Skip to main content

Full text of "Whole works; with life, and an account of his writings"

See other formats 


'^/(Tk^n^  Cm/^i/e4Jt^^:^6^tat^ 


Oy 


„4/n. 


■J/U  Jo^kt^fiAotoi  ^J^A^yCy^^yAuoAM^ylii^  /l^  Z&^O 


^  ^ 


r 
r 


THE 


WHOLE  WORKS 


MOST  REV.  JAMES  USSHER,  D.  D., 

LOED   ARCHBISUOP   OF    ARMAGH, 

AM> 

PBIHATE  OF  ALL  IRELAND. 


VOLUME  VI. 


BRITANNICARUM  ECCLESIARUM 
ANTIQUITATES, 

QUIBL'S    IN8EBTA  EST  PESTIFERX    ADVERSUS  DEI  OBATIAM  A  PELAGIO 
BRITANNO  IN  ECCLESIAM  INDUCT.B  H^RESEOS 

HISTORIA. 

collectoue 
JACOBO    USSERIO, 

ARCHIEPISCOPO   ARHACnANO    TOTIUS  UIBERNI^  rRIMAT£. 


DUBLINII. 
1639. 


CONTENTS 


THE   SIXTH   VOLUME. 


Caput  XIV. 

PAO. 

De  Fausti  et  Semipelagianorum  doctrina,  Possessoris,  Hormisdse 
papae,  Johannis  Maxentii,  Petri  diaconi,  Africanorum  episco- 
porum  in  Sardinia  exulantium,  Fulgentii  Ruspensis,  Ceesarii 
Arelatensis,  Felicis  IV.  papae,  Arausicanae  et  Valentinse  synodi, 
atque  Bonifaeii  II.  pontificis,  judicia.  Diploma  quod  Cantabri- 
gienBi  academiae  ab  Arthnro  concessum  fuisse  ftngitur.  De 
Arthuri,  Ututi  et  Davidis  Menevensis  exitu.  De  Paterno, 
Theliao,  Samsone,  et  aliis  doctoribus  Britannorum.  De  Gilda 
Badonico ;  et  ab  eo,  turn  de  regibua  Constantino,  Aurelio,  Vor- 
tiporio,  Cuneglaso,  Maglocuno,  turn  de  clero  Britannico,  edita 
querela.  De  Gurmundo  et  Ceretico,  et  regni  Britannici  ex- 
cidio 1 

Capct  XV.  , 

De  Pictorum  ex  Scythia,  et  Scotorum  ex  Hibemia  in  Britanniam 
ductis  coloniis.  De  Pictorum  coloniis  tribus ;  quas  sub  Mario, 
Carausio  et  Gratiano  hie  constitutas  Britannica  refert  historia. 
De  Scotis  et  colonia  ex  Dalrieda  Hiberniae  in  Dalriedam  Alba- 
niae  ab  eis  missa :  deque  Reuda  et  Fergusio  colonorum  ducibus. 
De  conversione  Scotorum,  quae  sub  Victore  I.  Romano  epis- 
copo  facta  fuisse  dicitur.  De  Ursula,  quae  regis  Scotiee  filia 
fvusse  fingitur,  novae  fabulse.  De  his,  qui,  saeviente  persecu- 
tione  Constantii  vel  Maximiani,  in  Albaniam  et  Monam  secessiase 
dicuutur.     De  adventu  Regoli  et  socionun ;   atque  ecclesite 


VI  CONTENTS. 

FAQ. 

AndrcapolitansB  ftuidationc.  De  Pictorum  et  Scotorum  doc- 
toribus,  Niniano,  Palladio,  Servano,  Tervano,  Gilda,  Kentiger- 
no,  Columba,  cum  duodecim  ejus  sociis ;  et  aliis  ad  res  Picticas 
atque  Scoticas  spectantibus 101 

Caput  XVI. 

De  Hibernia,  Britaimicaruiu  insularum  altera;  quce  Britannia 
minor,  et  Scotia  major  aliquando  dicta.  Scotorum  nomen  ante 
tertium  post  ortum  Servatoris  seculum  scriptoribus  incognitum, 
deinceps  Hibernis  et  eorum  in  Dalrieda  Britannica  colonis  com- 
mune fuit ;  Scotias  tamen  appellationem  sola  Hibernia  retinente 
ad  seculum  usque  decimum :  post  quod,  novo  ab  exteris  Irlan- 
diae  introducto  vocabulo,  vetus  Scotiaa  nomen  in  desuetudinem 
abiit.  De  mortis  Christi  recente  nuncio  ad  Ultoniensem  regem 
Conchurem  perlato  nostratium  traditio.  Ab  apostolis  in  Bri- 
tannicis  insulis  annunciatum  esse  evangelium  ex  Eusebio  et  aliis 
ostenditur  :  ubi  de  Simone  Zelota  et  Petro,  Jacobo  majorecum 
matre  Salome,  patre  Zebeda;o  sive  Aristobulo,  et  fratre  Bama- 
ba ;  qui  ad  partes  hasce  dicuntur  appulisse.  De  S.  Beato  et 
ejus  Achate  qui  Helvetiis,  et  S.  Mansuetoqui  Lotharingisfidem 
primus  pradicavisse  memoratur  :  Eugenio  item  primo  Toletano- 
rum  episcopo,  et  Josepho  Arimathscensi  qui  ab  animalibus  ve- 
nenatis  Hiberniam  liberavisse  fingitur.  De  Dicho,  Eucho,  et 
Achlena  horumque  filiis  Cataldo  Tarentinorum  et  Donate  Lu- 
piensium  in  Italia  episcopo.  De  Florentine,  Honesto,  Firmino, 
Macra,  Guthagono  et  Ghillone.  De  conversione  Hibernise  quam 
Constantini  Magni  temporibus  ancillse  cujusdam  opera  factam 
fuisse  fabulantur.  De  Hildeberto  Scotorum  archiepiscopo,  et 
ejus  discipulo  Sedulio  Scoto  Hiberniensi.  De  S.  Colmano  et 
Dymma  et  aliis  religionis  Christianae sub  annum  Domini  CCCL. 
in  Hibernia  professoribus.  De  Eliphio  et  Euchario  fratribus, 
eorumque  sororibus  Menna,  Libaria  et  Susanna.  De  S.  Kebii 
Cornubiensis  adventu  in  Hiberniam  :  deque  Celestii  Scoti  ado- 
lescentia  et  Christianis  parentibus.  Johannis  Chrysostomi  de 
fidei  Christianas  professione  in  Britannicis  insulis  conservata 
testimonia.  De  S.  Ailbeo  cum  quinquaginta  suis  comitibus, 
S.  Kiarano  et  S.  Declano  Romam  visitantibus  ;  et  post  reditum, 
una  ciun  S.  Ibaro,  religionem  Christianam  in  patria  propaganti- 
bus.  De  Guniforto  et  Gunibaldo,  et  Rosino  Florido  Dempsteri. 
De  Palladio,  et  ejus  ad  Scotos  legatione 266 

Caput  XVII. 

Varii  actorum  B.  Patricii  scriptores.  Ejus  patria,  parentes,  so- 
rores,  nepotes,  servitutcs,  studia  in  Gallia  et  Italia,  cpiscopatus 


CONTENTS.  Vll 

PAG. 

et  legationis  Hibernicae  susceptio.  Primi  ejus  in  gentilitia  su- 
perstitione  debellanda  conatus,  et  primum  Pascha  in  Hibernia 
celebratum.  Trimmensis,  Louthianae,  Clochorensis,  Armacha- 
nae,  Dubliniensis  et  Slebhtiensis  ecclesise  fundatio.  Almogith 
regis  Connacias  septem  filii  et  jEngiis  rex  Momonia;,  cum  euis, 
ad  fidem  conversi.  Postremum  Patricii  iter  Romanum:  et 
quid  per  triginta  reliquos  vitae  suee  annos  ille  egerit.  De  suc- 
cessoribus  ejusdem,  recessu  ejus  Avallonico,  mortis  tempore  et 
sepulturae  loco.  Tres  sanctorum  Hiberniae  ordines ;  et  eorum 
in  liturgia  ecclesiastica,  regulis  monasticis,  tonsura,  observatione 
paschali,  et  mulierum  contubernio,  consuetudines  variae.  Regiun 
Hibernicorum,  sub  quibus  illi  claruerunt,  tempora ;  et  alia  ad 
eosdem  speciatim  pertinentia 372 


Ad  Britannicarum  Antiquitatum  Collectanea  Index   Chronologi- 
cus 547 


BRITANNICARUM    ECCLESIARUM 
ANTIQUITATES, 


CAPUT  XIV. 


De  Faiuti  et  Semipelagianonim  doctrina,  Possessoris,  Hormisdoe  pap»,  Johannis 
Maxentii,  Petri  diaconi,  Africanorum  episcoporum  in  Sardinia  exulantium, 
Fulgentii  Ruspensis,  Caesarii  Arelatensis,  Felicis  IV.  papx,  Arausicanae 
et  Valentinae  synodi,  atque  Bonifacii  II.  pontificis,  judicia.  Diploma  quod 
Cantabrigiensi  academise  ab  Arthuro  concessum  fuisse  fingitur,  De 
Arthuri,  Iltuti  et  Davidis  Menevensis  exitu.  De  Paterno,  Tlieliao,  Sam- 
sone,  et  aliis  doctoribus  Britannorum.  De  Gilda  Badonico  ;  et  ab  eo,  turn 
de  regibus  Constantino,  Aurelio,  Vortiporio,  Cuneglaso,  Maglocuno,  turn 
de  clero  Britannico,  edita  querela.  De  Guimundo  et  Ceretico,  et  regni 
Britannici  ezcidio. 

r 

Quo  tempore  Pelagiana  in  Britannia  profligata  est  hae- 
resis,  ejusdem  reliquiae,  superinductis  a  Fausto  coloribus 
Christiano  orbi  pridem  commendatae,  novas  in  Constanti- 
nopolitana  ecclesia  turbas  et  rixas  excitarunt.  De  quibus 
ad  Romanum  pontificem  Hormisdam  Africanus  episcopus 
Possessor  ita  retulit:  "  Arbitror*  vestram  beatitudineni 
non  latere,  quantis  in  Constantinopolitana  urbe  ecclesia 
laboret  insidiis,  et  ad  morem  veteris  morbi  in  saniem 
vulnus  iterum  quaerat  erumpere,  quod  obductum  creditur 
cicatrice.     Unde  cum  quorundam  fratrum  animus  de  co- 


*  Inter  epitt.  G6,  et  C7.  Hormisdse  i  tonio  1.    epistolar.  pontific.    edit.  Romosi 
anno  1591. 

VOL.  VI.  B 


s 


2  BRITANNICARUM     ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

dice  Fausti  cujusdam  (natione''  Galli,  reginae  civitatis  epis- 
copi ;  qui  de  diversis  rebus,  et  frequentius  de  gratia  Dei 
diserte  visus  est  disputare)in  scandalum  moveretur ;  aliis, 
ut  se  habent  humana  studia,  in  contrarium  renitentibus, 
me  crediderunt  de  hoc  ambiguo  consulendum.  Dixi  qui- 
dem  ea,  quae  a  tractatoribus  pro  captu  proprii  ingenii 
disputantur,  non  ut  canonica  recipi,  aut  ad  synodalium 
vicem  pro  lege  servari ;  sed  habere  nos  certa  sciUcet  quae 
veteri  lege  vel  nova  conscripta,  et  generalibus  patrum  sunt 
decreta  judiciis,  ad  fundamentum  fidei  ac  religionis  inte- 
gram  firmitatem  /haec  autem  quae  antistites  diversi  con- 
scripserunt,  pro  qualitate  sui,  sine  praejudicio  fidei  solere 
censeri.  Sed  cum  haec,  quantum  in  eorum  frequenti  pos- 
tulatione  persensimus,  magis  eis  excusatio  videretur  ;  vel, 
pro  eorum  prece,  vel  pro  obsequii  occasione  reddendi 
apostolatui  vestro,  per  Justinum  diaconummeum  prsesump- 
si  apices  meae  parvitatis  ingerere :  quibus  principaliter  ora- 
tionum  vestrarum  munimen  exposcens,  quaeso  ut  consu- 
lentes,  quid  de  praefati  auctoris  dictis  videatur,  auctoritate 
apostolicEB  responsionis  agnoscant :  maxime  quod  filii  quo- 
que  vestri  magistri  militum,  Vitalianus  et  Justinianus",  prse- 
cipue  super  hac  re  rescripto  beatitudinis  vestrae  similiter 
informari  desiderant." 

Hisce  Uteris,  XV.  Calendas  Augusti  Rustico  consule, 
id  est,  anno  Christi  DXX.  acceptis,  sequentibus  ejusdem 
Augusti  Idibus  Hormisda  sic  rescripsit:  "  Hi''  quos  vos 
de  Fausti  cujusdam  GaUi  antistitis  dictis  consuluisse  Uteris 
indicastis,  id  sibi  responsum  habeant :  neque  ilium,  neque 
quemquam,  quos  in  auctoritate  patrum  non  recipit  examen 
Catholicae  fidei,  aut  ecclesiasticaEi  disciplinae  ambiguitatem 
posse  gignere,  aut  religiosis  praejudicium  comparare:"  hac 
epistolae  conclusione  addita:  "  De  arbitrio  tamen  libero 
et  gratia  Dei  quid  Romana,  hoc  est,  Catholica  sequatur 
et  servet  ecclesia;  licet  in  variis  libris  B.  Augustini  et 
maxime  ad  Hilarium  et  Prosperum  abunde  possit  agnosci, 

•"  Vide  supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  504. 
'  Qui  imperator  postea  factus  est. 

''  Hormisd.  epist.  67.  edit.  Roman,  et  tomo  6.  bibliothec.   pair.   edit.  Colon. 
p»g.  375, 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  3 

tamen  et  in  scriniis  ecclesiasticis  expressa  capitula''  conti- 
nentur :  quae  si  ibi  desunt,  et  necessaria  creditis,  destina- 
bimus ;  quanquam  qui  diligenter  apostoli  dicta  considerat, 
quid  sequi  debeat  evidenter  cognoscat." 

Ad  banc  Hormisdae  epistolam  respondens  Johannes 
Maxentius,  Augustini  et  Fausti  dogmata  inter  se  com- 
parat:  id  quod  consulto  a  se  factum  ait,  "  ut'  cum  in 
brevi  collata  ad  invicem  contraria  sibi  reperta  fuerint, 
evidenter  clareat  libros  Fausti  esse  haereticos ;  sicque  con- 
fundantur  omnes,  qui  eos  hactenus  defendunt  Catholicos  : 
quorum  principem  et  auctorem  Possessorem  Africanum 
episcopum"  fuisse  affirmat :  in  quem  idcirco,  re  confecta, 
(Faustum  enim  et  Pelagianos  egregie  refellisse  agnoscit  et 
Belial-minus^)  ita  demum  insultat.  "  Eat  nunc  Possessor,  et 
adhuc  in  pernicie  propria,  et  eorum  qui  sibi  consentiunt, 
defendat  Fausti  libros  Catholicos ;  quos  non  solum  scriptis 
sanctissimi  viri  Augustini,  verumetiam  summorum  et  praeci- 
puorum  Christi  apostolorum  sententiis  contrarios  penitus 
Veritas  docet :  sicut  hoc  loco  manifesta  ratione  proba- 
vimus." 

Johannem  hunc  Maxentium,  et  socios  ejus  nionachos 
Scythas,  fuisse  palam  Eutychianos  perfidos,  pontificii 
palatii  magister  Johannes  Maria  Brasichellanus",  asserit  a 
Caesare  Baronio'  (sive  ipse,  sive  ex  quoistavideturdescrip- 
sisse,  Thomas  Malvenda)  misere  hie  seductus ;  quum  re- 
ipsa  Chalcedoniensis  concilii  acerrimos  contra  Eutychi- 
anos defensores  illos  extitisse  clarius  sit,  quam  ut  uUis 
novorum  hominum  praestigiis  eludi  possit.  Alio  vero  er- 
roris  genere,  hunc  eundem  S.  Johannem  Maxentium, 
Galium,  monachum  et  abbatem  Pictaviensem,  congrega- 
tionis  Gallicanae  Floriacensis  fuisse,  aflirmat  in  ligno''  vitae 
Arnoldus  Wion,  et  eum  in  apparatu  sacro  secutus  Anto- 
nius  Possevinus  :    Gallicanum  Maxentium,  qui  Pictonum 


*  Celestini,  ut  videtur.   De  quibus  supra  cap.  II.  op.  torn.  5.  pag.  415. 
'   Biblioth.  patr.  torn.  6.  pag.  .380. 
«  Bellarmin.  catalog,  script,  ecclesiastic,  in  Jo.  Maxent. 

''  Tom.  1.  indie,  expurgator.  e-Jit.  Rnmse  anno  1007.  in  ccnsura  tomi  4.  bibli- 
othecse  patrum. 

'    Baron,  ann.  519.  et  99,  101.  k  Wion.  lib.  2.  cap.  70. 

b2 


*  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

celebri  monasterio'  et  oppido  S.  Maixent  nomen  dedit, 
confundens  cum  Johanne  viro  erudito,  Antiocheno  pres- 
bytero,  quern  contra  Faustum  scripsisse,  ex  Adonis  Vien- 
nensis  chronico  ostendimus.  Ex  hac  enim  ipsa  Johannis 
Maxentii  adversus  Horniisdam  epistola  ad  verbum  de- 
sunipta  invenimus,  quae  de  Augustini  et  Fausti  doctrina 
contraria  ex  Adone  eo  loco™  retulimus :  "  S.  Augustinus" 
ita  humanum  arbitrium  liberum  docet ;  ut  illuminatio,  vir- 
tus et  salus  illi  a  Christo,  et  per  Chistum,  et  cum  Christo 
sit.  Faustus  vero  ita  liberum  Christianum  arbitrium  do- 
cere  conatur ;  ut  illuminatio,  virtus  et  salus,  non  a  Christo, 
sed  natura  sit:"  quod  discrimen  deinde  plenius  Johannes 
hunc  in  modum  explicat : 

"  Ille  nos  Christianos,  fideles  atque  obedientes  Deo 
salubriter  per  gratiam  Christi,  quam  nobis  per  incarna- 
tionis  suse  donavit  praesentiam,  esse  definit :  iste,  juxta 
profana  commenta  Pelagii,  naturaliter  esse  discernit.  Re- 
futans  namque  callide  ejusdem  Pelagii  sensum,  et  quasi 
exprobrans  quod  omnino  Christi  negaverit  gratiam  ;  nec- 
non  et  illos,  qui  nullis  praecedentibus  meritis,  juxta  apos- 
tolum,  gratiam  Dei  hominibus  dari  fatentur:  ipse  quasi 
sapientissimus  et  prudentissimus,  novus  novae  pravitatis 
apostolus,  gratiam  Dei  secundum  meritum  fidei  et  laboris 
dari,  nititur  edocere ;  ut  jam  sic  Dei  gratia  non  sit  gratia. 
Nam  quum  nemo  obediat  sive  laboret  nisi  volens,  nemo 
velit  nisi  scierit  quid  ei  conveniat  laborare :  iste  post  sci- 
entiam  et  voluntatem  seu  obedientiam  humano  labori  ad- 
jungit  gratiae  adjutorium ;  ut  videlicet  gratia  et  labor 
humanus  (cujus  possibilitatem  non  per  eandem  gratiam, 
sed  naturaliter  inesse  omnibus  asserit)  pariter  sociati,  re- 
liqua  perficiant  opera.  Et  hoc  quidem  se  poUicetur  de- 
fendere :  postea  autem  immemor  sui  promissi,  totam  ple- 
nius" gratiam  evacuare  convincitur." 

Cujus  vero  ecclesiae  Johannes  presbyter  fuerit,  etiamsi 

'   Vid.  Gregor.  Turonens.  hist.  Franc,  lib.  2.  cap.  37. 
'"  Supra  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  497. 

"  Jo.  Maxent.  respons.  ad  ep.  Hormisd.  biblioth.  patr.  torn.  6.  pag.  380.  edit. 
Colon. 
"  peniliis. 


CAP,  XIV.  ANTIQUITATES.  5 

non  expressisset  Ado,  ex  ipsius  confessione  satis  potuisset 
intelligi ;  ubi  libellum  citans  quern  de  fide  sua  ad  Theodo- 
sium  scripserat  Flavianus,  hujusp  urbis  episcopum  ilium 
nominat.  Unde  apparet,  ex  urbe  Antiochena  a  Maxentio 
et  sociis  illam  fidei  suae  confessionem  ad  legates  fuisse 
missam,  quos  Constantinopolim  anno  DXIX.  Hormisda 
Romanus  pontifex  destinaverat.  In  cujus  confessionis 
parte  posieriore,  cur  de  gratia  Dei  agendum  sibi  putarent, 
base  ab  eis  ratio  est  reddita:  "  Quid""  jam  de  gratia  Dei 
(non  qua  creamur,  sed  de  ea  qua  recreamur  et  renovamur) 
sentiamus,  breviter  cxponentes;  sanctitati  vestrsB  neces- 
sario  credimus  facere  debere  manifestum.  Eo  quod  etiam 
in  hac  parte  inimici  gratia  Dei,  id  est,  Pelagii  et  Celestii 
sectatores  nimium  nobis  infesti  esse  videntur."  Deinde 
de  statu  innocentiae  et  lapsus  atque  gratis  necessitate  sen- 
tentia  sua  explicata,  quid  de  libero  arbitrio  credi  oportcat 
sic  exponunt. 

"  Liberum  naturale  arbitrium  ad  nihil  aliud  valere  cre- 
dimus, nisi  ad  discernenda  tantum  et  desideranda  carnalia 
sive  secularia ;  quae  non  apud  Deum,  sed  apud  homines 
possunt  fortassis  videri  gloriosa :  ad  ea  vero  quas  ad  vitam 
aeternam  pertinent,  nee  cogitare,  nee  velle,  nee  desiderare, 
nee  perficere  posse,  nisi  per  infusionem  et  inoperationem 
intrinsecus  Spiritus  sancti,  qui  est  etiam  spiritus  Christi. 
Spirilum'  enim  Christi  qui  non  habet,  hie  non  est  ejus. 
Quod  si  quis  credit  in  Christo,  jam  Christi  est.  Sicut  et 
verum  est,  non  utique  per  donum  naturae,  sed  per  Spiritum 
sanctum  est,  qui  Christi  est.  Qui  jam  credit  in  eum,  qui 
justificat  impium,  ut  confiteatur,  quia  Dominus  est  Jesus  : 
quod  nemo"  potest  dicere,  nisi  in  Spirita  sancto.  Qua- 
propter  anathematizamus  eos,  qui  naturale  aut  substan- 
tiam  aliquam  dicunt  esse  peccatum.  Abominantes  etiam 
e9s,  qui  contra  vocem  apostoli  audent  dicere,  nostrum  est 
velle,  Dei  vero  perficere ;  cum  idem  doctor  et  velle  et 
perficere  donum  testetur  esse  divinum,  ipso  dicente :  Dcus^ 


P  Maxeiit.  Confess,  fidti ;  biblioth.  pair.  torn.  6.  pag.  37). 
1  Ibid.  pag.  373.  '   Rom.  cap.  8.  ver.  ». 

»   ]  Cor.  cap.  12.  ver.  3.  »  Philipp.  cap.  2.  ver.  13. 


0  BRITANNlCAnt'M    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

cnim  est  qui  operalur  in  vobis,  et  velle  et  perficere  pro 
bona  voluntate.  Credentes  etiam  omnes  ab  Abel  usque 
ad  Christum,  si  qui  salvati  sunt,  ea  gratia  qua  et  nos  esse 
salvatos."  Similiterque  anathematismos"  suos  ita  conclu- 
dunt :  "  Anathematizamus  omnem  sensum  Pelagii  et  Ce- 
lestii,  et  omnium  qui  illis  similia  sapiunt;  suscipientes 
umnia  quae  in  diversis  locis  contra  ipsos  acta  sunt  et  scripta 
a  praesulibus  apostolicae  sedis,  id  est,  Innocentio,  Boni- 
facio, Zosimo,  Celestino,  Leone,  Attico  etiam  Constan- 
tinopolitano,  Augustino  et  Africanae  provinciae  episcopis." 

Agebant  eo  tempore  in  Sardinia  sexaginta  Byzacenae 
provinciae  episcopi,  a  Thrasamundo  Vandalorum  rege 
Ariano  ex  Africa  in  exilium  eo  deportati :  inter  quos  et 
Fulgentius  erat,  Ruspensis  episcopus ;  de  quo,  in  vita 
illius,  author  av-^xpovoQ :  "  Huie*  quandocunque  trans- 
marinis  literis  de  fide  vel  de  diversis  quaestionibus  inter- 
rogabantur  episcopi,  respondere  pro  omnibus  ab  omnibus 
imponebatur.  Ita  sicut  sanctae  memoriae  Aurelius  Car- 
thaginiensis  ecclesiae  antistes  inter  sua  privilegia  meruit, 
ut  literas  ex  Africano  concilio  dandas  soUis  ipse  scriberet ; 
sic  iste  meruerat  ut  literas  ex  illo  concilio  dirigendas  solus 
ipse  dictaret.  Sexaginta  quippe  et  eo  amplius  epi  scopes 
tunc  catena  ligabat  exilii,  quorum  lingua  et  ingenium 
beatus  Fulgentius  episcopus  fuit.  Propterea  quandocun- 
que rescribebant  consulentibus,  episcoporum  nomina  cunc- 
torum"  dicebantur  in  titulo:  sed  solius  B.  Fulgentii  sermo 
tenebatur  in  stylo.  Praeter  istas  quoque  publici  tractatus 
epistolas,  si  quis  forte  ex  ipsis  absentem  plebem  suam 
corrigere  voluisset,  ad  B.  Fulgentium  accedebat,  et  per 
ministerium  linguae  ejus  officium  suae  dispensationis  im- 
plebat.  O  mirabilem  virum,  non  sibi  soli  sed  omnibus 
natum!  Sola  eum  Ruspensis  ecclesia  doctorem  meruerat: 
et  pars  maxima  concilii  Byzaceni  de  ipsius  sermone  vi- 
vebat." 

Hoc  clarissimorum  confessorum  venerandum  concilium, 

"  Maxent,  confess,  fidei ;  Wblioth.  patr.  torn.  6.  pag.  374. ' 
"  Vit.  Fulgent,  cap.  20. 

'  Licet  in  duobus,  quse  sola  supersunt,  coruni  striptis  vix  (juarta  pars  nomi- 
niim  sit  relicta  ;  reliquis  brevitatis  causa  praetcrmissis. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  7 

inter  alios,  Scythici  etiam  illi  monachi,  a  quorum  partibus 
stetit  Maxentius,  et  caeteri  fratres  qui  in  fidei  causa  ex 
oriente  Romam  cum  eis  sunt  missi,  de  praesentibus  con- 
troversiis  consulendos  putaverunt.  Monachi  vero  illi  a 
Justiniano  in  epistola  ad  Hormisdam,  Achilles,  Johannes, 
Leontius  et  Mauritius  (pro  quo,  sine  justa  aliqua  ratione, 
a  Baronio^  substitutus  est  Maxentius)  nominantur  :  quibus 
et  Petrus  diaconus  et  Johannes  Lector  sese  adjunxerunt. 
Extant  de  incarnatione  et  gratia  Domini  nostri  Jesu  Christi 
partis  utriusque  scripta :  Petro  diacono,  cum  sociis,  suum 
ita  concludente :  "  Quorum  omnium  sanctorum  patrum 
imbuti  doctrinis,  anathematizamus  Pelagium  et  Celestium, 
simulque  etiam  Julianum  Eclanensem,  et  qui  illis  similia 
sapiunt :  prsecipue  libros  Fausti  Galliarum  episcopi,  qui 
de  monasterio  Lirinensi  profectus  est,  quos  contra  proe- 
destinationis  sententiam  scriptos  esse  non  dubium  est.  In 
quibus  non  solum  contra  horum  omnium  sanctorum  pa- 
trum, verumetiam  contra  ipsius  apostoli  contradictionem 
venienSjhumano  labori  subjungit  gratiae  adjutorium  ;  atque 
totam  omnino  Christi  evacuans  gratiam,  antiques  sanctos 
non  ea  gratia,  qua  et  nos,  secundum  quod  docet  beatissi- 
mus  Petrus  apostolus*,  sed  naturae  possibilitate  salvatos 
impie  profitetur." 

Fulgentius  vero  et  caeteri  Africani  praesules  librum  suum 
hoc  claudunt  epilogio:  "  Deus  qui  hominem  condidit, 
ipse  praedestinatione  sua  et  donum  illuminationis  ad  cre- 
dendum,  et  donum  perseverantiae  ad  proficiendum  atque 
permanendum,  et  donum  glorification! s  ad  regnandum, 
quibus  dare  voluit,  praeparavit :  quique  non  aliter  perficit 
in  opere,  quam  in  sua  senipiterna  atque  incommutabili 
habet  voluntate  dispositum.  Cujus  praedestinationis  veri- 
tatem  qua  nos  ante  mundi  constitutionem  praedestinatos  in 
Christo  testatur  apostolus*,  si  quis  detrectat  cordis  credu- 
litate  recipere,  vel  oris  professione  proferre  (si  ante  ultimum 
diem  vitae  praesentis,  impietatis  suae  contumaciam  qua  Deo 
vivo  et  vero  rebellis  obsistit  non  abjecerit)  manifestum  est 


y  Baron,  ann.  419.  sec.  96.  »  ,\ct.  cap.  15.  ver.  II. 

"  Ephcs.  cap.  1.  ver.  4. 


8  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV, 

eum  non  pertinere  ad  eorum  numerum,  quos  Deus  in 
Christo  ante  mundi  constitutionem  gratis  elegit  et  pra;- 
destinavit  ad  regnum.  Pro  quibus  tamen  nee  oratio  fide- 
lium  debet  desistere,  nee  charitas  aliquando  torpere,  ut 
Deus  eis  gratiam  suae  illuminationis  donet;  per  quani  in 
eis  semen  divini  sermonis  fructificet,  qui  frustra  exteri- 
oribus  auribus  sonat,  nisi  Deus  spirituali  munere  auditum 
hominis  interioris  aperiat." 

Praeter  communem  hunc  ad  omnes,  peculiaris  Fulgentii 
ad  Petrum  diaconuni  liber  transmissus  extat :  in  quo, 
non  de  hisce  tantum  quaestionibus,  sed  de  universa  fidei 
regula,  Catholicam  ecclesiae  doctrinam  brevi  quasi  tabella 
delineandam  ille  sibi  proposuit.  Unde  ad  praesens  spec- 
tantia  negotium  capitula  haec  excerpsimus. 

"  Firmissime''  tene,  et  nuUatenus  dubites;  neminem  hie 
posse  hominum  posnitentiam  agere,  nisi  quem  Deus  illu- 
minaverit,  et  gratuita  sua  miseratione  converterit,  apos- 
tolus enim  dicit :  Ne"  forte  det  illis  Deus  paenitentiam  ad 
co^oscendatn  ■veritatem,  et  resipiscant  a  diaboli  laqueis" 

"  Firmissime  tene,  et  nuUatenus  dubites ;  posse  quidem 
hominem,  quem  nee  ignorantia  literarum  nee  aliqua  pro- 
hibet  imbecillitas  vel  adversitas,  verba  sanctae  legis  et  evan- 
gelii,  sive  legere,  sive  ex  ore  cujusquam  praedicatoris 
audire  :  sed  divinis  mandatis  obedire  neminem  posse,  nisi 
quem  Deus  gratia  sua  praevenerit ;  ut  quod  audit  corpore, 
corde  etiam  percipiat,  et  accepta  divinitus  bona  voluntate 
atque  virtute,  mandata  Dei  facere  et  velit  et  possit.  Ne- 
que^  enim  qui  planiat  est  aliquid,  neque  qui  rigat,  sed  qui 
increnwntum  dat  Deus :  qui  etiam  operatur  in  nobis  et 
velle  et perficere  pro  bona  voluntate." 

"  Firmissime  tene,  et  nuUatenus  dubites ;  Deo  incom- 
niutabili  non  solum  praeterita  et  praesentia,  sed  etiam 
futura  omnia  incommutabiliter  esse  notissima  ;  cui  dicitur : 
Deus'',  qui  occultorum  es  cognitor,  qui  scis  omnia  antequam 
Jiant." 

'■  Fulgent,  dc  fide  ad  Petr.  cap.  31.  et  cap.  4.  sequent. 

'  2  Tim.  cap.  2.  ver.  25,  26. 

''  1  Cor.  cap.  3.  ver.  fi.  Philipp.  cap.  2.  ver.  13. 

'  Dan.  cap.  13.  ver.  42.  Susanntc. 


CAP,  XIV.  ANTIQUITATES.  9 

"  Firmissime  tene,  et  nuUatenus  dubites ;  Trinitatem 
Deum  incommutabilem  reruni  omnium  atque  operum  tam 
suorum  quam  humanorum  certissimum  cognitorem,  ante 
omnia  secula  scire  quibus  esset  per  fidem  gratiam  largi- 
turus :  sine  qua  nemo  potest  ex  initio  mundi  usque  in 
finem  a  reatu  peccati  tam  originalis  quam  actualis  absolvi. 
Qtios^  enim  Deusprcescivit,  et  prcedestinavit  conformes  fieri 
imaginis fiUi  sui." 

"  Firmissime  tene,  et  nullatenus  dubites ;  omnes  quos 
vasa  misericordiae  gratuita  bonitate  Deus  fecit,  ante  con- 
stitutionem  mundi  in  adoptionem  filiorum  Dei  pradestina- 
tos  a  Deo  :  neque  perire  posse  aliquem  eorum  quos  Deus 
praedestinavit  ad  regnum  coelorum  ;  nee  quenquam  eorum 
quos  non  praedestinavit  ad  vitam  ulla  posse  ratione  salvari. 
Praedestinatio  enim  ilia  gratuitse  donationis  est  praeparatio, 
qua  nos  apostolus  ait  prceclestinalos^  in  adoptionem  filiorum 
Dei  per  Jesum  Christum  in  ipsum." 

Eosdem  Africanos  episcopos  in  Sardinia  exulantes  de 
gratias  et  liberi  arbitrii  quaestione  consuluerunt  etiam  Jo- 
hannes quidam  presbyter  et  archimandrita  atque  Vene- 
rius  diaconus  :  quorum  prior  Johannes  Maxentius  forte 
fuerit ;  quem  ut  Antiochenum  presbyterum  fuisse  ex 
Adone,  ita  pro  archimandrita  se  gessisse  ex  illis  Dioscori 
diaconi  verbis  possumus  colligere  :  "  Maxentius'',  qui  sub 
abbatis  vocabulo  dixit  se  congregationem  habere ;  si  inter- 
rogetur,  aut  cum  quibus  monachis  vixit,  aut  in  quo  monas- 
terio,  aut  sub  quo  abbate  monacluis  factus  est,  dicere  non 
potest :"  qua  ratione,  inter  Pauli  exitum  et  Euphrasii  in- 
gressum  vacante  sede  Antiochena,  istas  ab  eis  scriptas 
fuisse  literas  liceret  conjicere.  Ad  eas  vero  respondit 
turn  seorsum  Fulgentius,  de  veritate  praedestinationis  et 
gratiae  tribus  libris  editis  ;  turn  communiter  Byzaceni  prae- 
sules  alii,  synodica  ejusdem  argumenti  conscripta  epistola. 
Fulgentianae  de  gratia  doctrinae  summa  est :  cam  "  non' 
omnibus  hominibus  universaliter  dari,  et  quibus  datur  non 

'  Rom.  cap.  8.  ver.  29.  E  Ephes.  cap.  1.  ver.  5. 

'■  Dioscor.  suggest,  post  Horniisdae  epist.  64.  pag.  528,  529.  edit.  Roman. 

'  Fulgent,  deverit.  pradesl.  etgrat.  lib.  2.  pag.  75.  edit.  Paris,  ann.  1612. 


10  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

aequaliter  dari.  Illius  est  enini,  (inquit)  vel  quibus  earn, 
vel  quantam  dare,  qui  non  earn  humanis  voluntatibus  aut 
operibus  debitam  retribuit,  sed  gratuitam  illuminandis 
cordibus  misericors  ac  benignus  infundit.  Et  ideo  cui 
voluerit,  et  quantum  voluerit,  profecto  largitur;  quia 
neque  ullo  bonae  voluntatis  exortu,  neque  eflectu  cujus- 
quam  boni  operis  priusquam  gratiam  tribuat  invitatur." 

De  veritate  praedestinationis  sententiam  suam  doctissimus 
pater  ita  aperit.  "  Onines*  prsedestinati  sic  vocantur  ut 
justificentur,  sic  justificantur,  ut  glorificentur.  Ac  per 
hoc  praedestinavit  quos  voluit,  et  ad  opera  bona,  et  ad 
praemia  sempiterna :  praedestinavit  ad  vitam  bonani,  prae- 
destinavit ad  vitam  ajternam:  praedestinavit  ad  fidem,  prae- 
destinavit ad  speciem ;  pricdestinavit  adoptandos  in  seculo, 
praedestinavit  glorificandos  in  regno:  praedestinavit  per 
gratiam  faciendos  primogeniti  fratres,  praedestinavit  per 
gratiam  perficiendos  ejusdem  unigeniti  cohaeredes.  Haec 
omnia  sicut  in  se  continet  pr»destinationis  aeternitas,  sic 
implet  prasdestinantis  Dei  misericordia,  et  justa  majestas." 
"  Praedestinatio'  utique  filiorum  Dei  ad  hoc  utihter  non 
solum  cognoscitur,  verum  etiam  praedicatur ;  ut  in  omnibus 
bonis  humanae  voluntatis  et  operis,  dum  divina  praedesti- 
natio in  aeterna  gratiae  praeparatione  cognoscitur,  ejusdem 
praedestinationis  efFectus  in  ipsa  gratiae  donatione  nihilo- 
minus  agnoscatur :  ac  per  hoc  in  ista  filiorum  Dei  adop- 
tione,  quam  Deus  et  praedestinando  praeparavit  ex  aeterni- 
tate,  et  vocando  ac  justificando  largitur  in  tempore,  gratia 
Dei  glorificetur,  et  ipsa  laudetur." 

"  Cujus™  praedestinationis  ita  inanet  aeterna  firmitas  et 
fii-ma  ffiternitas,  non  solum  in  dispositione  operum,  verum 
etiam  in  numero  personarum  :  ut  nee  de  illius  numeri  ple- 
nitudine  quispiam  salutis  aeternse  gratiam  perdat,  nee 
extra  illius  numeri  quantitatem  ad  donum  salutis  aeternae 
perveniat.  Deo  enim,  qui  scit  omnia  antequam  iiant,  sic 
non  est  incertus  praedestinatorum  numerus,  sicut  disposi- 


131,  132. 


■<  Fulgent,  dc  verit.  praedest.  et  grat.  lib.  3.  pag.  131,  i 
'    Ibid.  pag.  133,  134.  "Ibid.  pag.  135. 


CAP.  XIV,  ANTIQUITATES.  11 

torum  operum  dubius  apud  eum  iion  invenitur  efFectus." 
"  Ita"  nemo  potest  ejus  mutare  praedestinationem,  sicut 
nuUus  potest  ejus  vincere  voluntatem.  Quod  si  numerus 
ille  certus  non  est  apud  Deuni,  aut  divina  scientia  fallitur, 
aut  voluntas  divina  mvitatur,  aut  divina  virtus  advei'sitate 
qualibet  superatur.  Quod  si  aliquid  horum  soli  possunt  impii 
dicere,  aut  forte  nee  impius  aliquis  audet  horum  dicere 
aliquid  ;  nemo  divinam  praedestinationem  neget  :  quando- 
quidem  illius  Dei  praedestinatio  vera  prorsus  asseritur, 
cujus  scientia  irreprehensibilis,  et  voluntas  incomniuta- 
bilis,  et  virtus  insuperabilis  invenitur." 

Ex  Byzacenorum  patrum  epistola  synodica  haec  tantum 
cxcerpta  damus :  "  Accepimus"  vestrae  caritatis  epistolam, 
quae  nostrum  ex  parte  relevavit,  ex  parte  vero  moestificavit 
exilium.  Gaudemus  enim,  quia  rectam  tenetis  de  gratia 
Dei  sententiam,  cujus  lumine  illuminatur,  et  juvamine 
gubematur,  liberum  humanae  mentis  arbitrium.  Sed  qua- 
dani  sumus  nebula  mceroris  affecti,  quia  significastis  quos- 
dam  fratres  in  quaestione  de  gratia  Dei,  et  humano  arbitrio 
non  rectum  tenere  fidei  Catholicas  tramitem :  sed  adversus 
Dei  gratiam  elevare  velle  humani  arbitrii  libertatem.  Ubi 
primum,  dilectissimi,  debetis  agnoscere,  immo  vos  non 
ambigimus  agnovisse,  ad  hoc  divinitus  ista  permitti,  ut 
hinc  divinae  gratiae  virtus  documento  possit  indicii  mani- 
festioris  intelligi.  Quandoquidem  ipsa  gratia  nullatenus 
agnoscitur  nisi  detur :  quae  quamdiu  non  est  in  homine, 
tamdiu  necesse  est  ut  ei  aut  sermone  repugnet,  aut 
opere." 

"  QuodP  autem  vos  dicitis,  sola  Dei  misericordia  salvari 
hominem ;  illi  autem  dicunt,  nisi  quis  propria  voluntatc 
cucurrerit  et  elaboraverit,  salvus  esse  non  poterit :  digne 
utrumque  tenetur,  si  rectus  ordo  servetur  divinae  miseri- 
cordiae  et  voluntatis  humanae,  ut  ilia  prseveniat,  haec  se- 
■quatur:  sola  Dei  misericordia  initium  salutis  conferat ;  cui 
deinde  voluntas  hominis  cooperatrix  suse  salutis  existat : 
ut  misericordia  Dei  praeveniens  voluntatis  humanae  dirigat 

■■  Fulgent,  dc  vcrit.  prsdeat.  ct  grat.  lib.  3.  pag.  136. 
">  Epist.  synod,  ejusd.  edit.  pag.  2.  r  Ibid.  pag.  9. 


\2  milTANNICAHUM  ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

cursum  ;  et  huinana  voluntas  obediens,  eadeni  misericordia 
subseciuente,  secundum  intentionem  currat  ad  bravium : 
per  hoc  liumana  voluntas  in.  eo  quod  currit  utiliter  et 
laborat,  ex  Dei  misericordia  sibi  esse  donuni  cursus  ac 
laboris  agnoscat :  nee  sit  ingrata  misericord isB,  per  quani 
salutis  accipit  initium,  ut  per  ipsum  perveniat  ad  j  lenum 
sempiternae  salutis  efFectum :  quia  tunc  erit  bona,  si  Dei 
praeveniatur  dono ;  et  tunc  permanebit  bona,  si  ejus  non 
destituatur  auxilio." 

"  Contra""  praedestinationem  vero  sanctorum  magnae  per- 
vicaciae  est  aliquem  vel  parare,  vel  habere  conflictum  ; 
cum  apostolicae  praedicationi  nuUus  audeat  refragari,  qua 
non  solum  dicitur  de  Domino  :  Quos'  autem  prcescivit,  et 
preedestinavit  conformes  fieri  imaginis  filii  ejus ;  et  alio 
loco,  Prccdestinavii^  nos  in  adoptionem  filiorum  per  Jesum 
Christum  in  ipsum:  verum  etiam  ipsum  caput  nostrum, 
ipsum  primogenitum  in  multis  fratrihus,  beatus  Paulus 
praedestinatvmi  confidenter  praedicat  dicens :  Qui*^  factus 
est  ei  ex  semine  David  secundum  carnem :  qui  prtrdestina- 
tus  est  filius  Dei  in  virtute,  secundum  Spiritum  sanctifica- 
tionis ;  quisquis  ergo  praedestinatum  Christum  et  sanctos 
ejus  negat,  apostolicam  fidem  perversus  oppugnat.  Omnes 
autem  praedestinati  ipsi  sunt,  quos  vulf^  salvos  fieri,  et  ad 
agnitionem  veritatis  venire.  Qui  propterea  omnes  di- 
cuntur,  quia  in  utroque  sexu,  ex  omni  hominum  genere, 
gradu,  aetate  et  conditione  salvantur.  Semper  quippe 
voluntas  Dei  omnipotentis  impletur;  quia  potestas  ejus 
nuUatenus  vincitur.  Ipse  est  enim  qui  otnnia"  qiiacunque 
voluit,  fecit  in  coclo  et  in  terra,  in  mart  et  in  omnibus 
abyssis;  et  cujus  voluntati  nemo  resistit.  Verum  namque 
est  quod  de  se  testatus  est  Filius,  quia  in  vivificandis  nul- 
lum initium  humanae  voluntatis  expectat ;  sed  ipsam  vo- 
luntatem  bona"  faciendo  vivificat." 

"  Prae>'  omnibus  studium  gerite  libros  sancti  Augustini, 

1  Epist.    synod.  Fulgent,  edit.  pag.   13. 

•"    Rom.  cap.  8.  ver.  29.  ^  Ephes.  cap.  1.  ver.  5. 

•   Rom.  cap.  1.  ver.  'A,  4.  "   1  Tim.  cap.  2.  ver.  4, 

"  Psalm.  135.  (al.  134.)  ver.  G.  "  bonam. 

y  Epist.  synod.  Fulgent,  edit.  pag.  15. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  13 

quos  ad  Prosperum  et  Hilarium  scripsit,  memoratis  fra- 
tribus  legendos  ingerere.  Quorum  mentionem  beatae  me- 
moriae Hormisda  sedis  apostolicae  gloriosus  antistes  in 
epistola,  quam  consulenti  se  sancto  fratri  consacerdotique 
nostro  Possessori  rescripsit,  cum^  niagno  praeconio  Catho- 
liciE  laudis  inseruit.  Haec,  dilectissimi  fratres,  interrogan- 
tibus  vobis,  breviter  communi  voluimus  respondere  re- 
scripto.  Caeterum  unus  ex  nobis,  in  quantum  Dominus 
servis  suis  recti  gratiam  dignatur  donare  sermonis,  illis 
omnibus,  quae  memoratos  fratres  adversus  gratiam  et  prae- 
destinationem  intimastis  vel  sentire  vel  dicere,  tribus  libris 
vestro  nomine  dedicatis,  sufficienti  disputatione  respondit : 
quique  adversus  duos  libros  Fausti  Galli  septem  libros 
edidit;  quos  cimi  recensueritis,  agnoscetis  protinus,  quem- 
admodum  memorati  Fausti  commenta  veritati  contraria, 
Catholicae  fidei  penitus  inimica,  discussio  prodidit,  ratio 
manifesta  convicit,  auctoritas  divina  compressit,  et  prae- 
cedentium  patrum  consona  prorsus  attestatio  confutavit." 

Qua  occasione,  et  quo  tempore,  editi  sint  adversus 
Faustum  libri  illi  septem  (qui  hodie  non  extant ;  suppressi 
fortassis  opera  Pelagianizantium,  ut  Bartholomaeus  Petrus 
Lintrensis*  conjicit)  his  verbis  nos  docet  scriptor  vitae 
Fulgentii:  "  Ita''  erat  notior  omnibus  gentibus,  ut  duo 
libri,  quos  Faustus  episcopus  Galliarum  contra  gratiam 
subdolo  sermone  composuit,  favens  occulte  Pelagianis, 
sed  Catholicus  tamen  volens  videri,  Constantinopoli  offensi, 
a  plurimis  fratribus  ad  beatum  Fulgentium  probandum 
dirigerentur.  Quibus  ne  occultum  serperet  virus,  septem 
libris  ipse  respondit ;  plus  laborans  exponere,  quam  con- 
vincere :  quia  dubios  sermones  ejus  exponere,  hoc  erat 
delirantis  argumenta  convincere.  Magnus  plane  hujus 
pperis  labor  mercedem  debitam  cito  suscepit.  Mox  enim 
ut  est  dictatio  ipsius  Bnita,  protinus  est  longissimai  capti- 
vitatis  catena  disrupta.     Mors  enim  Thrasamundi  regis, 

'  Supra,  pag.  2. 

>  Barthol.  Petr.  in  apostol.  sedis  definitionib.   de  gratia,  pag.  38.   edit.  Diiac. 
ann.  1628. 

'•  Vil.  Fulgent,  cap.  28,  29. 


14  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

et  mirabilis  bonitas  HiUlerici  regnare  incipientis,  ecclesiae 
Catholica;  per  Africam  constitiitae  libertatein  restituens, 
Carthaginiensi  plebi  proprium  donavit  antistitem;  cunc- 
tisque  in  locis  ordinationes  pontificum  fieri,  clementissima 
auctoritate  mandavit.  Beatus  itaque  Fulgentius,  post- 
quam  sapienter  expugnasset  Pelagianos,  laetificatos  meruit 
videre  Catholicos."  Thrasamundi  vero  mortem  et  episco- 
porum  restitutionem  in  Maximi  consulatu,  hoc  est,  anno 
Christi  DXXIII.  contigisse  docet  Victor  Tonnonensis  in 
chronico :  licet  alii  ad  annum  referant  praecedentem. 

Etsi  igitur  in  exilio  acceptam  a  se  fuisse  Joliannis  et 
Venerii  epistolam  patres  Byzaceni  clare  indicent :  tamen 
post  reditum  ex  exilio  ad  eam  illos  rescripsisse,  coUigi 
fortasse  possit  ex  mentione  quam  faciunt  non  solum  sep- 
tem  illorum  librorum  contra  Faustum,  sed  etiam  de  gratia 
et  praedestinatione  trium  a  Fulgentio  editorum,  et  mortis 
prajterea  Romani  antistitis  Hormisdae;  quem  quum  ista 
scriberent  vita  fuisse  functum  satis  innuunt,  dum  beatae 
memoriae  titulum  illi  attribuunt.     Atqui  Hormisda  adhuc 
superstite  episcopos  in  Africam  revocatos  esse  confirmat, 
in  illius  vita,  libri  pontificalis  auctor :  vitaeque  Fulgenti- 
anae  scriptor,  uti  mox  post  finitos  septem  adversus  Faustum 
libros  "  protinus  longissimae  captivitatis  catenam  disrup- 
tam"  esse,  ita  "  jam''  reversum  de  exilio  Fulgentium  de 
veritate  praedestinationis  et  gratiae  libellos  tres  confecisse," 
disertis  verbis  asserit;  "  Extanf*  et  duo  ejus  libri,"  inquit 
Isidorus,    "  de   veritate   praedestinationis    ad   episcopos 
missi:  in  quibus   demonstrat  quod   gratia   Dei  in    bonis 
voluntatem  humanam  praeveniat,  et  quod  Deus  quosdam 
praedestinationis  suaemunere  justificanspraseligit,  quosdam 
vero  in  suis  reprobis  moribus  occulto  quodam  judicio  de- 
relinquit :"  quod  de  veritate  praedestinationis  opus  duobus 
libris  ad  episcopos  scriptum,  diversum  plane  videtur  ab 
illis  quos  habemus  tribus  de  veritate  pradestinationis  et 
gratiae  ad  presbyterum  missis  et  diaconum :  quos  Baronius^ 
quum  non,  vidisset,  tres  libros  ad  Monimum  de   duplici 


<■  Vit.  Fulgent,  cap.  29. 

^  Isidor.  de  scriptorib.  eccleiiastic.  cap.  M.  al.  27. 

*■  Daron.  ami.  .\J2.'J.  sec.  3(J. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  15 

praedestinatione  scriptos  a  vitae  Fulgentii  authore  tlesig- 
natos  fuisse  perperam  credidit. 

De  praedestinatione  autem  non  in  totis  tribus  illis  ad 
Monimum  libris  agitur,  sed  in  primo  tantum  :  cujus  sum- 
mam  compendiariam,  in  secundi  initio,  sic  propositam 
invenimus :  "  Prasdestinationem  Dei  nihil  aliud  esse,  nisi 
praeparationem  operum  ejus,  quae  in  aeterna  sua  disposi- 
tione  aut  misericorditer  se  facturum  praescivit  aut  juste :  et 
quia  in  peccatis  nee  misericordia  invenitur  nee  justitia, 
ideo  omnem  iniquorum  malam  voluntatem  qua  peccant, 
prasscitam,  non  tamen  esse  a  Deo  praedestinatam ;  cum 
ipsam  voluntatem  malam  non  aliter  essent  habituri,  nisi 
in  eo,  quo  fuissent  a  Domino  recessuri.  Nee  Deum  pi'Se- 
destinasse  discessionem  hominis  a  se,  cum  causa  ipsius 
discessionis  sola  voluntaria  esset  aversio  peccatoris  :  quae 
quia  Deum  futura  non  latuit,  in  aeterna  praescientia  ejus 
praeparatam  sibi  poenam  justae  retributionis  invenit." 

"  Praedestinationis  enim  nomine,  ut  in  primo^  illo  libro 
Fulgentius  sese  explicat,  non  aliqua  voluntatis  humanas 
coactitia  necessitas  exprimitur,  sed  misericors  et  justa 
futuri  operis  divini  sempiterna  dispositio  pragdicatur.  Deo^ 
autem  misericordiam  et  judicium  cantat  ecclesia:  cujua 
hoc  opus  est  in  homine,  ut  occulto  voluntatis  suae,  non 
tamen  injusto  consilio,  aut  gratuitam  misericordiam  pras- 
roget  misero,  aut  debitam  justitiam  rependat  injusto.  Imo 
aut  misericorditer  debitori  donet,  quod  si  vellet,  juste 
posset  exigere :  aut  juste  cum  usuris,  quod  suum  est  ex- 
igat,  et  iniquo  debitori,  quod  debetur  iniquitatibus  reddat. 
Ac  sic,  aut  istum  prorsus  indignum  misericordia  praeve- 
niat,  aut  ilium  ira  dignum  inveniat.  Ipse  enim  donat  gra- 
tis indigno  gratiam,  qua  justificatus  impius  illuminetur 
munere  bonae  voluntatis,  et  facultate  bonae  operationis,  ut 
praeveniente  misericordia  bonum  velle  incipiat,  et  subse- 
quente  misericordia  bonum  quod  vult  facere  valeat.  Utrum- 
que  autem  praedestinando  Deus  praeparavit  in  ilia  incommu- 
tabili  voluntate,  in  qua  sic  futurum  efFectum  hominis  reno- 
vandi  disposuit,  ut  ejus  voluntas  in  opere  novo  nova  esse 
non  possit." 

'  Fulgent,  ad  Monim.  lib.  I.  cap.  7.        f  Psalm.  101,  (al.  100.)  ver.  I. 


16  BRITANNICARUM    ECCLESIAUUM  CAP.  XIV. 

Fulgentiinn  in  Pelagianis  reliquiis  proterendis  excepit 
Caesarius  Arelatensis  archiepiscopus :  qui,  si  quid  damni 
vel  a  Lirinensibus  suis'',   vel  ab   Hilario  et  Leontio,  qui 
Arelatensi  cathedra;  ante   ipsum  praefuerunt,  orthodoxo- 
rum  causa  passa  est,  abunde  resarcivit.     Is  "  de"  gratia 
et  libero  arbitrio  edidit  testimonia,  divinarum  Scriptura- 
rum  et  sanctorum  patrum  judiciis  munita  :  ubi  docet,  nihil 
hominem  de  proprio  aliquid  agere  boni  posse,  nisi  eum 
divina  gratia  praevenerit.     Quod  opus  etiam  papa  Felix 
per  suam  epistolam  roboravit,  et  in  latius  promulgavit :" 
ut  apud  Gennadiani  catalogi  continuatorem''  legimus.     De 
ejus  obitu  ista  referunt,  qui  morienti  adfuerunt,   Messi- 
anus  presbyter  et  Stephanus  diaconus.     "  Cum'  semiani- 
niem  ipsum  redderet  conspectibus  nostris  infirmitas,  et  inter 
hsec  septuagesimum  tertium  gereret  totius  vitae  tramitis  an- 
num, e  quibusquadragesimum  in  pontificatuverteret  circulus 
gyrum  ;  et  animadverteret  per  spiritum  imminere  sibi  tran- 
situs  diem :  inter  non  modicos  quos  patiebatur  dolores  scisci- 
tatus  est,  quam  proximo  esset  beatissimi  Augustini  deposi- 
tionis  dies,  et  cum  imminere  commemorationem  ejusdidicis- 
set,  Confido,  ait,  in  Domino,  quod  meum  transitum  non  lon- 
ge  divisurus  est  abipsius  patris  Augustini  natali ;  quia,  ut 
ipsi  scitis,  quantum  dilexi  ejus  Cathoiicissimum  sensum, 
tantum  me  etsi  discrepantem  meritis  minime  tamen  reor 
distantia  longiore  depositionis  meae  diem  ab  ejus  obitus 
tempore  sequestrari :"  mortuus  est  autem  :  "  tertiana™  die 
post  S.  Genesii  festum,  id  est,  sexto  Calendarum  Septem- 
brium,    ante    diem    depositionis     S.    Augustini  :"    anno 
DXLIII.   quo  ad  successorem   ipsius  Auxanium  noviter 
ordinatum  Vigilii  extat  epistola,  data"  decimo  quinto  Ca- 
lendas  Novembres,  iterum"  P.  C.  Basilii  V.  C.     Ex  quibus 
colligere  proniptum  est,  sub  initium  anni  CCCCLXXI. 

^  Vid.  supra  cap.  11.  op.  torn.  5.  pag.  395. 

'  Gennad.  catalog,  scriptor.  ecclesiastic,  a  SuSrido  Petro,  edit.  cap.  8fi. 

'  Vid.  supra  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  527. 

'  Vit.  Csesarii,  lib.  2.  in  chronologia  Lerinensi  Vine.  Barralis,  pag.  258. 

">  Ibid.  pag.  259. 

"  Tom.  1.    concilior.   Galliae,   pag.   270. 

"  III.  habct  Baronius,  ann.  544.  sec.  12. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  17 

natum,  sub  exitum  Dili,  factum  ilium  fuisse  pontificem : 
et  quod  inde  est  conscqueiis,  non  a  Felice  III.  quo  obe- 
unte  Caesarius  unum  et  vigesimum  a;tatis  vix  egressus  est 
annum,  sed  a  Felice  illius  nominis  quarto,  hoc  opus  fuisse 
corroboratum. 

Cui  et  hoc  debet  Ecclesia,  quod  praeclara  ilia  de  gratia 
et  libero  arbitrio  capitula  promulganda  curaverit ;  quae  a 
Caesario  et  coUegis  in  concilio  Arausicano  secundo,  Decio 
juniore  consule,  id  est,  anno  DXXIX.  aerse  nostrae,  quinto 
Nonas  Julias  sunt  recitata  et  manuum  subscriptionibus 
confirmata:  de  quibus  ita  Caesar  Baronius,  "  Recitant" 
capita  in  Gallias  de  ipso  Romano  pontifice  missa :  pro- 
fitentes  ea  cuncta  baud  recentem  esse  Ecclesias  doctrinam, 
sed  antiquorum  patrum  definitionem,  eandemque  aposto- 
licae  sedis  authoritate  firmatam  :  quae  apostolica  sedes  (ut 
suis  locis  superius  est  declaratum)  S.  Augustini  se  pro- 
fessa  est  de  gratia  et  libero  arbitrio  probare  sententiam. 
Nihil  ergo  prasterea  novitas  sibi  vendicet  et  praesumptio 
humana  praesumat.  Quot  igitur  Arausicani  canones,  tot 
sunt  Catholicae  ecclesiae  stabilitae  sententise ;  a  quibus  abs- 
que praevaricationis  piaculo  haud  liceat  fideli  recedere ;" 
et  Jacobus  Sirmondus  :  "  Faustum',  et  si  qui  turn  in  Gallia, 
quod  dissimulari  non  potest,  cum  eo  senserunt,  aliquo 
modo  excusare  ratio  ilia  videtur,  quod  ante  synodum 
Arausicanam  vixerint ;  cujus  placitis  Ecclesia  deinceps, 
tanquam  norma  doctrinae,  adversus  Semipelagianorum  er- 
rores  usa  est." 

Nee  enim  prius,  inquit  Theophilus  Raynaudus'',  "  fu- 
mans  adhuc  base  Pelagii  favilla  plane  extincta  est,  quam 
sedes  apostolica  transmissis  ad  tractus  illius  episcopos 
capitulis,  quae  Arausicae  in  Liberianae  basilicae  dedicatione 
publice  proposita  et  a  patribus  congregatis  firmata  ac 
denunciata  sunt,  omnem  incendii  illius  velut  scintillam, 
doloso  cineri  tuendae  humanae  libertatis  ac  divinae  justitia? 
suppositam,  feliciter  compressit  anno  Christi  (juxta  novis- 

P  Baron,  addit.  ad  torn.  7.  ann.  529.  in  10.  tomi  appcndice. 
4  Sirraond.  in  notis  ad  Apollinar.  Sidon.  lib.  9.  epiat.  9.    Vid.  cund.  in  totn.  1. 
concilior.  Gallise,  pag.  148.  et  603. 

'  Raynaud,  defens.  Valerian,  cap.  1.  sec.  19. 

VOL.  VI.  C 


18  liRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV, 

simam  cardinalis  Baronii  subductionem)  DXXIX.  scdente 
Felice  IV."  Ex  qua  temporis  notatione  illud  praeterea 
observandum  monet  Bartholomaeus  Petrus  Lintrensis" ; 
"  factionem  totam  Massiliensium,  et  similium,  hie  a  sede 
apostolica  rite  fuisse  condemnatam :  quoniain  hoc  tempore 
jam  omnia  sua  mysteria  illi  factiosi,  alii  atque  alii,  protule- 
rant ;  ut  conqueri  non  potuerint  sese  per  hos  canones  illegi- 
time  damnari,  quod  non  sufficienter  fuissent  auditi  et  intel- 
lecti.  Fuerant  enini  jampridem  intellecti,  melius  fortasse 
quam  voluissent,  ejusmodi  homines ;  qui  sues  errores 
principio  verbis  ambiguis  solebant  efferre  inter  Catholicos, 
ut  ad  efFugium  semper  diverticulum  aliquod  haberent  pa- 
ratum." 

His  ita  pra3missis,  Arausicani  hujus  concilii  acta  Integra 
visum  est  hie  subjicere :  ut  ad  banc  doctrinae  veteris  nor- 
mam  subinde  respicientes,  a  novatorum  tendiculis  et  nobis 
cavere  et  nos  facilius  expedire  valeamus. 

CONCILII  ARAUSICANI,  DE  GRATIA  ET  LIBERO  ARBITRIO,    - 
PR^FATIO. 

"  Cum  ad  dedicationem  basilica;  quam  illustrissimus 
prajfectus  et  patricius  filius  noster  Liberius  in  Arausica 
civitate  fidelissima  devotione  construxit,  Deo  propitiante, 
et  ipso  invitante  convenissemus,  et  de  rebus  qute  ad  eccle- 
siasticam  regulam  pertinent,  inter  nos  spiritalis  fuisset 
oborta  coUatio ;  pervenit  ad  nos  esse  aliquos,  qui  de  gratia 
et  libero  arbitrio  per  simplicitatem  minus  caute,  et  non 
secundum  fidei  Catholicae  regulam,  sentire  velint.  Unde 
id  nobis,  secundum  admonitionem  et  auctoritatem  sedis 
apostolicae,  justum  ac  rationabile  visum  est,  ut  pauca 
capitula  ab  apostolica  nobis  sede  transmissa,  quae  ab  anti- 
quis  patribus  de  sanctarum  Scripturarum  voluminibus  in 
hac  prsecipue  causa  coUecta  sunt,  ad  docendos  eos  qui 
aliter  quam  oportet  sentiunt,  ab  omnibus  observanda  pro- 
ferre,  et  manibus  nostris  subscribere  deberemus :  quibus 
lectis,  qui  hue  usque  non  sicut  oportebat  de  gratia  et  li- 

■  B.irthol.  Fetr.  in  RomaniE  sedis  definition,  dc  gratia,  pag.  83,  84. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  19 

bero  arbitrio  credidit,  ad  ea  quae  fidei  Catholicee  conve- 
niunt,  animum  suum  inclinare  non  difFerat." 


CAPITULA  A  ROMANA  SEDE  TRANSMISSA. 

I.  "  Si'  quia  per  ofFensam  praevaricationis  Adae  non 
totum,  id  est,  secundum  corpus  et  animam,  in  deterius 
dicit  hominem  commutatum,  sod  animse  libertate  illaesa 
durante,  corpus  tantummodo  corruptioni  credit  obnoxium, 
Pelagii  errore  deceptus,  adversatur  Scripturae  dicenti: 
Animal  quce  peccaverit  ipsa  morietur;  et,  Nescitis^  quo- 
niani  cut  exhibetis  vos  servos  ad  obediendum,  servi  estis 
ejus  cut  obeditis  ?  et,  A'^  quo  quis  superatur,  ejus  el  servus 
addicitur." 

II.  "  Si  quis  soli  Adas  praevaricationem  suam,  non  et 
ejus  propagini,  asserit  nocuisse ;  aut  certe  mortem  tantum 
corporis,  quas  poena  peccati  est,  non  autem  et  peccatum, 
quod  mors  est  animae,  per  unum  hominem  in  omne  genus 
humanum  transisse  testatur,  injustitiam  Deo  dabit,  con- 
tradicens  apostolo  dicenti:  Per^  unum  hominem  peccatum 
intravit  in  mundmn,  et  per  peccatum  mors,  et  ita  in  otnnes 
homines  mors  pertransiit,  in  quo  omnes  peccaverunt." 

III.  "  Si  quis  ad  invocationem  humanam  gratiam  Dei 
dicit  posse  conferri,  non  autem  ipsam  gratiam  facere,  ut 
invocetur  a  nobis ;  contradicit  Esaise''  prophetse,  vel  apos- 
tolo* idem  dicenti:  Inventus  sum  a  non  qucerentihus  me, 
palam  apparui  his,  qui  me  non  interrogabant." 

IV.  "  Si  quis  ut  a  peccato  purgemur,  voluntatem  nos- 
tram  Deum  expectare  contendit,  non  auteni  ut  etiam 
purgari  velimus,  per  sancti  Spiritus  infusionem  et  ope- 
rationem   in   nos    fieri    confitetur ;    resistit   ipsi   Spiritui 

.  sancto,  per   Salomonem  dicenti :    Prceparatut^  voluntas  a 


'   I.  Rejectio  falsorum   dogmatum. 

"  Ezec.  cap.  18.  ver.  20.  "  Rom.  cap.  6.  ver.  16. 

»  2  Pet.  cap.  2.  ver.  19.  i  Rom.  cap.  5.  ver.  12. 

'  Esai.  cap.  65.  ver.  1.  "  Rom.  cap.  10.  ver.  20. 

^  Prov.  cap.  8.  ver.  35.  juxta  Lxx. 


80  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

Domino"  ct  apostolo  salubritcr  praedicanti :  "  Deus'^  est 
qui  operatur  in  vobis  et  velle  et  perficere  pro  bona  volun- 
tate." 

V.  "  Si  quis  sicut  augmentum,  ita  etiam  initiuin  fidei, 
ipsumque  credulitatis  affectum,  quo  in  eum  credimus  qui 
justificat  impium,  et  ad  generationem  sacri  baplismatis 
pervenimus,  non  per  gratia;  donum,  id  est,  per  inspira- 
tionem  Spiritus  sancti  corrigentem  voluntatem  nostram  ab 
infidelitate  ad  fidem,  ab  impietate  ad  pietatem,  sed  natu- 
raliter  nobis  inesse  dicit:  apostolicis  dogmatibus  adversa- 
rius  approbatur,  beato  Paulo  dicente :  Conjidimus'^ ,  quia 
qui  coepit  in  vobis  bonum  opus,  perficiet  usque  in  diem 
Domini  nostri  Jesu  Christi :  et  illud  :  Vobis^  datum  est  pro 
Ckristo  non  solum  ut  in  eum  credatis,  sed  etiam  ut  jiro  illo 

patiamini :  et,  Gratia'  salvi  facti  estis  per  fidem,  et  hoc 
non  ex  vobis :  Dei  enim  donutn  est.  Qui  enini  fidem  qua 
in  Deum  credimus,  dicunt  esse  naturalem,  omnes  eos  qui 
ab  Ecclesia  Christi  alieni  sunt,  quodammodo  fideles  esse 
definiunt." 

VI.  "  Si  quis  sine  gratia  Dei  credentibus,  volentibus, 
desiderantibus,  conantibus,  laborantibus,  vigilantibus,  stu- 
dentibus,  petentibus,  quaerentibus,  pulsantibus  nobis  mi- 
sericordiam  dicit  confcrri  divinitus  ;  non  autem  ut  creda- 
mus,  velimus,  vel  haec  omnia,  sicut  oportet,  agere  valea- 
mus,  per  infusionem  et  inspirationem  sancti  Spiritus  in 
nobis  fieri  confitetur ;  et  aut  humilitati,  aut  obedientia; 
humanae  subjungit  gratiae  adjutorium,  nee  ut  obedientes  et 
humiles  simus  ipsius  gratiae  donum  esse  consentit;  resistit 
apostolo  dicenti :  Quid^  habes  quod  non  accepi-sti  ?  et. 
Gratia^  Dei  sum  id  quod  sum." 

VII.  "  Si  quis  per  naturae  vigorem  bonum  aliquid,  quod 
ad  salutem  pertinet  vitae  aeternae,  cogitare  ut  expedit,  aut 
eligere,  sive  salutari,  id  est,  evangelicae  praedicationi  con- 
sentire  posse  confirmat,  absque  illuminatione  et  inspira- 
tione  Spiritus  sancti,  qui  dat  omnibus  suavitatem  in  con- 

«  Philipp.  cap.  2.  ver.  13.  "^  Ibid.  cap.  1.  ver.  6. 

'  Philipp.  cap.  1.  ver.  29.  '  Ephes.  cap.  2.  ver.  S. 

e  1  Cor.  cap.  4.  ver.  7.  ''  Ibid.  cap.  15.  ver.  10. 


CAP.  XIV. 


ANTIQUITATES.  2t 


sentiendo  et  credendo  veritati;  haeretico  fiiUitur  spiritu, 
non  intelligens  vocem  Dei  in  Evangelic  dicentis :  Sine^  me 
nihil  potestis  facere :  et  illud  apostoli :  Non^  quod  idonei 
shnus  cogitare  aliquid  a  nobis,  qtiasi  ex  nobis ;  sed  svffi- 
cientia  nostra  ex  Deo  est." 

VIII.  "  Si  quis  alios  misericordia,  alios  vero  per  liberum 
aibitrium,  quod  in  omnibus,  qui  de  praevaricatione  primi 
honiinis  nati  sunt,  constat  esse  vitiatum,  ad  gratiam  bap- 
tismi  posse  venire  contendit ;  a  recta  fide  probatur  alienus. 
Is  enim  non  omnium  liberum  arbitrium  per  peccatnm  primi 
liominis  asserit  infirmatum ;  aut  certe  ita  laesum  putat,  ut 
tamen  quidani  valeant,  sine  revelatione  Dei,  mysterium 
salutis  aeternae  per  semetipsos  posse  conquirerc.  Quod 
quam  sit  contrarium,  ipse  Dominus  probat ;  qui  non  ali- 
quos,  sed  nemincm  ad  se  posse  venire  testatur",  nisi  quem 
pater  attraxerit :  sicut  et  Petro  dicit :  Beattis™  es  Simon 
Darjona,  quia  care  et  sanguis  non  revelavit  tibi,  sed  pater 
metis  qui  in  caelis  est :  et  apostolus  r  Nemo"  potest  dicere 
Dominum  Jesum  nisi  in  Spiritu  sancto." 

IX.  "  Divini"  est  muneris,  cum  et  recte  cogitamus,  et 
pedes  nostros  a  falsitate  et  injustitia  continemus.  Quoties 
enim  bona  agimus,  Deus  in  nobis  atque  nobiscum  ut  opc- 
remur  operatur." 

X.  "  Adjutorium  Dei  etiam  renatis  ac  Sanctis  semper 
est  implorandum,  ut  ad  finem  bonum  pervenire,  vel  in 
bono  possint  opere  perdurare." 

XI.  "  Nemo  quicquam  Domino  recte  voverit,  nisi  ab 
ipso  acceperit  quod  voveret,  sicut  legitur :  Quec^  de  manu 
tua  accepimus  damus  tibi." 

XII.  "  Tales  nos  amat  Deus,  quales  futuri  siunus  ip- 
sius  dono,  non  quales  sumus  nostro  merito." 

XIII.  "  Arbitrium  voluntatis  in  primo  homine  infirma- 
.  turn,  nisi  per  gratiam  baptismi,  non  potest  reparari :  quod 

amissum,  nisi  a  quo  potuit  dari,  non  potest  reddi.     Unde 

'  Johan.  cap.  15.  ver.  S.  ''2  Cor.  cap.  3.  vcr.  5. 

'   Johan.  cap.  C.  ver.  44.  "■  Matth.  cap.  IG.  ver.  17. 

"   1  Cor.  cap.  12.  ver.  3.  "  II.  Asseriio  doctrinac  verse. 
P   1  Tar.  cap.  29.  vcr.  14. 


9X  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

Veritas  ipsa  dicit :  Si'i  vosfilius  liberaverit,  tunc  vere  liberi 
eritis." 

XIV.  "  Nullus  miser  de  quacumque  miseria  liberatur, 
nisi  qui  Dei  misericordia  praevenitur,  sicut  dicit  psalmista : 
Cito^  anticipet  nos  misericordia  tua  Dotnine :  et  illud :  Dens' 
mens,  misericordia  ejus  prceveniet  me." 

XV.  "  Ab  eo  quod  formavit  Deus  mutatus  est  Adam, 
sed  in  pejus  per  iniquitatem  suam :  ab  eo  quod  operata 
est  iniquitas,  mutatur  fidelis,  sed  in  melius  per  gratiam 
Dei.  Ilia  ergo  mutatio  fuit  praevaricatoris  primi :  base, 
secundum  psalmistam,  Mutatio'^  est  dexterce  excelsi." 

XVI.  "  Nemo  ex  eo  quod  videtur  babere  glorietur, 
tanquam"  non  acceperit ;  aut  ideo  se  putet  accepisse,  quia 
litera  extrinsecus,  vel  ut  legeretur  apparuit,  vel  ut  audi- 
retur  sonuit:  nam  sicut  apostolus  dicit:  Si""  per  legem 
justitia,  ergo  Christus  gratis  mortuus  est.  Ascendensi^  in 
altum  captivavit  captivitatem,  dedit  dona  hominibus :  Inde 
habet  quicunque  habet,  Quisquis  autem  se  inde  habere 
negat ;  aut  vere  non  habet,  aut  id^  quod  videtur  habere 
aufertur  ab  eo." 

XVII.  "  Fortitudinem  gentilium  mundana  cupiditas, 
fortitudinem  autem  Christianorum  Dei  caritas  facit,  quae 
diffusa'  est  in  cordibus  nostris,  non  per  voluntatis  arbi- 
trium  quod  est  in  nobis,  sed  per  Spiritum  sanctum  qui 
datus  est  nobis." 

XVIII.  "  Nullis  meritis  gratiam  praevenientibus,  de- 
betur  merces  bonis  operibus  si  fiant :  sed  gratia  quas  non 
debetur  prascedit  ut  fiant." 

XIX.  "  Natura  humana,  etiamsi  in  ilia  integritate  in 
qua  est  condita  permaneret,  nullo  modo  seipsam,  Creatore 
suo  non  adjuvante,  servaret.  Unde  cum  sine  Dei  gratia 
salutem  non  possit  custodire  quam  accepit ;  quomodo  sine 
Dei  gratia  poterit  reparare  quod  perdidit  ?" 

1  Johan.  cap.  8.  ver.  36.  "■  Psal.  79.  (al.  78.)  ver.  8. 

•  Psal.  59.  ver.  10.  (al.  Psal.  58.  ver.  11.) 

'  Psal.  77.  ver.  10.  (al.  Psal.  70.  ver,  11.) 

"  1  Cor.  cap.  4.  ver.  7.  «  Gal.  cap.  2.  ver.  21. 

'  Psal.  68.  ver.  18.  (al.  Psal.  67.  ver.  19.)  Ephes.  cap.  4.  ver.  8. 

y  Luc.  cap.  8.  ver.  18.  '  Rom.  cap.  5.  ver.  5. 


GAP.  XIT.  ANTIQUITATES.  23 

XX.  "  Muka  Deus  facit  in  homine  bona,  quae  non  facit 
homo :  nulla  vero  facit  homo  bona,  quae  non  Deus  praestat 
ut  faciat  homo." 

XXI.  "  Sicut  eis  qui  volentes  in  lege  justificari,  et  a 
gratia  exciderunt,  verissimc  dicit  apostolus;  Si""  in  lege 
justitia  est,  ergo  Christtts  gratis  mortuus  est :  sie  eis  qui 
gratiam,  quam  commendat  et  percipit  fides  Christi,  putant 
esse  naturam,  verissime  dicitur ;  Si  per  naturam  justitia 
est,  ergo  Christus  gratis  mortuus  est.  Jam  hie  enim  erat 
lex,  et  non  justificabat:  jam  hie  erat  et  natura,  et  non 
justificabat.  Ideo  Christus  non  gratis  mortuus  est,  ut  et 
lex  per  ilium  impleretur  qui  dixit :  Non^  veni  legem  sol- 
vere, sed  adimplere ;  et  natura  per  Adam  perdita  per  ilium 
repararetur,  qui  dixit*^  venisse  qucerere  et  solvere  quod 
perierat" 

XXII.  "  Nemo  habet  de  suo,  nisi  mendacium  et  pecca- 
tum.  Si  quid  autem  habet  homo  veritatis  atque  justitia; ; 
ab  illo  fonte  est,  quem  debemus  sitire  in  hac  eremo,  ut  ex 
eo  quasi  guttis  quibusdam  irrorati  non  deficiamus  in  via." 

XXIII.  "  Suam  voluntatem  homines  faciunt,  non  Dei, 
quando  id  agunt  quod  Deo  displicet.  Quando  autem  id 
faciunt  quod  volunt,  ut  divinae  serviant  voluntati;  quamvis 
volentes  agant  quod  agunt,  illius  tamen  voluntas  est,  a  quo 
et  praeparatur,  et  jubetur*  quod  volunt." 

XXIV.  "  Ita  sunt  in"  vite  palmites,  utviti  nihil  conferant, 
sed  inde  accipiant  unde  vivant :  sic  quippe  vitis  est  in  pal- 
mitibus,  ut  vitale  alimentum  subministret  eis,  non  sumat 
ab  eis.  Ac  per  hoc  et  manentem  in  se  habere  Christum, 
et  manere  in  Christo,  discipulis  prodest  utcunque,  non 
Christo.  Nam  praeciso  palmite,  potest  de  viva  radice 
alius  pullulare  :  qui  autem  praecisus  est,  sine  radice  non 
potest  vivere." 

XXV.  "  Prorsus  donum  Dei  est  diligere  Deum.  Ipse 
ut  diligeretur  dedit,  qui  non  dilectus  diligit.  Displicentes 
amati  sumus,  ut  fieret  in  nobis  unde  placerem^us.     Diffun- 


»  Gal.  cap.  2.  vcr.  21.  •>  Mattfa.  cap.  5.  vcr.  17. 

•■  Matth. cap.  18.  vcr.  11.  Luc.  cap.  \'i.  vcr.  10. 

■I  A.oUtVLT.  '   Johan.  cap.  15.  vet.  4,  .5. 


24  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIT. 

ditenimcaritateinin  cordibus  nostris  Spiritus  Patris  eb  Filii, 
quern  cum  Patre  amamus  et  Filio." 


SYNODI    DECHETUM. 

"  Ac  sic  secundum  suprascriptas  sanctarum  Scriptura- 
rumsententias,  velantiquorum  patrum  definitiones,hoc  Deo 
propitiante  et  praedicare  debemus  et  credere : 

I.  "  Quod  per  peccatum  primi  hominis  ita  inclinatum  et 
attenuatum  fuerit  liberum  arbitrium,  ut  nullus  postea  aut 
diligere  Dcum,  sicut  oportuit,  aut  credere  in  Deum,  aut 
operari  propter  Deum  quod  bonum  est  possit,  nisi  eum 
gratia  misericord  iae  divina;  prasvenerit.  Unde  et  Abel 
juste,  et  Noe,  et  Abrahae,  et  Isaac,  et  Jacob,  et  omni  anti- 
quorum  patrum  multitudini,  illam  prseclaram  fidem,  quam 
in  ipsorum  laude  praedicat  apostolus  Paulus^,  non  per  bo- 
num naturaj,  quod  prius  in  Adam  datum  fuerat,  sed  per 
gratiam  Dei  credimus  fuisse  coUatam.  Quam  gratiam, 
etiam  post  adventum  Domini,  omnibus  qui  baptizari  desi- 
derant,  non  in  libero  arbitrio  haberi,  sed  Christi  novimus 
simul  et  credimus  largitate  conferri ;  secundum  illud  quod 
saepe  jam  dictum  est,  et  quod  praedicat  Paulus  apos- 
tolus :  Vobis^^  donatitm  est  pro  Christo,  non  solum  ut  in 
eum  credatis,  sed  etiam  ut  pro  illo  paiiamini :  et  illud :  De- 
us^  qui  coeplt  in  vohis  bonum  opus,  perficiet  usque  in  diem 
Domini  nostri  Jesu  Christi :  et  illud  :  Gratia^  salvi  facti 
estis  per  Jidem,  et  hoc  non  ex  vobis ;  Dei  enim  donum  est. 
Et  quod  de  scipso  ait  apostolus  :  Misericordiam^  consecutus 
sum,  utfidelis  essem.  Non  dixit  quiaeram,  sed  ut  essem  : 
et  illud :  Quid^  habes  quod  non  accepisti  ?  et  illud  :  Om- 
72e"  datum  bonum,  et  omne  donum  perfectum  desursufn  est, 
descendens  a  patre  luminum :  et  illud  :  Nemo"  habet  quic- 
quam,  nisi  illi  datum  fuerit  dcsuper.  Innumerabilia  sunt 
sanctarum  Scripturarum  testimonia,  quae  possunt  ad  pro- 


t  Hebr.  cap.  11.  ''  Philipp.  cap.  1.  ver.  29. 

'   Philipp.  can.  1.  ver.  6.  ''  Ephcs.  cap.  2.  ver.  8. 

'    1  Cor.  cap.  7.  ver.  25.  '"  1  Cor.  cap.  4.  ver.  7. 

"  Jacob,  cap.  1.  ver.  17.  °  Johan.  cap.  3.  ver.  27. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  25 

bandam  gratiam  proferri:  sed  brevitatis  studio  praeter- 
missa  sunt,  quia  et  revera  cui  pauca  non  sufficiunt,  plura 
non  proderunt." 

II.  "  Hoc  etiam  secundum  fidem  Catholicam  credimus, 
quod  accepta  per  baptismum  gratia  omnes  baptizati, 
Christo  auxiliante  et  cooperante,  quae  ad  salutem  animae 
pertinent  possint  et  debeant,  si  fideliter  laborare  voluerint, 
adimplere." 

III.  "  Aliquos  vero  ad  malum  divina  potestate  praedes- 
tinatos  esse  non  solum  non  credimus,  sed  etiamsi  sunt  qui 
tantum  malum  credere  velint,  cum  omni  detestatione  illis 
anathema  dicimus." 

IV.  "  Hoc  etiam  salubriter  profitemur,  et  credimus, 
quod  in  omni  opere  bono  non  nos  incipimus,  et  postea  per 
Dei  misericordiam  adjuvamur  :  sed  ipse  nobis,  nullis  prae- 
cedentibus  bonis  meritis,  et  fidem  et  amorem  sui  prius  in- 
spirat,  ut  et  baptismi  sacramenta  fideliter  requiramus  et 
post  baptismum  cum  ipsius  adjutorio  ea  quas  sibi  sunt  pla- 
cita  implere  possimus.  Unde  manifestissime  credendum 
est,  quod  et  illius  latronis'',  quern  Dominus  ad  paradisi  pa- 
triam  revocavit,  et  Corneliii  centurionis,  ad  quern  angelus 
Domini  missus  est,  et  Zacchaei'',  qui  ipsum  Dominum  sus- 
cipere  meruit,  ilia  tarn  admirabilis  fides  non  fuit  de  natura, 
sed  divinae  largitatis  donum." 

"  Et  quia  definitionem  antiquorum  patrum,  nostramque, 
qu£e  suprascripta  est,  non  solum  religiosis,  sed  etiam  laicis 
medicamentum  esse,  et  desideramus  et  cupimus ;  placuit 
ut  eam  etiam  et  illustres  ac  magnifici  viri,  qui  nobiscum 
ad  praefatam  festivitatem  convenerunt,  propria  manu  sub- 
Bcriberent." 


SUBSCRIPTION ES   EPISCOPORUM    ET    ILLUSTRIUM   VIRORUM. 

Cffisarius  in  Christ!  nomine  episcopus  constitutionem  nostratn  relegi  ct  sub- 
scripsi.  Nolans  sub  die  qiiinto  Nonas  Julias,  Decio  Juniore  V.  C,  consulc. 
Julianus  Amartolus  episcopus  relegi  ct  subscripsi. 
Constantius  in  Chri&ti  nomine  episcopus  consen^i  ct  subscripsi. 

r  Luc.  cap.  23.  vcr.  ■12,  IS.  i  Act.  cap.  10.  vcr.  I. 

'  Luc.  cap.  19.  ver.  2. 


S6  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

Cyprianus  in  Christi  nomine  episcopus  consensi  et  subscripsi. 

Eucherius  in  Christi  nomine  episcopus  consensi  et  subscripsi. 

Item  Eucherius  in  Christi  nomine  episcopus  consensi  et  subscripsi. 

Heraclius  in  Christi  nomine  episcopus  consensi  et  subscripsi. 

Principius  in  Christi  nomine  episcopus  consensi  et  subscripsi. 

Philagrius  in  Christi  nomine  episcopus  consensi  et  subscripsi. 

Maximus  in  Christi  nomine  episcopus  consensi  et  subscripsi. 

Prstextatus  in  Christi  nomine  episcopus  consensi  et  subscripsi. 

Alethius  in  Christi  nomine  episcopus  consensi  et  subscripsi. 

Lupercianus  in  Christi  nomine  episcopus  consensi  et  subscripsL 

Vindemialis  in  Christi  nomine  episcopus  consensi  et  subscripsi. 

Petrus  Marcellinus   Felix  Liberius**  V.  C.  et  illustris   praefcctus  pratorit 

Galliarum^  atque  patricius,  consensi  et  subscripsi. 
Syagrius  V.  Inl.  consensi  et  subscripsi. 
Opilio  V.  Inl.  consensi  et  subscripsi. 
Pantagathus  V.  Inl.  consensi  et  subscripsi. 
Deodatus  V.  Inl.  consentiens  subscripsi. 
Cariatto  V.  Inl.  consentiens  subscripsi. 
Marcellus  V.  Inl.  consentiens  subscripsi. 
Namatius  V.  Inl.  consentiens  subscripsi. 

Huie  synodo  in  quibusdani  codicibus  MSS.  Bonifa- 
cii  II.'  epistola,  ipsique  epistolae  ista  praefixa  cernitur  ad- 
notatio  :  "  In  hoc  loco  continetur  synodus  Arausica,  quam 
per  auctoritatem  sanctus  papa  Bonifacius  confirmavit.  Et 
ideo  quicumque  aliter  de  gratia  et  libero  arbitrio  credide- 
rit,  quam  vel  ista  auctoritas  continet,  vel  in  ilia  synodo 
constitutum  est,  contrarium  se  sedi  apostolicae,  et  universae 
per  totum  mundum  Ecclesiae  esse  cognoscat :"  quanquam 
ex  Cypriani  diaconi  narratione  appareat,  ad  Valentinam 
potius  synodum,  sub  Felicis  IV.  excessum  habitam,  Boni- 
facii  illam  epistolam  fuisse  referendam.  Sic  enim  ille,  in 
vita  magistri  sui  Caesarii :  "  Susurris"  et  mala  interpreta- 
tione  quorundam,  oboritur  in  Galliarum  partibus  contra 
praedicationem  Dei  hominis  frustra  sinistra  suspicio.  Ob 
hoc  antistites  Christi  ultra  Isaram  consistentes  caritatis 
amore  collecti  in  Valentina  civitate  conveniunt :  ubi  etiam 
beatus  Caesarius  infirmitatis  causa  solicitans,  sicut  disposu- 
erat  properare  non  potuit." 


"   De  quo,  prxfatlonc  synodi. 

'   Tom.  1.  concilior.  Gallia;,  pag.  222,223. 

"  Vit.  Caesarii,  lib.  1.  in  bibliothcca  Lerincnsi  Vine.  Barralis,  pag.  217. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  27 

"  Misit  tamen  praestantissimos  viros  de  episcopis,  cum 
presby teris  et  diaconis ;  inter  quos  etiam  Cyprianus  Tolo- 
nensis  episcopus  antistes  magnus  et  clarus  enituit :  omnia 
quae  dicebat  de  divinis  utique  Scripturis  firmans,  et  de 
antiquissimis  patrum  institutionibus  probans  ;  nihil  per  se 
in  divinis  profectibus  quemquam  arripere  posse,  nisi  fuerit 
primitus  Dei  gratia  prasveniente  vocatus.  Sed  dum  suam 
justitiam  quaerebant  statuere,  justitiae  [Dei]  non  erant  sub- 
jecti :  non  reminiscentes  Dominum  dixisse,  Sine''  me  nihil 
potestis  facere :  et,  Ego^  vos  elegi,  non  vos  me :  et,  Nemd^ 
habet  qtiicquam  nisi  datum  illi  fuerit  de  sursum :  et  apos- 
tolum :  Gratia^  Dei  sum  id  quod  sum :  et  alium  :  Omne^ 
datum  optimum  de  sursum  est :  et  prophetam :  Gratiam^ 
et  gloriam  dabit  Domimis :  et  quod  tunc  vere  liberum 
homo  resumat  arbitrium  cum  fuerit  Christi  Uberatione 
redemptus ;  sub  qua  etiam  absolutione  valeat  consequi 
perfectionis  efFectum.  Quorum  intentionibus  vir  Dei  Cse- 
sarius  dedit  veram  et  evidentem  ex  traditione  apostolica 
rationem.  Nam  beatae  memoriae  Bonifacius  Romanae  ec- 
clesia)  papa  eadem  colluctatione  comperta,  calcata  inten- 
sione  jurgantium,  prosecutionem  sancti  Csesarii  aposto- 
lica auctoritate  firmavit."  Bonifacii  vero  epistola  est  ejus- 
modi. 


DILECTISSIMO  FRATRI  CyESARIO,  BONIFACIUS. 

"  Per  filium  nostrum  Armenium  presbyterum  et  abba- 
tem  literas  tuae  fraternitatis  accepimus,  quas  ad  nos  sub  ea 
qua  in  Deo  tcnemur  caritate  direxeras :  quibus  crcdideras 
postulandum,  ut  id  quod  a  beatae  recordationis  decessore 
nostropapa  Felice  pro  Catholicae  fidei  poposceras  lirmitate, 
mea  explicaretur  instantia.  Sed  quia  id  voluntas  superna 
disposuit,  ut  quod  per  nos  ab  illo  speraveras,  a  nobis 
potius  impetrares ;  petitioni  tuae,  quam  laudabili  fidei  sol- 

"  Joban.  cap.  15.  ver.  5.  '  Ibid.  vcr.  16. 

1  Jolian.  cap.  3.  vcr.  27.  '   1  Cor.  cap.  15.  vcr.  10. 

*  Jacob,  cap.  1.  vcr.  17. 

•>  Psalm.  U.  vcr.  11.  (al.  Psalm.  83.  vcr.  12.) 


3g  BRITANNICARUM    ECCLF.SIARUM  CAP.  XIV, 

licitudinc  conccpisti,  Catholicum  non  distulimus  dare  re- 
sponsum.  Indicas  cnim,  quod  aliqui  episcopi  Galliarum, 
cum  caeterajam  bona  ex  Dei  acquieverint  gratia  pro  venire, 
fidem  tantum,  qua  in  Christo  credimus,  naturae  esse  velint, 
non  gratia; ;  et  hominibus  ex  Adam,  quod  dici  nefas  est, 
in  libero  arbitrio  remansisse,  non  etiam  nunc  in  singulis 
misericordiae  divinae  largitate  conferri:  postulans  ut  pro 
ambiguitate  tollenda,  confessionem  vestram,  qua  vos  e 
diverso  fidem  rectam  in  Christo,  totiusque  bonae  volun- 
tatis initiym,  juxta  Catholicam  veritatem,  per  prajvenien- 
tem  Dei  gratiam  singulorum  definitis  sensibus  inspirari, 
auctoritate  sedis  apostolicae  firmaremus." 

"  Atque  ideo,  cum  de  hac  re  multi  patres,  et  praj  cse- 
teris  beatae  recordationis  Augustinus  episcopus,  sed  et 
majores  nostri  apostolica;  sedis  antistites,  ita  ratione  pro- 
bentur  disseruisse  latissima,  ut  nulli  ulterius  deberet  esse 
ambiguum,  fidem  quoque  nobis  ipsam  venire  de  gratia : 
supersedendum  duximus  responsione  multiplici:  maxime 
cum  secundum  eas,  quas  ex  apostolo  direxisti  sententias, 
quibus  dicit :  Misericordianf  consecutus  sum,  ut  fidelis 
essem  ;  et  alibi :  Vohis^  datum  est  pro  Christo,  non  solum 
ut  in  cum  credatis,  verumetiam  ut  pro  eo  patiamini ;  evi- 
denter  appareat  fidem,  qua  in  Christo  credimus,  sicut  et 
omnia  bona,  singulis  hominibus  ex  dono  superna;  venire 
gratiae,  non  ex  humanae  potestate  naturae.  Quod  etiam 
fraternitatem  tuam,  habita  collatione  cum  quibusdam  sa- 
cerdotibus  Galliarum,  juxta  fidem  gaudemus  sensisse 
Catholicam :  in  his  scilicet,  in  quibus  uno,  sicut  indicasti, 
consensu  definierunt  fidem,  qua  in  Christo  credimus, 
gratia  divinitatis  prajveniente  conferri :  adjicientes  etiam, 
nihil  esse  prorsus  secundum  Deum  boni,  quod  sine  Dei 
quis  gratia  aut  velle,  aut  incipere,  aut  operari,  aut  perfi- 
cere  possit ;  dicente  ipso  Salvatore  nostro :  Si7ie^  me  nihil 
potestis  facere." 

"  Certum  est  enim  atque  Catholicum,  quia  in  omnibus 
bonis,  quorum  caput  est  fides,  nolentes  nos  misericordia 


<■   1  Cor.  cap.  7.  vcr.  25.  >"  Philipp.  cap.  1.  vcr.  29. 

•■  Johan.  cap.  15.  ver,  5. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  29 

divina  praveniat,  ut  in  fide  duremus,  sicut  David  propheta 
dicit :  Deus^  mens  misericordia  ejus  prccveniet  me.  Et 
iterum :  Misericordia^  mca  cum  ipso  est.  Et  alibi :  Mi- 
sericordia}' ejus  subsequitur  me.  Similiter  et  beatus  Paulus 
dicit :  Aut^  quis  prior  dedit  ei,  et  retribuetur  illi  f  quo- 
niam  ex  ipso,  et  jier  ipsmn,  et  in  ipso  sunt  omnia.  Unde 
nimis  eos  qui  contra  sentiunt,  admiramur,  usque  eo  vetusti 
erroris  adliuc  reliquiis  praegravari,  ut  ad  Christum  non 
credant  Dei  beneficio,  sed  naturae  veniri ;  et  ipsius  naturae 
bonum,  quod  Adae  peccato  noscitur  depravatum,  auctorem 
nostrae  fidei  dicant  magis  esse  quam  Christum,  nee  intel- 
ligant  se  Dominicae  reclamare  sententijE  dicenti  :  Nemo^ 
cenit  ad  me,  nisi  datum  fuerit  illi  a  patre  meo.  Sed  et 
beato  Paulo  simul  obsistere  clamanti  ad  Hebraeos  :  Cur- 
ramus^  ad  propositum  nobis  certamen,  as])icientes  in  auc- 
torem fidei,  et  consummatorem  Jesum  Christum.  Qua; 
cum  ita  sint,  invenire  non  possumus  quid  ad  credendum 
in  Christo,  sine  Dei  gratia,  humanae  deputent  voluntati, 
cum  Christus  auctor  consummatorque  sit  fidei." 

"  Quapropter  afFectu  congruo  salutantes,  suprascriptam 
confessionem  vestram  consentaneam  Catholicis  patrum  re- 
gulis  adprobamus.  Illos  autem,  qui  praecedente  fide,  sicut 
indicas,  volunt  gratiae  deputare,  sua  professione  constrin- 
gimus,  ut  multo  magis  dono  gratiae  etiam  fidem  cogantur 
adscribere,  praeter  quam  nihil  est  boni,  quod  secundum 
Deum  quilibet  valeat  operari ;  sicut  beatus  apostolus  dicit : 
Omne^  quod  ex  fide  non  est,  peccatum  est.  Quod  cum  ita 
sit,  aut  nullum  bonum  gratiae  deputabunt,  si  ei  fidem  sub- 
trahere  moliuntur;  aut  si  quod  bonum  esse  dicunt  de 
gratia,  ipsa  necessario  fides  erit_  gratis  deputanda.  Si 
enim  nihil  boni  est  sine  fide,  fides  autem  ipsa  venire  ne- 
getur  ex  gratia ;  nullum,  quod  absit,  bonum  erit  gratia; 
deputandum.  Ait  enim  Jacobus  apostolus  :  Omne^  donum 
bonum,  et  omne  donum  perfectum  desursum  est,  descendens 

'  Psal.  59.  ver.  10.  (al.  Psal.  53.  ver.  11.) 

»  Psal.  89.  ver.  24.  (al.  Psal.  88.  ver.  25.) 

••  Psal.  23.  (al.  Psal.  22.)  ver.  6.  '    Rom.  cap.  II.  ver.  35,36. 

•■  Johan.  cap.  6.  ver.  65.  '  Hebr.  cap.  12.  ver.  1,  2, 

"  Rom.  cap.  14.  ver.  23.  "  Jacob,  cap.  1.  ver.  17. 


30  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

a  patre  luminum.  Et  ipsi  fatentur,  ut  dicis,  dona  csetera 
donari  per  gratiam ;  ipsa  autem  bona  fide  subsistere  non 
anibigunt.  Universa  ergo  necessario  fides  erit  gratiae 
deputanda,  a  qua  bonum,  quod  gratiae  tribuunt,  separate 
non  possunt." 

"  His  itaque  breviter  assignatis ;  contra  reliquas  Pela- 
giani  erroris  ineptias,  quas  ilia  videtur  epistola  continere, 
quam  a  quodam  tibi  mandasti  sacerdote  transmissam,  re- 
spondendum non  duximus :  quia  speramus  de  misericordia 
divina,  quod  ita  per  ministerium  tuaj  fratemitatis  atque 
doctrinam,  in  omnium,  quos  dissentire  mandasti,  digna- 
bitur  cordibus  operari ;  ut  ex  hoc  omnem  bonam  volun- 
tatem  non  ex  se,  sed  ex  divina  credant  gratia  proficisci, 
cum  se  senserint  id  jam  velle  defendere,  quod  nitebantur 
pertinaciter  impugnare.  Scriptum  est  enim,  Praparatm-" 
voluntas  a  Domino.  Et  alibi :  Scio^  quia  non  possum  esse 
continens,  nisi  Deus  dederit ;  et  hoc  ipsum  erat  sapientice, 
scire  cujus  esset  donum.  Deus  te  incolumem  custodiat, 
frater  carissime.  Data  VIII.  Calendas  Februarias,  Lam- 
padio  et  Oreste  VV.  CC.  consulibus." 

Qui  primus  epistolam  banc  ex  tenebris  eruit  diligentis- 
simus  Sirmondus"",  Baronianam  chronologiam  (quae  bine 
potius  emendanda  fuerat)  in  constituendo  Bonifacii  initio 
secutus,  legendum  hie  suspicatur ;  P.  C.  Lampadii  et 
Orestis :  qui  consulatum  eorum  secutus  annus  in  aerae 
nostrae  DXXXI.  incurrit.  Ea  vero  ratione  diebus  tan- 
tum  uno  et  quadraginta  data  fuisset  haec  epistola  ante  di- 
ploma hoc,  quod  ab  Arthuro  rege  Cantabrigiensi  academiae 
concessum  fuisse  aiunt. 


ARTHURUS,  R£GALI  A  DEO  FRETUS  DIGNITATE,  OMNIBUS  SUIS 
SALUTEM. 

"  Quia  oMnipotens  Deus  per  misericordiam  clementiaB 
suae,  absque  uUo  antecedente  merito,  sceptra  regiminis 
mihi  largitus  est ;  libenter  ei  ex  eo  quod  dedit  mihi  re- 

0  Ptov.  cap.  8.  ver.  35.  juxta  LXX.         p  Sapient,  cap.  8.  ver,  21. 

1  Sirmond.  not.  ad  torn.  1.  concilior.  GalUie,  pag.  005. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  '     31 

tribuo.  Idcirco  ejus  gratia  eruditus,  pro  amore  coelestis 
patriae  remedioque  animarum  antecessorum  meorum  Bri- 
tanniaB  regum,  ])ro  augmentatione  insuper  rei  publicae 
regni  mei  Britannise,  ac  profectu  spirituali'^  scholarium  in 
lege  Domini  jugiter  Cantabrigiae  studentium;  consilio  et 
assensu  omnium  et  singulorum  pontificum  et  principum 
istius  regni,  et  licentia  sedis  apostolicae,  statuo  praesenti 
scripto  et  firmiter  decerno,  ut  civitas  scholarium  prsedicta 
(ubi  hactenus  splendorem  scientiae  et  lumen  doctrinae, 
gratia  favente  conditoris,  mei  praedecessores  acceperunt) 
a  publicis  vectigalibus  et  operibus  onerosis  absolvatur :  ut 
quietudine  doctores  inibi  et  scholares  valeant  doctrinae 
studio  inhasrere ;  sicut  gloriosus  rex  Britanniae  Lucius 
decrevit,  Christianitatem  amplectens  preedicatione  docto- 
rum  Cantabrigiae.  Quamobrem  sint  scholares  atque  doc- 
tores Cantabrigiae  manentes,  in  tranquillitate  perpetua 
tuti,  privilegiis  muniti  regalibus  cum  suis  rebus  et  familia- 
ribus  ab  omnibus  secularibus  servitutibus,  necnon  a  rega- 
libus tributis  majoribus  seu  minoribus.  Datum  anno  ab 
incarnatione  Domini  DXXXI.  septimo  die  Aprilis,  in  civi- 
tate  London." 

Nicolaus  Cantelupus  affirmat,  inclytum  regem  Arthurum 
constituisse  Kynotum  quendam  virum  providum  rectorem 
scholarium  civitatis  Cantabrigiensis  anno  ab  incarnatione 
Domini  DXXIX.  eique  post  biennium,  "  pro  ampliore 
firmitate,  transmisisse  chartulam  praedictam  per  suum 
nepotem  Walwanum  probitate  clarum."  Hunc  Kynotum, 
vel  Kinocum  potius,  Lampaternensis  ecclesiae  fuisse  antis- 
titem,  atque  Davidi  in  sede  Legionensi  successisse  refert 
Monemuthensis'  Galfridus :  Walwanum  quoque  sive  Wal- 
guanium  nepotem'  regis  fuisse  confirmans,  Patrem  enim 
Arthuri  Utherum,  fratris  sui  Aurelii  Ambrosii  tempore, 
filiam  suam  Annam  Lotho  consuli  Lodonesiae  (quae  olim 
Pict-landia,  hodie  Lauden  dicitur)  in  matrimonium  collo- 
casse  ;  indeque  Walganium  et  Modredum  susceptos  fuisse 
narrat".     In  scriptis  Cambro-Britannicis,  pater  Llow,  filii 

'  Al.  tpeciali.  •   Supra,  cap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  100. 

'   Histor.  Britannic,  lib.  11.  cap.  1. 

"  Ibid.  lib.  8.  cap.  21.  et  lib.  9.  cap.  9,  11. 


32  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

Medrotl  et  Gualchmay  nominatur:  quorum  priorem,  qui 
inito  cum  Saxonibus  fcedere  contra  avunculum  suum  Ar- 
thurum  postea  conjuravit,  in  vetere  Triadum  libro  una 
cum  Avarwy  sive  Androgeo  filio  Lud  (qui  Ca3saris  est 
Mandubratius)  et  Guorthigerno,  ut  tres  viros  qui  maximo 
dedecori  huic  insulae  fuerint,  adnumerari  docet  Johannes 
Prisaeus :  posteriorem,  qui  pro  avunculo  contra  fratrcm 
dimicans  in  Cambalanico  preelio  cecidisse  dicitur,  celebra- 
tum  fuisse  docet  Johannes  Lelandus,  turn  a  Melchino  vate 
Britannico,  turn  a  Johanna  Annaevillano ;  qui  in  Arclii- 
trenio  suo  ita  ilium  loquentem  inducit : 

Et  Walgaiius  ego,  qui  nil  reminiscor  arara 
Illoculasse  manu  :  non  hsc  mea  fulgurat  auro 
Sed  gladio  dextra ;  recipit  quo  spargat,  et  enses 
Non  loculos  stringit  nee  opes  in  carcere  miles 
Degener  et  cupide  cumulato  rusticus  asre. 
Et  nie  bella  vocant :  et  te  tua  forsitan  urget 
SoUicitudo.     Vale. 

Accedit  et  Guilielmi  Malmesburiensis  locus,  de  sepul- 
chro  iUius  in  ea  Pembrochiensis  comitatus  parte  quam 
Ilossiam  vocant  tempore  Guilielmi  I.  reperto :  "  Tunc" 
in  provincia  Walliarum  quae  Ross  vocatur  inventum  est 
sepulcrum  Walwini,  qui  fuit  haud  degener  Arturi  ex  so- 
rore  nepos  ;  regnavitque  in  ea  parte  Britanniae,  quec  adhuc 
Walwertha"  vocatur,  miles  virtute  nominatissimus,  sed  a 
fratre  et  nepote  Hengisti  regno  ex  pulsus,  prius  multo 
eorum  detrimento  exiliuni  compensans  suum  :  communi- 
cans  merito  laudi  avunculi,  quod  ruentis  patriae  casum  in 
plures  annos  distulerit.  Sed  Arthuri  sepulcrum  nusquam 
visitur:  unde  antiquitas  nasniarum  adhuc  eum  venturum 
fabulatur.  Caeterum  alterius  bustum,  ut  praemisi,  tempore 
Guilielmi  regis  repertum  est  super  oram  maris  quafuor- 
decim  pedes  longum :  ubi  a  quibusdam  asseritur  ab  hos- 
tibus  vulneratus  et  naufragio  ejectus,  a  quibusdam  dicitur 
a  civibus  in  publico  epulo  interf'cctus.  Veritatis  ergo  no- 
titia  labat  in  dubio ;  licet  neuter  eorum  defuerit  famae  suae 
patrocinio." 

"  Malmesbur.  de  gest.  reg.  Anglor.  lib.  3. 

"  Al.  yValwilhia.     Matthaeo  ParisiensI,  in  anni  1087.  historia,  Walwcthai. 


CAP.  XIV.  ANTIQOITATES.  33 

De  eodem  in  edita  Matthaei  Florilegi  historia,  ad  annum 
DXXXIII.  ita  legimus :  "  Erat  tunc  Walwanus  filius 
Lothi,  sororii  Arthuri,  duodecim  annorum  juvenis,  Vigilio 
papae  traditus  ad  nutriendum :  a  quo  etiam  et  militiae 
cingulam  accepit:"  quod  a  Galfrido  Monemuthensiy,  ex 
quo  ille  hausit,  sic  habetur  expressum :  "  Erat  tunc  Wal- 
wanus  filius  Loth,  duodecim  annorum  juvenis,  obsequio 
Sulpicii  papsB  ab  avunculo  traditus :  a  quo  arma  recepit :" 
ab  avunculo  utique  Arthuro,  non  a  papa  Vigilio,  vel  Sul- 
picio ;  sive  is  Silverius  fuerit,  sive  nullus.  Quserit  vero 
hie  Brianus  Twynus'' ;  quomodo  hie  "  puer  Walwainus, 
et  jam  turn  absens  ;  in  deferendo  diplomate  tabellarius 
Cantabrigiensis"  fuerit.''  praeter  alia  plurima,  quibus  di- 
plomatis  illius  fidem  elevat,  illud  etiam  urgens,  quod  eo 
tempore  non  sub  Arthuri,  sed  sub  orientalium  Anglorum* 
potestate  ager  Cantabrigiensis  fuerit :  hoc''  etiam  Florilegi 
earn  in  rem  citato  testimonio :  "  Anno  gratife  DXXVII. 
(quadriennio  scilicet  ante  datum  hoc  diploma)  venerunt 
de  Germania  pagani,  et  occuparunt  East-Angliam,  id  est, 
regionem  illam  quae  orientalium  Anglorum  regio  dicitur  :  et 
omni  crudelitatis  genere  Christianos  affecerunt:"  licet  pos- 
trema  haec,  de  Christiana  persecutione,  clausula  neque  in 
edito  libro  neque  in  eo  quern  in  manibus  habeo  legatur 
manuscripto:  et  orientalium  Anglorum  regnum  a  Guili- 
elmo  Malmesburiensi  inchoetur  etiam  citius.  Nam  "  prius° 
regno  West-Saxonum,  pullulavisse  regnum  orientalium 
Anglorum"  asserit :  annum  quoque  rationibus  illius  con- 
venienter  Ranulpho  sic  assignante :  "  Anno*  gratiae 
CCCCXCII.  incepit  regnum  orientalium  Anglorum  sub 
Uffa:  a  quo  omnes  orientales  Anglos  Uffingas"  vocamus  ; 
quos  nunc  Ficanos  seu  Fikeys  appellamus." 

Neque  majorem  quam  diploma  illud  fidem  mcretur  as- 
siimentum  Edvardi  Confessoris  legibus  adjectum,  de  sy- 


T  Britannic,  hist.  lib.  9.  cap.  11. 

'  Twyn.  antiquit.  acad.  Oxon.  apolog.  lib.  1.  sec.  206. 
'  Vide  supra,  cap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  449. 
^  Twyn.  antiqu.  acad.  Oxon.  apolog.  lib.  1.  sec.  87,  88. 
^  Malraesbur.  de  gest.  regum,  lib.  I.  cap.  5. 
'^  Ranulph.  Cestrens.  pulychronic.  lib.  5.  CAp.  4. 
'  Vid.  Bedam,  lib.  2.  hist.  cap.  15. 
vol.,    VI. 


3i  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

nodis  sive  populorum  conventibus  ab  Anglo-Saxonibus 
polcmocej'  appellatis:  "  Ita'  debent  facere  omnes  prin- 
cipes  et  comites,  et  simul  jurare  coram  episcopis  regni  in 
folcmore:  et  similiter  omnes  proceres  regni,  et  milites, 
et  liberi  homines  universi  totiiis  regni  BritanniiE  facere 
debent  in  pleno  jrolcmoce  fidelitatem  domino  regi  co- 
ram episcopis  regni.  Hanc  legem  invenit  Arthurus,  qui 
quondam  fuit  inclytissimus  rex  Britonum ;  et  ita  consoli- 
davit  et  confoederavit  regnum  Britannia;  universum  sem- 
per in  unum.  Hujus  legis  authoritate  expulit  Arthurus 
praedictus  Saracenos  et  inimicos  a  regno."  Necnon,  de 
jure  et  appendiciis  coronse  regni  Britannias,  illud  al- 
terum. 

"  Arthurus^  qui  fuit  quondam  inclytissimus  rex  Bri- 
tonum, vir  magnus  fuit  et  animosus,    et   miles  illustris. 
Parum  fuit  ei  regnum  istud,  non  fuit  animus  ejus  contentus 
regno  Britanniae :  subjugavit  igitur  sibi  strenue  Scantiam 
totam,  quas  modo  Norweia  vocatur,  et  omnes  insulas  ultra 
Scantiam,  scilicet,  Islandiam,  et  Grenlandiam,  quae  sunt  de 
appendiciis  Norweiaj,  et  Snechordam,  et  Hibemiam,  et 
Gutlandiam,  et  Daciam,  Semelandiam,  Winlandiam,  Cur- 
landiam.    Roe,    Femelandiam,    Wirelandiam,    Flandriam, 
Cherrelam,  Lappam,  et  omnes  alias  terras,  et  insulas  ori- 
entalis  oceani  usque  Russiam  (in  Lappa  scilicet  posuit  ori- 
entalem  metam  regni  Britannia; :)  et  multas  alias  insulas 
ultra  Scantiam,  usquedum  sub  septentrione,  quas  sunt  de 
appendiciis  Scantia?,  qua  modo  Norweia  vocatur.  Fuerunt 
gentes  feras  et  indomitae,  et  non  habuerunt  dilectionem 
Dei,  nee  proximi :  quia  ab    aquilone  pandetur  omne  ma- 
lum.    Fuerunt   autem  ibi  Christiani  occulte.     Arthurus 
autem  Christianus  optimus  fuit,  et  fecit  eos  baptizari,  et 
unum  Deum  per  totam  Norweiam  venerari,  et  unam  fidem 
Christi  semper  inviolatam  custodire  et  suscipere.     Cepe- 
runt   universi   proceres  Norweiae   uxores  suas   de  nobili 
gente  Britonum  tempore  illo :  unde  Norwegienses  dicunt 
se  exiisse  de  gente  et  sanguine  regni  hujus.     Impetravit 


'  Guil.  Lambard.  'Apx,aiovonia,  fol.  135.  b. 
i  Ibid.  fol.  137.  b.  138.  a. 


CAP,  XIV.  ANTIQUITATES,  35 

enim  tempoiibus  illis  Arthurus  rex  a  domino  papa  et  a 
curia  Romana,  quod  confirmata  sit  Norweia  in  perpetuum 
coronae  Britanniee  in  augmentum  regni  hujus :  vocavitque 
illam  dictus  Arthurus  Cameram  Britanniae.  Hac  vero  de 
causa  dicunt  Norwegienses  se  debere  in  regno  isto  coha- 
bitare ;  et  dicunt  se  esse  de  corpore  regni  hujus,  sciUcet  de 
corona  Britanniae." 

His  simillima  et  maxime  gemina  sunt,  atquehominum  pru- 
dentum  judicio  "  potius'>  in  anihbus  quam  annahbus  nume- 
randa,"  quas  longo  sermone  contexuit  Monemuthensis  Galfri- 
dus ;  ob  hoc  ipsum  quoque,  si  Guilielmo  Neubrigensi  credi- 
mus,  in  AngUcanae  suae  histories  procemio, ' '  agnomen  habens 
Arthuri,  quod  fabulas  de  Arthuro  ex  priscis  Britonum 
figmentis  sumptas  et  ex  proprio  auctas  per  superductum 
Latini  semionis  colorem  honesto  historise  nomine  pal- 
liavit."  De  quibus  ut  fusius  et  vehementius  eo  in  loco 
GuiHelmus,  ita  brevius  et  modestius  in  polychronico  suo 
ita  agit  Ranulphus  :  "  De'  isto  Arthuro,  quem  inter  omnes 
chronogi'aphos  solus  Galfridus  sic  extollit,  mirantur  multi; 
quomodo  veritatem  sapere  possint,  quae  de  eo  praedicantur : 
pro  eo  quod  si  Arthurus,  sicut  scribit  Galfridus,  ter  dena 
regna  acquisivit :  si  regem  Francorum  subjugavit,  si  Lu- 
cium  procuratorem  reipublicae  apud  Italiam  interfecit : 
cur  omnes  historici,  Romani,  Franci,  Saxonici,  tot  insignia 
de  tanto  viro  omiserunt ;  qui  de  minoribus  viris  tot  minora 
retulerunt  ?" 

"  Ad  hasc  dicit  Galfridus,  suum  Arthurum  regem  Fran- 
corum Frollonem  vicisse  :  cum  tamen  de  Frollonis  nomine 
nusquam  reperiatur  apud  Francos.  Item  dicit,  Arthurum 
tempore  Leonis  imperatoris  Lucium  Hibernium  reipublicae 
procuratorem  extinxisse :  cum  tamen  juxta  omnes  historias 
Romanas  constet  nullum  Lucium  eo  tempore  rempublicam 
procurasse ;  neque  ilium  Arthurum  ullatenus  tempore 
Leonis  regnasse,  neque  etiam  tunc  natum  fuisse,  sed  tem- 
pore Justiniani,  qui  quintus  fuit  a  Leone.  Denique  Gal- 
fridus dicit  se  mirari,  quod  Gildas  et  Beda  nuUam  de 

*■  Jo.  Leslae.  de  reb.  gest.  Scotorum,  lib,  4.  in  rege  XLVI. 
'  Ranulph.  Cestrens.  polychrome,  lib.  5.  cap.- 6. 

d2 


SG  BRITANNICARUM    ECCLESIAUUM  CAP.  Xlt. 

Artliuro  in  suis  scriptis  fecerunt  mentionein :  immo  magis 
mirandum  puto,  cur  iste  Galfridus  tantum  extulerit,  quem 
omnes  antiqui  veraces  et  famosi  historici  pene  intactum 
reliquerunt.  Sed  fortassis  mos  est  cuique  nationi  aliquem 
de  suis  laudibus  attoUere  excessivis;  ut  quemadmodum 
Graeci  suum  Alexandrum,  Romani  suum  Octavianum, 
Angli  suum  Richardum,  Franci  suum  Carolum,  sic  Bri- 
tones  suum  Arthurum  praeconantur :  quod  saepe  contingit, 
sicut  dicit  Josephus,  aut  propter  historiae  decorem,  aut 
propter  legeniium  delectationem,  aut  ad  proprii  sanguinis 
exaltationem.  Nam  dicit  Augustinus,  de  civitate  libro  deci- 
mo,  capitulo  primo,  quod  Atheniensium  gesta  majora  fue- 
runt  fama  quam  reipsa :  et  hoc  propter  scriptorum  ibidem 
■florentium  praeclara  ingenia,  qui  sensum  suum  ad  ardua 
■et  linguam  suam  ad  laudisona  laxare  sunt  gavisi." 

Ab  Ambrosio  tamen  Merlino  etiam  praenunciata  cre- 
duntur  ista  ;  de  Arthuro,  sub  api'i  Cornubiensis  (qnod  in 
Cornubiae  maritime  castro  Tintagel  fuisset  genitus)  invo- 
lucro,  per  furorera  ita  vaticinante :  "  Prsevalebit''  tandem 
oppressa ;  et  saevitiae  exterorum  resistet.  Aper  etenim 
Cornubiae  succursum  praestabit;  et  colla  eorum  sub  pe- 
dibus  suis  conculcabit.  Insulae  oceani  potestati  ipsius 
subdentur ;  et  Gallicanos  saltus  possidebit.  Tremebit  Ro- 
mulea  domus  sajvitiam  ipsius  ;  et  exitus  ejus  dubius  erit. 
In  ore  populorum  celebrabitur ;  et  actus  ejus  cibus  erit 
narrantibus."  Quo  enim,  ait  in  hunc  locum  illius  inter- 
pres  Alanus  de  insulis,  "  Arthuri  Britonis  nomen  fama 
volans  non  pertulit  et  vulgavit,  quousque  Christianum 
pertingit  imperium  ?  Quis,  inquam,  Arthurum  Britonem 
non  loquatur  ?  cum  pene  notior  habeatur  Asiaticis  gen- 
tibus,  quam  Britannis:  sicut  nobis  referunt  Pahnigeri 
nostri  de  orientis  partibus  redeuntes.  Loquuntur  ilium 
orientales,  loquuntur  occidui,  toto  terrarum  orbe  divisi. 
Loquitur  ilium  jEgyptus ;  Bosphorus  exclusa  non  tacet. 
Cantat  gesta  ejus  doniina  civitatum  Roma ;  nee  aemulam 
ejus  quondam  Carthaginem  Arthuri  praelia  latent.     Cele- 


^  Galfrid.  Monemutli.  lib.  7.  cap.  3.  Matth.  Florileg.  ad  ann.  465. 


GAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  37 

brat  acta  ejus  Antiochia,  Armenia,  Palaestina."  Et  Jose- 
phus  Exoniensis,  in  Antiocheide  sua : 

Hinc  celebri  fato  felici  claruit  ortu 
Flos  regum  Arthurus  ;  cujus  cum  facta  stupoii 
Non  micuere  minus,  totus  quod  in  aure  voluptas 
Et  populo  plaudente  favus.     Qusecunque  priorum 
Inspice.     Pellaeum  commendat  fama  tyrannum  ; 
Pagina  Csesareos  loquitur  Romana  triumphos  ; 
Alcidem  domitis  attollit  gloria  monstris. 
Sed  nee  pinetum  coryli,  nee  sydera  solem 
Equant.     Annales  Latios,  Graiosque  revolve  : 
Prisca  parem  nescit,  sequalem  postera  nullum 
Exhibitura  dies.     Reges  supereminet  omnes 
Solus ;  praeteritis  meliori  majorque  futuris. 

Et,  qui  non  poetica  sed  historica  fide  scripsit,  Guilielmus 
Malmesburiensis :  "  Hie'  est  Arthurus,  de  quo  Britonum 
nugae  hodieque  delirant :  dignus  plane  quem  non  fallaces 
somniarent  fabulae,  sed  veraces  praedicarent  historiae; 
quippe  qui  labantem  patriam  diu  sustinuerit,  infractasque 
civium  mentes  ad  bellum  acuerit :"  quod  Alanus  ille  Insu- 
lensis  ita  auget  et  amplificat:  "  Vere"  dignus,  de  quo  non 
aniles  fabulae  mentiantur,  sed  de  quo  veraces  historiae  vera 
et  laude  digna  loquantur.  Nam  et  gentem  suam  ab  alie- 
nigenis  conculcatam  pristinae  dignitati  restituit,  et  perfidos 
invasores  a  patriis  finibus  efFugavit.  Cultum  religionis, 
pene  deletum,  in  civitatibus  et  vicis  et  oppidis  reformavit : 
ecclesias,  a  pagana  gente  destructas  vel  dirutas,  restau- 
ravit;  etin  eispastores  et  episcopos  cum  clericorum  officiis, 
prout  locoruni  dignitas  exigebat,  devoto  religionis  studio 
ordinavit." 

Ejusdem  Guilielmi  de  Glastoniensis  ecclesiae  antiqui- 
tate  libelli  interpolator,  partim  ex  Britonum  partim  ex 
Anglorum  chronicis,  banc  de  Arthuro  narrationem  con- 
flavit :  "  Post  multa  quae  illustrissime  gessit  in  Britannia, 
.conmiisso  regno  suo  et  regina  Modredo  nepoti"  suo,  cum 
suo  exercitu  transfretavit  in  Galliam :  et  earn  sibi  subju- 
gavit.     Multasque  alias  provincias  subjiciens,  bellum  cum 

'  Malmcsbur.  de  gest.  reg.  Anglor.  lib.  1.  cap.  1. 
"■  Alan,  in  Merlini  prophetian),  lib.  3. 
"  Dc  quo  supra,  pag.  32. 


SR  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV". 

Romanis  habuit :  et  post  subsequentem  hyeraem  in  par- 
tibus  illis  moratus,  multas  civitates  subjugare  vacavit. 
Redeunte  vero  aestate,  Arthurus  versus  Romam  tendens 
cum  suo  exercitu,  earn  sibi  subjugare  alFectavit.  Interim 
autem  Modredus  regnare  appetens,  sed  solum  Cerdicum 
timens,  dedit  Cerdico  ut  sibi  faveret  septem  provincias : 
scilicet  Southsex,  Southerei,  Barocscire,  Wiltscire,  Dorset, 
Devenescire,  et  Cornubiam.  Cerdicus  vero  his  consen- 
tiens,  suas  provincias  novis  Anglis  instauravit :  et  coro- 
natus  est  more  gentili  apud  Wintoniam,  Modredus  vero 
super  Britones  apud  Londoniam.  Audiens  autem  rex 
Arthurus,  de  Galliis  rediit:  Modredum  nepotem  suum, 
cui  regnum  cum  regina  commiserat,  persecutus  in  ultimos 
fines  Cornubiae,  interfecit.  In  ipso  tamen  bello  est  ipse 
Arthurus  lethaliter  vulneratus :  corpus  vero  ejus  a  nobili 
matrona  ejusdem  regis  cognata  Morganis  dicta  in  insulam 
Avalloniae,  quaj  nunc  Glastonia  dicitur,  est  delatum ;  ad 
sanandum  vulnera  sua.  Sed  ingravescente  morbo,  medi- 
caminibus  modicum  proficientibus,  anno  Domini  circiter 
quingentesimo  quadragesimo  secundo  defungitur." 

At  tempus  Arthuriani  obitus  hie  assignatum,  cum  altera 
ilia  de  Modredi  et  Cerdici  foedere  narrationis  parte,  quam 
ex  chronicis  Anglorum  petitam  esse  Ranulphus"  notat, 
haud  facile  conciliare  possumus.  Anglo-Saxonici  enim 
annales  DXXXIV.  Christi  anno  Cerdicum  interiisse  do- 
cent  :  Fabio  quoque  Ethelwerdo,  Florentio  Wigorniensi, 
et  Guilielmo  Malmesburiensi  consentientibus.  Britannica 
vero  historia,  cum?  Glastoniensibus  chronographis,  ad 
annum  DXLII.  excessum  Arthuri  refert :  quod  non  solum 
ex  Waltero  Oxoniensi  et  Galfrido  Monemuthensi  tradit 
in  majore  sua  historia  Thomas  Rudburnus  (ut  de  Alano 
Insulensi'",  Matthao  Florilego,  Wintoniensis  monasterii 
annalibus,  et  aliis  nihil  dicam)  sed  Scoticarum  quoque  re- 
rum  scriptores,JohannesFordonus,  Johannes  Major,  Hector 
Boethius  et  Georgius  Buchananus,  suo  pariter  calculo 
eonfirmant :  a  quo,  ut  multum  non  discedit  Radulphus  de 

••  Polychronic.  lib.  5.  cap.  6.  r  Viil.  supra,  cap.  6.  op.  torn.  5.  pag.  144. 

1  Alan,  in  Merlini  prophet,  lib.  3. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  39 

Baldock  Londoniensis  episcopus,  cui  anno  DXLIII.  vel 
eulogii  et  Waverleiensium  etiam  annalium  scriptores,  qui- 
bus  anno  DXLV.  Arthurum  lethale  suum  vulnus  accepisse 
placet :  ita  Guilielmi  Neubrigensis^  paralogismus  nos  ab- 
ducit  longius  ;  dum  Britannica  Galfridi  historia,  quse  Ar- 
thurum a  Vortigerno  quartum,  cum  Anglicana  Bedae  col- 
lata,  quae  Ethelbertum  Augustini  susceptorem  ab  Hen- 
gisto  item  quartum  constituit,  regnum  Arthuri  et  ingres- 
sum  in  Britanniam  Augustini  concurrere  debuisse,  (ar- 
gumento  parum  firmamenti  ac  virium  habente)  colligit. 

"  Ipse'  vero  Arthurus,  juxta  Merlini  vaticinium,  du- 
biuni  habet  exitum ;  quia  utrum  vivat,  an  mortuus!  fuerit, 
nemini  certum  sestimatur  esse :"  inquit  Vincentius  Bello- 
vacensis.  "  Verissime  quidem,"  addit  Merlini  interpres 
Alanus  Insulensis' :  "  sicut  hodieque  probat  varia  hominum 
de  morte  ejus  et  vita  opinio.  Quod  si  milii  non  crcdis, 
vade  in  Armoricum  regnum,  id  est,  in  minorem  Britan- 
niam; et  praedica  per  plateas  et  vicos,  Arthurum  Brito- 
nem  more  caeterum  mortuorum  mortuum  esse:  et  tunc 
certe  reipsa  probabis,  veram  esse  Merlini  prophetiam,  qua 
ait,  Arthuri  exitum  dubium  fore :  si  tamen  immunis  eva- 
dere  inde  potueris ;  quin  aut  maledictis  audientium  oppri- 
maris,  aut  certe  lapidibus  obruaris."  Cujus  ridiculae,  ut 
ipse  quoque  agnoscit,  opinionis  hanc  qualemcumque  ra- 
tionem  conatur  ille  reddere :  "  Hunc"  Britones,  tantaj 
famae  tantaeque  glorias  virum,  nulla  ratione  adduci  possunt 
ut  mortuum  credant:  pr<Esertira  cum  in  nuUis  annaUbus 
inveniri  possit  scriptum,  ubinam  vel  mortuus  fuerit  vel 
sepultus.  Denique  in  historia  Britonum  hoc  tantummodo 
reperi ;  quod  in  bello  illo,  quod  adversus  nefandissiniuni 
proditorem,  Modredum  videlicet  nepotcm  suum,  fratrem 
Walgani,  habuerit,  lethahter  fuerit  vulneratus,  &c.  Quia 
igitur  de  morte  tanti  regis  nee  historia  ista  nee  alia  quae- 
piam  loquitur,  nulla  ratione  (ut  dictum  est)  Britones  ad 
credulitatem  mortis  ejus  adduci  possunt ;  sed  omnis,  aut 
pene  omnis,  ilia  natio  adhuc  eum  in  insula  Avallonis,  quo 

'  Neubrigens.  in  hist.  Angl.  prooeniio. 

•  Vincent,  spccul.  historial.  lib.  21.  cap.  74. 

'   Alan,  in  Merlin,  lib.  1.  "Id.  lib.  3. 


40  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

curatum  deportatus  est,  delitere  ac  vivere  opinantur." 
Quibus  et  illud  Radulphi  Nigri  addere  possumus :  "A 
Modredo  nepote  suo  lethaliter  vulneratus,  in  insulam 
Avallonis  est  delatus :  cujus  sepulcrum  tempore  regis 
Richardi  apud  Glastingeburi  est  repertum,  qui  locus,  pa- 
ludibus  olim  circumseptus,  insula  Avallonis  Britannice  (id 
est,  pomorum)  vocitatus  est.  Sed  quia  Britannica  historia 
de  ejus  morte  nil  certum  tradidit,  Britones  eum  adhuc 
vivere  delirant."  Et  Matthaji  Florilegi:  "  Occultavit  se 
rex  moribundus,  ne  casui  tanto  insultarent  inimici,  ami- 
cique  molestarentur.  Uhde  quoniam  de  morte  Arthuri 
vel  ejus  sepultura™"  nihil  referunt  historias,  gens  Brito- 
iium  ipsum  adhuc  vivere,  prae  magnitudine  dilectionis, 
contendunt." 

Verum  sub  finem  regni,  non  Richardi  I.  ut  aRadulpho, 
et  eulogii  authore,  atque  aliis''  est  traditum,  sed  Henrici  II. 
(quo  Anglis  imperante,  suas  in  Merlinum  explanationes 
Alanus  edidit)  Glastonias  Arthuri  sepulchrum  inventum 
fuisse,  in  sexto  libri  hujus  capite  declaravimus  :  quod  non 
rudis  tantum  vulgi  de  Arthuro  adhuc  vivente  somnia,  sed 
Gilberti  quoque  Genebrardi  temeritatem  redarguit :  qui 
"  Arcturum>'  magnum  nunquam  extitisse,  ex  Beda  (qui 
illius  omnino  non  meminit)  posse  intelligi,"  satis  inconsi- 
derate pronunciat.  Sed  Giraldum  Cambrensem,  qui  Ar- 
thuri ossa  paucis  ante  diebus  efFossa  ipse  conspexit,  de 
illius  excessu  et  Glastoniensi  in  qua  sepultus  est  insula 
disserentem  audiamus :  "  Quoniam^  de  rege  Arthuro  et 
ejus  exitu  dubio  multa  referri  solent,  et  fabulee  confingi ; 
Britonum  populis  ipsum  adhuc  vivere  fatue  contenden- 
tibus :  ut  fabulosis  exsufflatis,  et  veris  ac  certis  asseve- 
ratis,  Veritas  ipsa  de  caetero  circa  base  liquido  pateat,  qua;- 
dam  hie  adjicere  curavimus  indubitata  veritate  comperta. 
Post  bellum  de  Kamlan*  apud  Cornubiam,  interfecto 
ibidem  Moderedo  proditore  nequissimo  et  regni  Britannici 


"  Vid.  Guil.  Malinesbur.  supra.  32.    "  Vid.  supra,  cap.  6.  op.  torn.  5.  pag.  H8. 
y  Genebrard.  chronograph,  lib.  3.  ad  ann.  Christ.  498. 
'  Girald,  in  specul.  ecclesiastic,  distinct.  2.  cap.  9. 

»  Vid.  Camden,  in  Cornwall,  pag.  140,  141.  et  Hect.  Boeth.  Sector,  hist.  lib. 
9.fol.  16S.  b. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  41 

custodiaj  suas  deputati  contra  avunculum  suum  Arthurum 
occupatore,  ipsoque  Arthuro  ibi  lethaliter  vulnerato;  cor- 
pus ejusdem  in  insulam  Avaloniam,  quai  nunc  Glastonia 
dicitur,  a  nobili  matrona  quadam  ejusdem  cognata  et  Mor- 
gan! vocata,  est  delatum :  quod  postea  defunctum,  in  dicto 
coemiterio  sacro,  eadem  procurante,  sepultum  fuit.  Prop- 
ter hoc  enim  fabulosi  Britones  et  eorum  cantores  fingere 
solebant,  quod  Dea  quaedam  phantastica,  scilicet  Mor- 
ganis  dicta,  corpus  Arthuri  in  insulam  detulit  Avaloniam, 
ad  ejus  vulnera  sananduni.  Quae  quum  sanata  fuerint, 
redibit  rex  fortis  et  potens  ad  Britones  regendum  (ut 
dicunt)  sicut  solet :  propter  quod  ipsum  expectant  adliuc 
venturum,  sicut  Judasi  Messiam  suum,  majori  etiam  fatui- 
tate  et  infelicitate  simul  ac  infidelitate  decepti." 

"  Notandum  hie  autem,  quod  Glastonia  dicta  est  insula, 
quoniam  marisco  profundo  undique  est  clausa,  quse  Medi- 
amnis  magis  proprie  diceretur,  quasi  mcdiis  scilicet  amni- 
bus  sita  ;  sicut  melius  insulae  dicuntur  quee  in  salo,  hoc 
est,  in  mari  sitae  nascuntur.  Avalonia  vero  dicta  est  vel 
ab  Aval  Britannico  verbo,  quod  pomum  sonat,  quia  solet 
locus  ille  pomis  et  pomeriis  abundare ;  vel  ab  Avalone 
quodam  territorii  illius  quondam  dominatore.  Item  solet 
antiquitus  locus  ille  Britannice  dici  ynys  gwydrin,  hoc  est, 
insula  vitrea,  propter  amnem  scilicet  quasi  vitrei  coloris  in 
marisco  circumfluentem  :  et  ob  hoc  dicta  est  postmo- 
dum  a  Saxonibus  terram  occupantibus  lingua  eorum  Glas- 
tonia.    Glas  enim  Anglice  vel  Saxonico  vitrum  sonat." 

Cum  quibus  comparare  liceat,  quaj  Britannica?  historiac 
metaphrastes  hac  de  re  cecinit :  poetica  licentia  amnicam 
istam  insulam  in  oceanicam  transformans,  et  ut  bcatarum 
illarum  unam  describens,  de  quibus  Horatius'' : 

Nos  manet  oceanus  circumvagus  :  arva,  beata 
Petamus  arva,  divites  et  insulas. 

Sic  enim  ille,  in  libro  poematis  sui  nono  : 

Cingitur  oceano  mcmorabilis  insula,  nullis 
Desolata  bonis  :  non  fur,  nee  prxdo,  nee  hostis 
Insidiatur  ibi,  nee  vis,  non  bruma  nee  sstas 

»  Herat.  Epodon.  Od.  16. 


42  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

Immoderata  furit  ;  pax  et  Concordia,  pubes 
Ver  manet  ateruum,  nee  flos  nee  Ulia  desunt, 
Nee  rosa  nee  violse  :  ffores  et  poma  sub  una 
Fronde  gerit  pomus  :  habitant  sine  labe  cruoria 
Semper  ibi  juvenes  cum  virgine,  nulla  senectus 
NuUaque  vis  morbi,  nuUus  dolor;  omnia  plena 
Lsetitife  :  nihil  hie  proprium,  communia  qu8eque. 

Regia  virgo  locis  et  rebus  prsesidet  istis, 
Virginibus  stipata  suis  pulcherrima  pulchris ; 
Nympha  deeens  vultu,  generosis  patribus  orta, 
Consilio  pollens,  medicinae  nobilis  arte. 
At  simul  Arthurus  regni  diadema  reliqiiit, 
Substituitque  sibi  regem,  se  transtulit  illic 
Anno  quingeno  quadragenoque  secundo 
Post  incarnatum  sine  patris  semine  natum. 
Immodicc  laesus  Arthurus  tendit  ad  aulam 
Regis  Avallonis :  ubi  virgo  regia,  vulnus 
Illius  tractans,  sanati  membra  reservat 
Ipsa  sibi ;  vivuntque  simul,  si  credere  fas  est. 

In  eadem  insula  Avalonica  sepultum  etiam  fuisse  ilium, 
cujus  in  superiore"  capite  meminimus,  Arthuri  consobri- 
num,  sanctum  Iltuit,  inter  Walenses  famosissimum,  refert 
Guilielmus  Malmesburiensis,  cum  aliis  Glastoniensium  an- 
tiquitatum  descriptoribus :  a  quibus  discedit  tamen  Johan- 
nes Tinmuthensis,  illius  mortem  sic  enarrans :  "  Cum  finis 
vitae  appropinquaret,  ad  minorem  Britanniam  regressus, 
apud  civitatem  Dolensem,  clarus  miraculis  et  signis  atque 
prodigiis  Celebris,  terrae  corpus  spiritumque  Deo  commen- 
davit  octavo  Idus  Novembris :"  Vincentius  Bellovacensis'', 
media  fere  nocte  de  carne  ilium  exiisse  ;  et  duorum  qui  mo- 
rienti  aderant  abbatum,  unum  quidem  Atrocilium  eadem 
nocte,  alterum  vero  Isanum  post  quadraginta  dies  eum 
subsecutum  fuisse  narrat.  Isanum  vero  Balaeus",  eumque 
secutus  Harpsfeldius'  atque  Pitsius^,  ipsius  Iltuti  monaste- 
rio  (quod  in  Glamorgania  positum  fuisse  declaravimus'') 
ante  Samsonem  praefuisse  scribit :  sed  Isano,  ut  videtur, 


'  Supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  538. 

■i  Vincent,  specul.  historial.  lib.  21.  cap.  105. 

^  Jo.  Balae  scriptor.  Britann.  centur.  1.  cap.  62. 

'  Nic.  Harpsfeld.  hislor.  ecclesiastic.  Anglic,  lib.  1.  cap.  27 

I  Jo.  Pits,  de  Britann.  scriptor.  actat.  6.  cap.  55. 

'  Supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  539. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES,  43 

pro  Piro  vel  Pyrone  (ut  eiun  appellat  Vincentius')  perpe- 
ram  substituto.  De  Iltuti  enim  coenobio  in  vita  Samsonis, 
quae  Landavensi  regesto  est  inserta,  leguntur  ista. 

"  Crat  non  longe  a  coenobio  insula''  quEedam,  in  qua 
monasterium  erat  constructum  a  viro  nomine  Piro.  Illuc 
S.  Samson,  Deo  ducente  ac  magistro  (Iltuto)  festinanter 
perrexit :  et  ibi  gloriosam  et  angelicam  vitani  duxit ;  ama- 
bilis  moribus,  piis  insistens  operibus,  pervigil  in  orati- 
onibus,"  posteaque  sequitur,  "  Piro  morte  praevento, 
S.  Samson  ad  abbatem  illius  monasterii  ab  omnibus  est 
electus.  Obediente  autem  illo,  non  voluntarie,  primatum 
anno  tertio  et  dimidio  illius  congregationis  tenuit.  Postea 
vero  quidam  peritissimi  Scoti  Roma  revertentes  ad  eum 
venerunt ;  quos  perscrutans,  sapientes  agnovit,  et  episcopo 
(Dubricio)  permittente  cum  illis  ad  patriam  illorum  abiit : 
ibique  aliquantulum  demorans,  ab  omnibus  religiosis  ut 
Angelus  est  receptus  :"  per  Scotorum  patriam,  Hiberniam 
intelligens  :  ut  ex  ea  quae  ibi  subjicitur  narratione  manifes- 
tum  est. 

Intra  tertium  ab  excessu  Arthuri  annum,  inter  annum 
videlicet  DXLII.  et  DXLV.  "  defunctum  esse  sanctum 
Danielem'  Bangorensis  ecclesise  religiosissimum  antistitem, 
Theonum  Glocestrensem™  episcopum  in  archiepiscopum 
Londoniarum  electum,  obiisse"  sanctissimum  urbis  legio- 
num  archiepiscopum  Davidem  in  Menevia  civitate,  intra 
abbatiam  suam;"  eique,  "jubente  Malgone  Venedotorum 
rege  in  eadem  ecclesia  sepulto,  successisse  in  metropoli- 
tana  sede  Kinocum"  Lampaternensis  ecclesiae  antistitem," 
Britannica''  refert  historia.  Anno  DXLV.  et  "  Arthu- 
rum  regem  inclytum  lethaliter  vulneratum  esse,  et  S.  Da- 
nielem Bangorensem  episcopum  obiisse  ;"  anno  vero 
DXL\'II.    "  S.  Davidem  legionum  archiepiscopum  obi- 

'  Vincent,  specul.  hist.  lib.  21.  cap.  109.  ex  cujiis  collatione,  etiam  apud  Cap- 
gravium  in  Samsonis  vita,  Iltuti  nonien  pro  Pyronis  positum  observo. 

•*  Cum  prope  Lan-iltut,  de  qua  supra,  cap.  1 3.  op.  torn.  5.  pag.  539.  dixiitius, 
nulla  habeatur  insula  :  videndum  an  non  Maridunensium  Lan-clthye  sit  potius  hie 
intelligenda,  cui  Bacchannis  insula  adjacet,  non  procul  ab  occiduo  limite  Morga- 
nensium. 

'    De  quo  supra,  cap.  5.  el  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  110.  el  542. 

■"  Supra,  cap.  5.  ibid.  pag.  90.  "  Ibid. 

"  Ibid,  et  cap.  14.  pag.  32.  P  Galfiid,  Monemuth.  lib.  1 1.  cap.  3. 


44  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

isse,  sepultumque  esse  in  Menevia  civitate  infra  monaste- 
rium  suum"  in  Waverleiensis  monasterii  annalibus  le- 
gimus :  quo  eodem  anno  Dewy  (ita  enim  Davidem  ap- 
pellant Britones)  obiisse  etiam  Wintoniensis  coenobii 
annales  annotant:  non  praecedente  anno  DXLVI.  ut 
alii*).  Verum  et  Britannicse  historiae  narration!  conve- 
nientius,  et  temporis  characteri  a  Giraldo  Cambrensi  as- 
signato,  qui  Kalendas  Martias  quibus  ad  Dominum  migra- 
vit  David  in  tertiam  feriam  incidisse  innuit,  ad  annum 
DXLIV.  illius  obitus  fuisset  referendus:  quo  tempore  et 
LXXXII.  aBtatis  exegisset  annum,  si  triginta'^  annis  post 
adventum  S.  Patricii  in  Hiberniam  natum  eum  fuisse  statu- 
amus.  Nam  ut  annos  illi  cum  Giraldo  Cambrensi  et  Jo- 
hanne  TinmuthensiCXLVII.  tribuamus,  aut  ad  Gregorii' 
Romani  excessum  usque  illius  vitam  protendamus ;  animo 
adhuc  nostro  persuadere  non  possumus. 

Daniel,  ut  habet  Balaeus',  "  quieti  applaudens,  ob  exer- 
citia  sacra,  eruditorum  apostolicique  ordinis  collegium  in 
Arvonia  Venedotorum  terra  instituit,  non  procul  a  tra- 
jectu  in  Monam  insulam,  cui  Portus  dedit  nomen:"  ubi 
nova  civitas  ab  illo  Mailgone"  rege  erecta,  qui  Davidis  Me- 
nevensis  sepulturam  curavit,  a  pulchro  vel  excelso  choro 
Ban-cor  sive  Bangorae  nomen  postea  est  adepta.  Hujus 
ecclesiae  Daniel  a  Dubricio  Landavensi  primus  ordinatus 
episcopus,  cum  eodem  in  insula  sepultus  est  quae  Enhly" 
Cambrice  vocatur  et  lingua  Saxonica  Berdsey :  de  qua 
in  vita  iElgari  eremitae  legimus  :  "  Insula  Enli  more  Bri- 
tannico  vocatur  Roma  Britanniae  :  propter  longinquitatem 
et  periculosum  transitum,  in  extremitate  regni  sita ;  et 
propter  sanctitatem  loci  et  honestatem:  sanctitatem,cumvi- 
ginti  millia  sanctorum  ibijaceant  corpora  confessorum  tan- 
quam  martyrum :  honestatem,  cum  sit  circundatse  undique 
mari,"  &c.  qui  sanctorum  numerus  in  ore  vulgi  adhuc  reti- 
netur,  yr  ugain  mil  Saint  nomine  hodieque  eos  nuncupantis. 

Danielis    et  Davidis  aequales,   Justinianus,    Kynedus, 

1  Supra,  cap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  105.      '  Supra,  cap.  13.  ibid.  pag.  508. 

'  Supra,  cap.  5.  ibid.  pag.  105.  et  113. 

'  Jo.  Bate,  scriptor.  Britann.  ccntur.  1.  cap.  59. 

"  Supra,  cap.  6.  op.  torn.  5.  pag.  161,    »  Giiald.  itincrar,  Cambr.  lib.  2.  cap.  0. 


CAP.  XIV.  ANTIQUTTATES.  4^ 

Theliaus  et  Paternus  fuisse  memorantur  :  quorum  in  sanc- 
tilogio  Biitanniae  Johannes  Tinmuthensis,  indeque  in  Jo- 
hannis  Capgravii  nova  legenda  Angliae,  vitae  descriptse  ex- 
tant. Justinianum  relicta  Britannia  niinore  patria  sua,  in 
insula  Limeneia  (quae  Ptolemseo  Limnus,  Britannis  Ly- 
men,  Anglis  Ramsey  nominatur)  una  cum  Honorio  regis 
Thefriauci  filio  religiosam  vitam  egisse ;  ibique  a  servis 
demum  peremptus,  ad  portum  a  suo  nomine  vocatum  se- 
pultus,  indeque  ad  ecclesiam  Menevensem  insula;  obja- 
centem  a  Davide  translatus  fuisse  dicitur.  Dihocum  ejus- 
dem  minoris  Britanniae  principem  quendam  virum  incesto 
stupro  propriam  filiam  poUuisse  et  ex  ea  Kynedum  sus- 
cepisse  ferunt :  qui  in  provincia  nomine  Soyr  ad  unum  a 
regis  Arthuri  palatio  miliare  in  lucem  editus,  et  in  insula 
quaeBritannice  Ynys-Weryn,  Latine  insula  turbae  vocabatur 
non  sine  miraculo  per  octodecim  annos  educatus,  in  Gla- 
morgantia  (a  Morgantio  terrae  illius  principe  possessione 
quadam  accepta)  cum  Davide,  Theliao  et  Paterno  necessi- 
tudine  conjunctus,  reliquas  vitae  tempus  exegerit  :  in  ilia 
nimirum  Glamorgantiae  peninsula,  quae  Gowera  occiden- 
talis  appellatur,  et  ad  mare  locum  S.  Keneti  sacelli  nomi- 
ne notatum  adhuc  conservat.  Theliaus",  qui  et  Eliud  et 
Madocus  dictus  est,  Encisi  viri  nobilis  filius,  in  loco  Eccluis 
Gunnian  appellato  natus ;  in  Scripturis  Sanctis  a  Dubricio  pri- 
mum,  deinde  a  Paulino''  simul  cum  Davide  Menevensi  erudi- 
tus,  ipsi  Dubricio  in  Landavensi  et  Kinoco  vel  Cenauco,  Da- 
vidis  successor!,  in  legionensi  archiepiscopatu  successisse 
dicitur. 

Petranus,  gentis  Armoricae  vir  nobilis,  suscepto  ex  Gue- 
ana  uxore  filio  Paterno,  Britanniam  minorem  deserens 
Hiberniam  petiit ;  ibique  magna  vitae  abstinentia  et  virtu- 
tibus  Deo  placuit.  Adolescente  jam  facto  Paterno,  octin- 
genti  et  quadraginta  septem  monachi  ducem  eum  eligentes, 
relicta  minore  Britannia,  prospero  navigio  oras  insulae 
majoris  Britanniae  petiisse  dicuntdr:  ubi,  ut  Johannes 
Tinmuthensis  rem  narrat,  "  cepit  sanctus  cum  Sanctis  lo- 
cum in  ecclesia  cognomento  Mauritania  ;  et  a;dificato 
ibidem  monasterio,  sub  ceconomo,   praeposito  et  decano 

»  Supra,  cap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  106.     y  Dequo  supra, cap.  13.  ibid.  pag.  530. 


4<>  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

statuit:  et  benetlictis  fratribus  Hiberniam  navigavit ;  et 
visitato  patre  suo  ac  consolato,  gratias  Deo  referebant :" 
Refert  deinde,  post  reconciliatos  ipsius  interventu  duos 
veges  Hibernia;  inter  se  dissentientes  in  Britanniam  redi- 
isse,  "  inonasteria  et  ecclesias  per  totam  Cereticam  regio- 
nem  quaj  nunc  Cardigansbire  appellatur  aedificavisse," 
Mailgonem  ilium  de  quo  diximus  sive  Mailgunum^  re- 
gem  borealium  Britonum  (qui  ad  debellandos  et  deprae- 
dandos  australes  Britones  cum  exercitu  veniens,  sanctum 
injuria  afFecerat)  castigavisse,  Hierosolymam  una  cum  Da- 
vide  et  Theliao  venientem  a  patriarcha  episcopalem  ordi- 
nem  accepisse,  aique  in  ecclesia  Mauritania  praefata  post 
tantos  labores  quievisse.  Ea  autem  non  alia  hie  accipien- 
da,  quam  episcopalis  alia  ecclesia  Lhan-padern  vaur  ap- 
pellata  :  in  quo  vocabulo  decomposite,  priora  duo  membra 
Fanum  Paterni;  postremum  illud  Vaur  sive  Maur  (M. 
enim  et  V.  consonas  in  Cambrobritannica  lingua  permu- 
tari  inter  se  notum  est)  a  quo  Mauritaniae  nomen  deflexum 
videri  posset,  magnum  denotat. 

Eo  in  loco  per  unum  et  viginti  annos  ilium  vixisse  ex 
Johanne,  Sulgeni  patris  vitam  enarrante,  declaravimus^ : 
ubi  et  Paterni  sanctitatem  sequenti  hoc  ille  carmine  cona- 
tus  est  depingere. 

Omnia  quas  mundi  sunt  vana  et  lubrica  cernens ; 
Intendens  animo  coelestia  numina  toto, 
Devovit  Christo  totum  servire  per  aevum. 
Ac  etiam  sanctum  mactans  cruciamine  corpus, 
Semper  inexhausto  persistens  valde  labore, 
Orans,  jejuiians,  vigilans,  lachrymansque  gemensque  ; 
Esuris  alimcnta  simul,  nexisque  levamen, 
Hospitibus  pandens  aditum,  sitientibus  haustum, 
/Egrotis  curam,  nudis  miseratus  amictum  : 
Piudens  quaeque  gerens,  perfecit  cuncta  potenter. 
Ac  sic  lucifluum  meruit  conscendere  regnum, 
Cuncti  quo  sancti  miro  splendore  beantur. 

