλων λειπομένου, γυμνῇ λοιπὸν ἤδη τῷ
κεφαλῇ, τῷ τῆς ἀληθείας κηρύγματι τὴν ψευδώνυμον γνῶσιν ἀντικηρύτ-
τειν ἐπεχείρουν. Hegesipp. apud eund. lib. 3. κεφ. A/3.

OF BISHOPS. 59

resies did spring up before, yet they were so kept down
by the authority of the apostles and the disciples who had
heard our Lord himself preach; that the authors and
fautors thereof were not able to get any great head,
being forced, by the authority of such opposites, to lurk
in obscurity.

But as soon as all that generation was gathered unto
their fathers, and none of those were left who had the hap-
piness to hear the gracious words that proceeded from the
Lord’s own mouth, the heretics, taking the advantage,
began to enter into a kind of combination, and with open
face publicly to maintain the “ oppositions? of their sci-
ence falsely so called,” from whence they assumed unto
themselves the name of Gnostics, or men of knowledge,
against the preaching of that truth, which by those who
were eye-witnesses® and ministers of the Word had been
““ once‘ delivered unto the saints.” The® first beginner
of which conspiracy was one Thebuthis, who had at the
first been bred in one of the seven sects, into which the
people of the Jews were in those days divided ; but after-
wards, because he missed a bishoprick unto which he had
aspired, (this of Jerusalem, as it may seem, whereunto
Justus, after the death of Symeon, was preferred before
him) could think of no readier a way throughly to re-
venge himself of this disgrace, than by raising up the like
distractions among the Christians. Which as, in the
effect, it sheweth the malignity of that ambitious sectary ;
so doth it, in the occasion, discover withal the great
esteem that in those early days was had of episcopacy.

When Hegesippus wrote this ecclesiastical history, the
ancientest of any since the Acts of the apostles, Eleu-
therius as we heard before, was bishop of the Church of
Rome: unto whom “ Lucius’ king of the Britons,” as

4 ᾿Αγτιθέσεις τῆς ψευδωνύμου γνώσεως. 1 Tim. cap. 6. ver, 20,

6 Luke, chap. 1. ver. 2. f Jude, verse 3.

& Διὰ τοῦτο ἐκάλουν τὴν ἐκκλησίαν παρθένον" οὔπω yap ἔφθαρτο ἀκοαῖς
ματαίαις. ἴἤλρχεται δ᾽ ὁ Θέβουθις, διὰ τὸ μὴ γενέσθαι αὐτὸν ἐπίσκοπον,
ὑποφθείρειν. ᾿Απὸ τῶν ἑπτὰ αἱρέσεων εἷς καὶ αὐτὸς ἦν ἐν τῷ λαῷ. He-
gesipp. apud Euseb. lib. 4. κεφ. κβ.

" Misit ad eum Lucius Britannorum rex epistolam: obsecrans ut per ejus

56 THE ORIGINAL

our Bede relateth, “ sent an epistle, desiring that by his
means he might be made Christian. Who presently ob-
tained the effect of his pious request: and the Britons
kept the faith then received sound and undefiled in quiet
peace, until the times of Dioclesian the emperor.” By
whose bloody persecution the faith and discipline
of our British churches was not yet so quite extin-
guished, but that within ten years after, and eleven before
the first general council of Nice, three of our bishops
were present and subscribed unto the council of Arles:
Eborius' of York, Restitutus of London, and Adelfius of
Colchester; if that be it, which is called there Colonia
Londinensium. The first root of whose succession we
must fetch beyond Eleutherius, and as high as St. Peter
himself : if it be true, that he “‘ constituted* churches here,
and ordained bishops, presbyters, and deacons in them;
as Symeon Metaphrastes relateth out of some part of
Eusebius', as it seemeth, that is not come unto our
hands.

But, to return unto the “ angels of the seven churches,”
mentioned in the Revelation of St. John: by what hath
been said, it is apparent, that seven singular bishops, who
were the constant presidents over those churches, are
pointed at under that name. For other sure they could
not be, if all of them were cast into one mould, and were
of the same quality with Polycarpus, the then angel of
the church in Smyrna: who without all question was such,

mandatum Christianus efficeretur. Et mox effectum pie postulationis consecu-
tus est: susceptamque fidem Britanni usque in tempora Diocletiani principis
inviolatam integramque quieta pace servabant. Bed. hist. ecclesiast. Anglor.
lib. 1. cap. 4.

i Tom. 1. concilior. Galliz, a Sirmondo edit. pag. 9.

k "Exmetvac τε ἐν Βρετανίᾳ ἡμέρας τινὰς, καὶ πολλοὺς τῷ λόγῳ φωτί-
σας τῆς χάριτος, ἐκκλησίας τε συστησάμενος, ἐπισκόπους τε καὶ πρεσβυ-
τέρους καὶ διακόνους χειροτονήσας, δωδεκάτῳ ἔτει τοῦ Καίσαρος Νέρωνος
αὖθις εἰς Ῥώμην παραγίνεται. Metaphrast. commentar. de Petro et Paulo ;
ad diem 29. Junii.

1 Εὐσέβιος ὁ Παμφίλου δώδεκα μὲν ἔτη διατρίψαι Πέτρον λέγει ἐν τῇ
ἀνατολῇ, εἴκοσι δὲ καὶ τρία πεποιηκέναι εἴς TE Ῥώμην καὶ τὴν Βρετανίαν
καὶ τὰς περὶ τὴν δύσιν πόλεις. Ibid.

OF BISHOPS. 57
if any credit may be given herein unto those that saw him
and were well acquainted with him.

And as Tertullian in express terms aftirmeth him to
have been placed there by St. John himself, in testimony
before alleged out of his Prescriptions™, so doth he else-
where, from the order of the succeeding bishops, not ob-
scurely intimate, that the rest of that number were to be
referred unto the same descent. ‘‘ We" have,” saith he,
“‘ the churches that were bred by John. For although
Marcion do reject his Revelation, yet the order of the
bishops reckoned up unto their original, will stand for
John to be their founder.”

Neither doth the ancient writer of the martyrdom of
Timethy, mentioned by Photius, mean any other by those
seven bishops, whose assistance he saith St. John did use,
after his return from Patmos, in the government of the
metropolis of the Ephesians. For “ being® revoked from
his exile,” saith he, ‘ by the sentence of Nerva, he betook
himself to the metropolis of Ephesus, and being assisted
with the presence of sEVEN bishops, he took upon him
the government of the metropolis of the Ephesians, and
continued, preaching the word of piety, until the empire
of Trajan.”

That he remained with the Ephesians and the rest of
the brethren of Asia, until the days of Trajan, and that
during the time of his abode with them, he published his
Gospel, is sufficiently witnessed by Ireneus’. That upon
his return from the island, after the death of Domitian,
he applied himself to the government of the churches of

™ Tertull. Prascript. cap. 32. Similiter et Hieronymus in catal. seript. eccle-
slast. cap. 17. in Polycarpo ; et Nicephorus, lib. 3. hist. ecclesiast. cap. 2.

" Habemus et Johannis alumnas ecclesias. Nam etsi apocalypsim ejus Mar-
cion respuit ; ordo tamen episcoporum ad originem recensus, in Johannem sta-
bit auctorem. Sic et ceterarum generositas recognoscitur. Tertullian. advers.
Marcion. lib. 4. cap. 5.

° Ψηφίσματι Νέρβα τῆς ὑπερορίας ἀνακληθεὶς, τῇ Ἐφεσίων ὑπέστη
μετροπόλει, καὶ αὐτὸς dv ἑαυτοῦ, ἑπτὰ συμπαρόντων ἐπισκόπων τῆς
᾿Εφεσίων ἀντιλαμβάνεται μητροπόλεως" καὶ διήρκεσε τὸν τὴς εὐσεβείας
κηρύσσων λόγον ἄχρι τῆς βασιλείας Τραϊανοῦ. Phot. bibliothec. num. 254.

P Trenzeus advers. heres. lib, 2. cap. 39. op. pag. 148. item, lib. 3. cap. 1.
pag. 174. et 3. op. pag. 178,

58 THE ORIGINAL

Asia, is confirmed likewise both by Eusebius’, and by
Hierome’: who further addeth’, that at the earnest en-
treaty of the bishops of Asia he wrote there his Gospel.

And that he himself also, being free from his banish-
ment, did ordain bishops in divers churches, is clearly tes-
tified by Clement of Alexandria, who lived in the next age
after, and delivereth it as a certain truth, which he had
received from those who went before him, and could not
be far from the time wherein the thing itself was acted.
** Whent St. John,” saith he, ‘‘ Domitian the tyrant being
dead, removed from the island of Patmos unto Ephesus,
by the entreaty of some he went also unto the neighbour-
ing nations; in some places constituting bishops, in others
founding whole churches.”

Among these neighbouring churches was that of Hier-
apolis, which had Papias placed bishop" therein. That
this man was “ a’ hearer of St. John, and a companion
of Polycarpus,” is testified by his own scholar Irenzeus” :
and that he conversed with the* disciples of the apostles,
and of Christ also, he himself doth thus declare, in the
proeme of the five books which he entitled, A declara-
tion of the words of the Lord : “ΠΣ upon occasion, any of

4 Euseb. lib. 3. hist. Keg. Ky.

© Hieronym. in catal. script. ecclesiast. cap. 9.

5 Id. ibid. et preefat. in evangel. Matthezi.

t ᾿Ἐπειδὴ τοῦ τυράννου τελευτήσαντος ἀπὸ THC Πάτμου τῆς νήσου με-
τῆλθεν ἐπὶ τὴν "Ἔφεσον, ἀπύει παρακαλούμενος καὶ ἐπὶ τὰ πλησιόχωρα
τῶν ἐθνῶν, ὕπου μὲν ἐπισκόπους καταστήσων, ὕπου δὲ ὕλας ἐκκλησίας
ἁρμόσων. Clem. Alexandrin. in lib. de divite salvando (qui falso Origenis
nomine habetur editus, ad calcem tomi 3. commentariorum Michaelis Ghislerii.)
op. pag. 959. Euseb. hist. lib. 3. ed. Ky.

ἃ Euseb. lib. 3. hist. κεῴ. Xe. Hieron. catal. script. ecclesiast. cap. 18. et
chronic. ad ann. Trajani 2.

ἡ Παπίας Ἰωάννου piv ἀκουστὴς, πολυκάρπου δὲ ἑταῖρος γεγονὼς.
ἀρχαῖος ἀνήρ. Irenzus advers. heres. lib. 5. cap. 33. op. pag. 333.

w Trenzus, vir apostolicorum temporum et Papiz auditoris evangeliste Johan-
nis discipulus, episcopus ecclesia Lugdunensis. Hieronym. epist. 53. ad Theo-
doram, op. tom. 4. pag. 581.

* Hi sunt presbyteri apostolorum discipuli ; quorum Irenzus, lib. 5. cap. 36.
op. pag. 337. meminit.

¥Y Eide που καὶ τὶς τῶν πρεσβυτέρων παρηκολουθηκὼς τοῖς ἀποστό-
λοις ἔλθοι, τοὺς τῶν ἀποστόλων ἀνέκρινον λόγους (ita enim ex Grecis MSS.

Of BISHOPS. 59

the presbyters which had accompanied the apostles did
come, I diligently enquired what were the speeches which
the apostles used; what Andrew or what Peter did say,
or what Philip, or Thomas, or James, or John, or Mat-
thew, or some other of the disciples of the Lord ; and the
things that Aristion and John the elder, our Lord’s dis-
ciples, did speak.” The two last of whom he often cited
by name in the process of the work, relating the passages
in this kind which he had heard? from them.

Neither can any man be so simple as to imagine, that
in the language of Clemens Alexandrinus the name of a
bishop should import no more than a bare presbyter: if
he consider, that not the difference* only betwixt presby-
ters, bishops, and deacons is by him acknowledged; but
further also, that the disposition of their three offices, in
his judgment, doth carry with it an “ imitation” of the
angelical glory ;” to say nothing of the emperor Hadrian,
who, hard upon the time of the forenamed Papias, writing
unto the consul Servianus touching the state of things in
Egypt, maketh distinct mention in his letter of the “ pres-
byters® of the Christians,” and of those “‘ who* call them-
selves bishops ef Christ.”

And thus having deduced episcopacy from the aposto-
lical times, and declared, that the angels of the seven
churches were no other, but such as in the next age after

et vetere Rufini versione locus est restituendus) τί ᾿Ανδρέας, ἢ τί Πέτρος εἶπεν,
ἢ τί Φίλιππος, ἢ Ti Θωμᾶς, ἢ ᾿Ιάκωβος, ἢ Ti ᾿Ιωάννης, ἢ Ματθαῖος,
ἢ τὶς ἕτερος τῶν τοῦ Κυρίου μαθητῶν, ἅτε ᾿Αριστίων καὶ ὁ πρεσβύτερος
᾿Ιωάννης, οἱ τοῦ Κυρίου μαθηταὶ, λέγουσιν. Papias, in Proeemio Λογίων
Κυριακῶν ἐξηγήσεως, apud Euseb. lib. 3. hist. cep. XO.

τ ᾿Αριστίωνος δὲ καὶ TOU πρεσβυτέρου ᾿Ιωάννου αὐτήκοον ἑαυτὸν φησι
γενέσθαι: ὀνομαστὶ γοῦν πολλάκις αὐτῶν μνημονεύσας, ἐν τοῖς αὐτοῦ
συγγράμμασι τίθησιν αὐτῶν παραδόσεις. Euseb. Ibid.

3 Μυρίαι δὲ boat ὑποθῆκαι, εἰς πρόσωπα ἐκλεκτὰ διατείνουσαι ἐγγεγρά-
φαται ταῖς βίβλοις ταῖς ἁγίαις, αἱ μὲν πρεσβυτέροις, αἱ δὲ ἐπισκόποις, δια-
κόνοις" ἄλλαι, χήραις. Clem. Alex. Padagog. lib. 3. cap. ult. op. pag. 309.

b At ἐνταῦθα κατὰ τὴν ἐκκλησίαν προκοπαὶ, ἐπισκόπων, πρεσβυτέρων
διακόνων, μιμήματα οἶμαι τῆς ἀγγελικῆς δοξης. Id. Stromat. lib. 6. pag. 793.

© Nemo Christianorum presbyter. adrian. epist. ad Servian. apud ΕἸ. γο-
pise. in vita Saturnini.

4 Qui se Christi episcopos dicunt. Id. ibid.

60 THE ORIGINAL

the apostles were by the fathers termed bishops: we are
now further to enquire, why these churches are confined
unto the number of seven, in the superscription of that
apostolical epistle prefixed before the book of the Reve-
lation: ‘ John® to the seven churches in Asia: Grace be
unto you and peace ;” where St. John directing his letters
unto them thus indefinitely, without any mention of their
particular names, cannot by common intendment be con-
ceived to have understood any other thereby, but such as
by some degree of eminency were distinguishable from all
the rest of the churches that were in Asia, and in some
sort also did comprehend all the rest under them.

For taking Asia here in that stricter sense, wherein
the new Testament useth it, as denoting the Lydian Asia
alone, of the circuit whereof I have treated elsewhere‘
more particularly: it is not to be imagined, that after so
long pains taken by the apostles and their disciples in the
husbanding of that part of the Lord’s vineyard, there
should be found no more but seven churches therein,
especially since St. Paul, that “ wise? master-builder”
professeth, that he had here “ δ᾽ great door and effectual
opened” unto him: and St. Luke testifieth accordingly,
that ‘ all' they which dwelt in Asia heard the word of
the Lord Jesus, both Jews and Greeks; so mightily grew
the word of God and prevailed.” Which extraordinary
blessing of God upon his labours, moved the apostle to
make his residence in those parts “ for* the space of three
years:” wherein he “ ceased not to warn every one night
and day with tears.”

So that in all reason we are to suppose, that these seven
churches, comprising all the rest within them, were not
bare parochial ones, or so many particular congregations,
but diocesan churches, as ‘we use to call them, if not me-

© Revel. chap. 1. ver. 4.

f Disquisit. touching the Asia properly so called chap. 2. pag. 13.
5 1 Cor. chap. 3. ver. 10. h Ibid. chap. 16. ver. 8, 9.
? Acts, chap. 19. ver. 10. 20. kK Tbid. chap. 20. ver. 31.

OF BISHOPS, 61

tropolitical rather. For that in Laodicea', Sardis, Smyrna,
Ephesus, and Pergamus™, the Roman governors held their
courts of justice, to which all the cities and towns about
had recourse for the ending of their suits, is noted by
Pliny. And besides these, which were the greatest,
Thyatira is also by Ptolemy" expressly named a me-
tropolis, as Philadelphia also is, in the Greek? acts of the
council of Constantinople, held under Menas. Which
giveth us good ground to conceive, that the seven cities,
in which these seven churches had their seat, were all of
them metropolitical, and so had relation unto the rest of
the towns and cities of Asia, as unto daughters rising
under them.

This Lydian Asia was separated from Caria by the river
Meander, upon the banks whereof Magnesia and Trallis
were seated ; to the Christians whereof Ignatius directed
two of his epistles, wherein he maketh mention of Damas
bishop of the one church, and Polybius bishop (or ruler’,
as Eusebius calleth him) of the other, whom they had sent
to visit him at Smyrna; adding withal in that to the Tral-
lians, his usual admonitions: ‘‘ Be‘ subject to the bishop,
as to the Lord:” and ‘‘ to" the presbytery, as to the apos-
tles of Jesus Christ our hope. He’ that doth any thing
without the bishop and the presbyters and the deacons,
such a one is defiled in conscience. Fare ye well in
Jesus Christ, being subject to the bishop, and likewise to
the presbyters.”

Wherein we may note, that within twelve years after
mention of the seven churches made in the Apocalypse,

! Plin. lib. 5. hist. nat. cap. 29. ™ Td, ibid. cap. 30.

” Ptolem. Geograph. lib. 5.

© Concil. Constantinop. sub Mena, Act. 5.

P”Apxovra. Euseb. lib. 3. hist. κεφ. de.

4 Τῷ ἐπισκόπῳ ὑποτάσσεσθε, ὡς τῷ Κυρίῳ. Ignat. epist. ad Trallian,
apud Coteler. tom. 2. pag. 22.

¥ Ὑποτάσσεσθε kai τῷ πρεσβυτερίῳ, ὡς ἀποστόλοις ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ τῆς
ἐλπίδος ἡμῶν. Ibid.

5. Ὁ χωρὶς τοῦ ἐπισκόπου καὶ τῶν πρεσβυτέρων καὶ τῶν διακόνων τι
πράσσων, ὁ τοιοῦτος μεμίανται τῇ συνειδήσει, Ibid. pag. 23.

τ "Eppwobe ἐν Ἰησοῦ Χριστῷ, ὑποτασσόμενοι τῷ ἐπισκόπῳ, ὁμοίως καὶ
τοῖς πρεσβυτέροις, &c. Thid.pag. 25.

62 THE ORIGINAL

(for then, as hath been shewed, were these epistles of Ig-
natius written) other episcopal cities are found in the same
Lydian Asia: and two such, as in after times are well
known to have been under" the government of the metro-
politan of Ephesus. But whether this subordination were
as ancient as the days of Ignatius, whose epistles are ex-
tant unto these three churches, and Damas’ the then
bishop of Magnesia, with Polybius of Trallis, were at that
time subject to Onesimus the bishop of Ephesus, might
well be doubted: but that the same Ignatius directeth one
of his epistles unto the church, ‘ which” had presidency
in the place of the region of the Romans;” and in the
body thereof doth attribute unto himself the title of the
bishop of Syria. Whereby, as he intimateth himself to
have been not only the bishop of Antioch, but also of the
rest of the province of Syria, which was under that metro-
polis: so doth he likewise not obscurely signify that the
bishop of Rome had at that time a presidency over the
churches that were in the Urbicarian* region, as the impe-
rial constitutions, or the Roman’ province, as the acts of
the first council of Arles call it.

What that Urbicarian region was, I will not now stand
to discuss: whether Tuscia only, wherein Rome itself was
situated, which in the days of Ignatius was one entire
region, but afterwards divided into Tuscia Suburbicaria
and Annoneria, or the territory wherein the prefectus
urbis did exercise his jurisdiction, which was confined
within the compass of a hundred miles about the city, or
with that, those other provinces also whereunto the autho-
rity of the vicarius urbis did extend; or lastly the circuit
within which those sixty-nine bishopricks were contained
that were” immediately subject to the bishop of Rome,

ἃ Ordo metropolitar. in append. Geograph. sacr. Caroli a 5. Paulo, pag. 11.
et in tomo 1. Juris Greeco-Romani, a Jo. Leunclavio edit. pag. 90.

Y Euseb. lib. 3. hist. κεφ. Ae.

Ὑ Ἥτις προκάθηται ty τόπῳ χωρίου Ρωμαίων. Ignat. epist. ad Roman.

x Ex urbicaria regione. Cod. Theod. lib. 11. tit. 2. leg. 3.

y Ex provincia Romana civitate Portuen, &c. In nominibus que concilio
Arelatensi I. preefixa leguntur.

5. Insuper preter septem collaterales episcopos erant alii episcopi, qui dicun-

OF BISHOPS, " 63

and frequently called to his synods, the names whereof are
found registered in the records of that Church. The
antiquity of which number as it may in some sort receive
confirmation from the Roman synod of seventy bishops
held under Gelasius; so for the distinction of the bishops
which belonged to the city of Rome, from those that ap-
pertained to Italy, we have a far more ancient testimony
from the edict of the emperor Aurelian; who in the con-
troversy that arose betwixt Paulus Samosatenus and Dom-
nus for the house which belonged unto the church of
Antioch, commanded that it should be delivered to them,
τοῦ whom the bishops of Italy and Rome should by their
letters declare that it ought to be given; which distinc-
tion, as well in the forecited acts of the council of Arles,
as in the epistles of the Sardican® synod and Athanasius‘,
may likewise be observed: the name of Italy being in a
more strict sense applied therein to the seven provinces,
which were under the civil jurisdiction of the vicarius or
lieutenant of Italy, and the ecclesiastical of the bishop of
Milan.

And it is well worth the observing, that the fathers of
the great council of Nice, afterwards confirming this kind
of primacy, in the bishops of Alexandria, Rome, and
Antioch, in® the metropolitans of other provinces, do make

tur suffraganei Romani pontificis, nulli alii primati vel archiepiscopo subjecti ;
qui frequenter ad synodos vocarentur. MS. Vatican. apud Baron. ann. 1057.
sec. 23.

ἃ Οἷς ἂν ot Ρώμης ἐπίσκοποι ἐπιστέλλοντες εὐδοκήσαιεν : saith Nicepho-
rus Callist. lib. 6. hist. cap. 29. but Euseb. lib. 7. κεφ. XA. more fully: οἷς ἂν οἱ
κατὰ τὴν ᾿Ιταλίαν καὶ τὴν Ῥωμαίων πόλιν ἐπισκόποι τοῦ δόγματος ἐπισ-
τέλλοιεν.

> Ex provincia [taliz, civitate Mediolanen, &c. Ex provincia Romana, civi-
tate Portuen. ut supra.

© Ἧ ayia σύνοδος συναχθεῖσα ἀπό Ῥώμης καὶ ‘Iradiac. Synod. Sardic.
epist. ad Alexandrin. in 2. Athanasii apologia op. tom. 1. pag. 155.

4 ’Απὸ τε τῆς μεγάλης Ῥώμης καὶ τῆς ᾿Ιταλίας πάσης. Athanas. epist.
ad solitar. vit. agentes. ibid. pag. 343.

© Ὁμοίως δὲ καὶ κατὰ THY ᾿Αντιόχειαν, Kai ἐν ταῖς ἄλλαις ἐπαρχίαις,
τὰ πρεσβεῖα σώζεσθαι ταῖς ἐκκλησίαις, καθόλου δὲ πρόδηλον ἐκεῖνο, ὅτι εἴ
τις χωρὶς γνώμης μητροπολίτου γένοιτο ἐπίσκοπος, τὸν τοιοῦτον ἡ με-
γάλη σύνοδος ὥρισε μὴ δεῖν εἷναι ἐπίσκοπον. Concil. Nicen. 1, can, 6.

64: THE ORIGINAL

their entrance into that canon with “Ta ἀρχαῖα ἔθη κρα-
tetrw, Let the ANCIENT customs continue.” Which as it
cleareth the antiquity of the metropolitical jurisdiction of
the bishop of Rome; so doth it likewise confirm the opi-
nion of those, who conceive the metropolitan of Alexan-
dria to be meant in that passage of the emperor Hadrian’s
epistle unto Servianus: “‘ Even‘ the very patriarch him-
self, when he cometh into Egypt, is by some compelled to
adore Serapis, and by others to worship Christ ;” as if,
upon his returning into Egypt, either from his visitation of
Lybia and Pentapolis, which this same Nicene canon
sheweth to have of old belonged unto his care, or from
his flight in that present time of persecution, he should
suffer this distraction: the heathen labouring to compel
him to the worship of Serapis, and his own Christian flock
on the other side striving to keep him constant in the
service of Christ. For that either the heathen had will,
or the Christians power at that time to force the Jewish
patriarch, of whom some do understand the place, to the
adoration of Christ, hath no manner of probability in it.

That part also of the canon, which ratifieth the ancient
rights of metropolitans of all other provinces, may serve
to open unto us the meaning of that complaint which,
some threescore and ten years before the time of this
synod, St. Cyprian made against Novatianus ; for the con-
fusion which by his schism he brought upon the churches
of God: that ‘‘ whereas® long since in all provinces, and
in all cities, bishops had been ordained, in age ancient,
sound in faith, tried in affliction, proscribed in persecu-
tion; yet took he the boldness to create other false bi-
shops over their heads;” namely, subordinate bishops in
every city, and metropolitans in every province.

In Africa at that time, although there were many civil

f Ipse ille patriarcha quum /Egyptum venerit, ab aliis Serapidem adorare, ab
aliis cogitur Christum. Hadrian. epist. ad Servian. apud Vopisc. ab Saturnino.

£ Cum jampridem per omnes provincias, et per urbes singulas, ordinati sint
episcopi in ztate antiqui, in fide integri, in pressura probati, in persecutione
proscripti; ille super eos creare alios pseudo-episcopos audeat. Cyprian.
epist. 52, op. pag. 73.

OF BISHOPS. 65

provinces, yet was there but one ecclesiastical, whereof
Cyprian himself was archbishop"; as the fathers of the
Trullan synod call him. It pleased, saith he in one of his
epistles, “ all' the bishops constituted either in our pro-
vince or beyond the sea:” intimating thereby, that all
the bishops, which were on his side the sea, did belong
unto one province: ‘* For* our province,” saith he in ano-
ther place: “is spread more largely; having Numidia
also, and both the Mauritanias, annexed unto it.” Whence
that great council assembled by him for determining the
question touching the baptizing of those that had been
baptized by heretics, is said to be gathered “ out! of the
province of Africa, Numidia, and Mauritania.” For how-
soever in the civil government, the proconsular Africa,
wherein Carthage was seated, Numidia, and both the
Mauritanias, Sitifensis and Czsariensis, were accounted
three distinct provinces: yet in the ecclesiastical admi-
nistration they were joined together and made but one
province, immediately subject to the metropolitical juris-
diction of the prime see of Carthage.

Some threescore years before this African council was
held by Cyprian, those other provincial synods were as-
sembled by the metropolitans of sundry nations, for the
composing of the paschal controversy, then hotly pursued :
and among the rest, that in our neighbour country, out of —
*‘ the™ parishes,” for so, in the language of the Church,
those precincts were named, which now we call dioceses,
“ of which Irenzeus had the superintendency;” whence
also he wrote that free epistle unto Victor bishop of
Rome, “ in” the person of those brethren over whom he

h Tov Κυπριανοῦ τοῦ γενομένου ἀρχιεπισκόπου τῆς ᾿Αφρων χώρας.
Concil. Constantinopol. in Trullo, can, 2,

i Universis episcopis, vel in nostra provincia vel trans mare constitutis. Cy-
prian. epist. 40.

k Quoniam latius fasa est nostra provincia; habet etiam Numidiam et Mau-
ritanias duas sibi coherentes. Id. epist. 45.

! Ex provincia Africa, Numidia, Mauritania. Concil. Cypriani.

πὶ Τῶν κατὰ DadXiav παροικιῶν ἃς Eipnyvaiog ἐπεσκόπει. Euseb. histor.
lib. 5. κεφ. Ky.

0 EK προσώπου wy ἡγεῖτο κατὰ THY VadXNiav ἀδελφῶν. Ibid. κεφ.
KOT.

VOL. VII. Ε

66 THE ORIGINAL

was president ;” at which time, and before, the most? fa-
mous metropoles of that country, and so the most? emi-
nent churches therein, were Lyons and Vienna; in the
one whereof Irenzus’ was then no less renowned a pre-
late, than Cyprian was afterwards in Africa.

Dionysius the famous bishop of Corinth, was elder than
they: who among many other epistles, directed one’ to
the church of Gortyna, and all the rest of the churches of
Crete, wherein he saluted their bishop Philip; whereby
it appeareth, that at that time, as well as in the ages fol-
lowing, Gortyna’ was the metropolis, and the bishop
thereof the metropolitan of all the rest of that whole island.
Which kind of superintendancy there, Eusebius, the
ancientest ecclesiastical historian now extant, deriveth
from the very times of Titus; whom, out of the histories
that were before his time, he relateth to have held “ thet
bishoprick of the churches in Crete.” With whom the
Grecians of after times do fully concur, as appeareth both
by the subscription annexed by them unto the epistle
of St. Paul ‘ to" Titus, ordained,” as there they say,
‘‘ the first bishop of the church of the Cretians ;” and by
the argument prefixed by them before the same, speaking
of him to the same effect: that “" he* was by Paul or-
dained bishop of that great country, and had commission

© "He μητροπόλεις ἐπίσημοι καὶ παρὰ τὰς ἄλλας τῶν αὐτόθι διαφέρουσαι,
βεβόηνται Λούγδουνος καὶ Βίεννα. Euseb. histor. lib. 5. κεφ. a.

P Αἱ τῇδε διαφανέσταται ἐκκλησίαι. Id. ibid.

4ᾳ« Ὃς τῆς Πολυκάρπου διδασκαλίας ἀπήλαυσεν, ἐγεγόνει δὲ φωστὴρ
Γαλατῶν τῶν ἑσπερίων. Theodoret. ἴῃ ᾿Ατρέπτῳ.

᾿ Τῇ ἐκκλησίᾳ τῇ παροικούσῃ Τόρτυναν, ἅμα ταῖς λοιπαῖς κατὰ Κρή-
την παροικίαις ἐπιστείλας, Φίλιππον ἐπίσκοπον αὐτῶν ἀποδέχεται. Id.
lib. 4. κεφ. Ky.

5. Subscript. concil. Chalcedon. act. 6. et concil. Constantinop. sub Mena act.
5. et synodi V. general. Constantinop. collat. 8.

τ Τιμόθεος τῆς ἐν ᾿Εφέσῳ παροικίας ἱστορεῖται πρῶτος τὴν ἐπισκοπὴν
εἰληχέναι ὡς καὶ Τίτος τῶν ἐπὶ Κρήτης ἐκκλησιῶν. Euseb. hist. lib. 3.
κεφ. a.

u Πρὸς Τῖτον τῆς Κρητῶν ἐκκλησίας πρῶτον ἐπίσκοπον χειροτονη-
θέντα.

x Ἐπίσκοπος τῆς Κρήτης, μεγίστης οὔσης, κεχειροτόνητο ὑπὸ τοῦ
Παύλου" ἐπετέτραπτο δὲ τοὺς ὑπ᾽ αὐτὸν ἐπισκόπους χειροτονῆσαι. The-
odoret. argument. epist. ad Tit. in Oecumenio.

OF BISHOPS, 67

to ordain the bishops that were under him;” which they
gather out of those words of St. Paul unto him: “ For’
this cause left I thee in Crete, that thou shouldest set in
order the things that are wanting, and ordain elders in
every city, as I had appointed thee.” Out of which
Calvin collecteth this doctrine unto us for the general:
“* We? learn out of this place, that there was not then such
an equality betwixt the ministers of the Church, but that
there was some one who was president over the rest both
in authority and in counsel:” and St. Chrysostom, for the
particular of Titus: “ Had? he not been an approved man,
he would not have committed that whole island unto him:
he would not have commanded him to supply the things
that were defective; he would not have committed unto
him the judgment of so many bishops, if he had not had
very great confidence in the man;” and bishop Jewell
upon him again: “ Having the government of many bi-
shops, what may we call him but an archbishop 2”

Which is not so much to be wondered at, when we see
that the bishops of another island stick not, and that with-
out any control, to deduce the ordination of their metro-
politan from the apostolic times, in the face of the whole
general council of Ephesus. For whereas the patriarch
of Antioch did claim an interest in the ordaining of the
metropolitan of Cyprus: the bishops of that island pre-
scribed to the contrary, that from the time of ‘ the holy
apostles it could never be shewed, that the bishop of An-
tioch was ever present at any such ordination, or did ever
communicate the grace of ordination to that island ;” and
that the former bishops of Constantia (the metropolis of

Υ Tit. chap. 1. ver. 5.

1. Discimus ex hoc loco, non eam fuisse tune zqualitatem inter ecclesie minis-
tros quin unus aliquis autoritate et consilio preesset. Calvin. in Tit. cap. 1.
ver. 3.

2 Ei μὴ yap ἣν δόκιμος, οὐκ ἂν αὐτῷ τὴν νῆσον ὁλόκληρον ἐπέτρεψεν,
οὐκ ἂν τὰ ἐλλειφθέντα ἀναπληρῶσαι προσέταξεν (Ἵνα γάρ, φησι, τὰ λεί-
ποντα ἐπιδιορθώσῃ) οὔκ ἂν τοσούτων ἐπισκόπων κρίσιν ἐπέτρεψεν, εἰ μὴ
σφόδρα ἐθάῤῥει τῷ ἀνδρὶ. Chrysost. in Tit. cap. 1. homil. 1.

> A sanctis apostolis nunquam possunt ostendere quod adfuerit Antiochenus
et ordinaverit, vel communicaverit unquam insule ordinationis gratiam, neque
alius quisquam. Concil, Ephesin, act. 7.

F2

68 THE ORIGINAL

Cyprus) Troilus, Sabinus, Epiphanius, and “ all* the
holy and orthodox bishops which were before them, ever
since the holy apostles, were constituted by those which
were in Cyprus;” and therefore desired that “ as‘ in the
beginning from the times of the apostles, and by the con-
stitutions and canons of the most holy and great synod of
Nice, the synod of the Cyprian bishops remained un-
touched and superior to privy underminings and open
power;” so they might still be continued in the posses-
sion of their ancient right. Whereupon the council con-
demning the attempt of the bishop of Antioch, as an “ in-
novation® brought in against the ecclesiastical laws and the
canons of the holy fathers ;” did not only order, that
“the! governors of the churches which were in Cyprus
should keep their own right entire and inviolable, accord-
ing to the canons of the holy fathers and their ancient
custom :” but also for? all other dioceses and provinces
wheresoever, that no bishop should intrude himself into
any other province, which had not formerly and from the
beginning been under him or his predecessors.

The beginning of which kind of subordination of many
bishops unto one chief, if it were not to be derived from
apostolical right: yet it is by Beza fetched from" the same
light of nature and enforcement of necessity, whereby men

¢ Et nunc memorati episcopi, et qui a sanctis apostolis erant omnes orthodoxi,
ab his qui in Cypro constituti sunt. Concil. Ephesin. act. 7.

4 Sicut initio a temporibus apostolorum et constitutionibus et canonibus sane-
tissime et magne synodi Nicene; illesa et superior insidiis et potentia perman-
sit nostra Cypriorum synodus. — Ibid.

ς πρᾶγμα παρὰ τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς θεσμοὺς Kai τοὺς κανόνας τῶν
ἁγίων πατέρων καινοτομούμενον. Ibid.

f"E£ovot τὸ ἀνεπηρέαστον καὶ ἀβίαστον οἱ τῶν ἁγίων ἐκκλησιῶν τῶν
κατὰ τὴν Κύπρον προεστῶτες, κατὰ τοὺς κανόνας τῶν ὁσίων πατέρων
καὶ τὴν ἀρχαίαν συνήθειαν. Ibid.

& Τὸ δὲ αὐτὸ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων διοικήσεων καὶ τῶν ἁπανταχοῦ ἐπαρ-
χιῶν παραφυλαχθήσεται: ὥστε μηδένα τῶν θεοφιλεστάτων ἐπισκόπων
ἐπαρχίαν ἑτέραν, οὐκ οὐσαν ἄνωθεν καὶ ἐξ ἀρχῆς ὑπὸ τὴν αὐτοῦ ἤγουν
τῶν πρὸ αὐτοῦ χεῖρα, καταλαμβάνειν. et paulo post: Εδοξε τοίνυν τῇ
ἁγία καὶ οἰκουμενικὴ συνόδω, σώζεσθαι ἑκάστῃ ἐπαρχίᾳ καθαρὰ καὶ ἀβί-
αστα τὰ αὐτῇ προσόντα δίκαια αὐτῇ ἐξ ἀρχῆς ἄνωθεν, κατὰ τὸ πάλαι
κρατῆσαν ἔθος. Ibid.

h Neque vero magis existimandum est, hunc externum ordinem fuisse initio

OF BISHOPS, 69

were at first induced to enter into consociations, subjected
one unto another, and by Bucer acknowledged to have
** been! consentaneous to the law of Christ,” and to have
** beendone by the right of the body of Christ ;” and by all
men must be confessed to be conformable to the pattern
delivered by God unto Moses. For having set apart the
three families of the Levites for his own service, and con-
stituted a chief, as we have heard, over every of them:
he placed immediately over them all, not Aaron the high
priest, but Eleazar his son, saying: ‘* Eleazar*, the son
of Aaron the priest, shall be chief over the chief of the
Levites, and have the oversight of them that keep the
charge of the sanctuary.”

In respect of which oversight, as he hath by the Sep-
tuagint (warrantably enough by the Word of God) given
unto him the name of! a bishop: so the Holy Ghost
having vouchsafed to honour him with the title of
© OTN NWI, OM ἄρχων ἐπὶ τῶν ἀρχόντων τῶν Λευϊτῶν,
the president of the presidents of the Levites;” none, that
without prejudice did take the matter into consideration,
would much stick to afford unto him the name of an
archbishop, at least he would be taught hereby to retain
that reverend opinion of the primitive bishops of the
Christian Church, who so willingly submitted themselves,
not only to the archiepiscopal, but also to a patriarchical
government, which Calvin professed he did: that in all
this, they were far from having a thought, “ to" devise
another form of church government, than that which God
had prescribed in his Word.”

humani generis. Pagi enim ex familiis, et ex pagis urbes, et ex urbibus civi-
tates ipse, suadente natura et necessitate flagitante, sensum coierunt; aliis
aliorum exemplum sequutis. Bez. de divers. gradib. ministr. contr. Saray.
cap. 24. sec. 4.

' Atque hoc consentiebat legi Christi, fiebatque ex jure corporis Christi.
M. Bucer. de vi et usu 8. ministerii. inter scripta ejus Anglicana, pag. 565.

k Num. chap. 3. ver. 32.

' ᾿᾽Επίσκοπος ᾿Βλεάζαρ. LXX. Num. cap. 4. ver. 16.

™ Num. cap. 3. ver. 32.

Ὁ Reperiemus veteres episcopos non aliam regende ecclesiw formam voluisse
fingere ab ea quam Deus verbo suo prescripsit. Calvin. institut. lib. 4. cap. 4.
sec. 4,

70) THE ORIGINAL

The writers which in the next age after the Apostles, haye here given testimcn¥
for episcopacy.

In the fourteenth year of Domitian, about the ninety-
fifth year of our Lord, according to the vulgar account,
St. John wrote his Revelation ; and in it, the epistle direct-
ed by our Saviour “ to the angel of the Church in Phila-
delphia.” No longer than twelve years after that time,
Ignatius, St. John’s scholar, writeth his letters unto the
same Church. In the beginning whereof, he giveth this
testimony unto their bishop: that ‘‘ he* knew him to have
been promoted, not of himself, nor by men, unto that
ministry, pertaining to the public weal of the Church :”
which is every whit as much as if he had called him their
angel. Afterwards he telleth them, that there is but
“one? bishop,” joined ‘‘ with the presbytery and the
deacons:” and that he delivered this as the voice of God;
‘‘ Take® heed unto your bishop, and to the presbytery and
the deacons ;” calling’ him to witness, for whom he was
bound, and for whom he went then unto his last martyr-
dom, that he had not this from human flesh, or from the
mouth of man, but that the Spirit spake it: ‘* Without
the bishop do nothing.” So that from St. John’s time,

4 Ἔγνων ort οὐκ ἀφ, ἑαυτοῦ, οὐδὲ Ov ἀνθρώπων, ἠξιώθη THY διακονίαν
τὴν εἰς τὸ κοινὸν ἀνήκουσαν ἐγχειρισθῆναι. Ignat. epist. ad Philadelph.

b Eig ἐπίσκοπος, ἅμα τῷ πρεσβυτερίῳ καὶ τοῖς διακόνοις. Ibid.

© Οὐκ ἐμὸς ὁ λόγος ἀλλὰ Θεοῦ. Τῷ ἐπισκόπῳ προσέχετε, καὶ τῷ πρεσ-
βυτερίῳ καὶ τοῖς διακόνοις. Ibid.

4 Μάρτυς μοὶ, δι᾿ ὃν δέδεμαι, ὅτι ἀπὸ στόματος ἀνθρώπου (al. ἀπὸ σαρ-
κὸς ἀνθρωπίνης) οὐκ ἔγνων' τὸ δὲ πνεῦμα ἐκήρυξε [μοι,] λέγον τάδε" Χω-
pic ἐπισκόπου μηδὲν ποιεῖτε. Id. ibid. cum Antiocho, serm. 124.

»

OF BISHOPS. ral

we have this continued succession of witnesses, in the age
next following, for episcopacy :

In the year
CVII. Ignatius, bishop of Antioch; where first they were called Chris-
tians.
CXXX. Hadrian the emperor, touching the bishops of Egypt.
CL. Justin Martyr, from Samaria.
CLXIX. The church of Smyrna.
CLXXV. Dionysius, bishop of Corinth.
CLXXX. Hegesippus from Judea.
Irenzus, bishop of Lyons, near unto us.
CXCVY. Tertullian, from Africk.
Polycrates, bishop of Ephesus.
(Ὁ, Clemens, presbyter of Alexandria.

δ i τόν Μὴ ἀν aura ἄ «ge es

mir oi 2988 rine Is ἐὰν

tenn

πος καὶ
ΥΩ

νἀ Φ τὺ palin alt pene

4 48 ἊΝ
ΕΠ 7... a AE

"eel ia ΓΟ: it '
en σε.

Ῥ ᾿ Wie i a

a a) " 9 ἐδ τ his »ἷς bh aes

" che us nm
Ἂ 5 ; is UF ΝΥ "Δ ἢ
vic ἘΕΙΙΑ͂Σ “3 4

¥
᾿
ΝΜ “Ὁ }
γ 1 ᾿
; kt
ere:
ro wal »
ΩΣ
aera.”
ey.
ΠῚ ¥
on ¢
tie. ee
} δι
Ἵ a ᾿ - =

THE

JUDGMENT

OF

DOCTOR RAINOLDES

THE ORIGINAL OF EPISCOPACY.

MORE LARGELY CONFIRMED OUT OF ANTIQUITY

BY JAMES USSHER,

ARCIIBISHOP OF ARMAGH.

FIRST PRINTED IN 1641.

t

ΔΗ ὦ TE

Ι “1.2 ᾿ ies
» Sa
Acibloviand fo Cae
| al

λον τὸ χεχειποῦ

ΔΎ, 7. sites Οὐκ

τα SHAD chee

A ὃ pe ae he nan ITE

πον
ΕΝ ᾿
i ‘ — ἢ μι

THE
JUDGMENT

DOCTOR RAINOLDES,

&e. &c.

“ Wuen? elders were ordained by the apostles in every
church, through? every city, to° feed’ the flock of Christ,
whereof the Holy Ghost had made them overseers :” they
to the intent they might the better do it by common
counsel and consent, did use to assemble themselves and
meet together. In the which meetings, for the more
orderly handling and concluding of things pertaining to
their charge, they chose one amongst them to be the
president of their company and moderator of their actions.
As in the church of Ephesus, though it had sundry°®
elders and pastors to guide it, yet amongst those sundry
was there one chief, whom our Saviour calleth “ the angel
of the church,” and writeth that to him, which by him the
rest should know.

And this is he whom afterward in the primitive Church

@ Acts, chap. 14. ver. 23. b Tit. chap. 1. ver. 5.

© Acts, chap. 20. ver. 28.

1 Ποιμαίνειν, that is, to do the duty of a pastor to it.

© Acts, chap. 20. ver. 17. f Revel. chap. 2. ver, 1.

76 THE ORIGINAL

the fathers called bishop. For as the name of ministers*,
common to all them who serve Christ in ‘ the steward-
ship of the mysteries of God,” that is in preaching of the
Gospel, is now by the custom of our English speech re-
strained to elders who are under a bishop: so the name
of bishop' common to all elders and pastors of the Church,
was then by the usual language of the fathers appropri-
ated to him who had the presidentship over elders.

Thus are certain elders reproved by Cyprian‘, for “ re-
ceiving to the communion them who had fallen,” in time of
persecution, “ before the bishop had advised of it with
them and others.” And Cornelius! writeth that ‘ the Ca-
tholic Church committed to his charge had six-and-forty
elders, and ought to have but one bishop.” And both of
them being bishops, the one of Rome, the other of Car-
thage, do™ witness of themselves that “ they” dealt in
matters of their church’s government by the consent and
counsel of the company of elders,” or the eldership, as
they both, after St. Paul°, do call it.

Ξ 1 Cor. chap. 4. ver. 1. 5 Luke, chap. 12. ver. 42.

i 1 Tim.chap. 3. ver. 2. Tit. chap. 1. ver. 7. Acts, chap. 20. ver. 28.

k Epist. 9. presbyteris et diaconis, op. pag. 18.

1 Euseb. hist. eccles. lib. 6. cap. 42.

™ Cornelius Cypriano, ep. 46. op. pag. 60. Cyprianus presbyteris et diaconis,
ep. 6. op. pag. 9.

" Cornelius ep. 46. apud Cyprianum, op. pag. 60.

° 1 Tim. chap. 4. ver. 14.

=F
-᾿

OF EPISCOPACY.

Tuus far, that reverend doctor*, whose observation
touching “ the angel of the church of Ephesus,” in the
second of the Revelation, that he was the same with him
whom afterwards in the primitive Church the fathers called
bishop, is clearly confirmed, both by the succession of the
first bishops of that church, and by the testimony of
Ignatius, who, within no greater compass of time than
twelve years afterwards, distinguisheth the singular and
constant president thereof from the rest of the number of
the presbyters, by appropriating the name of bishop unto
him.

As for the former, we find it openly declared in the
general council of Chalcedon, by Leontius bishop of Mag-
nesia, that from” Timothy, and so from the days of the
apostles, there had been a continued succession of seven-
and-twenty bishops, all of them ordained in Ephesus.
Of which number the angel of the church of Ephesus,
mentioned in the Revelation, must needs be one: whether
it were Timothy himself, as some*® conceive, or one of his
next successors, as others rather do imagine.

For that Timothy had been sometime the προεστὼς
(which is the appellation which Justin Martyr giveth unto
him, whom other of the fathers do peculiarly term a
bishop) or antistes, or president of the Ephesine presby-
tery, is confessed by Beza himself: and that he was or-

a Ὁ, Rainold. conference with Hart, chap. 8. divis. 3.

b’Amd τοῦ ἁγίου Τιμοθέου μέχρι νῦν εἰκοσιεπτὰ ἐπίσκοποι ἐγένοντο"
πάντες ἐν ᾿Εφέσῳ ἐχειροτονήθησαν. Concil. Chalcedon. act. 11.

© Vid. P. Halloix, notat. in vit. Polycarp. cap. 7.

4 Notandum est ex hoc loco, Timotheum in Ephesino presbyterio tum fuisse
προεστῶτα (id est, antistitem) ut vocat Justinus. Bez. annotat. in 1 Tim. cap. 5.
ver. 19. Qui politiz causa reliquis fratribus in ccetu preerat (quem Justinus
τὸν προεστῶτα vyocat) peculiariter dici episcopus ccepit. Id. in Philipp. cap. 1.
ver. 1.

~
18 THE ORIGINAL

dained the first bishop of the church of the Ephesians,
we do not only read in the subscription of the second
epistle to Timothy, and the ecclesiastical history of Ku-
sebius*, but also in two ancient treatises concerning the
martyrdom of Timothy; the one nameless in the library
of Photius‘, the other bearing the name of Polycrates®,
even of that Polycrates, who was not only himself bishop of
this church of Ephesus, but born also within six or seven-
and-thirty years after St. John wrote the forenamed epistle
unto the angel of that church: as it appeareth by the years
he was of, when he wrote that epistle unto Victor bishop of
Rome, wherein he maketh mention of “ seven’ kinsmen of
his who had been bishops ;” he himself being the eighth.
I come now to the testimony of Ignatius, whom ‘Theo-
doret' and Felix* bishop of Rome, and John! the chrono-
grapher of Antioch report to have been ordained bishop
of Antioch by St. Peter; and without all controversy did
sit in that see, the very same time wherein that epistle
unto ‘the angel of the church of Ephesus” was com-
manded to be written. In the isle of Patmos had St. John
his Revelation manifested unto him, ‘ toward™ the end of
the empire of Domitian,” as Irenzus testifieth; or the
fourteenth year of his government, as Eusebius" and
Hierom specify it. From thence there are but twelve
years reckoned unto the tenth of Trajan: wherein Igna-

€ Euseb. hist. lib. 3. κεφ. 6.

Γ Ὅτι πρῶτον Τιμόθεον ἡ παροῦσα συγγραφή φησιν ᾿Εφέσου ἐπισκο-
πῆσαι. etpost: Ὅτι ὁ ἀπόστολος Τιμόθεος ὑπὸ τοῦ μεγάλου Παύλου καὶ
χειροτονεῖται τῆς ᾿Εφεσίων μητροπόλεως ἐπίσκοπος καὶ ἐνθρονίζεται.
Phot. bibliothec. num. 254.

& Polycrat. de martyrio Timothei: inter vitas sanctorum, edit. Lovanii anno
1485.

" “Ἑπτὰ μὲν ἧσαν συγγενεῖς pov ἐπίσκοποι, ἐγὼ δὲ ὄγδοος. Polycrat.
epist. ad Victorem : apud Euseb. lib. 5. hist. κεφ. κε.

i Theodoret. in dialogo 1. sive ᾿Ατρέπτῳ.

k Felix III. in epist. ad Zenonem Imp. recitat. in V. synodo Constantinopol.
act. 1. tomo 2. concilior. pag. 220. edit. Binii, ann. 1606.

Johan. Malela Antiochenus, chronic. lib. 10. MS.

™ πρὸς τῷ τέλει τῆς Δομετιανου ἀρχῆς. Iren. advers. heres. lib. 5. cap.
30. op. pag. 330. Euseb. lib. 5. hist. κεφ. 7.

4 Euseb. chronic. Hieron. catal. scriptor. ecclesiast. in Johanne.

OF EPISCOPACY. 79

tius, in that last journey which he made for the consum-
mation of his glorious martyrdom at Rome, wrote another
epistle unto the self-same church of Ephesus. In which
he maketh mention of their then bishop Onesimus: as it
appears both by Eusebius’ citing this out of it, and by the
epistle itself yet extant.

In this epistle to the Ephesians, Ignatius having ac-
knowledged that their ‘ numerous’ multitude” was re-
ceived by him in the person of their bishop Onesimus,
and blessed’ God for granting unto them such a bishop
as he was, doth afterwards put them in mind of their duty"
in concurring with him, as he sheweth their worthy pres-
bytery did, being “ so* conjoined,” as he saith, “ with
their bishop, as the strings are with the harp;’ and
toward the end exhorteth them to ‘ obey’ both the
bishop and the presbytery, with an undivided mind.”

In the same journey wrote Ignatius also an epistle unto
the church of Smyrna; another of those seven unto whom
those letters are directed in St. John’s Revelation; where-
in he also saluteth" their bishop and presbytery, exhort-
ing all the people to “ follow* their bishop, as Christ
Jesus did his father, and the presbytery, as the apostles ;”
and telling them that noY man ought either to administer
the sacraments, or do any thing appertaining to the

ο Euseb. lib. 3. hist. κεφ. Xe.

P Τὴν πολυπλήθειαν ὑμῶν ἐν ὀνόματι θεοῦ ἀπείληφα ἐν ᾿Ονησίμῳ.
Tgnat. epist. ad Ephes. apud Coteler. tom. 2. pag. 44.

1 Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς, ὁ χαρισάμενος ὑμῖν τοιούτοις οὖσι τοιοῦτον
ἐπίσκοπον. Ibid.

τ Ὅθεν ὑμῖν πρέπει συντρέχειν τῇ τοῦ ἐπισκόπου γνώμῃ. Ibid.

5» Τὸ γὰρ ἀξιονόμαστον πρεσβυτέριον, ἄξιον ὃν τοῦ Θεοῦ, οὕτως συνήρ-
μοσται τῷ ἐπισκόπῳ, ὡς χορδαὶ κιθάρᾳ. Ibid.

t Ὑπακούοντες τῷ ἐπισκόπῳ καὶ τῷ πρεσβυτερίῳ ἀπερισπάστῳ δια-
voig. Ibid.

u’Agoralopar τὸν ἀξιόθεον ἐπίσκοπον [ὑμῶν Πολύκαρπον καὶ τὸ θεο-
πρεπὲς πρεσβυτεριον. Id. ἴῃ epist. ad Smyrn.apud Coteler. tom. 2. pag. 38.

x Πάντες τῷ ἐπισκόπῳ ἀκολουθεῖτε, ὡς ὁ χριστὸς ᾿Ιησοῦς τῷ Πατρὶ,
καὶ τῷ πρεσβυτερίῳ ὡς τοῖς ἀποστόλοις. Ibid. pag. 36.

Y Μηδεὶς χωρὶς ἐπισκόπου τὶ πρασσέτω τῶν ἀνηκόντων εἰς τὴν ἐκκλῃ-
σίαν" ἐκείνη βεβαία εὐχαριστια ἡγεισθω, ἡ ὑπὸ τὸν ἐπίσκοπον οὖσα ἢ ᾧ
ἂν αὐτὸς ἐπιτρέψη. Οὐκ ἐξόν ἐστι χωρὶς τοῦ ἐπισκόπου οὔ τε βαπτίζειν,
&c. Ibid.

80 THE ORIGINAL

Church, without the consent of the bishop. And that
Polycarpus was then bishop, when St. John wrote unto
“the angel of the church in Smyrna,” who can better
inform us than Ireneus? who did not only know those
worthy men ‘‘ who”? succeeded Polycarpus in his see;”
but also was* present when he himself did discourse of his
conversation with St. John, aud of those things which he
heard from those who had seen our Lord Jesus.

“ Polycarpus?,” saith he, ‘‘ was not only taught by the
apostles, and conversed with many of those that had seen
Christ, but also was by the apostles constituted in Asia
bishop of the church which is in Smyrna: whom we our-
selves also did see in our younger age; for he continued
long, and being very aged, he most gloriously and nobly
suffering martyrdom departed this life.”

Now being ordained bishop of Smyrna by the apostles,
who had finished their course, and departed out of this
life before St. John, the last surviver of them, did write
his Revelation: who but he could there be meant by ‘ the
angel of the church in Smyrna 2” in which that he still
held his episcopal office unto the time of his martyrdom,
which fell out seventy-four years afterward, may suffici-
ently appear by this testimony, which the brethren of the
church of Smyrna, who were present at his suffering,
gave unto him. ‘* He® was the most admirable man in
our times, an apostolical and prophetical doctor, and
bishop of the Catholic church which is in Smyrna.”

: Οἵ μεχρι νῦν διαδεδεγμένοι τὸν τοῦ Πολυκάρπου θρόνον. Tren. advers.
heres. lib. 3. cap. 3. op. pag. 177. Euseb. lib. 4. hist. κεφ. εδ,

a Tren. in epist. ad Florinum: apud Euseb. lib. 5. ced. κ᾿ et ad Victorem
ibid. κεφ. KOT.

> Kai πολύκαρπος δὲ οὐ μόνον ὑπὸ ᾿Αποστόλων μαθητευθεὶς, καὶ συν-
αναστραφεὶς πολλοῖς, τοῖς τὸν χριστὸν ἑωρακόσιν, ἀλλὰ καὶ ὑπὸ ᾿Αποσ-
τόλων κατασταθεὶς εἰς τὴν ᾿Ασίαν ἐν τῇ ἐν Σμύρνῃ ἐκκλησία ἐπίσκοπος,
ὃν καὶ ἡμεῖς ἑωράκαμεν ἐν τῇ πρώτη ἡμῶν ἡλικίᾳ: ἐπὶ πολὺ γὰρ παρέ-
μεινε, καὶ πάνυ γηραλέος, ἐνδόξως καὶ ἐπιφανέστατα μαρτυρήσας, ἐξῆλθε
τοῦ βίου. Iren. lib. 3. cap. 3. op. pag. 176.

© Οὗτος γέγονεν ὁ θαυμασιώτατος ἐν τοῖς καθ᾽ ἡμᾶς χρόνοις, διδάσκαλος
ἀποστολικὸς καὶ προφητικὸς, γενόμενος ἐπίσκοπος τὲ τῆς ἐν Σμύρνῃ κα-
θολικῆς ἐκκλησίας. Smyrnens. eccles. epist. encycl. de martyrio Polycarpi.
Euseb. lib. 4. hist. κεφ. tor.

OF EPISCOPACY. δὶ

Whereunto we may add the like of Polycrates bishop of
Kphesus, who lived also in his time and in his neighbour-
hood, affirming Polycarpus‘ to have been ‘ both bishop
and martyr in Smyrna.” So, saith he, in his synodical
epistle, directed unto Victor bishop of Rome, about twen-
ty-seven years after the martyrdom of Polycarpus, he
himself being at that time sixty-five years of age.

About the very same time wherein Polycrates wrote
this epistle unto Victor, did Tertullian publish his book
of prescriptions against heretics: wherein he avoucheth
against them, that ‘ as° the church of Smyrna had Poly-
carpus placed there by John, and the church of Rome
Clement ordained by Peter; so the rest of the churches
also did show what bishops they had received by the ap-
pointment of the apostles, to traduce the apostolical seed
unto them.” And so before him did Irenzeus urge against
them ‘ the‘ successions of bishops, unto whom the apos-
tles committed the charge of the church in every place.”
For® all the heretics, saith he, ‘‘ are much later than
those bishops, unto whom the apostles committed the
churches.” And ‘“ we" are able to number those who by
the apostles were ordained bishops in the churches, and
their successors unto our days, who neither taught nor
knew any such thing as these men dream of.”

For proof whereof, he bringeth in the succession of
the bishops of Rome, from Linus', unto whom the blessed

2 Πολύκαρπος, ὁ ἐν Σμύρνῃ καὶ ἐπίσκοπος καὶ μάρτυς. Polycrat. epist.
ad Victorem: apud Euseb. lib. 5. hist. κεφ. «0.

© Sicut Smyrnzorum ecclesia Polycarpum ab Johanne conlocatum refert ; si-
cut Romanorum Clementem a Petro ordinatum edit. proinde (or, perinde) uti-
que et czeterze exhibent quos, ab apostolis in episcopatum constitutos, apostolici
seminis traduces habent. Tertullian. de preescript. cap. 32. Vid. et ejusd. lib. 4.
contra Marcion. cap. 5.

¥ Suceessiones episcoporum, quibus apostolicam que in unoquoque loco est
ecclesiam tradiderunt. Iren. lib. 4. advers. heres. cap. 33. op. pag. 272.

& Omnes enim ii valde posteriores sunt, quam episcopi, quibus apostoli tradi-
derunt ecclesias. Id. lib. 5. cap. 20. op. pag. 217.

h Habemus annumerare eos qui ab apostolis instituti sunt episcopi in ecclesiis,
et successores eorum usque ad nos, qui nihil tale docuerunt neque cognoverunt
quale ab his deliratur. Id. lib. 3. cap. 3. op. pag. 175.

* Θεμελιώσαντες οὖν καὶ οἰκοδομήσαντες οἱ μακάριοι ᾿Απόστολοι τὴν

VOL. VII. G

89 THE ORIGINAL

apostles committed that episcopacy, and Anacletus, by
others called Cletus, and Clement, who did both see the
apostles, and conferred with them, unto Eleutherius*, who,
when he wrote, “ had the charge of that bishoprick in the
twelfth place after the apostles;” concerning whom, and
the integrity which then continued in each other succes-
sion from the apostles’ days, Hegesippus, who at the same
time published his history of the Church, saith thus:
ες Soter' succeeded Anicetus, and after him was Eleu-
therius. Now, in every succession, and in every city, all
things so stand, as the law and the prophets, and our
Lord do preach.”

When this ““ Eleutherius™,’ as our Bede relateth,
* was bishop of the church of Rome, Lucius king of the
Britains sent an epistle to him, desiring that by his means
he might be made Christian, who presently obtained the
effect of his pious request: and the Britons kept the
faith then received sound and undefiled in quiet peace, un-
til the times of Dioclesian the emperor.” By whose bloody
persecution the faith and discipline of our British churches
was not yet so quite extinguished; but that within ten
years after, and eleven before the first general council of
Nice, three of our bishops were present and subscribed
unto the council of Arles: Eborius® of York, Restitutus

ἐκκλησίαν, Λίνῳ τὴν τῆς ἐπισκοπῆς λειτουργίαν ἐνεχείρισαν (τούτου τοῦ
Λίνου Παῦλος ἐν ταῖς πρὸς Τιμόθεον ἐπιστολαῖς μέμνηται) διαδέχεται δ᾽
αὐτὸν ᾿Ανέγκλητος᾽ μετὰ τοῦτον δὲ τρίτῳ τόπῳ ἀπὸ τῶν ᾿Αποστόλων
τὴν ἐπισκοπὴν κληροῦται Κλήμης, ὃ καὶ ἑωρακὼς τοὺς μακαρίους ᾿Αποσ-
τόλους, καὶ συμβεβληκὼς αὐτοῖς. Iren. lib. 4. advers. heres. cap. 63. et
apud Euseb. lib. 5. hist. κεῴ. στ.

k Νῦν δωδεκάτῳ τόπῳ τὸν τῆς ἐπισκοπῆς ἀπὸ τῶν ᾿Αποστόλων κατέχει
κλῆρον ᾿Ελεύθερος. Ibid.

Παρὰ ᾿Ανικήτου διαδέχεται Σωτήρ, μεθ᾽ ὃν ᾿Ελεύθερος. *Ev ἑκάστῳ δὲ
διαδοχῆ καὶ ἐν ἑκάστῃ πόλει οὕτως ἔχει ὡς ὁ νομος κηρύττει καὶ οἱ προφῆ-
ται καὶ ὃ Κύριος. Hegesip. apud Euseb. lib. 4. hist. κεφ. κβ.

τὸ Cum Eleutherius vir sanctus pontificatui Romane ecclesie prxesset, misit
ad eum Lucius Britannorum rex epistolam; obsecrans ut per ejus mandatum
Christianus efficeretur. Et mox effectum piz postulationis consecutus est: sus-
ceptamque fidem Britanni usque in tempora Diocletiani principis inviolatam in-
tegramque quieta pace servabant. Bed. hist. ecclesiast. Anglor. lib. 1. cap. 4.

Ὁ Tom. 1. concilior. Galliz, a Sirmondo edit. pag. 9.

OF EPISCOPACY. 83

of London, and Adelfius of Colchester, cailed there Co-
lonia Londinensium, the first root of whose succession we
must fetch beyond Eleutherius, and as high as St. Peter
himself: if it be true, that he ‘ constituted? churches
here, and ordained bishops, presbyters and deacons” in
them; as Symeon Metaphrastes relateth out of some part
of Eusebius’, as it seemeth, that is not come unto our
hands.

But, to return unto the “angels of the seven churches,”
mentioned in the Revelation of St. John: by what hath
been said, it is apparent, that seven singular bishops, who
were the constant presidents over those churches, are
pointed at under that name. For other sure they could
not be, if all of them were cast into one mould, and were
of the same quality with Polycarpus, the then “ angel of
the church in Smyrna:” who without all question was
such, if any credit may be given herein unto those that
saw him and were well acquainted with him.

And as Tertullian in express terms affirmeth him to
have been placed there by St. John himself, in the testi-
mony before alleged out of his Prescriptions’: so doth
he elsewhere, from the order of the succeeding bishops,
not obscurely intimate, that the rest of that number were
to be referred unto the same descent. ‘‘ We' have,” saith
he, ‘‘ the churches that were bred by John. For although
Marcion do reject his Revelation, yet the order of the

ο ᾿Επιμείνας τὲ ἐν Βρετανίᾳ ἡμέρας τινὰς, καὶ πολλοὺς τῷ λόγῳ φωτί-
σας τῆς χάριτος, ἐκκλησίας τὲ συστησάμενος, ἐπισκόπους τὲ καὶ πρεσβυτέ-
ρους καὶ διακόνους χειροτονήσας, δωδεκάτῳ ἔτει τοῦ Καίσαρος Νέρωνος
αὖθις εἰς ᾿᾽Ρώμην παραγίνεται. Metaphrast. commentar. de Petro et Paulo ;
ad diem 29. Junii.

P Ἑὐῤσέβιος 6 παμφίλου δώδεκα piv ἔτη διατρίψαι Πέτρον λέγει ἐν τῇ
ἀνατολῇ, εἴκοσι δὲ καὶ τρία πεποιηκέναι εἴς τε 'Ῥώμην καὶ τὰς περὶ τὴν
δύσιν πόλεις. Ibid.

4 Tertull. przscript. cap. 32. et, post eum, Hieronymus in catal. script. eccle-
siast. cap. 17. Polycarpus, Joannis apostoli discipulus, ab eo Smyrne episcopus
ordinatus.

τ Habemus et Joannis alumnas ecclesias. Nam etsi Apocalypsim ejus Marcion
respuit; ordo tamen episcoporum ad originem recensus, in Joannem stabit auc-
torem. Sic et ceterarum generositas recognoscitur. Tertullian, advers. Mar-
cion. lib, 4. cap. 5.

Gag

84. THE ORIGINAL.

bishops reckoned up unto their original, will stand for
John to be their founder.” Neither doth the ancient
writer of the martyrdom of Timothy, mentioned by Pho-
tius, mean any other by those seven bishops, whose assist-
ance he saith St. John did use, after his return from
Patmos, in the government of “ the metropolis of the
Ephesians,” that is, of the churches of Asia most pro-
perly so called, which in his time acknowledged the
bishop of Ephesus for their primate. ‘‘ Being* revoked
from his exile by the sentence of Nerva, he betook him-
self to the metropolis of Ephesus; and being assisted
with the presence of the sEvVEN bishops, he took upon him
the government of the metropolis of the Ephesians: and
continued, preaching the word of piety, until the empire
of Trajan.”

That he remained with the Ephesians and the rest of
the brethren of Asia, until the days of Trajan, and that
during the time of his abode with them, he published his
‘Gospel, is sufficiently witnessed by Ireneus't. That upon
his return from the island, after the death of Domitian, he
applied himself to the government of the churches of
Asia, is confirmed likewise both by Eusebius", and by
Hierome*: who further addeth, that at’ the earnest en-
treaty of the bishops of Asia he wrote there his Gospel.
And that he himself also, being free from his banishment,
did ordain bishops in divers churches, is clearly testi-
fied by Clement of Alexandria, who lived in the next age
after, and delivereth it as a certain truth, which he had
received from those who went before him, and could not
be far from the time wherein the thing itself was acted.
When’ St. John, saith he, ‘‘ Domitian the tyrant being

S Ψηφίσματι Νέρβα τῆς ὑπερορίας ἀνακληθεὶς, τῇ Εφεσίων ὑπέστη μη-
τροπόλει, καὶ αὐτὸς CU ἑαυτοῦ, ἑπτὰ συμπαρόντων ἐπισκόπων, τῆς Ἔφε-
σίων ἀντιλαμβάνεται μητροπόλεως" καὶ διήρκεσε τὸν τῆς εὐσεβείας κη-
ρύσσων λόγον ἄχρι τῆς βασιλείας 'γραϊανοῦ. Phot. bibliothec. num. 254.

* Trenz. advers. heres. lib. 2. cap. 22. item lib. 3. cap. 1. et cap. 3.

« Euseb. lib. 3. hist. κεφ. ey.

* Hieronym. in catal. script. ecclesiast. cap. 9.

¥ Id. ibid. et prefat. in evangel. Matthzi.

2 ᾿Επειδὴ τοῦ τυράννου τελευτήσαντος ἀπὸ τῆς Πάτμου τῆς νήσου με

OF EPISCOPACY. 85

dead, removed from the island of Patmos unto Ephesus,
by the entreaty of some he went also unto the neighbour-
ing nations; in some places constituting bishops, in others
founding whole churches.”

And thus much may suffice for the deduction of episco-
pacy from the apostolical times.

τῆλθεν ἐπὶ τὴν Edecov, ἀπύήει παρακαλούμενος Kai ἐπὶ τὰ πλησιόχωρα
τῶν ἐθνῶν, ὕπου μὲν ἐπισκόπους καταστήσων, ὕπου δὲ ὕλας ἐκκλησίας
ἁρμόσων. Clem. Alexandrin. in lib. de divite salvando (qui falso Origenis no-
mine habetur editus, ad calcem tomi 3. commentariorum Michaelis Ghislerii.)
Euseb. hist. lib. 3. κεφ. Ky.

FINIS.

oe? eal
aien dat taste ancatet ἦν πη νὰ penn
enc ee wal μ»

etadie Liban Obs: pln οἱοᾶνν 5
sea (Ee ae

scx a ρίν νὰ σὰ ey ‘epubite
ὲ

neal igen hy dep reed pest cee a
geirgtond 107k ὦ» i
» ont pl

igi 5

*
. »

s
a a ᾿ = =

4 4ate ee ~
ἃ ἡ well wee δια να Φὺ eee
eae, να Ὁ Ἵ. as

JACOBI USSERII,

ARCHIEPISCOPI ARMACHANI

DISSERTATLO

NON DE IGNATII SOLUM ET POLYCARPI SCRIPTIS, SED ETIAM
DE APOSTOLICIS CONSTITUTIONIBUS ET CANONIBUS
CLEMENTI ROMANO TRIBUTIS.

1011,

ΗΝ Ϊ ea),
imaeee eu γι ἅ

aie eta,
ae

OUT A THRR SLY
at Uta ,

ἄρ "ΑΝ eee lea DEC) SSG On, we
φ gern ha ψῃ α Gna ie hreee ὠνῇ

ε ᾿ iS ἐδ fi Ri SR ak Bure }

ay ὦ aie. τὺ
— “ΠΣ ὐδον
ar ola em tie ean) ale i
pin οί να κι λα hay Pry
‘5 ᾿ re TL. cea Vi 5 "πίω. is:
ἢ Lawes ᾿ ἸΝ i wey | ity

oo καρ, rien ἃ pertaer Belts z
Los: aay en Wilk ὁνὰ ν By
a aj CPR WAT iP an |
(tw Santa rag ἐφ νόψαυμ

᾿ “ἢ
mer? ee eater et!
: » wom oe wiiott με ΠΝ ;
at ἫΝ ἢ δ)

ΩΝ co ἀν Teale j f
Oleg’ shu im rushes
Anion eae lita pel’

IGNATIT MARTYRIES

EPISTOLIS.

CARUT 1

De Ignatii, et Polycarpi scriptis, tum genuinis, tum apocryphis, quid ab autho=
ribus traditum inveniatur.

Quanto beatissimi martyris Ignatii, qui cum Christi
apostolis familiariter versatus est, et antiquitas et autho-
ritas est major ; eo ecclesiz magis interest videre, ne quo
pacto apocrypha illi attributa cum authenticis ipsius scrip-
tis commisceantur et confundantur. In Apocryphorum
vero binos incidi indiculos, in quorum utroque Ignatii
nostri comparebat nomen: ineditum unum, interroga-
tionibus et responsionibus illis subjectum, que Anastasii
Niczni nomine a Gentiano Herveto sunt publicate; ad
calcem chronographie Nicephori patriarchz Constantino-
politani editum alterum.

Priorem inter Grecos illos manuscriptos libros reperi,
quos a Francisci Barocii hzredibus in Italia redemptos, no-
bilissimus Pembrochiz comes Guilielmus, academiz Oxoni-
ensis, cujus Cancellarius erat, bibliothece donavit publice :
ubi in Apocryphorum classem Κλήμεντος διδαχὴν, et
Ἰγνατίου διδαχὴν, pariter relatam animadyerti. In Ara-

90 DISSERTATIO. ΘΑ, 1-

bico quoque liturgiarum Chaldaicarum sive Syriacarum
catalogo, quem habuit nuperus Antiochenus patriarcha
Ignatius, recensetur* una ‘‘ Clementis papa Grace com-
posita; quam Chaldezam fecit Thomas quidam Harcha-
lanus post CCCCVI. annos a nativitate Domini:” et al-
tera ‘‘ Sancti Ignatii, Greece composita Antiochiz, anno
XXVII. post ascensionem Domini; quam Chaldzeam
fecit Sanctus Jacobus episcopus Rehanus.”

Et Clemens quidem a Constantinopolitano patriarcha
Proclo inter primos numeratur, qui liturgize expositionem
scriptam Ecclesiz tradiderunt: cujus authoritatem urgen-
tibus Grecis in libro de sacramento eucharistie ita re-
spondet Bessarion: ‘ Licet hac Clementis verba inter
apocryphas scripturas commemorari soleant; placet tamen
eis impresentiarum tanquam veris assentiamus ;” vel, ut
est in Greco nondum edito: a, εἰ καὶ ταῖς ἀποκρύφοις εἴσι
συντεταγμένα γραφαῖς, δεξώμεθα ὅμως τόγε viv εἶναι καὶ
αὐτὰ ὡς ἂν τῆς θεῖας ὄντα γραφῆς. Est vero illa liturgia
pars quedam octavi libri, eorum qui in aliquibus codicibus
Διδασκαλίας sive doctrine, in aliis Διαταγῶν sive consti-
tutionum apostolorum, a Clemente conscriptarum, titulum
preeferunt: quos alios fuisse a dicta Clementis Διδαχῇ,
non facile crediderim. Cumque et Pseudo-Clementis libros
illos, et Ignatii nostri epistolas, ab eodem impostore circa
Justiniani imperatoris tempora (ut suo” loco indicabitur)
eundem in modum interpolatas fuisse appareat: utrum ab
eodem etiam Διδαχὴ illa Ignatiana fuerit conficta, et, quo
Clementine illi alteri esset conformior, liturgia ista ei fuerit
ab illa inserta, aliis conjiciendum relinquo.

Videndum preterea, an non ex eadem διδαχῇ et illa
desumpta fuerint, quz ab aliis ex Ignatio citata, in nostris
tamen Ignatianis non inveniuntur.

Cujusmodi illa sunt, Parallelis Johannis Damasceni’,
et Melissze Antonii? monachi intexta: “ Παρθενίας ζυγὸν
μηδενὶ ἐπιτίθει" ἐπισφαλὲς yap τὸ κτῆμα, καὶ δυσφύλακτον, ὅταν

ἃ Cornel. Schulting. biblioth. theol. tom. 3. part. 1.
> Vide infra, cap. 6.

© Joh. Damascen. parall. lib. 3. cap. 27.

“ Meliss. Antonii monachi part. l.serm. 14.

CARS I. DISSERTATIO, 91

κατ᾽ ἀνάγκην γένηται. Virginitatis jugum nemini impone. Pe-
riculosa enim res est, quamque servare difficile sit, cum co-
actu ac necessitate fit.” Item: “" Τοῖς νεωτέροις ἐπίτρεπε ya-
piv, πρὶν διαφθαρῶσιν εἰς éraipac. Junioribus nuptias
concede, antequam meretriciis artibus implicentur ;” cu-
jusmodi preeceptum etiam in Clementina illa Διδαχῇ oc-
currit: “ SrovdaZere® ὥρᾳ γάμου ζευγνῦναι καὶ συναλλάσ-
σειν αὐτοὺς, ἵνα μὴ τῆς ἡλικίας ἐν τῇ ἀκμῇ ζεούσης ἔθη πορ-
νοκόπα ἀποί[ϑη. Date operam, ut tempore ad conjugium
maturo eos matrimonio jungatis ; ne in ipso flore, ztate
fervescente, iis moribus evadant, ut se dedant meretrici-
bus.” Quo etiam fortasse referenda fuerint, quee in iisdem
Damasceni Parallelis leguntur: ‘‘ Antistitem’ oportet
vitam ab omni reprehensionis nota puram ducere, nec rei
ullius Deo grate studium pretermittere.” Et: ‘“ Juvenis®
mansuetus multa suffert. Canities senum, clementia: vita"
autem eorum cognitio vera. Nulla virtus ita sapientiam
parere consuevit, ut lenitas.”

Scripsisse quoque Ignatium adversus hereticos, in libro
contra Helvidium, capite nono, hisce verbis Hieronymus
innuit : ‘* Numquid non possum tibi totam veterum scrip-
torum seriem commovere, Ignatium, Polycarpum, Ire-
neum, Justinum Martyrem, multosque alios apostolicos et
eloquentes viros; qui adversus Ebionem, et Theodotum
Byzantium, et Valentinum, hc eadem sentientes, plena
sapientiz volumina conscripserunt? que si legisses ali-
quando, plus saperes.” Atqui, et Valentinum (cujus no-
men a nonnullis Hieronymi exemplaribus abest) et Theo-
dotum Byzantinum, etate Ignatii inferiores fuisse, non
est dubium. Valentinum enim Hygini tempore Romam
venisse, floruisseque sub Pio, et usque ad Anicetum tem-
pus vite prorogasse, testatur Irenzus, libro tertio, ad-
versus hereses, capite quarto; Theodotum vero Coriarium
(ab ista enim, quam exercebat, arte cognomentum acce-
pisse Byzantinum illum, ex Epiphanio’ intelligimus) Va-

© Lib. 4. constitut. apostolic. cap. 11.

* Damacen. parall. lib. 2. cap. 25. 5. Ibid. lib. 3. cap. 90.
" Vid. not. 14. in epist..ad Trallianos,

' Epiphan, lib. 2. heres, 54,

92 DISSERTATIO., CAP. I.

lentino posteriorem, a Victore Romano episcopo ejectum
ab ecclesia fuisse, alius antiquus auctor, qui contra Arte-
monis heresim librum conscripsit (ab Eusebio, in post-
remo libri quinti historia sue capitulo, laudatum) con-
firmat. Cujus qnidem, neque in illis que habemus Jus-
tini, neque etiam ipsius Irenzi (qui sub Victore maxime
claruit) ulla omnino occurrit memoria. Ut si illius in
aliquo opere nomen Ignatii preeferente, facta fuerit men-
tio: manifestee Yevdoyoagiac ex ipsa temporum convinca-
tur ratione.

Ad alterum illum indiculum jam venio: quem, inter Ni-
cephori patriarche Constantinopolitani et Georgii monachi
(qui alterius patriarche Tarasii Syncellus fuerat) Gracas
chronographias positum, Latinis suis communicavit Anas-
tasius Romane Ecclesie bibliothecarius. Neque enim ab
hoe στιχομετρίαν, illam diversam esse existimo, quam
Georgii Syncelli et Theophanis operi prefixam in anti-
quissimo exemplari se invenisse narrat Cl. Salmasius*.
In eo vero catalogo (quem inter Petri Pithezi opuscula
Grece et Latine habemus editum) Ignatii simul et Poly-
carpi scripta in Apocryphorum numero reposita cer-
nuntur.

Ubi ad Polycarpum primo quod attinet: falsum rumo-
rem sparsum aliquando fuisse, Papie et Polycarpi volu-
mina Latine transtulisse B. Hieronymum, in epistola duo-
decima octava ad Lucinium ipse significat. Et in vita
Polycarpi (quae Grace manuscripta in regis Gallorum bi-
bliotheca extat, et Pionii nomine a Petro Halloixio! cita-
tur) multos ille tractatus, et homilias, et epistolas scrip-
sisse dicitur. In quibus scriptis illi attributis, que in
Cceritum tabulas referrentur digna aliqua fuisse, veri non
est absimile: inter que et illud fortasse fuerit, cujus ex
eodem Hieronymo jam meminimus, hereticis (et inter
illos Theodoto Byzantino, qui Polycarpo etate fuit infe-
rior) oppositi, et responsionum quogue illa capitula;
quorum fragmenta quinque, Latine conversa, Catenz super
quatuor evangelistas circa annum Christi DL. ase col-

k Walo Messalin. de episcop. et presbyt. cap. 4. pag. 252.
' Halloix. vit. Polycarp. cap. 16.

CAP, 1. DISSERTATIO. 95

lectae, inseruit Victor Capuanus episcopus, que et Smyr-
nensis ecclesize de Polycarpi martyrio epistole a nobis
subjuncta lector postea inveniet. ‘ Fertur et integrum
librum de obitu S. Joannis evangelistee magistri sui com-
posuisse,” inquit, ‘ Halloixius™, qui hodieque extet ma-
nuscriptus in bibliotheca abbatiz 5. Flore in Gallia Cis-
alpina. E quo libro nonnulla producit Franciscus Hum-
blot, in concione de S. Joanne evangelista, sub finem.”
Sed valde vereor, ne bibliotheca illa pro thesauro car-
bones, pro germano Polycarpo commentitium Prochorum,
vel ejus generis histrionem quempiam alium, querentibus
sit ostensura.

** Ad" magnum Dionysium Areopagitam, et ad alias ec-
clesias,” scripsisse Polycarpum epistolas in Suida legimus.
Circumfertur nimirum Dionysii nomine ad Polycarpum
edita epistola: inqua legitur: ‘ Σὺ δέ φῃς λοιδορεῖσθαι μοι
τὸν σοφιστὴν ᾿Απολλοφάνη ;᾽ quod Dionysius Carthusianus
paraphrastice ita exponit: ‘* Mihi scripsisti quod Apol-
lophanes logicus, sophistice agens, mihi improperet.” In-
didemque Faber Stapulensis in argumento illius epistola
colligit, “ scripsisse Polycarpum Smyrnzorum episcopum
ad beatissimum patrem; Apollophanem sophistam in eum
convitia et maledicta intorsisse.” Neque aliud fundamen-
tum Suidas habuisse videtur, scriptaee ad Dionysium a
Polycarpo alicujus epistole. Ad Athenienses scripsisse
eum epistolam, in qua Areopagite mentionem fecerit, con-
firmat Johannes Scythopolitanus in Grzcorum scholio-
rum, et Johannes Erigena in Latin interpretationis Dio-
nysii, prafatione: sed ad ipsum Areopagitam quicquam
ab eo scriptum extitisse, neuter indicat.

A Polycarpo tamen varias, tum ad ecclesias, tum ad
fratres quosdam, conscriptas fuisse epistolas; ex verbis
his Irenzi, discipuli ipsius in epistola‘ad Florinum, clarum
est: ““ Ἐξο ἐπιστολῶν δὲ αὐτοῦ ὧν ἐπέστειλεν ἤτοι ταῖς
γειτνιώσαις ἐκκλησίαις, ἐπιστηρίζων αὐτὰς, ἢ τῶν ἀδελφῶν

™ Halloix. vit. Polycarp. cap. 16.

Ὁ Πρὸς τὸν μέγαν Διονύσιον τὸν ᾿Αρεοπαγίτην καὶ πρὸς ἄλλας ἐκκλησί-
ας. Suid. in Πολύκαρπος.

° Euseb. lib. 5. histor. Keg. x.

94, DISSERTATIO, CAP. I.

τισὶ, νουθετῶν αὐτοὺς Kal προτρεπόμενος, δύναται φανερω-
θῆναι. Ex epistolis, quas cum ad vicinas ecclesias, quo
eas confirmaret, tum ad quosdam fratres, quo eos tum ad-
moneret tum cohortaretur, misit; ista ita se habere, ma-
nifesto cognosci poterit.” Inter quas, que ad Philip-
penses scripta est, pre aliis ab eodem in tertio contra
hereses libro, capite tertio, ita celebratur: ‘ ’Eo7i? δὲ καὶ
ἐπιστολὴ Πολυκάρπου πρὸς Φιλιππησίους γεγραμμένη ἱκα-
νωτάτη, ἐξ ἧς καὶ τὸν χαρακτῆρα τῆς πίστεως αὐτοῦ, καὶ τὸ
κήρυγμα τῆς ἀληθείας, οἱ βουλόμενοι, καὶ φροντίζοντες τῆς
ἑαυτῶν σωτηρίας, δύνανται μαθεῖν. Est autem et epistola
Polycarpi ad Philippenses scripta perfectissima, ex qua,
et characterem fidei ejus, et przedicationem veritatis, qui
volunt, et curam habent suz salutis, possunt discere.”
Quam etiam in ecclesiasticorum scriptorum catalogo Hie-
ronymus, ut valde utilem; et interpres ejus Sophronius,
atque eum secutus Suidas!, ut “‘ πάνυ θαυμαστὴν, valde
admirabilem,” nobis commendat. Nam quod apud epis-
tole, Dionysio Areopagite ad Polycarpum attribute,
scholiastam Maximum habetur, “ "Ἔχει δὲ καὶ ἐπιστολὰς ὁ
θεῖος Πολύκαρπος πρὸς Φιλιππησίους ; Scripsit etiam di-
vinus Polycarpus epistolas ad Philippenses ;” ex ejus ex-
scriptore Georgio Pachymera est emendandum, et ἐπισ-
τολὴν singulariter leeendum.

P Euseb. lib. 4. κεφ. t0. @ Suid. in Πολύκαρπος.

CAP. IT. DISSERTATIO. 95

ΟΑΡ. IL

De Polycarpiana epistolarum Ignatianarum sylloge : et num ad ipsum Poly-
carpum scripte liter in ea locum habuerint.

Ex omnibus Polycarpi epistolis, unica Philippensium
ecclesiz data ad nostra usque tempora perduravit : tum
quod reliquarum ea esset celeberrima, tum (ut in prece-
denti capite est notatum) quod Ignatii quoque epistolas
haberet subnexas; quod verba hec in fine epistole satis
ostendunt: “‘’Eypdiare μοὶ καὶ ὑμεῖς καὶ ᾿Ιγνάτιος, ἵνα
ἐάν τις ἀπέρχηται εἰς Συρίαν, καὶ τὰ παρ᾽ ὑμῶν ἀποκομίσῃ
γράμματα. ὕπερ ποιήσω, ἐὰν λάβω καιρὸν εὔθετον, εἴτε ἐγὼ,
εἴτε ὃν πέμπω πρεσβεύσοντα καὶ περὶ ὑμῶν. Τὰς ἐπιστολὰς
᾿Ιγνατίου τὰς πεμφθείσας ἡμῖν ὑπ᾽ αὐτοῦ, καὶ ἄλλας ὅσας εἴ-
Xouev παρ᾽ ἡμῖν, ἐπέμψαμεν ὑμῖν, καθὼς ἐνετείλασθε" αἵτινες
ὑποτεταγμέναι εἰσὶ τῇ ἐπιστολῇ ταύτῃ ἐξ ὧν μεγάλα ὠφελη-
θῆναι δυνήσεσθε. Περιέχει γὰρ πίστιν, καὶ ὑπομονὴν, καὶ
πᾶσαν οἰκοδομὴν τὴν εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν ἀνήκουσαν. Scrip-
sistis mihi et vos et Ignatius, ut si quis eat in Syriam, is
vestras etiam perferat literas. Quod faciam, si oppor-
tunam occasionem nactus fuero; sive egomet ipse, sive is
quem mittam legatione functurum etiam pro vobis. Epis-
tolas Ignatii, ad nos ab eo missas, et alias quotquot penes
nos habuimus, vobis misimus, quemadmodum mandastis ;
quz quidem huic epistolz subjecte sunt: ex quibus mag-
nam utilitatem capere poteritis. Continent enim fidem,
patientiam, et omnem zdificationem ad Dominum nostrum
pertinentem.”

Hee ille in epistola ad Philippenses, eodem scripta
tempore, quo ab iis profectus Ignatius, in Italiam ex Ma-
cedonia est abductus, Ex quibus a Baronio illa elicitur

96 DISSERTATIO. CAP. Il.

conclusio: “ Ut* omnes tune in via scripte ab Ignatio
epistole ad diversas ecclesias atque personas in unum
colligerentur, atque integre servarentur, opus fuit sanctis-
simi Polycarpi Smyrnensium episcopi.” Quam quidem
ita ille explicat, ut septenario numero “ omnes illas tune in
via scriptas” epistolas includat: e quibus, ad unam tan-
tum personam (licet pluraliter loqui illi libuerit) ipsum ni-
mirum Polycarpum, missa fuerit unica, ad totidem numero
ecclesias sex relique; Ephesiorum nempe, Magnesiano-
rum, Trallianorum, Romanorum, Philadelphenorum, et
Smyrneorum.” Et cur “septem ille seorsum posite ha-
berentur,” adeoque sole ab Eusebio et Hieronymo in
Ignatianarum epistolarum catalogo recenserentur, non
aliam assignat rationem, quam quod ex his constiterit
* illa prima collectio facta a Polycarpo: qui (secundum
Eusebii lectionem eandemque legitimam, et antiquiori-
bus Grecis codicibus magis consentientem) non tantum
ad se missas, sed et alias in unum collegit, qua ad Asiz
nominatas ecclesias scripte fuissent ; quas (ut testatur)
misit ad Philippenses,”

Ubi antiquam illam et sinceram ex Eusebio® a nobis
exhibitam, lectionem jure optimo prefert depravatz illi,
_quee in Polycarpianz epistolze editione vulgata Latina cir-
cumfertur: ‘* Epistolas sane Ignatii, que transmisse sunt
vobis ab eo, et alias quantascunque apud nos habuimus,
_transmisimus vobis ; secundum quod mandastis.” Id enim
Polycarpus omnino voluit; se, Philippensium rogatu, non
solum, quas prius penes se habuerat, ab Ignatio, dum
Smyrnez apud eum diversaretur, et ad Romanos, et ad
ipsi vicinos, Ephesios, Magnesianos, et Trallianos exaratas
epistolas ad illos transmisisse ; sed etiam quas postea ex
Troade ab ipso acceperat, tum sibi et Smyrnzo suo gregi,
tum Philadelphenis, non ita procul ab eo dissitis, defe-
rendas. Quod posterius Greece ab Eusebio fusius hunc
in modum habetur enarratum: “Ἤδη δ᾽ ἐπέκεινα τῆς
Σμύρνης γενόμενος, ἀπὸ Τρωάδος τοῖς τὲ ἐν Φιλαδελφείᾳ

2 Baron. ann. 109. sec. 18, 19. > Euseb. lib, 3. histor, κεφ. Aar.
© Euseb. lib. 3. histor, keg. Aor.

CAP. II. DISSERTATIO. 97

αὖθις διὰ γραφῆς ὁμιλεῖ, καὶ τῇ Σμυρναίων ἐκκλησίᾳ, ἰδίως τε
τῷ ταύτης προηγουμένῳ Πολυκάρπῳ, ὃν οἷα δὴ ἀποστολικὸν
ἄνδρα εὖ μάλα γνωρίζων, τὴν κατ᾽ ᾿Αντίοχειαν αὐτῷ ποίμνην
(οἷα γνήσιος καὶ ἀγαθὸς ποιμὴν) παρατίθεται, τὴν περὶ αὐτῆς
φροντίδα διὰ σπουδῆς ἔχειν αὐτὸν ἀξιῶν. ῳὉ δ᾽ αὐτὸς Suvo-
ναίοις γράφων, οὐκ οἵδ᾽ ὁπόθεν ῥητοῖς συγκέχρηται, τοιαῦτά
τινα περὶ τοῦ Χριστοῦ διεξιών." Latine vero ab Hieronymo
contractius. ‘‘ Inde‘ egrediens, scripsit ad Philadelphe-
nos, et ad Smyrnzos, et proprie ad Polycarpum, commen-
dans illi Antiochensem ecclesiam: in qua et de evangelio,
quod nuper a me translatum est, super persona Christi
posuit testimonium, dicens.” Deinde locum illum subjicit,
quem ex epistola ad Smyrnzos ab Eusebio productum
viderat, et in Ignatianarum alia nulla extitisse ignorare
non poterat.

Τὰς tamen, quasi defectu aliquo laboraret que nunc Ig-
natii nomine ad Polycarpum circumfertur epistola, verba
illa “ in ea que hodie legitur desiderari,” commonefaci-
endos nos existimavit Baronius*: ulterius vero progressus
Jesuita Halloixius‘’ erravisse hic Hieronymum, citata epis-
tola ad Polycarpum pro epistola ad Smyrnzos, pronun-
ciare nihil est veritus. Utroque acutior longe Casaubo-
nus? noster, parenthesi inclusis Hieronymi verbis illis “ et
proprie ad Polycarpum, commendans illi Antiochensem
ecclesiam :” et epistolas istas duas a se invicem distinxit,
et locum tamen hunc non minus ab Hieronymo, quam ab eo
quem hic secutus est Eusebio, ex epistola ad Smyrneos ci-
tatum fuisse defendit. At ante hos omnes Augustodunensis
Honorius, in libro de Luminaribus Ecclesiz (cui Hierony-
mianum scriptorum catalogum, in epitomen a se redactum,
inseruit) epistolam ad Polycarpum in censu scriptorum
Tgnatii plane pretermittendum esse judicavit : ita vi-
delicet verbis Hieronymi acceptis, ac si nulla peculiaris
ad Polycarpum data, intellecta hic ab eo fuisset epistola ;
sed illaad Smyrnzos, retenta: sicuti, et hac preeterita, epis-

4 Hier. script. ecclesiast. catalog. in Ignatio.
© Baron. ann. 34. sec. 196.

' Halloix. notat. in cap. 1. vite Ignatii. b.
© Casaub. in Baron. exercit. 16. sec. 126.

VOL. VII. Η

98 DISSERTATIO. CAP. 11.

tolam ad Polycarpum in suo scriptorum catalogo, nomi-
nandum putavit Johannes Trithemius, ita videlicet tum eis
tum ipsi precipue, ut eorum episcopo, conjunctim in-
scripta fuisset. Quam sane Hieronymi mentem fuisse,
ego omnino non dubito: indeque argumentum non leve
deduco, in ea que ipsius «tate omnium terebatur manibus
Ignatianarum epistolarum sylloge, nullam Polycarpo pri-
vatim inscriptam extitisse epistolam, sed illam unicam que
ipsi cum Smyrneis communiter est dicata.

Neque inficias tamen iverim, ubi scripsit Eusebius, ec-
clesize Antiochenz gregem Polycarpo speciatim commen-
davisse Ignatium, respicere potuisse eum ad verba illa ex
Polycarpiad Philippenses epistola jam producta. “ Scrip-
sistis mihi et vos, et Ignatius, ut si quis eat in Syriam, is
vestras etiam perferat literas.” Verum quum private
essent iste literee, neque magis quam ipsorum Philippen-
sium publici juris a Polycarpo facte: de illis potius Hie-
ronymum cogitavisse existimandum est, que in epistola ab
Ignatio ad universam Smyrneorum, cui ipse Polycarpus
preerat, ecclesiam data, ab omnibus passim legebantur.
“ Πρέπει, εἰς Θεοῦ τιμὴν, χειροτονῆσαι THY ἐκκλησίαν ὑμῶν
Θεοπρεσβευτὴν, εἰς τὸ γενόμενον ἐν Συρίᾳ συγχαρῆναι av-
τοῖς, ὅτι εἰρηνεύουσι, καὶ ἀπέλαβον τὸ ἴδιον μέγεθος, καὶ
ἀπεκατεστάθη αὐτοῖς τὸ ἴδιον σωμάτιον. ὃ ἐφάνη μοὶ ἄξιον,
τοῦτο ἐστὶν, ὥστε πέμψαι τινὰ τῶν ὑμετέρων μετ᾽ ἐπιστολῆς,
ἵνα συνδοξάσῃ τὴν κατὰ Θεὸν αὐτοῖς γενομένην εὐδίαν.
Decet, ad Dei honorem, ut ecclesia vestra eligat sacrum
legatum; ut, cum in Syria fuerit, congratuletur illis quod
pacem consecuti sint, et suam receperint magnitudinem,
et restitutum sit illis suum corpusculum. Quod opere
pretium mihi visum fuit, id est, ut aliquem vestrum mit-
tatis cum epistola; ut una cum illis glorificet Deum de
tranquillitate, quam in Deo consecuti sunt.” Ut enim in
septem epistolis Apocalypticis, qua ecclesiarum Angelis
sive episcopis sunt scripta, a Spiritu Sancto ecclesiis ipsis
dicta fuisse, cuique earum subjectus epilogus ignorare nos
non sinit : ita vice versa, que Smyrnzorum ecclesiz scrip-
sit Ignatius, ipsi inprimis ecclesiz illius episcopo Poly-
carpo (quem ex Angelorum illorum Apocalypticorum nu-

CAP, II. DISSERTATIO. 99

mero unum etiam fuisse novimus) dicta fuisse, extra
omnem poni debet controversiam.

Nam ad illa, que hodie Ignatii nomine ad Polycarpum
feruntur scripta, quod attinet: ‘ in® ea tota fere epistola
γνήσιον Ignatium desiderare” se, non sine causa pronun-
clavit vir doctissimus mihique amicissimus, Abrahamus
Scultetus. Sed et ipse Jesuita Halloixius', reliquarum
omnium epistolarum propugnator acerrimus, in hujus de-
fensione titubanter sane loquitur; atque ‘‘ nonnulla esse,
que non minimam suspicionis ansam afferunt, aliqua in
eam aliunde irrepsisse,” dissimulare non potuit: integra
quoque epistole γνησιότητα in questionem similiter voca-
turus, si non obstitisset, ex jam dictorum verborum Poly-
carpi, Eusebii et Hieronymi minus recte percepta sen-
tentia, obortum illi prajudicium ; ‘“ constitutum et fixum
manere,” adeoque ‘‘ negari non posse, hanc epistolam,
saltem ex parte non parva, esse Ignatii.” Quamobrem
illud vero? Quia nimirum (si hunc audire libeat) ‘ ipse
Polycarpus de scriptis ad se ab Ignatio literis instar mille
testium est: cum id ipse testetur in sua ad Philippenses,
que nunc extat, epistola, his verbis: Τὰς ἐπιστολὰς ᾽1γ-
vatiov τὰς πεμφθείσας ἡμῖν ὑπ᾽ αὐτοῦ, καὶ ἄλλας, ὅσας
εἴχομεν παρ᾽ ἡμῖν, ἐπέμψαμεν ὑμῖν, καθὼς ἐνετείλασθε. Ex
quibus videtur posse colligi, plures ab Ignatio ad ipsum
missas. Deinde hanc saltem, que extat, unam ex illis
esse; ex aliis ejusdem Polycarpi verbis datur intelligi,
quibus in dicta ad Philippenses epistola sic ait: ’Eypa-
ψατέ μοι καὶ ὑμεῖς καὶ ᾿Ιγνάτιος, ἵνα ἐάν τις ἀπέρχηται εἰς
Συρίαν, καὶ τὰ παρ᾽ ὑμῶν ἀποκομίσῃ γράμματα" ὕπερ ποιήσω,
ἐὰν λάβω καιρὸν εὔθετον, εἴτε ἐγὼ, ὃν πέμψω πρεσβεύσοντα
καὶ περὶ ὑμῶν." Istud autem B. Ignatii mandatum conti-
netur in hac ejus ad Polycarpum epistola.

Verum de missis ab Ignatio ad Polycarpum epistolis,
quid sentiendum, jam diximus. Hanc autem que extat,
*“unam ex illis esse,” ex argumento allato nullo modo
conficitur. Nam, ut taceam, locum illum quem Jesuita

® Scultet. Medull. patr. lib. 11. cap. 3.
* P. Halloix. apolog. pro scriptis Ignat. cap. 8.

100 DISSERTATIO. CAP. 11,

respicit, ex posteriori epistole parte petitum esse, qua a
vetere editione Latina penitus abest: etiam in eo ipso
mandatum illud Ignatii contineri, ‘‘ ut si quis forte in
Syriam iter caperet, Philippensium eo perferret literas”
(quum in tota ea epistola, Philippensium nulla omnino
facta sit mentio) ego plane pernego. Neque dimovent me
a sententia que contra opponit noster Vedelius. Nam
Tonatius, ait ille, ‘‘ hortatur* Polycarpum sub finem epis-
tole, ut quempiam virum pium in Syriam mittat. Et paulo
post subjungit, ut perscribat ad ecclesias anteriores vel
ulteriores, easque moneat, ut literas in Syriam ad eccle-
siam Antiochenam mittant per eos quos Polycarpus mis-
surus esset. Inter illas ecclesias erat etiam ecclesia Phi-
lippensium ; adeoque ipsa etiam nomine τῶν ἔμπροσθεν ἐκ-
κλησιῶν in illa ad Polycarpum epistola comprehenditur.”
Et verum quidem illud est, in hac, uti etiam in genuina
ila ad Smyrnzorum ecclesiam eorumque pastorem Poly-
carpum ab Ignatio ex Troade scripta epistola, monitum
hoc occurrere; ut sacer legatus (Θεόδρομος hic, Θεοπρεσ-
βευτὴς illic appellatus) in Syriam ad ecclesiam Antioche-
nam invisendam mitteretur. Sed nomine τῶν ἔμπροσθεν
ἐκκλησιῶν (quas ulteriores Morelius, anteriores Vairlenius,
primarias interpretatus est Brunnerus) non alias quam
Asiaticas ecclesias in hac intelligendas esse epistola, neque
Philippensium illam eo nemine comprehensam esse, quip-
pe in Europa positam, totoque interjecto mari Ageo sive
(ut hodie vocant) Archipelago ab Asia diremptam; nemo
est qui non videat. Neque aliter virum doctissimum opi-
naturum existimamus, ubi lecum hunc epistole, ad quem
ipse nos remiserat, paulo attentius consideraverit : “᾿Επεὶ
οὖν πάσαις ταῖς ἐκκλησίαις οὐκ ἠδυνήθην γράψαι, διὰ τὸ
ἐξαίφνης πλεῖν με ἀπὸ Τρωάδος εἰς Νεάπολιν, ὡς τὸ θέλημα
προστάσσει, γράψεις ταῖς ἔμπροσθεν ἐκκλησίαις (ὡς Θεοῦ
γνώμην κεκτημένος) εἰς τὸ καὶ αὐτοὺς τοῦτο ποιῆσαι" οἱ μὲν
δυνάμενοι, πεζοὺς πέμψαι, οἱ δὲ ἐπιστολὰς, διὰ τῶν ὑπὸ
σοῦ πεμπομένων, ἵνα δοξασθῆτε ἐν αἰωνίῳ ἔργῳ. Quoniam
yero omnibus ecclesiis scribere nequivi, quod repente

k Nic. Vedel. apolog. pro Ignatio, cap. 4.

CAP, II. DISSERTATIO, 101

jussus sim a Troade navigare Neapolim, prout jubet de-
cretum ; scribes qua coram sunt ecclesiis (ut qui Dei vo-
luntatem teneas) quo et ipsi idem faciant: ut qui possunt,
mittant eos qui pedibus iter conficiant, alii vero epistolas
transmittant per eos qui a te mittentur; ut opere hoc
zterno glorificemini.”

Qui Ignatii nomine ista scripsit, satis aperte significatum
hic voluit, se terrestri confecto itinere, in quo a Syria in
Hellespontum jam pervenerat; jussu eorum, in quorum
erat potestate, ad cursum maritimum jam se paravisse: in
quo, ut Paulus, relicta Troade, applicuit Neapolim, inde-
que Philippos pervenit, primariam illius Macedonie partis
civitatem!: ita Ignatius, quod in antiquissimis martyrii
ejus actis ille legerat, ‘‘ Troade abductus Neapolim, per
Philippenses pertransivit Macedoniam pedes ;” quod et
Metaphrastes in actis ejusdem ita expressit : “ Αὐτὸς δὲ
κατὰ βοαχὺ ἀπὸ Σμύρνης ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν ἀναχθεὶς, καὶ
προσχῶν τῇ Τροάδι καὶ Νεαπόλει, παρῇει διὰ Φιλίππων καὶ
Μακεδονίαν πεζῇ. Ex Troade vero soluturum Ignatium,
monere Polycarpum voluisse, ut ad Philippenses de mit-
tendis ad Antiochenam ecclesiam literis scriberet, quis
credat? quum ille ipse recta Neapolim, indeque Philip-
pos jam perrecturus, et citius, et commodius, et efficacius
negotium illud coram prestare potuisset. Quod et eum
fecisse, Polycarpi illa ad Philippenses data epistola nos
docet: in qua ab Ignatio exoratum fuisse se confirmat, ut
a legato in Syriam mittendo Philippensium quoque literas
curaret eo perferendas.

! Act. cap. 16. yer. 11, 12.

102 DISSERTATIO. CAP. TI.

CAP. III.

Unde factum, ut Ignatii seripta pro apocryphis tandem fuerint habita. Sex
germanas illius epistolas a posterioribus Greculis immutatas, et varie inter-
polatas fuisse ; ex testimoniis a patribus, qui intra quinque prima post Chris-
tum secula claruerunt, inde citatis, et vetere Latina versione hucusque in-
edita cum iis consentiente, demonstratur.

EristoL2 ad Philippenses subjecisse Polyearpum au-
divimus, quotquot penes ipsum fuerant, Ignatii epistolas:
non privatas, ad se vel ad alios de rebus ad commune
nihil attinentibus conscriptas; sed publicas illas, nobilis-
simis ecclesiis dicatas, in quibus res ad πίστιν καὶ ὑπομο-
νὴν καὶ πᾶσαν οἰκοδομὴν (ut ille loquitur) spectantes conti-
nebantur. Quas quidem ad Philippenses scriptas literas,
quum ipsius Polycarpi auditor Irenzeus* tantopere nobis
commendayerit; tanteeque apud Asiaticas ecclesias fuisse
authoritatis testatus fuerit Hieronymus”, ut ad sua usque
tempora in Asiz conventu legi consueverint: qui nullam
unquam Ienatianarum epistolarum collectionem genuinam
et sinceram apud antiquos extitisse concedunt, summam
profecto imprudentiz et temeritatis notam non possunt
effugere.

Ab ipso quoque Ireneo citatas fuisse alicubi hasce Ig-
natii epistolas, affirmat Eusebius. Sic enim ille, de Irenzo
verba faciens, libro quinto historiz, κεφ. ἡ. 6” Ete καὶ Ἰουσ-
τίνου τοῦ μάρτυρος Kal ᾿Ιγνατίου μνήμην πεποίηται, μαρ-
τυρίαις avsic καὶ ἀπὸ τῶν τούτοις γραφέντων κεχρημένος.
Justini porro martyris et Ignatii mentionem facit, atque
testimonia ex ipsorum scriptis deprompta citat:” et libro
tertio, κεφ. Aor. de Ignatio: “ Oide δὲ αὐτοῦ τὸ μαρτύριον

4 Jrene. advers. heres, lib. 3. cap. 3.
» Hier. script. ecclesiast. catalog. in Polycarpo.

CAP, III. DISSERTATIO. 105

καὶ ὁ Εἰρηναῖος, καὶ τῶν ἐπιστολῶν αὐτοῦ μνημονεύει, λέγων
οὕτως. Novit vero ejus martyrium Ireneeus quoque, et
epistolarum illius meminit, ita dicens.” Deinde verba
illa, ex libro illius quinto, adversus hereses, capite vige-
simo octavo, desumpta, subjicit: “Ὡς εἶπέ τις τῶν ἡμε-
τέρων, διὰ τὴν πρὸς Θεὸν μαρτυρίαν κατακριθεὶς πρὸς θηρία"
ὅτι σῖτος εἰμὶ Θεοῦ, καὶ δι᾿ ὀδόντων θηρίων ἀλήθομαι,ἵνα καθα-
ρὸς ἄρτος Θεοῦ εὐρεθῶ. Quemadmodum quidam de nostris
dixit, propter martyrium in Deum adjudicatus ad bestias.
Quoniam frumentum sum Christi, et per dentes bestiarum
molor, ut mundus panis Dei inveniar.” Sed cum verbum
illud εἶπε, et quae voce, et que scripto edita sunt, indif-
ferenter denotet; et hoc ipsum a sanctissimo illo viro non
solum in epistola ad Romanos exaratum, sed etiam in ipso
agone fuisse repetitum®, et acta martyrii ipsius et Hiero-
nymus in scriptorum catalogo confirment: vero similius
esse existimant alii, ut de damnatione martyris ad bestias
locutus Irenzeus, vocem ab eodem, audito bestiarum ru-
gitu, prolatam potius quam scripto antea mandatam, me-
moriz commendare hic voluerit. Sed utut hoc habet, ab
Origene’, (qui ad Irenzi e«tatem proxime accessit) et
magno Athanasio, ex Ignatii ad Ephesios epistola locum
citatum fuisse novimus: uti ex ea etiam, et ejusdem 8115,
ab Eusebio, Hieronymo, atque Theodoreto, Ut si que
eorum versabatur manibus, ad nostra quoque tempora
perducta fuisset editio: de epistolarum harum sinceritate,
nihil jam conqueri necesse haberemus.

Verum, ut in sacrorum scriptorum canone Estherz
librum; “‘ quamyis Hebraicum et Hebreis receptum, ta-
men propter apocrypha quedam additamenta, et appen-
dicum lacinias hine inde quorundam scriptorum temeritate
insertas, nec Melito Sardensis episcopus nec Gregorius
Nazianzenus inter sacros libros enumerarunt, et Athana-
sius de catalogo canonicorum voluminum tanquam nothum
nominatim abjecit :” (quemadmodum in bibliothecze suz
sancte libro primo, Sixtus Senensis monuit:) ita in Poly-

© Vid. annotat. in Ignatii epist. ad Roman. num. 33,
4 Origen, in Luc, homil. 6,

104 DISSERTATIO. CAP. ILL.

carpiana hac epistolarum Ignatianarum sylloge simile quid
usu venisse liceat animadyertere. Postquam enim ad sex,
ex quibus illa constabat, epistolas accesserunt totidem
alia; et priores quoque ille, ita sunt auctae, ita diminute,
ita a pristina forma immutate, ut quam olim obtinuerunt
authoritatem plane amiserint: mirari non debemus si Ig-
natium, una cum Polycarpo suo, in apocryphorum scrip-
torum numero repositum videamus. Ut quod de Ignatii
epistolis, quae Grace nunquam conscripte reperte sunt,
pronunciat Martialis Mestraeus Theologus pontificius :
“Ρααβ meo judicio fuerit, easdem in commentationum
apocrypharum numero collocare:” id ipsum etiam de reli-
quis, quae Greece conscripte reperiuntur, pronunciandum
sit; si Nicephori Constantinopolitani patriarche, et eum
secuti Anastasii Romane Ecclesiz bibliothecarii, judi-
cio hic standum fuerit. Cum quo vix est, ut illud Cesaris
Baronii, Ecclesiz ejusdem bibliothecarii nuperi, effatum
commode conciliare possumus: harum “ epistolarum’ fir-
missimam semper in ecclesia fuisse fidem, nec ab aliquo
unquam in dubitationem vel levem adductam.”

Nam ille quidem, solita huic hominum generi audacia,
qui nihil aliud quam omnes patres, omnia concilia crepare
norunt, duodecim hasce “ epistolas? omnium sanctorum
patrum et sacrorum conciliorum auctoritate probari,” con-
fidenter asserit: cum tamen nullius illarum ullum omnino
concilium, quarundam vero ex illis ne unus quidem vete-
rum patrum, vel verbo meminerit. De earum vero inte-
gritate et ἀδιαφθορίᾳ, non minori confidentia (Dei quoque
nomine temere interposito) addit idem, “ magna” inprimis
Dei providentia factum esse, ut numerate omnes epistole
ab Ignatio scriberentur: sed et admirando plane divino
consilio procuratum, ut inter tot tantaque naufragia scrip-
turarum, exdem ad nostram etatem incorrupte atque
integra servarentur ;” quum tamen, qui ab ejus vestigiis

© Mestr. prefat. ad notas in epistolas Ignatii.

* Baron. ann. 57. sec. 55.

# Id. in not. ad martyrolog. Roman. Februar. 1.
n Td. ann. 109. sec. 20.

CAP. III. DISSERTATIO. 105

eegre se divelli patitur, Martialis Mestraeus, eas ‘ abi
hereticis, et a Greeculis posterioribus, alicubi interpolatas
et depravatas fuisse,” sine omni circuitione profiteri nihil
dubitaverit.

Quin et Baronii socius, Robertus cardinalis Bellarmi-
nus*, in Graecis Ignatii codicibus multos errores esse ag-
noscit: ‘‘ ut quivis,” inquit, ‘‘ facile animadverteret qui
conferret eos codices Grecos, qui nunc extant, cum testi-
moniis Ignatii, que citantur ab Athanasio in epistola ad
Kpictetum, et a Theodoreto in dialogis contra Huty-
chianos.” Nam quod ex collatione hac ille colligit, ‘‘ saepe'
emendatiores inveniri codices Latinos, quam Grzcos;
ideoque non esse magnam fidem habendam codicibus
Grecis, qui nunc extant, quando discrepant a Latinis :”
omnino frustra est. Nam qui in libro de synodis Ari-
mini et Seleuciz, ex epistola ad Ephesios, ab Atha-
nasio unicus productus est locus (in ea enim que ad Epic-
tetum est epistola, ex Ignatio nihil occurrit citatum) a vul-
gatis Latinis aque ac Grecis codicibus, belle hic inter se
conspirantibus, mirum quantum discrepat. Et ex compa-
ratione testimoniorum a Theodoreto, in dialogis contra
Eutychianos, ex Ignatio productorum, quam infra exhibe-
bimus, clarissime apparebit; vulgatos nostros codices,
Latinos pariter et Grecos, ἃ primeye lectionis puritate
degenerasse plurimum.

Et in utrisque quidem, luculentum illud testimonium
desiderari vident omnes, ex Ignatii epistola ad Smyrnzos,
a Theodoreto, in tertio dialogo qui ᾿Απαθὴς inscribitur,
depromptum: ““Εὐχαριστίας καὶ προσφορὰς οὐκ ἀποδέ-
χονται, διὰ τὸ μὴ ὁμολογεῖν τὴν εὐχαριστίαν σάρκα εἶναι τοῦ
σωτῆρος ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, τὴν ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν
παθοῦσαι, ἣν χρηστότητι ὃ Πατὴρ ἤγειρεν. Eucharistias
et oblationes non admittunt, eo quod non confiteantur
eucharistiam carnem esse Servatoris nostri Jesu Christi,
que pro peccatis nostris passa est, quam Pater sua benig-

1 Mestr. prefat. ad notas in epist. Ignat.
k Bellarmin. de sacrament. Eucharist. lib. 4. cap. 26,
' Id. in seriptor. ecclesiast. catalogo,

106 DISSERTATIO, CAP, III.

nitate suscitavit.” Cujus sententiz priorem partem, a
Guilielmo Wodefordo, sub annum Domini MCCCXCVI.
ita citatam invenio: ‘* Considerate™ qualiter Anthropomor-
phicommunione et oratione sanctorum recedunt; propter
quod non habent confiteri eucharistiam carnem esse Sal-
vatoris;” posteriorem, a Roberto Lincolniensi episcopo,
cirea annum MCCL. ita: ““ Est" enim eucharistia, se-
cundum beatum Ignatium, caro Salvatoris nostri Jesu
Christi pro peccatis nostris passa, quam benignitate Pater
resuscitavit,” utramque vero, a Johanne Tissingtono Fran-
ciscano, hunc in modum recitatam: ‘* Considerate® qua-
liter [Anthropomorphi] a communione et oratione sancto-
rum recedunt; propter non confiteri eucharistiam carnem
esse Salvatoris, quam Pater sua benignitate resuscitavit.
Contradicentes huic dono; perscrutantes moriuntur. De-
cens est a talibus recedere, et nec communiter nec seor-
sum cum eis loqui.”

Cum autem mecum considerarem, Anglos fuisse tres
illos Theologos: circumspicere ccepi, num forte adhuc in
Anglia reperiri possent Ignatii exemplaria aliqua, ex qui-
bus ille nostrorum codicum defectus suppleri posset.
Neque mea me spes prorsus fefellit. Libros enim manu-
scriptos duos nactus sum, alterum in publica collegii Gun-
welli et Caii apud Cantabrigienses, alterum in privata
D. Richardi Montacutii, Norwicensis nuper episcopi,
bibliotheca repositum: qui Ignatianarum epistolarum in-
terpretationem continebant, a vulgata nostra Latina diver-
sissimam. Ibi vero, pro eo quod in dicta ad Smyrneos
epistola Grace est expressum, ‘ Προφυλάσσω δὲ ὑμᾶς
ἀπὸ τῶν θηρίων τῶν ἀνθρωπομόρφων, ( ferarum humanam
formam pre se ferentium” appellatione hereticis, qui
phantasticum Christo corpus affingebant, attributa) inter-
pres, Greeca voce retenta, reddit: ‘“‘ Preemunio autem vos

m Guil. Wodeford. contra Trialogum Wiccliffii, artic. 1. in rerum expetenda-
rum et fugiendarum Fasciculo Ortuini Gratii.

" Robert. Lincolniens. commentar. in Dionysii ecclesiast. hierarch. cap. 3.
MS. in bibliotheca regia, et collegii corporis Christi Oxon.

° Jo. Tissington. in confessione contra Wiccliffium. MS. in bibliotheca nos-
tra.

CAP, III. DISSERTATIO. 107
a bestiis anthropomorphis,” et quod de iisdem postea est
additum ; ‘‘ Καταμάθετε οὖν τοὺς ἑτεροδοξοῦντας : Consi-
derate autem aliter opinantes.” Pauculis deinde inter-
jectis, sequuntur ista: ‘‘ Ab eucharistia et oratione re-
cedunt; propter non confiteri eucharistiam carnem esse
Salvatoris, pro peccatis nostris passam, quam benignitate
Pater resuscitavit. Contradicentes ergo huic dono Dei,
perscrutantes moriuntur. Conferens? autem esset ipsis
diligere, ut resurgant. Decens est recedere a talibus, et
neque seorsum de ipsis loqui neque communiter.” Quo-
rum in Grecis nostris nihil hodie extat, praeter sententi-
am illam ultimam: “ Πρέπον οὖν ἐστὶν ἀπέχεσθαι τῶν τοιού-
των; καὶ μήτε κατ᾽ ἰδίαν μετ᾽ αὐτῶν λαλεῖν μήτε KOWH.”

Hoc successu leetus, ad reliquorum testimoniorum que a
patribus qui intra quinque prima post Christum secula
floruerunt ex Ignatio sunt citata, collationem statim me
accinxi: eaque et cum nostro interprete consentire, et a
vulgatis tam Grecis quam Latinis Ignatii codicibus ut
plurimum dissidere deprehendi. Quod ut una mecum,
suis etiam ipse oculis, lector conspiciat ; eorum parallelis-
mum visum est hic subjicere: initio ducto a celebri illo
loco, ex epistola ad Ephesios, ab Athanasio in libro de
synodis, et plenius a Theodoreto in dialogo primo, sive
᾿Ατρέπτῳ, et Gelasio in libro de duabus Christi naturis, ita
producto :

Ex nostro Ignatii inter-

Ex Athanasio.

Big ἰατρός ἐστι, cap-
κικὸς καὶ πνευματικὸς,
γεννητὸς καὶ ἀγέννη-
τος, ἐν ἀνθρώπῳ Θεὸς,
ἐν θανάτῳ ζωὴ ἀληθι-
νὴ, καὶ ἐκ Μαρίας καὶ
ἐκ Θεοῦ,

Ex Theodoreto.
πρῶτον παθητὸς Kai
τότε ἀπαθὴς, Ἰησοῦς
Χριστὸς ὁ κύριος ἡμῶν.

Ex Gelasio.

Unus medicus est, car-
nalis et spiritualis, fac-
tus et non factus, in ho-
mine Deus, in morte
vita eterna, ex Maria et
ex Deo, primum passi-
bilis et tunc impassibi-
lis, Dominus noster Jesus
Christus,

prete.

Unus medicus est, car-
nalis et spiritualis, geni-
tus et ingenitus, in carne
factus Deus, in immortali
(legend. mortali) vita
vera, et ex Maria et
ex Deo, primo _passibi-
lis, et tune impassibilis,
Dominus Christus
ter.

nos-

P Συμφέρον, id est, utile; ut in codice Cantabrigiensi glossula marginali sic

etiam est annotatum,

108

DISSERTATIO.

CAP. III.

Ait P. Halloixius, haberi hoc “ in editis Ignatii exem-
plaribus, sed juxta sensum et rem ipsam; immo et secun-

dum aliqua verba, tametsi non omnia.”

apponamus hic integra.

Ex Greco Ignatii, quem habemus,
textu.

[Ἰατρὸς δὲ ἡμῶν ἐστὶν ὁ μόνος a-
ληθινὸς Θεὸς, ὁ ἀγέννητος καὶ ἀπρό-
σιτος, 6 τῶν ὅλων κύριος, τοῦ δὲ μο-
νογενοῦς πατὴρ καὶ γεννήτωρ.
Ἔχομεν ἰατρὸν καὶ τὸν Κύριον ἡμῶν
θεὸν ᾿Ιησοῦν τὸν Χριστὸν" τὸν πρὸ
αἰώνων υἱὸν μονογενῆ καὶ λόγον,
ὕστερον δὲ καὶ ἄνθρωπον ἐκ Μαρίας
τῆς παρθένου. [ὁ λόγος γὰρ σὰρξ
ἐγένετο.] ὁ ἀσώματος ἐν σώματι, ὁ
ἀπαθὴς ἐν παθητῷ σώματι, ὁ ἀθά-
νατος ἐν θνητῷ σώματι, ἡ ζωὴ ἐν
φθορᾷ, [ὅπως θανάτου καὶ φθορᾶς
ἐλευθερωσῃ καὶ ἰατρεύσῃ τὰς ψυχὰς
ἡμῶν, καὶ ἰάσηται αὐτὰς νοσηλευ-
θείσας ἐν ἀσεβείᾳ καὶ πονηραῖς ἐπι-
θυμίαις.]

Ipsa igitur verba

Ex vetere vulgata versione
Latina.

{Medicus autem noster est solus ve-
rus Deus, ingenitus et invisibilis, Domi-
nus omnium, unigeniti vero pater et
genitor.] Habemus autem medicum
etiam Dominum nostrum Jesum Chris-
tum, ante secula filium unigenitum, et
in principio Verbum, postea vero et ho-
minem ex Maria virgine. [Verbum
enim, inquit, caro factum est.] Incor-
poralis in corpore, impassibilis in corpo-
re passibili, immortalis in corpore mor-
tali, vita in corruptione; [ut de morte et
corruptione liberet e curet animas nos-
tras, et sanet eas infusas morbo impie-
tatis et iniquis desideriis. ]

Quis ista cum prioribus illis conferens, eundem legere

se Ignatium putet, qui veterum etate legebatur? Et luci
tamen ita apertae, et que in oculos nostros sese ingerit,
tenebras offundere conatur hic Halloixius. ‘“ Quod S.
Athanasius,” inquit, ‘ epistolam B. Ignatii non citaverit,
veri fit simile eum citasse non ex libro, sed ex memoria,
simulque Ignatii locum acceptis tantum necessariis decur-
tasse. Et hance adjuvat conjecturam, quod B. Theodo-
retus hunc eundem locum referens, et hance nominatim
epistolam citans, itemque Gelasius Cyzicenus, paullo aliter
referant, quam sit tam apud Ignatium, quam apud Atha-
nasium: atque adeo ipsi inter se quoque Theodoretus et
Gelasius nonnihil differant. Quod ipsorum trium inter
se et cum Ignatio discrimen magno argumento est, ipsos
nec integre, nec verbo tenus locum citavisse; sed memo-

4 Halloix. apolog. pro script. Ignatii, cap. 11.

CAP, III. DISSERTATIO. 109

riter ea duntaxat, que necessaria suo proposito erant,
contraxisse.” At vero, si illud aliquod verisimilitudinis
habendum fuerit argumentum, Athanasium ex memoria
citavisse Ignatium, non ex libro, quod epistolam ipsius ad
Ephesios nominatim non signaverit: an non pari ratione
et illud fiet verisimile, Theodoretum non memoriter sed
ex libro eundem citavisse, quod hance ad eos epistolam
expresse nominat? Nam ex Athanasio non transcripsisse,
vel illud argumento fuerit, quod productiorem locum pre-
tulerit, quam Athanasius fecerat.

Neque frigidam illam conjecturam quicquam juvat, sed
infirmat potius, citatorum trium patrum “ inter se et cum
Ignatio discrimen.” Ut enim inter eos et vulgatum Ignatii
textum latum est discrimen (non enim paullo aliter, uti
Halloixius innuit, sed longe aliter referunt illi hunc locum,
quam apud nostrum legitur Ignatium) ita inter ipsos vel
nulla, vel certe exigua apparet differentia. Nam pro eo
quod apud Athanasium recte legitur, ‘ καὶ ἀγέννητος," et
apud Gelasium (sive Cyzicenum illum, ut Baronii vestigiis
insistens existimat Halloixius, sive Gelasium I. papam,
cujus nomine in notis ad hunc locum ista citat Meestrzeus)
non ita recte habetur redditum, ‘ et non factus ;” excusus
Theodoreti codex ἐξ ἀγεννήτου nobis exhibet: vitiose om-
nino; ut tum ex reliquorum consensu, tum ex Athanasii
eo in loco disputatione liquet. Et pro vita vera, quam
concors Athanasii et Theodoreti confirmat lectio, vita
zterna, librarii fortasse errore, in Gelasii citatione oc-
currit. Sed demus tamen aliquam, licet parvi admodum
momenti, inter patres hosce tres existere differentiam.
An non inde potius fuisset colligendum, neque Theodo-
retum ex Athanasio, neque ex eorum alterutro sua Gela-
sium descripsisse ? eoque dato, prudenter expendendum,
num veri aliquam admittat similitudinem; trium, tanto
intervallo a se invicem disjunctorum memorias ita inter
se conspirare potuisse, ut illas ipsas, tam longas et tam
multas, que in nostro Ignatio leguntur, clausulas tanto
cum consensu concentuque pratermiserint? Quod pro-
fecto ab illis neutiquam fuisse factum, sed ex codicibus

110 DISSERTATIO. CAP. III.

qui ad manum erant locum illum fuisse descriptum, Latina
illa Ignatiani contextus versio evincit, quam ex nostro in-
terprete representavimus: in qua periodorum illarum,
quas decurtasse finguntur Athanasius, Theodoretus, et Ge-
lasius, ne tenuissimum quidem superest vestigium.

CAP. IY.

DISSERTATIO.

111

CAP, ΙΝ.

Ex compluribus aliis a veteribus ex Ignatio productis testimoniis, consensus La-

tini nostri codicis cum primitivis Ignatii exemplaribus, et vulgatarum editio-

num dissensio, demonstratur.

Unde spes sit, sex genuinis illius epistolis

antiquam suam speciem aliquo modo posse restitui.

Ix eadem illa ad Ephesios epistola a Theodoreto, in
primo suo dialogo, habentur et alia duo loca citata; qux
a posterioribus interpolatum fuisse Ignatium demonstrant :
ut in subjecta locorum illorum comparatione videre licet.

Ex Theodoreto in’ Arpérry.

Ὁ γὰρ Θεὸς ἡμῶν ᾿Τησοῦς Χριστὸς
ἐκυοφορήθη ὑπὸ Μαρίας, κατ᾽ οἰκο-
vouiay Θεοῦ, ἐκ σπέρματος μὲν Aa-
Bid, te πιννεύματος δὲ ἁγίου" ὃς ἐγεν-
νήθη, καὶ ἐβαπτίσθη, ἵνα τὸ θνητὸν
ἡμῶν καθαρισθῆ.

Ex Greco Ignatii, quem habemus, textu.

Ὁ γὰρ τοῦ Θεοῦ υἱὸς, [ὁ πρὸ aiw-
νων γεννηθεὶς, καὶ τὰ πάντα γνώμῃ
τοῦ ἸΤατρὸς συστησάμενος) οὗτος
ἐκυοφορήθη ἐκ Μαρίας, κατ᾽ οἰκονο-
μίαν Θεοῦ, ἐκ σπέρματος μὲν Δαβὶδ,
διὰ Πνεύματος δὲ ἁγίου. [᾿Ιδοὺ γὰρ,
φησὶν, ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ λήψε-
ται, καὶ τέξεται υἱὸν, καὶ κληθήσε-
ται ᾿ΕἘμμανουήλ] οὗτος ἐγεννήθη,
καὶ ἐβαπτίσθη [ὑπὸ ᾿Ιωάννου,]
ἵνα πιστοποιήσηται τὴν διάταξιν
τὴν ἐγχειρισθεῖσαν τῷ Προφήτῃ.

Ex nostro Ignatii interprete.

Deus enim noster Jesus Christus con-
ceptus est ex Maria, secundum dispen-
sationem Dei, ex semine quidem Da-
vid, Spiritu autem sancto, Qui natus
est, et baptizatus est, ut passione aquam
purificaret.

Ex vetere vulgata versione Latina.

Filius autem Dei [qui ante secula
genitus est, et omnia dispositione Pa-
tris constituit] ipse in utero portatus
est a Maria, secundum Dei dispositio-
nem, ex semine David, et Spiritu sanc-
to. [Ecce enim, inquit, virgo in utero
concipiet, et pariet fillum: et vocabitur
nomen ejus Emmanuel.] Ipse bapti-
zatus est [a Johanne] ut fidelem face-
ret ordinationem, que tradita est pro-
phetis a Deo.

112

Ex Theodoreto in
᾿Ατρέπτῳ.

Eire οἱ κατ᾽ ἄνδρα
κοινῇ πάντες ἐν τῇ χά-
pire ἐξ ὀνύματος συνέρ-
χεσθε, ἐν μιᾷ πίστει, καὶ
ἐνὶ ᾿Τησοῦ Χριστῷ, κα-
τὰ σάρκα ἐκ γένους Δα-

DISSERTATIO.

Il.

Ex Gelasio in libro de du-
abus naturis in Christo.

Singuli viri communi-
ter omnes ex gratia, ex
nomine conyenite in
unam fidem, et in uno
Jesu Christo, secundum
carnem ex genere David,
filio hominis et filio Dei.

CAP, IY.

Ex nostro Ignatii inter-
prete.

Quoniam qui secun-
dum virum communiter
omnes in gratia ex nomi-
ne convenitis in una fide
et in Jesu Christo, secun-
dum carnem ex genere
David, filio hominis, et

Bid, τῷ υἱῷ τοῦ ἀνθρώ-

TOV καὶ υἱῷ τοῦ Θεοῦ.

Ex Greco Ignatii, quem habemus, textu.

πάντες ἐν χάριτι ἐξ ὀνόματος συ-
ναθροίζεσθε κοινῇ ἐν μιᾷ πίστει
[Θεοῦ πατρὸς, καὶ] ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ
[τοῦ μονογενοὺς αὐτοῦ υἱοῦ, τοῦ
καὶ πρωτοτόκου πάσης KTICEWC, | κα-
τὰ σάρκα δὲ ἐκς γένους Δαϑὶδ, [ἐφο-
δηγούμενοι ὑπὸ τοῦ Ππαρακλήτου.]

filio Dei.

Ex vetere vulgata versione Latina,

Omnes in omnibus, in gratia, in ejus
nomine congregamini communiter ; in
una fide [Dei Patris, et] Christi Jesu
[Filii ejus unigeniti, et primogeniti to-
tius creationis, ] secundum carnem qui-
dem ex genere David : [eruditi a Pa-
racleto. ]

Ex epistola ad Trallianos citatur a Theodoreto, in
eodem dialogo, hic locus; quem, cum Latina nostri in-
terpretis versione παραλλήλως opposita, etiam hic sub-

jicimus.

Κωφώθητε οὖν, bray χωρὶς ᾿Τησοῦ
Χριστοῦ ὑμῖν λαλῇ τις, τοῦ ἐκ yé-
γους Δαβὶδ, τοῦ ἐκ Μαρίας" ὃς ἀλη-
θῶς ἐγεννήθη, ἔφαγέ τε καὶ ἔπιεν
ἀληθῶς, ἐδιώχθη ἐπὶ Ποντίου Πιλά-
του, ἐσταυρώθη, καὶ ἀπέθανε βλε-
πόντων τῶν ἐπιγείων καὶ ἐπουρα-
γίων καὶ καταχθονίων.

Obsurdescite, quando vobis sine Jesu
Christo loquitur quis: qui ex genere
David,qui ex Maria; qui vere natus
est, comedit et bibit vere, persecutio-
nem passus est sub Pontio Pilato, vere
crucifixus est, et mortuus est aspicien-
tibus ccelestibus et terrestribus et infer-
nalibus.

At nostrze editiones duplo auctiorem hunc locum nobis
exhibent; sic enim habet textus Grzcus, cum editione
vulgata Latina, satis infeliciter ex eo expressa.

Κωφώθητε οὗν, ὕταν ὑμῖν χωρὶς
᾿Ιησοῦ Χριστοῦ λαλῇ τις, [τοῦ υἱοῦ
τοῦ Θεοῦ,] τοῦ γενομένου ἐκ Δαβὶδ,

Obturate ergo aures vestras, quando
vobis quis sine Jesu Christo [filio Dei]
loquitur ; qui factus est ex semine Da-

CAP. IV.

τοῦ ἐκ Μαρίας" ὃς ἀληθῶς ἐγεννήθη
[καὶ ἐκ Θεοῦ καὶ ἐκ παρθένου, ἀλλ᾽
οὐχ᾽ ὡσαύτῶς: (οὐδὲ yap ταύτο,
Θεὸς καὶ ἀνθρωπος) ἀληθῶς ἀνέλα-
Be σῶμα: (ὁ Λόγος γὰρ σὰρξ ἐγένετο)
καὶ ἐπολιτεύσατο ἄνευ ἁμαρτίας"
(Τίς γαρ, φησὶν, ἐξ ὑμῶν ἐλέγχει με
περὶ ἁμαρτίας 3) ἔφαγε καὶ ἔπιεν
ἀληθῶς, ἐσταυρώθη καὶ ἀπέθανεν
ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου: [ἀληθῶς δὲ,
καί οὐ δοκήσει ἐσταυρώθη καὶ ἀπέ-
θανε,) βλεπόντων οὐρανίων, καὶ

DISSERTATIO,

113

vid, per Mariam; qui vere natus est
[ex Deo et ex virgine : quia hoc ipsum
est quod et Deus. Suscepit enim vere
corpus: Verbum, inquit, caro factum
est ; et habitavit sine peccato in nobis.
Quis enim, inquit, ex vobis arguet me
de peccato?] Manducavit enim vere
et bibit; et crucifixus est, et mortuus
sub Pontio Pilato. [Sed et, secundum
placitum voluntatis suze vere crucifixus
est, et vere mortuus] videntibus cceles-
tibus, et terrestribus, et infernis.

ἐπιγείων, καὶ καταχθονίων.

Ubi, ex iis qu uncinis inclusa vides, quum nonnulla ad-
versus hereticos, quibuscum Theodoretus disputat, (qui
Filium Dei verum corpus assumpsisse negaverunt) vel
maxime faciant: quis ea pretermissurum illum fuisse
credat, si in Ignatio qui suo tempore extabat ita scripta
reperisset ?

Ex epistola Ignatii ad Romanos longiusculum profertur
fragmentum ab Eusebio Cesariensi, in tertio ecclesiastice
historiz libro, xep.Aor. ubi post verba illa, Πῦρ καὶ σταυρὸς,
θηρίων τὲ συστάσεις, in vulgatis Greecis Ignatii codicibus
dictiones he ἄτι, ἀνατομαὶ, διαιρέσεις, in Latinis abscissio,
separatio, interpositee conspiciuntur ; quas a nostro inter-
prete, non minus quam ab EKusebio et ejus Latino inter-
prete Rufino, atque Hieronymo in ecclesiasticorum scrip-
torum catalogo (ubi agit de Ignatio) abesse invenimus,

Ex epistola ad Smyrneos aliud, eodem in loco, ab Eu-
sebio producitur testimonium: quod in Hieronymi quoque
catalogo, et secundo Theodoreti dialogo qui ᾿Ασύγχυτος
inscribitur, ita legitur :

Ex Eusebio et
Theodoreto.

᾿Εγὼ δὲ (Theo-
doret. γὰρ) καὶ
μετὰ τὴν ἀνά-
στασιν, ἐν σαρκὶ
αὐτὸν, οἶδα, καὶ
πιστεύω ὄντα" Ky

OTe πρὸς τοὺς
περὶ Πέτρον ἡλ-
VOL, VII.

Ex Rufiniana Eu-
sebii versione.

Ego = autem
post resurrectio-
nem quoque in
carne eum fuisse
scio et credo. Nam
cum vyenisset ad
Petrum ceteros-

que ait eis: Ac-

Ex Hieronymi
catalogo.

Ego vero et
post resurrectio-
nem eum in carne
vidi, et credo quia
sit; et quando ve-
nit ad Petrum, et
ad eos qui cum
Petro erant, dixit

Ex nostro inter-
prete.

Ego enim et
post resurrectio-
nem in carne ip-
sum vidi, et cre-
do existentem : et
quando ad eos qui
circa Petrum ve-
nit, ait ipsis:; Ap-

I

114

θεν, ἔφη αὐτοῖς"
Λάβετε, ψηλαφή-
σατέμε, καὶ ἴδετε,
ὕτι οὐκ εἰμὶ δαι-

DISSERTATIO,.

cedite, et videte,
quia non sum de-
monium incorpo-
reum; qui et con-

eis: Ecce palpate
me, et videte, quia
non sum deemoni-
um incorporale ; et

CAP. IV.

prehendite, palpa-
te me, et videte,
quoniam non sum
dzmonium incor-

μύνιον ἀσώμα-
τον" καὶ εὐθὺς αὐ-
τοῦ ἥψαντο, καὶ
ἐπίστευσαν.

tingentes eum cre-
diderunt.

Atqui in vulgatis nostris, t

statim tetigerunt poreum, et confes-

eum, et credide- tim ipsum tetige-

runt. runt, et credide-
runt.

um Grecis tum Latinis, Ig-

natii exemplaribus complura alia interposita sunt; que
uncinis hic inclusa licet conspicere.

Ex Greco Ignatii textu.

᾿Εγὼ δὲ [οὐκ ἐν τῷ γεννᾶσθαι καὶ
σταυροῦσθαι γινώσκω αὐτὸν ἐν σώ-
ματι γεγονέναι μόνον, ἀλλὰ] καὶ
μετὰ τὴν ἀνάστασιν ἐν σαρκὶ αὐτὸν
oida, καὶ πιστεύω ὄντα. καὶ OTE
πρὸς τοὺς περὶ Πέτρον ἦλθεν, ἔφη
αὐτοὶς" Λάβετε, ψηλαφήσατεέ με, καὶ
ἴδετε, bre οὐκ εἰμὶ δαιμόνιον ἀσώμα-
τον. [πνεῦμα γὰρ σάρκα καὶ ὀστέα
οὐκ ἔχει, καθὼς ἐμὲ θεωρεῖτε ἔχοντα.
καί τῷ Θωμᾷ λέγει" Φέρε τὸν δακτυ-
λόν σου ὧδε εἰς τὸν τύπον τῶν
ἥλων, καὶ φέρε τὴν χεῖρά σου, καὶ
βάλε εἰς τὴν πλευραν μου] καὶ εὐ-
θὺς ἐπίστευσαν.

Ex versione vulgata Latina.

Ego autem [non solum natum eum et
crucifixum in corpore factum scio : sed |
etiam post resurrectionem in carne
eum novi, et credo esse. Et quando
ad eos qui cum Petro erant venit, ait
illis: Palpate me, et videte, quia non
sum dzmonium incorporeum. [Spi-
ritus enim carnem et ossa non ha-
bet, sicut me videtis habere. Et Tho-
me dicit: Injice digitum tuum in fix-
uram clavorum, et affer manum tuam,
et mitte in latus meum; et noli esse
incredulus, sed fidelis.] Et statim cre-
diderunt.

Ex eadem epistola, in eodem secundo dialogo, citatur a

Theodoreto et hzec sententia.

Theodoret.

Mera δὲ THY ἀνάστασιν, Kai συ-
νέφαγε καὶ συνέπιε αὐτοῖς, ὡς σαρ-
κικῶς καὶ πνευματικῶς ἑνωμένος
τῷ Πατρί.

Quum hodie legamus, in
Greco Ignatii textu.

Οὐ μὴν δὲ, ἀλλὰ Kai μετὰ τὸ ἐπι-
δεῖξαι ἑαυτὸν αὐτοῖς, ὅτι ἀληθῶς

Noster Ignatii interpres.

Post resurrectionem autem comedit
cum eis et bibit, ut carnalis, quamvis
spiritualiter unitus Patri.

Editione vulgata Latina.

Nam et postquam ostendit se eis
quia vere et non putative resurrexisset ;

CAP. IV, DISSERTATIO, 115

Κα, ΤΣ ς “ Ξ ae -
ἀλλ᾽ οὐ τῷ δοκεῖν ἐγήγερται, καὶ συν- manducavit cum eis et bibit per dies
, ~ » .

ἔφαγεν αὐτοῖς καὶ συνέπιεν, ἄχρις quadraginta.

ἡμερῶν ὕλων τεσσαράκοντα.

Supersunt loca tria alia, ex eadem epistola a Theodoreto
citata, in dialogo primo qui ᾿Ατρέπτου nomen prefert : licet
ibi, librariorum vitio, epistola ad ἹΡωμαίους posita sit, pro
ea que esse debebat ad Σμυρναίους; quod Mestrzo* er-
randi occasionem prebuit, epistolam ad Romanos inter
illas connumeranti, e quibus Ecclesia doctrinam confirmat
Theodoretus.

I.

Theodoret.

Πεπληροφορημένους ἀληθῶς εἰς
τὸν Κύριον ἡμῶν, ὄντα "ἐκ γένους
Δαβὶδ κατὰ σάρκα, υἱὸν Θεοῦ κατὰ
θεότητα καὶ δύναμιν, γεγεννημένον
ἀληθὼς ἐκ παρθένου, βεβαπτισμένον
ὑπὸ ᾿Ιωάννου ἵνα πληρωθῇ πᾶσα
δικαιοσύνη ὑπ᾽ αὐτοῦ, ἀληθῶς ἐπὶ
ἸΤοντίου Πιλάτου καὶ Ἡρώδου τε-
τράρχου καθηλωμένον ὑπὲρ ἡμων
σαρκί.

Noster Ignatii interpres.

Certificatos in Dominum nostrum
Jesum Christum vere existentem de
genere David secundum carnem, fi-
lium Dei secundum voluntatem et po-
tentiam Dei, genitum vere ex virgine,
baptizatum a Johanne ut impleatur
omnis justitia ab ipso, vere sub Pontio
Pilato et Herode tetrarcha clavifixum
pro nobis in carne.

Vulgati vero nostri codices, quibusdam additis, quibus-
dam demptis et transpositis, ita locum exhibent :

Grecus Ignatii textus.

Πεπληροφορημένους, ὡς ἀληθῶς,
εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν ᾿Ιησοῦν Χρισ-
τὸν, τὸν τοῦ Θεοῦ υἱὸν, [τὸν πρῶτό-
TOKOY πάσης κτίσεως, τὸν Θεὸν Λό-
γον, τὸν μονογενῆ υἱὸν,] ὄντα δὲ
ἐκ γένους Δαβὶδ κατὰ σάρκα, ἐκ
Μαρίας τῆς παρθένου, βεβαπτισ-
μένον ὑπὸ ᾿Ιωάννου ἵνα πληρωθῇ
πᾶσα δικαιοσύνη ὑπ᾽ αὐτοῦ, [πολι-
τευσάμενον ὁσίως ἄνευ ἁμαρτίας,
καὶ ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου καὶ ἩἫρώ-
δου τοῦ τετράρχου καθηλωμένον
ὑπὲρ ἡμῶν ἐν σαρκὶ ἀληθῶς.

Vetus versio Latina.

Vere ad plenum instructos in Do-
mino nostro Jesu Christo, filio Dei,
[primogenito totius creature, Deo Ver-
bo, unigenito filio:] qui est ex genere
David secundum carnem, ex Maria
virgine ; baptizatus a Johanne, ut
adimpleretur in eo omnis justitia, [qui
conyersatus sancte sine peccato,] sub
Pontio Pilato et Herode tetrarcha vere
clayis confixus est pro nobis in carne.

5 Mestr, in epist. Ignat. pag. 17.

2
ow

116

DISSERTATIO.,

CAP. IV.

II.

Theodoret.

Τί yap ὠφελεῖ, εἴπερ μὲ ἐπαινεῖ
τὶς, τὸν δὲ Κύριον μοῦ βλασφημεῖ,
μὴ ὁμολογῶν αὐτὸν σαρκοφύρον ;
ὁ δὲ τοῦτο μὴ λέγων, τελείως αὐτὸν
ἀπήρνηται ὡς νεκροφόρον.

Grecus Ignatii textus.

>

Ti γὰρ ὠφελεῖ, εἰ ἐμὲ ἔπαινεϊ τὶς,
τὸν δὲ Κύριον μοῦ βλασφημεῖ, μὴ
ὁμολογῶν αὐτὸν σαρκοφόρον [Θεόν ;}
ὁ δὲ τοῦτο μὴ λέγων, τελείως αὐτὸν
ἀπήρνηται ὧν νεκροφύρος.

Noster Ignatii interpres.

Quid enim juvat me quis, si me lau-
dat, Dominum autem meum blasphe-
mat, non confitens ipsum carniferum ?
Qui autem hoc non dicit, ipsum per-
fecte abnegavit, existens mortifer.

Vulgata versio Latina.

Quid enim me juvat, si me quis lau-
daverit, Dominum autem blasphema-
verit ; si non eum confessus fuerit in-
carnatum esse [Deum 7] Hoc autem
qui non dixerit, perfecte eum negat, si-
cut mortuum bajulans.

Ubi observare licet, Dei nomen in vulgatis nostris tam

Greecis quam Latinis codicibus interpositum, ut a Theo-
doreto ita etiam a nostro interprete abesse: et in fine,
duos veteres Latinos Ignatii interpretes, diversas in suis
exemplaribus reperisse lectiones. Noster enim qui, “ ex-
istens mortifer,” reddidit, vulgatam Greeci textus lectionem
ὧν νεκροφόρος, est secutus : quum alterius versio illa, ‘“ sicut
mortuum bajulans,” we νεκροφόρον Theodoreti propius ex-
primat. In veteribus autem Latino Grecis glossariis,
Vespillo et Pollinctor, νεκροφόρος redditur.

Ili.

Theodoret.

Ei yap τῷ δοκεῖν ταῦτα ἐπράχθη
ὑπὸ τοῦ Κυρίου ἡμῶν, κἀγὼ τῷ δο-
κεῖν δέδεμαι" τί δὲ καὶ ἐμαυτὸν ἔκδο-
τον δέδωκα τῷ θανάτῳ, πρὸς πῦρ,
πρὸς μάχαιραν, πρὸς θηρία; ἀλλ᾽
ὁ ἐγγὺς μαχαίρας, ἐγγὺς Θεοῦ: μό-
νον ἐν τῷ ὀνόματι ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ,
εἰς τὸ συμπαθεῖν αὐτῷ, πάντα ὑπο-
μένω, αὐτοῦ μὲ ἐνδυναμοῦντος τοῦ
τελείου ἀνθρώπου, ὕντινες ἀγνοοῦν-
τες ἀρνοῦνται,

Noster Ignatii interpres.

Si autem secundum videri hee ope-
rata sunt a Domino nostro: et ego se-
cundum videri ligor. Quid autem et
meipsum traditum dedi morti, ad ig-
nem, ad gladium, ad bestias? Sed
prope gladium, prope Deum: [inter
medium bestiarum, inter medium Dei. ]
Solum in nomine Jesu Christi, ad com-
pati ipsi, omnia sustinebo: ipso me
fortificante, qui perfectus homo factus
est: quem quidam ignorantes abne-
gant.

CAP. IV.

Grecus Ignatii textus.

Ei γὰρ τῷ δοκεῖν ἐν σώματι γέγο-
vev ὁ Κύριος, καὶ τῷ δοκεῖν ἐσταυρώ-
θη, κἀγὼ τῷ δοκεῖν δέδεμαι" τί δὲ καὶ
ἐμαυτὸν ἔκδοτον δέδωκα τῷ θανάτῳ,
πρὸς πῦρ, πρὸς μάχαιραν, πρὸς
θηρία ; ἀλλ᾽ οὐ τῷ δοκεῖν, ἀλλὰ τῷ
ὄντι πάντα ὑπομένω διὰ Χρισ-
τὸν, εἰς τὸ συμπαθεῖν αὐτῷ, αὐτοῦ
μὲ ἐνδυναμοῦντος. [οὐ γάρ μοι
τοσοῦτον σθένος" )ὺν τινὲς ἀγνοοῦν-

DISSERTATIO,

117

Vulgata editio Latina.

Si enim putative in corpore fuit Do-
minus, et putative crucifixus est: ergo
et ego putative vinctus sum. Quare
autem et meipsum tradidi ad mortem,
ad ignem, ad gladium, ad bestias? Sed
non putative, sed vere omnia sustineo
propter Christum, ad compatiendum
ei, ipso me confortante : [quia non est
mihi tanta virtus.] Quem profecto qui-
dam ignorantes, negaverunt.

TEC, ἠρνήσαντο.

Ubi vides, nostro interpreti egregie cum Theodoreto
conyenire: si unicum illud membrum demas, hic super-
additum: “ inter medium bestiarum, inter medium Dei;”
cujus generis et alia quadam (licet numero pauca) ver-
sioni huic inserta leguntur, que Ignatii γνήσια esse haud
facile quisquam dixerit. Ut ex ea sola integritati sue res-
titui posse Ignatium, polliceri non ausim: nisi alterius ex-
emplaris subsidium accesserit ; vel Graci, cujus ex biblio-
theca Florentina obtinendi spes mihi nuper est injecta non
exigua ; vel saltem Syriaci, quod Rome reperiri adhuc posse
non despero. Ibi enim, ni fallor, Ignatius recentior pa-
triarcha Antiochenus, qui sub Gregorio XIII. reforma-
tioni Calendarii interfuit, vitam finiens, Chaldaicos et Ara-
bicos suos libros reliquit: inter quos Ignatii etiam nostri
epistolas Chaldaica sive Syriaca lingua exaratas extitisse,
ex catalogo eorum didici: quem inde in Angliam secum
adduxit vir clarissimus et mihi dum vixit conjunctissimus,
patriz suze immortale decus, D. Henricus Savilius.

Interim, cum ex superiori collatione abunde nobis con-
stet, a nostro interprete primeevam qua veteres illi sunt
usi lectionem proxime fuisse expressam, a qua vulgati
nostri et Graeci et Latini codices longe multumque disces-
serint: versionem illam integram, utcunque alias barbaram
atque inconditam, uti se habebat, lectori communicare visum
fuit ; intra uncos [ ] inclusis iis que a vulgatis libris abe-
rant, et ad exteriorem marginem numeris appositis, Greci
contextus paginarum, huic interpretationi respondentium,
indicia ostendentibus. Ipsum vero Gracum ita exhibere

118 DISSERTATIO. CAP. IV.

collibuit, ut uncis includerentur que a nostro aberant inter-
prete ; et ad interiorem marginem adscriberentur numeri,
notarum seriem indicantes, in quibus Grace editionis
cum utraque Latina vetere versione brevis instituta est
comparatio. Et hoc est, quod in hac Polycarpiane Igna-
tianarum epistolarum sylloge, de qua sola initio cogitave-
ramus, editione jam prestitimus.

CAP. V. DISSERTATIO. 119

CAP. V.

De sex aliarum epistolarum, a mediz etatis Grecis Ignatio adscriptarum, autho-
ritate: ubiet de quibusdam compositionum et locutionum formulis Ignatio
familiaribus, quas harum epistolarum parens, et sex genuinarum interpola-
tor, studiose retinendas sibi putavit.

Ex Polycarpiana epistolarum Ignatianarum sylloge, eam
que ipsi Polycarpo inscripta prostat, in secundo hujus
dissertationis capite jam exclusimus. Quinque reli-
quas, quas in posteriorem Grecarum epistolarum Ignatio
adscriptarum classem conjecimus, in ea haudquaquam ex-
titisse, earumque et Eusebium et Hieronymum fuisse
inscios, innuit primum Baronius*, plane deinde et plene
Gretserus extulit; quare illi epistolas hasce non comme-
morayerint, causam istam fuisse asserens: “‘ quia? non
viderant, nisi illam epistolarum collectionem, que facta
fuerat a S. Polycarpo: qui illas duntaxat quas B. Igna-
tius, Smyrne primum, et postea Troade scripserat, unum
in volumen comportavit.” JIpse quoque Bellarminus in
libro de Scriptoribus ecclesiasticis, quem discipulis suis
describendum tradidit, ‘‘ de istis nihil certi habere” se
professus est: ‘‘ nisi mirum esse, eas ad manus Hieronymi
non venisse, nec Eusebii, nec Theodoreti, nec aliorum
veterum qui priores aliquoties citant.” Et licet in libro
typis excuso, ‘ ob styli similitudinem, et spiritum vere
apostolicum, a viris doctis omnino recipi” affirmet: tamen
“ad manus Eusebii et Hieronymi non pervenisse,” ibi
quoque ingenue agnoscit.

Quo magis inverecundum animi hic prodit genium Pe-

ἃ Baron, ann. 109. sec, 19.
> Gretser., Defens. Bellarm, de Verbo Dei, lil. 4. cap. 7.

120 DISSERTATIO. CAP. V.

trus Halloixius: qui in ludicro illo quem apologize pro
epistolis 5. Ignatii preefixit dialogismo, tot inania profudit
verba, ut doceret; ‘‘ neque Eusebium neque Hieronymum
in animo habuisse omnes illustrium ecclesiz virorum co-
dices recensere,” multoque minus epistolarum omnium
quas conscripserunt accuratum contexere voluisse cata-
logum; quum intra istos terminos continenda potius fu-
isset tota illa disceptatio: num ea mens illis esset, idque
consilium, ut quenam ab Ignatio in extremo itinere, quo
totus Christo plenus martyrium anhelabat, exaratee fuis-
sent epistolz, omnis intelligeret posteritas.

Audiamus enim hac de re loquentem Hieronymum, in
suo scriptorum ecclesiasticorum catalogo: ‘‘ Ignatius,
Antiochene ecclesiz tertius post Petrum apostolum epis-
copus, persecutionem commovente Trajano damnatus ad
bestias, Romam vinctus mittitur. Cumque navigans Smyr-
nam venisset, ubi Polycarpus auditor Johannis episcopus
erat, scripsit unam epistolam ad Ephesios, alteram ad
Magnesianos, tertiam ad Trallianos, quartam ad Roma-
nos: et inde egrediens, scripsit ad Philadelphenos, et ad
Smyrnzos et proprie ad Polycarpum, commendans illi
Antiochensem ecclesiam.” Si postquam Smyrna fuisset
ille egressus, non solum ad Philadelphenos et Smyrnzos,
sed etiam ad Tarsenses, et Antiochenses, et Heronem
diaconum, et Philippenses, scivisset Hieronymus aliquas
ab eo scriptas fuisse literas: quid cause fuisse dicemus,
cur postrema hee sacre ad Christum properantis anime
monumenta tam inopportuno sepeliret ille silentio?

Eusebius quoque enumeratarum a se Ignatii epistola-
rum, alia occasione data, ita postea meminit: “ Τούτων“
εἰκότως ἐξ ὀνόματος γραφῇ μόνων τὴν μνήμην κατατεθείμεθα,
ὧν ἔτι καὶ νῦν εἰς ἡμᾶς Oc ὑπομνημάτων τῆς ἀποστολικῆς
διδασκαλίας ἡ παράδοσις φέρεται ὥσπερ οὖν ἀμέλει τοῦ
᾿Ιγνατίου ἐν αἷς κατελέξαμεν ἐπιστολαῖς, καὶ τοῦ Κλήμεντος
ἐν τῇ ἀνωμολογημένη παρὰ πᾶσιν, ἣν ἐκ προσώπου τῆς Ῥω-
μαίων ἐκκλησίας τῇ Κορινθίων διετυπώσατο. Non abs re
eorum duntaxat memoriam nominatim scripture manda-

© Euseb. lib. 3. histor, κεφ. AZ.

CAP. Ve DISSERTATIO. 121

vimus, per quorum monumenta etiamnuim apostolice doc-
trine traditio ad nos allata est: quemadmodum Ignatii
videlicet in epistolis quas recensuimus, et Clementis in
epistola que apud omnes pro indubitata habetur, quam
in persona Romanz Ecclesiz ad Corinthios exaravit.” Si
aliarum epistolarum ad eum pervenisset memoria, quam
quz in superiore (ad quem nos refert) ab eo posite fue-
rant catalogo: an de istis magis tacuisset ille, quam de
aliis Clementi attributis, de quibus hoc ipso in loco lectores
commonefaciendos putavit ?

Certe aliud quod diceret, nihil hic habebat ipse Hal-
loixius: quam epistolas “ septem fuisse ab antiquis me-
moratas; sed eas, que postea ab aliis repertae sunt, non
fuisse exclusas.” In quo tantundem nobis concedit, quan-
tum ex veterum illo silentio concludi cupiebamus: anti-
quis nimirum incognitas fuisse istas epistolas, Eusebio, et
Athanasio, et Hieronymo, et Theodoreto, et Gelasio; a
quibus nulla alia quam ex iis, que in Polycarpiana sylloge
habebantur, epistolis prolata videmus testimonia. An vero
que postea, ipsis nimirum quatuor post Ignatii excessum
seculis, in lucem sunt producte, aliquid prajudicii secum
afferant ad faciendum judicium, utrum ab aliis repertee an
potius conficte fuerint; id totum equis rerum arbitris
zestimandum relinquimus: quibus ‘et illud considerandum
proponimus, hoc eodem ariete a Johanne Maria Brasi-
chellensi, pontificii Palatii magistro, (ut de Baronio‘ tace-
amus) duarum que feruntur Ignatii ad Johannem mutua-
rumque ejusdem et B. Marie epistolarum authoritatem
esse concussam ; in tomo primo indicis librorum expur-
gandorum, Rome anno MDCVII. edito, hanc de illis
ferente sententiam: ‘‘ Cum illarum neque Eusebius, nec
S. Hieronymus, nec Nicephorus, nec ullus veterum ad
D. usque Bernardum meminerit, qui aliqui accurate scrip-
ta Ignatii memoraverint: tutius fuerit easdem, vel in Apo-
crypharum ordinem redigere, aut saltem, ut non omnino
certas ac genuinas habere.”

Neque illa rem quicquam juvat ratio, qua Ignatio epis-

1 Baron, ann, 48. sec, 25,

122 DISSERTATIO. CAP. V.

tolas has Meestraeus vendicat: ‘ quod® Simeon Meta-
phrastes auctor antiquus duodecim epistolarum in vita
illius meminerit, totidemque preterea vetus Ignatii inter-
pres, ipso Adone antiquior, e Greco in Latinum commu-
tarit.” Nam nec ille Simeon tot numero epistolas Ignatio
uspiam tribuit: nec causee quicquam obest, si eas de qui-
bus queritur, non modo Metaphrasta qui decimo, sed
etiam ipso Adone qui nono post Christum seculo claruit,
antiquiores fuisse concessero, quanquam cum Vedelio nos-
tro non “ ausim' asserere, quarto seculo post Christum
jam ad minimum quatuor earum confictas fuisse ;” quippe
quem non satis hic attendisse videam, quarto illo seculo
ipsos vixisse Kusebium atque Hieronymum; quorum tem-
poribus ignoratas fuisse has epistolas ille ipse paulo ante
adstruxerat.

Atqui de earum fide, inquit Baronius, “ parumé est ut
citem vetustissimos Greecos codices, qui non in urbe tan-
tum in diversis bibliothecis habentur, sed et aliis ubique
locorum; vel Photium in testem adducam: quandoquidem
judicio omnium eruditorum, stylo, charactere, aliisque com-
pluribus notis verborum, sententiarum, ac rerum, ex sep-
tem illis omnium auctoritate probatis epistolis certam sibi
vendicant fidem; adeo ut nulla manifestior vel vehemen-
tior de earum integritate possit afferri probatio, quam ex
reliquis epistolis ejusdem Ignatii, contesseratione et con-
nexione quadam sibi invicem omnibus coherentibus: ut
nulla prorsus de impostura possit oriri suspicio.”

Sed foliis farfari leviores comperiemus ampullas istas,
si excutiamus paululum. Nam quod de vetustissimis
Greecis in urbe codicibus primo in loco affert, tum demum
aliquid efficeret, si illorum ullum ante annos mille (ante
annum Domini millesimum, poteram etiam dicere) fuisse
conscriptum, fidem facere potuisset. Quod de “ aliis ubi-
que locorum” subjicit, ac si hujus generis codices passim
essent obvi, tot editores et correctores Ignatianarum epis-

© Mestr. Prefat. in notas Ignat.
' Vedel. apolog. pro Ignat. cap. 3.
= Baron. ann. 109. sec. 19. et ex co Gretserus ; ut supra.

CAP. Y. DISSERTATIO. 123

tolarum inter ipsos pontificios vanitatis coarguunt ; qui in
Germaniis et Galliis toties munere hoc suscepto, nullum
omnino manuscriptum exemplar Grecum nacti sunt, quo
in textu Ignatii emaculando juvarentur, preter unicum
Augustanum: nostris etiam unum tantum aliud adhi-
bentibus, quod ex bibliotheca Gaspari a Nydprugck ab
Andrea Gesnero typis est excusum. Et Ignatii paucis-
sima aliquante antiquitatis exemplaria ad nostra usque
tempora pervenisse, ipsi pontificii Michaelem Medinam"
jamdudum audiverunt profitentem. Quod de Photii testi-
monio subjicit deinde Baronius, merum est ludibrium:
quum in tota illius bibliotheca, quod hue spectet, reperia-
tur nihil.

Superest styli cum precedentibus epistolis conformitas,
atque sententiarum et rerum similitudo: que tanta sane
non est, ut ab eo, qui Ignatii personam induere volebat,
imitatione non posset effingi; quod tamen infeliciter eum
tentavisse, proculque ‘ ἃ stylo Ignatii vivo, igneo, ac so-
lido loquendi more” exprimendo abfuisse, a Vedelio! rec-
tissime est annotatum. Observavit quidem planus iste,
qui et genuinas Ignatii epistolas incrustavit, et totidem
aliarum accessione auxit, quasdam compositionum et locu-
tionum formulas illi familiares: que ut studiose retineren-
tur, e re sua fuisse existimavit. Compositionibus ἀπὸ τοῦ
φόρου in fine, et ἀξίου in principio dictionum, Ignatium
delectatum fuisse animadverterat. Ut enim ipse Θεοφόρου
gessit cognomentum; ita laudati etiam ab eo sunt Ephesii,
ut θεοφόροι, πνευματοφόροι, ναοφόροι, ἁγιοφόροι, deiferi,
spiritiferi, templiferi, sanctiferi; ἁγιοφύρου quoque voce
utitur in epistolae ad Smyrnos ἐπιγραφῇ, utet σαρκοφόρου
et νεκροφόρου in illius contextu. Inde, in epistole ad
Romanos inscriptione, πνευματοφόρου epitheton (inter alia)
adjecit illius simiolus ; et in epistole ad Heronem, πνευ-
ματοφόρου simul et Χριστοφύρου, qua posteriore voce sex-
pius eum usum videmus: et in epistola ad Mariam Casta-
balitam inscriptione, et in additionibus epistolis ad Ephe-
5105, Smyrnzos et Magnesios intersertis,

4 De sacr. homin. continentia, lib. 2. cap. 14.
’ Vedel. apolog. pro Ignat. cap. 3.

124. DISSERTATIO. CAP. V.

In epistola ad Ephesios, ἀξιονόμαστον occurrit πρεσίυ-
τέριον : et ad Philadelphenos, ἀξιαγάπητοι καὶ ἀξιοθαύμασ-
τοι. In initio ejusdem epistole ad Ephesios, et in fine
alterius ad Romanos, ἀξιομακάριστος. In eadem ad Ro-
manos, uti etiam in aliis, ad Magnesianos, Trallianos, et
Smyrnzos, ἀξιόθεος. Et inillaad Magnesianos, ἀξιοπρε-
πεστάτου quoque, et ἀξιοπλόκου legitur vocabulum. Pari
ratione, in epistola ad Antiochenos, laudatur Polycarpus
ut ἀξιοπρεπὴς episcopus; Maria Castabalita, in alia que
ad eam scripta dicitur, ut ἀξιόθεος foemina salutatur: in
illa quoque Evodius Antiochenus, in hac Clemens Ro-
manus episcopus, ut ἀξιομακάριστος memoratur. Philadel-
phenorum ἀξιοθέῳ ἀγάπῃ scribit epistole illis directe inter-
polator. Tarsensium quoque ecclesiz, ἀξιεπαινέτω, ἀξιο-
μνημονεύτῳ, ἀξιαγαπητῷ, inscripta fertur epistola: nec
comparanda tamen cum tumida illa ἐπιγραφῇ, in qua tot
reperiuntur in Romanam Ecclesiam simul congesta, verum
a Symeone Metaphrasta haudquaquam agnita, epitheta;
ἀξιόθεος, ἀξιοπρεπὴς, ἀξιομακάριστος, ἀξίεπαινος, ἀξιεπί-
τευκτος, ἀξίαγνος.

In epistola ad Smyrnzos, ᾿Αντίψυχον ὑμῶν τὸ πνεῦμα
μοῦ, apud Ignatium legitur ; et sub finem epistole ad Ephe-
5105; Εἴην ὑμῶν ἀντίψυχον. Atque hinc illa in subdititiis
epistolis toties inculcata: ᾿Αντίψυχον ἐγὼ τῶν ὑποτασσο-
μένων ἐπισκόπω, ad Polycarpum. ᾿Αντίψυχον ὑμῶν γε-
νοίμην, et, οὗ ἀντίψυχον γενοίμην, ad Antiochenos. ᾿᾽Αν-
τιψυχόν σου ἐγὼ 6 δέσμιος, et, ἧς ἀντίψυχον γενοίμην, ad
Heronem. -In masculino quoque genere, ad Mariam:
᾿Αντίψυχός" σου γενοίμην ἐγὼ. ad Tarsenses: ᾿Αντίψυχος!
ἐγὼ τῶν φυλαττόντων ταύτην τὴν εὐταξίαν. ad Philippen-
ses: ὧν ἐγὼ ἀντίψυχος" γενοίμην. et ad Polycarpum rur-
sum: Σοῦ ἀντίψυχος ἐγὼ, καὶ τὰ δεσμά μου ἃ ἠγάπησας.

Voto quoque illo Paulino, in epistola ad Philemonem,
per verbum ‘Ovaiuny concepto, non semel usum fuisse
Ignatium, animadyertimus. In epistola ad Ephesios:
᾿Οναίμην ὑμῶν διὰ παντὸς. et ad Magnesianos consimili-

k In Mediceo MS. ᾿Αντίψυχόν.
! In Florentino MS. ᾿Αντίψυχον.
πὶ Jn Mediceo MS. hic quoque est ἀντίψυχον,.

CAP, V. DISSERTATIO. 125

ter: “Ovaiuny ὑμῶν κατὰ πάντα. et in eadem epistola, de
Zotione diacono: ov ἐγὼ ὀναίμην. et in epistola ad Ro-
manos: Ὀναίμην τῶν θηρίων τῶν ἐμοὶ ἡτοιμασμένων. In-
deque prodierunt illa, ab interpolatore ejus repetita; in
ipso fine epistole ad Trallianos: ’Ovaiuny ὑμῶν ἐν Κυρίῳ.
et in epistola ad Philadelphenos : ’Ovaiuny ὑμῶν τῆς ayw-
σύνης. Sepissime vero in novis ab eo additis epistolis, ut
ad Mariam Castabalitam: ᾿Οναίμην τῶν δεινῶν ἐμοὶ ἡτοι-
μασμένων. ad Tarsenses: Οναίμην ὑμῶν ἐν Κυρίῳ, et
᾿Οναίμην ὑμῶν τῶν προσευχῶν. ad Philippenses: ὧν καὶ
ὀναίμην. ad Polycarpum: οὗ ὀναίμην ἐν Oey. et, Ovaiunv
ὑμῶν διὰ παντὸς. ad Antiochenos: ὧν ὀναίμην ἐν κυρίῳ
Ἰησοῦ. et, οὗ καὶ ὀναίμην ἐν Χριστῷ. ad Heronem quoque
diaconum: Ὀναίμην σοῦ παιδίον ποθεινόν. et de reliquis
etiam diaconis ibidem: ὧν ἐγὼ ὀναίμην ἐν Χριστῷ.

Humilitatem suam expresserat Ignatius, in illis epistole
ad Ephesios: ‘‘ Ov διατάσσομαι ὑμῖν we ὧν τὶ" εἰ yao Kat
δέδεμαι διὰ τὸ ὄνομα αὐτοῦ, οὔπω ἀπήρτισμαι ἐν Ἰησοῦ
Χριστῷ. Non precipio vobis, quasi sim aliquid : quamvis
enim vinctus sum propter nomen ejus, necdum tamen per-
fectus sum in Christo Jesu.” Idem quoque sibi faciendum
putavit, qui eum effingere volebat, in epistola ad Tar-
senses: “ Tatra οὐκ ἐπιτάττω, we ὦν τι, εἰ καὶ δέδεμαι, ἀλλ᾽
ὡς ἀδελφὸς ὑπομιμνήσκω. Hee non precipio vobis quasi
sim aliquid, tametsi vinctus: verum ut frater, commone-
facio.” Et quum in eandem sententiam dixisset genuinus
Ignatius, in epistola ad Romanos; ‘ Ovx’ we Πέτρος καὶ
Παῦλος διατάσσομαι ὑμῖν, Non ut Petrus et Paulus pre-
cipio vobis ;” et in epistola ad Trallianos: ‘“ Ov x’ we
ἀπόστολος διατάσσομαι, ἀλλ᾽ ἐμαυτὸν μετρῶ, Non ut apos-
tolus vobis precipio, sed meipsum metior ;” epistole ad
Philadelphenos interpolator eundem loquendi modum af-
fectavit: “ Ταῦτα οὐχ ὡς ἀπόστολος διατάσσομαι, Hee
non ut apostolus precipio ; et in epistola ad Antiochenos,
artifex idem: “ Ταῦτα ovy’ we ἀπόστολος παρακελεύομαι,
GAN ὡς σύνδουλος ὑμῶν ὑπομιμνήσκω ὑμᾶς. Hee non ut
apostolus impero, sed ut conservus vester commonefacio
vos.”

Sed et in epistolam ad Tarsenses et Mariam Castaba-

126 DISSERTATIO. CAP. V.

litam, ex genuina ad Romanos epistola, integras etiam
periodos αὐτολεξεὶ traduxisse impostorem istum, czteras-
que a se confictas, eodem plane modo quo germanas, cre-
brorum et parum necessariorum Scripture testimoniorum
interjectione oneravisse potius quam ornavisse animad-
vertimus: ut, hisce omnibus rite consideratis, mirum cui-
piam videri non debeat, si aliquanta hic styli et senten-
tiarum deprehensa fuerit uniformitas.

CAP, VI. DISSERTATIO. 127

CAP. Vi:

Sexto post Christum seculo videri injuriam hance Ignatio factam; et quidem ab
eodem artifice, qui veteres L. Canones ecclesiasticos, ob antiquitatem aposto-
licos dictos, XXXV. novorum adjectione auxit, et Pseudo-Clementinarum
constitutionum libros VIII. (apostolorum quoque nomen preferentes) varie
interpolayit atque immutavit : et quodnam tum veterum tum recentiorum de
canonibus istis apostolicis fuerit judicium.

SI queeras, quo tempore corruptelam hanc passus fuerit
Ignatius: illud tantum quod dicam habeo; ante sextum
post Christum seculum, vel ex subdititiis sex illis epis-
tolis, vel ex centonibus quibus altere sex germane sunt
aucte, nullum adhuc me reperisse a veterum quopiam
productum testimonium. Nam commentitias illas inter
primos citarunt, Anastasius presbyter, Antiochus mona-
chus, Johannes Damascenus, et Antonius in Melissa:
centones vero, in editione nostra uncis inclusos, Stepha-
nus Gobarus Tritheita circa annum DLXXX. Anasta-
sius patriarcha Antiochenus circa annum DXCYV. et ano-
nymus ille qui cirea annum DCXXX. Constantinopo-
litanum edidit chronicon, cui alii Siculorum fastorum,
Scaliger Casauboniani et Raderus Alexandrini chronici
nomen imposuit. Primus enim Ignatium’ inter eos nume-
rans, qui Nicolaitarum quidem damnabant heresim, sed
ejus Nicolaum ipsum reum fuisse negabant; ad Νικολαΐτας
illos ψευδωνύμους proculdubio respexit, in epistola ad
Trallianos et Philadelphenos ab interpolatore memoratos.
Secundus, epistola suze ad Gregorium I. Romanum pon-
tificem, ex Ignatio”, illud Amen, GratiA, intexens; vul-
gata nostra editione Greca usum se ostendit, in qua ad

ἃ Steph. Gobar. in Photii bibliotheca, num, 232.
> Gregor, regest. lib. 4. indict, 13. epist. 37.

128 DISSERTATIO. CAP, VI.

finem epistola ad Ephesios et Polycarpum apponitur,
᾿Αμὴν, ἡ χάρις, Tertius vero, ex epistola ad Trallianos
longum περὶ ἐνσάρκου οἰκονομίας τοῦ Σωτῆρος profert frag-
mentum (a verbis 1115, ᾿Αληθῶς τοίνυν ἐγέννησε Μαρία τὸ
σῶμα, usque adillud, ᾿Απέθανεν ἀληθῶς, καὶ ἐτάφη, καὶ ἠγέο-
θη ἐκ τῶν νεκρῶν) quod, ut a nostro interprete omnino pre-
teritum, uncis in hac editione inclusum reperies.

Quantum igitur ex hisce possum colligere; sexto post
Christum seculo prodiit amplior hee, que in nostris co-
dicibus hodie fertur, Ignatianarum epistolarum sylloge :
et quidem (nisi me fallo) ex eadem officina, unde aposto-
lorum qui dicuntur canones, novorum capitulorum XXXV.
adjectione habemus auctos, et constitutiones ita immu-
tatas, ut pristinam quam obtinuerant speciem, non (ut
epistole ista nostra) amiserint modo; sed etiam plane
perdiderint. Ex quibus novitiis canonibus, libroque con-
stitutionum quinto et septimo, Nicete -Pectorato, ob
ferize quartz neglectum et Sabbati observatum jejunium
Latinos coarguenti, ita respondit olim Humbertus Silvze
Candide episcopus : “ Et hoe asserere conaris ex apo-
cryphis libris et canonibus, pari sententia sanctorum
patrum repudiatis. Nam Clementis librum, id est, Petri
apostoli itinerarium, et canones apostolorum numerave-
runt inter apocrypha; exceptis capitulis quinquaginta,
que decreverunt regulis orthodoxie adjungenda. Unde
nos quoque omne apocryphum abjicientes, dedignamur
audire eorum fabulosas traditiones:; quia‘ non sunt ut lex
Domini.”

De iisdem etiam, quid nostris temporibus Gabriel Albas-
pinus (vir antiquorum Ecclesie rituum scientissimus) sen-
serit, opere pretium fuerit intelligere. “ Si® quis esset,”
ait ille, ““ qui canones apostolorum, et D. Clementis con-
stitutiones, apostolorum authoritate sancitas publicatas-
que certo affirmaret ; imperitus censeretur ; nam qui anti-
quarum consuetudinum gnari, quo quidque tempore aut
loco cbservari desitum sit, aut mutari coeptum norunt; de

© Chronic. Alexandrin. a Matth. Radero edit. pag. 526. 1

4 Psalm. 119. (al. 118.) ver. 85.

© Albaspin, observat. lib, 1, cap. 13.

CAP. VI. DISSERTATIO. 129

lis ne dubitare quidem possunt. Multa sunt in iis adeo
clare dilucideque explicata et constituta, ut de eorum
sensu dubitari non possit; quae tamen tertio quartoque
seculo summa contentione disputata sunt. Hujusmodi
sunt Sabbathorum jejunia, poenitentium (hoc est, adulte-
rorum, sicariorum, et idololatrarum) receptio: De bap-
tismo hereticorum, Si canones isti constitutionesque ab
apostolis probate sanctiteque fuissent; quis existimet ea
in dubium fuisse revocanda, que ab apostolis decreta
sanctiaque fuissent? An adeo ignorantes erant illius
zetatis Patres, ut, si extitissent illi apostolorum canones,
eos continuo non produxissent 2”

Audiamus jam, et paulisper expendamus, quod de apos-
tolorum (ut appellantur) canonibus, a cardinale Bellar-
mino, in libro de scriptoribus ecclesiasticis, est traditum.
** De canonibus,” inquit, “‘ apostolorum a Clemente scrip-
tis, major est difficultas. Nam ab una parte Tertullianus,
in libro adversus Praxeam, scribit canones apostolorum
esse nobis per manus traditos. Sanctus quoque Athana-
5115, in synopsi, eos numerat inter hagiographa. Synodus
Trullana, capite secundo, recipit canones apostolorum oc-
toginta quinque. Denique S. Johannes Damascenus, libro
quarto de fide orthodoxa, capite decimo octavo videtur eos
ponere inter sacras Scripturas. At contra Gelasius papa
in concilio Romano (unde extat caput, Sancta Romana, dis-
tinct. decima quinta) expresse dicit ; Liber canonum aposto-
lorum apocryphus : et hoc idem confirmatur, distinct. decima
sexta, canone primo, et secundo. Sed hee conciliari pos-
sunt, si dicamus, canones legitimos esse solum quinqua-
ginta priores: reliquos non esse legitimos, quamvis a
Grecis recipiantur ;’ quo spectat illud, inter alia, ex Ur-
bani II. epistola ad Preepositum 8S. Juentii’ ab eo produc-
tum testimonium. ‘ Canones apostolorum, quorum auc-
toritate orientalis, et ex parte Romana utitur ecclesia.”

Verum a priori illa parte, non est quod difficultatem
ullam metuamus. Quod enim ex Tertulliano terricula-
lamentum est objectum, Sixti® Senensis est error, quem

' Apud Gratianum, dist. 32. cap. Preeter. sec. Sciendum.
& Sixtus Senensis, bibliothec. sanct. lib, 2. in Clemente.

VOL. VII. 8 κ

“

130 DISSERTATIO. CAP. VIe

fide implicita secutus hic Bellarminus est, et confidentior
per utrumque factus Possevinus", non pronunciatum Ter-
tulliani: apud quem, neque in libro illo adversus Praxeam,
neque in alio ullo (quod ego quidem sciam) illius seripto
ejusmodi quicquam extat. Sed nec in synopsi Athanasii
(si is illius author sit habendus) apostolicorum canonum
ulla expressa occurrit mentio: et si sub generali Clemen-
tinorum nomine comprehensos eos fuisse quis contenderit,
simul etiam meminisse debet ab Eusebio! didicisse nos
Clementinorum nihil ab antiquioribus illis pro genuino
fuisse agnitum, preter unicam, Romanz Ecclesiz nomine
ad Corinthias scriptam, epistolam. Sequitur Trullanz
synodi recentior ille canon, qui non modo veteres illos
quinquaginta apostolorum canones, sed etiam triginta
quinque superadditos pariter confirmat: quod cum conci-
liatione Bellarminiana consistere omnino non potest. Nam
omnium postremi Johannis Damasceni nulla ratio hic
habenda: qui Κανόνας τῶν ἁγίων ἀποστόλων διὰ Κλήμεντος;
quod piz aures ferre non possunt, libris Scripturarum
canonicis, sine ullo circuitu plane et plene annumerat;
non videtur modo id facere, ut nobis cardinalis persuadere
voluit.

Conciliationem vero suam mutuatus ille ab Humberto
est; quia canonibus apostolorum sententia Patrum (Ro-
mani concilii sub Gelasio habiti) apocryphorum nota sig-
natis, quinquaginta veteres excipiendos esse censuit: tri-
ginta quinque superadditos ea ratione inter repudiatos
connumerans. Nam quod in canonum horum defensionis
capite decimoquinto ad alios nescio quos ab heereticis fabri-
catos transferre conatur ista Turrianus, frustra est: quum
Niceta, Latinos ob Sabbati jejunium ex canone nostro
sexagesimo sexto (vel sexagesimo quarto, ut ille numerat)
condemnanti, responsum hoc oppositum fuisse constet.
In quo tamen quod ab utroque cardinali Humberto et
Roberto, ut concessum sumitur, probari omnino non po-

h “Sciendum est, a Tertulliano adversus Praxeam scribi, eos esse nobis per
manus traditos.”” Possevin. apparat. sac. in Clemente I.
i Euseb. lib. 3. hist. rep, AZ. An.

CAP. VI. DISSERTATIO. 131

test: librum nimirum canonum apostolorum apocryphum
in Romana septuaginta episcoporum synodo declaratum,
plures quam quinquaginta canones continuisse. Cum
enim sub sequentis seculi exitum decretum illud fuerit
editum ; sub sequentis seculi initium Dionysius Exiguus,
Grzcos canones in sermonem Latinum transferens, non
plures quam quinquaginta in suis codicibus reperit: de
quibus ipsis etiam quid plurimi senserint, in przfatione
sua, Stephanum Salonitanum episcopum ita commone-
faciendum esse putavit: “ In principio canones, qui
dicuntur apostolorum, de Grzco transtulimus: quibus
quia plurimi consensum non prebuere facilem, hoc ip-
sum ignorare vestram noluimus sanctitatem; quamvis
postea quedam constituta pontificum ex ipsis canonibus
assumpta esse videantur.” Indeque titulus ille est de-
sumptus, qui non solum in Cresconiana collectione (vel
libro potius canonum simul cum ea compacto) apud Ba-
ronium*, sed etiam in vetere canonum codice, quem Wi-
gorniensi ecclesize Dunstanus archiepiscopus Cantuari-
ensis contulit, quinquaginta hisce canonibus preefixus le-
gitur: ‘ Incipiunt ecclesiasticaee regula sanctorum apos-
tolorum, prolate: per Clementem ecclesiz Romanz pon-
tificem: que ex Grecis exemplaribus in ordine primo
ponuntur; quibus quamplurimi quidem consensum non
prebuere facilem: et tamen postea quedam constituta
pontificum ex ipsis canonibus adsumpta esse videntur.”
Ubi notandum, in Dionysiana collectione (quam statim,
ut ex Aurelio Cassiodoro! intelligimus, “‘ usu celeberrimo
ecclesia Romana est complexa) canones hosce apostolicos
cum aliis conciliorum decretis conjunctos primum fuisse.
Nam neque in breviario canonum, eodem tempore a Fer-
rando Carthaginiensis ecclesia diacono edito, locum illi
ullum habebant, neque in antiquiore universalis Ecclesiz
eanonum codice (quo Chalcedonensis™ synodi patres sunt

k Baron. ann. 102. sec. 10.

' Cassiodor. divin. lect. lib. 1. cap. ult.

m Vide Leschasserii tractat. de libertat. eccles. Gallican. cap. 1. in Laur. Bo-
chelli Decret. eccles. Gallican. lib. 4, tit, 21. pag. 645, et consultat. de contro-

K 2

132 DISSERTATIO. CAP. VI.

usi) neque in prisca Latina ejusdem codicis translatione,
cujus imperitia offensus Dionysius novam suam versionem
adornavit. Unde et Isidorus, Mercator dictus, cum in
reliquis Grecorum conciliorum canonibus antiquam versi-
onem retinuerit; in quinquaginta istis apostolicis, trans-
latione Dionysii uti coactus est: hac etiam de iisdem, in
prefatione sua, ad lectores admonitione preemissa: ‘‘ Prop-
ter eorum auctoritatem, ceteris conciliis praeposuimus
canones qui dicuntur apostolorum, licet a quibusdam (ut
Gelasio, cum septuaginta suis episcopis, quorum tamen
hac de re sententiam ex Romano concilio in illaudata sua
farragine expunxit planus iste) apocryphi dicantur: quo-
niam plures eos recipiunt, et sancti patres eorum senten-
tias synodali auctoritate roboraverunt, et inter canonicas
posuerunt constitutiones,”
_ Cum igitur sub sexti seculi, ut diximus, initia, quinqua-
ginta tantum extiterint canones, iidemque a pluribus ha-
biti apocryphi: triginta quinque alios a falsario, de quo
nunc agimus, mox adjectos animadvertimus; Justiniani
imperatoris temporibus et primum natos, et in ecclesias-
ticum nomocanonem una cum reliquis mox admissos; tum
illum, quem a se confirmatum Epiphanio Constantinopo-
litano patriarche commendavit ipse Justinianus (si qua
fides Arabico hujus codicis interpreti adhibenda, quem
viri clarissimi et optimi D. Thome Roe, equitis aurati et
serenissimi regis nostriapud Turcarum imperatorem nuper
oratoris, beneficio bibliotheca Oxoniensis jam possidet :)
tum alterum, a Johanne Epiphaniensi scholastico (qui
Eutychio in patriarchatu Constantinopolitano, sub finem
imperii Justiniani, est suffectus) concinnatum; cui in qui-
busdam exemplaribus Theodoreti Cyrensis episcopi no-
men perperam est adscriptum.

Atque hosce simul universos, sub septimi seculi exitum,
hune in modum demum confirmayit secundus Trullani

versia Veneta, in Goldasti monarchiz Rom. imperii tom. 3. pag. 441. et Jus-
telli prefat. in cod. canon. universalis ecclesie. Nam Baronius, an. 341. sec.
Albaspin. 34. et Observat. lib. 1. cap. 13. quis ille codex esset, non satis_in-
tellexerunt.

CAP. VI. DISSERTATIO. 193

, /

concilli canon: “ "Edo καὶ τοῦτο τῇ ayia ταύτῃ συνόδῳ,
κάλλιστα τὲ Kal σπουδαιότατα, ὥστε μένειν Kal ἀπὸ τοὺς νῦν
βεβαίους καὶ ἀσφαλεῖς, πρὸς ψυχῶν θεραπείαν καὶ ἰατρείαν
παθῶν, τοὺς ὑπὸτ ὧν πρὸ ἡμῶν ἁγίων καὶ ἐνδόξων ἀποσ-
τόλων ὀγδοήκοντα πέντε κανόνας. Hoc quoque huic sanctze
synodo pulcherrime et honestissime placuit, ut deinceps ad
animarum medelam, et perturbationum curationem, firmi
stabilesque maneant, qui ab iis qui nos pracesserunt
sanctis et gloriosis apostolis traditi sunt octoginta quinque
canones :” ad quem Theodorus Balsamon: “ Τοῦ παρόντος
κανόνος μέμνησο διηνεκῶς. ἐπιστομίσεις γὰρ Ov αὐτοῦ τοὺς λέ-
γοντας μὴ ἐκτεθῆναι παρὰ τῶν ἁγίων ἀποστόλων κανόνας πέ.
Hujus prasentis canonis perpetuo recordare. Per ipsum
enim os eis occludes, qui dicunt a sanctis apostolis non fuisse
editos septuaginta quinque canones.” Latinos hic perstrin-
gens (quibus quinquaginta tantum canones erant in usu; ut
tum ex jam dictis, tum ex concordia canonum, a Crisconio
Africano episcopo sub ipsum tempus habiti concilii Trullani
digesta, intelligimus:) et ipsum etiam fortasse Photium, vel
eos saltem quoruni non improbatille sententiam, dum in no-
mocanonis 5111 procemio (quod in editione que adjuncta
habet Balsamonis scholia pratermissum est) non alios
modo canones comparavisse se indicat; ““ ἀλλὰ καὶ τοὺς
λεγομένους τῶν ἁγίων ἀποστόλων, εἰ καί τινες αὐτοὺς ἀμ-
φιβόλους διά τινας αἰτίας ἡγήσαντο, sed etiam eos qui
sanctorum apostolorum esse dicuntur ; licet aliqui, quas-
dam ob causas, dubiz eos authoritatis esse existimave-
Pint,

At non tam ab apostolis authoribus canones istos apos-
tolicos primum fuisse dictos opinatur Gabriel Albaspinus,
quam ab antiquitate. ‘‘ Nam cum eorum,” inquit, ‘ ali-
quot ab apostolorum successoribus, qui (teste ‘Tertulli-
ano de prescriptionibus) apostolici viri nominabantur,
facti essent ; apostolicorum primum canones, deinde non-
nullorum Latinorum ignorantia, aliquot literarum detrac-
tione, apostolorum dicti sunt. Et apud Grecos quoque
res ita processisse videtur. Aucti sunt postea, cum illis
adjuncti essent et eodem volumine comprehensi Grace

134 DISSERTATIO. CAP, VI.

ecclesiz canones. Quod quidem confirmari duabus maxi-
me rationibus potest. Primum quod iis, qui eorum memi-
nerunt, authoribus non unus aliquis constans canonum
numerus sit ; sed quinquaginta nonnunquam, plures alias,
aut pauciores censeantur. Altera ratio est, quod ex toto
canonum corpore manifeste appareat, alios aliis seculis
factos esse ; quod controversias dirimant eas, que variis
seculis contigere. Cujusmodi est canon qui de admitten-
dis ad pcenitentiam lapsis factus est: qui certe ante Cy-
prianum sancitus esse non potuit; cum alius esset eccle-
siasticus usus, et illa demum tempestate admittendos esse
lapsos decretum sit.”