Postquam  "  Cereticorum  ecclesiam",  ut  loquitur  vetus 
vitae  illius  scriptor,  quem  in  bibliotheca  Cottoniana  vidimus, 
"  et  pascendo  rexisset,  et  regendo  pavisset :"  a  Caradauco 
rege  (qui,  ultra  terminos  Britanniae  regno  propagato,  mi- 

'  Vid.  supra,  cap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  112.     ^  Ibid.  pag.  114. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  47 

noreni  Britanniam  regno  suo  subjugaverat)  in  Armoricam 
revocatus,  in  Samsonis  Dolensismetropolitaefamiliaritatem 
venit.  "  Statuit''  autem  sanctus  Samson,  ut  quamvis  omnis 
episcopatus  terrae  sibi  censum  redderet,  sancti  tamen  Pa- 
terni  episcopatus  liber  ab  omni  homine  fieret,  Urbs  au- 
tem Guenet  sedes  episcopatus  sancti  Paterni  erat.  Post 
haec  congregata  synodo,  ubi  multum  ab  invidis  et  falsis 
fratribus  fatigatus  extitit,  confirmata  tamen  demum  inter 
ipsum  et  episcopos  unitate  pacis ;  timens  ne  per  intole- 
rantiam  illorum  aliquo  vel  tenui  modo  irasceretur  vel  laede- 
retur  humilitas  ejus ;  terram  illam  deserens  Francos  adiit, 
et  decinio  septimo  calendas  Maii  in  Domino  obdormivit. 
Tres  nanique  ejus  solemnitates  minoris  Britanniae  incolas 
festive  venerantur  et  colunt :  diem  videlicet  qua  pax  prae- 
fata  cum  episcopis  reformata  fuit  Kalendis  Novembris,  et 
diem  qua  gradum  episcopatus  accepit  duodecimum  Calen- 
das Julii  et  diem  obitus  sui" :  Habet  ista  in  illius  vita  Jo- 
hannes Tinmuthensis  :  a  quo,  de  loco  sepulturae,  scriptor 
vitsB  iElgari  eremite,  in  Landavensi  regesto,  dissentit; 
non  apud  Francos,  sed  in  Enly  sive  Berdseia  Britannorum 
insula  corpus  illius  conditum  fuisse  asseverans.  Non  alia 
autem  est  urbs  Guenet  hie  commemorata,  quam  Vene- 
torum  ilia  in  Armorica,  Vennes  appellata :  in  qua  integro 
pene  ante  hoc  tempus  seculo  synodus  est  habita,  cui  Pa- 
ternus",  et  ipse  quoque,  ut  hariolantur  nonnulli,  Vene- 
tensis  in  ea  ordinatus  episcopus,  interfuit :  sed  alius  plane 
a  nostro,  quem  ego  Paternum  ilium  fuisse  facile  credi- 
derim  qui  concilio  Parisiensi''  III.  circa  annum  Christi 
DLX.  habito  una  cum  Samsone  subscripsisse  legitur : 
licet  hie  Paternum  Abrincensem  praesulem,  cujus  ad 
Aprilis  diem  decimum  sextum"  apud  Surium  vita  con- 
scripta  extat,  a  Baronio'  et  aliis  intelligi  non  ignorem. 

De  Samsone  Eboracensi   archiepiscopo,  qui  e   majore 
Britannia  pulsus  inter  Armoricanos  metropolitico  suo  mu- 

''  Vid.  Saussayi  martyrolog.   Galilean. 

"  Tom.  1.  concllior.  Galllae,  pag.  137.  140. 

■i  Ibid.  pag.  317. 

•  Nostri  quoque  Paterni  obitus  15.  Aprilis  contlgit. 

'  Baron,  ann.  559.  >ec.  32. 


48  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.   XIY. 

nere  functus  ftiisse  traditur,  quae  turn  occurrerunt,  in 
quinto  capite  protulinus:  quibus  et  illam  Turonensium 
assertioneni,  in  concertatione  cum  Dolensi  ecclesia  anno 
MCXCIX.  coram  Innocentio  III.  instituta,  jam  visum  est 
adjungere  :  "  Cum^  olim  tota  Britannia  fuisset  Turonensi 
ecclesiae  tanquam  metropoli  suae  subjecta ;  Britannis  tan- 
dem conspirantibus  contra  regem  Francorum,  et  proprium 
sibi  constituentibus  regem,  occasione  beati  Samsonis  quon- 
dam Eboracensis  archiepiscopi  qui,  dum  in  partibus  Bri- 
tannia? pateretur  exilium,  in  Dolensi  ecclesia  cum  archi- 
episcopalibus  insignibus  ministrarat,  Dolensis  ecclesia 
contra  Turonensem  supercilium  elationis  assumpsit ;  Bri- 
tannis volentibus  sibi  novum  archiepiscopum,  sicut  novum 
regem  creaverant,  suscitare."  Huic  autem  Eboracensi 
Samsoni  alium  successisse  Samsonem  Dolensem  archie- 
piscopum, ad  annum  DLXI.  affirmat  Matthaeus  Flori- 
legus :  eundem  nimirum  ilium,  quem  cum  Paterno  concilio 
Parisiensi  adfuisse  diximus. 

Ejus  vita  a  diversis  conscripta,  Baldrici  historiae  pontifi- 
cum  Dolensium,  Vincentii  Bellovacensis  historiali  speculo, 
Johannis  Tinmuthensis  sanctilogio  Britanniae,  et  bibliotheca; 
Floriacensi  Johannis  aBosco  inserta  cernitur :  quorum  biogra- 
phorum  postremus  genus  ipsius  hunc  in  modum  explicat : 
"  Pater*"  S.  Samsonis  Demetiano  ex  genere.  Anion  nomine, 
exortus  est :  et  mater  ejus  Anna  nomine,  de  Venetia  pro- 
vincia  quae  proxima  est  eidem  Demetiae,  exorta  est."  Ubi 
per  Venetiam  Monemuthensis  comitatus  est  intelligendus, 
Guent  Britannis  appellatus :  Demetia  vero  non  cum  Rice- 
marcho'  et  Caradoco''  ad  agrum  Penbrochiensem  restrin- 
genda,  sed  cum  Galfrido  Monemuthensi'  et  Giraldo  Cam- 
brensi™  ad  universam  australem  Walliam  extendenda  hie 
est ;  si  quidem  in  Glamorgania,  quae  Monemuthensi  proxi- 
ma est  provinciola,  natus  est  Samson,  quemadmodum  ex 
Lelando  Balseus"  retulit. 

s  Innocent.  III.  legest.  lib.  2.  epist.  79. 

I"  Vit.  Samson,  in  Floric.  bibliotliec.  cap.  1. 

'  Ricemarcli.  in  vita  Davidis  Menev.  MS. 

I*  Caradoc.  in  clironico  Wallias.  pag.  71.  151.  154. 

'   Galfrid.  histor.  Britannic,  lib.  3.  cap.  10. 

"'  Girald.  descrip.  Cambria;,  cap.  2. 

»  Jo.  Bate,  script,  Britann,  centur.  1.  cap.  62. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  49 

In  schola  egregii"  Britannorum  magistri  Iltuti  educatus 
Samson,  ab  ejus  ccEnobio  (ut  prius?  dictum)  in  vicinam 
insulam  trajiciens,  sub  Piro  abbate  vixit,  eique  vita  functo 
in  monasterii  regimine  successit ;  et  quarto  post  suscep- 
tum  illud  munus  anno,  cum  eruditis  quibusdam  Scotis 
adiit  Hiberniam.  Indei  rediens,  Amonem  patrem  ex  in- 
sulano  illo  monasterio  eductum,  una  cum  Hibernico  abbate 
quem  daemone  liberaverat  et  quodam  fratre  presbytero,  in 
eremo  juxta  Habrinum  flumeri  (Sabrinam  Hafren  Britanni 
vocant)  collocavit.  Ipse  ad  interiora  eremi  penetrans,  in 
secretissimo  quodam  specu  diu  vitam  duxit.  Postea  abbas 
in  monasterio  a  S.  Germane  constructo  constitutus,  a 
Dubricio  in  cathedra  B.  Petri  apostoli  coUocatus,  et  epis- 
copus  ordinatus  est.  Demum  "  ad  Armoricas  terras  Bri- 
tannicae  gentis,  data  sibi  benedictione  patris  Dubricii 
abbatisque  Iltuti  et  totius  cleri  et  populi,  recessit :"  sed 
prius,  "  assumptis  quibusdam  secum  fratribus  citra  Abrinum 
mare  perrexit,  terram  matremque  suam  visitavit,  et  eccle- 
siam  ab  ea  factam  consecravit," 

Leguntur  hajc  in  Samsonis  vita,  quae  in  Landavensi 
habetur  regesto:  cum  quibus  conferenda  qua?  in  S.  Maglo- 
rii  vita  memorantur,  a  Laurentio  Surio  edita  :  "  B.  Samson, 
cum  semper  esset  divinis  rebus  intentus  et  religioni  prae- 
cipue  addictus,  a  clero  et  populo  electus  est  episcopus ; 
et  a  quibusdam  ejus  gentis  proesulibus,  licet  invitus,  juxtu 
sanctorum  patrum  decreta  est  ordinatus.  Cum  autem  diu 
in  ea  gente  (majoris  videlicet  Britanniae)  versatus  esset : 
valefecit  plebi  suae,  et  cum  B.  Maglorio  nonnullisque  cle- 
ricis  et  laicis  in  Britanniam  minorem  praedicandi  causa  tra- 
jecit.  Ubi  cum,  agente  Childeberto''  Francorum  rege,  epis- 
copi  ministerium  accepisset;  per  omnem  regionem  illam 
longe  lateque  diffusa  est  fama  nominis  ejus :"  unde  etiam 
cum  aliis  usu  et  necessitudine  est  conjunctus,  turn  S.  Ger- 
mano";  qui  Parisiensis  factus  episcopus,  Parisiensi  illi  de 
quo  diximus  cum  Samsone  subscripsit  concilio. 

"  Vit.  Samson,  in  Floriac.  biblioth.  cap.  3.  Vincent,  apecul.  histor.  lib,  21.  cap. 
105. 
P  Supra,  pag.  13.  i  Ex  regesto  Landavensi. 

'   Vid.  supra,  rap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  97. 
•  Vil.  Samson,  in  Flori»)c.  bibliothec.  cap.  10,  11. 

VOL.  VI.  E 


50  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

Ex  Amonis,  patris  Samsonis,  fratreUmbrafele,  et  Annas, 
matris  Samsonis,  juniore  sorore  Afrella,  in  majore  Bri- 
tannia natus  est  Maglorius:  qui  cum  cognato  suo  Sam- 
sone,  ab  Iltuto  "  et'  liberalibus  disciplinis,  et  sacris  Uteris 
egregie  est  institutus."  Samson  "  patruum"  Umbrafelem 
presbyteratus  officio  jam  perfunctum  monasterii  in  Hiber- 
nia  abbatem"  constituit;  et  postquam  episcopus  factus 
est,  Maglorium  iilium  ejus  diaconum  ortlinavit,  in  minorem 
Britanniam  secum  abduxit,  et  in  Dolensi  sive  episcopatu 
sive  archiepiscopatu  reliquit  successorem.  Nam  et  archi- 
praesul  Dolensis  in  I^otharii''  et  Ludovici  diplomate  nomi- 
natus  reperitur  Maglorius  :  licet  in  Turonensis  II.  concilii 
hisce  temporibus,  anno  videlicet  DLXVII.  habiti  canone 
nono  metropolitani  nomine  non  alium  quam  Turonensem 
archiepiscopum  designatum  constet;  ubi  cautum  est,  "  ne 
quis  Britannum  aut  Romanum  in  Armorico,  sine  metropo- 
litani aut  comprovincialium  voluntate  vel  Uteris,  episcopum 
ordinare  praesumat." 

Amonis"  et  Umbrafelis  sororem  Derwelam  sive  Dar- 
walam  matrimonio  conjunxit  sibi  Wentus  comes,  Guini- 
castrensis  urbis  conditor ;  atque  ex  ea  jam  decrepita  filium 
suscepit,  qui  Machuti  et  Maclovii  nomen  obtinuit.  Eum 
mater  sexagesimo  sexto  (ut  aiunt)  setatis  suae  anno,  nocte 
vigiliae  Pascliatis,  in  valle  Carvana  apud  Morganenses 
peperit :  ubi  et  baptizatus  puer  est  et  educatus  a  Bren- 
dano  Hiberno  abbate,  qui  Lhancarvanensi''  monasterio  post 
EUenium  praefuit ;  et  Clonafertae  demum  in  patria  sua 
obiit,  anno  vel  DLXX  VII.  vel  DLXXXIII.  nam  et  utrum- 
que  annales  nostri  Ultonienses  indicant,  et  in  utroque  dies 
decimus  Septimus  Calendas  Junii  in  Dominican!  incidit ; 
quod  quo  decessit  ille  tempore  contigisse  vitae  scriptor 
annotat.  Maclovius  vero  in  Britannia  Armorica  Alethae' 
urbis  factus  est  episcopus,  ubi  Rinctus'  amnis  mare  influit : 

*  Vit.  Maglorii,  apud  Surium,  torn.  5.  Octob.  24.  ^ 
"  Vit.    Samson,   in   regesto   Landavensi. 

*  Vid.  theatr.  antiquitat.  Paris.  Jacobi  Breulil. 

"  Vit.  Machut.  in  bibliotheca  Floriacensi  a  Jo.  Bosc.  edit.  cap.  1.  et  8. 

'  Vid.  supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  .5.'iO. 

'  Supr.  cap.  12.  op.  torn.  5.  pag.  48C.  "  Ranee. 


CAP,  XIV.  ANTIQUITATES.  51 

a  qua,  duodecimo  post  Christum  seculo,  Johannes  de 
Craticula  sedem  episcopalem  in  peninsulam  duobus  pas- 
suum  millibus  inde  distantem,  insulam  Aaron  prius  dictam, 
transtulit;  ubi  nunc  urbs  Macloviensis  sive  S.  Malo,  ab 
hoc  primo  suo  praesule  nomen  sortita.  Is  vero  ubi  Alethae 
quadraginta*"  sedisset  annis,  a  malevoHs  civibus  episcopatu 
pulsus,  maledictis"=  Britannis  (Aremoricis  utique  non,  ut 
Magdeburgenses"*  centuriatores  habent,  AngHs)  in  Gallias 
abiit ;  ubi  a  Leontio  Santonum  (non  Saxonum  ;  ut  iidem, 
vitiata  Sigebertini  chronici  exemplaria  secuti,  retulerunt) 
episcopo  humaniter  est  exceptus.  Britannos  demum,  post 
septemialem  terrae  suae  cladem  veniam  postulantes,  data 
rursum  benedictione  absolvit :  et  apud  Santones  decimo 
septimo  Calendas  Decembris  in  Dominicse  noctis  conti- 
cinio  vita  finita,  extra  urbis  muros  honorifice  sepultus  est 
a  Leontio,  non  Burdegalensi  (ut  Baronio*  est  visum)  sed 
Santonensi  episcopo ;  quem  Remensi  concilio  circa  annum 
DCXXX.  habito  interfuisse  Flodoardus' author  est.  Inter 
juaicpo/Btouc  enim  Machutus  numeratur:  utpote  cui  ultra 
£etatem  centenariam,  triginta  quidem  annos  Sigebertus^, 
triginta  vero  et  tres  Johannes  Tinmuthensis,  ex  quo  suam 
Machuti  legendam  mutuatus  est  Capgravins,  et  Floria- 
censis''  bibliothecae  biographus  (sive  Bilius  Armoricanus 
diaconus  is  fuerit  sive  quis  alius)  attribuit.  Videndumque, 
ex  praecedentibus,  an  non  ad  liunc  spectet,  quod  magistro 
ipsius  Brendano  ex  Eusebio,  vel  Eusebiani  potius  chro- 
nici continuatore  Sigeberto,  attribuit  Johannes  de  Gar- 
landia,  in  libro  septimo  elegiarum  sunrura. 

Fracta  pace  Deus  irascitur :  edocet  illud 

Prcelustri  sancto  Scotia  clara  viro. 
Brandanus  Eusebio  maledixit  teste  Britannos  i 

Iccirco  flebant  multa  pericla  pati. 


*■  Johan.  Tinmuthensis,   in  vita   Macliuti. 

<^  Sigebert.  in  chronic,  et  eum  secutus  Matthsus  Florilegus,  ann.  S61. 
"i  Centur.  6.  cap.  10.  col.  7.  53.  '  Baron,  ann.  506.  sec.  19. 

'    Flodoard.  histor,  Remens.  cedes,  lib.  2.  cap.  5. 

»  Sigebert.  Gemblac.  in  vit.   Maclovii,  cap.  20.   apud   Surium,   toin.  6,  No- 
vtrab.  15. 

•■  Vit.  Mathut.  cap.  10. 

e2 


52  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

Trans  mare  se  misit,  et  eos  prece  solvit  eorum  ; 

Et  peregre  licuit  ire  venire  viro. 
Frangentesigitur  paceni  maledictio  franget ; 

Gratia  nee  fractos  qu^e  reparabit  erit. 

In   Britannia   sancti    Leonorii   episcopi   et   confessoris 
menioriam  Calendis  Juliis  celebrari,  in  additionibus  ad 
Usuardi  martyrologium  Johannes  Molanus  annotat.  Pater 
illi  nobilissimus  Britannus  fuisse  dicitur  nomine  Hoeloc, 
mater  Almapompa,  magistertoties  a  nobis  laudatus  Iltutus 
&ive   Heltutus,   vir   sapientissimus.     Postquam    "  divina 
dispositione  factus  esset  episcopus,  cum  septuaginta  du- 
obus  discipulis  et  aliis  servitio  fratrum  deputatis,  navim 
ascendit,  et  in  Galliam  transivit:  ubi  cum  fratribus  suis 
sylvam   complanavit.     Illo   autem   tempore    Childebertus 
rex  Francias  imperabat  simulque  Britanniae  transmarinae." 
Ita  vitae  Leonorii'  scriptor :  qui  in  majori  degens  Britannia, 
transmarinae  nomine  Armoricam  intelligit,  ut  et  Childe- 
berti  appellatione  primi  Christiani  Francorum  regis  Clo- 
dovei  filium;  a  quo,  et  conjuge  ipsius  Ultrogodi,  quam 
Gregorius  Turonensis''  Wltrogotham,  Venantius  Fortu- 
natus'  Ultrogothonem  vocat,   et  optimatibus  regni,  sanc- 
tum antistitem  honorifice  exceptum  fuisse  narrat.      Addit 
idem  Commorum  quendam  eo  tempore  ducatum  Britanniae 
Armoricae  occupavisse,  excluso  legitime  haerede  ludualo, 
ducis  Britanni  Rigualdi  filio,   de  quo  in  vita  huic  aequalis 
Samsonis,  Landavensi  registro  inserta,  ita  legimus :  "His 
diebus  comes    Commorus    externus    omnibus    Britannis 
praeerat :    qui    lonam    Britannorum  indigenam    comitcm 
occiderat,   filiumque  ejus    Indualum  regi   Hildeberto   et 
reginae  in  captivitate  custodiendum  tradiderat :"  quomodo 
etiam    Induualum  filium  lonae    filii    Riadam,  in  ejusdem 
Samsonis   vita,  quam™  Johannes  a  Bosco  in  lucem  dedit, 
appellatum  invenimus. 

Gildam  Britonem  floruisse  Pelagio  secundo   pontifice 
Romano,  qui  factus  est   pontifex  circiter  annum  salutis 


*  Histor.  Francor.  scriptor.  ab  Andrea  du  Chesne  edit  torn.  1.  pag.  536. 

'  Gregor.  histor.  Francor.  lib.  4.  cap.  20.  et  lib.  5.  cap.  43. 

'   Fortimat.  lib.  6.  epigram.  8. 

"  Vit.  Samson,  in  Floriacensi  bibliotlicca,  cap.  4. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  53 

humanae  DLXXX.  scribit  Polydorus  Vergilius":  Ra- 
dulpho  de  Diceto  quoque  id  similiter  attestante ;  qui 
Gildam  Britonum  gesta  flebili  sermone  descripsisse 
anno  incarnati  Verbi  DLXXXIV.  affirmat.  Johannes 
Trithemius",  "  Gildam  discipulum  B.  Eltuti  abbatis  et 
condiscipulum  S.  Samsonis  Dolensis  episcopi  claruisse 
anno  DC.  in  Britannia,"  asserit.  Nos  in  fine  capitis  pras- 
ccdentis  anno  DLXIV.  a  Gilda  scriptum  fuisse  collegimus 
hoc  quod  unicum  illius  extat  opusculum :  in.  quo,  quae 
rerum  facies  per  annos  XLIV.  a  victoria  Badonica  ad 
illud  tempus  usque,  in  Britannia  fuerit ;  his  ille  verbis 
explicat :  "  Sed  ne  nunc  quidem  ut  antea  civitates  patriae 
inhabitantur,  sed  desertae  dirutaeque  hactenus  squalent : 
cessantibus  licet  externis  bellis,  sed  non  civilibus.  Haesit 
etenim  tarn  desperati  insulae  excidii,  insperatique  mentio 
auxilii  memoriae  eorum  qui  utriusque  miraculi  testes  exti- 
tere :  et  ob  hoc  reges,  publici,  privati,  sacerdotes,  ecclesias- 
tici  suum  quique  ordinem  servarunt." 

"  At  illis  decedentibus,  cum  successit  aetas  tempestatis 
illius  nescia,  et  praesentis  tantum  serenitatis  experta  ;  ita 
cunctaveritatis  acjustitiae  moderaminaconcussaac  subversa 
sunt,  ut  earum  non  dicam  vestigium,  sed  ne  monumcntum 
quidem  in  supradictis  propemodum  ordinibus  appareat : 
exceptis  paucis,  et  valde  paucis,  qui  ob  amissionem  tantaj 
multitudinis,  quae  quotidie  prona  ruit  ad  tartara,  tarn  brevis 
numerus  habentur ;  ut  eos  quodammodo  venerabilis  mater 
Ecclesia  in  suo  sinu  recumbentes  non  videat,  quos  solos 
veros  filios  habet.  Quorum  ne  quis  me  egregiam  vitam 
omnibus  admirabilem  Deoque  amabilem  carpere  putet, 
quibus  nostra  infirmitas  in  sacris  orationibus,  ut  non  pe- 
nitus  collabatur,  quasi  columnis  quibusdam  ac  fulcris  salu- 
bcrrimis  sustentatur,  si  qua  liberius  de  his,  imo  lugubrius, 
cumulo  malorum  compulsus,  qui  serviunt  non  solum  ventri 
sed  Diabolo  potius  quam  Christo,  qui  est  benedictus  in 


"  Polyd.  Vergil,  epist.  ad  Cuthbert.  Tonstal.  Londincns.  cpisc.  prefix.  Gilds 
a  se  edito,  anno  1525. 

"  Trithcm.  de  vir.  illustr.  ord.  Benedict!,  lib.  3.  cap.  47. 


54  BRITANNICARUM    ECCLESIAKUM  CAP.  XIV. 

secula  Deus,  non  tarn  disceptavero  quani  deflevero. 
Quippe  quid  celabunt  cives,  quod  non  solum  norunt,  sed 
exprobrant  jam  in  circuitu  nationes.*"' 

Atque  hie  contextus  Gildaa  filum  abrumpitur  in  MS. 
Cantabrigiensis  academiae  codice ;  quem  a  Cormaco  quo- 
dam  descriptum  fuisse,  carmen  hoc  ad  libri  cakem  ad- 
jectum  indicat : 

Historiam  Gildae  Cormfte  sic  perlege  scriptam 
Doctoris  digitis,  sensii  cultuquc  redartam. 
Heec  tenues  superat,  multos  carpitfiue  superbos. 

Cum  enim  historica  tantum  excerpenda  sibi  Cormacus 
proposuisset:  non  modo  totam  illam  Gilda;  flebilem  que- 
relam  et  acrem  sui  temporis  hominum  castigationem,  qua; 
pars  libri  est  multo  maxima,  sed  etiam  longissimam  prae- 
fationis  ipsius  partem  praetermittendam  sibi  putavit ;  qua; 
in  Cantabrigiensi  exemplari  ita  decurtata  legitur. 

"  In  hoc  libro  quicquid  deflendo  potius  quam  decla- 
mando,  vili  licet  stylo  tamen  benigno,  fuero  prosecutus, 
ne  quis  me  afFectu  cunctos  spernentis  omnibusve  melioris 
(quippe  qui  commune  bonorum  dispendium  malorumque 
cumulum  lacrymosis  querelis  defleam)  sed  condolentis 
patria;  incommoditatibus  miseriisque  ejus  ac  remediis  con- 
delectantis,  edicturum  putet.  Quia  vero  non  tam  fortis- 
simorum  militum  enunciare  trucis  belli  pericula  velut 
statutum  est,  quam  desidiosorum,  silui'':  fateor,  cum  im- 
menso  mentis  dolore  et  animi  compunctione  cordisque 
contritione  et  adtonito  sensu,  saspius  haec  omnia  in  animo 
revolvere.  Et,  ut  mihi  renum  scrutator  testis  est  Do- 
minus,  spatio  bilustri  temporis  vel  eo  amplius  praetereuntis, 
imperitia,  sicut  et  nunc,  una  cum  charissimis  me  amicis 
imperantibus,  ut  qualemcunque  gentis  Britannicae  historio- 
1am  sive  admonitiunculam  scriberem.  In  zelo  igitur  domus 
Domini,  sacrae  legis,  seu  cogitatuum  rationibus,  vel  fra- 
trum  religiosis  precibus  coactus,  nunc  persolvo  debitum 


^  In  libris  editid,  et  brevius  et  multo  rectius,  legitur.  "  Silui,  fateor,  cum  im- 
menso  cordis  dolore  (ut  mihi  renum  scrutator  testis  est  Dominus)  spatio  bilustri 
temporis  vel  eo  amplius  proctercuntis  ;  imperitia,  sicut  et  nunc,  una  cum  vllibus 
me  mcritis  inhibcntibus,  ne  (lualeracunque  admonitiunculam  scriberem." 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  55 

multo  tempore  antea  exactum:  vile  quidem  stylo,  sed 
fidele  (ut  puto)  et  amicale  quibusque  egregiis  Christi 
tyronibus;  grave  vero  et  importabile  apostatis  insipien- 
tibus,  quorum  priores  (ni  fallor)  cum  lachrymis  forte  quai 
ex  Dei  charitate  profluunt :  alii  enim  atque  cum  tris- 
titia  (sed  quae  de  indignatione  et  pusillanimitate  depre- 
hensse  conscientias  extorquetur)  illud  excipient.  Igitur, 
Deo  volente,  pauca  de  situ  Britannia;,  de  contumacia,  &c. 
dicere  conamur." 

In  ipso  vero  opere,  post  temporum  superiorum  liisto- 
riam  explicatam,  ad  suaj  setatis  hominum  castigationem 
Gildas  deveniens,    reges    primum   et  judices,    episcopos 
deinde  et  totum  sacerdotalem  ordinem  aggreditur :  a  re- 
gum  etjudicumobjurgationeisto  ducto  principio:  "Reges 
habet  Britannia  sed  tyrannos,  judices  habet  sed  impios ; 
saepe  praedantes  et  concutientes,   sed  innocentes ;  vindi- 
cantes  et  patrocinantes,   sed  reos  et  latrones;  quamplu- 
rimas  conjuges  habentes,  sed  scortantes  et  adulterantes, 
crebro  jurantes,  sed  perjurantes ;  voventes,  et  continuo  pro- 
pemodum  mentientes;  belligerantes,  sed  civilia  et  injusta 
bella  agentes;  per  patriam  quidem  fures  magnopere  in- 
sectantes,  et  eos  qui  secum  ad  niensam  sedent  [latrones'] 
non  solum  amantes  sed  et  munerantes ;  eleemosynas  lar- 
giter  dantes,  sed  e  regione  immensum  montem'  scelerum 
exaggerantes ;  in  sede  arbitraturi  sedentes,  sed  raro  recti 
judicii  regulam  quaerentes ;  innoxios  humilesque  despici- 
entes,  sanguinarios,  superbos,  parricidas,  comnianipulares 
et  adulteros  Dei  inimicos  (si  fors,  ut  dicitur,  tulerit)  qui 
cum  ipso  nomine  certatim  delendi  erant,  ad  sidera  prout 
possunt,  efFerentes ;  vinctos  plures  in  carceribus  habentes, 
quos  dolo  sui  potius  quam  merito  proterunt,  catenis  one- 
rantes ;  inter  altaria  jurando  demorantes,  et  haec  eadem 
<ac  si  lutulenta  paulo  post  saxa  despicientes." 

A  generali  deinde  principum  reprehensione,  ad  singu- 
larem  quinque  regulorum  castigationem,  qui  simul  eo 
tempore  diversis  insula;  partibus  pracfuerant,  descendit 
Gildas.     Ubi  Britannicae  historise  scriptores  similiter  pec- 

'   Vit.  Gildx.  cap.  1 5.  in  bibliothcca  Floriac.  Jolian.  a  Bosco. 


5G  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

casse  possent  videri,  atque  Theophilus  Antiochenus'  fe- 
cerat  ;  dum  reges  illos,  quos  ex  initio  capituH  decimi 
quarti  Geneseos  diversis  simul  populis  praesedisse  novi- 
mus,  in  uno  et  eodem  regno  sibi  invicem  successisse  tra- 
didit.  Sic  enim  et  Monemuthensis  Galfridus',  "  Incly- 
tum  ilium  regem  Arthurum  lethaliter  vulneratum  cognato 
suo  Constantino  filio  Cadoris  ducis  Cornubiae  (quae  Gildae 
est  Damnonia)  diadema  Britanniic  concessisse  narrat,  anno 
ab  incarnatione  Dominica  DXLII."  Venedoliae  sive  sep- 
tentrionalis  Wallise  rege  eodem  tempore  existente  Mal- 
gone  ;  ^jui  Cambro-Britannis  MaelgunGuineth  sive  Mailgo 
Venedotus,  Giklaa  Maglocunus  nuncupatur.  Exin  tertio" 
anno  interfecto  Constantino,  nepotem  ipsius  Aurelium 
Conanum,  qui  Gildae  Caninus  potius,  et  Cambricis  scrip- 
toribus  Kynan  Wledic  est  dictus,  monarcliiam.  totiiis 
insulae  tenuisse  refert:  eoque  secundo  regni  sui  anno 
defuncto,  Wortiporium  (qui  GildiE  Vortiporius  etiam  est, 
et  Cambrorum  Gwyrthefyr)  "  monarchiam  totius  regni 
adeptum,  populum  quatuor  annis  gubernavisse  cum  dili- 
gentia  et  pace,"  successore  relicto  Malgone  sive  Maglo- 
cuno  illo.  Qua  ratione,  ut  anno  DXLII.  Constantinus ; 
ita  DXLV.  Aurelius  Conanus,  ,DXLVII.  Vortiporius,  et 
DLL  Malgo  Britannicam  monarchiam  obtinuisset :  quan- 
quam  ad  annum  DLXXVIII.  Vortiporii,  et  DLXXXI. 
Malgonis  initium  Mattheeo  Florilego  referre  libeat.  Cum 
quibus  nostrum  Gildam,  qui  hos  omnes  veluti  uno  et  eodem 
tempore  regnantes  pariter  alloquitur,  vix  aliter  conciliare 
possumus ;  quam  si  intra  imperantis  Constantini  triennium 
non  hunc  solum  cpistolam  suam  scripsisse,  sed  praeterca 
ctiam,  ut  Malgonem  sive  Maglocunum,  quod  ipse  quoque 
Galfridus  agnoscit,  in  Venedotia,  et  Vortiporium,  quod 
Gildas  indicat,  in  Dcmetia,  ita  Aurelium  Conanum  in 
Powisia  vel  alia  aliqua  provincia  regnavisse  dicamus,  et 
suo  qucmque  ordine  deinceps  in  Britannici  imperii  mo- 
narcliia  successisse:  quanquam  nee  cum  tempore  quo  libel- 
lum  hunc  a  Gilda  exaratum  fuisse  diximus,  nee  cum  Gilda  ip- 

•  Theophil.  lib.  2.  ad  Autolic. 

*  Histor.  Britannic.  lib.  12.  cap.  2.  et  5.  scqucnlib. 
"  vcl  quarto ;  ut  alia  Icgunt  excmplaria. 


CAP,  XIV.  ANTIQUITATES.  57 

SO  satis  hoc  convenit,  qui  Constantinum  eo  tempore  non  Bri- 
tannici  regni  monarcham,  sed  Damnoniae  sive  Cornubiaj  ty- 
rannum  fuisse  innuit.  Ut  acriorem  illam,  quam  in  Galfriduni 
Monemuthensem  Guilielmus  Neubrigensis  hie  tuHt,  sentcn- 
tiam  praitereainus :  "  Dc  successoribus  Arthuri  pari  impu- 
dentia  mentitur ;  tribuens  eis  usque  ad  septimam  fere  gene- 
rationem  Britannia;  monarchiam :"  sed  ipsum  jam  Gildam 
contra  Constantinum  fulgurantem  et  tonantemaudiamus. 

"  Cujus  tarn  nefandi  piaculi  non  ignarus  est  immundas 
leasnae"  DamnoniaB  tyrannicus  catulus  Constantinus  :  qui 
HOC  ANNO  post  horribile  juramenti  sacramentum,  quo  so 
devinxit  nequaquam  dolos  civibus,  Deo  primum,  jureque 
jurando  sanctorum  demum  choris  et  genetrice  coniitan- 
tibus  fretis,  facturum ;  in  duarum  venerandis  niatrum  sini- 
bus  ecclesia;  camalisque  sub  sancti  abbatis  amphibalo 
latera  regiorum  tenerrima  puerorum,  vel  prascordia  cru- 
deliter  duum  totidemque  nutritorum,  quorum  brachia  ne- 
quaquam armis,  quae  nullus  pene  hominum  fortius  hoc  eis 
tempore  tractabat,  sed  Deo  altarique  protenta  in  die  ju- 
dicii  ad  tua;  civitatls  portas,  Christe,  veneranda  patientiae 
ac  fidei  suae  vexilla  suspendent,  inter  ipsa  (ut  dixi)  sacro- 
sancta  altaria,  nefando  ense  hastaque  prodentibus  lace- 
ravit ;  ita  ut  sacrificii  coelestis  sedem  purpurea  ac  si  coa- 
gulati  cruoris  pallia  attingerent." 

"  Et  hoc  ne  post  laudanda  quidem  merita  egit.  Nam 
multis  ante  annis,  crebris  alternatisque  foetoribus  adulte- 
riorum  victus,  legitima  uxore  contra  Christi  magistrique 
gentium  interdictum  depulsa  dicentium :  Qtiod^  Deus  con- 
junxH,  homo  no/i  separet :  et ;  Viri"',  cliligite  uxores  ves- 
tras.  Amarissima  enim  quoddam  do  vite  Sodomorum  in 
cordis  sui  infructuosa  bono  semini  glcba  surculamcn  in- 
credulitatis  et  insipientise  plantaverat :  quod  vulgatis  do- 
mesticisque  impictatibus  velut  quibusdam  venenatis  im- 
bribus  irrigatum,  et  ad  Dei  ofFensam  avidius  se  erigens, 
parricidii  sacrilegiique  crimen  produxit  in  medium.  Sed 
nee  adhuc  priorum  retibus  malorum  expeditus,  priscis 
recentia  auget  malis." 

"  Ezech.  cap.  19.  ver.  2.  "  Matth.  cap.  19.  ver.  6. 

'  Coloss.  cap.  3.  ver.  19. 


58  BRIT4NNICARUM   ECCLESIARUM  CAP,  XIV. 

IHud  vero  ab  eo  patratum  homicidium  magis  explicate 
Galfridus"  sic  enarrat,  "  Duos  filios  Modredi  cepit :  et 
alterum  juvenem  Guintonise,  in  ecclesiam  sancti  Aniphi- 
bali  fugientem,  ante  altare  trucidavit ;  alterum  vero  Lon- 
doniis  in  quoriuidam  fratrum  coenobio  absconditum,  atque 
tandem  juxta  altare  inventum,  crudeli  morte  affecit :"  et 
Matthaeus  Florilegus,  "  Duo  filii  Modredi  insurrexerunt 
in  regem  Britonum  Constantinum,  volentes  patrem  vindi- 
care :  qui  Saxonibus  confccderali,  praelia  plurima  com- 
miserunt.  Quos  tandem  Constantinus  in  fugam  pulsos 
perscquens,  unum  Wintonia3  in  ecclesia  sancti  Amphibali 
ante  altare  trucidavit;  alterum  vero  Londoniae,  in  quo- 
rundam  fratrum  ccenobio  absconditum,  crudeli  morte  dam- 
navit."  Ita  Matthaeus,  ad  annum  gratiae  DXLIII.  quo 
scriptam  banc  a  Gilda  epistolam  fuisse  oportuisset,  si  hujus 
chronologia  ut  vero  consentanea  esset  admittenda.  Ubi 
illud  de  ecclesia  sancti  Amphibali,  ex  Gildae  textu  vitiato 
originem  traxisse  existimaverim :  apud  quem,  sub  sancto 
abbate  A??iphibalo,  in  aliquibus  codicibus,  et  nominatim 
iis  quos  in  sua  editione  Polydorus  est  secutus,  legebatur, 
Unde  et  novum  Amphibalum  Sinienum,  Wintonia;  ad  Am- 
phibali martyris  fanum  abbatem,  cjuiad  ipsum  etiam  Gildam 
de  tam  immani  facinore  epistolam  scripsisse  diceretur, 
extudit  nobis  Johannes  Balaeus*,  et  eum  secutus  Johannes 
Pitsius*.  Atqui  in  vetustissimo  Gildae  codice,  sub  sancti 
abbatis  ampJdbalo,  uti  a  Josselino  est  editum,  scriptum 
ipsi  vidimus ;  liac  quoque  adjecta  glossula,  id  est,  byrro 
vel  dubio.  Et  quidem  in  glossis  quae  Isidoro  tribuuntur, 
exponitur  Amfibulum,  birrum  villosum :  quod  birri  voca- 
bulum  ne  cum  Bonaventura  Vulcanio  hie  rejiciamus,  movet 
nos  locus  ille  Vincentii  de  Deicola",  Columbani  nostri 
discipulo :  "  Birrum  suum,  quem  Graeci  amfibulum  vo- 
cant,  deponere  voluit  refrigerandi  gratia."  Ef'  ut  Graecis 
afi<l>'i(joXov  (sic  cnim  aliquando  hoc  vestimenti  genus  dic- 

'  Histor.  Britannic,  lib.  H.  cap.  4. 
'  Balae.  scrlptor.  Britann.  centur.  1.  cap.  63. 
I"  Pits,  dc  Britann.  scriptorib.  oetat.  6.  num.  ■IC. 
<^  Vincent,  specul.  historial.  lib.  23.  cap.  4. 

''  \'id.   Jo.  Meurusii  Glossar.   Mixobaibar.  in  voc.     Bi/ipo£  ct  .1 /i^i,i3aX.    e 
CI.  Salmas.  in  Flav.  Vopisc.  pag.  391.  et  398. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  50 

turn  reperitur)  dubium,  ita  a;u^i/3aXoi/  idem  quod  a/u^i/uaX- 
Xov  et  afKpiTaTrov  denotat,  quod  utrinque  villosum  est 
scilicet ;  ut  quasi  dubium  videri  posset,  utrum  latus  inte- 
rius  vel  exterius  gestaretur.  Interim  amphibalum  vestis 
externae  genus  esse  quoddam,  qua  clerici  et  monachi 
olim  utebantur,  ex  Sulpicio  Severe''  in  vita  Martini 
et  Remigio  Remensi  episcopo  in  testamento'  sue  et 
Adamnano^  in  vita  Columbas  manifeste  deprehenditur.  Ut 
ex  minus  intellecto  isto  Gilda;  loco,  et  Amphibali  martyris 
nomen  a  Galfrido*"  primum  effictum,  et  Wintoniensi  ec- 
clesiae  deinde  affictum  fuisse,  aliqua  fortasse  liinc  commo- 
veri  possit  suspicio. 

Ad  Gildam  jam  redeo :  qui  ad  Constantinum  deinceps 
hac  utitur  apostropha  :  "  Age  jam  quasi  praesentem  arguo, 
quem  adliuc  superesse  non  nescio.  Quid  stupes  animae 
carnifex  propria;  ?  Quid  tibi  flammas  inferni  voluntarie 
accendis  nequaquam  defecturas?  Quid  inimicorum  vice 
propriis  te  confodis  sponte  ensibus,  hastis.''  Anne  ipsa 
quidem  virulenta  scelerum  ac  si  pocula  pectus  tuum  sa- 
tiare  quiverunt?  Respice  quseso,  et  veni'  ad  Christum, 
siquidem  laboras,  et  immenso  pondere  curvaris :  et  ipse  te 
(ut  dixit)  requiescere  faciet.  Veni''  ad  cum  qui  non'  vult 
peccatoris  mortem,  sed  ut  convertatur  et  vivat.  Dissolve', 
secundum  prophetam,  vincula  colli  tui  fili  Sion,  Redi"", 
rogo,  e  longinquis  licet  peccatorum  recessibus  ad  piissi- 
mum  patrem,  qui  despicienti  porcorum  sordidos  cibos  ac 
pertimesccnti  dirae  famis  mortem  et  revertenti  sibi  lactus 
occidere  consuevit  vitulum  filio  saginatum,  et  proferre 
primam  erranti  stolam,  et  regium  annulum :  et  tunc  spei 
coelestis  acsi  saporem  praegustans",  senties  quam  suavis  est 
Dominus.     Nam  si  ha;c  contempseris ;  scias  te  inextricabi- 


•  '  Sulp.  Sever,  sub  init.  dialog!  2.  de  virtutib.  Martin,  vid.  et  lib.  2.  de  gloria 
confessorum,  cap.  53. 

'  Flodoard.  histor.  eccles.  Remens.  lib.  1.  cap.  18. 

t  Adamnan.  de  S.  Columb.  lib.  1.  cap.  3.  et  lib.  2.  cap.  6.  edit.  H.  Canisii. 

^  Galfrid.  histor.  Brit.  lib.  5.  cap.  5.  et  lib.  G.  cap.  5.  vid.  supra,  cap.  7.  op. 
toin.  5.  pag.  181. 

'   Matth.  cap.  11.  ver.  28.  ''  Ezech.  cap.  33.  vcr.   11. 

'  Isai.  cap.  52.   ver.  2.  "  Luc.  cap.  15. 

°  Psal.  34.  ver.  8.  (al.  Psal.  33.  vcr.  0.) 


GO  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

libus  tenebrosisque  ignium  torrentibus  jamjamque  inferni 
rotandum  urendumque." 

Constantinum  post  haec  non  tantum  resipuisse,  sed 
etiam  martyrio  vitam  finivisse,  sunt  qui  ferant :  de  quo  in 
historiae  Scotorum  libro  nono  retulit  haec  Hector  Boethius : 
"  Hunc  Constantinum  scribunt  nonnulli  Gualia;  regno 
aliquot  annos  administrato  liberis  et  conjugc  orbatum, 
terreni  regni  pertaesum,  clam  suis  abiisse  in  Iliberniam, 
ibique  in  pistrino  pauperum  obsequiis  amore  Christi  ali- 
quandiu  deservisse  incognitum.  Inde  monachi  suasu,  cui 
quis  esset  patefecerat,  tonso  capite  sacratum  coenobio  inter 
pium  ccetum  Christi  militiaj  devotum  imitandae  virtutis 
fratribus  se  prapstitisse  exemplum.  Ad  Scotosque  tandem 
missum  a  loci  antistite,  ut  populum  Christi  dogmate  eru- 
dirct,  impiorum  manibus  passum  martyrium.  Cui  aliquot 
post  secula  relato  in  divorum  numerum  templa  nonnulla 
sacrorum  pontificum  authoritate  dicata  inter  nostrates  ad- 
huc  conspicantur."  Ad  undecimum  diem  Martii  natalem 
illius  celebratum,  in  martyrologio  Germanico  confirmat 
Petrus  Canisius. 

Thomas  Dempsterus'  (eadem,  opinor,  fide  qua  Constan- 
tini  hujus,  ut  Anglorum  Guallorum  regis, meminisse  Bedam 
perridicule  asserucrat)  ne  inter  scriptores  locum  ille  non 
haberet,  ex  catalogo  Sconano  hos  operum  ipsius  recenset 
titulos : 

Mcditatjones,  librum  unum. 

Ad  fratres  Homilias,  librum  unum. 

De  regno  amisso,  librum  unum. 

De  hostium  suoruni  crudclitate  cpistolas  ad  Convallum  Scatorum  regem, 

librum  unum. 
Piialterium,  librum  unum. 

Quid  vero  de  hoc  aliud  apud  Anglicanarum  rerum  com- 
mentatores  ille  invenerit,  nescio :  in  Britannica™  certehisto- 
ria,  non  martyrium  in  Scotiaperpessum,  sed  domi  vel  a  Cona- 
no  successore  interemptum  vel  Dei  sententia  percussum, 
intra  lapidum  structuram,  quae  Stanhenge  nuncupatur,  non 


'  Dempster,  histor.  ccclesiast.  Scotor.  lib.  3.  num.  2oi8. 
'"  Galfrid.   Monemuth.  lib.  11.  cap.  4. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATE3.  61 

longe  aSarisburiasepultiimeumfuisselegimus.  Cutntamen 
Damnoniae  sive  Cornubiae  tyrannum  Constantinum  suum 
Gildas  fuisse  indicet:  videndum  an  non  ad  eum  etiam 
spectet  quod  de  Constantino  Cornubiensium  rege  (ducem 
Cornubiae  Giraldus  Cambrensis  eum  nominat)  apud  .To- 
hannem  Tinniuthensem  in  vita  Davidis  Menevensis  pro- 
ditum  invenimus :  "  Constantinus  Cornubiensium  rex,  re- 
licto  regno  suo,  in  ejus  monasterio  monachus  effectus  est : 
ibique  diu  felici  conversatus  servitio,  tandem  in  aliam  lon- 
ginquam  patriam  migrans  monasterium  fundavit." 

Jam  relicto  Constantino  ad  Aurelium,  sive  Conanum 
sive  Caninum,  Gildas  sermonem  sic  convertit :  "  Quid  tu 
quoque,  ut  propheta"  ait,  catule  leonine  Aureli  Canine 
agis  r*  Nonne  eodem  quo  supradictus  (si  non  exitiabiliore) 
parricidiorum,  fornicationum  adulteriorumque  coeno  velut 
quibusdam  marinis  irruentibus  tibi  voraris  feraliter  undis  ? 
Nonne  pacem  patriae  mortiferum  ceu  serpentem  odiens, 
civiliaque  bella  et  crebras  injuste  praedas  sitiens,  animae 
tuse  ccelestis  portas  pacis  ac  refrigerii  praecludis.*'  Re- 
lictus,  quaeso,  jam  solus,  ac  si  arbor  in  medio  campo  ares- 
cens,  recordare  patrum  fratrumque  tuorum  supervacuam 
phantasiam  juvenilem  immaturamque  mortem.  Num  cen- 
tenis"  tu  ob  religiosa  merita,  vel  coaevus  Mathusalae,  ex- 
ceptusP  pene  omni  prole  servaberis  ?  Nequaquam.  Sed, 
nisi  citius  (ut  Psalmista'  ait)  conversus  fueris  ad  Dominum, 
ensem  in  te  vibrabit  in  brevi  suum  rex  ille,  qui  per  pro- 
phetam,  Ego,  inquit"^,  occidam,  et  ego  tivere  faciam  : 
percutiam,  et  ego  sanabo ;  et  non  est,  qui  de  manu  mea 
possit  eruere.  Quamobrem  excutere*  de  fcetido  pulvere 
tuo,  et  convertere  ad  eum  toto  corde,  qui  creavit  te;  ut 
cum  exarserit'  in  brevi  ira  ejus,  beatus  sis  sperans  in  eum: 
sin  alias,  aeternae  te  manebunt  pcenae,  conterendum  saeva 
continue  et  nequaquam  absumendum  tartari  fauce."  Ilaec 
Gildas  ad  Aurelium:  quem  patrati  parricidii  et  excitati 
belli  civilis  ita  etiam  insimulat  historia  Britannica.  "  Mirae" 


"  Exech.  cap.  19.  ver.  2.  "  cenleunU. 

p  Al.  ex.  1  Psalm.  7.  ver.  13. 

'    Deut.  cap.  32.  ver.  39.  •   Esai.  cap.  52.  ver.  2. 

'  Pialm.  2.  ver.  12.  "  GalTrid.  Monemuth.  lib.  11.  cap.  5. 


6^  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

probitatis  juvenis,  monarchiam  totius  insuliB  tenens,  ejus- 
dem  cliademate  dignus  esset,  si  non  foret  civilis  belli 
amator.  Avunculum  etenim  suum,  qui  post  Constantinum 
regnare  debuit,  inquietavit  atque  in  carcerem  posuit ;  ejus- 
que  duobus  filiis  peremptis,  regnum  obtinuit." 

Ad  Demetarum  deinde  regem  Vortipoi'ium  veniens 
Gildas,  ita  eum  alloquitur.  "  Quid  tu  quoque  pardo 
similis  moribus  et  nequitiis  discolor ;  canescente  jam  ca- 
pite,  in  throno  dolis  pleno,  et  ab  imis  vertice  tenus  diversis 
parricidiis  et  adulteriis  constuprato,  boni  regis  nequam 
flli  (ut  Ezechiae  Manasses)  Demetarum  tyranne  Vortipori, 
stupide  riges  ?  Quid  te  tam  violenti  peccatorum  gurgites, 
quos  ut  vinum  optimum  sorbes,  imo  tu  ab  eis  voraris,  ap- 
propinquante  sensim  vitae  limite  non  satiant  ?  Quid  quasi 
culminis  malorum  omniimi  stupro,  propria  tua  amota  con- 
juge,  ejusdemque  honesta  morte  impudentis  filias,  quodam 
ineluctabili  pondere  miseram  animam  oneras  ?  Ne  consu- 
mas  (qusBso)  dierum  quod  reliquum  est  in  Dei  ofFensam  : 
quia  nunc''  tempus  acceptabile  et  dies  salutis  vultibus  pce- 
nitentium  lucet ;  in  quo  bene  operari  potes,  ne"  fiat  fuga 
tua  hyeme  vel  Sabbato.  Diverte,  secundum  Psalmistam", 
a  malo,  et  fac  bonum;  inquire  pacem  bonam  et  sequere 
earn :  quia  oculi  Domini  super  te  bona  agentem,  et  aures 
ejus  erunt  in  preces  ttias  ;  et  non  jierdet  de  terra  viventium 
mefnoriam  tuam.  Clamabis,  et  exaudiet  te ;  et  ex  omnibus 
tribulationibus  tuis  eruet  te.  Cor'  siquidem  contritvm  et 
humiliatum  timore  ejus  nusquam  Christus  spernit.  Alio- 
quin  vermis^  tortionis  tuae  non  morietur,  et  ignis  ustionis 
tuae  non  extinguetur." 

Quarto  deinde  loco  Cuneglasi  sequitur  reprehensio; 
cujus  nulla  in  Britannica  historia  relicta  nobis  est  memo- 
ria  :  "  Ut  quid  in  nequitiae  tuae  volveris  vetusta  faece,  et 
tu  ab  adolescentiae  annis  urse  multorum  sessor,  aurigaque 
currus   receptaculi  ursi,  Dei  contemptor  sortisque*"  ejus 

"  2  Cor.  cap.  6.  ver.  2.  »  Matth.  cap.  24.  ver.  20. 

y  Psalm.  34.  ver.  14,  15,  16,  17.  (al.  Psalm.  33.  ver.  15,  16,  17,  18.) 
'  Psalm.  51.  ver.  17.  (al.  Psalm.  50.  ver.  19.) 
'  Esai.  cap.  66.  ver.  24.     Marc.  cap.  9.  ver,  44. 
^  cleri.  vid,  Camden,  pag.  71. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  •  63 

depressor,  Cuneglase,  Romana  lingua  lanio  fulve  ?  Quare 
tantum  certamen  tarn  hominibus  quam  Deo  prajstas  ?  ho- 
minibus,  civibus  scilicet,  armis  specialibus,  Deo  infinitis 
sceleribus.  Quid  praeter  innunierabiles  casus,  propria 
uxore  pulsa,  furciferam  germanam  ejus  perpetuam  Deo 
viduitatis  castimoniam  promittentem,  ut  poeta  ait,  summam 
ceu  teneritudinem  coelicolarum  tota  animi  veneratione  vel 
potius  hebetudine  hympharum  (contra  interdictum  apos- 
toli'^,  denegantis  posse  adulteros  regni  ccelestis  esse  muni- 
cipes)  suspicis  ?  Quid  gemitus  atque  suspiria  sanctorum 
propter  te  corporaliter  versantium'',  vice  immanis  leaenae 
dentium  ossa  tua  quandoque  fractura,  crebris  instigas  in- 
juriis?  Desine  quaeso,  ut  prophcta'  ait,  ab  ira,  et  dercUii- 
qiie  exitiabilem,  ac  temetipsum  maceraturum,  quern  ccelo  ac 
terrae,  hoc  est,  Deo  gregique  ejus  spiras,  furorem  ;  faceos 
potius  mutatis  pro  te  orare  moribus,  quibus  potestas  suppetit 
supra  mundum  alligandi  cum  in  mundo  reos  alligaverint,  et 
solvendi  cum  poenitentes  solverint.  Noli,  ut  ait  apostolus^, 
superbe  sapere,  vel  sperare  in  incerlo  divitiarum,  sed 
in  Deo  qu'iprastat  tibi  mtdta  abunde ;  ut  per  emendationem 
morum  thesaurizes  tibi  fundament  um  bonum  in  futurum,  et 
habeas  veram  vitatn,  perennem  profecto,  non  deciduam. 
Alioquin  scies,  et  videbis  etiam  in  hoc  seculo,  quam  malum 
et  amarum  est  reliquisse  te  Dominum  Deum  tuum,  et  non 
esse  timorem  ejus  apud  te  ;  et  in  futuro  tetro  ignium  globo 
aeternorum  te  exuri,  nee  tamen  uUo  modo  mori.  Siquidem 
tam  sceleratorum  sint  perpeti  immortales  igni  animae, 
quam  sanctorum  laetitiae." 

Agmen  claudit  Maglocunus  :  quem,  ut  primum  in  malo, 
licet  ordine  in  epistola  positum  novissimum,  sic  insectatur 
Gildas  et  exagitat  :  "  Quid  tu  etiam  insularis  draco, 
multorum  tyrannorum  depulsor  tam  regno  quam  etiam  vita, 
(supradictorum  novissime  in  nostro  stylo,  prime  in  malo) 
major  multis  potentia  simulque  nialitia,  largior  in  dando, 
profusior  in  peccato,  robuste  armis,  sed  animae  fortior  ex- 
cidiis,  Maglocune,  in  tam  vetusto  scelerum  atramento,  ve- 
luti  madidus  vino  de  Sodomitana  vite  expresso,  stolide  vo- 

'  1  Cor.  cap.  6.  ver.  9, 10.  *  al.  mcereiitium. 

'  Psalm.  7.  (al.  36.)  ver.  8.  '   1  Timotli.  cap.  6.  vet.  1",  19. 


64  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

lutaris?  Quaie  tantas  peccaminum  regiae  cervici  sponte 
(ut  ita  dicam)  ineluctabiles  celsorum  ceu  montium  innectis 
moles ;  Quid  te  non  ei  regum  omnium  regi,  quern  cunctis 
Britanniae  ducibus  tam  regno  fecit,  quam  status  lineanien- 
to  editiorem,  exhibes  caeteris  moiubus  meliorem,  sed  versa 
vice  deteriorem  ?" 

Atque  hinc  hausta  omnino  sunt,  quae  de  Malgone  tra- 
dita  leguntur  in  Britannica  liistoria  :  "  Malgo^  omnium 
fere  Britanniae  puiclierrimus,  multorum  tyrannorum  de- 
pulsor,  robustus  armis,  largior  caeteris ;  et  ultra  modum 
probitate  praeclarus,  nisi  Sodomitana  peste  volutatus,  sese 
Deo  invisum  exhibuisset.  Hie  etiam  totam  insulam  ob- 
tinuit :  et  sex  comprovinciales  oceani  insulas,  Hiberniam 
videlicet,  atque  Islandiam,  Godlandiam,  Orcades,  Norwegi- 
am,  Daciam,  adjecit  dirissimis  praeliis  potestati  suas." 
Quod  enim  multorum  tyrannorum  depulsor,  robustus  ar- 
mis, largior  fuerit  caeteris  ;  ipsis  Gildae  verbis  a  Galfrido 
Monemuthensi  est  expressum.  Quia  vero  insularem  dra- 
conem  Gildas  eundem  appellaverat  ;  inde  accepta  est 
occasio,  ut  "  sex  comprovinciales  oceani  insulas  adje- 
cisse  dirissimis  praeliis  potestati  su£e"  diceretur.  Qui,  ut 
alterum  Saulem*",  cunctis  pene  Britanniae  ducibus  status 
lineamento  editiorem  depinxit  eum  Gildas  ;  omnium  fere 
Britanniae  pulcherrimum  fuisse  Galfridus  tradidit:  quia 
denique  veluti  madidus  vino  de  Sodomitana  vite  expresso 
a  Gilda  est  inductus ;  Sodomitana  peste  volutatum  Mone- 
muthensis  autumat:  quum  tamen  non  singulare  aliquod 
flagitium,  sed  universum  scelerum  molem,  phrasi  ilia  ex 
Jeremiae  capita  vigesimo  tertio,  versu  nono,  et  Deuterono- 
mii  capite  trigesimo  secundo,  versu  trigesimo  secundo 
conflata,  Gildas  designaverit :  eodem  prorsus  modo,  quo 
Constantinum  "  amarissima  quoddam  de  vite  Sodomorum 
in  cordis  sui  gleba  surculamen  incredulitatis  et  insipientiae 
plantavisse,"  jam  ante  pronuntiaverat.  Ab  accusatione 
autem  ista  generali,  ad  vitiorum  Maglocuni  enumerationem 
banc  particularem  descendit  Gildas, 

f  Galt'rid.  Monemuth.  lib.  11.  cap.  7. 
''   1  Sam.  cap.  10.  ver.  23. 


CAP.  XIV.  ANTtQUtTATEB.  65 

"  Quorum  indubitatam  aequanimiter  convitiorum  aus- 
cultato  parumper  adstipulationem  (omissis  domesticis,  le- 
vioribusque  si  tamen  aliqua  sunt  levia)  palata  solum  longe 
lateque  per  auras  admissa  testaturam.  Nonne  in  primis 
adolescentiae  tuae  annis  avunculum  regem,  cum  fortissimis 
propemodum  militibus,  {quorum  vultus  non  catulorum  le- 
onis  in  acie  magnopere  dispares  visebantur)  acerrime  ense, 
hasta,  igni  oppi-essisti  ?  parum  cogitans  propheticum  dic- 
tum :  Firi'  saHguinum  et  dolt  non  dimidiabunt  dies  suos. 
Quid  pro  hoc  solo  retributionis  a  justo  judice  sperares 
(etsi  non  talia  sequerentur,  qua?  sequuta  sunt)  itidem  di- 
cente  per  prophetam :  Va^  tibi  qui  prcedaris ;  nonne  et 
ipse  prccdaberis  ?  et  qui  occidis ;  nonne  et  ipse  occideris  ? 
et  cum  desiveris  prcedari,  tunc  cades:  Nonne  postquam 
tibi  ex  voto  violent!  regni  phantasia  cessit,  cupiditate  in- 
jectus'  ad  viam  revertendi  rectam,  diebusque  ac  noctibus, 
id  temporis  (conscientia  forte  peccaminum  remordente)  do 
deifico  tenore  monachorumque  decretis,  sub  dente  primum 
multa  ruminans,  dein  popularis  aurae  cognitioni  proferens, 
monachum  sine  ullo  infidelitatis  (ut  aiebas)  respectu  coram 
orhhipotente  Deo,  angelicis  vultibus  humanisque  (ruptis, 
H^tipytabatur,  capacissimis  illis,  quibus  praecipitanter  in- 
volVi  Solent  pingues  tauri,  moduli  tui  retibus  :  omnes  reg- 
ni, auri,  argenti,  et  quod  his  majus  est,  propriae  voluntatis 
distentionibus  ruptis)  perpetuo  vovisti ;  et  tete,  ac  si  stri- 
dulo  cavum  lapsu  aerem  valide  secantem  saevosque  rapidi 
harpagones  accipitris  sinuosis  flexibus  vitantem,  ad  sanc- 
torum tibi  magnopere  fidas  speluncas  refrigeriaque  salu- 
briter  rapuisti  ex  corvo  columbam  ?" 

Tum  vero  illi  exprobrat,  quod,  ordine  monastico  repudi- 
ato,  primas""  nuptias  spreverit,  uxorem  filii  fratris  sui  vi- 
ventis  adamaverit,  filium  ilium  fratris  uxoremque  aliquandiu 
a  se  habitam  occiderit,  et  adamatam  illam  filii  fratris  uxo- 
rem connubio  adsciverit :  "  Nee  tamen  tantis  (inquit  ille) 
malorum  offendiculis  tuus  hebetatus  insipientiae  cumulo 
sensus    velut   quodam  obice  tardatur ;  sed    fervidus  acsi 

'  Psalm.  55.  ver.  23.  (al.  Psalm.  54.  ver.  2  J.) 

^  Esai.  cap.  33.  ver.  1.  '  al.  invscia, 

"'  Camden.  Britan.  pag.  SI. 

VOL.  VI.  F 


66  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XIT. 

puHus,  amoena  quseque  imperagrata  putans,  per  extensos 
scelerum  campos  irrevocabili  furore  raptatur,  augendo 
priscis  nova  piaculis.  Spernuntur  namque  primae  (post 
monachi  votum  irrituin)  illicitae  licet,  tamen  propriae  con- 
jugis  praesumptivae  nuptiae  ;  alia  viri  viventis,  non  extemi 
sed  fratris  filii,  adamata.  Ob  quod  dura  cervix  ilia  multis 
jam  peccaminura  falcibus  onerata,  bino  parricidiali  ausu, 
occidendo  supradictum  uxoremque  tuam  aliquandiu  a  te 
habitatn,  velut  summo  sacrilegii  tui  culmine  de  imis  ad  in- 
feriora  curvatur.  Dehinc  illam,  cujus  dudum  coUudio  ac 
suggestione  tantae  sunt  peccatorum  subitae  moles,  publico 
et,  ut  fallaces  parasitorum  linguas  tuorum  conclamant, 
summis  tamen  labiis,  non  ex  intimo  cordis,  legitime,  utpote 
viduatam  thoro,  nostrae  vero  sceleratissimo,  adscivisti  con- 
nubio.  Cujus  igitur  sancti  viscera,  tali  stimulata  historia, 
non  statim  in  fletus  singultusque  prorumpant  ?  Quis  sa- 
cerdos,  cujus  cor  rectum  Deo  patet,  non  statim  base  audi- 
ens  magno  cum  ululatu  illud  propheticum  dicat:  Quis^ 
dabit  capiti  meo  aquam,  et  oculis  meisfontem  lacrymartim  ? 
et  plorabo  in  die  et  node  interfectos populi  met :"  Et  ne  mo- 
nitorem  sibi  defuisse  hie  obtenderet  Maglocunus  ;  "  prae- 
ceptorem,  pene  totius  Britanniae  magistrum  elegantem," 
liabuisse  ilium  Gildas  regerit ;  sive  Iltutus  ille  fuerit,  quem 
egregii  Britannorum  magistri  titulo  insignitum  fuisse  os- 
tendimus",  sive  alius  quispiam. 

Apud  Johannem  Tinmuthensem,  in  vita  S.  Paterni,  Ma- 
glocunus  iste  sive  (ut  ibi  contractiore  nuncupatur  nomine) 
Mailgunus,  semper  tentator  sanctorum  fuisse  dicitur  :  ex- 
tatque  hsec  in  ilium  adhuc  superstitem  imprecatio,  a  Thali- 
essino  prolata ;  qui  BalajoP  et  sequacibus  Teliesinus  He- 
lius  est,  et  Britannicorum  vatum  Coryphaei  nomen  est  con- 
secutus. 

Ny  bo  rhad  na  gwedd  ar  Maelgwn  Gwynedd ; 
Orwy  na  ddialer  ar  Run  y  etyvedd, 
Boed  byr  vo  y  vychedd,  boed  difiaith  vo  y  diredd, 
Boed  hir  diuroedd  o  Maelgwn  Gwynedd. 
Taliessin  benn  Beyrdd  ae  cant.  j 

"  Jerem.  cap.  9.  ver.  1.  •  Supra,  pag.  49. 

T  Jo.  Bals.  scriptor.  Britann.  eentui.  1.  cap.  54. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  67 

Quorum  Britannicorum  rhythmorum  sententiam,  Latinis 
hisce  elegis  utcunque  expressam,  Dominus  Johannes  Pri- 
saeus  nobis  proposuit. 

Infaustus,  gratusnulli,  Mailgo  Venedotus 

Sit ;  modo  ne  Rhunus  filius  ista  luat. 
Esto  brevis  vitae,  vasli  sine  frugibus  agri  ; 

Perpetuo  a  propriis  aedibus  exul  agat. 
Thaliesaitius  princeps  Bardorum  cecinit, 

A  patriae  suae  regibus  ad  sacerdotes  posthaec  accedit 
Gildas  :  hac  primum  transitione  interposita  :  "  Quam  li- 
benter  hoc  in  loco,  ac  si  marinis  fluctibus  jactatus,  et  in 
optato  evectus  portu  remis,  si  non  tantos  talesque  maHtiae 
episcoporum,  vel  caeterorum  sacerdotum  aut  clericorum,  in 
nostro  quoque  ordine  erigi  adversus  Deum  vidissem  mon- 
tes :  quos  me  secundum  legem  ceu  testes  primum  duris 
verborum  cautibus,  dein  populum,  si  tamen  sanctionibus  in- 
haeret,  non  ut  corporaliter  interficiantur  sed  mortui  vitiis 
vivant  Deo,  ne  personarum  arguar  exceptionis,  totis  ne- 
cesse  est  viribus  lapidare,  verecundia  interveniente,  quies- 
cerem.  Sed  mihi  quaeso  (ut  jam  in  superioribus'  dixi) 
ab  his  veniam  impertiri,  quorum  vitam  non  solum  laudo, 
verum  etiam  cunctis  mundi  opibus  praefero  ;  cujusque  me, 
si  fieri  possit,  ante  mortem  esse  aliquandiu  participem  opto 
et  sitio."  Deinde,  hoc  quasi  gradu  quodam  atque  aditu 
ad  caetera  jacto ;  posteriorem  objurgationis  suae  partem 
banc,  eodem  quo  priorem  modo,  inchoat. 

"  Sacerdotes  habet  Britannia,  sed  insipientes  ;  quamplu- 
rimos  ministros,  sed  impudentes ;  clericos,  sed  raptores 
subdolos ;  pastores  (ut  dicuntur),  sed  occisioni  animarum 
lupos  paratos:  quippe  non  commoda  plebi  providentes, 
sed  proprii  plenitudinem  ventris  quaerentes :  Ecclesiae  do- 
mus  habentes,  sed  turpis  lucri  gratia  eas  adeuntes ;  popu- 
los  docentes,  sed  praebendo  pessima  exempla,  vitia,  malos- 
que  mores  :  raro  sacrificantes,  et  nunquam  puro  corde  in- 
ter altaria  stantes ;  plebem  ob  peccata  non  corripientes, 
nimirum  eadem  agentes  ;  praecepta  Christi  spernentes,  et 
suas  libidines  votis  omnibus  implere  curantes  ;  sedem  Petri 
apostoli  immundis  pedibus  usurpantes,  sed  merito  cupidi- 

1  Supra,  pag.  53. 


68  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

talis  ill  Judee  traditoris  pestilentem  cathedram  decidentes  ; 
veritatem  pro  inimico  odientes,  et  mendaciis  ac  si  charissi- 
mis  fratribus  faventes ;  justos  inopes  immanes  quasi  an- 
gues  torvis  vultibus  conspicantes,  et  sceleratos  divites  abs-  ' 
que  ullo  verecundiae  respectu  sicut  coelestes  angelos  vene- 
rantes  ;  egenis  eleemosynam  esse  dandaip  summis  e  labiis 
praedicantes,  sed  ipsi  vel  obolum  non  daiAes  ;  nefanda  po- 
puli  scelera  tacentes,  et  suas  injurias  quasi  Christo  irroga- 
tas  amplificantes  :  religiosam  forte  matrem  seu  sorores  do- 
mo  pellentes,  et  externas  veluti  secretiori  ministerio  familia- 
res  indecenter  le  vigantes,  vel  potius  (ut  vera  dicam,  licet  inep- 
ta  non  tarn  mihi  quam  talia  agentibus)  humiliantes;  ecclesias- 
ticos  post  haec  gradus  propensius  quam  regna  ccelorum  am- 
bientes  et  tyrannico  ritu  acceptos  defendentes,  nee  tamen  le- 
gitimis  moribus  illustrantes  ;  ad  priaecepta  sanctorum,  si  ali- 
quando  duntaxat  audierint  quae  ab  illis  saepissime  audienda 
erant,  oscitantes  ac  stupidos,  et  ad  ludicra  et  ineptas  secu- 
larium  hominum  fabulas,  ac  si  iter  vitae  mortisque  pandant, 
strenuos  et  intentos  ;  pinguedinis  gratia  taurorum  more 
raucos,  et  ad  illicita  infeliciter  promptos ;  vultus  arrogan- 
ter  in  altum  habentes,  et  sensus  conscientia  remordente  ad 
ima  vel  tartarum  demersos;  uno  sane  perdito  denario 
moestos,  et  ad  unum  inquisitum  Isetos ;  in  apostolicis  sanc- 
tionibus  ob  inscitiam  vel  peccatorum  pondus,  ora  etiam 
scientium  obturantes,  hebetes  ac  mutos,  et  in  flexibus  mun- 
dialium  negotiorum  mendacibus  doctissimos." 

"  Quorum  de  scelerata  conversatione  multos  sacerdotio 
irruentes  potius,  vel  illud  pene  omni  pecunia  redimentes, 
quam  tractos,  et  in  eodem  veteri  infaustoque  intolerabilium 
piaculormn  cceno  post  sacerdotalem  episcopatus  vel  pres- 
byterii  sedem,  qui  nee  ibidem  usquam  sederunt :  utpote 
indigne,  porcorum  more,  volutantes,  rapto  tantum  sacer- 
dotali  nomine  nee  tamen  tenore,  vel  apostolica  dignitate 
accepta,  sed  qui  nondum  ad  integram  iidem  sunt  vel  ma- 
lorum  pcenitentiam  idonei ;  quomodo  ad  quemlibet  ecclesi- 
asticum,ut  non  dicam  summum,  convenientes  et  adepti  gra- 
dum,  quern  non  nisi  sancti  atque  perfecti  et  apostolorum 
imitatores  et,  (ut  magistri"^  gentium  verbis  loquar)  irrepre- 

"   >■   1  Tim.  cap.  3.  ver.  2. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  69 

hensibiles,  legitime  et  absque  magno  sacrilegii  crimine  sus- 
cipiunt." 

"  Quid  enim  tam  impium  tamque  scelestum  est,  quam 
ad  similitudinem  Simonis  Magi,  non  intervenientibus  licet 
interea  promiscuis  criminibus,  episcopatus  officium  vel 
presbyterii  terreno  pretio,  quod  sanctitate  rectisque  mori- 
bus  decentius  acquiritur,  quempiam  velle  niercari  ?  Sed  in 
eo  isti  propensius  vel  desperatius  errant,  quo  non  ab  apos- 
tolis  vel  apostolorum  successoribus,  sed  a  tyrannis  et  a 
patre  eorum  Diabolo  fucata  et  nunquam  profutura  emunt 
sacerdotia :  quin  potius  velut  culmen  tectumque  malorum 
omnium  quoddam,  quo  non  facile  eis  improperentur  a 
quoquam  admissa  prisca  vel  nova ;  et  cupiditatis  gulaeque 
desideria,  utpote  propositi  multorum,  facilius  rapiant,  sce- 
lestae  vitae  structurae  superponunt.  Nam  si  talis  profecto 
coemptionis  conditio  ab  impudentibus  istis  non  dicam  apos- 
tolo  Petro,  sed  cuilibet  sacerdoti  pioque  regi  ingesta  fuis- 
set ;  eadem  responsa  accepissent,  quae  ab  apostolo  auctor 
eorundem  magus  Simon  dicente  Petro :  Pecunia^  tiia  te- 
cum sit  in  perditionem." 

"  Sed  forte,  lieu !  quiambitores  istos  ordinant,  imo  potius 
humiliant,  atque  pro  benedictione  maledicunt;  dum  ex 
peccatoribus  non  poenitentes,  quod  rectius  fuerat,  sed  sa- 
crileges et  desperatoR  faciunt,  et  Judam  quodammodo  in 
Petri  cathedra  Domini  traditorem,  ac  Nicolaum  in  loco 
Stephani  martyris  statuunt  immundae  haereseos  adinvento- 
rem,  eodem  modo  sacerdotio  adsciti  sunt:  et  ideo  non 
magnopere  detestantur  in  filiis,  quinimo  venerantur,  quod 
similiter  ut  patribus  subinde  venisse  certissimum  est. 
Etenim  eos,  si  in  parochia,  resistentibus  sibi  et  tam  pretio- 
sum  quaestum  denegantibus  severe  commessoribus,  hujus- 
cemodi  margaritam  invenire  non  possiht,  praemissis  ante 
solicite  nunciis,  transnavigare  maria  terrasque  spatiosas 
transmeare  non  tam  piget  quam  delectat ;  ut  omnino  talis 
species  inaequiparabilisque  pmchritudo  et  (ut  verius  dicam) 
zabolica  illusio,  vel  venditis  omnibus  copiis,  comparetur. 
Dein  cum  magno  apparatu  magnaque  phantasia  vel  potius 
insania  repedantes  ad  patriam,  ex  erecto  erectiorem  inces- 

•  Act.  cap.  8.  ver.  20.  '^ 


70  BRITANNICARUM   ECCLESIABUM  CAP.  XIY. 

siun  pingunt,  et  dudum  summitates  montium  conspicantes, 
nunc  recte  ad  sethera  vel  ad  summa  nubium  vellera  lumi- 
num  semidormitantes  acies  librant ;  ac  sese  nova  quaedam 
plasmata,  imo  diabolica  organa  (ut  quondam  Novatus  Ro- 
mae,  dominica;  mulctator  margaritae  porcus  niger)  patriae 
ingerunt,  violenter  manus,  non  tam  venerabilibus  aris, 
quam  flammis  inferni  ultricibus  dignas,  in  tali  schema  po- 
siti,  sacrosanctis  Chricti  sacrificiis  extensuri.  Quid  tu,  in- 
felix  popule,  a  talibus,  ut  dixit  apostolus',  bestiis  ventris 
praestolaris  ?  Hisne  corrigeris,  qui  seipsos  non  modo  ad 
bona  non  invitant,  sed  secundum  prophetae"  exprobratio- 
nem,  laborant  ut  inique  agant  ?  Talibusne  oculis  illustra- 
beris,  qui  haec  tantum  avide  speculantur,  quae  proclive  vi- 
tiis  (id  est  tartari  portis)  ducant?  Vel  certe,  secundum 
Salvatoris  dictum,  si  non  istos  rapacissimos  ut  Arabiae  lu- 
pos",  ac  si  Loth  ad  montem,  igneum  Sodomorum  imbrem 
praepropere  fugeritis ;  caci''  educti  a  ccecis  pariter  in  inferni 
foveam  cadetis." 

"  Sed  forsitan  aliquis  dicat.  Non  ita  omnes  episcopi  vel 
presbyteri  ut  superius  comprehensi,  quia  non  schismatis, 
non  superbiae,  non  immunditiae  infamia  maculantur,  mali 
sunt :  quod  nee  vehementer  et  nos  diffitemur.  Sed  licet  sci- 
amus  eos  castos  esse  et  bonos,  brevi  tamen  respondebimus, 
QuidprofuitHeli  sacerdoti,  quod  solus  non  violaverit  prae- 
cepta  Domini,  rapiendo'  in  fuscinulis  antequam  adeps  Do- 
mino ofFerretur  ex  oUis  carnes ;  dum  eadem  mortis  ira,  qua 
filii  sunt,  mulctatur ?"  Turn,  pluribus  et  exemplis  et  Scriptu- 
I'arum  auetoritatibus  coacervatis,  sacerdotes  non  facientes 
officium  coarguit :  a  propheticis  ad  evangelica  testimonia 
hoc  facto  transitu ;  in  quo  a  bonis  iterum  captat  benevo- 
lentiam,  dicturus  in  malos. 

"  Sufficiant  haec  pauca  de  pluribus  prophetarum  testi- 
monia, quels  retunditur  superbia  vel  ignavia  sacerdotum 
contumacium ;  ne  putent  nos  propria  potius  adinventione 
quam  legis  sanctorumve  auctoritate  eis  talia  denunciare. 
Yideamus  igitur  quid  evangelica  tuba  mundo  personans  in- 

•  Tit.  cap.  1.  ver.  12.  "'  Jercm.  cap.  9.  ver.  5. 

"  Matth.  cap.  7.  ver.  15.  "  Ibid.  cap.  15.  ver.  14. 

»  1  Sam.  cap.  2.  ver.  13,  14. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES,  71 

ordinatis  sacerdotibus  eloquatur.  Non  enini  dc  illis  (ut 
jam  diximus)  qui  apostolicam  sedem  legitime  obtinent,  qui- 
que  bene  norunt  largiri  spiritalia  conservis  suis  in^  tem- 
pore cibaria,  si  qui  tamen  multi  in  praesentiarum  sunt,  sed 
de  pastoribus  imperitis,  qui  derelinquunt  oves,  et  pascunt 
vana,  et  non  habent  verba  pastoris  periti,  nobis  sermo  est. 
Evidens  ergo  indicium  est,  non  esse  eum  legitimum  pasto- 
rem,  sed  ne  mediocrem  quidem  Christianum,  qui  hsec  non 
tarn  nostra,  qui  valde  exigui  sumus,  quam  veteris  novique 
Testamenti  decreta  recusarit,  vel  inficiatus  fuerit  :  sicut 
bene  quidam  nostrorum  ait  :  Optabiliter  cupimus,  ut  has- 
tes Ecclesitc  sint  nostri  quoque  absque  tillo  fcedere  hastes ; 
et  amici  ac  defensores  nostri  nan  solum  J'oederati,  sed  etiam 
patres  ac  Domini  habeantur.  Conveniant  nanique  singuli 
vero  examine  conscientiam  suam  ;  et  ita  deprehendent,  an 
secundum  rectam  rationem  sacerdotali  cathedrae  inside- 
ant." 

Hinc,  variis  primum  ex  novo  Testamento  locis  disperse 
et  diffuse  productis,  ad  lectiones,  quse  ex  Britannicas  Ec- 
clesiae  consuetudine  in  ordinatione  clericorum  peculiariter 
recitari  consueverunt,  ita  dcmum  delabitur :  "  Sed  quid 
sparsim  positis  amplius  utentes  testimoniis  sensuum  ac 
diversoruni  undis  in  despecta  ingenii  nostri  cymbula  fluc- 
tuabimur?  Recurrere  tandem  aliquando  usque  ad  lecti- 
ones illas,  qua;  ad  hoc  non  solum  ut  recitentur,  sed  etiam 
adstipulentur  benedictioni  qua  initiantur  sacerdotum  vel 
ministrorum  manus,  eosque  perpetuo  doceant,  uti  ne  a 
mandatis  quae  fideliter  continentur  in  eis  sacerdotali  dig- 
nitate  degenerantes  recedant,  ex  omni  pene  sanctarum 
Scripturarum  textu  merito  excerptae  sunt,  necessarium 
duximus :  ut  apertius  cunctis  pateat  asterna  supplicia  man- 
sura  eos,  et  non*  esse  sacerdotes  vel  Dei  rainistfos,  qui 
earum  doctrinas  atque  mandata  opere  secundum  vires 
suas  non  adimpleverint."  Exposita  deinde  una  lectione 
ex  primo  et  secundo  capitulo  prioris  epistolae  Petri,  et 
altera  ex   Actorum  apostolicorum   primo   desumpta ;    in 

'  Matth.  cap.  24.  ver.  45. 

*  "  Recte  istud  accipe.      Mali  cnim  sacerdotes  vcii  sunt  saccrdules  ;    tanieti( 
indigni  co  munere."     Jo.  Maria  Brasichellan.  pontificii  Falatii  magister. 


72  BRITANNICARUM  ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

hoc  prorumpit  nadoc'  "  Sane,  quod  sentio  proferam. 
Posset  quidem  lenior  fieri  increpatio:  sed  quid  prodest 
vulnus  manu  tantum  palpare,  unguentove  ungere  ;  quod 
tumore  jam  vel  foetore  sibi  horrescens,  cauterio  et  publico 
ignis  medicamine  eget  ?  si  tamen  uUo  oiodo  sanari  possit ; 
asgro  nequaquam  medelam  quaerente,  et  ab  hoc  modico 
longius  recedente.  O  inimici  Dei,  et  non  sacerdotes !  O 
veterani  malorum,  et  non  pontifices !  traditores,  et  non 
sanctorum  apostolorum  successores  ;  impugnatores,  et  non 
Christi  ministri." 

Postea  duarum  aliarum  lectionum,  ex  tertio  prioris  ad 
Timotheum  epistolae,  et  Matthaei  capite  decimo  sexto  ex- 
plicationem  adjungit :  et,  totius  operis  tandem  subjecto 
epilogo,  dicendi  finem  facit:  "  Auscultastis  quidem,"  in- 
quit,  "  secundae  lectionis  apostoh  Pauh  verborum  sonum, 
sed  in  nullo  modo  monita  virtutemque  servastis,  et  simu- 
lacrorum  modo,  quae  non  vident  neque  audiunt,  eodem  die 
altari  astitistis,  tunc  et  quotidie  vobis  intonantis.  Fratres, 
ait*",  Jidelis  sermo  est,  et  omni  acceptione  digniis.  Ille 
dixit,  fidelem  et  dignum:  vos  ut  infidelem  et  indignum 
sprevistis.  Si  quis  episcopatum  cupit,  bonum  opus  desi- 
clerat.  Vos  episcopatum  magnopere  avaritise  gratia,  non 
spiritalis  profectus  obtentu,  cupitis;  et  bonum  opus  ilH 
condignum  nequaquam  habetis.  Oportet  ergo  hujusmodi 
irreprehensibilem  esse.  In  hoc  namque  sermone  lacrymis 
magis  quam  verbis  opus  est :  ac  si  dixisset  apostolus,  eum 
esse  omnibus  irreprehensibiliorem  debere.  Unius  uxoris 
virum.  Quid  ita  apud  nos  quoque  contemnitur,  quasi  non 
audiretur  vel  idem  dicere  et  virum  uxorum?  Sobrium, 
prudentem.  Quis  etiam  ex  vobis  hoc  aliquando  inesse 
sibi  saltern  optavit?  Hospitalem.  Id  si  forte  casu  eve- 
nerit,  popularis  aurae  potius  quam  praecepti  gratia  factum, 
non  prodest :  Domino  salvatore  ita  dicente ;  Amen'^  dico 
vobis,  receperunt  mercedem  suam.  Ornatum,  non  vino- 
letitmn,  non  percussorem  sed  modesttim,  non  litiglosum,  non 
cujndum.  O  feralis  immutatio !  O  horrenda  praeceptorum 
ccelestium  conculcatio !  nonne  infatigabiliter  ad  haec  ex- 

t  1  Tim.  cap.  3.  ver.  1. 

«  Matth.  cap.  6.  ver.  2.  cum  Luc.  cap,  \i.  vcr.  12.       . 


CAP,  XIV.  ANTIQUITATES.  73 

pugnanda,  vel  potius  obruenda,  actuum  verborumque  arma 
corripitis ;  pro  queis  conservandis  atque  firmandis,  si 
necesse  fuisset,  et  poena  ultro  subeunda,  et  vita  ponenda 
erat  ?  Sed  videamus  et  sequentia.  Domum,  inquit,  suam 
bene  regentem,  filios  habentem  subditos,  cum  omni  castitate. 
Ergo  imperfecta  est  patrum  castitas,  si  eidem  non  et 
iiliorum  accumuletur.  Sed  quid  erit,  ubi  nee  pater,  nee 
filius  mali  genitoris  exemplo  pravatus  conspicitur  castus  ? 
Si  quis  autem  domui  sua:  preeesse  nescit,  quomodo  Ecclesice 
Dei  diligentiam  adhibebit?  Hase  sunt  verba  quae  indu- 
bitatis  eff'ectibus  approbantur.  Diaconos  similiter  jmdicos, 
non  bilingues,  non  vino  multtim  deditos,  non  tiirpe  lucrum 
sectantes;  habentes  myslerium  fidei  in  conscientia  pura. 
Hi  autem  probentur  primtim ;  et  sic  tninistrent,  nullum 
crimen  habentes.  His  nimirum  liorrescens  diu  immorari, 
unum  veridice  possum  dicere,  quin  base  omnia  in  contra- 
ries actus  mutentur  :  ita  ut  clerici,  quod  non  absque  dolore 
cordis  fateor,  impudici,  bilingues,  ebrii,  turpis  lucri  cupidi, 
habentes  fidem  et,  ut  verius  dicam,  infidelitatem  in  con- 
scientia impura,  non  probati  in  bono  sed  in  nialo  operc 
praesciti,  ministrantes  et  innuniera  crimina  habentes,  sacio 
ministerio  adsciscantur." 

"  Audistis  etiam  illo  die,  quo  multo  dignius  multoque 
rectius  erat,  ut  ad  carcerem  vel  catastam  poenalem  quam 
ad  sacerdotium  traheremini,  Domino  sciscitanti,  quem 
se  esse  putarent  discipuli,  Petrum  respondisse :  7m*  es 
Christus  filius  Dei ;  eique  Dominum  pro  tab  confessione 
dixisse,  Beatus  es  Simon  Bar  Jona  :  quia  caro  et  sanguis 
tion  revelavit  tibi,  sed  pater  meus  qui  in  caelis  est.  Ergo 
Petrus  a  Deo  patre  doctus,  recte  Christum  confitetur. 
Vos  autem,  moniti  a  patre  vestro  Diabolo,  inique  Salva- 
torem  maHs  actibus  denegatis.  Vero  sacerdoti  dicitur : 
Tu  es  Petrus,  et  super  hanc  petram  cedificabo  Ecclesiam 
meam.  Vos  quidem  assimilamini  viro^  stulto,  qui  ccdifica- 
vit  domum  suam  super  arenam.  Notandum  vero  est,  quod 
insipientibus  in  aedificanda  domo  arenarum  pendulaa  nio- 
biUtati  Dominus  non  cooperetur ;  secundum  illud :  Fece- 

*  Matth.  cap.  16.  ver.  16.  '  Ibid.  cap.  7.  ver.  26. 


74  BKITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

runt'  sibi  reges,  et  non  per  me.  Itidemque  quod  sequitur 
eadem  sonat  dicendo :  Et  porta  inferni  non  prtevalebunt, 
ejusque  peccata  intelliguntur.  De  vestra  quid  exitiabili 
structura  pronunciatur  ?  Venerunt^  flumina,  et  flaverunt 
venti,  et  impegerunt  in  domum  illam ;  el  cecidit,  et  fuit 
ruina  ejus  magna.  Petro  ejusque  successoribus  dicit  Do- 
minus  ;  et  tibi  dabo  claves  regni  coelorum :  vobis  vero ; 
Non^  novi  vos,  discsdite  a  me  operarii  iniquitatis,  ut  se- 
parati  sinistrae  partis  cum  hoedis,  eatis  in  ignem  aeternum. 
Itemque  omni  sancto  sacerdoti  promittitur :  Et  qucecunque 
solveris  super  terram,  erunt  soluta  et  in  coelis ;  et  qucecunque 
ligaveris  super  terram,  erunt  ligata  et  in  coelis.  Sed  quo- 
modo  vos  aliquid  solvetis,  ut  sit  solutum  et  in  coelis,  a  coelo 
ob  scelera  adempti,  et  immanium  peccatorum  funibus 
compediti  ?  ut  Salomon'  quoque  ait :  CrinictUi^  peccato- 
rum, suorum  unusquisque  constringitur :  quaque  ratione 
aliquid  in  terra  ligabitis  quod  supra  mundum  etiam  ligetur, 
praeter  vosmet  ipsos ;  qui  ita  ligati  iniquitatibus  in  hoc 
mundo  teneniini,  ut  in  coelis  nequaquam  ascendatis,  sed  in 
infausta  tartari  ergastula,  non  conversi  in  hac  vita  ad  Do- 
minum,  decidatis?" 

"  Nee  sibi  quisquam  sacerdotum  de  corporis  mundi 
solum  conscientia  supplaudat;  cum  eorum  queis  praeest, 
si  qui  propter  ejus  imperitiam  vel  desidiam  seu  adulatio- 
nem  perierint,  in  die  judicii  de  ejusdem  manibus,  velut 
interfectoris,  animae  exquirantur.  Quia  nee  dulcior  mors, 
quas  infertur  a  bono  quoque  homine  quam  a  malo.  Alio- 
quin  non  dixisset  apostolus,  velut  paternum  legatum  suis 
successoribus  derelinquens.  Mundui  ego  sum  ah  omnium 
sanguine :  nan  enim  subterfugi,  quo  minus  annunciarem 
vobis  omne  ministerium  Dei.  Multum  namque  usu  ac 
frequentia  peccatorum  inebriati,  et  incessanter  irruentibus 
vobis  scelerum  cumulatorum  ac  si  undis  quassati,  unam 
veluti  post  naufragium,  in  qua  ad  vivorum  terram  eva- 

'  Ose.  cap.  8.  ver.  4.  t  Matth.  cap.  7.  ver.  27. 

•'  Matth.  cap.  7.  ver.  23.  '  Prov.  cap.  5.  ver.  22. 

^  Funiculis. 
'  Act.  cap.  20.  ver.  26,  27. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  75 

datis,  poenitentiae  tabulam  toto  animi  nisu  exquirite;  ut 
avertatur  furor  Domini  a  vobis,  misei'icorditer  dicentis : 
Nolo"'  mortem  peccatoris,  sed  ut  convertatur  et  vivat.  Ipse 
omnipotens  Deus  totius  consolationis  et  misericordiae  pau- 
cissimos  bonos  pastores  conservet  ab  omni  male,  et  muni- 
cipes  faciat,  subacto  communi  hoste,  civitatis  Jerusalem 
coelestis,  hoc  est,  sanctorum  omnium  congregationis.  Pater 
et  Filius,  et  Spiritus  sanctus :  cui  sit  honor,  et  gloria,  in 
secula  seculorum,  Amen." 

Prolixius  ista,  quam  instituti  fortasse  ratio  postulabat, 
ex  Gilda  describenda  curavimus :  partim  ut  justitia  inde 
nobis  divini  judicii  elucesceret,  omnium  generum  atque 
ordinum  flagitiis  ad  summum  fastigium  jam  perductis, 
reipublicae  et  Ecclesiae  Britannicse  fundamenta  non  con- 
cutientis  modo  sed  exturbantis  et  penitus  propemodum 
evertentis;  partim  ut  nos  et  nostram  hie  pertimesceremus 
vjcem,  in  mentem  identidem  revocantes  illud  apoetoli, 
"  Vide"  bonitatem  et  severitatem  Dei :  in  eos  quidem  qui 
ceciderunt  severitatem,  in  te  autem  bonitatem  Dei,  si  per- 
manseris  in  bonitate  ;  alioquin  et  tu  excideris."  Quod  et 
AJcuinum  jam  olim  fecisse  videmus  in  epistola,  post  An- 
glo-Saxonum  quidem  adventum  CCCXL.  ante  nostrum 
vero  tempus  DCCCXL.  annis,  ad  Cantuariensem  archi- 
episcopum  /Ethelardum  transmissa.  "  Legitur,"  inquit 
ille,  "  in°  libro  Gilda;  Britonum  sapientissimi,  quod  iidem 
Britones  propter  rapinas  et  avaritiam  principum,  propter 
iniquitatem  et  injustitiam  judicum,  propter  desidiam  et 
pigritiam  prasdicationis  episcoporum,  propter  luxuriam  et 
malos  mores  populi,  patriam  perdiderunt.  Caveamus 
haec  eadem  nostris  temporibus  vitia  inolescere ;  quate- 
nus  benedictio  divina  nobis  patriam  conservet  in  prospe- 
ritate  bona,  quam  nobis  in  sua  misericordia  perdonare  dig- 
nata  est." 

Interim  de  auctoris  nostri  scopo  ilia  Johannis  Prisasi 
BritanniP  non  prsetermittenda  est  admonitio :  "Hoc solum 


"  Krech.  cap.  33.  ver.  II.  »  Rom.  cap.  11.  ver.  22. 

"  Alcuin.  epist.  28.  inoperib.  tiiL  Paris,  aim.  16)7.  col.  1535.  et  1668. 

p  Pris.  hist  Britannic,  defens.  cap.  ult. 


76  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

in  libello  isto  sibi  proposuisse  videtur,  ut  Britannos  suos 
vel  pudore  saltern  suffusos  resipiscere  velle  existimaret ;  si 
eorum  vituperanda  potius  omnia  collegisset  atque  ob  oculos 
poneret,  quam  sialiqualaudedigna,  quae  vel  ipsi  vel  eorum 
antecessores  gessere,  intermiscuisset.  Ideo  eos  partim  omni 
probrorum  genere  obruit,  partim  divinis  oraculis  percellit : 
ut  nihil  suspicari  libeat  eorum  ilium  odio  aliquo  depromp- 
sisse."  Et  Polydori  Vergilii  Itali,  veteribus  Romanorum 
persecutionibus  banc  religionis  apud  Britannos  inclina- 
tionem  acceptam  referentis,  ilia  altera  :  "  Pauci  recte  dog- 
ma Christianum  retinebant,  quos  noster  Gildas  bonos 
appellat :  reliquos  vero  et  praesertim  sacerdotes,  ita  per 
mala  temporum  errantes,  castigat  laboratque  in  viam  re- 
ducere.  Ista  exponenda  hoc  loco  erant,  ut  unusquisque 
sciret  Britanniam  non  genuisse  malos  sacerdotes,  sed 
hominum  crudelitatem  atque  impietatem  fecisse :  quando 
ilia  omnium  provinciarum  prima  Christianam  religionem 
recepit,  ac  omni  tempore,  etiani  nunc,  populum  longe  reli- 
giosissimum  tulit,  habetque."  De  authoris  vero  religione 
et  fide,  Giraldus  audiendus  est,  in  priore  Cambrise  suae 
descriptioni  praefixa  praefatione :  "  Prse  aliis  Britanniae 
scriptoribus,  solus  mihi  Gildas,  quoties  eundem  materiae 
cursus  intulerit,  imitabilis  esse  videtur :  quia  ea  quae  vidit 
et  ipse  cognovit  scripto  commendans,  excidiumque  gentis 
suae  declarans  potius  quam  describens,  veram  magis  his- 
toriam  texuit  quam  ornatam.  Gildam  itaque  Giraldus 
sequitur :  quem  utinam  moribus  et  vita  sequi  posset ; 
factus  ejusdem,  plus  sapientia  quam  eloquentia,  plus  animo 
quam  calamo,  plus  zelo  quam  stylo,  plus  vita  quam  verbis 
imitator." 

Aliarum  Gildae  lucubrationum  ad  nos  pervenit  nihil, 
praeter  fragmenta  quaedam  quas,  veterii  libro  canonum 
titulorum  sexaginta  sex  inserta,  in  Cottoniana  bibliotheca 
vidimus.  Nam  ut  cum  aliis,  quae'  inter  Plautinas  comoe- 
dias  habetur,  Aululariam  huic  adscribam,  persuaderi  mihi 
non  patior:  licet  eo  etiam  politissimi  judicii  virum  Ge- 

1  Et  alteri  in  Benedictina  bibliotheca  Cantabrig.  Spelman.  concil.  pag.  54, 
55. 
'  Vid.  Casp.  Bartbii  adversai,  lib.  4.  cap.  17.  et  lib.  28.  cap.  15. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  77 

rardum  Johannem  Vossium  propendere  non  ignorem.   Sic 

enim  ille,  libro  secundo  de  historicis  Latinis,  in  fine  capitis 

vigesimi  primi  "  Siquid  Gildae,  pr<Pter  epistolam  ac  in- 

vectivam   in   clerum    Britannias,    tribui   debet;    id  fuerit 

Querolus,  sive  Aulularia  ilia,  quae  cum  Plauti  nomine  falso 

prodiit.      Sane    Gildas    adsignant   codices   quidam   manu 

exarati:  nee  stylus  refragatur,   nisi  quod  ille  in   Gildae 

epistola  sit  impeditior  intricatiorque,  quam  in  Querolo." 

Et  de  dissimilitudine  quidem  styli  res  aperta  est,  sermonis 

genere  aliquanto  nitidiore  conscriptam  esse  Aululariam, 

quam  Gildae  hunc  libellum ;  quem,  ob  horridulum  et  in- 

comptum  orationis  characterem,  etiam  a  Guilielmo  Neu- 

brigensi  in  Anglicanae  suae  historiae  prooemio  ita  vitupe- 

ratum  invenimus  :  "  Cum  sermone  sit  admodum  impolitus 

atque  insipidus,  paucis  earn  vel  transcribere  vel  habere 

curantibus,  raro  invenitur."     De  manuscriptis  vero,  aut 

magnopere  ego  fallor,  aut  a  Camdeni  nostri  marginali  ista 

notula,  minus  attente  considerata,  obortus  ille  error  est. 

"  Gildas'  hie  in  MS.  exemplaribus  Galliae  Querulus  dicitur ; 

ut  mihi  retulit  V.  C.  Barnabas  Brissonius."  Quo  non  aliud 

significatum  ille  voluit,  quam  nostri  hujus  libelli  authorem  '^ 

dictum  fuisse   Querulum  :  vel  libello  potius  ipsi,  qui  ex 

querelis  totus  pene  est  conflatus,  datum  hoc  fuisse  epi- 

theton :   quomodo   Cantabrigiensis  bibliothecae  exemplar 

MS.    praenotatum  et   ipsi   observavimus.     "  Incipit  liber 

querulus  sancti  Gildae  sapientis,  de  excidio   Britanniae." 

Ut  inter  comoedos  Querulum  nostrum  quaerere,  superva- 

caneae  plane  fuerit  opera^. 

Gildae,  sub  Iltuti  disciplina,  Paulum  condiscipulum  fu- 
isse diximus' :  quem,  Aurelianum  cognomento  dictum,  in 
Osa  primum  insula,  "  quae  a  continenti  Armoricanae  re- 
gionis  terra,  quam  cornu  Galliae  nominant,  pelago  sex- 
decim  passuum  in  transversum  porrecto  sejungitur,"  ere-  ' 

miticam  duxisse  vitam,  Aymoinus"  refert.     Britanniam  mi- 

•  Camd.  Britan.  pag.  77. 

'  Supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  539.  Vid.  Vincent,  specul.  hist.  lib.  21.  cap. 
122.  Carol!  Sausseyi  annal.  eccles.  Aurelian.  lib.  4. cap.  7.  Andrese  Saussayi  mar- 
tyrol.  Oallican.  et  Benedict.  Gonon.  de  vitis  patrum  Occident,  lib.  2.  pag.  134, 
133.  ex  Renato  Benedicto. 

■■  Aymoin.  Floriac.  de  miracuUs  S.  Benedict!,  lib.  3.  cap.  1 1 . 


78  BRITANNICARUM   ECCIESIARUM  CAP.  XIV. 

norem   Cliildebertus    Francorum   rex  Withuro''   cuiclam 
comiti  eo  tempore  regendam  commiserat :  a  quo  Parisios 
ad  aulam  regiam  legatus  Paulus,  mandate  principis,  Osis- 
simorum  episcopus  est  ordinatus.     Nam,  ut  in  vita  ejus- 
dem  legitur,  "  Childebertus  rex  eum  a  terra  elevans,  et 
cujusdam  praesulis   baculum   accipiens ;    Suscipe,   inquit, 
pastoralem  gradum,  quo  officio  queas  prodesse  saluti  plu- 
rimorum.     Et  evocatis  tribus  episcopis,  qui  eum  benedi- 
cerent ;  vir  Dei  perfusus  lacrymis,  volens  nolens  suscepit 
quod  multo  tempore  distulit.     Cui  benedicto  statim  rex 
gloriosus  Agnensem  Leonensemque  pagos,  cum  sibi  de- 
bito  reditu,  regiae  auctoritatis  prascepto  tradidit."     Post- 
hsec  vero  "  Paulus"  senectute  fessus,  coram  omni  populo 
unum  ex  discipulis  suis,  Johenium  nomine,  ut  suo  officio 
fungeretur  instituit.     Cui  per  unum  annum  ministranti, 
et  in  Christo  dormienti,  alium  ex  suis  Tiernomagilum  ap- 
pellatum  honorifice  subrogavit.     Qui  per  annum  et  diem 
functus  injuncto  sibi  officio,  quievit  in  Domino.     Quo  de- 
functo  vir  venerabilis,  parvo  tempore,  suo  rursus  inservivit 
officio.     Sed   deficientibus  viribus,   iterum  quendam  ex 
suis  Cetomerinum  nomine,  ut  pro  se  ministraret,  ordina- 
vit :  praesente  Induale  cognomento  Candido,  Domnonensis 
patriae  magna  ex  parte  duce  nobilissimo,  S.  Samsonis  con- 
sobrino ;  qui  forte  tunc  advenerat,  ut  Pauli  orationibus  se 
commendaret."     Dein  Paulus,  "  sedem  suam  Cetomerino 
relinquens,  migravit  ad  Batham  insulam ;  ubi  cum  plurimo 
grege  monachorum,  sub  magisterio  ipsius  mire  viventium, 
multum  tempus  peregit :"  ac  tandem,  ubi  centum''  annis  et 
eo  amplius  vixisset,  in  pace  quievit.     Unde  ad  annum'' 
Domini  DC.  vel  etiam  DCXX*.  pervenisse  traditur. 

Sub  Malgone  vel  Maglocuno  illo,  in  quem  invectus  est 
novissimo  loco  Gildas,  morbum  ilium  epidemicum  quae 
flava  pestis  dicebatur  invaluisse,  ex  vita  Theliai  Landa- 
vensi  regesto  inserta,   in   quinto''   capite   declaravimus : 

"  Vit.  S.  Pauli  Leonens.  sec.  3.  in  bibliotlieca  Floriacensi  Joliann.  a  Bosco. 

»  Ibid.  sec.  4.  y  Ibid.  sec.  G. 

2  Jo.  Trithem.  de  viris  illust.  ord.  Benedict,  lib.  3.  cap.  48. 

»  Jo.  Capgrav.  post  vitam  S.  Ithamari. 

*>  Supra,  op.  torn.  5.    pag.  98.  et  107. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  79 

"  Traxit  enim,"  ut  biographus  ille  loquitur,  "  Mailconum 
regem  Guenedotiae,  delevit  et  palriam  suam  :  et  in  tantum 
incanduit  dicta  clades,  et  per  totani  illam  gentem,  quod 
patriara  pene  reddidit  desertam.  Surrexit  igitur  sanctus 
Teliaus,  adducens  secum  quosdam  sufFraganeos  episcopos 
suos  et  casterorum  ordinum  viros,  cum  utriusque  sexus 
hominibus  viris  et  mulieribus.  Et  devenit  primitus  ad 
Cornubiensem  regionem :  et  bene  susceptus  est  a  Geren- 
nio  rege  illius  patriae,  (Constantini",  ut  videtur,  successore) 
et  tractavit  ilium  et  suum  populum  cum  omni  honore. 
Inde  perrexit  sanctus  cum  suis  comitibus  ad  Armoricas 
gentes :  et  bene  continue  susceptus  est  ab  eis.  Ibi  ipse 
et  S.  Samson  plantaverunt  magnum  nemus  arboreti  fruc- 
tiferi  quasi  ad  tria  miliaria,  id  est,  a  Dol  usque  ad  Cai ;  et 
decorantur  ipsa  nemora  eorum  nomine  usque  in  hodier- 
num  diem:  vocantur  enim  arboreta  Teliavi  et  Samsonis. 
Et  ex  illo  tempore  et  deinceps  episcopatus  Dolensis  deco- 
ratur  et  celebratur  sub  testimonio  omnium  Armoricorum 
Britonum,  ob  conversationem  et  reverentiam  sancti  Te- 
liavi." 

"  Interea  dum  haec  agerentur  et  tractarentur,  contigit 
quod  Christus  per  misericordiam  suam  prasciperet,  ut  ilia 
praedicta  lues  quae  flava  dicebatur  exiret  et  evanesceret  de 
Britannia  insula  tota.  Quo  audito,  fidelis  ductor  Teliaus 
in  modicum  exhilaratus,  et  sancto  spiritu  summonitus 
(missis  legatis  in  Franciam,  et  ultra  Alpes  in  Italiam,  et 
quocunque  cognitum  sibi  erat  eos  aufugisse)  recollegit 
compatriotas  diligenter  in  unum ;  ut  omnes,  extincta  pea- 
tilentia,  cum  data  pace  per  omnia  redirent  ad  propria." 
Demum  "  praeparata  magna  barca,  peractisque  septem  an- 
nis  ac  septem  mensibus,  quos  S.  Teliaus  duxerat  in  Armo- 
ricorum patria,  intravit  in  earn,  cum  multis  doctoribus  et 
quibusdam  aliis  episcopis :  et  applicuerunt  in  portum  vo- 
catum  Dingerein,"  rege  Gerennio  in  extremis  tum  posito ; 
qui  "accepto  corpore  Domini  de  manu  S.  Teliai,  laetus 
migravit  ad  Dominum.  Post  haec  sanctus  vir  repetivit 
sedem  suam  episcopalem,  comitante  eum  cleri  et  populi 

'  Vid.  supra,  pag.  60,  61. 


80  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

copia :  et  habitavit  ibi  usque  in  consummationem  vitas. 
Ad  queni  convenerunt  discipuli  qui  fuerant  beati  Dubricii, 
Lunapeius,  Gurmaet,  Cynmur,  Toulidauc,  Luhil,  Fidelis, 
riismael,  Tyfhei,  Oudoceus,  et  multi  alii  discipuli;  ut 
eum  moribus  et  doctrina  imitarentur.  Ex  quibus  His- 
maelem  consecravit  in  episcopum ;  mittens  ilium  ad  consu- 
lendam  ecclesiam  Minuensem'',  etiam  vidualam  pastore : 
nam  sanctus  David  ad  Dominum  migraverat.  Et  multos 
alios  ejusdem  ordinis  viros  similiter  siiblimavit  in  episco- 
pium :  mittens  illos  per  patriam,  dividensque  parochias 
sibi  ad  opportunitatem  cleri  et  populi."  Mortemque  tan- 
dem obiit  quinto  Idus  Februarii,  in  loco  qui  ab  ipso  Lhan- 
deilo-vaur,  sive  ecclesiae  Theliai  magni,  nomen  obtinuit ; 
super  ripam  Tyvi  (sive  Tovii  potius  agri  Maridunensis 
fluvii)  ubi  solitariam  vitam  per  tempus  aliquod  duxerat. 

"  In  cujus  vita  crevit  ecclesia  Landavia  pro  sanctitate 
sua  tam  moribus  quam  doctrina,  in  ecclesiis  et  territoriis 
sibi  datis,  cum  omni  libertate  sua,  dignitate  et  privilegio  a 
regibus  contemporaneis  suis  Teudric  filio  Teithpall,  Idon 
filio  Ynir  Guent,  Gurcant  maur,  Mailcun,  Aircol  Lauhir, 
Catgucaun  Tredecil,  Rein,  et  a  multis  aliis  regibus  et 
principibus  dextralis  Britanniae;  et  ita  ecclesiis  nomi- 
nandis,  cum  suis  terris  et  dotibus,  cum  finibus  subscriptis 
et  testantibus  legitimis  viris.  Privilegium  sancti  Teliavi 
est  et  ecclesiae  suae  Landaviae,  datum  sibi  omnibus  suc- 
cessoribus  suis  in  perpetuo  a  regibus  istis  et  principibus 
Britanniae,  confirmatum  apostolica  auctoritate,  cum  om- 
nibus legibus  suis  in  se  plenariis  sibi  et  terris  suis,  libera 
ab  omni  regali  servitio,  sine*  consule,  sine  proconsule, 
sine  conventu,  intus  nee  extra,  sine  expeditione,  sine  vigi- 
landa  regione :  et  cum  omni  justitia  sua,  de  fure  et  furto, 
de  rapina,  de  homicidio,  de  arsione,  de  rixa,  de  sanguine, 
de  refugio  violate  ubique  in  terra  sancti,  de  assaltu  viarum 
et  extra  vias,  de  faciendo  judicio  et  patiendo  de  omni 
populo  sancti  Teliavi  in  curia  Landaviae,  de  communione 
aquae  et  herbae,  campi  et  sylvae,  populo  ecclesiae  S.  Te- 
liavi cum  mercato  et  moneta  in  Landavia ;  cum  applica- 

*'  Menevensem,  sive  S.  Davidis. 

•  Vid.  supra,  cap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  110. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  81 

tione  navium  ubique  pei"  terras  S.  Teliavi  libera  pro  re- 
gibus  et  omnibus  nisi  ecclesiae  Landavioe  et  cpiscopis  ejus. 
De  opprobrio  et  omni  injuria,  quod  rex  Morcanhuc*^  et  sui 
homines  fecerint  episcopo  S.  Teliavi  et  suis  hominibus, 
idem  rex  Morcanhuc  et  sui  homines  rectum  faciant  epis- 
copo et  suis  hominibus,  et  judicium  patiantur  in  curia 
Landaviae.  Omnis  lex  quas  fuerit  regali,  omnis  etiam  et 
in  curia  plenarie  episcopali  Landavensi."  Haec  ex  Lan- 
davensi  regesto  excerpta  dedimus,  quae,  arbitratu  suo, 
quisque  vel  legei'e  poterit  vel  negligere. 

Extat  in  eodem  regesto  et  Theliai  successoris  Oudocei 
vita  :  cujus  initium,  quod  res  ad  hujus  temporis  historiam 
spectantes  complectatur,  hie  etiam  exhibendum  duximus : 
"  Fuit  vir  Budic  filius  Cybsdan  natus  de  Cornugallia*^ ; 
qui  in  Demeticam  regionem,  tempore  Aircol  Lauhir  regis 
ejusdem  regni,  venit  cum  sua  classe,  expulsus  patria  sua. 
Qui  cum  moraretur  in  patria,  accepit  sibi  uxorem  Anau- 
med  nomine  filiam  Ensic  ;  mater  autem  illius  Guenhaf, 
filia  Linonui;  de  qua  Anaumcd  nati  sunt  sibi  Ismael  et 
Tyfei  martyr  jacens  in  Pennalun.  Qui  cum  moraretur  in 
patria,  missis  legatis  ad  eum  de  nativa  sua  regione  Cornu- 
gallia,  ut  sine  mora  cum  tota  sua  familia  et  auxilio  13ri- 
tannorum  ad  recipiendum  regnum  Armoricaj  gentis  ve- 
niret :  defuncto  rege  eorum  ilium  volebant  recipere  natum 
de  regali  progenie.  Facto  ab  illis  consilio  uno  ore,  audita 
legatione  et  accepta,  afTectuose  accepit  uxorem  suam  prasg- 
nantem  cum  tota  familia  sua  et  classe  applicuit  in  patriam  : 
et  regnavit  per  totam  Armoricam  terram :  et  in  tempore 
suo  tamdiu  durantem  usque  ad  Alpes.  Et  uxor  ejus  peperit 
filium  nomine  Ouduceum  :  quem  post  tempus  maturitatis 
misitad  studium  litcrarum  ;  sicut  promiserat  sancto  Teiiauo 
antea  in  Britannia,  quod  si  filium  haberct,  ilium  Deo  com- 
mendaret,  sicut  commendaverat  ambos  fratres  suos  prcedixi- 
mus.  S.  Oudoccus  ab  infantia  coepit  ditari  scientia  et  elo- 
quentia  in  tantum  quod  suos  contemporaneos  et  simul  con- 
socios  excellcbat  moribus  et  sanctitate.  Et  post  immensum 

'   Glamorgania!. 

*  Vid.  supra,  cap.  5.  op.  torn.  f>.  pag.  110.  Camden,  in  Cornwall,  pag.  134.  et 
Frodoardi  chronicon,  ad  anil.  fll9. 

VOL.  VI,  G 


82  BRITANNICARUM  ECCL    SIARUM  CAP.  XIV. 

tempufs  venit  flava  pestis  per  majorem  Britanniam."  Ea 
occasione,  ut  dictum  est  antea,  adiit  S.  Theliaus,  "  cum 
suis  clericis  et  populo  Cornugalliam  quae  postea  vocata 
Cerniu  budic:  et  ibi  invenit  nepotem  suum  Oudoceum, 
virum  prceclarum  et  mansuetum  et  utriusque  legis  peritum, 
ut  candelain  super  candelabrum.  Et  post  tempus  suae 
conversationis,  S.  Teliaus  archiepiscopus  Landaviae  ec- 
clesiae  S.  Petri  apostoli  rediit  ad  natale  solum  cum  suo 
nepote  ilium  comitante :  qui  tantum  crevit  in  bonitate  et 
scientia,  quod  sibi  electione  cleri  et  populi  succedit''  in 
€piscopatu  Landavensis  ecclesiae." 

Glamorganiae  eo  tempore  rex  erat  Teudric,  sive  Theo- 
doricus :  de  quo  in  eodem  regesto  legimus :  "  Rex  Teu- 
dric cum  esset  in  regno  suo  tenens  pacem  cum  populo  et 
justitiam,  postposuit  temporalem  potestatem  pro  aeterna: 
ita  quod  regnum  suum  commendavit  filio  suo  Mourico,  et 
vitam  ercmitalem  in  rupibus  Dindyrn  ccepit  ducere.     Qui 
cum  esset  in   vita   ilia,  coeperunt  Saxones  terram  suam 
invadere   super  filium  suum  Mouricum:  et  ita  nisi  ipse 
solus  adhuc  eis  succurreret,  quod  omnino  filius  suus  ab 
extraneis   exhaereditaretur.     De  quo  Teudric  dicebant, 
cum  regnum  suum  teneret,  quod  nunquam  victus  ab  hos- 
tibus  fuerat,  sed  semper  victor :  et  ita  visa  facie  sua  in 
acie  bellorum,  statim  bostes  vertebantur  in  fugam."    Hunc 
ioitur,  ut  reliqua  D.  Franciscum  Godwinum  referentem 
audias,    "   bellum   inferentibus   Saxonibus    opponendum, 
invitum  sui   ab  eremo  abduxerunt:  qui  Tinternae  juxta 
Vagam'  fluvium  occurrentem  hostem  magno  praelio  fudit. 
Sed  accepto  in  capite  vulnere  (quod  eum  non  latuit)  mor- 
tifero,  reditum  maturavit,  ut  inter  suos  expiraret ;    rogato 
prius  filio,  si  in  via  deficerct,  templum  ibi  loci  ut  extru- 
eret  ubi  animam  exhalasset,  et  ibidem  corpus  conderet 
cxanime.     Vix  quinque  millia  passuum  processerat,  cum 
ad  confluentes  Vagae  et  Sabrinae  spiritum  emisit.     Quare 
eo  ipso  in  loco  prout  optaverat  ecclesiola  excitata,  cadaver 
loculo  inditum  est  saxeo :  quem  nuper  seu  casu  confrac- 

''  ViJ.  supra,  cap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  1 10. 

'    Wye,  in  oiientali  Monemuthensis  agri  termiiio. 


CAP.  XIV.  ANTIQTJITATES.  83 

turn,  seu  vetustate  fatiscentem  dum  refici  curarem ;  ossa 
reperi,  post  mille  annos  ne  minimum  quidem  consumpta, 
vulneris  immanis  tanquam  recenter  facti  in  cranio  rema- 
nente  vestigio.  Caeterum  Mouricus,  officio  se  nondum 
satis  functum  arbitratus,  praedia  adjacentia  ecclesiae  con- 
tulit;  et  loco,  a  posteris  nomen  antiquitus  impositum, 
Merthir-Tewdrick,  quasi  dicas  martyrium  Theodorici : 
quem,  quod  in  bello  ceciderit  contra  Christiani  nominis 
Iiostes  gesto,  pro  martyre  ducendum  arbitrati  sunt.  Postea 
vero  contractius  Merthirn  appellari  ccepit ;  et  deinde,  sicut 
hodie,  Mathern."  Hasc  D.  Godwinus,  in  Landavensium 
episcoporum  a  se,  dum  Landavensis  ipse  esset  episcopus, 
edito  catalogo. 

lisdem  quoque  temporibus  Petrocus  et  Kentigernus 
Britanniam  illustrarunt :  de  quorum  priore  ita  scribit  in 
ejus  vita  Johannes  Tinmuthensis  :  "  B.  Petrocus  natione 
Cumber,  ex  regali  ortus  prosapia,  ita  vixit  a  pucro,  ut 
sequax  fidei,  et  operum  apostolorum  principis  imitator, 
quodam  quasi  pracsagio  ex  proprii  nominis  assignatione 
percepto  divinitus,  se  etiam  petram  esse  contenderet  in 
qua  suam  ecclesiam  ipsa  Veritas  supersedificare  promiserat. 
Cui  talem  Deus  contulerat  gratiam,  ut  in  omnium  oculis 
beneplacitus  et  acceptus  appareret.  Erat  enim  modestus, 
humilis,  dator  hilaris,  continua  charitate  fervens,  ad  omnia 
religionls  opera  promptus.  Mortuo  autem  rege  patre  suo, 
optimates  quique  consona  populi  acclamatione  regem  hae- 
reditario  jure  ipsum  constituere  nitebantur.  lUe  vero 
neglecta  regali  pompa,  assumptis  secum  sexaginta  sociis, 
monasterium  intrans  habitum  religionis  suscepit.  Elapsis 
post  haec  aliquot  annis  in  Hibcrniam  proficiscens,  litcra- 
rum  disciplinis  et  sacra;  Scripturaj  viginti  annis  se  manci- 
pavit."  Quo  tempore  S.  Coemgenum  sive  Keyvinum,  Glin- 
delacensem  postea  abbatem  (de  quo  in  capite  decimo  sep- 
timo  erit  dicendum)  a  septimo  usque  ad  duodecimum  aeta- 
tis  annum  in  Uteris  ac  Sanctis  moribus  ab  eo  fuisse  insti- 
tutum,  vita;  Coemgeni  scriptor  memorat. 

Ipse  quoque  Petrocus  ut''  Lelandus  rem  narrat,  "  studi- 


''  Jo,  Balx  scriptor.  Britann.  centur.  1.  cap.  (10. 

o2 


84  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

orum  insolito  quodam  conflagrans  amore,  praeceptores  exi- 
mie  doctos  excoluit.  Nee  manuni  prius  de  tabula  sustulit, 
quam  totos  viginti  annos  in  leetione  bonorum  authorum 
exegisset.  QujEsitus  hac  laboriosa  scicntise  thesaurus 
cura  tandem  est  inventus :  qui  jam  ne  deliteret,  inventor 
Hibernicas  gazas  in  Coriniam  seu  Cornubiam  transtulit, 
et  videndas  omnibus  exhibuit.  In  ccenobio  vero  apostolici 
ordinis,  quod  in  Cornubia  aliquot  passuum  millibus  a  Sa- 
brino  litore  sedificabat,  discipulos  habuit,  Credanum,  Me- 
danum,  et  Dachanum;  viros  doctrina  et  vitae  sanctitate 
illustres."  In  proxima  vicinia  Samson  quidam,  sanctitate 
,  item  conspicuus,  sedem  sibi  elegerat,  in  qua  solitariam 
vitam  duceret.  Locus  autem  in  quo  Petrocus  consedit, 
prius  Loderic  et  LafFenac,  postea  Petrock-stow  dictus, 
hodie  Padstow  nominatur.  Postquam  hie  cum  sociis  suis 
per  triginta  annos  esset  commoratus,  Romam  et  Hiero- 
solymam  visitavit,  deinde  ad  Indiam  et  orientalem  ocea- 
num  penetravit ;  ubi  cum  in  ignota  quadam  insula  in- 
tegro  septennio  theoricae  vitae  vacavisset,  occidentalem 
Britanniam  petiit,  in  qua  Tendurus  tum  regnabat,  vir 
atrox  et  ferus  moribus  :  si  Johannis  Tinmuthensis  nar- 
rationibus  fides  hie  sit  adhibenda. 

Apud  sanctum  Petrocum  confessorem  Cornubiensium 
episcoporum  sedem  aliquando  fuisse,  in  libro  secundo  de 
gestis  pontificum  Anglorum,  docet  Guilielmus  Malmes- 
buriensis;  addens,  "  locum  esse  apud  aquilonales  Bri- 
toncs  supra  mare,  juxta  flumen  quod  dicitur  Hegelmithe." 
Similiter  et  Rogerus  Wendoverius  :  "  Cornubienses  pon- 
tifices  apud  sanctum  Petrocum  juxta  Walenses  aquilo- 
nales super  flumen  Heilemuthe  sedes  habuerunt."  Hacc 
ille  :  et  qui  eum  sequi  solent,  Matthaeus  uterque,  Pari- 
siensis  et  Westmonasteriensis,  et  Roffensis  historiae  col- 
lector ;  ad  annum  gratiae  DCCCC V.  ubi  in  editis  histo- 
riarum  floribus  sedes  ilia  episcopalis  fuisse  dicitur  "  apud 
S.  Patrocum  de  Bodwini  vel,  ut  locus  est  legendus,  apud 
S.  Petrocum  de  Bodmini."  Bodmanias  enim  vel  Bodmi- 
niae  in  Cornubia  conditum  fuit  olim  corpus  S.  Petroci: 
quod  inde  furto  ablatum,  ad  S.  Mevennii'  in  Armorica 

>   S.  Mein. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  85 

Britannia  nionasterium  translatum  et  Ilenrici  II.  Anglo- 
rum  legis  mandato  restitutum  fuisse,  in  anni  MCLXXVII. 
historia  Rogerus  Hovedenus  ita  narrat :  "  Martinus  cano- 
nicus  regularis  ecclesias  de  Bomine  furtive  asportavit 
corpus  S.  Petroci,  et  fugiens  secum  detulit  in  Britanniam 
ad  abbatiam  sancti  Mevenni.  Quo  comperto,  Rogerus 
prior  ecclesiae  de  Bomine,  cum  saniore  parte  capituli  sui, 
adiit  regem  Anglias  patrem,  et  adversus  eum  efFecit,  quod 
praecipiendo  nJandavit  abbati  et  conventui  sancti  Mevenni, 
ut  sine  dilatione  redderent  corpus  beati  Petroci  Rogero 
priori  de  Bomine :  et  nisi  fecerint,  praecepit  rex  Rollando 
de  Dinant  justitiario  Britannia;,  ut  corpus  illud  sanctum  vi' 
toUeret  et  prtedicto  priori  de  Bomine  traderet.  Quo  au- 
dito,  abbas  et  conventus  sancti  Mevenni,  ecclesiae  suae 
praecaventes  indemnitati,  et  non  audentes  regiae  resistcre 
voluntati,  corpus  illud  reddiderunt  sine  aliqua  diminu- 
tione  Rogero  priori  de  Bomine ;  jurantes  super  sancta 
evangelia,  et  super  sanctorum  reliquias,  quod  ipsi  idem 
corpus,  et  non  alternatuni  cum  omni  integritatc  reddi- 
derunt." 

Kentigernus  Glascuensis  episcopus  (de  quo  in  sequente 
capite  pluribus  erit  agendum)  popularium  injuriis  sede 
sua  excedere  coactus,  et  "  versus  Meneviam  ubi  S.  David 
virtutibus  floruit  iter  aggressus,  juxta  Caerleon  multos  ad 
fidem  convertit  et  ecclesiam  construxit :  et  cum  sancto 
David  aliquantispcr  moram  trahens,  a  rege  terras  illius 
Catbwallain  locum  ad  construendum  monasterium  accepit, 
yEdificato  autem  apud  Elgu  coenobio,  sedem  episcopalem 
ibidem  constituit.  Subregulum  quendam  illi  minas  infe- 
rentcm,  et  de  loco  illo  expellere  cum  injuria  nitentem,  et 
ccecitate  a  Deo  percussum,  prece  ad  Deum  fusa  sanavit  : 
et  adjutorem  et  protectorem  in  posterum  habere  meruit.. 
Congregati  sunt  autem  in  monasterio  illo  novies  centum  et 
sexaginta  cjuinque  fratres  sub  regulari  disciplina,  in  magna 
abstinentia  Deo  servientcs.  Trecentos  enim  illiteratos 
agriculturae  et  pecorum  custodia;  extra  monasterium  depu- 
tavit :  alios  trecentos  operibus  infra  monasterium  exer- 
cendis  et  cibariis  praeparandis  assignavit ;  et  trecentos 
sexaginta   quinquc   literatos   divinis   officiis  jugiter  cele- 


86  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

brandis  intitulavit.  Nee  facile  quenquam  illorum  egredi, 
sed  tanquam  in  sanctuario  Domini  assidue  comniorari 
instituit.  Divisit  enim  per  turmas  et  conventus  collegium : 
ut  uno  conventu  servitium  Dei  in  ecclesia  terminante 
alter  continuo  intrans  illud  inclioaret ;  quo  consummate, 
alius  sine  mora  introiret.  Sicque  turma  una  exeunte,  et 
altera  ingredicnte,  oratio  sine  intermissione  ab  ecclesia 
ilia  ad  Deum  fiebat :  et  benedicendo  Dominum  in  omni 
tempore,  semper  laus  Dei  in  ore  illorum  resonabat.  Erat 
inter  illos  quidam  nomine  Asaph,  genere  et  specie  clarus, 
ab  ipso  pubertatis  flore  virtutibus  et  miraculis  fulgens : 
qui  vitam  magistri  in  omni  sanctitate  et  abstinentia  jugiter 
sequi  satagebat.  Quein  vir  Dei  in  posterum  carum  ha- 
bens,  curam  monasterii  illi  delegavit,  et  in  episcopatu  suc- 
cessorem  smmi  instituit."  Habet  ista,  in  Kentigerni  vita, 
Johannes  Tinmuthensis. 

De  ecclesia  ilia  a  Kentigerno  extructa,  et  regulo  impe- 
dimentum  operi  infurente,  addit  haec  in  Asaphensium 
episcoporum  catalogo  D.  Godwinus :  "  Ecclesiam  ex  ma- 
teria primum  fabrefactam,  postea  ex  lapidibus  novam 
construxit,  quamvis  impeditus  multum  a  Malgone  vel 
Maglocuno,  rege  quodam  Britannico,  sexto  inde  miliari 
apud  Deganwy  habitante,  qui  tamen  placatus  paulatim, 
cathedram  cpiscopalem  in  eadem  tandem  collocari  per- 
misit,  et  non  solum  prajdiis  multis  locupletavit,  sed  im- 
munitates  etiam  et  privilegia  non  pauca  episcopo  mona- 
chisque  indulsit.  Sedes  a  nonnullis  Elguensis,  ab  aliis 
Elvensis  et  Lanelwcnsis  nuncupata,  a  fluvio  Elwe,  prope 
quem  sita  est :"  ubi  Elwy  nimirum  et  Cluida  in  agro  Flin- 
tensi  una  confluunt.  Angli  vero  hodie  ab  Asapho  illo, 
quem  Kentigernus  ad  Glascucnses  suos  revocatus  in  El- 
guensi  ecclesia  successorem  constituit,  Sainct  Asaph  no- 
minant.  Quem  Asaphum  anno  a  communi  salutis  origine 
DXC.  claruisse,  atque  ordinationes  suae  ecclesia;,  magistri 
Kentigerni  vitam,  et  alia  nonnulla  scripsisse,  ncscio  quam 
vere,  Balaeus'"  asserit :  ipsius  etiam  Kentigerni  laudes  ita 
celebrans. 
'•  Dum°  esset  Elviae  seu  Elguas  in  terra  Cambrcnsi,  vir 

"  Jo.  Balac.  cenlur.  1.  cap.  68.  "  Ibid.  caj".  61. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  87 

apostolici  ordinis,  in  pastorem  constitutus  ;  melotc  ex  ca- 
prinis  pellibus  iisus,  et  cuculla  stricta,  camlidaquc  contec- 
tus  stola,  primitivas  Ecclesiae  formam  servavit.  Apostolico 
more  pedes  ad  prjEdicandum  perrexit,  multosque  ad  fidem 
convertit,  apostatas  revocavit,  Pelagianos  expulit,  nondum 
renatos  baptizavit,  simulacra  evertit,  ecclesias  condidit, 
aegrotis  ministravit,  languores  curavit,  in  magnaque  semper 
abstinentia  vixit,  homo  ad  promovendam  religionem  veram 
natus :"  ubi,  ad  Pelagianorum  expulsionem  referenda  est 
ilia,  quae  apud  Johannem  Tinmuthensem  extat,  historia : 
"  Occurrit  viroDei  clericus  quidam  peregrinus  eteloquens  : 
requisitusque  quis  esset,  et  undc  venisset ;  praedicatorem 
veritatis,  et  viam  Dei  in  veritate  docentem  se  esse  re- 
spondit.  Quern,  spiritu  sancto  revelante,  Pelagiana  ha2- 
resi  irretitum  agnoscens,  cum  a  via  iniquitatis  eum  aver- 
tere  non  posset ;  utriusque  hominis  interitum  vicinum  illi 
fore  denuncians,  a  sua  dicccesi  jussit  eum  cxpelli.  Qui 
fluvium  quendam  transire  tcntans,  aquis  sufFocatus  ad  tar- 
tara  descendit." 

Nondum  enim  penitus  extinctam  fuisse  in  orbe  Chris- 
tiano  Pelagianam  pestem,  ex  Aurelio  Cassiodoro  etiam 
intelligimus,  exitiosam  istam  ba;resim  hunc  in  modum 
retundente :  "  Vae"  illis  qui  banc  regulam  declinantcs,  in 
hominis  putant  arbitrio  consistere,  ut  mereatur  ad  aliqua 
Dei  munera  pervenire.  Ipse  enim  donat,  ut  bona  velimus  ; 
ipse  perficit,  ut  ad  ejus  praemia  pervenire  possimus  :  quod 
apostolus  lucidissime  declaravit :  Quid^  autem  habcs  quod 
non  accepisd  ?  Si  autem  acccpisii,  quid  glovlaris  quasi  non 
acceperis  ?  Desinat  ergo  Pelagiana  haeresis  redivivas  susci- 
tare  calumnias."  Et  alibi :  "  Omnesi  quideni  hasrescs  detes- 
tabili  cogitatione  repertae  sunt :  Pelagianum  vero  malum 
quam  sit  perniciosum,  hinc  datur  intelligi,  quod  tanta  cog- 
noscitur  assiduitate  redargui."  Quin  et  Justinum  juniorem 
imperatorem  hoc  tempore  "  ferunt'  in  ha;resin  Pelagia- 
nam delapsum."  Ut  do  Venantio  Fortunato  nihil  dicam ; 
qui,  in  expositione  petitionis  tertia3  orationis  Dominicac,  et 

"  Cassiodor.  in  Psalm.  58.  P  1  Cor.  cap.  4.  vcr.  7. 

"I  Cassiodor.  in  Psalm.  24. 

'  Gregor.  Turonens.  histor.  lib.  4.  cap.  33.  Paul.  Diacon.  coiitinuat.  Eutiopii, 
lib.  18.  Raoulph.  CestrcDS.  polychiooic.  lib.  5,  cap.  7. 


88  BBITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

Pelagiani  et  Semipelagiani  dogmatis  fiindamenta  serio 
convellens,  ad  Paulinse  et  Augustinianae  doctrinaj  normam 
hie  omnia  revoeat :  "  Nam  quicunque,"  ait  ille,  "  eum 
apostolo  Paulo,  id  est,  oculo  Ecclesiae,  et  cum  beato  Au- 
gustino  ejus  sequace  consonat ;  in  eo  ignorantiae  caligo 
non  regnat." 

Quo  die  ex  hac  vita  David  Menevensis  emigravit  Kenti- 
gernum,  futura  prassnntientem,  spiritu  prophetico  ista  disci- 
pulis  suis  pra;dixisse  refert  JohannesTinmuthensis:  "  Scito- 
te  quod  Britannia,  tanto  lumine  orbata,  tanti  pationi  lugebit 
absentiam ;  qui  gladio  Domini,  propter  malitiam  inhabitan- 
tium,  semievaginato  super  illam,  ne  penitus  usque  adinter- 
necionem  cxtractus    percuteret,    scmetipsum    opponebat. 
Tradens  tradet  Dominus  Britanniam  exteris  nationibus  De- 
um  ignorantibus  :  sed*  et  a  paganis,  ab  indigenis  evacuabi- 
tur  insula.  Christiana)  legis  religio  usque  ad  praefinitum  tem- 
pus  dissipabitur  in  ea:  sed  in  pristinum  statum  imo  melio- 
rem,  miscrante  Deo,  iterum  reparabitur."    Quam  religionis 
dissipationem  prius  quoque  ab  Ambrosio  Merlino  praenun- 
ciatam  ferunt,  de  rerum  Britannicarum  post  excessum  Ar- 
thur! statu  ita  vaticinante :  "  Sex'  posteri  ejus  sequentur 
sceptrum :  sed  post  ipsos  exurget  Germanicus  vermis.  Sub- 
limabit  ilium  a.quoreus  lupus  :  quem  Africana nemora  comi- 
tabuntur.     Delebitur  iterum   religio."     Cujus   senigmatis 
enodationem  ab  Alano  de  insvdis,  si  placet,  accipe.    "  Pos- 
teros  Arthuri  dicit  sceptrum  secuturos,  id  est,regiam  poten- 
tiam  assecuturos :  sed  post  ipsos  Germanicum  vennem,  id 
est,  Saxonicae  gentis  populuni,  exurrecturum  et  Gormundi 
auxilio  sublimandum.  Quem  aequoreum  lupum  appellat;  eo 
quod  insulas  maris,  cum  ingenti  classe,  rapinis  et  ferro  vas- 
taret.  Africana  nemora,  qua)  ilium  comitabantur,  dicit  Afro- 
rum  exercitus  ;  servata  lupi  metaphora,  cui  in  nemoribus 
habitatio  est.    Gormundo  ccclesias,  urbes  et  oppida  per  to- 
tum   Britannias   regnum   depopulante,   religio   est  deleta 
iterum :  hoc   est,    sicuti  primum  in  diebus  Hengisti,   et 
filiorum   ejus  atque   nepotum,   in  insula  Britonum  pene 
ad  nihiluni  est  rcdacta;  sic  denuo  in  diebus  Gormundi 
eveniet." 

'   Secta  Tinmuth. 

'  Galftid.  Monciiiuth.  lib.   7.    cap.  3. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  89 

Ex  Britannica  vero  Galfridi  Monemuthensis  historia 
expositionem  suam  banc  derivavit  Alanus :  in  qua,  de 
Guvmundo  Africano,  leguntur  ista :  "  Malgoni"  successit 
Careticus,  amator  civilium  bellorum,  invisus  Deo  et  Bri- 
tonibus.  Cujus  inconstantiam  comperientes  Saxoncs,  ive- 
runt  propter  Gormundum  regeni  Africanorum  in  Hiber- 
niam,  in  quam  niaximis  navigiis  advectus,  gentem  patriae 
subjugaverat.  Exin  proditione  eorum,  cum  centum  sexa- 
ginta  sex  millibus  Africanorum  ad  Britanniam  transfre- 
tavit :  quam  in  una  parte  mentitae  fidei  Saxones,  in  alia 
vero  cives  patriae,  civilia  bella  inter  se  assidue  agentes, 
penitus  devastabant.  Inito  ergo  fcedere  cum  Saxonibus, 
oppugnavit  Careticum  regem :  et  post  plurima  praelia, 
fugavit  eum  de  civitate  in  civitatem,  donee  eum  trusit  in 
Cirecestriam,  et  obsedit.  Ubi  Isembertus  nepos  Ludovici 
regis  Francorum  venit  ad  eum,  et  cum  eo  fcedus  amicitiac 
inivit;  et  Christianitatem  suam  tali  pacto  et  proamore  suo 
deseruit,  ut  auxilio  suo  regnum  Galliae  avunculo  eripere 
valuisset,  a  quo  (ut  aiebat)  vi  et  injuste  erat  expulsus. 
Capta  tandem  prasdicta  civitate  et  succensa,  commisit 
praelium  cum  Caretico ;  et  fugavit  eum  ultra  Sabrinam  in 
Guallias.  Mox  depopulans  agros,  ignem  cumulavit  in 
finitimas  quasque  civitates :  qui  non  quievit  accensus, 
donee  cunctam  pene  superficiem  insulse,  a  mari  usque  ad 
mare,  exussit ;  ita  ut  cunctae  coloniae  crebris  arietibus, 
omnesque  coloni  cum  sacerdotibus  Ecclesiae,  mucronibus 
undique  micantibus  ac  flammis  crepitanlibus,  simul  humi 
sternerentur.  Defugiebant  ergo  reliquiae  tantis  cladibus 
affectae,  quocunque  tutamen  ipsis  cedentibus  patebat." 

Postrema  haec,  ut  alia  etiam  complura,  non  ex  libro  suo 
Britannico  transtulit  Galfridus,  sed  ex  Gilda"  ad  verbum 
exscripsit;  de  prima  ilia  clade  ab^  Hengisto  Britonibus 
illata  haec  usurpante,  de  Caretici  vero  hujus  temporibus, 
qui  post  Malgonem,  sive  Maglocunum,  sub  quo  epistolam 
suam  ille  scripsit,  regnavisse  dicitur,  ne  somniante  quidera. 
Deinde  quis  Ludovicus  ille,  ut  de  Iscmberto  nihil  dicam, 


"  Galfrid.  Monemuth.  lib.  11.  cap.  8. 

"  Gild,  supra,  cap.  12.  op.  torn.  5.  pag.  478. 


90  BRITANNICARUM    ECCLESIAHUM  CAP.  XIV. 

cujiis  liic  facta  mentio?  Hac  enim  tempestate,  qui  eo  vo- 
citatus  nomine  fuerit,  Francorum  rex  nuUus  ostendi  po- 
test. Ad  Gurniundum  autem  quod  attinet :  "  Ambresbu- 
riensis'  ccenobii  monachos  ti-ecentos  destructos  fuisse  per 
Gurinundum  paganum,  filium  regis  Africae,"  in  eulogio  a 
Malinesburiensi  quodam  monacho ,  conscripto  legimus. 
Cirecestrenses  quoque  Grismundi  quam  ostentant  turrem 
a  Gurmundo  positam  fuisse  credunt:  de  quorum  urbe 
Alexander  Nechamus, 

Urbs  vires  experta  tuas,  Gunnunde,  per  annos 
Septem. 

Qua  "  tandem  capta,  et  passerum,  ut  fertur,  maleficio 
igne  succensa,  ignobili  quoque  tunc  Britonum  rege  Kere- 
dicio  in  Canibriam  expulso,  totius  regni  dominium  in  brevi 
obtinuisse  Gurmundum,"  ex  historia  Britannica  refert  Gi- 
raldus  Cambrensis'' :  addens  tamen,  eodem  "  in  Galliarum 
partibus  interfecto,  Barbarorum  jugum  a  Britannicis  coUis 
ca  occasione  depulsum  esse."  Verum  in  Anglo-Saxonum 
antiquioribus  historiis,  non  modo  de  Gurmundo  isto  altis- 
simum  est  silentium ;  sed  etiam  capta;  Cirecestriaj  et 
domitorum  Britonum  integra  laus  occidentalium  Saxonum 
regi  Ceaulino  tribuitur :  de  quo  Guilielmus  Malmesburi- 
ensis :  "  Britannos%  qui  temporibus  patris  et  avi  (Kenrici 
scilicet  et  Cerdici*)  vel  prastento  deditionis  umbone  vel 
claustrorum  muralium  objectu  Glocestriae  et  Cirencestriae 
et  Bathoniae  exitium  effugerant,  infesta  prosecutus  animo- 
sitate,  urbibus  exuit  et  in  confragosa  saltuosaque  loca  ho- 
dieque  detrusit." 

Anno  DLXXVII.  tres  illas  urbes  Britannos  amisisse, 
ex  annalibus  Saxonicis,  Fabio  Ethelwerdo  et  Florentio 
Wigorniensi  constat :  quibus  et  ilia  Henrici  Huntingdoni- 
ensis  adjungi  poterit  narratio :  "Ceaulin'^ct  Cutliwine  filius 
ejus,  decimo  octavo  anno  regni  ejus  pugnaverunt  contra 


"  Vid.  supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  516. 
y  Girald.  Topograph.  Hibern.  distinct.  3.  cap.  39,  40. 
«  Guil.  Malinesbur.  de  gest.  regum,  lib.  I.  cap.  2. 
•  Vid.  supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  531.  534. 
"  H.  Huntingd.  histor.  lib.  2. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  9  i 

Britannos.  Tres  auteni  reges  eorum,  Commagil  et  Can- 
didan  et  Farinmagil  (aliis  Comeail  Condidan  et  Farinmeil) 
acies  in  eos  confertas  et  splendidas  praelii  legibus  distinx- 
erunt  apud  Deorhani.  Bellatum  est  igitur  robustissime  : 
victoriain  vero  dedit  hostibus  suis  Doniinus  omnipotens, 
abjecitque  suos,  qui  vane  offenderant  euni ;  et  ccciderunt 
die  ilia  tres  reges  Christianorum  praedicti,  reliqui  autem  in 
fugam  versi  sunt.  Saxones  vero  horribiles  eis  facti,  inter 
sequendum  eos,  tres  urbes  excellentissimas  sibi  ceperunt; 
Glocestre,  et  Circestre,  et  Badecestre."  Turn,  de  altero 
praelio  post  septennium  depugnato,  Henricus  subdit : 
"  Ceaulin  vigesimo  quinto  anno  rcgni  sui  et  Cuthwine 
pugnaverunt  cum  Britannis  in  Fedhanlea.  Pugnatum  est 
autem  perniciose  et  horribiliter  utrinque.  Cuthwine  gravi 
multitudinc  oppressus,  prostratus  et  occisus  est,  Victi 
sunt  igitur  Angli,  et  fugse  dati.  Rex  tamen  Ceaulin 
rursus  reparato  exercitu,  cum  fugam  sui  abjurassent,  tan- 
dem praelio  victores  vicit :  persequensque  Britannos  regi- 
ones  multas  et  innumerabilia  spolia  cepit."  Ad  annum 
DLXXXIV.  cum  Saxonicis  annalibus,  Ethelwerdus  et 
Florentius  posterius  hoc  praelium  referunt:  quod  juxta 
Moram  lapideam  (id  est,  Stane-more  in  Westmorlandiae  et 
Richmondicnsis  comitatus  confiniis)  Scotis  Albiensibus 
Aidano  et  Britonibus  Malgone  imperante,  commissum 
fuisse  confirmat  Johannes  Fordonus'^  in  Scotichronico. 
Quibus  omnibus  inter  se  collatis,  sub  Malgone  Cicestriam 
Britannis  ademptam  fuisse  coUigimus,  non  sub  Caretico, 
quem  anno  demum  DLXXXVI.  eidem  successisse  Mat- 
thaeus  Florilegus  auctor  est. 

De  Gurmundi  quoque  aetate  non  parva  inter  scriptores 
est  dissensio ;  nonnullis''  eum  cum  Galfridi  Monemuthensis 
Guanio',  quibusdam  cum  Guilielmi  Malmesburiensis'  Gu- 
.drumo  vel  Guthruno,  quingentorum  plus  minus  annorum 
spatio  a  se  discretis,  eundem  esse  opinantibus.  In  Frisi- 
orum  historia,  ex  Occone  Scarlensi  refert  Johannes  Ulie- 


•^  Et  Georg.  Buchanan,  rcr.  Scolicar.  lib.  5.  in  rege  XLIX. 
^  Eulog.  hiiitoriar.  lib.  5.  "  Supra,  cap.  8.  op.  torn.  5.  pag.  245. 

'  Malmesbur.  de  gcst.  rcg.  lib.  1.  cap.  5.  ct  lib.  2.   cap.  4.  qui  Ingulpho,  fol. 
494.  b.  ett  lex  Godroun,  quem  not  Gunnoujtd  vociunus. 


92  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

terpius,  Hengistum  et  Horsum  regi  Frisiae  Odilbaldo 
anno  CCCCXLI.  natos  in  Britanniam  concessisse ;  ut  sibi 
cognominum  Hengisti  et  Horsi  (quorum  ex  Becla  et  pro- 
batae  fidei  historicis  suo  loco  meminimus)  ulciscerentur 
necem.  His  vero  etiam  cassis,  milites  ipsorum  a  Gori- 
mondo  duce  Hibernico  et  Hibernorum  quae  ilium  seque- 
bantur  copiis  animatos,  victoriam  a  Britannis  reportavisse, 
Gorimondum  regem  sibi  constituisse,  eique  defuncto  e 
civibus  suis  unum  sufFecisse  fabulatur.  In  Hollandorum 
cbronico,  Johannes  Gerbrandus  Leidensis,  licet  anno^ 
CCCCLXXXV.  ad  finem  jam  vergente  imperio  Zenonis 
Arthurum  nostrum  natum,  et  decern''  post  Arthuri  mortem 
annis  Gurmundum  regem  factum  narret;  tamen  ad  Ze- 
nonis etiam  imperium  Gurmundi  regnum  refert :  "  Sax- 
ones  inferiores,"  inquit,  "  cum  multis  paganis  ex  Africa 
et  aliis  diversis  nationibus  perrexerunt  cum  navibus  multis 
tempore  Zenonis  imperatoris  in  Britanniam,  id  est,  An- 
gliam,  Et  Saxones  in  Anglia  existentes  de  gente  Hen- 
gisti et  Horsi  junxerunt  se  Britonibus :  qui  tenuerunt 
totum  regnam,  et  exaltaverunt  in  regem  Gurmundum 
Africanum;  qui  regnavit  in  Anglia  quadraginta  annis. 
Deinde  ille  Saxo  triginta  annis,  et  post  eum  Edelbertus ; 
sub  quo  convertitur  Anglia  per  S.  Gregorium  papam." 

Giraldus  Cambrensis,  licet  ex  Britannica  historia  Kere- 
dicii  sive  Caretici  regis  Gurmundum  faciat  aequalem : 
ejusdem'  tamen  Gurmundi  Turgesium  ilium  Norwegum 
tribunum  fuisse  opinatur,  qui  nono  post  Christum  seculo 
Hibernffi  regnum  occupavisse  traditur  :  quae  inter  se  plane 
sunt  aaiaraTa.  Addit  praeterea,  "  Hibcrnienses  et  eorum 
historias  scriptas  Turgesium  praedicare  ;  Gurmundum  au- 
tem  prorsus  ignorare :"  quanquam  apud  Dublinienses 
nostros,  et  Leighlinienses  quoque  Gormonis  sive  Gur- 
mundi aliqua  videri  posset  relicta  fuisse  memoria.  Nam 
et  in  Dubliniensi  civitate  Gurmundi  porta  habetur,  et  sub- 
urbanum  juxta  cernitur  praediolum  Grange-gorman   dic- 

S  Supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  534. 

I"  Jo.  Gerbrand.  chronic.  Belgic.  lib.  Leap.  13. 

'  Girald.  topograph.  Hibcrn,  distinct.  3.  cap.  38. 


CAP    XIV.  ANTIQUITATES.  93 

turn,  et  quindecim  ab  urbe  passuum  millibus  dissitum 
Gormans-town  nobilium  Prestoniae  familiae  vice-comitum 
notissimum  domicilium.  Jiixta  Leghliiiiam  vero,  non  modo 
Gormondi  nemus  et  Gormondi  vadum  nomen  illius  reti- 
nent :  sed  etiam  in  ipsa  ecclesia  cathedrali  extabat  nuper 
ejusdem  titulus,  saxo  inscriptus  sepulcbrali : 

Hie  jacet  humatus  Dux  fundator  Leniae'' 

En  Gormondi  Burchardus,  vir  gratus  Ecclesiae. 

Hoc  epitaphium  anno  MDLXXXIX.  conspectum  a  se  fu- 
isse,  in  Hibernicis  suis  annalibus  testatur  Thadajus  Dou- 
lingus :  ubi  Gurmundum  non  totam  Hiberniam,  sed  Lage- 
niam  tantum  et  Midiam  sibi  subjiigavisse,  ac  filium  suum 
Burchardum  (Hibernis  O  Gormagheyn  dictum)  ducem 
Montis  Margei'  constituisse  docet. 

Quantam  vero  Britannico  populo  cladem  Gurmundiana 
tempestas  haec  attulerit,  Galfridus  sic  enan-at :  "  Post- 
quam™  infaustus  tyrannus  cum  innumerabilibus  Africano- 
rum  millibus  totam  fere  insulam  vastavit,  majorem  partem 
ejus  quae  Loegria  vocabatur,  praebuit  Saxonibus,  quorum 
proditione  applicuerat.  Successerunt  itaque  Britonum  re- 
liquiae in  occidentales  regni  partes,  Cornubiam  videlicet 
atque  Guallias  :  unde  crebras  et  ferales  irruptiones  inces- 
santer  hostibus  fecerunt.  Tunc  igitur  archipraesules, 
Theonus  Londoniensis  et  Thadiocus  Eboracensis,  cum 
omnes  ecclesias  sibi  subditas  usque  ad  humum  destructas 
vidissent ;  cum  omnibus  ordinatis,  qui  in  tanto  discrimine 
superfuerant,  difFugiunt  ad  tutamina  nemorum  in  Guallias 
cum  reliquiis  sanctorum :  timentes  ne  barbarorum  irrup- 
tione  delerentur  tot  et  tantorum  veterum  sacra  ossa,  si 
ipsa  in  imminenti  periculo  desererent,  et  sese  instanti 
martyrio  ofFerrent.  Plures  etiam  Armoricanam  Britan- 
niam  magno  navigio  petiverunt,  ita  ut  tota  Ecclesia  duarum 
provinciarum,  Loegriae  videlicet  et  Nortlianhumbriae,  a 
conventibus  suis  desolaretur.  Amiserunt  deinde  Britones 
regni  diadenia  multis  temporibus,  et  insulae  monarchiam  ; 


k  Id  est  Legh-Leniae.  i  Sliew-marge. 

"  Histor.  Britannic,  lib.  3.  cap.  10,  11. 


9t  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

nec  pristinam  dignitatem  recuperare  nitebantur :  imo  par- 
tem illam  patrice  (fuae  eis  adhuc  remanserat,  non  iini  regi 
seil  tribus  tyrannis  subditam,  civilibus  prajliis  sa;pissime 
vastabant." 

Nicolaus  Cantelupus  in  Cantabrigiensi  historiola  Pictis 
et  Saxonibus  a  Modredo  invitatis  calamitatcm  banc  Bri- 
tannia inductam  narrat :  Cantabrigiensis  academiac,  a  se- 
ipso,  ut  videtur,  excogitatum,  casum  ita  deplorans :  "  Heu ! 
civitas  plena  populo,  mater  virtutum,  scientiarum  nutrix 
Cantabrigia,  post  mortem  inclyti  regis  Arthuri,  bellantium 
incendiis,  librorum  direptionibus  et  hostium  depraedatio- 
nibus  facta  est  quasi  vidua  a  doctoribus.  Unde  nefandi 
ambrones"  Picti  et  Saxones,  quos  proditor  ille  Modredus 
invitaverat,  Cbristicolas  studentes  pariter  et  cives  Canta- 
brigia; gladiis  et  flammis,  ut  lupi  eves,  exterminant,  fer- 
tilem  patriam  orientalis  Britannia;  devastabant,  sacras  ec- 
clesias  destruunt,  et  Christianitatem  a  mari  usque  ad  mare 
deleverunt.  Quod  percipientes  archipraesules,  Londoniae 
Theonotus  et  Eboraci  Tadeocus,  cum  omnibus  ordinatis 
et  studentibus  Cantabrigiae  qui  in  tanta  destructione  su- 
perfuerant,  defugerunt  ad  tutamina  nemorum  Cambriaa ; 
ubi  semper  vigebat  Christianitas,  quae  a  tempore  Eleutherii 
papae  nunquam  inter  eos  defecerat.  Veruntamen  quidam 
vi  detenti  manserunt  Cantabrigiae,  dissolutionem  civitatis 
venerandae  mentis  amaritudine  deflentes.  Pontifices  autem 
antedicti  cum  aliis  sanctorum  reliquiis,  ne  barbarorum 
irruptione  delerentur,  aufugientes  Cambriam,  religione 
Christianitatis  clarissime  resplenduerunt :  ita  ut  coelestis 
regni  desiderio  succensi,  vitam  solitariam  appetentes,  re- 
licto  seculo  Deum  sequerentur.  Ex  quibus  abbatia  ilia 
nobilissima  Bangoriae  floruit  in  Dei  populo :  ubi"  duo  milia 
et  centum  monachi  in  continua  laude  divini  nominis  perse- 
verabant." 

Matthffius  Florilegus  ad  annum  DLXXXVI.  sub  Ca- 
retico,  sed  Gurmundi  mentione  prorsus  preetermissa,  ex- 


"  Vid.  Jo.  Cai.  histor.  Cantabrig.  academ,   lib.  1.   pag,  30.  et  Gamd.  Britaii. 
pag.  91. 

"  Vid.  supra,  cap.  C,  op.  torn,  5.  pag.  ICO,  Ifll. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES,  95 

tremam  banc  Britannorum  cladem  contigisse  refert :  de 
mortuis  sanctorum  corporibus  occultatis,  Saxonum  in 
Cbristianam  reUgionem  odio,  et  B.  Albani  delubro  ab  eis 
diruto,  haec  insuper  adjiciens  :  "  Quibusdam  sanctorum 
corporibus,  qu£B  in  sepulcris  jacebant  reverenter  occultata, 
cumulos  terra;  superposuerunt ;  ne  ab  infidelibus  despec- 
tui  haberentur.  Erant  enim  Anglorum  sive  Saxonum 
reges  armis  strenuissimi,  pagani  atrocissimi;  qui  nibrl 
potius  quam  Cbristum  et  Christianorum  cultum  subvertere 
sitiebant.  Nam  siqua  ecclesia,  terra  subjugata,  illaesa 
servabatur;  hoc  magis  ad  confusionem  nominis  Christi 
quam  ad  gloriam  faciebant.  Nempe  ex  eis  Deorum  suo- 
rum  templa  facientes,  profanis  suis  sacrificiis  sancta  Dei 
altaria  polluerunt.  Hac  denique  tempestate  ecclesia  beati 
martyris  Albani,  qua;  post  passionem  suam  miro''  tabulatu 
lapideo  atque  ejus  martyrio  condigna  legitur  fabricata, 
dejecta  penitus  cum  aliis  creditur  et  deleta;  donee  per 
ministerium  OfFa;  regis,  Angelo  sibi  revelante,  corpus  glo- 
riosi  martyris  inventum  est,  et  monasterium  ejus  denuo 
fabricatum." 

At  sepulturas  B.  Albani  locum  Britannis  ante  banc  tem- 
pestatem  fuisse  ademptum,  Malgone  sive  Maglocuno  ad- 
huc  superstite,  ex  Gilda''  quidam  colligunt :  et  jam  inde  a 
primis  Saxonum  temporibus  deletam  fuisse  illius  memori- 
am,  ab  eodem  Florilego  his  verbis  alibi  traditum  invenio  : 
"  Fuerat'  locus,  et  memoria  martyris,  post  adventum  sancti 
Germani  Altissiodorensis  episcopi,  qui  cum  beato  Lupo 
Trecasinaa  urbis  episcopo,  ad  extirpandam  haeresim  Pela- 
gianam  in  Britanniam  venerat,  annis  circiter  CCCXLIV. 
omnino  deleta.  Siquidem  gens  pagana  Saxonum,  Juto- 
rum  et  Anglorum,  Britonibus  expulsis,  Britanniam  subju- 
garant :  mox  agros  depopulantes,  ignem  in  civitates  et  op- 
pida  accumulantes,  sacras  ecclesias  solo  tenus  complanan- 
tes,  sacerdotes   detruncantes,  cunctam  pene  superficiem 

■>  Vid.  supra,  cap.  8.  op.  torn.  5.  pag.  234. 

1  Supra,  rap.  7.  op.  torn.  5.  pag.  17C,  177.  Vid.  Camden,  in  Hertfordsliire, 
pag.  293. 

'  Flor.  historiar.  ad  ann.  794.  ex  antiquiore  monacho  Albanensi,  qui  Ofiae 
regis  Titam  descripsit,  vid.  supra,  cap.  7.  et  cap.  U.  op.  torn.  5.  pag.  201.  378. 


96  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

insulae  a  mari  usque  ad  mare  immisericorditer  deleverunt. 
Hac  itaque  tempestate,  ecclesia  beati  Anglorum  protomar- 
tyris,  Albani,  quam  Beda  in  Anglorum  historia,  post  pas- 
sioncm  ejusdem  martyris,  miro  tabulatu  lapideo  scripsit 
fuisse  constructam,  inter  caeteras  regionis  ecclesias  fundi- 
tus  est  subversa.  Unde  et  sepulcrum  ejus,  quod  in  ad- 
ventu  sancti  Germani,  et  ante  a  passione  martyris  usque 
ad  illius  patriae  desolationem,  omnibus  notum,  et  propter 
miraculorum  frequentiam  ab  omnibus  fuit  adoratum,  tem- 
pore quo  OfFaj  regi  Angelico  extitit  ministerio  revelatum, 
erat  incognitum  universis :"  quanquam  locum,  in  quo  ilia 
"  frequentium  operatio  virtutum  celebrari"  ferebatur,  Be- 
da' usque  ad  tempus  quo  scripsit  ipse,  annis  nimirum 
LXII.  ante  revelationem  quajOfFa;  facta  fuisse  dicitur,  sa- 
tis omnibus  fuisse  cognitum,  non  obscure  significet. 

Non  igitur  ecclesiam  B.  Albani  memoria;  dicatam,  quam 
ad  sua  usque  tempora  superfuisse  confifmat  Beda,  infide- 
lium  Saxonum  temporibus  funditus  subversam  fuisse  di- 
cendum  est ;  sed  sepulchrum  tantum  illius,  quod  extra 
ecclesiam  fuerat  positum,  Saxonibus  post  receptam  fidem 
Christianam  usque  ad  OfFae  tempora  fuisse  incognitum :  de 
quo  Albanensis  ille  monachus,  qui  sub  medium  duodecimi 
post  Christum  seculi  de  translatione  S.  Albani  tractalum 
edidit :  "  Refrigescente  charitate,"  inquit,  "  refriguit  in 
Anglorum  regno  beati  Albani  martyris  devotio.  Et  quia 
Catholica;  fidei  fervens  ardor  tepuit,  praeclaram  sancti  viri 
memoriam  infidelitas  obscuravit.  Latuitque  sub  cespite 
martyrii  sui  testis  Christi  egregius  per  secula  reconditus ; 
adeo  ut  omnibus  ejus  notitia  videretur  pene  subtracta,  et 
impreciabilis  margarita  nesciretur  occulta:"  et  postea  de 
inventione  corporis  sub  OfFa  verba  faciens :  "  Planiciem 
duntaxat  sciebant  ejus  martyrii ;  sed  locum  ignorabant 
martyris  sepulchri.  Tandem,  ut  Deo  placuit,  terram 
aperiunt ;  urnam  atliletffi  lapideam  ofFendunt,  in  qua 
thesaurum  sacri  reperiunt  corporis  ejus  qui  cum  Chris- 
to  jam  regnat  in  coelestibus  castris."  Cum  quibus 
et  ilia  alterius  ctenobitaj  Albanensis,  qui  de  eadem 
translatione  reliquiarum  S.  Albani  lectiones  concinnavit, 

"  Bed.  histor,  lib.  1.  cap.  7. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES.  97 

sunt  confei-enda :  "  Aperientes  terrain,  abditam  in  sar- 
cophago  lapideo'  preciosam  sacri  corporis  repererunt 
margaritam.  Quam  cum  timore  sancto  et  ingenti  levantes 
gaudio,  cum  hymnis  et  lauduni  praeconiis,  in  sanctam  contu- 
lerunt  basilicam  honori  beati  martyris  asdificatam  :"  et  ip- 
sius  quoque  Westmonasteriensis  Matthaei  ilia:  "  Thesau- 
rum  diu  sub  cespite  absconditum  archiepiscopus  cum  suis 
episcopis  de  sepulchre  levantes  cum  timore  sancto,  prasce- 
dente  solemni  processione  in  hymnis  et  laudum  praeconiisj 
transtulerunt  in  quandam  ecclesiam,  olim  extra  urbem 
Verolamium  in  honorem  sancti  protomartyris  consecratam ; 
ubi  in  locello,  ex  auro  et  argento  simul  et  lapidibus  precio- 
sis  fabrefacto,  pia  patris  pignora  reponuntur," 

Ab  OfFa  S.  Albani  aedificatam  fuisse  basilicam,  affirmat 
Guilielmus  Malmesburiensis  ;  ita  de  eo  scribens :  "  Reli- 
quias"  B.  Albani,  ad  illud  tempus  obscure  reconditas,  et 
jeverenter  elevari  et  in  scrinio,  quantum  regia  magnanimi- 
tas  poterat,  gemmis  et  auro  decorato  componi  prajcepit ; 
basilica  pulcherrimi  operis  ibi  aedificata,  et  nionachorum 
congreg^tione  adunata :"  Verum  coenobii  tantum  ab  eo 
conditi  Ingulphus  meminit :  fundatum  ab  eo  referens  "mo- 
nasterium  nigrorum  monachorum  in  Verolamia  civitate, 
ad  honorem  Dei,  et  protomartyris  Anglorum,  scilicet  S.  Al- 
bani;" et  chartam  illius  anno  DCCXCIII.  (eodem  ipso,  quo 
repertae  ab  eo  sunt  Albani  reliquije)  datam  recitans,  in  qua 
monachos  Croylandenses,  tanquam  fratres  suos  monachos 
de  sancto  Albano,  in  clientelam  suam  accipit.  Primus  au- 
tem  abbas  ecclesias  S.  Albani  Anglorum  protomartyris 
Willegodus  fuit,  quem  Offa  rex  Merciorum  potentissimus 
anno  Dominicae  incarnationis  DCCXCIV.  Calendis  Au- 
gust! corpore  martyris  invento,  monachis  introductis  eccle- 
.sias  nondum  fabricatae  abbatem  praefecit,  et  sub  vita  regu- 
lari  vivere  ordinavit :  ut  habet  in  historia  sua  majore  ad  an- 
num Christi  MCCXI V.  Matthasus  Parisiensis.  Et  post  Offaj 
tempora  lapideam  illam  S.  Albani  constructam  fuisse  ec- 
clesiam, "  insolito"  Britonibus  more",  atque  antiquiorcm 

•  Thecsm  ligneam  habet  Matthaeus  Florilegus,  ad  aim.  794.  ut  supra,  cap.  U. 
op.  torn.  5.  pag.  378.  Tumbam  lapideam,  Matthseus  Parisiensis,  ann.  1257. 

"  GuiL  Malmesbur.  lib.  1.  de  gest.  resum,  cap.  4. 

•  Bed.  histor.  lib.  cap.  4. 

VOL.  VI.  H 


98  BRITANNICARUM    ECCLF.SIARUM  CAP.  XIV. 

adeoque  Britannici,  id  est,  lignei  earn  fuisse  operis,  in 
quam  ab  OfFa  Albani  illatae  sunt  reliquiae,  uterque  ille  Al- 
banensis  scriptor  indicat :  "  Ubi  post  annorum  plurimo- 
rum  volumina  a  fidelibus  eleganti,  ut  cerhitur,  opere  lapi- 
dea  constructa  est  ecclesia,  tantis  militis  Christi  meritis 
condigna :"  inquit  illorum  unus,  et  alter  :  "  Interjectis  ab 
inventione  sanctissimi  martyris  nonnuUis  annorum  curricu- 
lis,  lapidea  a  Christi  fidelibus  asdificatur  ecclesia,  miracu- 
lorum  ejus  gloria  multipliciter  insignita  :  quae  vetusta  cer- 
nitur  et  opere  laudabili,  et  quae  digne  debeat  almi,  ut  confi- 
dimus,  patrocinio  martyris  ab  omni  inquietudine  liberari." 

Ad  Christianum  cultum  in  infidelium  Saxonum  ditione 
sublatum  redeo  :  dequo,  ex  vetere  chronico  Anglo-Saxoni- 
co  Johannes  Fletus"  producit  ista :  "  Languescente  Bri- 
tannorum  fide  et  justitia,  convenit  per  vices  in  diversas 
Britanniae  partes  incredulae  gentis  Anglorum  et  Saxonum 
multitudo  copiosa.  Qui  tandem  totius  insulae  nacti  domi- 
nium, secundum  patrias  leges  in  cunctis  regni  provinciis 
aras  et  fana  Diis  suis  erigunt,  ecclesias  Christi  subver- 
tunt,  Christianos  ejiciunt,  et  paganismi  cultum-in  omnes 
fines  terras  suas  dilatant.  Rediit  itaque  veteris  abomina- 
tionis  ubique  sententia  :  a  sua  Britones  expelluntur  patria, 
immolat  Dianas  Londonia,  thurificat  Apollini  suburbana 
Thorneia,  et  variis  erroribus  circumquaque  seducta  regio 
paganizat  universa."  De  nova  vero  ecclesia  ritu  Chris- 
tiano  ibidem  postea  posita,  ex  eodem  chronico,  subjungit 
ista :  "  Rex  orientalium  Saxonum  Sebertus,  regis  Ethel- 
berti  ex  sorore  nepos,  accepto  sanctae  regenerationis  lava- 
cro,  dejecit  funditus  Apollinis  templum  prope  Londoni- 
am  in  Thornensi  insula  situatum,  et  ecclesiam  ibidem 
in  honore  B.  Petri  apostolorum  principis  devote  fundavit 
et  construxit:"  et  ex^  alio  chronico,  libri  regii  titulum 
praeferente  ;  "  Sebertus  rex  a  S.  Augustino  baptizatus  in 
occidentali  Londoniae  parte  de  quodam  fano  quod  tunc 
Apollinis  habebatur,  et  locus  Thorneya  dictus,  basilicam 
Deo  et  S.  Petro  fabricavit ;  sanctoque  Mellito  Londoni- 


"   Joh.  Flet.  de eccles.  Westmonaster.  fundat.  cap.  I. 
y   tbid.  cap.  5. 


CAP.  XIV.  ANTIQUITATES,  99 

ensi  episcopo  dedicandam  conimendavit :"  quibus  et  Ed- 
gari  regis  diploma,  Westmonasteriensi  ecclesise  conces- 
sum,  addi  poterit :  in  quo,  ecclesia  "  B.  Petri,  quae  sita 
est  in  loco  terribili  qui  ab  incolis  Thorney  nuncupatur,  ab 
occidente  scilicet  urbis  London,  olim  Dominicaj  incarna- 
tionis  anno  DCIV.  B.  Ethelberti  hortatu  primi  Anglorum 
regis  Christian!,  destructo  prius  ibidem  abominationis  tem- 
plo  regum  paganorum,  a  Seberto  praedivite  quondam  sub- 
regulo  London,  nepote  videlicet  ipsius  regis,  constructa 
fuisse  asseritur." 

Generatim  de  Anglo-Saxonum  ethnicismo  refert  ista 
Glastoniensis  chronographus  :  "  Anno  ab  incarnatione 
CCCCXLIX.  Angli  et  Saxones  in  Britanniam  venerunt. 
Hi  vero  pagani  fuerunt :  et  Christianam  fidem,  quam  Bri- 
tones  per  CCXLIIL  annos  fideli  devotione  conservaverunt, 
isti  postea  per  totam  fere  Britanniam  perverterunt ;  et  us- 
que ad  tempus  S.  Augustini,  videlicet  centum  quadraginta 
septem  annos,  maximam  hujus  regionis  partem  paganism© 
repleverunt :"  et  Radulphus  Niger,  in  chronico,  "  Saxo- 
num  gens  paganis  ritibus  adhuc  dedita,  totam  Christianita- 
tem  in  insula  pene  per  successionem  temporum  deleve- 
runt :  totamque  terram  vi  et  dolo  obtinentes  Britones 
Christianos  de  suis  sedibus  efFugarunt :"  denique  Gal- 
fridus  Monemuthensis^ ;  eumque  secuti  Rogerus  Wendo- 
verius*,  et  Matthaeus  Florilegus  :  "  Pagana  superstitione 
ccecati,  in  ilia  insulae  parte  quam  habebant,  totam  deleve- 
runt  Christianitatem.  In  parte  autem  Britonum  adhuc 
vigebat  Christianitas ;  quae,  a  tempore  Eleutherii  papae 
habita,  nunquam  inter  eos  defecerat."  Quam  Britonum  in 
retinenda  fide  constantiam  Wintoniensis  ecclesisB  histo- 
riola  ita  praedicat:  "  Ex  quo  Britannia  Christi  fidem  sus- 
cepit,  semper  inter  eos  ipsa  fides  remansit  Integra  et  a  toto 
deperdito  illaesa :  licet  per  Pelagium  haereticum  et  gentiles 
Saxones  terra  sit  multum  contaminata.  In  Wallia  enim 
et  in  Cornubia  semper  fides  grossos  suos  protulit  praeful- 
gidos.     Unde  inter  caeteras  nationes,  quas  invenimus  in 


Histor.  Britannic,  lib.  1 1,  cap.  12. 
'  Rog.  Wendov.  ct  Mattli.  Florifeg.  ad  annum  596. 


100  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XIV. 

fide  percepta  stabiles  fuisse,  primus  fuit  populus  Britan- 
nicus;"  quo  referendum  et  illud  distichon,  in  historia 
Eboracensium  archiepiscoporum  circa  annum  MCCCCLX. 
conscripta  : 

Quem  susceperunt  cultum  non  deseruerunt 
Nee  successores  Catholki  Britones. 

Hoc  tamen  vitio  illis  Beda*"  vertit  vel  maximo ;  quod 
"  nunquam  genti  Saxonum  sive  Anglorum,  secum  Britan- 
niam  incolenti,  verbum  fidei  praedicando  commiserint." 
Quomodo  vero  et  hi  tandem,  opera  Gregorii  magni  et 
Augustini  minoris,  (eo  enim  epitheto  hunc,  licet  archiepis- 
copum,  a  celeberrimo  illo  Hipponensium  episcopo  Fabius 
Ethelwerdus""  discriminat)  Christianae  religionis  professi- 
onem  susceperint,  ita  copiose  in  ecclesiastica  gentis  suae 
historia  ab  eodem  Beda  est  explicatum ;  ut  eandem  telam 
denuo  texere,  operis  futurum  sit  plane  supervacanei. 
Quamobrem,  et  Anglia  et  Cambria  jam  dimissa,  de  Al- 
bania, et  populis  qui  post  Britannos  borealem  illam  insulae 
partem  occupaverunt,  aliquid  deinceps  dicendum  restat. 

*>  Bed.  hislor.  lib.  1.  cap.  22.  et  lib.  5.  cap.  23.  Vide  tamen,  si  tanti  est,  Hect. 
Boeth.  Sector,  histor.  lib.  9.  fol.  161.  a.  de  contrariii  regis  Arthuri  hac  in  re  co- 
jiatibus. 

■^  Etbelwerd.  tlironic.  lib.  1. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES,  lOl 


CAP.  XV. 


De  Pictorum  ex  Scythia,  el  Scotorum  ex  Hiberiiia  in  Britanniam  ductis  colotiiis. 
De  Pictorum  coloniis  Iribus  ;  quas  sub  Mario,  Carausio  et  Gratiano  hie  con- 
stitutas  Britannica  refert  historia.  De  Scotis  et  colonia  ex  Dalrieda  Hi- 
bernise  in  Dalriedam  Albania  ab  eis  missa  :  deque  Reuda  et  Fergusio  colo- 
norum  ducibus.  De  conversione  Scotorum^  quae  sub  Victore  I.  Romano 
episcopo  facta  fuisse  dicitur.  De  Ursula,  qus  regis  Scotise  iilia  fuisse  6ngi- 
tur,  nuvae  fabulse.  De  his,  qui,  saviente  persecutione  Constantii  vel  Maxi- 
miani,  in  Albaniam  et  Monam  secessisse  dicuntur.  De  adventu  Reguli  et 
sociorum ;  atque  ecclesiae  Andreapolitanse  fundatione.  De  Pictorum  et 
Scotorum  doctoribus,  Niniano,  Palladio,  Servano,  Tervano,  Gilda,  Kentiger- 
no,  Columba,  cum  duodecim  ejus  sociis ;  et  aliis  ad  res  Picticas  atque  Scoti- 
cas  spectantibus. 

Post  Britones,  in  aquilonari  sui  parte  Pictos  primum, 
ut  putatur,  e  Scythia,  deinde  ex  Hibernia  Scotos,  suscepit 
Britannia.  De  Pictorum  adventu  primo,  in  Bedae*  his- 
toria ecclcsiastica,  habentur  ista:  "  Contigit  gentem  Pic- 
torum de  Scythia,  ut  perhibent,  longis  navibus  non  multis 
oceanum  ingressam,  circumagente  flatu  ventorum  extra 
fines  omnes  Britanniae  Hiberniam  pervenisse,  ej  usque  sep- 
tentrionales  oras  intrasse ;  atque  inventa  ibi  gente  Scoto- 
rum, sibi  quoque  in  partibus  illius  sedes  petisse,  nee  im- 
petrare  potuisse.  Est  autem  Hibernia  insula  omnium 
post  Britanniam  maxima,  ad  occidentem  quidem  Britanniae 
sita ;  sed  sicut  contra  aquilonem  ea  brevior,  ita  in  meri- 
diem se  trans  illius  fines  plurimum  protendens,  usque  con- 
tra Hispaniae  septentrionalia,  quamvis  magno  aequore  in- 
tcrjacente,  pervenit.  Ad  banc  ergo  usque  pervenientes 
navigio  Picti  (ut  diximus)  petierunt  in  ea  sibi  quoque  sedes 
et  habitationem  donari.  Respondebant  Scoti,  quia  non 
ambos  eos  caperet  insula  :  sed  possumus  (inquiunt)  salubre 
vobis  dare  consilium,  quid  agere  valeatis.  Novimus  in- 
sulam  esse  aliain  non  procul  a  nostra  contra  ortum  solis, 

*  Bed.  hist.  lib.  1.  cap.  I. 


102  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

quam  saepe  lucidioribus  diebus  de  longe  aspicere  solemus. 
Hanc  adire  si  vultis,  habitabilem  vobis  facere  valeatis : 
vel  si  qui  restiterint,  nobis  auxiliariis  utimini.  Itaque  pe- 
tentes  Britanniam  Picti,  habitare  per  septentrionales  in- 
sulas  partes  cceperunt.  Nam  austrina  Britones  occupave- 
rant.  Cumque  uxores  Picti  non  habentes  peterent  a  Scotis ; 
ea  solum  conditione  dare  consenserunt,  ut  ubi  res  veniret 
in  dubium,  magis  de  foeminea  regum  prosapia  quam  de 
masculina  regem  sibi  eligerent  :  quod  usque  hodie  apud 
Pictos  constat  esse  servatum." 

E  Germanica  Scythia  prodiisse  Pictos  hosce,  commu- 
nior  est  opinio.  "  Rutilae  Caledoniam  babitantium  comae, 
magni  artus,  Germanicam  originem  asseverant :"  inquit  in 
soceri  sui  vita  Cornelius  Tacitus.  Atque  uno  consensu, 
ait  de  posteriorum  temporibus  Georgius  Buchananus*", 
"  Scoti,  Angli  et  Germani  scriptores  Pictos  e  Germania 
oriundos  ferunt :"  ex  ea  nimirum  "  majoris  Germaniae 
parte  quae  nunc  Dania,  dim  citerior  Scytbia  dicebatur :" 
ut  habet  Hector  Boethius".  Scythia  vero  septentrionalis, 
ut  in  Daniaj  descriptione  refert  Jonas  Koldingensis, 
"  m«Ita  et  varia  regna  in  Europa  complectitur,  quorum 
maxima  et  praestantissima  sunt  Dania,  Suecia,  et  Nor- 
vegia:  quae,  cum  reliquis  longissime  latissimeque  paten- 
tibus  terris,  a  Daniae  praepotentioris  primatu,  Danicae 
provinciae  antiquis  historicis  bullatisque  Romani  praesulis 
diplomatibus  celebrantur,"  Cum  quibus  conferenda  Ana- 
stasii  SinaitEe''  ilia:  "  Sm/fliav  Si  tlwOam  KaXt7v  oi  waXaioi 
TO  (cXZ/ia  airav  to  j3ojO£tov,  IvOd  ilaiv  oi  TotOoi  koi  Aavfig. 
Scythiam  soliti  sunt  vocare  veteres  pmnem  regionem  borea- 
lem,  ubi  sunt  Gothi  et  Dani." 

Sed  et  Scandinavia,  quae  Scythiae  insula  in  magno  chro- 
nico  Belgico  appellatur,  et,  praeter  magnam  Daniae  partem, 
integram  etiam  Sueciam  et  Norvegiara  complectitur,  Pro- 
copio  Caesariensi"  Thule  est :  quam  Pictorum  sedem  facit 
et  Claudianus,  in  panegyrico  de  quarto  Honoi'ii  consulatu 
ita  canens : 

I"  Buchanan,  rer.  Scotic.  lib.  2. 

'  Boeth.  Scot.  hist.  lib.  1.  fol.  4.  et  lib.  5.  fol.  85.  b. 

'  Anastas.  Nicaen.  (lusest.  38.  edit.  Hervet.  vel  Sinait.  quoest.  40.  edit.  Gretseri. 

«  Procop.  Belli  Gothici  lib.  2.  pag.  232,  233.  edit.  Graec. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  103 


-  maduerunt  Saxone  fuso 


Orcades,  incaluit  Pictorum  sanguine  Tliule  : 
Scotorum  cumulos  flevit  glacialis  lerne. 

Ut  enim  Orcadas  Saxonum  piratas  tenuisse,  ita  Pictos 
Thulen,  (sive  Scandinavia  ca  fuerit,  sive  septentrionaliuni 
insularum  quae  alia)  et  Scotos  lernen  incoluisse,  claris  et 
apertis  verbis  significat :  quod  de  lerne  sive  Hibernia 
nostra  confirmat  etiam  Beda,  in  loco  jam  citato  illud  ad- 
dens  :  "  Haec  proprie  patria  Scotorum  est :  qui  ab  liac 
egressi,  tertiam  in  Britannia  Britonibus  et  Pictis  genteni 
addiderunt."  Imo,  ut  recte  a  doctissimo  Camdeno'  est 
notatum,  "  si  omnes  omnium  historiae  intercidissent,  et 
nemo  Uteris  prodidisset  genuinos  Scotos  ex  Hibernis  prog- 
natos  fuisse,  ipsarum  linguarum  communitas  hoc  facile 
evinceret,  imo  facilius,  quam  vel  gravissimorum  histori- 
corum  auctoritas."  Vel,  si  a  Scoto  potius  quam  ab  Anglo 
hoc  audire  libeat;  "  Multiphci,"  inquit  Johannes  Major*, 
"  argumento  certum  est,  nos  ab  Hibernicis  originem  trax- 
isse.  Hoc  ex  Beda  Anglo  didicimus.  Hoc  idem  loquela 
manifestat.  Adhuc  Scotia?  ferme  medietas  Hibernice  lo- 
quitur ;  et  a  paucis  retroactis  diebus  plures  Hibernice 
loquuti  sunt :  et  tamen  inter  Britanniam  et  Hiberniam  tale 
mare,  quale  inter  Galliam  et  Scotiam,  interfluit.  Loquelam 
de  Hibernia  in  Britanniam  attulerunt.  Hoc  idem  per 
nostros  annales  liquet :  quorum  scriptores  in  hoc  non  erant 
negligentes.  Dico  ergo :  a  quibuscunque  Hibernici  ori- 
ginem duxere,  ab  eisdem  Scoti  exordium  capiunt;  licet 
mediate,  sicut  ab  avo  nepos." 

Pictos  Hiberni  nostri  Cruithneach  appellant,  sive  a  voca- 
bulo  vernaculo  Cf\u)th,  quo  formas  sive  figuras  denotant, 
qualibus  compuncta  illorum  fuisse  corpora,  vel  Claudiani 
illud  indicat  in  libro  de  Bello  Getico  : 


■  terroque  notatas 


Perlegit  exanimes  Picto  moriente  figuras. 

sive  a  primo   eorum  rege,  quern  Cruthneum  noiiiinatum 

'  Camden.  Britann.  pag.  12. 

«  Jo.  Major.  degestU  Scotor.  lib.  1.  cap.  9, 


104  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XT. 

aiunt.  Refert  enim  Johannes  Fordonus  in  Scotichronico, 
plusquam  ducentorum  annoruni  spatio  post  coeptum  reg- 
num  Scotorum  in  Britannia,  Pictos  non  regibus  sed  judi- 
cibus  uses  fuisse :  primumque  Kynini  judicis  filium,  Cruth- 
ne  nuncupatum,  regia  in  ea  gente  sibi  arripuisse  insignia. 
Hector  vero  Boethius,  ipsius  primi  Scotorum  Albianorum 
regis  temporibus,  Fergusii  nimiriim  filii  Ferquhardi,  quem 
anno**  anteChristiadventum  CCCCXXX.  et  postquam  Bru- 
tus reisummam  in  Britannia  adeptusfueratDCCCXXX  VII. 
regnum  iniisse,  et  viginti  quinque  annis  tenuisse  scribit, 
inter  Pictos'  Cruthneum  Camelonum  rerinn  potitum  esse 
asserit :  a  quo  in  Laudonia  condita  esse  tradit,  et  regiam 
sedem  Pictorum  ad  Caronae  aninis  ripam,  cui  Camelodunoa 
se  nomen  indidit,  et  Agnedam  oppidum,  quod  posterior 
aetas  ab  Etho  Pictorum  rege  Etliinburgum  nominavit.  Ubi 
obiter  tamen  notandum ;  I.  Camalodunum  Trinobantum'' 
fuisse  civitatem ;  longissimo  terrarum  spatio  a  Laudoniae 
finibus  disjunctam.  II.  Ex  antiquis  monumentis,  uti  ob- 
servat  Buchananus',  compertum  esse,  sunimam  rei  Picticas 
non  Cameloduni  fuisse,  sed  Abrenethi,  quod  a  Johanne 
Fordono  et  a  Johanne  Majore™  etiam  est  proditum,  et 
regiam  et  primatis  episcopi  sedem  extitisse.  III.  Agne- 
dam, ut  earn  Cambro-Britanni  appellant,  sive  Dun-edin, 
ut  Scoto-Hiberni,  non  ab  Etho  nescio  quo,  sed  a  vocabulo 
quod  Britannis  alam  significat,  ducto  nomine :  quod  per 
orparoTTiSov  TTTtpuTov  sive  castrum  alatum  a  Ptolemaeo 
reperitur  expressura,  adeoque  universam  Laudoniae,  in 
qua  ilia  sita  est,  provinciam  extra  Pictorum  fines  fuisse 
positam  ;  utpote  Forthae  aestuario  sive  freto  Edenburgico" 
ab  iis  diremptam.  IV.  Post  tempus  Cruthneo  huic  regi 
a  Boethio  assignatum,  Pictorum  primum  adventum  a  Ninio 
constitui.  Nam  commemorato  tempore  quo  Brito,  sive 
Brutus  ille  TroXvOpvWrfTo^,  regnavisse  putabatur  in  Bri- 
tannia, et  Heli  sacerdote  judicante  Israelem  Area  Domini 
ab  alienigenis  possidebatur  :  subdit :  "  Post  intervallum 

>•  Boeth.  Scot.  hist.  lib.  1.  fol.  6.  b.  '    Id.  ibid.  fol.  12. 

'  Maldon,in  Essexia.  '    Buchanan,  rer.  Scolic.  lib.  1. 

'"  Major,  de  gest.  Scot.  lib.  2.  cap.  14. 

"  Vid.  Bed.  hist  lib.  1.  cap.  12.  et  lib.  4.  cap.  26. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  105 

niultorum  annorum,  non  minus  nongentorum,  Picti  vene- 
runt,  et  occupaverunt  insulas  quae  Orcades  vocantur ;  et 
postea  ex  insulis  finitimis  vastaverunt  non  modicas  et 
multas  regiones,  occupaveruntque  eas  in  sinistrali  plaga 
Britanniao  :  et  manent  usque  in  hodiernum  diem,  Ibi  ter- 
tiam  partem  Britanniae  tenuerunt,  et  tenent  usque  nunc." 
,V.  In  Adamnani  de  rebus  S.  ColumbiE  avs/cSoroic,  a  Pictis 
distingui  Cruithnios  sive  Cruthinios ;  et  illos  in  Britannia, 
hos,  quantum  ego  quidem  possum  intelligere,  collocari  in 
Hibernia.  Unde  suborta  mihi  aliqua  est  suspicio,  horum 
fuisse  regionem  Cruthenorum  a  Probe  in  vita  B.  Patricii, 
Claneboianam  a  nobis  hodie  appellatam :  eosdemque  Hi- 
bernicos"  Pictos  illos  esse  habendos,  a  Cambro-Britan- 
nicis  scriptoribus  celebrates,  qui  cum  rege  suo  Sirigi  in- 
sulam  Monae  sive  Angleseia;  intrantes,  in  loco  Yn  hericy 
Gwydbyl  ab  ipsis  denominata  Britannos  fuderunt ;  post- 
eaque  ad  Lhan  y  Gwydbyl,  Hibernicorum  in  prementorio 
sacro,  quod  Holy-bead  vocant,  ecclesiam,  a  Caswalbone 
Lhawhir  sive  Lengimano,  patre  Maglocuni,  cujus  Gildas 
meminit,  caeso  Sirigi,  inde  expulsi  sunt. 

Qui  de  B.  Andrea  et  sedis  Andreapelitanae  fundatione 
commentariolum  reliquit  antiquus  author  Scotus,  "  totam 
insulam  Britanniam  Christianitatem  fuisse  doctam,  ante- 
quam  Picti  et  Scoti  illam  intrarent,"  affirmat :  ad  eorum 
hie  sententiam  accedens,  qui  post  ortum  Christi  Servatoris 
Pictos  et  Scotes  hie  sedes  cellocasse  tradiderunt.  Inter 
eos  Mewinus  Britannus  chronegraphus  numeratur,  quem 
Melkinum  Avallonium  appellant  alii.  Hie  enim,  si  Jo- 
hanni  HardingeP  referenti  credimus,  Gadelum  et  uxerem 
Scotam,  Pharaenis  regis  nescie  cujus  filiam  notham,  anno 
Christi  LXXV.  una  cum  Pictis  in  Albaniam  venisse  fabu- 
latur :  et  a  Scota  regionem  Scotiam,  a  Gadcle  locum  in  quo 
censedit  Galwaiam  sive  Gadel-waiam  fuisse  nuncupatam. 
Ad   eundem  annum''  LXXV.  Pictorum  adventum  in  Bri- 

•  Y  Gwydhyl  Phichtiaid.  Vid.  Hunifred.  Lhuyd.  in  Anglicaiia  sua  Walliae  de- 
scriptione,  pag.  14,  15.  et  Camden,  in  Anglesey,  pag.  540,  541. 

I"  Harding,  chronic,  cap.  50. 

1  Wernerus  Laerius,  in  fascicule  leniporum,  (tta(is  scxtic,  circa  annum  Christi 
LXXIV.  "  Scotica  gens  oritur  ex  I'iclis,  et  Iberis  in  Albione,  quae  est  pars  An- 
gli«." 


KXi  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

tanniam  refert  etiam  Matthasus  Florilegus :  sed  ex  Bri- 
tannica  historia,  a  Galfrido  Monemuthensi  Latine  edita, 
vero  aliquanto  similiorem  narrationem  subjicit.  In  ilia 
enim  historia,  post  natum  Christum  tres  Pictorum  in  Bri- 
tanniam  deductas  colonias  invenio :  quorum  primus  hie 
ipse  est,  cujus  Matthaeus  meminit,  regnante  Marioi  factus, 
Meurico  vel  Meurigo  Cambro-Britannis  dicto  ;  de  quo  ita 
Galfridus : 

"  Arvirago'  successit  in  regnum  fiHus  ejus  Marius  ;  vir 
mirae  prudentia?  et  sapientiae.  Regnante  postmodum  illo, 
quidam  rex  Pictorum  vocabulo  Rodric,  de  Scythia  cum 
magna  classe  veniens,  appHcuit  in  aquilonarem  partem  Bri- 
tanniae,  quae  Albania  appellatur  :  ccepitque  provinciam  il- 
1am  vastare.  Collecto  igitur  populo  suo  petivit  ilium  Ma- 
rius :  illatisque  preeliis  ipsum  interfecit,  et  victoria  potitus 
est.  Deinde  erexit  lapidem  in  signum  triumphi  sui  in  pro- 
vincia  quae  postea  de  nomine  suo  Westmaria  dicta  fuit; 
in  quo  inscriptus  titulus  memoriam  ejus  usque  in  hodier- 
num  diem  testatur.  Perempto  vero  Rodric,  dedit  devic- 
to  populo  qui  cum  eo  venerat,  partem  Albaniae  ad  inlia- 
bitandum,  quae  Cathanesia  vocatur.  Erat  autem  deserta, 
nullo  habitatore,  multis  diebus  inculta.  Cumque  uxores 
non  habentes,  filias  et  cognatas  Britonum  ab  illis  peterent ; 
dedignati  sunt  Britones  hujusmodi  populo  natas  suas  mari- 
tare.  At  illi  ut  repulsam  passi  fuerunt,  transfretaverunt  in 
Hiberniam,  duxeruntque  ex  patria  ilia  mulieres  :  ex  qui- 
bus  coadunata  sobole  multitudinem  suam  auxerunt." 

Quanquam  vero  in  multis  Britannicae  historiae  fidem 
vacillare  baud  nesciam :  non  omnino  tamen  videtur  con- 
temnendum  quod  de  titulo,  Marianae  victoriae  indice,  tes- 
timonium adjungitur.  Nam  et  ante  historiam  illam  a  Gal- 
frido e  Britannico  sermone  versam,  auctor  lohge  gravior, 
Guilielmus  Malmesburiensis,  in  prologo  libri  tertii  de 
gestis  pontificum,  illius  hunc  in  modum  meminit :  "  Est 
in  Lugubalia  civitate  (Carleolo  vulgo  dicta)  triclinium  lapi- 


1  De  quo  supra,  cap.  2.  op.  torn.  5.  pag.  35,  43. 
''  Hist.  Britann.  lib.  4.  cap.  17. 


CAP.  XV.  •  ANTIQUITATES.  107 

deum  fornicibus  concameratum,  quod  nulla  unquam  tetn- 
pestatum  contumelia,  quinetiam  nee  appositis  ex  industria 
lignis  et  succensis,  valuit  labefactari.  Cumberland  vocatur 
regio,  et  Cumbri  vocantur  homines  :  scripturaque  legitur 
in  fronte  triclinii ;  Marii  victoria  :"  licet  Marti  vic- 
TORi,  in  nonnuUis  exemplaribus  concipi,  accepisse  se 
notet  Camdenus' :  sed  plane  contra  Malmesburiensis  men- 
tem,  qui  statim  subjicit :  "  Quod  quid  sit  hassito :  nisi 
forte  pars  Cimbroriun  olim  his  locis  insederit,  cum  fuis- 
sent  a  Mario  Italia  pulsi :"  de  quo,  Ranulphus  Cestrensis 
in  polychronico :  "  Hie',"  inquit,  "  fuit  Willielmus  Mal- 
mesburiensis deceptus,  putans  hunc  lapidis  titulum  ad 
Marium  consulem  Romanum  pertinere  :  nee  mirum  ;  cum 
ipse  Britannicum  librum  non  legisset,  ubi  de  Mario  rege 
continetur." 

In  Saxeto  quod,  in  Westmorland  ia;  et  Richmondiensis 
comitatus  confiniis  positum,  Stane-more",  hoc  est,  erice- 
tum  lapidosum  dicitur,  commissum  fuisse  hoc  prfelium 
Malmesburiensis  ille  monachus  qui  eulogium  scripsit,  Jo- 
hannes Hardingus  et  Guilielmus  Caxtonus  retulerunt. 
Ibidemque  titulum  a  Mario  positum  fuisse  opinatur  Har- 
dingus", ubi  crux  stetit  lapidea,  quam  Reicrois  et  Rere- 
crosse  appellant,  atque  crucem  vel  rubeam  vel  regiam  in- 
lerpretantur :  quamque  a  Guilielmo  I,  Angliae  et  Malcol- 
mo  III.  Can-more  sive  Capitone,  Scotiae  rege  tanquam  limi- 
tem  utrique  regno  fixam  fuisse,  Scotorum  tradunt  histo- 
rici^.  Author  genealogiae  Britannicorum  regum,  qui  Hen- 
rici  VI.  temporibus  scripsit,  et  cum  eo  consentiens  Caxto- 
nus, hunc  titulum  lapidi  a  Mario  inscriptum  dicit :  "  Hie 
Westmer  rex  Britannias  vicit  Rodric  ejus  inimicum."  Eu- 
logii  scriptor  titulum  alium,  a  veteribus  Anglis  (ut  genus 
sermonis  prodit)  magno  lapidi  incisum,  ad  sua  usque  tem- 
pora  durasse  asserit : 


•  Camden,  in  Cumberland,  pag.  611. 

'  Polychron.  lib.  4.  cap.  9.  "  Supra,  cap.  14.  pag. 

"  Jo.  Harding,  chronic,  cap.  49. 

*  Hect.  Boelh.  Scot.    hist.  lib.  12.   Jo.  I.eslaj.  de  gest.  Scot.  lib.  6.  el  Georg. 
Buchanan,  rer.  Scot.  lib.  7.  in  rcgc  LXXXVI.  Vid.  Camden,  pag.  595. 


108  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

Here  the  king  Wesliner 
Slow  the  king  Rothynger. 

Hie  rex  Westmer 
Occidit  regem  Rothinger. 

Scribit  Johannes  Rossus  Warwicensis,  "  Roderico  Pic- 
torum  vel  potius  Scytharum  duce  perempto,  illos  alium 
quendani  Berench  in  ducem  elegisse ;  a  quo  villa  Berewick, 
quasi  Berenchi  villa,  nomen  sumpsit :  "quae  fabella  apud  eu- 
logiiauthorem,  et,  illiushicprementem  vestigia,  Guilielmum 
Caxtonum,  etiam  extat ;  de  Marii  rebus,  in  quinto  operis 
sui  libro  ita  scribentem,  "  Primo  vocabatur  Marius ;  de- 
inde,  victoria  habita,  vocabatur  Westmarius  :  a  quo  dici- 
tur  Westmerland :  nam  illam  partem  patriae  multum  de 
caetero  dilexerat.  De  liominibus  Rodorici  remanserunt 
nongenti  ;  qui  fidelitatem  et  homagium  regi  Westmer  fa- 
ciebant.  Dedit  enim  eis  quandam  vastam  terram  ad  inlia- 
bitandum  per  se,  ne  cum  aliis  commiscerentur.  Fuit  autem 
unus  magnus  inter  eos,  qui  vocabatur  Beringarius  :  (Be- 
ryngerum  Caxtonus  vocat:)  erat  enim  princeps  eorum. 
Hie  fecit  villam  inter  eos,  quam  post  nomen  suum  nomina- 
vit ;  et  vocavit  illam  Berwyk:  quae  usque  hodie  ita  nomi- 
natur.     Acta  sunt  lijec  anno  Domini  CXLII." 

Incidit  ille  annus  in  Antonini  Pii  imperium :  quum  idem 
tamen  author  alibi,  Florilegi  rationibus  congruenter,  ad 
Vespasiani  tempora  ista  referat  :  sic  enim  in  quarto  ejus- 
dem  operis  libro  legimus :  "  Contigit  tempore  Vespasiani 
gentem  Pictorum  de  Scythia  navigasse  :  et  flatu  ventorum 
eras  boreales  Hiberniae  ingressi  sunt,  ubi  in  multitudine 
copiosa  Scottos  invenerunt.  Nam  cum  terra  ilia  ambas 
gentes  sustinere  non  potuit,  miserunt  Scotti  Pictos  ad 
septentrionalem  partem  Britanniae,  opem  contra  adversa- 
rios  promittentes.  Tempore  Vespasiani  Caesaris,  apud 
Britones  regnante  Mario  filioArviragi,  Rodericus  rex  Pic- 
torum coepit  Albaniam  devastare.  Quem  Marius  occidens, 
dedit  devicto  populo  qui  cum  Roderico  venerat  borealem 
partem  Albanise  ad  inhabitandum  :"  quibus  consimilia 
etiam  in  alio  Britannias  chronico  anonymo,  ad  annum  Do- 
mini MCCCXLVII.  producto,  invenimus  :  "  Tempore 
Vespasiani,   gens  Pictorum  de  Scythia  per  oceanum  Bri- 


GAP.  XV.  ANTIQUITATES.  JO^ 

tanniam  ingressa,  regnante  apud  Britannos  Mario  filio  Ar- 
viragi;  cujus  rex  Rodericus  Albaniam  devastavit:  quern 
Marius  rex  Britonum  praelio  interfecit  juxta  Lugubaliam, 
quae  est  nunc  Karliol ;  et  populo  devicto,  qui  cum  Roderi- 
00  venerat,  borealem  partem  Albaniae  quae  Kathenesia  di- 
citur  ad  babitandum  dedit.  Illi  vero  uxoribus  carentes, 
cum  de  natione  Britonum  babere  non  possent,  transfretan- 
tes  Hiberniam  sibi  Hiberniensium  filias  copularunt  eo  ta- 
men  pacto,  ut  sanguis  maternus  in  successionibus  praefe- 
ratur." 

Atqui  sub  Domitiano  Vespasiani  filio,  Arviragum  Marii 
hujus  patrem  in  Britannia  regnavisse,  ex  Juvenale  constat : 
qui  in  quarta  Satyra  Domitiano,  Flaviae  gentis  ultimo, 
"  quem^  calvum  dixit  sua  Roma  Neronem,"  ita  descripto ; 

Cum  jam  semianimem  laceraret  Flavius  orbem 
Ultimus,  et  calvo  serviret  Roma  Neroni : 

Veientonem  sic  ilium  alloquentem  inducit : 

Omen  habes,  inquit,  magni  clarique  triumphi  : 
Regem  aliquem  capies,  aut  de  temone  Britanno 
Excidet  Arriragus. 

ubi  vetus  scholiastes  a  P.  Pithaeo  editus,  Britannorum  re- 
gem  hunc  Arbilam  dictum  notat.  Arivogum  potius  appel- 
latum  nunnnus  indicat,  quem  in  thesauro  Cottoniano  vidi- 
mus, nomine  arivog  signatum.  Juxta  banc  vero  ratio- 
nem,  Pictorum  e  Scythia  discessus  in  ilia  incurrisset  tem- 
pora,  quibus  Trajanus,  "  Dacis^  et  Scythis  subactis,  de  eis 
triumpliavit ;"  quem  triumphum  ad  Candidi  et  Quadrati 
consulatum,  hoc  est,  ad  aerje  nostrae  Christianae  annum 
CV.  refert  Cassiodorus  :  et  Scytbae  exules  non  in  australi 
Caledonia;  sive  Albaniae  parte,  quae  ante  annos  non  multos 
Julio  Agricolae,  in  has  regiones  Romanum  exercitum  du- 
centi,  Galgaco  duce,  super  triginta  millia  armatorum  op- 
posuit,  sed  ultra  Granipium  in  Cathanesia,  extrema  insulse 
parte,  freto  Pictlandico  ab  Orcadibus  sejuncta,  incolis  turn 

'    Auson.  in  Caesarib. 

•  Aaxat;  Kai  ^KvOai  viroTiiKai  Kara  tovtuv  iOpiafi^ivaiv  Euseb.  in 
chronic. 


110  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

vacua  consedissent.  Dacos  vero  et  Sarmatas  "  corpora 
sua  inscribere"  solitos  fuisse  auctor  est  Plinius" :  quod 
Pictis  nostris  in  usu  fuisse,  ex  Claudiano  et  Isidoro  non 
opus  est  ut  admoneam. 

Secundam  Pictorum  coloniam  in  australi  Albaniae  parte 
constitutam  tradit  historia  Britannica.  Fulgenium''  enim 
quendam,  inde  transfretantem  in  Scythiam,  adversus  Se- 
verum  imperatorem  Pictos  auxiliares  conduxisse  narrat  : 
iisque  postea  Carausium  "  dedisse  locum  mansionis  in  Al- 
bania ;  ubi  cum  Britonibus  mixti  per  subsequens  aevum 
permanserunt."  Diocletiano  vero  et  Maximiano  imperan- 
tibus,  purpuram  in  Britannia  assumpsit Carausius  :  de  quo 
Eutropius'' :  "  Carausius,  qui  vilissime  natus,  in  strenuo 
militise  ordine  famam  egregiam  fuerat  consecutus,  cum 
apud  Bononiam  per  tractum  Belgicae  et  Armoricae  pacan- 
dum  mare  accepisset  quod  Franci  et  Saxones  infestabant, 
multis  barbaris  sagpe  captis,  nee  praeda  Integra  aut 
provincialibus  reddita  aut  imperatoribus  missa,  cum 
suspicio  esse  coepisset  consulto  ab  eo  mitti  barbaros  ut 
transeuntes  cum  praeda  exciperet  atque  hac  se  occa- 
sione  ditaret ;  a  Maximiano  jussus  occidi,  purpuram 
sumpsit,  et  Britannias  occupavit."  Et  Paulus  Orosius'' : 
"  Carausius  quidam,  genere  quidem  infimus  sed  consilio  et 
manu  promptus,  cum  ad  observanda  oceani  littora,  quae 
tunc  Franci  et  Saxones  infestabant,  positus  plus  in  per- 
niciem  quam  in  provectum  reipublicse  ageret,  ereptam 
praedonibus  praedam  nulla  ex  parte  restituendo  dominis 
sed  sibi  soli  vendicando,  accendens  suspicionem  quia  ipsos 
quoque  hostes  ad  incursandos  fines  artifici  negligentia  per- 
mitteret :  quamobrem  a  Maximiano  jussus  occidi,  purpu- 
ram sumpsit,  ac  Britannias  occupavit."  Et  Sextus  Aure- 
lius  Victor,  ab  Andrea  Schotto  editus ;  "  Maximianus 
Herculius  in  Galliam  profectus,  fusis  hostibus  aut  accep- 
tis,  quieta  omnia  brevi  patraverat.  Quo  bello  Carausius, 
Menapise  civis,  factis  promptioribus  enituit  :  eoque  eum, 

"  Plin.  lib.  22.  cap.  1. 

*>  Galfrid.  Monemuth,  hist.  lib.  5.  cap.  2.  et  3. 

'  Eutrop.  hist.  Rom.  lib.  3. 

■>  Oros.  lib.  7.  cap.  25.  et  eum  secutus  Beda,  lib.  1.  cap.  6. 


CAP.  XV.  -  ANTIQUITATES.  Ill 

simul  quia  gubernandi%  quo  officio  adolescentiam  mercede 
exercuerat,  gnarus  habebatur,  parandie  classi  ac  propul- 
sandis  Germanis  maria  infestantibus  imperatores  praefecere. 
Hoc  elatior,  cum  parummultos  oppriineret,nequepraedae  om- 
nia in  asrarium  referret :  Herculii  metu,  a  quo  se  casdi  jus- 
sum  compererat,  Britanniam  hausto  imperio  capessivit." 

Ubi  cum  Menapiae  civem  eum  appellat  Victor,  et  Mena- 
pia  urbs  non  in  Belgica  sed  in  Hibernia  a  Ptolemaso  pona- 
tur,  licet  Menapiorum  populus  utrobique  ab  eodem  sta- 
tuatur,  videndum  cum  Camdeno'  nostro,  an  non  Hibernus 
potius  habendus  fuerit  Carausius  quani  Belga.  Quam- 
cunque  vero  ille  patriam  habuerit,  "  virum  rei  militaris 
peritissimum"  fuisse  testatur  Eutropius ;  ita  ut  cum  con- 
tra eum  ab  imperatoribus  "  bella  frustra  tentata  essent,  ad 
postremum  pax  convenerit :  soli  Carausio,"  ut  addit  Victor, 
"  remisso  insular  imperio;  postquam  jussis^  ac  munimento 
incolarum  contra  gentes  bellicosas  opportunior  habitus  fu- 
isset."  Quum  autem  Carausius  in  Britanniis  rebellaret, 
Diocletianus,  ut  tradunt  Eutropius  et  Orosius,  "  Maximi- 
anum  Herculium  ex  Caesare  fecit  Augustum :"  quod  qui- 
dem  Calendis  Aprilibus,  Maximo  II.  et  Aquilino  consuli- 
bus,  id  est,  anno  Diocletiani  secundo  et  Christianae  nostrae 
ei)OchaB  CCLXXXVI.  factum,  in  fastis  suis  consularibus 
annotat  Idatius.  Anno  tamen  Diocletiani  "  tertio,  Carau- 
sium  sumpta  purpura  Britannias  occupavisse,"  in  chronico 
Eusebiano  legimus.  Ad  quern  locum,  in  Basileensis  editi- 
onismargine,  Johannes  Sichardus  notulam  banc  apposuit: 
"  Hie  puto  Scotiam  ab  Anglia  primum  divisam."  Quae 
opinio  nulla  sane  vel  ratione  vel  auctoritate  nititur  :  nisi  eo 
fortasse  referendum  quis  putaverit,  quod  de  muro  Caledo- 
niam  a  reliqua  Britannia  dirimente  apud  Ninii  interpolato- 
rem  habetur  annotatum  :  "  A  Pen  guaul,  quae  villa  Scotice 
Cevail,  Anglice  vero  Peneltum  dicitur,  usque  ad  ostium 
fluminis  Cluth  et  Cair  Pentaloch,  quo  murus  ille  finitur, 
rustico  opere  Severus  construxit  :    sed  nihil  profuit.     Ca- 


'   T^C  KvPipvt)Tikiic,  sive  rei  nauticae. 

'  Camden,  in  Hibernia,  pag.  748.     Vide  Jani  Douss  Bataviam,  pag.  3.f. 
«  Vide  Jo.  Livineii  notas  ad  panegyric.  9.  pag.  .354. 


112  BUITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

rausius  postea  imperator  reaedificavit,  et  septem  castellis 
munivit,  inter  utraque  ostia  :  domumque  rotundam  politis 
lapidibus  super  ripam  fluminis  Cariin,  quod  a  suo  nomine 
nonien  accepit,  fornicem  triumphalem  in  victoria;  memo- 
riam  erigens,  construxit."  Murum  istum  Graham's  dyke, 
domum  Arthur's  oven  et  Julius  hofF,  appellant  hodie. 

Estque  hie  praeterea  illud  observiindum,  ut  paiilo  ante 
Scoticarum  gentium  a  Porphyrio''  philosopho,  ita  nunc 
Pictorum  nominis  ab  Eumenio  rhetore,  primam  mentionem 
factam  inveniri.  I  lie  enim  in  panegyrico  ad  Constantium 
Caesarem,  Britannicarum  rerum  statum  sub  Carausio  et 
Julio  Caesare  inter  se  coniponens,  de  Julianis  temporibus 
ita  sententiam  suam  effert :  "  Ad  hoc  natio  etiam  tunc  ru- 
dis,  et  soli  Britanni,  Pictis  modo  et  Hibernis  assueta  hos- 
tibus,  adliuc  seminudis,  facile  Romanis  armis  signisque 
cesserunt :  prope  ut  hoc  uno  Caesar  gloriari  in  ilia  expedi- 
tione  debuerit,  quod  navigasset  oceanum."  De  ipsius  ve- 
to Constantii  adversus  Caledonios  expeditione  paulo  ante 
obitum  suscepta,  in  alio  ad  Constantinuni  magnum  illius 
filium  panegyrico  verba  faciens  ;  hac  oratione  utitur : 
"  Neque  enim  ille  tot  tantisque  rebus  gestis,  non  dico' 
Caledonum  aliorumque  Pictorum  sylvas  et  paludes,  sed 
nee  Hiberniam  proximam,  nee  Thulen  ultimam,  nee 
ipsas,  si  quae  sunt,  fortunatorum  insulas  dignabatur  ac- 
quirere:  sed,  quod  eloqui  nemini  voluit,  iturus  ad  Deos 
genitorem  ilium  Deorum,  ignea  cceli  astra  refoven- 
tem,  prospexit  oceanum.  In  quibus  Eumenii  verbis  ob- 
servare  licet:  primum  quidem,  post  victoriam  Pictorum 
Constantium  Patrem  mortuum  esse ;  ut  a  vetere  histovico 
est  notatum,  quem  una  cum  Ammiano  Marcellino  vir  eru- 
ditissimus  Ilenricus  Valesius  nuper  edidit.  Deinde,  non 
Caledones  solum  inter  Pictos  hie  recenseri,  sed  praeter  eos 
alios  etiam  fuisse  Pictos  innui.     Caledoniae  euim  incolas  in 


■"  "  Neque  enim  Britannia  fertilis  provincia  tyrannorum,  et  Scoticce  gentes 
emnesque  usque  ad  oceanum  per  circuitum  barbarae  nationes  Moysen  prophetas- 
que  cognoverant."  Vide  supra,  cap.  1.  op.  torn.  5.  pag.  1.  Vide  Holstenii  dis- 
sertationem  de  scriptis  Porphyrii,  pag.  2.'),  26. 

'    Dicaledonum  legit  id.  Valesius  in  notis  ad  Ammian.  lib.  27.  cap.  8. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  113 

duas  gentes  divisos  fuisse,  Dicalidonas  et  Vecturiones,  in 
rerum  gestarum  libro  vigesimo  septimo  author  est  Ammia- 
nus  Marcellinus :  cujus  prioris  nominis  in  Dunkelden  urbe 
episcopali  adhuc  retinetur  vestigium :  qua;  in  limine  Cale- 
doniae  sylvae  posita,  appellationem  situi  non  male  respon- 
dentem  est  adepta:  "  Calden  enim  Scotis  ea  arbor  est, 
quae  Latinis  Corylus ;"  ut  Buchananus''  hie  observat :  licet 
Caledoniorum  nomen  a  Caled,  quod  Cambro-Britannis  Du- 
rum denotat,  Camdenus'  maUt  deducere.  Quae  ut  rectius 
intelligantur,  notandum  est,  Caledonios  restrictiore  signi- 
ficatione  sumptos  (quos  etiam  Caledonum  nomine  specia- 
tim  fortasse  panegyristes  denotare  voluit)  a  Ptolemaeo  in- 
fra sylvam  Caledoniam  coUocari,  a  Lelalonio  sinu  usque 
ad  aestuarium  Vararis :  quum  Caledonise  nomine  latius 
aecepto,  et  qui  ante  eum  scripsit  Tacitus,  et  qui  post  emn 
Dio,  borealem  illam  universam  Britanniae  partem  compre- 
henderit,  quae  a™  parte  Britonum  Romanis  subditorum 
erat  "  remota,  duobus  sinibus  maris  interjacentibus  ;  quo- 
rum unus  ab  orientali  mari,  alter  ab  occidentali,  Britanniae 
terras  longe  lateque  irrumpit :"  ut  Beda  loquitur.  Glotam 
et  Bodotriam  sinus  illos  appellat  Tacitus  :  fretum  Dunbri- 
tannicum  et  Edenburgicum  nostri.  Unde  de  Britannia 
agens  Dio :  Hujus  insulae,  inquit",  "  pars  paulo  minus 
quam  dimidia  nostra  est :  quam  Severus  cum  vellet  omnem 
in  suam  potestatem  redigere,  ingressus  est  in  Caledoniam :" 
a  quo  ingressu  usque  ad  ipsum  extremum  insulae  terminum 
nomen  hoc  extendendum,  etiam  Sohnus"  indicat ;  dum  Bri- 
tanniae longitudinem  "  in  Calidonicum  usque  angulum  me- 
titur,  et  a  Calidoniae  promontorio  Thulen  petentibus  bidui 
navigationem  esse"  asserit. 

Quum    vero  Caledoniae   habitatores  in   Dicalidonas  et 
Vecturiones  diviserit  Marcellinus:    a   situ  distinctionera 


^  Buchanan,  rer.  Scot.  lib.  2.  '  Cam(}en.  in  Scotia,  pag.  701. 

■»  Bed.  hist.  lib.  Leap.  12. 

"  Tovriov  iifitis  oi)  iroXXuJ  Tivi  riji  ifiiiaiiaQ  tXarrov  rt  Ixofxtv.  'O 
i'  ovv  Sf^ijpog,  vaaav  avrt^v  KaTaaTpi\l/aadat  dtXritras,  i(ri(ia\cv  tf  rrjv 
K.a\i)Soviav.    Dio  in  Severo. 

»  Solin.  Polyhistor.  cap.  22.  edit.  Salmaiii  ;  25.  Delrii, 

VOL.    VI,  I 


Hi  BRITANNIC  ARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XT. 

-illam  ductam  fuisse  non  male  censuit  CamdenusP  noster. 
Ut  enim  Deheu  Caledonii,  Caledonios  dextrorsum  habi- 
-tantes  absque  omni  controversia  dcnotat :  ita  et  Vecturio- 
num  nomen  a  Chwithic  vocabulo  deflexum  esse  suspicatur, 
quod  sinistrara  Britannis  significat.     Sed  dextram  et  sinis- 
tram  ad  occasum  et  ortum  baud  recte  trabit  vir  doctissimus  : 
unico  illo  Ninii  loco  non  recte  percepto  in  errorem  abduc- 
tus :  "  Tunc  rex  dedit  illi  arceni,  cum  omnibus  provinciis 
plagae  occidentalis  Britannicae :  et  ipse  cum  magis  suis  ad 
sinistralem  plagara  pervenit,  et  usque   ad  regionem  quae 
vocatur   Guennesi  aufugit  :"     De   Guortbigerno  ille  lo- 
quitur, a    montibus    Heriri   sive   Snowdonicis  in   Arvo- 
nia  ad  regionem  in  qua  sita  est   Luguballia''   sive    Car- 
leolum,  boc   est   a  Cambria  ad    Cumbriam,    et  ab  occi- 
dentali  Britannias  parte   ad  borealem  in  fugam  se  confe- 
rente.     Nam  per  sinistralem  plagam  non  orientalem  intel- 
lexisse  Ninium  sed  borealem    satis   aperte  ipse  indicat, 
quum  Idam,  primum  Nordan-humbrorum  regem,  regiones 
in  sinistrali  parte  Humbri  maris  duodecim  annis  tenuisse, 
et  Pictos  regiones  in  sinistrali  plaga  Britanniae  occupavisse 
scribit :  quemadmodum  opposito  dextrae  nomine  australem 
plagam  designari,  et  hodiernus  linguae  Cambro-Britannicae 
usus  confirmat,  et  ipse  Camdenus  agnoscit  aliW,  et  nos  in 
quinto'  capite  aliquot  antiquiorum  scriptorum  testimoniis 
comprobavimus.      Quum  igitur  "  Septentrionales  Pictos 
arduis  atque  horrentibus  montium  jugis  ab  australibus  se- 
questrates" apud  Bedam'  legamus :  illos  Vecturiones,  bos 
Ducalidonios  fuisse   censemus,     Cumque  ad  Dunbritan- 
nici  "  sinus,  qui  antiquitus  (ante  adventum  Scotorum  scili- 
cet) gentem  Britonum  a  Pictis  secernebat,  partem  septen- 
trionalem  Scotos  advenientes,  sibi  locum  patriae  fecisse"  ab 
eodem  Beda",  in  historic  suae  initio,  traditum  inveniamus  : 
Pictorum  partem  in  qua  receptos  illos  fuisse  ibidem  notat, 
occidentalem  Deucalidoniorum  oram  fuisse  concludimus, 
ad  mare  Deucalidonium  positam,  Hiberniae  Scotorum  patriae 

P  Camden.  Britann,  pag.  84. 

•J  Vid.  supra,  cap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  84. 

■■  Camden,  in  Dimttis.  pag.  501.  '   Op.  torn.  5.  pag.  103. 

'   Bed.  histor.  lib.  4.  cap.  4.  "  Id.  lib.  1.  cap.  1. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  116 

proximatn,  et  coliaerentibus  Grampii  mentis  jugis  a  Vectu- 
rionum  sive  Pictorum  septentrionalium  parte  distermina- 
tam.  Scoticas  enim  hasce  Alpes  "  Scotos  dudum  a  Pictis, 
et  eorum  ab  invicem  regna  separavisse,"  prodit  etiam  For- 
donus  in  Scotichronico  :  montes  videlicet  Dorsi  Britannici, 
sive  Drum  Albin ;  de  quibus  in  avticSoroic  Adamnani  de 
rebus  S.  Columbae  legimus :  "  Oceani  insulae  per  totum,  vi- 
delicet Scotia  et  Britannia,  binis  vicibus  vastataa  sunt  dira 
pestilentia :  exceptis  duobus  populis,  hoc  est,  Pictorum 
plebe  et  Scotorum  Britanniae;  inter  quos  utrosque  Dorsi 
montes  Britannici  disterminant." 

Extant  libri  tres  ab  authore  quodam  incerto  de  B.  Pa- 
tricii  vita  conscripti:  in  quorum  primo  leguntur  ista: 
"  Scoti  de  Hibernia  sub  rege  suo  Neill  Naeigiallach  multura 
diversas  provincias  Britanniae  contra  Romanum  imperium, 
regnante  Constantio  filio  Constantini,  devastabant :  conten- 
dere" incipientes  aquilonalem  plagam  Britannia.  Et 
post  tempus,  bellis  et  classibus  Hibernienses  expulerunt 
habitatores  terrae  illius  5  et  habitaverunt  ipsi  ibi :"  deinde, 
aliquibus  interjectis,  "  Ductus  est  itaque  sanctus  Patricius 
ad  Hiberniam  captivus,  primo  anno  regni  Juliani  impera- 
toris  apostatae,  qui  regnavit  post  Constantium  ;'  anno  autem 
nono  regni  Neill  Naeigiallach  regis  Hiberniae,  qui  sep- 
tem  et  viginti  annis  patenter  regnavit ;  quique  Britanniam 
et  Angliam,  usque  ad  mare  quod  est  inter  Galliam  et  An- 
gliam,  multum  devastavit,  ibique  in  bello  cecidit."  Ex 
quibus  coUigimus,  juxta  hujus  scriptoris  sententiam  pos- 
trerais  Constantii  temporibus,  annis  nempe  ante  Juliani 
imperium  octo,  regnare  ccepisse  Nellum  ilium  magnum: 
quo  "  Hiberniae  monarchiam  obtinente,  sex  filios  Muredi 
regis  Ultoniae  in  classe  non  modica  boreales  Britanniae 
partes  occupasse,  gentemque  ab  iis  propagatam  et  speci- 
ficato  vocabulo  Scotiam  vocatam"  fuisse  Giraldus  Cam- 
brensis"  etiam  narrat.  Unde  videndum,  an  non  sex  isto- 
rum  fratrum  princeps  Reuda  ille  fuerit,  cujus  Bed  a''  his 


*  Conterere. 

"   Girald.  Topograph.  Hiberrt.  distinct.  3.  cap.  16. 

'  Bed.  histor.  ecclesia>t.  lib.  ],  cap.  I. 

i2 


•416  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  Xt. 

verbis  mcminit :  "  Britannia  post  Britones  et  Pictos  ter- 
-tiam  Scotorum  nationem  in  Pictorum  parte  recepit :  qui 
,duce  Reuda  de  Hibernia  progressi,  vel  amicitia  vel  ferro 
«ibimet  inter  eos  sedes,  quas  hactenus  habent,  vindicarunt. 
A  quo  videlicet  duce  usque  hodie  Dalreudini  vocantur : 
•nam  lingua  eorum  Dal  partem  significat,"  et  euni  secutus 
author  chronici  Britannici ;  qui  verbis  illis,  de  Pictis  tem- 
pore[Vespasiani  in  Kathenesia  consistentibus,  paulo^  ante  a 
nobis  citatis  statim  subjicit :  "  Processu  vero  temporis 
Scoti  duee  Reuda  de  Hibernia,  quse  proprie  Scotorum  est 
patria,  progressi,  vel  amicitia  vel  pugna  sibi  juxta  Pictos 
«edes  statuerunt,  et  Galwediam  inhabitaverunt :"  quod  de 
Galwedia  tamen  clarissimo  Bedae  adversatur  testimonio, 
qui  Britonum"  ditionem  (ut  diximus)  ad  Dunbritannicum 
sinum  usque  porrigit,  et  ad  septentrionalem''  sinus  illius 
partem  Scotos  advenas  consedisse  confirmat. 

Penultimo  vero  Constantii  illius  de  quo  diximus  anno, 
ipso  videlicet  Constantio  X.  et  Juliano  III.  consulibus,  hoc 
est,  anno  aerae  Christianae  CCCLX.  docet  auctor  locuple- 
tissimus  Ammianus  Marcellinus*^,  "  in  Britanniis,  Scoto- 
rum Pictorumque  gentium  ferarum  excursu,  rupta  quiete 
condicta,  loca  limitibus  vicina  vastata"  fuisse  ;  et  in  ipso 
principio  imperii  Valentiniani  senioris,  quod  in  annum 
CCCLXIV.  incidit,  "  Pictos*,  Saxones,  Scotos  et  Atta- 
cotos,  Britannos  aerumnis  vexavisse  continuis :"  de  iisdem 
postea  addens :  "  Eo"  tempore  Picti,  in  duas  gentes  di- 
visi,  Dicalidonas  et  Vecturiones,  itemque  Attacoti  belli- 
cosa  hominum  natio,  et  Scoti,  per  diversa  vagantes  multa 
populabantur."  Quare,  quum  "  Britannias*^  barbarica  con- 
spiratione  ad  ultimam  vexatas  inopiam"  Valentinianus  in- 
tellexisset,  ad  haec  prohibenda  missum  ab  eo  in  insulam 
Theodosium  Hispanum  comitem  refert,  in  Africa  prius 
"  officiis  Martiis  (ut  ille  loquitur)  felicissime  cognitum :" 
quem  ut  Africanum  quondam  et  Britannicum  ducem  Sym- 


•  Supra,  pag.  109.  •  Bed.  lib.  1.  cap.  12. 

•>  Bed.  lib.  1.  cap.  1.  <=  Ammian.  Marcellin.  initio  lib.  20. 

■*  Ammian.  Marcellin.  initio  lib.  26.       ^  Id.  lib.  27. 

'  Ibid. 


CAI".  XV.  ANTlQUITATES.  YIT 

machusK  idcirco  celebrat:  de  quo  et  Latinus  Pacatu* 
Drepanius,  in  panegyrico  ad  Theodosium  Augustum,  ejus- 
dem  comitis  filium :  "  Redactum  ad  paludes  suas  Scotum 
loquar?  Compulsus  in  solitudines  avias  omnis  Alamanus, 
et  uterque  Maurus  occurrent:"  et  Claudianus  in  panegy- 
rico, turn  de  tertio,  turn  de  quarto,  Ilonoiii  consulatu :  in 
posteriore  sic  de  illo  canens  : 

Ille  Caledoniis  posuit  qui  caslra  pruinis,  . 

Qui  medio  Libyae  sub  cassidc  perLulit  £estus  ; 
Terribilis  Mauro,  debellatorque  Britunni 
Littoris,  ac  pariter  Borese  vastatjt  et  Austrl. 

In  priore,  ita : 

Ille  leves  Mauros,  necfalso  nomine  fictos 
Edomuit ;  Scotumque  vago  raucione  seculus, 
Fregit  Hyperboreas  remis  audacibus  undas. 
Et  geminis  fulgeos  utroque  sub  axe  trophsis, . 
Tethyos  alternas  refluas  calcavit  arena*. 

Ad  Attacotos  vero  quod  attinet:  eos  cum  Scotis,  in 
epistola  ad  Oceanum  conjungit  etiam  Hieronymus.  Ubi 
enim  in  vetere  editione  V'eneta  anni  MCCCCLXXVl. 
Basileensi  anni  MCCCCXCVII.  legebatur  ;  "  Scottorum 
et  Atticorum  ritu,  ac  de  republica  Platonis,  promiscuas 
uxores,  communes  liberos  habeant :"  pro  Atticorum,  quae^ 
dam  exemplaria  Atticotorum  habuisse,  Marianus  Victorias 
monuit ;  quae  omnino  pro  genuina  lectione  est  habenda. 
Neque  aliud  sentiendum  de  consimili  ejusdem  Hieronymi 
loco,  in  libro  adversus  Jovinianum  secundo.  "  Quid  lo- 
quar de  caeteris  nationibus  :  cum  ipse  adolescentulus  in  Gal- 
lia viderim  Scotos  (ita  enim  habent  libri  editi)  gentem  Bri- 
tannicam,  humanis  vesci  carnibus  ?"  ubi  Thomas  Demp- 
sterus*"  pro  Scotis  substituit  Gothos :  et  quidem  non  meram 
conjecturam,  sed  authoritatem  librorum  manuscriptorum 
hie  obtendens  :  ea  videlicet  fide,  qua  duas  proximas  voces, 
gentem  Britannicam,   quas  correctioni   suae  obstare  pu- 

»  Symmach.  lib.  10.  cpist.  22.  ad  Thedo«.  Aug. 

*  Dempster,  apparat  ad  histor.  Scotic.  lib.  1.  cap.  4. 


118^  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  Xf, 

tabat,  "  abesse  ab  omnibus  antiquis  codicibus,"  idque 
Erasmo  Roterodamo  authore,  finxit;  "  aut  forte  ab  Hen- 
rico Stephano  primum  additas'in  odium  Henrici  Schrim- 
geri  Scoti,  cum  quo  simultates  ille  letales  exercebat,"  es| 
suspicatus.  Atqui  ne  ab  uno  quidem  antiquo  codice  ab-* 
fuisse  voces  istas  ostendere  potuit  Dempsterua,  nedum 
ab  omnibus ;  nee  tale  quicquam  unquam  Erasmus  scripsit ; 
neque  ulla  omnino  habetnr  Hieronymianarum  lucubrati- 
onum  editio  ab  Henrico  Stephano  adornata ;  et  antequam 
Stephanus  natus  est,  operum  Hieronymi  editiones  omnes 
(atque  illae  nominatim  quae Venetiis  anno  MCCCCLXXVI. 
et  Basileae  anno  MCCCCXCVII.  prodiit)  gentem  Britan- 
nicam  nobis  hie  exhibuerunt.  De  Scotis  vero  ut  distincta 
natione  statim  ibidem  subjicit  ipse  Hieronymus  "  Scoto- 
rum  natio  uxores  propria  s  non  habet,"  &c.  Pro  Scotis 
tamen  alias  Attiscotos  fuisse  lectum,  Henricus  Gravius ; 
in  aliis  vero  MSS.  Cattitos,  Cattacottos  et  Attigottos,  an- 
notavitGuiUelmus  Camdenus':  uterque  vero  non  alios  quam 
Ammiani  Marcellini  Attacotos  hie  accipiendos  esse  con- 
jicit.  Ex  hoc  eodem  Hieronymi  ad  versus  Jovinianum 
libro,  in  Chrysostomi  (vel  alterius  alicujus,  illi  ajqualis ; 
qui  sub  Arcadii  imperio  sermonem  hunc  habuit,)  sermo- 
nera  de  Pentecoste,  complura  a  vetere  Latino  interprete 
insulta  esse,  non  potest  negari.  Quum  igitur  ibi  legatur 
"  Ante  hoc  autem  quoties  in  Britannia  humanis  vesce- 
bantur  carnibus;  nuncjejuniis  refieiunt  animam  suam,"  ut 
Attiquoli  vox  minus  intellecta,  correctorum  temeritate  in 
autem  quoties,  etiam  hie  degeneraverit,  conjectura  est  quae 
probabilitatis  specie  non  careat. 

Tertium  Pictorum  adventum  sub  Gratiano  et  Valenti- 
niano  juniore  statuunt :  de  quibus  eulogii  author,  libro 
quarto,  "  Gratianus  et  Valentinianus  fratres  et  imperio 
consortes  gentem  Gothicam  Pictorum,  in  rebus  bellicis 
fortem  et  strenua^,  beneficiis  et  blanditiis  allectam  a  Scy- 
thiaj  finibus  ad  Britanniam  direxerunt.  At  Britones  iner- 
mes  et  omni  militia  nudati,  a  Pictis  suppeditantur,  sic 
quod  Picti  accolae  facti  sunt  in  parte  Britanniae  aquilo- 

'   Camden,  Britann.  pag.  91. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  119 

nari :"  et  Giraldus  Cambrensis,  in  libio  priino  de  institu- 
tione  principis :  "  Cum  Maximus  tyrannus  de  Britannia  in 
Galliam,  cum  robore*  virorum  et  virium  necnon  et  armo- 
rum  insulae  toto,  ad  occupandum  imperium  transvectus 
fuisset ;  Gratianus  et  Valentinianus  fratres  imperiique 
consortes,  gentem  Gothicam,  in  rebus  bcllicis  fortem  ac 
strenuam,  sibi  quoque  vel  confcederatam  vel  subjectam  et 
imperialibus  beneficiis  obstrictani,  a  Scythiaj  finibus  in 
aquilonares  Britanniae  partes  ad  Britones  infestandum,  et 
tyrannum  cum  juventute  revocandum,  navigio  transmise  • 
runt.  lUi  vero  turn  quoniam  pro  innata  Gotliorum  belli- 
cositate  praevalidi  fuerunt,  turn  quoniam  insulam  viris  ac 
viribus  vacuam  invenerunt;  boreales  ejusdem  partes  ac 
provincias  non  inodicas,  ex  praedonibus  accolaE  facti,  sibi 
usurpatas  occupaverunt." 

Porro,  ut  Hunnorum  copias  a  Bautone  ValentinianF 
imperatoris  duce  adversus  se  accitas  conquerenti  Maximo 
a  B.  Ambrosio'  responsum  est  Valentinianum  Hunnos  at- 
que  Alanos  appropinquantes  Gallia;  per  Alemanniae  ter- 
ras reflexisse  :  ita  nominatim  "  Guanium™  Hunnorum 
et  Melgam  Pictorum  regem  ascivisse  sibi  Gratianum" 
Galfridus  Monemuthensis"  refert;  eosque  "misisse  in. 
Germaniam,  ut  eos  qui  Maximiano  faverent  (sic  enira 
ille  Maximum  appellat)  inquietarent."  Dcinde  do  eorum 
in  Albaniam  adventu  ista  subjicit :  "  Nefandi  Pictorum  et 
Hunnorum  duces  Guanius  et  Melga,  qui  partibus  Gra- 
tiani  et  Valentiniani  favebant,  cum  didicissent  insulam 
Britanniae  ab  omni  armato  milite  vaciiatam,  iter  festinatum 
versus  illam  direxerunt :  associatisque  sibi  collateralibus 
insulis,  in  Albaniam  applicuerunt.  Agniine  igitur  facto, 
invaserunt  regnum  quod  rectore  et  dcfensore  carebat,  vul- 
gus  irrationabile  caedentes.  Abduxerat  enim  secum  Maxi- 
mianus  omnes  bellicosos  juvenes  qui  reperiri  potuerant : 
iiiermesque  colonos  atque  inconsultos  reliquerat.     Quos 


■i  Omni  armato  terra  milite  Ranulpli.  Cestr.  in  Polychrome,  lib.  1.  cap.  58. 
ex  Giraldo. 

'    Ambros.  ep.  24.  op.  torn.  2.  pag.  890. 

■■  Vid.  supra,  cap.  8,  op.  torn.  5.  pag.  213.      "  Hittor.  Britantb  lib.  5.  cap.  ult. 


120  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

cum  prsedicti  Guanius  et  Melga  compererunt  minime  re- 
sistere  posse,  stragem  non  minimam  facientes,  urbes  et 
provincias,  ut  ovium  caulas,  vastare  non  cessabant.  Cum 
igitur  tanta  calamitas  Maximiano  nunciata  fuisset,  misit 
Gratianum  municipem  cum  duabus  legionibus,  ut  auxilium 
subvectaret :  qui  ut  in  insulam  venerunt,  prasliati  sunt  cum 
praedictis  hostibus,  et  acerrima  nece  afFectos  ipsos  in  Hi- 
berniam  fugaverunt.  Interea  Maximianus  Romae  intcr- 
fectus  est  ab  amicis  Gratiani;  et  Britones,  quos  secum 
duxerat,  interfecti  sunt  et  dissipati.  Qui  evadere  potue- 
runt,  venerunt  ad  concives  suos  ad  Armoricam,  quae  jam 
altera  Britannia  vocabatur.  At"  Gratianus  municeps, 
cum  de  nece  Maximiani  audivisset,  cepit  regni  diadema, 
et  sese  in  regem  promovit.  Exin  tantam  tyrannidem  in 
populo  exercuit,  ut  catervis  factis  irruerent  in  ilium  ple- 
bani  et  interficerent.  Quod  cum  per  caetera  regna  divul- 
gatran  fuisset,  reversi  sunt  pr^icti  hostes  ex  Hibernia : 
et  secum  Scotos,  Norwegenses  et  Dacos  conducentes,  reg- 
num  a  mari  usque  ad  mare  ferro  et  flamma  afFecerunt," 
Haec  Galffidus:  de  Albania,  in  quam  jam  tertio  Pictos 
deduxit,  pauIo  postadjiciens:  "  Erat  autem  Albania  peni- 
tus  frequentatione  Barbarorum  vastata :  et  quicumque 
hostes  superveniebant,  opportunum  intra  ipsam  habebant 
receptaculum." 

Quo  pacto  Gratianus  municeps  successisse  dici  possit 
Maximo,  (quum  ille  Gratianus^  Honorio  VII.  et  Theodo- 
sio  II.  consulibus  anno  Christi  CCCCVII.  id  est,  annis 
post  necem  Maximi  novemdecim  apud  Britannos  et  ty- 
rannus  creatus  et  post  menses  quatuor  occisus  fuerit) 
nunc  non  exquiro  :  a  Britannicis  ad  Scoticos  historicos 
devenio ;  qui  a  Maximo  hoc,  dum  BritanniaB  legatus 
esset,  fcedere  cum  Pictis  conjuncto,  suos  ingenti  prae- 
lio  superatos  et  ex  tota  insula  pulsos  fuisse  scriptitant. 
"  Cecidit,"  inquit  Johannes  Fordonus'*,   "  his  diebus  in 


"  Hist  Britann.  lib.  6.  cap.  1.  Vid.  Matthaeum  Florilegum,  ann.  392. 
P  Zosim.   hislor.  lib.  5.  et  6.  Bed.  histor.   ecclesiastic,  lib.  1.  cap.  1 1.  ex  P. 
Oros.  lib.  7.  cap.  40. 

1  Fordon.  Scotichroiiic.  lib.  2.  cap.  45. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  121 

bello  rex  Scotorum  Eugenius,  cum  filio  ;  multique  cum 
eis  principes  et  reguli :  vulgus  etiam  innumerabile.  Sed 
et  reliqui  qui  bello  supererant,  relictis  praediis,  subesse 
cum  populo  vel  hostibus  servire  nolentes,  elegerunt  in 
terram  potius  alienam  velut  advenae,  degentes  liberi,  quam 
propria  subditi  vivere  continua  servitute.  Etliac  quoque 
regis  frater  cum  suo  filio,  cui  nomen  Erth,  aliisque  plu- 
ribus  Hiberniam  petiit:  alii  vero  Norwegiam.  Insulas 
itaque  quidam  petentes,  per  omne  tempus  latebant  ex- 
cidii :  prteter  quas,  omne  regnum,  circa  Dominicae  tempus 
incarnationis  annum  videlicet  CCCLX.  amiserunt." 

Juxta  Johannis  Majoris"^  rationes  in  annum  CCCLIII. 
juxta  Buchanani^  in  CCCLXXVII.  circiter,  exilium  illud 
Scotorum  conjiciendum  esset.  Hector  Boethius',  et  ejus 
abbreviator  Johannes  Leslaeus,  vel  Robertus  Turnerus 
potius,  ad  secundum  Juliani  apostatae  imperii  annum  casum 
istum  refert :  qui  anno  Christi  partim  CCCLXII.  partim 
CCCLXIII.  respondet;  licet  ille  CCCLXXIX.  hie  no- 
minet.  Eo  anno,  tum  reliquos  Scotos  Romanis  armis 
regno  ejectos  fuisse  ait,  tum  Ethodium  (ita  enim  eum  ap- 
pellat,  quem  Fordonus  et  Major  Ethach  nominat)  a  Maxi- 
mo Legato  Albione  prohibitum,  in  Norvagiam  Daniamve 
(non,  ut  Fordonus  scripsit,  in  Hiberniam)  concessisse. 
Hibernos  deinde  ad  pristinas  sedes  Scotos,  cognatum 
populum,  vi  reducere  conantes,  a  Romanis  et  Pictis  atro- 
citer  oppressos  esse  addit :  coactumque  Hiberniae  regem 
per  legates  pacem  a  Maximo  Romanorum  duce  petere; 
quam  et  illi  impetraverint,  prius  tamen  ab  eo  duriter  ob- 
jurgati,  quod  "  cum  hostibus,  contra  Romanos  Romano- 
rumque  socios  et  confoederatos,  auxiliares  copias  miserint 
in  Albionem,  praesertim,  quum  ad  eum  usque  diem  Hi- 
bernia  sola  inter  orbis  regna  Romanis  armis  manserit 
intacta." 

Maximum  hunc,  "  cum  per  tyrannidem  oppressis  Bri- 
tannis  sumpsisset  victoriam,  a  militibus  imperatorem  crea- 


'  Major,  de  gest.  Scotor.  lib.  2.  cap.  1 . 

'  Buchanan,  rer.  Scoticar.  lib.  5.  in  rege  XL. 

'  Bocth.  Scotor.  histor.  lib.  6. 


122  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

turn  fuisse"  Gregorius  Turonensis" ;  "  in  Britannia  a  mdi- 
tibtis  imperatorem  constitutum,  incursantes  Pictos  et  Scotos 
strenue  superavisse,"  Tiro  Prosper*  (sive  Gennadius  Mas- 
siliensis  ille  fuerit)  affirmat  in  chronico.  Abductis  tamen 
postea  in  Gallias  Romanis  legionibus,  ab  iisdem  ferocibus 
gentibus  Britanniam  misere  vastatam  fuisse,  conqueritur 
Gildas  Britannus:  post  commemoratam  ceedem  tyranni, 
statim  adjiciens:  "  Exin  Britannia  omni  armato  milite, 
militaribus  copiis,  rectoribus,  licet  immanibus,  ingenti  ju- 
ventute  spoliata,  (quae  comitata  vestigiis  supradicti  tyranni 
domum  nusquam  ultra  rediit,)  et  omnis  belli  usus  penitus 
ignara ;  duabus  primum  gentibus  transmarinis  vehementer 
saevis,  Scottorum  a  Circio,  Pictorum  ab  aquilone  calca- 
biUs,  multos  stupet  gemitque  annos:"  ubi  illud  primum 
non  de  prima  infestatione  simpliciter  posse  accipi,  quas  ex 
Amraiano  Marcellino  et  aliis  jam  producta  sunt  satis  evin- 
cunt:  sed  de  calcatione,  hoc  est,  infestatione  simul  ac. 
dirissima  depressione;  ut  in  verbis  proxime  sequentibua 
sese  Gildas  explicat.  De  transmarinis  autem,  quare  ita 
dictas  sunt  gentes  illae,  Beda''  sententiam  suam  ita  aperit : 
"  Transmarinas  dicimus  has  gentes,  non  quod  extra  Bri- 
tanniam essent  positas,  sed  quia  a  parte  Britonnin  erant 
remotas,  duobus  sinibus  maris  interjacentibus ;  quorum 
unus  ab  orientali  mari,  alter  ab  occidentali,  Britanniae 
terras  longe  lateque  irrumpit,  quamvis  ad  se  invicem  per- 
tingere  non  possint.  Orientalis  habet  in  medio  sui  urbem 
Guidi.  Occidentalis  supra  se,  hoc  est,  ad  dexteram  sui 
habet  urbem  Alcluith,  quod  lingua  eorum  significat  Pe- 
tram  Cluith  :  est  enim  juxta  fluvium  nominis  illius:"  quan- 
quam  author  glossae  Cantabrigiensis  bibliothecae  MS. 
Gildae  adjectae,  non  ad  Scotos  quos  Reudae^  ductu  in  Al- 
baniam  jam  ante  venisse  sensit  Beda;  sed  ad  alios  qui 
rapiendi  atque  praedandi  spe  ex  Hibernia  in  Britanniam 
quotannis  transmittebant,  illud  referendum  annotaverit : 
"  Quia  Scotti,  inquit,  tunc  temporis  in  Hibernia  habita- 
bant,  et  Picti  in  Scotia,  id  est,  ab  aquilone :"  cui  apprime 

"  Gregor.  Turon.  hist.  Franc.  lib.  Leap.  38. 

"  Et  eum  secutus  Sigebeitus  ad  annum  t'liristi  384. 

"  Bed.  histor.  lib.  1.  cap.  12.  >  Supra,  pag.  116. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  123 

favet  Fabius  Ethelwerdus,  earn  historic  partem  plenius 
hunc  in  moduin  explicans :  "  Habitante  plebe  Britannica 
incuriose  causa  firmitatis  intra  fossam  qua?  a  Severe  Cae- 
sare  condita  erat,  insurrexerunt  gentes  duaB,  Picti  scilicet 
ab  aquilonali  plaga  et  Scoti  ab  occidentali,  contra  eos 
cum  exercitu,  vastantes  eorum  possessiones :  et  sic  per 
multa  annorum  spatia  innumerabili  eos  miseria  afflixe- 
runt."  Ut  de  eulogii  authore  nihil  dicam,  qui  post  Gra- 
tiani  et  Valentiniani  junioris  tempora  "  Scotos  duce  Reuda 
de  Hibernia  venientes,  sibimet  juxta  Pictos  longo  spatio 
terrarum  sedes  statuisse,"  in  quarto  operis  illius  libro  sig.- 
nificat. 

Anno  CCCLXXXVIII.  Maximus  occisns  est,  Theo- 
dosio  Augusto  II.  et  Cynegio  consulibus :  post  quinquen- 
nium, idem  Theodosius  III.  et  Abundantius  nomen  suum 
fastis  prsescripserunt  :  ad  quorum  consulatum,  "  Scotos 
a  Circio  et  Pictos  ab  aquilone  vastavisse  insulam  Britan- 
niam,"  in  Florentii  Wigorniensis  chronico  pariter  inve- 
nimus.  Johannes  Major^,  "  anno  ab  orbe  redempto 
CCCXCVI.  tempore  Honorii  et  Arcadii  imperatorum,  in 
Britanniam  Scotos  dispersos  rediisse,"  et  quidem  prius 
quam  Fergusius  Scotiae  regnum  capesseret,  historiae  man- 
davit.  Classis  quoque  Ilibernicae  ad  Britanniam  hoc  tem- 
pore appulsae  Claudianus  meminit :  ipsam  ita  loquentem 
inducens  Britanniam : 

Me*  quoque  vicinU  pereuntem  gentibus,  inquit, 
Munivit  Stilicho  ;  totam  quum  Scotus  lemen 
Movit,  etinfesto  spumavit  remige  Tethys. 

Illiusque  opera,ab  hostium  incursione  atque  impetu  tutam 
turn  redditam  fuisse  Britanniam,  verbis  proxime  sequen- 
tibus,  (quae  in  undecimo''  capite  recitavimus)  clarum  facit : 
quibus  et  ilia  adjungenda  ex  libro  secundo  in  Eutropium 
eunuchum,  anno  CCCXCIX.  consulatum  gerentem,  ab 
eodem  edito : 


'  Jo.  Major,  de  gest.  Sector,  lib.  2.  cap.  1. 
'  Claudian.  lib.  2.  de  laudib.  Stilichonis. 
'>  Supra,  op.  torn.  5.  pag.  385. 


124  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

■  domito  quod  Saxone  Tethys 


Mitior,  aul  fracto  secura  Britannia  Picto. 

Munivit  vero  Britanniam  Stilicho,  Romana  legione  in 
limite  ad  propulsandos  Scotos  et  Pictos  constituta  :  cujus 
idem  poeta  in  epithalamio  Palladii  et  Celerinae  meminit ; 
de  Celerinae  patre  loquens,  qui  fuisse  notarius  videtur 
omnium  dignitatum  et  administrationum  tam  militarium 
quam  civilium : 

Sparsas  imperii  vires  constringit  in  unum 
Depositum  :  quae  Sarmaticis  custodia  ripis, 
Quae  saevis  objecta  Getis,  quae  Saxona  frEenat 
Vel  Scotura  legio  j  quanUe  cinxere  cohortcs 
Oceanum,  quanto  pacatur  milite  Rlienus. 

Et  in  libro  de  bello  Geticb : 

Venit  et  extremis  legio  priEtenta  Britannis  ; 
Quae  Scoto  dat  frsena  truci,  ferroque  notatas 
Perlegit  exanimes"  Picto  moriente  figuras. 

Ex  quibus  postremis  versibus  frustra  Dempsterus*  con- 
firmare  nititur,  quod  in  patriis  annalibus  traditum  invenit  : 
Fergusium  Scotum  "  interfuisse  cum  suis  Romae  direp- 
tioni,  Alarico  Gothorum  regi  auxiliatum  :"  neque  enim  de 
auxiliariis  Alarici  militibus,  sed  de  legione  Romana,  e 
Britannia  ad  ilium  oppugnandum  evocata,  neque  de  Romae 
direptione  quicquam  hie  scripsit  Claudianus,  sed  de  praelio 
quod  in  agro  PoUentino  anno  CCCCIII.  cum  Alarico 
gestum  est ;  in  quo  et  Stilicho,  Romanae  militias  magister, 
quem  ante  Romamab  Alarico  captam  in  vivis  esse  desiisse 
constat,  hujusmodi  oratione  Romanis  cohortibus  addens 
animos  a  poeta  introducitur  : 

Credite  nunc  omnes  quas  dira  Britannia  gentes, 
Quas  Ister,  quas  Rhenus  alit^  pendere  paratas 
In  speculis  :  uno  tot  praelia  vincite  bello. 
Romanum  reparate  decus,  molemque  labantis 
Imperii  fulcite  humeris :  hie  omnia  campus 
Vindicat,  haec  mundo  pacem  victoria  sancit. 


'  exangues. 

<<  Dempster,  histor.  ecclesiast.  Scotor.  lib.  6.  num.  532. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  125 

Neque  minorem  vanitatem  sapit,  quod  de  Fergusio  ab 
eodem  est  additum :  "  ex  tantae  civitatis  spoliis  ac  praeda, 
ipsum  nihil  domum  retulisse  praeter  areas  quasdam  libris 
MSS.  plenas  (quasi  ars  eo  tempore  in  usu  esset  typogra- 
phica,  aut  ulli  turn  libri  uspiam  extarent  alii  quam  manu- 
scripti :)  quos  etiam  sue  aevo  Hector  Boethius  viderit." 
Cum  enim  Hector  ille  Boethius,  a  quo  istam  mutuatus  est 
fabulam,  unius  tantum  arcae  libris  refertae  meminerit,  eam- 
que  a  Fergusio  abductam  non  ex  sua  sententia  sed  ex 
dubiis  aliorum  rumoribus  retulerit ;  et  quos  ipse  conspexit 
libros,  utruni  in  Albione  scripti  an  aliunde  eo  delati  essent, 
incertum  fuisse  tradiderit:  sua  tamen  auctoritate  Demp- 
sterus  et  areas  multiplicat,  et  eas  a  Fergusio  domum 
relatas  asseveranter  affirmat,  et  quos  Hector  viderat  Hbros 
eosdem  cum  Fergusianis  istis  fuisse  audaeter  pronunciat. 

Locum  Boethii,  quia  de  libris  lonffi  insulse  quaedam 
continet  lectu  non  indigna,  integrum  hie  placuit  descri- 
bere  :  "  Ferunt"  praeter  sacra  quaedam  vasa,  multamque  et 
pretiosam  supellectilem,  arcam  quandam  libris  refertam, 
Fergusio  militari  pro  instituto  sorti  obvenisse :  eumque, 
quo  numine  motum  incertum  est,  incredibili  diligentia 
eandem  servasse,  et  in  Hebrides  secum  post  multos  cum 
Gothis  in  Italia  labores  per  Germaniam  deportasse  in- 
tactam ;  locasseque  tandem  in  lonae  insula,  aedibus  ad  tarn 
celebria  (ut  rebatur)  monumenta  simid  cum  suae  gentis 
egregie  gestis,  delectis  ad  id  opus  probatis  scriptoribus, 
in  codices  redactis,  perpetuo  servanda  diligenti  opera  con- 
structis.  Asseverant  quidam,  ut  ipsi  frequentius  audi- 
vimus,  iEneam  Sylvium,  virum  literis  deditissimum,  qui 
postea  summus  pontifex  creatus  Pii  secundi  nomen  tulit, 
dum  in  Scotia  ad  Jacobum  primum  regem,  Eugenii  quarti 
Romanipontificis  jussu,  legatione  fungeretur,  horum  fama 
motum  in  Hebrides  ad  lonam  trajicere  destinasse ;  explo- 
randi  animo,  si  quid  illic  Titi  Livii  Patavini  decadum,  quas 
bella  efFeratorumque  immanitas  (plus  enim  bella  possunt  in 
rebus  memoria  dignissimis  exterminandis  quam  vetustas) 
in  Italia  absumpserant,  invenire  possit :  subitaria  autem 

'  Hect.  Bocth.  Sector,  liistcr.  lib.  7. 


126  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP,  XV. 

regis  morte,  rebus  in  Scotia  undique  turbatis,  quum  tarn 
difficile  ac  laboriosum  iter  impacatam  per  regionem  multis 
sine  ducibus  peragere  neqiiivisset,  proposito  destitisse." 

"  Caeterum  qui  sint  libri  in  lona  insula  fama  adeo  cele- 
brati,  ac  quibus  de  rebus  conscripti,  explorandi  provin- 
ciam  sumentes  apud  piorum  loci  illius  coetum,  nuncio  ter- 
tium  compellatum,  opera  maxime  nobilis  ac  eruditi  viri 
Joannis  Campibelli,  a  regiis  thesauris,  tandem  obtinuimus, 
ut  antiqui  codices,  qui  quinque  illic  Romanis  characteribus 
essent  exarati,  ad  nos  fideli  nuncio  Aberdoniam  defer- 
rentur.  Ergo  anno  Christiano  quinto  supra  mille&imum 
quingentesimum  ac  vicesimuni,  vetustissima  quaedam  codi- 
cum  ac  paucula  fragmenta,  quorum  vix  aliquod  palmae 
superabat  magnitudinem,  dura  et  inflexibili  pene  mem- 
brana,  mira  arte  ac  diligentia,  ut  ex  characterum  elegantia 
facile  dignoscitur,  conscripta,  vetustate  vel  custodum 
potius  incuria  adeo  erosa,  ut  vix  decimum  quodque  verbum 
legere  possis,  recepi.  Verum,  sive  ii  libri  quorum  ea, 
caeteris  partibus  consumptis,  sunt  fragmenta,  illic  aut  in 
Albione  sint  scripti,  sive  peregrinis  ex  locis  illuc  delati 
(neutrum  enim  perspicue  cognitum  habemus)  Romano 
more,  Romanis  de  rebus  conscripti,  uno  omnium  qui  ea 
viderunt  judicio,  Sallustianam  potius  quam  Livianam  re- 
dolere  eloquentiam  censentur.  AUata  et  ad  me  est  eodem 
nuncio,  Veremundi  archidiaconi  olim  sancti  Andreas  de 
nostris  rebus,  etsi  rudi  quadam  vetustate,  conscripta  his- 
toria,  a  Scotorum  gentis  origine  usque  ad  Malcolmum 
Canmor  I'egem,  abunde  omnia  complectens." 

Hisce  Boethii  adjiciamus  et  Pauli  Jovii  ilia,  in  Scoti- 
carum  insularum  descriptione  de  antiquitatibus  lona;  (quae 
non  Cliilca,  ut  apud  ilium  legitur,  sed  Y-Columcbill  sive 
insula  S.  Columbse  hodie  vocatur)  ita  disserentis :  "  As- 
servantur  in  arcanis  templi  armariis  vetustissimorum  anna- 
lium  codices,  atque  item  latte  membranae,  ipsorum  regum 
subscriptaj  manibus,  aureisque  vel  cereis  sigillorum  ima- 
ginibus  obsignatae;  quibus  antiquae  leges  edictaque,  et 
finium  ac  civitatum  jura  publica  continentur.  Fama  quoque 
est,  prisca  ingeniorum  monumenta,  Romanasque  historias, 
quae  quisque  vel  idiota  desideret,  in  illis  scriniis  recondi: 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  127 

Quas  Fergusius  Scotorum  regulus,  non  incuriosus  (ut  vi- 
deri  potest)  amator  liistoriae,  Alarico  Gothorum  regi  conies, 
direpta  urbe  Roma,  secum  abstulerit  ;  in  lonamque  de- 
mum  tumultu  Danico,  diligentius  et  tiitius  asservandas, 
religiose  transtulerit.  Ita,  ut  non  omnino  vanum  et  irri- 
tum  videri  possit,  reliquas  Titi  Livii  decades  expectare : 
quarum  e  tenebris  crutarum  certa  exempla  ad  Franciscum 
Galliae  regem,  Scotorum  literis  prolixe  atque  munifice  pro- 
niissa  nuper  audivimus."  Sed  inanem  fuisse  spem  illam, 
rei  exitus  indicavit. 

Initium  Fergusiani  regni  in  annum  Domini  CCCCIII. 
imperatoris  Arcadii  et  Honorii  VI.  Jobannes  Fordonus 
conjicit:  de  anno  CCCCIII.  Jobanne  Majore,  de  anno 
etiam  Honorii  et  Arcadii  imperatorum  sexto  (qui  tamen 
cum  anno  Cbristi  quadringentesimo  potius  congruit)  bbro 
Pasletensi  consentiente.  Quod  tempus  quum  clade  urbis 
superius  esse  Boethius  animadverteret,  ne  non  posset 
consistere  quod  jam  prius  dixerat ;  Fergusium  prima'  pu- 
bertate in  Alarici  exercitu  militavisse,  et  ad  expugnatio- 
nem  urbis  prassentem  adfuisse :  regem  creatum  ilium  fuisse 
scripsit,  anno^  sacratissimi  Virginei  partus  CCCCXXII. 
et  Honorii  imperatoris  Romani  duodevigesimo.  Verum 
annus  ille  Honorii  ad  annum  aerae  Christianae  CCCCXII. 
rectius  fuisset  referendus  :  cui  si  sexdecim  annos  addamus 
(quot  praefuisse  Scotorum  regno  Fergusium  idem  postea** 
subjicit)  ad  CCCCXXVIII.  aerae  nostras  perveniemus,  in 
quo  ccepit  annus  Valentiniani  imperatoris  quartus.  Ad 
quern  calculum  proxime  accedit,  quod  in  eadem  historia 
statim  subjungitur ;  Eugenium  patri  Fergusio  eo  anno 
successisse,  qui  fuit  Cbristianae  salutis  CCCCXXX.  et 
Valentiniani  imperatoris  quartus.  At  Dempsterus  hoc 
ipso  anno  CCCCXXX.  quo  Fergusium  occisum  fuisse  tra- 
diderunt  Boethius  et  Lessaeus,  Scotos  post  quatuor  et  qua- 
draginta  annorum  exilium  {quod  anno  salutis  CCCLXXIX. 
imperante  Juliano  coepisse  vult)  Fergusio  ducente  resti- 
tutes fuisse  narrat ;  sedentibus  Romae  Innocentio  I.  Scoto, 


'   Hect.  Boeth.  Scot.  hist.  lib.  7.  fol.  114. 

t  Ibid.fol.  116,  117.  ''   Ibid.fol.  122. 


1^  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

Sozimo,  (Zosimum  volebat  dicere)  Bonifacio  I.  Celestino  I. 
Sixto  III.  Leone  I.  ridicula  quaedam  et  inter  se  pugnantia 
hie  permiscens.  Nam  ut  praeteream,  quo  judicio,  Ar- 
noldum  Pontacum'  et  eo  recentiores  alios  secutus  ille  sit, 
qui  Innocentium  pontificeni,  quod  patria  Albanus  fuisse 
diceretur,  ex  Italia  in  nostram  Albaniam  transtulerunt  et 
Scotum  fuisse  conjecerunt;  et  qua  temporum  peritia  anno 
CCCLXXIX.  Julianum  imperavisse  sentiat :  quam  ridi- 
culum  illud,  ut  sex  sunul  pontifices  quasi  uno  anno  Romae 
sedentes  inducantur?  quod  exilium  anno  CCCLXXIX. 
cceptum,  et  annis  quatuor  et  quadraginta  continuatum,  in 
anno  CCCCXXX.  terniinatum  fuisse  credatur  i*  quod  In- 
nocentius  denique,  qui  anno  CCCCXVII.  vivere  desiit,  et 
Leo,  qui  non  ante  CCCCXL.  pontificatum  adiit  (ut  de 
intermediis  episcopis  taceam)  Romae  sedisse  existimentur, 
quum  Fergusius  Scotorum  regnuni  administraret ;  quod 
tamen,  ex  Dempsteri  sententia,  et  anno  CCCCXXX.  ille 
susceperit,  et  ultra  novem  annos  non  tenuerit  ?  Ex  aliorum 
vero  quorundam  sententia,  ante  annum  CCCCXXXIX. 
Scotorum  in  Ergadia  sive  Argathelia  regnum  cceptum  non 
fuisse,  chronologici  illi  indicant  versiculi,  quos  Scotichro- 
nico  insertos  reperi: 

Bis  bis  centeno,  qtiater  et  deca  sed  minus  uno, 
Anno  quo  sumpsit  primos  Egradia  Scotos, 
Ut  referunt  isti,  fuit  incarnatio  Christi. 

Anno  CCCCVII.  occiso*^  in  Britannia  a  militibus  Gra- 
tiano  municipe  ;  "  ejus' loco  Constantinus  ex  infima  militia, 
propter  solam  spem  nominis,  sine  merito  virtutis  electus, 
continuo  ut  invasit  imperium,  in  Gallias  transiit :"  atque  ita 
quicquid"  prius  a  Maximo  tyranno  in  insula  relictum  fuerat 
militaris  roboris  exhausit.  Anno  sequente,  Transrhenani" 
barbari  adversus  Constantinum  in  Gallia  rebellantes,  eo 


'  Pontac.  et  Genebrard.  in  chronic.  Leslac.  de  reb.  gest.  Scot,  in  fine  rcg.  40. 

'  Zosim.  liist.  lib.  6.  Olympiodor.  liist.  in  Pliotii  bibliotlieca,  num.  80.  Prosper, 
in  chronico.  Sozomen.  liist.  ecclesiast.  lib.  9.  cap.  11.  Procop.  rer.  Vandalic.  lib.  1. 
Vid.  supra,  pag.  120.  et  cap.  12.  op.  torn.  5.  pag.  427. 

'   P.  Oros.  hist.  lib.  7.  cap.  40. 

■"  Guil.  Malmesbur.  de  gest.  reg,  Anglor.  lib.  1.  cap.  1, 

"  Zosim,  lib.  6. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  129 

Britanniae  incolas  redegerunt,  ut  ab  imperio  Romano  defi- 
cerent,  et  Romanorum  legibus  non  amplius  obedientes, 
arbitratu  suo  viverent.  Itaque  Britanni,  sumptis  armis,  et 
quovis  adito  pro  salute  sua  discrimine,  civitates  suas  a 
barbaris  imminentibus  liberarunt ;  ipso  quoque  imperatore 
Honorio,  ut  rebus  suis  consulerent,  literis  eos  adhortante. 
Post  urbem  vero  ab  Alai-ico  captam,  et  occisum  Constan- 
tinum  tyrannum,  "  Honorium  Britannico  exercitu  recepto 
confestim  et  insulam  ad  imperium  retraxisse"  scribit  Sa- 
bellicus".  RomanosP  tamen  Britanniam  recuperare  eo  tem- 
pore non  potuisse,  auctor  est  Procopius  :  Beda"  quoque 
et  annalibus  Anglo-Saxonicis,  et  Fabio  Ethelwerdo  idem 
attestantibus :  quibus  ex  recentioribus  et  Blondum'  ad- 
dere  liceat:  qui,  interfecto  apud  Arelatum  Constantino 
tyranno,  vacuam  alias  milite  Britanniam  Pictos  et  Scotos 
Albienses  invasisse  narrat,  Britannosque  parentes  imperio 
magnis  calamitatibus  afflixisse :  ut  quum  imploratus  Aetius 
auxilium  non  daret,  necesse  illis  fiierit  cum  Scotis  ac  Pictis 
fcedera  inire  et  a  republica  deficere. 

Anno  CCCCXVIII.  "  Romani  omnes  thesauros  Bri- 
tanniae in  terram  absconderunt,  et  multos  secum  in  Gallias 
portaverunt:  quos  autem  absconderunt,  postea  inveniri 
non  potuerunt."  Ita  habent  annales  Saxonici :  et  Fabius 
Ethelwerdus  in  eandem  sententiam :  "  In  nono  anno  post 
eversionem  Romae  a  Gothis,  relicti  qui  erant  in  Britannia 
Romana  ex  gente,  multiplices  non  ferentes  gentium  minas, 
scrobibus  occultant  thesaurum,  aliquam  sibi  futuram  exis- 
timantes  fortunam  :  quod  illis  post  non  accidit.  Partem 
siununt,  in  unda  gregantur,  dant  ventum  carinis,  exules 
Gallias  tenent  partes."  Proximo  tamen  ante  obitum  anno, 
"  Britannis  subjectionem  Romano  imperio  reproniitten- 
tibus  subsidium  misisse  Honorium,  et  Hispanis,  Wanda- 
lorum  bello  laborantibus :  sed  id  frustra  fuisse,"  in  chro- 
nico  suo   annotat  Sigebertus  Gemblacensis.     Et  quideuv 

'    •  Sabellic.  Ennead.S.  lib.  t. 

P  Bptrraviav  litv  Toi'Puifiaioi  dvaailiaaaBai  olntirt  irrxov.     Procop.  rer. 
Vandalic.  lib.  1.  pag.  94. 

1  Vid.  supra,  init.  cap.  9.  op.  torn.  5.  pag.  2C3. 

'  Blond,  decad.  I.  lib.  2. 

VOL.  VI.  K 


18&  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

anno  CCCCXXII.  "  Honorio  XIII.  et  Theodosio  X. 
consulibus  (qui  proximus  fiiit  ante  Honorii  excessum  an- 
nus) exercitum  ad  Hispanias  contra  Vandalos  missum 
fuisse,"  in  Prosperi  et  Cassiodori  chronicis  legimus :  ut  ad 
cum  quoque  annum  (juxta  eos  quos  Sigebertus  secutus 
est  authores)  referendum  sit,  quod  a  Blonde'  similiter 
proditum  invenimus ;  Britannos,  cum  barbariem  Scotorum 
ac  Pictorum  perferrs  non  possent,  obtenta  ab  Actio  una 
legione,  iterum  ad  Romanos  rediisse :  "  Dedit  Aetius  (in- 
quit  ille)  legionem  unam  :  quae  mare  transgressa,  barbaros 
multa  caede  repulit  Britanniasque,  quamdiu  afFuit,  pro 
Romano  imperio  conservavit." 

Sabellicus'  rem  gestam  sic  exponit :  "  Pictavi  et  Scoti 
primo  insulanorum  res  latrocinio  fcedare  adorti,  fcederis 
praetextu  conati  sunt  sibi  insulam  vendicare.  Gliscere 
indies  id  malum,  ac  ultra  quam  tutum  esset  imperii  rebus, 
augebatur  duarum  gentium  audacia :  apparebatque  brevi 
totam  insulam  alienatum  iri,  nisi  ejusmodi  conatibus 
mature  iretur  obviam.  Ei-at  tum  Britannia  sine  prassidio. 
Id  veritus  Aetius,  fatigatusque  eorum  precibus  qui  adhuc 
in  fide  erant,  legionem  unam  misit  ex  Gallia  in  insulam. 
Sunt  Pictavi  et  Scoti  variis  inde  cladibus  ab  jEtianis  af- 
fecti:  estque  insulae  status  multo  pacatior  factus,  quam 
diu  antea  fuisset.  Quiescebat  per  haec  Britannia  unius 
legionis  praesidio."  Et  Paulus  diaconus:  "  Hac"  tempes- 
tate  Britanni,  Scotorum  Pictonumque  infestationes  non 
ferentes,  Romam  mittunt ;  ac  sui  subjectione  promissa, 
contra  hostes  auxilia  flagitant.  Quibus  statim  ab  Honorio 
missa  militum  legio,  magnam  Barbarorum  multitudinem 
stravit ;  cseterosque  Britanniae  finibus  expulit."  Et,  anti- 
quior  scriptor,  Gildas  :  "  Britannia  legatos  Romam  cum 
epistolis  mittit ;  militarem  manum  ad  se  vindicandam  la- 
crymosis  postulationibus  poscens,  et  subjectionem  sui  Ro- 
mano imperio  continue  tota  animi  virtute,  si  hostis  longius 
arceretur,  vovens.  Cui  mox  destinatur  legio  praeteriti 
mali  immemor  (occisionis"'  videlicet  imperatoris  Gratiani ; 

*   Blond,  decad.  1.  lib.  2.  '  Sabellic.  Ennead.  8.  lib.  1 . 

"  Paul,  diacon.  continual.  Eutropii,  lib.  14. 
"  Vid,  supra,  cap.  8.  op.  torn.  5.  pag..  241. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  131 

ut  glossator  hie  exponit)  sufficienter  arniis  instructa. 
Quae  ratibus  trans  oceanum  in  patiiam  advecta,  et  cominus 
cum  gravibus  hostibus  congressa,  magnamque  ex  eis  mul- 
titudinem  sternens,  et  omnes  e  finibus  depulit,  et  sub- 
jectos  cives  tarn  atroci  dilaceratione  ex  imminenti  captivi- 
tate  liberavit.  Quos  jussit  construere  inter  duo  maria 
trans  insulam  murum ;  ut  esset  arcendis  hostibus  a  turla 
instructus  terrori,  civibusque  tutamini.  Qui  a  vulgo  iiTa- 
tionabili  absque  rectore  factus  non  tarn  lapidibus  quam 
cespitibus  non  profuit." 

Murum hunc  cespititium  inter  duo  freta,  Dunbritannicum 
et  Edinburgicum,  erectum  fuisse,  docet  nos  Beda";  ita 
ilium  describens  :  "  Insulani  murum,  quem  jussi  fuerant, 
non  tam  lapidibus  quam  cespitibus  construentes,  utpote 
nullum  tanti  operis  artificem  habentes,  ad  nihil  utilem 
statuunt.  Fecerunt  autem  cum  inter  duo  freta  vel  sinus 
maris,  per  millia  passuum  plurima :  ut  ubi  aquarum  mu- 
nitio  deerat,  ibi  praesidio  valli  fines  suos  ab  hostium  irrup- 
tione  defenderent.  Cujus  operis  ibidem  facti,  id  est,  valli 
latissimi  et  altissimi  usque  hodie  certissima  vestigia  cernere 
licet.  Incipit  autem  duorum  ferme  milliura  spatio  monas- 
terio  Abercurnig''  ad  occidentem,  in  loco^  qui  sermone 
Pictorum  Penvahel,  hngua  autem  Anglorum  Penneltun 
appellatur ;  et  tendens  contra  occidentem,  terminatur 
juxta  urbem  Alcluith."  Et  Johannes  Fordonus,  in  Scoti- 
chronico  :]"  Britones",  ut  eisjussumest,  supradictum  murum 
ab  oceano  construunt  ad  oceanum,  et  tantis  per  intervalla 
firmatum  turribus,  quod  ab  unaquaque  tubae  clangor  ad 
aliam  pertingere  posset,  maximo  sumptu  perfecerunt.  In- 
cipit autem  ab  oriente  super  australe  litus  Scotici  maris 
juxta  villam  Kaer-eden'':  deinde  passuum  spatio  viginti 
duorum  millium  procedens,  per  transversum  insulae  porri- 
gitur  ;  et  civitatera  habens  ab  austro  Glasguensem,  in  ripa 
fluminis  Clude  juxta  Kirk-Patrick  terminatur."  Et  Jo- 
hannes Major :  "  Britones"',  duabus  gentibus  resistere  non 


»  Bed.  hist.  lib.  1.  cap.  12.  *  Vid.  Bed.  lib.  4.  cap.  28. 

'•  Vid.  supra,  pag.  Ill,  112.  '  Fordon.  Scotichroiiic.  lib.  3.  cap.  4. 

^  Eden-borrough.  ^  Major,  de  gcst.  Scot.  lib.  2.  cap.  I. 

K  2 


132 


BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 


potentes,  ad  Ronianos  pro  suppetiis  miserunt :  qui  ad  Bri- 
tonum  preces  insulam  ingressi,  murum  erigere  studuerunt, 
rnulto  magis  septentrionalem  quam  erat  prior  murus  a 
-Romanis  extructus :  iniino  iste  secundus  murus  ad  octo- 
ginta  millia  passuum  prioi'e  muro  a  Romanis  extructo  bo- 
realior  fuit.  Hanc  terram  Maximus  Britonum  dux  suo 
regno  adjecit.  Ab  Abercorvie''  initium  hie  murus  accepit, 
et  per  latitudinem  terrae  ad  Dakenclud  per  Glasguensem 
civitatem  et  Kirk-patrick  ducebatur ;  ab  incolis  Gramys- 
dyk  vocatus." 

Romana  vero  ilia  legio,  ut  narrat  Blondus',  brevi  revo- 
cata  est ;  cum  Burgundiones  novos  parare  motus  vide- 
rentur :  ob  quam  rem  rursus  Barbari  Britanniam  popula- 
tionibus  incendiisque  foedarunt.  "  Quod  cum  Valenti- 
iniano  renunciatum  esset,  legionem  quam  Aetius  Senonibus, 
Aurelianensibus  Parisiisque  prassidio  attribuerat,  per  Gal- 
lionem  Ravennatem  jussit  inBritannias  transportari.  Cujus 
legionis  adventu  Britanniarum  primores  confirmati,  Scotos 
Pictosque  timere  desierunt."  Addit  idem,  a  Valentiniano 
Mahertium'  ex  Ravenna  et  Gallionem  ex  Britannia  in 
Africam  contra  Bonifacium  cum  magnis  copiis  missos,  in 
ipsa  exscensione  profligatis  eorum  copiis  a  Bonifacio  in- 
terfectos  fuisse.  Docet  vero  Prosper  in  chronico,  post- 
quam  Valentinianus  dccreto  Theodosii  Augustus  appel- 
latus  est  biennio  exacto,  Hierio  et  Ardabure  consulibus, 
hoc  est,  anno  aerae  vulgaris  CCCCXXVII.  "  Bonifacio 
bellum,  ad  arbitrium  Felicia,  (huic  enim,  ut  Romanae  mi- 
litiae  eo  tempore  magistro,  hoc  tribuit  non,  ut  alii",  Aetio) 
publico  nomine  illatum ;  atque  Mavortium  (qui  ille  Blondi 
est  Mahertius)  et  Gallionem  (sic  enim  integrum*"  Prosperi 
chronicon  nominat  non,  ut  vulgatum,  Galbionem)  dum 
Bonifacium  obsident,  esse  intereniptos."  Ex  quibus  col- 
ligimus,    "  secundam  vastationem  et  secundam  ultionem," 

''  Vel  Abercornie  potius  ;  unde  comittim  AbercorniK  ductus  honorariua  titu- 
his.     Bedae  Abercurnig  :  ad  ostium  (id  enim  Aber  denotat)  Carronis  fluvii. 

•  Blond,  decad.  1.  lib.  2.  '  Mavortium  appellat  Prosper. 

t  Theophanes,  in  hist,  miscell.  lib.  14.  Sigebert.  in  chronic,  ann.  426. 

I"  Ex  Lodonensi  MS.  ab  Arnaldo  Pontaco  citatum,  in  notis  ad  Prosperum,  col. 
781.  De  quo  etiam  Gallione  plura  comminiscitur  Hector  Boethius,  hist.  Scotor, 
Ub.  7.  fol.  122.  a.  124.  a.  b.  125.  a. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  13o 

quas  Gildas  vocat,  in  Britannia  cirCa  annum  CCCCXXVI. 
contigisse :  quarum  historiam  breviter  Sabellicus  sic  per- 
censet:  "  Burgundiis  Galliam  infestantibus,  Aetius  suos 
ex  insula  revocare  coactus  est :  ac  legione  una  Parisiis  et 
Aureliensibus  ad  praesidium  relicta,  et  Tarraconensibus  in 
Hiberis  altera,  cum  caetero  robore  copiarum  in  Burgundies 
niovit.  Scoti  post  legionariorum  decessum,  cum  Albiensi- 
bus  confestim  ad  res  novas  consurgunt ;  navibusque  circum- 
vecti,  maritima  Britannia;  oppida  ferro  et  igni  populantur. 
Exarsisset  per  ha?c  novum  bellum  in  insula,  nisi  Valenti- 
niani  jussu  legio,  qua;  Parisiis  praesidio  erat  ab  Actio  re- 
licta, Gallionis  Ravennatis'  ductu  insulanis  praesto  aff'u- 
isset :  sub  cujus  appulsum  vilescere  coeperunt  Scotorum  et 
Albiensium  latrocinia." 

Gildas  vero  uberius  ac  fusius  liisce  verbis  rem  exequi- 
tur :  "  Ilia  legione  domum  cum  triumpho  magno  et  gaudio 
repedante,  illi  priores  inimici  ac  si  ambrones''  lupi  pro- 
funda fama  rabidi,  siccis  faucibus  ovilc  transilientes  non 
comparente  pastore,  alis  remorum  remigumque  brachiis, 
ac  velis  vento  sinuatis  vecti,  terminos  rumpunt :  cajdunt- 
qiie  omnia,  et  quaeque  obvia  maturam  ceu  segetem  me- 
tunt,  calcant,  transeunt.  Itemque  mittuntur  queruli  legati 
scissis,  ut  dicitur,  vestibus,  opertisque  sablone'  capitibus, 
impetrantes  a  Romanis  auxilia,  ac  veluti  timidi  puUi  pa- 
trum  fidissimis  alis  succumbentes ;  ne  penitus  misera  pa- 
tria  deleretur,  nomenque  Romanorum  quod  verbis  tantum 
apud  eos  auribus  resultabat,  vel  exterarum  gentium  op- 
probrio  obrosum  vilesceret.  At  illi  quantum  humana; 
naturae  possibile  est  commoti  tanta;  historia  tragoediac, 
volatus  ceu  aquilarum,  equitum  in  terra,  nautarum  in  mari 
cursus  accelerantes  ;  inopinatos  primum  tandem  terribilcs 
inimicorum  cervicibus  infigunt  mucronum  ungues,  casi- 
busque  foliorum  tempore™  certo  assimilanda  iisdem  per- 
acgunt  stragem :  ac  si  montanus  torrens  crebris  tempesta- 
tum  rivulis  auctus,  sonoroque  meatu  alveos  exundans,  ac 

'  De  quo  Hect.  Boeth.  hist.  Sector,  lib.  7.  fol.  122.  a.  124.  a.  b.  125.  a. 

'  Id  St  irevi.  Gloss,  vid.  supra,  cap.  14.  pag.  94. 

'  sabulo  vel  arena, 

■"  Tempore  auturani  advenisse  Icgiontm  hanc  affirniat  Bcda,  lib.  1,  cap.  12. 


iSi  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.    XV. 

sulcato  dorso  fonteque"  acra  erectis,  ut  aiunt,  ad  nebulas 
undis  (luminum  qiiibus  pupilli,  persaepe  licet  palpebrarum 
convolatibus  innovati,  adjunctissimarum  rotarum  lineis 
fuscantur)  mirabiliter  spumans,  ast"  uno  objectas  sibi 
evincit  gurgite  moles:  ita  ffimulorum  agmina  auxiliares 
egregii,  si  quae  tamen  evadere  potuerant,  praepropere  trans 
maria  fugaverunt,  qui  anniversarias  avide  praedas,  nuUo 
obsistente,  trans  maria  exaggerabant." 

"  Igitur  Romani  patriae  denunciantes  nequaquam  se  tarn 
laboriosis  expeditionibus  posse  frequentius  vexari,  et  ob 
imbelles  erraticosque  latrunculos  Romana  stigmata''  tan- 
tum  talemque  exercitum  terra  ac  mari  fatigari:  sed  ut 
potius  sola"  consuescendo  armis  ac  viriliter  dimicando, 
terram,  substantiolam,  conjuges,  liberos  et,  quod  his  majus 
est,  libertatem  vitamque  totis  viribus  vindicaret ;  et  gen- 
tibus  nequaquam  se  fortioribus,  nisi  segnitia  et  torpore 
dissolveretur,  inermes  vinclis  vinciendas  nullo  mode,  sed 
instructas  peltis,  ensibus,  hastis,  et  ad  caedem  promptas 
protenderet  manus :  suadentes,  (quia  et'  hoc  putabant 
aliquid  derelinquendo  populo  commodi  accrescere)  murum 
non  ut  alteram  sumptu  publico  privatoque  adjunctis  secum 
miserabilibus  indigenis,  solito  structurae  more  tramite  a 
mari  usque  ad  mare  inter  urbes,  quas  ibidem  forte  ob 
metum  hostium  collocatae  fuerant,  directo  librant ;  fortia 
formidoloso  populo  monita  tradunt,  exemplaria  instituen- 
dorum  armorum  relinquunt.  In  litore  quoque  oceani  ad 
meridianam  plagam,  quo  naves  eorum  habebantur,  quia  et 
inde  barbaricae'  ferae  bestiae  timebantur,  turres  per  inter- 
valla  ad  prospectum  maris  collocant ;  et  valedicunt,  tan- 
quam  ultra  non  reversuvi." 

Haec  Gildas:  quern  secutus  est  et  Beda,  libri  primi 
liistorise  ecclesiasticae  capite  duodecimo  reliqua  quidem 
contractius,  lapidei  vero  muri  extructionem  paulo  plenius 
ita  enarrans :  "  Murum  a  mari  ad  mare  recto  tramite 
inter  urbes  quae  ibidem  ob  metum  hostium  factse  fuerant, 


"  A\.  fronteque.  "  Al.  a». 

>'  Stigmata  sunt  sigiia  victricia,  Gloss. 

'I  Al.  insula!.  '  ex. 

*  Al.  Birbante.  Vid.  supra,  cap.  12.  op.  torn.  5.  pag.  468. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  135 

ubi  et  Severus  quondam  vallum  fecerat,  firnio  de  la])ide 
locarunt.  Quern  videlicet  murum,  hactenus  famosum  atquc 
conspicuum,  sumptu  publico  privatoque,  adjuncta  secum 
Britannorum  manu,  construebant,  octo  pedes  latum  et 
duodecim  altum,  recta  ab  oriente  in  occasum  linea ;  ut 
usque  hodie  intuentibus  clarum  est."  Quibus  et  ille  Witi- 
chindi'  Saxonis  locus  adjungi  poterit :  "  Populus  Romanus 
Martiali  imperatore  a  militibus  interfecto,  externis  bellis 
graviter  fatigatus,  non  sufficiebat  solita  auxilia  adminis- 
trare  amicis :  extructo  tamen  ingenti  opere  ad  munimen 
regionis,  inter  confinia  a  mari  usque  ad  mare,  ubi  impetus 
hostium  videbatur  fore,  relinquebant  regionem  Romani." 

Georgius  Buchananus  et  murum"  hunc  et  Severi  vallum 
eodem  loco  positum  fuisse  asserit,  quo  murus  ille  cespi- 
titius  extructus  fuerat,  inter  Abercornum  et  Fanum  Patricii 
sive  Kirk-patrick :  ejusque  multa  vestigia  extare  ait : 
"  Paucis","  inquit,  "  antequam  haec  scriberemus,  annis, 
vestigia  fossarum  et  murorum,  item  vicorum  apparebant : 
nee  adhuc  muri  diruti  omnino  ita  confusa  sunt  indicia,  ut 
non  interim  se  multis  in  locis  prodant :  terraque  leviter 
efFossa,  quadrati  lapides  eruuntur,  quibus  vicini  agrorum  do- 
mini  adaedium  suarum  substructiones  utuntur.  Indicant  au- 
tem  inscripti  lapides,  qui  interim  inveniuntur,  id  opus  Roma- 
norum  fuisse  :"  quippe  "  quibus^  aut  testimonia  salutis  per 
tribunos  et  centuriones  acceptae,  aut  sepulcrorum  inscrip- 
tiones  continentur."  Johannes  Fordonus  in  suo  Scoti- 
chronico,  agnoscit  quidem  "  evidens  illius  fossae  vel  muri 
signum  meraque  patere  hactenus  vestigia,  atque  hodierno 
nomine  Grymisdike  ab  incolis  vocari :"  sed  postremum 
hunc  e  firmo  lapide  constructum,  a  Tinae  fluminis  ostio 
per  transversam  insulam  ductum  fuisse  confirmat:  "  Me- 
moratus,"  inquiens,  "  murus  initium  trahit  ad  orientem  in 
australi  ripa  fluminis  Tyne,  ad  Caput  caprae^,  quod  An- 
-glorum  lingua  sonat  Caytis-hevid  (ubi  dudum  Severus 
murum  et  vallum  fieri  jussit)  ex  opposito  ad  Novum  cas- 
trum,  et  super  fluvium  Eske,  quod  et  alias  dicitur  Scots- 

'  Wilichind.  gest.  Saxon,  lib.  1.  "  Buchan.  rer.  Scot.  lib.  5.  in  r.  XLI. 

"  Id.  lib.  4.  in  rcge  XXVII.  «  Id.  lib.  I.  pag.  17. 

T  Ita  appellant  Xcrgotus  Dunelmensit,  Florentius  Wigornieusis  et  Rogerus 


136  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

wath,  per  sexaginta  millia  passuum  porrectus,  finem  habet 
juxta  Carlile  ad  occidentem:"  atque  hie  positum  fuisse 
Severi  vallum,  non  Camdenus^  solum  et  Anglicarura  rerum 
scriptores,  quos  inscitiae  aut  incuriae  hie  ineusat  Buchana- 
nus,  sed  Johannes  Major''  et  reliqui  Seotonim  historici  pa- 
riter  eonsentiunt. 

Nos  vero,  ut  in  Severiani  valli  situ  definiendo  ad  horum 
scntentiam  libentissime  accedimus :  ita  in  lapidei  ejus  de 
quo  nunc  agimus  muri  loco  designando  Buchananum  a 
vero  haudquaquam  aberrasse  arbitramur.  Quod  ut  rectius 
percipiatur,  in  memoriam  revocandum  est  ex  Spartiano, 
i^ilium  Hadrianum   imperatorem  in   Britannia  "  murum 
per  octoginta  millia  passuum  primum  duxisse,  qui  Bar- 
baros  Bomanosque   divideret:"    et   ex   Julio   Capitolino, 
"  alium  murum   cespititium   submotis  Barbaris  ductum" 
postea   ab  Antonino  Pio   fuisse  :  alium  nimirum   murum 
cespititium  ab  eo  quem  Hadrianus  prius  duxerat,  et  alio 
in  loco  positum :  priorem  enim  inter  Tinae  et  Escae  flumi- 
num  ostia,  posteriorem  inter  Glotae  et  Bodotriae  aestuaria, 
sive  fretum  Dunbritannicum  et  Edenburgicum,    (quod  an- 
gustum  terrarum  spatium  superioribus  temporibus   Cor- 
nelius Tacitus  docuit  a  socero  suo  Julio  Agricola,  non 
quidem  muro,  sed  praesidiis  firmatum  ;  summotis  velut  in 
aliam  insulam  hostibus)  extructum  fuisse,  ipsae  Romanae^ 
inscriptiones  evincunt,  a  diligentissimo  Camdeno  hie  pro- 
ductae.     Post  lies  Severus  "  Britanniam,  quod  maximum 
ejus   imperii   decus  est,    muro    per   transversam  insulam 
ducto,  utrimque  ad  finem  oceani  munivit :"  ut  apud  eun- 
dem  Spartianum  legimus.     Eum  murum  non  primus  Bu- 
chananus,    sed   ante   euni   etiam  Samuel,  vel  quicunque 
Ninii''  fuit  interpolator,    inter   fretum    Edenburgicum   et 
Dunbritannicum  ductum  fuisse  opinatus  est ;  eodem  ipso 
videlicet  in  loco,  quo  ab  Antonino  unus,  et  post  annos 
ferme  trecentos  a  Britannis'^  alter  e  cespitibus  murus  est 
ercctus :  quibus  illud  aliquo  niodo  favere  videatur,  quod 

Hovedcnus  in  anni  MLXXX.  historia,  Novi  caatri  in  altera  Tinae  ripa  positum, 
subiirdiuiii. 

y  Camden.  Britann.  pag.  652.  '  Major,  de  gest.  Sector,  lib.  1.  cap.  14. 

»  Camden.    Britann.   pag.  650.  et  699. 

I"  Supra,  pag.  Ill,  112.  '  Supra,  pag.  131. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  lo7 

in  vulgatis  Aurelii  Victoris  et  Euti'opii  occurrit  cocUcibus ; 
Severum  in  Britannia  "  vallum  per  duo  et  triginta  millia 
passuum  a  marl  ad  mare  deduxisse:"  in  antiquissimis 
tamen  Eutropii  exemplaribus  centenarii  notam  huie  numero 
fuisse  prsefixam,  turn  ex  veteribus  Latinis  qui  eum  secuti 
sunt  scriptoribus  colligimus,  ut  B.  Hieronymo  in  Euse- 
biano  suo  chronico,  P.  Orosio  libro  septimo,  capite  decimo 
septimo,  et  Aurelio  Cassiodoro  in  fastis  consularibus,  turn 
ex  Grseco  illius  metaphrasta  Paeanio,  qui  dvo  kol  rptuKovra 
TTpof  ToTc  tKarbv  (TijjutTa  reddidit,  et  Georgio  Syncello,  qui 
eandem  Paeanii  summam  mille*  stadiorum  numero  expri- 
mendam  putavit ;  unicuique  ar}mii^  sive  milliario  Italico, 
cum  Dione  Cocceiano",  Johanne  Chrysostomo',  Juliano 
Ascalonita^,  Herone  Geodeta''  et  aliis,  septem  stadia  cum 
dimidio  attribuens. 

Atqui  vallum  hoc  duorum  et  viginti  milliarium  spatio 
Fordonus  definit :  et  ut  ad  duo  et  triginta  extenderetur, 
magnificum  illud  quod  Severi  muro  a  Spartiano  tribuitur 
elogium,  quum  maximum  ejus  imperii  decus  fuisse  asserit, 
postulare  vel  flagitare  potius  videtvu*,  ut  eodem  in  loco 
in  quo  Hadrianus  cespititium,  Severum  postea  lapideum 
murum  statuisse  existimemus :  non  quidem  centum  tri- 
ginta duo  (id  enim  loci'  situs  non  admittit)  sed  duo  et  octo- 
ginta  millia  passuum  longum  :  ita  ut  librariorum  vitio, 
numeri  quinquagenarii  illam  notam  in  quibusdam  codici- 
bus  penitus  omissam,  in  aliis  cum  nota  centenarii  (quod 
facile  fieri  potuit)  commutatum  fuisse,  jure  suspicari  liceat. 
Atque  hoc  ipso  in  loco  a  venerabili  Beda  vallum  Severi 
constitui  (licet  id  sibi  persuaderi  Buchananus^  minime 
patiatur)  verba  ilia  omnino  evincunt,  quibus  situm  Cce- 
lestis  campi,  olim  Hefenfeld,  hodie  Haledon  dicti,  et  non 
longe  ab  Hagustaldensi  sive  Hexhamensi  ecclesia  et  Tina 


•'  araSiutv  xiXitov,  Graec.  Euseb.  Scaligeri  pag.  203. 
'  Jacob.  Gothofred.  de  suburbicariis  regionib.  pag.  13. 

f  Chrysostom.  in  Johann.  11.  homil.  62.  op.  torn.  8.  pag.  370.  indcque  inter 
homilias  Basilic  Seleuc.  perperam  tributas,  pag.  373.  edit.  Graec.  Commelin. 
f  Constantin.  Harmenopul.  epitom.  juris  civilis,lib.  2.  tit.  4. 
••  Hero,  in  Geodesia  MS.  '  Vid.  Camden,  pag.  651. 

■i  Buchanan,  rcr.  Scoticar.  lib.  4.  in  rcgc  XXIII. 


liJB  BRlTANNICAKtlM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

fluvio  positi,  ita  describit :  "  Est'  autem  locus  juxta  murum 
ilium  ad  aquilonem,  quo  Romani  quondam  ob  arcendos 
Barbarorum  impetus  a  mari  ad  mare  praecinxere  Britan- 
niam,  ut  supra  docuimus :"  necnon  et  ilia,  quibus  Wal- 
towne,  non  procul  etiam  a  Tina  sitam,  nobis  designat : 
*'  Villa™  regia,  cujus  supra"  meminimus,  cognominatur  Ad 
murum :  est  enim  juxta  murum  quo  olim  Romani  Britan- 
niam  insulam  praecinxere,  duodecim  millibus  passuum  a 
mari  orientali  secreta:"  murum  autem  ilium  eo  in  loco, 
ubi  Severus  quondam  vallum  fecerat,  fuisse  collocatum, 
idem"  antea  significaverat :  de  hoc  Severi  opere,  ubi  rem 
ab  eo  in  Britannia  gestam  exponit,  illud  insuper  adjiciens : 
"  Receptam''  partem  insulse  a  caeteris  indomitis  gentibus 
non  muro,  nt  quidam  aestimant,  sed  vallo  distinguendam 
putavit.  Murus  etenim  de  lapidibus,  vallum  vero,  quo 
ad  repellendam  vim  hostium  castra  muniuntur,  fit  de  ces- 
pitibus ;  quibus  circumcisis  e  terra,  velut  murus  extruitur 
altus  supra  terram,  ita  ut  in  ante  sit  fossa  de  qua  levati 
sunt  cespites,  supra  quam  sudes  de  lignis  fortissimis  prae- 
figuntur.  Itaque  Severus  magnani  fossam  firmissimumque 
vallum,  crebris  insuper  turribus  communitum,  a  mari  ad 
mare  duxit." 

Verum  et  cespititium  murum  eodem  ipso  in  loco  ab 
Hadriano  imperatore  jam  antea  positum  fuisse ;  et  Lati- 
norum  vallum,  quemadmodum  Anglorum  wall  et  Bri- 
tonum  guaul  inde  deductum,  idem  quod  murum  valere, 
eruditus  ille  presbyter  pariter  ignoraverat.  Nam  et  banc 
ipsam  Severi  structuram,  quam  Eutropius  et  cum  eo  Hie- 
ronymus,  Orosius  atque  Cassiodorus  vallum,  hisce  om- 
nibus antiquior  Spartianus,  in  loco  jam  citato,  murum  ap- 
pellavit:  pi'omiscue  etiam  ista  usurpata  fuisse  docens, 
quum  in  ejusdem  Severi  vita  porro  adjicit,  "  Post  murum 
aut  (ita  enim  voculam  banc  recte  restituit  clarissimus  Sal- 
masius)  vallum  missura  in  Britannia."  Unde  quod  in 
vulgata  Aurelii  Victoris  epitome  de  Severo  scriptum  legi- 


'    Bed.  histor.  lib.  3.  cap.  2.  "  Ibid.  cap.  22. 

"  Ibid.  cap.  21.  »  Ibid,  lib,  1.  cap.  12. 

r  Ibid.  cap.  5. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  139 

tur:  "  Hie  in  Britannia  vallum  per  duo  et  triginta  pas- 
suum  millia  a  mari  ad  mare  deduxit :"  in  Victore  ab  An- 
drea Schotto  edito  sic  expressum  invenitur :  "  His  majora 
aggressus,  Britanniam,  quoad  ei  utilis  ei'at,  pulsis  hostibus 
muro  munivit,  per  transversam  insnlam  ducto  utrimque 
ad  finem  oceani."  Ilia  tanien  muri  et  valli  fallaci  distinc- 
tione  deceptus  Beda,  Severi  opus  hoc  non  lapideum  sed 
cespititium  fuisse  credidit.  Deinde  cum  ipse  oculis  suis 
cerneret,  utpote  in  proxima  muro  illi  vicinia  et  natus  et 
educatus  (erat  enim,  ut  in  antiquo  vitce  ipsius  scriptore 
legimus,  "  territorii  Girwensisi  baud  grandi  oriundus 
viculo,  quem  longe  inde  lapsurus  in  oceanum  perpete 
profundo  amnis  Tina  praeterfluit,")  eodem  in  loco  murum 
firmo"^  de  lapide  positum:  mutationem  banc  non  aliunde 
provenisse  divinare  potuit,  quam  ex  postremo  boc  de  quo 
nunc  agimus  Romanorum  opere.  Nisi  enim  illud  menti 
ejus  anticipatum  jam  fuisset,  baudquaquam  alibi  lapideum 
murum  a  legione  Romana  constructum  quassivisset,  quam 
ubi  paulo  ante  Britannos  ilium  sibi  tam  inutilem  cespiti- 
tium statuisse  dixerat.  Nulla  enim  ratio  suadet,  ut  bo- 
mines  suae  mentis  compotes  centum  millia  passuum  retro 
cederent,  et  tantum  terrarum  spatium  bostibus  ultro  con- 
cederent;  relictoque  loco  totius  insulae  angustissimo,  eoque 
munitioni  maxime  accommodato,  alium  quaererent  in  quo 
murus  triplo'  prope  priore  productior  esset  ex  necessitate 
statuendus.  Adde  quod  postremum  bunc  murum  "  tra- 
mite  a  mari  usque  ad  mare  inter  urbes,  quae  ibidem  forte 
ob  metum  bostium  collocatae  fuerant,  directo  libratum 
fuisse,"  testetur  Gildas:  recto  videlicet  tramite;  ut  ipse 
quoque  fatetur  Beda',  quum  alterum  ilium  inter  Tinae  et 
Escse  ostia  non  recto  sed  obliquo  et  incurvato  tramite 
fuisse  ductum,  quae  adbuc  supersunt  illius  vestigia  intuen- 
tium  oculis  demonstrent.  Accedit,  quod  post  murum  condi- 
tum  decedentibus  bine  Romanis,  "  Scotos  et  Pictos  omnem 


1  J»rrow.  ■■  Supra,  pag.  135. 

*  De  hujusmodi  dusuris,  et  turribus  in  eis  coustitutis,  videndus  I*.  Pithixuv, 
advertar.  lib.  1.  cap.  14.  in  opuacul.  pag.  387,  388. 
'  Bed.  lib.  1.  cap.  12. 


140  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

aquilonalcm  cxtremamque  insulae  partem  pro  indigenis  ad 
MURUM  usque  capessivisse,"  cum  Gilda  Beda"  confitetur. 
At  sinus  illos  duos,  inter  quos  iste  superior  e  cespitibus 
murus  ab  Insulanis  fuerat  ductus,  Scotorum  et  Pictorum 
sedes  et  olim  a  Britonum,  et  sua  etiam  ajtate  ab  Angloruni 
CIS  permistorum  terris  disclusisse,  agnoscit  idem".  Unde, 
ut  olim  Hadriani  ilium  a  Severo,  ita  Britannorum  murum 
cespititium  a  Gallione  Ravennate  in  lapideum  commu- 
tatum  fuisse  nunc  concludimus. 

Ad  annum  CCCCXXXI.  sive  Theodosii  junioris,  post 
mortem  Honorii  numeratuni,  octavum,  tertiam  vastationem 
a  Gilda  commemoratam  refernnt  Beda  et  Ado  in  suis 
chronicis:  "  Anno  octavo  Theodosii  imperatoris,"  inquit 
Ado,  "  recedente  a  Britannia  Romano  excrcitu,  Scoti  et 
Picti  redeunt ;  et  totam  ab  aquilone  insulam,  vacuam  prope 
indigenis,  muro  tenus  capessunt :"  et  ante  ilium  Beda : 
"  Anno  Theodosii  octavo,  recedente  a  Britannia  Romano 
exercitu,  cognita  Scoti  et  Picti  reditus  dencgatione,  re- 
deunt ipsi,  et  totam  ab  aquilone  insulam  pro  indigenis 
muro  tenus  capessunt.  Nee  mora,  caesis,  captis,  fugatis 
custodibus  muri,  et  ipso  interrupto,  etiam  intra  ilium  cru- 
delis  prajdo  grassatur:"  Nam  ut  hie  Witichindus  Saxo 
annotat,  "  hosti  acriori  et  ad  bellandum  prompto,  ubi  gens 
mollis  et  pigra  belli  resistit,  nulla  difficultas  in  destruendo 
opere  fuit."  Sed  ante  hos  omnes  Gildas  Britannus  tra- 
gice  calamitatem  banc  ita  exaggerat :  "  Romanis  ad  sua 
remeantibus,  emergunt  certatim  de  curucis"  quibus  sunt 
trans  Scythicam  vallcm  evecti,  quasi  in  alto  Titane  inca- 
lescenteque  caumate  de  arctissimis  foraminum  caverni- 
culis  fusci  vermiculorum  cunei,  tetri  Scotorum  Picto- 
rumque  greges  moribus  ex  parte  dissidentes,  et  una 
eademque  sanguinis  fundendi  aviditate  Concordes,  furci- 


"  Bed.  lib.  1.  cap.  12. 

"  Id.  lib.  1.  cap.  1.  et  12.  cum  lib.  4.  cap.  26. 

"  Cosroghes ;  ita  enim  Hiberni  vocant  naviculas  suas  coriaceas  :  de  quibus  Pli- 
nius,  lib.  7.  cap.  56.  "  Etiam  nunc  in  Britannico  oceano  vitiles  corio  circum- 
suto  fiunt"  :  et  Solinus,  cap.  35.  de  mari  quod  Hibcrniam  et  Britanniam  inter- 
luit :  "  Navigant  vimineis  alveis,  quos  circumdant  ambitlone  tergorum  bubalo- 
rum." 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  141 

ferosqiie  magis  vultiis  pilis,  quam  corporum  pudenda 
pudendisque  proxima  vestibus  tegentes :  cognitaque  con- 
debitorum  reversione  et  reditus  denegatione,  solito  confi- 
dentiores  omnem  aquilonalem  extremamque  terrae  partem 
pro  indigenis  muro  tenus  capessunt." 

"  Statuitur  ad  liaec  in  edito  arcis  acies,  segnis  ad 
pugnam,  inhabilis  ac  trementibus  praecordiis  inepta :  qua? 
diebus  ac  noctibus  stupido  sedili  marcebat.  Interea  non 
cessant  uncinata''  nudorum  tela,  quibus  miserrimi  cives  de 
muris  tracti  solo  allidebantur.  Hoc  scilicet  eis  proficiebat 
immaturae  mortis  supplicium,  qui  tali  funere  rapiebantur 
quo  fratrum  pignorumque  suorum  miserandas  imminen- 
tes  poenas  cito  exitu  devitabant.  Quid  plura  ?  Relictis 
civitatibus  muroque  celso,  iterum  illis  fugae  ;  iterum 
dispersiones  solito  desperabiliores.  Item  ab  hoste  in- 
sectationes,  item  strages  accelerantur  crudeliores  :  et 
sicut  agni  a  lanionibus,  ita  deflendi  cives  ab  inimicis  dis- 
cerpuntur ;  ut  commemoratio  eorum  ferarum  assimilaretur 
agrestium.  Nam  et"  ipsos  mutuo  nee  perexigui  victus 
brevi  sustentaculo  miserrimorum  civium  latrocinando  tem- 
perabant :  et  augebantur  externae  clades  domesticis  mo- 
tibus,  quod  hujuscemodi  tarn  crebris  direptionibus  vacua- 
retur  omnia  regio  totius  cibi  baculo;  excepto  venatoria2 
artis  solatio." 

Eandem  historiam  Fabius  Ethelwerdus  brevius  sic  ex- 
ponit :  "  Audito  oppositum  sibi  exercitum  domum  rever- 
sum,  Scoti  et  Picti  gaudio  gavisi  non  minimo  sunt.  Ast 
iterum  arma  movent,  et  quasi  sine  custode  caulas  invadunt 
lupi ;  vastant  partem  in  axe  aquilonis  usque  ad  Severiam 
fossam.  Britanni  muro  insistunt,  dcfendunt  armis :  sed 
non  natura,  heu !  dederat  fortuna  gratiam  belli.  Turn 
astuta  gens  Scotorum,  gnara  quid  faceret  pro  imminenti 
muro,  ac  sudae  profundo  saltu,  ferreos  in  mensura  arte 
mechanica  struunt  aculeos ;  superstantesque  muro  de- 
orsum  trahentes  avide  interimunt.  Victores  existunt  for- 
insecus  et  intus  ;  praeda  et  possessio  fit  statu  in  uno  :  et 


'  Dorodrepana  sc.  aut  falces  murales.  Buchanan. 
'  Al.  laniant  et  teipsot. 


142  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

facta  est  caedes  postera  pejor  prioribus  :"  et  Johannes 
Fordonus,  in  Scotichronico  "  Durante"  faniis  memoratae 
superius  egestate,  Scotorum  principes  et  Pictorum,  as- 
sumptis  Hibernicis,  ad  ejusdem  muvi  fines  utrosque  trans 
flumina  Tyne  et  Eske  diverso  navigii  genere  remigantes ; 
undique  per  circuitum  regiones  invadunt,  destruunt  et 
consumunt.  Ubi  modico  post  tempore,  quibusdam  indi- 
genarum  ad  pacem  acceptis,  aliis  autem  fugatis,  aliis  in- 
teremptis  ;  totam  a  mari  usque  ad  mare  regionem  sub 
protectione  pacis  suscipientes,hactenus  ab  inde  nequaquam 
abigi  potuerunt,  &c.  Obtinentes  autem  quae  cis  citraque 
muruni  sunt  regiones,  inhabitare  coeperunt  victores :  ac 
citato  repente  rurali  vulgo,  cum  suis  sarpis  quilibet  et 
ligonibus,  rastris,  tridentibus  et  fossoriis,  patulas  in  eo 
rimas  foraminaque  crebra  perfodiunt ;  quibus  ubique 
promptum  habeant  aditum  etiam  et  recessum.  Ab  illis 
ergo  foraminibus  liaec  deinde  maceria  nomen  hodiernum 
assumpsit ;  quod  Anglica  lingua  sonat  Thirlewall,  Latina 
vero,  Murus  perforatus." 

Thirlewall  castrum  adhuc  cernitur,  in  Northumbriae  et 
Cumbriae  confinio  positum.  "  Murum  Thrilwal  Severum 
extruxisse  ad  amnem  Tinam"  Fordonus  asserit :  et  alibi, 
de  Oswaldi  regis  agens  victoria :  "  Est  autem,"  inquit, 
"  secundum  Bedam,  locus  pugnae  juxta  murum  ilium  qui 
vocatur  Thrilwall  ad  aquilonem  quo  Romani  quondam  ob 
arcendos  Scotorum  impetus  totam  a  mari  ad  mare  prae- 
cinxerunt  Britanniam :"  Ubi  notandum,  et  Fordonum,  et 
Ethelwerdum  et  alios,  in  quibus  et  Hibernici  nostri  sunt 
chronographi,  Bedam  simpliciter  secutos  esse,  qui  Severi 
vallum  et  ilium  a  Romana  legione  postremo  eonstructum 
murum  eodem  in  loco  constituit :  quum  praetenturam  hanc 
extremam  non  inter  Tinam  et  Escara  fluvios,  sed  inter 
fretum  Edenburgicum  et  Dunbritannicum  positam  fuisse 
docuerimus,  hodiemo  nomine  Graham's-dike  vel  Grime's- 
dike  appellatam ;  a  Grimo  quodam,  ut  Fordonus  ait,  regis 
Fergusii  socero,  qui  filio  ipsius  Eugen-io  tutor  datus,  "  col- 
lectis  undique   coadjutoribus   in  magna  potentia  dictum 

•  Lib.  3.  cap.  1 0. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  143 

adiens  murum  pra^orclinatis  machinis,  custodibus  vel  fuga 
lapsis  veloccisis,  funditus  evertit."  De  quo  Grimo  vel  Gra- 
imo  videri  possunt  quae  ex  Vereniundo  Hispano  Hector 
Boetliius''  retulit.  Nam  quod  idem  Hector  tertiam  banc, 
de  qua  diximus,  Britannorum  cladem  et  post"  tertium 
Aetii  consulatum  (quem  anno  Domini  CCCCXLVI.  ab  eo 
gestum  constat)  et  anno*  tamen  Christi  CCCCXXXVI. 
factam  narrat ;  pugnantia  loqui  se  non  vidit.  In  quo  ab 
Ethelwerdo  quoque  est  erratum,  qui  ad  annum  CCCCXLIX. 
calamitatem  illam  retulit ;  quam  ante  tertium  Aetii  consu- 
latum contigisse,  ex  Gilda  et  Beda  certo  constat. 