Quanquam ad variam illam canonum numerationem quod
attinet, sciendum est, neque pauciores unquam extitisse
quam quinquaginta, neque plures quam octoginta quinque.
In Haloandri quidem editione octoginta quatuor in Turriani
septuaginta quinque sectionibus distincti illireperiuntur : in
re ipsa tamen nulla omnino est differentia ; cum non pauciora
in utraque contineantur decreta, quam in octoginta quinque
1115, quos Zonarz et Balsamonis scholiis habemus illus-
tratos. In Pseudo-Zepherini vero commentitia ad Sicilia
episcopos epistola, et Hincmarus Rhemensis" olim, et nos
hodie legimus: ‘‘ Septuaginta apostoli sententias praefixe-
runt :” vel sexaginta, ut citant Jvo°, auctor Pannomie?,
et Gratianus?, ubi cum, non sine causa, suspicatus
fuerit Bellarminus', “Κ΄ vitio librariorum erratum esse in
numero;” eum errorem (si quis tamen auctorem tam futi-
lem emendatione dignum censuerit) non melius quam ex
Gregorii presbyteri citatione sanari posse censuerim, qui
in Polycarpi sui libro tertio, titulo vigesimo neque septua-
ginta neque sexaginta hic habet, sed quinquaginta tan-
tum: quemadmodum ad dictum Gratiani locum Romani
correctores annotarunt.

Ut autem canones isti vere crederentur esse apostolici ;
ubi in trigesimo canone olim legebatur, ἐκκοπτέσθω παντά-

» Hinemar. lib. de variis capitulis ecclesiastic. cap. 18.

° Decret. part. 4. cap. 107.

P Lib. 2. cap. 105. 4 Distinct. 16. cap. 2.
τ Bellarm. de seriptorib. ecclesiastic, in Clement. Rom.

CAP. VI. DISSERTATIO. 155

πασι καὶ τῆς κοινωνίας, ὡς Σίμων 6 Μάγος ὑπὸ τοῦ Πέτρου
(quod in vetere interpretatione Dionysii sic habetur ex-
pressum: “ A communione modis omnibus abscindatur,
sicut Simon Magus a Petro”) novus interpolator, et eum
secutus tum Johannis Constantinopolitani ille nomocanon,
tum Nicenz IJ. synodi quintus canon, interposito prono-
mine, exhibuit; “ ὡς Σίμων 6 Μάγος ὑπ᾽ ἐμοῦ Πέτρου,
sicut Simon Magus ἃ me Petro.” Cujusmodi etiam pro-
nominis ad canonem quinquagesimum ante novam hanc
interpolationem facta adjectio primam dedisse occasionem
mihi videtur, ut antiqui illi canones ecclesiastici (nam et
eum titulum’ libri quidam preferunt) tertio post Christum
seculo demum collecti, non ab aliis quam ab ipsis apostolis
conditi fuisse postea crederentur. “ Οὐ γὰρ εἶπεν ὁ Κύριος
ἡμῖν, Εἰς τὸν θάνατόν μου βαπτίσατε" ἀλλὰ, Πορευθέντες μα-
θητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα
τοῦ πάτρος, καὶ τοῦ υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος" quod pri-
mevus interpres Dionysius Exiguus Latine ita reddidit:
** Non enim dixit Nopts Dominus: In morte mea bapti-
zate: sed, Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos
in nomine Patris et Filii, et Spiritus sancti.” Licet enim
prime persone pluralis pronomen hoc, et in Grecis libris
vulgatis, et in Ivonis quoque decreti parte prima, capite cen-
tesimo et vigesimo octavo, hodie desideretur: in antiqui-
ore tamen, tum Johannis Constantinopolitani Greco, tum
Crisconii Afri Latino nomocanone illud expressum reperi.

Neque pretereundem est, quod in eodem quinquage-
simo canone, post verba illa citata, cum quibus vetus isto-
rum canonum collectio est terminata, in Greca Turriani
editione, hujusmodi appendix adjecta cernitur: “ Ὑμεῖς
οὖν, ὦ ἐπίσκοποι, εἰς ἕνα πατέρα, καὶ υἱὸν, Kal ἅγιον πνεῦμα,
τρίτον [Ξαπτίσατε, κατὰ τὴν τοῦ Κυρίου γνώμην καὶ τὴν
ἡμετέραν ἐν πνεύματι διάταξιν. Vos igitur 0 episcopi, bap-
tizate terna mersione in unum Patrem, et Filium, et Spi-
ritum sanctum; secundum Domini sententiam, et nostram
in Spiritu constitutionem ;” et post finem triginta quinque
superadditorum, non in ea editione tantum, sed etiam in
versione horum canonum Arabica (in qua 7’¥) sive man-

* Constitut. apostol. Greeco-Latin, edit. Paris. ann, 1618. pag. 1044.

136 DISSERTATIO. CAP. VI.

datum apostolorum appellatur) et Greco Johannis Con-
stantinopolitani nomocanone. ‘ Ταῦτα δὲ περὶ κανόνων δια-
τετάχθω ὑμῖν παρ᾽ ἡμῶν, ὦ ἐπίσκοποι. ὑμεῖς δὲ ἐμμένοντες
αὐτοῖς, σωθήσεσθε, καὶ εἰρήνην ἕξετε, &c. Heec vero de cano-
nibus constituta vobis sint per nos, Ο episcopi. Vos autem
in eis perseverantes, salvi eritis, et pacem habebitis,” &c. ac
si communis habendus esset iste epilogus tum octoginta
quinque canonum, tum octolibrorum Διατάξεων, quos et ip-
sos canonum apostolorum nomine ab authore operis imper-
fecti in Mattheum citatos invenimus. Neque solum in
Turriani, que nostris temporibus prodiit editione, sed
etiam in codicibus qui Photii seculo extabant, Διατάξεις,
et canones isti in unum quasi corpus compingebantur :
quod bibliothecee ipsius (num. 112.) locus ille ostendit :
“«᾿Ανεγνώσθη Κλήμεντος τοῦ Ῥώμης τεύχη βιβλίων δύο"
ὧν τὸ μὲν ἐπιγράφεται Διαταγαὶ τῶν ἀποστόλων διὰ Κλή-
μεντος: ἐν ᾧ καὶ οἱ τῶν σονοδικῶν κανόνων τῷ ἀθροίσματι
τῶν ἀποστόλων κανόνες ἐπιγραφόμενοι περίεχονται. Lecta
sunt Clementis Romani librorum volumina duo: quorum
alterum de constitutionibus apostolorum inscribitur; in
quo canones apostolorum continentur, qui collectioni ca-
nonum synodicorum asscribuntur.”

Kt ne summa Pseudo-Clementinis istis constitutionibus
deesset authoritas: in adjectitiorum canonum postremo,
inter Novi Testamenti Scripturas admitti jubentur, ‘ Αἱ
διαταγαὶ ὑμῖν τοῖς ἐπισκόποις OC ἐμοῦ Κλήμεντος ἐν ὀκτὼ
βιβλίοις προσπεφωνημέναι" ἃς οὐ χρὴ δημοσιεύειν ἐπὶ πάν-
των, διὰ τὰ ἐν αὐταῖς μυστικὰ. Constitutiones vobis epis-
copis per me Clementem in octo libris nuncupate ; quas
in omnibus publicare non deceat, ob quaedam arcana que
in se continent.” Ita enim bipedum nequissimus, qui Cle-
mentis personam (quinto post excessum ipsius seculo)
induit, constitutionibus a seipso interpolatis, et in aliam
pene speciem transformatis canonicam authoritatem con-
ciliare conatus est: ea tamen ad mysterium iniquitatis
sue celandum cautione adhibita, ut eas nullo modo divul-
gandas, sed ut Eleusinia quedam sacra studiose conte-
gendas et occultandas esse praciperet; ex quibus et Al-

CAP. VI. DISSERTATIO. 137

baspinus recte observavit, constitutiones' hasce ‘ primis
seculis factas non esse; cum primi seculi Christiani sua
lubentes mysteria, ut vel ex Justino constat, enuncia-
rent.”

τ Albaspinus, observat. lib. 1. cap, 18,

138 DISSERTATIO. CAP, VII.

CAE. ΥἹΙ.

De apostolorum Διδαχῇ et Διδασκαλίᾳ a veteribus commemorata ; et utrum
hisce nominibus constitutionum libri octo, quos hodie habemus, ab eis fuerint
significati. An B. Hieronymus Latine eos verterit: et quenam de illis tum
veterum illorum, tum doctiorum nostri temporis pontificiorum, fuerit senten-
tia.

As Athanasio, in epistola ἑορταστικῇ trigesima nona, (ut
et in synopsi) “διδαχὴ καλουμένη τῶν ἀποστόλων, Doc-
trina que dicitur apostolorum,” recensetur inter scripta,
* οὐ κανονιζόμενα μὲν, τετυπωμένα δὲ παρὰ τῶν πατέρων ἀνα-
γινώσκεσθαι τοῖς ἄρτι προσερχομένοις καὶ βουλομένοις κα-
τηχεῖσθαι τὸν τῆς εὐσεβείας λόγον : non in canonem quidem
redacta, sed que legi ἃ patribus decretum est, iis, qui nunc
accedunt, et volunt in pietatis ratione initiari.” Ab Eusebio?,
rv ἀποστόλων λεγόμεναι Avdayat,” (vel, ““ Doctrina que
dicitur apostolorum,” ut singulariter hic, cum Athanasio
consentiens, Rufinus reddidit) inter scripta non modo
ἀντιλεγόμενα, sed etiam νόθα reponuntur; ab aliis tamen
quz ab hereticis sunt conficta secernuntur. In Nice-
phori vero Constantinopolitani patriarche στιχομετρίᾳ,
inter scripta Novi Testamenti, non quibus contradicitur,
sed que plane sunt apocrypha, numeratur et “ Διδαχὴ
ἀποστόλων, στιχων σ. et Κλήμεντος AB. στίχων By. Doc-
trina apostolorum, versuum ducentorum, et libri Clementis
triginta duo versuum 2600.” quot evangelium etiam secun-
dum Lucam continuisse ibidem dicitur.

Hance apostolorum Διδαχὴν, ab Athanasio in ἑορταστικῇ
epistola commemoratam, nonnulli (ut in ineditis ad illam
epistolam scholiis annotat Johannes Zonaras') apostolica-

4 Euseb. histor. lib. 3. κεῴ. κε.
» Τὴν Διδαχὴν δὲ τῶν ἀποστόλων τινὲς λέγουσιν εἷναι τὰς διὰ τοῦ KAH}«
μεντος γραφείσας Διατάξεις" ἂς ἡ λεγομένη ἕκτη σύνοδος ἀναγινώσκεσ-

CAP. VII. DISSERTATIO. 139

rum constitutionum libros fuisse sunt opinati: que etiam
Caroli Bovii, Francisci Turriani, et Czesaris Baronii‘ fuit
sententia. Aqua ut discedam, triame permovent. I. Ip-
sius Athanasii authoritas; qui in eodem loco Διδαχὴν
hanc inter eos libros numerat qui catechumenis et nuper
ad fidem accedentibus legendi essent; quum 1501 consti-
tutionum libri episcopis sint dicati, resque ad ecclesiz
regimen spectantes tractet, et alia quadam μυστικώτερα;
que idcirco canonis apostolorum octogesimi quinti con-
sarcinator in vulgus efferenda esse vetuit. II. Exiguus ille
ducentorum versiculorum numerus, quibus illa Διδαχὴ tum
in Grzeco Nicephori Constantinopolitani textu, tum in La-
tina Anastasii bibliothecarii interpretatione, constare os-
tenditur: quod Salomonis canticorum libello minorem eam
fuisse evincit, quem ducentos et octoginta ejusdem generis
στίχους habuisseibidem legimus. III. Indiculus librorum
canonicorum et apocryphorum, quem Anastasii Niceni
queestionibus subjectum in publica Oxoniensis academic
bibliotheca invenimus: ubi Διδαχαὶ τῶν ἀποστόλων et
Διδασκαλία Κλήμεντος, ut distincta opera recensentur, et
in scriptorum apocryphorum censu pariter reponuntur.
Illas vero apostolorum Avarayac, in Graeeco quodam ve-
tusto exemplari manuscripto Διδασκαλίας titulo preenotatos
se reperisse, Franciscus Turrianus indicat: indeque utrum
que se conjunxisse, et ex utroque inscriptionem hanc, que
inipsius editione constitutionum legitur, contexuisse : ‘* Aca-
ταγαὶ τῶν ἁγίων ἀποστόλων, διὰ Κλήμεντος τοῦ Ῥωμαίων
ἐπισκόπου τὲ καὶ πολίτου, Καθολικὴ διδασκαλία. Constitu-
tiones sanctorum apostolorum, auctore Clemente episcopo
et εἶνε Romano, Catholica doctrina.”. Quem Διδασκαλίας
titulum, confirmant etiam illa, in ipso corpore constitu-
tionum: ‘ ᾿Ακούσατεϊ διδασκαλίαν ἱερὰν of ἀντεχόμενοι τῆς
ἐπαγγελίας αὐτοῦ, ἐκ προστάγματος τοῦ Σωτῆρος, ὁμόστοι-
xov ταῖς ἐνδόξοις φθογγαῖς αὐτοῦ. Audite doctrinam sa-
cram qui amplectimini promissionem ejus, ex mandato

θαι οὐ συγχωρεῖ, ὡς νοθευθείσας Kai παραφθαρείσας ὑπὸ αἱρετικῶν. ZLo-
naras MS.
© Baron, ann. 102, see, 9. d Lib, 1. cap. 1.

140 DISSERTATIO. CAP. VII.

Salvatoris, equiparandam gloriosis vocibus ipsius.” “᾿Εγὼ"
Ματθαῖος εἷς τῶν δώδεκα τῶν ἐν τῇδε TH διδασκαλίᾳ λαλούν-
των ὑμῖν εἰμὶ ᾿Απόστολος. Ego Mattheus unus ex duo-
decim, qui vobis in hac doctrina loquuntur, sum apos-
tolus.” ‘* Πάντες ἐπὶ τὸ αὐτὸ γενόμενοι, ἐγράψαμεν ὑμῖν
τὴν καθολικὴν ταυτὴν διδασκαλίαν εἰς ἐπιστηριγμὸν ὑμῶν
τῶν τὴν καθόλου ἐπισκοπὴν πεπιστευμένων. Omnes in unum
congregati scripsimus vobis Catholicam hanc doctrinam,
ad fulciendum ac confirmandum vos, quibus universalis
episcopatus creditus est.” Et capite decimo octavo, “ Καὶ
ταῦτα κατὰ πόλιν πανταχοῦ εἰς ὅλην τὴν οἰκουμένην τοῦ
κόσμου πεποιήκαμεν, καταλιπόντες ὑμῖν τοῖς ἐπισκόποις καὶ
λοιποῖς ἱερεῦσι τήνδε τὴν Καθολικὴν διδασκαλίαν ἀξίως καὶ
δικαίως, εἰς μνημόσυνον ἐπιστηριγμοῦ τοῖς πεπιστευκόσι
Θεῷ, διαπεμψάμενοι διὰ τοῦ συλλειτουργοῦ ἡμῶν Κλήμεντος.
Atque heec quidem ubique terrarum per civitates fecimus:
vobisque episcopis et reliquis sacerdotibus hance Catho-
licam doctrinam merito et jure reliquimus; ut memine-
ritis fulcire ac roborare eos qui Deo crediderunt. Quam
quidem doctrinam misimus per comministrum nostrum
Clementem,” &c. quibus addi poterit et illa Epiphanii
citatio, in heresi octogesima adversus Messalianos : “ év
ταῖς Διατάξεσι τῶν ᾿Αποστόλων φάσκει ὁ θεῖος λόγος καὶ ἡ
διδασκαλία. In constitutionibus apostolorum dicit divinus
sermo, et doctrina.”

In interrogationibus, a Marco Alexandrino patriarcha
Theodoro Balsamoni Antiocheno propositis, secunda est
ista: “ Βιβλίαξ διάφορα εὑρίσκονται εἰς τὰς ἀνατολικὰς Kal
νοτίους χώρας. καὶ τὰ μὲν ὀνομάζονται Διδασκαλίαι τῶν
ἁγίων ἀποστόλων, τὰ δὲ, Ὁρόματα τοῦ ἁγίου Παύλου.
ἐρωτῶ οὖν, εἰ ὀφείλομὲν ἀναγινώσκειν αὐτά; Varii reperiun-
tur libri in orientalibus et meridionalibus regionibus: et
alii nominantur, doctrine sanctorum apostolorum; alii,
visiones Sancti Pauli. Queero, an hi nobis legendi sint ?”
Cui respondit Theodorus: “ Ψηφιζόμεθα καὶ ἡμεῖς, dre
ἀποστολικὰς διδασκαλίας, καὶ ὁράσεις, καὶ διδάξεις, ἡ τοῦ

© Constitut. lib. 2. cap. 99. f Ibid. lib. 6. cap. 14.
5. Tom, 1. Juris Greco-Romani, a Leunclavio edit. pag. 363.

CAP, VII: DISSERTATIO, 141

Θεοῦ ἐκκλησία γινώσκει, τὰ ἐν τῷ TE ἀποστολικῷ κανόνι
δηλούμενα βιβλία, καὶ πιστευόμενα εἶναι τῶν Θεοκηρύκων
φωνὰς. ἕτερον δέ τι παρὰ ταῦτα οὐκ οἶδεν ἀποστολικὸν σύγ-
γράμμα. Pronunciamus et nos, Dei ecclesiam agnoscere et
confiteri apostolica precepta et visiones, et doctrinas libro-
rum qui octogesimo quinto apostolico canone declarantur, et
Dei preconum voces iis esse creditas : praeter hos autem,
nullum aliud novit apostolicum scriptum.” Ubi aposto-
lorum Διδασκαλίας, ut in canone illo apostolico minime
commemoratas, a Clementinis apostolorum constitutionibus
distinxisse videtur; quas, in responsione ad proxime pre-
cedentem Marci interrogationem, ita in eo approbatas
fuisse significaverat, ut secundus tamen concilii Trullani
canon omnino? legi postea prohibuerit, ‘‘ propterea quod
jis spuria quedam multa, et a pietate aliena, ab hetero-
doxis fuerint interposita;” quam earum adulterationem a
nostri quoque temporis Grecis agnosci, in Jeremiz, nu-
peri patriarch Constantinopolitani, ad Wirtembergenses
responsi primi capite decimo tertio, notavimus.

Earum interpretationem suscepisse B. Hieronymum, ex
peroratione in Origenis explanationem epistola ad Roma-
nos, ab ipso (ut putatur) Latine redditam, Carolus Bovius
in Latina, et Franciscus Turrianus in Greca constituti-
onibus hisce preefixa praefatione, suadere nobis conantur.
** Quid enim ille,” inquit hic Bovius, ‘ in vertendis Apo-
cryphis tantopere insudaret; presertim si sciret palmam
sibi a Rufino prereptam? Doctrina vero apostolorum,
qua Latinze ecclesiz hactenus caruissent, digna profecto
erat, in cujus interpretatione tantus vir laboraret.” Verba
authoris, in peroratione illa ad Heraclium, hec sunt:
“ς Post hoc sane vocat nos opus quod olim quidem injunc-
tum est, sed nunc a beato Gaudentio episcopo vehemen-
tius perurgetur, Clementis scilicet Romani episcopi, apos-
tolorum comitis ; quorum ut successoribus darem cogniti-
onem, libri a nobis in Latinum vertuntur. . In quo opere

"Ὁ δὲ θέλει ταύτας μηδὲ ἀναγινώσκεσθαι, διὰ τὸ παρεντεθῆναι αὐταῖς
παρὰ ἑτεροδόξων πολλά τινα νύθα, καὶ τῆς εὐσεβείας ἀλλότρια. Balsam.
Vid. infra cap. 15.

142 DISSERTATIO. CAP. VII.

bene novi quod laborem labor multiplicat, si sortem susci-
piat. Satisfaciam sane in eo amicis meis; dabo titulo
nomen meum, auctoris nihilominus vocabulo permanente.
Nam Hieronymi ne putetur, Clemens scribetur.” Sic enim
hodie legitur; Hieronymi pro Rufini substituto nomine.

Nam ‘ cum Rufinus” (ut jamdudum Erasmus! monuit)
‘* gravissima suspicione premeretur, quod esset Orige-
nista (sub hoc enim titulo Arianorum heresis conata est
repullulascere) librarii summoventes que prima statim
fronte deterrerent lectorem, pro invidioso nomine Rufini,
supposuerunt gratiosum nomen Hieronymi.” Et quidem
recognitionum Pseudo-Clementis libros apecryphos Latine
a Rufino fuisse conversos, et ex Gennadio* constat, et ex
ipso opere quod adhuc superest simul cum ipsius Rufini
preefatione premissa ad Gaudentium. Ut illa Bovii de
apocryphis, et in iis vertendis palma a Rufino prerepta,
questio per se hic concidat: ut et Turriani illa altera:
Ἔν τις ὑπονοῆ περὶ ἄλλων τινῶν βιβλίων Κλήμεντος ταῦτα
φάσκειν τὸν ἅγιον, περὶ τίνων ἀποκρινάσθω. ἀλλ᾽ οὐκ ἂν
ἔχοι. Nam responsio in promptu est; de nullis omnino
Clementis libris, a se vel conversis vel convertendis, locu-
tum unquam fuisse sanctum Hieronymum: quam et veram
ab ipso Turriano post δευτέρας φροντίδας fuisse agnitam,
non leve est argumentum, quod in Latino procemio, Hie-
ronymi hoc tot verbis prius amplificatum ab ipso testimo-
nium silentii velo prudentius obvolvendum fuisse judi-
caverit.

Quodnam vero de istis constitutionibus, priusquam ab
interpolatore novam faciem accepissent, tum privatum
Epiphanii, tum ab eo diversum, aliorum multorum fuerit
judicium ; heec ipsius verba, in heresi septuagesima contra
Audianos, nos edocent: “ Εἰς τοῦτο δὲ of αὐτοὶ Αὐδιανοὶ
παραφέρουσι τὴν τῶν ἀποστόλων διάταξιν, οὖσαν μὲν τοῖς
πολλοῖς ἐν ἀμφιλέκτῳ, ἀλλ᾽ οὐκ ἀδόκιμον" πᾶσα γὰρ ἐν αὐτῇ
κανονικὴ τάξις ἐμφέρεται, καὶ οὐδὲν παρακεχαραγμένον τῆς
πίστεως, οὐδὲ τῆς ὁμολογίας, οὐδὲ τῆς ἐκκλησιαστικῆς διοι-

1 Erasm, in operum Origenis censura.
k Gennad, catalog. scriptor. ecclesiastic. in Rufino.

CAP. VII. DISSERTATIO. 143

κήσεως καὶ κανόνος Kal πίστεως. Ad hoc iidem Audiani
apostolorum constitutionem perperam accommodant: que
quidem apud multos revocatur in dubium, sed tamen non
est improbanda. Omnis enim canonicus ordo in ipsa
habetur; et nihil a fide adulteratum, neque a confessione,
neque ab ecclesiastica gubernatione et canone et fide;”
ad quem locum, in eruditis suis scholiis, Dionysius Peta-
vius ἰδία adnotat: |‘ De apostolicis constitutionibus dubi-
tatum a nonnullis prefatur Epiphanius. Quo eodem no-
mine circumferuntur hodie in octo libros distincte ; que
a prioribusillis, ac nihilominus dubiis, quarum meminit Epi-
phanius, diverse videntur. Etenim quinque ex illis senten-
tiz hoc et sequenti numero citantur; que in vulgatis nus-
quam reperiuntur: imo vero contraria quedam in iis le-
guntur. Nam libro quinto, capite decimo sexto, de Pas-
chatis celebritate Catholicum dogma propalam edicitur ;
uti post zquinoctium instauretur. Tum ne cum Judzis
agatur; οὐδεμία yap κοινωνία ἡμῖν νῦν πρὸς αὐτοὺς" πε-
πλάνηνται γὰρ καὶ αὐτήν τὴν ψῆφον, ἣν νομίζουσιν ἐπιτε-
λεῖν ; et alia quedam: que aut ἃ superiori sanctione dis-
erepant; aut si in antiquis illis constitutionibus legeban-
tur, mirum est hoc tam presenti ac diserto testimonio
usum non esse contra Audianos Epiphanium, qui Judz-
orum more celebrandum Pascha iisdem ex constitutionibus
affrmabant. Apparet igitur aliud fuisse constitutionum
genus, quam quibus hodie Clementis nomen inscribitur.”
Hance, in Paschatis servandi ratione, inter Epiphanianas
et hodiernas constitutiones ἀντιλογίαν animadverterat quo-
que Johannes Carolus Bovius episcopus Ostunensis: in-
deque libri quinti caput illud a Petavio citatum (quod in
Latina Turriani versione XVI. est, in Bovii XVIII.) to-
tum delendum, ut nothum ac novum, in scholiis suis con-
firmaverat; hoc subjecto demum epilogo: ‘ Existimo
igitur, cum verba apostolicz constitutionis viderentur an-
tiquz illi et ab ecclesia rejecta Paschz celebrationi quo-
dammodo favere; viros pios illa verba, ne offensionis
causam preberent et aliquos in errorem inducerent, dele-
visse, reposuisseque receptam et probatam ab ecclesia
observandi Pasche rationem.” Inter antiquos nimirum

144 DISSERTATIO. CAP, VII.

canones, qui apostolorum dicebantur, octavus extabat iste :
‘El τις ἐπίσκοπος, ἢ πρεσβύτερος, ἢ διάκονος, τὴν ἁγίαν
τοῦ Πάσχα ἡμέραν πρὸ τῆς ἐαρινῆς ἰσημερίας μετὰ ᾿Ιουδαίων
ἐπιτελέσῃ, καθαιρείσθω. Si quis episcopus, aut presbyter,
aut diaconus, sanctum Pasche diem ante vernale zquinoc-
tium cum Judeis celebraverit, abjiciatur vel deponatur.”
Qui canones hosce libri octavi constitutionum appendicem
quandam, ipsosque octo constitutionum libros canonica-
rum Scripturarum partem habendam esse voluit; veterem
illam canonum et constitutionum, utrinque apostolorum
nomen preferentium, discrepantiam nullo modo ferri po-
tuisse consideravit : ideoque, ut discordie species abscin-
deretur omnis, caput illud quinti constitutionum libri ab-
stergendum, et ad canonis jam dicti sententiam plene con-
formandum fuisse existimavit.

Contra tamen pertendit Franciscus Turrianus, et in proce-
mio Latinz suz versioni prefixo, asseverare non veretur :
“tales habere nostram ztatem apostolorum constituti-
ones, sanas scilicet et incorruptas, quales Epiphanii ztas
habuit.” Cui, preter jam dictam illam de Paschatis ob-
servatione discrepantiam, opponere possumus et aliam de
Epiphanize Dominice die non absimilem : quem in nostris
constitutionum libris a Dominici natalis die apertissime
distinctum, Epiphanius (juxta Asiaticarum et Egyptia-
carum ecclesiarum, que tum obtinebat, consuetudinem)
unum et eundem fuisse statuit. Sic enim ille, in Panarii
epilogo: “Οὔτε ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῶν ᾿Επιφανίων, ὅτε ἐγεννήθη
ἐν σαρκὶ ὁ Κύριος, ἔξεστι νηστεῦσαι, kav τε περιτύχη τετρὰς ἢ
προσάββατον. Neque in die Epiphaniorum, quando natus
est in carne Dominus, licet jejunare; etiamsi contingat ut
sit quarta aut prosabbatum.” Similiter et in heresi LI.
κατὰ ᾿Ανοήτων, appellat ἡμέραν τῶν ᾿Επιφανίων, ἡμέραν τῆς
αὐτοῦ γεννήσεως κατά σάρκα. et die mensis postea expresso:
“ ἀπὸ τῆς τῶν γενεθλίων αὐτοῦ ἡμέρας, τουτέστιν >Emipa-
νίων, ἥτις τυγχάνει ἕκτη ᾿Ιαννουαρίου μηνὸς, κατὰ δὲ Αἰγυπ-
τίους, 'Γυβὶ ἑνδεκάτη. A natali suo die, hoc est Epipha-
niorum, qui est sextus Januarii mensis, juxta Augyptios
vero Tybi mensis undecimus ;” item: ‘ ἕως ἑνδεκάτης Τυβὶ,
καὶ πρὸ ὀκτὼ εἰδῶν ᾿Ιαννουαρίων, ὅτε ἀληθῶς τὰ Θεοφά-

CAP, VII. DISSERTATIO. 145

via ἐγένετο, καὶ ἐγεννήθη" usque ad undecimum mensis
Tybi, et ad VIII. Iduum Januarii, quando revera appa-
ritio Dei contigit, et natus est. τῷ μὲν γὰρ ὄντι ἡ γέννησις
τοῦ Χριστοῦ ἡ [βεβαία Tuf3t ἑνδεκάτη ἐστὶ. Revera enim
nativitas Christi certa contigit undecima mensis ΤΎΡῚ ;” et,
“ἐκ πανταχόθεν ἑνδεκάτη Τυβὲ kar Αἰγυπτίους ἡ προειρημένη
τοῦ Κυρίου ἐν σαρκὶ γέννησις ἐγένετο. Undiquaque unde-
cima ‘T'ybi mensis secundum AX gyptios predicta Domini
in carne nativitas facta est.”

Quis vero ista tam asseveranter locuturum existimaverit
fuisse Epiphanium; si in constitutionibus, quas ipse ut
vere ab apostolis profectas identidem laudat, invenisset,
quod in libro quinte, capite duodecimo, expressum le-
gimus: ‘ Τὰς ἡμέρας τῶν ἑορτῶν φυλάσσετε, ἀδελφοὶ καὶ
πρώτην γε τὴν γενέθλιον, ἥτις ὑμῶν ἐπιτελείσθω εἰκάδι πέμπτῃ
τοῦ ἐννάτου μηνὸς, μεθ᾽ ἣν ἡ ἐπιφάνιος ὑμῖν ἔστω τιμιωτάτη,
καθ᾽ ἣν ὁ Κύριος ἀνάδειξιν ὑμῖν τῆς οἰκείας θεότητος ἐποιήσα-
το. γινέσθω δὲ καὶ αὐτὴ ἕκτη τοῦ δεκάτου μηνὸς. Dies festos
custodite, fratres: ac primum quidem diem natalis, qui vige-
simo quinto die mensis noni (ab Aprili scilicet mense nu-
merati) celebretur. Post quem Epiphaniez dies sit vobis
in maximo honore, in quo Dominus divinitatem suam nobis
patefecit : is vero dies sit sextus mensis decimi.” Unde
etiam eidem vel non visum, vel non probatum fuisse intel-
ligimus librum consimilem τῶν ἀποστολικῶν διδαγμάτων
(quem ἀποστόλων διδαχὰς illas fuisse arbitramur, quarum
ante meminimus) ex quo in questione nonagesima tertia,
earum que Anastasii Niczeni nomen preeferunt, et περὶ τῆς
ἐπιφανίας τοῦ Κυρίου inscripta, huic plane conformem sen-
tentiam recitatam reperimus: ‘ ᾿Ετέχθη piv γὰρ ὁ Κύριος
ἡμῶν ᾿Ιησοῦς Χριστὸς ἐκ τῆς ἁγίας παρθένου Μαρίας ἐν
Βηθλεὲμ, κατὰ Αἰγυπτίους, χοιὰκ κε. (leg. KO.) ὥρᾳ ἑβδόμῃ
τῆς ἡμέρας: ὅ ἐστιν πρὸ ὀκτὼ καλανδῶν ᾿Ιαννουαρίων.
᾽᾿Ἐβαπτίσθη δὲ ἐν τῷ τριακοστῷ αὐτοῦ ἔτει, ὑπὸ ᾿Ιωάννου, τοῦ
Tui ca, ὥρᾳ ι. τῆς νυκτὸς, ἐν τῷ Ιορδάνῃ ποταμῷ. Nam
natus quidem est Dominus noster Jesus Christus ex sancta
virgine Maria in Bethleem X XV. (vel X XIX. potius) men-
sis Cheeac, hora septima diei; quod est VIII. Kalendas Ja-
nuarii. Baptizatus autem est tricesimo etatis sue anno,

VOL. VII, L

146 DISSERTATIO. CAP. YI.

a Johanne, XI. mensis Tybi, hora decima noctis in fluvio
Jordane.”

Et hane tamen causam pertractans, vir haud obscuri
apud nos et ordinis et nominis, personatum hunc Clemen-
tem, ut “ testem omni majorem exceptione hic advo-
catum,” ἰδέα cum pompain scenam introducendum censuit.
“ Unum ex antiquissimis, et illum, quia erat apostolorum
συμφοιτητὴς et συμπράκτωρ, facile principem, et primariz
authoritatis, non preteribo: Clementem nimirum τὸν δια-
tayéa. Quem licet delicatuli nescio qui, ex utraque parte
contendentium, de falso postulant, et tanquam falsarium
στιγματίζουσι : nos tamen ipsius, tanquam γνησίου contra
quosvis suscipere, post doctissimum virum Turrianum,
patrocinium et audemus, σὺν Θεῷ εἰπεῖν, et fortassis ab-
unde prestitimus contra Seldenum, qui in causa decimali
appellatum εἰς σκόμβρους ablegat, vel μακαρίαν."

Sed quia in editis adversus Seldenum diatribis, non
modo nihil quod tam mirifice pollicitationi respondeat,
sed nec vel semel quidem τὸν διαταγέα nominatum inve-
nio: Turriani, cui nos relinquit, non tam doctrinam quam
fidem diligentius explorare visum est, in hoe ipso, qui
diataxean harum authoritatem veterum primus nobis
commendavit, Epiphanio. Et quia Epiphanianas illas
diataxes et hodiernas nostras easdem esse, affirmat qui-
dem 1116, ejusdem vero societatis, neque doctrine imparis,
Petavius pernegat: ut de rei veritate rectius judicare
lector possit ; in duobus sequentibus capitibus loca omnia
ab Epiphanio ex apostolicis constitutionibus citata in
medium producere placuit, cum his quas nostra etas habet
componere, et ubi obscuritate laborant, ἐν παρόδῳ expo-
nere etiam atque illustrare,

CAP, VIII. DISSERTATIO. 147

CAP. VIII

Loca de Synaxium et Jejuniorum temporibus, ex constitutionibus apostolicis ab

᾿ς Epiphanio adversus Aerianos citata, cum hodiernis codicibus comparantur ;
et, num Dionysio Alexandrino cognite fuerint constitutiones iste disqui-
ritur,

Incipiemus ab illo loco, heresi septuagesima quinta
adversus Aerium: “‘ Ei δὲ καὶ χρὴ τὸ τῆς διατάξεως τῶν
» , Ἂ had > ~ € , 4 ᾿ς "2
ἀποστόλων λέγειν, πῶς ἐκεῖ ὡρίζοντο τετράδα Kal προσάβ:-
Barov νηστείαν (lege, νηστεύειν) διὰ παντὸς, χωρὶς Πεντη-
κοστῆς" καὶ περὶ τῶν ἐξ ἡμερῶν τοῦ Πάσχα, πῶς παραγγέλ-
x δὲ ὅλ nN ΄ » . «λὺ . JO

OUGL MNOEV ὁλως αμβάνειν ἢ αρτου και αλὸς Kal νοατος,
ποιάν τε ἡμέραν ἄγειν, πῶς τε ἀπολύειν εἰς ἐπιφώσκουσαν
Κυριακὴν, φανερόν ἐστι. Si vero etiam oportet constitu-
tionem apostolorum proferre: quomodo illic quarta et
prosabbato jejunandum esse definierunt omni tempore,
Pentecoste excepta; et de sex diebus Paschatis, quomodo

ε ᾽
precipiunt nihil omnino sumere aliud quam panem et

salem et aquam, qualemque diem agere, et quomodo di-
mittere in ilucescentem Dominicam, manifestum est.”
Cui addendum, quod de quartz et sexte feriz consuetu-
dinibus paulo post subdit ibidem Epiphanius: ‘ Εἶτα δὲ
εἰ μὴ περὶ τῆς αὐτῆς ὑποθέσεως τετράδων καὶ προσαββάτων
΄΄ 5» Υ ’ , > - ’ὔ ” Ν » ΕῚ
οἱ αὐτοὶ ἀπόστολοι ἐν τῇ Διατάξει ἔλεγον, καὶ ἄλλως ἐκ
πανταχόθεν εἴχομεν ἀποδείξαι. ὅμως περὶ τούτου ἀκριβῶς
γράφουσι. Deinde vero, si de eodem argumento quarta-
rum et prosabbatorum iidem apostoli in constitutione sua
non dixissent: etiam aliter undique demonstrare posse-
mus. Quanquam ea de re accurate illi scribunt;” et in
compendiaria doctrina, ad finem Panarii ab eodem ad-
jecta: “ Συνάξεις δὲ ἐπιτελούμεναι, ταχθεῖσαι εἰσὶν ἀπὸ τῶν
δ , 2D Ν lA Ν os ’
ἁποστόλων, τετράδι και προσαββάτω και κυριακῇ. τετράδι
δὲ καὶ ἐν προσα[ββάτῳ, ἐν νηστείᾳ ἕως ὥρας ἐννάτης. ἐπειδή-

LZ

148 DISSERTATIO. CAP, VIII.

περ ἐπιφωσκούσῃ τετράδι συνελήφθη ὁ Κύριος, καὶ τῶ προ-
σαββάτῳ ἐσταυρώθη, καὶ παρέδωκαν οἱ ἀπόστολοι ἐν ταύταις
νηστείας ἐπιτελοῦσθαι. Conventus fieri ordinatum est ab
apostolis, quarta et prosabbato et Dominica. Quarta
vero et prosabbato jejunium statutum est, usque ad ho-
ram nonam; quoniam illucescente quarta comprehensus
est Dominus, et prosabbato crucifixus: et tradiderunt
apostoli ut in his diebus jejunia fierent.” Ubi,

I. Quod ad Synaxes et conventus ecclesiasticos attinet :
in apostolicis quas nos habemus constitutionibus, Sabbata
tantum et Dominicas iis dicata invenimus; libro quinto,
capite ultimo, et libro octavo, capite trigesimo tertio. De
guartis et prosabbatis huic usui destinatis, altum in 115
silentium: licet a Tertulliano, in libro de Jejuniis capite
secundo et decimo quarto, stationum quarte feriz et sexte
mentionem fieri non ignoremus.

II. De quarte et sexte ferie jejunio*, ita legimus:
“ Τετράδα καὶ παρασκευὴν προσέταξεν ἡμῖν νηστεύειν" τὴν
μὲν διὰ τὴν προδοσίαν, τὴν δὲ διὰ τὸ πάθος. Quarta feria
et sexta jussit nobis Dominus jejunare : illa quidem propter
proditionem, hac vero propter passionem”’: et libro septimo,
capite vigesimo quarto, quibus diebus hebdomade jejunan-
dum sit, hoc partim consilium partim preceptum proponi-
tur: “ Ai δὲ νηστεῖαι ὑμῶν μὴ ἔστωσαν μετὰ τῶν ὑποκριτῶν"
νηστεύουσι γὰρ δευτέρᾳ σαββάτων καὶ πέμπτῃ. Ὑμεῖς δὲ ἢ τὰς
πέντε νηστεύσατε ἡμέρας, ἢ τετράδα καὶ παρασκευὴν. ὅτι τῇ
μὲν τετράδι ἡ κρίσις ἐξῆλθεν κατὰ τοῦ Κυρίου, Ἰούδα χρὴ-
μασιν ἐπαγγειλαμένου τὴν προδοσίαν" τὴν δὲ παρασκευὴν, ὅτι
ἔπαθεν ὁ Κύριος ἐν αὐτῇ πάθος τὸ διὰ σταυροῦ ὑπὸ Ποντίου
Πιλάτου. Jejunia vero vestra ne sint cum hypocritis com-
munia: jejunant enim secunda hebdomadis feria et quinta.
Vos vero vel per totos quinque dies jejunate, (sabbato
videlicet dempto, ut statim adjicitur, et die Dominico,)
vel in quarta feria et Parasceve. Quoniam in quarta
quidem judicium contra Dominum prodiit, cum Judas
proditionem pecunia promiserat: in Parasceve vero quo-
niam in ea Dominus crucis supplicium passus est sub
Pontio Pilato;” ubi nota, in quarta jejunii causam in con-

* Lib. 5. Constitut. Apostol. cap. 14.

CAP. VIII. DISSERTATIO, 149

stitutionibus assignari proditionem, non, ut Epiphanius
retulit, comprehensionem Domini; quam feria quarta ne-
quaquam contigisse certum est.

Il. Exceptio jejunii quartz et sexta ferize in Pentecoste,
sive septimanis septem inter Dominicam Paschatis et Pen-
tecostes positis, neque in locis illis jam citatis, neque etiam
in canone apostolico sexagesimo nono exprimitur : licet
in quinti constitutionum libri capite postremo implicite
videatur ea tradita; ubi ita scriptum habetur: ‘‘ Mera
οὖν τὸ ἑορτάσαι ὑμᾶς τὴν Πεντηκοστὴν, ἑορτάσατε μίαν
ἑβδομάδα᾽ καὶ μετ᾽ ἐκείνην νηστεύσατε μίαν. δίκαιον γὰρ καὶ
εὐφρανθῆναι ἐπὶ τῇ ἐκ Θεοῦ δωρεᾷ, καὶ νηστεύσαι μετὰ τὴν
ἄνεσιν. Post celebratam Pentecosten, celebrate hebdo-
madam unam; et post illam jejunate item unam. AZquum
enim est tum letitiam de dono Dei capere, tum post
relaxationem corporis rursus jejunare;” deinde, paucis
interjectis, additur: “ Mera δὲ τὴν ἑβδομάδα τῆς νηστείας,
πᾶσαν τετράδα καὶ παρασκευὴν προστάσσομεν ὑμῖν νηστεύειν.
Post istam jejunii hebdomadam, in omni quarta feria et
Parasceve precipimus vobis ut jejunetis.” Unde colli-
gitur, post dictam illam jejunii septimanam, que octavam
Dominice Pentecostes proxime excipiens, per totos quin-
que dies jejunia continuabat (sequens enim Sabbatum et
Dominica eam legem non admittebat) quarte et sexte
feriaze jejunium deinceps fuisse observandum; usque ad
Pentecosten iterum recurrentem scilicet. Sic enim et
caput hoc, et totus ille quintus liber, mox concluditur :
“"Evoxoc γὰρ ἁμαρτίας ἔσται 6 τὴν Κυριακὴν νηστεύων
ἡμέραν ἀναστάσεως οὖσαν, ἢ τὴν Πεντηκοστὴν, ἢ ὕλως
ἡμέραν ἑορτῆς Κυρίου κατηφῶν" εὐφρανθῆναι γὰρ δεῖ ἐν
αὐταῖς, ἀλλ᾽ οὐ πενθῆσαι. Reus peccati erit, qui Domi-
nico die jejunaverit, cum sit dies resurrectionis; aut qui
Pentecosten, aut omnino diem festum Domini in meestitia
egerit: letari enim his diebus oportet, non autem lugere.”
Ubi, cum non minus a Pentecoste quam ab ipso Dominico
die jejunium amoveri precipitur: manifestum est, Pente-
costes nomine non nude ipsam Dominicam Pentecostes
significari (comprehensa enim fuerat illa sub reliquis die-
bus Dominicis) sed quinquaginta simul dies paschalem
Dominicam proxime consequentes; in quibus (ut apud

150 DISSERTATIO. CAP. VIII.

Johannem Cassianum? loquitur abbas Theonas) per omnia
eandem solennitatem quam die Dominica custodimus ; in
qua majores nostri, nec jejunium agendum, nec genu esse
flectendum, ob reverentiam resurrectionis Dominicz tra-
diderunt.” Nam eo modo Pentecostes nomen in Διατάξει
apostolica ab Epiphanio producta intellectum fuisse, illud
indicio est; quod quarte et sexte feria jejunium inter-
dictum in ea sit, χωρὶς Πεντηκοστῆς ; quee exceptio plane
fuisset ridicula, si ad Dominicam Pentecostes restringen-
dum fuisset illud vocabulum: atque ab ipso Epiphanio
ita fuisse acceptum, expositio illa in compendiaria doc-
trina Panario suo subjecta, dubitare nos non sinit; in qua
apostolice constitutionis praxim ab Ecclesia Catholica
observatam ita edisserit: “ Kat ov ὅλου μὲν τοῦ ἔτους ἡ
νηστεία φυλάττεται ἐν τῇ ἁγίᾳ καθολικῇ ἐκκλησία, φημὶ δὲ
τετράδι καὶ προσα[β βάτῳ, ἕως ὥρας ἐννάτης" δίχα μόνης τῆς
Πεντηκοστῆς ὅλης τῶν πεντήκοντα ἡμερῶν, ἐν αἷς οὔτε γο-
νυκλισίαι γίνονται, οὔτε νηστεία προστέτακται. Porro isti-
usmodi jejunium toto anno in Ecclesia Catholica servatur,
quarta inquam et prosabbato, usque ad horam nonam:
excepta sola Pentecoste, per totos quinquaginta dies; in
quibus neque genua flectuntur, neque jejunium imperatum
est.” Ubi observa, per solos illos quinquaginta dies, juxta
veterem Διάταξιν jejunium quarte sexteque ferie fuisse
intermissum ; neutiquam vero, ut hodiernus constitutionum
codex requirit, septimana etiam Pentecosten insequente :
cujus festivitatis, ut et hebdomade jejunii eam statim
excipientis, sicuti mentionem ab antiquis ullibi factam non
meminimus; ita in Romana ecclesia, ex quatuor tempo-
rum solennibus jejuniis, unum a feria quarta, ipsius Pen-
tecostes Dominicam proxime subsequente, initium sumere
ignorare non possumus*.

IV. Quod de quartz et sexte feriz jejunio hora nona
solvendo, ex vetere Διατάξει repetit Epiphanius; in nostris
constitutionum libris non invenio.

VY. De jejunio sex dierum, paschalem Dominicam ante-

Ὁ Cassian. collat. 21. cap. 20. Vid. et Augustin. epist. 55. ad Januar. op.
tom. 2. pag. 139. et Maxim. Taurinens. homil. 3. de Pentecoste.
© Vide Leonis I, sermones 4, de jejunio Pentecostes.

CAP. VIII. DISSERTATIO. 151

cedentium, et quadragesimale jejunium insequentium, in
libro quinto nostrarum Διατάξεων, capite duodecimo ista
legimus: “ ’EzureAcioOw δὲ ἡ νηστεία αὕτη, quadragesimalis
scilicet, πρὸ τῆς νηστείας τοῦ Πάσχα, ἀρχομένη μὲν ἀπὸ
δευτέρας, πληρουμένη δὲ εἰς παρασκευὴν. Μεθ᾿ ἃς ἀπονησ-
τεύσαντες, ἄρξασθε τῆς ἁγίας τοῦ Πάσχα ἑβδομάδος, νηστεύ-
οντες αὐτὴν πάντες, μετὰ φόβου καὶ τρόμου, προσευχόμενοι
ἐν αὐταῖς περὶ τῶν ἀπολλυμένων. Celebretur vero jeju-
nium hoc ante jejunium Paschz: incipiens quidem a se-
cunda feria, (prima enim sive Dominica non jejunabatur)
desinens vero in sextam. Post quos dies soluto jejunio,
(Sabbato et Dominico die intervenientibus) incipite sanc-
tam Pasche hebdomadam: jejunantes in ea omnes, cum
timore et tremore, orantes per eos dies pro pereuntibus.”
Judeis scilicet; ut ex decimi quarti capitis initio liquet.

VI. De jejunii modo, sex istis diebus prascripto, in
antepenultimo ejusdem quinti libri capitulo, habentur ista:
‘Ev ταῖς ἡμέραις οὖν τοῦ Πάσχα νηστεύετε, ἀρχόμενοι ἀπὸ
δευτέρας μέχρι τῆς παρασκευῆς, ἕξ ἡμέρας, μόνῳ χρώμενοι
ἄρτῳ. καὶ ἁλὶ καὶ λαχάνοις καὶ ToTW ὕδατι οἴνου δὲ καὶ
κρεῶν ἀπέχεσθε ἐν ταύταις. ἡμέραι γάρ εἰσι πένθους, ἀλλ᾽
ovx ἑορτῆς. Jejunate igitur diebus Pasche, incipientes a
secunda feria usque ad Parasceven et Sabbatum, sex
diebus solo pane utentes, sale atque oleribus, et aqua in
potum. A vino vero et carnibus abstinete his diebus:
luctus quippe dies sunt, et non festi;” ubi olera vides
addita; quorum nulla apud Epiphanium mentio: qui in
Panarii quoque epilogo, eundem morem suo tempore ob-
servatum ita narrat: ‘‘ Τὰς δὲ ἐξ ἡμέρας τοῦ Πάσχα ἐν
ξηροφαγίᾳ διατελοῦσι πάντες οἱ λαοὶ, φημὶ δὲ ἄοτῳ καὶ ἁλὶ
καὶ ὕδατι τότε χρώμενοι πρὸς ἑσπέραν. Sex dies ipsius
Paschz omnes populi in siccorum esu transigunt: pane,
inquam, et sale, et aqua tunc utentes ad vesperam;”
quando uniuscujusque diei solyendum erat jejunium.

VII. Ad id quod postremo loco ab Epiphanio contra
Aerium ex apostolicis constitutionibus est citatum, ‘‘ ποιάν
TE ἡμέραν ἄγειν, πῶς τε ἀπολύειν, εἰς ἐπιφώσκουσαν Κυρια-
kv,” spectant hac libri quinti nostrarum Διατάξεων, in
quibus paschalis jejunii solutio (et cum eo conjuncta pas-

P52 : DISSERTATIO. CAP. VIII.

chalis festivitatis instauratio) preecepta habetur “ τῇ ἑβδόμῃ
ἡμέρᾳ ἀλέκτορος φωνήσαντος, septima die, in galli cantu,”
capite decimo quarto ; et jejunii protensio, “ μέχρις ἀλεκτο-
ροφωνίας νυκτὸς, usque ad nocturnum galli cantum,” ca-
pite antepenultimo; et in sequente capite plenissime:
© Τῷ δὲ σαββάτῳ μέχρις ἀλεκτοροφωνίας παρατείνοντες, ἀπο-
νηστίζεσθε ἐπιφωσκούσης μιᾶς σαββάτων, ἥτις ἐστὶ Κυριακὴ.
ἀπὸ ἑσπέρας ἕως ἀλεκτοροφωνίας ἀγρυπνοῦντες, καὶ ἐπὶ τὸ
αὐτὸ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ συναθροιζόμενοι γρηγορεῖτε, προσευ-
χόμενοι καὶ δεόμενοι τοῦ Θεοῦ, ἐν τῇ διανυκτερεύσει ὑμῶν,
ἀναγινῴσκοντες τὸν νόμον, τοὺς προφήτας, τοὺς ψαλμοῦς
μέχοις ἀλεκτρυόνων κραυγῆς. Sabbato autem usque ad
galli cantum jejunium producite; et illucescente prima
Sabbatorum, qui est dies Dominicus, desinite: pervigi-
lantes a vespera usque ad galli cantum, et in ecclesia in
unum congregati preces et supplicationes Deo in pernoc-
tatione vestra adhibentes; item legem, prophetas, et
psalmos usque ad gallicantum legentes.” Verior enim est
ista lectio, quam que habetur in alio exemplari: “’A76 δὲ
ἑσπέρας πέμπτης μέχρις ἀλεκτοροφωνίας, ἀπονηστιζόμενοι
ἐπιφωσκούσης μιᾶς σαββάτων ἥτις ἐστὶ Κυριακὴ."

Circa annum Domini CCL. quum vespera Sabbati jeju-
nium hoc quidam solverent, alii vero usque ad galli cantum
protenderent ; a Basilide interrogatus est Dionysius Alex-
andrinus archiepiscopus, “καθ᾽ ἣν ὥραν ἀπονηστίζεσθαι δεῖ
τὴν τοῦ Πάσχα ἡμέραν, qua hora jejunium, Paschatis diem
antecedens, esset terminandum.” Cui respondit ille:
precisam et exactam horam hic statuere, esse ‘‘ καὶ dvo-
κολον καὶ σφαλερέστερον, et difficilem rem esse et lubri-
cam.” Quod nunquam dicturum fuisse illum, rectissime
censuit Seldenus noster; si apostolicee iste constitutiones,
quee galli cantus tempus hic determinant, vel extitissent ea
tempestate, vel authoritatem aliquam obtinuissent. Neque
earum verba, ut vocem apostolicam, a Dionysio fuisse
citata, persuasit mihi adhuc, ex ejus ad Philemonem Ro-
manum presbyterum de baptismate epistola, a doctissimo

4 Dionys. epist. ad Basilid. inter canones cum Balsamonis commentariis edi-
tos; pag. 879. edit. Graco- Latin.

CAP. VIII. DISSERTATIO. 153

Blondello® productum testimonium’: ‘“ ᾿Απεδεξάμην τὸ
ὅραμα, ὡς ἀποστολικῇ φωνῇ συντρέχον τῇ λεγούσῃ πρὸς
τοὺς δυνατωτέρους, Tiveobe δόκιμοι τραπεζῖται. Acceptavi
visionem hanc, tanquam apostolic voci conformem, sic
ad potentiores dicenti: Estote probi trapezite.”

Licet enim in harum constitutionum libro secundo, ca-
pite trigesimo sexto, sacerdotibus dictum fuisse legatur,
Γίνεσθε τραπεζῖται δόκιμοι: id tamen ut Scripture dictum
a commentitio hoc Clemente est citatum; sicut et anteeum
a Clemente Alexandrino, sub primi finem Stromatis :
“ Ἑἰκότως ἄρα καὶ ἡ γραφὴ τοιούτους τινὰς ἡμᾶς διαλεκτικοὺς
οὕτως ἐθέλουσα γενέσθαι παραινεῖ. Tiveobe δὲ δόκιμοι τραπε-
Cirav τὰ μὲν ἀποδοκιμάζοντες, τὸ δὲ καλὸν κατέχοντες. Me-
rito ergo Scriptura quoque tales nos esse volens dialec-
ticos, sic hortatur: Efficiamini autem probi trapezite ;
alia quidem reprobantes, quod autem bonum est tenen-
tes ;” ubi ad dictum Pauli’ allusionem esse factam, Syl-
burgius annotat: confidentius quoque id pronunciaturus,
si vel Eusebii in apologia pro Origene, locus ille in men-
tem ei venisset. ‘* Ab his qui Origenis libros legunt, istud
penitus exclusum putant esse mandatum, quo probabiles
esse jubentur effici trapezite; scientes quod bonum est
retinere, ab omni autem specie mali se abstinere,” vel, in
principium Proverbiorun, alter ille Basilii: “ ‘Qe δόκιμος
τραπεζίτης, TO μὲν δόκιμον καθέξει, ἀπὸ δὲ παντὸς εἴδους
πονηροῦ ἀφέξεται; ut bonus trapezita, quod bonum fuerit
retinebit, et ab omni specie mali abstinebit;” ubi Fronto
Duczus quoque admonet, ad quintum illud prioris ad
Thessalonicenses epistole caput esse allusum: in quo
mandatis illis, Πάντα δοκιμάζετε, τὸ καλὸν κατέχετε, et
hoc statim subjicitur; ᾿Απὸ παντὸς εἴδους πονηροῦ ἀπέ-
χεσθε.

Verum non ex scriptura illa apostolica, sed ex evan-
gelio (sive illo secundum Hebreos, sive alio aliquo apo-
crypho) preceptum hoc esse petitum, Origenes", in-

© PD. Blondell. Prolegomen. in Pseud-Isidorum, cap. 12. init.
ΓΤ Apud Euseb. lib. 7. histor. κεφ. 2.

5. 1 Thess. cap. 5. ver. 21.

» Origen. in evangel. Johannis, tom. 19, op. tom, 4. pag. 289,

154 DISSERTATIO. CAP, VIII.

dicat : distinctim commemorans, “ illud Jesu mandatum,
Kstote boni trapezite ; et Pauli doctrinam docentis, Om-
nia probantes, quod bonum est tenete, ab omni specie
mala abstinete vos;” et post eum Hieronymus’, affirmans
se, “‘ illud apostoli libenter audire: Omnia probate, quod
bonum est tenete: et Salvatoris verba dicentis: Estote
probati nummularii;” et Johannes Cassianus*: qui post
monitum illud, ‘* ut efliciamur, secundum preceptum
Domini, probabiles trapezite,” praterea addit: “ Que
omnia nos quoque debere spiritaliter observare, sub figura
et exemplo nominis hujus, evangelicus sermo hoc exemplo
proposito docet;” iterumque “ illam' evangelicam,” ut
appellat, ‘ parabolam, qua jubentur fieri probabiles tra-
pezite,” commemorat. Sed ad Epiphanium redeo.

i Hieronym. epist. ad Minervium et Alexandrum; op. tom. 4. pag. 220.
Κ᾿ Cassian. in prima patrum collatione, cap. 20.
1 Td, Collat. 2. cap. 9,

GAP IX: DISSERTATIO, 155

CAP. IX.

De Paschatis celebratione, ex apostolicis constitutionibus, ab Epiphanio contra
Audianos producta testimonia: cum aliis duobus locis ab eodem alibi, δὲ
tertio ab authore operis imperfecti in Matthzum ex iisdem allegato.

AD ea jam testimonia venio, que in heresi septua-
gesima contra Audianos ab Epiphanio sunt producta :
quorum primum et precipuum, de paschalis festivitatis
calculo, hisce conceptum est verbis: (᾿ς Ὑμεῖς μὴ ψηφίζετε,
ἀλλὰ ποιεῖτε ὅταν οἱ ἀδελφοὶ ὑμῶν οἱ ἐκ περιτομῆς. μετ᾽ αὐ-
τῶν ἅμα ποιεῖτε' Kav τε πλανηθῶσι, μηδὲν ὑμῖν μελέτω. Vos
temporum rationes ne subducite; sed eo tempore cele-
brate, quo fratres vestri, qui ex circumcisione prodierunt.
Cum 115 itaque Pascha peragite : et quamyis aberrent ipsi,
nihil id vos commoyeat.” At in nostris constitutionibus
nihil extat hujusmodi: sed in libri quinti capite decimo
sexto, (ut dictum est) plane contrarium: “Δεῖ οὖν ὑμᾶς
ἀδελφοὶ, τοὺς τῷ TOV Χριστοῦ τιμίῳ ἐξηγορασμένους αἵματι τὰς
ἡμέρας τοῦ Πάσχα ἀκριβῶς ποιεῖσθαι μετὰ πάσης ἐπιμελείας
μετὰ τροπὴν ἰσημερινὴν (ὅπως μὴ δὶς τοῦ ἐνιαυτοῦ ἑνὸς πα-
θήματος μνείαν ποιῆσθε, ἀλλὰ ἅπαξ τοῦ ἔτους τοῦ ἅπαξ ἀπο-
θάνοντος) μηκέτι δὲ παρατηρούμενοι μετὰ ᾿Ιουδαίων ἑορτάζειν.
οὐδεμία γὰρ κοινωνία ἡμῖν νῦν πρὸς αὐτοὺς" πεπλάνηνται
γὰρ καὶ αὐτὴν τὴν ψῆφον, ἣν νομίζουσιν ἐπιτελεῖν. ὕπως
πανταχόθεν ὦσι πεπλανημένοι, καὶ τῆς ἀληθείας ἀπεσχοινιο-
μένοι. Oportet ergo vos, fratres, qui pretioso Christi
sanguine redempti estis, dies Pasche accurate et cum omni
diligentia post equinoctium celebrare (ne bis per annum
passionis unius, sed semel quotannis ejus qui semel mor-
tuus est memoriam colatis) caventes ne cum Judeis fes-

156 DISSERTATIO. CAP, IX.

tum observetis. Nulla enim nunc est nobiscum cum illis
communio. Falluntur namque in ipso etiam caleulo, quem
existimant se absolvere: ut ex omni parte errare, et a ve-
ritate discedere inveniantur.” Ubi licet error calculi
Judaici aperte indicetur, qui in testimonio ab Epiphanio
citato per hypothesin tantum innuitur: tamen, plane con-
tra quam illic statuitur, calculus accurate institui jubetur ;
concordiz cum iis qui ex circumcisione erant retinendee
nulla omnino ratione habita.

In yetere vero illo decreto precepisse apostolos obser-
vat Epiphanius, celebrandum esse Pascha quando id per-
agerent fratres ipsorum, non “ οἱ ἑν περιτομῆ qui sunt in
circumcisione,” sed ‘ of ἐκ περιτομῆς qui sunt de circumci-
sione ;” qui videlicet a Judaismo ad Christianismum erant
conversi: idque “ διὰ τὴν ἕνωσιν τὴν μίαν, ἵνα μὴ ἦ σχίσμα-
τα μηδὲ διαιρέσεις, Ob solam unitatem, ut ne essent secta
neque divisiones;” “ οὐ διὰ τὴν ἀκρίβειαν, ἀλλὰ δι᾿ ὁμόνοιαν,
non propter exactam certitudinem, sed propter concor-
diam ;” hoc est, (ut ipse postea exponit latius) ‘* οὐ dua τὸ
πάντως ἄγειν τοὺς Ιουδαίους μετὰ ἀκριβείας, ἀλλὰ διὰ τὸ
ἐκτεμεῖν τὴν φιλονεικίαν τῶν βουλομένων καθ᾽ ἑαυτοὺς ἕκασ-
τον ἐπιτελεῖν, καὶ μὴ ἐν ὁμονοίᾳ ; non quod omnino Judezi
exacte hoc agant, sed ut contentionem exscindant eorum,
qui volunt quosvis juxta ipsorum sententiam peragere, et
non in una concordia.”

Atque hie primorum Hierosolymitanz ecclesiz episco-
porum, qui ex circumcisione fuerant, rationem inprimis
fuisse habitam, addit idem: quorum quindecim, ante ur-
bem ab Hadriano imperatore eversam, sibi in ea sede or-
dine successerunt. ‘Aya δὲ (inquit ille) καὶ πεντεκαιδέκα
ἐπίσκοποι γεγόνασιν ἐκ περιτομῆς, Kal ἐχρῆν τότε TOV ἐπισ-
κόπων ἐκ περιτομῆς ὄντων, ἐν Ἱερουσαλὴμ κατασταθέντων,
τὸν πάντα κόσμον τούτοις συνέπεσθαι, καὶ μετ᾽ αὐτῶν ἐπιτε-
λεῖν" ἵνα μία τις γένηται συμφωνία, καὶ μία ὁμολογία, μία
ἑορτὴ ἐπιτελουμένη. Simul autem quindecim episcopi fue-
runt ex circumcisione : et oportebat tune episcopis ex cir-
cumcisione existentibus, in Hierusalem constitutis, omnem
mundum assentiri, et cum ipsis perficere ; una ut omnium

CAP. IX. DISSERTATIO, 157

concordia, una confessio, una festivitatis obeunde ratio
firmaretur.” Horum autem quindecim episcoporum tem-
poribus, in Paschatis calculo (de quo hee agit constitutio)
conveniebat cum eis Christianorum universitas ; de illius
ἀκριβείᾳ nihil sollicita. Neque enim in eo legis Mosaice
(jam abrogate) et temporis in ea requisiti observationem
omnino illi spectabant: sed memoriam vel passionis vel
resurrectionis Domini nostri recolebant, anni forme a Ju-
dzis (sub quibus ille passus fuerat et resurrexerat) ratione
simpliciter habita; qu sive accurata fuisset, sive erro-
nea, ad eam considerationem parum certe aut nihil atti-
nere arbitrabantur.

Admisso autem ab omnibus communiter Judaico isto
calculo ; alii Pascha σταυρώσιμον die primo azymorum, in
quamcumque septimane feriam ille incidisset, lugendo et
jejunando observabant, eoque transacto jejunium solve-
bant (ut ex Chrysostomi oratione intelligimus, adversus
eos habita qui primo pascha jejunabant:) alii jejunium
usque ad proximam Dominicam continuantes, in ea Pascha
ἀναστάσιμον cum gaudio et festivitate celebrabant. Prior
consuetudo, in ecclesiis non solum Asiz proprie dicta
(quod ex controversia cum eis hac de re a Victore Ro-
mano episcopo habita notum est) sed etiam Syria, Meso-
potamiz et Cilicia (ut ex Athanasii libro de synodis, et
epistola ad Africanos, colligitur) obtinuit : posterior in
Romana, Alexandrina, et aliis ecclesiis est recepta, ipsa-
que adeo Hierosolymitana; ut ex Theophili Czesariensis’,
Narcissi Hierosolymitani, et aliorum Palestinz episcopo-
rum synodica epistola tempore Victoris ad omnes eccle-
5185. transmissa, manifestum est. Ut maximopere viri
docti decepti hic fuerint, qui ex consensu in paschalis
mensis ψηφισμῷ cum primis Hierosolymorum episcopis
stabilito, Paschatis quocumque septimane die cum quarta-
decimanis observandi ritum simul fuisse introductum sibi
persuaserunt: prasertim cum in vetere illa Διατάξει, uti
ipsius Epiphanii tempore se habebat, paschale jejunium

4 Apud Euseb. lib. 5, hist. κεφ, κζ.

158 DISSERTATIO. CAP. IX.

continuandum usque ad ἐπιφώσκουσαν Κυριακὴν, ideoque
Dominica tantum die Christianum Pascha fuisse peragen-
dum, in loco jam superius ex heresi septuagesima quinta
adversus Aerium producto, disertis verbis expressum ha-
beamus.

Post Judaici'vero status umbram ipsam ab Hadriano
penitus sublatam, et episcopos ex Gentibus ad sedem
Hierosolymitanam assumptos; ad quartadecimanam illam
veterem, accesserunt nove de paschali calculo, inter eos
etiam qui Dominica tantum die Pascha celebrandum fuisse
defendebant, controversie. Cum enim anni initium a
verno zquinoctio deducendum fuisse apud se statuissent,
et juxta Judaicum computum Pascha nonnunquam ante-
vertere illud zquinoctium comperissent; indeque illud
vidissent sequi (quod in hac adversus Audianos disputa-
tione notavit etiam Epiphanius) ut bis aliquando in uno
anno Pascha fieret, et alio anno nunquam: ut id incom-
modi devitarent, ad cyclos multiplices confugerunt ; aliis
cum Dionysio Alexandrino” Octoeterida, aliis cum Hippo-
lyto Portuensi® Hekkedecaeterida, aliis cum Anatolio
Laodiceno? Enneadecaeterida, aliis alias periodos pascha-
les hic adhibentibus. Atque hinc nata est, tum octavi
canonis apostolici prima constitutio, tum Διατάξεως apos-
tolice longe post ab interpolatore hoc nostro ad eundem
facta conformatio.

Secundo, apostolos edixisse refert hic Epiphanius, “τὴν
ἀγρυπνίαν φέρειν, μεσαζόντων τῶν ἀζύμων : agendas fuisse
vigilias in medio azymorum,” id est, in ipso die azymorum ;
ut in annotationibus ad hunec locum confirmat Petavius.
In nostrarum vero constitutionum libri quinti capite pe-
nultimo, simile quoddam preceptum legitur, de sabbati
paschalis pervigilio a vespera usque ad gallicantum pera-
gendo, et jejunio per pracedentem septimanam diligenter
observando: quod ob Judzorum pervicaciam deploran-
dam, in capite decimo quarto faciendum declaratur; hac
etiam ratione addita: “Ἔν αὐτῇ yap αὐτῶν τῆ ἑορτῇ κατέσ-

b Apud Euseb. lib. 7. κεφ. k. © Thid. lib. 6. κεφ. KB.
4 Ibid. lib. 7. κεφ. AP.

CAP. ΙΧ. DISSERTATIO. 159

χον τὸν Κύριον ὕπως πληρωθῇ ἐκεῖνο τὸ φάσκον λόγιον.
Ἔθεντο τὰ σημεῖα αὐτῶν ἐν μέσῳ τῆς ἑορτῆς ἑαυτών, καὶ οὐκ
ἔγνωσαν. Δεῖ οὖν πενθεῖν ὑπὲρ αὐτών, ὅτι ἐλθόντος τοῦ
Κυρίου οὐκ ἐπίστευσαν αὐτῷ, ἀλλ᾽ ἀπεσείσαντο τὴν διδασκα-
λίαν αὐτοῦ, ἀναξίους κρίναντες ἑαυτοὺς σωτηρίας. In ipso
enim festo suo detinuerunt Dominum: ut impleretur illud
oraculum. Posuerunt® signa sua in medio solennitatis eo-
rum, et non cognoverunt. Debemus igitur pro ipsis lu-
gere ; quod cum venisset Dominus, ei credere noluerunt,
sed potius doctrinam ejus rejecerunt, seque indignos sa-
lute judicarunt.” Quum autem “ per‘ dies azymorum jeju-
nare Judzis fas non esset” (ut in quarta contra Judzos ora-
tione ostendit Chrysostomus) et antiqua tamen διάταξις
pervigilium, atque cum eo conjunctum jejunium, in medio
azymorum agendum preciperet: argumento erat, in de-
creto illo superiore de paschali calculo cum fratribus qui
erant ex circumcisione, communis concordiz gratia, in-
eundo, συγκατα[βάσεως cum infidelibus illis qui erant in cir-
cumcisione retinende nullam omnino rationem fuisse ha-
bitam ; ut ab Epiphanio recte fuit animadversum.

ΠῚ. Kandem animi alienationem a societate cum infide-
libus Judzeis fovenda plenius loquuntur illa, que ex eadem
vetere Διατάξει Epiphanius deinde subjicit: “Ὅταν ἐκεῖνοι
εὐωχῶνται, ἡμεῖς νηστεύοντες ὑπὲρ αὐτῶν πενθεῖτε, ὅτι ἐν
τῇ ἡμέρᾳ τῆς ἑἕορτης τὸν Χριστὸν ἐσταύρωσαν" καὶ ὅταν av-
τοὶ πενθώσι, τὰ ἄζυμα ἐσθίοντες ἐν πικρίσιν, ὑμεῖς εὐωχεΐσθε.
Quando illi convivantur, vos jejunantes pro ipsis lugete :
quoniam in die festivitatis Christum crucifixerunt. Et
quando ipsi luxerint, azyma edentes cum intybis, vos con-
vivamini.” Quandocumque nimirum luna XV. mensis
primi sive prima azymorum, in alium diem quam Domini-
cum incurrebat diem, epulantibus Judzis jejunabant
Christiani; quoties vero luna XIV. ejusdem mensis in
Dominicum incidebat diem, lugentibus ad vesperam diei
illius Judzis, hoc est, herbis? amaris cum pane azymo (qui

© Psal. 73. (al. 74.) ver. 4.

{Ey ταῖς ἡμέραις τῶν ἀζύμων νηστεύειν ᾿Ιουδαίοις οὐ θέμις. Chrysost.
op. tom. 1.! pag. 622.

& Exod. cap. 12. ver. 8.

160 DISSERTATIO. CAP. IX.

et ipse panis" afflictionis habitus est) vescentibus, epula-
bantur Christiani. Cujus quidem decreti membrum pos-
terius in hodiernis constitutionibus omnino non habetur :
prioris vero, in illo sex dierum paschalem Dominicam an-
tecedentium jejunio, impressum qualecunque reperitur
vestigium; quod quidem, velut ab ipso Christo impera-
tum’, ita nobis proponitur: ‘ Παρήγγειλεν οὖν ἡμῖν αὐτὸς
νηστεύειν τὰς ἐξ ἡμέρας ταύτας, διὰ THY τῶν ᾿Ιουδαίων δυσσέ-
βειαν καὶ παρανομίαν, πενθεῖν αὐτοὺς καὶ ὀδύρεσθαι παρα-
κελευσάμενος ἐπὶ τῇ ἀπωλείᾳ αὐτῶν" καὶ γὰρ αὐτὸς ἐπεδά-
κρυσεν ἀγνοήσασι τὸν καιρὸν τῆς ἐπισκοπῆς αὐτῶν. Itaque
precepit nobis jejunare his sex diebus, propter impieta-
tem et scelus Judeorum ; hortatus ad deflendum et lamen-
tandum interitum eorum: siquidem et ipse illacrymatus
est illis, ignorantibus tempus visitationis sue.”

IV. Proxima ex apostolorum Διατάξει ab Epiphanio
laudatur hee sententia: “ Ὁ κακῶν ἑαυτοῦ τὴν ψυχὴν ἐν Κυ-
ριακῇ, ἐπικατάρατός ἐστιτῷ Θεῷ. Qui affligit animam suam
in Dominica, maledictus est Deo.” Cui, quod ad sensum
attinet (nam verba plane alia sunt) respondet illud, quod
in ultimo ejusdem quinti constitutionum libri capitulo ho-
die legimus: “”Evoyoc ἁμαρτίας ἔσται ὃ τὴν κυριακὴν νη-
στεύων, ἡμέραν ἀναστάσεως οὖσαν. Reus peccati erit
qui Dominico die jejunaverit ; cum sit dies resurrectio-
nis.”

V. Postremum in hac adversus Audianos disputatione
ab Epiphanio obiter perstrictum testimonium, hoc est:
** Παρατηρεῖται ἡ ἐκκλησία ἄγειν τὴν ἑορτὴν τοῦ πάσχα͵ του-
τέστι τὴν ἑβδομάδα τὴν ὡρισμένην καὶ ἀπ᾽ αὐτῶν τῶν ἀποσ-
τόλων ἐν τῇ Διατάξει, ἀπὸ δευτέρας σαββάτων, ὅπέρ ἐστιν
ἀγορασμὸς τοῦ προβάτους Observat Ecclesia ut festivita-
tem Pasche peragat, hoc est, hebdomadam decretam etiam
ab ipsis apostolis in constitutione, a secunda sabbatorum,
id est, empta ovicula;” quam hebdomadam, a secunda
feria inchoandam, per lunares rationes, hic etiam observan-
das, ita deinde cirumscribit ; ‘‘ Οὔτε γὰρ ἑξκαιδεκάτης σελή-
νης δυνάμεθα, οὔτε ἀπὸ ἐννάτης σελήνης δυνάμεθα ἄρξασθαι

h Deut. cap. 16, ver. 3. ' Lib. 5. Constitut. cap. 14,

CAP, Ix. DISSERTATIO. 161

τῆς ἑβδομάδος (τῆς ξηροφαγίας καὶ Πάσχα) καλουμένης ἁγίας,
ἀλλὰ ἀπὸ δεκάτης ἕως ἐπισφωσκούσης πεντεκαιδεκάτης. Ne-
que enim a decima sexta luna possumus, neque a nona
luna possumus, incipere hebdomadam (esus siccorum et
Paschatis) appellatam sanctam: sed a decima usque ad il-
lucescentem quintam decimam.” Decima igitur primi lu-
naris mensis dies, ἥτις ἐστὶ σύλληψις τοῦ προ[ϑάτου (ut
idem postea loquitur) dies videlicet qua ad seponendum
agnum ex lege erat destinata*, supremum statuebatur heb-
domadz hujus initium: ita ut a secunda feria inter lu-
nam IX. et XVI. (utroque excluso termino) interjecta, in-
ciperent ἐξ ἡμέραι τοῦ Πάσχα, in Panarii epilogo appellatas
eas ab eo fuisse ostendimus. Qui jejunii dies sex, una cum
die festiva ipsius Paschatis, constituebant τὴν {Bdouada τὴν
ὡρισμένην ἀπ᾽ ἀποστόλων ἐν τῇ Διατάξει, quam, a postremo
festivitatis die, τὴν ἑορτὴν τοῦ Πάσχα synecdochice appel-
lat Epiphanius. Proprie enim loquendo, “ τὸ Πάσχα οὐ
νηστείας ἐστὶν οὐδὲ πένθους, ἀλλ᾽ εὐφροσύνης καὶ χαρᾶς ὑπό-
θεσις, Pascha non jejunii, neque luctus, sed gaudii et ex-
ultationis est occasio :” ut habet Chrysostomus', in oratio-
ne adversus eos habita qui primo Paschate jejunabant.
Quid vero de hae Paschalis jejunii hebdomada, sancta et
magna appellata in iis quas nos habemus constitutionibus
sit traditum, jam antea diximus ; neque ut hic repetamus
opus est,

Supersunt adhuc alia duo, ex hisce libris ab Epiphanio
producta testimonia: alterum, in heresi quadragesima
quinta contra Severianos: “ Oi ἀπόστολοι φασὶν ἐν τῇ Aca-
τάξει τῇ καλουμένῃ, ὕτι φυτεία Θεοῦ καὶ ἀμπελὼν ἡ καθολικὴ
ἐκκλησία. Apostoli in constitutione, quae appellatur, di-
cunt: Plantatio Dei et vinea, Ecclesia Catholica;” cui re-
spondet illud libri primi nostrarum Διατάξεων, in operis
totius procemio: ‘ Θεοῦ φυτεία ἡ καθολικὴ ἐκκλησία καὶ ἀμπε-
λῶν αὐτοῦ ἐκλεκτός. Dei plantatio est Ecclesia Catholica
et vinea ejus electa;” in hzresi octogesima contra Messali-
anos, hoc alterum: “ Περὶ μὲν οὖν τοῦ γενείου, ἐν ταῖς Ata-

k Exod. cap. 12. ver. 3. ' Op. tom. 1. pag. 623.
VOL. VII. M

162 DISSERTATIO. CAP. IX.

τάξεσι τῶν ἀποστόλων φάσκει ὁ θεῖος λόγος καὶ ἡ διδασκαλία,
μὴ φθείρειν, τουτέστι μὴ τέμνειν τρίχας γενείου, μηδὲ ἑἕται-
ρισμῷ κατακομεῖσθαι, μήτε ὑπερηφανίας ὑπόδειγμα δικαιοσύ-
νης τὴν προσέλευσιν ἔχειν. De barba quidem in consti-
tutionibus apostolorum dicit divinus sermo ac doctrina ;
non corrumpendos, hoc est, non secandos esse pilos barbe,
neque meretricio more ornari debere, neque per fastum
affectatam quandam justitia speciem in congressu pre-
ferri.” In nostris vero constitutionibus”, quum de capitis
coma nutrienda, et ejus generis aliis, interdictum preces-
sisset, cum ratione adjuncta, ‘‘ ὅτι ταῦτα πάντα ἑταιρισμοῦ
τεκμήρια ὑπάρχει, quoniam heec omnia meretriciz consue-
tudinis sunt indicia:” de pilis barb non radendis precep-
tum postea subjicitur: ‘‘ Χρὴ δὲ οὐδὲ γενείου τρίχα διαφθεί-
ρειν, καὶ τὴν μορφὴν τοῦ ἀνθρώπου παρὰ φύσιν ἐξαλλάσσειν.
Neque vero licet barbz pilos corrumpere, neque hominis
figuram preter naturam mutare ;” et de incessu, in capitis
sequentis initio: “Οὐκ ἔσῃ we πετόμενος καὶ ἐμπεριπατῶν
καὶ ἀλώμενος ἐν ταῖς ῥύμαις, ἀκαιροεποπτὴς τῶν κακώς ζών-
των. Ne sis quasi volitans et discurrens et vagans per
plateas, intempestivus spectator eorum qui turpiter vi-
vunt.”

Quod hic ab Epiphanio Διατάξεων, et alibi singulariter
Διατάξεως nomine citatur, ab authore (non minus antiquo)
imperfecti in Matthezeum operis, ut antea diximus, cano-
num insignitum est titulo. Ita enim, in quinquagesima
tertia homilia ille loquitur: ‘“‘Quomodo autem quidam sa-
cerdotes ex hominibus ordinantur, manifeste in libro oc-
tavo canonum apostolorum dicitur: Qui autem ex homi-
nibus ordinatus est, quantum ad Deum non est diaconus
aut sacerdos.” Cui simile, sed non prorsus idem, in nostra-
rum quoque constitutionum libro octavo, capite secundo le-
gitur: ‘ Οὔτε ἐπίσκοπος ἀγνοίᾳ ἢ Kaxovola πεπιεσμένος ἐπίσ-
κοπός ἐστιν, ἀλλὰ ψευδώνυμος, οὐ παρὰ Θεοῦ, αλλὰ παρὰ ἀν-
θρώπων προσβληθείς. Neque episcopus ignorantia aut malo
animo oppletus episcopus est, sed falso gaudet nomine; non
a Deo, sed ab hominibus promotus:” nulla omnino diaconi

m Lib. 1. cap. 3.

CAP. IX. DISSERTATIO. 165

mentione facta. Ut enim in Ignatio nostro, ita etiam in
pseud-apostolicis istis constitutionibus, varia et dempta et
addita et immutata fuisse, ex collatione testimoniorum ab
Epiphanio inde productorum, satis (ni fallor) plane et
plene declaratum in hoc capite demonstratum est.

164 DISSERTATIO, CAP. X.

CAP. X.

Constitutionum apostolicarum (que dicuntur) et epistolarum Ignatianarum cor-
ruptelas ab eadem manu profectas esse, ex harum cognatione eodemque dicendi
charactere declaratur: ac primum in hyperbolica potestatis episcopalis am-

plificatione, et cum dignitate regia comparatione.

Ex eadem vero officina, et Ignatianarum epistolarum et
Pseudo-Clementinarum constitutionum corruptelas pro-
diisse, argumentum prebet utrarumque cognatio et simi-
litudo, οὐ μόνον κατὰ τὸν νοῦν, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὰς λέξεις :
ut loquitur, in procemio Greco constitutionibus przfixo,
Franciscus Turrianus, qui etiam in Latino suo procemio
amplius addit: in 115 que habemus Ignatii, “ita esse apos-
tolicarum constitutionum non solum impressa vestigia, sed
ferme eisdem verbis expressa; ut nullius prope ingenii vel
certe tardissimi habendus sit, qui si has constitutiones et
illius epistolas, mediocri diligentia et observatione, legat
et inter se conferat, non continuo judicet B. Ignatium illas
legisse, et probasse, et usum eis esse ;” quomodo et ante
eum Carolus Bovius, in preefatione eisdem constitutionibus
Latine a se conversis premissa, non minus confidenter
pronunciaverat, “Ignatium institutiones Clementisita esse
imitatum; ut non solum earum dogmata atque precepta
expresserit, sed etiam ex iis sepe sententias totidem
verbis exscriptas transtulerit, easdem figuras, idem dicendi
genus servaverit, easdem rationes in suis sententiis con-
firmandis atque in alienis confutandis attulerit.”

Nam quod hoc argumento isti contendunt, genuinas
esse constitutiones hasce, et omni νοθείας suspicione libe-
randas: frustra eum ab eis susceptum fuisse laborem,
preter ‘ Baronii honestum* (ita enim appellat,) de

ἃ Baron. ann. 32, sec. 18, 19.

CAP) X. DISSERTATIO. 165

apocryphi exceptione confugium,” et de nonnullis”, si non
ex hereticorum saltem ex Grecorum fontibus in eas de-
rivatis apertam confessionem, testes habemus ejusdem e
qua Turrianus fuit societatis viros; qui hoc ipsum partim
innuunt, partim plane loquuntur. Ut enim Antonius Pos-
sevinus® agnoscit, Turrianum suum “ non omnino apud
omnes effecisse aut evicisse, constitutiones illas esse apos-
tolicas, et legitimas, et a Clemente ipso perscriptas:” ita
contrarium, solidis argumentis ex ipso constitutionum cor-
pore petitis, Robertus Bellarminus‘, Dionysius Petavius’,
et Petrus Halloixius demonstrarunt ; quorum postremus,
eas ‘‘haberi‘ in apocryphis, et post? Ignatii tempora con-
scriptas esse, minime vero, ut nonnulli credunt, a Cle-
mente pontifice,” defendit: ‘‘ credibile’” etiam esse ad-
dens, ‘ illas non ab uno homine, nec uno tempore, sed
a diversis hominibus, et variis temporibus fuisse conflatas ;”
que etiam Gabrielis Albaspini de eis sententia est: ‘ ad-
ditas' videlicet decursu temporum primis novas ; quemad-
modum et nove leges ac constitutiones in regimine Ecclesia,
novis occasionibus enatis, factae sunt.”

Quibus positis, illud certum efficitur, ex commentitiis
istis constitutionibus nihil depromere potuisse genuinum
Tenatium: licet constitutionum consarcinator ex Ignatio
excerpere aliquid potuisset; quemadmodum nonnulla mu-
tuatum eum fuisse videmus ex aliis. Nam Barnabe
Catholicam epistolam secutum eum fuisse deprehendimus,
in lis que de duabus viis, vite et mortis, tradidit; illa
filiorum mortis descriptione* etiam ad verbum inde ex-
scripta: ‘ οὐ κολλῶνται ἀγαθῷ, οὐδὲ κρίσει δικαίᾳ" ἀγρυπ-
νοῦσιν οὐκ εἰς τὸ ἀγαθὸν, ἀλλ᾽ εἰς πονηρὸν. ὧν μακρὰν

6 Baron. ann. 102. sec. 9.

© Possevin. apparat. in Clem. Rom.

4 Bellarm. lib. de scriptorib. ecclesiastic.

© Petav. de doctrina tempor. lib. 2. cap. 57. pag. 206. et annotat. “in Epi-
phan. pag. 295. 349. 356. 360.

ΤΡ. Halloix. notat. ad vitam Polycarpi, cap. 6.

& Id. notat. in vit. Ignatii, cap. 2.

" Id. in apologia pro scriptis Ignatii, cap. 3.

* Albaspin. observat. lib. 1. cap. 13,

Κ᾿ Lib. 19. cap. 7.

166 DISSERTATIO. CAP. X.

πραότης καὶ ὑπομονὴ. μάταια ἀγαπῶντες, διώκοντες ἀνταπό-
δομα, οὐκ ἐλεοῦντες πτωχὸν, οὐ πονοῦντες ἐπὶ καταπονου-
μένῳ, οὐ γινώσκοντες τὸν ποιήσαντα αὐτοὺς. φονεῖς τέκνων,
φθορεῖς πλάσματος θεοῦ, ἀποστρεφόμενοι ἐνδεόμενον, κατα-
πονοῦντες θλιίβόμενον, πλουσίων παράκλητοι, πενήτων ὑπερ-
ὄπται, πανταμάρτητο. Non adhzrescunt bono, neque
justo judicio; invigilant non virtuti, sed vitio: a quibus
procul abest mansuetudo et patientia. Inania diligunt,
consectantur retributionem, non commovyentur misericor-
dia pauperis: non dolent vicem afflicti; non cognoscunt
suum conditorem;. interfectores filiorum, interemptores
plasmatis Dei, repellentes indigentem,’ affligentes oppres-
sum, divitum advocati, pauperum contemptores, undique
peccatis obruti;” qui eodem ipso penicillo in Barnaba
habentur depicti: οὐ κολλώμενοι ἀγαθῷ, ov κρίσει δικαίᾳ
χήρᾳ καὶ ὀρφανῷ προσέχοντες, ἀγρυπνοῦντες οὐκ εἰς φόβον
θεοῦ, ἀλλ᾽ ἐπὶ τὸ πονηρὸν ὧν μακρὰν καὶ πόῤῥω πραὕτης
καὶ ὑπομονὴ ἀγαπῶντες μάταια, διώκοντες ἀνταπόδομα, οὐκ
ἐλεοῦντες πτωχὸν, οὐ πονοῦντες ἐπὶ τῶ καταπονουμένῳ,
εὐχερεῖς ἐν καταλαλιᾷ, οὐ γινώσκοντες τὸν ποιήσαντα αὐτοὺς,
φονεῖς τέκνων, φθορεῖς πλάσματος θεοῦ, ἀποστρεφόμενοι τὸν
ἐνδεόμενον, καταπονοῦντες τὸν θλιβόμενον, πλουσίων παρά-
κλητοι, πενήτων ἄνομοι κριταὶ, πανταμάρτητοι.

Sic et titulum τοῦ θυσιαστηρίου Θεοῦ, altaris Dei, quem
viduis' attribuit, ex Polycarpi epistola ad Philippenses
accepisse videtur: et qua pro resurrectionis confirma-
tione™, ex Sibylle carminibus et Pheenicis παλιγγενεσίᾳ
adversus Greecos protulit, a Clementis ad Corinthios epis-
tolis desumpsisse. Sibyllina enim illa in Clementis ad
Corinthios epistola extitisse, ex queestionibus" ad ortho-
doxos, Justino Martyri tributis, intelligimus: que ad se-
cundam ejusdem nomine eisdem inscriptam epistolam
(quum in priore nusquam compareant) referenda esse non
dubitamus; quam notham fuisse et veteres agnoverunt, et
ea ipsa Sibyllinorum horum carminum, que Clementis
temporibus posteriora fuerunt, citatio satis confirmat.

' Constitut. apostol. lib. 3. cap. 6.
πὰ Lib. 5. cap. 6. © Respons. ad quest. 74.

CAP! X. DISSERTATIO. 167

Et licet prior quoque epistola quorundam, ob hoc ipsum,
reprehensionem effugere non potuerit, “ὅτι ὡς παναληθεσ-
τάτῳ τῷ κατὰ TOV φοίνικα TO ὄρνεον ὑποδείγματι κέχρηται;
quod Phoenicem avem unicam pro verissimo adhibet argu-
mento,” ut in Photii bibliotheca legimus: eo tamen con-
stitutionum consarcinator non contentus, etiam novarum
ineptiarum accessione rem, alias dubiam satis atque con-
troversam, onerandam fuisse putavit. Cum enim de Phee-
nice in epistola dixerit Clemens: ‘ rovro? μονογενὲς ὑπάρ-
xov ζῇ ery πεντακόσια, γενόμενόν τε ἤδη πρὸς ἀπόλυσιν τοῦ
ἀποθανεῖν αὐτὸ, σηκὸν ἑαυτῷ ποιεῖ ἐκ λιβάνου, καὶ σμύρνης,
καὶ τῶν λοιπῶν ἀρωμάτων, εἰς ὃν πληρωθέντος τοῦ χρόνου
εἰσέρχεται καὶ τελευτᾷ. Avis hee sui generis sola et sin-
gularis existens, annos quingentos vivit: et cum morti vici-
nam se sentit, e thure, myrrha et reliquis aromatibus loculum
sibi struit ; quem completo annorum spatio ingreditur,
et moritur;” atque ex ea, in decima octava catechesi,
Cyrillus Hierosolymitanus similiter: σηκὸν ἑαυτῷ ποιήσας
ἐκ λιβάνου καὶ σμύρνης, καὶ λοιπῶν ἀρωμάτων, ἐν TH συμ-
πληρώσει τῶν ἐτῶν εἰς τοῦτον εἰσεχλθὸν, τελευτᾷ. Constitu-
tionum harum sive author sive interpolator, ex aliis nuga-
toribus, plenam et omnibus suis numeris absolutam fabu-
lam ita nobis exhibuit : ‘ Οἷ καὶ ἱστοροῦσι κατὰ πεντακόσια
ἔτη ἔρχεσθαι εἰς Αἴγυπτον ἐπὶ τὸν λεγόμενον ἡλίου βωμὸν,
φέροντα πλῆθος κινναμώμου, κασσίας τὲ καὶ ξυλοβαλσάμου"
καὶ στὰν πρὸς ἀνατολὰς, ὡς αὐτοὶ φασὶ, τῷ ἡλίῳ προσευξά-
μενον, αὐτομάτως φλεχθῆναι καὶ γενέσθαι κόνιν. Qui etiam
narrant, eam quingentesimo quoque anno in AZgyptum ad
aram Solis, quam vocant, cum multo cinnamomo et casia
ac xylobalsamo volare ; et stantem ad orientem, ut aiunt,
Solem precari, et sponte incendi atque in cinerem redigi.”

Ex qua collatione vides Cyrillum, quum Clementem au-
thorem laudat, epistolam ipsius ad Corinthios habuisse hic
in animo, non autem istas pseudo-diataxes ; uti, preter Bo-
vium et Turrianum in suis ad eas procemiis, etiam Pame-
lius est opinatus in annotationibus ad Tertulliani librum de

Ὁ Phot. bibliothec. num. 126,
® Clem. epist. ad Corinth. apud Coteler. tom, 1. pag. 163,
4 Constitut, apost. lib. 5. cap, 7,

168 DISSERTATIO. CAP. X.

resurrectione carnis, capite decimo tertio, quo inloco ipsum
Tertullianum quoque ex iisdem constitutionibus ‘‘ hane
de Phcenice narrationem mutuatum,” easque ‘ non solum
sententia sed verbis imitatum fuisse,” pro solita sua au-
dacia, Turrianus pronunciat; hac tantum assertionis suze
ratione reddita: ‘‘ Quod Clemens ait, praebere Phoeni-
cem πλουσίαν ἀπόδειξιν resurrectionis, Tertullianus dixit
copiosam probationem resurrectionis (πλούσιος enim di-
vitem sive copiosum significat:) et quam Clemens vocat
μονογενὲς ὄρνεον, id est, unigenam volucrem, Tertulli-
anus appellat volucrem singularem.” Atqui μονογενοῦς
appellatio illa in Clementis invenitur epistola, indeque
non in Cyrilli solum catecheses, sed etiam in ipsius Pseu-
do-Clementis diataxes est traducta; et copiosi vocabulum
(de quo hic argutatur Jesuita) in Tertulliano non reperi-
tur; hac tantum hie uso prefatiuncula : ‘‘ Accipe plenis-
simum atque firmissimum hujus spei specimen.” Prius
autem ille ostenderat, ‘‘ diem mori in noctem, et tenebris
usquequaque sepeliri;” deinde ‘‘ eandem et integram et
totam universo orbi reviviscere :” terramque ‘ exhibere
eadem que absumpta sint semina, nec prias exhibere
quam absumpta.” Que ipsa argumenta cum ad re-
surrectionem confirmandam in epistola ad Corinthios,
ante hoc de Pheenice ὑπόδειγμα productum, usurpaverit
etiam Clemens: hunc potius, quam supposititium illum al-
terum, sequutum hic fuisse Tertullianum, nemo prudens
est qui Patricio Junio" nostro (qui hance Clementis epis-
tolam, tot seculis delitescentem, primus nobis restituit)
non facile concedendum putaverit.

Sed ut ad viam, a qua paululum deflexi, iterum redeam:
si, ut ex aliis, ita etiam ex Ignatio, in constitutiones apos-
tolorum titulum preferentes aliquid traductum fuisse vi-
deatur ; non aliud possum dicere id fuisse, quam quod de
episcopi et presbyterorum dignitate toties ab eo incul-
catum legitur. Ita quod de episcopo, in constitutionibus
illis habetur, “ ὑμεῖς" ἄνευ τοῦ ἐπισκόπου μηδὲν ποιεῖτε,
Vos sine episcopo nihil agite ;” respondet Ignatianis illis,

ΓΟ Not. in epist. Clement. pag. 54. * Lib. 2. cap. 27.

GAP EX. DISSERTATIO. 169

in epistola ad Smyrneos : “Μηδεὶς χωρὶς ἐπισκόπου τὶ
πρασσέτω τῶν ἀνηκόντων εἰς THY ἐκκλησίαν. Sine episcopo
nemo quicquam faciat eorum que ad ecclesiam spectant ;”
et ad Trallianos : “Avayxaiov οὖν ἐστὶν, ὕσαπερ ποιεῖτε,
ἄνευ τοῦ ἐπισκόπου μηδὲν πράττειν ὑμᾶς. Necesse itaque
est, quicquid facitis, ut sine episcopo nihil agatis.” Et
quod de presbyteris in eisdem constitutionibus, est tradi-
tum; apostolorum Domini et τύπον eos gerere’ et τόπον
tenere" illa Ignatii exprimunt, in epistola ad Trallianos et
Smyrneos, de colendis presbyteris, ut apostolis: quippe
quos, in epistola ad Magnesianos, τόπον συνεδρίου τῶν
ἀποστόλων obtinere confirmat, eaque ratione (ut in dicta
ad Trallianos epistola idem loquitur,) “ ὡς συνέδριον Θεοῦ
καὶ σύνδεσμον ἀποστόλων, ut consessum Dei et coetum
apostolorum,” esse honorandos ; de quo videndus Vedelius”.

“Ὁ ἐπίσκοπος προκαθεζέσθω ὑμῶν, ὡς Θεοῦ ἀξίᾳ τετιμη-

μένος. Episcopus vobis presideat, ut dignitate Dei or-
natus:” inquit scriptor constitutionum*, hac etiam, in tri-
gesimo capite, precepti hujus ex Exodi capite septimo,
versu primo, ratione reddita: “ Ei ἐῤῥέθη Μωυσῆς ὑπὸ
Κυρίου θεὸς, καὶ ὑμῖν ὁ ἐπίσκοπος εἰς θεὸν τετιμήσθω. Si
Moyses a Domino appellatus est Deus, ἃ vobis quoque
episcopus Dei loco in honore habeatur.” Simile vero
preceptum occurrit, et apud genuinum Ignatium, in epis-
tola ad Magnesianos: “Ἐν ὁμονοίᾳ Θεοῦ σπουδάσατε πάντα
πράττειν, προκαθημένου τοῦ ἐπισκόπου εἰς τόπον Θεοῦ. In
Dei concordia studete omnia agere ; episcopo Dei loco pre-
sidente ;” et apud interpolatum, in epistola ad Trallianos :
Aideiobe δὲ καὶ τὸν ἐπίσκοπον ὑμῶν, ὡς Χριστὸν, καθ᾽ ὃ
ὑμῖν οἱ μακάριοι διετάξαντο ἀπόστολοι. Reveremini autem
episcopum vestrum sicut Christum ; quemadmodum beati
vobis preeceperunt apostoli.”

Queerit virY doctus, cui erant suspecta, nec sine causa,
(ut vulgo quidem circumferuntur) he epistole; ‘ ubinam
hoe apostoli preceperunt?” Quam questionem anteoc-

' Lib. 2. cap. 26. " Ibid. cap. 28.

’ Exercitat. 3. in Ignatii epist. ad Philadelph. cap. 14.

x Lib. 1. cap. 26.

¥ Walo. Messalin, de episcop. et presbyter. dissertat. cap. 4. pag. 253.

170 DISSERTATIO. CAP. X.

cupans Franciscus Turrianus, Ignatium? hic “ constitutio-
nes apostolorum nominatim citavisse” asserit: locumque
haberi in secundo constitutionum quas ipse edidit libro,
capite trigesimo quarto, ubi episcopum ut dominum hono-
rare jubemur. Et ad ejusmodi quidem libri hujus dicta,
quz* episcopum ut Deum in honore habendum esse pre-
cipiunt, Ignatii depravatorem hic respexisse, facile pos-
sumus concedere. Nam interpolatum esse locum, vetus
noster interpres satis indicat; dum ita eum reddidit:
‘© Hoc autem erit [a] vobis non inflatis, et existentibus in-
separabilibus a Deo Jesu Christo, et episcopo, et ordi-
nibus apostolorum,” ac si in Greco legisset: ὅπερ δυ-
varov ὑμῖν ἔσται μὴ φυσιουμένοις, Kal ἀχωρίστοις οὖσι Θεοῦ,
᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, καὶ ἐπισκόπου, καὶ τάξεων (vel διατάξεων)
τῶν ἀποστόλων. De veneratione vero episcopi sicut
Christi, juxta apostolorum prescriptum, altum apud eum
est silentium: ut et de hyperbolica quoque illa, que paulo
post sequitur, potestatis episcopalis exaggeratione ; quam
sibi tantopere displicuisse, vir ille eruditissimus non im-
merito est conquestus: “ Τὶ γάρ ἐστιν ἐπίσκοπος, ἀλλ᾽ ἢ
πάσης ἀρχῆς καὶ ἐξουσίας ἐπέκεινα πάντων κρατῶν, ὡς οἷόν
τε ἄνθρωπον κρατεῖν, μιμητὴν γινόμενον κατὰ δύναμιν
Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ; Quid enim aliud est episcopus, quam is
qui omnem principatum et potestatem supra omnes obtinet,
quoad homini obtinere licet; pro viribus imitator Christi
Dei factus?” que Ignatii ztatem nullo modo sapere, ani-
madverterit Vedelius®, sed Pseudo-Clementis potius ; qui
in libro secundo constitutionum, capite vigesimo sexto con-
simili verborum pompa, episcopi ὑπεροχὴν Christianis
hunc in modum commendavit : “ Οὗτος ἄρχων καὶ ἡγούμε-
νος ὑμῶν, οὗτος ὑμῶν βασιλεὺς Kal δυνάστης, οὗτος ὑμῶν
ἐπίγειος θεὸς μετὰ θεὸν. His princeps est et dux vester, hic
vester rex et dynasta, hic post Deum terrenus vester Deus.”
* ὡς Θεοῦ ἀξίᾳ τετιμημένος, ἡ κρατεῖ τοῦ κλήρου, Kal TOU λαοῦ
παντὸς ἄρχει. utpote Dei dignitate ornatus, qua clerum

« Turrian. Procem. in constitut. apostolor.
ἃ Constitut. apostol. lib. 2. cap. 26. 30. &c.
» Vedel. exercitat. 1. in Ignat. epist. ad Trall. cap. 9.

CAP, X. DISSERTATIO. 171

sub potestate sua tenet, et toti populo imperat;” et in
capite trigesimo quarto, τὰ πρὸς ἄλφιτον huic fundamento
superstruens:

“Ὡς Σαμουὴλ διετάξατο πρὸς τὸν λαὸν περὶ τοῦ βασι-
λέως, ἐν τῇ πρώτῃ τῶν Βασιλειῶν, καὶ Μωσῆς περὶ τῶν
ἱερέων ἐν τῷ Λευιτικῷ, οὕτω καὶ ἡμεῖς ὑμῖν περὶ τῶν ἐπισκό-
πων διατασσόμεθα. ἘΠ γὰρ ἐκεῖ πλήθος τηλικούτου βασι-
λέως ἀναλόγως τὰς ὑπηρεσίας ἐδίδου, πόσῳ μᾶλλον οὐχὶ
καὶ νῦν ὃ ἐπίσκοπος λαμβάνειν ὀφείλει Tap ὑμῶν τὰ ἐκ τοῦ Θεοῦ
αὐτῷ ὡρισμένα πρὸς διατροφὴν αὐτοῦ τε καὶ τῶν σὺν αὐτῷ
κληρικῶν ; Εἰ δὲ δεῖ καὶ τὶ πραθῆναι τῷ λόγῳ, πλεῖον οὕτως
λαμβάνετω ἢ ἐκεῖνος τὸ παλαιόν" ὁ μὲν γὰρ στρατιωτικὰ
μόνα διεῖπε, πόλεμον καὶ εἰρήνην ἀναδεδεγμένος εἰς φυλακὴν
σωμάτων, ὃ δὲ τὴν εἰς Θεὸν ἱερωσύνην, σῶμα καὶ ψυχὴν
παραιτούμενος κινδύνων. Ὅσῳ τοίνυν ψυχὴ σώματος κρείτ-
των, τοσούτῳ ἱερωσύνη (βασιλείας δεσμεύει γὰρ αὐτὴ καὶ
λύει τοὺς τιμωρίας ἢ ἀφέσεως ἀξίους. Ut Samuel, in primo
Regum libro, de rege alendo sanxit populo, et Moyses
de sacerdotibus in Levitico; sic nos vobis de episcopis
sancimus. Nam si illic populus tanti regis, proportione
facultatis, ea servitia prastabat: an non multo magis
debet nunc episcopus accipere a vobis que sunt ei a Deo
constituta ad alendum eum et clericos ejus? imo si quid
amplius dieendum est, plus hic accipiat quam ille olim
accipiebat. Siquidem ille militaria tantum administrabat,
bello et pace ad custodiam corporis susceptis: hic vero
sacerdotium ad Dei honorem administrat, ut pericula a
corpore et anima propulset. Quanta ergo anima corpore
prestantior est, tanto est sacerdotium regno excellentius.
Ligat enim aut solvit supplicio vel remissione dignos.”

Veteris Ecclesiz, de regni eminentia, sententiam ita ex
pressit Tertullianus ad Scapulam : ‘* Colimus imperatorem
ut hominem a Deo secundum, et quicquid est a Deo con-
secutum, et solo Deo minorem.” Contra vero, Ignatiane
ad Smyrnzos epistole depravator, ipsius quoque Salo-
monis authoritate insuper habita, episcopum colendum
sciscit ut hominem a Deo secundum, post eum vero (tertio
demum loco) regem sive imperatorem. ‘ Τίμα, φησὶν, υἱὲ
τὸν Θεὸν καὶ (βασιλέα᾽ ἐγὼ δὲ φημὶ, Τίμα μὲν τὸν Θεὸν, we

172 DISSERTATIO. CAP. X.

αἴτιον τῶν ὅλων καὶ κύριον. ἐπίσκοπον δὲ, ὡς ἀρχιερέα, Θεοῦ
εἰκόνα φοροῦντα" κατὰ μὲν τὸ ἄρχειν, Θεοῦ, κατὰ δὲ τὸ ἱερα-
τεύειν, Χριστοῦ. καὶ μετὰ τοῦτον, τιμᾷν χρὴ καὶ βασιλέα.
Honora, inquit, fill, Deum et regem. Ego vero dico:
Honora Deum ut omnium auctorem et dominum, epis-
copum autem ut principem sacerdotum, imaginem Dei
referentem; Dei quidem propter principatum, Christi
vero propter sacerdotium. Et post hunc honorare oportet
etiam regem.” Indeque, a minori ducto argumento, dig-
nitatis episcopalis violatores ita urget: ‘‘ Ei γὰρ ὁ βασι-
λεῦσιν ἐπεγειρόμενος, κολάσεως ἄξιος δικαίως γινήσεται.
πόσῳ δοκεῖτε χείρονος ἀξιωθήσεται τιμωρίας, ὁ ἄνευ ἐπισκό-
που τὶ ποιεῖν προαιρούμενος ; ἱερωσύνη γάρ ἐστι, τὸ πάντων
ἀγαθῶν ἐν ἀνθρώποις ἀναβείβηκός. Si enim quis contra
regem insurgens damnatione dignus est: quomodo ille
evadere ultionem poterit, qui preter episcopum aliquid
egerit? Sacerdotium enim summa est omnium bonorum
que in hominibus constant ;” (ut vertit vetus editus inter-
pres: ceteris, que in vulgatis Grecis leguntur, preter-
missis.) Ubi eandem Διατάξεων interpolatoris manum quis
non agnoscat, in libri sexti capite secundo, eundem in
modum disserentis? ‘‘ Ei γὰρ ὁ βασιλεῦσιν ἐπεγειρόμενος
κολάσεως ἄξιος, Kav υἱὸς ἢ, κἀν φιλὸς" πόσῳ μᾶλλον ὁ
ἱερεῦσιν ἐπανιστάμενος ; ὅσῳ γὰρ ἱερωσύνη βασιλείας ἀμεί-
νων; περὶ ψυχῆς ἔχουσα τὸν ἀγώνα, τοσούτω καὶ βαρυτέραν
ἔχει τὴν τιμωρίαν 6 ταύτῃ τολμήσας ἀντομματεῖν", ἤπερ OTH
βασιλείᾳ. Etenim si is qui contra reges insurgit, supplicio
dignus est, licet filius, licet amicus sit: quanto magis erit
qui adversus sacerdotes seditionem facit ? Quanto enim sa-
cerdotio regnum prestat, utpote pro anima certans; tanto
graviores poenas debet, qui huic audet adversari, quam
qui regno.”

Subjicit deinde, eodem in loco, Pseudo-Clemens iste :
“ Οὔτε yao ᾿Αβεσσαλὼμ καὶ ᾿Αβεδαδὰν ἔμειναν ἀτιμώρητοι,
οὐδὲ Κορὲ καὶ Δαθὰν. οἱ μὲν γὰρ τῷ Δαβὶδ περὶ βασιλείας,
οἱ δὲ τῷ Μωυσεῖ περὶ πρωτείων ἐπανέστησαν ἀμιλλώμενοι.
Neque enim Absalon et Abedadan impuniti remanserunt,

© Ut ἀντοφθαλμεῖν, Act. cap. 27. ver, 15.

CAP, X. DISSERTATIO. 173

neque Core et Dathan: et quibus illi quidem adversus
David seditionem de regno moyerunt, hi vero certantes
adversus Moysen, de primis partibus contenderunt.”
Dixerat autem in capite praecedente, de poena Dathanis et
Abiron et Core: ut et Ozie regis Jude, κατατολμήσαντας
τῆς ἱερωσύνης (ut ille loquitur) ausi in sacerdotium, et
lepra percussi; que omnia exempla similiter ab interpo-
latore epistolze ad Magnesianos hunc in modum sunt con-
juncta: “ Οὔτε γὰρ τῷ νόμῳ Δαθὰν καὶ ᾿Αβειρὼν ἀντεῖπον
ἀλλὰ Μωσεῖ, καὶ ζῶντες εἰς ἅδου κατηνέχθησαν. Κορὲ
δὲ καὶ οἱ συμφρονῆσαντες αὐτῷ κατὰ ᾿Ααρὼν, διακόσιοι πεν-
τήκοντα, πυρίφλεκτοι γεγόνασιν. ᾿Αβεσσαλὼμ, πατρολοίας
γενόμενος, ἐκκρεμὴς ἐν φυτῷ γέγονε, καὶ ἀκῖσιν ἐβλήθη τὴν
κακόβουλον καρδίαν. ᾿Αβεδδαδὰν ὡσαύτως τῆς κεφαλῆς
ἀφαιρεῖται, Ov ὁμοίαν αἰτίαν. ᾿Οζίας λεπροῦται, κατατολμή-
σας ἱερέων καὶ ἱερωσύνης. Nec enim legi contradixerunt
Dathan et Abiron, sed Moysi; et vivi in infernum preci-
pitati sunt. Core autem et qui cum illo conspirarunt
contra Aaron ducenti quinquaginta numero, exusti igne
sunt. Absalon, cum parricida evasisset, pendulus ex
arbore factus fuit; et per cor, prava illa consilia machi-
natum, lanceis trajectus est. Abeddadan similiter ca-
pite truncatus est ob similem causam. Ozias lepra per-
cutitur, ausus quid tentare ‘contra sacerdotes et sacer-
dotium.”

Ubi preter illam phrasim, κατατολμήσας τῆς ἱερωσύνης,
utrobique usurpatam; precipue nomen Abeddadan est
observandum: quod lapsu (ut omnino videtur) μνημονικῷ
a Clementinarum constitutionum interpolatore positum est
pro Seba; cujus illa seditiosa vox ab eo repetita est’:
** Non est mihi pars in David, neque hereditas in filio
Jesse ;” qui idem lapsus, satis insolens, cum in Ignatianis
centonibus quoque reperiatur: magno id argumento pro-
fecto est, scriptum utrumque ex eodem fonte profluxisse.

4 2 Sam, cap. 20. ver. 21.

174 DISSERTATIO. CAP. XI.

CAP. XI.

Clementinarum constitutionum et epistolarum Ignatianarum interpolatoris loca
alia complura, ejusdem scriptoris genium plane spirantia, inter se confe-
runtur.

τι ΟΜ primitive Ecclesiz ab apostolis morem acceptum
ut, Judaico sabbato posthabito, dies celebraretur Domi-
nica; hisce, vel similibus verbis, in epistola ad Magnesia-
nos genuinus expresserat Ignatius: ‘ μηκέτι σαββατίζοντες,
ἀλλὰ κατὰ τὴν κυριακὴν ἑορτάζοντες, ἐν ἡ καὶ ἡ ζωὴ ἡμῶν
ἀνέτειλε. Ita enim locum illum habemus a nostro redditum
interprete: “‘Non amplius sabbatizantes, sed secundum
Dominicam viventes; in qua et vita nostra orta est ;” nam
in Greco quo is usus est exemplari, ex voce [ἑορτά] ζοντες
tres priores syllabas scriptoris incuria, excidisse facile
crediderim, atque ex duabus reliquis illud ζῶντες eum
efformasse. Hoc vero quum Ignatii interpolator orien-
talium suorum consuetudini officere existimaret, qui non
solum Dominicam sed etiam sabbati diem (non quidem ut
sabbatum Judaicum, sed ut Christiani sabbati παρασκευὴν)
tum exclusione* jejunii (que festivi diei non parvum pre
se ferebat indicium) tum sacris Synaxibus publicisque
scripture lectionibus et explicationibus, honorabant; Ig-
natianze huic purpure centones istos suos assuendos esse
censuit.

“ Μηκέτι οὖν σαββατίζωμεν ᾿Ιουδαϊκῶς, καὶ ἀργίαις χαί-
ροντες (ὃ μὴ ἐργαζόμενος γὰρ μὴ ἐσθίετω" ἐν ἱδρῶτι γὰρ τοῦ
προσώπου σοῦ φάγῃ τὸν ἄρτον σου, φασὶ τὰ λόγια) ἀλλ᾽
ἕκαστος ὑμῶν σα βατιζέτω πνευματικῶς, μελέτῃ νόμου χαί-
ρων, οὐ σώματος ἀνέσει' δημιουργίαν Θεοῦ θαυμάζων, οὐκ
ἔωλα ἐσθίων καὶ χλιαρὰ πίνων, καὶ μεμετρημένα βαδίζων, καὶ

ἃ Vid. infra, cap. 13.

CAP, XI. DISSERTATIO. 175

ὀρχήσει καὶ κρότοις νοῦν οὐκ ἔχουσι χαίρων. Kat μετὰ τὸ
σαβ[βατίσαι, ἑορταζέτω πᾶς φιλόχριστος τὴν Κυριακὴν, τὴν
ἀναστάσιμον, τὴν βασιλίδα, τὴν ὕπατον πασῶν τῶν ἡμερών"
ἣν περιμένων ὃ προφήτης ἔλεγεν, Εἰς τὸ τέλος, ὑπὲρ τῆς
ὀγδόης" ἐν ἡ καὶ ἡ ζωὴ ἡμῶν ἀνέτειλε. Non amplius sab-
batizemus Judaico more, otio gaudentes (Qui enim non
laborat, non comedat. In sudore enim vultus tui vesceris
pane tuo: habent oracula) sed unusquisque nostrum sab-
batizet spiritualiter, meditatione legis gaudens, non corpo-
ris remissione: opificium Dei admirans; non pridiana
comedens, et tepida bibens, et ad preescripta spatia ob-
ambulans, et saltationibus plausibusque insanis gaudens.
Et postquam sabbatum observaverit, omnis Christi ama-
tor Dominicum celebret diem, resurrectioni consecratum
Dominicz, reginam et principem omnium dierum: quam
expectans propheta dicebat: In? finem pro octava. In
qua et vita nostra exorta est.”

In quo de utriusque diei observatione praecepto, sab-
bati quidem in fabricationis mundi, Dominice vero
in resurrectionis Christi memoriam ; Pseudo-Clementina-
rum constitutionum impressa illa (ab ipso Bellarmino® im-
probata) vestigia quis non agnoscat? “" Τὸ σάββατον καὶ
τὴν κυριακὴν ἑορτάζετε, ὅτι τὸ μὲν δημιουργίας ἐστὶν ὑπόμνη-
μα, ἡ δὲ ἀναστάσεως. Sabbatum οὐ Dominicum festos dies
agitote ; quod ille quidem dies recordatio sit fabricationis
mundi, hic vero resurrectionis.” “ ᾿Εργαζέσθωσαν" οἱ δοῦ-
λοι πέντε ἡμέρας" σάββατον δὲ Kal κυριακὴν σχολαζέτωσαν
ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ διὰ τὴν διδασκαλίαν τῆς εὐσεβείας" τὸ μὲν γὰρ
σάββατον εἴπομεν δημιουργίας λόγον ἔχειν, τὴν δὲ κυριακὴν
ἀναστάσεως. Operentur servi quinque dies: sabbato au-
tem et Dominico die vacent in Ecclesia propter doctrinam
religionis. Diximus enim habere quidem sabbatum ratio-
nem creationis mundi, Dominicam vero resurrectionis.”

b Psalm. 11. (al. 12.) inscript.

© Lib. 7. cap. 14. jubent servari diem sabbati et Dominice. Bellarm. de
scriptorib. ecclesiast. in Clem. Roman.

4 Lib. 7. cap. 24, © Lib. 8. cap. 33,

176 _ DISSERTATIO. CAP. ΚΙ:
YaBParieic’ διὰ τὸν παυσάμενον μὲν τοῦ ποιεῖν, οὐ παυσά-
μενον δὲ τοῦ προνοεῖν, σαββατισμὸν μελέτης νόμων, οὐ χει-
pov ἀργίαν. Sabbatismum agitabis, propter illum qui cre-
are quidem desiit, sed non desiit providere: agitabis, in-
quam, meditatione legis, non vacatione manuum;” et
““ Σάββατονδ yap ἐστι κατάπαυσις δημιουργίας, τελείωσις
κόσμου, νόμων ζήτησις, αἶνος εἰς Θεὸν εὐχάριστος ὑπὲρ ὧν
ἀνθρώποις ἐδωρήσατο᾽ ὧν ἁπάντων ἡ Κυριακὴ προὔχουσα, av-
τὸν τὸν μεσίτην, τὸν νομοθέτην, τὸν ἀναστάσεως αἴτιον, τὸν
πρωτότοκον πάσης κτίσεως, τὸν θεὸν Λόγον καὶ ἄνθρωπον, τὸν
ἐκ Μαρίας γεννηθέντα μόνον δίχα ἀνδρὸς, τὸν πολιτευσάμενον
ὁσίως, &c. ὑποδεικνύουσα. Sabbatum enim est requies a fa-
bricatione mundi, perfectio universi, legum inquisitio, laus
grati animi pro beneficiis in homines collatis Deo adhibita.
Dominicus vero dies his omnibus preestantior, ut qui repree-
sentet ipsum mediatorem, providentem, legislatorem, auc-
torem resurrectionis, primogenitum omnis creature, Deum
Verbum, eundemque hominem ex Maria natum solum sine
conjunctione viri, sancte in vita versatum.”

Ubi observare etiam liceat, postrema illa, τὸν ἐκ Μαρίας
γεννηθέντα μόνον δίχα ἀνδρὸς, τὸν πολιτευσάμενον ὁσίως,
ineadem quoque ad Magnesianos epistola ab interpola-
tore de Christo usurpari; “ γεννωμένῳ ἐκ Μαρίας τῆς παρ-
θένου δίχα ὁμιλίας ἀνδρὸς, καὶ πολιτευσαμένῳ ὁσίως, nato
ex Maria virgine sine conjunctione viri, et sancte in vita
versato ;” quomodo idem etiam eundem in epistola ad
Smyrneos celebrat, ut “ woArrevodpevov" ὁσίως ἄνευ ἅμαρ-
τίας, conversatum sancte sine peccato:” quod (voce ὁσίως;
ut minus hic necessaria, dempta) eodem modo legitur, in
constitutionum libro sexto, capite undecimo, et in additioni-
bus epistole ad Trallianos quoque repetitum ; ‘ ἐπολιτεύ-
caro! ἄνευ ἁμαρτίας, conversatus est sine peccato.”

Cur Christus baptismum susceperit, in epistola ad
Ephesios rationem hanc assignaverat germanus Ignatius ;
et a Theodoreto* in dialogo primo, et a Greece catenz

f Lib. 2. cap. 36. 8 Lib. 7. cap. 37.
h Vid. supr. cap. 4. pag. 115. i Vid. ibid. pag. 113.
k Vid. ibid. pag. 111.

CAP, XI. DISSERTATIO. 1τ

collectore in Lue. cap. 3. ver. 21. ex eorelatam: “iva τὸ
θνητὸν ἡμῶν καθαρισθῆ, ut mortalitas nostra purgaretur.” Ea
vero sublata, aliam ejus loco substituendam interpolator
censuit ; “iva πιστοποιἠσηταιτὴν διατάξιν τὴν ἐγχειρισθεῖσαν
τῷ προφήτῃ, ut ratam faceret ordinationem commissam
prophetz,” Johanniscilicet : eandem ipsam videlicet, quam
in constitutionum libro septimo, capite vigesimo tertio, red-
ditam invenimus; “ ἵνα καὶ Ἰωάννῃ ἀλήθειαν προσμαρτυρήση;
ut Johanni veritatem attestaretur.” Sicut illud Filii Dei
elogium, in epistolz ad Philadelphenos additionibus, “ δ
οὗ ὃ Πατὴρ τὰ πάντα πεποίηκε καὶ τῶν ὅλων προνοεῖ, Per
quem Pater universa fecit, omnibusque providet” ex illa
gratiarum actione traductum esse nemo non videt, que in
ejusdem libri constitutionum capite vigesimo sexto legitur :
““ Εὐχαριστοῦμεν σοι, πάτερ ἡμῶν, ὑπὲρ τῆς ζωῆς ἧς ἐγνώρι-
σας ἡμῖν διὰ Ἰησοῦ τοῦ παιδός σου" δι’ οὗ καὶ τὰ πάντα
ἐποίησας, καὶ τῶν ὅλων προνοεῖς. Gratias agimus tibi,
pater noster, pro vita quam nobis per Jesum filium tuum
ostendisti: per quem universa fecisti, omnibusque pro-
vides.”

In iisdem constitutionibus, libro quinto, capite decimo
tertio, passionis, sepulturee et resurrectionis Dominica
tempus ita habetur explicatum : ‘* Δήμιοι δὲ παραλαβόντες
τὸν τῆς δόξης κύριον, ἕκτῃ piv ὥρᾳ σταυρώσαντες αὐτὸν,
τρίτῃ δὲ ὥρᾳ τὴν ἀπόφασιν δεξάμενοι τὴν περὶ αὐτοῦ, &c.
ὃς καὶ περὶ τὴν ἐννάτην ὥραν ἀναβοήσας, ---ἀπέπνευσε' καὶ
θάπτεται πρὸ ἡλίου δύσεως ἐν μνημείῳ KaLVO" ἐπιφωσκούσης
δὲ τῆς μιᾶς σαββάτων ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν ἐπλήρωσεν
ἐκεῖνα ἃ καὶ πρὸ πάθους ἡμῖν προΐίλεγε φάσκων" ὅτι δεῖ τὸν
υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ποιῆσαι ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς τρεῖς
ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας. Carnifices vero cum prehen-
dissent Dominum gloria, ligno crucis hora quidem
sexta affixerunt, hora vero tertia sententiam contra eum
pronunciatam acceperunt, &c. Qui circa horam nonam,
emisso clamore,—expiravit ; et sepultus est ante occasum
solis in sepulchro novo ; illucescente vero prima sabbato-
rum excitatus a mortuis, perduxit ad effectum quze ante
mortem suam nobis predixerat, oportere filium hominis
esse tribus diebus et tribus noctibus in corde terre.”

VOL, VII. N

178 DISSERTATIO. CAP. XI.

Cum quibus conferenda illa, in additionibus epistole ad
Trallianos : “ TH οὖν παρασκευῇ, τρίτῃ Opa, ἀπόφασιν ἐδέξ-
aro παρὰ τοῦ Πιλάτου, συγχωρήσαντος τοῦ Πατρὸς" ἕκτῃ ὥρα
ἐσταυρώθη, ἐννάτῃ ἀπέπνευσε, πρὸ ἡλίου δύσεως ἐτάφη τὸ
σάββατον ὑπὸ τὴν γῆν μένει ἐν τῷ μνημείῳ, ᾧ ἀπέθετο αὐτὸν
ἸΙωσὴφ 6 ἀπὸ ᾿Αριμαθίας" ἐπιφωσκούσης κυριακῆς, ἀνέστη ἐκ
τῶν νεκρῶν, κατὰ τὸ εἰρημένον ὑπ᾽ αὐτου ὥσπὲρ ἦν ᾿Ιωνᾶς
ἐν τῇ κοιλίᾳ τοῦ κήτους τρεΐς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας, οὕτως
ἔσται καὶ 6 υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς τρεῖς ἡμέ-
ρας καὶ τρεῖς νύκτας. In Parasceve itaque, hora tertia, sen-
tentiam accepit a Pilato, permittente id Patre. Sexta hora
crucifixus est, nona expiravit, ante solis occasum sepultus
est, sabbato sub terra, in monumento remansit, in quo po-
suit eum Joseph Arimatheus. Illucescente Dominico die
resurrexit ex mortuis; juxta id quod dixerat: Sicut fuit
Jonas in ventre ceti tres dies et tres noctes, ita erit et fi-
lius hominis in corde terre tres dies et tres noctes.”

Ubi, inter alia, notandum ; quod quum apud Johannem!
Jegamus, in Christum prolatam fuisse sententiam hora
quasi sexta ; apud Marcum™ vero, crucifixum fuisse eun-
dem hora tertia, in quibus inter se reconciliandis plurimum
se torquent interpretes: tum Clementinum tum Ignatia-
num interpolatorem ita pariter rem expressisse, ac si apud
Marcum legisset horam sextam (quomodo legendum af-
firmat, sed contra omnium exemplarium fidem, Hierony-
mus, vel quicunque author fuit commentariorum illorum,
in Psalmum septuagesimum septimum) apud Johannem
vero tertiam; quomodo legendum contendit Theophy-
lactus. Ut dubitandum non sit, apud Johannem saltem,
lectum ab interpolatore fuisse, ‘‘ ®pa ὡσεὶ τρίτη, hora
quasi tertia ;” “ καθὼς" τὰ ἀκριβῆ βιβλία περίεχει, αὐτό τε
τὸ ἰδιόχειρον τοῦ Εὐαγγελιστοῦ ᾿Ιωάννου, sicut habent libri
accurate descripti, ipsumque evangelistee Johannis auto-
graphum,” quod ad sua usque tempora in Ephesiorum
ecclesia servatum fuisse asserit author chronici Constanti-
nopolitani, quod Alexandrini nomine a Mattheo Radero

1 Johan, cap. 19. ver. 14. ™ Mare. cap. 15. ver. 25.
" Chron. Greco-Latin. a Radero edit. pag. 518. 520.

~

CAP, ΧΙ. DISSERTATIO. 179

est editum ; ut vetera Graeca exemplaria MSS. a Joa-
chimo Camerario, Roberto Stephano et Theodoro Beza
producta preetermittam: et Nonni authoritatem, in para-
phrasi sua locum ita reddentis ;

"Hy δὲ τιταινομένη τριτάτη θανατηφύρος ὥρη.
Eratque protensa tertia lethifera hora.

De Christi ascensione, sessione ad dextram Patris, et
reditu ad judicium, in libro quinto constitutionum, capite
decimo octavo, ita legimus: ““᾿Ανῆλθε πρὸς τὸν ἀποσ-
τείλαντα αὐτὸν θεὸν καὶ πατέρα, (vel, ut in ejusdem libri
capite sexto habetur, ᾿Ανελήφθη εἰς τὸν οὐρανὸν πρὸς τὸν
ἀποστείλαντα αὐτὸν) καθίσας ἐκ δεξιῶν τῆς δυνάμεως, καὶ
περιμένων ἕως ἂν τεθῶσιν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ ὑπὸ τοὺς πόδας
αὐτοῦ, ὃς καὶ ἐλεύσεται ἐπὶ τῇ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος, μετὰ
δυνάμεως καὶ δόξης πολλῆς, κρῖναι ζώντας καὶ νεκροὺς, καὶ
ἀποδοῦναι ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ. Ascendit ad Deum,
eundemque patrem suum ἃ quo missus fuerat; ad cujus
dextram virtutis sedet, expectans quoad inimici ejus sub
pedibus ejus positi sint. Quique in consummatione seculi
veniet, cum potestate et gloria multa, ad judicandum vivos
et mortuos, et ad reddendum unicuique secundum opera
sua.” Quomodo et eundem nobis proponit epistole ad
Magnesianos interpolator, “ ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανοὺς
πρὸς τὸν ἀποστείλαντα, καὶ καθεσθέντα ἐν δεξιᾷ αὐτοῦ, καὶ
ἐρχόμενον ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων μετὰ δόξης πατρικῆς,
κρῖναι ζῶντας καὶ νεκροὺς, καὶ ἀποδοῦναι ἑκάστω κατὰ τὰ
ἔργα αὐτοῦ : ascendentem in ccelos ad eum a quo missus
erat, sedentemque ad dexteram ipsius; et venturum in
consummatione seculorum cum paterna gloria, ad judican-
dum vivos et mortuos, et ad reddendum unicuique se-
cundum opera sua.”

De virginibus et viduis, in constitutionum apostolicarum
libro tertio, capite sexto, ita preecipit Pseudo-Clemens :
““ Ὑπαρχέτω οὖν καὶ ἡ παοθένος καὶ ἡ χήρα, μὴ περιτρέχουσα,
ἢ ῥεμ[ομένη κατὰ τὰς τῶν ἀλλοτρίων οἰκίας ὅτι ῥέμβοι καὶ
ἀναιδεῖς, καὶ αἱ τοιαῦται, οὐχ᾽ ἡσυχάζουσι τοὺς πόδας ἐν ἑνὶ
τόπῳ. Ergo et virgo, etvidua, ne circumcursent aut vagentur
per alienas domos; quia yagarum, et impudentium, pedes in

νῷ

180 DISSERTATIO. CAP, XI.

uno non conquiescunt loco.” Deinde, in septimo capite,
Judithaz exemplum viduz proponens, inter alia monet,
ut sit ‘ μὴ λίχνος, ἀλλ᾽ ἐγκρατὴς, πραεῖα, ἀτάραχος, εὑ-
λαβὴς, αἰδήμων, καθημένη ἐν τῇ οἰκίᾳ αὑτῆς : non gule
dedita, sed continens, lenis, tranquilla, religiosa, vere-
cunda, sedens domi suze.” Cum quibus comparanda
Pseud-Ignatii ἰδία, in epistola ad Philadelphenos: ‘‘”Eo-
τωσαν δὲ αἱ χῆραι, μὴ ῥέμβοι, μὴ λίχναι, μὴ περιτροχάδες,
ἀλλ᾽ ὡς ᾿ἸΙουδὶθ ἡ σεμνοτάτη, ὡς ἡ Αννα ἡ σωφρονεστάτη.
Ταῦτα ovy ὡς ἀπόστολος διατάσσομαι. Sint autem viduex
non vage, non gule dedite, non circumcursantes: sedjut
Judith illa pudicissima, ut Anna illa honestissima. Haec non
ut apostolus constituo;” ad quod postremum ‘Turrianus
annotat : ‘* Quia® sciebat illas ipsas apostolorum consti-
tutiones unde hauriebat, a Clemente Romano in persona
apostolorum more dialogi scriptas esse: ne quis forte
existimaret, quasi se faceret unum ex apostolis, quos Cle-
mens loquentes facit, commode subjungit: Hee non ut
apostolus constituo.”

Quod vero in eadem ad Philadelphenos epistola virgi-
nibus injungitur, ut propositum sequantur suum, “ ov«
ἐπὶ διαβολῇ συναφείας, ἀλλ᾽ ἕνεκα τῆς τοῦ νόμον μελέτης,
non in calumniam conjugii, sed ut liberius divinam legem
meditentur:” idem, in constitutionum libro quarto, capite
ultimo, faciendum precipitur; “ διὰ σχολὴν εὐσεβείας, ov
κατὰ διαβολὴν γάμου, ob pietatis studium, non in calum-
niam matrimonii.” Et quod de pcenitentibus, in eadem
epistola, a nostro interprete ex vetere editione est exhi-
bitum ; ** Quotquot utique poenitentes veniunt in unitatem
Ecclesiz, et isti Dei erunt, ut sint secundum Jesum Chris-
tum viventes:” in vulgatis libris Greecis ita legitur interpo-
latum: ‘ Παρακαλῶ ὑμᾶς ἐν Κυρίῳ, ὅσοι ἂν μετανοήσαντες
ἔλθωσιν ἐπὶ τὴν ἑνότητα τῆς ἐκκλησίας, προσδέχεσθε αὐτοὺς
μετὰ πάσης πρᾳότητος" ἵνα διὰ τῆς χρηστότητος καὶ τῆς
ἀνεξικακίας ἀνανήψαντες ἐκ τῆς τοῦ διαβόλου παγίδος, ἄξιοι
᾿Ιησοῦ Χριστοῦ γενόμενοι, σωτηρίας αἰωνίου τύχωσιν ἐν τῇ
βασιλείᾳ τοῦ Χριστοῦ. Obsecro yos in Domino, quotquot

° Fr, Turrian, Procem. in constitut. apost.

GAP. XI. DISSERTATIO, 181]

peenitentia ducti redierint ad unitatem Ecclesia, suscipite
illos cum omni mansuetudine: ut per bonitatem et patien-
tiam vestram resipiscentes ex Diaboli laqueis, digni jam
Christo facti, salutem consequantur eternam in regno
Christi ;” quo magis conformia essent ἰδία pracepto illi,
libro secundo constitutionum apostolicarum, capite de-
cimo quinto: “’Aopévwe τοὺς μετανοοῦντας προσδέχεσθε,
χαίροντες ἐπ᾽ αὐτοῖς, μετὰ ἐλέους καὶ οἰκτιρμῶν κρίνον-
Tec τοὺς ἁμαρτάνοντας. Recipite libenter pcenitentes ;
gaudentes de eis, judicantes cum misericordia ac mi-
seratione delinquentes : et canoni quinquagesimo se-
eundo: ““ Εἴ τις ἐπίσκοπος ἢ πρεσβύτερος τὸν ᾿ἐπιστρέ-
φοντα ἀπὸ ἁμαρτίας οὐ προσδέχεται, ἀλλ᾽ ἀποβάλλεται,
καθαιρείσθω. Si quis episcopus aut presbyter a peccato
revertentem non recipit, sed rejicit, deponatur ;” quam
quidem, de admittendis ad poenitentiam lapsis, constitu-
tionem ‘‘ ante Cyprianum sanciri potuisse” negat Gabriel
Albaspinus: “‘ cum? alius esset ecclesia usus, et illa de-
mum tempestate admittendos esse lapsos decretum sit ;”
qua de re amplius illum disserentem, in libri secundi ob-
servationum capite duodecimo videre licet.

Quod de Salomonis et Josiz ztate in libro secundo
constitutionum, capite primo, habetur: “ Σολομὼν δωδε-
καετὴς τοῦ ᾿Ισραὴλ ἐβασίλευσε, καὶ ᾿Ιωσίας ἐν δικαιοσύνῃ
ὀκτὼ ἐτῶν ἐβασίλευσε. Salomon, annos natus duodecim,
rex Israel fuit; et Josias juste regnavit, cum esset octo
annorum,’ in additionibus epistole ad Magnesianos ita
latius est expressum: “ Σολομὼν δὲ καὶ ᾿Ιωσίας, ὁ μὲν
δωδεκαετὴς [βασιλεύσας, τὴν φοβερὰν ἐκείνην καὶ δυσερμέ-
vevtov ἐπὶ ταῖς γυναιξὶ κρίσιν ἕνεκα τῶν παιδίων ἐποιήσατο"
ὁ δὲ ὀκταετὴς ἄρξας, τοὺς [)ωμοὺς καὶ τὰ τεμένη κατέῤῥιπτε,
καὶ τὰ ἄλση κατεπίμπρα. Salomon et Josias, ille quidem
duodecimo etatis anno regnum capessens, illud terribile
et arduum judicatu, in mulierum illarum de infantibus
causa, judicium tulit: hie vero octo natus annos, regni
gubernaculis admotus, aras et templa disturbavit, et lucos
combussit.” Ubiillud observandum, duodecim utrobique

P Observat. lib, 1, cap, 13.

182 DISSERTATIO. CAP. XI.

atatis annos Salomoni tribui, quum regnare inciperet: quod
nonex diserto aliquo Scripture testimonio‘ haustum esse ap-
paret, sed ex Hebrzorum traditione quadam; de qua videri
poterit Eupolemus περὶ τῆς Ἡλίου προφητείας, apud Euse-
bium, libro nono preparationis evangelica, B. Hierony-
mus‘, Seder Olam Rabbah’, Nicolaus Lyranus', Alphonsus
Tostatus", et alii; et inepistola Mariz Castabalite attribu-
ta ad Ignatium Σολομῶν δὲ ὁ σοφὸς, δυοκαίδεκα τυγχάνων
ἐτῶν, δα.

In additionibus epistole ad 'Trallianos, exploduntur he-
reticl “ τὸν σταυρὸν ἀρνούμενοι, καὶ τὸ πάθος ἐπαισχυνόμε-
you, crucem negantes, et passionem erubescentes:” et ad
Smyrnzos, eodem fere penicillo iterum depinguntur:
“* Tov σταυρὸν ἐπαισχύνονται, τὸ πάθος χλευάζουσι, τὴν ἀν-
ἄστασιν κομῳδοῦσιν. Crucem erubescunt, passionem sub-
sannant, resurrectionem pro fabula traducunt;” sicut et
in constitutionum apostolicarum libro sexto, capite vige-
simo quinto: “ τὸν σταυρὸν ἐπαισχύνονται, τὸ πάθος καὶ
τὸν θάνατον ἀδοξοῦσι, τὴν ἀνάστασι νἀγνοοῦσι. Crucem eru-
bescunt, passionem ac mortem contemnunt, resurrectio-
nem ignorant.” Illa quoque, post factam hereticorum
mentionem, in decimo octavo ejusdem libri capitulo usur-
pata formula, “ὧν τῆς ἀπάτης ῥύσεται ἡμᾶς ὁ Θεὸς διὰ
Ἰησοῦ Χριστοῦ. a quorum fraude liberabit nos Deus per
Jesum Christum,” in Ignatianis additionibus subinde oc-
currit ; ut in jam dicta ad Syrneos epistola: “ ὧν ῥύσεται
ἡμᾶς ὃ κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστὸς, a quibus liberabit nos Do-
minus Jesus Christus ;” et ad Magnesianos: ‘ ὧν ῥυσθείητε
ἐλέει Θεοῦ, διὰ τοῦ κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, a quibus
Dei misericordia liberemini, per Dominum nostrum Jesum
Christum ;” et ad Ephesios, de spiritu erroris: “ οὗ τῆς
ἐνεργείας ῥύσεται ὑμᾶς ᾿Ιησοῦς Χριστὸς, a cujus operatione
liberabit vos Jesus Christus.”

4 In Aldina tamen editione τῶν LXX. 3 Reg. cap. 2. ver. 12. Kai Σολομῶν
ἐκάθισεν ἐπὶ τοῦ θρόνου Δαβὶδ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ υἱὸς ἐτῶν δώδεκα. et in
MS. regio similiter nisi quod absit vox υἱὸς.

τ Epist. ad Vitalem, op. tom, 2, pag. 619. et in Isai. cap, ὃ. tom. 3. pag. 36,

5 Cap. 14.

‘ In 3 Reg. cap. 11. et Paralipom, cap. 22.

" In ὃ Reg. cap. 11. quest, 14,

CAP. XI, DISSERTATIO. 183

In ejusdem libri sexti capite octavo, ψευδωνύμων" epi-
theton Nicolaitis hareticis attributum legitur: ut in epis-
tolarum ad Trallianos et Philadelphenos additamentis; et
in capite quinto, de maligno spiritu ita loquentes introdu-
cuntur apostoli: ‘ Ὕμᾶς δὲ ἀποστάντας αὐτοῦ τῆς μαται-
ὅτητος ἄλλοτε ἄλλως πειράζει, ὡς καὶ τὸν μακάριον ᾿Ιὼ[9᾽ καὶ
γὰρ τῷ μεγάλῳ ἀρχιερεῖ ᾿1ησοῦ τῷ τοῦ ᾿Ιωσεδὲκ ἀντέκειτο" καὶ
ἡμᾶς πολλάκις ἐξητήσατο ἐξυδαρωθῆναι, ὅπως ἐκλίπη ἡ
πίστις ἡμῶν. Vos vero, qui ab ejus vanitate defecistis,
diversis modis, diversis temporibus tentat, ut beatum illum
Job, siquidem Jesu filio Josedee magno pontifici adver-
sabatur; et nos seepenumero expetivit, ut instar aque
dilaberemur, quo fides nostra deficeret;” quomodo et in
additionibus epistolae ad Smyrnzos, ejusdem facta repe-
ritur mentio : ‘zou τῷ Ιὼβ ἐπιστρατέυσαντος, τοῦ κατηγο-
ροῦντος ᾿Ιησοῦ τοῦ υἱοῦ ᾿Ιωσεδὲκ, τοῦ ἐξαιτησαμένου σινασθῆ-
ναι τῶν ἀποστόλων τὴν πίστιν ; qui Job oppugnavit, qui
Jesum filium Josedec accusavit, qui postulavit cribrari
fidem apostolorum.”

Locus Esai’ a Septuaginta ita est redditus: “’Idod ὁ
σωτήρ σοι παραγέγονεν, ἔχων τὸν ἑαυτοῦ μισθὸν, Kal TO ἔργον
αὐτοῦ πρὸ προσώπου αὐτοῦ. Lecce Salvator tuus venit,
habens mercedem suam secum, et opus suum ante faciem
suam;” quum et in additionibus ejusdem ad Smyrnzos
epistola, et in constitutionum libro secundo, capite de-
cimo quarto, pariter sit citatus: “᾿Ιδοὺ ἄνθρωπος, καὶ τὸ
ἔργον αὐτοῦ πρὸ προσωπου αὐτοῦ. Ecce homo, et opus
suum ante faciem suam.” Ita, ubi apud Septuaginta legi-
mus: ‘Ad’ τῶν προφητῶν Ἱερουσαλὴμ ἐξῆλθε μολυσμὸς
πάσῃ τῇ γῇ. A prophetis Hierusalem egressa est pollutio
in universam terram:” in constitutionum libro sexto, ca-
pite quinto, ita sententiam illam enunciatam invenimus:
“Ek τῆς κακίας τῶν αἱρεσιωτῶν ἐξῆλθε μόλυσμα ἐπὶ πᾶσαν
τὴν γῆν, ὡς φησὶν ᾿Ιερεμίας ὃ προφήτης. Ex malitia here-
ticorum egressa est pollutio in universam terram, ut ait
Jeremias propheta ;” quomodo et epistole ad Philadelphe-
nos interpolator meminit αἱρεσιωτῶν, ἐξ ὧν μολυσμὺς

* Vid. supra, cap. 6. pag. 127. et notat. 81. in epist. ad Trallian.
ἡ Esai. cap. 62. ver. 11, z Jerem. cap, 23. ver. 15.

181 DISSERTATIO. CAP, XI.

ἐξῆλθεν εἰς πᾶσαν τὴν γῆν: vocabulo 110 αἱρεσιωτῶν"

retento; ejusdem forme, cujus ἐπαρχιῶται", ἐργασιῶται",

tagewrac', et similes posteriore evo recepte inflexiones.

4 Vid. constitut. apostol. lib. 6. cap. 24. fin. et cap. 25. init.

> Vid. veteres glossas verbor. Juris, a Labbzo edit. voc. ᾿Επαρχιῶται.

© Vid. Leunclavii notata ad Paratitla Juris, pag. 194.

ἃ Vid. Justinian. edict. 10. περὶ ταξεωτῶν : et Novell. 123. cum epitome
ejusdem in Juliani antecessoris constitut. 115. sec, 429. 433. 449. et 493. edit.
Lugdun. ann. 1567.

CAP, XII. DISSERTATIO. 185

CAP. XII.

De Diaboliignorantia, et persona Filii Dei, doctrina in Pseudo-Clementis constitu-
tionibus et Pseud-Ignatii epistola ad Philippenses tradita, proponitur et ex-
penditur.

CLEMENTINARUM Constitutionum et sex genuinarum Ig-
natii epistolarum interpolatoris ὁμοφωνίαν hucusque pate-
fecimus. a vero in tota ad Philippenses epistola, ejus-
dem nomine conficta, pracipue elucet: atque in 115 maxi-
me, que vel Clementis et Ignatii sapientiz, vel seculi in
quo vixerunt illi rationibus, minus videri possint esse con-
sentanea, Quod, tum in hoc tum in duobus sequentibus
capitulis, paulo fusius, vel hance ob causam, explicare pla-
cuit: ne sylloge illius author, quam Latine noster inter-
pres reddendam 5101 proposuit, unicam hance ex omnibus
Ignatio tributis epistolis (utpote ab illius genio, et illorum
temporum moribus, omnium maxime alienam) expunxisse
sine aliqua ratione videretur.

Ubi primum nobis sese offert longa illa et puerilis (quam
epistole a martyre inter milites vincto αὐτοσχεδιασθείσῃ
insertam fuisse nemo prudens judicayerit) ad Diabolum
facta apostrophe: in qua constitutionum illarum clara
nonnulla observare liceat vestigia. In libro enim octavo,
capite septimo, decidisse illum ὡς ἀστραπὴν" Pseudo-Cle-
mens commemorat, “ ἀπὸ τιμῆς εἰς ἀτιμίαν, δι᾿ ἑκούσιον
αὐτοῦ κακόνοιαν, ab honore in dedecus, propter volunta-
riam animi malevolentiam ;” et libro sexto, capite sexto,
describitur idem ‘ 6 πονηοὺς σοφὸς ὧν τοῦ κακοποιῆσαι,
καὶ τὸ καλὸν ὕ, τι ποτὲ ἐστιν ἀγνοῶν. Malus ille sapiens
existens ad malefaciendum, bonum vero quid sit ignorans.”
‘Ayvoia γάρ εἰσι πεπιεσμένοι OC ἑκούσιαν μοχθηρίαν. Sunt

® Luc, cap. 10. ver. 18,

186 DISSERTATIO. CAP, XII.

enim ignorantia obruti propter malitiam voluntariam :” ut
de Diabolo et dzmonibus ejus addit idem, libro octavo,
capite secundo. Quibus respondent illa adversus Dia-
bolum, in epistola ad Philippenses, declamatoria: ‘ 6 ἐκ-
πεσὼν ἐκ τῆς ὑψηλοτάτης δόξης ὡς ἀστραπὴ, qui lapsus
est ex altissima gloria, ceu fulgur. “ ἐπιλαθόμενος ἐκ κακο-
voiac, oblitus ex animi malevolentia.” “ ὦ πάντων πονη-
ρῶν πνευμάτων πονηρότερον ἐκ κακονοίας πνεῦμα, OMMIUM
malorum spirituum sceleratissime spiritus ob animi male-
volentiam.” “ὕπαγε ἐν οἷς ἠρεθίσθης ἐκ κακονοίας, vade inea
ad que per animi malevolentiam provocatus es ;” et illud
denique de eodem: ““ Σοφὸς ἐστὶ τοῦ κακοποιῆσαι, τὸ δὲ
καλὸν ὕ, τι ποτέ ἐστιν ἀγνοεῖ. ἀγνοίας γὰρ πεπλήρωται δι
ἑκούσιον παράνοιαν. Sapiens est ad malefaciendum; bo-
num vero quid sit ignorat. Ignorantia enim oppletus est,
propter voluntariam dementiam.”

Hujus deinde ignorantiz particulares quasdam ἐνστάσεις
subjicit author epistole : quz ipsius scriptoris potius ar-
guunt ignorantiam. Frustra enim opponit Mestreus:
“ex? eo, quod author existimet omnia fere, quae Christo
acciderunt, fuisse Demoni incognita, haud recte a Scul-
teto colligi illum ineptire, aut falsam esse hance epistolam:
cum certissimum sit damones nunquam opera Christi,
tanquam a vero Dei filio facta, cognovisse.” Nam in eo
quod. certissimum esse asserit, falsum illum fuisse, ex ipso
Evangelio manifestum est. Narrat enim Marcus, Christum
dzmonia multa ejecisse, et non sivisse ea loqui ‘‘ quoniam®
sciebant eum.” Quemnam vero illum esse sciverint, idem
clare postea explicat: “ Et* spiritus immundi quum illum
videbant, procidebant ei et clamabant dicentes, Tu es
filius Dei.” Et clarius adhue Lucas: “ Exibant autem
dzmonia a multis, clamantia et dicentia, Quia tu es filius
Dei. Et increpans non sinebat loqui, quia sciebant ip-
sum esse Christum’.”

Verum respondet hic nobis Halloixius: ‘“ seripta’ Ig-

Mestr. in epist, ad Philipp. not. 13.

© Marc. cap. 1. ver. 24, 34. 4 Thid. cap. 3. ver. 11, 12.
© Luce. cap. 4. ver. 41.

P. Halloix. apolog. pro scriptis Ignatii, cap. 5.

CAP. XIL DISSERTATIO. 187

natii et Scripturam Evangelii nihil prorsus discordare.
Loquitur enim,” inquit, ‘ Ignatius de primis Christi annis,
quibus demon in mysteriorum, que ad Christi extraordi-
nariam conceptionem, nativitatem, mortem, resurrectionem
spectant, ignoratione versabatur. Que ignoratio vel ex
Scriptura ipsa liquet, ubi® Satan varias init vias, Christi
Domini, quis sit, quis futurus sit, quibus viribus polleat,
quarum rerum satagat, cognoscendi. Post tentationes
autem et varia Christi miracula, quibus et virtutem ejus
prepotentem, et suam recognovit infirmitatem, venire in
perfectiorem nature ipsius cognitionem potuit: ita ut eum
non hominem modo, sed etiam Deum esse agnosceret.
Sentiebat enim, a qua virtute corporibus pelleretur: vi-
debat quantis poenis, quamque natura sua indignis sup-
pliciis torqueretur. Satis enim advertebat, non angelico
ministerio, sed divino in se imperio et tota potestate agi.”

Et hoe quidem illi facile dari posse non negamus:
** primis Christi annis Damonem in mysteriorum, que ad
Christi extraordinariam conceptionem, nativitatem, mor-
tem, resurrectionem spectant, ignoratione fuisse versa-
tum :” neque satis adhuc habuisse perspectum, utrum bea-
tissima Servatoris mater viro jam desponsata virgo fuisset
in partu, utrum in partu illo Dei an Josephi filius esset
agnoscendus, et utrum Filii illius mors huic ipsi dubita-
bundo exitialis esset futura; utpote ‘‘ per quam excin-
dendus esset ille, qui potestatem mortis habuit, id est,
ipse Diabolus®.” Atque hac ratione genuini Ignatii illud,
in epistola ad Ephesios, non incommode posse excusari,
libenter agnoscimus. ‘”EXafe τὸν ἄρχοντα τοῦ αἰῶνος
τούτου ἡ παρθενία Μαρίας, καὶ ὁ τοκετὸς αὐτῆς, ὁμοίως καὶ
ὃ θάνατος τοῦ Κυρίου. Principem hujus mundi latuit
Marie virginitas, et partus ipsius, similiter et mors Do-
mini;” quod simiolus illius, in epistola ad Philippenses,
ita est imitatus : ‘ ᾿Αγνοεῖς σὺ, τίς ὁ γεννηθεὶς, ὁ πᾶν εἰ-
δέναι προσποιούμενος. Πολλὰ γάρ σε λανθάνει" ἡ παρθενία
Μαρίας, ὃ παράδοξος τοκετὸς, & τις 6 ἐν τῷ σώματι, &e.

Ignoras tu, quis sit genitus, qui omnium rerum scientiam

= Matt. cap. 1, 1 Hebr. cap. 2. ver. 14,

188 DISSERTATIO. CAP, XII.

tibi vendicas. Multa enim te latent: Maria virginitas, ad-
mirandus ille partus, quis sit ille qui in corpore est ;” et
cetera illa multa, que tribus illis a germano Ignatio com-
memoratis impostor iste adjicit.

Sed, ut toto illo tempore quo in maternis edibus Chris-
tum privatum latere Pater voluit, sub fabri filio occulta-
tum fuisse Dei filium, neque invitus concesserim: ita ig-
norare hoc potuisse demonas, «gre induci possum ut
credam, quando Israeli jam ostendendus, et publicam
muneris sui administrationem mox initurus, luculentissimo
illo ex ipso ccelo preesentibus et futuris omnibus a Patre
commendatus est testimonio: ‘ Hic‘ est Filius meus di-
lectus, in quo mihi complacui.” Quam vocem quum ma-
gicis artibus et demonum opera non fuisse procuratam,
ipsos dezmones fugere non poterat: personato huic Igna-
tio fidem adhibere non possum, a quo principi illorum
ignorata fuisse fingitur, ‘ φωνὴ Θεοῦ ἐπὶ τῷ βαπτιζομένῳ,
ὅστις καὶ πόθεν μαρτυρία Πνεύματος καὶ Πατρὸς ὑπεράνωθεν,
Vox Dei super baptizato audita, quid vel unde fuerit tes-
tificatio Spiritus et Patris desuper facta.”

Unde neque in tentatione proxime insecuta, quando
recentissima fuit ccelestis illius oraculi memoria, persua-
deri adhuc mihi patior (non dico ab impostore hoe, cuiil-
lud ipsum ob oculos obversabatur ; sed neque ab aliis, note
multo melioris, qui id, quum scripserunt, minus advertisse
videantur) Satanam varias iniisse vias, quis esset Christus,
cognoscendi; et verbis illis, “ Si filius Dei es,” deside-
rium suum sciendi, utrum revera filius Dei is esset, pro-
didisse ; quum diabolica illa hypothesis, non tam ignoran-
tix, quam vel desperate damnati spiritus impudentiz
argumentum sit habendum (que paulo post erupit
apertissime in execranda illa voce; ‘‘ Hac omnia tibi
dabo, si cadens adoraveris me’’) vel extreme serpentis
antiqui calliditatis; de qua, in tractatu de* jejunio et
tentationibus Christi, Arnaldus Bonavillacensis: ‘* Nec vult
fateri, nec presumit Diabolus diffiteri Christum filium
Dei: sed dubie dispenseque consulens, tendiculas blandis

1 Matt.cap. 3. ver. 17.
k Sermon, de cardinalib. operib, Christi: inter Cypriani scripta edit.

CAP. XII. DISSERTATIO. 189

imnectit sermonibus; ut obaudientem sibi reddat obnox-
ium, et se de compassionis specie reddat acceptum. Caro
et lassitudo, et cetera hujusmodi hominem testabantur;
virtutis integritas, et vita carens omni peccato, perfectius
ei privilegium adscribebant: et divinitas potentissima ex
ipsis effectibus negari non poterat.”

Ab ignorantia certe profectum hoc fuisse, Tertullianus
non credidit: adversus Praxeam ita scribens: ‘‘ Hoc et
Satanas eum in tentatione agnovit: Si filius Dei es. Hoc
et exinde damonia confitentur: Scimus qui sis Filius
Dei;” et contra Marcionem, libro quinto: ‘“ Jesum et
secundum nostrum evangelium Diabolus quoque in tenta-
tione cognovit; et secundum commune instrumentum, spi-
ritus nequam sciebat eum Sanctum Dei esse, et Jesum
vocari, et in perditionem eorum venisse.” Cui tamen ig-
norantiz, non solum tentationis tempore obnoxium eum
fuisse sentit epistole ad Philippenses author; sed etiam
quum secute fuissent “ σημείων διαφόρων ἐνέργειαι, idouc
ποικίλαι, ἐπιτίμησις δεσποτικὴ προστάττουσα θαλάττῃ καὶ avé-
μοις, diversorum signorum efficaciae, curationes varia, in-
crepatio dominica imperans mari et ventis;” videretque
insuper, ““ πνεύματα πονηρὰ φυγαδευόμενα, ἑαυτὸν στρε-
βλούμενον, ἐκ τῆς τοῦ φαινομένου δυνάμεως αἰκιζόμενον, οὐκ
ἔχοντα 6, τι ποιήσῃ, malignos spiritus fugatos, seipsum
tortum et potestate ejus qui apparebat flagellatum, nesci-
entem quo se verteret,” Quod, ut rationi minus consenta-
neum, quum ipse Halloixius non admittat: angustiorem
esse illam a se allatam temporum distinctionem fateatur
necesse est, quam ut tam late authoris hujus ignorantiz
obvelandz possit sufficere.

Neque sex ill distinctiones magis satisfaciunt, quas ad
dzmonum ignorantiam statuminandam in aciem produxit
hic noster Vedelius'.

I. Ignatium dicere, eos “‘ οὐκ ὄντως, non vere, hoc est,
dubitanter nosse.” To γὰρ, Et υἱὸς εἶ, ἀγνοίας ἐστὶν. εἰ γὰρ
ὄντως ἐγίνωσκες, &c. Atqui res ipsa docet, verba illa,
* Si Filius Dei es,” a commentitio hoc Ignatio proferri,
non ut dubitationis, (quam ipsam quoque, post publicum

! Vedel. not. critic. in epist. ad Philippens.

190 DISSERTATIO. CAP, XII.

eceelo Patris de Filio editum testimonium, locum in eo
habere potuisse non admittimus) sed ut simplicis ignoran-
tiz argumentum: “’EzeloaZec we κοινὸν ἄνθρωπον, ἀγνοῶν
ὕστις εἴη. ἔλεγες yao, Ei vide εἶ τοῦ Θεοῦ, εἰπὲ ἵνα οἱ λίθοι
οὗτοι ἄρτοι γένωνται. τὸ γὰρ, Εἰ υἱὸς εἶ, ἀγνοίας ἐστίν. Ten-
tabas ut communem hominem, nesciens quis esset; dicebas
enim: Si filius Dei es, dic ut lapides hi panes fiant.
Illud enim, Si filius Dei es, ignorantie argumentum
est.” Tum subjicit; “Εἰ yao ὄντως ἐγίνωσκες, Si enim
id revera cognovisses :” quod paulo post, sine τῷ ὄντως,
repetit; “ Ei yap ἐγίνωσκες ὅτι υἱὸς Θεοῦ ἦν. Si enim
cognovisses quod filius Dei erat;” ut non cognoscere
ὄντως, idem esse ostenderet quod, non omnino cognoscere.

11. ‘‘Eos non nosse a priori. Nam, ut Augustinus ait™,
dzmones non ezternas rerum causas et quasi cardinales in
Dei sapientia contemplantur; sed quorundam signorum
nobis occultorum majore experientia multo plura quam
homines futura prospicint.” Quee quidem ut vera esse
concedimus, ita ad hune locum omnino pertinere ne-
gamus: in quo non de futurorum, sed de przsentium et
preteritorum cognitione agitur ; quae neque in eternis
causis, neque in presentibus effectis aut signis, Diabolo
perspecta fuisse, author hie agnoscit.

Ill. Eos “ mysteria rerum ignorare :” ita testante Am-
brosio" : “* Scierunt quidem ipsum esse eum, qui in Lege
promissus erat; mysterium tamen ejus, quo filius Dei est,
nesciebant.” Atqui nequaquam hoc ille voluit; scivisse
quidem dzmonas filium eum fuisse Dei, sed hujus rei
mysterium nescivisse: verum hoc illi dicere fuit proposi-
tum; scivisse quidem illos, ipsum fuisse Christum qui in
Lege promissus fuerat, sed altius illud mysterium, nempe
quod Filius Dei esset, omnino ignorasse. Hoc enim κρησ-
φυγέτῳ eludere conatur Ambrosiaster ille Marci de de-
monibus testimonium, quod sciebant eum: quod, aliis ex
eodem evangelista productis locis, satis superius refuta-
tum vidimus.

IV. et V. Non recte eos nosse: “ quia sibi non propo-

3

m August. de civit. Dei, lib. 9. cap. 22. » In 1 Cor, cap. 2.

CAP. XII. DISSERTATIO. 191

nunt verum finem scientiz, que est charitas;” et, ‘ quia
ista scientia felicitatem illis non acquirit, quae alioquin
a scientia vera exhibetur.” At si ea Pseud-Ignatio
fuisset mens, vel mentalis potius (ut equivocatores appel-
lant) reservatio: non erat quod diceret ille Diabolo,
““ Πολλὰ σὲ λανθάνει, Multa te latent ; sed, ‘ Παντὰ σὲ
λανθάνει, Omnia te latent.” Neque enim in re omnino
ulla cum scientia conjunctam habent charitatem immundi
ili spiritus : neque quicquam illi norunt, quo eterna feli-
citate perfruantur. Ut in has distinctiones quadret illud,
quod de ejus generis argumentationibus dicere solemus:
Que nimium probant, nihil probant.

VI. “Ideo dicere etiam Ignatium talia ignorari a Dia-
bolo, quia ignorantur ab hereticis, in quibus Diabolus
habitat. Hune enim esse scopum Ignatii, convincere er-
rores hereticorum, quos ipsis Diabolus suggerit: indeque
errores ipsorum ipsi Diabolo eum imputare.” Sed pre-
terquam quod nimis coacta sit ista expositio, ut que novit
Diabolus, ea ipse dicatur non novisse, quia alia ab his
diversa contra scientiam et conscientiam suam heeretico-
rum animis instillet: ex iis quae de Diabolo Christum ten-
tante hic author disserit, manifeste refellitur. Dominum
enim tentasse eum scribit, ut communem hominem, nes-
cientem quis esset: et ut ignorantiz argumentum urget
dictum illud; ‘ Si filius Dei es;” et in reliqua tentatione
eundem, “‘ ἀπὸ ἀγνοίας τοιαῦτα θρασυνόμενον, per igno-
rantiam talia audentem” inducit: que ipsum Diabolum
proprie spectare, Christum tentantem, non hereticos hic
seducentem, nemo non videt. Ita enim hereticorum er-
rores convincere authori fuit propositum; ut ignorantize
simul coargueret tum discipulos tum ipsum magistrum.

Quanquam et a principali scopo sic eum aberrasse non-
nulli hic judicaverint: ut aliorum hereses confutando,
ipsum se ab eadem labe vix (aut ne vix quidem) immunem
prestiterit. Benigno enim certe egent ista vel interprete
vel correctore: Ti παράνομον λέγεις τὸν νομοθέτην, τὸν
ἀνθρωπείαν ψυχὴν ἔχοντα; ‘O Λόγος σὰρξ ἐγένετο, καὶ τέ-
λειος ἄνθρωπος, οὐκ ἐν ἀνθρώπῳ κατοικήσας. Que in
vulgata Latina versione ita sunt reddita, ‘ Quid sine

192 DISSERTATIO. CAP. XII.

lege dicis legislatorem, qui non humanam animam, (ita
enim libri manuscripti legunt, non ut editi, naturam)
habuit? Verbum caro factum est, Verbum homo, sed non
in homine.” Ubi, ad hereseos labem hinc eluendam, ne-
gativum in affirmativum bis commutatum liceat animad-
vertere. In priore enim membro (ne Apollinaris heresis
invehi existimaretur, que Christum animam rationalem,
ut ceeteros homines, non habuisse asserebat) a vulgatis
Grecis negationem illam abesse cernimus ; licet in suis
eam codicibus vetus inyenerit interpres; quem ita longe
antiquioribus, quam ex quibus noster Greecus textus est
expressus, usum fuisse exemplaribus, concedent omnes.
In posteriore vero, quamvis Greci codices et Latini nega-
tionis particulam pariter retineant: quod tamen expresso
Evangelii oraculo adversari videretur, ““O Λόγος σὰρξ ἐγέ- ᾿
VETO, καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν. Verbum caro factum est, et
habitavit in nobis°®;” affirmative sententiam hunc in modum
exprimendam sibi putavit Hieronymus Vairlenius, inter-
pres recentior; ‘‘ Verbum caro factum est, et perfectus
homo, quod in homine habitavit;” aut illud οὐκ expun-
gendo, aut loco κατοικήσας legendo interrogative κατῴ-
knoev ; hoc sensu (ut ipse in scholiis explicat) “ Verbum
caro factum est, et perfectus homo nonne habitavit in
nobis?” a quo neque multum noster discedit Vedelius,
qui, οὐκ in ὡς commutans, legendum mavult; “ we ἐν av-
θρώπῳ κατοικήσας, utpote quod in homine habitavit.”
Πῶς δὲ πάλιν οὐκ ἔτι cot δοκεῖ ὁ Χριστὸς εἶναι ἐκ τῆς
παρθένου, ἀλλ᾽ 6 ἐπὶ πάντων Θεὸς, ὃ ὧν ὁ παντοκράτωρ ;
Τίς οὖν τοῦτου ἀποστείλας, εἰπὲ τίς ὃ τούτου κυριεύων ;
addit idem, in eadem ad Diabolum apostrophe. ‘* Quo-
modo rursum non tibi videtur esse Christus ex virgine;
sed ille qui est super omnia Deus, quique est omnipotens ?
Quisigitur, cedo, hunc misit? Quis hujus Dominus est?”
Et quidem inter hereses de persona Christi ‘ a ministris
Satan” disseminatas, in epistola ad Tarsenses recensetur
ista: “ ὅτι αὐτός ἐστιν ὃ ἐπὶ πάντων Θεὸς, quod ipse est
super omnia Deus :” eique opponitur hac antithesis: ‘ ὅτι
οὐκ αὐτός ἐστιν ὃ ἐπὶ πάντων Θεὸς καὶ πατὴρ, ἀλλ᾽ υἱὸς

© Johan. cap. 1. ver. 14,

CAP. XII. DISSERTATIO. 193

ἐκείνου. quod ipse non est super omnia Deus et pater, sed
filius ipsius.” Eorundemque hereticorum sententiam si-
militer explicat constitutionum apostolicarum consarci-
nator, libro sexto, capite vigesimo quinto: “Ἕτεροι δὲ ἐξ
αὐτῶν, αὐτὸν εἶναι τὸν ᾿Ιησοῦν τὸν ἐπὶ πάντων Θεὸν ὑποπ-
τεύουσιν᾽ αὐτὸν ἑαυτοῦ πατέρα δοξάζοντες, αὐτὸν υἱὸν καὶ
παράκλητον ὑποπτεύοντες. Alii ex illis, ipsum suspicantur
Jesum Deum esse super omnia: eundem sui ipsius patrem
existimantes, eundemque filium ac paracletum esse cogi-
tantes;” suam vero ipsius, in libri tertii capite decimo
septimo aperit: ubi, cum mentionem fecisset Patris. we
αἰτίου καὶ ἀποστολέως, ut cause Filii et emissoris Spiritus
Sancti; hance deinde trium personarum distinctionem sub-
jicit: ““ Πατὴρ ὃ ἐπὶ πάντων Θεὸς" Χριστὸς 6 μονογενὴς
Θεὸς, ὁ ἀγαπητὸς υἱὸς, ὁ τῆς δόξης κύριος. Πνεῦμα ἅγιον
ὁ παράκλητος, τὸ ὑπὸ Χριστοῦ πεμπόμενον. Pater Deus est
super omnia. Christus unigenitus Deus, idemque dilectus
filius, et gloria Dominus. Spiritus sanctus paracletus est,
a Christo missus.”

Utcunque vero hereticorum illorum error, qui individuz
Trinitatis personas impie confundebant (ἕνα τριώνυμον, ut
author hujus ad Philippenses epistole loquitur, ‘‘ unum
trinominem,” et “ τρεῖς ἐνανθρωπήσαντας, tres incarnatos,”
comminiscentes) recte hic exploditur: tamen periculose
interim, nec sine hereticz pravitatis suspicione, Pater a
Filio per ejusmodi attributum, quod Scriptura utrique
docet esse commune, distinguitur. Ita quidem loqui ama-
bat Simon Magus, primogenitus Diaboli, fuisse? se ‘‘ super
omnia Deum et Patrem;” ita blasphema ipsius soboles,
fabricatum? esse mundum “ preter sententiam ejus qui
super omnia Pater est :” ita Cerinthus, non modo “ factum'"
esse mundum a virtute quadam valde separata et distante
ab ea principalitate que est super universa, et ignorante
eum quiest super omnia Deum ;” sed etiam in Jesum “ post
baptismum descendisse Christum, (hoc est, Spiritum sanc-
tum) ab ea principalitate que est super omnia, figura colum-

P Trenzeus, lib. 1. cap. 20. et lib, 2. cap. 9.
4 Id, lib. 2. cap. 1.
© Td. lib. 1. cap. 26, et Epiphan, heres. 28.

VOL. VIL, Oo

194 DISSERTATIO. CAP. XII.

be :” titulum τοῦ ἐπὶ πάντῶν Θεοῦ, ut soli Patri proprium,
usurpantes ; cum ἃ divino Paulo uti ‘ εἷς θεὸς καὶ πατὴρ
πάντων, ὃ ἐπὶ πάντων, unus Deus et Pater omnium, qui est su-
per omnes';” ita etiam Christus, “ ὁ ὧν ἐπὶ πάντων θεὸς, exis-
tens superomnia Deus,” non minus quam Pater, preedicetur*.

Claudit postremo hujus ad Philippenses epistole scrip-
tor longam suam declamationem prosopopeeia ista, qua
Christum Diabolo, ad δαιμονολατρείαν ipsum sollicitanti,
ita respondentem inducit: ‘‘ Oida τὸν ἕνα, ἐπίσταμαι τὸν
μόνον, οὗ σὺ ἀποστάτης γέγονας. οὐκ εἰμὶ ἀντίθεος, ὁμολογῶ
τὴν ὑπεροχὴν, ἐπίσταμαι τὸν τῆς ἐμῆς γεννήσεως αἴτιον, τὸν
Πατέρα. Novi unum, scio solum, cujus tu desertor factus
es. Non sum Deo adversus, confiteor eminentiam, cog-
nosco generationis mez auctorem Patrem ;” ad que verba,
Hieronymus Vairlenius ista adnotat. ‘‘ Hee nisi sane et
sobrie intelligantur, possent videri durius et contumelio-
sius dicta in Filium Dei, quod Patrem se majorem et ex-
cellentiorem fateatur: cum credamus in sanctissima Tri-
nitate omnia paria; et juxta Athanasii axioma, in ea
nihil esse majus aut minus, nihil prius aut poste-
rius, sed tres personas cozternas sibi esse et cosqua-
165. Ipse vero, ex Gracorum theologorum senten-
tia, nodum hune conatur solvere: ‘ etiam juxta divi-
nitatem Patrem esse majorem Filio; non quidem natura
aut tempore, sed sola ratione principii; et hactenus modo
excellentiorem esse Filio, quod fons sit et origo omnis di-
vinitatis.”

Addit post eum Scholiastes alter, Martialis Mestrzeus ;
non magis pro Arrianis verba hee facere, quam ista:
** Heec" est vita eterna, ut cognoscant te solum verum
Deum ;” quibus jampridem Nazianzenus docuerit, ‘‘ non”
excludi a divinitate Filium et Spiritum sanctum, sed tan-
tum falsorum Deorum multitudinem.” Neque certe quis
recte sapiens aliter verba illa* acceperit, quam si dictum
fuisset: ‘‘ Hac est vita eterna, ut cognoscant te esse

* Ephes. cap. 4. ver. 6. ' Rom. cap. 9. ver. 5.
u Johan. cap. 17. ver. 8.

ἡ Greg. Nazianz. orat. 4. de Theolog.

* Johan. eap. 17, ver, 3.

CAP. XII. DISSERTATIO, 195

solum verum Deum; et Jesum Christum quem misisti,”
solum itidem esse verum illum Deum. Qui enim verus Deus
est, ut solus Deus agnoscatur necesse est: quum in primo ente
illud unum et verum primarium habere locum metaphy-
sici; et in divine essentiz attributis, particulam illam, so-
lum, personarum nullam in una et indivisa illa natura sub-
sistentium, sed creaturas tantum, et idola, et quicquid ab infi-
nita illa essentia est diversum excludere, nos doceant theo-
logi. In isto vero, de quo jam agimus, Pseud-Ignatii loco,
quod neque τῆς ὑπεροχῆς seu eminentiz seorsum, neque
etiam τοῦ μοναδικοῦ sive solitarii per se facta sit mentio, sed
utrumque simul ita sit commemoratum, ac si alterius con-
sequens esset et alterum; ut Pater, respectu eminentiz
supra Filium, non operum (ut loquuntur) ad extra, solus
Deus dicatur, atque 6 ἐπὶ πάντων Θεὸς, super omnia et
super omnes Deus: id vero est, quod admitti tuto posse
non parum veremur.

196 DISSERTATIO. CAP, XIII.

CAP. XIII.

De jejunio dicatis temporibus, eodemque diebus sabbati prohibito, in hac ad Phi-
lippenses epistola et canonibus ac constitutionibus, apostolorum nomen
preeferentibus, tradita preecepta comparantur inter se, et examinantur.

In eadem ad Philippenses epistola, de festis et jejuniis
hec leguntur precepta: Τὰς ἑορτὰς μὴ ἀτιμάζετε. Τὴν
τεσσαρακοστὴν μὴ ἐξουθενεῖτε" μίμησιν γὰρ περιέχει τῆς τοῦ
Κυρίου πολιτείας. Καὶ (al. Μετὰ) τὴν τοῦ πάθους ἑβδομάδα
μὴ παρορᾷτε, τετράδα καὶ παρασκευὴν νηστεύοντες, πένησιν
ἐπιχορηγοῦντες τὴν περισσείαν. El τις κυριακὴν ἢ σάββα-
τον νηστεύει (πλὴν ἑνὸς σαββάτου τοῦ Πάσχα) οὗτος χρισ-
τοκτόνος ἐστί, que avetere Latino interprete ita sunt red-
dita: ““ Dies festos nolite dehonorare. Quadragesimam
vero nolite pro nihilo habere: imitationem enim continet
Domini conversationis. Hebdomadam etiam passionis no-
lite despicere. Quarta feria et sexta jejunate: paupe-
ribus reliquias porrigentes. Quicunque Dominicam aut
Sabbatum jejunaverit (preter unum Sabbatum Pasche)
ipse est Christi interfector.”

His vero respondent illa, in libro quinto constitutionum
apostolicarum, capite duodecimo: “Τὰς ἡμέρας τῶν ἕορ-
τῶν φυλάσσετε, &e. μεθ᾽ ἃς ὑμῖν φυλακτέα ἡ νηστεία τῆς
τεσσαροκοστῆς, μνήμην περιέχουσα τῆς τοῦ Κυρίου πολιτείας
καὶ νομοθεσίας. Dies festos agitate, &c. Post quos
servandum vobis est jejunium quadragesime; quod vite
Christi et legis late recordationem continet ; et capite
ultimo: ‘¢ Mera δὲ τὴν ἑβδομάδα τῆς νηστείας, πᾶσαν τε-
τράδα καὶ παρασκευὴν προστάσσομεν ὑμῖν νηστεύειν, καὶ τὴν
περισσείαν ὑμῶν τῆς νηστείας πένησιν ἐπιχορηγεῖν. Πᾶν
μέν τοι σάββατον ἄνευ τοῦ ἑνὸς καὶ πᾶσαν κυριακὴν, ἐπιτε-
λοῦντες συνόδους, εὐφραίνεσθε. ἔνοχος" γὰρ ἁμαρτίας ἔσται ὃ

4 Vid. supr. dissertat. hujus cap. 9. pag. 160.

CAP. XIII. DISSERTATIO. 197

τὴν κυριακὴν νηστεύων, ἡμέραν ἀναστάσεως οὔσαν. Post
istam vero jejunii hebdomadam, (que Pentecosten scili-
cet proxime sequebatur,) quartis et sextis feriis omnibus
precipimus vobis jejunare, et qua ex jejunio vobis redun-
dant pauperibus erogare. Omni autem Sabbato preter
unum, et cunctis Dominicis diebus, conventus ecclesias-
ticos celebrantes, letitia fruimini. Reus enim peccati erit,
qui Dominico die jejunaverit; cum sit dies resurrectio-
nis.” De quo jejunio, feriis” quidem quartis et sextis in-
juncto, Sabbatis vero omnibus (unica Dominicz Paschatis
vigilia excepta) interdicto, videri potest earundem consti-
tutionum libro quinto, capite decimo quarto, et libro sep-
timo, capite vigesimo quarto, cum canone apostolico sexage-
simo sexto et sexagesimo nono; quorum priorem, de vetito
Sabbati jejunio, “ κρατεῖν καὶ ἐπὶ τῇ Ρωμαίων ἐκκλησίᾳ ἀπα-
ρασαλεύτως, in Romanorum quoque ecclesia inconcusse va-
lere” jussit Trullani concilii quinquagesimus quintus canon :
sed eo successu quem, in scholiis ad eundem, Johannes
Zonaras indicat: “ Διορθώσασθαι τὸ σφάλμα τοῦτο τῶν
Λατίνων, ἡ σύνοδος ἐπεχείρησεν, ἀλλ᾽ ἀδιόρθωτοι καὶ αὖθις
ot ἀλαζόνες ἔμεινάν τε καὶ μένουσι. Latinorum hoc erra-
tum synodus corrigere conata est: verum in sua perti-
nacia hactenus permanserunt arrogantes, hodieque per-
manent,” ex posteriore, quae ab Ignatio de quadragesima,
quarteeque et sextae feriz jejunio sunt tradita, ad verbum
esse desumpta, Guilielmus Eysengreineus’ asserit.

Ad horum scriptorum consonantiam quod attinet ; qua-
rit hic a nobis Bellarminus: ‘‘ Cur® fieri non potuerit, ut
Ignatius Clementem imitaretur, et verba illius sua etiam
verba faceret?” Quz questio Turrianum aut similem
aliquem Pseudo-Clementis patronum fortasse decuisset: a
Bellarmino vero, cui apocryphi illius scriptoris errores
fuerant perspecti, et in libro de scriptoribus ecclesi-
asticis detecti, moveri omnino non debuit. Et certe quae
de jejuniis tradite hic habentur sanctiones, commentitium
esse utrumque, et Clementem et Ignatium, satis arguunt.

» Vid. ejusd. dissertat. cap. 8. et Gabr. Albaspin. obseryat. lib. 1, cap. 13.
© Eysengrein, Centen. 1. par. 6. dist. 6.
* Bellarm. de bonis operibus in particulari, lib. 2. cap. 16,

198 DISSERTATIO. CAP. XIII.

Nam,

I. “ Quibus diebus non oporteat jejunare, et quibus
oporteat; preecepto Domini vel apostolorum non invenio
definitum :” dicebat olim Augustinus, in epistola trice-
sima sexta ad Casulanum’; et Socrates: “Ἐπειδὴ
οὐδεὶς περὶ τούτου ἔγγραφον ἔχει δεῖξαι παράγγελμα;
δῆλον ὡς καὶ περὶ τούτου τῇ ἑκάστου γνώμῃ καὶ προ-
αἱρέσει ἐπέτρεψαν οἱ ἀπόστολοι" ἵνα ἕκαστος, μὴ φόβῳ
μηδὲ ἐξ ἀνάγκης, τὸ ἀγαθὸν κατεργάζοιτο. Quoniam nemo
de eo preceptum literarum monumentis proditum potest
ostendere: perspicuum est, apostolos liberam potestatem
in eodem cujusque menti et arbitrio permisisse; ut quis-
que, nec metu nec necessitate inductus, quod bonum sit,
ageret.” Que illi certe ita non scripsissent, si apostolicas
ejusmodi constitutiones ab ipsis apostolorum discipulis
Clemente et Ignatio literis fuisse traditas cognovissent ;
presertim cum in quinto illo constitutionum libro, non
solum apostoli aliis hac de re preecepta dent (ut in capite
ultimo jam citato: Πᾶσαν τετράδα καὶ παρασκευὴν προστάσ-
σομεν ὑμῖν νηστεύειν) sed ipsi etiam de eadem a Christo
Domino accepisse mandatum, capite decimo quarto, ita
profiteantur: ‘ Παρήγγειλεν ἡμῖν αὐτὸς νηστεύειν τὰς ἕξ
ἡμέρας ταύτας, Precepit nobis jeyunare his sex diebus.”
““ Terodéa δὲ καὶ παρασκευὴν προσέταξεν ἡμῖν νηστεύειν.
Quarta vero feria et sexta jussit nobis jejunare.”

II. Jejuniorum leges primus (post Clementis et Ignatii
tempora) instituisse Montanus dicitur : de quo Apollonius,
ejusdem temporis scriptor: “"᾿Αλλὰΐ τίς ἐστιν οὗτος 6
πρόσφατος διδάσκαλος, τὰ ἔργα αὐτοῦ καὶ ἡ διδασκαλία δείκ-
νυσιν. Οὗτος ἐστιν 6 διδάξας λύσιν γάμων, ὁ νηστείας νο-
μοθετήσας. Atqui quis sit hie recens et novitius doctor,
facta illius et doctrina satis declarant. Iste est qui nup-
tiarum divortia docet, qui jejunii leges sancit,” sive (ut
Rufinus expressit) “ qui jejuniorum leges primus” impo-
suit. Unde et Tertullianus, in capite secundo libri de
jejuniis, Catholicos (quos ille Psychicos appellat) novo huic
doctori objicientes inducit : ‘‘ de cztero indifferenter jeju-

4 Epist. 36. op. tom. 2. pag. 78. © Lib. 5. κεφ. κβ.
! Euseb. lib. 5, hist. eccles. xe. τη.

CAP. XIII. DISSERTATIO. 199

nandum ex arbitrio, non ex imperio nove discipline, pro
temporibus et causis uniuscujusque. Sic et apostolos ob-
servasse, nullum aliud imponentes jugum certorum et in
commune omnibus obeundorum jejuniorum: proinde nec
stationum, quee et ipsz suos quidem dies habeant, quarte
ferize et sexte ; passive tamen (id est communiter) cur-
rant, neque sub lege precepti, neque ultra supremam
diei.” Lt in Catholica sane Ecclesia, primis illis tempo-
ribus, non una lex communis, sed varie a variis consue-
tudines in jejunii ratione obseryate sunt: ut patet ex Ire-
nzo in’ epistola ad Victorem, Johanne Cassiano", Sozo-
meno’, et Socrate*, qui ejusmodi in ritibus varietates ab
ἰδία repetit origine: “ Αἴτιον, ὡς ἡγοῦμαι, τῆς τοιαύτης
διαφωνίας οἱ κατὰ καιρὸν τῶν ἐκκλησιῶν προεστῶτες. οἱ δὲ
ταῦτα παραλαβόντες, ὡς νόμον τοῖς ἐπιγινομένοις παρέγρα-
ψαν. Cause ejusmodi discrepantiz fuerunt episcopi, qui
variis temporibus ecclesiis preerant. Qui autem ista ac-
ceperunt, tanquam legem ad posteros transmiserunt.”

III, Quadragesimale jejunium, ut imitationem conyersa-
tionis Christi, commendat hic nobis, qui Ignatii Antio-
cheni episcopi et martyris personam induit. At longe
aliter Johannes Chrysostomus ; qui et ipse Antiochene
ecclesiz fuit presbyter, et veri Ignatii, si quis alius, ad-
mirator maximus: “ Μάθετε! γὰρ, φησὶν, am ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός
εἶμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ" οὐκ εἶπεν, ὅτι ἐνήστευσα᾽ καί
TOLYE εἶχεν εἰπεῖν τὰς τεσσάρακοντα ἡμέρας. ἀλλ᾽ οὐ λέγει
τοῦτο᾽ ἀλλ᾽ ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ. Discite
ἃ me, inquit, quia mitis sum et humilis corde. Non dixit,
quia jejunavi: quamvis quadraginta illos dies posset pro-
ponere. Verum illud non dicit, sed, quia mitis sum et
humilis corde.”

IV. Sabbato constanter Rome jejunari solitum fuisse,
confirmat Innocentius I. in epistola ad Decentium, Cassi-
anus”, Socrates", Augustinus in epistola ad Hieronymum,

® Euseb. lib. 5. κεφ. Kor. h Collat. 21. cap. 24. 27. 30.
1 Lib. 7. hist. cap. 19. k Lib. 5. cap. 22. al. 21.

' Chrysost. in Matt. cap. 13. homil. 40. al. 47,

™ Lib. 3. de institutis coenobiorum, cap, 10,

» Lib. 5. eap. 22. al. 21,

200 DISSERTATIO. CAP. XIII.

et ad Casulanum: cujus in priore® illa epistola, de je-
junio Sabbati verba hac sunt: ‘‘ Quod si malum esse dix-
erimus, non solum Romanam ecclesiam, sed etiam multas
ei vicinas, et aliquanto remotiores damnabimus, ubi mos
idem tenetur et manet;” in posteriore? ista: ‘‘ De die
Sabbati facilior causa est: quia et Romana jejunat ec-
clesia, et aliz nonnulle, etiamsi pauce, sive illi proxime
sive longinque.” Que consuetudo et hodie a Romanen-
sibus omnibus observatur: qui tamen idcirco Christi in-
terfectores se esse nequaquam, opinor, Ignatio huic (qui-
cunque ille demum fuerit) sunt concessuri. Quem certe in
judicando admodum inconsideratum fuisse oportet, quum
eandem in Sabbatici jejunii observatores ferat sententiam,
quam alibi, ad. Heronem.scribens, in ipsos divinitatis
Christi abnegatores pronunciat: ‘ Εἴτις ἄνθρωπον μόνον
λέγῃ τὸν Κύριον, ᾿Ιουδαῖός ἐστι, χριστοκτόνος. Si quis
Christum dicat solum hominem, Judzus est Christi inter-
fector.”

Sed de jejunio Sabbati prastat Dionysium Petavium
audire disserentem: ‘ Nulla est, inquit4 ille, ab apos-
tolis edita sanctio, qua jejunium eo die prohiberetur; ut
Augustinus asserit epistola centesima decima octava, ubi
in rebus hujusmodi negat quicquam esse vel Scripture
sancte . authoritate, vel universalis Ecclesie traditione
determinatum: sed ejus, in qua verseris, Ecclesiz con-
suetudini obtemperandum esse. Qua quidem prescrip-
tione tanquam spurius et alienus canon ille rejicitur, qui
inter apostolicos sexagesimus octavus, vel sexagesimus
sextus potius, numeratur: El τις Κληρικὸς εὑρεθῇ τὴν Κυ-
ριακὴν ἡμέραν, ἢ τὸ Σάββατον νηστεύων (πλὴν τοῦ ἑνὸς
μόνου) καθαιρείσθω" εἰ δὲ Λαϊκὸς, ἀφοριζέσθω. Clericus
gut Dominico die, vel Sabbato (uno duntaxat excepto)
jejunare deprehensus sit, deponatur: lareus excommuni-
cetur. Non potest hoc ab apostolis communi esse de-
creto constitutum. At si apostolicus ille canon est, hee

° Augustin. epist. 82. op. tom. 2. pag. 194.
P Augustin. epist. 36. op. tom. 2. pag. 78.
4 In Epiphanianis animadversionib. pag. 359.

CAP. XIII. DISSERTATIO. 201

verba, ἢ τὸ Σάββατον, πλὴν τοῦ ἑνὸς μόνου, ab otiosis
Greculis intexta sunt. Nec melioris note sunt, que in
apostolicis constitutionibus leguntur, libro septimo, ca-
pite vigesimo quarto, ubi τὰ Σάββατα καὶ τὰς Κυριακὰς
ἑορτάζειν precipit. Quod ab apostolis toti Ecclesize nun-
quam esse preescriptum, sanctissimorum patrum consensus
approbavit. Alia est Ignatii ratio; qui ad Philippenses
scribens, non universali Ecclesia jura constituens, epis-
tola quarta (quénta voluit) ista pronunciat: Ei τις Κυρια-
κὴν, ἢ Σάββατον νηστεύει πλὴν ἑνὸς Σαββάτου, οὗτος χρισ-
τοκτόνος ἐστὶν. Heec Petavius : caetera quidem non male,
id autem minus verisimiliter, quod disparem rationem esse
dicit Ignatii et apostolici illius canonis; licet in utroque
idem ipsum jejunium, et pari (vel etiam, in Ignatio, majo-
re) vehementia interdictum reperiatur.

Atqui ad Philippenses scribebat quoque idem commen-
titius Ignatius, quum precepta que proxime pracesserant
consignavit: an ob eam rationem ad jura Ecclesiz univer-
salia minus illa spectare dicendum esset? “ Ei τις ayvebe ἢ
ἐγκρατεύεται, μὴ ἐπαιρέσθω, ἵνα μὴ ἀπολέσῃ τὸν μισθόν. Si
quis caste, si quis continenter vivit, non extollatur; ne
perdat mercedem.” Quid in hoc magis universaliter dic-
tum est, quam in illo? ‘ ΕἸ τις κυριακὴν ἢ σάββατον νησ-
τεύει, οὗτος χριστοκτόνος ἐστί. Si quis Dominicam diem
aut Sabbatum jejunaverit, hic Christi interfector est ;”
nisi fortasse quis gravius esse existimet, mercedem amit-
tere, quam czedis Christi reum peragi. Aut quid deest ali-
ud Ignatiano huic canoni, quo minus universalis haberi de-
beat, quam ille alter apostolorum nomine venditatus? ‘ ΕἸ
τις κληρικὸς εὑρεθῇ τὴν κυριακὴν ἡμέραν ἢ τὸ σάββατον νησ-
τεύων, &c. Si quis clericus deprehendatur die Dominico
jejunans, aut Sabbato, deponatur: si vero laicus, a com-
munione segregetur.”