Teraporis  autem  proxime  subsecuti  bistoriam  breviter 
sic  enarrat  Beda  in  suo  chronico  :  "  Mittitur^  epistola  la- 
chrymis  aerumnisque  referta  ad  Aetium  III.  consulem,  vi- 
cesimo  tertio  Theodosii  principis  anno,  petens  auxilium  ; 
nee  impetrat.  Interea  fames  dira  ac  famosissima  profugos 
infestat :  qua  coacti  quidam  hostibus  dedere  manus.  Alii 
de  montibus,  speluncis  ac  saltibus  strenue  repugnabant, 
ac  strages  hostibus  dabant.  Revertuntur  Scoxi  domum, 
post  non  multum  tempus  reversuri.  Picti  extremam  insulae 
partem  turn  primum  et  deinceps  inhabitaturi  detinent :"  et 
Paulus  diaconus,  in  continuatione  Eutropii :  "  Britanni, 
cum  rursus  Scotorum  Pictonumque  incursionibus  preme- 
rentur,  mittunt  Actio  epistolam  lachrymis  aerumnisque  re- 
fertam  ;  ejusque  quantocius  auxilium  efUagitant.  Quibus 
cum  Aetius  minime  annuisset,  eo  quod  contra  viciniores 
hostes  occupatus  existeret:  quidam  Britannorum  strenue 
resistentes,  hostes  abigunt ;  quidam  vero  coacti  hostibus 
subjiciuntur.  Denique  subactam  Picti  extremam  ejusdem 
insulae  partem,  earn  sibi  habitationem  fecere :  nee  ultra 
exinde  hactenus  valuerunt  expelli." 

Mitto  Mariani  Scoti  et  recentiorum  testimonia  :  sufficiat 
Gildae  vetustissimi  Britannorum  scriptoris,  ex  quo  et  sua 
Beda  hausit,  unicum  illud  :  "  Revertuntur  ergo  impuden- 
tes  grassatores  Hiberni  domum  ;  post  non  longum^  tem- 


i"  Boeth.  Sector,  histor.  lib.  7.  fol.  1 17.  b.     Vid.  et  fol.  124.  b.  126. 
<:  Id.  ibid.  fol.  126.  b.  ^  Ibid.  fol.  128.  a. 

'  Vid.  supra,  cap.  12.  op.  torn.  5.  pag.  424.         '  Al.  multam. 


144  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

poris  reversuri.  Picti  in  extrema  parte  insulae  tunc  pri- 
mum  et  deinceps  requieverunt ;  praedas  et  contritiones  non- 
nunquam  facientes  :"  In  quo  observandum ;  I.  Pictos  in 
aquilonari  parte  insulae  tunc  primum  et  deinceps  non  qui- 
dem  simpliciter  habitavisse,  sed  requievisse,  id  est,  (ut  ego 
interpreter)  a  terra  Britannicae  vastatione  et  dirissima, 
quam  antea  descripserat  Gildas,  depressione  cessavisse. 
Quanquam  enim  praedas  et  contritiones  nonnunquam  fe- 
cisse  eos  subjiciat ;  nihilo  secius  tamen  inducias  desolato 
pgpulo  factas,  et  quievisse  vastitatem,  sive,  ut  Beda"  expli- 
cat,  cessavisse  vastationem  hostilem,  in  verbis  proxime  se- 
quentibus  aperte  profitetur.  II.  Scotum  Hiberniae  indige- 
nam  fuisse :  ut  recte  ad  locum  hunc  a  Polydoro  Vergilio 
est  notatum.  Unde  qui  Gildae  hie  Hiberni,  a  Beda  in 
chronico  eandem  historiam  ex  Gilda  repetente  Scoti,  ut 
vidimus,  sunt  appellati.  III.  Post  tertium  Aetii  consula- 
tum  et  annum  Domini  CCCCXLVI.  rediisse  Scotos  in  Hi- 
berniam  suam,  indeque  post  non  longum  tempus  reverses, 
sedem  rursus  in  boreali  Britanniae  parte  posuisse.  Quod 
quidem  Fergusii  opera  factum  fuisse  existimatur :  cujus 
principatus  a  Scoto-Hibernis  tertio  Aetii  consulatu  poste- 
rior, rationibus  Gildae  et  Bedae  convenienter,  constituitur ; 
licet  Scoto-Britanni  eo  antiquiorem  fuisse  opinentur. 

In  vita  enim  B.  Patricii,  quem  post  annum  morti  Fer- 
gusii in  vulgatis  Scoto-Britannorum  chronicis  assignatum 
Hibernis  evangelium  praedicare  coepisse  liquet,  de  eodem 
Fergusio  leguntur  ista:  "  Duodecim'*  fratres  patre  de- 
functo  recenter,  qui  dominabatur  in  Dalredia,  ad  haeredi- 
tatem  inter  se  dividendam  in  unum  convenerunt:  suum- 
que  germanum  minimum  nomine  Fergusium  habentes  de- 
spectui,  a  portione  quae  ilium  contingebat  exsortem  et  ina- 
nem  dimiserunt.  Adolescens  igitur  ille  precabatur  S.  Pa- 
tricium,  ut  se,  suarum  obtentu  precum,  efficeret  paternas 
haereditatis  participem :  promittens  se  daturum  Ecclesiae 
Dei  construendae  atque  sustentandae  sua3  portionis  partem 
potiorem.     Pontifice  vero  sancto  pro  eo  exorante  atque 


e  Bed.  histor.  ecclesiast.  lib.  1 .  cap.  1 4. 

^  Jocelin.  vit.  Patricii,  cap.  137.  cod.  impress.  138.  MS. 


CAP,  XV.  ANTIQUITATES.  145 

negotium  illius  perorante,  fratribus  suis  annumeratus  Fer- 
gusius,  competentem  sibi  paternae  possessionis  portionem 
percepit :  cujus  medietatem  meliorem  sanctissimo  praesuli 
ad  eedificandam  ecclesiam  obtulit.  Quam  sanctus,  ne 
suam  interventionem  vendidisse  videretur  suscipere  re- 
nuit:  sed  Olcano  illam  conferri  jussit.  Sanctus  autem 
Olcanus  infra  territorium  sibi  collatum,  in  loco  qui  dicitur 
Derkelan',  ecclesiam  aedificavit :  ibique  factus  episcopus, 
in  sanctitate  et  justitia  perseverabat.  .  Sanctus  vero  Pa- 
tricias priedictum  benedixit  Fergusium :  et  voce  prophe- 
tica  dixit  ad  ilium  :  Licet  hodie  videaris  humilis,  et  de- 
spectus  in  conspectu  fratrum  tuorum ;  eris  in  hrevi  prin- 
ceps  illortim  omnium.,  De  te  optimi  reges  egredienttir ; 
qui  non  solum  in  terra  propria,  sed  etiam  in  regione  lon- 
ginqua  et  peregrina  principabuntur :  Elapso  non  magni 
temporis  spatio  Fergusius,  juxta  viri  Dei  vaticinium,  prin- 
cipatum  in  tota  ilia  terra  obtinuit:  semenque  illius  per 
multas  gcnerationes  in  ea  regnavit.  Ex  ejus  stirpe  pro- 
cessit  strenuissimus  Edanus  filius  Gabrani,  qui  Scotiam, 
quae  dicitur  Albania,  subegit,  et  alias  insulas  :  cujus  in  ea 
regnat  adhuc  successiva  posteritas."  Ita  in  Patricii  vita 
Jocelinus. 

De  eodem  Fergusio,  Edani  sive  Aidani  illius,  cujus 
alibi  a  nobis  facienda  mentio,  proavo,  in  Hibernicis  Ti- 
gernaci  annalibus,  sub  pontificatu  Symmachi,  qui  anno 
Domini  CCCCXCVIII.  post  Patricii  nostri  obitum  sexto, 
Romanam  conscendit  cathedram,  consimiliter  annotatum 
invenimus :  "  Feargus  mor  mac  Earca  (id  est ;  Fergusius 
magnus,  Erci  filius)  cum  genteDalraida  partem  Britannias 
tenuit;  et  ibi  mortuus  est."  Qui  lingua  Hibernica  turn 
monarchanim  et  provincialium  Hiberniae  principum  turn 
Albaniae  regum  synchronismos  delineavit  non  novitius  au- 
thor, ab  Ochano  praelio  in  quo  Ailill  Molt  HiberniaB  mo- 
narcha  occubuit,  annos  viginti  dinumerat  ad  sex  filiorum 
Erci  adventum  in  Albaniam  :  quorum  duos  ^ngusos  sive 
^neas,  duos  Loarnos,  et  duos  Fergusios  dictos  fuisse 
notat.  Et  quidem  Crimthainum  Laginensium,  regem,  "  in 
gravi  bello  Oche  in  regione  Midi  occidisse  Ailill  Molt 

'    Ita  MS.  sed  impress.  Derkan  rcctius. 
VOL.  VI,  L 


146  BRITANNICARUM  ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

regem  HiberniaB,"  ex  scriptore  vitae  Kiarani  Saigrii ;  atque 
anno  CCCCLXXXIII.  pugnam  illam  commissam  fuisse,'  • 
ex  annalibus  Ultoniensibus  didicimus.     Qua  ratione,  anno 
DHL  Fergusius  cum  fratribus  in  Albaniam  venisse  dicen- 
dus  esset :  quod  cum  Tigernaci  calculo  probe  convenit. 

Erci  sive  Erici  hujus  patrem  Ethacb,  Hibernis  Ea- 
chagb  Munremar  appellatum,  recentiores  Scotorum  his- 
toric! Eugenii  regis  a  Maximo  legato  interempti  fratrem 
fuisse  aflfiniiant.  Sed  author  vetustior,  a  Camdeno''  ci- 
tatus,  non  ab  ilia  dubia  superiorum  regum  stirpe,  sed  ab 
alia  origine  Fergusii  genus  repetit :  "  Fergus,"  inquit, 
"  filius  Eric  fuit  primus  qui  de  semine  Chonare  suscepit 
regnum  Albaniae,  a  Brun-Albain  ad  mare  Hiberniae  et 
InchgalP.  Et  inde  reges  de  semine  Fergus  regnaverunt  in 
Brun-Albain  sive  Brunhere,  usque  ad  Alpinum  filium 
Eochall."  Cum  quo  consentiunt  et  veteres  nostras  genea- 
logise  Hibernicae,  quae  Fergusium  hunc  deducunt  a  Cho- 
nare illo  qui  circa  annum  Domini  CCXV.  summum  Hi- 
berniae principatum  tenuit;  filio  suo  Cairbri-rieda  alias 
Eochaigrieda  Dalriedae,  quae  ab  eo  nomen  accepit,  dominio 
post  se  relicto. 

Dal-riedse  vero  nomine  Hibernis  comitatus  Antrimmen- 
sis  tractus  ille  notus  est,  quern  Route  appellamus.  Ejus 
limites  a  Boisio  flumine  usque  ad  crucem  de  Glandfin- 
neaght,  cujus  in  antiquis  illis  versibus  Hibernicis,  Patri- 
ciani  testamenti  titulum  praeferentibus,  mentionem  factam 
reperio,  ad  triginta  millia  passuum  protendi,  per  literas  mi- 
hi  significavit  nobilissimus  Antrimmensis  comes  Ranulphus, 
nuper  defunctus :  ad  id  confirmandum  vetere  etiam  hoc 
producto  carmine  Hibernico : 

Ohh]iO.)f  txx  nsjfi^hp  ecklta.  50  Cfto;^  jlecwa  ]:;neac/)t<\ 
■cTj  f)n  bAl;i;<xba  no,  ne<xnn.  jjotob  be  <Xf  eolacb  f<xn  pbeoi/ioin. 

Quod  Patricius  Dunkinus  Latine  ita  reddidit : 

Terra  sita  a  Bosio  fluvio,  Dalrseda  vocatur, 

Glensinnaght,  quisquis  novit,  ad  usque  crucem. 

Totam  vero  Dalreth  sive  Dalrede,    cum  insula    Rachlyn 

^  Camden,  in  Scotia,  pag.  707.  '   Hebrides. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  147 

vel  Rachrin,  illi  objacente,  Alano  de  Galway,  a  Johanne 
Anglorum  rege  et  Hiberniae  domino  concessam  olim  fu- 
Jsse,  ex  archivis"*  regiis  in  arce  Londinensi  asservatis  con- 
stat: quum  utramque  nunc  jure  possideat  hsereditario 
comes  Antrimmensis  Ranulphus,  Ranulphi  memorati  Ali- 
us ;  quern  ex  Anglia  reversum,  cum  illustrissima  sua  con- 
juge,  magni  illius  Georgii  ducis  Buckinghamiae  vidua,  hoc 
ipso  quo  haec  scribebamus  die  in  aedibus  vicecomitis  Mori 
Mellifontinis  salutavimus. 

Cum  igitur  Dah-ediffi  hujus  Hibernicae  principem  fiiisse 
Fergusium  Jocelinus,  et  cum  gente  Dalraida  in  Britanniam 
trajecisse  testis  sit  Tigernacus :  novam  coloniam  in  oppo- 
sitam  Britannise  partem  traductam  antiquae  suae  patriae 
nomen  retinuisse,  veri  videtur  simillimum.  Nam  et  Scotos 
Albienses  suo  tempore  Dalreudinos  dictos  fuisse  testatur 
Beda",  licet  is  a  Reuda  duce  nomen  illud  eos  accepisse 
judicet:  et  Dalrietam  ipsam  quam  incolebant  rcgionem 
appellat  ille,  qui"  de  Albaniae  divisione  tempore  Andreae 
episcopi  Cathenesii,  circa^  annum  scilicet  MCLXXVI.  li- 
bellum  edidit ;  de  Kinnadio  sive  Kennetho  II.  Pictorum 
debellatore  ita  scribens  :  "  Kinnadius  biennio  antequam 
pervenit  in  Pictaviam,  Dalrietae  regnum  suscepit."  Ubi 
ut  uno  Pictaviae  nomine  Pictorum,  ita  Dalrietae  Scotorum 
primas  in  Albania  sedes  designavit  :  Cantiram  videlicet, 
Knapdaliam,  Lornam,  Argatheliam,  Brun-Albain  sive 
Braid-Ailbain,  cum  vicinis  insulis.  Ad  sinus  enim  Dun- 
britannici  partem  septentrionalem  consedisse  Scotos,  at- 
que  ad  australem  ejusdem  partem  Britonum  productos 
esse  terminos,  ex  Beda'  certo  constat:  ut  in  Gallovidia' 
primas  Albiensium  Scotorum  sedes  collocare,  aut  in  Dal- 
rhea  Cuninghamiae  oppido  Dalreudinorum  nostrorum  ves- 
tigium indagare,  inanis  videatur  esse  operae.  Quanquam 
hue  spectare  non  abnuerim,  quod  de  Roberto  Brusio  in 

"■  Patent,  in  dorso  ann.  14.   R.  Joliannis,   merabran.  3.  num.  1.  et  ann,   17. 
membran.  H,  num.  57. 
"  Bed.  hist.  lib.  1.  cap.  1. 
»  Camden,  in  Scotia,  pag.  682.  et  706. 

P  Rog.  Hoveden.  et  Gualter.  conventriens.  in  annalib.  ann.  1176. 
1  Bed.  hist.  lib.  1.  cap.  1.  ct  12.  ■■  Vid.  supra,  pag.  105. 

l2 


148  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XT. 

Scotichronico  legitur :  "  Cum  idem  rex  in  finibus  Ad- 
tholiae  et  Ergadiae  hostes  fugiendo  cum  suis  latitaret; 
quarto  Idus  Augusti  apud  locum  quendam  qui  dicitur  Dairy 
iterum  victus  est  et  in  fugam  conversus :"  quod  a  Georgio 
Buchanano'  sic  est  expressum:  "  Cum  in  Atholiam  ve- 
nisset,  ac  illinc  in  Argatheliam  tenderet,  patefacto  Cumi- 
niis  ejus  consilio,  in  loco  qui  Dalree  vocatur,  hoc  est  ager 
regius,  ex  itinere  pra;lium  inire  coactus  est."  Locus  enim 
ille  positus  fuisse  videtur  in  finibus  Argatheliae :  de  qua, 
ex  Mariani  Scoti  aveK^oroig,  Ranulphus  Cestrensis'  ista 
relulit :  "  Apud  Argail  applicuerunt  Scotti  qui  et  Hiber- 
nienses,  quod  sonat  Latine  Margo  Scottorum" ;  eo  quod 
Scotti  ibidem  applicarent  ad  faciendum  damna  Britannis, 
vel  quia  locus  ille  proximior  est  Hiberniensibus  ad  appli- 
candum." 

Jam  si  cum  Seoto-Hibernis  nostris  Fergusii  regnum  ad 
finem  quinti  post  -Christum  seculi  referamus :  una  cimi 
colonia,  fidem  Christianam,  qua  B.  Patricius  cum  disci- 
pulis  suis  Hibernos  jam  imbuerat,  in  Dalriedam  Albani- 
cam  inductam  ab  eo  fuisse,  etiam  consequetur.  At  Ninius 
Britannus  "  Scotos  venisse  scribit  ad  regiones  Dalrietae, 
in  tempore  quo  regnabat  Brutus  apud  Romanos,  a  quo 
consules  ess6  coeperunt :"  hoc  est,  plus  quam  quingentis 
ante  Christi  nativitatem  annis.  Scoto-Britannorum  vero 
historic!  annis  ante  natum  Christum  CCCXXX.  sub  Fer- 
-gusio  I.  Ferquardi  filio  suos  in  Albaniam  advenisse,  post- 
■  eaque  ex  insula  pulsos  a  Romanorum  legato  Maximo,  du- 
cente  Fergusio  II.  Erci  filio  sub  initium  quinti  post  Chris- 
tum seculi  eo  rediisse ;  atque  anno  salutis  CCIII.  sub 
Victore  Romano  pontifice  religionem  Christianam  susce- 
pisse  scribunt :  de  cujus  conversionis  tempore,  a  Johanne 
Fordono^  et  Johanne  Majore^producuntur  etiam  vulgares 
illi  versiculi : 

Christ!  transactis  tribus  annis  atque  ducentis, 
Scotia  Catholicam  coepit  inire  fidem. 

'   Buclianan.  rer.  Scotic.  lib.  8.  in  rege  XCVII. 

'   Polychronic.  lib.  1.  cap.  58. 

"  Vid.  Camden,  in  Scotia,  pag.  082.  et  706. 

*  Fordon.  Scotichronic.  lib.  2.  cap.  35.     *  Major,  de  gest.  Scot.  lib.  1.  cap.  14. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  149 

Severi  imperatoris  anno  septimo,  Fordonus  qnidem  Vic- 
torem  episcopatum  iniisse.  Major  autem  Scotos  fidem  ce- 
pisse  significat.  Circa  nonum  Severi  annum,  qui  a  Ca- 
lendis  Juniis  anni  Christianae  nostras  epochae  CCI.  dedu- 
citur,  Victori  successisse  Zephyrinum  docet  Eusebiusy. 
Si  igitur  sub  Victore  facta  est  haec  conversio ;  ad  annum 
Domini  CXCIX.  vel  CC.  utriusque  enim  partem  Septimus 
Severi  annus  occupat,  referenda  potius  fuerit,  quam  ad 
GCIII.  quo  Zephyrinum,  non  Victorem  Romae  sedisse 
compertum  est.  Eum  tamen  annum,  ut  Scoticorum  auc- 
torum  unanimi  consensu  comprobalum,  Dempsterus  nobis 
commendat :  quem  et  Victoris  ultimum  fuisse  ex  Fordono 
colligit;  cujus  ille  de  hac  conversione  narrationem  istam 
recitat : 

"  Johannes  Fordonus^  putavit  Paschasium  quendam 
Siculum  prima  Christianae  pietatis  rudimenta  mandante 
S.  Victore  in  Scotia  nunciasse,  et  (yrocinia  fidei  fccisse. 
Id  probat  ex  veteri  codice  basilicae  Lismorensis,  quae 
omnium  Scoticarum  prima  habebatur.  Addit  idem,  nul- 
lum unquam  populum  leviori  opera  ad  Christum  esse  con- 
versum :  ac  tantum  fuisse  ad  sacros  doctores  concursum, 
ut  baptizando  populo  sacerdotes  deessent.  Ab  eodem 
etiam  est  traditum,  hunc  Paschasium  relictis  in  Scotia 
sociis,  qui  rudem  adliuc  Christianorum  rituuni  populum 
impensius  sacra  docerent,  Romam  rediisse,  et  regis  Do- 
naldi  nomine  sanctissimo  pontifici  gratias  egisse  de  tarn 
singulari  beneficio  accepto :  sed  antequam  ille  appelleret, 
ex  hac  vita  Victor  migraverat,  et  successor  datus  erat 
Zephyrirms  :  nt  appareat  manifesto,  Victoris  ultimo  anno 
Scotiam  ad  fidem  conversam."  Atqui  in  iis,  quibus  ego 
sum  usus,  Joliannis  Fordoni  exemplaribus  extabat  istorum 
nihil :  ut  de  horum  fide  perinde  ego  addubitem,  ac  de  iis 
quae  ex  anonynio  illo  Lismorense  et  brcviariis  nescio  qui- 
bus idem  Dempsterus  alibi  retulit :  ex  his  quidem,  quod 
Dorni*  in  Sutherlandia  duodecimo  die  Decembris  mcnioria 
celebretur  Paschasii ;  "  qui  ad  S.  Victorem  papam  a  Do- 

T  Euseb.  in  cbron.  ct  lib.  5.  hist.  cccl.  cap.  27. 
•  Dempster,  apparat.  ad  hist.  Scot.  lib.  1.  cap.  6. 
'  Id.  in  Henologia  Scotico,  Decemb.  12. 


150  BRITANNICARUM    ECCLESIAKUM  CAP.  XV. 

naldo  rege  missus  orator,  doctores  Christianos  impetra- 
vit ;"  ex  hoc  autem,  quod  contra"  ritus  Paganos  unum,  et 
institutionis  ad  neophytos  Scotos  librum  alterum  ille 
scripserit. 

Sed  misso  hoc  Paschasio;  quae  de  Donaldo  rege  et 
hujus  temporis  Scotis  Christianis,  Hector  Boethius  Uteris 
mandavit  videamus :  "  Talem"  dederat  ei  animum  pacis 
princeps  et  author  Christus  Dominus,  quod  verae  pietati 
aspernato  malorum  daemonum  cultu  sese  addixerit.  Nam 
Severo  imperante  Romanis,  apud  Victorem  pontificem 
maximum,  qui  quintusdecimus  post  Petrum  Ecclesiae  prae- 
fuit,  per  legatos  obtinuit,  ut  viri  doctrina  et  religione  in- 
signes  in  Scotiam  ab  eo  missi,  se  cum  Uberis  et  conjuge 
Christi  nomen  profitentes  baptismate  insignirent.  Regis 
exemplum  Scotica  nobiUtas  secuta,  aversata  impietatem 
Christique  religionem  complexa,  sacro  fonte  est  abluta. 
Fuit  annus  ille  quo  Scoti  ad  lumen  verae  pietatis,  Dei 
optimi  maximi  benignitate,  vocati  sunt  et  recepti ;  ab  eo 
qui  primus  fuit  humanee  salutis,  tertius  supra  ducentesi- 
mum,"  &c. 

"  Donaldus  praeter  haec  primus  omnium  Scotorum  re- 
gum,  ut  in  nostris  annalibus  proditum  est  memoriae,  num- 
mum  argenteum  aureumque  signavit :  una  parte  salutiferae 
crucis,  altera  sui  capitis  effigie  expressa;  quo  susceptae  a 
se  primum  inter  Scotos  reges  Christianae  pietatis  memo- 
ri  im  ad  posteros  propagaret.  Moritur  tandem,  religiosis 
et  urbanis  operibus  clarus,  vicesimo  primo  anno  quam 
Scoticarum  rerum  fuerat  potitus :  Christianoque  more, 
sacerdotibus,  qui  tum  sacram  rem  inter  Scotos  tenebant, 
persuadcntibus,  in  agro  Christianorum  sepulturae  multis  et 
piis  precationibus,  ut  fieri  solet,  dicato  conditur.  Quo 
prope  tempore  Alexander  (tulit  et  is  Severi  nomen  ut 
honoratior  haberetur)  Romanum  tenebat  imperium.  In- 
cepere  nostri  tum  primum  sacras  colere  literas,  sacerdo- 
tibus praeceptoribus,  quos  Victor  pontifex  maximus  ad 
Christi  dogma  propalandum  in  extremam  miserat  Albi- 


•i  Dempster,  in  liist.  eccl.  Scot.  lib.  15.  mun.  1016. 
c  Boeth.  Scot.  hist.  lib.  5.  sub  finem. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  151 

onem.  Restabant  tamen  non  pauci  malis  daDinonibus  sa- 
crificandi  ritus:  quos  Donaldus  rex,  nullis  suasionibus, 
nuUis  adhortationibus  sacerdotum,  nee  ulla  vi  potuit  abo- 
lere ;  sed  nee  etiam  Ethodius,  qui  secundum  Donaldi 
exitum  Scotoruni  tenuit  imperium." 

Haec  Boethius :  quern  etiam  in  Scotiae  descriptione  se- 
cutus  Paulus  Jovius,  Donaldum  ait,  "  primum  e  Scotis 
regibus  Christianse  religionis  sacra  suscepisse  ;  primumque 
in  Scotia,  quum  venalia  in  humanos  usus  aliarum  rerum 
permutationibus,  aut  aliunde  importata  pecunia,  in  foro  et 
nundinis  emerentur,  aurum  et  argentum  Scotica  nota  per- 
cussisse."  Sed  miratur  Baronius,  "  tanta*  haec  antiqui- 
orem  Scotum  chronographum  Marianum  prorsus  ignorasse, 
et  Bedam  illis  propinquum  penitus  latuisse :"  nee  desunt 
qui  ad  Hiberniam,  quae  antiqua  Scotia  fuit,  totam  conver- 
sionis  hujus  historiam  transferendam  esse  existiment:  a 
quibus  non  multum  dissidere  videntur  et  ilia  Thomae 
Bozii:  "  Tradunt"  in  Scotia,  quae  tunc  erat  Hibernia, 
Christi  cultum  disseminatum  eodem  tempore,  quo  in  Bri- 
tannia, sub  annum  scilicet  CCIII.  Victore  sedente." 

Dempsterus*^  Donaldum  regem  fideli  opera  Fulgentii 
(quem  Britannica^  historia  Fulgenium  vocat)  hie  usum 
narrat  :  ita  de  illo  scribens:  "  Fulgentius  cognomento 
Audax  sub  Donaldo  I.  rege  magna  ingenii  fama  vi- 
gebat :  siquidem  rex  ille  Septimio  Severo  Augusto,  qui 
Eboraci  in  Anglia  obiit,  contempto,  et  religionem  pieta- 
temque  amplexus  Christianam,  aes,  aurum  atque  argentum 
primus  signavit,  usus  fideli  Fulgentii  opera,  qui  scrip- 
serat : 

De  fide  Christi,  librum  unum,  quod  opus  utinam  hodie  extaret:  haberet 
certe  Scotia,  quo  fervorem  et  antiquitatem  fidei  receptee  ostentaret  j  paucis 
Europseregnis  cessura,  permulta  vero  superatura.  Meminit  indiculus  ano- 
nymi. 

De  Romanorum  injuriis^  librum  unum. 
.  De  vindicanda  libertatc,  librum  unum. 

Orationes,  librum  unum. 


<*  Baron,  annal.  torn.  5.  ann.  429.  sec.  2. 
'  Bozius,  lib.  8.  de  signis  ecclcs.    cap.  1. 
'  Dempster,  hist  eccles.  Scot.  lib.  6.  num.  517. 
f  Supra,  pag.  110. 


158  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

Bpistolas,  librum  unum  ;  suscepcrat  cnim  cauaam  Britonum  contra  libidineni 
Romanorum  defendendam,  et  suppetiaa  non  modo  acriptis,  scd  gladio  ei 
genti  tulit,  missus  a  Donaldo  I.  Scotiae  rege. 

Ad  Donaldum  Scotia,  et  Thelargum  Pictorum  regem,  et  proceres  Britonum, 
librum  unum. 

Obiit  in  acie  graviter  vulneratus  a  Septimio  Severe  impe- 
ratore  anno  CCXI.  Hunc  stupidissimus  bipedum  nullo 
authore  adducto  Johannes  Pitseus  Anglum  non  eiubescit 
facere;  cum  Scotus  suppetias  a  rege  suo  destinatas  in 
Angliam  duxerit,  ut  suo  sanguine  earn  a  servitutis  contu- 
melia  vindicaret.  [Annales  nostri,  Scotichronichon,  libro 
tertio,  capite  decimo  quarto.]  Praeclara  sane  ab  ingratis- 
sima  bellua  Scotis  gratia  relata." 

Verum  non  ita  stupidus  Pitseus  fuit,  ut  Anglos,  qui 
Dempsteri  perpetuus  stupor  est,  antiquioribus  hisce  tem- 
poribus  incoluisse  putaret  Britanniam :  ideoque  "  Ful- 
genium''  sive  Fulgentium  non  Anglorum,  sed  regio  Britan- 
norum  sanguine  ortum  fuisse"  scripsit ;  ipsos  Scotorum 
historicos  (quicquid  contra  Dempsterus  ogganniat)  aucto- 
res  hie  secutus :  "  Fulgentius'  vir  nobihs,  veteri  Britan- 
norum  regum  prognatus  sanguine :"  inquit  Hector  Boe- 
thius.  Et  Johannes  Leslaeus :  "  Fulgentius*  Britannus 
vir  nobilis,  suas  gentis  servitutem  non  ferens,  Scotis  Pic- 
tisque  in  belli  societatem  ascitis,  Romanos  variis  cladibus 
afFecit."  Et  licet  Fordonus  in  Scotichronico  consulem  sive 
ducem  Britonum  Albanensium  Fulgentium  fuisse  dixerit  : 
Britones  tamen  illos  a  Pictis  et  Scotis  Albanensibus  distinxit 
apertissime  :  "Quasi  totaliter,"  inquitille,  " ab  australibus 
borealesdivisi  sunt  Britones,  atque  seipsos  adinvicemubique 
consumentes.  Scoti  siquidem  cum  Pictis  more  solito  cre- 
bris  irruptionibus  propinquas  eis  Fulgentii  partes  vastando 
dilacerant,  praedas  innumeras  abducentes.  Quod  utique 
Fulgentius  ut  undique  bello  impeteretur  non  sustinens, 
foedus  cum  Scotis  ad  tempus  iniit :  et  ex  pacto  pace  fir- 
mata,  Britones  socios  toto  conamine  Romanorumque  pa- 
tricios,  qui  patriam  eo  tempore  regebant,  invasit."  Quic- 
quid enim  hodiernae  Scotiae  inter  Twedas  fluminis  ostia  et 

'■  Pits,  de  Britann.  scriptorib.  num.  23. 

'    Boetli.  Scot.  hist.  lib.  5. 

^  Lcsla,  de  reb.  gest.  Sector,  lib.  3.  in  rege  XXVII. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  153 

Solwaicum  fretum  ab  austro,  atque  Dunbritannicum  et 
Edenburgicum  fretum  ab  aquilone  interjectum  cernitur, 
borealium  Britonum,  non  Pictorumaut  Scotorum  partibus 
accensebatur.  Ut  omnium  primus  ipse  Dempsterus  Ful- 
gentium  Scotum  fecerit,  et  a  rege  suo  Donaldo  missum  in 
Angliam  exercitum  duxisse  finxerit :  licet  Fulgentium  re- 
gem  Pictorum  a  Ranulpho  Cestrensi'  appellatum  etiam 
non  ignorem.  Nam  quod  Thelargum  Pictorum  regem  eo 
tempore  extitisse  Dempsterus  ait;  a  BaliEo"  et,  quem  tam 
inclementer  tractat,  Pitseo  illud  hausit,  non  ex  patriis 
annalibus :  qui  Donaldi,  non  primi  hujus  sed  tertii,  tem- 
pore Thelargum  Pictis  praefuisse  tradiderunt.  Ut  de  inani 
illo  voto  nihil  dicam,  quo  Fulgentii  hujus  de  fide  Christi 
librum  extare  desiderat :  quum  nee  talis  unquam  liber  ab 
60  scriptus  fuerit,  et  de  homine  ipso  an  in  rerum  natura 
aliquando  ille  existeret,  multo  justior  quaestio  ^  eo  moveri 
potuerit. 

Ethodio,  cujus  jam"  facta  est  mentio,  a  stipatoribus  suis 
occiso,  anno  Domini  CCXXI.  Athirconem  filium  succes- 
sisse  scribit  Boethius,  qui  in  regni  initio  "  studia"  tracta- 
verit  honestissima  ;"  quippe  qui  "  sacram  disciplinam  ma- 
jorumve  historias  edoctos  secum  frequentes  habuerit."  In 
ea  tempera  passionem  Ursulae  et  sociarum,  quam  a  non- 
nullis  etiam  sub  annum  Domini  CCXVIII.  Nauclerus 
poni  notat,  Johannes  Major  conjecit ;  libro  primo  de  gestis 
Scotorum,  capite  decimo  quarto,  ita  de  ilia  scribens :  "  An- 
no Domini  CCXXV.  Ursula  et  undecim  miUia  virginum 
cum  ea  in  Aremoricam  duxisse  debebant,  ut  viros  illis  ha- 
berent :  quia  tempestate  ilia  Francas  mulieres  Aremorici 
recusarunt.  Super  Tamesiam  flumen  naves  virgines  in- 
gressae  sunt ;  impetu  venti  per  Rhenum  jactatae  ad  colo- 
niam  deveniunt :  cum  quibus  Gouanus  terrae  rex  et  Elga 
ejus  frater,  cum  suis  clientibus,  rem  habere  volebant : 
quibus  pro  virili  virgines  resistebant :  propterea  tyrannis 
occisae  sunt.  Haec  sancta  Ursula  filia  erat  Dionoth  Bri- 
tanniae  rectoris,  et  Scotorum  regis  ex  sorore  neptis."  Haec 

■   Polychron.  lib.  3.  cap.  18. 

"  Jo.  Balie.  script.  Britan.  centur,  1.  cap.  30. 

»  Supra,  pag.  151.  "  Hect.  Boeth.  Scot.  hist.  lib.  6.  init. 


154  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

Major :  a  quo  in  temporis  ratione  discedens  Hector  Boe- 
thius'',  Scotorum  regem  cujus  sororem  Dionethus  in  matri- 
monio  habuisse  dicitur  celebrem  ilium,  de  quo  diximus', 
Fergusium  Erci  filium  fuisse  affirmat. 

Et  quidem  Deo-noti  Britannici  regis  filiam  fuisse  Ur- 
sulam,  a  primario  etiam  legends  illius  scriptore  habetur 
traditum.  Qui'  acta  illius  novissime  edidit,  Coloniensis 
collegii  Jesuita,  "  in  vetere  historia  correctiore  Dionetum, 
et  non  Deonotum,"  patrem  ejus  appellari  asserit:  quan- 
quam  ipsius  contextus  verba  correctionem  illam  plane  res- 
puant :  quae  et  in  editione  Suriana,  et  in  manuscripto  Cot- 
toniano,  ita  se  habent :  "  Fuit  in  Britanniae  partibus  (vel 
finibus  ut  in  MS.)  rex  quidam  Deo  notus,  tarn  vita  quam 
nomine."  Quibus  et  ista,  ex  Cisterciensis  ordinis  bre- 
.  viario,  Parisiis  anno  MDXVI.  edito,  adjungas  licet : 

Deo  noto  fuit  nata, 
Placens  cunctis,  Deo  grata, 

Ursula  regalis  : 
Cujus  mirae  speciei, 
Plus  mirandsE  [et]  fidei, 

Non  erat  sequalis. 
Regi  magno  pulcra  nimis  ^  z 

Desponsatur,  dum  instatur 

Precibus  et  minis. 

Et  ista  quoque  de  patria  : 

Sol  novus  ab  insula  surgit  occidentis, 
Dum  virtutum  Ursula  fulget  incrementis. 

Deonotum  sive  Dionotum  hunc  fratri  suo  Caradoco  in 
regno  Cornubiae  successisse,  et  sub  Maximiano  (sive  Max- 
imo tyranno)  Britanniae  principatum  obtinuisse,  in  Britan- 
nica*  Galfridi  Monemuthensis  historia  est  additum.  Postea 
vero  Schonaugiensis  monialis  Elizabetha,  "  patrem'  B. 
Ursulae  regem  Britanniae  Scoticae,  Maurum  nomine  fuisse," 
a  Verena  virginei  hujus  sodalitii  una  sibi  per  visionem 

P  Boeth.  lib.  7.  fol.  119.   b.  et  122.  a. 

■1  Supra,  pag.  144.  et  145. 

r  Flor.  sanct.  Petri  Ribadeneirac,  torn.  1.  pag.  501.  edit.  Latin.  Colon. 

•  Galfrid.  hist.  lib.  5.  cap.  15.     Vid.  supra,  cap.  8.  op.  torn.  5.  pag.  243. 

'  Vision.  Eliz.  lib.  4.  cap.  2.  edit.  Paris,  ann.  1513.  et  Colon,  ann.  1028. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  155 

revelatum  prodidit.  Indeque  in  Petri  Equilini"  catalogo, 
"  filia  unica  regis  Scotiae  Christianissimi  nomine  Mauri" 
Ursulam  fuisse  legimus :  et  in  Petri  Chalybis  Sapphicis", 
de  eadem ; 

lUa  regali  veniens  ab  ortu 
Scoticse  gentis,  patriam  relinquit. 

Coloniensi  vero  illi  Jesuitae  "  vero  similior  eorum  opinio 
esse  videtur,  qui  illam  Scotiae  majori  sive  Hiberniae  adju- 
dicant:  quanquam  non  omnino  improbabile  sit,  earn  ex 
Britannia  majori  atque  ex  regno  Cornubiae  originem  trax- 
isse. 

Anno''  MCLVI.  Coloniae  reperti  fuisse  dicuntur  tituli 
quidam'  sepulchrales,  Ursulanarum  virginum,  et  virorum 
qui  eas  comitati  sunt,  nomina  inscripta  praeferentes  :  quo- 
rum indiculus  a  Gerlaco  Tuitiense  abbate  turn  confectus, 
adhuc  Tuitii  asservatur.  Hinc  revelationumy  de  illo  vir- 
ginali  exercitu  sanctae  Ursulas  Britannicae  reginae  eo  anno 
sibi  patefactarum  occasionem  natam  refert  Elizabetha : 
"  Reperta  sunt,"  inquit,  "  inter  sepulchra  virginum  multa 
corpora  sanctorum  episcoporum,  atque  aliorum  magnorum 
virorum  :  erantque  in  monimentis  singulorum  repositi  lapi- 
des,  habentes  tituloa  sibi  inscriptos,  quibus  dignoscebantur 
qui  aut  unde  fuissent.  Horum  praecipuos  et  maxime  no- 
tabiles  transmisit  ad  me  ex  supradicta  urbe  prsefatus  abbas 
(Gerlacus :)  sperans  aliquid  mihi  per  gratiam  Domini  de 
eis  posse  revelari :  et  cupiens  certificari  per  me,  utrum 
credendum  eis  esset  an  non :  habebat  quippe  suspicionem 
de  inventoribus  sanctorum  corporum,  ne  forte  lucrandi 
causa  titulos  illos  dolose  conscribi  fecissent.  Quales  autem 
fuerint  tituli  illi,  et  quid  de  eis  mihi  revelatum  sit,  in  pra;- 
senti  sermone  per  diversa  loca  oculis  legentium  anteponerc 
curavi." 

Eorum  unus  hie  erat  :  "  Sanctus  Pantulus  Basiliensis 
episcopus,  qui  virgines  sacras  cum  gaudio  susceptas  Ro- 


"  Petr.  de  natalib.  lib.  9.  cap.  87. 

"  In  Georg.  Wicelii  hist,  sanctor.  fol.  218.  b. 

»  Jo.  Tritheni.  in  chronic.  Ilirsaugicns.  ann.  1156. 

»  Elizabeth,  vision,  lib.  4.  cap.  2. 


156  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XY. 

mam  perduxit :  unde  reversus,  Coloniam  pervenit,  ibique 
cum  eis  martyrium  suscepit :"  quem  a  divina  sua  interprcte 
Verena,  quae  rei  gestae  scilicet  interfuerat,  ita  sibi  exposi- 
tum  Elizabctha  narrat :  "  Quando  primum  in  patria  nos- 
tra congregari  incepimus,  sacra  fama  nostra  longe  lateque 
dispersa  est :  et  multi  ad  spectandum  nos  undique  conflux- 
erunt.  Contigit  autem,  Deo  ordinante,  ut  etiam  quidam 
episcoporum  Britanniae  nobis  adjungerentur,  atque  in  nos- 
tra societate  mare  transeuntes  usque  Romam  nobiscmn 
pervenirent :  in  quo  itinere  et  bcatus  Pantulus  Basiliensis 
episcopus  nobis  associatus  est,  et  usque  Romam  perduxit ; 
factusque  nostras  passionis  socius." 

Alter:  "  Sanctus  Cyriacuspapa  Romanus,  qui  cum  gau- 
dio  suscepit  sanctas  virgines  ;  et  cum  eis  Coloniam  rever- 
sus, martyrium  suscepit."  De  quo  item  Verena :  "  In 
tempore  quo  ingressae  sumus  urbem  Romam,  praesidebat 
apostolicae  sedi  vir  sanctus  nomine  Cyriacus.  Hie  ingres- 
sus  fuerat  Romam  de  finibus  nostris :  et  cum  esset  vir 
prudens  et  nobilis  omnibus  acceptus,  sublimatus  erat  in 
apostolicam  dignitatem ;  et  jam  per  annum  integrum  et 
undecim  hebdomadas  Romanam  ecclesiam  rexerat :  erat- 
que  in  numero  Romanorum  pontificum  decimus  nonus. 
Qui  cum  nos  advenisse  audisset,  laetatus  est  cum  omni  clera 
suo,  et  in  magna  honorificentia  nos  suscepit :  habebat  quip- 
pe  cognatas  quamplures  inter  nos.  Nocte  vero  quae  proxi- 
ma  erat  post  adventum  nostrum,  revelatum  est  ei  a  Domino, 
quod  relicta  sede  apostolica  nobiscum  esset  profecturus, 
simulque  martyrii  palmam  nobiscum  accepturus.  Ipse 
vero  erat  celans  apud  se  revelationem  banc  ;  deditque 
sacri  baptismatis  benedictionem  multis  sodalium  nostra- 
rum,  quae  nondum  erant  renatac  in  Christo.  Cumque  op- 
portunum  tempus  accepisset,  manifestam  fecit  voluntatem 
suam,  atque  in  conspectu  totius  ecclesiae  resignavit  offi- 
cium  dignitatis  suae  ;  reclamantibus  cunctis,  praecipue 
cardinalibus  qui  velut  deliramentum  arbitrabantur  quod 
quasi  post  fatuitatem  muliercularum  declinaret,  nescientes 
admonitionem  divinam  qua;  eum  urgebat.  Ipse  autem 
constanter  in  proposito  suo  permanebat,  propter  amorcm 
virginitatis  nostrac  :  nam  et  ab  infantia  sua  ipse  immacula- 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  157 

tam  virginitatem  custotlierat  in  seipso.  Ab  illo  ergo  tem- 
pore oninem  gratiam,  quam  in  conspectu  Romanse  eccle- 
sise  prius  habebanius,  amisimus  :  et  obscmn  nobis  faeti 
sunt,  qui  prius  applauserunt  nobis.  Ipse  autem  veneran- 
dus  pater  noster  beatus  Cyriacus  non  prius  aburbe  egres- 
sus  est,  donee  ipsius  consilio  alter  ei  nomine  Antherus 
substitutus  est." 

Subdit  deinde  Elizabetlia  :  "  Post  haec,  cum  perspexis- 
sem  catalogum  Romanorum  pontificum,  neque  usquam  no- 
men    sancti  Cyriaci  illic  reperissem  ;    rursum   interrogavi 
beatam  Verenam,  cum  se  mihi   die  quadam  praesentasset, 
quare  inter  caeteros  Romanes  prajsules  ascriptus  non  fu- 
isset.     Et   dixit,  hoc  ex  indignatione  cleri  accidisse  ;  pro 
eo  quod  in  ordine  dignitatis  suae  usque  ad  finem  permanere 
noluisset.     Rursus    die  alia,    cum   earn  interrogassem  de 
quodam  Jacobo,    cujus  nomen  in  sepultura  ejus  absque 
omni  adjectione  scriptum  inventum  est :  visa  mihi  est  quo- 
dam  modo  gratulari  super  interrogatione  mea;  respondit- 
que   mihi  hilariter,   dicens  ;    Fuit  in  tempore  illo  quidam 
nobilis   pater,  venerabilis   vitae,  Jacobus   archiepiscopus  : 
qui  de  patria  nostra  in  Antiochiam  peregre  profectus  fue- 
rat ;  ibique  ad  honorem  praesulatus  ascenderat,  et  septem 
annis  rexerat  ecclesiam  illam.     Hie  cum  audisset  beatum 
Cyriacum  sua?  gentis  virum  Romae  in  apostolicam  dignita- 
tem sublimatum,  venerat  visitare  eum  :  jamque  nobis  ad- 
venientibus  nuper  de  urbe  erat  egressus  :  quod  cum  nobis 
indicatum  fuisset,  missus  est  velociter  nuncius  ad  revocan- 
dum  eum :  et  inventus  est  in  castello  quodam,  quod  erat 
remotum  a  Roma  duabus  diaetis.     Cumque  audisset   de 
adventu  nostro,  continuo  reversus  est  ad  nos,  et  factus  so- 
cius  itineris  nostri,  et  particepspassionis  nostras  in  Colonia : 
habebat  autem  et  ipse  neptes  aliquas  in  nostra  societate. 
Hie,  exhortante  beato  Cyriaco  papa,  cum  esset  vir  prudens, 
magnam  diligentiam  adhibuerat,  ut  sciret  nomina  sororum 
nostrarum,  atque  ea  ex  magna  parte  cum  interemptae  fuis- 
semus,  lapidibus  inscripta  corporibus  nostris  adhibuit :  sed 
antequam  hoc  perficere  potuisset,  deprehensus  est  ab  im- 
piis  in  hoc  opere,  et  trucidatus  est  in  medio  nostri.     Hinc 
est,  quod  quaedam  ex  nostris  titulatse  inveniuntur,  quaedam 


158  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

vero  non.  In  ipsa  autem  hora  passionis  suae  cum  jam  fe- 
riendus  esset,  hoc  solum  a  percussoribus  postulavit,  ut 
tantum  difFcrretur  passio  ejus,  quousque  sui  ipsius  nomen 
posset  lapidi  inscribere  :  et  concessum  est  ei." 

De  Ursulas  vero  sponso  Etherio,  quem  "  vixisse  annos 
quinque  et  viginti  fideles"  titulus  sepulchralis  indicabat, 
atque  ejus  parentibus,  ab  angelo  Domini,  qui  ipsam  visi- 
tare  consuevit,  ista  se  didicisse  eadem  affirmat  monialis : 
"  Cum  reverteretur  Roma  exercitus  beatarum  virginum ; 
in  ipsa  nocte  qua  sexti  diei  iter  consummatum  erat,  Ethe- 
rius  rex  qui  erat  manens  in  Britannia  angelicam  per  visio- 
nem  a  Domino  admonitus  est,  ut  matrem  suam  Demetriam 
hortaretur  fieri  Christianam  (nam  pater  ejus,  cui  nomen  erat 
Agrippinus,  in  primo  anno  quo  ipse  baptismatis  susceperat 
gratiam,  a  vita  discesserat :)  simulque  annunciatum  est  ei, 
quod  egressurus  esset  de  terra  sua,  et  venturus  in  occur- 
sum  sponsae  suae  quae  jam  erat  Roma  regrediens ;  quodque 
in  urbe  Colonia  cum  ea  passurus  esset,  et  immarcescibilem 
coronam  a  Deo  accepturus.  Qui  confestim  divinae  admo- 
nition! acquiescens,  matrem  suam  exhortation!  ejus  consen- 
tientem  regenerari  fecit  in  Christo  :  assumptaque  ea  et 
parvula  sorore  sua  Floi-entina  etiam  Christiana,  properavit 
in  occursum  beatissimse  sponsae  suae ;  et  factus  est  ei  soci- 
us  in  passione  et  gloria  ccelestiJ' 

Ab  angelo  quoque  de  Constantia  regina,  quae  matris 
nomine  etiam  Firmundina  dicta  fuerit,  ej  usque  patre  Doro- 
theo  rege  Constantinopolis  e  Sicilia  oriundo,  edoctam  se  ad- 
dit :  et  de  sancta  Gerasina,  virginum  omnium  ductrice,  a  S. 
Nicolao(nifallor)ejusmodiresponsumaccepisse.  "  S.  Gera- 
sina, de  qua  interrogas,  fuit  regina  Siciliae,  et  vere  erat  de 
fideli  radice  Aaron ;  et  habebat  spiritum  Domini  abundan- 
ter.  Virum  suum  Quintianum  regem,  cum  esset  primo 
tyrannus  crudelissimus,  convertit,  et  quasi  de  lupo  agnum 
mitissimum  fecit.  Hie  eam  sumpserat  de  Britannia :  et 
erat  soror  sancti  Mauritii  episcopi,  et  Dariae  matris  sanctae 
Ursulae  reginae.  Tres  habebat  iilios,  et  filias  sex  :  et  erat 
minimus  in  eis  sanctus  Adrianus  martyr.  Frater  ejus  se- 
nior erat  Dorotheus  rex  Graeciae,  qui  erat  pater  sanctae 
Constantiae  quae  ad  vos  delata  est.     Eo  autem  tempore  quo 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES,  159 

beata  Ursula  de  sancto  proposito  suo  cum  patre  suo  oc- 
culte  tractabat,  pater  ejus  magnam  habens  sollicitudinem 
illius  negotii,  direxit  epistolam  ad  beatani  Gerasinaiti, 
aperuitque  ei  voluntatem  filias  suae  et  revelationes  quas  di-* 
vinitus  ei  detexit :  et  quaerebat  audire  consilium  ejus,  quia 
sciebat  eam  esse  magnas  sapientiaj  mulierem.  Ilia  autem 
divina  virtute  inspirata,  et  intelligens  verbum  exisse  a  Do- 
mino, iter  aggressa  est  cum  quatuor  filiabus  suis,  Babila, 
Juliana,  Victoria  et  Aurea,  et  parvulo  filio  suo  Adriano, 
quia  amore  sororum  suarum  ultro  se  ingessit  peregrina- 
tioni :  et  relicto  regno  in  manu  filii  sui  et  duarum  filiarum, 
usque  ad  Britanniam  navigavit.  Ejus  itaque  consiliis  to- 
tus  ille  sacer  exercitus  virginum  collectus  et  ordinatus  est : 
et  erat  ductrix  omnium  in  cunctis  viis  peregrinationis 
earum,  per  consiliorum  suorum  gubernationem ;  et  ad  ulti- 
mum  cum  eis  martyrium  passa  est." 

Turn  ad  Verenam  iterum  conversa,  de  persecutionis 
auctoribus  consulendam  eam  censuit :  "  Quodam,  inquit, 
tempore  abeataVerena,  cum  ad  videndum  mihi  se  praesen- 
tasset,  sciscitata  sum,  sicut  mihi  a  quodam  fratre  sugges- 
tum  est,  quisnam  fuerit  actor  martyrii  beati illius  exercitus? 
nam  secundum  considerationem  narrationis  quaede  praefato 
papa  in  prsecedentibus  facta  est,  nequaquam  (sicut  aesti- 
mant  nonnulli^)  Attila  rex  Hunnorum  illius  persecutionis 
actor  extitit  ;  sed  multorum  annorum  spatio  postea  ejus 
persecutio  subsecuta  est.  Cui  interrogationi  ita  respondit. 
Cum  essemus  Romas,  fuerunt  ibidem  eo  tempore  duo  prin- 
cipes  iniqui,  quorum  nomina  erant  Maxinius  et  Aphrica- 
nus:  qui  videntes  magnam  esse  multitudinem  nostram,  et 
multos  confluere  ad  nos  et  nobis  associari,  indignati  sunt 
vehementer  adversum  nos  ;  et  metuebant  ne  forte  per  nos 
multum  crescere  et  roborari  deberet  religio  Christiana. 
Unde  cum  explorassent  iter  nostrum  quo  perrectura?  era- 
mus,  miserunt  cum  festinatione  legates  ad  quendam  cog- 
natum  suum  nomine  Julium,  qui  erat  princeps  genti^ 
Hunnorum  ;  hortantes  eum  ut  educto  exercitu  suo  perse- 
cutionem  nobis  inferret,  ac  deleret  nos.  Qui  cito  acqui- 
escens  voluntati  eorum,  cum  armata  multitudine  egrediens 

'  Otto  Frisingens.  chronic,  lib.  4.  cap.  38. 


160  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  GAP.  XV. 

4rruit  super  noa  cum  venissemus  Coloniam,  ibique  effudit 
sanguinem  nostrum." 

Nempe  ex  consideratione  quae  de  Cyriaco  papa  in  prae- 
cedentibus  facta  est,  ad  annum  quo  Anterus  ab  eo  in  pon- 
tiBcatu  substitutus  fuisse  fingitur  passionem  virgininn  con- 
sequenter  referendam  fuisse  observaverat  vel  Elizabeths 
vel  subdolus  potius,  cujus  opera  in  revelationibus  istis  con- 
cinnandis  ilia  usa  est,  monachus :  sive  frater  ipsius  Eg- 
bertus"  ille  fuerat,  S,  Florini  coenobii  apud  Schonaugiam 
abbas ;  sive  Rogerus  Cisterciensis'',  Fordani,  monasterii 
apud  Anglos  coenobita.  Cumque  in  libro  pontificali,  qui 
Damaso  tribuitur,  Anterus  temporibus  Maximini  et  Afri- 
cani  consulum  sedisse,  et  a  Maximo  prsefecto  martyrio 
coronatus  fuisse  diceretur  :  inde  Maximi  et  Africani  suasu 
virginum  caedem  a  Julio  Hunnorum  principe  factam  tradi- 
dit.  Occupavit  tunc  Romanum  imperium  Julius  Maxi- 
minus  Thrax,  patre  Gotho,  matre  Alana  genitus :  cujus 
tempore  Ursulam  cum  suis  passam  etiam  Johannes  Lei- 
densis'^  asserit.  Coloniensis  Jesuita  ex  Vincentio  Bello- 
vacensi,  Antonino,  Johanna  Magno  historia^  Gothicae 
scriptore,  et  historia  antiqua  Coloniaj  impressa,  ad  annum 
a  Christo  nato  CCXXXVII.  virginum  mortem  refert : 
verum  in  Tuitiensi  sepulchralium  titulorum  catalogo  annum 
CCXXXVIII.  distincte  expressum  fuisse  subjicit:  quo 
etiam  anno  Maximianum  Augustum  et  Africanum  con- 
sules  fuisse  censuit  Baronius  :  licet  CCXXXVI.  serae 
Christianas  anno  eorum  consulatum  convenire  verier  nos 
doceat  chronologia. 

Hisce  vero  Elizabethae  somniis,  et  specioso  sepulchra- 
lium epigrapharum  titulo,  delusus  Jesuita,  gloriari  non 
dubitat,  "  Reliquias  Colonienses  inter  certissimas  merito  a 
nobis  habendas  esse :  quippe  quarum  nomina,  status,  con- 
ditio, cum  intra  triduum  a  SS.  virginum  caede  ab  eo  qui 
interfuit  conscripta  atque  intra  ipsos  sarcophagos,  ut  se- 
parari  non  potuerint,  una  cum  ipsis  corporibus  asservata, 

''Vision.  Elizabeth,  lib.  1.  cap.  1.    et  lib.  4.  cap.    6.   Jo.  Trithcm.  chronic. 
Hirsaugiens.  ann.  1165. 
*>  Jo.  Bate,  scriptor.  Britann.  centur.  3.  cap.  23. 
''  Jo.  Gerbrand.  chronic.  Belgic.  lib.  1.  cap.  4, 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  161 

atque  Deo  tandem  revelante  anno  MCLVI.  inventa  fue- 
rint :"  indeque  etiam  Robertus'',  coenobii  S.  Mariani  apiul 
Antissiodorenses  monachus,  quuni  ex  historia  Britonum, 
vel  Sigebertini  potius  chronici  interpolatore,  Ursulanarum 
tragcediain  recitavisset;  ad  revelationum  Elizabethae  nor- 
mani  narrationem  illam  corrigi  oportere,  ita  lectores  suos 
admonendos  esse  censuit:  "  Veruntamen  de  beato  collegio 
ac  sacro  martyrio  undecim  uiillium  virginum  aliter  senti- 
endum,  venerabilis  sanctimonialis  Elizabeth  nomine  in  sua 
revelatione  dignissime  manifestat :  quae  jam  in  nostro  se- 
culo,  anno  videlicet  incarnati  Verbi  MCLVI.  divinitus 
mirabiliter  meruit  edoceri,  non  solum  quo  tempore  prae- 
dicta;  passse  sint  virgines,  verum  etiam  quis  pater  Ursulae, 
quae  cognatio  ejus ;  quantis  religiosis  personis  tarn  laicis 
quam  ecclesiasticis  collegium  virginum  fretum  fuerit,  et 
qui  et  quomodo  etiam  ipsi  pro  Christo  cum  sacris  virgi- 
nibus  martyrium  pertulerunt.  Dicit  enim  quod  quidam 
papa  urbis  Romee  Quiriacus  nomine,  decimus  nonus  post 
Petrum,  cum  illis  passus  sit :  fuit  siquidem  iste  Pontiani 
papae  successor,  et  rexit  ecclesiam  annum  unum  et  menses 
decem  et  sic  in  loco  suo  virum  sanctum,  qui  Anterus 
dictus  est,  ordinavit :  et  cum  undecim  millibus  virginum 
discedens,  sedem  suam  reliquit.  Nam  et  ipse  de  Britannia 
natus,  plures  consanguineas  in  sanctarum  numero  puella- 
rum  asseritur  habuisse :  et  quia  sedem  apostolicam  invito 
clero  reliquit,  nomen  ipsius  catalogo  Romanorum  pontifi- 
cum  idem  clerus  erasit." 

Haec  etiam  de  Quiriaco  vel  Cyriaco  fabella,  ut  res  certa 
producitur  in  glossa  quadam  sexti'  libri  decretalium  :  quae 
in  antiquioribus  editionibus  (nam  e  nova  Romana  expuncta 
ea  est)  ita  pridem  legebatur :  "  Datur  certum  exemplum  de 
Cyriaco  papa :  de  quo  legitur,  quod  cum  Ursula  et  undecim 
millibus  virginum  martyrizatus  est.  Scribitur  enim  de  ipso 
qnod  sibi  quondam  revelatumest,  quod  esset  cum  illis  virgi- 
nibus  palniam  martyrii  recepturus.  Tunc  congregatis  clero 
et  cardinalibus,  omnibus  invitis  et  praecipue  cardinalibus, 
coram  ipsis  renunciavit  dignitati  et  officio.     Sed  iste  Cy- 

'  Chronolog,  Altigsiodor.  ad  ann.  453. 

'  Lib.  1.  tit.  7.  De  renunciationc,  cap.  I.  Cuoniam. 

VOL.  VI,  M 


BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

riacus  in  catalogo  Romanorum  pontificuni  non  denomina- 
tur  :  quia  credituni  fuit"^  per  cardinales,  quod  non  propter 
devotionem,  sed  propter  oblectamenta  virginum  papatum 
^dimisisset." 

Eodem  vero  tempore  quo  Pseudo-Cyriaci  istius  et  alio- 
■rum  UrsuliJB  comitum  nomina  per  Elizabetham  primum 
mundo  sunt  patefacta,  in  Anglia  summa  cum  potestate  cla- 
•ruit  Henricus^  Wintoniensis  episcopus ;  qui  Glastoniensi 
coenobio,  cui  abbas  praefuit,  corpora  sanctarum  virginum 
Ursulas  et  Dariae  donavisse  memoratur.  Id  enim  in  Glas- 
toniensium  reliquiarum  indiculo  legimus :  hac  quoque 
notatione  addita :  "  In  feretro  S.  Ursulae  virginis  conti- 
nentur  reliquiae  ejusdem  satis  plene.  Item  in  eodem  fere- 
tro continentur  reliquiaj  sanctae  Dariae  virginis,  pro  tertia 
parte:  de  dono  Domini  Henrici  episcopi  Wintoniae:" 
nam  virginis  titulum  hie  obtinet  Daria,  quae  in  Elizabetliae 
visionibus  S.  Ursulae  mater  fuisse  traditur  :  licet  ejus  ma- 
trem  Jacobus  Philippus  Bergomensis''  Demetriam  fuisse 
dicat ;  quae  in  ilia  Elizabethae  dTroKoXv^H  sponsi  Ursulae 
Etherii  genitrix  constituitur. 

A  Dariae  autem  "  istius  reliquiis  in  Hiberniam  impor- 
tatis,  comitatum  illius  gentis  primum  et  Lageniae  caput 
Kildariam  vocatum,"  eadem  auctoritate  statuit  Demp- 
sterus',  qua  exhortationum  ad  castitatem  librum  unum 
scriptum  ab  ea  fuisse  asserit :  quanquam  et  aliam  S.  Da- 
riam  virginem  fuisse  agnoscat,  S.  Brigidae  Scotae,  primae 
Kildariae  conditricis,  aequalem ;  non  quidem,  ut  ille''  scri- 
bit,  a  Cogitoso  Nepote,  sed  a  Johanne  Tinmuthensi,  et 
aliis  vitae  Brigidae  scriptoribus  commemoratam :  quorum 
unus  visum  ab  ea  Dariae  huic  collatum  simul  et  ablatum, 
inter  alia'  huic  thaumaturgae  admodum  familiaria  mira- 
cula,  sicrecenset:  "  Quodam™  tempore  sanctissima  Bri- 

'  Martin.  Polon.  in  chronico  pontific.  ann.  238. 
K  De  quo  supra,  cap.  6.  op.  torn.  5.  pag.  145. 
^  Philip.  Bergom.  de  Claris  mulierib.  cap.  134. 
'  Dempster,  histor.  ecclesiast.  Scotor.  lib.  4.  num.  385. 
"  Id.  ibid.  num.  387. 

'   "  Brigida  qualis  erat  pandit  conversio  furum.  Muti  vox,  regis  jus,  reditusque 
coci."     Alexander  Essebiensis,  in  libro  festivali. 
""  Vitae  S.  Brigidae  MS,  lib.  2.  cap.  68. 


CAP.   XV.  ANTIQUITATES.  163 

gicla  et  alia  sancta  virgo  nomine  Daria,  colloquentes  in- 
vicem  (le  Christo,  non  senserunt  nocteni.  Ubi  enim  Sol 
justitia;  Christus  prassens  fuit,  nihil  tenebrosum  erat.  Seel 
S.  Daria  oculis  a  nativitate  orbata  erat:  quae  ait  ad  S. 
Brigidam,  Domina,  benedic  oculos  meos ;  ut  valeam  mun- 
dum  videre,  sicut  desidero.  Tunc  S.  Brigida  oculos  ejus 
benedixit,  et  statim  aperti  sunt ;  et  respexit  mundum.  Et 
ait  S.  Daria  ad  beatam  Brigidam :  Iterum,  mater,  reclude 
oculos  meos,  quanto  enim  mundo  absentior  fuerit  homo, 
tanto  prffisentior  Deo  erit.  Et  signans  S.  Brigida  oculos 
ejus;  reclusi  sunt,  sicut  ipsa  rogavit." 

Verum  nominis  Kildariae  originem  neque  ab  hac  neque 
ab  Ursulana  ilia  Daria,  sed  a  quercu  vel  robore  (quod 
lingua  Scotorum,  sive  Hibernorum,  Dear  appellari  etiam 
a  Beda"  est  notatum)  anonymus  ille  repetit :  de  Brigidae 
adventu  in  patriam  suam,  Lageniae  nempe  provinciam,  in 
qua  a  patre  Dubtacho  genita  est  (natam  enim  illam  *'  in 
villa  Fachayrd,  quae  est  in  provincia  Ultonum  et  regione 
quae  dicitur  Conayll  Murthemni,"  idem"  jam  dixerat)  ita 
scribens  :  "  Dum^  venisset  gloriosissima  virgo  Brigida  ad 
patriam  suam ;  cum  magno  honore  et  totius  provinciae 
gaudio  suscepta  est.  Et  cella  assignata  est  ei  illico,  in 
qua  ipsa  Dei  sancta  mirabilem  vitam  deinde  duxit.  Ibi 
magnum  monasterium  plurimarum  construxit  virginum: 
ibique  maxima  civitas  postea  in  honore  beatissimaj  Bri- 
gidae crevit,  quae  est  hodie  metropolis  Laginensium.  Ilia 
jam  cella  Scotice  dicitur  Cyll-dara :  quod  sonat  Latine, 
cella  quercus.  Quercus  enim  altissima  ibi  erat,  quam 
multum  sancta  Brigida  diligebat:"  indeque  ab  alio  vitae 
ejusdem  scriptore  civitatem  S.  Brigidae  nominatam  Cellam 
roboris  invenimus. 

Sed  Glastoniensibus  Dariae  suae,  sive  virginis  sive  viduae, 
reliquiarum  tertiam  partem  relinquamus:  num  Ursulae 
vero  corpus  satis  plene  illi  habuerint,  Colonienses  vide- 
rint;  qui  in  Ursulana  ecclesia  et  caput  (quod  Bergo- 
mensesi   etiam   in  Augustinianorum  suorum  eremitarum 

"  Bed.  histor.  lib.  3.  cap.  i.  '  Vit.  Brigid.  lib.  1.  cap.  6. 

P  Vit.  Brigid.  lib.  2.  cap.  1. 

1  Jacob.  Philip.  Bergoiii.  in  supplement,  chronicor.  lib.  9.  ann.  453. 

m2 


161  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP    XV. 

conventu  habere  se  credunt)  et  corpus  ejus  adhuc  penes 
se  superesse  jactitant:  siquidem  hie  "  asservantur  in  tri- 
bus  argenteis  deauratis  gemmisque  pretiose  vestitis  ac 
summo  altari  incorporatis  tumbis  tria  corpora ;  videlicet 
S.  Cyriaci  pontificis,  S.  Ursulae,  et  S.  Conani  ejus  sponsi 
quem  alii  Ethereum  nominari  volunt :  quorum  capita, 
mediis  argenteis  statuis  inclusa,  in  aurea  camera  seorsim, 
cum  multis  aliis  primariis  capitibus,  reverenter  sub  iirma 
clausura  custodiuntur."  Refert  hoc  in  sacrario  suo  Agrip- 
pinae  Erhardus  "Winheimius:  de  aliis  quoque  ejusdem 
generis  Kti/xjjXfotc  in  aurea  ilia  camera  a  se  conspectis 
porro  adjiciens :  "  Vidi  in  hac  camera,  revera  aurea, 
telum'  quo  S.  Ursula  transfixa  fuit.  Item  annulum 
aureum  simplici  opere,  quo  eadem  sancta  a  sponso  suo 
subarrata  fuit.  Item  eburneas  afFabre  factas  cistulas,  in 
quibus  reliquiae  quas  Roma  secum  attulit,  et  quae  ad  re- 
galem  muliebrem  mundum  pertinent,  ipsaque  in  itinere 
usa  fuit,  continentur.  Bibi  etiam  inibi  ex  una  hydria,  in 
qua  Christus  in  Cana  Galilaeae  aquam  in  vinum  convertit :" 
de  qua  tamen,  an  metretas*  ilia  caperet  binas  vel  ternas, 
iinice  securum  fuisse  arbitror. 

Addantur  his  et  belli  isti  versiculi,  qui'   ad   Ursulani 
templi  leguntur  introitum  : 

Haec  est  basilica  excellens  honore, 
Ubi  gens  Hunica  magno  cum  furore 
Virgineos  stravit  chores. 

Et  intra  aedem  consimiles,  ad  Cyriacum  pontificem : 

Clemens  Ciriace  papatum  renuis; 
Ad  nutum  Ursulse  decedens  strenuus 
Triremibus  ad  Ubios. 

Et  ad  sponsum  Ursulae  Ethereum : 

Dive  Elheiie  digne  fers  annulum  ; 
Nobilis  Ursulae  optans  connubium, 
Consummatum  Agrippinse. 

■Quibus  omnibus   Elizabethae"    abbatissse  Sconaugiensis, 

"■  Sagilta  ictu  interiisse  seipsa  affirmat  Ursula :    si  qua  fides  revelationibus 
Elizabethae  et  Richardi  Prsemonstratensis  sit  adhibenda. 
•  Johan.  cap.  2.  ver.  6. 
'  Petr,  Oatepol.  in  Coloniemium  archiepiscop.  catalogo,  num.  4. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATE8.  165 

ceu  canonizatae  virginis,  revelationes  earn  conciliarunt 
fidem  :  ut  banc  ipsam  ecclesiam  non  alio  quam  revelatio- 
nuin  titulo  inde  insignitam  fuisse,  vulgar!  sermone  perhibe- 
atur. 

Quam  nihili  vero  et  Elizabethae,  quantumvis  canonizatae, 
revelationes  et  Coloniensiuin  traditiones  hasce  Caesar  Ba- 
ronius  fecerit ;  ex  censura  ilia  apparet,  quam  secundo 
ecclesiasticorum  suorum  annalium  tomo  inseruit :  "  Non" 
audiendi  penitus  recentiores  quidam,  qui  post  Pontianum 
introducunt  Cyriacum  quendam  Romanum  pontificem, 
cujus  nulla  prorsus  extat  mentio  in  serie  Romanorum  pon- 
tificum  a  Latinis  descripta  (uti  in  libro  de  Romanis  pon- 
tificibus,  vel  apud  Optatum  Milevitanum,  vel  Augustinum, 
aut  Cresconium,  aliosve  indices  Vaticanos)  nee  apud  Grae- 
cos,  ut  Eusebium,  Nicephorum  chronograpbum,  vel  alios : 
adeo  ut  ne  digna  quidem  sit  quse  pluribus  confutetur  sen- 
tentia ;  quippe  quae  nulla  penitus  nitatur  ratione,  vel  tes- 
timonio  antiquorum,  ex  commentitiis  tantum  actis  martyrii 
sanctarum  Ursulas  et  sociarum  petita :"  pluribus  etiam 
figmenta  ista  Gobelinus  Persona,  decanus  Bilefeldensis, 
ante  annos  ducenUjs  refutavit ;  praeter  libri  pontificalis  et 
Eusebii  altissimum  de  Cyriaco  silentiuni,  his  etiam  pro- 
ductis  argumentis. 

"  lUi  qui  dicunt  istum  Cyriacum  cum  virginibus  profec- 
tum,  dicunt  quod  pater  B.  Ursulae  fuerit  rex  Britanniae, 
et  pater  sponsi  ejus  fuit  rex  Angliae".  Sed  rcgnum  An- 
gliae  nondum  ortum  erat :  nee  etiam  Sicilia  adhuc  regnum 
erat,  nee  erat  aliqua  civitas  adhuc  Constantinopolis  nomi- 
nata  ;  de  quibus  omnibus  pra;dicti  fabulantes  aliquos^ 
homines  vel  foeminas  in  virginum  praedictarum  comitatu 
fuisse  asseverant.  Et  finaliter,  non  est  verisimile  Christi- 
anos  illis  temporibus  ita  publice  urbem  Romanam  potuisse 
visitasse  in  tanta  comitiva :  cum  necdum  solitum  erat  ean- 


"  Viil.  Winheim.  sacrar.  Agripp.  num.  9.  pag.  85. 

"  Baron,  ann.  237.  sec  11.  Vid.  et  nolat.  in  Roman,  martyrolog.  Januar. 
3.  c. 

•  Id  primus,  ni  fallor,  dixit  Vincentius  in  speculo  historial.  lib.  20.  cap.  -10.  et 
post  eum  Jacobus  Januensis,  in  legenda  aurea,  cap.  154.  Antoninus  in  chronic, 
tit.  1 1.  cap.  8.  sec.  7.  et  Fetrus  Equilin.  lib.  9,  cap.  17. 


166  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

dem  urbem,  paucas  adhuc  habentem  ecclesias,  pro  indul- 
gentiis  visitaii ;  nee  etiam  aliquis  imperator  fidem  Christi 
adhuc  susceperat.  Sed  error  iste  surrexit,  ut  dicitur,  de 
quadam  foemina,  nescio  an  inclusa  vel  monacha,  quae  erat 
apud  Sconowgiam  temporibus  Friderici  primi,  circa  an- 
num Domini  MCLVI.  quae  asseruit  talia  et  multa  alia  sibi 
revelationibus  divinis  patefacta :  cujusmodi  revelationes 
assertas  ego  perlegi,  et  in  multis  contrariantur  libris  chro- 
nicis  et  historiis.  Unde  quaedam  ad  impugnandum,  seu 
verius  ad  elucidari  provocandum,  hujusmodi  erroris  cali- 
ginem  collegi ;  qua3  Coloniam  examinanda  destinavi.  Et 
licet  plui'es  viri  solennes  et  magnae  reputationis  ilia  perle- 
gerunt ;  tamen  solutionem  eorum,  quae  contra  supradictas 
assertas  revelationes,  in  quantum  liistoriam  virginum  prae- 
dictarum  contingunt,  allegavi,  obtinere  non  valebam." 
Haec  ille,  in  Cosmodromii  sui  capite  decimo  quarto,  de 
Antero  etiam  statim  subjiciens :  "  Antherus  natione  Grae- 
cus,  sedit  mensem  unum  dies  viginti  et  quinque.  Et  eo 
tempore  Maximus  et  Africanus  Romae  consules  fuerunt :  ut 
patet  in  epistola  sua,  quam^"  ipse  Antherus  Toletanae  pro- 
vinciae  episcopis  direxit.  Et  in  assertis  revelationibus 
prsedictis  foemina  supradicta  dicit,  quod  Maximus  et  Afri- 
canus consules  supradicti  scripserunt  ad  quendam  Julium 
cognatum  suum,  tunc  principem  Hunnorum,  ut  undecini 
millia  virginum  morti  tradei-ent,  quando  ad  partes  Germaniae 
redirent.  Sed  consules  illi  habuissent  potestatem  virgines 
illas  Romae  occidisse,  cum  eo  tempore  persecutio  fervebat 
in  urbe  ;  ita  quod  ipse  Antherus  papa  pro  fide  Christi  oc- 
cisus  est,  ut  scribit  Damasus  papa  in  libro  suo  :  nee  etiam 
gens  Hunnorum  adhuc  cognita  fuit  partibus  Germaniae  vel 
Italiae." 

Jacobus  Philippus  Bergomensis  Maximum  et  Africanum 
Komanae  militiae  principes  fuisse  ait:  et  licet  in  aliis  Eli- 
zabethan! fere  sequatur,  in  temporis  tamen  ratione  ab  ea 
discedendum  sibi  putavit,  Attilae  militibus  virginum  caedem 
attribuens  :  "  Ursulam  virginem  et  martyrem,"  inquit  ille^, 

y  Haec  Anteri  epistola  in  libris  editis  nullam  habet   viroypa^tjv,  sed  succes- 
soris  Fabiani  habetur  alia,  data  Kalend.  Jul.  Maximino  ct  Atricano  consulib. 
'  Philip.  Cergom.  de  clavis  mulierib,  cap.  134. 


CAr.  XV.  ANTIQUITATES.  167 

"  illustrissimae  originis  et  Celebris  ingenii  foeminam  Bri- 
tannicam,  in  anno  Domini  quinto  et  quinquagesimo  supra 
quadringentesimum,  cum  undecim  niillibus  promiscui  sexus 
Christianis,  qui  omnes  virginum  nomine  appellantur,  apud 
Coloniam  insignem  Germaniae  urbem,  ab  Hunnis  Scythis- 
que  impurissimis,  scelestissimis,  sylvestribus  populis,  sub 
Attila  rege  militantibus,  gloriosissimum  martyrium  pro 
Christi  nomine  pertulisse  compertum  est :"  et  post :  "  De 
hujus  sanctiE  virginis  sociarumque  passionis  temporibus, 
qusedam  fuit  apud  illustres  historiarum  scriptores  ambi- 
guitas :  cum  sint  qui  dicant  illam  passam  fuisse  tempori- 
bus Alexandri  Romanorum  principis ;  qui  desiit  regnare 
in  anno  salutis  nostrae  sexto  et  trigesimo  supra  ducentesi- 
mum.  Sed  ratio  non  patitur,  ut  tali  tempore  passa  fuerit 
beata  Ursula  ;  quum  tunc  Sicilia  regni  titulum  non  liabe- 
ret,  neque  Byzantium  :  sed  verius,  eam  passam  tempore 
supra  praemisso." 

Similiter  et  Jacobus  de  Voragine,  Januensis  sive  Ge- 
nnensis  episcopus  :  pro  quo,  ne  ejus  nomine,  quod  aureae 
legendac  prodigiosa  figmenta  infame  feccrant,  notationes 
suas  in  martyrologium  pollueret,  Claudium  de  Rota  Ba- 
ronius'  nominare  maluit:  "  Passae''  sunt  anno  Domini 
CCXXXVIII.  Ratio  autem  temporis,  ut  quibusdam  pla- 
cet, non  sustinet  quod  haec  tali  tempore  sint  peracta.  Si- 
cilia  enim  tunc  non  erat  regnum,  nee  Constantinopolis: 
cum  hie  fuisse  dicatur  cum  virginibus  harum  reginas. 
Verius  creditur,  quod  diu  post  Constantinum  imperato- 
rem,  cum  Hunni  et  Gothi  saeviebant,  tale  sit  martyrium 
celebratum :  tempore  scilicet  Marciani  imperatoris,  ut 
in  quadam  chronica  legitur,  qui  regnavit  anno  Domini 
CCCCLII."  Et  Antonius  Bonfinius%  "  Sedente  Anthero 
pontifice  maximo,  et  imperante  Maximino,  quamvis  haec 
gesta  annales  quidam   referunt ;    ratio   tamen  temporuni 


*  Baron,  notat.  in  Roman,  martyrolog.  Octob.  21.  et  eum  secuti  Pelr.  Riba- 
deneira  in  vitis  sanctorum  Ilispanice  edit,  et  Thorn.  Deropsterus,  histor.  ecclesi- 
ast.  Scoter,  lib.  19.  pag.  654. 

*>  Jacob.  Januens.  legend,  aur.  cap.  154.  cura  Claudii  dc  Rota  edit.  ann.  ISr'ili. 

<^  Hungaricee  bistoriae  decad,  1.  lib.  5, 


168  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XY. 

nullo  tnoclo  constate  potest.  Multo  rectius  sensere  illi 
qui,  qiium  diu  post  Constantinum  Unni  Gothique  saevi- 
erint,  haec  imperante  Marciano  et  anno  salutis  CCCCLII. 
accidisse  tradiderunt."  Petrus  Equilinus*  virgines  illas 
"  passas  sub  Hunnorum  principe  Juliano  circa  annum  Do- 
mini CCCCL."  affirmat.  Ad  annum  CCCCLI.  earum 
passionem  refert  Carolus  Sigonius' ;  ad  CCCCLIII.  Sige- 
bertini  chronici  interpolator ;  ad  CCCCLIV.  Dempsterus'; 
ad  CCCCLXVI.  Petrus  Merssaeus  Cratepolius« :  ad 
CCCCXLII.  Alphcnsus  Garsias'',  in  concilio  Basileensi 
adversus  oratores  regis  Angliae  ex  legenda  aurea  ita  dis- 
putans  :  "  Ut  legitur  in  legenda  undecim  millium  virginum, 
rex  Angliae  erat  paganus,  et  petebat  in  uxorem  pro  suo 
filio  Ursulam  virginem  Catholicam  filiam  regis  Britanniae  : 
et  boc  fuit  anno  Domini  quater  centesimo  quadragesimo 
secundo.  Et  sic  longe  post  Hispaniam  cepit  Anglia  fidem 
Catholicam." 

Anno  post  excessum  Elizabethae  Schonaugiensis  unde- 
vicesimo  novas  visiones  Ricbardus  Praemonstratensis  in 
lucem  protulit ;  quibus  priorum  illarum  defectus,  et  vir- 
ginis  Deiparae  et  Ursulas  ipsius  monitu,  luculenter  a  se 
suppletos  fuisse  planus  ille  prodidit.  Sic  enim  ille  in  epis- 
tola  ad  virgines  Christi  universas  revelationi  huic  novas 
pr^fixa  :  "  Anno  Domini  MCLXXXIII.  inspirante  Do- 
mino, piaque  ipsius  genitrice  cooperante  cunctorum  re- 
gina,  novam  undecim  millium  virginum  historiam  descri- 
bentes;  ammonitione  persuasi  sumus  divina  banc  vestrae 
cbaritati  dedicare  et  sanctificare.  Hasc  enim  sunt  verba 
coelorum  reginae,  dicentis.  Tu  communi  utilitati  univer- 
sorilni  providere  disponis,  hoc  opus  virginibus  dedicando  : 
igitur  eis  ex  parte  meriti'  scribas,  atque  eis  dicas  quatenus 
illas  et  castitate  imitentur  et  sanctitate"  :  et  in  narrationis 
suae  exordio  :  "  Evidentius  in  virginis  cujusdam,  memoriae 


''  Petr.  de  natalib.  lib.  9.  cap.  87. 

*  Sigon.   de  imper.  Occident  lib.    13. 

'    Dempst.  histor.  ecclesiast.  Sector,  lib.  1.   num.  22.  39.  41.  lib.  2.  num.  126. 

f  I'etr.  Cratepol.  catalog,  archiepisc.  Colon,  num.  4. 

**  De  quo  supra,  cap.  2.  op.  torn.  5.  pag.  39. 


CAP.  XV.  ANTIQCITATES.  Itj^ 

felicis,  Elizabeth visione  nobilis  earum  peifectio,  et  magni- 
ficentia  passionis,  habetur  conscripta.  Praeterca  et  Do- 
minus,  ipsarum  sponsus  et  amator,  ampliori  eas  volens 
adhuc  gloria  clarificare,  nuper  anno  MCLXXXIII.  quae 
hucusque  super  earum  peregrinations  latebant  et  gestis 
dignatur  revelare.  In  exordio  itaque  narrationis  hujus, 
juxta  ejusdem  beatee  Ursula;  admonitionem  quae  caetera- 
rum  ductrix  extitit  virginum  et  magistra,  passionis  earum 
seriem  tangemus ;  et  quae  vel  unde  fuerint,  atque  genus  et 
patriani  ostendemus.  De  diversis  siquidem  partibus  erant, 
videlicet  Anglorum,  Britonum,  Wallionum,  Scotorum, 
atque  de  aliis  adhuc  pluribus  regnis  et  regionibus  fuerunt 
oriundae." 

Ita  vero  earum  aciem  instructam  fuisse  narrat,  ut  uni- 
verso  exercitui  virgines  praeessent  quinque  ;  sub  iis  vero 
constituerentur  undecim  aliae,  quarum  unam  quamque 
mille  fceminarum  agmen  sequeretur.  Primariarum  quin- 
que, nomina  recensentur  ista  :  I.  Ursula,  regis  filia ; 
qua?  omnium  erat  caput  et  princeps.  II.  Pinnosa,  filia 
Ludrenci  illustris  ducis,  pati'ui  Ursulae.  111.  Cordula, 
filia  Quirini  comitis  et  Adwigis,  filiae  coniitis  Harderici 
matris  S.  Ursulas  avunculi.  IV.  Eleutheria,  fiha  Eusebii 
ducis,  et  Josippae  amitae  B.  Ursulae.  V.  Florentia,  filia 
regis  /Egidii,  qui  consobrinus  fiiit  patris  Ursulae.  Chiliar- 
charum  haec.  1.  Jota,  filia  Lucii  regis.  2.  Benigna, 
cujusdam  illustrissimi  ducis  filia.  3.  Clementia,  filia  po- 
tentissimi  comitis.  4.  Sapientia,  filia  Herwici  principis, 
patrui  S.  Ursulae.  5.  Carpophora,  regis  cujusdam  filia. 
6.  Columba,  Aniti  regis  fiha.  7.  Benedicta,  filia  cujus- 
dam principis.  8.  Odilia,  comitis  cujusdam  filia.  9.  Che- 
lindris,  quae  patrem  comitem  quendam  habuit,  matrem 
patris  Ursulae  materteram.  10.  Sibilia,  Firani  regis  filia. 
11.  Lucia,  regis  filia,  et  sponsi  S.  Ursulae  cognata. 

Ex  Anglia  vel  Britannia  quinque  episcopi  secuti  eas 
■  esse  dicuntur.  I.  Willelmus,  proprio  nomine  vocatus 
Michael;  consobrinus  regis  S.  Ursulae  patris,  et  frater 
S.  Jacobi  ac  B,  Gerasinae.  II.  Columbanus;  filius  S. 
Alexandriae  illustris  ducissae,  sororis  Ursulae  matris.  III. 
Ywanus,  vir  grandaevus ;  avunculus  matris  Ursulae.     IV. 


no  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

Eleutherius ;  frater  Eustachii  comitis.  V.  Lotharius,  con- 
sobrinus  sponsi  Ursulae.  Inter  episcopos  qui  postea  in 
itinere  sese  illis  adjunxerunt,  numeratur  Cassarius  Mel- 
densis  episcopus ;  et  Donatus,  qui  "  Romas  factus  papa 
nomine  mutato  dictus  est  Cyriacus  :  qui  etiam  occubuit,  re- 
licto  papatu  easdem  virgines  secutus,  cum  illis  intereniptus." 
Et  "  quia  contra  voluntatem  cardinalium  Romanique 
senatus  consilium  illinc  discedens  proficiscitur,  de  catalogo 
Romanorum  pontificum  nomen  ipsius  deletur :"  ita  de  eo 
Richardus  :  de  clero  etiam  Romano  eum  subsecuto  insu- 
per  etiam  adjiciens,  "  B.  Cyriacum  duo  sequuntur  cardi- 
nales,  Pontius  et  Petrus :  quorum  unus  Petrus  Vincentius 
dicebatur;  quia  binominis  erat.  Sequuntur  et  illos  dia- 
coni  duo,  Kalixtus  et  Kilianus.  Horum  prior  filius  ei'at 
sororis  Cyriaci  papa;,  et  alter  cognatus.  Proticiscuntur 
cum  eis  subdiaconi  tres :  Ambrosius,  Justinus  atque  Chris- 
tianus.  Sequebatur  similiter  eum  B.  Florentius,  ecclesiae 
Romanae  archidiaconus ;  qui  et  ipse  cognatus  fuit  ejusdem 
apostolici." 

Reges  etiam  undecim  enumerat  idem,  qui  se  virginibus 
comites  adjunxerunt ;  catalogo  eorum  brevi  hoc  pragfixo 
prooemio :  "  Nunc  de  regum  quorundam  serie  quae  nuper 
sunt  coelitus  revelata  narremus ;"  et  parili  hoc  subjecto 
epilogo  :  "  Nos  itaque  veritatem  diligentes,  purae  veritatis 
tramitem  incedentes,  revelata  scribimus ;  falsitatis  amba- 
ginem  prorsus  detestantes.  Erant  enim  regum  regna  nio- 
dica :  sicut  in  libro  regum  legitur  (eorum  quos  nos  habe- 
mus  certe  nuUo,)  quia  triginta  duo  reges  contra  tres  ad 
bellum  venerant  praeparati :"  Ursulanorum  horum  regum 
I.  Olofernes  nominatur,  sponsus  ipsius  Ursulae.  "  Hoc 
autem  nomen  Olofernes,"  inquit  sapientissimus  author, 
"  nequaquam  illi  est  proprium ;  sed  propter  virtutem  animi 
multam  et  corporis  pulchritudinem  ita  est  cognominatus : 
quem  domina  Elizabeth  Ethereum  vocat."  II.  Oliverus, 
per  sponsam  suam  virginem  Olivam  conversus  ;  quae  magni 
regis  Cleopatri  erat  filia,  qui  patruus  extitit  Ursulae  patris. 

III.  Crophorus,   regis   Pinnosi   filius,  Ursulae  cognatus. 

IV.  Lucius,  pater  Jotae  virginis,  Ursulae  cognatus.  V. 
Clodoneus;  per  filiam  Eugeniam  ducissam  et  maritum 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  171 

ipsius  ducem  Alexandrum  conversus.  VI.  Canutus ;  qui 
regnum  uni  filiorum  suorum  Carolo  relinqucns,  peregre 
profectus  est.  VII.  Pipinus,  Ursula  consanguineus.  VIII. 
Odulphus,  dicti  regis  Pipini  filius.  IX.  Anitus ;  filias 
diias  secutus,  Columbam  et  Cordulam.  X.  Firanus  : 
filiam  Sibiliam  et  tres  illius  sorores  secutus.  XI.  Refridus 
rex  Danorum ;  per  uxorein  Olivam  filiam  ducis  SaxoniaJ 
conversus. 

Praster  hos  etiam,  ut  scribit  Richardus:  "  Rex  Boni- 
facius  jam  ante  paganus  cum  filia  Bonifacia  virgine  reli- 
giosissima  aderat.  Rex  etiam  Laurentius,  jam  ante  pa- 
ganus atque  Christianorum  inimicus,  saevus  tyrannus,  pos- 
tea  nutu  Dei  correptus  mirabiliterque  conversus  ex  lupo 
agnus  efficitur.  Qui  sponsam  suam  sequitur  Resiudem 
virginem  beatissimam,  regis  Corchaniffi  filiam  de  Ilibernia. 
Denique  et  ipsam  reginam  Resiudem  sponsae  sua;  matreni, 
cum  duabus  reginis  liustora  et  Magmora,  secum  ducebat; 
quarum  una  erat  soror  ipsius.  AfFuerunt  adhuc  plures  tarn 
de  Hibernia  quam  de  casteris  regnis  principum  filiae,  re- 
gum  et  ducissarum  et  comitissarum."  Quin  et  parvulas 
lactentes  fere  ad  quingentas  adfuisse  refert :  de  virorum 
etiam  nuniero  addens :  "  Audemus  sane  confirmare,  uti 
paulo  ante  divinitus  est  revelatum,  plusquam  trecentos 
esse  viros  in  illarum  comitatu  :  quorum  ducenti  et  pau- 
ci  plures  cum  eis  voluntarie  martyrii  palmam  subie- 
runt.  Pras  numerositate  vero  virginum  multarum  nulla 
in  passione  illarum  fit  mentio  matronarum  aut  virorum." 
Et  post,  "  Personarum  sublimium  atque  virorum  qui  in  ea- 
rundem  beatissimarum  fuerunt  virginum  societate  inter- 
empti  numerus  erat  aliquantulum  plus  quam  ducentorum : 
sic  enim  duobus  constat  ccelitus  esse  revelatum.  Fuerunt 
etiam  inter  eas  matronae,  quae  de  virginum  illarum  non 
erant  numero,  plus  quam  ducentae."  Ita  Richardus  Prae- 
monstratensis :  non  multo  plures  quam  duodecies  mille 
omnis  generis  in  universa  turba  hac  ratione  dinumerans. 

Verum  "  in  vita  S.  Achabii  et  sociorum  ejus  (XXII.  Ju- 
nii,  in  postrema  Surii  recognitione  typis  excusa)  ex  antiqua 
Coloniensium  traditione  refertur,  in  hoc  sacro  coetu  facile 
quatuordecim  millia  SS.  martyrum  utriusquc   sexus    ac 


172 


BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 


proiniscuae  mullitiidinis  extitisse:"  ut  in  Ursulana  sua 
historia  inonuit  Coloniensis  Jesuita.  At  Guilielmus  Cax- 
tonus,  vel  quicunque  fuit  Icgendae  aureae  anno  MDXII. 
Londini  excusiE  Anglicanus  interpres,  Coloniae  accepisse 
se  ait,  cum  undecies  mille  virginibus  etiam  quinde- 
cies  mille  viros  passos  fuisse  :  ita  ut  martyres  in  uni- 
versum  viginti  sex  millia  numerarentur.  Nam  vul- 
garem  ilium  virginum  numerum  ita  religiose  retinen- 
dum  censuit  Guilielmus,  ut  quum  ultra  undecim  millia 
virginum  nobilium,  ex  infima  gente  creatis,  in  Britannica* 
quidem  Galfridi  historia  sexaginta,  in  Malmesburiensis 
vero  monachi  eulogio'  octo  cliiliadas  numeratas  invenis- 
set ;  ipse  inferioris  generis  octo,  nobilioris  autem  tria  tan- 
tum  millia  in  Anglicano  suo  clironico  reponere  niinime  du- 
bitaverit.  Sed  ne  ipsum  quidem  undecim  millium  nume- 
rum breviarii  et  martyrologii  Romani  emendatores  expri- 
mendum  putaverunt ;  ut  tantae  virginum  multitudinis  men- 
tio  prorsus  omitteretur,  consultius  esse  rati.  Indeque  ad 
Octobris  diem  vigesimum  primum  ubi  prius  legebatur ; 
"  In  Colonia  Agrippinensi  natalc  sanctarum  undecim  mil- 
lium virginum,  qua;  pro  virginitatis  constantia  martyrio 
vitam  consummaverunt ;"  jam  in  Romano  martyrologio 
legimus,  "  Apud  Coloniam  Agrippinam  natalis  sanctarum 
Ursulas  et  sociarum  ejus :  quae  pro  Christiana  religione  et 
virginitatis  constantia  ab  Hunnis  interfectae,  martyrio  vitam 
consummaverunt,  et  plurima  earum  corpora  Coloniae  con- 
dita  fuerunt." 

Eadem  prudentia  virginum  numerum  silentio  involven- 
dum  censuit  etiam  Hector  Boethius :  qui"",  earum  historia 
temporibus  Attilae  reservata,  de  Athirconis  (cujus  ante 
Ursulana  haec  proxime  ex  eo  meminimus)  filio  Findoco 
rege  narrare  pergit:  "Floriano"  imperante  Romanis  occi- 
sum  eum  esse,  atque  in  agro  baud  procul  ab  Euonio, 
Christianorum  sepulturae  sacro,  conditum,  parentalibus 
sacris  Christiano  more  rite  peractis :"  Floriani  vero  bi- 

«  Supra,  cap.  8.  ut  et  apud  Matth.  Florileguin,  ann.  302. 

'    Eulog.  historiar.  lib.  5. 

■"  Boeth.  Scotor.  histor.  lib.  7.  fol.  123.  a. 

"  Id.  Ub.6.  fol.  91.  b. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  173 

mestre  tantum  fuit  imperium,  et  quidem  anno  serae  nostra; 
CCLXX VI.  peractuni :  licet  Hector,  in  Scotorum  regum 
catalogo,  anno  CCLXIII.  Findocum  interiisse  velit.  Quae 
apud  SUDS  religionis  facies  tunc  extiterit,  idem  hunc  in 
moduni  explicat :  "  Ccepere"  nostri  eo  temporis  Christi 
dogma  accuratissime  amplexari :  monachorum  quorun- 
dam  ductu  et  adhortatione,  qui  quod  sedulo  prasdicationi 
vacarent,  essentque  frequentes  in  oratioae,  ab  incolis  cul- 
tores  Dei  sunt  appellati.  Invaluit  id  nomen  apud  vulgus 
in  tantum,  ut  sacerdotes  omnes  ad  nostra  pene  tempora 
vulgo  Culdei,  id  est,  cultores  Dei,  sine  discrimine  vocita- 
rentur.  Pontificem  inter  se  communi  sufFragio  deligebant, 
penes  quern  divinarum  rerum  esset  potestas.  In  multos 
deinceps  annos  Scotorum  episcopus,  uti  nostris  traditur 
annalibus,  est  appellatus." 

Hos  Dempsterus  a  scriptoribus  ecclesiasticis  Qtpairiv- 
Ta^^,  a  Diogene  Laertio  Stftvo^touc''  vocatos  existimat : 
de  eorum  monachatu  sententiam  suam  ita  adjiciens :  "  Cum' 
eo  tempore  nulli'  adhuc  in  occidente  monachi  legantur, 
nee  vero  esse  potuerint,  monastica  regula  diu  postea  tan- 
tum formata ;  sequitur  ut  canonici  regulares  omnes  ii  fue- 
rint :  qui  ab  apostolicis  orti  temporibus,  magna  sanctitatis 
et  literaturse  fama,  majore  in  ecclesia  merito  et  autoritate, 
a  basilica  sua  Romae,  Lateranenses,  demum  a  S.  Augus- 
tine reformatore  appellati,  inter  ecclesiasticos  Scotiae  or- 
dines  mire  splenduerunt."  Sed  et  extra  Scotiam  horum 
nomen  auditum  esse  docet  Giraldus  Cambrensis :  suo 
tempore  Enhly'  sive  Berdseyam  insulam  "  a"  monachis 
inhabitam  religiosissimis,  quos  Coelibes  vel  Colideos  vo- 
cant;"  et  apud  Momonienses,  in  "  Insula"^  Viventium  quae 
vocatur,  paucos  coelibes,  quos  Ccelicolas  vel  Colideos  vo- 
cant,  capellae  devote  deserviisse,"  referens. 

.    «  Bocth.  Scotor.  histor.  lib.  6.  fol.  92.  b. 

>■  Dempst  histor.  ecclesiast.  Scotor.  lib.  1.  num.  45. 

1  Id.  in  apparat.  ad.  histor.  Scotic.  lib.  1.  cap.  13.  pag.  54. 

'  Id.  ibid.  pag.  146. 

*  Vid.  supra,  cap.  6.  op.  torn.  5.  pag.  136.  156. 

'   Girald.  Itinerar.  Cambris,  lib.  2.  cap.  6.     Vid.  supra,  cap.  14.  pag.  44. 
"  Id.  in  topograph.  Hiberniae,  distinct  2.  cap.  4. 

*  Inch  nambeodh  Tipperariensium. 


174  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP,  XV. 

In  majoribus  certe  Ultoniensium  ecclesiis,  ut  in  inetro- 
politica  Armachana,  et  in  ecclesia  de  Cluan-ynish  Clocho- 
rensis  dioeceseos,  ad  nostram  usque  memoriam,  presbyte- 
ros  qui  choro  inservientes  divina  celebrabant  officia  Coli- 
deos,  eorumque  praesidem  priorem  Colideoruni  appella- 
tum  esse  novimus.  Indeque  a  Johanna  Meyo  archiepis- 
copo  Armachano,  "  ex''  probatissimorum  testium  testimo- 
nio,  et,  quod  magis  est,  (regesti  verba  sunt)  sanctorum  pa- 
trum  antiquis  chronicis  et  praedecessorum  libris  annalibus 
scrutatis  et  perlectis,"  anno  MCCCCXLV.  sententiam 
latam  invenimus  ;  quod  "  Prioris  seu  cujusque  Colideatus 
officium  curatum  nuUatenus  sentiatur,  teneatur,  vel  alias 
reputetur :  quin  quilibet  beneficium  curatum  simul  et  se- 
mel  cum  prioratus  ac  Colideatus  officio  possit  et  valeat  li- 
bite  et  licite  retinere  ;  dumraodo  in  ecclesia  Armachana 
debitam  fecerit  residentiam,"  &c.  et  quod  "  Priori  Colide- 
orum  locus  primus  in  mensa,  et  in  exequendis  ac  regendis 
divinis  officiis,  ut  in  loco  praecentoris,  a  Colideis  caeteris 
reverentia  congrua  debeatur :"  Et  a  Nicolao  V.  Romano 
pontifice  aliam' :  quod  "  Prioratus  coUegii  secularium 
presbyterorum  Colideorum  vulgariter  nuncupatorum  Ar- 
machanensium  simplex  officium  et  sine  cura  existat :"  ut  in 
rescripto  ipsius  videre  est,  dato  Romae  apud  S.  Petrum, 
anno  MCCCCXLVII.  pontificatus  anno  I. 

De  veteribus  autem  Scotiae  Culdeis  notavit  ista  Buchan- 
anus :  "  Scoti"  liberati  curis  externis,  nihil  prius  habue- 
runt,  quam  ut  religionem  Christianam  promoverent ;  occa- 
sione  illinc  orta,  quod  multi  ex  Brittonibus  Christiani  sae- 
vitiam  Diocletiani  timentes,  ad  eos  confugerant :  e  quibus 
complures,  doctrina  et  vitae  integritate  clari,  in  Scotia  sub- 
stiterunt,  vitamque  solitariam  tanta  sanctitatis  opinione  apud 
omnes  vixerunt,  ut  vita  functorvim  cellae  in  templa  com- 
mutarentur.  Ex  eoque  consuetudo  mansit  apud  posteros,  ut 
prisci  Scoti  templa  cellas  vocent.  Hoc  genus  monachorum 
Culdeos  appellabant :  mansitque  nomen  et  institutum,  donee 
monachorum  genus  recentius,in  pluresdivisumsectas,  eos 
expulit ;  tanto  doctrina  et  pietate  illis  inferius,  quanto  divi- 

y  Ex  registro   Johannis  Mey.  fol.  12.  »  Ibid.  fol.  2. 

•  Buchanan,  rer.  Scoticar.  lib.  i.  in  rege  XXXV. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  1Y5 

tiis  et  ceremoniis  casteroque  cultu  externo,  quibus  oculos 
capiunt  et  animos  infatuant,  sunt  superiores." 

Sfeviente  vero  per  Britannias  Maximiani  persecutione 
S.  Nicolaum,  ex  horum  Culdeorum  ordine  episcopum  ef- 
fectuni,  martyrio  vitam  finiisse  Dempsterus  ait  :  "  S.  Ni- 
colaus  Culdeus,"  inquit^  "  atque  unus  ex  primis  Scoticae 
eeclesiffi  episcopis,  sseviente  per  Britannias  Maximiani  per- 
secutione martyrio  afFectus :  in  urnam  lapideam  sacro- 
sanctas  reliquiae  corporis  frustatim  concisi  et  truncati  repo- 
sitae,  atque  una  cum  cruce  quadam  venerabili  in  terram 
defossae,  postea  efFossae  hac  inscriptione  venerationem 
meruerunt ;  S.  Nicolai  episcopi  :  quibus  deinde  rex  Alex- 
ander III.  rogatu  Glasconensis  episcopi  magnificam  eccle- 
siam  apud  Plebes  (vel  Pebles  potius)  construxit;  qua;, 
stante  apud  nostrates  pietate,  miraculorum  gloria  erat  il- 
lustris,  et  concursu  mirabili  frequentabatur.  An  aliquid 
hie  primus  episcopus,  ut  puto,  in  Scotia  martyr  scripserit 
non  deprehendi.  Passus  est  martyrium  anno  CCXCVI. 
Repertum  sacrum  corpus,  ex  inscriptione  agnitum,  et  cum 
cruce  exaltatum  septimo  Idus  Maii,  anno  MCCLXII.  qui 
fuit  decinius  et  tertius  Alexandri  III.  regis  ;  ut  pluribus  in 
Scotichronico  extat,  libro  decimo  quarto,  capite  decimo 
sexto." 

At  neque  Culdeum  neque  Scoticse  ecclesias  episcopum  fu- 
isse  martyrem  ilium  Scotichronici  scriptor  prodidit :  neque 
locus  ille  in  quo  reliquiae  repertae  sunt,  temporibus  Maximi- 
ani pars  uUa  Scotise  fuit.  Verba  vero  auctorisillius,  siquis  ea 
requirat,  in  libro  meo  haec  sunt :  "  Septimo  Idus  mensis 
Maii,  anno  Domini  MCCLXI.  et  regni  regis  Alexandri 
decimo  tertio,  inventa  est  quaedam  magnifica  crux  et  venera- 
bilis  apud  Pebles,  astantibus  honestis  [viris,]  presbyteris, 
clericis  et  burgensibus :  sed  quote  anno,  vel  a  quibus  per- 
sonis,  ibidem  abscondita  fuerat  penitus  ignoratur.  Credi- 
tur  tamen,  quod  saeviente  Maximiani  persecutione  in  Bri- 
tannia, per  quosdam  fidelesabscondebatur  circa  annum  Do- 
mini CCXCVI.  Inde  vero  non  longe  postea  ibidem  reper- 
ta  est  una  urna  lapidea,  quasi  tribus  vel  quatuor  passibus 

>*  Dempster,  bistor.  ecdesiast.  Scotor.  lib.  13.  num.  952. 


176  BRITANNICARUM   ECCLF.SIARUM  CAP.  XV. 

a  loco  quo  ilia  gloriosa  crux  fuerat  inventa,  cineres  et  ossa 
continens  cujusdam  corporis  humani  quasi  membratim  de- 
curtati.  Cujus  autem  sunt  reliquiae,  nondum  scitur  ab 
aliquo.  Quidam  tamen  autumant  illius  esse  reliquias,  cu- 
jus nomen  inventum  est  scriptum  in  ipsa  petra,  in  qua  ilia 
crux  jacebat.  Sculpebatur  in  ipsa  petra  forinsecus  ;  Lo- 
cus sancti  Nicholai  episcopi.  In  ipso  quoque  loco  ubi  crux 
inveniebatur  per  ipsam  crucem  crebra  fiebant  et  fiunt  mi- 
racula:  atque  populi  catervatim  ibidem  coufluxerunt  et 
confluunt,  oblationes  et  vota  sua  Deo  devote  portantes. 
Unde  rex  de  consilio  episcopi  Glasguensis  ecclesiam  ibi- 
dem lionestam  in  honorem  Dei  et  sanctae  crucis  fieri  fecif^." 

Ha;c  ille  :  cum  quibus  et  interpolatoris  Ninii  de  Hiero- 
solymitana  regis  Arthuri  peregrinatione  narrationem  con- 
jungas  licet :  "  Octavum,"  inquiebat  Ninius,  "  fuit  bellum 
in  castello  Guinnon ;  in  quo  Arthur  portavit  imaginem 
sanctae  Mariae  semper  virginis  super  humeros  suos  :  et 
pagani  versi  sunt  in  fugam  in  illo  die,  et  niulti  ceciderunt ; 
plagaque  magna  super  eos  venit,  per  virtutem  Domini  nos- 
tri  Jesu  Christi  sanctaeque  suae  genitricis :"  Hujus  fabellaj 
rationem  redditurus  scholiastes,  eam  nova  cumulandam 
censebat  fabula :  "  Nam  Arthur,"  ait  ille,  "  Hierosolyniam 
perrexit;  et  ibi  crucem  ad  quantitatem  salutiferas  crucis 
fecit :  et  ibi  consecrata  est.  Et  per  tres  continuos  dies 
jejunavit,  vigilavit  et  oravit  coram  cruce  Dominica,  ut  ei 
Dominus  victoriam  daret  per  hoc  signum  de  paganis :  quod 
et  factum  est,  atque  secum  imaginem  sanctae  Maria  detu- 
lit :  cujus  fracturae  adhuc  apud  Wedal  servantur  in  magna 
veneratione.  Wedal  Anglice,  Vallis  doloris  Latine.  We- 
dal villa  est  in  provincia  Lodonesiae,  nunc  vero  juris  epis- 
copi sancti  Andreee  Scotiae,  sex  milliaria,  ab  occidental! 
parte,  ab  illo  quondam  nobili  monasterio  de  Melfes :"  vel, 
ut  habet  codex,  qui  in  publica  Cantabrigiensis  academiae 
bibliotheca  asservatur,  "  nobili  et  eximio  monasterio  de 
Meilros." 

Erat  autem  Meilrosense  monasterium  in  ripa  Twedae* 

'  Hunc  Samuelis,  discipuli  Elbodi  episcopi  nomine,  citat  hie  Jo.  Leiandus,  in 
assertione  Arturii  fol.  11. 

^  Bed.  ecclesiast.  hitter,  lib.  4.  cap.  27.  et  lib.  5.  cap.  13, 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  177 

fluminis  situm,  in  regiunculae  Twedal  sive  Peblis,  ad  Twe- 
dam  item  fluvium,  in  Lodonesiae  sive  Laudoniae  provincia 
positae,  vicinia.  Ut  ad  eundem  locum  utraque  narratio 
omnino  pertinere  videatur :  quarum  alteram  illam,  ad  Alex- 
andri  III.  tempora  spectantem,  etiam  Hector  Boethius*  sic 
exposuit :  "  Referunt  monachum  quendam  a  Melros  ea 
tempestate  in  somno,  uti  dicebat,  ab  Angelo  edoctum 
crucem  reperisse,  hand  longe  ab  oppidulo  Laudonise  no- 
mine Pepilis,  capsae,  cui  titulus  inscriptus  erat  Sancti  Ni- 
colai  episcopi,  inclusam.  Nee  multo  diverso  loco  urnam 
repertam  lapideam  summo  artificio  factam,  atque  in  ea 
inventa  ossa  in  bysso  involuta ;  sed  cujus  ea  fuerint  incer- 
tum  fuisse.  Verum  protinus  aperta  cruce  multa  facta 
miracula.  Alexander  rei  novitate  ac  religione  motus,  tem- 
plum  in  quo  loco  crux  ipsa  reperta  erat  magnificum  ex- 
truxit :  idque  nunc  monachi  sanctissimae  Trinitatis  inha- 
bitant." 

Crathlintum  Scotorum  regem  "  Dei  cultores  (sive  Cul- 
deos)  ob  Diocletiani  et  Constantii  tyrannidem  ex  Britannia 
profugos  comiter  et  benigne  accepisse,"  narrat  Johannes 
Leslaeus':  Hectorem  Boethium  hie  secutus,  de  Constantio 
Constantini  Magni  patre  ita  scribentem:  "  Viri*  fama, 
alioqui  optimi,  labefactata  ad  posteros  quod,  Diocletiani 
more,  in  Britannia  Christianae  religioni  fuerit  insidiatus  : 
unde  magnus  piorum  numerus  persequentium  siEvitiam 
declinare  cupiens,  ad  Scotos  et  Pictos  concessit.  Hos 
Crathlintus  rex  ad  se  confugientes  benevolo  afFectu  sus- 
copit,  et  ut  in  Mona  insula  considerent,  sacra  ibidem  aede 
ipsius  opera  Servatoris  nomine  erecta  eversis  Gentilium 
templis,  Druidibusque  et  eorum  ritibus  exterminatis,  qui 
ad  id  tempus  illic,  ut  Veremundus  memoriiE  prodidit,  per- 
duraverant,  concessit.  Amphibalus  Brito,  vir  insigni  vir- 
tute,  primus  antistes  ibi  creatus,  Christi  dogma  per  Sco- 
torum Pictorumque  regiones  propalando,  multa  contra 
Gentilium  religionem  dicendo  scribendoque  gloriosum  et 


'  Hect.  Boeth.  Scotor.  histor,  lib.  13. 

'  Leslae.  de  reb.  gest.  Scotor.  lib.  3.  in  rege  XXXIV. 

>  Boeth.  Scotor.  histor.  lib.  6. 

VOL.  VI.  -N 


178  BIllTANNICARUM    KCCLESIAHUM  CAP.  XV. 

Christiano  viro  plane  (lignum,  multa  senectute  vivendo 
fessus,  felicenique  sortitus  est  finein.  Sed  et  Crathlintus 
rex  sacrain  antistitis  ajdem  muneribus  ornavit  amplissimis  ; 
calicibus,  patenis,  candelabris  aliisque  similibus  ad  sacro- 
rum  usiim  comniodis  ex  argento  auroque  fabrefactis :  al- 
larique  cupro  et  a^re  clauso,  proventus  ad  ea  ex  agris  in 
sacrtB  aedis  vicinia  constituit.  Fuit  id  templum  omnium 
primum,  Christiano  ritu,  ubi  pontifex  sacerque  magistra- 
tus  sedem  haberet  priniariam,  inter  Scotos,  cujus  nostri 
meminere  scriptores,  dedicatum.  Nunc  vocant  Sodorense 
fanum  ;  cujus  nominis  rationcm,  sicut  aliorum  complurium 
rerum  et  locorum,  vetustas  ad  posteros  obfuscavit.  Crath- 
lintus demum  urbanis  atque  religiosis  operibus  insigne 
nomen  ad  posteritStem  adeptus,  vicesimo  quarto  sui  prin- 
cipatus  anno  fato  concessit." 

In  qua  narratione  illud  inprimis  displicet,  quod  a  Con- 
stantio  Christianae  religioni  structae  dicantur  insidiae  :  quum 
a  persecutione  ilium  prorsus  abstinuisse,  et  Christianis 
impense  favisse,  sub  finem  septimi  capitis'"  locupletissimo- 
rum  auctorum  testimonio  docuerimus  :  quibus  etiam  prae- 
ter'  actorum  Metrophanis  et  Alexandri  scriptorem  (qui 
se  vidisse  Constantinum  ait  inter  ephebos  merentem  in  Pa- 
laestina  sub  Diocletiano  cum  ^gyptiis  bellum  gerente)  ex 
minorum  gentiumhistoricis  testem  adjungere  possumus  Jo- 
hannem  Zonaram*^,  Nicephorum  Callistum'  et  Alexandrum 
monachum ;  in  libro  de  inventione  crucis,  sub  magni 
Constantis  nomine,  Constantii  mores  hunc  in  modum  de- 
scribentem  :  "  SuvfjSao-tAtuiTE  St  avroTg  Kara  ti}v  Bpiravlav 
Kwvarag  6  julyac,  6  tov  fnydXov  Kwv(TTavTlvov  irarrip,  avijp 
Ta  iravra  -yaXrfvOTaTog  Koi  irpaoraroc,  tvaifiiiav  aaira.t,6fii- 
VOQ,  Koi  tiSwXa  (xvaaTTO^tvog,  Koi  \iav  rovg  \piirTiavovf 
diroSi\6fji(vog.  Regnavlt  cum  ipsis  in  Britannia  Constans 
Magnus,  Constantini  Magni  pater :  vir  per  omnia  placi- 
dissimus  ac  humanissimus,  pietatem  amplectens,  et  idola 
detestans,  Christianos  quoque  pras  casteris  charos  habens." 


*  Supra,  op.  torn.  5.  pag.  208,  209.         '    In  biblioth.  Pliotii  num.  256. 

k  Zonar.  annal.  torn.  2.  sub.  fin. 

'   Nicepli,  histor.  eccUs.  lib.  7.  cap.  18,  19. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATF.S.  179 

Neque  illud  etiam  placet,  quod  Monam  Caesaris,  Sodo- 
rensis  episcopi  sedem,  quam  Manniam  appellamus,  cum 
Taciti  Mona,  antiqua  Druidum  sede,  R[on  Britannis,  An- 
gleseia  Anglis  hodie  dicta,  confundat :  quern  errorem 
erudita  Humfredi  Lhuidi  epistola,  quam  in  geographico 
suo  theatro  spectandum  nobis  exhibuit  Abrahamus  Or- 
telius,  jamdudum  luculenter  coarguit  et  profligavit.  So- 
dorensem  vero  illam,  Mevaniam  appcllat  Paulus  Orosius™, 
et  aeque  ac  Hiberniam  a  Scotorum  gentibus  habitatara 
suo  tempore  fuisse  confirmat ;  licet,  qui  illi  aequalis  fuisse 
fingitur,  Flavius  Lucius  Dexter  Hispanus"  scribat,  ex 
insula  sua  Mevania,  qute  nunc  Isla-gruesa  esse  putatur, 
prope  Carthaginem  novam  sive  Spartaiiam  profectos,  "  in- 
coluisse  quandam  insulam  a  se  dictam  Mevaniam,  prope 
insulam  non  longe  dissitam  a  Britannia." 

Deinde  quod  Manniam  banc  Cratblinti  regis  opera  a 
gentilitia  superstitione  purgatam,  atque  sede  episcopali  or- 
natam,  ex  Veremundo  refert  Boethius,  et  Hibernorum  nos- 
trorum  et  ipsorum  Manniensium  traditioni  repugnat ;  quae 
laudem  banc  magno  nostro  Patricio  totam  attribuit.  Sic 
enim  in  chronico  Manniae  inedito  legimus  :  "  Multi  a  tem- 
pore B.  Patricii,  qui  primus  fidem  Catholicam  praedicasse 
fertur  Mannensibus,  in  Mannia  extiterunt  episcopi."  Et 
in  vita  Patricii,  a  Jocelino  descripta :  "  Renavigans"  Hi- 
berniam, ad  insulas  maris  convertendas  divertit :  e  quibus 
Euboniam,  id  est  Manniam,  tunc  quidem  Britannise  sub- 
jectam,  salutari  praedicatione  ac  signorum  exliibitione  ad 
Christum  convertit.  Inter  quae  signa,  illuc  insigne  claruit : 
quod  quidam  maleficus  Melinus  dictus,  instar  Simonis 
Magi  se  Deum  asserens  ac  aethera  volatu  diabolico  petens, 
precibus  ejus  e  sublimi  prascipitatus,  corruit  confractus- 
que  interiit.  Qwendam  discipulorum  ejus  virum  sanctum 
et  sapientem,  Germanum  nominatum,  in  episcopum  pro- 
motum  illius  gentis  ecclesiaj  novellae  regendae  praeposuit : 
et  in  quodam  promontorio  quod  adhuc  insula  Patricii  dici- 
tur,  eo  quod  ipse  ibidem  aliquantulum  demorabatur,  epis- 

"  Pros.  lib.  1.  cap.  2. 

°  Pseudo-dexter  in  chronic,  ad  annum  Christi  1 00. 

"  Jocelin.  vit.  Patr.  cap.  92. 

N  2 


180  BRITANXICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

copalem  sedem  posuit.  Aliis  autem  insulis  ad  fidem  Christi 
conversis,  singulis  singulos  aut  etiam  plures  praefecit 
praesules  de  discipulis  suis,  sicqiie  Hiberniam  repetiit." 

In  Mona  quoque  insula  a  Sodorensi  episcopo  cujus, 
"  sicut  alioruni  complurium,  vetustate  nominis  memoria 
periit,"  S.  Brigidam  aetatis  decimo  quarto  annoP  vix  su- 
perato  perpetuae  virginitati  addictam  fuisse,  nescio  quern 
auctorem  hie  sceutus,  affirmat  Heetor  Boethius'' :  quum  ex 
vitae  illius  scriptoribus.vel  a  Macca  episcopo,  uteumappellat 
Cogitosus,  sive,  ut  alii,  Machilla  S.  Patricii  discipulo,  vela- 
tarn  illam  in  Hibernia  fuisse  appareat ;  vel,  illo  saltern  inter- 
veniente,  a  sancto  Mel  episcopo :  quod  a  vetere  biographo, 
quem  ex  Cottoniano  codice  exscribendumcuravi,  itatradi- 
tum  invenio :  "  Sancta  Brigida,  acceptis  secum  tribus  puellis, 
pen-exit  ad  fines  nepotum  Neil  ad  duos  episcopos  Mel  et 
Melchu:  qui  discipuli  sancti  Patricii  erant,  et  in  opidis 
Midi  habitaverunt.  Et  habebant  quendam  discipulum, 
nomine  Macca:  qui  dixit  ad  Mel,  Ecce  virgines  sanctae 
foris  sunt;  quae  volunt  velamen  virginitatis  de  manu  tua 
accipere.     Tunc  introduxit  eas  ante  episcopum,"  &c. 

Ab  ipso  B.  Patricio  velatam  illam  fuisse  affirmat  Jo- 
hannes Brampton'  et  Henricus  Marleburgensis* ;  a  duobus 
Sanctis  episcopis  discipulis  S.  Patricii,  vetus  scriptor  Ac- 
torum  Brigidae,  qui  in  historiarum  sanctorum  collectione 
Lovanii  anno  MCCCCLXXXV.  edita  legitur.  Tire- 
clianus  Patricium  ecclesiam  sedificavisse  notat  in  "  capite 
Carmelli  in  campo  Teloch  :  in  qua  sancta  Brigita  pallium 
cepit  sub  manibus  filii  Cuille  in  Huisniuch  Midi."  Et 
quia  in  Mannia  insula  ejusdem  nominis  episcopum  a  Pa- 
tricii discipulis  ordinatum  vitae  Patricianae  scriptores  nar- 
rant :  inde  opinio  haec  de  S.  Brigida  a  Sodorensi  epis- 
copo velata  videri  posset  traxisse  originem.  Mac-Cuill 
enim  Manniensis  iste  episcopus  Maccutheno  dicitur:  qui 
tripartiti  de  Patricio  operis  authori  Magail,  Probo  Mac- 
fil,  Jocelino  Maguil  et  Machaldus  appellatur.  De  eo  Pro- 
bus,  libro  secundo  vitae  Patricii :  "  Cum  esset  super  mare 

P  Circa  annum  Christi  CCCCLXVIl. 

4  Boeth.  hist.  Scot.  lib.  9.  fol.  158.        '  Hist.  Joranalens.  nd  «nn,  118$. 

•  MarUburg.  chronic,  ad  ann.  493. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  181 

in  navi  pellea,  aspirante  aquilone,  projectus  est  in  insu- 
lam  Euoniam  nomine  :  quo  cum  divino  gubernaculo  per- 
venisset,  invenit  ibi  duos  viros  mirabiles  valde  in  fide  et 
doctrina  fulgentes,  qui  primi  docuerunt  verbum  Dei  et 
baptismum  in  Euonia ;  et  per  eos  conversi  sunt  homines 
insulae  ad  Catholicam  fideni.  Sancti  ergo  praedicatores 
Christi,  quos  praefati  sumus,  quorum  nomina  sunt  Conin- 
drus  et  Romulus,  cum  vidissent  virum  hujus  habitus;  mi- 
rati  ac  miserti  ejus,  elevaverunt  eum  de  mari,  suscipientes 
poenitentiam  illius  cum  gaudio.  Igitur  Mac-fil  ubi  sus- 
ceptus  est  ab  eis,  ad  regulam  eorum  corpus  et  animam 
suam  exercitavit ;  et  totum  vitae  tempus  apud  illos  duos 
sanctos  episcopos  exegit,  usque  dum  successor  eorum  in 
eodem  episcopatu,   Deo  cooperante,  fieri  promeruit." 

Jocelinus  vero  duos  istos  episcopos  Germano,  atque 
illis  Maguil  sive  Machaldum  hunc  successisse  confirmat ; 
ita  rem  gestam  narrans  :  "  Lembum'  ingressus  sub  protee- 
tione  Dei  cceli  freto  se  commisit,  ac  eo  gubemante  ad  in- 
sulam  Euboniam,  quae  Mannia  dicitur,  applicuit.  Erant 
enim  ibi  duo  episcopi  sancti,  Connidrius  et  Romulus  vocati ; 
quos  ipse  Patricius  consecraverat  et  illuc  destinaverat,  ad 
populum  insulae  illius regendum  eterudiendum  in  fideChris- 
ti,  post  obitum  sancti  Germani  primi  ejusdem  insulae  epis- 
copi. Hi  videntes  hominem,  mirati  et  miserati  sunt  super 
miseriam  ejus,  &c.  Qui  postmodum  in  magna  sanctitate 
excrescens,  post  decessum  sanctorum  episcoporum  pras- 
dictorum  episcopalem  gradum  promeruit ;  ac  signis  et  vir- 
tutibus  clarus,  ibidem  requievit.  Habebaturque  in  ilia 
insula  civitas  quondam  non  exigua,  cujus  murorum  adhuc 
cernuntur  residua,  ex  ejus  nomine  cognominata."  Atque 
haec  sunt,  quae  de  primorum  Manniae  episcoporum  succes- 
sione  tradita  reperimus. 

Posterioribus  temporibus,  Norwegis  Manniam  et  He- 
bridas  occupantibus,  unus  et  hujus  et  rcliquarum  insula- 
rum  constitutus  est  episcopus :  quorum  primus  Werniun- 
dus  sive  Wimundus  fuisse  videatur.  Sic  enim  in  Anglo- 
rum  et  Normannorum  chronicis  legimus,  ad  annum  MCLI. 

'    Jocelin.  vit.  Patricii,  cap.  151. 


1S2  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

"  Johannes"  monachus  Sagiensis  fit  episcopus   secundus 
insulae  maris  quae  est  inter  Angliam  et  Hiberniam,  propin- 
quior  tanien  Angliae  quam  Hiberniae :  unde  et  episcopus 
€>jus  subjacet  archiepiscopo  Eboracensi.    Primus  ibi  fuerat 
episcopus  Wermundus  monachus  Savignensis  :  sed  propter 
crudehtatem  expulsus  fuit,  et  privatus  ocuhs."  Et  ad  annum 
MCLXV.     "  Venerunt  ad  Henricum  II.  regem  AngHse, 
Guihelmus  rex  Scotiae,  et  episcopus  insularum  Man  et 
aliarum  XXXI.  quae  sunt  inter  Scotiam  et  Hiberniam  et 
Angliam.     Illas  XXXII.  insulas  tenet  rex  insularum  tali 
tribute  de  rege  Norwegiae ;  quod  quando  rex  innovatur, 
rex  insularum  dat  ei  decem  marcas  auri :  nee  aliquid  facit 
ei  in  tota  vita  sua,  nisi  iterum  alius  rex  ordinetur  in  Nor- 
wegia."     Episcopum  vero  a  Norwegorum  metropolitano 
Nidrosiensi  archiepiscopo  consecrari  consuevisse,  exMan- 
niae  clironico  liquet :  in  quo  ad  annum  MCCXLVII.  an- 
notatum  invenimus:  "  Obiit  Simon  Sodorensis  episcopus 
pridie  Calendas  Martii  apud  ecclesiam  S.  Michaelis  Arch- 
angeli ;  sepultusque  est  in  insula  S.  Patricii,  in  ecclesia 
S.  Germani'^ quam  ipse  aedificare  cceperat :  mortuusque  est 
anno  pontificatus   sui  decimo  octavo  in  senectute  bona. 
Quo  mortuo,  communi  assensu  et  consilio  totius  Mannensis 
capituli  Laurentius  quidam,  qui  tunc  archidiaconus  fuit  in 
Mannia,  in  episcopum  electus  est :  qui  statim  ad  Norwe- 
giam  profectjis  est,  ut  se  Haraldo  regi  et  Nidrosiensi  archi- 
episcopo, a  quo  consecrari  debuerat,  praesentaret.   Sed  Ha- 
raldus,  propter  quasdam  literas  qua;  contra  ilium  de  Man- 
nia transmissas  fuerant,  nuUatenus  electioni  ejus  assensum 
praebere  voluit,  donee  iterum  cum  ipso  rediret  ad  Man- 
niam,  et  ipso  prassenteab  omni  cleroet  populo  eligeretur." 
Et  licet  anno  MCCLXVI.  "  translatum  regnum  Man- 
niae  et  insularum  ad  Alexandrum  regem  Scotorum"  ibi- 
dem legamus :  quia  tamen  archiepiscopis  Scotia  turn  care- 
bat,   episcopus  Sodorensis  a  Nidrosiensi  metropolitano, 
more  solito,   confirmationem  et  consecrationem  obtinebat. 

"  Matth.  Paris,  in  hist,  majore.   Hist.  Normannic.  script,  ab  Andr.  du  Chesnis 
edit.  pag.  986. 

"  Hist.  Nermann,  pag.  1000. 

^  Primi  Mannensis  episcopi ;  dc  quo  supra  Joceliniit. 


CAP.  XV.  ANTIyUITATES.  183 

Uncle  rex  Alexander  Marcum  Gallovidianuni  electum 
Manniae  episcopum  anno  MCCLXXV.  "  destinavit  usque 
ad  Norwagiani,  ad  metropolitanum  suum  Nidrosienseui 
archiepiscopuin,  ut  consecraretur.  Sed  quid  inde  factum 
sit,  nondum  scitur  :"  inquit  Furnesiani  ccenobii  monaclius, 
qui  ad  ilium  usque  annum  historia;  Guilielmi  Neubrigensis 
continuationem  perduxit.  Hinc  vero  at  Marcum  et  qua- 
tuor  illius  successores  consecrationem  accepisse,  ex  Man- 
niensis  chronici  continuatore  didicimus :  cujus  ad  an- 
num MCCCXLVIII.  verba  sunt  ista :  "  Anno  Domini 
MCCCXLVIII.  Guilielmus  Russell  natione  Mannicus, 
abbas  monasterii  B.  Mariae  de  Russin,  electus  est  per  cle- 
rum  insulae  Mannice  in  pastorem  ecclesiae  Sodorensis  in  ec- 
clesia  cathedrali  S.  Germani  in  Man  in  Holmo  :  et  conse- 
cratus  est  Avinione  a  papa  Clemente  VI.  qui  primus  electus 
Sodorensis  fiiit  consecratus  per  sedem  apostolicam  et  confir- 
matus.  Nam  omnes  sui  antecessores  ab  archiepiscopoNidro- 
siensi,  videlicet  metropolitano,  confirmari  et  consecrari  con- 
sueverunt."  Posterioribus  tamentemporibus,ManniaabAn- 
glis  occupata,  ex  uno  Sodorenses  episcopi  facti  sunt  duo ; 
unius  hie,  alterius  reliquarum  insularum  nomine  inlona  sive 
S.  Columbae  insula  sede  collocata :  quorum  hunc  Glascu- 
ensis  in  Scotia,  ilium  Eboracensis  archiepiscopi  in  Anglia 
ditioni  ecclesiasticae  jam  subjectum  cernimus. 

Amphibalo,  quem  primum  Manniae  antistitem  constitu- 
unt  fabulae,  ne  solus  incedat,  complures  adjunguntur  co- 
mites  :  "  Inter  nostrates,"  inquit  Boethius'',  "  eadem  fu- 
ere  tempestate,  sacra  doctrina  pollentes,  Amphibalus  antis- 
tes,  Modocus  Priscus,  Calanus,  Ferranus,  Ambianus  et 
Carnocus  Dei  cultores,  Culdei  prisca  nostra  vulgari  lingua 
dicti :  Christi  servatoris  doctrinam  omnes  per  Scotorum 
regiones  concionando  multis  piisque  sudoribus  seminantes. 
Fuere  tunc  et  alii  permulti :  sed  hi,  quorum  nomina  ad 
posteros  delata,  praecipui :"  ubi  ex  uno  Amphibalo  duos 
nobis  Dempsterus  fabricat.  I.  S.  Amphibalum^,  primum 
in  Mona  insula  episcopum  ;  qui  contra  Paganorum  super- 


>  Hect.  Boeth.  Scot.  hist.  lib.  6. 

'  Dempster,  hist,  ccclesiast.  Scot.  num.  1&. 


184  BRITANNICARDM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

stitiones,  librumunum.  Ordinationes  ecclesiae  Sodorensis, 
librum  unum.  Condones,  librum  uniim.  II.  S.  Amphi- 
balum*  alterum,  a  Boethio  item  memoratum:  cum  ille 
unius  tantum  meminerit  qui  in  omnes  Paul!  epistolas,  li- 
brum unum  scripserit ;  et  ad  fidem  S.  Albanum  perdux- 
erit.  Eidem  quoque  Modocus  Priscus,  cujus  memoriam 
apud  Scotos  loco  qui  ab  eo  Kil-modok  nomen  obtinuit, 
pridie  Calendas  Februarias  celebratum  fuisse  ferunt,  tres 
pariter  scriptores  suppeditat.  I.  S.  Medothum'' ;  qui  Con- 
tra idolorum  vanitatem,  librum  unum.  De  contemptu  fal- 
sorum  Deorum,  librum  unum.  Homiliarum,  librum  unum, 
et  Pro  Ecclesia  ad  Crathlintum  regem,  librum  unum.  II. 
S.  Modocum''  ;  qui  Contra  idolorum  cultores,  librum 
unum.  III.  S.  Priscum''  ;  qui  librum  item  unum,  contra 
Ethnicorum  superstitiones  composuerit. 

Idem  quoque  S.  Calanum*  scripsisse  fingit,  Homiliarum 
de  Sanctis,  librum  unum,  et  Concionum  ad  populum,  li- 
brum unum.  S.  Ferranum',  Sermonum  piorum,  librum 
unum.  S.  Ambianum*',  De  sanctorum  memoria,  librum 
unum.  Hortum  spiritualem,  librum  unum,  et  Divini  officii 
recitandi  rationem,  librum  unum.  Nam  "  S.  Carnoci'" 
scripta  interiisse  temporis  injuria"  affirmat:  ac  si  reliquo- 
rum  ilia  superessent  adliuc,  et  illorum  titulos  commentus 
ipse  non  fuisset.  His  insuper  et  S.  Marnokum'  addit : 
quem  anno  CCCXXII.  obiisse  ait;  "  sepultum  in  Kilmor- 
nak  (vel  Kilmarnock  potius)  in  provincia  Cuningamia,  sub 
abbate  Kilwinini ;"  atque  scripsisse  De  locis  Sanctis,  librum 
unum,  et  Pro  vera  pietate  et  Dei  cultu  contra  Gentiles  al- 
terum. Nam  "  et  ipsum,  ex  Culdeorum  ordine  ad  episco- 
patum  destinatum,  strenuam  operam  paganis  ritibus  ex- 
tirpandis  navavisse  ;"  adeoque  illius  et  caeterorum  "  Cul- 
deorum'' opera,  ea  tempestate  penitus  Scotia  eliminatos" 
Ethnicos  fuisse  perhibet. 

Atqui  post  hoc  tempus,  imo  et  post  Saxonum  adventum. 


"  Dempster,  hist,  eccles.  num.  24.  ••  lb.  nmn.  850. 

■-■  lb.  num.  938.  ''  lb.  num.  1017. 

<■  lb.  num.  270.  '  lb.  num.  534. 

f  lb.  num.75.  *<  lb.  num.  271. 

'   lb,  num.  860.  k  lb.  num.  1017. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  185 

Scoti  ipsi  fidem  Christianam  se  primuin  suscepisse  signifi- 
cant: in  apologia  libello  ab  Edvardo  I.  ad  Bonifacium 
VIII.  anno  MCCCI.  transmisso  opposita,  primam  Chris- 
tianismisui  originem  ita  explicantes  :  "  Quinimo  per  vene- 
randas  reliquias  B.  Andreas  apostoli,  divina  revelatione  na- 
vigio  de  Graecia  delatas  in  Scotiam,  Hungo  rege  tunc  reg- 
nante  ibidem,  de  Saxonibus  ipsis,  impugnantibus  tunc  Sco- 
tiam hostiliter,  maxima  Scotis  a  Deo  concessa  victoria  ad 
ostium  Tini  fluminis,  ut  habet  historia,  Scoti  ipsi  primo 
susceperunt  fidem  Christi ;  prius  quam  Saxones  vel  Angli- 
ci,  Scotis  non  contigui  vel  vicini,  per  annos  quadringen- 
tos :"  qui  annorum  numerus  consistere  non  potest  :  quum 
inter  Saxonum  et  Augustini  in  Angliam  adventum,  ne  cen- 
tum quidem  et  quinquaginta  anni  intercesserint.  Eum  ta- 
men  numerum  auget  etiam  Baldredus  Bysatus  ;  in  pro- 
cessu  contra  figmenta  regis  Angliae,  ut  appellat,  eidem 
Bonifacio  exhibito,  sic  ad  suos  calculos  ista  revocans  : 
"  Ad  id  facit  praecedens  ad  fidem  Catholicam  Scotorum 
conversio ;  qui  fidem  ipsam  susceperant  ante  conversionem 
Anglicanas  gentis  per  quingentos  annos :  et  triginta  sex 
reges  Catholici,  antequam  converterentur  Anglici,  in  regno 
Scotiae  libere  regnaverunt :"  licet  ab  ipsius  Donaldi  primi 
Scotorum,  ut  ab  altissimis  temporibus  rationes  ineamus, 
usque  ad  Ethelberti  Cantuariorum  regis  conversionem, 
reges  non  plures  quam  viginti  tres,  annos  non  plures  quam 
CCCC.  etiam  in  novissimis  Scotorum  annalibus  numerando 
percensitos  inveniamus. 

Quicquid  vero  de  ratione  temporis  statuatur :  Bonifa- 
cius  ille  VIII.  in  bulla  sua,  anno  MCCXCIX.  data,  Edvar- 
dum  I.  Anglorum  regem  commonefaciendum  putavit; 
"  qualiter  regnum  ipsum  Scotiae  per  B.  Andreae'  apostoli 
venerandas  reliquias,  non  sine  superni  numinis  grandi  do- 
no,  acquisitum  et  conversum  extitit  ad  fidei  CatholicaB  uni- 
.  tatem."     Addit  Dempsterus™,  in  Scotia  "  Ordinem  equi- 

'  Ita  in  MSS.  recte  habetur,  et  in  Matthaeo  Westmonasteriensi,  anno  1301. 
pag.  422.  edit.  Londin.  licet  ibidem,  pag.  418.  ut  etiam  apud  Tliomam  Walsing- 
hamium  in  histor.  Edv.  I.  ann.  1302.  et  Hypodigm.  Neustriae,  aun.  1301.  Petri 
nomen  perperam  irrepserit. 

■"  Dempster,  apparat.  ad  hijtor.  Scotic.  lib,  2.  cap.  22.  sec.  4. 


186  BIUTANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

turn  S.  Andreae  institutum,  cum  reliquiae  ejus  a  S.  llegulo 
in  Albionem  illatae,  circa  annum  CCCLXII.  aut  paulo 
post :"  quam  reliquiarum  importationem  "  etsi  Florentius 
Wigorniensis,"  inquit  ille,  "  Westmonasteriensis  et  Mal- 
mesburiensis  taceant,  et  ejusdem  sancti  apostoli  reliquias 
magno  cum  apparatu  receptas,  ac  claruisse  Constantino- 
poli  doceant,  quasi  mendacii  Scotos  et  impiae  falsitatis  ar- 
guentes :  tamen  S.  Bedae  extat  opus  de  vita  et  actibus 
S.  Andreae,  et  miraculis  apud  Scotos  perpetratis  ;  ut  in 
catalogo  scriptorum  Britanniae  apud  Wionem,  libro  quinto, 
Ligni  vitae  capite  centesimo  primo,  quod  indignabundus 
Joannes  Pitseus"  elementis  dissonis,  et  quasi  expungendum 
scripserat." 

Sed  ut  vanissimam  illam  de  tempore  institutionis  ordinis 
equestris  opinionem,  et  ridiculum  tum  de  antiquiorum 
chronographorum  Anglicorum  malevolentia,  qui  quod  de 
Andreae  reliquiis  honorifice  Constantinopoli  depositis  re- 
tulerunt,  ex  Mariani  Scoti  et  B.  Hieronymi  chronico  trans- 
tulerunt,  et  Johannis  Pitsei  stomacho,  cui  nihil  minus  in 
menteni  venerat,  quam  expungenda  ea  fuisse  quae  dissonis 
elementis  a  typographo  sunt  expressa,  suspicionem  prae- 
termittam :  de  Bedae  illo  opere  tenendum  est,  non  alium 
catalogi  scriptorum  Britannise  auctorem  ab  Arnoldo  Wione 
et,  quem  ille  ob  oculos  habuisse  videtur,  Johanne  Molano" 
intellectuni,  quam  Balaeum  nostrum  ;  qui  inter  Bedae  ope- 
ra, de^  Andreae  memoria  apud  Scotos  librum  unum  com- 
memorat.  Ejus  enim  nomine  insignitum  libellum  in  novi 
monasterii  apud  Wintonienses  bibliotheca  aliquando  exti- 
tisse  notaverat  in  suo  scriptorum  catalogo  Bostonus  Buri- 
ensis ;  "  Qualiter  contigit,  quod  memoria  Andrece  sit  in 
Scotia."  Eadem  etiam  de  re  scripsisse  Giraldum  in  chro- 
nica sua,  refert  Eulogii  auctor ;  ad  ea  respiciens,  quae  ex 
Giraldo  Cambrensi  libro  primo  polychronici  sui,  capite  tri- 
gesimo  septimo,  Ranulphus  Cestrensis  inseruit.  Ejusdem 
argument!  commentariolum  in  manibus  habeo,  ab  Andrea- 
politano  quodam  Culdeo  exaratum,  quem  eundem  cum  illo 

"  iEtateO.  pag.  136.  . 

"  Molan.  annotat.  in  niartyrolog.  Usuardi,  Novemb.  SO. 
p  Balae.  scriptor.  Britann.  ceiitur.  2.  tap.  1. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  187 

qui  falso  Bedae  titulo  venditatus  est  fuisse  suspicor  ;  ilium 
ipsum  certe  fuisse,  ex  quo  sua  descripsit  Giraldus.res  ipsa 
indicat.  Eum,  quia  una  cum  fabulis  nonnulla  ad  Andrea- 
politanae  ecclesiae  antiquitatem  et  dignitatem  spectantia  ad- 
mixta  habet,  quae  alibi  non  reperias  ;  integrum  hie,  ne  ve- 
tustatis  monimentum  qualecunque  hoc  intereat,  proponere 
libuit. 

"  Andreas,  qui  interpretatur  secundum  Hebrseam  ety- 
mologiam  decorus  sive  respondens,  sermone  enim  Graeco 
a  viro  virilis  interpretatur,  germanus  B.  Petri  apostoli  se- 
cundum camera,  cohaeres  autem  ejus  gratia ;  secundum  Jo- 
hannem''  evangelistam  primus  apostolus  &  Christo  Jesu  Do- 
mino nostro  electus,  secundum  vero  Matthaeum  Marcum- 
que  secundus.  Hie  sorte  praedicationis  aquilonales  regi- 
ones,  id  est,  Scythas  Pictonesque,  postremo  Achaias  ip- 
samque  civitatem  nomine  Patras  accepit;  in  qua  etiam 
cruci  suspensus  est  pridie  Calendarum  Decembrium,ibique 
occubuit.  Et  ibi  custodita  sunt  ossa  ejus,  usque  ad  tem- 
pus  Constantini  Magni  filiiHelenae,  filiorumque  ejus  Con- 
stantii  Constantini  cum  Constante,  quasi  spatio  ducento- 
rum  septuaginta  trium  annorum  :  in  quorum  regno  a  Con- 
stantinopolitanis  civibus  miro  famosoque  ductu  inde  suscep- 
ta  atque  translata  sunt  ConstantinopoUm  ;  et  cum  magna 
gloria  et  maximo  honore  recondita  sunt,  usque  ad  tempus 
Theodosii  Christiani  imperatoris,  spatio  scilicet  centum  et 
decem  annorum." 

"  Tunc,  non  fortuitu  sed  divino  instinctu,  rex  Pictornm 
nomine  Ungus  filius  Urguist  cum  magno  exercitu  consur- 
gens,  Britannicas  nationes  dextram''  illius  insulae  partem 
inhabitantes  crudelissima  vastatione  interficiens,  postremo 
pervenit  usque  ad  campum  Merciae,  et  ibi  hyemavit.  Eo 
tempore  omnes  pene  totius  insulae  gentes  unanimo  impetu 
venientes  circumdederunt  eum ;  volentes  eum  cum  omni 
exercitu  suo  penitus  delere.  Altera  autem  die  evenit  regi 
praedicto  cum  septem  comitibus  amicissimis  ambulare,  et 
circumfulsit  eos  divina  lux :  et  proni  in  facies  suas,  earn 
non  valentes  sustinere,  ceciderunt  in  terram.     Et  ecce  vox 

1  Johan.  cap.  1.  ver.  40,  41.      Matth.  cap.  4.  ver.  18.     Marc.  cap.  l.ver.  IB. 
'  Id  est,  australem.     Vide  supra,  cap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  103. 


188  r.RITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

cle  coelo  audita  est :  Ungus,  Ungus ;  audi  me  apostolum 
Chiisti,  Andream  nomine,  qui  missus  sum  ad  te  defenden- 
dum  atque  custodiendum.  Surge,  vide  signum  crucis  Christi 
qui  Stat  in  acre,  atque  te  praecedet  contra  inimicostuos.  Ve- 
runtamen  decimam  haereditatis  tuas  partem  in  eleemosynam 
Deo  omnipotenti  et  in  honorem  sancti  Andreae  apostoli 
ejus  offer." 

"  Tertia  enim  die,  divina  voce  admonitus,  suum  exer- 
citum  in  tredecim  turmas  divisit :  et  signum  crucis  unam- 
quamque  partem  praecedebat ;  lux  autem  divina  de  unius- 
cujusque  signo  fulgebat.     Tunc  victores  facti,  Deo  omni- 
potenti  atque    sancto  Andreae  apostolo  gratias  egerunt. 
Patriam  autem  venientes  incolumes,  decimam  suae  haere- 
ditatis partem  Deo  et  S.  Andreae  apostolo  venerabili  vo- 
lentes  ofFerre:  implendo  quod  scriptum  est;   Date^  elee- 
mosynam, et  ecce  omnia  munda  sunt  vobis:  incertum  vero 
habebant  in  quo  loco  specialiter  vectigalem  Deo  principa- 
lemque  civitatem  S.  Andreae  apostolo  ordinarent.     Tunc 
inito  consilio,  binis  ternis  quatriduanisque  diebus  jejunan- 
tes,  atque   Dei  omnipotentis  misericordiam    postulantes  : 
unus  custodientium  corpus  S.  Andreae  apostoli  Constan- 
tinopoli,   divina  jussione  admonitus  atque  instructus  est 
dicente  ;  Exi^  de  terra  tua,  et  de  cognationc  tua,  et  de 
domo  patris  tut ;  et  vade  in  terrnm  quam  monstravero  tibi  ; 
tunc  Angelo  comitante  atque  viam  illius  custodiente,  pros- 
pere  pervenit  ad  verticem  montis  regis,  id  est,  Rithmunt"." 
"  Eadem  autem  hora,  qua  illic  lassus  sederat  cum  suis 
septem  comitibus,  lux  divina  circumfulsit  regem  Pictorum 
venientem  cum  suo  exercitu  ad  specialem  locum  qui  di- 
citur  Carthenam*.    Et  claritatem  non  ferentes,  ceciderunt 
in  facies  suas  :  et  sanati  sunt  claudi  et  caeci,  numero  septem. 
Et  unus  caecorum,  a  nativitate  caecus,  illuminatus  est  oculis  ; 
et  inde  vidit  locum  plenum  visitatione  angelorum ;  et  tunc 
voce  magna  clamavit,  dicens ;  En  locum  plenum  visitatione 
angelorum  video.    Postremo  Dei  ordinatione  rex  cum  suo 
exercitu  venit  ad  locum  quem  Dominus  illi  caeco  qui  illu- 
minatus fuerat  ostendit.     Regulus  vero  monachus  a  Con- 

•   Luc.  cap.  11.  ver.  41.  '  Genes,  cap.  12.  vcr.  1, 

"  Girald.  Regmund.  "  Girald.  Carrenan 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  189 

stantinopolitana  urbe  regi  obviavit,  cum  reliquiis  S.  An- 
dreae  apostoli  quas  secum  adduxerat,  ad  portatn  quae  di- 
citur  Martha,  id  est,  Mordurus:  salutaveruntque  se  in- 
vicem  cives  et  hospites,  atque  tentoria  ibi  fixerunt  ubi 
nunc  est  aula  regis.  Rex  vero  Ungus  locum  hunc  et  banc 
civitatem  omnipotenti  Deo  sanctoque  Andreae  apostolo  ea 
semper  libertate  dedit,  ut  sit  caput  et  mater  omnium  ec- 
clesiarum  quae  sunt  in  regno  Scottorum." 

"  Ad  istam  enim  civitatem  conveniunt  peregrini,  Pal- 
marii  de  Jerusalem,  Romani,  Graci,  Armeni,  Theutonici, 
Alamani,  Saxones,  Dani,  Galli,  Britones,  Angli :  viri  et 
fceminae,  divites  et  pauperes,  sani  corpore  et  a?gri.  Claudi 
et  caeci  in  equis  et  curribus  debiles  hue  deferuntur  ;  atque 
per  Dei  misericordiam,  ad  honorem  et  gloriam  sui  summi 
sancti  Andreae  apostoli,  manifestissime  curantur.  Virtutes 
et  signa  ac  innumerabilia  prodigia  quae  per  suum  sanctum 
apostolum  Andream  Dominus  hie  fecit,  et  facit,  et  jugiter 
facturus  est,  hie  nunc  non  possunt  scribi.  Regulus  vero 
monachus,  abbas  sanctus,  cum  suis  caris  comitibus  habi- 
tavit  in  loco  isto,  in  monachica  vita,  serviens  Deo  diem 
atque  noctem  in  sanctitate  et  justitia,  cunctis  diebus  vitae 
suae :  quorum  corpora  hie  requiescunt.  Plantaverunt  au- 
tem  hortos  olerum  ubi  nunc  est  domus  magistri  SamueHs 
et  antecessorum  successorumque  illius.  Molendinum  au- 
tem  fecerunt,  laborantes  manibus  suis :  et  omnia  quae  ad 
monachos  pertinent,  honorifice  et  honeste  aedificaverunt." 

"  Sed  tota  insula  Britannia  Christianitatem  erat  docta, 
antequam  Picti  et  Scotti  illam  intrarent.  Maximum  autem 
fidei  augmentum  factum  est  omnibus  fidelibus  Christianis 
illius  insulae ;  quod  Dominus  dignatus  est  talem  ac  tantum 
illis  mittere  pastorem  sanctum  videlicet  Andream  aposto- 
lum praeceptorem,  primum  Domini  nostri  Jesu  Christi 
discipulum.  Ex  hac  itaque  civitate  archiepiscopatus  esse 
debet  totius  Scotiae,  ubi  apostolica  sedes  est:  nee  absque 
consilio  seniorum  istius  loci  uUus  episcopus  in  Scotia 
debet  ordinari.  Haec  est  Roma  secunda  a  prima ;  haec 
est  civitas  refugii  praecipua :  haec  est  civitas  civita- 
tum  Scotiae.  Cui  Dominus  has  columnas  dedit  ad 
auxiliandum  :    id   est,    Giricium    archiepiscopum,    Ma- 


190  BRITANNIC  ARUM    KCCLKSIARUM  CAP,  XV. 

chethad,  et  Gregorium  cum  aliis  fratribus  suis.  Precor 
Deum  ut  semper  sim  cum  istis  particeps  regni  ccelorum. 
Amen." 

Jam,  ut  cum  aliorum  narrationibus  istam  contendamus : 
ubi  Ungus  rex  Pictorum  Andreapolitanae  ecclesiae  privi- 
legium  hoc  contulisse  dicitur,  ut  esset  "  caput  et  mater 
omnium  ecclesiarum  qua;  sunt  in  regno  Scotorum  ;"  li- 
brarii  vitio,  Scotorum  nomen  pro  Pictorum  irrepsisse, 
turn  ex  Giraldo,  turn  ex  schedis  Jintiquis  quibus  hie  usus 
est  Camdenus'',  intelligimus.  Quia  vero  Picti''  a  Scythis 
originem  duxisse  perhibentur,  quibus  Andreas  evan- 
geUum  primus  priedicavisse  creditur :  factum  inde,  ut 
idem  apostolus  Pictorum  etiam  habitus  sit  patronus.  Philip- 
po  qui  Jem,  cum  provincias  mundi  praedicationis  causa  inter 
se  partirentur  apostoli,  non  solum  Galliam  (de  qua  jam 
ante"'  a  nobis  dictum)  sed  etiam  Scythiam  contigisse, 
scriptum  habetur  in  Pseudo-dextri"  chronico.  Et  omnem 
ilium  pene  Scythiam  ad  fidem  Christi  convertisse,  in  mar- 
tyrologio  et  breviario  Romano,  necnon  in  Bedae,  Usuardi, 
Notkeri  et  Adonis  martyrologiis,  ad  Calendas  Maias, 
legimus.  Unde  de  eo,  vel  Fortunatus  vel  Walafridus 
Strabus* : 

Barbara  qui  docuit  doctrinis  agmina  sacris, 
Credere  per  Scythiam  salvantem  secula  Christum. 