Contendunt ex Eusebio" pontificii’, id in primis Ignatii

τ Euseb. lib. 3. hist. cep. Ae. de quo vide Vedelii apolog. pro Ignatio cap. 2.

* Bellarm. de verbo Dei, lib. 4. cap. 7. et ejus defensor Gretserus. Baronius,
ann. 53. sec, 14. et ann, 109, sec. 20, 21. Mestraeus, praefat, ad notas in Igna-
um, pag. 15, 20, 21.

202 DISSERTATIO. CAP. XIII.

fuisse propositum, ut in epistolis suis apostolicas traditi-
ones ecclesiis testatas relinqueret : inter quas ex epistola
ad Philippenses et istas recensent; festivitates esse cele-
brandas, et quadragesime jejunium observandum. LKe-
quam vero notam apostolice traditionis preceptis hisce
apposuit Ignatius iste, quam sequenti de interdicto Sab-
bati jejunio subduxerit? aut quodnam apud eum extat
indicium, aut indicii vestigium, ex quo apparere possit,
precepta illa priora ad universalis Ecclesie jura pertinere,
hance prohibitionem minime? In epistola ad Philippenses
continentur pariter ista omnia, et conjunguntur simul, et
eodem traduntur modo: hoc tantum servato discrimine,
quod de festorum et Quadragesime observatione agens
author, ipsos Philippenses compellet : “ Τὰς ἑορτάς μὴ
ἀτιμάζετε. 'Γὴν τεσσαρακοστὴν μὴ ἐξουθενεῖτε. Festivitates
ne dehonestetis: Quadragesimam ne spernatis ;” in Sabbati
vero jejunio vetando, de omnibus generatim atque universe
loquatur : ““ Εἴ τις κυριακὴν ἢ σάββατον νηστεύει, Si quis
Dominicam diem aut Sabbatum jejunaverit, hic Christi
interfector est ;’ quod utrum argumentum przbeat, pos-.
terius hoc magis ad Philippenses, priora autem illa ad
universalis Ecclesiz pertinere ; equo rerum estimatoriju-
dicandum relinquo.

Baronius' affirmat, Simonis Magi infelicem propaginem,
““ Menandrum, Saturninum, Basilidem, Cerinthum atque
Carpocratem, in eam sententiam zque omnes conspirasse ;
ut Deum, quem dicebant auctorem mundi, traderent esse
malum, et in ejusdem Dei contumeliam Sabbato jejuna-
rent.” Addit, “ vixisse hos omnes Ignatii temporibus ;
qui suis scriptis eosdem est insectatus, fidelesque ut ab
his caverent, et ne, sicut hi, Sabbato jejunarent, admonuit.”
Concluditque, hine “ manifestam certamque reddicausam,
cur orthodoxi orientales, penes quos ea invalescebat he-
resis, a sabbati jejunio temperarent, et cur illud Ignatius
tantopere execraretur.” Qua ratione tamen nihil est ob-
scurius, nihil incertius. Nam Marcionem quidem Pon-
ticum (quem post Clementis et Ignatii tempora emersisse

εἰ Baron. ad ann. 57. sec, 202,

CAP, XIII. DISSERTATIO. 205

nemo ignorat) Sabbaticum jejunium hance ob causam suis
observandum tradidisse, ex Epiphanio" didicimus ; ne Ju-
dzorum Dei ritibus, qui septimo die a mundi fabricatione
requievit, uti viderentur: verum antiquiores illos here-
ticos ipsam suam doctrinam ejusmodi ritus additione sec-
tatoribus suis commendasse, neque ab Epiphanio, neque
ab Irenzeo, neque a veterum quoquam alio uspiam habe-
tur proditum; sed nuperorum Romanensium merum est
insomnium.

Albaspinus" igitur, Baronii ἰδία ratione improbata, quod.
** ea secundo tantum seculo valere potuit:” ut “ ipsorum
etiam apostolorum temporibus Sabbatha uti festa,” abs-
que jejunio, “ colerentur, existimat eam veram ac ger-
manam fuisse causam; quod cum primum inter fratres ac
Judzos disseminari Evangelium ccepisset, nollent aut certe
non auderent ceremonias statim omnes Judaicas rescin-
dere. Eam igitur que Sabbathum attinebat, quaque
magnos motus, si sublata fuisset, excitatura videbatur, ne
eos ἃ Christianis sacris amplectendis avocarent, retinue-
runt.” Que ratio, ut ad primorum Christianorum pru-
dentiam commendandam valeat; ad commentitii Ignatii
temeritatem excusandam certe non potest sufficere : qui,
ultra omnes συγκαταίβάσεως limites quam potuit longissime
progressus, Sabbatici jejunii observatores ut χριστοκτό-
νους et cedis Domini nostri reos condemnandos esse
censuit.

Itaque Bellarminus (nec ipse priori illi rationi Baro-
niane confidere satis ausus) ut sibi et suis jejunium illud
observantibus melius provideret, huc demum etiam se re-
cipere est coactus: “ potuisse* fieri, ut tam in canone
apostolico, quam in epistola Ignatii solum prohiberetur
jejunium diei Dominic, sed postea a Grecis posterioribus
insertum fuerit nomen Sabbati.” Idque ipsum interdic-
tum, in constitutionum apostolicarum libro quinto, ca-
pite ultimo, et libro septimo, capite vigesimo quarto, “ ex
Grecorum fontibus effluxisse,” 5101 quoque persuaderi

“ Epiphan. heres. 42.
“ Gabr. Albaspin. observat. lib. 1. cap. 13.
* Bellarmin. de bonis operibus in particulari, lib, 2, cap. 18,

204: DISSERTATIO. CAP. XIII.

passus est Baronius’: qui ut canonem illum, sexagesimum
sextum, apostolicum adulterinum esse convincat, inter alia
hoc etiam argumentum adhibet : ‘“‘ Quomodo, queso, tot
tamque disertos antiquos patres, qui de jejunio Sabbati
instituerunt disputationem, canon ille preeteriit, ut a ne-
mine citatus reperiatur?” quod in alia item causa adversus
constitutionum illarum auctoritatem similiter urget : “‘ Sane”
quidem, si hee dicta sunt a Clemente ; quomodo ea latere
potuerunt tot antiquos patres, qui de ea re scripserunt?
cum presertim tanti auctoris precipua fuerit auctoritas in
Ecclesia. Certe cuilibet adjudicata causa fuisset, qui auc-
toritate Clementis id demonstrare potuisset.”’ Quz eadem
ratio, adversum commenta hee Ignatio supposita,
non minus apposite premitur a Vedelio*: ‘ Si Ignatii ea
essent, certe veteres in materiis controversis, que apud
ipsos vehementissime fuerunt, de jejuniis et de Paschate,
ad Ignatii auctoritatem confugissent, quatenus ipsis expe-
diebat. Hoe quia factum non est, arguit ea irreptitia
dogmata in Ignatio esse.”

y Baron. ann. 102. num. 9, et 15.
z Td. ann. 32. sec. 18.
ἃ Vedel. in Ignat. exercitat. 10. cap. 2.

CAP. XIV. DISSERTATIO. 205

CAP. XIV.

De observatione Paschatis, et communione cum Judzis vetita, in eadem ad Phi-
lippenses epistola et Pseudo-Clementinis decretis tradita proponuntur, atque
a primorum illorum temporum moribus maxime aliena fuisse declarantur.

De observatione Paschatis, in eadem hac ad Philip-
penses epistola, leguntur ista: El τις μετὰ ᾿Ιουδαίων ἐπι-
τελεῖ τὸ πάσχα, ἢ τὰ σύμβολα τῆς ἑορτῆς αὐτῶν δέχεται,
κοινωνός ἐστι τῶν ἀποκτεινάντων τὸν Κύριον καὶ τοὺς ἀποσ-
τόλους αὐτοῦ, hoc est, ut vetus reddidit interpres: ‘ Qui-
cunque cum Judzis Pascha egerit, aut solennia dierum
festorum eorum susceperit; communis est eis, qui Domi-
num et apostolos ejus occiderunt.” Que conferenda sunt
cum canone apostolorum septuagesimo: “ Ei τις ἐπίσκοπος,
ἢ πρεσβύτερος, ἢ διάκονος, ἢ ὅλως τοῦ καταλόγου τῶν κλη-
ρικῶν, νηστεύοι μετὰ ᾿Ιουδαίων, ἢ ἑορτάζοι μετ᾽ αὐτῶν, ἢ
δέχοιτο παρ᾽ αὐτῶν τὰ τῆς ἑορτῆς ξένια, οἷον ἀζυμα, ἤ τι
τοιοῦτον, καθαιρείσθω" εἰ δὲ λαϊκὸς, ἀφοριζέσθω. Si quis epis-
copus, aut presbyter, aut diaconus, aut quisquis de nu-
mero atque ordine clericorum, jejunaverit cum Judeis,
aut festum cum ipsis egerit, aut ab eis festi xenia rece-
perit, azyma videlicet aut quid simile, deponatur: si vero
laicus, a communione segregetur ; et cum constitutio-
num apostolicarum libro quinto, capite decimo sexto,
ubi monentur Christiani post equinoctium Pascha agere ;
“ μηκέτι δὲ παρατηρούμενοι μετὰ ᾿Ιουδαίων ἑορτάζειν, nequa-
quam vero cum Judzis tempus observantes, festum cele-
brare :” hac etiam ratione addita: “ οὐδεμία γὰρ κοινωνία
ἡμῖν νῦν πρὸς αὐτοὺς. Nulla enim nobis nunc cum eis
communio est;” que ab interpolatoris manu accessisse,
cum antique constitutiones plane contrariam continerent
sententiam, ex Epiphanio jam ante* demonstravimus.

® Supra, cap, 7, pag. 142, 143. et cap. 9. pag. 155, 156.

206 DISSERTATIO. CAP. XIV.

Et certe ex Irenzi ad Victorem Romanum episcopum
epistola satis constat, post Clementis et Ignatii demum
tempora istam de Paschate dissensionem erupisse; et post
utriusque obitum, Xysto, Telesphoro, Hygino, Pio et
Aniceto Romanam sedem obtinentibus, rem ita ἀδιάφορον
fuisse habitam, ut qui vel eodem cum Judeis tempore,
vel diverso Pascha celebrabant, Christianam nihilominus
inter se communionem atque concordiam perpetuo retinu-
erint. Ex eadem” quoque, et altera Polycratis ad eun-
dem Victorem epistola intelligimus, tum Johannem aposto-
lum, tum discipulos ipsius, atque inter eos, summum Ig-
natii amicum, Polycarpum, Pascha cum Judzis obser-
vasse. Ubi quod de Polycarpi et Aniceti congressu Ire-
nzus scriptum reliquit, minime est preetereundum.

“ Οὔτε 6 ᾿Ανίκητος τὸν Πολύκαρπον πεῖσαι ἐδύνατο μὴ
τηρεῖν, are μετὰ ᾿Ιωάννου τοῦ μαθητοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν, καὶ
τῶν λοιπῶν ἀποστόλων οἷς συνδίετριψεν, ἀεὶ τετηρηκότα.
οὔτε μὴν ὃ Πολύκαρπος τὸν ᾿Ανίκητον ἔπεισε τηρεῖν, λέ-
γοντα τὴν συνήθειαν τῶν πρὸ αὐτοῦ πρεσ[βϑυτέρων ὀφείλειν
κατέχειν. Καὶ τούτων οὕτως ἐχόντων, ἐκοινώνησαν ἑαυτοῖς"
καὶ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ παρεχώρησεν 6 ᾿Ανίκητος τὴν εὐχαριστίαν
τῷ Πολυκάρπῳ, κατ᾽ ἐντροπὴν δηλονότι, καὶ μετ᾽ εἰρήνης ἀπ᾽
ἀλλήλων ἀπηλλάγησαν" πάσης τῆς ἐκκλησίας εἰρήνην ἐχόν-
των τῶν τηρούντων καὶ μὴ τηοούντων. Neque Anicetus Poly-
carpo poterat persuadere, ut suum observandi morem
(quippe qui cum Johanne discipulo Domini nostri, et cum
reliquis apostolis, quibuscum multum yersatus fuisset,
eundem semper ad illum modum observasset) deponeret :
neque contra Polycarpus Aniceto persuasit, ut consuetu-
dinem Asiaticam (quippe qui morem presbyterorum, qui
illum erant antegressi, debere sedulo retinere assereret)
ullo modo observaret. Quz cum ita essent constituta,
communicabant inter se mutuo: et in ecclesia Anicetus,
ritus quiin Eucharistia peragi solent, Polycarpo (ob reve-
rentiam videlicet, quam erga illum habebat) obeundi po-
testatem concessit ; atque tandem cum pace alter decessit

> Euseb. lib. 5. hist. cep. KO. et kor. Vid. Socrat. lib. 5. κεφ. κβ, et Sozo-
men. lib. 7. cap. 19. in quo, pro Bixrwpa, restitue ᾿Ανίκητον,

CAP, XIV. DISSERTATIO. 207

ab altero: et omnes ecclesia, tum eorum qui decimo
quarto die festum Paschatis observabant, tum eorum qui
secus, placida pace et tranquilla inter ipsas fruebantur.”

Porro Johannis discipulus, non minus quam Polycarpus,
fuit ipse Ignatius; et quidem Syrorum, ut ipse in epistola
ad Romanos se appellat, episcopus: quos usque ad Niceni
concilii tempora cum Judzis Pascha celebravisse, locuple-
tissimum habemus testem Athanasium®. Et Chrysosto-
mus, sermone In eos qui primo Pascha jejunant, hoc
est, qui in XIV. lunaris mensis die, in quamcumque sep-
timane feriam ille incideret, Pascha cum Judezis celebra-
bant (quod primum est dictum, respectu ad Πάσχα avac-
τάσιμον habito, quod proxime sequente die Dominico ab
aliis Christianis observabatur) Antiochenos suos eundem
morem retinuisse agnoscit, donec Nicaenz synodi patres
legem tulissent, ‘ @are κοινῇ καὶ συμφώνως τὴν ἑορτὴν
ταύτην ἐπιτελεῖν, ut simul atque concorditer festum illud
celebraretur.” ‘‘ Kai® ἡμεῖς," inquit, “ οὕτως ἐνηστεύο-
μεν πρότερον, ἀλλ᾽ ὁμῶς προετιμήσαμεν THY συμφωνίαν τῆς
τῶν χρόνων παρατηρήσεως. Et nos prius sic jejunabamus:
sed tamen observationi temporum postea concordiam pre-
tulimus.” Ut vix dubitare liceat, eandem ab Ignatio quo-
que fuissent observatam.

Et ut alium ritum ille fuisset secutus; an Polycarpum
cum Smyrnzis suis, an Ephesios, Magnesianos, Tralli-
anos, Philadelphenos, qui cum reliquis Asiz ecclesiis Ju-
daicum servabant morem, credere potest quisquam dam-
natos ab eo fuisse, ut socios et participes eorum qui Domi-
num et apostolos ejus occiderunt? nec tanti tamen cri-
minis in epistolis (quas ad illos scriptas ab eo fuisse me-
morat Eusebius et Hieronymus) vel leviter admonitos; sed
honorificis contra ubique preconiis exornatos? Et tam
nullius ponderis existimabimus fuisse apud Antiochenos
eximii Christi martyris et episcopi sui adeo severam sen-

© Athanas. de synodis Arimini et Seleuciz, op. tom. 1. pag. 719. et epist. ad
Africanos. Ibid. pag. 892.

4 Chrysost. oper. tom, 1. pag. 609.

© Thid. pag. 008,

208 DISSERTATIO. CAP. XIV.

tentiam; ut, ea susque deque habita, ad Quartadecima-
norum partes tanto prejudicio damnatas accedere nihil
omnino sint veriti?

Hujusmodi rationibus convictus Petrus Halloixius‘, ag-
noscit quidem, “non modo Petrum Antiochiz Pascha
observasse luna XIV. sed etiam Evodium ejus succes-
sorem, sed etiam Ignatium, sed etiam Heronem clarissi-
mos martyres; sed etiam alios omnes episcopos, istorum
successores, usque ad Nicznum concilium, per annos cir-
citer trecentos:” verum ne Ignatii sui concideret autho-
ritas, contendit illius “ verba non esse (ut aliqui rerum et
historiarum ignari putaverunt) contra Quartadecimanos,
qui in eadem die cum Judzis Pascha servabant; sed con-
tra eos qui in eadem mensa cum Judzis Judaice agnum
edebant, aut ejus partes ad se missas manducabant :” ac
si dictum ab eo fuisset: ““ Caveant Christiani, ne cum Ju-
dis agnum paschalem comedant, una cum illis Judaice
convivantes, aut partes tosti agni ad se missas, velut
Judaismi symbola, recipientes.”

Quasi vero Christianos incircumcisos ad communem
paschalis agni esum admittere potuissent Judzi, aut
partes illius aliquas ad eos mittere: quum expresso Dei
mandato prohiberentur, aut partem ejus aliquam extra
domum efferre, aut preputiatum aliquem ad manduca-
tionem illius admittere?. Et tamen, ne sine ratione ita
hominem insaniisse existumaremus; tanto przconio pu-
tridas hasce merces ille nobis venditat. ‘* Rationes affero
partim in vita S. Irenzi, partim in commentario ad B. Ig-
natii epistolas: que rationes mihi quidem, et iis qui ac-
curatius illas examinarunt, vise sunt certe et inexpugna-
biles.” Quod autem in commentario suo ad Ignatii epis-
tolas preestitutus ille sit, quum nondum (quod ego quidem
sciam) in lucem prodierit, non possum dicere: de duabus,
quas in vita Irenzi protulit, pronunciare audeo, futiles
esse et nullius plane ponderis; quantumvis accuratis illius
examinatoribus vise ez sunt “ certe et inexpugnabiles.”

f Halloix. illustr. eccles. oriental. scriptor. tom. 2. notat. ad cap. 11. vite
S.Irenzi. Ettom. 1. in vite Ignatii cap. 22.
€ Exod. cap. 12. ver. 46. 48.

CAP. XIV. DISSERTATIO. 209

Karum prior ducta est 6 secundo membro rei prohibite.
“* Nam prohibetur,” inquit, “‘ non modo ne cum Judzis
celebrent Pascha; quod satis fuisset, si actum esset de
luna XIV. sed etiam ne symbola festivitatis eorum reci-
piant, hoc est, agni tosti partes a Judezis sibi oblatas.
Quod magno argumento est, priora verba intelligi de non
celebrando Paschate cum Judeis, hoc est, in eorum socie-
tate: non autem de non celebrando eodem die, licet cum
Christianis, et ritu Christiano.” It certe quidem, si de
luna XIV. tantum hic fuisset actum (quod nemo unquam
aut dixit aut sensit) suffecisset membrum illud prius:
sicut Athanasio® in veteribus Syriw, Cilicie, et Mesopo-
tamize Christianis satis erat notasse, quod ‘ μετὰ τῶν ᾿ἴου-
δαίων ἐποιοῦντο πάσχα; cum Judzis agebant Pascha.” Sed
cum fundamentum interdicti, de Paschate eodem tempore
cum Judeis observando, ab apostolicarum constitutionum
interpolatore in eo fuerit positum, quod “ ovdeuia' κοινωνία
ἡμῖν νῦν πρὸς αὐτοὺς, nulla nobis nunc communio cum eis”
esse debeat: abs re certe non fuerat, et illam alteram, de
non recipiendis Judaice festivitatis symbolis, ut vetita
ejusdem communionis tessera non dissimili, cautionem
simul etiam adjungere ; quemadmodum in apostolicis quo-
que canonibus, non in septimo solum, prohibiti sunt Chris-
tiani “ τὴν ἁγίαν τοῦ πάσχα ἡμέραν πρὸ τῆς ἐαρινῆς ἰση-
μερίας μετὰ ᾿Ιουδαίων ἐπιτελείν, sanctum Pasche diem ante
vernum equinoctium cum Judeis peragere ;” sed etiam in
septuagesimo : “ δέχεσθαι παρ᾽ αὐτῶν τὰ τῆς ἑορτῆς ξένια, οἷον
ἄζυμα ἤ τι τοιοῦτον, festi xenia, ut azyma aut quid simile,
ab eis recipere.” Ubi vides quid sit, ra σύμβολα τῆς
ἑορτῆς αὐτῶν δέχεσθαι, non utique ‘ agni tosti partes”
(quas extra domum efferre non licuit) sed azyma aut id
genus alia, ad se missa accipere; quomodo et in Laodi-
cenz synodi trigesimo octavo canone statutum legimus :
“Ὅτι ov δεῖ παρὰ τῶν ᾿Ιουδαίων ἄζυμα λαμβάνειν, ἢ κοι-
νωνεῖν ταῖς ἀσε[ϑείαις αὐτῶν, Quod non oporteat azyma a
Judeis accipere, aut communicare impietatibus eorum.”

" Athanas. ut supra. pag. 207.
* Constitut. apostol. lib, 5. cap. 16.

VOL. VII, le

210 DISSERTATIO. CAP, XIV.

Cum quo conjungere possumus et undecimum Trul-
lani concilii canonem: qui non in azymis modo, et simi-
libus antiquatee religionis ceremoniis, sed in omni prope
civili conversatione, Christianorum cum Judeis commer-
cium hunce in modum prohibet: “ Μηδεὶς τῶν ἐν ἱερατικῷ
καταλεγομένων τάγματι, ἢ λαϊκὸς, τὰ τῶν Ἰουδαίων ἄζυμα
ἐσθιέτω, ἢ τούτοις προσοικειούσθω, ἢ ἐν νόσοις προσκαλείσθω
καὶ ἰατρείας παρ᾽ αὐτῶν λαμβανέτω, ἢ ἐν βαλανείοις τούτοις
παντελῶς συλλουέσθω. Nemo eorum qui in sacro ordine
censentur, aut laicus, Judzorum azyma comedat, vel ul-
lam cum eis familiaritatem ineat, vel in morbis accersat et
ab eis medicinas accipiat, vel una cum eis in balneis la-
vetur.”

Secunda ratio est petita ex Ipsius comminationis gra-
vitate : ““ Particeps est eorum qui Dominum occiderunt et
apostolos ejus,” quippe que ‘‘ nullo modo cadere in eum
possit, qui nulla in re alia communicat cum Judzis, quam
quod suum Pascha celebret cum Christianis, in Ecclesia
Catholica, eodem die quo Judzi suum in synagoga.” Ad-
ditque deinde Jesuita, que, ut veritati maxime consenta-
nea, ambabus ulnis ultro nos amplectimur. ‘‘ Sane per-
absurdum esset, tam graviter denotare id quod tam multi
sancti viri ea ipsa in etate qua hoc proferebat Ignatius,
atque inter alios ipse 5. Polycarpus, factitabant. Neuti-
quam profecto istud fecit mitissimus Ignatius, neutiquam
fecit; immo ne cogitavit, ne somniavit quidem. Ipse
enim, ipsemet Ignatius ita Pascha celebravit cum Judzis,
hoc est, eodem die; non autem cum Judzis, hoc est, in
eorum societate, et ritu Judaico.”

At licet de ejusmodi criminatione vel comminatione
germanus Ignatius neque cogitaverit neque somniaverit :
nihil erit tamen absurdi, si id ab altero isto Ignatiastro
factum dicatur qui, non minore vel majore etiam cum te-
meritate, sabbatici jejunii observatores, et in his Roma-
nenses ipsos, (quorum ‘‘ multos sanctos viros” extitisse Je-
suita, opinor, non inficiabitur) ut χριστοκτόνους et cedis
Christi reos jam prius condemnaverat. Eo enim proces-
serat, post Niczeni concilii tempora, adversus Quartadeci-
manos hujusmodi ἀνθολκῆς ἀμετοία, ut ipsi etiam heretici

CAP. XIV. DISSERTATIO, 211]

non alio magis argumento communionem stam cum [e-
clesia Catholica probare se potuisse confiderent, quam si
horum fautores vel excommunicandos decernerent, ut in
primo Antiocheni concilii canone Ariani, vel anathemate
feriendos, ut Nestoriani ; a quibus atrox hee (in Ephesini
concilii sexta, et Calcedonensis actione prima) prolata in
eos legitur sententia: “ Πᾶς 6 μὴ ποιῶν τὴν ἁγίαν ἡμέραν
τοῦ πάσχα κατὰ τὸν τῆς ἁγίας καὶ καθολικῆς ἐκκλησίας θεσ-
μὸν, ἀνάθεμα ἔστω. Omnis qui non celebrat sanctum diem
Pasche secundum sancte Ecclesie Catholice regulam,
anathema sit.”

Pergit vero Halloixius. ‘‘ Quia totus prope oriens, aut
certe pars ejus potissima, eodem cum Judeis die Pascha
celebrabat ; hine causa erat justissima metuendi, ne quis
vel cognationis, vel vieinitatis, vel amicitia quopiam co-
lore et praetextu, in eorum se sineret societatem et com-
munem agni esum pertrahi, aut certe ad participanda
saltem eorum symbola abduci. Ac propterea merito Igna-
tius, licet alias longe mitissimus, contra eos qui talem
Christo, vero Agno, injuriam facerent, tam acerba verba
usurpavit, et tam efficaces ad deterrendum minas inten-
tavit.” Sed licet metuendi causa esset, ne preetextu aliquo
ad azyma vel ejusmodi aliqua festi Judaici “‘ symbola par-
ticipanda abduci” illi possent: tamen a ‘‘ communi agni
esu” (quod Halloixiane interpretationis fundamentum est)
non erat quod metui posset ; nisi in “ toto prope oriente,
aut certe parte ejus potissima,” Christiani circumcidi se
prius paterentur: quum ex zquo et circumcisionem Gen-
tibus, et preputiatis Paschalis agni esum Deus interdix-
erit. Quin et illud simul expedire nobis debuerat Hal-
loixius, qui factum fuerit,, ut ad Ephesios, Magnesianos,
Trallianos, Philadelphenos, et Smyrnzos scribens Igna-
tius, quos “ eodem cum Judeis die Pascha celebravisse”
non est dubium, de periculo isto cavendo ne uno quidem
verbulo- monendos eos censuerit ; sed missis Asianis (qui
opportuna ejusmodi przmunitione inprimis opus habe-
bant) apud Philippenses Europzos, qui nunquam festivi-
tatem paschalem luna XIY. observavisse leguntur, ‘ tam

P2

ΟἹ DISSERTATIO. CAP. XIV.

acerba verba usurpaverit, et tam efficaces ad deterrendum
minas intentaverit.”

Neque hic pratermittendum, quod inter alia argumenta,
quibus falsi convincantur supposite Ignatio epistole, a
viro doctissimo commemoretur et “ Judeworum® odium,
quos non adeo tunc aversabatur Ecclesia Christiana :” qui
tamen, uti in Clementinis constitutionibus tov! χρισ-
TOKTOVWY Kal τῶν προφητοφόνων, ita hoc etiam in loco
τῶν ἀποκτεινάντων τὸν Κύριον καὶ τοὺς ἀποστόλους αὐτοῦ,
infami designati sunt nomine. Quibus consimilia et illa
sunt, in epistola ad Heronem: “ Εἴ τις ἄνθρωπον μόνον
λέγῃ τὸν Κύριον, ᾿Ιουδαῖός ἐστι χριστοκτόνος. Si quis
Christum dicat solum hominem, Judzeus est Christi inter-
fector;” in additionibus epistolz ad Trallianos: “ Ei γὰρ
ἦσαν τοῦ Πατρὸς κλάδοι, οὐκ ἂν ἦσαν ἐχθροὶ τοῦ σταυροῦ
τοῦ Χριστοῦ, ἀλλὰ τῶν ἀποκτεινάντων τὸν τῆς δόξης κύριον.
νῦν δὲ τὸν σταυρὸν ἀρνούμενοι, καὶ τὸ πάθος ἐπαισχυνόμε-
νοι, καλύπτουσι τὴν ᾿ Ἰουδαίων παρανομίαν, τῶν θεομάχων
σῶν κυριοκτόνων, μικρὸν γὰρ εἰπεῖν προφητοκτόνων. Si
enim surculi essent Patris, non utique essent hostes crucis
Christi; sed eorum qui occiderunt Dominum glorie.
Nunc vero cum crucem negent, et illos passionis pudeat ;
tegunt Judzorum scelus, qui Deum oppugnarunt et Do-
minum occiderunt: nam parum est prophetarum interfec-
tores appellare eos ;” et epistole etiam ad Philadelphenos:
“ἐ ἔστιν ὃ τοιοῦτος τῆς κάτω περιτομῆς ψευδοϊουδαῖος, est hic
inferioris” sive terrene “‘ circumcisionis Pseudo-Judeus.”
«© ὃ τοιοῦτος ἤρνηται τὴν πίστιν, οὐχ᾽ ἧττον τῶν χριστοφόνων
Ιουδαίων. Talis fidem negaverit, non minus quam Judei
qui Christum occiderunt.”

Nec idcirco tamen cum primorum illorum temporum
mansuetudine et ἐπιεικείᾳ pugnare dicendum est, quod a
genuino Ignatio in epistola ad Magnesianos prolatum in-
venimus. ‘* Si usque nunc secundum Judaismum vivimus,
confitemur gratiam non recepisse;’ quod additamentis
illis ab interpolatore est amplificatum; μηδὲ évéyere ἼἸου-

k Walo. Messalin. de episcop. et presbyter. dissertat. cap. 4. pag. 252.
' Constitut, apostol. lib, 6, cap. 24.

CAP. XIV. DISSERTATIO. 215

δαϊκοῖς τύφοις. τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδοὺ γέγονε καινὰ Ta
πάντα" εἰ γὰρ μέχοι νῦν κατὰ νόμον ᾿Ιουδαϊκὸν καὶ περιτομὴν
σαρκὸς ζῶμεν, ἀρνούμεθα τὴν χάριν εἰληφέναι. et ἃ vetere
vulgato interprete similiter redditum: “neque intendatis
Judaicis inflationibus : vetera enim transierunt, et ecce
facta sunt omnia nova. Si enim nunc usque secundum
legem Judaicam et circumcisionem carnis vivamus ; ne-
gamus nos gratiam accepisse;” nec quod in eadem epis-
tola postea sequitur. ‘‘ Inconveniens est Jesum Christum
perfari, et judaizare ;” sive, ut Greca habent: “”Arowov
ἐστιν ᾿Ιησοῦν Χριστὸν λαλεῖν ἐπὶ γλώσσης, καὶ τὸν παυσθέντα
᾿Ιουδαϊσμὸν ἐπὶ διανοίας ἔχειν. Christianismus enim non
in Judaismum credidit, sed Judaismus in Christianis-
mum :” ita namque locum hunc expressit noster inter-
pres ; sicut et vetus vulgatus: ‘‘ Non enim Christianitas
in Judaismum credidit, sed Judaismus in Christianita-
tem;” quum hodierni libri Graeci locum hunc sic nobis
exhibeant : “Οὗ γὰρ Χριστιανισμὸς, οὐκ ἔστιν ᾿Ιουδαϊσμὸς.
Ubi enim est Christianismus, non est Judaismus.”

214 DISSER'TATIO, CAP, XV.

CAP, XV.

Orthodoxusne fuerit an Hereticus, qui in Ignatianis et Clementinis corrumpen-
dis tanta usus est audacia? ubi de heretice pravitatis, que deprehendi in
utrisque possunt, vestigiis.

Ex mutua collatione hactenus ostendere conati sumus,
tum falso apostolorum nomine ecclesiasticorum canonum
et constitutionum olim venditatorum, tum Ignatianarum
epistolarum depravationem, ex eadem prodiisse officina :
quee utrum orthodoxi alicujus fuerit, an (quod potius
suspicari quis possit) heretici; haud ab re fortasse fuerit,
jam inquirere.

Et de canonibus quidem, quos ab hereticis sub aposto-
lorum nomine fuerint compositi; disertum hoc habemus
Isidori, non (quod in sexto productum est a nobis capite)
Mereatoris, sed Hispalensis potius celebris illius episcopi,
testimonium : ‘ Canones qui dicuntur apostolorum, seu
quia eosdem nec sedes apostolica recepit, nec sancti
Patres illis assensum prebuerunt, pro eo quod ab HERE-
TIcIs sub nomine apostolorum compositi dignoscuntur ;
quamvis in eis utilia inveniantur, tamen ab auctoritate
canonica atque apostolica eorum gesta constat esse re-
mota, atque inter apocrypha deputata;” ad quem locum,
notam hane apposuit Antonius Augustinus, doctissimus
ille Tarraconensium archiepiscopus: ‘‘ Hac? verba in
omnibus veteribus libris Hispanic conciliorum inveniun-
tur; non illa, que Isidorus Mercator in prefatione con-
ciliorum scripsit, qua etiam Gratianus capite quarto de-
cimz sexte distinctionis posuit. Neque distinxit varieta-
tem horum scriptorum, ut debuit, cum contraria dicerent

λ΄ Ant, Augustin, de emendat. Gratiani, lib. 1. dialog. 6.

CAP. KV- DISSERTATIO. 215

(hic enim Mercator hos canones probat, quos ille rejecerat)
sed utrumque Isidorum vocat.”

Quam quidem sententiam si de quinquaginta antiqui-
oribus canonibus Isidorus ille protulit; ut et Gratianus?
credidit, et author ipse imnuit, quum a sede apostolica re-
ceptos eos fuisse negat (utpote in Romana synodo, sub
Gelasio ante triginta quinque novitiorum adjectionem ha-
bita, inter scripta apocrypha reputatos:) ab hereticis
compositos dixisse putandus est, non materia respectu
(utilia enim in eis contineri agnoscit) sed efficientis po-
tius ; quod apostolis authoribus eos adscripserint, et
(quod erat consequens) “‘ auctoritatem canonicam atque
apostolicam” illis tribuerint ; quod plane a Johanne Da-
masceno factum vidimus*; etiam quum ad veteres quinqua-
ginta accesserunt novi illi triginta quinque in quibus eos
reperiri ποίαν! Bellarminus‘, “‘ qui errorem sapiunt, et ab
HERETICIS superadditi videntur; τ de sabbato non jeju-
nando,” et! “ de baptizatis, vel ordinatis ab heereticis ;”
(licet et quadragesimus sextus vel quadragesimus septimus
canon tale quid etiam subinnuat) et ‘ de® numero libro-
rum sacrorum: in quo canone,” inquit, “ multa" sunt er-
‘ata manifesta ;” inter quee palmare illum, et ab hzretico
spiritu plane profectum; quod non solum Maechabeorum
libros tres in veteris, sed etiam ‘‘ Clementis epistolas duas
et constitutionum libros oeto” in novi Testamenti cano-
nem admitti jubeat impostor iste: illos ipsos videlicet con-
stitutionum, apestolorum nomen preeferentium, libros octo,
quos ipse assumentorum suorum adjectione tam foede
depravaverat.

Esse et “‘ in his sanctionibus quedam,” Sixtus Senensis'
admonet, “ que cum presentibus Mcclesiz dogmatibus
non conveniant; veluti canone sexagesimo secundot,

> Gratian. in distinct. 16. initio. © Supra, cap. 6. pag. 130.
* Bellarmin. de scriptorib. ecclesiastic. in Clement. Rom.
© Can. 65. al. 66. f Can. 67. al. 68.

& Can. 84. al. 85.
© Vid. Bellarmin. lib. 1. de verbo Dei, cap. 20. et Lindanum, Panoplie Evyan-
gelic. lib. 3. cap. 3.

' Sixt. Senens, biblioth. sanct. lib. 2, in Clemente.
Kk Al, 63,

216 DISSERTATIO. CAP. XV.

quo jubetur, comedentes carnes cum sanguine de-
poni; et canone sexagesimo sexto quo jejunium tam
Dominicee quam Sabbati prohibetur;” additque, esse
** qui arbitrentur, hos canones a Nicolaitis hereticis
contaminatos, et aliis multis apocryphis respersos ;” quod
de epistolis tamen, potius quam de eanonibus, Clementinis
illos sensisse, ego quidem judicaverim. In illis enim le-
guntur hee, que non esse Clementis, sed ‘‘ infelicis Ni-
colai, aut alicujus sectatorum ejus, quos inter primos he-
reticos legimus',” in nono chronicorum suorum libro Chris-
tianus Masszeus pronunciat. ‘ Denique Grecorum qui-
dam sapientissimus hee ita sciens esse, ait, communia
debere esse amicorum omnia. In™ omnibus autem sunt sine
dubio et conjuges ;” quae, a Faustiniano ethnico, ex Pla-
tonis republica, in apocrypharum recognitionum libre
decimo, proposita et a Clemente refutata, Isidorus Mer-
cator in earum epistolarum quintam, quas Clementis titulo
nobis venditavit, impudentissime primum transtulit ; inde-
que traductum, in ecclesiasticorum decretorum corpus,
quod in Romano foro hodie prostat, turpissime postea
compegit Gratianus" monachus.

Clementinarum vero diataxewn interpolatorem ex he-
reticorum grege prodiisse, CCXXVII. episcopi, anno
DCXCII. Constantinopoli in Trullo congregati, non dis-
simulant: hac ad postremum pseud-apostolicum illum
canonem exceptione apposita: ‘ ᾿Επειδὴ δ᾽ ἐν τούτοις τοῖς
κανόσι ἐντέταλται δέχεσθαι ἡμᾶς τὰς τῶν αὐτῶν ἁγίων ἀποσ-
τόλων διὰ Κλήμεντος διατάξεις, αἷς τισι πάλαι ὑπὸ τῶν
ἑτεροδόξων ἐπί λοίμῃ τῆς ἐκκλησίας νόθα τινὰ καὶ ξένα τῆς
ἐκκλησίας (vel εὐσε[βείας potius, ut in manuscriptis legimus)
παρενετέθησαν, τὸ εὐπρεπὲς κάλλος τῶν θείων δογμάτων
ἡμῖν ἀμαυρώσαντα, τὴν τῶν τοίουτων διατάξεων προσφόρως
ἀποβολὴν πεποιήμεθα πρὸς τὴν τοῦ χριστιανικωτάτου ποιμ-
νίου οἰκοδομὴν καὶ ἀσφάλειαν, οὐδαμῶς ἐγκρίνοντες τὰ τῆς
αἱρετικῆς ψευδολογίας κυήματα, καὶ τῇ γνησίᾳ τῶν ἀποσ-
τόλων καὶ ὁλοκλήρῳ διδαχῇ παρενείροντες. Quoniam autem

! Vid. Epiphan. contra Secundian. heres. 32. sec. 4.
™ Bellarmin. de bonis operibus in particulari, lib, 3. cap. 11.
" 12. q. 1. ec. Dilectissimis.

CAP.SKV. DISSERTATIO. 217
in his nobis canonibus przeceptum est, ut eorundem sanc-
torum apostolorum per Clementem constitutiones suscipe-
remus ; quibus jam olim ab heterodoxis, non sine Ecclesize
pernicie, adulterina queedam et a pietate aliena inserta
sunt, que divinorum nobis dogmatum elegantem ac de-
coram speciem obscurarunt: has constitutiones, ad Chris-
tianismi gregis edificationem ac securitatem, conducibi-
liter rejecimus ; heeretice falsitatis foetus nequaquam im-
miscentes, et germane ac integre apostolorum coctrine
inserentes.”

Indeque, in scholiis ad eundem canonem apostolicum octo-
gesimum quintum Alexius Aristenus, interpres adhuc inedi-
tus: ““ Ὁ δεύτερος κανὼν τῆς ἐν τῷ Τρούλλῳ γενομένης ἕκτης
συνόδου παντελῶς ἀποβάλλεται τὰς τοιαύτας διαταγὰς" διὰ
τὸ ἐν αὐταῖς ὑπὸ τῶν ἑτεροδόξων προστεθεῖναι τινὰ νόθα καὶ
ξένα τῆς εὐσεβείας. Secundus canon synodi sexte in
Trullo habite constitutiones hasce omnino rejicit: prop-
terea quod iis nonnulla adulterina ab heterodoxis adjecta
fuerint, atque a pietate aliena ;” et Theodorus Balsamon:
“ Σὺ δὲ γίνωσκε, we εἰ καὶ γέγραπται ἐνταυθοῖ ἀναγινώσκειν
ἡμᾶς τὰς διαταγὰς τοῦ Κλήμεντος, πλὴν μὴ δημοσιεύειν
αὐτὰς, ἀλλ᾽ 6 δεύτερος κανὼν τῆς ἕκτης συνόδου ἀπηγόρευσε
τῶν τούτων ἀνάγνωσιν, διὰ τὸ γενέσθαι παραποίησιν ἐν αὐ-
ταῖς. ‘Tu autem intelligas, quod etsi hic scriptum est,
constitutiones Clementis legi a nobis, sed non divulgari
debere ; secundus tamen sexta synodi canon earum lectio-
nem prohibuit, quod in eis adulteratio facta sit;” et Jo-
hannes Zonaras: “ Διάφορα νόθα συγγράμματα καὶ ψευδε-
πίγραφα ἦσαν, ἢ καὶ εἰσί" τὰ δὲ καὶ νενοθευμένα, οἷα καὶ ai
διὰ τοῦ Κλήμεντος ἐκπεφωνημέναι διαταγαί" καὶ αὗται γὰρ
παρὰ κακοδόξων τινῶν ἐνοθεύθησάν τε καὶ παρεφθάρησαν.
διὸ καὶ ἀναγινώσκεσθαι ὅλως αὐτὰς ἀπηγόρευσεν ἡ οἰκουμενικη
ἕκτη σύνοδος ἐν κεφαλαίῳ δευτέρῳ τῶν παρ᾽ αὐτῆς τεθέντων
κανόνων. Varii nothi et falso inscripti libri erant, vel
etiamnum sunt: quidam et adulterati; quales etiam, que
per Clementem promulgate fuerant constitutiones. A
sectariis enim quibusdam et adulterate et corrupte fue-
runt. Quapropter istas omnino legi vetuit Oecumenica

218 DISSERTATIO. CAP. XV.

sexta synodus in secundo capite canonum ab ea statu-
torum.”

Similiter et idem Zonaras, ad canonem apostolicum sexa-
gesimum: “ Πολλὰ βιβλία παρὰ τῶν ἀσεβῶν ἐνοθεύθησαν εἰς
βλαβὴν τῶν ἁπλουστέρων. ὥσπερ καὶ αἱ διὰ τοῦ ἁγίου Κλή-
μεντος γραφεῖσαι τοῖς ἐπισκόποις ἀποστολικαὶ διαταγαὶ, at
διὰ τοῦτο καὶ συνοδικῶς ἀπεβλήθησαν. Ab impiis homi-
nibus corrupti fuerunt multi libri ad perniciem simplicio-
rum. Veluti sunt episcopis per sanctum Clementem scriptz
apostolice constitutiones: qua propterea synodice re-
jectee sunt;” et ad postremum concilii Laodiceni cano-
nem: “Ὁ τῶν ἁγίων ἀποστόλων πέ κανὼν τὰς διὰ τοῦ
Κλήμεντος συγγραφεῖσας διατάξεις τοῖς ἀναγνωστέοις βι-
βλίοις συναπῃρίθμησεν. ἃ ἡ ἕκτη σύνοδος ἐν δευτέρῳ κανόνι
μὴ ἀναγινώσκεσθαι διετάξατο, ὡς ὑπὸ αἱρετικῶν νοθευθείσας,
ὡς προσθεμένων αὐταῖς παρέγγραπτά τινα καὶ διάστροφα.
Apostolorum octogesimus quintus canon conscriptas a Cle-
mente constitutiones inter libros legendos recensuit: quas
tamensexta synodusin secundo canone legi prohibuit; ut ab
hereticis, qui multa eis perverse inseruerunt, depravatas.”

Speciatim vero Arianismi insimulatos olim fuisse hosce
libros, testatus est Photius": ὅπερ ἄν τις καὶ βιαίως
διακρούσαιτο, inquit 1116, ““ quod non nisi violenter quis
queat depellere.” Eo vero spectant ista. In libro quinto
constitutionum, capite sexto : “ ᾽Επείσθημεν Μωσῇ εἴποντι,
Ἔν ἀρχῇ ἐποίησεν ὃ Θεὸς τὸν οὐρανὸν Kal τὴν γῆν. καὶ
γινώσκομεν, ὅτι οὔχ᾽ ὕλης ἦν ἐνδεὴς, ἀλλὰ βουλήσει μόνῃ, ἃ
προσετάγη ὁ Χριστὸς ταῦτα καὶ παρήγαγε. Mosi credimus
cum ait, In principio creavit Deus ccelum et terram: ac
scimus non fuisse illi opus materia, sed sola voluntate
effecisse que Christus jussus est facere;” ad quod anno-
taverat, in antiquissimo quo Franciscus Turrianus usus
est codice, vetus quidam theologus: “ Βλάσφημον᾽ γυμνὸς
yao ov προσετάγη ὃ υἱὸς. Blasphemum hoc: nam ante as-
sumptam carnem jussa non capessebat Filius.” In eodem
constitutionum libro, capite ultimo: ‘ Τοῦτον οὖν καὶ
ἡμεῖς κηρύσσομεν ὑμῖν καὶ εὐαγγελιζόμεθα Θεὸν Λόγον,

π᾿ Phot. biblioth. num. 119.

GAR; ΧΥ. DISSERTATIO. 919

ὑπηρετούμενον τῷ Θεῷ αὐτοῦ καὶ πατρὶ εἰς τὴν τῶν ὅλων
δημιουργίαν. Hunce igitur et nos preedicamus atque an-
nunciamus vobis Deum Verbum, ministrum Dei ipsius ac
Patris in condenda rerum universitate ; ad quem locum
et hee nota ab antiquo illo censore est apposita: “" Ov
δέχομαι ὑπηρετῆσαι τῷ Θεῷ καὶ πατρὶ τὸν υἱὸν, ἀλλὰ σὺν
αὐτῷ πάντα ποιῆσαι. Non admitto Deo et Patri ministra-
visse Filium, sed una cum ipso omnia perfecisse.” Libro
octavo constitutionum, capite duodecimo, de Filio quoque
similiter : ‘‘ 6 εἰς πάντα ὑπηρετησάμενός σοι τῷ Θεῷ αὐτοῦ
καὶ πατρὶ, εἴς τε δημιουργίαν διάφορον καὶ πρόνοιαν κατάλ-
ληλον. 41] ἴῃ omnibus ministravit tibi Deo ipsius et Patri,
tum in varia creatione rerum, tum in accommodata ad eas
providentia ;” ubi et admonitionem suam Aristarchus ille
repetendam esse censuit: “ Mera τὴν σάρκωσιν εἴποι ἄν τις
τὴν ὑπηρεσίαν OL αὐτὸν, οὐ μὲν πρὸ τῆς σαρκώσεως. Post
incarnationem attribuere ei ministerium quis posset ; ante
incarnationem autem haudquaquam.”

Et sic quidem in Pseudo-Clementis sui patrocinio hic
se gerit Carolus Bovius; ut simul quoque ingenue ag-
noscat, ‘‘ videri eum aliquando de Spiritu sancto exiliter
loqui,” uti ‘‘ de Verbo quoque duriores quasdam inter-
dum voces fundere.” Ita in libro octavo, capite sexto,
Pater dicitur Deus tum Filii, tum Paracleti; et capite
trigesimo septimo: ‘‘ πρὸ πάντων αὐτοῦ Θεὸς καὶ πατὴρ, ὁ
τοῦ πνεύματος κύριος, ante omnia Deus ac Pater” filii,
κε et Dominus Spiritus ;” quomodo et in sexti libri capite
undecimo eundem preedicat ‘‘ ἕνα θεὸν, ἑνὸς υἱοῦ πατέρα,
οὐ πλειόνων, ἑνὸς παρακλήτου διὰ Χριστοῦ, τῶν ἄλλων ταγ-
μάτων ποιητὴν : unum Deum, unius filii patrem non mul-
torum, unius Paracleti per Christum, aliorum ordinum
effectorem;” quod ut ἀποβληταῖον καὶ φευκταῖον, damnat
ille antiquus ‘Turriani censor: qui et in putida illa compa-
ratione, quz in libri secundi capite vigesimo sexto legitur,
inequalitatem inter Filiam et Spiritum sanctum induci,
observat. ‘* Diaconissa in figuram Spiritus sancti hono-
retur a vobis: nihil sine diacono agens vel loquens: quem-
admodum nec Paracletus a seipso aliquid loquitur vel
facit, sed glorificans Christum expectat ejus voluntatem ;”

220 DISSERTATIO. CAP. XV.

et capite vigesimo octavo: ‘‘ Quantum autem unicuique
presbyterarum datur” (quo πρεσ[θυτίδων nomine® seniores
diaconisse intelligende veniunt) ‘ ejus duplum detur
diaconis, in honorem Christi.” Et quanquam ipse Tur-
rianus in istis defendendis multam operam insumpserit:
ex eadem tamen societate prodiit postea Dionysius Peta-
vius qui, libertate hic usus plane Francica, veteris illius
theologi censuram suo etiam calculo ita comprabare non
est veritus. ‘* De? diaconissis nugatur Pseudiotaxis Cle-
mentis, libro secundo, capite vigesimo sexto, ubi episcopum
Dei Patris instar esse dicit, diaconum Christi Domini,
diaconissam vero Spiritus sancti. Proinde uti Spiritus
sanctus nihil a seipso dicit facitve, ἀλλὰ δοξάζων τὸν
Χριστὸν περιμένει τὸ ἐκείνου θέλημα : ita diaconissz nihil
sine diacono debent suscipere. Que sunt γραώδη, et
heresim preterea τῶν Πνευματομάχων redolent.”

Mitto errores alios, a cardinale Bellarmino (in libro de
scriptoribus ecclesiasticis) constitutionibus hisce objec-
tos: ut, quod in libro sexto, capite decimo quinto, “ jubent
rebaptizari eos, qui baptizantur ab heereticis, ea de causa,
quia heretici non sunt sacerdotes ;” libro tertio, capite
secundo, ‘‘ quartas nuptias appellant manifestam fornica-
tionem;” libro octavo, capite trigesimo secundo, “ dicunt
ancillam soli Domino obsequentem recipi; si cum aliis
intemperans fuerit, rejici.”. Ad Pseud-Ignatium venio:
in cujus ad Philippenses epistola duo huc facientia su-
pra capite undecimo sunt annotata ; alterum ad Apol-
linaris, ad Arii spectans heresim alterum; cum quorum
priori illud etiam convenit, quod epistolae ad Philadel-
phenos habet interpolator: “ὅτι θεὸς Agyoc ἐν ἀνθρωπίνῳ
σώματι κατῴκει, ὧν ἐν αὐτῷ ὁ λόγος, ὥσπερ Kal ψυχὴ ἐν
σώματι" διὰ τὸ ἔνοικον εἶναι θεὸν, ἀλλ᾽ οὐχὶ ἀνθρωπείαν
ψυχὴν. quod Deus Verbum in humano corpore habitabat,
verbo existente in ipso, sicut anima in corpore: eo quod

οὔλχρι Διακονισσῶν μόνον τὸ ἐκκλησιαστικὸν ἐπεδεηήθη τάγμα, χήρας
τε ὠνόμασε, καὶ τούτων τὰς ἔτι γραωτέρας Πρεσβύτιδας, οὐδαμοῦ δὲ πρεσ-
βυτερίδας. Epiphan. contra Collyridian. heres. 79.

P Petay, not. in Epiphan. pag. 349.

CAP. XY. DISSERTATIO. 291

Deus in eo habitat, non autem anima humana.” Nam recte
quidem observavit Vedelius, ex ipsius authoris, non ex
hereticorum aliquorum sententia fuisse ἰδία dicta: sed
quum διὰ τὸ ἔνοικον εἶναι θεὸν, ἀλλ᾽ οὐχὶ ἀνθρωπείαν ψυ-
χὴν, ita interpretatur, “‘ quia scilicet Deus inhabitabat
illud, non autem quasi, (Deus aut Adyoc,) fuisset anima
humana ;” vereor ne ejusmodi interpretationem verba ipsa
non queant admittere.

Quod Patri ut propria assignata esset appellatio “ Dei
super omnia,” non solum in epistola ad Philippenses, sed
etiam in altera ad Tarsenses et Clementinis illis constitu-
tionibus; id Arianismum sapere dicebamus. A quo nec
ille alienus est titulus, Filio ab epistole ad Magnesianos
interpolatore attributus: ‘‘ ἐνεργείας θεϊκῆς οὐσία γεννητὴ,
divine efficaciz genita essentia.” Cui noster quidem
Zanchius', commodum sensum conatur affingere; ut vel
οὐσία accipiatur pro ὑπάρξει sive persona, vel γεννητὴ su-
matur improprie pro communicata (per generationem sci-
licet non, ut in Spiritu sancto, per spirationem;) addens:
““ etiam apud Theodoretum, libro primo, capite duode-
cimo, Patres concilii Niceeni passos fuisse dici, Filium
esse οὐσίαν yevyntiy.” Ubi fortissimus ille Ecclesiz athle-
ta, et sacrosancte ‘Trinitatis validissimus assertor (cui hunc,
de Essentia in divinis generante et generata, strenue ab ipso
oppugnatum errorem impudentissime impingit Gregorius
Valentianus') et prius illud Ignatio suppositum fuisse non
intellexit; et posterius haudquaquam ex Niczni concilii
vel sententia vel permissione dictum fuisse minus animad-
verterit, sed ex Eusebii Cesariensis ad Arianos, quibus-
cum ille syncretismum fovere volebat, tum scribentis epis-
tola, in Theodoreti historia simpliciter fuisse recitatum.
Contra quod Arianismi in hac locutione latitans venenum,
severam hanc sententiam a Patribus concilii Toletani primi
promulgatam novimus: “ Si quis dixerit, vel crediderit,
Deitatem nascibilem esse ; anathema sit.” Ut de Late-

4 Hieron. Zanchius de tribus Elohim, lib. 5. cap. 8. Vid. et Luc. Wadding.
annal. minorum, ad ann. 1297. sec. 41.
" Gregor, de Valent. lib. 3. de Trinit. cap. 1.

999 DISSERTATIO. CAP. XY.

ranensis concilii definitione, sub Innocentio III. eandem
de genita essentia opinionem in Joachimo Florensi abbate
condemnantis, nihil dicamus. Illud enim arcte nobis te-
nendum; a persona Patris per generationem Filio esse
communicatam essentiam ingenitam: quicquid, sub spe-
cioso Patrum et paternarum traditionum pretextu, contra
nobis obtendat Richardus Victorinus*.

Suspectum quoque nonnullis est et illud ; quod in eadem
ad Magnesianos epistola nominatur Christus ‘‘ πρῶτος
ἐπίσκοπος Kal μόνος φύσει ἀρχιερεὺς, primus episcopus et
solus natura pontifex ;” quomodo et idem interpolator, in
epistola ad Smyrnzos, eundem appellat, “ τὸν πρωτότοκον
καὶ μόνον τῇ φύσει τοῦ Πατρὸς ἀρχιερέα, primogenitum et
solum natura Patris pontificem;” ubi, cum Scriptura non
dicat Christum esse natura pontificem, sed τάξει sive
instituto; utrobique vocem φύσει irreptitiam esse, atque
infertam a corruptore in notis suis criticis suspicatus est
Vedelius; quum non in duobus hisce tantum _locis,
sed etiam in octayo Clementinarum constitutionum
libro, capite quadragesimo sexto: “ πρῶτος τῇ φύσει ἀρ-
χιερεὺς ὁ μονογενὴς Χριστὸς, primus natura pontifex, uni-
genitus Christus” similiter dictus reperiatur. Quod si
animadvertisset vir sagacissimus; et ejus simul meminisset
quod in causa non absimili, de vocis Sabbathi interjec-
tione, adyersus Bellarminum" alio in loco disputaverat:
non tam unicam hance voculam quam integrum hoc comma
Ionatio a depravatore infultum fuisse, haud dubie pronun-
ciasset. De ipsa vero re vide, si placet, Turrianum in
suis ad dictum Pseudo-Clementis locum explanationibus
apologeticis.

5. Richard. de 5. Victore, lib. 6. de Trinitate, cap. 22.
t Hebr. cap. 5. ver. 6, 7. 10. et cap. 7. ver. 11. 17. 21. 28.
“ Vedel. exercitat. 10. in epist. ad Philippens. cap. 6, sec. 3.

CAP, XVI. DISSERTATIO, DIS

CAP. XVI.

De criminatione Deuteronomii, Pseudo-Clementis constitutionibus olim objecta.
De κακοπλαστίᾳ in Clementinis et Ignatianis confingendis commissa; que
ex temporum ratione, cum qua consistere ea nullo modo potest, aperte redar-
guitur.

Prater Arianismi crimen, duo alia Clementinis consti-
tutionibus objecta olim fuisse, memorat Photius*, ‘ κα-
κοπλαστίαν, ἣν ov χαλεπὸν ἀποσκευάσασθαι. καὶ ὅτι κατὰ
τοῦ Δευτερονομίου ὕβρεις τινὰς ἐπαφίησιν, ἃς καὶ ῥᾶστον
διαλύσασθαι. malam nimirum fictionem, quam depellere ait
non esse admodum difficile; deinde quod contra Deute-
ronomium criminationes quasdam adducant; quas et ipsas
dilui facillime posse” asserit. Atque “ Franciscum Tur-
rianum societatis Jesu in Clementis constitutiones apos-
tolorum prolegomenis hee eadem solvisse,” addit in suis
ad Photium notis Andreas Schottus.

De Deuteronomio autem, eo in loco, hee illius est re-
sponsio: “ Quia Clemens Deuteronomium nomine Deu-
teroseos in his libris vocare solet: qui verbum accipiebant
ut nunc utimur, et usus est Justinianus imperator cum (in
Constitutione CXLVI. de Hebreis) Deuterosim Hebrzis
ut impiam et legi Moysis contrariam prohibet ; convicium
fieri Deuteronomio existimarunt. At non sic Clemens
accepit, sed ut tunc accipiebatur. Deuterosim enim prius
vocabant eam que post legem Decalogi vice secunde le-
gislationis a Deo data est Moysi.” Qua responsione tan-
tum abest ut nodum ille solverit, ut ne attigerit quidem.
Nam mandata quidem que post Decalogum promulgatum
scriptis a Moyse sunt mandata, et Deuteronomii nomine
designat Pseudo-Clemens (ut in libri primi capite tertio,

* Phot. biblioth. num, 113.

294, DISSERTATIO. CAP. XVI.

ubi ex Deuteronomio legem citat que habetur in Levi-
tico) et Deuteroseos (ut in ejusdem libri capite sexto, ubi
Deuterosin hance opponit legi naturali et Decalogo :) maxi-
mamque eorum partem a Christo sublatam esse asserit:
καὶ ἐγένετο 6 νομοθέτης αὐτὸς πλήρωμα τοῦ νόμου, οὐκ ἀνε-
λὼν τὸν φυσικὸν νόμον, ἀλλὰ παύσας τὰ διὰ τῆς δευτερώ-
σεως ἐπείσακτα, εἰ καὶ μὴ πάντα : inquit 1116, in libri sexti
capite vigesimo secundo: ‘‘ Ac factus est ipse legislator
perfectio legis: non lege naturali sublata, sed illis abro-
gatis que per Deutorosim inducta fuerant, tametsi non
omnibus.” Sed quod in eo reprehendendum existimave-
runt censores isti, id potius fuisse videtur : quod in sexti
libri capite vigesimo precepta illa temporaria Israelitico
populo poenz loco data fuisse dixerit.

Nam ante conflatum vitulum aureum, et Hebraorum
illam idololatriam, sacrificia et id genus alia permisisse illis
Deum ait, non jubendo et necessitatem aliquam imponen-
do, sed liberze eorum potestati ea concedendo. Postea vero,
inquit, “ὀργισθεὶς 6 Θεὸς ἅτε ἀχαοιστηθεὶς ὑπ᾽ αὐτῶν, ἔδησεν
αὐτοὺς δεσμοῖς ἀλύτοις, στιβώσει φορτισμοῦ καὶ σκληρότητι
κλοιοῦ" καὶ οὐκέτι εἶπεν, ᾿Εάν δὲ ποιῇς, ἀλλὰ, Ποίησον θυσι-
αστήριον, καὶ θύε διηνεκῶς. ἐπιλήσμων γὰρ τυγχάνεις καὶ
ἀχάριστος, ὁλοκαύτει οὖν συνεχῶς, ἵν᾿ ὑπομιμνήσκῃς pov"
ἐπειδὴ γὰρ τῇ ἐξουσίᾳ κακῶς ἀπεχρήσω, ἀνάγκην ἐπιτίθημί
σοι λοιπὸν, καὶ βρωμάτων ἀφιστῷῶ τοιῶνδε, καὶ ζώων σοι
διαφορᾶς καθαρῶν καὶ ἀκαθάρτων διαστέλλομαι, καί TOL παν-
τὸς ζώου καλοῦ τυγχάνοντος, ἅτε UT ἐμοῦ γενομένου" καὶ ἀφορ-
ἰσμοὺς τοιούσδε σοι προστάσσω, καθαρισμοὺς, συνεχῆ BaTTic-
ματα, ῥαντισμοὺς, ἁγνείας τοιάσδε, ἀργίας διαφόρους. καὶ τού-
των ἐφ᾽ ἑκάστω ἐὰν παρακούσης; τιμωρίαν ὁρίζω, ὡς ἔοικε, τῷ
ἀπειθεῖ. ὅπως πιεζόμενος καὶ ὑπὸ τοῦ κλοιοῦ ἀγχόμενος, τῆς πο-
λυθέου πλάνης ἐκστῆς. Deus iratus, quod ingrati et immemo-
res beneficiorum essent; constrinxit eos vinculis arctissimis,
et compressione oneris, et asperitate jugi, neque amplius
dixit, Si feceris, (ita enim antea citaverat textum illud:
᾽Εὰν" δὲ ποιήσῃς μοι θυσιαστήριον, ἐκ γῆς ποιήσεις μοι αὐτὸ.
cum simpliciter 101 legatur: Θυσιαστήριον ἐκ γῆς ποιήσετέ

> Exod. cap. 20, ver. 34.

CAP. XVI. DISSERTATIO. 225

μοι) ‘‘ sed, Fac altare, et assidue sacrifica. Obliviosus enim
es et ingratus: fac igitur continenter sacrificium holo-
causti, ut sis memor mei. Quia enim libera potestate
male abusus es, impono tibi deinceps necessitatem, inter-
dico tibi hujusmodi genera ciborum, et animalium mun-
dorum et immundorum distinctionem tibi prescribo ; cum
alioqui omne animal bonum sit, utpote a me factum. Item
jubeo tibi tales quasdam separationes, purgationes, cre-
bras lavationes, aspersiones, vacationes varias: et in sin-
gulis horum, nisi parueris, poenam statuo ut aquum est
inobedienti; ut pressus, et collo obtorto, a falsa religione
Deorum multorum recedas,” &c.

De κακοπλαστίᾳ respondet Turrianus: ‘ Constitutiones
apostolorum scriptas esse factis personis. Clementem
enim in hisce libris partes constituendi et loquendi que in
eis continentur, apostolis, quibus convenire et a quibus
profecta esse sciebat, dedisse; licet numquam inter se
locuti essent, neque scripsissent, ut eos loquentes et scri-
bentes facit.. Hunc enim morem habere dialogum ;” quod
tamen ante eum multo et cautius et rectius Carolus Bovius
expressit: ‘‘ scribendi genus esse quasi mistum ex dia-
logo, et ex eo genere in quo perpetuo orationis cursu res
narrantur, quod διεξοδικὸν voecant. Nam ex ea parte,”
inquit, ‘‘ qua persone loquentes inducuntur, videtur dia-
logi similitudinem habere: quatenus autem sermones non
habentur inter ipsos loquentes, sed a principio in aposto-
lorum personam instituta oratio eandem formam conservat,
quasi ipsi apostoli hos libros conscripserint; potest in
fusum illud et perpetuum genus referri.”

Nempe, post* Hiecrosolymitanum concilium Actorum de-
cimo quinto habitum, apostoli omnes una congregati fuisse
dicuntur. ‘* Petrus videlicet, Andreas, Jacobus et Jo-
hannes, Zebedei filii, Philippus, Bartholomeus, Tho-
mas, Matthzus, Jacobus Alphei, Lebbaus cognomen-
to Thaddeus, Matthias Judz suffectus, Jacobus fra-
ter Domini, Hierosolymorum episcopus, et Paulus doctor
gentium τὸ σκεῦος τῆς ἐκλογῆς, vas electionis” (sic enim et

© Constitut. apostol. lib. 6, cap. 12, 13, 14,
VOL. VII. Q

226 DISSERTATIO. CAP. XVI.

ipse, cum reliquis, de se loquens introducitur) “ ἅμα πάν-
τες καὶ ἐπὶ TO αὐτὸ γενόμενοι, ἐγράψαμεν ὑμῖν τὴν καθολικὴν
ταύτην διδασκαλίαν, omnes in unum congregati, Catho-
licam hane doctrinam vobis scripsimus.” Ita enim illi, in
libri sexti capite decimo quarto, locuti esse finguntur.
Similiter et in octavi libri capite quarto: ‘"Aua τοίνυν
ὑπάρχοντες ἡμεῖς οἱ δεκαδύο τοῦ Κυρίου ἀπόστολοι, τὰς δὲ
τὰς θείας ἡμῶν ἐντελλόμεθα διατάξεις περὶ παντὸς ἐκκλησι-
αστικοῦ τύπου, συμπαρόντων ἡμῖν καὶ τοῦ τῆς ἐκλογῆς σκεύους
Παύλου τοῦ συναποστόλου ἡμῶν, καὶ ᾿Ιακώβου τοῦ ἐπισκό-
που, καὶ τῶν λοιπῶν πρεσβυτέρων καὶ τῶν ἑπτὰ διακόνων.
Nos igitur duodecim apostoli Domini, qui una sumus, has
vobis constitutiones de omni ecclesiastica forma indici-
mus; presente Paulo vase electionis et co-apostolo nostro,
et Jacobo episcopo, ac reliquis presbyteris et septem dia-
conis;” et capite ultimo: “Ὑπὸ Μωσέως τοῦ θεοφιλεστάτου
ἀρχιερεῖς κατεστάθησαν, καὶ ἱερεῖς, καὶ Λευῖται" ὑπὸ δὲ τοῦ
Σωτῆρος ἡμῶν ἡμεῖς, οἱ δεκατρεῖς ἀπόστολοι" ὑπὸ δὲ τῶν
ἀποστόλων ἐγὼ ᾿Ιακώβος καὶ ἐγὼ Κλήμης, καὶ σὺν ἡμῖν
ἕτερο. A Moyse, qui fuit Deo charissimus, constituti
sunt pontifices, sacerdotes et Levite: a Salvatore autem
nostro nos tredecim apostoli, (et Matthia et Paulo, inter
apostolos a Christo ipso institutos connumeratis) ab
apostolis vero ego Jacobus, et ego Clemens, et nobiscum
alii.”

Ubi tres simul Jacobos adfuisse fingit impostor ille:
fratrem Domini et hic et alibit ab Alphzi filio distinguens
atque extra numerum duodecim apostolorum collocans
(quod culpat in eo Bellarminus®) et Zebedei filium a mor-
tuis suscitans quem ante concilii Hierosolymitani tempus
ab Herode?’ gladio fuisse caesum ex Actorum duodecimo
didicimus. Quapropter Bovius ‘ nomen’ Jacobi Zebe-
dei delendum” hic esse censuit; ut quod “ negligentia
vel imperitia alicujus huc irrepserit.” Cui quum exem-
plarium consensum obstare cerneret ‘Turrianus; ex verbis

4 Constitut. lib. 2. cap. 55. et lib. 6. cap. 12.

€ Bellarmin. de scriptorib. ecclesiast. in Clemente. Vid. et Baron. ann. 34.
sec, 291.

Boy. schol. in constitut. lib. 6, cap. 15.

CAP. XVI. DISSERTATIO, 2907

illis apostoli Pauli in epistola ad Corinthios, ‘“ Congre-
gatis vobis cum spiritu meo, decrevi,” &c. et “ Ego qui-
dem absens corpore, presens autem spiritu,” novam hanc
interpretationem nobis procudit. ‘‘ Clemens" hec in per-
sona duodecim apostolorum, et septem diaconorum scrip-
sit: numerans illis, secundum idioma Scripture, Jacobum
jam occisum, et Stephanum lapidatum; qui κατὰ γνώμην,
et secundum spiritum presentes fuerunt. Hane enim
doctrinam Catholicam ab apostolis preedicatam, quam Cle-
mens literis mandavit, et has constitutiones Jacobus quo-
que frater Johannis, et Stephanus, spiritu cum reliquis
congregati, sanxerunt.” Atqui de se vivente, non vita
functo, locutus est Paulus apostolus: et si beatarum ani-
marum a corpore sejunctarum nuda γνώμη et consensus
ad sanctionum istarum conditarum numerum augendum
suffecerit; certe et Esaias, et Ieremias, et Ezechiel, et
prophetarum ccetus universus, eadem qua Jacobus et Ste-
phanus ratione, in unum cum viventibus apostolis conve-
nisse, et Catholicam hanc doctrinam una cum illis dici
possent conscripsisse ; quod nihil futilius dici posset et
ineptius,

Libro secundo, capite quinquagesimo septimo, de libris
Novi Testamenti in officiis ecclesiasticis publice legendis
ita preecipientes inducuntur apostoli: ‘‘ Mera τοῦτο at
Πράξεις ai ἡμετέραι ἀναγινωσκέσθωσαν᾽ καὶ ἐπιστολαὶ Παύλου
τοῦ συνεργοῦ ἡμῶν, ἃς ἐπέστειλε ταῖς ἐκκλησίαις καθ᾽ ὑφή-
γησιν τοῦ ἁγίου πνεύματος" καὶ μετὰ ταῦτα διάκονος ἢ πρεσ-
βύτερος ἀναγινωσκέτω τὰ εὐαγγέλια, ἃ ἐγὼ Ματθαῖος καὶ
ἸΙωάννης παρεδώκαμεν ὑμῖν. Deinde Acta nostra legan-
tur: item epistole Pauli adjutoris nostri, quas ecclesiis
misit Spiritus sancti instinctu dictatas. Postea diaconus
aut presbyter evangelia legat, que ego Matthzus et Jo-
hannes tradidimus vobis ;” quomodo et in eorundem pseud-
apostolorum canone octogesimo quinto inter Novi Testa-
menti Scripturas, una cum eyangelio Johannis recensentur
“ αἱ Πράξεις ἡμῶν τῶν ἀποστόλων, Acta nostra aposto-

ξ 1 Cor. cap. 5. ver. 3, 4. Vid. et Coloss. cap. 2. ver. 5.
\ Turrian. explanat. in lib. 8. constitut. cap. 4.

Q2

998 DISSERTATIO. CAP; XVI.

lorum ;” quum, preter ipsum Johannem, tempore scripti
illius evangelii, apostolorum quorum in Actis mentio nullus
omnino superfuerit, qui preclaris istis canonibus con-
dendis interesse potuerit: de quo, sic Sixtus Senensis :
“ἢ Ini ultimo apostolorum canone recipitur Johannis evan-
gelium, quod scriptum fuit sub Nerva. Canones vero,
vivente Petro, qui longe antea sub Nerone occisus est,
dicuntur editi: sicut ex vigesimo octavo canone elicitur ;
in quo scriptum est, A ΜῈ Perro. Hoc autem valde
videtur absurdum : nisi dicamus particulam illam de ap-
probatione evangelii Johannis, ex libri margine, cui ab
aliquo sciolo addita fuerat, irrepsisse in textum.” Cui
conjecturze ut Greecorum omnium exemplarium et nomo-
canonis Johannis Constantinopolitani (quem eodem cum
canonis istius conditore seculo vixisse arbitramur) con-
centus refragatur: ita Turriani‘ illud, de evangelio Jo-
hannis longe ante Nerve imperium edito, effugium alte-
rum, gravissimorum authorum testimoniis a Bellarmino! et
Baronio™ est refutatum.

Ad eandem quoque κακοπλαστίαν pertinet, quod in libri
octavi capite trigesimo quinto, Petrus et Paulus festa
apostolorum servari jubent; quum adhuc in vivis essent
ipsi apostoli; et in libri sexti capite sexto: “ οἱ ἐκ ἡμῶν
νῦν φανέντες ᾿Ε[βιωναῖοι, qui nostris temporibus orti sunt
Ebionzi,” ab apostolis memorentur: quum “ post exci-
dium Hierosolymz emersisse impostorem scelestissimum
Ebionem,” ex Epiphanio" doceat Baronius®?; quo tem-
pore Petrum, et Paulum, et eorum qui hic? loquentes in-
troducuntur alios in vivis esse deslisse nemo dubitat; et
in libri septimi capite quadragesimo octavo, editionis
Greco-Latinz, apostoli episcoporum a se ordinatorum

i Sixt. Senens. biblioth. sanct. lib. 2. in Clemente.

k Turrian. explanat. in lib. 2. constitut. cap..57. et defens. canon. apostol,
cap. 11.

! BeHarmin. de Verbo Dei, lib. 1. cap. 20.

m Baron. ann. 99. sec. 2.

» Epiphan. contra Ebion. heres. 30. num, 2.

ο Baron. ann. 74. sec. 6.

P Constitut. apostol. lib. 6. cap. 7, 8. 12. 14.

CAP. XVI. DISSERTATIO. 229

ejusmodi instituisse dicantur catalogum: “ Περὶ τῶν ὑφ᾽
ἡμῶν χειροτονηθέντων ἐπισκόπων ἐν TH ζωῇ TH ἡμετέρᾳ γνω-
ρίζομεν ὑμῖν ὅτι εἰσὶν οὗτοι. Ἱεροσολύμων μὲν ᾿Ιακώβος
6 τοῦ Κυρίου ἀδελφὸς, οὗ τελευτήσαντος δεύτερος Συμεὼν 6
τοῦ Κλεόπα, μεθ᾽ ὃν τρίτος Ἴουδας ᾿Ιακώβου. Καισαρείας
δὲ τῆς Παλαιστίνης, πρότερον μὲν Ζακχαῖος ὁ ποτὲ τελώνης;
μεθ᾽ ὃν Κορνήλιος, καὶ τρίτος Θεόφιλος. De ordinatis a
nobis episcopis in vita nostra, significamus vobis quod hi
sunt. Hierosolymis ordinatus est Jacobus frater Domini:
quo mortuo, secundus Simeon Cleope; post eum Judas
Jacobi filius. Czsareze Palestine primus ordinatus est
Zaccheus olim publicanus: post eum Cornelius; et ter-
tius Theophilus.” De quo Petrus Halloixius: “ΚΝ Constat?
Clementem obiisse ante Simeonem Cleophe, et ante Theo-
philum Czsareze Palzestinee episcopum. Quare non po-
tuit, nec de Juda Simeonis successore scribere, nec de
Theophilo Cornelii.”

Quez si equo animo consideravisset Franciscus Turri-
anus, ‘fin temporibus nunquam errore lapsum Clemen-
tem” suum fuisse, tam temere non pronunciasset: neque
etiam (quod in prolegomenis suis paulo post subjungit)
** Clementem nunquam apostolis partes dedisse constitu-
endi, quz post eorum tempora constituta sunt; omnia enim
que his libris complexus est a sanctis apostolis didicisse,
accepisse, audiyisse.” Cujus asserti vanitas ut clarius adhuc
elucescat: quz in hoe genere Pseudo-Clementi et Pseud-
Ignatio sunt communia visum est proponere, quo utri-
usque et consensio mutua et par falsitas simul omnibus
appareat. ξ

Ad primum majores ordines “ solos primitivam Eccle-
siam habuisse ; subdiaconos vero et acoluthos (et pari
ratione minores tres reliquos Romanensium ordines, exor-
cistas, lectores, et ostiarios) procedente tempore eccle-
siam 5101 constituisse : a magistro™ sententiarum rectis-
sime est observatum; quum supposititius tamen Ignatius,
in epistola ad Antiochenos, simul salutet ‘ ὑποδιακόνους,
ἀναγνώστας, ψάλτας, πυλωροὺς, τοὺς κοπιῶντας, ἐπορκισ-

1 Halloix. notat. in vit. Ignatii, cap. 2.
* Petr. Lomb. sentent, lib. 4, distinct, 24,

930 DISSERTATIO. CAP. XVI.

τὰς, ὁμολογητὰς, subdiaconos, lectores, cantores, ostiarios,
laborantes, exorcistas, confessores;” et post eos etiam
“ τὰς φρουροὺς τῶν ἁγίων πυλώνων, Tac ἐν Χριστῷ δια-
κόνους, custodes sanctarum portarum, que sunt in Christo,
diaconissas.” Similiterque Pseudo-Clemens, et diaconis-
sis* portarum committit custodiam, quod veterum alius
facit nullus ; et reliqua nomina illa omnia sparsim comme-
morat, unico illo τῶν' κοπιώντων sive laborantium excepto.
Kos vero, quia acoluthorum nulla facta hic fuerat mentio,
acolythos fuisse Faber Stapulensis affirmat: Baronius*,
multo rectius eos qui Epiphanio laborantes, et in epistola*
incerti cujusdam auctoris ad Rusticum Narbonensem
scripta fossarii sunt dicti.

Et quidem Epiphanio’ κοπιαταὶ dicuntur “ of τὰ σώ-
ματα περιστέλλοντες τῶν κοιμωμένων, Gui Corpora mortuo-
rum curabant,” sive terra cooperiebant, ut ex Sophoclis
Ajace in notis ad Ignatium locum interpretatur Meestreeus ;
ubi etiam monet, in Justiniani novella quinquagesima nona,
capite secundo: “ δεκανοὺς ἤτοι κοπιατὰς istos dictos, de-
canos seu laboratores,” ut reddidit vetus novelle illius
interpres. Numerantur autem ibi decani hi (lecticarii?
alibi appellati) inter ‘ τοὺς κάμνοντας περὶ τὴν τῶν λει-
ψάνων ἐκφορὰν, laborantes circa cadaverum elationem,”
vel, ut idem habet interpres: ‘‘ funerum exequias:” di-
cunturque ‘ τῇ κλίνῃ ὑπηρετούμενοι, qui lecto ministrant,”
ut ad verbum expressit vetus ille, vel “" lectuli ministerium
faciunt,” ut Julianus’, hoc est, ‘‘ qui feretro inserviunt,”
ut Gregorius Haloander exponit; qui et copiastas (ita
enim in codice suo legerat) dictos ibidem annotat, “ qui
efferendis defunctorum cadaveribus lassitudinem quandam

* Constitut. apostol. lib. 8. cap. 28.

Ἢ Ibid. lib. 2. cap, 25. et 28. lib. 3. cap. 11. lib. 6. cap. 17. lib. 8. cap. 21, 22,
23. 26. 28. 46.

u Baron. ann. 34. sec. 288.

* De 7. ordinib. seu gradib. Ecclesiz : oper. Hieronymi tom. 5. pag. 99.

Y Epiphan. adv. her. lib. 3. tom. 2. op. tom. 1. pag. 1104.

2 Τῶν καλουμένων λεκτικαρίων ἤτοι δεκαγνῶν, et post: τῶν δεκανῶν
ἤτοι λεκτικαρίων. Justinian. Novell. 43.

* Julian, epitom. constitut. 53, edit. Lugdun,

CAP. XVI, DISSERTATIO. 231

contrahunt.” In Latino-Greco Philoxeni glossario, Bis-
pelliones, sive Vespilliones, sunt νεκροθάπται, κοπιᾶται.
Quod tamen copiatarum vocabulum Ignatii seculo longe
posterius fuisse, et sub Christianis imperatoribus primo
natum, lex illa ostendit, qua Constantio Augusto X. et
Juliano Cesare III. consulibus (hoc est, anno Christi
CCCLX.) lata, horum meminit, ‘ quos? copiatas RECENS
uUsUs instituit nuncupari.”

Epistole ad Philadelphenos interpolator, “‘ quendam‘
veluti hareticorum catalogum et seriem texens,” heresim
quz nubere et liberis operam dare prohibebat hisce verbis
condemnat: ‘‘’Eav τις φθορὰν καὶ μολυσμὸν καλῇ τὴν νό-
μιμον μίξιν, καὶ τῶν παίδων γένεσιν, ἢ τινὰ τῶν βρωμάτων
[Ξδελυκτὰ, 6 τοιοῦτος ἔνοικον ἔχει τὸν δράκοντα τὸν ἀποσ-
τάτην. Si quis legitimam commixtionem et liberorum
procreationem, corruptelam et pollutionem appellet, aut
cibos aliquos detestandos putet: talis apostatam illum
draconem in se habitantem fovet.” Quibus similia sunt
illa in Clementinis, libro sexto, capite decimo: “ Οἱ μὲν
αὐτῶν ἀγαμίαν διδάσκουσι, καὶ κρεῶν ἀποχὴν καὶ οἴνου,
[βδελυκτὰ λέγοντες εἶναι καὶ γάμον καὶ παίδων γένεσιν καὶ
[βοωμάτων μετάληψιν. Alii eorum docent, non esse nu-
bendum, esseque a carne abstinendum et vino: execra-
bilia enim esse nubere, et procreare liberos, et cibos ca-
pere.” Et capite vigesimo ‘octavo: “άλλοι δ᾽ αὖ πάλιν
ἐξ αὐτῶν βιρώματά τινα φαυλίζουσι" καὶ γάμον κακὸν σὺν
παιδοποιΐᾳ λέγουσιν εἶναι, διαβόλου τε μηχάνημα. Alii
rursus cibos quosdam ut malos abjiciunt: et nuptias cum
generatione filiorum item malas esse, et a Diabolo exco-
gitatas dicunt.” Et capite octavo: “ Oi piv τὸν γάμον
ἀθετοῦσιν, οὐκ εἶναι τοῦ Θεοῦ ἔργον δοξάζοντες" ἄλλοι δέ
τινα τῶν βρωμάτων βδελύσσονται. Alii nuptias impro-
bant, quod opinentur non esse eas opus Dei: alii quedam
genera ciborum tanquam execrabilia ejiciunt.” Ita enim
apostolos locutos fingit Pseudo-Clemens, libro sexto con-
stitutionum, capite octavo, ubi absurda Cerinthi, Marci,
Menandri, Basilidis et Saturnili dogmata condemnata ab

» Cod. Theodos. lib. 16. tit. 2. de episcop. eccles, et cleric. lib. 15.
© Mestreus, in epist. ad Philadelph. not. 11,

232 DISSERTATIO. CAP. XVI.

eis memorantur, quum Marcum, Valentini discipulum,
Basilidem et Saturnilum, tum apostolis tum ipso Clemente
posteriores fuisse appareat.

Saturnili vero sive, ut alii appellant, Saturnini doctrina
illa fuit: ‘ nubere et generare, a Satana esse:” ut ex
Trenzo*, et Epiphanio’, intelligimus, et quidem “ τὸν ya-
μον οὗτος πρῶτος τοῦ διαβόλου διδασκαλίαν ὠνόμασε, Pri-
mus matrimonium diaboli doctrinam nominavit;” ut in he-
reticarum fabularum libro primo docet Theodoretus: ubi
et hunc et Basilidem (qui συσχολασταὶ fuerant, ut in loco
citato loquitur Epiphanius) sub Hadriano Cesare prodi-
isse significat; quod de Basilide testatur etiam Clemens
Alexandrinus in libro septimo Stromatum, et Czsariensis
Eusebius, tum in ecclesiastice historiz libro quarto, κεφ. στ.
tum in chronico; ubi viginti quinque annis post mortem Ig-
natii Basilidem collocat. Et Ignatii tamen interpolator,
non solum in epistola ad Philadelphenos hereseos a Sa-
turnino primum introducte, suppresso authoris nomine,
meminit ; sed etiam in epistola ad Trallianos nominatim
Basilidem fugiendum esse admonet: quum sub Trajano
martyrium subierit Ignatius, et sub successore ipsius Ha-
driano heretici isti postea emerserint.

Nec quicquam Baroniif commentum illud rem juvat:
Basilidem primum in Egypto, vivente adhuc Ignatio, de-
inde post ejus mortem Saturninum in Syria scholam er-
roris aperuisse. Non enim primum pestifera πος dog-
mata sparsisse Basilidem, sed Saturninum in hac nequitia
ipsi preivisse, et ex Tertulliano® liquet, qui postquam de
Saturnino egisset, subjicit; ‘‘ Postea Basilides hereticus
erupit:” et ex Epiphanio" qui Basilidem relicto in Syria
illo suo condiscipulo majora multo predicare ccepisse
scribit, ac plures quam illum sectatores collegisse: ‘ra
ἀληθῆ δὲ εἰπεῖν (sic enim ille addit) οὐκ ἀπὸ τῆς ἑαυτοῦ
ἐννοίας ἐναρξάμενος ἡμῖν τὰ δεινά τε καὶ ὀλετήοια, ἀλλὰ
προφάσεις λαβὼν ἐκ τοῦ Σατορνίλου καὶ Σίμωνος. Sed ut
quod res est dicam, non ille per 5656, ac suopte ingenio

4 Lib. 1. cap. 24. © Epiphan. heres. 23. op. tom. 1. pag. 63.
f Baron. ann. 120. sec. 18. & Tertullian. de prescript. cap. 46.
ἃ Epiphan. contra Basilidian. heres. 24. op. tom. 1. pag. 69.

CAP. XVI. DISSERTATIO. 233

dira illa ac pestifera dogmata primus excogitavit; sed a
Saturnilo ac Simone erroris argumenta mutuatus est.”

Postremo, sub Christianis imperatoribus vixisse larva-
tum istum et Clementem et Ignatium, quasi sorex, suo
ipsi indicio prodiderunt. Clemens, libri sexti capite vi-
gesimo quarto, de Romanis ita scribens: “ Πιστεύσαντες
ἐπὶ τὸν Κύριον, καὶ πολυθείας ἀπέστησαν καὶ ἀδικίας" Kat
τοὺς ἀγαθοὺς ἀποδέχονται, καὶ τοὺς φαύλους κολάζουσιν.
᾿Ιουδαίους δὲ ὑποφόρους ἔχουσι, καὶ τοῖς ἰδίοις δικαιώμασιν
οὐκ ἐῶσι κεχρῆσθαι. Credentes in Dominum, et ἃ Deorum
multitudine et ab injustitia recesserunt: bonosque pro-
bant, improbosque puniunt. Judeos vero vectigales ha-
bent, et eos legibus suis uti non sinunt;” ad quem locum
scholium hoe suum apposuit Bovins: ‘‘ Noli putare uni-
versum populum. Romanum eo tempore Christi fidem
amplexum fuisse: sed cum multi essent in urbe Christiani,
jamque religio esset celebris, praesertim si ab ea (ut legi-
tur) Tiberius non abhorruit; propterea hance rem extollens
Clemens, inquit, Romanos, recepta Christiana pietate, ab
idolorum cultu discessisse.”

At neque de Tiberii temporibus locutus Pseudo-Cle-
mens hic est, sed de iis que Hierosolymitanum excidium
sunt imsecuta; quando venientes Romani, et locum et
gentem Judzorum sustulerunt (ut ex sequentibus mani-
festum est :) neque Romanos ab idolorum cultu discessisse
tantum scribit, sed etiam Judzos vectigales habuisse, et
patriis legibus uti non permisisse; quod neque de Ro-
mano populo intelligi potest, nec etiam de magistratibus,
sed de imperatore solo: “‘ quumi lege regia, que de ejus
imperio lata est, populus ei et in eum omne imperium
suum et potestatem contulerit.”. Quod etiam Turriano
refutando suffecerit, qui in explanationibus suis apologe-
ticis addit, ‘‘ fuisse temporibus apostolorum Rome no-
biles multos credentes, ex domo etiam ac familia Cesaris;
quos judicia exercuisse, et gessisse magistratus, ut hec
quz Clemens dicit facere possent, nemo cum ratione du-
bitare poterit.” Neque solos magistratus sed ipsos etiam

' Justinian. institut, lib. 1. tit, 2, sec, 6. Ulpian. in 1. Quod principi, D. de
constitut, princip,

254 DISSERTATIO. CAP. XVI.

principes potestati episcopi ecclesiasticz, ex illius sen-
tentia, fuisse subditos, in libro secundo constitutionum,
capite undecimo satis ipse indicat; ubi episcopum dicit,
loco Dei, “" πάντων ἄρχειν ἀνθρώπων, ἱερέων, βασιλέων,
ἀρχόντων, omnibus hominibus preesidere, sacerdotibus, re-
gibus, magistratibus.”

Neque alia epistole Ignatii ad Philadelphenos interpo-
latori mens fuit, hunc omnium ordinum ὑπαλληλισμὸν
nobis proponenti: ‘‘ Oi ἄρχοντες, πειθαρχείτωσαν τῷ Kai-
sagt’ οἱ στρατιῶται, τοῖς ἄρχουσιν᾽ οἱ διάκονοι, τοῖς πρεσβύ-
τεροις ἀρχιερεῦσιν" οἱ πρεσβύτεροι καὶ οἱ διάκονοι καὶ ὃ λοι-
πὸς κλῆρος, ἅμα παντὶ τῷ λαῷ καὶ τοῖς στρατιώταις καὶ τοῖς
ἄρχουσι καὶ τῷ Καίσαρι, τῷ ἐπίσκοπῳ" 6 ἐπίσκοπος τῷ Χρισ-
τῷ, ὡς ὃ Χριστὸς τῷ Πατρί καὶ οὕτως ἡ ἑνότης διὰ πάντων
σώζεται. Magistratus obediunt Cesari, milites magistra-
tibus; diaconi presbyteris, sacrorum prefectis; presby-
teri, diaconi et reliquus clerus, una cum populo universo,
militibus, magistratibus et Casare, ipsi episcopo; epis-
copus Christo, ut Christus Patri, et hac ratione per omnia
conservabitur unitas.” Et licet in notis suis opponat
Meestreus, ‘ huic objectioni facile occurri posse; si di-
camus hoc loco Ignatium insinuasse, non quod Czsar ipse
tune temporis prestaret, sed quod illum przstare opor-
tuisset :” tamen non ita facile nodum istum solvi potuisse,
hisce argumentis ostendit illi Vedelius.

“1. Scopus Ignatii fuit, Christianos saltem, non Eth-
nicos de officio monere, quemadmodum ex singulis epis-
tolis manifestum est. II. Ineptum est cogitare Ignatium
voluisse hortari hominem, qui infidelis etiamnum sit, obe-
dire episcopo, nulla precedente instructione in Christian-
ismo; aut eum prius ad ordinis εὐταξίας observationem,
quam ad doctrine et fidei cognitionem deducere. III.
Summe scandalosum fuisset, si Ignatius eo tempore, quo
alioquin Christiani in suspiciones rebellionis adversus ma-
gistratum calumniose conjecti erant; hortatus esset Ca-
sarem ethnicum ut subesset homini Christiano. IV. Insti-
tutum corruptoris est: hortari ut conservetur unitas Ec-
clesiz#, seu potius unio membrorum cum capite. Subjungit
enim: καὶ οὕτως ἡ ἑνότης διὰ πάντων σώζεται. hoc est:

CAP. XVI. DISSERTATIO. 935

Et sie unio per omnia servatur. Quid? ergone est
unio inter Christum et infideles? Ergone Ethnici in Ke-
clesia sunt? Sed manifestum est ex hoc ipso, quo tem-
pore, seu qua Ecclesiz ztate heec in Ignatium sint inferta :
tum scilicet quando imperatores ad Christum erant
conversi, seu quando jam cum Christo et fidelibus uniti
erant. V. Non putandum est, Ignatium a Pauli doctrina
et exemplo discedere voluisse, qui manifeste docet, non
infideles, sed tantum fideles jurisdictioni ecclesiasticee sub-
esse ; ideoque non illis, sed his precipit: Quiéd* enim
mea interest etiam de extraneis judicare ? Nonne de itis
qui intus sunt vos judicatis? De extraneis vero Deus
judicat. Yn quem locum commentator, qui vulgo Ambro-
sius putatur: Perfidos, inquit, non potest episcopos ju-
dicare.

Hucusque Vedelius noster: cujus rationibus adjicere
possumus aliquorum etiam ex ipsis pontificiis consentiens
hac in re judicium. Ab exemplari enim “ Graco manu-
scripto vetustissimo bibliothecae Medicez Florentine” ab-
fuisse hie notavit Turrianus!, tum illud de uxore Pauli,
tum hoe quod paulo post sequitur, “‘ ut milites et magis-
tratus et Cesar obediant episcopo.” Quod, inquit ille,
‘** merito ante me notavit tanquam affictum Kilianus Leib,
prior monasterii Robdorfensis, vir bene in theologia eru-
ditus ac valde pius, in epistola docta ad Johannem Coch-
leum de questione, an Paulus uxorem habuisset ;” deinde
censure illius Leibianze verba ista subjicit: ‘‘ Quasi vero
mandare potuerit, aut debuerit, Trajano, Hadriano, Dio-
cletiano, Maximino, Decio, aliisque tot tyrannis Casa-
ribus, ut episcopo essent obtemperantes.”

Neque me movet, quod cum altero illo, de uxore Pauli,
implicatum hoc ab istis videam additamentum: quum ex
vetere meo Latino interprete collegerim, non ista duo
solum, sed cum 115 etiam conjuncta alia plura (que in hac
editione uncis inclusa consignavimus) Polycarpiane epis-
tolarum Ignatianarum sylloge ab interpolatore fuisse ad-

Κ Cor. cap. 5. ver. 12, 18.
! Turrian. explanat. in Clement, constitut. apostolic. lib. 6. cap. 17,

236 DISSERTATIO. CAP. XVI.

jecta. Id vero, de quo juste conquerar, hic habeo; quod
cum vulgati Graeci et Latini codices non ex primeva illa
sed ex interpolata editione omnes profluxerint, et in ma-
nuscriptis nonnullis Latinis Pauli nomen ex conjugatorum
censu ipsi pontificil eraserint: repertos tamen inter eos
esse tam multos, qui, de assumentis illis aliis unice securi,
in Pauli herent nomine; et de ejus adjectione miras nobis
tragoedias excitant. Quod ne sine causa dixisse videar:
proposito primum Greco et Latino textu vulgato, que ad-
versus eum ab istis sunt objecta, quanti sint momenti, de-
clarabo.

CAP, XVII. DISSERTATIO. 237

CAPE XVIE

De Pauli et apostolorum conjugio, in assumentis epistole ad Philadelphenos, a
pontificiis tantopere exagitatus locus discutitur; et a Latinis misogamis,
Paulini nominis subductione, vitiatus fuisse ostenditur.

In interpolata Ignatii ad Philadelphenos epistola, de
eceelibatu et conjugio insignium quorundam sanctorum,
leguntur ista: Ὀναίμην ὑμῶν τῆς ἁγιωσύνης" we Ἠλία,
ὡς Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ, ὡς Μελχισεδὲκ, ὡς ᾿Ελισσαίου, ὡς
᾿Ιερεμίου, ὡς τοῦ βαπτιστοῦ ᾿Ιωάννου, ὡς τοῦ ἠγαπημένου
μαξ)ητοῦ, ὡς Τιμοθέου, ὡς Τίτου, ὡς Ἑὐωδίου, ὡς Κλήμεν-
τος, τῶν ἐν ἁγνείᾳ ἐξελθόντων τὸν βίον" οὐ ψέγων τοὺς
λοιποὺς μακαρίους, ὅτι γάμοις προσομίλησαν, τούτων ἐμνή-
σθην ἄρτι. εὔχομαι γὰρ ἄξιος θεοῦ εὑρεθεὶς, πρὸς τοῖς ἴχνεσιν
αὐτῶν εὑρεθῆναι ἐν τῇ βασιλείᾳ" ὡς ᾿Αβραὰμ, καὶ ᾿Ισαὰκ, καὶ
᾿Ιακὼβ, ὡς Ἰωσὴφ, καὶ ᾿Ισαΐου, καὶ τῶν ἄλλων προφητῶν,
ὡς Πέτρου, καὶ Παύλου, καὶ τῶν ἄλλων ἀποστόλων τῶν γά-
μοις προσομιλησάντων. que ἃ vetere Latino interprete ita
sunt expressa: ‘‘ Memor sum sanctitatis vestre: sicut Helia,
sicut Hieremiz, sicut Johannis Baptiste, sicut dilectissimi
discipuli, sicut Timothei, sicut Titi, sicut Evodii, sicut Cle-
mentis, vel eorum quiin castitate de vita exierunt. Non de-
traho autem czteris beatis qui nuptiis copulati fuerunt ;
quorum nunc memini. Opto enim Deo dignus ad vestigia
eorum in regno ipsius inyeniri, sicut Abraham, et Isaac,
et Jacob, sicut Joseph et Isaias, et caeteri prophet: sicut
Petrus, [et Paulus,] et reliqui apostoli, qui nuptiis fuerunt
sociati.”

Hunc locum, Pauli nominis interpositione, ab “ aliqui-
bus* philogamis,” a ‘* Grzeculis? quibusdam posterioribus,”

* Alphons. Pisan. de apostolico czlibatu, cap. 7.
> Martial. Mestr. in Ignat. epist. ad Philadelph, not. 7,

988 DISSERTATIO, CAP. XVII.

ab° heereticis, a Novatoribus’, a Germanis®, vel certe ‘ os-
citantia' sciolorum aut scribarum” vitio, ‘‘ manifeste® cor-
ruptum esse,” pontificii scriptores, uno quasi ore, clami-
tant. ‘ Et hujus rei,” inquit Alphonsus a Castro, “ tes-
timonium efficacissimum est, quod in epistolis Ignatii ma-
nuscriptis, quee in antiquis bibliothecis reperiuntur, Pauli
nomen in illo loco non habetur. Oxoniz siquidem, que
Anglicana est academia, est quoddam collegium Magda-
lenze, in quo habentur he Ignatii epistolee antiquis et pulcher-
rimis characteribus scriptz : et in illa epistola citata, non est
Pauli nomen, imo nec ullumillius vestigium.” Post quem
Michael Medina", ne unius Magdalenensis codicis (quem
non antiquis modo, sed etiam antiquissimis characteribus
scriptum falso preedicat) authoritate res hee tota niti
putaretur ; addit, “‘ Ambrosium Camaldulensem narrare,
se apud Matthiam Hungarie regem in bibliotheca illa cele-
berrima quam Bude struxerat, vidisse epistolas beati
Tenatii maxima quoque antiquitate characterum, in quibus
etiam nulla horum verborum habetur memoria.” Et quod
potuerit ‘‘ duo ostendere exemplaria, in tanta eorum ra-
ritate,” magnum hic quid se prestitisse arbitratus est.
Verum, ne tanta raritas sequius quid de exemplaribus
istis duobus suspicandi preeberet occasionem, tertium Va-
ticanum hisce adjiciendum curarunt, qui post illum causam
hanc tractandam susceperunt. Bellarminus! enim in “ Va-
ticano codice et quibusdam aliis vetustis;” Lindanus* “ in
exemplaribus Grecis castigatioribus regis Matthiaee Hun-
gari, Anglicanis, et Vaticanis;” nomen Pauli non haberi
asserit. Ubi callide Lindanus Anglicana et Vaticana ex-
emplaria nominat, quasi numero plura ea fuissent, et non
singularia: et ut majorem authoritatem eis conciliaret,
falso Greeca ea fuisse fingit, quum essent Latina. De

© Alphons. a Castro advers. heres. lib, 4. verbo Virginitas.

ἃ Baron. ann. 57. sec. 64.

© Thom. Martinus in lib. contra sacerdotum conjugia.

f Hieron. Vairlen. not. marginal. in epist. ad Philadelph.

& Lambert Gruter. Venrad. prefat. in Clementina, a se edita.
Medin. de sacror. hominum continentia, lib, 2. cap. 14.
Bellarm. lib. de clericis, cap. 20.

Κ᾿ Lindan. de yirginitatis voto, lib. 4. cap. 5.

CAP. XVII. DISSERTATIO, 239

Vaticano enim illo codice, ad quem nos remittit Bellar-
minus, id verbis hisce nobis ostendit Franciscus Turri-
anus: ‘ Ignatius! in vetere interpretatione Latina manu-
scripta epistole ad Philadelph que in Vaticano est, non ha-
bet quod in Greca epistola nuper in publicum emissa legitur
de Paulo inter eos qui uxorem habuerunt.” De Anglicano
vero testari nos ipsi possumus, qui Magdalenensem illum
codicem vidimus: eundem ipsum scilicet de quo Pamelius
monuit; ‘ adnotavisse™ virum non vulgaris editionis et
auctoritatis Richardum Maleum Anglum, vidisse se Ox-
oniz exemplar vetustissimum, in quo nulla fiat Pauli
mentio.”

Sed quis (malum) Maleus iste Anglus, tam ‘‘ non vul-
garis eruditionis et auctoritatis’ homo; de quo nos nihil
hucusque audivimus? Aut me fallunt omnia, aut Rich-
ardus Smithzeus is est; qui in academia Duacena (ubi ista
scribebat Pamelius) primus theologiam prefessus est.
Neque enim verum cognomentum illi Smithzeus erat; sed
a patris" artificio, qui faber fuit ferrarius (Angli smith
appellant) puero primum inditum; nec in Anglia natus
ille, licet a patris (ut videtur) patria Wigorniensem ipse
se indigitet; sed in Racmacneiano Hibernize oppidulo,
tribus passuum millibus a Weisefordia distante: quemad-
modum me docuit (cui multo quam mihi res istarum par-
tium et temporum magis fuerant explorate) avunculus
meus Richardus Stanihurstus.

Ile vero, in libello de ccelibatu sacerdotum, hoc ipsum
quod a Richardo Maleo adnotatum fuisse scripsit Pame-—
lius, his verbis tradidit: ‘ Libellus impostura heretici
cujuspiam depravatus est et corruptus ; quo minori negotio,
ac commodius persuaderetur licere sacerdotibus inire nup-
tias. Quod autem locus ille corruptus sit (ut dixi) ab
heretico quopiam, vel id satis arguit, quod vetustiora
exemplaria manuscripta non habeant Divi Pauli nomen
scriptum in illa epistola inter maritos: quemadmodum in
muszeo, seu bibliotheca gymnasii Magdalenensis quod est

' Turrian. defens. canon. apostolor. cap. 2.
™ Pamel. in Tertullian. de Monogamia, not. 13.
" Richard. Stanihurst. in descriptione Hiberniz ; (Anglice edita) cap. 7.

240 DISSERTATIO. CAP. XVII.

Oxonize cuique licet videre. Reperi enim in ea librum
epistolarum hujus D. Ignatii mire vetustatis, non excusum
typis, sed manu perpulchris literarum characteribus exa-
ratum, qui nullam omnino in ea epistola Pauli apostoli
facit mentionem.”

Sed vulgatz editionis Latine fuit exemplar illud; per
Johannem quendam de Rodenberga Alamanum descrip-
tum; et ““ Gregorium presbyterum de vita Gregorii Nazi-
anzeni” ab Ambrosio illo Camaldulensi® monacho anno
MCCCCXC. vita functo, Latine redditum, iisdem ipsis
* perpulchris literarum characteribus exaratum,” simul
habebat conjunctum. Ut mali istius Malei, qui miram
vetustatem libri hujus tantopere preedicat, impudentiam
mirari, et eorum qui eum secuti sunt (Vairlenii inprimis
qui, ex uno hoc recentissimo, ‘‘ antiquissimos? codices
Anglicanos” nobis fabricavit) credulitatem miserari satis
non possimus.

Novitio autem Latino huic exemplari nos opponimus,
non vetustissimum solum illud, in V. Cl. Alexandri Petavii
senatoris Parisiensis privata bibliotheca conservatum,
quod Pauli et reliquorum apostolorum vocabula clare no-
bis exhibet: sed etiam antiquum alterum in publica Balio-
lensis collegii apud ipsos Oxonienses bibliotheca repo-
situm; quod Pauli et apostolorum voces habet ex mem-
brana erasas, sed ita erasas, ut prioris scriptionis mani-
festa relicta sint indicia. Nam et vacuum! rasure spatium
est relictum, et marginalis quoque ista animadversio, manu
satis antiqua descripta, quae quid in textu prius scriptum
fuerit, manifestat. ‘‘ Hoc de Paulo negat Hieronymus.”
Ubi ἐπ᾿ αὐτοφόρῳ deprehenso falsario, non difficile Smithzo
fuisset judicare, a quo hominum genere corruptus esset
locus; eorumne qui licere, an qui non “ licere sacerdo-
tibus inire nuptias” defendunt. Nam quod Thomas Mar-
tinus (in libro contra sacerdotum conjugia Anglice scripto)
nuperi illius Magdalenensis codicis authoritate sola nixus,
Germanos, ‘‘ ut multos alios ecclesiz doctores, ita etiam

© Possevin. apparat. sacr. in Ambros. Camaldulens.
P Hieron. Vairlen. not. marginal. in epist. ad Philadelph.
4 Sicut Petrus et reliqui qui nuptiis fuerunt sociati.

CAP. XVII. DISSERTATIO. 241

hic Ignatium corrupisse” asserit; ridiculum plane esse vel
hoc evicerit : quod inter Gallos, et ante Lutherum in Ger-
mania exortum, Ignatii epistolas Jacobus Faber in lucem
primum ediderit; et ex hoc ipso speciatim loco Sympho-
rianus Champerius' ‘ Paulum habuisse uxorem” argu-
mentum duxerit.

Audiamus jam tandem, post alios, Rome declamantem
hac de re Baronium. ‘ Novatores’,” inquit ille, “‘ ut quo-
quo modo suze ipsorum incontinentiz Paulum cogant
adstipulari, depravata Ignatii martyris epistola ad Phila-
delphios, inter eos quos ille recenset fuisse conjugio obli-
gatos, post Petrum, addiderunt Paulum et alios apostolos.
Sed perfacilis est ejusmodi strophz atque figmenti detec-
tio; qui enim antiquiores vel Grecos vel Latinos codices
pervestigant, quorum alii in bibliotheca Vaticana et Sfor-
tiana, alii alibi hic Rome sunt, addititium esse Pauli no-
men intelligent. At non tantum nostrates codices vetus-
tiores ab omni impostura liberi id aperte demonstrant, sed
et peregrini, in quos tamen nulla pravitatis labes irrepsit:
ut ille veneranda antiquitate nobilis, qui asservatur in am-
plissima bibliotheca invictissimi regis Pannoniarum Mat-
thiz Corvini: haud dubium quod et alii omnes eidem
tempore equales eandem germanam contineant lectionem.
Non negamus, in quibusdam Grecis codicibus, sed haud
antiquitate cum aliis conferendis, additum legi Paulum,
sed sine dubio ab illis Grecis recens exscriptis, qui,
quod uxores retineant cum sacerdotio, Paulum in defen-
sionem suz ipsorum incontinentiz velint habere consor-
tem.” Deinde quasi re preclare admodum gesta, hoc
attexit quasi epinicium: “ΚΝ Atqui appello judicium om-
nium recte sentientium: Quibusnam major est adhibenda
fides, antiquioribus, an recentioribus exemplaribus ?”

Atqui appello ego judicium omnium qui Baronium no-
runt: quantum illi tribuendum sitin Manuscriptis Gracis
censendis; prope etiam dixeram, vel legendis ; imo con-
scientiam appello omnium, qui vel micam judicii relictam

τ Champer. de mirabilibus sancte scripture, lib, 1. cap. 8.
* Baron. ann. 57. sec. 64,

VOL. VII. R

242 DISSERTATIO. CAP. XVII.

habent: an non omnibus ille ludibrium debeat, qui de
exemplaribus Manuscriptis, qua neque conspexit unquam
ipse, neque de quibus vel fando inaudierat, tam confidenter
pronunciat, recentiora esse codicibus ab ipso commemo-
ratis, in quibus Pauli nomen inter conjugatos negat com-
paruisse. Et quomodo fidem nobis faciet ille Hungari-
cum, verbi gratia, codicem ‘‘ veneranda antiquitate no-
bilem,” quem “ asservari in amplissima bibliotheca invic-
tissimi regis Pannoniarum Matthiz Corvini’” suaviter som-
niavit (ac si adhuc ille in Budensi regis Matthiz biblio-
theca reperiri posset, ante tot annos a Turcis direpta) an-
tiquiorem fuisse ‘‘antiquissimo Ferdinandi Augusti, sive
Augustane bibliothece codice,” ex quo Gracam Ignatii
editionem, quee Pauli nomen hic habet, primum fuisse
evulgatum, confirmat in prefatione Latinz suz interpre-
tationis Hieronymus Vairlenius?. Et adhuc ulterius longe
progressus; utcunque in illis ipsis Romanis codicibus,
quos ut vetustiores commendat, et “ ab omni impostura
liberos,” Pauli tantum nomen abfuisse doceat: 'Thrasonica
tamen nescio qua fiducia fretus affirmare audet, novatores
inter eos quos Ignatius recenset fuisse conjugio obligatos,
post Petrum addidisse Paulum, et alios apostolos.
Viderat nimirum homo catus, Romanensium causam
nullo modo sublevari, si in conjugatorum catalogo Pauli
abesset, et aliorum apostolorum adesset nomen. Quod
ipsum animadvertens quoque Franciscus Bivarius*, ita
locum hune nobis exhibuit: “ sicut Petrus et aliqui apos-
toli, qui nuptiis fuerunt sociati;”’ cum in editionis vul-
gate Latinze (quam ille citat) et excusis omnibus et Manu-
scriptis exemplaribus reliqui apostoli legantur hic, non
aliqui: quomodo et apud Basilium magnum in conjuga-
torum classe reponuntur “ Πέτρος" καὶ of λοιποὶ τῶν ἀποσ-
τόλων, Petrus et apostolorum reliqui:” et apud Hilarium
Romane Ecclesiz diaconum (si is commentariorum in
B. Pauli epistolas, que inter Ambrosii opera leguntur,

t Bivar. in Dextri chronic. ann. Christi 34. commentar. 4. pag. 30.
u Basil, M. περὶ ἀποταγῆς βίου, op. tom. 2. pag. 203.

CAP. XVII. DISSERTATIO. 943

author sit habendus) ‘‘ Omnes* apostoli, exceptis Jo-
hanne et Paulo, uxores habuisse dicuntur.”

Sed viz a Baronio premonstrate insistentes Johannes
Maria Brasichellensis, pontificii Palatii magister et (cujus
ille in expurganda bibliotheca patrum usus est opera)
Thomas Maluenda, non Pauli’ tantum sed etiam aliorum
apostolorum mentionem e textu tollendam esse judicant.
** Nam cum Tertullianus,” inquiunt illi, “5, Hieronymus,
et plerique veterum patrum, apostolos omnes, uno excepto
Petro, ccelibes fuisse contendant: haud levis suspicio est,
Greculos, quo suo recentiori mori de presbyteris conju-
gatis suppetias accerserent, hunc locum 5. Ignatii depra-
vasse. [1 vero de Pauli nomine certum est, a melioribus
Grecis 5. Ignatii exemplaribus abesse;” cujus tamen
certitudinis non aliud argumentum proferunt, quam Baro-
ΠῚ annales, ad quos non remittunt: quum longe certius
esse ego quidem mihi persuadeam, non posse ab istis vel
unum exemplar Grzcum produci, Petrum inter conjuga-
tos recensens, quod non Pauli quoque nomen simul con-
junctum habeat. Et quum in illis, de quibus tantopere
gloriantur, “ melioribus Grecis exemplaribus” mentionem
aliorum apostolorum haberi non negent: qua fide et ho-
rum, non minus quam Pauli, nomen ‘ 6 textu abraden-
dum esse admonent ?”

Ab hac tamen sententia Martialis Mestraeus egre se
divelli patitur, et ‘‘ verba” hac, Pauli et aliorum apos-
tolorum, 6 textu gravissimorum virorum judicio videri
abradenda” rursus hic suggerit; tum quod “ in pluribus
exemplaribus, ut Hungarico quod in bibliotheca regis
Matthiz Corvini asservatur, et Anglicano Mali Oxo-
niensis desiderentur :” tum quod “ 'Tertullianus libri de
Monogamia capite octavo, Hieronymus epistola ad Age-
ruchiam, et multi alii patres, apostolos omnes, uno Petro
excepto, ccelibes fuisse censeant:” qui in Hungarico illo

* Ambros, in 2 Cor. cap. 11.
¥ In indice expurgatorio, Rome, ann. 1607. et Bergomi ann. 1608. edito:
indeque in bibliotheca patrum, tom. 3. edit. Paris. ann. 1610. et tom, 1, edit.
Colon. ann. 1618.
2 Mestr. in epist. ad Philadelph. not. 7.
R2

244 DISSERTATIO. CAP, XVII.

codice, quasi adhuc in regis Matthie bibliotheca asserva-
retur, eundem quem Baronius somnum dormiit : neque
magis quam ille novit Greecusne fuerit an Latinus, et num
Pauli aut aliorum apostolorum inter conjugatos preterita
tantum in eo fuerit memoria, et non reliqua quoque simul
abfuerint omnia que a nostro* Latino non agnoscuntur
interprete, et Polycarpiane epistolarum Ignatianarum
syllogee Justiniani demum temporibus ab interpolatore
fuisse adjecta nos facile concedimus. Nam de Anglicano
codice illo altero securum nos eum esse jubemus; et La-
tinum fuisse illum, et Petri tantum, non (ut ille nobis per-
suadere volebat) reliquorum apostolorum* quoque deside-
ratum in eo fuisse nomen. Ad quod inde expungendum,
quid, queso, momenti majoris affert Tertulliani®, aut
eum secuti Hieronymi’, de ccelibatu apostolorum testimo-
nium; quam ad idem retinendum Clementis Alexandrini‘,
atque eum secuti Eusebii Ceesariensis*, de Pauli et aliorum
apostolorum conjugio prolata sententia? ipsius prasertim
Tertulliani testificatione accedente; qui vel sub sua, vel
(quod plus ad authoritatem valet) sub Catholicorum (ad-
versus quos, factus jam Montanista, disserit) persona,
‘‘licuissef et apostolis nubere, et uxores circumducere,”
ex prime ad Corinthios epistola capite nono, versu nono,
diserte concludit: et de altero summorum etiam ceelibatus
defensorum clara confessione, ‘‘ neminem® ignorare 1), Hi-
eronymum esse iniquiorem in nuptias, ac tantum non illas
damnare, quoties contra Jovinianum et Helvidium tue-
tur virginitatem ac continentiam.”

Sed quid pluribus hic opus? cum negare non possit
ipsa impudentia, tum in aliis vetustis Latinis Ignatii exem-
plaribus, que in bibliothecis extant, tum in iis ex quibus
vulgate editiones express sunt, quas in ipso papatu

ἃ Unde ad marginem habetur ibi annotatum; “ Petrus et alii apostoli uxores
habuerunt.”
> Tertullian. de Monogomia, cap. 8.
© Hieron. advers. Jovinian. lib. 1.
ἃ Clem. Stromat. lib. 3.
Euseb. hist. lib. 3. κεφ. A. cap. 24.
f Tertull. exhort. castitat. cap. 8.
Richar, Smith. in lib. de votis monasticis.

®

Ὁ

CAP. XVII. DISSERTATIO. 245

excusas nobis dederunt Faber Stapulensis, Judocus Clich-
toveus, et Symphorianus Champerius, non alios modo
apostolos, sed etiam Paulum ipsum inter conjugatos re-
censeri. An Latina quoque exemplaria a recentioribus
Grecis hic corrupta dicet Baronius; ut “ Paulum in de-
fensionem sue ipsorum incontinentiz possent habere con-
sortem? An novatores,” quos ille appellat, “ ut quoquo
modo sue ipsorum incontinentiz Paulum cogerent adsti-
pulari,” communicato cum veteratoribus Grecis consilio,
antiqua exemplaria, in bibliothecis etiam ipsorum mona-
chorum et fraterculorum (qui conjugium ejurarunt) laten-
tia, pariter depravarunt? An potius certissimum est hoc
argumentum, veterem interpretem Pauli nomen, ita uti in
Greco invenit, exhibuisse; deinde Romanensium quo-
rundam fraude, in nonnullis, sed rarioribus, versionis
hujus apographis, fuisse praetermissum? presertim, quum
nulla ratione fiat verisimile, eum qui Pauli discipulos Ti-
motheum et Titum in ccelibum catalogo collocandos pu-
tavit, Paulum ipsum in eo censu fuisse pratermissurum,
siuxorem eum nunquam habuisse existimasset; quod ta-
men ex authoris sententia dictum accipi velim, non ex
mea; qui ccelibem vixisse Paulum, ex ipsius professione
illa satis persuasus sim: ‘* Volo" omnes homines esse, sicut
meipsum ;” et, ‘* Dico innuptis et viduis, bonum esse illis si
sic permanserint, sicut et ego.”

4 1 Cor. cap. 7. ver. 7, 8

246 DISSERTATIO, CAP. XVIII.

CAP. XVIII.

De tertia Ignatianarum epistolarum collectione, sub finem sexti post Christum
seculi edita: qua non nostrum solum Latinum interpretem, sed etiam Antio-
chum, Johannem Damascenum, et Antonium monachum, usos fuisse ostendi-
tur, una cum Isaaci Casauboni, et alterius magni viri, de Ignatianis epistolis
judicio.

InTERPOLAT# Ignatianarum epistolarum sylloge, de qua
hactenus egimus, successisse mox videtur et altera illa,
ex qua sua transtulit interpres noster: sic quidem tem-
perata, ut sex antique epistole eodem in ea retinerentur
modo, quo in primevis Polycarpiane collectionis habe-
bantur codicibus (cujus rei fidem nobis facit ea quam
superius exhibuimus, nostri interpretis cum Ignatio ab
antiquioribus patribus citato comparatio) quinque vero
novitize, et inter eas epistola ad Polycarpum integra, ex
recentiore assumerentur editione; sexta, ad Philippenses,
quod ab Ignatii doctrina videretur fortasse alienior, pror-
sus exclusa sicut in vetere vulgata versione, totam poste-
riorem partem epistole ad Polycarpum, velut adjectitiam,
resectam fuisse arbitramur ; quod tam multa in ea repe-
rirentur, que ad ecclesiam Smyrnzorum magis pertine-
bant, quam ad illius episcopum Polycarpum: ab illis vide-
licet verbis nostri interpretis; ‘‘ Episcopo attendite, ut et
Deus vobis:” ad que notula hee a scholiasta est appo-
sita: ‘* Hic convertit sermonem ad subditos Polycarpo,
qui sunt in ipso capite corpus unum.”

Atque ut secundam illam collectionem Stephanum Go-
barum et Constantinopolitani scriptorem chronici (quos
nuperis additionibus-in genuinas epistolas insultis usos
fuisse ostendi*) et Anastasium presbyterum (qui Ecloge

ἃ Supra, cap. 6, pag. 127, 128.

CAP. XVIII. DISSERTATIO. 947

sue χρήσεων τῶν δογματικῶν locum ex Ignatii ad Philip-
penses epistola desumptum inseruit) ita tertiam hanc
Antiochum monachum adhibuisse existimo; quicum sub
Heraclii imperio claruerit, eaque ratione Constantinopo-
litani illius chronographi equalis fuerit: utramque editi-
onem eo tempore prostitisse, adeoque postremam hanc
haud longo interposito intervallo alteram illam fuisse sub-
secutam, inde consequitur; ut si una sub initium, hec
quoque sub sexti seculi prodiisse exitum, omnino dici
posse videatur. Sicut autem inter Ignatio afficta scripta,
utraque parte epistole ad Polycarpum usum Antiochum
fuisse invenio: ita in genuinis producendis, eam secutum
fuisse editionem que a novis additionibus et mutationibus
erat libera; ex sententiis Ignatianis in sermone CX XIV.
ab ipso usurpatis, et cum nostri interpretis versione at-
que vulgata Ignatii lectione comparatis, Jam libet os-
tendere.

EX IGNATII EPISTOLA AD TRALLIANOS.

Antiochus. Noster Ignatii interpres.

Δέον οὖν ἐστὶν αὐτοὺς φυλάσ-
σεσθαι τὰ ἐγκλήματα ὡς πῦρ. ὁμοί-
ὡς πάντες ἐντρεπέσθωσαν τοὺς
διακόνους ὧς ᾿Ιησοῦν Χριστὸν, καὶ
τὸν ἐπίσκοπον ὡς Πατέρα, τοὺς δὲ
πρεσβυτέρους ὡς συνέδριον Θεοῦ
καὶ ὡς δέσμον ἀποστόλων. χωρὶς
τούτων ἐκκλησία οὐ καλεῖται.

Grecus Ignatii textus.

Δέον οὖν αὐτῶν τὰ ἐγκλήματα
φυλάττεσθαι, ὡς πῦρ [φλέγον. Ad-
τοὶ μὲν οὖν ἔστωσαν τοιοῦτοι. ὑμεῖς
δὲ ἐντρέπεσθε αὐτοὺς ὡς Χριστὸν
᾿Ιησοῦν, [ὁὗὺ φύλακες εἰσὶ τοῦ τόπου.
ὡς καὶ ὁ ἐπίσκοπος, τοῦ πατρὺς τῶν
ὅλων τύπος ὑπάρχει. οἱ δὲ πρεσβύ-
TEPOL ὡς συνέδριον Θεοῦ καὶ σύνδεσ-
μος ἀποστόλων [Xptorov.] Χωρὶς

Opportunum igitur vos observare
accusationes, ut ignem. Similiter et
omnes revereantur diaconos ut manda-
tum Jesu Christi, et episcopum ut Je-
sum Christum existentem filium patris,
presbyteros autem ut concilium Dei et
conjunctionem apostolorum. Sine iis
ecclesia non vocatur.

Editio vulgata Latina.

Oportet ergo pracepta eorum obser-
vare, sicut ignem [ardentem. Ipsi ve-
ro sint tales.] Vos autem reveremini
eos, tanquam Dominum Jesum Chris-
tum : [quoniam custodes sunt loci
ejus; sicut episcopus forma est patris
omnium.] Presbyteri vero sicut con-
sessus Dei et conjunctio apostolorum
[Christi.] Sine ipsis enim Ecclesia

248

τούτων ἐκκλησία ἐκλεκτὴ οὐκ ἔστιν,
[οὐ συνάθροισμα ἁγίων, οὐ συνα-
γωγὴ ὑσίων.]

EX EPISTOLA AD

Antiochus.

Μάρτυς μοι, ἐν ᾧ δέδεμαι, ore
ἀπὸ σαρκὸς ἀνθρωπίνης οὐκ ἔγνων.
τὸ δὲ πνεῦμα ἐκήρυσσεν, λέγον τάδε.
Χωρὶς τοῦ ἐπισκόπου μηδὲν ποι-
εἴτε.

Grecus Ignatii textus.

Μάρτυς μοι, δι’ ὃν δέδεμαι, OTe
ἀπὸ στόματος ἀνθρώπου οὐκ ἔγνων.
τὸ δὲ πνεῦμα ἐκήρυξε [μοι,] λέγον
τάδε. Χωρὶς ἐπισκόπου μηδὲν ποι-
εἴτε.

DISSERTATIO.

CAP. XVIII.

electa non est, [neque collectio sancto-
rum, neque congregatio sancta. |

PHILADELPHENOS.

Noster Ignatii interpres.

Testis autem mihi, in quo vinctus
sum; quia a carne humana non cog-
novi. Spiritus autem predicavit di-
cens hec: Sine episcopo nihil facia-
tis.

Editio vulgata Latina.

Testis est mihi, propter quem vinc-
tus sum, quia de ore humano hoc non
cognovi. Sed spiritus [mihi] preconi-
savit, dicens hec: Prater episcopum
ne feceritis.

EX EPISTOLA AD SMYRNAZOS.

Antiochus.

Ὅπου ἂν φανῇ ἐπίσκοπος, ἐκεῖ
τὸ πλῆθος ἤτω" ὥσπερ ὕπου TEP’
ἂν ὀνομασθῇ Χριστὸς ᾿Ιησοῦς, ἐκεῖ
ἡ καθολικὴ ἐκκλησία ἐπισυνάγεται.
Οὐκ ἐξὸν οὖν ἐστὶν χωρὶς τοῦ ἐπισ-
κόπου, οὔτε βαπτίζειν, (ita enim le-
gendum) οὔτε ἀγάπην ποιεῖν. ἀλλ᾽
ὃ ἂν ἐκεῖνος δοκιμάσῃ, τοῦτο καὶ
Θεῷ εὐάρεστον.

Grecus Ignatii textus.

Ὅπου ἂν φανῇ ὁ ἐπίσκοπος,
ἐκεῖ τὸ πλῆθος ἔστω: ὥσπερ ὕπου
ὁ Χριστὸς, πᾶσα ἡ οὐράνιος στρα-
τιὰ παρέστηκεν, [ὡς ἀρχιστρατήγῳ
τῆς δυνάμεως Κυρίου, καὶ διανο-
pet πάσης νοητῆς φύσεως.) Οὐκ
ἐξόν ἐστι χωρὶς τοῦ ἐπισκόπου, οὔτε

Noster Ignatii interpres.

Ubi utique apparet episcopus, illic
multitudo sit: quemadmodum ubi uti-
que est Christus Jesus, illic Catholica
Ecclesia. Non licitum est sine epis-
copo, neque baptizare, neque agapen
facere: sed quod utique ille probave-
rit, hoc est Deo beneplacitum.

Editio vulgata Latina.

Ubi episcopus preesens fuerit, illuc
et plebs congregetur: sicuti et ubi
Christus est, omnis militia ceelestis ad-
est [tanquam principi militia virtutis
Domini; et ipse est dispensator totius
intelligibilis creature. | Propterea non
licet sine episcopo [neque offerre, ne-

> Ita ex MS. Jegendum, non ut in edito, βαδίζειν.

CAP. XVIII.

βαπτίζειν, [οὔτε προσφέρειν, οὔτε
θυσίαν προσκομίζειν,] οὔτε δοχὴν
> ~ » > a on ae 5 ~
ἐπιτελεῖν" ἀλλ᾽ ὃ ἂν ἐκείνῳ δοκῇ»,
κατ᾽ εὐαρέστησιν Θεοῦ.

DISSERTATIO. QAO

que sacrificium immolare, | neque mis-
sas celebrare : sed si ei visum fuerit,
secundum beneplacitum Dei, [tunc de-
mum tutum et firmum erit. ]

EX EADEM.

Antiochus.

Ὃ τὸν ἐπίσκοπον τιμῶν, ὑπὸ
τοῦ Θεοῦ τετίμηται". ὁ λάθρα ἐπισ-
κόπου τὶ πράσσων, τῷ διαβόλῳ λα-
τρεύει.

Grecus Ignatii textus.

Ὁ τιμῶν ἐπίσκοπον, ὑπὸ Θεοῦ
τιμηθήσεται [ὥσπερ οὖν ὁ ἀτιμά-
ζων αὐτὸν, ὑπὸ Θεοῦ κολασθήσεται",
εἰ γὰρ ὁ βασιλεῦσιν ἐπεγειρόμενος,
κολάσεως ἄξιος δικαίως γενήσεται,
ὥς γε παραλύων τὴν κοινὴν εὐνο-
μίαν" πόσῳ δοκεῖτε χείρονος ἀξιω-
θήσεται τιμωρίας. ὁ ἄνευ ἐπισκόπου
τὶ ποιεῖν προαιρούμενος, [καὶ τὴν
ὁμόνοιαν διασπῶν, καὶ τὴν εὐταξί-
αν συγχέων; ἱερωσύνη γάρ ἐστι, τὸ
πάντων ἀγαθῶν ἐν ἀνθρώποις ἀνα-
βεβηκός" ἧς ὁ καταμανεὶς, οὐκ ἄν-
θρωπον ἀτιμάζει, ἀλλὰ Θεὸν, καὶ
Χριστὸν ᾿Ιησοῦν τὸν πρωτότοκον
καὶ μόνον τῇ φύσει τοῦ ἸΤατρὸς ἀρ-
χιερέα.]

Noster Ignatii interpres.

Honorans episcopum, a Deo honora-
tus est. Qui occultans ab episcopo
aliquid operatur, Diabolo prestat obse-
quium.

Editio vulgata Latina.

Qui honoraverit episcopum, a Deo
honorabitur : [et qui dehonoraverit
eum, a Deo damnabitur. Si enim quis
contra regem insurgens damnatione
dignus est: quomodo ille ultionem
evadere poterit,] qui preter episco-
pum aliquid egerit? [Sacerdotium
enim summa est omnium bonorum
quz in hominibus constant: quod si
quis dehonoraverit, Deum dehonorat,
et Dominum Jesum Christum, primo-
genitum totius creature, et solum na-
tura principem sacerdotum Dei. ]

A Johanne quoque Damasceno, parallelorum libro se-

cundo, capite vigesimo quinto, ex epistola ad Smyrnxos
producuntur ista: ‘‘ Facite omnes ut episcopum sequa-
mini, quemadmodum Christus Patrem: presbyterorum
chorum, ut apostolos. Diaconos autem vereamini, non
secus ac Dei mandatum;” quomodo et in nostro leguntur
interprete. ‘* Omnes episcopum sequamini, ut Jesus
Christus Patrem; et presbyterium, ut apostolos. Dia-

© Ita 2. bibliothecee Oxonionsis MSS. ubi impressus habet τιμᾷται,
4 Vid. supra, cap. 10, pag. 174, 175.

250 DISSERTATIO. CAP. XVIII.

conos autem revereamini, ut Dei mandatum;” omisso
postremo illo uncis incluso vocabulo, quod in vulgatis tum
Grecis tum Latinis codicibus interpolator necessario pu-
tabat fuisse adjiciendum. Πάντες τῷ ἐπισκόπῳ ἀκολου-
θεῖτε, ὡς ὃ Χριστὸς ᾿Ιησοῦς τῷ Πατρί' καὶ τῷ πρεσβυτερίῳ
[δὲ] ὡς τοῖς ἀποστόλοις. τοὺς δὲ διακόνους ἐντρέπεσθε, ὡς
Θεοῦ ἐντολὴν [διακονοῦντας,]7 sicut mandato Dei [minis-
trantes. |

Que sequuntur etiam ibidem apud Damascenum, eodem
fere quo apud Antiochum et interpretem nostrum leguntur
modo. ‘ Ubi episcopus apparuerit, illic vulgus sit: quem-
admodum ubi est Christus, illic etiam Catholica Ecclesia
est. Citra episcopum nec baptizare, nec synaxin facere
licet: sed quod ille probaverit, hoc Deo quoque gratum
est. Qui episcopum honore afficit, is a Deo honoratur:
qui clam episcopo aliquid facit, hic Diaboli cultor est.”
Apud eundem libro tertio, capite nonagesimo quarto, ex
Ienatio proferuntur ista quoque: ‘‘ Nemo vestrum ad-
versus proximum quicquam habeat. Ne occasionem genti-
bus detis: ne paucorum stultorum culpa fiat, ut multitudo
sancta ac divina quadam virtute preedita maledictis impeta-
tur:” que a P. Halloixio® apud Ignatium non reperta, in
epistola ad Trallianos a nostro interprete in eandem sen-
tentiam ita habentur expressa: ‘‘ Nullus vestrum ad-
versus proximum aliquid habeat. Non occasiones detis
gentibus: ut non propter paucos insipientes ea que in
Deo multitudo blasphemetur :” quum nostri Ignatiani co-
dices locum ita interpolatum nobis exhibeant.

Editio vulgata Graca.

Μηδεὶς οὖν ὑμῶν τι κατὰ TOU
πλησίον ἐχέτω. [ἄφετε γὰρ, φησὶν ὃ
Κύριος ἡμῶν, καὶ ἀφεθήσεται
ὑμῖν. Μὴ ἀφορμὰς δίδοτε τοῖς ἔθ-
νεσιν" ἵνα μὴ ὀλίγων τινῶν ἀφρό-
γνων εἵνεκεν ὁ λόγος καὶ ἡ διδασκα-
λία βλασφημῆται.

Edicio vulgata Latina.

Nemo ergo vestrum adversus proxi-
mum aliquid habeat: [dicente Domi-
no ; Dimittite, et dimittetur vobis. ] No-
lite occasionem dare gentibus: ne
propter aliquos paucos insipientes ver-~
bum Domini et doctrina blasphemetur.

© Halloix. apolog. pro script. Ignatii, fin. cap. 7.

CAP. XVIII. DISSERTATIOs 951

Kjusdem Damascenif inserta habetur brevis hee ex
Ignatio sententia: “ Pace nihil est prastantius, in qua
bellum omne aboletur;” uti etiam Antonii? monachi Me-
lisse: Οὐδὲν ἐστὶν ἄμεινον εἰρήνης, ἐν ἡ πᾶς ὁ πόλεμος
καταλύεται. que a nostro interprete similiter est expressa:
** Nihil est melius pace, in qua omne bellum evacuatur ;”
quum vulgata Ignatiana interpolatum locum ita nobis ex-
hibeant: Οὐδὲν ἄμεινον τῆς [κατὰ Χριστὸν] εἰρήνης, ἐν ἡ
πᾶς πόλεμος καταργεῖται. ut scilicet ad spiritualem pacem
ista spectare intelligerentur ; juxta antithesim que sequi-
tur belli, “ ἀερίων καὶ ἐπιγείων [πνευμάτων] (“ coelestium et
terrestrium,” noster habet interpres, substantivo preeter-
misso) quam ab Antonio et Damasceno adjectam non fu-
isse credibile est, ut latius pateret sententia et γνώμη
ea ratione fieret universalior.

Huic affine et illud est, in Damasceno", et Antonii Me-
lissa', “" Xoyfw οὖν moairijroc, ἐν ἢ καταλύεται ὃ ἄρχων
τοῦ αἰῶνος τούτου διάβολος. Mansuetudine opus habeo,
per quam princeps hujus seculi Diabolus evertitur ;” quod
in epistola ad Trallianos adhuc legitur, et a nostro inter-
prete ita est redditum; ‘‘ Indigeo igitur mansuetudine,
in qua dissolvitur princeps seculi hujus:” nomine Diaboli,
ut videtur, quod ex descriptione apposita satis notum
esset, praetermisso. Neque enim alia editione usos istos
fuisse crediderim, quam ea que a recentioribus additioni-
bus erat libera, qualem et noster secutus est interpres.
Quod ut de Damasceno loca illa ex epistola ad Smyrnzos
producta plane evincunt: ita et de Antonio, testimonium
hoc ex epistola ad Ephesios ab eo* citatum, et cum nostro
interprete ac vulgatis Ignatianis comparatum, satis com-
probabit.

Antonius. Noster interpres.

Σπουδάσατε μὴ ἀντιτάσσεσθαι Festinemus igitur non resistere epis-
τῷ ἐπισκόπῳ, Wa ἦτε Θεῷ ὑποτασ- copo; ut simus Deo subjecti. Et quan-
σόμενοι" καὶ ὅσον βλέπετε σιγῶντα tum videt quis tacentem episcopum,

f Damascen. Parallel. lib. 1. cap. 18.
& Lib. 2. serm. 67. h Parallel. lib. 3. cap. 33,
i Meliss, lib. 2. serm, 84. * Ibid, serm. 3,

252

τὸν ἐπίσκοπον, πλέον αὐτὸν φοβεῖσ-
θε. πάντα γὰρ ὃν πέμπει ὁ οἰκοδεσ-
πότης ἰδίαν οἰκονομίαν, οὕτως δεῖ
ὑμᾶς αὐτὸν δεχέσθαι, ὡς αὐτὸν τὸν
πέμποντα. Τὸν οὖν ἐπίσκοπον, ὡς
αὐτὸν τὸν Κύριον δεῖ προβλέπειν.

Grecus Ignatii textus.

Σπουδάσατε, [ἀγαπητοὶ, ὑπο-
ταγῆναι τῷ ἐπισκόπῳ. [καὶ τοῖς
πρεσβυτέροις, καὶ τοῖς διακόνοις. 6
γὰρ τούτοις ἁποτασσύμενος, ὑπα-
κούει Χριστῷ τῷ προχειρισαμένῳ
αὐτοῖς" ὁ δὲ ἀπειθῶν αὐτοῖς, ἀπει-
θεῖ Χριστῷ ᾿Ιησοῦ. ὁ δὲ ἀπειθῶν τῷ
υἱῷ, οὐκ ὄψεται τὴν ζωὴν, ἀλλὰ ἡ
ὀργὴ τοῦ Θεοῦ μένει ἐπ᾿ αὐτόν" αὐ-
θάδης γάρ ἐστι καὶ δύσερις, ὑπερή-
φανος, ὁ μὴ πειθαρχῶν τοῖς κρείττο-
σιν. Ὑπερηφάνοις δὲ, φησὶν, ὁ
Θεὸς ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δί-
δωσι χάριν. καὶ, Ὑπερήφανοι παρη-
γνόμουν ἕως σφόδρα" Λέγει δὲ καὶ ὁ
Κύριος πρὸς τοὺς ἱερεῖς, Ὃ ὑμῶν
ἀκούων, ἐμοῦ ἀκούει: καὶ ὁ ἐμοῦ
ἀκούων, ἀκούει τοῦ πέμψαντός με
Πατρός" ὁ ὑμᾶς ἀθετῶν, ἐμὲ ἀθετεῖ"
ὁ δὲ ἐμὲ ἀθετῶν, ἀθετεῖ τὸν πέμψαν-
τά pe.] “Oow οὖν βλέπετε σιωπῶν-
τα τὸν ἐπίσκοπον, πλεῖον αὐτὸν
᾿φοβεῖσθε' πάντα γάρ ὃν πέμπει ὁ
οἰκοδεσπότης εἰς ἰδίαν οἰκονομίαν,
οὕτως αὐτὸν δεῖ ἡμᾶς δέχεσθαι, ὡς
αὐτὸν τὸν πέμψαντα. Τὸν οὖν
ἐπίσκοπον, δῆλον ὅτι ὡς αὐτὸν τὸν
Κύριον δεῖ προσβλέπειν, [τῷ Κυ-
ρίῳ παρεστῶτα.

DISSERTATIO.

CAP. XVIII.

plus timeat. Omnem enim quem mit-
tit Dominus domus in propriam dispen-
sationem, sic oportet nos ipsum reci-
pere, ut ipsum mittentem. Episcopum
igitur manifestum quoniam ut ipsum
Dominum oportet respicere.

Editio vulgata Latina.

Festinate ergo, dilectissimi, subditi
esse episcopo, [et presbyteris, et diaco-
nis. Qui enim istis subditus fuerit,
Christo obedit qui eis hoc concessit.
Qui vero eis non consenserit, Jesu
Christo non consentit. Qui autem
filio non consenserit, non videbit vi-
tam, sed ira Dei manebit super eum.
Hujusmodi ergo temerarius est, horribi-
lis et superbus, qui non est subditus
potioribus. Superbis enim, inquit,
Deus resistit; humilibus autem dat
gratiam. Et iterum; superbi inique
gesserunt usque valde. Dicit etiam
Dominus sacerdotibus : Qui enim vos
audierit, me audit; et qui me audierit,
audit illum qui me misit: et qui vos
spernit, me spernit; qui autem me
spernit, spernit eum qui me misit.]
Quando ergo videtis tacere episcopum,
plus eum timete. Omnem itaque quem
mittit paterfamilias pro sua dispensa-
tione, sic nos oportet suscipere, quem-
admodum ipsum qui mittit. Ergo
episcopum manifeste sicut ipsum Domi-
num oportet contemplari, [Domino
assistentem. ]

Quum autem eodem cum interprete nostro Ignatii co-

dice Damascenum et Antonium usos fuisse dico, qui novi
nimirum interpolatoris manum non sit expertus; de primis
illorum editionibus intelligi volo. Cujusmodi in Antonio
Tigurina est, anno MDXLVI. a Conrado Gesnero pro-
curata: in qua omnino non habetur, quod in posteriore
Frontonis Duczi editione ex Ignatii epistola ad Philadel-
phenos est additum, et, quod a nostro non agnosceretur

CAP, XVIII. DISSERTATIO. 253

interprete, uncis inclusis literis ibidem a nobis est signatum.
** Si! quis corruptionem et coinquinationem vocat legiti-
mam commixtionem et filiorum procreationem, aut aliquam
escam execrabilem putat; hujusmodi habet cohabitatorem
draconem apostatam ;” in Damasceno vero, Parisiensis Ja-
cobi Billii: que nullibi illam sententiam nobis exhibet,
quam sub 5. Ignatii nomine ab eo citatam™ affirmat Pe-
trus Halloixius: “ Mj" ἀλειφέσθω δυσωδίαν, διδασκαλίαν
τοῦ αἰῶνος τούτου, ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ ἐκκλησία᾽ μὴ αἰχμαλω-
τισθῇ ὑπὸ τῆς πανουργίας αὐτοῦ, ἰὼς ἡ πρώτη γυνή. Non
ungatur tetro odore, doctrina hujus seculi, sancta Dei
Ecclesia: ne captivetur ab ejus astutia, ut prima mulier.”

Hee a libris nostris abesse putabat Halloixius; quum
in epistola ad Ephesios adhuc extent: ut tum in Dilin-
gana, tum in Antyerpianis et Parisiensibus omnibus im-
pressionibus videre poterat; pro quibus tamen noster
interpres, quem antiquiore codice Ignatiano usum fuisse
dicimus, ista substituit: ‘‘ Non ungamini fcetore doc-
trine principis seculi hujus: non captivet vos ex praesenti
unire vel unione.” \Cujus cum Damasceno consensum,
parallelorum illorum objecta authoritate convelli omnino
non concesserit, qui et hance communem hujusmodi Flori-
legiorum sortem esse considerayerit, ut novis accessio-
nibus subinde crescant, multaque a posterioribus adjecta
habeant quz a primis collectoribus neutiquam sunt pro-
fecta; et hac ipsa Damasceni parallela, in MS. Car-
dinalis Rupifocaldi exemplari (ex quo ista Halloixio a
Jacobo Sirmondo submissa fuisse non dubito) quam in
Cardinalis Caraffe MS. altero, quod Billius est secutus,
hoc in genere plurimus in locis auctiora inyeniri, intel-
lexerit.

Damasceno et Antonio, ex recentioribus quoque Grecis,
Macarium Chrysocephalum’ Philadelphenum possumus ad-

! Anton. Meliss. part. 1. serm. 14. tom. 5. bibliothec, patr. edit. Paris. ann.
1589.

πὶ Lib. 3. parallelorum, cap. 64.

" Halloix. apolog. pro scriptis Igatii, fin. cap. 7.

° Catenz ipsius in Mattheum pars prima finita notatur (in Oxoniensis biblic=

Q54 DISSERTATIO. CAP. XVIII.

jungere: qui, ex Tgnatii ad Ephesios epistola, suze in
Luce evangelium catenz sententiam illam inserens, ’Eyev-
νήθη, καὶ ἐβαπτίσθη, ἵνα τὸ θνητὸν ἡμῶν καθαρισθή (quo-
modo et Theodoretum legisse ostendimus?) antiqua epis-
tole hujus editione usum se fuisse indicat, non nostra
vulgata, que hic habet: ᾿Εγεννήθη, καὶ ἐβαπτίσθη ὑπὸ
᾿Ιωάννου, ἵνα πιστοποιήσηται τὴν διάταξιν τὴν ἐγχειρισθεῖσαν
τῷ Προφήτῃ.

Que vero de duodecim Ignatii epistolis, uti hodie Grace
vulgate extant, a nobis hucusque sunt disputata, claris-
simi Casauboni judicio plane sunt conformia: qui ut in
editis exercitationibus ‘ nonnullarum‘ ex illis antiquita-
tem novis rationibus tuiturum” se promisit, ‘‘ si Deo pla-
cuisset:” ita et alibi de multis que in iis suspecta ipsi
videbantur, lectorem pariter monere proposuerat. Sic
enim ille, in Adversariis; quorum participem me fecit
D. Mericus Casaubonus, non indignus tanto patre filius.
**Cum omnia repeto vetustatis ecclesiasticae monumenta ;
nihil omnino invenio, in quo tantam fiduciam ponant οἱ ἐξ
ἐναντίας, atque in Ignatii epistolis. Nam Baronius sin-
gulis fere paginis tomi primi, ad firmandas traditiones et
ἀθρόως et καθ᾽ ἕκαστα epistolas illas laudat. Tomo autem
secundo, in anno Christi CIX. fatetur, multisque disputat,
hane esse arcem pontificiz doctrine, hoc maxime pre-
sidio illam stare: et szepissime ait, nondum repertum esse
quenquam, qui illas in dubium vocaret. Mihi olim illas
percurrenti multa videbantur suspecta: de quibus hic
paullo accuratius.”

Neque aliam opinor esse sententiam, vel clarissimi
D. Heinsii, collectorem illum “ απ] epistolas Ignatii, at-
que inter eas quasdam non illius, nomine ejus, neque
dignas eo, dedit” perstringentis ; vel eruditissimi illius viri‘,

thece MS.) mensis Decemb. die 22. indiction. 13. ann. 6853. feria 4. h. 6. anno
Christi 1345.

P Supra, cap. 4. pag. 111. et cap. 11. pag. 177.

4 Casaub. exercit. 16. advers. Baron. sec. 150.

τ Heins. exercitat. sacr. in Timoth. cap. 5. ver. 16. et 1 Corinth. cap. 15.
ver. 8.

3 Walo Messalin. de episcop. et presbyter. dissertat. cap. 4. pag. 252.

CAP, XVIII. DISSERTATIO. 255

qui constare 5101 ait, “ omnes illas Ignatii epistolas sup-
posititias esse, vel certe multis locis interpolatas.” Cui
censure ‘et nos non inviti subscribimus: ut qui earum sex
Ignatio suppositas, sex autem reliquas in locis quamplu-
rimis interpolatas fuisse, compertum habeamus. Neque
quicquam gravioris alicujus momenti est, vel ab eo vel ab
aliis adhuc objectum; quod non aut in commentitias istas,
aut in centones ab interpolatore genuinis epistolis inter-
sertos, recidere observaverimus. Nam quod addit vir
doctissimus, ‘‘ Epistolas illas natas et suppositas videri
circa initium aut medium secundi seculi, quo tempore
primus singularis episcopatus supra presbyteratum intro-
ductus fuerit:” non attente satis consideraverat, epistolas
illas, quas in extremo itinere scripsisse Ignatium, quum
Romam properaret ad martyrium, testantur veteres, esse
illius non potuisse, nisi circa initium secundi seculi
fuissent exarate. Eo autem tempore ‘“ discrimen illud
presbyterorum et episcopi’” in ecclesia extitisse, ingenue
agnoscit (qui epistolas hasce Ignatianas partim suppositi-
tias, partim multis in locis interpolatas, juxta cum nostro
sensit; nec minus quam ille episcoporum et presbytero-
rum ἰσοτιμίᾳ favit) nuper in Genevensi academia professor
et Verbi Divini in eadem ecclesia minister, Nicolaus Ve-
delius*.

Et licet humanum hune episcopatum Theodoro Bez
appellare libuit ; ad eum tamen pertinere fatetur, “ qua-
cunque" de episcoporum sive προεστώτων (ut loquitur Jus-
tinus) authoritate, apud Ignatium et alios vetustiores scrip-
tores habentur.” Et cui hominum generi episcopatus ille
originem suam debeat, in epistola ad Dracontium episcopa-
tum fugientem, magnus Bezam docebit Athanasius: “ εἰ
τῶν ἐκκλησιῶν ἡ διάταξις οὐκ ἀρέσκει σοι, οὐδὲ νομίζεις τὸ
τῆς ἐπισκοπῆς λετοὔργημα μισθὸν ἔχειν, ἀλλὰ καταφρονεῖν
τοῦ ταῦτα διαταξαμένου Σωτῆρος πεποίηκας σαὐτὸν. παρα-
καλῶ, μὴ τοιαῦτα λογίζου, μηδὲ ἀνέχου τῶν ταῦτα συμβου-
λευόντων. οὐ γὰρ ἄξια Δρακοντίου ταῦτα' ἃ γὰρ ὃ Κύριος
διὰ τῶν ἀποστόλων τετύπωκε, ταῦτα καλὰ καὶ βέβαια μένει.

" Vedel. exercitat. 3. in Ignat. epist. ad Philadelph. cap. 14.
" Bez, libell. de triplici episcopatu.

256 DISSERTATIO. - CAP, XVIII.

Si ordinatio ecclesiarum tibi non placet, aut nullam om-
nino mercedem episcopi functioni destinatam arbitraris;
Servatorisque, qui eam ita instituit, contemptorem te facis :
oro te, ne istiusmodi quid in mentem admittas, neque
authores istiusmodi consiliorum sustineas. Non enim ista
digna sunt Dracontio. Nam que Dominus per apos-
tolos instituit, ea et bona sunt, et firma persistunt.” Quiz
lucem preferunt Clementis Romani, apostolorum disci-
puli, verbis illis in epistola ad Corinthios: “ Οἱ" ἀπόσ-
τολοι ἡμῶν ἔγνωσαν διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ,
ὅτι ore ἔσται ἐπὶ τοῦ ὀνόματος τῆς ἐπισκοπῆς" διὰ ταυτὴν οὖν
τὴν αἰτίαν, πρόγνωσιν εἰληφότες τελείαν, κατέστησαν τοὺς
προειρημένους, καὶ μεταξὺ ἐπινομὴν" δεδώκασιν, ὅπως ἐὰν
κοιμηθῶσιν, διαδέξωνται ἕτεροι δεδοκιμασμένοι ἄνδρες τὴν
λειτουργίαν αὐτῶν. Apostoli nostri per Jesum Christum
Dominum nostrum cognoverunt, contentionem de nomine
episcopatus oborituram: atque ob hanc causam, perfecta
prescientia preediti, constituerunt praedictos, eumque ordi-
nem deinceps prascripserunt, ut in defunctorum locum
alii viri probati succedere, et illorum munia exequi pos-
sent.”

Etsi enim, quum ista scripsit Clemens, episcoporum et
presbyterorum communia adhuc videantur fuisse nomina:
illius tamen tempore, “‘ distinctionem* episcopi et presby-
teri jam invaluisse,” concedit Vedelius; reque ipsa, tum
in aliis tum in Ephesina speciatim ecclesia, ipsis apostolis
adhuc superstitibus, et plures fuisse presbyteros’, et pra-
sedisse eis unum, quem ecclesiz illius angelum Ser-
vator’, episcopum primitive Ecclesiz patres (in quibus
primas tenet Ignatius) appellarunt ; jamdudum a Johanne
Rainoldo* nostro est ostensum. Scio quidem, a doc-
tissimo illo” de quo dictum est viro, ut meliorem hic pre-

ν Editionis Coteler. pag. 173.
w ἐπιμονὴν Ὁ. Petrus Turnerus hic legit; ut continuatio episcopatus ab
apostolis stabilita significetur : quod Athanasiano illi, καὶ βέβαια μένει, bene

respondet.
X Vedel. exercitat. 8. in epist. ad Mariam. cap. 3.
y Act. cap. 20. ver. 17. 2 Apocal. cap. 2. ver, I.

a Rainold. collat. cum Harto, cap. 8, divis. 3.
b Wal. Messalin. pag. 183, 184.

CAP. XVIII. DISSERTATIO. 257

ferri interpretationem, quam “‘ Arethasepiscopus Cesarez
Cappadocie ex Andrea ejusdem civitatis episcopo, qui
commentarios in apocalypsin scripserat, observavit :” esse-
que illi “ hoc fixum, per angelos urbium nihil aliud voluisse
Johannem designari nisi ipsas ecclesias.” Sed preter-
quam quod apud primarium authorem Andream expositio
ἰδία. nusquam compareat ; sacre Scripture contextui ma-
nifeste ea repugnare deprehenditur: in quo apertissime, et
per typos et per expressa verba, ipsi angeli distinguuntur
ab ecclesiis quarum fuerunt angeli. Nam et typorum decla-
ratio in fine capituli primi apocalypseos ita est declarata ;
“ Septem stella, angeli sunt septem ecclesiarum; et can-
delabra septem, septem ecclesiz sunt ;” et inscriptio epis-
tole ad Ephesios, in ipso sequentis capitis initio, statim
est subjuncta. ‘ Et angelo ecclesiz Ephesi scribe: Hac
dicit qui tenet septem stellas in dextera sua, qui ambulat
in medio septem candelabrorum aureorum ;” ubi ut stellas
a candelabris, ita angelos ab ipsis ecclesiis clare dis-
tingui nemo non videt: nisi forte ‘‘ angelos septem eccle-
siarum” etiam “ecclesias septem ecclesiarum” commode
dici posse, persuaderi sibi patiatur.

Ut igitur totum hoc negotium tandem aliquando finia-
mus: quod olim de libro, qui Praedicatio Petri inscriptus
est, disquirendum Origenes® proposuit, “‘ sit necne genu-
inus liber, an nothus, an mixtus:” item de Grecis que
circumferuntur Ignatii epistolis hodie si queratur; om-
nino respondendum esse concludimus, etiam sex nothas,
totidem alias mixtas, nullas omni ex parte sinceras esse
habendas et genuinas.

© Origen. in Johan, tom. 14,

VOL. VII. 5

258 DISSERTATIO. CAP, XIX;

CAP. XIX.

De duobus antiquis Latinis Ignatii interpretibus ; et diverso epistolarum in eis
ordine. De Latinis ad Johannem apostolum et beatam virginem epistolis,
Ignatio absque omni verisimilitudinis colore affictis, discrepantes scriptorum
pontificiorum sententiz.

VETEREs interpretationes, quae verbum e verbo reddunt
(quod* Grzeci κατὰ πόδα dicunt) antiquorum exemplarium
vicem obtinere, et ad textus originalis vitia sananda pru-
denter adhiberi posse, inter alios peritissimos criticos, ita
nos edocuit Jacobus Billius: “ Cum? Graecum aliquem
authorem in manus sumo, eumque multis mendis deforma-
tum esse comperio; δεύτερος, ut dici solet, hic mihi πλοῦς
esse solet, ut si editione Greca vetustiorem, ac verbum
verbo studiose reddentem interpretationem alicunde nan-
cisci queam, hanc consulam. Nam que ejusmodi est,
eam pluribus etiam Gracis exemplaribus antepono; ut
que perszpe ex uno, eodemque non satis emendato libro
transcripta sint.” Qu etiam Antonium Contium® et Lu-
dovicum Charondam causa movit ut, seposita elegantiore
Gregorii Haloandri versione, rudiorem veteris vulgaris
interpretis translationem, Greco novellarum Justiniani
textui appositam, publicandam putarent.

Atque horum ego exemplo duarum Latinarum veterum
Ignatii interpretationum curam aliquam, in tanta Greco-
rum exemplarium raritate, suscipiendam esse duxi: tum
vulgata, Greco interpolato textui fere respondentis, ideo-
que simul cum illo hic excuse; tum alterius hucusque

ἃ Ὁ, de vet. jur. enucl. lib. 2. sec. ult.

» Jac. Bill. observation. sacrar. lib. 1. cap, 37.

© Vid. Contii et Charonde przefationes in lib. novellarum. Jo. Leunclay. no-
tator, lib, 2. cap. 244. et Alberic. Gentil. de libris juris ciyilis, cap. 7.

CAP. XIX. DISSERTATIO. 959

ineditee, antiquorum patrum citationibus magis consone ;
quanquam in utraque locum habere non diffitear, quam
de priore dedit censuram Nicolaus Nancelius, in librorum
abs se scriptorum catalogo. ‘‘ De veteri Latino Ignatio
sic habe: pleraque adjecta aut falsa, ‘aut suspecta, que
Greci codicis et rei veritas improbat.”

In priori illa versione idem epistolarum retentus est
ordo, qui in Grecis vulgatis, ex quibus ea est expressa.

I, Ad Mariam Cassobolitam (sive Castabalitam :) cui
in Greco Augustano MS. preefixa fuit et ipsius
Marie nomine ad Ienatium scripta epistola.

Il. Ad Trallianos.

III. Ad Magnesianos.

IV. Ad Tarsenses.

V. Ad Philippenses.

VI. Ad Philadelphenses.

VII. Ad Smyrnenses.

VIII. Ad Polycarpum.

TX. Ad Antiochenses.

X. Ad Heronem.

XI. Ad Ephesios.

XII. Ad Romanos.

Locum epistole ad Ephesios, de episcopo ipsorum
Onesimo, Latinitate donatum juxta hujus interpretis verba,
ab Adone in decimum quartum Matthei caput xara
πόδας expressum, inora sui libelli Nicolaum Fabrum an-
notavisse Mestreus? retulit. Ubi, quod sua manu doctis-
simus Faber sine dubio scripserat, in 14. Cal. Mart. exscrip-.
tor imperitus in 14. cap. Matt. transmutavit. Revera enim
ab Adone, in libello de festivitatibus apostolorum, ad deci-
mum quartum Calendas Martii, locum hunc Ignatii ita
citatum invenimus: ‘“ Quoniam ergo suscepi multitudinem
vestram in nomine Domini in Onesimo, dilecto praeceptore
nostro, vestro autem episcopo; obsecro eum secundum
Jesum Christum diligere yos, et vos omnes in concordia
ejus in ipso esse. Benedictus enim Deus qui vobis talibus

4 Meestr. in epist. ad Ephes. not. 4.

260 DISSERTATIO. GAP. KDR.

talem episcopum donavit habere in Christo.” Qu omnia
in vetere nostra interpretatione eodem modo leguntur:
nisi quod libri editi vitiose hic legant; ‘ Suscepi multitu-
dinem in nomine Domini Christi in Onesimo dilecto scrip-
tore nostro.” Ex qua quoque interpretatione, in eodem
Adonis libello (pridie Nonas Maii) citatur et alter hic locus
epistole Ignatii ad Antiochenos: ‘ Pauli et Petri fact,
(sancti perperam hic legit vulgata editio,) estis discipull:
nolite perdere depositum, quod vobis commendaverunt.
Mementote digne beatissimi Euodii, pastoris vestri, qui
primus vobis ab apostolis antistes ordinatus est. Non
confundamus patrem, sed efficiamur certi filii et non adul-
terini.”

Verum quis Ado iste fuerit, et qua tate vixerit, non
est a Mestrao satis explicatum. Nam quod hic annum
Christi DCXXXVII. et alibi DXXXVII. ΠῚ assignat,
tam ineptum est, ut non ipsi sed operarum incurie errorem
hunc tribuendum existimem. Ad annum DCCCLXXIX.
chronicon suum perduxit Viennensis Ado: et ab® anno
DCCCLXXV. ad DCCCXCI. in ecclesia illa_ sedit
archiepiscopus. Huic martyrologium hoc adscribitur in
barbara illa annotatiuncula, quam codici MS. Everbodi-
ensis abbatize juxta Sichemium prefixam reperit Heri-
bertus Rosweydus: ‘* Ado Viennensis archiepiscopus
quasi epilogatum compilavit, incipiens a festivitatibus
apostolorum, aut discipulorum, aut successorum eorum.”
At Aloysius Lipomanus et Jacobus Mosander in suis ve-
tustis exemplaribus Adonem Trevirensem archiepiscopum
authorem martyrologii invenerunt, eundemque eum cum
Odone vel Udone illo fuisse existimarunt, qui circa annum
MLXXVI. a Gregorio VII. legatus a latere constitutus
est, ut una cum duobus collegis litem inter Henri-
cum IV. et Rodolphum Sueviz ducem, de imperio con-
tendentes, componeret; quorum sententiam in sua de
Romano martyrologio diatriba, capite nono, sequitur etiam

© Jo. Chenu in episcoporum Gallize chronologia ; et Andr. Fremyot, in Gallia
Christiana.

CAP. XIX. DISSERTATIO, 961

Baronius: licet prior illa, ut veritati magis consentanea,
preferenda omnino esse videatur.

Veterem quoque suum Ignatii manuscriptum interpre-
tem Adone Viennensi antiquiorem fuisse retulit D. Mon-
tacutius‘, Norwicensis nuper episcopus: eundem illum
fuisse existimans, de quo Mestreus egerat. Verum alter
hic fuit interpres, a nobis nunc primum in lucem editus ;
collato illius exemplari cum alio Cantabrigiensi, ‘‘ donato,
(ut libri initio est annotatum,) communi librariz sociorum
collegii Annunciationis B. Marie in Cantabrigia, per
magistrum Walterum Brome sacre theologie profes-
sorem, quondam socium ejusdem collegii, anno Domini
MCCCCXLIV. in festo 5. Hugonis.” Hoc autem ordine,
in utroque codice, disposite sunt epistole; ea que ad
Philippenses est utrobique omissa.

I. Ad Smyrnenses.

II. Ad Polycarpum.

III. Ad Ephesios.

ITV. Ad Magnesios.

VY. Ad Philadelphicos.

VI. Ad Trallesios.

VII. Mariz, proselyta Chassaobolorum, ad Igna-

tium.

VIII. Ignatii, ad Mariam proselytam.

IX. Ad Tarsenses.

X. Ad Antiochenos.

XI. Ad Eronem.

XII. Ad Romanos.
Quez postrema epistola martyrio S. Ignatii habetur hic in-
serta: ad quam et Robertum Lincolniensem respexisse
observo, quum Ignatium ait ‘ ita’ vehementer amavisse
Christum, quod optavit etiam tradi malis punitionibus
Diaboli, ut ipso frueretur.” Quod enim in Greco legitur,
Κόλασις διαβόλου ἐπ᾽ ἐμὲ ἐρχέσθω (vel, ut pluraliter est ab
Eusebio citatum, κολάσεις τοῦ διαβόλου εἰς ἐμὲ ἐρχέσθωσαν)

' Rich. Montacut. Origin. ecclesiasticar. tom. 1. part. posterior. cap. ult.
sec. 2].
® Rob. Lincoln. commentar, in Dionysii lib, de diyinis nominib. cap. 4.

262 DISSERTATIO. CAP. XIX.

μόνον iva ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ ἐπιτύχω, ab hoc interprete Latine
ita est expressum: ‘‘ Male punitiones Diaboli in me ve-
niant, solum ut Jesu Christo fruar.” Nam versione hac
usum eum fuisse, in capite™ tertio jam docui: illumque
ipsum ejusdem, vel notarum saltem marginalium in Mon-
tacutiano codice ad eam appositarum, authorem extitisse,
oborta mihi aliquando est suspicio. Nam et Anglum
fuisse scholiastam illum, in verba illa epistole ad Poly-
carpum, Sta firmus et incus percussa, hee illius notula
indicat. ‘ Incus est instrumentum fabri: dicitur Anglice
anfeld;” et Grace scivisse, varia annotationum illarum
loca, in quibus translationis verba cum originali Greco
conferuntur, fidem faciunt: ut earum et ipsius, cui sunt
adjuncte, versionis idem omnino opifex fuisse videatur.
Robertum vero nostrum, ut Anglum fuisse nemo ignorat:
ita et Graeci sermonis (quod rarum illo seculo) peritum
fuisse; testamentum duodecim patriarcharum, Suid
Lexicon, et vetera in Dionysium Areopagitam scholia, e
Greco in Latinum ab eo conversa, certos nos reddunt.
Sed preter Greecas de quibus hactenus actum est, duo-
decim epistolas a vetere vulgato interprete Latine con-
versas (quas et Vincentius Bellovacensis' agnovit solas :)
feruntur etiam Ignatii nomine Latine, ad Johannem apos-
tolum preeceptorem suum (quem sanctum seniorem appel-
lat) due; et ad B. Mariam virginem tertia, una cum ip-
5115 ad eandem responsoria. In lucem editz Parisiis pri-
mum ez sunt anno MCCCCXCYV. ad calcem quadripar-
tite histori vite et mortis Thome Cantuariensis archi-
episcopi. At inter epistolas Ignatii, anno MCCCCXCVIII.
ibidem publicatas, Jacobus Faber Stapulensis eas non ad-
misit: quod et in subsecutis editionibus est observatum,
donee Symphorianus Champerius eas simul cum reliquis
imprimendas curavit. Indeque Colonie anno MDXXXVI.
cum Dionysii, et in Basiliensium micropresbytico anno
MDL. cum aliis antiquorum patrum scriptis, caeterarum
Ienatii epistolarum versioni yeteri iste novella quoque

» Supra, pag. 106.
1 Vincent, specul. historial. lib. 10. cap. 57.

CARY XIX: DISSERTATIO. 965

superaddite, passim ferebantur. Quod nonnullos sic fe-
fellit; ut ipsum quoque veterem interpretem eas, vel (ut
Hieronymus Vairlenius*) adjecisse, vel (ut Petrus Cani-
sius') transtulisse, vel saltem (ut paulo diffidentius loquitur
hic Petrus Halloixius™) videri Latine reddidisse, scrip-
serint ; quum in vetustissimis vulgate illius interpretationis
MSS. exemplaribus non compareant: et in aliis (ut bibli-
othece 5. Edmundi apud Burienses olim, et Lincolniensis
collegii apud Oxonienses hodie) a reliquis sejuncte inve-
niantur ; unde et istas solas (quum duodecim antiquiorum
rariora fuissent exemplaria) a Bostono Buriensi, Marco
Michaele Cortonensi, et Johanne Trithemio visas fuisse
animadyertimus. Et quanquam in Greco-Latina sua edi-
tione omittendas eas existimaverit Vairlenius, quod “ in
Greco codice nulla harum reperiretur :” tamen cum nova
illius versione etiam istas, que Latine plane sunt originis
(quidquid contra obtendat Halloixius) conjungendas pu-
tavit Margarinus Bigneus; ut in omnibus bibliothece
patrum editionibus, et Parisiis et Colonize excusis, videre
licet.

In epistolio ad Mariam, alias prius ad eandem exaratas
a se fuisse literas, commentitius iste Ignatius ita significat:
** Seripsi tibi etiam alias, et rogavi de eisdem.” Plures
eommemorat Pseudo-Dexter in chronico, ad annum
Christi CX VI. “ Epistole S. Ignatii ad B. virginem ce-
lebres habentur;” et ad annum CCCCXXX. (quo ipse
ineptissimam illam farraginem edidisse fingitur:) “* Epis-
tole B. yirginis ad 5. Ienatium, et ejusdem ad sanctissi-
mam virginem, manibus fidelium nunc teruntur.” Meminit
et Bernardus, sermone septimo,in Psalmum nonagesimum,
* Magnus ille Ignatius, discipuli quem diligebat Jesus
auditor, martyr noster (cujus pretiosis reliquiis nostra est
ditata paupertas) Mariam in pluribus, quas ad eam scripsit
epistolis CurisTIrERAM consalutat. Egregius plane ti-
tulus, et commendatio honoris immensi.” Et hane quidem

K Vairlen. prefat. in Latinam suam Jgnatii versionem, ad Wilh, Lindanum.
' Canis. tom. 2. de corruptel. verbi Dei, lib. 5. cap. 1.
™ Halloix, sub fin. apolog’z pro seri, tis Ignatii.

264: DISSERTATIO. CAP) XK.

inscriptionem (licet in bibliotheca patrum, Parisiis ‘anno
MDCX. et Colonie anno MDCXVIII. edita, nescio quo
casu pretermissam) unica illa preefert, quee Ignatii nomine
ad matrem Domini hodie circumfertur, epistola: ‘‘ Chris-
tiferee Marie, suus Ignatius.” Sed eundem ipsum Chris-
tiferee titulum, Marie quoque Castabalite, in ἐπιγραφῆ
epistole ad eam scripte, attributum videmus: quam ab
aliquibus, minus attente ista considerantibus, pro Maria
Deipara fuisse habitam, aliquando observavimus.

Plures quoque ad beatissimam Mariam missas ab eo
fuisse epistolas, Dionysius Carthusianus hisce verbis sub-
indicat : ‘* Sanctus" Ienatius, in una suarum epistolarum
ad sacratissimam virginem, eandem rogat fervide, ut pro
consolatione et confortatione sui, et plurium neophytorum,
dignaretur venire ad se.” Petrus Equilinus unam tantum
commemorat. ‘‘ Ignatius®,” inquit, ‘“ beatae virgini valde
dilectus, eidem adhuc in carne existenti devotam episto-
lam scripsit ; et ab ea responsionem, ejus sanctis manibus
scriptam, obtinuit.” Ejusdem meminit et Marcus Mi-
chael, presbyter Cortonensis, in libro de viris illustribus :
ubi novum nobis Ignatianarum epistolarum proponit cata-
logum, in quo, earum quas Eusebius et Hieronymus no-
minant, tres tantum recitat; una etiam ad Colossenses ad-
dita, cujus neque ab illis, neque a veterum quoquam ulla
facta est mentio. Hee enim ipsius sunt verba: “ Scripsit
Ignatius ad diversos epistolas quatuor ; sermone quidem
claro, simul et eloquentia perornato. Harum siquidem
primam ad Ephesios edidit, secundam ad Magnesios des-
tinavit, tertiam autem partem ad Colossenses direxit ;
quartam porro Romanis gentibus applicavit. Extant et
epistole ejus ad evangelistam Johannem praceptorem
suum; et ad Mariam, beatissimam virginem, et Domini
nostri Salvatoris humillimam matrem: ad quem et ipsa re-
sponsivam et brevem epistolam reddere humiliter non de-
dignabatur.”

" Dionys. Carthus. commentar. in Dionys. Areopag. de divinis nominib.
cap. 3. art. 16.
° Petr. de natalib, lib. 3, cap. 64,

CAP. XIX. DISSERTATIO. 265

Bernardi vero et recentiorum aliorum scriptorum nuda
authoritate suffultus Petrus Canisius, magna querit cum
fiducia; “cur? de his Ignatii epistolis dubitemus? quas
non modo Bernardus, sed et Marcus Michael Carnotensis,
(Cortonensis ille, de quo diximus) Dionysius Rickelius,
(Carthusianus nimirum, de quo item diximus) Marianus
Victorinus, (Victorius videlicet, in suis ad Hieronymi
librum tertium, contra Pelagianos scholiis) Symphorianus
Clamperius, (Champerium intelligit) aliique complures
agnoscunt et Ignatio tribuunt.” Verum de hac confidentia
remiserunt plurimum, qui post eum attentius hance rem
considerarunt, prudentiores inter pontificios. FE quibus
Baronius, tomo primo annalium, an. XLVIII. sectione
vigesima quinta. “ Fertur,” inquit, ‘‘ Dei genitricis epis-
tola ad Ignatium reddita, ejusdemque Ignatii una ad ipsam
scripta, duz vero ad Johannem evangelistam de eadem
ipsa loquentes. Sed Hieronymus, et alii antiquiores, qui
ejusdem Ignatii recensuerunt epistolas, eas non noverunt;”
et tomo secundo, an. CIX. sectione trigesima quarta, de
lisdem: “ Cujus fidei sint, judicium esto penes prudentem
piumque lectorem. Scimus eas S. Bernardum citasse ali-
quando, earumque meminisse alios recentiores.” Posse-
vinus in Apparatu sacro, “ non tam cert fidei” esse ag-
noscit: ‘‘ citari tamen a Bernardo, sermone primo, in
Psalmum nonagesimum.” Liberius vero paulo suam hac
de re sententiam, in ecclesiasticorum scriptorum catalogo,
ita aperuit Bellarminus : “ Harum, primus (quod sciam)
meminit sanctus Bernardus sermone septimo in Psalmum
Qui habitat : sed neque in codicibus Grecis habentur,
neque gravitatem eloquii S. Ignatii omnino redolent.”

Locum illum Bernardi, ex sermone septimo (non primo
ut habetur apud Baronium, et eum secutum Possevinum)
in Psalmum nonagesimum superius descripsimus: in quo
non unius sed plurium ad Mariam, nullam vero omnino ad
Johannem scriptarum epistolarum mentionem faetam fu-
isse vidimus. De illis quoque quid pontificii palatii ma-
gister (cum Thoma Malvenda) senserit, jam antea‘ audi-

P Canis. tom. 2. de corruptel. Verbi Dei, lib, 5, cap. 1.
4 Supra, cap. 5. pag. 121,

266 DISSERTATIO. CAP. XIX.

vimus: quem et Mestreeus secutus est; ita rem totam
determinans : ** Cum" Grace nunquam conscripte reperte
fuerint, nec illarum ullus veterum patrum ad Bernardum
usque meminerit: tutius meo judicio fuerit, easdem in
commentationum apocrypharum numero collocare;” et
post eum, rotundius adhuc Christophorus de Castro Je-
suita: ‘* Has* epistolas ab antiquiori aliquo, pio, et virgini
dedito, confictas fuisse; ex ipsa temporum, rerumque in
eis factarum, serie facile erit colligere.”

Qui postremus hanc causam tractavit, Petrus Halloixius'’,
fatetur se ‘‘ antehac ab eorum sententia fuisse alieniorem
qui mutui epistolarum commercii inter beatissimam vir-
ginem et sanctissimum Ignatium assertores habebantur ;”
sed “ postquam in lucem venit Flavius Lucius Dexter,
qui 5. Hieronymo presbytero equalis fuit, et earundem
epistolarum tamquam suo seculo celebrium mentionem
fecit; magis in eorum partem inclinare ccepisse,” se ait,
** qui eas admittunt et probant, quam qui in alia eunt
omnia.” Indeque, stramentitii hujus scriptoris fide fretus,
allata" in oppositum a societatis suze patribus, Bellarmino
et Christophoro Castrensi, argumenta refellere conatur:
ita diffidenter tamen, ut conclusione ista, satis languida,
totam illam disputationem demum terminandam esse cen-
suerit. ‘* Epistole S. Ignatii ad B. Johannem evangelis-
tam, et ad sanctissimam virginem, et virginis item ad
Ignatium, nec ita certe sunt, ut indubitatam fidem apud
omnes mereantur; nec ita incerte; ut omnem perdant.
Nam cum ab immemorabili tempore S. Ignatio adscripte
reperiantur; minime zquum est absque gravissimis et
invictissimis rationibus eas ipsi abrogare. Ego quidem,
tametsi multas esse videam causas, quamobrem suspecte
haberi possint: tamen nullas etiamnum video, quare pror-
sus despici debeant; aut cur judicia illorum, qui lis utun-
tur, contemni. Libera igitur interim (donec aliquid alter-
utram in partem certius afferatur) facultas unicuique sit

τ Mestr. prefat. ad notas in Igaatium.
* Christoph. Castr. histor. Deipare, cap. 23.
' Halloix. notat. in cap. 4. vile S. Ignatii.

" Td. in fine apologize pro scriptis S, TIgnatii.

CAP. XIX. DISSERTATIO. 267

ἤν

de his, quodcumque voluerit, opinandi. Nos hic finem sta-
tuemus, et magno Ignatio litabimus.”

Cum quo nos itidem preesentem hance de scriptis Ignatii
dissertationem finiemus ; neque tamen Ignatio, quantumvis
magno, sed Deo Optimo Maximo litabimus: ‘ Salutem™”
Deo nostro qui sedet super thronum; et Agno,” simul
cum Ignatio et palmato commilitonum ipsius exercitu re-
iquo, acceptam referentes; et cum universo ccelestium
spirituum choro concinentes. ‘‘ Benedictio*, et gloria, et
sapientia, et gratiarum actio, et honor, et virtus, et forti-
tudo, Deo nostro in secula seculorum.” Amen.

W Apocal. cap. 7. ver. 9, 10. x Ibid. ver. 12.

εἶ Bates

prt rnin oi mail

tytn > sgn 3:6 ar eee
ee oe
ὉΨ Ἢ χἂν J ἔς an 3

= Γ ae fina:
δῷ ΝΣ shite αν tie ;
᾿ “an Pigg’. <7 oe

τὺ = to ᾿-
μα! ve ta Mad A
La τ» “ra Crea
a has an oo We
oa ee |

-.- oe a. @Ee :

in. & ee eget sae ἐὰν am
7 eames @ he his
δι πὸ 85... ἄρα a
le Sear oe &e, ie 5

ῳ 4) νι i pee’ Sehnay
ΩΣ aoe ἌΌΘΟΝ

oy — τ
ie τ:

"»υ 4

JACOBI USSE RLE,

ARCHIEPISCOPI ARMACHANI

PRHEFATIONES

IN, FGNATIV SE.

a τ
aa
1° "ἢ
a ΕΝ a
|. oe γόν
ν᾿ of a,
_ ᾿ ΕΣ

ΠΝ,
ἐν δ
ως
᾿ ae A ae

ΠῚ ΕΓ»
ω

ean oeT es c

nel

avira

᾿
] Π
cab ;
3 oe.
ee
a ΣΙ
πα YF, im ry
τ aan? As

PRHFATIO

IN INTERPOLATAS IGNATII

EPISTOLAS.

1644.

ΕἸ ΑἹ 0

y

ΝΕΎΣΕΙ ΟΣ
ι ᾿

᾿ ΤΥ ‘
onan ἢ
> a
.

ὴ Ae. 2

a

_ =

PRAFATIO,

ἕο, ἅς.

Gr-acr Ignatii editiones primaria fuerunt due: Tigu-
ving anno MDLX. ex MS. codice Gasparis a Nyd-
prugck, una cum Johannis Brunneri versione vel potius
paraphrasi, ab Andrea Gesnero excusa; et Dilingana,
anno MDLVII. ex Augustanz bibliothecae exemplari, a
Valentino Paczo publicata. Hance reliqui secuti sunt edi-
tores: non ex Greco aliquo codice alio, sed partim ex
ingenio, partim ex vetere vulgato Latino interprete, non
paucis in locis eandem corrigentes. Ita Ignatium, ele-
gantioribus typis excusum, Parisiis anno MDLVIII. et
MDLXIUI. dedit Guilielmus Morelius: additis tum notulis,
de iis quee ipsi mutanda visa sunt, tum versione Latina
(quee et Parisiis anno MDLXI. impressa prodiit) ‘‘ quam-
vis? nec illa,” inquit Vairlenius,” emuncte naris lectori
per omnia satisfaciat; ut que plurimis in locis per
vestigia veteris interpretis graditur.” Iterum vero a
Christophoro Plantino, Antverpize anno MDLXVI. et
MDLXXII. seorsim, et a Johanne Jacobo Gryneo, Ba-
silee anno MDLXIX. in orthodoxographorum volumine,
Augustanus ille Ignatius (neque enim alium hic codi-

* Hieron. Vairlen, preefat. in Latinam suam Ignatii versionem.
VOL, VII. a

974 PREFATIO.

cem veterem Basiliensem cum Mestreo” expectet lector)
eo quo diximus modo correctus, recusus est: nova inter-
pretatione Hieronymi Vairlenii Sylvii adjecta; que, licet-
in multis locis admodum infida atque mutila, una cum
brevibus ejusdem Vairlenii scholiis, ex Plantiniana edi-
tione in varias bibliothecz patrum editiones, Parisiis et
Colonize excusas, postea traducta est.

Accessit deinde ad Ignatium Martialis Mzstraei indus-
tria: qui Latinam Vairlenii interpretationem emendavit
et supplevit ; atque insuper tum suis, tum Morelii, Vair-
lenii et Billiitin Ignatium observationibus simul collatis,
amplioribus notis illustravit. Atque hujus Greeco-Latinus
Ignatius, et separatim anno MDCVIII. et in bibliothece
patrum tomo primo Greco-Latino anno MDCXXIV.
Parisiis habetur editus. Sed omnium locupletissima Gre-
co-Latina Genevensis anni MDCXXIII. est editio, a Ni-
colao Vedelio adornata: qui Latinum Meestrei textum in
margine passim correxit, exercitationes pro antiquitate
Catholica adversus Baronium et Bellarminum singulis
epistolis attexuit, apologiam pro Ignatii scriptis praemisit,
et criticas notas vice appendicis toti operi subjecit.

Veteris quoque vulgate Latinz Ignatii interpretationis
editiones praecipue extiterunt duz: Jacobi Fabri Stapu-
lensis prior; Symphoriani Champerii Lugdunensis poste-
rior. Primus enim Ignatii epistolas undecim, et Poly-
carpiad Philippenses singularem, una cum Dionysio Areo-
pagite adscriptis operibus, Parisiis anno MCCCCXCVIII.
Jacobus Faber in publicum proposuit: qua cum lisdem,
Argentine anno MDII. et Parisiis (a Judoco Clichtoveo
recognita) anno MDXYV. seorsim vero Argentorati anno
MDXXVII. et alibi sunt recuse. Ad has, in Champerii
editione, aliarum quatuor epistolarum facta est accessio:
ad Mariam Cassabolitam, sive Castabalitam, (e Graeco ab

b Mestr. in epist. ad Mariam Cassobolit. not. 5.

© Jacob. Bill sacrar. observat. lib, 2. cap. ult.

PRAHEFATIO. ὦ

interprete vetere conversa) unius, ad B. Mariam Deipa-
ram alterius, et ad S. Johannem duarum: quas omnes,
cum Latinis Pseudo-Dionysii tum antiquioribus versioni-
bus Colonize anno MDXXXVI. tum Joachimi Perjonii
nova ibidem anno MDLVII. cum Pseudo-Clementis ope-
ribus ibidem anno MDLXX. et im Micropresbytico
Basileee anno MDL. impressas, simul cum commemoratis
illis antiquioribus undecim epistolarum editionibus, ob
oculos hie habui.

Neque his tamen contentus, Oxonienses duos Manu-
scriptos (vetustiorem e Baliolensis, recentiorem e Magda-
lensis collegii bibliotheca petitum) cum libris editis dili-
genter contuli. Et cum intellexissem, in bibliotheca V.
CL. Alexandri Petavii senatoris Parisiensis, Pauli filii
vetustissimum exemplar aliud conservari: quicquid et illud
continebat, humanissimi Claudii Sarravii, senatoris itidem
Parisiensis, beneficio sum consecutus; cui, eo nomine,
quicumque Ignatii restitutioni bene cupiunt, summas de-
bituri mecum sunt gratias.

Huic et veterem interpretationem aliam, hucusque ine-
ditam, mutua duorum manuscriptorum codicum collatione
emendatiorem factam, subjunxi. Atqui, ut aliquo hic la-
bore lectorem sublevarem: quemadmodum in Greco con-
textu que a nostro hoc interprete aberant, miniatis literis
discriminandas a reliquis curavi; ita nunc quoque Gree-
corum exemplarium et inter se et cum utraque versione
Latina comparationem adjiciendam censui. Neque enim
illud mihi fuit propositum, ut scholiis aliquibus sententiam
authoris et res ab eo tractatas explicarem; sed ut ea, qu
ex libris petita, ad genuinam textus Ignatiani lectionem
aliquo modo conducere viderentur, uno sub aspectu collo-
carem. Quod ideo monendum duxi, ne quis expectaret,
quod nobis prestare nunquam fuit in animo: et si quid,
vel a nobis vel ex aliis, hujus generis adjectum occurreret ;
id ἐν προσθήκης μέρει, et preter primarium institutum, ac-
cessisse intelligeret.

9

οὖν bean

ἐφεῖν. τα vou ὦ A tier: 7 ay ; 4 " He
gee Se sone ae ae

vive oovvaeanalinl ea ΓΟ:
te Teh ae cyt eri. " ὦ
ΕΣ oven) on "ΡΒ a: Wu one
: ΠΩΣ ΩΣ ate
di panned SW idan: ives hi. gee
da es nin on whl
Sa το" =e
ae abt ρων πρόπαν Ἐπεί ὦ
Satpal peheveplanarsicare
artite wees bee’ gba seas > κε :
: onan noma μέ

ited =r προυνιηβνθ at
του a nneyeueved
ΠΣ oa ‘awrite
in Anil avnaceet wnt 2
epee Νὴ Ps)! a
agg nical «εὐ akan ἌΣ
5 ουφᾷ μ te maMetabin sents ’ i " ae | dy rea
oot seeenerpilee sed ainagehd)s τ δα wip: (Ui pois fae
perenne ear 1) abet Acie rR A
"oq h Mendon tr gi ‘enti wR
aoe aioe an nevi
ΟΣ, μμρηλδιτιῷι, περ A
istieice RAUL v & δίδει ere . +
+ edpanad neath ayesemt
ae pay

τς δ
Gee ca ane ete μ
_ swe sais mat . μον . el ο

lanai ave
ΠΤ ΜΝ Pe
ΟΜΝ
δ aot Ὑ ΠῚ aa
ἰὼν

PRAFATIO

IN SINCERAS EPISTOLAS.

1644.

PRAFATIO,

&e. &e.

Ante aliquot annos Oxonie Polycarpianam epistolarum
Ignatianarum syllogen, ita excudendam curavi; ut minio
in textu Greco laciniz 1185 signarentur, quas Ignatio a
recentiore interpolatore assutas fuisse, veteris Latini
interpretis, tunc primum a me editi, indicio deprehende-
ram. Integri quoque Ignatii deinceps prime suz simpli-
citati ex* Florentino exemplari restituendi expectationem
movi: eamque ut explerem, summa serenissimi principis
Ferdinandi benignitate (D. Americi Salveti, magni ducis
apud regem nostrum residentis, interventu) codicis illius
ex bibliotheca Medicea, in ccenobio S. Laurentii reposita,
describendi potestatem impetravi. Verum dum in loco
tam longe dissito, et inter homines penitus mihi ignotos,
exscriptore non invento, aqua mihi, ut aiunt, hic hzereret ;
commodum accidit, ut mihi familiarissimus Isaacus Vos-
sius, Italiz nobiliores bibliothecas lustraturus, Florentiam
aecederet; et Gracum illud Ignatii exemplar, sua manu
descriptum, simul cum ei respondente vetere Latina ver-
sione prius a me edita, typis deinde Amstelodami divul-
garet. Quo viso, gratulatus mihi ipse sum, quod spes

ἃ Prolegomen, Ignatian. cap. 4. pag. 117.

980 PREFATIO.

me mea omnino non fefellisset; et vix eredendam illam
Ignatianarum epistolarum depravationem, cujus Latina
illa versio satis firmam suspicionem dederat, authoritate
Grezci manuscripti, quod et vetustissimum? et emendatissi-
munY fuisse preedicat Turrianus, ita luculenter confirmatam
reperissem.

Interim satis mirari non potui, duos magni nominis viros
eonjecturis suis tantum tribuisse; ut quum Polycarpi ad
Philippenses literas, quibus Ignatianas a se subjectas
fuisse ipse eonfirmat, germanas fuisse fateantur, et has
ipsas que Ignatio tribuuntur epistolas, ex Mediceo codice
ἃ novitlis assumentis demum liberatas, non minus quam
Polycarpi ipsam, Eusebii temporibus in omnium manibus
fuisse non negent: in hisce tamen effingendis, impostorem
aliguem nomen Ignatii ementitum esse confidentissime
pronuncient; quanquam de etate, qua planus iste vixerit,
inter ipsos omnino non conveniat. Alter enim imperante
Antonino, aut certe Marco Aurelio, (quorum temporibus
jpsum Polycarpum, germanarum Ignatii epistolarum col-
lectorem, adhuc superstitem fuisse constat:) alter, post
Clementis Alexandrini, toto fere centenario Ignatio poste-
rioris, mortem fraudem hance factam fuisse suspicatur ;
quum tanmren Origenes, Clementis discipulus et in Alexan-
drina catecheseon schola successor proximus, eam quam
habemus ad Ephesios epistolam, ut* ipsius Ignatii mar-
tyris germanam citaverit: et inter Polycarpi epistolarum
Ignatianarum primi editoris, et Clementis excessum non
multo plures quam XXX. anni intercesserint. Quumque
Polycarpi ipsius epistolas “ in‘ Asiz conventu,” etiam ad
Hieronymi usque tempora, solenniter legi consuevisset :
Ignatii literas, ad nobilissimas Asie ecclesias transmissas

" Turrian. explanat. in Clement. constitut. apost. lib. 9. cap. 17.
© Id. pro epist. pontif. lib. 2. cap. 10.
4 Origen. in Luc. homil. 6.

* Hicran. catalog. script. eccles. in Folycarpo.

PREFATIO. 281

et in eadem epistola tantopere laudatas tantaque in luce
positas, tam subito evanescere potuisse, et obscuri nescio
cujus tenebrionis commentis possessione sua cedere, mihi
certe vix fit credibile.

Sed quicquid hujus sit: post disseminatam Valentini
heresim ab impostore aliquo confictas fuisse istas, a pa-
tribus postea Ignatii nomine receptas, epistolas; ex ea
que Magnesianis est inscripta, doctissimi illi viri compe-
risse se existimant. Valentinum vero tempore docet Epi-
phanius‘ fuisse posteriorem Basilide et Saturnilo: quos,
post Ignatii mortem, imperante Hadriano emersisse, nos
alibi® declaravimus. Cui consonum est, quod a Theodo-
τοίου est traditum, sub Antonino primo, Hadriani suc-
cessore, heresim eum suam constituisse: et quod ab
Irenzeo: “ venisse' eum Romam sub Hygino, increvisse
sub Pio, et prorogavisse tempus usque ad Anicetum.” In
epistola autem ad Magnesianos, ubi in vulgatis codicibus
Christus appellatur Patris ‘‘ λόγος οὐ ῥητὸς ἀλλ᾽ οὐσιώδης,
Verbum non prolativum sed substantiale :; in Mediceo et,
cum eo consentiente, vetere nostro interprete dicitur
“λόγος ἀΐδιος οὐκ ἀπὸ σιγῆς προελθὼν, Verbum eternum
non ἃ silentio progrediens.” Et cum de Verbo ex Sige
sive silentio procedente sententiam, vel alia quam Valen-
tiniana heresis non habuerit, aut nemo certe Valentino
prior docuerit: inde authorem harum epistolarum post
Valentinum vixisse, certo esse certius ambo concludunt.
Et ad Valentini praeterea AZonas verba illa refert eorum
alter,in eadem ad Magnesianos epistola. ‘ Μὴ πλανᾶσϑε
ταῖς ἑτεροδοξίαις, μηδὲ μυθεύμασι τοῖς παλαιοῖς: Nolite
alienis opinionibus seduci, et fabulis veteribus ;” atque
hine, non continuo post vulgata Valentinianz secte por-

Γ Epiphan. heres. 31. advers. Valentin.
& Prolegom. Ignatian. cap. 16. pag. 232.
» Theodoret. hzeret. fabul. lib. 1. cap. 7.

' Irene, advers. heres. lib. 3. cap. 4.

282 PREFATIO.

tenta, sed longe postquam inveteraverant, effictam fuisse
epistolam, ex necessitate sequi asserit.

Atqui probandum adhuc remanet, A‘onum et Verbi ex
Sige producti portenta illa, a Valentino primum fuisse
excogitata, non ex antiquiorum hereticorum lacunis de-
rivata. Posterius enim hoc nobis suadent Irenzi illa*.
“Ὁ μὲν πρῶτος, ἀπὸ τῆς λεγομένης γνωστικῆς αἱρέσεως τὰς
ἀρχαίας εἰς ἴδιον χαρακτῆρα διδασκαλίας μεθαρμόσας Οὐαλεν-
τῖνος, οὕτως ἐξεφόρησεν" ὁρισάμενος εἶναι δυάδα τίνα ἀνο-
νόμαστον, ἧς τὸ μέν τι καλεῖσθαι ΓΑῤῥητον τὸ δὲ Σιγὴν.
Ἔπειτα ἐκ ταύτης τῆς δυάδος δευτέραν δυάδα προβεβλῆσ-
θαι, ἧς τὸ μέν τι Πατέρα ὀνομάζει, τὸ δὲ ᾿Αλήθειαν᾽ ἐκ δὲ τῆς
τετράδος ταύτης καρποφορεῖσθαι Λόγον καὶ Ζωὴν, Ανθρωπον
καὶ ᾿Εκκλησίαν. Εἶναί τε ταύτην ὀγδοάδα, πρώτην. Qui est
primus, ab ea que dicitur Gnostica heresis antiquas in
suum characterem doctrinas transferens WValentinus, sic
definivit. Dualitatem quandam innominabilem, cujus qui-
dem aliud vocari Inenarrabile, aliud autem Sigen. Post
deinde, ex hac dualitate secundam dualitatem emissam;
cujus aliud quidem.Patrem vocat, aliud autem Aletheiam.
Ex hac autem quaternatione fructificari Logon et Zoen,
Anthropon et Ecclesiam. Esse autem hance octonationem
primariam,” et! principalem. Valentinus enim “ cujus-
dam veteris opinionis seminia nactus,” (ut in libri adversus
Valentinianos capite quarto habet Tertullianus) veteribus
illis doctrinis propriam suam methodum adaptavit. De
eodem, in Heresi XX XI. Epiphanius: “ Τὴν ἐθνόμυθον
ποίησιν εἰς τὸν ἑαυτοῦ νοῦν λαβὼν, Kal ἀπὸ τῶν σὺν αὐτῷ
καὶ πρὸ αὐτοῦ τῆς ἀληθείας ἐκπεπτωκότων τὴν ὑπόνοιαν
κτησάμενος, καὶ αὐτὸς τὰ ἴσα τῷ Ἡσιόδῳ ἀπὸ ἑτέρων ὀνο-
μάτων εἰς ἕτερα μεταποιήσας, ἠθέλησε φαντᾶσαι τὸν κόσμον.
Fabulosa gentium poesi in animo suo concepta, et ab iis

k Trene. advers. heres. lib. 1. cap. 11. pag. 52. ed. Bened.
1 Td, lib. 2. cap. 12. pag. 129.

PR&EFATIO. 285
qui cum ipso et ante ipsum a veritate exciderunt senten-
tiam mutuatus, eadem et ipse que Hesiodus, mutatis
duntaxat nominibus, ad mundum decipiendum inducere
voluit.”

Per eos autem qui ante ipsum ex fabulosa Hesiodi
Theogonia AZones suos effinxerunt, non alios quam Gnos-
ticos hereticos eum intellexisse, in praecedentibus.illis
satis ipse significaverat: “ Kat πάντες Τνωστικοὺς ἕαυ-
τοὺς ὠνόμασαν, Οὐαλεντῖνός τε φημὶ, Kal οἱ πρὸ αὐτοῦ Γνωσ-
τικοί. Et omnes se Gnosticos appellari voluerunt : Valen-
tinus nimirum, et qui illum Gnostici praecesserunt ;” item :
“ φημὶ δὲ Οὐαλεντῖνον καὶ τὴν αὐτοῦ διδασκαλίαν, τὴν ἀπὸ
τῆς μεγάλης ταύτης γνωστικῆς ἐπαγγελίας ὑπάρχουσαν. Va-
lentinum intelligo et ipsius doctrinam, que a speciosa illa
Gnosticorum professione prodiit.”. Atque ut priores illos
Gnosticos Nicolaitarum, qui A®onum figmenta in Ece-
clesiam invexerunt, fuisse discipulos, ex Epiphanio et Phi-
lastrio ; ita et Theodadim, qui cum Paulo apostolo ver-
satus est, Valentini fuisse magistrum, ex Clemente Alex-
andrino didicimus. Epiphanii, in Heresi XXV. de Ni-
colaitis verba hee sunt: “ Καὶ évrevSev ἄρχονται οἱ τῆς
ψευδωνύμου γνώσεως κακῶς τῷ κόσμῳ ἐπιφύεσθαι, φημὶ δὲ
Γνωστικοὶ, καὶ Φιβιονῖται. Ab hoc fonte derivati, ac pes-
sime in mundum introducti sunt heretici illi, qui eam sibi,
quam falso nominant, cognitionem vendicant: cujusmodi
sunt Gnostici, Phibionite,” &c. et de ipso Nicolao: “" ᾿ Ἐξ
αὐτοῦ Kal τῶν πρὸ αὐτοῦ, Σίμωνος δὲ φημὶ καὶ τῶν ἄλλων,
λαβόντες τὰς προφάσεις Τνωστικοὶ καλούμενοι. Qui ab
ipso ejusque antecessoribus, Simone nimirum et aliis, oc-
casionem nacti Gnostici nominantur ;” et Philastrii, de
eodem: “ Dicit et ipse virtutes esse plurimas: unde et
Gnostici, qui scire se aliquid putant, maxime emerserunt.”
Clementis vero, in septimo libro Stromatum, ista: Οὐα-
λεντῖνον Θεοδάδι ἀκηκοέναι φέρουσιν' γνώριμος δ᾽ οὗτος
ἐγεγόνει Παύλου. Valentinum Theodadim audivisse fe-

284: PRFATIO.

runt: qui Paulo notus ἔπι. Quum de antiquioribus
igitur Gnosticz hereseos signiferis Ignatiana ista commo-
dissime interpretari possimus: ut ea ad inferiora traha-
mus tempora, nulla omnino nobis incumbit necessitas.

Quod ab Ignatiani, longuli sane, itineris ratione peti-
tum hic opponitur argumentum, in notis ad acta martyrii
ejus, nos ipsi; que adversus harum epistolarum fidem
objectantur alia, in libro de potestate clavium diluit vir
doctissimus D. Henricus Hammondus: ut ea hic denuo
repetere, nihil sit opus. Id tantum de quo jam conque-
ramur, habemus: non reperisse nos Mediceum codicem
qualem eum nobis Turrianus commendaverat, emendatis-
simum. Quo tamen et cum vetere nostro interprete La-
tino (quem hance editionem secutum fuisse constat) et cum
vulgatis libris Greecis collato, ita correctionem temperan-
dam censuimus, ut que ex illis addendz videbantur vo-
culz, uncis [] includerentur ; manifestiora errata e textu
tollerentur quidem, sed scripta lectione cum nota yo.
simul apposita meliores vulgatorum codicum lectiones, et
de dubiis locis conjecture, a D. Patricio Junio et Isaaco
Vossio suppeditatz, suisinlocis ad marginem apponerentur.
Quibus respondens Latina etiam versio est addita, ex nos-
tri interpretis antiqua et Hieronymi Vairlenii nova utcun-
que conflata: qua, interea dum integrius Grecum nobis
obtingat exemplar, contenti esse poterimus.

Cumque in Mediceo codice, qui ad finem erat mutila-
tus, ex genuinis epistolis ea que ad Romanos est scripta
desideraretur ; ex supposititiis vero, quae ad Mariam Casta-
balensem, Polycarpum et Tarsenses misse dicuntur, con-
servarentur: qua in hisce tribus a vulgato textu Greco
variabant, notis in istas epistolas, ad hujus appendicis
calcem, inseruimus. In epistola autem ad Romanos,
duo que habebantur illius exemplaria actis martyrii Ignatii,
tum que nos primum edi curavimus tum que in Simeone
Metaphrasta leguntur, interjecta cum vulgatis libris con-
tulimus: et que ab utroque biographo pariter aberant,

PREFATIO. 985

hic omisimus, que ab altero tantum, uncis inclusimus ;
non ut reliquis epistolis, qua addenda viderentur, sed de
quibus dubitari posset, retinenda ne ea essent an aufer-
enda, significantibus. Hec de editionis hujus ratione,
lector, nescire te noluimus, Vale.

ie 2
ΔΑ]

ὠμίας eee Cane
agra. alent, amp aM
ti dale Py AE bos oad

sie
ee :
:
.
> τως
Se
og ee eee
ὦ ΕΣ »ϑ
am br athe
6 ee
a
of” ΠῚ ἀν σι
=
ed

PREFATIO

IN MARTYRIUM LATINUM SANCTI IGNATIH.

1644.

PRHFATIO,

&e. &c.

Quz jam damus, hactenus inedita, B. Ignatii Acta, post-
rema saltem sui parte, a Philone, Gaio et Agathopode,
qui ex Syria sanctissimum martyrem Romam sunt secuti,
descripta fuisse, ex illis loquendi formulis colligimus:
** Nos quidemnolentes abducimur; gementes de ea que a
nobis futura separatione. Obviamus fratribus, timore et
gaudio repletis. Horum ipsimet conspectores effecti,”
ὅς. Illa enim media, que interjecto spatio et notulis
appositis a reliquis secernenda curavimus, a Greco illo
quem sub finem quinti post Christum seculi, postremam
Ignatianarum epistolarum syllogen, a nostro interprete
Latine redditam, confecisse, in prolegomenis* ad eam
diximus, fuisse interposita; maximo est argumento, non
solum quod ab altera antiqua versione Latina plane ab-
sint, sed etiam quod ad eam que precesserat epistolarum
συναγωγὴν interpolatorem hic respexisse, verba illa satis
indicent : “ Ecclesias obviantibus Christi, per PRHCEDEN-
Tes literas, gratias agens, appositas ad ipsas; spiritu-
alem cum orationibus et admonitionibus amplexantes gra-
tiam.”

Alteram autem interpretationem Latinam, ex anti-

ἃ Cap. 18. pag. 246, 247.
VOL, VII. U

290 PREFATIO.

quissimo Cottoniane bibliothecze codice descriptam, simul
cum nostri interpretis versione conjungere visum fuit: ut
ex utriusque (barbarz licet et inquinatissimz) collatione
mutua, primitive Greece lectionis certiora deprehendi
possent vestigia. Quod et in posteriore horum actorum
parte similiter preestitissem, nisi interpretis obstitisset axoc-
σία, qui in rebus postquam Romam attigisset Ignatius
exponendis, posthabita eorum qui agoni martyris pre-
sentes adfuisse se dixerunt narratione, recentiorem bio-
graphum sequi magis voluit; qui poetica plane fide longos
sermones inter imperatorem et Ignatium ibidem interces-
sisse, et varia tormentorum genera, ante extremum suppli-
cium, pertulisse martyrem commentus est: quum crucia-
tuum illorum neque antiquiora Acta, neque ipse Meta-
phrastes mentionem ullam fecerit; et post Parthicam
expeditionem Trajanum nunquam Romam rediisse,
ideoque rebus istis interesse omnino non potuisse, Ro-
mana nos doceat historia.

Grecum Actorum illorum exemplar MS. in nobilissi-
ma Oxoniensis academiz bibliotheca reperi: cujus hoc
erat initium: Ἔν ἔτει ἐννάτῳ τῆς βασιλείας Τραϊανοῦ Καί-
σαρος, ἐν ὑπατίᾳ ᾿Αττικοῦ καὶ Σουρβανοῦ καὶ Μαρκέλλου,
ἸΙγνάτιος ἐπίσκοπος τῆς ἐν ᾿Αντιοχείᾳ ἁγίας τοῦ Θεοῦ ἐκκλη-
σίας δεύτερος μετὰ τοὺς ἀποστόλους γενόμενος (Εὐώδιον γὰρ
διεδέξατο) μετὰ ἐπιμελεστάτης φρουρῶν φυλακῆς ἀπὸ Συρίας
ἐπὶ τὴν Ρώμην παρεπέμφθη, τῆς εἰς Χριστὸν ἕνεκα μαρτυρίας.
Ex Latina vero interpretatione desumpta fuisse animad-
verti, non solum que in speculo” suo historiali Vincentius,
in chronico suo Antoninus’, et in sanctorum natalibus
Petrus Equilinus‘, sed etiam que in martyrologiis suis de
Ignatio retulerunt et Beda® et Ado. Quod idcirco mo-

Ὁ Vincent. specul. histor. lib. 10. cap. 56.

© Antonin. part. 1. tit. 7. cap. 1. sec. 11.

ἃ Petr. de natalib. lib. 3. cap. 64.

© Bed. martyrolog. VIII. Kalend. Decemb.

f Ado, in libello de festivitatib. apostolor. et discipulor. Kalend. Februar.

PR2Z®FATIO,. 291

nendum duxi, partim ut de antiquitate Latine mterpre-
tationis (cujus, ex membranis Cottonianis, partem priorem
hic exhibui) aliquid nobis constaret ; partim ut et Baro-
nio subsidio venirem, qui® ignorasse se profitetur, unde
eaacceperit Ado, que de multiplicibus illis Ignatio inflictis
tormentis prodiderat ; quum ex posterioribus istis Actis, non
ipsum modo, et Bedam ante ipsum, sed etiam Gracos in
Menzis suis ista deprompsisse liqueat: licet hi necessa-
riam hane correctionem adhibendam judicayerint, ut non
Romz (unde imperatorem tunc abfuisse consideraverant)
sed Antiochiz, passum ista fuisse Ignatium retulerint.

Sic enim de eo illiad vigesimum Decembris diem: “‘ Προσ-
ἤχθη Toaiavy τῷ βασιλεῖ διαβαίνοντι ἐπὶ Πάρθους, καὶ
πολλὰ αὐτῷ διαλεχθεὶς, καὶ τὸ ἀμετάθετον αὐτοῦ τῆς εἰς
Χριστὸν πίστεως γνωρίσας τῷ βασιλεῖ, αὐτίκα μολυ[βδίναις
σφαίραις τύπτεται᾽ καὶ τὰς χεῖρας ἁπλωθεὶς πῦρ ὑποδέχεται.
παπύροις ἐλαίῳ λιπανθεῖσι τὰς πλευρὰς φλέγεται" ἐπ᾿ ἀνθρά-
κων ἵσταται" σιδηροῖς ὄνυξι ξέεται' ἀνώτερον δὲ τούτων γενό-
μενος, ἀπεστάλη δεδεμένος ὑπὸ δέκα στρατιωτῶν, ἐν Ρώμῃ
τοῖς θηρίοις γενέσθαι Bopa. Adductus est ad Trajanum
imperatorem contra Parthos proficiscentem: et multa cum
eo collocutus, atque immutabilem suam in Christum fidem
imperatori professus ; mox plumbeis pilis tunditur, et ma-
nibus expansis ignem suscipit, papyris oleo inunctis la-
tera aduritur, ardentibus carbonibus imponitur, ungulis
ferreis laceratur. His autem cum superior evasisset, vinc-
tus sub decem militum satellitio Romam mittitur, futurus
bestiis cibus.”

Dum ista peragerentur, persecutionis Christianorum
in oriente facta est aliqua mitigatio. Cui quum Tiberiani
et Plinii secundi ad Trajanum epistole occasionem pre-
buisse dicantur: et illas, (uti nota octogesima secunda in
Ignatii ad Philadelphenos epistolam indicavimus) una cum

§ Baron. 110. sec. ὃ,
u 2

999 PREFATIO.

imperatoris rescripto et Tertulliani de eo sententia, ad-
jungendas censuimus.

Sequitur deinde, de Polycarpi martyrio, Smyrnensis ec-
clesiz epistola: cujus partem maximam ecclesiastice suz
historiz inseruit Eusebius ; hoc pramisso prologo : “ Ἐν"
τούτῳ δὲ ὁ Πολύκαρπος, μεγίστων τὴν ᾿Ασίαν ἀναθορυίθη-
σάντων διωγμῶν, μαρτυρίῳ τελειοῦται. ᾿Αναγκαιότατον δ᾽
αὐτοῦ τὸ τέλος ἐγγράφως ἔτι φερόμενον ἡγοῦμαι δεῖν μνήμῃ
τῆς ἱστορίας τῆσδε καταθέσθαι. Ἔστι δ᾽ ἡ γραφὴ, ἐκ προσώ-
που ἧς αὐτὸς ἐκκλησίας ἡγεῖτο, ταῖς κατὰ Πόντον παροικίαις,
τὰ κατ᾽ αὐτὸν ἀποσημαίνουσα διὰ τούτων. Quo in tempore
Polycarpus, maximis persecutionibus Asiam perturban-
tibus, vitam martyrio finivit. Arbitror autem summe ne-
cessarium finem ejus, qui etiamnum scripto circumfertur,
monumento hujus historia commendare. Extat autem
scriptum hoc, ex persona ecclesiz cui ille preefuit, parce-
ciis per Pontum, que cum illo gesta sint significans, ad
hune modum.” Isto vero subjecto epilogo: “ Ta μὲν δὴ
κατὰ τὸν θαυμάσιον καὶ ἀποστολικὸν Πολύκαρπον, τοιούτου
κατηξίωτο τέλους" τῶν κατὰ τὴν Σμυρναίων ἐκκλησίαν ἀδελ-
pov τὴν ἱστορίαν ἐν ἦ δεδηλώκαμεν αὐτῶν ἐπιστολῇ κατατε-
θειμένων. Itaque que ad mirabilem et apostolicum Poly-
carpum spectant, hujusmodi finem sunt consecuta: Smyr-
nezorum ecclesie fratribus, in ea quam declaravimus epis-
tola, historiam exponentibus.”

Integra vero, cum aliorum sanctorum Actis, Greece
et in Barociano Oxoniensis academiz et in Mediczo regis
Gallorum, Latine vero et in ecclesiz Sarisburiensis et in
Cottonianz bibliothecee codice MS. reperitur. Quam qui-
dem versionem, vel metaphrasim potius, cum Greco textu
conjunctim eo libentius hic edere placuit: quod eandem
esse existimem, quam in ecclesia Gallicana suo tempore
publice legi consuevisse, Gregorius Turonensis_illis

᾿ς Euseb. hist. lib. 4. κεφ. τε.

PRAEFATIO. 295

verbis significat : “ Dies' passionis erat Polycarpi martyris
magni, et in Ricomagensi vico civitatis Arverne ejus solen-
nia celebrabantur, Lecta igitur passione, cum reliquis
lectionibus, quas canon sacerdotalis invexit, tempus ad
sacrificium offerendum advenit.”

Neque vero aliunde hausisse eum dubito, que de
ejusdem martyris passione ille ipse alibi retulit. ‘‘ In‘
Asia orta persecutione, beatissimus Polycarpus, Johannis
apostoli et evangeliste discipulus, octogesimo [sexto] zta-
tis sua anno, velut holocaustum purissimum, per ignem
Domino consecratur.” Omnino enim Petro Halloixio! as-
sentior, illud sexto, sive librariorum incuria sive ipsius
Gregorii fallente memoria, omissum hic fuisse. Quum
aliud eum sentire non sinerent verba illa, quibus ad pro-
consulem Polycarpus in Latinis hisce Actis usus fuisse di-
citur: ‘ Octogesimum jam et sextum annum etatis ingre-
dior, nomini ejus (Christi scilicet) probatus et serviens
semper: nunquam ab eo lesus, semperque servatus.”
Que paraphrasis est Grecorum illorum: ᾿Ογδοήκοντα
καὶ ἐξ ἔτη ἔχω δουλεύων αὐτῷ, καὶ οὐδέν pe ἠδίκησεν. TEx
quibus etiam fastorum Siculorum™ author collegit, anno
ztatis LXX XVII. Polycarpum martyrium subiisse.

Sed et notandum hic, illud ἔχω non haberi in anti-
quioribus exemplaribus quibus usus est Eusebius ; apud
quem simpliciter legitur : ᾿Ογδοήκοντα καὶ ἕξ ἔτη δουλεύω
αὐτῷ. ut et apud Rufinum, veterem ipsius interpretem ;
““ octoginta et sex annis servio ei.” [Ex temporum vero
ratione plane evincitur, non posse hee intelligi de vite
totius annis, sed de Christiani tantum servitii. Ab anno
enim vulgaris epoche Christiane CLXIX. ad quem pas-
sionem Polycarpi referimus, subductis octoginta sex

? Gregor. Turonens. lib. 1. de gloria martyrum, cap. 86.
k Id. lib. 1, histor. Francor. cap. 28.

1 P. Halloix. notat. in vit. Polycarpi, cap. 12.

™ Chron. C, P, ad ann, 4. Olymp. 235.

294, PR-EFATIO,

relinquitur ejusdem epoche annus LXXXIIi. quo non
natum quidem illum, sed renatum Christo primum nomen
dedisse, dicamus necesse est. Inde enim ad mortem Jo-
hannis apostoli septemdecim circiter anni numerantur.
Quot tantum etatis annos si tum habuisset Polycarpus:
neque ab ipso Johanne ordinari potuit ille episcopus,
quod preter alios", etiam Tertullianus® prodidit; nedum
ab aliis quoque apostolis, quod non alii? modo, sed etiam
Irenzus*, ipsius discipulus, clare testatus est. Ut appo-
site Polycarpi vocem hane cum Hilarionis illi simillima
contulerit Halloixius, dicentis in vitee mortisque confinio.
‘**Eeredere anima mea: quid dubitas ? Septuaginta prope
annis servisti Christo: et mortem times ?” quanquam
illum annos ipsos octoginta vivendo exegisse, confirmet in
vita ipsius Hieronymus.

Et certe ad summam senectutem Polycarpum perve-
nisse, illa Irenzideclarant: ““᾿Επιπολὺϊ γὰρ παρέμεινε, καὶ
πάνυ γηραλέος, ἐνδόξως καὶ ἐπιφανέστατα μαρτυρήσας, ἐξήλθε
τοῦ βίους Perdiu enim vixit, natuque admodum grandis,
gloriosissime et nobilissime martyrium subiens, exivit de hac
vita.” Quem tamen illis majorem natu fuisse non opus est ut
dicamus, quos a Christo sanatos, et a mortuis excitatos ad
sua usque tempora vixisse, in apologia Hadriano imperatore
oblata Quadratus’ ; neque etiam Symeoni fratri Domini
dicto zqualem, quem annos CXX. natum cruci fuisse
affixum, in historia sua narrat Hegesippus'.

Actis vero Polycarpi, ex responsionum capitulis ei-

π΄ Hieronym. in scriptor. ecclesiast. catalog. chronic. C. P. ad ann. 4. Olymp.
235. Niceph. Callist. hist. lib. 3. cap. 2.

© Tertull. de prescript. cap. 32.

P Euseb. lib. 3. hist. eccles. keg. Ae. chron. C. P. ad ann. 2. Olymp. 232.

4 Irenz. contr. heres. lib. 3. cap. 3.

ν᾿ Td. ibid.

* Apud Euseb. lib. 4. hist. eccles. Kee y.

τ Apud eund. lib. 3. Keg. AB.

PREFATIO. 295

dem adscriptis, fragmenta quinque, quorum in nostra de
Ignatii et Polycarpi scriptis dissertatione" facta est mentio,
postremo loco subjicienda curavimus.

4" Prolegom, Ignatian, cap. 1. pag. 90.

+
by Oa veeng ait sie» Ἦν
ΠΑ͂Ν yA shy tists nf 7 ᾽
δι ¢ 9 aes” 4 i
in jae inks ater

᾿ ἊΝ ΤΥ “οὐ δδονυσον ξ

να “ὦ διότι

Νὰ —p ner ἀν

ιν
᾿ eS aw ¢ See dnene? 0%.

>. wy ht py ane amen Ν

- ie ὙΨν ὁ ae = ᾿

-Ὅγτώω Σ᾿ «. κι
ν &. 50) eee ee eee
ee step PAR

JACOBI USSERII

ARMACHANI,

DE ROMANE ECCLESIA
‘SYMBOLO APOSTOLICO VETERE,

ALITSQUE FIDEI FORMULIS, TUM AB OCCIDENTALIBUS TUM AB
ORIENTALIBUS, IN PRIMA CATECHESI ET BAPTISMO
PROPONI SOLITIS,

DIATRIBA,

ACCEDUNT,

I. ATHANASII SYMBOLUM, A GRCIS INTERPOLATUM.
1, SYMBOLUM ALIUD, EIDEM ETIAM A QUIBUSDAM TRIBUTUM.
III, HYMNUS MATUTINUS ET VESPERTINUS VETERIS ECCLESIZ.
IV. HILDEBERTI CENOMANENSIS DE CONFESSIONE TRINITATIS HYMNUS, ET

ORATIO AD DOMINUM.

JO. CASSIANUS.

SYMBOLUM ECCLESIARUM OMNIUM FIDEM LOQUITUR.

1647,

i ay AO,

Wd . A i
“< ¥ ἘΠΕ

da ~ Π i sine
5

pan ane Shee? Wes

a ᾿

. die ah ni adh ee pai ame
ri i fea Pcsoctie i
ἌΣ ἣν ἀμμὲ κ yas
io “alk hae.
we fae

ὃ
ΓΝ

JACOBUS USSERIUS

ARMACHANUS,

VIRO CLARISSIMO

GERARDO JOHANNI VOSSIO

SALUTEM.

Quvop in posteriore Pelagianz historia parte, idem etiam
in veterum symbolorum consideratione, utrique nostrum
accidisse video : ut alter alterius inscius consilii, de eodem
cogitaret argumento. Meam de occidentalis et orientalis
ecclesiz symbolis sententiam, in disputatione de limbo
patrum et descensu Christi ad inferos, quum primo leyiter
tetigissem; in concione postea de Ecclesia et fide Ca-
tholica coram serenissimo rege Jacobo habita, paulo ple-
nius declaravi. Annis deinde post concionem illam edi-
tam quatuordecim, prodiit diligentissima illa tua de tribus
symbolis dissertatio: de qua ut sententiam meam rectius
posses percipere ; non solum que in scriptis illis lingua ver-
nacula prius evulgaveram, sed etiam que hac de re cogi-
tanti postea succurrebant, in brevem hanc diatribam visum
fuit conjicere, tuoque arbitrio committere.

Ad ea vero que de Athanasiano symbolo erudite, ut
soles, commentatus es, nihil quod adjiciam habeo ; nisi
quod in Thecare Constantinopolitani monachi Graecorum
-hymnorum Horologio (a Ravio nostro ex oriente huc ad-
vecto) symbolum hoc, eo quo post finem hujus diatribe
cernitur interpolatum modo, Nicene synodo adscriptum ;

300

et in hymnorum, partim Latino partim Hibernico sermone
scriptorum, codice vetustissimo altero, notatum reperi,
trium episcoporum opera in eadem Nicena synodo illud
fuisse compositum, Eusebii, et Dionysii, et nomen tertii
(sic enim ibi legitur) nescimus. Quod qui scripserunt,
authorem Athanasium fuisse habitum nescivisse certum
est; utrum vero Eusebii nomine Vercellensem illum in-
tellexerint, a quo conditum fuisse hoc symbolum nonnulli
existimant, non ita perspicuum. Sicut nec ab Augustino
lectum illud fuisse consimiles loquendi ab eo usurpate
formule magis evincunt; quam authori epistole que
Ignatio tribuitur ad Philippenses notum fuisse, συνέπ-
τωσις ista arguit: “ Οὔτε οὖν τρεῖς πατέρες, οὔτε τρεῖς υἱοὶ,
οὔτε τρεῖς παράκλητοι" ἀλλ᾽ εἷς πατὴρ, καὶ εἷς υἱὸς, καὶ εἷς
παράκλητος. Non itaque tres patres, neque tres filii,
neque tres paracleti: sed unus Pater, et unus Filius et
unus Paracletus.”

In eadem hymnorum collectione, Nicetam Deum lau-
davisse legimus, dicentem :

Laudate pueri dominum, laudate nomen Domini. ΤῈ Deum laudamus, te
Dominum confitemur.

Et que sequuntur in hynmo illo decantatissimo, qui B. Am-
brosio vulgo tribuitur: ista preterea adjecta appendice.

Te Patrem adoramus zternum, Te sempiternum Filium invocamus, Teque
Spiritum sanctum in una divinitatis substantia manentem confitemur.
Tibi uni Deo in Trinitate debitas laudes et gratias referimus: ut te in-
cessabili voce laudare mereamur per eterna secula seculorum. Amen.

In Latino-Gallico quoque psalterio, cirea tempora Hen-
rici I. exarato, inscribitur iste hymnus sancti Niceti
(Hibernice nostre traditioni satis consentanee:) sive Tre-
verensis hic intelligendus fuerit Nicetius sive Lugdu-
nensis, sive quis alius. Ante S. Benedictum certe et
Teridium Cesarii Arelatensis episcopi discipulum, qui de
hoc hymno in suis regulis locuti sunt, nullum veterum

501

illius mentionem fecisse ; in notis suis ad ritum in unctione
regum Francorum olim observatum, Hugo Menardus
indicat.

Latino-Gallicum illud psalterium in bibliotheca Cot-
toniana vidimus: sicut et alia Latina duo, longe majoris
antiquitatis; in quibus, preter hymnum hunc (sine ullo
authoris nomine, hymni ad matutinas titulo inscriptum) et
Athanasianum habebatur symbolum, et apostolicum, to-
tidem omnino quot hodiernum nostrum continens capitula.
In priore, quod Gregorii I. tempore non fuisse recentius
tum ex antiquo picture genere colligitur, tum ex literarum
forma grandiuscula*, Athanasianum quidem fidei Catho-
licze (uti etiam in psalterio Ludovici IX. sancti dicti, quod
in regis nostri bibliotheca extat Jacobza) alterum vero
symboli apostolorum prefert titulum. In posteriore, quod
regis Aithelstani aliquando fuit, apostolicum vice versa
symbolum simpliciter, alterum autem fides sancti Atha-
nasii Alexandrini nuncupatur. Quod idcirco monendum
esse duxi: ne Athanasianum hoc symbolum Pipini vel
Caroli Magni temporibus conditum; aut a Gregorii IX.
apocrisariis Athanasii nomine primum fuisse prolatum,
facile persuaderi tibi patiaris. De quo etiam Isidori Hispa-
lensis” epistolam ad Claudium ducem consulas licet: ubi
et controversie de Spiritus sancti a Filio processione,
inter Latinos et Graecos tunc agitate, mentionem factam
invenies, Nam Caroli Calvi temporibus Athanasio hanc
fidei formulam fuisse adscriptam, tum ex ineditis, Rath-
ramni Corbeiensis monachi contra Grecos libro secundo,
et Ainez Parisiensis episcopi contra eosdem libro primo,
capite decimo nono, manifestum est; tum ex Hincmari
Remensis archiepiscopi capitulis, presbyteris parochize

4 VY. Angeli Rocche bibliothec. Vatican. pag. 407. et Cardin. Carafe prefat.
in edit. τς, LXX., interpr. Rome ann. 1587. excus.
» Oper. Isidor. edit. Colon. ann. 1617. pag. 487.

302

sue anno DCCCLII. datis: ἴῃ“ quorum primo precipitur,
ut ‘sermonem Athanasii de fide, cujus initium est, Qui-
cunque yult salvus esse, memorize quisque commendet, et
sensum illius intelligat, et verbis communibus enunciare
queat.”

Sed ab instituto longius digressum me sentio, quam
putaram: quod tamen, ut et interpellationis hujus quan-
tumcunque est, non zequo tantum sed et libenti animo te
laturum, candor ille solitus et satis perspecta tua huma-
nitas dubitare me non sinit.

Scribebam Londini, VI. Id. Februar. anno Christiane epoche
MDCXLYI. ut nos in Anglia numeramus; ut vos vero in
Belgio; XII. Kalend. Mart. ann. 1647.

© In appendice tom, 3. concilior. Galliz, a Sirmondo edit.

DE

ROMANE ECCLESIA,

&e. &e.

LiceT apud omnes tum orientis tum occidentis eccle-
sias, ut unus Dominus* et baptismus, ita et una fides
fuerit: una tamen et eadem verborum formula fidei sym-
bolum, quo in cultus Domini professione et baptismi sus-
ceptione illae sunt usze, non fuisse conceptum, omniumque
Romanum fuisse brevissimum, in symboli explicatione
Rufinus Aquileiensis presbyter jamdudum nos docuit, de
additamentis etiam apud occidentales ad Romanum hoc
appositis, in procemio suo sic prefatus: ‘ Illud non im-
portune commonendum puto, quod in diversis ecclesiis
aliqua in his verbis inveniuntur adjecta. In ecclesia tamen
urbis Rome hoc non deprehenditur factum: quod ego
propterea esse arbitror, quod neque heresis ulla illic
sumpsit exordium, et mos ibi servatur antiquus, eos qui
gratiam baptismi suscepturi sunt, publice, id est, fidelium
populo audiente, symbolum reddere; et utique adjecti-
onem unius saltem sermonis, eorum qui precesserunt in
fide non admittit auditus. In ceteris autem locis, quan-
tum intelligi datur, propter nonnullos hereticos addita
queedam videntur, per que novelle doctrine sensus cre-

a Ephes, cap. 4. ver. 5.

904 DE SYMBOLIS.
deretur excludi. Nos tamen illum ordinem sequimur, quem
in Aquiliensi ecclesia per lavacri gratiam suscepimus.”

In brevioris vero illius symboli duo incidi exemplaria :
quorum alterum Grece, ad calcem psalterii Latini regis
/Ethelstani, (quod, obelis et asteriscis distinctum, Cotto-
niana bibliotheca nobis conservavit ;) alterum Latine, ad
finem Grzco-Latini Actorum apostolicorum codicis non
minus antiqui (qui majusculis literis exaratus in publica
Oxoniensis academiz custoditur bibliotheca) descriptum
reperi. Psalterium illud anno ere nostre Christiane
DCCIII. longe ante AXthelstani regnantis tempora, ex
regulis Kalendario in libri initio subjunctis, scriptum
fuisse deprehendi: cui conjunctum cernebatur et sym-
bolum, Grzce quidem, sed literis Anglo-Saxonicis incom-
mode satis expressum; quod, emendationibus Grecis
simul appositis, hic subjiciendum curavi.

Piypeu 1y pen patena pantocya-
tweno, ce 17 cpiyton ihum yon aucu
on monozenton quinion imon, ton
zenezenta ec pneéunatuy aziu ce
mafila ἘΠῚ panpenu, Ton Epi pontio
ptlacu ycaunodenta, tafinta, te
cite imena anaytanta egnicnon,
anaunta ly toy upanoy, catimepon
1n DExla TU patpoy, oten enchete
cpine zontay ce nicpoy, ce if
ppuma aZlon, agi aflyin amantion,
Jancoy anayta. Amin.

Πιστεύω εἰς θεὸν πατέρα παντο-
κράτορα, καὶ εἰς Χριστὸν ᾿Ιησοῦν
υἱον αὐτοῦ τὸν μονογέννητον, τὸν
γεννεθέντα ἐν Πνεύματος ἁγίου καὶ
Mapiac τῆς παρθείου" τὸν ἐπὶ πον -
τίου Πιλάτου σταυρωθέντα, ταφέν-
τα, τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστάντα ἐκ
νεκρῶν, ἀναβάντα εἰς τοὺς οὐρα-
νοὺς, καθήμενον ἐν δεξιᾷ τοῦ πα-
τρὸς, ὅθεν ἕρκεται κρίναι ζώντας
καὶ νεκροὺς, “καὶ εἰς πνεῦμα ἅγιον
ἁγὶ [av ἐκκλησίαν.) ἄφεσιν ἁμαρ-
τιῶν, σαρκὸς ἀνάστα ἶσιν.) ᾿Αμὴν.

Greculus vero alter, non minus Latini sermonis impe-

ritus, quam Anglo-Saxonicus Greci, Latinum idem sym-
bolum, sed barbarismis (quos ad notas rejecimus) ali-
quantulum inquinatum, ita nobis exibuit.

** Credoin Deum patrem omnipotentem: et in Christum
Jesum? filium ejus unicum, Dominum nostrum ; qui natus
est de Spiritu sancto et Maria virgine, qui sub Pontio
Pilato crucifixus est et sepultus, tertia die resurrexit a
mortuis, ascendit in ccelos®, sedet ad dextram‘ Patris,

» yp Christo Jesu.
4 yp dextera.

© yp ceelis.

DE SYMBOLIS. 805

unde venturus est judicare vivos et mortuos. Et in Spi-
ritu sancto; sancta Ecclesia, remissione peccatorum, car-
nis resurrectione®.”

Atque hoc symbolum illud est, quod (sublatis barba-
rismis, et pro ablativo in postremis articulis accusativo
casu substituto) tum a Maximo Taurinensi, in homilia de
traditione symboli explicatur; tum ab Augustino in libello
de fide et symbolo (tomo operum sexto) competentibus
exponitur, et in fine fidelibus omnibus ita commendatur :
« Hee est fides que paucis verbis tenenda in symbolo
novellis Christianis datur. Que pauca verba fidelibus
nota sunt: ut credendo subjugentur, Deo subjugati recte
vivant, recte vivendo cor mundent, corde mundo quod
credunt intelligant.” Idemque ipsum Greecum a Marcello
Ancyrano professioni fidei suz ad Julium Romanum an-
tistitem insertum, apud Epiphanium in heresi LX XII.
legitur: verbo Πατέρα tantum in initio, librariorum ut vi-
detur incuria, omisso; et “ vitae zterne” articulo in fine su-
peraddito. Quem et in occidentis quibusdam partibus
receptum fuisse, et ex Petro Revennate’, et ex authore
libri de symbolo ad Catechumenos (tomo sexto operum
Augustini) observo; symbolum, eodem modo quo a Mar-
cello est propositum explicantibus.

Verum apud alios, omissa ‘‘ vitae aterne” mentione, in
‘‘ carnis resurrectione” (ut in nostris illis superioribus) ter-
minatum fuisse symbolum ex Hieronymo et Rufino intelli-
gitur. Quorum prior, in epistola trigesima octava, ad Pam-
machium, adversus errores Johannis Hierosolymitani, ita
loquitur : ‘‘ In symbolo fidei et spei nostra quod ab
apostolis traditum non scribitur in charta et atramento,
sed tabulis cordis carnalibus, post confessionem Trinitatis
et unitatem Ecclesiz, omne Christiani dogmatis sacra-
mentum carnis resurrectione concluditur.” Posterior et
in apologia advyersus eundem Hieronymum, Aquileienses
suos in ‘f hujus carnis resurrectione finem symboli” sta-
tuere confirmat; et in ipsius symboli expositione porro

© yp resurrectionis.
Petr. Chrysolog. serm. 57. cum S, sequentib.

VOL. VII. xX

306 DE SYMBOLIS.

addit : ‘ Ultimus iste sermo, qui resurrectionem prenun-
ciat, summum totius perfectionis succincta brevitate con-
cludit ;” quem et in sua symboli explicatione secutus
est Venantius Fortunatus, Pictaviensis apud Gallos epis-
copus ; eo capitulo summam perfectionis concludi si-
militer repetens. Quod ipsum etiam Maximus Tauri-
nensis illis verbis significatum voluit: ‘ Hie religionis
nostre finis, hae summa credendi est;” et author sermo-
nis ducentesimi decimi tertii (operum Augustini tomo
quinto,) notatione illa: ‘Iste jam finis est: sed finis sine
fine erit resurrectio earnis.”

Ecclesia vero Aquileiensis, praeter pronominis HuJus ad
‘* carnis resurrectionem” factam adjectionem, etiam Patri
titulos ‘‘invisibilis et impassabilis” adjunxit: post Christi
quoque sepulturam, altera addita appendicula; “ Descen-
dit ad inferna.” In Gallicano Fortunati symbolo, “ De-
scendit ad infernum” legitur: additamentis illis aliis pre-
termissis. Apud Hispanos, Era DCCCXXIII, Christi
anno DCCLXXXY, Etherius Uxamensis episcopus et
Beatus presbyter, adversus Elipandum Toletanum archi-
episcopum, symbolum apostolicum ita producunt: “ Sur-
gamus cum ipsis apostolis, et fidei nostree symbolum,
quod tradiderunt nobis brevi compendio, recitemus.”

** Credo in Deum patrem omnipotentem. Et in Jesum
Christum filium ejus unicum, Deum et Dominum nostrum.
Qui natus est de Spiritu sancto, et Maria virgine. Passus
sub Pontio Pilato. Crucifixus, et sepultus, descendit ad
inferna. ‘Tertia die resurrexit vivus a mortuis. Ascendit
in ceelos. Sedet ad dexteram Dei patris omnipotentis.
Inde venturus judicare vivos et mortuos. Credo in Spi-
ritum sanctum. Sanctam Ecclesiam Catholicam. Re-
missionem omnium peccatorum. Carnis resurrectionem,
et vitam aternam. Amen.”

‘Ecce fidem apostolicam, in qua baptizati sumus;
quam credimus, et tenemus.”

Apud aliquos etiam postremorum articulorum ita in-
versus est ordo: ‘‘ Remissionem peccatorum, carnis re-
surrectionem, et vitam eternam per sanctam Ecclesiam ;”
quemadmodum in tribus posterioribus libris de symbolo

DE SYMBOLIS. 307

ad Catechumenos (quiin sextum operum Augustini tomum
irrepserunt) videre licet. Unde et author orationis ad
Catechumenos, contra Judeos, Paganos et Arrianos (que
in octavo tomo perperam eidem adscripta legitur) primo
in loco remissionis peccatorum, secundo resurrecti-
onis, tertio vite eterna, quarto demum ac postremo
Kcclesiz enarrat capitulum. Ut enim vetus Romanum
symbolum carnis resurrectione; ita horum, ecclesiz com-
memoratione est terminatum. Quod etiam, sub finem
libri secundi de symbolo ad Catechumenos, sic habetur
annotatum, ‘‘ Sancta Ecclesia, in qua omnis hujus sacra-
menti terminatur authoritas.” Et tertii: ‘‘ Ideo sacra-
menti hujus conclusio per Ecclesiam terminatur.” Et quarti
similiter: ‘ Propterea hujus conclusio sacramenti per
sanctam Ecclesiam terminatur.”

Romanam vero Ecclesiam omnis in suo symbolo muta-
tionis impatientem fuisse ex Rufino jam audivimus. Quo
spectat et Ambrosii illud in epistola octogesima prima ad
Siricium : ‘ Credatur symbolo apostolorum, quod Eccle-
sia Romana intemeratum semper custodit et servat;” et
Vigilii Tridentini, libro quarto adversus Tutychem.
‘Roma, et antequam Niczena synodus conveniret, a tem-
poribus apostolorum usque ad nunc, ita fidelibus symbo-
lum tradidit.” Quo tamen hodie Romana ecclesia utitur
symbolum, additamentis aliquot auctius legi, res ipsa in-
dicat. Latino Graeca quoque adjuncta habetur versio, in
psalterio Graco pape Gregorii, ut preefert titulus (scrip-
tura enim xvo Gregorii longe est posterior) psalterio
videlicet Graco et Romano, Latinis ut utroque literis
descripto, quod in Benedictini apud Cantabrigienses col-
legii bibliotheca est reconditum. Ex quo symbolum hoc
utraque lingua (novis additamentis, in Latino, characte-
ris alio genere discriminatis ; pro Latinis vero literis,
in altero, Gracis substitutis) hic opponere libuit.

x2

308

SYMBOLUM

Credo in Deum patrem omnipoten-
tem, creat rem ceeli et terre. Et in
Jesum Christum filium ejus unicum
Dominum, nostri. Qui conceptus est
de Spritu sancto, natus est Maria vir-

DE SYMBOLIS,

APOSTOLORUM.

Πιστεύω sic θεὸν πατέρα παντο-
κράτορα, ποιητὴν οὐρανοὺ καὶ γῆς.
Καὶ Ἰησοῦν Χριστὸν υἱὸν αὐτοῦ
τὸν μονογενῆ, τὸν Κύριον ἡμῶν.
Τὸν συλληφθέντα

ἐκ πνεύματος
gine. Passus sub Pontio Pilato, cruci-
fixus, mortuus, et sepultus. Descendit
ad inferna.
mortuis.

ἁγίου, γεννηθέντα ἐκ Μαρίας τῆς
παρθένου. παθόντα ἐπὶ ποντίου
πιχάτου, σταυρωθέντα, θανέντα καὶ
ταφέντα. Κατελθόντα εἰς τὰ κατώ-
τατα. Τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστάντα
ἀπὸ τῶν νεκρῶν. ᾿Ανελθόντα εἰς
τοὺς οὐρανοῦς, καθεζόμενον ἐν δεξιᾷ
θεοῦ πατρὸς παντοδυνάμου. ᾿Εκεῖ-
θεν ἐρχόμενον κρῖναι ζῶντας καὶ
νεκροὺς. πιστεύω εἰς τὸ πνεῦμα τὸ
ἅγιον. ᾿Αγίαν καθολικὴν ἐκκλησί-
αν. ‘Aylwy κοινονίαν. ἴλφεσιν
ἁμαρτιῶν. Σαρκὸς ἀνάστασιν, ζωὴν
αἰώνιον. ᾿Αμὴν.

Tertia die resurrexit a
Ascendit ad ceelos, sedet ad
dexteram Dei patris omnipotentis.
Inde venturus judicare vivos et mor-
tuos. Credo in Spiritum sanctum.
Sanctam Ecclesiam Catholicam. Sanc-
torum communionem.
peccatorum, carnis

vitam eternam.

Remissionem
resurrectionem,
Amen.

Ubi notandum, ex Aquileiensi primum symbolo in Ro-
manum traductum esse articulum descensus ad inferna.
Ita enim tum in vetere ordine Romano, tum in Cottonianis
et antiquioribus quibusque symboli exemplaribus legitur :
εἰς τὰ κατώτατα a nostro interprete est redditum. In pos-
terioribus enim, ex Athanasiano symbolo, ‘‘ descendit ad
inferos,” hic est positum: pro quo εἰς ἅδην vel ἅδου (sci-
licet τόπον) in Greco est substitutum, quum a primitivis
symbolis totum hoc caput abfuisse; ita Rufinus admo-
nuerit : ‘‘ Sciendum sane est quod in ecclesia Romane
symbolo non habetur additum: Descendit ad inferna:
sed neque in orientis ecclesiis habetur hic sermo. Vis
tamen verbi eadem videtur esse in eo quod sepultus di-
citur.”

De orientalium preterea ecclesiarum (ut eo jam veni-
amus) communi symbolo, ista refert Rufinus idem: “ Ori-
entis ecclesia? pene omnes ita tradunt Credo in unum
Deum Patrem omnipotentem, Et rursum in sequenti ser-
mone, ubi nos dicimus; ef in Jesum Christum, unicum
Filium ejus, Dominum nostrum, illi tradunt Et in unwn

& Voculam hance ex editione Frobeniana, hic reposuimus.

DE SYMBOLIS. 30S

Dominum nostrum Jesum Christum, unicum Filium ejus.”
Hic vero meminisse oportet, apud orientales duo extitisse
symbolorum genera: contractius unum, (quod cum Ro-
mano et Aquileiensi Rufinus contulit ;) fusius et explica-
tius alterum.

Prioris generis fuit Hierosolomitane, ‘ ecclesiarum®
omnium matris illud, πιστεύω εἰς Eva Θεὸν πατέρα παντο-
κράτορα ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς. καὶ εἰς ἕνα Κύριον ᾿Ιησοῦν

:

Χριστὸν, τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ. καὶ τὰ ἑξῆς τοῦ συμ[όλου τῆς
πίστεως. Credo in unum Deum Patrem omnipotentem,
factorem cceli et terre. Et in unum Dominum Jesum
Christum, Filium Dei; et reliqua symboli fidei;” quem-
admodum in ecclesize Hierosolomitane vetere liturgia
legitur; que B. Jacobo, ut primo sedis illius habito epis-
copo tribuitur, et in antiquitatis memoriam etiam adhuc
Hierosolymis semel' in anno celebrari dicitur. Et quia
cetera que sequebantur, (quod serio dolemus) ut max-
ime tum nota, brevitatis causa sunt hic omissa: ut aliquo
ea jactura resarciretur modo; integram ‘‘ sanctze* et apos-
tolice fidei” confessionem, licet (ut ex “ visibilium omnium
et invisibilium” mentione, sub initium facta, apparet) ali-
quanto auctiorem, sicut Hierosolymis a Cyrillo φωτιζο-
μένοις fuit explicata, ex catechesibus ipsius undique col-
lectum, visum fuit illius quo caremus loco substituere.

Πιστεύω εἰς Eva Θεὸν πατέρα
παντοκράτορα ; ποιητὴν οὐρανοῦ
καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καὶ
ἀοράτῶν. Kai εἰς ἕνα Κύριον ᾽Τη-
σοῦν Χριστὸν, τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ
τὸν μονογενῆ, τὸν ἐκ τοῦ πατρὸς
γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώ-
νων, θεὸν ἀληθινὸν, δι᾿ οὗ τὰ πάντα
ἐγένετο. Σαρκωθέντα καὶ ἐνανθρω-
πήσαντα, σταυρωθέντα καὶ ταφέν-
τα, καὶ ἀναστάντα ἐκ νεκρῶν τῇ
τρίτῃ ἡμέρα, καὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς

h Τῆς μητρὸς ἁπασῶν τῶν ἐκκλησιῶν.

Credo in unum Deum patrem omni-
potentem, factorem ceeli et terre, visi-
biliumque omnium etinvisibilium. Et
in unum Dominum Jesum Christum
filium Dei unigenitum ; ex patre geni-
tum ante omnia secula: Deum verum,
Qui in-
carnatus et homo factus est, crucifixus
et sepultus, resurrexit tertia die a mor-
tuis; et ascendit in ceelos, et sedet ad

per quem omnia facta sunt.

Concil. Constantinop. 1. epist.

Synodic. apud Theodoret. lib. 5. hist. cap. 9. -
* Leo Allat. de libris ecclesiast. Grecor. dissertat. 1. pag. 16.

k ἁγίας καὶ ἀποστολικῆς πίστεως.

φωτιζομέγων,

Cyrill. Hierosolymitan, Cateches. 18,

310

οὐρανοὺς, καὶ καθίσαντα ἐν δεξιᾷ
τοῦ πατρὸς, καὶ ἐρχόμενον ἐν δόξῃ
κρῖναι ζώντας καὶ νεκροὺς, οὗ τῆς
βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος. Καὶ εἰς
ἕν ἅγιον πνεῦμα τὸ παράκλητον,
τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν.
Καὶ εἰς ἕν βάπτισμα μετανοίας εἰς
ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, καὶ εἰς μίαν ἁγί-
αν καθολικὴν ἐκκλησίαν, καὶ εἰς
σαρκὸς ἀνάστασιν, καὶ εἰς ζωὴν
αἰώνιον.

DE SYMBOLIS.

dextram Patris, et vénturus est in glo-
ria judicare vivos et mortuos: cujus
regni non erit finis. Et in unum Spi-
ritum sanctum paracletum, qui locutus
est per prophetas. Et in unum bap-
tismum peenitentie in remissionem
peccatorum, et in unam sanctam Ca-
tholicam Ecclesiam, et in carnis resur-
rectionem, etin vitam eternam.

Brevius aliquanto fuit Alexandrine, ut videtur, ecclesia
illud symbolum: quod! Arius, illius ecclesie# presbyter,
orthodoxum se simulans, Constantino imperatori obtulit.

Πιστεύομεν εἰς Eva Θεὸν πατέρα
παντοκράτορα. Καὶ εἰς Κύριον
"Inooty Χριστὸν τὸν υἱὸν αὐτοῦ,
τὸν ἐξ αὐτοῦ πρὸ πάντων τῶν αἰώ-
vov γεγεννημένον, Θεὸν λογὸν" ov
οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, τά τε ἐν τοῖς
οὐρανοῖς καὶ τὰ ἐπὶ τῆς γῆς. Τὸν κα-
τελθόντα"" καὶ σαρκωθέντα, καὶ πα-
θότα, καὶ ἀναστάντα, καὶ ἀνελθόν-
τα εἰς τοὺς οὐρανοὺς, καὶ πάλιν ἐρ-
χόμενον κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς.
Καὶ εἰς τὸ ἅγιον πνεῦμα. Καὶ εἰς
σαρκὸς ἀνάστασιν, καὶ εἰς ζωὴν τοῦ
μέλλοντος αἰῶνος, καὶ εἰς βασιλείαν
οὐρανῶν, καὶ εἰς μίαν καθολικὴν
ἐκκλησίαν τοῦ θεοῦ τὴν ἀπὸ περά-
των ἕως περάτων.

Credimus in unum Deum Patrem
omnipotentem. Et in Dominum Jesum
Christum filium ejus, ex eo ante omnia
secula genitum, Deum Verbum: per
quem omnia facta sunt, et que in cce-
lis que in terra. Qui venit, et incar-
natus est, et passus, et resurrexit, et
ascendit in ceelos, et iterum venturus
est judicare vivos et mortuos. Et in
sanctum Spiritum. Et in carnis re-
surrectionem, et in regnum celorum
et in unam Catholicam Dei Ecclesiam
quz a finibus usque ad fines est.

Longioris vero symboli partem maximam coram synodi

Nicene patribus recitavit Eusebius, Ceesariensis in eadem
Palestina episcopus, hoc prius commendatam elogio:
quemadmodum in epistola ad Czsarienses suos, ex con-
cilio scripta, ipse confirmat. “ Καθὼς" παρελάβομεν παρὰ
TOV πρὸ ἡμῶν ἐπισκόπων, Kal ἐν τῇ πρώτῃ κατηχήσει, καὶ

1 Socrat. histor. lib. 1. κεφ. κστ΄. et Sozomen. lib. 2. κεφ. Kz.

πὶ Sozom. ἐλθόντα, καὶ σάρκα ἀναλάβοντα.

n Euseb. epist. ad Cesariens. inter opera Athanasii tom. 1. pag. 338. et
apud Socrat. lib. 1. hist. eccles. 5. (al. 8.) Theodoret. lib. cap. 12. et Gelas.
Cyzicen. in act. concil, Nicen. part. 8, cap. 35.

42

DE SYMBOLIS. 3li
ὅτε τὸ λουτρὸν ἐλαμβάνομεν. Kal καθὼς ἀπὸ τῶν θείων
γραφῶν μεμαθήκαμεν, καὶ ὡς ἐν τῷ πρεσβυτερέῳ καὶ ἐν αὐτῇ
τῇ ἐπισκοπῇ ἐπιστεύσαμεν τε καὶ ἐδιδάσκομεν, οὕτω καὶ νῦν
πιστεύοντες, τὴν ἡμετέραν πίστιν ὑμῖν προσαναφέρομεν. Sicut
ab episcopis qui nos antegressi sunt accepimus, et in
prima catechesi et quum baptismi lavacrum suscepimus et
sicut a divinis Scripturis didicimus, et sicut in presbiterio
et in ipso episcopatu credidimus et docuimus: sic etiam et
nunc credentes nostram fidem vobis proponimus.” Fidei
etiam confessio illa erat hujusmodi.

Credimus in unum Deum Patrem
omnipotentem, omnium visibilium et
invisibilium factorem. Et in unum
Dominum Jesum Christum, Dei Ver-
bum, Deum de Deo, lumen de lu-

Πιστεύομεν εἰς Eva Θεὸν πατέρα
παντοκράτορα, τὸν τῶν ἁπάντων
ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων ποιητὴν.
Καὶ εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν
τὸν τοῦ θεοῦ λόγον, θεὸν ἐκ θεοῦ, φῶς

ἐκ φωτὸς, ζωὴν ἐκ ζωῆς, υἱὸν μονογε-
Vij. πρωτότοκον πάσης κτίσεως, πρὸ
πάντων τῶν αἰώνων ἐκ τοῦ πατρὸς
γεγεννημένον, Ov οὗ καὶ ἐγένετο τὰ
πάντα. Τὸν διὰ τὴν ἡμετέραν σω-
τηρίαν σαρκωθέντα καὶ ἐν ἀνθρώ-
ποις πολιτευσάμενον, καὶ παθόντα
καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ, καὶ
ἀνελθόντα πρὸς τὸν πατέρα, καὶ
ἥξοντα πάλιν ἐν δοξῇ κρῖναι ζῶν-
τας καὶ νεκροὺς. πιστεύομεν καὶ εἰς
ἕν πνεῦμα ἅγιον.

Atque hance cenfessionem®

mine, vitam de vita, filium unigeni-
tum, primogenitum omnis creature,
ante omnia secula ex Patre geni-
tum, per quem et omnia facta sunt.
Qui propter nostram salutem incarna-
tus et inter homines conversatus, et
passus est, et tertia die resurrexit et
ascendit ad Patrem, et iterum ventu-
rus est in gloria judicare vivos et mor-
tuos. Credimus et unum Spiritum
sanctum,

et Constantius imperator et

universi patres Niczeni sine ulla contradictione admise-
runt: sed ad Arianz hereseos, de qua tum querebatur,
clariorem refutationem, ita eam a se interpolatam ecclesiis

proponendam censuerunt.

Itorevoper εἰς ἕνα Θεὸν πατέρα
παντοκράτορα, πάντων ὁρατῶν τε
καὶ ἀοράτων ποιητὴν. Kai εἰς
ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, τὸν
υἱὸν τοῦ θεοῦ, γεννηθέντα ἐκ τοῦ
πατρὸς μονογενῆ, τουτέστιν, ἐκ
τῆς οὐσίας τοῦ πατρὸς. θεὸν ἐκ
θεοῦ, φῶς ἐκ φωτὸς, θεὸν ἀληθινὸν

° Euseb. epist. ad Cesariens inter

Credimus in unum Deum Patrem
omnipotentem, omnium visibilium et
invisibilium factorem. Et in unum
Dominum Jesum Christum, filium Dei,
natum ex patre unigenitum, hoe est ex
substantia Patris. Deum de Deo, lu-
men de lumine, Deum verum de Deo

opera Athanasii tom. 1, pag. 239.

312

ἐκ θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ
ποιηθέντα, ὑμοούσιον τῷ πατρὶ" δι
οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, τά τεὲν τῷ οὐ-
lov δι᾿
ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους, καὶ διὰ τὴν
ἡμετέραν σωτερίαν, κατελθόντα,
σαρκωθέντα, ἐνανθρωπήσαντα, πα-
θόντα καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέ-
ρᾳ, ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανοὺς,

ρανῷ καὶ τὰ ἐν τῇ γῇ.

DE SYMBOLIS.

vero, genitum non factum, consubstan-
tialem Patri; per quem omnia facta
sunt, et que in celo et que in terra.
Qui propter nos homines, et propter
nostram salutem, descendit, incarnatus
et homo factus est, passus est, et tertia
die resurrexit, ascendit in ccelos, ven-
turus judicare vivos et mortuos. Et in
Spiritum sanctum.

ἐρχόμενον κρῖναι ζῶντας καὶ νεκ-
ροὺς. Καὶ εἰς τὸ ἅγιον πνεῦμα.

Ultra Trinitatis vero confessionem hac vice non pro-
cesserunt : tum quod symboli pars ab Eusebio composita
eo illos ducebat; tum quod illo Ariana, tunc? agitabatur,
controversia nihil amplius requirebat. Quamobrem et
Ariani episcopi, qui ut Niceenam hanc fidem latenter sub-
ruerent, quum ad articulum illum pervenissent ‘‘ πιστεύο-
μεν καὶ εἰς τὸ ἅγιον πνεῦμα, Credimus etiam in sanctum
Spiritum ;” subdiderunt “ Ei δὲ δεῖ προθεῖναι, πιστεύομεν
Kal περὶ σαρκὸς ἀναστάσεως, καὶ ζωῆς αἰωνίου. Si autem,
ut hoc adjiciatur, opus sit: Credimus et de carnis resur-
rectione, et vita eterna.”

Professionem vero τοῦ ὁμοουσίου, ab Antiochena illa sy-
nodo subdole suppressam, ipsa ecclesia Antiochena, ut
oidsouov" τῆς πίστεως, breviori suo inserendam curavit
symbolo; quod “ ex scriptis Dei per apostolos Dei con-
ditum,” in libro sexto de incarnatione Domini, affirmat
Johannes Cassianus, et contra Nestorium sic urget : “ Li-
cet omnium ecclesiarum sit, quia una omnium fides: pe-
culiariter tamen Antiochenz urbis est atque ecclesia,
id est, illius in qua tu editus, in qua institutus, in qua
renatus es. Hujus te perduxit symboli fides ad vite
fontem, ad salutis regenerationem, ad Eucharistie gra-
tiam ad Domini communionem.” Priorem autem symboli
hujus partem ita Cassianus repetit.

** Credo in unum solum verum Deum, Patrem omni-
potentem, creatorem omnium visibilium et invisibilium crea-

P Deest vox qua, aut similis.

4 Athanas. epist. de synod. Arimini et Seleucie tom. 1. pars. sec. pag. 716.
Socrat. lib. 2. hist. κεφ. 1.

© Fidei vinculum. Epiphan, Anchorat.

DE SYMBOLIS. 315

turarum. Et in Dominum nostrum Jesum Christum, fili-
um ejus unigenitum, et primogenitum totius creature; ex
eo natum ante omnia secula, et non factum. Deum verum
ex Deo vero, homoousion Patri; per quem et secula com-
paginata sunt, et omnia facta. Qui propter nos venit, et
natus est ex Maria virgine, et crucifixus sub Pontio Pi-
lato, sepultus set tertia die resurrexit secundum Scrip-
turas, et in ccelos ascendit, et iterum veniet judicare vivos
et mortuos ;” et reliqua.

Longiori vero ecclesiarum orientalium symbo!o omnia
illa Nicenorum patrum additamenta, apud Epiphanium,
sub finem Anchorati, hunc in modum interposita le-

guntur.

Πιστεύομεν εἰς ἕνα Θεὸν πατέρα
παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ τε
καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀορά-
των. Καὶ εἰς ἕνα Κύριον ᾿Ιησοῦν
Χριστὸν, τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν μο-
νυγενῆ, τὸν ἐκ τοῦ πατρὸς γεννη-
θέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων,
τουτέστιν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ πα-
τρὸς [Θεὸν ἐκ Θεοῦ,] φῶς ἐκ φω-
τὸς, θεὸν ἀλεθινὸν ἐκ θεοῦ ἀλεθινοῦ,
γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον
τῷ πατρὶ. δι’ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο,
τά τε ἐν τοῖς οὐρανοῖς καὶ τὰ ἐν TH
γῇ. Τὸν ov ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους,
καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν, κα-
τελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν, καὶ σαρ-
κωθέντα ἐκ πνεύματος ἁγίου καὶ
Μαρίας τῆς παρθένου, καὶ ἐνανθρω-
πήσαντα, σταυρωθέντα τε ὑπὲρ
ἡμῶν ἐπὶ ποντίου πιλάτου, καὶ
παθέντα, καὶ ταφέντα καὶ ἀνασ-
τάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρα κατὰ τὰς
γραφὰς, καὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς
οὐρανοὺς, καὶ καθεζόμενον ἐν δεξιᾷ
τοῦ πατρὸς, καὶ πάλιν ἐρχόμενον
μετὰ δόξης κρῖναι ζῶντας καὶ νεκ-
ροὺς, οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται

Credimus in unum Deum Patrem
omnipotentem, factorem ceeli et terra,
visibiliumque omnium et inyisibilium.
Et in unum Dominum Jesum Chris-
tum, filium Dei unigenitum, ex patre
natum ante omnia secula, hoc est, ex
substantia Patris. [Deum de Deo,]
lumen de lumine, Deum verum de
Deo vero, genitum non factum, con-
substantialem Patri: per quem omnia
facta sunt, et que in ccelis et in terra.
Qui propter nos homines, et propter
nostram salutem, descendit de ceelis;
et incarnatus est de Spiritu sancto et
Maria virgine, et homo factus est.
Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio
Pilato, passus et sepultus est. Et re-
surrexit tertia die secundum Scripturas,
et ascendit ad ceelos, et sedet ad dexte-
ram Patris ; et iterum venturus est cum
gloria, judicare vivos et mortuos : cu-

* Inclusa restituimus ex priore Nicena formula, et prolixiore illa que statim

sequitur in ipso Epiphanio.

914 DE
τέλος. Kai εἰς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον,
τὸ κύριον καὶ ζωοποιὸν, τὸ ἐκ τοῦ
πατρὸς ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν πα-
τρὶ καὶ υἱῷ συνπροσκυνούμενον καὶ
συνδοξαζόμενον, τὸ λαλῆσαν διὰ
τῶν προφητῶν. εἰς μίαν ἁγίαν κα-
θολικὴν καὶ ἀποστολικὴν ἐκκλη-

SYMBOLIS.

jus regni non erit finis. Et in Spiri-
tum sanctum, Dominum et vivifican-
tem; qui ex Patre procedit, qui cum
Patre et Filio simul adoratur et con-
glorificatur, qui locutus est per pro-
phetas. Et unam sanctam Catholicam
et apostclicam Ecelesiam. Confitemur
unum baptisma, in remissionem pecca-

σίαν. Ὁμολογοῦμεν ἕν βάπτισμα

εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. προσδοκῶμεν torum. Expectamus resurrectionem
ἀνάστασιν νεκρῶν, καὶ ζωὴν τοῦ mortuorum, et vitam futuri seculi.
Amen,

μέλλοντος αἰῶνος. ᾿Δμὴν.

Hance fidei formulam, ut ab apostolis Ecclesie traditam,
et a Nicenis patribus promulgatam, laudat Epiphanius :
ita ut ratione doctrine, in antiquo orientalium ecclesiarum
symbolo comprehense, apostolica; explicationis vero a
CCCXVII. Episcopis superaddite, Niczna dici ea me-
rito posse videtur. ‘ Αὕτη piv ἡ πίστις," inquit, ‘ παρε-
360 ἀπὸ τῶν ἀγίων ἀποστόλων, καὶ ἐν ἐκκλησίᾳ TH ἁγίᾳ
πόλει ἀπὸ πάντων ὁμοῦ τῶν ἁγίων ἐπισκόπων ὑπὲρ τρια-
κοσίων δέκα τὸν ἀριθμὸν. Hee fides a sanctis apostolis
tradita est, et in Ecclesia, civitate sancta, ab omnibus
sanctis simul episcopis, supra trecentos ac decem numero,”
preescripta ; de cujus solenni recitatione sacre synaxeos
tempore a ‘Timotheo Constantinopolitano archiepiscopo
instituta, in libri secundi historia Theodori Lectoris
Eclogis ita legimus: “ Αἰτηθείς ἐκ τῶν σπουδαστῶν αὐτοῦ
Τιμόθεος, τὸ τῶν τριακοσίων δέκα καὶ ὀκτῶ πατέρων τῆς πίοσ-
τεως σύμβολον καθ᾽ ἑκάστην σύναξιν λέγεσθαι παρεσκεύασεν,
ἐπὶ διαβολῇ δῆθεν Μακεδονίου, ὡς αὐτοῦ μὴ δεχομένου τὸ
σύμβολον, ἅπαξ τοῦ ἕτους λεγόμενον πρότερον ἐν τῇ ἁγίᾳ
παρασκευῇ τοῦ θείον πάθους, τῷ καιρῷ τῶν γινομένων ὑπὸ
τοῦ ἐπισκόπου κατεχήσεων. Ab amicis rogatus 'Timotheus,
symbolum fidei CCCX VIII. patrum per singulas synaxes
dici curavit ; ad responsionem videlicet Macedonii, ille sym-
bolum hoe non receperit: quum antea semel tantum in
anno, in parasceve scilicet Dominice passionis, tempore
quo episcopus catechizabat, recitatum esset.” Ad longio-
rem enim hane formulam (saltem a Constantinopolitano
concilio, ut postea videbimus, aliquantulum imminutam)
ista spectare; tum que de Spiritu sancto in ea habentur
Macedonio adversantia et repugnantia, tum usus ad hune

DE SYMBOLIS. 915

usque diem in Grecorum ecclesiis receptus, planum
faciunt.

Sed et ab occidentalibus consimiliter ecclesiis longius
istud symbolum et apostolicum habitum, et Niczenum etiam
nominatum fuisse observare liceat. Sic enim habet ordo Ro-
manus, in prefatione symboli hujus recitationi pramissa,
ante administrationem baptismi. ‘* Audite suscipientes
evangelici symboli sacramentum, a Domino inspiratum, ab
apostolis institutum: cujus pauca quidem verba sunt, sed
magna mysteria.” It in sacre ccenz celebratione Latina
Missa, que circa annum DCC. in usu fuit, de eodem
adjicit : ‘‘ Finito‘ symbolo apostoLorum, dicat sacerdos:
Dominus vobiscum.”

Symbolum autem hoc, quod in divinorum mysteriorum
administratione recitatur, a Niceenze synodi patribus fuisse
editum ; Isidorus Hispalensis, de divinis officiis libro primo,
capite decimo sexto, Alcuinus de divinis officiis capite quin-
quagesimo sexto, A‘lfricus Malmesburiensis monachus in
canonibus" ad Wulffinum Shirburnensem episcopum, Ma-
gister sententiarum libro primo, distinctione undecima,
Alexander Halensis in summez parte tertia, quaestione
sexagesima nona, membro quinto confirmant: ut re-
centiores non commemorem, qui Niczeni nomen prolixiori
huic symbolo, cujus in officio sacro usus est, communi fere
consensu impertiunt. De quo et Braccarensis II. con-
cilili episcopi, anno DCLXXY. “ Hanc nostra fidei re-
gulam ipsis verbis atque sententiis commemoranter pra-
teximus quibus et in conventu Niczeni concilii declaratam
esse scimus.” Unde et ‘ a Nicena synodo Spiritum
sanctum ex Patre solum procedere traditum” refert, in
libro undecimo περὶ φύσεων, Johannes Erigena. Ita enim
ex Greco recte ille retulit: licet Braccarenses, recepto
tum apud Hispanicas ecclesias more, Filii etiam mentionem
symbolo hic adjecerint.

Quibus omnibus inter se coliatis, in eam nunc descen-
dere incipio sententiam; Nicznos patres prime symboli

t Miss. edit. Argentin. ann. 1557. pag. 41.
“,Concil. Britannic. D. Henr, Spelman. pag. 573,

316 DE SYMBOLIS.

parti, ab Eusebio ex vetere formula primum proposite et
ab eis plenius explicate, alteram deinde que supererat
partem adjunxisse: vel eorum potius primarios aliquos,
post solutum concilium, id ipsum effecisse. De quo cer-
tius aliquid proferri potuisset, si synodi illius acta non
penitus intercidissent*. Nam que tribus libris a Gelasio
Cyziceno habemus descripta, \historiam potius quam acta
concilii continent ; (quemadmodum in bibliotheca sua no-
tavit Photius :) et Gregorii Caesarzeze in Cappadocia pres-
byteri de CCCX VIII. patribus Nicenis oratio (apud Me-
taphrastam, Juliidie decimo,) quod huc faciat, preter hoc,
nihil habet aliud. ‘ Τὴν τοῦ θείου ὄντως συμβόλου, πάσῃ
αἱρετικῇ κακονοίᾳ τὴν παρείσδυσιν ἀποκλείοντος, συνυφαί-
νουσιν ἔκθεσιν, OC ἑκάστου ῥητοῦ τὸ παρ᾽ ἑκάστης αἱρέσεως
ἀντικείμενον καταργήσαντες φρόνημα, ὡς πᾶσιν εὔδηλον ἐκ
τῆς ἐν τῷ παλατίῳ τῶν πραχθέντων τῇ συνόδῳ ἐξηγήσεως.
Divini omnino symboli, hereticee omni malignitati aditum
precludentis expositionem contexunt; per unumquodque
dictum destruentes sensum, qui ab unaquaque heresi op-
ponitur: ut ex narratione actorum synodi in Palatio ma-
nifestum est omnibus.”

Sane in ea me aliquando fuisse opinione non diffiteor :
vetera orientalium ecclesiarum symbola in simplice per-
sone Spiritus sancti confessione fuisse terminata; illius
vero amplificationem capituli, et quae de ecclesia et bene-
ficiis ad eam spectantibus sequebantur omnia, a patribus
secunde synodi Oecumenice, Constantinopoli anno Christi
CCCLXXXI. habitz, primum fuisse addita. Sed ab ea
me depulit sententia, temporis, quo a Cyrillo Hierosoly-
mitano catechetici sermones sunt habiti, et ab Epiphanio
Anchoratum fuit editum, diligentior consideratio. Cy-
rillum enim in adolescentia catecheses suas composuisse
in suo scriptorum catalogo docet Hieronymus; annis qui-
dem LXX. post exortam Manetis heresin, ut in catechesi
sexta ipse Cyrillus indicat: ante annum nimirum Do-
mini CCCL. quo ex catecheta episcopus Hierosolymitanus
ille est factus. Atqui apostolicee fidei symbolum, quod
ille explicat, non in Spiritus sancti, sed in vitee eterne

* Vid. Baron. ad ann, 325, sect. 62, 63.

DE SYMBOLIS. 317

articulo finem accipit: quod et ipse verbis illis catecheseos
decime octave, plane confirmat. “Ταῦθ᾽ ἡμῖν τέως καὶ περὶ
τῆς αἰωνίου ζωῆς εἴρηται συμμέτρως, ἥτις ἐστὶ τῶν ἐπαγγελ-
λομένων ἐν τῇ πίστει τὸ τελευταῖον δίδαγμα καὶ τέλος. Hee
de vita eterna dicta sunt hactenus: quod est eorum, que
profitemur in fide, ultimum documentum atque terminus.”

Anchoratum vero a se scriptum expresse notat Epi-
phanius, “anno Diocletiani XC. Valentiniani et Valentis
X. Gratiani VI. Gratiano Augusto III. et Equitio consu-
libus indictione secunda, hoc est, Christiane nostra
epoche anno CCCLXXIV._ Et tamen longius illud sym-
bolum jam propositum (quod Constantinopolitano concilio
vulgo tribuitur) ut ab apostolis acceptum, et a Nicznis
patribus predicatum, ille recitat: hujusmodi ad fideles
omnes adhortatione preefixa: ““ Μὴ διαλείπητε, οἱ πιστοὶ
καὶ ὀρθόδοξοι, ταύτην τὴν ἁγίαν πίστιν τῆς καθολικῆς ἐκκλη-
σίας, ὡς παρέλαβεν ἡ ἁγία καὶ μόνη παρθένος τοῦ Θεοῦ ἀπὸ
τῶν ἁγίων ἀποστόλων τοῦ Κυρίον, φυλάττειν, καὶ οὕτως
ἕκαστον τῶν κατηχουμένων τῶν μελλόντων τῶ ἁγίῳ λουτρῷ
προσιέναι [διδάσκειν] Pergite, o fideles et orthodoxi viri,
sanctam hane Ecclesiae Catholice conservare fidem, quem-
admodum sacrosancta ac singularis Dei virgo a sanctis
Domini apostolis accepit: idemque catechumenis omni-
bus, qui ad baptismum sese comparant, inculeare.” Et
quia ipsius tempore, anno videlicet illo Diocletiani XC.
nove pullularunt hzreses; ut illis item oecurreretur, Ni-
cenorum episcoporum exemplo, (qui ad Ariane hereseos,
nuper exorte, condemnationem antiquum Ecclesie sym-
bolum novo auctario locupletarunt) ἀκολούθως, ut ille lo-
quitur, τῇ τῶν ἁγίων ἐκείνων πατέρων προτεταγμένῃ πίστει,
ipso Niczeno quoque symbolo pluribus in locis interpolato,
prolixiorem adhuc fidei typum toti Catholice Ecclesiz, iis-
que “ maxime’ qui ad sacrum lavacrum essent accessuri,”’
commendavit.

Septem post editum novum illum typum annis, Con-
stantinopolitana generalis synodus Nicenam? fidei formu-
lam, non solum ut πρεσ[ϑυτάτην ceu antiquissimam (utpote

Y μάλιστα τοῖς τῷ ἁγίῳ λουτρῷ προσιοῦσιν. Epiphan. Anchorat.
* Concil. CP. epist. synodic. apud Theodoret. iib. 5. hist. cap. 9.

318 DE SYMBOLIS.

non ab ipsis ante annos LVI. primum conscriptam, sed
ex symbolo ab ultima antiquitate in ecclesia: recepto ex-
pressam et explicatam) retinendam esse statuit: sed etiam
ut ἀκόλουθον τῷ βαπτίσματι, sive baptismatis ritui maxi-
me consentaneam. Unde in ea baptizatos se et baptizare,
conciliorum, Tyri, Hierosolymis et Constantinopoli anno
DXVIII. habitorum, profitentur episcopi.

Ita enim Nicene synodi fidem suscipere se profitentur
Tyrii patres. ““ To* παρ᾽ αὐτῆς ἐκτεθειμένον ὀρθόδοξον
σύμβολον ὁμολογοῦμεν ἐν παῤῥησίᾳ, καὶ κηρύσσομεν ἐπ᾽
ἐκκλησίας, ἐν αὐτῷ βαπτισθέντες καὶ βαπτίζοντες. Symbo-
lum orthodoxum, quod ab ea expositum est, confitemur
cum fiducia, et preedicamus in Ecclesia; in ipso baptizati
et baptizantes ;” et quatuor generales synodos Hierosoly-
mitani: Τήν" re τῶν tin ἁγίων τῶν ἐν Νικαίᾳ συναχθέν-
των κατὰ ᾿Αρείου τοῦ δυσωνύμου, τῶν ἐκθεμένων τὸ ἅγιον
σύμβολον, εἰς ὃ ἐβαπτίσθημεν καὶ [βαπτίζομεν. καὶ τὴν τῶν
ον τῶν ἐν Κωνσταντινοπόλει κατὰ Εὐνομίου τοῦ Πνευματο-
μάχου, τὸ εἰρημένον σύμβολον βεβαιωσάντων. καὶ τὴν τῶν
διακοσίων τῶν ἐν ᾿Εφέσῳ τῶν καθελόντων Νεστόριον τὴν
ἀνθρωπολάτρην, τὸ δὲ αὐτὸ ἅγιον σύμβολον περιπτυξαμένων.
καὶ τὴν μεγάλην, καὶ οἰκουμενικὴν σύνοδον τῶν χλ τῶν ἐν
Χαλκηδόνι συνελθόντων, καὶ βεβαιωσάντων καὶ κρατυνάντων
τὸ αὐτὸ ἅγιον σύμβολον. Synodum videlicet “ CCCX VII.
sanctorum patrum Nicez congregatorum contra im-
pium Arium; exponentium sanctum symbolum, in quo
baptizati sumus ac baptizamus; et CL. sanctorum patrum
contra Eunomium Spiritus sanctus impugnatorem; qui
predictum symbolum confirmaverunt. Et CC. patrum
[’phesi, qui Nestorium hominis cultorem deposuerunt ;
qui et idem sanctum symbolum amplexati sunt; ac magnam
et cecumenicam synodum DCXXX. patrum Chalcedone
congregatorum; qui etiam idem sanctum symbolum con-
firmaverunt et comprobarunt ;” et Constantinopolitani de-
mum, in eandem sententiam: “ Té° ἅγιον σύμβολον, ἐν
ᾧ πάντες ἐβαπτίσθημεν, ἐξεφώνησεν ἡ ἐν Νικαίᾳ σὺν ἁγίῳ

ἅ In act. 5. Constantinop. sub Menna habit. pag. 699. edit. Paris. ann. 1618,
cum Zonara in canones.
> Ibid. pag. 692, 693. © Ibid. pag. 688,

DE SYMBOLIs. 319

πνεύματι σύνοδος, καὶ ἐκύρωσεν ἡ ἐν ἹΚωνσταντινοπύλει τῶν
ἁγίων πατέρων συνέλευσις. καὶ ἐβεβαίωσεν ἡ ἐν ᾿Εφέσῳ
ἁγία σύνοδος, καὶ ἐπεσφράγισεν ὁμοίως ἡ ἐν Χαλκηδόνι
μεγάλη ἁγία σύνοδος. Sanctum symbolum, in quo omnes
baptizati sumus, cum sancto Spiritu Nicazena synodus pro-
nunciavit, et sanctorum patrum Constantinopoli congregatio
confirmavit, et sancta synodus E;phesina corroboravit, et
sancta magna synodus Chalcedonensis similiter obsignavit.”
De quo et Basilisci edicta, apud Evagrium libro tertio
historiae, capite quarto et septimo, consuli poterunt.

Ad hujus vero tantopere laudati symboli explicationem
et ampliorem confirmationem, secundi illius cecumenici
concilii Constantinopolitani patres proprium tomum edi-
derunt ; in quo et “ latius’ fidem professi sunt, et contra
novitates herese@n nuper exortas anathema ex scripto
protulerunt:” quod ipsi in synodica sua epistola confir-
mant. Quo referendum, quod in quarti etiam cecumenici
concilii Chalecedonensis synodica legitur. “Ἢ παροῦσα
νῦν ἁγία μεγάλη καὶ οἰκουμενικὴ σύνοδος, τὸ τοῦ κηρύγματος
ἄνωθεν ἀσάλευτον ἐκδιδάσκουσα, ὥρισε προηγουμένως τῶν
τριακοσίων καὶ δέκα ὀκτὼ ἁγίων πατέρων τὴν πίστιν μένειν
ἀπαρεγχείρητον. καὶ διὰ τοὺς τῷ πνεύματι τῷ ἁγίῳ μαχο-
μένους, τὴν χρόνοις ὕστερον παρὰ τῶν ἐπὶ τῆς [βασιλευού-
σης πόλεως ἑκατὸν πεντήκοντα συνελθόντων πατέρων περὶ
τῆς τοῦ πνεύματος οὐσίας παραδοθείσαν διδασκαλίαν κυρεῖ,
ἣν ἐκείνοι πᾶσιν ἐγνώρισαν, ovy ὡς τὶ λεῖπον τοῖς προλα-
Bovow ἐπεισάγοντες, ἀλλὰ περὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος αὐτῶν
ἔννοιαν, κατὰ τῶν τὴν αὐτοῦ δεσποτείαν ἀθετεῖν πειρωμένων,
γραφικαῖς μαρτυρίαις τρανώσαντες. Preasens sancta et
magna et universalis synodus, pradicationem hance ab
initio immobilem docens, decrevit ante omnia, fidem inte-
gram et intemeratam permanere CCCXVIII. sanctorum
patrum: et confirmat doctrinam, que de substantia Spi-
ritus sancti a patribus CL. postea congregatis in regia

ἃ πλατύτερον τὴν πίστιν ὡμολογησάμεν καὶ τῶν ἔναγχος καινοτομη-
θεισῶν αἱρέσεων ἁναθεματισμὸν ἔγγραφον πεποιήκαμεν. Concil. Constan-
tinop. apud Theodoret. lib. 5. cap. 9.

© Concil. Chalced. act. 5. Ruagyr. lib, 2. hist. cap. 4. apud quem Greca depra-
vatissime sunt edita,

320 DE SYMBOLIS.

civitate tradita est, propter illos qui Spiritui sancto repug-
nabant; quam illi notam omnibus fecerunt, non quasi ali-
quid deesset prioribus adjicientes, sed suum de sancto
Spiritu intellectum, contra illos qui dominationem ejus
respuere tentaverunt, Scripturarum testimoniis decla-
rantes.”

Eum locum ob oculos habuit Justinianus imperatori in
septima lege cod. de summa Trinitate et fide Catholica,
ad Epiphanium Constantinopolitanum patriarcham eun-
dem in modum scribens: ‘“Opov' τῆς πίστεως, Touré ἐστι
τὸ ἅγιον μάθημα ἤτον σύμβολον, κρατοῦμεν τὲ καὶ φυλάτ-
τομεν, τὸ παρὰ τῶν τιη ἁγίων πατέρων ἐκτεθὲν, ὅπερ καὶ οἵ
ἐν ταύτῃ τῇ [δασιλευούσῃ πόλει ρον ἁγίοι πατέρες σαφηνίσαν-
τες ἐτράνωσαν. OVX we ἐλλειπῶς ἔχοντος αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ἐπει-
δήπερ οἱ τῆς ἀληθείας ἐχθροὶ, οἱ μὲν ἀθετεῖν ἐπεχείρησαν τὴν
τοῦ ἁγίου πνεύματος θεότητα, οἱ δὲ τὴν ἐκ τῆς ἁγίας ἀειπαρ-
θένου θεοτόκου Μαρίας ἀληθινὴν σάρκωσιν τοῦ θεοῦ λόγου
ἠρνήσαντο" διὰ τοῦτο γραφικαῖς μαρτυρίαις τὸ αὐτὸ μάθημα
οἱ εἰρημένοι pv ἁγίοι πατέρες σαφηνίσαντες ἐτράνωσαν.
Fidei definitionem, hoc est sacrosanctum documentum
sive symbolum, retinemus atque custodimus, a sanctis
patribus CCCXVIII. expositum: quod etiam congregati
hac in urbe imperatoria CL. sancti patres explana-
tione adhibita declararunt: non quod aliquid ei dees-
set, sed ea de caussa, quod veritatis hostes partim
Spiritus sancti divinitatem reprobare conati essent, par-
tim veram Dei Verbi incarnationem ex sancta perpetua
virgine Deipara Maria negassent; idcirco Scripture tes-
timoniis sacrosanctum hoc documentum indicati CL.
sancti patres explanatione adhibita declararunt.”

Atqui in symbolo, tantum abest ut Scripture testimoniis
diyinitas Spiritus sancti confirmetur, ut ne expressis qui-
dem verbis affirmetur, sed ex appositis characteribus col-
ligenda relinquatur ; quod ab Elia Cretensi, in Gregorii Na-
zianzeni Orationem quinquagesimam secundam sive episto-
lam secundam ad Cledonium, est observatum: ubi quod in
Niczeno symbolo (in quo agnoscit Elias Spiritum sanctum

f Sancti symboli mathema nominat etiam J. Maxentius, similiter et Photius
in epist. 1.ad Michaelem Bulgarie principem, de 7. synodis-

DE SYMBUOLIS, O21

dictum fuisse “ vivificum Dominum, ex Patre procedentem,
atque cum Patre et Filio simul glorificandum”) ἐλλιπῶς
εἰρημένον περὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος, διὰ TO μηδὲ κεκινῆσθαι
τηνικαῦτα τοῦτο τὸ ζήτημα, minus plene de Spiritu sancto
dictum fuisse, propterea quod hee questio nondum exci-
tata fuerit,” Gregorius notaverat; supplevisse illum docet,
divinitatem Spiritus sancti simpliciter et aperte profitendo.
Verum ubi attentius considero, tum Athanasium in fine
epistolz ad A fricanos, tum Basilium in epistola sexagesima
et septuagesima octavaatque ipsum Epiphanium, sub finem
hareseos quinquagesim quarte hance eandem omissz in
Niczno symbolo mentionis Spiritus sancti Deitatis rati-
onem reddentes, illud solum respexisse quod simpliciter
in sanctum Spiritum credere nos docet : a Gregorio aliud
quam brevius illud symbolum fuisse intellectum, vix ani-
mum inducere possum ut existimem. Horumenim testimo-
niorum, et Athanasiane de fide ad Jovianum imperatorem
epistolz authoritate pracipue motus eam potius senten-
tiam mihi placere prius significavi, que ampliorem illam in
Anchorato propositam fidei formulam post eonsessum Ni-
cenum, licet ante initum Constantinopolitanum, editam
fuisse censuit.

Quum primum igitur longioris orientalium symboli par-
tem Niceni patres explicationibus ex veteris Ecclesia
sensu petitis (a cujus doctoribus et ipsum Homoousii® voca-
bulum receptum hic fuisse agnoscit Eusebius) sic amplifi-
cassent: vel ipsorum aliqui, vel quiinsignem in Ecclesia
adepti sunt authoritatem alii, non diu post et eam Nice-
norum ipsam et reliquam quz superfuerat partem, collatis
tam Romanz quam orientalium ecclesiarum symbolis, eo
videntur supplevisse consilio, ut uno quasi intuitu omnium
simul ecclesiarum fidem conspiciendam exhiberent. In-
deque factum ut quum in Nicena formula haberetur tan-
tum, Καὶ εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα, et in Hierosolymitana illa
Cyrilli praterea, τὸ παρακλητὸν, τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προ-

& 'Ἐπεὶ καὶ τῶν παλαιῶν λογίους τινὰς καὶ ἐπιφανεῖς, ἐσπτισκόπους καὶ
συγγραφέας, ἔγνωμεν ἐπὶ τῆς τοῦ πατρὸς καὶ υἱοῦ θεολογίας τῷ τοῦ ὁμοου-
σίου συγχρησαμένους ὀνόματι. Euseb. in epist. ad Cxsariens.

VOL, YII,. i

322 DE SYMBOLIS.

φητῶν: in hac, ex aliis, adjecta fuerint et ista: τὸ κύριον, τὸ
ζωοποιὸν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν Πατρὶ καὶ
Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον. quod ante
Constantinopolitanorum patrum conyentum fuisse factum,
ex Epiphanii Anchorato jam confirmavimus. Ut non te-
mere Nicephoro Callisti (quem, inter alios, et Johannes
Gerardi in Locis communibus de Spiritu sancto hic est
secutus) fides fuerit adhibenda; in ecclesiastica suze histo-
riz libro duodecimo, capite decimo tertio, hoc de illis refer-
enti. Τὴν τοῦ παναγίου Πνεύματος δόξαν, we ἰσότιμον καὶ
ὁμόδοξον τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ, τῷ θείῳ συμβόλῳ τῆς ἐν Νικαίᾳ
πίστεως προσετίθεσαν, τοῦ Νύσσης Γρεγορίου τὸ λεῖπον τῷ
ἱερῷ, συμβόλῳ ἀναπληρώσαντος. Sacrosancti Spiritus glo-
riam, ut similem atque zequalem Patri et Filio, divino Ni-
cenz fidei symbolo adjecerunt Gregorio Nysseno id quod
illi deesset supplente ;” sive Nyssenus is fuerit qui pro-
lixius illud symbolum coagmentaverit, quod Constantino-
politanum concilium, pauculis (ut videbimus) inde de-
tractis, suum postea effecerit: sive in Constantinopolita-
norum tomo illo (in quo, prolatis Scripture testimoniis,
Spiritus sancti Deitatem luculenter comprobatam fuisse
diximus) componendo concilium ejus opera usus fuerit ;
quem cum symbolo deinde Nicephorus per errorem ali-
quem confuderit.

Neque primus tamen ille fuit, qui a Constantinopolitano
concilio, Nicaenze formule eam accessionem primum ad-
junctam fuisse retulit. Sensit id ante illum (ut de poste-
rioribus taceam) Hugo Etherianus in libro contra Graecos
tertio, capite decimo sexto; Rathramnus Corbeiensis, li-
bro contra eosdem secundo; Nicetas Choniates in sexto
Thesauri sui libro, Photius patriarcha Constantinopoli-
tanus in Nomocanone, Germanus patriarcha in inedito de
sex cecumenicis synodis tractatu, Paulinus Aquileiensis
archiepiscopus in Forojuliensi synodo contra Elipandum
et Felicem habita, Anastasius Sinaita in ‘Oényev contra
Acephalos, capite quinto: praecipue vero Photius Ty-
riorum episcopus in conciliorum synopsi, quam Christiani
Ravii beneficio ex oriente adepti sumus. Is enim, quum
patres Nicenos symbolum fidei exposuisse prius dixisset

DE SYMBOLIS. 323

usque ad capitulum illud, Kai εἰς Πνεῦμα τὸ ἅγιον, de
Constantinopolitanis postea suo loco addidit : “ Τὴν ὀρθό-
δοξον πίστιν ἐκράτυναν, καὶ θεὸν ἀληθινὸν, καὶ ὁμοούσιον τῷ
Πατρὶ καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα ἐκήρυξαν, προσθέντες τῷ προεκ-
τεθέντι ἐν Νικαίᾳ τῆς πίστεως συμβόλῳ καὶ ταῦτα. Καὶ
εἰς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὸ κύριον καὶ ζωοποιοῦν, τὸ ἐκ τοῦ
πατρὸς ἐκπορευύμενον, τὸ σὺν πατρὶ καὶ υἱῷ συμπροσκυνού-
μενον καὶ συνδοξαζόμενον, τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν.
εἰς μίαν ἁγίαν καθολικὴν καὶ ἀποστολικὴν ἐκκλησίαν. ὃμο-
λογῶ ἕν βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. προσδοκῶ ἀνάστα-
σιν νεκρῶν, καὶ ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. ᾿Αμὴν. Καὶ
οὕτως ἀναπληρώσαντες τὸ σύμπαν τῆς ὀρθοδόξου πίστεως
σύμβολον τῇ ἐκκλησίᾳ παραδεδώκασιν : Orthodoxam fidem
confirmarunt, et Spiritum sanctum quoque verum Deum,
et consubstantialem Patri, praedicarunt; addentes pra-
dicto Niczeno fidei symbolo et ἰδία. Et in Spiritum sanc-
tum, Dominum et vivificantem, qui ex Patre procedit, &c.
usque ad vitam futuri seculii Amen. Atque ita fidei
orthodox symbolum complentes, [cclesie tradiderunt.”
Non animadverterat utique Photius, ante habitum con-
cilium Constantinopolitanum ista omnia ab Epiphanio in
Anchorato αὐτολεξεὶ fuisse repetita: nec aliud quicquam
consideraverat, quam quod in Chalcedonensis, cui inter-
fuit, concilii actione secunda et quinta Nicaenz et Constan-
tinopolitanze synodi symbola, eo quo ab ipso proposita
sunt modo, distincte recitata audivisset. Quod tamen a
concilio illo recte fuisse factum nemo dubitabit, qui con-
sideraverit Constantinopolitanos patres ampliorem illam
fidei formulam non synodica solum sua authoritate, ut vere
Catholicam, ab ecclesiis omnibus recipiendam decrevisse :
verum etiam ex ea Niceeni symboli parte, que ipsi habe-
batur inserta, non integram (uti ab Epiphanio recitatam
legimus) retinuisse, sed, brevitatis gratia, tria commata
resecuisse, atque ea ratione suam quodammodo illam effe-
cisse. Si enim hee ipsa Constantinopolitana formula,
duabus aucta particulis, ita nova (quemadmodum, in libro
de processione Spiritus sancti, Anselmus voluit) censenda
fuerit, ut jam non tam Constantinopolitani nomen, #juam
“ symboli fidet quo Romana Ecclesia utitur,” in Triden-
Y2

924. DE ΒΥΜΒΟΙ, 8,

tint concilii sessione tertia, suo quasi jure obtinuerit :
quidni et alter ille typus, tribus suis membris ita dimi-
nutus, in Constantinopolitani nomen pariter potuisset con-
cedere ?

Tria vero illa que sine ullo incommodo, Constantino-
politani patres preetermitti potuisse putaverunt, quod
δυνάμει et virtute in reliquis continerentur, hec fuerunt.
I. “ Θεὸν ἐκ θεοῦ, Deum de Deo:” quia mox sequebatur,
“ Θεὸν ἀληθινὸν ἐκ θεοῦ ἀληθινοῦ, Deum verum de Deo
vero.” II. “Τάτε ἐν τοῖς οὐρανοῖς καὶ τὰ ἐν τῇ γῇ, et quae
in ccelis et quae in terra:” quia statim preecesserat, “ Δι
οὗ Ta πάντα ἐγένετο, per quem OMNIA facta sunt.” III. Ila
generationis Filli explicatio; ‘ τουτέστιν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ
Πατρὸς, hoc est, ex substantia Patris:” quod in ὁμοουσίου
vocabulo illud sufficienter comprehendi crederent. Am-
plius enim quid quam συνούσιον (ut recte in Anchorato ab
Kpiphanio est observatam) quod proprie consubstantiale
est, vox ista denotat: atque unius et ejusdem individuz
substantize Patrem et Filium esse ita plene significat, ut
solo τὸ ὁμοούσιον" φρονούντῶν' vel θρησκευόντων titulo ab
Arianis orthodoxi secernerentur.

Ad Constantinopolitanam autem hance fidei formulam
Hispanice primum ecclesia (in Calleciensi synodo, anno
Christi CCCCXLVIII. tempore Leonis I. habita) earum-
que exemplo* Francicze deinde, ac demum Romana ipsa;
ex Niczeno quidem symbolo in generatione Filii, ‘‘ Deum
de Deo,” ex Athanasiano vero, in processione Spiritus
sancti a Patre Finioqur, adjecerunt: que ambo etiam
additamenta in Anglo-Saxonica symboli hujus versione
reperiuntur. Angli' enim nostri, in synodo sub ipso Theo-
doro, utcunque Greco, Hethfeldia anno DCLXXX.
celebrata, ‘“‘ Spiritum sanctum ex Patre et Filio inenarra-

» Socrat. lib. 2. histor. ned. στ.

1 Philostorg. histor. lib. 3. cap. 19. et lib. 5. cap. 1.

k In fide Catholica, quam die Dominica decantat ad missam universalis Galliarum
ecclesia, sic canitur inter cetera: “ Credo et in Spiritum sanctum, Dominum et
vivificantem ; qui ex Patre filioque procedit, qui cum Patre et Filio simul adora-
tur; qui loeutus est per prophetas.” A®neas Parisiensis episc. in libro inedito
contra Gracos.

' Bed. hist. eceles. lib. 4. cap. 17.

DE SYMBOLIS. 320

biliter procedentem” pradicaverunt. In Cresconiana ta-
men canonum collectione, quam in publica Oxoniensis
academiz bibliotheca vidimus, de Spiritu sancto capitu-
lum in Latino Constantinopolitanorum patrum symbolo
vetere, sic expressum invenimus. “ Et in Spiritum sanc-
tum, Dominum et vivificatorem, ex Patre procedentem
cum Patre et Filio adorandum et conglorificandum; qui
locutus est per sanctos prophetas,” quod et postea Leo
III. Romanus pontifex est secutus: qui (Magistro senten-
tiarum, in loco superius notato, referente) symboli hujus
*“‘ transcriptum in tabula argentea, post altare B. Pauli
posita, posteris reliquit, pro amore, ut ipse ait, et cautela
fidei orthodoxe, in quo quidem symbolo, in processione
Spiritus sancti solus commemoratur Pater, his verbis:
Et in Spiritum sanctum, Dominum et. vivificatorem, cx
Patre procedentem, cum Patre et Filio coadorandum et
glorificandum.” De quo, in ejus vita, Anastasius biblio-
thecarius: ‘‘ Hic, pro amore et cautela orthodox fidei,
fecit in B. Petri basilica scuta argentea duo scripta:
utraque symbolo, unum quidem literis Grecis, et aliurm
Latinis, sedentia dextra lavaque super ingressum corpo-
ris; pensantem libras nonaginta quatuor et uncias sex.”
Et in B. Pauli basilica, “ fecit ingressu corporis scutum
ex argento purissimo, in quo orthodoxe fidei symbolum
seribi fecit, quod pensat libras triginta et duas.”

Quo spectat et Photii Constantinopolitani patriarch
locus, in dissertatione de Spiritus sancti processione contra
Latinos: quam duodecime Panopliz sux -dogmatice ti-
tulo EKuthymius Zygabenus inseruit, sed a Francisco Zino
in Latina versione consulto omissam, ex codice nuper e
Grecis allato communicavit mihi amicissimus Patricius
Junius. ““ Λέων καὶ Bevédixroc, οἱ μεγάλοι Ρώμης ἀρχιε-
peic, “Ἑλληνιστὶ κατὰ τὴν ἱερὰν μυσταγωγίαν ἐκφωνεϊσθαὶ
τὸ σύμβολον τῆς πίστεως, ἐν τῇ Ῥώμῃ καὶ ταῖς ἄλλαις ὑπὸ
ταύτην ἐκκλησίαις, ἐνομοθέτησαν. ἵνα μὴ τὸ στενὸν τῆς δια-
λέκτου βλασφημίας" παράσχῃ πρόφασιν. Οὗτος δὲ ὁ Λέων,
καὶ τὸ θησαυροφυλάκιον τῆς ἀποστολικῆς ἐκκλησίας Ῥωμαίων

™ Nicet. ῥαθυμίας.

326 DE SYMEOLIS.

ἀνοίξας, ἀσπίδας δύο τοῖς ἱεροῖς κειμηλίοις ἀποτεθησαυρισ-
μένας ἐξήνεγκεν, ἑλληνικοῖς καὶ γράμμασι καὶ ῥήμασιν ἐχού-
σας τὴν εὐσε[βῆ τῆς πίστεως ἔκθεσιν. καὶ ταύτας ἐνώπιον
ὑπαναγνωσθήναι τοῦ Ῥωμαϊκοῦ πλήθους ἐδικαίωσε. Καὶ
μέχρι τοῦ εὐσεβοῦς πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Σερ-
γίου, ot Ρώμης ἀρχιερεῖς, ἐν ἀρχῇ τῆς ἱερωσύνης, συστα-
τικὰς τῆς ἑαυτῶν θρησκείας ἐκπέμποντες ἐπιστολὰς εἰς πάντας
τοὺς πατριαρχικοὺς θρόνους, τὸ σύμβολον τῆς πίστεως ἀπα-
ραλλάκτως ἐνέταττον. Leo et Benedictus, summi Rome
pontifices in sacrorum mysteriorum administratione Rome
et in aliis ecclesie illi subjectis fidei symbolum Greece
enunciandum esse lege statuerunt: ne idiomatis angustia
blasphemi alicujus sermonis efferendi occasionem prebe-
ret. Hic etiam Leo, apostolice Romanorum ecclesiz
zrario reserato, ancilia duo in sacro thesauro reposita
eduxit, Grecis et literis et verbis piam fidei explicationem
habentia inscriptam: eaque coram plebe Romana reci-
tanda censuit. Et usque ad Sergii pii Constantinopoleos
patriarche tempora, Romani pontifices, in episcopatus sui
exordio, fidei quam profitebantur literis canonicis ad sedes
omnes patriarchales transmissis, fidei symbolum absque
ulla mutatione inseruerunt.”

Similia de Leone refert idem Photius, tum in epistola
ad Aquileiensem archiepiscopum", tum in encyclica de
Spiritus sancti processione epistola, apud Nicetam Cho-
niatem, in orthodoxe fidei Thesauri tomo vigesimo
primo, ex quo (utpote nondum in lucem edito) sequen-
tia placuit excerpere : “ Ὁ θεσπέσιος Λέων καὶ τὰς ἐν
τοῖς θησαυροφυλακίοις τῶν κορυφαίων Πέτρου καὶ Παύλου
ἐκ παλαιτάτων χρόνων ἀποτεθησαυρισμένας τοῖς ἱεροῖς κειμη-
λίοις δύο ἀσπίδας, αἱ γράμμασι καὶ ῥήμασιν ἑλληνικοῖς ἔλε-
γον τὴν ἱερὰν τῆς ἡμῶν πίστεως ἔκθεσιν, ταύτας ὑπαναγνωσ-
θῆναι κατενώπιον τοῦ Ῥωμαϊκοῦ πλήθους, καὶ εἰς ὄψιν ἁπάν-
των ἐλθεῖν ἐδικαίωσε. Καὶ πολλοὶ τῶν θεασαμένων τηνι-
καῦτα καὶ ἀνεγνωκότων ἔτι τῷ [βίῳ παραμένουσι. Divinus
Leo, in gazophylaciis primariorum Petri et Pauli ab anti-
quissimis temporibus inter sacros thesauros reposita, duo

Ὁ Apud Baronium, ann, 883. sec. 9.

[4

DE SYMBOLIS. 327
ancilia, que Grecis literis et verbis sacrosanctam fidei
nostra expositionem loquebantur, coram plebe Romana
recitari et in omnium conspectum produci statuit. Et
multi eorum qui tune viderunt et legerant vita adhuc
fruuntur.”

Ista praetermittere visum non fuit, ad controversiam de
hoc additamento inter Greecos et Latinos agitatam perti-
nentia: cujus historiam reliquam quum Pithzeus, in libello
de processione Spiritus sancti, et Vossius noster, in dis-
sertatione de symbolis tertia, diligenter enarraverint ; ul-
teriori disquisitioni supersedendum, et presenti diatribe
terminum hic figendum esse censuimus.

DE SYMBOLIS.

YMBOLUM ATHANASIANUM,

A GRACIS INTERPOLATUM.

I;x* sancta et universali synodo Nice-
na, Fidei compendium ; et quomodo
verum Christianum oporteat cre-
dere.

QUICUNQUE vult salvus esse, ante
omnia opus est ut teneat orthodoxam
fidem. Quam nisi quisque integram
inviolatamque servaverit, absque dubio
in zternum peribit. Fides autem or-
thodoxa hee est: ut unum Deum in
trinitate, et trinitatem in unitate vene-
remur. Neque confundentes perso-
nas, neque substantiam separantes.
Alia enim persona Patris, alia Filii,
et Spiritus sancti. Sed Patris et Filii
et Spiritus sancti una est divinitas,
unum robur, una potestas, unum reg-
num, equalis gloria, @qual’s majestas
etcozterna. Qualis Pater,talis Filius, ta-
lis et Spiritus sanctus. Increatus Pater,
increatus Filius, increatus Spiritus sanc-
tus : et non tres increati, sed unus in-
Immensus Pater, immensus
Filius, immensus Spiritus sanctus: et
non tres immensi, sed unus immensus.
fEternus Pater, zternus Filius, eter-
nus Spiritus sanctus: et non tres eter-
Omnipotens
Pater, omnipotens Filius, omnipotens
Spiritus sanctus; et non tres omnipo-

creatus.

ni, sed unus ezternus.

4 Ex apographo V. CL. Patricii Junii.

; ΝΣ ἂν ΝΣ i
Ek τῆς ἁγίας καὶ οἰκουμενικῆς σύ-
γνοδου τῆς ἐν Νικαία, περὶ πίστεως
κατὰ συντομίαν, καὶ πῶς δεῖ πισ-

τεύειν τὸν ἀληθῆ Χριστιανόν.

Εἰ τὶς βούλοιτο σωθῆναι, πρὸ
πάντων αὐτῷ χρεία' κρατῆσαι τῆν
ἜΤΕΙ» ; bea ;
ὀρθόδοξον πίστιν. ἣν ἐὰν pric
atop on , ap
ἀμόλυντον καὶ ἄφθορον τηρήσῃ, aiw-
νιον εὑρήσει τὴν ἀπώλειαν. πίστις
οὖν ἡ ὀρθόδοξος αὕτη ἐστὶν, ἵνα ἕνα
θεὸν ἐν τριάδι καὶ τριάδα ἐν μονάδι
σέβωμεν, μήτε συγχέοντεοτὰς ὑποσ-
τάσεις, μῆτε τὴν οὐσίαν διαιροῦντες.
ἄλλη γὰρ ὑπόστασις τοῦ πατρὸς,
ἄλλη τοῦ υἱοῦ, ἄλλη τοῦ ἁγίου
πνεύματος. ἀλλὰ τοῦ πατρὸς, καὶ
υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος,
; , = ;
μία ἐστὶν ἡ θεότης, ἕν τὸ κράτος,

ΤΟΣ ; ; oe Ce aAbie
pia ἐξουσία, pia βασιλεία, ton ἡ
δόξα, ton ἡ μεγαλωσύνη, καί αἰώ-
γιος. οἷος ὁ πατὴρ, τοιοῦτος ὁ υἱὸς,
τοιοῦτον τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον. ἄκ-
τιστος ὁ πατὴρ, ἄκτιστος ὁ υἱὸς,
ἄκτιστον τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον. καὶ

> ~ » > > Ff
οὐ τρεῖς ἄκτιστοι ἀλλ᾽ εἷς ἄκτιστος.
παντοκράτωρ ὁ πατὴρ, παντοκρά-
τωρ ὁ υἱὸς, παντοκράτωρ τὸ πνεῦμα
τὸ ἅγιον. καὶ οὐ τρεῖς παντοκράτο-
ρες, ἀλλ᾽ εἷς παντοκράτωρ. αἰώνιος
ὁ πατὴρ, αἰώνιος ὁ υἱὸς, αἰώνιον τὸ
πνεῦμα τὸ ἅγιον. καὶ οὐ τρεῖς αἰώ-
, > τ a” ᾿
viot, ἀλλ᾽ εἷς αἰώνιος. παντοδύνα-
μος ὁ πατὴρ, παντοδύναμος ὁ υἱὸς,
παντοδύναμον τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον.

τοῦ

5 Que a Grecis addita, alio characteris genere sunt hic signata.

DE SYMBOLIS.

tentes, sed unus omnipotens. Ita
Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus
sanctus: et non tres dii, sed unus est
Deus. Dominus Pater, Dominus Fi-
lius, Dominus Spiritus sanctus: et
non tres Domini, sed unus est Domi-
nus. Et sicut sigillatim unamquam-
que personam Deum et Dominum
confiteri, Christiana veritate defendi-
mus: ita tres Deos aut tres Dominos
dicere, non comprobamus sed omnino
prohibemus. Pater a nullo est factus,
non creatus sed ingenitus. Filius est
a Patre, non factus, non creatus, sed
genitus. Spiritus sanctus a Patre est,
non factus, non creatus, non genitus,
sed procedens. Unus ergo Pater non
tres patres, unus Filius non tres filii,
unus Spiritus sanctus, non tres spiritus
sancti. Et in hac Trinitate, nullus
primus aut postremus, nullus major
aut minor: sed tres ipse persone et
zternz sunt et zequales per omnia,
sicut jam supradictum est. Unitatem
igitur in trinitate, et Trinitatem in uni-
tate, omnis Christianus veneretur: et
ita de sancta et vivifica et consubstan-
tiali Trinitate sentiat.

Necessarium vero est, incarnatio-
nem quoque Filii Dei et Servatoris
nostri Jesu Christi recte credere. Est
ergo fides recta ut credamus et confite-
amur, quod Dominus noster Jesus
Christus, Dei filius, Deus et homo est,
Deus est ex substantia patris. Homo
est ex substantia matris. Quia enim
peccans Adamus, morti genus hwna-
num subjscit, et naturam nostram,
[reddendo] debito fecit obnoxiam ; id-
circo Filius invisibilis Patris et Dei, ea
coelis non discedens ad nos descendit ;
et per auditum ingressus uterum sanc-

329

καὶ οὐ τρεῖς παντοδύναμοι, ἀλλ᾽ εἷς
παντοδύναμος. οὕτω θεὸς ὁ πατὴρ;
θεὸς ὁ υἱὸς, θεὸς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον.
καὶ οὐ τρεῖς θεοὶ, ἀλλ᾽ εἷς ἐστι θεὸς. κύ-
ρίος ὁ πατὴρ, κύριος ὁ υἱὸς, κύριος τὸ
πνεῦμα τὸ ἅγιον καὶ οὐ τρεῖς κύριοι,
ἀλλ᾽ εἷς ἐστὶ κύριος" καὶ ὥσπερ μονα-
δικῶς μίαν ἐκάστην ὑπόστασιν θεὸν
καὶ κύριον ὁμολογεῖν χριστιανικῃ
ἀληθείᾳ συνηγοροῦμεν, οὕτω τρεῖς
θεοὺς ἢ τρεῖς κυρίους λέγειν οὐ συ-
γναινοῦμεν, ἀλλὰ παντελῶς ἀπαγο-
ρεύομεν. πατὴρ γὰρ παρ᾽ οὐδένός
ἐστι ποιητὺς, οὐ κτιστὸς, ἀλλ᾽ ayé-
γητος. ὁ υἱὸς ἀπὸ τοῦ πατρός ἐστιν,
οὐ ποιητὸς, οὐ κτιστὸς, ἀλλὰ γεννη-
τὸς. τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀπὸ τοῦ
πατρός ἐστιν, οὐ ποιητὸν, οὐ κτισ-
τὸν, οὐ γεννητὸν, ἀλλ᾽ ἐκπορευτὸν.
εἷς λοιπὸν ὁ πατὴρ, οὐ τρεῖς πατέ-
ρες, εἷς υἱὸς, οὐ τρεῖς υἱοὶ, ἕν πνεῦ-
μα ἅγιον, οὐ τρία πνεύματα ἅγια.
καὶ ἐν ταύτῃ τῇ τριάδι, οὐδεὶς πρῶ-
τος ἢ ἔσχατος, οὐδεὶς μέγας ἢ μι-
κρὸς. ἀλλὰ αἱ τρεῖς αὗται ὑποστά-
σεις αἰώνιαίτε εἰσὶ καὶ ἴσαι εἰς πάν-
τα, ὡς προείρηται. μονάδα γοῦν ἐν
τριάδι, καὶ τριάδα ἐν μονάδι, πᾶς
χριστιανὸς εὐσεβέσθω, καὶ οὕτω
περὶ τῆς ἁγίας καὶ ζωοποιοῦ καὶ
ὁμοουσίου τριάδος δοξαζέτω.
᾿Αναγκαῖον δέ ἐστι καὶ τὴν σάρ-
κωσιν τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ καὶ σωτῆρος
ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ ὀρθῶς πιστεύ-
ew. ἔστι γοῦν ἡ πίστις ἡ ὀρθὴ, ἵνα
πιστεύωμεν καὶ ὁμολογῶμεν, ὅτι ὁ
κύριος ἡμῶν ᾿Ιησοῦς Χριστὸς ὁ τοῦ
θεοῦ υἱὸς, θεὸς καὶ ἄνθρωπος ἐστὶν.
ἄκτιστος" ἐστὶ καὶ οὐσία πατρὸς.
ἄνθρωπος ἐστὶν ἐκ τῆς οὐσίας
τῆς μητρὸς ἐπειδὴ γὰρ ἁμαρτήσας
ὁ ᾿Αδὰμ θανάτῳ τὸ γένος τῶν ἀν-
θρώπων ὑπέβαλε, καὶ τὴν φύσιν
ἡμῶν ὑπεύθυνον τῷ χρέει πεποίη-
κεν, ὁ υἱὸς λοιπὸν τοῦ ἀοράτου πα-
τρὸς καὶ θεοῦ, τῶν οὐρανῶν οὐκ ἐκ-
στὰς, πρὸς ἡμᾶς κατῆλθε. καὶ Ov
ἀκοῆς εἰσδὺς τὴν νηδὺν τῆς ἁγίας

© Θεὸς ἐστὶν ἐκ τῆς οὐσίας.

330

ἐξ virginis, arcano modo ut pregnans
ea esset operatus est, induens naturam
nostram per summam unionew. Deus
simul et homo prodiens, eam que ad
nos spectat dispensationem ita implevit
per commiserationem ineffabilem. Et
perfectus Deus evistens, factus est
perfectus homo: non conversa, neque
commutata superessentiali et inexpli-
cabili Deitatis sue substantia: ex ani-
ma rationali et humana carne subsis-
tens. Ipse sibi, cum cognato suo sanc-
lissimo Spiritu, fabricans sanctissimam
carnis assumptionem: perfectam sub-
stantiam humauam, in eo subsistentem
et ab eo inseparabilem, peccati minime
participem. Corpore ex virgineis et cas-
tis sanguinibus matris Dei compacto,
absque carnali aliqua voluntate vel cogi-
tatione ; anima vero immaterialiter cre-
ata, iutellectuali, rationali, voluntate et
vi agendi predita ; tota, simul cum car-
ne, ‘divinitate repleta, ab ipso principio
et prima existentia, propter summam et
inconfusam, secundum personam, ad ip-
sum Deum Verbum factam unionem.

fEqualis igitur est Patri secundum
divinitatem; minor vero Patre secun-
dum humanitatem. Planeque verus
Deus est et homo: non duo tamen,
sed unus est Christus. Unus autem,
non conversione carnis, sed assump-
tione in Deum. Unus omnino, non
confusione substantiarum; sed unitate
persone. Nam sicut anima rationalis
et caro unus est homo; ita et Deus et
Homo unus est Christus. Qui passus
est carne pro salute nostra, impassi-
bili manente divinitate ; et sepuitus, et
resurgens, et assumptus ad ccelos, sedit
ad dextram Dei et Patris. Inde vero
ilerumventurus, judicabit vivoset mor-
tuos. Ad cujus adventum, omnes qui
a seculo obdormiverunt homines resur-
gent; rationem reddituri de factis
suis. Et qui bona egerunt, ibunt i/-
lus mandato in vitam xternam; qui

DE SYMBOLIS.

παρθένου, μυστικῶς τὴν κυοφορίαν
εἰργάσατο, ἐνδὺς τὴν ἡμετέραν φύ-
σιν καὶ ἄκραν ἕνωσιν. θεὸς ὁμοῦ
καὶ ἄνθρωπος προελθὼν, οὕτω τὴν
καθ᾽ ἡμᾶς οἰκονομίαν ἐπλήρωσε Ov
ἄφατον ἔλεον. καὶ τέλειος θεὸς ὧν
γέγονε τέλειος ἄνθρωπος, μὴ τρα-
πεὶς, μὴ ἀλλοιωθεὶς τὴν ὑπερούσιον
καὶ ἄφραστον οὐσίαν τῆς αὐτοῦ θεό-
τητος. ἐκ ψυχὴς λογικῆς καὶ ἀνθρω-
πίνης σαρκὸς οὐσιωθεὶς. αὐτὸς ἑαυ-
τῷ σὺν τῷ συμφυεῖ αὐτοῦ παναγίῳ
πνεύματι, δημιουργήσας τὴν πανα-
γίαν τῆς σαρκὸς πρόσληψιν. τελείαν
οὐσίαν ἀνθρωπίνην, ἐνυπόστατον
αὐτῷ καὶ ἀδιαίρετον ἐξ αὐτοῦ, ἁμαρ-
τίας ἀμέθεκτον. ἐκ τῶν παρθενικῶν
ἁγνῶν αἰμάτων τῆς θεομήτορος
συμπαγέντος τοῦ σώματος, χωρὶς
τινὸς θελήματος ἣ ἐννοήματος σαρ-
κικοῦ. τῆς δὲ ψυχῆς ἀΐλως κτισ-
θείσης, νοερᾶς, λογικῆς, θελητικῆς,
ἐνεργητικῆς, ὕλης τεθεωμένης σὺν
τῆ σαρκὶ, ἐξ αὐτῆς ἀρχῆς, ἐκ πρώ-
της ὑπάρξεως, διὰ τὴν πρὸς αὐτὸν
τὸν θεὸν Λόγον ἄκραν ἕνωσιν,
ἀσύγχυτον καθ᾽ ὑπόστασιν.

Ἔσος οὖν ἐστὶ τῷ πατρὶ κατὰ τὴν
θεότητα, ἐλάττων δὲ τοῦ πατρὸς κατὰ
τὴν ἀνθρωπότητα. καὶ ὄντως ἀλη-
θινὸς ὑπάρχει θεὸς καὶ ἄνθρωπος,
ὅμως οὐ δύο, ἀλλ᾽ εἷς ἐστὶν ὁ Χρισ-
τὸς. εἷς δὲ οὐ τραπεῖσα ἡ σὰρξ, ἀλλὰ
ἀναληφθεῖσα εἰς τὸν θεὸν, εἷς ὁλι-
κῶς, οὐ συγχύσει οὐσιῶν, ἀλλ᾽ ἑνώ-
ce τὸ καθ᾽ ὑπόστασιν. καὶ γάρ ὥσ-
περ ψυχὴ λογικὴ καὶ σὰρξ εἷς ὑπάρ-
χει ἄνθρωπος, οὕτω καὶ θεὸς καὶ ἄν-
θρωπος εἷς ἐστὶν ὁ Χριστὸς. ὃς ἔπαθε
τῇ σαρκὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν,
ἀπαθοῦς τῆς θεότητος μενούσης. καὶ
ταφεὶς, καὶ ἀναστὰς, καὶ ἀναληφθεὶς
εἰς τοὺς οὐρανοὺς, ἐκάθισεν ἐκ δεξιῶν
τοῦ θεοῦ καὶ πατρός. ἐκεῖθεν δὲ πά-
λιν ἐρχόμενος κρινεῖ ζῶντας καὶ
γεκροὺς. οὗ τῇ παρουσίᾳ, πάντες οἱ
ἀπ᾽ αἰῶνος κεκοιμημένοι ἄνθρωποι
ἀναστήσονται, λόγον ἀποδοῦναι
περὶ τῶν πράξεων αὐτῶν. καὶ ot
μὲν τὰ ἀγαθὰ πράξαντες, πορεύσον.-

DE SYMBOLIS. ool

vero mala egerunt, ibunt ad cruciatus
zternos. Hee utique fides est ortho-
doxa: quam nisi quis inculpatam ser-
vayerit, salvus esse non poterit.

ται τῷ κελεύσματι αὐτοῦ εἰς αἰώνιον
: Alaa oon x ᾿

ζωὴν, οἱ δὲ τὰ φαῦλα πράξαντες,

πορεύσονται εἰς αἰωνίους κολάσεις.

Αὕτη τοίνυν ἐστὶν ἡ ὀρθόδοξος πίσ-

τις, ἣν ὁ μὴ τηρῆσας ἀμώμητον,

σωθῆναι οὐ δύναται.

9202 DE SYMBOLIS.

ALIA EJUSDEM FIDEI CONFESSIO,

ATHANASIO IPSI QUOQUE A QUIBUSDAM

ATTRIBUTA.

CrepImus in unum Deum Patrem omnipotentem, et in uni-
genitum filium ejus Jesum Christum Deum et Dominum Sal-
vatorem nostrum, et in Spiritum sanctum Deum. Non tres
deos, sed Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum De-
um esse confitemur; non sic unum Deum quasi solitarium,
nec eundem qui ipse 5101 pater sit ipse et filius: sed Pater
verus genuit Filium verum, id est, Deum de Deo, lumen
de lumine, vitam ex vita, perfectum de perfecto, totum a
toto, plenum a pleno; non creatum sed genitum, non ex
nihilo sed ex Patre, unius substantiz cum Patre. Et
Spiritum sanctum verum Deum, non ingenitum neque
genitum, non creatum nec factum, sed Patris et Filii,
semper in Patre et Filio coeternum veneramur. Unum
tamen Deum: quia ex uno Patre, totum quod Patris est,
Deus natus est Filius; et in Patre totum quod inest,
totum genuit in Filium. Pater filium generans, non mi-
nuit, nec amisit plenitudinis suze Deitatem. Totum autem
quod Deus Pater est, id esse et filium ab eo natum cer-
tissime tenentes, cum Spiritu sancto unum Deum piissime
confitemur.

Credimus in Dominum nostrum Jesum Christum, Dei
filium, per quem omnia facta sunt que in ccelis et que in
terra, visibilia et invisibilia, propter nostram salutem de-
scendisse de ccelo, qui nunquam desierat esse in ccelo; et
natum de Spiritu sancto, ex Maria virgine. Verbum caro
factum, non amisit quod fuerat, sed ccepit esse quod non
erat. Non Deum mutatum, sed Deum permanentem,
etiam hominem natum, non putative sed vere; non aereum
sed corporeum, non phantasticum sed carneum, ossa, san-

DE SYMBOLIS. 300

guinem, sensum et animam habentem. Ita verum homi-
nem, ut verum Deum intelligamus : ita verum Deum,
ut verum hominem fuisse nullo modo ambigamus con-
fitendum.

Hune eundem Dominum nostrum Jesum Christum ad-
implesse legem et prophetas, passum sub Pontio Pilato,
crucifixum, secundum Scripturas tertia die a mortuis re-
surrexisse: assumptum in coelos sedere ad dexteram Pa-
tris: inde venturum judicare vivos et mortuos. Expec-
tamus in hujus morte et sanguine emundatos remissionem
peccatorum consecuturos: resuscitandos nos ab eo in his
corporibus, et in eadem carne qua nunc sumus, sicut et
ipse in eadem carne qua natus et passus et mortuus est
resurrexit ; et animas cum hac carne vel corpore nostro
accepturas ab eo, aut vitam zternam premium boni meriti,
aut sententiam pro peccatis eterni supplicii.

NOTA.

Inter Nazianzeni opera confessio ἰδία legitur, hoc prenotata titulo: “Ὁ, Gre-
gorii, cognomento theologi, episcopi Nazianzeni, de fide Niceena, Rufino presby-
tero interprete, tractatus.” Sed quum in Gregorii scriptorum a Rufino converso-
rum collectionibus MSS, (quarum unam, note melioris, ex bibliotheca regia doc-
tissimus Junius nobis ostendit) tractatus iste minime compareat : non authorem
magis Gregorium, quam Rufinum illius interpretem possumus hic agnoscere.

Rathramnus Corbeiensis monachus in libro contra Grecos III. (quem, ut et
alia aliquot rariora Thuane bibliothece monimenta, summez Puteanorum fratrum
humanitati me debere lubens agnosco) ex Athanasii libello fidei, confessionis
hujus verba quedam citat. Habetur enim ea integra in libri XI. operis de Tri-
nitate ad Theophilum, Athanasio per errorem adscripti, ipso initio, in postrema
nimirum Parisiensi operum ipsius editione; nam in priore Commeliniana hunc,
cum tribus tractatibus precedentibus, frustra quis quesierit. Ix eadem quoque
confessione fides Romanorum illa est desumpta: quam ad calcem concilii Chalce-
donensis, ex bibliotheca monasterii Cruciferorum in Aquensi civitate deprompti,
in tomo primo conciliorum, Colonize anno 15388. et 1551. excusorum, Petrus Crabbe
legendam nobis exhibuit. Licet enim, ut θεὸς ἐκ θεοῦ, φῶς ἐκ φωτὸς, Deus de
Deo, lumen de lumine, ex Niczeni, ita et ὅλον ἐξ ὕλου totum ex toto, et τέλειον
ἐκ τελείου perfectum de perfecto, ex Antiocheni concilii formula (ab Athanasio
et Hilario in libb. de synodis, et Socrate lib. 2. histor. ecclesiast. ce. 1. recitata)
traducta fuisse videatur: potiorem tamen partem ex Damasi Romani pontificis
symbolo (quod operibus Hieronymi, tomo IV. Erasmiane et IX. Victoriane edi-
tionis, est insertum) petitam esse apparet; indeque Romanorum fidem appel-
latam. Negqne in principio solum, sed etiam in confessionis hujus fine, Latinus
ille librorum XI. de Trinitate author Damasi secutus est symbolum; quod hisce

304 DE SYMBOLIS.

verbis, eundem fere in modum, concluditur. ‘In hujus morte et sanguine credi-
mus em.ndatos nos, et ab eo resuscitandos die novissimo, in hac carne in qua
nunc vivimus : et habemus spem nos consecuturos premium boni meriti, aut
poenam pro peccatis zterni supplicii.’”” Ubi, bonorum meritorum nomine, bona
opera simpliciter sunt intelligenda: more loquendi a veteribus, etiam usque ad
Bernardi tempora, recepto. ‘‘ Neque enim talia sunt hominum merita, ut propter
ea vita eterna deberetur ex jure; aut Deus injuriam aliquam faceret, nisi eam
donaret. Nam, ut taceam, quod merita omnia dona Dei sunt, et ita homo magis
propter ipsa Deo debitor est quam Deus homini: quid sunt merita omnia ad
tantam gloriam ?” _ Sic egregie ille sermone in annunciationem primo.

DE SYMBOLIS.

ΥΜΝΟΣ EQOINOS.

Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ,

καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη,

ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία.
Αἰνοῦμέν σε,

εὐλογοῦμέν σε,

προσκυνοῦμέν σε,

δοξολογοῦμέν σε,

εὐχαριστοῦμέν σοι,

διὰ τὴν μεγάλην σοῦ δόξαν.
Κύριε βασιλεῦ ἐπουράνιε,

Θεὲ πατὲρ παντοκράτορ,

Κύριε υἱὲ μονογενὲς

Ἰησοῦ Χριστὲ,

καὶ ἅγιον Πνεῦμα.
Κύριε ὁ θεὸς,

ὁ ἀγνὸς τοῦ θεοῦ,

ὁ υἱὸς τοῦ πατρός,

ὁ αἴρων τὰς ἁμαρτίας τοῦ κόσμου,

γχ ἢ «

ἐλέησον ἡμᾶς.
ὁ αἴρων τὰς ἁμαρτίας τοῦ κόσμου,
πρόσδεξαι τὴν δέησιν ἡμῶν
ὁ καθήμενος ἐν δεξιᾷ τοῦ πατρὸς
ἐλέησον ἡμᾶς.
Ὅτι σὺ εἶ μόνος ἅγιος,
συ εἶ μόνος κύριος,
᾿Ιησοῦς Χριστὸς,

εἰς δόξαν θεοῦ πατρός. ᾿Αμὴν.

335

HYMNUS MATUTINUS.

GLortia in excelsis Deo,

et in terra pax,

in hominibus bone voluntatis.
Laudamus te,

benedicimus te,

adoramus te,

glorificamus te,

gratias agimus tibi,

propter magnam gloriam tuam.
Domine Deus rex ceelestis,

Deus pater omnipotens,

Domine fili unigenite

Jesu Christe.

Domine Deus,
Agnus Dei,
Filius Patris,
Qui tollis peccata mundi,
miserere nobis.
Qui tollis peccata mundi,
suscipe deprecationem nostram,
Qui sedes ad dexteram Patris.
miserere nobis.

Quoniam tu solus sanctus,
tu solus Dominus,
Jesu Christe,
cum sancto Spiritu,
in gloria Dei Patris.

NOTA.

Ad finem veterum psalteriorum Latinorum, cum apostolico et Athanasiano

symbolo etiam hymnus iste habetur adjectus.

In antiquissimo Cottoniano,

ἀνεπίγραφος est: in Athelstaniano proximo, “hymnus in die Dominico ad Ma-
tutinas,” inscribitur. In Sarisburiensis ecclesiz uno, circa annum DCCCCLX XX.
exarato; orationis pure, cum laudatione, titulum prefert : in Benedictini apud
Cantabrigienses collegii yetustiore altero (Marini pape et Karlomanni regis tem
poribus, jussu Achadei comitis, cirea annum DCCCLXXXIV. in Gallia con-

en ae ,
al. τὴν ἁμαρτίαν.

386 DE SYMBOLIS.

scripto) hymni angelici, quod initium nempe illius, ex hymno in Domini natali-
tio, Luc. cap. 2. ver. 13, 14. ab exercitibus ccelestibus decantato, esset desump-
tum ; nam reliqua que ibi sequuntur, ecclesiastici doctores composuerunt; ut
in concilii Toletani LV. capitulo 12. est probe observatum. Videturque omnino
hymnus iste, tanto consensu tum in orientalibus tum in occidentalibus ecclesiis
(uti nos eum hic edidimus) receptus, ex eorum fuisse numero, quorum vetus
author qui contra Artemonis heresim scripsit (apud Eusebium, libro 5. histor.
ecclesiastic. cep. Kn.) hisce verbis meminit. Wadpot dé ὅσοι καὶ ᾧδαι ἀδελφῶν
ἀπ’ ἀρχῆς ὑπὸ πιστῶν γραφεῖσαι, τὸν Λόγον τοῦ θεοῦ τὸν Χριστὸν
ὑμνοῦσι θεολογοῦντες. quorum sententiam ita Rufinus reddidit. ‘ Sed et
Psalmi vel Cantica, ab initio scripta sunt, que a fratribus fidelibus Verbum Dei
esse Christum et Deum, tota hymnorum suorum laude concelebrant.” Ipoceu-~
χῆς ἑωθινῆς titulum in constitut. apostolic. lib. 7. cap. 48. (al. 47.) prafixum
habet : Ὕμνου ἑωθινοῦ, ad finem Psalterii Greci, tum in Benedictino Canta-
brigiensium collegio [quod anno Mundi 6663. sive Christi, 158. fuit scriptum ; |
tum in omnium antiquissimo exemplari Alexandrino, majusculis literis exarato,
quod in regis nostri bibliotheca conservatur, ubi στιχηδὸν descriptus ille ha-
betur : hac etiam Oda insuper addita.

DE

SYMBOLIS.

337

HYMNUS VESPERTINUS.

Καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν εὐλογήσω σὲ,
καὶ αἰνέσω τὸ ὄνομά σου εἰς τὸν
αἰῶνα, καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶ-
voc.

Καταξίωσον, Κύριε, καὶ τὴν ἡμέ-
ραν ταύτην ἀναμαρτήτους φυλαχ-
θῆναι ἡμᾶς.

Ἑὐλογητὸς ci Κύριε ὁ θεὸς τῶν
πατέρων ἡμῶν, καὶ αἰνετὸν καὶ δεδοξ-
ασμένον τὸ ὄνομά σου εἰς τοὺς αἰῶ-
νας. ᾿᾽Αμὴν.

Ἑῤλογητὸς ci Κύριε, δίδαξόν pe
τὰ δικαιώματά σου.

Κύριε", καταφυγὴ ἐγενήθης ἡμῖν
ἐν γενεᾷ καὶ γενεᾷ.

᾿Εγῶ'! εἶπα, Κύριε, ἐλέησόν pe, tas
σαι τὴν ψυχήν μου ὕτι ἥμαρτόν
σοι.

Κύριεβδ, πρός σε κατέφυγον. δίδαξ-
Oy με τοῦ ποιεῖν τὸ θέλημά σου, OTL
συ εἶ ὁ θεός μου.

Ὅτι" παρά σοι πηγὴ ζωῆς, ἐν
φωτί σου ὀψόμεθα φῶς.

Παράτεινον' τὸ ἔλεος σοῦ τοῖς γι-
γνώὠσκουσίν σε.

ὝΜΝΟΣ ‘ESIIEPINO’S

Φῶς ἱλαρὸν ἁγίας δόξης ἀθανά-
του πατρὺς, οὐρανίου, ἁγίου, μάκα-
ρος, Ἰησοῦ Χριστὲ. ἐλθόντες ἐπὶ τοῦ
ἡλίου δύσιν, ἰδόντες φῶς ἑσπερινὸν,
ὑμνοῦμενκ πατέρα καὶ υἱὸν καὶ ἅγιον
πνεῦμα Θεοῦ". “Λξιος εἶ ἐν πᾶσι
καιροῖς ὑμνεῖσθαι φωναῖς doiac™,
υἱὲ Θεοῦ, ζωὴν ὁ διδούς. Διὸ ὁ κόσ-
μός σε δοξάζει,

ἃ Psalm. 145, (al. 144.) ver. 2.

Per singulos dies benedicam tibi, et
laudabo nomen tuum in seculum, et in
seculum seculi.

Dignare?, Domine, die isto sine pec-
cato nos custodire.

Benedictus es Domine Deus patrum
nostrorum: et laudandum ac glorifi-
candum est nomen tuum in secula,
Amen.

Benedictus es, Domine :
justificationes tuas.

Domine, refugium tu factus es nobis
in generatione et generatione.

Ego dixi: Domine miserere mei,
sana animam meam; quia peccavi
tibi.

Domine, ad te confugi: doce me

doce me

‘facere voluntatem tuam; quia Deus

meus es tu.
Quoniam apud te est fons vite, in
lumine tuo videbimus lumen.
Pretende misericordiam tuam scien-
tibus te,

HYMNUS VESPERTINUS.

Lumen hilare sancte gloriz immor-
talis Patris, coelestis, sancti, beati, Jesu
Christe: quum ad solis occasum per-
venerimus, lumen cernentes vesperti-
num, laudamus Patrem et Filium et
sanctum Spiritum Dei. Dignus es
tempore quovis sanctis vocibus cele-
brari, fili Dei, vite dator. Qua prop-
ter te mundus glorificat,

> Hic versiculus etiam in Ambrosii vel Nicetii hymno legitur.

© Tobit. cap. 8. ver. 5.

4 Psalm. 119. (al. 11S.) ver. 12. qui versus, in Alexandrino codice, ter habe-

tur hie repertus.
© Psal. 90. (al. 89.) ver. 1.
& Psal. 143. (al. 142.) ver. 9, 10.
1 Psal. 36. (al, 35.) ver, 10,
! θεόν.
VOL, VII.

f Psal. 41. (al. 40.) ver, 4.
h Psal, 36. (al. 35.) ver. 9.
k Basil. αἰνοῦμεν,

m Al. αἰσίας.

338 DE SYMBOLIS.

NOTA.

Vespertinus hic hymnus matutino, Benedictino, de quo diximus, codice sub-
junctus est: et in altero psalterio Greco, anno mundi 6844. indictione 4. hoc
est, ere Christiane 1336. descripto, in publica Oxoniensis academiz bibliotheca,
Ὕμνος τοῦ λυχνικοῦ inscribitur ; quod recitari soleret, quum lumen inferretur.
De quo more Socrates, libro 5. histor. ecclesiastic. κεφ. κβ. “Ἐν ᾿Βλλάδι καὶ ‘Te-
ροσυλύμοις καὶ Θεσσαλίᾳ, τὰς ἐν ταῖς λυχναφίαις εὐχὰς παραπλησίως τοῖς
ἐν Κωνσταντινουπόλει Ναυατιανοῖς ποιοῦνται. In Grecia et Hierosolymis
et Thessalia, cum accenduntur lucerne, ejusmodi preces fiunt, quales a Novatia-
nis Constantinopoli degentibus aguntur.’’ Et hune ipsum hymnum respiciens
Basilius, in lib. de Spiritu sancto ad Amphilochium, cap. 29. “Edo&e τοῖς πα-
TPAOW ἡμῶν μὴ σιωπῇ τὴν χάριν τοῦ ἑσπερινοῦ φωτὸς δέχεσθαι, ἀλλ᾽ εὐθὺς
φανέντος εὐχαριστεῖν. Καὶ ὕστις μὲν ὁ πατὴρ τῶν ῥημάτων ἐκείνων τῆς
ἐπιλυχνιοὺ εὐχαριστίας, εἰπεῖν οὐκ ἔχομεν. ὁ μὲν τοι λαὸς ἀρχαίαν ἀφίησι
τὴν φώνην, καὶ οὐδενὶ πώποτε ἀσεβεῖν ἐνομίσθησαν οἱ λέγοντες. Αἰνοῦ-
μὲν πατέρα, καὶ υἱὸν, καὶ ἅγιον πνεῦμα Θεοῦ. Visum est patribus nostris, ves-
pertini luminis gratiam haudquaquam silentio arripere, sed mox ut apparuit
agere gratias. Quis autem fuerit author illorum verborum, que dicuntur in
gratiarum actione ad lucernas, dicere non possumus. Populus tamen antiquam
profert vocem; neque cuiquam unquam visi sunt impietatem committere, quum
dicunt: Laudamus Patrem et Filium et Spiritum sanctum Dei.’ Et licet Nice-
phoro Callisti, lib. 18. histor. ecclesiast. cap. 51. non facile concesserim, hymnum
hunc jam inde ab apostolis per manus Ecclesiz Christi fuisse traditum : esse ta-
men ἐπιλύχνιον ψαλμὸν illum, cujus in constitut. apostolic. lib. 8. cap. 35.
(al. 41.) facta est mentio, non multum repugnaverim. Ut quemadmodum Graci
(apud Varronem, de lingua Latina libro 5.) cum lumen adferretur, dicere fue-
runt soliti, Φῶς ἀγαθὸν : ita et Christiani suum Φῶς ἱλαρὸν ἁγίας δόξης, in

laudem illius qui est ἀπαύγασμα τῆς δόξης Dei et Patris, canere consueve-
rint.

DE SYMBOLIS. 999

HILDEBERTI CENOMANENSIS

DE CONFESSIONE SANCT TRINITATIS, HYMNUS

SUAVISSIMUS.

ALPHA et Q, magne Deus; Eli, Eli, Deus meus.

Cujus virtus, totum posse; cujus sensus, totum nosse :

Cujus esse, summum bonum; cujus opus, quicquid bonum.

Subter cuncta, super cuncta; extra cuncta, intra cuncta.

Intra cuncta, nec inclusus; extra cuncta, nec exclusus :

Super cuncta, nec elatus; subter cuncta, nec substratus.

Super totus, prasidendo ; subter totus, sustinendo :

Extra totus, complectendo; intra totus es implendo.

Intra, nusquam coarctaris; extra, nusquam dilataris:

Subter, nullo fatigaris ; super, nullo sustentaris.

Mundum movens, non moveris; locum tenens, non tencris :

Tempus mutans, non mutaris; vaga firmans, non vagaris.

Vis externa vel necesse, non alternat tuum esse.

Heri nostrum, cras, et pridem, semper tibi nunc et idem:

Tuum (Deus) hodiernum, indivisum sempiternum.

In hoc totum preevidisti, totum simul perfecisti:

Ad exemplar summez mentis, formam prestans elementis.
Nate patri cozequalis, patri consubstantialis,

Patris splendor et figura; factor factus creatura,

Carnem nostram induisti, causam nostram suscepisti.

Sempiternus temporalis, moriturus immortalis :

Verus homo, verus Deus; impermixtus Homo Deus.

Non conversus hic in carnem, nec minutus propter carnem:

Hic assumptus estin Deum, nec consumptus propter Deum.

Patri compar Deitate, minor carnis veritate :

Deus pater* tantum Dei; virgo mater sed et Dei.

* Ratione hypostatice unionis utriusque in Christo nature, etiam Mominis
pater est ; non minus quam beata virgo mater Dei.

Z2

810 DE SYMBOLIs.

In tam nova ligatura, sic utraque stat natura:
Ut conservet quicquid erat, facta quiddam quod non erat.
Noster iste mediator, iste noster legislator :
Circumcisus, baptizatus, crucifixus, tumulatus,
Obdormivit et descendit, resurrexit et ascendit :
Sic ad ccelos elevatus, judicabit judicatus.

Paracletus increatus, neque factus neque natus,
Patri compar? filioque, sic procedit ab utroque ;
Ne sit minor potestate, vel discretus qualitate.
Quanti illi, tantus iste; quales illi, talis iste:
Ix quo illi, tantus iste; semper illi, semper iste.
Pater alter, sed gignendo; natus alter, sed nascendo.
Flamen, ab his procedendo: tres sunt unum subsistendo.
Quisque trium, plenus Deus; non tres tamen dii, sed Deus:
In hoe Deo vero, tres et unum assevero;
Dans usiz* unitatem, et personis trinitatem.
In personis nulla prior, nulla major, nulla minor:
Unaquzeque semper ipsa, sic est constans atque fixa ;
Ut nec in se varietur, nec in ullam transmutetur.

Hee est fides orthodoxa; non hic error sive’ noxa:
Sicut dico, sic et credo; nec in pravam partem cedo.
Inde venit, bone Deus, ne desperem quamvis reus:
Reus mortis, non despero; sed in morte vitam quero.
Quo te placem nil przetendo, nisi fidem quam defendo.
Fidem vides, hac imploro; leva fascem quo laboro :

Per hoc sacrum cataplasma, convalescat agrum plasma.

> Al. consors genitoque.
© οὐσίᾳ, id est, essentia. 4 sine.

[5] τ

DE SYMBOLIS. Obi

ORATiO AD DOMINUM.

Extra portam jam delatum, jam foetentem tumulatum,
Vitta ligat, lapis urget: sed si jubes, hic resurget.
Jube, lapis revolvetur ; jube, vitta disrumpetur :
Exiturus nescit moras; postquam clamas, Εὐχὶ foras.

In hoc salo mea ratis, infestatur a piratis:

Hine assultus, inde fluctus ; hinc et inde mors et luctus.

Sed tu, bone nauta, veni: preme ventos, mare leni;

Fac abscedant hi pirate, duc ad portum salva rate.

Infcecunda mea ficus, cujus ramus ramus siccus,

Incidetur, incendetur ; si promulgas quod meretur.

Sed hoc anno dimittatur; stercoretur, fodiatur :

Quod si necdum respondebit, flens hoe loquor, tunc
ardebit.

Vetus hostis in me furit; aquis mersat, flammis urit :

Inde languens et afflictus, tibi soli sum relictus.

Ut hic hostis evanescat, ut infirmus convalescat ;

Tu virtutem jejunandi des infirmo, des orandi:

Per hec duo, Christo teste, liberabor ab hac peste.

Ab hac peste solve mentem, fac devotum peenitentem:

Da timorem, quo projecto, de salute nil conjecto.

Da spem, fidem, charitatem, da discretam pictatem :

Da contemptum terrenorum, appetitum supernorum.

Totum, Deus, in te spero; Deus ex te totum quero:

Tu laus mea, meum bonum; mea cuncta, tuum donum.

Tu solamen in labore, medicamen in languore :

Tu in luctu mea lyra, tu lenimen es in ira.

Tu in arcto liberator, tu in lapsu relevator :

Metum prestas in provectu, spem conservas in defectu.

Si quis leedit, tu rependis ; si minatur, tu defendis:

Quod est anceps tu dissolvis; quod tegendum tu involvis.

Tu intrare me non sinas infernales officinas :

Ubi meeror, ubi metus; ubi foetor, ubi fletus ;

Ubi probra deteguntur, ubi rei confunduntur ;

342 DE SYMBOLIS.

Ubi tortor semper cadens, ubi vermis semper edens ;
Ubi totum hoc perenne, quia perpes mors gehenne.

Me receptet Sion illa, Sion David urbs tranquilla :

Cujus faber auctor lucis, cujus porte lignum crucis ;
Cujus claves lingua Petri, cujus cives semper leti;
Cujus muri lapis vivus, cujus custos rex festivus.

In hac urbe, lux solemnis; ver zternum, pax perennis :
In hac odor implens ccelos, in hac semper festum melos.
Non est ibi corruptela; non defectus, non querela:

Non minuti, non deformes ; omnes Christo sunt conformes.
Urbs ccelestis, urbs beata, supra petram collocata :

Urbs in portu satis tuto, de longinquo te saluto ;

Te saluto, te suspiro; te affecto, te requiro.

Quantum tui gratulentur, quam festive conviventur ;
Quis affectus eos stringat, aut que gemma muros pingat,
Quis chalcedon, quis jacinctus: norunt illi qui sunt intus.
In plateis hujus urbis, sociatus piis turbis,

Cum Moyse et Elia, pium cantem Alleluia.

NOTA.

Ex veteribus membranis Cottonianis (a quibus nomen authoris aberat) rhyth-
mos istos elegantissimos descripsimus ; et ex altero bibliothecx regiz codice, ab
amicissimo Junio accepto, alicubi emendavimus: in quo tum epistole Hildeberti
continebantur, tum carmina; et in his, de Hermaphrodito, Lucretia, et Rome
ruina quoque, qua veterum poectarum catalectis habentur interjecta.

JACOBI USSERII

ARMACHANI

DE MACEDONUM ET ASIANORUM
ANNO SOLARI,
DISSE RTATIO:
CUM GRECORUM ASTRONOMORUM
PARAPEGMATE,

AD MACEDONICI ET JULIANI ANNI RATIONES ACCOMMODATO,

1648,

4

ian

Ὁ ᾿

ae a2.

νι; ua apa ἐρ ttre ὡς egy α᾽ a

iP oe Η ἱ ΣΟ ΟΣ

i ll καρ aa

πὸ a ois eee ety a

Se
.

INDEX CAPITUM

DISSERTATIONIS

DE

MACEDONUM ET ASIANORUM ANNO SOLARI.

CarutI. De mensibus solaribus a Macedonibus Gracie
dominatu jam potitis, lunarium loco in usum civilem
introductis; et iisdem Asize imperium postea obtinen-
tibus, a Syromacedonibus et Asie proprie dictz incolis
varie usurpatis. ae +e

Car. II. De communi mensium Macedonicorum et Asia-
norum, a numeris ordinalibus ducta, denominatione :
ubi et de Epiphania, quinto die Januarii celebrata, Hie-
ronymi; et de paschalis festivitatis tempore a Monta-
nistis in Phrygia observato, Sozomeni locus illustratur.

Cav. III]. Tempus, quo passus Polycarpus et comprehensus
est Pionius, ex Asiani anni ratione patefactum. Diei
magni et Sabbati magni differentia explicata. we

Car. ἵν. De Grecorum et Macedonum mensibus varie ab
Epiphanio usurpatis. De Cypriorum et Bithynorum
mensibus ad anni Macedonici formam accommodatis.
Variorum mensium et inter se et cum Julianis com-
paratio. ve τῆς ae oe

Pag.

34

36

9

7

σι

346 INDEX CAPITUM.

Cap. V. Mensis cujusque dierum numerus, et in anno
Romano sedes declaratur. Ex quatuor sibi invicem suc-
cedentium annorum Dominicis paschalibus cum tem-
pore passionis Polycarpi comparatis, locus intercala-
tionis, epocha, et ratio collationis cum periodi Juliane
et zerze Christiane annis, eruitur. ae ts

Car. VI. Anni totius Macedonici et Asiani dispositio atque
methodus exponitur. Cycli solaris et lunaris, et Chris-
tiani Paschatis, in eo indagandi ratio. Veterum para-
pegmatum ad eundem accommodatio. εν ο-

I.
Dato anno periodi Juliane, vel zeree Christiane, annum con-
>
gruentem epoch Macedonice invenire. .. He
ΤΙ:

Dato Macedonici anni mense et die, mensem et diem Juli-

anum illi respondentem deprehendere. Ἢ οἷς
ΠῚ.

Dato anno Macedonico, cyclum solarem invenire. . . om
IV.

Dato cyclo solari, literam diei solis sive Dominicam, et per
eam ferias hebdomadicas totius anni Macedonici sive
Asiani, invenire. ie 25 τς a

v.

Dato anno Macedonico sive Asiano, cyclum lunarem in-

venire. 52 ae ἼΔ ae 5Ὲ
VI.

In dato anno Macedonico vel Asiano paschalem Dominicam,
et Montanistarum et Alexandrinorum, designare. -.

382

391

ib.

393

394

395

INDEX CAPITUM. 347

Pag.
Cav. VII. Ceelestium mensium disparilis mensura, in para-
pegmatum descriptionibus a Metone, Eudoxo et Chal-
deeis adhibita. Ortuum et occasuum stellarum ipsarum,
pro varia temporum et locorum ratione, discrepantia : lo-
corumque et temporum, quibus diversorum authorum
parapegmata sunt adaptata, designatio. .. .-- 40]

Epurmeris anni Macedonici et Asiani, cum Juliano collati:
addito etiam stellarum inerrantium ortu et occasu, ac
tempestatum preesagiis; ex veterum astronomorum, que
Asiam, Thraciam, Macedoniam et Greciam spectabant,
parapegmatum reliquiis. =e 5 a tho

1 , +
ori abd ϑλυτ,
aerate deena tits ἐς ἢ

on iar ΤΟΥ͂Δ ᾿

νὴ ee OA. ἐδ oy οὐ

ἜΣ Maneater 7 - ee
ΠΥ ΩΣ Ὁ
ὭΣ" abd)
; Ine
cons Paige eae
ΤΕ if iA δυ δῇ ᾿
“ene als nalinges betes
Sara ees aa
Are,
oe Ait ἀνὰ φημ
ἐᾷ

_

oe

3-* a) aoe

᾿ rb τὸ ὃ ἐν “p>
of xa ον =e

DE MACEDONUM ET ASIANORUM

ANNO SOLARI,

DISSERTATIO,

&e. &c.

CAPUT I.

De mensibus solaribus a Macedonibus Gracie dominatu jam potitis, lunarium
loco in usum civilem introductis; et iisdem Asie imperium postea obtinenti-

bus, a Syromacedonibus et Asie proprie dicte incolis varie usurpatis.

Puitirepus rex Macedonum ab Amphictyonibus, ex
quibus commune Greeciz constabat concilium, belli* sacri
contra Phocenses dux constitutus, ad Peloponnesiorum
magistratus scripsit literas, a Demosthene in oratione de
Corona recitatas: in quibus mandatum ipsius, hisce verbis
expressum legitur: “Ὥστε συναντᾶτε μετὰ τῶν ὅπλων εἰς
τὴν Φωκίδα, ἔχοντες ἐπισιτισμὸν ἡμερῶν τετταράκοντα, τοῦ
ἐνεστῶτος μηνὸς Λώου, ὡς ἡμεῖς ἄγομεν. ὡς δὲ ᾿Αθηναῖοι,
Βοηδρομιῶνος ὡς δὲ Κορίνθιοι, Πανέμου. Quare armati
nobis occurrite in Phocide, allato commeatu quadraginta
dierum, hoc mense Loo, ut nos agimus: ut autem Atheni-
enses, Boedromione; ut Corinthii, Panemo.” Ubi, ut

ἃ Diodor. Sicul. lib, 16, ad ann, 2. Olymp. 108.

350 DISSERTATIO. CAP. 1.

Boedromionem Atticum lunarem Metonicum fuisse con-
stat: ita ejusdem generis et Macedonicum Loum et Co-
rinthiacum Panemum tunc extitisse, ipsa prudentiz mili-
taris ratio, cujus callentissimum Philippum fuisse nemo
dubitat, plane exigere videtur. ‘ Si? enim tuba illius
incertum dedisset sonum; quis preparavisset se ad pre-
lium?” $i Atticus Boedromion fuisset, ut erat, luna-
ris; Macedonum vero Lous, aut Corinthiorum etiam Pa-
nemus, solaris : incertum omnino fuisset, quando in Pho-
cide armatus Philippo occurrere teneretur Peloponnesio-
rum exercitus.

In Alexandri autem vita docet Plutarchus, Macedonas
Loum mensem appellavisse eum, qui Atheniensibus erat
Hecatombzon: menseque Desio superatas ab eis ad Gra-
nicum fuisse regis Persarum copias; quod mense Athe-
niensibus Thargelione factum, confirmat idem in Camillo.
Quum enim Darii duces in trajectu Granici fluvii ingen-
tem suam aciem instruxissent; a quibusdam Alexandro,
ne cum’ illis congrederetur, religionem mensis objectam
fuisse narrat. ‘ Δαισίου γὰρ οὐκ εἰώθεισαν οἱ βασιλεῖς τῶν
Μακεδόνων ἐξάγεν τὴν στρατίαν. Mense enim Desio non
erat moris regum Macedonum educere exercitum.” Quod
correxit ille, ‘ κελεύσας δεύτερον ᾿Αρτεμίσιον ἄγειν, edicens
ut secundum agerent Artemisium.” Mensis vero Thar-
selionis die sexto, (qui, juxta nostrum calculum, in Juliane
periodi anno 4380. Maii 20. fuit,) pugnam illam commissam
fuisse ; ex illis Zliani, in secundo Varia historiz libro,
capite vigesimo quinto, colligimus. “ Πέρσαι δὲ ἡττήθησαν
τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ, Persee hoc die clade affecti sunt.” Et
post: ‘ ᾿Αλέξανδρον δὲ τὸν Μακεδόνα, τὸν Φιλίππου παῖδα,
τὰς πολλὰς μυριάδας τὰς τῶν βαρβάρων φθεῖραι, καὶ αὐτὸν
λέγουσιν ἕκτῃ ἱσταμένου, (ὅτε καὶ Δαρεῖον καθεῖλεν ᾿Αλέξαν-
ὃρος) καὶ ὁμολογοῦσιτοῦ αὐτοῦ μηνὸς πάντα. Alexandrum
vero Macedonem, Philippi filium, multas Barbarorum
myriadas fudisse dicunt die sexto (quando et Darium pros-
travit Alexander:) et de eodem mense magnus omnium

> 1 Corinth. cap. 14. ver. 8.
© Non cum Thebanis: ut, fallente eum memoria, ad annum mundi 3665. Ja-
cobus Cappellus tradidit.

CAP. I. DISSERTATIO. 951]

est consensus.” Ut enim ad mensem Thargelionem, de
quo institutus ab eo fuerat sermo, ita ad primam hance a
Persis reportatam victoriam, referenda ista esse dubitare
non possumus; si prelium ad Issum mense Memacte-
rione, ad Gaugamela mense Boedromione fuisse factum,
ipsumque tandem Darium mense Hecatombzeone casum a
Besso fuisse, meminerimus. Sed et ad eundem sextum
ejusdem Thargelionis mensis diem, Alexandri quoque
mortem referri, Avlianus subjicit: quam sub fine Mace-
donici Desii contigisse, ex diariis regiis et Aristobulo,
suo in loco declarabimus.

Ex quibus inter se collatis liquet, in Philippi quidem
literis Loum Macedonicum Boedromioni Attico respon-
disse ; succedente vero tempore, Macedonicum Loum in
Hecatombzonem, ac Desium in Thargelionem incur-
risse: et, quod inde est consequens, in universi anni dis-
positione hanc inter priores et posteriores menses inter-
cessisse differentiam.

MENSES.

LUNARES VETERES

LUNARES ATTICI. SOLARES NOVI MACEDONICI,

MACEDONICI.
Pyanepsion. Gorpieus. Dius.
Memacterion. Hyperbereteeus. Apellzus. Autumnales.
Posideon. Dius, Audynzus. |
Gamelion. Apelleus. Peritius.
Anthesterion. Audynzus. Dystrus. "» umales.
Elaphebolion. Peritius. Xanthicus.
Munichion. Dystrus. Artemisius.
Thargelion. Xanthicus. Deesius. " ernales.
Scirrhophorion. Artemisius. Panemus. |
Hecatombzon. Desius. Lous.
Metagitnion. Paneimus. Gorpizus. Vins
Boedromion. Lous. Hyperberetzus.

I

Inter Olympiadis igitur CVIII. annum secundum, quo
scriptz a Philippo ad Peloponnesios sunt litera, (vel illius
Olympiadis primum, si in eo finem bello Phocico Philip-
pus fecerit, ut in libri decimi initio tradidit Pausanias) et

352 DISSERTATIO. CAP. I.

CXI. secundum, quo ad Granicum a filio ejus cum Persis
est pugnatum ; Macedones lunares suos menses in solares
commutarunt : quos et deinceps retinuerunt, eo quo pro-
posuimus modo, lunaribus Atheniensium aliqua sui parte
respondentes. Neque ut ab hoc recedamus, aliquid nos
movet ἐπιγραφὴ illa, quae apud Josephum (libre decimo
quarto Antiquitatum, capite decimo sexto) Atheniensium
decreto, in gratiam Hyrcani Judzorum pontificis et Etnar-
che edito, prefixa, cernitur: ‘ Emi πρυτανέως καὶ ἱερέως
Διονυσίου τῶν ᾿Ασκληπιάδου, μηνὸς Πανέμου πέμπτῃ ἀπιόν-
τος; ἐπεδόθη τοῖς στρατηγοῖς ψήφισμα ᾿Αθηναίων, ἐπὶ ᾽Αγαβο-
κλέους ἄρχοντος, Εὐκλῆς Μενάνδρου ᾿Αλιμούσιος ἐγραμμά-
τευε, Μουνυχιῶνος ἑνδεκάτῃ τῆς πρυτανείας, ἐκκλησίας γενο-
μένης ἐν τῷ θεάτρῳ τῶν προέδρων. Sub judice et sacer-
dote Dionysio filio Asclepiadis, mensis {Panemi desinentis
die quinto, traditum est ducibus decretum Atheniensium,
archonte Agathocle. Eucles Menandri Alimusius scriba
retulit, Munychionis undecimo die Prytaniz habito pra-
sidum concilio in theatro.” Unde nonnulli, Panemi Ma-
cedonici diem vigesimum sextum, sive quintum desinentis,
cum Munychionis Attici die undecimo concurrisse colli-
cunt. Verum, quemadmodum in codice, constitutionibus
imperatoriis mensium notationes diversas videmus appo-
sitas (ut alia, exempli gratia, dicatur: ‘ Data‘ 15 Kalendas
Julii Thessalonicz, item rursus Constantinopoli 13 Kalen-
das Januarii;” alia, ““ Data® Idibus Augusti Arelato; pro-
posita Idibus Octobris Thebeste ;” alia, ‘‘ Data‘ simul et
proposita Kalendis Juli”) ita nihil obstat, quo minus et
Atheniensium hoc psephisma scriptum quidem Munichionis
undecimo ducibus vero postea vigesimo sexto Panemi die
fuisse traditum, existimemus.

Ut vero Athenienses, a neomenia solstitium aestivum
proxime subsequente, primum mensem lunarem, ita Mace-
dones ab autumnali equinoctio, primum mensem solarem
deducerunt; a Dio annum suum inchoantes, et cum Hy-
perberetzo terminantes. ‘ Παρὰ yao Μακεδόσιν ὁ τελευ-

ἀ 1, Quicunque rem. C. de litigiosis.
51. Ex illo. C. de appellationibus.
Ὁ], Si post Testam. C. de posthumis hered.

CAP. I. DISSERTATIO. oom

ταῖος μὴν τοῦ ἐνιαυτοῦ Ὑπερ[βδερεταῖος aveyoapy. Apud
Macedones enim ultimus anni mensis Hyperberetzus de-
scriptus est:” inquit Zenobius®, ubi ὑπερ[βερεταίου appella-
tionem ἐπὶ τῶν ὑπερχρονίων, de intempestivis et cuncta-
toribus, proverbialiter usurpari ostendit. Solares autem
fuisse novos hosce Macedonum menses, et ad solis in-
gressum in signa ccelestia adaptatos; partim ex veteribus
indiculis cognoscimus, in® quibus zodiaci dodecatemori-
orum nomina hisce mensibus reperiuntur imposita: par-
tim ex Galeni primo ad primum Epidemiorum Hippocratis
librum commentario; in quo, civilium mensium nominibus
retentis, ab autumnali aquinoctio Dii, a brumali solstitio
Peritii, a vernali zquinoctio Artemisii et ab estivo solstitio
Loi principium ille repetit. Verba, quia emendatione in-
digent, adscribam integra.

“Kav προμάθῃ τὸ κατὰ τὴν ἀρχὴν τοῦ Δίου μηνὸς καὶ
φθινοπώρου γίνεσθαι ἰσημερίαν, εἴσεται τὴν μὲν χειμερινὴν
τροπὴν ὡς μετὰ τρεῖς μῆνας ἐσομένην ἐν ἀρχῇ τοῦ καθ᾽
ἑαυτὸν πέρατος μηνὸς, Vel potius, τοῦ κατ᾽ ἐνιαυτὸν Περιτίου
μηνὸς (τοῦτο γὰρ σημαίνει κατὰ Μακεδόνας) τὴν δὲ ἑαρινὴν
ἰσημερίαν ᾿Αρτεμισίου, καθάπερ γε καὶ τὴν θερινὴν [τροπὴν]
τοῦ Λώου. Κατὰ γὰρ τὰς ἀρχὰς τῶν εἰρημένων μηνῶν αἵ τ᾽
ἰσημερίαι καὶ αἱ τροπαὶ γίνονται κατὰ Μακεδόνας ἀριθμούν-
τῶν τε καὶ ὀνομαζόντων τοὺς μῆνας. Ο᾽ τοίνυν ταῦτα μα-
θὼν, εἰ προσεπιμάθῃ, τὸν μὲν ᾿Αρκτοῦρον ἐπιτέλλοντα πρὸ
ἡμερῶν. ὡς δώδεκα τῆς φθινοπωρινῆς ἰσημερίας, Πλειάδας δὲ
δνομένας ὡς μετὰ πεντήκοντα, γνώσεται πόσῃ τοῦ καθ᾽ ἕκασ-
τον αὐτὸν, (lege, ἐνιαυτὸν) μηνὸς ἑκάτερον τῶν ἄστρων
ἐπιτέλλει. παραφυλάξει τε, βουλόμενος ἀκολουθεῖν “1π-
ποκράτει, τὴν μετα[ολὴν τῆς περὶ τὸν ἄερα κράσεως, ὁποῖά
τις ἐγένετο. Si quis didicerit, in principium mensis Dii
autumnale incidere aquinoctium; intelliget, brumale qui-
dem solstitium post tres circiter menses futurum, ineunte
quotannis mense Peritio, (nam hoc nomine denotatur apud
Macedonas) vernum vero equinoctium Artemisio, sicut et
zstivum solstitium Loo. Nam circa initia dictorum men-
sium zequinoctia et solstitia contingunt iis qui, secundum
Macedonas, menses numeraverint et nominaverint. Hec

5. In Proveib. centur, 6, num. 30. i Vid. fin. cap. 4. et init. 5.
VOL. VII, AA

954 DISSERTATIO. CAP. I.

qui perceperit, si ante autumnale aquinoctium duodecim
circiter diebus oriri Arcturum insuper didicerit, Vergilias
vero post dies circiter quinquaginta occidere: sciet, quoto
mensis cujusque anni die utrumque sidus exoriatur; ob-
servabitque si sequi Hippocratem velit, cujusmodi acci-
derit aeri temperamenti mutatio.”

Admonitionem deinde hane Galenus subjicit: “ Χρὴ δὲ
δηλονότι τοὺς μῆνας οὐ πρὸς σελήνην ἀριθμεῖσθαι, καθάπερ
ἐν ταῖς πλείσταις νῦν τῶν “Ἑλληνίδων πόλεων, ἀλλὰ πρὸς
ἥλιον [ὡς] δέ ἐν ἁπάσαις τετῶν ἀρχαίων (lege, ᾿Ασιανῶν) καὶ
ἐν πολλαῖς τῶν ἐθνῶν ἀριθμεῖται. Czeterum non sunt ad
lunam menses numerandi, quod multis jam Grecie civi-
tatibus est solenne: sed ad solem, ut et in Asianorum
omnibus, et in gentium compluribus civitatibus nume-
rantur.” Tum, de mensibus Romanorum solaribus et
lunaribus Palestinorum aliis interjectis, demum concludit,
ab his qui lunares sequuntur rationes prestari hoe non
posse, sed ab eis qui ad solem annum suum agunt; “ ὥσ-
περ ἔφην ὑπό τε Ῥωμαίων, καὶ Μακεδόνων, ᾿Ασιανῶν τε τῶν
ἡμετέρων. καὶ πολλῶν ἀλλῶν ἐθνῶν. Id quod a Romanis
dixi, et Macedonibus nostratibusque Asiaticis, et vero
etiam aliis nationibus observari non paucis :” quemadmo-
dum Hermannus Cruserius locum reddidit. Unde appa-
ret, et veram fuisse emendationem nostram, qua ᾿Ασιανῶν
pro ἀρχαίων substituimus ; et, ex Galeni (qui hoc igno-
rare non potuit) sententia, non solum a Macedonibus
solares annos fuisse receptos, sed etiam ab Asianorum
suorum civitatibus omnibus; sive eo nomine Asie proprie
dictze (quod vero est similius) universas, sive Lydiace
solum in ea Asiz urbes intelligat, intra Lydiz mediter-
ranez et litoralis (hoc est, Ionie et Molidis) terminos
comprehensas.

Quare autem Galenus Macedonum menses exempli
gratia, potius quam Romanorum, penes quos eo tempore
erat imperium, proponendos censuerit: ea causa videtur
fuisse potissima, quod a Pergamenis suis, non universi
solum Macedonici anni rationem (utia reliquis Asianis omni-
bus) sed eandem etiam singulorum mensium appellationem
retentam fuisse animadverteret. Neque enim omnes qui

ow

CAP. I. DISSERTATIO. “200

in Asia (sive majore sive minore, sive proprie dicta sive
Lydiaca) novam hance solaris anni formam receperunt, illos
a Galeno memoratos menses ab zquinoctiis et solstitiis
similiter deducendos censuerunt. Nam ut aliqui ordi-
nem, ab Europzis Macedonibus receptum, intactum illi-
batumque conservaverunt: ita non defuerunt alii, qui
commune ab autumno initium, et reliquam Macedonici
anni dispositionem sic retinuerunt ; ut primum tamen suum
mensem postremi Macedonum Hiperberetzi nomine, cx-
terosque deinceps antecedentis cujusque Macedonici men-
sis appellatione designarent. Quod in honorem prime
illus ad Granicum de Persis parte victoria, que viam
Macedonibus in universam Asiam patefecerat, observatum
credibile est. Post hanc enim victoriam, ‘ majorem par-
tem Asie (proprie dicta) defecisse” ad Alexandrum,
ex Trogo, libro undecimo narrat Justinus: indidemque
Darii eversionem non solum /Hlianus, sed etiam Strabo
arcessit, in fine libri decimi sexti, ita de eo scribens:
“ Τοῦτον δὲ καταλύσας ὁ ᾿Αλέξανδρος, αὐτὸς ἦρξε δέκα ἢ
ἕνδεκα ἔτη. Hunc autem evertens Alexander, per decem
vel undecim annos imperavit ipse.” Inter hoc enim pre-
lium et excessum Alexandri, justum undecim annorum
positum est interstitium: imtra quod, et quidem non toto-
rum decem annorum spatio, (ut in Cesaribus scribit Juli-
anus) tum Persas tum Indos imperio suo ille subjugavit.
Sicut igitur, quum primaria illa ad Granicum cum Persa-
rum copiis facta est congressio, qui in Macedonia erat
Desius, Alexandri jussu (ut audivimus) in Asia dictus est
Artemisius: ita, ad futuram tantee victoriz memoriam, in
compluribus novorum colonorum civitatibus usu receptum
fuisse videtur ut, Hyperberetei postremi mensis nomine ad
primum designandum traducto, circumeunte quoque anno
Macedonum ea ratione Desius perpetuo Artemisii gaude-
‘ret nomine,

Id in proprie dicta Asia a Smyrneis factum fuisse, ex
Actis Polycarpi' colligo ; quae Smyrna passum eum fuisse
narrant: ‘* mensis Xanthici die secundo, septimo Kalen-
das Apriles, in magno Sabbato :” id est, sub solis in Arie-

* Vid. infra, cap. 2.

900 DISSERTATIO. CAP. I.

tem ingressum ; neutiquam vero in Pisces, ut in Xanthico
fieri solet Macedonico: quum in eadem tamen Asia ab
Kphesiis et Pergamenis Macedonum Europzorum nomen-
claturam retentam hic fuisse, inde animadverterim;
quod illorum Peritium in antiquis schedis* Ὁ). Henrici
Savilii cum Januario, horum Hyperberetzeum a Galeno
cum Septembri Romanorum conferri viderem. Galeni
in libro quarto de sanitate tuenda, capite octavo de abiete
verba hee sunt: “’Eo7vi piv ὠραίοτατον τῆς αὐτῆς τὸ
σπέρμα περὶ τὴν ἐπιτολὴν τοῦ ᾿Αρκτούρου. ὕστις καιρὸς ἐν
Ῥώμῃ μὲν 6 καλούμενος μὲν Σεπτἔέμβριος ἐστὶν, ἐν Περ-
γάμῳ δὲ παρ᾽ ἡμῖν Ὑπερβερεταῖος, ᾿Αθήνῃσι δὲ Μυσ-
τήρια. Est igitur ejus pulcherrimum,” vel, maxime ma-
turum, “semen circa Arcturi emersum: quo tempore,
Rome quidem September -vocatus mensis est, apud nos
vero Pergami Hyperberetaus, Athenis autem Mysteria.”
Duodecim vero circiter diebus ante autumnale azquinoctium,
et initium primi Macedonum mensis Dii, Arcturum oriri,
ex eodem Galeno jam antea audivimus. Unde conse-
quitur, postremum Macedonum simul et Pergamenorum
mensem fuisse Hyperberetzeum: cui in superiori indiculo
Boedromionem Atticum videmus appositum; in quo magna
illa Eleusinia mysteria ab Atheniensibus celebrari fuisse
solita, cum ex aliis, tum ex Plutarcho in Alexandri, Ca-
milli et Phocionis vitis intelligimus.

Eundem Macedonicorum et Pergamenorum mensium
consensum Oribasius quoque confirmat, Juliani τοῦ παρα-
βάτου medicus: Pergamenus et ipse, quemadmodum in
ejus vita docet Eunapius ; non Sardianus, ut a Philostor-
gio!, eumque secuto Suida, habetur traditum. Ile enim™,
quum dixisset, quod totidem verbis ante ipsum Galenus"™
dixerat: “ Ἢ μὲν γὰρ ἰημερία κοσμικόν τι πρᾶγμα ἐστὶ, οἱ δὲ
μῆνες ἐπιχώριοι καθ᾽ ἕκαστον ἔθνος: Est enim equinoc-
tium mundana quedam res, menses vero uniuscujusque
gentis proprii:” de suo statim subjicit: “ Μηνὸς Λώου
φθίνοντος πέμπτῃ δ᾽ ἂν ἀνατέλλοντος ἡλίου, ὃ Κύων ἐπιτέλ-

k Infra, cap. 4. ' Philostorg. histor. ecclesiast. lib. 7. fin.
m Lib. 9. collect. medicin. cap. 8.
® Galen. comment. 1. in lib. 1, Epidemior. Hippocrat.

of
‘

CAP. 1. DISSERTATIO. 35

Aev παρ᾽ ἡμῖν ἐν Περγάμῳ πεπίστευται. ᾿Εγὼ δὲ εὗρον ἔκ
τινος μεθόδου μετὰ δεκάτην ἡμέραν τῆς προθεσμίας ταύτης.
Mensis Loi desinentis quinta, (sive die 26,) oriente sole,
Canem exoriri apud nos Pergami creditur. Ego vero
methodo quadam post decimam ab hac prescriptione diem
id fieri comperi.” Mensis Loi πέμπτῃ φθίνοντος (quod
sextum Kalendas Loi, pessime hic reddidit Latinus inter-
pres) in ephemeride dissertationi huic annexa, Julii Juliani
dies vigesimus respondere cernitur: quo et Canis ἐπιτολὴν
a Diophane Bithyno, in libris de re rustica quos Dejotaro
regi misit, relatam® notavimus, in Geoponicorum libro
primo, capite octavo, referri videmus. Oribasius vero, ex
methodo a Galeno superius prescripta (unde et illum de
aquinoctio et mensibus ἐπιχωρίοις locum desumpserat)
post decimum abhine diem eam fieri collegit. In Loi
enim Macedonici initium solstitium estivum incidisse, Ga-
lenus 101 docuerat. Post solstitium vero illud triginta
circiter diebus Canicule exortum contingere, ab Hip-
parcho Bithyno? est traditum: in Rhodio nimirum cli-
mate, quemadmodum a Gemino etiam, in decimo quinto
Isagoges sue capite, est annotatum. Atque hinc, non ad
Julii diem 20. eiquerespondentem 26. Loi Pergameni zeque
ac Macedonici, sed ad Julii 30. vel 31. Heliacum Canis
ortum fuisse referendum Oribasius concluserat.
Septembris Juliani proleptici dies vigesimus quartus om-
nibus qui Macedonicam formam receperant commune erat
anni principium: cumquo et Syri Antiocheni, ante anni ra-
tionem a Julio Czesare constitutam, eorumque postea exem-
plo Romanorum imperatores, indictionum circulum inchoa-
runt. Sed primum suum mensem, Macedonum Europzorum
more, Antiocheni, (ut Ephesii et Pergameni) Dium nomi-
naverunt; quem Syromacedonum alii, cum Smyrneis,
Hyperberetazeum appellare maluerunt. Quod de Antio-
chenis, ex Juliani Misopogone colligimus, qui decimum
eorum mensem Loum fuisse indicat: de ceteris, ex Eu-
thalio diacono (sive quis alius scriptor martyrii’ B, Pauli

° Constantin. Geoponic. lib. 1. cap. 8.
P Hipparchi in Arati Phoenomen. pag. 26. edit. Florentin.
1 Prefix, Oecumenii scholiis in Acta apostol.

358 DISSERTATIO. CAP, I.

fuerit, anno Domini CCCXCVI. exarati) qui capite trun-
catum Paulum apostolum fuisse tradit: ‘ πέμπτῃ ἡμέρᾳ
κατὰ Συρομακεδόνας Πανέμου μηνὸς, ὅστις λέγοιτο παρ᾽
Αἰγυπτίοις ᾿Επιφὶ, παρὰ Ῥωμαίοις τῇ πρὸ τριῶν καλανδῶν
ἸΙουλίων, μηνὶ ᾿Ιουνίῳ κθ. Quinto die juxta Syromace-
dones Panemi mensis, qui apud οσγρίίοβ. dici potest
Epiphi; apud Romanos vero tertio Kalendarum Julii,
nempe vicesimo nono mensis Junii.” Initio Syromacedo-
nici Panemi in vigesimo quinto die Junii posito.

Ubi tamen et illud tenendum, tum Antiochenos, tum
reliquos etiam Syros atque Palestinos, sub Romanorum
imperio viventes, prater menses suos proprios etiam Juli-
anos usurpasse; sed nominibus ad Syromacedonum, non
ad Macedonum Europzorum, menses proxime conformatis
expressisse. Quum enim a vigesimo quinto Augusti die, hi
quidem Hyperbereteum, illi vero Gorpizum suum incho-
arent, Septembri Juliano Gorpizi nomen est adaptatum,
eademque in ceteris servata ratio: ut in Josephi de bello
Judaico libris posterioribus, Anatolii Laodiceni episcopi
canone’ paschali, concilii Antiocheni (anno CCCXLI.
habiti) vigesimo canone, et aliis videre licet. Atque ita,
paulatim, obliterata Macedonici anni forma, non apud Sy-
ros solum reliquos, sed apud ipsos etiam Antiochenos, ejus-
modi mensium Julianorum usus est retentus. Indeque vi-
gesimum primum Martii diem, ad quem Niceenum refertur
zequinoctium, κατὰ Σύρους, Avrioxéac, καὶ Μακεδόνας, Dys-
tri esse vigesimum primum in prologo paschalis sui later-
culi, cirea annum CCCLXXXVIII. Theodosio Augusto
dicati, Theophilus Alexandrinus asserit : neque alios quam
hujusmodi menses cum era Antiochena Johannem Male-
lam et Evagrium scholasticum conjunxisse animadverti-
mus.

τ Apud Euseb. lib. 7. histor. eccl. cap. 26.

2 6¢

CAP: Il. DISSERTATIO, vve

CAP. IL.

De communi mensium Macedonicorum et Asianorum, a numeris ordinalibus
ducta, denominatione: ubi et de Epiphania quinto die Januarii celebrata,
Hieronymi, et de paschalis festivitatis tempore a Momtanistis in Phrygia ob-

servato, Sozomeni locus illustratur.

Quomopo in proprie dicta Asia, ab Ephesiis, Perga-
menis et Smyrnezis, Macedonice mensium appellationes
retente fuerint, jam vidimus. Magnesiz vero in eadem ad
Meandrum incole, mense Lenzeone cum Smyrneis foedus
ineuntes (inter Arundelliana marmora a Seldeno nostro
editum) Ionicis potius usos se fuisse subindicant. Jonum

enim proprium hoc fuisse vecabulum docet Proclus, ad
illud Hesiodi*:

Miva δὲ Ληναιῶνα κάκ᾽ ἤματα, Bovdooa πάντα.
n " ᾽ f

Quum in eadem igitur anni forma, non eadem a Macedo-
nibus et Asianis omnibus mensium usurparentur nomina;
ipseeque Macedonice mensium appellationes non modo
ab Asianis, sed etiam ab Achivis, Chaldzis, Tyriis, et
Gazensibus (ut de Julianis mensibus ab eisdem denomi-
natis non dicam) ad alia atque alia tempora denotanda
applicate fuerint: consensui inter Macedones et Asianos
omnes inducendo, et confusioni (ex tanta mensium éuwvv-
pia Orte) devitande hoc excogitatum est remedium, ut a
numeris, communem et ab omnibus, tam Asianis quam
Macedonibus, receptum mensium ordinem exprimentibus,

® Op. et Di. 1. 504.

900 DISSERTATIO. CAP. If.

idem denominarentur; a primo autumnali mense ducto
numerationis principio. Hoe enim commune fuisse non
Macedonibus solum (quod in capite precedente est os-
tensum) sed etiam τοῖς περὶ τὴν viv καλουμένην ᾿Ασίαν, in
librum quintum Physicorum Aristotelis scribit Simpli-
cius; ut circa autumnale equinoctium annum suum incipe-
rent.

Hinc in Timothei actis Polycrates (cum aliis sanctorum
vitis Lovanii anno MCCCCLXXXV. editus) ab Ephesiis
occisum eum fuisse narrat, ‘ in festivitate eorum quam vo-
cabant Scitagiorum, (vel Catagogiorum potius,) que est se-
cundum Asianos quidem, (quarti,) mensis tricesima, secun-
dum Romanos autem mensis Januarii vigesimo secundo die ;
regnante Nerva.” Ubi numerum mensis, qui librarii negli-
gentia exciderat, ex aliis ejusdem Timothei actis a Petro
Halloixio (in notationibus ad caput septimum vite Poly-
carpi) citatis supplevimus: in quibus ita scriptum lege-
batur. ““᾿Ἐτελειώθη δὲ 6 ἅγιος καὶ ἔνδοξος ἀπόστολος, καὶ
πατριάρχης, καὶ μάρτυς τοῦ Χριστοῦ 'Γιμόθεος, μετὰ τρεῖς
ἡμέρας τῶν καλουμένων Καταγωγίων᾽ hrie ἐστὶ κατὰ μὲν
᾿Ασιανοὺς μηνὸς τετάρτου τριακάδι, κατὰ δὲ Ρωμαίους μηνὸς
᾿Ιανουαρίου εἰκάδι δευτέρᾳ, (βασιλεύοντος μὲν τῆς ᾿Ρωμαίων
βασιλείας τοῦ προῤῥηθέντος Νερούα, ἀνθυπατεύοντος δὲ τῆς
᾿Ασίας Περεγρίνου. Obiit autem sanctus et gloriosus apos-
tolus et patriarcha et martyr Christi Timotheus, post
tres dies festivitatis eorum, que Catagogiorum nomen
obtinet; qui dies secundum Asianos mensis quarti est
tricesimus, juxta Romanos autem vicesimus secundus Ja-
nuarii: imperante Romanis jam dicto Nerva, proconsula-
tum vero Asiz gerente Peregrino.” Ex qua collatione
intelligimus, a Romani Decembris die vigesimo quarto
Asianorum quartum mensem iniisse.

Eadem quoque denominandorum mensium et Mace-
donas et Asianos usos fuisse formula, ex Arriano observa-
vimus: initium navigationis, ab Indi fluvii ostiis in sinum
Persicum, a Nearcho et sociis institute, hisce temporum
characterismis in Indicis suis designante: ‘ Ὡς δὲ τὰ ἐτή-
cia πνεύματα ἐκοιμήθη (ἃ δὴ τοῦ θέρεος τὴν ὥρην πᾶσαν
κατέχει, ἐκ τοῦ πελάγεος ἐπιπνέοντα ἐπὶ τὴν γὴν, καὶ ταύτῃ

CAP 1. DISSERTATIO. 361

ἄπορον τὸν πλοῦν ποιέοντα) τότε δὴ ὥρμηντο, ἐπὶ ἄρχοντος
᾿Αθήνῃσι Κηφισοδώρου, εἰκάδι τοῦ Βοηδρομιῶνος μηνὸς,
καθότι ᾿Αθηναῖοι ἄγουσιν, ὡς δὲ Μακεδόνες τε καὶ ᾿Ασιανοὶ,
* * τὸ ἐνδέκατον βασιλεύοντος ᾿Αλεξάνδρου. Ut autem Ete-
sii venti cessarunt (qui estatis totam tempestatem occupa-
bant, ex* mari in terram spirantes, atque ita navigationi
viam precludentes) tum vero propere solverunt, archonte
Athenis Cephisodoro, die vicesimo mensis Boedromionis,
quemadmodum Athenienses agunt tempora, ut autem
Macedones et Asiani, * * undecimo ex quo Alexander reg-
nabat anno.”

Scribit autem Nearchus ipse (Strabone, in libro decimo
quinto geographie sue, referente) ἤδη τοῦ βασιλέως
τελοῦντος τὴν ὁδὸν, αὐτὸν μετοπώρου κατὰ Πλειάδος
ἐπιτολὴν ἑσπερίαν ἄρξασθαι τοῦ πλοῦ: Alexandro ‘ re-
ge iter jam peragente, se in autumno sub vespertinum
Pleiadum exortum navigationem incepisse.” Jam, 5]
ephemeridem nostram consulas; ad mensis primi (Asi-
ani eque ac Macedonici) octavum, et Octobris Juliani
diem primum, ex Gemini parapegmate, videbis annota-
tum; ““ Euctemoni vespertinas apparere Pleiades:”’ cum
quibus diebus et Attici Boedromionis εἰκάδα, Olympiadis
CXIII. anno tertio, concurrisse invenimus. In anni enim
illius Olympiadici Boedromione et Dio, iniisse regni Alex-
andri Macedonici annum undecimum; ex iis que de Alex-
andri temporibus alibi a nobis sunt disputata, intelligitur.
Jam vero quum illo in loco, quem mutilum esse, asteriscis
appositis indicavimus, τοῦ A μηνὸς ὀγδόῃ ἰσταμένου scrip-
sisset Arrianus: librarius primam illam alphabeti literam
numeralem esse nesciens, et num Appelleum, an Audy-
num, an Artemisium ea significaret, ignorans, totum hoc
comma, ut minime a se intellectum, negligendum putavit.
Hee certe de lacuna ἰδία conjectura mea fuit: quam pru-
dentiorum criticorum calculo, vel probandam vel improban-
dam, lubens relinquo.

In tomo quinto operum Chrysostomi, nunquam satis
laudatze editionis D. Henrici Savyilii, inter sermones pane-

" Vid. eund, Arrian, de reb. Alexandvi, lib, 6, pag. 137. edit. Graco-Lat.

362 DISSERTATIO. CAP. II.

gyricos dubiz fidei, habentur in Pascha orationes septem :
quarum postrema tamen octave titulum prefert, non solum
in Gabrielis archiepiscopi Philadelphia, quo ille usus est,
manuscripto, sed etiam in Barociane bibliothece (ad
Bodleianam nunc translate) altero; quomodo et a Theo-
doro Balsamone citatam notavimus, in commentariis ad
septimum apostolorum canonem huc nos ita remittente :
* Ζήτει καὶ τὸν ἡ λόγον τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν ᾿Ιωάννου
Χρυσοστόμου, ὃν συνεγράψατο εἰς τὸ Πάσχα. Quere etiam
octavam orationem sancti Patris nostri Joannis Chrysosto-
mi, quam scripsit in Pascha.” In nostris enim codicibus
penultima videtur desiderari oratio ; cujus, in ultime princi-
pio, non obscuram factam mentionem licebit animadver-
tere.

In postrema vero hac homilia, Theophania peragi refert
author, “ ἡμέρᾳ ὡρισμένῃ τρισκαιδεκάτῃ τετάρτου μηνὸς κατ᾽
᾿Ασιανοὺς, die certa et definita; decima tertia nimirum
quarti mensis, secundum Asianos.” A vicesimo quarto
vero (ut jam audivimus) Decembris die incipiebat quartus
Asianorum mensis, maxima sui parte Romano Januario
respondens: cujus die quinto Theophania apud illos cele-
brata fuisse, hine colligimus ; non, ut apud alios, die sexto.
Quod Hieronymi loco lucem non modicam prefert in
commentariis ad caput primum Ezechielis: ubi tempus
visionis illius, anno tricesimo, die quinto quarti mensis
exhibite, ad Christum, anno etatis tricesimo in Theo-
phaniis vel Epiphaniis baptizatum, ita per anagogen ac-
commodat: ‘* Illud intelligendum, quod in tricesimo ztatis
suze anno Dominus ad baptisma venerit: in quarto mense,
qui apud nos vocatur Januarius, et est in anni primus
exordio; preter Nisan mensem novorum, in quo Pas-
cha celebratur. Apud orientales enim populos, post
collectionem frugum et torcularia, quando decime defe-
rebantur in templum, October erat primus mensis, et
Januarius quartus. Quintam autem diem mensis adjungit,
ut significet baptisma, in quo aperti sunt Christo cceli, et
Epiphaniorum dies hucusque venerabilis est (non, ut qui-
dam putant, Natalis in carne: tunc enim absconditus est,
et non apparuit) quod huic tempori congruit, quando

CAP, Il. DISSERTATIO. 360

dictum est: Hie est filius meus dilectus, in quo mihi com-
placui.”

De Montanistarum quoque heresi, in Asie proprie
dictee regione Phrygia commorantium, paschalis nostra
homiliz author (qui et ipse Asianus fuisse videtur) verba
faciens ; τεσσαρεσκαιδεκάτην, inquit, “ μηνὸς τοῦ πρώτου
φυλάττει, τουτέστι, μηνὸς ἑβδόμου κατ᾽ ᾿Ασιανοὺς, οὐ τεσ-
σαρεσκαιδεκάτην δὲ σελήνης. Decimam quartam primi men-
sis observat, hoe est, mensis secundum Asianos septimi,
non decimam quartam lune.” De Paschatis celebratione
loquitur: in qua ‘ τὴν τεσσαρεσκαιδεκάτην ἀπὸ TOU ἡλιακοῦ
μηνὸς, οὐκ ἀπὸ τοῦ σεληνιακοῦ, a solari mense, (qua Asi-
anis in usu,) non a lunari quartant decimam” suam de-
sumpsisse istos narrat. Quod ipsum pluribus, in eccle-
siasticae suze historize libro septimo, capite decimo octavo,
Sozomenus hunc in modum explicat.