Et  Ingulphus,  in  monasterii  Croylandensis  historia  :  "  Be- 
atus  Christi  apostolus  Philippus,  cum  Scythis  verbum 
Dei  prajdicasset,  et  plurimos  eorum  ad  fidem  Christi  con- 
vertisset ;  rediens  in  Asiam,  per  Sicambros  viam  fecit,  ac 
illis  Christi  nomen  prius  annunciavit.  De  quibus  exe- 
untes  Franci,  ut  plures  eorum  hierochronographi  testan- 
tur,  B.  Philippum  apostolum  suum  specialem  protodocto- 
rem  et  neoapostolum  adhuc  tenent." 

"  Camden,  in  Scotia,  pag.  703. 

J  Jo.  Fordon.  Scotichronic.  lib.  2.  cap.  46.     Vid.  supra,  pag.  102. 

'  Supra,  cap.  2.  op.  torn.  5.  pag.  28. 

»  Dext.  chron.  ad  ann.  Christ.  34.  Vid.  Metelli  Quirinalia,  ad  calcem  torn.  1. 
antiqu.  lect.  Hen.  Canisii,  pag.  61. 

>>  Tom.  6.  antiqu.  lect.  H.  Canisii,  pag.  664,  667.  Habetur  etiam  inter  Alcuini 
poemata,  col.  16S0,  E. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  191 

Andreas  autem  apostolo  Scythiam  Europae,  ad  Christi 
fidem  disseminandam,  obtigisse,  in  eodem  habetur  Ro- 
mano breviario :  Scythiamque  illi  assignant  non  Latinorum 
solum  martyrologia,  Romanum,  Bedas,  Usuardi,  Rabani, 
Adonis,  ad  trigesimum  diem  Novembris,  una  cum  Isidoro", 
et  Freculpho'',  sed  etiam  Grascorum  Menologium,  ad  eun- 
dem  diem,  ac  praeterea  Origenes^,  atque  eum  secutus  Eu- 
Bebius',  Sophronius  in  catalogo,  Dorotheus  in  synopsi,  et 
Nicephorus  Callistus^  in  historia  ecclesiastica  ;  "  Patris  in 
Achaiacustoditafuisse  ossa  ejus  usque  ad  tempora  Constan- 
tini  Magni,  spatio  CCLXXII.  annorum,  et  tunc  translata 
fuisse  Constantinopolim,"Giraldus  refert.  Et  quidem  aCon- 
stantino  imperatore  reliquias  ejus  eo  translatas  fuisse, contra 
Vigilantium  scribens  Hieronymus  et  GeorgiusCedrenus  in 
chronico  significant :  anno  videlicet  imperii  ipsius  penul- 
timo,  Christi  CCCXXXVI.  si  verum  dixit  antiquus  con- 
sularium  fastorum  auctor,  a  Johanna  Cuspiniano  in  suo 
ad  Cassiodori  consules  commentario  citatus  :  "  Nepotiano 
et  Facundo  consuhbus  introierunt  in  urbem  Constantino- 
polim  Lucas  et  Andreas."  Inde  dinumerati  centum  anni 
et  decern,  post  quos  Andreae  reliquias,  Theodosii  impera- 
toris  et  Ungi  Pictorum  regis  temporibus,  a  Regulo  Con- 
stantinopolitano  monacho  in  Britanniam  advectas  cum 
Andreapolitano  illo  scriptore  sensit  Giraldus,  in  annum 
cadent  tertio  Aetii  consulatu  insignem ;  quo  Britanniam  a 
Pictis  et  Scotis,  Theodosio  juniore  imperante,  miserrime 
afflictam  fuisse,  declaravimus''. 

Verum  sub  Constantio  Constantini  Magni  filio,  Con- 
stantinopolim  reliquias  illas  primum  fuisse  perductas,  com- 
munior  est  sententia :  anno  nimirum  Constantii  vicesimo, 
sicut  in  scriptorum  catalogo  (in  Luca)  et  emendatioribus 
chronici  exemplaribus  ipse  indicat  Hieronymus  ;  sive  tertio 
Maii  mensis  die,  Constantio  Augusto  IX.  ex  Juliano  Cae- 
sare  II.  consulibus  ut  in  fastis  Idatianis  a  Sirmondo,  et 

'  I<idor.  de  Patrib.  utriusque  testam.  cap.  71. 

*  Freculph.  torn.  2.  chron.  lib.  2.  cap.  4. 

*  Origen.  torn.  3.  commentar.  in  Genesin. 
'   Euseb.  hist.  eccIesiasL  lib.  3.  cap.  1. 

t  Nicephor.  histor.  lib.  2.  cap.  39. 

^  Supra,  cap.  12.  op.  torn.  5.  pag.  424. 


192  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

annalibiis  Constantinopolitanis  sub  chronici  Alexandrini 
nomine  a  Radero  editis,  explicate  consignatum  invenimus. 
Annus  erat  hie  Christianae  nostric  epoehae  CCCLVII.  cui 
centum  illi  et  decem  si  adderentur,  in  eo  anno  desinerent 
quem  Anthemii  Augusti  primum,  Leonis  vero  senioris 
imperatoris,  pariter  et  Hengisti,  qui  Saxonum  primus  in 
Anglia  regnavit,  undecimum  numeramus.  Atqui  post  ista 
tempora  Justiniano  imperatore  magnam  apostolorum  basi- 
licam  Constantinopoli  restaurante,  Andreae,  Lucae  etTimo- 
thei  corpora  refossa  fuisse  docet  nos  Procopius,  'A8>iXo' 
T£  KOI  liXivg  Kpv<j)dia  rd  Trporepov  ovra.  Quod,  ne  Andreaj 
hasce  reliquias  ex  urbe  Constantinopolitana  vel  Theodosii 
junioris  vel  Leonis  senioris  temporibus  regulum  in  Sco- 
tiam  adduxisse  existimemus,  assensum  nostrum  cohibet. 
Ut  quod  de  Andreae  brachio  per  Gregorium  magnum, 
cum  RomanaB  ecclesiae  esset  diaconus,  Constantinopoli 
postea  Romam  delato  in  Vaticanae''  bibliothecae  monimentis 
memoratur,  praetermittam. 

Et  quidem  aliter  longe  rem  totam  in  Scotichronico  suo 
narrat  Johannes  Fordonus.  Regulum,  non  Constantino- 
politanum  sed  Patrensem  ccenobitam,  ipso  anno  Constantii 
vicesimo  divinitus  admonitum,  partem  reliquiarum  Andreae 
e  sarcophago,  cujus  custos  erat,  sublatam  seposuisse,  et 
imperatorem  post  biduum  cum  exercitu  supervenientem, 
Patris  direptis  ossium  partem  residuam  secum  Constan- 
tinopolim  devenisse,  referens  :  quanquam  Grasci  scripto- 
res  imperatorem  nihil  hostile  adversus  Patrenses  gessisse 
memorent  (quid  enim  fuit  necesse  ?  quum  Achaiae  pro- 
vinciam  pacatissimam  ille  obtineret)  neque  ipsum  praesen- 
tem,  sed  Artemii'  praefecti  Augustalis  vicaria  hie  usum 
opera,  lipsana  hasc  ex  Achaia  deduxisse  confirment.  An- 
nis  deinde  aliquot  elapsis,  Regulum  quas  reservaverat 
reliquiarum  Andreae  particulas  in  Albaniam  detulisse  tradit 

'  Procop.  Caesariens.  de  Justiniani  eedifitiis,  lib.  1.  pag.  8.  edit.  Graec.  Augus- 
tan. 

''  Abb.  Paul.  deAngelis.  Descript.  BasilicaeS.  Mariae  majoris,  lib.  7.  fin.  cap.  5. 
Vid.  Baron,  ann.  586.  sec.  25. 

'  Simeon  Metaphrast.  sub.  fin.  vitae  S.  Lucse,  Octob.  18.  et  in  Actis  Artemii, 
Octob.  20.  Jo.  Zonaras,  annal.  torn.  3.et  Nicephor.  Callist.  hist,  ecclesiast.  lib.  10. 
cap.  11. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  193 

Fordonus  :  non  Ungo  Urgusti,  sed  Urgusto  Fergusii  filio 
apud  Pictos  turn  regnante.  Ungum  enim  ilium,  qui  deci- 
mam  terras  partem  ad  ecclesiasticorum  usum  est  largitus, 
post  octingentesimum  demum  Christi  annum  de  iEtliel- 
stano  iEthelwulphi  occidentalium  Saxonum  regis  filio  im- 
provisam  illam  victoriam  obtinuisse  asserit :  ab  Anglo-Sax- 
onicorum  annalium  ea  in  re  discedens  fide ;  ut  ad  hujus 
capitis  finem  sumus  ostensuri.  Interim  totam  banc  trans- 
lationis  reliquiarum  Andrete  fabulam  ipsius  Fordoni,  qui 
lucem  bactenus  non  aspexit,  verbis  expressam,  quo  com- 
-  modius  cum  ilia  Andreapolitani  scriptoris  altera  conferri 
queat,  non  abs  re  visum  est  lectorum  oculis  hie  subjicere. 

Constantio  igitur  anno  imperii  sui  vigesimo  exercitum  in 
expeditionem  adversus  Patrenses  educente,  visionem  an- 
gelicam  abbati  Regulo  sic  ille  factam  narrat:  "  Accidit^ut 
divino  nutu,  tertia  nocte  priusquam  imperator  civitatem 
est  ingressus,  angelus  Domini  cuidam  sancto  viro  timenti 
Deum  abbati  nomine  Regulo  reliquiarum  appareret  custodi, 
dicens :  Applica  tibi  fratres  idoneos ;  et  pergens  ad  sarco- 
phagum  quo  beati  Andreas  apostoli  recondita  sunt  ossa, 
tolles  inde  dextrae  manus  tres  digitos,  ct  os  brachii  de- 
pendens  ab  humero,  dentem  unum  et  genu  patellam :  ac 
ubi  monstravero,  caute  custodias  donee  redeam.  Qui 
mox  electis  fratribus  accersitis,  omnia  velut  sibi  praecep- 
tum  est  ossa  secum  deferens,  in  secretiore  loco  per  ange- 
lum  condidit  assignato.  Veniens  igitur  expeditis  legioni- 
bus  imperator  post  biduum,  civitatem  opibus  evacuando 
eaptivat :  et  acceptum  in  quo  condebantur  reliquiae  scri- 
nium  decent!  veneratione  Constantinopolim  afFerri  jussit; 
seipso  pariter  cum  exercitu  comitante." 

"  Transcursis  demum  annis  aliquot,  angelus  iterato 
coelestis  ad  abbatem  reversus  Regulum,  hoc  illi  mandatum 
multum  seriose  quod  sequitur  in  omnipotentis  Dei  nomine 
tradidit,  et  his  verbis :  Resumptis,  inquit,  beati  Andreae 
Deo  dilecti  quas  me  nuper  docente  reservasti  reliquiis, 
sanctorum  tecum  laudabilem  assumens  comitivam,  occi- 
duas  partes  sub  Circio  mundi  finem  adire  non  difFeras :  et 


"  Jo.  FordoD.  Scotichron.  lib.  2.  cap.  40,  47, 43. 
VOL.    VI.  O 


i9i  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

quocunque  locorum,  qua  transveheris  carina,  Deo  volente, 
naufragio  periclitetur,  te  tamen  et  sociis  in  incolumitate 
persistentibus,  ibidem  tui  laboris  excursum,  aut  longioris 
saltern  itineris,  scias  feliciter  consummatum.  Caveas  igi- 
tur,  ne  hujusmodi  sis  mandati  negligens  aut  immemor: 
quin  et  eodem  loco  divini  nominis  ad  honorem,  et  apostoli 
sui  sancti  perpetuae  venerationis  laudem,  firmiter  ecclesiae 
fundamina  jacias;  quia  futurum  est,  ut  sicut  ejus  vivae 
praedicationis  sonitu,  quod  non  ignoscis",  dudum  oriens, 
ita  reliquiarum  ejus  scias  veraciter  signis  fiendis  et  totum 
occidens  perpetuo  decorari.  Erit  enitn  locus  ille  electus 
a  Deo  sempiterna  sedes  apostolica  firma  siquidem  fidei 
petra,  nee  immerito:  quia  beati  Petri  fratris,  cui  dixit 
Dominus ;  Tu  es  Petras,  &c.  Itaque  regni  quo  situm 
liabeat,  immobilis  erit  et  tenax  anchora :  cunctisque  fide- 
libus,  praecipue  regibus  et  caeteris  terrae  potentibus,  ob  de- 
votionem  apostoli  percelebris ;  quorum  praediis  abunde 
ditabitur  et  muneribus.  Venientium  igitur  ibidem  pere- 
gre  diversis  ex  mundi  finibus,  ut  corporis  salutem  et  animae 
recipiant,  catervae  crebro  fidelium,  adeptis  mirifice  petitis 
ad  propria  gaudentes  redient,  et  Deum  in  apostolo,  qui 
semper  in  suis  gloriosus  est  Sanctis,  voce  magnifica  col- 
laudantes.  Et  his  dictis,  Angelas  ab  eo  disparuit ;  et 
ejus  ad  exequenda  mandata  beatus  Regulus  se  conver- 
tit." 

"  Igitur  divinis  volens  obtemperare  praeceptis,  pruden- 
tibus  viris  ac  religiosis  ad  se  vocatis,  scientia  et  moribus 
praeclaris,  quos  et  pridem  angelica  singillatim  exhortatio 
prasmonuit  suae  peregrinationis  fieri  participes,  secum  ad 
navem  sacras  deferens  reliquias,  mare  petiit ;  partes  adire 
paratus  circiales.  Haec  autem  hujus  comitivae  sanctorum 
sunt  nomina  quee  sequuntur :  videlicet  sanctus  abbas  Re- 
gulus, sanctus  Damianus  presbyter,  Gelasius  et  Thuba- 
culus  diaconi,  Merinacus  frater  sancti  Damiani,  Nerius 
et  Elrisenius  de  Creta ;  Mirenus,  Machabaeus  et  Silvius 
frater  ejus  :  Eremitae  quidem  octo;  videlicet  Felix,  Sa- 
janus,  Matthaeus,  Mauricius,  Madianus,  Philippus,  Lucius 

"  Id  est,  ignoras. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  195 

et  Eugenins  :  ac  virgines  sanctae  tres  de  Colosia :  videlicet 
Triduana,  Potentia  et  Emeria." 

"  Hi  quoque  viri  sanctissimi  cum  virginibus  refertam 
quibusque  necessariis  ingressi  naviculam,  asquoreo  tramite 
mediterraneos  fines  Europae  circumeunt;  quousque  sitas 
oceano  multis  fatigati  laboribus  venirent  ad  insulas  sub 
occasu.  Cumque  spatio  duorum  pene  fuissent  annorum, 
ut  aura  duci  contigerat,  freto  non  cognito  vagantes,  ignari 
quid  agerent,  ab  oriente  subito  ventus  vehemens  et  solito 
validior  in  velum  irruit :  cujus  impetu  regno  Pictorum 
inter  scopulos  Albionis  insulas,  velut  ab  Angelo  praedictum 
fuerat,  ratis  impulsa  conquassatur.  Confortatus  tamen  a 
Deo  beatus  Regulus,  incolumis  ad  terram  cum  sociis  quarto 
Calendas  Octobris,  DominicsE  crucis  praelato  signaculo, 
gaudens  aggreditur :  et  ibidem  in  nemore  porcorum,  quod 
patria  lingua  Muc-ros  dicitur,  ad  honorem  apostoli  basi- 
licam  postea  dedicavit.  In  quo  loco  reliquiarum  attactu 
multa  fiebant,  etiam  liactenus  stupenda  fiunt,  miracula ; 
qualia  post  fidei  susceptionem  in  insulis  visa  nequaquam 
eatenus  vel  audita  sunt :  utpote  caecis  ab  utero  daretur 
visus,  mutis  sermo,  gressus  claudis,  et  omnibus  pie  sufFra- 
gium  apostoli  petentibus,  a  quacunque  tenebantur  infirmi- 
tate  medela  protinus  Deo  miserante  largiretur." 

"  Crebrescentibus  hujusmodi  quotidie  miraculis,  occur- 
runt  undique  nationum  populi  cum  muneribus,  immensas 
Deo  laudes  complosis  manibus  de  tanto  patrono  suppliciter 
extoUentes.  Illius  autem  eo  tempore  regionis  rex  Hur- 
gust  filius  Ferguso,  loci  delectatus  sanctitudine,  suum  ibi 
palatium  juxta  basilicam  aedificans,  beato  Regulo  suisque 
fratribus  terras  quasdam  pro  seminandis  frugibus  in  elee- 
mosynam  perpetuam  excolendas  concessit.  Cujus  exemplo 
posteri  reges,  ut  suae  devotionis  dictabat  afFectus,  quamvis 
in  modico  possessio  tamen  augebatur ;  usquequo  rex  Hun- 
gus,  qui  post  annum  octingentesimum  incarnationis  Domi- 
nicae  Pictos  rexit,  decimam  regni  partem  beato  Andreae 
tradidit,  ob  opem  mirabilem  in  expeditione  sibi  collatam 
contra  Saxones.  In  forma  quoque  monasteriali  fundata 
eellula,  deputatisque  reliquiarum  custodibus,  beati  viri 
praedicando  per  patrias  exire,  non  equites  sed  ut  dudum 

o2 


196  BR'ITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

apostoli  per  binos  et  binos  cum  nonnullis  interpretibus 
verbum  Dei  gentibus  ubique  seminando,  innumera  signa 
miraculose  facientes.  Cum  igitur  has  in  fide  gentes  doc- 
trinis  coelestibus  imbuissent,  et  signis  confirmassent  variis : 
beatissimus  abbas  Regulus  post  annos  triginta  duos  post- 
quam  naufragus  in  Albionis  venerat  insula,  quibus  evan- 
gelicum  opus  exercens  mirifice  Deo  complacuit,  apud 
Kilremont  a  Muc-ros  per  regem  mutato  nomine,  planus 
dierum  obiit  et  grandaevus." 

Alterius  Mucrosiae,  in  Cambria  ad  ripam  Vagae  fluminis 
positae  supra"  meminimus ;  quam  Oudoceo  et  ejus  in  sede 
Landavensi  successoribus  a  Mourico  rege  donatam  fuisse, 
in  ecclesiae  illius  regesto  legimus.  Haec  vero  ea  est,  quae 
saneti  Andreae  urbis  nomine  hodie  nota  est,  prius  Reg- 
mund,  Reymonth  et  Remunt,  id  est,  Mons  regis,  non 
Mons  Reguli,  et  voce  decomposita  Kil-re-mont  et  Cen-ri- 
munt*  appellata :  de  qua  poeta  quidam  peregrinus  olim,  in 
votiva  tabula  hie  suspensa  : 

Hie  sinus  iste  maris,  male  fertile  litus,  opima 

Transcendit  patriae  fertilitate  loca. 
Hie  regio  prius  orba  viret ;  paupercula  pridem, 

Nunc  dives  j  dudum  foeda,  decora  modo. 
Hue  etenim  veniunt  orare,  remota  tenentes 

Castra  viri :  patrio  turba  profecta  solo  : 
Francus  magniloquus,  belli  Normannus  amator, 

Textor  Flandrensis,  Theutoniscusque  rudis, 
Anglicus,  Almannus,  Hollandus.  Pictavus  expers 

Velleris,  et  caedis  Andegavensis  amans  ; 
Qui  Rhenum  Rhodanumque  bibunt  Tiberimqne  potentem, 

Andreae  veniunt  hue  adhibere  preces. 
Nos  quoque,  si  tantos  inter  modo  nomen  habemus, 

Venimus  hue  vecli  prosperiore  rota. 

Annum,  quo  Andreae  reliquiae  a  Regulo  ex  Achaia  hue 
dicuntur  deportatae,  virginei  partus  CCCLXIX.  qui  post 
vicesimum  Constantii  tertius  decimus  fuit,  numerat  Boe- 
thius'' :  qui  et  Regulo  cognomentum  Albati  dat,  ex  abbatis 
titulo  illi  attribute  ut  id  opinaretur  fortasse  inductus  (nam 

<■  Supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  510. 

P  >Edmer.  histor.  Novor.  lib.  5.  pag.  132.   Florent.    Wigorniens.  et  Rog.  Ho- 
veden,  in  eadem  anni  1109.  historia. 
1  llect.  Boeth.  Sector,  hist.  lib.  6. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  197 

pro  duplici  b  in  manuscriptis  lb  exaratum  aliquoties  de- 
prehendimus)  et  de  donariis  illi  et  loco  huic  ab  Heirgusto 
Pictorum  rege  tunc  coUatis  subdit  ista  :  "  Ubi  sacra  Chris- 
tiano  more,  cujus  ipse  Hiergustus  erat  observantissimus, 
erant  peracta ;  regium  palatium  amplis  structuris,  uti  ea 
patiebatur  aetas,  ornatum,  divo  Andrese,  Regulo  ac  sacerdo- 
tibus  ibidem  deinceps  optimo  maximo  Deo  famulaturis  libere 
erogavit.  Struxit  et  baud  procul  a  palatio  sacram  aedem 
divo-  apostolo  dicatam.  Ferunt  earn  esse,  quam  hodie 
omnibus  venerabilem  cernimus  in  medio  agro  canonicorum 
sepulturae  sacro,  monumentis  prisco  more  celebribus,  ut 
est  videre,  sine  tamen  nominibus  refertam.  Hanc  prior 
setas  Kilkevil,  (sive,  ut  alibi  apud  eundem  rectius  habetur 
scriptum,  Kil-ruil)  hoc  est  templum  Reguli  aut  Regulo 
potius  suadente  structum,  recentior  vero  vetus  Andrese 
templum  appellitat.  Ornavit  et  id  templum  donariis  am- 
plissimis,  pateris,  scyphis,  calicibus,  pelvibus,  lavacris  ex 
argento  auroque  ac  alia  preciosa  supellectili  in  sacrorum 
usum  quaesita  :  sacerdotibus  ad  divina  perpetuo  exequenda 
ibidem  constitutis.  Heirgusti  exemplum  longa  regum 
series  primo  Pictorum,  deinde  Scotorum,  qui  deletis 
Pictis  ea  loca  tenuerunt,  religiose  est  sequuta;  divum 
Andream  pro  numine  habentes  tutekri." 

Fuisse  hie  primum  sacerdotes,  Dei"^  cultores  vulgo  ap* 
pellatos,  subjungit  idem.  De  quibus  intelligendi  Scoto- 
rum chronographi,  quum  Constantinum  III.  Ethi  filium 
anno  DCCCCXLIII.  "  regno  dimisso,  in  habitu  religi- 
onis  Deo  serviisse"  scribunt,  "  Keldeorum  vel  Killideo- 
rum  sancti  Andreae  abbatem  factum."  Quo  referendus  et 
locus  ille  Dunelmensis  chronici :  "  Anno  ab  incarnatione 
Domini  MCVIII.  tempore  regis  Malcolmi  et  sanctae  Marga- 
retae,  electus  fuit  Turgotus  prior  Dunelmensis  in  episcopum 
sancti  Andreae ;  consecratusqueest  Eboraci  tertio  Kalendas 
Augusti,  et  stetit'  per  annos  septem.  In  diebus  illis  totum 
jus  Keledeorum  per  totum  regmim  Scotiae  transivit  in  epis- 
copatum  sancti  Andreae."  Meminit  etiam  circa  annum 
MCCLXXII.  Keldeorum  sancti  Andreae  Henricus  Sile- 

'  Vid.  (upra,  pag.  173,  171.  •  Sedil. 


198  BIUTANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

gravius,  in  domuum  religiosarum  Britanniaj  catalogo.  Anno 
vero  MCCXCVII.  cum  in  locum  Guilielmi  Feasar  de- 
functi  a  canonicis  tertio  Nonas  Novembris  episcopus  An- 
dreapolitanus  electus  fuisset  Guilielmus  Lambertonus,  et 
electioni  reclamarent  Keldei :  eorum  praepositus  Auminus 
Romam  appellans,  "  eo  se  contulit,  sed  incassum :  nam 
non  modo  electus  approbatus  a  pontifice,  sed  omne  jus 
deinceps  Keldeis  abrogatum:"  quemadmodum  ex  Scoti- 
cbronici  libro  sexto  retulit  Thomas  Dempsterus' :  ac  de- 
inde  Keldeorum  sive  Colideorum  horum  locum  Augusti- 
niani  instituti  canonici  regulares  apud  Andreapolitanos 
obtinuerunt :  quorum  priori  is  honor  est  delatus,  ut  prae- 
cederet  quoscumque  abbates  aliorum  ordinum  in  toto 
regno  Scotiae ;  quotl  non  a  Scoticarum  solum  rerum  scrip- 
toribus,  sed  etiam  ab  Augustino  Ticinensi  est  notatum,  in 
Christianarum  religionum  (sive  ordinum  religiosorum) 
elucidario. 

De  Regulo  et  sociis  quod  addamus  nihil  superest ;  nisi 
forte  Utopicorum  quos  illi  scripserint  librorum  titulos  ex 
Dempsteri  bibliotheca  quis  cupiat  cognoscere.  Regulum 
enim  scripsisse"  multa,  ex  patriis  annalibus,  quos  sibi  ha- 
bere solet  obsequentissimos,  ille  refert :  "  sed  extare 
tantum  ait,  epistolam  ad  Patrenses,  sive,  ut  Johannes 
Campus  Bellus  vult,  monita  divina  de  transferendis  S. 
AndreiE  reliquiis  in  Albionem."  Similiter  et  S.  Damia- 
num"*  scripsisse  fingit,  de  reliquiarum  S.  Andreas  in  Bri- 
tanniam  advectione  librum  unum.  III.  S.  Gelasii"  scripto- 
rum  nihil  extare,  praeter  homiliam  de  nativitate  Christi ; 
cujus  meminisse  Fordanum  libro  secundo  historiisScotorum 
illis  se  facile  persuadere  posse  putavit,  quos  authorem 
consulere  non  potuisse  noverat.  IV.  S.  Thebaculum'' 
scripsisse  conciones  ad  populum,  et  epistolas  ad  ecclesias 
patrias.  V.  S.  Merinatum"  diaconum,  Damiani  presbyteri 
fratrem,  contra  errores  Gentilium  opus  praeclarum  edi- 
disse ;  quod  et  Boethio  non  ignotum,  et  Joanni  Molano 

•    Dempster,  histor.  eccle^iast.  Scotoir.  lib.  1.  num.  45. 
"  Id.  lib.  IG.num.  1037.  "  Id.  num.  410. 

"  Id.  num.  323.  V  Id.  num.  1131. 

^  Id.  num.  908. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  1U9 

Burgensi  laudatum  affirmare  non  erubescit.  VI.  S.  Ne- 
rium*  monachum,  incertum  cujus  instituti,  scrjpsisse  de 
divina  gratia  librum  unum  cujus  et  Johannem  Majorem 
meminisse,  eadem  fronte  innuit.  VII,  S.  Eusebium''  mo- 
nachum (ita  enim  Hector  Boethius  appellat,  quem  nos  ex 
Fordono  Elrisenium  exhibuimus)  translationem  S.  An- 
dreae,  et  in  sacras  Scripturas  aliquid  etiam  fortasse  scrip- 
sisse.  VIII.  S.  Meiinum'^  (sive  Mirenum)  homilias  de 
Sanctis.  IX.  In  S.  Macchabago,  majorem  adhuc  assu- 
mens  fingendi  licentiam,  "  Scripsif"  primus,"  inquit, 
"  quod  sciam  apud  nostrates,  laudes  B.  Maria;  semper 
virginis  versu,  Veremundo  autore  ;  et  panegyricum  in  lau- 
dem  S.  Andrese,  qui  est  in  bibliotheca  Jacobi  Bongarsii 
MS."  X.  De  S.  Sylvenio  denique  qui  in  Scotichronico,  libro 
primo,  capite  quadragesimo  septimo,  Silvius  est  Macchabaei 
frater,  Dempsterus^  ex  ejusdem  Scotichronici  libro  de- 
cimo,  capite  secundo,  ubi  nihil  omnino  de  eo  legitur, 
scripsisse  refert,  in  omnes  Psalinos  libros  novem  praeter 
meditationum  libellum  alium. 

lisdem  quoque  temporibus,  anno  nimirum  CCCLXIV. 
"  S.  Marnok  Dubh  (ab  habitu  corporis  sic  dictum,  quasi 
Marnocum  Nigrum)  EremitamScotum  in  occidentali  regni 
ora  claruisse"  Dempsterus'  ait.  Fuit  is  "  Marnoci  Culdei^ 
discipulus :  ut  in  vita  ejus,  quam  Veremundus  scripsit, 
apparet :"  si  huic,  auctorem  quem  nunquam  vidit  produ- 
ccnti,  fidem  adbibere  libeat.  Sed  et  "  S.  Finianum  Scotum*" 
abbatem  ex  Keldeorum  (sen  Culdeorum)  genere  ortum 
scribit  Veremundus  apud  Joannem  Sinclarum,"  si  eidem 
credimus;  de  suo  praeterea  adjicienti,  floruisse  eum,  anno 
CCCCII.  et  praeter  alia  librum  unum  scripsisse  de  vita 
S.  Eusebii :  illius,  ni  fallor,  quem  Reguli  sociorum  unum 
ex  Hectore  Boethio  prius  constituerat. 

Verum,  figmentis  pra;termissis,  neque  a  Regulo  ne- 
que    ab    ejus    sociis    Andreapolitanos  et  reliquos    aus- 


'  Dempster,  histor.  eoclesiast  Sector,  lib.  16.  num.  958. 

I"  Id.  num.  471.  «  Id.  num.  909. 

•^   Id.  num.  907.  '  Id.  num.  10.50. 

'   Id.  num.  886.  s  De  quo  idem,  num.  SCO 

■>  Id.  num.  521. 


200  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

trales  Pictos  cis  Grampium  montem  positos,  sed  a 
Ninia  sive  Niniano,  quern  Paschasius'  Ninum,  Scoto- 
rum  vulgus  Ringen  nominat,  Honorio  et  Arcadio  im- 
perantibus  fide  Christiana  primum  imbutos  fuisse,  verier 
nos  docet  historia.  Qua  de  re  ita  Beda,  in  ecclesiasticae 
historiae  gentis  Anglorum  libro  tertio,  capite  quarto, "  Aus- 
trales  Picti,  qui  intra  montes  habent  sedes,  multo  ante 
tempore  (ut  |>erhibent)  relicto  errore  idololatriae  fidem 
veritatis  acceperant,  prasdicante  eis  verbum  Nynia  epis- 
copo  reverentissimo  et  sanctissimo  viro  de  natione  Brito- 
num  ;  qui  erat  Romas  regulariter  fidem  et  mysteria  veritatis 
edoctus :  cujus  sedem  episcopatus  sancti  Martini  episcopi 
nomine  et  ecclesia  insignem,  ubi  ipse  etiam  corpora,  una 
cum  pluribus  Sanctis,  requiescit,  jam  nunc  Anglorum  gens 
obtinet.  Qui  locus  ad  provinciam  Berniciorum  pertinens, 
vulgo  vocatur  Ad  Candidam  Casam ;  eo  quod  ibi  ecclesiam 
de  lapide,  insolito  Britonibus  more,  fecerit :"  non  autem,  ut 
Bedae mentem  hie pervertitDempsterus'', quod  "solum  illud 
in  Scotia  templum  more  Britonum  ex  candido  esset  lapide'." 
Post  Bedam  audiatur  et  Guilielmus  Malmesburiensis, 
de  gestis  pontificum  Anglorum  libro  tertio.  "  Candida 
Casa  vocatur  locus  in  extremis  Angliae  juxta  Scotiam  fini- 
bus  ;  ubi  beatus  confessor  Ninia  requiescit,  natione  Brit- 
to,  qui  primus  ibidem  Christi  praedicationem  evangeliza- 
vit.  Nomen  loco  ex  opere  inditum  :  quod  ecclesiam  ibi 
ex  lapide  polito  Brittonibus  miraculum  fecerit.  Sanctum 
hunc  Niniam  prseclarum  virtutibus  experta  est  antiquitas." 
Et  Johannes  Tinmuthensis,  in  Niniani  vita  :  "  Elegit  sibi 
sedem  in  loco  qui  nunc  Witerna  dicitur,  in  litore  maris. 
Ipso  pelago  clauditur :  a  parte  tantum  aquilonari  via  ingre- 
di  volentibus  aperitur.  Ibi  de  lapide  ecclesiam  construxit : 

'  Paschas.  de  corp.  et  sangu.  Dom.  cap.  14. 

^  Dempster,  apparat.  ad  histor.  Scotic.  lib.  1.  cap.  14. 

*  "  Hujus  postea  corpus  mansit  in  coRuubio  abbatis  Keiani,  Cluyanmac-Nois 
dicto  :  sed  caput,  eodeni  abbate  mandante,  delatuin  ad  suam  in  Gallovtdia  ec- 
clesiam per  discipulos  ejusdem  Niniani."  Ita  habet  vita  Niniani  qua  apud  Hi- 
bernos  legitur,  cujus  authoritatem  Beda:  hie  locus  non  parum  elevat.  Ut  hinc 
haud  satis  firmum  'argumentum  Steplianus  Vitus  (contra  sequentium  authorum 
consensum)  mihi  ducere  vidcatur  Ninianum  a:qualem  S.  Kerano  abbati  Clonensi 
fuisse  :  Et  hac  ratione,  circa  annum  549.  obiisse  ;  ex  chronologia  infra. 


CAP.  XV. 


ANTIQUITATES.  201 


antequam  nuUam  in  Britannia  de  lapide  dicunt  esse  con- 
structam.  Et  quoniam  jam  sanctum  Martinum,  quemmiro 
semper  venerabatur  afFectu,  a  terris  ad  ccelos  migrasse  di- 
dicerat ;  ipsam  ecclesiam  in  ejus  honore  dedicavit.  Fuit 
in  eadem  regione  rex  quidam  (nam  tota  insula  diversis  re- 
gibus  divisa  subjacuit)  Tudwaldus  nomine,  dives  et  elatus, 
monita  viri  Dei  contemnens,"  &c. 

De  eodem  Johannes  Fordonus,  in  Scotichronici  sui  libro 
tertio :  "  Imperatoris  Theodosii  junioris  temporibus  sanc- 
tum obisse  ferunt  Ninianum  pontificem.  Ipsum  namque  se- 
cundum historiarum  scripta,  sub  imperio  sui  patris  Arcadii 
et  Honorii  patrui  scimus  veraciter  floruisse.  Nam  eorum 
anno  quinto  beatus  Martinus  Turonensis  episcopus  obiit ; 
cujus  adhuc  in  came  viventis  alloquio  sanctus  meruit  Ni- 
nianus  saluberrimo  consolari.  Hie  vir  Dei  sibi  sedem  in 
loco  qui  nunc  Wytterna  et  Candida  Casa  dicitur  elegit: 
in  quo,  jussu  ejus,  cementarii  quos  secum  a  B.  Martino 
adduxerat  ecclesiam  construunt,  antequam  ullam  in  Bri- 
tannia de  lapidibus  fecerunt  fabricam.  Australium  quo- 
que  regni  partium  ultra  fretum  Scoticum  praedicavit  genti- 
bus,  quae  nondum  cum  aquilonalibus  Scotis  Christi  legem 
suscipere  meruerunt."  Et  Hector  Boethius,  Scotorum 
historiae  libro  septimo  :  "  Ninianus  episcopus  sanctitate 
et  miraculis  clarissimus,  ac  Casae  Candidas  pontificalis  in 
Galdia  sedis  primus  institutor :  ubi  et  acdem  condidit  D. 
Martino  suo  avunculo  sacram.  Scotorum  videlicet,  Picto- 
rum  Britonumque  doctor  et  psedonomus  non  vulgaris  ;  et 
eo  nomine  omnibus  qui  Albionem  incolunt  vel  hac  nostra 
estate  in  multa  veneratione  habitus." 

Sed  ut  B.  Martini  nepotem  Ninianum  fuisse  in  nemine 
antiquiorum  invenio :  ita  an  Scotorum  doctor  agnoscendus 
ille  fuerit  Johannes  Major  etiam  quaerendum  putat,  ex  col- 
lecta  ilia  qua;  in  ejus  officio  olim  recitari  consuevit :  "  Deus, 
(|ui  populos  Pictorum  et  Britonum  per  doctrinam  sancti 
Niniani  episcopi  et  confessoris  docuisti :"  Scotorum  enim 
nullam  hie  mentionem  factam  observat  Johannes,  "  Sed 
jam,"  inquit",  "  a  multis   annis  post   Pictorum  regnum 

"'  Jo,  Major,  de  gcst.  Scotor.  lib.  2.  cap.  2. 


202  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.    XV. 

eversum  locum  et  sanctum  corpus  Scoti  habent.  Laudo- 
niam  et  pai'tcs  illas  ultra  fretum  Scoticum  (ad  austrum 
scilicet)  et  meliorem  portionem  et  fertiliorem  borealis  partis 
crebro  Picti  possederunt  :  tum  quia  ante  Scotos  in  insu- 
lani  descenderunt,  tum  quia  numero  et  viribus  (ut  auguror) 
Scotis  erant  paulo  superiores :  quod  ex  eo  convincitur, 
quod  terras  a  Britonibus  receptas  (licet  Scoti  cum  eis  con- 
fcederati  essent)  occuparunt :  quod  quandam  prudentiam 
majorem  vel  superioritatem  denotat :"  Haec  ille. 

Neque  vero  hie  audiendus  est  Ranulphus  Cestrensis", 
qui  Pictos  australes  a  Niniano  conversos  eam  insulae  par- 
tem incoluisse  opinatur,  quas  "  a  muro  Romani  operis 
transverso  usque  ad  mare  Scoticum  protensa,  Galwediam 
et  Lodoneiam"  (sive  Laudoniam)  in  se  continebat.  Totus 
enim  ille  tractus,  Romanis  Valentiae"  nomine  cognitus,  Ni- 
niani  tempore  a  Britonibus,  Bedse  vero  astate  ab  illis  simul 
et  Anglis  Nordanhumbris  possidebatur.  Nam  primis 
Anglo-Saxonum  temporibus  Octha  et  Ebusa  "  saepenu- 
mero  cum  provincialibus  congressi,  profligatisque  qui  re- 
sistendum  putaverant,  reliquos  in  fidem  acceptos  placidae 
quietis  gratia  mulcebant  :"  ut  habet  in  primo  libro  de 
gestis  regum  Anglorum,  capite  tertio,  Guilielmus  Malmes- 
buriensis.  Postea  vero  CedwallaP  rex  Britonum,  anno 
DCXXXIII.  caeso  Nordanhumbrorum  rege  iEthelfrido, 
civibus  suis  libertatem  restituit:  quam  sequente  anno, 
Cedwallai  ab  Oswaldo  iEthelfridi  filio  interempto,  statim 
amiserunt ;  atque  anno  DCLXXXV.  occiso'  in  terra  Pic- 
torum  a  fratruele  suo  Birdeo  (sive  Brideo)  rege  Pictorum, 
ut  habet  continuator  Ninii,  Ecgfrido,  ex  parte  denuo  re- 
cuperatam  ad  annum  DCCXXXI.  retinuerunt,  quo  ec- 
clesiasticam  suam  historiam  Beda  terminans  de  Britonum 
horum  studiis  ista  retulit :  "  Arridente*  pace  ac  serenitate 
temporum,  plures  in  gente  Nordanhumbrorum  tam  nobiles 
quam  privati  se  suosque  liberos,  depositis  armis,  satagunt 
magis    accepta   tonsura  monasterialibus  adscribere  votis 

"  Polychronic.  lib.  1.  cap.  58. 

"  Supra,  cap.  5.  op.  toni.  5.  pag.  121. 

P  Bed.  histor.  lib.  2.  cap.  20.  <i  Id.  lib.  3.  cap.  1.  cum  lib.  2.  cap.  5. 

I  Id.  lib.  4.  cap.  26.  •  Id.  lib.  5.  cap.  24. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES,  20'o 

quam  bellicis  exercere  studiis.  Quae  res  quern  sit  habitura 
finem,  posterior  aetas  videbit." 

Ut  autem  Romanos  intra  vallum  Severi  habitavisse, "  ad 
plagam  meridianam  ;"  ita  eos  "  ulteriores  Britanniae  partes 
jure  dominandi  possedisse,"  idem  Beda  commonet :  per  ul- 
teriores Britanniae  partes  terras,  ni  fallor,  inter  vallum  illud 
et  Caledoniam  positas  intelligens :  quas  a  Britannis  Masatis 
insessas  Dio  significat  in  Severo.  Ita  enim  in  eclogis  legimus, 
quae  tribuuntur  Theodosio :  "  In  Britannia,  tarn  propter  eam 
causam  quod  Caledonii  promissis  non  insisterent,  parati  ad 
defendendos  Maeatas,  quam  quod  Severus  id  temporis  fini- 
timo  bello  intentus  esset ;  coactus  fuit  Lupus  (Virius  Lupus 
Ulpiano"  is  est,  Britanniae  praeses)  a  Maeatis  magna  pecu- 
nia  paeem  redimere,  paucis  quibusdam  captivis  receptis  :" 
et  in  Xiphilini  excerptis  plenius  :  "  Britannorum  duae 
sunt  nationes  amplissimae,  Caledonii  et  Maeatae :  nam  cae- 
terorum  nomina  ad  hos  fere  referuntur.  Habitant  Maeataj 
juxta  eum  murum,  qui  insulam  in  duas  partes  dividit :  Ca- 
ledonii post  illos  sunt.  Incolunt  utrique  montes  asperos 
et  inaquosos;  itemque  campos  desertos,  plenosque  palu- 
dibus  :"  Quo  respexit  et  Jornandes"  ;  de  Britannis,  a  Ro- 
manorum  adhuc  convictu  et  societate  alienis,  ita  scribens  : 
"  Inculti  omnes  .Tque  populi,  rege«que  populorum ;  eunc- 
tos  tamen  in  Calidoniorum  Masatarumque  concessisse  no- 
mina (ita  enim  ex  emendatioribus  exemplaribus  restituen- 
dus  locus  est,  qui  in  vulgatis  corruptissime  legitur)  author 
est  Dio  celeberrimus  scriptor  annalium." 

Cambrensis  quoque  regni  limites  constituit,  in  vita  Ken- 
tigerni,  Johannes  Tinmuthensis,  "  a  muro  illo  famoso  ad 
arcendum  hostes  a  Britonibus  a  mari  ad  mare  quondam 
constructo  usque  ad  flumen  Fordense,  id  est,  ad  mare 
Scoticum  :"  indidemque  (non  e  Venedotia,  ut  Balaeus"  cen- 
suit)  Niniani  originem  scriptor  vitae  ipsius  ita  repetit :  "  In 
Britannia  majori  regali  ex  prosapia  beatus  Ninianus  extitit 


■   Bed.  hist.  lib.  1.  cap.  II. 

»  Digest,  lib.  28.  tit.  fi.  leg.  2.  sec.  4.  prius  autem 

"  Jornand.  de  reb.  Gelic.  cap.  2. 

"  Bala,  scriptor.  Brilann.  ccntur.  1.  cap.  4.3. 


204  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV, 

oriundus,  in  ea,  ut  putatur,  regione  quse  in  occiduis  ipsius 
insulae  partibus,  ubi  oceanus  quasi  brachium  porrigens, 
et  ex  utraque  parte  quasi  duos  angulos  faciens,  Sco- 
torum  nunc  et  Anglorum  regna  dividit,  constituta,  us- 
que ad  novissima  Anglorum  (Saxonum  videlicet)  tempora 
proprium  habuisse  regem,  non  solum  historiarum  fide  sed 
et  quorundam  quoque  memoria  comprobatur." 

Et  quidem  regni  Cumbrorum,  quos  eosdem  cum  Cam- 
bris,  sive  veteribus  Britannis,  fuisse  docet  Camdenus^',  in 
Anglorum  annalibus  crebra  occurrit  mentio.  In  quibus 
etiam  annotatum  reperitur,  anno^  DCCCCXLVI.  regem 
Edmundum  seniorem,  "  adjutorio  Leolini  regis  Demetiae 
fretum,  Cumbriam  totam  cunctis  opibus  spoliavisse :  ac 
duobus  filiis  Dunmail  ejus  provinciae  regis  oculorum  luce 
privatis,  regnum  illud  Malcolmo  I.  Scotorum  regi  de  se 
tenendum  concessisse ;  ut  aquilonares  Angliae  partes  terra 
marique  ab  hostium  adventantium  incursione  tueretur  :" 
Et  Anglo-Saxonum  novissimis  temporibus,  Siwardum  Nor- 
danhumbrorum  ducem  jussu  Edwardi  regis  et  confessoris 
Malcolmum  III.  filium^  regis  Cumbrorum,  profligato  Mac- 
beth©, regem  Scotorum  constituisse,  quanquam  illis  tem- 
poribus Cumbrensis  regni  longe  alios  fuisse  terminos, 
quam  qui  Cambrensi  in  vita  Kentigerni  sunt  assignati,  ani- 
madvertere  liceat.  Neque  enim  Northumbriae  comita- 
tus,  a  Tina?  ad  Twedae  ostia  ultra  Severi  vallum  protensus, 
ad  Cumbriae  reges  pertinebat,  sed  ad  Nordanhumbrorum 
duces  sive  consules,  ut  Richardus  prior  Hagustaldensis"' 
eos  appellat :  et  cis  vallum  ad  Cumbrorum  reges  ea  saltern 
pars  Cumbriae  spectabat,  quae  ad  fluminis  Derventionis 
ostium  pertingit  et  fontes  Tesis,  e  saxeto   Stanemoriae 


V  Camden,  in  Cumberland,  pag.  630.  et  648. 

'  Matth.  Florileg.  ad  ilium  annum.  Vid.  Guil.  Malmesbur.  de  gest.  reg.  lib. 
2.  cap.  7.  Henr.  Huntingdon,  histor.  lib.  5.  Florent.  Wigorn.  et  Rog.  Huveden. 
ad  annum  945. 

»  Guil.  Malmesbur.  de  gest.  reg.  lib.  2.  cap.  13.  Florent.  Wigorn.  Rog.  Hove- 
den.  et  Mattli.  Florileg.  ad  annum  1054.  Edwardus  I.  in  Uteris  ad  Bonifacium 
P.  apud  Matth.  Westmonaster.  Et  Thomam  Walsingham  ann.  1301.  in  Hy- 
podigm.  Neustrix. 

^  Richard,  in  prologolibri  de  statu  Hagustaldensis  ccclesiae. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  205 

scaturientis  ;  quousque  Malcolmi  illius  III.  terminos  perti- 
gisse,  ex  Scotorum  liistoricis  retulimus'^. 

lUud  interim  certum  est,  inter  Britannos  suos  sedem 
episcopalem  constituisse  Ninianum,  in  loco  olim  Candida 
Casa,  hodie,  a  candido  quoque  colore  appellatione  retenta, 
Whit-herne  nominato.  Unde  ad  ecclesiam  Glascuensem, 
in  Glotta3  sive  CluidsB  fluvii,  qui  ditionis  Romanorum  et 
relictorum  ab  eis  Britonum  extremus  erat  terminus,  ripa 
sitam,  a  Kentigerno  translata  fuisse  videtur.  Glascuen- 
sem enim  dioecesim  eo  tempore  eosdem  cum  Cambrensi 
illo  regno  limites  habuisse,  et  ad  murum  ilium  celebratis- 
simum  protensum  fuisse,  et,  quod  hinc  est  consequens, 
Candidam  Casam  complexu  suo  continuisse,  in  Kentigerni 
vita  pariter  legimus.  Ulterius  etiam,  "  ejus  versus  aus- 
trum  episcopatus  tunc  temporis  ultimum  finem  fuisse  ad 
crucem  regiam  infra  Stanemore*,"  in  Scotichronico  tradi- 
tum  invenimus. 

Quod  autem  Hector  Boethius*  Candidam  Casam  sub 
Mordaci  Scotorum  regis  ditione  fuisse  vult,  quem  anno 
DCCXXXI.  in  quo  ecclesiasticam  suam  historiam  termi- 
navit  Beda,  defunctum  fuisse  notat ;  tam  verum  est,  quam 
quod  de  Beda  statim  subdit :  "  Beda  locum  Pictiminiam 
vocat,  Actamque  antistitem,  qui  sub  id  tempus  sacrae  sedi 
Candida  in  Casa  praefuit;  eumque  virum  primum  post 
D.  Ninianum  ibidem  gessisse  episcopatum  :"  nam  neque 
ita  locum  liunc  uspiam  vocavit  Beda,  neque  ilium  loci  ejus 
nominavit  antistitem:  et  in  Anglorum  non  in  Scotorum 
potestate  Candidam  Casam  eo  tempore  fuisse  clarissime 
confirmat.  Anno  enim  illo  DCCXXXI.  praesulatum 
tenuisse  scribit*^  "  Accam  in  Hagustaldensi  ecclesia,  Pect- 
helmum  in  ea  quae  Candida  Casa  vocatur;  quae  nuper, 
inquit,  multiplicatis  fidelium  plebibus,  in  sedem  pontifi- 
catus  addita,  ipsum  primum  habet  antistitem."  Hanc  vero 
"  jam  tunc  Anglorum  gentem  obtinuisse,  et  ad  provinciam 
Berniciorum  pertinuisse,"  et  ipse  apertissimis  verbis  anteai^ 

"=  Supra,  pag.  107. 

■I  Vid.  supra,  cap.  14.  pig.  91.  et  quoque  pag.  107. 

'  Boeth.  Sector,  histor.  lib.  9.  fol.  181.  b. 

'  Bed.  lib.  5.  cap.  24.  »  Id.  lib.  3.  cap.  4. 


206  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

scripserat,  et  Johannes  Major''  ingenue  agnoscit ;  "  pro 
tempore  suo  et  non  futuro  Bedam  scripsisse"  simul  admo- 
nens.  Quo  magis  Thomae  Dempsteri  confidentiam  et 
temeritatem  demirari  liceat,  tarn  audacter  asseverantis 
"  hoc'  certo  liquere  ;  Candida  Casa?  episcopatum  semper  di- 
tionis  fuisse  Scoticae,  necunquam  Anghco  jurisubjectum." 

Ut  igitur  apud  Britones  primus  Candida;  C'asa;  epis- 
copus  erat  Ninianus,  ita  Anglorum  primus  in  ea  sede 
antistes  erat  Pecthelmus  :  ad  quern  popularis  sui  Bonifacii 
Moguntini  archiepiscopi  undecimi  data  legitur  epistola. 
Pecthelmo,  ut  in  Florentii  Wigorniensis  habetur  chronico, 
anno  DCCXXXV.  defuncto  successit  Frithwaldus ;  eique 
anno  DCCLXIII.  Nonis  Maii  ex  hac  vita  decedenti  suc- 
cessor decimo  sexto  Calendas  Augusti  datus  est  Pecht- 
winus:  eo  vero  anno  DCCLXXVII.  mortuo,  sequente 
anno  Eboraci  decimo  septimo  Calendas  JuUi  episcopus 
ordinatus  est  iEthelbertus :  cui  anno  DCCXCI.  substi- 
tutus  est  Beadvulfus:  "  Nee  praeterea,"  inquit  Guiliehnus 
Mahnesburiensis'',  "  plures  alicubi  reperio  ;  quod  cito  de- 
fecerit  episcopatus,  qui  extrema  Anglorum  in  ora  est  et 
Scotorum  vel  Pictorum  depopulationi  opportuna :"  in  an- 
tiquissimo  tamen  Anglo-Saxonicorum  episcoporum  indi- 
culo,  huic  etiam  Heathoredura  successisse  invenio:  post 
cujus  tempora  regio  ilia  a  Scotis  sive  Hibernis  occupata, 
Gallwalliae'  et  Gallovidiae  ab  eis  nomen  accepit.  Deinceps 
vero  in  Scoticis""  proditum  habetur  annalibus,  "  Gallovi- 
diam  ac  vicinas  regiones  Sodorensi  episcopo,  cui  in  Mona 
insula  sedes  erat  sacra,  usque  ad  Malcolmi  tertii  tempora 
in  rebus  paruisse  divinis :"  a  quo  Gallovidiae  Candida 
Casa,  ut  hodie  manet,  episcopalis  sedes  est  consiituta. 

Post  occisum  anno  DCCXCIV.  ^thelredum  Nordan- 
humbrorum  regem,  "  cessante  rcctore  per  triginta  tres 
annos,  provinciam  illam  risui  et  prajdaj  finitimis  fuisse" 
scribit  Guilielmus  Malmesburiensis".     Et  hujus  avnpxi'«c 

*•  Major,  de  gest.  Sector,  lib.  1.  cap.  2. 

'  Dempster,  histor.  ecclesiast.  Scotor.  lib.  15.  num.  1026. 

^  Malmesbur.  de  gest.  pontific.  Aiiglor.  lib.  3. 

'  Camden,  in  Scotia,  pag.  692. 

<"  Hect.  Boeth.  Scotor.  liistor.  lib.  9.  fol.  181.  b. 

"  Malmesbur.  de  gest.  regum  Angl.  lib.  1.  cap.  3. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  307 

tempore,  ut  Hibernos  Gallovicliani,  ita  etiam  PIctos  Lau- 
(loniam  occupavisse  dicendum  est ;  si  verum  sit  earn  Pict- 
landiam,  quasi  Pictorum  terrain,  aliquando  fuisse  appella- 
tum :  qua  de  re  ita  Hector  Boethius,  in  Scotiae  regionuni  no- 
minibus  :  "  Pithlandia  Laudonia  nunc,'continebat  antiquitus 
nonnullosagros  vicinos.  Montes  quidem  Pithland-hillis  vul- 
gar! vocabulo,  etPithland-laweademinregionehodieeodem 
nomine  huj  us  reifidem  faciunt."  Verum  Penthlanticos  mon- 
tes (ita  enim  vulgo  nominantur)  a  Pentho  potius  quam  a  Pic- 
to  derivandos  ;  et  "  nomina  baec  posterioribus  temporibusab 
Anglis,  aut  certe  Scotis  Anglicum  sermonem  usurpantibus 
indita  fuisse,"  credit  Georgius  Buchananus :  "  eorum" 
enim  apud  priscos  Scotos  nee  intellectum,  nee  usum  esse 
ullum."  Quibus  accedit  quod  longe  post  eversum  Pic- 
torum dominatum,  circa  annum  demum  DCCCCLX. 
Edenburgum  Laudoniae  metropolim  Angli  amiserint ;  apud 
Scotos  "  Indulpho  regnante,  oppido  Eden  (ut  autborP  li- 
belli  de  Scotiae  divisione  loquitur)  vacuato,  et  relicto  Scotis 
usque  in  hodiernum  diem:"  et  circa  annum  DCCCCLXXV. 
iEdgarus  Anglorum  rex  reliquam  Laudoniam  Kennetho 
III.  Scotorum  regi  concesserit ;  dans  ei,  ut  apud  Mat- 
thaeum  Florilegum  habetur,  "  terram  totam  quae  Laudian 
patria  lingua  nuncupatur,  hac  conditione,  ut  annis  sin- 
gulis in  festivitatibus  praecipuis,  quando  rex  et  ejus  suc- 
cessores  diadema  portarent,  venirent  ad  curiam  et  cum 
cjeteris  regni  principibus  festum  cum  laetitia  celebrarent." 
Neque  in  Laudonia  igitur  neque  in  Gallovidia  australes 
illi  Picti  sunt  quaerendi,  quos  Ninianus  fide  Christiana 
imbuit ;  sed  in  regionibus  potius  inter  Bodotriam  vel  For- 
tham  fluvium  et  Grampium  montem  positis.  Hie  vero,  ut 
in  vita  ejus  legimus,  "  ordinavit  presbyteros,  episcopos 
consecravit,  et  totam  terram  per  certas  parochias  divisit ; 
confirmatisque  in  fide  omnibus,  ad  ecclesiam  suam  est  re- 
gressus."  Nee  desunt  tamen,  qui  unum  tantum  in  uni- 
verse Pictorum  regno  episcopum  fuisse  volunt ;  qui  Aber- 
nethii  in  Strathernia  consederit:  "  His  enim  temporibus 

**  Buchanan,  rer.  Scot.  lib.  2. 

P  I)c  quo  supra,  pag.  147.     Vide  Camden,  in  Scotia,  pag.  689. 


208  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

fuit  locus  ille  sedes  principalis  regalis  et  pontificalis  totius 
regni  Pictorum,  quando  non  fuit  nisi  unus  solus  in  regno 
episcopus :"  quemadmodum  in  Scotichronico  traditum  in- 
venimus.  At  quum  Oswius  Nordanhumbrorum  rex  "  Pic- 
torumi  atque  Scotorum  gentes,  quae  septentrionales  Bri- 
tanniae  fines  tenebant,  maxima  ex  parte  perdomuisset  ac 
tributarias  fecisset  :"  Wilfridus  Eboracensis  archiepis- 
copus  non'  solum  "  omnium  Nordanhumbrorum  sed  etiam 
Pictorum,  quousque  rex  Oswius  imperium  protendere 
poterat,"  episcopatum  administravit. 

Anno  deinde  DCLXX.^  defuncto  Oswio  successit  filius 
Egfridus :  qui  mox'  post  patris  obitum  deficientes  Pictos 
denuo  subegit.  Indeque  factum,  ut  anno  DCLXXXI. 
triennio"  post  pulsum  a  sede  Eboracensi  Wilfridum,  Theo- 
dorus  Cantuariensis  archiepiscopus  Trumwinum  antisti- 
tem  ordinaverit  "  ad  provinciam  Pictorum,  quae  tunc  tem- 
poris  Anglorum  erat  imperio  subjecta."  Qui  quidem 
Trumwinus  synodo"  Theodori  ad  Twifordiam  juxta  flu- 
vium  Alne,  in  comitatu  Northumbriae,  anno  DCLXXXI V. 
habitae  interfuit ;  et  chartae''  donationis,  ab  Egfrido  rege 
sequente  anno  (non  autem  DCXIX.  ut  D.  Camdeno''  per 
errorem  excidit)  concessse,  ita  nomen  suum  apposuit : 
"  Ego  Trumwine  Pictorum  episcopus  subscripsi."  Eodem 
autem  anno,  Egfrido^  rege  in  Pictorum  provincia  extincto, 
"  Picti  terram  possessionis  suae  quam  tenuerunt  Angli 
recuperarunt ;  et  Trumwinus,  qui  in  eos  episcopatum  ac- 
ceperat,  recessit  cum  suis  qui  erant  in  monasterio  Aber- 
curnig"  posito  quidem  in  regione  Anglorum,  sed  in  vicinia 
freti  quod  Anglorum  terras  Pictorumque  disterminat." 
Sicque  deinceps  Picti,  libertate  recepta,  proprios  antistites 
delegerunt :  inter  quos  S.  Tarnanum  archiepiscopum  pos- 
tremum  fuisse,  ea  videlicet  tempestate,  qua  Pictica  gens  et 
regnum  funditus  excisa,  florescentem,  in  decimo  octavo 
ecclesiasticae  suae  historiae  libro  significat  Thomas  Demp- 

1  Bed.  hist.  lib.  2.  cap.  5.  ■■  Id.  lib.  4.  cap.  3. 

"  Id.  lib.  4. cap.  5. 

'  Guil.  Malmes.  de  gest.  pontif.  Anglor.  lib.  3.  fol.  1 49. 

»  Bed.histor.  lib.  4.  cap.  12.  "  Id.  ibid.  cap.  28. 

«  MS.  in  bibliotheca  Cottoniaa.  >"  Camden,  in  Cumberland,  pag.  641. 

>  Bed.  bist.  lib.  4.  cap.  26.  >  Vide  lupra,  pag.  132. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  209 

sterus;  natalem  quoque  illius,  ex  breviario  Scotico,  ad 
Julii  Calendas  referens  :  ad  quern  tamen  diem,  in  catalogo 
generali  sanctorum,  qui  in  martyrologio  Romano  non  sunt, 
a  Philippo  Ferrario  (ad  hunc  ipsum  Dempsteri  locum  in 
notis  suis  hie  respiciente)  concinnato,  in  Hibernia  S.  Tar- 
nani  episcopi  Lismorensis  memoriam  annotatam  inve- 
nimus. 

Vitam  S.  Niniani,  ut  ad  eum  jam  redeamus,  ab  iEU-edQ 
Rliievallensi  abbate  conscriptam  in  bibliothecis  Angliae 
vidimus.  Carminis  etiam  de  virtutibus  illius  ad  se  missi 
meminit  Alcuinus,  in  inedita  ad  fratres  Fani  Niniani  epis- 
tola  ;  cujus  hocinitium  :  "  Venerandee  dilectionis  fratribus 
in  loco  Deo  servientibus  qui  dicitur  Candida  Casa,Alchuine 
diaconus  salutem.  Deprecor  vestrae  pietatis  unanimita- 
tem,  ut  nostri  nominis  habeatis  memoriam,  at  intercedere 
pro  mea  parvitate  dignemini  in  ecclesia  sanctissimi  patris 
vestri  Nynia  episcopi,  qui  multis  claruit  virtutibus  :  sicut 
mihi  nuper  delatum  est  per  carmina  metricaj  artis,  quae 
nobis  per  fideles  nostros  discipulos  Eboracensis  ecclesiae 
scholasticos  directa  sunt:  in  quibus  et  facientis  agnovi 
eruditionem,  et  ejus  perficientis  miracula  sanctitatem,  per 
ea  quae  ibi  legebam."  Extat  et  apud  Hibernos  nostros 
ejusdem  Niniani  vita ;  in  qua,  ob  importunam  turn  a  matre 
tum  a  consanguineis  frequentatam  visitationem,  deserta 
Candida  Casa,  ut  sibi  et  sua;  quieti  cum  discipulis  vacaret, 
Hiberniam  petiisse  atque  ibi  impetrato  a  rege  loco  apto  et 
amaeno,  Cluayn-Coner  dicto,  ccenobium  magnum  consti- 
tuisse,  ibidemque  post  multos  in  Hibernia  annos  transactos 
obiisse  traditur.  Fratrem  etiam  habuisse  sanctum  Ple- 
beiam  nomine,  in  vita  ejus  apud  Johannem  Tinmuthensem 
legimus.  Ipse  quoque  Ninianus,  "  ne""  videretur  om- 
nino  posterorum  immemor,  inaffectato  sed  utili  exarabat 
stylo,  Psalterii  meditationes,  librum  unum,  et  Ex  sententiis 
sanctorum,  librum  unum,  si  Johanni  Balaeo  credimus :  qui 
et  obiisse  ilium  notat,  anno  salutis  nostra;  CCCCXXXII. 
sub  Theodosio  juniore. 

Eodem  illo   anno  B.  Patricium  Hiberniam  ingressum 

•■  Balir.  script.  Britann.  centur.  1.  cap.  43. 

VOL.  vr.  p 


mo  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

esse,  postquam  Palladius,  superi ore  anno  a  Romano  pon- 
tifice  Celestino  episcopus  eo  missus,  conversione  insulae 
frustra  tantata  in  Albaniam,  quae  hodierna  Scotia  est,  con- 
cessisset,    in    sequente    capite   sumus   ostensuri :    ubi  de 
Palladio  pluribus  erit  agendum.     Scribit  vero  Johannes 
Fordonus"^,  in  Scotiam  advenisse  Palladium,  cum  "  magna 
cleri    comitiva  (ut  ille  loquitur)  Scotorum  regis   Eugenii 
regnationis  anno  undecimo,"  qui  juxta  illius  rationes  anno 
salutis  CCCCXXIX.  vel  CCCCXXX.  respondet :  eique 
"  regem   mansionis  locum  apud  Fordon  in  le    Mernes, 
ubi  petierat,  gratis  dedisse"  subjicit:  quum  tamen  anno 
CCCCXXXI.   ad    Scotos   sive   Hibernos    missum   fuisse 
Palladium,  ex  Prosperi"'  chronico  liqueat :  et  Merniae  pro- 
vinciam,  in  qua  Fordonum  est  positum,  ipsius  hujus  liisto- 
rici  Johannis"  patria,  non  Scotorum  sed  Pictorum  reges  eo 
tempore  tenuisse  constet. 

Sub  Eugenio  etiam  hoc,  magni  Fergusii  filio,  Palladium 
episcopum  a  Celestino  missum  hue  fuisse,  "  ut  Pelagia- 
nam  hseresim,  quae  jam  magnani  Britannias  partem  infe- 
cerat,  a  Scotorum  gente  arceret  populumque  ad  veram 
pietatem,  a  qua  continua  bellorum  atrocitate  paulum  aber- 
raverat,  rite  reduceret ;"  sub  finem  septimi  Scoticae  suae 
historiae  libri  affirmat  Hector  Boethius :  de  Dongardi  fra- 
tris  et  successoris  Eugenii  pietate,  in  sequente  libro  ista 
quoque  adjiciens  :  "  Christi  sacerdotes  divum  praesertim 
Palladium  vitse  innocentia  referentes,  sacri  instituti  ab  eo 
«t  iis  qui  cum  eo  ab  Italia  venerant  conditi  cultores,  variis 
in  regni  locis,  praediis,  agris,  cueterisque  rebus  ad  vitae 
necessitatem  accommodatis,  affluenter  donatos,  magna  ubi- 
que  reverentia  omnibus  essevoluit;  militiaeque  vacationem 
eisdem  tribuit :  locaque  omnia  Christo  sacra  per  universas 
Scotiae  regiones  asyla  efFecit,  et  ad  ea  confugientes,  servos 
fugitivos,  sontes,  quovis  crimine  reos,  ne  judicium  subire 
publica  cogerentur  authoritate,  dum  illic  se  conlinerent, 
regio  vetat  edicto.     Nee  tantum  illis,  sed  et  aliis  prope 

•  Scotichronic.  lib.  3.  cap.  8.  ''  Vide  supra,  cap.  1 1.  op.  torn.  5.  pag.  367. 

*  Qui  alius  est  a  Johanne  de  Forda,  Fordensis  coenobii  apud  Devonicnses  ab- 
bate,  vitte  AVolfrici  presbyteri  scriptore  :  de  quo  Vossius  historic.  Latin,  lib.  2. 
cap.  5£, 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  211 

innumeris  privilegiis  Christo  initiates,  ut  eorum  templa, 
coenobia,  et  alia  loca  sacra  augustiora  habei'entur  et  essent 
ilonavit." 

Etiam  ad  Constantini,  quem  Dongardo  fratri  anno 
CCCCLVII.  in  regno  successisse  notat  Fordonus,  aetatem 
Palladium  pervenisse,  Polydorus  Vei'gilius  auctor  est ;  in 
tertio  Anglicas  suae  historic  libro,  baec  de  illo  scribens : 
"  Palladius  homo  bonus,  gratus,  pius,  et  plenus  officii, 
dum  apud  Scotos  erat,  omnibus  precibus  dehortatus  est 
Constantinum  regem,  ut  ne  vellet  Anglos  Saxones  gentem 
impiam  armis  juvare  contra  Britannos  homines  Christi- 
anos ;  quando  posset  certo  scire  eorum  calamitatem  cum 
sua  aliquando  fore  conjunctam,  cum  satis  constaret  illos 
non  Scotorum,  non  Pictorum  amicitiam,  sed  totius  insulae 
imperium  quaerere :  neve  alienorum  nomine,  se  atque  suos 
toties  opponere  periculo  belli,  cujus  exitu  nihil  incertius 
esset.  Ea  admonitio  ita  Constantinum  movit,  ut  jam  tum 
pollicitus  sit,  se  nunquam  amplius  cum  Anglis  staturum  : 
quod  et  fecit." 

Atqui  non  longe  post  missionem  suam  vita  functum  esse 
Palladium,  et  post  illius  mortem  in  Hiberniam  a  Celestino 
legatum  esse  Patricium ;  Ninius,  Maccuthenus,  Probus, 
Jocelinus,  et  alii  vitae  Patricii  descriptores  confirmant : 
quomodo  et  in  officii*^  ejus  lectione  quinta  habetur  tradi- 
tum,  "  eo  ilium  venisse,  postquam  Palladius  inde  reccs- 
sisset,  et  exiguo  preedicationis  fructu  mortem  obiisset  in 
finibus  Pictorum."  Unde  colligere  promptum  est,  Palla- 
dium CCCCXXXII.  Christi  annum  vivendo  nequaquam 
transcendisse :  quem  in  Fordonensi  demum  oppido,  in 
quo  consederat  (ubi  hodieque  contracto  sancti  Pad 
nomine  ab  incolis  appellari  audio)  mortem  obiisse,  ita 
narrat  Hector  Boethius,  "  Forduni*  (vico  in  Mernia  nomen 
est)  beatissimum  hujus  vitae  exitum  sortitus,  fatis  conces- 
sit. Ubi  sacrae  ejus  reliquiae  in  multo  habita;  honore  a 
multis  illuc  religionis  causa  confluentibus,  vel  hac  nostra 
aetate  venerandae  ostenduntur.     Has  Willelmus  Schewes 


'  Offic.  Patric.  edit.  Paris,  anno  lfi20.  pag.  12. 
»  Boeth.  Scot.  hist.  lib.  7.  fol.  128.  b. 

p2 


212  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

sancti  Andreae  olim  archiepiscopus,  vir  uncliquaqiie  eru- 
ditus,  efFossas  humo  multis  piis  precationibus,  solennique  ' 
apparatu,  in  capsulam  argenteam  honorifice  locavit,  quarto 
anno  post  Christi  adventum  in  carnem  supra  nonagesimum 
millesimum  quater  centesimum." 

Palladium  avWeirovpyov  sibi  adscivisse  S.  Servanum  Jo- 
hannes Fordonus''  indicat :  "  Praedicationis/'inquit,  "et  sa- 
cramentorum  ministrationis  consortem  sanctissimum  virum 
Servanum  habuit ;  quem  ordinatum  episcopum,  quia  tantas 
genti  ministeria  solus  impendere  pastoralia  non  suffecerat, 
ad  orthodoxam  populo  fidem  docendam  ac  opus  soUicite 
perficiendum  evangelii  dignum  per  omnia  suum  efFecit 
coadjutorem."  Et  antiquior  scriptor  vitae  Kentigerni, 
apud  eundem :  "  Palladius  Scotiam  adveniens,  sanctum 
ibidem  invenit  Servanum :  et  euni,  ut  in  vinea  Domini  Sa- 
baoth  operaretur,  invitans;  doctrina  postmodum  eccle- 
siastica  sufficienter  imbutum,  in  omni  Scotorum  gente 
suum  constituit  sufFraganeum."  Eum  ad  Orcades  insulas 
ab  illo  missum  addunt  recentiores :  in  quibus  Johannes 
Major' :  "  Servanum  episcopum  Palladius  ordinat ;  et  eum 
ad  Orchades  insulas,  ut  genti  evangelizaret,  misit.  Ex 
isto  patet,  quod  episcopus  in  necessitate  ab  uno  epis- 
copo  consecratur  ;  et  non  est  de  episcopi  essentia, 
quod  a  tribus  ordinetur."  Et  Polydorus  Vergilius'', 
de  eodem  agens  Palladio:  "  Fecit  Servanum  virum  sin- 
gulari  bonitate  ac  modestia  praeditum  episcopum ;  quem 
postea  in  Orchades  misit,  qui  insulanos  Christianae  reli- 
gionis  cultum  doceret :  quod  ille  studiose  fecit."  Et  Hec- 
tor Boethius':  "  Palladius  Servanum  episcopum  ad  Or- 
cadas  insulas  missum,  ut  populum  rudem  Christiana  pie- 
tate  institueret,  creavit.  Et  Tervanum,  quem  infantem 
lustrico  laverat  fonte,  Pictorum  archiepiscopum  constituit." 
Ubi  pro  certo  sumit,  quod  vetustiorum  scriptorum  sen- 
tentiae  repugnare  jam  ostendimus ;  tam  diu  hie  commo- 
ratum  esse  Palladiuin,  ut  quem  infantulum  baptizaverat, 
eundem  postea  archiepiscopum  ordinare  potuerit. 

•i  Fordon.  Scotichronic.   lib.  3.  cap.  9. 

'    Major,  de  gest.  Sector,  lib.  3.  cap.  2. 

k  Polydor.  Anglic,  hist.  lib.  3.  '   Boeth.  Scot,  hist,  lib.  7.  fol.  128.  b. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  213 

De  utroque  etiam  illo  Johannes  Leslffius™  :  "  Palladius 
Servanum  episcopatus  auctoritate  cumulatum,  ad  Orchades 
insulas,  ut  gentem  ibi  rudem  et  barbaram  fide  Christiana 
imbueret,  allegavit ;  et  Tervanum  quoque  Pictorum  archi- 
episcopum  creavit.  In  quibus  locis  ii  duo  tanto  religionis 
pietatisque  proferendae  studio  officii  sui  partes  cumulate 
explerunt,  partim  haeresim  Pelagianam  ex  insulanorum 
animis  evellendo,  partim  religionis  puritatem  illorum  jam 
purgatis  animis  instillando;  ut  merito  hie  Pictorum,  ille 
Orchadum  apostolus  postea  censeretur."  Addit  Thomas 
Dempsterus",  S.  Tervanum,  non  solum  Pictos  "  Idolorum 
ea  adhuc  eetate  cultui  deditos  incredibili  studio  morumque 
sanctimonia  ad  veram  religionem  convertisse ;"  sed  etiam 
Exhortationes  ad  Pictos,  Contra  Pelagianos  librum  unum 
et  Homilias  ex  sacra  Scrip tura  conscripsisse:  Aberne- 
thiae  denique,  quas  Pictorum  regia,obiisse  ;  ibidemqueet  re- 
liquias  ejus  conditas  esse, et  templumcathedrale  eidicatum. 

Eodem  etiam  cum  illo  tempore,  anno  videlicet  CCCCXLI. 
S.  Servanum"  floruisse  dicit :  a  quo  et  Orcadum  episcopa- 
tum  fundatum,  et  epistolarum  adOrcadianos  quidem  librum 
unum,  ad  ecclesias  vero  Scoticas  alterum,  scriptum  fuisse 
ait.  Sed  ante  hunc,  annoP  CCXCIII.  S.  Serfum  claruisse 
asserit :  qui  "  ex  Culdeorum  grege  episcopus  electus,  ali- 
quid  magni  animo  agitans,  Orcades  nondum  adhuc  fidei 
luce  illustratas  adierit,  et  verbum  vitae  rudibus  illis  genti- 
bus  indefessus  nunciaverit,"  similiterque  scripserit, 

"  Conciones  ad  Orcadianos,  librum  unum. 

De  religionis  Christians  mysteriis,  librum  unum. 

Epistolas  ad  Scoticas  ecclesias,  librum  unum. 

Ut  hie  primus  Orcadum  apostolus,  S.  Servanus  secundus 
dici  possit :"  quanquam  diversos  illos  fuisse  homines,  ego 
profecto  aegre  persuaderi  mihi  patior.  Ut  enim  Ninia, 
Ninius  et  Ninianus  unum  idemque  est  nomen :  ita  etiam 
et  Serfa,  Serfus  atque  Serfanus  sive  Servanus.  Vau  enim, 
ut  Latini  etiam  banc  consonam  appellant,  et  F  sive  di- 

i"  Lealae.  de  reb.  gest.  Scot.  lib.  4.  in  rege  XLI. 

"  Dempster,  hist,  ecclesiast.  Scot.  lib.  l.S.  num.  1107. 

•  Id.  lib.  17.  num.  1030.  v  Id.  ibid.  num.  1032, 


an  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

gamma  /Eolicum  ejusdem   propemodum  esse  potestatis, 
et  in  se  transire  mutuo,  grammaticis''  satis  notum  est. 

riabetur  vita  S.  Servani  MS.  stultissimorum  mendacio- 
rum  portentis  undiqae  referta.  In  ea,  regem  terras  Chanaan 
Obeth  filium  Eliud  ex  Alpia  filia  regis  Arabiae  natos  gemi- 
nos,  Generacium  et  Malachiani  sive  Servanum,  suscepisse 
legimus.  Obetho  post  septennium  defuncto,  Servanum 
fratri  regnum  reliquisse,  et  Alexandriae  per  tredecim  annos 
divino  studio  et  artibus  discendis  vacavisse.  Post  triginta 
annos  ab  Alexandrino  episcopo  ad  sacerdotii  gradum 
promotum,  in  patriam  rediisse,  et  a  Cananaeis  epis- 
copum  electum  per  viginti  annos  munus  illud  obiisse. 
Hierosolymitanum  deinde  patriarcham  septeni  annis  exti- 
tisse :  atque  ea  civitate  relicta,  Constantinopoli  per  tres 
annos  commoratum,  Romam  perrexisse  tunc  pontifice  desti- 
tutam  ibique  concordi  cleri  et  populi  voluntate  administra- 
tionem  illam  adeptum,  in  cathedra  Petri  septem  annis  con- 
sedisse.  Neque  magis  fortasse  arrisura  sunt  aliis,  quae  in 
extremo  vitae  illius  actu  gesta  refert  Johannes  Tinmuthen- 
sis  ;  quemadmodum  discipulus  et  alumnus  ejus  Kentiger- 
nus  a  contubernio  ipsius  discesserit,  sic  exponens  : 

"  Clam'  recedens,  ad  Mallenam  fluvium  venit :  qui  ex 
maris  reumate  influente  alveum  suum  excedens  omnem 
transeundi  spem  penitus  ademit.  Dominus  autera  qui 
mare  rubrum  divisit,  et  populum  Israel  siccis  pedibus  per 
medium  ejus  quondam  eduxit,  ipse  Mallenam  fluvium  ser- 
vo suo  divisit :  erantque  quasi  muri  a  dextris  et  a  sinistris 
ejus.  Deinde  brachiolum  marinum  per  pontem  transiens  ; 
repentino  impetu  aquas  alveum  implere  et  transitum  cuili- 
bet  negare  vidit.  Locus  autem  ille  in  posterum  intrans- 
meabilis  fuit ;  et  pons  aquis  maris  deinceps  contectus  nulli 
ulterius  transeundi  praebuit  facultatem.  Mallena  etiam 
fluvius  cursum  suum  relinquens,  in  Ledonis  fluvii  alveum 
deinceps  se  retorsit  :  sicque  duo  fluvii  usque  tunc  divisi  a 
die  ilia  commixti  sunt.  Et  ecce  sanctus  Servanus  seniles 
artus  baculo  regente  fugientem  secutus,  supra  ripam  stetit ; 

1  Priscan.  lib.  1.  cap.  dc  nuniero  literar.   Diuined.  lib.  2.    et  Donat.  cap.  de 
litera,  Johanii.  Passerat.  de  literarum  cognat.  ac  pcrmutat.  pag.  09. 
■■  Jo.  linmuth,  in  vita  Kentigerni. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  '215 

et  ejulando  damans  dixit,  Heu  mi  fili  charissinie,  lumen 
oculorum  meorum,  bacillus  senectutis  meas :  quare  me  de- 
seris  ?  cur  me  derelinquis .''  Recogita,  quaeso,  quomodo  ex 
materno  profusum  utero  te  suscepi,  nutrivi,  docui,  usque  in 
banc  lioram  educavi :  noli  derelinquere  canos  meos. 
Sanctus  vero  inlachrymas  resolutus  dixit,  Vides,  pater,  divi- 
num  esse  quod  agitur  :  nee  consilium  altissimi  immutare, 
aut  voluntati  non  obtemperare  valemus.  Rogo,  inquit 
Servanus,  ut  sicut  ante  fecisti  prece  tua  salum  dividas,  de- 
nudes solum  :  ut  solus  pertransiens  per  siccum  perveniam 
ad  te.  Efficiar  enim  tibi  de  patre  filius,  de  doctorc  disci- 
pulus,  et  usque  ad  finem  vitae  comes  individuus.  Tunc 
sanctus  multo  fletu  mjxdefactus  ait :  Regredere,  quaeso, 
pater  mi :  et  discipulos  tuos  doctrina  et  exemplo  instrue, 
et  disciplina  corrige.  Retributor  omnium  bonorum  retri- 
buat  tibi  pro  universis  beneficiis  quae  mihi  exhibuisti.  Bo- 
num  enim  certamen  certasti,  cursumque  jam  consummasti. 
Ego  autem  pergam  quo  me  misit  ille  qui  me  segregavit  ex 
utero  matris  mea;.  Et  sic  mutua  data  benedictione,  ab 
invicem  discesserunt.  Sanctus  autem  Servanus  in  senec- 
tute  bona  cito  migravit  ad  Dominum." 

In  qua  narratione  illud  scriptorem  fugit,  Malinae  et  Le- 
donis  vocabulis,  non  ejus  nominis  fluvios  aliquos,  sed  crcs- 
centes  et  decrescentes  oceani  aestus  denotari :  "  qui'  alter- 
nante  per  septenos  octonosque  dies  successu,  mensem  in- 
ter se  quemque  quadriforuii  suae  mutationis  varietate  dis- 
pertiunt."  Minores  enim  aestus  Ledones  sunt  dicti:  qui 
"  a'  quinta  luna,  similiter  et  a  vicesima  incipiunt;  et  quot 
horis  accedunt,  tot  recedunt.  Malinae  sunt  majores :  quae 
a  tertiadecinia  et  vicesiir.a  octava  luna  incipiunt,  et  sex  di- 
ebus  et  quindecim  horis  durant ;  et  sunt  citiores  in  acce- 
dendo,  tardiores  in  recedendo :"  Ita  venerabilis  Beda.  El 
ante  eum,  author  librorum  de  mirabilibus  sacrae  Scripturae  : 
.  "  Quotidiana"  inundatio  bis  indie,  a  tempore  ad  tempus, 


•   Bed.  de  temporiim  ratione,  cap.  27.  ■" 

'    Id.  in  lib.  de  imindi  constitutione :  et  in  lib.  de  natura  rcruiii.  cap.  39. 
"   Lib.  I.    dc  Mir.ibillb.  scriptur.  cap.  7.  app.  torn.  3.   opcr.  Augu&tiiii.   Ledo, 
mails  gcstuatio.  Closa.  Isiduii, 


216  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

per  horas  viginti  quatuor  semper  peragitur  :  et  per  altcr- 
natas  hebdomadas  Ledonis  et  Malinae  vicissitudo  comita- 
tur.  Sed  Ledo  sex  horas  inundationis  et  totidem  recessus 
habet:  Malina  vero  grandis  per  quinque  horas  ebullit,  et 
per  septem  horas  littorum  dorsa  retegit :"  Ledonis  etiam 
(sive  Liduna;)et  Malinae  memineruntMarcellusEmpiricus, 
qui"  Valentiniani  imperatoris  temporibus  claruit,  Wilibal- 
dus"  in  fine  vitae  Bonifacii,  actorum  Rumoldiy  et  Gummari 
scriptores  ;  et  llogerus  Hovedenus,  Lindim  Northumbriae 
fluviohmi  ita  describens :  "  Lindis^  dicitur  flumen  quod  in 
mare  excurrit,  duorum  pedum  latitudinem  habens,  quando 
Ledon  fuerit,  id  est  minor  sestus,  et  videri  potest  :  quando 
vero  Malina  fuerit,  id  est  major  aestus  maris,  tunc  nequit 
Lindis  videri." 

De  Gilda  Albanio,  in  capite  decimotertio  a  nobis  anno- 
tata  sunt  aliqua :  quibus  et  hie  nonnuUa  alia  veniunt  adjun- 
genda.  Sic  igitur,  a  nobilitate  generis  et  studiis  adoles- 
centiae,  vitam  GildaB  orditur  Caradocus  Lancarvanensis : 
"  Nau  fuit  rex Scotorum,nobilissimus  regum  aquilonalium : 
qui  viginti  et  quatuor  filios  habuit,victores,belIicosos,  quo- 
rum unus  nominabatur  Gildas ;  quem  parentes  sui  commi- 
serunt  studio  literarum.  Puer  bonae  indolis  et  studiosus 
floruit  ingenio :  quicquid  audiebat  a  magistro,  commemo- 
rabat  diligcntissime,  nee  laedebat  oblivio.  Studuit  studio- 
sus assidue  inter  suates  in  artibus  septem,  donee  pervenit 
ad  juventutcm:"  In  Caradoci  codice  quo  usus  est  Johan- 
nes Balacus",  pater  illius  Nauus  rex  Pictorum ;  in  Johan- 
nis  Tinmuthensis  legenda,  Can  rex  Albaniae  nuncupatur. 
Anonymus  vitae  scriptor,  quem  ex  Floriacensi  bibhotheca 
Johannes  a  Bosco  divulgavit,  patrem  Caunum,  patriam 
Areclutam  nominat  ;  quam  nos  Argatheliam  esse  arbitra- 
mur,  ad  Glottam''  sive  Cluidam  fluvium  positam.  B.  Gil- 
das, inquit  ille,   "  Arecluta  fertilissima  regione  oriundus, 

"  Vid.  Jos.  Scaligeri  append,  ad  conjcctaiica  in  lib.  4.  Varronis  de  ling.  Lat. 
et  lib.  2.  cjusdcm  de  cmendat.  temp.  c.  De  Cyclo  Lunari  veterum  Saxonum. 
»  Tom.  1.  antiqu.  Icct.  H.  Canisii,  part.  2.  pag.  385. 
V  Jo.  Molan.  natal,  sanctor.  Belgii,  Jul.  1.  in  Rumoldo. 
»  lloveden.  annal.  part.  1.  ad  annum  79S. 
»  BaliE,  Script.  Britann.  centur.  2.  cap.  87,  ''  Vid.  supra,  pag.  205. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  217 

patre  Cauno  nobilissimo  et  Catholico  viro  genitus,  ab  ipso 
puerili  aevo  toto  mentis  afFectu  Christum  studuit  sequi. 
Arecluta  autem  regio  cum  sit  Britannia3  pars,  vocabulum 
sumpsit  a  quodam  flumine  quod  Glut  nuncupatur ;  a  quo 
plerunque  ilia  irrigatur." 

Idem  author  Cauno,  praeter  Gildam,  quatuor  tantum 
tribuitfilios  :  de  quibus  ista  memorat :  "  Caunus  ejus  ge- 
nitor,  et  alios  quatuor  fertur  habuisse  filios  :  Cuillum  vi- 
delicet valde  strenuum  in  armis  virum,  qui  post  mortem 
patris  ei  in  regno  successit.  Mailocum  quoque  qui  a  pa- 
tre sacris  literis  traditus  et  in  eis  bene  edoctus,  relicto  pa- 
tre, atque  rebus  paternis  abrenuncians,  venit  Lyuhes  in 
pago  Elmail ;  ibique  monasterium  jedificans,  in  quo  in 
hymnis  et  orationibus,  jejuniis  et  vigiliis  instanter  serviens 
Deo,  clarus  virtutibus  et  miraculis,  in  pace  quievit.  Egre- 
as  vero  cum  Allaeco  fratre  et  Peteona  sorore  Deo  sacrata 
virgine,  similiter  et  ipsi  relictis  rebus  paternis,  et  seculari- 
bus  abrenunciantes  pompis,  in  extrema  parte  regionis  il- 
lius  secedentes,  non  longe  a  se  invicem  distantia  singula 
sua  construxere  oratoria ;  mediam  statuentes  sororem." 

Filiorum  natu  maximus,  qui  hie  Cuillus,  rectius  apud 
Johannem  Tinmuthensem  et  Capgravium  Howelus,  ab  aliis 
Hoel,  Huel  et  Huelinus  appellatur  :  de  quo,  in  magno  Glas- 
toniensis  monasterii  regesto  quod  secretum  domini  abbatis 
dicitur,  annotatum  legimus  :  "  In  historiis  Britonum  inveni- 
tur,  quod  rex  Arthurus  regem  Scotiae  interfecit  in  bello  (et 
prsecipue  in  vita  sancti  Gildae,  capitulo  secundo,  qui  Gil- 
das  Britonum  historiographus  magnusfuit  et  praecipuus,  et 
frater  Hoelis  regis  Scotiae  quem  occidit  rex  Arthurus  :)  et 
Scotia  subjugata  rediit  cum  triumpho  :"  Quae  de  fratre  hoc 
Gildae,  ab  Arthuro  rege  interfecto,  apud  Giraldum  Cam- 
brensem  et  in  Britonum  monimentis  aliis  sunt  tradita,  in 
postremo  defensionis  historiae  Britannicse  capitulo  profert 
dominus  Johannes  Prisaeus  :  addens  etiam,  "  extare  ad- 
huc  locum  in  Venedotia,  qui  caedis  hujus  memoriam  ad- 
huc  retinet,  lapidemque  ingentcmnonienhujusHueliniprae- 
ferentem  habet  erectum,  ut  mos  erat  antiquis,  ad  hujusmodi 
rerumm  emoriam  perpetuandam  :"  Cumquibusct  istamCa- 
radoci  Lancarvanensis  narrationem  lector  conferre  poterit. 


218  BKITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

"  Coiitemporaneus'^  Gildas  vir  sanctissimus  fuit  Arthu- 
lii  regis  totiiis  majoris  Britanniag,  quetn  diligenclum  dilige- 
bat  ;  cui  semper  cupiebat  obedire.  Confratres  tamen 
viginti  tres  resistebant  regi  rebelli  praidicto,  nolentes  pad 
dominum :  sed  crebro  fugabant  et  expellebant  a  saltu  et 
bello-  Huel  major  natu,  belliger  assiduus  et  miles  famo- 
sissimus,  nuUi  regi  obedivit  nee  etiam  Arthurio.  Afflige- 
bat  eundem,  commovebat  inter  utrumque  maximum  furo- 
rem.  A  Scotia  veniebat  saepissime  ;  incendia  ponebat, 
praedas  ducebat,  cum  victoria  ac  laude.  Unde  rex  univer- 
salis Britanniae,  audiens  magnanimum  juvenem*  talia  fe- 
cisse  et  asqualia  facere,  persecutus  est  victoriosissimum 
juvenem,  et  optimum  (ut  aiebant  et  sperabant  indigenas) 
futurum  regem.  In  persecutione  autem  liostili  et  in  con- 
ventu  bellico,  in  insula  Mynau  interfecit  inimicum  praeda- 
torem.  Post  illam  interfectionem  Arthurus  victor  remea- 
vit ;  gaudens  maxime  quod  superaverat  suum  fortissimum 
hostem." 

Deinde  ubi  Gildam,  audita  fratris  nece,  ex  Hibernia 
in  Britanniam  venisse  declarasset ;  subjungit :  "  Audito" 
adventu  Gildae  sapientis  ab  Arthuro  rege  et  primatibus 
totius  Britanniae,  episcopis  et  abbatibus  ;  convenerunt  in- 
numerabiles  ex  clero  et  populo,  ut  Arthurum  pacificarent 
ex  supradicto  homicidio.  At  ille  (sicut  primitus  fecerat,  cog- 
nito  runiore  de  obitu  fi-atris)  indulsit  inimico  ;  veniam  pos- 
tulanti  osculum  dedit,  et  benignissimo  animo  benedixit  os- 
culanti.  Hoc  peracto,  rex  Arthurus  dolens  et  lacrymans 
accepit  ab  episcopis  astantibus  poenitentiam :  et  emenda- 
vit  in  quantum  potuit,  donee  consummavit  vitam." 

Neque  hie  praetermittenda,  quae  de  fide  Christiana  inter 
gentes  Britannias  aquilonares  a  Gilda  propagata,  in  libro 
Floriacensi  hisce  verbis  memoriae  mandata  comperimus : 
"  Cum'  ad  sacros  ordines  promotus  esset,  et  presbyteri 

•■  Caradoc.  in  vita  Gildae,  cap.  9. 

'^  Cum  major  ille  natu  fuerit  quam  Gildas,  quern  circa  annum  425.  in  lucem 
edilum  coUegimus  ;  indeque  ad  annum  508.  quo  Arthurium  regnum  iniisse  sup- 
posuimus,  annoruui  83.  interstitium  intercesserit  :  tot  annorum  senex,  juveni* 
haberi  non  potuit. 

«  Caradoc.  in  vita  Gilds,  cap.  12. 

'  Vit.  Gildse,  ex  MS.  Floriacens.  edit.  cap.  8. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  219 

fungcretur  officio  ;  audiens  quod  gentes  quas  aquilonalem 
plagam  Britanuiae  insulae  incolebant  adliuc  gentili  errore 
detinerentur,  et  quod  hi  etiam,  qui  videbantur  inter  eas 
Cliristiarii,  non  Catholici  essent,  sed  diversis  hasreticorum 
fraudibus  irretirentur :  accipiens  juxta  apostoli  pvaeceptum 
annaluram^  Dei,  ut  posset  resistere  in  die  malo  et  in  omni- 
bus perfectvs  stare,  de  Christi  adjutorio  confidens,  coepit 
illuc  pergere.  Stans  autem  succinctus  lumbos  mentis 
inter  paganos  atque  haereticos,  indutus  lorica  justitias,  et 
calceatus  pedes  in  pragparationem  evangelii  pacis  :  in  om- 
nibus periculis  sumebat  scutum  fidei,  in  quo  posset  omnia 
tela  nequissimorum  dsemoniorum  extinguere  ;  galeamque 
salutis  et  gladium  spiritus,  quod  est  verbum  Dei.  His  ita- 
que  armis  munitus  Gildas  Christi  miles  praeclarus,  prasdi- 
cabat  nomen  Christi  gentilibus  ;  multis  ex  divina  lege  ap- 
probationibus  ostendens,  nihil  esse  quod  ab  eis  excoleba- 
tur.  Haereticos  autem,  verbum  salutis  opponens,  ad  viani 
veritatis  adduxit ;  a  cunctis  eos  quoque  revocans  erroribus. 
Namque  ei  tantam  dederat  Dominus  noster  Jesus  Christus 
gratiam  etiam  sanitatum  ;  ut  ejus  orationibus  caeci  illumi- 
narentur,  surdis  auditus  redderetur  el  claudis  debilibusquc 
gressus,  daemoniaci  curarentur,  leprosi  niundarentur  et  in- 
firmi  quique  sanarentur." 

"  Pergebat  igitur  Gildas  beatissimus  evangelium  Christi 
praedicando,  docens  veram  fidem  per  universas  provincias : 
gentemque  suam  ad  veram  Catholicamque  fidem  converte- 
bat.  Haec  et  his  similia  agente  beato  Gilda,  omnis  gens 
aquilonalis  plagao  ad  ejus  praedicationis  doctrinam  coepit 
undique  confluere  :  quatenus  derelicto  gentili  errore,  et 
percepta  ejus  admonitione  sanctae  Trinitatis  fide,  in  gremio 
coUocaretur  sanctae  matris  Ecclesiae  ;  ut  vocaretur  Christi 
sponsa  et  probaretur  esse.  Destruebantur  itaque  idola  ab 
eis  qui  ea  fabricaverant,  cum  templis  suis;  et  ecclesiae 
aedificabantur  per  congrua  loca  :  baptizabantur  viri  nobiles, 
cum  uxoribus  et  filiis  atque  famiUis.  Cum''  autem  videret 
beatus  Gildas  fcecundam  prolem  Christianitatis  et  sanctae 
religionis  ubique  puUulare;    inenarrabili  gaudio  repletus, 

e  Ephes.  cap.  6.  ver.  13.  "i  Vit.  Gildw.  cap.  9. 


220  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

sic  ait  Domino,  Gratias  tibi  ago  Domine  Jesu  Christe,  qui 
populum  hunc  diutim  errantem  saticti  tui  nominis  gratia 
misericorditer  illuminare  dignatus  es,  et  ad  cognitionem 
tuam  pervenire  fecisti :  et  qui  hactenus  infelices  ethebetes 
erravimus  in  regione  umbrae  mortis,  tandem  lux  tuae  justi- 
tiae  illuxit  nobis,  et  pax  perpetua  jam  regnat  in  nobis." 

Ad  Gildae  scripta  quod  attinet :  praeter  commentarios 
evangeliorum  et  historica  uonnulla,  versus  etiam  vaticinio- 
rum  Balaeus'  illi  tribuit;  de  quibus  Buchananus''  rectissime 
pronunciavit :  "  Vaticinia,  quae  nomine  ejus  circumferun- 
tur,  ita  et  sententiis  sunt  ridicula,  et  verbis  totoque  com- 
positionis  genera  informia  et  inculta,  ut  ea  nemo  sanus  Gil- 
dae esse  sit  crediturus."  Eorum  specimen  in  unico  hoc 
epigrammate,  quum  alia  quoque  multo  adhuc  ineptiora, 
essent  ad  manum,  praebere  lectori  placuit. 

Fata  ducis  Celebris  super  omnia  Scotia  debit, 

Qui  loca  septa  salo  junget  ubique  sibi. 
Principe  magnifico  tellus  viduata  vacabit 

Annis  bis  ternis  mensibus  atque  novem. 
Antiques  reges,  justos,  fortes,  locupletes,  ; 

Largos,  famosos,  Scotia  mtesta  luget. 
Ut  Merlinus  ait ;  post  reges  victoriosos 

Regis  more  carens  rcgia  sceptra  reget. 
Vse  canet  Albania  tantis  prsesaga  ruinis; 

Totaque  gens  propria  fraude  perempta  jacet. 
Serviet  Angligenx  regi  per  tempora  qusedam 

(Froh  dolor !)  Albania,  fraude  subacta  sua. 
Quod  respirabit  post  funus  regis  avari, 

Versibus  antiquis  prisca  Sibylla  canit. 
Candidus  Albanus,  patriotis  causa  ruinse, 

Traditione  sua  Scotica  regna  teret. 
Rex  borealis  enim,  numerosa  classe  potitus, 

Affliget  Scotos  ense,  furore,  facbe. 
Extera  gens  tandem  sociorum  fraude  peribit  ; 

In  bello  princeps  Noricus  ense  cadet. 
Gallica  quern  gignet,  qui  gazis  regna  replebit, 

O  dolor !  0  gemitus  !  fratris  ab  ense  cadet. 
Tristia  cessabunt,  quae  prospera  fine  sequentur  ; 

Pacis  et  adveniet  tempore  grata  quies. 
Historic  veteris  Gildas  luculentus  arator 

Hsc  retulitparvo  carmine  plura  notans. 

'  Balse.  scriptor.  Britann.  centur.  1.  cap.  50. 
■'  Buchanan,  rer.  Scoticar.  lib.  5,  in  rege  XLIV. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  . 

Ab  Hectore  Boethio  floruisse  dicuntur  hac  tempestate, 
"  Colmanus  Priscus',  Medanus,  Modanus,  et  Euchinus 
episcopi,  Christi  dogmatis  per  Scotorum  et  Pictorum  agros 
pii  concionatores :"  licet  alibi  etiam  "  Modanus™  Medanus- 
que  germani,  monasticae  vitae  addicti,"  sive  iidem  fuerint, 
sive  diversi,  Caroli  Magni  temporibus  apud  Scotos  "  imi- 
tandag  virtutis  se  ad  posteros  praebuisse  exemplaria"  ab  eo- 
dem  memorentur.  Colmannum  vero  Priscum  appellat,  ut 
eo  epitheto  a  posteriore  Colmanno,  Finani  in  Lindisfar- 
nensi  episcopatu  sucoessore,  distingueret :  quos  Dempste- 
rus  inter  se  confundens",  alium"  nobis  Priscum^  est  com- 
mentus;  queniHomiliarum  de  Sanctis  librum  unum  scripsisse 
fingit.  Qua  eadem  licentia  ab  Eucliino''  quoque  Concio- 
num  piarum  librum  unum,  et  Statutorum  ecclesiasticorum 
alterum :  a  Medano'  Laudum  monasticae  vitae  librum 
unum,  a  Modano'  ipsius  fratre  De  episcopi  officio  libros 
tres,  et  a  Modoco'  altero,  quem  horum  aequalem  fuisse 
ait,  Homiliarum  librum  unum  scriptos  fuisse  somniat. 

His  addi  possunt  abbates  etiam  illi  duo,  Odamnanus  et 
Convallanus  :  quorum  prioris  in  Scotichronico  suo  Johan- 
nes Fordonus  meminit  ;  de  freti  Edenburgici  insula  Inche- 
keth  dicta,  in  qua  urbs  ilia  Guidi  a  Beda"  commemorata 
sita  fuisse  existiraatur,  ita  scribens :  "  In  ea  quondam  pras- 
fuit  sanctus  Odomnanus  abbas  suis  monacliis,  quando  ho- 
norifice  recepit  sanctum  Servanum  cum  suis  sociis  in  ipsa 
insula  ad  primum  suum  adventum  in  Scotia ;  et  cui  tunc 
delegavit  insulam  de  Lewyn  ad  inhabitandum  :  quia  uter- 
que  insulanus  miles  pro  Christo  esse  contendebat :"  Pos- 
teriorem  in  Arthuri  tempora  pervenisse  refert  Hector 
Boethius,  et  monachorum  lonae  insulae  abbatem  extitisse  : 
etsi  illius  loci  abbates  aliquos  ante  S.  Columbam  baud  fa- 
cile admiserim  ;  a  quo  et  lonae  nomen  huic  insulae  demum 

■   Boeth.  Scotor.  histor.  lib.  8.  fol.  151.  b. 

"■  Id.  lib.  10.  fol.  191.  a. 

"  Dempster,  histor.  ecclesiast.  Scotor.  num.  239. 

»  Vid.  supra,  pag.  184.  P  Dempster,  num.  1004. 

1  Id.  num.  461.  '  Id.  num.  844. 

'  Id.  num.  869.  '  Id.  num.  871. 

'  Supra,  pag.  122. 


222  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

fuisse  inditum,  suo  loco  indicabitur.  Verba  vero  Boethii 
de  Convallano  haec  sunt :  "  Sub'  idem  tempus  supplica- 
tiones  sacrae,  quae  tribus  diebus  ante  Christi  ascensionis 
celebritatem  fiunt,  D.  Mamerto  Viennensium  episcopo 
authore,  sunt  in  Gallia  institutas  ;  ac  a  Scotorum  sacevdo- 
tibus,  Convallano  egregio  Christi  dogmatis  concionatore 
suadente,  magna  cum  veneratione  receptae.  Erat  Conval- 
lanus  inonachorum,  qui  in  lona  insula  Christo  pie  milita- 
bant,  abbas  ;  vita  probatus,  insignis  doctrina.  Nostri  ha- 
bent  veteres  annales  (Johannis  Campibelli  scilicet  et  Vere- 
mundi ;  si  Dempsterum''  hie  audire  libeat)  hunc  multa  pra;- 
dixisse  de  Pictorum  Britannorumque  regni  excidio,  de 
Scotorum  regum  successione,  Anglorumque  gentis  futura 
in  Christum  pietate  :  aperuisse  permultis  etiam  nobilibus 
secretiora  flagitia  ;  quanto  discrimine  salutis,  nisi  resipis- 
cerent,  laborarent :  unde  complures  iniquitatem  pertaesi, 
sacris  monitis  audientes,  veras  pietatis  operibus  sese  ac- 
commodarunt." 

S.  Kentigerni,  quem  S.  Servani  discipulum  et  alumnum 
fuisse  diximus,  ortum  Hector  Boethius''  ita  explicat  : 
"  Erat  ex  diva  Thamete  (Themi,  aliorum  sententia)  Lothi 
regis  filia,  dum  ejus  pudicitiam  nobilis  quidam  adolescens 
(sunt  qui  eum  asserant  Eugenium  III.  Scotorum  regem 
fuisse)  vi  expugnaret,  genitus  :"  Thametem''  vero  banc  Mo- 
dredi  et  Valvani  sororem  fuisse  vult,  filiam  Lothi  Picto- 
rum regis ;  qui  "  Pithlandiae^  novum  a  se  nomen  Laudo- 
niae,  egregiam  ob  probitatem,  reliquerit  ad  posteros :"  sed 
qui  Hectoris  edidit  epitomen,  sive  Johannes  Leslaeus  sive 
Robertus  Turnerus,  ut  epistolas  ipsius  produnt,  ille  fuerit, 
ex  aliorum  potins  sententia  (quos  ego  nullos  fuisse  arbi- 
tror)  Annam  illi  matrem  tribuere  maluit:  "  Scribunt"  non- 
nulli,"  inquit,  "  Eugenium  ex  Anna,  Aurelii  Britonum 
regis  sorore  et  haerede  Pictorum  regis  legitima,  divum 
Kentigernum  suscepisse :    qui  et   apud    Orchadianos,   et 

»  Boeth.  lib.  9.  fol.  159.  a. 

*  Dempster,  histor.  ecclesiastic,  lib.  3.  num.  259, 

"  Boeth.  lib.  9.  fol.  167.  a.  >   Id.  lib.  S.  fol.  151.  a.  b. 

'  Id.  lib.  9.  fol.  164.  a.  et  lib.  10.  fol.  199.  a. 

*  Leslae.  de  reb.  jrest.  Scotor.  lib.  4.  in  re*e  XLVI. 


CAP.  XY.  ANTIQUITATES.  223 

occidentaleni  Scotias  populum,  necnon  et  apud  alias  gentes 
in  divinis  efFatis  interpretandis,  illisque  vita  ac  moribus  pie 
effingendis,  diligenter  elaboravit." 

Annam  illam  Lothi  conjugem,  Utheri  Pendraconis  fili- 
am,  et  magni  Arthuri  sororem  fuisse,  Galfridus  Monemu- 
thensis*"  scripseiat :  hoc  de  Arthuro  insuper  addito : 
"  Lot'',  qui  tempore  Aurelii  Ambrosii  sororem  ipsius  dux- 
era  t,  ex  qua  Walguanum  et  Modredum  genuerat,  ad  con- 
sulatum  Lodonesiae,  caeterarumque  comprovinciarum  quae 
ad  eum  pertinebant,  reduxit."  Ubi  pronomen  ipsius,  quod 
ex  Galfridi  mente  ad  Arthurum  referendum  fuerat,  cu- 
jus  sororium*  Lothum  fuisse  voluit,  Johannes  Fordonus 
in  Scotichronico,  re  minus  attente  considerata,  ad  Aure- 
lium  Ambrosium  retulit.  Indeque  Fordonum  secutus  Jo- 
hannes Major,  et  Majorem  Hector  Boethius,  Annam  Au- 
rehi  sororem  statuit :  qua  ratione  et  Utheri  soror  ilia  fu- 
isset,  quaj  in  Britannica  historia  filia  illius  fuisse  traditur. 
Verum  Kentigerni  matrem  non  ipsam  Annam,  sed  Tha- 
metem  vel  Thanen  Annas  filiam,  VValwani  et  Modredi  so- 
rorem, extitisse,  et  Fordonus,  et  Major,  et  Boethius  con- 
sentiunt :  et  "  apud  Dalgarnoch  Thennaj  viduae  (sic  enim 
earn  nominat)  S.  Kentigerni  matris,  miraculosae  mulieris" 
memoriam  celebrari,  ex  Scoticis  sanctorum  fastis  Demp- 
sterus'  annotat :  "  lUud  enim  Haeretico  Balaso  dignissimum 
commentum,  matre  virgine  natum  Kentigernum,"  fuisse 
asserit*^ :  qua  in  re  nullius  homo  fidei  insignem  in  Balaeum 
jacit  et  immittit  contumeliam.  Neque  enim  insanum  illud 
commentum  magis  execratus  est  quisquam,  quam  Balaeus^ 
ipse ;  neque  quicquam  ab  eo  dictum  hie  est,  quod  non  ille 
in  Johanne  Capgravio,  Capgravius  in  Johanne  Tinmuth- 
ensi  scriptum  invenerat:  quorum  uterque  Kentigerni  le- 
gendam  exorsus  sic  est : 

"  Rex  quidam  in   septentrionali  Britanniae  plaga,  pa- 
ganicis  implicatus  erroribus,  filiam  ex  uxore  sua  genuit 

''  Histor.  Britannic,  lib.  8.  cap.  20,  21. 

"^  Ibid.  lib.  9.  cap.  9.  •>  Ibid.  cap.  1 1. 

'  Dempster,  in  Menologio  Scotico,  Juli.  13. 

'   Id.  in  histor.  ecclesiastic.  Scotor.  lib.  10.  num.  753. 

•  Bala;,  scriptor.  Britann.  centur.  1.  cap.  61. 


224  BRITANNICARUM  ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

speciosam :  quae  saepius  audita  servorum  Dei  praedicatione 
ad  agnitionem  veritatis,  idolorum  cultu  penitus  abdicate, 
meruit  pervenire.  Et  licet  baptismi  gratiam  nonduin  con- 
secuta,  viam  tamen  mandatorum  Dei  niente  devota  et  hu- 
mili  custodire  satagebat :  orationibus  crebris  et  eleemosy- 
nis  dedita,  quantum  ob  metum  patris  pagani  licebat,  ec- 
clesiasticae  disciplinee  et  operibus  bonis  sedula  insistebat. 
Marise  virginis  integritatem  foecundam  venerando  admi- 
rans  et  diligens,  pvajsumptuosa  audacia  et  quadam  teme- 
ritate  fceminea  in  conceptu  et  partu  illi  assimilari  et  eam  imi- 
tari  desiderans  ;  assiduis  precibus  Regem  ccelorum  et  Do- 
minum  super  hoc  deprecari  saepius  ccepit.  Elapso  demum 
temporis  spatio,  inventa  est  ilia  in  utero  habens :  et  niag- 
nificans  Deum,  desiderium  suum  adimpletum  esse  simpli- 
citer  credebat.  Quod  enim  in  ea  natum  est  de  complexu 
humano  suscepit :  sed  ipsa  multoties  asseruit  et  juramento 
constrinxit,  quod  a  quo,  vel  quando,  aut  quomodo  con- 
ceperit,  in  conscientia  non  habebat.  Populus  enim  dioe- 
cesis  sancti  Kentigerni  stultus  et  insipiens  ipsum  de  vir- 
gine  conceptum  et  natum  adhuc  astruere  non  veretur." 

Vitam  Kentigerni  a  Jocelino  Furnesii  monacho  uberius 
ac  fusius  descriptam  in  Cottoniana  bibliotheca  vidimus: 
quaequoniam  admanum  jam  non  est,  ex  Johanne  Tinmuth- 
ensi  nonnuUa  hue  spectantia  visum  est  decerpere.  Post- 
quam  igitur  dixisset ;  regem  ilium  paganum,  quem  alii 
Lothum^  fuisse  volunt,  Laudoniae  sive  Pithlandiae  do- 
minum,  filiam  suam  gravidam  deprehensam  e  fastigio  montis 
Dunpelder  dejectam  incolumem  evasisse,  et  naviculae  co- 
riaceae'  sine  remigio  irapositam  in  locum  CoUenros  dictum 
(ad  Forthae  aestuarium  ille  situs  est,  quod  Laudoniam  a 
Fifa  dividit)  appulisse,  ibique  sine  obstetricis  ope  filiolum 
peperisse  :  de  S.  Servano  superveniente  subdit :  "  Mane 
accedens  ad  locum,  et  visa  matre  cum  filio,  patria  lingua 
dixit,  Mochohe,  Mochohe;  quod  Latine  dicitur.  Chare 
mi,  chare  mi :  et  subjunxit :  Benedictus  qui  venisti  in 
nomine  Domini.  Suscepit  ergo  eos  et  enutrivit,  ac  bapti- 
zavit:  vocavitque  matrem  Tanen,  et  puerum  Kien-tiern, 

h  Dequo  supra,  cap.  14.  pag.  31.  '    Vicl.  supra,  pag.  HO, 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  225 

quod  interpretatur  capitalis  dominus.  Profecit  ergo  puer 
bonaa  indolis  in  disciplinis  literarum,  et  in  exercitiis  sanc- 
tarum  virtutum ;  et  prae  cunctis  consortibus  suis  in  oculis 
sancti  Servani  dilectus  fuit:  illumque  Munghu,  quod  La- 
tine  dicitur  charissimus  amicus,  ex  consuetudine  appella- 
vit:"  quod  vocabulum  an  Picticae  fuerit  originis  baud  fa- 
cile definiverim  :  licet  Cul-ros  juxta  quani  Servanus  vix- 
isse,  et  Fordon  in  qua  magister  ipsius  Palladius  vita  func- 
tus fuisse  traditur,  ad  australium  Pictorum,  quos  Nini- 
anus  ad  fidem  convertit,  ditionem  pertinuisse  liqueat. 
Illud  certe  constat,  non  alio  quam  sancti  Mungho  nomine 
Kentigernum  ad  hodiernum  usque  diem  a  Scotorum  vulgo 
compellari. 

Turn,  Kentigerni  sub  Servani  disciplina  educatione  ex- 
posita,  et  ab  illius  sodalitate  dicessu'',  anno  ffitatis  suae 
vigesimo  quinto  Glascuensis  diceceseos  episcopum  con- 
secratum  fuisse  Johannes  narrat:  "  Procedens  inde  vir 
Dei,"  inquit,  "  in  loco  nomine  Glasghu  in  multa  absti- 
nentia  vixit :  donee  rex  et  clerus  regionis  Cambrensis  cum 
caeteris  Christianis,  licet  paucis,  ipsum  plurimum  reniten- 
tem  in  pastorem  et  episcopum  eligerent.  Accito  autem  de 
Hibernia  uno  episcopo,  more  Britonum  et  Scotorum,  in 
episcopum  ipsum  consecrari  fecerunt.  Mos  enim  in  Bri- 
tannia inoleverat,  in  consecratione  pontificum  tantummodo 
capita  eorum  sancti  chrismatis  infusione  perungere,  cum 
invocatione  sancti  Spiritus,  et  benedictione  et  manus  im- 
positione.  Insulani  enim  quasi  extra  orbem  positi,  emer- 
gentibus  paganorum  infestationibus,  canonum  erant  ignari : 
ecclesiastica  ideo  censura  ipsis  condescendens  excusati- 
onem  illorum  admittit  in  hac  parte.  Sanctus  autem  Ken- 
tigernus  hujus  ritus  errori,  sicut  infra  dicetur,  plenius 
satisfccit :"  quod  vero  infra  dicendum  promittit,  hoc  est : 
"  Vir  Dei  septies  Romam  adieus,  sancto  Gregorio  speciali 
Anglorum  apostolo  totam  vitam  suam,  electionem  et  con- 
secrationem  et  omnes  casus,  qui  ei  acciderant  seriatim' 
enodavit.  Sanctus  vero  papa  ilium  virum  Dei  et  Spiritus 
sancti  gratia  plenum  intelligens,  consccrationem  ejus  quam 

k  Vid.  supra,  pag.  214,215. 
VOL.  VI.  Q 


226  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

a  Deo  noverat  provenisse  confirmavit:  ipsoque  multoties 
petente  et  vix  impetrante,  qua;  cleerant  consecrationi  ejus 
supplens,  in  opus  ministerii  a  Spiritu  saijcto  illi  injuncti 
destinavit." 

Quomodo  autem  Glascuensem  episcopatiim  ille  adnii- 
nistraverit,  deinceps  enarrat  Tinniuthensis  :  "  Cathedi-a- 
leni  sedem  in  urbe  Glasguensi  constituit :  et  masrnam  con- 
gregationem  secundum  formam  primitivae  Ecclesiaj  vi- 
ventem  ibidem  ordinavit.  Nondum  renatos  in  sua  dicccesi 
ad  fidem  convertit,  apostatas  et  hcereticos  sua  doctrina 
Sana  ad  sancta;  matris  Ecclesia;  gremium  revocavit,  dasmo- 
num  simulachra  ubique  subvertlt,  nonnullas  ecclesias  con- 
struxit,  parochias  certis  limitibus  distinxit :  et  ubique  lu- 
crum animarum  quajrendo  proficiscens,  non  equo  vectus, 
sed  more  apostolorum  pedes  ire  volebat.  Ne  autem  panem 
suum  otiosus  comederet,  manibus  suis  in  agricultura  labo- 
rare  consuevit."  Post  mortem  deinde  Marken  regis  Cam- 
brensis  sede  Glascuensi  pulsum,  Elguensem'  episcopatum 
suscepisse,  ac  tandem  aRederech  siveRoderico  rege  revo- 
catum  veterem  suam  cathedram  repetiisse  docet. 

"  In  Cambrensi,"  inquit,  "  regno  omnibus  Kentigerni 
inimicis  diversis  cladibus  et  vario  morborum  genere  con- 
sumptis,  regionis  incolce  viam  Domini  relinquentcs,  et  tan- 
quam  canes  ad  vomitum  reversi,  ad  idololatriiE  ritum  prolapsi 
sunt,  Ca?lum  igitur,  terra,  mare,  et  omnia  quaj  in  eis 
sunt,  subtraxerunt  eis  obsequium  et  consuetum  adjuto- 
rium;  famesque  super  terram  multo  tempore  pra3valuit. 
Suscitavit  tandem  Dominus  regem  nomine  Rederech,  a 
discipulis  sancti  Patricii  in  llibernia  baptizatum :  qui  in 
toto  corde  qua;rens  Dominum,  fidem  Christi  reparare  in 
regnum  studebat.  Direxit  cum  Uteris  ad  sanctum  Kenti- 
gernum  nuncios,  obsecrans  per  nomen  Domini  et  obtes- 
tans,  ne  pastor  oves  diu  desolatas  et  sine  custodia  desti- 
tutas  ulterius  deserendo  sui  subtrahat  curam :  indignum 
esse  asserens,  ut  sponsus  sponsam,  pastor  ovile,  pncsul 
ecclesiam  suam  derelinquat;  pro  cujus  amore  animam 
ponere  debet,   ne  mercenarius  fiat.     Dcnunciavit  etiam 

'  Supra,  cap.  14.  pag.  85,  80. 


Cap.  XV.  ANTIQUITATES.  227 

defunctos  esse,  qui  quaerebant  animam  ejus.  Admonitione 
igitur  angelica  sanctum  Asaph  successorem  suum  consti- 
tuit  ;  et  cum  sexcentis  sexaginta  fratribus  terram  Cam- 
brensem  repetere  coepit.  Cui  rex  cum  ingenti  multitudine 
obviam  processit,  laudans  Deum." 

"  Quos  cum  sanctus  benedixisset,  ait :  Quicunque  sa- 
luti  hominum  invident,  et  verbo  Dei  adversantur,  in  virtutc 
Domini  nostri  Jesu  Christi  protinus  discedant:  ne  credi- 
turis  aliquod  impedimentum  ingerant.  Quo  dicto,  sub 
nimia  celeritate  ingens  larvarum  multitude,  statura  et  visu 
horribilis,  a  ccetu  illo  exiens  omnibus  videntibus  aufugit : 
ex  quorum  visione  timor  magnus  et  tremor  omnes  appre- 
hendit.  Confortans  eos  sanctus  et  corroborans,  in  qu.ales 
crediderant  denudavit :  et  ad  credendum  Deo  viventi  corda 
omnium  astantium  excitavit.  Evidenti  namque  ratione 
ostendit,  idola  muta,  figmenta  hominum  vana,  et  igni  po- 
tius  quam  numini  deputanda.  Elementa  etiam,  quibus 
inesse  credebant  numina,  creaturas  esse  docuit ;  ex  con- 
ditoris  dispositione,  ad  usum  hominum  et  ministerium  ac 
adjutorium  esse  plasmata.  Weden  vero,  quem  princi- 
palem  Deum  credrderunt,  et  praecipue  Angli™,  de  quo  ori- 
ginem  duxerant,  cui  et  quartam  feriam  consecraverant, 
hominem  fuisse  mortalem  asseruit  et  regem  Saxonum,  a 
quo  plures  nationes  genus  duxerant.  Hujus,  inquit,  cor- 
pore  in  pulverem  resoluto,  anima  in  inferno  sepulta  ster- 
num sustinet  ignem.  Cumque  multa  ad  fidem  pertinentia 
in  planitie  campi  nomine  Holdelin  plebi  praadicasset :  terra, 
in  qua  sedit,  in  oculis  omnium  crevit  in  monticulum  altum, 
et  nianet  ibi  usque  in  diem  hodiernum.  Omnes  autem  haec 
mirabilia  videntes,  in  fide  instructi,  baptismum  susce- 
perunt." 

Haec  narratio  si  vera  sit ;  inter  Anglorum  primos  Ber- 
nicii,  Kentigerni  ministerio,  fidem  Christianam  suscepisse 
sunt  dicendi :  quos  in  regno  hoc  Cambrensi  sive  Cum- 
brensi  una  cum  Britonibus  hoc  tempore  consedissc  supra" 
declaravimus.     Unde  et  in  historia"  Britannica  Aurehum 


■"  Vid.  supra,  cap.  12.  op.  torn.  5.  pag.  iH. 
°  Pag.  203,  204,  20.5. 

"  Galfrid.  Moiiemuth.  lib.  8.  cap.  8.  et  Mattli.  Florileg.  ad  ann.  490. 

a  3 


228  BUITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

Ambrosium  Octliae  et  Eosae  sive  Ebusae  Anglo-Saxomim 
ducibus  in  fidem  a  se  receptis  dedisse  regionem  juxta  Sco- 
tiani  legimus :  quod  de  Galvediae  terra  Gulichmis  Cax- 
tonus  et  Johannes  Major  accipiunt,  licet  Johannes  Tin- 
niuthensis,  vulgarem  ilium  a  nobis  jam  refutatum  errorem 
secutus,  Pictis  illam  attribuat:  de  Kentigerni  laboribus 
porro  adjiciens:  "  Pictorum  patriam  qua;  modo  Galwedia 
dicitur  ab  idololatria  et  pravitate  ha;retica  doctrina  sua 
purgavit,  Albaniam  convertit,  ecclesias  construxit,  et 
nionasteria  multa  fundavit.  Misit  ex  discipulis  suis  ad 
Orchades,  Norwegiam  et  Islandiam  luce  fidei  imbuendas." 
Ut  autem  in  Albania  Kentigernus  Scotos,  si  qui  a  B. 
Patricii  discipulis  conversi  adhuc  non  fuerant,  ad  fidem 
Christi  perduxit:  ita  ejusdem  aequalis  Columba  Pictorum 
reliquam  partem,  quae  S.  Niniani  opera  religionem  Chris- 
tianam  nonduni  susceperat,  nosti'is  sacris  primus  imbuit. 
De  quo  venerabilis  Beda,  ecdcsiasticae  suae  historiae  libro 
tertio,  capite  quarto  :  "  Anno  incarnationis  DominiciE 
DLXV.  quo  tempore  gubernaculum  Roniani  imi>erii  post 
Justinianum  Justinus  minor  accepit,  venit  de  Ilibernia 
presbyter  et  abbas  habitu  et  vita  monachi  insignis,  nomine 
Columba'',  Britanniam ;  praedicaturus  verbum  Dei  pro- 
vinciis  septentrionaHum  Pictorum,  hoc  est,  eis  quae  arduis 
atque  horrentibus  montium  jugis  ab  australibus  eorum 
sunt  regionibus  sequestratae.  Namque  ipsi  australes  Picti, 
qui  intra  eosdem  montes  liabent  sedes,  multo  ante  tempore 
(ut  perhibent)  relicto  errore  idololatriae  fidem  veritatis  ac- 
ceperant,  praedicante  eis  verbum  Nynia  episcopo^"  et  libro 
quinto,  capite  decimo  :  "  Erat  Columba  primus  doctor 
fidei  Chri&tianae  transmontanis  Pictis  ad  aquilonem  ;  pri- 
musque  fundator  monasterii,  quod  in  Hii  insula  multis 
diu  Scotorum  Pictorumque  populis  venerabile  mansit.  Qui 
videlicet  Columba  nunc  a  nonnullis  composito  a  cella  et 
Columba  nomine,  Colum-celli  vocatur."  Et  post  eum, 
Notkerus  Balbulus  in  martyrologio,  ad  quintum  Idus  Junii : 
"  In  Scotia,  insula  Hibernia,  depositio  sancti  Columbae, 
cognomento   apud  suos  Columbkilli;  eo  quod  multarum 

P  Ita  in  antiqu'ssimis  MSS^.hic  Icgitur  ;  non  ut  in  cditis,  Columbanus. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  229 

ceUarum,  id  est,  monasteriorum  vel  ccclesiarum  institutor, 
fundator,  ct  rector  extiterit :"  siquidem  unus  hie  centum* 
coenobiorum  fundator  fuisse  traditur. 

Atque  hoc  ille  cognomento,  quod  apud  Hibernos  nos- 
tros  ad  hunc  usque  diem  retinet,  cum  ab  aliis  Columbis 
sive  Columbanis  (ut  enim  Ninia"^  at  Ninianus,  Offa^  et 
OfFanus,  ita  unum  et  idem  nomen  est  Columba'  et  Colum- 
banus)  qui  non  pauciores  quam  viginti  numerantur,  distin- 
guebatur;  turn  a  celeberrimo  illo  Columbano,  Luxovi- 
ensis  in  Burgundia  et  Bobiensis  in  Itaha  ccenobii  condi- 
tore  :  quem  eos  etiam,  qui  ob  hoc  ipsum  alios  rcprehen- 
dernnt,  a  nostro  hoc  non  satis  exquisite  secrevisse  dcpre- 
hendi.  Melchiorem  Goldastum"  et  Tliomam  Dempstc- 
nim*'  dico:  quorum  prior  ex  mera  segnitie,  (cujus  diligcn- 
tissimum  Molanum  sine  omni  ratione  hie  insimulat)  citata 
Bedae  loca  ab  hoc  de  quo  agimus  Columba  ad  alteram 
Columbanum  trahit ;  posterior,  majore  adhuc  oscitantia, 
et  Columbam  nostrum  cuj.us  ab  Adamnano  cum  Co- 
lumbano illo  cujus  a  lona  vita  conscripta  habetur  con- 
fundit :  et  superiora  ilia  Notkeri  de  Columkillo  verba 
ad  alterum  ilium  Columbanum  referenda  esse  contendit : 
producta  etiam,  quod  mireris,  ad  id  confirmandum  postre- 
ma  Notkeri  clausula,  quse  Columkillum  a  Columbano  S. 
Congelli  discipulo  et  S.  Galli  magistro  clarissime  separat 
ac  disjungit. 

"  De  S.  Columba;  vita  et  verbis  nomulla  a  discipulis 
ejus  feruntur  scripta  haberi :"  ait  Beda",  et  ex  successo- 
ribus  ipsius  in  Hyensi  preefectura  unum  "  Cummeneum 
Album  librum  de  virtutibus  sancti  Columbas  scripsisse" 
confirmat  Adamnanus''.  Patria  Hibernum  fuisse,  officia 
ejus  ecclesiastica  decent,  turn  in  Hibernico  tum  in  Scotico 

1  Jocelin,  vit.  Patricii,  cap.  89.  '  Supra,  pag.  200. 

"    Alcuin.  epist.  54.  et  77.  edit.  Parts. 

'  Jonas  in  S.  Columbani,  et  Walafridus  Strabus  in  S.  Galli  vilac  initio  Notkc- 
rus.  Balbulus  in  liyiono  de  Columbano.  tamo  5.  antiqu.  Icct.  H.  Canisii, 
pag.  747. 

"  Goldast.  not.  in  Columbani  carm.  cap,  1.  pag.  70, 71. 

*  Dempster,  histor.  ccclcsiast.  Scot.  num.  245.  pag.  143.  et  HG. 

»  Bed.  hist.  lib.  3.  cap.  4. 

1  Adamnan.  vit.  Columbx,  lib.  3.  cap.  5.  edit.  H.  Canisii. 


230  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

breviario :  ex  quorum  piiore,  isti  olim  rccitabantur  ver- 
siculi : 

Felix  Iliberiiia  Columbam  genuit  : 
Qui  (le  prosapia  rcgaH  claruit ; 
Scd  moruni  gratia  magis  emicuit. 

Ex  posteriore,  isti : 

Relinqucns  patriam  caram  Hibcrniam, 
Per  Cliristi  gratiam  venit  ad  Scotiam : 
Per  quern  idonea  vit£c  primordia 
Rex  gentis  sumpsit  Pictinis. 

Quibus  non  dissimiles  Simeonis  Scoti  rliythmos  addere 
liceat ;  qui,  Alexandri  regis  jussu,  vel  acta  Columba;  scrip- 
sit  ipse,  vel  Adamnanum,  cui  carmen  hoc  adjunctum  in- 
venimus,  saltem  exscripsit: 

Sanctc  Columba  pater,  qucm  fudit  Hibemia  mater, 
Qucm  Christ!  numen  dcdit  Ecclesiae  fore  lumen  ; 
Qua:  tibi  scripta  damus,  tibi  sint  acccepta  rogamus. 
Nam  licet  indigne,  lua  scripsimus  acta  benigne  ; 
Scripsimus  ct  vitam  virtutis  ab  arce  politam. 

Genus  illius,  in  principio  vitae  ejus  Adamnanus  ita  ex- 
plicat :  "  Sanctus  Columba  ex  nobilibus  fuit  oriundus  ge- 
nitalibus  ;  jiatrem  habcns  Feidlymyd  filium  Ferguis,  ma- 
trcm  iEthncam  nomine."  Hujus  Fergusii,  patris  Fed- 
limidii  sive  Felima;i,  mcminit  Jocelinus  in  vita  B.  Patricii, 
capite  octogesimo  nono,  quern  sclioliastes^  non  recte  puta- 
vit  magnum  ilium  Fcrgusium^  fuissc,  Erci  filium,  in  cen- 
tcsimo  et  trigesimo  septimo  ejusdem  operis  capitulo  me- 
moratum  ;  qui  Scotiaj  regibus  dcdit  originem.  Fergusius 
enim  S.  Columba;  avus,  ut  ex  Hibernicis  libri  Ballimoten- 
sis  et  Sliguntinigenealogiis  didicimus,  filius  Conalli  fuit,  filii 
Nelli  Najigiallach'',  a  quo  Conallo,  vel  saltem,  ut  scholiastes 
ille  credidit,  a  Conallo  filio  ejus,  majore''  natu  Fergusii 
fratre,  totus  ille  Ultonias  tractus  nomen  accepisse  existi- 


'  Florileg.  Thomx  Mcssiughami,  edit.  Paris,  ann.  1C2'1.  pag.  01. 
•  Dc  quo  supra,  pag.  145.  ^  Dc  quo  supra,  pag.  115. 

'^  Du  quo  Jocdin.  in  vit.  Patricii,  cap.  88. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  231 

matur,  qui  Giraldo  Cambrensi'^  Kenel-cunnilla,  nobis  liodie 
Tir-conell  appellatur. 

Pai'entum  vero  simul  et  germanorum  S.  Colunibae  no- 
menclationem  banc  ad  calcem  Adamnani  Cottoniani  ad- 
jectam  reperi:  "  Fedlimith  pater  ejus,  filius  Ferguso. 
Aitbne  mater  ipsius,  filia  filii'  Navis.  logen  germanus, 
frater  Columbas  junior.  Item  tres  gernianae  sorores  ejus. 
I.  Cuiminne,  mater  filiorum  Meic  Deruil :  qui  nominan- 
tur  Mernooc,  et  Lafrene,  et  Meldal,  et  Bran  qui  sepultus 
est  in  Daurncalcbaicb.  II.  Alincboletb,  mater  filiorum 
Enain:  quorum  unus  Colmaan  dicebatur.  III.  Sinetb, 
mater  virorum  Mocucein  Cuileaque  :  quorum  nomina  sunt, 
Aidanus  monachus,  qui  sepultus  est  in  Hicuilvisci ;  et 
Conrii  Mocucein,  qui  sepultus  est  in  Dair-maig ;  Abia 
Cocummi  Mocucein,  qui  valde  senio  fcssus  presbyter 
sanctus  in  lona  insula  preesentcm  finivit  vitam." 

De  Dair-maig,  cujus  bic  facta  mentio,  et  cccnobio  a 
S.Columba  ibidem  fundato,  Adamnanus,  qui  monasterium' 
Roboris  sive  Roboreti  campi  illud  subinde  nominat,  ita 
meminit :  "  Vir^  beatus  in  mediterranea  Hibernias  parte 
monasterium,  quod  Scotice  dicitur  Dairmaig,  divino  fun- 
davit  nutu,  Et  venerabilis  Beda:  Fecerat",  prius  quam 
Britanniam  veniret,  monasterium  nobile  in  Hibernia ;  quod 
a  copia  roborum  Dearmach  lingua  Scotorum,  hoc  est, 
campus  roborum  cognominatur."  ,  Et  Johannes  Cap- 
gravius,  vel  Tinniuthensis  potius,  in  vita  Columba;:  "  Ro- 
boreti monasterium,  quod  lingua  Scotorum  Armach,  hoc 
est,  campus  roborum  (id  est,  quercuuni)  in  Ilibernia  est." 
Eam  Hector  Boethius'  Hermathiam  vocavisse  videtur. 
Doctissimus  Camdenus''  sedem  nostram  archiepiscopalerti 
Armachanam  a  Beda  eo  nomine  designatarti,  ibidemque 
celeberrimum  monasterium  circa  annum  salutis  DCX.  a 
Columbano  fuisse  extructum,  existimavit :   quum   tamen 

■'  Girald.  Topograph.  Hibern.  distinct.  1.  cap'.  6. 

**  Mac-nave. 

'  Adamnan.  vit.  Columba:,  lib.  I.  cap.  31.  lib.  2.  cap.  2.  ct  lib.  3.  cap.  19. 

B  Id.  ibid.  lib.  1.  cap.  3.  h  Bed.  histor.  lib.  3.  cap.  4. 

'  Boclh.  Scot.  hist.  lib.  9.    fol.  167. 

'  Camden,  in  Hibernia,  pag.  704,  705. 


232  BRITAfiNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

ante  aclventum  Columba;  in  Britanniam  et  annum  Christi 
DLXV.  monasterium  Dearniaclianum  esse  constitutum 
ipse  Beda  clare  indicet ;  atque  anno  DCX.  non  hunc  scd 
alterum  ilium  Columbanum,  Luxovienais  et  Bobiensis  cce- 
nobii  conditorem,  vixisse  liqueat.  Columbae  vero  Dear- 
mach  eadem  ipsa  est  quam  Giraldus  Cambrensis",  non 
Dernach,  ut  habet  liber  editus,  sed  ut  MSS.  Dervach  vel 
Dermach:  (literam  enim  M.  aspiratam  et  V  consonam 
eodem  pene  sono  Cambro-Britanni™  et  Hiberni  efFerunt : 
quomodo  et  apud  Latinos,  in  Festi  epitoma,  amita  ab  an- 
tiquioribus  avita  vocitata,  et  promulgatae  leges  dicebantur 
quasi  provulgatae)  ubi  Midiaj  ilium  debellatorem  Hugonem 
de  Lacy,  "a  securibus  male  sccurum,  dolo  Hibernensium 
suorum"  interemptum  fuisse  narrat.  In  regio  comitatu  ea 
est,  Durrogh  vulgo  appellata:  quae  monasterium  habuit 
S.  Columba;  nomine  insigne  ;  inter  cujus  Ktiftr'iXia  evange- 
liorum  codex  vetustissimus  asservabatur,  quem  ipsius 
Columbse  fuisse  monachi  dictitabant :  ex  quo,  et  non  nii- 
noris  antiquitatis  altero,  eidem  Columbae  assignato,  quem 
in  urbe  Kelles  sive  Kenlis  dicta  Midenses  sacrum  habent, 
diligenti  cum  editione  vulgata  Latina  coUatione  facta,  in 
nostros  usus  variantium  lectionum  binos  libellos  concin- 
navimus. 

Ab  hoc  Roboreo  sive  Roboreti  campo  diversum  Robo- 
retum  est  illud,  quod  discriminis  causa  in  melioribus 
Adamnani  codicibus  Calgachi  vel  Calcagi  appellatur :  de 
quo  duo  monachi  S.  Columbae  loquuntur,  apud  eundem, 
libro  primo,  capite  secundo,  "  Nuper  de  Britannia  remi- 
gantes,  hodie  a  Roboreto  Calgachi  venimus."  Urbs  epis- 
copalis  Derriensis  ilia  est,  Derry  Columcille,  hoc  est, 
Roboretum  S.  Columba;,  a  nostris  dicta;  in  portu  navi- 
gantibus  e  lona  insula  maxime  opportuno  collocata :  quum 
monasterium  Roboris  campi  in  mediterranea  Hiberniae 
parte  positum  I'uisse  docuerit  Adamnanus :  et  quidem 
ultra  campum  Breg  Midensium ;  ut  hacc,  in  ineditis  ejus- 
dem  Adamnani,  de  Librano  monacho  ostcndit  narratio : 
"  Pro  quadam  monastcriali  utilitate  ad  Scotiam  (sive  Hi- 

'   Giralil.  Hibcrii.  cxpugnat.  lib.  2.  cap.  21. 

»■  Vid.  Canulen.  Biitami.  pag.  l'J5.  490.  501.  et  S25. 


CAP.  XV. 


ANTIQUITATE9.  2S3 


bcrniam)  missus  valde  senex,  statim  ut  de  navi  descendit, 
pergens  per  campum  Breg,  ad  monasterium  devenit  Ro- 
borei  campi;  ibidemque  hospes  receptus  hospitio,  qua- 
dam  molestatus  infirmitate,  septima  aegrotationis  die  in 
pace  ad  Dominum  perrexit,  et  inter  S.  Columbaa  electos 
humatus  est  monachos."  In  campo  auteni  Breg  sita  estThc- 
moria  sive  Taraghe,  vetus  monarcharum  Hibernise  regia  : 
cujus  in  decimo  septimo  capite,  ex  vitae  B.  Patricii  scripto- 
ribus,  semel  atque  iterum  mentionem  facturi,  hie  unicum 
hunc  ex  S.  Declani  actis  descriptum  locum  subj  icere  satis  esse 
putamus  :  "  S.  Declanus  ad  regionem  Breg,  ad  pristinam 
suam  patriam,  perrexit :  et  invenit  magnum  honorem  apud 
regem  Themorise  et  principes  regionis  Breg.  In  regione 
enim  Breg  Themoria  est :  inde  autem  S.  Declanus  origi- 
nem  sui  generis  traxit." 

De  tempore  adventus  B.  Columbae  in  Britanniam,  et 
totius  vitae  curriculo,  atque  altero  in  Hy  insula  posito  ab 
eo  monasterio,  ha;c  insuper  Beda  commemorat :  "  Venit 
Britanniam  Columba  regnante  Pictis  Bridie  filio  Meilo- 
clion  rege  potentissimo,  nono  anno  regni  ejus  ;  gentemque 
illam  verbo  et  exemplo  ad  fidem  Christi  convertit.  Unde 
et  pra;fatam  insulam  (Hy)  ab  eis  in  possessionem  monas- 
terii  faciendi  accepit.  Neque  enim  magna  est,  sed  quasi 
familiarum  quinque  juxta  a?stimationem  Anglorum:  quam 
successores  ejus  usque  hodie  tenent ;  ubi  et  ipse  sepultus 
est,  cum  esset  annorum  septuaginta  septem,  post  annos 
circiter  triginta  et  duos  ex  quo  ipse  Britanniam  pra;dica- 
turns  adiit." 

Adamnanus  Pictorum  regem  hunc  Brudeum"  vocat :  et 
quum  primum  S.  Columba  ad  eum  accessit,  a  fide  Chris- 
tiana alienum  fuisse  innuit" :  quod  et  Scotici  breviarii 
hymnus  ille  jam  citatus  clarius  indicat,  et  scriptor  vitaj 
Comgalli  verbis  hisce  apertissime  significat :  "  Venerunt 
aliquando  bcatissimi  tres  abbates,  scilicet  sanctus  Com- 
galkis,  sanctus  Columba,  et  sanctus  Cahinnechus,  ad 
regem  gentilem  nomine  Brudeum."     Et  Scotichronici  col- 


n  Adamn.  vit.  Columb.  lib.  2.  cap.  20.  et  28. 
"  Id.  ibid.  cap.  22. 


231  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

lector,  illis :  "  Eum  sanctus  Columba  Pictiniam  adveniens 
ad  fidem  convertit."  HectorP  vero  Boetliius  ad  Laudo- 
niam  usque  Brudei  regnum  extendit ;  regemque  cum  gente 
Pictorum  a  Pelagiana  peste  S.  Columbam  liberavisse  as- 
sent: "  Progressus  in  Laudoniam,"  inquit,  "  Brudeum 
Pictorum  regem  (erat  is  Lothi  regis,  de  quo  ante  niemo- 
ratum  est,  nepos  ex  fratrc  cui  Mclothon  nomen :  et  ob  id  Lo- 
tho  sua  cum  posteritateextincto  Pictorum  regno  admotus)si- 
mul  cum  gente  pie  docendo  ac  disserendo  de  Christianaj  fi- 
dei  arcanis  a  Pelagii  delirio,  quam  pestem  Pictorum  quidam 
longa  cum  Britannis  consuetudine  docti  secura  domum  retu- 
lerunt,  purgavit,  veraque  religione  instituit."  Verum  Lau- 
doniam eo  tempore  non  ad  Pictos  sed  ad  Britoneset  Anglos 
pertinuissejam  dccuimus^:  et  tum  ex  Beda  turn  ex  Adam- 
nano'^  certo  constat,  in  Pictis  ab  idololatria  et  superstitionc 
ctbnica  ad  fidem  Christi  convertendis  S.  Columbam  om- 
nem  suam  curam  atque  operam  posuisse :  utcunque  Boe- 
tliius id  dissimulaverit,  atque  in  Pelagiana  ha;resi  Pic- 
torum quorundam  mentibus  insita  cvellenda  potissimum 
eum  laboravisse  credere  nos  voluei'it. 

Quum  vero  anno  incarnationis  Dominican  DLXV.  et 
nono  regni  Bridii  Columbam  adiisse  Britanniam,  in  Beda 
Hermannus  Contractus  legeret;  anno  Christi  DLVII. 
Bridium  regnare  ccepisse  retulit,  Indeque  in  vulgato 
Marcellini  comitis  chronica,  Indictione  V.  anno  post  con- 
sulatum  Basilii  XVI.  annotatum  legimus  :"  "  In  Britannia 
Bridus  rex  Pictorum  efficitur."  Nam  et  hujus  et  sequen- 
tis  et  sex  prajcedentium  annorum  res  gestas,  ex  Johannis 
Cuspiniani  in  Cassiodori  consulares  fastos  commentariis 
descriptas,  ad  hos  annales  ausu  tcmerario  Onuphrius  Pan- 
vinius  attcxuit :  qvium  eas  non  ex  Marcellini  aliquo  codice, 
sedexHermanni  Contracti^  chronico  Cuspinianus  desump- 
sisset.  Quod  minus  animadvertens  cruditissimus  Scaliger, 
non  solum  Onuphrii  crrorem  hunc  in  nova  sua  editione 
non  corrcxit ;  sed  etiam  subdititii  hujus  Marcellini  autho- 

V  Booth.  Scot.  hist.  lib.  9.  fol.  IfiC.  b. 

1  Supra,  pag.  202.  207.  Vid.  Bed.  hist.  lib.  1.  cap.  12.etlib.  4.  cap.  26. 

'    Vid.  Adaimi.  vit.  Cohimba:,  lib.  2.  cap.  10.  18,  19. 

"   Tom.  1.  anti(ju.  Icct.  Hcnr.  Cauisii,  pag.  480,  481,  482. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  285 

ritate  fretus,  sub  finem  sexti'  libri  de  emendatione  tem- 
porum,  in  veteruni  Francorum  regum  initiis  constituendis 
et  ipse  lapsus  est,  et  e  via  alios  secuni  pariter  abduxit. 

Anno  Christi  DLXV.  si  triginta  et  duos  addamus 
annos,  quos  ab  adventu  in  Britanniam  ad  exitum  Columbae 
Beda  numerat,  DXCVII.  emerget  annus,  tempori  mortis 
illius  assignandus :  quani  sequenti  anno  a  Sigeberto  Gem- 
blacensi  et  Matthajo  Florilego,  prascedenti  ab  Hermanno 
Contracto  videmus  attributam.  Est  autem  ex  Adamnani" 
relatione  clarum,  diem  Sabbati  supremum  illi  vitae  fuisse ; 
et  media  nocte  sequente,  ad  Doniinicam  spectante,  Deo 
animam  ilium  reddidisse.  Quum  igitur  Junii  die  none 
obiisse  ilium  constet,  martyrologiis  omnibus,  Romano, 
Beda;,  Usuardi,  Notkeri,  et  commemoratione  nostratium 
hodierna  in  illud  consentientibus  ;  atque  cum  media  nocte 
Romani  civiles  suos  dies  et  incipere  soleant  et  terminare  : 
num  nox  ilia  media,  qua  Columbam  decessisse  diximus,  diem 
Junii  nonum  vel  inchoaverit  vel  finierit,  quaestionis  quid 
habet.  Quod  si  ineunte  nono  die  Junii  is  decesserit,  ad 
annum  Domini  DXCVII.  cum  Beda;  sin  desinente,  ad 
annum  DXCVI.  cum  Hermanno  mors  ejus  erit  referenda: 
pro  quo  etiam  Tigernaci  faciunt  annales ;  in  quibus  "  Quies 
Columcill  in  nocte  Dominicae  Pentecostes"  contigisse  me- 
moratur.  Anno  enim  DXCVI.  juxta  Alexandrinorum 
saltem  et  Dionysii  Exigui  rationes,  ad  quas  solas  res- 
pectum  videtur  babuisse  Tigernacus,  Dominica  Paschalis 
in  diem  vigesimum  secundum  Aprilis  (quo  mense  a  Co- 
lumba  etiam  cum  suis  Pascbalem  solemnitatem  peractam 
fuisse  Adamnanus"*  indicat)  et  Pentecoste  in  Junii  diem 
incidit  decimum,  Romano  more  a  media'  nocte,  quae  die 
nono  finem  dedit,  inchoatuni. 

Nos  vero,  uti  cum  Beda  anno  DXCVII.  Columbam  ex 
liac  vita  migravisse  non  gravate  admittimus ;  ita  ante  an- 
num DLXV.  ex  riibernia  in  Britanniam  eum  migravisse 
censcmus:  licet  cundem  annum,  Bedam  etiam  sccuti, 
Fabius  Ethelwcrdus,  annales  Anglo-Saxonici,  Florentius 
Wigornicnbis,  Contractus,  Ilcmicus  Iluntingdonicnsis"  et 

'   Pag.  578.  edit.  ann.  i;98.  "  Adamiian.  lib.  3.  cap.  18.30,31. 

"  Id.  ibid.  cap.  27.  •"  liistor.  lib.  3. 


236  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

Johannes  Tinmuthensis,  primo  illius  in  Britanniam  atl- 
ventui  assignaverint.  Adamnanus  enim  Heyensis  abbas, 
Beda  aliquanto  antiquior,  utpote  annis  prius  viginti  septem 
mortuus  quam  occlesiastica  ab  hoc  edita  est  historia,  Co- 
lumbam  "  anno''  secundo  post  Culedreibne  bellum,  fetatis 
vero  sua3  quadragesimo  secundo  de  Scotia  (sive  ut  MS. 
meus  eodem  sensu  habet,  Hibernia)  ad  Britanniam,  pro 
Christo  peregrinari  volentem,  enavigavisse"  narrat.  Hoc 
vero  praelium  anno  DLXI.  commissum  fuisse,  ex  Ulto- 
niensibus  annalibus  intelligimus :  necnon  anno  DLXV. 
occisum  esse  regem  Dermitium,  cujus  insidias  ac  odium 
capitale  declinantem  S.  Columbam  in  Britanniam  seces- 
sisse  ineditus  vitae  ejusdem  sancti  scriptor  prodidit.  Ita 
biennio  citius  in  Britanniam  pervenisset  Columba  noster, 
et  biennio  longius  ibidem  fuisset  commoratus,  quam  a  Beda 
est  traditum.  Cum  enim  hie  sepultum  fuisse  ilium  dicat 
"  post  annos  circiter  duos  et  triginta,  ex  quo  ipse  Britan- 
niam praedicaturus  adiit ;"  Adamnanus,  cui,  in  Columbaj 
rebus  praesertim,  major  fides  est  adhibenda,  in''  Britan- 
nica  illius  peregrinatione  triginta  quatuor  annos  completos 
fuisse  confirmat :  quibus  ab  anno  mortis  ipsius  DXCVII. 
deductis,  relinquitur  DLXIII.  ad  quem  navigationem  Co- 
lumcilli  de  Hibernia  in  Ultoniensibus  etiam  annalibus  re- 
latam  invenimus:  una  cum  Mona-dairensi  prajlio,  quod 
Onde-Monense  illud  fuisse  minime  dubitamus,  dc  quo  in 
Adamnani  de  S.  Columba  avsicSorotc  ista  legimus :  "  Post 
bellum  Cule-drebene,  sicuti  nobis  traditum  est,  duobus 
transactis  annis  (quo  tempore  vir  beatus  de  Scotia  pere- 
grihaturus  primitus  enavigavit)  quadam  die,  hoc  est,  ea- 
dem  hora  qua  in  Scotia  commissum  est  bellum  quod  Sco- 
tice  dicitur  Ondemonc,  idem  homo  Dei  coram  Conallo 
rege  filio  Comgill  in  Britannia  conversatus,  per  omnia 
enarravit  tarn  de  bello  commisso,  quam  etiam  de  illis  re- 
gibus  quibus  Dominus  de  inimicis  victoriam  condonavit : 
quorum  propria  vocabula,  Ainmerius  filius  Setui,  et  duofilii 
Maic  Erce,  Domnallus  et  Forcus.  Sed  et  de  rege  Cruithnio- 
runi  qui  Echodius  Laib  vocitabatur,  quemadmodum  victus 
currui  insidens  evaserit,  sinxilitcr  Sanctus  prophctizavit." 

y  Adamnan.  lib.  1.  cap.  1.  '  Id.  ibid,  et  lib.  3.  cap.  26. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  237 

Eum  autem  "  cum  duodecim  commilitonibus  discipulis 
ail  Britanniam  transnavigavisse"  Adamnanus''  author  est : 
quorum  catalogum  in  appendice  libri  Cottoniani  ita  con- 
signatum  reperi :  "  Haec  sunt  duodecim  virorum  noniina, 
qui  cum  S.  Columba  de  Scotia  primo  ejus  transitu  ad  Bri- 
tanniam transnavigaverunt.  Duo  filii  Brendin  :  Baitliene, 
qui  et  Comin,  sancti  successor  Columba; ;  et  Cobthach 
frater  ejus.  Ernaan,  sancti  avunculus  Columbae.  Dior- 
mitius  ejus  ministrator.  Rus  et  Fetliuo,  duo  filii  Rodaini. 
Scandal  filius  Bresail,  filii  Endei,  filii  Neil.  Luguid, 
Mocutheimno,  Eclioid,  Tliorannu,  Mocufir,  Cetea  Cair- 
naan  filius  Branduib  filii  Meilgi,  Grillaan :"  cum  quibus  et 
ilia  Hectoris  Boetliii''  sunt  conferenda  :  "  venere  cum  eo  in 
Albionem  viri  duodecim  Christi  dogmate  insigniter  imbuti, 
sed  magis  longe  sanctissimis  decorati  moribus.  Bathenus 
et  Cominus ;  qui  post  Columbae  exitum  monacliorum 
claustris  praefecti  inter  Scotos  baud  mediocre  Christi  Ec- 
clesiae  decus  attulere.  Cibthacus  et  Ethernanus  Columbae 
nepotes  ex  fratre,  Christi  sacerdos  uterque :  Domitius,  Ru- 
tliius  et  Fethuo ;  haud  parum  natalium  amplitudine,  sed 
magis  longe  religione  honestati.  Scandalaus,  Eoglodius, 
Totaneus,  Moteferus,  et  Gallanus.  Hi  viri  Columba  in 
Hiberniam  transmittente,  sedem  statuentes  in  lona  insula, 
Scotorum  Pictorumque  regiones  piis  lustrando  sudoribus, 
docendo,  disserendo,  scribendo  utrumque  populum  op- 
timis  moribus  et  religione  imbuerunt."  His  addit  Jo- 
hannes Fordonus  Constantinum  etiam  Cornubiensium 
quondam  regem ;  de  quo  in  prsecedente'^  capite  est  dic- 
tum :  "  Contemporaneus  fuit  sancto  Columbae,  inquit  ille, 
sanctus  Constantinus  rex  Cornubiae;  qui  relicto  regno 
terreno,  regi  coelesti  meditari  ccepit :  et  cum  S.  Columba 
ad  Scotiam  pervenit,  et  fidem  Scotis  praedicavit  et  I'ictis. 
Monasterium  fratrum  in  Govane  instituit  juxta  Cludum, 
quibus  ipse  abbas  prasfuit :  totam  terram  de  Kentyrc  con- 
vertit,  ubi  ipse  martyr  pro  fide  occubuit :  et  in  suo  mo- 
nasterio  apud  Govane  sepelitioncm  accepit." 