Μοντανισταὶ, ove Πεπουζίτας καὶ Φρύγας ὀνομάζουσι,
ξένην τινὰ μέθοδον εἰσαγαγόντες, κατὰ ταύτην τὸ Πάσχα
ἄγουσι" τοῖς μὲν γὰρ ἐπὶ τούτῳ τὸν τῆς σελήνης δρόμον
πολυπραγμονοῦσι καταμέμφονται" φασὶ δὲ χρῆναι μόνοις
τοῖς ἡλιακοῖς ἕπεσθαι κύκλοις τοὺς ὀρθῶς ταῦτα κανονίζον-
Tac’ καὶ μῆνα μὲν ἕκαστον εἶναι ἡμερῶν τριάκοντα, ἄρχεσθαι
δὲ τὴν πρώτην ἀπὸ τῆς ἐαρινῆς ἰσημερίας, ἡ ῥηθείη ἂν κατὰ
“Ῥωμαίους, πρὸ ἐννέα καλανδῶν ᾿Απριλλίων᾽" ἐπειδὴ, φασὶν,
οἱ δύο φωστῆρες τότε ἐγένοντο, οἷς οἱ χρόνοι καὶ οἱ ἐνιαυτοὶ
δηλοῦνται᾽ καὶ τοῦτο δείκνυται, τῷ τὴν σελήνην διὰ ὀκταε-
τηρίδος τῷ ἡλίῳ συνίεναι, καὶ ἀμφοῖν κατὰ ταυτὸν νουμηνίαν
συμβαίνειν. καθότι ἡ ὀκταετηρὶς τοῦ σεληνιακοῦ δρόμου πλη-
ροῦνται ἐννέα καὶ [ἐνενήκονταν μησὶν, ἡμέραις δὲ δισχιλίαις
ἐνακοσίαις εἴκοσι δύο,] ἐν αἷς ὁ ἥλιος τοὺς ὀκτὼ δρόμους
ἀνύει, λογιζομένων ἑκάστῳ ἔτει τριακοσίων ἑξήκοντα [πέντε]
ἡμερῶν, καὶ προσέτι τετάρτου ἡμέρας μιᾶς. ᾿Απὸ γὰρ πρὸ
ἐννέα καλανδῶν ᾿Απριλλίων, ὡς ἀρχῆς οὔσης κτίσεως, ἡλίου
καὶ πρώτου μηνὸς ἀναλογίζονται τὴν εἰρημένην ταῖς ἱεραῖς
γραφαῖς τεσσαρεσκαιδεκαταίαν᾽ καὶ ταύτην εἶναι λέγουσι τὴν
πρὸ ὀκτὼ ἰδῶν ᾿Απριλλίων, καθ᾽ ἣν ἀεὶ τὸ Πάσχα ἄγουσιν; εἰ

» Inclusa hac, in Geneyensi editione Greco-Latina, typographi negligentia,

desiderantur,

204 DISSERTATIO. CAP. II.

συμ[βαίῃ, Kal τὴν ἀναστάσιμον αὐτῇ συνδραμεῖν ἡμέραν" [εἰς
δὲ μὴ,] ἐπὶ τῇ ἐχομένῃ Κυριακῇ ἑορτάζουσι. γέγραπται γάρ,
φησιν, ἀπὸ τεσσαρεσκαιδεκάτης μέχοι εἰκοστῆς πρώτης.

““ Montanistee, quos Pepuzitas et Phrygas appellant,
peregrinam quandam rationem commenti sunt, secundum
quam Pascha celebrant: siquidem eos, qui in hoc negotio
lunz cursum curiose observant, reprehendunt: ac dicunt
solos esse solares circulos 115 sequendos, qui ἰδέα recte or-
dinare volunt. Et menses quidem singulos esse triginta
dierum statuunt: incipere autem diem primam ab equi-
noctio verno, que Romanorum more dicatur nona Ka-
lendas Apriles: quandoquidem, inquiunt, duo ista lumi-
naria tum creata sunt, quibus et tempora et anni declara-
rentur. Idque eo demonstratur, quod luna elapso uno-
quoque octennio cum sole conjungatur; et utrisque eodem
tempore, novilunium, (sive novi mensis principium,) con-
tingat. Siquidem octennii spatium in cursu lunari nona-
ginta novem mensibus, diebus vero bis mille nongentis
viginti duabus completur: intra quas sol octo cursus ab-
solvit, destinatis unicuique anno diebus trecentis sexa-
ginta (quinque,) cum quarta insuper unius diei parte.
Etenim a nona Kalendas Aprilis, ut ab exordio creationis
solis ac primi mensis, supputant memoratam in sacris lite-
ris decimam quartam diem; et hanc esse dicunt octavam
Idus Aprilis, in qua Pascha perpetuo celebrant; si cum
hac die dies resurrectionis forte concurrat. Alioqui se-
quenti Dominica festum peragunt. Scriptum est enim,
inquiunt, A‘ decima quarta die usque ad vicesimam
primam.”

In qua narratione duo mihi videntur ab ipso Sozomeno
commissa fuisse errata: atque ut ea sibi consentanea red-
derentur, a librariis admissa fuisse totidem alia. Unum
quidem, quod Phryges sive Pepuzite, isti (a Phrygia vico
Pepuza ita denominati) menses singulos triginta dierum

© Alioqui: Ita vetus interpres, Epiphanius scholasticus ; in histor. tripartit.
lib. 9, cap. 39. ex quo, inclusas istas particulas interposuimus ; quas et ipse sen-
sus necessario postulabat.

4 Exod. cap. 12. ver. 18,

CAP. 11. DISSERTATIO. 365

numero definiverint; quum Asianorum mensium, utpote
solarium, alii 30. fuerint dierum, alii 31. ut in sequente
capite videbimus. Quandoquidem vero menses duodecim
τριακονθήμεροι 360, tantum dies conficiebant, numerum
πέντε superadditum temerarii correctores subduxerunt :
quem tamen et Nicephorus (in duodecimo ecclesiastice
sue historiz libro, capite trigesimo secundo, ex Sozomeno
sua mutuatus) diserte expressit, et quadrantis diei sub-
jecta mentio, totusque octaeteridis epilogismus, adjici-
endum necessario flagitat. Dies enim octaeteridis 2922.
in annos octo distributi, unius anni quantitatem, dierum
3651. relinquunt.

Alter Sozomeni videtur fuisse error, quod decimum
quartum diem mensis paschalis Montanistarum, quem
** decimum quartum septimi Asianorum mensis” fuisse, ex
paschali homilia jam audivimus, cum octavo Idus Aprilis
comparaverit; octavo (dierum ratione negligentius fortasse
subducta) posito pro septimo. Et ut calculus iste 5101
constaret, primum paschalis illius mensis diem in nonum
Kalendas Aprilis a correctoribus fuisse transformatum, vel
inde non levis oritur suspicio, quod octavum Kalendas
Aprilis, in tripartite historiz libro nono, capite trigesimo
nono, retentum hic videamus ab Epiphanio scholastico,
vetustissimo Sozomeni Latino interprete.

Etsi enim, quarto quoque anno (ut videbimus) propter
diversum diei intercalaris in utreque anno situm, septimi
sive paschalis Asianorum mensis Kalende in nonum Ka-
lendas Aprilis Juliani anni inciderint: cum octavo tamen
(ut, ex actis Polycarpi, in sequente capite, docebimus)
ordinarie concurrebat; quo et zquinoctium et principium
mundi contigisse, Cesareensis synodi sub Theophilo ha-
bitae episcopi (si qua fides vulgatis illius concilii actis sit
adhibenda) definiverunt: ad quod comprobandum impor-
tuna illa octaeteridis descriptio a Sozomeno huc est in-
ducta. Phryx nimirum iste, a quo is hee acceperat, quum
in octavo vel nono Kalendas Aprilis novilunium forte in-
currisse animadvertisset, et nono quoque anno redeunte
similem eo die ab initio solis et lune factum fuisse con-
cursum sibi persuasisset (ratus, octo annorum periodo

eo

366 DISSERTATIO. CAP. iI.

confecta, exactam futuram utriusque sideris ἀποκατάστα-
σιν) hoe ut ἡμέρας πρωτοκτίστης argumentum homo impe-
ritus arripiebat. Alias enim octaeteridis, in Paschate
constituendo, a Montanistis, lunarem omnem calculum
hine abdicantibus, nullam omnino rationem fuisse habitam
exploratum est.

CAP, III. DISSERTATIO. 367

ΟΑΡ. ΤΙ.

Tempus, quo passus Polycarpus et comprehensus est Pionius, ex Asiani anni
ratione patefactum. Dici magni et Sabbati magni differentia explicata.

Ex Smyrnensis ecclesia, de martyrio Polycarpi, epis-
tola encyclica excerpta quedam historiz sue ecclesias-
ticee* inseruit Eusebius: in quibus comprehensus ille fu-
isse traditur, “ὄντος σαββάτου μεγάλου, cum esset dies
magni Sabbati.” Juxta rationes hodierni computi Judaici,
anno mundi 3927. die 15. mensis Adar, hoc est, xre
Christiane CLXVII. die 22. mensis Februarii, festum
Purim cum die Sabbati concurrebat : quem idcirco mag-
num Sabbatum fuisse dictum scripsit, in chronologia non-
dum edita, vir doctissimus Edouardus Liveleius. Atque
hoc die captum fuisse Polycarpum ille existimat, sequente
vero passum; die nimirum 23. Februarii, qui in Graecorum
menologiis pro illius natali commemorandus proponitur.

Verum ut omittam, Judaicum istum computum Poly-
carpi temporibus recentiorem esse, et in ipso Sabbato
passum fuisse martyrem, non die proximo: illud maxime
huic sententiz officit, quod non a Judzis martyrii hujus
acta descripta habeamus, sed ab hominibus Christianis,
quibus cum festo Purim nihil erat commune, quique aliud
nullum magnum agnoscebant Sabbatum, quam quod Pas-
cha proxime antecedebat; nempe vel immediate, quod
illi faciebant qui, juxta patrum Nicenorum decretum, pas-
cha die Dominico semper agentes “ diei paschalis vigiliz,”
(ut eam in epistola octogesima secunda ad Hieronymum
Augustinus? appellat,) magni Sabbati titulum constanter

a Lib. 4. κεφ. τε. b Op. tom. 2. pag. 194,

368 DISSERTATIO. CAP. IIT.

tribuebant : vel diebus aliquot interdum interjectis, quod
illis usu veniebat, quieodem cum Judeis tempore Pascha
celebrabant, in quamcunque hebdomade feriam dies ille
incidisset. In quorum numero et Polycarpus ipse fuit, ut
ex Irenzi ad Victorem epistola manifeste constat, et Smyr-
nensis ecclesia, quam ille texit, queeque in magno Sabbato
ipsum passum fuisse literis suis est testata.

In integre vero epistole Smyrnzorum exemplari (quod
brevi, Deo volente, simul cum antiqua Latina ejusdem
metaphrasi, sum editurus) martyrium subiisse Polycarpus
dicitur, μηνὸς Ξανθικοῦ δευτέρᾳ ἱσταμένου, πρὸ ἑπτὰ καλαν-
δῶν Μαΐων, σαββάτῳ μεγάλῳ, wpa ὀγδόῃ. quod vetus
noster interpres reddidit: “ mense Aprilio, septimo Ka-
lendas Maii, majore Sabbato, hora octaya.” Observa-
verat nimirum ille in scriptis ecclesiasticis, juxta Antio-
chenorum et Syromacedonum morem, Aprili Romano
Xanthicum semper respondisse ; ideoque secundum men-
sis illius diem, quem septimo Calendas Maii respondere
non potuisse noverat, in versione sua preetermittendum
putavit: nec consideravit tamen, septimum illum Kalendas
Maii non modo cum secundo Aprilis, sed nec cum magno
Sabbato concurrere unquam potuisse. Constantinopoli-
tanus chronographus, fastorum in Sicilia repertorum au-
thor (quos Greece Scaliger Casauboniani, Greece et Latine
Raderus Alexandrini chronici titulo evulgavit) correctiore
Smyrnensis epistole usus exemplari, πρὸ ἑπτὰ καλανδῶν
᾿Απριλλίων, τῷ μεγάλῳ σαββάτῳ, ὥρᾳ ἡ. Polycarpum
passum retulit: vera septimo Kalendarum Aprilium
lectione nobis conservata. Sed quia nec illum mensis Ro-
mani diem cum secundo Antiocheni Xanthici conciliare
poterat; μηνὸς Ξανθικοῦ δευτέραν ἱσταμένου, pariter omit-
tendam censuit.

Qui Grecis author fuit in 25. Februarii Polycarpi nata-
lem conjiciendi, ad Europzeorum Macedonum annum, in pri-
maria Asiz urbe Ephesina receptum, respexisse videri pos-
set; in quo secundus Xanthicicumillo Februarii die, con-
currebat. At nos Xanthici nomen, ab Macedonibus sexto so-
lari suo mensi impositum, Smyrnzos ad septimum transtu-
lisse, eumquea Martiidie vigesimo quinto inchoasse, in supe-

CAP. Ilr. DISSERTATIO. 369

riore capite declaravimus. Et quidem anno ere nostra
Christiane CLXIX. cyclo solis 10. Dominicali litera B.
existente, terminus paschalis Alexandrinus fuit Martii die
29. Calippicus Martii 90. vel 31. quo et juxta hodiernum
Judeorum calculum Pascha fuisset celebrandum. Sab-
batum quod precessit lunam hance XIV. (qua Polycarpus
cum Asianis suis Pascha agere erat solitus) in Martii diem
26. incurrit, hoc est in septimum Kalendas Apriles, quo
passum fuisse Polycarpum, Constantinopolitanum jam nos
docuit chronicon.

Kodem etiam anno et die tabula periodi $4. annorum
Judaice ab A¢gidio Bucherio constructe, lunam Hebre-
orum XY. exhibent, sive primam Azymorum: quam ob
hune concursum in Sabbatum? magnum appellatam censet,
ut illam tempore passionis Christi®. Sed (ut de Bucheri-
anarum tabularum fide nihil hic dicam) notandum est,
aliud apud Judzos fuisse diem magnum, aliud Sabbatum
magnum. In tribus enim 535’, quibus masculi omnes
quotannis comparere tenebantur coram Domino, quinque
illi dies festivi, in quibus sacri jubebantur haberi conven-
tus (primus videlicet et septimus Azymorum, dies Pente-
costes, primus et octavus Tabernaculorum) ab Hebrzis
ma on ab Hellenistis μεγάλαι ἡμέραι dicebantur ;
sive in Sabbatum illi incidissent, sive in septimanze diem
quemvis alium. Unde 8") NP convocationem ccetus®
Greci μεγάλην ἡμέραν reddiderunt: quo et Tertulliani
illud spectat, in libro quinto adversus Marcionem: “ Dies
observatos, et menses, et tempora, et annos; et Sabbata,
ut opinor, et coenas puras, et jejunia, et dies magnos.”
Ideoque in evangelio suo Johannes, non solum Sabbatum,
passionem Domini proxime insecutum, in μεγάλην ἡμέραν
incidisse ποία, sed etiam postremum festi Tabernacu-
lorum diem, Sabbati nulla consideratione habita, ἡμέραν
τὴν μεγάλην τῆς ἑορτῆς" similiter appellat. At dan naw

» Bucher. tractat. de paschali Judzor. cyclor. cap. 8.

¢ Johan. cap. 19. ver. 31. 4 Exod. cap. 23. ver. 14.
© Esai. cap. 1. ver. 13.
f Johann. cap. 19. ver. 31. € Ibid. cap. 7. ver. 37.

VOL. VII. BB

310 DISSERTATIO. CaP. Ill.

Sabbatum magnum unoquoque anno recurrebat unicum;
idque non cum ipsa paschalis agni festivitate conjunctum,
sed illam antecedens proxime: de quo in tractatu Schul-
chan Aruk inseripto legimus: “"ΠΌΡΠ "2505 Naw
DTI Naw ἸΓῚΝ yp Sabbatum quod proximum est ante
Pascha, Sabbatum magnam vocant;” de quo etiam nos
commonefecit in synagoge sue Judaice capite duodecimo
Judaicorum rituum scientissimus Johannes Buxtorfius;
quorum plane ignarus Acron, homo ethnicus, Horatii®
tricesima Sabbata exponens, ‘‘ Sabbatum magnum in
renovatione lune a Judeis hodie celebrari retulit.”

In Asianorum martyrum Actis, que in unum codicem
redacta olim circumferebantur, simul conjuncte legebantur
binze Smyrnensis ecclesiz epistole: de Polycarpi marty-
rio, cujus hactenus meminimus, una; de Pionii, altera;
que, propter omissam fortasse posterioris epistole ἐπι-
γραφὴν, quum pro una continuata essent accepte ; erroris
inde data est occasio, ut eodem anno uterque martyr
Smyrnez passus fuisse existimaretur: idque imperante, vel
Decio (sub quo Pionium vitam fuisse Acta illius docent,
et quousque Polycarpum vitam non protendisse etas ipsius
evincit) ut in Meneis suis Greci volunt; vel Marco Au-
relio Antonino (sub quo Polycarpum excessisse constat)
ut, tum in chronico, tum in ecclesiastica sua historia! sensit
Eusebius : quem (preter Pseudo-Dextrum, et Latinorum
alios) Beda et Ado hic sunt secuti, tam in martyrologiis
ad Kalendas Februarias, quam in chronicis etiam suis.

Altera hee de Pionii certamine Smyrnensis ecclesia
epistola ab Eusebio, una cum aliis martyrum Actis, olim
est edita: ex qua, in ea quoque que apud Simeonem
Metaphrastam de Pionio hodie leguntur, translata esse
aliqua, vel unicus ille locus fidem fecerit: “ Cum ignis
extinctus esset, nos qui prasentes eramus, talem ipsum
vidimus, quale vigentis ornatique pugilis corpus existit.”
In hisce vero que habemus Actis, “ pridie natalis diei
S. Polycarpi preevidisse” dicitur Pionius ‘ postridie com-
prehensum iri;” quod ipsum argumento est, alio quam

» Sermon. lib. 1. satyr. 9. i Lib. 4, κεφ. τε.

CAP. III. DISSERTATIO. 371

Polycarpum anno martyrium eum subiisse : ut de diversis
Asie proconsulibus, Statio Quadrato sub quo Polycarpus,
et Proclo Quinctiliano sub quo passum Pionium Acta indi-
cant, nihil hic dicere necesse sit. In Metaphrasta vero
deinde sequitur: Pionium, postquam ‘ Sabbato sanctum
panem et aquam cepisset,” captum et per urbem ductum
fuisse. Impletum autem esse ‘‘ totum forum et superiores
porticus tum viris Grecis atque Judeis, tum etiam mulli-
eribus: quia, cum magnum esset Sabbatum, feriabantur.”
Ex quibus colligimus, nobile illud Polycarpi martyrium,
quod in insignem Sabbati magni diem incidit, eodem die
recurrente, annua memoria ab antiquis illis Christianis
fuisse celebratum: ita ut natalis illius non inter fixas, sed
inter mobiles festivitates connumeraretur; quomodo et
hodie Alene virginis memoriam Foresti, Dominica die
ante natalem Johannis Baptiste, celebrari notavit, in nata-
libus sanctorum Belgii, Johannes Molanus. Anno enim
ere Christiane CLXIX. quo Polycarpus passus est,
Sabbatum magnum in Martii 26. incurrisse ostendimus :
quo die, in Decii imperio, sub quo agonem suum peregit
Pionius, id est, anno ejusdem ere CCL. vel CCLI. ne-
que Sabbatum magnum, neque ullum omnino Sabbatum
fuit.

In vitiatis quidem hisce Actis Pionius* dicitur ‘‘ com-
prehensus (23. mensis Februarii die) cum Sabbatum mag-
num instaret; natali scilicet beati martyris Polycarpi, vi-
gente Decii imperatoris persecutione.” Ubi, vel a Meta-
phrasta, vel a sciolo aliquo alio, de die 23. Februarii illud,
ex recepta Gracorum Menzorum sententia, additum fu-
isse videatur: quum certissimo constet, neque in Poly-
carpi natali, neque in Pionii comprehensione, neque oni-
nino unquam fieri potuisse, ut magnum Sabbatum cum
23. Februarii die concurreret. Ait quidem Jacobus Cap-
pellus in suis epocharum thematismis, anno Domini
CCLI. captum fuisse Pionium, ‘‘ nocte que intercessit
inter Februarii 22. et 23. Adar 13. et 14. feriam septi-
mam et primam; additque μέγα σάββατον hic dici, diem

k Tomo 7. Lipomani, fol. 8. edit, Venet.
ig
BB2

379
Vbe DISSERTATIO. CAP, 1:

Judzis duplici nomine ἑορτάσιμον : vel primum Sabbatum
τῆς τεσσαρακοστῆς. Pascha enim eo anno celebratum Martii
30.” Atqui ex Actis manifestum est, non nocte que inter
feriam septimam et primam, sed die precedente, Judzis
Smyrnz in magno suo Sabbato clara luce feriantibus,
captivum per urbem ductum fuisse Pionium. Deinde et
illud certum, neque 13. diem Adar, (qui, ob Nicanoris
cedem', observandus prescribitur) neque 14. (quo Purim
sive sortium dies prior™ celebrandus statuitur) multoque
minus Christiane quadragesime Sabbatum primum (in
cujus caleulum, a Cappello positum, iniquirere hic non
libet) magni Sabbati titulum unquam obtinuisse: quem
Sabbati Pascha proxime antecedentis, et apud Judzos et
apud Christianos proprium fuisse jam ostendimus. Anno
vero Domini CCLI. qui cyclum solarem 8, literam Do-
minicalem ΕΣ habebat, Paschati Smyrneorum (a reli-
quorum Asianorum, qui cum Judzis decimum quartum lu-
naris mensis diem constanter observabant) proximum Sab-
batum, in Martii 22. incidit: cujus die 25. etiam juxta hodi-
ernum Judzorum computum, Pascha fuisset celebrandum.

Eo anno consulatum gesserunt, Messius Quinctus Traja-
nus Decius Augustus III. et filius ejus Quinctus Etruscus
Decius Cesar; quum anno precedente consules fuissent,
idem Messius Quinctus Trajanus Decius Augustus II. et
Annius Gratus; qui ad Actorum Pionii marginem fortasse
ab antiquario aliquo annotati (ex fastis consularibus, qui
hoc in loco sunt perturbatissimi) in textum postea recepti,
et cum alteris illis temere commixti, ineptam illam tem-
poris notationem nobis reliquerunt, que in hodiernis libris
cernitur: ‘‘ Hac acta sunt, Julio Asiz proconsule, Proclo
Quinctiliano magistratum gerentibus, consule tertium
Mesio Quinto Trajano, et Deltio Grato secundum, Tra-
jano Decio Augusto: ante quartum [dus Martias, more
Romanorum; Asiz autem more, septimi mensis unde-
cimo, die Sabbati, hora decima.” Ubi non Julium solum,
sed etiam Proclum et Quintilianum pro uno et eodem
Asie proconsule esse accipiendum ex Constantinopolitano

! 2 Maccab, cap. 15. ver. 36. m Esther, cap. 9. ver. 21.

ΟΣ

CAP, Ill. DISSERTATIO. 9192

chronographo intelligimus: qui in fastis Siculis, sub Decio
imperatore passum Pionium fuisse notat, ἐν Σμύρνῃ τῆς
᾿Ασίας ἐπε HpékXov Κυντιλλεανοῦ ἀνθυπάτου τῆς ᾿Ασίας,
700 © εἰδῶν Μαρτίων ὕ ἐστι κατὰ ᾿Ασιανοὺς, μηνὶ ἕκτῳ
ιβ΄ σαββάτῳ ὥρᾳ δεκάτῃ. Ubi, ex Actis numerus men-
sis Asianorum in fastis est restituendus, 7. pro 6. et ex
fastis rursus, dies mensis 11. in Actis reponendus pro
12. licet IV. Iduum Martiarum’ error utrobique sit ad-
missus: quem mensis Romani diem, neque anno hoc
neque in toto Decii imperio, cum Sabbatica feria concur-
risse certo certius est.

Ad eum itaque errorem corrigendum; Jacobus Cap-
pellus, vel, “‘ ante quintum Idus Martias, Asie autem
more, septimi mensis undecimo,” legendum existimat, et
“‘Sabbatum vocasse Acta proconsularia diem Judzis éop-
τάσιμον, nempe neomeniam Nisan, (Martii die undecimo, fe
ria tertia, hoc anno factam;) vel ante octavum Idus Martias,
** Asiz autem more, septimi mensis,” id est, Phamenoth,
** duodecimo.” Atqui prius captum, quam passum fuisse
martyrem oportuit: ante undecimum vero Kalendas Aprilis,
in quem magnum Sabbatum eo anno incidit, comprehen-
sum eum non fuisse declaravimus. Deinde, ut Judzi
neomeniz Nisan Sabbati appellationem tribuerint: quid
hoc ad Acta proconsularia, que Sabbati nomen hic om-
nino non habent; aut sanctorum passiones a Christianis
descriptas qui neomeniarum Judaicarum nulla religione
tenebantur, spectabat? et licet verum sit, Phamenoth,
Alexandrinorum mensis septimi, diem duodecimum in
Sabbatum hebdomadicum incidisse: ad Asianos tamen
quid illud attinebat? quorum menses ad ecclesiz Antio-
chenz et Constantinopolitane, potius quam Alexandrine,
calculum, justiore ratione fuissent exigendi.

Atque ita quidem res se habuit. Cum in epistola ec-
clesize Smyrnensis facta hee fuisse dicerentur, ‘ κατ᾽
᾿Ασιανοὺς μηνὸς ἑβδόμου δωδεκάτῳ, more Asianorum men-
sis septimi die duodecimo ;” et horum que habemus excerp-
torum author non alios Asianorum menses cognovisset,
quam Constantinopolitanorum, qui a Gorpizi sive Sep-
tembris Juliani Kalendis novi sui anni et indictionis ini-

vit DISSERTATIO. CAP. Ill.

tium deducebant: ad quartum Idus Martias, id est, diem
Martii septimi ipsorum mensis duodecimum, referenda
ista fuisse existimavit. Ad quam normam et Acta procon-
sularia conformanda fuisse ratus; hunc in modum cor-
recta, vel corrupta potius, ea nobis exhibuit: “ Ante
quartum Idus Martii Quintilianus proconsul, sedens pro
tribunali, sic interrogavit ;” quum in authentico exemplari
Nonas Apriles fuisse positas, et Smyrnzorum reliquo-
rumque Asianorum mensis septimi dies duodecimus exacte
illis respondens, et Sabbati cum eis feria pariter concur-
rens, plane nobis persuadeat. Ut concludere tandem
nihil vereamur, anno Domini CCLI. cum sociis passum
fuisse Pionium, ‘‘ Asize proconsule Julio Proclo Quinti-
liano magistratum gerente, consule tertium Messio Quinto
Trajano Augusto, et Decio Casare; Nonis Aprilibus
more Romanorum, Asie autem more, septimi mensis duo-
decimo, die Sabbati, hora decima.”

ow™

CAP. TV. DISSERTATIO. otv

CAP. IV.

De Grecorum ct Macedonum mensibus varie ab Epiphanio usurpatis. De
Cypriorum et Bithynorum mensibus ad anni Macedonici formam accomoda-

tis. Variorum mensium et inter se et cum Julianis comparatio.

Macrponicorum mensium appellationes quatuor modis
ab Epiphanio usurpatas animadverto : quorum unum tan-
tum κατὰ Μακεδόνας, reliquos vero καθ᾽ Ἕλληνας ille nun-
cupat; Graecorum nomine non eis solum qui in Grecia,
sed etiam qui in Syria et Asia proprie dicta habitabant,
attributo. Quum enim in heresi undecima de Sebuzis
agens, Graecorum Apellaum cum Romanorum Augusto
et Aieyptiorum Mesori confert ; Achivorum rationes spec-
tasse videatur: quos Macedonicis hisce mensium nomini-
bus fuisse usos, ab auctoribus illis est traditum, quos, in
scholiis ad caput nonum libri Bedz de temporibus, Jo-
annes Noviomagus est secutus. Achaia vero proprie
dicta, Ptolemzo Peloponnesiaca illa est, Sicyoniz conter-
mina: cujus duci Arato Sicyonios (qui, eo suasore, in
nomen et rempublicam transierant Achaicam) “ quintum
mensis Deesii diem, quem Athenienses Anthesterionem
nominant,” dicavisse, in illius vita narrat Plutarchus.
Quod si Atheniensium Anthesterion Achivorum Desio
responderit, atque ita in Romanorum Februarium incide-
rit: ut Atheniensium quoque Metagitnioni Achivorum
Apellzus respondeat, et in Romanorum Augustum uter-
que incurrat, pariter consequetur.

Anni ere Seleucidarum, que in Syria maxime obtinuit,
Grecorum anni in libris Maccabzeorum appellantur : quem-
admodum et in Ulug-beigi, Samarcand principis et magni
Tamurlani nepotis, astronomia Persica, non Gracorum
solum ca epocha, sed etiam menses, quibus cum ea ad

316 DISSERTATIO. CAP. IV.

hunc usque diem utuntur Syri Juliani quidem, sed Syri-
acis designati nominibus, Grazecorum menses nuncupantur.
Ita et Epiphanius, in heresi quinquagesima prima, Mace-
donicis hic, Antiochenz et Constantinopolitane ecclesiz
more, adhibitis nominibus, octavum Romani Noyvembris
diem, καθ᾽ “EAAnvac octavum esse Dii notat, et sextum
Audynei κατὰ Σύρους, εἴτουν Έλληνας (secundum Syros,
sive Grecos) Januarii itidem sextum.

Idem Epiphanius, in libro de ponderibus et mensuris,
Valentinianum juniorem Augustum Arcadio II. et Rufino
consulibus sepultum fuisse refert, ipsa Pentecostes die ;
que tum fuerit, ‘“‘ secundum AZgyptios Pachon 21. κατὰ
δὲ “Ἕλληνας ᾿Αρτεμισίου τρίτη καὶ cikac. secundum Grecos
Artemisii 23. secundum Romanos vero 17. Calendas Ju-
nias.” Et quidem anno ere Christiana CCCXCII. hic
designato, Maii die 16. Dominica Pentecostes contigit:
die Artemisii 23. si Smyrnezorum calculum consulamus :
quos, cum reliquis Asianis sub Ἑλλήνων nomine compre-
hensos, vel unicus ille Galeni locus ostenderit, libro primo
de alimentorum facultatibus, capite tertio. ‘‘ Oi μὲν ταγη-
viral παρὰ τοῖς ᾿Αττικοῖς ὀνομαζόμενοι, παρ᾽ ἡμῖν δὲ τοῖς
κατὰ τὴν ᾿Ασίαν “Ἕλλησι τηγανίται, σκευάζονται δι᾿ ἐλαίου
μόνου. Placenta, quas Attici quidem ταγηνίτας, nos autem
Greci qui Asiam incolimus τηγανίτας, appellamus, ex solo
oleo parantur.”

Atque ut hoc Smyrnzorum, ita et illud Macedonum an-
nali rationi a nobis declaratae consentaneum est; quod in
jam citata heresi undecima Romanum mensem Augustum
cum Gorpizo Macedonico, et in quinquagesima prima sex-
tum Idus, id est, octavum Novembris diem cum decimo sex-
to Apellzi κατὰ Μακεδόνας confert Epiphanius. Ubi claris-
simus Scaliger, libro quinto de emendatione temporum, in
diatriba de morte Valentiniani junioris, non alios quam pu-
ros putos Julianos menses ob oculos habens, miratur decem
dies supra formam Julianam numeratos hic esse, et, in
superiore de excessu Valentiniani loco, septem: atque
ista se non intelligere, profitetur ingenue; quum tamen
hic, non decem, sed octo tantum dierum deprehendatur
differentia : (neque enim sextum simpliciter, sed sextum

CAP. Iv. DISSERTATIO. 377

Iduum Novembriarum diem Epiphanius commemorat :)
et de integro mense movenda potius fuisset queestio; unde
factum, ut cum Novembri Apellaus hic componatur, qui
cum Decembri comparari debuisset, si Maius cum Arte-
misio. Quorum utrumque Macedonici et Smyrnensis anni
rationes a nobis jam descripte expediunt: que tanto
dierum intervallo horum mensium initia Julianis fuisse
anteriora, Macedonumque Apelleum et Smyrnzorum
Dium per omnia sibi respondisse, atque in Romanum No-
vembrem incurrisse, declarant.

A patribus fuisse constitutum refert in Barnabe enco-
mio Alexander monachus, ut anniversaria apostoli illius
celebraretur memoria ‘“ tertio Idus Junii, ut Romani nu-
merant: ut vero Cyprii Constantienses, die undecimo ejus-
dem mensis, qui ab illis dicitur Mesori et decimus nume-
ratur; ut autem Asiani homines vel Paphii numerant,
decimo nono mensis, qui Phthithipatus, (vel Plethypatus
potius,) dicitur, et nonus numeratur.” Unde apparet,
in Cypro insula duas receptas fuisse annorum formas: a
Paphiis unam, que eis cum Asianis fuerit communis,
eodem ab utrisque retento mensium ordine, licet sub ap-
pellationibus diversis: a Constantiensibus alteram, que
menses cum Alexandrinis habuerit communes, ordine ta-
men alio dispositos. Qui enim Constantiensibus Mesori
mensis erat decimus, et a Calendis Juniis inchoabatur ;
idem Alexandrinis duodecimus, et a vigesimo quinto die
Julii ducebat initium.

Plethypatus mensis nonus numerabatur a Paphiis: qui,
cum Asianis et Macedonibus, a vigesimo quarto die Sep-
tembris annum suum exorsi, primum habebant mensem
Aphrodisium, a Latino interprete Eusebii, libro quarto de
Preparatione evangelica, capite decimo sexto, cum nostro
Martio perperam comparatum. Verba, ex Porphyrii περὶ
ἀποχῆς ἐμψύχων libro secundo ab Eusebio eo in loco citata,
hee sunt. ᾿Εν τῇ viv Σαλαμῖνι, πρότερον δὲ ἹΚορωνίδι, (Ko-
ρωνείᾳ, apud Eusebium,) ὀνομαζομένῃ, μηνὶ κατὰ Κυπρίους
᾿Αφροδισίῳ, ἐθύετο ἄνθρωπος τῇ ᾿Αγραύλῳ τῇ Κέκροπος καὶ
νύμφης ᾿Αγραυλίδος. In ea que nunc Salamina, prius
Coronis appellabatur, mense juxta Cyprios Aphrodisio,

or
578 DISSERTATIO. CAP. IV.

Agraulo Cecropis nympheque Agraulidis filiz homo mac-
tabatur.” Ex quibus fortasse quis collegerit, Porphyrii
eetate Paphiorum menses hosce, non reliquis solum Cy-
priis, sed ipsis etiam Constantiensibus sive Salaminiis
fuisse communes: atque in tota illa insula non aliam eo
tempore in usu fuisse anni formam, quam Macedonicam
illam, tum a Syro-Macedonibus ceteris, tum ab Antio-
chenis quoque ac Asianis (licet variatis mensium nomini-
bus) usurpatam.

Verum ubi postea inter Antiochenum Syriz patriarchain
et Constantiensem Cypri metropolitam de πρεσβθείοις lis
esset orta: ne, ut anni formam, ita et metropolite digni-
natem a sede Antiochena Constantiensis accepisse argue-
retur, Alexandrinorum potius et mensibus τριακονθημέροις
et mensium nominibus usus ille fuisse videri posset; or-
dine tamen immutato, ne ad αὐτοκεφαλίαν, quam sibi ven-
dicabat, minuendam, vel illud etiam in argumentum trahi
posset. Sed quacunque differentiz hujus causa fuerit :
illud certum est, Epiphanii Constantiensis episcopi tem-
pore, alio Constantienses anni genere fuisse usos, Paphios
alio. Novembris enim Juliani diem decimum sextum
Salaminiorum sive Constantiensium suorum tertii mensis
Choeac diei sexto, Paphiorum vero Apogonici diei de-
cimo sexto; pariterque sextum Januarii diem, Cyprio-
rum sive Salaminiorum mensis quinti diei quinto, Paphi-
orum vero Juli diei quarto decimo respondisse, in he-
resi quinquagesima prima ille confirmat.

Ubi duo hee observare fuerit operz pretium. I. Choeac
Salaminiorum tertium fuisse mensem, et tertio Novembris
die incepisse: quum idem apud Alexandrinos quartus
ordine fuerit, et a 27. vel 28. ejusdem Novembris die ini-
erit. 11. Licet et Paphii et Asiani a vigesimo quarto De-
cembris_quartum suum mensem inchoaverint; in decimo
tertio tamen mensis illius die Asianos, in decimo quar-
to Paphios Theophaniorum festivitatem collocasse: quia
illi (ut in secundo capite notatum est) quinto, hi, (re-
ceptissimo aliarum ecclesiarum more) sexto Januarii
die, eam cclebrare consueyerunt. Apud Epiphanium

CAP, Iv. DISSERTATIO. 379

quidem hoc in loco* πέμπτη τοῦ ᾿Ιαννουάρίου μηνὸς, sed
rectius postea® ἕκτη ᾿Ιαννοναρίου μηνὸς, scribitur; quam
veram esse lectionem, et Romanorum octavus Idus Ja-
nuarii simul connotatus evincit, et undecimus dies fixi
fEgyptiorum sive Alexandrinorum mensis Tybi; quem
quinto Januarii nunquam respondere certum est. Neque
aliquid in eo mendo mysterii cum diligentissimo animad-
versore nos cernere, neque Constantinopolitanos postea
quinto Januarii die baptismum Christi celebravisse, vel ex
Manuelis novella de feriis, vel ex Curopalata, colligere
possumus.

Anno Domitiani duedecimo mensis Metroi secundum
Bithynios die septimo, hora secunda noctis incipiente,
anno a Nabonassaro 840, Tybi die secundo Agrippa
astronomus lunam australi suo cornu cum australi succe-
dente Vergiliarum conjunctam in Bithynia observavit:
Ptolemzo, in magne sue syntaxeos libri septimi capite se-
cundo referente. Factum hoc, anno zrz Christiane XCII.
Novembris die 29. Unde sequitur, Metroum Bithyniorum
a 23. Novembris Juliani incepisse: et tertii mensis Bithy-
niorum idem fuisse initium, quod tertii mensis Macedo-
num et Asianorum. In veteri enim manuscripto Henrici
Stephani?, Graco Johannis Crispini lexico, et Johannis
Noviomagi scholiis ad Bede de temporum ratione caput
nonum, inter Bithyniorum menses tertio in loco ponitur
Metrous: sicut inter Cypriorum (et in eis Paphiorum) in se-
cundo recensetur Apogonicus, et in quarto Julus; licet
apud Crispinum et Noviomagum Junios per errorem nun-
cupetur. A vigesimo quarto Decembris sumebat_ 1116
initium, a vigilia nimirum natalis Dominici; quem Jule
day, id est, Juli diem, in borealibus Britanniz partibus
adhue appellitant. Antiqui enim Anglorum populi (ut
in decimo tertio nominati libri capites notavit Beda)
“incipiebant annum ab octavo Kalendarum Januaria-
rum die, ubi nunc natale Domini celebramus ; et ipsam
noctem, nunc nobis sacrosanctam, tunc gentili vocabulo

to
~T

ἃ Sec. 24. edit. Graco-Latina. 5 Sec.
© Append. Thesauri lingux Grace, col. 225.

380 DISSERTATIO. CAP. IV.

Modre-necht, id est, matrum noctem (vel potius, matrem
noctium) appellabant :” mensibusque Decembris et Janua-
rii, ‘‘a conversione solis in auctum diei” (quam unus eorum
precedit, alius subsequitur) nomen Giuli tribuebant.

Neque pretereundem, quod inter aliarum gentium et
civitatum menses, Cypriorum etiam ᾿Ιούλιος, et Bithyni-
orum Διονύσιος, cum Romanorum Januario in vetere frag-
mento Saviliano, ita compositus reperiatur.

'Ρωμαίων, ᾿Ιανονάριος.
᾿Αλεξανδρέων, Τυβὶ.

Ἑλλήνων, Αὐδιδαῖος. (legend. Αὐδυναῖος.)
Τυρίων, ᾿Απελαῖος.

᾿Αράβων, Αὐδιδαῖος (Αὐδιδαῖος.)
Σιδονίων, Δῖος.

Ἡλιουπολιτῶν, θύόύριν.

Δυκίων, Δῖος.

᾿Ασίων", Ποσειδεὼν.

Κρητῶν, Μετάρχιος.

Κυπρίων, ᾿Ιούλιος.

᾿Εφεσίων, Περίτιος.

Βιθυνῶν, Διονύσιος.
Καππαδοκῶν, Λύτανος.

Unde hance tandem diversorum mensium, in eadem
Macedonici anni forma receptorum, inter se collationem
(simul cum eorum uniuscujusque dierum numero et initiis,
in sequente capite deinceps explicandis) sub unum con-
spectum visum est proponere.

δ ᾿Αθηναίων, legendum.

381

DISSERTATIO.

CAP, IY,

°cg ‘any 0g "δο10.. Ὀ ΩΣ ἢ ‘Sormiudoy | “501}.130 3003. χα, "δο,3ρ0}}1 TIX
"og ‘ne 19 "50101000 bY, ‘301907 , ον *50101.L00,] AM3V "IX
"cz ‘une 0g “5 01.31033}} 503031Xdy, ‘Son3avi1 “SOMDYV “Sodindny Ἐς
“CG Ie 18 “50130 Vy, ‘SoLp1nguy yy *50101DV *Sonsanyy “Sonagiy ‘XI
6g “Ady 0g Soiklutvdrg | *5019n33Xdnrlluy ‘So101n310V, *50101DY “Sodan, ‘THA
CG "ΤῸΝ 1g “501m 10 138 ‘Sondosndvosay “S019 AD *S0101713L0y “S010 TIA
66 Ἃ94 τς “δον | S0L0003— “SodL90V7 *59019 00 “SV QX], ‘IA
"eZ Ὅρ 09 "ΘΟ, ΟΡ ΟΉ, ‘So01dno1In y "501.1103 ]] “Sod1007 ‘509XooeX, aA
*hG Ὅ964 09 “901DNM1Y *IONQOT, “D01IDANGAY "501.110311 50340 1 “AL
"eG “AON 19 Sohdsl “SomMIy “I0IDY\IZLY, “SomAagay 510304, ‘lil
Ὑς ‘YO 08 “Somdy, ‘Somaohony , 5017 *SOIDY\3LY, *So1udory ἽΠ
Ὃς ‘das 08 “503077, “Soroi90dpy, “501»..30 3603." x, "5010 ‘Sokaz, aT
2 pared ἊΣ STUNUIULOD
Ξ -uaut “ΙΠ ΤΟΙΒΘΤΙ - “sl
setae get ces : “wunsorudyyt ‘unsorydeg andro | -umsowurtug 1 τ 19 ἀππποιθαιῦ ecopanene onde ἐπ ας ee
ur fentur uunisuayy | Ξ LEU EES -wad ja ἀππιοιχάκ | ,a‘tunuopasvmosdg] -tag ατπιοτίθιο soa ‘exsojmo euatg -V 19 ‘snqruopas
5 -onuy ‘umioad Ὁ “S| vy, UIMIsuat OPO
Ξ -01NG απ ΟΡΘΟΌ]Υ
n

s

382 DISSERTATIO. CAP, Y.

CAP. V.

Mensis cujusque dierum numerus, et in anno Romano sedes declaratur. Ex
quatuor sibi invicem succedentium annorum Dominicis paschalibus cum tem-
pore passionis Polycarpi comparatis, locus intercalationis, epocha, et ratio
collationis, cum periodi Juliane et er Christiane annis, eruitur.

Extat Grece in publica Oxoniensis academiz biblio-
theca quesitorum responsorumque sacrorum liber, quem
Latine a se versum, sub -Anastasii Nicaeni nomine, Gen-
tianus Hervetus jam pridem edidit. In eo, quzestioni 93.
subjicitur fragmentum “Iwdvvov Δαμασκηνοῦ, περὶ τῶν
Μακεδόνων μηνῶν, ἐκ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐκδόσεως, Ubi re-
censentur Μῆνες κατὰ Μακηδόνας, a Ταῦρος, [3 Δίδυμος, et
sic deinceps: neque ecclesiastici, neque etiam civilis Mace-
donici, sed Georgici anni observato principio; de quo, in
primo Georgicorum, Virgilius :

Candidus auratis aperit quum cornibus annum,
Taurus, et adverso cedens Canis occidit astro.

Et in quarto astronomicon Manilius, similiter de Tauro
canens:

Ile suis Phcebi portat quum cornibus orbem,
Militiam indicit terris, et segnia rura
In veteres revocat cultus.

Neque enim in civilem usum recepta unquam a Macedo-
nibus ista sunt nomina: sed ab iis qui rei rusticae operam
dabant pracipue usurpata; quibus solis per signa ceeles-
tia transitus, atque cum eo conjunctus stellarum inerran-

CAP. V. DISSERTATIO. 383

tium ortus et occasus Heliacus, agendi opportunitates in-
dicabat et

Tempora* qua messor, que curvus arator haberet.

Sequuntur deinde in Damasceno Mijvec κατὰ Ἕλληνας
(de quibus videnda que, in precedente capite, ad Epipha-
nium diximus:) a Ξανθικὸς, [3. ᾿Αρτεμίσιος, &c. ecclesi-
astice ἐκδόσεως ordine retento; quem in Pseudo-Clemen-
tinis apostolorum constitutionibus confirmatum ille inve-
nerat. In iis enim primus? nominatur mensis Xanthicus,
duodecimus® Dystrus; in cujus etiam die vigesimo tertio
vernale statuitur squinoctium, sicut in vigesimo quinto*
mensis noni natalis Domini, et in sexto decimi Epipha-
nia: mensibus pure Julianis usurpatis; sed ab Apprili
facto numerationis initio. Huic vero Damasceni per om-
nia similem et Hellenicorum et Macedonicorum mensium
indiculum, tum in alio ejusdem Oxoniensis bibliothece
manuscripto invenimus, tum in illis ex quibus Cypriorum
et Bithynorum mensium seriem jam descripsimus : nisi
quod in hisce omnibus, Macedonicorum mensium primus
nominetur Αἰγόκερως, a brumali solstitio, more Romano,
repetito anni principio; juxta Nasonis illud :

Bruma® novi prima est, veterisque noyissima solis :
Principium capiunt Pheebus et annus idem,

Ut autem numeri dierum et initii cujusque mensis, in
tabella precedente propositi, ratio nobis constet; adeoqute
totius anni cum Romanorum Juliano justa institui possit
comparatio : a quo principio epocha illius sit deducenda,
quo in anno intercalaris diei sedes sit figenda, et qui-
bus anni mensibus dies illi quinque supra duodecim
menses τριακονθημέρους excrescentes, adjiciendi sint, dili-
eentius inquirendum est.

Quo anno paschalis homilia, falsum Chrysostomi titu-
lum preferens, est habita XIV". lunam biduo ante equi-

ἃ Virgil. eclog. 3. 1. 42. > Constitut. apostol. lib. 5. cap. 14.
© Const. apostol. cap. 17. 4 Tbid. cap. 13.

© Ovid. fast. 1. ‘ Tom, 5, Chrysost. edit, Savil. pag. 948.

9384 DISSERTATIO. CAP. Y.

noctium factam fuisse, author significat : ideoque pro pas-
chali termino proximam lunam XIV. assumptam esse,
que inciderit in mensis septimi diem vigesimum sextum
eamque Dominicam. Hoc autem contingere non potuit ;
nisi quum aureus numerus Dionysianus esset VIII. litera
Dominicalis C. numero enim aureo VIII. existente, luna
XIV. in decimum nonum Martii incidit (quod biduum est
ante Nicanum equinoctium) et terminus paschalis neces-
sario incurrit in decimum octavum Aprilis, litera C insigni-
tum. Quod si decimus octavus dies Aprilis Romani respon-
deat diei vigesimo sexto septimi mensis Asiani: necesse est
ut primus ejusdem septimi mensis diei vigesimo quarto Mar-
tii eadem ratione respondeat. Cumque ob diei Dominice
et termini concursum, diem paschalem in sequentem Do-
minicam translatum fuisse author indicet: a die videlicet
vigesimo sexto mensis septimi ad diem secundum mensis
octavi hoc est, ab Aprilis 18. ad 25: consequens quoque
est, primum mensis octavi Asiani diem vigesimo quarto
Aprilis Juliani respondisse.

Porro inter annum Domini CXL. quo Montanistarum
hic damnata heresis nondum emerserat, et DCCCCXIX.
quousque durasse eam non est verisimile, quatuor tantum
occurrunt anni, in quibus aureus numerus VIII. et litera
Dominicalis C. simul concurrunt: annos nimirum ere
Christiane CCCLX XX VII. CCCCLXXXII. DLXXVII.
et DCLXXII. in quibus omnibus, Pascha ἀναστάσιμον
Aprilis die vigesimo quinto est celebratum ; quem se-
cundum octavi mensis author nominat; ut octavum
mensem a vigesimo quarto Aprilis tune incepisse, nul-
lum sit dubium. Sed in trium sequentium Pascha-
tum continuatione, aliqua contingit variatio. Nam post
annum CCCLXXXVII. Dominica paschalis in ti-
bus annis consequentibus occupavit Aprilis diem 9.
1. et 21. post annum CCCCLXXXII. Aprilis 10. 1. 21.
post annum DLXXVII. Aprilis 10. 2, 21. post annum
DCLXXII. Aprilis 10. 2. 22. quibus omnibus, propter
diversum intercalationis in anno Juliano situm, illa conve-
nire potest authoris notatio: “Νῦν piv γίνεται δευτέρα
ὀγδόου ἡ ἀναστάσιμος. εἰς δὲ τὸ ἐπιὸν ἑπτακαιδεκάτη ἑβδόμου

CAP. V. DISSERTATIO. 385

μηνὸς γίνεται, καὶ πάλιν εἰς τὸ ἑξῆς ἐννάτη ἑβδόμου μη-
νός" καὶ αὖθις εἰς τὸ τρίτον ἔτος, εἰκάδι ἐννάτῃ τοῦ μηνὸς ἡ
ἀναστάσιμος γνωρισθήσεται. Nunc quidem secunda octavi
mensis dies existit resurrectionis; sequente vero anno
decima septima septimi mensis erit; atque iterum proximo
nona mensis septimi: et rursus anno tertio, vicesima nona
mensis resurrectionis dies celebrabitur.”

Dies omnes notati, cum paschales fuerint, in primam
feriam incidere necesse est: ex quorum collatione mani-
festum fit, sub finem primi anni (quo ista habita est oratio)
diei intercalationem esse factam, sequentes vero tres fuisse
ordinarios dierum 365. Si enim eo anno, dies 26. mensis
septimi et 2. mensis octavi, et sequente anno 17. et con-
sequenter 24, dies mensis septimi inciderit in diem Domi-
nicam, ut author confirmat; necesse est ut prior annus
intercalaris fuerit, sequens ordinarius: alioqui fieri non
potuit, ut priore anno in diem 26. posteriore in 24. feria
prima incideret. Sed, licet in quadrienniis illis que jam
nominayimus quatuor, primus quisque annus juxta Asia-
norum rationes fuerit intercalaris: in Julianis tamen, eis
respondentibus, subinde mutatum esse intercalationis si-
tum, sequens tabella demonstrat ; qua in unaquaque te-
traeteride quis annus fuerit bissextilis, et cui diei Juliano
primus dies mensis Asianorum septimi, in sexdecim Chris-
tianz sre annis propositis, respondeat, oculis spectan-
dum exhibet.

ACC; Ie Ili.

387. Mart. 24. fer. 4. 11: Mart. 24. fer. 4.

388. Biss. Mart. 24. fer. 6. 578. Mart. 25. fer. 6.

389. Mart. 24. fer. 7. 579. Mart. 25. fer. 7.

390. Mart. 94. fer. 1. 580. Biss. Mart, 24, fer. 1.
196 IV.

482. Mart. 24. fer. 4. 672. Biss. Mart. 24. fer. 4.

483. Mart. 25. fer. 6. 673. Mart. 25. fer. 6.

484. Biss. Mart. 24, fer. 7. 674. Mart. 25. fer. 7.

485. Mart. 24. fer. 1. 675. Mart. 25. fer. 1.

Ex his videndum jam, an tempus elici possit quo pas-
chalis ista prolata fuerit oratio; et, quod cum eo est con-
junctum, quzenam tetraeteris, ex istis quatuor, pro Asiani
anni canone sit assumenda, Et quidem si verum illud

VOL, VII. Cie

386 DISSERTATIO. CAP. Y.

esset, quod Theodorus Balsamon credidit, Johanni ipsi
Chrysostomo sermonem hunc fuisse tribuendum: non alio
haberi potuisse anno certum esset, quam CCCLXXXVII.
cujus tam diu dilati Paschatis occasione, et ante quinquen-
nium celebris illa ab Ambrosio Mediolanensi ad episcopos
per Aimiliamconstitutos missa est epistola, et proximo (nisi
me fallo) post eum anno, a Theophilo Alexandrino epis-
copo ad Theodosium seniorem paschale 95. annorum
scriptum est laterculum, ac deinde ab Aniano et Pano-
doro magnus 582. annorum cyclus, juxta Alexandrinorum
calculum (quem et hujus sermonis author sequitur) primum
est editus. Verum et totum tractandi genus a Chrysos-
tomi consuetudine maxime est alienum, et impurior dicendi
character sequioris zevi foetum esse arguit.

Neque primam hanc tetraeteridem Asiani anni ratio-
nibus convenire, vel illud argumento est, quod juxta eam
omnes septimi mensis Kalendz a 24. die Martii essent
deducendz: quum tamen in anno ere Christianee CLXIX.
quo Polycarpus passus, in 25. Martii eas incidisse docueri-
mus. Qui annus, cum primus a bissexto fuerit, et ejus-
dem tamen ordinis annus CCCCLXXXV. in secunda, et
DLXXVIL intertia tetraeteride, easdem mensis septimi Ka-
lendas ab eodem 24. Martii die repetant: pro anni Asianinor-
ma tetraeteris solum quarta assumenda relinquitur, ex qua
colligimus, et anno DCLXXII. orationem hance fuisse habi-
tam; et quandocunque in anno Juliano ante 24. Februarii
bissextus fuisset insertus, ante 24, sequentis Septembris in
fine anni Macedonici et Asiani similem diei intercalationem
fuisse observatam. Quod etiam annus obitus Valenti-
niani confirmat: in quo Dominicam Pentecostes in Maii
Romani diem 16. Greecorum vero Artemisii, sive mensis
Asianorum octavi diem 23. incidisse, ex Epiphanio didici-
mus. Nam cum annus ille intercalaris esset, utpote Chris-
tianze zre CCCXCII. octavimensis Kalendz in 60, non mi-
nus quam in anno DCLXXII. cum Aprilis 24. concurre-
bant. In omni enim anno intercalari, posteriorum septem
anni Macedonici et Asiani mensium Kalendz dies initiales
tabellaz: mensium a nobis appositos (propter bissextiin Fe-
bruario interpositionem) uno semper die antevertebant.

CAP. VY. DISSERTATIO. 387

Atque ex hoe diei intercalaris situ insuper colligimus,
in quarto Olympiadis cujusque anno, primum post inter-
calationem annum quemque sedem suam hic obtinuisse.
Cujusmodi annus Olympiadicus cum ante prelium ad
Granicum (cujus tempore novum hune annum a Macedo-
nibus receptum fuisse declaravimus) in regni Alexandri
initiis oecurrat nullus: a postremo patris Philippi, et
Olympiadis CX. anno quarto id est, ab ipso Macedonici
imperii exordio, primam Macedonici et Asiani nostri anni
tetraeteridem deducendam esse concludimus. 'Tunc enim
Greciz dominus factus Philippus, ‘ omnium civitatum
legatos, ad formandum rerum presentium statum, evocari
Corinthum jussit: ubi pacis legem universee Grecize pro
meritis singularum civitatum statuit, conciliumque omnium
veluti unum senatum ex omnibus elegit ;” utiex Trogi
Pompeii libro nono refert Justinus; communibus denique
Grecorum (preter Lacedzmonios) suffragiis, imperator
eorum contra Persas est electus ; quemadmodum in libre
bibliothecee suze decimo sexto ad quartum hunc Olympiadis
illius annum, narrat Diodorus Siculus. In hoc igitur termi-
no, anno videlicet ante zram Christianam CCCVII. periodi
Juliane 4377. Septembris die 24. feria sexta Macedonici
et imperii et anni novi, a Philippo constituti, παράπηγμα
figendum fuisse censuimus.

Restat jam, ut de dierum illorum initialium et a quo illi
maxime dependent, cujusque mensis dierum numero, ali-
quid dicamus : et de quinque dierum, qui ex τριακονθημέροις
31.dierummenses efficerent, distributione quod promisimus,
exsolyamus. In prioribus exemplis, ex quinquagesima prima
apud Epiphanium heresi, ab Octobris 24. secundum ; ex
Agrippe astronomica observatione, a Novembris 23. ter-
tium; et ex actis Timothei, a Decembris 24. quartum
mensem iniisse docuimus: unde ut secundum illum 90. ita
tertium 31. fuisse dierum, concludimus. Qui Xanthici
diem secundum, quo passum fuisse Polycarpum declara-
vimus, cum 23. Februarii contulerunt, sextum nostrum
mensem a 22. Februarii die incepisse crediderunt; ut ve-
riora ejusdem acta, que ad 26. diem Martii certamen ejus
retulerunt, a Martii 25. septimum deduxerunt: inter quos

co?

388 DISSERTATIO. CAP. V.

31, dies intercipiuntur, mensi illi sexto assignandi. Anno qui-
dem intercalari, in 24. Martii principium mensis septimi in-
currisse ostendimus : quod eo anno contigit, quo toties citata
illa paschalis homilia est habita: quando et lunam XIV. in
mensis septimi diem 26. incidisse author indicat, et, quod ea
Dominica esset, in Dominicam proximam Pascha fuisse
translatum ; nempe in octavi mensis diem secundum, quem
25. fuisse Aprilis, ex cycli paschalis ratione demonstravimus.
Et cum mensem septimum a 24. Martii, et octavum a 24.
Aprilis inchoatum tunc fuisse constet: ut dies 31. haberet
mensis septimus, omnino necesse est. Neque fieri potuit,
ut die 26. mensis septimi, et similiter die 2. mensis octavi,
ageretur dies Dominica; nisi tot dierum mensis septimus
extitisset.

Alexander monachus natalem Barnabe in Julii Romani
diem 11. et Asianorum noni mensis diem 19, Euthalius
diaconus excessum Pauli in Junii 29. et Syro-Macedonum
Panemi sive mensis Asianorum decimi diem 5. confert:
qua ratione nonus a 24, Maii, decimus a Junii 25, die
incepisset.

Sub Nerone martyrium subiisse Paulum, anno a nati-
vitate Domini LXIX. a passione XXXVI. scribit Eu-
thalius, annum vulgaris zre Christiane LXVII. ea sup-
putatione indicans. Sequente enim anno LXVIII. qui
intercalaris fuit, ante Junii diem 29. martyrio Pauli assig-
natum, vitam Neronem finiisse certum est. Inter 25. vero
Junii, a quo decimum mensem hoc anno ccepisse notatum
est, et Aprilis 25. a quo, in similianno communi, mensis oc-
tavus ducebat initium, dies numerantur 61. in octavum et
nonum mensem distribuendi. Si jam annum excessus
Barnabz, quo a 24. Maii nonus mensis inierit, communem
fuisse supposuerimus: mensis octavus, ab Aprilis 25. in
consimili anno incipiens, 29. fuisset dierum; et conse-
quenter nonus 32. cujusmodi numeri, utcunque a men-
sibus solaribus astronomicis alieni non fuerint, (ut in pa-
rapegmate, quod Isagoge sue in phanomena subjecit
Geminus, videre licet) in solaribus tamen politicis locum
non habent. Etsi enim antiqua Romanorum superstitio,
a Nume ducta temporibus, Februario dies 28. tribuens,

CAP. -Y. DISSERTATIO, 689

non quinque jam sed septem dies inter menses suos so-
lares partiendos reliquit: maluit tamen Cesar septem
menses 31. dierum constituere, quam 3%. dierum nume-
rum qui in mensibus usu civili receptis omni carebat ex-
emplo, alicui eorum adscribere. Quod si annum, quo a
Cypriis cesus est Barnabas, intercalarem fuisse admise-
rimus (quam hypothesin ne admittamus, nulla nos cogit
ratio) et a Maii 24. nonus, et ab Aprilis 24. octavus mensis
inchoabitur: atque ita, et mensi nono 31. dierum constabit
numerus, et octavo mensi 30. quot illum revera habuisse,
non 29. tantum, Aristobuli (apud Plutarchum) evincit
authoritas, qui τριακάδι Δαισίου μηνὸς Deesii, octavi Ma-
cedonum mensis, die tricesimo, Alexandrum magnum de-
cessisse tradidit.

Ex diebus nostris quinque, unus δά πιο superest dispo-
nendus : quem et in postremo trimestri, (ne brumalis qua-
drans anni alias zstivo fieret productior) et in medio ejus-
dem mense, id est, undecimo, collocandum judicavimus.
Si enim in postremum anni mensem dies 31. contulisse-
mus; quarto quoque anno, die intercalari ad eum acce-
dente, diebus constaret 32. quod in anno civili hactenus
inauditum fuisse diximus. Decimum vero mensem 90.
tantum fuisse dierum, ex historia capte ab Alexandro
Tyri deprehendimus. Cum enim mensis illius, quo urbem
haud dubie capiendam Aristander aruspex pradixerat,
extremus jam adesset dies ; de eventu adhuc dubius Alex-
ander (licet eodem urbs postea expugnata sit die) “ ἐκέλευε
μηκέτι τριακάδα τὴν ἡμέραν ἐκείνην, ἀλλὰ τρίτην φθίνοντος
ἀριθμεῖν. non trigesimum, sed vigesimum octavum mensis
illum diem numerari precepit:” ut in vita ejus Plutarchus
narrat. Archonteautem Athenis Aniceto (qui Nicetas Dio-
nysio Halicarnasseo, Niceratus Diodoro Siculo est, Olympi-
adis CXII. anno primo) mense Hecatombeeone, occupatam
ab Alexandro fuisse Tyrum, in secundo de gestis illius libro
confirmat Arrianus. Erat is cycli Metonici sextus in quo
cum vigesimo Julii die Kalendas Hecatombeonis, et cum
quinto consequenter Attici illius mensis die Loi mensis Ma-
cedonici decimi diem trigesimum, eundemque ultimum, con-
currisse invenimus, Atque hisce ductirationibus ; quinque

800 DISSERTATIO. CAP. V.

istos dies per totum annum ita dispertivimus: ut in priore
semestri, binos quosque τριακονθημέρους unus exciperet
31. dierum mensis; in posteriore vero, 31. et 30. dierum
menses alternatim dispositi cernerentur.

CAP. VI. DISSERTATIO, 391

CAP V4.

Anni totius Macedonici et Asiani dispositio atque methodus exponitur. Cycli
solaris et lunaris, et Christiani Paschatis, in eo indagandi ratio. Veterum

parapegmatum ad eundem accomodatio.

Restat jam, ut anni Macedonici et Asiani methodum
universam exponamus: quam sequentibus hisce regulis
licebit comprehendere.

I.

Dato anno periodi Juliane, vel xre Christiane, annum congruentem epochx

Macedonice invenire.

A dato anno periodi Juliane subductis 4377. ad datum
vero annum ere Christiane additis 336. exurget annus
epoche Macedonicz, in cujus quarti mensis diem nonum
Kalende Januarie illius anni incurrunt; sequente 24. Sep-
tembris ejusdem anni die novum Macedonicum annum
inchoaturo.

Exempli gratia: A dato anno periodi Juliane 4391. sub-
ductis 4377. relinquitur Macedonice epoche annus 14. a
mensis 4, die 9. Kalendis illius Januariis respondens, cum
24, sequentis Septembris die, 15. epocha Macedonice
anno post inituro. Item, ad datum annum zrz Christian
672, additi 336. annum Macedonice epoche 1008. exhi-
bent ; a mensis 4. die 9. Kalendis illius Januariis responden-
tem; a 24. Septembris sequentis anno Macedonico 1009.
deinde inituro,

392 DISSERTATIO. CAP. YI.

11,

Dato Macedonici anni mense et die, mensem et diem Julianum illi respondentem

deprehendere.

Macedonicz epoche anno dato per quaternarium diviso
(millenariis, si placet, centenariis et vicenariis, compendii
causa, preetermissis) si quid ultra integros numeros super-
fuerit, ordinarium; si nihil, intercalarem esse annum indi-
cat, et ad finem duodecimi mensis diem ex quadrantibus
confectum esse adjiciendum. Inspecta igitur anni Mace-
donici et Asiani ephemeride : menses et dies anni Juliani e
regione positi ita sunt cum eis conferendi; ut in anno in-
tercalari ex linea extima postremorum 7. mensium dies
assumantur, non ex interiore, ut alias fieri par est.

Anno periodi Juliane 4391. Δαισίου τρίτῃ φθίνοντος, sive
mensis Macedonici 8. die 28. Alexandrum magnum vitam
finiisse in annalibus nostris ostendimus. Eat ille, juxta
precedentem regulam, Macedonicz epoche annus 14.
qui per 4. divisus, in quoto ultra 3. integros numeros
etiam 2 exhibet. Quod cum anni ordinarii sit indicium ;
ex interiore linea 22. Maii diem, ut 28. diei mensis 8.
Macedonici respondentem, assumendum esse pronuncio.

Jam si in anno ere Christiane 672. queratur, cui diei
Juliano dies 2. mensis 8. Macedonici sive Asiani respon-
deat: esse eum Macedonice epoche annum 1008., ex
eadem precedente regula, intelligo. [5 numerus, mille-
nario, si libuerit, neglecto, per 4. divisus, ultra numerum
integrum, partem nullam in quoto relinquit. Que cum
anni intercalaris certa nota sit: ex linea extima 25. diem
Aprilis queesito diei Macedonico vel Asiano respondere
assero.

Iil.

Dato anno Macedonico, cyclum solarem, invenire.

Diviso per 28. Macedonice epoch anno dato: si quid
ultra integros numeros in quoto reliquum fuerit, cycli

CAP. VI. DISSERTATIO. 393

solaris index erit; sin nihil superfuerit, 28. pro quesiti
anni cyclo erit assumendus.

Ita in exemplis preecedentibus ; annus epoche Mace-
donice 14. per se indicat esse ipsum cycli solaris 14. annus
vero 1008. per 28. divisus, in quoto 36. exhibet, integrum
numerum, sine fractione ulla adjecta. Fuit igitur cycli
solaris 28, et ultimus.

IV.

Dato cyclo solari, literam diei solis sive Dominicam, et per eam ferias hebdoma-
dicas totius anni Macedonici sive Asiani, invenire.

Literam diei Dominice, sive prime ferize Hebdomadicze
in Macedonica ephemeride indicem, cuivis cycli solaris
anno congruentem, sequens monstrat tabella, a litera C.
inchoata; quia, primo anno Macedonico a feria sexta
incipiente, tertius ejusdem dies, in ephemeride litera C.
signatus, in feriam primam, sive diem solis incidit. Quar-
tus vero quisque cycli annus, in tabula hic notatus, inter-
calaris esse intelligitur.

1 σ. 9 G. 17. Ὁ. 25. A.
2 B. 10 F. 18. C. 26 G
3 A. 11 E. 19. B. 27 1
1 G. 12 D. 20 A. 28 E
5. E. 13. B. 215 F.
6. Ὁ. 14, Α. 22. E.
Ufc C. 15. G. 23. D
8. Β, 10, F. 24. Cc

In anno Macedonicz epoche 1008. qui (per praeceden-
tem regulam) cycli solaris 28. inventus est, dies 2. mensis
8. Dominica paschalis fuit. Anno cycli 28. litera E. re-
spondet; que eadem diem 2. mensis 8. in ephemeride
Macedonica et Asiana apposita, feriam primam sive diem
Dominicum eum esse indicat.

904. DISSERTATIO, CAP. VI.

Polycarpum anno ere Christiane CLXIX. mensis Asia-
norum 7. die 2. in magno Sabbato; Pionium anno
wre ejusdem CCLI. mensis Asianorum 7. die 12. eo-
demque Sabbati, martyrium subiisse, in capite tertio
declaravimus. Ad annum ere Christiane 169. addi-
tis (juxta primam regulam) 336. exurgit Macedonice
epoche annus 505. qui per 28. divisus, ex tertiz
regule prescripto, in quoto, ultra integrum numerum
18. etiam 1. exhibet; anni 1. cycli solaris, et cum eo
literee Dominicalis C. in tabula conjuncte, indicem. In-
specta deinde anni Macedonici et Asiani ephemeride, 7.
mensis diei 2. literam B. appositam invenio: que cum in
circulo hebdomadico locum a C. septimum obtineat, fe-
riam septimam sive Sabbati diem esse illum significat.

Similiter, ad annum ere Christiane 251. additis 336.
prodit Macedonice zrze annus 587. qui per 28. divisus,
preter numerum integrum 20. etiam 27 in quoto relinquit :
quod indicio est, esse annum illum cycli solaris 27. cui
litera Dominicalis F. respondeat. Inspecta vero ephe-
meride, mensis septimi dies 12. litera E. signatus reperitur :
que cum in serie hebdomadica ab F. feria prime indice,
ordine sit septima, feriam quoque septimam sive Sabbati-
cam diem esse illum confirmat.

Vv.

Dato anno Macedonico sive Asiano, cyclum lunarem invenire.

Dividatur annus datus per 19. si praeter integros quoti
numeros relictus fuerit aliquis alius, is cycli lunaris que-
situs erit numerus: si nullus, 19. erit. Ita annus ille Ma-
cedonice epoche 1008. per 19. divisus, preter inte-
grum numerum ὅθ. etiam 1. in quoto exhibet. Ut igitur
cycli solaris erat ille postremus, ita cycli lunaris deprehen-
ditur esse primus. Enneadecaeteridis, inquam, ab zrz
Macedonice exordio numerate, primus; Alexandrine
vero, ab era Diocletiani deduct, octavus.

CAP. VI. DISSERTATIO, 905

VI.

In dato anno Macedonico vel Asiano paschalem Dominicam, et Montanistarum
et Alexandrinorum, designare.

Montanistis, solares rationes tantum spectantibus, sep-
timi mensis (quem illi primum appellabant) vel 14. dies
semper paschalis erat, si is esset Dominicus, vel primus
Dominicus dies qui eum sequebatur: quemadmodum in
secundo capite declaravimus. Qui vero proprie dictam
Asiam ineolebant orthodoxi, lunari quoque calculo adhi-
bito, cum reliquis orientalibus paschales Alexandrinorum
terminos respiciebant: lunas videlicet 14. que vel in
Martii diem 21. (quo vernum equinoctium, ex Niczeno-
rum patrum sententia, fieri credebatur) incurrebant, vel
eum proxime insequebantur. Ejusmodi, in annis ordi-
narlis, mensis sexti et septimi dies illi erant, quos, simul
cum hebdomadicis suis literis ex ephemeride descriptis,
unicuique lunaris cycli anno in subjecta tabula apposui-
mus: nam in intercalaribus, dies notatum proxime sequens
est semper assumendus.

Asiane Enneadecaeteridis

paschales termini.

| |
j Cycl. | Mens. | Dies.
|
rel Wil il 25: D.
rose ΜΠ Ἴ med: G.
Te: ΠΣ ΦΕ τ :
po VIL. 22 A.
We 5 VII. 11 D.
6 VI. 31 G.
7 VIL. 19 E.
8 Vite eS A.
9 VI. 28 D.
10 Μὰ. oll iG B.
1] Viet ἢ E.
12 NTE) oe! Ὁ
13 ΠῚ E.
14 VI. 1 A.
15 VIL. 20 Ε,
16 VIL. 9 B.
17 VI. 29 E.
18 ὙΠ {{1} Cr
19 VII 6 i

396 DISSERTATIO. CAP. VI.

Author homiliz paschalis, anno ere Christiane
DCLXXII. Macedonice 1008. habite, lunam 14. in
diem 26. septimi mensis Asianorum tum incidisse: et
quod ea Dominica esset, in proximam Dominicam, sive
mensis octavi diem 2. Pascha fuisse dilatum, significat.
Annus ille 1008. (ut ex praecedentibus patuit) cycli solaris
erat postremus, literam Dominicalem habens E. lunaris
vero primus, ad quem in presente tabula, mensis septimi
diem 25. litera D. signatum vides. Sed quia annus inter-
calaris hic erat, dies proximus cum sua litera, nempe VII.
26. E. pro luna 14. sive termino paschali, ex regule
prescripto est assumendus. Et quia E. anni hujus litera
Dominicalis est, et in luna 14. sive ipso termino Pascha
celebrari sanctio Niceena vetat ; in proximo E. proximo
diei Dominici indice, querendum Pascha est, id est, in
mensis octavi die 2. quem litera item E, notatum in ephe-
meride videre licet.

Ut autem hoc anno, mensis octavi die 2. ita in tribus
sequentibus, mensis septimi die 17. 9. et 29. Dominicam
paschalem celebrandam fuisse, author subjicit. Annus
1009. cum cycli solaris primus sit, literam Dominicalem
C. et cum lunaris secundus, terminum paschalem habet
VII. 14. G. ideoque in proximo C. sive mensis septimi die
17. Dominica paschalis constituenda est. Annus 1010.
cycli solaris 2. literam Dominicalem B. lunaris 9. termi-
num VII. 3. C. indeque in sequente B. hoc est, in mensis
septimi die 9. Dominicam paschalem habet. Annus 1011.
cycli solaris 3. literam Dominicalem A. lunaris 4. termi-
num VII. 22. A. adscriptum habet. Quia igitur Domi-
nica in terminum incidit (quod concursus ille A. ostendit)
in sequente A. id est, in mensis septimi die 29. Dominica
paschalis est hic figenda.

Atque ita quadriennii hujus Paschata ab orthodoxis,
juxta Alexandrinum calculum sunt celebrata. Montaniste
vero, diem 14. mensis VII. litera G. signatum, ut unicum
suum canonem respicientes, in sequentibus E. C. B. A.
que quatuor horum annorum (ut vidimus) litere erant
Dominicales, hoc est, in 19. 17. 16. et 15. mensis die, pas-
chales suas Dominicas observabant.

CAP. VI. ; DISSERTATIO. 397

Quandoquidem vero in capite primo Galenum nos do-
centem audivimus, qua ratione ortus et occasus siderum,
et cum eis conjunctz tempestatum in orbem recurrentium
vices, in anno solari Macedonum inveniri possent: pre-
claro hoc additamento Macedonicum nostrum hemerolo-
gium locupletare yisum est; collectis undique tanquam ex
naufragio, que reperiri poterant, hujusmodi tabularum
reliquiis ; de quibus, in Aratum, ita scribebat olim Theon
Alexandrinus : “ Οἱ μετὰ Mérwva ἀστρόνομοι καὶ πίνακας
ἐν ταῖς πόλεσιν ἔθηκαν περὶ τῶν τοῦ ἡλίου περιφορῶν τῶν
ἐννεακαιδεκαετηρίδων. ὅτι καθ᾽ ἕκαστον ἐνιαυτὸν τοιόσδε ἔσται
χειμὼν, καὶ τοιόνδε ἔαρ, καὶ τοιόνδε θέρος, καὶ τοιόνδε φθινό-
πωρον, καὶ τοιοίδε ἄνεμοι, καὶ πολλὰ πρὸς βιωφελεῖς χρείας
τοῖς ἀνθρώποις. Post Metonem astronomi etiam tabellas
in urbibus posuerunt de solis in noyemdecim annorum
periodo circuitibus: quod per unumquemque annum ejus-
modi futura esset hyems, et ejusmodi ver, et ejusmodi
zestas, et ejusmodi autumnus, et ejusmodi venti, et ejus
generis multa humane vite usibus accommoda.” Et quia
tabellz istee publicis affixe locis, omnium oculis spec-
tande proponebantur, parapegmatum inde nomen eis est
impositum. Vitruvius, libro nono, capite septimo, ‘ Si-
derum occasus et ortus, tempestatumque _ significatus,
Eudoxus, Eudemon, (Euctemon,) Callistus, (Calippus,)
Melo, (Meto,) Philippus, Hipparchus, Aratus, czte-
rique ex astrologia parapegmatorum disciplinas invene-
runt, et eas posteris explicatas reliquerunt. Quorum sci-
entiz sunt hominibus suspiciende; quod tanta cura fue-
runt, ut etiam videantur divina mente tempestatum signi-
ficatus post futuros ante pronunciare: quas ob res hee
eorum curis studiisque sunt concedenda.” A _ Laertio
quoque, ex Thrasyllo, inter Democriti scripta Παράπηγμα
recensetur: cujus, ut et aliorum illorum a Vitruvio com-
memoratorum (preter Arata, que integra supersunt)
etiam in nostra hac tabularum congerie fragmenta licebit
recognoscere.

De eisdem, in Isagogz sue capite decimo quinto doc-
tissimus Geminus, “ Αἱ δὲ γινόμεναι προῤῥήσεις τῶν ἐπι-

398 DISSERTATIO. CAP. VI.

σημασιῶν ἐν τοῖς παραπήγμασιν, οὐκ ἀπὸ τινῶν παραγγελ-
μάτων ὡρισμένων γίνονται, οὐδὲ τέχνῃ τινὶ μεθοδεύονται κα-
τηναγκασμένον ἔχουσαι τὸ ἀποτέλεσμα, ἀλλ᾽ οἱ ἐκ τοῦ ὡς
ἐπίπαν γινωμένου διὰ τῆς καθ᾽ ἡμέραν παρατηρήσεως τὸ σύμ-
pwvov λαμβάνοντες, εἰς τὰ παραπήγματα κατεχώρησαν.
Preedictiones autem significationum que in parapegmati-
bus sive tabulis affixis fiunt, non fiunt ex quibusdam certis
preceptis, neque arte quadam traduntur, ut habeant ne-
cessarium effectum: sed qui ex eo quod plerumque fit,
per quotidianam observationem, quod erat consonum ce-
perunt, in tabulis illud disposuerunt. Οἱ yao ἀπ᾽ ἀρχῆς
παρατηρήσαντες, καὶ συνταξάμενοι τὰ παραπήγματα, ἐξετά-
σαντες τοὺς τόπους τοῦ ζωδιακοῦ κύκλον, ἐν οἷς ὡς ἐπίπαν
ai μεταβολαὶ τοῦ ἀέρος γίνονται, ἐπεσκέψαντο κατὰ τοὺς
χρόνους τούτους τίνα τῶν ἄστρων ἀνατέλλει ἢ συγκαταδύ-
νει, καὶ ταῖς τούτων ἐπιτολαῖς καὶ δύσεσι σημείοις ἐχρήσαντο
εἰς τὴν πρόγνωσιν τῶν προειρημένων. Nam qui a prin-
cipio observaverunt, et parapegmata illa composuerunt,
exploratis locis zodiaci circuli, in quibus ut plurimum
mutationes aeris fiunt; consideraverunt, que astra tem-
poribus illis orirentur aut simul occiderent, atque horum
ortibus et occasibus pro signis sunt usi ad praedictionem
preedictorum.”

In undecimo ejusdem operis capite ψηφίσματα quoque ea
appellat. "Ev τοῖς ψηφίσμασιν, inquit, “
τῶν ἄστρων ἐπιτολαὶ προλέγονται. ai piv yao ἀληθιναὶ

e 4
al φαινόμεναι

ἀθεώρητοί εἰσι Kat ἀπαρατήρητοι, ai δὲ φαινόμεναι καὶ
προλέγονται καὶ παρατηροῦνται. In judiciis, apparentes
astrorum ortus predicuntur. Nam veri ortus sunt invi-
sibiles atque inobservabiles: apparentes vero, et predi-
cuntur et observantur.” Ubi notandum tamen, veteres
astronomos in parapegmatibus suis, quibus Plinius et ipse
Geminus quoque usus est, ortus quos appellant cosmicos,
utcunque ἀθεωρήτους, locum concessisse ; non quidem ut
notis temporum conspicuis, sed ut ἐπισημασιῶν occultis
indicibus: quippe qui siderum ortus et occasus, non cum
Gemino simpliciter ut signa, sed etiam in causas tempes-
tatum et variarum aeris mutationum, in meteorologicis suis

CAP, VI. DISSERTATIO. 899

observationibus consideraverint; quanquam in suo Ptole-
mus, non solum stellarum omnium ortus cosmicos et oc-
casus acronychos, ut plane ἀθεωρήτους καὶ ἀπαρατηρήτους,
consulto preetermiserit; sed etiam ipsas Sagitte, Pleia-
dum, Heedorum, Vindemiatoris, Delphini, ἐπιτολὰς καὶ
κρύψεις Heliacas, διὰ τὸ δυσδιακρίτους καὶ δυσκατανοήτους
εἶναι παντάπασιν τὰς τῶν οὕτω σμικρῶμ ἀστέρων ἐσχάτας καὶ
πρώτας φαντασίας.

Ptolemei autem nomen preferentia, quatuor vidimus
parapegmata. Primum, hoc ipsum et illius proprium,
hujusmodi preenotatum titulo. Κλαυδίου Πτολεμαίου pa-
σεις ἀπλανῶν ἀστέρων, Kal συναγωγὴ ἐπισημασιῶν. Ubi
ἐπισημασίας ex veterum tabulis, φάσεις vero, suo tempori
congruentes, ex proprio calculo exhibet; secundum di-
versitatem climatum, que, horarum maxime in unoquoque
diei numero apposito, designat. Hujus exemplar Graecum
integrum communicavit nobis D. Henricus Savilius: cujus
partem tantum, eamque ipsam admodum mutilam et de-
pravatam, Greeco-Latina Dionysii Petavii continet editio ;
licet triginta octo ante illum annis, Fredericus Bonaven-
tura Urbinas totum Latine a se versum in lucem emis-
erit.

Secundum, falso Ptolemei nomine venditatum para-
pegma, vulgatus ille est de stellarum inerrantium signifi-
cationibus libellus, qui ex Greco per Nicolaum Leonicum
in Latinum translatus fuisse dicitur: cum vel ab ipso Ni-
colao, vel ab alio aliquo rerum harum imperitissimo, ex
Ovidio et aliis Latinis authoribus, nullo judicio, fuerit
congestus. 'Tertium, et brevius et nullius plane momenti,
anno MCCCXLY. astrologicz suze summe inseruit Jo-
hannes Eschenden. Quartum subjectum habebatur “ Isa-
gogico astrologiz Ptolemei, ex Arabico ab Abrahamo de
Balmes converso:” quod non aliud est quam Gemini
Isagoge in phenomena; cujus editionem ex codice, quem
Vienne a Johanne Sambuco Savilius noster nactus est,
expressam, non solum cum Arabico isto Isagogico, sed
etiam cum alio manuscripto Greco et Vaticani exemplaris
διττογράφαις (ab eodem prestantissimo viro acceptis) di-
ligenter contulimus; quod ideo monendum duximus, ne

400 DISSERTATIO. CAP. VI.

quis erratum putaret, si quid a libro edito varians in nos-
tra ephemeride deprehenderet: in qua, ex Gemino de-
sumpta ea omnia intelligenda sunt, que Plinii et Ptolemei
et Aetii, non habent nomen appositum,

CAP. VII. DISSERTATIO. 401

CAP. ‘VII;

Ccelestium mensium disparilis mensura, in parapegmatum descriptionibus a Me-
tone, Eudoxo et Chaldzis adhibita. Ortuum et occasuum stellarum ipsarum,
pro varia temporum et locorum ratione, discrepantia: locorumque et tem-
porum, quibus diversorum authorum parapegmata sunt adaptata, designatio.

Ca@LEstIuM mensium, ad solis in signa zodiaci ingressum
conformatorum, quum Macedonicus noster annus a rege
Philippo primum reciperetur, apud Grecos duo precipua
fuerunt genera: a Metone et Euctemone ante annos no-
naginta quinque introductum unum, ab Eudoxo noviter
excogitatum alterum. Hoc vero an illud ipsius solis in
colo motui rectius responderet ; considerandum 510]
proposuit Calippus Cyzicenus; qui cum* populari suo
atque Eudoxi familiari Polemarcho Cyziceno primum,
deinde cum Aristotele communicato consilio; in integra
anni periodo constituenda Kudoxi, anno tropico dies 365,
et quadrantem assignantis, (detracta diei parte 76. quam
Meton et Euctemon insuper adjecerant) in anni yero qua-
drantum partitione, Metonis et Euctemonis sententiam
preferendam fuisse statuit. Cum enim Eudoxus unius
tantum sphere, idem cum terra centrum habentis, cir-
cumvolutione solem per totam zodiaci longitudinem perio-
dicum suum motum conficere, et, quod cum eo connexum
est, borealem et australem illius semicirculum pari tem-
poris spatio percurrere, statuisset: duas preterea alias
homocentricas sphzeras necessario hic adhibendas conten-
dit Calippus, “ τὰ φαινόμενα εἴ τις μέλλοι ἀποδιδόναι, si
quis apparentia salvare velit : ut in libro duodecimo

ἃ Vid. Simplic. in Aristot, lib. 2, de ceelo, fol. 120. a. et 123. init.
VOL, VII. DD

402 DISSERTATIO. CAP. VIL.

metaphysicorum habet Aristoteles ; vel ut in historia sua
astronomica, ex ipso Calippo, refert Eudemus ; “ εἴπερ οἱ
μεταξὺ τῶν τροπῶν καὶ τῶν ἰσημεριῶν χρόνοι τοσοῦτον δια-
φέρουσιν, ὅσον τῷ Εὐκτήμονι καὶ τῷ Μέτωνι ἐδόκει, 51 inter
eequinoctia et solstitia temporum tanta sit differeatia,
quanta Euctemoni et Metoni visa fuit.”

Extat insignis hic Eudemi locus apud Simplicium, i in
libro scoumaet de coelo: sed hactenus minus animadversus,
quod ut in Vitruvio Eudemonis et Melonis, in Arabum
versionibus Octimonis et Matheonis, ita et hic ᾿Αλμαίωνος
ac Μέμνονος nomen, pro Euctemonis et Metonis, scrip-
torum vitio irrepserit; quorum utrumque nos, non ex nuda
conjectura, sed ex clarissimi Savilii apographo, (quod
ex Johannis Vincentii Pinelli exemplari descriptum, si
memoria non fallit, ille nobis indicavit) integritati suze
restituimus. Atque ut ex eo Calippum, Euctemonis ob-
servationibus simpliciter acquievisse, et ad earum normam
Eudoxi hypotheses emendasse, intelleximus : ita ex Ge-
mino quoque in parapegmate suo Calippum ccelestes Eucte-
monis menses adhibuisse, atque ad eos ipsum Geminum tam
Eudoxi quam aliorumastronomorum differentia parapegma-
ta reduxisse, animadvertimus. Hinc ad diem decimum quin-
tum id est, medium Scorpionis sui Geminus ex Euctemone
amnotat, Qoiwy ἄρχεται καὶ μεσοῦντι καὶ λήγοντι ἐπιχειμάζειν"
per Orionem in medio et fine mensis, tam Euctemonici quam
sui, futuras tempestates significari innuens. Ad Zygonis
primum Εὐκτήμονι ἰσημερία μετοπωρινὴ, et Καλίππῳ ἰσημερία
μετοπωρινὴ, ab Euctemonis simul et Calippi equinoctio au-
tumnalimense inchoato ; ad Aégonis item primum Εὐκτήμονι
τροπαὶ χειμεριναὶ et Καλίππῳ τροπαὶ χειμεριναὶ, a brumali
solstitio tum Euctemonis, tum Calippi principio mensis
similiter deducto. Unde, cum ad primum Crionis, Calippi
ionucoia ἐαρινὴ, et ad primum Carcinonis, ejusdem τροπαὶ
θεριναὶ, apposite ibidem cernantur: quin Euctemonis
quoque et zquinoctium vernum et solstitium estivum eo-
dem sint referenda, nullum est dubium. A Metone vero et
Euctemone observatum fuisse solstitium estivum Athenis
archonte Apseude, mensis Phamenoth secundum AXgyptios
die vigesimo primo, sub finem videlicet anni quarti Olym-

CAP, VII. DISSERTATIO. 403

piadis LX X XVI. Junii nostri proleptici die vigesimo sep-
timo ex Ptolemzi libro tertio μεγάλης συντάξεος didicimus.
Unde hujusmodi nascitur Kalendarum mensium ccelestium
Metonis, Euctemonis et Calippi, in Gemini parapegmate,
ad Julianorum nostrorum mensium dies accommodatio,

Carcinon, di. 31. | Jun. 27.
Leonton, di. 31. Juli. 28. di. 92.
Parthenon, di. 30. Aug. 28.

Zygon, di. 30. | Sept. 27. V
Scorpion, di. 30. } Oct. 27. di. 89.
‘ Toxon, di. 29. | Nov. 26. 4

Egon, di. 29. | Dee. 25.
Hydron, 4i.30. | Jan. 23. di. 89.
Ichthyon, di. 30. Feb. 22.

Crion, di.31. | Mart. 24.

Tauron, di. 32. April. 24. di. 95.
Didymon, di. 32. Mai, 26.

Euctemonem occasum matutinum Vergiliarum quadrage-
simo octavo diei post aquinoctium autumnitribuere, in natu-
ralisuz historiz libro decimo octavo, capite vigesimo quinto,
scribit Plinius: Czesareum utique zequinoctium, in 24. Sep-
tembris a Sosigene collocatum, intelligens. Est vero ille
dies Novembris 10. Scorpionis Euctemonici et Calippici 15.
ad quem, in Gemini parapegmate, similiter annotatum in-
venimus; “ Εὐκτήμονι πλειάδες δύνουσι. Euctemoni Plei-
ades, sive Vergiliaz, occidunt.” Ortus vero et occasus
siderum, quos in Attica fieri idem notavit Plinius, tempus
a Gemino ex Euctemone assignatum uno plerumque die
antecedunt, aliquando etiam et sequuntur. Aprilis enim
15. Hyades, et 25. Canis, Euctemoni apud Geminum oc-
cultantur: que apud Plinium die 16, et 26. Attice oc-
cidunt vesperi. Contra, Septembris 1. apud Plinium
Atticee Arcturus matutino exoritur, et Sagitta occidit
mane: quum die 6. Euctemoni, apud Geminum, ἐπι-
τέλλει ἀρκτοῦρος καὶ ὀϊστὸς δύεται ὄρθρου: quod idem
etiam in ephemeride nostra, ad Octobris diem 1. et
3. Decembris 30, et 31. Aprilis 2, et 3. Julii 23. et

DD2

404 DISSERTATIO. CAP. VII.

24. observare liceat. Quin et Julii die quinto Plinio,
Attica Orion totus exoritur; ubi die septimo Evxri-
μονι ᾿Ωρίων ὅλος ἐπιτέλλει : quee bidui differentia est,
vel, si manuscripta Gemini exemplaria sequi libeat (ad
diem 13. Carcinonis ortum istum referentia) etiam qua-
tridui.

Ad Eudoxi vero parapegma spectat ille Plinii locus, libro
secundo, capite quadragesimo septimo, ‘‘ Omnium quidem
(si libeat observare minimos ambitus) redire easdem vices
quadriennio exacto Kudoxus putat; non ventorum modo, ve-
rum et reliquarum tempestatum magna ex parte. Et est
principium lustri ejus semper intercalari anno Caniculez
ortus” non vero et ἀθεωρήτῳ, sed apparente et Heliaco :
a quo, cum ab aliis, tum a Galeno (commentario primo
in librum primum epidemiorum Hippocratis, et commen-
tario tertio in ejusdem librum de humoribus) oporz de-
ducitur principium; de qua in commentariis ab librum
primum meteororum Aristotelis, Olympiodorus : “ Τὸ
θέρος εἰς δύο διαιρεῖται" εἰς θέρος, ὅταν ἥλιός ἐστιν ἐν Kap-
κίνῳ καὶ Παρθένῳ, καὶ εἰς ὀπώραν, ἡνίκα ἐστὶν 6 ἥλιος ἐν
Λέοντι" ὅταν ὃ Σείριος φαίνεται λοιπὸν, ὃν καὶ ὁ ποιητὴς διὰ
τὴν ὀπώραν ὀπωρινὸν ἐκάλεσεν. “ὐξίαβ in duo dividitur:
in astatem” proprie dictam, ‘‘ quando sol est in Cancro et
Virgine ; εὖ in oporam, quando sol in Leone est: quando
Sirius preeterea apparet, quem et poeta eam ob causam opo-
rinum appellavit.”.. Homerum intelligit, qui in Hiadis libro
quinto Sirium sive Caniculum ἀστέρα ὀπωρινὸν nominat.

A solis igitur in Leonem ingressu, ccelestium suorum
mensium exordium deduxit Eudoxus: in Alexandrinorum
Mesori die quinto sive Julii nostri 29. principium opore ;
et in Metonici A.gonis die quarto qui nostri Decembris 28.
est, τροπὰς χειμερινὰς, sive solstitium brumale collocans :
quorum hoe Geminus, illud in parapegmate suo nos edo-
cuit Ptolemeus. Unde in intercalari illo anno, a quo

lustrum suum est exorsus, hujusmodi orta est mensium
dispositie.

CAP: VII DISSERTATIO. 405

Leonton, di. 30. Juli. 29.

Parthenon, di. 31. | Aug. 28. di. 92.
Zygon, di, 30. Sept. 28.

Scorpion, di. 31. Oct. 28.

Toxon, di. 30. Nov. 28. di. 91.
fZgon, di. 31. | Dec. 28.

Hydron, di. 30. |} Jan. 28.

Ichthyon, di.31. | Feb. 27. di. 92.
Crion, di. 30. Mart. 29.

Tauron, di. 31. April. 28.

Didymon, di. 30. Mai. 29. di. 91.
Carcinon, di. 31.*| Jun. 28.

* In anno intercalari; sed 30. tantum in ordinario.

Homocentrica utique Eudoxi illa hypothesis, que in
septentrionali et australi Zodiaci semicirculo equalem soli
moram tribuebat, ut ezstivum etiam semestre et brumale
eodem temporis spatio conficeretur postulabat: quo ad dies
integros reducto, in anno illo intercalari, quem (ut lustri sui
primarium) in parapegmate suo Eudoxus proposuerat,men-
ses dierum 31, et 30. alternatim positi, in alterutro semestri
183. dies zquabiliter exhibebant. Unde, ut ex duodecim
mensibus ἐναλλὰξ 30. et 29. dierum, lunaris annus dierum,
354, ita ex totidem mensibus eadem alternata ratione 31.
et 30. dierum coustitutis, solaris annus 366. dierum
enatus est: quot etiam naturali anno dies tribuisse En-
nium, Censorinus author est. Quod si anno tertio Olym-
piadis CHIT. octaeterida suam in AXgypto Eudoxus con-
scripserit (quod, ut concessum, in libro secundo de emen-
datione temporum, assumit Scaliger) in intercalari ejus
anno contigisset etiam bissextus anni nostri Juliani pro-
leptici. Et circa illam sane Olympiadem claruisse Eu-
doxum, ex ipsius γῆς περιόδῳ confirmat Laertius: ad
tertium vero, vel illius vel pracedentis alicujus Olympi-
adis, qaam ad annum quempiam alium, principium lustri
ejus et nos referre maluimus, quod mense Februario 29.
dierum ea ratione hie admisso, Crionis Kalendz in Martii

406 DISSERTATIO. CAP. VII.

29. incurrerent; nempe in Metonici Crionis diem sextum,
ad quem, in Gemini parapegmate, Eudoxi ἰσημερία cer-
nitur apposita.

Ex his que hactenus sunt dicta satis apparet, neque
Metonis et Euctemonis, neque Eudoxi menses ceelestes,
in novo suo anno solari secutos fuisse Macedones; sed a
quibus eos mutuati fuerint, non tam proclive est dicere.
Ego certe quod hue faciat, aliud nihil afferre possum,
quam quod a Columella libro undecimo, capite secundo,
annotatum reperio: ‘‘ Nono Kalendas Januarias brumale
solstitium sicut Chaldzi observant, significat.” In anno
autem Macedonico, ab Asianis item recepto, mensis quarti
initium a brumali solstitio fuisse deductum, capite primo, ex
Galeno; et anonoKalendas Januarias, sive vigesimo quarto
Decembris Juliani die, fuisse numeratum, capite secundo
ex actis Timotheideclaravimus. Unde etin reliquis pariter
anni partibus ordinandis Chaldzos quoque secuti illi fuisse
videantur, quorum hic opera rex Philippus fuerat usus,
et inter eos precipue Aristoteles, quem, ut ccelestium
observationum, ab Aigyptiis et Babyloniis a plurimis annis
factarum, non ignarum fuisse ex libro secundo de ccelo
intelligimus: ita parapegmata eum latuisse non est cre-
dibile, quorum usum ab AXgyptiis et Chaldzis ad Greecos
pervenisse, in commentariis ad Aratum Theon Alexan-
drinus confirmat. AEgyptiacum quoque illud et Chaldaicum
(eo nomine et Assyria’, et Babylonia comprehensa,) inter
alia parapegmata, consuluisse se Plinius indicat: de eorum
inter se discrepantia, ita preefatus: ‘‘ Addidere difficul-
tatem et auctores diversis in locis observando, mox etiam
in iisdem diversa prodendo. Tres autem fuerunt secte:
Chaldea, AXgyptia, Greca. His addidit quartam apud
nos Cesar dictator, annos ad solis cursum redigens; Sosi-
gene perito ejus scientiz adhibito.” Nos vero in sequen-
tem ephemeridem, que ex Chaldza et Greca supererant,
conjecimus; /Egyptia, et Caesarea suum in locum sepo-
sita, et ad Gracanicas preterea observationes, a Gemino
et Ptolemzo commemoratas, aliis nonnullis ex Plinio ad-

> Plin. lih. 18, cap. 25.

CAP. VII. DISSERTATIO. 407

Jectis: quem longe quam illos pluribus generis hujus scrip-
toribus fuisse usum, tum ex authorum ex quibus liber
decimus octavus conflatus est indice, clarum est; tum, ex
capitis trigesimi primi ejusdem libri, verbis illis : ‘* Dein-
de consentiunt, quod est rarum, Philippus, Calippus,
Dositheus, Parmeniscus, Conon, Criton, Democritus, Eu-
doxus, Ion; quarto Kalendas Octobris Capellam matutino
exoriri, et tertio Kalendas Hzedos.

Quod ita inter se auctores dissenserint, qui diversis in
locis observarunt, nihil est quod quisquam miretur: quum
in aliis atque aliis terra climatibus alios atque alios eorun-
dem siderum ortus et occasus necessario fieri, sphere ratio
demonstret. ‘ Τὸ γὰρ αὐτὸ παράπηγμα οὐ δύναται συμ-
φωνεῖν ἐν τῇ Ῥώμῃ, καὶ ἐν τῷ Πόντῳ, καὶ ἐν Ῥώδῳ, καὶ ἐν
᾿Αλεξανδρείᾳ, ἀλλὰ ἀνάγκη διαφόρους τὰς παρατηρήσεις
εἶναι ἐν διαφόροις ὁρίζουσι. Unum enim parapegma non
potest congruere in urbe Roma, et in Ponto, et in Rhodo,
et in urbe Alexandrina; sed necesse est, ut diverse sint
observationes in diversis horizontibus:” quemadmodum,
in capite περὶ ἐπισημασιῶν, confirmat Geminus. Nam Ca-
nicula, exempli gratia, in Rhodo quidem (ut ait ille) post
zestivum solstitium diebus triginta oritur, in aliis vero locis
quadraginta, et quinquaginta in aliis. Licet enim ad qua-
dringenta fere stadia insensibilis fiat climatum varietas: in
majori tamen distantia, ‘‘ προανατολὰς καὶ προδύσεις, pre-
ortus et praoccasus” notari, in pracedente capite idem
prastantissimus scriptor docuerat. Cujus mente non recte
perspecta, secundum mathematicos singulis gradibus mu-
tari ad sensum meridianos, et cuique gradui quadringenta
respondere stadia, minus considerate in Manilianis suis
pronunciavit Scaliger.

Sed cum parapegmatum scriptores ortibus et occasibus
siderum inerrantium ut ‘‘ ἱσταμένοίς τισι σημείοις, statis et
immotis quibusdam signis,” ad tempestates designandas
usos fuisse, in capite illo περὶ ἐπισημασιῶν, Geminus nota-
verit ; “‘iisdem in locis diversa prodita” ab eis fuisse, magis
illi mirum videri potuisset, quam Ptolemao qui, ipsis
stellis fixis motum proprium tribuens, tantum ἐπὶ πολὺν χρό-
νον τὰς αὐτὰς φάσεις ταῖς ὁμωνύμοις ἡμέραις CaNonem suum

408 DISSERTATIO. CAP, VII.

potuisse reddere professus est. Hic enim, Hipparchi in-
sistens vestigiis, centum ‘annis in consequentia signorum
per unum gradum stellas provehi censuit: quem septua-
ginta annorum spatio ab illis confici, R. Josua Judzus (in
tractatu Thalmudico, myn dicto) Alzuphi Arabs, Nassir-
eddinus Tusinus et Ulug-beigus Persz, multo rectius tra-
diderunt ; ita ut annuus earum motus sit minut. θ΄, 51”.
25”. 43“, qui item ὑψωμάτων, sive apogeorum, solis,
Saturni, Jovis, Martis, Veneris et Mercurii, in tabulis
Persicis manuscriptis (a Georgio Chrysococca Greece con-
versis) annuus motus esse statuitur. Quocunque vero
motu periodico stellarum inerrantium posito, illud conse-
quitur; labentibus szeculis, iisdem in locis easdem siderum
φάσεις, eisque respondentes tempestatum ἐπισημασίας,
certa quadam ratione a prioribus diebus paulatim rece-
dere. Unde et decem illorum Grecorum, e quibus se-
quens ephemeris collecta est, astronomorum tempora libuit
hic subjicere: locis quoque ex Ptolemzo appositis, quibus
illi parapegmata sua adaptarunt.

CAP. VU. DISSERTATIO. 4.09

Circa an-
Tempus | num an-
Authores. Periodi | te 2ram Loca.
Julianz.| Christia-
nam.

ls Meton et 4989 439 Athene, Cyclades, Macedonia, et
2. Euctemon Thracia : a maximi diei quantitate ho-
Athenienses. rarum 143. usque ad 15.
3. Democritus 4284 430 Macedonia et Thracia: ubi maximus
Abderitanus, dies est horarum 15.
4, Eudoxus 4348 366 Asia, Sicilia et Italia: a maximi diei
Cnidius. quantitate horarum 143. usque ad 15.
5. Philippus 4374 340 Peloponnesus, Locris et Phocis : ubi
Medmeus. maximus dies est horarum 143.
6. Calippus 4384 330 Hellespontus: a maximi diei quanti-
Cyzicenus. tate horarum 144. usque ad 15,
7. Conon 4444 270 Italia et Sicilia: a maximi diei quan-
Samius. titate horarum 143, usque ad 15.
8. Dositheus 4514 200 Coloni*, prope Athenas, ubi maximus
Coloniensis. dies est horarum 143.
9, Hipparchus 4584 130 Bithynia: ubi maximus dies est ho-
Bithynus. rarum 15.
10. Metrodorus 4634 80 Italia et Sicilia: a maximi diei
Scepsius. quantitate horarum 144. usque ad 15.

Nobis vero, ad quos integra horum parapegmata non
pervenerunt, alia adhuc difficultas superest: quod qui
reliquias eorum nobis conservarunt, Geminus et Ptole-
mzeus, ad diversos dies eorundem non locorum modo et
temporum, sed etiam hominum observationes retulerunt.
Cujusmodi error, in variis annorum ccelestium formis ad
unum aliquem alium anni modum transferendis, facillime
potuit obrepere. Ut enim Metonis et Calippi menses cce-

© Vide annon Colone potius minoris Asiz hic intelligenda: de quibus Ar-
rian. in exped. Alexandri lib. 1. cap. 13. et Xenophon. Hellenic. ubi maritimam
eam Eolidis urbem fuisse docet ; que hic omnino est intelligenda.

410 DISSERTATIO. CAP. VII.

lestes Geminus: ita Alexandrinorum suorum menses ci-
viles, reliquorum omnium parapegmatum communem men-
suram, Ptolemzeus constituit.

Et sepius quidem in eundem diem Julianum Gemini et
Ptolemzi notationes coincidere animadvertimus: quod
argumento est, ex male a nobis constituto mensium cceles-
tium apud Geminum exordio (de Alexandrinorum enim
apud Ptolemzum ad nostros applicatione nullum subest
dubium) differentiam illam nequaquam provenisse. Ita,
verbi gratia, apud utrumque Martii die septimo, Demo-
crito frigidi flant venti, Ornithiz appellati, per dies no-
vem. Calippo, Septembris 1. Etesiz desinunt; et Mar-
tii 26. est ὑετὸς ἢ viperoc. Eudoxo, Aprilis 25. Maii
4. et Decembris 9. est ὑετὸς. Dositheo, Octobris
29. et Euctemoni, Novembris 10. χειμάζει. Non raro
tamen unius diei discrimen cernitur. Inde Euctemoni,
Septembris die 15. apud Ptolemzum, 16, apud Gemi-
num, est autumni principium: et apud illum Januarii
sexto die, apud hunc septimo, media hyems. Eidem,
apud Ptolemaum Martii quarto et octavo, apud Geminum
quinto et septimo flat frigidus Boreas. Democrito, juxta
Ptolemaicas rationes, Decembris die 10. tonitrus, ful-
gura, aqua, ventus; Januarili 4. auster flat ut pluri-
mum: Februarii 6. Zephyrus incipit flare, et 24. Va-
rii_ sunt dies, qui Halcyonii appellantur; Junii 3. aqua
existit, et 22. significare solet : que singula Gemini
canon in dies sequentes conjicit.

Aliquando hic et bidui occurrit differentia: Euctemoni
enim, apud Ptolemzum Martii die 13. apud Geminum 15.
Ornithiz flare incipiunt, et Milvus apparet. Eudoxo juxta
Ptolemeum Februarii die 3. serenitas est, quandoque
etiam flat Zephyrus; Martii 3. Milvus apparet; Julii
25, auster flat ; Septembris 4. pluvia, tonitrus, ven-
tus existit: quae in Gemini tabula, Februarii die 5. Mar-
tii 10. Julii 27. et Septembris 6. consignata legun-
tur. Sed et ipsi nos, in ephemeridis nostra tracta-
tione, priusquam lineis ductis dierum numeros ab invicem
discrevissemus, usu comperimus, in phasibus et ἐπισημα-
state excerpendis, uno aliquoties et (ubi dies hisce vacuus

CAP, VII. DISSERTATIO. 411

intercurrebat) duobus aliquando diebus errorem a nobis
fuisse admissum: adeo proclivis lapsus est in numerorum
et notarum appositarum recte accommodatione: δα pri-
morum scriptorum ἀβλεψίαν posteriorum librariorum pre-
sertim accedente negligentia. Quod prudenti lectori zsti-
mandum ex ipsiusephemeridis inspectione relinquimus : cui
ne quid deesset, etiam ex Aetii Tetrabiblo® recentius para-
pegma interserere libuit ; qui circa annum Christi CCCL.
Amide in Mesopotamia claruit, in illo videlicet climate,
cujus medius parallelus diem maximum habet horarum
141,

> Serm, III. cap. 164.

DISSERTATIO.

413

EPHEMERIS ANNI MACEDONICI ET ASIANI, CUM JULIANO

COLLATI:

Addito etiam stellarum innerrantium ortu et occasu, ac tempestatum pre-
Sagiis ; ex veterum astronomorum, que Asiam, Thraciam, Macedoniam et
Grezciam spectabant, parapegmatum reliquiis.

nore

i)
Q

rs
o

Οοο “ὁ

10

Ὡ»

Pa

Q

as Κα

I. DIUS MACEDONICUS, pierum 30. Sox In Lisra.

Novpnvia.
δευτέρα ἱσταμένου.

τρίτη ἱσταμένου.

τετάρτη ἱσταμένου.

πέμπτη ἱσταμένου.

ἕκτη ἱσταμένου,

ἜΣ ς ,
EBCoun ἱσταμένου.
ὀγδόη ἱσταμένου.

ἐννάτη ἱσταμένου.

δεκάτη.

πρώτη ἐπὶ δεκάτῃ.

δευτέρα ἐπὶ δεκάτῃ.

τρίτη ἐπὶ δεκάτῃ.

τετάρτη ἐπὶ δεκάτῃ.

πέμπτη ἐπὶ δεκάτῃ.

“ TEA oer
ἕκτη ἐπὶ δεκάτῃ.

Eudoxa, significat. Ptolem.

Aetio, equinoctium autumnale: et est
maxima aeris turbatio tribus diebus
antea.

Euctemoni, significat. Democrito, plu-
via et ventorum turbatio. ΡΟ].

Euctemoni, Philippo, et Cononi, sig-
nificat. Ptol.

Euctemoni, zquinoctium autumnale,
et significat.

Calippo, Aries incipit occidere. AS qui-
noctium autumnale.

Hipparcho, significat. Ptol.

Philippo, Calippo, Dositheo, Cononi,
et Democrito, Capella matutino exo-
ritur. Plin.

Eisdem, Hoedi exoriuntur. Plin.

Hipparcho, auster vel zephyrus. Eu-
doxo et Euctemoni, significat. Ptol.

Euctemoni, Heedi vespertino oriuntur.
Tempestas est. Gemin.

Eudoxo, Capra vesperi oritur. Gemin.

Calippo, tempestas est, et aeris intem-
peries. Euctemoni et Philippo, piu-
via. Ptol

Euctemoni, vespertine apparent Plei-
ades. Calippo, Virgo cessat oriri.

Attic Corona exoritur mane. Plin.
Euctemoni, tempestas est. Ptol.

Asize, Heniochus occidit matutino. Plin.

Euctemoni, Corona oritur. Tempestas
est.

Eudoxo, pluviaet ventus inconstans.
Dositheo, significat. Ptol.

Eudoxo, Pleiades oriuntur.

Democrito, tempestas est.
tempus. Ptol.

Eudoxo, [Spica] mane oritur. Gemin.

Aetio, Corona mane oritur: et est ve-
hemens aeris mutatio.

Hipparcho, auster. Ptol.

Aetio, Heedi vespere oriuntur.

Eudoxo, Scorpius vesperi incipit occi

* dere: et tempestas insuper oritur, et
ventus flat magnus. Gemin.

Eudoxo, significat. Hipparcho, Sub-
solanus. Ptol.

Gemin.
Sementis

bo
-τ

DISSERTATIO.

Q wea SHmoo

Dreams

ἐβδόμη tri δεκάτῃ.
ὀγδόη ἐπὶ δεκάτῃ.
ἐννάτη ἐπὶ δεκάτῃ.
Εἰκὰς.

δεκάτη φθίνοντος.
ἐννάτη φθίνοντος.
ὀγδόη φθίνοντος.

ἑβδόμη φθίνοντος.

ἕκτη φθίνοντος.
πέμπτη φθίνοντος.
τετάρτη φθίνοντος.
τρίτη φθίνοντος.
δευτέρα φθίνοντος.
πρώτη φθίνοντος, ἢ
τριακὰς.

Dositheo, et Eudoxo, significat. Ptol.

Dositheo, ventusinconstans. Calippo,
significat. Ptol.

Eudoxo, Scorpius vesperi occidit. Ca-
pra [mane] occidit. Gemin.

Calippo, Chele incipiunt oriri. Signi-
ficat. Gemin.

Eudoxo, significatio. Ptol.

Eudoxo, Borez et Austri spirant.

Eudoxo, ventorum mutationes, To-
nitrua. Ptol.

Hipparcho, Auster vel Boreas. Ptol.

Aetio, Hyades vespere oriuntur: et
magna fit aeris turbatio.

Eudoxo, Hyades vesperi oriuntur.

Dositheo, significatio. ΡΟ].

Aetio, maxima aeris turbatio.
Eudoxo, significat. Ptol.
Aetio, oriente sole Pleiades occidunt.

Oo Aor
Pome

10
11

12

19

14

1ὅ

16

17

18

DISSERTATIO.

EPHEMERIS.

Il. APELLAUS, prerum 30. Sot ΙΝ ScorrPio,

Νουμηνία.

δευτέρα ἱσταμὲνου.
τρίτη ἱσταμένου.
τετάρτη ἱσταμένου.
πέμπτη ἱσταμένου,
ἕκτη ἱσταμένου.

ἑβδόμη ἱσταμένου.

ὀγδόη ἱσταμένου.

ἐννάτη ἱσταμένου.
δεκάτη.

χει ἐς Ὡς
πρώτη ἐπὶ δεκάτῃ.

δευτέρα ἐπὶ δεκάτῃ.
τρίτη ἐπὶ δεκάτῃ.
, ? ‘ ,

τετάρτη ἐπὶ δεκάτῃ.

; ΠΈΤΡΗΣ
πέμπτη ἐπὶ δεκάτῃ.
“ > ‘ ,
ἕκτη ἐπὶ δεκάτῃ.
ἑβδόμη ἐπὶ δεκάτῃ.

ὀγδόη ἐπὶ δεκάτῳ.

Calippo, significat, Euctemoni, et Ca-
lippo, varius aer. In mari, tempestas
magna. Ptol. Calippo, Tauri cau-
da occidit. Significat. Gemin.

Eudoxo, Boreas et Auster spirant.

Euctemoni, magna per mare tempestas.

Dositheo, tempestas est.
frigus vel pruina.
ter continuus. Ptol. Dositheo, tem-
pestas est. Gemin.

Euctemoni et Philippo, ventus mag-
nus flat. Ptol. Democrito, Pleiades
matutino occidunt. Venti hyberni
plerumque, et frigora et pruina. So-
let audiri flatus. Folia abjicere maxi-
me incipiunt arbores. Calippo Scor-
pii, frons oritur, cum ventis. Gemin.

Calippo et Euctemoni, venti vehe-
mentes. Metrodoro, venti et tempes-
tas. Ptol. Euctemoni, Arcturus ves-
peri occidit ; magnique spirant venti.

Cononi et Eudoxo, intemperies vento-
rum. Ptol.

Calippo, intemperies aeris. Hipparcho,
Auster vel Boreas frigidi. Ptol.

Eudoxo, Boreas, vel Auster. Metro-
doro, intemperiesaeris, Euctemo-
ni, et Philippo, et Hipparcho, pluvia.
Ptol. Eudoxo, Arcturus acronychus
[mane] occidit; et significat, et ven-
tus spirat. Gemin.

Calippo, pluvia. Euctemoni, significat.
Ptol.

Calippo, Tauri caput [mane] occidit.
Pluviz. Gemin.

Euctemoni, Lyra mane oritur: et
tempestas est, cum pluvia. Gemin.
Dositheo, tempestas. Ptol. Actio, Plei-
ades mane occidunt, et incipit aer

sedari.

Hipparcho, Argestes (seu Corus) frigi-
dus. Ptol.

Eudoxo,Orion vesperiincipit oriri.Gem.

Democrito, Lyra oritur una cum sole
ascendente: et aer fit tempestuosus
plerumque. Gemin.

Metrodoro, tempestas est, et procella.
Euctemoni, pluviz et tempestas.
Ptol. Eudoxo, pluvia est.

Philippo et Euctemoni, tempestas et

Democrito,
Hipparcho, aus-

procella. Hipparcho, Boreas vel Aus-
ter frigidus, et pluvia. Ptol.

Eucte-

30

Nov.

10

416

DISSERTATIO,

19

20
21
22

Qn,

QaBrornys

Ό

τ τ τοῖν ὑπ ANs
ἐννάτη ἐπὶ δεκάτῳ.

Εἰκὰς. τ
δεκάτη φθίνοντος.
ἐννάτη φθίνοντος.

ὀγδόη φθίνοντος,
ἑβδόμη φθίνοντος.
ἕκτη φθίνοντος.
πέμπτη φθίνοντος.
τετάρτη φθίνοντος.
τρίτη φθίνοντος.
δευτέρα φθίνοντος.

πρώτη φθίνοντος, ἢ
τριακᾶς.

moni, Pleiades occidunt, et signifi-
cant. Et Orion incipit cum medianti
mensi tum desinenti tempestatem
excitare. Gemin.

Hipparcho, hyemis initium. Metro-
doro, et Calippo, et Cononi, signi-
ficatio. Ptol. Calippo, splendida in
Scorpio stella oritur, significat : et
Pleiades occidunt apparenter. Ge-
min. Aetio, Lyra mane oritur.

Euctem. et Dositheo, tempestas. Ptol.

Eudoxo, Scorpius incipit oriri mane.

Eudexo, hyemis principium; et sig-
nificat. Democrito, tempestas, tum
iu terra tum in mari. Ptol. Eu-
doxo, Pleiades mane occidunt ; et
Orion incipit occidere et tempestas
est. Gemin. Vergiliarum occasus
hyemen inchoat. Plin.

Eudoxo, Lyra mane oritur, Gemin.

Eudoxo, hybernus ceeli status. Prtol.

Eudoxo, Boreas frigidus. Ptol.

Euctemoni, et Dositheo, tempestas et
pluvia. Prtol.

Aetio, Hyades mane occidunt.

Eudoxo, tempestas vehemens. Ptol.
Euctemoni, Hyades occidunt, atque
insuper pluit. Gemin. Aetio, turba-
tio fit circa aerem.

11

12
18

oan

ὭΣΘ

Q

DISSERTATIO.

EPHEMERIS.

Ii. AUDYNASUS, prerumM 31. Sou In SAGITTARIO.

Νουμηνία.

δευτέρα ἱσταμένου.

τρίτη ἱσταμένου.

τετάρτη ἱσταμένον.
πέμπτη ἱσταμένου.

ἕκτη ἱσταμένου.
ἑβδόμη ἱσταμένου.
Ἰπεν ΐ
oyoon LOTAPEVOV.
ἐννάτη ἱσταμένου.

δ ΄
δεκάτη.

ἜΣΤΩ ORNs
πρώτη ἐπὶ δεκάτῃ.
δει

,
τρίτη ἐπὶ δεκάτῃ.

τετάρτη ἐπὶ δεκάτῃ.

; ΕΣ τ
πέμπτη ἐπὶ δεκάτῃ.

Yo eat es
ERT] ETL CEKATI.

ἑβδόμη ἐπὶ δεκάτῃ.

γον Ny ΤῸ;
EVVATH ἐπι OEKATY.

τέρα ἐπὶ δεκάτῃ.

Hipparcho, Auster frequens. Eudoxo,
et Cononi, hybernus aer. Calippo,
pluvia. Ptolem.

Calippo, Tauri cornua occidunt; et
pluvia. Gemin.

Eudoxo, Hyades occidunt ; et magna
est tempestas. Gemin.

Eudoxo, intemperies aeris. Dositheo,
significatio. Democrito, ccelum tur-
bidum et mare ut plurimum. Ptol.

Aetio, Orion oritur; et Corona occidit.

Cononi, tempestas est. Ptol.

Euctemoni, et Eudoxo, et Calippo,
tempestas. Ptol.

Aetio, Canis mane occidit.

Metrodoro, hybernus status. FEvuc-
temoni, et Philoni, (f Philippo) et
Calippo, ventorum intemperies. Ptol.
Euctemoni, Canis occidit; et fit
tempestas. Calippo, Sagittarius in-
cipit oriri, et Orion occidere appa
renter. tempestas est. Gemin.

Cononi, tempestas est. Ptol. Eudoxo,
Orion mane occidit. Gemin.

Euctemoni, et Eudoxo, tempestas. Prol.

Dositheo, et Democrito, tempestas.
Ptol.

Euctemoni,Scorpii aculeus oritur. Gem.

Fudoxo, et Dositheo, hybernus aer.
Ptol.

Hipparcho, Boreasassiduus. Eudoxo,
pluvia. Ptol. Eudoxo, Canis mane
occidit: tempestas est. Gemin.

Euctemoni, et Eudoxo, et Calippo,
hybernus aer et pluvia. Ptol.

Euctemoni, et Eudoxo, et Calippo,
hybernus aer et pluvia. Ptol.

Eudoxo, pluvia. Gemin.

Metrodoro, Euctemoni, et Calippo, hy-
bernus status. Democrito, tonitrus,
fulgura, aqua, venti. Ptol. Eucte-
moni, Aquila oritur; flat Auster.
Gemin. Aetio, Hcedi mane occidunt.

Calippo, Auster; et significatio, Eu-
doxo, hybernus aer. Ptol. Democri-
to, Aquila oritur simul cum sole ; et
significare solet tonitru et fulgur,
cum aqua, aut vento, aut utroque
ut plurimum. Enudoxo, Canis ves-
peri oritur. Calippo, Gemini tran-

11

VOL. VII.

418

DISSERTATIO.

500
31}
2258

|
922}
ele
25|A
26|B
91}
98 ἢ
29. Ε
30|F
τ

Εἰκὰς.
ener ;
ἑνδεκάτη φθίνοντος.

δεκάτη φθίνοντος.

ἐννάτη φθίνοντος.
ὀγδόη φθίνοντος.

ἑβδόμη φθίνοντος.
ἕκτη φθίνοντος.

πέμπτη φθίνοντος.

τετάρτη φθίνοντος
τρίτη φθίνοντος.
δευτέρα φθίνοντος.
πρώτη φθίνοντος.

seunt occidentes: fit pluvia. Gemin.
Aetio, Capra mane occidit.

Aetio, perturbatio aeris fit.

Hipparcho, Auster multus vel Boreas.
Ptol.

Eudoxo, tempestas est. Ptol. Eucte-
moni, [Capra] occidit. Gemin.

Eodoxo, Scorpius mane oritur; et est
tempestas. Gemin.

Hipparcho, Auster. Ptol. Eudoxo, Ca-
pra mane occidit. Gemin.
Eudoxo, et Dositheo, Africus vel Aus-
ter. Ptol.
Eudoxo, hybernus aer. Ptol.
| Eudoxo, Aquila mane oritur. Gemin.

Aetio, solstitium hybernum.

noe _ _
owe wm --

DISSERTATIO.

419

EPHEMERIS.
IV. PERITIUS, prerum 30. Son 1n CAPRICORNO.

16

A

Bo On »

Bo

Νουμηνία.

δευτέρα ἱσταμένου.

τρίτη ἱσταμένου.

τετάρτη ἱσταμένου.
πέμπτη ἱσταμένου.
ee ,

EKTH ἱσταμένου.

ἑβδόμη ἱσταμένου.

ὀγδόη ἱσταμένου.

ἐννάτη ἱσταμένου...
δεκάτη.

πρώτη ἐπὶ δεκάτῃ.
δευτέρα ἐπὶ δεκάτῳ.
τρίτη ἐπὶ δεκάτῃ.

΄ ᾽ ‘ ,
τετάρτη ἐπὶ δεκάτῃ.

πέμπτη ἐπὶ δεκάτη.

“" ane ey
EKT)) ἔπι OEKATY.

ἑβδόμη ἐπὶ δεκάτῃ.

ὀγδόη ἐπὶ δεκάτῳ.
ἐννάτη ἐπὶ δεκάτῃ.

Ilipparcho et Metoni, significat. Ptol.

Chaldzis, brumale solstitium est. Co-
lumel.

Cononi, et Metoni, et Calippo, tem-
pestas. Metrodoro, significationis
intemperies. Ptol.

Euctemoni, solstitium brumale. Signi-
ficat. Gemin. Calippo. Sagittarius
desinit oriri, Solstitium brumale.
Tempestas est. Gemin.

Eudoxo, et Metrodoro, hyemalis acer.
Hipparcho, tempestas vespertina.
Ptol. Euctemoni, Delphinus oritur.
Tempestas est. Gemin.

Eudoxo, significat. Democrito, tem-
pestas. Ptol.

Eudoxo, solstitium brumale. Tempes-
tas est. Gemin.

Euctemoni, et Philippo, et Democrito,
significat. Ptol.

Euctemoni, significat. Ptol. Attica et
finitimis regionibus Aquila vesperi
occidit. Plin.

Euctemoni, Aquila vesperi occidit : fit-
que tempestas. Gemin.

Dositheo, significat. Ptol. Eudoxo,
Corona vesperi occidit. Gemin.

Democrito, Auster flat ut plurimum.
Ptol.

Aetio, Delphinus oritur. Gemin.

Democrito, Auster flat ut plurimum.

Aetio, Aquila vesperi occidit.

Euctemoni, et Philippo, media hyems.
Ptol.

Hipparcho, et Eudoxo, tempestas. Ptol.

Euctemoni, media hyems. Auster
multus flat hybernus per mare. Gem.

Aetio, turbatio vehemens.

Metrodoro, et Euctemoni, et Philippo,
et Calippo, Auster. Ptol.

Calippo, Capricornus incipit oriri. Flat
Auster. Gemin.

Eudoxo, Auster vehemens, et pluvia.
Ptol.

Euctemoni, Auster hybernus per mare.

Eudoxo et Dositheo, Auster cum tem-
pestate. Hipparcho, ventorum in-
temperies. Ptol. (Euctemoni) ves-
peri occidit Perseus, et spirat Auster.
Gemin.

ΠΗ

Dec.
24

25

10

As ΠΩΣ PH

DISSERTATIO.

δεκάτη φθίνοντος.
ἐννάτη φθίνοντος.

᾿
ο
.
é
«'
ἐκ

γζόη φθίνοντος.

βὲῥόμη φθίνοντος.
τη φθίνοντος.
ἐμπτη φθίνοντος.

τετάρτη φθίνοντος.

τρίτη φθίνοντος.

δευτέρα φθίνοντος.

πρώτη φθίνοντος,
ἢ τριακὰς.

Hipparcho, Auster vel Boreas, tempes-
tas est. Ptol.

Hipparcho, Subsolanus spirat. Ptol.
Euctemoni et Philippo, tempestas.

Metrodoro, inconstantia aeris. Ptol.
Euctemoni, tempestas. Ptol.

19

Calippo, tempestas, pluvia. Hipparcho, | 20

Boreas flat. Euctemoni, et Demo-
crito, pluit. Ptol. Euctemoni, Del-
phinus vespertinus occidit. Calippo, |
Cancer occidit. Tempestas est. Gem.
Eudoxo, hyems media. Ptol.
Aetio, motus aer.

21
2

σ
410
3\E
4|F
5|G
G| A
7\B
8|C
910
10) E
11] F
126
13| A
14|B
15] C
16|D
ΤΕ
18]
19|G
20) A
21|B
22/C
28} D
2418
25|F

DISSERTATIO.

EPHEMERIS.

V. DYSTRUS, pieruM 30. Sot In AQUARIO.

Novpnvia.

δευτέρα ἱσταμένου.

τρίτη ἱσταμένου.

τετάρτη ἱσταμένου.

πέμπτη ἱσταμένου.

ἕκτη ἱσταμένου.
ἑβδόμη ἱσταμένου.

seers ;
ὀγδόη ἱσταμένου.
ἐννάτη ἱσταμένου.

δεκάτη.
Fae παι ;
πρώτη ἐπὶ δεκάτφ.

δευτέρα ἐπὶ δεκάτῃ.

τρίτη ἐπὶ δεκάτῃ.

τετάρτη ἐπὶ δεκάτῃ.

, ἜΣ Nery?
πεμπτὴη ETL ὀεκατῃ.-

ἕκτη ἐπὶ δεκάτῃ.

ἑβδόμη ἐπὶ δεκάτῳ.

,

’ , ag »
ὀγδόη ἐπὶ δεκάτῃ.
᾽ , > ‘ ,
ἐννάτη ἐπὶ δεκάτῃ.
Εἰκὰς.
δεκάτη φθίνοντος.
ἐννάτη φθίνοντος.

ὀγδόη φθίνοντος.
ἑβδόμη φθίνοντος.

ἕκτη φθίνοντος.

Hipparcho, significatio. Ptol.

Calippo, et Euctemoni, pluit. Demo-
crito, media hyems. Ptol.
Calippo, Leo incipit oceidere. Demo-

crito, tempestas. Gemin.
Hipparcho, Subsolanus flat. Ptol.
Aetio, Lucida stella in Leone occidit.
Metrodoro, pluvia. Dositheo, tempes-
tas. Ptol. Eudoxo, Delphinus ves-
peri occidit. Gemin,

Aetio, Delphin vesperi occidit. Gemin.
Hipparcho, Auster vel Cauri. Ptol.
Aetio, Lyra vesperi occidit.

Eudoxo, pluvia. Ptol.

Eudoxo, Lyra vesperi occidit : existit
pluvia. Gemin,

Eudoxo, serenitas: quandoque vero
flat et Zephyrus. Ptol.

Eudoxo, serenitas : quandoque etiam
flat Zephyrus. Gemin.

Democrito, Zephyrus incipit flare. Ptol.

Aetio, Zephyrus spirat. Gemin.

Eudoxo, veris priucipium. Zephyrus
incipit flare: et interdum tempestas
est. Ptol.

Democrito, Zephyrus incipit flare: et
manet per dies 43. a tropis. Gemin.

Eudoxo, pluvia. Hipparcho, et Ca-
lippo, et Metrodoro, Zephyrus flare
incipit. Ptol. Euctemoni, Zephyrus
flat. Calippo, Aquarius medius ori-
tur: flat Zephyrus. Gemin.

Metrodoro, veris initium : et Zephyrus
flare incipit. Ptol.

Eudoxo, Zephyri fant. Hipparcho,
veris principium. Calippo, et Me-
trodoro, tempestas. Ptol.

Hipparcho, Boreas vei Subsolanus flat.
Pol.

Hipparcho, Auster flat. Euctemoni, et
Philippo, et Dositheo, tempestas.
Ptol.

Euctemoni, [Sagitta] vesperi occidit :
et magna est tempestas. Gemin.

Jan.

23
24

25

429 DISSERTATIO.

26 |G | πέμπτη φθίνοντος. 17
27) A | τετάρτη φθίνοντος. 18
28|B | τρίτη φθίνοντος. Hipparcho, Boreas frigidus flat. Ptol. | 19
291 δευτέρα φθίνοντος. 20
80 ἢ | πρώτη φθίνοντος. 21

ἢ τριακὰς.

]

9

DISSERTATIO.

EPHEMERIS.

VI. XANTHICUS, Drerum 31. Sot 1n Piscisus.

E | Novpnvia.

F | δευτέρα ἱσταμένου.

91ἃ
4|4
515
6/C
7|D
8.
9"
1016
11/A
1218
13)C
110
15|Ὲ

τρίτη ἱσταμένου.

τετάρτη ἱσταμένου.

πέμπτη ἱσταμένου.
ἕκτη ἱσταμένου.
ἑβδόμη ἱσταμένου.
ὀγδόη ἱσταμένου.

ἐννάτη ἱσταμένου.

ΤΕΣ
δεκάτη.
πρώτη ἐπὶ δεκάτῳ.

δευτέρα ἐπὶ δεκάτῃ.

τρίτη ἐπὶ δεκότῃ.

τετάρτη ἐπὶ δεκάτῃ.

͵ Pn
πέμπτη ἐπὶ δεκάτῳ.

Hipparcho, et Euctemoni, Orni-
thiz incipiunt flare, frigidi : et
tempus est ut Hirundo appare-
at. Ptol. Aetio, malus Navis
vesperi occidit, et est turbatio
aeris magna.

Philippo, et Calippo, Hirundo ap-
paret; et ventosus aeris est sta-
tus. Cononi, Borez incipiunt
flare, frigidi. Eudoxo, pluvia
cum Chelidoniis : et per qua-
tuor dies spirant Borex, Orni-
thiz vocati. Ptol. Hirundi-
nem apparere tempus est: et
spirant Ornithia. Calippo, Leo
occidit, et Hirundo apparet.
Significat. Gemin.

Hipparcho, Boree frigidi. Metro-
doro, Hirundo apparet, et signi-
ficat. Democrito, varii dies, qui
Halcyonii appellantur. Ptel.

Dositheo, tempestas. Ptol. De-
mocrito, varii sunt dies, qui
Halcyonii appellantur. Eu-
doxo, Arcturus vesperi oritur,
et existit pluvia, [et Hirundo
apparet :] et per sequentes dies
30. Bore spirant, et maxime
illi, qui Proornithie vocantur.
Aetio, Arcturus vesperi ori-
tur.

Aetio, Hirvndines volant, et ap-
parent.

Hipparcho, Boreas vel Auster fri-
gidus flat. Ptol.

Hipparcho, Boreas frigidus flat.
Ptol.

Euctemoni, Boreas frigidus flat.
Ptol.

Euctemoni, Arcturus vesperi ori-
tur, et Vindemiator fit appa-
rens : flat frigidus Boreas. Gem.

Democrito, venti frigidi: Ornithize
per dies novem. (Ptol.) Demo-
crito, frigidi flant venti, qui
Ornithia vocantur, per dies
maxime novem. Euctemoni,
Equus mane occidit : et frigi-
dus flat Boreas. Gemin.

Aquilonius Piscis exoritur. Plin.

* In anno intercalari,

Mar.

Feb,
22

19

20

27
28
29|E
30) F
9116

i 5 to to ro to -
[Ὁ ἘΞ oo
& Ὁ Q BP

ἕκτη ἐπὶ δεκάτῃ.

eye anion
ἑβδόμη ἐπὶ δεκάτῃ.

ear ye tay

ὀγδόη ἐπὶ δεκάτῃ.
3 ox

ἐννάτη ἐπὶ δεκάτῳ.

Εἰκὰς.

ἑνδεκάτη φθίνοντος.

δεκάτη φθίνοντος.

ἐννάτη φθίνοντος.
ὀγδόη φθίνοντος.

ἑβδόμη φθίνοντος.
ἕκτη φθίνοντος.

πέμπτη φθίνοντος.
τετάρτη φθίνοντος.

τρίτη φθίνοντος.

δευτέρα φθίνοντος.

πρώτη φθίνοντος.

DISSERTATIO.

FH

Endoxo, Hirundo et Milvus ap-
parent: et significat. Metrodo-
ro, et Euctemoni, et Philippo,
Boreas frigidus flat. Hippar-
cho, veris initium. Ptol.

In Attica, Milvus apparere obser-
vatur. Plin. Metrodoro, et
Euctemoni, Boreas flat. Dosi-
theo, Milvus apparere iucipit.
Hipparho, Auster multus. Ptol.

Ca‘ippo, Boreas frigidus flat. Ptol
Eudoxo, tempestas existit; et
Milyus apparet. Calippo, au-
stralis Piscis exoritur ; desinit
Boreas. Gemin.

Calippo, Boreas moderatus flat.
Ptol.

Euctemoni, et Philippo, Ornithie
incipiunt flare, et tempus est
ut Milvus appareat. Ptol.

Euctemoni, Boreas spirat. Do-
sitheo, Ornithiz spirare incipi-
unt. Hipparcho, Boreas vel
Caurus. Ptol. Eudoxo, Corona
vesperi oritur : Ornithie spi-
rare incipiunt. Gemin.

Euctemoni, Boreas frigidus flat.
Ptol. Euctemoni, Milvus ap-
paret : Ornithiz spirant usque
ad zquinoctium.

Calippo, Boreas dat, et Milvus
apparet. Prtol.

Democrito, tempestas, ventus fri-
gidus. Ptol.

Hipparcho, Boreas flat.
Aetio, Equus mane oritur.

Ptol.

Eudoxo, Milvus apparet; et Bo-
reas flat. Ptol.

Euctemoni, Scorpii prime stelle
occidunt : flat frigidus Boreas.

Hipparcho, pluvia. Ptol. Calip-
po, Piscium Borealis oriri desi-
nit: Milvus apparet, Boreas
flat. Gemin. Aetio, equinoc-
tium vernum est, et maxima
aeris turbatio.

Philippo, et Calippo, et Euctemo-
ni, pluvia vel lenis imber. Hip-
parcho, significatio. Ptol. Ca-
lippo, Vinculum Piscium ori-
tur: fit aquinoctium vernum,
et pluvia minutula ; magna fit
tempestas, significat. Gcmin.

24

Mar.) Mar.

23

DISSERTATIO. 425
EPHEMERIS.
VII. ARTEMISIUS, pierum 31. Sot In ARIETE.
Mar.) Mar.
1) A} Νουμηνία. Cononi, et Metoni, zquinoctium. | 25 | 24
Eudoxo, Boreas flat. Ptol.
2|B| δευτέρα ἱσταμένου. | Calippo, pluvia vel nix. Ptol. 26 | 25
Calippo, Aries incipit oriri: ex- Ἶ
istit pluvia aut nix. Gemin.
8106 τρίτη ἱσταμένου. Metoni, et Calippo, et Eudoxo, | 27 | 26
pluvia.
Euctemoni, et Democrito, signi-
ficat. Ptol.
4 Ὁ τετάρτη ἱσταμένου. | Dositheo, et Metoni, pluvia. | 28 | 27
Ptol.
δ᾽) E| πέμπτη ἱσταμένου. | Eudoxo, aquinoctium: fit plu- | 29 | 28
via. Gemin.
6) ΕἼ ἕκτη ἱσταμένου. Cononi, significat. Eudoxo, fit | 80. 29
pluvia. Ptol.
7|G ἑβδόμη ἱσταμένου. 31 | 80
8 | A} ὀγδόη ἱσταμένου. Aetio, Pleiades ineunte nocte |Apr.| 31
apparent. 1 |Apr.
9|B ἐννάτη ἱσταμένου. | Euctemoni, Pleiades vesperi oc- | 2 1
cultantur. Gemin.
10} C } δεκάτη. Pleiades in Attica vesperi occul- | 3 | 2
tantur. Plin.
11 })}} πρώτη ἐπὶ δεκάτῃ. | Pleiades in Boeotia vesperi occul- | 4} 3
tantur. Plin.
12| E | δευτέρα ἐπὶ δεκάτῳ. | Pleiades Chaldeis vesperi occul- | 5 | 4
tantur. Plin. Hipparcho, Aus-
ter et ventorum turbines. Ptol.
Eudoxo, Pleiades vesperi occi-
dunt, et Orion incipit occidere.
A vespertino occasu Orionis
pluvia existit. Democrito, Plei-
ades occultantur simul cum
sole ascendente, et invisibiles
fiunt per noctes 40. Gemin.
13.) F τρίτη ἐπὶ δεκάτῃ. Hipparcho, et Dositheo, significat. | 6} 5
Ptol.
14|G| τετάρτη ἐπὶ δεκάτῃ. {8
15| A| πέμπτη ἐπὶ δεκάτῃ. | Eudoxo, pluvia. Ptol. 8
16 | B| ἕκτη ἐπὶ δεκάτῃ. θ 8
17[6 | ἑβδόμη ἐπὶ δεκάτῃ. | Euctemoni, et Philippo, ventorum | 10 | 9
intemperies. Ptol.
18 | D ὀγδόη ἐπὶ δεκάτῳ. Eudoxo, Zephyrus et cum leni | 11 | 10
imbre intemperies. Ptol.
19| E ἐννάτη ἐπὶ δεκάτῃ. 15} 1]
20 ΕἼ Εἰκὰς. Dositheo, pluvia. Ptol. Eudoxo, | 13 | 12
Hyades vesperi occidunt. Gem.
21|G| ἐνδεκάτη φθίνοντος 14 | 13
22 [Δ | δεκάτη φθίνοντος. Eudoxo, et Euctemoni, pluvia | 15 | 14

et grando. Ptol. Euctemoni,
Hyades occultantur: et gran-
do post existit, et flat Zephy-
rus. Calippo, Libra incipit
occidere : copiosa existit et
grando. Gcmin.

oie]

QnPE

ἐννάτη φθίνοντος.
ὀγζόη φθίνοντος.

ἑβδόμη φθίνοντος.
ἕκτη φθίνοντος.

πέμπτη φθίνοντος.

τετάρτη φθίνοντος.

τρίτη φθίνοντος.
δευτέρα φθίνοντος.
πρώτη φθίνοντος.

DISSERTATIO.

Hyades Attice occidunt vesperi.
Plin. Metrodoro, et Calippo,
grando. Euctemoni, et Phi-
lippo, Zephyrus. Ptol.

Cononi, grando vel Zephyrus.
Eudoxo, pluvia. Ptol.

Eudoxo, Lyra vesperi oritur. Ge-
min. <Aetio, Pleiades vesperi
oceultantur.

Assyriis, Hyades occidunt ves-
peri. Plin.

Hipparcho, Auster et Aparctias
frigidus. Ptol. Aetio, Pleiades
cum ortu solis oriuntur : et est
maxima circa aerem turba-
tio.

Eudoxo, pluvia. Ptol.

Metrodoro, et Calippo, quando-
que grando. Democrito, sig-
nificat. Ptol. Eudoxo, Orion
vesperi occidit : fit pluvia. Ca-
lippo, Aries desinit oriri: fit
pluvia, plurimum autem et
grando. Gemin.

Apr.| Apr.
16 | 15
17 | 16
18 | 17
19 | 18
20 | 19
21} 20
22 | 21
23 | 22
24 | 23

11
12

Ὡ»

"Ξ Ὁ

»ῷ

ΞΌΩ ὦ

Qa

VIII. DAESIUS, prerum 380.

Novpnvia.

δευτέρα ἱσταμένου.

τρίτη ἱσταμένου.

τετάρτη ἱσταμένου.

πέμπτη ἱσταμένου.

ἕκτη ἱσταμένου.

ἑβδόμη ἱσταμένου.

ὀγδόη ἱσταμένου.
ἐννάτη ἱσταμένου.
δεκάτη.

πρώτη ἐπὶ δεκάτῃ.

δευτέρα ἐπὶ δεκάτῃ.

τρίτη ἐπὶ δεκάτῳ.

τετάρτη ἐπὶ δεκάτῃ.
πέμπτη ἐπὶ δεκάτῃ.

ὕ Renee
ἕκτη ἐπὶ δεκάτῃ.
ἑβδόμη ἐπὶ δεκάτῃ.
ὀγδόη ἐπὶ δεκάτῃ.
ἐννάτη ἐπι δεκάτῃ.
Εἰκὰς.

δεκάτη φθίνοντος.

DISSERTATIO.

EPHEMERIS,

So In TAuRO.

Eudoxo, stillans imber. Ptol.
Euctemoni, Canis occultatur ;
et grando existit. Lyra oritur.

Eudoxo, Canis vesperi occidit;
et fit pluvia. Calippo, Tauri
cauda oritur: existit humidi-
tas. Gemin.

Beotie, et Attica, Canis vesperi
occultatur : et Fidicula mane
oritur. Plin.

Euctemoni, et Philippo, pluvia vel
grando. Ptol.

Metrodoro, et Calippo, humiditas.
Ptol.

Aetio, Orion vesperi occultatur.

Eudoxo, pluvia. Ptol. Assyriis,
Orion totus absconditur. Plin.

Assyriis, Canis absconditur. Plin.

Euctemoni, et Philippo, ventorum
tranquillitas, lenis imber. Ptol.

Eudoxo, pluvia existit. Gemin.

Euctemoni, Capra mane oritur.
Gemin.

Aetio, Hyades cum solis ortu ori-
untur.

Eudoxo, Capra mane oritur. Gem.

Eudoxo, Scorpius mane occidere
incipit : et pluvia existit. Gem.

Aetio, Lyra vesperi oritur, et aer
multum alteratur,

Dositheo, pluvia. Ptol.

Euctemoni, Pleias oritur: zstatis
est initium, et significat.

Calippo, Tauri caput oritur : signi-
ficat, Gemin. Aetio, Capra
mane oritnr, et valde alteratur
aer.

Aetio, Pleiades mane apparent, et
aer sedari incipit.

Eudoxo, et Dositheo, pluvia. Ptol.

Euctemoni, et Philippo, significat.
Ptol.

Dositheo, significat. Ptol.

Metrodoro, ct Eudoxo, et Hippar-
cho, significat: et statis est
initium. Ptol.

Eudoxo, Scorpius totus mane oc-
cidit.

Eudoxo et Cononi, pluvia. Ptol.

Eudoxo, Pleiades oriuntur: et
significant. Gemin.

427

Apr. |Apr.
25 | 24
26 | 25
27 | 26
28 ἢ 27
29 | 28
30 | 29

Mai.

1 | 30

Mai.

2 1

3 2

4 3

5 4

6 5

7 6

8 7

9 8

10 9
11 | 10
Τὺ} 11
18} 12
14 | 18
15 } 14

428 DISSERTATIO.

Mai. |Mai.
39 [Ὁ] ἐννάτη φθίνοντος. Eudoxo, et Calippo, significatio. | 16 | 15
Ptol.
23} E | ὀγδόη φθίνοντος. Aetio, hoc vel sequenti die, aer | 17 | 16
valde alteratur.
24 ἑβδόμη φθίνοντος. | Euctemoni, Aquila vesperi occi- | 18 | 17
dit. Gemin.
256] ἕκτη φθίνοντος. Eudoxo, pluvia. Hipparcho, Aus- | 19 | 18
ter vel aparctias. Ptol.
Aetio, Hyades mane Apparent.
26] A| πέμπτη φθίνοντος. 20 | 19
27|B | τετάρτη φθίνοντος. | Canis in Attica, vesperi occidit. | 21 | 20
ὃ Plin. Dositheo, Auster. Ptol.
28 Ὁ] τρίτη φθίνοντος. Aetio, aer movetur. 22 | 21
29|D | δευτέρα φθίνοντος. 953.) 22
801 E| πρώτη φθίνοντος, | Euctemoni, et Philippo, significa~ | 24 | 23
ἢ τριακὰς. tio. Ptol.

Euctemoni, Aquila vesperi ori-
tur. Gemin. Aetio, Capra ves-
peri occultatur. Gemin.

“Hm Se aw

Breas D οὔ» QOD BVA »ῷ

ΠΩ

DISSERTATIO,

EPHEMERIS.

IX. PANEMUS, piexum 3]. Sou In GemINIs.

Νουμηνία.

δευτέρα ἱσταμένου.

τρίτη ἱσταμένου.

τετάρτη ἱσταμένου.
᾿
πέμπτη ἱσταμένου.

ἕκτη ἱσταμένου.

Ἐν, ὙΠ, ,
ἑβδόμη ἱσταμένου.
ὀγδόη ἱσταμένου.

ἐννάτη ἱσταμένου.
δεκάτη.

πρώτη ἐπὶ δεκάτῃ.
δευτέρα ἐπὶ δεκάτῳ.
τρίτη ἐπὶ δεκάτῃ.
τετάρτη ἐπὶ δεκάτῃ.

πέμπτη ἐπὶ δεκάτῳ.
a texans

ἕκτη ἐπὶ δεκάτῳ.
ἑβδόμη ἐπὶ δεκάτῳ.
ὀγδόη ἐπὶ δεκάτῳ.
ἐννάτη ἐπὶ δεκάτῳ.

Εἰκὰς.

ἐνδεκάτη φθίνοντος.

δεκάτη φθίνοντος.
ἐννάτη φθίνοντος.
ὀγδόη φθίνοντος.

ἑβδόμη φθίνοντος.

ἕκτη φθίνοντος.
πέμπτη φθίνοντος.
τετάρτη φθίνοντος.
τρίτη φθίνοντος.

Euctemoni, et Philippo, et Hip-
parcho, significatio. Ptol.

Euctemoni, Arcturus mane oc-
cidit ; Hyades oriuntur: signi-
ficat.

Calippo, Taurus desinit oriri. Gem.

Calippo et Euctemoni, significat.
Piol.

Metrodoro, et Calippo, humiditas.
Ptol.

Calippo, Gemini incipiunt oriri :
existit humiditas. Gemin.

Democrito, pluvia. Prtol.

Hipparcho, Auster vel Zephyrus.
Piol.

Eudoxo, Hyades
tur. Gemin,

mane oriun-

Eudoxo, et Dositheo, humiditas.
Ptol.

Eudoxo, Aquila vesperi oritur.
Gemin.

Aetio, Aquila vesperi oritur.

Assyriis, Aquila vesperi oritur.
Plin.

Democrito, aqua existit.

Democrito, aqua existit.

Ptol.
Gemin.

Aetio, Arcturus mane occidit.
Eudoxo, Arcturus mane occidit.
Gemin.

Aetio,
tur.

Delphinus vesperi ori-

Eudoxo, Delphinus vesperi ori-
tur. Gemin.

Dositheo, significatio. Ptol.

Euctemoni, Orionis humerus ori-
tur.

Eudoxo, Orion incipit oriri. Ge-
min.

Democrito, significat. Ptol. Ae-

tio, aer valde alteratur.

429

Mai.| Mai.
25 | 24
26 | 25
27 | 26
28 | 27
29 | 28
30 | 29
31 80
Jun. } 31
1
Jun.
2 1
3 2
4 3
5 4
6 5
7 6
8 7
9 8
10 9
11] 10
Pei) jbl
13 } 12
14 | 13
15 | 14
16} 15
17 | 16
18 | 17
19 | 18
20 | 19
21 | 20
PP) |) 21

430 DISSERTATIO.

Jnn.} Jun.

30|G| δευτέρα φθίνοντος. | Hipparcho, Zephyrus vel Auster | 23 | 22
flat. Ptol.
Democrito, Orion incipit oriri: et
significare solet. Gemin.

31) A | πρώτη φθίνοντος. 24 | 23

DISSERTATIO.

431

EPHEMERIS.

X. LOUS, pierum 30. Son 1n CaNcrRo.

11

SB oan »25

Qs

Ὡ »

Boa

σαὦ»

Νουμηνία.
δευτέρα ἱσταμένου.

τρίτη ἱσταμένου.

τετάρτη ἱσταμένου.

πέμπτη ἱσταμένου.
ἕκτη ἱσταμένου.
ἑβδόμη ἱσταμένου.
ὀγδόη ἱσταμένου.
ἐννάτη ἱσταμένου.
δεκάτη.

πρώτη ἐπὶ δεκάτῃ.

δευτέρα ἐπὶ δεκάτῃ.

PN aN RN
τρίτη ἐπὶ δεκάτῃ.

τετάρτη ἐπὶ δεκάτῃ.
πέμπτη ἐπὶ δεκάτῃ.

ἕκτη ἐπὶ δεκάτῃ.
ἑβδόμη ἐπὶ δεκάτῃ.
ὀγδόη ἐπὶ δεκάτῃ.

ἐννάτη ἐπὶ δεκάτῃ.
Εἰκὰς.
δεκάτη φθίνοντος.

ἐννάτη φθίνοντος.
ὀγδόη φθίνοντος.

ἑβδόμη φθίνοντος.

ἕκτη φθίνοντος.

Aetio, Orion mane oriri incipit:
solstitium zstivum est,

Democrito, Zephyrus flat. Ptol. Ca-
lippo, Cancer incipit oriri: sol-
stitium zstivum ; et significat.

Calippo, et Dositheo, significat.
Democrito, Auster, et pluvia:
deinde Borez Prodromi per
dies septem. Ptol.

Eudoxo, significat. Ptol.

Aetio, Orion totus oritur.

Assyriis, Zona Orionis exoritur.
Plin.

Chaldzis, Corona occidit matuti-
no. Attice, Orion totus exori-
tur. Plin. Metrodoro, Caurus.
Calippo, Auster, vel Zephy-
rus. Ptol. Eudoxo, flat Aus-
ter. Gemin.

Orion mane oritur.
Orion totus ori-

Eudoxo,
Euctemoni,
tur. Gemin.

Metoni, humiditas. Prol.

Euctemoni, et Philippo, humidi-
tas: et Prodromorum initium.
Ptolem.

Metrodoro, Zephyrus vel Caurus.
Ptol.

Dositheo, Corona mane incipit oc-
cidere. Gemin.

Hipparcho, ventorum intempe-
ries. Ptol.

Hipparcho, Boreas spirare incipit.
Ptol.

Aetio, Procyon mane oritur.

Democrito, aqua, procella. Ptol.

Assyriis, Procyon exoritur. Plin.
Dositheo, humiditas et estus.
Ptol. Aetio, maxima aeris tur-
batio.

Hipparcho, Etesiz flare incipiunt.
Ptol.

Dositheo, in /Egypto Canis appa-
ret. Gemin. Aetio, Canis mane

18

19

on

6

12
13
14

15

16

17
18

432 DISSERTATIO.

Jul. | Jul.
oritur: et contingit maxima
aeris turbatio.
20] EF | πέμπτη φθίνοντος. 20 19
27) Α΄ τετάρτη φθίνοντος. | Metrodoro, et Euctemoni, et Phi- | 21 | 20
lippo, Etesiz spirant: et Opo-
re initium. Ptol. Metoni, Ca-
nis oritur mane. Gemin. ;
28 Δ τρίτη φθίνοντος. Philippo, aeris intemperies: Pro- | 22 | 21
dromi spirant. Ptol.
Aetio, aer movetur.
29|B | δευτέρα φθίνοντος. | Attice, Aquila matutino occidit. | 23 | 22
Plin.
Metrodoro, et Calippo, ventosus
aeris status. Euctemoni, tem-
pestas in mari. Pitol.
Euctemoni, Canis oritur. Eu-
doxo, Canis mane oritur: et
per dies sequentes 55. Etesie
sprant ; e quibus diebus primi
quinque vocantur Prodromi.
Calippo, Cancer oriri desinit ;
flatuosus. Gemin.
30|C πρώτη φθίνοντος, ἢ | Eudoxo, Etesiz spirant. Metro- | 24 | 23
τριακᾶςο. doro, et Calippo, ventosus ae-
ris status. Ptol.
Euctemoni, Aquila mane occi-
dit : tempestas per mare exci-
tatur. Gemin.

» ὦ

DISSERTATIO. IV
EPHEMERIS. |
XI. GORPIEUS, pierum 31. Sor in LEONE. |
Jul. | Jul.
1} D} Νουμηνία. Eudoxo, Auster. Ptol. Aetio, | 25 | 24
Aquila mane occidit.
2) E| devrépatorapévov. | Metrodoro, et Calippo, lucida | 26 | 25 |
Piscis australis stella mane oc-
cidit. Cononi, et Democrito, et
Hipparcho, Auster et zstus. Ptol.
Calippo, Leo incipit oriri: Aus-
ter spirat, et Canis oriens fit
conspicuus. Gemin.
ὃ. ΕἸ τρίτη ἱσταμένου. Euctemoni, et Dositheo, humidi- | 27 | 26
tas et xstus. Ptol.
Eudoxo, Auster spirat. Gemin.
4 τετάρτη ἱσταμένου. | Euctemoni, Canis est conspicuus ; | 28 | 27 ᾿
post fit astus : significat. Gem.
5) ΑἹ πέμπτη ἱσταμένου. | Eudoxo, humiditas et opore prin- | 29 | 28 |
cipium. Dositheo, Etesie in-
cipiunt. Ptol.
6] B| ἕκτη ἱσταμένου. Επάοχο, Etesiz spirant. Ptol. 30 | 29
7) C ἑβδόμη ἱσταμένου. 31 | 30
8| ἢ ὀγδόη ἱσταμένου. Hipparcho, zstus. Ptol. Eudoxo, |Aug.| 9]
Aquila mane occidit. Gemin. 1 jAug.
9| E | ἐννάτη ἱσταμένου. 2
10] F | δεκάτη. Eudoxo, et Dositheo, humiditas, | 3] 2
et lucida Aquile stella mane
occidit. Ptol.
11| 6] πρώτη ἐπὶ δεκάτῃ. | Eudoxo, estus magnus. Ptol. 4| 3
12] ΑἹ δευτέρα ἐπὶ δεκάτῃ. | Dositheo, estus ; et postea Ete- 5 4
siz. Ptol.
13| B| τρίτη ἐπὶ δεκάτῳ. Eudoxo, Corona occidit. Gemin. | 6 | 5
141 C | τετάρτη ἐπὶ δεκάτῃ. 7| 6G
15| Ὁ] πέμπτη ἐπὶ δεκάτῃ. | Calippo, Leo medius oriens zestus | 8 | 7
maxime efficit. Gemin.

16) Ε ἕκτη ἐπὶ δεκάτῃ. Dies
17 | F | ἑβδόμη ἐπὶ δεκάτῃ. | Euctemoni, estus maxime fiunt. | 10 | 9
Gemin.

18 | G| ὀγδόη ἐπὶ δεκάτῃ Eudoxo, ventus maximus. 11 | 10

Hipparcho, ventorum perturbatio.
Ptol.
19| Δ] ἐννάτη ἐπὶ δεκάτῃ. | Atticee, Equus oritur vesperi.Plin. | 12 | 11
Eudoxo, significat. Gemin.
20| ΒΒ] Εἰκὰς. Euctemoni, Lyra occidit, et pluit, | 13 | 12
et Etesiz cessant; et Equus
oritur. Gemin.
21|C ἑνδεκάτῃ φθίνοντος. | Eudoxo, Delphinus mane occidit. | 14 | 13
Dositheo, Vindemiator vesperi
oritur. Gemin.
22| Ὁ] δεκάτη φθίνοντος. Aetio, Lyra mane occidit. 15, | 14
28 E | ἐννάτη φθίνοντος. 16 | 15
24 F | ὀγδόη φθίνοντος. Eudoxo, significat. Ῥιοὶ. 17 | 16
25. 6] ἑβδόμη φθίνοντος. | Eudoxo, Lyra mane occidit; sig- | 18 | 17
nificat. Gemin.
26| A | ἕκτη φθίνοντος. Democrito, significat aquis et ven- | 19 | 18
tis. Ptol.

VOL, VII.

Aetio, Delphinus mane occidit ;

FF

484. DISSERTATIO.

| Aug.|Aug

et est mutatio xstatis ad frigi-
ditatem,

27| B πέμπτη φθίνοντος. 20 | 19

28| C | τετάρτη φθίνοντος. | Assyriis, Vindemiator exoriri ma- | 21 | 20
ne incipit. Plin.

29 ἢ τρίτη φθίνοντος. Eudoxo, tonare solet. Ptol. 22 | 21

30| E | δευτέρα φθίνοντος. 23 | 22

31) F πρώτη φθίνοντος. Eudoxo, et Metrodoro, significat. | 24 | 23
Ptol.

> co
aw

G

3

"

πσΟΩΣ»ῷῷ

DISSERTATIO.

EPHEMERIS.

XII. HYPERBERET/ALUS, pieRuM 80. SoL IN VIRGINE.

Novpyvia.

δευτέρα ἱσταμένου.

τρίτη ἱσταμένου.

τετάρτη ἱσταμένου.

πέμπτη ἱσταμένου.
ἕκτη ἱσταμένου.
ἑβδόμη ἱσταμένου.

ὀγδόη ἱσταμένου.

ἐννάτη ἱσταμένου.

δεκάτη.

πρώτη ἐπὶ δεκάτῃ.

δευτέρα ἐπὶ δεκάτῃ.

pe erie sp
τρίτη ἐπὶ δεκάτῃ.

τετάρτη ἐπὶ δεκάτῃ.

͵ aye R Ὑ
πέμπτη ἐπὶ δεκάτῃ.

ἕκτη ἐπὶ δεκάτῃ.
ἑβδόμη ἐπὶ δεκάτῃ.
ὀγδόη ἐπὶ δεκάτῃ.

sf ἘΑΣ Ε Δαν τὸς
ἐννάτη ἐπὶ δεκάτῃ.

Εἰκὰς.

Eudoxo, significat. _ Hipparcho,
Auster, et Etesiz cessant. Ptol.

Eudoxo, significat. Calippo, Vir-
go oritur; significat. Gemin.

Hipparcho, ventorum convolutio.
Ptol.

Calippo, significat. Ptol.

Assyriis, Sagitta occidit, et Etesiz
desinunt. Plin.

Aetio, Vindemiator mane oritur,
et malus Navis occidit ; et est
finis dierum 40, post exortum
Canis.

Hipparcho, Etesiz cessant.
doxo, pluvia, tonitrua.
siz cessant. Ptol.

Hipparcho, significat. Ptol.

Eudoxo, venti inconstantes. Hip-
parcho, Subsolanus flat. Ptol.

Calippo, tempestas est; et Etesie
cessant. Ptol.

Eudoxo, ventus spirat magnus, et
tonat.

Calippo, humeri Virginis oriun-
tur et Etesia desinunt. Gemin.

Metrodoro, aeris intemperies.

Cononi, Etesiz desinunt. Ptol.

Eudoxo, ventus, tonitru, aeris in-
temperies.

Hipparcho,
Ptol.

Metrodoro, aeris intemperies. Ca-
lippo, Euctemoni, Philippo, ae-
ris intemperies, et varia per-
mixtio. Eudoxo, pluvia, toni-
tru, ventus inconstans. Ptol.

Attice Arcturus matutino exo-
ritur, et Sagitta occidit mane.
Plin.

Euctemoni, Vindemiator apparet ;
oritur et Arcturus, et Sagitta
occidit mane: tempestas fit per
mare. Eudoxo, pluvia, tonitrua,
ventus magnus spirat. Gemin.

Philippo, aeris intemperies. Do-
sitheo, tempestas est. Ptol.

Aetio, Capra vesperi oritur.

Eu-
Ete-

ventus, humiditas.

Dositheo, aeris intemperies. Ptol.
Eudoxo, venti australes. Ptol.

Calippo et Cononi, significat. P tol.
Calippo, Virgo media oriens sig-

FEZ

435

Aug.|Aug.
25 | 24
26 | 25
27 | 26
28 | 27
29 | 28
30 | 29
31 | 30

Sept.

1} 31
Sept.
2 1
3] 2
4 9
δ) 4
Geld
4] δ
8, ἡ
91.
LON
11 | 10
12 | 11
13 | 12

436 DISSERTATIO.

Sept.|Sept.
nificat: et Arcturus oriens
est conspicuus. Gemin.
21 δεκάτη φθίνοντος. | Eudoxo, Boree cessant. Metro- | 14 | 13
: doro, significat.
Democrito, significat : et Hirundo
non apparet. Ptol.
22|G| ἐννάτη 'φθίνοντος. | Dositheo, humiditas. Euctemo- | 15 | 14
ni, autumni initium. Prtol.
Eudoxo, Arcturus mane oritur ;
et per sequentes dies 7. spirant
venti. Serenitas est plerunque
cessante hoc tempore, ventus
ab aurora existit. Gemin.
ὀγδόη φθίνοντος. Hipparcho, aeris intemperies, et | 16 | 15
pluvia per mare; et autumni
initium. Prtol. Euctemoni,
Arcturus conspicuus ; διι-
tumni initium, et Capra oritur,
stella magna in Auriga; et de-
inde significat. | Tempestas
per mare. Gemin,
ἑβδόμη φθίνοντος. | Metrodoro, pluvia per mare, et | 17 | 16
aeris intemperies. Ptol.
Aetio, Arcturus oritur. Aer al-
teratur.
2516 ἕκτη φθίνοντος. Eudoxo, autumni principium. | 18 | 17
Ptol.
26|D| πέμπτη͵ φθίνοντος. | Eudoxo, humiditas. Ptol. Assyrie | 19 | 18
[Etesie desinunt :] significant.
Plin. Aetio, Spica mane ori-
tur.
27|E | τετάρτη φθίνοντος. | Calippo, et Metrodoro, pluvia. | 20 | 19
Ptol.
Calippo, Spica Virginis oritur.
pluit. Gemin.

23

>

w

24

28} F | τρίτη φθίνοντος. 21 | 20

29 6] δευτέρα φθίνοντος. | Aetio, aeris maxima turbatio. 22 | 21

30| A | πρώτη φθίνοντος, Eudoxo, pluvia. Hipparcho, Ze- | 23 | 22
ἢ τριακὰς. phyrus vel Auster. Ptol.

31. In anno intercalari: cui hic addenda, ἑνδεκάτη φθίνοντας.

JACOBI USSERII ARMACHANI

DE GRECA
SEPTUAGINTA

INTERPRETUM VERSIONE

SYNTAGMA;

ESTHER

EDITIONE ORIGENICA, ET VETERE GRECA ALTERA,
EX
ARUNDELLIANA BIBLIOTHECA

NUNC PRIMUM IN LUCEM PRODUCTA.
UNA CUM EPISTOLA
AD LUDOVICUM CAPPELLUM,

DE VARIANTIBUS TEXTUS HEBRAICI LECTIONIBUS.

Β ‘e® re

pee hh |

Di οἷν

es ὠν

oe ; ᾿ we

oo (te εἰ ote ον ΚΣ μῇ νὰ ὧν: '
OR ere ales
f His» 7. GL Pw

ὡς na Ἦν

JACOBI USSERII

ARMACHANI

DE GRACA

SEPTUAGINTA

INTERPRETUM VERSIONE

SYNTAGMA.

CAPUT I.

De Septuaginta interpretum historia ab Aristea conscripta ; et eorum ver-
sione in Ptolemxi Philadelphi bibliotheca reposita : que ab ea, que ve-
terum Christianorum patrum temporibus Septuaginta interpretum no-
mine ferebatur, plane diversa fuisse ostenditur.

Dez Greca sacrorum librorum versione, a Septuaginta
interpretibus facta, in omnium habetur manibus Aristez
libellus, ex quo, et in Josephi antiquitatum libro duode-
cimo, capite secundo, et in nostris annalibus, ad annum
periodi Juliane 4437. ante eram vulgarem Christianam
CCLXXVII. ejus rei historia descripta legitur. Etsi enim
Aristez genuinum foetum hunc esse, cum ab aliis, tum a Jo-
sepho Scaligero, in Eusebianis animadversionibus, negari
non ignorem, quum tamen, “ ex eo hoc negotium hausisse
Josephum, et alios qui hac de re tractarunt,” idem vir
clarissimus simul agnoscat; scriptorem hunc, (quicunque
tandem ille fuerit,) omnibus qui hac de re egerunt anti-

440 DE EDITIONE CAP. I.

quiorem, et narrationis hujus primum authorem extitisse,
reliquis qui ipsum sunt secuti ea ratione jure preferendum
esse judicavi.

Ex Hermippo, a Diogene Laertio citato, in Demetrio
Phalereo, refert ibi Scaliger*, “‘ Demetrium, statim post
obitum Ptclemei Soteris, a Philadelpho quadam regione
relegatum, quum ex teedio solitudinis animum despondere
inciperet, et in somnum ex languore degravatus esset,
morsu aspidis periisse, et somnum cum morte continuasse.”
Quanquam prioris tantum hujus narrationis partis, de
custodito a Philadelpho in ea regione Demetrio, donec
quid de eo fieret decerneretur, Hermippum authorem pro-
ducat Laertius; non posterioris, de eodem aspidis morsu
postmodum extincto. Hine vero contra Aristeam ita de-
pugnat Sealiger: ‘‘ Quum initio regni Philadelphi ex-
tinctus sit Demetrius, et in odio regi semper fuerit; qui
fieri potest, ut aliquid negotii regii sub ipso rege gesserit,
aut preefectus fuerit bibliothecz ? Et tamen hoc suppositi-
tius ille Aristeas scripsit ; et omnibus, qui hac de re scrip-
serunt, persuasit.”

Atqui inter illos omnes, nen Augustinus? solum, et Hie-
ronymus’, et Cyrillus Hierosolymitanus‘, et Epiphanius®,
et Tertullianus‘, et Josephus? numerandus fuerit, sed ipse
etiam Aristobulus, ex Hebreorum gente philosophus Pe-
ripateticus ; ad regem Ptolemzum Philometorem eadem
de re hunc in modum scribens: “ ἫΝ δὲ ὅλη ἕρμηνεία τῶν
διὰ νόμου πάντων ἐπὶ τοῦ προσαγορευθέντος Φιλαδέλφου
βασιλέως, σοῦ δὲ προγόνον [γέγονε] προσενεγκαμένου μεί-
ζονα φιλοτιμίαν Δημετρίου τοῦ Φαληρέως [καὶ] πραγματευ-
σαμένου τὰ περὶ τούτων. Integra vero omnium que in lege
sunt interpretatio sub rege Philadelpho cognominato,
ab avo tuo, est peracta; majus hic studium Demetrio

Scalig. animadvers. ad numer. Euseb. 1734.

August. de civit. Dei, lib. 18. cap. 42.

Hier. com. in Daniel. cap. 11. 4 Cyril. catech. 4. φωτιζομένων».
Epiph. lib. de ponder. et mensur.

Tertul. apologet. cap. 18.

& Joseph. lib, 12. antiqu. cap. 2. et contr. Apion. lib. 2.

Apud Euseb. de preeparat. Evangel. lib. 13. cap. 12.

CAP. 1. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 441

Phalereo adhibente, et totum negotium promovente.”
Quod si hoe desumpsit ille, qui proximo post Aristeam
scripsit seculo, si non ab ipso Aristea, ab alio saltem ali-
quo, qui ab illius, et rei geste tempore, quam prox-
ime abfuit, sub persona Aristeae (quemadmodum sub Or-
phei Lebethrii' persona Orpheus Crotoniates sua scripsit
Argonautica) hune de Septuaginta interpretibus librum
fuisse editum, ut dicamus necesse est.

Verum ad nostrum institutum ista potissimum spectat
disquisitio ; ubi querenda, et num alicubi adhuc supersit
illa de qua agitur Septuaginta seniorum interpretatio. De
qua queestione Sanctes Pagninus in Isagoge sue capite
nono, ita suam aperit sententiam: ‘“‘ Nos summo studio,
cura, et diligentia, Septuaginta interpretationem cum
Hebrao contulimus: et tot invenimus addita, dempta,
depravata, immutata, et ab Hebraico prorsus aliena, ut
mihi persuadere nequeam illam esse Septuaginta inter-
pretum.” Bellarminus in libro secundo de Verbo Dei,
capite sexto, suam ita: “5 Licet non ignorem nonnullos in
ea sententia esse, ut existiment interpretationem Septua-
ginta seniorum penitus interiisse: multo probabilius cen-
seo, illam adhuc superesse: sed adeo corruptam et vitia-
tam, ut omnino alia esse videatur.” Et suam novissime,
qui ex eadem cum Bellarmino societate Jesu fuit, Petrus
Possinus, in sui de Christi geneologia Diallactici capite
quinto : ‘ ‘Tanta vis corruptelee in librum istum incubu-
erat, itaque omnes ejus partes a longissimo tempore com-
prehenderat, ut illum integritati primitive restituere, non
humani quantivis conatus, sed divinze prorsus omnipotentiz
opus esse videatur.” De quibus ut certius judicare pos-
simus; librorum sacrorum a Septuaginta conversorum
numerus primum, deinde modus in illis transferendis ab
eis observatus, attentius est considerandus. Inde enim
veriorem omnino eorum esse sententiam apparebit, qui
primitivam illam Septuaginta seniorum interpretationem
penitus interiisse censuerunt ; diversamque plane ab ea
fuisse, que et nostris, et veterum patrum temporibus illo-
rum nomine est recepta. Et ad librorum quidem, nume-

1 Suidas in ᾿Ορφεὺς.

442 DE EDITIONE CAP, I.

rum quod attinet; ‘‘ eruditi solos libros quinque Moses a
Septuaginta interpretatos probant:” ut in libro quarto,
commentariorum in Ezechielis caput decimum sextum,
affirmat Hieronymus: idque ‘‘ ab Aristea, et Josepho, et
omni schola Judzorum asseri,” in libro secundo commen-
tariorum ad ejusdem prophetz caput quintum, idem pater
adjicit.

Quorum testimoniorum ponderi nihil omnino detrahit,
quod ab aliis sic objicitur: Legis nomine, a Christo*, et
Paulo', atque aliis, totum vetus instrumentum esse com-
prehensum. Nam a Judzorum schola quinque tantum
Mosis libros fuisse hic intellectos, ex utraque Gemara,
tam Hierosolymitana quam Babylonica, in tractatu 7530
capite primo manifestum est: et libros Legis Ptolemei
regis jussu in Greecam linguam conversos, a reliqua Scrip-
tura sacra secernit Josephus: “ Οὐδὲ γὰρ πᾶσαν ἐκεῖνος
ἔφθη λαβεῖν τὴν ἀναγραφὴν, ἀλλ᾽ αὐτὰ μόνα τὰ τοῦ νόμου
παρέδοσαν οἱ πεμφθέντες ἐπὶ τὴν ἐξήγησιν πρὸς τὴν ᾿Αλεξ-
ἀνδρειαν. Neque enim totam Scripturam accipere illi con-
tigit; sed legem solam ei tradiderunt interpretes, qui ob
hoc Alexandriam missi fuerant;” inquit ille, in antiqui-
tatum suarum procemio.

Apud Aristeam vero, dicuntur legis interpretes mane ex
Pharo in aulam singulis diebus accessisse, et salutato rege
eodem redeuntes, votis ad Deum peractis, usque ad horam
diei nonam operi incubuisse ; singula ex collationibus ad
consonantiam elaborantes, et Demetrio describenda tra-
dentes: ita, spatio dierum septuaginta duorum totam in-
terpretationem absolvisse. Qua temporis mensura, au-
thoris sententiam, de Mosaica lege, non de tota vetere
Scriptura accipiendam esse satis indicat. Unde et ob
hance rationem Johannes D’Espieres™, licet Septuaginta
interpretes etiam reliquos libros veteris Testamenti ver-
tisse existimet, tamen intra illos septuaginta duo dies,
Pentateuchum solum, (Legis nomine ab Aristza, Josepho
et Philone intellectum) translatum ab eis fuisse concludit:

k Johan. cap. 10. ver. 34. et cap. 15. ver. 25.
! Rom. cap. 3. ver. 19. et 1 Corinth. cap. 14. ver. 21.
m D’Espier. de versione 70, interpret. disput. 1. dub. 7.

CAP. I, SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 448

** Quia moraliter,” inquit ille, ‘‘ impossibile est, imo et
physice, ut immania illa sacree Scripture volumina, tantillo
tempore, duorum nempe mensium cum dimidio, scripserint,
nedum conferentes et disputantes transtulerint ex Hebrzo
in Grecum.” Nam ad id quod a Bellarmino hic queritur
** quomodo mirabile ‘fuisset, spatio septuaginta duorum
dierum potuisse absolvi illam editionem, si Pentateuchus
tantum vertendus erat; qui breviori tempore sine ullo
miraculo verti posset ?” facilis adhibetur responsio: neque
apud Avisteam, neque apud Josephum, ut aliquid in se
miraculi habens, hoc esse propositum ; sed a Josepho, ver-
sionem legis intra septuaginta duo dies absolutam simpli-
citer narrari, hoc tantum apud Aristeam preterea addito,
““ Οἱονεὶ κατὰ προθέσιν τινὰ τοῦ τοιούτου γεγενημένου, per-
inde ac si data opera hoe ab 118 factum fuisset,” ut ipso-
rum interpretum videlicet numero ille dierum numerus
responderet.

Primeva igitur Septuaginta seniorum interpretatio Mo-
saicorum librorum tantum fuit. Eam vero que veterum
Christianorum patrum temporibus illorum ferebatur no-
mine, Mosis simul et prophetarum scripta continuisse,
nulli est dubium. Unde et Justinus martyr, in dialogo
cum Tryphone Judo, ex prophetis pro Christo testi-
monia, ut a senioribus illis conversa, citat. Neque aliam
ob causam, Irenzeus", Clemens Alexandrinus’, et alii pa-
tres, Mosis simul et prophetarum libros Ptolemei tem-
pore Grece conversos fuisse scripserunt ; quam quod ver-
sionem illam universi veteris Testamenti, qua ecclesia suo
tempore utebantur, eandem cum Septuaginta seniorum
versione fuisse existimarent. Quod eos fecisse eo minus
miraberis, ubi consideraveris ipsum perspicassimum Hie-
ronymum, cui de rei veritate suborta erat suspicio, vulgo
receptam opinionem eo usque fuisse amplexatum, ut in
prophetarum explicatione, communem Gracam hanc eo-
rum yersionem sub Septuaginta interpretum nomine pas-
sim producat et exponat, Quamvis et dubitationem suam
aliquando ibi ille non dissimulat: ut cum in primo libro

π Tren, lib. 8, cap, 25. ° Clem. Alexandr. lib. 1. Stromat.

444 DE EDITIONE CAP. 1,

commentariorum ad Michez caput secundum, ita scribit:
“‘interpretatio Septuaginta, si tamen Septuaginta est,
(Josephus enim scribit, et Hebrai tradunt, quinque tantum
libros legis Mosis ab eis translatos, et Ptolemzo regi con-
traditos) tantum discordat in presenti loco ab Hebraica
veritate; ut nec capita possimus ex zquo ponere, nee eo-
rum simul sententias explicare.”

Tanta vero editionis illius Grace, que Hieronymi tem-
pore in Ecclesia obtinebat, ab Hebraica veritate discre-
pantia, non fuisse illam revera Septuaginta interpretum,
argumentum nobis prebet alterum, a modo, in libris sacris
convertendis, ab eis observato, deductum: quem cardi-
nalis Bellarmini potius quam meis verbis explicandum esse
duxi. ‘‘Septuaginta interpretes,” inquit ille, ‘ dicuntur
omnia transtulisse ad verbum, ita proprie, ut quicunque
sciret utramque linguam, statim judicaret fidelissimam
esse translationem. Sic enim scribit Philo, libro secundo,
de vita Mosis: Reddita sunt propria, propriis nomini-
bus, Gracis ad Chaldaica exacte respondentibus. Id
experimentis quotidianis creditur: sive Chaldaus Grecam
linguam sive Grecus Chaldeam didicerit, in utraque
Scriptura, tum Chaldaica, tum ejus interpretatione,
miratur germanitatem ; imo rerum verborumqne conso-
nantiam adorat. Nec moveat quemquam, quod linguam
Hebraicam vocat Chaldaicam: id enim idcirco facit, quod
lingue sint affines, et notior tunc esset Chaldzea, propter
imperium Assyriorum, quam Hebrzea. Neque solus Philo,
sed etiam ante Philonem Aristeas, testatus est admira-
bilem fuisse rerum et verborum consonantiam, inter co-
dices illos Gracos et Hebreos. Et ad finem libri sui
adjecit, eam interpretationem a plurimis discussam, consi-
deratam, examinatam, antequam in regis bibliotheca po-
neretur; et ab omnibus acclamatum, sancte et fideliter
singula esse translata, ut nihil addi, nihil demi posset.”

** At ista Graeca versio quam nunc habemus, in pluribus
locis dissentit ab Heebreeo, multa non habet que sunt in
Hebrzo, multa habet que non sunt in Hebrzeo; ut omnes
noverunt, qui in ea versati sunt. Et qui de hac re ob

CAP, I. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 445

linguarum imperitiam judicare non possunt, legant Hiero-
nymi przfationem in Pentateuchum, epistolam ad Suniam
et Fretellam, quastiones Hebraicas, commentaria in pro-
phetas, et librum de optimo genere interpretandi.”

Quod vero a nonnullis ad hoc argumentum responderi
solet, ‘‘ textum Hebrzum esse corruptum ubicunque a
Greco discrepat,” a suis admitti debere Cardinalis negat :
“ΝΕ fateri cogantur, vulgatam editionem Latinam, que
Ecclesia Catholica tot jam seculis utitur, et quam Triden-
tinum concilium authenticam esse judicavit, totam quoque
esse corruptam. Nam excepto psalterio, Latina edi-
tio cum Hebrezis codicibus magis convenit, quam cum
Grecis.”

Ad illud deinde quod ab aliis, de mutationibus illis a
Septuaginta dictatu Spiritus Sancti factis objicitur, ingenue
et libere sic respondet Cardinalis: ‘‘ Scio quidem, Epi-
phanium libro de mensuris et ponderibus, Hieronymum in
preefatione in Pentateuchum, et libro de optimo genere in-
terpretandi et Augustinum scriptum reliquisse®, Septua-
ginta seniores de industria queedam omisisse, queedam ad-
didisse, et queedam aliter vertisse, quia sic dictabat Spi-
ritus Sanctus. Sed isti patres pie querebant rationes
excusandi et defendendi eam versionem, qua tunc Ecclesia
utebatur. Czeeterum, si ita esset, quomodo Philo diceret,
summam fuisse consonantiam rerum et verborum: Quo-
modo etiam assererit Aristeas, omnes, qui eam initio vide-
runt, acclamasse singula esse bene et fideliter versa? quo-
modo non admirati fuissent, tam multa detracta, tam
multa addita, tam multa contrario sensu reddita ?”

Et quum ista ita sese habeant; superesse tamen adhuc
hoc opus negare non audet Cardinalis: quia “ plurima
testimonia, quze a veteribus citantur ex versione Septua-
ginta, eadem nunc in nostris Greecis codicibus inveniun-
tur.” Ac si ad nostros solum codices spectaret ista dis-
quisitio, et non ad eos etiam quibus usi fuerunt ipsi illi
veteres, Quum enim, ex mira illa que inter Grecos co-

° Lib. 18. de civit. Dei, cap. 42. et 44,

440 DE EDITIONE CAP. I.

dices et textum Hebraicum reperitur discrepantia, quanta
inter illos et primitivam Septuaginta seniorum interpreta-
tionem differentia intercesserit, ipse Cardinalis colligat;
eandemque discrepantiam, non in nostris tantum, sed in
iis etiam libris quos Hieronymi tempore legebat Ecclesia,
inveniri simul agnoscat: quis non videt, eandem omnino
queerendi hic occurrere rationem; utrum ea, que, vel nos-
tris vel Hieronymi temporibus extabat Greeca editio, pro
germana τῶν Septuaginta versione fuerit agnoscenda.

Atqui ‘‘ cum hec fuerit semper celeberrima et commu-
nissima translatio; quis credere poterit,” inquit ille, ‘ hac
abolita vel neglecta, etiam aliquam esse conservatam ?”
Respondeo, celeberrimam quidem fuisse translationem
Septuaginta interpretum in Ptolemzi Philadelphi biblio-
theca repositam ; sed communissimam fuisse alteram, que
huic succrescens, tandem in locum et nomen illius suc-
cessit, atque ad nostra usque tempora, licet varie mixta et
corrupta, conservata est. Nobilissima enim illa Ptolemei
bibliotheca incendio deleta, in novam a Cleopatra, pos-
trema Alexandrinorum regina, eodem in loco conditam,
altera hee editio est illata; ibique usque ad Johannis
Chrysostomi custodita est tempora: ut in capite tertio,
plenius postea declarabitur. Ea bibliotheca Origeni
Alexandrino familiariter nota fuit: qui in Hexaplis suis
eam que incorrupta et immaculata Septuaginta interpre-
tum versio tunc habebatur, et quidem ἃ κοινῇ sive vul-
gata distinctam, edendam curavit; quemadmodum in epis-
tola ad Sunniam et Fretelam confirmat Hieronymus.
Unde ita nostra procedit argumentatio.

Que in Ptolemaica bibliotheca fuit seniorum Septua-
ginta interpretatio, et Mosaicorum librorum tantum fuit,
et ad textus Hebraici veritatem exactissime expressa.
Quz vero in Cleopatrina bibliotheca posita, eorundem
Septuaginta seniorum fuisse communiter existimabatur,
non Mosaicorum modo sed etiam propheticorum librorum
interpretationem continebat, eamque a textu Hebraico
summopere discrepantem: quod vel ex unica ipsius Ori-
genis ad Julium Africanum epistola possumus cognoscere.

CAP. I. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 447

Que in Cleopatrina igitur erat, non eadem illa Septuaginta
seniorum interpretatio fuit, que in Ptolemaica bibliotheca
primitus fuerat reposita.

AAS DE EDITIONE CAP. II.

CAP. II.

Ne ipsorum quidem librorum Mosaicorum versionem, qua veteres Christiani
sunt usi, eandem cum Septuaginta seniorum interpretatione fuisse. Ubi
de Hebreorum et Grecorum codicum discrepantia, in primorum mundi
patrum eetate agitur, et Methusala superstite post diluvium ; atque ad illud
incommodum evitandum, Greci textus emendatione a criticis varie tentata.

“‘ JospPHus, qui Septuaginta interpretum proponit his-
toriam, quinque tantum ab eis libros Mosis translatos re-
fert: quos nos quoque confitemur plus quam czteros cum
Hebraicis consonare ; inquit Hieronymus, in queestionum
Hebraicarum Geneseos procemio. Ex ea doctissimi patris
confessione, colligi fortasse poterit, Hellenistam illum, qui
in vetere Testamento transferendo tanta usus est licentia,
in Pentateucho convertenda, Septuaginta seniorum (quo-
rum interpretatio in bibliotheca Alexandrina tunc extabat)
plurimum adjutum fuisse opera; indeque majorem hic
cum Hebraicis repertam esse consonantiam. Sed quum in
toto deinceps opere, quam multis in locis Geneseos a ve-
ritate Hebraica interpres ille discesserit, ipse Hieronymus
ostendat; et in quatuor reliquis Mosis libris eodem illum
modo se gessisse res ipsa indicet; ex eadem officina tum
Pentateuchi tum ceterorum instrumenti veteris librorum
versionem prodiisse certum est, neque Septuaginta senio-
ribus adscribi eam posse, quorum summum in Hebraica
veritate exacte exprimenda studium que in superiore ca-
pite sunt dicta satis demonstrant.

Hine Pentateucho Origenes, non minus quam reliquis
libris obelos et asteriscos suos apposuit: ut, quid Scrip-
turee Hebraice in Greca interpretatione vel additum vel
detractum fuisset, ostenderet. Et in epistola ad Julium
Africanum, quum de signis his ad librum Geneseos appo-

CAP. Il. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 449

sitis speciatim monuisset ; de libro Exodi subjicit: “* Ti δέ
με δεῖ λεγεῖν περὶ τῆς ᾿Εξόδου ; ἔνθα τὰ περὶ τὴν σκηνὴν καὶ
τὴν αὐλὴν καὶ τὴν κιβωτὸν καὶ τὰ ἐνδῶματα τοῦ ἀρχιερέως καὶ
τῶν ἱερέων ἐπὶ πολὺ παρήλλακται, ὡς μηδὲ τὴν διάνοιαν πα-
ραπλησίαν εἴναι δοκεῖν. Quid de Exodo oportet me dicere ?
quz pertinent ad tabernaculum, et atrium, et arcam, et
quze ad indumenta pontificis et sacerdotum, plurimum sunt
mutata; adeo ut ne videatur quidem sensus esse similis.”
Videatur caput Exodi trigesimum sextum cum tribus se-
quentibus: in quibus tanta est rerum omnium in Aldina
atque Romana editione transpositio et perturbatio, ut
Grecorum cum Hebraicis commoda ulla vix possit institui
collatio.

Hebrezis in Beresith Rabbah, sectione octava et in utro-
que Talmude, tractatus 753n capite primo, tredecim tantum
loca Mosis fuisse dicuntur, a Septuaginta senioribus certo
quodam consilio aliter quam in Hebreo erant conversa.
Quorum traditioni si quis fidem adhibendam esse exis-
timet, eam quam nos habemus Grecam Pentateuchi edi-
tionem illis abjudicet, necesse habet. Nam et illarum
ipsarum mutationum pars major in nostris libris non con-
spicitur; et mille preeterea detractiones, additiones, muta-
tiones occurrunt alia ab Hebreis ut illis omnino non agni-
te. Ita Exodi capite vigesimo octavo exempli gratia, inter
versus 22, et 29. pretermissa sunt prima (que postea sub
capitis noni hujus libelli initium oculis subjecta videbis,)
et capite trigesimo quinto, quz inter versus 11, et 19. sunt
interjecta.

Additamentorum longiorum exempla sint ista: He-
breo textui adjectum legimus: ‘ Ἐφο[θήθη" γὰρ εἰπεῖν
ὅτι γυνή μου ἐστὶ, μήποτε ἀποκτείνωσιν αὐτὸν οἱ ἄν-
ὃδρες τῆς πόλεως δι’ αὐτὴν. ‘Timuit enim dicere, quia
uxor mea est: ne forte occiderent eum viri civitatis
propter eam.” Et?: ““ Ἐγένοντο δὲ viol Μανασσῆ, ove
ἔτεκεν αὐτῷ ἡ παλλακὴ ἡ Σύρα, τὸν Μαχεὶρ : Μαχεὶρ δὲ
ἐγέννησε τὸν Γαλαὰδ, Yioi δὲ ᾿Εφραὶμ ἀδελφοῦ Μανασσῆ,
Σουταλαὰμ, καὶ Ταὰμ : υἱοὶ δὲ Σουταλαὰμ, ᾿Εδὼμ. Facti

@ Gen. cap. 20. ver. 2. δ Ibid. cap. 46. ver. 20.
VOL, VII. GG

450 DE EDITIONE CAP. 11.

sunt autem filii Manasse quos peperit ei concubina Syra,
Machir: Machir autem genuit Galaad. ἘΠῚ autem Eph-
raim fratris Manasse, Sutalaam et Taam: filii autem
Sutalaam, Edom.” que desumpta sunt ex 1 Chron. cap.
VII. ver. 14. 20, 21. Et?: “ καὶ ἐπὶ τὴν θύραν τῆς σκηνῆς τοῦ
μαρτυρίου μὴ ἐνέγκῃ, ὥστε ποιῆσαι αὐτὸ εἰς ὁλοκαύτωμα ἢ
σωτήριον Κυρίῳ δεκτὸν εἰς ὀσμὴν εὐώδιας, καὶ ὃς ἂν σφάξῃ
ἔξω. Et ad ostium tabernaculi testimonii non attulerit,
ut faciat illud in holocaustum vel salutare Domino, ac-
ceptum in odorem suavitatis: et quicunque jugulaverit
extra.” * Καὶ τὸ κατακάλυμμα, καὶ ai βάσεις αὐτῶν καὶ of
στύλοι αὐτῶν, καὶ τὸ κατακάλυμμα τῆς θύρας τῆς σκηνῆς.
Et cooperimentum et bases eorum, et columnz eorum, et
cooperimentum ostii tabernaculi.” ‘‘ Εὐφράνθητεϊ οὐρανοὶ
ἅμα αὐτῷ, καὶ προσκυνησάτωσαν αὐτῷ πάντες ἄγγελοι Θεοῦ.
Leetamini cceli simul cum eo: et adorent eum omnes an-
geli Dei.” Et paulo post: “ Kai ἐνισχυσάτωσαν αὐτῷ
πάντες viol Θεοῦ. Et confortentur in eo omnes filii Dei.”
Omnium vero mutationum maxime late patens, et quam
penitus dispiciendam hoc in loco censuimus, est illa in
primorum patrum annis designandis admissa: quam non
casus sed industriz fuisse dubitare non possumus. Nam
in quinto Geneseos capitulo, sex patribus qui vixerunt
ante diluvium, ex annis quos post παιδογονίαν Scrip-
tura Hebraica illis tribuit, interpretatio Graca centum
adimit, totidemque eisdem ante παιδογονίαν adijicit:
ztatem mundi ea ratione sexcentorum annorum incre-
mento adaugens, annorum integre vite eorundem patrum
veritate interim retenta. Atque in undecimo ejusdem
libri capitulo, ad sex aliorum patriarcharum, qui post
diluvium vixerunt, ztatem ante παιδοποίαν similis centum
annorum facta reperitur adjectio; aliorum sexcentorum
annorum accessione mundi ztatem pariter amplificans.
Hic vero Arnoldus Wion Duacensis ‘“ visus® est sibi
ccelesti potius quam humano lumine consecutus, ut posset
apposite utraque editio (Greca, et cum Hebraica hic

b Levit. cap. 17. ver. 4. © Numer. cap. 4. ver. 31.
4 Deuteron. cap. 32. ver. 42.
© Possevin. apparat. sac. in Arnoldo Wion.

CAP. II. | SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 451

censentiens vulgata Latina) conciliari ex duplici men-
tione, que fit in eis, nativitatis hominum, quos Scriptura
divina commemorat: alterius nempe, que carnalis, de qua
agitur in vulgata editione; alterius autem, que spiritualis,
que texitur apud Septuaginta interpretes.” Cujusmodi
distinctionem si annis Tobie enucleandis, quem 197.
annos natum obiisse notat editio Graeca; “ completis‘
annis 99. in timore Domini,” sepultum fuisse asserit vul-
gata Latina: aliquem verisimilitudinis colorem preferret
ejusmodi conciliationis modus; ut in universum quidem
vixisse dici posset 137. annos: at 99. tantum ‘‘in timore
Domini;” primis viginti octo etatis suze annis secun-
dum communem morem mundi hujus peractis. At neque
in Greeca, neque in Latina Geneseos editione levissimum
quidem talis discriminationis ullum extat indicium: et ex
collatione annorum quos patres illi post susceptos filios
vixisse dicuntur, commentitia ista distinctio plane refelli-
tur. In Grecis nempe codicibus? Adamus, quum 230.
vixisset annos, respectu nativitatis carnalis, filium hoc
modo genuisse diceretur, ad imaginem et similitudinem
suam: in Latinis vero et Hebraicis, nativitatis spiritualis
ratione habita, si Arnoldum hic interpretem audire libe-
at, quum 190, tantum fuisset annorum, ad imaginem et
similitudinem suam idem eundem genuisse quoque di-
ceretur. At vero quum post genitum illum filium Greci
700. Hebrei et Latini codices 800. annos vixisse ad-
dunt: ad ista inter se concilianda, quid hic adjumenti
affert preclara ista distinctio: Certe si primam vite sue
hecatontalem carnaliter egisse, post conversionem deinde
suam ante genitum filium 130. posteaque 800. annos,
cum Hebreis et Latinis, vixisse admittamus; ut univers
illius vitae non pauciores quam 1030. annos tribuamus,
necesse est: quos tamen non plures quam 930. fuisse,
Hebrei, Greci, Latini, omnes libri pariter consentiunt.
Ut non ceelesti sed phantastico lumine perfusum Arnoldum,
hic fuisse appareat, quum tam frigido excogitato commento,
tantopere sibi plausit.

Et vero lusisse plane in chronologia ista pertexenda

! Tobi. cap. 14. ver. 16. ® Genes. cap. 5. ver. 3.
ααῷ

4.52 DE EDITIONE CAP. IT.

Hellenistam nostrum, nihilque minus quam interpretis
officio fungi voluisse, sed data opera ab eo quod in textu
originali invenerat recessisse, veritatis ratione omni insu-
per hic habita; in annorum Mathusale et filii ejus La-
mechi designatione, idem ipse satis aperuit. Ut enim prius
patrum eztati ante παιδογονίαν annos centum addidit,
totidem post eam eidem detraxit: ita nunc vice versa,
Mathusale etati ante Lamechum natum annos yiginti
detraxit, totidemque post illum natum eidem addidit :
ante filii nativitatem 167. post eam S02. illi tribuens.
Simul vero additi anni 188, inter nativitatem Lame-
chi et Δ ejus Noachi ab eodem numerati, et 600.
vitae Noachi usque ad diluvium inde decurrentes, non
plures quam 788. conficiunt annos, inter Lamechi nati-
vitatem et diluvium interpositos. Quibus ab 802. illis
annis subductis, quos post natum Lamechum viven-
do Mathusalam exegisse dictum est; quatuordecim re-
relinquuntur anni, quibus ipsi diluvio Mathusala superstes
fuerit. Atqui in arca “ pauci", id est, octo anime ser-
vatee sunt,” Noachus! videlicet, Semus, Chamus et Japh-
etus cum uxoribus eorum, ex reliquis* omnibus superstite
relicto nemine.

* Septuaginta!,” inquit Beda noster, ‘‘ ante natum La-
mech 167. penunt annos, postea 802. qui numerus, ut
lector facillime videbit, juxta Hebraicam veritatem vi-
ginti annis, juxta ipsorum autem auctoritatem quadra-
ginta tribus annis diluvii tempora transit.” A nato enim
Lamecho usque ad diluvium anni sunt, secundum Grecam
quidem illam editionem, ut dictum est, 788. secundum
Hebraicam autem veritatem, 782. Juxta alteram igitur
_Yationem quatuordecim ; juxta alteram viginti annis, di-
luvii tempora transiisset; si 802. annos post natum filium
vivendo exegisset. Ut mira fuerit Scaligeri ἀπροστεξία,
qui miram™ ἀλογιστία in Beda visus 5101 sit hic animad-
vertere.

h 1 Petr. cap. 3. ver. 20.

i Genes. cap. 7. ver. 7. et cap. 8. ver. 16, 18.

k Ibid. cap. 7. ver. 23. ! Bed. in chronic.
™ Scalig. animadvers. in Euseb. pag, 243. Ὁ,

CAP. Ii. SEPTUAGINTA INTERPRETUM,. ‘50

Hinc igitur exorta illa est ‘‘ famosa questio, et dispu-
tatione omnium ecclesiarum ventilata; quod juxta diligen-
tem supputationem quatuordecim annos post diluvium
Mathusala vixisse referatur,” quemadmodum ab Hiero-
nymo in Hebraicis questionibus Geneseos est notatum.
1ὺχ quo Hieronymi loco cum aitero" ejusdem collato liquet,
omnium ecclesiarum usu eam receptam fuisse lectionem,
quze vitee Mathusale annos ita distribuit, ut post Lamechi
nativitatem annos 802. ille egerit, ante eam, 167. neutiquam
vero 165. ut in Complutensi Bibliorum πολυγλώττων edi-
tione, eamque secuta Antverpiana regia, et Jayana Pari-
siensi manifesto errore excusum legitur.

Kandem quoque lectionem ad sua, id est, Caroli magni
tempora per universas ecclesias fuisse retentam, Georgius
Syncellus® confirmat, de Mathusala sic scribens: “Οὗτος
κατὰ τὰς ἁπανταχοῦ Γενέσεως βίβλους ὑπερέβη τὸν κατα-
κλυσμὸν ἔτεσι ιέ ὡς ἄπορον ποῦ διεσώθῃ ἐν τῷ κατακλυσμῷ.
Hic, secundum omnes qui ubique feruntur Geneseos co-
dices, annis quindecim diluvium supergressus est: ita ut,
quis locus diluvii tempore illum servaverit, incertum sit.”
Et post: “”Eree @vé τοῦ μακρο[ϑιιοτάτου Μαθουσάλα ὃ xa-
τακλυσμὸς γέγονεν ἐπὶ τῆς γῆς. Kal ἐπιζήσας Μαθουσάλα
σὺν τῷ αὐτῷ ἔτει τοῦ κατακλυσμοῦ ἕως Baovs κοσμικοῦ ἔτους
λοιπὰ ιέ. εἴπερ ἀληθεῖς εἶναι πιστεύομεν τὰς περὶ αὐτοῦ καὶ
πρὸ αὐτοῦ φερομένας ἐν ἱεραῖς δέλτοις ἀψευδεῖς καὶ θεοπνεύσ-
τους ἱστορίας. Anno Mathusale cunctorum hominum
longevissimi 955. diluvium universum orbem _ invasit.
Et, eodem diluvii anne connumerato, usque ad annum
mundi 2256. aliis quindecim (ab initio, vel quatuordecim
a fine diluvii) annis supervixit Mathusala: siquidem veras
esse credimus, que de eo et patribus ejus in sacris ferun-
tur paginis, incorruptas et divinitus inspiratas historias.”

Hine de eo B. Ambrosius?: “ De Mathusala quid
dicam? cujus ultra diluvium numerantur anni: ut quoniam
solus est Christus, cujus vita nullam sentit etatem, in ma-

" In epistola ad Damasum quest. 2.
° Georg. Syncell. chronograph. pag. 113, 114.
P Lib. 3. commentar. in Luc. cap. 3.

454 DE EDITIONE CAP. II.

joribus quoque suis non sensisse diluvia videretur.” Et,
aliquanto accuratiore hic adhibito judicio, S. Augustinus;
“Per? hance discrepantiam Hebreorum codicum atque
nostrorum, exoritur illa famosissima questio; ubi Mathu-
salem quatuordecim annos vixisse post diluvium compu-
tatur: quum Scriptura ex omnibus, qui in terra tune fue-
rant, solos octo homines in arca exitium commemoret eva-
sisse diluvii, in quibus Methusalem non fuit. Subditque
nonnullos etsi non in terra (ubi omnem, quam vivere in
aquis natura non sinit, constat fuisse deletam) cum patre
suo qui translatus fuit aliquantum fuisse: atqui ibi, donec
diluvium preeteriret, vixisse arbitrari: nolentes derogare
fidem codicibus, quos in authoritatem celebriorem suscepit
Heclesia; et credentes Judeorum potius, quam istos, non
habere quod verum est.”

Idem Augustinus, in libro de peccato originali contra
Pelagium et Ccelestium, capite vigesimo tertio, inter quees-
tiones ‘‘ in quibus, salva fide qua Christiani sumus, aut
ignoratur quid verum sit et sententia definitiva suspen-
ditur, aut aliter quam est, humana et infirma suspicione
conjicitur,” et istam reponit: ‘* Ubi potuerit Mathusalem
vivere, qui in arca non fuit? qui, sicut in plerisque co-
dicibus et Grecis et Latinis numerantur anni, reperitur
supervixisse diluvio? vel utrum paucioribus, qui rarissimi
inveniuntur, potius credendum sit; in quibus ita est nu-
merus conscriptus annorum, ut ante diluvium defunctus
fuisse monstretur?” Et in questionibus super Genesin,
capite primo, “‘ Queri solet,” inquit, ‘‘ quomodo Ma-
thusalem secundum annorum computationem vivere post
diluvium potuerit; quum omnes, preter eos qui in arcam
ingressi sunt, perisse dicantur. Sed hanc questionem plu-
rium codicum mendositas peperit. Non solum quippe
in Hebreis aliter invenitur; verum etiam in Septuaginta
interpretatione, Mathusalem in codicibus paucioribus, sed
veracioribus, sex annos ante diluvium reperitur fuisse
defunctus.” Nimirum, ut alibié idem ipse explicat, ‘in

9 Libro 15. de civit. Dei, cap. 11.
r Aug. de civit. Dei, lib. 15. cap. 13.

CAP. Ii. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 455

codicibus Grecis tribus, et uno Latino, et uno etiam Syro,
inter se consentientibus.”

Critici nempe, ut huic mederentur incommods, lectio-
nem Grecam hic immutandam censuerunt: sed varii varie.
Ex hisce emendationibus due sunt, que sexennio ante
diluvium Mathusalz mortem collocant. Melior et magis
recepta una; que juxta Hebraicum ante Lamechi nativi-
nativitatem annos illi tribuit 187. post eam, 782. minus
probata altera; que ante natum filium, vetere lectione
retenta, 167. ili annos attribuit; post eum vero natum,
782. ut prior. Utrobique enim anni illi 782. ab annis
788. quos a Lamechi nativitate ad diluvium Greci co-
dices dinumerant, subducti, inter Mathusale excessum et
diluvium sex annorum relinquunt interstitium.

Priorem lectionem exhibet Gracus Geneseos codex,
omnium qui uspiam hodie extant vetustissimus, quem in
Cottoniana bibliotheca vidimus, et Gracorum Bibliorum
exemplar Alexandrinum etate illi proximum, a Cyrillo
patriarcha in Angliam missum: Octoteuchi item exem-
plar aliud, quod ex Thome Mori bibliotheca nactus est
Johannes Clemens Anglus: atque ex Grecis Bibliorum
editionibus, Aldiilla Veneta, eamque secutee omnes Germa-
nice. Quibus et Syrus meus chronologus Gregorius ac-
cedit; in Greco 167. scriptum esse referens, sed ‘ ma-
nifesto scriptoris antiqui errore,” annis viginti desidera
tis. Et omnium certe antiquissimam esse emendatio-
nem hance, 187. annos pro 167. substituentem, ex Deme-
triana chronologia constat, ab Alexandro Polyhistore pro-
ducta;apud Eusebium, in evangelice preparationis libro
nono. Neque aliam lectionem Julium Africanum nobilem
chronographum fuisse amplexatum, ex Georgio Syncello li-
quet: quieum, “ ἐκ᾽ τίνων σπανίων ἀντιγράφων, οἷς οὐ χρὴ
πείθεσθαι, ex quibusdam raris exemplaribus quibus credi
non oporteat,” diluvium in annum mundi 2762. conjecisse
docens, ita scribit: ‘‘Hxemplarium quaedam in 187. Mathu-
sala annum Lamechi ortum referunt: quibus Africanus as-
sentitur ; anno etiam mundi 2262. Noachi diluvium adscri-

® Georg. Sync. chron, pag, 83. t Id. pag. 20.

456 DE EDITIONE CAP. Il.

bens. Cujus sententiam sanam non esse arbitramur. Eo
vero 2262, mundi anno diluvium reponere videtur,
quod 969. vitae Mathusale anni anno mundi 1287. du-
centes initium, in anno mundi 2256. desinant, intra 2262.
annorum limites conclusi.” Et mortem illius, ea ratione, in
sextum annum ante diluvium conjiciant. Ut sui plane obli-
tus fuerit Syncellus, quum® alibi vitae Mathusale annos 989.
ab Africano tribui scripsit.

Eusebius (ut ex ejusdem Syncelli loco mutilato*, cum
alio integro¥ collato, intelligitur) juxta vulgatam lectionem,
inter nativitatem Mathusale et Lamechi 167. annos ponit,
atque ita ab initio mundi ad diluvium annos 2242. dinu-
merat: ut Mathusale tamen mortem ad sextum ante di-
luvium annum referat, ex aliis codicibus annos 782. post
natum Lamechum vixisse eum annotat. Quot etiam an
nos tum in Greeco tum in Hebrzo esse assignatos, jam dic-
tus Syrus meus chronologus asserit. Constantinopolitanus
vero chronologus’?, fastorum Siculorum author, cum Ju-
lio Africano diluvium ad annum mundi 2262. referens,
et Mathusale ante natum Lamechum 187. tribuens,
post filii tamen ortum 762. tantum annos_ superstitem
illum fuisse vult, atque ita 36. ante diluvium anno vi-
vere desiisse. Ex his igitur simul, et Eusebii sententia,
949. tantum annos Mathusala vixisset: et qui omnium
patrum μακρο[θιώτατος hactenus est habitus, avo suo
Jaredo tredecim annis junior obiisset. Quod Georgio
Syncello tantum incommodum est visum; ut pre illo proro-
gationem vite Mathusale ultra diluvium admittendam esse
putaret. ‘ Satius est igitur,” inquit ille*, “‘ sacris per uni-
versum orbem vulgatis libris data fide, Mathusala diluvium
licet annis quindecim,” vel quatuordecim, “ superaverit,
annos tamen 969. attigisse dicamus; Deo nimirum preter
hominum opinionem iis modis et locis que novit, eum una
cum Enoch a communi pernicie conservante.”

Quod ipsum tamen incommodum Syncellus’, ut evitaret,

«Td. pag. 114. x Pag. 20.
y Pag. 114.

7 Pag. 44. edit. Greco-Lat. Raderi.

Ὁ Pag. 114. > Pag. 20.

CAP, 11. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 457

Mathusalam in diluvio periisse dicit, quod anno mundi
2242. contigisse cum Eusebio statuit. Unde annis in-
tegree vite Mathusale 962. subductis, in annum mun-
di 1283. etatis Enochi 153. vel 150. aut 151. po-
tius nativitatem illius conjici potuisse suspicionem mo-
vet. Ac si minus “a sacris per universum orbem vulga-
tis libris” ille recederet, qui Enochum 150. vel 153.
wtatis annum agentem genuisse Mathusalam diceret,
quam qui ipsum Mathusalam annos tantum 949. vixisse
affirmaret.

Quintus Julius Hilarion, in libello de mundi duratione,
ne diluvium Mathusalem transcendisse admitteret, in an-
nis illius emendandis aliam rationem iniit. ‘‘ Mathusa-
lem,” inquit ille, “‘ vixit annos 182. et sic genuit La-
mech: et post hoc, vixit annos 787. sic enim divine
Scripturze fides vera demonstrat, qua Mathusalam ante
diluvium et vixisse et mortuum esse narravit. Lamech
anno 188. genuit Noe. Sexcentesimo namque anno Noe,
factum et consummatum est diluvium.” Juxta quam hy-
pothesin, anno mundi 2257. factum fuisset diluvium;
et proximo ante illud anno Mathusala nature concessis-
set.

Arabicus denique meus Geneseos ex Greco inter-
pres, ut mortem Mathusalae cum anno diluvii concur-
rere faciat; ante natum Lamechum annos illi tribuit
180. post, 782. in universum, 962. ipsi vero Lamecho
(cum Hebraicis codicibus) ante natum Noachum, annos
180. post, 695. simul omnes 777. juxta quem calculum,
in annum mundi 2249. diluvium incidisset.

Ex quibus omnibus videre licet, cujusmodi crucem lu-
dicro hoc suo de Mathusala post diluvium superstite com-
mento posteris Hellenista noster fixerit, qui eum sub au-
gusto Septuaginta seniorum nomine venerati sunt. Ex
qua vero Hellenistarum gente ille fuerit, quando vixerit,
quomodo authoritatem nactus fuerit, ac demum Septua-
ginta interpretum titulum induerit, ut disquiramus opere
pretium fuerit.

458 DE EDITIONE CAP, I.

CAP. ΤΙ.

Quo tempore et loco Greca illa editio, que apud Christianos patres Septuaginta
interpretum nomine ferebatur, nata fuerit: et qua ratione in titulum illum
irrepserit.

5ΤΑΝΤΕ adhuc Alexandrina Ptolemezi Philadelphi bi-
bliotheca, in qua accurata illa Pentateuchi interpretatio
asservabatur, etiam perturbatam illam quam hodie habe-
mus legis Mosaicze versionem in manibus hominum fuisse,
memorata illa Demetrii annorum mundi chronologia, quam
ex libro illius περὶ τῶν ἐν τῇ ᾿Ιουδαίᾳ βασιλέων Alexander
Polyhistor*, qui Syllanis? vixit temporibus, descripsit, ma-
nifeste demonstrat. Neque Legis solum sed etiam pro-
phetarum ex Hebraico factam versionem tunc eXtitisse,
in Ecclesiastici sui prologo Jesus Syracides indicat : ubi
etin A°gyptum venisse se notat, anno trigesimo octavo sub
rege Euergeta. Initio Euergete hujus, qui et Physcon
est dictus, ab eo tempore deducto, quo simul cum fratre
Philometore regnare coepit: Quemadmodum in annalibus
nostris ad annum periodi Juliane 4582, ante eram Chris-
tianam CX XXII. est ostensum.

Hance vero totius veteris instrumenti traductionem, ut
ante illum Euergete trigesimum octavum ita post Philo-
metoris fratris ipsius quartum annum in periodi Juliane an-
num 4537. ante zram Christianam CLX XVII. incidentem,
in lucem esse editam, ex historica illa nota, ad calcem libri
Estherz, in editione vulgata Graca apposita colligimus :
"Eroue τετάρτου βασιλεύοντος Πτολεμαίου καὶ Κλεοπάτρας,
εἰσήνεγκε Δοσίθεος, ὃς ἔφη εἴναι ἱερεὺς καὶ Λευΐτης, καὶ

ἃ Apud Euseb. lib. 9. preparat. Evangel.
> Vide annal. nostr. ad annum periodi Juliane. 4633.

CAP. III. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 459

Πτολεμαῖος ὁ υἱὸς αὐτοῦ, τὴν προκειμένην ἐπιστολὴν τῶν
Φρουραὶ, ἣν ἔφασαν εἶναι καὶ ἑρμηνευκέναι Λυσίμαχον Πτολε-
μαίου, τῶν ἐν ἹΙἱερουσαλήμ. [ἃ 680, ut in Hieronymi versione
legitur: “‘ Anno quarto regnantibus Ptolemzo et Cleo-
patra, attulerunt Dositheus, qui se sacerdotem Levitici
generis referebat, et Ptolemeus filius ejus hanc epistolam
Phrurim; quam dixerunt interpretatum esse Lysimachum
Ptolemzi filium in Jerusalem.” Neque enim alius rex
intelligitur, ut a Pererio® recte est observatum, quam Phi-
lometor ille Ptolemzeus: cujus, ut et Cleopatra uxoris ejus,
et Dosithei, apud Josephum, in secundo contra Apionem
libro, hujusmodi facta habetur mentio: ‘ Ὁ δὲ Φιλομήτωρ
Πτολεμαῖος καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ Κλεοπάτρα τὴν βασιλείαν
ὅλην τὴν ἑαυτῶν Ἰουδαίοις ἐπίστευσαν, καὶ στρατηγοὶ πάσης
τῆς δυνάμεως ἦσαν ᾿Ονίας καὶ Δοσίθεος ᾿Ιουδαῖοι. Philo-
metor Ptolemzus et ejus uxor Cleopatra totam (AZ gypti)
regionem Judzorum fidei commiserunt: et copiarum om-
nium duces fuerunt Onias et Dositheus Judzi.” Quem
Oniam‘ sacerdotem post egregiam Philometori et Cleo-
patrz navatam in bellis operam, eorum permissu in agro
Heliopolitano templum Hierosolymitani amulum extrux-
isse, in libro decimo tertio antiquitatum, capite sexto, idem
Josephus narrat: hoc etiam ibidem addito: “ Εὕρε δὲ
Ὀνίας καὶ ᾿Ιουδαίους τινὰς ὁμοίους αὐτῷ, καὶ ἱερεῖς καὶ
Λευΐτας, τοὺς ἐκεῖ θρησκεύοντας. Invenit autem Onias 5101
similes Judzeos quosdam, et sacerdotes et Levitas, qui
illic divinum cultum instaurarent.”

Post quartum igitur illum Philometoris Ptolemzi annum,
ut gentium curiositati, Judaica sacra penitius intelligere
desiderantium, aliquo modo satisfieret, a Judzo aliquo
opus hoe peractum fuissé videtur ; eandem 5101 licentiam
in tota vetere Scriptura additionibus, detractionibus et
mutationibus suis vitianda permittente, quam ejus amu-
latus exemplum Dositheus Samaritanus in ipso originali
Pentateuchi Mosaici textu interpolando apostolorum post-
ea temporibus usurpavit: quemadmodum in epistola ad

© Perer. commentar. in Daniel. cap. 13.
“ Vid, annal. nostr. ad ann, period, Julian, 4564, ante er. Christ, 150,

460 DE EDITIONE CAP, III:

D. Ludovicum Cappellum, huic syntagmati subjuncta,
significavimus.

Cumque hee prima universe Scripture veteris Graca
edita fuisset interpretatio: in novum primum Oniz tem-
plum nove quoque hujus Scripture in eo prelegende
formam inductam fuisse veri fit simillimum ; sacerdotibus
et Levitis, qui profani templi ministerio se addicere nihil
sunt veriti, de puritate versionis non admodum labo-
rantibus.

Nam in AXgypto ortam fuisse interpretationem istam, et
illa ipsa verba ex fine libri Estherze producta non obscure
innuunt: et ex eo colligunt alii, quod siclum Hebraicum,
tetradrachmo Attico ezqualem, (ut in libro tertio antiqui-
tatum, capite nono, Josephus et alii indicant,) per Alex-
andrinum didrachmum interpres exprimere soleat, quod
Attici duplum fuisse apparet. Cum enim talentum quod-
que 6000. haberet drachmas ejus loci proprias, cujus ta-
lentum esset, ut ex Julio Polluce constat: talentum Alex-
andrinum 12000. drachmas Atticas continuisse, Festus
Pompeius confirmat. Ex AZgypto deinde paulatim ver-
sionis hujus usus ad reliquos omnes Judzos qui inter
Grecos erant dispersi, manavit; in quorum synagogis
pars aliqua Legis simul et prophetarum singulis Sabbatis
prelegebatur : quod de Hellenistis Antiochensibus Pisidiz,
speciatim® habetur annotatum. Hinc libros hosce Gre-
cos ab omnibus ubique Judzis legi, in secunda pro Chris-
tianis apologia Justinus Martyr asserit: in oratione quoque
ad Grecos parenetica, eos ad suum usque tempus in
Judzorum synagogis asservari confirmans. Quo spectat
et Tertulliani ille locus, in apologetico, capite decimo oc-
tavo, de Scripturis Septuaginta interpretum nomine vul-
gatis a Judeis in synagogis suis (quarum libertatem, vec-
tigali Romanis pensitato redimere erant soliti) legi con-
suetis ita scribentis: “‘ Sed et Judzi palam lectitant: vec-
tigalis libertas vulgo auditur Sabbatis omnibus.” Et nar-
ratio illa in Gemara Hierosolymitana, tractatu Sota, capite
septimo. ‘ R. Levi ivit Casaream, audiensque eos le-

© Act. cap. 13, ver. 15.

CAP. III. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 461

gentes lectionem yow‘’, Grace, voluit impedire ipsos.
R. Jose id animadvertens, irascebatur, dicens: Qui non
potest lecere Hebraice, num omnino non leget? imo legat
quacunque lingua, quam intelligit ac novit, et sic officio
suo satisfecerit.”. Cumque longo tempore hac de re inter
Judzxos contentiones extitissent; aliis Hebraa tantum
lingua Scripturas in synagogis legi debere asserentibus,
aliis Greecam lectionem retinentibus: Justinianus pro pos-
terioribus tulit sententiam, novella 146. ut Graca Sep-
tuaginta interpretum versio in synagogis prelegeretur,
edicens.

A Judzis Hellenistis habitantes inter eos Graeci, ad
fidem Christianam ab apostolis conversi, Graecam hanc
librorum sacrorum versionem acceperunt: atque a Grecis
deinde Latini: ‘‘ Ut enim cuique primis fidei temporibus
in manus venit codex Grecus, et aliquantulum facultatis
sibimet utriusque linguz habere videbatur, ausus est in-
terpretari:” quemadmodum in libro secundo de doctrina
Christiana, capite undecimo, ab Augustino est notatum.
Indeque Hieronymus, quod in ecclesiis eam editionem
obtinuisse videret, in Scripturarum citatione et ipse ea est
usus: licet Hebraicam veritatem longe illi praferendam
fuisse judicaverit. Christique postremis et apostolorum
primis temporibus scribens Alexandrinus Philo, quod com-
muni Hellenistarum usu eadem tum quoque esset recepta,
in Pentateuchi explicatione semper illa est usus: licet in
privatorum manibus (post incensam priori bello Alexandrino
Philadelphi bibliothecam) veteris illus Septuaginta seni-
orum yersionis adhuc exempla extarent; quorum admi-
randam cum textu originali consonantiam ab eo predi-
catam supra audivimus. Eandemque ipsam ob causam
apostoli et evangelistee, in citandis veteris Scripture tes-
timoniis frequenter, in sermonis vero genere passim hanc
sequuntur editionem: quod communem eam fuisse scirent
et maxime pervulgatam, atque omnibus eo tempore notis-
simam. Indeque, in questionibus Hebraicis in Genesin,
Hieronymus “ΚΝ hoc generaliter observandum ait, quod

Γ Deuteron, cap. 6,

462 DE EDITIONE CAP. IIT.

ubicunque sancti apostoli aut apostolici viri loquuntur
ad populos, his plerumque testimoniis abutuntur, quae jam
fuerant in gentibus divulgata.” Quod quam ille prudenter
et considerate scripserit, non satis se intelligere profitetur
Whitakerus?: nesciens, ut videtur, apud Hieronymum
abuti et uti pro eodem solere usurpari.

In Hebraico quidem evangelio, quod Matthzi nomine a
Nazarzis evulgatum, ‘a plerisque veterum pro ipsius au-
thentico est habitum, ab eodem Hieronymo" est obser-
vatum, illud ‘‘ animadvertendum esse: quod ubicunque
evangelista, sive persona sua sive Domini Salvatoris, ve-
teris Scripture testimoniis utitur, non sequatur Septua-
ginta translatorum authoritatem, sed Hebraicam.” Ma-
jore tamen animadversione dignum illud ego esse existimo ;
quod in Greco et germano evangelio idem ab apostolo
ipso sepius fuisse factum observare liceat. Sic enim
juxta Hebraicam veritatem citatum est illud: “Ἐξ Ai-
ύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου, Ex AX gypto vocayi filium
meum :” quum Greca editio* legat; ‘ ’E& Αἰγύπτου pe-
τεκάλεσα τὰ τέκνα αὐτοῦ, Ex Egypto revocavyi filios ejus,”
quo in loco, ut refert in Cardinalis Barberini Graco MS.
prophetarum codice vetus scholiastes, Aquila habet; “ καὶ
ἀπὸ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου, Et ex Augypto vocavi
filium meum.” Symmachus: “ΚΝ Ἐξ Αἰγύπτου κέκληται 6
υἱός μου, Ex Aigypto vocatus est filius meus.” Septua-
ginta: “ καὶ ἐξ Αἰγύπτου μετεκάλεσα τὰ τέκνα αὐτοῦ, Et ex
fEgypto revocavi filios ejus.” Theodotion: “ ἐξ Αἰγύπτου
ἐκάλεσα υἱόν μου, ex Aigypto vocavi filium meum:” ad-
ditque scholiastes: “ τούτῳ ἐχρήσατο ὃ Ματθαῖος ὡς οὕτως
ἔχοντος δηλονότι Εβραικοῦ, ὡς καὶ ὁ A. ἡρμήνευσεν᾽ Hoc
Mattheus est usus, ita videlicet ut habet Hebraicum;
quemadmodum et Aquila interpretatus est.” Similiter!
legimus: ‘ Ῥαχὴλ κλαίουσα τὰ τέκνα αὐτῆς, Kat οὐκ ἔθελε
παρακληθῆναι. Rachel dolens filios suos, et noluit conso-
lationem accipere ;” ubi Grzeca: ‘‘ ‘PayijA™ ἀποκλαιομένη

§ Whitak. de S. Script. quest. 1. cap. 8, fin.

h Hier. de script. eccl. Matthxo.

i Matth. cap. 2. ver. 15. k Hose. cap. 11. ver. 1.

! Matth. cap. 2. ver. 18. ™ Jerem, eap. 31, ver. 15.

CAP. III. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 463

οὐκ ἤθελε παύσασθαι ἐπὶ τοῖς υἱοῖς αὐτῆς. Rachel plorans
noluit conquiescere super filiis suis.” ““ Φῶς" ἀνέτειλεν
αὐτοῖς, Lux exorta est eis:” ubi Greca: “ Φῶς" λάμψει
ἐφ᾽ ὑμᾶς, Lux exorietur vobis.” ‘ Αὐτὸς" τὰς ἀσθενείας
ἡμῶν ἔλαβε καὶ τὰς νόσους ἐβάστασεν, infirmitates nostras
ipse tulit et morbos nostros portavit:” ubi Graeca: ‘ οὗ-
τος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει Kal περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται, Iste
peccata nostra fert et pro nobis dolet.” ‘’
Ov ἡρέτισα, ὃ ἀγαπητός μου εἰς ὃν εὐδόκησεν ἡ ψυχή μου,
Ecce puer meus quem elegi, dilectus meus in quo com-
placuit anima mea:” ubi Greca: ‘ Ιακὼ[β" ὃ παῖς pov,
ἀντιλήψομαι αὐτοῦ, ᾿Ισραὴλ ὃ ἐκλεκτός pov, προσεδέξατο
αὑτὸν ἡ ψυχή pov. Jacob puer meus, assumam eum;
Israel electus meus, suscepit eum anima mea.” ‘ Ezi! ὄνον
καὶ πῶλον υἱὸν ὑποζυγίου, super asinum, et pullum ju-
menti ;” ubi Greca: “ ἐπὶ" ὑποζύγιον καὶ πῶλον νέον.
super jumentum et pullum novum.”

Simili ratione et Paulus in epistola ad Romanos, He-
braicam secutus lectionem, habet: “ Eic’ αὐτὸ τοῦτο ἐξή-
γειρά σε, In hoc ipsum suscitavi te:” non Grecam illam.
“"Evexev® τούτου διετηρήθης ἕως τοῦ νῦν, Hac causa reser-
vatus es usque nunc.” ‘‘ Ὡς ὡραῖοι of πόδες τῶν εὐαγγε-
λιζομένων εἰρήνην. Quam speciosi sunt pedes evangeli-
zantium pacem ;” ubi in Greco legitur: “ Ὥς ὥρα ἐπὶ τῶν
ὀρέων, ὡς πόδες εὐαγγελιζομένου ἀκοὴν εἰρήνης. Sicut
decor super montes, sicut pedes evangelizantis pacem.”
“ς κατέλιπον“, reliqui;” ubi Graca: “ καταλείψεις", relin-
ques.” ““ Ἐμοὶ" ἐκδίκησις, ἐγὼ ἀνταποδώσω. Mihi vindicta,
ego retribuam;” pro quo in Greco est: “Ev ἡμέρᾳ ἐκδι-
κήσεως ἀνταποδώσω. In die vindicte retribuam.” In

Ἰδοὺ" ὁ παῖς μου

1 Matth. cap. 4. ver. 16. © Esai. cap. 9. ver. 2.

P Matth. cap. 8. ver. 17. 4 Esai. cap. 53. ver. 4.
τ Matth. cap. 12. ver. 18. S Esai. cap. 42. ver. 1.

t Matth. cap. 21. ver. 5. 4 Zach. cap. 9. ver. 9.
Ww Rom, cap. 9. ver. 17. * Exod. cap. 9. ver. 16.
Υ Rom. cap. 10. ver. 15. % Esai. cap. 52. ver. 7.

σ'

4 Rom. cap. 11. ver. 4. 3 Reg. cap. 19, ver. 18.
© Rom. cap. 12. ver. 19. eum Hebr. cap. J0. ver. 30.
Deut. cap. 32. ver. 35.

5.

464 DE EDITIONE CAP, Ill.

priore quoque ad Corinthios epistola, capite XIV.
vers. 21. ex Esaize capite XXVIII. vers. 11. profert apos-
tolus: “Ἔν ἕτερογλώσσοις καὶ ἐν χείλεσιν ἐτέροις λαλήσω
τῷ λαῷ τούτῳ, In aliis linguis et in labiis aliis loquar po-
pulo huic;” ubi Greca interpretatio legit, “ dia φαυλισμὸν
χειλέων, διὰ γλώσσης ἑτέρας, ὅτι λαλήσουσι τῷ λαῷ τούτῳ,
Per depravationem labiorum, per linguam alienam, loquen-
tur populo huic:” et in ejusdem epistola capite XV. ver,
54. ex ejusdem prophet capite XXV. ver. δ. citat, ‘ ka-
τηπόθη ὃ θάνατος εἰς νῖκος, Absorpta est mors in victo-
riam :” ubi in Greca versione habentur, “ κατέπιεν ὁ θά-
νατος ἰσχύσας, Devoravit mors preevalens.”

Johannes denique in evangelio*, cum Hebraicis nostris
codicibus legit: ‘‘”Opovra εἰς Ov ἐξεκέντησαν, Aspicient
in eum quem compunxerunt;” non ut in Complutensi et
Romana editione legitur, "Emi3Aéovrar’ πρός με ἀνθ᾽ ὧν
κατωρχήσαντο, et in Latino textu Hieronymi: “ΚΝ Aspicient
ad me pro eo quod insultaverunt ;” licet Justinus Martyr,
Tertullianus et Cyprianus alteram illam ex evangelio lec-
tionem sequantur: quomodo et apud Zachariam in textu
Theodoreti, et codicis MS. cardinalis Barberini, et anti-
quissimi quod in Anglia habetur exemplaris Alexandrini,
scriptum invenitur, εἰς ὃν ἐξεκέντησαν.

Diversitatis vero utriusque hujus versionis rationem, in
hunc prophetz locum scribens, ita explicat Hieronymus:
* Si legatur np ἐξεκέντησαν, id est, compunxerunt sive
confixerunt, accipitur. Sin autem contrario ordine literis
commutatis, 17~9 ὠρχήσαντο, id est, saltaverunt intelli-
ligitur: et ob similitudinem literarum error est natus.
Sed Johannes evangelista (qui de pectore Domini hausit
sapientiam, Hebraeus ex Hebreis, quem Salvator amabat
plurimum) non magnopere curavit quid Greece literae con-
tinerent: sed verbum interpretatus e verbo est, ut in He-
breo legerat; et tempore Dominice passionis dixit esse
completum.” Et vetus scholiastes in cardinalis Barberini
codice: ‘Av? ὧν κατωρχήσαντο. οὕτω μὲν οἱ 6. ὁ δὲ Θεοδο-

€ Cap. 19. ver. 37. * Zachari. cap. 12. ver. 10.

CAP. III. SEPTUAGINTA INTERPRETUM, 465

tiov ἐποίησεν. Καὶ ἐπιβλέψονται πρός pe ὃν ἐξεκέντησαν.
᾿Ἐσημειωσάμεθα δὲ, ὅτι ἐπὶ τίνων οἱ ἀπόστολοι τὸ ᾿Εβραϊκὸν,
καὶ οὐ τὸ ἐν τῇ κοινῇ τεθείκασιν. Pro eo quod insultave-
runt; sic quidem Septuaginta, sed Theodotion ita red-
didit: Aspicient ad me quem compunxerunt. Nota-
vimus vero, quod in nonnullis Hebraicum apostoli, et non
quod in communi est editione, posuerint.” Quod obiter
hic observare fuerit opera pretium, ne quis apostolorum
illam indulgentiam, qui Judzorum Hellenistarum et Gen-
tium nuper ad fidem conversarum captui se accommo-
dantes, ab illis recepta Scriptura Greeca etiam ipsi uti
non recusarunt, ita interpretaretur, ac si illam plane au-
thenticam fuisse judicassent; ita ut nulla ratione liceret ab
ea discedere, neque eam, ubi res requirebat, ex fontium
Hebraicorum fide corrigere.

Interim tamen negari non potest, tum ex Hellenistarum
et primitivorum Christianorum illo consensu, tum’ex apos-
tolica hac συγκαταβάσει, ad Greecam istam editionem mag-
num authoritatis pondus accessisse. Cui postea extremus
adjectus est cumulus: quando apud Alexandrinos Helle-
lenistas, evanescente paulatim que in privatorum tantum
manibus habebatur Pentateuchi Mosaice a LXXII. se-
nioribus facta interpretatione, totius veteris Scripture illa
altera, publico jam usu apud omnes recepta, in illorum
nomen irrepsit; simulque ipsi LX XII. virorum operi di-
vina authoritas coepit adstrui, novo commento excogitato,
quo LXXII. cellulis divisi a se invicem interpretes, non
solum eadem sententia sed etiam iisdem verbis singula
transtulisse fingebantur, ita ut ne una quidem dictione
alius ab alio dissenserit. ‘* Quasi vero, ut regis Ptolemxi
postulatis satisfieret, opus fuerit singulis interpretibus
singulos a summo sacerdote tradi MSS. codices, a singu-
lis sigillatim et separatim vertendos ; aut quasi summus
pontifex divinare potuerit Ptolemzeum regem tale de inter-
pretibus istis sumpturum experimentum, aut vero credidcrit
morem illi fuisse in ejusmodi experimento gerendum, De-
umque sine necessitate hac ratione fuisse tendantum ;” in-
quit, in libri quarti criticae suz sacre capite ultimo, vir claris-
simus Ludovicus Cappellus. De quo, et B. Hieronymus, in

VOL. VII. HOW

466 DE EDITIONE CAP. IU.

epistola ad Desiderium ; que in Pentateuchum prologus
est: ‘ Nescio quis primus author Septuaginta cellulas
Alexandriz mendacio suo extruxerit, quibus divisi ea-
dem scriptitarint: cum Aristeas Ptolomei ὑπερασπιστὴς;
et multo post tempore Josephus, nihil tale retulerint;
sed in una basilica congregatos, contulisse scribant, non
prophetasse.”

Certe qui primus Grecum istum totius veteris testa-
menti interpretem honorificentissimo illo Septuaginta se-
niorum titulo in scriptis suis ornayisse reperitur, idem
quoque narrationem hance literis consignatam posteris pri-
mus prodidit ; vir doctrina et sanctitate conspicuus, inde-
que ad persuadendum hoc aliis magis idoneus, Justinus
philosophus zque ac martyr: qui tamen illud non a se
confictum, sed a udeis Alexandrinis acceptum fuisse
indicat. Sic enim ille, in oratione ad Gentes parenetica:
‘* Haec vobis, viri Greci, non ut fabulam neque ut con-
fictam historiam narramus: sed qui ipsi Alexandriz fue-
rimus, et vestigia domuncularum apud Pharum adhuc re-
liqua viderimus; et ab incolis, qui res patrias a majoribus
per manus sibi traditas acceperunt, audierimus, comme-
moramus.”

Justinum vero commonstratis nescio quibus veterum
zedificiorum obscuris vestigiis, non mirum est, si potuerint
Judzi qui tunc Alexandrie habitabant inducere, ut id
-erederet quod a suis majoribus acceptum ipsi ferebant:
cum hoc ille, vel opinione saltem, non sibi modo sed omni-
bus hominibus persuasissimum plane esse cuperet: quippe
cui adversus et Judezos et Gentes ceteras authoritate
illius Greece interpretationis assiduo esset pugnandum.
Porro Justini tanti viri testimonium deinde nostri, sive
Greci sive Latini, libentissime secuti sunt: quibus eadem
illa de causa utilis erat illa opinio atque existimatio tan-
quam yaticinationis ex divisis cellulis nata. Habet ista
in preefatione ad Grecam editionem libri Josuz, doctis-
simus Masius. ‘‘ Et quod Justino Judai fabulam a se
confictam persuaserint, et quasdam ruinas ostendentes
cellulas esse dixerint Septuaginta interpretum, facile fieri
potuisse, nec minus facile ut Justino viro sancto fidem

CAP. III. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 467

habuerint aliqui posteriores ;” cardinalis Bellarminus® ag-
noscit. Atque ut pari facilitate a Septuaginta senioribus
profecta crederetur vulgata ista interpretatio; hzec insuper
accessit ratio.

Inter alia munera Septuaginta seniores ad Ptolemeum
Philadelphum membranas attulisse, in quibus Lex aureislit-
eris lingua Judzorum erat descripta, apud Aristeam et Jo-
sephum legimus. Quum Ptolemzi bibliotheca tempore"
Alexandrini belli a Julio Cesare gesti conflagrasset, He-
braicum illud legis exemplar, simul cum Greca illius ver-
sione a Septuaginta facta periit. Hujus loco, paulo post
Cleopatra‘ regina novam in Serapeo constituit bibliothe-
cam, que prioris filia est dicta : ut in libro de mensuris
et ponderibus docet Epiphanius. Ad eam ornandam,
Herodes Judeorum tum rex libros sacros instrumenti
veteris Hebraica lingua conscriptos misit, ac Greecam
eorundem, que Helenistis in Syria et Palestina tum in usu
erat, interpretationem, ab aliquibus Hebraice lingue peritis
(ut videtur) recognitam, et pluribus in locis emendatam: (ne
enim in eorum* concedamus sententiam, qui prophetarum
libros ex Hebraico tunc primum conversos fuisse autu-
mant, preter alia, Siracide in Ecclesiastici prologo nos
cohibet authoritas :) quantum ex Justini Martyris secunda
pro Christianis ad Antoninum Pium apologia colligere
licet, mira quadam ἀβλεψίᾳ Ptolemei Philadelphi οὐ
Cleopatre bibliothecarum historiam commiscentis; ac si
Ptolemei illius tempore ullus Judeorum rex Herodes
extitisset: in quem errorem et Tertullianum et Chrysos-
tomum quoque incidisse videmus: priore ipsas Hebraicas
literas, posteriore libros propheticos Graece conversos, in
Ptolemaica bibliotheca ad sua usque tempora extitisse
affirmante, eamque hoc pacto cum Cleopatrina perperam
confundente.

Verba Tertulliani in apologetici sui capite decimo oc-
tavo hac sunt: ““ Hodie apud Serapeum Ptolemei bibli-

8. Bellarm. de verbo Dei, lib. 2. cap. 6.

Vid. annal. nostr. ad ann. periodi Julian. 4666. ante xram Christ. 48.
i Vid. ibid. ann. per. Jul. 4676, ante wr. Christ. 38.
k Fr. Junii et Sam, Petiti.

HH 2

468 DE EDITIONE CAP. III.

othecz cum ipsis Hebraicis literis exhibentur.”. Ad qua
clarissimus Lipsius, in syntagmate de bibliothecis, capite
secundo, ‘‘ Nota,” inquit, ““ Ptolemzi bibliothecas dici:
etsi revera non ill jam essent, sed consimiles, et primo-
genii illi Hebraici libri, unaque Septuaginta interpretatio,
flamma periissent. Tamenecce, tanta authoritas et fides
ab antiquo ejus bibliothece, ut Tertullianus gentiles eo
advocet aut amandet.” Johannis Chrysostomi, in oratione
contra Judaizantes et cum eis jejunia celebrantes, verba
sunt ista: ““ Πτολεμαῖος ὃ Φιλάδελφος τὰς πανταχόθεν
βίβλους συναγαγὼν, καὶ μαθὼν ὅτι καὶ παρὰ ᾿Ιουδαίοίς εἰσι
γραφαὶ περὶ Θεοῦ φιλοσοφοῦσαι καὶ πολιτείας ἀρίστης, μετα-
πεμψάμενος ἄνδρας ἐκ τῆς ᾿Ιουδαίας, ἡρμήνευσεν αὐτὰς Ov
ἐκείνων, καὶ ἀπέθετο εἰς τὸ τοῦ Σεράπιδος ἱερὸν" καὶ γὰρ ἢν
Ἕλλην ὁ ἀνὴρ" καὶ μέχρι νῦν, ἐκεῖ τῶν προφητῶν αἱ ἑρμη-
νευθεῖσαι βίβλοι μένουσι. Cum Ptolemzus Philadelphus,
libris undique collectis, cognovisset apud Judzos etiam
extare scripta que de Deo atque optima reipublicz forma
agerent; accersitis e Judzea viris, in Greecum illa ipsa per
eos convertenda curavit, atque in Serapidis templum (erat
enim homo Grecus) reposuit: atque in hunc diem usque
librorum propheticorum interpretatio ibi servatur.”
-Neque quicquam officit, quod a Baronio™ tanta cum
confidentia hic objicitur: ‘‘ Qui, obsecro, usquam potu-
erit id vel somniasse Chrysostomus, cum constet anno se-
cundo Commodi Serapidis templum fuisse combustum, ac
rursus, antequam idem S. Johannes Chrysostomus ea scri-
beret, sub 'Theodosio seniore funditus esse dirutum 2”
Etsi enim sub Commodo a templo Serapidis ignis non
abstinuerit, (ut, qui tum apud Alexandrinos claruit, in
Protreptico suo retulit Clemens:) totum tamen templum
non fuisse absumptum, sed porticus saltem illius, in quibus
erat bibliotheca, superstites fuisse relictas, ex citato Ter-
tulliani testimonio manifestissimum est. De templis quo-
que Alexandrinis, suo tempore extantibus, in libro vigesimo
secundo, agens Ammianus Marcellinus, inter ea ‘‘ eminere

1 Op. tom. 1. pag. 595.
™ Baron. ann. Christi 231, num. 32.

CAP. IT. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 469

Serapeum” scribit, ‘‘ in quo bibliothece fuerunt inesti-
mabiles.” Quod quidem Serapeum, anno demum ere
Christiane CCCLXXXIX. cum" reliquis A°gypti templis
idolorum cultui dicatis, jussu Theodosii excisum est: libris
quoque direptis, ut ex Orosio? intelligimus ; qui et eorum
armaria exinanita ipse se vidisse testatur. Verum ante
cladem illam a Johanne Chrysostomo Antiochiz habita
fuit quam citavimus adversus Judaizantes oratio; proxime
post primam περὶ ἀκαταλήπτου contra Anomeos: ut ex
procemio tum hujus, tum secundz, contra Anomeos ora-
tionis liquet. Illos vero adversus Anomeos sermones a Jos
hanne adhuc diacono (ideoque ante annum CCCLXXXVI.
quo presbyter ille est ordinatus) fuisse editos, Socrates?,
Georgius Alexandrinus’, Leo imperator, et vite ipsius
scriptor anonymus confirmant. Ut quid hic, de oratione
quam nunquam viderat, tam asseveranter Baronius pro-
nunciaverit, minus curandum fuerit.

Quod igitur Tertulliano et Chrysostomo, idem etiam et
aliis accidit; ut, utriusque bibliothece diversitate vel
prorsus ignorata vel minus attente considerata, Hebraicam
Scripturam et Grecam illius interpretationem, que in
Serapeo suo tempore extabant, ea ipsa αὐτόγραφα fuisse
crederent, que a Septuaginta senioribus accepta Ptole-
meus Philadelphus in bibliotheca sua primo reposuerat.

" Rufin. histor. lib. 2. cap. 22, 23. Marcellin. Comes, in chronico.

© Oros. lib. 6. cap. 15. ,
P Socr. histor. eccl. lib. 6. cap. 3.

4 Tomo 8. oper. Chrysost. edit. Savilian. pag. 176. 273. et 307.

£79 DE EDITIONE CAP, IV,

CAP. IV.

De editione que gezmana Septuaginta seniorum habebatur, et ea que κοινὴ sive
communis est dicta: et quanam inter utramque extiterit differentia. De
Justini Martyris citationibus; et locis que ab ipso ex codicibus Grecis a
Judeis subducta fuisse putantur.

Gracx hujus totius veteris Testamenti interpretationis,
qua. Septuaginta seniorum titulo tandem est nobilitata,
duze apud veteres extiterunt editiones: altera ut sincera
Septuaginta versio zestimata, que in Alexandrina biblio-
theca reposita et in Origenis Hexaplis collocata est; altera,
maxima quidem ex parte illi respondens sed multis tamen
in locis ab ea discedens, que, quoniam communiori erat
in usu κοινὴ sive vulgata est appellata. In reliquis
enim etiam libris illud locum habuit, quod in epistola
ad Sunniam et Fretelam de psalterio adnotavit Hiero-
nymus: “ Illud breviter admoneo, ut sciatis aliam esse
editionem quam Origenes, et Czsariensis Eusebius,
omnesque Greciz tractatores κοινὴν, id est, commu-
nem appellant atque vulgatam, et a plerisque nunc
Λουκιανὸς dicitur ; aliam Septuaginta interpretum, que et
in ἑξαπλοῖς codicibus reperitur, et a nobis in Latinum
sermonem fideliter versa est, et Hierosolyme atque in
Orientis ecclesiis decantatur.” Et paulo post: “ Koi?
autem ista, hoc est, communis editio, ipsa est que et Sep-
tuaginta. Sed hoc interest inter utramque: quod κοινῆς
pro locis et temporibus et pro voluntate scriptorum vete-
rum corrupta editio est; ea autem que habetur in é€a-
πλοῖς; et quam nos vertimus, ipsa est quee in eruditorum
libris incorrupta et immaculata Septuaginta interpretum

CAP, IV. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 471

‘translatio reservatur. Quicquid ergo ab hac discrepat,
nulli dubium est quin ita et ab Hebrzeorum authoritate dis-
cordet.” Ubi correctorum temeritate, quibus ea que non
intelligunt emendando depravare mos est, pronominis 60-
rum loco, Hebreorum nomen substitutum est: quum sen-
sus sit planissimus; ubicunque κοινὴ sive communis editio
aliam ab ea, que in Hexaplis “ incorrupta et immaculata
Septuaginta interpretum translatio” habebatur, lectionem
exhiberet, nulli dubium esse potuisse, quin hee ab eorum,
(id est, Septuaginta interpretum) authoritate discorda-
ret.

Quod discrimen quum B. Hilario satis non fuisset per-
spectum; in titulo Psalmi CXLIUI. (vel CXLIV. secun-
dum Hebrezos) subdititium illud additamentum, “ πρὸς
τὸν Γολιὰθ, in Goliam,” a Septuaginta profectum fuisse
credidit, quod tamen apud Septuaginta in Hexaplo inven-
tum non fuisse, ex Theodoreti commentario didicimus.
Licet enim vetus ille scholiastes ex cardinalis Barberini
MS. ad locum Zachariz*, in precedente capitulo a nobis
productus, similiter editionem τῶν 6 et κοινὴν pro eadem
ibi sumpsisse posset videri: eas tamen paulo post satis
aperte distinguit ; admonitione repetita, “ ὅτι ἀδιαφόρως
οἱ ἀπόστολοι πότε TH τῶν 6, ἄλλοτε TH κοινῇ, ἄλλοτε τῷ
“Θραϊκῷ ἀκολουθοῦντες, παρατίθενται τὰς χρήσεις. Quod
indifferenter apostoli aliquando editionem Septuaginta
nonnunquam κοινὴν sive vulgatam nonnunquam Hebraicam
sequentes, proponunt testimonia.”

Si Latina illa psalterii versio, ab Hieronymo ex Septua-
ginta tam fideliter perfecta, adhuc extaret, ex illius colla-
tione quanta inter Septuaginta et communem editionem
esset discrepantia, facile potuissemus intelligere. Sed
quum ea jam perierit, ex ipsa illa epistola differentiarum
aliquod hic specimen exhibere visum est: Psalmorum nu-
mero, juxta Grecorum dispositionem, annotato; et aste-
riscis ad ea loca appositis, que ad Hebraicam veritatem
magis accedunt.

& Cap. 12. ver. 10.

~t
res)

DE

EDITIONE

CAP. IV.

PSALMO.

SEPTUAGINTA.

Υ, ver. 8. * Κατεύθυνον ἐνωπιόν μου
τὴν ὁδόν σου. Dirige in conspec-
tu meo viam tuam.

XXII. ver. 5. * Τὸ ποτήριόν μου. Ca-
lix meus.

XXX. ver. 4. Ἐ Σὺ εἶ ὑπερασπιστής
μου. Tues protector meus.

XXXI. ver. 2. * Οὐδέ ἐστιν ἔν τῷ
πνεύματι αὐτοῦ δόλος. Nec est
in spiritu ejus dolus.

XXXIX. ver. 18. Ete τὸ βοηθῆσαι
μοι πρόσχες. Ad adjuvandum me
respice.

XL. ver. 6. * Kai εἰ εἰσεπορεύετο
τοῦ ἐδεῖν. Et si ingrediebatur ut
videret.

XLI. ver. 10. ᾿᾽Ωνείδεισάν pre ot θλέ-
βοντές με. Exprobraverunt mihi
qui tribulant me.

XLVILI. ver. 4. * Οἱ βασιλεῖς συνήχ-
θησαν. Reges congregati sunt.

ver. 9. Ἔν μέσῳ τοῦ ναοῦ

σου. In medio templi tui.

LVIII. ver. 11. * Μήποτε ἐπιλάθων-
Tat τοῦ λαοῦ μου. Ne quando ob-
liviscantur populi mei.

LX. ver. 5. * Σὺ ὁ Θεός. Tu Deus.

LXVII. ver. 24. *’ Εθεώρησαν rac πο-
ρείας σου. Videruntingressus tuos.

LXXI. ver. 18. * Εὐλογητὸς Κύριος
ὁ Θεὸς, ὁ Θεὸς ᾿Ισραὴλ. Benedic-
tus Dominus Deus, Deus Israel.

LXXI. ver 19. * Eic τὸν αἰῶνα, “In
zternum.

VULGATA.

Κατεύθυνον ἐνώπιόν σου τὴν ὁδόν
μου. Dirige in conspectu tuo viam
meam.

Τὸ ποτήριόν cov. Calix tuus.

Σύ εἰ ὁ ὑπερασπιστής μου, Κύρεε.
Tu es protector meus, Domine.

Οὐδὲ ἐστιν ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ δό-
λος. Nec est in ore ejus dolus.

* Εἰς τὸ βοηθῆσαί μοι σπεῦσον. Ad
adjuvandum me festina.
Kai εἰσεπορεύετο τοῦ ἰδεῖν. Et in-

grediebatur ut videret.

᾿Ωνείδιζόν pe ot ἐχθροί pov. Expro-
braverunt mihi inimici mei.

Oi βασιλεῖς τῆς γῆς συνήχθησαν
Reges terre congregati sunt.

Ἔν μέσῷ τοῦ λαοῦ cov. In medio
populi tui.

ἐπιλάθωνται τοῦ νόμοὐ
Ne quando obliviscantur legis

Μήποτε
σου.
tue.

Σὺ ὁ Θεός pov. Tu Deus meus.

᾿Εθεωρήθησαν at πορείαι cov. Visi
sunt ingressus tui. -

Εὐλογητὸς Κύριος ὁ Θεὸς τοῦ ᾽[σ-
ραὴλ. Benedictus Dominus, Deus
Israel.

Εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ εἰς αἰῶνα τοῦ
αἰῶνος. In zxternum, et in secu-
lum seculi.

CAP. IV.

LXXII. ver. 7. ᾿Εξελεύσατο we ἐκ
στέατος ἡ ἀδικία αὐτῶν. Trodiit
quasi ex adipe iniquitas eorum.

ver. 11. * Πῶς ἔγνω ὁ Θεὸς.
Quomodo scivit Deus ?

——— ver. 28. * Τοῦ ἐξαγγεῖλαι
παντὰ Ta ἀπἀάγγελματά σου. Ut
annunciem omnes predicationes tuas.

LXXIII. ver. 8.* Κατακαύσωμεν πά-
σας τὰς ἑορτὰς TOU Θεοῦ ἀπὸ τῆς
γῆς. Incendamus omnes dies fes-
tos Dei a terra.

—— ver. 23. * My ἐπιλάθῃ τῆς
φωνῆς τῶν ἐχθρῶν σου. Ne obli-
viscaris vocis inimicorum tuorum.

LXXVI. ver. 6. ΓἜσκαλλον τὸ πνεῦ-
μά pov. Rimabar spiritum meum.

LXXVIIL. ver. 31. * ᾿Απέκτεινεν ἐν
τοῖς πίοσινΡ αὐτῶν. Occidit pin-
gues eorum.

LXXXV. ver. 15. * Kai σὺ Κύριε ὁ
Θεὸς. Et tu Domine Deus.

LXXXVIII. ver. 19. * Τότε ἐλάλησας
ἐν ὁράσει τοῖς ἁγίοις cov. Tunc
locutus es in visione sanctis tuis.

LXXXIX. ver. 2, * Σὺ εἴ Θεὸς.
es Deus.

Tu

CI. ver. 10. * "Amd προσώπου τῆς
ὁργῆς καὶ τοῦ θυμοῦ cov. A facie
ire et indignationis tuz.

CII. ver. 18. * Πέτρα καταφυγὴ
τοῖς λαγωοῖς. Petra refugium le-
poribus.

CIV. ver. 42. * "Oru ἐμνήσθη τοῦ λό-
you τοῦ ἁγίου αὐτοῦ, Tov πρὸς ᾿Α-
βραὰμ τὸν δοῦλον αὐτοῦ. Quoniam
memor fuit verbi sancti sui, quod
habuit ad Abraham servum suum.

CIX. ver. 2. * ‘PaBdov δυνάμεώς σου
ἐξαποστελεῖ Κύριος. Virgam vir-
tutis tue emittet Dominus.

» Tta enim in Hieronymo legendum LXX,

ἐν τοῖς πίοσιν αὐτῶν.
ἐν τοῖς πλείοσιν."

SEPTUAGINTA INTERPRETUM.

415

᾿Εξελεύσεται ὡς ἐκ στέατος ἡ ἀδικία
αὐτῶν. Prodibit quasi ex adipe
iniquitas eorum. ‘

Πῶς ἔγνω; Quomodo scivit?

Tov ἐξαγγεῖλαι πάσας τὰς αἰνέσείς
σου. ἴΠ{ annunciem omnes laudes
tuas.

Καταπαύσωμεν πάσας τὰς ἑορτὰς
τοῦ Κυρίου ἀπὸ τῆς γῆς. Quies-
cere faciamus omnes dies festos Do-
mini a terra.

My ἐπιλάθῃς τῆς φωνῆς τῶν ἱκετῶν
σου. Ne obliviscaris vocis deprecan-
tium te.

"Ἔσκαλλε τὸ πνεῦμά μου. Rimaba-

tur Spiritus meus.

᾿Απέκτεινεν ty τοῖς πλείοσιν αὐτῶν.
Occidit plures eorum.

Kai σὺ Κύριε ὁ Θεός pov. Et tu

Domine Deus meus.

Tore ἐλάλησας ἐν ὀράσει τοῖς υἱοῖς
σου. Ἴαης locutus es in visione fi-
liis tuis.

Σὺ εἴ. Tues.

᾿Απὸ προσώπου τῆς ὑργῆς σου καὶ
τοῦ θυμοῦ σου. A facieire tue et
indignationis tuz.

llérpa καταφυγὴ τοῖς χοιρογρυλλί-
ove. Petra refugium erinaciis.

Ὅτι ἐμνήσθη τοῦ λόγου τοῦ ἁγίου
αὐτοῦ, ὃν διέθετο πρὸς ᾿Αβραὰμ
τὸν δοῦλον αὐτοῦ. Quoniam me-
mor fuit verbi sancti sui, quod dis
posuit ad Abraham servum suum.

Ῥάβδον δυνάμεως ἐξαποστελεῖ σοι
Κύριος. Virgam virtutis emittet
tibi Dominus.

“ Et Theodotion et quinta editio,

Quod quidam non intelligentes, putaverunt scriptum,
Op. tom. 2. pag. 650,

414

CIX. ver. 2. * Κατακυρίευε ἐν μέσῳ
τῶν ἐχθρῶν cov. Dominare in
medio inimicorum tuorum.

CXVIII. ver. 109. * Ἢ ψυχή pov ἐν
ταῖς χερσί μου διαπαντὸς. Anima
mea in manibus meis semper.

CXXXVII. ver. 2. "Ὅτι ἐμεγάλυνας
ἐπὶ πᾶν τὸ ὄνομα τὸ ἁγιόν σου.
Quoniam magnificasti super omne
nomen sanctum tuum,

CXXXVIII. ver. 4. * Ὅτι οὔκ ἔστι
λόγος ἐν γλώσσῃ pov. Quia non
est sermo in lingua mea,

DE EDITIONE

CAP. IV.

Kai κατακυρίευε ἐν μέσῳ τῶν ἐχ-
θρῶν cov. Et dominare in medio
inimicorum tuorum.

Ἧ ψυχή pov ἐν ταῖς χερσί cov δια-
παντός. Anima mea in manibus
tuis semper.

Ὅτι
ὄνομα τὸ ἁγιόν σου.
magnificasti super omnes
sanctum tuum.

ἐμεγάλυνας ἐπὶ πάντας τὸ
Quoniam
nomen

Ὅτι οὔκ ἐστι δόλος ἐν γλώσσῃ μοῦ.
Quia non est dolus in lingua mea.

Similes quoque inter Septuaginta et vulgatam editionem
differentia, ad textum Esaiz, Parisiis cum commentariis
Procopii Gazzi a Johanne Curterio ex vetustissimo Re-
nati Marchali codice editum, habentur annotate: quarum
exemplum et hic visum est subjicere.

ESAIZ.

SEPTUAGINTA.

I. ver. 29. Καταισχυνθήσονται. Pu-
defient.

II. ver. 12. Ταπεινωθήσεται. Humi-
liabitur.

III. ver. 9. ᾿Απήγγειλαν. Annuncia-
runt.

ver. 17. ᾿Ανακαλύψει.
Electam.
Os,

In judicio.

Reteget.
V. ver. 2. ᾽Εκλεκτὴν.

— ver. 14. Τὸ στόμα.
V. ver. 16. Ey κρίσει.
— ver. 28. *Oi ὅπλαι, + Ungule.
VI. cap. 5. * "Eousrnoa. Tacui.

IX. ver. 3.* Οὐκ ἐμεγάλυνας. Non
magnificasti.

— ver, 8.* Λόγον. Verbum, 455.

VULGATA.

Αἰσχυνθήσονται. Pudefient.

Ταπεινωθήσονται. Humiliabuntur.

᾿Ανήγγειλαν. Renunciarunt.

᾿Αποκαλύψει. Revelabit.
Σωρὲκ. Sorec.

ἘΤὸ στόμα αὐτοῦ. Os suum.
Ἔν κρίματι.

Pedes.

In judicio.
Οἱ πόδες.
Κατανένυγμαι. Compunctus sum.

Karnyayec. Deduxisti.

Θάνατον. Mortem, 45%.

CAP. IV.

X. ver. 4. * Ἢ ὀργὴ. Ira.

— ver. 24, * Ezapei. Elevabit.
— ver. 30. * Aatoa. Laisa.

— ver. 33. Kai ot μετέωροι ταπεινω-
θήσονται. Et sublimes humilia-
buntur.

XI. ver. 4. Πτωχοὺς τῆς γῆς. Pau-

peres terre.
— ver. 7. Ὡς βουκόλιον. Ut bucula.

_XIV. ver. 1. Προσήλυτος. Proselytus,

ver, 17. * Τοὺς δεσμίους. Vinc-
tos.

XVI. ver. 4. * "Ex τῆς γῆς. Ex

terra.

XVIII. ver. 7. κ᾿Απὸ λαοῦ φοβεροῦ.
A populo terribili.

ΧΧΙ. ver. 15. Διὰ τὸ πλῆθος τῶν πε-
φονευμένων. Propter multitudi-
nem occ}sorum,

XXII. ver. 1, Πολέμῳ. Bello.

XXIV. ver. 5. * Διεκέδασαν διαθή-
kynv. Dissiparunt testamentum,

XXY. ver. 1. Πίστει. Fide.
XXVI. ver. 14. * Οὐ μὴ ἀναστάσω-
ow οἱ νεκροὶ, οὐδὲ ζωοποιήσωσι.

Non resurgent mortui, neque vivifi-
cabunt.

XXIX. ver. 17. Μικρὸν βραχὺ. In
modico et in brevi.

XXXVIII. ver. 6, Ρύσομαί σε. Li-
berabo te.
XL. ver. 4. Εἰς ra πεδία. In cam-

pos.

XLI. ver. 16. ® Λικμήσεις αὐτοῦς.
Ventilabis eos.

XLII. ver. 23. * Οὐκ ἐδούλωσά σε
(al. οὐ κατεδουλωσάμην σὲ.) Nec
servire te feci.

XLIV. ver. 14. Πίτυν. Pinum.

XLIX, ver. 10, Διψάουσιν. Sitiunt.

ver. 23. Ot προσδοκῶντές με.
Expectantes me,

SEPTUAGINTA INTERPRETUM.

‘O θύμος. Furor.
᾿Επάξω. Inducam.
Καΐσα. Kaisa.

Kai οἱ ὑψηλοὶ τῇ ὕβρει ταπεινωθή-
σονται. Et excelsi superbia conte-
rentur.

Ταπεινοὺς τῆς γῆς. Humiles terre.

Ὡς βοῦς. Sicut bos.

Tewpac. Advena. %)-

Τοὺς ἐν ἀπαγωγῇ. Eos qui in ab-

ductione erant.

"Emi (Vatic. ἀπὸ) τῆς γῆς.
a) terra.

᾿Απὸ λαοῦ μεγάλου.
no.

A populo mag-

* Διὰ τὸ πλῆθος τῶν φευγόντων͵
Propter multitudinem fugientium.

Πολέμου, vel πολέμων. Belli vel Bel-
lorum.
Διαθήκην. Testamentum,.

Tévoiro. Fiat.

Οἱ νεκροὶ ζωῆν οὐ μὴ ἴδωσιν, οὐδὲ
ἰατροὶ οὐ μὴ ἀναστήσωσι. Mortui
vitam non videbunt, neque medici
suscitabunt.

Μικρὸν. In modico.

Σώσώ σε. Servabo te.

*® Eic 6000 λείας. In vias planas.

Λικμήσεις. Ventilabis.

Οὐκ ἐδούλωσας. Non servivisti.

ο
Διψήσουσιν. Sitient.

Οἱ ὑπομένοντές με. Expectantes me,

476

ver. 24. * Αἰχμαλωτίζων δίκαι-
ον περισωθήσεται ; Captivum du-
cens justum, salvabitur ?

L. ver. 1. Ποῖον τὸ βιβλίον ;
est liber ?

Qualis

— ver. 2. Διότι ἦλθον. Quia veni.
=
—ver.9. * Βοηθήσει μοι. Auxilia-
bitur mihi.
LI. ver. 12. * Tic οὖσα φοβήθης.
Que fueris et timueris.
— ver. 23. Ta μέσά cov. Media tua.
LII. ver. 12, ᾿Απελεύσεσθε. Abibitis.

LVII. ver. 12. * ᾽Ωφελήσει. Prode-
runt.

LIX. ver. 10. * Διαψηλαφήσομεν.
Palpabimus.

ver. 13. Ὅπισθεν. Ante.

LXII. ver. 1. * Σωτήριον αὐτῆς.
Salutare illius.

ver. 8. Ὥμοσε Κύριος κατὰ τῆς
ἱσχύος αὐτοῦ. Juravit Dominus per
robur suum.

LXVI. ver. 8. Ἢ καὶ ἐτέχθη ἔθνος.
Vel etiam nata est gens.

DE EDITIONE

CAP. IV.

"Edy αἰχμαλωτεύσῃ tic ἀδίκως, σω-
θήσεται ; Si captivum quis duxerit
injuste, salvabitur ?

* Tlotoy τοῦτο βιβλίον ; Qualis est
ille liber ?

Ti, ὅτι ἦλθον ; Quid, quia veni?

Βοηθεῖ pot. Auxiliatur mihi.

Tiva εὐλαβηθεῖσα ἐφοβήθης.
verita timueris.

Quem

Τὰ μετάφρενά cov. Dorsa tua.
Ibitis.

Prederunt.

Πορεύσεσθε.
᾿Ωφελήσουσι.
Ψηλαφήσουσιν. Palpabunt.

Ab ante.

* Σωτήριόν pov.

᾿Απὸ ὄπισθεν.

Salutare meum.

Ὦμοσε Κύριος κατὰ τῆς δόξης αὐτοῦ.
Juravit Dominus per gloriam suam ;
(Rom.) δεξιᾶς αὐτοῦ, dexteram
suam. Hier.

* Ei καὶ ἐτέχθη ἔθνος ;
etiam nata est gens ?

Nunquid

Ita etiam Hosez capite primo, commate secundo, ubi

Septuaginta, (ut in eodem codice habetur) legebant :
«“« ᾿Αρχὴ λόγου Κυρίου πρὸς ’Qoné. Principium verbi Do-
mini ad Oseam;” Vulgata editio legit: ““᾿Αρχὴ λόγου
Κυρίου ἐν ’Qoné. Principium verbi Domini in Osea ;” et
commate quarto, ubi Septuaginta (ut et Romana editio)
“ καταπάυσω, quiescere faciam ;” vulgata, “ ἀποστρέψω,
avertam ;” et®, ubi Septuaginta (cum editione Romana) “ τὸν
οἴκον τῆς ἀδικίας, domum iniquitatis;” ubi‘ nos legimus,
“TaoanXd οὐκ ἀπέστη ἀπ᾽ ἐμοῦ, Israel non recessit a me; 0.”
καὶ of 6, (ut in codicibus cardinalis Barberini scholiis ha-
betur) Theodotion et Septuaginta, “ οὐκ ἄπεστιν am ἐμοῦ,

© Cap. 4. ver. 16. 4 Cap. 5. ver. 3.

CAP. IV. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 477

non abest a me” (id est, me non latet, ut a Symmacho est
expressum) legerunt.

Quod tot in locis editio in Alexandrina bibliotheca re-
posita, indeque pro germana τῶν Septuaginta habita, pro-
plus quam κοινὴ seu vulgata ad Hebraicam accedat veri-
tatem, emendationibus Herode procurante factis tribuen-
dum esse existimo: quas κοινὴ illi, quae apud Hellenistas
Paleestinos erat vulgata, fuisse adhibitas, et loci in quo
Herodes regnavit consideratio suadet, et Greecorum quibus
Justinus Martyr usus est codicum cum nostris collatio
amplius confirmat. Neque enim illius que inter utrosque
intercedit differentia ratio reddi potest ulla commodior ;
quam quod ille, Greecus quidem philosophus sed gente
Samaritanus, in Palestina degentium Hellenistarum edi-
tionem secutus hic fuerit: cum nostri libri ex κοινῃῇ, sive
communi illa altera, maxima saltem sui parte constent.
Ut hue referenda fuerint, que ex Justini dialogo cum
Tryphone Judeo a D. Vaillanto in dissertatiuncula de
locis ab apostolis ex vetere testamento citatis, in eum
finem sunt producta, ut Justinum probet, quasi dedita
opera, a versione Greca τῶν 6, quam tantopere venera-
batur, discessisse.

AMOS.
JUSTIN. VULGATA,

VI. ver. 1. Ovai ot κατασπαταλῶν Οὐαὶ τοῖς ἐξουθενοῦσι. — ἀπε-
τες. ---- ὠνομασμένοι ἐπὶ τοῖς ἀρχη- | τρύγησαν ἀρχὰς ἐθνῶν. Ve iis qui
γοῖς ἀπετρύγησαν ἀρχὰς ἐθνῶν. | despiciunt. --- vindemiarunt primi-
Vez qui deliciis affluitis. — nominati | tias gentium.
in principibus vindemiarunt primitias
gentium.

2. Διάβητε πάντες εἰς Χαλάνην Διάβητε πάντες καὶ ἴδετε, καὶ ἔλ-

καὶ ἴδετε, καὶ πορεύθητε ἐκεῖθεν εἰς | θετε ἐκεῖθεν cic’ EparpaBBa, Trans-

478

᾿Αμὰθ τὴν μεγάλην. Transite om-
nes in Chalanen, et videte, et proficis-
cimi inde in Amath magnam.

6. Οἱ πίνοντες ἐν φιάλαις οἶνον.
Qui bibitis in phialis vinum.

7. Τῶν δυναστῶν τῶν ἀποικιζομέ-
νων, καὶ μεταστραφήσεταιοΐκημα κα-
κούργων. ῬΟοϊεπίϊιπι transmigran-
tium, et evertetur sedes maleficorum.

DE EDITIONE

CAP. IV.

ite, omnes et videte :
inde in Emat rabba.

et pertransite

Οἱ πίνοντες τὸν διυλισμένον οἷ-

ΜΙΟΗΖ.

JUSTIN.

IV. ver. 1.”Erowpoy ἐπ᾽ ἄκρου τῶν
ὀρέων, ἐπηρμένον αὐτὸ ὑπὲρ τοὺς
βουνοὺς, καὶ ποταμὸν θήσονται ἐπ᾽
αὐτῷ λαοί. Paratus super summitatem
montium, elevatus ipse super colles;
et flumen ponent in eo populi.

2. Φωτιοῦσιν ἡμᾶς. Tluminabunt
nos.
3. Τὰς ζιβύνας. Pugiones.

4. Καὶ καθίσεται ἀνήρ. Et sede-
bit vir.

— Κυρίου τῶν δυνάμεων. Do-

mini virtutum.

5. Ἔν ὀνόματι θεῶν αὐτῶν. In
nomine Deorum suoram.

6. Τὴν ἐκτεθλιμμένην. Contribu-

latam.

— Καὶ τὴν ἀπωσμένην ἀθροίσω,
καὶ ἣν ἐκάκωσα. Et abjectam congre-
gabo, et quam afflixi.

voy. Qui bibitis vinum defecatum.
Τῶν δυναστῶν. Potentium.
VULGATA.

"Erotpoy ἐπὶ τὰς κορυφὰς τῶν ὀρέ-
wy, καὶ μετεωρισθήσεται ὑπεράνω
τῶν βουνῶν, καὶ σπεύσουσι πρὸς
αὐτὸ λαοί. Praparatus super verti-
ces montium ; et elevabitur super col-
les; et festinabunt ad eum populi.

Δείξουσιν ἡμῖν. Ostendent no-
bis.

Ta δόρατα. Hastas.
Kai ἀναπαύσεται ἕκαστος. Et

requiescet unusquisque.

Κυρίου παντοκράτορος. Domini

omnipotentis.

Ἕκαστος τὴν ὁδὸν αὐτοῦ. Unus-

quisque viam suam.

Τὴν συντετριμμένην. Contritam.
Καὶ τὴν ἐξωσμένην εἰσδέξομαι, καὶ

οὕς ἀπωσάμην. Et eam que ejecta

fuerat suscipiam, et quos repuleram.

In eodem cum Tryphone dialogo, quatuor de Christo Ser-
vatore producit testimonia, que ex Septuaginta seniorum

CAP. Iv. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 479

versione sublata fuisse affirmat: quorum secundum, ex Je-
remiz, cap. XI. ver. 19. desumptum, quod nuper admodum
ex quibusdam tantum codicibus abrasum, in aliis exemplari-
bus, quee in Judzorum (Hellenistarum) synagogis asserva-
bantur, retentum fuisse ait, in omnibus nostris libris adhuc
reperitur integrum. Primum vero, ex libri Esdrz sexto capi-
tulo desumptum, est hujusmodi: Καὶ εἶπεν “Εσδρας τῷ λαῷ.
Τοῦτο τὸ πάσχα ὃ σωτὴρ ἡμῶν, καὶ ἡ καταφυγὴ ἡμῶν. Καὶ ἐὰν
διανοηθῆτε, καὶ ἀναβῆ ὑμῶν ἐπὶ τὴν καρδίαν ὅτι μέλλομεν αὐτὸν
ταπεινοῦν ἐν σημείῳ, καὶ μετὰ ταῦτα ἐλπίσωμεν ἐπ᾽ αὐτὸν, οὐ
μὴ ἐρημωθῆ ὃ τόπος οὗτος εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον, λέγει ὃ
Θεὸς τῶν δυνάμεων. ἐὰν δὲ μὴ πιστεύσητε αὐτῷ, μηδὲ εἰσα-
κούσητε τοῦ κηρύγματος αὐτοῦ, ἔσεσθε ἐπίχαρμα τοῖς ἔθνεσι.
Quod apud Lactantium, libro quarto Institutionum, capite
decimo octavo, ita Latine legitur: “* Et dixit Esdras ad
populum. Hoc Pascha Salvator noster est, et refugium
nostrum. Cogitate, et ascendat in cor vestrum, quoniam
habemus humiliare eum in signo: et post hee sperabimus
in eum, ne deseratur hic locus in eternum tempus, dicit
Dominus Deus virtutum. Si non credideritis ei, neque
audieritis annunciationem ejus; eritis derisio in genti-
bus.”

Tertium testimonium ex Jeremia resectum fuisse di-
citur. ᾿Εμνήσθη δὲ Κύριος ὃ Θεὸς τῶν νεκρῶν αὐτοῦ τῶν
κεκοιμημένων εἰς γῆν χώματος, καὶ κατέβη πρὸς αὐτοὺς εὐαγ-
γελίσασθαι αὐτοῖς τὸ σωτήριον αὐτοῦ. Quod apud Irenzeum,
libro quinto, capite vigesimo sexto, (vel trigesimo primo, ut
Feuardentius distinguit) ita citatum reperitur : ‘* Comme-
moratus est Dominus sanctorum mortuorum suorum, qui eo-
rum ante dormieruntin terram stipulationis, (forte sepeli-
tionis ;) et descendit ad eos, extrahere eos, et salvare eos.”
Quartum et ultimum, ex Psalmi XCV. (vel XCVI. secun-
dum Hebrzos) versiculo decimo est petitum; ubi cum
legeretur, “ Εἴπατε ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ὁ Κύριος ἐβασίλευσεν
ἀπὸ τοὺ ξύλου, Dicite in gentibus, Dominus regnavit a
ligno : Judes verba illa, ““ ἀπὸ τοῦ ξύλου, a ligno,” erasa
fuisse dicuntur. Que in antiquis quidem Latini psalterii
habentur editionibus, Itala, Romana, et Hispanorum

480 DE EDITIONE CAP. IV.

Gothica; indeque a Latinis citantur patribus, Tertulliano,
(in libro contra Judzos, in libro tertio in Marcionem)
authore tractatus de montibus Sina et Sion qui Cypriano
adscribitur, et commentariorum in 1 Corinth. cap. XV.
tributorum Ambrosio, Leone in sermone quarto de
passione, atque Psalmi ipsius interpretibus, Augustino,
Cassiodoro, et juniore Arnobio; licet non ab Hebreis
solum sed etiam Grecis omnibus codicibus ea jam absint,
ipsaque Latinie Greco traducti psalterii editione Galli-
cana, que Romane Ecclesie hodie est in usu.

Ejusdem quoque generis et illa sunt, que ex 3.
Regum cap. VIII. vel IX. a Lactantio producuntur :
“ Quod? si avertimini a me, dicit Dominus, et non custo-
dieritis veritatem meam ; rejiciam Israel a terra quam dedi
illis, et domum hance quam eedificavi illis in nomine meo,
projiciam illam ex gentibus: et erit Israel in perditionem
et opprobrium populo. Et domus hec erit deserta :
et omnis qui transibit per illam admirabitur, et dicet;
Propter quam rem fecit Dominus terre huic et domui
huic hee mala? et dicent: Quia reliquerunt Dominum
Deum suum, et persequuti sunt regem suum dilectissi-
mum Deo, et cruciaverunt illum in humilitate magna ;
propter hoc importavit illi Deus mala hee.” Que utrum
a Judais ex tam immenso codicum numero subducta,
an paucioribus quibusdam exemplaribus a Christiano
aliquo addita, judicandum aliis relinquo.

Illud certe negari jure non potest, testimonia ex variis
Scripture locis a Paulo apostolo in tertio epistola ad Ro-
manos capitulo coacervata, in Psalmi XIII. (vel XIV.
juxta Hebrzeos) editionem vulgatam Gracam a Christiano
aliquo simul fuisse infulta: quemadmodum in Origenis
commentario, ad illum apostoli locum, et Hieronymi pre-
fatione libri decimi sexti commentariorum in Esaiam,
plenius apparet. Quod idem etiam de loco illo ad caleem
libri Jobi adjecto, et ab Origene in epistola ad Julium
Africanum commemorato, est sentiendum: ‘ Γέγραπται
δὲ, αὐτὸν πάλιν ἀναστήσεσθαι μεθ᾽ ὧν ὁ Κύριος ἀνίστησιν.

e Lib. 4. cap. 18.

CAP. IV. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 481

Scriptum autem est, ipsum rursus resurrecturum cum lis
quos resuscitat Dominus.” Illud enim ex Jobicap. XIX.
ver. 25, 26, 27. et Matthei cap. XXVII. ver. 52, 53.
collatione fuisse derivatum, vix est ut ego quidem addu-
bitem.

VOL. VII. 1@

482 DE EDITIONE CAP. V-
GAPS Vs

De vulgata editione Greca, obelis et asteriscis ab Origene distincta. De Tetraplis
et Hexaplis ejusdem. De duplicis editionis τῶν 6 in Hexaplis conjugatione :
simplicis atque incorrupte unius, cujusmodi in Alexandrina bibliotheca
extabat ; communis alterius, ab Origene emendate, atque obelis et asteriscis
insignite. De Octaplis ab Epiphanio, iisdemque Hexaplis ab Eusebio no-

minatis.

Quip in Grece editionis emendatione Origenes effe-
cerit, tractatu octavo in Matthzeum ita ipse explicat: “ In
exemplaribus veteris Testamenti quacunque fuerunt in-
consonantia, Deo przstante, coaptare potuimus, utentes
judicio czeterarum editionum. Ea enim que videbantur
apud Septuaginta dubia esse propter dissonantiam (ita
enim legendum; non, consonantiam) exemplarium, fa-
cientes judicium ex editionibus reliquis convenientia ser-
vavimus. Et quadam quidem [obelo] notavimus quasi
non posita in Hebreeo, non audentes ea omnia auferre:
quedam autem cum asteriscis addidimus; ut sit mani-
festum quoniam que non fuerunt posita apud Septua-
ginta, ex editionibus ceteris addidimus convenienter He-
brzeo.”

De eo quoque Hieronymus prefatione in Pentateu-
chum: “ Editioni antique translationem Theodotionis
miscuit, asterisco et obelo opus omne distinguens: dum
aut illucescere facit que minus ante fuerant, aut superflua
queeque jugulat et confodit.” Et przefatione in libro Pa-
ralipomenwn, similiter: “ In editione Septuaginta Theo-
dotionis editionem miscuit; asteriscis videlicet designans
quee minus fuerant, virgulis que ex superfluo videbantur ap-
posita,” et in epistola septuagesimo quarto ad Augustinum:
** Ubicunque virgule, id est, obeli sunt; significatur quod
Septuaginta plus dixerint, quam habetur in Hebreeo: ubi

CAP. Y. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 483

autem asterisci, id est, stella pralucentes, ex Theodo-
tionis editione ab Origene additum est.” Et preefatione
in Jobi librum, ex Hebrzo a se versum: ‘* Omnia veteris
instrumenti volumina Origenes, obelis asteriscisque dis-
tinxit; quos vel additos, vel de Theodotione sumptos,
translationi antique inseruit; probans defuisse quod ad-
ditum est.”

Translationem vero antiquam hanc, obelis et asteriscis
hune in modum distinctam, κοινὴν illam sive vulgatam
fuisse (non eam que pro germana Septuaginta interpre-
tum editione tum habebatur;) parallelus huic locus, ex
prefatione commentariorum in Danielem petitus declarat.
“ Origenes de Theodotionis opere in editione vulgata
asteriscos posuit, docens defuisse que addita sunt; et
rursus quosdam versus obelis praenotavit, superflua que-
que designans.” In quinto quoque commentariorum libro
ad Ezechielis caput decimum sextum, ‘ Hoc,” inquit
Hieronymus, “‘ quod secundo dicitur, Ve, ve tibi vul-
gata editio non habet ; sed de Theodotionis editione
additum est.” Et in preefatione libri decimi sexti com-
mentariorum in Esaiam adhuc clarius: ubi de versiculis
ex tertio capite epistole ad Romanos in Psalmum XIII.
vel XIV. intrusis sic scribit: ‘‘ Omnes Grecia tracta-
tores, qui nobis eruditionis suze in Psalmos commentarios
reliquerunt, hos versiculos veru annotant, (obelis vide-
licet appositis: quemadmodum in MSS. nonnullis Galli-
cani psalterii codicibus factum vidimus,) atque prete-
reunt: liquido confitentes, in Hebraico non haberi, nec
esse in Septuaginta interpretibus, sed in editione vulgata,
que Greece κοινὴ dicitur, et.in toto orbe diversa est ;” et
in libro sexto commentariorum in Jeremiam, ad verba’
illa: ‘*‘ Tu? ergo ne timeas serve meus Jacob,” &c. ita
annotat: ** Hee περικοπὴ in Septuaginta non habetur, et
in plerisque codicibus vulgatz editionis sub astesiscis de
Theodotione addita est.” Quibus adjici poterit, quod non
ex aliis solum, sed ex ipsa etiam τῶν 6 editione quedam
in vulgatam illam sub asterisco reperiantur translata: ut

ἃ Cap. 30. ver. 10,
ΤΙ

484 DE EDITIONE CAP. V.

verba illa: “ E@gueXiwoev® αὐτὴν εἰς Σηεὶμ, ἔστησαν ἐπάλ-
ἕξεις αὐτοῦ, ἐξήγειραν βάρεις αὐτῆς. Fundavit eam in Siim,
statuerunt propugnacula ejus, suscitaverunt turres ejus.”
Que in Hieronymi commentariis asterisco sunt signata; et
in scholiis vetustissimi codicis Renati Marchali hanc notu-
lam habent appositam: “ Τούτων τῶν ἠστερισμένων Qor-
γένης ὡς τῶν 6 μέμνηται ἐν τῷ κέ τόμῳ τῶν εἰς ᾿Ησαΐαν.
Horum asterisco signatorum, tanquam ex Septuaginta de-
sumptorum, meminit Origenes in vigesimo quinto tomo
eorum qui in Esaiam ab eo sunt editi.” In iisdemque
scholiis ex Septuaginta petita sub asterisco notatur vox
διεσκέδασαν, in illo: ““διεσκέδασαν" διαθήκην αἰώνιον, dissi-
paverunt testamentum. zternum.”

Ante mixtum hoc opus a se confectum Tetrapla sua
Origenes compaginaverat : in quibus ‘‘ exempla composuit
quatuor editionum, e regione singula verba describens ;” ut
in prefatione ad librum Paralipomenwn habet Hierony-
mus. “ Τὴν ᾿Ακύλα καὶ Συμμάχου καὶ Θεοδοτίωνος ἔκδοσιν
ἅμα τῇ Ἑβδομήκοντα ἐν τοῖς Τετραπλοῖς ἐπισκευάσας, Aqui-
le et Symmachi et Theodotionis editionem una cum
Septuaginta in Tetraplis digerens:” ut apud Eusebium
in ecclesiastice sux historiz libro sexto* legimus. Quos
quidem, in Alexandrina bibliotheca seorsim repositos, ab
ipso Origene ita fuisse conjunctos, in libro de mensuris
et ponderibus ostendit Epiphanius; ut primum locum
Aquila, secundum Symmachus, tertium Septuaginta, pos-
tremum Theodotion obtinuerit. Eusebius vero et Pam-
philus (ut in octavo capite videbimus) Origenis Tetrapla
se habuisse significant; “ ἅτινα καὶ αὐτοῦ χειρὶ διώρθωτο,
καὶ ἐσχολιογράφητο, que ipsius manu correcta et scholiis
illustrata sunt:” in quibus scholiis quoties et quam varie
κοιμὴ sive vulgata editio ab ea que genuina τῶν Septua-
ginta censebatur discederet, ostensum ab eo fuisse verisi-
millimum est. -Caterum in Lamentationibus Jeremiz,
solius Symmachi interpretatio cum Septuaginta conjuncta
habebatur: ut verba ἰδία ipsius Origenis (in Greca in
Threnos catena a Michaele Ghislerio edita) ostendunt :

b Esai. cap. 23. ver. 13, © Esai. cap. 24, ver. 5.
4 Cap. 12, κεφ. 13.

CAP. Vv. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 485

*"Exdoatc ᾿Ακύλα καὶ Θεοδοτίωνος ἐν τοῖς θρήνοις οὐ φέρεται,
μόνου δὲ Συμμάχου καὶ τῶν 6. Editio Aquilz et Theodo-
tionis in Threnis nusquam apparet; sed solius Symmachi
et Septuaginta.”

Tetraplis hisce prapositas columnas duas alias Hebrai-
cum textum complectentes, in una Hebraicis in altera
Grecis descriptum literis, Hexapla confecisse refert, in
libro citato, Epiphanius; de quibus et Rufinus, in historize
ecclesiasticee (Eusebiane, Latine a se verse atque inter-
polatz) libro sexto, capite decimo tertio, ‘‘ Origenes illos
famosissimos codices primus composuit, in quibus per sin-
gulas columnulas e regione separatim opus interpretis uni-
uscujusque descripsit; ita ut primo omnium ipsa Hebreea
verba Hebraicis literis poneret, secundo in loco per or-
dinem Grecis literis e regione Hebrza verba describeret,
tertiam Aquile editionem subjungeret, quartam Symma-
chi, quintam Septuaginta interpretum que nostra est,
sextam Theodotionis collocaret. Et propter hujusmodi
compositionem exemplaria ipsa nominavit ἑξαπλὰ, id est,
sextuplici ordine conscripta.”

Et ita quidem opus fuerat dispositum; ut columne
conspicerentur sex, sed editiones numerarentur quinque
tantum: quum in duabus primis columnis unica continere-
tur Hebraica, diverso characterum expressa genere. Ut
sexta igitur in istis Hexaplis extaret editio, cum ea
que ‘‘ incorrupta et immaculata Septuaginta interpretum
translatio” existimata fuerat, (ut in capitis praeceden-
tis initio ex epistola Hieronymi ad Sunniam et Fre-
telam est ostensum;) conjunctam fuisse etiam alteram,
que vulgatam Septuaginta editionem exhiberet, obelis et
asteriscis ab Origene distinctam, ex. aliis illis ejusdem
Hieronymi verbis (in secundo invectivarum adversus eum
libro a Rufino citatis) apparet. ‘* Origenes asteriscos
fecit, ex translatione Theodotionis assumens, ut compo-
neret volumina que appellantur Hexapla;” ut et ex Syro
librorum veteris Testamenti, obelis et asteriscis distinc-
torum, interprete: ‘‘ qui ea Greca ad verbum expressit,
que in Adamantii Hexaplis ab Eusebio in nobili illa Ca-
sariensi bibliotheca fuere collocata ;” ut in commentario-

486 DE EDITIONE CAP. Vv.

rum suorum ad Josuam epistola dedicatoria notavit An-
dreas Masius. Quod manifestius etiam declarat scholium
illud ad libri tertii Regum capitis X1V. initium. “ Mera rov-
το ἐν τῷ ἑξαπλῷ κεῖται τὰ κατὰ τὴν νόσον Kal THY τελευτὴν
᾿Αβιὰ τοῦ υἱοῦ Ἱεροβοὰμ μετὰ ἀστερίσκων. Post hoc in Hex-
aplo ponuntur ea que ad morbum et mortem Abie filii Hi-
eroboam pertinent, cum asteriscis :” (viginti videlicet primi
capitis illins XIV. versiculi: qui in Alexandrino MS. atque
etiam in Complutensi et Aldina editione positi, a Romana
absunt, ut ex Theodotione sub asteriscis additi;)et in I Re-
gum cap. XIV. ver. 4. aliud: “ Μᾶλλον" ταῦτα ἐν τῷ ἑξαπλῷ
ἠστέρισται, we ἐκ Θεοδοτέωνος προστεθέντα. Quinimo hee
in Hexaplo sunt notata asterisco, ut ex Theodotione ad-
dita;” et ad quadragesimum secundum ejusdem capitis
versiculum: “΄ Ταῦτα μέχρι τοῦ, [καὶ κατακληροῦται] ἐν μόνῃ
κεῖται τῇ ἐκδόσει Θεοδοτίωνος. διὸ ἠστέρισται αὐτὰ, ὡς ἐν
μιᾷ ἢ δευτέρᾳ ζυγῇ τῶν ἑβδομήκοντα κείμενα, οὐ μὲν ἐν τῷ
Ἑβραϊκῷ. Heec usque ad illud [et sorte capitur] in sola
editione Theodotionis sunt posita: quamobrem sunt ea
asterisco notata, tanquam posita in uno sive secundo
ordine ipsorum Septuaginta non tamen in Hebreo.” Ubi
obiter observandum, Origenem in mixta sua editione τοῖς
Septuaginta non ea solum que in Hebreo sed etiam que
in Theodotiéne amplius reperta sunt adjecisse; atque
posteriora hee, non obelis (ut reliqua omnia que ab He-
brzo aberant) sed asteriscis preenotasse.

In duplicis hujus editionis τῶν Septuaginta conjugati-
one, columella una eam que “ incorrupta et immacu-
lata Septuaginta interpretum translatio” habebatur, (ut
ex Hieronymi epistola ad Sunniam et Fretelam ante au-
divimus :) altera κοινὴν sive communem illam alteram,
que ipsa quidem erat “ que et Septuaginta (ut ille
ibidem loquitur} sed pro locis et temporibus et pro
voluntate scriptorum veterum corrupta editio erat,”
perscriptam in se continebat. Et priorem quidem Ori-
geni ex ipso authentico exemplari, in Alexandrina Cleo-
patre bibliotheca (ad quam quotidianus illi patebat ac-
cessus) asservato, describere facile licuit: sed in poste-

CAP. V. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 1S7

riore, tot corruptelis et veterum scriptorum varietatibus
laborante, emendanda et ad certum ordinem redigenda,
amplius illi insudandum fuit. Unde facilis patet responsio
ad Baronii illud argumentum, quo conficere conatur, ne
fingi quidem posse, editionis Septuaginta vetus exemplar
illud in bibliotheca Alexandrina usque ad Chrysostomi
tempora permansisse. ‘‘ Cur enim,” inquit, ‘‘ adeo labora-
tum ab Origene primum, deinde a Luciano, postea ab Hesy-
chio Alexandrino, ac demum a8. Hieronymo, in ea cognos-
cenda, emendanda, ac in candorem pristinum restituenda ; si
ipsum originale suppetebat exemplar, ex quo potuissent
omnia quam verissime atque purissime summa facilitate
corrigi et emendari ?” Id nimirum ipsum fugit, ab Origene
primum, deinde a Luciano et Hesychio, (nam Hierony-
mum nominare nihil attinebat, qui Alexandrina demum
bibliotheca dissipata huic studio incubuit) non in ea que
pro pura et germana τῴν Septuaginta habebatur, sed in
altera, que in communi omnium usu erat indeque τῆς
κοινῆς et vulgatee editionis nomen obtinuit, emaculanda et
restituenda tantopere fuisse laboratum.

Restant adhuc Adamantii Octapla: ad que spectat
Hieronymi locus ille, in commentariis ad caput tertium
epistole ad Titum. ‘‘ Nobis cure fuit omnes veteris legis
libros, quos vir doctus Adamantius in exempla digesserat,
de Cesariensi bibliotheca descriptos ex ipsis authenticis
emendare. In quibus et ipsa Hebrza propriis sunt cha-
racteribus verba descripta, et Graecis literis tramite ex
vicino. Aquila etiam et Symniachus, Septuaginta et Theo-
dotion suum ordinem tenent. Nonnulli vero libri, et
maxime hi qui apud Hebrzos versu compositi sunt, tres
alias editiones additas habent: quam quintam et sextam et
septimam translationem vocant, authoritatem sine nomi-
nibus interpretum consecutas. Hc immortale illud inge-
nium suo nobis labore donavit.” Ita ibi Hieronymus: in
ecclesiasticorum quoque scriptorum catalogo de Origene
similiter referens: “‘ Quintam et sextam et septimam edi-
tionem, quas etiam nos de ejus bibliotheca habuimus,
muro labore reperit, et cum ceteris editionibus compara-
vit.” [it in libro primo commentariorum ad Habakuk

488 DE EDITIONE CAP, V.

capitis secundi versum undecimum, de seipso: “ Reperi
exceptis quinque editionibus, id est, Aquila, Symmachi,
Septuaginta et Theodotionis, et quinte, in duodecim pro-
phetis et duas alias editiones ;” quas si in magno hoc Ori-
genis opere (cujus in enumerandis editionibus ordinem
studiose hic sequitur; inter Symmachum et Theodotio-
nem Septuaginta interpositis) ille repererit : ut quintam, ita
etiam et sextam et septimam, preter libros Scripture versi-
bus apud Hebreos conscriptos (Jobum scilicet, Psalterium,
Proverbia, Ecclesiastem et Canticum Canticorum) mino-
rum quoque prophetarum duodecim volumen complexum
fuisse, consequetur.

Epiphanius, in libro de mensuris et ponderibus, septima
editione pratermissa, ex sex reliquis et duobus textus He-
braici ordinibus Origenis Octapla constitisse refert: licet
Eusebius, in sexto ecclesiasticee suze historiz libro‘, et
septima illa et ceteris omnibus editionibus commemoratis,
Hexaplorum nihilominus appellationem hic retineat ; trium
innominatarum editionum, quod alicujus tantum Scriptu-
rarum partis interpretationem continerent, nulla fortasse
ratione habita. Et quamvis eis in locis citatis Hiero-
nymus, (eumque in Originum libris secutus Isidorus His-
palensis) septem cum Eusebio editiones hic enumeret :
idem tamen alibi sex tantum cum Epiphanio memorat; in
secundo apologize suz libro ad Rufinum ita scribens:
““ Magnis, ut scio, sumptibus redemisti Aquilae et Sym-
machi et Theodotionis, quintaeque et sexte editionis Ju-
dzeos translatores.” Neque aliam ullam septimam agnos-
cunt editionum enumeratores, Athanasius, Theodoretus,
Nicetas Heracliensis et Euthymius Zigabenus, quam Lu-
ciani martyris illam, de qua in capite septimo nobis erit
agendum.

Octapla vero hec, in veteribus Grecis ad librum Psal-
morum scholiis, Octaselidi citantur nomine: ut et Tetra-
pla, Tetraselidi. Ita in Psalmi LXXYV. titulo illud, πρὸς
᾿Ασσύριον ad Assyrium, neque in Tetraselido haberi di-
citur, neque in Octaselido; etin Psalmi CXXXVI. titulo,

f Cap. 12. κεφ. 18.

CAP. V. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 489

in Octaselido apud solos Septuaginta inscriptum esse illud,
τῷ Δαβὶδ. Sic et ad Psalmum LXXXVII. vers. 8. habe-
tur annotatum: ‘Em’ ἐμοῦ, ἔκειτο ἐν τῷ τετρασελίδῳ παρὰ
τοῖς 6. μήποτε σφάλμα ἦν ἐν τῷ ὀκτασελίδῳ ἀπ᾽ ἐμοῦ.
Apud Septuaginta in Tetraselido positum est, ἐπ᾿ ἐμοῦ,
super me: ne forte erratum sit in Octaselido, am ἐμοῦ, a
me.” Et ad decimum octavum ejusdem Psalmi versicu-
lum; post φίλον, amicum: “τὸ πλησίον, οὐκ ἔκειτο ἐν τῷ
τετρασελίδῳ παρὰ τοῖς 6° οὔτε παρὰ ΘΚ. Illud, πλησίον
[et proximum,] non habetur in Tetraselido apud Sep-
tuaginta neque apud Theodotionem ;” quod eo magis no-
tandum duxi; quia mirum videri posset, quod in Septua-
ginta deerat, a Theodotione ex Hebrzo hic non fuisse sup-
pletum. Πεντασελίδου quoque in scholiis Eusebianis ad
capituli secundi Esaiz versus duos postremos (qui in
omnibus nostris libris habentur) hance mentionem factam
invenio: “ Οἱ γ΄ στίχοι οἱ ὑποκείμενοι οὐκ ἔκειντο ἐν τῷ Πεν-
τασελίδῳ, οὐδὲ ᾿Ωριγένης ἐξηγούμενος τούτων ἐμνήσθη. Hi
tres qui subjiciuntur versiculi (tot enim hic Greci nume-
raverunt commata) in Pentaselido non sunt positi; neque
eorum in expositione sua meminit Origenes.”

490 DE EDITIONE CAP, VI.

CAP. VI.

Que in editione vulgata Greca desiderabantur, non ex Aquila et 8ymmacho,
ut putavit Epiphanius, sed ex Theodotione potissimum fuisse suppleta. De
Theodotionis in sequendis Septuaginta studio. De editionis Septuaginta in Da-
niele ab Ecclesiz magistris lectione repudiata, et Theodotionis in ejus locum

substituta. Utriusque editionis in septimo et nono Danielis capitulo collatio.

Qu in Septuaginta deerant, ea asteriscis signata se ex
editionibus ceteris addidisse, ipsum Origenem in capitis
precedentis initio profitentem audivimus. Additamenta
vero illa, “ ἐμφέρεσθαι παρὰ ᾿Ακύλᾳ καὶ Συμμάχῳ, σπανίως
δὲ καὶ παρὰ Θεοδοτίωνι. ex Aquila et Symmacho fuisse
illata, rarius autem ex Theodotione;” non recte ab Epi-
phanio, in libro de mensuris et ponderibus, est traditum :
quum ex hoc ubique fere, ex illis rarissime, desumpta ea
esse, dicendum potius fuisset. Quod tum ex aliis com-
pluribus testimoniis ex Hieronymo, qui ista penitius in-
trospexit, in loco jam dicto productis, constat; tum ex
prefatione in psalterium, ex Origenica hac editione Latine
ab ipso conversum: ubi, que asteriscis signantur, “ de
Hebrzis voluminibus addita” fuisse notat, “ juxta Theo-
dotionis duntaxat editionem, qui simplicitate sermonis a
Septuaginta interpretibus non discordat.”

Ita enim in Scriptura vertenda versati sunt veteres isti
interpretes: ut Aquila quidem verbum* e verbo, Symma-
chus sensum e sensu; Theodotion vero non modo “ ex
utroque commixtum et medie temperatum genus translati-
onis expresserit ;” sed etiam” “ cum Septuaginta in plu-
ribus locis concordaverit ;” in quibusdam etiam, ubi illi ab

ἃ Hieron. prefat. in Job, vers. ex Hebr.
» Ibid. in Ecclesiast. cap. 2.

CAP. VI. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 491

Hebraica veritate prorsus discordabant. Si quidem in
Psalmo LX XXIII. vel, secundum Hebreeos, LXXXIV.
pro, “ Solet clypeus est Dominus Deus,” 'Theodotion
ex Septuaginta retinuit “”EXcov καὶ ἀλήθειαν ἀγαπᾶ Κύ-
ριος 6 Θεὸς, Misericordiam et veritatem diligit Dominus
Deus:” ut ex antiquo quodam Greco scholio Romani
editores ibi retulerunt. Indeque Theodotionem “ inter
novos et veteres medium incedere,” scripsit Hieronymus’,
illorum nomine Aquila et Symmachi interpretationes ; ho-
rum vero, vulgatam illam, que Septuaginta seniorum
habebatur, editionem comprehendens : quam ex Theodo-
tione idcirco, potius quam ex aliis illis, qui nullam edi-
tionis illius in versionibus suis rationem habebant, Ori-
genes supplendam judicavit.

Theodotion enim, ut ipse in libro citato agnoscit Epi-
phanius, ‘ra πλεῖστα τοῖς ἑβδομήκοντα δύο συνᾳδόντως
ἐξέδωκε. τριβὰς γὰρ εἶχεν οὗτος τὰς πλείστας ἀπὸ συνηθείας
τῶν ἑβδομήκοντα δύο. plurima consonanter cum ΠΧ ΧΗ,
edidit: quod in eorum lectione tritus ac longa consuetu-
dine exercitatus fuisset.” Indeque obelis ab Origene sig-
nata ea loca fuisse ibidem ille observat, que in LX XII.
editione posita, in Aquile et Symmachi versionibus non
comparebant, Theodotionis mentione consulto preter-
missa; apud quem ea fuisse, vel ex libri Jobi appendice
manifestum est, ad quam in Greca catena a Patricio Junio
edita, notam hane appositam invenio: ‘ ᾿Ιστέον Ort μέχρι
τοῦ [πρεσβύτερος καὶ πλήρης ἡμερῶν] Ακύλας καὶ Σύμμαχος
ἐλθόντες συνεπέραναν τὸ βιβλίον, ὡς δὴ τῷ “Εβραϊκῷ ἀκολου-
θοῦντες" 6 δὲ Θεοδοτίων συμπεραίνει τοῖς 6. Sciendum est, us-
que ad illud, (senior? et plenus dierum,) Aquila et Symma-
chus venientes, libellum concluserunt, ut qui Hebraicum
sunt secuti: Theodotion vero concludit cum Septuaginta ;”
de quibus additamentis Origenis quoque similis occurrit
admonitio, in epistola ad Julium Africanum: “ Οὐ κεῖται
παρὰ τοῖς “Ἑβραΐοις, διόπερ οὐδὲ παρὰ τῷ ᾿Ακύλᾳ, παρὰ δὲ
τοῖς “Εβδομήκοντα καὶ Θεοδοτίωνι, τὰ ἰσαδυναμοῦντα ἀλλή-

© Hieron. preefat. in evangel. ad Damasum,
4 Job. cap. 42. ver. 17.

492 DE EDITIONE GAP. VI.

λοις, Non ponuntur apud Hebraeos, quamobrem neque
apud Aquilam: apud Septuaginta autem et Theodotionem
sunt, quee tantundem valent inter se.”

Pari quoque ratione Theodotion in Daniele, quem, ex
illius editione solum in Grecis codicibus hodie legimus,
(librorum enim Paralipomendn esse eum interpretem Hu-
goni Grotio®, sine omni veterum authoritate hoc opinanti,
concedere non possumus) ‘‘ Susanne et Hymni trium pu-
erorum, Belisque et Draconis,” patres illas adjectitias ex
Septuaginta vel κοινῇ potius sive vulgata editione (cui ille as-
sueverat) in suam transtulit. In ea enim que Septuaginta
interpretum magis germana habebatur editio, initio illius
de Bele narrationis legebatur; ‘‘ Homo’ quidam erat sa-
cerdos nomine Daniel, filius Abda, conviva regis Baby-
lonis:” ubi in nostris ex Theodotione libris tantum habe-
tur; “Kat ἦν Δανιὴλ συμβιώτης τοῦ βασιλέως, Et erat
Daniel conviva regis.”

Ea vero qua nos utimur Greeca Danielis editio, in vetus-
tissimo Renati Marchali prophetarum exemplari titulum
prefixum habet, ‘ Δανιὴλ κατὰ Θεοδοτίωνα, Daniel se-
cundum Theodotionem.” Similiterque in suorum ad Da-
nielem commentariorum prefatione lectorem admonet
Hieronymus, ‘‘ Danielem non juxta Septuaginta inter-
pretes, sed juxta Theodotionem ecclesias legere;” in
commentariis ad cap. IV. ver. 5. preterea adjiciens :
**judicio magistrorum Ecclesiz editionem eorum in hoc vo-
lumine repudiatam et Theodotionis vulgo legi, que et He-
breo et ceteris translatoribus conyenit.” Unde et argu-
mentum ille ducens, adversus preposteros vulgate Septua-
ginta editionis admiratores, in prefatione Josue ita dis-
putat: “ Si vetus eis tantum interpretatio placet, que et
mihi non ‘displicet, et nil extra recipiendum putant: cur
ea que sub asteriscis et obelis vel addita sunt vel ampu-
tata, legunt et negligunt? Quare Danielem juxta Theo-
dotionis traditionem ecclesiz susceperunt ?” De quo etiam
apertius, in Danielis ex Hebraico a se conversi prologo,
suam ipse sic interponit sententiam: ‘‘ Danielem prophe-

© Grot. annotat. in Luc. cap. 1. ver. 5.
f Hieronym. preefat. commentar. in Daniel.

CAP. VI. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 493

tam juxta Septuaginta interpretes Domini Salvatoris ec-
clesiz non legunt, utentes Theodotionis editione: et hoc
cur acciderit nescio. Hoc unum affirmare possum, quod
multum a veritate discrepet, et recto judicio liber repu-
diatus sit;” censure istius, in apologize adversus Rufinum
libro secundo hanc reddens rationem: ‘ Si in isto libro
editionem Septuaginta dixi multum ἃ veritate distare, et
recto ecclesiarum Christ judicio reprobatam : non est mez
culpz qui dixi, sed eorum qui legunt. In promptu sunt
quatuor editiones; Aquilae, Symmachi, Septuaginta et
Theodotionis. Ecclesiz juxta Theodotionem legunt Da-
nielem. Ego quid peccavi, si ecclesiarum judicium secu-
tus sum?”

Ut autem adhuc magis appareat, quam studiose edi-
tionis illius, quae Septuaginta tribuebatur, vestigiis Theo-
dotion institerit; qua ex ea in Danielis capite septimo
apud Justinum Martyrem in dialogo cum Tryphone Judzo,
et in nono apud Clementem Alexandrinum in primo Stro-
matum et Tertullianum in libro adversus Judeos super-
sunt, libuit hic describere, et Theodotionis interpretatio-
nem ex Romana editione apponere: ut ex mutua colla-
tione, cujusmodi utriusque lectionis vel similitudo fuerit vel
diversitas, omnes possint percipere.

494

DE EDITIONE

CAP. VI.

DANIEL.

SEPTUAGINTA EX JUSTINO.

VII. ver. 9. ᾿Εθεώρουν ἕως ὕτου θρό-
νοι ἐτέθησαν, καὶ ὁ παλαιὸς ἡμερῶν
ἐκάθητο, ἔχων περιβολὴν ὡσεὶ χι-
ὄνα λευκὴν, καὶ τὸ τρίχωμα τῆς κε-
φαλῆς αὐτοῦ ὡσεὶ ἔριον καθαρὸν, ὁ
θρόνος αὐτοῦ ὡσεὶ φλὸξ πυρὸς, οἱ
τροχοὶ αὐτοῦ πῦρ φλέγον.

10. Ποταμὸς πυρὸς εἷλκεν ὡς ἐκ-
πορευόμενος ἐκ προσώπου αὐτοῦ.
χίλιαι χιλιάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ,
καὶ μύριαι μυριάδες παρειστῆκει-
σαν αὐτῷ. βίβλοι ἀνεῴχθησαν, καὶ
κριτήριον ἐκάθισεν.

11. ᾿Εθεώρουν τότε τὴν φωνὴν
τῶν μεγάλων λόγων, ὧν τὸ κέρας
λαλεῖ. καὶ ἀπετυμπανίσθη τὸ θη-
ρίον, καὶ ἀπώλετο τὸ σώμα αὐτοῦ,
καὶ ἐδόθη εἰς καῦσιν πυρὸς.

12. Καὶ τὰ λοιπὰ θηρία μετεσ-
τάθη τῆς ἀρχῆς αὐτῶν, καὶ χρόνος
ζωῆς τοῖς θηρίοις ἐδόθη, ἕως καιροῦ
καὶ χρόνου.

13. ᾿Εθεώρουν ἐν ὁράματι τῆς
νυκτὸς, καὶ ἰδοὺ μετὰ τῶν νεφελῶν
τοῦ οὐρανοῦ ὡς υἱὸς ἀνθρώπου ἐρ-
χόμενος, καὶ ἦλθεν ἕως τοῦ παλαιοῦ
τῶν ἡμερῶν, καὶ παρῆν ἐνώπιον
αὐτοῦ, καὶ οἱ παρειστηκότες προσ-
ἤγαγον αὐτὸν.

ἃ Et aderat in conspectu ejus; et qui adsistebant, adduxerunt illum.

lib. 3. advers. Marcion.

Et stetit in conspectu ejus ; et qui adsistebant ei, obtulerunt eum.

lib. 2. testimon. advers. Judzos.

THEODOTION.

9. “R@ewpovr ἕως brov ot θρόνοι
ἐτέθησαν, καὶ παλαιὸς ἡμερῶν ἐκά-
θητο. καὶ ἔνδυμα αὐτοῦ λευκὸν ὡσεὶ
χιὼν, καὶ ἡ θρὶξ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ
ὡσεὶ ἔριον καθαρὸν, ὁ θρόνος αὐτοῦ
φλὸξ πυρὸς, οἱ τροχοὶ αὐτοῦ πῦρ
φλέγον.

10. Ποταμὸς πυρὸς εἷλκεν ἔμ-
προσθεν αὐτοῦ. χίλιαι χιλιάδες ἐλει-
τούργουν αὐτῷ, καὶ μύριαι μυριάδες
παρειστήκεισαν αὐτῷ. κριτήριον
ἐκάθισε, καὶ βίβλοι ἀνεῴχθησαν.

11. ᾿Εθεώρουν τότε ἀπὸ φωνῆς
τῶν λόγων τῶν μεγάλων, ὧν τὸ κέρας
ἐκεῖνο ἐλάλει, ἕως ἀνῃρέθη τὸ θη-
ρίον, καὶ ἀπώλετο, καὶ τὸ σῶμα αὐ-
τοῦ ἐδόθη εἰς καῦσιν πυρὸς.

12. Καὶ τῶν λοιπῶν θηρίων με-
τεστάθη ἡ ἀρχὴ, καὶ μακρότης ζω-
je ἐδόθη αὐτοῖς ἕως καιροῦ καὶ
καιροῦ.

18. ᾿Εθεώρουν ἐν ὁράματι τῆς
νυκτὸς, καὶ ἰδοὺ μετὰ τῶν νεφελῶν
τοῦ οὐρανοῦ ὡς υἱὸς ἀνθρώπου ἐρ-
χόμενος, καὶ ἕως τοῦ παλαιοῦ τῶν
ἡμερῶν ἕφθασε, καὶ προσηνέχθη
αὐτῷ.

Tertul.

Cyprian,

Et omnes nationes terre secundum genera, et omnis gloria famulabunda.

Tertull. ibid.

Et omnes reges (vel gentes potius) terre per genus, et omnis claritas serviens

ei. Cyprian ibid.

CAP. VI.

14. Kai ἐδόθη αὐτῷ ἐξουσία καὶ
τιμὴ βασιλικὴ, καὶ πάντα τὰ ἔθνη
τῆς γῆς κατὰ γένη, καὶ πᾶσα δόξα
λατρεύουσα. καὶ ἡ ἐξουσία αὐτοῦ,
ἐξουσία αἰώνιος, ἥτις οὐ μὴ ἀρθῇ"
καὶ ἡ βασιλεία αὐτοῦ οὐ μὴ φθαρῇ.

15. Καὶ ἔφριξε τὸ πνεῦμά μου ἐν
τῇ ἕξει μου, καὶ αἱ ὁράσεις τῆς κεφα-
λῆς μου ἐτάρασσόν με.

10. Καὶ προσῆλθον πρὸς ἕνα τῶν
ἑστώτων, καὶ τὴν ἀκρίβειαν ἐζή-
τοὺυν Tap αὐτοῦ ὑπὲρ πάντων τού-
των. ἀποκριθεὶς δὲ λέγει μοι, καὶ
τὴν κρίσιν τῶν λόγων ἐδήλωσέ μοι.

17. Ταῦτα θηρία τὰ μεγάλα, εἴσι
τέσσαρες βασιλεῖαι, αἱ ἀπολοῦνται
ἀπὸ τῆς γῆς.

18. Καὶ οὐ παραλήψονται τὴν
βασιλείαν ἕως αἰῶνος, καὶ ἔως τοῦ
αἰώνος τῶν αἰώνων.

19. Τότε ἤθελον ἐξακριβώσασθαι
ὑπὲρ τοῦ τετάρτου θηρίου τοῦ κατα-
φθείροντος πάντα καὶ ὑπερφόβου.
οἱ ὀδόντες αὐτοῦ σιδηροῖ, καὶ οἱ ὄνυ-
χες αὐτοῦ χαλκοῖ. ἐσθίον καὶ λεπτύ-
νον, καὶ τὰ ἐπίλοιπα αὐτοῦ τοῖς
ποσὶ κατεπάτει.

20. Καὶ περὶ τῶν δέκα κεράτων
αὐτοῦ ἐπὶ κεφαλῆς, καὶ ἐκ τοῦ ἑνὸς
τοῦ προσφυέντος, καὶ ἐξέπεσον ἐκ
τῶν προτέρων OL αὐτοῦ τρία, καὶ τὸ
κέρας ἐκεῖνο εἶχεν ὀφθαλμοὺς, καὶ
στόμα λαλοῦν μεγάλα, καὶ ἡ πρόσο-
ψις αὐτοῦ ὑπερέφερε τὰ ἄλλα.

21. Καὶ κατενόουν τό κέρας ἐκεῖνο
πόλεμον συνιστάμενον πρὸς τοὺς
ἁγίους, καὶ τροπούμενον αὐτοὺς.

22. Ἕως τοῦ ἐλθεῖν τὸν παλαι-
ov ἡμερῶν, καὶ τὴν κρίσιν ἔδωκε
τοῖς ἁγίοις τοῦ ὑψίστου. καὶ ὁ καιρὸς
ἐνέστη, καὶ τὸ βασίλειον κατέσχον
ἅγιοι ὑψίστου.

SEPTUAGINTA INTERPRETUM.

495

14. Kai αὐτῷ ἐδόθη ἡ ἀρχὴ Kat
ἡ τιμὴ καὶ ἡ βασιλεία. καὶ πάντες
οἱ λαοὶ, φυλαὶ, καὶ γλῶσσαι αὐτῷ
δουλεύσουσιν. ἡ ἐξουσία αὐτοῦ, ἐξ-
ουσία αἰώνιος, ἥτις οὐ μὴ παρελεύ-
σεται. καὶ ἡ βασιλεία αὐτοῦ οὐ δι-
αφθαρήσεται.

15. "Εφριξε τὸ πνεῦμά pov ἐν τῇ
ἕξει μου, ἐγὼ Δανιὴλ, καὶ αἱ ὁρά-
σεις τῆς κεφαλῆς μου ἐτάρασσόν με.

16 Καὶ προσῆλθον ἑνὶ τῶν ἑστη-
κότων, καὶ τὴν ἀκρίβειαν ἐζήτουν
παρ᾽ αὐτοῦ μαθεῖν περὶ πάντων
τούτων. καὶ εἶπέ μοι τὴν ἀκρίβειαν,
καὶ τὴν σύγκρισιν τῶν λόγων ἐγνώ-
ρισέ μοι.

17. Ταῦτα τὰ θηρία τέσσαρα, τέσ-
σαρες βασιλεῖαι ἀναστήσονται ἐπὶ
τῆς γῆς.

18. Καὶ ἀρθήσονται, καὶ παρα-
λήψονται βασιλείαν ἅγιοι ὑψίστου,
καὶ καθέξονται αὐτὴν ἕως αἰῶνος
τῶν αἰώνων.

19. Καὶ ἐζήτουν ἀκριβῶς περὶ
τοῦ θηρίου τοῦ τετάρτου, OTL ἣν δια-
φέρον παρὰ πᾶν θηρίον, φοβερὸν
περισσῶς, οἱ ὀδόντες αὐτοῦ σιδηροῖ
καὶ ὄνυχες αὐτοῦ χαλκοῖ, ἐσθίον καὶ
λεπτύνον, καὶ τὰ ἐπίλοιπα τοῖς πο-
σὶν αὐτοῦ συνεπάτει.

20. Καὶ περὶ τῶν κεράτων αὐτοῦ
τῶν δέκα τῶν ἐν τῇ κεφαλῇ αὐτοῦ,
καὶ τοῦ ἑτέρου τοῦ ἀναβάντος, καὶ
ἐκτινάξαντος τῶν πρώτων [τρία",
κέρας ἐκεῖνο] ᾧ οἱ ὀφθαλμοὶ καὶ στό-
μα λαλοῦν μεγάλα, καὶ ἡ ὅρασις αὐ-
τοῦ μείζων τῶν λοιπῶν.

21. ᾿Εθεώρουν, καὶ τὸ κέρας ἐκεῖνο
ἐποίει πόλεμον μετὰ τῶν ἁγίων, καὶ
ἴσχυε πρὸς αὐτοὺς.

22, Ἕως οὗ ἦλθεν ὁ παλαιὸς
ἡμερῶν, καὶ τὸ κρῖμα ἔδωκεν ἁγίοις
ὑψίστου. καὶ ὁ καιρὸς ἔφθασε καὶ
τὴν βασιλείαν κατέσχον οἱ ἵγιοι.

» Tnclusa ex Aldina edit. sunt suppleta.

496

pores

23. Kai ἐῤῥέθη μοι περὶ τοῦ τε-
τάρτου θηρίου" βασιλεία τετάρτη
ἔσται ἐπὶ τῆς γῆς, ἥτις διοίσει παρὰ
πάσας τὰς βασιλείας ταύτας, καὶ
καταφάγεται πᾶσαν τὴν γῆν, καὶ
ἀναστατώσει αὐτὴν, καὶ καταλεανεῖ
αὐτὴν.

24. Kai τὰ δέκα κέρατα, δέκα βα-
σιλεῖς ἀναστήσονται per αὐτοὺς.
καὶ οὑτὸς διοίσει κακοῖς ὑπὲρ τοὺς
πρώτους, καὶ τρεῖς βασιλεῖς ταπει-
γώσει.

25. Καὶ ῥήματα πρὸς τὸν ὕψισ-
τον λαλήσει, καὶ ἑτέρους ἁγίους τοῦ
ὑψίστου καταστρέψει, καὶ προσδέξε-
ται ἀλλοιῶσαι καιροὺς καὶ χρόνους.
καὶ παραδοθήσεται εἰς χεῖρας αὐτοῦ
ἕως καιροῦ καὶ καιρῶν καὶ ἥμισυ και-
ροῦ.

26. Καὶ ἡ κρίσις ἐκάθισε, καὶ τὴν
ἀρχὴν μεταστῆσουσι τοῦ ἀφανίσαι
καὶ τοῦ ἀπολέσαι ἕως τέλους.

27. Καὶ ἡ βασιλεία καὶ ἡ ἐξουσία
καὶ ἡ μεγαλειότης τῶν τόπων τῶν
ὑπὸ τὸν οὐρανὸν βασιλειῶν, ἐδόθη
λαῷ ἁγίῳ ὑψίστου, βασιλεῦσαι βα-
σιλείαν αἰώνιον" καὶ πᾶσαι ἐξουσίαι
ὑποταγήσονται αὐτῷ καὶ πειθαρχή-
σουσιν αὐτῷ.

28. Ἕως ὧδε τὸ τέλος τοῦ λόγου.
᾿Εγὼ Δανιὴλ ἐκστάσει περιειχόμην
σφόδρα, καὶ ἡ λέξις διήνεγκεν ἐμοὶ,
καὶ τὸ ῥῆμα ἐν τῇ καρδίᾳ μου ἐτή-
pnoa.

DE EDITIONE

CAP. VI.

23. Kai εἶπε τὸ θηρίον τὸ τέταρ-
τον, βασιλεία τετάρτη ἔσται ἐν τῇ
γῇ, ἥτις "ὑπερέξει πάσας τὰς βασι-
λείας, καὶ καταφάγεται πᾶσαν τὴν
γῆν, καὶ συμπατήσει αὐτὴν καὶ κα-
τακόψει.

24. Καὶ τὰ δὲκα κέρατα αὐτοῦ
δέκα βασιλεῖς ἀναστήσονται, καὶ
ὀπίσω αὐτῶν ἀναστήσεται ἕτερος, ὃς
ὑπεροίσει κακοῖς πάντας τοὺς ἔμ-
προσθεν, καὶ τρεῖς βασιλεῖς ταπει-
νώσει.

2ὅ. Καὶ λόγους πρὸς τὸν ὕψιστον
λαλήσει, καὶ τοὺς ἀγίους ὑψίστου
παλαιώσει, καὶ ὑπονοήσει τοῦ ἀλλοι-
Goa καιροὺς καὶ νόμον. καὶ δοθήσε-.
ται ἐν χειρὶ αὐτοῦ ἕως καιροῦ καὶ
καιρῶν καί γε ἥμισυ καιροῦ.

20. Καὶ τὸ κριτήριον ἐκάθισε,
καὶ τὴν ἀρχὴν μεταστήσουσι τοῦ
ἀφανίσαι καὶ τοῦ ἀπολέσαι ἕως τέ-
λους.

21. Καὶ ἡ βασιλεία καὶ ἡ ἐξουσία
καὶ ἡ μεγαλωσύνη τῶν βασιλέων
τῶν ὑποκάτω παντὸς τοῦ οὐρανοῦ,
ἐδόθη ἁγίοις ὑψίστου. καὶ ἡ βασιλεία
αὐτοῦ, βασιλεία αἰώνιος, καὶ πᾶσαι
αἱ ἀρχαὶ αὐτῷ δουλέυσουσι καὶ ὑπα-
κοῦσονται.

28. Ἕως ὧδε τὸ πέρας τοῦ λόγου.
᾿Εγὼ Δανιὴλ, οἱ διαλογισμοί μου
ἐπὶ πολὺ συνετάρασσόν με, καὶ ἡ
μορφή μου ἠλλοιώθη, καὶ τὸ ῥῆμα
ἐν τῇ καρδίᾳ pou διετήρησα.

CAP. VI.

CLEMENTE
ALEXANDRINO.

+

24. Ἑβδομήκοντα é3-
Oopadec συνετμήθησαν
ἐπὶ τὸν λαόν σοὺ Kai
ἐπὶ τὴν πόλιν τὴν ἁ-
γίαν τοῦ συντελεσθῆναι
τὴν ἁμαρτίαν, καὶ τοῦ
σφραγίσαι ἁμαρτίας,καὶ
τοῦ ἀπολεῖψαι τὰς ἀ-
δικίας, καὶ τοῦ ἐξιλά-
σασθαι, καὶ τοῦ ἀγα-

VOL. VII.

SEPTUAGINTA INTERPRETUM.

DANIEL, Cap. IX.

SEPTUAGINTA EX

TERTULLIANO.

21. Et adhuc me lo-
quente in oratione, ecce
vir Gabriel, quem vidi in
visione in principio, vo-
lans, et tetigit me, quasi
hora sacrificii vespertini.

$2. Et intelligere fe-
cit me, et locutus est me-
cum, et dixit. Daniel,
nunc exivi imbuere te in-
telligentia.

23. In principio obse-
crationis tue exivit ser-
mo, et ego veni ut adnun-
tiem tibi; quia vir desi-
deriorum tu es: et cogita
in verbo, et intellige in
visione.

24. Septuaginta heb-
domadz breviate sunt
super plebem tuam, et
super civitatem sanctam :
quoad usque invetererur
delictum, et signentur
peccata, et exorentur in-
justitie,et inducaturjusti-
tia eterna ; et ut signetur
visio et prophetes, et ut

497

THEODOTIONE,.

21. Kat ἔτι ἐμοῦ λα-
λοῦντος ἐν τῇ προσευ-
χῇ, καὶ ἰδοὺ ἀνὴρ Γα-
βριὴλ, ὃν ἴδον ἐν τῇ
ὁράσει ἐν τῇ ἀρχῇ, πε-
τόμενος, καὶ ἥψατο μοῦ,
ὡσεὶ ὥραν θυσίας ἑσπε-
ρινῆς.

22. Καὶ ἐσυνέτισέ με,
καὶ ἐλάλησε μετ᾽ ἐμοῦ,
καὶ εἶπε. Δανιὴλ, νῦν
ἐξῆλθον συμβιβάσαι σε
σύνεσιν.

23. ᾽ν ἀρχῇ τῆς δε-
ἡσεώς σου ἐξῆλθε λό-
γος, καὶ ἐγὼ ἦλθον τοῦ
ἀναγγεῖλαί σοι, OTe ἀ-
νὴρ ἐπιθυμιῶν εἶ σὺ.
καὶ ἐννοήθητι ἐν τῷ ῥή-
ματι, καὶ σύνες ἐν τῇ
ὀπτασίᾳ.

24, Ἑβδομήκοντα ἐβ-
δομάδες συνετμήθησαι.
ἐπὶ τὸν λαόν σου, καὶ
ἐπὶ τὴν πόλιν τὴν ἁ-
γίαν, τοῦ συντελεσθήναι
τὴν ἁμαρτίαν, καὶ τοῦ
σφραγίσαι ἁμαρτίας, καὶ
ἀπαλεῖψαι τὰς ἀδικίας,
καὶ τοῦ ἐξιλάσασθαι ἀ-
δικίας, καὶ τοῦ ἀγαγεῖν

ΚΚ

498

γεῖν δικαιοσύνην αἰώ-
ψιον, καὶ τοῦ σφραγίσαι
ὅρασιν καὶ προφήτην,
καὶ τοῦ χρίσαι ἅγιον
ἁγίων.

25. Καὶ γνώσεις καὶ
συνήσεις, ἀπὸ ἐξόδου λό-
γου τοῦ ἀποκρίνασθαι
καὶ τοῦ οἰκοδομῆσαι ‘Te-
ρουσαλὴμ, ἕως Χριστοῦ
ἡγουμένου, ἑβδομάδες ἑ-
πτὰ, καὶ ἑβδομάδες ἐξ-
ἥκοντα δύο. ἐπιστρέ-
Wer, καὶ οἰκοδομηθήσε-
ται πλατεῖα καὶ τεῖχος,
καὶ κενωθήσονται οἱ
καιροὶ.

26. Καὶ μετὰ τὰς ἑξ-
ἤκοντα δύο ἑβδομάδας,
ἐξολοθρευθήσεται χρίσ-
μα, καὶ κρῖμα οὐκ ἔσται
ἐν αὐτῷ. καὶ τὴν πόλιν
καὶ τὸ ἅγιον διαφθερεῖ,
σὺν τῷ ἡγουμένῳ τῷ ἐρ-
χομένῳ. καὶ ἐκκοπήσον-
ται ἐν κατακλυσμῷ, καὶ
ἕως τέλους πολέμου συν-
τετμημένοι ἀφανισμοῖς.

27. Καὶ δυναμώσει
διαθήκην πολλὴν" ἑβδο-
μὰς μία, καὶ ἡμίσει τῆς
ἑβδομάδος ἀρθήσεταί
μου θυσία καὶ σπονδὴ.
καὶ ἐπὶ τὸ ἱερὸν βδέλυγ-
μα τῶν ἐρημώσεων, καὶ
ἕως συντελείας καιροῦ,
συντέλεια δοθήσεται ἐπὶ
τῆν ἐρήμωσιν.

DE EDITIONE

ungatur sanctus sancto-
rum.

25. Et scies [et per-
spicies] et intelliges a
profectione sermonis, in-
tegrando et readificando
Hierusalem, usque ad
Christum ducem, hebdo-
madas septem [et dimi-
diam] et LXII. [et dimi-
diam] et convertet, et
edificabitur in letitiam,
et convallationem, et in-
novabuntur tempora.

26. Et post hebdoma-
das has LXXII&. et ex-
terminabitur unctio, et
non erit: et civitatem
et sanctum exterminabit
cum duce adveniente, et
concidentur quomodo in
cataclysmo, usque ad fi-
nem belli, quod concide-
tur usque ad interitum.

27. Et confirmabit tes-
tamentum multis heb-
domada una, et dimi-
dia hebdomadis auferetur
meum sacrificium et liba-
tio; et in sancto execra-
tio vastationis; et usque
ad finem temporis con-
summatio dabitur super
hac vastatione.

CAP. VI.

δικαιοσύνην αἰώνιον,καὶ
τοῦ σφραγίσαι ὕρασιν
καὶ προφήτην, καὶ τοῦ
χρίσαι ἅγιον ἀγίων.

25. Καὶ γνώσῃ καὶ
συνήσεις, ἀπὸ ἐξόδου
λόγου τοῦ ἀποκριθῆναι
καὶ τοῦ οἰκοδομῆσαι Te-
ρουσαλὴμ, ἕως Χριστοῦ
ἡγουμένου, ἑβδομάδες
ἑπτὰ, καὶ ἑβδομάδες ἐξ-
ἥκοντα δύο. καὶ ἐπισ-
τρέψει, καὶ οἰκοδομηθή-
σεται πλατεῖα, καὶ τεῖ-
χος. καὶ ἐκκενωθήσον-
ταν οἱ καιροὶ.

20. Καὶ μετὰ τὰς ἐβ-
δομάδας τάς ἑξήκοντα
δύω, ἐξολοθρευθρήσεται
χρίσμα, καὶ κρῖμα οὐκ
ἔστιν ἐν αὐτῷ, καὶ τὴν
πόλιν καὶ τὸ ἅγιον δι-
αφθερεῖ σὺν τῷ ἡγουμέ-
vy τῷ ἐρχομένῳ, ἐκκο-
πήσονται ἐν κατακλυσ-
μῷ, καὶ ἕως τέλους πο-
λέμου συντετμημένου
τάξει, ἀφανισμοῖς.

27. Καὶ δυναμώσει
διαθήκην πολλοῖς ἑβδο-
μὰς μία, καὶ ἐν τῷ ἡμί-
σει τῆς ἑβδομάδος ἀρ-
θήσεταί μου θυσία καὶ
σπονδὴ. καὶ ἐπὶ τὸ ἱε-
ρὸν βδέλυγμα τῶν ἐρη-
μώσεων καὶ ἕως τῆς συν-
τέλειας καιροῦ συντελεία
δοθήσεται ἐπὶ τὴν ἐρή-
μωσιν.

In Theodotione, versu vigesimo quarto post πόλιν τὴν
ἁγίαν, apud Theodoretum et in MS. Alexandrino prono-
men σοῦ recte habetur additum: quod ex eo ab Origene
in vulgata τῶν 6 editione sub asterisco fuisse positum, in

& LXII.

n πολλεῖος

CAP. VI. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 499

octavo demonstrationis Evangelice libro ita Kusebius in-
dicat: ‘ Παρὰ τοῖς ἀκριβέσιν ἀντιγράφοις τῶν ἑβδομήκοντα,
τὸ, σοῦ, μετὰ ἀστερίσκου παραθέσεως πρόσκειται. Inaccuratis
exemplaribus ipsorum Septuaginta additum est illud, σοῦ,
cum appositione asterisci.” In versu vero vigesimo septimo
ubi pov θυσία legitur, pronomen pov ut ab Irenzo, Cyrillo
Hierosolymitano, catechesi duodecima, et Theodoreto, ita
etiam in Complutensi et Aldina editione omittitur, neque in
Theodotione fuisse videtur ; sed obelo in vulgata Septuagin-
ta editione ab Origene jugulatum, quod in textu Hebraico
non compareret. In Tertulliano, que superflua erant, vel ex
duabus editionibus Septuaginta et communi, simul commix-
ta, unicis [ ] suntinclusa. Apud Clementem quoque Alex-
andrinum, post versum vigesimum septimum sequebatur
posterioris partis ejusdem versiculi, ex earum editionum al-
terutra, interpretatio altera: ‘ Καὶ ἥμισυ τῆς ἑβδομάδος κα-
ταπαύσει θυμίαμα θυσίας. Καὶ πτερυγίου ἀφανισμοῦ, ἕως συν-
τελείας, καὶ σπουδῆς τάξιν ἀφανισμοῦ. Cujusmodi quid etiam
ab ipso Tertulliano lectum fuisse, indicio illud est, quod
postea ab eo reperitur citatum: “ Et destruet pinnaculum
usque ad interitum;” πτερυγίου vocabulo per pinnaculum
expresso. Et ad Vaticani quidem codicis marginem verba
hee apposita referuntur: καταπαύσει θυσιαστήριον καὶ
θυσίας, καὶ ἕως πτερυγίου ἀπὸ ἀφανισμοῦ, καὶ ἕως συντελείας
καὶ σπουδῆς τάξει ἀφανισμῷ : que non in aliis solum MSS.
sed etiam in Alexandrino, uti etiam in Aldina et Germa-
nicis omnibus editionibus, ita intra contextum sunt recepta ;
ut integri vigesimi septimi versiculi duplex in eis exhibeatur
versio. Prior hec: “ Kai δυναμώσει διαθήκην πολλοῖς ἑβδο-
μὰς μία, καὶ ἥμισυ (al. ἐν τῷ ἡμισει) τῆς ἑβδομάδος καταπαύσει
θυσιαστήριον (al. θυσίασμα) καὶ θυσίας, καὶ [ἕως] πτερυγίου
ἀπὸ ἀφανίσμου, καὶ ἕως συντελείας καὶ σπουδῆς τάξει [ἐπὶ]
ἀφανισμῷ vel ἀφανισμοῦ. Et confirmabit testamentum multis
hebdomada una, et dimidium hebdomadz cessare faciet al-
tare et sacrificia, et usque ad alam a desolatione, et usque ad
consummationem et festinationem ponet in desolationem.”
Posterior, que in Complutensi et Romana editione habe-

' Στάξει, stillabit, Hebreo amp melius responderit: quod in ynn fortasse
transformatum, ab altero interprete ἐδόθη redditum fuerit.
KK 2

500 DE EDITIONE CAP. VI.

tur, illa altera: Kal δυναμώσει διαθήκην πολλοῖς ἑβδομὰς
μία, καὶ [ἐν τῷ] ἡμίσει τῆς EBSouadoc, ἀρθήσεται [μου] θυ-
σία καὶ σπονδὴ καὶ ἐπὶ τὸ ἱερὸν βδέλυγμα τῶν ἐρημώσεων
[ἔσται] καὶ ἕως συντελείας καιροῦ, συντέλεια δοθήσεται ἐπὶ
τὴν ἐρήμωσιν. Ex qua, apud ΠΟ πϑριμξ illud est desump-
tum: “Εὖ in dimidio hebdomadis tolletur sacrificium et
libatio: et in templo abominatio desolationis, et usque ad
consummationem temporis consummatio dabitur super
desolationem.” Et apud Hesychium ; epistola, inter Au-
gustinianas, centesima nonagesima octava: “ In dimidio
hebdomade tolletur sacrificium meum et supplicatio: de-
solationum interitus, et ad sacrificium abominatio.” Adeo
corrupta hic erant Latina veterum exemplaria.

k Lib. 5. cap. 25.

CAP. VII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 591

CAP. VII.

De vulgate interpretationis Grace editione triplici, ab Eusebio, Luciano et
Hesychio adornata, et sub Christianis imperatoribus a tribus orientalis Ec-
clesiz partibus in publicum usum recepta. De duabus editionibus ab Eu-
sebio et Pamphilo evulgatis. De Johannis Josephi editione, libris a Basilio
correctis, et Apollinarii Laodiceni opere miscello.

Cum Tetraplis, Hexaplis et octaplis Originis, ea que
Septuaginta interpretum pura et germana editio crede-
batur simul interiit: et post illius excessum magis etiam
corrupta et in multiplicem lectionis varietatem distracta
est κοινὴ illa altera, cujus “pro varietate regionum di-
versa ferebantur exemplaria ;” ut in epistola ad Chroma-
tium (que in libros Paralipomenwn est prefatio) loquitur
Hieronymus. Nam, ut ab eodem ibidem habetur addi-
tum, “ Alexandria et Aigyptus in Septuaginta suis He-
sychium laudat authorem; Constantinopolis usque An-
tiochiam Luciani martyris exemplaria probat; mediz
inter has provinciz Palestinos codices legunt, quos ab
Origene elaboratos Eusebius et Pamphilus vulgaverunt :
totusque orbis hac inter se trifaria varietate compugnat.”
Totius videlicet orientalis orbis partibus tribus ex his
editionibus unam seorsim sibi vendicantibus.

Hesychius* Agyptius ille episcopus fuisse videtur qui
in decima persecutione martyrium subiit: uti etiam dua-
rum reliquarum editionum curatores, Pamphilus et Luci-
anus presbyteri. Alexandrinorum vero vulgate editionis
τῶν 6 exemplarium, in libro decimo sexto commentariorum
ad Esaiam?, Hieronymus ita meminit: ‘“‘ Quod in Alexan-

ἃ Euseb. hist. eccl. lib. 8. cap. 25.
b Cap. 58. ver. 11.

502 DE EDITIONE CAP. VII.

drinis exemplaribus in principio hujus capituli additum
est: Et adhuc in te erit laus mea semper, et in fine:
Et ossa tua quasi herba orientur et pinguescent, et ha-.,
reditate possidebunt in generationes et generationes: in
Hebraico non habetur, sed ne in Septuaginta quidem
emendatis et veris exemplaribus. Unde obelo pranotan-
dum est.” Priusautem additamentum adjectum est vel ante
vel statim post verba illa in versus undecimi initio: ‘ καὶ ἔσ-
ται ὁ Θεός σου μετὰ σοῦ διαπαντὸς. Et erit Deus tuus tecum
semper ;” posterius post illa: “" ὡς πηγὴ ἣν μὴ ἐξέλιπεν
ὕδωρ, sicut fons cui non defecit aqua;” quibus in MS.
Alexandrino apud nos in Anglia, et Eusebiano cardinalis
Rupefucaldii, et Aldina editione, subjiciuntur ista: Kat
τὰ duTa σου we βοτάνη ἀνατελεῖ, καὶ πανθήσεται καὶ κληρονο-
μήσουσι γενεὰς γενεῶν. que apud Cyrillum quoque Alex-
andrinum et Procopium Gazeum hic leguntur, in Com-
plutensi et Romana editione omissa, et in MS. Juniano,
asteriscis distincto, ad marginalia scholia rejecta.

De Luciano martyre, in Actis ejus, apud Simeonem,
Logothetam et Metaphrastam dictum, (indeque apud Sui-
dam, in voce Λουκιανὸς) ita scriptum habetur: ““ Οὗτος
τὰς ἱερὰς βίβλους ἰδὼν πολὺ τὸ νόθον ἐκδεξαμένας, τοῦ τε
χρόνου λυμῃναμένου πολλὰ τῶν ἐν αὐταῖς, καὶ τῆς συνεχοῦς
ap ἑτέρων εἰς ἕτερα μεταθέσεως, καὶ μέν τοι καὶ τινῶν ἀν-
θρώπων πονηροτάτων, οἱ τοῦ ἑλληνισμοῦ προεστήκεισαν, πα-
ρατρέψαι τὸν ἐν αὐταῖς νοῦν πειρασαμένων καὶ πολὺ τὸ κίβ-
δηλον ἐν αὐταῖς διασπειράντων. αὐτὸς ἁπάσας ἀναλαβὼν ἐκ
τῆς “Εβραίδος ἀνενεώσατο γλώσσης, ἣν καὶ αὐτὴν ἠκριβω-
κὼς ἐς τὰ μάλιστα ἦν. Hic, quum sacros libros multa
adulterina recepisse vidisset, (quod et tempus ipsum multa
in eis corrupisset, et continua aliorum ex aliis descriptio ;
atque improbissimi homines, Hellenismi patroni, eorum
sensum pervertere tentassent, multaque adulterina in eis
interseruissent:) eos ipse omnes in manus assumens, ex
lingua renovavit Hebraica, quam ipsam quoque maxima ex
parte callebat.” Et in fine synopseos Athanasiane: “ Ἑβ-
Odum καὶ τελευταία ἑρμηνεία ἐστὶν ἡ τοῦ ἁγίου Λουκιανοῦ τοῦ
μεγάλου ἀσκητοῦ καὶ μαρτυρός. ὅστις καὶ αὐτὸς ταῖς προγε-
γραμμέναις ἐκδόσεσι καὶ τοῖς ᾿Εβραϊκοῖς ἐντυχὼν, καὶ ἐποπ-

CAP. VII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 508

τεύσας μετὰ ἀκριβείας τὰ λείποντα ἢ καὶ περιττεύοντα τῆς
ἀληθείας ῥήματα, καὶ διορθωσάμενος ἐν τοῖς οἰκείοις τῶν
γραφῶν τόποις, ἐξέδοτο τοῖς χριστιανοῖς ἀδελφοῖς. ἥτις δὴ
καὶ ἑρμηνεία μετὰ τὴν ἄθλησιν καὶ μαρτυρίαν τοῦ αὐτοῦ ἁγίου
Λουκιανοῦ, τὴν γεγονυῖαν ἐπὶ Διοκλητιανοῦ καὶ Μαξιμιανοῦ
τῶν τυράννων, ἤγουν τὸ ἰδιόχειρον αὐτοῦ τῆς ἐκδόσεως β[ι-
βλίον, εὐρέθη ἐν Νικομηδείᾳ ἐπὶ Κωνσταντίνου [βασιλέως τοῦ
μεγάλου παρὰ ᾿Ιουδαίοις ἐν τείχῳ πυργισκοῦ περικεχρισμένῳ
κονιάματι εἰς διαφύκαξιν. Septima et postrema interpre-
tatio sancti Luciani magni ascete et martyris est: qui et
ipse, cum in preedictas editiones et Hebraicos libros inci-
disset; et diligenter que vel veritati deerant vel superflua
aderant inspexisset, ac suis;queeque propriis Scripturarum
locis correxisset, interpretationem hanc Christianis fra-
tribus edidit; qua sane post ipsius certamen et marty-
rium, quod sub Diocletiano-et Maximiano tyrannis susti-
nuit, libro videlicet propria ipsius manu scripto compre-
hensa Nicomediz sub Constantino magno imperatore,
apud Judzos, in pariete turricule calce circumlito, quo
custodiz gratia posita fuerat, inventa est.”

De eadem Nicetas quoque metropolita Heracliensis, in
commentariorum psalterii procemio.. “Ἐπί Διοκλητιανοῦ
καὶ Μαξιμιανοῦ τῶν τυράννων, ἱερομάρτυς Λουκιανὸς ἀνὴρ
οὐχ᾽ ἧττον τὰ ᾿Ιουδαίων ἀκριβωσάμενος ἢ τὰ ἡμῶν, τὰς ἐκεί-
νων [)ίβλους εἰς τὴν ἡμετέραν διάλεξιν μετατίθησιν ἄριστα
τε καὶ ἀσφαλέστατα" ἡμεῖς δὲ καὶ τὴν τοιαύτην ἔκδοσιν σε[)α-
ζόμενοι, τῇ τῶν 63 προκείμεθα μάλιστα ὅτι διῃρημένως τὴν
τῆς διαλέξεως μεταβολὴν ποιησάμενοι, μίαν ἐν ἑκάστοις ἔν-
νοιαν καὶ λέξιν ἀποδεδώκασιν. Sub Diocletiano et Maxi-
miano tyrannis sanctus martyr Lucianus, vir non minus
in Judzorum quam in nostrorum scriptis exacte versatus,
illorum libros in nostram dialectum optime atque accura-
tissime transtulit. Nos vero, ejusmodi editionem vene-
rantes, eam que est LXXII. maxime preferimus: quia
divisim dialecti translationem facientes, unam in omnibus
sententiam et dictionem reddiderunt.” Ac si Lucianaa
illa plane nova fuisset versio, atque ab ea que LX XII.
interpretum habebatur prorsus diversa. Quod tamen, in
suorum psalterii commentariorum preefatione, aliquantu-

504 DE EDITIONE CAP. VII.

lum emolliit Euthymius; hoc de illa editione adjiciens :
“ Αὕτη συνάδει τῇ τῶν ἑβδομήκοντα, τὰ παρεφθαρμένα τῶν
ἄλλων ἀθετοῦσα. Hee cum Septuaginta interpretum edi-
tione consentit, et qu ab aliis depravata fuerant repro-
bavit.”

Sane Lucianus “ tantum in literarum studio laboravit
ut usque nunc quedam exemplaria Scripturarum Lucia-
nea nuncupentur;” inquit, in catalogo ecclesiasticorum
scriptorum, Hieronymus. Sed κοινὴν sive vulgatam τῶν 6
eam fuisse editionem; que a plerisque Λουκιανὸς (vel
ΔΛουκιανὶς) dicebatur, ostendit alibi® idem: et quidem post
Origenis emendationem, alio‘ modo ab ipso interpolatam.
Quo in genere et Lucianum et Hesychium majorem quam
Origenem licentiam sibi sumpsisse, et minore cum suc-
cessu, ex loco illo Hieronymi, in prefatione evangeliorum
ad Damasum, colligitur: ‘* Praetermitto eos codices, quos
a Luciano et Hesychio nuncupatos paucorum hominum
asserit perversa contentio: quibus utique nec in toto ve-
teri instrumento post Septuaginta interpretes emendare
quid licuit, nec in novo profuit emendasse; quum multa-
rum gentium linguis Scriptura ante translata doceat falsa
esse que addita sunt.” Unde et a Gelasio, cum Romana
septuaginta episcoporum synodo, evangeliorum ab eis
factam emendationem hac censura videmus notatam:
“ Evangelia qu falsavit Lucianus, Apocrypha. Evan-
gelia que falsavit Hesychius, Apocrypha.”

Origenes vero, novi Testamenti® exemplarium emenda-
tionem ejusmodi se potuisse facere sine periculo non
putans, veteris vulgatam lectionem correxit; non obelo
solum notans que in Hebreo non erant, sed asterisco
etiam apposito ea que in Hebreo erant adjiciens: ita ut
‘hoc’ in ecclesiis legeretur, quod Septuaginta nescie-
runt. Nam omnes Christi ecclesias tam Graecorum quam
Latinorum Syrorumque et AZgyptiorum hance sub aste-
riscis et obelis editionem legisse ;” in prefatione commen-

© Hier. ep. ad Sunniam et Fretellam.
ὦ Td. ep. ad Chromat.
© Orig. tractat. 8. et in Mattheum. f Hier. ep. ad Chromat.

CAP. VII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 505

tariorum Danielis confirmat Hieronymus. Qui et ex
hujus editionis ab universis recepto usu, adversus Augus~-
tinum (qui, prepostero in eam quam Septuaginta senio-
rum interpretationem fuisse existimabat versionem amore
abreptus, Hieronymi ex Hebraico versionem mille parti-
bus meliorem aversabatur,) hunc in modum disserit : “‘ Mi-
ror’ quomodo Septuaginta interpretum libros legas non
puros ut ab eis editi sunt, sed ab Origene emendatos sive
corruptos per obelos et asteriscos; et Christiani hominis
interpretatiunculam non sequaris: presertim cum ea que
addita sunt ex hominis Judei atque blasphemi post pas-
sionem Christi editione transtulerit. Vis amator esse
verus Septuaginta interpretum? Non legas ea que sub
asteriscis sunt, imo rade de voluminibus, ut veterum te
fautorem probes. Quod si feceris, omnes ecclesiarum
bibliothecas condemnare cogeris. Vix enim unus aut
alter invenietur liber, qui ista non habeat.”

Vocabantur autem Palestini® isti codices, quod vel in
Palestina, dum apud Cesaream Stratonis commoraretur,
Origenes eos elaboraverit; vel quod Pamphilus ex Hexa-
plis, in Czesariensi sua bibliotheca repositis, illos desump-
tos una cum Eusebio, (qui et ipse postea Cesare fuit
episcopus, et ob summam cum illo animi conjunctionem
Pamphili cognomentum obtinuit) emendavit et seorsim
evulgavit: vel quod Paleestini eos Christiani, unico psal-
terio excepto, in publicum usum primi omnium recepe-
rint. Cum enim prius ea que pura Septuaginta seniorum
interpretatio habebatur illi fuissent usi, (quam et Justi-
num Martyrem, qui inter eos degebat, usurpasse diximus)
vulgatam editionem alteram, ab Origene interpolatam, ita
postea receperunt, ut Psalmos tamen, qui non poterant
auferri ex ore cantantium populorum, juxta_pristi-
nam consuetudinem decantandos retinuerint. Apud
eos enim (ut in epistola ad Marcellam de Bethlehemi-
tis scribebat Hieronymus) ‘“ extra Psalmos silentium
erat; quocunque te verteris, arator stivam tenens Alleluia
decantat; sudans messor psalmis se avocabat, et curva

Hier. Ep. ad. Aug. π΄ Tbid. epist. ad Chromat.

506 DE EDITIONE. CAP. VII.

attondens vites falce vinitor aliquid Davidicum canebat:
heee erant in provincia carmina, he (ut vulgo dicitur) ama-
toriz cantiones.” Unde, ut in Romana hodie ecclesia,
reliqui quidem veteris Testamenti ex veritate Hebraica ;
Psalmi vero, ob inolitum eorum in ecclesiasticis officiis
usum, ex Greca editione ab Origene interpolata, Latine
ab Hieronymo conversi leguntur: ita psalterium quoque,
ob eandem rationem, ex puriore τῶν 6 editione Hieroso-
lymeze' atque in orientis ecclesiis decantabatur ; licet in
ceteris libris Origenica illa altera locum obtinuerit.

Hic quoque in Daniele a Pamphilo et Eusebio ipse
Theodotio, non in ceteris etiam libris ab Origene : (quod
Baronio*, nescio quo errore, excidit) obelis et asteriscis,
reliquo operi congruenter convenienterque, distinctus fu-
isse ; indeque hac editione tam longe lateque propagata,
ut pro vulgata τῶν 6 editione Christianz! Ecclesiz Theo-
dotionem in Daniele legerent, effectum fuisse videtur.

Habuisse se testatur Andreas Masius Deuteronomii
bonam partem, et omnes veteris Testamenti libros his-
toricos, Alexandriz a Syro interprete anno Alexandri
DCCCCXXVII. (qui anno ere nostre Christiane
DCXXVI. maxima ex parte respondet) ‘‘ conversos ad
verbum de Greco exemplari, quod manu Eusebii ad Ori-
genis libros qui in Cesariensis ecclesiz bibliotheca asser-
vabantur, fuerat emendatum; cum huic ad eam rem ad-
jutor fuisset suus Pamphilus.” Unde et librum Josue
Grzce ac Latine, obelis, asteriscis atque lemniscis dis-
tinctum, Antuerpiza anno MDLXXIV. typis Plantinianis
excudendum curavit; ubi lemniscum duobus punctis ita
-~ signatum, diversam scripturam denotare ille admonet ;
hypolemniscum unico puncto subsignatum, eandem, sed
pauciorum testimonio codicum confirmatam.

Ego vero in hac editione lemniscis, vel unico vel nullo
puncto signatis, Eusebium et Pamphilum usos tantum
fuisse existimaverim, ad voces eas denotandas, que in
puriore editione τῶν Septuaginta aliter legerentur. Cum

) Hier. epist. ad Sunniam et Fretellam.
k Baron. ann. 184, sect. 4. 1 Vid. supra, cap. 6.

CAP. VII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 507

enim in hexaplis duo essent τῶν 6 ordines, (ut in quinto
capite est observatum) unus qui sinceriorem eorum editi-
onem illam, alter qui κοινὴν sive vulgatam, obelis et aste-
riscis distinctam, exhiberet: in posteriore hac, a priore
jam sejuncta, per simplices lemniscos varietas lectionis in
priore ordine reperte, est signata; quemadmodum in
aliis libris, per hypolemniscum unico puncto signata ejus-
modi lectio denotari solebat, que in uno tantum, per lem-
niscum duobus punctis + insignitum, ea que in utroque
simul τῶν 6 ordine inveniretur ; quod posterius Hesychius
me docuit, ad verba hee 6™ dow τῷ κυρίῳ τῷ εὐεργετή-
σαντί με, ista adnotans: ““ Τοῦτον τὸν στίχον δύο Cuyai
τῶν Of) ἑρμηνευτῶν εἶπον. διότι παράκειται σημεῖον τὸ διὰ
τοῦ μέλανος ὃ λέγεται λημνίσκος. διὰ μὲν κεραίας τῆς μέσης
σημαίνει τὸν στιχὸν, διὰ δὲ τών δύο στιγμῶν τῆς ἐπάνωθεν
καὶ τῆς ὑποκάτω τὰς δύο ζυγὰς τῶν ἑρμηνευτῶν ἠνοίξατο.
Haunce versiculum duo ordines ipsorum LX XII. interpre-
tum dixerunt. Quare appositum est signum illud, quod
atramento fit, et vocatur lemniscus. Per mediam quidem
virgulam significat versiculum; per duo autem puncta,
unum supra alterum infra, indicavit duos ordines ipsorum
interpretum.”

Habuit et Renatus Marchalus prophetarum exemplar
Grecum, majusculis literis descriptum: quod in cardi-
nalis Rupefucaldii bibliothecam translatum, eo jam mor-
tuo, in Jesuitarum Parisiensium manibus esse audio. In
eo ad finem Jeremie nota ista est apposita: ‘ Μετελήφθη
δὲ ἀπὸ ἀντιγράφου τοῦ ἀβίβδα ᾿Απολιναρίου τοῦ κοινοβιάρ-
χου, ἐν ᾧ καθυπόκειται ταῦτα. Μετελήφθη ἀπὸ τῶν κατὰ
τὰς ἐκδόσεις ἑξαπλῶν, καὶ διορθώθη ἀπὸ τῶν ᾿Ωριγένους
αὐτοῦ τετραπλών, ἅτινα καὶ αὐτοῦ χειρὶ διώρθωτο καὶ ἐσχο-
λιογράφητο. Ὃ Εὐσέβιος ἐγὼ σχόλια παρέθηκα. Πάμφιλος
καὶ Evoé3ioc ἐδιορθώσαντο. Desumptum est ab exemplari
patris Apolinarii coenobiarche ; in quo subjecta sunt ista:
Desumptum est ab Hexaplis juxta editiones, et correctum
est ex Origenis ipsius Tetraplis, que et propria ejus manu
correcta sunt et scholiis illustrata. Ego Eusebius scho-

m Psalm. 12. (al. 13.) ver. 6.

508 DE EDITIONE CAP. VII.

alia adjeci. Pamphilus et Eusebius correxerunt.” Je-
remiz enim, ut et Hsaiz, Graecus textus ex Apollinarii
coenobiarche exemplari transcriptum, κοινὴν sive vul-
gatam editionem que in Origenis Hexaplis extabat,
hic nobis exhibet: sed ordine communis lectionis ser-
vato, (qui in Jeremia”, capite XXV. vers. 13. usque ad
libri fere finem, admodum confusus, in Hexaplis ad se-
riem textus Hebraici est reductus) obelis demptis, et his
quze ab Origene sub asteriscis addita fuerant e textu sub-
motis. In scholiis vero Eusebii marginalibus, sub aste-
riscis que in vulgata deerant ex Aquila, Symmacho et
Theodotione sunt suppleta: per lemniscos autem tum
eorundem in aliis locis interpretationis diversee, tum edi-
tionis que pro genuina τῶν 6 habebatur, hujusque ipsius
κοινῆς variantes lectiones sunt notate. Neque hic solum,
sed in aliis etiam Scripture libris similem suscepisse la-
borem Eusebium, ex veteribus in Psalmos scholiis liquet :
in quibus Eusebianus iste codex subinde citatus invenitur.
Ita de clausula illa, ad ipsum finem Psalmi duodecimi
(secundum Grecos) adjecta, ‘ καὶ ψαλῶ ὀνόματι κυρίου
τοῦ ὑψίστου, et psallam nomini Domini altissimi,” in iis
habetur adnotatum: “ Οὐκ ἔκειτο παρ᾽ οὐδενὶ ἐν τῷ Τετρα-
σελίδῳ, οὔτε ἐν τῷ EvosBiov τοῦ Παμφίλου οὔτε ἐν τῷ
ἝἙβροαϊκῶ. Non est posita apud ullum in Tetraselido,
neque in libro Eusebii Pamphili, neque in Hebraico.”
Kt in Psalmi octogesimi quinti titulo illud, “πρὸς τὸν
᾿Ασσύριον ad Assyrium, ἐν τῷ βιβλίῳ Εὐσεβίου τοῦ Παμ-
φίλου, in libro Eusebii Pamphili” positum non fuisse dici-
tur. Et de Psalmi centesimi trigesimi sexti titulo, ibidem
adscriptum legitur: ‘ ᾿Ανεπίγραφος παρ᾽ Ἑβραίοις" εἰς τὸ
Εὐσεβίου, τῷ Δαβὶδ, μόνον ἐπεγέγραπτο καὶ ἔξω" ἀνεπί-
γραφος παρὰ τοῖς γ΄. Sine titulo apud Hebreos. In libro
Kusebii tantummodo inscriptum est, "Te Δαβίδ, (sine
Jeremiz adjecto titulo:) et extra,” in scholio marginali
‘« scilicet, sine titulo apud tres illos.” Qué trium illorum
notatio in codice Rupefucaldiano cum alibi passim oc-
currit, tum Ksaie, cap. XXVII. vers. 12. ubi ad vocem

” Vid. infra, cap. 9.

CAP. VII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 509

συμφράξει in textu lemnisco notatum, in scholio Eusebii
marginali apponitur, Οἱ γ΄. ῥαβδίσει. et in cardinalis Bar-
berini codice, ad eundem locum; A. &. Θ. ῥαβδίσει. Unde
intelligitur τῶν γ΄ titulo Aquilam, Symmachum et Theo-
dotionem denotari: quod in przfatione Arabic interpre-
tationis Pentateuchi, in bibliotheca Bodicana, expresse est
indicatum.

Ita igitur duplicem vulgati ab Origene emendati textus
editionem ab Eusebio et Pamphilo adornatam fuisse ap-
paret: simplicem hance unam, atque obelis, et asteriscis,
et lemniscis interstinctam alteram. Utram vero earum
editionum Constantinopolitanis dederit Eusebius, quum
Constantini? magni jussu, quinquaginta librorum sacrorum
volumina, ad usum ecclesiarum in urbe regia noviter ex-
tructarum, Czesareze in membranis eleganter describi cu-
ravit; nec ipse dicit, nec quisquam alius aperit. Quan-
quam illam obelis, et asteriscis insignitam, ut usui eccle-
siastico aptiorem, delectam fuisse arbitremur: ita ut Lu-
cianeam editionem (que sub eodem Constantino Nico-
mediz inventa Constantinopoli postea probata fuit) illa
preoccupans, ea quoque recepta, non modo pristinam
suam existimationem ibi non amiserit; sed etiam inde,
tanquam ex arce imperii, in caeteras provincias propagata,
omnes oninium bibliothecas (uti ex Hieronymo audivimus)
tandem occupaverit.

Fallitur enim hic Sixtus Senensis qui’ in hisce libris
Eusebii ᾿Εκλογὰς contineri censuit, sive collectanea eorum
potissimum divine Scripture ‘“ locorum ac sententiarum,
quas maxime ad Ecclesiz edificationem et usum putavit
convenire :” sicut et paulo ante fallebatur, ‘ librorum om-
nium veteris Testamenti, qui in Hebraorum canone sunt,
in Grecam linguam translationem” ab eodem Eusebio
factam commemorans; cujus recordari Socratem non recte
ait, libro primo historize et Sozomenum libro secundo ; loci
illius, a Socrate’ ex Georgio Laodiceno episcopo in EKu-

© Buseb. de vita Constantin. lib. 4. cap. 36, 37. Socrat. lib. 1, cap. 6. Theo-
doret. lib. 1, cap. 16.

P Sixt ‘Sen. bibliothec. sanct. lib. 4. in Eusebio Cesar.

4 Socr, hist. lib. 2. cap. 6. Kedar. 0.

310 DE EDITIONE CAP. VII.

sebii Emeseni vita producti, sententia non rite percepta,
ubi de Emeseno illo ita scriptum legimus: ὑπὸ Πατρο-
φίλου καὶ Εὐσεβίου τὰ ἱερὰ ἡρμηνεύθη γράμματα, ὧν ὃ μὲν ἐν
Καισαρείᾳ, ὁ δὲ ἐν Σκυθοπόλει προΐστατο ἐκκλησίας. quibus
verbis nihil aliud author significatum voluit; quam Euse-
bium Emesenum sacrarum literarum intelligentiam a Pa-
trophilo Scythopolitano et Eusebio Cesariensi episcopo
didicisse: quibus magistris in librorum divinorum expli-
catione usum illum fuisse, refert etiam Sozomenus’. Unde
quoque apparet, quid de eo sit sentiendum, quod de Patro-
philo ab eodem Sixto est traditum. ‘‘ Patrophilus* Scy-
thopoleos Palestine episcopus, in prima Niczena synodo
clarus, omnem Hebraicam Scripturam Grece vertit, anno
Domini CCC. Meminit hujus translationis Gregorius (Ge-
orgium volebat dicere) Laodicenus episcopus, in vita
Eusebii Emeseni.”

Fuit et veteris Testamenti Graeca Johannis Josephi
editio, cujus meminit Theodoretus, dissertationet MS. in
prophetas et editiones, notula A Λουκιανοῦ, ww Ιωαννοῦ

β
Ἰωσήπου editionem significari solitam ostendens. Luci-
anez vero editionis exemplum illud fortasse fuerit, quod
ex bibliotheca Cesariensi Cappadocie ad se delatum
Georgius Syncellus" memorat ; cujus inscriptio significabat :
“ ὡς ὃ μέγας καὶ θεῖος Βασίλειος τὰ, ἐξ ὧν ἐκεῖνο ἀπεγρᾶφη,
ἀντιβαλὼν διορθώσατο βιβλία. quod libros, ex quibus illud
descriptum fuerat, magnus et divinus Basilius collatos ad
invicem emendaverit.”. Nam Apollinarii Laodiceni aliud
fuit institutum: qui “ bono quidem studio sed non secun-
dum scientiam, de omnium translationibus in unum vesti-
mentum pannos assuere conatus est, et consequentiam
Scripture non ex regula veritatis sed ex suo judicio tex-
ere ;” ut sub finem libri secundi apologize adversus Ru-
finum notavit Hieronymus; qui et in commentariis ad
caput duodecimum Ecclesiastis, de loco quodam a Sym-

* Sozom. histor. lib. 3. cap. 5.

* Sixt. Sen. biblioth. lib. 4. in Patrophilo.
τ Jo. Phelippzus prefat. in Oseam.

" Georg. Syncell. chronic. pag. 203,

CAP, VII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 511

macho ibi converso agens; illius ‘‘ interpretationem Lao-
dicenum secutum, nec Judzis placere potuisse” affirmat,
*‘ nec Christianis, dum et ab Hebreis procul est, et sequi
Septuaginta interpretes dedignatur.” Atque hac de Gre-
cis editionibus, post Origenis tempora in Kcclesiam intro-
ductis, dicta sufficiant: ad eas que nostris supersunt tem-
poribus jam venio.

Due DE EDITIONE CAP. VIII.

CAP. VIII.

De editionibus Grecis hodie extantibus; Complutensi imprimis, Veneta, atque

Romana: que mixte, non pure τῶν ὁ editiones esse demonstrantur.

E/DITIONUM et versionum jam dictarum omnium quodnam
fatum fuerit, Martinus Martini, primus trilinguis sacrorum
Bibliorum in academia Salmanticensi interpres, ita enun-
ciat: ““ Universze* supradictz versiones, cum suis aste-
riscis et obelis prorsus periere, et tantummodo vestigia
illoram manserunt in monumentis antiquorum patrum.
Preterea, nec authorem hujus Greece translationis certo
cognoscimus ; nec an sit una ex supradictis, aut ex omni-
bus illis sit conflata, ut illa Luciani, (vel Apollinarii po-
tius) fuit, compertum habemus.” Sibique se persua-
sisse Johannes Curterius ait, ‘‘ omnes Grecas editiones,
sive que typis jam mandate sunt, sive que in bibliothecis
adhuc latent, mixtas esse; forsan alias aliis minus.” De
quibus ut recte judicare valeamus, de impressis primum,
deinde de manuscriptis codicibus est dispiciendum: et cum
non modo de primeva Septuaginta virorum versione quee
in Ptolemezi Philadelphi, sed ne succedanea quidem illa al-
tera queein Alexandrina Cleopatre bibliotheca reposita fue-
rat, recuperanda spes ulla nobis sit relicta; an vulgata
saltem editio, κοινὴ Origeni dicta, commoda aliqua ratione
restitui possit, amplius erit inquirendum.

Kt editiones quidem typis excuse, tres preecipuz sunt,
ad quas et relique omnes referri poterunt: Complutensis,
Veneta, et Romana. LTEarum prima, a cardinale Francisco
Ximenio de Cisneros archiepiscopo Toletano ex vetustis-
simis exemplaribus anno MDXYV. edita; in bibliis Plan-

® Martin. lib. 1. cap. 4. hypotyposedn theologicar. edit. Salmantic, anno 1565.
» Curter, prefat. prefix. commentar. Procopii Gazei in Esaiam.

CAP. VIII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 513

tinianis regtis, Commelinianis Francisci Vatabli commen-
tario illustratis, et Parisiensibus illis Polyglottis, que anno
MDCXLYV. Guidonis Michaelis le Jay summa diligentia
et ingentibus sumptibus in lucem prodierunt, est recusa ;
et Latina ejusdem versio seorsim Basile anno MDXX.
per Andream Cratandrum impressa. Quam vero in ea
emittenda rationem Complutenses secuti fuerint, Flaminius
Nobilius® sic explicat.

* Primum, quod illi qui Hexapla, Tetraselida, Octoselida
composuerant, plures editiones, que aut e regione sibi
invicem responderent aut una alteri supponeretur, simul
sub aspectum dantes necessario fecerant, ut seriem Greece
lectionis ad seriem Hebraice non modo in libris sed in
capitibus librorum atque ejusdem capitis sententiis revo-
carent (quare ex antiquis scriptis deprehendimus longe
alium fuisse in simplicibus, atque in multiplicibus et quasi
coagmentatis exemplaribus ordinem:) idem etiam Complu-
tenses, cum et ipsi Hebraica preponerent atque ceteras
attexerent, jure optimo fecerunt. Deinde longius pro-
gressl, cum e Grecis unicam darent, in eo jam non
Hexapla, sed alteram illam Origenis editionem; (obelis
videlicet et asteriscis ab eo distinctam : quam tamen
in Hexaplis etiam positam fuisse, ipse quoque alibi ag-
noscit Nobilius) hac ex parte imitandam sibi statuerunt:
ut que in Hebraico erant, si in Septuaginta deessent,
ex alia interpretatione explerent: in eo autem ab
Origenis instituto discesserunt, quod que in Septua-
ginta supererant, queque Origenes satis habuerat obe-
lo notare, ipsi sepenumero resecarunt; ac preterea
delectu ipsarum etiam dictionum habito, collatisque ex-
emplaribus, non modo Bibliorum, sed etiam Greco-
rum commentariorum, ubi varia se offerebat lectio (quod
frequentissime evenit) eam probarunt ac retinuerunt,
que ad Hebraicam propius aecederet, quamvis id, aut
libris destituti, aut tedio victi, non perpetuo fecerint.
Quod quidem eorum in hac postrema parte consilium nos
minime reprehendimus: sed a 5. Hieronymo in Apolii-
nario non est probatum ; atque ut laudandum sit, omnino

© Prefat. Latine LXX. interpretat. Rome edit.
VOL. VII, LL

514 DE EDITIONE CAP, VIIt.

tamen non ad Septuaginta interpretum editionem consti-
tuendam, sed ad novam quandam ex multis permistam
excudendam videtur pertinere.”

Ita in libro Jobi, exempli gratia, que apud Septuaginta
haberi et ab Hebrzxo abesse, in epistola ad Julium Afri-
canum notavit Origenes, ab hac Greca editione exulant:
et plurima illa, que in Hebreorum textu extare, in Sep-
tuaginta vero desiderari significavit idem, hie conspici-
untur omnia. Mutationum specimen, ex primo tantum
illius capitulo, hoe accipito. Versu primo, ubi Septua-
ginta interpretes (testante etiam Hieronymo, traditionibus
Hebraicis in Geneseos caput decimum) legunt, “ ἐν τῇ
χώρᾳ τῇ Αὐσίτιδι, in regione Ausitide,”’ Aquilam habere,
“ ἐν γῇ Ove, in terro Us;” eamque lectionem sequi S. Jo-
hannem Chrysostomum in homiliis de patientia Jobi, et
Complutensem editionem, Nobilius annotat: quod de
Complutensi quidem editione verum est; de Chrysostomo
non item. Virum enim doctissimum hic fefellit Lzelius
Tifernas, Latinus Chrysostomi interpres; qui non Gra-
cum textum sed vulgatam editionem Latinam secutus, “ in
terra Hus,” reddidit. Ibidem pro “ θεοσεβὴς, Dei cultor,”
Complutensis editio ex alia versione habet, ‘‘ φοβούμενος
τὸν Θεὸν, timens Deum;” versu 3. pro “ εὐγενὴς nobilis,
μέγας, magnus ;” versu 4. “ἕκαστος τὴν ἑαυτοῦ ἡμέραν UNUS
quisque suo die,” quam Aquile interpretationem fuisse do-
cet Olympiodorus pro, καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν, id est, quotidie.
Versu 5. pro vulgata lectione, a Basilio’, Chrysostomo
et Olympiodoro, in catena Greca, exposita; “‘ hore of
viol μου ἐν τῇ διανοία αὐτῶν κακὰ ἐνόησαν πρὸς Θεὸν, ne forte
filii mei in mente sua cogitaverint mala erga Deum: Com-
plutensis habet, “‘ μήποτε ἥμαρτον Kat ηὐλόγησαν Θεὸν ἐπὶ
καρδίας αὐτῶν οἱ υἱοί μου, ne forte peccaverint et benedix-
erint Deo in cordibus suis filii mei.” Quo fere modo et
Aquila locum reddidit ; εἴπως ἥμαρτον οἱ υἱοί pov, καὶ ηὐ-
λόγησαν Θεὸν ἐπὶ καρδίας αὐτῶν: et eum, Septuaginta hic
relictis, in Jobi e Greco versione adhuc inedita, secutus
Hieronymus; ‘‘ Ne forte peccaverint filii mei, et benedix-

ἃ Homil. in, A/tende tibi ips.

CAP. VIII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 515

erint Deo incordibus suis.” Versu 6. pro, ‘ of ἄγγελοι τοῦ
Θεοῦ, angeli Dei;” Complutensis ex alia versione habet,
“ οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ, filii Dei:” et pro, “ μετ᾽ αὐτῶν cum eis,”
“ ἐν μέσῳ αὐτῶν, in medio eorum;” quod in Aquila etiam
habetur, et apud Chrysostomum sermone tertio de pati-
entia Jobi. Versu 8. pro, “" ἄνθρωπος ἄμεμπτος, ἀληθινὸς,
θεοσε[ϑῆς, homo sine crimine, verax, Dei cultor ;” scholium
Romanum ex alia versione habet, “ ἀνὴρ ἀπλοῦς, καὶ εὐ-
Bic, καὶ φοβούμενος τὸν Θεὸν, vir simplex, et rectus, et
timens Deum :” Cemplutensis vero editio, utraque inter-
pretatione commixta; “ ἄνθρωπος ἄμεμπτος ἀνὴρ ἁπλοῦς
καὶ εὐθὺς καὶ φοβούμενος τὸν Θεὸν, homo sine crimine, vir
simplex et rectus, et timens Deum.”

Versu 9. pro, “ σέβεται τὸν κύριον, colit Deminum ;”
Complutensis ex alia versione habet, “ φοβεῖται τὸν Θεὸν,
timet Deum.” Versu 15. pro, “ἐλθόντες οἱ αἰχμαλωτεύ-
ovtec, venientes pradones ;” Complutensis ex alia inter-
pretatione: “ ἐπέπεσε Σαβὰ, irruit Saba.” Versu 16. pro
“πῦρ ἔπεσεν, ignis cecidit ;’ Complutensis juxta Hebraicum:
“ πῦρ παρὰ τοῦ Θεοῦ ἔπεσεν, ignis a Deo cecidit.” Versu
17. pro ‘ οἱ ἱππεῖς ἐποίησαν ἡμῖν κεφαλὰς τρεῖς, equites
fecerunt nobis tres ordines;” Complutensis habet, “ οἱ
Χαλδαῖοι ἐπέθηκαν τρεῖς ἀρχὰς, Chaldei immiserunt tres
preefecturas” sive acies: quomodo Aquilam reddidisse
refert Olympiodorus. Versu 19. pro, “ πνεῦμα μέγα, spi-
ritus magnus;” Complutensis eo eodem Aquila reponit
* ἄνεμος μέγας, ventus magnus.”

Veneta editio, ex multis vetustissimis exemplaribus, cura
Andree Asulani, et typis Aldi Manutii anno MDXYIII.
excusa prodiit. Quz deinde, ordine librorum mutato,
et Greci textus transpositionibus variis in locis ad codi-
cis Hebrei et vulgati Latini seriem reductis, Argentorati
primum a Johanne Lonicero anno MDXXVI. Volphii
Cephalei typis est recusa: tum Basile anno MDXLV.
per Johannem Hervagium, prefixa Philippi Melanchtho-
nis prefatione, ac demum ibidem anno MDL. addita
Latina versione, per Nicolaum Brylingerum est impres-
sa. In Francofurtensi quoque editione, que cum notis
Francisci Junii (ut putatur) anno MDXCVII. prodiit,

11 Ὁ

516 DE EDITIONE CAP. VII.

Hervagianam illam anni MDXLYV. secutos se fuisse pro-
fitentur typographi: licet in ordine textus Greci ad He-
braicum conformando, Brylingerianam anni MDL. editi-
onem illi spectaverint; et quatuor penultima Exodi ca-
pitula, et Proverbiorum vigesimi quarti capitis partem
magnam, ex Complutensi editione hic descripserint. Ad-
ditus in his omnibus est, ‘‘ ex vetustissimis in Grecia
scriptis bibliis,” Josephi de Maccabeis libellus: quem et
in veterum codicibus cum aliis tribus Maccabzeorum libris
fuisse conjunctum, ex Philostorgii historize ecclesiastica
initio intelligitur.

De Veneta editione, et Germanicis ex illa expressis,
in annotationibus ad Grecum suum Josuam pronunciat
Andreas Masius, “ esse illam quidem simplicis interpre-
tationis LX XII. seniorum exemplum; sed haud purum,
neque ab omni admistione verborum Theodotionis libe-
rum.” Nos vero integros fere Jobi et Esaie libros ex
mixta Origenis editione hic expressos; et in primi Jobi
capitulo non κεφαλὰς τρεῖς, ut apud Septuaginta, sed ἀρχὰς
τρεῖς, ut apud Aquilam, positas hic esse observavimus:
quorum alterum ex manuscriptis quos habuimus asteriscis
notatos; alterum ex Olympiodori nota illa in Job. cap. I.
ver. 17. didicimus, “ Τὸ δὲ, Κεφαλὰς τρεῖς, ἀντὶ τοῦ, διέτα-
ἕαν ἑαυτοὺς οἱ πολέμοι εἰς ἀρχὰς καὶ τάγματα τρία" οὕτω
yao ᾿Ακύλαε ἐκδέδωκεν, Οἱ Χαλδαῖοι ἔθηκαν καθ᾽ ἡμῶν τρεῖς
ἀρχάς. Capita tria, id est, triplici adversarii instructa
acie, tribusque ducibus creatis, irruptionem fecerunt. Sic
enim Aquila reddidit : Chaldzi disposuerunt contra nos
tres preefecturas.”

Glossemata quoque plurima, in manuscriptorum mar-
ginibus primum notata, et in textum postea admissa, hic
occurrunt : eaque non ex variis solum editionibus et ver-
sionibus petita, (cujusmodi insigne illud fuit,ex Danielis cap.
IX. ver, 27. in sexto capite a nobis productum) sed etiam in
locis quos citaverunt apostoli, a vulgata Graeca τῶν 6
lectione discrepantes. Ita enim‘ hic legimus: Ὡς ὥρα
ἐπὶ τῶν ὀρέων, ὡς ὡραῖοι οἱ πόδες εὐαγγελιζομένων ἀκοὴν

f Esai, cap. 52, ver. 7.

CAP. VIII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 517

εἰρήνης" et8: ᾿Επιβλέψονται πρός με, εἰς Ov ἐξεκίντησαν ἀνθ᾽
ὧν κατωρχήσαντο. ubi ὡραῖοι ex Roman. cap. X. ver. 10.
et: εἰς Ov ἐξεκέντησαν ex Johann. cap. XIX. ver. 387.
infulta huc fuisse, sicut et ex Rom. cap. XI. ver. 35. adjec-
ta ad Esai. cap. XL. ver. 14. fuisse illa τὶς προέδωκεν av-
τῷ, καὶ ἀνταποδοθήσεται αὐτῷ ; manifestum est.

Illud vero, “" Σῶμα δὲ κατηρτίσω μοι, Corpus autem per-
fecisti mihi,” non in hac solum, et 4115 nostris omnibus
Greci psalterii editionibus, sed in nonnullis etiam apud vete-
res receptis, ex Hebr. cap. X. ver, 5. in Psalmum XXXIV.
(vel XL. juxta Hebreos) fuisse traductum, ex editione
vulgata Latina, ab Hieronymo ad Grecorum exemplarium
fidem hic correcta, liceat animadvertere. In ea enim locus
Psalmi ita reperitur redditus; “‘ Aures autem perfecisti
mihi:” quod Grace lectioni respondisse, vel ex eo con-
stat; quod a Sunnia et Fretela alias id fuisset objectum,
minores longe quam hec est inter textum Gracum et ver-
sionem Hieronymianam differentias hic colligentibus. Ean-
dem lectionem Eusebius Czsariensis secutus, in commen-
tariis suis ad psalterium sic est interpretatus: “‘ Aures"
meas, et eloquiorum tuorum obedientiam, perfecisti
mihi.” In Grecorum quoque patrum expositione Psal-
morum, a Balthasare Corderio edita, eadem' habetur
in textu lectio, ὦτα δὲ κατηρτίσω μοι, atque eadem
subjecta explicatio. ὑπακοήν μὲ ἀπύτησας μόνην. *Qra
γὰρ τὴν ὑπακοὴν λέγει. “ Solam obedientiam a me
exegisti. Aures enim obedientiam appellat:” hac etiam
de apostolice citationis differentia admonitione addita:
Τὸ δὲ, ᾿Ωτία κατηρτίσω μοι, 6 μακάριος Παῦλος εἰς τὸ σῶμα
μεταβαλὼν (ita enim ex scholio Vaticano legendum, non,
εἰς σώματα λαβὼν) εἴρηκεν, οὐκ ἀγνοῶν τὸ “Ἑβραϊκὸν, ἀλλὰ
πρὸς τὸν οἱ κεῖον σκοπὸν τούτῳ χρησάμενος. ““ Illud autem,
aures perfecisti mihi, B. Paulus in corpus mutans dixit:
non ignorans quod erat in Hebraico, sed ad proprium
scopum illo usus.”

& Zachar. cap. 12. ver. 10.

» Caten, Grecor. patr. in Psalm. a Daniele Barbaro edit. Venet. ann. 1569.
pag. 463.

i Tom. 1. edit. Antwerp. ann. 1643. pag. 790. et 749. Ibid.

~

5IS DE EDITIONE CAP. VILE.

Romana editio, studio Antonii Carafz cardinalis au-
thoritate Sixti V. pontifieis, Grace ex vetustissimo Vati-
cane bibliothece codice expressa, anno MDLXXXVII.
Latine vero reddita et notationibus a Flaminio Nobilio
illustrata sequente anno in lucem exiit. Que utraque
editio simul juncta, et capitum versiculis distineta, Pa-
risis anno MDCXXYVIII. a Johanne Morino est edita ;
qui, in preefatione prefixa, veram, germanam et sinceram
Septuaginta interpretum translationem ea in editione exhi-
beri contendit. Sed argumentis ad hoc probandum ab illo
allatis, in secunda disputatione de versione; Septuaginta
interpretum, dubio quarto, respondit Johannes D’Espieres.
De hujus vero editionis archetypo sententiam hance pro-
tulit, in notis ad Grecam suam editionem libri Josue,
Andreas Masius: ‘ Continet Vaticanus codex, longe qui-
dem ille vetustissimus, editionem simplicem τῶν ἑβδομή-
κοντα δύο, neque suppletam alia interpretatione: sed, nisi
fallor, a Luciano martyre emendandi studio nonnihil conta-
minatam, hoe est, eam quam κοινὴν vecare solebant.”

Et ad vetustatem quidem quod attinet: Romani edi-
tores codicem eum, quod esset ‘‘ majoribus literis, quas
vere antiquas vocant, exaratus; ante millesimum ducen-
tesimum annum, hoe est, ante tempora B. Hieronymi, et
non infra, scriptum” fuisse conjiciunt. Sed nullo argu-
mento constat, ejusmodi scribendi formam Hieronymi
temporibus in usu esse desiisse. Latinorum certe Bibli-
orum exemplar in Cisterciensium monasterio montis Ami-
ate agri Semensis custoditur, ‘‘ totum literis majusculis
exaratum, sicut antiquitus apud Romanos scribi passim
solebat. Id quod antiquitatem illam redolens, circiter jam
mille a Christo nato Redemptore nostro annos existimatur
scriptum: nam tempore B. Gregorii magni conseriptum
fuisse omnino existimatur.” Refert hoe Angelus Roe-
cha*; eam scribendi rationem per 200. adhue annorum
spatium ultra Hieronymi tempora producens; quanquam
si vel maxime constaret, infra Hieronymi tempora Greecum
illud archetypon non fuisse exaratum, nihil id obstaret,
quo minus κοινὴ hee esset editio, a Luciano martyre vel

‘ Rocch. append. bibliothec. Vatican. pag. 487.