'  Adamnan.  lib.  3.  cnp.  4.  <>  Bocth.  Scot.  hist.  lib.  9.  fol.  1C6,  IfiT. 

'  Supra,  cap.  14.  pag.  59,  fiO. 


238  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

Et  nc  de  duotlccim  viris  illis  Columbiensibus  frustra 
dixisse  putaretur  Boethius,  scribendo  Scotorum  Picto- 
riimque  populum  eos  erudivisse :  Thomas  Dcmpsterus, 
solita  fretus  licentia,  scripta  haac  illis  attribuit :  I.  S. 
Batheno''  (sive  Baitheneo,  cujus  apud  Adamnanum  in  vita 
Columba;  crebra  occurrit  mentio)  Acta  Columbas  magistri, 
librum  unum ;  De  monasticaj  vita;  laude,  libros  tres ;  Enchi- 
ridion precum,  librum  unum.  II.  S.  Comino"^  (quern  Adam- 
nanus,  vel  saltern  appendicis  ad  ilium  adjecta;  scriptor, 
eundem  cum  Baitheno  facit)  De  vera  pietate,  librum  unum, 
(cujus  Bostonum  Buriensem  meminisse  false  significat :) 
et  In  Apocalypsim,  librum  unum.  III.  S.  Cibthaco'  (sive 
Cobthacho)  De  gentilium  erroribus,  librum  unum  ;  De  gra- 
tia Dei,  librum  unum ;  De  gubernationcDei,  librum  unum  ; 
et  Epistolarum,  librum  unum.  IV.  S.  Ethernanos  (monas- 
terio  Divini  ruris,  si  huic  credimus,  praeposito)  Gesta  Co- 
lumbaa  avunculi,  librum  unum,  Quern  enim  Boethius  et 
ipse  Dempsterus  alibi''  fratris,  hie  sororis  S.  Columba; 
cum  facit  filium :  quanquam  is  non  alius  omnino  fuisse 
videatur  quam  Ernanus  ille  presbyter,  quern  S.  Columbaj 
avunculum  fuisse  docet  Adamnanus'  et  quem  scripsisse 
fingit  Dempsterus'',  Exhortationum  ad  fratres  in  Himba 
insula,  librum  unum,  et  In  regulam  B.  ColumbiB,  librum 
unum.  V.  S.  Domitio'  (vel  Diormitio  potius,  S.  Columba; 
ministratori™)  Sermones  ad  fratres,  librum  unum  ;  Sanctaj 
yitae  regulam,  librum  unum  ;  Epistolas  ad  Columbam  ma- 
gistrum,  librum  unum  ;  Meditationes,  librum  unum.  VI. 
S.  Ruthio"  (qui  aliis  Rus  est)  Sermones  de  Sanctis,  librum 
unum ;  De  vita  monastica,  librum  unum.  VII.  S.  Fethu- 
oni°,  Epistolarum  ad  patres  in  lona,  librum  unum.  VIII. 
S.  Scandalaoi",  Brcsaili  filio.   Ad  fratres  in  lona,  librum 

''  Dempster,  hist,  ecclesiast.  Scot.  num.  123. 

o  Id.ibid.  num.  250.  '   Ibid.  num.  235. 

g  Ibid.  num.  459.  •>  Ibid.  num.  235. 

'  Lib.  Leap. 27. 

'^  Dempster,  hist,  ecclesiast.  Scot.  num.  464. 

'  Ibid.  num.  367. 

""  Hnjus  Adamnanus  lib.  1.  cap.  25.  et  alibi  mcminit. 

"  Dempster,  hist,  ecclesiast.  Scot.  num.  1036. 

o  Ibid.  num.  535.  i'  Ibid.  num.  1034, 


CAP.  XV,  ANTIQUITATES.  239 

iinuni.  IX.  Eoglodio''  (sive  Echoido)  Columbae  niagistri 
vitiB,  librum  unum,  et  Epistolai'iim  ad  Hibernos,  librum 
unum.  X.  S.  Totaneo"^  (sive  Thorannuo)  Regulam  ad  fra- 
tres,  librum  unum.  XI.  S.  Motefero^  (sive  Mocufiro)  Ad 
raonacbos  in  lona  insula,  librum  unum.  XII.  S.  Gallano', 
Acta  magistri  Columbae,  librum  unum ;  ct  Exhortationem 
ad  nionacbos,  librum  unum. 

Ion  A  insula,  in  qua  duodecim  bosce  viros  scdcm  statu- 
isse  affirmat  Boethius,  ab  Adamnani  editoribus  passim 
lovA  mendose  exarata  legitur.  Ab  Hebraica  origine  no- 
men  illud  deducit  Fordonus  in  Scotichronico,  et  Latine 
Columbam  sonare  notat,  quasi  a  nobilissimo  suo  incola 
S.  Columba  illi  inditum ;  de  quo  in  secunda3  suae  praefa- 
tionis  exordio  Adamnanus :  "  Vir  crat  vitas  venerabilis  et 
beatae  memoriae,  monasteriorum  pater  et  fundator,  cum 
lona  propbeta  homonymon  sortitus  nomen.  Nam  licet 
diverse  trium  diversarum  sono  linguarum,  unam  tamen 
eandemque  rem  significat,  hoc  quod  Hebraice  dicitur 
loNA,  Graecitas  vero  Peristeran  vocitat,  et  Latina  lin- 
gua Columba  nuncupatur."  Simeonem  etiam  Scotum 
similiter  Latino  et  Hebraico  illo  nomine  indifferenter  usum 
animadvertimus,  in  illo  votorum  suorum  epilogo  : 

pater  et  patrone  Columba, 

Ensis  Scotorum  sis  et  munimen  eorum. 
Auxiliumque  boni,  prece,  fer  servo  Simeoni ; 
Haec  qui  verba  precum  tibi  scribere  duxcrat  tequum. 
Wilielmoquc,  loNA,  sacer  affer  ccelica  dona  ; 
Hunc  librum  clare  qui  dignum  duxit  arare. 

Ilinc,  qui  Bedas  Hyenses"  monachi,  Ceolfrido  apvul 
cundem"  Columbienscs  sunt  dicti :  eorundemque  rector"' 
Segenius  a  Cummiano"  abbas  Columbaj  sancti  est  appella- 
tus.  Quae  enim  Adamnano  lona  bodieque  Y  Columcille 
vocatur,  Bedae  Hy,  in  vita  S.  Edi  et  S.  Fintani  Hya,  in 
vita  S.  Ythae,  virginis  Hibernicae,  Yth,  in  vita  S.  Cainici 

1  Dempster,  hist,  ecclesiast.  Scot.  num.  491. 

'  Ibid.  num.  1114.  •   Ibid.  num.  872. 

'  Ibid.  num.  556. 

"  Bed.  ecclesiast.  liistor.  lib.  5.  cap.  13. 

»  Ibid.  cap.  22.  "  Ibid.  lib.  3.  cap.  5. 

"  EpisU  Hibcrnic.  Syllogc:  iucpistolo:  1 1.  tn'iypa^J. 


240  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

Ilitlie,  in  vita  S.  Blaithmaic,  a  Walafrido  Strabo  descripta, 
Eo",  ill  Tigernaci  atque  Ultoniensibus  annalibus  la  nun- 
cupatur.  Ludibrium  enim  omnibus  Thomas  Dempsterus'' 
debet,  qui  ex  Hydestinati,  Hu  vel  Hy,  et  lona;  nominibus 
tres  nobis  effingit  insulas  :  prime  illo,  hactenus  nobis  inau- 
dito,  ex  Bedae  verbis  hisce  conferruminato  vocabulo  :  "  Mo- 
nachus' erat  episcopus  Aidan  ;  utpote  de  insula  quae  vo- 
catur  Hy  destinatus  :"  quum  alio  tamen  in  loco  ipse  Beda 
nomen  hoc  proprium  a  participio,  vocibus  haud  paucis 
interjectis,  late  longeque  discluserit :  de  Aidani  successore 
Finano  simili  scribens  modo :  "  Successit  ei  in  episcopatum 
Finan,  et  ipse  illo  ab  Hy  Scotorum  insula  ac  monasterio 
destinatus."  Et  de  Finani  quoque  successore  Colmano  : 
"  Venit"ad  insulam  Hy,  unde  erat  ad  prasdicandum  verbum 
Anglorum  genti  destinatus."  Simplici  vocali  tertia  nomen 
hujus  insulae  in  vita  S.  Brendani  abbatis  -Birraj  (de  quo  in 
septimo  decimo  capite  dicendum  erit)  ita  expressum  inve- 
nitur.  "  Columba,  cum  ex  Hibernia  patria  in  exilium  trans 
mare  proficisci  voluisset  nuncium  misit  ad  seniorem 
Brendanum  abbatem  Birrae  (quem  Deus  donavit  spiritu 
discretionis  et  concilii  in  dirigendis  quibuscunque  per  vias 
niaxime  gratas  Deo  et  utilissimas  consilio  capientibus)  ut 
sibi  indicaret  quem  locum  specialiter  deligeret  sibi  ma- 
nendi in  exilio.  Turn  Brendanus  in  ccelum  aspiciens  et 
paulisper  tacens,  ac  cogitantis  instar  jussit  terram  fodi 
sub  pedibus  nuncii  Columbse :  sub  quibus  invenerunt  lapi- 
dem,  quem  de  terra  levatum  diligenter  intuens  Brendanus 
invenit  in  eodem  figuram  literac  seu  alphabet!  characteris  I. 
Et  conversus  ad  nuncium  qui  Columbae  minister  erat,  ait, 
llenuncia  tuo  magistro  Columbas  in  hasc  verba  :  I.  id  est, 
abi  in  insulam  I.  nam  ibi  invenies  augmenta  virtutum,  et 
inde  multa;  animas  in  ccelum  ibunt ;  et  locus  idem  habebit 
magnum  honorem." 

At  si  Hectori  Boethio  credere  volumus,  longe  ante 
S.  Columbae  et  comitum  ipsius  adventum  lonam  insulam  a 
viris  religiosis  cultam  fuisse  dicendum  erit.     lUe  enim  de 


"  Tom.  6.  antiqu.  lect.  H.  Canis'l,  pag.  572. 

y  Dempster,  apparat.  ad  hist.  Scotic.  lib.  1.  cap.  15.  num.  5,  C,  ct  11. 

«  Bed.  histor.  lib.  3.  cap.  3,  »  Id.  lib.  4.  cap.  4. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  241 

Scotorum  gente  a  Maximo  Romanorum  legato  extra  Bri- 
tanniae  fines  pulsa''  verba  faciens ;  "  Exulabant"  per  idem 
tempus,"  inquit,  "  Christi  sacerdotes  ac  monachi  quicun- 
que  Scotici  erant  nominis ;  quorum  magna  pars  in  He- 
brides delata,  in  lona  insula  sacrum  constituere  coeno- 
bium,  multis  verae  pietati  deditis  ad  hanc  nostram  usque 
aetatem  insigne :  dubium  an  viris  an  foeminis,  sanctitate 
plus  pollentibus ;  nam  secretis  aedibus  religiosam  colebant 
vitam.  Multa  exinde  per  secula  celebrius  auctum  est  hoc 
ccEnobium,  cum  modicis  primum  fuisset  cocptum  initiis,  et 
piorum  nuniero,  et  praediis  ad  sumptus  coUatis,  et  multo- 
rum  postea  regum  donariis.  EfFectum  parvo  post  tem- 
pore commune  Scotorum  regum  coemiterium."  Finito 
enim  illo  exilio,  ut  idem  postea  addit,  "  Restituif^  Fergu- 
sius  templa  diruta  aut  populi  defectu  neglecta ;  sacris  mi- 
nistris,  ad  Dei  cultum,  sacerdotiis  donatis.  Qui  exularant 
monachos,  reduces  mira  charitate  amplexus,  ut  populum 
vera  imbuerent  pietate,  structis  ad  id  patrio  ritu  cellulis 
quibusdam,  ad  vitae  necessaria  praediis  donavit.  lonae 
abbatiam  condidit,  ubi  Scotorum  regum  deinceps  voluit 
esse  sepulchrum  :  institutis  sepulchralibus  quibusdam  re- 
ligiosis  ceremoniis,  in  regum  funeratione  peragendis  ;  im- 
pensis  ad  sumptus  e  vicinis  agris  insulisque  tributis." 

De  libris,  post  direptam  ab  Alarico  urbem  inde  ab  eo 
abductis  atque  in  lonae  monasterio  repositis,  ab  Hectore 
decantatam  fabulam  jam  ante"  recitavimus  :  quam  etiam 
in  historiae  praefatione,  ad  regem  Jacobum  V.  idem  bre- 
vius  sic  edisserit :  Fergusius  "  capta  Roma,  unus  ex  du- 
cibus,  forte  quadam  librorum  praeda  potitus,  baud  quaquam 
aureis  aliorum  pateris  lapillisque  quantumvis  pretiosis  infe- 
riore,  cam  summa  cura  in  Scotiam  deportatam  adhibitis 
custodibus  extructoque  monasterio  adservandam  in  lona 
dederat.  Quanquam  ob  custodum  incuriam,  quas  tempo- 
rum  illorum  infelicitati  imputari  debet,  ignorantium  quem 
illic  reconditum  servarent  thesaurum,  praeter  erosa  quae- 
dam  fragmenta  illorum  nobis  baud  multum,  magno  pro- 

"•  Supra,  pag.  120.  >:  Boeth.  Scot.  hist.  lib.  6.  fol.  110.  b. 

<"  Id.  lib.  7.  fol.  1 19.  '  Supia,  pag.  125. 

VOL.  VI.  R 


2'12  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

fecto  optimarum  literaruni  dispendio,  reliqui  factum  est." 
De  Fergusii  quoque  filio  et  proximo  successore  haec  in- 
super  idem*^  narrat:  "  Rex  Eugenius  salutatus,  ut  a  pie- 
tate  administrationem  inchoaret,  patris  reliquias  efFossas 
loco,  iibi  Romanis  urgentibus  armis  erant  reconditae,  fu- 
nebri  pompa  in  lonam  insulam  delatas,  uti  jusserat  vivens 
Fergusius,  Christiano  ritu,  destinato  ad  id  loco  sepelivit. 
Actis  inde  aliquot  per  dies  parentalibus  :  viros  pietati  eo 
loco  addictos,  ut  fructus  coenobii  (seu,  ut  vulgatius  loquar, 
abbatias)  qui  tunc  admodum  erant  exiles,  ad  sumptus  sup- 
peterent,  praediis  atque  proventibus  variis  vicinis  ex  insulis 
donavit.  Erat  Fergusii  funus  omnium  Scotorum  regum 
primum  in  lonam  delatum.  Mansit  exinde  locus  regum 
sepulturse  sacer,  usque  ad  Malcolmi  tertii  regis  tempora 
cui  ob  capitis  molem  Can-mor,  id  est,  caput  majus,  vulgo 
nomen  fuit  adjectum:"  a  quo,  "  D.  Margaritas  reginae 
suasu,  abbatia  Downfermlin,  id  est,  in  monte  infinnorum 
structa  et  multis  praediis  ab  eodem  rege  donata ;  ut  illuc 
deinceps  regum  funera  efFerrentur,  publico  edicto  est  con- 
stitutum." 

Et  quidem  Fergusium,  una  cum  duobus  fratribus  Lo- 
arno^  et  Cenogo  sive  Tenego  Erci  filiis,  in  lona  insula 
sepultos  fuisse,  etiam  in  antiquiore  Biitanniae chronico,  et 
in  Joliannis  Fordoni  Scotichronico  notatum  invenimus :  in 
quorum  posteriore  de  eadem  quoque  insula  leguntur  ista : 
Ibi  "  duo  monasteria  sunt  fundata,  unum  nigrorum  mo- 
nachorum,  aliud  sanctarum  monialium  ordinis  S.  Augus- 
tini  roclietam  deferentium ;  et  ibi  refugium''.  Monasterium 
vero  monachorum  usque  ad  tempus  regis  Malcolmi,  viri 
sanctas  Margaretae,  fuit  locus  sepulturae  et  sedes  regalis 
quasi  omnium  regum  Scotiae  et  Pictiniae."  Sed  magis 
luculentam  hujus  insula  descriptionem  ita  nobis  exhibuit, 
in  libro  rerum  Scoticarum  primo,  Georgius  Buchananus  : 
Est  ea  "  longa  duo  millia  passuum,  supra  mille  lata  :  fer- 
tilis  quidem  omnium,  quae  ea  ca?li  plaga  gignere  solet,  et 
veteribus,  ut  in  ea  gente,  monumentis  illustris ;  sed  D. 

'  Boelh.  lib.  7.  fol.  122. 

8  Baruo  et  Tenago ;  Jo.  Majori,  de  gest.  Scot.  lib.  2.  cap.  1. 

^  Asylum,  seu  locus  peifugii. 


CAP.  XV. 


ANTIQtJITATES.  248 


Columbi  severa  disciplina  et  sanctitate  claiior.  Erant  in 
ea  duo  monasteria,  alterum  monachorum,  alterum  mona- 
charum :  curia  una,  sive,  ut  nunc  loquuntur,  parocliialis 
ecclesia,  multaque  sacella  ex  munificentia  regum  Scotorum 
et  regulorum  insulanorum." 

"  In  ccEnobio  veteri  D.  Columbi  insularum  episcopi 
sedem  statuerunt,  vetere  domicilio,  quod  erat  in  Eubonia", 
ab  Anglis  capto.  Remanet  adhuc  inter  veteres  ruinas  sepul- 
cretum,  sive  coemiteriuin  commune  omnium  nobilium  fami- 
liarum,  quae  in  occidentalibus  insulis  habitabant.  Eminent 
inter  caeteros  tumuli  tres  modicis  intervallis  distantes,  tri- 
bus  impositis  domunculis  in  orientem  versis.  In  occidentali 
cujusque  parte  lapis  inscriptus,  quorum  tumuli  sint,  indi- 
cat.  Qui  medius  est  titulum  habet,  tumulus  regum 
ScotIjE.  Ferunt  enim  quadraginta  octo  reges  Scotorum 
ibi  fuisse  humatos.  In  dextro  incisus  est  titulus,  tumulus 
regum  Hiberni^.  Quatuor  enim  reges  HiberniEe  illic 
conditi  fuisse  dicuntur.  Qui  est  in  sinistra  parte  inscri- 
bitur,  tumulus  regum  Norvegi^e.  Hujus  enim  gentis 
octo  reges  illic  fuisse  sepultos,  fama  est.  In  reliquo  cce- 
miterio  seorsum  clarae  insulanorum  familia;  habent  sua 
conditoria.  Circa  eam  sex  proximee  insulaj  exigua;,  nee 
tamen  infoecundae,  ab  antiquis  regibus,  et  insulanorum  re- 
gulis  ccenobio  Columbaa  donatae  fuerunt." 

In  omnibus  vero  monasteriis  a  S.  Columba  et  disci- 
pulis  ejus  turn''  in  Britannia  tum  in  Hibernia  constitutis, 
insulanum  hoc  monasterium  principatum  tenuisse  testatur 
Beda :  ita  ut  "  in'  cunctis  pene  septentrionalium  Scoto- 
rum (tam  Ultoniensium  scilicet  in  Hibernia,  quam  Dal- 
reudinorum  in  Britannia)  et  omnium  Pictorum  monasteriis 
non  parvo  tempore  arcem  tenuerit,  regendisque  eorum 
populis  praefuerit."  Unde  temporum  gradus,  quibus  Dio- 
nysii  Exigui  et  Alexandrinorum  rationes  paschales  ia 
Britannicas  nostras  insulas  sunt  introductae,  enarrans  idem, 
observat  ;  I.  "  Gentes"  Scotorum,  quae  in  australibus 
Hiberniae  insulae  partibus  morabantur,  ad  admonitionem 

'   Mannia.     Vide  supra,  pag.  183. 

''  Bed.  ecclesiast.  hist.  lib.  3.  tap.  4. 

'  Ibid.  cap.  3.  "  Id.  ibid. 

r2 


2M  BUITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

apostolicae  sedis  antistitis  Pascha  canonico  ritu  observare 
didicisse :"  septentrionali  Scotorum  provincia,  et  omni  na- 
tione  Pictorum,  patriam  suam  consuetudinem  adhuc  reti- 
nente.  II.  AdamnanumHeyensemabbatem(eundem  ilium, 
a  quo  res  S.  Columba;  descriptas  habemus)  "  Scotis"  in 
Hibernia  praedicantem,  plurimos  eorum,  et  pene  omnes 
qui  ab  Hyensium  dominio  erant  liberi,  ab  errore  avito  cor- 
rectos,"  legitimum  Paschae  tempus  observare  docuisse; 
quum  tamen  "  snos  qui  erant  in  Hy,  quive  eidem  erant 
subditi  monasterio,"  ad  sententiam  suam  pertrahere  non 
valeret.  III.  "  Naitanum"  regem  Pictorum,  qui  septen- 
trionales  Britannia?  plagas  inhabitant,"  Ceolfridi  abbatis 
Uteris  admonitum,  per  universas  provincias  Romanum  ob- 
servandi  Paschatis  morem  propagavisse :  Hyensibus  tamen 
monachis  institutum  suum  pristinum  deserere  renuentibus. 
IV.  Ecgbertum  presbyterum,  quiP  in  Hibernia  peregri- 
nam  ducebat  vitam,  "  ad  Columbje  monasteria  docenda 
perrexisse ;"  atque  "  illos''  quoque  qui  insulam  Hy  incole- 
bant  monachos  Scoticse  nationis,  cum  bis  quae  sibi  subdita 
erant  monasteriis,"  ad  ritum  Paschse  canonicum  perdux- 
isse:  Britonibus  inveteratam  parentum  suorum  traditio- 
nem  mordicus  etiam  tunc  tenentibus. 

"  Habere'  autem  solet  ipsa  insula  rectorem  semper  ab- 
batem  presbyterum,  cujus  juri  et  omnis  provincia  et  ipsi 
etiam  episcopi  ordine  inusitato  debeant  esse  subjecti ; 
juxta  exemplum  primi  doctoris  illius,  qui  non  episcopus 
sed  presbyter  extitit  et  monachus :"  uti  apud  eundem 
Bedam  legimus.  Cujus  verbis  non  probe  perceptis,  abba- 
tem  monasterii  illius  "  contra  morem  ecclesiasticum  pri- 
matem  omnium  Hibernicnsium  habitum  esse  episcoporum," 
satis  inconsiderate  pronunciavit  Notkerus  Balbulus^ :  quum 
Hyensem  insulam,  et  Pictorum  provinciam,  cujus  Columba 
primus  doctor  celebrabatur,  Beda  intellexerit.  Nam  et 
exiguam  illam  insulam  non  abbatem  solum  sed  etiam  epis- 
copum  habuisse,  Ultonienses  nos  docent  annales  :  ex  qui- 

"  Bed.  ecclesiast.  hist.  lib.  5.  cap.  16. 
"  Ibid.  cap.  22.  P  Ibid.  cap.  10. 

1  Ibid.  cap.  23.  '  Id.  lib.  3.  cap.  4. 

'  Notker.  Martyrolog.  V,  Id.  Jun. 


GAP.  XV. 


AIITIQUITATE9. 


345^ 


bus  primorum   abbatum   seriem  operas  pretium   fortasse 
fuerit  cognoscere : 

Anno  Christ!        I.  Columba,  annis  triginta  et  quatuor.     Tot  enira  annis  insu- 

DLXIII.  lanum  militem  eum  fuisse  aiBrmat  Adamnanus'. 

DXCVII.  II.  Baithenus,  quern  S.  Columbae  alumnum  et  successoreui  ap- 

pellat  Adamnanus",  familiarissimunt  discipulum  Noikerus 
Balbulus,  anno  uno.  Extat  illius  vita,  in  qua  Fintani  filii 
Lippani  viri  sapientissimi  hoc  de  illo  legitur  testimonium  ; 
"  scitote  quod  nullus  citra  Alpes  (excepto  Columba  magis- 
tro)  compar  illi  in  cognitione  divinarum  Scripturarum  et  in 
magnitudine  scientia;  reperilur." 

DXCVIir.  ITI.  Fergnaus",  annis  viginti  quinque. 

DCXXIII.  rv.  Segenius,  cujus  Cummianus",  Adamnanus'  et  BedaJ  me- 

minerunt,  annis  viginti  et  novem. 

DCLII.  V.  Suibneus  filius  Curthri,  annis  quinque. 

DCLVII.  VI.  Cummineus  Albus,  cujus  superius'  ex  Adamnano  facta  est 

mentio,  annis  duodecim. 

DCLXIX.  VII.  Failbeus,  quern  decessorem  suum  appellat  Adamnanus*, 

annis  decern. 
DCLXXIX,  VIII.  Adamnanus,   a  quo  res  CoIumbEe  descriptas  liabemus, 

annis  viginti  quinque.  Ejus  cum  laude  meminit  Ceolfridus'' 
abbas,  et  qui  sub  ejus  regimine  vixit,  Beda"^.  Rectcque  liunc 
ab  altero  ejusdem  nationis  ettemporis.\damnano,  Coludio  sive 
Coldinghamensi  monacho,  ab  eodem  Beda**  item  commemo- 
rato,  Johannes  Trithemius*'  distinguit :  licet  B^lccus^,  Posse - 
vinus,  et  alii  eos  postea  confuderint. 

DCCIV.  IX.  Conainus  filius  Failbei,  annis  sex-. 

DCCX.  X.  Dunchadus  filius  Cinfaelae,  annis  septem. 

Sub  hoc  Dunchado  Hyenses  monachos  Romanum  pas- 
chalis  temporis  observandi  morem,  Ecgberti  presbyteri 
suasu,  suscepisse  notat  Beda*,  anno  ab  incarnatione  Do- 
mini DCCXVI.  et  quidem  quarto  Calendas  Septembris, 
die  Sabbati :  ut  Ultonienses  habent  annates :  in  quibus 
etiam,  anno  proxime  sequente  et  Dunchadi  abbatis  obitum 
consignatum  invenimus,  et  "expulsionem  familiac  las  (id 
est,  Hyensis  hujus   insulae)  trans  Dorsum''  Britanniae,  a 

'  Adamnan.  vit.  Col.  lib.  1.  cap.  1.         "  Id.  lib.  1.  cap.  2.  et  lib.  3.  cap.  22. 

"  Virgnous  Adamnano,  lib.  3.  cap.  23.  (vel  22.  Augiensis  MS.) 

"  Epist.  Hibernicar.  sylloge:   in  epist.  XI.  iTriypafy, 

"  Adamnan.  lib.  1.  cap.  3.  ct  lib.  2.  cap.  4. 

y  Bed.  lib.  3.  cap.  5.  '  Supra,  pag.  229. 

*  Adamnan.  lib.  1.  cap.  3.  •>  Bed.  lib.  5.  cap.  22. 
'  Ibid.  cap.  16.                                           'I  Id.  lib.  i.  cap.  25. 

■■  Trithem.  dc  viris  illuslrib.  ord.  Bcncdicti,  lib.  3.  cap.  124.  ct  153. 

•  Balic.  centur.  H.cap.  25.  «  Bed.  lib.  5,  cap.  23. 
■■  Drum-Albain. 


34<J  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP   XV. 

Nectano  rege"  factam :  qui  idem  Naitanus  ille  Pictorum 
rex  fuisse  videtur,  a  quo  Romanam  celebrandi  Paschatis 
consuetudinem  in  subjectas  sibi  provincias  introductam 
fuisse  jam  ex  Beda  diximus.  Pictorum  enim  hanc  fuisse 
insulam  Walafridus  Strabus'  cecinit: 

Insula  Pictorum  quccdam  monstratur  in  oris 
Fluctivago  suspensa  salo;  cognominis  Go ; 
Qua  sanctus  Domini  rcquiescit  came  Columba. 

Eamque  a  Pictis  S.  Columbam  "  in  possessionem  monas- 
terii  faciendi  accepisse"  Beda''  tradidit  :  "  Quae  videlicet 
insula  (sic  scribit  ille')  ad  jus  quidem  Britannia;  pertinet, 
non  magno  ab  ea  freto  discreta,  sed  donatione  Pictorum, 
qui  illas  Britanniae  plagas  incolunt,  jannludum  monachis 
Scotorum  tradita,  eo  quod  illis  prajdicantibusfidemChristi 
perceperunt."  Quanquam  quum  situm  insulae  attentius 
considero,  a  Britonum  et  Pictorum  finibus  longius  re- 
motum,  atque  Mulae  et  Coluansae  Hebridianorum  insu- 
lis  (quaj  sunt  Adamnani  Malea""  et  Colosus)  proxime  pro- 
pinquum :  eo  inclinat  animus,  ut  Tigernaci  et  Ultonien- 
sium  annalium  collectoris  sententiam  magis  approbandam 
existimem  ;  qui  a  Conallo  Comgalli  filio  rege"  Dalriedae 
insulam  la;  (sic  enim  earn  vocant)  Columbae  cilli  oblatam 
fuisse  tradiderunt.  Conallo  videlicet,  ut  eum  Fordonus 
etiam  appellat,  sive  Convallo  illo  de  cujus  religione"  mira 
sunt  qua;  memoriae  sunt  prodita.  Ea  pluribus  Hector  Bo- 
ethius  explicat ;  haec  etiam,  inter  alia,  adjiciens. 

"  Fama  tanta;  in  rege  religionis  sanctissimum  Colum- 
bam ab  Hibernia,  ubi  baud  paucis  patrum  ccenobiis  prae- 
fuit,  cum  piorum  ccetu  pertraxit  in  Albionem.  Brevi  hu- 
jus  viri  sanctitas  inter  Scotos  Pictosque  inclaruit,  adeo  ut 
undique  ad  eum  frequentes  confluerent  mortales  ;  felices 
se  arbitrati,  si  tantum  virtutis  exemplar  daretur  aliquando 
coram  intueri.  Contraxit  is  monaclios  sparsos  ad  id  tem- 
pus  ac  solivagos  in  unum ;  indeque  per  coenobia,  quae  Con- 

valli  pietas  struxerat,  distributes,  moribus  et   vita  parum 

t 

'  Strab.  in  vita.  S.  Blaithmaici ;  tomo  6.  antiqu.  lect.  H.  Canisii,  pag.  S72. 

k   Bed.  lib.  3.  cap.  4.  '    Ibid.  cap.  3. 

"'  Adamnan.  Jib.  1.  cap.  21.  et  lib.  2.  cap.  16. 

■>  Ri  Daliiada.     Tigernac.  annal.  ^  Boclh.  Scot.  hiit.  lib.  O.fol.  166. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  247 

vulgatae  observationis  instituit."  Neque  enim  inter  septen- 
trionales  tantum  Pictos,  ad  fidem  a  se  converses,  versatus 
est  Columba ;  sed  etiam  usque  ad  maxime  australes  Sco- 
toruni  et  Pictorum  terminos  progressus  est,  fretum  nimirum 
Dunbritannicum  et  Edenburgicum :  non  procul  a  priore  cum 
Kentigerno  Glascuensi  episcopo  congressus  ^  in  alterius 
insula,  iEmonia  dicta,  baud  parvo  tempore  commoratus. 
Sic  enim  in  Johannis  Fordoni  Scotichronico  de  ea  scriptum 
legimus :  "  Insula  ad  occidens  distans  ab  Inche-ketb  vocatur 
iEmonia,  inter  Edenburg  et  Innerketbin  ;  quam  quondam 
incoluit,  dum  Pictis  et  Scotis  fidem  prsedicavit,  sanctus  Co- 
lumba abbas ;  in  qua  est  monasterium  canonicorum  regulari- 
um  S.  Augustini.  Saint  Colmy's  Inched  vulgariter  nuncupa- 
tur." 

Kentigerni  et  Columbae  congressionem  a  Hectore  Bo- 
etbioi  ita  habemus  descriptam :  "  Tenuit  Kentigernus 
primariam  sacri  magistratus  sedem  Glasglm,  (aliud  turn 
loco  nomen  fuisse  crediderim)  quicum  sanctissimus  abbas 
Columba  sacro  colloquio  congressus,  multa  de  Christianse 
religionis  arcanis  pie  et  erudite  coram  Brudeo  rege  dis- 
seruit.  Aliquanto  post  tempore  Kentigernus  Columbam 
ad  Castrum  Calidoniae  comitatus  in  cccnobio,  quod  Con- 
vallus  suadente  Columba  recenter  extruxerat,  Atholos, 
Calidonios,  Horestos  ac  vicinarum  regionum  incolas,  quo- 
rum magna  vis  per  singulos  dies  ad  eos  Christi  dogmatis 
audiendi  causa  confluxit,  docendo,  monendo,  hortando  ad 
veraj  pietatis  observationem  instigarunt.  Est  eo  nunc  in 
loco,  ubi  olim  Calidoniae  castrum,  tot  authorumcelebratum 
testimoniis,  templum  celebre  (uti  videre  licet)  polito  qua- 
dratoque  lapide  mira  arte  tabulatum,  divi  ColumbiE  dica- 
tum  nomini  :  ubi  sacra  episcopalis  sedes  (Downkeldensem 
valgus  appellitat)  praediis  ac  proventibus  ad  pontificis  et 
canonicorum  sumptus  Scotorum  regum  (sed  aliquot  post 
tempora)  munificentia  magnifice  donata.  Profecti  a  Cali- 
doniae castro  sexto  post  mense  sanctissimi  viri  utrique  al- 
teri  gratulantes,  piis  lachrymis  fusis :  Kentigernus  Glas- 
gow ad  solitam  sedem  ;  Columba  in  Hebrides  primum, 
inde  in  Hiberniam  abiit.'     Hacc  Boetbius :   cui  id  tamcn 

I"  Id  est,  S.  Columbae  insula.  1  Ibid  fol,  167. 


248  tJRITANNICARUM    ECCtESIARUM  CAP.  XV. 

non  facile  ego  concesserim,  apud  Dunkeldenses  a  Scoto- 
rum  rege  Convallo  excitatum  turn  fuisse  aliquod  ccenobi- 
um ;  quum  et  Caledonii  illi  in  Pictorum  fuerint  provincia, 
et  post  Convalli  quoque  tempora  a  Pictorum  rege  Con- 
stantino Fergusii  filio  Dnnkeldensem  ecclesiam  fundatam 
fuisse  in  Fordoni  Scotichronico  legerini. 

Neque  etiam  nostri  hujus  Columbae  nomini  Dunkelden- 
sem  illam  ecclesiam  dicatam  fuisse  existimaverim,  sed  alte- 
rius  potius  eo  posterioris,  de  quo  in  vita  S.  Cuthberti  Lin- 
disfarnensis  episcopi,  ex  historiis  Hiberniensium  transla- 
ta,  scriptum  invenimus  :  "  Sanctus  Columba,  primus  epis- 
copus  in  Dunkeld,  Cuthbertum  puerum  suscepit ;  unaque 
cum  puella  quadam  nomine  Brigida  ex  Hibernia  oriunda 
retinuit,  et  aliquandiu  educavit :"  quod  paulo  post  annum 
DCXL.  contigisse,  Cuthberti  eetas  dat  indicium.  Atque 
haec  Brigida  fortasse  ilia  fuerit  S.  Monennse  socia,  et  hie 
Columba  episcopus  quem  Monenna  moriente  in  Albania 
celebrem  fuisse  legimus.  Conchubranus  quidem,  quo 
vetustiorem  vitas  Monennae  scriptorem  nondum  vidimus,  fu- 
isse illam  affirmat  "  tempore  Celestini  papae,  qui  S.  Patri- 
cium  ad  Hibernienses  gentes  sub  caligine  peccatorum  et 
ignorantiae  positas  misit ;"  et  post  acceptum  ab  eodem  Pa- 
tricio virginale  pallium  in  divinis  studiis  nutritam,  Brigidse 
ct  aliis  aliquot  virginibus  se  junxisse,  ac  primum Fochardae, 
in  nativitate  S.  Brigidae,  ecclesiam  aedificavisse  ibidemque 
centum  etquinquaginta  virginibus  praefuisse;  deindeOrbila, 
quae  et  Servila,  abbatissa  ibi  relicta,  juxta  Colmi  montem 
consedisse,  et  in  loco  qui  vocatur  Chelle-sleve,  id  est,  Cellula 
montis,  ecclesiam  alteram  constituisse  narrat.  Ea  ecclesia 
in  Armachano  comitatu  sita,  Kil-sleve  nomen  adhuc  reti- 
net,  et  mons  ille  vicinus  Sleu-gullen ;  a  quo  COonpne  Ofl)<i.b 
Cujllecw  appellationem  apud  Hibernos  nostros  virgo  ipsa 
est  consecuta.  Intra  alterum  autem  a  Dundalkia  miliari- 
um,  in  Louthiano  comitatu  et  territorio  olim  Conayl-Mur- 
tliemni'  et  campo  Murthemene,  in  quo  Conaleorum  gens 
maxime  viget,  de  qua  et  ipsa  sanctissima  Monenna  procrea- 
ta  est ;  ut  habet  in  libri  secundi  vit£e  illius  initio  Conchu- 
branus, hodie  Maghery-Conall  dicto,  posita  est  villa  Fo- 

'  Vid.  supra,  pag.  163. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  249 

chard,  quern  locum  nativitatis  Brigidae  virginis  habitum 
fuisse,  et  in  vita  Malacliiae  notavit  olim  Bernardus,  et  ho- 
dierna  totius  viciniag  traditio  Fochardam  Brigidae  earn  ap- 
pellantis  etiam  nunc  confirmat. 

"  De  supradicto  Conalleorum  populo  sanctum  Monennam 
patrem  habuisse  nomine  Maugtheum  ;  regentem  Oveagh- 
ulud%  et  totam  terram  in  circuitu  Hardmacha,  a  Luve  us- 
que ad  Ulvester,"  idem  affirmat  Conchubranus.  Unde  in- 
ter Dunenses  in  Clan-conall  Yveachensium  et  Louthianos 
in  Maghery-Conall,  potius  quam  in  Tir-conell  Donegallen- 
sium  cum  Camdeno',  ilia  terra  Conallea  fuerit  quasrenda, 
in  qua  Modwennam  sive  Monennam  nostram  editam  fuisse 
testatur  hoc  ipsius  epitaphium : 

Ortum  Mod  .vennte  dat  Hibernia,  Scotia  finem, 

AngUa  dat  tumulum,  dat  Deus  alta  poli. 
Prima  dedit  vitani,  sed  mortem  terra  sccunda, 

Et  terram  terrae  tertia  terra  dedit. 
Aufert  Lanfortin  quam  terra  Conallea  profert : 

Felix  Burtonium  virginis  ossa  tenet. 

Addit  in  libro  tertio  Conchubranus,  a  Monenna  septem 
in  Scotia  sive  Albania  constructas  fuisse  ecclesias  :  qua- 
rum  I.  Chilnecase  dicta  sit,  in  Galluveic.  II.  Posita  in 
cacumine  montis  Dundevenel.  III.  Inaliomontis  Dunbre- 
ten.  IV.  In  castello  Strivelin.  V.  In  Dun-eden,  quae 
Anglica  lingua  dicitur  Eden-burg.  VI.  In  monte  Dun- 
pelder".  VII.  Lanfortin,  juxta  Aleethc,  (quam  Alectum 
sive  Dundee  in  Angusia  esse  existimo)  ubi  spiritum  eam 
emisisse  narrat,  quum  arcliiepiscopus  esset  Columcille  et 
rex  Scotia;  Conagal ;  quern  Conallum  sive  Convallum  ilium 
fortasse  fuisse  censuit,  sub  quo  Columcillum,  non  quidem 
archiepiscopum,  ut  appellat  ille,  sed  presbyterum  et  abba- 
tem,  in  Britanniam  venisse  dictum  est.  Verum  ut  omittam 
inter  Celestini  papae  obitum  et  primiim  adventum  Colum- 
cilli  in  Britanniam  ultra  centum  et  triginta  annorum  spa- 
tium  intercessisse :  ad  Columbae  Dunkeldensis  episcopi 
tempora  Monenna;  exitum  fuisse  potius  referendum,  sus- 
picionem  nobis  movent  aliquam  Osithae  virginis  acta  ;  quae, 

•  Yveagh  Ulidi».  '   Camden,  in  Staffordshire,  pag.  HI. 

"  Dumpcldcrlaw,  id  est,  CoUis  Dunpeldcr,  in  Laiidonia.  Vid,  supra,  pag.  224. 


!ii50  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

cx  Johannis  Tinmuthensis  sanctilogio  descripta,  Capgravii 
et  Surii^  legenclis  liabentur  inserta.  In  his  enim  Ositham 
a  S.  Modwenna  abbatissa,  qua;  juxta  sylvam  Ardernam 
apud  Warwicenses  duo  construxerat  monasteria,  institu- 
tam,  post  illius  decessum  ad  parentes  reductam,  cum  ad 
nubiles  pervenisset  annos  in  villa  Chicliensi  a  sponso  Si- 
gero  orientalium  Saxonum  rege  sibi  tradita,  qua;  in  Es- 
sexia  hodie  S.  Osithae  nomine  nota  est,  sacrarum  virginum 
coetui  prijepositam,  ibidemque  anno  Domini  DCLIII.  a 
Danicorum  piratarum  duce  martyrio  affectam  fuisse  legi- 
mus :  quanquam  vitiosum  esse  ilium  numerum,  et  posteri- 
orem  aliquem  annum  neci  virginis  hujus  assignandum,  non 
gravate  admittamus:  tum  quod  Pendam  Mercionun  re- 
gem,  qui  annoDCLV.  interiit,  patiem  fuisse  Wiltebnrgae 
matris  Osithae  ;  tum  quod  Ositham  ipsam  ab  "  Orienta- 
lium Anglorum  episcopis  Ecca  et  Bedwino  (quos  post  an- 
n-iim  DCLXXIII.  ordinatos  fuisse  ex  Beda*  liquet)  velo 
imposito  consecratam"  fuisse,  in  iisdem  actis  traditum  in- 
veniamus.  Ut  de  Polydoro  Vergilio"  et  Nicolao  Harps- 
feldio''  nihil  dicam,  qui  nono  post  Christum  seculo  Mod- 
vennam  et  Ositham  floruisse  volunt ;  illos  secuti  auctores, 
qui  Alfredum  filium  regis  Anglorum,  a  Monenna  vel  Mod- 
wenna nostra  gravi  quo  laborabat  morbo  liberatum,  mag- 
num'' ilium  Aluredum  Adulphi  sive  ^thelwulphi  occiden- 
talium  Saxonum  regis  fuisse  filium ;  vel  qui  Editham,  cui 
Ositha  adolescentula  a  Modwenna  commendata  fuisse  le- 
gitur,  regis^Edgari  germanam  sororcm  fuisse  retulerunt. 

AdColumba;  et  Kentigernicongressum  jamredeo:  inpos- 
terioris  hujus  legenda,  apud  Johannem  Tinmuthensem  ita 
descriptum  :  "  Sanctus  Columba,  qui  ab  Anglis  Columkil- 
lus  vocatur,  in  illo  cojnobioquod  in  insula  Hy  construxerat 
virtutibus  clarus,  sancti  viri  famamaudiens,  ad  illam  venire, 


''  Sur.  vit.  sanctor.  torn.  5.  Octobr.  7. 

"  Bed.  ecclesiast.  hist.  lib.  4.  cap.  5.  fin. 

"  Polydor.  Anglic,  histor.  lib.  5. 

y  Harpsfeld.  hist,  ecclesiast.  secul.  9.  cap.  7. 

'•  Ranulph.  Cestrens.  Polyclironic.  lib.  6.  cap.  1. 

"  Vit.  Eclilhae  apud  Jo.  Tinmuthcns.  ct  Laiir.  Siuium,  Scpltmbr.  16. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  251 

visitare,  videre,  et  familiaritatem  ejus  habere  cupiebat. 
Et  cum  multa  discipulorum  turba  de  monasterio  egressus, 
cum  loco  appropinquaret  ubi  sanctus  episcopus  manebat, 
in  tres  turmas  omnes  discipulos  divisit  :  similiter  et  ponti- 
fex  suis  trifarie  distinctis,  cum  canticis  spiritalibus  illis  ob- 
viam  processit.  In  prima  turmacrant  juniores,  in  secunda 
provectiores,  in  tertia  senes  decora  canicie  venerabiles :  et 
canebant,  dicentes  :  In^  viis  Domini  magna  est  gloria  Do- 
mini :  et  via"  justorum  recta  facta  est,  et  iter  sanctortttu 
prccparatnm  est :  Ex  parte  sancti  Columba;  canebant, 
Ibmit^  sancti  de  virtute  in  virtutem ;  videbitur  Dcus  Deo- 
rinn  in  Sion ;  cum  Alleluia." 

Edidisse  prasterea  inter  caetera  Kentigernus  fertur,  si 
lialajo",  scriptorum  titulos  ex  iis  quae  in  legenda  ipsius  nar- 
rata  reperit  effingenti,  adhibeamus  fidem  : 

Manuale  suorum  ministeriornm,  libriim  unum. 

In  obitum  Davidis  episcopi,  oralionum  unam. 

De  fidei  observatione,  orationem  unam. 

De  charitate  mutua,  orationem  unam. 

De  Christiana  pace,  orationem  unam. 

De  obedientia  hominis,  orationem  unara.    Viri'  fiatrcs,  quid  admira. 

De  hospitalitate  tenenda,  orationem  unam. 

De  Scripturarum  lectione,  orationem  unam. 

De  oralione  continua,  orationem  unam. 

Ad  principem  avarum,  epistolam  unam. 

Ad  Rodcricum  regeni,  epistolam  unam. 

Demum  vero  "  cum  csset  centum  et  octoginta  quinque 
annorum,  anno  episcopatus  sui  centcsimo  et  sexagesimo 
Idibus  Januarii  migravisse  ilium  ad  Dominum"  Johannes 
Tinmuthensis  narrat,  et  in  Glascuensi  sua  ecclcsia  jacerc 
sepultum.  Atque  sub  hujus  nomine,  non  S.  Niniani,  ut 
Dempstero^  per  errorem  excidit,  Deo  est  nuncupatum 
summum  archiepiscopatus  Glascucnsis  templum  :  de  quo 
Johannes  Major :  "  Columbae  contcmporaneus  et  singula- 

'  Psal.  138.  (al.  137.)  ver.  5.  ^  Esai.  cap.  26.  ver.  7.  juxta  LXX. 

^  Psal.  84.  ver.  7.  (al.  Psal.  83.  ver.  8.) 

^  Bala,  scriptor.  Britann.  centur.  1.  cap.  61. 

'  Tribuitur  illi  Prosopopaia  ista  apud  Jolianncm  Tinmuthensem'ct  Capgravi- 
um,  in  legenda  ipsius. 

K  Dempster,  hist,  cedes.  Scot.  lib.  13.  num.  954.  Major,  dc  gcst.  Scot.  lib.  2. 
cap.  7. 


252  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

lis  amicus  beatus  Kentigernus  erat,  qui  plurimis  miraculis 
claruit,  et  in  Glascu  quiescit :  in  cujus  honore  tcmplum 
Glasguense  fundatum  est,  nulli  templo  in  Scotia  in  ornatu 
aut  in  canonicorum  multitudine  et  prsKbendis  pinguibus 
secundum.  Non  multis  diebus  elapsis  tantae  gravitatis  et 
prudentiae  capitulum  Glasguense  extitit,  ut  in  lite  ambigua 
occidentales  viri  illustres  litem  omnem  in  capituli  discre- 
tione  posuerunt."  Haec  ille. 

S.  Columbam  in  lona  sive  Heyensi  insula  sepultum, 
Adamnanus'',  Beda',  Walafridus  Strabus^  et  Notkerus 
Balbulus'  attestantur.  Catalogus  vero  sanctorum  in  Bri- 
tannia sepultorum,  ex  Anglo-Saxonum  monimentis  a  Got- 
celino  Bertiniano  editus,  "  Sanctum  Columkillam  in  loco 
qui  vocatur  Duncabeam  vel  Duncachan,  juxta  amnem  qui 
vocatur  Tau,"  conditum  notat.  In  Hiberniam  translatas 
esse  illius  reliquias,  et  Duni  in  B.  Patricii  et  Brigidae  tu- 
mulo  repositas,  nostrorum  tenet  traditio.  Porro  Aidanum 
Scotorum  regem,  audito  S.  Columbae  transitu,  tantum  ani- 
mo  dolorem  cepisse  recentiores  rerum  Scoticarum  scrip- 
tores  referunt,  ut  brevi  post  extinctus  fuerit :  quanquam" 
decimo  post  Columbam  anno  ilium  ex  hac  vita  excessisse 
oporteat ;  si  ad  annum  usque  DCVI.  (quod  statim  Boe- 
tliius  subjicit,  et  Ultonienses  etiam  nostri  annales  confir- 
mant)  ejus  principatus  pervenerit.  Hie  vero  ille  est  Eda- 
nus,  cujus  supra"  ex  Jocelino  meminimus,  Gabrani  sive 
Gourani  Scotorum  regis  filius :  quern,  quod  Ri-eda  Iliber- 
nice  regem  Edan  sonet,  Hugo  Cavellus"  eundem  fuisse 
suspicatus  est  cum  Bedas  Reuda,  eorum  duce,  qui  prime 
ex  Scotia  sive  Hibernia  inter  Pictos  sedes  in  Britannia 
vendicarunt :  quum  tamen  et  Jocelinum  ea  de  Edano,  quae 
ad  Fergusium  illius  proavum  potius  spectant,  retulisse  ap- 
pareat ;  et  ex  Bedae  sententia  ante  liorum  utriusquc  tem- 
pora  Scoticam  a  Reuda  ductam  fuisse  coloniam,  haud  ob- 

''  Adamnan.  vit.  Columb.  lib.  3.  cap.  ult. 

'   Bed.  hist,  ecclcsiast.  lib.  3.  cap.  4. 

*'  Strab.  in  vita  6.  Blaithmaic.  supra,  pag.  2-16. 

•    Notker.  martyrolog.  V.  Id.  Jun. 

'"  Jo.  Major,  lib.  2.  cap.  7.  Uect.  Boclli.  lib.  9.  fol.  170.  b.  ' 

"  Supra,  pag.  H3. 

"  CavtU.  in  vita  Jnhannis  Duns  Scoli,  cap.  2. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  ^53 

scuris  a  nobis  ostensumi'  sit  indiciis.  Ut  de  Adamnani 
nuper'  producto  nihil  dicam  testimonio,  quod  Conallum 
Comgilli  sive  Congalli  filiuni  Scotorum  Britannicorum  re- 
gem  ante  Aidanum  fuisse,  extra  omnem  ponit  controver- 
siam. 

Aidanum  sive  ^danum  liunc  a  B.  Columba  in  lona 
insula  regem  inauguratum  fuisse  docet  Adamnanus' :  et 
de  pugna,  in  qua  victor  ille  extitit,  eundem  Columbam 
corpore  absentem  sed  spiritu  praesentem  pronunciavisse 
refert :  "  Nunc'  barbari  in  fugam  vertuntur :  jEdanoque, 
quamlibet  infelici',  tamen  concessa  victoria  est."  Addens 
insuper,  "  de  numero  de  exercitu  ^Edani  interfectorum, 
trecentorum  et  trium  virorum,  virum  beatum  prophetice 
narravisse."  In  quo  interfectorum  numero  duos  ipsius 
Aidani  filios  fuisse,  Arthurium  et  Echodium  Find  (sive 
Eugenium  Album,)  integriores  Adamnani  codices  decla- 
rant :  in  quibus  et  Miatorum  bellum  hoc  nominatur ;  utrum 
Maeatarum  Dionis",  an  aliorum,  nunc  non  disquirimus. 
Videtur  tamen  bellum  Leithreidense  illud  fuisse,  quod 
anno  DXC.  ab  /Edano  factum  fuisse  ex  Ultoniensibus 
annalibus  intelligimus :  licet  Fordonus  ad  pugnam  anno 
abhinc  altero  in  loco  qui  Wodnesbeorh,  id  est  mons  Wo- 
deni  dicebatur  commissam  id  trahat,  ubi"  Ceaulinum  occi- 
dentalium  Saxonum  regem  potentissimum  maxima  clade  a 
Britannis  affectum  legimus.  Septimo  tamen  post  obitum 
Columbaj  anno  in  alio  conflictu  totum  pene  exercitum 
iEdanum  amisisse  testis  est  Beda ;  de  re  ab  i^dhilfrido 
Nordanhumbrorum  rege  fortissimo  gesta  ita  scribens: 
"  Motus"  ejus  profectibus  iEdan  rex  Scotorum  qui  Britan- 
niam  inhabitant,  venit  contra  eum  cum  immenso  ac  forti 


P  Vide  supra,  pag.  115.  i  Supra,  pag.  23fi. 

'   Adamnan.  vit.  Columbs,  lib.  3.  cap.  5. 

'  Id.  lib.  1.  cap.  7.  in  quo,  et  sequente  cap.  MS.  [al.  MS.  Aidanum]  meus 
.Xdanum  legit,  ubi  in  editis  Aldanus  perpeiam  habetur  exaratus. 

'    Al.  infelU.  (victoria  sc.)  '    Supra,  pag.  203. 

"  Vid.  Fab.  Ethelwcrd.  in  fine  lib.  1.  Florent.  Wigorniens.  ad  ann.  secund. 
Dionys.  592.  Guil.  Malmesbur.  de  gest.  regum  Anglor,  lib.  1.  cap.  2.  Ilenr. 
Huntingdon,  hist.  lib.  2. 

"  Bed.  histor.  ecclesiast.  lib.  1.  cap.  34. 


254  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

exercitu ;  sed  cum  paucis  victus  aufugit.  Siquidem  in 
loco  celeberrimo  qui  dicitur  Degsastane,  id  est,  Degsa 
lapis,  omnis  pene  ejus  caesus  est  exercitus.  In  qua 
etiam  pugna  Theodbald  frater  iEdhilfridi  cum  omni  illo 
quern  ipse  ducebat  exercitu  peremptus  est.  Quod  vide- 
licet bellum  ^dhilfrido  anno  ab  incarnatione  Domini  sex- 
centesimo  tertio,  regni  autem  sui,  quod  viginti  quatuor 
annis  tenuit,  anno  undecimo  perfecit ;  porro  anno  Pho- 
catis,  qui  turn  Romani  regni  apicem  tenebat,  primo. 
Neque  ex  eo  tempore  quisquam  regum  Scotorum  in  Bri- 
tannia'', adversus  gentem  Anglorum,  usque  ad  banc  diem 
in  praelium  venire  audebat :"  usque  ad  annum  nimirum 
DCCXXXI.  quoliistoriam  suam  Beda  terminans,  "  Scotos^ 
qui  Britanniam  incolunt  suis''  contentos  finibus,  nihil  contra 
gentem  Anglorum  insidiarum  molitos  aut  fraudium"  postea 
etiam  repetit. 

Aidanus  vero  rex,  ut  habet  in  Scotichronico  suo  For- 
donus,  libro  tertio,  capite  trigesimo  primo,  "  Post  bellum 
Degsastan  continue  moerens,  tantis  seipsum  afflixit  dolo- 
ribus,  quod  anno  secundo  post  fugam,  adeo  grandeevus, 
ut  annorum  octoginta  pene  metas  attingens,  apud  Ken- 
tyre  obierit ;  apud  Kilcheran,  quo  prffidecessorum  nidlus 
antea,  tumulatus.  Statimque  Kennethus  Ker  filius  Connal 
regiam  suscepit  coronam ;  et  post  annum  vel,  ut  alibi,  post 
tres  menses  defunctus  est.  Ad  regni  deinde  successit 
apicem  filius  Aidani  regis  Eugenius  Buyduell,  Eochodius 
a  quibusdam,  Aido  secundum  alios,  anno  Domini  DC  VI. 
et  regnavit  annis  sexdecim.  Hie  a  primaevo,  postquam  in** 
B.  Columbaj  gremio  caput  reclinaverat  dilectus  fuit  ejus 
alumnus,  tenerrime  nutritus ;  diuque  postmodum  disci- 
pulus,  diligenter  Uteris  informatus,  ejus  doctrinam  rex 
adeptus,  in  multis  oblivioni  tradidit.  Nam  paci  raro,  sed 
bellis  continue  curam  adhibuit:  gravibus  semper  regiones 
Saxonum  irruptionibus,  aliquandoque  Pictorum,  infestavit. 
In  cunctis  vero  regendis  austerus  erat,  ac  omnibus  su£b 

y  Ita  legunt  antiquissimi  MSS.  non  Britanniam,  ut  libri  editi. 
'  Bed.  lib.  5.  cap.  24.  "  Vide  supra,  pag.  147. 

*>  Vid.  Adamii.  in  vit,  Columboe,  lib,  1.  cap.  8,  ubi  Euchodium  regcm  hunc  ap- 
pcllat. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  255 

majestatis  imperiuni  irritantibus  per  omnia  crudelis  atque  . 
ferox  :  gloriosius  multo  superbos  putavit  aut  efFraenes  cru- 
ente  quam  civiliter  superare.  Subactis  tamen  vel  hostibus 
vel  ligiis  civibus  valde  misericors  et  mitis  fuit ;  sed  et  in- 
juriarum  veniam  poscentibus  promptus  indultor  et  suavis." 
Haec  Scotichronici  scriptor:  quas  eadem  de  Eugenio  re- 
tulit  etiam  ex  libro  Pasletensi  Georgius  Buchananus''. 

Venim  ut  Aidani  successorum  quenquam  "  adversus 
genteni  Anglorum  in  praelium  venisse"  negat  Beda*" :  ita 
Eugenium  hunc  Aidani  filium  in  summa  pace  regnum  te- 
nuisse  perhibet  Boethius:  "  Divi  Columbae  dogmatis," 
inquit  ille%  "  ut  in  primaeva  adolescentia  erat  imbutus, 
baud  immemor ;  magis  sua  pie  tueri,  quam  invadere  aliena 
studuit."  Addit,  "  fuisse  ejus  principatum  Christi  sacer- 
dotibus,  plebeiis,  agrestibus,  et  nobilibus  acquitatis  culto- 
ribus,  admodum  acceptum ;  restituisse  ilium  sacras  aedes, 
quas  in  Gallovidia  et  vicinis  regionibus  (quas  tamen  ad 
Scotorum  ditionem  eo  tempore  minime  pertinuisse  non' 
seniel  confirmavimus)  impia  Saxonum  feritas  fuerat  demo- 
lita :"  atque  demum  "  post  longam  quietem  vita  esse  de- 
functum  egregiis  operibus  clarum  ;"  relictis  post  se  tribus 
liberis,  "  Ferquliardo,  Fiacrio  et  Donevaldo,  quos  sanctis- 
simo  episcopo  Sodorensi  Conano  moribus  ac  literis  insti- 
tuendos"  ille  tradiderat.  '  Tum  de  Ferquliardo,  qui  patri 
in  regno  successit,  "  id  temporis  multorum  sententiam" 
fuisse  notat,  "  in  Pelagii  delirium,  quod  antea  Scotorum 
regi  accidcrat  nulli,  abiturum:  auxisseque  rumorem  po- 
pali,  regis  Ferquhardi  cum  Britannicis  sacerdotibus,  quos 
pestis  ea  infectos  per  longa  tenuerat  tempora,  diutinam  et 
continuatam  consuetudincm."  Donevaldum  vcro,  qui  post 
infelicem  fratris  interitum  rex  est  salutatus,  "  Domnallum 
Breccum  nepotem  Aidan"  api>ellat  Adamnanus;  et  "in 
bello  Roth  sine  causa  vastavisse  provinciam  Domnail"  filii 
Aido  vel  nepotis  Ainmuireg,  ex  libro  Cummenei  Albi  de 
virtutibus  S.  Columbae   narrat.     Porro   Rothanum   ilhul 


'  Buchanan,  rcr.  Scot.  lib.  5.  in  rege  LI. 

<>  Bed.  hist.  lib.  1.  cap.  ult.  <■  II.  Booth.  Scot,  hist.  lib.  9. 

'  Vide  supra,  pag.  147,  202,  20i,  20  j. 


256  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

prajlium  anno  DCXXXVII.  gestum  fuisse,  ex  Ultonien- 
sibus  annalibus  didicimus  :  in  quibus  etiam  utriusque  regis 
mortem  ad  annum  DCXLII.  ita  relatam  invenimus : 
"  Mors  Domnaill  mac  i52dho  regis  Hiberniae  in  fine  Ja- 
nuarii.  Postea  Domnall  Brecc  in  bello  Sraith  cair-maic, 
in  fine  anni,  in  Decembre  interfectus  est  ab  Hoan  rege  Bri- 
tonum.     Regnavit  annis  quindecim." 

Brudeus,  sub  quo  in  Britanniam  venit  S.  Columba,  a 
Cruthneo  primo  Pictorum  monarclia  tricesimus  quartus 
numeratur  in  Scotichronico :  in  quo  etiam  de  successori- 
bus  ejusdem  leguntur  ista:  "  Brudeo  successit  Garnard 
•  filius  Dompnach,  qui  fundavit  ecclesiam  collegiatam  de 
Abernethy,  postquam  illuc  introduxit  beatus  Patricius 
sanctam  Brigidam  cum  suis  novem  virginibus :  quae  vir- 
gines  infra  quinque  annos  decesserunt,  et  ex  parte  boreali 
dictae  ecclesiae  sunt  sepultae.  Post  quem  Garnardum  fuit 
Constantinus  filius  Ferguso  rex  vicesimus  Septimus,  et 
post  monarcham  sexagesimus.  Iste  fundavit  ecclesiam 
Dunkeldensem  post  Abirnethin  ducentis  et  viginti  sex 
annis,  novem  mensibus  et  sex  diebus.  Alia  chronica 
habet  ducentis  et  quauraginta  quatuor  annis.  Constantino 
praemisso  successit  Hungus  filius  Fergusii.  Cujus  in  tem- 
pore regnavit  in  Westsax  rex  Ethelwulfus ;  cujus  filii 
majoris  Athelstani  caput  infixum  sudi  rex,  obtenta  belli 
victoria,  secum  in  regno  detulit.  Ab  isto  Hungo  Drusken 
filius  Feredeth  septimus  fuit :  in  quo  Pictorum  regnandi 
defecit  potestas  ;  et  ab  eis  penitus  translatum  est  regnum 
ad  regem  et  monarcham  Scotorum  Kenedum  suosque  suc- 
cessores,  et  unum  deinceps  Scotorum  regnum  est  ef- 
fectum." 

At  quum  a  primo  S.  Columbae  sub  Brudeo  in  Britan- 
niam adventu  Pictici  regni  excidium  minus  CCLXXX. 
annis  abfuerit :  nobis  non  fit  verisimile,  aut  Constantinum 
ilium  fuisse  vicesimum  septimum  regem  post  Brudeum, 
aut  inter  Abernethianam  ecclesiam  a  Brudei  successore  et 
Dunkeldensem  a  Constantino  fundatam  annorum  CCXLI V. 
vel  CCXXVI.  spatium  intercessisse.  Hunc  errorem  fa- 
bella  ilia,  de  S.  Brigida  cum  novem  suis  virginibus  a  B. 
Patricio   in  Abernethianam  ecclesiam  introducta,   haud 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  357 

dubie  peperit :  quum  tamen  Patricium  et  Brigidam  ante 
Brudei  tempora  ex  hac  vita  excessisse  constet ;  et  in  Sco- 
tichronici  etiam  exemplai-i  quo  usus  est  Johannes  Majorff, 
ex  aliorum  sententia,  non  CCXXVI.  (ut  in  nostro  codice 
legitur)  sed  XXVI.  tantum  annis  et  novem  mensibus 
Abernethiana  ecclesia  ante  Dunkeldensem  constructa  fu- 
isse  memoretur :  cum  qua  annorum  notatione  non  male 
illud  convenit,  quod  ex  historiis  Hiberniensium  jam''  pro- 
duximus ;  sanctum  Columbam,  prinuim  episcopum  in  Dun- 
keld,  Cuthbertum  puerum,  una  cum  puella  Brigida,  ali- 
quandiu  educavisse.  Abernetliianaj  enim  ecclesiae  sub 
proximo  Brudei  successore,  et  Dunkeldensis  vigesimo 
septimo  post  illam  anno  fundatione  posita ;  primi  illius 
Dunkeldensis  episcopi  aetas  in  Cuthberti  pueritiam  aptis- 
sime  incident.  Adde,  quod  Boethius'  sub  octavi  demum 
seculi  initia  novem  illis  virginibus,  Dovenaldi  Scoti  filia- 
bus,  Garnardum  Pictorum  regem  structas  Abernethi 
aedes  cum  oratorio  concessisse  referat:  "  Praefatas,"  inquit, 
"  novem  virgines  non  sub  regis  Conrani  regno  cum  diva 
Brigida,  uti  vulgaris  est  opinio,  sed  Eugenii  septimi  tem- 
pore claruisse  scribunt  nostrarum  rerum  praestantes  au- 
thores  :  eundemque  Eugenium  regnante  Garnardo,  qui- 
cum  tantisper  dum  viveret  foedus  habuit  et  societatem, 
sanctissimum  virginum  ccetum  invisentem  opimis  dona- 
riis  donassc."  Ea  vero  ratione,  ut  proximus  Brudei  succes- 
sor non  essetagnoscendus  hie  Garnardus,  cum  centum  inter 
utrumque  annorum  positum  fuerit  intervallum  :  ita  Garnardi 
hujus  proximus  statuendus  fuisset  successor  Nectanus  ille, 
de  quo  diximus'' ;  qui  Abernethiam,  ut  in  antiquo'  fragmen- 
to  legitur,  "  Deo  etBrigidaededit  usque  ad  diem  judicii  cum 
suis  finibus,  qui  positi  sunt  alapide  in  Aber-trent  ad  lapidem 
usque  Carfull,  id  est  Logh-fol,  et  inde  usque  ad  Ethan." 

Sequitur  jam  Hungus  Pictorum  ille  rex,  a  quo  Fordo- 
nns™  regem  Athelstanum,  Ethelwulfi  West-Saxonum  regis 
filium,  cujus  Guilielmus  Malmesburiensis  meminit,  praelio 
non  procul  ab  amne  Tina  et  Merchiae  ac  Laudoniae  conr 

I  Major,  de  gest.  Scot  lib.  3.  cap.  ult.  >■  Supra,  pag.  248. 

'    H.  Boeth.  Scot.hist.  lib.  9.  fol.  181.  ^  Supra,  pag.  2  44,  248. 

'   Camden,  in  Scotia,  pag.  705. 

■"  Fordon.  Scotichronic.  lib.  4.  cap.  13,  14.     Vid.  supra,  pag.  193. 
VOL.  VI.  S 


258  BRITANNICARUM  ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

finiis,  in  loco  qui  ab  eo  Elstan-furd  vel  ^thelstan-forde 
nomen  obtinuit,  duobus  miliaribus  ab  Hadingtona  distante, 
commisso  occisum;  ejusque  caput  abscissum  "  in  medio 
maris  Scotici  apud  quandam  insulam  juxta  portum  reginae 
quae  Inchc-garvy  ab  incolis  usque  in  praesens  vocatur," 
cento  affixum  fuisse  narrat :  quanquam  in  proximuni  tem- 
plum  delatum,  regio  more  sepultum  fuisse,  ex  aliis  referat 
Boethius" :  addens  etiam,  Pictqrum  Scotorunique  nobiles 
turn  "  pollicitos,  Hungo  authore,  se  suamque  posteritatem 
signo  crucis"  D.  Andreae,  quoties  ad  prselium  fuerit  pro- 
ficiscendum,  ut  tam  insignis  victoria  parta  divinitus  grata 
recordatione  semper  haberetur,  pro  insigni  semper  usuros." 
Guilielmi  Malmesburiensis,  a  Johanne  Fordono  hie  cita- 
ti,  de  iEthelwulpho  et  filio  ejus  iEthelstano  verba  ha;c 
sunt:  "  AnnoP  Dominicse  incarnationis  DCCCXXXVII. 
j^thelwulphus,  quern  quidam  Athulpum  vocant,  filius  Eg- 
bert! regnum  sortitus,  regnavit  viginti  annis  et  quinque 
mensibus ;  natura  lenis,  et  qui  sub  quiete  degere  quam 
multis  provinciis  imperitare  mallet :  denique  avito  West- 
Saxonum  regno  contentus,  caetera  quae  pater  subjugaverat 
appendicia  iEthelstano  filio  contradidit,  qui  quando,  vel 
quo  fine  defecerit  incertum." 

Sed  quemcunque  habuerit  ille  exitum  ;  ab  Hungo  Pic- 
torum  rege  occisum  non  fuisse  illud  argumento  fuerit, 
quod  Pictici  regni  excidio  superstitem  ilium  fuisse  liqueat. 
Anno  enim  DCCCLI.  Sandwici  in  Cantio  Danorum  cassum 
ab  eo  fuisse  exercitum,  Asserius  Menevensis  de  ^Ifredi 
regis  rebus  gestis,  annales  Anglo-Saxonici,  Fabius  Ethel- 
werdus  ct  Florcntius  Wigorniensis  in  chronicis  suis,  testes 
sunt  locupletissimi.  Boethius'',  Veremundum  Andreapo- 
litanum  archidiaconum  secutum  se  professus,  "  quod  is 
author  circa  temporum  supputationem  caeteris  videretur 
accuratius  elaborasse,"  iEthelstanum  hunc  occubuisse 
notat  postremis  temporibus  Achaii  Scotorum  regis,  quern 
anno  Cliristianae  salutis  DCCCXIX.  et    Hungi   princi- 

"  Hect.  Boeth.  Scot.  hist.  lib.  10.  fol.  190.  b.    Vide  supra,  pag.  193. 

*•  Vide  supra,  pag.  188. 

P  Malmesbur.  de  gcst.  regum,  lib.  2.  cap.  2,  iiiit, 

1  H.  Bocth.  ut  supra,  fol.  191.  a. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  259 

patus  in  Pictos  sexto,  emigravisse  ex  hac  vita  asserit :  sep- 
temdeeim  non  minus  annis  prius,  quam  vel  iEthelstanus 
vel  pater  illius  ^thelwulphus  in  locum  Egberti  haeres  suc- 
cessisset.  Eum  errorem  Buchananus'  sanare  dum  conatur, 
longe  efFecit  ampliorem.  Licet  enim  et  ille  ad  Achaii  tem- 
pora  ista  referat;  non  tamen  cum  Fordono  et  Boethio 
iEthelstanum  hunc  iEthelwulphi  occidentalium  Saxonum 
regis  filium  fuisse,  opinatur,  "  sed  Danicae  gentis  impera- 
torem,  cui  Angli  affirmant  Northumbriam  ab  Aluredo  con- 
cessam:"  quum  morte  Achaii  nativitatem^  quidem  Aluredi 
triginta,  /Ethelstani  vero  baptismum  quinquaginta  novem, 
et  mortem  non  paucioribus  quam  septuaginta  annis  poste- 
riorem  fuisse  compertum  sit.  Multoque  adhuc  minus 
Johannis  Majoris  admittenda  conjectura  est ;  qui'  ^thel- 
stanum  hunc,  a  rege  Pictorum  Hungo  in  Laudonia  occi- 
sum,  regis  Edvardi  senioris  filium  fuisse  imaginatur :  quem 
toto  post  extinctum  Pictorum  regnum  seculo  Glocestria; 
vitam  finivisse  constat. 

Anno  DCCCXXXIX.  Pictorum  illam  cladem  conti- 
gisse,  Johannes  Fordonus  et  Hector  Boethius  referunt. 
Fuisse  ilium  annum  salutis  humanse  DCCCXL.  et  Picto- 
rum regni  in  Britannia  DCCLIII.  sub  finem  libri  quarti 
Anglicae  suae  historiae  affirmat  Polydorus  Vergilius.  Atque 
ab  hoc  principio  regum  Albaniae  series  deducitur  :  quod  et 
pervulgati  isti  Scotorum  ostendunt  versiculi,  a  Fordono  et 
aliis  commemorati : 

Primus  in  Albania  fertur  regnasse  Kenedus 
Filius  Alpini,  praeliamultagerens. 

Nam  Dalrieta;  tantum  regnum  (ut  dictum"  est)  ab  occiduo 
oceano  ad  Argatheliae  et  Brunalbaniae  fines  protensum 
Scotorum  reges,  a  Fergusio  Erci  filio  usque  ad  Alpinum 
Eochaig  sive  Achaii  filium,  suae  ditioni  habuerunt  subdi- 
tum :  Alpini  vero  hujus  filius  Kenethus  sive  Kinadius,  (a 
quo  leges  Mac-alpin,  hoc  est,  filii  Alpini,  dictee  sunt  con- 

'  Buchanan,  rer.  Scotic.  lib.  6.  in  rege  LXV. 

"  Vid.  Asser.  de  reb.  gestis  jElfredi,  ann.  878.  Fab.  Ethelwcrd.  et  Florent. 
Wigorniens.  ad  ann.  878,  et  889.  vel  891.  cum  Guil.  Malmesbur.  de  gesl.  reg. 
lib.  2.   cap.  4.  ct  Johanne  Piko,  in  Guil.  Lambardi ' Apxaiovo/tiif,  fol.  4G. 

*  Major,  de  gcst.  Sector,  lib.  3.  cap.  1, 

"  Supra,  pag.  M7,  148. 

S3 


260  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

stitutas)  post  susceptuni  Dalrietae  regnum  biennio  trans- 
acto,  in  Pictaviam  duxit  exercitum,  et  quinto  ineunle  regni 
sui  anno,  ut  habet  liber  Pasletensis,  Pictos  profligavit; 
cassoque  eoriim  rege  Druskeno  filio  Feredethi  atque  im- 
perio  eorum   tandem  penitus   sublato,   Scotorum  primus 
totius  Albania;  factus  est   monarcha :  de  cujus  victoriis 
ex  Jobannis  Fordoni  Scotichronico  haec,  si  placet,  accipe. 
"  Tanta  non  solum  in  homines  ira  verumetiam  in  fce- 
minas  et  parvulos  desaeviit,  ut  nuUi  sexui  vel  sacris  par- 
ceret  ordinibus :  sed  omne  vivens,  quod  secum  non  ab- 
tluxerat,  gladio  vel  igne  consumpsit.     Anno  deinde  regni 
sui  sexto,  cum  piratae  Danorum  occupatis  litoribus  Pictos 
sua  defendentes   non  modica  strage  praedando  maritima 
protrivissent,  similiter  et  ipse  Kynedus  in  reliquos  Pic- 
torum  terminos  (montana  finium  suorum,  videlicet  Dorsum 
Albania;  quod   Drum-Albane  Scotice   dicitur,   transiens) 
arma  vertit :  et  multis  Pictorum  occisis  reliquos  in  fugam 
compulit,  et  amborum  regnorum  monarchiam  conquisivit. 
Picti  vero,  reparatis  aliquantuluni  Anglorum  auxilio  viri- 
bus,  quatuor  annis  Kynedum  infestabant :  sed  consequen- 
ter  postmodum  inopinatis  incursibus  et  variis  eos  stragibus 
debilitans,  duodecimo  tandem  anno  regni  sui  septies  uno 
die  congi'editur ;  et  innumeris  Pictorum  populis  prostratis, 
regnum  deinceps   de  fluvio  Tine  juxta  Northumbriam  ad 
Orchadum  insulas,   ut  dudum  sanctus  Adamnanus  Hyensis 
abbas  prophetando  retulit,  totum  sibi  ratificat  confirma- 
tum."     Haec  Johannes  Fordonus :  cum  quibus  et  ilia  Jo- 
bannis Majoris''  conferas  licet :  "  Scriptum  invenio,  quod 
septies  a  desperatis  Pictis  eodem  die  Kenedus  invasus  est, 
et  toties  eos  fudit :  perdius  et  pernox  in  praelio  et  hostem 
fugando  stetit.     Postea  ad  Sconam  rediens,  Drusconem 
Pictorum  regem  capite  obtruncat :  et  sic  Pictorum  reg- 
num, quod  ultra  octingentos  annos  in  Britannia  duraverat, 
Kenedus  extinxit  et  suo  imperio  adjecit.     Viri  inhumani- 
tatem  erga  Dei  famulos,  mulieres  et  impuberes  vehemen- 
ter  detestor  :  non  enim  ita  in  imbelles  etiam  Pagani  bene 
instituti  debacchari  solent.     Sed   sive  juste  (iiiquit  ille) 

*  Major,  de  gest.  Scot.  lib.  2.  cap.  1 1. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATES.  261 

sive  injuste  eorum  terras  Scoti  ceperunt ;  cas  in  fine  juste 
tenuerunt.  Quod  enim  in  nuUius  potestate  est,  id  oecu-^ 
panti  conceditur." 

Universo  Kenetlii  regno  anni  tribuuntur  viginti,  mo- 
narchiae  vero  post  devictos  Pictos  fere  sexdecim  :  de  quo- 
rum tamen  termino  aliquantula  est  inter  scriptores  discre- 
pantia.  Imperium  enim  eum  simul  cum  vita  finivisse  anno 
DCCCLIV.  docet  Fordonus  et  Buchananus ;  DCCCLV. 
Boethius  et  Leslaeus  ;  DCCCLVI.  Caradocus  Lancarva- 
nensis;  DCCCLVIII.  Ultoniensium  annalium  collector: 
juxtacujus  rationes  duodecimus  Kenethi  annus,  quo  cum 
Pictis  postremo  decertatum  est  praelio,  in  annum  fere 
DCCCI.  incidisset:  unde  hodiernae  Scotiffi  regum  Gi- 
raldus  Cambrensis  arcessit  epocham ;  quum  nomen  illam 
accepisse  dicit  "  a"  Scotis  de  Hibernia  venientibus,  et  in 
ea  regnantibus  per  spatium  CCCXV.  annorum,  usque  ad 
regnum  Guilielmi  Rufi  fratris  Malcolmi,"  quern  anno 
MCLXV.  defuncto  fratri  successorem  datum  fuisse  legi- 
mus.  Idem  vero  Giraldus,  Scotorum  genti  iniquior,  Pic- 
torum''  magnates  specie  humanitatis  ad  convivium  invitatos 
atque  ex  improviso  trucidatos  ab  eis  fuisse  narrat :  "  Sicque 
ex  duobus  populis,  gens  bellicosior  (ita  ille  loquitur)  tota- 
liter  evanuit;  altera  gens  Scotorum  longe  impar,  ex  tali 
proditione  emolumentum  quodammodo  consecuta,  totam 
terram  illam  quam  nomine  suo  Scotiam  vocavcrunt  usque 
hodie  possident :  quibus  eo  tempore  KinadiusAlpini  filius 
praesidcns,  Pictaviam  invasit,  Pictos  delevit,  sexies  Saxo- 
nes  debellavit,  et  terram  omnem  a  mari  Scotico  usque  ad 
flumen  Twedam  usurpavit." 

Quod  postremum  tamen,  de  australiregniKinadianilinii- 
te,  in  aliis^  etiam  Anglorum  annalibus  repetitum,  non  facile 
censemus  admittendum :  cum  ad  ipsum  usque  mare  Scoti- 
cum,  sive  fretum  Edenburgicum,  veterem  Caledoniaa  limi- 
tem,  longe  post  Kinadiana  tempora  Anglorum  imperium 
prolatum  fuisse  prius''  docuerimus.     Tantum  abest  ut  ad 

•  Ranulph.  polychron.  lib.  1.  cap.  37. 
y  Ibid.  cap.  58. 

'  Ibid.  cap.  43.  et  58.  chronic.  Britann.  ad  arm.  1347.  product. 

*  Supra,  pag.  205. 


262  BUITANNICARUM     ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

Scoticorum  chronographorum  accedamus  sententiam,  qui 
Kinadium  sive  Kenethum  hunc  ab  Orcadum  insulis  usque 
ad  Tinam  fluvium  et  vallum  Adriani  fines  suos  promovisse, 
eaque  ratione  totum  Northumbrias  comitatum,  inter  Ti- 
nam et  Twedam  interjectum,  occupavisse  ferunt :  quern 
tamen  comitatum,  Anglici  primum  et  Danici  generis  regi- 
bus  paruisse,  ac  deinceps  comites  sive  duces  suos  habuisse 
non  est  dubium.  Primum  vero  Nordanhumbrorum  comi- 
tem  Osulfum,  regnante  ^dgaro,  socium  accepisse  Osla- 
cum,  eique  regionem  ad  aquilonarem  plagam  Tinae  posi- 
tam  commisisse,  Eboraco  cum  suis  finibus  sibi  reservato, 
confirmat  Hovedenus''.  Siwardus  postea,  cujus  in  supe- 
rioribus"^  facta  est  mentio,  "  cum  Eadulfum  comitem  in- 
terfecisset,  totius  provincias  Northanhymbrorum  comita- 
tum ab  Humbra  usque  Twedam  administravit :"  ut  ante 
Hovedenum  testatus  est  Turgotus,  in  Dunelmensium  epis- 
coporum  chronico.  Ei  successit  Tostius :  sub  quo  Copsi 
totius  comitatus  curas  gerebat,  ac  deinde  Guilielmo  seni- 
ore  regnante,  "  Northanhymbrorum  illorum  qui  ad  sep- 
tentrionalem  fluminis  Tini  habitant  comes  factus  est ;"  ut 
apud  eundem  Turgotum,  horum  temporum  aequalem,  le- 
gimus. 

Quod  autem  Giraldus,  et  eum  secuti  alii,  de  Scotis  tra- 
diderunt,  non  armis,  sed  dolis,  Pictorum  dominatum  eos 
esse  consecutos,  "  multi  fabul«  persimile  ducunt,  cum 
vma  omnino  ccena  non  facile  potuisset  tot  absorbere  prin- 
cipes  ac  universum  populum:"  quemadmodum  hie  Poly- 
dorus*  monuit :  quanquam  etiam  fabulae  fortasse  non  mi- 
nus videatur  esse  simile,  quod  de  universo  Pictorum  popu- 
lo  tum  delete  vulgariter  receptum  est.  Ipsum  certe  Ke- 
nethum, tum  in  Caradoci  Lancarvanensis  chronico,  in  quo 
nomen  ipsius  Cemoith  pro  Cenoith  vitiose  habetur  exara- 
tum,  tum  in  Ultoniensibus  nostris  annalibus,  in  quibus 
Cinaedh  Mac  Ailpin  rectius  habetur  nominatus,  regis  Pic- 
torum titulo  insignitum  invenio.  Ipsius  quoque  frater  et 
successor,  Domnall  Mac  Ailpin  rex  Pictorum,  in  iisdem 

^  Hovedcn.  annal.  part,  l.ann.  953. 

•^  Supra,  pag.  204. 

'^  Folyd.  Verg.  Anglic,  hist.  lib.  J.  fin. 


CAP,  XV.  ANTIQUITATES.  2G3 

annalibus  ad  annum  aerae  nostrae  DCCCLXII.  mortuus 
fuisse  memoratur.  Anno  DCCCLXXJ.  a  Danis  uibem 
Alclyde  sive  Dunbritanniam  spoliatam,  Northumbriam 
captam,  et  Pictos  plurimum  vexatos  fuisse,  Caradocus  an- 
notat :  quod  Ultoniensiuni  annalium  collector  ita  explicat: 
"  Ainlaiph  et  Ivar  venerunt  ad  Ath-cliath,  sive  Dubliniam, 
ex  Albania  cum  ducentis  navibus  :  et  prffida  maxima 
hominum  Anglorum  et  Britonum  et  Pictorum  deducta 
est  secum  ad  Hiberniam  in  captivitate."  Dein  anno 
DCCCLXXV.  ut  in  libi-o  de  ^Ifredi  rebus  gestis  prodit 
Asserius  Menevensis,  Dani  sive  Normani  Pagani  cum  Ilalf- 
deno  duce  suo,  tota  Nordanhumbrorum  regione  occupata, 
Pictos  et  Stratduttenses  depopulati  sunt.  Alii  annales 
eidem  Asserio  tributi  Pictos  et  Strecledenses  hie  habent, 
annales  Anglo-Saxonici  peohcaj-  et  j-cpaecletopealaj-",  Fa- 
bius  Ethelwerdus  Pihtos  Cumbrosque,  Matthfeus  Florilc- 
gus  Pictos  et  Wallenses,  Ultonienses  annales  Pictos  solos 
nominant :  quorum  stragem  magnam  a  Dubgallis*^  factam 
tum  fuisse  significant.  Addunt  iidem,  anno  proxime  sc- 
qucnte  mortuum  esse  Constantinum  filium  Cinaeda  regem 
Pictorum  ;  et  post  biennium  similiter,  ^dh  filium  Cinadan 
regem  Pictorum  a  sociis  suis  occisum  esse.  Qui  duo  fra- 
tres  cum  in  Scotorum  regum  catalogo,  post  patrem  Kinadi- 
um  sive  Kenethum  (de  quo  dictum  est)  et  patruum  Dom- 
nallum  vel  Donaldum,  locum  habere  cognoscantur,  et  apud 
vicinos  tamen  Hibernos  non  alio  isti  omnes  quam  Picto- 
rum regum  celebrentur  elogio :  colligere  inde  promptum 
fuerit,  etiam  post  Kinadianam  illam  firmatam  monarchiam 
Pictos,  licet  Scotorum  imperiojam  subjectos,  majorcm  ta- 
men et  potiorem  Albanici  regni  partem  constituisse. 

Circa  annum  DCCCCXXXVII.  commissum  est  in  Nor- 
th umbriaceleberrimum  illud  prffilium  apud^Etbrunnanwere 
vel  Brunnanbyrig  (quae  in  Ethelredi  regis  Icgibus  Brom- 

'  Eos  Streatgledwalos  appellat  ad  annum  901.  et  921.  secunilitm  Dionys. 
Florentius  Wigorniensis,  Mariani  nomine  a  Guil.  Camdeno  citatus,  in  Denbigli- 
shire,  pag.  547. 

'  Sive  Nigris  advenis.  Nigrae  enim  gentis  nomine  in  libris  Cambrobritannicis 
ct  Ilibernicis  Danica  et  Normannica  natio  intelligitur. 

f  Turgot,  in  chronic,  episc.  Dunelmens. 


264  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XV. 

dune,  Ethelwerdo  Brunandune,  Ingulpho  et  Malmesburi- 
cnsi  Bruneford,  aliis  Bruneburgh,  hodie  Brumridge  ap- 
pellatur)  inter  ^thelstanum  Anglorum  regem  et  Anla- 
phum  Norwegum  Hiberniensium''  (ut  aiunt)  multarumque 
insularum  regem  ;  qui  a  socero  suo  Constantino",  Ethi 
filio,  Scotorum  Britannicorum  rege,  incitatus,  "  infinitam 
multitudinem  Danorum,  Noreganorum,  Scotorum,  ac  Pic- 
torum  contraxit :"  ut  habet  in  Croylandensi  sua  historia 
Ingulphus  :  ubi  et  rem  a  cancellario  Turketulo,  Croylan- 
densi postea  abbate,  prseclare  gestara  amplificans  ;  "  Jam 
Orcadensium,"  inquit,  "  ac  Pictorum  globos  pertransierat, 
sylvamque  jaculorum  et  teloi'um,  quse  thorace  fidelissima 
sufflaverat,  in  se  projectam  circumferens,  jam  cuneos  Cum- 
brorum  ac  Scotorum  cum  suis  sequacibus  perforabat." 
Post  partam  etiam  victoriam,  /Ethelstani  imperio  coUa 
subdidisse  Scotos  pariterque  Pictos  confirmat, ,  qui  ab  his 
temporibus  proxime  abfuit,  Fabius''  Ethelwerdus  :  et 
Hucbaldus  Elnonensis'  monachus  in  vita  Lebuini,  Baldrico, 
qui  ab  anno  DCCCCXVIII.  ad  DCCCCLXXVII.  Tra- 
jectensiiim  erat  episcopus,  dedicata,  una  cum  Britanniae  in- 
colis  Pictos  (Scotis  quoque,  quod  mireris,  pra;termissis) 
adnumerat :  "  Sunt  vero  ibi  populi  multi,"  inquit, "  Bri- 
tones,  Saxones,  Picti,  Angli." 

Mitto  quod  post  annum  DCCCCLXXXV.  de  clericis 
Pictorum  in  actis  Edithae  virginis  apud  Johannem  Tin- 
muthensem,  Capgravium  et  Surium  legitur,  et  quod  in  in- 
certa;  fidei  legibus  Guilielmo  seniori  attributis  est 
notatum  ;  illius  judicio,  leges  Danorum  vel  Norwegi- 
ensium  "  aliarum™  legibus  nationum,  Britonum  scili- 
cet, Anglorum,  Pictorum  [et  Scotorum]  praepondei'as- 
se,"  eundemque  statuisse  "  concordiam",  judicium  et 
justitiam  inter  Anglos  et  Normannos,  Francos  et  Brito- 
nes  Walliee  et  Cornubiag,  Pictos  et  Scotos  Albaniae,  et  inter 


*<  Henr.  Huntingdon,  hist.  lib.  5.   fol.  203.    Florent.  Wigorn.    Roger.  Hovc- 
dcn.  et  Malth.  Florileg.  ad  ann.  837. 

'    De  quo  supra,  pag.  197.  '^  Ethelwerd.  chron.  lib.  4.  cap.  5. 

'   Hucbald.  vit.  Liviiii,  cap.  2.  apud  Surium,  torn.  6.  Novemb.  12. 

"'  Guil.  Lanibard.  ^ hpxainvon.  fol.  138. 

"  Ibid.  fol.  121.  b.  et  Jo.  Scldcn,  Spicilcg.  ad  ^dmcrum,  pag.  189,  190. 


CAP.  XV.  ANTIQUITATE8.  265 

omnes  sibi  subjectos  per  universani  monarchiam  regni  Bri- 
tanniae  firmiter  et  inviolabiliter  observari."  Ad  quam 
enim  aetatem  inscriptio  ilia  referri  debeat  incertum  est, 
quae  Romae"  inter  S.   Petri  basilicse  antiquitates  legitur  : 

ASTERIUS  COMES  PiCTORUM  ET  SYRA  CUM  SUIS  VOTUM  SOL- 
VERE. Hoc  tantum  compertum  habemus  et  exploratum, 
gentem  Picticam  cum  Scotica  ita  tandem  coaluisse,  ut 
"  Pictijam  videantur  deleti,  et  lingua  eorum  itaomnino  de- 
structa,  ut  jam  fabula  videatur,  quod  in  veterum  scriptis 
eorum  mentio  invenitur :"  quemadmodum  monuit  Henricus 
Huntingdoniensis'' ;  hac  insuper  casus  tam  memorabilis 
consideratione  contemplationeque  subjecta  :  "  Cui  non 
comparet  amorem  ccelestium  et  horrorem  terrestriura,  si  co- 
gitet  non  solum  reges  eorum  etprincipes  et  populum  depe- 
riisse,  verumetiam  stirpem  omnem  et  linguam  et  mentionem 
simul  defecisse  ?  et,  si  de  aliis  mirum  non  esset,  de  lingua 
tamen,  quam  unam  inter  caeteras  Deus  ab  exordio  lingua- 
rum  instituit,  mirandum  videtur."  Haec  Huntingdoniensis 
ille  archidiaconus :  cum  quibus  caput  hoc  demum  termi- 
nandum  esse  duximus. 

°  Camd.  Britann.  pag.  85.  ■>  H.  Huotingdoa.  hist.  lib.  1.  ful.  171.  b. 


^G6  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 


CAP.  XVI. 


De  Hibernia,  Britannicarum  insularum  altera ;  quae  Britannia  minor,  et  Scotia 
major  aliquando  dicta.  Scotormn  nomen  ante  tertium  post  ortum  Servatorls 
seculum  scriptoribus  incognitum,  deincepa  Hibernis  et  eorum  in  Dalrieda 
Britannica  colonis  commune  fuit  j  Scotiae  tamen  appellationem  sola  Hiber- 
nia retinentc  ad  seculum  usque  decimum  :  post  quod,  novo  ab  extcris  Irlao>- 
disc  introducto  vocabulo,  vetus  Scotise  nomen  in  desuetudinem  abiit.  De 
mortis  Cliristi  recente  nuncio  ad  Ultoniensem  regem  Conchurem  perlato 
nostratium  traditio.  Ab  apostolis  in  Britannicis  insulis  annunciatum  esse 
evangelium  ex  Eusebio  et  aliis  ostenditur :  ubi  de  Simone  Zelota  et  Petro, 
Jacobo  majore  cum  matre  Salome,  patre  Zebedaeo  sive  Aristobulo,  et  fratre 
Barnaba ;  qui  ad  partes  hasce  dicuntur  appulisse.  De  S.  Beato  et  ejus 
Achate  qui  Helvetiis,  et  S.  Mansueto  qui  Lotharingis  fidera  primus  praedica- 
visse  memoratur:  Eugenio  item  primo  Toletanorum  episcopo,  et  Josepho 
Arimathacensi  qui  ab  animalibus  venenatis  Hiberniam  libcravisse  fingitur. 
De  Dicho,  Eucho,  et  Achlena  liorumque  filiis  Cataldo  Tarenlinorum  et  Do- 
nato  Lupiensium  in  Italia  episcopo.  De  Florentino,  Honesto,  Firmino,  Ma- 
cra,  Guthagono  et  Ghillone.  De  conversione  Hiberniae  quam  Constantini 
Magni  temporibus  ancillae  cujusdam  opera  factam  fuisse  fabulantur.  De 
Hildeberto  Scotorum  archiepiscopo,  et  ejus  discipulo  Sedulio  Scoto  Hibemi- 
ensi.  De  S.  Colmano  et  Dyrama  et  aliis  religionis  Christianae  sub  annum 
Domini  CCCL.  in  Hibernia  professoribus.  De  Eliphio  et  Euchario  fratri- 
bus,  eorumque  sororibus  Menna,  Libaria  et  Susanna.  De  S.  Kebii  Cornubi- 
ensis  adventu  in  Hiberniam  :  deque  Celestii  Scoti  adolescentia  et  Christianis 
parentibus.  Johannis  Chrysostomi  de  fidei  Christianae  professione  in  Bri- 
tannicis insulis  conservata  testimonia.  De  S.  Ailbeo  cum  quinquaginta  suis 
comitibus,  S.  Kiarano  et  S.  Declano  Romam  visitantibus ;  et  post  reditum, 
una  cum  S.  Ibaro,  religionem  Christianam  in  patria  propagantibus.  De 
Guniforti  et  Gunibaldo,  et  Rosino  Florido  Dempsteri.  De  Palladio,  et  ejus 
ad  Scotos  legatione. 

Britannicas  insulas,  Polybii"  et  aliorum  veterum  Grae- 
corum  scriptis  celebratas,  nuraero  binas,  magnitudine  reli- 

»  Polyb.  hist.  lib.  3.  pag.  UOO.  edit.  Graco-Latin.  Casauboni. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  267" 

quis  omnibus  orbis  turn  cogniti  insulis  prasferendas,  his 
versibus  reliquit  testatum  in  Periegesi  sua  Dionysius  : 

'AWat  S'  'QKiavoio  jrapai  BoptriTidac  dierdf 
Aiaaal  vrjaoi  laai  BpiTavilte,dvTia  'Pjivov, 
KtWi  yap  vaTaTtrjv  dvtpivytTai  tig  li\a  divtiv. 
Tdiiiv  rot  /liytOog  ntpiiiiaiov,  ovSk  Tiq  a  Wti 
Nj/ffoifi  iv  rrdayai  BpcTaviaiv  iaotpaplKti- 

Quos  Rhemnius  Fannius  ita  interpretatus  est : 

Ast  ali£E  Oceani  juxta  Boreetidas''  actas 

Sunt  geminse  Rbenique  Britannides  ostia  cernunt : 

Hie  etenim  lasso  perrumpit  Tethya  cursu. 

Has  tamen  haud  habeat  spatio  superare  per  orbem 

Insula. 

Festus  vero  Avienus  liberius  isto  modo  reddidit : 

Eminus  hie  aliae  gelidi  prope  fiabra  aquilonis 
Exsuperant  undas,  et  vasta  cacumina  tollunt. 
Use  numero  geminse,  pingues  sola,  cespitis  amplae, 
Conditur  occidui'  qua  Rheni  gurgitis  unda, 
Dira  Bntannorum  sustentant  agmina  tern's. 

De  iisdem,  post  Ptolemaeimi"',  Marcianus  Heracleota  in 
Periplo ;  "  At  IlperaviKal  vrjaoi  Svo  tlalv,  nre  KoXovtxivtf 
'A\(ii<x)v'  KoX  ri  'louEpvta.  Britannicae  insulae  dua;  sunt, 
quae  vocatur  Albion,  et  quaa  Ibernia :"  et  longo  post  utrum- 
que  intervallo,  Graecus  Dionysii  interpres  Eustatbius: 
"  At  BpfTovi'Sfc  tltn  Svo  VTi<TOi,  Ovipvia  Koi  ^AXovIwv,  ^toi 
Bepvta  KOI  'AX/3itov"  et  ante  istos  omnes,  vel  ipse  Aristo- 
teles,  ut  contendit  Franciscus  Patricius'',  vel  potius  Theo- 
phrastus,  ut  Buchananus'  voluit,  aut  illorum  temporum,  ut 
Muretus*  censuit,  aequalis  alter,  in  libeUo  de  mundo  ad 
regem  Alexandrum  scripto :  "  'Ev  rour(t>  (de  oceano  lo- 
quitur) vrjaoi  niyiarai  rt  rvyxdvovaiv  ovaai  Svo,  BptraviKal 
\iy6ftevai,   'AXj3iov  icai  'It'pvi/'"  quae  Apuleius  in  suum  de 


*>  Borealia  litora. 

<^  An  Oceano  potius  ?  ut  Jo.  Pricseus  vult. 

I*  Ptolem.  Geograph.  lib.  2.  cap.  2.  et  lib.  8.  cap.  2. 

•  Fr.  Patric.  discuss.  Peripatetic,  torn.  1.  lib.  0. 

'   Buchanan,  rcr.  Scoticar.  lib.  1. 

I  Murct.  variar.  lection,  lib.  2.  cap.  8. 


208  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.    XVI. 

mundo  librum,  ex  Aristotele  et  Theoplirasto,  ut  ille  pro- 
fitetur,  desumptum,  ita  transtulit.  "  In  altera  parte  orbis 
jacent  insularum  aggeres  maximarum ;  Britannia;  dua;, 
Albion  et  lerna."  Nam  qui  lernam  nostram  Alexandri 
Magni  temporibus  ignotam  fuisse  autumant,  illud  Orphei 
in  Argonauticis  non  videntur  consideravjsse : 

Hap  S'  apa  vrjaov  ajiu^iv  'Itpvtda. 

Ut  de  Andreae  Schotti''  critica  nihil  dicam  qui  in  versu  illo, 
qui  paulo  ante  praecesserat,  "l^ofiat  tl  vtfiactiv  Ipiwixriv 
aaaov  'iKWfiai  pro  vrfiaaiv  ipivvxxnv  legit  vijaoig  'Ilpvttriv,  et 
de  tempestate,  quam  circa  Hiberniam  insulam  passi  sunt  Ar- 
gonautae,  cum  per  oceanum  Arctoum  navigarent  interpreta- 
tur.  Nam  Argonauticorum  scriptorem  Orpheum,  non 
Thracium  ilium  quidem  (licet  in  toto  opere  personam  ejus 
poetainduat)  sed  Crotoniatam,  Pisistrato  tyranno  familiarem 
extitisse  (eaque  ratione  Cyri,  et  laxatae  sub  eo  Judaicae 
captivitatis,  tempore  claruisse)  ex  Asclepiada  Suidas'  nos 
docuit:  cujusmodi  antiquitatis  ne  ipse  quidem  populus 
Romanus,  nominis  sui  testem,  proferre  poterit  auctorem. 

Hanc  insulam  "  Britannidem  olim  a  Julio  magno  Cae- 
sare  vocatam,"  Fabius  Ethelwerdus''  baud  recte  retulit. 
Non  alio  enim  quam  Hibernias  nomine  a  Caesare,  uti  post 
eum  a  Plinio,  Solino  et  Tacito,  designatam  illam  inveni- 
mus,  Stephano  tamen  Byzantio  "  'louepvia  ?;  Ilpfravticj), 
Twv  Svo  iXaaawv,  Ibernia  Britannica,  e  duabus  minor;" 
Ptolemaeo  Alexandrino'  MiKpa  BperTavia  et  Abrahamo™  filio 
Chajae,  Rabbino  Hispano,  n*Tyf  K"3D*13,  id  est,  Britannia 
parva,  ea  est  dicta.  Atque  ut  Britannia  minoris  nomine 
ab  Albione,  ita  Scotiae  majoris  appellatione  ab  Albania 
discriminatam  illam  aliquando  fuisse  animadvertimus.  Ita 
Sigismundus  imperator  in  diplomate,  quod  datum  anno 


^  Schott.  observat.  human,  lib.  2.  cap.  20. 

*  'Opiptvc  Kporuvu'iTjj^,  t^roTTOtot"  ov  TldffiffTpartft  ffvytivai  Ttfi  TVpav- 
vif  'AaKXtiTTidltis  ^tiaiv,  iv  T(f  iKTifi  /3t/3Xi'(()  Tdv  ypafiftaTiKwv.  AiKaijrt- 
piav,  'ApyovavTiKa,  Kat  aWa  rtva.     Suid.  in  'Op^iit;. 

k  Ethelwerd.  chronic,  lib.  4.  cap.  4. 

'   Ptolcni.  Almagest,  lib.  2.  cap.  6.  pag.  31.  edit.  Gieec. 

"  R.  Abrah.  Chajah,  in  sphaera  mundi,  cap.  6. 


CAP.  XVr.  ANTIQUITATES.  269 

MCCCCXXII.  metropoli"  Salisburgensi  Wigulei  Hun- 
dii  intextum  legitur :  "  Sane,"  inquit,  "  pro  parte  reli- 
giosorum  abbatis,  prioris  et  conventus  monasterii  Scotorum 
et  Ybernicorum  demajori  Scotia,  in  Ratisbona,  devotorum 
nostrorum,  oblata  nostrae  celsitudini  supplex  petitio  con- 
tinebat,"  &c.  et  ante  ilium  Dovenaldus  O-Neyl,  princeps 
Hibernicorum  Ultoniae,  in  fine  literarum  ad  Johannem 
XXII.  Romanum  pontificem  datarum  :  "  Sciat"  paternitas 
vestra  reverenda,  quod  praeter  reges  minoris  Scotiae,  qui 
omnes  de  nostra  majore  Scotia  originem  sumpserunt,  lin- 
guam  nostram  in  conditiones  quodammodo  retinentes, 
reges  de  sanguine  nostro  centum  nonaginta  septem  in  tota 
Hibemiae  insula  regnaverunt."  Ita  Conradus  a  Monte 
puellarum  canonicus  Ratisbonensis,  in  vita  S,  Erhardi, 
quam  ex  codice  MS.  monasterii  S.  Magni  Ratisbonae  a  se 
descriptam  communicavit  milii  Steplianus  Vitus :  "  Floru- 
erunt  in  area  tempestatis  hujus  fluidae  et  procellosaj  vitas 
viri  sancti  in  Hibernia  quae  major  Scotia  dicebatur,  et  se 
disperscrant  in  numero  multo  per  omnia  Franciae  et  Ger- 
manias  loca,  et  hinc  ad  alia  terreni  orbis  climata ;  ut  lu- 
mine  fidei  illuminarent  populum  tenebrarum,  et  caecitatis 
erroribus  extirpatis  ad  Solem  justitiae  converterent  oculos 
lippientes."  Cui  concinit  et  antiquus  ille  Ratisbonensis 
breviarii  de  eodem  S.  Erhardo  hymnus  ; 

Verus  hie  Israelita, 

Quern  fraus  omnis  fugit : 
Hunc  exortum  pusionem 

Major  Scotia  nutriit. 

Et  quidem  Britannicos  Scotos  a  nostris  et  nomen  trax- 
isse  suum  et  originem,  praeter  auctores  jam  antea^  a  nobis 
laudatos,  testem  etiam  hie  nobis  ultro  se  praebet  Giraldus 
Cambrensis".  Cum  enim  Hibernienses  scripsisset  "  dictos 
esse  et  Gaidelos,  dictos  esse  et  Scotos  ;"  subdit,  "  Sco- 
tiam  quoque  partem  insulae  Britannica?  dictam  esse  aqui- 
lonarem,  quia  gens  originaliter  ab  his  propagata  terram 


"  Tom.  2.  pag.  396.  edit.  Monacli.  ann.  1620. 

•  Scjtichronic.  lib.  12.  cap.  32.  P  Supra,  cap.  15.  pag.  103. 

'I  Girald.  Topogr.iph.  Hibern.  distinct.  3.  cap.  7.     Vid.  supra,  pag.  1 15. 


270  BRITANNICAUUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVT. 

illain  habitare  dignoscitar.  Quod  tam  linguae,  quam  cultus, 
tam  armorum  etiam  quam  morum,  usque  in  hodiernum 
probat  affinitas."  Cui  et  Johannem  Tinmuthensem  comi- 
tem  adjungimus,  S.  Columbani  vitam  sic  exordientem: 
"  Bealus  Columbanus  in  Hibernia  insula  in  oceano  sita, 
quam  Scotorum  gens  inhabitat,  ortus  est.  Hibernia  enim 
antiquitus  Scotia  dicta  est :  de  qua  gens  Scotorum  Alba- 
niam  Britanniee  majori  proximam,  qua?  ab  eventu  mode 
Scotia  dicitur,  inhabitans  originem  duxit  et  progressum 
habuit."  Et  S.  Columbae  vitam  ita  terminantem :  "  Est 
autem  sciendum,  quod  Hibernia  proprie  Scotorum  est 
patria.  Antiquitus  igitur  Scotia  pro  Hibernia  sajpius  scribi 
solet ;  sicut  hie  in  vita  sancti  Columbae  diligenter  intuen- 
tibus  apparet :  et  etiam  venerabilis  Beda  de  gestis  Anglo- 
rum,  multis  in  locis  Hiberniam  exprimere  volens,  Scotiam 
scripsit." 

Quando  vero  primum  Graecis  et  Romanis  nomen  Scoto- 
rum innotuerit,  et  quamdiu  Hiberniee  nostra;  incolae  illud 
retinuerunt ;  res  a  multis  est  et  quaesita  et  disputata.  Qui 
primo  et  secundo  post  Christum  seculo  Scotici  nominis 
mentionem  reperisse  se  existimant ;  vel  ementitae  antiqui- 
tatis  monimenta,  vel  novorum  criticorum  conjecturas"^  pro 
certis  veterum  testimoniis  nobis  hie  obtrudunt.  Nam  ubi 
in  'A-rroKoXoKwdujaH  sua  Seneca  de  Claudio  ludens  cecinit : 

Illc  Britannos 
Ultra  vagi 
Litora  ponti, 
Et  csruleos 
Scuta  Brigantes, 
Dare  Romuleis 
CoUa  catenis 
Jussit,  et  ipsum 
Nova  Romanae 
Jura  securis 
Tremere  Oceanum. 

Joseplius  Scaliger  in  Propertianis  primum  notis,  deinceps 
in   Eusebianis'   animadversionibus,  pro  Scuta  Brigantes, 


'  Vid.  Hiberniam  Resurgentem  D.R.  sect.  245,  246. 
■  Scalig.  ad  Eusebii  annum  MMLX. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  271 

legi  vult,  Scoto-Brigantes  :  et  ubi  Florus  poeta  in  Adrianum 
imperatoreni,  apud  ^lium  Spartianum,  similiter  liisit : 

Ego  nolo  Caesai  esse, 
Ambulare  per  Britannos, 
Scythicas  pati  pruinas. 

Pro  Scythicas,  Thomas  Dempsterus  Scoticas  substituit: 
"  Nee  tamen  base  divinatio  est,"  ait  ille,  "  sed'  liber  meus 
MS.  probissima;  nota;  correctionem  diserte  adstruit." 
Verum  tam  suspectaj"  fidei  hominem  ilium  fuisse  compe- 
rimus,  et  toties  tesseram  fregisse;  ut  oculatos  nos  esse 
hie  oporteat  et,  nisi  quod  videmus,  nihil  ab  eo  acceptum 
credere. 

His  adduntur  auctores  subdititii  duo,  Joseph  Ben  Go- 
rion  et  Hegesippus :  qui  in  oratione  a  Josepho  ad  obsessos 
Hierosolymitanos  habita  mentionem  Scotiaj  ab  eo  factam 
fuisse  fingunt.  Sic  enim  de  Romanis  ille  loquens  apud 
Hegesippum*  introducitur :  "  Quid  vobis  cum  victoribus 
universae  terrae ;  quibus  secreta  oceani  et  extrema  Indiae 
parent"  ?  Quid  attexam  Britannias,  interfuse  mari  a  toto 
orbe  divisas,  et  a  Romanis  in  orbem  terrarum  redactas  ? 
Tremit  hos  Scotia,  quse  terris  nihil  debet :  tremit  Sax- 
onia  inaccessa  paludibus,  et  inviis  septa  regionibus." 
Nomine  Scotiae,  quam  insulam  facit  nulli  alii  terras  con- 
junctam  continuatamque  Hiberniam,  quod  etiam  a  Cam- 
deno''  est  notatum,  baud  dubie  designans.  Apud  Pseudo- 
gorionidem^  vero,  majore  cum  loquacitate  pariter  et  vani- 
tate  :  "  Quid  vero,  fratres  et  amici  mei,  Romanis  bellum 
inferre  vultis  ?  cum  ipsi  dominatores  sint  gentium ;  qui 
aperuerunt  claustra  Indiae  et  omnium  insularum  maris 
usque  ad  mare  oceanum,  et  omnes  partes  orientales.  Qui 
et  imperium  habent  in  terminos  terrae,  usque  ad  Britan- 
niam  ;  et  in  omnem  Scotiam",  quae  stagnis  aquarum  undique 

'   Dempster,  apparat.  ad  histor.  Scotic.  lib.  1.  cap.  1. 
°  Vide  supra,  pag.  117. 

"  Hegesip.  de  Excid.  Hierosolym.  lib.  5.  cap.  15.  Vide  et  Balderic.  in  chronic. 
Camaracens.  lib.  1.  cap.  2. 

"  Patent?  r  Camden.  Britann.  pag.  89. 

'  Ben.  Gorion,  pcrek  84.  fol.  126.  editionis  Hcbraica;,  Venetiis  cxcusx. 


872  BRITANKICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

clausa  est :  ciijus  populus  magnus  est  sicut  gigantes,  pro- 
cerae  homines  staturae  et  fortissiini,  peritissimique  jacu- 
landi  sagittas,  atque  strenuissimi  milites  in  bello.  Ad  quos 
cum  venisset  dux  exercitus  Romani,  opposuerunt  se  illi, 
nee  voluerunt  ei  subditi  esse:  cum  autem  reges  Roma- 
norum  venerunt,  subegerunt  eos  ut  servirent  ipsis," 

Vespasianum  vero,  quum  adhuc  Neronis  dux  esset, 
"  percussisse  totam  terram  occidentalem,  et  Aschenaz  (sive 
Germaniam)  et  Scotiam'',  et  totam  terram  Tubal,  et  uni- 
versam  terram  Togarma,"  alter''  ille  Hebraeus  significat, 
qui  Pseudo-Josephi  hujus  majus  opus  in  compendium  re- 
degit,  et  alicubi  etiam  aliarum  fabularum  interjectione 
nonnihil  auxit.  Sed  utrumque  infimas  antiquitatis  esse 
scriptorem,  praeter  alios  luculenter  jampridem  ostendit 
Scaliger'' :  alterumque  ilium  Tpivdt!>vvfiov  Hegesippum  Con- 
stantinianis  posteriorem  fuisse  temporibus,  ilia  de  Anti- 
ochia  verba  satis  declarant:  "  Urbs^  tertio  loco  ante  ex 
omnibus  quae  in  orbe  Romano  sunt  civitatibus  asstimata, 
nunc  quarto,  postquam  Constantinopolis  excrevit  civitas 
Byzantiorum :  Persarum  quondam  caput,  nunc  repulso- 
rium.  Prima  enim  Roma,  secunda  Alexandria,  tertia 
Antiochia,  quarta  Constantinopolis."  Quam  tamen  pos- 
tremam  periodum  contra  mentem  auctoris  ab  alio  adjectam 
fuisse,  res  ipsa  indicat:  sicut  et  fortasse  pericopen  illam 
proximo  praecedentem,  ex  qua  non  multo  post  annum 
DCCCCLXVIII.  Hegesippum  hunc  vixisse  collcgit  erudi- 
tissimus  Vossius'.  Cujus  opinioni  ne  penitus  hie  assentiar, 
turn  floridior quam ea ferebant  tempora  scriptoris  stylus, turn 
Isidori  Hispalensis  me  cohibet  auctoritas;  quem  in  hbris 
Originums  non  solum  ad  ea  qua;  in  prius  citato  Hcgesippi 
testimonio  de  Saxonia  dicta  sunt  leviter  allusisse,  sed  ista 
etiam,  quae  de  ejusdem  gentis  incolis  ibidem  subjiciuntur, 
plane  expressisse  deprehendi:  "  Validissimum''  genus  ho- 

■=  Joseph!  compend.  pag.  206.  edit.  Basil,  ann.  1559. 

^   Joseph.  Scalig.  in  Elencho  Trihseresii,  cap.  4. 

"  Hegesip.  lib.  3.  cap.  5. 

'  Voss.  de  historic.  Grsec.  lib.  2.  cap.  14. 

B  Tsidor.  Origin,  lib.  9.  cap.  2.  et  lib.  19.  cap.  1. 

''  Hegesip.  lib.  5.  cap.  15. 


CAP.  XVr.  ANTIQUITATES.  273 

minum  perhibetur,  praestans  caeteris :  piraticis  tamen  myo- 
paronibus  non  viribus  nititur,  fugae  potius  quam  bello 
parata."  B.  Ambrosium,  quern  alii'  interpretem,  Johannes 
Hesselius  Lovaniensis''  multo  rectius  auctorem  hujus  operis 
fuisse  censuit :  eo  certe  antiquiorem  non  fuisse,  res  est  quae 
in  dubium  venire  non  potest. 

Uncle  apparet,  quod  jam  antea'  diximus,  Scoticarum 
gentium,  et  quidem  extra  Britanniam  positarum,  tertio 
post  Christum  seculo  primum  meminisse  Porphyrium, 
verbis  illis  ab  Hieronymo,  in  epistola  ad  Ctesiphontem 
contra  Pelagium  Britannum  et  Celestium  Scotum  scripta, 
productis.  "  Neque  enim  Britannia  fertilis  provincia  ty- 
rannorum,  et  Scoticae  gentes,  omnesque  usque  ad  oceanum 
per  circuitum  barbarae  nationes,  Moysen  prophetasque 
cognoverant."  Licet  enim  pro  Scoticis  gentibus  quosdam 
codices  habere  Scythicas  Erasmus  hie  annotaverit:  vul- 
gatam  tamen  lectioncm  omnino  retinendam  vel  illud  argu- 
mento  fuerit,  quod  Scoticae  gentes  cum  Britannia,  et  bar- 
baris  nationibus  ad  oceanum  habitantibus,  conjungantur. 
Sub  ejusdem  seculi  exitum  ab  Eunienio  rhetore  ad  Con- 
stantium  Caesarem  habitus  est  panegyricus  :  in  quo  Bri- 
tanniam™ Pictis  et  Hibernis  assuetam  hostibus  commemo- 
rans,  quos  Pictorum  et  Scotorum  nomine  proxime  subse- 
quente  seculo  ab  Ammiano  et  Claudiano  designatos  cer- 
nimus,  Hiberniam  veterum  Scotorum  patriam  statuendam 
esse  comprobat :  quod  et  ilia  Claudiani  apertissime  con- 
firmant : 

Scotorum"  cumulos  flevit  gladalis  lerne. 

Et 


■  Totam'*  cum  Scotus  lernen 


Movit,  et  infesto  spumavit  remige  Tethys. 

Ejusdem  veritatis  in  quinto  post  natum  Christum  seculo 
testem  habemus  locupletissimum  Paulum  Orosium,  Hiber- 

'   Joh.  Fischer.  Roffensis,  in  libro  contra  Velenum.   Lil.  Gregor.  Girald.  de 
Poet,  histor.  dialog.  7. 
•>  Jo.  Hessel.  in  censura  liistoriar.  sanctorum. 
'    Supra,  cap.  15.  pag.  112.     Vid.  et  cap.  8.  op.  tom.  5.  pag.  254. 
"»  Supra,  cap.  15.  pag.  115.  "  Supra,  cap.  15.  pag.  103. 

»  Supra,  cap.  15.  pag.  123. 

VOL.  VI.  T 


274  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVt, 

niam  nostram  ita  describentem :  "  HaecP  propior  Britan- 
niae,  spatio  terrarutn  angustior,  sed  coeli  solisque  temperie 
magis  utilis,  a  Scotorum  gentibus  colitur."  Et  B.  Patri- 
cium  nostrum,  cui  confessionem  tributam  habemus,  in  qua 
Scotorum  et  Hibernorum  nomen  promiscue  usurpatur ;  et 
Faechum  Sleibhtiensem,  qui  Patricium  Scotis  evangelium 
annunciavisse  canit :  in  sexto  vero  Gildam  Britannum, 
qui  cum  Britanniami  primum  a  "  duabus  gentibus  trans- 
marinis  vehementer  saevis,  Scotorum  a  circio  et  Pictoi'um 
ab  aquilone,"  per  multos  annos  conculcatum  fuisse  docu- 
isset ;  de  iisdem  postea  subdit,  "  Revertuntur'  impu- 
dentes  grassatores  Hiberni  domum ;  post  non  longum  tem- 
poris  reversuri.  Picti  in  extrema  parte  insulae  tunc  pri- 
mum et  deinceps  requieverunt."  Ubi  Scotos  et  Hibernos 
pro  una  et  eadem  gente  accipit :  quod  et  a  Cogitoso,  tum^ 
in  prologo  tum  in  epilogo  vitae  S.  Brigidae,  factitatum  ob- 
servatur,  et  ab  alio  quoque,  qui  ejusdem  virginis  acta 
heroicis  descripsit  versibus,  atque  in  prologo  sub  Scotiae 
nomine  Hiberniam  nostram  hisce  depinxit  elegis' : 

Finibus  occiduis  describitur  optima  tellus^ 

Nomine  et  antiquis  Scotia  dicta  libris. 
Dives  opum,  argenti,  gemmarura,  vestis  et  auri, 

Commoda  corporibus,  aere,  sole,  solo. 
Melle  fluit  pulchris  et  lacte  Scotia  catnpis, 

Vestibus  atque  armis,  frugibus,  arte,  viris. 
Ursorum  rabies  nulla  est  ibi ;  saeva  leonum 

Semina  non  unquam  Scotia  terra  tulit. 
Nulla  venena  nocent ;  nee  serpens  serpit  in  herba, 

Nee  conquesta  canit  garrula  rana  lacu. 
In  qua  Scotorum  gentes  habitare  merentur  : 

Inclyta  gens  hominum  milite,  pace,  fide. 
De  qua  nata  fult  quondam  sanctissima  virgo 

Brigida ;  Scotorum  gloria ,  nomen,  honor. 

In  septimo  seculo  literas,  et  e  Britannia  a  Laurentio", 
Mellito  et  Justo  Anglorum  episcopis,  et  ex  Italia"^  tum  ab 
Honorio  pontifice  tum  a  Romano  clero  post  successoris 

P  P.  Oros.  hist.  lib.  1.  cap.  2. 

1  Supra,  cap.  15.  pag.  122.  '  Ibid.  cap.  15.  pag.  143,  144. 

'    Tom.  5.  antiqu.  lect.  Henr.  Canisii,  pag.  625,  626.  et  641. 
'  Ex  bibliotheca  Cassinensi  et  Constantini  Cajetani  abbatis  deprompta  com- 
raunicavit  nobis  Stephanas  Vitus. 

"  Bed.  hist,  eccles.  lib.  2.  cap.  4.  ^  Ibid.  cap.  19. 


CAP.  XVr.  ANTIQUITATES.  275 

ipsius  Severini  obitum,  ad  "  Scotos  qui  Hiberniam  insu- 
1am  Britanniae  proximam  incolunt"  exaratas,  Beda  me- 
morat.  Eodemque  seculo,  Isidorus  Hispalensis  scripsit : 
"  Scotia'',  eadem  et  Hibernia,  proxima  Britanniae  insula, 
spatio  terrarum  angustior,  sed  situ  foecundior."  Et  Jonas 
abbas,  in  vita  B.  Columbani :  "  Columbanus,  qui  et  Co- 
lumba,  ortus  est  in  Hibernia,  insula  in  extremo  oceano 
sita.  Hanc  Scotorum  gens  incolit :  gens  quanquam  absque 
reliquarum  gentium  legibus,  tamen  in  Christiani  vigoris 
dogmate  florens,  omnium  vicinarum  gentium  fide  prae- 
pollet."  Hinc  de  Furseo  Hiberno  vetus  actorum  ipsius 
descriptor,  Beda  antiquior :  "  Verbum  Dei  per  universam 
Hiberniam  praedicabat,  et  ea  quae  viderat  vel  audierat 
omnibus  populis  Scotorum  adnunciabat."  Et  alius  vitae 
ejusdem  scriptor :  "  Beatissimus"  Furseus  navigans  ex 
Scotia  sive  Hibernia,  venit  in  Galliam."  Ita  Dicuil  Hi- 
bernus,  in  libro  de  mensura  provinciarum  orbis  terra?, 
cum  dixisset;  "  Circum  nostram  insulam  Hiberniam  sunt 
insulae,  sed  aliae  parvae  atque  aliae  mininiJE  :"  de  Heth- 
landicis  vel  Shetlandicis,  ni  fallor,  postea  addit:  "  Illae 
insulae  sunt  aliae  parvulse,  fere  cunctae  simul  angustis  dis- 
tantes  fretis ;  in  quibus,  in  centum  ferme  annis,  eremitae 
ex  nostra  Scotia  navigantes  habitaverunt."  Hibefniam,  et 
Scotiam  suam,  pro  eadem  accipiens  insula.  Qua  etiam 
ratione  apud  Aldhelmum  abbatem  Malmesburiensem,  in 
epistola  ad  Ealfridum,  "  Hibernensesy  et  Scoticos," 
"  Hiberniam''  et  Scoticum  solum,"  ut  synonyma  usurpari ; 
et  apud  Adamnanum  Heyensem  abbatem,  de  rebus  S. 
Columbae  scribentem,  in*  iisdem  narrationibus  eandem  re- 
gionem  Scotiam  simul  et  Hiberniam  subinde  appellari  ani- 
madvertimus. 

Eundem  Adamnanum  "  reversum  ad  Scotiam,  multas 

"  Isidor.  Origin,  lib.  14.  cap.  6. 

•  Tom.  1.  hist  Franc,  script,  ab  Andr.  du  Chesne  edit.  Paris,  atin.  ICSfi.  pag. 
657. 

y  Epistolar.  Hibernic.  syllog.  num.  13.  op.  lorn.  4.  pag.  448. 

•  Ibid.  pag.  448. 

•  Adamnan.  vit.  Columbx,  lib,  1.  cap.  2.  13.  23.  30.  et  lib.  2.  cap.  25,  2C, 
edit.  H.  Canisii. 

t2 


276  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAl*.   XYI. 

gentis  ejusdem  turbas  ad  Catholicam  temporis  paschalis 
observantiam  sua  praedicatione  correxisse,"  sub  initium 
octavi  seculi  scripsit  abbas  Ceolfridus''.  Quod  a  Beda", 
qui  sub  illiiis  regimine  monasticam  vitam  excoluit,  ita 
explicatum  invenimus :  "  Navigavit  Hiberniam,  et  prae- 
dicans  eis  ac  modesta  exhortatione  declarans  legitimuin 
Paschae  tempus,  plurimos  eorum  legitimum  Pascha;  tem- 
pus  observare  perdocuit."  Horum  enim  temporibus  Hi- 
bernia"*  proprie  patria  Scotorum  habebatur ;  atque,  ut 
Isidori  aetate,  Scotia  eadem  erat  et  Hibernia,  Atque  inde 
est,  quod  Beda  libri  quarti  ecclesiasticae  sua  historiae 
capita  vigesimo  sexto  quum  dixisset,  "  Anno  Dominicae 
incarnationis  DCLXXXIV.  Ecgfridum  regem  Nordan- 
humbrorum,  misso  Hiberniam  cum  exercitu  duce  Berhto, 
vastavisse  misere  gentera  innoxiam,  et  nationi  Anglorum 
semper  amicissimam,"  idem  postea  repetens,  eum  "  Sco- 
tiam  nil  se  laedentem  impugnavisse"  scribit:  ubi  Scotiam 
eandem  facit  et  Hiberniam,  etiam  in  eo  capitulo,  in  quo 
coloniae  inde  deductae  Scotorum  qui  erant  in  Britannia 
expresse  meminit.  Similiter  quoque  libri  tertii  capite 
decimo  nono  postquam  retulisset,  "  supervenisse  de  Hi- 
bernia virum  sanctum  nomine  Furseum ;"  ad  eandem  nar- 
rationem  iterum  rediens,  eum  "  multis  annis  in  Scotia 
verbum  Dei  omnibus  annunciantem,  ab  ipsa  quoque  insula 
patria  discessisse"  narrat:  et  quod  in  quarto  ejusdem  libri 
capite  de  S.  Columba  affirmaverat,  in  Britanniam  eum 
"  venisse  de  Hibernia,  praedicaturum  verbum  Dei  provin- 
ciis  septentrionalium  Pictorum,"  id  in  clironologica  totius 
historiae  epitoma  sic  exprimendum  censuit,  "  Columba 
presbyter  de  Scotia  venit  Britanniam,  ad  docendos 
Pictos :"  quomodo  et  de  S.  Willibrordo  cum  scripsisset 
Alcuinus ; 

Qi<ein°  tibi  jam  genuit  foecunda  Britannia  mater, 
Doctaque  nutrifit  studiis  sed  Hibernia  sacris : 

•■  Ceolfrid.  in  epist.  ad  Naitanum  regem  ;  apud  Bedam,  lib.  5.  hist.  cap.  22. 
"  Ibid.  cap.  16. 

"1  Bed.  hist.  lib.  1.  cap.  1.    Vid.  et  lib.  3.  cap.  27.  ct  marlyrolog.  ejusd.  VIII. 
Id.  Julii. 
•  Alcuin.  vit.  Willibrord.  lib.  2.  cjp.   1. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  277 

Illud  iterum  ita  extulit : 

Ut'  dudum  cecini,  foecunda  Britannia  mater, 
Patria  Scotorum  clara  magistra  fuit. 

Nono  post  Christum  seculo  Eginhardus,  Caroli  Magni 
notarius,  in  annalibus  suis  ad  annum  DCCCXII.  de  rebus 
nostris  hoc  scriptum  reliquit :  "  Classis  Nordmannorum 
Hiberniam  Scotorum  insulam  aggressa ;  commissoque  cum 
Scotis  prteho,  parte  non  modica  Nordmannorum  inter- 
fecta,  turpiter  fugiendo  domum  reversa  est."  Eadem  fere 
habet  Engolismensis  ille  monachus,  qui  Caroli  Magni 
vitani  descripsit:  quas  Ermenoldus,  vel  quicunque  Ful- 
densium  annalium  fuit  collector,  brevius  sic  exposuit : 
"  Classis  Danorum  Hiberniam  aggressa,  a  Scotis  praslio 
superatur."  Ita  Rabano  Mauro,  Moguntino  archiepis- 
copo,  "  Hibernia^  Scotorum  insula  est,"  atque  "  Scotia'' 
eadem  et  Hibernia."  Et  a  Walafrido  Strabo,  abbate  Au- 
giensi,  S.  Gallus  modo  de  Hibernia'  insula,  modo  de  gente"' 
Scotorum,  ortus  fuisse  traditur.  Et  Wandelbertus  Pru- 
niiensis  diaconus,  in  martyrologio  suo  decimo  sexto  Ca- 
lendas  Aprilis  de  B.  Patricio,  qui  Hibernos  ad  fidem  Christi 
convertit,  ita  canit : 

Bisque  octona  tuo,  Fatrici,  nomine  pollet, 
Scotica  genlilem  miseratc  per  oppida  cultum. 

Et  vitae  S.  Findani  scriptor :  "  Vir'  quidam  nomine  Findan 
genere  Scottus,  civis  provinciae  Laginensis,  &c.  Pra;dicti 
viri  sororem  gentiles,  qui  Nordmanni  vocantur,  phirima 
Scottias  insulae,  qua;  et  Hibernia  dicitur,  loca  vastantes 
inter  alias  foeminas  adduxere  captivam."  Et  apud  Ni- 
nium  Britannum  ejusmodi  dicta  passim  occurrunt :  "  No- 
vissime  venerunt  Scoti  a  partibus  Hispaniae  ad  Hiberniam. 
Novissime  venit  Clam  Hoctor,  et  ibi  habitavit  cum  omni 
gente  sua  usque  hodie.     Nulla  tamen  certa  historia  ori- 

'  Alcuin.  vit.  Willibrord.  lib.  2.  cap.  33. 
«  Raban.  in  martyrologio,  VIII.  Id.  Julii. 

•>  Id.  de  universe,  lib.  12.  cap.  5.  '   Walafrid.  praefat.  in  vitam  Galli. 

^  Id.  lib.  1.  cap.  20.  el  lib.  2.  cap.  46. 

'  Tom.  I.  Alaraannicar.  rerum  scriptor.  a  Goldastojedit.  pag.  318.  BenedicU 
Gonon.  appendic.  ad  vitas  patrum  occidcntis,  pag.JlaS. 


278  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

ginis  Scotorum  reperitur.  Si  quis  scire  voluerit,  quanto 
tempore  fuit  inhabitabilis  et  deserta  Hibernia;  sic  mihi 
peritissimi  Scotorum  nunciaverunt.  Scythae  (al.  Scoti)  in 
quarta  ffitate  mundi  obtinuerunt  Hiberniam.  Scythae  autem 
qui  sunt  in  occidente",  et  Picti  de  aquilone,  pugnabant 
unanimiter  et  uno  impetu  contra  Britones."  Rathrannus 
quoque  Corbeiensis  monachus,libroquartocontraGraecos; 
"  Scotorum,  inquit,  natio  Hiberniam  insulam  inhabitans 
consuetudinem  habet  per  monasteria  monachorum  seu 
canonicorum,  vel  quorumcunque  religiosoriun,  omni  tem- 
pore prater  Dominican!  festosque  dies  jejunare  ;  nee  nisi 
vel  ad  nonam  vel  ad  vesperam  corpori  cibum  indulgere." 
Quibus  et  illud  iElfredi  regis  addi  potest,  in  Saxonica  sua 
translatione  Orosii:  "  Ijbepnia  chac  pe  Scotlanb  hatach: 
Hibernia,  quam  nos  Scotlandiam  appellamus." 

Seculo  decimo  Hucbaldus  Elnonensis  monachus,  in  vita 
Lebuini,  Britanniae  dicit  adjacere  Scotiam  sive  Hiberniam. 
Adso  abbas  in  carmine  de  S.  Mansueto  ad  Gerardum 
Tullensem  episcopum  edito  (suo  loco  a  nobis  producendo) 
eandem  quoque  Scotiam  facit  et  Hiberniam.  Fabius  Ethel- 
werdus",  et  annales  Anglo-Saxonici,  tres"  Scotos  de  Hi- 
bernia anno  DCCCXCI.  ad  ililfredum  Anglorum  regeni 
venisse  narrant :  Dufslanum  primum,  Macbaethum  secun- 
dum, Mffilinniunum  sive  Magilmumenum  tertium,  "  arti- 
bus  (ut  ille  loquitur)  frondentem,  litera  doctum,  magis- 
trum  insignem  Scotorum."  Addunt  iidem  annales,  et  ex 
eis  riorentius  Wigorniensis,  "  eodem  anno  Swifneh  doc- 
torem  Scotorum  peritissimum  obiisse :"  quod  in  Ultonien- 
sibus  nostris  annalibus  ita  consignatum  invenio:  "  Suibne 
Mac-Maileliuvai  anachorita  et  scriba  optimus  Cluan  Mac- 
noisP  dormivit."  Quo  et  illud  fortasse  Caradoci  Lancar- 
vanensis  referendum  fuerit,  licet  aliquantula  annorum  sit 
discrepantia,  in  chronico  Cambro-Britannico.  "  Anno 
DCCCLXXXIX.    Submon    Cubin,     doctorum    Scotias 


m  Vide  supra,  cap.  15.  pag.  123. 

"  Ethelwerd.  clironic.  lib.  4.  cap.  3.    Vid.  Florent.  Wigorn.  ad  ann.  892.  et 
Matt.  Florileg.  ad  ann.  891. 
o  Tlipie  Scocca]-. 
f  Cloncnsis  cpiscopatus  ea  scdes  est,  in  occidental!  Midia. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  279 

maximus,  obiit."  Decimo  quoque  seculo  Notkerus  Bal- 
bulus,  Sangallensis  monachus  claruit :  apud  quem  in  Ca- 
roli  Magni  vita,  hue  spectans  occurrit  istud:  "  Contigit 
duos  Scotos  de  Hibernia  cum  mercatoribus  Britannis  ad 
litus  Galliae  devenire,  viros  et  in  secularibus  et  in  sacris 
Scripturis  incomparabiliter  eruditos."  Et  in  martyrologio, 
ad  decimum  sextum  Calendas  Aprilis,  "  In  Scotia  nati- 
vitas''  S.  Patricii  episcopi,  natione  Britanni ;  qui  in  Hiber- 
nia insula  Scotis  primum  evangelizavit  nomen  Domini 
nostri  Jesu  Christi,  et  eos  per  miraculorum  ostensionem 
ad  fidem  veram  convertit."  Et  ad  octavum  Idas  Julias : 
"  Passio  S.  Kiliani  primi  Wirzburgensis  civitatis  episcopi, 
et  duorum  discipulorum  ejus,  Colonati  scilicet  presbyteri 
et  Totnani  diaconi:  qui  ab  Hibernia  Scotorum  insula 
venientes,  et  a  pontifice  sedis  apostolicae  auctoritate  ac- 
cepta,  nomen  Christi  in  eodem  loco  et  in  circuitu  praedi- 
caverunt."  Cui  et  Anglo-Saxonicum  martyrologium  con- 
sonat  (in  libro,  quem  Exoniensi  ecclesiae  Leofricus  epis- 
copus  donavit,  Spel-boc  dicto)  ad  decimum  septimum  diem 
Martii  de  B.  Patricio  adnotans  :  "  j"e  jelapbe  tha  maj- 
the  to  jeleapan  Hiebepnia,  chat  if  Scocta  majche. 
Qui  docuit  populum  credere  Hiberniae,  id  est,  Scotorum 
popvdum."  Et  antiquus  vitas  Kihani  scriptor,  Hiberniam 
nostram  hoc  ornans  elogio :  "  Scotia',  quae  et  Hibernia 
dicitur,  insula  est  maris  oceani,  fcecunda  quidem  glebis, 
sed  sanctissimis  clarior  viris :  ex  quibus  Columbano  gaudet 
Italia,  Gallo  ditatur  Alemannia,  KiUano  Teutonica  nobili- 
tatur  Francia." 

Hie  vero  de  gentis  utriusque  Scotorum  distinctione  Geor- 
gium  Bucliananum  audire  fuerit  operae  pretium  ;  quo  nemo 
diligentius  antiquitates  patrias  est  perscrutatus.  Is,  quum' 
docuisset  ex  Orosio,  "  Scotos  omnes  HiberniaE  habitatores 
initio  vocatos"  fuisse  ;  addit,  "  Principio  autemcum  utrique, 
id  est,  Hiberniae  incolae,  et  coloni  eorum  in  Albium  missi, 
Scoti  appellarentur ;  ut  discrimine  aliquo  alteri  ab  alteris 
distinguerentur,  initio  ccepere  alteri  Scoti  lerni,  alteri  Scoti 

1  Natalis,  id  e3t,  obitus  dies. 

'  Vit.  Kiliani,  torn.  4.  antiqu.  lect.  H.  Canisii,  pag.  629. 

"   Buchanan,  rer.  Scolicar.  lib.  2.  pag,  55.  edit.  Francofurt.  ann.  1621. 


280  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

Albini  vocari."  Et  postea,  "  Cum'  ipsi  se  Albinos  nomine  ab 
Albio  declinato  vocent,  vicini  tamen  Scotos  eos  nuncupant  5 
quo  nomine  origo  eorum  ab  Hibernis  declaratur."  Genuini 
enim  Scoti  se"  Albinich  vel  Albanach,  et  regionem  suam 
Albin  vocant ;  ab  Albio,  ut  ille  putat,  sive  Albione,  quod 
antiquissimum  Britanniae  nomen  fuit,  derivato  vocabulo. 
Cui  aliquantulum  et  illud  favet,  quod  Drum-Albin,  locum 
in  quo  hodierna  Scotia  maxime  attollitur,  Johannes  For- 
donus^  Dorsum  Albaniae,  Adamnanus"  Dorsum  Britannia 
est  interpretatus :  Britannia;  ad  Caledoniam  denotandam 
restricto  vocabulo  :  ut  quum  antiqua  Britonum  patria  ab 
Anglo-Saxonibus  occupata,  novum  Saxoniae  vel  Angliae 
nomen  obtinuit,  Caledoniae,  Pictorum  et  Scotorum  sedi, 
vetus  Albionis  et  Britanniae  appellatio  quasi  propria  re- 
licta  fuisse  videretur. 

Sed  et  ulterius  hie  notandum;  quemadmodum  nostra 
aetate,  Anglo-Britannorum  et  Anglo-Hibernicorum  dis- 
tinctio  duplicem  Angliam  non  efficit,  unam  in  Britannia, 
in  Hibernia  quserendam  alteram:  ita  nee  antiquioribus 
illis  temporibus,  Scoto-Hibernorum  et  Scoto-Britannorum 
discretas  sedes  duplicem  constituisse  Scotiam.  Licet  enim 
Beda,  Scotos^  qui  Hiberniam,  et  Scotos^  qui  Britanniam 
incolunt  diligenter  distinguat :  ipsa  tamen  Scotia  ei  sem- 
per est  unica ;  eadem  nimirum,  ut  ostendimus,  quae  Hi- 
bernia. Nam  neque  Dalrieda,  quae  ad  annum  usque 
DCCCXL.  Scotorum  Britannicorum  sedes  erat,  Scotiae 
nomen  est  consecuta  ;  neque  etiam  Integra  ipsa  Albania, 
debellatis  statim  Pictis,  sed  tum  demum  quum  populo 
iitroque  in  unam  gentem  coalescente  obsolevit  plane  natio- 
nis  Picticse  memoria.  Quod  ut  ante  undecimum  post  Christi 
nativitatem  seculum  haudquaquam  factum,  in  fine  praece- 
dentis  capitis  declaravimus :  itaneminem, quitoto  anteceden- 
tium  annorum  spatio  scripserit,  produci  posse  arbitramur, 

'   Buchanan,  rer.  Scot.  lib.  2.  pag.  04. 

"  Id.  lib.  1.  pag.  11.     Vide  Henr.  Huntingdon,  histor.  lib.  8.  ad   annum  3. 
reg.  Stephani :  et  Johann.  Major,  degest.  Scoter,  lib.  4.  cap.  11. 
"  Fordon.  Scotichronic.  lib.  2.  cap.  12. 
"  Adamnan.  vit.  Columbae,  lib.  2.  cap.  28.  etlib.  3.  cap.  18. 
y  Bed.  hist.  lib.  2.  cap.  4.  lib.  3.  cap.  3.  et  lib.  5.  cap.  16. 
'■  Id.Ub.  1.  cap.  34.  lib.  4.  cap.  26.  et  lib,  5.  cap.  24. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  281 

qui  Scotiae  appellatione  Albanian!  unquam  clesignaverit. 
Quae  tamen  postea  in  frequentissimo  usu  esse  coepit,  quum 
Angli  Hibernos  sua  lingua  Irish,  Latina  Iros*  et  Irenses", 
atque  terram  eorum  Ire-land°  vocare  assueverunt ;  voca- 
bulo  etiam  ad  Gemianos,  Gallos,  Hispanos,  Italos,  ipsos- 
que  Arabas''  delude  propagato.  Nam  et  Nubiensis  geo- 
graphus  circa  annum  MCL.  Hiberniam  Irlandae*,  Alba- 
niam  Scotiae  nomine  designat. 

Neque  vero  quamprimum  apud  exteros  Irlandiae  illud 
vocabulum  in  frequentiorem  usum  est  admissum,  vel  Scotiae 
appellationem  Hibernia  deposuit,  vel  Scotorum  nomen 
Hiberni  statim  amiserunt.  Nam  in  undecimo  quoque  isto 
seculo,  ut  de  Hermanno  Contracto  nihil  dicamus,  qui,  cum 
aliis,  "  Classem^  Danorum  Hiberniam  invadentem  a  Scotis 
victam  fuisse"  retuUt,  et  Adamus  Bremensis^,  qui  Irland 
nominat,  Hiberniam  Scotorum  patriam  nuncupat ;  et  Jo- 
hannes^ Sulgeni  Menevensis  episcopi  filius,  apud  quem 
Albaniae  vocem  primum  invenimus,  Hibernos  et  Scotos 
eosdem  facit ;  et  Marianus  Scotos,  qui  inter  primos  Alba- 
niae, si  vulgato''  saltern  chronico  fidem  adhibemus,  Scotiae 
nomen  tribuit,  Hiberniam  nihilo  secius  Scotorum  insulam 
fuisse  agnoscit :  "  Sancta  Brigida  Scotorum  virgo  in  Hi- 
bernia diem  clausit  extremum,"  inquit  ille,  ad  Christ! 
annum  DXXI.  et  ad  annum  DCLXXXVII.  "  Sanctus 
Kilianus  Scotus,  de  Hibernia  insula  natus,  Wirtziburgensis 
episcopus,  clarus  habetur."  Et  ad  annum  DCLXXIV. 
"  Hibernia  insula  Scotorum,  Sanctis  viris  plena  habetur." 
Ita  enim  ex  Francofurtensi  codice  locum  restituit,  in  suis 
ad  vitam  Kiliani  notis,  Nicolaus  Serarius :  quum  in  Ma- 
riani  chronico,  quod  Florentii  Wigorniensis  annalibus  est 
intextum,  legatur:  "Hibernia,  insula  sanctorum,  Sanctis 
et  mirabilibus  perplurimis  sublimiter  plena  habetur."     Ut 

»  ^Inothus  Cantuariens.de  vita  Canuti,  cap.  10. 

••  Orderic.  Vitalis,  ecclesiastic,  histor.  lib.  10.  adann.  1098. 

<^  Irlandam.  Id.  ibid. 

^  Geograph.  Arab.  part.  2.  climatis  7. 

'  Hermann,  chronic,  torn.  1.  antiqu.  lect.  H.  Canisii,  pag.  529. 

'  Adam.  hist,  ecclesiast.  cap.  2 1 7. 

»  Vid.  prsfationem  nostrani  in  epistolar.  Hibernicar.  syllogen. 

I"  Marian,  chronic,  ann.  1034.  1010.  et  1050.  edit.  Basil,  ann.  1559. 


282  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

et  ad  annum  quoque  DLXXXIX.  "  Sanctus  pater  Co- 
lumbanus  ex  Hibernia,  insula  sanctorum,  cum  sancto  Gallo 
aliisque  probatis  discipulis  venit  in  Burgundiam."  Quo 
utroque  in  loco  Basilius  Johannes  Heroldus,  qui  ex  Fran- 
cofurtensi  illo  manuscripto  Marianum  primus  in  lucem 
dedit,  et  Scotorum  et  sanctorum  voces  penitus  praeter- 
misit:  quas  contracte  scriptas  inter  se  facile  permutari, 
vel  Francofurtensis  topographiae  Hiberniae  Giraldi  editio 
fidem  fecerit,  quae'  Scotorum  pro  sanctorum  nobis  exhibet 
merita. 

Quin  et  ipsum  Marianum  Hiberniensera  fuisse  Scotum 
confirmat  Florentius,  vel  Wigorniensis  potius  monachus 
qui  sub  rege  Stephano  Florentii  rerum  Anglicarum  col- 
lectanea, ex  Asserio  Menevensi  et  Saxonicis  annalibus 
translata,  cum  universali  Mariani  chronico  commiscuit,  et 
ad  annum  MCXXXI.  continuavit.  Sic  enim  ille,  ad  an- 
num MXXVIII.  "  Hoc  anno  natus  est  Marianus  Hiber- 
nensis  probabilis  Scotus  ;  cujus  studio  et  labore  haec 
chronica  praecellens  est  de  diversis  libris  coadunata."  Et 
scriptor  chronici  quod  in  bibliotheca  Cottoniana  habetur, 
a  nativitate  Christi  usque  ad  annum  MCLXXXI.  deduc- 
tum :  "  Anno  MXXVIII.  Marianus  chronographus  Hi- 
bernensis  Scotus  natus  est  ;  qui  chronicam  chronicorum 
composuit."  Unde  in  ti-actatu  inter  commissarios  Hen- 
rici  IV.  Anglorum  et  Roberti  III.  Scotorum  regis,  anno 
MCCCCI.  die  Martis,  decimo  octavo  mensis  Octobris 
habito,  quem  in  eadem  bibliotheca  vidimus,  cum  "  Alanus 
Newerk  clericus,  ex  chronicis  confirmans,  quod  regcs 
Scotiaj  homagium  ligium  solebant  facere  regibus  Anglis, 
subjungendo  dixisset ;  quod  de  his  omnibus  fuerunt  et 
sunt  nonnullffi  chronicae  in  nonnullis  monasteriis  Angliae 
reperta;,  et  remanentes  fideliter  conservatae,  etiam  scriptas 
per  quendam  Scotum  nomine  Marianum  :"  pro  jure  regis 
Scotiac  respondens  Johannes  de  Merton  decretorum  doc- 
tor, "  ibidem  dixit  expresse  et  fatebatur,  quod  ille  Mari- 
anus fuit  tempore  quo  vixit  fidelissimus  homo ;  sed  sub- 
junxit,  quod   fuit  Scotus  de  Hibernia,  et  non  natus  in 

'  Girakl.  t'ambicns.  topograph,  distinct.  1.  cap.  23, 


CAP.  XVI,  ANTIQUITATES,  283 

eorum  Scotia."  Sed  de  Mariano  satis :  cujus  clironicon 
integritati  suae  restitutum  a  clarissimo  viro  Gerardo  Jo- 
hanne  Vossio  propediem  expectamus. 

Sub  duodecimi  seculi  initium  Theodoricus,  abbas  mo- 
nasterii  S.  Trudonis  in  Leodiensi  territorio,  S.  Rumoldo, 
Mechliniae''  anno  DCCLXXV.  a  sicariis  interempto,  pa- 
triam'  assignans  Scotiae  insulam,  Britanniae  adjacentem  et 
ab  ea  mari  interjecto  diremptam ;  ad  nostram  plane  digi- 
tum  intendit  Hiberniam :  quae  de  ea  Solinus  disertis  verbis 
protulit,  ita  recitans :  "  Hsec  est  ilia  Scotia,  teste  Solino, 
dim  inhumana  incolarum  ritu  aspero,  alias  ita  pabulosa, 
ut  pecua  interduni,  nisi  a  pascuis  arceantur,  in  periculum 
agat  saties."  Et  Sigebertus  Gemblacensis  in  chronico, 
ad  annum  CCCCXXXII.  de  Patricio  nostro  scribens  : 
"  Archiepiscopus  Scotus  ordinatus,  per  sexaginta  annos 
signis,  sanctitate,  doctrina  excellens,  totam  insulam  Hi- 
berniam convertit  ad  Christum."  Earn  a  Scotia  Britannica, 
ulterioris  adjecto  epitheto,  Bernardus™  discriminat :  de 
Malachia  Armachano  archiepiscopo  scribens :  "  Ab  ulte- 
riori  Scotia  usque  cucurrit  ille  ad  mortem."  Et  quum  in 
Benchorensi  apud  Hibernos  monasterio  oratorium  lapi- 
deum,  contra  patriae  consuetudinem,  extruere  vellet  Mala-  • 
chias :  iniqumn  quendam  obtrectatorem,  indigenarum  no- 
mine, ita  illi  obloquentem  inducit :  "  O  bone  vir,  quid  tibi 
visum  est  nostris  banc  inducere  regionibus  novitatem  ? 
Scoti  sumus,  non  Galli."  E  lapide  enim  sacras  aedes 
efficere,  tam  Scotis"  quam  Britonibus"  morem  fuisse  inso- 
litum,  ex  Beda  quoque  didicimus.  Indeque  in  S.  Monen- 
nae  monasterio  ecclesiam  constructam  fuisse  notat  Con- 
chubranus  "  tabulis  dedolatis,  juxta  morem  Scoticarum 
gentium :  eo  quod  macerias  Scoti  non  solent  facere,  nee 
factas  habere."  In  decimo  tertio  vero  seculo  Caesarius 
Heisterbachensis  Scotiae  nomen  Hiberniac  tribuit  apertis- 

'■  Jo.  Molan.  natal,  sanctor.  Belgii;  Jul.  1. 

'  Theoderic.  vit.  Rumoldi,  torn.  7.  vitar.  sanctor.  a  Jacobo  Mosandro  edit,  ad 
Jul.  I. 

"  Bernard,  vit  Malachiae. 

"  Bed.  hist,  eccles.  lib.  3.  cap.  25.  ini(. 

"  Id.  ibid.  cap.  i.  ut  supra,  pag.  200.    Vid.  ct  cap.  6.  op.  torn.  5.  pag.  14). 


284  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

sime:  quum,  vulgi  credulitate  fretus,  ad  poenas  purga- 
torias  stabiliendas  nimis  sane  confidenter  hoc  urget  argu- 
mentum :  "  QuiP  de  purgatorio  dubitat,  Scotiam  pergat, 
purgatorium  sancti  Patricii  intret ;  et  de  purgatorii  poenis 
amplius  non  dubitabit."  Neque  repetere  opus  est  quae  ex 
decimo  quarto  et  decimo  quinto  seculo  Dovenaldi  Nellani 
principis  Hibernici  et  Sigismundi  Caesaris  jam  producta 
sunt  testimonia,  m.ijoris  Scotiae  appellatione  Hiberniam  ab 
Albania  clarissime  distinguentia.  Nam  recentiorum  cal- 
culos  diligenter  a  D.  Rothaeo''  coUectos  habemus:  cujus 
turn  libris  publice,  sed  celato  nomine,  editis,  turn  scriptis 
privatim  transmissis,  non  parum  liic  adjutum  me  fuisse 
libens  agnosco. 

Quae  autem  liucusque  disseruimus,  necessario  pra?mit- 
tenda  hie  erant  omnia  ;  partim  ne  quae  de  Scotis  et  insulis 
Britannicis  dicturi  sumus  ad  Hiberniam  nihil  spectare  quis 
opinaretur ;  partim  ut  Thomae  Dempsteri  insolens  retun- 
deretur  audacia,  quern  in  epistola  ad  Maphaevmi  cardi- 
nalem  Barberinum,  nunc  Urbanum  VIII.  pontificeni, 
Scotico  suo  menologio  praefixa,  Hiberniam  "  nunquam 
Scotiae  nomen  habuisse"  asseverare  non  puduit.  Et  quan- 
quam  ipse''  agnoscat,  "  Bedffi  Hiberniam  Scotorum  esse 
patriam  et  eum  secuto  S.  Isidoro  Hispalensi,"  quum  Isi- 
dorus'  ante  Bedam  natum  non  solum  ab  Scotorum  gen- 
tibus  cultam,  sed  etiam  Scotiam  eandem  et  Hiberniam 
fuisse,  contra  Dempsterum  expresse  asserat,  et  utrique 
tam  Hiberniae  quam  Albaniae  suae  populo  commune  inter- 
dum  fuisse  Scotorum  nomen  haudquaquam  inficietur: 
tamen  "  exiguo  tempore  appellationum  banc  confusionem 
duravisse,  et  externis  scriptoribus  ignotam  cum  Beda  et 
natam  esse  et  extinctam,"  contra  tantam  jam  productam 
nubem  testium,  ore  perfricto  praedicat.     Indeque  Scotos, 


p  Casar.  Helsterbach.  dialog,  lib.  12.  cap.  38. 