CAP. VIII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 519

emendata vel depravata. In quo nihilominus falli doctis-
simum Masium nihil dubito, quum Lucianeam hanc esse
editionem existimat.

Ut enim rei hujus veritatem explorarem, in minoribus
prophetis loca contuli, que in scholiis optimi codicis car-
dinalis Barberini nota A, Luciani lectionem indicante,

signata visebantur. Ex qua collatione, Romanam cum
Lucianea editione in uno tantum loco convenisse depre-
hendi; ‘ πρὸ! προσώπου αὐτοῦ, ante faciem ejus” (ut et in
Hieronymi versione habetur) legendo; ubi alii codices
ἔμπροσθεν αὐτοῦ cum Theodoreto, et MS. Alexandrino
habent, vel ἀπὸ προσώπου αὐτῷ cum editione Aldina. Alias
vero Lucianum legisse annotatum est, Hosea, cap. X. ver. 9.
ἀπὸ ἡμερῶν Γαβὰλ (vel Γαβαὰ) pro, ἀφ᾽ οὗ οἱ βουνοὶ, et ver-
su 11. ἀροτριάσει ᾿[οὐδας, convenienter Hebrzo, pro παρασι-
ὠὡτήσομαι Ἰούδαν. Amosi cap. III. ver. 13. τῶν στρατιῶν, ut
etiam est in Hebrao, pro, 6 παντοκράτωρ. cap. IV. ver. 3. a-
νάθημα αὐτῶν ἁρμανὰ, pro, τὸ ὄρος τὸ ῥεμμαν, ut est in editio-
ne Romana, sive ῥεμμὰν, ut in versione Hieronymi, vel τὸ
époc τὸ ἀρμανὰ, ut est in MS. Alexandrino, editione Al-
dina et textu Theodoreti: et cap. IX. ver 6. δεσμὴν, pro
ἐπαγγελίαν. Jone cap. I. ver. 6. ἀνάστηθι, ut etiam est in
MS. Alexandrino, editione Aldina et textu Theodoreti,
pro, ἀνάστα in editione Romana, vel ἀναστὰς in MS. Bar-
beriniano. Miche cap. I. ver. 14, οἴκοι ματαίων, uti etiam
in MS. Alexandrino pro, οἴκους ματαίους. et versu 15.
Σιών, que vox in editione etiam Aldina et textu Theodo-
reti legitur, pro qua in editione Romana et versione Hie-
ronymi rectius habetur ᾿Ισραήλ. cap. 1V. ver. 19. ἀναθε-
ματίσεις, pro, ἀναθήσεις. et cap. VIL. ver. 2. ἐκλέλοιπεν,
pro, ἀπόλωλεν. Habbakuk, cap. Il. ver. 7. ἐξυπνισθή.-
σονται, pro, ἐκνήψουσι. Sophoniz cap. I. ver. 12. καὶ ἐκδι-
κήσω, pro, ἐξερευνήσω. et cap. IL. ver. 4. ἐγκαταλελειμμένη,
pro, διηρπασμένη. Zacharie cap. I. ver. 8. “ μυρσινεώνων, "
myrtetorum,” ut in Hebreo, pro, τῶν ὀρέων τῶν κατασ-
κίων, montium umbrosorum;” et cap. 1X. ver. 10. “ καὶ
λαλῆσει εἰρήνην τοῖς ἔθνεσι, et loquetur pacem gentibus,”

-

' Joel. cap. 2. ver. 3.

520 DE EDITIONE CAP. VIII.

quomodo et Symmachus vertit: pro, “ καὶ πλῆθος καὶ εἰρή-
vn ἐξ ἐθνῶν, et multitudo et pax ex gentibus.” Denique,
Malachiz, cap. I. ver. 6. post, καὶ δοῦλος τὸν κύριον ἑαυ-
τοῦ, in Lucianea editione, sicut etiam in Aldina, et codice
Alexandrino, et Latina versione Hieronymi, et Graco
textu Theodoreti, verbum φοβηθήσεται additum fuisse
notatur ; quod ab editione Romana, ut et textu Hebreo,
abest.

Vaticanum vero codicem “‘ ad ipsam Septuaginta inter-
pretationem, si non toto libro, majore certe ex parte,
quam proxime accedere; vel et ipso etiam libri titulo, qui
est κατὰ τοὺς ἑβδομήκοντα, preter multa alia argumenta,
constitisse sibi affirmat Carafa cardinalis, in epistola ad
Sixtum V. Grace huic editioni prefixa. Quod ipsum
etiain viri illi docti, quos operi expoliendo ille preefecit, in
preefatione ad lectorem repetunt: sub finem illius admo-
nentes, non eo spectasse ipsorum industriam, ut ea exhi-
beretur editio ‘“‘ quam scribit B. Hieronymus a Grecis
κοινὴν a nostris appellatam communem;” sed ut hee,
quam dabant, ‘fad eam quam Septuaginta interpretes,
Spiritus sancti authoritatem sequuti ediderunt, quantum
per veteres libros fieri poterat, quam proxime accederet.”

Verum a titulo petitum argumentum illud exigui ad-
modum est momenti. Si enim ad codicis principium (quem
tamen, ‘‘ longo zvo consumptis membranis, mutilatum
esse ab initio libri usque ad caput XLVII.” Geneseos,
ipsi editores agnoscunt) eadem qua reliquus liber scriptus
est manu, titulus ille sit appositus; ad totius libri, aque
ac maxime ipsius partis, integritatem asserendam ille face-
ret. Deinde, ejusmodiest iste titulus, qui non illius editio-
nis, que τῶν Septuaginta pura et incorrupta existimabatur,
proprius, sed cum κοινῃ et vulgata illiest communis. Κοινὴ
enim ista editio, ‘‘ ipsa est que et Septuaginta est:” ut
disertis verbis, in epistola ad Sunniam et Fretelam, af-
firmat Hieronymus; qui et ipse textui, ex mixta editione
ab Origene obelis et asteriscis distincta Latine a se con-
verso, ef cum commentariis in prophetas edito, titulum
Septuaginta semper preefigit: quod et in notationibus suis
in principium Osez agnoscit ipse Nobilius. Ut de duobus

CAP. VIII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 521

ordinibus τῶν 6 in Hexaplis que dicta sunt repetere nihil
hic necesse sit.

Sed libri Vaticani bonitatem praecipue perspectam esse
dicunt, ‘‘ ex iis locis, qui partim adducuntur, partim ex-
plicantur ab antiquis sacris scriptoribus; qui fere nus-
quam hujus exemplaris lectiones non exhibent ac repo-
nunt, nisi ubi aliorum interpretum locum aliquem afferunt,
non Septuaginta.” Ad quod, pro nobis, Bonfrerius re-
spondebit: praloquii sui in Scripturas capite decimo sexto,
sectione octava, Romanam editionem ex hoc exemplari
expressam, ‘* subinde a veterum patrum fragmentis di-
versam esse repertam” asserens; ‘imo in nonnullis Scrip-
ture partibus tantum esse hujus etiam codicis a lectione
ea que apud sanctos patres est discrepantiam, ut plane
diversa versio videri possit:” et exempli loco, ex libri
Judicum capitulo quinto canticum Debore producens,
‘nam ubique fere,” inquit, “ ab Origenis, Augustini,
Theodoreti, Procopii lectionibus hic codex in eo cantico
dissidet; cum regius et Basileensis codex, (ille ex Com-
plutensi, hic ex Veneta editione desumptus,) longe pro-
pius ad istorum patrum lectiones accedat.”

Quod autem illud se spectasse admonent, non ut κοινὴν
illam aut mixtam aliquam editionem darent, sed ejusmodi
qua ad germanam ipsorum Septuaginta, “ quantum per
veteres libros fieri poterat,” quam proxime accederet: ne
id efficere possent, primum religio illa obstitit, qua uni
Vaticano codici ita sese obstrinxisse agnoscunt ipsi, ut,
ceteris veteribus libris in Graeci textus editione neglectis,
ubi aut jam obsoleta orthographia aut manifestus appa-
rebat librarii lapsus, “‘ ne latum quidem unguem ab hujus
libri authoritate sit discessum; ne in iis quidem, que si
minus mendo, certe suspicione mendi videbantur non ca-
rere:” ut in loco illo Psalmi CIV. ver. 31. exempli gra-
tia, ubi kvvouvia, non κοινομυῖα, legitur: de quo in fine
epistole ad Sunniam et Fretelam, B. Hieronymus:
“ Coenomyia, non, ut Latini interpretati sunt, musca ca-
nina, dicitur per y Gracam literam; sed juxta Hebraicam
intelligentiam per ce dighthongum debet scribi, ut sit
κοινομυΐα, id est, omne genus muscarum: sed Aquila

522 DE EDITIONE CAP. VIII.

παμμυῖαν, id est, omnimodam muscam, interpretatus est.”
Quin et illud de ztate Solomonis duodecenni, quum reg-
nare inciperet, non solum ab Hieronymo’, et aliis Chris-
tianis scriptoribus, sed etiam ab Eupolemo in libro de
Eliz prophetia (apud Eusebium, libro nono Prepara-
tionis evangelicae) ante Christi tempora, tantopere cele-
bratum quod in 3 Regum cap. II. ver. 12. tum MSS.
codices tum Veneta et Germanicz omnes editiones nobis
exhibent; in Romana editione omnino videmus preter-
missum.

Sed nihil magis eorum conatum frustrabatur, quam falsa
illa de Vaticano isto codice tam avide ab eis hausta per-
suasio ; “‘ ad ipsam, quam querebant, Septuaginta inter-
pretationem, si non toto libro, majori certe ex parte, quam
proxime eum accessisse;” quum ex puriore illa τῶν Sep-
tuaginta editione, que habebatur in Hexaplis et κοινῇ sive
communi illa altera, mixtum eum fuisse, vel in ipso, quod
usus magis familiare illis effecerat psalterio et suis ipso-
rum ad illud appositis annotationibus, perspicere potuis-
sent. Hic enim in Psalmo XIII. (secundum Grecorum
numerationem) leguntur sex illi versiculi, ex tertio capite
epistole ad Romanos traducti; quos Hieronymus, in fine
prefationis libri vigesimi sexti commentariorum in Esaiam,
docuit ‘‘non esse in Septuaginta interpretibus sed in
editione vulgata que Grece κοινὴ dicitur.” Neque in
Hexaplo ista fuisse, ex vetere Greco scholio ipsi Ro-
mani editores monuerunt. Qui et ex simili scholio illud,
“ἐ πρὸς τὸν ᾿Ασσύριον, ad Assyrium,” in Psalmi LXXV.
titulo, apud Septuaginta non fuisse annotarunt: pariter
quoque monente Theodoreto: “ Τὴν τοῦ ᾿Ασσύριου προσ-
θήκην ody εὗρον ἐν τῷ ἑξαπλῷ, ἀλλ᾽ ἐν ἐνίοις ἀντιγρά-
φοις. Additionem Assyrii non inveni in Hexaplo, sed in
quibusdam exemplaribus;” qui et de interpolato titulo
Psalmi CXLIII. similiter admonuit: ‘Ev ἐνίοις τῶν av-
τιγράφων τῇ ἐπιγραφῇ προσκείμενον εὗρον, πρὸς τὸν To-
λιὰθ, οὔτε δὲ παρὰ τῷ “Ἑβραϊκῷ, οὔτε παρὰ τοῖς ἄλλοις ἑρμη-
νευταῖς, οὔτε μὲν τοῖς ἑβδομήκοντα εὗρον ἐν τῷ ἑξαπλῷ. In

4 In epist. ad Damasum, quest. 2. et epist. ad Vitalem.

CAP. VIII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 0293

nonnullis exemplaribus inscriptioni additum inveni Contra
Goliath. Sed neque in Hebraico, neque apud alios in-
terpretes, neque apud ipsos Septuaginta inveni in Hexa-
plo.” Ita Psalmo LXXXI. ver. 7. legitur: “ ὑμεῖς δὲ ὡς
ἄνθρωποι ἀποθνήσκετε, Vos autem sicut homines mori-
mini;” quo modo Judeos transtulisse dicit Justinus, in
dialogo cum Tryphone ; quum Septuaginta legerint, “Ἰδοὺ
δὴ we ἄνθρωποι ἀποθνήσκετε. Ecce vero sicut homines
morimini:” in capite hujus syntagmatis quarto ex Hierony-
mi epistola ad Sunniam et Fretelam, loca psalteriitriginta
duo proposuimus; in quibus alia τῶν Septuaginta, alia τῆς
κοινῆς sive communis editionis lectio extabat: in quorum
undecim tantum Vaticano codici cum puriore τῶν Septua-
ginta scriptura conveniebat ; nempe, Psalm. XX XIX. ver.
13. XL. ver. 6. XII. ver. 10. LX. ver. 5. LX XII. ver.
11. LX XVI. ver. 6. LX XVII. ver. 31. LXXXYV. ver. 15.
CIV. ver. 42. CIX. ver. 2. et CXX XVII. ver. 2.

Neque hic preetereundus Hilarii est ille locus, in expla-
nationis sue Psalmorum prologo: “ Visum aliquibus est,
Hieremiz, et Aggei, et Zachariz, quorundam Psalmo-
rum superscriptionibus nomina prenotare ; quum horum
nihil in authenticis Septuaginta translatorum libris ita
editum reperiatur: adeo ut etiam in plurimis Latinis et
Grecis codicibus, sine horum nominibus simplices tantum
Psalmorum tituli preferantur.” At in codice Vaticano,
Psalmo CXLV. et tribus sequentibus; ‘ ’Ayyatou καὶ Za-
xapiov, Ageei et Zachariz” titulus cernitur appositus : de
quo et Theodoretus ita monuit: “Ev ἐνίοις ἀντιγράφοις
πρόσκειται᾿ Αγγαίου καὶ Ζαχαρίου. τοῦτο δὲ οὔτεπαρὰ τῷ Ἕβρα-
ἱκῷ οὔτε παρὰ τοῖς ἄλλοις εὗρον ἕρμηνευταῖς, οὔτε παρὰ τοῖς
ἑβδομήκοντα εὕρον ἐν τῷ ἑξαπλῷ. In nonnullis exemplaribus
additumest, Aggeiet Zachariz: hoc vero nec apud Hebre-
um, nec apud alios interpretes, nec apud Septuaginta inveni
in Hexaplo.” Etlicet a PsalmoCV. usque ad CX XXVIII.
MS. Vaticanus mancus sit: tamen in libro edito, Psalmo
CXXXVII. ex aliis editionibus titulus prezefixus legitur:
““ ψαλμὸς τῷ Δαβὶδ, ᾿Αγγαίου καὶ Ζαχαρίου, Psalmus ipsi
David, Aggei et Zacharie;” et Psalmo CXXXVI. “ τῷ"

9 Tom, 3. expos. Grecor. patr. in Psalm. a Corderio edit. pag. 657.

524 DE EDITIONE CAP, VII,

>

Δαβίδ, ‘Iepeutov, Ipsi David, Hieremiz ;” vel, ut alia edi-
tiones habent, “ διὰ ‘Ieocguiov, per Hieremiam,” ubi Hiere-
mize mentionem erroneam esse, Grzecus Psalmorum para-
phrastes; summa cum stultitia aque ac audacia additam
fuisse Theodoretus confirmat; quanquam illud in ἐπι-
γραφῇ Psalmi CXX XVIII. “ ψαλμὸς Ζαχαρίου ἐν τῇ διασ-
πορᾷ, Psalmus Zachariz in dispersione,” quod idem Theo-
doretus, vel etiam Origenes? apud Septuaginta invenisse
se negat, a Romana quoque editione recte absit; quod in
Complutensi et Aldina conspicitur.

Quod vero de libris prophetarum speciatim affirmant
editores, eos maxime in Vaticano ‘‘ exemplari, uno ex-
cepto Daniele, puram editionem Septuaginta resipere ;”
alio id ab eis argumento suaderi oportebat, quam quod
ἰδέα ab eo abessent, que in aliis sub asteriscis fuerint ad-
dita. Ex Origenica enim prophetarum editione hoc ex-
emplar non fuisse descriptum, hinc solummodo consequi-
tur: ex illa autem que ab ipso Origene κοινὴ sive com-
munis est appellata, non fuisse desumptum, inde omni-
no non efficitur. Et quidem puram editionem Septua-
ginta non ubique hic spirare, ex multis commentariorum
Hieronymi Jocis liquet.

Fsaiz cap. XLVI. ver. 1. exempli gratia, ubi hic, uti in
Hebreo, contritus Nabo fuisse dicitur, Septuaginta Da-
gon; et Jeremie cap. XVII. ver. 27. ubi hic ἄμφοδα,
id est, bivia legimus, Septuaginta βάρεις, id est, “ turritas
domos” habuisse, confirmat Hieronymus. Sic et Jere-
mice cap. XXIII. ver. 10. Septuaginta juramentum dix-
isse pro maledictione, ab eodem est notatum. At in nos-
tro codice nulla vel juramenti vel maledictionis habetur
mentio. Idem quoque Hieronymus locum illum, Habakuk,
cap. III. ver. 13. non solum ex Septuaginta reddidit ; ‘‘ Sus-
citasti vincula usque ad collum in finem :” sed etiam in com-
mentario addit, “‘ simul considerandum, qued ipsi Septua-
ginta, rerum necessitate compulsi, qui semper Sedah inter-
pretabantur Dzapsalma,nunc transtulerint zn finem;” eodem-
que modo et Veneta, cum Germanicis omnibus editionibus,

» Tom. 3. expos. Grecor. patr. in Psalm. a Corderio edit. pag. 683.

CAP. VIII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 525

legit: ἐξήγειρας δεσμοὺς ἕως τραχήλου εἰς τίλος. Vatica-
nus tamen codex hic etiam habet ; ἐξήγειρας δεσμοὺς ἕως
τραχήλου. AIAYAAMA. et quod maxime notandum est,
in eodem versiculo, ubi czteri libri habent, “ ᾽Εξῆλθες εἰς
σωτηρίαν λαοῦ σου, τοῦ σῶσαι τοὺς χριστούς σου, Egressus
es in salutem populi tui, ut salvares Christos tuos;” Vati-
canus legit: “ τοῦ σῶσαι τὸν χριστόν σου, ut salvares
Christum tuum:” quam interpretationem eo in loco Hie-
ronymus, non Septuaginta (quos plurali numero Christos
tuos posuisse dicit) sed Theodotionis et Symmachi, Ebio-
nitarum heresi faventium, fuisse confirmat. ‘ Theodotio
vero,” inquit, “‘ quasi pauper et Ebionita, sed et Symma-
chus ejusdem dogmatis, pauperem sensum secuti Judaice
transtulerunt: Egressus es in salutem populi tui, ut sal-
vares Christum tuum; et, Egressus es salvare populum
tuum, salvare Christum tuum.” Et ex quadraginta sex
Esaiz locis, que in quarto capite ex Marchaliano sive
Rupefucaldiano codice representavimus, tredecim tantum
sunt, in quibus Vaticanus codex puram Septuaginta,
(Isaiz nimirum cap. III. ver. 17. cap. X. ver. 80. cap.
XXI. ver. 15. cap. XX XVIII. ver. 6. cap. XL. ver. 4.
cap. XLIV. ver. 14. cap. L. ver. 1. et 9. cap. LI. ver. 12.
et 23. cap. LVII. ver. 12. cap. LIX. ver. 13. et cap.
LXVI. ver. 8.) reliqua communem lectionem exhibent.
Neque vero in solo Daniele reperiri Theodotion hic po-
terit, sed etiam in Jobi parte non exigua. Apud Septua-
ginta enim (ut ex Hieronymo et aliis a nobis alibi’ est
ostensum) magna sui parte truncatus legebatur: qui plane
integer hic apparet. Ut vastas illas libri hujus lacunas, ex
his que sub asteriscis ab Origene sunt adjecta, quemad-
modum in aliis editionibus ita etiam in ipsa Romana, sup-
pletas fuisse, nulli omnino possit esse dubium. Quod et
in aliis quoque ejusdem editionis locis esse factum, vel ipsa
Greca scholia, ab editoribus in annotationibus suis pro-
ducta, manifeste declarant. In quorum uno docemur, ad
1 Regum sive Samuelis cap. XIV. ver. 42. ex Theodotione
adjecta esse illa, qua in Romana non minus quam in Ve-

© Epistol. ad Ludoy. Cappellum,

526 DE EDITIONE CAP, VIII.

neta et Germanicis editionibus, hodie legimus: “ ὃν ἄν
κατακληρόσηται κύριος, ἀποθανέτω. καὶ εἶπεν ὁ λαὸς πρὸς
Σαοὺλ, Οὐκ ἔστι τὸ ῥῆμα τοῦτο. καὶ κατεκράτησε Σαοὺλ τοῦ
λαοῦ, καὶ βάλλουσιν ἀναμέσον αὐτοῦ καὶ ἀναμέσον ᾿Ιωνάθαν
τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ. quemcumque sorte ceperit Dominus, mo-
riatur. Et dixit populus ad Saul: Non est verbum hoc.
Et pravaluit Saul populo: et jaciunt inter eum et inter
Jonathan filium ejus.

Sed neque in ipsius Esaie prophetia additionum hujus-
modi desunt exempla, veluti in loco illo’, ** καὶ τακήσονται
πᾶσαι δυνάμεις TOV οὐρανῶν, et tabescent omnes virtutes
ccelorum;” ad quem in Eusebio est notatum: ‘‘ Μὴ κεί-
μενον ἐν TH τῶν ἑβδομήκοντα Eounvela, μετὰ ἀστερίσκων ἐκ
τῆς τῶν λοιπῶν ἑρμηνείας προσετέθη: Hoc in Septuaginta
interpretatione minime positum, ex aliorum interpretatione
cum asteriscis est adjunctum ;” et in altero', “ὅτι εὐδόκησε
κύριος ἐν σοὶ, καὶ ἡ γῆ σου συνοικισθήσεται, quia compla-
cuit Domino in te, et terra tua cohabitabitur :” quem a
Septuaginta pretermissum fuisse, ostendit Hieronymus.
Quibus et alia addi possuntcomplurain Rupefucaldiano co-
dice sub asteriscis ad marginem rejecta, que in Romano
intra ipsum contextum admissa reperiuntur.

Ad 3 Reg. cap. III. observat etiam Nobilius: ‘ omnino
multis modis constare aliqua esse admista ex aliis interpre-
tationibus, et nonnunquam ex margine in textum irrepsis-
se, et alieno etiam loco esse collocata.” Et plurimis certe
in locis, tum in hac, tum in Veneta et eam secutis Germa-
nicis editionibus, ejusdem sententiz duplex occurrit inter-
pretatio: sive ad marginem vulgate editionis notata pri-
mum τῶν Septuaginta lectio in textum postea fuerit intru-
sa; sive utraque in textum admissa, lemnisco -~ interpo-
sito a se invicem primitus fuerit distincta. Eorum vero,
que hujus videantur esse generis, cum ex aliis libris plu-
rima, tum ex Mosaicis hee a Nobilio exempla notata
sunt.

Exod. cap. XXII. ver. 2. “Ov προστεθήσῃ μετὰ πλήθους
ἐκκλῖναι a μετὰ τῶν πλειόνων ὥστε ἐκκλεῖσαι κρίσιν. Non

* Cap. 34. νον. 4. * Cap. 62. ver, 4.

CAP. VIII. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. yar

apponeris cum multitudine declinare -— cum pluribus, ut
excludas judicium.”

Exod. cap. XXX. ver. 8. “" θυμίαμα ἐνδελεχισμοῦ — δια-
παντὸς. incensum continuationis semper.”

Levitic. cap. XVI. ver. 31. “" Σάββατα σαββάτων ~ ava-
παυσις αὕτη ἔσται ὑμῖν. Sabbata sabbatorum —~ requies
hec erit vobis.”

Deut. cap. VII. ver. 15. “ ἃς ἑώρακας ~~ καὶ ὅσα ἔγνως.
quos vidisti —/ et queecunque nosti.”

Deuteron. cap. XII. ver. 6. ““ καὶ τὰ ἑκούσια ὑμῶν —~ καὶ
τὰς ὁμολογίας ὑμῶν. et spontanea vestra κι} et confessi-
ones vestras.”

Deuteron. cap. XVI. ver. 7. “ Καὶ ἑψήσεις < καὶ ὀπτί-
σεις. Et coques -~ et assabis.”

Deuteron. cap. XXIII. ver. 17. “ Οὐκ ἔσται πόρνη ἀπὸ
θυγατέρων ᾿Ισραὴλ, Kai οὐκ ἔσται πορνεύων ἀπὸ υἱῶν Ἰ1σ-
ραὴλ. cc Οὐκ ἔσται τελεσφόρος ἀπὸ θυγατέρων ᾿Ισραὴλ, καὶ
οὐκ ἔσται τελισκόμενος ἀπὸ viwv ᾿Ισραήλ. Non erit mere-
trix de filiabus Israel; et non erit fornicans de filiis Is-
rael. “Ὁ Nonerit ferens teletas de filiabus Israel; et non
erit initiatus de filiis Israel.”

σι
2
oO

DE EDITIONE CAP. IX.

CAP. IX.

De Romana τῶν Septuaginta editione Londini recusa: et MS. exemplari Alex-
andrino, in Angliam a Cyrillo patriarcha transmisso. De duobus propheta-
rum MS. codicibus ad Cardinalis Rupefucaldii et Barberini bibliothecas per-
tinentibus ; deque aliis, qui obelos et asteriscos habent adjunctos. Libri
Esther editio Greca duplex ex Arundelliana bibliotheca exhibetur: et in
parte historia Judicum, Vaticani codicis cum Alexandrino exemplari collatio
ob oculos proponitur.

Romana τῶν Septuaginta editio Grace minore forma
anno MDCLIII. Londini est recusa: librorum tamen dis-
positione ad magis receptum a nobis ordinem conformata ;
et Psalmorum nomenclatura juxta Hebraorum, non Gre-
corum illam a veteribus, et nominatim Justino Martyre,
Cypriano, Athanasio, Hilario, Ambrosio, Hieronymo et
Augustino receptam numerandi rationem, retenta: addi-
tionibus item Esthere et Danielis, cum ceteris libris, qui
apud Hebreos non habentur, simul collocatis. Exodi
preterea cap. XXV. 6. versiculo, qui a Romana editione
aberat, ex Aldina adjecto, “Ἢ Καὶ ἔλαιον εἰς τὴν φαῦ-
σιν, θυμιάματα εἰς τὸ ἔλαιον τῆς χρίσεως, καὶ εἰς τὴν σύνθεσιν
τοῦ θυμιάματος. Et oleum in illuminationem, thymiamata
in oleum unctionis, et in compositionem thymiamatis.”
Atque in capite ejusdem libri XXVIII. ubi post versum,
Parisiensis editionis, 22. in Aldina zque ac Romana le-
gebatur:

29. Καὶ λήψεται ᾿Ααρὼν τὰ ὀνόματα τῶν υἱῶν ᾿Ισραὴλ
ἐπὶ τοῦ λογείου τῆς κρίσεως ἐπὶ τοῦ στήθους, εἰσιόντι εἰς τὸ
ἅγιον μνημόσυνον ἐναντίον τοῦ Θεοῦ. Et sumet Aaron
nomina filiorum Israel super rationale judicii super pec-
tus, introeunti in sanctum memoriale coram Deo.

24. Καὶ θήσεις ἐπὶ τὸ λογεῖον τῆς κρίσεως τοὺς κρωσ-

CAP, Ix, SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 529
σοὺς. τὰ ἀλυσιδωτὰ ἐπ᾿ ἀμφοτέρων τῶν κλιτῶν TOU λογείου
ἐπιθήσεις. καὶ τὰς δύο ἀσπιδίσκας ἐπιθήσεις ἐπ᾿ ἀμφοτέρους
τοὺς ἐπομίδους κατὰ πρόσωπον. Et pones super rationale
judicii fimbrias ; catenata super utraque latera rationalis

impones; et duas aspidiscas impones super utrosque hu-

meros superhumeralis ad faciem.”

30. Καὶ ἐπιθήσεις ἐπὶ τὸ λογεῖον, ἅς.

His ex Complutensi editione hic substitutis, ut Hebrai-
cz veritati plenius respondentibus :

23. Καὶ ποιήσεις ἐπὶ τὸ λογεῖον
δύο δακτυλίους χρυσοῦς. καὶ ἐπιθή-
σεις τοὺς δύο δακτυλίους τοὺς χρυ-
σοῦς ἐπ᾿ ἀμφοτέρας ἀρχὰς τοῦ λο-
γείου.

34. Καὶ ἐπιθήσεις τοὺς κρωσσοὺς
καὶ τὰ ἁλυσιδωτὰ χρυσίου ἐπὶ τοὺς
δύο δακτυλίους ἐπ᾽ ἀμφοτέρων τῶν
κλιτῶν τοῦ λογείου.

25. Καὶ δύο κλίτη τῶν δύο κρωσ-
σῶν ἐπιθήσεις ἐπὶ τὰ δύο ἐμπλό-
κια. καὶ ἐπιθήσεις ἐπὶ τοὺς ὦμους τῆς
ἐπωμίδος ἐξ ἐναντίας κατὰ πρόσω-
πον.

20. Καὶ ποιήσεις δύο δακτυλίους
χρυσοῦς, καὶ ἐπιθήσεις ἐπὶ τὰ δύο
πτερύγια τοῦ λογείου, ἐπὶ τὸ ἄκρον
ἀπ᾽ ἄκρον τοῦ ὀπισθίου τῆς ἐπωμί-
δος ἔσωθεν.

27. Καὶ ποιήσεις δύο δακτυλίους
χρυσοῦς, καὶ ἐπιθήσεις ἐπ᾽ ἀμφοτέ-
βους τοὺς ὥμους τῆς ἐπωμίδος Ka-
τωθεν αὐτοῦ κατὰ πρόσωπον κατὰ
τὴν συμβολὴν ἄνωθεν τῆς συνυ-
φῆς τῆς ἐπωμίδος.

28. Καὶ σφίγξεις τὸ λογεῖον ἀπὸ
τῶν δακτυλίων τῶν ἐπ᾽ αὐτοῦ εἰς
τοὺς δακτυλίους τῆς ἐπωμίδος συν-
ἐχομένους ἐκ τῆς ὑακίνθου συμπε-
πλεγμένους εἰς τὸ ὕφασμα τῆς ἐπω-
μίδος, ἵνα μὴ χαλᾶται τὸ λογεῖον
ἀπὸ τῆς ἐπωμίδος.

29. Καὶ λήψεται ᾿Ααρὼν τὰ ὀνό-
para τῶν υἱῶν ᾿Ισραὴλ ἐπὶ τοῦ λο-
γείου τῆς κρίσεως ἐπὶ τοῦ στήθους,
εἰσίοντι (Complut. εἰσιὼν) εἰς τὸ
ἅγιον μνημόσυνον ἐναντίον Tow
Θεοῦ.

VOL. VII.

23. Et facies super rationali duos
annulos aureos, et impones duos annu-
los aureos super utraque initia ratio-
nalis.

24, Et impones fimbrias et catenata
auri, super duos annulos super utra-
que latera rationalis.

25. Et duo latera duarum fimbria-
rum impones super duas connexiones 3;
et impones super humeros superhu-
meralis ex adverso secundum fa-
ciem.

26. Et facies duos annulos aureos,
et impones super duas alas rationalis,
in summitatem a summitate posteriori
superhumeralis intrinsecus,

27. Et facies duos annulos aureos,
et impones super utrosque humeros
superhumeralis ab infra ejus, secun-
dum copulationem desuper contexture
superhumeralis,

28. Et constringes rationale ab an-
nulis qui in eo ad annulos superhume-
ralis conjunctos ex hyacintho, con-
nexos ad contexturam superhumeralis ;
ut non defluat rationale a superhume-
rali.

29. Et sumet Aaron nomina filio-
rum Israel super rationale judicii su-
per pectus, introeunti in sanctum me-
moriale coram Deo,

58 DE EDITIONE CAP. IX.

30. Kai ἐπεθήσεις ἐπὶ τὸ λογεῖ- | 30, Et impones super rationali,
ov, δε. &e.

Cumque in Jeremie prophetia, a capitis XXV. versu
13. usque ad postremi capitis initium, in Romana editione
mira occurrat capitum trajectio (a Ludovico Cappello oculis
subjecta, in fine capitis decimi quarti libri quarti sacree suz
critica): eam Londinensis editor, Germanicarum editi-
onum exemplum secutus, ad Hebraicz scripture: ordinem
reduxit. Quod et a se factum Hieronymus, prefatione in
Jeremiam, his verbis significat: ‘‘ Ordinem visionum,
qui apud Grezcos et Latinos omnino confusus est, ad
pristinam fidem correximus.” Cujus perturbationis et
Origenes, in epistola ad Julium Africanum, ita meminit :
““ Πολλὰ" τοιαῦτα καὶ ἐν Ἱερεμίᾳ κατενοήσαμεν, ἐν ᾧ καὶ TOA-
λὴν μετάθεσιν καὶ ἐναλλαγὴν τῆς λέξεως τῶν προφητευο-
μένων εὕρομεν. Multa hujusmodi, (addita et detracta,)
animadvertimus in Hieremia: in quo etiam magnam in-
venimus transpositionem et mutationem eorum que pre-
dicuntur.” Qui tamen in Hexaplis suis et ipse quoque
confusionem illam ‘‘ ad pristinam fidem corrigere” necesse
habuit, ut Graca Hebraicis e regione positis eodem or-
dine responderent. Unde et in editione obeliscis et aste-
riscis ab ipso distincta (quam ex Hexaplis desumptam
fuisse ostendimus) idem qui apud Hebrzos ordo capitu-
lorum hic est retentus: quod et in uno MS. ejusmodi
notulis interstincto ipsi factum vidimus, et in eo cui com-
mentarios suos Theodoretus adaptavit Ghaexatats fuisse
notarunt alii.

Ex ineditis omnibus Gracorum bibliorum exemplaribus
celebratissimum est illud, quod ad regem nostrum Carolum
dono misit Cyrillus patriarcha Constantinopolitanus: no-
tatione hac apposita: “ Liber iste Scripture sacre novi
et veteris Testamenti, prout ex traditione habemus, est
scriptus manu Thecle, nobilis foeminzee Aigyptie, ante mille
et trecentos annos circiter, paulo post concilium Nicenum.
Nomen Theclz in fine libri erat exaratum: sed extincto
Christianismo in AZgypto a Mahometanis, et libri una

* Op. tom. 1. pag. 15.

CAP. MK SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 53

Christianorum in similem sunt reducti conditionem. Ex-
tinctum ergo et Thecle nomen et laceratum: sed memo-
ria et traditio recens observat.”

Inter hoc et Vaticanum exemplar (majusculis utrumque
literis exaratum) in libris Josue, Judicum, Jobi (qui et
hic ex Theodotione est suppletus) et tertio Regum libro,
precipua existit differentia: eodem ordine, iisdemque
trajectionibus utrobique servatis. Atque ut in psalterio
codex Vaticanus a Psalmo CV. ad CX XXVIII. ita et hic,
a Psalmo XLIX. ver. 20. ad LX XIX. ver. 12. mutilus est.
Neque vero aliud quid obstare ego video, quo minus in
Alexandrino hoc codice, a Christianis AXgyptiis in tanto
honore habito, Hesychianum ab Aigyptiis olim in Septua-
ginta suis laudatam editionem, contineri existimaretur,
nisi quod in Esaie cap. LVIII. ver. 11. verba illa, “ Et
adhuc in te erit aus mea semper,” hic desiderentur; quae
in Alexandrinis exemplaribus suo tempore lecta fuisse con-
firmat Hieronymus.

Κοινὴν vero sive conmunem editionem, continebant ex-
emplaria a Pamphilo et Eusebio evulgata : cujusmodi in Je-
remiz (non Ezekielis, ut alii putabant) prophetia Rupefu-
caldianum codicem exhibuisse diximus. In eo, ex eadem
editione et Esaias et duodecim minores prophet habentur:
Esaias quidem et Jeremias scholiis marginalibus amplio-
ribus, minores yero rarioribus illustrati, in quibus et lec-
tiones variantes et interpretationes differentes non ex
Aquila solum, Symmacho et Theodotione, sed ea etiam
quz pura editio Septuaginta habebatur, sunt annotate.
In Daniele enim Thecdotionis editio, sine ullis notulis aut
scholiis hic habetur; in Ezekiele, editio ex communi et
Theodotione mixta; locis sub asterisci signo ex illo sup-
pletis, in ipsum contextum plerumque receptis, non, ut in
aliis, ad marginem tantum appositis.

Ex hoe codice, priora quatuor Hosez capita, cum suis
in eum prophetam commentariis Johannes Phelippzus;
integrum Esaiam, una cum Procopii Gazei in eundem
collectaneis, in lucem edidit Johannes Curterius; qui et
hance notationem Esaiz in MS. illo codice, praefixam fuisse
indicat : * Μετελήφθη 6 ᾿ΗΠσαΐας ἀπὸ ἀντιγράφου τοῦ appa

MM2

99 DE EDITIONE CAP. ΣΙ;

᾿Απολιναρίον τοῦ κοινοβιάρχου, ἐν ᾧ καθυπόκειται ταῦτα. Me-
τελήφθη ὁ Ησαΐας ἐκ τῶν κατὰ τὰς ἐκδόσεις ἑξαπλῶν. ἀντεβλή-
θη δὲ πρὸς ἕτερον ἑξαπλοῦν, ἔχον τὴν παρασημείωσιν ταῦτην.
Διώρθωνται ἀκριβῶς πᾶσαι αἱ ἐκδόσεις. ἀντεβλήθησαν γὰρ
πρὸς τετραπλοῦν ᾿Ησαΐαν, ἔτι δὲ καὶ πρὸς ἑξαπλοῦν᾽ πρὸς
τούτοις, καὶ ἀπὸ τῆς ἀρχῆς, ἕως τοῦ ὁράματος Τυροῦ, ἀκρι-
βέστερον διώρθωται. εὐπορήσαντες γὰρ τῶν μέχρι τέλους
τοῦ δράματος Τύρου τόμων ἐξηγητικῶν εἰς τὸν Ἠσαΐαν Qor-
γένους, καὶ ἀκριβῶς ἐπιστήσαντες τῇ ἐννοίᾳ καθ᾽ ἣν ἐξηγή-
σατο ἑκάστην λέξιν, καθ᾽ ὡς οἷον τε ἦν, καὶ πᾶν ἀμφίβολον
κατὰ τὴν ἐκείνου ἔννοιαν διωρθωσάμεθα. πρὸς τούτοις συνε-
κρίθη ἡ τῶν ἑβδομήκοντα ἔκδοσις καὶ πρὸς τὰ ὑπὸ Εὐσεβίου
εἰς Ἤσαΐαν εἰρημένα" καὶ ἐν οἷς διεφώνουν, τῆς ἐξηγήσεως τὴν
ἔννοιαν ζητήσαντες, πρὸς αὐτὴν ἐδιορθώσαμεν. Descriptus
est Esaias ab exemplari patris Apolinarii ccenobiarche;
in quo ad finem et hee adjiciuntur. Desumptus est
Esaias ex Hexaplis juxta editiones: coliatus autem cum
Hexaplo alio, in quo ἰδία adnotantur. Accurate editiones
omnes correcte sunt. Collate enim fuerunt cum Tetraplo
Esaia, et cum Hexaplo. Adhec, ab initio etiam usque ad
visionem Tyri, accuratius emendatus est. Usi enim sumus
ad finem usque visionis, que de Tyro est, tomis Origenis,
in quibus Esaiam explicat: et sedulo advertentes quo
sensu singulas dictiones sumpsisset, quantum potuimus,
omne dubium ex sensu ipsius correximus. Preterea col-
lata est etiam que Septuaginta virorum est editio cum 115,
que in Esaiam scripsit Eusebius; atque in quibus erat
varietas, ex indagato explicationis sensu eam ipsi quoqu2
correximus.” In scholiis illis ad Esaize cap. XXI. ver. 15.
annotatum habetur: ®. Δαιδὰν. et ad vers. 15. ®. κατὰ
τοῦς 6. et ad cap. XIV. vers. 11. of Π. κατὰ ®. cov. que
quid sibi velint, plane nescio. In iisdem quoque; “ of I’.
tres ;” ut ab Aquila, Symmacho et Theodotione diversi, ad
cap. X. ver. 20. cap. XLII. ver. 9. et cap. LXVI. ver. 8.
notati reperiuntur: sicut etiam, ad cap. IX. ver. 15. et
cap. XXVI. ver. 14. ‘ of A. quatuor,” fortasse pro “ A.
triginta” positi; siquidem a Philastrio in heresium cata-
jogo, ** Triginta hominum, qui in multis Aquilam sunt

ao

CAP. IX. SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 500

secuti,” sicut et ‘‘Sex virorum,” editiones commemoratas
invenimus.

Rome quoque, in cardinalis Barberini bibliotheca, pro-
phetarum aliud exemplar extat, (primis tamen viginti sex
Hsaiz capitibus mutilatum) similibus scholiis marginalibus,
ex Aquila, Symmacho, Theodotione, et Luciano (interdum
etiam ex ea que germana τῶν 6 editio censebatur; item-
que ex Syro et Hebrzo, et in Hosea ex quinta editione)
desumptis, exornatum. Ineo, ad finem prophetiz ’Ap-
βακοὺμ sive Habakuk, ista de cantico ipsius, quod preeces-
serat, adjecta cernitur admonitio; in Novi quoque Collegii
apud Oxonienses manuscripto reperta. ““ Τὴν ῳδὴν τοῦ
᾿Αμβακοὺμ οὐχ᾽ εὗρον συμφωνοῦσαν οὔτε τοῖς 6, OUTE Ακύλᾳ,
οὔτε Συμμάχῳ, οὔτε Θεοδοτίωνι. Ζητήσεις οὖν εἰ τῆς πέμπ-
της ἢ τῆς ἕκτης ἐκδόσεως ἐστίν. Canticum Ambacum con-
gruere non inveni, vel cum ipsis Septuaginta vel cum
Aquila, vel cum Symmacho, vel cum Theodotione. Que-
rendum igitur, an non quintz vel sexte editionis illud
fuerit.”

Hee vero admonitio, ad eam que in vulgatis nostris
libris extat editionem non spectat; quam Septuaginta
esse, ex Hieronymi commentariis constat: sed ad illam
que, ex vetustissimo libro majoribus literis exarato, a
Romanis editoribus annotationibus suis est inserta; et
neque ex quinta neque ex sexta editione est desumpta, ut
vel ex decimo tertio versu perspicitur : ubi sexta editionis
authorem (quem Christianum fuisse inde apparet) ita
locum vertisse Hieronymus testatur: ‘“E&jOec τοῦ σώσαι
τὸν Aady σου διὰ Ἰησοῦν τὸν Χριστόν σου, Egressus es ut
salvares populum tuum per Jesum Christum tuum;”
quintee vero ita: ‘ Egressus es in salutem populi tui, in
salutem cum Christo tuo: denudasti (sive evacuasti,)
fundamentum usque ad collum;” quum totus ille deci-
mus tertius versus in hac editione ita sese habeat: ’Ave-
φάνης ἐπὶ σωτηρίᾳ τοὺ λαοῦ σου, ῥύσασθαι τοὺς χριστούς
σου. ἕως ἀβύσσου τῆς θαλάσσης καταδύσονται. vel, ut ple-
nius in cardinalis codice legitur: “‘ ᾿Ανεφάνης ἐπὶ σωτερίᾳ
τοῦ λαοῦ σου, ρύσασθαι τοὺς ἐκλεκτούς σου. κατετόξευσας

534 DE EDITIONE CAP, IX.

κεφαλὰς ἀνθρώπων ὑπερηφάνων. ἕως ἀβύσσου τῆς θαλάσσης
καταδύσονται. Apparuisti in salutem populi tui, ad h-
berandum electos (vel Christos,) tuos sagittis confixisti
capita hominum superborum: usque in abyssum maris
demergentur.” Querendum igitur, an non ex editionis
κοινῆς sive communis exemplari aliquo ἰδία accepta fue-
rint; quod ab editione Septuaginta longiuscule hic dis-
cesserit.

Ad communem vero illam editionem quod attinet, in
qua que a Septuaginta aberant, ex Theodotione ab Ori-
gene suppletam fuisse diximus: eam, “ cum suis asteris-
cis et obelis suis prorsus periisse,” non reete sensit Mar-
tinius. Psalterii editio vulgata Latina, obelis et asteriscis
distincta, cum Brunonis Herbipolensis episcopi commen-
taviis, anno MDXXXI. a Johanne Cochleo in lucem est
emissa. Liber Josue Greece et Latine, ejusmodi notis
signatus, Andree Masii opera prodiit: penes quem et
reliquos veteris Testamenti libros. historicos in versione
Syriaca similiter notatos extitisse diximus. Librum Jobi
ex Greco ab Hieronymo Latine, et libros Mosis ab alio
aliquo Arabice versos, eodem modo interstinctos, in publica
Oxoniensis academie bibliotheca vidimus. Geneseos quo-
que, Levitici, Numerorum, Deuteronomii, Josue et Judicum
fragmenta quedam Greca vetustissima, obelis et asteriscis
signata, Claudius Sarravius in Parliamento Parisiensi con-
siliarius regius; integram vero Esaize et Jeremie pro-
phetiam asteriscis insignitam, communicavit nobis Patri-
cius Junius, regius nuper apud nos bibliothecarius: quo-
rum alterum per litteras tantum nobis notum, alterum
amicum intimum et integerrimum, morte nobis ereptum,
luctu serio prosecuti sumus,

Neque est quod diffidamus in aliis Europe bibliothecis
libros quoque ceeteros reperiri posse, asteriscis saltem ita
illustratos, ut per eos ex Theodotione adjecta supple-
menta a reliquo vulgate editionis textu discerni valeant.
Obeli enim, ut in codice Rupefucaldiano, ita in aliis fere
Grecis MSS. ut honori τῶν Septuaginta consuleretur,
videntur pratermissi: quod ea que in his superflua erant
tanquam yeru jugulare putarentur et confodere. Sed

CAP. IV. SEPTUAGINTA INTERPRETUM, 5393

istos restituendi, Greci textus cum Hebrzo collatione
facta, facilis est ratio: asterisci vero absque librorum sub-
sidio recuperari omnino non possunt.

Et Esthere quidem duas in Arundelliane bibliothece
codice MS. editiones nacti sumus; contractiorem unam,
auctiorem et Origenicis asteriscis signatam aliam: in qua-
rum tamen utraque reperta ea sunt omnia, que textui
Hebraico a Septuaginta addita fuisse Origenes, in epistola
ad Julium Africanum, hisce verbis significaverat: ‘Ex
τῆς Ἔσθὴρ, οὔτε ἡ τοῦ Μαρδοχαίου εὐχὴ, οὔτε ἡ τῆς Ἐσθὴρ,
οἰκοδομῆσαι δυνάμεναι τὸν ἐντυγχάνοντα, παρ᾽ Ἑ βοαίοις
φέρονται. ἀλλ᾽ οὐδὲ αἱ ἐπιστολαὶ, οὐδὲ ἡ τοῦ Αμαν ἐπὶ κα-
θαιρέσει τοῦ τῶν Ἰουδαίων ἔθνους γεγραμμένη, οὐδὲ ἡ τοῦ
Μαρδοχαίου ἐξ ὀνόματος ᾿Αρταξέρξου ἀπολύουσα τοῦ θανάτου
τὸ ἔθνος. Ex Esthere historia, neque Mardochezi preces,
neque ipsius Esthera, que edificare legentem possunt,
apud Hebrzos feruntur: sed neque epistolz, vel Hamanis
de gentis Judworum interitu conscripta, vel Mardochzi,
nomine Artaxerxis, a morte gentem absolvens.” Que “nec
in Hebreo, nec apud ullum ferri interpretum” Hierony-
mus? quoque confirmat. Ut et ipse Theodotion, qui non
modo in Jobo et aliis libris, sed etiam prolixa illa in Da-
niele vulgate editionis additamenta retinenda censuerat,
hasce lacinias consulto. neglexisse videatur; quasi nihil
aliud continentes, quam “‘ ea que ex tempore dici pote-
rant et audiri,” quemadmodum in Esthere prefatione
idem loquitur Hieronymus: “ sicut solitum est scholari-
bus disciplinis sumpto themate excogitare, quibus verbis
uti potuit qui injuriam passus est, vel qui injuriam fecit.”

Ambas autem hasce editiones conjunctim, ad finem
hujus tractatus subjicere visum fuit: in breviore quidem
illa lacunarum spatiis que in MS. cernebantur, ex codice
Alexandrino suppletis, et, quo a ceteris distinguerentur, in-
tra uncos [] inclusis, in Origenica vero altera, ad asteriscos
% in libro repertos, ea que in Hebreo reperta a Septua-
ginta omissa fuerant designantes, additis et obelis + ea
que Hebraice veritati sunt adjecta declarantibus; et

* Hieron, in Esther.

536 DE EDITIONE CAP. IX;

utrobique notula © (ut in Syriaco Masii codice) apposita,
loca obelorum et asteriscorum significationem terminantia
indicante.

Ceterum textus utriusque dissimilitudinem nemo hic
mirabitur, qui non solum editionis illius qua pro genuina
habebatur a cow» sive communi discrepantiam, sed etiam
ipsius communis multiplicem faciem consideraverit ; que
** pro? locis et temporibus et pro voluntate scriptorum ve-
terum” vyariata ‘‘im* toto orbe diversa” extitit. Quod,
ut ex testimoniis a Clemente in epistola ad Corinthios et
Justino in dialogo cum Tryphone ex vetere testamento
productis, et cantico Habbakuk jam commemorato, satis
elucescit; ita ex Alexandrini et Romani exemplaris in VI.
et XVIII. libri Judicum capitulo collatione, quam ad hoe
ipsum demonstrandum Esthere subnectendam curavimus,
intuentium omnium oculis patebit.

» Hieron. epist. ad Sun. et Fretel.
© Id. preefat. lib. 16. commentar. Rsaiz.

LIBRI

ES ER

EDITIONES GRECEH DUA,
EX ARUNDELLIANA BIBLIOTHECA PRODUCT:
ALEXANDRINI QUOQUE ET ROMANI EXEMPLARIS,

IN CAPITE SEXTO ET DECIMO OCTAVO LIBRI JUDICUM,

DISCREPANTE LECTIONE ADJECTA,

ey δὲ

οὐδὸν

SEPTUAGINTA INTERPRETUM.

cr
iss)
ῷ

LIBRI ESTHER

EDITIONES GRECH DU.

EDITIO ORIGENICA.
CAPUT I.

—"Erove δευτέρου βασιλεύοντος
+ ᾿Αρταξέρξου τοῦ μεγάλου, τῇ μιᾷ
= τοῦ Νισὰν, ἐνύπνιον εἶδε Μαρδο-
—> χαῖος ὁ τοῦ ᾿Ταείρου, τοῦ Σεμείου,
> τοῦ Κισαίου, ἐκ τῆς φυλῆς Βενια-
— pir,

+" AvOpwroe ᾿[ουδαῖος, οἰκῶν ἐν
+ Σούσοις τῇ πόλει, ἄνθρωπος μέ-
-Ξ- γας, θεραπεύων ἐν τῇ αὐλῇ τοῦ
— βασιλέως.

- Ἣν δὲ ἐκ τῆς αἰχμαλωσίας ἧς
> ἠχμαλώτευσε Ναβουχοδονόσορ 6
> βασιλεὺς Βαβυλῶνος ἐξ Ἱερουσα-
+ λὴμ, μετὰ Tov’ Texoviov τοῦ βασι-
— λέως τῆς Τουδαίαο.

> Καὶ τοῦτο αὐτοῦ τὸ ἐνύπνιον"
> καὶ ἰδοὺ φωναὶ καὶ θόρυβος, βρον-
+ ταὶ καὶ σεισμὸς καὶ τάραχος ἐπὶ
--- τῆς γῆς.

-Ξ Καὶ ἰδοὺ δύο δράκοντες μεγάλοι
-ἰ- ἕτοιμοι, προῆλθον ἀμφότεροι πα-
— λαίειν.

> Καὶ ἐγένετο αὐτῶν φωνὴ μεγά-
> An, καὶ τῇ φωνῇ αὐτῶν ἡτοιμάσθη

EDITIO VETUS ALTERA.
CAPUT I.

"Ετους δευτέρου βασιλεύοντος 'A-
συήρου τοῦ μεγάλου, μιᾷ τοῦ μηνὸς
᾿Αδαρ-νισὰν, Ὁ ἐστι Δύστρος-ἕανθι-
κος, ἐνύπνιον εἶδε Μαρδοχαῖος ὁ τοῦ
ἸΙαΐρου, τοῦ Σεμείου, τοῦ Κισαίου,
τῆς φυλῆς Βενιαμεὶν,

ἔἤλνθρωπος μέγας,

Τῆς αἰχμαλωσίας ἧς αἰχμαλώ-
τευσε Ναβουχοδονόσορ ὁ βασιλεὺς
Βαβυλῶνος μετὰ ᾿Ιεχονίου τοῦ βασι-
λέως τῆς ᾿Ιουδαίας.

Καὶ τοῦτο ἣν αὐτὸ τὸ ἐνύπνιον" καὶ
ἰδοὺ φωνὴ καὶ κραυγὴ θορύβου, βρον-
ταὶ καὶ σεισμὸς καὶ τάραχος ἐπὶ τῆς
γῆς.

Καὶ ἰδοὺ δύο δράκοντες, καὶ προσ-
ἤλθον ἀμφότεροι παλαίειν.

Καὶ ἐγένετο αὐτῶν φωνὴ, καὶ ἐτα-
ράσσετο πάντα ἀπὸ τῆς φωνῆς τῆς

EDITIO ORIGENICA.

> πᾶν ἔθνος εἰς πόλεμον, ὥστε πο-
— λεμῆσαι δικαίων ἔθνος.

- Καὶ ἰδοὺ ἡμέρα σκοτασμοῦ
kai γνόφου, θλίψις καὶ κάκωσις
+ καὶ τάραχος μέγας ἐπὶ τῆς γῆς.

— Καὶ ἐταράχθη δίκαιον πᾶν ἔθ-
-Ξ νος, φοβούμενοι τὰ ἑαυτῶν κακὰ"
-Ξ καὶ ἡτοιμάσθησαν ἀπολέσθαι, καὶ
— ἐβόησαν πρὸς τὸν Θεόν.

--- ᾿Απὸ δὲ τῆς βοῆς αὐτῶν ἐγέ-
— vero, ὡσανεὶ ἀπὸ μικρᾶς πηγῆς;
— ποταμὸς μέγας, ὕδωρ πολὺ.

-Ξ- - Φῶς καὶ 6 ἥλιος ἀνέτειλε, καὶ οἱ
> ταπεινοὶ ὑψώθησαν, καὶ κατέφα-
— γον τοὺς ἐνδόξους.

+ Καὶ διεγερθεὶς Μαρδοχαῖος
-Ξ ἑωρακὼς τὸ ἐνύπνιον τοῦτο, καὶ
— τί ὁ Θεὸς βούλεται ποιῆσαι, εἶχεν
> αὐτὸ ἐν τῇ καρζίᾳ, καὶ ἤθελεν ἐ-
> πιγνῶναι αὐτὸ ἕως νυκτὸς.

— Καὶ ἡσύχασε Μαρδοχαῖος ἐν
— τῇ αὐλῇ μετὰ Ταββαθὰ καὶ Θα-
— pap τῶν δύο εὐνούχων τοῦ βασιλέ-
we τῶν φυλασσόντων τὴν πύλην"

--- -κουσέ τε αὐτῶν τοὺς λογισ-
— μοὺς, καὶ τὰς μερίμνας αὐτῶν ἐξη-
> ρεύνησε" καὶ ἔμαθεν, ὅτι ἑτοιμά-
— ζουσι τὰς χεῖρας ἐπιβαλεῖν ’Ap-
= ταξέρξῃ τῷ βασιλεῖ, καὶ ὑπέδειξε
-Ξ θ τῷ βασιλεῖ ὑπὲρ αὐτῶν.

-Ξ -Καὶ ἐξήτασεν ὁ βασιλεὺς τοὺς
— δύο εὐνούχους, καὶ εὗρε τοὺς λό-
— γοὺυς Μαρδοχαίου, καὶ ὁμολογή-
— σαντες ἀπήχθησανδ.

= Καὶ ἔγραψεν ὁ βασιλεὺς τοὺς
= - λόγους τούτους εἰς μνημόσυνον-
τῷ. καὶ Μαρδοχαῖος ἔγραψε περὶ τῶν
-Ξ- λόγων τούτων.

— Καὶ ἐπέταξεν ὁ βασιλεὺς Map-
-Ξ δοχαίῳ θεραπεύειν ἐν τῇ αὐλῇ,
τξ καὶ ἔδωκε Μαρδοχαίῳ δόματα
> περὶ τούτων.

— Καὶ ἣν ᾿Αμὰν ᾿Αμαδάθου Bov-
> γαῖος ἔνδοξος ἐνώπιον τοῦ βασι-

2 yp. ἦλθεν.
> Complut. ἀπήγχθησαν.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.

κραυγῆς ταύτης, μαρτυρομένη πᾶσι
τοῖς λαοῖς.

Ἡμέρα σκότου καὶ γνόφου καὶ
ταραχῆς καὶ πολέμου.

Kai ἡτοιμάσατο πᾶν ἔθνος πο-
λεμῆσαι. καὶ ἀπεβοήσαμεν πρὸς Κύ-
ριον, ἀπὸ φωνῆς τῆς κραυγῆς αὐ-
τῶν.

Καὶ ἐγένετο ἐκ πηγῆς μικρᾶς
ὕδωρ πολὺ, ποταμὸς μέγας φῶς.

Ἥλιος ἀνέτειλε, καὶ οἱ ποταμοὶ
ὑψώθησαν, καὶ κατέπιον τοὺς ἐνδόξ-
ove.

Kai ἀναστὰς Μαρδοχαῖος ἐκ τοῦ
ὕπνου αὐτοῦ, ἐμερίμνα τί τὸ ἐνύπ-
νιον αὐτοῦ" [καὶ ἐν παντὶ λόγῳ ἡ-
θέλησεν αὐτὸ ἐπιγνῶναι ἕως τῆς
νυκτός.

Καὶ ἡσύχασε] Μαρδοχαῖος ἐν τῇ
αὐλῇ τοῦ βασιλέως μετὰ ᾿Αστάγου
καὶ Θεδευτοῦ, τῶν δύο εὐνούχων τοῦ
βασιλέως.

Καὶ ἤκουσε τοὺς λόγους αὐτῶν
καὶ τὰς διαβολὰς αὐτῶν, ὡς ἐξηγούν-
των τοῦ ἐπιθέσθαι ᾿Ασυήρῳ, τοῦ
ἀνελεῖν αὐτόν. εὖ δὲ φρονήσας 6
Μαρδοχαῖος, ἀπήγγειλε περὶ αὐτῶν.

Καὶ ἤτασεν ὁ βασιλεὺς τοὺς δύο
εὐνούχους, καὶ εὗρε τοὺς λόγους
Μαρδοχαίου: καὶ ὁμολογήσαντες οἱ
εὐνοῦχοι ἀπήχθησαν.

Καὶ ἔγραψεν ᾿Ασυήρος ὁ βασιλεὺς
περὶ τῶν λόγων τούτων" καὶ ἐγράφη
Μαρδοχαῖος ἐν τῷ βιβλίῳ τοῦ βασι-
λέως, περὶ τοῦ μνημονεύειν τῶν λό-
γων τούτων.

Καὶ ἐνετείλατο ὁ βασιλεὺς περὶ
τοῦ Μαρδοχαίου θεραπεύειν αὐτὸν
ἐν τῇ αὐλῇ τοῦ βασιλέως, καὶ πᾶσαν
θύραν ἐπιφανῶς τηρεῖν.

Καὶ ἔδωκεν αὐτῷ περὶ τούτων,
᾿Αμὰν ᾿Αμαδάθου Μακέδωνα, κατὰ

3. yp. ταραχή.

SEPTUAGINTA

EDITIO ORIGENICA.

-Ξ- λέως, καὶ ἐζήτησε κακοποιῆσαι

:- τὸν Mapdoxaioy καὶ τὸν λαὸν αὐ-
— τοῦ ὑπὲρ τῶν δύο εὐνούχων τοῦ
> βασιλέως.

1. Καὶ ἐγένετο -"- μετὰ τοὺς λόγους
τούτους ἐν ταῖς ἡμέραις᾽ Apragéps-
οὔ" οὗτος ᾿Αρταξέρξης Ὁς ὁ βασιλεύ-
ων & ἀπὸ τῆς Ἰνδικῆς [XC] ἕως Αἰ-
θιοπίας, ἑπτὰ καὶ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν
χωρῶν ἐκράτησεν"

2. Ἔν αὐταῖς ταῖς ἡμέραις, ὕτες
ἐνεθρονίσθη ὁ βασιλεὺς, ᾿Αρταξερξ-
ne XX ἐπὶ θρόνου βασιλείας αὐτοῦ ὃς
ἣν (΄ ἐν Σούσοις τῇ πόλει"

8. ᾽ν ἔτει τρίτῳ βασιλεύοντος
αὐτοῦ, ἐποίησε δοχὴν πᾶσι τοῖς φί-
λοις, καὶ τοῖς λοιποῖς ἔθνεσι, καὶ τοῖς
Περσῶν καὶ Μήδων ἐνδόξοις, καὶ
τοῖς ἄρχουσι τῶν σατραπῶν.

4. > Καὶ μετὰ ταῦτα, © μετὰ τὸ
δεῖξαι αὐτοῖς τὸν πλοῦτον X τῆς
δόξης (΄ τῆς βασιλείας αὐτοῦ, καὶ
τὴν δόξαν τῆς εὐφροσύνης τοῦ πλού-
TOV αὐτοῦ, ᾿ς ἐπὶ ἡμέρας πολλὰς, (΄
ὀγδοήκοντα καὶ ἑκατὸν ἡμέρας.

ὅ. Ὅτε [δὲ] ἀνεπληρώθησαν ἡμέ-
pat Tov πότου & αὐτοῦ, ἐποίησεν
ὁ βασιλεὺς -:- πότον (΄ τοῖς ἔθνεσι
τοῖς εὑρεθεῖσιν ἐν τῇ πόλει, OX ἀπὸ
μεγάλου καὶ ἕως μικροῦ, (΄ πότον ἐπ-
τὰ ἡμέραις, ἐν αὐλῇ οἴκου FX συμφοί-
του & τοῦ βασιλέως,

6. > Κεκοσμημένῃ" (΄ βυσσίνοις
καὶ καρπασίνοις ὃς καὶ ὑακινθίνοιο,
© reraypivow® ἐπὶ σχοινίοις
βυσσίνοις καὶ πορφυροῖς, ἐπὶ κύβοις
+ χρυσοῖς καὶ © ἀργυροῖς, ἐπὶ στύ-
λοις παρίνοις καὶ λιθίνοις" κλίναι
χρυσαῖ καὶ ἀργυραῖ, ἐπὶ λιθοστρώ-
τους σμαραγζίτας καὶ παρίνου καὶ
πιννίου λίθου. — καὶ στρωμναὶϊ ἐπι-
φανεῖς ποικίλως διηνθισμέναι. κύκλῳ
ῥόδα πεπασμένα. (΄

γρ. Ort.
ἀ γρ. καὶ κοσμημένοι.
© Al. τεταμένοις.
! yp. orpopvaic.

INTERPRETUM. 541

EDITIO VETUS ALTERA.

πρόσωπον" τοῦ βασιλέως" καὶ ἐζήτει ὁ
᾿Αμὰν κακοποιῆσαι Tov Μαρδοχαῖον
καὶ πάντα τὸν λαὸν αὐτοῦ, ὑπὲρ τοῦ
λελαληκέναι αὐτὸν τῷ βασιλεῖ περὶ
τῶν εὐνούχων, διότι ἀνῃρέθησαν.

1. Kal ἐγένετο μετὰ τοὺς λόγους
τούτους, ἐν ἡμέραις ᾿Δσυήρου τοῦ
βασιλέως τοῦ μεγάλου: ὑπετάγησαν
αὐτῷ ἀπὸ τῆς ᾿Ινδικῆς ἕως τῆς Δί-
θιοπίας ἑκατὸν εἴκοσι καὶ ἑπτὰ χῶ-
par

2. "Ev τῷ καθῆσθαι ᾿Ασυήρον ἐπὶ
τοῦ θρόνου τῆς βασιλείας αὐτοῦ"

3. Καὶ ἐποίησεν ὁ βασιλεὺς πότον
τοῖς ἄρχουσι τῆς αὐλῆς ἸΤερσῶν καὶ
Μήδων" καὶ οἱ ἄρχοντες τῶν χωρῶν
κατὰ πρόσωπον αὐτῶν"

4. Bic τὸ ἐπιδειχθῆναι τὸν πλοῦ-
τον τῆς δόξης τοῦ βασιλέως, καὶ τὴν
τιμὴν τῆς καυχήσεως αὐτοῦ, ἐπὶ by-
δοήκοντα καὶ ἑκατὸν ἡμέρας.

ὅ. Ἕως ἂν ἐπληρώθησαν αἱ ἡμέ-
ραι ἃς ἐποίησεν ὁ βασιλεὺς πᾶσι
SDE ced ΤΟΣ" ey , ae
τοῖς εὑρεθεῖσιν ἐν Σούσοις τῇ πόλει,
ἀπὸ μεγάλου ἕως μικροῦ, πότον ἐν
ἡμέραις ἑπτὰ ἔνδον ἐν τῇ αὐλῇ τοῦ

βασιλέως, ἄγων τὰ σωτήρια αὐτοῦ.

0. Ἦν δὲ ἐξεστρωμμένα βύσσινα,
καὶ καρπάσσιμα, καὶ ὑακίνθινα, καὶ
κόκκινα ἐμπεπλεγμένα ἐν ἄνθεσιν"
καὶ σκηνὴ τεταμένη ἐν σχοινίοις
βυσσίνοις καὶ πορφυροῖς, ἐπὶ κύβοις
ἀργυροῖς, καὶ στύλοις παρίνοις καὶ
περιχρυσοῖς" καὶ κλίναι χρυσαῖ ἐπὶ
λιθόστρωτον σμαράγδου" καὶ κυκλῷ
ῥόδα.

b vp. προσώπῳ.

EDITIO ORIGENICA,

ra , ~ ae ~ 5
7. Ποτήρια χρυσᾶ καὶ ἀργυρᾶ, > |
καὶ ἀνθράκιον κυλίκιον προκείμενον |
ἀπὸ ταλάντων τρισμυρίων" (΄ καὶ οἷ-
: pipettes ee
νος πολὺς καὶ ἡδὺς, ὃν αὐτὸς ὁ Ba-
σιλεὺς ἔπινεν.
8. Ὁ δὲ πότος οὐ κατὰ προκείμε-
- { . iene
νον νόμον ἐγένετο" οὕτως δὲ ἠθέλη-
σεν ὁ βασιλεὺς, καὶ ἐπέταξε τοῖς οἰ-
κονόύμοις ποιῆσαι τὸ θέλημα -Ξ- αὐτοῦ
καὶ © τῶν ἀνθρώπων.
9. Καὶ Οὐασθεὶν ἡ βασίλισσα
ἐποίησε πότον ταῖς γυναιξὶν ἐν τοῖς
βασιλείοις αὑτὴ εἰ.

10. Ἐν δὲ τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ
ἡδέως γενόμενος ὁ βασιλεὺς X ἐν
τῷ οἴνῳ, & εἱπετῷ Μαουμὰν καὶ Za-
μαθὰ καὶ ᾿Αρβωνὰ καὶ Βαγαθὰ καὶ
᾿Αβαγαθὰ καὶ Zapad καὶ ᾿Αχαρθὰς,
τοῖς ἑπτὰ εὐνούχοις XX τοῖς διακό-
νοις πρὸ προσώπου (΄ τοῦ βασιλέως
᾿Αρταξέρξου,

11. Εἰσαγαγεῖν X τὴν Οὐασθεὶν
(ς΄ τὴν βασίλισσαν πρὸς αὐτὸν, τοῦ |
περιθεῖναι αὐτῇ τὸ διάδημα, ὃς καὶ |
βασιλεύειν αὐτὴν, € καὶ δεῖξαι αὐτὴν
+ πᾶσι © [τοῖς ἄρχουσι καὶ)κ τοῖς
ἔθνεσι, τὸ κάλλος αὐτῆς, ὅτι καλὴ ἣν.

12. Καὶ οὐκ εἰσήκουσεν αὐτῶν Οὐ-
ασθεὶν ἡ βασίλιστα, ἐλθεῖν X κατὰ
τὸ ῥῆμα τοῦ βασιλέως τὸ (ς΄ μετὰ
τῶν εὐνούχων. καὶ ἐλυπήθη ὁ βασι-
λεὺς XK σφόδρα € καὶ ὠργίσθη, XX
καὶ ὀργὴ ἐξεκαύθη ἐν αὐτῷ. &

18. Καὶ εἶπεν XX ὁ βασιλεὺς &
τοῖς φίλοις αὐτοῦ, ὃς εἰδόσι τοὺς και-
pode’ © Κατὰ ταῦτα ἐλάλησεν -"-
Οὐασθεί: (΄ ποιήσατε οὗν περὶ τούὐ-
Tov X γινώσκοντες (΄ νόμον καὶ κρί-
σιν.

14, Καὶ προσῆλθον αὐτῷ Χαρσὰν͵
᾿Ασαθὰ, Ῥαμαθὰ, [Θαρσὶς,] Μαρὸς,
Μαρσανὰ, Μαμοβχὰν, οἱ Kirra &
ἄρχοντες Περσῶν καὶ Μήδων, οἱ ἐγ-

Al, ὅπου ὁ βασιλεὺς ᾿Αρταξέρξης.
k [ ] Inclusa desunt in MS.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.

7. Καὶ ποτήρια χρυσᾶ ἔξαλλα,
καὶ οἶνος βασιλικὸς, ὃν ὁ βασιλεὺς
πίνει.

8. Καὶ πότος κατὰ τὸν νόμον οὕ-
τως γὰρ ἐπέταξεν ὁ βασιλεὺς ποιῆ-
σαι τὸ θέλημα ἀνθρώπων.

9. Καὶ Οὐαστεὶν ἡ βασίλισσα
ἐποίησε δοχὴν μεγάλην πάσαις
ταῖς γυναιξὶν ἐν τῇ αὐλῇ τοῦ βασι-
λέως.

10. Ἐγένετο δὲ τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἐβδό-
μῷ ἐν τῷ εὐφρανθῆναι τὸν βασιλέα
ἐν τῷ οἴνῳ, εἶπεν ὁ βασιλεὺς τοῖς
παισὶν αὐτοῦ,

11. ᾿Αγαγεῖν Οὐαστεὶν τὴν βασί-

,
| λισσαν εἰς τὸ συνεστηκὸς συμπόσιον

ἐν τῷ διαδήματι τῆς βασιλείας αὐ-
τῆς, κατὰ πρόσωπον τῆς στρατιᾶς
αὐτοῦ.

12. Καὶ οὐκ ἠθέλησεν Οὐαστεὶ ἡ
βασιλίσσα ποιῆσαιτὸ θέλημα τοῦ βα-
σιλέως διὰ χειρὸς τῶν εὐνούχων. ὡς
δὲ ἤκουσεν ὁ βασιλεὺς ὅτι ἠκύρωσεν
Οὐαστεὶ τὴν βουλὴν αὐτοῦ, ἐλυπώθη
σφόδρα, καὶ ὀργὴ ἐξεκαύθη ἐν αὐτῷ-

18. Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς πᾶσι
τοῖς σοφοῖς, τοῖς εἰδόσιν νόμον καὶ
κρίσιν, τὶ ποιήσει τῇ βασιλίσσῃ, πε-
ρὶ τοῦ μήτε θεληκέναι αὐτὴν ποιῆ-
σαι τὸ θέλημα τοῦ βασιλέως.

14. Καὶ προσῆλθον πρὸς αὐτὸν
οἱ ἄρχοντες Περσῶν καὶ Μήδων, καὶ
οἱ ὁρῶντες τὸ πρόσωπον τοῦ βασι-
λέως.

SEPTUAGINTA INTERPRETUM.

EDITLO ORIGENICA,

γὺς τοῦ βασιλέως, ot παρακαθήμενοι
πρῶτοι τῷ βασιλεῖ.

15. + Καὶ ἀπήγγειλαν αὐτῷ ©
κατὰ τοὺς νόμους, ὡς δεῖ ποιῆσαι τῇ
βασιλίσσᾳ Οὐασθεὶ, ὅτι οὐκ ἐποίησε
τὰ προσταχθέντα ὑπὸ τοῦ βασιλέως
DS ᾿Ασουήρου (΄ διὰ τῶν εὐνούχων.

16. Καὶ εἶπεν ὁ Μαμουχαϊος πρὸς
τὸν βασιλέα καὶ τοὺς ἄρχοντας" Οὐ
τὸν βασιλέα μόνον ἠδίκησεν Οὐασ-
θεὶ ἡ βασίλισσα, ἀλλὰ καὶ πάντας
τοὺς ἄρχοντας καὶ τοὺς ἡγουμένους
XX boo ἐν πάσαις χώραις © τοῦ βα-
σιλέως Ὁ“ ᾿Αρταξέρξου (ς΄.

17. Καὶ ἐπιδιηγήσατο αὐτοῖς τὰ
ῥήματα τῆς βασιλίσσης, καὶ ὡς ἀν-
τεῖπε τῷ βασιλεῖ. ὡς οὖν ἀντεῖπεν
OX ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτῶν ἐν τῷ λέγειν
αὐτὰς, & τῷ βασιλεῖ ᾿Αρταξέρξῃ ᾿ς
εἶπεν ἀγαγεῖν τὴν Οὐασθεὶν τὴν βα-
σίλισσαν εἰς πρόσωπον αὐτοῦ, Kai
οὐκ ἦλθεν: &

18. Οὕτως σήμερον αἱ τυραννῖδες
αἱ λοιπαὶ τῶν ἀρχόντων Περσῶν
καὶ Μήδων, αἵτινες ἀκούσασαι τὰ
im’ αὐτῆς λεχθέντα τῷ βασιλεῖ,
τολμήσωσιν ὁμοίως ἀτιμάσαι τοὺς
ἄνδρας αὐτῶν.

19. Ἐὲ οὖν τῷ βασιλεῖ δοκεῖ, προσ-
ταξάτω ὃς ῥῆμα (ς΄ βασιλικὸν dE ἐκ
προσώπου αὐτοῦ, (΄ καὶ γραφήτω κα-
τὰ τοὺς νόμους Περσῶν καὶ Μήδων,
καὶ μὴ ἄλλως χρησάσθω, καὶ μὴ εἰσ-
ἐλθέτω ἔτι ἡ βασίλισσα πρὸς τὸν βα-
σιλέα Ὁς ᾿Ασούηρον" (ς΄ καὶ τὴν βα-
σιλείαν αὐτῆς δοτω ὁ βασιλεὶὺς γυν-
aut κρείττονι αὐτῆς.

20. Καὶ ἀκουσθήτω ὁ λόγος ὁ ὑπὸ
τοῦ βασιλέως, ὃν ἐὰν ποιῇ ἐν τῇ βα-
σιλείᾳ αὐτοῦ, X ὅτι πολλή; & καὶ οὕ-
τως πᾶσαι αἱ γυναῖκες περιθήσουσι
τιμὴν τοῖς ἀνδράσιν αὐτῶν, ἀπὸ
πλουδίου ἕως πτωχοῦ.

21, Καὶ ἤρεσεν ὁ λόγος τῷ βασι-

543

EDITIO VETUS ALTERA.

16. Kai παρεκάλεσεν αὐτὸν Bov-
γαῖος, λέγων" Οὐ τὸν βασιλέα μόνον
ἠδίκησεν Οὐαστεὶ ἡ βασίλισσα, ἀλλὰ
καὶ τοὺς ἄρχοντας ἹΤερσῶν καὶ Μή-
δων"

17. Καὶ εἰς πάντας τοὺς λαοὺς ἡ
ΝΟΣ EAN Den te tat acted
ἀδικία αὕτη ἐξῆλθεν, ὅτι ἠκύρωσε τὸ
πρόσταγμα τοῦ βασιλέως.

19. Ei δοκεῖ οὖν τῷ κυρίῳ ἡμῶν
καὶ ἀρεστὸν τῷ φρονήματι, γραφή-
τω εἰς πάσας τὰς χώρας καὶ πρὸς
πάντα τὰ ἔθνη. καὶ γνωσθέτω ἠθε-
rexvia τὸν λόγον τοῦ βασιλέως
Οὐαστεὶ" ἡ δὲ βασιλεία δοθήτω ἄλλῃ
κρείττονι αὐτῆς.

50. Καὶ φαινέσθω ὑπακούουσα
τῆς φωνῆς τοῦ βασιλέως" καὶ ποιήσει
ἀγαθὸν πάσαις ταῖς βασιλείαις καὶ
πάσαις ταῖς δεσποτείαις" [καὶ οὕτω
πᾶσαι αἱ γυναῖκες περιθήσουσι τι-
μὴν τοῖς ἀνδράσιν ἑαυτῶν, ἀπὸ
πτωχοῦ ἕως πλουσίου.

21. Καὶ ἤρεσεν ὁ λόγος τῷ βασι-

544

EDITIO ORIGENICA.

Ξ xs A
λεῖ καὶ τοῖς ἄρχουσι" καὶ ἐποίησεν ὁ
βασιλεὺς καθὰ ἐλάλησεν ὁ Μαμου-
χαῖος.
22. Καὶ ἀπέστειλεν — ὁ βασιλεὺς
© ἐν πάσῃ τῇ βασιλείᾳ, κατὰ χώραν,
A ‘ , > ~ ῳ Ay αὖ
κατὰ τὴν λέξιν αὐτῶν, HM κατὰ τὸ
γράμμα αὐτῆς, καὶ πρὸς λαὸν καὶ
λαὸν κατὰ τὴν γλῶσσαν αὐτοῦ" (ς΄
" Ξ ; ἜΣ ΩΣ SRE
ὥστε εἷναι φόβον αὐτοῖς ἐν ταῖς οἰκί-
au αὐτῶν" XX καὶ λαλεῖν κατὰ τὴν
γλῶσσαν τοῦ λαοῦ αὐτοῦ. (΄

CAP._II.

1. Kai μετὰ τοὺς λόγους τούτους
ἐκόπασε τοῦ θυμοῦ ὁ βασιλεὺς SX’ Ap-
ταξέρξης, € καὶ -:- οὐκ ἔτι ( ἐμνήσθη
τῆς Οὐασθεὶ, μνημονεύων οἷα ἐλά-
λησε, καὶ ὡς κατέκρινεν αὐτὴν.

2, Καὶ εἶπον οἱ διάκονοι τοῦ βασι-
λέως, ὃς οἱ λειτουργοῦντες! αὐτοῦ.
ς΄ Δητηθήτω τῷ βασιλεῖ κοράσια ἄφ-
θορα, καλὰ τῷ εἴδει"

3. Καὶ καταστήσει ὁ βασιλεὺς κω-
μάρχους ἐν πάσαις ταῖς χώραις τῆς
βασιλείας αὐτοῦ" καὶ ἐπιλεξάτωσαν
XX πάντα € κοράσια παρθενικὰ καλὰ
τῷ εἴδει εἰς Σοῦσαν τὴν πόλιν, εἰς τὸν
γυναικῶνα" [καὶ παραδοθήτωσαν ὃς
τῷ Τωγαίῳ € τῷ εὐνούχῳ τοῦ βασι-
λέως, τῷ φυλακὶ τῶν γυναικῶν")
καὶ δοθήτω σμήγματα, καὶ ἡ λοιπὴ
ἐπιμέλεια.

4. Καὶ ἡ γυνὴ ἡ ἐὰν ἀρέσῃ τῷ
βασιλεῖ, βασιλεύσει ἀντὶ Οὐασθεί.
καὶ ἤρεσε τὸ πρᾶγμα τῷ βασιλεῖ, καὶ
ἐποίησεν οὕτως.

5. Καὶ ἄνθρωπος ᾿Ιουδαῖος ἣν ἐν
Σούσοις τῇ πόλει, καὶ ὄνομα αὐτῷ
Μαρδοχαῖος" οὗτος ᾿Ιαείρου, τοῦ
Σεμείον, τοῦ Κίσαίου, ἐκ φυλῆς Βενι-
ap.

' λειτουργοὶ.
™ Tnclusa desiderantur in MS.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.

λεῖ καὶ τοῖς ἄρχουσι" Kai ἐποίησεν ὁ
βασιλεὺς καθὰ ἐλάλησεν ὁ Μουχαῖ-
oc’.

22. Kai ἀπέστειλεν ὁ βασιλεὺς ἐν
πάσῃ τῇ βασιλείᾳ εἰς χώραν καὶ χῶ-
ραν, κατὰ τὴν λέξιν αὐτῶν, ὥστε εἴ-
ναι αὐτοῖς φόβον ἐν ταῖς οἰκίαις αὐ-
TOY. |

CAP: τα"

1. ‘Eroipwe κατὰ τὸν λόγον τοῦ-
τον, καὶ οὕτως ἐστὶ τοῦ μνημονεύειν
τῆς Οὐαστεὶν, καὶ ὧν ἐποίησεν Ασυ-
ἤρῳ τῷ βασιλεῖ.

2. Καὶ εἶπον οἱ λειτουργοὶ τοῦ βα-
σιλέως" δητήσωμεν παρθένους καλὰς
τῷ εἴδει.

3. Kai δοθήτωσαν ὑπὸ χεῖρα Τω-
γαίου τοῦ εὐνούχου, τοῦ φύλακος
τῶν γυναικῶν"

4. Καὶ ἡ παῖς ἡ ἐὰν ἀρέσει τῷ
βασιλεῖ, κατασταθήσεται ἀντὶ Οὐασ-
τεὶν. καὶ ἐποίησαν ἑτοίμως κατὰ
ταῦτα.

5. Καὶ ἣν ἀνὴρ ᾿Ιουδαῖος ἐν Σού-
σοις τῇ πόλει, ᾧ ὄνομα Μαρδοχαῖος,
υἱὸς ᾿Ιαείρου, τοῦ Σεμεΐου, τοῦ Κι-
σαίου, τῆς φυλῆς Βενιαμὶν.

© Βουγαῖος, supra, ver. 16.

SEPTUAGINTA

EDITIO ORIGENICA,

6. Ὃς ἣν αἰχμάλωτος ἐξ Ἵερου-
σαλὴμ, XM μετὰ τῆς Ὁς αἰχμαλωσίας
τῆς αἰχμαλωτευθείσης μετὰ ᾿Ιεχονί-
ov τοῦ X βασιλέως ᾿Ιούδα, © ὃν"
ὑχμαλώτευσε Ναβουχοδονόσορ ὁ
βασιλεὺς Βαβυλῶνος.

7. Καὶ ἦν τούτῳ παῖς θρεπτὴ
[Ὁ ᾿Αδαασσὰ,} αὕτη ᾿Εσθὴρ, ς΄ θυ-
γάτηρ ᾿Αμιναδὰβ ἀδελφοῦ πατρὸς
αὐτοῦ, XX ὅτι οὐκ εἶχε πατέρα" (ζ΄ -:-
καὶ τὸ ὄνομα αὐτῆς ᾿Εσθήρ. & ἐν δὲ
τῷ μεταλλάξαι αὐτῆς τοὺς γονεῖς,
ἐπαίδευσεν αὐτὴν 9G Μαρδοχαῖος
(Κ΄ ἑαυτῷ εἰς θυγατέρα. καὶ ἣν τὸ
κοράσιον καλὸν τῷ εἴδει, SS καὶ
ὡραῖον τῇ ὕψει σφόδρα. ς΄

8. Καὶ ὅτε ἠκούσθη τὸ πρόσταγμα
τοῦ βασιλέως XK καὶ δόγμα αὐτοῦ,
(ς΄ συνήχθησαν κοράσια πολλὰ εἰς
Σοῦσαν τὴν πόλιν ὑπὸ χεῖρα Τω-
γαίου. καὶ ἤχθη ᾿Εσθὴρ SC πρὸς ol-
κον τοῦ βασιλέως & ἐπὶ τὸν Γω-
γαῖον φύλακα τῶν γυναικῶν.

9. Καὶ ἤρεσε τὸ κοράσιον αὐτῷ,
καὶ evpe χάριν ἐνώπιον αὐτοῦ. καὶ
ἔσπευσε τὸ σμῆγμα αὐτῆς καὶ τὴν
μερίδα δοῦναι αὐτῇ, καὶ τὰ ἑπτὰ κο-
ράσια τὰ προδεδειγμένα HS δοῦναι
Ε΄ αὐτῇ ἐκ τοῦ βασιλικοῦ" καὶ ἐχρή-
σατο αὐτῇ καλῶς καὶ ταῖς ἅβραις αὐ-
τῆς (εἰς ἀγαθὸν € ἐν τῷ γυναικῶνι.

10. Καὶ οὐχ ὑπέδειξεν ᾿Εσθὴρ τὸ
γένος αὐτῆς οὐδὲ τὴν πατρίδα" ὁ
γὰρ Μαρδοχαῖος ἐνετείλατο αὐτῇ μὴ
ἀπαγγεῖλαι.

11. Καὶ καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν Μαρ-
δοχαῖος περιεπάτει κατὰ τὴν αὐλὴν
τὴν γυναικείαν, ἐπισκοπῶν τί συμ-
βήσεται τῇ Ἐσθὴρ, X καὶ τί ποιηθή-
σεται αὐτῇ. (ς΄

12. Οὗτος δὲ ἣν κορασίου καιρὸς
εἰσελθεῖν. πρὸς τὸν βασιλέα HK
᾿Αρταξέρξην (΄, ὅταν ἀνεπλήρωσεν
τς αὐτὴ κατὰ τὸ δόγμα τῶν γυναι-
κῶν (΄ δώδεκα μῆνας. οὕτως γὰρ

” ΑἹ, ἥν.
° yp. καὶ κορασίου, male.

VOL, VII,

INTERPRETUM.

EDITIO VETUS ALTERA»

7. Kat qv ἐκτρεφων πιστῶς τὴν
᾿Εσθὴρ, θυγατέρα ἀδελφοῦ τοῦ πα-
τρὸς αὐτοῦ.

καὶ ἦν ἡ παῖς καλὴ τῷ εἴδει σφόδρα,
καὶ ὡραῖα τῷ ὄψει.

8. Καὶ ἠλήφθη τὸ κοράσιον εἰς
τὸν οἶκον τοῦ βασιλέως.

9. Καὶ εἶδε Γωγαῖος ὁ εὐνοῦχος ὁ
φύλαξ τῶν γυναικῶν τὸ κοράσιον,
καὶ ἤρεσεν αὐτῷ ὑπὲρ πάσας τὰς
γυναῖκας. καὶ εὗρεν ᾿Εσθὴρ χάριν
καὶ ἔλεον κατὰ πρόσωπον αὐτοῦ. καὶ
ἔσπευδε προστατῆσαι αὐτῆς, καὶ ἐ-
πέδωκεν ὑπὲρ τὰ ἑπτὰ κοράσια τὰς
ἅβρας αὐτῆς.

EDITIO ORIGENICA.

ἀναπληροῦνται αἱ ἡμέραι τῆς θερα-
πείας" ἐξ μῆνας + ἀλειφόμεναι &
ἐν ἐλαίῳ σμυρνίνῳ, καὶ ἐξ μῆνας ἐν
τοῖς ἀρώμασι καὶ ἐν τοῖς σμήγμασι
τῶν γυναικῶν.

18. Καὶ τότε ὃς ἡ νεανὶς & εἰσπο-
ρεύεται πρὸς τὸν βασιλέα" καὶ ᾧ ἐὰν
εἴπῃ παραδώσει αὐτὴν συνεισέρχεσ-
θαι αὐτῇ ἀπὸ τοῦ γυναικῶνος ἕως
τῶν βασιλείων.

14, Δείλης αὐτῆς» εἰσπορεύεται,
καὶ πρὸς ἡμέραν αὐτῆς! ἀποτρέχει
εἰς τὸν γυναικῶνα τὸν δεύτερον, οὗ
Σασαγὰζ ὁ εὐνοῦχος τοῦ βασιλέως
ὁ φύλαξ τῶν γυναικῶν" καὶ οὐκ εἰσ-
πορεύεται πρὸς τὸν βασιλέα, ἐὰν μὴ
XX θελήσει αὐτὴν ὁ βασιλεὺς, καὶ ς΄
κληθῇ ὀνόματι.

15. ᾽Εν δὲ τῷ ἀναπληροῦσθαι τὸν
χρόνον ᾿Εσθὴρ τῆς θυγατρὸς ᾽Αμι-
ναδὰβ, ἀδελφοῦ πατρὸς Μαρδοχαίου,
OX ἣν ἔλαβεν αὐτῷ εἰς θυγατέρα, &
τοῦ εἰσελθεῖν πρὸς τὸν βασιλέα, οὐδὲν
ἠθέτησε XS ῥῆμα ( ὧν αὐτῇ ἔλεγε
OS Γωγαῖος € ὁ εὐνοῦχος Ὁχῦ τοῦ βα-
σιλέως ὁ φύλαξ τῶν γυναικῶν" ἣν
γὰρ ᾿Εσθὴρ εὑρίσκουσα χάριν παρὰ
πάντων τῶν βλεπόντων αὐτὴν.

16. Καὶ εἰσῆλθεν [᾿Ἐσθὴρ] πρὸς
τὸν βασιλέα τὸν ᾿Αρταξέρξην X εἰς
τὸν οἶκον τῆς βασιλείας αὐτοῦ, & τῷ
μηνὶ τῷ δεκάτῳ, ὃς ἔστι THBYO, τῷ
ἔτει τῆς βασιλείας αὐτοῦ τῷ ἑβδόμῳ.

17. Καὶ ἐράσθη ὁ βασιλεὺς τῇ ᾿Εσ-
θὴρ ὃς παρὰ πάσας" τὰς γυναῖκας»
ς΄. καὶ εὗρε χάριν ZX καὶ ἔλεον ἐνώ-
πίον αὐτοῦ & παρὰ πάσας τὰς παρ-
θένους" καὶ ἐπέθηκε τὸ διάδημα τὸ
γυναικεῖον αὐτῇ, X καὶ ἐβασίλευ-
σεν αὐτὴν ἀντὶ Οὐασθεί. (΄

18. Καὶ ἐποίησεν ὁ βασιλεὺς πό-
τον ὃς μέγαν (΄ πᾶσι τοῖς φίλοις
αὐτοῦ καὶ ταῖς δυνάμεσιν -:- ἐφ᾽ ἡμέ-
ρας ἑπτὰ, καὶ ὕψωσε (΄ τοὺς γάμους

P αὐτή.

T yp. βήθ.

4 αὐτή.
5 yp. πάντας.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA,.

13. Ὡς δὲ ἠσήχθη ᾿Εσθὴρ πρὸς
τὸν βασιλέα, ἤρεσεν αὐτῷ σφόδρα.

14. Kai bray ἐγένετο ἑσπέρα εἰ.
σήγετο, καὶ Tpwt ἀπελύετο.

17. Ὡς δὲ κατεμάνθανεν ὁ βασι-
λεὺς πάσας τὰς παρθένους, ἐφάνη
ἐπιφανεστάτη ᾿Ἐσθὴρ, καὶ εὗρε χά-
ριν καὶ ἔλεον κατὰ πρόσωπον αὐτοῦ"
καὶ ἐπέθηκε τὸ διάδημα τῆς βασιλίο-
σης ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτῆς.

18. Καὶ ἤγαγεν ὁ βασιλεὺς τὸν
γάμον τῆς ᾿Εσθὴρ ἐπιφανῶς, καὶ
ἐποίησεν ἀφέσεις πάσαις ταῖς χώ-
pac.

SEPTUAGINTA INTERPRETUM.

EDITIO ORIGENICA.

᾿Εσθῆρ, καὶ ἄφεσιν ἐποίησε τοῖς ὑπὸ
τὴν βασιλείαν αὐτοῦ.

19. 3G Ἔν δὲ τῷ ἀθροίζεσθαι τὰ
παρθένους τὸ δεύτερον, & καὶ
Μαρδοχαῖος ἐθεράπευεν ἐν τῇ αὐλῇ
OX τοῦ βασιλέως. ς΄

20. Ἢ dé’ Εσθὴρ οὐχ ὑπέδειξε τὴν
πατρίδα αὐτῆς Ὁζ καὶ λαὸν αὐτῆς"
ς΄ οὕτω γὰρ ἐνετείλατο αὐτῇ Μαρδο-
χαῖος, -:- φοβεῖσθαι τὸν θεὸν, (΄ καὶ
ποιεῖν τὰ προστάγματα αὐτοῦ, κα-
θὼς hy ὃ ἐν τῷ τιθινῆσθαι αὐτὴν
© παρ᾽ αὐτῷ. -:- καὶ ᾿Εσθὴρ οὐ
μετήλλαξε πὴν ἀγωγὴν αὐτῆς. (Κ΄

21. Καὶ ἐλυπήθησαν XX Ταββα-
θὰν καὶ Θαρὰς € οἱ δύο εὐνοῦχοι
τοῦ βασιλέως, οἱ ἀρχισωματοφύλα-
Kec, — ὅτι προήχθη Μαρδοχαῖος, &
καὶ ἐζήτουν ἀποκτεῖναι τὸν βασιλέα
᾿Αρταξέρξην.

22. Καὶ ἐδηλώθη ὁ λόγος Μαρδο-
χαίῳ, καὶ ἐσήμανεν ᾿Εσθὴρ XX τῇ
βασιλίσσῃ, ς΄ καὶ αὐτὴ ἐνεφάνισε τῷ
βασιλεῖ — ᾿Αρταξέρξῃ © τὰ τῆς
ὀπιβουλῆς.

23. Ὃ δὲ βασιλεὺς ἀνήτασε τοὺς
δύο εὐνούχους, καὶ ἐκρέμασεν ab-
τοὺς. καὶ προσέταξεν, ὁ βασιλεὺς
καταχωρίσαι εἰς βιβλίου θήκην —>
ὑπὲρ τῆς εὐνοίας Μαρδοχαίου ἐν
ἐγκωμίῳ. (΄

¢
«
oO

CAP. III.

1, Μετὰ δὲ Ὁς τὰ ῥήματα © ταῦτα
ἐδόξασεν ὁ βασιλεὺς ᾿Αρταξέρξης
᾿Αμὰν ὃς υἱὸν © ᾿Αμαδαθοῦ Γωγαῖ-
ον, καὶ ὕψωσεν αὐτὸν, καὶ ἐπρωτο-
βάθρει XK ἐπάνω © πάντων τῶν φί-
λῶν τῶν αὐτοῦ.

2. Καὶ XS πάντες οἱ δοῦλοι τοῦ βα-
σιλέως, καὶ (΄ πάντες οἱ ἐν τῇ αὐλῇ
᾿ς τοῦ βασιλέως, κάμπτοντες &
προσεκύνουν αὐτόν. οὕτως γὰρπροσ.
ἐταἕεν αὐτοῖς ὁ βασιλεὺς ποιῆσαι. ὁ
δὲ Μαρδοχαῖος οὐ XX κέκαμπτεν
οὐδὲ προσεκύνει αὐτῷ.

υ

EDITIO VETUS ALTERA,

CAP. III.

1. Kat ἐγένετο μετὰ τοὺς λόγους
τούτους, ἐμεγάλυνεν ὁ βασιλεὺς ᾽Α-
συήρος ᾿Αμὰν ᾿Αμαδαθοῦν Γωγαῖον,
καὶ ἐπῇρεν αὐτὸν" καὶ ἔθηκεν αὐὖὐ-
τὸν θρόνον αὐτοῦ, ὑπεράνω τῶν φί.
λων αὐτοῦ.

2. Ὥστε κάμπτεσθαι καὶ προσκυ-
νεῖν ἐπὶ τὴν γῆν αὐτῷ πάντας. πάν-
των οὖν προσκυνούντων αὐτῷ κατὰ
τὸ πρόσταγμα τοῦ βασιλέως, Μαρ-
δοχαῖος οὐ προσεκύνει αὐτῷ.

ΝΝΦ

548
EDITIO ORIGENICA.

3. Kai εἴπον" XX οἱ παῖδες τοῦ Ba-
σιλέως & οἱἐν τῇ αὐλῇ τοῦ βασι-
λέως Μαρδοχαίῳ" + Μαρδοχαῖε, (΄
τὶ παρακούεις τὰ ὑπὸ τοῦ βασιλέως
λεγόμενα ;

4, Ἔλεγον δὲ αὐτῷ καθ' ἑκάστην
ἡμέραν, καὶ οὐχ ὑπήκουσεν αὐτῶν.
καὶ ὑπέδειξαν τῷ ᾿Αμὰν ἀντιτασσό-
μένον τοῖς τοῦ βασιλέως λόγοις
Μαρδοχαῖον" καὶ ὑπέδειξεν αὐτοῖς -:-
Μαρδοχαῖος (΄, ὕτι ἐστὶν ᾿Ιουδαῖος.

5. Καὶ ἐπιγνοὺς ᾿Αμὰν ὅτι Μαρδο-
χαῖος X οὐ κάμπτει καὶ (΄ οὐ προσ-
κυνεῖ αὐτῷ, ἐθυμώθη XX ᾿Αμὰν &
σφόδρα.

6. X Καὶ ἐξουδένωσεν ἐν ὀφθαλ-
μοῖς αὐτοῦ X ἐπιβαλεῖν χεῖρα αὐτοῦ
ἐπὶ Μαρδοχαίῳ μονώτατον, ὕτιρς ἀ-
νήγγειλαν αὐτῷ τὸν λαὸν Mapéo-
χαίου" καὶ ἐβουλεύσατο XX ᾿Αμὰν &
ἀφανίσαι πάντας τοὺς ᾿Ιουδαίους
τοὺς ὑπὸ τὴν βασιλείαν ᾿Αρταξέρξου.

7. + Καὶ ἐποίησε Ψήφισμα © XS
ἐν τῷ μηνὶ τῷ πρώτῳ, αὐτὸς ὁ μὴν
Νισὰν, (΄ ἐν ἔτει δωδεκάτῳ τῆς βα-
σιλείας ᾿Δρταξέρξου, -:- καὶ & ἔβα-
λεν HX φοὺρ, τουτέστιν & κλήρους,
XX εἰς πρόσωπον ᾿Αμὰν ©, ἡμέραν
ἐξ ἡμέρας, καὶ μῆνα ἐκ μηνὸς, [-:-ὥσ-
τε ἀπολέσαι ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ τὸ γένος
Μαρδοχαίου, καὶ ἔπεσεν ὁ κλῆρος]
εἰς τὴν τεσσαρεσκαιζεκάτην τοῦ μη-
νὸς ὕς ἐστιν ᾿Αδάρ.

8. Καὶ ἐλάλησεν OS ᾿Αμὰν &
πρὸς τὸν βασιλέα᾿ Ἀρταξέρξην. Ὑπ-
ἄρχει ἔθνος διεσπαρμένον OX καὶ
διῃρημένον & ἐν τοῖς ἔθνεσιν ἐν
πάσῃ τῇ βασιλείᾳ σου" οἱ δὲ νόμοι
αὐτῶν ἔξαλλοι παρὰ πάντα τὰ ἔθνη,
τῶν δὲ νόμων τοῦ βασιλέως παρα-
κούουσι, καὶ τῷ βασιλεῖ οὐ συμφέρει
ἐᾶσαι αὐτούς.

9. Εἰ οὖν τῷ βασιλεῖ δοκεῖ, δογ-
ματισάτω ἀπολέσαι αὐτοὺς, κἀγὼ

u TH,
γρ. €LOOYV.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.

3. Kai εἶδον ot παῖδες τοῦ βασι-
λέως ὅτι Μαρδοχαῖος οὐ προσκυνεῖ
τὸν ᾿Αμὰν᾽ καὶ εἶπον οἱ παῖδες τοῦ
βασιλέως πρὸς τὸν Μαρδοχαῖον" Té
σὺ παρακούεις τοῦ βασιλέως, καὶ οὐ
προσκυνεῖς τὸν ᾿Αμάν ;

4. Καὶ ἀπήγγειλεν αὐτοῖς, ὅτι Ἴου-
δαῖός ἐστιν. καὶ ἀπήγγειλαν περὶ
αὐτοῦ τῷ ᾿Αμάν.

ὅ. Ὡς δὲ ἤκουσεν ᾿Αμὰν, ἐθυμώθη
τῷ Μαρδοχαίῳ, καὶ ὀργὴ ἐξεχύθη

ἐν αὐτῷ.

6. Καὶ ἐζήτει ἁνελεῖν τὸν Mapoo-
χαῖον καὶ πάντα τὸν λαὸν αὐτοῦ ἐν

ἡμέρᾳ μιᾷ.

Καὶ περιζηλώσας ὁ ᾽᾿Λμὰν, καὶ
κινηθεὶς ἐν παντὶ τῷ θυμῷ, ἐρυθρὸς
, ͵ 3. , , ~ 2 >
ἐγένετο, ἐκτρέπων αὐτῶν ἐξ ὀφθαλ-
μῶν αὐτοῦ.

8. Καὶ τῇ καρδίᾳ φαύλῳ ἐλάλει
τῷ βασιλεῖ κακὰ περὶ ᾿Ισραὴλ, λέ-
yor Ἔστι λαὸς διεσπαρμένος ἐν
πάσαις ταῖς βασιλείαις, λαὸς πολέ-
μου καὶ ἀπειθὴς, ἔξαλλα νόμιμα ἔ-
χων' τοῖς δὲ νόμοίς σου, βασιλεῦ, οὐ
προσέχουσι: γνωριζόμενοι ἐν πᾶσι
τοῖς ἔθνεσι, πονηροὶ ὄντες" καὶ τὰ
προστάγματά σου ἀθετοῦσι, πρὸς
καθαίρεσιν τῆς δόξης σου.

9. Εἰ δοκεῖ οὖν τῷ βασιλεῖ, καὶ
ἀγαθὴ ἡ κρίσις ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ, δο-

9 yp. ἡ.

SEPTUAGINTA

EDITIO ORIGENICA.

μύρια τάλαντα ἀργυρίου παραστή-
ow XX ἐπὶ χεῖρας τῶν ποιούντων τὰ
ἔργα εἰσαγαγεῖν (ς΄ εἰς τὸ γαζοφυλά-
κιον τοῦ βασιλέως.

10. Καὶ περιελόμενος ὁ βασιλεὺς
τὸ δακτύλιον, ἔδωκεν εἰς χεῖρας ᾿Α-
μὰν, σφραγίσαι κατὰ τῶν γεγραμμέ-
νων κατὰ τῶν ᾿Ιουδαίων.

11. Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς τῷ ᾽Δ-
μάν: Τὸ μὲν ἀργύριον ἔχε, τῷ δὲ
ἔθνει χρῶ ὡς βούλει.

12. Καὶ ἐκλήθησαν οἱ γραμματεῖς
τῷ βασιλεῖ μηνὶ τῷ πρώτῳ, — αὐτὸς
ὁ μὴν Νισὰν, © τῇ τρισκαιδεκάτῃ
OX ἡμέρᾳ αὐτοῦ. © καὶ ἔγραψαν XX
κατὰ πάντα (΄ ὡς ἐπέταξεν ᾿Αμὰν
τοῖς στρατηγοῖς HX τοῦ βασιλέως, (΄
καὶ τοῖς ἄρχουσι κατὰ πᾶσαν χώραν
> ἀπὸ ᾿Ινδικῆς ἕως τῆς Αἰθιοπίας,
ἑκατὸν εἴκοσι καὶ ἑπτὰ χώραις, & τοῖς
τε ἄρχουσι τῶν ἐθνῶν κατὰ τὴν ἑαυ-
τῶν λέξιν, διὰ τοῦ βασιλέως Δρταξἕ-
ἐρξου. XK καὶ ἐγράφη, καὶ ἐσφραγίσθη
ἐν τῷ δακτυλίῳ τοῦ βασιλέως. (΄

18. Καὶ ἀπεστάλη διὰ βιβλιαφό-
ρων εἰς τὴν ᾿Αρταξέρξου βασιλείαν,
ἀφανίσαι ὃ καὶ φονεῦσαι καὶ ἀπολέ-
σαι & τὸ γένος τῶν ᾿Ιουδαίων, X
ἀπὸ νεανίσκου καὶ ἕως πρεσβύτου,
νήπια καὶ Mpls Civ ἡμέρᾳ med
Mra τρισκαιδεκάτῃ & μηνὸς δωδε-͵
κάτου, ὕς ἐστιν XO μὴν (΄ ᾿Αδὰρ,
καὶ τὰ ὑπάρχοντα αὐτῶν διαρπάσαι.

— Τῆς δὲ ἐπιστολῆς ἐστι τὸ ἀντί-
— γραφον τόδε.

= Βασιλεὺς μέγας ᾿Αρταξέρξης
— τοῖς ἀπὸ τῆς ᾿Ινδικῆς ἕως τῆς Δί-
=> = θιθπίας; ἑκατὸ εἴκοσιν καὶ ἑπτὰ

-- χωρῶν ἄρχουσι καὶ τοπάρχαις

+ ὑποτεταγμένοις τάδε γράφει.

--- Πολλῶν ἐπάρξας ἐθνῶν, καὶ πά-
+ one ἐπικρατήσας οἰκουμένης, ἐ-
— βουλήθην μὴ τῷ θράσει τῆς ἐξου-
+ σίας ἐπαιρόμενος, ἐπιεικέστερον

INTERPRETUM.

EDITIO VETUS ALTERA.

θείτω μοι τὸ ἔθνος εἰς ἀπώλειαν"
καὶ διαγράψω εἰς τὸ γαζοφυλάκιον
ἀργυρίου τάλαντα μύρια.

ὁ βασιλεὺς.

11. Καὶ εἶπεν αὐτῷ
τῷ δὲ ἔθνει

Τὸ μὲν ἀργύριον ἔχε,
χρῶ ὡς ἄν σοι ἀρεστὸν ἢ.

10. Καὶ περιήλατο ὁ βασιλεὺς τὸ
δακτύλιον ἀπὸ τῆς χειρὸς αὐτοῦ, καὶ
ἔδωκε τῷ ᾿Αμὰν, λέγων" Τράφε εἰς
πάσας τὰς πόλεις καὶ χώρας, καὶ
σφραγίζου τῷ δακτυλίῳ τοῦ βασιλέ-
wo’ οὐ γάρ ἐστιν ὃς ἀποστρέψει τὴν
σφραγίδα.

7. Καὶ ἐπορεύθη ᾿Αμὰν πρὸς τοὺς
θεοὺς αὐτοῦ, τοῦ ἐπιγνῶναι ἡμέραν
θανάτου αὐτῶν, καὶ βαλεῖν κλήρους
εἰς τὴν τρισκαιδεκάτην τοῦ μηνὸς
᾿Αδαρνισάν"

Φονεύειν πάντας τοὺς ᾿Ιουδαίους,
ἀπὸ ἀρσενικοῦ ἕως θηλυκοῦ, καί δι-
αρπάζειν τὰ νήπια. καὶ ἔσπευσε καὶ
ἔδωκεν εἰς χεῖρας τρεχόντων ἱἵππέ-
ων"

Καὶ ὑποστρέψαι τὴν ὑποτεταγμέ-
νην ἐπιστολήν.

Βασιλεὺς μέγας ᾿Αρταξέρξης τοῖς
ἀπὸ τῆς ᾿Ινδικῆς ἕως τῆς Διθιοπίας
ἑκατὸν καὶ εἴκοσι ἑπτὰ χωρῶν ἄρ-
χοῦυσι καὶ σατράπαις τάδε γράφω.

Πολλῶν ἐπάρξας [ἐθνῶν, καὶ πά-
σης ἐπικρατήσας τῆς οἰκουμένης, ἐ-
βουλήθην μὴ τῷ θράσει τῆς ἐξουσίας
ἐπαιρόμενος, ἐπιεικέστερον δὲ καὶ

EDITIO ORIGENICA.

— δὲ Kai μετὰ ἠπιότητος ἀεὶ διεξα-
> γαγὼν, τοὺς τῶν ὑποτεταγμένων
-Ξ ἀκυμάτους διὰ παντὸς καταστῆ-
— σαι βίους, τὴν τε βασιλείαν ἥμερον
> καὶ πορευτὴν ὄχρι περάτων πα-
+ ρεξόμενος, ἀνανεώσασθαί τε τὴν
> ποθουμένην πᾶσιν ἀνθρώποις εἰ-
> ρήνην.

-:- Πυνθανομένου δέ μου τῶν συμ-
— βούλων, πῶς ἂν ἀχθείη τοῦτο ἐπὶ
-ξ- πέρας,ὁ σωφροσύνῃ παρ᾽ ἡμῖν διε-
+ νέγκας, καὶ ἐν τῇ εὐνοίᾳ ἀπαραλ-
-Ξἡθ λάκτως καὶ βεβαίᾳ πίστει ἀποδε-
— δειγμένος, καὶ δεύτερον τῶν βασι-
-:- λειῶν γέρας ἀπενεγκάμενος᾽ Αμὰν»
-Ξ ὑπέδειξεν ἡ μῖν πάροικον ἐν πάσαις
--τταῖς κατὰ τὴν οἰκουμένην φυ-
aie ἀναμεμίχθαι δυσμενῆ λαόν
-ξ- τινα, τοῖς νόμοις ἀντίτυπον πρὸς
ray ἔθνος, τά τε τῶν βασιλέων
-- παραπέμποντας διηνεκῶς διατάγ-
τ ματα, πρὸς τὸ μὴ κατατίθεσθαι
-- τὴν ὑφ᾽ ἡμῶν κατευθυνομένην ἀ-
-Ξ μέμπτως συναρχίαν.

= Διειληφότες οὖν τόδε τὸ ἔθνος
--- μονώτατον ἐν ἀντιπαραγωγῇ
-:- παντὶ διὰ παντὸς ἀνθρώπῳ κείμε-

voy, διαγωγὴν νόμων ξἕενιζούσαις
-:- παράλλαξιν καὶ δυσνοοῦν τοῖς
— ἡμετέροις πράγμασιν, ἀεὶ τὰ χεί-
-τριστα συντελοῦν κακὰ, καὶ πρὸς
Σ τὸ μὴ τὴν βασιλείαν εὐσταθείας
Ξ- τυγχάνειν.
-Ξ- Προστετάχαμεν οὖν τοὺς ση-
-ξι μαινομένους ἡμῖν ἐν τοῖς γε-
τε γραμμένοις ὑμῖν ὑπὸ ᾿Αμὰν,
Tov τεταγμένου ἐπὶ τῶν πραγμά-
-Ξ τῶν καὶ δευτέρου πατρὸς ἡμῶν,
--- πάντας σὺν γυναιξὶ καὶ τέκνοις
+ - ἀπολέσθαι ὁλοριζεὶ ταῖς τῶν ἐχ-
-Ξ- θρῶν μαχαίραις, ἄνευ παντὸς
τι οἴκτου καὶ φειδοῦς τῇ τεσσαρεσ-
-: καιδεκάτῃ τοῦ δωδεκάτου μηνὸς
—'Addp, τοῦ ἐνεστῶτος ἔτους [φ0-

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.

μετὰ ἠπιότητος ἀεὶ διεξάγειν τοὺς
τῶν ὑποτεταγμένων ἀταράχους διὰ
παντὸς καταστῆσαι βίους, τὴν τε
βασιλείαν ἥμερον καὶ πορευτὴν ἄ-
χρι περάτων παρεχόμενος, ἀνανεώ-
σασθαι τὴν πᾶσιν ἀνθρώποις πο-
θουμένην εἰρήνην.

Πυνθανομένου δὲ pov τῶν συμ-
βούλων, πῶς ἂν ἀχθείη τοῦτο ἐπὶ
πέρας, ὁ σοφροσύνῃ παρ᾽ ἡμῖν διε-
νηνοχὼς, εὐνοίᾳ ἀπαραλλάκτως καὶ
βεβαίᾳ πίστει, τὸ δὲ δεύτερον τῶν
γέρας" ἀπενεγκάμενος ᾿Δμὰν, ὑπέ-
δειξεν ἡμῖν πάροικον ἐν πάσαις ταῖς
κατὰ τὴν οἰκουμένην φυλαῖς ἀνα-
μεμίχθαι δυσμενῆ τινα λαὸν, τοῖς
μὲν νόμοις ἀντιδικοῦν πρὸς πᾶν ἔθ-
voc, τὰ δὲ τῶν βασιλέων παραπὲμ-
ποντα διηνεκῶς προστάγματα, πρὸς
τὸ μηδέποτε τὴν βασιλείαν εὐστα-
θείας τυγχάνειν.

Διειληφότες οὖν μονώτατον τὸ
» ᾽ , ~ Η ὃ
ἔθνος ἐναντίᾳ παραγωγῇ;, καὶ ουσ-
νοοῦν τοῖς ἡμετέροις πράγμασιν, ἀεὶ
τὰ χείριστα συντελεῖν κακὰ, πρὸς
τὸ μηδέποτε κατατίθεσθαι τὴν ὑφ᾽
ἡμῶν κατευθυνομένην μοναρχίαν.

Προστετάχθημεν ody ὑμῖν, τοὺς
σημαινομένους ὑμῖν ἐν τοῖς γεγραμ-
μένοις ὑπὸ τεταγμένου ᾿Αμὰν ἐπὶ
τῶν πραγμάτων καὶ δευτέρου πα-
τρὸς ἡμῶν, ὁλορίζους ἀπολέσαι σὺν
γυναιξὶ καὶ τέκνοις ταῖς τῶν ἐχ-
θρῶν μαχαίραις, ἄνευ παντὸς οἴκτου
καὶ φειδοῦς, τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ
τοῦ μηνὸς τοῦ δωδεκάτου" οὗτος ὁ
μὴν ᾿Αδὰρ 0 tore Δύστρος" φονεύειν
πάντας τοὺς ᾿Ιουδαίους, καὶ ἁρπά-

€ yp. πέρας.
! yp. τεταγμένων.

SEPTUAGINTA

EDITIO ORIGENICA,

-- νεύειν πάντας τοὺς] ᾿Ιουδαίους,
[kai] ἁρπάζειν τὰ νήπια.

-Ξ Ὅπως οἱ πάλαι καὶ νῦν δυσμε-
+ νεῖς ἐν ἡμέρα μιᾷ βιαίως" τὸν
+ ἅδην κατελθόντες, εἰς τὸν μετέ-
+ Tera χρόνον εὐσταθῆ καὶ ἀτά-
> ραχά παρέχωσιν ἡμῖν διὰ τέλους
-Ξ- τὰ πράγματα. (΄

14. Τὰ δὲ ἀντίγραφα τῶν ἐπιστο-
λῶν ἐξετίθετο 7K δόγμα ς΄ κατὰ
χώραν XX καὶ χώραν" (ς΄ καὶ προσ-
ἐτάγη πᾶσι Ὁς τοῖς ἔθνεσιν ς΄ εἴ-
ναι ἑτοίμους εἰς τὴν ἡμέραν ταύ-
την.

15. DS Οἱ τρέχοντες ἐξῆλθον. (΄
ἐσπεύδετο δὲ τὸ πρᾶγμα OS τοῦ βα-
σιλέως, καὶ τὸ δόγμα ἐξετέθη, &
καὶ εἰς Σοῦσαν HX τὴν βάριν. (ς΄
ὁ δὲ βασιλεὺς καὶ ᾿Αμὰν ἐκωθωνί-
ζοντο Ὁ πιεῖν, © ἡ δὲ πόλις HS
Σουσὰ (΄ ἐταράσσετο.

CAP. IV.

1. Kai ὁ Μαρδοχαῖος ἐπιγνοὺς
OX πᾶν (΄ τὸ συντελούμενον, διέῤ-
ῥηξε τὰ ἱμάτια αὑτοῦ, καὶ ἐνεδύσατο
τὸ σάκκον, καὶ -:- κατεπάσατο &
σποδὸν" καὶ ἐκπηδήσας διὰ τῆς πλα-
τείας τῆς πόλεως, ἐβόα — ἐν Σού-
σοις τῇ πόλει (7 φωνῇ μεγάλῳ; -"-
Ἔθνος μηδὲν ἠδικηκὸς αἴρεται &
OX πικρῶς. (΄

2. Καὶ ἦλθεν ἕως ἀπέναντι τῆς"
πόλεως, καὶ ἔστη" οὐ γὰρ ἦν ἐξὸν
αὐτῷ εἰσελθεῖν τὴν: πύλην τῆς πό-
λεως, ἔχοντι σάκκον -:- καὶ σπο-
δόν. (΄

8. Καὶ ἐν πάσῃ χώρςι XX καὶ τό-
πῳ © οὗ ἐξετίθετο τὰ γράμματα ὃς
τοῦ βασιλέως, (΄ κραυγὴ καὶ κοπε-

Χ ὡς, in MS. Arund.

Y Al. τῆς πύλης τοῦ βασιλέως,
rectius,

7 Cap. 6, ver. 4, al. εἰς τὴν αὐλῆν.

INTERPRETUM. 551

EDITIO VETUS ALTERA.
ζειν Ta νήπια.

Ἵνα οἱ πάλαι δυσμενεῖς καὶ νῦν
ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ συνελθόντες εἰς τὸν
ἅδην, εἰς τὰ μετέπειτα εὐσταθήσω-
σινξ, καὶ μὴ διὰ τέλους παρέχωσιν
ἡμῖν πράγματα.

Καὶ ἐν Σουσοῖς ἐξετέθη τὸ πρᾶγ-
μα τοῦτο.

CAP. IV.

1. Ὁ δὲΜαρδοχαῖος ἐπέγνω πάν-
τα τὰ γεγονότα, καὶ ἡ πόλις Σουσὰ
ἐταράσσετο ἐπὶ τοῖς γεγενημένοις.
καὶ πᾶσι τοῖς ᾿Ιουδαίοις ἣν πένθος
μέγα καὶ πικρὸν ἐν πάσῃ πόλει. ὁ
δὲ Μαρδοχαῖος εἰσελθὼν εἰς τὸν οἶκον
αὐτοῦ περιείλατο τὰ ἱμάτια αὐτοῦ,
καὶ περιεβάλετο σάκκον.

2. Καὶ σποδωθεὶς ἐξῆλθεν we ἐπὶ
τὴν αὐλὴν ἔξω, καὶ ἔστη" οὐ γὰρ
ἐδύνατο εἰσελθεῖν εἰς τὰ βασίλεια ἐν
σάκκῳ.

ἔ yp. εὐσταθήσουσιν,

552

Je

EDITIO ORIGENICA.

τὸς Kai πένθος μέγα τοῖς ᾿Ιουδαίοις
OX νηστεία καὶ κλαυθμὸς καὶ κοπε-
τός &* σάκκον τε καὶ σποδὸν ἔσ-
τρωσαν ἑαυτοῖς.

4, Καὶ εἰσῆλθον αἱ ἅβραι τῆς βα-
σιλίσσης καὶ οἱ εὐνοῦχοι αὐτῆς, καὶ
ἀνήγγειλαν αὐτῳ. καὶ ἐταράχθη ἀ-
κούσασα τὸ γεγονός" καὶ ἀπέστειλεν
οἷς ἱμάτια & στολῆσαι τὸν Μαρδο-
χαῖον, καὶ ἀφελέσθαι τὸν σάκκον
αὐτοῦ XS ἀπ’ αὐτοῦ. ὁ δὲ οὐκ ἀπετί-
θετο.

5. Προσεκαλέσατο δὲ ᾿Εσθὴρ ᾿Α-
θὰκ τὸν εὐνοῦχον αὐτῆς, ὃς παρεισ-
τήκει αὐτῇ, καὶ ἀπέστειλεν αὐτὸν
παρὰ τοῦ Μαρδοχαίου μαθεῖν -:- αὐ-
τῇ τὸ ἀκριβὲς, & SE τί τοῦτο, καὶ
περὶ τίνος τοῦτο. &

6. ᾿ς Εξῆλθε δὲ ᾿Αθὰκ πρὸς Μαρ-
δοχαῖον εἰς τὴν πλατείαν τῆς πό-
λεως, [πρὸςϑ τὰ βασιλεια.

7. Ὑπέδειξε δὲ αὐτῷ 6 Μαρδοχαῖ-
ος σύμπαν τὸ γεγονὸς, καὶ τὴν ἐπαγ-
γελίαν X& τοῦ ἀργυρίου (΄ ἣν ἐπηγ-
γείλατο ὁ ᾿Αμὰν SX παραστῆσαι (΄
εἰς τὴν γάζαν τῷ βασιλεῖ, -:- ταλάν-
των μυρίων, (΄ ἵνα τοὺς ᾿Ιουδαίους
ἀπολέσῳ.

8, Καὶ τὸ ἀντίγραφον XX γράμμα
τοῦ δόγματος & τὸ ἐκτεθὲν ἐν
Σούσοις ὑπὲρ τοῦ ἀπολέσθαι αὐτοὺς
ἔδωκεν αὐτῷ δεῖξαι τῇ ᾿Εσθὴρ'" καὶ
εἶπεν αὐτῷ, ἐντείλασθαι αὐτῇ εἰσελ-
θούσῃ πρὸς τὸν βασιλέα παραιτή-
σασθαι καὶ ἀξιῶσαι αὐτὸν ὑπὲρ τοῦ
λαοῦ -:- καὶ τῆς πατρίδος. (΄

+ Μνησθεῖσα ἡμερῶν ταπεινώ-
> σεώς σοὺ ὡς ἐτράφης ἐν χειρί μου.
> διότι ᾿Αμὰν ὁ δευτερεύων τῷ βα-
-Ξ σιλεῖ ἐλάλησε καθ᾽ ἡμῶν εἰς θά-
+ νατον"

--- ᾿Ἐπικάλεσαι τὸν Κύριον, καὶ
= λάλησον τῷ βασιλεῖ περὶ ἡμῶν,
+ καὶ ῥύσαι ἡμᾶς ἐκ θανάτου. (΄

8 [] Inclusa addita ex MS, Alexan-
drino.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.

Kai ἐκάλεσεν εὐνοῦχον ἕνα, καὶ
ἀπέστειλε πρὸς ᾿Εσθήρ. καὶ εἶπεν ἡ
βασίλισσα περιελέσθαι τὸν σάκκον,
καὶ εἰσαγαγέσθαι! αὐτὸν. ὁ δὲ οὐκ
y
ἤθελεν.

᾿Αλλ᾽ εἶπεν, Οὕτως ἐρεῖτε αὐτῇ"
Μὴ ἀποστρέψης τοῦ εἰσελθεῖν πρὸς
τὸν βασιλέα, καὶ κολακεῦσαι τὸ πρόσ-
wroyv αὐτοῦ, ὕπερ τε ἐμοῦ καὶ τοῦ
λαοῦ.

Μνησθεῖσα ἡμερῶν ταπεινώσεώς
σου, ὡςϊ ἐτράφης ἐν χειρὶ μου" Ett’ A-
μὰν ἡ δευτερεύων λελάληκε τῷ βα-
σιλεῖ καθ᾽ ἡμῶν εἰς θάνατον.

‘Exucadeoapivn οὖν τὸν θεὸν,
λάλησον περὶ ἡμῶν τῷ βασιλεῖ, καὶ
ῥύσαι ἡμᾶς ἐκ θανάτου.

h yp. εἰσαγάγεται.
yp. ov.

SEPTUAGINTA INTERPRETUM.

EDITIO ORIGENICA.

9. Εἰσελθῶν δὲ ᾿Αθὰκ [ἐλάλησεν
᾿Εσθὴρ πάντας τοὺς λόγους τού-
τους. ;

10. Εἶπε δὲ ᾿Εσθηὴρ πρὸς ᾿Αθὰκ.]
Πορεύθητι πρὸς Μαρδοχαῖον, καὶ
εἰπέ"

11, Ὅτι τὰ ἔθνη τῆς γῆς πάντα
XX καὶ λαὸς ἐπαρχιῶν τοῦ βασι-
λέως (΄ γινώσκει, ὅτι πᾶς ἄνθρωπος
καὶ γυνὴ ὃς εἰσελεύσεται πρὸς τὸν
βασιλέα εἰς τὴν αὐλὴν τὴν ἐσωτέ-
ραν ἀκλήτως, οὐκ ἔστιν αὐτῷν σω-
τηρία. πλὴν ᾧ ἐὰν ἐκτείνῃ αὐτῷ ὁ
βασιλεὺς τὴν ῥάβδον τὴν χρυσῆν,
οὗτος σωθήσεται. καὶ ἐγὼ οὐκ ἐκλή-
θην εἰσελθεῖν πρὸς τὸν βασιλέα, εἰ-
σὶν αὗται τριάκοντα ἡμέραι.

12. Καὶ ἀπήγγειλεν -:- ᾿Αθὰκ τῷ
Μαρδοχαίῳ -:- πάντας & τοὺς λό-
γους ᾿Εσθήρ.

13. Καὶ εἶπε Μαρδοχαῖος + πρὸς
᾿Αθὰκ' Πορεύθητι καὶ (΄ εἴπε αὐτῇ
᾿Εσθὴρ’ Μὴ εἴπῃς σεαυτῇ, Ore σωθή-
σομαι μόνη ἐν τῇ βασιλείᾳ, παρὰ
πάντας τοὺς ᾿Ιουδαίους.

14. Ὡς ὕτι ἐὰν XK παρακούσασα
(ς΄ παρακούσῃς ἐν τῷ καιρῷ τούτῳ,
βοήθεια καὶ σκέπη ἔσται ἐν τοῖς ᾿Ιου-
δαίοις ἄλλοθεν, σὺ δὲ καὶ ὁ οἶκος τοῦ
πατρός σου ἀπολεῖσθε, καὶ τὶς οἶδεν,
εἰ εἰς τὸν καιρὸν τοῦτον ἐβασίλευ-
σας;

15. Καὶ ἐξαπέστειλεν ᾿Εσθὴρ τὸν
ἥκοντα πρὸς αὐτὴν, πρὸς Μαρδο-
χαῖον, λέγουσα.

10. Βαδίσας ἐκκλησίασόν μοι de
πάντας (΄ τοὺς ᾿Ιουδαίους τοὺς ἐν
Σούσοις, καὶ νηστεύσατε ἐπ᾽ ἐμοὶ,
καὶ μὴ φάγητε μηδὲ πίητε ἐπὶ τρεῖς
ἡμέρας, νύκτα καὶ ἡμέραν" ἐγὼ δὲ
καὶ αἱ ἅβραι μου ἀσιτήσωμεν HX
οὕτως" (΄ καὶ τότε εἰσελεύσομαι εἰς
τὸν βασιλέα παρὰ τὸν νόμον, ἐὰν
καὶ ἀπολέσθαί με δέῃ.

17. Καὶ βαζίσας Μαρζυχαῖος ἐ-

b yp. αὐτῆς.

553

EDITIO VETUS ALTERA,.

Kai ἀπήγγειλεν αὐτῇ τὴν ὀδύνην
τοῦ ᾿Ισραήλ.

Καὶ ἀπέστειλεν αὐτῷ [7 Ἐσθὴρ] κα-
τὰ ταῦτα λέγνοσα"

Σὺ γινώσκεις παρὰ πάντας, bre
ὃς ἐὰν εἰσέλθῃ πρὸς τὸν βασιλέα
ἀκλήτως, ᾧ οὐκ ἐκτενῇ τὴν ῥάβδον
αὐτοῦ τὴν χρυσῆν, θανάτου ἔνοχος
ἔσται καὶ ἐγὼ οὐ κέκλημαι πρὸς
αὐτὸν, ἡμέραι εἰσὶ τριάκοντα' καὶ
πῶς εἰσελεύσομαι νῦν ἄκλητος οὖ-
σα;

Καὶ ἀπέστειλε πρὸς αὐτὴν Μαρ-
δοχαῖος, εἰπεῖν αὐτῇ"

᾿Εὰν ὑπεροράσει ὑπερίδᾳς τὸ ἔθ-
νός σου τοῦ μὴ βοηθῆσαι αὐτοῖς, ad-
λοθεν ἔσται ἐν αὐτοῖς βοηθῆσαι καὶ
σωτηρία, σὺ δὲ καὶ ὁ οἶκος τοῦ πα-
τρός σου ἀπολεῖσθε. καὶ τὶς οἶδεν, εἰ
εἰς τὸν καιρὸν τοῦτον ἐβασίλευσας ;

Καὶ ἀπέστειλεν ἡ βασίλισσα, λέ-
γοῦυσα,

Παραγγείλατε θεραπείαν, καὶ δεή-
θητε τοῦ Κυρίου ἐκτενῶς" κἀγὼ δὲ
καὶ τὰ κοράσιάμου ποιήσωμεν οὕτως:
καὶ εἰσελεύσομαι πρὸς τὸν βασιλέα
ἀκλήτως, εἰ δέοι καὶ ἀποθανεῖν με.

Καὶ ἐποίησεν οὕτως Μαρζοχαῖος,

k yp. ἀκλείτως.

oO
St
=

EDITIO ORIGENICA.

ποίησε OS κατὰ πάντα boa ἐνετεί-
λατο πρὸς αὐτὸν ᾿Εσθήρ.

— Καὶ Μαρδοχαῖος ἐδεήθητο τοῦ
-Ξ- Κυρίου, μνημονεύων πάντα τὰ
+ ἔργα τοῦ Κυρίου, καὶ εἶπε"

--- Κύριε, Κύριε βασιλεῦ, πάν-

των κρατῶν, ὕτι ἐν ἐξουσίᾳ σου
τὸ πᾶν ἐστι [καὶ οὐκ ἔστιν) ὁ
ἀντιδοξῶν σοι ἐν τῷ θέλείν σε
σῶσαι τὸν ᾿Ισραήλ.
"Orr σὺ ἐποίησας τὸν οὐρανὸν
καὶ τὴν γῆν, καὶ πᾶν θαυμαζό-
μενον ἐν τῇ ὑπ᾽ οὐρανὸν" καὶ σὺ
κύριος εἶ πάντων, καὶ οὐκ ἔστιν
dc ἀντιτάξεταί σοι τῷ Κυρίῳ.
+ Σὺ πάντα γινώσκεις" σὺ οἶδας
Κύριε, ὕτι οὐκ ἐν ὕβρει, οὐδὲ ἐν
ὑπερηφανίᾳ, οὐδὲ ἐν φιλοδοξίᾳ
ἐποίησα τοῦτο, τὸ μὴ προσκυ-
νεῖν τὸν ὑπερήφανον ᾿Αμάν.

-- Ὅτι ἠυδόκουν φιλεῖν πέλματα
-- ποδῶν αὐτοῦ πρὸς σωτηρίαν Ic-

ραήλ.

-Ξ ᾽Αλλ᾽ ἐποίησα τοῦτο, ἵνα μὴ
: δόξαν ἀνθρώπου ὑπεράνω
— δόξης θεοῦ μου" καὶ οὐ προσκυ-
τὸ νήσω οὐδένα πλὴν σοῦ τοῦ κυ-
ρίου μου, καὶ οὐ ποιήσω αὐτὰ ἐν
ὑπερηφανίᾳ οὐδὲ ἐν φιλοδοξίᾳ.

--- Καὶ νῦν Κύριε βασιλεῦ, ὁ θεὸς
--᾿Αβραὰμ, φεῖσαι τοῦ λαοῦ σου»
bre ἐπιβλέπουσιν ἡμῖν εἰς κα-
ταφθορὰν, καὶ ἐπεθύμησαν ἀπο-
λέσαι τὴν ἐξ ἀρχῆς κληρονομίαν

— Μὴ ὑπερίδῃς τὴν μερίδα σου»
-- iv σεαυτῷ ἐλυτρώσω ἐκ γῆς Αἰ-
> γύπτου.

-:- ᾿Ἑπάκουσον τῆς δεήσεώς μοῦ,
καὶ ἱλάσθητι τῷ κλήρῳ σου, καὶ
στρέψον τὸ πένθος ἡμῖν εἰς εὐω-
χίαν" ἵνα ζῶντες ὑμνήσωμεν τὸ
ὄνομά σου, Κύριε, καὶ μὴ ἀφανί-
σῃς στόμα αἰνούντων σε.

-- Καὶ πᾶς ᾿Ισραὴλ ἐκέκραξεν 2&

>

--- ἰσχύος αὐτῶν, ὅτι θάνατος αὐ-

— τῶν ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτῶν.
— Καὶ ᾿Εσθὴρ ἡ βασίλισσα κατέ-

}

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.

Καὶ ἐδεήθη τοῦ Κυρίου, μνημο-
νεύων αὐτοῦ τὰ ἔργα, καὶ εἶπε"

Δέσποτα παντοκράτωρ, οὗ ἐν τῇ
ἐξουσίᾳ τὰ πάντα" καὶ οὐκ ἔστιν ὃς
: ae, , EW Nor
ἀντιτάξεταί σοι [ἐν τῷ θέλείν σε
σῶσαι τὸν ᾿Ισραήλ.

Ὅτι σὺ ἐποίησας τὸν οὐρανὸν καὶ
τὴν γῆν, καὶ πᾶν θαυμαζόμενον ἐν
Ty ὑπ’ οὐρανὸν" καὶ σὺ κύριος εἶ
πάντων.

Σὺ γὰρ πάντα γινώσκεις, καὶ τὸ

, ᾽ ‘ ‘ ‘ ν᾿
γένος ᾿Ισραὴλ σὺ οἶδας" καὶ οὐχ
ὅτι ἐν ὕβρει οὐδὲ ἐν φιλοδοξίᾳ ἐποί-
ησα, τὸ μὴ προσκυνεῖν τὸν ἀπερίτ-
μητον ᾿Αμάν.

᾿Επεὶ εὐδόκουν τὸ πέλμα τῶν πο-
δῶν αὐτοῦ ἕνεκεν τοῦ ᾿Ισραὴλ.

᾿Αλλ’ ἐποίησα ἵνα μηδένα προ-
τάξω τῇ δόξῃ σου, δέσποτα" καὶ μη-
δένα προσκυνήσω πλὴν σοῦ τοῦ ἀ-
ληθινοῦ, καὶ οὐ ποιήσω ἐν πειρασ-
μῷ.

Καὶ νῦν Κύριε, ὁ διαθέμενος πρὸς
᾿Αβραὰμ, φεῖσαι τοῦ λαοῦ σου, ὅτι
ἐπιτέθεινται ἡμῖν εἰς καταφθορὰν.
καὶ ἐπιθυμοῦσιν ἀφανίσαι καὶ ἐξά-
ραι τὴν ἐξ ἀρχῆς κληρονομίαν σοῦ.

Μὴ ὑπερίδῃς τὴν μερίδα σου, ἣν
ἐλυτρώσω ἐκ γῆς Αἰγύπτου.

᾿Ἑπάκουσον τῆς δεήσεως ἡμῶν,
καὶ ἱλάσθητι τῇ κληρονομίᾳ σου,
καὶ στρέψον τὸ πένθος ἡμῶν ἐς εὐ-
φροσύνην" ἵνα ζῶντες ὑμνήσωμέν
σε, καὶ μὴ ἀφανίσῃς στόμα ὑμνούν-
των σε.

Καὶ ᾿Εσθὴρ ἡ βασίλισσα κατέφυ-

SEPTUAGINTA INTERPRETUM.

EDITIO ORIGENICA.

> puyev ἐπὶ τὸν Κύριον, ty ἀγῶνι
> θανάτου κατειλημμένη.

= Καὶ ἀφελομένη τὰ ἱμάτια τῆς
+ δόξης αὐτῆς, ἐνεδύσατο ἱμάτια
> στενοχωρίας καὶ ἀντὶ τῶν ὑπερ-
ηφάνων ἡδυσμάτων, σποδοῦ καὶ
κοπριῶν ἔπλησε τὴν κεφαλὴν αὐ-
τῆς" καὶ τὸ σῶμα αὐτῆς ἐταπεί-
νωσε σφόδρα, καὶ πάντα τόπον
κοσμου ἀγαλλίάματος αὐτῆς ἔ-
TANCE στρεπτῶν τριχῶν αὐτῆς.

. .]. .

+> Καὶ ἐδεῖτο Κυρίου, θεοῦ ᾽Ισρα-
— nr, καὶ εἶπε;

+ Κύριέ μου, ὁ βασιλεὺς ἡμῶν σὺ

+ εἰ μόνος" βοήθησόν μοι τῇ μόνῃ,
> τῇ μὴ ἐχούσῃ βοηθὸν εἰμὴ σέ" ὅτι
> κίνδυνός μου ἐν τῇ χειρί μου.
Eye ἤκουον τοῦ πατρός μου,
ore σὺ Κύριε ἔλαβες τὸν ᾿Ισραὴλ
ἐκ πάντων τῶν ἐθνῶν, καὶ τοὺς
πατέρας ἡμῶν ἐκ πάντων τῶν
προγόνων αὐτῶν, εἰς κληρονομί-
ay αἰώνιον, καὶ ἐποίησας αὐτοῖς
+> ὅσα ἐλάλησας αὐτοῖς.

+ Ἡμαρτήκαμεν ἐνώπιόν σου,
> καί παρέδωκας ἡμᾶς" εἰς χεῖρας
> τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν, ἀνθ᾽ ὧν ἐδοξἕ-

> ἀσαμεν Tobe θεοὺς αὐτῶν᾽ δίκαι-
-Ξ o¢ εἴ, Κύριε.

+ Καὶ νῦν οὐχ ἱκανώθησαν ἐν
+ πικρασμῷ δουλείας ἡμῶν, ἀλλ᾽
+ ἔθηκας τὰς χεῖρας αὐτῶν ἐπὶ τὰς
> χεῖρας τῶν εἰδώλων αὐτῶν, ἐξά-
> pat ὁρισμὸν στύματός σου, καὶ
+ ἀφανίσαι κληρονομίαν σου, καὶ
> ἐμφράξαι στόμα ὑμνούντων σε,
Kat σβέσαι δόξαν οἴκου cov καὶ
+ θυσιαστηρίου σου, καὶ ἀνοῖξαι
+ στόμα ἐθνῶν εἰς ἀρετὰς ματαίων,
: θαυμασθῆναι βασιλέα σαρ-
— κίνων" εἰς αἰώνα.
--- Κύριε, μὴ παραδῷς τὸ σκῆπ-

© yp. ἡμῖν.
| yp. θυσιαστήριον.
© al. σάρκινον; rectius,

τ
Jt

or

EDITIO VETUS ALTERA.

γεν ἐπὶ τὸν Κύριον, ἐν ἀγωνίᾳ θα-
νάτου κατειλημμένη.

Καί ἀφείλατο τὰ ἱμάτια τῆς δόξ-
ης αὐτῆς καὶ πᾶν σημεῖον ἐπιφα-
γνείας αὐτοῦ, καὶ ἐνεδύσατο στενο-
χωρίαν καὶ πένθος" καὶ ἀντὶ ὑπερη-
φάνων ἡδυσμάτων, σποδοῦ καὶ κό-
πρου ἔπλησε τὴν κεφαλὴν αὐτῆς"
καὶ τὸ σῶμα αὐτῆς ἐταπείνωσε σφό-
Opa, καὶ πᾶν σημεῖον κόσμου αὐτῆς
καὶ ἀγαλλιάματος στρεπτὼν τριχῶν
ἔπλησε ταπεινώσεως.

Καὶ ἐδεήθη τοῦ Κυρίου, καὶ εἶπε"

Κύριε βασιλεῦ, σὺ μόνος βοηθὸς
βοήθησόν μοι τῇ ταπεινῇ, καὶ οὐκ
ἐχούσῃ ϑοηθὸν πλὴν σοῦ" ὅτι κίν-
δυνός μου ἐν τῇ χειρί μου.

᾿Εγὼ δὲ ἥκουσα πατρικῆς μου
βίβλου, ὅτι ἐλυτρώσω τὸν ᾿Ισραὴλ
ἐκ πάντων τῶν ἐθνῶν. καὶ τοὺς πα-
τέρας αὐτῶν ἐκ πάντων τῶν προγό-
γων αὐτῶν, ἐπιθέμενος αὐτοῖς ᾿1σ-
ραὴλ, κληρονομίαν αἰώνιον" καὶ ἐ-
ποίησας αὐτοῖς ἃ ἐλάλησας αὐτοῖς,
καὶ παρέσχου ἃ ἠἡτήσαντο.

Ἡμάρτομεν ἐναντίον σου, καὶ
παρέδωκας ἡμᾶς εἰς χεῖρας ἐχθρῶν
ἡμῶν εἰ ἐδοξάζομεν τοὺς θεοὺς αὐ-
τῶν, δίκαιος! εἶ, Ἰζύριε.

Καὶ νῦν οὐχ ἱκανώθησαν ἐν πι-
κρασμῷ ψυχῆς ἡμῶν, ἀλλ’ ἐπέθη-
καν τὰς χεῖρας αὐτῶν ἐπὶ τὰς χεῖ-
pac τῶν εἰζώλων αὐτῶν, ἐξάραι
ὁρισμὸν στόματος αὐτῶν, ἀφανίσαι
κληρονομίαν cov, καὶ ἐμφράξαι στό-
μα αἰνούντων σε, καὶ σβέσαι δόξαν
οἴκου σου καὶ θυσιαστηρίου σου, καὶ
ἀνοῖξαι στόμα ἐχθρῶν εἰς ἀρετὰς
ματαίων, καὶ θαυμασθῆναι βασιλέα
σαρκίνων εἰς τὸν αἰῶνα.

Μὴ δὴ παράδω, Κύριε, τὸ σκῆπ-

! yp. δικαίωσε.

556

EDITIO ORIGENICA.

τρόν σου τοῖς ἐχθροῖς, μὴ γελασά-
τωσαν ἐν τῇ πτώσει ἡμῶν" ἀλλὰ
στρέψον τὴν βουλὴν αὐτῶν ἐπ’
+ αὐτοὺς, τὸν δὲ ἀρξάμενον ἐφ᾽
ἡμᾶς εἰς κακὰ παραδειγμάτισον.
-Ξἢ Μνήσθητι, Κύριε, γνώσθητι
+ ἐν καιρῷ θλίψεως ἡμῶν" καὶ ἐμὲ
+ θάρσυνον βασιλεῦ τῶν θεῶν, καὶ
> πάσης ἀρχῆς ἐπικρατῶν.

-:- Δὸς λόγον εὔρυθμον εἰς τὸ
— στόμα pov ἐνώπιον τοῦ λέοντος,
kai μετάθες τὴν καρδίαν αὐτοῦ
— εἰς μῖσος τοῦ πολεμοῦντος ἡμᾶς,
-' - εἰς συντέλειαν αὐτοῦ καὶ τῶν
> ὁμονοούντων αὐτῶν'.

--- Ἡμᾶς δὲ ῥύσαι ἐν χειρί σου,
-Ξ καὶ βοήθησόν μοι τῇ μόνῃ, καὶ
-Ξ- μὴ ἐχούσῃ εἰ μὴ σέ.

+ Κύριε, πάντων γνῶσιν ἔχεις"
--- σὺ οἶδας ὅτι ἐμίσησα δόξαν ἀνό-
— μων, καὶ βδελύσσομαι κοίτην ἀ-
> περιτμήτων καὶ παντὸς ἀλλο-
— τρίου"

+0 oidac τὴν ἀνάγκην pov.
+ bre βδελύσσομαι τὸ σημεῖον τῆς
— ὑπερηφανίας 6 ἐστιν ἐπὶ τῆς κε-
+ φαλῆς μου, καὶ οὐ φορῶ εἰμὴ ἐν
> ἡμέρᾳ ὀπτασίας μου" βδελύσσο-
— μαι αὐτὸ ὡς ῥάκος καταμηνίων»
Kai οὐ φορῶ αὐτὸ ἐν ἡμέραις
--- μου.

-Ξ- Καὶ οὐκ ἔφαγεν ἡ δούλη σου
--- τὴν τράπεζαν ᾿Αμὰν, καὶ οὐκ
+ ἐδόξασα συμπόσιον βασιλέως,
-Ξ- οὐδὲ ἔπιον οἶνον σπονδῶν.

= Καὶ οὐκ ηὐφράνθη ἡ δούλη
cov ἀφ᾽ ἡμέρας μεταβολῆς μου
> μέχρι νῦν, πλὴν ἐπὶ σοὶ Κύριε,
+ ὁ θεὸς ᾿Αβραὰμ.

-Ξ Ὁ θεὸς ὁ ἰσχύων ἐπὶ πάντας,
+ εἰσάκουσον φωνῆς ἀπηλπισμέ-

π νων, καὶ ῥύσαι ἡμᾶς ἐκ χειρὸς

ΓΑΙ, αὐτῷ, rectius.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.

τρόν σου τοῖς μισοῦσί σε ἐχθροῖς,
καὶ μὴ χαρίησαν ἐπὶ τῇ πτώσει ἡ-
μῶν" τρέψον τὰς βουλὰς αὐτῶν ἐπ᾽
αὐτοὺς, τὸν δὲ ἀρξάμενον ἐφ᾽ ἡμᾶς
εἰς κακὰ παραδειγμάτισον.

᾿Επιφάνηθι ἡμῖν, Κύριε, καὶ γνώσ-
θητι ἡμῖν ἐν καιρῷ θλίψεως ἡμῶν,
καὶ μὴ θραύσῃς ἡμᾶς.

Δὸς λόγον εὖ ῥυόμενον εἰς τὸ
στόμα μου, καὶ χαρήτωσαν τὰ ῥή-
ματά μου ἐνώπιον τοῦ λέοντος, καὶ
μετάστρεψον καρδίαν αὐτοῦ εἰς μῖ-
σος τοῦ πολεμοῦντος ἡμᾶς, εἰς συν-
τέλειαν αὐτοῦ καὶ τῶν ὁμονοούν-
των αὐτῶν.

Ἡμᾶς δὲ ῥύσαι ἐν τῆ χειρί σου
τῇ κραταιᾷ, καὶ βοηθησον ἡμῖν.

Ὅτι σὺ πάντων γνῶσιν ἔχεις, καὶ
Bree, eC , »
οἶδας ὅτι βδελύσσομαι κοίτην ἀπε-
ριτμήτου, καὶ ἐμίσησα δόξαν ἀνόμου
καὶ παντὸς addoyevouc.

Σὺ, Κύριε, οἷδας τὴν ἀνάγκην
μου, ὅτι βδελύσσομαι τὸ σημεῖον τῆς
ὑπερηφανίας ὃ ἐστιν ἐπὶ τῆς κεφα-
λῆς μου, καὶ οὐ φορῶ αὐτὸ εἰ μὴ ἐν
ἡμέρᾳ ὀπτασίας μου" καὶ βδελύσ-
σομαι αὐτὸ ὡς ῥάκος ἀπὸ καθημέ-
vine.

Kai οὐκ ἔφαγεν ἡ δούλη Gov ἐπὶ
τῶν τραπεζῶν αὐτῶν ἅμα, καὶ οὐκ
ἐδόξασα βασιλέως συμπόσια, καὶ οὐκ
ἔπιον σπονδῆς οἶνον.

Καὶ οὐκ ηὐφράνθην ἡ δούλη σου
ἐφ᾽ ἡμέραις μεταβολῆς μου, εἰ μὴ
ἐπὶ σοὶ δέσποτα.

Καὶ νῦν δυνατὸς ὧν ἐπὶ πάντας,
εἰσάκουσον φωνῆς ἀπηλπισμένων,
καὶ ῥύσαι ἡμᾶς ἐκ χειρὸς τῶν πο-

SEPTUAGINTA INTERPRETUM.

EDITIO ORIGENICA. .

-Ξ τῶν πονηρευομένων, Kai ῥύσαι

— μὲ ἐκ τοῦ φόβου μου. (ς΄

CAP. Y.

1. Kai ἐγένετο ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ
τρίτῃ, -:- ὡς Ἔσθηρ
προσευχομένη, ἐξεδύσατο τὰ ἱμάτια
τῆς θεραπείας, καὶ (΄ περιεβάλλετο
τὴν δόξαν αὐτῆς.

+ Καὶ γενηθεῖσα ἐπιφανὴς, ἐπι-
+ καλεσαμένη τῶν πάντων ἐπόπ-
= την θεὸν καὶ σωτῆρα, παρέλαβε
— δύο ἅβρας.

-- Καὶ τῇ μὲν μιᾷ ἐπηρείδετο ὡς
-Ξ τρυφερευομένη, ἡ δὲ ἑτέρα ἐπη-
-Ξ κολούθει ἐπικουφίζουσα τὴν ἔν-

ἐπαύσατο

— δυσιν αὐτῆς.

— Καὶ αὐτὴ ἐρυθριῶσα ἀκμῇ κάλ-
+ ove αὐτῆς" καὶ τὸ πρόσωπον
— αὐτῆς ἱλαρὸν, ὡς προσφιλὲς, ἡ
-Ξ δὲ καρδία αὐτῆς ἀπεστενωμένη
— ἀπὸ τοῦ φόβου.

— Καὶ εἰσελθοῦσα πάσας τὰς θύ-
ρας, (ς΄ ἕστηκεν ἐνώπιον τοῦ βασι-
λέως" οὗ αὐτὸς ἐκάθητο ἐπὶ θρόνου
τῆς βασιλείας αὐτου" -:- καὶ πᾶσαν
— τὴν στολὴν τῆς ἐπιφανείας av-
— τοῦ ἐδεδύκει, ὅλως διὰ χρυσοῦ καὶ
+ λίθων πολυτελῶν, καὶ ἦν φοβε-
— ρὸς σφόδρα.

-Ξ Kai ἄρας τὸ πρόσωπον αὐτοῦ
πεπυρωμένον δόξῃ, ἀκμῇ θυμοῦ
ἔβλεψεν αὐτὴν ὡς ταῦρος.

-:- Καὶ ἔπεσεν ἡ βασίλισσα, καὶ
-Ξ μετέβαλε τὸ χρῶμα αὐτῆς ἐν ἐκ-
— ice, καὶ ἐπέκυψενι ἐπὶ τὴν
-- = κεφαλὴν τῆς ἅβρας τῆς af eee

— ρευομένης αὐτῆς.

5. yp. εκαίσσῃ.
h yp. ἐπέκαλυψεν.

EDITIO VETUS ALTERA.

νηρευομένων ἐφ᾽ ἡμᾶς, καὶ ἐξελοῦ
με, Κύριε, ἐκ χειρὸς τοῦ φύβου μου.

CAPR. Vi.

Kai ἐγενήθη ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ Tpi-
ΤῊ, ὡς ἐπαύσατο ᾿Εσθὴρ προσευ-
χομένη, ἐξεδύσατο τὰ ἱμάτια τῆς
θεραπείας, καὶ περιεβάλετο τὰ ἱμά-
Tia τῆς δόξης.

[Καὶ γενηθεῖσα ἐπιφανὴς, ἐπικα-
λεσαμένη ἐπόπτην
θεὸν καὶ σωτῆρα. παρέλαβε τὰς δύο
ἅβρας.

Καὶ τῇ μὲν μὲᾷ ἐπηρείδετο ὡς
τρυφερευομένη, ἡ δὲ ἑτέρα ἐπηκο-

τῶν πάντων

λούθει ἐπικουφίζουσα τὸ ἔνδυμα αὐ-
τῆς.
Καὶ αὐτὴ ἐρυθριῶσα ἐν ἀκμῇ

κάλλους αὐτῆς" καὶ τὸ πρόσωπον

Pet? Rise eats ;
αὐτῆς ὡς προσφιλὲς, ἡ δὲ καρδία
αὐτῆς ἀπεστενωμένη.

Καὶ εἰσελθοῦσα πάσας τὰς θύρας,
ἔστη ἐνώπιον τοῦ βασιλέως. καὶ ὁ
βασιλεὺς ἐκάθητο ἐπὶ θρόνου τῆς
βασιλείας αὐτοῦ" καὶ πᾶσαν στολὴν
ἐπιφανείας ἐνεδεδύκει, ὅλος διάχρυ-
σος, καὶ φοβερὸς σφόδρα.

Καὶ ἄρας τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πε-
πυρωμένον ἐν δόξῃ, ἐνέβλεψεν ad-
τῇ ὡς ταῦρος ἐν ἀκμῇ τοῦ θυμοῦ
αὐτοῦ.

Καὶ ἐφοβήθη ἡ βασίλισσα, καὶ με-
τέβαλε τὸ πρόσωπον αὐτῆς ἐν ἐκλύ-
σει, καὶ ἐπέκυψεν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν
τῆς ἅβρας τῆς προπορευομένης.

π᾿ yp. τρυφερευομένην.

558
EDITIO ORIGENICA,

+> Kai μετέβαλεν ὁ θεὸς τὸ πνεῦ-
> μα τοῦ βασιλέως, καὶ μετέθηκε
+ τὸν θυμὸν αὐτοῦ εἰς πρᾳότητα"
-Ξ καὶ ἀγωνιάσας ἐπήδησεν ἀπὸ
— τοῦ θρόνου αὐτοῦ, καὶ ἀνέλαβεν
+ αὐτὴν ἐπὶ τὰς ἀγκάλας αὐτοῦ,
+ μέχρις οὗ κατέστη.

+ Καὶ παρεκάλει αὐτὴν λόγοις
> εἰρηνικοῖς, καὶ εἴπεν αὐτῇ Τί
+ ἐστιν, ᾿Εσθὴρ;; ἐγὼ ὁ ἀδελφός
+ σου: θάρσει, οὐ μὴ ἀποθάνφῳς"

ὅτι κοινὸν τὸ πρόσταγμα ἡμῶν
ἐστιν, (πρόσελθε) καὶ οὐ πρός σε
ἡ ἀπειλὴ. ἰδοὺ τὸ σκῆπτρον ἐν
τῇ χειρί σου.

2. Καὶ ἄρας τὴν χρυσῆν ῥάβδον,
ἐπέθηκεν -:- ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐ-
τῆς" καὶ ἠσπάσατο αὐτὴν καὶ εἶπε"
Λάλησόν μοι.

-:- Καὶ εἶπεν αὐτῷ" Εἶδόν σε, κύ-
pie, ὡς ἄγγελον θεοῦ, καὶ ἐτα-
> ράχθη ἡ καρδία μου ἀπὸ φόβου
— τῆς δόξης σου" ὅτι θαυμαστὸς εἶ,
-ἰ- κύριε, καὶ τὸ πρόσωπόν σου χάρι-
-Ξ- τὸς μεστόν.

Er δὲ τῷ διαλέγεσθαι abrir,
ἔπεσεν ἀπὸ ἐκμύσεως" αὐτῆς. καὶ
ὁ βασιλεὺς ἐταράσσετο, καὶ πᾶσα

ἡ θεραπεία αὐτοῦ παρεκάλει αὐὖ-
THY.

8. Kai εἶπεν αὐτῇ ὁ βασιλεύς" Τί
θέλεις, Εσθὴρ OS ἡ βασίλισσα ; &
καὶ τί ἐστι τὸ ἀξίωμά OG σου; &
ἕως ἡμίσους τῆς βασιλείας μου, καὶ
ἔσται σοι.

4, Εἶπε δὲ ᾿Εσθήρ' -:- Ἡμέρα μοι
ἐπίσημός ἐστι σήμερον: (΄ εἶ οὖν
τῷ βασιλεῖ δοκεῖ, ἐλθέτω ὁ βασιλεὺς
καὶ ᾿Αμὰν εἰς τὴν δοχὴν ἣν ποιήσω
αὐτοῖς.

ὅ. Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεύς: Κατα-
σπεύσατε τὸν ᾿Αμὰν, ὕπως ποιήσῶ-
μὲν τὸν λόγον ᾿Βσθήρ. καὶ παραγί-

i yp. αὐτῇ.
a,
K yp. ἐκδύσεως.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.

Kai μετέβαλεν ὁ θεὸς τὸ πνεῦμα
τοῦ βασιλέως, καὶ μετέθηκε τὸν θυ-
μὸν αὐτοῦ εἰς πρᾳότητα" καὶ ἀγω-
νιάσας ὁ βασιλεὺς κατεπήδησεν
a pene aes ΣΤΡ ας ἐπε ΟΡΝΑ
ἀπὸ τοῦ θρόνου αὐτοῦ, καὶ ἀνέλαβεν
αὐτὴν ἐπὶ τὰς ἀγκάλας αὐτοῦ.

Καὶ παρεκάλεσεν αὐτὴν, καὶ εἶπε"
Τί ἐστιν, ᾽᾿Ἑσθήρ ; ἐγώ εἰμι ὁ ἀδελ-
φός σου" θάρσει, οὐ μὴ ἀποθάνῃς"
ὅτι κοινόν ἐστι τὸ πρᾶγμα ἡμῶν,

es Sn te 3 deme he En
καὶ οὐ πρὸς σὲ ἡ ἀπειλή" ἰδοὺ τὸ
σκῆπτρον ἐν τῇ χειρὶ σου.

Καὶ ἄρας τὸ σκῆπτρον, ἐπέθηκεν
ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτῆς" καὶ ἠσπά-
σατο αὐτὴν, καὶ εἶπε Λάλησόν μοι.

Καὶ εἶπεν αὐτῷ" Εἶδόν σε ὡς ady-
γελον θεοῦ, καὶ ἐτάκη ἡ καρδία μου
ἀπὸ τῆς δόξης τοῦ θυμοῦ σου, κύ-
ple.

Kai ἐπὶ τὸ πρόσωπον αὐτῆς μέ-
τρον ἱδρῶτος. καὶ ἐταράσσετο ὁ βα-
σιλεὺς καὶ πᾶσα ἡ θεραπεία αὐτοῦ,
καὶ παρεκάλουν αὐτήν.

Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεύς" Τί ἐστιν
, κ᾿ J , ᾿ ‘ ΄
Εσθὴρ; ἀνάγγειλόν μοι, καὶ ποιήσω
σοι ἕως ἡμίσους τῆς βασιλείας μου.

Καὶ εἶπεν ᾿Εσθήρ" Ἡμέρα ἐπίση-
μος αὔριόν μοι’ εἰ δοκεῖ οὖν τῷ βα-
σιλεῖ, εἴσελθε σὺ καὶ ᾿Αμὰν ὁ φίλος
σου εἰς τὸν πότον ὃν ποιήσω αὖὔ-
ριον.

Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεύς" Κατα-
σπεύσατε τὸν ᾿Αμὰν, ὕπως ποιήσω-
μεν τὸν λόγον ᾿Βσθήρ. καὶ παραγί-

SEPTUAGINTA INTERPRETUM.

EDITIO ORIGENICA,

ψονται ἀμφότεροι εἰς THY δοχὴν, ἣν
εἶπεν ᾿Εσθὴρ, -:- δεῖπνον πολυτε-
λές. &

0. Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς πρὸς
᾿Εσθὴρ ἐν τῷ πότῳ ὃς τοῦ οἴνου" (΄
— Τί ἐστιν. ᾿Εσθὴρ ἡ βασίλισσα; &
XX τὶ τὸ αἴτημα cov; καὶ τί τὸ ἀξί-
ὠμά σου; ἕως τοῦ ἡμίσους τῆς βα-
σιλείας μου" & καὶ ἔσται σοι boa
ἀξιοῖς.

7. Καὶ εἶπεν ᾿Εσθήρ' Τὸ αἴτημά
μου καὶ τὸ ἀξίωμά μου"

8. Ei εὗρον χάριν ἐναντίον σου
βασιλεῦ, XK καὶ ἐπὶ τὸν βασιλξα ἀγα-
Ody δοῦναι τὸ αἴτημά μου καὶ ποιῆ-
σαι τὸ ἀξίωμά μου, ς΄ ἐλθέτω ὁ βα-
σιλεὺς καί ᾿Αμὰν εἰς τὴν δοχὴν ἣν
ποιήσω αὐτοῖς — τὴν αὔριον" (΄

καὶ αὔριον γὰρ ποιήσω τὰ αὐτά. >

cai εἶπεν ὁ βασιλεύς" Ποίησον
+ κατὰ τὸ θέλημά σου.

— Καὶ ἀπηγγέλη τῷ ᾿Αμὰν κατὰ
— ταῦτα, καὶ ἐθαύμασε. καὶ ὁ βασι-
-Ξ- λεὺς ἀναλύσας ἡσύχαζε. (ς΄

9. Καὶ ἐξῆλθεν ὁ ᾿Αμὰν XX ἐν τῇ
ἡμέρᾳ ἐκείνῃ & ὑπερχαρὴς καὶ εὐ-
φραινόμενος! ὃς τῇ καρδίᾳ (΄. ἐν
δὲ τῷ ἰδεῖν ᾿Αμὰν τὸν Μαρδοχαῖον
τὸν ᾿Ιουδαῖον ἐν τῇ αὐλῇ XX τοῦ
βασιλέως, καὶ οὐκ ἐξανέστη οὐδὲ
ἐτρόμησεν ἀπ᾽ αὐτοῦ, © ἐθυμώθη
> ᾽Λμὰν & 9S ἐπὶ Μαρδοχαῖον ©
σφόδρα.

10. 3 Καὶ ἐνεγκρατεύσατο ’A-
μὰν, © καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὰ ἴδια"
καὶ XX ἀποστείλας © -:- ’Apay &
ἐκάλεσε τοὺς φίλους, Kai Σωρὰν τὴν
γυναῖκα αὐτοῦ.

11. Καὶ ὑπέδειξεν αὐτοῖς τὴν δόξ-
αν καὶ τὸν πλοῦτον αὐτοῦ, XX καί
τὸ πλῆθος τῶν υἱῶν αὐτοῦ, DE καὶ
πάντα (΄ ἃ περιέθηκεν αὐτῷ ὁ βα-
σιλεὺς, καὶ ὡς ἐποίησεν αὐτὸν πρῶ-
τον ἡγεῖσθαι τῆς βασιλείας.

12, Καὶ εἶπεν ᾿Αμάν" Οὐ κέκλη-

! yp. εὔφραινος.

οι
σι
ito)

ADITIO VETUS ALTERA.

νονται ἀμφότεροι εἰς τὴν δοχὴν ἣν
ἐποίησεν ᾿Εσθὴρ, δεῖπνον πολῦυτε-
λές.

Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς πρὸς ᾿Εσ-
θὴρἐν τῷ πότῳ τοῦ οἴνου" Τί ἐσ-
τιν, Ἐσθὴρ ἡ βασίλισσα; τί αἴτημά
σου; καὶ τί τὸ ἀξίωμά σου; ἕως
ἡμίσους τῆς βασιλείας μου" καὶ ἔσ-
ται σοι ὕσα ἀξιοῖς.

Καὶ εἶπεν ᾿Εσθήρ' Τὸ αἴτημά μου
τὸ ἀξίωμά μου"

Εἰ εὗρον χάριν ἐναντίον σου βα-
σιλεῦ, καὶ εἰ ἐπὶ τὸν βασιλέα ἀγα-
θὸν δοῦναι τὸ αἴτημά μου καὶ ποιῆ-
σαι τὸ ἀξίωμά μου, ἐλθέτω ὁ βασι-
λεὺς καὶ ᾿Αμὰν ἐν τῇ δοχῇ ἣν ποιή-
σω αὐτοῖς καὶ αὔριον" καὶ αὔριον
γὰρ ποιήσω κατὰ ταῦτα. καὶ εἶπεν
ὁ βασιλεύς" ποίησον κατὰ τὸ θέλημά
σου.

Καὶ ἀπηγγέλη τῷ ᾿Αμὰν κατὰ
ταῦτα, καὶ ἐθαύμασε. καὶ ὁ βασιλεὺς
ἀναλύσας ἡσύχαζε.

Ὁ δὲ "Apay εἰσῆλθεν εἰς τὸν ol-
κὸν αὐτοῦ, καὶ συνήγαγε τοὺς φί-
λους αὐτοῦ, καὶ Σωσάραν τὴν γυ-
ναῖκα αὐτοῦ.

Καὶ ἐκαυχᾶτο λέγων, ὡς οὐδένα

EDITIO ORIGENICA.

kev ᾿Εσθὴρ ἡ βασίλισσα μετὰ τοῦ
βασιλέως οὐδένα εἰς τὴν δοχὴν,
ἀλλ᾽ ἢ ἐμέ: καὶ εἰς τὴν αὔριον ἐμὲ
κέκληκε OX μετὰ τοῦ βασιλέως. (΄

13. Καὶ ταῦτα οὐκ ἀρέσκει μοι XX
ἐν παντὶ τῷ χρόνῳ, © bray ἴδω
Μαρδοχαῖον τὸν ᾿Ιουδαῖον XX κα-
θήμενον (΄ ἐν τῇ αὐλῇ XX τοῦ βα-
σιλέως, © -:- καὶ μὴ προσκυνοῦντά
με. &

14. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν Σωρὰ ἡ
γυνὴ αὐτοῦ, καὶ XS πάντες (Κ΄ οἱ φί-
λοι XE αὐτοῦ" © —’Ek γένους ᾽Ιου-
+ δαίων ἐστίν: καὶ συγκεχώρηκέε
+ σὲ ὁ βασιλεὺς ἀφανίσαι τὸ ἔθνος
— τῶν ᾿Ιουδαίων" καὶ ἔδωκάν σε οἱ
— θεοὶ εἰς ἐκδίκησιν αὐτῶν ἡμέραν
-Ξ ὀλέθριον. (΄ κοπήτω σοι ξύλον
XX ὑψηλὸν © [πηχῷν πεντήκον-
τα,] ὄρθρου δὲ εἰπὲ τῷ βασιλεῖ, καὶ
κρεμασθήτω ὁ Μαρδοχαῖος ἐπὶ τοῦ
ξύλου. σὺ δὲ εἴσελθε σὺν τῷ βασιλεῖ
εἰς τὴν δοχὴν, καὶ εὐφραίνου. καὶ
ἤρεσε τὸ ῥῆμα τῷ ᾿Δμὰν, καὶ ἡτοι-
μάσθη τὸ ξύλον.

CAP. VI.

1. Ὁ δὲ Κύριος τὴν νύκτα ἐκεί-
νὴν ἀπέστησε τὸν ὕπνον τοῦ βασι-
λέως. καὶ εἶπε τῷ διδασκάλῳ αὐτοῦ
εἰσφέρειν τὰ γράμματα μνημόσυνα
τς λόγων © τῶν ἡμερῶν, ἀναγινώ-
σκειν XS αὐτὰ ἐνώπιον τοῦ βασι-
λέως. &

2. Εὗρε δὲ τὰ γράμματα τὰ γρα-
φέντα ὡς ἀπήγγειλε Μαρδοχαῖος τῷ
βασιλεῖ περὶ HX τῶν Γαββαθὰν καὶ
Θαρὰς ( τῶν δύο εὐνούχων τοῦ
βασιλέως ἐν τῷ φυλάσσειν αὐτοὺς,
καὶ ζητῆσαι τὸ ἐπιβαλεῖν τὰς χεῖ-
pac Δρταξέρξῃ.

8. Εἶπε δὲ ὁ βασιλεύς" Τίνα ἐποι-
ἤσαμεν δόξαν ἢ χάριν τῷ Μαρδο-
χαίῳ ὃς περὶ τούτου ; (΄ καὶ εἴπον

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.

κέκληκεν ἡ βασίλισσα εἰμὴ τὸν Ba-
σίλεα καὶ ἐμὲ μόνον' καὶ αὔριον κέκ-
λημαι.

Τοῦτο δὲ λυπεῖ pe μόνον, ὅταν ἴδω
Μαρδοχαῖον τὸν ᾿Ιουδαῖον ἐν τῇ αὐ-
λῇ τοῦ βασιλέως, καὶ μὴ προσκυνεῖ
με.

Καὶ εἶπεν αὐτῷ Σωσάρα ἡ γυνὴ
αὐτοῦ" ᾽Ἐκ γένους ᾿Ιουδαίων ἐστίν ;
2 , , «- 4 ?
ETLOVYKEXWPNKE σε ὁ βασιλεὺς ἀφα-
νίσαι αὐτούς" καὶ ἔδωκάν σε ot, θεοὶ

, ; pee Sa Ὁ ans

εἰς ἐκδίκησιν αὐτῶν ἡμέραν ὀλέθρι-
ον. κοπήτω σοι ξύλον πηχῶν πεν-
τήκοντα, καὶ κείσθω, καὶ κρέμασον
αὐτὸν ἐπὶ τοῦ ξύλου" ὀρθρίσας δὲ
πρὸς τὸν βασιλέα, λαλήσεις αὐτῷ"
καὶ νῦν εἰσελθὼν, εὐφραίνου πρὸς
τὸν βασιλέα. καὶ ἤρεσε τῷ ᾿Δμὰν,
καὶ ἐποίησεν οὕτως.

CAP. ΥἹ.

Ὁ δὲ Δυνατὸς ἀπέστησε τὸν ὕπ-
vov τοῦ βασιλέως τὴν νύκτα ἐκεί-
νην, καὶ ἣν ἀγρυπνῶν. καὶ ἐκλήθη-
σαν οἱ ἀναγνῶσται, καὶ τὸ βιβλίον
τῶν μνημοσύνων ἀνεγινώσκετο.

Καὶ ἣν ὑπόθεσις τῶν εὐνούχων,
καὶ ὃ ἐποίησε Μαρδοχαῖος εὐεργέτη-
μα τῷ βασιλεῖ.

Καὶ ἐπέστη ὁ βασιλεὺς τὸν νοῦν
* * * « *

σφόδρα"
κάθημαι σήμερον ἐπὶ τοῦ

* *

SEPTUAGINTA

EDITIO ORIGENICA.

2 x τε A
Ta παιδάρια τῷ βασιλεῖ, οἱ ἐκ τῆς
διακονίας" Οὐκ ἐποίησας αὐτῷ οὐ-
θέν.

4, "Ἐν δὲ τῷ πυνθάνεσθαι τὸν βα-
σιλέα, καὶ ἰδοὺ ᾿Αμὰν εἰσῆλθεν OC
εἰς τὴν ἰαὐλὴν οἴκου τοῦ βασιλέως
τὴν ἐξωτέραν, © εἰπεῖν τῷ βασιλεῖ,
κρεμάσαι τὸν Μαρδοχαῖον ἐπὶ τῷ
ξύλῳ ᾧ ἡτοίμασεν XX αὐτῷ. (΄

5. Καὶ εἶπον οἱ διάκονοι τοῦ βασι-
λέως HC πρὸς αὐτόν" © ’1dob’ Apay
ἕστηκεν ἐν τῇ αὐλῇ. καὶ εἶπεν ὁ Ba-
σιλεύς: Καλέσατε αὐτόν.

6. X Καὶ εἰσῆλθεν ᾿Αμάν. © εἴ-
πε δὲ τῷ ᾿Αμὰν ὁ βασιλεύς" Τί ποιή-
ow τῷ ἀνθρώπῳ — τῷ τιμῶντι τὸν
βασιλέα, (΄ ὃν ἐγὼ θέλω δοξάσαι;
time δὲ ᾿Αμὰν ἐν ἑαυτῷ" Tiva θέλει
ὁ βασιλεὺς δοξάσαι, εἰ μὴ ἐμέ ;

7. Καὶ εἶπεν ᾿Αμὰν πρὸς τὸν βα-
ota’ Ἄνθρωπον ὃν ὁ βασιλεὺς θέ-
λει δοξάσαι,

8. ᾿Ενεγκάτωσαν οἱ παῖδες τοῦ
βασιλέως στολὴν βυσσίνην ἣν περι-
βάλλεται ὃς ἐν αὐτῇ © ὁ βασιλεὺς,
καὶ ἵππον ἐφ᾽ ὃν ἐπιβαίνει DX ἐπ᾿’
αὐτὸν © ὁ βασιλεὺς. XK καὶ δοθή-
τω διάδημα βασιλείας ἐπὶ τὴν κεφα-
λὴν αὑτοῦ.

9, Καὶ τὸ ἔνδυμα καὶ ὁ ἵππος ἐν
χειρὶ (΄ τῶν φίλων τοῦ βασιλέως
τῶν ἐνδόξων, καὶ στολισάτω τὸν
ἄνθρωπον ὃν ὁ βασιλεὺς ἀγαπᾷ" καὶ
ἀναβιβασάτωσαν αὐτὸν ἐπὶ τὸν ἵπ-
mov’ καὶ διὰ τῆς πλατείας τῆς πό-
λεως κηρυσσέτω, λέγων" Οὕτως ἐσ-
τὶν παντὶ ἀνθρώπῳ, ὃν ὁ βασιλεὺς
δοξάζει.

10. Εἶπε δὲ ὁ βασιλεὺς τῷ ᾿Αμάν.
τῷ Ταχέως λάβε σὺ τὸ ἔνδυμα καὶ

" |

VOL. VII.

INTERPRETUM.

EDITIO VETUS ALTERA.

θρόνου μου, Kai οὐκ ἐποίησα αὐτῷ
οὐθέν: οὐκ ὀρθῶς ἐποίησα.

Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς τοῖς παισὶν
αὐτοῦ: Ti ποιήσωμεν τῷ Μαρδο-
χαίῳ τῷ σωτῆρι τῶν λόγων τού--
των ; καὶ νοήσαντες οἱ νεανίσκοι δι-

, > ~ ? , A ,
εφθόνουν αὐτῷ" ἐνέκειτο yap φόβος
᾿Αμὰν ἐν τοῖς σπλάγχνοις αὐτῶν.
καὶ ἐνενόησεν ὁ βασιλεύς.

Καὶ ἐγένετο ὄρθρος, καὶ ἠρώτησεν
- SpA hs y he
ὁ βασιλεὺς, τίς ἐστιν ἔξω, καὶ ἣν
᾿Αμάν. ᾿Αμὰν δὲ ὠρθρίκει λαλῆσαι
τῷ βασιλεῖ, ἵνα κρεμάσῃ τὸν Μαρ-
δοχαῖον.

Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεύς" Τί ποιήσω
τῷ ἀνδρὶ τῷ τὸν βασιλέα τιμῶχει,
ὃν ὁ βασιλεὺς βούλεται δοξάζει,
καὶ ἐλογίσατο ᾿Αμὰν, λέγων" Τίνα
βούλεται ὁ βασιλεὺς δοξάσαι, εἰ μὴ

ἐμὲ;
Καὶ εἶπεν ὁ ᾿Αμάν" "Ανθρωπος ὃν

ὁ βασιλεὺς βούλεται δοξάσαι,

Ληφθήτω στολὴ βασιλικὴ, καὶ Ἱπ-
πος βασιλικὸς ἐφ᾽ ὃν ὁ βασιλεὺς ἐπι-
βαίνει

Καὶ εἷς τῶν ἐνδόξων, τῶν φίλων
τοῦ βασιλέως λαβέτω ταῦτα, καὶ ἐν-
Sy As is ,
δυσάτω αὐτὸν, καὶ ἀναβιβασάτω
αὐτὸν ἐπὶ τὸν ἵππον, καὶ περιελθέ-
τω τὴν πόλιν ἔμπροσθεν αὐτοῦ, κη-
picowy’ Κατὰ τάδε ποιηθήσεται τῷ
τὸν βασιλέα τιμῶντι, ὃν ὁ βασιλεὺς

, ,
βούλεται δοξάσαι.

.
Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς τῷ ᾿Αμάν:
Ταχὺ δράμε, καὶ λάβε τὸν ἵππον

00

EDITIO ORIGENICA,

τὸν ἵππον & καθὼς" ἐλάλησαι" καὶ
ποίησον οὕτως Μαρδοχαίῳ τῷ ᾿Ἰου-
δαίῳ τῷ θεραπεύοντι ἐν τῇ αὐλῇ, καὶ

ΑἿ id , G ?
μὴ παραπεσάτω σοὺ λόγος HX ἐκ
πάντων & ὧν ἐλάλησας"

> Ὡς δὲ ἔγνω ᾿Αμὰν, ὅτι οὐκ ἣν
— δυνατὸν ὁ δοξασθησόμενος, ἀλλ᾽
+ ὅτι Μαρδοχαῖός ἐστιν, συνετρί-

Ὰ ς A ora ; ;
+ Bn ἡ καρδία αὐτοῦ σφόδρα, καὶ
+> μετέβαλε τὸ χρῶμα αὐτοῦ εἰς
> οἴκτρον. &

11. ἔλαβε δὲ ᾿Αμὰν τὴν στολὴν
καὶ τὸν ἵππον, — ἐντρεπόμενος τὸν
> Μαρδοχαῖον, καθότι ἐκείνῃ τη

ar
— ἡμέρᾳ κεκρίκει ἀνασκολοπίσαι
-Ξ- αὐτόν.

A 14 ᾿ ie

+ Kai εἶπε τῷ Μαρδοχαίφ' Πε-
-ξ- ριελοῦ τὸν σάκκον, καὶ ἔνδυσαι
-:- τὴν βασιλικὴν στολὴν, καὶ ἐπί-
— βηθι τὸν τοῦ βασιλξως ἵππον.

3 yaa pe τὴ ,
+> Kai ἐταράχθη ὡς ἀποθνήσ-

5 Ε 5 να Ὁ
> κων ὁ Μαρδοχαῖος, καὶ ἀπεδύσα-
To μετ᾽ ὀδύνης τὸν σάκκον, καὶ
ἐνεδύσατο ἱμάτια δόξης.

> Καὶ ἐδώκει Μαρδοχαῖος τέρας
+ θεωρεῖν, καὶ ἐξίστατο ἐν apacia,

Be ite gt hoy ἀρ AN ee Rea
> καὶ ἡ καρδία αὐτοῦ πρὸς τὸν Κύ-
--- ριον. ©

11. Kai ἐστόλισεν — ᾿Αμὰν &
τὸν Μαρδοχαῖον, καὶ ἀνεβίβασεν
αὐτὸν ἐπὶ τὸν ἵππον, καὶ διῆλθε διὰ
τῆς πλατείας τῆς πόλεως, καὶ ἐκή-
ρυσσε λέγων" Οὕτως ἔσται παντὶ ἀν-
θρώπῳ -:- τῷ τιμῶντι τὸν βασιλέα,
ς΄ ὃν ὁ βασιλεὺς θέλει δοξάσαι.

12. ᾿Επέστρεψε δὲ ὁ Μαρδοχαῖος
εἰς τὴν αὐλὴν FE τοῦ βασιλέως" &
καὶ ᾿Αμὰν ὑπέστρεψεν εἰς τὰ ἴδια
λυπούμενος XK καὶ κατακεκαλυμμέ-
γος (΄ τὴν κεφαλήν.

13. Καὶ διηγήσατο ᾿Αμὰν τῇ Δω-
ρ τῇ γυναικὶ αὐτοῦ, καὶ τοῖς φίλοις

Vulg. καλῶς, non recte.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA,

καὶ στολὴν ὡς εἴρηκας, καὶ ποίησον
Μαρδοχαίῳ τῷ ᾿Ιουδαίῳ τῷ καθημὲ-
vp ἐν τῷ πυλῶνι, καὶ μὴ παραπεσε-
τω ὁ λύγος σου.

Ὡς δὲ ἔγνω ᾿Αμὰν, ὅτι οὐκ ἔστιν
αὐτὸς ὁ δοξαζόμενος, ἀλλ᾽ ὅτι Μαρ-
δοχαῖος, συνετρίβη ἡ καρδία αὐτοῦ
σφόδρα, καὶ μετέβαλλε τὸ πνεῦμα
αὐτοῦ ty™ ἐγκαύσει.

Καὶ ἔλαβεν ᾿Αμὰν τὴν στολὴν καὶ
τὸν ἵππον, ἐντρεπόμενος τὸν Μαρ-
δοχαῖον, καθότι ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ
κέκρικεν ἀνασκολοπίσαι αὐτόν.

Καὶ εἶπε τῷ Μαρδοχαίῳ" Περιε-
λοῦ τὸν σάκκον.

Καὶ ἐταράχθη Μαρδοχαῖος ὡς
ἀποθνήσκων, καὶ ἀπεδύσατο μετ᾽
ὁδύνης τὸν σάκκον, καὶ ἐνεδύσατο
ἱμάτια δόξης.

Καί ἐδώκειυ Μαρδοχαῖος τέρας
θεωρεῖν, “καὶ ἡ καρδία αὐτοῦ πρὸς
τὸν Κύριον, καὶ ἐξίστατο ἐν ἀφα-
σίᾳ.

Καὶ ἔσπευσεν ᾿Αμὰν ἀναλαβεῖν
αὐτὸν ἐφ᾽ ἵππον. καὶ ἐξήγαγεν
᾿Αμὰν τὸν ἵππον ἔξω, καὶ προήγα-
γον αὑτῷ κηρύσσων" Κατὰ τάδε
ποιηθήσεται τῷ ἀνδρὶ τῷ τὸν βασι-
λέα τιμῶντι, ὃν ὁ βασιλεὺς βούλεται
δοξάσαι.

Καὶ ὁ μὲν ᾿Αμὰν ἀπῆλθε πρὸς
ἑαυτὸν ἐσκυθρωπομένος, ὁ δὲ Μαρ-
δοχαῖος ἀπῆλθεν εἰς τὸν οἶκον αὐ-
τοῦ.

Καὶ διηγήσατο ᾿Αμὰν τῇ γυναικὶ
αὐτοῦ πάντα τὰ γενόμενα αὐτῷ. καὶ

m ἐ Υ̓
γρ. ἐνεκαύσει.
y
1 yp. ἔδωκεν.

° yp. προσήγαγον.

SEPTUAGINTA INTERPRETUM.

EDITIO ORIGENICA,

τὰς αὐτοῦ, σύμπαντα τὰ συμβεβηκό-
τα αὐτῷ. C καὶ εἶπον πρὸς αὐτὸν
οἱ φίλοι XE αὐτοῦ ( καὶ HM Ζωρὰ
ζ΄ ἡ γυνὴ ὃς αὐτοῦ: © Ei ἐκ γέ-
γοὺς ᾿Ιουδαίων Μαρδοχαῖος, οὗ
ἤρξω ταπεινοῦσθαι ἐνώπιον αὐτοῦ»
οὐ μὴ δύνῃ ἀμύνασθαι αὐτὸν, ore
πεσὼν πέσῃ — OTe θεὸς ζῶν μετ᾽
αὐτοῦ. &

14. Ἔτι αὐτῶν λαλούντων X per’
«τοῦ, (΄ οἱ εὐνοῦχοι XX τοῦ βασι-
λέως (ς΄ παραγίνονται, ἐπισπουδά-
Zovrec σπεύδοντες OX ἀναγαγεῖν &
τὸν Apay ἐπὶ τὸν πότον by Hroipa-
σεν ᾿Εσθήρ.

CAP. Vit

1. Εἰσῆλθε δὲ ὁ βασιλεὺς καὶ ’A-
μὰν, συμπιεῖν XS τῇ ᾿Εσθὴρ & τῇ
βασιλίσσῃ.

2, Εἶπε δὲ ὁ βασιλεὺς ᾿Εσθὴρ XS
καί ye © τῇ ἡμέρᾳ τῇ δευτέρᾳ ἐν
τῷ πότῳ ZX τοῦ οἴνου" (΄ Τί τὸ αἴ-
τημά σου, ᾿Εσθὴρ ἡ βασίλισσα, XX
καὶ δοθήσεταί σοι ; (΄ καὶ τί τὸ ἀξί-
wpd gov; καὶ ἔσται σοι ἕως ἡμίσους
τῆς βασιλείας — μου, (΄ FX καί ποι-
ηθήσεταί σοι. (΄

3. Καὶ ἀποκριθεῖσα XC Ἐσθὴρ ἡ
βασίλισσα, (΄ εἶπεν" Ei εὗρον χάριν
ἐνώπιον τοῦ βασιλέως, HS καί εἰ ἐπὶ
τὸν βασιλέα ἀγαθὸν, ( δοθήτω XX
μοι ἡ ψυχὴ XK μου © τῷ αἰτή-
ματί μου, καὶ ὁ λαὸς μου τῷ ἀξιώμα-
τί μου.

4. ᾿ΕἘπράθημεν γὰρ ἐγώ τε καὶ ὁ
λαός μοὺ εἰς ἀπώλειαν καὶ εἰς διαρ-
παγὴν [καὶ εἰς δουλείαν,] ἡμεῖς καὶ
τὰ τέκνα ἡμῶν εἰς παῖδας καὶ παι-
δίσκας XC ἐπράθημεν, © καὶ παρή-

EDITIG VETUS ALTERA.

εἶπεν ἡ γυνὴ αὐτοῦ, καὶ οἱ σοφοὶ
αὐτοῦ" ᾿Αφ᾽ ὅτε λαλεῖς περὶ αὐτῶν
κακὰ, προσπορεὐεταὶ σοι τὰ κακά"
ΤΡ aM RA ye aay
ἡσύχαζε, ὅτι ὁ θεὸς ἐν αὐτοῖς.

Καὶ αὐτῶν λαλούντων, παραγίνε-
ταί τις ἐπὶ τὸν πότον σπουδάζων
αὐτόν. καὶ οὕτως thapwOn.

CAP. VII.

Kai πορευθεὶς ἀνέπεσε μετ᾽ αὐτῶν
ἐν ὥρᾳ.

Ὡς δὲ προῆγεν ἡ πρόποσις, εἷπεν
ὁ βασιλεὺς τῇ ᾿σθήρ' Τίς ἐστιν ὁ
κίνδυνος ; καὶ τί τὸ αἴτημά σου, ἕως
τοῦ ἡμίσους τῆς βασιλείας μοῦ! ;

Καὶ ἠγονίασεν ᾿Εσθὴρ ἐν τῷ ἀπ-
ἀγγέλλειν, ὅτι ὁ ἀντίδικος ἐν ὀφθαλ-
μοῖς αὐτῆς. καὶ ὁ θεὸς ἔδωκεν αὐτῇ
θάρσος, ἐν τῷ αὐτὴν ἐπικαλεῖσθαι
αὐτόν.

Καὶ εἶπεν ᾿Εσθήρ' Εἰ δοκεῖ τῷ
βασιλεῖ, καὶ ἀγαθὴ ἡ κρίσις ἐν καρ-
dia αὐτοῦ, δοθήτω ὁ λαός pov τῷ
αἰτήματίέ μου, καὶ τὸ ἔθνος τῆς ψυ-
χῆς μοῦ.

᾿Επράθημεν γάρ ἐγὼ καὶ ὁ λαός

μου εἰς διαρπαγήν" καὶ οὐκ ἤθε-

λον ἀπαγγεῖλαι, ἵνα μὴ λυπήσω τὸν

κύριόν μου. ἐγένετο γὰρ μεταπεσεῖν

τὸν ἄνθρωπον τὸν κακοποιήσαντα
008

EDITIO ORIGENICA,.

κουσα. ov yap ὁ διάβολος ἄξιος τῆς
αὐλῆς τοῦ βασιλέως.

5. Καὶ X ἀποκριθεὶς © ὁ βασι-
λεὺς XS ᾿Αρταξέρξης, εἶπε HS τῇ
᾿ΒΕσθὴρ τῇ βασιλίσσῃ, ες Τίς ἐστιν
οὗτος, XS καὶ ποῖός ἐστιν οὗτος, &
ὃς ἐτόλμησε τὸ πρᾶγμα τοῦτο;

0. Εἶπε δὲ ᾿Εσθήρ' Ἄνθρωπος 3S
ἐπίβουλος καὶ ( ἐχθρὸς ᾿Δμὰν ὁ
πονηρὸς οὗτος ἦν. ᾿Αμὰν δὲ ἐτα-
ράχθη ἀπὸ XS προσώπου © τοῦ
βασιλέως καὶ τῆς βασιλίσσης.

7. Ὃ δὲ βασιλεὺς ἐξανέστη XX ἐν
ὀργῇ αὐτοῦ & ἐκ τοῦ συμποσίου εἰς
τὸν κῆπον SS τὸν σύμφοιτον. &
αἱ ᾿Αμὰν Ὁςζ ἐξανέστη, καὶ © πα-
ρῃτεῖτο XS περὶ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ
᾿Εσθὴρ ς΄ τὴν βασίλισσαν" ἑώρα
γὰρ ἑαυτὸν ἐν κακοῖς ὃς παρὰ τοῦ
βασιλέως. (ς΄

8. Ὁ, δὲ βασιλεὺς ὑπέστρεψεν ἐκ
τοῦ κήπου SX τοῦ συμφοίτου εἰς τὸν
οἶκον. & ᾿Αμὰν δὲ ἐπιπεπτώκει ἐπὶ
τὴν κλίνην, ἀξιῶν τὴν βασίλισσαν.
εἶπε δὲ ὁ βασιλεύς. “Ὥστε καὶ βιά-
ζειν τὴν γυναῖκα X μετ᾽ ἐμοῦ & ἐν
τῇ οἰκίᾳ; OS ὁ λόγος ἐξῆλθεν ἐκ
τοῦ στόματος τοῦ βασιλέως, (ς΄ καὶ
ἀκούσας ᾿Αμὰν, διετράπη τὸ" πρόσ-
ὠπον-

9. Εἶπε δὲ ᾿Αρβωνὰ εἷς ἀπὸ τῶν
εὐνούχων Ὁζ ἐνώπιον & τοῦ βασι-
λέως" καίγε ἰδοὺ τὸ ξύλον ᾧ ἡτοί-
μασεν ᾿Αμὰν Μαρδοχαίῳ, τῷ λαλή-
σαντι περὶ τοῦ βασιλέως HX ἀγαθὰ,

° τῷ προσώπῳ.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.
ἡμᾶς.