'I  Vid.  Hiberniam  resnrgentem,  edit.  Colon,  ann.  1G21.  distinct.  3.  et  tracta- 
tum  de  nominib.  Hiberniae,  pratfixum  Florilegio  insulse  sanctorum,  edit.  Paris, 
ann.  1(324. 

■*  Dempster,  apparat.  ad  historiam  Scoticam,  lib.  1.  cap.  3.  pag.  10.  ct  13. 
Vid.  Hibern.  resurgent,  distinct.  4.  exercitat.  13,  sec.  25.^,  256.  &c. 

»   Isidor.  Orig.  lib.  14.  cap.  6. 


CAP,  XVI.  ANTIQUITATES.  285 

quotquot'  doctrina  vel  pietate  celebres  a  scriptoribus 
iispiam  commemoratos  invenerat,  etiam  eos  qui  ante  an- 
num Christi  DCCCXL.  claruerunt,  quando  Scoto-Bri- 
tanni  Dalrieda2  finibus  exiguis"  sane  continebantur,  e  ma- 
jore  nostra  Scotia  turmatim  abductos,  non  tarn  in  minorem 
transfert,  quam  in  unum  illius  angulum  detrudit  simul 
omnes  et  compingit. 

Cujus  plagii  socium  et  consortem  cum  Philippum  Fer- 
rarium  Italum  reddere  Dempsterus  conaretur,  sanctorum'" 
Scotiae  indiculo  communicato,  quo  catalogum  generalem 
sanctorum,  qui  in  martyrologio  Romano  non  sunt,  ille 
locupletaret :  vir  doctus,  fraude  demum  percepta,  sequen- 
tem  admonitionem  ad  lectorem  operi  suo  praefigendam 
curavit:  *'  Illud  te  admonendum  duxi;  me  nonnuUos 
sanctos  Hibernos,  alios  scriptores  sequutum,  Scotia;  sive 
AngliaB  tribuisse.  Cujus  rei  ea  causa  fuit,  quod  olim  Hi- 
bernia  Scotia  dicta  est,  et  Hiberni  Scoti  sunt  appellati : 
uti  apud  D.  Prosperum,  Orosium,  D.  Isidorum,  Cogito- 
sum,  Adamnanum,  lonam,  antiquos  scriptores,  Bedam,  et 
D.  Bernardum  abbatem  aliosque  vitae  sanctorum  Hiberniae 
scriptores  videre  est.  Quis  enim  SS.  Patricium,  Brigidara, 
Brandanum,  Columbam,  Columbanum,  Galium,  Magnum, 
Virgilium,  Kilianum,  Rumoldum,  Dympnam,  Fiacrium, 
Fuscum",  Malachiam,  Laurentium  et  alios  Hibernos  esse 
ignorat  ?  qui  tamen  Scoti  et  in  Scotia  nati  a  scriptoribus 
vitae  eorundem  dicuntur.  Marty rologium  quoque  Roma- 
num  Brigidam  virginem,  quae  in  Hibernia  nata,  defuncta 
est  tumulata,  et  alios  quosdam  in  Scotia  reponit.  Quod 
te  admonere  libuit  propter  quosdam  'A-ytoKXeTrrac."  Ita 
ille ;  Dempsterum  jam,  cum  suis  gregalibus,  inter  sancto- 
rum fures  connumerans. 

Primum  de  Servatoris  nostri  cruenta  passione  nuncium 
re  jam  recenti,  a  Conallo  Ceanaigh  pugile  celebratissimo. 


'   Vid.  Edovardum  Maihew  Anglum,  in  natalib.  sanctorum  congregat.  An- 
glicanx  ordinis  Benedict.  August.  31.  pag.  1405. 
"  Vid.  supra,  cap.  15.  pag.  148. 

*  Vid.  Philip.  Ferrarii  catalog,  general,  in  fine  notarum  ad  Januarii  diem  4. 

*  Fnrscum. 


286  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

cui  oppidum  Raith-Airther  fuisse  domicilium,  et  cui  Mag- 
nesiorum''  et  Maurorum  stirps  suam  fertur  debere  origi- 
nem,  ad  Conchurem  Ri-Ullagh  sive  Cornelium  regem 
Ulidiae*,  in  Magiensi  juxta  sinum  Fergusianae  Petraj  pe- 
ninsula regiam  tunc  habentem,  Hierosolymis  perlatum 
fuisse,  Insulanorum  praedicat  traditio.  Earn  satis  confi- 
denter  nugatorum  nostri  temporis  facile  princeps  Phi- 
lippus  Sullevanus",  in  historias  Catholicae  (quam  appellat) 
Iberniae  compendio,  sic  enarrat :  "  Regnante  in  Ultonia 
Conchure  rege,  Conaldus  Carnius  pugil  nobilis  animo 
roboreque  prasstans  peregre  profectus  exterarum  rerum 
cognitione  flagrans,  postquam  rursus  in  Iberam  reversus 
est,  regi  retulit  se  lerosolyniis  fuisse :  vidisseque  homi- 
nem,  qui  vocabatur  Jesus,  et  Judaeorum  rex,  forma  plus- 
quam  regia  et  divina  praeditum,  vitae  innocentia  et  sanc- 
titate  excellentem,  mirandarum  rerum  opificem,  et  omni 
virtutum  ornamento  fulgentem,  falsis  criminibus  argui, 
inique  damnari,  verberibus  affici,  cruci  affixum  in  Calvario 
monte  interfici,  et  inhumari,  sed  iterum  divinitus  revixisse, 
et  sepulchrum  fuisse  egressum.  Turn  rex :  Hie,  inquit, 
revera  est  orbis  totius  Dominus  et  opifex,  quern  in  mun- 
dum  fuisse  venturum  nostrorum  vatum  praesensionibus 
proditur.  Inde  nonnuUos,  qui  Romani  et  alias  regiones 
Catholicas  petiverunt,  sacro  baptismatis  rore  fuisse  spar- 
sos :  eisdemque  doctoribus  alios  accepisse  fidem ;  et  ali- 
quos  vitae  integritate  asperitateque  et  miraculis  fulsisse, 
inque  Coelitum  fastos  atque  ccetum  esse  relates  perhi- 
betur." 

Multo  modestius  rem  totam  ita  proponit,  in  Hierogra- 
pliia  sua  Hiberniae  nondum  edita,  D.  Rothaeus  :  "  Nee 
sat  ipse  scio  an  istud  mereatur  commemorationem  hoc 
loco,  quod  in  vernaculis  nostris  annalibus  reperio  consig- 
natuni,  de  primo  ruraore  qui  insonuit  auribus  in  Hibernia ; 
de  prima,  inquam,  omnium  auditione  earum  rerum  quae 
contigerunt  in  urbe  Hierosolymorum    circa  mortem  filii 

y  Mac-Gennis  et  0-More. 

'  Ultoniensis  provinciae  partes  fuerunt  Ullagh  (Magnesiorum  patria)  Dal-rieda 
de  qua  supra,  pag.  147.  et  Dalvietagh. 
*  Sullevan.  Iiistor.  Ibern.  torn.  1.  lib.  4.  cap.  5. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  087 

principis,  in  cruce  a  Judaeis  suffixi  pro  quorum  salute  ad- 
venerat.  Tradunt  illi  veteres  nostrates  pugilem,  ex  ipsa 
gente  famosissimum,  qui  niultas  terras  tentandi  roboris 
causa  peragraverat,  Palaestinam  adiisse,  et  in  urbe  Hiero- 
solymitana  praesentem  conspexisse  totani  tragcediam  accu- 
sationis,  judicii,  et  nefariae  necis  illatae  Christo  Redemp- 
tori ;  ipsumque  reducem  enarrasse  Cornelio  regi  quaecun- 
que  audierat  vel  viderat  circa  illam  innocentis  agni  in 
monte  Calvarias  victimam.  Auditis  ingemuisse  regem,  in- 
dignoque  facinori  cum  summa  indignatione  infremuisse, 
subitaque  ira  correptum  inclamasse  ultionem  [in  sceleratos 
homicidas ;  se  vero  si  contingeret  adesse  non  passurum 
inultam  saevitiam  ingratorum  civium  dixisse  perhibetur. 
Cum  his  inardescens  vindice  animo  in  sceleratos  mortis 
auctores,  educto  gladio  impetum  fecit  in  saltum  vi- 
cinum,  conscissisque  mucrone  virgultis,  consimilem  cae- 
dem  facturum  se  proclamavit  sicariorum  et  homicidarum, 
qui  violentas  manus  intulissent  suo  principi  et  Domino. 
Haec  nostris  illis  veteribus  toi?  tyypafoig  Koi  aypa(j)OiQ  ad 
posteros  transmissa,  quisque  pro  arbitrio  libret  in  statera 
sui  judicii,  fidem  postea  quam  par  erit  vel  adhibeat,  vel 
adimat :  nuda  recitatio  nemini  facit  prejudicium." 

Ab  apostolis  vero  in  Britannicis  nostris  insulis  Evange- 
lium  annunciatum  fuisse,  auctorem  nos  dare  possumus 
Eusebium  Pamphili,  libro  tertio  EvayjiXiKiig  'AiroStiStwc 
diserte  affirmantem,  ex  eorum  numero  aliquos  "  vnip  rbv 
'SlKtavbv  TraptXdtiv  £7ri  Tag  KoXovfiivag  BptrraviKoc  vi}aovg, 
trans  oceanum  accessisse  ad  eas  insulas  quae  Britannicaj 
vocantur."  Unde  de  apostolorum  dispersione  agens  in 
ecclesiastica  historia  Nicephorus  Callisti  ;  "  Alyvwrov, 
inquit'',  koi  A(j3ur)v  aXXoc  iKay\avi,  toXq  S'  l(j\aToiQ  tov 
^QiKiavov  Koi  raif  BpsraviKoTc  vi'jaoig  i<pi(TTaTO  iTepog.  JEgyp- 
tum  et  Libyam  sortitus  est  alius,  extremas  vero  oceani 
regiones  et  insulas  Britannicas  alius  obtinuit."  Atque 
hunc  quidem  Simoni  Zelotae",  Eusebium  vero,  ex  Syme- 


i"  Niceph.  hist.  lib.  3.  cap.  1. 

'  npbi  iairipiov  iiKtavov  liafiaXwv,  Kai  rdc  BptTaviKag  viiaovi  tiayye- 
Xiaafitvog.     Id.  lib.  2.  cap.  40. 


£86  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

onis  Metaphrastae  fide,  Simoni  Petro  provinciam  banc 
assignavisse,  in  hujus  operis  capitulo  primo  jam*  osten- 
dimus :  quorum  priorem  anno^  Christi  XLVII.  posteri- 
orem  anno  LXV.  in  Britanniam  profectum  esse,  novus 
affirmat  chronographus  Guilielmus  Eysengrynius.  Pro 
Petri  apud  nos  apostolatu  maxime  pugnat  Robertus  Per- 
sonius':  ad  eum  stabiliendum  etiam  coeleste  producens 
oraculum ;  quod  viro  cuidam  sancto  per  quietem  ab  ipso 
Petro  hunc  in  modum  fuisse  patefactum,  in  vita  S.  Ed- 
vardi  regis  refert  ^Iredus  abbas  Rbievallensis :  "  Est 
mihi  locus  in  occidental  parte  Londoniarum,  a  me  electus, 
mibi  dilectus  ;  quern  quondam  mihi  propriis  manibus  con- 
secravi,  mea  nobilitavi  praesentia,  divinis  insuper  miraculis 
illustravi.  Thorneia  nomen  est  loci:  qui  quondam  ob 
peccata  populi  barbarorum^  traditus  potestati,  pauperrimus 
ex  divite,  humilis  ex  sublimi,  ex  nobili  factus  est  contemp- 
tibilis.  Hunc  rex  (Edvardus)  me  praecipiente  in  habita- 
culum  monachorum  suscipiat  reparandiun,  sublimandum 
aedificiis,  possessionibus  ampliandum.  Non  erit  ibi  aliud, 
nisi  domus  Dei  et  porta  coeli." 

Hujus  visionis  ipse  rex  Edvardus,  in  privilegio  West- 
monasteriensi  ecclesiae  denuo  a  se  extruct«  concesso,  ita 
meminit :  "  Revelavit  B.  Petrus  cuidam  probabilis  vitae 
monacho  incluso,  nomine  Wulsino"",  voluntatem  suam  esse, 
ut  restruerem  locum  qui  dicitur  Westmonasterium ;  quod 
a  tempore  S.  Augustini  primi  Anglorum  episcopi  insti- 
tutum,  multaque  veterum  regum  munificentia  honoratum, 
propter  vetustateni  et  frequentes  bellorum  tiunultus  pene 
videbatur  destructum."  In  alio  vero  diplomate,  dato' 
Westmonasterii  quinto  Calendas  Januarii,  die  sanctorum 
innocentium,  quo  dedicata  ea  est  ecclesia,  nono  ante  regis 
excessum  die,  anno  Dominica;  incarnationis  (vel  nativitatis 
potius,  ante  triduum  inchoato)  MLXVI.  indictione  III. 
rectius   IV.  (nisi  indictionem  pontificiam  a  Calendis  Ja- 


<i'  Op.  torn.  S.pag.  18. 

'  Eysengieyn.  centenar.  1.  part.  4.  distinct.  8. 

'   Person,  de  convers.  Angl.  part.  1.  cap.  1.  sec.  20. 

f  Danonim  sc. 

I"  De  qno  vid.  chronic.  Florent,  Wigorniens.  ann.  1062. 


CAP.  XVr.  ANTIQUITATES.  289 

nuariis  inchoatam  in  usu  turn  fuisse  admlserimus)  eandem 
basilicam  prius  aedificatam  fuisse  significat  "  sub  Mellito 
Londoniarum  primo  episcopo,  socio  et  contempoianeo 
primi  Cantuariae  archiepiscopi  ;  et  per  ipsum  beatum 
Petrum,  angelico  famulante  servitio,  sanctae  crucis  im- 
pressione  et  sacri  chrismatis  perunctione  dedicatam." 

Nempe  Dunstanus,  ut  rem  a  prima  repetamus  origine, 
"  cum  a  perfectis  viris  probatisque  personis,"  quemad- 
modum  in  vita  ejus  habetur  scriptum,  "  didicisset  quan- 
ta dignatione  beatus  Petrus  apostolorum  princeps  orato- 
rium  suum  quod  Westmonasterium  dicitur  insignivisset,  et 
per  seipsum  dedicavisset :  regi  Edgaro  persuasit,  ut  ob 
venerationem  tanti  apostoli  loci  honori  intenderet."  Eadem 
enim  facilitate,  qua  postea  Wulsini  visioni  rex  Edvardus, 
Dunstani  relationi  rex  Edgarus  fidem  accommodavit :  et 
in  diplomate  Westmonasteriensi  ecclesia;  a  se  restauratce 
concesso,  illam'  anno  DCIV.  "  non  ab  alio,  sed  ab  ipso 
sancto  Petro  apostolorum  principe  in  suum  ipsius  pro- 
prium  honorem  dedicatam"  fuisse  pronunciavit  :  licet 
Nicolaus  II.  pontifex,  in  rescripto  ad  Edvardum  regem, 
non  ita  fidenter  efFerendum  hoc  censuerit:  "  Ut  fertur," 
inquiens,  "  primo  antiquitus  consecrationem  a  B.  Petro 
accepit." 

Habetur  liaec  fabula  non  apud  ^Ireduni  solum  in  vita 
Edvardi,  sed  etiam  in  Melliti  vita,  chronico  Westmonaste- 
riensi Sulcardi,  Guilielmi  Malmesburiensis  libro  secundo  de 
Anglorum  pontificibus,  et  Richardi  Cicestrii  Westmonas- 
teriensis  monachi  annalibus.  Sed  ut  indubitatae  eam  da- 
remus  esse  fidei  :  ad  Roberti  Personii  propositum  non 
magis  profecto  faceret,  quam  quod  de  pluviali  sancti  Petri 
in  Westmonasteriensi  ccenobio  asservato,  ex  Thomae  Mori'' 
Anglica  Richardi  III.  historia  ab  alio'  hie  producitur.  Nam 
Thorneiam  Petrus  plus  quingentis  post  mortem  annis  sua 
nobilitavisse  praesentia  dicitur.  Personius  autem  Petrum 
in  diebus  carnis  suae  Britannis  prasdicavisse  vult :  ex  Ba- 

'  Supra,  cap.  H.  pag.  99. 

'  Operum  Anglicanor.  pag.  46.  edit.  Londin.  ann.  1.557. 
'   Edvard.  Maihew,  congregat.  Anglican,  ord.  Benedict,  tabiil.  2.  pag.  433. 
VOL.    VI.  U 


e> 


290  BRITANNICARDM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

ronio"  ostendens,  eum  edicto  Claudii  cum  Judaeis  Roma 
pulsum  ad  extremas  has  orbis  oras  prfedicationem  Evan- 
gelii  convertisse ;  et  cum   eodem  verba   ilia   Petri"   hue 
accommodans :  "  Elegit  Deus  per  os  meum  audire  gentes 
verbum  Evangelii,   et   credere."     Francisco  Guillimanno" 
magis  videtur  credibile,  ante  sexennium,  in  ilia  quam  Clau- 
dius contra  Britannos  expeditionem  habuit,   comitem  se 
apostolum  addidisse.     Anno  Neronis  duodecimo,  qui  nos- 
traj  vulgaris  aerae  Christianae  LXVI.  est,  ex  Britannia  eum 
rccessisse  Metaphrastes  auctor  est.     Cum  enim  dixisset, 
Petrum  eo   in  loco  "  longo  tempore  fuisse  moratum,  et 
multas  gentes  non  nominatas  attraxisse  ad  fidem  Christi ;" 
<le  instante  resolutionis  sua?  tempore,  et  ad  urbem  Ro- 
manam  reditu,   per  angelicam  visionem  admonitum  ilium 
fuisse  addit :  "  'EirifidvaQTt,  inquif,  iv  Bptravtq  ij/ulpac  rt- 
vtig,  Koi  TToXXoue  T({>  Xoyttj  (j)WTi(Tac  r^C  XapiroQ,  tKKXrjo-fac  re 
(TU(Tri)(ra/x£i'OC,  iiriaKOirov^  rt  koi  TTpEu/Burtpouc  koi   Smkovov^ 
■)(tipoTovi)(Ta^,   SwStKcirtj)  tret  rov  Kaio-apoc  Ntpwvoc  avm^ 
£tC  'Pwjujjv  Trapayiverai." 

At  longe  ante  hoc  tempus  Jacobum  Zebedaei  filium  in 
Britannicis  insulis  Evangelium  praedicavisse,  capite  primo', 
ex  aliis  retulimus.  Extat  Hugonis  episcopi  Portugallensis 
ad  Mauricium  archiepiscopum  Bracarensem  epistola' :  in 
qua,  ut  probet  "  S.  Petrum  Ratistensem  fuisse  in  His- 
pania  vicarium  S.  Jacobi,  dum  in  Britanniam  et  alias  pro- 
vincias  perrexit,"  ex  Caledonio  Bracarensi  (quem  eundem 
esse  putant  cum  Caldonio"  illo,  inter  quem  et  B.  Cypri- 
anum  mutuae  intercesserunt  literaj)  in  vita  ejusdem  Petri, 
de  S.  Jacobo  Zebedaei  filio  verba  producit  ista :  "  Inde 
Brigantio  navem  transcendens,  in  Britannias  appulit ;  re- 
licto  Bracarae  S.  Petro,  ejus  vicario,  et  primario  inter  alios 
quos  sacrarat  in  Hispania  episcopos."  Ejusdem  Hugonis 
aequalis  Julianus  Petri,  archipresbyter  Toletanus,  in  chro- 
nico  suo  non  solum  in  Hibernia  Jacobimi  docuisse,  sed 

"  Baron,  ann.  58.  sec.  51.  "  Act.  cap.  15.  ver.  7. 

••  Guilliman.  de  reb.  Helvetior.  lib.  1.  cap.  15. 
P  Supra,  cap.  1.  op.  torn.  5.  pag.  18.         i  Ibid.  pag.  IC. 
'  Inter  prolegomena  Fr.  Bivarii  in  Dextri  chronic,  pag.  9. 
'  Vid.  Cyprian,  epist.   18,  19.  op.  pag.  27,  28.  et  Dcxtrum  ad  annum  Cliristi 
268. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  291 

etiam  inde  epistolam  suam  canonicam  in  Hispaniam  misisse 
asserit :  quam  tamen  non  a  Jacobo  Zebedaei  et  Salomes 
filio,  fratre  Jobannis ;  sed  a  Jacobo  minore,  filio  Mariae  et 
Alphaei,  fratre  Domini  conscriptam  fuisse  communior  et 
verior  est  opinio. 

Salomen,  Jacobi  maj  oris  matrem,  et  peregrinationis  et  prae- 
dicationis  filii  fuisse  comitem,  in  fragmentis  Helecae  Caesar- 
Augustano  episcopo  attributis  ita  invenio  proditum :  "  Maria 
Salome,  vel  Jacobi,  rediens  cum  ipso  Jacobo  filio,  peragratis 
partibus  Germaniae,  Angliae,  et  Italiae,  ubi  preedicavit,  cum 
Verulam  j>ervenisset,  aetate  confecta  ibi  requievit  vigesimo 
quarto  die  Maii"  anno  Christi  (ut  in  iisdem  fragmentis  pauIo 
ante  est  annotatum)  XLII.  cum  ipsa  aetatis  attigisset  annum 
nonagesimum.  Per  Angliam  vero  ineptulus  ille  intelligit 
Britanniam  :  ubi  et  patrem  Jacobi  Zebedffium,  quem  ille 
cum  compare  suo  Dextro  Aristobulum  fuisse  somniat,  anno 
secundo  Neronis,  qui  aera  Christianae  est  LVI.  martyrem 
occubuisse  scribit'.  Eundemque  Aristobulum,  cum  sociis 
duodecim,  in  Hibernia  evangelium  annunciavisse,  refert 
Toletanus  ille  archipresbyter  Julianus.  Et  Aristobulum 
quidem  Britanniam  "  primum  apostolum  esse  nactam, 
anno,  et  quod  excurrit,  XCIX.  Clemente  pontifice  maxi- 
mo,  Domitiano  imperatore  Augusto,  affirmat  Arnoldus 
Mermannius  in  theatro  conversionis  gentium  :  oblitus 
prius  se  dixisse,  sub  Neronis  imperio  S.  Paulum  "  Bri- 
tanniam, pridem  a  Claudio  imperatore  triumphatam,  Or- 
chades,  caeterasque  oceani  regiones  seu  insulas  extremas 
quasque  petiisse."  Cui  de  Aristobuli  ministerio  Doro- 
theus  et  Nicephorus  dicuntur  adstipulari :  licet  aliis"  ad 
Britianam,  sive  Italiae  provinciam  a  Brutiis  inhabitatam, 
illud  referre  placeat :  quum  Nicephorus  tamen  hujus  rei 
omnino  non  meminerit ;  et  Graecorum  alii  ttiq'  Bpsravfac, 
non  ^QiTTia^  vel  BpETTtavJjc,  episcopum  Aristobulum  fuisse 
dicant. 

A  fratre  suo  Barnaba  et  episcopum  ordinatum,  et  in 

'   Supra,  cap.  1.  op.  torn.  5.  pag.  20. 

"  Camden.    Britann.  pag.  47.    et  Fr.  Godwin,  de  convers.  Britann.   cap.  2. 
pag.  9. 
'  Vide  Petr.  Galesin.  notat.  in  martyrolog.  Roman,  ad  Idus  Martii. 

V  2 


293  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

Britanniain  fuisse  missiim,  in  Graecorum  legimus  meno- 
logio,  quod  a  Guilielmo  Sirleto  cardinale  I^atine  redditum 
antiquae  lectionis  secundo  tomo  Henricus  Canisius  inse- 
ruit.  In  eo  enim  ad  Martii  diem  decimum  quintum  com- 
menioratio  fit  "  sancti  Aristobuli  episcopi  Britanniae,  fra- 
tris  beati  Barnabte  apostoli :  a  quo  cum  esset  ordinatus 
cpiscopus,  ad  Britannos  missus,  illic  Christi  fidem  praedi- 
cans,  et  ecclesiam  constituens,  martyrium  assecutus  est." 
Quin  et  ipsum  Barnabam  apostolum  "  in  Scotia  concio- 
iiatum  evangelium  diffudisse"  confirmat  Dempsterus",  tum 
ex  Scotichronico  (in  quo  nihil  ejusmodi  invenio)  tum  ex 
S.  Beati  vita  quam  Daniel  Agricola  Basileae  edidit  anno 
MDXI.  et  Georgii  Garnefelt  Carthusiani  libro  quarto  de 
vita  Eremitaruni,  capite  primo,  qui  a  Barnaba  in  Scotia 
S.  Beatum  baptizatum  esse  refert;  his  etiam  de  eo  ludens 
versiculis : 

llic  vera  Helvetiis  ostendit  numina:  Petri 
Unctus  erat  dextra,  Barnabae  alumnus  erat 

Nomine  reque  Beatus,  amans  deserta  ;  beatum 
Solum,  qui  solus  vireret,  esse  ratus. 

Nono  die  niensis  Maii,  Romae,  ut  est  in  Bedae  martyrolo- 
gio,  vel  in  Castro  Vindecino  potius,  ut  Romanum  et  Usuar- 
di  liabet  martyrologiuni,  sancti  Beati  confessoris  celebratur 
depositio.  Ejus  vita  a  Petro  Canisio  est  descripta,  et  a  Jo- 
hanne  Stumpfio  in  septimi  libri  rerum  Helveticarum  capite 
vigesimo  secundo,  ex  quo  Henricus  Pantaleon^  ita  eam  no- 
bis exhibuit:  "  Beatus  ille  nobilibus  parentibus  natus  ex  Bri- 
tannia Romam  profectus  est,  ut  a  S.  Petro  in  vera  fide  rec- 
tius  institueretur.  Cum  autem  in  humanioribus  literis  opti- 
me  profecisset,  atque  Suetonius  diceretur,  Christianis  dig- 
nus  visusest,  quidoctrinamveram  perciperet,  atque  eandem 
ubique  disseminaret.  Itaque  baptizatus,  ab  adepta  felici- 
tate et  spe  vitae  aeternas  Beatus  dictus  fuit.  Is  in  patriam 
rediens  in  Helvetia  substitit,  atque  ejus  regionis  incolas  in 
vera  fide  instruxit.  Cum  autem  verbum  Dei  plures  avide 
amplecterentur,   apud  Helvetios  permanere,  et  Christum 

"  Dempster,  hist,  eotlesiast.  Scot.  lib.  2.  num.  159,  160. 
"  Pantaleon,  de  viris  illustr.  German,  part.  1.  vid.  Guilielm,  Eisengrein.  ccn- 
tar.  2<  p»rt,  5.  distinct.  2.  et  Georg.  Wiccl.  lib.  5,  cap.  38. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  293 

docere  voluit.  Propterea  non  procul  a  lacu  Thuneiise, 
sub  oppido  Underseven  suam  habitationem  fixit,  omnia 
bona  pauperibus  distribuit,  adque  confluentes  homines 
Christi  meritum  proposuit :  donee  tandem  circa  annum 
Domini  centesimvmi  decimum  ibidem  in  vera  fide  obdoimi- 
verit.     Ejus  cella  adhuc  in  dicto  loco  ostenditur." 

De  eodem  Petrus  Merssaeus  Cratepolius  in  libello  de 
Sanctis  Germaniae :  "  S.  Beatus  ex  nobilibus  ortus  paren- 
tibus  in  Britannia,  Romam  profectus,  et  cumreligionis  vera: 
esset  cupidus,  a  beato  Petro  apostolo  in  Christi  fide  in- 
structus  est  et  baptizatus.  Inde  ChristiMiis  annumeratus 
est;  et  doctrinam  quam  susceperat,  aliis  impartiri  sunmio- 
pere  advigilavit.  Cum  jam  proposuisset  redire  in  suam 
patriam,  in  Helvetiis  substitit,  et  incolas  ibi  in  vera  fide 
instruxit.  Sub  oppido  Undesivem  construxit  habitatio- 
nem ;  et  Christi  meritum  ac  peccatorum  indulgentiam  om- 
nibus cum  magno  fructu  animarum  proposuit.  Postremo 
anno  Domini  CX.  ibidem  mortuus  est  in  vera  fide.  Ejus 
cella  adhuc  in  dicto  loco  ostenditur.  Ossa  illius  Conflu- 
entiffi  in  monasterio  Carthusianorum  in  magna  reveren- 
tia  conservantur."  Et  Franciscus  Guillimannus  rerum 
Helveticarum  libro  prime,  capite  decimo  quinto  :  "  Be- 
ato, antequam  sacris  Christianis  initiaretur,  Suetonius  fuit 
nomen.  Multae  pietatis  et  sanctimoniae,  miraculisque  cla- 
rus  diu  apud  Helvetios,  praecipue  pago  Aventico  et  Urbi- 
geno,  apostoli  Christi  munere  defunctus  est.  Ultimo  se 
in  solitudinem  recepit,  apud  Interlacenses  pagi  Urbigeni 
locum  nactus,  cum  inde  draconem  stevissimum  et  nocentis- 
simum  crucis  signaculo  expulisset,  cam  quam  tenuerat 
rupemet  speluncampro  tecto  usurpavit :  ibique  longa  setate 
confectus,  vitam  deposuit,  sub  initiuiri  imperii  Trajani, 
(A.  D.  N.  XCIX.  circiter)  quo  etiam  tempore  Johannes 
apostolus  et  evangelista,  ultimus  apostolorum,  mortuus  sive 
translatus  est ;  Helvetiis  ab  omni  antiquitate,  cultu  et  ve- 
neratione  longe  celeberrimus.  Ejus  demum  Beatisacrae 
reliquiae,  ubi  religio  mutavit,  patrum  memoria  inde  Luce- 
riam  translatae,  non  minore  in  honore  sunt  :  quamquam  et 
ejus  memoria  apud  Interlacus  Catholicis  non  omnino  obli- 
teravit.     Ibidem  et  Achates  mortuus,  et  sepultus  est." 


Xi)4>  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

I  lie  vero  observatione  digna  est  ilia  beati  Rhenani''  de 
nostri  Beati  actis  vulgatis  observatio:  "  Quidam  superio- 
ribus  annis,  quern  adhuc  audio  superesse,  Beatum  anacho- 
retam  Hclveticmn,  ut  vulgus  praedicat,  Suetonium  fuisse 
vocatum  affinxit,   illius  vitam  describens ;  et  socium  habu- 
isse,   cui  nomen  esset  Achatae.     Adii  hominem,  quaesitu- 
rus  undenam  id  assereret :  putabam  enim  haac  ilium  absque 
auctore  non  dicere.     Sed  audi  iinpudentiam.     Propterea, 
inquit,  addidi  Suetonium  fuisse  vocatum,  quod  legerem  e 
Suedia  prodiisse.    Et  quia  iEneae  Virgiliano  fidus  Achates 
Bemper  adhaesit,  ideo  sodalem  illius  hoc  nomine  donavi, 
alioqui  anonymum  futurum.    Et  tamen  haec  historia,  si  ita 
vocare  libet,  non  solum  picta  est  in  templis,  ac  scripta, 
sed  etiam  typis  excusa."    Eadem  nimirum  verisimilitudine, 
qua  Turegii   apud  Lusitanos  in  fano  B.  Mariae  sacro,  ex 
ethnico  viarum  curatore,  joculari  errore  Viarium  episco- 
pum  factum,  et  pro  martyre  cultum,  eos  quibus  lumbi 
dolerent  absque  dubio  juvare  solitum,  in  epistola  ad  Bar- 
tholomaeum  Kebediimi  de  martyribus  Eborensibus  sci'ipta 
lepide  narrat  vir  eruditissimus  Andreas  Resendius.     Ut 
hie  oppido  ridieulum  Dempsterus^  se  exhibeat;  qui   ad 
hunc  ipsum  Rhenani  locum  intendens  digitum,  ex  inep- 
tissimo  nihilominus  illo  Suetoniani  nominis  figmento  "  prae- 
clarum  antiquitatis  monimentum  nobilissimi  stemmatis  Se- 
toniorum,"  Wentoniae  et  Dunfirmelini  comitum,  expiscari 
conatus  est. 

S.  Beato  condiscipulus  adjungitur  S.  Mansuetus,  sainct 
Mansu  vulgo  dictus ;  qui  Leucorum  genti  in  urbe  Tul- 
lensi*  primus  Evangelium  annunciasse  traditur.  Eum 
Leo*  IX.  Romanus  pontifex,  qui  olim  episeopiis  Tullensi 
ecclesiae  praefuit,  in  sanctorum  numerum  retulit :  ejusque 
memoria  turn  in  martyrologio  Romano,  turn  in  Adonis  et 
Petri  Equilini''  fastis,  ad  tertium  Nonas  Septembris  ce- 
lebratur.      Tullensibus  a  B.  Petro  destinatum,  Robertus 


>  Rhenan.  ronim  German,  lib.  3.  pag.  161.  edit.  Basil,  ann.  1531. 

»  Dempster,  hist,  eccleaiast.  lib.  2,  num.  159. 

•  Toul,  in  Lotharingia. 

^  ^etr.  Galesin.  not.  in  martyr.  Rom.  III.  Non.  Septembr. 

'^  Pclr.  de  natal,  lib.  1 1.  cap.  ult.  sec.  235. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  295 

S,  Mariani  monachus  in  Antissiodorensi  chronico  scripsit: 
Tiillensium  primum  fuisse  episcopum,  ex  eorum  anna- 
libus  Franciscus  Irenicus''  retulit.  "  Primus  fuit  episcopus 
TuUensis  sanctus  Mansuetus,  discipulus  sancti  Petri,  socius 
sancti  dementis  episcopi  Metensis,  natione  Scotus :"  inquit 
Antonius  Monchiacenus  Demochares'' ;  et  eum  secutus  Jo- 
hannes Chenu,  inTuUensium  episcoporum  catalogo.  Simi- 
liter etConstantinus  Ghinius,  in  sanctorum  canonicorum  na- 
talibus,  Septenibris  die  tertio,  "Tulli  in  Gallia  natalis  sancti 
Mansueti  episcopi ;  qui  natione  Scotus,  discipulus  autem 
S.  Petri  apostoli,  Romae  ordinatus,  et  cum  sancto  Clemente 
episcopo  Metense  in  Galliam  missus,  apud  TuUenscs 
primus  resedit  episcopus,  eosque  verbo,  exemplo,  ac 
miraculis  ad  Christi  fidem  perduxit ;  ibique  requievit  in 
pace."  Et  Guilielmus  Eysengreineus' :  "  S.  Mansuetus 
natione  Scotus,  ex  nobili  prognatus  familia,  Simonis  Bar- 
lona;  apostolorum  coryphsei  discipulus,  socius  B.  de- 
mentis episcopi  Metensis,  a  Petro  Leucorum  in  urbe  Tul- 
lensi  primus  antistes  consecratus  est  anno  Christi  XLIX. 
Tiberio  Claudio  Caesare  Augusto  Germanico."  Et  Ar- 
noldus  Mermannius,  in  theatro  conversionis  gentium : 
"  Tullenses  habuere  apostolum  suaeque  in  Christum  fidei 
primum  antistitem  S.  Mansuetum,  S.  Petri  apostoli  disci- 
pulum,  S.  dementis  collegam,  origine  Scotum,  anno  et 
quod  excurrit  LX.  imperatore  Nerone." 

Ad  Nerqnis  quoque  tempora  refert  Petrus  Galesinius, 
sed  annum  a  Christo  nato  circiter  LXX.  nominare  maluit. 
Circa  undecimum  Claudii  annum,  a;rae  Christianae  LI.  eum 
hue  se  contulisse  scribit  Tullensis  archidiaconus,  Francis- 
cus Rosierius  :  qui  illius  acta  fusius  hunc  in  modum  ex- 
plicat:  "  TuUum*!  Leucorum  urbem  primariam  accessit 
Mansuetus  patria  Scotus,  vir  nobilis  et  Christianus,  ab 
apostolo  Petro  illuc  Roma  missus,  quem  dudum  audierat, 
fideique  rudimenta  ab  eo  su^ceperat,  ut  verbum  Dei  evul- 


■"  trenic.  German,  exeges.  lib.  3.  cap.  49. 

»  Demochar.  de  niissa,  lib.  2.  cap.  33. 

'    Eysengrcin.  cciitenar.  ].  part.  1.  di&tinct.  3. 

e  Fr.  de  Rosiers,  Stcmmat.  Lotharing.  torn.  2.  hist,  capital.  22. 


29<)  BRITANNICAUUM    ECCLESIaRUM  CAP.  XVI. 

gaiet.  Primum  quidem  ob  gentilem  superstitionem,  inanes 
et  iiTiti  illius  conatus  fuere.  At  queniadmodum  Deus 
vult  omnes  homines  ad  agnitionem  sui  nonoinis  venire  ac 
servari,  sic  ille  perniisit,  dum  ibidem  equestres  et  hastati 
ludi  fierent,  ut  nobilis  puer,  qui  e  specula  prospectabat, 
prasceps  exanimisque  rueret.  Cui  Mansuetus  vitam  evi- 
denti  miraculo  restituit,  non  sine  ingenti  totius  populi  ad- 
mii'atione.  Hinc  pueri  pater,  qui  tunc  Leucis  prasficie- 
batur,  cum  sua  gente,  sacra  lotione  tinctus  est.  Hujus 
viri  sancti  peregrinationis  comites  extitere  Valerius,  Ma- 
ternus,  Eucharius,  qui  Treveris  nostram  religionem  sua- 
serunt ;  Clemens  Mediomatricibus,  aliisque  Rhemis  et  Ca- 
thalaunis,  ut  Memmius  et  Fcelix :  quorum  animi  candor  sic 
profecit,  ut  universae  Galliae  idololatria  rejecta  integram 
fidem  abhinc  imbiberent." 

Horum  omnium  acta  (si  postremum  tantum  exceperis) 
ex  manuscriptis  codicibus  edidit  nuperrime  Narbonensis 
praetor  Franciscus  Bosquetus'',  de  ecclesiae  Gallicanae  his- 
toria  optime  meritus  :  et  inter  ea  Mansueti'  nostri  vitam 
ab  Adsone  abbate  jussu  Gerardi,  qui  Gauzlino  in  TuUensi 
episcopatu  anno  DCCCCLXIII.  successit,  et  in  sanctorum 
numerum  a  Leone  IX.  postea  relatus  est,  conscriptam. 
Cujus  Adsonis  et  ille  de  Anticliristo  tractatus  est,  B.  Au- 
gustino  perperam  attributus :  quem  CantabrigiiE  in  coUegii 
Corporis  Christi  sive  S.  Benedicti  bibliotheca  vidimus, 
Gerbergas  reginae,  Henrici  Aucupis  Germanias  regis  filiaj, 
Othonis  Magni  imperatoris  sorori,  S.  Ludovici  IV.  regis 
Francorum  conjugi,  ab  Adsone  monacho  dicatum.  Ita 
vero  Mansueti  nostri  originem  Adso  ille  designat :  "  Ea 
tempestate,  ut  scripturae  documento  percepimus,  quidam 
sanctae  indolis  fuerat  adolescens,  nomine  Mansuetus,  ex 
transmarinis  partibus  nobilium  quidem  Scotorum  clara 
progenie  genitus,  sed  mentis  egregias  nobilitate  multo  pre- 
ciosius  insignitus.  Qui  videlicet,  tenerae  adhuc  aetatis 
processu  constante,  cum  praesagio  nominis  provehebatur 
culmine  sanctitatis ;  moribusque  vocabulo  consonantibus, 
semper  sublimior  studebat  fieri  augmento  pietatis."  Atque 

''  Bosquet  histor.  ecclesiae  Gallicanat  lorn.  1.  part.  2.  edit.  Palis,  ami.  ICSC. 
'   Ibid,  pag  23.  vid.  et  part.  1.  lib.  I,  cap.  20, 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  297 

iteruni,  "  Ex  transmarinis  Scotorum  finibus  has  partes 
(Tullensium  scilicet)  moris  erat  expetisse  multos:  inter 
quos  eo  tempore  vir  quidam  pauper  cum  conjuge  dicitur 
accessisse.  Antiqui  enim  temporis  multos  fama  excierat, 
suae  gentis  virum  sanctissimum  Scottigenis  peregre  abe- 
untibus  solito  potissimum  expetendum."  Posteaque  pau- 
peris illius  rustici  verba  ista  recitat :  "  O  sancte  Dei,  Scot- 
tum  inquam  te,  Scottum  ct  me,  genti  Scottigenae  propitius 
miserere." 

Desiderantur  vero  in  ea  editione  carmina,  quae  in  Man- 
sueti  laudem  huic  operi  Adso  praemisit :  unde  illud  quidem 
Dempstero''  citare  libuit : 

Protulerat  quendam  generosum  Scqtia  natum 
Mansuetum. 

Dissimulato  interim  hoc  tetrasticho' ;  quod  non  solum 
Scotiam  eandem  fuisse  cum  Hibernia  aperte  significat, 
sed  etiam  insulam  hanc  Mansueti  tempore  Christianas 
religionis  cultoribus  refertam  fuisse  haud  obscure  subin- 
dicat. 

Inclyta  Mansueti  claris  natalibus  orti 

Progenies  titulis  fulget  in  orbe  suis. 
Insula  Christicolas  gestabat  Hibernia  gentes  : 

Unde  genns  traxit,  et  satus  inde  fuit. 

Quo  etiam  referenda  authoris  libelli  de  fundatione  ec- 
clesia;  S.. Petri  consecrati  extra  muros  civitatis  Ratisbo- 
nensis,  nugacisslma  ilia  narratio:  "  Beatissimo  Petro  apos- 
tolo  urbis  Romae  principatum  tenente,  ac  Tiberio  Caesare 
rcgnante,  tempore  eodem  venit  de  Hibernia  quidam  vir 
sanctus  episcopus  nomine  Mansuetus,  cum  societate  plu- 
rima  sanctorum  Hiberniensium,  invisere  Romae  cceli  cla- 
vigerum  ;  ad  consequendani  ab  eo  indulgentiam.  Videns 
B.  Petrus  sanctorum  virorum  prudentiam,  illorum  quos- 
dam  misit  in  Apuliam,  alios  in  Calabriara,  alios  alio,  ut 
verbi  Dei  semen  seminarent.  Ipsum  reverendum  episco- 
pum  Mansuetum  ad  Lotharingiam  direxerat,  ut  filios  Dei 

I*  Dempster,  hist,  ecdesiast.  Scot.  lib.  12.  num.  838. 

'   Edovard.  Maihew,  tabul.  2.    natal.   Benedictinorum   congregat.    Anglican. 
August.  31.  pag.  HOI, 


298  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

multiplicaret :  et  contulit  ei  potestatem  solvendi  ac  ligandi, 
populum  rebellem  et  incretlulum  ratione  authoritatis  col- 
latae  ad  unitatem  fidei  domare.  Postea  Lotliarius,  Caroli 
Magni"*  filius  quartus  existens,  Lotharingiam  pat  ria  hasre- 
ditate  obtinuit ;  eamque  suo  nomine  nuncupavit.  Beatus 
interea  Mansuetus,  cui  omnia  prospere  successerant,  usque 
ad  Illyricos  sinus  Salvatoris  nomen  praedicando  pertingens ; 
regressus  ad  urbem  praeclaram  et  populosam  Tullensem, 
post  multas  victorias,  post  gloriosa  certamina,  post  prae- 
clara  miracula  (ut  plenius  in  ejus  gestis  habetur)  ibidem 
vitam  in  pace  finivit." 

Neque  praetermittenda,  quae  de  Mansueto  in  Gallicano 
Andreas  Saussayi,  neque  de  Amone  successore  ipsius  in 
Tullensis  ecclesiae  habentur  breviario  :  in  quorum  priore 
leguntur  haec  :  "  TuUi  Leucorum  sancti  Mansueti  episcopi, 
qui  vir  nobilis  origine  Scotus,  atque  inter  primos  Petri 
apostolorum  principis  auditor :  a  quo  et  salutaribus  undis 
tinctus,  cum  veteri  homine,  exuto  gentilitatis  vocabulo, 
Mansueti,  ab  agni  quam  praeferebat  mansuetudine, 
nomen  consecutus ;  ad  banc  civitatem  facibus  evangelicas 
veritatis  illuminandam  missus  est.  Quam  ingressus  pri- 
mum,  ita  nefariis  idolorum  ritibus  deditam  reperit,  ut 
parum  preedicatione  sua  profecisset,  ni  divina  virtus  ver- 
bum  pietatis  promovisset  admiiabili  opere:  quo  praeco 
salutis  filium  praesidis  qui  civitatem  regebat  e  specula, 
dum  ludos  equestres  spectaret,  delapsum  discerptumque 
revocavit  ad  vitam.  Hinc  enim  factum  ut  tota  praesidis 
familia,  ipseque  cum  copiosa  civium  turma,  Cbristi  ovibus, 
salutari  charactere  signata,  adjungeretur ;  velociterque 
verbum  Dei  curreret,  atque  non  modo  cives,  sed  accolas 
plerosque  tractus  liujus  scientia  salutis  informaret.  Alta 
igitur  pace  Mansuetus  potitus,  templum  Deo  uni  et  trino 
sub  sancti  Stephani  protomartyris  clientela  erexit  et  sa- 
cravit.  Clerum  ordinavit,  compositoque  ad  omnem  pie- 
tatem  populo,  ut  Christo  tandem  quem  unice  sitiebat  fru- 
eretur,  quadragesimo  postquam  apostolicum  munus  inierat 
anno,  placido  mortis  somno  consopitus,  ad  superna  praemia 

■"  Ludovici  Pii  potius  :  amplius  700.  post  mortuum  S.  Mansuetum  anius. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  299 

evolavit."  In  posteriore  ista:  "  Cum  in  Domino  obdor- 
misset  homo  sine  querela  prudensque  paterfamilias  urbia 
Leuchae,  venerabilis  scilicet  Mansuetus,  qui  primo  bonum 
semen  fidei  Catholicae  seminavit  in  agro  suo,  id  est,  in 
populo  Tullensi  sibi  commisso :  pra;clarus  successor  ejus 
Amon,  fugiens  seculi  vanitatem,  Christo  duce  perrexit  ad 
secretum  Eremi  silentium  et  quietem."  Et  in  adjuncto 
hymno : 

Hie  Mansueto  prxsuli 
Successit  in  officio : 
Quern  in  secreto  tumuli 
Digno  clauserat  studio. 

Prsedecessoris  gloriam 
Prsesuccessor  non  minuit : 
Qui  sectando  justitiaui 
Devote  Deum  coluit. 

Addit  postremo  Dempsterus,  scripsisse  Mansuetum  de 
apostolicis  traditionibus  librum  unum,  quem,  vel  quas, 
Tullenses  religiose  asservare  comminiscitur,  Vitam"  quo- 
que  S.  Mansueti  "  diserte  Eugenium  quendam  ab  eo  in 
Hispanias  profectum  narrate,  orta  inter  illos  de  rebus 
sacris  levi  controversia,"  asserit.  Neque  hoc  conten- 
tus,  quod  in  nuUo  tamen  edito  vitae  illius  scriptore 
proditum  invenio,  pro  solita  audacia  adjicit  insuper  de 
suo :  "  S.  Eugenium  Scotum,  socium  S.  Mansueti  Scoti 
et  cum  eodem  Romaj  S.  Petri  apostolorum  principis  dis- 
cipulum,  primum  in  Hispanias  verum  Dei  cultum  aposto- 
lica  sanctimonia  intulisse,  primumque  Toleti  episcopum 
sanguine  suo  veritatem  signavisse :"  hunc  deinde,  sed  fis- 
tula straminea,  sibi  canens  triumphum :  "  Nos  primi  pa- 
triam  eruimus.  Quare  Scotiae  Hispania  fuerit  obstricta  ; 
Scotia  mihi."  Nam  praeter  ipsum  Dempsterum,  nemo 
omnium  patriam  Eugenio  Scotiam  attribuit :  ut  tantilla 
occasione  data,  de  Eugenii  Toletani  tempore,  variis  nomi- 
nibus  et  rebus  gestis  controversias  disceptare,  hoc  quidem 
in  loco,  operffi  futurum  esset  plane  supervacanea;.  Neque 
etiam  majorem  meretur  considerationem,  quod  de  bene- 
ficio  Hibernis  a  Josepho  Arimatha;ensi  tributo,  apud  Ja- 
cobum  Valdesium  Hispanum   legimus ;    "  Hiberni"  hoc 

"  Dempster,  hist,  lib.  5.  num.  476. 

°  Valdcs.  de  dignitate  Hispanis,  cap.  Ifi.  sec.  12. 


300  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

habent  singulare  beneficium  a  Josepho  ab  Arimatliia  col- 
latum,  quod  nullum  est  animal  venenosum  in  provincia  ilia ; 
imo  terra  ex  ilia  ad  alias  regiones  adducta  liberal  ab  his 
animalibus  veneno  infectis :  quod  quidam  tribuunt  ex  eo, 
quod  herbas  et  radices  a  Salomone  demonstratas  addux- 
erit,  quibus  omnem  regionera  liberavit  hoc  damno.  Sed 
ego  non  sapientiae  Salomonis,  nee  herbis  ab  eo  edoctis,  sed 
sanctitati  eximiae  Josephi  ab  Arimathia  tribuendum  cen- 
seo."  Verum  de  Britannica  Josephi  peregrinatione  in 
secundo  operis  hujus  capitulo  satis  superque  dictum  est : 
ad  quam  doctissimus  Grotius  putatur  respexisse,  quum  in 
Christi  patientis  tragoedia  Josephum  de  patria  sua  Judaea 
deserenda  ita  loquentem  introducit : 

Nil  moror  hof  solum, 
Quod  ne  preniam  ultra  nulla  tarn  gravis  est  fuga 
Quam  non  capessani ;  vel,  si  Ilyperboreo  procul 
Subjecta  plaustro  littora  extorrem  vocent, 
Qua  refuga  fluctu  Tethys  ambiguo  ferit. 
Erit  ille  patria  qui  patet  vero  locus. 

Hadriano  imperatore,  aut  pauloante  obi  turn  Trajani,  in 
Hibernia  floruisse  Euchum  et  Achlenam  sive  Athenam  pa- 
rentes  S.  Cataldi,  et  Dichum  virum  sapientissimum ;  e  vetus- 
tissimis  Tarentinae  ecclesiae  manuscriptls  codicibus  refert, 
in  vita  ejusdem  Cataldi,  Bartholomaeus  Moronus.  Vitam' 
enim  hujus  sancti  descripserunt  duo  Moroni  fratres :  Bar- 
tholomaeus  prosa  ;  Bonaventura  versa,  editis  ad  cives  suos 
Tarentinos  Cataldiados  libris  sex,  quorum  hoc  exordium  : 

Occani  Divum  Hesperii,  Phosbique  cadentis 
Immortale  decus,  null!  pietate  secundum, 
Prisca  Phalantsi  celebrant  quern  jura  senatus, 
Externisque  dolet  mitti  glacialis  Iberne, 
Musa  refer  :  liceatque  mihi,  si  debita  posco, 
Florentem  juvenem  patriis  educere  tectis  : 
Vt  Solymos  fines,  sacri  et  monuments  sepulchri 
Cernat,  et  Ooebalias  tandem  transmittat  in  arces ; 
Quo  monitus,  quo  jussa  Dei,  populique  ruenti* 
Cura  trahit  patrem,  nullos  peritura  per  annos. 

Dichum  vero  ilium,  de  quo  diximus,  spiritu  prophetico 

f  Utrumque  opus  Rorace  editum  extat,  anno  salutis  1614.  una  cum  Bonaven- 
tur*  Moroni  sermone  de  laudibus  S.  Cataldi  Italica  lingua  conscriplo. 


CAP.  XVI,  ANTIQUITATES.  301 

Achlenam  parturientem  sic  allocutum  fuisse  narrat  Bar- 
tholomaeus :  "  Bono  animo  esto  felicissima  mater ;  nee 
dolore  partus,  mortis  propinquae  metu,  atque  omnium 
rerum  indigentia  Dei  inclementiam  arguas :  paries  enim 
filium  verae  religionis  propugnatorem,  nee  solum  paren- 
tum  ac  patriae  decus,  verum  etiam  totius  Iberniae  ornamen- 
tum,  necnon  exterarum  gentium  sempiternum  praesidium." 
Quae  poetice  hunc  in  modum  expressit  frater  ejus  Bona- 
ventura,  in  primo  Cataldiados  suae  libfo : 

Constitit  ecce  autem  siicri  prope  limina  tecti 
Dichus  inops  rerum,  pietas  quern  fecerat  urbi 
Veraque  relligio  celebrem  :  qui  viderat  igne 
Accendi  aethereo  thalamos  parientis  Achlense. 
Et  vere  fax  ilia  Dei,  flamma  ilia  Tonantis : 
Nam  sensus  aperit  vati,  tenebrasque  repellit ; 
Et  tales  format  peregrino  in  gutture  voces. 

Fide,  parens  felix,  tibi  nee  tua  gaudia  differ. 
Torqueris  nunc  sola  domi,  mortisque  propinquae 
Jura  subis  :  pignusque  tuum  tibi  posthuma  proles 
Jam  pupillaris  sentire  incommoda  sortis 
Jncipiet ;  sed  ferre  diu  tua  funera  nolet. 
Nam  tantus  Cataldus  erit  (venerabile  nomen 
Hoc  esto)  tantum  poterit  coelestibus  auris, 
Vt  revocare  animam  matris  modo  possit  ab  urabris, 
Et  mox  ferre  alios  eeternae  ad  limina  vitae. 
Quod  si  cuncta  licet  nostro  sermone  recondi, 
Praesul  erit,  patriae  lumen,  votisque  vocari 
Incipiet  vivus :  morienti  immania  condet 
Templa  Taras  ;  vuUusque  sacros  argentea  moles 
Exprimet,  amissi  referens  simulacra  colossi, 
Quern  nee  Praxiteles  sculpsit,  nee  pinxit  Apelles. 

Populus  enim  Tarentinus  "  argenteam  statuam  ducti- 
lem  mitra  et  pontificiis  vestibus,  ac  pastorali  baculo  in- 
signitam,  quae  justam  hominis  mensuram  impleret,  miro 
artificio,  nee  parvo  impendio  elaboravit ;  in  cujus  capite 
cranium  sancti  Cataldi  inclusum  observatur :"  ut  refert  in 
fine  vitae  illius  Bartholomaeus  Moronus. 

De  eodem  Thomas  Dempsterus :  "  S.  Cataldus'  Scotus 
ortu,  in  Knapdalia,  monasterio  sancti  Philani  educatus : 
et  quia  natus  in  Scotise  montanis,  quae  Hiberniae  nomen 
habuerunt,  ideo  a  nonnullis  Hibernus  audiit :  sed  vita  ejus 

1  Dempster,  hist,  ecclcs.  Scot.  lib.  .3.  num.  278. 


302  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

diserte  in  lona  Scotorum  insula  natum  prodit,  quae  extat 
MS.  in  Ambrosiana  bibliotheca ;  ut  ex  literis  R.  P.  Georgii 
Archangeli  Leslaji  Capucini  apparet.  Prseterea,  in  prae- 
fatione  ad  successionein  ecclesiae  Dunkeldensis,  Alexander 
Millus  canonicus  ait  hunc  sanctum  in  Duncaledoniensi 
tractu  et  Dumblanensi  diu  munia  episcopalia  obiisse : 
idque  probat  ex  actis  ibidem  MSS.  et  ex  Veremundo 
presbytero."  Qute  partim  commentitia  sunt,  partim  ridi- 
cula  et  secum  invieem  pugnantia.  Si  enim  in  montanis 
Scotiae  natus  fuit  Cataldus ;  qui  in  lona  insula  nasci  po- 
tuit  ?  Et,  ut  de  montanis  illis  Scotiae  nihil  dicam,  lonam 
insulam  quis  unquam  Hiberniam  appellatam  audiit  ?  Et 
quum  aliquot  post  Cataldum  seculis  Philanus  vixerit ;  quo- 
modo  in  S.  Philani  monasterio  (quod  an  uUum  in  Knap- 
dalia  ille  habuerit,  valde  dubito)  educari  potuit  S.  Ca- 
taldus ? 

In  Hibernia  vero  natum  fuisse  et  educatum,  non  solum 
fratres  Moroni,  Constantinus  Ghinius"^,  et  recentiorum  alii, 
sed  etiam  versiculi  illi  confirmant,  in  Tarentina  ecclesia 
ab  antiquo  decantati : 

Gaude  felix  Hibernia,  de  qua  proles  alma  progreditur ; 

Item, 

Felix  Hibernia,  sed  magis  Tarentum, 
Quae  claudis  in  tumulo  grande  taleirtum. 

Et  ne  de  hodiernae  Scotiae  montanis,  quae  nunquam  tamen 
Hiberniae  nomen  habuisse  certum  est,  scrupulus  aliquis 
hsereat ;  ut  utroque  S.  Cataldi  officio,  tarn  vetere  quam 
novo,  Catandum  oppidum  Numeniae  vel  Mononiffi  locus 
illius  natalis  constituitur.  Est  autem  Mumenia  sive  Mo- 
monia  notissima  nostrse  Hiberniae  provincia  :  in  qua  urbs 
est  Lesmoria,  inter  quam  et  Catandum  brevissimum  in- 
terjectum  fuisse  spatium  notat  Bartliolomaeus  Moronus. 

Ex  Cataldi  vita,  quae  ante  Romanum  officium  resti- 
tutum  in  choro  a  Tarentinis  clericis  legebatur,  eorum 
civis  Johannes  Juvenis,  in  libri  octavi  de  antiquitate  et 

'  Ghin.  in  sanctor.  canonicor.  natalib.  Mai,  10. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  303 

varia  Tarentinorum  fortuna  capite  secundo  ista  recitat; 
"  Beatus  Cataldus  ex  partibus  Hibernias,  quae  suis  et  ipsa 
gloriatur  in  Domino  et  laetatur  Sanctis,  oppido  Numenias 
Catando,  patre  Eucho,  matre  Athena,  lionestis  quidem 
inter  cives  natus."  Similiter  et  in  novo  legimus  officio ; 
quod  a  Guilielmo  Sirleto  cardinali  jussu  Gregorii  XIII. 
reformatum,  Romae  primum  anno  MDLXXX.  deinde 
jussu  Bonifacii  cardinalis  Caetani  archiepiscopi  Tarentini 
recognitum  ac  repurgatum,  ibidem  anno  MDCXV.  denuo 
est  editum  :  "  Cataldus  Hibernus  oppido  Numenia;  (Mo- 
nonias  habet  secunda  editio  Romana,  pro  Momoniae)  lio- 
nestis parentii)us  natus,  ab  infantia  Dei  prasventus  bene- 
dictione  sanctitatis  indicia  praebuit."  Petrus  Equilinus' 
eodem  nomine  et  oppidum  natale  et  ipsum  sanctum  nun- 
cupat;  "  Cataldum  episcopum  ex  Hiberniae  partibus,  op- 
pido quod  dicitur  Cataldus,  patre  Eucho,  matre  Athena 
exortum  fuisse"  scribens. 

Adolescentiae  studia  Romanum  officium  ita  explicat: 
"  Adolescens  liberalibus  disciplinis  eruditus,  ad  eam  brevi 
doctrinae  excellentiam  pervenit,  ut  ad  ipsum  audiendum 
Galli,  Angli,  Scoti,  Theutones,  aliique  finitimarum  illarum 
regionum  quamplurimi  Lesmoriam  convenirent.  Sed  cum 
scientiarum  omnium  notitiam,  nisi  sincero  cordis  affectu 
puroque  mentis  intuitu  ac  pietate  in  Deum  fulciretur, 
inanem  esse  duceret ;  totum  se  ad  Christi  cultum  et  imita- 
tionem  convertit."  Et  Bartholomseus  Moronus :  "Cresce- 
bat  interim  puer ;  atque  adeo  ad  optimos  mores,  et  sanc- 
tissimas  disciplinas  indies  proficiebat,  ut  omnes  fcECunda 
virtutum  semina,  et  egregias  anuni  dotes  cum  ipso  natas  et 
altas  esse  judicarent.  Et,  ne  quid  ad  perfectissimi  ho- 
minis  deesset  exemplar,  tantum  in  sacrarum  literarum 
assidua  lectione  ac  meditatione  processit ;  ut  omnes  in  sui 
admirationem  raperet.  Cumque  non  posset  civitas  ab- 
scondi  supra  montem  posita,  undique  ex  finitimis  ac  re- 
motis  regionibus  innumeri  pene  homines  Lesmoriam,  ubi 
tunc  ille  studiorum  causa  degebat,  celerrime  convenirent, 
ac  praesentes  experirentur,  beatissimi  Cataldi  virtutes  esse 

'  Petr.  denatalib.  lib.  4.  cap.  143. 


304  BRTTANNICARUM   ECCtESIARUM  CAP.  XVI. 

et  fama  et  invidia  longe  majores :  quaeque  potius  laudato- 
rem  quajrerent,  quam  admitterent  aemulatorem."  Et  Bo- 
naventura  Moronus,  libro  primo  Cataldiados : 

Intereapueri  nomen  crescebat,  et  tetas  : 
Nam  nitor  egregii  vultus,  et  prsevia  virtus 
Signa  dabant  tantse  Ventura  in  tempora  sortis. 
Duplex  cura  fuit  juveni ;  pra;cepta  Tonantis 
Servare,  et  studiis  inipendere  tempus  amicis. 
Hinc  crescit  Domini  cultus,  revercntia  legum, 
Relligionis  honos,  hinc  vena  divite  manant 
Ingenii  fructus,  et  verae  praemia  laudis. 
Sic  vitae  pars  nulla  perit :  sic  conscia  fact! 
Anceps  turba  diu  fluitat,  quae  major  in  illo 
Doctrina,  an  pietas  :  lamen  hie  crescebat  utraque  ; 
Et  pariter  virtus  virtutem  agnata  fovebat. 

Spargitur  occiduas  sensim  vaga  fama  per  urbes, 
Huic  juveni  prirais  tantum  conatibus  omnes 
Concessisse  viros,  eadem  quos  edidit  cetas, 
Quantum  ignes  superat  Phoebe  jam  plena  minorej. 
Undique  convenient  proceres  ;  quos  dulce  trahebat 
Discendi  studium,  major  num  cognita  virtus, 
An  laudata  foret.     Celeres  vastissima  Rheni 
Jam  vada  Teutonici,  jam  deseruerc  Sicambvi : 
Mittit  ab  extreme  gelidos  aquilone  Boeraos 
Albis,  et  Arverni  coeunt,  Batavique  frequentes, 
Et  quicunque  colunt  alta  sub  rupe  Gehennas'. 
Non  omnes  prospectat  Arar,  Rhodanique  fluenta 
•  Helve'jos  :  multos  desiderat  ultima  Thule. 

Certatim  hi  properant  diverso  tramite  ad  urbem 

Lesmoriam,  juvenis  primes  ubi  transigit  aiinos. 

Mirantur  tandem  cuncti,  quod  cogiiitus  heros  J 

Spe  major,  fama  melior,  praeconia  laudum 

Exuperet,  nuUamque  parem  ferat  semula  virtus. 

Et  postea : 

Cataldus,  plebi  juvenis  sat  notus  Iberna;, 
Quis  referat  quanta  hie  edat  miracula,  quales 
Hincabigat  pestes,  quantorum  corda  virorum 
Instruat  exemplo,  quot  mulceat  ore  diserto  ? 
Jam  videas  populos,  quos  abluit  advena  Rhenus, 
Quosque  sub  occiduo  coUustrat  cardine  mundi 
Phcebus,  Lesmoriam  venisse  ;  ut  jura  docentis 
Ediscant  titulisque  sacrent  melioribus  aras. 

Narrant  deinde  biographi,  Cataldum  regis  jussu  Les- 

•   Id  est,  Genevam,  apud  lacum  Lemanum ;  ubi  Cataldum  ejus  urbis  praesulem 
ac  professorem  adorant :  inquit  Raph.  Volaterranus,  commentar.  Urban,  lib.  3. 


CAP.  XVr.  '  ANTIQUITATF.S.  305 

inori»  coinprehensuin,  abductumque  inde,  et  catenis  vinc- 
tum,  in  tenebricoso  carcere  detentuni  esse  :  tandem  vero 
mortuo  Meltridis  duce,  ab  eodem  rege,  divinitus  per  quie- 
tem  ea  de  re  admonito,  liberatum  et  Meltridis  ducatii 
donatum  esse.  Duceni  ilium  Meltridis,  "  Regis  animuin 
contra  innocentissimum  virum  saepenumero  concitasse," 
refert  Bartholomaeus  Moronus.  Ipsum  vero  regem  apud 
Ultonienses  egisse,  innuunt  illi  Bonaventurae  Moroni  in 
primo  Cataldiados  suae  versiculi  : 

Postera  fulgebat  roseis  Aurora  quadrigis, 
Cum  videt  Oltonios  consurgere  navita  portus 
Fluctibus  e  mediis  ;  unde  improbus  ante  tyrannus, 
Illusus  Furiis,  geminas  cniiserat  aliios. 

Duo  intelligit  navigia,  quae  Lesmoriam  ad  abducendum 
Cataldum  ab  eo  missa  dixerat.  In  officio  Cataldi  refor- 
mato,  ita  rem  narratam  invenimus  :  "  Rei  eventu  territus 
rex,  Cataldum  illico  solvi,  et  ad  se  perduci  imperat.  Cum- 
que  veniam  ab  eo  petiisset,  eum  rogat  ut  episcopatum 
Rachau  accipiat,  cui  et  ducatum  Meltridis  donat.  Ita- 
que  ducatum  sanctus  Cataldus  in  duodecim  episcopatus 
distribuens,  de  suo  episcopio  archiepiscopatum  fecit." 
In  vita  ejusdem  per  Bartholomaeum  Moronum  con- 
scripta  similiter  :  "  Cataldum  rex  adduci  jubet ;  veniam  ab 
eo  cum  lachrymis  petit:  atque  ilium,  quamvis  obstinate 
renuentem,  Meltridis  ducem  in  demortui  locum  designat. 
Cataldus  tum  diaconus,  cum  Dei  ministerium  cum  regiis 
insignibus  commutare  nollet,  in  episcopum  eligitur.  Quod 
non  modo  rex  libentissimo  animo  approbavit,  sed  etiam 
ducatum  Meltridb  in  perpetuum  Ecclesiae  concessit ;  quem 
duodecim  episcopis  Cataldus  distribuens,  episcopalem 
suam  sedem  in  archiepiscopalem  evenit."  Quod  postre- 
mum  frater  Bonaventura,  in  libro  secundo  Cataldiados  suae, 
sic  expressit: 

Atquoniam  se  tanlo  oneri,  rebusque  gerendis 
Non  putat  esse  parem  ;  sacraspartitur  habenas 
Bis  senis  sociis  :  quos,  tola  e  Meltride  lectos 
Egregia  virtute  animi,  diademata  nectunt. 
Cataldus  mox  ipse  mitra  meliore  dccorus 
Eminet  antistes,  duodcno  prsesule  cinctus. 

Eandem  historiae  partem  Johannes  Juvenis  sic  enarrat : 

VOL.  VI.  X 


300  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

"  Rex  defuncti  ducis  provinciam  ecclesiae  quae  etiam  tunc 
erigebatur,  cuique  Cataldus  construendae  praeerat,  in  per- 
petuum  concessit.  Erat  dux  ille  Meltridis  dominus. 
Sanctus  igitur  acceptam  provinciam  in  duodecim  episco- 
patus  distribuit ;  et  suum  episcopium  archiepiscopatum 
faciens,  Rachau  archiepiscopus  fuit  dictus.  Cumque  Ra- 
chaensi  ecclesiae  multos  praefuisset  annos  ;  et  verbo  et  ex- 
emplo  nunquam  destitit  alios  ad  fidem  trahere,  alios  jam 
tractos  confirmare."  Petrus  Equilinus  ita :  "  Rex  du- 
catum  ducis  defuncti  ecclesiae  quae  fabricabatur  in  perpe- 
tuum  concessit.  In  qua  ecclesia  Cataldus  post  breve 
tempus  archiepiscopus  electus  est :  qui  laudabiliter  vivens, 
duodecim  sibi  suffraganeos  episcopos  constituit ;  et  totam 
insulam  verbo  et  exemplo  ad  Christi  cognitionem  adduxit." 
Et  id  quidem  scribit  etiam,  hunc,  ut  videtur,  secutus, 
Bartholomaeus  Moronus  :  "  Nullum  in  universa  pene  Iber- 
nia  relictum  esse,  qui  verae  religionis  cultum  non  addis- 
ceret."  Verum  universalem  HiberniEe  ante  B.  Patricii 
adventum  conversionem  liistoriae  Veritas  nulla  ratione  po- 
test admittere. 

Itaque  in  officio"  reformato,  majore  cum  verisimilitu- 
dine,  "  universam  Rachau  provinciam  sua  praedicatione 
ad  Christi  fidem  perduxisse"  Cataldus  dicitur.  Nam,  ut 
in  Antiphona  canitur  ibidem  :  "  Hunc  Racuensis  ecclesia 
pontificem  primum  snscepit ;  quem  Tarentina  patrem  ama- 
bilem  postea  complexa  est."  Et  a  Rachau,  in  Morioniae'' 
seu  Momoniae  partibus  quondam  non  obscuri  nominis  urbe, 
eognomentum  ille  accepit.  Cum"  enim  Drogonus  archie- 
piscopus Tarentinus  sepulcrum  Cataldi  aperuisset,  crucem 
in  eo  auream  invenisse  dicitur, 

crucem)"  gemmis  auroque  nitentem ; 


Nomen  ubi  exculptum  Rhachuensis  prsesuUs  setas 
Nostra  legit,  totusque  Taras  promulgat  in  orbem. 

Pendet''  enim  ex  hodie  ante  pectus  statuae  illius  argenteae, 

>'  Offic.  a  Card.  Sirleto  et  Caetano  edit,  infesto  S.  Cataldi,  Mai.  VIII.  lection.  5. 
"  Barthol.  Moron,  initio  vits  S.  Cataldi. 

"  Id.  circa  finem   Offic.   reformat,  in  festo  inventionis  S.    Cataldi,  Mai.  X. 
lection.  4. 

y  Bonaventur.  Moron,  in  ipso  fine  VI.  et  ultimi  libri  Cataldiados. 
»  Barthol.  Moron,  in  fine  vitse  Cataldi. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  307 

quam  S.  Cataldo  populum  Tarentinum  posuisse  diximus; 
hasque  literas  insculptas  gerit :  Cataldus  Rachav. 

Atque  haec  sunt  quse  in  Cataldi  actis  ad  nostram  perti- 
nent Hiberniam.  Reliqua  enim  partini  profectionem  illius 
Hierosolymitanam  et  legationem  Tarentinam,  atque  res  in 
utraque  gestas  spectant ;  partim  reliquiarum  ejus  primam 
inventionem  Drogoni,  et  translationem  Giraldi  archiepis- 
copi  factani  temporibus.  Cujus  et  inventionis  et  transla- 
tionis  memoriam  anniversariam  Tarentini  die  Maii  decimo 
celebrant,  quo  et  nomen  ejus  Romano  martyrologio  est 
appositum,  quum  ante  biduum  depositionis  ipsius  tempus 
iidem  commemorant.  De  prophetia  etiam  ejusdem,  quas  an- 
no MCCCCXCII.  in  lucem  primum  prolata  fuisse  dicitur, 
ex  codicibus  ecclesiae  Tarentinae,  Alexandri  ab  Alexndro 
libro  tertio  Genialium  dierum,  capite  decimo  quinto,  et 
Petri  Galatini  libro  octavo  de  Ecclesia  destituta,  capite 
primo,  plura  addit  Bartholomaeus  Moronus  :  licet  ejus  va- 
ticinii  inventionem  ad  annum  MCCCCXCIV.  perperam,  ni 
fallor,  incertus  quidam  annalium  scriptor,  de  morte  Fer- 
dinand! I.  regis  Aragoniae,  et  utriusque  Siciliae  mentione 
facta,  ita  retulerit :  "  Isto  anno  fuit  repertus  Tarenti  liber 
sancti  Cataldi  consistens  in  tribuslaminisplumbeis,  videlicet 
duabus  extremis  semiscriptis  et  media  scripta  ex  utroque 
latere ;  qui  praesentatus  fuit  domino  regi,  loquens  de 
dicti  regis  repentina  morte  :  et  sic  fuit  repente  mortuus." 

Antonius  Caracciolus,  a  quo  annales  isti  Neapoli  anno 
MDCXXVI.  cum  quatuor  aliis  antiquis  Italorum  chrono- 
logis,  sunt  editi,  in  nomenclatore  propriorum  nominum 
quam  editioni  suae  prasfixit,  de  aetate  Cataldi  ista  subjicit : 
"  Vixit  S.  Cataldus,  non  anno  Christi  CL.  ut  Juvenis  opi- 
natur  in  praefatione  ad  historiam  Tarentinam  et  libro 
octavo,  sed  minimum,  post  annum  CCCXXVI.  quo 
Christi  sepulcrum,  quod  Cataldus  in  Palaestinam  abiens 
veneratus  esse  legitur,  a  B.  Helena  Augusta  repertum  est. 
Fortassis  etiam  elicitur  ex  ejusdem  vita  gestisque,  ipsum 
floruisse  post  Gothorum  in  Italiam  adventum,  hoc  est, 
post  annum  Christi  quingentesimum."  Ita  ille  :  hac  de  re 
alias  diligentius  atque  fusius  se  acturum  promittens.     Jo- 

x2 


y08  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

hannis  vero  Juvenis,  in  praefatione  ad  cives  suos  Taren- 
tinos,  de  tempore  Cataldi  verba  haec  sunt :  "  Reverses  ad 
idolorum  cultus,  ut  canis  redit  ;ul  voinitum,  Tarentinos 
centesimo  et  sexagesimo  anno  post  Domini  ad  patrem 
ascensum,  Aniceto  Syro  tunc  pontifice  maximo,  beatus 
Cataldus  ab  Hibernia  usque  exteri  maris  insula  oriundus 
ad  pristinam  revocavit  fidem."  In  octavo  autem  historiae 
suae  libro,  capite  secundo,  ex  antiqua  S.  Cataldi  vita  tempus 
ita  delineat:  "  Erat  annus  Domini  centesimus  et  sexage- 
simus  sextus,  quando  Divus  Cataldus  Tarentum  ingres- 
sus  est.  Sedem  Petri  tenebat  tunc  Anicetus  Syrus,  qui 
sedit  annos  novem,  a  LXIII.  usque  ad  LXXIII.  post 
centesimum  a  Christo  nato,  martyr  in  quarta  Ecclesiae 
persecutione,  imperatoribus  M.  Antonino  Vero  et  L.  Au- 
relio  Commodo."  A  quo  non  multum  recedit  Bartholo- 
maeus  Moronus,  sic  tempus  explicans :  "  Fuit,  cum  Catal- 
dus Tarentum  ingressus  est,  annus  a  partu  virginis  sep- 
tuagesimus  circiter  supra  centesimum ;  cum  Ecclesiam  Dei 
regeret  Anicetus  Syrus,  et  Antoninus  pliilosophus  Romas 
imperaret."  Quo  et  alterius  fratris  Bonaventurse  versus 
illi  referri  poterunt,  sub  exitum  libri  secundi  Cataldiados  : 

Syrus  Anicetus  sacrarum  pondera  rerum 
Sustinet  j  et  princeps  Aurelius  eniinet  orbi. 

Dempsterus  floruisse  dicit  anno  CCCLXI.  quern  annum 
esse  putat  ejus  depositionis.  Alexander  ab  Alexandro,  in 
loco  jam  citato,  "  sanctum  Cataldum  abhinc  annis  mille 
pontificem  urbi  Tarentinas  praefuisse"  scribens,  circa  an- 
num Christi  quingentesimum  claruisse  eum  significat : 
licet  ut  eo  tempore  Tarentini  a  Christianae  fidei  professione 
ita  fuisse  credantur  alieni,  ac  nobis  Cataldi  acta  eos  exhi- 
bent,  nemo  prudens  facile  concesserit. 

S.  Cataldo  comes  adjungitur  frater  ipsius  S.  Donatus, 
primus  Lupiensium  in  Italia  episcopus :  cujusita  meminit 
Bartbolomaeus  Moronus  :  "  Alii  existimant  Cataldum,  pri- 
iis  quam  Tarentum  accederet,  in  Japygiam  devenisse  cum 
Donateo,  quem  primum  episcopum  Lupiensem  faciunt  et 
sancti  Cataldi  fratrem  ;  atque  simul  aliquandiu  solitariam 
vitam  vixisse  juxta  oppidulum,  quod  postea  a  sancti  (Ca- 


CAP.  XVr.  ANTIQUITATES.  309 

taldi)  nomine  nomen  accepit."  Earn  opinionem,  ut  apud 
Johannem  Juvenem  legitur,  "  dicunt  referii  a  Jacobo 
Antonio  Lupiensi  in  historia:  sanctum  scilicet  Cataldum 
ad  Japygiam  venisse,  comitem  habentem  germanvim  tVa- 
trem  Donatium  primum  Lupiensium  episcopuin  ;  et  per 
quatuordecim  annos  vitam  cum  illo  eremiticam  egisse  prope 
oppidum,  quod  ab  ipso  nomen  accepit,  hodieque  adhuc 
extat,  sanctus  Cataldus,  ad  decern  millia  passuum  ab  Hy- 
drunte  remotum."  Hunc  autem  Donatum  Dempsterus", 
suo  more,  scripsisse  fingit ;  "  Ad  Lupienses  Homiliarum 
librum  unum,  et  Ordinationum  ecclesiae  suas  librum  al- 
ter um. 

Calendis  Decembribus,  "  in  Castro  Ambasio  sancti 
Florentini  presbyteri  et  confessoris,  mirae  virtutis  viri," 
memoriam  celebrari  notat,  in  additionibus  ad  Usuardi 
martyrologium,  Johannes  Molanus.  Ejus  vitam  legimus, 
"  ex  antiquis  voluminibus  capituli  ejusdem  S.  Florentini  in 
oppido  Ambasiffl  fundati  desumptam:"  in  qua  genus  ejus 
ita  descriptum  invenimus :  "  Gloriosus  Christi  confessor 
Florentinus  in  Hibernia  oriundus,  solicitudine  etiam  qua 
debuit  a  suis  parentibus  Theophilo  videlicet  et  Benigna 
benigniter  educatus,  Dei  gratiam  a  primis  infantiae  cuna- 
bulis  accipere  meruit."  Tum,  relicta  patria,  Florentinum 
Romam  pervenisse  scribit  auctor,  quo  tempore  Claudius 
Caesar  Christianorum  atrocissimus  persecutor  imperii  Ro- 
mani  culmen  adeptus  est:  ibique  Claudii  jussu  ab  Aste- 
rio  quodam  in  vincula  conjectum,  ipsum  Asterium  cum 
uxore  et  tota  familia  ad  Christum  in  carcere  convertisse ; 
virosque  ac  fceminas  numero  nonaginta  sex  a  se  baptizatos 
ad  sanctum  Calixtum,  eo  tempore  sedis  apostolica3  sum- 
mum  ac  sanctissimum  sacerdotem,  confirmandos  allega- 
visse.  Quae  Calixti  mentio,  si  alia  non  obstarent,  circa 
annum  Christi  CCXX.  gesta  esse  ista  facile  persuaderet : 
praesertim  cum  Calixti  sive  Callisti  hujus  corpus  e  puteo 
in  quern  deniersus  fuerat  post  dies  quatuordecim  eductum, 
ab  Asterio  presbytero  in  coemiterio  Calepodii  sepultum 
esse,  eamque  ob  causam  ipsum  Asterium  post  dies  sex, 

*  Dempster,  hist.  lib.  4.  num.  388. 


310  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

jussu  Alexandri  imperatoris  Mammffias  filii,  e  ponte  prae- 
cipitatum  fuisse,  Callisti"  acta  confirment.  Verum  has 
rationes  interturbat,  quod  in  vita  Florentini  de  Claudii 
Caesaris  imperio  praecesserat,  multoque  magis  quod  se- 
quitur ;  Theodebertum  et  Clotharium  eo  tempore  in  Gal- 
liis  regnavisse,  S.  Germanum  Parisiensium  et  S.  Gildasium 
Ruthenensium"  pontificem  extitisse,  "  Arianorum  et  haere- 
ticorum  perfidiam  totam  fere  Aquitaniam  polluisse,"  et  ejus 
generis  alia.  Ut  in  tanta  rerum  et  personarum  confu- 
sione,  qua  S.  Florentinus  setate  vixerit,  dictu  non  sit  pro- 
clive. 

"  S.  Firminum  Scotum,  in  patria  ab  Honesto  presbytero 
educatum,  ad  S.  Honoratum  Tolosanum  episcopum  mis- 
sum  multos  in  Aquitania  ad  fidem  convertisse ;"  et  demum 
apud  Ambianenses,  quorum  primus  factus  est  episcopus, 
anno  astatis  suae  sexagesimo  quarto  salutis  humanae  CCC. 
Septembris  die  vigesimo  quinto  martyrii  palmam  perce- 
pisse,  scribit  Dempsterus*.  Et  eo  quidem  Septembris  die, 
"  Ambiani  in  Gallia  beati  Firmini  episcopi,  qui  in  perse- 
cutione  Diocletiani  sub  Rictiovaro  praeside  post  varia  tor- 
menta  capitis  decollatione  martyrium  sumpsit,"  memoriam 
celebrari  in  Romano  martyrologio  legimus,  Verum  ad 
anteriora  tempora  referunt  eum  alii :  inter  quos  et  Pseudo- 
Dexter  est,  in  chronico  suo  ad  annum  Christi  CX.  ita  an- 
notans :  "  S.  Firminus  Pampilonensis  civis  et  episcopus, 
discipulus  S.  Saturnini  S.  Petri  similiter  auditoris,  Am- 
biani sub  Juliano  praeside  patitur :  prius  tamen  per  His- 
panias  Toletum  usque  praedicans,  provinciam  longe  late- 
que  pervasit."  Et  Heleca  Caesar- Augustanus  in  additio- 
nibus  ad  Maximum :  "  Celebris  apud  Vascones  memoria 
S.  Firmani  episcopi  primi  et  apostoli  Pampilonensis ;  qui 
passus  est  in  persecutione  Antonini  Pii,  die  octavo  mensis 
Octobris.  Fuit  consecratus  ab  Honorato  episcopo  Tole- 
tano,  et  aquis  salutaribus  tinctus  a  S.  Saturnino  episcopo 


'•  Tom.  7.   vit.  sanctor.   a  Jacobo  Mosandro  edit,  ad  diem  XIV.  Octobr.  cum 
martyrologio  Bcda;  et  Adonis,  prid.  Id.  Octobr.  et  XII.  Calend.  Novembr. 
"  Rode:',  sub  Bituricensi  metropoli. 
"  Dempster,  hist.  lib.  6.  num.  522.  et  Jib.  8.  num.  643. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  311 

Tolosano  S.  Petri  apostolorum  principis  discipulo,  misso 
praedicatum  Tolosam." 

De  Firmo  quoque  Pampilonensi  senatore,  Honesto  pres- 
bytero,  et  hujus  discipulo,  illius  vero  filio  Firmino,  in  actis 
Saturnini  habentur  ista  :  "  Firmus  cum  jam  totus  Christi 
subditus  esset  dominio,  et  maximus  haberetur  in  comitatu 
Pampilonico,  tradidit  filium  suum  primogenitum  Honesto 
presbytero,  Saturnini  clientulo :  et  doctus  est  ab  illo  omni 
literali  judicio,  omnique  fidei  commercio;  et  multo  post 
tempore  episcopus  est  ordinatus  ab  Honorato  Toletano" 
praesule,  Saturnini  successore/  Qui  Firminus  triginta 
transacto  annorum  curriculo,  Agonensem  urbem  adiit,  et 
cum  Astario  quodam  presbytero  magnum  acquisivit  ibidem 
populum  Christo.  Postmodum  multum  alumnicorum  po- 
pulum  (Pampilonensium  scilicet)  convertit  ad  Dominum. 
Vigerium  postea  transmeans  amnem,  Andegavinam  per- 
rexit  ad  urbem,  et  magnam  ibi  Deo  militare  fecit  genti- 
lium  plebem.  Germanicam  tandem  iens  in  partem,  Belu- 
acensem  ingressus  est  civitatem  :  ibique  manens  episcopus 
electus  a  credentibus,  multos  revocavit  ab  idolorum  cul- 
tura.  Ambianensium  vero  deinde  vadens  ad  oppidum,  ter 
millenas  Deo  sociavit  animas.  Ad  ultimum  decoUatus  est 
in  carcerali  ergastulo." 

Refert  ista  ex  S.  Saturnini  actis  ineditis  Franciscus  Bi- 
varius,  in  suo  ad  citatum  Dextri  locum  commentario ;  ubi 
S.  Firminum  Pampilonensem  civem  fuisse,  turn  ex  scrip- 
torum  omnium  qui  gesta  ejus  scripserunt  consensu,  tum  ex 
Spsius  ecclesiae  Pampilonensis  officiis  ecclesiasticis  declarat : 
quod  et  Claudius  Robertus  confirmat,  in  Ambianensium 
episcoporum  catalogo ;  et  antiqua  S.  Firmini  acta'  a  Fran- 
cisco Bosqueto  edita,  in  quibus  ille  "  Hispanus  genere  et 
civis  Pampelonensis"  expressis  verbis  nominatur.  Quibus 
igitur  auctoritatibus  fretus  Dempsterus,  eum  in  Scoto- 
rum  album  retulit  ?  Hagiologorum  scilicet,  a  quibus  in 
Hibernia?  partibus  ortus  dicitur ;  et  Scotichronici,  ex 
cujus    libro   quarto,    capite    nono,    verba   producit    ista: 


'  A  Gallis  in  Tolosana  cpkcopatu  Honoratus  Saturnino  succcssissc  dicilur. 
'  Hist,  ccclcs.  Gallican.  torn.  I.  part.  3.  pag.  152,  133, 


312  BlllTANNlCARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI, 

"  Hoc  tempore  in  Gallia  Firminus  docebat,  Ambianoruni 
primus  episcopus."  Atqui  Scotum  fuisse  ilium,  auctor 
iste  non  dicit ;  et  aliarum  nationum  viros  celebres  in  Scoti- 
clironico  passim  commemorari  Dempsterus  non  ignorabat. 
Nee  quid  Hagiologorum  Hibernia  pro  Dempsteri  Scotia 
faciat,  videre  possumus :  nisi  putidum  illud  postulatum 
simul  concedamus;  quod  priori  aevo  a  scriptoribus  Hiber- 
nia sumatur  pro  Scotia.  Nam  Scotiam  ab  illis  sumi  pro 
Hibernia  si  dixisset;  rem  ipsam  acu  tetigisset. 

Ex  Hagiologiis  vero  duo  tantum  protulit  Dempsterus 
hie  loca :  ex  Constantini  Ghinii  sanctorum  canonicorum 
natalibus  unum  ;  ex  Petri  Equilini  sanctorum  catalogo 
alterum.  Sic  enim  ad  vigesimum  quintum  Septembris 
diem  Ghinius :  "  Ambiani  in  Gallia  S.  Firmini,  primi  ejus- 
dem  civitatis  episcopi,  et  martyris  :  qui  ex  Hibernias  par- 
tibus  ab  Honesto  presbytero  Uteris  eruditus,  et  a  Tolosano 
episcopo  ordinatus,  apud  Andegavenses,  Beluacenses,  et 
alios  populos  verbum  Dei  prsedicans,  multos  ad  Christi 
fidem  convertit;  Ambiani  autem  factus  episcopus,  brevi 
fere  omnes  convertit  et  baptizavit,  ecclesias  construxit,  et 
pro  fide  Christi  saspe  tentus  et  flagellatus,  sed  Dei  ope 
servatus,  tandem  in  persecutione  Diocletiani,  sub  Rectio- 
varo  praeside  post  varia  tormenta  capitis  decollatione  mar- 
tyrium  sumpsit,  circa  annum  Domini  CCC." 

Petri  Equilini  verba,  quae  Integra  Dempsterus  exhibere 
noluit ;  ne  inde  Firminus,  neque  Scotus,  neque  Hibernus, 
sed  Navarrenus  fuisse  proderetur,  haec  sunt :  "  Firminus* 
presbyter  et  martyr  apud  Ambianum  passus  est  sub  Lon- 
gino  et  Sebastiano  praesidibus ;  qui  ex  civitate  Hiberniae, 
quae  dicitur  Pampilonia,  ortus  patre  Firmo  senatore,  cum 
adliuc  csset  puer  traditus  est  Honesto  presbytero  sacris 
literis  imbuendus." 

Quibus,  ut  erroris  patefaciamus  originem,  et  ilia  Vin- 
centii  Bellovacensis''  ex  gestis  Firmini  antiquioribus  de- 
scripta  nos  adjungimus  :  "  Sub  Diocletiano  et  Maximiano 
erat  in  urbe  Iberiensi,  quae  dicitur  Papilonia  (Pompilioniam 


E  Tctr.  dc  n.-itaUb.  lib.  8.  cap.  119. 

•>  Vincent,  specul.  historial.  lib.  12.  cap. 


CAP.  XVI.  .\NTIQUITATES.  313 

liabet,  qui  Vincentium  hie  exscripsit,  Claudius  de  Rota') 
senator  nobilis  in  ordine  primus,  et  nomine  et  opere 
Firmus,  qui  filium  suum  Firminum  Honesto  presbytero 
tradidit,  divinis  literis  imbuendum.  Qui  Firminus  anno- 
rum  decern  et  septem  in  sanctitate  et  doctrina  proficiens, 
ac  pro  Honesto  jam  sene  praedicans,  ab  ipso  ad  Hono- 
ratum  Tholosanum  episcopum  missus  est,  ut  ab  eo  ordi- 
natus  episcopus  Christum  ubique  gentibus  prasdicaret." 
Pampilonam  vero  Hispaniae  civitatem,  et  Navarrae  metro- 
polim  esse,  norunt  omnes ;  Hiberiae  deinde  nomine  desig- 
natam  Hispaniam,  et  pro  Hiberia  hbrariorum  incuria  Hi- 
berniam  substitutam,  nos  non  semel  observavimus.  Ita'', 
ubi  adversus  Luciferianos  scribit  Hieronymus  :  "  Nimirum 
adversarius  potens  concessit  Christo  Hiberiam,  et  Cel- 
tiberos,  luridos  homines."  Ahi  pro  Hiberia  legunt  Hi- 
berniam  :  ut  Erasmus  notat.  Et  in  Hibernia  nostra  Gal- 
bam  imperium  invasisse  credidit  Arnoldus  Mermannius, 
vulgatas  Eusebiani  chronici  editiones  secutus  :  quam  MSS. 
codices,  et  ex  eis  emendata  Arnoldi  Pontaci  editio,  Hibe- 
riam nobis  hie  exhibeant,  id  est,  Hispaniam.  Ut  de  Jo- 
hanne  Lelando  nihil  dicam,  qui,  in  commentariis  ad  Cyg- 
neam  suam  cantionem,  Hibernian!  Iberiam  appellandam 
esse  censuit :  in  ipso  quoque  poemate  de  Hibernis  ab 
Henrico  VIII.  in  fidem  receptis  ita  canens  :  * 

Fractos  undique  pcenitudo  Iberos 
Silvestreis  domuit,  suave  legis 
Ferre  et  perdocuit  jugum  Britannae  : 
Qu£e  victoria  comparanda  magnis. 

Sub  eodem  praeside  S.  Firminum  et  S.  Maeram  marty- 
rium  subiisse,  Romanum  tradit  martyrologium  :  in  quo,  ad 
sextum  diem  Januarii,  habetur  annotatum  :  "  In  territorio 
Remensi,  passio  S.  Macrae  virginis  :  quae  in  persecutione 
Diocletiani,  jubente  Reetiovaro  praeside,  cum  in  ignem 
esset  prsecipitata  et  permansisset  illaesa,  dehine  mammillis 
abscissis  et  squalore  carceris  afflicta,  super  testas  etiam 
acutissimas  ac  prunas  voUitata,  orans  migravit  ad  Domi- 


*    Claud.  Hot.  addit.  ad  legend,  aur.  cap.  205. 
I*  Vide  supra,  cap.  I.  op.  torn.  5.  pag.  18. 


314  BRITANNICAKUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

num."  Similiter  et  Flodoardus,  in  ecclesiiE  Remensis 
historia :  "  Passa'  est  in  hoc  Remensi  pago  beata  Macra 
virgo  sub  Rictiovaro  praefecto.  Quae  post  insuperabilem 
Christi  confessionem  gravissima  tormenta  perpessa,  post 
mammillarum  abscissioneni,  et  repentinam  curationem  per 
angelicam  in  carcere  visitationem,  dum  super  prunas  et 
testulas  accensas  nuda  volutaretur,  cum  precibus  et  grati- 
arum  actionibus  immaculatum  Deo  reddens  spiritum,  ac 
triumphans  adversarium,  laeta  petiit  coelum."  Sub  Rictio- 
varo quoque  passam  docent  Bedae,  Usuardi,  Adonis  et 
Notkeri  martyrologia :  nee  non  Vincentius  et  Petrus  Equi- 
linus.  Verum™  hie  "  in  civitate  Augustana  martyrium 
passam  esse"  dicit :  ille"  ex  gestis  martyris  refert,  "  Ric- 
tiovarum  venientem  in  civitatem  Augustanam,  comperisse 
Macram  virginem  Christum  incredulis  praedicantem ;"  pas- 
sam tamen  subjicit  "  in  territorio  Remensi,  et  hand  procul 
a  loco  illo  corpus  ejus  sepultum  fuisse." 

De"  eadem  Nicolaus  Oudartus,  in  ephemeridibus  suis 
ecclesiasticis : 

Rictius  injecit  te  praeses  Varus  in  ignem, 

Praeciditque  ferox  ubera  Macra  tibi. 
Attamen  baud  quidquam  flanimae  nocuere  regales, 

Uber  utrumque  loco  restituitque  Deus. 
Quod  notum  Rhemis  ;  quorum  tegeris  solo,  acuta 

In  testa  oranti  postquam  ibi  obisse  datum. 

Et  Thomas  Dempsterus  "  S.  Macrae  vel  Magra  sive  ut 
aliis  visum,  Machra  regis  Scotiae  fiha,  ac  sanctissimi  Gutha- 
goni  soror ;  cum  quo  patriam  voto  peregrinationis  egressa, 
in  valetudinem  gravem  prolapsa,  Romam  pergere  non  potu- 
it :  sed  ubi  frater  discessit,  in  pago  quodam  Fismes  convaluit 
in  agro  Remense ;  ubi  habitum  postea  concilium  sub  annum 
DCCCCXXXV.  dictumque  Remense  tomo  tertio  concilio- 
rum^  Nicolao  Chesnau  autore :  sub  hoc  temporis  virgo  beata 
sanitati  restituta  est;  disquisitio per  Rictiovarum  Galliarum 
subDiocletiano  etMaximianoAugustis  praefectum  deChris- 

'   Flodotwd.  lib.  4.  cap.  51.  ">  Petr.  de  natalib.  lib.  2.  cap.  50. 

°  Vincent,  specul.  historial.  lib.  12.  cap.  50. 

">  Vid.   Andr.    Saussaii  martyrolog.  Gallic,   Januar.  6.  et  Mart.  2.  pag.  U. 
el  134. 
P  Dempster,  hist.  lib.  12.  num.  830. 


CAP,  XVI. 


ANTIQUITATES.  315 


tianis  institui  ocepta;  et  inter  alios  Macra  Scota  cora- 
prehensa,  nee  minis  nee  suppliciis  deterreri  potuit  quin  in 
sancta  fidei  observatione  perseveraret.  Haec  ex  continua- 
tore  Veremundi  presbyteri  epistola  Johannis  Fraserii  ad 
Adamum  Blacuodeum,  apud  Gilbertum  Brunum  in  coUec- 
taneis."  Addit  Dempsterus  illam  passam  anno  CCC.  at- 
que  "  uno  anno  citius  Guthagonum  fratrem  excessisse. 
Siquidem,  inquit,  inter  sanctos  nostrates  ille  refertur  sub 
annum  XCIX.  a  Jacobi  Cheinei  tabulis  :  et  consentit  Ca- 
lendarium  Adami  regii.  Collectanea  Bruni  et  continuator 
Veremundi  in  annum  CCXCIX.rejiciunt :  quod  ex  Macrae 
historia  verius  esse  convincitur." 

S.  Guthagoni  meminit  Meyerusi  in  Flandriae  annalibus, 
Gazetus  in  historia  ecclesiastica  Belgii,  et  Molanus  in  na- 
talibus  sanctorum  Belgii :  ubi  ad  tertium  diem  Julii,  ex 
Oostkerckensis  breviarii  lectionibus  ista  recitat :  "  In  Oost- 
kercka,  burgo  Flandriae,  sancti  Guthagoni  confessoris, 
regis  Scotiae  ;  qui  ibi  peregrinus  pro  Christo,  in  pace  qui- 
evit.  Hie  sicut  suae  posteritati  antiquitas  reliquit,  cre- 
ditur  dum  viveret  regalis  fuisse  dignitatis,  sed  considerans 
omnia  esse  vanitatem,  quae  sub  coelo  sunt,  in  Flandriam 
pervenit.  Ubi  circa  littora  maris  in  vicino  de  Knocken 
aliquandiu  sancte  est  conversatus,  et  a  clericis  ac  laicis 
Oostkerckae  cum  devotione  sepultus,  in  occidentali  parte 
ccemiterii.  Sed  Domino  per  eum  crebra  miracula  faciente, 
corpus  juxta  ecclesiam  est  majori  veneratione  reconditum, 
et  capella  super  eum  constructa,  ubi  nunc  est  ecclesiae 
campanile.  Ghillo  auteui,  qui  eidem  sancto  adhuc  viventi 
familiarius  adhaeserat,  ab  eo  jam  defuncto  avelli  non  po- 
tuit. Qui  etiam  creditur  pogt  mortem  claruisse  miraculis. 
Nam  tempore  Gregorii  curati  dictae  ecclesiae,  qui  postea 
in  ordine  praedicatorum  fratrum  sancte  vixit,  manum  ari- 
dam  cuidam,  ab  eo  misericordiam  imploranti,  restituit. 
Unde  dictus  Gregorius  metrice  scripsit ; 

Contracto  Ghillo  scit  opem  conferre  pugUlo." 
Utrumque    anno   CCXCIX.   depositum    Dempsterus' 

1  Meyer,  ad  ann.  1139.  et  1444. 

'  Dempsler.  hist.  lib.  7.  num.  584.  et  585. 


313  BIIITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

scribit,  Guthagonum  etiam  anno  CCXLVIII.  natum  ;  Fin- 
tlochi  utique,  si  illi  credere  libeat,  XXXI,  Scotorum  regis 
filium,  fratrem  Donaldi  II.  et  Crathlinti,  nepotem  Atliir- 
conis  regum.  Atqui  Scotorum  historici  Donaldum  Crath- 
linti non  fratrem  sed  patruum  faciunt,  regesque*  istos 
Christianam  religionem  coluisse  volant:  quum  Guthago- 
num tamen  relegatum  a  rege  patre  propter  fidei  Catholicae 
professionem,  in  Flandria  migravisse  ad  Dominum,  historia 
Scotica  MS.  apud  Gilbertum  Brunum,  aDempstero  citata, 
referat.  Et  sive  Scotiae  rex  ille  fuerit,  ut  Oostkercken- 
sium  fert  traditio,  sive  regis  Scotife  filius,  ut  in  fastis  siiis 
Belgicis  ait  Mirseus,  non  aliam  ea  tempora  noverunt  Sco- 
tiam,  quam  Hiberniam.  Ut  ad  illam  Philippi  Ferrarii  con- 
jecturam  confugere  nihil  hie  opus  fuerit,  forte'  pro  Hiber- 
nia  scriptam  fuisse  Scotiam:  "  quod  usu,"  inquit,  "  eve- 
nire  non  semel  animadvertimiis."  Falsumque  omnino  est, 
quod  a  Dempstero  pro  concesso  sumitur,  "  nullum  in  Hir- 
landia  (sic  enim  barbare  eam  appellare  ille  maluit  quam, 
cum  Csesare  et  aliis  Latine  loquentibus,  Hiberniam)  Ca- 
tholicum  aut  Christianum,  bonum  aut  malum,  haereticuni 
aut  schismaticum,  marem  aut  foeminam,  puerum  aut  senem, 
qui  veram  pietatem  profiteretur"  hoc  tempore  extitisse : 
nee  minus  vanum,  quod  ad  illud  confirmandum  postea  sub- 
jicit,  "  quod  Hirlandorum  traditio  habet,  ancillam  Picti- 
cam  Evangelium  enunciasse  in  Hirlandia  primam,  id  non 
nisi  post  Guthagoni  migrationem  annis  triginta  et  sex,  sci- 
licet anno  salutis  CCCXXXV.  ut  Camdenus,  Campianus 
ante  eum,  et  utroque  posterior  Joannes  Antonius  Maginus" 
habet,  contigisse. 

Nam  neque  Campianus,  ex  quo  reliquos  hoc  hausisse 
fingit  Dempsterus",  ejusmodi  quicquam  habet,  neque  uUa 
talis  apud  Hibernos  extat  traditio  :  et  Scoticos  suos  an- 
nales,  non  nostros  Hibernicos,  hujus  rei  testes  citat  Hec- 
tor Boethius :  "  Hiberniam'',"  inquit,  "  unde  Scotis  origo, 
per  id  tempus  Christi  cultum  accepisse  ferunt.     Res  a 


■*  Dc  quib.  supra,  cap.  15. 

*   Ferrar.  catalog,  general,  sauctor.  qui  in  martyrolog.  Rom.  non  sunt,  Juli.  3. 

"  Dempster,  hist.  lib.  6.  num.  522.         "  Boeth.  Scot.  hist.  lib.  6. 


CAP.  XVI, 


ANTIQUITATES.  317 


modico  principio  orta,  ut  nostratium  scribunt  nonnuUi, 
miraculis  coaluit.  Mulier  Clnistianse  pietatis  cultrix  (Pic- 
tici  earn  fuisse  sanguinis  Scotici  asseverant  annales)  reginas 
insinuata,  Christi  nomen  illi  mirifice  praedicavit,  reveren- 
dumque  efFecit.  Regina  regeni  docuit:  rex  universum 
populum."  Quanquam  ille  etiam  fortasse,  non  tarn  Sco- 
ticos  annales,  quam  Antonium  Coccium  Sabellicum  no- 
minare  debuisset ;  ex  quo"  narrationis  hujus  singula  pene 
verba  transcripsit.  Ipse  vero  Sabellicus  non  alium  secutus. 
est  hie  auctorem,  quam  Philippum  Eremitanum  (sic  enim 
appellat  Jacobum  Philippum  Bergomensem)  qui  in  li- 
bro  nono  supplement!  chronicoruni  ad  annum  Domini 
CCCXXXVIII.  ita  scribit :  "  Hibernia,  alias  Hiberias 
provincia,  quae  hodie  Scotia  nuncupatur,  in  aquilonari 
parte  constituta,  hoc  anno  foedera  verbi  Dei  et  Christi 
fidem  miraculosissime  suscepit  :  et  muliercula  quaedam 
Christiana  ibidem  captiva  hujus  tanti  boni  causam  prae- 
stitit."  Turn  notissimam  illam  de  Iberorum  Asiaticorum 
conversione  historiam  commemorat ;  quam  ex  relatione 
Bacurii,  gentis  ipsius  regis,  Rufinus  exposuit  libro  prime 
historiae  ecclesiasticaD,  capite  decimo,  et  post  eum  caeteri 
historiae  ecclesiasticas  scriptores  :  Socrates  libro  primo, 
capite  decimo  sexto  ;  Theodoretus  libro  primo,  capite 
vigesimo  quarto ;  etSozomenus  libro  secundo,  capite  sexto  ; 
et  martyrologium  Romanum,  Decembris  die  decimo  quinto 
"  apud  Iberos  trans  Pontum  Euxinum  sanctas  Christianse 
ancillae,  quae  virtute  miraculorum  gentem  illam  tempore 
Constantini  ad  fideni  Christi  perduxit,"  memoriam  cele- 
brari  annotans. 

Neque  aliam  a  Philippo  gentem  intellectam,  ex  eo  ma- 
nifestum  est,  quod  "  hos  Scotos  seu  Hiberos  hodie  Geor- 
gianos  populos  appellari"  addit,  et  cum  "  Armeniis  ac 
Colchis  una  sub  provincia  sive  regione  conjungit."  Verum 
ilia  a  nobis,  ubi  de  S.  Firmino  egimus,  notata  similitudo 
nominum  Hiberias  et  Hiberniae,  quae  vetus  Scotia  est,  ho- 
mini  situs  orbis  terrarum  ignaro  sic  imposuit ;  ut  disjunc- 
tissimos  populos  pro  una  et  eadem  gente  acccperit.     Scd 

»  Sabellic.  Ennead.  7.  lib.  8. 


318  BRITANNICARUM  ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

et  conversionem  Iberiaa  Asiaticae  ad  nostros  traduxit,  ante 
Philippum,  Wernerus  Laerius  ;  in  temporum  suo  fasci- 
culo  "  Hiberniam  conversam  ad  fidem  per  quundam  an- 
cillam  captivam"  annotans  :  erroremque  deinceps  mirum 
in  niodum  auxit  Arnoldus  Pontacus  :  S.  Palladium  simul 
et  S.  Patricium  a  Theodosii  junioris  ad  Constantini  Magni 
tempora  retrahens.  Sic  enim  ille  in  chronographia  sua ; 
quam  Genebrardus  postea  interpolavit,  sed  a  fccdo  hoc 
anachronismo  non  repurgavit:  "  Iberi  praedicationibus 
S.  Patiicii,  qui  anno  vitae  suae  centesimo  et  vigesimo  se- 
cundo  obiit,  fidem  Christi  recipiunt.  Scoti  quoque: 
quorum  primus  fuit  episcopus  Palladius  missus  a  Celestino 
papa." 

Diviso  inter  Constantini  Magni  filios  Romano  imperio, 
natu  maximo  Constantino  non  Britannias  solum,  sed  etiara 
Orcades,  Iberniam  et  Thylen  obvenisse  refert,  in  Romanae 
historiae  compendio,  Pomponius  Laetus ;  eumque  in  Cagsa- 
ribus  suis  secutus  Johannes  Cuspinianus,  et  in  secundo 
cosmographia}  suae  libro  Sebastianus  Munsterus.  Et  Eu- 
menius  quidem  rhetor  in  Panegyrico  ad  Constantinum 
Constantini  Magni  patrem,  dicto  audientem  ipsi  fuisse 
Hiberniam  verbis  illis  innuit:  "  Ultra  Oceanum  vero  quid 
erat  prater  Britanniam  ?  Quae  a  vobis  ita  recuperata  est ; 
ut  illae  quoque  nationes  terminis  ejusdem  insula  cohaerentes 
vestris  nutibus  obsequantur.  Nulla  progrediendi  causa 
superest  nisi  si,  quod  natura  vetuit,  fines  ipsius  quaeran- 
tur  oceani."  Et  Julianus  Caesars' ;  quum  sub  ejusdem  Con- 
stantii  imperio  fuisse  significat  "  rag  svtoc  'Q,K(avov  vj';- 
aovg,  at  ToaovT(^  fiiiZovQ  tu>v  sv  ri)  OaXarry  ry  Kaff'  vixag 
bpit){xivu)v  iidiv,  bat^  Koi  ttiq  liaw  OaXaaariQ  ri  tC)v  'Hpo- 
kXi'iwv  arriXwv  inrsp\sofxivri^.  In  oceano  positas  insulas, 
quae  tanto  majores  illis  sunt  quffi  in  mari  nostro  (Mediter- 
raneo)  conspiciuntur,  quanto  mari  hoc  interior!  majus  illud 
est  quod  per  Herculeas  columnas  diffunditur :"  sic  enim 
ille  magnitudinem  duarum''  Britannicarum  insularum  hy- 

y  Julian,  orat.  2.  De  regno  sive  potius  de  rebus  gestis  Constantii  Aug.  Constan- 
tini M.  filii,  pag.  95.  edit.  Paris,  ann.  1630. 

•  De  quibus  initio  capitis  sequentis,  ex  Dionysio:  Towv  roc  ftiyiBog  irtfiiit- 
ciov. 


CAP.  XVI. 


ANTIQUITATES,  319 


pevbolice  satis  amplificat.  Ut  ex  Menaeis  Graccorum'', 
ad  diem  vigesimum  primum  Maii,  illud  non  urgeamus; 
quod  Constantius  filium  Constantinum  Magnum  "  SiaSo- 
\ov  T)ig  avToii  (iamXdag  KaTtXnrtv  iv  raig  BpiTaviKOig 
vj)<70(c,  successorem  regni  sui  reliquerit  in'=  insulis  Britan- 
nicis."  Verum  neque  Hiberniam,  neque  Thulen,  digna- 
tum  fuisse  acquirere  Constantium,  in  Panegyrico  ad  filium 
ipsius  Constantinum  Magnum,  idem  Eumenius''  diserte 
asserit :  et  quod  Beda  libro  primo  historiae  suae  ecclesi- 
asticae  capite  undecimo,  Romanos  ait  "  eas  etiam  quae 
ultra  Britanniam  sunt  insulas  jure  dominandi  possedisse ;" 
ex  tertio  ejusdem  libri  capite  est  exponendum;  in  quo, 
Claudium  "  Orcadas  insulas,  ultra  Britanniam  in  oceano 
positas,  Romano  adjecisse  imperio,"  cum  Eutropio  et 
Orosio  affirmat :  quanquam  imperante  demum  Domitiano, 
Romanam  classem  "  incognitas  ad  id  tempus  insulas  Or- 
cadas invenisse  domuisseque"  doceat  in  vita  Agricolae 
Tacitus :  et  Juvenalis  quoque  confirmet,  in  secunda  sua 
canens  satyra: 

-^— ^—  Anna  quidem  ultra 


Litora  Juvernae^  promovimus,  etMODOcaptas 
Orcadas,  ac  minima  contentos  nocte  Britannos. 

Sub  Constantini  Magni  filiis  Sedulium  nostrum  claruisse 
scribit  Sigebertus  Gemblacensis  :  qua  ratione,  ipso  quoque 
Constantino  imperante,  Hildebertum,  quern  eundem  cum 
HildebertoCenomanensiepiscopo,  pudendo  sane  errore,  fa- 
cit  Dempsterus^,  Scotorum  arcbiepiscopum  extitisse  dicen- 
diim  esset ;  si  illius,  ut  vult  Trithemius,  ab  ineunte  aetate  dis- 
cipulus  fuit  Sedulius.  Sigeberti  de  aetate  et  scriptis  Sedulii 
verba  haec  sunt :  "  Sedulius*  episcopus  ad  Macedonium  pres- 
byterum  scripsit  libros  de  miraculis  veteris  et  noviTesta- 
menti :  quos  postea  sub  metrica  lege  redactos,  praetitulavit 
Paschale  carmen.  Reparavit  etiam  reparacterico  carmine 
omnia  Domini  opera.     Claruit  tempore  Constantis  et  Con- 


^  Supra,  cap.  10.  op.  torn.  5.  pag.  346. 

'  Vid.  similcm  locum  supra,  cap.  10.  op.  torn.  5.  pag,  346.  ex  Socrate. 

**  Supra,  cap.  15.  pag.  1 12. 

'  Id  est,  Hiberniae.  '  Dempster,  hist,  eccles.  lib.  8.  num.  C71. 

t  Jigebert.  de  viris.  illustrib.  cap.  6, 


320  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

stantiniani  (lege  Constantii)  filiorum  pvimi  Constantini 
imperatoris."  Trithemii  ista:  "  Sedulius  presbyter,  na- 
tione  Scotus,  Hildeberti  Scotorum  archiepiscopi  ab  ine- 
unte  aetate  discipulus,  vir  in  divinis  Scripturis  exercitatus, 
et  in  secularibus  literis  eruditissinius,  carmine  excellens  et 
prosa ;  amore  discendi  Scotiam  relinquens,  venit  in  Fran- 
ciam,  deinde  Italiam  perlustravit  et  Asiam,  postrenio 
Achaiae  finibus  excedens,  in  urbe  Roma  mirabili  docti'ina 
clarus  efFulsit.  Scripsit  autem  et  metro  et  soluta  oratione 
plura  opuscula :  de  quibus  ego  tantum  reperi  subjecta. 
Ad  Macedonium  abbatem  opus  insigne,  juxta  seriem  totius 
Evangelii,  quod  praenotavit: 

Carmen  Paschale,  metrice,  libros  quatuor.     Paschales  quicunque  dapes. 

In  omnes  epistolas  Pauli,  prosaice,  libros  quatuordecim.   Antequam''  apostoUca 

verba. 
De  miraciilis  Christi,  librum  ununi.     A  soils  ortus  cardine. 
Ad  Theodosium  imperatorem,  librum  unum.     Romulidutn  ductor  clari. 
In  majus  volumen  Prisciani,  libnr.n  unum. 
In  secundam  editionem  Donati,  librum  unum. 
Exliortatorium  ad  fideles,  librum  unum.     Cantemus  socii  Domino. 
Epistolas  plures  ad  diversos,  librum  unum.     Sedulius  Scotigena. 
De  miraculis  Christi  prosaice,  libros  duos. 

Alia  quoque  nonnulla  edidit,  quae  ad  notitiam  meam  non 
venerunt.  Hie  tandem,  ut  Sigebertus  scribit,  episcopus 
ordinatus  fuit :  sed  ecclesiam,  vel  urbem  ubi,  non  expri- 
mit.  Claruit  sub  Theodosio,  anno  Domini  CCCCXXX." 
Ad  episcopatum  Sedulii  quod  attinet,  a  Sigeberto  in 
libro  de  viris  illustribus  commemoratum:  extant  in  illius 
carmen  paschale  a  D.  Liberio'  poeta  (vel  Liberato  scho- 
lastico  potius,  ut  vetus  quo  ego  sum  usus  codex  MS.  eum 
appellat)  et  Belisario  poeta  (quorum  utrumque  anno 
CCCCXL.  vixisse,  pro  sua  auctoritate  statuit  Demp- 
sterus'')  editi  versiculi :  quorum  primae  et  extremoe  literae 
banc  nobis  quater  exhibent  Acrostichidem  :  Sedulius 
ANTisTES.      Et  opus  paschale   solutis  verbis  editum,  in 

''  Desideratur  haec  prEcfatio  in  libris  editis. 

'   Bibliothec.  patr.  edit.  Paris,  ann.  1589.  tom.  8.  col.  537,  538.  et  edit.  Colon, 
ann.  1618.  tom.  5.  par.  1.  pag.  417. 

'^  Dempster,  hist,  ecclesiast.  lib.  2.  num.  176.  et  lib.  11.  num.  817. 


CAP.  XVr.  ANTIQUITATES.  321 

vetusto  p.  Pithcei  codice,  hanc  praefert  iiriyparjiriv.  "  In- 
cipit'  prasfatio  Sedulii  antistitis  in  soluta  oratione  pas- 
chalis  carminis."  Et  paeani  de  Christo,  cujus  initium, 
A  solis  ortus  cardine,  sub  finem  officiorum  Alcuini™  per 
Ferias,  praefixus  cernitur  hie  titulus  :  "  Hymnus  beati 
episcopi  Sedulii."  Et  sedes  illius,  si  quse  fides  Pseudo- 
Dextro  adhibenda,  urbs  fuit  Oretana  in  Hispania.  Sic 
enim  ille  in  chronico.  Anno  Chiisti  CCCCX XVIII. 
"Fcetadio,  pontifici  Toletano  succedit  Isicius  monachus  Pa- 
Ijestinus :  qui  Sedulium  amicum  suum,  et  Oretanum  episco- 
pum,  praedicationis  gratia  Toleti  detinet ;  qui  dono  Dei  in 
poesia  oratoriaque  prseclarus,  multos  libros  componit." 
Ad  quern  locum  Franciscus  Bivarius  :  "  Hinc,"  inquit, 
"  habemus  Sedulium  Oretanum  in  Hispania  fuisse  epis- 
copum ;  quod  tamen  non  toUit  ortum  fuisse  in  Hibernia, 
ut  multi  credunt,  cum  et  ipse  Isicius  Toletanus  episcopus 
Palaestinus  fuerit  monachus.  Sed  utrum  duo  Sedulii  olim 
in  poesia  floruerint,  an  unus,  non  est  hujus  loci  dispu- 
tare."  Sic  ille,  non  parum  liac  in  re  liEBsitans :  quum  ante 
eum  Damianus  a  Goes  et  Sebastianus  Munsterus,  in  His- 
paniae  descriptione,  nulla  distinctione  adhibita,  Sedulium 
poetam  in  Hispanorum  numero  simpliciter  coUocaverint. 

Johannes  Tinmuthensis,  in  vita  Dunstani,  sapientem  ac 
senatorem  Sedulium  nominat:  iEdilwaldus  etiam,  Romae 
urbis  indigenam.  Sic  enim  ille,  in  carmine  ad  Winfri- 
thum : 

Quemadmodum  mellificis 

Heroicorum  versibus  " 

Illustris  quondam  poeta 

Romsc  urbis  indigena 

Styli  calamo  stridulo 

Caraxante  persedulo 

Sacris  inserit  schedulis 

Doctiloquus  Sedulius. 

Verum  de  patria  sua  Sedulius  noster  dubitare  nos  non 
sinit,  cum  in  epistolarum  suarum  exordio,  ut  ex  Trithemio 
intelleximus,  Sedulium  Scotigenam  ipse  se  nuncupet :  ejus- 

'   Bibliothec.  Patr.  torn.  8.  col.  1137.  edit.  Paris. 
■»  Alcuin.  oper.  edit.  Paris,  aim.  1617.  col.  303. 

VOL.  YI.  Y 


322  BUITANNICARUM  ECCLESIAftUM  CAP.  XVI. 

demque  in  cpistolas  Paulinas  annotationes,  ex  Fuldensi 
vetustatis  adorandae  exemplari  editse,  hanc  inscriptionem 
prasferant :  Sedulii  Scoti  Hyberniensis  in  omnes  epis- 
TOLAS  Pauli  collectaneum.  Ut  desinat  Dempsterus" 
"  niirari,  theologos  Colonienses  in  ullima  editione  biblio- 
tliecaa  sanctorum  patrura  ilium  Scotum  cum  adjectione 
HiBERNENSEM  appellassc."  Eadem  enim  adjectio  etiam 
in  duabus  Basileensibus  editionibus  ab  Henrico  Petro  ex- 
cusis  cernitur:  quarum  priori,  quae  anno  MDXXVIII. 
prodiit  in  lucem,  hexastichon  hoc  manu  Johannis  Lelandi 
appositum  legimus : 

AD    ILLUSTRISSIMUM  PRINCIPEM  HENRICUM  OCTAVUM,  REOEM 
ANGLIC  ET  FRANCI.E,  ET  FIDEI  DEFENSOREM. 

Sacra  renascentis  tibi  collectanea,  princeps 

Maxime,  Sedulii  munera  rara  damus. 
Nil  etenim  pulchro  Gallorum  vidimus  orbe 

Conveniat  titulis  quod  magis  usque  tuis. 
Fac  igitur  loeta  capias  liaec  munera  fronte  ; 

Signa  animi  erga  te  qualiacunque  mci. 

Johannes  Sichardus,  in  nuncupatoria  ejusdem  operis  ad 
Petrum  Tomitium  Premisliensem  episcopum  cpistola,  Sc- 
dulium  Hyberniensem  vocat  :  similiterque  Georgius  Vice- 
lius,  in  prajfatione  carminibus  theologicis  a  se  editis  prae- 
fixa,  inter  Ecclesia;  poetas  Catholicos  Sedulium  Hybernum 
nominat  :  eoque  etiam  Martinus  Delrius,  in"  sapientiae 
Pharo,  eundem  appellat  nomine. 

Peregrinationis  Sedulii  ita  meminit,  in  libro  quarto  bib- 
liothecae  sanctfe,  Sixtus  Senensis:  "  Velut  alter  Apollo- 
nius  Tyaneus,  ftigientem  sapientiam  toto  terrarum  orbe 
perquirens,  Britanniam,  Hispaniam,  Galliam,  Italiam, 
Graeciam  et  Asiam  miro  discendi  ardore  perlustravit :  tan- 
demque  Roma;,  divinis  et  humanis  doctrinis  illustris,  sub 
Theodosio  Augusto  floruit."  In  codice  Sedulii  ante  annos 
quingentos  descripto,  et  in  bibliotheca  Succentoriae  Thor- 
neyae  apud  Halifaxenses  olim  reposito,  annotatum  vidimus  : 
"  Sedulius  versificus  primo  laicus  in  Italia  philosophiam  di- 

"  Dempst.  liist.  ecclesiast.  lib.  3.  num.  229. 

"  Delrius,  proeloquio  2.  glossae  literalis  in  Genesira. 


CAP.  XVr.  ANTIQUITATES.  323 

dicit :  postea  cum  aliis  consociis  heroicum  metruni,  Macedo- 
nio  consulente,  didicit.  In  Achaia  libi'os  conscripsit  tempo- 
re Theodosii  ac  Valentiniani."  Similia  etiam  in  suo  scripto- 
runi  catalogo  habet  Bostonus  Buriensis  :  addens,  "  Sedu- 
lium  poetam  et  presbyterum  Achaiae  floruisse  anno  Chiisti 
CCCCXXXIV.  tempore  Theodosii  minoris."  Annus 
enim  ille  Christi  in  Theodosii  junioris  et  Valentiniani  III. 
tempora  incurrit :  quum  superior  ilia  notatio  ad  Theodosii 
senioris  et  Valentiniani  II.  imperium  referenda  potius  vide- 
atur.  Eo  certe  nos  trahit,  quod  in  vulgatis  editionibus 
,  legitur,  "  Coelii  Sedidii  poetae  ad  Theodosium  Augustum 
operis  sui  paschalis  carmen  dedicatorium ;"  hoc  habens 
exordiimi : 

Rotnulidum  ductor,  clari  lux  altera  solis, 
£oum  quia  regna  tencs  moderamine  jusCo ; 
Spes  orbis,  fratrisque  decus. 

Nam  Valentiniani  II.  sororem  Gallam  connubii  partici- 
pem  habuit  Orientis  imperator  Theodosius  :  non  ille  junior, 
Arcadii  filius,  sed  senior  Arcadii  ejusdem  pater ;  quem  a 
poeta  hie  intellectum,  sequentia  ilia  extra  omnem  ponunt 
controversiam : 

Haec  relegas,  serresque  diu ;  tradasque  minori 
Arcadio. 

Atque  haec  ratio  me  aliquando  movit,  ut  Sedulium  poetam 
ab  eo  qui  in  B.  Pauli  epistolas  edidit  collectanea  necessa- 
rio  distinguendum  esse  putarem  ;  quippe  a  quo  non  pos- 
tremumP  solum  librum  de  civitate  Dei,  quem  extremo  vitae 
tempore  ab  Augustino  scriptum  fuisse  constat,  sed  etiam 
Gennadium''  citatum  observaverim ;  ilium  utique  Constan- 
tinopolitanae  ecclesiae  episcopum,  quem  Pauli  epistolas  eX- 
posuisse,  Marcellinus  comes  (Cuspiniani  et  Sirmondi)  an- 
notat  ad  consulatum  Jordanis  et  Severi,  sive  annum  Christi. 
CCCCLXX.  et  ante  annum  CCCCLXXIV.  mortuum, 
Leone  seniore  imperium  tenente,  Gennadius''  alter  Massili- 
ensis  presbyter  confirmat. 

i>  Sedul.  in  cpist.  ad  Ephcs.  cap.  4.         'i  Id.  in  I  Corinth,  cap.  13. 
'   Gennad.  scriptor.  cedes,  ratal,  cap.  90, 

y3 


324  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

Seel  re  postea  attentius  considerata,  non  exigua  est  sub- 
orta  dubitatio,  ne  carminis  illius  dedicatorii  titulus  nos 
falleret,  et  quod  ad  poema  vetustius  propria  pertinuerat, 
opere  ipso  jam  deperdito,  propter  aliquampiam  argumenti 
similitudinem  Sedulii  scripto  ab  aliquo  antiquario  prse- 
fixum  legeremus.  Nam  et  ab  antiquissimis  quae  consului 
exemplaribus  illud  aberat :  neque  in  ipsius  Sedulii  meta- 
plirasi  prosaica,  quam  non  ante,  ut  Sigeb^tus  putabat, 
sed  post  carmen  paschale  Macedonii  presbyteri  jussu 
elaboratam  a  se  fuisse  ipse  clare  indicat,  aliquod  illius  com- 
parebat  vestigium :  licet  ea  prsefationis  alterius  versionem 
nobis  exhibeat,  quae  ita  incipit : 

Faschales  quicunque  dapes  conviva  requiris  ; 

Et  hoc  versu,  ab  Isidoro'  quoque  citato  concluditur. 

Rubra  quod  appositum  testa  mintstrat  olus. 

Georgius  Fabricius,  in  commentario  ad  poetarum  vete- 
rum  ecclesiasticorum  Christiana  opera  anno  MDLXIV. 
a  se  edita,  licet  Sedulii  esse  non  censeat ;  putat  tamen  al- 
terius cujusdam  esse  praefatiunculam,  qui  carmen  ipsius 
imperatori  ej  usque  filio  voluerit  esse  coiiimendatum.  Ad 
cujus  sententiam  quo  minus  accedam,  facit  illud :  quod  li- 
ber ille  cui  carmen  dedicatorium  ad  Theodosium  erat  pra;- 
fixum,  a  mundi  creatione  et  formatione  hominis  capiebat 
exordium  :  ut  ilia  poetas  ostendit  pollicitatio,  quam  pas- 
chale Sedulii  opus  omnino  non  prasstat : 

^—^  Hie  tibi  mundi 
Principium,  formatnque  poli,  liominemque  creatum 
Expediet  limo. 

Denique  consulatus  Turcii  Rufii  Asterii  (cujus  epigramma 
Seduliano  carmini  praemissum  in  Thorneyensi  MS.  pri- 
mum  inveni,  deinde  ex  codice  Remensi  in  notis  Ennodianis 
Jacobi  Sirmondi  rescriptum  reperi)  de  aetate  Sedulii  scru- 
pulum  omnem  nobis  eximit :  et,  ut  post  non  Theodosii  so- 
lum imperium  sed  etiam  Gennadii  pontificatum  Sedulium 
vixisse  (ne  temporis  obstare  putetur  ratio,  quo  minus  idem 
carminis  paschalis  et  coUectaneorum  in  epistolas  auctor 

"   Isidor.  Grig.  lib.  20.  cap.  4. 


CAP.  XiVI.  ANWQUITATES.  325 

haberi  possit)  ita  ante  Gelasium  Romanum  pontifice'm  vita 
functuni,  iisque  omnibus  a  quibus  nominatum  eum  inve- 
nimus  anteriorem  fuisse  demonstrat ;  Cassiodoro*  nimirum, 
Placido  Luctatio"  sive  Lactantio,  et  Venantio  Fortunato, 
qui  dulcis"  et  conspicui"  epithetis  ilium  ornat.  Quibus  et 
Arator  Romanae  ecclesise  subdiaconus  accenseri  potest : 
qui  "  contulisse  se  ad  scribendos  actus  apostolorum  id- 
circo  versibus  dicitur,  quod  fecisse  idem  in  evangelio  Ju- 
vencum  ac  Sedulium  vidisset.  Id  vero  in  eo  Aratore  licet 
videre,  qui  Venetiis,  et  in  D.  Georgii  cognomenta  Ma- 
joris,  et  Deiparae  semper  virginis  in  hortis  bibliotheca 
alligatus  est :"  quemadmodum  in  poetarum  Christianorum 
editione,  anno  MDII.  a  se  divulgata,  Aldus  Manutius  Ro- 
manus  monuit. 

In  ea  veto  editione,  post  finem  librorum  quatuor  Mira- 
bilium  divinorum  sive  carminis  pasclialis  Sedulii,  apposita 
est  base  adnotatio :  "  Hoc  opusculum  non  a  Sedulio  au- 
thore  editum  est,  sed  a  Turcio  Rufo  Asterio  quinto  V.  C. 
exconsule  ordinario  atque  jjatritio,  qui  id  inter  scripta 
Sedulii  invenit."  Deinde  sequitur  Sedulii  elegia,  in  qua 
finis  pentametri  continuata  epanalepsi  similis  est  principio 
hexametri,  cujus  initium : 

Cantemus  socii  Domino,  cantemus  honorem  : 

Eique  subjicitur,  quod  in  posterioribus  editionibus  est 
omissum, 

SEDULII   EPIGRAMMA. 

Haec  tua  perpetuce  quae  scripsi  dogmata  vitae, 

Corde  rogo  facias  Ctiriste  manere  meo. 
Ut  tibi  qufie  placeant  tete  faventey  retiuirens, 

Gaudia  coelorum  te  duce  Christe  metam. 

Onuphrius  Panvinius^,  superiorem  illam  adnotationem 

*  Cassiodor.  de  divin.  lection,  cap.  27. 

"  Lactant.  in  Statii  Thebaid.  lib.  8.  ver.  287. 

*  Fortunat.  lib.  8.  epigramm.  1. 

Sedulius  dulcis,  quod  Orosius  edit  acutus. 
»  Id.  lib.  1.  de  vita  S.  Martini. 

Hinc  quoque  conspicui  radiavit  lingua  Seduli. 
y  Faciente. 
»  Onupli.  commcnlar.  in  lib.  3.  Fastor.  ad  annum  Christi,  404. 


S26  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

non  ad  finem  operis  praecedentis,  sed  ad  initium  elegiae 
sequentis  pertinere  ratus,  a  Sedulio  ad  "  Turcium  secun- 
dum Asterium  V.  C.  exconsulem  ordinarium"  hoc  elegia- 
cum  carmen  missum  fuisse  ait :  Melchior  Goldastus^  male 
Claudiano  Mamerto  tributum,  a  Sedulio  presbytero  scrip- 
turn,  a  Turcio  RuiFo  editum  fuisse  affirmat ;  ad  annota- 
tionis  illius  sententiam  magis  accommodate.     A  qua  aber- 
rans   longius  Johannes  Cuspinianus'',    "  a  Turcio  RufFo 
Asterio  quinto  V.  C.  exconsule  ordinario  atque  patricio 
scriptum"  fuisse  asserit:  unde  etiam  in  bibliotheca"  pa- 
trumhoc  titulo  prajscriptum  legitur :  "  TurciiRuffi  Asterii 
viri  consularis,   Veteris  et  Novi  Testament!  Sedulio  hac- 
tenus  adscripta  collatio."     Et  Sedulio  quidem  a  Beda  in 
libro  de  arte  metrica,  yEdmero"'  in  vita  Dunstani,  Guili- 
elmo  Malmesburiensi  in  libro  primo  de  gestis  pontificum, 
et  aliis  passim  ea  attribuitur :  Asterio  vero  a  nemine  ante 
Cuspinianum,    et  ilium  Aldinse  illius  adnotationis  sensu 
non  recte  percepto  in  errorem  hunc  inductum.     Earn  vero 
adnotationem  ad  carmen  paschale  esse  referendam,    ex 
Thorneyensis etRemensis  bibliothecae  manuscriptis  liquet: 
in  quibus  operis  illius  initio  ea  praefixa,  plenius  hunc  in 
modum  legitur  :  "  Hoc  op\is  Sedulius  inter  chartulas  dis- 
persum  reliquit.     Quod  recoUectum  adunatumque  atque 
ad  omnem   elegantiam  divulgatum  est  a  Turcio  Rufino 
Asterio    quinto   consule    ordinario    atque  patricio :"    vel, 
"  adornatumque  ad  omnem  elegantiam  divulgatum  est  a 
Turcio  Rufio  Asterio  V.  C.  consule  ordinario  atque  pa- 
tricio ;"  ut  ex  Remensi  codice  Jacobus  Sirmondus  rectius 
expressit :  in  quo  et  sequens  epigramma,  post  epistolam 
Sedulii  ad  eundem  ipsum  Macedonium  scriptum,  Iris  verbis 
legi  adjicit: 

Sunie,  sacer  meritis,  veracia  dicta  poetce, 
Quas  sine  figmenti  condita  sunt  vitio  ; 


*  Goldast.  not.  in  S.  Colunibani  carmin.  cap.  0. 

''  Cuspinian,  commentar.  in  Cassiodori  consules  ;  ad  annum  Christi  493. 

■^  Bibliotliec.  patr.  edit.  Paris,  ann.  1589.  torn.  8.  col.  585.  edit.  Colon,  ann. 
1618.  torn.  C.  part.  1.  pag.  331. 

■■  Jo.  Tinniutliens.  concinens  illud  carmen  sapientis  ac  senatoris  Sedulii ; 
Cantemus  Domino  socii  cantcmus  honorcm,  &c. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  327 

Quo  caret  alma  fides,  quo  sancti  gratia  Chiisti, 

Per  quam  Justus  ait  talia  Sedulius. 
Asteriique  tui  semper  meminisse  jubeto, 

Cujus  ope  et  cura  edita  sunt  populis. 
Quern  quamvis  summi  celebrent  per  secula  fasti*, 

Plus  tameii  ad  meritum  est,  si  viget  ore  tuo. 

Hinc  ut  tempus  editi  Seduliani  carminis  eruamus,  np- 
tandum  est,  in  fastis  consularibus  duos  tantum  annos  oc- 
currere  Asterii  nomen  praeferentes :  annum  nimirum  epo- 
chae  MostrjE  Christianae  CCCCXLIX.  quo  cum  Protogene 
unus,  et  CCCCXCIV.  quo  cum  Praesidio  consulatum  ordi- 
narium  gessit  alter  Asterius.     Priorem  ilium   in   Galliis 
iniisse  consulatum  ex  ApoUinari  Sidonio*^  constat,  qui  se 
adolescentulum  cum  patre,  prsetorio  Galliarum  tum  praj- 
fecto,  prassentem  adfuisse  testatur  quum  "  consul  Aste- 
rius anni  sui  fores  votivum  trabeatus   aperirct,"  et  cum 
sportula  fastos  daret.     Eos  fastos  fuisse  tabellas  eburneas 
consulis  nomine  insculptas,  in  notis  suis  ad  Sidonium  con- 
firmat  Sirmondus  :  et  Asterium  hunc  magistrum  utriusque 
militisB  ante  consulatum  fuisse,  ex  Idatii  clironico  probat, 
sub  annum  CCCCXL.   ita  de  eo  scribentis  :  "  Asturius 
dux  utriusque  militiaB  ad  Hispanias  missus  Tarraconen- 
sium  csedit  multitudinem  Bacaudarum."     Et  ad  annum  ab 
hoc  alterum :  "  Asturio  magistro  utriusque  militife  gener 
ipsius  successor  ipsi  mittitur  Merobaudes  :"  et  sub  annum 
demum  CCCCXLIX.    "  Asturius  vir  illustris  ad  honorem 
provehitur  consulatus."     Ex  quibus  inter  se  collatis  facile 
elucescit,  cum  fastis  et  diptycliis  eburneis  ab  Asturio  in 
auspiciis  consulatus  sui  missis  adnumerandum  etiam  esse 
eburneum  illud  sacri  Evangeliorum  libri  operculum,  quod 
in  Gallia  Belgica  apud  Leodicos  hodieque  scrvari  idem 
Sirmondus    in  notis  ad  Ennodium  monuit,  hoc  consulis 
inscriptum  nomine :    Fl.  Asturius  V.  C.  et  inl.  com.  et 
MAO.    utriusq.    mil.    CONS,   CRD.     Protogcnis  enim   in 
consulatu  collegam  Asturium,  non  solum  in  Mariano  Scoto 
a'tque   sincerioribus  fastorum  Cassiodori  et  Marcellini  co- 
mitis  editionibus,  sed  etiam  in  Prosperi^^  chronico,  et  in 

"  MS.  Thorn. /ac<uj.  '  Sidon.  lib.  8.  fpist.  6.  ad  Nammalium. 

«  Tom.  1.  liist.  I'rauc.  script,  ab  Andrea  du  Chesiic   edit.  Tiiris.  ann.   1C36. 
pag.  207. 


328  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XTI. 

ipsius  Valentiniani  III.  novellis  octava  et  decima  tertia 
appellatum  invenimus. 

Quum  igitur  Flavium  Asturium,  iitriusque  militiae  ma- 
gistrum,  anno  CCCCXLIX.  consulatu  functum  liqueat : 
Turcium  Rufiam  Asterium,  qui  Sedulii  versus  post  ejus 
mortem  recensuisse  dicitur,  anno  CCCCXCIV.  consu- 
latum  gessisse  dicamus  necesse  est.  Et  cum  post  bien- 
nium  e  vita  excesserit  pontifex  Gelasius:  intra  illud  tem- 
poris  spatium  putandum  est,  et  Sedulii  nuper  defuncti 
paschale  carmen  ab  Asterio  recensitum  atque  Macedonio 
presbytero  adhue  superstiti  denuo  oblatum,  et  Roma- 
num  illud  septuaginta  episcoporum  sub  Gelasio  habitum 
fuisse  concilium'',  qui  nuperrime  divulgate  operi  praecla- 
rum  boc  dederunt  testimonium:  "  Venerabilis  viri  Sedulii 
paschale  opus,  quod  heroicis  descripsit  versibus  insigni 
laude  praeferimus."  Ad  quae  verba,  in  Gratiani  decretum 
relata'  ex  Pierii  Valeriani  oratione  pro  sacerdotum  barbis 
lepidam  banc  annotationem  commemorat  Fabricius  :  "  Vul- 
gata  hactenus  exemplaria  pro  heroicis  versibus,  haereticis 
versibus  habuere.  Quod  quibusdam  legum  professoribus 
suspicionem  oggessit  omnia  poemata  esse  haeretica ;  poe- 
tasque  inter  pios,  etiam  si  sacra  tractent,  nequaquam  an- 
numerari."  Quanquam  Sedulii  nostri  tanta  fuit  existi- 
matio  atque  auctoritas,  ut  non  solum  ab  archiepiscopo 
Toletano  Hildephonso''  "  bonus  ille  Sedulius,  poeta  evan- 
gelicus,  orator  facundus,  scriptor  Catholicus,"  appellari 
meruerit;  sed  etiam  ex  ejus  de  Christo  paeane  alphabe- 
tico  duo  hymni,  A  solis  ortus  cardine,  et,  Hostis  Herodes 
impie,  in  Christi  natalis  et  Epiphanias  festis  solennibus, 
atque  tertius  in  officio  missae  publice  decantari  consueverit, 
sic  incipiens, 

Salve  sancta  parens,  eiiixa  puerpera  regem, 

ex  secundo  libro  paschalis   carminis  depromptus.     Qui- 
bus  et  ex  quarto  ejusdem  operis  libro,  de  Christo  cruci 

■■  Vid.  supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  528. 

*    Distinct.  15.  cap.  sancta  Romana. 

'  Hildephons.  serm.  5.  de  assiunpt.  Mari*. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES. 


329 


affixo  hexastichon  adjungimus  ;  quod  in  Thorneyensi 
codice  a  vetere  quodam  poeta  Christiano  ita  laudatum 
reperimus : 

Qualiter  adfixus  ligno  jam  Christus  in  alto, 
Sedulius  cecinit,  totum  compleeteret  orbem, 
Seu  denionstraret  pro  toto  pendere  mundo 
Versibus  his  mundo  Christo  miserante  salutem. 

Quatuor  inde  plagas  quadrati  colligit  orbis  : 
Splendidus  auctoris  de  vertice  fulget  Eous, 
Occiduo  sacrae  lambuntur  sidere  plantae, 
Arcton  dextra  tenet,  medium  laeva  erigit  axem  ; 
Cunctaque  de  membris  vivit  natura  creantis, 
Et  cruce  complexum  Christus  regit  undique  mundum. 

In  epistola  ad  Macedonium  presbyterum  paschali  car- 
mini  praefixa  (quae  in  Thorneyensi  MS.  Apologeticus  pro- 
Ipgus  Sedulii  rhetoris  inscribitur)  "  Sincleticae'  sacrae 
virginis  et  ministrae  Christi,"  ut  illius  seculi  singularis  or- 
namenti,  honorifica  fit  mentio  :  Sincleticae  nimirum  dia- 
conissas,  cui  Basilii  Ca2sariensis  Hexaemeron  in  Latinam 
linguam  a  se  translatum  dicavit  Eustathius™.  Unde  liquet 
eodeni  tempore  vixisse  Eustathium  ilium,  cujus  in  decimo 
et  Sedulium  nostrum,  cujus  in  vigesimo  septimo  capita 
divinarum  lectionum  libri  Cassiodorus  meminit :  et  ex  his 
quae  dicta  sunt  corrigendas  esse  discrepantes  illas  scripto- 
rum  in  Sedulii  aetate  designanda  sententias.  Nam  prajter 
Sigebertum,  qui  sub  filiis  Constantini,  circa  annum  vide- 
licet CCCXLV.  claruisse  eum  vult ;  Albertus  abbas  Sta- 
densis  in  chronico  suo  "  Sedulium  poetam  clarum  ha- 
bitum"  ad  eum  annum  annotat,  quo  Valens  imperator  est 
mortuus:  qui  quidem  aerae  nostrae  CCCLXXVIII.  fuit, 
licet  ille  CCCLXXXI.  numeraverit.  Sub  illius  in  ori- 
entali  imperio  successore  Theodosio  I.  floruisse,  ex  car- 
mine illo  dedicatorio  colligit  Margarinus  Bignaeus,  in  bi- 
bliothecae  patrum  indice  chronologico.  Atque  hanc  veri- 
orem  sententiam,  et  magis  placentem  esseDempsterus"  ait, 
vixisse  ilium  sub  Theodosio  seniore,  anno  CCCCXXX. 


'    Ita  MS.  non  Sindelicis ;  ut  in  editis  perperam  Icgitur. 

"■  In  operum  S.  Basilii  La'.ina  editione,  qua;  prodiit  Parisiis  anno  1603. 

"  Dempster,  hist,  ecclcsiiist.  lib.  3.  num.  220. 


UtiO  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

quo  tamcn  tempore  non  seniorem  seel  juniorcm  Theodosi- 
um  imperavissc  nemo  ignorat :  sub  quo  Sedulium  coUocasse 
dicendi  sunt,  quotquot  eum  vel  ad  CCCCXXX.  annum 
retulerunt,  ut  Trithemius,  Gregorius  Giraldus,  Georgius 
Fabricius  et  cardinalis  Bellarminus,  vel  ad  CCCCXXVIII. 
ut  Dexter,  vel  CCCCXXXIV.  ut  Bostonus,  vel  CCCCL. 
etiam;  quo  claruisse  eum  Balaeus,  mortuum  fuisse  Sixtus 
Senensis  voluit. 

His  quoque  docti&simus  Sirmondus"  se  adjungit,  Tur- 
cium  Rufium  Asterium,  Sedulii  aequalem,  non  cum  Cus- 
piniano  et  Onuplirio  Prassidii,  sed  anno  CCCCXLIX. 
Protogenis  in  consulatu  coUegam  fuisse  existimans :  "  turn 
quia  ha;e  illi  nomina  potius  congruunt,  turn  quia  id  tenipus 
cum  Sedulii  obitu  cohffiret ;  quern  ex  integris  Gennadii 
exemplaribus  Theodosio  juniore,  cui  opus  suum  dedicavit, 
et  Valentiniano  regnantibus  vita  functum  didicerit :"  quum 
de  nominum  convenientia  aliud  nos  jam  docuerimus,  ex 
Leodicensi  inscriptione  cum  Idatiano  chronico  collata  Pro- 
togenis ilium  collegam  Flavium  Asturium,  non  Turcium 
Rufium  Asterium,  fuisse  declarantes;  et  carmen  illud 
dedicatorium,  cujuscunque  fuerit  auctoris,  non  juniori  sed 
seniori  Theodosio  nuncupatum  fuisse  ostenderimus :  et 
incerta  ilia  additamenta,  in  variis  MSS.  varia,  quae  inter- 
polatum  magis  quam  integrum  Gennadium  nobis  exhibent, 
exiguae  admodum  esse  auctoritatis  experientia  nos  docu- 
erit.  Ad  genuinum  enim  Gennadium  quod  attinet;  nun- 
quam  eum  meminisse  Sedulii  et  fatetur  Aldus  et  miratur : 
non  miraturus  tamen,  si  et  ante  annum  CCCCXCIV.  quo 
consulatum  gessit  Asterius,  Sedulii  opus  in  vulgus  nequa- 
quam  fuisse  editum,  et  ultra  ilium  annum  (quod  a  nobis 
etiam  in  capite  decimo  tertio'',  est  ostensum)  Gennadium 
scriptorum  ecclesiasticorum  catalogum  non  produxisse  di- 
dicisset.  Indeque  Gennadiani  catalogi  continuatorem  Isi- 
dorum  Hispalensem  in  suum  indiculum  Sedulium  reccpisse 
videmus  :  ubi  et  carminis  pasclialis  (quod  ille  in  tres, 
nostras  cditiones  in  quatuor,  MSS.  exemplaria  in  quinque 


Sirmond.   nut.  ad   Ennodii  lib,  I.  rp.   21. 
Op.   torn.  5,  pag.  527,  528. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  331 

libros  distinguunt)  ita  proponit  argumentum  :  "  Sedulius'' 
presbyter  edidit  tres  libros  dactylico  heroico  metro  com- 
posites: quorum  primus  signa  et  virtutes  veteris  Testa- 
menti  potentissime  resonat,  reliqui  neogestorum  Christi 
sacramenta  et  miracula  intonant :"  quod  hoc  disticlio  a 
Radulpho  Dunstapulensi  est  comprehensum : 

Surgit  Sedulius  veterisqne  novique  tenorem 
Tpxtus  concinna  sedulitate  canit. 

Duos  quoque  grammaticos  libros  huic  tribuit  Trithemius: 
In  majus  volumen  Prisciani  unum,  et  In  secundum  editi- 
onem  Donati  alteram  :  quibus  et  Sedulii  commentariolum 
in  artem  Eutychii  addere  liceat;  qui  in  bibliotheca  Thua- 
na,  cujus  manuscriptorum  catalogum  virorum  clarissimorum 
Puteanorum  fratrum  beneficio  sum  consecutus,  Parisiis 
asservatur.  Est  autem  secunda  editio  Donati,  quam  Demp- 
sterum"^  ignorasse  liquet,  quae  de  octo'  partibus  orationis 
agit :  extatque  Servii'  et  Sergii"  grammatici  commentariis 
illustrata.  Verum  ut  Donatus  et  Eutycliius  sive  Euty- 
clies''  grammaticus  antiquior,  ita  Priscianus  Sedulio  et 
qui  illius  cum  laude  meminit  Gelasio  astate  junior  fuit : 
quippe  quern  suo  tempore  Constantinopoli  grammaticam 
docuisse  Cassiodorus"  in  libro  de  orthographia  significat. 
Itaque  opera  base  grammatica  posteriori  alicui  Sedulio 
omnino  videntur  tribuenda :  cujus  nominis  duos,  genere 
etiam  Scotos,  mediis  temporibus  floruisse  comperimus. 
Nam  et  anno  DCCCXVIII.  "  Sedulium  Scottum  clarum 
habitum"  annotavit  in  chronico  suo  Sangallensis  monachus 
Hepidannus:  et  concilio  Romano  sub  Gregorio  II.  anno 
DCCXXI.  liabito,  una  cum  Fcrgusto  episcopo  Scotiac 
Picto,  etiam  Sedulius  episcopus  Britanniae  de  genere  Sco- 
torum  subscripsisse  legitur. 

Hujus  Sedulii,  quem  cum  Balaeo''  Scotorum  australium 

"I  Isidor.  de  illustr.  eccles.  scriplorib.  cap.  7.  al.  20. 
'   Dempster,  hist,  eccltsiast.  lib.  17.  num.  1028. 

•  Tom.  Grammaticor.  antiquor.  ab  Hclia  Putschio  edit.  Hanovia?,  ann.  1605. 
rol.  1743. 

'  Ibid.  col.  1779.  "  Ibid.  col.  1837. 

"Ibid.  col.  2143.  ct  2311.  »  Ibid.  col.  2281.  et  2318. 

"  Balac.  centur.  14.  cap.  28. 


332  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

episcopum  facit,  meminisse  "  Honorium  Augustodunensera 
de  luminaribus  Ecclesias  et  uberius  Johannem  Majorem, 
libro  primo  historiae  magnas  Britanniae,  capite  quarto  et 
capite  octavo,"  dicit  Dempsterus'' :  quum  senioris  tantum 
Sedulii  Honorius,  neutrius  vero  vel  uno  verbulo  Major 
meminerit.  Scripsisse  etiam  eum  Dempsterus  ait,  "  Sta- 
tuta  concilii  generalis,  librum  unum  ;  In  evangelium 
D.  Matthaei,  librum  unum,  quod  opus  MS.  penes  se  habet 
eniditissimus  Jacobus  Sirmondus:  et  De  sancto  Missae 
canone,  librum  unum."  Quorum  librorum  primum  ex  Ba- 
laei  mutuatus  est  officina,  postremum  commentus  est  ipse, 
medium  quoque  adulterina  accessione  adjuncta  incrus- 
tavit ;  Fergusti"  etiam  hujus  Sedulii  socii,  in  evangelium 
D.  Matthaei  commentarium  doctissimum  Parisiia  ab  eodem 
Sirmondo  servari  fingcns :  quum  apud  ilium  tantum  extet 
Collectaneum  Sedulii  in  Matthaum  ex  diversis  patribus 
excerptum  :  alterius  vero  Fergusti  hujus,  ne  -ypi)  quidem. 
Ad  tempora  Constantii  jam  redeo  :  quibus  nati  fuisse 
putantur  B.  Patricii  quatuor  illi  prascursores,  de  quibus  in 
vita  Declani  legimus  :  "Quatuor  sanctissimi  episcopi  cum 
suis  discipulis  fuerunt  in  Hibernia  ante  Patricium,  praedi- 
cantes  in  ea  Christum :  scilicet  Ailbeus,  Declanus,  Ibarus 
et  Kiaranus.  Et  hi  plures  ad  Christum  rete  evangelico 
traxerunt;  sed  tamen  S.  Patricius  majores  Hiberniae  et 
potentiores  ad  fidem  convertit;  et  ipse  summum  habet 
archiepiscopatum  Hiberniae  per  circuitum."  Et  in  vita 
Kiarani :  "  Interea  fides  Christiana  crescebat  in  Hibernia: 
quia  alii  tres  sancti  episcopi  (praeter  Kiaranum  scilicet) 
ante  advcntum  Patricii  praedicabant  in  ea.  Ailbeus  epis- 
copus  hinc  et  inde  per  diversa  loca,  similiter  S.  Ibarus 
episcopus,  et  beatissimus  episcopus  Declanus  in  sua  na- 
tione  quae  dicitur  Nandesi,  et  multos  per  circuitum  et 
plurimos  gentis  suae  Osraigi  sanctus  pontifex  [Kiaranus] 
ad  fidem  convertit.  Deinde  gloriosus  archiepiscopus  Pa- 
tricius missus  a  Celestino  papa  venit  in  Hiberniam ;  qui 
Dei  gratia  reges,  duces,  principcs  populosque  ad  Christum 
convertit.  Et  tota  Hibernia  repleta  est  fide  et  baptismo 
Christi." 