Καὶ ἐθυμώθη ὁ βασιλεὺς καὶ εἶπε"
Τίς ἐστιν οὗτος, ὃς ἐτόλμησε ταπει-
νῶσαι τὸ σημεῖον τῆς βασιλείας μοῦ,
ὥστε παρελθεῖν τὸν φόβον σου ;

Ὡς δὲ εἶδεν ἡ βασίλισσα ὅτι δει-
νὸν ἐφάνη τῷ βασιλεῖ καὶ μισοπονη-
pet, εἶπε: Μὴ ὀργίζου, κύριε" ἱκανὸν
γὰρ ὅτι ἔτυχον τοῦ ἱλασμοῦ σου.
εὐώχου, βασιλεῦ: αὔριον δὲ ποιήσω
κατὰ τὸ ῥῆμά σου.

Καὶ ὦμοσεν ὁ βασιλεὺς ἀπαγγεῖ-
λαι αὐτὴν αὐτῷ τὸν ὑπερηφανευσά-
μενον τοῦ ποιῆσαι τοῦτο. καὶ μετὰ
ὕρκου ὑπέσχετο ποιῆσαι.

ἄνθρωπος οὗτος.

“Ἔκθυμος δὲ γενόμενος ὁ βασιλεὺς

καὶ πλησθεὶς ὀργῇ, ἀνεπήδησε καὶ

ἣν περιπατῶν. καὶ δ᾽ Apay ἐταράχ-

θη, καὶ προσέπεσεν ἐπὶ τοῦς πόδας

᾿Εσθὴρ τῆς βασιλίσσης, ἐπὶ τὴν κοί-
THY ἔτι ἀνακειμένης αὐτῆς.

Καὶ ὁ βασιλεὺς ἐπέστρεψεν ἐπὶ τὸ
συμπόσιον, καὶ εἰδὼν εἶπεν: Οὐχ
ἱκανόν σοι ἡ ἁμαρτία τῆς βασιλείας,
ἀλλὰ καὶ τὴν γυναῖκά μου ἐκβιάζει
ἐνώπιόν μου; ἀπαχθήτω ᾿Λμὰν, καὶ
μὴ ζήτω. καὶ οὕτως ἀπήγετο.

Καὶ εἶπε Γαβουθὰς εἷς τῶν παί-
δὼν αὐτοῦ" ᾿Ιδοὺ ξύλον ἐν τῇ αὐλῇ
αὐτοῦ πηχῶν πεντήκοντα, ὃ ἔκοψεν
᾿Αμὰν va κρεμάσῃ Μαρδοχαῖον, τὸν
λαλήσαντα ἀγαθὰ περὶ τοῦ βασι-

SEPTUAGINTA

EDITIO ORIGENICA.

3 i τ
© καὶ ὥρθωται ἐν τοῖς ᾽Αμαν, ὑψη-
:
λὸν πεντήκοντα πηχῶν. καὶ εἶπεν ὁ
: 5
βασιλεύς: Σταυρωθήτω ἐπ’ αὐτοῦ.

10. Καὶ ἐκρεμάσθη ᾿Αμὰν ἐπὶ τοῦ
, ; Y
ξύλου, οὗ ἡτοίμασε Μαρδοχαίῳ. καὶ
5 = Bi a aero
τότε τοῦ θυμοῦ ὁ βοσιλεὺς ἐκόπασε.

CAP. VIII.

1. Kai ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἐδωρή-
σατο ὁ βασιλεὺς Ἀρταξέρξης ᾿Ὡσθὴρ
OS τῇ βασιλίσσῃ (΄ boa ὑπῆρχεν
᾿Αμὰν τῷ διαβόλῳ XE τῶν ’lovdai-
ων, & καὶ Μαρδοχαῖος προσεκλήθη
ὑπὸ τοῦ βασιλέως. ὑπέδειξε γὰρ
᾿Εσθὴρ, ὕτι ἐνοικείωται αὐτῇ.

2. "EXaBe δὲ ὁ βασιλεὺς τὸ δακτύ-
λιον ὃ ἀφείλατο τοῦ ᾿Αμὰν, καὶ ἔδω-
κε τῷ Μαρδοχαίῳ. καὶ κατέστησεν
Ἐσθὴρ τὸν Μαρδοχαῖον ἐπὶ πάν-
των τοῦ ᾿Αμάν.

8. Καὶ προσθεῖσα XX ᾿Εσθὴρ (΄
ἐλάλησε πρὸς τὸν βασιλέα, καὶ προσ-
ἔπεσε πρὸς τοὺς πόδας αὐτοῦ, καὶ
ἠξίου XS καὶ ἐδεήθη αὐτοῦ ( ἀφε-
λεῖν τὴν κακίαν ᾿Αμὰν FS τοῦ Τω-
γαίου, καὶ τὸν λογισμὸν αὐτοῦ, &
καὶ boa ἐποίησε -"- τοῖς σύμπασι &
τοῖς ᾿Τουδαίοις.

4, ᾿Εξέτεινε δὲ ὁ βασιλεὺς ᾿Εσθὴρ
τὴν ῥάβδον τὴν χρυσῆν — ἡ ἦν ἐν
χειρὶ αὐτοῦ. & ἐξηγέρθη δὲ ᾿Εσθὴρ,
[καὶ] παρέστηκε τῷ βασιλεῖ.

5. Καὶ εἶπεν -:-᾿Εσθήρ' (ς΄ Li do-
κεῖ σοι, καὶ εὗρον χάριν DX ἐνώπιόν
σου, καὶ εὐθὺς ὁ λόγος ἐνώπιον τοῦ
βασιλέως καὶ ἀγαθὴ εἰμὶ ἐνώπιον τοῦ
βασιλέως & πεμφθήτω ἀποστρέψαι
τὰ γράμματα τὰ ἐξαπεσταλμένα ὑπὸ
᾿Αμὰν Ὅς υἱοῦ ᾿Αμαδαθοῦ τοῦ Γωγαί-

ov, (΄ τὰ γραφέντα ἀπολέσθαι τοὺς,

Ιουδαίους, ὅσοι εἰσὶν ἐν τῇ βασιλείᾳ.

INTERPRETUM. 565

EDITIO VETUS ALTERA.

λέως. κέλευσον οὖν, κύριε, EX’ αὐτῷ
αὐτὸν κρεμασθῆναι. καὶ εἶπεν ὁ Ba-

, TON! ET ao
σιλεύς" Κρεμαθήτω im αὐτῷ. καὶ a-
φεῖλεν ὁ βασιλεὺς τὸ δακτύλιον ἀπὸ
τῆς χειρὸς αὐτοῦ, καὶ ἐσφραγίσθη ἐν
αὐτῷ ὁ βίος αὐτοῦ.

Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς τῇ Ἐσθήρ"
Καὶ Μαρδοχαῖον ἐβουλεύσατο κρε-
μάσαι τὸν σώσαντά με ἐκ χειρὸς τῶν
εὐνούχων ; οὐκ ἤδει OTL πατρῷον

ας 7k ams ;
αὐτοῦ γένος ᾿Εσθήρ.

CAP. VIII.

ἐκάλεσεν ὁ βασιλεὺς τὸν

? ΄

ἐχαρίσατο αὐτὸν

Καὶ
Μαρδοχαῖον, καὶ
πάντα τοῦ ᾿Αμὰν, καὶ εἶπεν αὐτῷ.
Τὶ θέλεις, καὶ ποιήσω σοι;

Kai εἶπε Μαρδοχαῖος" Ὅπως ἀ-
μέλφψς τὴν ἐπιστολὴν τοῦ ᾿Αμάν. καὶ
ἐνεχείρισεν αὐτῷ ὁ βασιλεὺς τὰ κα-
τὰ τὴν βασιλείαν.

Καὶ εἶπεν ᾿Εσθὴρ τῷ βασιλεῖ τῇ
ἑξῆς" Δός μοι κολάσαι τοὺς ἐχθρούς
, Saag ‘ ;
μου φόνῳ. ἐνέτυχέν τε ἡ βασίλισσα
, \ ‘ x , ᾽ ‘ ~
Ἐσθὴρ καὶ κατὰ τέκνων Apay τῷ
βασιλεῖ ὅπως ἀποθανῶσι καὶ αὐτοὶ

μετὰ τῆς μητρὸς αὐτῶν,

Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεύς" Τενέσθω.
καὶ ἐπάταξαν τοὺς ἐχθροὺς εἰς πλῆ-
θος.

Ἔν δὲ Σούσοις ἀνθομολογήσατο
‘ a eee , ;
ὁ βασιλεὺς τῇ βασιλίσσῃ ἀποκταν-
θῆναι ἄνδρας, καὶ εἵπεν" ᾿Ιδοὺ, δί-
δωμί σοι τοῦ κρεμάσαι. καὶ ἐγένετο
οὕτως.

566 DE EDITIONE

EDITIO ORIGENICA.

6. Πῶς yap δυνήσομαι ἐγὼ ἰδεῖν
τὴν κάκωσιν Ὁζ τὴν εὑροῦσαν &
τὸν λαόν μου ; καὶ πῶς δυνήσομαι
σωθῆναι ἐν τῇ ἀπωλείᾳ τῆς πατρί-
δὸς μου ;

7. Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς ᾿Αρταξἕ-
ἕρξης ᾿Εσθὴρ Ὀς τῇ βασιλίσσῃ καὶ
Μαρδοχαίῳ τῷ ᾿ΙΤουδαίῳ" (ς΄ Ei xav-
Ta τὰ ὑπάρχοντα ᾿Αμὰν ἐχαρισά-
μὴν σοι, καὶ αὐτὸν ἐκρέμασα ἐπὶ
ξύλου, ὅτι ὑπήνεγκε τὰς χεῖρας τοῖς
᾿Ιουδαίοις, — τί ἔτι ἐπιτίθεις ;

8. Καὶ ὑμεῖς γράφετε -:- ἐπὶ τῷ
ὀνόματί μου, ς΄ ὡς δοκεῖ ὑμῖν, XX ἐν
ὀνόματι τοῦ βασιλέως, (΄ καὶ σφραγί-
care τῷ δακτυλίῳ μου. boa γὰρ γρά-
gira XS ἐν γραφῇ © ἐπιτάξαντος
τοῦ βασιλέως, καὶ σφραγισθῇ τῷ
δακτυλίᾳ μου, οὐκ ἔστιν αὐτοῖς ave
τειπεῖν.

9. ᾿Εκλήθησανν δὲ οἱ γραμματεῖς
XX τοῦ βασιλέως ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ,
& ἐν τῷ μηνὶ τῷ τρίτῳ, ὁ ἐστὶ Σιου-
av, τρίτῃ καὶ εἰκάδι τοῦ ἔτους τοῦ
ἑαυτοῦ. καὶ ἐγράφη τοῖς ᾿Ιουδαίοις,
(ς΄ [ὅσα ἐνετείλατο) τοῖς οἰκονόμοις
καὶ τοῖς ἄρχουσι τῶν σατραπῶν, οἱ
ἧσαν ἀπὸ τῆς ᾿Ινδικῆς ἕως τῆς Αἰθι-
οπίας, ἑπτὰ καὶ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν
σατράπαις"! κατὰ τὴν χώραν, κατὰ
ἑαυτῶν λέξιν, HK Kai λαῷ κατὰ τὴν
γλῶσσαν αὐτοῦ, καὶ πρὸς τοὺς ‘Lov-
δαίους κατὰ τὴν γραφὴν αὐτῶν. (΄

10. Διὰ τοῦ βασιλέως ὃς ᾿Αρταξ-
ἐρξου ς΄ ἐγράφη, καὶ ἐσφραγίσθη
τῷ δακτυλίῳ αὐτοῦ. καὶ ἐξαπέστει-
λαν" τὰ γράμματα διὰ βιβλιαφόρων,
XX ἐν ἵπποις τοῖς ἐπιβάταις τῶν
ἁρμάτων οἱϊμεγιστᾶνες υἱοὶ τῶν Ῥα-
μαχοίμ. (΄

11. ‘Qe ἐπέταξεν αὐτοῖς χρῆσθαι
τοῖς νόμοις αὐτῶν ἐν πάσῃ πόλει,

P yp. ᾿Βκάθησαν.

4 MS. Alexandrin. μηνὸς rectius.
* yp. σατραπίαις.

* yp. ἐξαπέστειλεν.

EDITIO VETUS ALTERA.-

SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 567

EDITIO ORIGENICA.

βοηθῆσαί τε αὐτοῖς, καὶ χρῆσθαι τοῖς
ἀντιδίκοις καὶ τοῖς ἀντικειμένοις av-
τῶν, ὡς βούλονται" KX ἀφανίζειν καὶ
XX φονεύειν ὡς βούλονται, καὶ ἀπο-
X λαύεινὶ σύμπασαν δύναμεν λαοῦ
X καὶ χώρας τοὺς θλίβοντας αὐ-
XX τοὺς, νήπια καὶ γυναῖκας, καὶ τὰ
X σκῦλα αὐτῶν εἰς προσνομὴν, &

12. ᾽Εν ἡμέρα pig ἐν πάσῃ βασι-
λείᾳ ᾿Αρταξέρξου, τῇ τρισκαιδεκάτῃ
τοῦ [δωδεκάτου] μηνὸς, bc ἐστιν
᾿Αδάρ.

-: - ἝΩὩν ἐστιν ἀντίγραφον, τῆς ἐπισ-
— τολῆς τὰ ὑπογεγραμμένα.

> Βασιλεὺς μέγας ᾿Αρταξέρξης,
— τοῖς ἀπὸ τῆς ᾿Ινδικῆς ἕως τῆς
— Αἰθιοπίας, ἑκατὸν καὶ εἴκοσι καὶ
— ἑπτὰ σατραπίαις, χωρῶν ἄρχουσι
Kai σατράπαις τοῖς τὰ ἡμέτερα
-Ξ φρονοῦσι, χαίρειν.

— Πολλοὲ τῇ πλείστῃ τῶν εὐερ-
-Ξ γετούντων χρηστότητι πυκνώτε-
— poy τιμώμενοι, μεῖζον ἐφρόνησαν,
kat οὐ μόνον τοὺς ὑποτεταγμέ-
= νους ἡμῖν ζητοῦσι κακοποιεῖν,
— τόν τε κόρον οὐ δυνάμενοι φέρειν,
kai τοῖς ἑαυτῶν εὐεργέταις ἐπι-
-Ξ- χειροῦσι μηχανᾶσθαι κακά.

— Καὶ τὴν εὐχαριστίαν οὐ μόνον
+ ἐκ τῶν ἀνθρώπων ἀνταναιροῦν-
— rec, ἀλλὰ καὶ τοῖς τῶν ἀπειρα-
-ξ- γάθων κόμποις ἐπελθόντες", τοῦ
Tad πάντα κατοπτεύοντος ἀεὶ
— θεοῦ μισοπόνηρον διαλαμβάνου-
— σιν ἐκφεύξασθαι δίκην.

— Πολλάκις δὲ καὶ πολλοὺς τῶν
in ἐξουσίας τεταγμένων τῶν
— πιστευθέντων φίλων χειρίζειν τὰ
> πράγματα παραμυθία μεταιτίους
+ αἱμάτων ἀθώων καταστήσαντες,
-ἰ- περιέβαλον συμφοραῖς ἀνηκέσ-
— row, τῷ τῆς κακοηθείας τρόπῳ

> ψευδεῖ παραλογισμῷ παραλογι-

* ἀπολλύειν.
U yp. ὑποτεταγμέτων.
Χ al, ἐπαρθέντες.

EDITIO YVETUS ALTERA.

Kai ἕγραψε τὴν ἐπιτεταγμένην
ἐπιστολήν.

Βασιλεὺς μέγας ᾿Δσσυῆρος τοῖς
ἀπὸ τῆς ᾿Ινδικῆς ἕως τῆς Αἰθιοπίας,
ἑκατὸν καὶ εἴκοσι καὶ ἑπτὰ χωρῶν
ἄρχουσι καὶ σατράπαις τὰ ἡμέτερα
φρονοῦσι, χαίρειν.

Πολλοὶ τῇ πλείστῃ τῶν εὐεργε-
τούντων χρηστότητι πυκνότερον
τιμώμενοι, μείζον φρονήσαντες, οὐ
μύνον τοὺς ὑποτεταγμένους ἡμῖν
ζητοῦσι κακοποιῆσαι, τὸν δὲ κόρον
ob δυνάμενοι φέρειν, καὶ τοῖς αὐτῶν
εὐεργέταις ἐπιχειροῦσι μηχανᾶσθαι
κακά.

Καὶ τὴν εὐχαριστίαν οὐ μόνον ἐκ
τῶν ἀνθρώπων ἀναιροῦντες, ἀλλὰ
καὶ τοῖς τῶν ἀπειροπαθῶν κόμποις
παρελθόντες, τὸ τοῦ πάντα δυνασ-
τεύοντος δικαιοκρίτου μισοπόνηρον
ἐκφύγειν διεληφότες τὴν δίκην.

Πολλάκις ἐπ᾽ ἐξουσιῶν τεταγμέ-
νοι τὰ τῶν ἐμπιστευομένων φίλων
πράγματα χειρίζειν, αἰτίους ἀθώων
αἱμάτων καταστήσαντες, περιέβα-
λον συμφοραῖς ἀνηκέστοις, τῷ τῆς
κακοπιστίας ψεύδει παραλογισάμε-
νοι τὴν τῶν ἐπικρατούντων ἀκέραι-
ον εὐγνωμοσύνην.

EDITIO ORIGENICA.

> σάμενοι τῶν ἐπικρατούντων aké-
> ραιον εὐγνωμοσύνην.

— Σκοπεῖν δὲ ἔξεστιν, οὐτοσοῦ-
— τὸν ἐκ τῶν παλαιοτέρων ὡς πα-
— ρεδώκαμεν ἱστοριῶν, boa ἐστὶ
Tapa πόδας ὑμᾶς ἐκζητοῦντας"
-Ξ- ἀνοσίως συντετελεσμένα τῇ ἀξίᾳ
-Ξ-Ἤ τῶν δυναστευομένων ὠμότητι,

— Καὶ προσέχειν εἰς τὰ μετ᾽ αὗτα,
sic τὸ τὴν βασιλείαν ἀτάραχον
--- τοῖς πᾶσιν ἀνθρώποις μετ᾽ εἰρή-
-Ξ- νης παρέχειν"

+ Οὐ χρώμενοι ταῖς διαβολαῖς,
> τὰ δὲ ὑπὸ τὴν Ow ἐρχόμενα δια-

— κρίνοντες ἀεὶ μετὰ ἐπιεικεστέρας

-Ξ- ἀπαντήσεως.

= Ὡς γὰρ ᾿Αμὰν ᾿Αμαδαθοῦ Ma-
— κεδὼν ταῖς ἀληθείαις τῶν Περσῶν
— αἵματος ἀλλότριος, καὶ πολὺ δι-
— εστηκὼς τῆς ἡμετέρας χρηστότη-
— τος, ἐπιξενωθεὶς ἡμῖν, ἔτυχεν ἧς
— ἔχομεν πρὸς πᾶν ἔθνος φιλαν-
-Ξ θρωπίας ἐπὶ τοσοῦτον, ὥστε ἀνα-
Ξξ- γορεύεσθαι ἡμῶν πατέρα, καὶ
> προσκυνούμενον ὑπὸ πάντων,
— τὸ δεύτερον τοῦ βασιλικοῦ θρό-
— νοῦ πρόσωπον διατελεῖν.

— Οὐκ ἐνέγκας δὲ τὴν ὑπερηφα-
— νίαν, ἐπετήδευσε τῆς ἀρχῆς στε-
= ρῆσαι ἡμᾶς, καὶ τοῦ πνεύματος,

---Τόν τεἡμέτερον σωτῆρα, καϊδια.-
--- παντὸς ἐὐεργέτην͵ Μαρδοχαῖον,
Kai τὴν ἄμεμπτον τῆς βασιλείας
+ κοινωνὸν ᾿Εσθὴρ, σὺν παντὶ τῷ
— τούτων ἔθνει, πολυπλόκοις μεθό-
— dwy παραλογισμοῖς αἰτησάμενος
-Ξ- εἰς ἀπώλειαν.

+ Διὰ γὰρ τῶν τρόπων τούτων
= ἤρθηῖ λαβεῖν ἡμᾶς ἐρήμους, THY
re τῶν Περσῶν ἐπικράτησιν εἰς
-Ξ- τοὺς Μακεδόνας μεταγαγεῖν.

-- Ἡμεῖς δὲ τοὺς ὑπὸ τοῦ τρισα-
—irnpiov παραδεδομένους εἰς ἀ-
— φανισμὸν ᾿Ιουδαίους εὑρίσκομεν

Y yp. ἐκζητοῦντες.

2 yp. ὠμοιότητι.

2 al. pn On.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTEKA.

Σκοπεῖν δὲ ἔξεστιν ἐκ τῶν παραδε-
δομένων ἡμῖν ἱστοριῶν, καὶ ὅσον τὸ
παρὰ πόδας θεωροῦντες ἁξίως τῆς
τῶν δυναστευόντων ὠμότητι,

Προσέχειν εἰς τὰ μετέπειτα, καὶ
τὴν βασιλείαν ἀτάραχον παρέχειν
“πᾶσι τοῖς ἔθνεσι μετ᾽ εἰρήνης.

Οὐ χρώμενοι ταῖς διαβολαῖς, τὰ
δὲ ὑπὸ τὴν ὄψιν ἐρχόμενα μετ᾽ ἐπίιει-
κείας διεξαγαγόντες.

᾿Επιξενώθη γὰρ ἡμῖν ᾿Αμὰν ὁ
᾿Αμαδαθοῦ Μακεδὼν ταῖς ἀληθείαις
ἀλλότριος τούτων ἹΠερσὼν φρονήμα-
τος, καὶ πολὺ διεστὼς τῆς ἡμετέρας
χρηστότητος, ἔτυχε τῆς ἐξ ἡμῶν
πρὸς πᾶν ἔθνος φιλανθρωπίας ἐπὶ
τοσοῦτον, ὥστε ἀναγορευθῆναι πα-
τέρα ἡμῶν, καὶ προσκυνεῖσθαι ὑπὸ
πάντων, τὸν δεύτερον τῶν βασιλι-
κῶν θρόνων διατελεῖν.

Οὐκ ἐνεγκὼν δὲ τὴν ὑπερηφανίαν,
ἐπετήδευσεν ἡμᾶς τῆς ἀρχῆς καὶ
τοῦ πνεύματος μεταστῆσαι,

Τὸν δὲ ἡμέτερον σωτῆρα διαπαν-
τὸς Μαρδοχαῖον, καὶ τὴν ἄμεμπτον
τῆς βασιλείας τούτου κοινωνὴν ’Eo-
θὴρ, σὺν τῷ παντὶ τούτων ἔθνει, πο-
λυτρόποις μεθοδείαις στησάμενος εἰς
ἀπώλειαν.

[Διὰ γὰρ τῶν τρόπων τούτων
φήθη λαβεῖν ἡμᾶς ἐρήμους, τήν τε
τῶν] Περσῶν ἐπικράτειαν ἕως εἰς
τοὺς Μακεδόνας ἀγαγεῖν.

Τοὺς οὖν ὑπὸ τοῦ τρισαλιτηρίου
παραδεδομένους ὑμῖν ᾿Ιουδαίους εὑ-
ρίσκομεν μὴ ὄντας κακούργους, δι-

P yp. ὄν.

»

SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 569

EDITIO ORIGENICA,

ot κακούργους ὄντας, δικαιοτά-
roe δὲ πολιτευομένους νόμοις,
+ ὄντας δὲ υἱοὺς τοῦ ὑψίστου, τοῦ
— μεγίστου ὄντος" Θεοῦ, κατευθύ-
> ναντὸος ἡμῖν τε καὶ τοῖς προγό-
> vote ἡμῶν τὴν βασιλείαν ἐν τῇ
> καλλίστῃ διαθέσει.

-:- Καλῶς οὖν ποιήσετε, μὴ προσ-
-ΞἬ χρησάμενοι τοῖς ὑπὸ Apay’Apa-
-Ξ δαθοῦ ἀποστελεῖσι γράμμασι.

> Διὰ τὸ αὐτὸν τὸν ταῦτα ἐξερ-
+ γασάμενον πρὸς ταῖς Σούσων
> πύλαις ἐσταυρῶσθαι σὺν τῇ πα-
— νοικίᾳ, τὴν καταξίαν τοῦ τὰ πάν-
— τὰ ἐπικρατοῦντος θεοῦ διὰ τάχ-
— ove ἀποδόντος αὐτῷ κρίσιν.

— Τὸ δὲ ἀντίγραφον τῆς ἐπιστο-
--- λῆς ταύτης ἐκθέντες ἐν παντὶ
— τόπῳ, μετὰ παῤῥησίας, ἐᾷν τοὺς
+ Ἰουδαίους χρῆσθαι τοῖς ἑαυτῶν
— νόμοις,

— Καὶ συνεπισχύειν αὐτοῖς,ὕπως
-Ξ τοὺς ἐν καιρῷ θλίψεως ἐπιθεμέ-
— νοὺς αὐτοῖς ἀμύνωνται, τῇ τρισ-
+ καιδεκάτῃ τοῦ δωδεκάτου μηνὸς
-- ᾿Αδὰρ, τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ. ταύτην
+ γὰρ 6 τὰ πάντα δυναστεύων θε-
+ ὃς, ἀντ᾽ ὀλεθρίας τοῦ ἐκλεκτοῦ
— γένους, ἐποίησεν αὐτοῖς εἰς εὐ-
— φροσύνην.

— Καὶ ὑμεῖς οὖν ἐν ταῖς ἐπωνύ-
— pote ὑμῶν ἑορταῖς, ἐπίσημον ἡμέ-
— pay μετὰ πάσης εὐωχίας ἄγετε"
-- ὅπως καὶ νῦν καὶ μετὰ ταῦτα
> σωτηρίας μὲν τῶν εὐνοούντων
— τοῖς Πέρσαις, τοῖς δὲ ἡ μῖνἁ ἐμνη-
+ μονεύουσιν ἐπιβουλίας τῆς ἀπω-
-:- λείας ἄγητε.

--- πᾶσα δὲ πόλις ἢ χώρα τὸ σύ-
-Ξ- νολον, ἥτις κατὰ ταῦτα μὴ ποι-

noe, δόρατι καὶ πυρὶ κατανα-

σ΄

al. ζῶντος.
Vel σωτήρια,
γρ. ὑμῖν.

© yp. ἡμεῖς.

ao

EDITIO VETUS ALTERA.

καιοτάτοις δὲ νόμοις πολιτευομένους,
éyracP καὶ υἱοὺς τοῦ μόνου Θεοῦ
καὶ ἀληθινοῦ, τοῦ κατευθύναντος
ἡμῖν τὴν βασιλείαν μέχρι τοῦ νῦν
ΣῈ ΣΝ ; :

ἐν τῇ καλλίστῃ διαθέσει.

Καλῶς οὖν ποιήσετε, μὴ προσέ-
χοντες τοῖς προαπεσταλμένοις ὑμῖν
ἀπὸ ᾿Αμὰν γράμμασί.

Διὰ τὸ καὶ αὐτὸν τὸν τὰ τοιαῦτα
ἐργασάμενον πρὸς ταῖς Σούσων πύ-
Nate ἐσταυρῶσθαι, ἀποδεδωκότοςι
αὐτῷ τὴν καταξίαν δίκην τοῦ τὰ
πάντα κατοπτεύοντος ἀεὶ κριτοῦ.

᾿Εκτεθήτω δὲ τὸ ἀντίγραφον τῆς
ἐπιστολῆς ἐν παντὶ τόπῳ, χρῆσθαί
τε τοὺς ᾿Ιουδαίους τοῖς ἑαυτῶν νό-
pote’

Kai ἐπισχύειν αὐτοῖς, ὕπως τοὺς
ἐν καιρῷ θλίψεως ἐπιθεμένους ἀμύ-
νωνται. ἐκρίθη δὲ ὑπὸ τῶν κατὰ τὴν
βασιλείαν ᾿Ιουδαίων, ἄγειν τὴν τεσ-
σαρεσκαιδεκάτην τοῦ μηνὸς, ὕς ἐστιν
᾿Αδὰρ, καὶ τὴν πεντεκαιδεκάτην ἕορ-:
τάσαι' ὕτι ἐν αὐταῖς ὁ παντοκράτωρ
ἐποίησεν αὐτοῖς σωτηρίαν καὶ εὐ-
φροσύνην.

Καὶ νῦν καὶ μετὰ ταῦτα, σωτηρίαν
μὲν εὐποιοῦσι τοῖς Πέρσαις, τῶν δὲ
ἐπιβουλευσάντων μνημόσυνον τῆς
ἀπολείας.

Ἢ δὲ πόλις καὶ χώρα ἥτις κατὰ
ταῦτα οὐ ποιήσει, δύρατι καὶ πυρὶ
καταναλωθήσεται μετ᾽ ὀργῆς, καὶ οὐ

P vs. ὄν.
1 yp. ἀποδεδοκώται,

570

EDITIO ORIGENICA.

+ λωθήσεται per ὀργῆς" Kai ov
+ μόνον ἀνθρώποις ἄβατος, ἀλλὰ
+ καὶ θηρίοις καὶ πετεινοῖς εἰς τὸν
+ ἅπαντα χρόνον αἴσχιστος κα-
-Ξ τασταθήσεται.

18. Τὰ δὲ ἀντίγραφα XX τῆς ypa-
one (΄ ἐκτιθέσθω XS δόγμα ἐν πάσῃ
χώρᾳ καὶ χώρᾳ (΄ ὀφθαλμοφανῶς ἐν
πάσῃ τῇ βασιλείᾳ: εἶναι δὲ τοὺς
Ιουδαίους ἑτοίμους εἰς τὴν ἡμέραν
ταύτην, τοῦ πολεμῆσαι τοὺς ὑπε-
ναντίους αὐτῶν.

14. Οἱ μὲν οὖν ἱππεῖς XK καὶ ἐπι-
Bara τῶν ποριῶν οἱ μεγιστᾶνες (΄
ἐξῆλθον, σπεύδοντες DG καὶ διωκό-
μενοι © τὰ λεγόμενα ὑπὸ τοῦ βασι-
λέως ἐπιτελεῖν. τὸ δὲ ἔκθεμα ἐξε-
τέθη καὶ ἐν Σούσοις XS τῇ βάρει. (΄

15. Ὁ δὲ Μαρδοχαῖος ἐξῆλθεν ὉὰΞ
ἐκ προσώπου τοῦ βασιλέως & ἐστο-
λισμένος τὴν βασιλικὴν στολὴν XK
ὑακίνθινον ἀερινὴν, & καὶ στέφα-
γον χρυσοῦν ἔχων καὶ διάδημα βύσ-
σινον πορφυροῦν. ἰδόντες δὲ οἱ ἐν
Σούσοις ἐχάρησαν.

10. Τοῖς δὲ ᾿Ιουδαίοις ἐγένετο φῶς
καὶ εὐφροσύνη, καὶ ἀγαλλίαμα καὶ
τιμή. (΄

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA,

μόνον ἀνθρώποις ἄβατος, ἀλλὰ καὶ
θηρίοις καὶ πετεινοῖς ἐκταθήσεται.

᾿Εξετέθη δὲ καὶ ἐν Σούσοις ἔκθεμα
περιέχον τάδε.

Καὶ ὁ βασιλεὺς ἐνέχρισε τῷ Μαρ-
δοχαίῳ γράφειν ὅσα βούλεται. ἐπέσ-
τειλε δὲ Μαρδοχαῖος διὰ γραμμά-
των, τοῦ βασιλέως δακτυλίῳ, μένειν
τὸ ἔθνος αὐτοῦ κατὰ χώραν ἕκαστον
αὐτῶν, καὶ ἑορτάζειν τῷ θεῷ.

Ἧ δὲ ἐπιστολὴ ἣν ἀπέστειλεν ὁ
Μαρδοχαῖος ἦν ἔχουσα ταῦτα.

᾿Αμὰν ἀπέστειλεν ὑμῖν γράμμα-
Ta, ἔχοντα οὕτως" "Ἔθνος ᾿Ιουδαίων
ἀπειθὲς σπουδάσατε ἐν τάχει ἀνα-
πέμψαί μοι εἷς ἀπώλειαν.

᾿Εγὼ δὲ ὁ Μαρδοχαῖος μηνύω
ὑμῖν, τὸν ταῦτα ἐργασάμενον πρὸς
ταῖς Σούσων πῦλαις κεκρεμᾶσθαι,
καὶ τὸν οἶκον αὐτοῦ διαχειρίσθαι.

Οὗτος γὰρ ἐβούλετο ἀποκτεῖναι
ἡμᾶς, τῇ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ μηνὸς ὕ
ἐστιν ᾿Αδάρ.

Καὶ ὁ Μαρδοχαῖος ἐξῆλθεν ἐστο-
λισμένος τὴν βασιλικῆν ἐσθῆτα, καὶ
στέφανον χρυσοῦν καὶ διάδημα βύσ-
σινον περιπόρφυρον. ἰδόντες δὲ οἱ ἐν
Σούσοις ἐχάρησαν.

Καὶ τοῖς ᾿Ιουδαίοις ἐγένετο φῶς,
πότος, κώθων.

SEPTUAGINTA INTERPRETUM. ὄ

EDITIO ORIGENICA,

17. Kara χώραν ὃς καὶ χώραν &
καὶ κατὰ πόλιν HK καὶ πόλιν, & οὗ
ἂν XS ὁ λόγος τοῦ βασιλέως καὶ (΄
τὸ ἔκθεμα ἐξετέθη, εὐφροσύνη καὶ
χαρὰ τοῖς ᾿Ιουδαίοις, κώθων καὶ εὐ-
φροσύνη. καὶ πολλοὶ τῶν ἐθνῶν --:-
περιετέμνοντο καὶ & ἰουδαῖζον, διὰ
τὸν φόβον τῶν ᾿Ιουδαίων XX τὸν ἐπ᾽
αὐτούς. &

CAP. ΙΧ,

1. Ἔν γὰρ τῷ δωδεκάτῳ μηνὶ, XS
αὐτὸς ὁ μὴν ᾿Αδὰρ, & τρισκαιδε-
κάτῃ τοῦ μηνὸς, -:- ὅς ἐστιν ᾿Αδαρ,
© παρῆν τὰ γράμματα τὰ γρα-
φέντα ὑπὸ τοῦ βασιλέως, ZK καὶ τὸ
δόγμα αὐτοῦ, ποιῆσαι (΄ ἐν αὐτῇ TH
ἡμέρᾳ, OS ἡ EC ἀπώλοντο οἱ ἀντι-
κείμενοι τοῖς ᾿Ιουδαίοις, ὃς εἰς τὸ
κυριεῦσαι αὐτῶν, καὶ ἐξεστράφη.
αὕτη X€ ἐστὶν, ἐν ἢ κυριεύουσιν οἱ
᾿Ιουδαῖοι XS αὐτοὶ ἐν τοῖς μισοῦσιν
αὐτούς.

2. ὃς Καὶ ἐξεκκλησιάσθησαν οἱ
τὰ Ιουδαῖοι οἱ ἐν ταῖς πόλεσιν αὐ-
ὡς τῶν, ἐν πάσαις χώραις τοῦ βασι-
XK λέως ᾿Αρταξέρξου, ἐκτεῖναι χεῖρα
SS ἐν τοῖς ζητοῦσιν ἀνελεῖν αὐτοὺς.
(ς΄ οὐδεὶς γὰρ ἀντέστῃ ὃς κατὰ
πρόσωπον αὐτῶν ὅτι ἔπεσεν (΄
φόβος αὐτῶν ὃς ἐπὶ πάντας τοὺς
λαούς. &

3. Οἱ γὰρ ἄρχοντες τῶν σατρα-
πῶν, καὶ οἱ τύραννοι, καὶ οἱ γραμ-
ματεῖς οἱ βασιλικοὶ, ἐτίμων τοὺς
᾿Ιουδαίους. ἐνέκειτο γὰρ ὁ φόβος
Μαρδοχαίου αὐτοῖς.

4. XS ᾿Εμεγαλύνετο γὰρ ὁ Μαρ-
δοχαῖος πορευόμενος (" προσέ-
πεσε γὰρ τὸ πρόσταγμα τοῦ βασι-
λέως ὀνομασθῆναι ἐν πάσῃ τῇ βασι-
λείᾳ, MK καὶ HS ἐμεγαλύνετο.

+t
—

EDITIO VETUS ALTERA.

Kai πολλοὶ τῶν ᾿Ιουδαίων περιε-
τέμνοντο, καὶ οὐδεὶς ἐπανέστῃ αὐ-
ΠΡΎΜΟ; Ρ
τοῖς" ἐφοβόντο γάρ.

CAP. IX.

Oi δὲ ἄρχοντες, καὶ οἱ τύραννο!,
οἱ σατράπαι, καὶ οἱ βασιλικοὶ γραμ-
ματεῖς, ἐτίμων τοὺς ᾿Ιουδαίους. ὁ
γὰρ φόβος Μαρδοχαίου ἐπέπεσεν
αὐτοῖς.

Kai προσέπεσον ἐν Σούσοις οἱ
ἠθρίσθησαν ᾿Αμὰν καὶ τοὺς ἀντι-
κειμένους" ἐν πάσῃ βασιλείᾳ.

typ. ἀντιμειμένους.

572
EDITIO ORIGENICA.

5. X& Kai ἐπάταξαν οἱ ᾿Ιουδαῖοι
X πληγὴν ἐν πᾶσι τοῖς ἐχθροῖς
XX αὐτῶν, πληγὴν μαχαίρας καὶ
OS ἀναιρέσεως αὐτῶν καὶ ἀπωλείας,
XX καὶ ἐποίησαν ἐν τοῖς μισοῦσιν
XX αὐτοὺς κατὰ τὸ θέλημα αὐτῶν.
ες

6, Καὶ ἐν Σούσοις τῇ πόλει ἀπέκ-
τειναν οἱ ᾿Ιουδαῖοι x¢ καὶ ἀπώλε-
σαν (΄ πεντακοσίους ἄνδρας"

7. Καὶ τὸν Φαρσενδαθὰ, καὶ τὸν |

Δελφὼν, καὶ τὸν ᾿Αριφαθὰ,

8. Καὶ τον Φουραθὰ, καὶ ᾿Αδαλιὰ, |

καὶ τὸν ᾿Αριδαθὰ,

9. Καὶ τὸν Φαρμοσθὰ, καὶ τὸν
᾿Αρισὰτ, καὶ τὸν “Apidai, καὶ τὸν
Οὐαιζαθὰ,

10. Τοὺς δέκα υἱοὺς ᾿Αμὰν XX
υἱοῦ & ᾿Αμαδαθοῦ -:- τοῦ Τωγαίου
(ς΄ τοῦ ἐχθροῦ τῶν ᾿Ιουδαίων ὃς
ἀπέκτειναν, καὶ ἐν τοῖς σκύλοις οὐκ
ἐπέκτειναν' τὰς χεῖρας αὐτῶν. (ς΄

11. ᾽Εν αὐτῇ τῇ ἡμέρᾳ ἐπεδόθη ὁ
ἀριθμὸς τῶν ἀπολωλότων ἐν Σού-
σοις XX τῇ πόλει (΄ τῷ βασιλεῖ. -

12. Εἶπε δὲ ὁ βασιλεὺς ᾿Εσθὴρ
ὡς τῇ βασιλίσσῃ" ( Ἔν Σούσοις
τς τῇ πολει ἐφόνευσαν (΄ οἱ ᾽Ιου-
δαῖοι XS καὶ (΄ ἀπώλεσαν πεντα-
κοσίους ἄνδρας, ὉΞ καὶ τοὺς δέκα
υἱοὺς ᾿Αμάν" (΄ ἐν δὲ τῇ περιχώρῳ
XX τοῦ βασιλέως € πῶς οἴει κέχρην-
ται; ὃς καὶ τί τὸ αἴτημά σου, καὶ

δοθήσεταί σοι; (΄ καὶ τί ἀξιοῖς ἔτι,

καὶ ἔσται σοι;
13. Καὶ εἶπεν EoOnp* X ᾿Εὰν &
τῷ βασιλεῖ X φανῇ © δοθήτω τῇ

αὔριον τοῖς ᾿Ιουδαίοις SX τοῖς ἐν |

Σούσοις (΄ χρήσασθαι ὡσαύτως, ὡς
τοὺς δέκα υἱοὺς ᾿Αμὰν κρεμασθῆναι
ἐπὶ ξύλου.

14. Καὶ ἐπέταξεν XC ὁ βασιλεὺς
(ς΄ γενηθῆναι οὕτως. καὶ ἐξέθηκε
τοῖς ᾿Ιουδαίοις τῆς πόλεως τὰ σώ-
ματα τῶν υἱῶν τοῦ κρεμάσαι.

f yp. ἀπέκτειναν.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA,.

Kai τὸν Φαρσὰν, καὶ τὸν ἀδελ-
φὸν αὐτοῦ, καὶ τὸν ᾿Αφαρνὰρ.

Καὶ τὸν Γαγὰ, Φαρδαθὰ, καὶ τὸν
| Μαρμασαιμὰ, καὶ τὸν ᾿Ιζαθοὺθ,

Καὶ τοὺς δέκα υἱοὺς ᾿Αμὰν, ’Apa-
δαθοῦ Βουγαίου, τοῦ ἐχθροῦ τῶν
᾿Ιουδαίων, καὶ διήρπασαν πάντα τὰ
αὐτῶν.

Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς τῇ Ἐσθήρ
Πῶς σοι οἱ ἐνταῦθα καὶ ἐν τῇ περι-
χώρῳ κέχρηνται;

| Καὶ εἶπεν ᾿Εσθήρ: Δοθήτω τοῖς
| Ιουδαίοις ode ἐὰν θέλωσιν ἀνελεῖν
καὶ διαρπάζειν.

Καὶ συνεχώρησε.

SEPTUAGINTA

EDITIO ORIGENICA.

15. Kai συνήχθησαν οἱ ᾿Ιουδαῖοι
ἐν Σούσοις ὡς τῇ ἡμέρᾳ (΄ τῇ τεσ-
σαρεσκαιδεκάτῃ τοῦ OS μηνὸς (΄
᾿Αδάρ. καὶ ἀπέκτειναν οἱ XX ἐν Σού-
cog (ς΄ -:- ᾿Ιουδαῖοι & τριακοσίους
ἄνδρας, -:- καὶ οὐθὲν διήρπασαν,
© Xai οὐκ ἐξέτειναν τὰς χεῖρας
αὐτῶν εἰς διαρπαγὴν. (΄

16. Οἱ δὲ λοιποὶ τῶν ᾿Ιουδαίων οἱ
ἐν τῇ βασιλείᾳ [συν] αχθέντες ἐβο-
ἤθουν ἑαυτοῖς Ὁς περὶ τῆς ψυχῆς
αὐτῶν, (΄ καὶ ἀνεπαύσαντο ἀπὸ
τῶν πολεμίων. ἀπώλεσαν γὰρ αὐ-
τῶν μυρίους πεντακισχιλίους, HS
καὶ εἰς διαρπαγὴν οὐκ ἀπέστειλαν
τὰς χεῖρας αὐτῶν,

17. Τῇ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ XX μη-
νὸς ᾿Αδάρ. καὶ ἀνεπαύσαντο τῇ
τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τοῦ αὐτοῦ μη-
νὸς, καὶ ἦγον αὐτὴν ἡμέραν ἀνα-
παύσεως, κατὰ χαρᾶς καὶ εὐφρο-
σύνης.

18. Οἱ δὲ οἱ Ιουδαῖοι οἱ ἐν Σού-
sow τῇ πόλει συνήχθησαν ὃς τῇ
τρισκαιδεκάτῃ τοῦ αὐτοῦ (΄ --- μη-
νὸς ᾿Αδὰρ, © καὶ τῇ τεσσαρεσκαι-
δεκάτῃ XE τοῦ αὐτοῦ © ἀνεπαύ-
σαντο. καὶ τὴν πεντεκαιδεκάτην δὲ
ἦγον αὐτὴν μετὰ χαρᾶς, καὶ εὐ-
φροσύνης.

19. Διὰ γὰρ τοῦτου οἱ ᾿Ιουδαῖοι οἱ
διεσπαρμένοι d€ οἱ οἰκοῦντες & ἐν
πάσῃ χώρᾳ, ἄγουσι Ὁζ τὴν ἡμέραν
© τὴν τεσσαρεσκαιδεκάτην τοῦ Ὁ“
μηνὸς (΄ ’Adap, per’ εὐφροσύνης HS
καὶ πότου, (΄ ἡμέραν ἀγαθὴν, ἀποσ-
τέλλοντες μερίδας ἕκαστος τῷ πλη-
σίον.

20. ἜἜργαψε δὲ Μαρδοχαῖος τοὺς
λύγους τούτους εἰς βιβλίον, καὶ
ἐξαπέστειλε τοῖς ᾿Ιουδαίοις, Ὅσοι
εἰσὶν ἐν τῇ βασιλείᾳ ᾿ΔΑρταξέρξου,
τοῖς ἐγγὺς καὶ τοῖς μακρὰν,

21. Στῆσαι τὰς ἡμέρας ταύτας
ἀγαθὰς, ἀγείν TES τὴν ἡμέραν (΄
τὴν τεσσαρεσκαιδεκάτην DS τοῦ
μηνὸς ᾿Αδὰρ ©, καὶ ὃς τὴν ἡμέραν
ς΄ τὴν πεντεκαιδεκάτην τοῦ ᾿Αδάρ.

Cx
o9

INTERPRETUM,

EDITIO VETUS ALTERA.

Kai ἀπώλεσαν μυριάδας ἑπτὰ καὶ
ἑκατὸν ἄνδρας.

Ἔγραψε δὲ Μαρδοχαῖος τοὺς λό-
yous τούτους εἰς βιβλίον, καὶ ἐξα-
πέστειλε τοῖς ᾿Ιουδαίοις, ot ἦσαν ἐν
᾿Αρταξέρξου βασιλείᾳ, τοῖς μακρὰν
καὶ τοῖς ἐγγὺς,

Στῆσαι τὰς ἡμέρας ταύτας εἰς
ὕμνους καὶ εὐφροσύνας,

EDITIO ORIGENICA.

22. ᾽Εν yap ταύταις ταῖς ἡμέραις
ἀνεπαύσαντο ΚΞ ἐν αὐτοῖς & οἱ
᾿Ιουδαῖοι ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν αὐτῶν.
καὶ τὸν μῆνα ἐν ᾧ ἐγράφη αὐτοῖς, -:-
ὃς HY ᾿Αδὰρ, & [ἀπὸ ὀδύνης εἰς χα-
ρὰν, καὶ ἀπὸ πένθους εἰς ἀγαθὴν
ἡμέραν -:- ἄγειν ὅλον ἀγαθὸν, &
ποιῆσαι αὐτὰς ἡμέρας γάμων καὶ
εὐφροσύνης, ἐξαποστέλλοντες μερί-
δας τοῖς φίλοις καὶ ὡς δόματα &
τοῖς πτωχοῖς.

23. Καὶ προσεδέξαντο οἱ ᾿Ιουδαῖοι
XX ὅσοι ἤρξαντο ποιεῖν, (΄ καθὼς
ἔγραψεν ὁ Μαρδοχαῖος αὐτοῖς"

24. Πῶς ᾿Δμὰν XX υἱὸς © ’Apa-
δαθοῦ Τωγαῖος ἐπολέμει τοὺς ’Lov-
δαίους, καὶ ὡς ἔθετο Ψήφισμα, καὶ
X ἔβαλε φοὺρ, 6 ἐστι (΄ κλῆρος,
ἀπολέσαι αὐτούς"

25. Kai ὡς εἰσῆλθε πρὸς τὸν βα-
σιλέα, -:- λέγων κρεμάσαι τὸν Map-
δοχαῖον. & ὅσα τε ἐπεχείρησε κακὰ
ἐπαγαγεῖν ἐπὶ τοὺς ᾽Του δαίους, ἐπ᾽
αὐτὸν ἐγένοντο, καὶ ἐκρεμάσθη αὐ-
τὸς καὶ τὰ τέκνα αὐτοῦ ZX ἐπὶ τῶν
ξύλων. &

26. Διὰ τοῦτο ἐπεκλήθησαν αἱ
ἡμέραι αὗται φουρουρεὶμ, διὰ τοὺς
κλήρους" — ὅτι φοὺρ καλοῦνται 77)
διαλέκτῳ αὐτῶν οἱ κλῆροι. EC καὶ
διὰ τοὺς λόγους τὴς ἐπιστολῆς ταύ-
τῆς, Kai ὕσα πεπόνθασι διὰ ταῦτα,
καὶ doa ἐγένετο αὐτοῖς"

27, — Kai © ἔστησαν, καὶ -:- ὡς
© προσεδέχοντο οἱ 1ουδαῖοι ἐφ᾽ ἑαυ-
τοῖς καὶ ἐπὶ τῷ σπέρματι αὐτῶν, καὶ
ἐπὶ X πᾶσι (΄ τοῖς προστεθειμέ-
ψοιοὶ ἐπ᾽ αὐτοῖς" οὐδὲ μὲν ἄλλως
χρήσονται ὃς ποιεῖν τὰς δύο ἡμέρας
τὰῷςἢ ταύτας, κατὰ τὴν γραφὴν αὐ-
τὰς τῶν, καὶ κατὰ τὸν χρόνον αὐ-
X τῶν, ἐν παντὶ ἐνιαυτῷ. &

28. At δὲ ἡμέραι αὗται μνημόσυ-
νον ἐπιτελούμεναι κατὰ γενεὰν καὶ

8 al. ἐστράφη, rectius.
i yp. προτεθειμένοις.

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.

᾿Αντὶ ὀδυνῶν καὶ πένθους, τῇ TE
τεσσαρεσκαιδεκάτῃ καὶ τῇ πεντε-
καιδεκάτῃ" καὶ ἀποστεῖλαι" μερίδας
τοῖς πένησι.

Καὶ προσεδέξαντο.

Διὰ τοῦτο ἐκλήθησαν αἱ ἡμέραι
αὗται φουρδία, διὰ τοὺς κλήρους
τοὺς πεσόντας τὰς εἰς ἡμέρας ταύ-
τας, εἰς μνημόσυνον.

8 yp. ἀπέστειλε.

SEPTUAGINTA INTERPRETUM. δὴ

EDITIO ORIGENICA.

γενεὰν, πατριὰν XE καὶ πατριὰν,
ς΄ χώραν X καὶ χώραν, © πόλιν
τς καὶ πόλιν. ς΄ αἱ δὲ ἡμέραι τῶν
φουρουρεὶμ αὗται ἀχθήσονται τὸν
ἅπαντα χρόνον, καὶ τὸ μνημύσυ-
νον αὐτῶν οὐ μὴ ἐκλίπῃ ἐκ τῶν
γενεῶν.

29. Καὶ ἔγραψεν ᾿Εσθὴρ ἡ βασί-
λισσα θυγάτηρ ᾿Αμιναδὰβ [καὶ]
Μαρδοχαῖος ὁ ᾿Τουδαῖος boa ἐποίη-
σανὶ, τό τεστερξωμα τῆς ἐπιστολῆς
τῶν — φουρουρείμ. καὶ Μαρδοχαῖος
-Σ- καὶ ᾿Εσθὴρ ἡ βασίλισσα ἔστησαν
-Ξ- ἑαυτοῖς καθ᾽ ἑαυτῶν, καὶ τότε
+ στήσαντες κατὰ τῆς ὑγείας αὐ-
-- τῶν [καὶ τὴν βουλὴν αὐτῶν"
--- σθὴρ; λόγῳ ἔστησεν εἰς τὸν
> αἰῶνα, καὶ ἐγράφη εἰς μνημόσυ-
-Ξ νον. &

30.56 * * * ® *
5. 5 * * ἣν ἣν %
Me * * καὶ ἀληθείας.

31. X Tov κυρῶσαι τὰς ἡμέρας
XC τῶν φουρουρεὶμ τούτων, κατὰ
OX τὸν χρόνον αὐτῶν, καθὼς ἐκύ-
XX ρωσεν ἐπ᾽ αὐτοῦ Μαρδοχαῖος ὁ
XE ᾿Ιουδαῖος καὶ ᾿Βσθὴρ ἡ βασίλισ-
XE σα, καὶ καθὼς ἀνέστησαν περὶ
XX τῆς ψυχῆς αὐτῶν καὶ περὶ τοῦ
Ὁς σπέρματος αὐτῶν, τὰ ῥήματα
OX τῶν νηστειῶν καὶ τῶν κραυγῶν
XX αὐτῶν.

32. XX Καὶ ἡ ῥῆσις ᾿Εσθὴρ ἔστη-
Xe τὰ ῥήματα τῶν φουρουρεὶμ
OX τούτων, καὶ ἐγράφη βιβλίῳ. &

CAP. X.

1. Ἔγραψε δὲ ὁ βασιλεὺς X ’Ap-
ταξερξης τέλη © ἐπὶ -:- τὴν βασι-
λείαν © τῆς τε γῆς καὶ τῆς θα-
λάσσης,

2. Καὶ τὴν ἰσχὺν αὐτοῦ καὶ ἀν-
δραγαθίαν, -:- πλοῦτόν τε καὶ δόξαν

1 yp. ἐποίησε τὸ στερ.

or

EDITIO YETUS ALTERA.

CAP. X.

Kai ἔγραψεν ὁ βασιλεὺς τὰ τέλη
τῆς γῆς καὶ τῆς θαλάσσης,

Καὶ [τὴν ἰσχὺν αὐτοῦ καὶ ἀνδρα-
γαθίαν, πλοῦτόν TE καὶ δόξαν τὴς

or
-:
jon)

EDITIO ORIGENICA.

ς΄ X Μαρδοχαίῳ ὅσα ἐμεγάλυνεν
αὐτὸν ἐπὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ"
ἰδοὺ XS ταῦτα € γέγραπται ἐπὶ
βιβλίου XK λόγων τῶν ἡμερῶν &
βασιλέων Μήδων καὶ Περσῶν, = εἰς
μνημόσυνον. &

3. Ὅ, τε Μαρδοχαῖος Ὁς ὁ Ἰου-
δαῖος & διεδέχετο τὸν βασιλέα ’Ap-
ταξέρξην, καὶ μέγας ἣν ἐν τῇ βασι-
λείᾳ, καὶ δεδοξασμένος ὑπὸ τῶν
Ιουδαίων καὶ φιλούμενος ἡγεῖτο τὴν
ἀγωγὴν παντὶ τῷ ἔθνει αὐτοῦ.

— Καὶ εἶπεν ὁ Μαρδοχαῖος" Πα-
-Ξ Ξ ρὰ τοῦ θεοῦ ἐγένετο ταῦτα.

-Ξ Ἐμνήσθην περὶ τοῦ ἐνυπνίου
— οὗ εἶδον περὶ τῶν λόγων τούτων.
> οὐδὲν παρῆλθεν an’ αὐτῶν λό-
ἘΞ γ0Ὲ:

— Ἡ μικρὰ πηγὴ ἐγένετο ποτα-
-Ξ μὸς, καὶ ἣν φῶς καὶ ἥλιος καὶ
— ὕδωρ πολύ.

-Ξ τ Ἐσθὴρος ἣν ὁ ποταμὸς, ἣν ἐγά-
> μησεν 6 βασιλεὺς, καὶ ἐποίησε
-Ξ βασίλισσαν.

--- οἱ δὲ δύο δράκοντες ἐγώ εἰμι καὶ
— ᾿Αμάν.

-:- Τὰ ἔθνη, τὰ συναχθέντα ἀπο-
-Ξ λέσαι τὸ ὄνομα τῶν ᾿Ιουδαίων.

— Τὸ δὲ ἔθνος τὸ ἐμὸν, οὗτός ἐσ-
-Ξ τιν ᾿Ισραὴλ, ot βοήσαντες πρὸς
— τὸν θεὸν, καὶ σωθέντες.

-Ξ- Καὶ ἔσωσε Κύριος τὸν λαὸν αὐ-
— τοῦ, καὶ ἐῤῥύσατο ἡμᾶς ἐκ πάν-
των τῶν κακῶν τούτων. καὶ ἐποί-
σεν ὁ Θεὸς τὰ σημεῖα καὶ τὰ
τέρατα μεγάλα, ἃ οὐ γέγονε τοῖς
ἔθνεσι.

-Ξ Ata τοῦτο ἐποίησε κλήρους
— δύο, ἕνα τῷ Θεῷ, καὶ ἕνα πᾶσι τοῖς

-Ξ- ἔθνεσι.

— [Καὶ ἦλθον οἱ δύο κλῆροι οὗ-
-Ξ τοι εἰς ὥραν καὶ καιρὸν, καὶ εἰς
-Ξ ἡμέραν κρίσεως, ἐνώπιον τοῦ

— θεοῦ καὶ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι)
— Καὶ ἐμνήσθη ὁ Θεὸς τοῦ λαοῦ

DE EDITIONE

EDITIO VETUS ALTERA.

βασιλείας αὐτοῦ. καὶ ἰδοῦ γέγραπ-
ται ἐν] ταῖς βίβλοις Περσῶν καὶ
Μήδων, εἰς μνημόσυνον.

Ὃ δὲ Μαρδοχαῖος διαδέχετο τὸν
βασιλέα Ξέρξην, καὶ μέγας ἦν ἐν
τῇ βασιλείᾳ, καὶ φιλούμενος ὑπὸ
πάντων τῶν ᾿Ιουδαίων, καὶ ἡγεῖτο
αὐτῶν, καὶ δόξαν παντὶ τῷ ἔθνει αὐ-
τοῦ περιετήθει.

Καὶ εἶπε Μαρδοχαῖος" Παρὰ τοῦ

θεοῦ ἐγένετο ταῦτα.

᾿Εμνήσθη γὰρ τοῦ ἐνυπνίου οὗ
τ : t yor,
εἶδε, καὶ ἀπετελέσθη, Kai εἶπεν.

Ἡ μικρὰ πηγὴ ᾿Εσθήρ ἐστιν.

Καὶ οἱ δύο δράκοντες ἐγώ εἰμι καὶ
᾿Αμάν.

Ποταμὸς τὰ ἔθνη, τὰ συναχθέντα
ἀπολέσαι τοὺς ᾿Ιουδαίους.

Ἥλιος καὶ φῶς οἱ ἐγένοντοϊ τοῖς
Ιουδαίοις, ἐπιφανία τοῦ Θεοῦ, τοῦτο
τὸ κρίμα.

Καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὰ σημεῖα
καὶ τὰ τέρατα ταῦτα, ἃ οὐ γέγονεν
ἐν τοῖς ἔθνεσι.

Καὶ ἐποίησε κλήρους δύο, ἕνα τῷ
λαῷ τοῦ θεοῦ, καὶ ἕνα τοῖς ἔθνεσι.

Καὶ προσῆλθον οἱ δύο κλῆροι οὗ-
τοι εἰς ὥρας κατὰ καιρὸν καὶ ἡμέρας
κυριεύσεως τοῦ αἰωνίου ἐν πᾶσι τοῖς
ἔθνεσι.

Καὶ ἐμνήσθη ὁ Θεὸς τοῦ λαοῦ αὐ-

Ὁ yp. ἐγένετο,

ἃ

SEPTUAGINTA

EDITIO ORIGENICA.

> αὐτοῦ, καὶ ἐδικαίωσε τὴν κληρο-
> νομίαν αὐτοῦ.

--- Καὶ πᾶς ὁ λαὸς ἀνεβόησε φω-
νῇ μεγάλῃ, καὶ εἴπον: Εὐλογητὸς
el, Κύριε, ὁ μνησθεῖς τῶν δια-
θηκῶν. τῶν πρὸς τοὶς πατέρας
ἡμῶν.

= Καὶ ἔσονται αὑτοῖς αἱ ἡμέραι
αὗται, ἐν μηνὶ ᾿Αδὰρ, τῇ τεσσα-
ρεσκαιδεκάτῃ καὶ τῇ πεντεκαιδε-
κάτῃ τοῦ αὐτοῦ μηνὸς, μετὰ συν-
> αγωγῆς καὶ χαρᾶς καὶ εὐφρο-
σύνης ἐνώπιον τοῦ θεοῦ, κατὰ
evedc εἰς τὸν αἰῶνα, ἐν τῷ λαῷ
-Ξ- αὐτοῦ ᾿Ισραήλ.
-Ξ- [Ἔτους τετάρτου βασιλεύοντος
Πτολεμαίου καὶ Κλεοπάτρας, εἰσή-
νεγκε Δοσίθεος ὃς ἔφη εἶναι ἱερεὺς
-Ξ καὶ Λευίτης, καὶ Πτολεμαῖος
υἱὸς αὐτοῦ, τὴν προκειμένην
ἐπιστολὴν τῶν φουρουρεὶμ, ἣν
ἔφησαν εἶναι, καὶ ἡρμηνευκέναι
— Avoipaxov* Πτολεμαίου, οὐ τῶν!
+ ἐν Ἱερουσαλήμ.

fe 2. [> -

k yp. Aiavoipaxov.
1 al. τὸν, vel, τῶν.

VOL. VII.

INTERPRETUM. δ,

EDITIO VETUS ΑἸΤΕΠΑ,

Tov, Kai ἐδικαίωσε τὴν κληρονομίαν
αὐτοῦ.

Καὶ πᾶς ὁ λαὸς ἀνεβόησε φωνῇ
μεγάλῃ, καὶ εἶπεν. Ἑὐλογητὸς εἶ,
Κύριε, ὃ μνησθεῖς τῶν διαθηκῶν τῶν
πρὸς τοὺς πατέρας ἡμῶν. ᾿Αμὴν.

Καὶ ἔσονται αὐτοῖς αἱ ἡμέραι αὖ-
ται ἐν μηνὶ ᾿Αδὰρ, ἐν τῇ τεσσαρεσ-
καιδεκάτῃ καὶ τῇ πεντεκαιδεκάτῃ
τοῦ μηνὸς, μετὰ συναγωγῆς καὶ
χαρᾶς καὶ εὐφροσύνης ἐνώπιον τοῦ
θεοῦ, κατὰ γενεὰς εἰς αἰῶνα, ἐν τῷ
λαῷ αὐτοῦ ᾿Ισραήλ. ᾿Αμῆν.

PP

573

DE EDITIONE

LIBRI JUDICUM

CAP. VI.

EX CODICE ROMANO,

1. Kai ἐποίησαν οἱ υἱοὶ͵ ᾿Ισραὴλ
τὸ πονηρὸν ἐνώπιον κυρίου, καὶ ἔδω-
kev αὐτοὺς κύριος ἐν χειρὶ Μαδιὰμ
ἑπτὰ ἔτη.

2. Καὶ ἴσχυσε χεὶρ Μαδιὰμ ἐπὶ
ἸΙσραὴλ. καὶ ἐποίησαν ἑαυτοῖς οἱ
υἱοὶ Ισραὴλ ἀπὸ προσώπου Μαδιὰμ
τὰς τρυμαλιὰς τὰς ἐν τοῖς ὄρεσι, καὶ
τὰ σπήλαια, καὶ τὰ κρεμαστά.

8. Καὶ ἐγένετο ἐὰν ἔσπειραν οἱ
υἱοὶ ᾿Ισραὴλ, καὶ ἀνέβαινον Μαδιὰμ
καὶ ᾿Αμαλὴκ, καὶ οἱ υἱοὶ ἀνατολῶν
συνανέβαινον αὐτοῖς.

4. Καὶ παρενέβαλον εἰς αὐτοὺς,
καὶ διέφθειρον τοὺς καρποὺς αὐτῶν
ἕως ἐλθεῖν εἰς Γάζαν. καὶ οὐ κατε-
λείποντο ὑπόστασιν ζωῆς ἐν τῇ γῇ
᾿Ισραὴλ, οὐδὲ ἐν τοῖς ποιμνίοις ταῦ-
ρον καὶ ὄνον.

5. Ὅτι αὐτοὶ καὶ αἱ κτήσεις αὐτῶν
ἀνέβαινον καὶ αἱ σκηναὶ αὐτῶν πα-
ρεγίνοντο, καθὼς ἀκρὶς εἰς πλῆθος,
καὶ αὐτοῖς, καὶ ταῖς καμήλοις αὐτῶν
οὐκ ἣν ἀριθμὸς" καὶ ἤρχοντο εἰς
τὴν γῆν ᾿Ισραὴλ, καὶ διέφθειρον αὐ-
τὴν.

CAP. ΥἹ.

EX CODICE ALEXANDRINO.

1. Kai ἐποίησαν οἱ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ
τὸ πονηρὸν ἔναντι κυρίου, καὶ πα-
ρέδωκεν αὐτοὺς κύριος ἐν χειρὶ Μα-
διὰμ ἔτη ἑπτά.

2. Καὶ κατίσχυσεν χεὶρ Μαδιὰμ
ἐπὶ Ἰσραήλ. καὶ ἐποίησαν ἑαυτοῖς οἱ
υἱοὶ ᾿Ισραὴλ ἀπὸ προσώπου Μαδιὰμ
ἄνδρας ἐν τοῖς ὄρεσιν, καὶ τοῖς σπη-
λαίοις, καὶ τοῖς ὀχυρώμασιν.

8. Καὶ ἐγένετο ὅταν ἔσπειρεν ἀνὴρ
ἸΙσραὴλ, καὶ ἀνέβαινεν Μαδιὰμ, καὶ
᾿Αμαλὴκ, καὶ οἱ υἱοὶ ἀνατολῶν, καὶ
ἀνέβαινον ἐπ᾽ αὐτόν"

4, Καὶ παρενέβαλον ἐπ᾽ αὐτούς"
καὶ διέφθειραν τὰ ἐκφόρια τῆς γῆς
ἕως τοῦ ἐλθεῖν εἰς Τάζαν. καὶ οὐχ
ὑπελείποντο ὑπόστασιν ζωῆς ἐν σ-
ραὴλ, καὶ ποιμνίον, καὶ μόσχον, καὶ
ὄνον.

5. Ὅτι αὐτοὶ τὰ κτήνη αὐτῶν ἀνέ-
βαινον, καὶ τὰς σκηνὰς αὐτῶν πα-
pépepov’ Καὶ παρεγείνοντο ὡς ἀκρίς
εἰς πλῆθος" καὶ αὐτοῖς καὶ ταῖς καμή-
λοις αὐτῶν οὐκ ἣν ἀριθμὸς. καὶ
παρεγείνοντο ἐν τῇ γῇ Ισραὴλ, τοῦ
διαφθείρειν αὐτήν.

SEPTUAGINTA
EX CODICE ROMANO.

6. Kai ἐπτώχευσεν ᾿Ισραὴλ σφό-
dpa ἀπὸ προσώπου Μαδιάμ.

7. Καὶ ἐβόησαν οἱ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ
πρὸς κύριον ἀπὸ προσώπου Μα-
οεαμ.

8. Καὶ ἐξαπέστειλε κύριος ἄνδρα
προφήτην πρὸς τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ:
καὶ εἶπεν αὐτοῖς" Tade λέγει κύριος
ὁ θεὸς ᾿Ισραήλ" ᾿Εγώ εἰμι ὃς ἀνή-
γαγον ὑμᾶς ἐκ γῆς Αἰγύπτου, καὶ
ἐξήγαγον ὑμᾶς ἐξ οἴκου δουλείας
ὑμῶν.

9. Καὶ ἐῤῥυσάμην ὑμᾶς ἐκ χειρὸς
Αἰγύπτου, καὶ ἐκ χειρὸς πάντων
τῶν θλιβόντων ὑμᾶς, καὶ ἐξέβαλον
αὐτοὺς ἐκ προσώπου ὑμῶν, καὶ ἔδωκα
ὑμῖν τὴν γῆν αὐτῶν. καὶ εἶπα ὑμῖν"

10. ᾿Εγὼ κύριος ὁ θεὸς ὑμῶν, οὐ
φοβηθήσεσθε τοὺς θεοὺς τοῦ ᾿Αμοῤ-
ῥαίου, ἐν οἷς ὑμεῖς κάθησθε ἐν τῇ γῇ
αὐτῶν. καὶ οὐκ εἰσηκούσατε
φωνῆς μου.

11, Καὶ ἦλθεν ἄγγελος κυρίου,
καὶ ἐκάθισεν ὑπὸ τὴν τερέμινθον
τὴν ἐν ᾿Εφραθὰ ἐν γῇ ᾿Ιωὰς πατρὸς
τοῦ ᾿Εσδρὶ, καὶ Γεδεὼν ὁ υἱὸς αὐτοῦ
ῥαβδίζων σῖτον ἐν ληνῷ εἰς ἐκφυ-
γεῖν ἀπὸ προσώπου τοῦ Μαδιάμ.

12. Καὶ ὠφθη αὐτῷ ὁ ἄγγελος
κυρίου, καὶ εἶπε πρὸ. αὐτόν" Κύριος
μετὰ σοῦ, ἰσχυρὸς τῶν δυνάμεων.

13. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν Γεδεών"
"Ev ἐμοὶ, κύριέ μου. καὶ εἰ ἔστι κύριος
μεθ’ ἡμῶν, εἰς τί εὗρεν ἡμᾶς τὰ κα-
kad ταῦτα ; καὶ ποῦ ἐστι πάντα τὰ
θαυμάσια αὐτοῦ, ἃ διηγήσαντο ἡμῖν
οἱ πατέρες ἡμῶν, λέγοντες" Μὴ οὐχὶ
ἐξ Αἰγύπτου ἀνήγαγεν ἡμᾶς κύρι-
oc; καὶ νῦν ἐξέῤῥιψεν ἡμᾶς, καὶ
ἔδωκεν ἡμᾶς ἐν χειρὶ Μαδιάμ.

~
THC

14. Kai ἐπέστρεψε πρὸς αὐτὸν ὁ
ἄγγελος κυρίου, καὶ εἶπε" Πορεύου
ἐν τῇ ἰσχύϊ σου ταύτῃ, καὶ σώσεις

ὃν ᾿Ισραὴλ ἐκ χειρὸς Μαδιάμ. ἰδοὺ
ἐξαπέστειλά σε.

ΞΟ

15, Καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν Γεδεών"

INTERPRETUM. 579

EX CODICE ALEXANDRINO.

6. Kai ἐπτώχευσεν ᾿Ισραὴλ σφό-
Opa ἀπὸ προσώπου Μαδιάμ.

7. Καὶ ἐκέκραξαν οἱ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ
πρὸς κύριον. καὶ ἐγένετο ἐπεὶ ἐκέ-
κραξαν οἱ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ πρὸς κύριον
περὶ Μαδιάμ"

8. Καὶ ἐξαπέστειλεν κύριος ἄν-
Opa προφήτην πρὸς τοὺς υἱοὺς ᾽1σ-
ραὴλ, καὶ εἶπεν αὐτοῖς" Ta δὲ λέγει
κύριος ὁ θεὸς ᾿Ισραήλ’ ᾿Εγώ εἰμι ὁ
ἀναβιβάσας ὑμᾶς ἐξ Αἰγύπτου, [καὶ
ἐξήγαγον ὑμᾶς ἐξ οἴκου δουλείας
ὑμῶν.

9. Καὶ ἐῤῥυσάμην ὑμᾶς ἐκ χειρὸς
Αἰγύπτου) καὶ ἐκ χειρὸς πάντων
τῶν θλιβόντων ὑμᾶς" καὶ ἐξέβαλον
αὐτοὺς ἐκ προσώπου ὑμῶν, καὶ ἔδωκα
ὑμῖν τὴν γῆν αὐτῶν. καὶ εἶπα ὑμῖν"

10. ᾿Εγὼ κύριος ὁ θεὸς ὑμῶν, οὐ
φοβηθήσεσθε τοὺς θεοὺς τοῦ ᾿Αμοῤ-
ῥαίου, ἐν οἷς ὑμεῖς ἐνοικεῖτε ἐν τῇ
γῇ αὐτῶν. καὶ οὐκ εἰσηκούσατε τῆς
φωνῆς pov.

11. Καὶ ἦλθεν ἄγγελος κυρίου,
καὶ ἐκάθισεν ἐπὶ τὴν δρῦν τὴν οὗ-
σαν ἐν Ἐφραθὰ, τὴν τοῦ ᾿Ιωὰς πα-
τρὸς ᾿Εζρὶ, καὶ Γεδεὼν 6 υἱὸς αὐτοῦ
ἐράβδιζεν πυροὺς ἐν ληνῷ τοῦ ἐκ-
φυγεῖν ἐκ προσώπου Μαδιάμ.

12. Καὶ εὗρεν αὐτὸν ἄγγελος κυ-
ρίου, καὶ εἶπεν πρὸς αὐτόν" Κύριος
μετὰ σοῦ, δυνατὸς τῇ ἰσχύϊ.

18. Καὶ εἶπεν πρὸς αὐτὸν Γεδεών"
Ἔν ἐμοὶ κύριος. καὶ εἰ ἔστιν κύριος
μεθ᾽ ἡμῶν, ἵνα τί εὗρεν ἡμᾶς πάντα
τὰ κακὰ ταῦτα; καὶ ποῦ ἐστιν πάντα
τὰ θαυμάσια αὐτοῦ ὕσα διηγήσαντο
ἡμῖν οἱ πατέρες ἡμῶν, λέγοντες"
Οὐχὶ ἐξ Αἰγύπτου ἐξήγαγεν ἡμᾶς
κύριος ; καὶ νῦν ἀπώσατο ἡμᾶς κύ-
plog, καὶ παρέδωκεν ἡμᾶς ἐν χειρὶ
Μαδιάμ.

14. Καὶ ἐπέβλεψεν πρὸς αὐτὸν ὁ
ἄγγελος κυρίου, καὶ εἶπεν αὐτῷ" 1ο-
ρεύου ἐν τῇ ἰσχύϊ σου, καὶ σώσεις
τὸν ᾿Ισραὴλ ἐκ χειρὸς Μαδιάμ: καὶ

᾿ἰδοὺ ἐξαπέστειλά σε.

15. Καὶ εἶπεν πρὸς αὐτὸν Τεδεών"

ΒΕ

EX CODICE ROMANO,

Ἔν ἐμοί κύριέ μου, ἐν τίνι σώσω τὸν
᾿Ισραήλ; ἰδού ἡ χιλιάς pov ἠσθένησεν
ἐν Μανασσῇ, καὶ ἐγώ εἰμι μικρότε-
ρος ἐν οἴκῳ τοῦ πατρός μου.

16. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν ὁ ἄγγε-
λος κυρίου" Κύριος ἔσται μετὰ σοῦ,
καὶ πατάξεις τὴν Μαδιὰμ ὡσεὶ ἄν-
Opa ἕνα.

17. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν Γεδεών"
Εἰ δὴ εὗρον ἔλεος ἐν ὀφθαλμοῖς σου»
καὶ ποιήσεις μοι σήμερον πᾶν ὕ, τι
ἐλάλησας μετ᾽ ἐμοῦ,

18. Μὴ χωρισθῇς ἐντεῦθεν ἕως
τοῦ ἐλθεῖν pe πρὸς σὲ, καὶ ἐξοίσω
τὴν θυσίαν καὶ θύσω ἐνώπιόν σου.
καὶ εἶπεν" ᾿Εγώ εἶμι καθίσομαι ἕως
τοῦ ἐπιστρέψαί σε.

19. Καὶ Γεδεὼν εἰσῆλθε, καὶ ἐποί-
ησεν ἔριφον αἰγῶν καὶ οἰφὶ ἀλεύρου
ἄζυμα, καὶ τὰ κρέα ἔθηκεν ἐν τῷ κο-
φίνῳ, καὶ τὸν ζωμὸν ἔβαλεν ἐν τῇ
χύτρᾳ, καὶ ἐξήνεγκεν αὐτὰ πρὸς
αὐτὸν ὑπὸ τὴν τερέμινθον, καὶ προσ-
ἤγγισε.

20. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν ὁ ἄγγε-
Noe τοῦ θεοῦ" Λάβε τὰ κρέα καὶ τὰ
ἄζυμα, καὶ θὲς πρὸς τὴν πέτραν ἐ-
κείνην, καὶ τὸν ζωμὸν ἐχόμενα ἔκ-
NEE.

21. Kai ἐποίησεν οὕτως. καὶ ἐξε-
τεινεν ὁ ἄγγελος κυρίου τὸ ἄκρον
τῆς ῥάβδου τῆς ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ,
καὶ ἥψατο τῶν κρεῶν καὶ τῶν ἀζύ-
μων" καὶ ἀνέβη mip ἐκ τῆς πέτρας,
καὶ κατέφαγε τὰ κρέα καὶ τοὺς ἀζύ-
μους. καὶ ὁ ἄγγελος κυρίου ἐπορεύ-
On ἀπ’ ὀφθαλμῶν αὐτοῦ.

22. Καὶ εἶδε Γεδεὼν, ὅτι ἄγγελος
κυρίου οὗτός ἐστι. καὶ εἶπε Γεδεὼν"
"A ἃ, κύριέ μου κύριε, ὅτι εἶδον τὸν
ἄγγελον κυρίου πρόσωπον πρὸς

,
πρόσωπον.

23. Καὶ εἶπεν αὐτῷ κύριος, Ἐἰϊ-
ρήνη σοι, μὴ φοβοῦ, οὐ μὴ ἀποθά-
VIC.

24. Kai ὠκοδόμησεν ἐκεῖ Tedewy
θυσιαστήριον τῷ κυρίῳ, Kai ἐπεκά-
λεσεν αὐτῷ, εἰρήνη κυρίου, ἕως τῆς

DE EDITIONE

EX CODICE ALEXANDRINO.

"Ey ἐμοὶ κύριε, ἐν τίνι σωσω τὸν 1σ-
ραήλ ; ἰδοὺ ἡ χιλιάς μου ταπεινοτέ-
ρα ἐν Μανασσῇ, καὶ ἐγώ εἰμι μικρὸς
τῷ οἴκῳ τοῦ πατρός μου.

10. Καὶ εἶπεν πρὸς αὐτὸν ὁ ἄγγε-
λος κυρίου: Κύριος ἔσται μετὰ σου,
καὶ πατάξεις τὴν Μαδιὰμ ὥσει ἄν-
Opa ἕνα.

17. Καὶ εἶπεν πρὸς αὐτὸν Τεδεών"
Kai εἰ εὗρον χάριν ἐν ὀφθαλμοῖς
σου, καὶ ποιήσεις μοι σημεῖον OTL σὺ
λαλεῖς per’ ἐμοῦ,

18. Μὴ κεινηθῇς ἐντεῦθεν ἕως τοῦ
ἐλθεῖν pe πρὸς σέ" καὶ οἴσω τὴν θυ-
σίαν μου, καὶ θήσω ἐνώπιόν σου.
καὶ εἶπεν" ᾿Εγώ εἰμι καθήσομαι ἕως
τοῦ ἐπιστρέψαί σε.

19. Καὶ Γεδεὼν εἰσῆλθεν, καὶ ἐ-
ποίησεν ἔριφον αἰγων καὶ οἰφὶ ἀλεύ-
ρου ἄζυμα, καὶ τὰ κρέα ἐπέθηκεν
ἐπὶ τὸ κανοῦν, καὶ τὸν ζωμὸν ἐνέ-
xeev εἰς χύτραν" καὶ ἐξήνεγκεν πρὸς
αὐτὸν ὑπὸ τὴν δρῦν, καὶ προσεκύνη-
σεν.

20. Καὶ εἶπεν πρὸς αὐτὸν ὁ ἄγγε-
λος κυρίου" Λάβε τὰ κρέα, καὶ τοὺς
ἄρτους τοὺς ἀζύμους, καὶ θὲς πρὸς
τὴν πέτραν ἐκείνην, καὶ τὸν ζωμὸν
ἔκχεον.

21. Καὶ ἐποίησεν οὕτως. καὶ ἐξέ-
Tewev ὁ ἄγγελος κυρίου τὸ ἄκρον
τῆς ῥάβδου τῆς ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ,
καὶ ἥψατο τῶν κρεῶν καὶ τῶν ἀζύ-
μων. καὶ ἀνήφθη πῦρ ἐκ τῆς πέτρας,
καὶ κατέφαγεν τὰ κρέα, καὶ τοὺς
ἀζύμους. καὶ ἄγγελος κυρίου ἀπῆλ-
θεν ἐξ ὀφθαλμῶν αὐτοῦ.

22. Καὶ εἶδε Γεδεὼν bre ἄγγελος
κυρίου ἐστίν" καὶ εἶπεν Γεδεών" “A
d, κύριε κύριε, ὅτι εἶδον τὸν ἄγγε-
λον κυρίου πρόσωπον πρὸς πρόσω-
πον.

23. Καὶ εἶπεν αὐτῷ κύριος" Ἑἰρή-
VN σοι, μὴ φοβοῦ, οὐ μὴ ἀποθάνῃς.

24. Kai ὠκοδόμησεν ἐκεῖ Γεδεὼν
θυσιαστήριον τῷ κυρίῳ, καὶ ἐκάλε-
σεν αὐτὸ, εἰρήνη κυρίου, ἕως τῆς

SEPTUAGINTA

EX CODICE ROMANO.

ἡμέρας ταύτης, ἔτι αὐτοῦ ὄντος ἐν
Ἐφραθὰ πατρὸς τοῦ ᾿Εσδρί.

25. Καὶ ἐγένετο ἐν τῇ νυκτὶ ἐκεί-
vy, καὶ εἶπεν αὐτῷ κύριος" Λάβε
τὸν μόσχον τὸν ταῦρον be ἐστι τῷ
πατρίου, καὶ μόσχον δεύτερον ἐπ-
ταετῆ, καὶ καθελεῖς τὸ θυσιαστήριον
τοῦ Βάαλ ὅ ἐστι τῷ πατρί σου, καὶ
τὸ ἄλσος τὸ ἐπ᾽ αὐτὸ ὀλοθρεύσεις.

26. Καὶ οἰκοδομήσεις θυσιαστή-
βιον τῷ κυρίῳ τῷ θεῷ σου ἐπὶ κορυ-
φὴν μαωζὶ τούτου ἐν τῇ παρατάξει:
καὶ λήψῃ τὸν μόσχον τὸν δεύτερον,
καὶ ἀνοίσεις ὁλοκαυτώματα ἐν τοῖς
ξύλοις τοῦ ἄλσους, οὗ ἐξολοθρεύ-
σεις.

27. Καὶ ἔλαβε Τεδεὼν δέκα ἄν-
Opac ἀπὸ τῶν δούλων ἑαυτοῦ, καὶ
ἐποίησεν ὃν τρόπον ἐλάλησε πρὸς
αὐτὸν κύριος. καὶ ἐγενήθη ὡς ἐφοβή-
θη τὸν οἶκον τοῦ πατρὸς αὐτοῦ καὶ
τοὺς ἄνδρας τῆς πόλεως τοῦ ποιῆ-
σαι ἡμέρας, καὶ ἐποίησε νυκτός.

28. Καὶ ὥρθρισαν οἱ ἄνδρες τῆς
πόλεως Torpwt καὶ ἰδοὺ καθήρητο
τὸ θυσιαστήριον τοῦ Βάαλ, καὶ τὸ
ἄλσος τὸ ἐπ᾽ αὐτῷ ὠλόθρευτο. καὶ
εἶδον τὸν μόσχον τὸν δεύτερον, ὃν
ἀνήνεγκεν ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον τὸ
φκοδομημένον.

29. Καὶ εἶπεν ἀνὴρ πρὸς τὸν
πλησίον αὐτοῦ" Τίς ἐποίησε τὸ ῥῆ-
ματοῦτο; καὶ ἐπεζήτησαν καὶ ἠρεύ-
νησαν, καὶ ἔγνωσαν bri Τεδεὼν υἱὸς
᾿Ιωὰς ἐποίησε τὸ ῥῆμα τοῦτο.

30. Καὶ εἶπαν οἱ ἄνδρες τῆς πό-
λεως πρὸς ᾿Ιωάς" ᾿Εξένεγκε τὸν υἱόν
σον, καὶ ἀποθανέτω, Ori καθεῖλε τὸ
θυσιαστήριον τοῦ Βάαλ, καὶ ὅτι ὠλό-
θρευσε τὸ ἄλσος τὸ ἐπ᾽ αὐτῷ.

31. Καὶ εἶπε Γεδεὼν υἱὸς ᾿Ιωὰς
τοῖς ἀνδράσι πᾶσιν, οἱ ἐπανέστη-
σαν αὐτῷ" Μὴ ὑμεῖς νῦν δικάζεσθε
ὑπὲρ τοῦ Βάαλ; ἢ ὑμεῖς σώσετε αὐὖ-
τόν ; ὃς ἐὰν δικάσηται αὐτῷ, θανα-
τωθήτω ἕως πρωΐ. εἰ θεός ἐστι, δικα-
ζέσθω αὐτῷ, ὄτι καθεῖλε τὸ θυσιασ-
τήριον αὐτοῦ.

INTERPRETUM. 581

EX CODICE ALEXANDRINO.

ἡμέρας ταύτης, ἔτι αὐτοῦ ὄντος ἐν
᾿Εφραθὰ πατρὸς τοῦ ᾿Εζρὶ.

25. Καὶ ἐγενήθη τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ,
καὶ εἶπεν αὐτῷ κύριος" Λάβε τὸν
μόσχον τὸν σιτευτὸν τοῦ πατρός
σου, μόσχον τὸν δεύτερον τὸν ἑπτα-
ETH καὶ καθελεῖς τὸ θυσιαστήριον
τοῦ Βάαλ 6 ἐστιν τοῦ πατρός σου,
καὶ τό ἄλσος τὸ ἐπ᾽ αὐτῷ ἐκκόψατε.

26. Καὶ οἰκοδομήσεις θυσιαστή-
ριον κυρίῳ τῷ θεῷ σου τῷ ὀφθέντι
σοι ἐπὶ τῆς κορυφῆς τοῦ ὄρους μαὼχ
τούτου ἐν τῇ παρατάξει. καὶ λήψῃ
τὸν μόσχον τὸν δεύτερον, καὶ ἀνοί-
σεις ὁλοκαύτωμα ἐν τοῖς ζύλοις τοῦ
ἄλσους ὃ ἐκκόψεις.

27. Καὶ ἔλαβεν Γεδεὼν τρισκαίδε-
κα ἄνδρας ἀπὸ τῶν δούλων αὐτοῦ,
καὶ ἐποίησεν καθὰ ἐλάλησεν πρὸς
αὐτὸν κύριος. καὶ ἐγένετο ὡς ἐφοβή-
θη τὸν οἶκον τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, κα
τοὺς ἄνδρας τῆς πόλεως, μὴ ποιῆ-
σαι ἡμέρας" καὶ ἐποίησεν νυκτός.

28, Καὶ ὥρθρισαν οἱ ἄνδρες τῆς
πόλεως τὸ πρωΐ’ καὶ ἰδοὺ κατεσκαμ-
μένον τὸ θυσιαστήριον τοῦ Βάαλ,
καὶ τὸ ἄλσος τὸ ἐπ᾿ αὐτῷ ἐκκεκομμέ-
voy’ καὶ ὁ μόσχος ὁ σιτευτὺς ἀνη-
νεγμένος εἰς ὁλοκαύτωμα ἐπὶ τὸ θυ-
σιαστήριον τὸ ὠκοζομημένον.

29. Καὶ εἶπεν ἀνὴρ πρὸς τὸν πλη-
σίον αὐτοῦ" Τίς ἐποίησεν τὸ πρᾶγ-
ματοῦτο; καὶ ἀνήταζον καὶ ἐξεζή-
τουν, καὶ εἵπαν" Τεδεὼν ὁ υἱὸς ᾿Ιωὰς
ἐποίησεν τὸ πρᾶγμα τοῦτο.

30. Καὶ εἶπαν οἱ ἄνδρες τῆς πό-
λεως πρὸς ᾿Ιωάς: ᾿Εξάγαγε τὸν
υἱόν σου, καὶ ἀποθανέτω, OTL κατέσ-
καψεν τὸ θυσιαστήριον τοῦ Ἰβάαλ,
καὶ ὅτι ἔκοψεν τὸ ἄλσος τὸ ἐπ᾽ αὐτῷ.

81. Καὶ εἶπεν ᾿Ιωὰς πρὸς τοὺς ἄν-
δρας rodvetorapévoug ἐπ᾽ αὐτόν" Μὴ
ὑμεῖς νῦν δικάζεσθε περὶ τοῦ Βάαλ;
ἢ ὑμεῖς σώζετε αὐτόν; ὃς ἀντεδίκη-
σεν αὐτὸν ἀποθανεῖται ἕως πρωΐ. εἰ
ἔστιν ὁ θεὸς αὐτὸς, ἐκδικήσει αὐτὸν,
ὅτι κατέσκαψεν τὸ θυσιαστήριον ave
τοῦ.

582

EX CODICE ROMANO.

32. Kai ἐκάλεσεν αὐτὸ ἐν τῇ ἡμέ-
ρᾳ ἐκείνῃ Ἱεροβάαλ, λέγων" Δικα-
ζέσθω ἐν αὐτῷ ὁ Βάαλ, ὅτι καθῃρέθη
τὸ θυσιαστήριον αὐτοῦ.

CAP. XVITI.

i. Ἔν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις οὐκ ἣν
βασιλεὺς ἐν ᾿Ισραήλ. καὶ ἐν ταῖς
ἡμέραις ἐκείναις ἡ φυλὴ Δὰν ἐζήτει
ἑαυτῇ κληρονομίαν κατοικῆσαι, OTE
οὐκ ἐνέπεσεν αὐτῇ ἕως τῆς ἡμέρας
er ΠΝ a Spy Nee 5
ἐκείνης ἐν μέσῳ φυλῶν υἱῶν ᾿Ισραὴλ
κληρονομία.

2. Kai ἀπέστειλαν οἱ υἱοὶ Δὰν ἀ-
πὸ δήμων αὐτῶν πέντε ἄνδρας, υἱ-
οὺς δυνάμεως, ἀπὸ Σαραὰ καὶ ἀπὸ
Ἐσθαὸλ, τοῦ κατασκέψασθαι τὴν
γῆν καὶ ἐξιχνιάσαι αὐτήν" καὶ εἴ-
παν πρὸς αὐτούς: Πορεύεσθε καὶ
τ: 7 ake es i
ἐξιχνιάσατε THY γῆν. Kat ἦλθον Ewe
= 5 Sosy Mae 5 ᾿
ὄρους ᾿Εφραϊμ ἕως οἴκου Μιχαία, καὶ
ἠυλίσθησαν αὐτοὶ ἐκεῖ ἐν οἴκῳ Me-
χαία.

3. Καὶ αὐτοὶ ἐπέγνωσαν τὴν φω-
μὴν τοῦ νεανίσκου τοῦ Λευίτου, καὶ
ἐξέκλιναν ἐκεῖ. εἶπαν αὐτῷ"
Τίς ἤνεγκέ σε ὧδε; καὶ σὺ τί ποιεῖς
ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ; καὶ τί σοι ὧδε;

x
και

A. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτούς Οὕτω
καὶ οὕτως ἐποίησέ μοι Μιχαίας, καὶ
ἐμισθώσατό με, καὶ ἐγενόμην αὐτῷ
εἰς ἱερέα.

5. Καὶ εἶπαν αὐτῷ" ᾿Επερώτησον
δὲ ἐν τῷ θεῷ, καὶ γνωσόμεθα εἰ εὐο-
ξωθήσεται ἡ ὁδὸς ἡμῶν, ἐν ἢ ἡμεῖς
πορευόμεθα ἐν αὐτῇ.

6. Καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ ἱερεύς" πο-
ρεύεσθε ἐν εἰρήνῃ" ἐνώπιον κυρίου ἡ
ὁδὸς ὑμῶν, ἐν ἢ πορεύεσθε ἐν αὐὖὐ-
τῇ).

7. Καὶ ἐπορεύθησαν οἱ πέντε ἄν-
ὄρες, καὶ ἦλθον εἰς Λαισά, καὶ εἶδον
τὸν λαὸν τὸν ἐν μέσῳ αὐτῆς καθή-

DE EDITIONE

EX CODICE ALEXANDRING.

ΜΕΥ ἘῪ A en

32. Kai ἐκάλεσεν αὐτὸ ἐν τῇ ἡμὲ-
ρᾳ ἐκείνῃ, δικαστήριον τοῦ Βάαλ,
ὅτι κατέσκαψεν τὸ θυσιαστήριον αὖ-

τοῦ.

CAP. XVIII.

1. Εν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις οὐκ
ἣν βασιλεὺς ἐν ᾿Ισραήλ. καὶ! ἐν
ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐζήτει ἡ φυλὴ)
τοὺ Δὰν ἑαυτῇ κληρονομίαν τοῦ κα-
τοικεῖν, ὅτε οὐκ ἐνέπεσεν αὐτῇ ἕως
τῶν ἡμερῶν ἐκείνων ἐν μέσῳ φυλῶν
᾿Ισραὴλ κληρονομία.

2. Καὶ ἐξαπέστειλαν οἱ υἱοὶ Δὰν
ἐκ τῶν συγγείων αὐτῶν πέντε ἄν-
δρας ἀπὸ μέρους αὐτῶν, υἱοὺς δυνά-
μεως, ἐκ Σαραὰ καὶ ᾿Εσθαὸλ, τοῦ κα-
τασκέψασθαι τὴν γῆν, καὶ ἐξιχνιά-
σαι αὐτήν" καὶ εἶπαν πρὸς αὐτούς͵
Πορεύεσθε καὶ ἐξερευνήσετε τὴν γῆν.
καὶ παρεγένοντο εἰς ὄρος ᾿Εφραϊμ
ἕως οἴκου Μιχά: καὶ κατέπαυσαν ἐ-
κεῖ, αὐτῶν ὄντων παρὰ τῷ οἴκῳ Μι-
χά.

8. Αὐτοὶ ἐπέγνωσαν τὴν φωνὴν
τοῦ παιδαρίου τοῦ νεωτέρου τοῦ
Λευΐτου, καὶ ἐξέκλιναν ἐκεῖ. καὶ εἷ-
παν αὐτῷ" Τίς ἤγαγέν σε ὧδε ; καὶ
τί ποιεῖς ἐνταῦθα ; καὶ τί σοι ἐστὲν
ὧδε;

4. Καὶ εἶπεν πρὸς αὐτούς" Οὕτως
καὶ οὕτως ἐποίησέν μοι Μιχά" καὶ
ἐμισθώσατό με, καὶ ἐγενήθην αὐτῷ
εἰς ἱερξα.

5. Καὶ εἶπαν αὐτῷ" ᾿Επερώτησον
δὴ ἐν τῷ θεῷ, καὶ γνωσόμεθα εἰ κα-

ἣν ἡμεῖς πο-

κ᾿ δ συν;

τευοδοῖ ἡ ὁδὸς ἡμῶν,

S
> rar

αὐτῆς.

-

ρευόμεθα ex

6. Καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ ἱερεύς" 110-
ρεύεσθε, καὶ εἰς εἰρήνην ἐνώπιον κυ-
ρίου ἡ ὁδὸς ὑμῶν, καθ᾽ ἣν ὑμεῖς πο-
ρεύεσθε ἐν αὐτῇ.

7. Καὶ ἐπορεύθησαν οἱ πέντε ἄν-
Opec, καὶ παρεγένοντο εἰς Λαισά"
καὶ εἶδον τὸν λαὸν τὸν κατοικοῦντα

SEPTUAGINTA

EX CODICE ROMANO.

μενον ἐπ᾽ ἐλπίδι, We κρίσις Σιδωνίων
ἡσυχάζουσα, καὶ οὐκ ἔστι διατρέ-
πων ἢ καταισχύνων λόγον ἐν τῇ γῇ;
κληρονόμος ἐκπιέζων θησαυροὺς,
καὶ μακράν εἰσι Σιδωνίων, καὶ λόγον
οὐκ ἔχουσι πρὸς ἄνθρωπον.

8. Καὶ ἦλθον οἱ πέντε ἄνδρες
πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς αὐτῶν εἰς Σα-
pad καὶ ᾿Εσθαὸλ, καὶ εἶπον τοῖς ἀ-
δελφοῖς αὐτῶν" Τί ὑμεῖς κάθησθε ;
καὶ εἶπαν"

9. ᾿Ανάστητε, καὶ ἀναβῶμεν ἐπ᾽
αὐτοὺς, ὅτι εἴδομεν τὴν γῆν, καὶ ἰ-
δοὺ ἀγαθὴ σφόδρα, καὶ ὑμεῖς ἡσυ-
χάζετε. μὴ ὀκνήσητε τοῦ πορευθῆ-
γαι, καὶ εἰσελθεῖν τοῦ κληρονομῆσαι
τὴν γῆν.

10. Kai ἡνίκα ἐὰν ἔλθητε, εἰσε-
λεύσεσθε πρὸς λαὸν ἐπ᾽ ἐλπίδι, καὶ
ἡ γῆ πλατεῖα, ὅτι ἔδωκεν αὐτὴν ὁ
θεὸς ἐν χειρὶ Dw" τόπος ὕπου οὐκ
ἔστιν ἐκεῖ ὑστέρημα παντὸς ῥήματος
τῶν ἐν τῇ γῇ-

11. Καὶ ἀπῇραν ἐκεῖθεν ἀπὸ δή-
μων τοῦ Δὰν ἀπὸ Σαραὰ καὶ ἀπὸ
᾿Εσθαὸλ ἑξακόσιοι ἄνδρες ἐζωσμένοι
σκεύη παρατάξεως.

12. Καὶ ἀνέβησαν καὶ παρενέβα-
λον ἐν Καριαθιαρὶμ ἐν ᾿Ιούδα. διὰ
τοῦτο ἐκλήθη ἐν ἐκείνῳ τῷ τόπῳ
παρεμβολὴ Δὰν ἕως τῆς ἡμέρας
ταύτης. ἰδοὺ ὀπίσω ἹΚαριαθιαρίμ.

18. Καὶ παρῆλθον ἐκεῖθεν ὄρος
᾿Εφραὶμ, καὶ ἦλθον ἕως οἴκου Μι-
χαία.

14, Καὶ ἀπεκρίθησαν οἱ πέντε ἄν
Opec οἱ πορευόμενοι κατασκέψασθαι
τὴν γἣν Λαϊσὰ, καὶ εἶπαν πρὸς τοὺς
ἀδελφούς" "Eyvwre ὅτι ἐστὶν ἐν τῷ

INTERPRETUM. 583

EX CODICE ALEXANDRINO.

ἐν αὐτῇ καθήμενον ἐν ἐλπίδι κατὰ
τὴν σύγκρισιν τῶν Σιδωνίων" ἡσυ-
χάζοντας ἐν ἐλπίδι, καὶ μὴ δυναμέ-
vouc λαλῆσαι ῥῆμα ἐν τῇ yy, ὅτι μα-
κράν εἰσιν ἀπὸ Σιδῶνος, καὶ λόγος
οὐκ ἣν αὐτοῖς μετὰ Συρίας.

8. Καὶ παρεγένοντο οἱ πέντε ἄν-
Opec πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς αὐτῶν εἰς
Σαραὰ καὶ ᾿Εσθαόλ: καὶ ἔλεγον αὐὖὐ-
τοῖς οἱ ἀδελφοὶ αὐτῶν" Ti ὑμεῖς κά-
θησϑε; καὶ εἶπαν" ᾿Ανάστητε, καὶ
ἀναβῶμεν ἐπ᾽ αὐτὴν, Ore εἰσήλθα-
μεν, καὶ ἐνεπεριεπατήσαμεν ἐν τῇ
γῇ ἕως σιγῆσαι.

9. Καὶ εἴδομεν τὸν λαὸν τὸν κα-
τοικοῦντα ἐν αὐτῇ ἐν ἐλπίδι, κατὰ
σύγκριμα τῶν Σιδωνίων, καὶ μα-
κρὰν ἀπέχοντες ἐκ Σιδῶνος" καὶ
λόγος οὐκ ἣν αὐτοῖς μετὰ Συρίας.
ἀλλὰ ἀνάστητε, καὶ ἀναβῶμεν ἐπ’
αὐτοὺς, ὅτι εὑρήκαμεν τὴν γῆν, καὶ
ἰδοὺ ἀγαθὴ σφόδρα" καὶ ὑμεῖς σιω-
πᾶτε. μὴ ὀκνήσητε τοῦ πορευθῆναι
τοῦ ἐλθεῖν, καὶ κατακληρονομῆσαι
τὴν γῆν.

10. Ἡνίκα ἂν εἰσέλθητε, ἥξετε
πρὸς λαὸν πεποιθότα, καὶ ἡ γῆ εὐ-
ρύχωρος" bre παρέδωκεν αὐτὴν ὁ θεὸς
ἐν χειρὶ ὑμῶν" τόπος οὗ οὐκ ἔστιν
ἐκεῖ ὑστέρημα παντὸς ῥήματος ὕσα
ἐν τῇ γῇ.

11. Καὶ ἀπῇραν ἐκεῖθεν ἐκ συγ-
γενείας τοῦ Δὰν ἐκ Σαραὰ καὶ ’Eo-
θαὸλ ἐξακόσιοι ἄνδρες περιζωσμένοι
σκεύη πολεμικά.

12. Καὶ ἀνέβησαν καὶ παρενε-
βάλοσαν ἐν Καριαθαρὶμ ἐν ᾿Ιούδα.
διὰ τοῦτο ἐκλήθη τῷ τόπῳ ἐκείνῳ
παρεμβολὴ Δὰν ἕως τὴς ἡμέρας
ταύτης. ἰδοὺ κατόπισθεν Καριαθα-
ρίμ.

13. Παρῆλθον ἐκεῖθεν, καὶ ἦλθον
ἕως τοῦ ὄρους ᾿Εφραὶμ, καὶ ἦλθον
ἕως οἴκου Μιχά.

14. Καὶ ἀπεκρίθησαν οἱ
ἄνδρες οἱ πορευόμενοι κατασκέψασ-
θαι τὴν γῆν Λαϊσὰ, καὶ εἷπαν πρὸς

πέντε

τοὺς ἀδελφοὺς αὐτῶν" Ei οἴδατε ὅτι

584

EX CODICE ROMANO.

οἴκῳ τούτῳ ἐφὼδ καὶ θεραφὶν καὶ
γλυπτὸν καὶ χωνευτόν, καὶ νῦν
γνῶτε 6, τι ποιήσετε.

15. Καὶ ἐξέκλιναν ἐκεῖ, καὶ εἰσὴλ-
θοὸν εἰς τὸν οἶκον τοῦ νεανίσκου τοῦ
Λευίτου, εἰς τὸν οἶκον Μιχαία, καὶ
ἠρώτησαν αὐτὸν εἰς εἰρήνην.

16. Καὶ οἱ ἑξακόσιοι ἄνδρες οἱ
ἀνεζωσμένοι τὰ σκεύη τὴς παρα-
τάξεως αὐτῶν ἑστῶτες παρὰ θύρας
τῆς πύλης, οἱ ἐκ τῶν υἱῶν Δάν.

17. Καὶ ἀνέβησαν οἱ πέντε ἄν-
Opec οἱ πορευθέντες κατἀάσκέψασθαι
τὴν γῆν, καὶ εἰσῆλθον ἐκεῖ εἰς οἶκον
Μιχαία, καὶ ὁ ἱερεὺς ἑστώς.

18. Καὶ ἔλαβον τὸ γλυπτὸν καὶ
τὸ ἐφὼδ καὶ τὸ θεραφὶν καὶ τὸ χω-
γευτόν.

19. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτοὺς ὁ ἱερεύς"
Τί ὑμεῖς ποιεῖτε; καὶ εἶπαν αὐτῷ"
Κώφευσον, ἐπίθες τὴν χεῖρά cov ἐπὶ
τὸ στόμα σου, καὶ δεῦρο μεθ᾽ ἡμῶν,
καὶ γένου ἡμῖν εἰς πατέρα καὶ εἴς
ἱερέα. μὴ ἀγαθὸν εἶναί σεΐἱερξα οἴκου
ἀνδρὸς ἑνὸς, ἢ γενέσθαί ce tepta φυ-
λῆς καὶ οἴκου εἰς δῆμον ᾿Ισραήλ;

20. Καὶ ἠγαθύνθη ἡ καρδία τοῦ
ἱερέως, καὶ ἔλαβε τὸ ἐφὼδ καὶ τὸ
θεραφίν καὶ τὸ χωνευτὸν, καὶ ἦλθεν
ἐν μέσῳ τοῦ λαοῦ.

21. Καὶ ἐπέστρεψαν καὶ ἀπῆλ-
θον, καὶ ἔθηκαν τὰ τέκνα καὶ τὴν
κτῆσιν καὶ τὸ βάρος ἔμπροσθεν αὐ-
τῶν.

22. Αὐτοὶ ἐμάκρυναν ἀπὸ οἴκου
Μιχαία, καὶ ἰδοὺ Μιχαίας καὶ οἱ ἄν-
ὃρες οἱ ἐν ταῖς οἰκίαις ταῖς μετὰ
οἴκου Μιχαία ἐβόησαν.

28. Καὶ κατελάβοντο τοὺς υἱοὺς
Δάν. καὶ ἐπέστρεψαν οἱ υἱοὶ Δὰν τὸ
πρόσωπον αὐτῶν, καὶ εἶπαν τῷ Μι-

; Ἂς i ;
χαίᾳ: Ὑί ἐστὶ σοι, ὅτι ἐβόησας ;

24. Καὶ εἶπε Μιχαίας. Ὅτι τὸ
γλυπτόν pov ὃ ἐποίησα ἐλάβετε, καὶ

t ‘
τὸν ἱερέα, Kai ἐπορεύθητε, Kai τί

DE EDITIONE

EX CODICE ALEXANDRING,

ty τοῖς οἴκοις τούτοις ἐφοὺδ, καὶ θε-
ραφὶν, καὶ γλυπτὸν, καὶ χωνευτόν"
καὶ νῦν γνῶτε τὲ ποιήσέτε.

15. Καὶ ἐξέκλιναν ἐκεῖ" καὶ εἰσ-
ἤλθοσαν εἰς τὸν οἶκον τοῦ παιδα-
ρίου τοῦ Λευίτου εἰς τὸν οἶκον Μι-
χὰ, καὶ ἠσπάσαντο αὐτὸν.

16. Καὶ οἱ ἑξακόσιοι ἄνδρες περιε-
ζωσμένοι σκεύη πολεμικὰ αὐτῶν
ἐστηλωμένοι παρὰ τὴν θύραν τοῦ
πυλῶνος, οἱ ἐκ τῶν υἱῶν Δάν.

17. Καὶ ἀνέβησαν οἱ πέντε ἄν-
δρες ot πορευόμενοι κατασκέψασθαι
τὴν γῆν ἐπελθόντες ἐκεῖ.

18. Ἔλαβον τὸ γλυπτὸν, καὶ τὸ
ἐφὸδ, καὶ τὸ θεραφὶν, καὶ τὸ χωνευ-
τόν.

᾿ Η͂ > +. weet

19. Kai εἶπεν πρὸς αὐτοὺς ὁ τε-
ρεύς" Τί ὑμεῖς ποιεῖτε; καὶ εἶπαν
πρὸς αὐτόν" Κώφευσον. ἐπίθες τὴν
χεῖρά σου ἐπὶ τὸ στόμα σου, καὶ
" oY > - ~ . » « - Ω
ἐλθὲ μεθ’ ἡμῶν, καὶ ἔσῃ ἡμῖν εἰς
πατέρα καὶ εἰς ἱερέα. μὴ βέλτιον
F ῬΕΓΩΝ τι ate ἢ
εἶναι εἰς ἱερέα οἴκου ἀνδρὸς ἑνὸς, ἢ
γενέσθαί σε ἱερξα φυλῆς καὶ συγγε-
vetac ἐν ᾿Ισραὴλ;

20, Καὶ ἠγαθύνθη ἡ καρδία τοῦ
ἱερέως, καὶ ἔλαβεν τὸ ἐφοὺδ, καὶ τὸ
θεραφὶν, καὶ τὸ γλυπτὸν, καὶ τὸ
χωνευτόν" καὶ εἰσῆλθεν ἐν μέσῳ τοῦ
λαοῦ.

21. Καὶ ἐπέστρεψαν καὶ ἀπῆλθον"
καὶ ἔθησαν τὴν πανοικίαν καὶ τὴν
κτῆσιν αὐτοῦ τὴν ἔνδοξον ἔμπροσ-
θεν αὐτῶν.

22. Αὐτῶν δὲ μεμακρυνκότων ἀπὸ
τοῦ οἴκου Μιχὰ, καὶ ἰδοὺ Μιχὰ καὶ
ot ἄνδρες, ὁ λαὸς οἱ ὄντες ἐν τοῖς
οἴκοις οἱ σὺν τῷ οἴκῳ μετὰ Μιχὰ,
ἔκραζον κατοπίσω Δάν.

28, Καὶ ἐβόησαν πρὸς τοὺς υἱοὺς
Δάν. καὶ ἐπέστρεψαν οἱ υἱοὶ Δὰν
κατὰ πρόσωπον αὐτῶν, καὶ εἶπαν
Μιχὰ: Ti ἐστίν σοι bre ἐβόησας;

24. Καὶ εἶπεν Μιχά" Ὅτι τὸ pov

ieee iN Sly
γλύυπτον ὃ ἐποίησα ἐλάβετε, καὶ τὸν
spades a tae Rehan awe ἃς
ἱερέα, καὶ ἀπήλθατε, καὶ τί ἐμοὶ Eres

SEPTUAGINTA INTERPRETUM. 585

EX CODICE ROMANO.

kal τί τοῦτο λέγετε πρὸς μέ' Τί κρά-
etc;

25. Kai εἶπαν πρὸς αὐτὸν ot υἱοὶ
Δάν: Μὴ ἀκουσθήτω δὴ φωνή σου
μεθ’ ἡμῶν, μήποτε συναντήσωσιν
ἡμῖν ἄνδρες πικροὶ ψυχῇ, καὶ προσ-
θήσουσι ψυχήν σου; καὶ τὴν ψυχήν
τοῦ οἴκου σου.

20. Καὶ ἐπορεύθησαν οἱ υἱοὶ Δὰν
εἰς ὁδὸν αὐτῶν, καὶ εἶδε Μιχαίας
bre δυνατώτεροί εἰσιν ὑπὲρ αὐτὸν,
καὶ ἐπέστρεψεν εἰς τὸν οἶκον αὐ-
τοῦ.

21. Καὶ οἱ υἱοὶ Δὰν ἔλαβον ὃ ἐποίη-
σεΜιχαίας, καὶ τὸν ἱερξαὺς ἣν αὐτῶν,
καὶ ἦλθον ἐπὶ Λαισὰ, ἐπὶ λαὸν ἡσυ-
χάζοντα καὶ πεποιθότα ἐπ’ ἐλπίδι.

28. Καὶ ἐπάταξαν αὐτοὺς ἐν
στόματι ῥομφαίας, καὶ τὴν πόλιν
ἐνέπρησαν ἐν πυρὶ, καὶ οὐκ ἦν ὁ
ῥυόμενος, ὕτι μακράν ἐστιν ἀπὸ
Σιδωνίων, καὶ λόγος οὐκ ἔστιν αὖ-
τοῖς μετὰ ἀνθρώπου, καὶ αὐτὴ ἐν
τῇ κοιλάδι τοῦ οἴκου ‘Paap.

29. Καὶ ὠκοδόμησαν τὴν πόλιν,
καὶ κατεσκήνωσαν ἐν αὐτῇ, καὶ ἐκά-
λεσαν τὸ ὄνομα τῆς πόλεως Δὰν, ἐν
ὀνόματι Δὰν πατρὸς αὐτῶν, ὃς ἐτέ-
x9n τῷ ᾿Ισραήλ. καὶ ἣν Οὐλαμαΐς
ὄνομα τῆς πόλεως τοπρότερον.

80. Καὶ ἔστησαν ἑαυτοῖς οἱ υἱοὶ
Δὰν τὸ γλυπτὸν, καὶ ᾿Ιωνάθαν υἱὸς
Τηρσὼν υἱὸς Μανασσῆ αὐτὸς, καὶ οἱ
υἱοὶ αὐτοῦ ἦσαν ἱερεῖς τῇ φυλῇ Δὰν
ἕως ἡμέρας τῆς ἀποικίας τῆς γῆς.

31, Καὶ ἔθηκαν ἑαυτοὶς τὸ γλυπ-
τὸν ὃ ἐποίησε Μιχαίας, πάσας τάς
ἡμέρας ἃς ἣν ὁ οἶκος τοῦ θεοῦ ἐν
Σηλώμ. καὶ ἐγένετο ἐν ταῖς ἡμέ-
ραις ἐκείναις οὐκ ἣν βασιλεὺς ἐν
᾿Ισραήλ.

EX CODICE ALEXANDRINO.

καὶ τοῦτο λέγετέ por’ Τί τοῦτο Kpa-
ζεις;

25. Καὶ εἶπον πρὸς αὐτὸν οἱ υἱοὶ
Δάν" Μὴ ἀκουσθήτω δὴ ἡ φωνή σου
μεθ’ ἡμῶν, μήποτε ἀπαντήσωσιν
ἡμῖν ἄνδρες πικροὶ ψυχῇ" καὶ προσ-
θήσεις τὴν ψυχήν σου, καὶ τὴν ψυ-
χὴν τοῦ οἴκου σου.

26. Καὶ ἐπορεύθησαν οἱ υἱοὶ Δὰν
εἰς τὴν ὁδὸν αὐτῶν, καὶ εἶδεν Μι-
χὰ ὅτι ἰσχυρότεροί εἰσιν αὐτοῦ" καὶ
ἐξένευσεν, καὶ ἀνέστρεψεν εἰς τὸν
οἶκον αὐτοῦ.

27. Καὶ αὐτοὶ ἔλαβον ὅσα ἐποίη-
σεν Μιχά" καὶ τὸν ἱερέα ὃς ἣν αὐτῷ.
καὶ ἦλθον ἕως Λαισὰ, ἐπὶ λαὸν ἡσυ-
χάζοντα καὶ πεποιθότα.

28, Καὶ ἐπάταξαν αὐτοὺς ἐν στό-
ματι ῥομφαίας" καὶ τὴν πόλιν ἐνέ-
πρησαν᾽ καὶ οὐκ ἔστιν ἐξαιρούμενος"
ὅτι μακράν ἐστιν ἀπὸ Σιδωνίων
καὶ λόγος οὐκ ἔστιν αὐτοῖς μετὰ ἀν-
θρώπων, καὶ αὐτὴ ἐν κοιλάδι ἥ ἐστιν
τοῦ οἴκου Τώβ.

29. Καὶ ὠκοδόμησαν τὴν πόλιν,
καὶ κατῴκησαν ἐν αὐτῇ. καὶ ἐκάλε-
σαν τὸ ὄνομα τῆς πόλεως Δὰν, κατὰ
τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς αὐτῶνὃς ἐγε-
νήθη τῷ ᾿Ισραήλ. καὶ ἣν ᾿Αλὶς τῇ
πόλει τὸ πρότερον.

80. Καὶ ἀνέστησαν ἑαυτοῖς οἱ
υἱοὶ τοῦ Δὰν τὸ γλυπτὸν Μιχά. καὶ
᾿Ιωνάθαν υἱὸς Γηρσὼμ υἱοῦ Mavac-
on, αὐτὸς καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ ἧσαν
ἱερεῖς τῇ φυλῇ Δάν.

81, Καὶ ἔταξαν αὐτοῖς τὸ γλυπ-
τὸν Μιχὰ ὃ ἐποίησεν, πάσας τὰς
ἡμέρας ὕσας ἣν ὁ οἶκος τοῦ θεοῦ ἐν
Σηλώ" καὶ ἐγένετο ἐν ταῖς ἡμέραις
ἐκείναις, καὶ βασιλεὺς οὐκ ἣν ἐν
᾿Ισραήλ.

In versu 7. editio Aldina ad codicem Alexandrinum magis accedit quam ad
Romanum: sicut et fragmentum Sarravianum; quod hic ita sese habet: Kai
εἰδὸν XE σὺν © τὸν λαὸν τὸν ἐν αὐτῇ κατοικοῦντα ἐν ἐλπίδι, κατὰ σύγ-
κρισιν τῶν Σιδωνίων, ἡσυχάζοντα ἐν ἐλπίδι, καὶ μὴ δυναμένου μου λα-
λῆσαι ῥῆμα HS ἐν τῇ γῇ, κληρονόμος θησαυροῦ, Ore μακράν εἰσιν ἀπὸ

586 DE EDITIONE

Σιδῶνος, καὶ λόγος οὐκ ἣν αὐτοῖς μετὰ Συρίας. In versu vero 9. pro eo
quod in Romana editione habetur, ὅτε εἴδομεν τὴν γῆν, et in Aldina, ὅτι
ἑωράκαμεν τὴν γῆν, hic (convenienter Alexandrino exemplari) leguntur hec
omnia: + ὅτε εἰσήλθαμεν, καὶ ἐνπεριεπατήσαμεν ἐν αὐτῇ γῇ ἕως Aap-
νὰς, καὶ εἴδομεν τὸν λαὸν τὸν κατοικοῦντα ἐν αὐτῇ ἐν ἐλπίδι κατὰ σύγ-
κριμα τῶν Σιδωνίων, καὶ λόγος οὐκ ἣν αὐτοῖς μετὰ Συρίας. ἀλλὰ ἀνάστητε,
καὶ ἀναβῶμεν ἐπ᾽ αὐτοὺς, (΄ ὅτι εὑρήκαμεν ὃς σὺν © τὴν γῆν. Ubi duo
notanda. J. Non omnia loca, que obelo ab Origene signata fuerant, vel in
Aldina vel in Romana etiam editione hodie reperiri. II. Antiquissima hee
fragmenta, ut hic, ita et alibi passim, cum Alexandrino magis codice quam cum
Romano conyenire.

EPISLOrs
JACOBI USSERII ARMACHANI

AD

LUDOVICUM CAPELLUM

DE VARIANTIBUS TEXTUS HEBRAICI LECTIONIBUS,

EDITA ANNO

1652.

ae rl ae
er ΜΆ, να ait

ERUDITISSIMO VIRO

D. LUDOVICO CAPELLO,

JACOBUS USSERIUS

ARMACHANUS, S.

VIR CLARISSIME:

Cum tuam de textus Hebraici veteris Testamenti varian-
tibus lectionibus ad me datam epistolam cum altera D.
Bootii ad me itidem scripta conferrem; in ipso statim
limine deprehendi, de eo quod imprimis constituendum
inter vos fuerat, id est, de cardine et statu principalis con-
troversiz, immane inter vos esse dissidium. Aflirmas tu,
** Necesse* esse ut Bootius et ipsi similes vel renuncient
effato suo, scilicet non licere nobis vel in minimo apiculo
discedere ab hodierni codicis Hebraici lectione; vel di-
cant, scribas omnes quorum opera hodiernus codex ad nos
pervenit, per plus quam duo annorum millia, a reditu ex
captivitate Babylonica (quum Esdras dicitur totum vetus
Testamentum ipse descripsisse) ad hunc usque diem fuisse
ἀναμαρτήτους et θεοπνεύστους."

At effatum illud Bootius ut suum et sui similium esse
plane pernegat: et in hisce studiis exercitatissimi Bux-

* Apologetic. epist. pag. 10.

590 AD LUDOVICUM CAPELLUM

torfii de Hebraicis codicibus assertionem hanc, suis ratio-
nibus munitam, contra opponit: “ Neque? enim existimo
tales esse, ut in nullo plane punctulo, apiculo, aut literula,
a primis Mosis et prophetarum autographis apographa
unquam discesserint, aut nullum omnino vitium vel levis-
simum in eos irrepserit. Nam ne ipsi quidem Judzi hoc
asserunt: qui et antiquitus jam exemplaria corrupta, sed
ab Esra iterum correcta et restituta fuisse et posterioribus
temporibus, cum inter celebres authores, tum inter exem-
plaria varia, dissensiones et discrepantes quasdam lecti-
ones notant. Tales sunt preter notas τοῦ 3°ND) ’p dis-
sensiones de quarundam vocum lectione inter Judzos
orientales et occidentales, et inter Ben Ascher et Ben
Naphtali. Sic memorant aliquando, nec dissimulant, va-
rietates nonnullas ex libris quibusdam manuscriptis cele-
berrimis et magne authoritatis: ut, exempli gratia, libro-
rum Hierosolymitanorum, Babylonicorum, Hispaniensium,
exemplaris Hilleliani, Pentateuchi cujusdam Hierichun-
tini, Sinaitici, ὅθ. Meminerunt etiam librorum correcto-
rum, et per consequens tacite etiam minus correctorum.
Redarguunt etiam sepe exemplaria quedam diserte er-
roris.”

Indeque paulo commotior hic D. Bootius ita de te con-
queritur: ‘‘ Quz® est hee dictatoria potestas, imo que
inaudita tyrannis, preescribere nobis quid sentire debea-
mus ac necessitatem nobis imponere, ut eam tueamur sen-
tentiam quam pro absurdissima damnamus ; et que sen-
tentiz vere nostre adeo non coheret, aut ex ea sequitur,
ut hac posita illam inevitabiliter concidere necesse sit ?
Quasi vero non liceat nobis rem istam, prout melius nobis
videtur, concipere atque explicare; et inter duo extrema
tum innumerz ac commentitiz variarum lectionum multi-
tudinis, tum omnimode illarum absentize media via (in qua
ut plurimum veritas inveniri solet) incedere: et quasi no-—
bis id necessario faciendum esset, quod non nisi stulti fa-
cere solent, ut dum vitium aliquod devitant, in contrarium
vitium currant,”

» De Punctor. antiq. part. 1. cap. 16. © Epist. sect. 2,

EPISTOLA. 591

Quid hic tu vero? Ais te ‘ dictatorem‘ non agere nec
tyrannidem exercere, nec illis quidquam prescribere ; sed
quid ex eorum sententia et positione atque effato sequatur
ostendere: nullam vero Bootium invenisse viam qua se
explicet et extricet isto nexu quo eum et sui similes con-
strinxeras. Sinobis non licet vel in minimo apiculo ab
hodierni codicis lectione deflectere ; sequi hodiernum co-
dicem ad minimum usque apiculum nobis representare
ipsissina Mosis et prophetarum αὐτόγραφα: hoc autem si
verum est, sequi scribas omnes inter describendum fuisse
ἀναμαρτήτους." Et * hic Bootio Rhodum esse” asseris,
* hic illi esse saltandum.”

Atqui ostendendum tibi prius fuerat, hane fuisse Bootii
sententiam; ‘ non licere nobis vel in minimo apiculo ab
hodierni Hebraici codicis lectione deflectere :” a qua tam
procul illum abfuisse videmus, ut duos casus ipse expres-
serit, in quibus nobis liceat a vulgata lectione recedere.
‘“* T, Ubi® discrepant inter se codices Hebraici; (non qui-
dem quivis promiscue, sed lectiores ac melioris note :)
tunc enim de variantibus lectionibus artificiose dijudican-
dum esse, quenam alteri preferenda sit; eamque eligen-
dam que loco aptius quadret. II. Quando invictis argu-
mentis probari potest ; aliquod textui vitium subesse.”

Negat quidem ille, et jure negat, veteres Scripture
translationes quascunque pro totidem Hebraicz veritatis
exemplaribus esse habendas; ita ut ex iis Hebraici textus
variationes non minus certo colligi possint, quam ex ipsis
codicibus Hebraicis. Nam, ut rectissime a te est observa-
tum, “non omnis variatio interpretis ἃ textu originario
nititur aut fundata est in diversitate codicum originario-
rum: multa potest esse ab interpretis ipsius hallucinatione
et deliberato facta mutatione, additione, et detractione.” Ex
incuria quoque et ἀβλεψίᾳ interpretis preteriri non raro in
versione videmus, quod in eo quem transferendum sibi pro-
posuit codice legebatur, atque aliud etiam pro eo quod ibi
habebatur in translatione substitui. Quemadmodum (verbi
gratia) 2 Maccab, cap. XIII, ver. 15. tum in Francisci Junii

4 Apolog. pag. 11, 12. © Append. epistole, pag. 104,
! Apolog. pag. 101,

592 AD LUDOVICUM CAPELLUM

versione, tum in doctissimi fratris" tui historia, bzs mille viri
a Juda Maccabeeo interfecti feruntur: non quod id ita in
textu originario utervis invenerit, sed quod frater Latinum
hic interpretem simpliciter secutus fuerit; interpres vero
Grecum quem vertebat textum minus diligenter attendens,
δισχιλίους pro τετρακισχιλίους perperam acceperit. Cujus-
modi παροράματα, ob characterum aut sonorum in vocabulis
precipue Hebraicis similitudinem vel levem aliquam a minus
attento inspectore conceptam literarum transpositionem,
multo etiam facilius possunt obrepere. Et ut in multis hujus
generis locis, Hebraicum quo interpres usus est exemplar
eandem quam ille reddidit lectionem exhibuerit : de eorum
tamen plurimis nullo nobis constare potest modo, utrum
ipsi interpreti an codici quem pre manibus ille habuit He-
braico ista accepta referenda fuerit differentia; prasertim
si interpres ille ex Judaizantium fuerit numero.

Ex libris enim Talmudicis et commentariis que Me-
drashim vocant, manifestum est, Judzis hance esse consue-
tudinem, non ex negligentia aliqua, sed ex nimia potius
diligentia, et certo consilio profectam; ut paronomasticis
hujusmodi vocum immutationibus in sacrarum literarum
explicatione saepius utantur: non quod in exemplari ullo
ita scriptas voces illas deprehenderint, sed quod ad varios
exponende Scripture modos amplificandos pertinere illud
existimaverint. Unde et tui quum Talmudici dicunt non
esse legendum (uti nos legimus) }19>s2 Psalm. LX VIII.
ver 15. sed nyod>x3, non wwia Exod. cap. XXXII. ver.
1. sed ww 83, non "ΝΣ ID w Esai. cap. XXVI. ver.
2. sed γ IM Nw, et non °9D33 Cantic. cap. VII.
ver. 11. sed 3" 9533 esse legendum; non id eos voluisse
(cum Buxtorfio* patre, τῷ μακαρίτῃ) agnoscis, ut quod ipsi
legendum dixerunt pro vera textus lectione esset recipien-
dum, sed “ ut acumen ingenii in his ostentarent, et habe-
rentur pro iis qui legem variis modis explicare possent.”

Neque tamen ex ullis omnino interpretum locis variantes

8 Jacob. Cappel. ad ann. mundi 3837.
i Critic. pag. 178.
k Commentar. Masorethic. lib, 1. cap. 9,

EPISTOLA. 5923

Hebraicorum codicum lectiones peti posse inficiatur Boo-
tius’; ex ea tantum versione quz Septuaginta nomen pre-
fert colligendas eas esse negat, ex reliquis omnibus inter-
pretibus desumi eas posse, libenter concedit. Nullo enim
modo admitti posse judicat, que de τῶν 6 editione contra
Buxtorfium a te prolata sunt: “ Manifestum® esse ex col-
latione τῶν Septuaginta cum textu hodierno Hebreo, codi-
cem eorum ab isto enormiter variasse. Reddi enim in in-
finitis locis discrepantize rationem certam et indubitatam,
variam scilicet lectionem, quod aliter legerunt in suo codi-
ce, quam hodie legitur in Judaico. Codicem Hebrzum, quo
usi sunt Septuaginta in versione sua concinnanda, immen-
sum quantum ab hodierno Judaico diversum abire. Ex
translationis ipsius cum hodierno Judaico contextu conten-
tione, sole ipso clarius liquere, Septuaginta interpretes
longe aliter in codice suo Hebraico legisse, quam nos ho-
die legimus in hodierno Judaico.”

Nec ita solus sensit Bootius: hoc ipsum jamdudum illum
docuerat B. Hieronymus: ‘* Qui passim notat et monet
quam diverse Septuaginta interpretes ab hodierna lectione
discesserint ; neque tamen diversitatem seu variationem il-
lam rejicit in codicis ipsorum discrepantiam ab eo quo ute-
batur: sed totam diversitatis causam et culpam ipsis inter-
pretibus adscribit ; qui aliter legerunt decepti literarum
similitudine et aflinitate, vel omittendo et subtrahendo,
vel addendo etiam aliquid de suo, prout illis videbatur
consultius.” Quod multis ex Hieronymi scriptis et com-
mentariis productis locis et exemplis probat Bootius' ; et
esse verum, tu’ ipse agnoscis.

Et recte quidem hic tu putas, “ ipsum' Bootium non
existimare necessario sibi credendum, sequendum et am-
plectendum esse, quicquid uspiam ab Hieronymo dictum
aut scriptum est.” At nihil hoc impedit, quo minus ille
inquirat, qui fieri potuerit, ut homo in aliis minime hebes,
et in Hebraica literatura satis perspicax, id videre non po-

{ς

P Epist. sect. 14. 4 Critic. defens. sect. 14.
¥ Epist. sect. 55. 57, 58. * Apolog. pag. 93.

' Apolog. pag. 94.

VOL. VII. Qe

594 AD LUDOVICUM CAPELLUM

tuerit, quod tu non modo certum esse atque indubitatum,
sed etiam sole ipso clarius liquere asseris.

** Causa", vero, (inquis) cur res illa Hieronymo in menh-
tem non venerit, non fuit defectus aliquis ingenii aut ju-
dicii, vel doctrinz in ipso, sed prajudicata opinio quam a
preceptoribus suis Hebraicis hauserat; codicem Hebrai-
cum representare ad amussim ipsa prophetarum autogra-
pha, proindeque-non esse ab illo vel latum pilum disce-
dendum. Itaque quicquid videbat ab illo codice vel tan-
tillum discrepare, statim illud rejiciebat tanquam spurium,
corruptum et adulterinum, ejusque causam in interpretum
hallucinationes, vel scribarum, qui translationes ipsorum
descripserunt, audaciam, temeritatem, vel inscitiam rejicie-
bat.” Quod fortasse non dixisses, siex commentariis ipsius
in tertium caput epistole ad Galatas* in memoriam revoca-
visses, quam facile suspicionem hanc ille admiserit ; aJudzis
detracta textui Hebraico fuisse vocabula 53 et 522 in Deu-
teron. cap. XXVII. ver. 26. et δ᾿ ΠΝ adjectum in Deut.
cap. XXI. ver. 23. atque ex’ commentariis in Michee
cap. VY. ver. 2. in Josue cap. 15. post versum quinquage-
simum nonum duos versiculos posuisse “ de veteribus libris
eradi malitia Judzorum, ne Jesus Christus de tribu Juda
ortus videretur.”

Septuaginta illorum tuorum animadvertisse te agnoscis
** frequentes* pueriles et pudendos seepe lapsus atque aber-
rationes a genuina vocum et phraseon significatione, et
sacrorum scriptorum mente atque scopo, etiam in iis locis,
in quibus illi, non secus quam nos hodie, legerunt.” An
vero ex ignorantia aut ἀβλεψίᾳ in tam frequentes, tam
pueriles et pudendos lapsus homines Hebraice lingue
satis peritos incidere potuisse putabimus: an accuratiorem
potius eos omnem transferendi rationem consulto hic ne-
glexisse? Quod certe alibi passim ab eis fuisse factum
videmus, ubi nulla literarum similitudo vel vocum affinitas
variantis lectionis aut erroris a librariis commissi aliquod
exhibet vestigium. Quo referenda celeberrima illa de
annis primorum patrum* differentia: de qua, B. Augus-

« Apolog. pag. 96. x Critic. pag. 478, 479, 480.
¥ Critie. pag. 292. 2 Apolog. pag. 21.
® Genes. cap. 5. et 11.

EPISTOLA. 595

tinus: ‘ In” his in quibus continuatur ipsius mendositatis
similitudo, ita ut ante genitum filium qui ordini inseritur
alibi (in Greco scilicet) supersint centum anni, alibi (in He-
breo) desint; post genitum autem ubi deerant supersint,
ubi supererant desint: videtur habere quandam, si dici
potest, error ipse constantiam; nec casum redolet, sed
industriam.” Hac addita conclusione, ipso digna: ““ Recte
fieri nullo modo dubitaverim, ut cum diversum aliquid in
utrisque codicibus invenitur, quandoquidem ad fidem
rerum gestarum utrumque esse non potest verum, ei lin-
guze potius credatur, unde est in aliam per interpretes facta
translatio.”

Agnoscis deinde ipse, “ 515 conferatur Graca ἰδία versio
cum Hebreo textu, inveniri infinita loca in quibus aliquid
deficit eorum que in Hebreo habentur.” Et queris,
κε qui® potuerit tanta esse in interpretibus ἀβλεψία et pre-
cipitatio, ut periodos etiam integras omiserint, easque mul-
tas et frequentes; quin et capita integra, et capitum partes
longe maximas omiserint penitus ?” quum ab interpretibus
illud simul querere debuisses ; qui etiam “ potuerit tanta
esse in librariis ἀβλεψία et preecipitatio,” ut toties et tam
foede hic erraverint ? tecumque considerare creditu longe
fuisse facilius, interpretes ista in suo codice inventa pro
libitu in versione sua preteriisse ; quam a Masorethis vel
primis Hebraicorum nostrorum codicum descriptoribus
conficta magna ex parte et textui sacro addita fuisse. Id
enim dicere oportet, si in hodiernz lectionis correctione
tot editionis Grace defectuum aliqua habenda {ποτὶ
ratio. .

Et hi quidem defectus in libro Job maxime sunt conspi-
cui: in quo a Grecis codicibus abfuisse notavit Origenes,
““ πολλάκις" piv ἔπη τέσσαρα ἢ τρία, ἐσθότε δὲ δεκατέσσαρα,
δεκαὲξ, καὶ δεκαέννεα, seepe quidem quatuor aut tres sen-
tentias, nonnunquam autem quatuordecim, sexdecim et
novemdecim.” Quos omnes defectus ex Greeca Origenis
editione supplens Hieronymus, in Latinam suam versio-

» De civitate Dei, lib. 15. cap, 31,
© Critic. pag. 214. 4 Ibid. pag. 360.
© Epist. ad Jul, Africanum,

ῳ οὔ

596 AD LUDOVICUM CAPELLUM

nem (quam obelis et asteriscis distinctam in lucem ali-
quando proferre nobis est animus) ita ad Paulam et Eus-
tochium est prefatus: “ Beatus Job, qui adhuc apud
Latinos jacebat in stercore, et vermibus scatebat errorum,
integrum immaculatumque gaudete. Quomodo enim post
probationem atque victoriam ipsius dupliciter® universa
reddita sunt: ita ego in lingua nostra, audacter loquor,
feci eum habere, que amiserat.” Indeque preefatione in
eundem librum ex Hebraico postea a se conversum, eos
qui priorem illam suam translationem prebaverant (in quo-
rum numero et Augustinus fuit, qui ad eam suas in Jo-
bum annotationes adaptandas censuit) simul etiam a Sep-
tuaginta erratum fuisse fateri opertere colligit. ‘‘ Neque
enim fieri potest, inquit ille, ut quos plura intermisisse
susceperint, non eosdem etiam in quibusdam errasse fate-
antur: precipue in Job; cui si ea que sub asteriscis ad-
dita sunt subtraxeris, pars maxima detruncabitur. Et hoc
duntaxat apud Greecos. Czterum apud Latinos, ante eam
translationem quam sub asteriscis et obelis nuper edidi-
mus, septingenti ferme aut octingenti versus desunt: ut
decurtatus et laceratus corrosusque liber fceditatem sui
publice legentibus praebeat.”

Tibi vero (qui Septuaginta tuis tantopere detrahi illi-
benter audis) hoc “ videtur' ab eo dictum esse hyperbo-
lice: quod in eo libro hodie versus sint duntaxat 1070.
sic enim in veteribus illis editionibus Latinis fuissent tan-
tum 270. versus in eo libro;” vel 370. ut debebas etiam
adjicere. Ubi nostros versus sive ™’p\pD Hebreorum,
qui 1070. in libro Jobi numerantur, minus accurate distin-
guere videris a veterum στίχοις : cujusmodi in libri vigesimi
᾿Αρχαιολογίας suze 60000. extitisse, ad eorum finem an-
notat Josephus; et 1800. in libro Jobi fuisse, ad caleem
chronographiz suz refert Nicephorus Constantinopolita-
nus patriarcha. Hesychius, vel quicunque ineditarum in
libros sacros Graecarum hypothesium author fuit, distinc-
tione hic adhibita, librum Job sine asteriscis quidem 1600.
στίχες habuisse notat; cum asteriscis vero 2200. Varia

δ Job. ver. 42. cap. 10. i Critic. pag. 295.

EPISTOLA. 597

enim τῶν στιχῶν apud varios erat longitudo: et ab Hesy-
chio magis precise asterisco notatorum quantitas ad 600.
στιχῶν, quam ab Hieronymo (dimidiatam libri partem pro-
pilus assequi affectante) ad 700. vel 800. versuum nume-
rum reducitur ; que ipsa minor tamen ratio satis evincit
tot in uno libro defectuum Grecam vulgatam editionem
ream esse repertam, ut quid in reliquis ab illa omissum sit,
opere pretium non fuerit attendere.

Sed nihil editionis illius authoritatem magis minuit,
quam multiplex illa tot assumentorum ad sacram Hebrai-
ce veritatis purpuram audacissime facta additio: que
aliquando non versiculorum tantum aliquot, sed integro-
rum etiam est capitum. Harum additionum, ab Origene
in epistola ad Julium Africanum, ex Jobi et [’stheree libris
producta habentur exempla. Et de libro Esthere ag-
noscis ipse, ‘‘ multa* fuisse addita et omissa ad libitum
interpretis; quinon fuit aecuratus in vertendo, sed studuit
tantum utcunque sensum reddere.” Sed ut sensum utcun-
que ille redderet; tam multa a textu demere, tam multa
aliena in eum intrudere, quid attinebat ? [Xt qui minus ac-
curatus ille fuit in hoc quam in propheticis libris? in qui-
bus vel ille, vel illi interpretes, ut tu quoque fateris, ‘ pas-
sim’ yocum genus, numerum, statum, tempus, modum,
conjugationem, et personam immutarunt, pene pro arbi-
trio; ut sensum aliquem, uti ipsis videbatur, commodum
exculperent iis in locis in quibus alioqui sensus non vide-
batur ipsis elici posse aptus et accomodatus.”

Qui vero in uno libro ad libitum multa addunt et omit-
tunt, in aliis ita commutant omnia pene pro arbitrio, non
zequi sane habendi sunt Hebraice lectionis arbitri; pre-
sertim quum in Daniele complura illi capitula Hebrao
textui addiderint, que ob hance ipsam causam Eusebius
et Apollinarius, Porphyrii calumniis respondentes, ut
legitimam Scripture partem defendere recusabant; sed
etiam relique prophetia faciem universam ita immutaye-
runt, ut Christiane ecclesiz, in aliis libris eorum versio-
nem secute, hic eam repudiare atque in ejus locum Theo-

κ Critic. pag. 293. ! Thid. pag. 152.

598 AD LUDOVICUM CAPELEUM

dotionis editionem coactz fuerint substituere. De quibus,
in suorum ad Danielem commentariorum procemio 516
scripsit Hieronymus: ‘‘ Ante annos plurimos quum ver-
teremus Danielem, has visiones (a Septuaginta superad-
ditas) obelo praenotavimus, significantes eas in Hebraico
non haberi. Et miror quosdam μεμψιμοίρους indignari
mihi, quasi ego decurtaverim librum: quum et Origenes,
et Eusebius, et Apollinarius, aliique ecclesiastici viri et
doctores Greciz, has visiones non haberi apud Hebreos
fateantur ; nec se debere respondere. Porphyrio pro his,
que nullam Scripture -sancte authoritatem prebeant.
Tllud quoque lectorem admoneo, Danielem non juxta Sep-
tuaginta interpretes, sed juxta Theodotionem ecclesias
legere, qui utique post adventum Christi incredulus fuit ;
licet eum quidam dicant Ebionitam, qui altero genero Ju-
deus est;” et initio prologi in Danielem, ex Hebraico a
se conversum: “ Danielem prophetam juxta Septuaginta
interpretes Domini Salvatoris ecclesiz non legunt, utentes
Theodotionis editione : et hoc cur aeciderit, nescio. Sive
enim quia sermo Chaldaicus est, et quibusdam proprieta-
tibus a nostro eloquio discrepat, noluerunt Septuaginta
interpretes easdem linguz lineas in translatione servare ;
sive sub nomine eorum ab alio nescio quo, non satis Chal-
dzam linguam sciente, editus est liber; sive aliud quid
cause extiterit ignorans: hoc unum affirmare possum,
quod multum a veritate discrepet, et recto judicio repudi-
atus sit.”

Quod igitur a Bootio queris, “ Cur™ de Septuaginta
interpretibus non idem dicere liceat, quod de aliis ipse
concedit? ubi nimirum constat eorum interpretationem fun-
datam esse in varia lectione que fuit in eorum codice, que-
que demonstrari potest ex ipsa translatione ;” responderem
ego quidem, idem ipsum de omnibus dicendum fuisse, si
de fundamento illo constaret: sed illud adhue nobis du-
bium manere; an ex ipsa translatione τῶν 6 demonstrari
possit, aliter eos in suo Hebreo codice legisse, quam nos
in nostro. Nam etsi in aliis interpretibus, vel paraphrastis

™ Apolog. pag. 35.

EPISTOLA. 599

etiam, qui sententiam textus originarii exprimendam sibi
proposuerunt, ubi eorum codex a nostro variaverit, dig-
nosci aliquando possit: in iis tamen idem prestari posse
non est expectandum, quibus tam multa Scripture, quam
transferendam susceperant, ad libitum et addere et sub-
ducere ludus est. Et eos quibus vocum genus, numerum,
statum, tempus, modum, conjugationem et personam im-
mutare, pene pro arbitrio, mos est, a literularum vel per-
mutatione vel transpositione vel additione etiam atque de-
tractione (que tibi variantium lectionum ex translatione
sumptarum demonstrationes sunt) adeo religiose se con-
tinuisse, non facile quis crediderit.

Tu vero longe aliam rerum speciem animo depinxisti
tuo. Ipsum “ codicem™ Hebreum, quo usi sunt Septua-
ginta in versione sua concinnanda, immensum quantum ab
hodierno Judaico diversum abiisse. Christi® et Jonatha-
nis Chaldzi paraphrastz tempore, et seculis sequentibus,
obtinuisse solum hodiernum Hebrzeum codicem, ab illo
τῶν Septuaginta multum discrepantem. Et si que fue-
runt ante tempus Antiochi Epiphanis paria et gemina illi
τῶν Septuaginta exemplaria vetusta, videri vel persecu-
tione immanis illius tyranni abolita, vel Phariseeorum et
scribarum, versioni τῶν Septuaginta infensorum hostium,
post illam persecutionem zelo, invidia, et lava mente in
contemptum adducta, neglecta, ac tandem penitus exoleta;
ut eorum factam non esse mentionem ab ullo Judaicorum
scriptorum post Christi et Jonathanis tempus, causa non
sit cur quis miretur. Denique?, codices omnes hodiernos
Judaicos pro unico duntaxat exemplari textus Hebraici
habendos et censendos esse ; codicem τῶν Septuaginta pro
uno altero. Judaicos enim omnes posteriores esse recen-
sione illa librorum sacrorum que censetur facta a Massore-
this post quingentesimum a Christo nato annum; omnesque
exscriptos aut correctos videri ex uno exemplari de quo
Maimonides ait: Ben’ Ascher per plures annos in eo la-

π΄ Critic. pag. 570. ο Ibid. pag. 572.
P Apolog. pag. 105.
1 Maimoni. in pny tract. 5. cap. ὃ, sect. 4.

600 AD LUDOVICUM GCAPELLUM

borasse, et fuisse lerosolymis constitutum ut ex eo codices
corrigerentur et emendarentur.”

Ubi primum tu quidem, cum aliis plurimis, accuratant
illam Pentateuchi versionem, a Septuaginta interpretibus,
Ptolemzo Philadelpho procurante, perfectam, cum laxiore
totius veteris Testamenti translatione altera confundis ;
que, utut eorundem Septuaginta titulo venditetur, post*
quartum tamen annum regni Ptolemai Philometoris. et
Cleopatre est confecta’, sub quibus Dosithei Judzi cele-
bre in Aigypto nomen fvit. Quem Philometorem cum
tempore gravissime illius persecutionis regnavisse in
/Egypto, ipsique tyranno Antiocho superstitem fuisse con-
stet: cui erit credibile, interpretem illum, quicunque de-
mum fuerit, in sua versione concinnanda ejusmodi He-
braico codice uti potuisse, cujusmodi omnes [piphanis
persecutione aboliti fuerint? aut alio ullo uti voluisse, quam
a Judais Assamonzorum seculo viventibus communiter
recepto, id est, nostro? quandoquidem, te ipso fatente,
“ἢ ἀκρίβεια! et zelus Phariseorum Judeorumque posterio-
rum erga legis corticem, et Massoretharum diligentia
effecit, ut non ita multum variaverint codices Hebraici ab
Assamoneeorum sxculo ad heec usque nostra tempora.”

Deinde, ubi recensionem librorum sacrorum, que a juni-
oribus Masorethis post quingentesimuw a Christo nato an-
num et perfectam Gemaram Babylonicam facta censetur,
commemoras (nam ‘ ut" minimum sexcentis, atque adeo am-
plius, post Christum natum annis vixisse” illos statuis:) de
priscorum quoque consimili studio, luculentum illum locum
ex eadem Babylonica Gemara in memoriam tibi revocan-
dum judicavi. Primi* vel antiqui illi (3 Δ.) Ν 5) ideo appellati
sunt /951D, quod literas legis omnes numeraverint ; di-
centes: Litera vau vocis }173 Levit. cap. XI. ver. 42. est
media litera libri legis: wo wit Levit. cap. X. ver. 16,
medietas vocum; m5anm) Levit. cap. XIII. ver. 33. ver-
suum. In 99 Im ΠΟ“ Psalm. LXXX. ver. 14.
litera y vocis py’ est media litera Psalmorum: )n ΝΥΠῚ
py Ἴ959; Psalm. LX XVIII. ver. 38. medius versus.”

τ Esther. cap. 10. fin. in edit. ἄτας, Vatican.
* Joseph. lib. 2. contr. Apion. τ Critic. pag. 513.
Ibid. pag. 510, x Tract. yep cap. 1;

EPISTOLA. 601

Primorum vero vel antiquorum horum nomine intelli-
guntur 759737 NDID WIN viri synagoge magne; ob hoc
ita dicti, quod ΠΡΟ coronam (ut alibi‘in hac ipsa Gemara
legitur) vel 75139 magnificentiam (ut in Gemara® Hiero-
solymitana, altera longe antiquiore, habetur) in pristinum
statum restituerint. Eos postremis prophetis proxime
successisse, et ut sepimentum legi fieret monuisse, in ipso
Initio MAX PAD (que pars Mischne est, circa annum Christi
CLXXXVIII. editz) traditum invenimus; unde et celebre
illud Rabbinorum effatum' est petitum: ΠΤ yD TDD
Masorah est sepimentum legis. Cumque a primis hisce
Masore authoribus, qui cum postremi sprophetis sunt ver-
sati, observatum fuerit, ‘ literam Vau in voce }173 mediam
esse literam legis :” (quod etiam apud R. Jehudam Levi-
tam, in parte tertia libri Cozri, legitur :) notandum est, ad
hujus rei conservandam memoriam, in hodiernis etiam
bibliis Vau illud majusculo signatum esse charactere®,
apponique ad illud notulam istam Masorethicam })n37 1)
Mynx ΠῚ ΓΙ xm Vau vocis 173 est medietas legis in
literis. Unde non solum primorum et postremorun Maso-
retharum hac in re consensio, sed etiam hodiernorum He-
braicorum codicum cum primorum illis, qui tempore Phi-
ladelphi et Septuaginta interpretum: antiquiores fuerunt,
conformitas adstruitur.

Masore hujus antiquitatem Josephi quoque adversus
Apionem grammaticum auctoritate comprobari, Arias
Montanus" asserit. Non quod expressam ejus mentionem
ille fecerit; sed quod absque Masore subsidio non tam
confidenter scribi ab eo potuisse is existimaverit, quod in
priore contra Apionem libro apud ipsum legitur. “ Δῆλον
δ᾽ ἔστιν ἔργῳ πῶς ἡμεῖς τοῖς ἰδίοις γράμμασι πεπιστεύκαμεν"
τοσούτου γὰρ αἰῶνος ἔδη παρῳχηκότος, οὔτε προθεΐναι τὶς
οὐδὲν, οὔτε ἀφελεῖν αὐτῶν, οὔτε μεταθεῖναι τετόλμηκε. Πᾶσι
γὰρ σύμφυτόν ἐστιν εὐθὺς ἐκ τῆς πρώτης γενέσεως ᾿Ιουδαίοις
ὀνομάζειν αὐτὰ Θεοῦ δόγματα, καὶ τούτοις ἐμμένειν, καὶ περὶ

4 Tract. yr cap. 7. © Tract. abs cap. 3.

' Elias prefat. 3. Masoreth hammasoreth.

& Levit. cap. 11. ver. 42.

h Comment. de varia Hebraicor. libror. scriptione et lectione; cum bibtiis
interlineatis edit. Antwerp. 1584.

602 AD LUDOVICUM CAPELLUM

αὐτῶν, εἰ δέοι, θνήσκειν ἡδέως. Palam est ipsis operibus,
quantam nos Scripturis nostris habeamus fidem. Tanto
enim szculi spatio jam preeterito, neque adjicere quicquam
aliquis, neque auferre, neque mutare est ausus. Omnibus
enim insertum est mox ex prima generatione Judzis, hac
divina dogmata nominare, et in his utique permanere ; et
propter ea, si oporteat, libenter mortem oppetere.” Cui ge-
minum est etillud, quod a Philone est traditum ; Judzos
per spatium amplius quam bis mille annorum, “ μὴν ῥῆμά ye
μόνον τῶν UT αὐτοῦ γεγραμμένων κινῆσαι, ἀλλὰ Kav μυριά-
κις αὐτοῦς ἀποθανεῖν ὑπομεῖναι θᾶττον, ἢ τοῖς ἐκείνου νόμοις
καὶ ἔθεσιν ἐναντία πεισθῆναι: ne verbum quidem eorum
que a Mose scripta sunt movisse, sed millies potius mori-
turos, quam quicquam legibus et institutis ejus contrarium
suscepturos.”

Nam quod Philonem et Josephum asseris in lingua
“ Hebraicai infantes plane fuisse, si modo quid omnino
Hebraice scivisse dicendi sunt:” ut de Philone Hellenista
Alexandrino libenter id, idem de Josepho sacerdote Hie-
rosolymitano concedere non possum; qui* suis lingua pa-
tria Judaici belli scripsit historiam, et in Originum libris
Hebraicas! Scripturas in linguam Grzcam transtulit.

Quum Hebraicam igitur ille veritatem per tot secula
integram et illibatam fuisse conservatam profiteatur : que-
nam de vulgata Greca Testamenti veteris editione (a Sep-
tuaginta quidem seniorum sub secundo Ptolemezo facta
quam non totius Scripture sed librorum tantum Mosaico-
rum fuisse ipse™ agnoscit, diversa; licet a Philone, He-
braice linguee imperito, sola adhibita et explicata) a codice
Hebrzo qui eo tempore obtinebat tam longe lateque dis-
cedente, ipsius fuerit sententia, non difficile fuerit cuivis
colligere. Qui enim codex Hebreus eo tempore obtine-
bat, non alius ab eo profecto fuit, quem in Chaldaica sua
paraphrasi Jonathan et Onkelosius expresserunt: quos

h Apud Euseb. lib. 8. preeparat. evangelic.

1 Critic. pag. 571.

k Joseph. in lib. belli Judaici procemio.

' Joseph. antiquit. lib. 1. cap. 1. et lib, 10, cap. 11,
© Joseph, antiquit. lib. 1, cap. 1.

EPISTOLA. 603

‘“‘ usos esse codice Hebreo longe a codice τῶν Septuaginta
diverso, et eodem pene cum hodierno quem a Masorethis
habemus,” tute" concedis.

De ipso quoque Josepho non est illud pratereundum,
quod ex sacris Hebrzorum literis Origenes suas translatu-
rum se est pollicitus®, neque subtrahendo quicquam neque
addendo, id eum pari fide non prestitisse. HKodem enim
consilio quo Persis nuper Hieronymus Xaverius Jesuita
interpolatam a se evangelicam dedit historiam, etiam Gre-
cis ille rerum in vetere Testamento gestarum transmisit
memoriam: nonnulla que erant in canone supprimens, alia
(ut quum Salomoni, verbi gratia, pro quadraginta regni an-
nis octoginta tribuit; et in numero talentorum argenti ad
templi usum a Davide relicto? centum millia pro mille milli-
bus substituit) immutans, atque ex scriptis apocryphis non
pauca adjiciens; uti in ejus de Mose trienni, de eodem
juvene cum /Ethiopibus bellum gerente, de Tharbi regis
/Ethiopum filia connubium ejus expetente, et aliis ejusdem
farine narrationibus licet perspicere.

Eodem quoque consilio, sed majore licentia, editionis
Grecz Septuaginta seniorum titulo evulgatee author, quum
totius veteris instrumenti arcana (id flagitante fortasse ali-
quo, cui hoc denegare ille non poterat) hominibus alienis
a republica Israelis essent communicanda, et margarita
ea ratione coram porcis (ita enim ἃ Judzis habebantur
Gentes) projiciende ; quod proximum erat, quanta potuit
negligentia opus perfecit: et in Ezechiele’ ostendens quid
in vertendo posset, in reliquis libris quid vellet facere;

" Critic. pag. 324.

© Antiqu. lib. 1. cap. 1. et lib, 10. cap. 11. cum lib. 20. cap. ult. et contr.
Apion. lib. 1. i

P 1 Chronic. cap. 22. ver. 14.

4 “Vulgata ejus editionon multum distat ad Hebraico, Unde non satis miror
quid cause fuerit, ut si eosdem in universis libris habemus interpretes, in aliis
eadem, in aliis diversa transtulerint.’’ Hieronym. prolog. in Ezechiel. qui tamen
in hoc ipso etiam libro plurima ab interprete pretermissa, ex Theodotione ab
Origene suppleta fuisse ostendit; et in cap. 45. ver. 10, 11. locum non coherere
ait, et penitus intelligi non posse: atque ad cap. 7. admonet, “ in hoc capitulo
juxta 70. interpretes ordinem mutatum esse atque confusum; ita ut prima
novissima sint, et novissima vel prima vel media, ipsaque media nunc ad ex-
trema nune ad principia transferantur.”

604 AD LUDOVICUM CAPELLUM

detractionibus, mutationibus, et additionibus suis ita eos
invertit, ut cum Aristotele’ dicere potuerit, fuisse eos καὶ
ἐκδεδομένους Kal μὴ ἐκδεδομένους. Sed quocunque animo
id ille fecerit: ab Hebraicis qui manibus omnium tum fe-
rebantur codicibus certo consilio et destinata opera reces-
sisse eum constat.

In qua tamen tam longa et lata a textu originario dis-
cessione, divinam tecum providentiam et agnoscimus et
suspicimus : quod nulla extiterit tam ‘ damnosa* inter
utrosque textus differentia, ut rectam fidem, que ad
salutem est necessaria, labefactaret aut lederet.” Qua ra-
tione saluti prospectum est, tum Hellenistarum, sive Gra-
ciensium Judzorum, qui quum Hebraicos libros nullo
modo intelligerent, et preter hanc nulla jam alia totius
veteris Scripture extaret interpretatio, Mosis et propheta-
rum lectionem inde petitam in synagogas suas introduxe-
runt: tum Christianorum e gentibus, qui eos secuti ean-
dem quoque versionem in usum ecclesiasticum receperunt.
Atque de hac editione ista dicta sufficiant.

Ad Samaritanam Pentateuchi editionem jam accedo:
quam vel primus, vel certe inter primos, nostris tempori-
bus in occidentem ipse intuli. Cum enim “ Christiane pi-
etatis homines paulo hac in re negligentiores hactenus fu-
isse,” ex Scaligero' didicissem: non prius destiti, quam ex
Syria et Palestina quinque vel sex illius exemplaria (una
cum Arabice versionis textus illius parte magna, et Arabi-
ci in eundem commentarii fragmento) mihi comparavis-
sem. Cumqueab Eusebio Cesariensi, Diodoro Tarsensi,
Hieronymo Stridonensi, Cyrillo Alexandrino, Procopio
Gazeo et aliis, citatum invenissem: apud Photium, in
bibliotheca® decreti synodici Eulogii patriarche Alex-
andrini in Samaritanos editi argumentum exponentem,
tandem reperi, librorum Mosaicorum a Samaritis re-
ceptorum depravatorem fuisse Dositheum illum, cujus in
libro primo, contra Celsum Origenes ita meminit : ‘ Post
Jesu tempora Dositheus Samarita persuadere Samaritis

ΓΑ, Gell. lib. 20. cap. 5. * Critic. pag. 583.
τ Emendat. tempor. lib. 7. " Cod, 290,

EPISTOLA. 605

voluit se esse Christum illum a Mose pranunciatum: et
visus est nonnullos doctrina sua cepisse.” Et in Matthzum :
** Sicut’ manifestat historia lectionum, non multi fuerunt
homines in tempore apostolorum, qui Christos se esse
dixerunt : nisi forte Dositheus Samareus, unde et Dosi-
theani dicuntur, et Simon de quo referunt Actus apos-
tolorum.”

Synodum vero illam ab Eulogio coactam docet Photius,
occasione controversiz inter Samaritas Alexandrinos de
loco illo Mosis ort, “‘ Prophetam’ tibi suscitabit Dominus
Deus tuus ex fratribus tuis, sicut me ;” quem eorum
alii Jesum Nave, sive Josuam filium Nunis proximum
Mosis successorem, fuisse contendebant ; alii Dos-
then sive Dositheum, genere Samaritanum et Simoni
mago zqualem, (συνακμάσαντα κατὰ τοὺς χρόνους Σίμωνι
τῷ μάγῳ) ἃ cujus nomine Dostheni cognominati sunt; de
quo et postea hoc habetur additum: ‘‘ Μυρίαις καὶ ποικίλαις
ἄλλαις νοθείαις τὴν Μωσαϊκὴν Πεντάτευχον (ea enim vox,
pro ᾽Οκτατεύχῳ, in Photio est reponenda) κατακι[δηλεύσας,
καὶ ἕτερά τινα συγγράμματα μῳρὰ τε καὶ ἀλλόκοτα καὶ ἀπε-
ναντία πνευματικῆς νομοθεσίας συντεταχὼς, τοῖς πειθομένοις
κατέλιπε. “Infinitis diversique generis corruptelis Mosai-
cam Pentateuchum adulteravit ; aliosque libros stultitia et
portentis plenos, divinisque legibus contrarios consarcina-
vit, suisque asseclis reliquit ;” quibus illi fascinati, ‘‘ perin-
de quasi ille non perierit sed alicubi in hac vita degeret,”
eum suspiciebant; ut habet Origenes*.

Ex Hebraica igitur a Palestinis et Babyloniis, atque
Greca ab Hellenistis Judzis recepta, Hebraeam novam
impostor iste conflavit editionem ; novis quoque detractio-
nibus, mutationibus et adjectionibus, prout libitum erat,
a se contaminatam. Hinc in annis patrum post diluvium’,
pretermisso cum Hebreis Cainane, ante παιδογονίαν qui-
dem, eosdem illis tribuit quos Greca habet editio; post
παιδογονίαν vero (solo EKbero excepto cui 270. cum Grecis
tribuit, non 490. cum Hebreis) plane diversos. Et annos

Y Tractat. 27. ’ Deuteron. cap. 18, ver, 15.
* Jn evangel. Johannis tomo 13, Y Genes, cap. 11.

606 AD LUDOVICUM CAPELLUM

patrum ante diluvium’, ita digerit; ut quum ab Adamo ad
diluvium Hebrzi 1656. annos dinumerent, Greci 2242. vel
2262. ille 1307. tantum constituat: in eundemque diluvii
annum non solum Mathusale (cum Hebrzis) sed etiam Ja-
redi et Lamechi mortem conjiciat ; neque Mathusalam (ut
alii omnes) sed Noachum omnium patrum longissime vitam
produxisse adstruat. Que non ex negligentia, aut He-
braici quo ille usus fuerat codicis a nostro variatione, sed
ἐκ προαιρέσεως et mera libidine a nefando impostore ad-
missa fuisse, res ipsa clamitat. Quod neque teipsum infi-
ciaturum confido : qui a Christi saltem tempore (post
quem in ccelos receptum sacrilegas manus libris Mosaicis
iad hominis monstrum intulit) ‘“ obtinuisse? solum hodi-
ernum Hebrzorum codicem ;” in eoque conservando “ Ju-
dzeorum? scribas diligentissimos atque accuratissimos, imo
scrupulosissimos et morosissimos in minutiis omnibus mi-
nutissimis consectandis,” fuisse confiteris.

Post decalogum, Exod. cap. 20. ver. 17. et Deuteron.
cap. 5. ver. 21. in Samaritica hac editione adjecti cer-
nuntur versus isti: “ Cum autem introduxerit te Dominus
Deus tuus in terram Chananeorum ad quam vadis possi-
dendam, eriges tibi duos lapides magnos, et oblines eos
calce; scribesque super lapides istos omnia verba legis
hujus. Postquam etiam transieris Jordanem, statues etiam
lapides istos quos ego precipio vobis hodie in monte Gari-
zim. Et edificabis ibi altare Domino Deo tuo, altare la-
pidum: non elevabis super eos ferrum. Ex lapidibus in-
formibus zdificabis altare istud Deo tuo: Et offeres super
illud holocausta Domino Deo tuo. Et sacrificabis paci-
fica, et comedes ibi, et lataberis coram Domino Deo tuo ;
in monte isto ultra Jordanem post viam occasus solis in
terra Chananezi habitantis in planicie e regione Galgal,
juxta quercum Moreh versus Sichem.”

Desumpta sunt autem ista ex Deuteronomii cap. XI. ver.
29, 30. et initio capitis XX VII. in cujus quarto versiculo,
impius Dositheus, verbis Mosis immutatis, pro monte Ebal
montem Garizim substituere est ausus. Que omnia

* Genes. cap. 5.
2 Critic. pag. 572. » Critic. pag. 41.

EPISTOLA. 607

quorsum tendant, ignorare nemo potest, qui locum Evan-
gelii Johan. cap. IV. ver. 20. legerit, ab Origene ita expli-
catum: ‘ Agnoscenda® est Samaritanorum cum Judeis dif-
ferentia de loco, quem illi rebantur sanctum. Nam Sama-
ritani montem sanctum existimantes eum qui vocatur Ga-
rizim, Deum ibi adorabant : cujus meminit Moses in Deu-
teronomio. Judzi autem Sion montem divinum esse rati,
propriumque Dei illum rentur esse locum, electum a patre
universorum: et hance ob causam dicunt in ipso edificatum
fuisse templum a Salomone, omnemque Leviticum sacerdo-
talemque cultum illic perfici. Quas suspiciones utraque
gens sequens, existimavit patres in hoc vel illo monte ado-
rasse Deum.”

De utraque vero hac tantum, Greca et Samaritana,
editione in epistolio meo ad D. Bootium mentem meam
ego significaveram : quod facere mihi liberum erat, etiamsi
Criticam tuam nunquam vidissem. Sed si in ea tu docuis-
ses (quod scripserat ad me quam ego invenio) ‘‘ ex Samari-
ticis et Grecis τῶν Septuaginta codicibus varias Hebraici
textus lectiones non minus veras et certas posse colligi,
quam que hodie in nostris Hebraicis legantur_bibliis :”
non potui non dicere, ad pervertendum Spiritus Sancti in
mille Scripture locis germanum sensum (de regula enim
fidei hic non loquor; secundum cujus analogiam Christi
Eeclesia, quantumvis alias corruptissima bibliorum trans-
latione usa, salutarem Dei cognitionem et conservayit inte-
gram, et in zternum est conservatura) viam ea ratione ape-
riri longe periculosissimam; quam qui primus obstruere
conaretur, a non ingrata posteritate magnam initurus fuis-
set gratiam.

Quid ego olim de sacra critica scribere proposuerim,
communi nostro amico Guilielmo Eyrio vel perspectum‘
satis non fuit, vel minus aperte explicatum: quid vero ipse
hac de re tota commentari instituerit, ex epistola ipsius ante
annos quadraginta quinque ad me data, quam ob argumenti
cognationem subjiciendam hic putavi, poteris intelligere.
Qua perlecta, quam longe alius Eyrius ille fuerit qui ad
te ab eo qui ad me scripsit facile animadvertes. Ad me

In Johan, tom, 13. { Critic. sacr. pag. 632.

608 AD LUDOVICUM CAPELLUM

quod attinet: sententia mea hec perpetua fuit. Hebra-
um Veteris Testamenti codicem scribarum erroribus non
minus esse obnoxium, quam Novi codicem et libros omnes
alios: sed ad errores illos dignoscendos et corrigendos
peculiare hic nobis suppeditavisse subsidium tantopere ab
omnibus preedicatam Masoretharum industriam. Ex qui-
busdam veterum interpretationibus excerpi aliquas posse
variantes textus Hebraici lectiones: ex vulgata Greca
versione, et editione Samaritana, nullas. In variantibus
lectionibus, magnam antiquitatis exemplarium unde ex
sunt desumptz rationem esse habendam: et ubi ea qui-
bus antiquiores interpretes sunt usi cum hodie recepta
Hebraici textus lectione consentiunt, non esse eam 60 no-
imine sollicitandam, quod posteriorum vel interpretum vel
aliorum etiam, Hebraicorum exemplarium lectio ab ea
discrepet. Denique, ubi cetera omnia reperiuntur paria,
ad illum tuum recurrendum esse canonem : ut ex varianti-
bus lectionibus ea preferatur, que sensum parit commo-
diorem, atque consequentibus et antecedentibus magis co-
hzerentem.

Ita Genes. cap. XI. ver. 26. ubi Syra paraphrasis Thare
ante παιδοποιίαν annos septuaginta quinque tribuit: quum
ea antiquiores editiones, Graca et Samaritana, cum hodi-
erna Hebraica septuaginta tantum habeant; recentiore ex-
emplari Syrum interpretem usum fuisse colligo, ex quo an-
tiquiori textus nostri Hebraici lectioni nullum fieri possit
prejudicium. Etsi enim codices illi Graeci et Samaritani ab
Hebraicis nostris dissentientes, dubiam lectionem non red-
dant; quia Greco illi Judao ex Gentium contemptu (ut
dictum est) Samaritano alteri ex Judzorum odio, quod
Hebraici habebant codices representare non libuit: ubi
consentiunt tamen, et eodem quo nos modo etiam ipsos
egisse constat, de recepte lectionis antiquitate non con-
temnendum ferunt illi testimonium. Et ubi in ipsis He-
braicis exemplaribus diverse occurrunt lectiones; ad ea-
rum antiquitatem discernendam plurimum conducit et cum
hisce editionibus et cum aliis veterum sive translationibus
sive paraphrasibus consimilis facta collatio.

EPISTOLA. 009

Sed de Criteriis illis jam non agitur, quibus variantium
textus Hebraici lectionum discriminari possit vel preestan-
tia vel antiquitas: unde petende ille sint, quantumque vel
augende vel minuende, tota inter nos vertitur quzstio.
In qua tractanda, si occurrent aliqua que minus tibi arri-
deant ; da, queso, libertati huic mez veniam, et ab ho.
mine nominis et honoris tui {ut ex animo antea ad te

scripsi) studiosissimo profecta ea omnia esse cogita.
Vale.

VOL. VII, RR

seb

ME ae hag ae a
4 Meds Waa
nea
9. inh ty fh a

‘sa Re
sik, ‘
wh fe

ee

=) ᾿ μη

hs vai if mint

a δ i Τὰ ᾽»"
ἣν δε, δι 686 ὦ τ,

A: ogee Peele Salad

Tan” ee us te

Ὦ a ων»
δι Yn ae wa
δ... ὦ" Fs a | an ;

A ὦ» tifa

GUILIELMI EYRII

AD

USSERIUM EPISTOLA.

RR

aan &
Pe. Gy

A ᾿
Δ) iy
Φ
ὩΣ» :

Ta

Σ

μόν
Ὅς
ne At ¢@

SPECTATISSIMO VIRO

AC

AMICO SUO SINGULARI,

M. JACOBO USSHERIO

THEOLOGIZ FPROFESSORI APUD DUBLINIENSES IN HIBERNIA, 5.

Quop Hieronymus in epistola quadam ad Paulinum pres-
byterum scripsit, nempe literas ejus a principio probate
jam fidei fidem et veteris amicitiz nova preetulisse argu-
menta, idem de tuis, ornatissime humanissemeque Ussheri,
quas ad me XII. Kalendas Januarii dedisti literis, vere di-
cere possum. Vera est enim hec necessitudo nostra et
satis antiqua, “* quam,” ut sanctissimi patris verbis utar,
“non utilitas rei familiaris, non presentia tantum corpo-
rum, non subdola et palpans adulatio, sed Dei timor et di-
vinarum Scripturarum studia conciliant.” Hance tu pre-
clare novis Officiis reapse coluisti, Guilielmus tuus votis et
affectu tantum.

Quod autem tam diu jam conticuere litera mez, in
causa non fuit veternus aliquis, nec oblivio singularis erga
me tuz humanitatis, quam nec loci distantia, aut pada
πολλὰ μεταξὺ οὔρεά τε σκιόεντα, &c. obscurare, nec tempo-
ris diuturnitas e tabulis memorize mee obliterare potest; sed
quotidiana exspectatio Liveleiane commentationis de au-
thentica Scripturarum editione, quam {101 jam antea pollici-
tus eram, Hane frustra adhuc expectavimus ; licet jam pri-

614. GUILIELMI EYRII

dem consilio Roffensis episcopi tradita fuerit cuidam viro
docto, una cum chronologia Latina, ut publici juris fiant.
Ambas quam primum lucem aspexerint, volente Deo, ad te
mittam. Chronologicus ille tractatus, credo, propediem
prodibit : alterum quod attinet, si non editus fuerit, (quod
non multum desiderarem, nisi quedam cautius, quedam
vero plenius scripta fuissent) non dubito quin post menses
aliquot, copiam ejus mihi denuo heredes Livelei facient ;
atque tum postea in tuam gratiam exscribendum cura-
bo.

Interea vero loci, agnosco me valde oberatum esse et
tibi et doctissimo juveni fratri tuo Ambrosio, qui peritissi-
ma manu sua, quedam in meum usum ex Alcorano Ara-
bice exscripsit. Tibi vero, clarissime Jacobe, meipsum
debeo, qui non solum suavissimis tuis literis animum me-
um erexisti, sed etiam Arabicee Grammatice mihi copiam
fecisti. NNondum potui, Postelli auxilio, Nebiensis psal-
terii superare difficultatem. Neque sane opera pretium
est. Video enim Arabicam illam psalmorum versionem
non Hebraicam veritatem, sed ubique (ni fallor) vel Gree-
cam, vel (que plerumque eodem redit) vulgatam Latinam
translationem expressisse. Amisimus Judzeum, olim pre-
ceptorem meum, cujus gratia in animo mihi fuit hoc stu-
dium suscepisse ; quia specula aliqua affulserat, qualemeun-
que hujus lingue scientiam in Academia nostra hac ratione
locum aliquem habere potuisse. Non sum ἀρα[θικομανὴς
(ut Clenardus olim :) sed Arabicari parumper, et primori-
bus tantum labris Arabicismum degustare volui, ut in aliis
quibusdam rectius judicare possem.

Nam in animo mihi fuit jampridem, quorundam hortatu
et consilio, quadam de authentica Scripturarum editione
deque punctorum vocalium et accentuum Hebraicorum an-
tiquitate et ratione penitius, quam hactenus, rimari; et
fontium puritatem integritatemque a librariorum incuria et
criticorum quorundam conjecturis vindicare : ob eamque
causam limatissimum tuum judicium in nonnullis libentis-
sime cognoscerem, quorum te, doctissime Ussheri, callen-
tissimum esse omnes qui te norunt testari possunt.

Verum ne longiore hujusce rei explicatione, aliud quid-

AD USSERIUM EPISTOLA. 615

damquod mihi jam in animo occurrit, excidat plane e me-
moria, illud prius expediam. Degit hic apud nos (uti nosti)
Antonius Martinus*; quem et tute satis nosti, ego vero in
cute novi. Vestras est natione et affectu suo: et noster
foret non tantum affectu et votis nostris, aque ac merito
suo, sed etiam loco nempe in albo sociorum, sinatione nos-
tras esset. Quorsum hec? Dicam paucissimis. Quoniam
Martinus hic meus (nam sic revera est, cura, et pro more
nostro, tutela quadam) noster esse nequit ; gratularer sane
plurimum ipsimet et vobis, si vester esse posset, locumque
socii in collegio patrio capesseret. Certe quorundam ser-
mone nuper accepi, quosdam propediem asciscendos et co-
optandos esse in album sociorum collegii Dubliniensis:
scio etiam vos in votis habere, probos et literatos in semi-
nario vestro collocare qui strenuam operam vel in artibus
docendis, inque juventute erudienda, vel in messe Domini
in agris Hibernicis colligenda, tandem ponant, et vel sint
vel fiant idonei ut hoe faciant. Illud consultissimum est.
Nam si habeatis in schola vestra qui cum laude et fructu
juventutem vestram in philosophia et politiori literatura
instituant, (quales et habuisse ac etiamnum vos habere sat
scio) tandem fiet, annuente Deo, ut intra fines Hibernie
generosa juventus contineatur, neque extra Athenas ves-
tras Rome aut alibi instituantur. Talis futurus est, spero,
Martinus noster: quippe qui is est, qualis alii plerique vi-
deri tantum volunt, et in humaniori literatura, et vite in-
tegritate: germanissimus certe Nathaneel, sine fraude.
Hec divine providentiz et vestre prudentiz relinquenda
censeo, et ad rem propositam accedo.

Atque ut intelligat reverentia tua, me operam daturum,
ut tibi gratus sim, spero me brevi confecturum indicem
sive catalogum variarum lectionum in utroque Instrumento
una cum earundem censura, quem ad te transmittam; ut
tibi saltem occasionem aliquam hee eadem penitius riman-
di, et lucem veritatis aliis prabendi dare possim. Scio
enim te multa in adversariis tuis ad hance rem pertinentia

* Qui mihi ad sedem Armachanam translato, anno 1625, in Midensi epis-
copatu successit, et anno 1650, mortem obiit.

616 GUILIELMI FYRII

habere, quz occasione oblata, in usum Ecclesiz-proferas :
mihi satis fuerit ansam doctioribus prabere. Quid enim
amplius tenuitas mea in hoc genere prestare potest, cui
non conceditur, per statuta collegii nostri, in gremio in-
dulgentissime matris Academie ultra biennium aut trien-
nium manere, atque interea loci oportet in aliis potissimam
temporis partem consumere? 'Tuum erit potius, doctissime
Jacobe, qui commodius antiquitate indagare, Spartam
hance exornare. Verum ut intelligas, quid a me expectes,
et qua ratione tute postea rem ipsam expedias, en tibi me-
thodum eorum que parare occeepi! et quidem opus ip-
sum in privatum usum brevi, juvante Domino, absolvam.
Appellari potest n51N7 Δ Ὁ, sepes legis, sive Massoreth,
vel (ut alii legunt) Masorah, ad puritatem fontium sive
ἀδιαφθορίαν SS. contextus Scripturarum conservandam, et
consequenter ad ejusdem αὐθεντίαν declarandam adhibita,
et duobus libris comprehensa, quorum

1. Prior, prolegomena generalia continebit.

2. Alter, indicem variarum lectionum, in tota Scriptura.

Primi libri przecipuam materiem (post statum controver-
sie de authentica Scripturarum editione et fontium puri-
tate) sex propositionibus, quas firmissimis rationibus con-
firmare possim, si dextre intelligantur, complexus sum.

I. Propositio: Illa tantum Scripturarum editio est au-
thentica quee divinitus inspirata fuit, et a prophetis atque
apostolis conscripta.

If. Propositio: Ila ipsa scriptura prophetica que pri-
mitus conscripta fuerit, etiamnum pura et integra conser-
vatur in Ecclesia.

III. Propositio: Hebraica veteris Instrumenti scriptura
iisdem vocalium et accentuum notis, quibus hodie utimur,
antiquitus tradita.

IV. Propositio: Greeca novi Testamenti scriptura, que
divinitus inspirata fuerit, adhuc integra et pura manet in

“ecclesia.

V. Propositio: Greeca veteris Instrumenti translatio nec
divinitus inspirata, nec pura et integra.

VI. Propositio: Vulgata Latina bibliorum editio, nec
fida nec authenthica, nedum diyinitus conscripta.

AD USSERIUM EPISTOLA. 617

APPENDIX LIB. 1.

__In appendice, paralipomena sive preetermissa in prole-
gomenis quedam subjicientur, ad praesens negotium faci-
entia, sed in propositionibus commode tractari non possunt.

1. De characterum Hebraicorum, qui hodie in usu sunt,
origine et antiquitate. Heec disquisitio necessaria videtur,
ad defensionem integritatis Scripture, propter novam opini-
onem illustrissimi viri Josephi Scaligeri: quiin animadver-
sionibus in Eusebii chronicon ad locum Eusebiani num.
1617. ‘‘ Liters,” inquit, ‘‘ quibus hodie Jude sacros libros
et omnia acta sua conscribunt nupere ac novitiz sunt, et
Syriacis depravatz, illaee autem ex Samaritanis,’ &c. Vide
locum. Hac de re varie sunt aliorum opiniones, ut Pos-
telli, libello de Phoenicum literis, Waseri libro de antiquis
nummis Hebrzorum, et aliorum: quas hic ventilandas
suscepi, etsi fateor in quibusdam que caput rei non at-
tingunt aquam mihi herere. Verum Scaligeri opinionem
aperte falsam esse, probari potest ex multis.

Nam primo probatur, modernas literas non esse nuperas,
&c. et Samaritanas in biblico usu semper non fuisse an-
tiquitus ; quia non Samaritane sed Judaice in usu fue-
runt Christi humiliati tempore : ut constare mihi videtur
ex Matth. cap. V. ver. 18. Luc. cap. XVI. ver. 17. et
locis id genus aliis, ubi Christus decet, ne minimam qui-
dem particulam legis perituram; nempe (ut omnes faten-
tur) saltem quoad sensum et doctrinam, allusione facta ad
minimam literulam Hebraici contextus, nempe joth, qua
facile omnium literarum minima est in Hebraico alphabeto,
sed in Samaritano potius maxima (Heb. ’, Samar. mr.) Quod
si ante Christi humiliati tempus nostre literze fuerint, tum
neque nuperee sunt et novitiz, neque ex Syriacis depra-
vite. Nam Syriacz sive Maronitice introducte fuerint a
Christianis nascentis ecclesie, ne quid cum Nazareis et
Hfebionitis (quorum heeresin execrabantur) haberent com-

618 GUILIELMI EYRII

mune ; ut docet doctissimus vir Guido Fabricius Boderi-
anus in epistola ad dictionarium Syro-Chaldaicum.

2. Idem constat ex omnibus illis Scripture locis (qui bene
multi sunt) in quibus veteres interpretes Septuaginta et
alii antiquissimi hallucinati sunt et decepti literarum simi-
litudine, ut pet 3,9 et t, Met nN, tet}, Tet 9, Tet 4, Det
Ὁ; sic Job. 11. 3. 7/93, Grace legitur 7/92, εὐλογημένος,
et id genus sexcenta que ex indice nostro obseryari pos-
sunt. Nulla autem talis est earundem literarum vicinitas
juxta Samaritanum alphabetum. Vide Postelli vel Scali-
geri ipsius alphabetum Samaritanum locis citatis.

9. Multa alia id ipsum docent, que non opus est hic
repetere ; nempe figure Hebraice literarum que hodie in
usu sunt, simplicissimz : ex quibus etiam, (ut Postellus
probat, et res ipsa docet) nimirum ex currente earum for-
ma, Syriace et Arabice literae ortum habent. Item ἔτυμα
sive notationes nominum que Hebraicis potius quam Sa-
maritanis characteribus conveniunt. Qua de re consu-
lendi sunt grammatici. Miror quid Scaligero in mentem
veniebat. Sed missa hee facio, et reliqua qua commu-
niter contra hanc Scaligerianam et aliorum opinionem dici
possunt.

II. De Massoriticis et Rabbinicis notis in bibliis Hebrai-
cis: de viginti octo. Perigmoth, deque librorum et capi-
tum variis distinctionibus, et id genus aliis; et quid illis tri-
buendum sit. Neque hic multis opus est, quia in confir-
matione secunde propositionis nostrae, in responsione ad
objectiones contra Hebraici fontis puritatem, fusius dixi-
mus; quod satis esse videatur donec ad particularium lo-
corum censuram in indice nostro deveniamus.

1. De octodecim locis qui vulgo appellantur D/5D })p'Nn,
et a quibusdam contra puritatem Hebraice Scripture
et fidem Judzeorum objiciuntur.

2, De quatuor locis quivulgo appellantur 0951p “wy,
objicitur etiam.

3. De 848, locis, 29ND) Pp, objectis, &c. ubi descripsi
ea ex Talmude et Eliz Massoreth hammasoreth:
que tu, doctissime Ussheri, a me in tuam gratiam
describenda petis.

AD USSERIUM EPISTOLA. 619

4, De varietatibus inter orientales et occidentales, item
inter filios Aser et Nephtali.

5. De locis quibusdam veteris Instrumenti, in quibus
corruptele objiciuntur ex rei grammatice ratione.

6. De locis (in genere) tam veteris quam novi Testa-
menti, in quibus ἐναντιοφανῆ observantur atque ex
collatione locorum parallelorum corruptionis arguun-
tur.

Ill. De Chaldaica paraphrasi, deque Arabica et Sy-
riaca, necnon de aliis Veterum et Neotericorum versioni-
bus, quarum in propositionibus non fit mentio, et quid illis
tribuendum sit.

IV. De castigatissimis bibliorum Hebraici veteris Instru-
menti, et Grzci novi Testamenti exemplaribus.

His generalibus propositis ac enucleatis, facile erit ju-
dicium de singulis variarum lectionum locis: neque
opus erit in indice sive catalogo nostro subsequente
multa dicere, que alioquin szpissime et fere ubique
repetere oporteret.

SECUNDI LIBRI ARGUMENTUM.

Index et collatio variarum lectionum per singulos Scrip-
ture libros et librorum capita, una cum earundem cen-
sura, juxta ordinem particularium locorum ; preesertim ubi
fontium puritas quibusdam suspecta videtur, vel incuria
librariorum aut criticorum temeritate periculum sit ne cor-
rumpatur.

620 GUILIELMI EYRII

APPENDIX LIB. IL

Ix appendice, quedam paralipomena, ad indicem nos-
trum pertinentia sunt adjicienda.

1. Tabulz varietatum inter orientales et occidentales
Judzos, atque inter ’5ND3 133) TWN "23, que in calce prime
et secunde editionum bibliorum Bombergianorum haben-
tur.

2. Tabula 29N2) 9p; et OM dn.

9. Consectaria nonnulla, una cum summa totius causz
quam in manibus habemus, viz.

1. Lectio alicujus loci veteris vel novi Testamenti que
comprobatur consensu et conspiratione omnium exempla-
rium que inveniri possunt, non est rejicienda propter ἐναν-
τιοφανὲς quod difficulter conciliari potest, nedum propter
interpretum quorundam auctoritatem qui aliter legisse vi-
deantur; donec exemplar aliquod fide dignum aliam lec-
tionem exhibeat: nisi circumstantia loci, aut analogia fidei
necessario postulet.

Hoc patet ex iis que dicenda sunt libro primo in pro-
legomenis, presertim in confirmatione 2, 4, 5, et 6. propo-
sitionum.

2. Lectio alicujus loci veteris Instrumenti que compro-
batur fide Massoriticorum et emendatissimorum exempla-
rium, licet in aliis aliter habeatur, ceteris paribus est
preferenda.

Hujus ratio petenda est ex iis que in Prolegomenis
diximus de Massorz ratione et fide, necnon ex iis,
que docentur in 2. et 4. appendice libri 1.

5. Lectio alicujus loci veteris vel novi Testamenti, que
comprobatur auctoritate interpretum qui de industria fon-
tes sequuti sunt, hoc est, Hebraicam et Graecam veritatem,
versione aut commentatione sua illustrarunt, ceteris pari-
bus, potior est illa que nititur fide, vel potius hallucina-
tione interpretum qui rivulos consectati, et Grecam sive
vulgatam Latinam editionem interpretati sunt.

AD USSERIUM EPISTOLA. 621

Hujus veritas patet ex 5. et 6. propositione libri primi,
atque ex 3. ejusdem appendice.

4. Lectio alicujus loci novi Testamenti que compro-
bari potest auctoritate et fide vetustiorum et correctiorum
exemplarium, licet forsan pauciora sint, czeteris paribus,
est preferenda. Vide 4. appendicem libri primi.

Huic nemo non suffragabitur, qui novit quid tribuen-
dum sit aliquammultis codicibus, prasertim noviter
editis, qui in vulgus spargunt errores et multiplicant
σφάλματα γραφικὰ unius qui primo lapsus est incuria
vel inscitia. Verum errantium multitudo (ut in re
alia dixit Hieronymus, ni fallor) non debet patrocinari
errori.

Lectiones autem omnes quas in catalogo nostro defen-
dimus, comprobantur vel consensu omnium exemplarium
et interpretum qui primevam Scripture editionem sequuti
sunt, nulla ratione repugnante, vel saltem fide emendatis-
simorum codicum, ac preterea, quorundam doctissimo-
rum interpretum calculo, ratione etiam ex verbis ipsis vel
ex aliis locis petita, exigente.

Hoc patet ex singularium locorum inspectione in indice

nostro variarum lectionum.

Ergo lectiones quas sequuti sumus, et censura nostra
comprobayimus, sunt vera et germanz..

Rursus,

Illa tantum Scripturarum editio, et lectio in singulis locis
est authentica, quz θεοπνεύστως primitus conscripta fue-
rit, juxta primam propositionem primi libri.

At Hebraica tantum veteris instrumenti integre etiam-
num conservata in Kcclesia (juxta 2. propositionem) idque
punctata (juxta 3.) novi vero Testamenti Graeca editio,
integre etiam adhuc conservata, juxta 4. propositionem,
atque utraque juxta lectiones que in indice nostro com-
probantur, divina inspiratione primitus conscripta fuerit,
ut ex prolegomenis et indice patet: non autem Graeca
veteris Instrumenti, nec Latina vulgata novi que nec
fide nec pure sunt, juxta 5. et 6. propositiones, nec deni-
que cujuscunque linguz versiones nostre sunt θεοπνεύστως
conscript, ut patet ex 3, appendice libri primi.

622 GUILIELMI EYRII AD USSERIUM EPISTOLA.

Ergo, ‘‘ Sola Hebraica veteris Instrumenti editio, sicut
Grzeca novi, authentica est et pura.

Vides methodum quam mihi proposui. In animo etiam
fuit, difficultates quasdam tibi, doctissime vir, proposuisse,
in quibus exactissimum tuum judicium cognoscerem. Sed
sentio me jam modum epistole excessisse, et vereor ne
interpellem te nimis nugis meis a gravioribus negotiis. Ig-
noseas queso Guilielmo tuo, qui prolixe et cordate potins
quam eleganter et suaviter te compellare maluit.

Nactus jam tandem tabellarii opportunitatem, remisi ad
te, manu fide ejusdem, Postelli grammaticam, una cum
libello altero, quem tibi benevolentiz ergo dicavi; majo-
rem daturus, si Anglia nostra aliquid librorum non vulga-
rium ad antiquitatem eruendam suppeditaret.

Nondum aliquid efficere potui in Arabicis, quod dignum
sit opera: forsan si Christmanno, muto magistro, aut Bed-
wello Londinensi, vel potius Ambrosio tuo Dubliniensi viva
voce preceptore uti liceret, aliquid efficerem. Sed non
licet. Velit jubeat clementissimus Pater qui in ccelis est,
ut Ecclesiz suze pomeeria dilatet, nostras ecclesias in vera
pace conservet, tibique, frater doctissime, et tuis omnibus
in Christo benedicat. Vale: e museo in Collegio Emma-
nuelis Cantabrigie, IX. Kalendas Aprilis juxta veteres
fastos, et anno domini MDCVII. juxta computum Ee-
clesiz Anglicane.

Tuus in communi fide, ac ministerio
Kyangelii, frater amantissimus,

GUIL. EYRE.

END OF THE SEVENTH VOLUME.

δ ᾿"

Bde
ae

fy
Ἶ ie
aK Y

RUHL

ἢ