'  Dempster,  hist,  lib!  17.  num.  1040.  »  Id.  lib.  6.  num.  533.  ■ 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  333 

Albeus,  lit  in  vita  ejus  legimus,  "  ex  orientali  parte 
regionis  Eliach  quae  est  in  Mumenia  ortus  est.  Pater 
autem  illius  vocabatur  Olcnais,  qui  apud  regem  Cronanum 
in  regione  Artrigi  habitavit ;  ibique  regis  ipsius  ancillam 
nomine  Sandith  occulte  affidavit,  et  cum  ea  dormivit."  Ex 
his  natus  Albeus,  sub  petra  expositus  a  Lochano  quodam 
inventus  est:  "  Lochanus  hie  filius  Luidir,  quibusdam 
Britonibus,  qui  apud  eum  in  oriente  Eliach  fuerunt,  dedit 
sanctum  puerum;  et  ipsi  diligenter  nutrierunt  eum,  no- 
menque  ei  dederunt  Albeus,  eo  quod  vivus  sub  rupe  re- 
pertus  est :  et  gratia  Dei  erat  cum  illo.  Post  hasc  venit 
quidam  Christianus  sacerdos  missus  a  sede  apostolica  ad 
Hiberniam  insulam,  multis  annis  ante  Patricium,  ut  fidem 
Christi  ibi  seminaret.  Hibernienses  autem  tunc  fuerunt 
gentiles :  et  non  receperunt  eum,  nee  crediderunt  ei  nisi 
pauci.  Cum  ergo  venisset  ille  ad  Mumenienses,  invenit 
sanctum  puerum  Albeum  foris  orantem,  aspicientem  in 
ccelum,  rogantemque  assidue  ut  ostenderetur  ei  vera  cre- 
dulitas,  dicens  :  Oro  ut  sciam  Creatorem  omnium,  et 
credam  ei  qui  fecit  ccelum  et  terram  et  omnes  creaturas : 
scio  enim  quod  omnia  elementa  non  sine  artifice  facta 
sunt,  nee  humanus  artifex  potuit  facere  ilia.  Cum  ergo 
hanc  orationem  sanctus  puer  Albeus  orasset,  sacerdos  ille 
de  propinquo  audiens  salutavit  eum :  et  secundum  sui 
cordis  desiderium  docuit  eum  de  his  omnibus,  et  bapti- 
zavit  eum ;  ponens  illi  idem  nomen,  Albeus."  Ubi,  cum 
multis  annis  ante  Patricium  Christianus  hie  sacerdos  a  sede 
Komana  in  Hiberniam  missus  fuisse  memoretur,  in  eorum 
sententiam  concedere  non  possumus,  qui  Palladium  eum 
fuisse  existimarunt ;  quem  proximo  ante  Patricium  anno  le- 
gatione  apudHibernos  functum  fuisse  postea  docebimus. 

Ex  Declani  jam  vita,  de  primis  ipsius  annis,  deque 
Colmano  Momonensi  presbytero,  Dymma  viro  pietate 
et  eruditione  insigni,  atque  aliis  illorum  temporum  Chris- 
tianis,  sequentia  visum  est  excerpere :  "  Beatissimus  epis- 
copus  Declanus  de  nobilissimo  Hiberniae  regum  genere, 
qui  per  multos  temporum  cursus  in  civitate  Temoria''  reg- 

''  Taragh,  in  Midia. 


334  BRITANNICARUM  ECCLESIAUUM  CAP.  XVI. 

num  totius  Hiberniae  fortissime  tenuerunt,  oriundus  fuit. 
Ejus  pater  Ercus,  dux  Nandesi  vocatus,  venit  cum  multis 
ad  domum  cognati  sui  qui  dicebatur  Dobranus ;  et  uxor 
sua  nomine  Dethidin  (id  est,  Cura)  cum  eo.  Tunc  ei  tempus 
parturiendi  advenit :  prsegnans  enim  erat  habens  Declanum 
inuterosuo.  TuncjamHiberniagentilitatidedita  erat:  et 
eo  tempore  raro  singuli  Christiani  inveniri  solebant  et  pote- 
rant  ibi  esse  sine  persecutione.  Colmanus  religiosus  et  sanc- 
tus  presbyter,  qui  postea  praeclarus  episcopus  extitit,  venit 
cum  gaudio  magno,  repletus  spiritu  prophetiae,  ad  locum  in 
quo  natus  erat  sanctus  infans  Declanus.  Et  praedicavit  pa- 
rentibus  illius  de  fide  Christi,  qui  coram  eis  in  filio  suo 
gratiam  ostendit  suam :  et  prophetavit  de  gloria  filii  eorum 
coram  Deo  et  hominibus,  et  pra;dixit  seriem  futuraj  ejus 
vitas  in  hoc  seculo.  lUi  nutu  Dei  credentes  sancto  Col- 
mano  sacerdoti,  tradiderunt  ei  filium  suum  ut  baptizaret 
ilium.  Tunc  sanctus  Colmanus  baptizavit  sanctissimum 
infantulum,  Declanum  nomen  ei  imponens." 

"  Post  talia  jam  dicta  et  facta,  beatus  Colmanus  ad 
locum  suum  in  gaudio  recessit :  commendans  ut  diligenter 
nutriretur  sanctus  infans,  et  septimo  anno  ad  legendum 
traderetur,  si  Christianus  literatus  prope  inveniretur.  Et 
apparebat  magna  laetitia  in  vultu  sancti  infantuli,  in  prjE- 
sentia  beati  baptizatoris  sui :  et  omnes  illi  sentiebant,  quod 
ipse  intus  spiritualiter  gauderet.  Omnia  liajc  audicns  et 
videns  Dobranus  prajdictus,  cognatus  Erci  duels  patris 
sancti  Declani,  rogavit  multum  parentes  S.  Declani  ut 
sibi  traderent  eum  ad  nutriendum,  in  cujus  villa  S.  De- 
clanus natus  est :  et  traditus  est  ei  S.  Declanus,  ut  nu- 
triret  eum.  Locus  ille  in  quo  natus  est  S.  Declanus, 
Atrium  Dobrani  prius  vocabatur  ;  modo  autem  Atri- 
um Declani  vocatur.  Ipse  enim  Dobranus  nutritor 
S.  Declani  obtulit  ipsum  locum  S.  Declano ;  et  movit  cas- 
trum  suum  in  alio  loco.  In  quo  loco  post  multum  tempus 
S.  Declanus,  cum  esset  pontifex,  cellam  Deo  aedificavit : 
et  ipse  locus  in  australi  plaga  Nandesi'^  est,  in  oriente  sci- 
licet campi  quem  Scoti'^  vocant  (Dft^  fceth)h,  id  est,  Cam- 

'  Desia,  in  Waterfortonsi  comitatu.  ■>  Id  est,  Hibcrni ;  ut  clarum  est. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  335 

pus  scuti ;  a  quo  non  longe  est  clara  civitas  S.  Carthagi,  quaj 
dicitur  Lessmor.  Etper  septem  annosS.  Declanus  nutritus 
est  cum  magna  cliligentia  apud  pra^dictum  Dobranum  cog- 
natum  patris  sui :  quern  sanctus  pucr  multum  diligebat." 

"  Completis  itaque  septem  annis  a)tatis  S.  Declani,  tra- 
ditus  est  ad  legendiun  a  parentibus  et  nutritoribus  suis, 
sicut  beatus  Colmanus  mandavit,  sancto  Dymmae  qui  fuit 
vir  religiosus  et  sapiens  atque  probatus  in  Christi  fide,  (qui 
nutu  Dei  nuper  illo  tempore  ad  Hiberniam  undo  erat  ipse 
natus  venit,  factus  fidelis  Christianus,  et  cellam  in  ilia 
regione  aedificavit)  ad  literaturam  discendam  sanctus  puer 
Declanus  traditus  est.  Et  alius  puer  nomine  Carpre  (vel 
Coirbre)  filius  Coluim,  qui  postea  sanctus  et  venerabilis 
episcopus  fuit,  simul  cum  S.  Declano  traditus  est  B.  Dym- 
ma  ad  legendum :  et  ipsi  ambo  apud  eum  sedulo  legerunt. 
Apud  pra;dictum  siquidem  sanctum  Dymmam  beatissimus 
Declanus  multo  tempore  legit,  et  dulcia  diversarum  pocula 
scriptarum  exliausit  disciplinarum ;  et  subtilis  atque  astu- 
tus  ac  facundus  in  illis  effectus  est.  Plures  jam  scientes 
nobilitatem  S.  Declani,  et  videntes  et  audientes  sancti- 
tatem,  religiositatem  et  caritatem  ejus  per  omnia  venerunt 
ad  eum,  et  sub  jugo  disciplinae  ejus  sponte  colla  sua  po- 
suerunt."  Heec  vitse  illius  scriptor:  qui  septem  quoque 
sanctorum  ibi  meminit,  Mochelloci  scilicet,  Beani,  Col- 
mani,  Lachnini,  Mobi,  Findlugi  et  Caminani ;  quos  in 
S.  Declani  pueritia  sacro  baptismo  tinctos  de  eo  prophc- 
tavisse  ita  retulit :  "  Septem  viri,  qui  habitabant  in  illo 
Campo  scuti,  simul  venerunt  ad  S.  Declanum,  et  accipientes 
eum  dominum  et  magistrum  suum,  praedicaverunt  coram 
omnibus  ipsum  futurum  suum  episcopum,  et  dicebant  pro- 
phetice.  Veniet  jam  dies  in  quo,  fili  care,  serveD  ci  magni, 
nosmetipsos  et  loca  tibi  offeremus.  Et  sic  factum  est. 
Ipsi  videlicet  Deo  credentes,  baptismum  in  Trinitatis  no- 
mine acceperunt,  et  viri  sanctissimi  efFecti  sunt,  et  septem 
claras  construxerunt  Deo  cellas  in  circuitu  praedicti  Campi 
scuti." 

Ibarus,  quem  Jbuj/i  nominant,  de  gente  Ultorum  ortus 
est,  qu£e  est  quinta  pars  Hibernia; :  ut  in  vita  Abbani  ne- 
potis  ejus  legimus,  et  in  vita  ipsius   Ibari :    "  S.  Ibarus, 


336  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

qui  et  Yvorus  episcopus,  natus  est  in  Hiberniae  provincia 
Ultonia  ex  patre  Lugna,  matre  Daferia :  quae  et  eidem 
peperit  Mellam,  postea  reginam  Laginensium  nuptam  Cor- 
maco  regi,  qui  pater  fuit  S.  Albani  confessoris,  et  abbatis 
coenobii  Magarnoide  in  regione  Keniellach.  Cum  natus 
esset  Ibarus  in  terra  Cruintain,  in  eadem  regnabat  Col- 
mannus  Nemani  fllius."  Additur  ibidem,  "  Ibarum  a  puero 
sanctum,  literis  etiam  bonis  eruditum  a  S.  Motta  abbate." 
Quod  si  verum,  aliuma  S.  Moctheo  Ludunensi  sive  Louthi- 
ano  episcopo  S.  Patricii  discipulo,  (de  quo  in  sequente 
capite  videbimus)  ilium  fuisse  oporteat. 

In  Lageniffi  vero  provincia  inter  Ossorienses,  circa  an- 
num CCCLII.  natus  est  Kiaranus,  quem  a  monasterio  ab 
ipso  condito  Saigrium  vocant.  In  Cornubia,  ubi  quiescit, 
Piranum  appellari  affirmat  in  ejus  vita  Johannes  Tinmu- 
tliensis :  cujus  nomini  capellam  quoque  dicatam  in  Caer- 
dyfF  apud  Monemuthenses  Giraldus  Cambrensis*  memorat. 
Eum  "  Piranum  Ossiriensi  Hiberniae  provincia  ex  patre 
Domuel  et  matre  Wingella  originem  traxisse,"  idem  Jo- 
annes addit :  licet  alios  Kiarano  parentes  in  vita  ipsius, 
quam  MS.  habeo,  ita  assignatos  inveniam:  "  Pater  ejus 
vocabatur  Lugneus,  qui  erat  de  nobilioribus  gentis  Osrai- 
gi :  mater  vero  Liadain  dicebatur ;  qua3  orta  est  de  australi 
plaga  Mumenensium,  id  est,  de  gente  quae  dicitur  Corcu- 
laigde."  In  qua  et  natum  et  educatum  ilium  fuisse,  ibi- 
dem paulo  post  subjicitur :  "  Conceptus  est  electus  Dei 
Kiaranus,  natusque  et  nutritus  est  in  regione  Corculaig- 
de,  videlicet  in  Clera  insula."  Quae  in  libro  Ballimotensi 
Fiontraght  Cleire  appellatur. 

Sub  haec  tempora  S.  Eliphius  martyrium  passus  est : 
cujus  acta  fusius  a  Ruperto  abbate  Tuitiensi  descripta, 
summatim  in  libello  de  Sanctis  Germanise  ita  perstrinxit 
Petrus  Merssaeus  Cratepolius :  "  S.  Eliphius  fiUus  regis 
Scotiae,  relictis  suis  confessionibus  amplissimis,  Christo 
Domino  Deo  in  paupertate  servire  dulce  habuit.  In  civi- 
tate  Tullensi  una  cum  sociis  suis  tribus  et  triginta  fideli- 
bus  est  captus,  et  quasi  patriae  proditor  in  carcerem  con- 

•  Girald.  Hibern.  expiignat.  lib.  1.  cap.  39.  et  itinerar.  Cambr.  lib.  1.  cap.  6. 


CAP.    XVr.  ANTIQUITATES.  337 

jectus.  Verum  Dei  beneficio  nocte  ipsa  mirabiliter  libera- 
tus  est.  Inde  ipse  Dei  verbum  constanter  et  sedulo  ubi- 
que  prasdicavit,  et  magnam  fecit  in  vinea  Domini  messem. 
Ultra  quadringentos  homines  brevi  convertit,  quos  et  bap- 
tizari  curavit.  Julianus  vero  imperator  apostata  in  eum 
iratus,  et  quod  Christi  gloriam  (cui  ille  plurimum  invidebat) 
audacter  profiteretur,  eum  comprehendi  fecit,  et  anno 
Domini CCCL.  decollari :"  vel  CCCLXIII.  ut  in  Colonien- 
sium  archiepiscoporum  catalogo,  num.  XXIX.  idem  habet 
Cratepolius :  quo  tamen  anno  cum  apud  Persas  Julianum 
interiisse  constet,  CCCLX.  substituendus  fuisset  potius, 
quo  et  in  Galliis  ilium  commoratum,  et  ab  exercitu  Augus- 
tum  acclamatum  fuisse  non  est  dubium. 

Juliano  enim  praesente  passum  fuisse  EHphium  refert 
Rupertus  Tuitiensis',  decimo  sexto  die  Octobris,  quo 
etiam  in  martyrologiis  Bedae,  Adonis  et  Romano  ejus 
celebratur  memoria,  juxta  civitateni  Grandensem  ad 
ripam  Verae  fluvii,  et  in  monte  per  unius  miliaris  spa- 
tium  inde  remoto  sepultum :  "  Unde  hactenus  mons 
ille,"  inquit,  "  mons  dicitur  sancti  Eliphii.  Est  autem 
inter  Frumentosam  et  Grandem  medius,  ab  utraque  mil- 
libus  distans  senis :  ab  aquilone  Tullensem  urbem,  ab 
austro  vero  Grandem  habens."  Inde  postea  translatum 
ejus  corpus  fuisse  traditur  a  Brunone  I.  Coloniensi  arclii- 
episcopo,  et  in  ecclesia  S.  Martini.  Majoris  intra  Coloniam 
Agrippinensem,  nationi  Scotica;  olim  assignata,  repositum. 
Cujus  loci  abbati  Albano  vitam  Eliphii  a  sc  editam  Ru- 
pertus dedicavit :  in  qua  de  ejus  fratre  quoque  Euchario 
et  tribus  sororibus  strictim  ista  retulit :  "  Prater^  ejus 
Eucharius,  episcopalis  gratia;  functus  honore,  palmam 
quoque  niartyrii  feliciter  adeptus  est ;  corpusque  ejus  in 
castro,  quod  dicitur  ad  Liverdum,  conditum  est.  Prima 
sororum  ejus  Menna,  secunda  Libaria,  tertia  dicta  est 
Susanna :  fueruntque  sicut  unius  fidei,  ita  et  unius  ejus- 
demque,  scilicet  monachicae,  professionis.  Et  prima  qui- 
dem,  videlicet  Menna,  sacra  virgo  utrum  per  martyrii 
palmam  prassentem  vitam   finierit,   antiquitas  Uteris   non 

^  Rupert,  in  vita  Eliphii,  cap.  12.  apud  Surium,  torn.  5,  Octobr,  XVl. 
e  Ibid.  cap.  I. 

VOL.  VI.  Z 


338  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI, 

expressit ;  nisi  quod  in  virginitate  permanens  defuncta,  et 
in  loco,  qui  Forces  dicitur,  condita  est.  Secunda  Libaria, 
et  tertia  Susanna  sanctae  vitae  propositum  sanctiore  mar- 
tyrii  gloria  consumniaverunt.  Et  Libaria  quidem  apud 
civitatem,  nomine  Grandem :  Susanna  vero  in  Campania 
tumulata  est."  S.  Mennae  virginis  natalem  die  Octobris 
tertio  in  ecclesia  de  Portu  suavi  Tullensis  territorii ;  ejus- 
demque  "  mensis  die  vigesimo  quarto,  S.  Eucharii  episcopi 
Tullensis  et  martyris  gloriosi,  in  prsedicatione  divinae  verita- 
tis  et  gregis  sui  tutela  a  Barbaris  impie  furentibus  obtrun- 
cati  natalem  celebrari",  in  Gallicani  sui  martyrologii  supple- 
mento  Andreas  Saussayus  annotavit.  De  Elipliio  vero  et 
germanis  suis  in  annalibus  ecclesiasticis  ad  annum  Domini 
CCCLXII.  numero  CCLVI.  ita  scribitBaronius  :  "  In  Galli- 
is,  ubi  praefecturam  gessit  Sallustius  Juliano  omnium  charis- 
simus,  ob  idque  Christianorum  acerbissimus  liostis,  passos 
reperimus  quatuor  germanos ;  Eliphium  Tullensem  virum, 
ejus  fratrem  Eucharium  episcopum,  et  sorores  Libariam 
atque  Susannam,  ut  eorundem  martyrum  acta  significant. 
At  perperam,  mea  sententia,  dicunturconsummasse  marty- 
rium,  dum  Julianus  adhuc  cum  exercitu  in  Galliis  morare- 
tur :  nam  eo  tempore  ipsum  se  Christianum  ficte  saltern  exlii- 
buisse,  et  de  rebus  Christianorum  bene  meritum  esse  li- 
quet." Cui  ut  in  hac  re  assentiamur,  Ammiani  Marcellini 
hominis  ethnici  clarissimum  nos  cogit  testimonium,  in  histo- 
riarum  suarumlibro  vigesimo  primo,  de  Juliano  ista  referen- 
tis  :  "Ut  omnes,  nullo  impediente,  ad  sui favorem  alliceret, 
adhaerere  cultui  Christiano  fingebat;  a  quo  jampridem  oc- 
culte  dcsciverat  arcanorum  participibus  paucis,  aruspi- 
cinae  auguriisque  intentus,  et  caeteris  quas  Deorum  semper 
fecere  cultores.  Et  ut  hjec  interim  celarentur,  feriarum 
die  quern  celebrantes  mense  Januario  Christiani  Epipha- 
nia  dictitant,  progressus  in  eorum  ecclesiam  solemniter 
numine  orato  discessit :"  inennte  videlicet  CCCLXI.  eerae 
Christianae  vulgaris  anno.  Saussayus""  vero  die  Octobris 
undecimo  (non  decimo  sexto)  commeniorat  "passionem 
sancti  Eliphii  martyris  necnon  fratris  ejus  Eucharii  epis- 

!;  Andr.  Saussay.  martyrolog.  Oallican.  Octobr.  XI.  pag,  727. 


CAP.  XVr,  ANTIQUITATES.  .  339 

copi  et  sororum  eorundem  Libariae  et  Susannse,  qiios  pa- 
tria  Tullenses  Sallustius  Galliaruni  prasfectus,  sub  Juliano 
apostata,  saevissimas  de  Christianis  exercens  qusestiones  ob 
constantem  Christi  confessionem  Servatoris  gladio  obtrun- 
cavit."  Ubi  patria  Tullenses  hos  existimavit,  quia  in  Tul- 
lensibus  degebant  partibus  :  quas  tamen  ex  transmarinis 
Scotorum  finibus  moris  erat  expetisse  multos ;  ut  supra'  ex 
actis  S.  Mansueti  ab  Adsone  monacho  descriptis  declara- 
vimus. 

S.  Renanum  monachum  Hiberniae  tempore  S.  Martini 
extitisse,  author  est  Hugo  Kirkestedius  Cisterciensis,  in 
monachorum  sanctitate  illustrium  catalogo.  Neque  aliud 
quicquam  de  illo  legere  memini :  nisi  hue  fortasse  spec- 
tare  quis  putaverit  obitum  S.  Rieranini,  quern  in  anna- 
libus  Connaciensibus  ad  annum  Domini  CCCCV.  annota- 
tum  reperi,  aut  Romanum  pro  Renano  Hunonem  acce- 
pisse :  qui,  ut  in  vita  ejus  legitur,  gente  Conacteus,  puer 
ex  obsidibus  illis  quinquaginta  unus  fuit,  "  quos  mag- 
nates Hiberniae  quondam  dederunt  regi  Lagerio  (sub  quo 
S.  Patricius  hue  advenit)  degenti  in  Themoria  et  impe- 
ranti  universa;  Hiberniae."  A  cujus  tyrannide,  opera 
S.  Kistani  episcopi  liberatus,  et  bonis  moribus  literisque 
a  religiosissimo  viro  Nathano  eruditus,  postea  "  Gallias 
adiit  et  apud  urbem  Turonicam  in  ccenobio  S.  Martini 
episcopi  (ipso  aliquot  jam  per  annos  vita  functo)  induit  ha- 
bitum  monasticum,  et  disciplina  regulari  fuit  exacte  in- 
structus."  Unde  redux,  primum  in  Conactia  plurimos  ad 
Christianam  fidem  convertit ;  deinde  Lageniam  petens,  in 
loco  "  qui  in  banc  usque  diem  Sylva  Kenarri  vocatur," 
ecclesiam  aedificavit  et  populum  multum  Christo  aggre- 
gavit  :  ac  demum  in  terras''  gentis  Eugenicae  (a  rege 
Eugenio  denominataj,  cujus  neptis  Ethne  ipsius  Kenani 
mater  fuisse  memoratur)  profectus,  idolum  ibi  et  ejus  alta- 
re  destruxit ;  ejusque  loco  Christianam  construxit  eccle- 
siam, cui  dilectum  suum  discipulum  S.  Congellum  praefecit. 

Kebius  Britannus,  Salomonis  Cornubiae  duels  filius, 
et  Celestii  Scoti  parentes  jam  sequuntur:  e  quibus  Ke- 

'   Vide  supra,  pag.  296.  ^  Tir-oen. 

z  3 


340  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

bium',  gradu  episcopali  ab  Hilario  Pictavorum  antistite 
accepto,  in  patriam  reversum  Meneviam  concessisse,  "  et 
inde  transfretantem  in  Hibcrniam,  in  quadam  insula  con- 
structa  ecclesia  annis  quatuor  mansisse  ;"  ac  demum  cum 
discipulis  suis  inde  recedentem  in  insula  Mona  sive  Angle- 
seia  consedisse,  refert  in  illius  vita  Johannes  Tinmuthensis. 
Celestium,  Rufini  auditorem  et  Pelagii  Britanni  haeresi- 
archaj  satellitem,  habuisse  progeniem  Scoticae  gentis  de 
Britannoruni  vicinia,  ex  Hieronymo™  dictum  est.  De  eo 
Gennadius  Massiliensis,  in  ecclesiasticorum  scriptorum 
catalogo,  capita  quadragesimo  quarto,  "  Celestius  ante- 
quam  Pelagianum  dogma  incurreret,  imo  adhuc  adoles- 
cens,  sci'ipsit  ad  parentes  suos  de  monasterio  epistolas  in 
modum  libellorum  tres,  omnibus  Deum  desiderantibus  ne- 
cessarias.  Moralis  siquidem  in  eis  dictio,  nihil  vitii  post- 
modum  proditi,  sed  totum  virtutis  incitamentum  tenuit." 
Ex  quibus  Gennadii  verbis  etiam  coUigitur,  non  minus 
Celestium  in  Scotia  sive  Hibernia,  quam  Pelagium  in  Bri- 
tannia, ex  Christianis  procreatum  fuisse  parentibus. 

In  Britannicis  enim  nostris  insulis  Christi  fidem,  apos- 
tolorum  temporibus  primum  acceptam,  haudquaquam  hac- 
tenus  interiisse,  Johannis  Chrysostomi  luculenta  confir- 
mant  testimonia.  Sic  enim  ille  in  demonstratione,  quod 
Christus  sit  Deus  :  "  At"  BptravtKai  vTiaoi,  al  rf/e  OaXdrrtjc 
ticroc  Kilfitvai  TavTtfQ  Kat  iv  avrt^  ovdai  tCj  toKtavi^,  rrig 
Svvaficiog  rov  prifiaTog  f](T0ovTO'  koI  yap  KqKsl  eKKXtjaiai  Koi 
BvfTiauTijpia  ■n-nryyacn.  Britannicas  insulae  extra  hoc  mare 
sitae,  et  quae  in  ipso  oceano  sunt,  virtutem  verbi  sense- 
i*unt :  sunt  enim  etiam  illic  fundatae  ecclesias,  et  erecta  al- 
taria."  Et  in  sermone  de  utilitate  lectionis  Scripturae : 
"  Kav"  elg  rov  wkeovov  airtXdrig,  kuv  wpog  rag  BpiTavviKag 
vfiaovg  tKiivag'  kuv  tig  rbv  Eu^e/vov  irXsixryg  irovrov,  k^v 
irpug  ra  votm  cnriAuyg  jU^pij,  navTwv  iiKOvay  TravTa)(ov  ra 
airo  Trig  ypa(j)rig  (piXoaorpovvTiov,  ^oivy  juev  frepq,  irlarti  Si 
ovx  iripq,   Koi  yXwaay  juev    Siatpopij),  Siavolq  Si   avfi^wv(^. 

'   Vide  supra,  cap.  5.  et  cap.  8.  et  Camden  in  Anglesey,  pag.  541. 

**  Supra,  cap.  8.  op.  torn.  S.  pag.  254. 

f  ChrysosL  oper.  torn.  1.  pag.  575.         »  Ijid.  torn.  3.  pag.  7). 


CAP.  XVr.  ANTIQUITATES.  341 

Sive  ad  oceanum  te  conferas,  sive  ad  Britannicas  illas  in- 
sulas  ;  sive  ad  Euxinum  pontum  naviges,  sive  ad  australes 
partes  abeas :  omnes  ubique  audies  de  iis  quae  in  Scrip- 
tura  sunt  philosophantes,  alia  quidem  voce  sed  non  alia 
fide,  ac  lingua  quidem  diversa  sed  mente  consona."   "  KaV 
(iapjiapiZovcri  fiiv  ry   yXwrry,  fj)i\o(TO(j>oTi<n  Si    Ty    yvwfiij' 
KOt    (ToXoiKiZovai   /iiv  Tfj)  (pdoyyi^,    lixrefioiKTi  Si   Tt^  rpo7r([). 
Et  lingua  quidem  barbare  loquuntur,  sed  animi  sensu  phi- 
losophantur :  solcecismos  faciunt  sono,  sed  pietatem  mori- 
bus  colunt."  Et  in  posterioris  epistola;  ad  Corinthios  capite 
duodecimo,  homilia  vigesima  octava.  "Ottou''  Trtp  Sv  daiXdyg 
€ie  tKKXrftTiav  Kov  iv   nj  Mavpwv,   kSv  £v  ry    Ilfpaiuv,   Kav 
Trpoc  aiiTat;  rag    Bptravticac   vi]aovQ,   aKOvttg  fiowvrog  tov 
l(odvvov,  Oi>K  intern   aoi  txtiv  rrjv  yvvalKa  ^iXiTnrov  rod" 
aScXipoi)  aoi).     In  quamcunque  ecclesiam  ingressus  fueris, 
sive  apud  Mauros,  sive  apud  Persas,  sive  apud  ipsas  Bri- 
tannicas insulas,   clamantem  Johannem  audis  ;  Non  licet 
tibi  habere  uxorem  Philippi  fratris  tui."     Cui  geminum 
est,  quod  vel  in  illius,  vel  in  alterius,  illi  aequalis,  sermone 
de  Pentecoste,  quem  sub  Arcadio  senioris  Theodosii  filio 
et  junioris  patre  habitum,  ex  fine  liquet,  legitur :  "  "Ottov' 
o    av  airiXdi^g,  tic  ^IvSoiig,   tig  Mavpoiig,   eig  Bpsravovg,  tig 
Ttiv  oiKOVfiivriv,  ivpi'iatig,  'Ev   apxv  •J"  o  Xoyog,   icai   (iiov 
ivaptTov.     Quocunque  ieris,  ad  Indos,  ad  Mauros,  ad  Bri- 
tannos,   usque  ad  ultimum  finem  terrarum ;  invenies,  In 
principio   erat  verbum,   et  vitam  religione    plenam."    Ut 
ad  Georgii  patriarchae  Alexandrini  drama   recurrere   ni- 
hil hie  sit  necesse  ;  in  quo  Chrysostomus   circa  decimum 
octavum  ajtatis   suae  annum,  coram  Demosthene  prasfecto 
Athemensium,   cum    Anthemio   philosopho   ita   disserens 
introducitur :  "  IloToe'  Toirog  iari  aijfxipov,  tvda  oii  TrpotrKv- 
vtiTai  XpioTog  iv  avTi^ ;  r)  ttoXov  tOvog  ovx  ojUoXo-ytT  aiirbv 
Geoi"'  Tra<Tai  yap  ai  Trarpial  riLv  iOvwv  avrbv  So^oXoyovai, 
avv  Tb)   TTorpi  icai  rw  aylt^  avTov  Trvtv/iaTi,   utt  oKpov  Trig 
oiKovfiivrig  fitxpi  tCiv  TtpfiaTwv  avTrjg'  Quis  ubilibet  terra- 
rum  locus  est  hodie,  ubi  Christus  non  adoretur ;  aut  quae 

P  Chrysost.  oper.  torn.  3.  pag.  71.  i  Ibid.  torn.  10.  pag.  638. 

■■  Ibid.  torn.  3.  pag.  791.     Vid.  supra,  cap.  15.  pag.  118. 

"  Gcorg.  Alex,  in  vita  Chrysos.  op.  Chrys.  ed.  Savil.  torn.  8.  pag.  164,  165. 


342  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

usquani  est  gens,  quae  non  Christum  confiteatur  esse 
Deum.''  Omnes  enim  patriae  sive  familiai  illi,  una  cum 
Patre  et  sancto  ipsius  Spiritu,  gloriam  concinunt  a  su- 
premo cardine  terrae  habitalis  adusque  ejus  extremura 
limitem." 

Johannes  Tinmuthensis  Kiaranum  Saigrium,  quern  ille 
Piranuni  vocat,  ad  insulam  Cleram  accedentem,  "  triginta 
annis  in  magna  abstinentia  et  operibus  Sanctis  Deo  ser- 
visse :  ac  demum  Romam  profectum,  Scripturas  sanctas 
legentem  et  ecclesiasticam  regulam  discentem,  quindecim 
annis  ibidem  mansisse,  et  gradum  episcopalem  suscepisse 
refert."  Cum  quo  de  primis  triginta  annis  in  Hibernia 
transactis  etiam  aUeri  vitae  ejusdem  scriptori  convenit : 
licet  commorationi  in  urbe  Romana  viginti  annos  ille 
tribuat:  "  Triginta,"  inquit,  "  annis  S.  Kiaranus,  in 
sanctitate  et  integritate  corporis  et  animae  in  Hibernia 
habitavit  sine  baptismo,  quia  gentiles  tunc  erant  Hiber- 
nienses:  sed  tamen,  inspirante  sancto  Spiritu  in  suo  sancto 
famulo  Kiarano,  religiosus  perfectusque  in  moribus  ipse 
vivebat.  Et  audiens  famam  Christianse  religionis  in  urbe 
Roma  esse,  deseruit  Hiberniam,  et  adivit  Romam ;  perve- 
niensque  illuc,  baptizatus  est  et  doctus  in  fide  Catholica  : 
ibique  viginti  annis  mansit,  legens  divinas  Scripturas,  li- 
brosque  earum  colligens,  et  ecclesiasticas  regulas  sedulus 
discens."  Deinde  ordinatum  ibi  episcopum,  ad  patriam 
suam  Hiberniam  missum  fuisse  subjicit,  triginta  annis  ante 
adventum  B.  Patricii,  quem  anno  Domino  CCCCXXXII. 
contigisse  postea  docebimus.  Unde  inita  subductaque 
ratione,  anno  CCCLII.  in  lucem  editum,  CCCLXXXII. 
Romam  adiisse,  et  CCCCII.  in  patriam  rediisse  Kiaranum 
comperiemus. 

S.  Albeum  quoque  "  perrexisse  Romam,  ibique  apud 
Hilarium  episcopum  divinam  didicisse  Scripturam,"  in  vita 
ipsius  legimus.  Cujus  autem  sedis  episcopus  fuerit  ille 
Hilarius,  auctor  non  explicat :  alium  tantum  a  Romano 
pontifice  fuisse,  in  sequente  narratione  significat :  "  Vi- 
dens  sanctus  Hilarius  magnam  sanctitatem  S.  Albei  et 
maxima  mirabilia  quae  fiebant  per  ilium  a  Deo,  et  probatum 
esse   in  omni  sapientia ;    misit  ilium  ad  dominum  papam 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  3i3 

ut  ab  eo  ordinaretur  episcopus.  Et  sanctus  papa  gavisus 
est  in  adventu  ejus  :  mansitque  apud  euni  uno  anno  et 
quinquaginta  diebus.  Tunc  autem  viri  sancti  quinqua- 
ginta  de  Hibernia  post  sanctum  Albeum  Roniam  perrcx- 
erunt.  Cum  ergo  venissent  ubi  erant  sanctus  papa  et 
Albeus ;  dedit  eis  papa  cellam  seorsum,  et  misit  sanctum 
Albeum  cum  eis  ut  ipsis  praeesset.  Multi  erant  ex  ipsis 
unius  nominis,  id  est,  duodecim  Colmani,  et  duodecim 
Coemgeni,  et  duodecim  Fintani,  et  beatissimus  Declanus 
cumcaeteris." 

S.  Declanum  Romae  turn  adfuisse,  vitae  ipsius  scriptor 
etiam  confirmat.  Tunc,  inquit,  "  in  mente  S.  Declani 
Romam  ire  venit :  ut  ibi  mores  'ecclesiasticos  disceret,  et 
gradus  acciperet,  et  licentiam  prsedicandi  a  sede  apostolica 
haberet,  et  ordinem  et  regulas  secundum  institutionem  Ro- 
manam  secum  duceret.  Et  ipse  quosdam  assumens  in 
comitatu  suo  discipulos  transnavigavit,  et  perrexit  Romam : 
mansitque  ibi  multis  diebus.  Eodem  tempore  S.  Albeus 
erat  Romae  multis  annis  in  discipulatu  S.  Hilarii  episcopi : 
ex  cujus  jussione  et  rogatu  a  beato  papa  Albeus  ordinatus 
est  episcopus.  Veniensque  S.  Declanus  Romam  cum 
discipulis  suis,  magna  laetitia  in  adventu  ejus  gavisus  est 
papa;  et  de  nobilitate  ejus  et  sanctitate  populo  Romano 
indicavit.  Et  magnum  honorem  et  dilectionem  apud  po- 
pulum  et  clerum  Romanum  invenit  beatissimus  Declanus 
intelligentes  bonitatem  ejus.  Sanctus  enim  Declanus  for- 
ma pulcher  erat,  genere  nobilis,  habitu  et  incessu  humilis, 
dulcis  eloquio,  magnus  consilio,  strenuus  in  sermone,  cari- 
tate  ardens,  conversatione  hilaris,  in  donis  largus,  vita 
sanctus,  in  prodigiis  et  miraculis  frequens,  et  clarus.  Et 
post  multos  dies  sanctus  Declanus  a  domino  papa, 
suadentibus  multis,  ordinatus  est :  et  postea,  traditis  sibi 
libris  et  regulis,  missus  est  ad  patriam  suam,  scilicet 
Hiberniam,  ut  praedicaret  in  ea.  Acceptaque  licentia  et 
benedictione  ab  apostolico  et  populo  Romanes  ecclesia?, 
sanctus  episcopus  Declanus  iter  ccepit  arripere  ad  Hiber- 
niam. Et  multi  a  Roma  secuti  sunt  sanctum  episcopum 
Declanum,  volentes  in  peregrinatione  sub  eo  vivere :  inter 
quos  filius  regis  Romanoruni  Lunanus  nomine  venit,  quern 
S.  Declanus  multum  diligebat.      Obviaveruntque  gibi  in- 


314  BRITANNICARUM  ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

vicem  in  Italia  S.  Declanus  et  S.  Patricius,  qui  postea  a 
Celestino  papa  ad  praedicandum  Hiberniensibus  missus 
est :  et  ipse  est  totius  Hiberniae  archiepiscopus.  Et  salu- 
tantes  se  invicem  pacifice,  fraternitatem  inter  se  fecerunt : 
et  in  osculo  pacis  sanctus  Declanus  venit  ad  Hiberniam, 
sanctus  autem  Patricius  Romani  perrexit." 

Factum  hoc  anno  CCCCII.  ex  S.  Kiarani  vita  colligitur  : 
in  qua  illi  etiam  in  patriam  revertenti  S.  Patricius  in  Italia 
occurrisse  legitur,  promisisseque  post  triginta  annos  vi- 
surum  se  ilium  in  Hibernia:  quod  antiquissima  quoque 
carmina  Hibernica,  in  libro  Ballimotensi  et  actis  B.  Pa- 
tricii  Hibernice  scriptis  laudata,  confirmant.  In  actis  vero 
hisce  Patricianis  quinque  illi  clerici  natione  Hibernici 
Kiarano  in  hoc  itinere  comites  adjunguntur,  quos  "  casu 
felici  S.  Patricium  de  Britannia  regressum  obvium  habu- 
isse  postea"  retulit  Jocelinus  :  Horum,  inquit  ille',  "  Sanc- 
torum nomina  fuerunt ;  Lugacius,  Columbanus,  Meldanus, 
Lugadius,  Cassanus',  Cheranus :  quorum  sedium  episco- 
palium  nomina  describere  certa  de  causa  supersedemus. 
in  multis  enim  vocabula  locorum,  et  etiam  personarum,  ob 
inconditam  verborum  barbariem  devitamus;  ne  Latinis 
auribus  fastidium  aut  horrorem  ingeramus.  Praedicti  ta- 
men  pontifices  in  Ecclesia  Dei  verbo  et  exemplo  plurimum 
profecerunt ;  et  in  magna  sanctitate  vitam  terminaverunt." 
Sedes  autem  episcopales,  si  quem  nominum  barbaries  non 
ofFendat,  in  Laginiensi  provincia  antiquiora  ilia  acta  Hi- 
bernica hisce  assignant:  Lugacio  quidem  Cill-airthir, 
Columbano  Cluainernain,  Meldano  Cluano-crema,  Lugadio 
Erci  filio  Fordrum,  Cassano  Domnach  mor  Maigeech- 
nach,  et  Cherano  sive  Kiarano  nostro  Saigre,  de  qua 
postea. 

Hujus  S.  Kiarani,  quem  et  Keranum  et  Piranum  nomi- 
nant,  atque  S.  Patricii  congressus  Johannes  Tinmuthensis 
ita  meminit :  "  Illis  diebus  fuit  in  Italia  sanctus  ille  mag- 
nus  Patricius :  qui  Spiritu  sancto  edoctus,  beato  Pirano 
ait,  Festina  ante  me,  fill  dilecte,  et  in  medio  insulae  super 
ripam  fluminis  Waran  tibi  locum  construe.     Placet  enim 

1  Jocelin,  vit.  Patricii,  cap.  93.  '  Vid.  ibid.  cap.  Hi. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  "  345 

Deo,  et  praevidit  quod  in  eo  loco  honor  sanctitatis  tuse 
hominibus  declaretur  :  in  Britannia  tamen  demum  perve- 
niens,  et  usque  ad  finem  vitae  tuse  Deo  serviens,  communis 
resurrectionis  et  vitae  aaternae  beatitudinem  expectabis." 
Haec  ille :  hypothesi  suae  accommodate,  qua  sanctus  hie 
sepultus  ponitur  "  in*  Cornubia  supra  mare  Sabrinum,  a 
Petrokstowe  (sive  Padstowe)  niiliaribus  quindecim  et  a 
Mousehole  viginti  quinque."  At  alter  vitae  Kiarani  scrip- 
tor,  qui  in  Hibernia  eum  vitam  finivisse  statuit,  hoc  rem 
modo  narrat :  "  Occurrit  ei  in  via  in  Italia  S.  Patricius 
archiepiscopus  totius  Hiberniae :  et  videntes  se  invicem 
sancti  Dei,  gavisi  sunt.  Tunc  sanctus  Patricius  non  erat 
episcopus:  sed  postea  (post  annos  scilicet  triginta,  ut 
dictum)  a  Celestino  papa  ordinatus  est  archiepiscopus,  et 
missus  est  ad  pra;dicandum  in  Hiberniam.  Cui  jam, 
quamvis  alii  sancti  ante  se  erant  in  Hibernia,  Deus  custo- 
divit  magisterium  et  omnem  archiepiscopatum  Hiberniae : 
quia  per  neminem  reges  vel  duces  Hiberniae  ante  Patri- 
cium  Deo  crediderunt.  Et  ait  S.  Patricius  ad  S.  Kiara- 
num :  Vade  ad  Hiberniam  ante  me,  et  adi  fontem  in  medio 
Hiberniae,  in  confinio  australium  et  aquilonalium  Hiber- 
nensium,  qui  vocatur  Fuaran,  et  constitue  ibi  monaste- 
rium ;  quia  illic  honor  tuus  et  resurrectio  tua  erit." 

"  Fons  vero  ille,"  ut  ibi  sequitur,  "  constat  in  confinio 
duarum  partium  Hiberniae,  sed  tamen  in  australi  parte  in 
regione  Mumeniae,  videlicet  in  plebe  quas  vocatur  Hele. 
Et  ccepit  beatus  pontifex  Kiaranus  ibi  quasi  eremita  habi- 
tare,  quia  eremus  lata  densa  sylvis  per  circuitum  erat,  et 
de  vili  materia  cellulam  suam  incepit;  et  inde  monaste- 
rium,  et  postea  civitas,  crevit  Dei  dono  per  gratiam  S.  Kia- 
rani: quae  omnia  vocantur  uno  nomine,  id  est,  Saiger." 
Vulgo  Sier-Keran  dicitur,  in  Hele,  sive  Eliaj  Carolinae  ter- 
ritorio,  quod  Lageniae  hodie  accensetur,  non  Mumenise  vel 
Momoniae,  ejusque  in  annalibus  suis  Johannes  Clinnus 
Kilkenniensis  ad  annum  MCCLXXXIV.  ita  meminit: 
"  Dominus  Galfridus  de  sancto  Leodegario  episcopus  Os- 
soriensis  acquisivit  per  duellum  manerium  de  Seirkeran." 

*  Vid.  Camden,  in  Cornwall,  pag.,  140. 


34G  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

Ipsiim  vero  Kiaranum  collecta,  quae  in  officio  ejus  olim 
legebatur,  ita  celcbrat :  "  Deus,  qui  B.  Kiranum  seniorem 
confessorem  tuutn  atque  pontificem  ante  alios  sanctos  in 
Hibernias  insulani  misisti,"  &c.  Indeque  jam  dictus  bio- 
graphus  Hiberniae  sanctorum  primogenitum  ilium  appellat : 
turn  praeterea  addens,  non  modo^  Liadanam  eum  matrem 
"  fidelem  Christianam  et  sanctam  Dei  famulam  efFecisse 
(cella  eidem  in  propinquo  loco  sedificata,  quae  dicitur 
Scotice  Ceall  ljtoA;n ;)  sed  etiam  suam  gentem,  id  est, 
Osraigi,  et  plurimos  alios  de  errore  gentilitatis  ad  Christi 
fidem  convertisse."  Idem  quoque  a  Declano  in  patria  sua 
Desia  praestitum,  scriptor  vitas  ipsius  ita  indicat :  "  Venit 
sanctus  antlstes  Declanus  ad  propriam  gentem  suam  Nan- 
desi :  et  coepit  fidem  sanctae  Trinitatis  eis  prasdicare,  et 
illos  baptizare  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti, 
et  a  Diabolo  ad  ipsum  unum  Deum  omnipotentem  con- 
vertere.  Et  multa  Deo  loca  instituit :  in  quibus  quos- 
dam  de  discipulis  suis  manere  constituebat,  ad  servien- 
dum  Christo,  et  ad  gentiles  in  fide  Christiana  imbuendos 
et  a  Diaboli  cultu  ad  Christi  Evangelium  revocandos." 

De  Albei  etiam  laboribus  haec,  inter  alia,  in  vita  illius 
habentur  tradita:  "  S.  Albeus  a  sede  apostolica  missus 
est  ad  gentes,  ut  apostolico  more  Evangelium  Christi  iUis 
praedicaret :  et  magna  plebs  de  gentibus  per  ilium  Domino 
credidit,  et  baptizati  sunt.  In  ilia  autem  regione  S.  Albeus 
monasterium  construxit,  in  quo  reliquit  sanctos  filios  Guill  : 
benedixit  autem  totam  illam  regionem,  et  recessit  ab  eis. 
Post  haec  S.  Albeus  quasi  apis  prudentissima  cum  mellis 
onere  ad  suam  patriam  Hiberniam,  Deo  comite,  reversus 
est.  Cumque  venisset  ad  mare,  benedixit  illud :  et  cum 
serenitate  magna  sine  ulla  ofFensione,  in  navi  vilissima, 
ipse  et  omnis  populus  suus  trans  mare  navigaverunt ;  et  in 
aquilonali  parte  Hiberniae  portum  tenuerunt.  Ibi  autem 
jubente  S.  Albeo  unus  de  familia  ipsius,  Colmanus  no- 
mine, cellam  asdificavit  quae  dicitur  Chell-ruaid." 

"  Postea  rex  illius  regionis  quae  dicitur  Dal-araidi  (et 
de  ilia  gente  origo  S.  Albei  erat)  bellans  contra  Connach- 
tos,  illis  diebus  versus  est  ipse  in  fugam  magnam,  et  tres 
fiUi  ejus  occisi  sunt :  habcnsque  corpora  illorum,  venit  ad 


CAP.  XVI.  ANTIGUITATES.  347 

Albeum,  dicens  :  Ecce  ego  miser  homo  veni  ad  te,  sancte 
Dei,  lit  mihi  auxilium  praestes:  quia  audivi  quod  facis 
magna  mirabilia.  Ille  autem  rex  vocabatur  Fintanus,  et 
gentilis  erat.  Cui  Albeus  ait :  Si  tu  credideris  et  bapti- 
zatus  fueris,  divinum  auxilium  rogabo  pro  te  et  filiis  tuis. 
Tunc  rex,  fidem  Christianam  edoctus,  credidit  et  bapti- 
zatus  est.  Sanctus  vero  Albeus  accessit  ubi  erant  filii,  et 
oravit  pro  eis  ad  Dominimi  Jesum  Christum:  ac  ilU  vivi 
surrexerunt  ad  patrem  suum,  et  illi  omnes  firmati  sunt  in 
fide  Christi.  Tunc  Albeus  illos  benedixit,  et  ait  eis : 
Quia  vos  suscepistis  fidem  veram  et  credidistis  in  Chris- 
tum, superabitis  inimicos  vestros.  lUico  autem  ille  rex, 
secundum  verbum  S.  Albei,  perrexit  ad  helium  contra 
Connachtos,  et  vindicavit  in  eos  injuriam  suam:  accipi- 
ensque  obsides,  cum  triumpho  magno  ad  domum  suam 
gaudens  reversus  est.  Sanctus  vero  Albeus  circuibat 
totam  Hiberniam,  praedicans  baptismum;  et  multos  ibi 
convertit  ad  fidem,  sed  non  omnes,  quia  voluit  Dominus 
omnipotens  ut  beatus  Patricius  episcopus,  qui  post  Albeum 
in  Hiberniam  venit,  converteret  omnes  Hibernienses  ad 
fidem." 

Porro  S.  Albeus  et  S.  Declanus,  ita  in  hujus  vita  legi- 
mus,  "  sanctusque  Ibarus  magnamfraternitatemetsocieta- 
tem  inter  se  et  posteros  suos,  usque  adfinemmundi,  in  ter- 
ra et  in  cceIo  fecerunt ;  diligentes  se  invicem.  Sed  praecipue 
S.  Declanus,  et  S.  Albeus  nimio  se  germanico  amore  dili- 
gebant ;  ut  vellent  simul  esse  semper,  nisi  a  discipulis  ne- 
•cessitas  separandi  suaderet."  Vitae  Brigidae  scriptor  inedi- 
tus,  Ubro  secundo,  capite  decimo  quarto :"  Sanctum  Ibarum 
episcopum,  qui  seminator  fidei  in  multis  locis  in  Hibernia 
fuit  antebeatissimumPatricium,  in  campo  Gessyll  mansisse" 
narrat.  Conchubranus  in  vita  Monennae  sive  Modwennae  vir- 
ginis,  Arranicas  primum  insulas,  deinde  Inis  Beg-ery  propc 
Wexfordiam  ilium  incoluisse  significat.  Cum  enim  in  primo 
scripsisset  libro,  "  sanctum  episcopum  Ibar  commoratum 
in  insulis  ultra  Hiberniam  in  occidentali  oceano  positis, 
tribus  in  uno  vocabulo  coarctatis;"  in  secundo  subjicit : 
"  Sanctus  vero  Ibar  episcopus  de  prsedictis  insulis,  Do- 
mino itineris  ducc,  in  mcridianam  Hibcrniac  partem  pcrgit ; 


348  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.   XVI. 

audiens  ibi  parvam  insulam  quam  modicam  Hiberniam 
vocant,  in  qua  et  postea  post  gloriosam  vitam  reconditus 
est."  Cui  et  illud  addere  liceat,  ex  vita  S.  Albani : 
"  Beatus  episcopus  Ibarus  in  famosissimo  et  in  optimo  suo 
monasterio,  quod  vocatur  Beckerin,  plus  habitabat  quam 
in  aliis  locis,  quia  multuni  ilium  locum  diligebat.  Illud 
vero  monasterium  in  australi  parte  Huachensealay  est  po- 
situm,  in  insula  vallata  niari :  et  insula  et  monasterium 
uno  nomine  dicuntur,  id  est,  Beckherind  ;  quod  interpre- 
tatur  Latine,  parva  Hibernia.  In  illo  autem  monasterio 
reliquiae  beatissimi  antistitis  Ibari  jacent  et  honorifice  co- 
luntur :  atque  ipse  locus  honoratur  ab  Hiberniensibus  pro 
nomine  sancti  Ibari  valde ;  quia  ipse  unus  erat  egregius 
dispensator  divini  dogmatis  de  prioribus  prasdicatoribus, 
quos  elegit  Deus  ut  Hibernienses  de  gentilitate  ad  Christi 
fidem  converterent."  Et  ex  ipsius  Ibari  vita,  "  Adultus, 
sacerdos  et  multa  sanctimonia  vitae  pollens,  Ibarus  missus 
est  ad  evangelium  praedicandum  per  Hiberniam  ;  in  qua 
innumeros  ad  fidem  Christi  convertit,  et  ad  honestatem 
morum  ac  pietatis  Christianae  :  et  suis  precibus  universum 
regnum  pestilentia  gravi  oppressum  liberavit,  sed  prse- 
sertim  regionem  Magni  Colmani  regis  Midiae.  Ad  fines 
Laginensium  venit,  et  australem  ejus  partem  ubi  est  lito- 
ralis  parva  insula  Beg-erin,  id  est,  Parva  Hibernia  dicta  : 
ubi  celebre  condidit  coenobium,  et  sacras  ibidem  literas 
aliasque  artes  optimas  docuit  maximam  multitudinem  Hi- 
bernorum  et  aliorum." 

Papiae,  die  vigesimo  secundo  Augusti,  Romanum  mar- 
tyrologium  memoriam  celebrari  notat  S.  Guniforti  marty- 
ris  :  cujus  acta  habentur  apud  Mombritium  tomo  primo, 
Philippum  Ferrarium  in  catalogo  sanctorum  Italiae,  et  Ja- 
cobum  Guallum  J.  C.  in  sanctuario  Papiae  ita  de  eo  scri- 
bentem :  "  Gunifortus  Scotica  gente  natus,  nobili  genere, 
giganteoque  corpore,  cum  apud  eam  Scoticam  gentem 
magna  fureret  persecutio,  sibique  esset  cordi  pro  Christo 
mori,  et  altum  suae  mentis  arderet  votum,  potentia  nobilis 
suae  familiae  impediri  veritus,  cum  fratre  suo  Gunibaldo  ac 
duabus  sororibus  perrexit  in  Germaniam,  ubi  Christiani 
variis  tormentis  occidebantur  :  unde  ut  eorum  votum  per- 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  o-tg 

ducerent  ad  efFectum,  Christi  fidei  flamma  incensi  niagno 
spiritu  illam  preedicabant.  Tunc  capiuntur,  et  suppliciis 
crudeliter  cseduntur;  unde,  Dei  virtute  operante,  salvan- 
tur  ipsi  fratres  :  sorores  veto  genere  et  forma  speciosae, 
speciosiores  fide  et  virginitatis  zelo,  superata  fceminea 
fragilitate,  accedente  etiam  pia  fratrum  exhortatione,  oculis 
ac  manibus  in  ccelum  intentis,  Christum  confitentes,  cru- 
entissima  casde  martyrii  palmam  adipiscuntur.  Quibus 
tam  impie  peremptis,  Gunifortus  Gunibaldusque  inde  dis- 
cedentes,  superatis  Alpibus,  descendunt  in  Italiam  ad  Ca- 
maram  usque  civitatem;  ubi  etiam  Christiani  crudeliter 
mactabantur.  Tunc  ibi  ad  populum  fidem  Christi  aUa 
voce  toUere  cceperunt ;  multos  etiam  quo  poterant  spiritu 
ad  martyrii  coronam  accendebant.  Verum  Gunibaldus 
captus  cruento  mactatur  gladio."  Totam  deinde  seriem 
martyrii  S.  Guniforti  subjungit :  ut  Mediolanum  venerit, 
ut  sagittis  confixus  fuerit,  ut  Ticinum  divino  monitu  de- 
venerit,  ut  in  paupertinae  anus  tugurio  obdormierit,  ut  sa- 
crae  ibi  rehquias  asserventur. 

Haec  ex  Guallo  recitat  Thomas  Dempsterus' :  qui  duas 
sorores  affirmat  "  martyrium"  passas  esse  citius  uno 
anno  quam  fratres,  hoc  est,  anno  CCCCXIX."  quum  tamen 
earum  alteram,  quam  S.  Dardalucham  Scotam  fuisse  exis- 
timat,  (cujus  memoria  Calendis  Februariis  apud  Frisin- 
genses  celebratur  in  Bavaria)  una  cum  fratribus  anno 
CCCCXX.  Scotia  excessisse  scribat  ;  et  fratres"  anno 
CCCCXVII.  passes  fuisse  martyrium  opinetur,  Theodosio 
Mediolani  agente.  Quse  nimis  inconsiderate  temporibus 
divisa  esse,  non  modo  annorum  ilia  dispositio  inconcinna 
secumque  discordans,  sed  illud  praecipue  arguit,  quod  in 
Italia  Gunibaldus  quidem  Camarae  vel  Comi  pro  Chrlsto 
caesus,  Gunifortus  vero  Mediolani  ab  infidelibus  confixus 
sagittis  fuisse  dicatur,  ipso  etiam  Theodosio  Mediolani 
turn  agente  :  ac  si  Theodosio  imperante  pagana  fu- 
issent,  non  Christiana  tempora.  Ubi  tamen  de  Camara 
vel  Como  non  praetermittenda   est   ilia  eruditissimi    Da- 

'  Dempster,  hist  eccles.  lib.  7.  num.  576. 

"  Id.  lib.  1.  num.  20.  "  Id.  lib.  4.  num.  39. 

»  Id.  lib.  7.  num.  575,  576. 


350  BniTANXIGARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

vidis  Blondelli  ex  Gallia  ad  me  missa  observatio  :  "  Cum 
vix  ullus  qui  pro  Como  Cameram  scripserit  hactenus  re- 
pertus  sit,  Gualli  textum  alicunde  corruptum  fuisse  verisi- 
mile  est.  In  hac  autem  phrasi  ad  Camaram  usque  ci- 
vitatem  vocis  usque  peculiarem  ifx<paaiv  esse,  Gunifor- 
tumque  non  ad  Alpium  Rhaeticarum  radices  ipsumque 
Italiae  limen  Comum  haesisse,  sed  progressum  longius,  in- 
sinuare  palam  est.  Forte  legendum  ad  Camarinam  civi- 
tatem  siquidem  Camarinam  Flaminiae  seu  veteris  Umbrias 
urbem  Kajuaptrav  Ptolemaeus  vocat :  potuitque  Germanias 
pertaesus  Gunifortus  per  Carnicas  Alpes  et  Venetiam  in 
Flaminiamirrumpei'eexindequein  Liguriam  retroacto  pede 
secedere."  lUud  vero  multo magis  est  ridiculum,  quod de Ro- 
sino  quodam  Florido  apud  eundem  Dempsterum  legimus  : 
"  Rosinus''  Floridus,  unus  ex  Culdeis,  episcopatum  alicubi 
gessit  :  ut  indiculus  scriptorum  Scotorum  anonymi  prae- 
fert.  Eo  vivebat  seculo,  quo  haaresis  Pelagiana  Britan- 
niam  inficiebat;  et  strenuam  piae  causee  operam  navavit, 
communicato  cum  Palladio  consilio.     Scripsit, 

Contra  Severianum*  et  Julianum  episcopos  Pelagianos,  librum  unum. 

Ad  ecclesias  Scoticas  antidotum^  librum  unum. 

Epistolas  ad  Celestinum  pontificem  :  a  quo  consecrationis  suae  insignia  Ro- 

raae  acceperat,  ut  moris  erat. 
Epistolas  ad  Palladium,  librum  unum. 
Seriiionis  de  Sanctis,  librum  unum. 

Claruit  sub    Fergusio  II.  anno  CCCCLXI.    aut  praeter 
propter." 

Ubi  leviculum  illud,  quod  annus  CCCCLXI.  vel  etiam 
CCCCXLI.  in  Scotorum  scriptorum  nomenclatura  nota- 
tus,  cum  regno  Fergusii  non  cohtereat :  unde  novus  iste 
episcopus  nobis  prodierit,  potius  inquirendum.  Rufinum 
igitur  natione  Galium'',  Elusa*  vetere  Novempopuloniae 
metropoli,  oriundum,  "  ex'=  magistro  officiorum  factum  in 
consulatu  praefectum  praetorio  orientis,"  anno  CCCXCV. 

1  Dempster,  hist,  eccles.  lib.  16.  num.  1067. 

'  De  quo  supra,  cap.  1 1,  op.  torn.  5.  pag.  367. 

»  KtXrof  TO  yivog  ;    Zos.  hist  lib.  4.  et  eum  sccutus  Suidas,  in  eeoloatog. 

i"  Claudian.  lib.  1.  in  Rufin. 

'  B.  Ambros.  epist.  52.  ann.  392.  op.  tom.  2.  pag.  1001. 


CAP.  XV  r.  ANTIQUITATES.  351 

contra  Arcadium,  et  post  trienniuin  Gildonem  Africae 
prsesidem,  natione  Gothum,  contra  fratrem  illius  Honori- 
um  tyrannidem  molitum  esse  ;  turn  ex  Romana''  historic, 
turn  ex  Claudiani  poetas  in  Rufinum  libris  duobus  et  de 
hello  Gildonico  libro  altero,  nemo  est  qui  non  intelligat. 
Jam,  ut  bellum  hoc  Claudiani  Gildonicum  Hector  Boe- 
thius"=  et  Johannes  Leslaeus'  ad  praelium  in  Hibernia  ante 
imperium  Julii  Cassaris  gestum,  in  quo  Gillus  nescio  quis 
Scotorum  Albionensium  tyrannus  occubuerit,  ineptissime 
traduxerunt  :  ita  et  Johannes  Balaeus*=,  quum  Rufinum  il- 
ium, quem  Claudianus  duobus  libris  insectatus  est,  Galli- 
cum  vel  secundum  aHos  Britannum  fuisse,  apud  Johan- 
neni  Cuspinianum''  legisset,  "  Rufinum  poetam  Britannum 
inde  effinxit :  quem  "  ex  illis  Britannis  unum  fuisse,  qui 
cum'  Caesare  Maximo  in  Armoricam  classe  trajecit,"  et 
anno  CCCCXIV.  post  mortem  videlicet  annis  ipsis  novem- 
decim,  claruisse  asserit.  Ac  ne  poetae  a  se  creato  deesset 
cognomentum,  Floridi  ilium  ornatum  esse  voluit  epitheto : 
et  ne  carmina  quoque  desiderarentur,  non  solum  contra 
Claudianum  epigrammata  viginti  octo  et  alia  his  simiha 
plura  scripsisse  ilium  ait,  sed  etiam  Rufi,  ni  fallor,  Avieni 
librum  ad  Theodosium  et  De  oris  maritimis  eidem  tribu- 
endum  censuit.  Balaei  postea  expilator  Pitseus''  in  scrip- 
torum  Britannicorum  universali  indice  Rufinum  Floridum 
coUocans,  in  ipso  opere  auctorem  cum  adscriptis  illi  libro- 
rum  titulis  reponere  oblitus  est.  Atque  hinc  ab  anonymo 
illo,  scriptorum  nomina  ex  Pitseo  excerpente,  pro  Rufino 
Florido,  Rosinum  Floridum  exaratum  ;  deinde  a  Demp- 
stero,  scriptorem  sine  libris  commemoratum  reperiente, 
pro  poeticis  (usitato  sibi  quidvis  comminiscendi  artificio) 
theologica  supposita  fuisse  opuscula,  facile  animum  induco 
ut  existimem. 

De  Celestino  vero,  a  quo  commentitius  iste  episcopus 


•■  Vid.  Marcellini  comilis  chronicon.        '  Boeth.  Scot,  liisl.  lib.  2.  fol,  28.  b. 

^   Leslae.  de  reb.  gest,  Scot.  lib.  2.  in  rege  X. 

s  Balae.  script.  Britan.  centur.  1.  cap.  42. 

'■  Cuspinian.  de  Casarib.  in  Arcadio  et  Honorio. 

'  Vide  supra,  cap.  8.  op.  torn.  5.  pag.  241. 

I*  Jo.  Pits,  relationum  Anglicanar.  torn,  1.  pag.  93G. 


S52  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

consecrationis  sua?  insignia  accepisse  fingitur,  Pelagianani 
pestem  a  Britannis  propulsante  et  fidem  Christianam  inter 
Scotos  propagante,  in  undecimo'  capite  ex  Prosperi  libro 
contra  Collatorem  praeclarum  hoc  a  nobis  recitatum  est 
elogium  :  "  Nee  segniore  cura  ab  hoc  eodem  morbo  Bri- 
tannias  Hberavit,  quando  quosdam  ininiicos  gratia;,  solum 
suae  originis  occupantes,  etiam  ab  illo  secreto  exclusit 
oceani ;  et  ordinate  Scotis  episcopo,  dum  Romanam  insu- 
1am  studet  servare  Catholicam,  fecit  etiam  barbaram  Chris- 
tianam." Britanniam  nimirum  Romania;,  Hiberniam  et 
alias  gentes  a  Romanorum  ditione  et  cultus  alienas  Barba- 
riae  nomine  notatas  fuisse,  jam  ante™  diximus.  Et  Pros- 
per, Scotorum  insulam  hanc  a  Britanniis  diserte  distin- 
guens,  de  majore  Scotia,  id  est,  Hibernia,  non  de  minore, 
id  est,  Albania  (qua;  neque  turn  temporis  Scotia  fuit,  neque 
insula  etiam  nunc  est,  sed  pars  insulae  majoris  Britannicae) 
necessario  intelligendus  est.  "  Certe,"  inquit  Richardus 
Vitus  Basinstochius",  "  cum  Prosper  numero  plurativo  Bri- 
tannias  dixit,  utique  Romanam  insulam  vocavit  Britan- 
niam ;  et  alteram,  quam  dixit  barbaram,  intellexit  Hiber- 
niam, quo  Romana  potestas  armorum  nunquam  pervenisse 
creditur."  Et  Nicolaus  Serarius" :  "  Scotos  hie  Hibernos 
vocari,  testis  in  S.  Patricii  (apud  Bedam)  historia  Probus." 
Ex  hoc  enim,  uti  etiam  ex  Ninio,  Mariano,  Sigeberto, 
Antonino,  Jocelino  et  reliquis  vitae  Patricianae  descriptori- 
bus  mox  producendis,  manifestum  est,  ad  eosdem  Scotos 
destinatum  fuisse  Palladium,  ad  quos  eo  defuncto  postea 
missus  est  Patricius. 

Neque  vero  vel  Palladii  vel  Celestini  tempore  putandum 
est  sic  "  barbaram  insulam  factam  esse  Christianam,"  ut 
aut  nuUos  eam  antea  Christianas  fidei  professores  habuisse, 
aut  illis  viventibus  eam  universam  Christo  nomen  dedisse, 
existimandum  sit :  sed  cogitandum,  uno  vel  altero  post 
missum  Palladium  anno,  sub  ipsis,  ut  indicavimusP,  Xysti 
successoris   Celestini   initiis,  scriptum  a   Prospero    fuisse 


'    Op.  torn.  5.  pag.  366. 

"'  Supra,  cap.  12.  op.  torn.  5.  pag.  468. 

"  Vit.  in  lib.  1.  hist.  Britan.  not.  6.  °  Serar.  in  vit.  Kiliani,  not.  9. 

P  Supra,  cap.  12.  op.  torn.  5.  pag.  418,  419. 


CAP.  XVr.  ANTIQUITATES,  353 

contra  CoJIatorem  hoc  opusculum ;  quum  vix  tanto  operi 
manum  adhuc  admovere  ccepisset  Patricius,  cui  universam 
et  absolutam  gentis  suae  conversionem  constant!  traditione 
acceptam  Hiberni  referunt.  Ut  de  primis  Palladii  cona- 
tibus  recente,  ut  fit,  crescente  fama  et  eundo  vires  acqui- 
rente,  facile  induci  potuerit  Prosper  ut  crederet  quod  li- 
benter  audiit,  Scotos  nostros  in  eorum  populorum  censu 
reponendos,  in  quo  fuerunt  quum  postea''  cecinit : 

Nunc  saevas  gentes  et  barbara  regna 


Ignoti  prius  aut  spreti  nova  gratia  Christi 
Attrahit,  et  terra  sibi  templum  coudit  in  omni. 

Itaque  idem  in  chronico,  re  melius  intellecta,  sic  potius 
hanc  historiam  referendani  fuisse  censuit ;  "  Ad  Scotos  in 
Christum  credentes  ordinatus  a  papa  Celestino  Palladius 
episcopus  mittitur :"  quod  et  Beda,  Freculphus  Lexovien- 
sis,  Ado  Viennensis,  Marianus  Scotus,  Florentius  Wigor- 
niensis,  Hermannus  Contractus,  Sigebertus  Gemblacensis, 
Henricus  Huntingdoniensis,  Matthaeus  Florilegus,  Antoni- 
nus Florentinus  et  alii  sunt  secuti :  ne  quis  in  credentium 
nomine  a  librariis  commissum  hie  fuisse  errorem  suspicetur. 
Neque  enim  frustra  Kiaranum,  Albeum,  Declanum  et  Iba- 
rum  in  messe  Hibernica  ante  Palladium  et  Patricium  labo- 
ravisse  declaravimus  :  ut  Chrysostomi  de  Britannicarum 
insularum  fide  laudata  testimonia  non  urgeamus  ;  neque 
illud  etiam  Augustini,  ante  missum  hue  Palladium  vita 
functi,  verba  haec  prophetae  Adorabunt^  untisquisque  de 
loco  suo,  omnes  insults  gentium  ita  explicantis  :  "  Omnes' 
insulae,  dixit,  tanquam  diceret,  etiam  omnes  insulae :  hinc 
ostendens  quam  nulla  pars  relinquatur  orbis  terrarum,  ubi 
non  sit  ecclesia,  quando  nulla  relinquitur  insularum  ;  qua- 
rum  nonnullae  etiam  in  oceano  sunt  constitutae,  et  quas- 
dam  earum  Evangelium  jam  suscepisse  didicimus.  Atque 
ita  et  in  insulis  singulis  quibusque  impletur  quod  dictum 
est,  Dominabitiir^  a  mari  usque  admare,  quo  unaquaeque  in- 
sula cingitur,  sicut  in  universo   orbe  terrarum,   quae  tan- 

1  Prosper,  de  Ingratis,  cap.  \\.  '    Sophon.  2.  11. 

•   Augustin.  epist.  199.  ad  Hesycliium.  Vid.  supra,  cap.  1.  op.  torn.  5.  pag.  13. 

'  Psalm.  72.  (al.  71.)  ver.  8 

VOL.  VI.  A  A 


354  BRITANNICABUM   ECCLESIARUM  CAP.   XVI. 

quam  omnium  quodammodo  maxima  est  insula,  quia  et  ip- 
sam  cingit  oceanus  :  ad  cujus  litora  in  occidentalibus 
partibus  ecclesiam  pervenisse  jam  novimus  ;  et  quocunque 
litorum  ejus  nondum  pervenit,  perventura  est  utique  fruc- 
tificando  atque  crescendo." 

In  vulgatis'' Prosperi  editionibus,  quas  Beda  etiam  et  alii 
illi  a  nobis  nominati  chronographi  sunt  secuti,  a  Celestino 
Palladius  primus  episcopus  missus  fuisse  dicitur  :  cujus 
primatus  mentio  in  chronico  illius  integriore,  ex  quo"  lo- 
cum ilium  proxime  citavimus,  omnino  non  habetur.  Sed 
hinc  tamen  quaestio  est  exorta,  qua  ratione  primus  episco- 
pus missus  dici  potuerit  Palladius,  si  Scotos  ante  eum  alios 
fidei  doctores  habuisse  admiserimus.  Johannes  Major" 
prioribus  illis  temporibus  "  per  sacerdotes  et  monachos 
sine  episcopis  Scotos  in  fide  eruditos"  fuisse  affirmat.  Et 
ita  sane  ante  Majorem  scripsit  Johannes  Fordonus'' :  "  An- 
te Palladii  adventum  habebant  Scoti  fidei  doctores  ac  sa- 
cramentoriim  ministratores  presbyteros  solummodo  vel  mo- 
nachos, ritum  sequentes  Ecclesiae  primitivae  :"  quod  pos- 
tremum  ab  iis  accepisse  videtur,  qui^  dixerunt  "  quod  in 
prima  primitiva  Ecclesia  commune  erat  officium  episcopo- 
rum  et  sacerdotum ;  et  nomina  erant  communia,  et  offi- 
cium commune :  sed  in  secunda  primitiva  cceperunt  dis- 
tingui  et  nomina  et  officia."  Hector  Boethius  fuisse  dicit 
"  Palladium  primum  omnium  qui  sacrum  inter  Scotos 
egere  magistratum,  a  summo  pontifice  episcopum  creatum : 
quuui  antea  populi  sufFragiis  ex  monachis  et  Culdeis  pon- 
tifices  assumerentur."  A  Celestino  ilium  missum  ait  Jo- 
hannes Balffius*,  "  ut  sacerdotalem  ordinem  inter  Scotos 
Romano  ritu  institueret.  Habebant  antea  Scoti  suos 
episcopos  ac  ministros,  ex  verbi  divini  ministerio  plebium 
sufFragiis  electos,  prout  Asianorum  more  fieri  apud  Bri- 


"  Ut  supra,  cap.  1 1.  op.  torn.  5.  pag.  367. 

"  Tom.  1.  rer.  Francicar.  scriptor.  ab  Andr.  du  Cbesne  edit.  pag.  205, 

"  Jo.  Major,  de  gest.  Scot.  lib.  2.  cap.  2. 

J"  Jo.  Fordon.  Scotichron.  lib.  3.  cap.  8. 

'  Jo.  Semeca  in  glossa  Decreti,  distinct.  93.  ca.  Legimus. 

»  Boeth.  Scot,  hist  lib.  7.  fol.  128.  b. 

''  Balae.  Scriptor.  Britann.  centur.  14.  cap.  6. 


CAP.  XVt.  ANTIQUITATES.  ."355 

tannos  videbant :  sed  haec  Romanis,  ut  magis  ceremoniosis 
atque  Asianorum  osoribus,  non  placebant." 

Sed  cum  quatuor  illi  superiores  episcopi  ante  pontifica- 
tum  Celestini  et  missionem  Palladii  Romae  ordinati  fuisse 
memorentur :  videretur  de  Palladio  statuendum  potius,  vel 
duorum  episcoporum  quos  papa  Celestinus  Scotis  miserit 
fuisse  ilium  primum,  siquidem  post  eum  ad  eosdem  missus 
ab  illo  est  Patricius,  vel  primarium  et  primse  sedis  episco- 
pum  ordinatum ;  ut  licet  alios  antea  haberet  episcopos, 
primum  tamen  archiepiscopum  Palladium,  secundum  Pa- 
tricium  nostra  accepisse  dicenda  esset  insula :  quanquam 
antiquiores  illi  episcopi  aegre  fasces  Patricio  submiserint : 
si  incerto  vitae  Declani  scriptori  fidem  adhibere  libeat,  ita 
rem  narranti :  "  Supradicti  quatuor  episcopi  qui  erant  in 
Hibernia  ante  Patricium,  missi  a  Romano  pontifice  sicut 
et  ipse,  id  est,  Albeus,  Declanus,  Chiaranus  et  Ibarus,  non 
unam  voluntatem  cum  sancto  Patricio  habebant  sed  diver- 
sam :  tamen  in  postremo  concordiam  cum  illo  fecerunt. 
Chiaranus  enim  omnem  concordiam  et  subjectionem  et  ma- 
gisterium  dedit  S.  Patricio,  ipso  praesente  et  absente. 
Albeus  autem  videns  majores  Hiberniae  post  Patricium 
concurrere,  venit  ad  S.  Patricium  in  civitate  Caissel,  et 
accepit  eum  ibi  cum  omni  humilitate  magistrum  suum  co- 
ram rege  ^Enguso  ;  quod  prius  non  habuit  in  mente.  Ip- 
sum  jam  Albeum  illi  episcopi  magistrum  suum  antea  con- 
stituerunt :  et  ideo  ipse  ante  eos  venit  ad  S.  Patricium,  no 
ipsi  pro  se  contradicerent  illi.  Ibarus  vero  nulla  ratione 
consentire  S.  Patricio  neque  ei  subjectus  esse  voluit  :  no- 
lebat  enim  patronum  Hiberniae  de  alia  gente  habere.  Pa- 
tricius enim  de  gente  Britonum  natus  est  :  sed  in  Hiber- 
nia nutritus  est,  captus  in  provincia  sua.  Et  conflictus 
magnos  inter  se  ipse  Ibarus  et  Patricius  fecerunt  in  primis: 
sed  postea,  suadente  angelo,  pacem  et  concordiam  ac  fra- 
ternitatem  inter  se  fecerunt.  Declanus  autem  nolebat 
contradicere  S.  Patricio,  quia  antea  fraternitatem  cum  eo 
in  Italia  fecit ;  neque  subditus  quidem  ejus  esse  cogitavit, 
quia  ipse  dignitatem  apostolicam  habuit :  sed  ita  ab  angelo 
admonitus  est,  ut  veniret  ad  eum  et  voluntatem  ejus  face- 
ret." 

aa2 


S56  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XTI. 

Missum  vero  hue  Palladium  docet  Prosper  in  consu- 
latu  Bassi  et  Antiochi :  qui  in  annum  epochae  Christianae 
CCCCXXXI.  incidit ;  quo  tertia  synodus  cecumenica 
Ephesi  eat  habita.  Ad  annum  octavum  imperii  Theodosii 
junioris  refert  Beda,  libro  primo  historiae  Angliae,  capite 
decimo  tertio,  quem  ex  Prospero  corrigendum  monet  Ba- 
ronius" ;  quia  "  Pontifieatus  ipsius  Celestini  ab  eo  tem- 
pore post  annos  octo  contigerit,  nempe  decimo  sexto  ejus- 
dem  Theodosii  imperatoris."  Verum  non  animadvertit 
optime  Bedas  cum  Prospero  convenire :  quandoquidem 
uterque  annos  imperii  Theodosii  non  ab  eo  tempore  quo 
simul  cum  Honorio  regnavit  quod  facit  Baronius,  sed  ab 
Honorii  morte,  quam  in  eundem  annum  conjicit  Prosper, 
quo  pontificatum  adeptus  est  Celestinus,  deducit :  quem- 
admodum  tum  exillo  ipso  loco  historiae  ecclesiasticae  Bedas, 
ubi  anno  Dominicae  incarnationis  CCCCXXIII.  Theodo- 
sium  juniorem  post  Honorium  regnum  suscepisse,  et  vi- 
ginti  septem  annis  tenuisse  notat,  tum  ex  tota  serie  chro- 
nici  Prosperi  et  libri  Bedae  de  sex  aetatibus,  luce  clarius 
apparet. 

Ex  eodem  quoque  Prospero*  liquet,  ante  biennium  Pal- 
ladium, diaconum  tunc  existentem,  ut  Germanus  Antissio- 
dorensis  episcopus  ad  Britanniam  a  Pelagiana  corruptela 
liberandam  mitteretur,  a  Celestino  obtinuisse.  Unde  Pal- 
ladius  noster  a  Ranulpho  Cestrensi''  Romanus  diaconus,  a 
Probo'  et  Jocelino*  Celestini  papae  aixhidiaconus,  a  nos- 
trorum  temporum  scriptoribus  RomanaB''  ecclesiae  cardi- 
nalis  et  apostolicus'  nuncius  appellatur.  Patriam  illi  pro 
libitu  recentiores  assignant,  alii  aliam.  Johannes  Sichar- 
dus  Hiberniensem  fuisse  vult.  Ad  mutilatum  enim  ilium 
Sedulii  locum,  in  primum  caput  epistolae  ad  Romanos, 
"  aliter  secundum  Pil."  ita  annotat :  "  Crederem  legendum 
Palladium,  qui  item  Hiberniensis  fuit ;  nisi  aliquot  annis 


'  Baron,  ann.  429.  sec.  7.  Vid.  supra,  cap.  12.  pag.  199. 

''  Supra,  cap.  11.  op.  torn.  5.  pag.  367. 

•  Ranulph.  polychron.  lib.  4.  cap.  32. 

'   Prob.  vit.  Patricii,  lib.  1.  E  Jocelin.  vit.  Patric.  cap.  25. 

•■  Possevin.  apparat.  sacr.  in  Palladio  Britanno. 

'    Jo.  Leslse.  paraenes,  praefix.  historiae  Sector,  vel  Rob.  Turner,  potiu.',  ppist.  5. 


CAP.   XVI.  ANTIQUlTATES.  SS7 

fuisset  Sedulio  minor."  Cujus  tamen  conjecturas  non  as- 
sentior ;  non  quidem  ob  rationem  ab  eo  allatam  (cum  Se- 
dulium  Palladio  aetate  posteriorem  fuisse  jam  demonstra- 
verim)  sed  quod  Pilagium  potius  reponendum  hie  existi- 
mem :  quo  nomine  Pelagii  in  Pauli  epistolas  scholia  non 
semel  in  antiquioribus  manuscriptis  notata  reperi.  Anto- 
nius  Possevinus  in  apparatu  sacro  Palladium  Britannum 
appellat :  pro  quo  et  notula  ilia  marginalis  facit,  quam  ad 
Chartam  Patricio  tributam,  in  Guilielmi  Malmesburiensis 
libro  De  antiquitate  Glastoniensis  ecclesiae,  MS.  in  biblio- 
theca  Collegii  S.  Trinitatis  Cantabrigias,  manu  satis  anti- 
qua  appositani  reperi :  "  Eodem  anno  vel  praecedente 
misit  idem  papa  [Celestinus]  ad  praedicandum  ibidem  (ad 
Hibernicos  scilicet)  virum  nomine  Palladium,  Britanni- 
CUM  genere  :  sed  idem  cito  repatriavit  sine  ullo  efFectu." 
Johannes  Trithemius,  in  suo  scriptorum  ecclesiasticorum 
catalogo,  natione  Gracum  fuisse  ait. 

Trithemium  et  Bala;us  hie  secutus  est,  et  Romanae  edi- 
tionis  operum  B.  Ambrosii  procuratores  :  in  quorum  quin- 
to  tomo,  de  origine  et  moribus  Brachnianorum  tractatus 
legitur,  sic  incipiens :  "  Desiderium  mentis  tuae,  Palladi, 
quae  immense  sapientiae  amore  incensa  nova  semper  dis- 
cere  optat,  novum  etiam  arduumque  opus  efficere  nos 
compellit,  id  vero  est,  Brachnianorum  patriam  consuetu- 
dinem  vitamque  recensere :"  de  quo  editores  illi  ita  cen- 
suerunt,  "  Opus  certe  ipsum  non  admodum  expolitum  fa- 
temur.  Vel  fortasse  Ambrosius,  si  illius  dicendus  est 
auctor,  Palladio  Graeco  homini  scribens,  linguse  Latinae 
parum  erudito,  et  adhuc  juveni  (is  enim  est,  ut  conjicitur, 
qui  postea  Hibemorum  episeopus  fuit  ordinatus)  ut  ejus 
capacitati  se  accommodaret,  magis  aperto  et  communiore 
sermone  usus  est."  Hasc  illi;  Latine  opnsculum  hoc 
primo  scriptum  fuisse  existimantes :  quod  Graece  tamen 
tum  in  bibliotheca  Sfortiana  tum  alibi  MS.  adhuc  extat, 
non  Ambrosio  alieui  sed  ipsi  Palladio  attributum. 

Balaei  de  Palladio,  et  illius  pernecessario  Johanna  Hie- 
rosolymitano'',  verba  haec  sunt:  "  Palladius  Graecus',  primus 

k  De  quo  supra,  cap.  9.  op.  torn.  5.  pag.  285.  2S7.  297. 
'   Balse.  ceutur.  14.  num.  C. 


858  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

Scotoruni  apostolus,  Johannis  quadragesimi  quarti  Hiero- 
solymorum  episcopi  discipulus  olim  fuit,  ut  author  est 
Nicolaus  Harlemius,  dum  adhuc  eremi  cultor,  solitaria 
Syria3  loca,  potissime  Carmelum  incoleret.  Ejus  inquam 
Johannis,  qui  ob  Origenis  allegoricum  dogma  Hieronymi 
atque  Epiphanii  in  se  concitavit  scripta :  quibus  tanien  ipse 
sui  studii  rationem  reddens,  respondit  se  non  Origenis 
fideni,  sed  ingenium  esse  imitatum  :  ediditque  librum  con- 
tra sui  studii  obtrectatores,  et  de  institutione  primorum  mo- 
nachorum  ad  Caprasium  librum  allegoriis  plenum,  quem  e 
Graeco  translatum  vidi."  Verum  multa  castigationem  hie 
desiderant.  Nam,  ut  qua  ratione  Palladius  primus  Sco- 
torum  apostolus  haberi  potuerit  non  excutiam :  illud  de 
Carmelo  a  Johanne  Hierosolymorum  episcopo  Origenista 
et  aliis  vitae  monasticae  professoribus  turn  culto  figmentum 
exufflavit  jampridem  Caesar  Baronius";  librumque  ilium 
de  prima  institutione  monachismi  Carmelitani  ad  Capra- 
sium,  qui  tomo  nono  bibliotheca*  patrum,  Parisiis  anno 
MDLXXXIX.  editae  liabetur  insertus,  Johanni  huic  falso 
esse  adscriptum,  in  tomi  illius  censura  ostendit  pontificii 
palatii  magister  Johannes  Maria  Brasichellanus".  Mani- 
festo denique  errore  Palladius  noster  et  alter  ille  Origen- 
ista, cum  Johanne  Hierosolymitano  benevolentia  conjunc- 
tus,  unus  et  idem  fuisse  statuitur:  licet  eandem  falsam 
opinionem  Johannem  Fordonum"  quoque,  Scotorum  Palla- 
dium cum  Palladio  discipulo  Evagrii  confundentem,  habu- 
isse  animadverterim. 

Patria  Galatam  fuisse  Palladium  ilium  Origenistam,  Eva- 
griiPdiscipulum,  et  Epiphaniusin  epistola^ad  Johannem Hi- 
erosolymitanum,  et  ipse  inLausiaca'sua  historia  confirmat ; 
quam  in  proceniio  ad  Lausum  praefectum,  a  se  etiam  scriptam 
fuisse  indicat  anno  tricesimo  et  tertio  postquam  vitae  sese 
addixisset  monasticae,  quum  viginti  quidem  in  episcopatu, 

"'  Baron,  ann.  444.  sec.  17. 

"  Tom.  1.  Indicis  librorum  expurgandorum,  edit.  Romae,  ann.  1C07. 

"  Fordon.  Scoliclironic.  lib.  3.  cap.  S. 

P  De  quo  supra,  cap.  8.  op.  torn.  5.  pag.  249, 

^  Inter  Hieronymianas,  niun.  110. 

>■   Pallad.  liist.  Lausiac.  cap.  13.  Hcraclid.  Paradis.  cap.  22. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  359 

totius  vero  vitae  quinquaginta  et  tres  exegisset  annos. 
Quum  vero  in'  secundo  senioris  Theodosii  consulatu,  qui 
in  annum  aerae  nostrae  CCCLXXXVIII.  indicit,  monasti- 
cam  primum  vitam  amplexatum  ilium  fuisse  constet :  an- 
no CCCLVII.  natum,  CCCC.  episcopum  ordinatum,  et 
CCCCXX.  historian!  suam  scripsisse  colligimus.  Pos- 
sevinum  enim  ratio  fugit,  qui  eum  "  Alexandriam  anno 
CCCLXXXVIII.  ex  eremo  petiisse,  commentariumque 
memoratum  scripsisse,"  asserit.  In  patria  autem  sua 
Bithynia  creatum  se  episcopum  testatur  ipse' :  in  sede  ni- 
mirum  Helenopolitana,  a  qua  ad  Asponitanam  in  eadem 
Bithynia  civitatem  translatum  ex  Socrate",  ibidemque  ante 
annum  CCCCXXXI.  quo  iioster  ad  Scotos  missus  est  Pal- 
ladius,  vitam  finivisse  ex  Ephesini  concilii  actis  intelligimus, 
quae  Eusebium  Asponorum"  Galatia9  episcopum  consilio  illi 
interfuisse  memorant.  Simul  quoque  adfuisse  Palladium'' 
Amasiae  Hellesponti  episcopum  eadem  acta  docent :  quern 
eum  fuisse,  ad  quern  "  scripsit  Cyrillus  Alexandrinus  dia- 
logum  de  adoratione  in  spiritu,  et  quod  lex  evangelicae  vitae 
umbra  tantum  typusque  sit,"  potius  quam  Scotorum  hunc 
Palladium,  quod  opinatus  est  Balaeus,  prudens  quivis  judica- 
verit.  Nam  quod  hunc  etiam  et  Palladium  Origenistam  con- 
fundit  idem,exProsperoperspicuerefellitur,  CCCCXXIX. 
anno  hunc  et  in  diaconatus  ordine  positum,  et  Pelagianis 
adversatum  fuisse  confirmante  :  quum  ilium  altcrum  anno 
CCCC.  episcopum  fuisse  ordinatum  ex  ipsius  Lausiaca  his- 
toria  ostenderimus,  et  Origcnicam  atque  ex  ea  ortam  Pe- 
lagianam  haeresim  instaurare  conatum  esse,  in  dialogorum 
adversus  Pelagianos  procemio  declaraverit  Hieronymus. 

De  nostro  Palladio  ista  habet,  in  libro  de  scriptoribus 
ecclesiasticis,  Johannes  Trithemius :  "  Palladius  Britan- 
norum  seu  Scotorum  insulae  Hiberniensis  a  Celestino  papa 
primus  ordinatus  episcopus,  natione  Grajcus,  vir  doctus  et 
sanctus,  sua  dulcissima  praedicatione  gentem  sibi  commis- 


"   Heraclid.  Paradis.  cap.  1.  et  2.  «   Pallad.  hist.  Laiisiac.  cap.  43. 

"  Socrat.  hist,  ecclesiastic.  lib.  7.  cap.  3(5. 

»  Concil.  Ephcsin.  Act.  1.    pag.  322.  369.   et  Act.  C.  pag.  441.  edit.  Kotnan. 
GraecoLalin. 

«  Ibid.  Act.  1.  pag.  321.  330.  344.  346.  3G7.  ct  Act.  6.  pag.  443. 


3G0  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP,  XVI. 

sam  ad  fidem  Christi  convertit.  Post  quem  sanctus  Pa- 
tricius  genere  Brittus,  a  S.  Celestino  papa  consecratus  in 
archiepiscopum  Hiberniensem,  per  annos  quadraginta, 
signis  et  miraculis  coruscans,  totam  insulam  convertit  ad 
fidem.  Scripsit  autem  Palladius  vitam  sancti  Johannis 
Chrysostomi."  Et  eum  secutus,  in  catalogo  testium  veri- 
tatis,  Guilielmus  Eisengreyneus  :  "  S.  Palladius  Britan- 
norum  seu  Scotorum  insulae  Hiberniensis  a  Celestino  pon- 
tifice  praesul  ordinatus,  natione  GraBCUS,  turn  vitaj  morum- 
que  integritate,  turn  sanctitatis  fama  clarus,  cum  rhetor 
omnium  [suo  tempore  celeberrimus  habitus  esset,  B.  Jo- 
hannis Chrysostomi  vitam  doctissimo  volumine  eleganter 
et  polite  conscripsit." 

In  indice  librorum  Graecorum  MSS.  bibliothecas  Cae- 
sareae  Viennensis,  anno  MDLXXIX.  confecto  annotatus 
reperitur  Palladii  Graeci  episcopi  commentarius  de  vita 
Johannis  Chrysostomi:  qui  quaesitus,  non  alius  quam 
Georgii  Alexandrini  archiepiscopi  fuisse  deprehensus  est; 
qui  in  praefatione  se  acta  Chrysostomi  cum  ex  aliis  hau- 
sisse  profitetur,  turn  "  ek  rrig  yeyowiag  diaXi^swg  irapa 
IlaXXaSiov  Toi)  tiriaKOTrov  Trpbg  Otoowpov  tov  Smkovov  rrig 
'Pti)fiaiti>v  £KKXj)<T(ac,  ex  dissertatione  quanv  Palladius  epis- 
copus  cum  Theodoro  Romanae  ecclesiae  diacono  habuerat." 
"  'E7r((TK07roc  Se  o  YlaWaSiog,  koi  Sia\oyiKiii>  rinrt^  KaXwf  te 
KOI  i(nrovSa(Tfiivu)c;  to.  irtpt  tov  XpiKTocrrojuov  aveypatparo' 
Episcopus  vero  fuit  Palladius,  et  dialogi  forma  pulchre  ac 
studiose  Chrysostomi  res  conscripsit:"  inquit,  in  suis  ex 
hoc  Georgii  opere  excerptis,  Photius*';  Palladium  hujus 
sermonis  auctorem  constituens,  quem  inter  Palladiimi  et 
Theodorum  Georgius  distribuerat.  Palladii  etiam  no- 
mine, in''  quaestionibus  Anastasio  Nicaeno  episcopo  tri- 
butis,  et  Palladii  episcopi  Helenopoleos,  ab  anonymo* 
Graeco  vitae  Chrysostomi  scriptoi-e  productum  ilium  inve- 
nio.     Ut  de  Jodoco  Coccio  nihil  dicam,  cui  ahquando 


Phot,  bibliothec.  num.  DC. 

Anastas.  Nicsen.  qusest.  10.  in  Scriptiir.    torn.  1.  bibliothec.  Patr.  edit,  Paris, 
ann.  1589.  col.  101. 

»  Oper.  Chrysostora.  torn.  8.  pag.  2i)3.  Ed.  Savil. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES.  361 

episcopum'',  aliquando  diaconum' Helenopolitanum  appel- 
lare  ilium  libuit. 

Hunc  dialogum  e  Graeco  in  Latinum  sermonem  trans- 
tulit  Ambrosius  monachus  Camaldulensis :  qui  Venetiis 
primum  anno  MDXXXIII.  seorsim,  deinde  anno  MDLIII. 
in  Aloysii  Lipomani  secundo  tomo  vitarum  SS.  Patrum ; 
atque  Parisiis  demum  anno  MDLXXXI.  et  deinceps  in 
variis  openim  Chrysostomi  editionibus,  typis  excusus  ex- 
tat.  Dialogo  auteni  prEcfixum  legitur  hoc  procemium : 
"  Cum  venisset  aliquando  Romam  Palladius  Helenopoli- 
tanae  ecclesise  venerandus  antistes,  Johannis  illius  sanc- 
tissimi  viri  Constantinopolitani  episcopi  jam  vita  functi 
discipulus,  susceptusque  fuisset  cum  honorifice  a  pontifice 
Romanae  sedis  Zosimo  beatissimo,  cum  a  clero  universo 
devotissime  :  inter  cseteros,  quibus  ille  familiarius  est  usus, 
Theodorus  fuit  ecclesiae  Romanse  diaconus.  Is  enim 
sancti  viri  doctrina  casta  et  vitae  sanctitate  delectatus,  fre- 
quens  illi  aderat,  imo,  quoad  licebat,  nunquam  a  latere 
ipsius  discedebat.  Quadam  autem  die  dum  essent  ambo 
simul,  otiumque  a  curis  omnibus  mortalibus  agerent,  orta 
ex  more  collatione  spiritual],  hoc  sermoni  suo  initium  de- 
dit  episcopus." 

Quod  procemium,  ut  Palladii  non  esse,  doctrinse  et  sanc- 
titatis  illius  praedicatio  in  eo  facta  palam  loquitur ;  ita  ali- 
unde non  parva  suboritur  suspicio,  a  recentiore  aliquo 
Graeculo  vel  compositum  illud  fuisse,  vel  saltem  interpo- 
latum,  ad  ipsius  operis  veritatem  non  accommodate  satis. 
Cum  enim  colloquium  hoc  habitum  ibi  fuisse  referatur,  orta 
ex  more  collatione  spirituali ;  ad  primum  potius  congres- 
sum  fuisse  illud  referendum  ista  dialogismi  verba  suadere 
videantur.  "Theodor"'.  Unde,  quaeso,  ad  nos  advenisti 
pater?  Pallad.  Aboriente, frater,adveni;  nuncque primum 
Romam  vidi.  Theod.  Quaenam  te  maxime  advexit  causa?" 
et  paucis  interjectis  :  "  Puto  enim  te  esse  ex  Johannis 
Constantinopolitani  episcopi  sociis."  Deinde,  Zosimo 
Romanam  cathedram  obtinente,  colloquentes  inter  se  isti 
introducuntur :    unde   et   anno,   quo    ille    sedere   ccepit, 

•>  Cocc.  Thesaur.  Catholic,  torn.  2.  pag.  296.  <=  Ibid.  pag.  Oil. 

''  ViU  Chiysost.  torn.  2.  Lipomani,  ful.  301. 


362  BRITANNICABUM     ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

CCCCXVII.  Romam  venisse  Palladium  colligit  Baro- 
nius^.  At  factum  id  Theophilo  Alexandrine  adhuc  super- 
stite,  quern  in  consulatu  Honorii  IX.  et  Theodosii  V.  hoc 
est,  anno  Domini  CCCCXII.  mortuum  fuisse  docet  So- 
crates', ejusmodi  de  eo  dicta,  in  hoc  dialogo  passim  occur- 
rentia,  satis  indicant  :  "  Ex^  ipso  quippe  aspectu  callet 
interiorem  hominis  voluntatem  sententiamque  dinoscere. ' 
Et  paulo  post:  "  Si  ejusmodi  Theophilus  est,  tantoque 
viget  acumine."  Item :  "  Est''  ille  natura  fervidus,  et  te- 
merarius,  et  audax,  ac  supra  modum  contentiosus."  Et 
sub  operis  finem :  "  Est'  haec  Romans  ecclesiae  sententia, 
non  communicare  in  finem  usque  orientalibus  episcopis, 
maximeque  Theophilo,  donee  Dominus  universaUs  synodi 
tribuat  locum." 

Quin  et  ipsum  coUocutionis  hujus  annum  ita  erui  posse 
arbitror.  Tertiadecima''  indictione,  Asiaticorum  episco- 
porum  negotium  tractari  ccepisse  et  ad  illud  componendum, 
barbarico'  Gainee  tuniultu  ingruente,  Syncletium  metro- 
politanum  et  Palladium  Helenopolitanum  episcopum  a 
synodo  Constantinopolitana  missos,  aestivo  fervente"'  sole, 
Smyrnam  descendisse,  narrat  in  hoc  dialogo  Palladius 
alter.  Factum  igitur  hoc  anno  aeraa  nosti-ae  CCCC.  in 
cujus  exitu  occisus  est  Gainas,  et  initio  Helenopolitanus 
episcopus  creatus  est  Palladius.  Biennio"  integro  causam 
banc  agitatam  fuisse  addit  dialogista,  et  a  Johanne  Chry- 
sostomo  in  Ephesina  septuaginta  episcoporum  synodo, 
dum°  hyems  esset,  terminatam:  quo  tempore  depositis 
aliquot  episcopis,  in  locum  defuncti  nuper  Ephesiorum 
ecclesiae  antistitis  Heraclidem  diaconum,  natione  Cyprium, 
et  Evagrii  monachi  in^  Scethi  eremo  discipulum  (cujus  no- 
mini,  ni  fallor,  condiscipuli  sui  Palladii  Lausiaca  historia, 

'  Baron,  ann.  471.  sec.  1.  '  Socrat.  hist,  eccles.  lib.  7.  cap.  7. 

K  Tom.  2.  Lipom.  fol.  307.  '•  Ibid.  fol.  312. 

'   Ibid.  fol.  333. 

I*  Ibid.  fol.  319.  b.Gcoig.  'Etti  T-T/e  TpianaiStKartis  trii'o^i/cTEWi,'  Tov  TuTt 
luTTOVTOi  KtiicXow.  Gcorg.  Alexandrin. 
'    Ibid.  fol.  320.  b. 

'"'Hi'  ynp  TO  aKpai^vig  Tijs  Otpii'ijs  lupaf.  Gcorg. 
"  Ibid.  fol.  321.  a. 

°  Xtifiipiae  Ttjt  upas  ouffjjj.  Gcorg. 
p  Vid.  Sozomen.  hist.  lib.  3.  cap.  13. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES^  363 

Paradisi  titulo,  falso  habetur  adscripta)  substitutum  fuisse, 
praeter  alios,  in  ecclesiastica  sua  historia''  refert  Sozonienus. 
Verum  post  quadriennium  episcopos  illos  qui  depositi 
fuerant  sedibus  suis  restitutos  esse,  docet  in  eodem  dia- 
logo  Palladius' ;  de  Ephesiis  speciatim  deinde  adjiciens  ; 
"  Ordinantes  tribuni  Victoris  eunuchum,  in  sede  episcopi 
coUocarunt :  eum  vero,  qui  a  septuaginta  episcopis  fuerat 
ordinatus,  carceri  hactenus  inclusum  servant ;  virum  ap- 
prime  liberalibus  disciplinis  imbutum,  et  qui  post  vitam 
solitariam,  ac  divinarum  literarum  peritiam  singularem, 
accersitus  ex  eremo,  triennium  diaconi  fuerat  perfunctus 
officio."  Unde  colligimus,  sub  initium  anni  CCCCII. 
Ephesiorum  episcopum  ordinatum  Heraclidem,  anno 
CCCCVI.  datum  fuisse  in  custodiam ;  in  communi  vide- 
licet ilia  persecutione,  quas'  Palladium  Helenopolitanum 
et  reliquos  qui  Attico,  hoc  ipso  anno  Arcadio'  VI.  et 
Probo  consulibusviventeadhuc  Johannein  sedem  Constan- 
tinopolitanam  intruso,  communicare  noluerunt,  similiter 
involvit.  Quot  vero  annos  in  carcere  ille  exegerit,  quum 
de  ea  calamitate  dissereret  Palladius,  verba  ilia  declarant: 
"  Heraclides"  Ephesius  quadriennium  jam  Nicomedias  car- 
ceri inclusus  est."  Ex  quo  inferimus,  anno  CCCCX.  hoc 
inter  Theodorum  et  Palladium  habitum  fuisse  colloquium  ; 
RomansE  ecclesise  adhuc  praesidente  Innocentio,  non  Zo- 
simo,  ut  in  vulgato  hujus  dialogi  legitur  prooemio.  Neque 
enim  illorum  Georgii  Alexandrini  verborum  ulla  hie  ha- 
benda  est  ratio."  "  'HpoKXtiSijc  iv  ry  iipicry  r^e  NikojUi)- 
Seiag  ivsKkiiaOr]  inX  rtrpafrij  Kai  npog  xpovov.  Heraclides 
iii  Nicomediensi  custodia  conclusus  est  ad  quadriennium, 
et  ultra."  Quum  illud,  "  koX  irpoc,  et  ultra,"  non  Palladii 
sed  Georgii,  qui  quamdiu  ultra  quadriennium,  a  dialo- 
gista  expressum,  in  carcere  detentus  fuerat  Heraclides 
ignorabat,  additamentum  esse  res  ipsa  satis  indicet. 

Neque  in  prooemio  illo  parum  mihi  suspectum  et  illud 
est  quod,  qui  cum  Theodoro  hie  sermonem  confert,  Palla- 
dius   Helenopolitanae    ecclesiae  venerandus    antistes   ap- 

1  Lib.  8.  cap.  6.  '  Vit.  Chrysost.  torn.  2.  Lipom.  fol.  321.  b. 

•    Ibid.  fol.  305.  a.  b.  315.  a.  ct  330.  a. 

'   Socrat.  hist.  lib.  6.  cap.  20.         "  Tom.  2.  Lipoman.  fol.  330.  a. 


364  BRITANNICARUM  ECCLESIARUM  CAP.  XVI, 

pellatur  :  quum  in  Cujaciano  dialogi  hujus  fragmento 
MS.  a  Frontone  Ducaso  in  nods  suis  edito,  neque  Pal- 
ladius  neque  Helenopolitanus,  sed  incertus  incertaj  sedis 
episcopus  fuisse  perhibeatur.  Ita  enim  appictus  ru- 
brica  titulus  ibi  se  habebat :  "  'Ek  tov  'kttopikov  \uyov 
Tdjv  wepi  TOV  XpvrrocTTOfiov  virb  Tivog  tHjv  iiricrKowtov  irpoQ 
QsoSwpov  StaKovov  'Fwfxrjc  Xt)(9iVTog.  Ex  sermone  histo- 
rico  de  rebus  Chrysostomi  habito  ab  episcopo  quodam 
cum  Theodoro  diacono  Romano."  Atque  in  ipso  con- 
textu,  ubi  in  Latina  dialogi  versione  positus  est  Palla- 
Dius,  in  fragmento  illo  comparebat  tantum  6  liriaKoiro^. 
Et  quidem  episcopum  se  fuisse,  quum  Johanni  Chrysos- 
tomo  comes  adhassisset,  illis  verbis  satis  ipse  indicate 
"  Eramus''  cum  Johanne  quadraginta  episcopi,  tunc  in 
episcopatus  triclinio  sedentes :"  sed  alium  turn  fuisse  sedis 
Helenopolitanae  praesulem,  non  minus  clare  idem  ipse  sig- 
nificat.  Professus  enim  se  "  ne'"  punctum  quidem  tem- 
poris,"  dum  Asiaticorum  episcoporum  tractaretur  nego- 
tium,  a  Johanne  abfuisse ;  illo  Constantinopoli  manente, 
"  Palladium^  Helenopolitanuni  episcopum"  ad  eorum 
causam  cognoscendam  in  Asiam  missum  fuisse  narrat.  Et 
quum  post  mortem^  Johannis  se  "  prinium''  Romam  vi- 
disse"  noster  hie  testatus  sit  Palladius  :  prius  Romam'' 
Palladium  episcopum  Helenopoleos  advenisse,  viventisque 
Johannis  causam  ibi  egisse  confirmat  Theodorus ;  quid"^  de 
illo  postea  actum  fuerit  ignorans,  et  ab"*  altero  illo  cum  quo 
loquitur  Palladio  scire  desiderans.  Quibus  et  ipsius  He- 
lenopolitani  Palladii  testimonium  addere  liceat,  qui  se  in 
Bithynia  ordinatum  episcopum,  "  tempestatis"  illius  quae 
sub  sancto  Johanne  commota  est  interfuisse  malis"  innuit; 
ejusque  causa  Romam  se  profectum,  a  Piniano  et  juniore 
Melania  ejus  uxore  hospitio  ibi  exceptum  fuisse,  in  Lau- 
siaca  sua  hietoria  hisce  verbis  aperte  indicat.  "  Ov^  fUKpw^ 


"  Vit.  ChryiosL  2.  Liponi.  fol.  310.  b.     »   Ibid.  fol.  319.  b. 
y  Ibid.  fol.  320.  b,  ^  Ibid.  fol.  315.  b.  333.  a. 

»  Ibid.fol.  301.  a.  ^  Ibid.  fol.  304.  b. 

<:  Ibid.  fol.  305.  b.  ''  Ibid.  fol.  329.  b. 

"  Hieraclid.  Paradis.  cap.  22.    icoii'Mi'i/iTof  ry  jripiardcrti  rj  Kara  Tvv  fia~ 
Kopiov  'loiavvtjv.     Pallad.  Lausiac.  hist.  cap.  43. 
f  Fallad.  hist.  cap.  121. 


CAP.  XVI.  ANTIQUITATES,  365 

St  ical  rifiag  trXsiova^  ovtoq  tri^tjo-av  airi\96vTag  iv  'Vw/jiy, 
cia  Tov  fiOKapiov  'Iwavvjjv  tov  iTriaKOTTOv,  Koi  aviiravaav 
jjjuac  Kot  ^tvoSo\ei(^  koi  i(j)oSlotQ  SaipiXiararoig.  Nec*^  nobis 
quidem  et  certe  cum  plurinii  siniul  essemus  qui  Romam 
propter  beatum  episcopum  Johannem  perrexeramus,  exi- 
gua  praestiterunt :  sed  dum  et  in  illis  partibus  degeremus, 
officiosissimo  nos  susceperunt  hospitio,  largissimisque 
sumptibus  cum  exinde  proficisceremur  honoraverunt." 

Idcirco  audiendi  non  sunt,  qui  in  dialogum  de  vita  Chry- 
sostomi,  pro  Blemmyorum  episcopo,  Helenopolitani  antis- 
titis  nomen  errore  librariorum  irrepsisse  suspicantur :  ab 
Ambrosio  Camaldulensi  decepti,  qui  "  Palladium'^  Blem- 
myorum sive  ^thiopum  episcopum  servari  prope  lo- 
cum qui  Syene  vocatur,"  in  Latina  sua  versione  retulit. 
Quum  episcopi  vocabulum,  ab  interprete  temere  adjec- 
tum,  tenebras  historiae  hie  offuderit ;  quae  non  aliud 
voluit,  quam  Palladium  ilium,  cujus  superius  mentio 
facta  fuerat,  Helenopolitanum  episcopum,  in'  custo- 
dia  esse  "  servatum  apud  Blemmyas  iEthiopibus  fini- 
timos,  in  loco  qui  castrum  Syenes  vocabatur."  Id  enim 
Grasca  ilia  sonant,  a  Georgio  Alexandrino''  ex  dialogo  hoc 
petita :  JlaXXaStov  BXf/u/uvcov  twv  AldioTrwv  tKynToviov 
ippovpHcrdai,  2ui(v»}C  tou  Kaorpou  KaXovfitvov  rov  tottov. 
Qui  igitur  in  hoc  dialogo  cum  Theodoro  colloquitur  Pal- 
ladius,  non  Helenopoleos  in  Bithynia,  cui  Palladium  Gala- 
tam,  Evagrii  discipulum,  Lausiacae  scriptorem  historiae, 
eo  tempore  praefuisse  ostendimus,  sed  vel  Helenopoleos 
in  Palaestina',  vel  alterius  alicujus  ecclesiae  antistes  est 
habendus.  Et  cujuscunque  sedis  ille  fuerit  episcopus, 
quum  unam  dialog!  personam  is  sustineat  et  Theodorus 
alteram ;  ab  hoc  potius  quam  ab  illo  sermones  istos  literis 
memoriaeque  fuisse  commendatos,  ilia  Theodori  ad  Palla- 
dium verba,  cuivis  sine  praejudicata  opinione  ea  perpen- 
denti  facile  persuaserint.     "  Volo""  autem  id  sit  tibi  meae 


f  Heraclid.  Paradis.  cap.  49.  ^  Tom.  2.  Lipom.  fol.  330. 

'  'BttI  ivSiK  afiijvaglv  l^o^epip  KiXklif  KpvTTTontpov:  ut  ipse  de  se  confir- 
mat,  in  historia  Lausiaca,  cap.  43. 

''  Tom.  8.  oper.  Chrysost.  pag.  23fi.  edit.  Graec.  Savil. 

'  Vid.  supra,  cap.  8.op.  torn.  S.  pag.  223.       ■"  Tom.  2.  Lipom.  fol.  329.  b. 


3G6  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVI, 

credulitatis  argumentum,  quod  ea  intentissime  aiidivi  qua3 
dicta  sunt,  memoriaeque  altius  infixa  teneo ;  scripturae 
forte  tradenda  per  me,  si  Deus  juverit,  in  memoriam  ge- 
nerationis  nostrse,  et  eorum  utilitatem  qui  episcopatum 
desiderant." 

Ista  paulo  diligentius  persequi  visum  fuit,  non  solum  ut 
appareret  quam  nullo  niteretur  fundamento  Trithemii  et 
ejus  sectatorum  sententia,  vitani  hanc  Chrysostomi  Pal- 
ladio  Scotorum  episcopo  tribuentium;  sed  etiam  quod  a 
viris  doctis  hac  in  re  varie  peccatum  fuisse  animadverte- 
rem.  Clarissimus  Vossius",  a  Scotorum  quidem  Palladio 
vitam  Chrysostomi  conscriptam  fuisse  recte  negat ;  sed  in 
vero  auctore  designando  nonnihil  aberravit,  dum  addit, 
"  Is  qui  Chrysostomi  vitam  scripsit  est  Palladius  Galata, 
Chrysostomi  (vel  Evagrii  potius,)  discipulus,  episcopus 
HelenopoHs :  cujus  hodieque  dialogus  exstat  de  vita  Chry- 
sostomi, in  quo  se  colloquentem  inducit  cum  Theodore 
Romana;  ecclesiae  diacono ;  qui  habitus,  cum  Zosimus 
pontifex  esset."  Baronius,  initio  quidem  Palladium,  He- 
lenopoleos  in  Bithynia  episcopum  et  Lausiacae  scriptorem 
historiee,  diversum  ab  illo  fuisse  statuit,  qui  in  hoc  dialogo 
interloquitur:  postea  vero  utrumquei*  confundit,  atque 
demum  Palladium',  qui  ex  Romanaj  ecclesias  diacono  Sco- 
torum factus  est  episcopus,  scripsisse  ait  "  sub  Zosimo 
papa  res  gestas  S.  Johannis  Chrysostomi;  nempe  dia- 
logum  ilium  alterius  Palladii  episcopi  Helenopolis  cum 
Theodoro  itidem  Romanae  ecclesiae  diacono." 

Possevinus  quoque  Palladii  Galatae"^  dialogum  cum  Theo- 
doro extare  dicit;  eundemque  dialogum  Palladium*  pri- 
mum  Hiberniae  episcopinn  scripsisse  asserit ;  de  aliis  ejus- 
dem  scriptis  alibi  adjiciens,  "  Scripsit'  librum  contra  Pe- 
lagianos,  et  librum  homiliarum,  et  ad  Celestinum  librum 
epistolarum,  et  alia :  sed  ut  pleraque  periere,  ita  dolcndum 
est  extare  non  posse,  unde  pleraque  illius  pontificiae  lega- 


"  Voss.  de  historicis  Latin,  lib.  3.  cap.  12. 

»  Baron,  ann.  388.sec.  110.  P  Id.  ann.  400.  sec.  01.  et  417.  sec.  1. 

1  Id.  ann.  429.  sec.  8. 

"■   Possevin.  apparat.  sacr.  in  Palladio  Galata. 

•    Id.  in  .lolian.  Chrvsostomo.  '  Id.  in  Palladio  Britanno. 


CAP.  XVr.  ANTIQUITATES,  867 

tionis  in  lucem  erui  possent."  In  liisce  vero  secutus  ille 
est  Baronium:  qui  Johanni  Tritliemio  ea  perperam  tri- 
buens,  quie  Johanni  Balaeo"  accepta  erant  referenda,  de 
Palladii  nostri  scriptis  ista  retulit ;  "  Palladius"'  diaconus 
apud  Trithemium  numeratur  inter  scriptores  ecclesias- 
ticos :  nam  praeter  vitam  Johannis  Clirysostomi  ab  ipso 
scriptam  per  dialogismum,  in  quo  Palladius  episcopus  et 
Theodoras  diaconus  interloquuntur,  Hbrum  etiam  contra 
Pelagianos,  et  homiharum  hbrum  unum,  et  ad  Celestinum 
epistolarum  hbrum  unum,  et  aha  Graeco  sermone  ab  eodem 
edita  idem  tradit.  Utinam  extaret  hber  ille  Palladii  epis- 
tolarum ad  Celestinum  :  certe  quidem,  cuncta  quae  in  hac 
legatione  ab  eo  gesta  essent,  fuisse  accurate  scriptis  man- 
data  illis  epistolis,  opinari  possumus ;  cum  nos  illis  caren- 
tes,  de  rebus  magni  ponderis  memoria  perpetua  dignis, 
nihil  prasterea  quam  quaj  dicta  sunt  ex.  Prospero,  habe- 
amus  expressum." 

Verum  et  vano  illo  dolore  Possevinus,  et  inani  illo  vote 
Baronius  supersedisset,  si  Balaei  perspectam  habuisset 
consuetudinem,  non  ilia  solum  auctoribus  tribuendi  quaj 
scripta  ab  eis  fuisse  alicubi  legisset,  sed  etiam  qua;  scribi 
ab  illis  probabiliter  potuisse  ipse  conjecisset.  A  nostro 
enim  Palladio  quicquam  literarum  monimentis  memoria3 
posteritatique  proditum  fuisse,  nihil  est  quod  faciat  fidem. 
Quare  ut  aliunde  qua;  in  Prospero  desunt  aliquo  modo 
suppleantur ;  visum  est  ex  rerum  B.  Patricii  scriptoribus, 
quse  ad  hanc  Palladii  legationem  spectant,  hie  apponere. 
Sic  igitur  de  ea  scribit  Ninius  Britannus  :  "  Missus  est 
Palladius  episcopus  priniitus  a  Cclestino  papa  Romano  ad 
Scotos  in  Christum  convertendos :  qui  prohibitus  est  a 
Deo  per  quasdam  tempestates :  quia  nemo  potest  quic- 
quam accipere  in  terra,  nisi  de  ccelo  illi  datum  fuerit.  Et 
profectus  est  ille  Palladius  de  Hibernia,  pervenitque  ad 
Britanniam,  et  ibi  defunctus  est  in  terra  Pictorum."  Et 
Matthaeus  Florilegus" :  "  Missus  est  Palladius  episcopus  a 
papa  Celestino  ad  Scotos  ad  Christum  convertendos.  Qui 
primo  verbum  Dei  in  Scotia  prajdicans,  tandem  Britan- 

"  Balae.  centur.  14.  num.  6.  "  B.iron.  ann.  429.  sec.  S. 

"  Flor.  hist.  ann.  grat.  491. 


368  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVI. 

niam  pervenit,  et  in  terra  Pictorum  defunctus  est."  Et 
Probus  Hibernus'':  "  Palladius  a  Celestino  papa  directus 
fuerat  adhanc  insulam,  sub  brumali  rigore  positam,  conver- 
tendam ;  sed  prohibuit  ilium  Deus  convertere  gentem  illam : 
quia  nemo  potest  accipere  quicquam  in  terra,  nisi  datum  ei  fu- 
erit  de  ccelo.  Immites  enim  et  feri  homines  recipere  no- 
lebant  doctrinamejus:  nequeipse  longum  voluit  transfigere 
tempus  in  terra  non  sua,  sed  reverti  disposuit  ad  eum  qui 
misit  ilium.  Cumque  aggressus  Palladius  mare  transme- 
asset,  et  ad  fines  Pictorum  pervenisset,  ibidem  vita  deces- 
sit.  Audientes  itaque  de  niorte  Palladii  archidiaconi,  disci- 
puli  ipsius  qui  ei'ant  inBritanniis,  id  est,  Augustinus,  Bene- 
dictus  et  caeteri,  venerunt  ad  sanctum  Patricium  in  Eu- 
boriam,  et  mortem  Palladii  ei  denunciabant." 

Qui  vetere  lingua  Hibernica  vitam  Patricii  descripsit, 
ita  rem  narrat :  "  Celestinus  misit  Palladium  eximium  dia- 
conum,  cum  duodecim  aliis,  ad  praedicandum  Hibernis. 
Cumque  in  Laginiam  advenisset  Palladius,  occurrens  illi 
rex  illius  gentis  Nathi  filius  Garrchon,  inde  eum  expulit. 
Paucos  tamen  eo  in  loco  sacri  baptismatis  lavacro  ille  ab- 
luit,  ibique  tres  fundavit  ecclesiolas  I.  Cell-fine  :  ubi  libros 
suos  reliquit,  una  cum  scrinio  et  reliquiis  quibusdam  Petri 
et  Pauli,  necnon  tabula  in  qua  scribere  consueverat. 
II.  Teach  na  Roman,  sive  iEdem  Romanorum.  III.  Dom- 
nach  Arte:  quam  dicavit  Silvestro  et  Solonio.  Et  cum 
ad  suos  revertere  statuisset,  morbo  correptus  in  terra  Pic- 
torum^ mortuus  est."  Alius,  qui  Latine  tribus  libris  acta 
Patricii  explicavit,  in  eorum  secundo  de  Palladii  legatione 
ista  retulit :  "  Anno  ab  incarnatione  Domini  CCCCXXX. 
beatissinius  papa  Celestinus  archidiaconum  Romanae  ec- 
clesia;,  nomine  Palladium,  ordinavit  episcopum,  et  ad 
Scotos  convertendos  ad  Christum  in  Hiberniani  ante  sanc- 
tissimum  misit  Patricium ;  traditis  ei  BB.  Petri  et  Pauli  et 
aliorum  sanctorum  reliquiis,  veteris  quoque  et  novi  Testa- 
menti  voluminibus  datis." 

"  Est  autem  Hibernia  insula  omnium  occidentalium  in- 
sularum  post  Britanniam  maxima,  serenitate  aeris  saluber- 

t  Prob.  vit.  Patricii,  lib.  1.  *  Criiitnecli. 


CAP.  XVI.  antiquitates.  369 

lima,  lit  nullus  propter  hyemem  secet  ibi  fcenum ;  nullus- 
que  serpens  potest  ibi  vivere  aut  rana,  sed  et  omnia  quae 
inde  portantur  valent  contra  vcnena:  ultra  quam  ad  oc- 
casum  nulla  invenitur  habitabilis  terra,  nisi  miranda 
loca  quaa  vidit  S.  Brendanus  in  oceano.  Haec  jam  in- 
sula proprie  Scotorum  est  patria.  Palladius  ergo  per- 
veniens  Hiberniam,  in  tribus  locis  ibi  Christi  funda- 
vit  ecclesiam.  In  plebe  autem  Nathi  filii  Garrchon, 
qujE  dicitur  modo  Huagarrchon,  construxit  monasterium 
quod  vocatur  Scotice  Ceall-mor  :  in  quo  usque  hodie 
sunt  ejus  libri,  et  apostolorum  reliquiae.  Discipuli  vero 
ejus  construxerunt  monasterium,  quod  dicitur  Scotice 
Teach  na  Romanach,  id  est,  Domus  Romanorum.  Ter- 
tia  autem  ecclesia  Domnach  Arda,  a  Silvestro  et  So- 
lonio  S.  Palladii  discipulis  est  constructa.  Palladius 
itaque  paucos  ad  Christum  convertens,  et  gentilium  im- 
petum  ac  ferocitatem  ferre  non  valens,  Hiberniam  de- 
seruit:  et  redire  volens  Romam,  in  provincia  Pictorum, 
quae  modo  est  Scotia  in  Britannia,  vitam  finivit  suam. 
Sanctus  autem  Patricius  ad  tale  opus  grande  a  Deo  olim 
est  praeelectus.  Habitatores  enim  Hiberniae  non  recepe- 
runt  doctrinam  Palladii :  quia  non  illi  Deus  donavit  Hi- 
berniam, sed  S.  Patricio  servavit  eam." 

Apud  Jocelinum"  quoque  de  eadem  Palladii  legatione, 
similiter  legimus :  "  Praemiserat  papa  Celestinus  pra;di- 
candi  gratia  in  Hiberniam,  ante  Patricium,  alium  doctorem 
nomine  Palladium,  archidiaconum  scilicet  suum :  cui  ad- 
juiictis  sociis  copiam  contuht  librorum,  utrumque  videlicet 
Testamentum,  cum  reliquiis  apostolorum  Petri  et  Pauli  ac 
martyrum  plurimorum.  Hibernicis  vero  praedicationi  ejus 
non  credcntibus,  sed  obstinatissime  oppugnantibus,  a  re- 
gione  illorum  discessit ;  Romamque  tendens,  in  Britannia 
infra  fines  Pictorum  in  fata  concessit.  Quosdam  tamen  in 
Scotia  ad  Christum  convertens,  baptizavit :  tresque  eccle- 
sias  de  robore  extructas  fundavit ;  quibus  discipulos  sues 
praelatos,  Augustinum  videlicet,  et  Benedictum,  Silves- 
trum  et  Solonium,  collatis  codicibus  suis  et  reliquiis  sanc- 

■  J.iceliu.  vit.  Patricii,  cap.  2j.     ViU.  et  cap.  105, 
VOL.  VI.  B  B 


370  BRITANNICARUM    ECCLESIAUUM  CAP.  XVI. 

torum,  reliquit.  Huic,  fructuosiori  legatione  et  labore, 
S.  Patricius  successit :  quia,  ut  Hibernico  proverbio  dici- 
tur,  non  Palladio  sed  Patricio  Dominus  convertendam  Hi- 
berniam  concessit." 

Palladium,  ex  Hibernia  reversum,  in  terra  Britonum 
mortuum  esse,   Johannes  Tinmuthensis  significat :  scrip- 
torem  vitae  Patricii  secutus,  quem  in  publica  turn  Oxoni- 
ensis  turn  Cantabrigiensis  academiae  bibliotheca  legimus, 
ita  hac  de  re  scribentem  :  "  Celestinus  alium  prajdicato- 
rem,  nomine  Palladium,  misit  ante  Patricium  ad  banc  in- 
sulam :  sed  habitatores  ejus  non   susceperunt  doctrinam 
ejus  ;  quia  non  illi  donavit  Deus  istam  insulam,  sed  S.  Pa- 
tricio reservavit  eam.     Palladius  vero  reversus  est  ut  iret 
Romam  :  sed  mortuus  est  in  regione  Britonum."   Sed  cum 
Fordoni,  in  Merniae  provincia,  vita  functum  fuisse  in  prae- 
cedente''  capite    docuerimus:   aliorum   quos   recensuimus 
sententiam  veriorem  esse  consequitur,   qui  eum  in  terra 
Pictorum  vitam  finiisse  tradiderunt :  quanquam  etiam  in 
Tirecliani  episcopi  coUectaneis  annotatum  invenerim.  Pal- 
ladium "  martyrium  passum  esse  apud  Scotos,  ut  tradunt 
sancti  antiqui."  Decimo  octavo  Kalendas  Januarii  fatis  eum 
concessisse  refert  Balseus*^ :  quod  si  verum,  sub  finem  ejus- 
dem  anni,  quo  ad  Scotos  missum  ilium  fuisse  ex  Prospero 
jam  ostendimus,  decessisse  eum  necesse  est.     Anno  enim 
CCCCXXXII.    proxime  insecuto    Celestinum  Romanum 
pontificem  mortem  obiisse  constat :  a  quo,  post  Palladium, 
missum  hue  fuisse  B.  Patricium,  Ninius,  Tirechanus,  Mac- 
cuthenus,   Probus,  Marianus,  Sigebertus,  Jocelinus,  Vin- 
centius  Bellovacensis,  Matthaeus  Florilegus,  Martinus  Po- 
lonus,  Antoninus  Florentinus,  et  caeteri  confirmant.    Unde 
etiam  Inisfallensium  annalium  collector,  "  Palladium  hie 
uno  anno  mansisse,  nee  Romam  pervenisse,  sed  in  Bri- 
tannia quievisse  in  Christo,  admonet." 

Ad  annum  igitur  CCCCXXXII.  S.  Patricii  in  Hiber- 
niam  adventum  non  male  in  annalibus  suis  Johannes  Clin- 
nus  retulit :  ad  quem  aerae  Dionysianag  annum,  Aetii  atque 
Valerii  consulatu,  et  Theodosii  junioris  imperii,  ab  Ho- 

^  Supra,  cap.  15.  pag.  210.  '  Raise,  centur.  14.  num.  6. 


CAP.  XVr.  ANTIQUITATES.  311 

norii  morte  deducti,  nono  anno  prasnotatum,  in  Mariani 
Scoti  MS.  et  ex  eo  expresso  Florentii  Wigorniensis  chro- 
nico,  annotatum  invenimus  :  "  Patricias  sanctus  genere 
Brittus  (vel  Brito)  a  sancto  Celestino  papa  consecratus,  et 
ad  archiepiscopatum  Hibernias  missus,  ibi  per  annos  LX. 
signis  atque  mirabilibus  praedicans,  totam  insulam  Hiber- 
niam  convertit  ad  fidem."  Cum  quibus  et  auctor  ille  con- 
sentit,  qui  tribus  libris  res  B.  Patricii  enarravit ;  eorum 
postremum  sic  exorsus  :  "  Anno  nono  regni  Theodosii 
imperatoris,  qui  post  Honorium  regnavit,  anno  quarto 
Lceogarii  filii  Neill  regis  Themoriae,  anno  autem  sexage- 
simo  aetatis  suae  missus  a  Celestino  papa  ad  praedicandum 
in  Hibemiam  beatissimus  archiepiscopus  Patricius  venit." 
Quandoquidem  vero  sexagenarius  hue  ille  pervenisse  me- 
moratur ;  ne  primam  aetatis  partem  ingrato  silentio  praeter- 
iisse  videamur,  tanti  viri  et  de  universa  nostra  Hibernia 
tantopere  meriti  primordia,  ex  iis  qui  supersunt  vitae  ipsius 
scriptoribus,  visum  est  repetere. 


isnS 


372  BRITANNIC  ARUM    ECCLESIARrM  CAP.  XVII. 


CAP.  XVII. 


Varii  actorum  B.  Patricii  scriptores.  Ejus  patria,  parentes,  sorores,  nepotes, 
servitutes,  studia  in  Gallia  et  Italia,  episcopatiis  et  legationis  Hibernica  sus- 
ceptio.  Primi  ejus  in  gentilitia  superstitione  debellanda  conatus,  et  prinium 
Pascha  in  Hibeinia  celebratum.  Trimmensis,  LoutbianjE,  Clochorensis, 
Armachanie,  Dubliniensis  et  Slcbhtiensis  ecdesix  fundatio.  Almogith  regis 
Connacise  septem  filii  et  ^ngus  rex  Momoniae,  cam  suis,  ad  fidera  conversi. 
Postremum  Patricii  iter  Romanum  :  et  quid  per  triginta  reliquos  vita  sua 
annos  ille  egerit.  De  successoribus  ejusdem,  recessu  ejus  Avallonico,  mortis 
tempore  et  sepultura  loco.  Tres  sanctorum  Hlbernia  ordines ;  et  eorum 
in  liturgia  ecclesiastica,  regulis  monasticis,  tonsura,  observatione  pascbali,  et 
mulierum  contubernio,  consuetudincs  varia.  Regum  Hibernicorum,  sub 
quibus  illi  claruerunt,  tempera  ;  et  alia  ad  eosdem  speciatim  periinentia. 

Patricii  nostri  acta  omnium  copiosissime  Jocelinus 
Furnesii  monachus  descripsit  ;  quae  Antuerpias  anno 
MDXIV.  opera  Cornelii  Hugonis  Franciscanorum  Hiber- 
nias  provincialis  vicarii,  et  post  centum  et  decem  annos 
Parisiis  Thomas  Messinghami  diligentia,  typis  publicata 
extant.  Quorum  vero  consilio  laborem  hunc  susceperit, 
in  operis  prologo  Jocelinus  ita  patefacit :  "  Reverendis- 
simi  Thomae  Ardmachani  archiepiscopi  totiusque  Iliber- 
niae  priniatis,  et  Malachiae  Dunensis  praesulis,  ad  hoc  opus 
aggrediendum  praeceptis  perstringimur.  lUustrissimi  ni- 
hilominus  Johannis  de  Curci  Uhdiae  principis,  qui  et  illam 
debellavit,  super  hac  re  petitio  adjungitur,  qui  S.  Patricii 
specialissimus  dilector  et  venerator  esse  dinoscitur ;  cui 
obtemperare  dignissimum  arbitramur."  Factum  hoc 
circa  annum  MCLXXXIII.  ad  quem  a  chronographo 
quodam  Cestrensi  annotatum  invenimus  :  "  Ivit  quidam 
monachus  de  Cestra,  nomine  Willelmus  de  Etleshale,  in 
Hulvester  ad  Dun ;  et  prioratum  ecclesiae  S.  Patricii   ab 


CAP.  XVII.  ANTIQOITATES.  373 

episcopo  Malachia  de  Dun  et  a  domino  Johanne  de  Curci* 
suscepit." 

A  plurimis  jam  dim  idem  tractatum  fuisse  argumentuni, 
biographus  ille,  quem  in  publica  Oxoniensis  et  Cantabri- 
giensis  academia;  bibliotheca  haberi  diximus,  breviter  ita 
indicat :  "  Omnes  libri  qui  de  virtutibus  Patricii  scripti 
sunt,  sexaginta  sex  numero  computantur ;"  vel  sexaginta 
tres,  ut  habet  alter  anonymus  qui  libris  tribus  acta  illius 
descripsit.  Id  Jocelinus  plenius  hunc  in  modum  explicat : 
"  De*"  his  qua;  mirifice  gessit  inmundo,  libelli  vel  tractatus 
referuntur  conscripti  sexaginta  sex  numero  :  quorum  pars 
plurima  principantibus  Gurmundo'^  et  Turgesio  consumpta 
periit  incendio.  Quatuor  tamen  codices  de  virtutibus  et 
miraculis  ejus  partim  Latine  et  partim  Hibernice  con- 
scripti reperiuntur  :  quos  diversis  temporibus  quatuor 
discipuli  ejus  (videlicet  beatus  Benignus  successor  illi- 
us, et  sanctus  Mel  episcopus  et  sanctus  Lumanus  pon- 
tifex  nepos  ejus,  et  sanctus  Patricius  filiolus  ejus,  qui 
post  decessum  patrui  sui  Britanniam  remeans  in  fata  con- 
cessit, in  Glasconiensi  ecclesia  sepultus  honorifice)  con- 
scripsisse  referuntur.  Sanctus  nihilominus  Evinus  simiii 
modo  actus  S.  Patricii  in  unum  codicem  compilavit,  quem 
partim  Latino  sermone,  partim  Hibernico  composuit.  De 
quibus  omnibus  quaecunque  fide  digna  reperire  potui,  in 
hoc  opus  collecta  communicare  notitiae  posterorum  gratum 
duxi."     Ita  Jocelinus. 

Scriptorum  vitae  Patricii  qui  typis  excusi  extant  antiquis- 
simus  est  Probus  Hibernus ;  qui  duos  hac  de  re  ad  Pau- 
linum  libellos  edidit,  venerabilis  Bedae  operum  tomo  tertio, 
sine  auctoris  nomine,  insertos.  Ipse  tamen  in  secundi  li- 
bri epilogo  nomen  suum  sic  aperuit :  "  Ecce*  habes,  frater 
Pauline,  a  me  humili  Probo  postulatum  nostras  fraternita- 
tis  indicium  ;  quo  nos  pauperes  aliqua  tibi  de  sanctissimi 
patris  nostri  Patricii  episcopi  virtutibus  scribere  cupiebas." 
Quandoquidem  vero  Mellonem  sive  Mellanium  Britannum, 


»  Vid.  Penibrigii  annal.  Hib.  ad  ann.  1201.  apud  Camden,  pag.  797. 
*<  Jocelin.  vit.  Patricii,  cap.  186.  '  Vid.  .supra,  cap.  14.  pag.  92. 

<•  Opcr.  Bed.  torn.  3.  col.  334.  edit.  Basil,  ann.  1563. 


374  BRITANNICARUM    ECCIESIARUM  CAP.   XVII. 

Rhotomagensium  de  quo  diximus'  episcopum,  Probi  cog- 
nomento  Bala3us'^(cum  Possevino,  Pitseo  et  aliis  ejusdeni  sec- 
tatoribus)  ornandum  esse  censuit ;   Dempstero*f  etiam  hunc 
vitae  Patricianae  scriptorem  Mellanium  Probum  Scotum  ap- 
pellare  libuit.     Quum,  si  ejusmodi  cognomentorum  a  Ba- 
laeo  excogitatorum  aliqua  habenda  esset  ratio,  Elvodugus 
Probus  multo  majore  cum  ratione  quam  Mellanius  Probus 
ab  eo  nuncupari  potuisset.     Ab  onini  enim  veri  specie  ab- 
horret   ut   Mellanius,    quern    Dempsterus*'   anno  CCLX. 
floruisse  agnoscit,  B.  Patricii  annis  centum   et  duodecim 
post    illud   tempus    in    lucem  editi   et   ducentis    triginta 
duobus    defuncti    vitam  et   exitum   Uteris    commendave- 
rit.     Inter  monumenta  autem  literaria  quae  suis    reliquit 
Elvodugus,  Baleens'   historiam  Britannorum  nominat,  ex 
qua  plura  ait  annotavisse  discipulum  ipsius  Nennium,   a 
nobis  Ninium  appellatum,  quem  de  B.  Patricio  multa,  ea- 
que  pai'uni  probatse  fidei,  chronico  suo  Britannico  inseru- 
isse  novimus.     Quin  et  Patriciana  Probi  nostri  historia, 
ut  Gabriel  Pennottus''  monuit,  "  non  ab  omnibus  recipi- 
tur,  et  in  aliquibus  falsa  esse  convincitur  apertissinie:  at- 
que  permulta  cum  anili  futilitate  conjuncta  et  nonnuUa  a 
veritate  evangelica  omnino  aliena"  in  ea  contineri  pronun- 
tiavit,  in  praefatione  librorum  duorum  de  vita  S.  Patricii 
quos  anno  MDLXXXVII.   Alexandro  Farnesio    Parmac 
et  Placentiae  duci   dicatos,    Antuerpiae  typis  Plantinianis 
edidit  avunculus  meus  Richardus  Stanihurstus. 

A  quibus  anilibus  commentis  optaremus  ut  reliqua 
etiam  ejusdem  argumenti  scripta  essent  immunia :  quorum, 
praeter  Probi  et  Ninii  ista,  quinque  ante  Jocelini  aetatem 
exarata  nobis  videre  contigit.  Eorum  primuni,  poema 
fuit  Hibernicum,  triginta  quatuor  distichis  comprehensum, 
Dubhtachi'  poetae  discipulo  Fiecho™,  quem  Slebhtiensi  ec- 
clesiae,  in  Laesia"  sive  Reginae  comitatu,  Patricius  cpisco- 

•  Supra,  cap.  7.  op.  torn.  5.  pag.  174. 

f   Balae.  centur,  1.  num.  31. 

e  Dempster,  hist,  eccles.  lib.  15.  num.  1001.  pag.  523.  et  527. 

•i  Id.  lib.  12.  num.  924.  pag.  488.  '   Balae.  centur.  1.  num.  07. 

^  Pennot,  in  clericoruu}  canonic,  hist.  lib.  2.  cap.  35.  sec.  4. 

'  De  quo  Jocelin.  cap.  44.  "'  Id.  cap.  115.  et  117. 

i'  L«igis. 


CAP.  XVII. 


ANTIQUITATES.  375 


pum  praefecerat,  attributum.  Secundum  collectanea  Tire- 
chani  episcopi  complectebatur,  quse  ex  ore  vel  libro  Ul- 
tani  Conch ubernensis  episcopi,  cujus  ipse  alumnus  fuerat, 
scripsisse  dicebatur.  Tertium  titulos  tantum  capitum  vitae 
Patricii  continebat,  quam  ad  Aidum,  Slebhtiensis  item  ci- 
vitatis  episcopum,  Maccuthenus  scripserat.  Quartum 
acta  Patricii  tribus  libris  explicata  continebat  :  qua;  tri- 
partiti  operis  titulo  saepius  citamus.  Quintum  lingua  Hi- 
bernica  ab  anonymo  quodam  consignatum  erat :  qui  S.  Pa- 
tricium  a  Columba  sive  Columchille  Felimaei"  filio,  Ultano 
filio  Conchobhair,  quern  Ardbrecanensem  appellant,  Adam- 
nano  Attiniensi,  Helerano  sapiente,  Ciarano  de  Belaig- 
duin,  Ermedacho  Clochorensi  episcopo,  Colmano  Vama- 
chensi,  et  Crumthir  Collait  de  Druim-roilgeach,  celebra- 
tum  memorat. 

De  genere  suo  ita  sci-ibit  ipse  Patricius,  si  modo  titulus 
non  fallat,  in  epistola  ad  Coroticum  tyrannum  :  "  Ingenuus 
fui  secundum  carnem  de""  corione  patre  nascor."  Et  in 
confessione  sua:  "  Patrem  habui  Calpornium  diaconum, 
filium  quondam  Potiti  presbyteri,  qui  fuit  in  vico  Bonavem 
Tabernia;."  Similiter  Probus,  libro  primo  de  vita  ipsius  : 
"  Hie  in  Britanniis  natus  est  a  patre  Calpurnio  diacono, 
qui  fuit  filius  Potiti  presbyteri,  et  matre  Concessa  nomine, 
de  vico  Bannava,  Tyburni«  regionis,  baud  procul  a  mari 
occidentali."  Et  Jocelinus  capite  primo  :  "  Extitit  vir 
quidam  Calpurnius  nomine,  filius  Potiti  presbyteri,  Brito 
natione,  in  pago  Taburnia  vocabulo,  hoc  est,  tabernaculo- 
rnm  campo  (eo  quod  Romanus  exercitus  tabernacula  ibi- 
dem fixerit)  secus  oppidum  Empthor  degens,  mari  Hiber- 
nico  collimitans  habitatione."  Ubi  scholiastes  illius  Ta- 
burniam  sitam  esse  in  Cornubia  male  annotat :  quum  na- 
tale  Patricii  solum,  inter  castrum  Dunbritannicum  et  civi- 
tatem  Glascuensem  positum,  accepto  ab  ipso  nomine, 
Kirk-Patrick  vel  Kil-Patrick  hodie  dicatur ;  ubi  et  olim 
vallum  illud  terminatum  fuisse  ostendimus"),  quod  a  Ro- 
manis  Barbaros  discludebat.  Hanc  enim  extremam  Ro- 
manorum  in  Britannia  provinciam,  quarto  fere  ante  natum 

"  Supra,  cap.  15.  pag.  230.  !>  Fort,  dtcurione. 

T  Supra,  cap.  15.  pag.  131. 


8'76  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

Patricium  anno,  Theodosius'  comes  ab  hostium  potestate 
recuperatam  Valentiam  noniinaverat  :  ad  cujus  limitem, 
inter  Glottam  et  Bodotiiam  porrectum,  stationem  habuit 
ilia  a  Claudiano*  commemorata, 

Extremis  legio  praetenta  BriUnnis  ; 


Quae  Scoto  dat  frcena  truci,  ferroque  notatas 
Perlegit  exanimes  Piclo  moriente  figuras. 

Genitum  fuisse  Patricium  in  Nemthur,  Fiechus  Slebhti- 
ensis  ut  concessum  sumit :  quem  locum  vetus  illius  inter- 
pres  in  septentrionali  Britannite  parte  situm,  et  Ailcluadc 
dictum  fuisse  ait :  ilium  extremum  intelligens  Britannica? 
ditionis  limitem,  de  quo  Beda :  "  Est'  sinus  maris  per- 
maximus,  qui  antiquitus  gentem  Britonum  a  Pictis  secer- 
nebat.  Qui  ab  occidente  in  terras  longo  spatio  erumpit, 
ubi  est  civitas  Britonum  munitissima  usque  Iiodie,  quae  vo- 
catur  Alcluith.  Ad  cujus  videlicet  sinus  partem  septen- 
trionalem  Scoti  advenientes,  sibi  locum  patrias  fecerunt." 
Et  Rogerus  Hovedenus,  in  annalium  parte  priore :  "  Anno 
DCCLVI.  (qui  fuit  post  Bedae  mortem  vigesimus  primus) 
Eadbert  rex  (Nordanhumbrorum,  qui  et  Egbert  dictus) 
et  Unnust  (sive  Oengus,  quem  anno  DCCLXI.  obiisse,  ex 
eodem  Hovedeno  et  appendice  ad  Bedaj  epitomen  histo- 
riae  Anglorum  adjecta,  liquet)  rex  Pictorum  duxerunt  ex- 
ercitum  ad  urbem  Alcluit ;  ibique  Britones  inde"  conditio- 
nem  receperunt,  prima  die  mensis  Augusti."  Ea  hodie 
castri  Dunbritannici  nota  est:  in  quo  et  Patricium  natuni 
fuisse,  in  sua  Scotiae  descriptione  Johannes  Hardingus 
retulit  :  a  quo  castro  oppidum  illud  Empthor  sive  Nem- 
thur non  procul  abfuisse,  etiam  ilia  Jocelini  indicant  : 
"  Erat""  in  quodam  promontorio  supereminenti  praefato  op- 
pido  Empthor  munitio  quaedam  extructa,  cujus  adhuc 
murorum  apparent  ruinosa  vestigia,  &c.  Est  autem  lo- 
cus Celebris  in  valle  Clud  situs,  lingua  gentis  illius  Dunbre- 
tan,  id  est,  Mons  Britonum  nuncupatus." 


'  Supra,  cap.  5.  op.  torn.  o.  pag.  121,  122.  et  cap.  1  j.  pag.  I IC. 

■  Claudian.  de  belloGelico:   supra,  pag.  310,  311. 

'  Bed.  hist.  lib.  1.  cap.  1. 

"  Jn  dedilionem  (Kilra.)  "  Jocelin.  vii.  Patric.  cap.  U. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  ST? 

Quia  vero  hodie,  mutatis  priscis  regionum  terminis, 
castrum  illud  Dunbritannicum  non,  ut  olini,  ad  Britonum 
sed  ad  Scotorum  ditionem  spectat  :  inde  fortasse  factum, 
ut  aliqui  B.  Patricium  Scotum  fuisse  dixerint :  nisi  hinc 
potius  errorem  ortum  fuisse  existimemus;  quod  in  antiquis 
martyrologiis  Beda;,  Usuardi,  Rabani  et  Adonis,  "  deci- 
mus  sextus  Calendas  Apriles  in  Scotia  natale  (vel  ut  Not- 
keri"  martyrologium  habet,  nativitas)  S.  Patricii  episcopi" 
annotatum  reperiatur.  Quum  tamen,  ut  natalis  nomine 
non  ortus  sed  obitus,  ita  etiam  Scotia;  vocabulo  non  Alba- 
nia sed  Hibernia  terra  designetur.  Quod  et  in  suis  ad 
martyrologium  annotationibus  observat  Petriis  Galesinius, 
et  novi  martyrologii  Roniani  textus  confirmat,  in  quo  legi- 
tur :  "  In  Hibernia  natalis  sancti  Patricii  episcopi  et  con- 
fessoris,  qui  primus  ibidem  Christum  evangelizavit,  et  max- 
imis  miraculis  et  virtutibus  claruit."  Ubi  tamen  ille  (ut 
ex  Uteris  D.  Rothaei,  ante  annos  quindecim  ad  me  datis, 
hoc  iv  irapodt^  moneam)  non  simpliciter  "  primus  praedica- 
tor  fidei  in  Hibernia  est  accipiendus  ;  sed  primus  et  pri- 
marius  honorc,  virtute,  zelo,  opere,  sanctitate  et  efficaci- 
tate  conversionis  omnium  consummatissimK." 

Sigebertus  Gemblacensis  in  anno  CCCXCIV.  S.  Patri- 
cium Scotum  appellat :  in  anni  tamen  CCCCXXXII.  histo- 
ria  genere  Britonem  fuisse  agnoscit.  Mattha2us  Florile- 
gus  postquam  in  anno  CCCXCIV.  Sigebertum  secutus, 
"  S.  Patricium  Scotum  in  Hiberniam  venditum  cum  suis 
sororibus  fuisse"  dixisset ;  in  anno  CCCCXCI.  ita  narra- 
tionem  invertit :  "  Cum  esset  natione  Hibernensis,  a  pa- 
tre  cum  duabus  sororibus  suis  in  Scotiam  venditus  est." 
Scotum  Hiberniensem  fuisse,  Baronius^  quoque  innuit :  ad 
locum  ilium  Sigeberti  proculdubio  respiciens  :  "  Sanctus 
Patricius  Scotus  in  Hibernia  cum  suis  sororibus  venditur." 
Ubi  tamen  Scotis  legendum,  Stephani  Viti  conjectura 
est  haudquaquam  aspernanda.  Guilielmus  Caxtonus, 
vel  quicunque  legenda;  aureae  Anglicanus  fuit  inter- 
pres,    Cambro-Britannum  fuisse  significat,  patriain   ejus 


»  Supra,  cap.  16.  pag.  279. 

>  Baron,  ann.  131.  sec.  191.  et  ann.  491,  sec.  20. 


378  BRITANNICARUM    ECCLESFARUM  CAP.  XVII. 

Pentliac,  pro  Pepidiauc^,  nominansjuxta  vallem  Rosinam. 
Humfredus  Lhuydus''  etiam  in  Rosea  valle  natum  asserit : 
de  qua  Giraldus  :  "  Dicitur''  locus,  ubi  ecclesia  Meneven- 
sis  sita  est  et  in  honore  B.  Andreae  apostoli  prime  fundata, 
vallis  Rosina  :  quae  tamen  Marmorea  potius  quam  vel  Ro- 
sea vel  Rosina  dici  posset ;  quoniam  rosis  mininie,  mar- 
more  vero  plurimum  abundat."  Et  quia  eo  aliquando  se- 
cessisse,  et  monasterium"^  ibi  fundavisse  Patricias  fereba- 
tur ;  etiam  natum  ibidem  fuisse,  opinandi  data  inde  est 
occasio. 

In  baptismo  vero  haudquaquam  Patricium,  ut  Jocelinus*" 
voluit,  sed  Succat  a  parentibus  fuisse  dictum,  non  Sige- 
bertus  solum  Gemblacensis  et  Florentius  Wigorniensis  Jo- 
celino  priores,  sed  etiam  carmina  Fieclio  Slebhtiensi  epis- 
copo  tributa  confirmant;  in  quibus  et  Succat  filius  Calpu- 
irnd  filii  Otidi  (sic  enim  ibi  appellatur,  qui  aliis  Odai- 
ge,  Potaid  et  Potitus  dicitur)  filii  Odissi  fuisse  me- 
moratur.  Antiquus  Fiechi  scholiastes  Suc-cath  lingua 
Britannica  Deum  belli  vel  fortem  bello  significare  notat  : 
et  genealogiam  ulterius  protendens,  Odissum  filium  Gor- 
nuid  fuisse  ait  (Cornutum  et  Cormacum  alii  nominant :) 
eumque  filium  Merevid  (alii  Liberudi  vel  Libairni)  filii 
OtsB  (alii  Odonis)  filii  Muric  (alii  Maviric)  filii  Oric,  filii 
Leonis,  filii  M aximi,  filii  Hencredi  (alii  Eancreti)  filii  Fei- 
rin,  filii  Britti  (alii  Britani)  a  quo  sunt  Bretani  nominati. 
In  aliis  quae  penes  me  sunt  sanctorum  Hiberniae  genealo- 
giis,  inter  Eancretum  et  Ferineum,  interponitur  Eirisus  et 
pater  illius  Pilistus ;  atque  Britanus  sive  Brittus  ille,  Bri- 
tannicae  gentis  auctor,  filius  fuisse  dicitur  Fergusii,  filii 
Nemedi,  illius  nimirum,  de  quo  Ninius  :  "  Secundus  ad 
Hibernian!  venit  Nimeth  quidam  filius  Agnominis,  qui  fer- 
tur  navigasse  super  mare  annum  et  dimidium  :  et  postea 
tenuit  portum  in  Hibernia,   fractis  navibus  ejus  ;  mansit- 

^  Vid.  supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  507. 

»  Lhuyd.  fragment.  Britan.  descript.  fol.  63.  b.  Vid.  Camd.  in  Penbrokeshirc, 
pag.  511. 

*>  Girald.  Itinerar.  Cambriae,  lib.  2.  cap.  1. 

<^  Galfrid.  Monemuth.  lib.  11.  cap.  3,  supra,  cap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  106. 

''  Jocelin.  vit.  Patric.  cap.  1. 


CAP,  XVir.  ANTIQUITATES.  879 

que  ibidem  per  multos  annos."  Et  Giraklus  Cambrensis  : 
"  Nemedus''  Agnominii  filius,  natione  Scytliicus,  cum 
quatuor  filiis  ad  desolatae  litora  terrse  devectus  est.  Sta- 
rium,  Gerbanelem,  Anninum,  Fergusiumque  hie  filios 
habuit." 

Mater  Patricii  Conchessa,  in  Anglo-Saxonico  Exonien- 
sis  ecclesiaB  martyrologio  Contablata,  in  opere  tripartite 
et  alio  vitas  B.  Patricii  scriptore  ex  academias  Oxoniensis 
et  Cantabrigensis  bibliotheca  a  nobis  jam  producto,  Con- 
ches filia  Ocinis  vel  Ochinis,  in  Hbro  Ballimotensi  Comceas 
vel  Cochmas  filia  Ochmais,  a  Fiechi  Slebhtiensis  scholiasta 
Conces  filia  Ochmuis,  appellatur :  et  Martini,  celeberrimi 
illius  Turonensium  episcopi,  ab  aliis'  soror,  a  Jocelino^  et 
alio  biographo  anonymo  sororis  filia  rectius  fuisse  tradi- 
tur.  Cum  enim  earn  Francam,  vel  Gallam  potius,  Hiber- 
nici  nostri  scriptores  fuisse  dictitent,  et  Sabarias''  in  Pan- 
nonia  Martinum  natum  fuisse  constet :  vero  est  similius, 
sororem  illius  in  eadem  Pannonia  natam,  fratrem  in  Gal- 
liam  fuisse  secutam,  et  Gallo  cuidam  Ochmuis  dicto  col- 
locatam,  Patricii  matrem  Conchessam  ibidem  peperisse. 
Qua  autem  occasione  ex  Gallia  in  Brftanniam  ilia  transmi- 
graverit,  idem  Jocelinus'  ita  aperit :  "  Calphurnius  duxe- 
rat  in  uxorem  puellam  Francigenam  Conques  vocatam, 
B.  Martini  Turonorum  archiepiscopi  consanguineam,  for- 
ma atque  morum  elegantia  egregiam.  De  Galliis  namque 
abductam,  cum  sorore  priore  natu,  ad  aquilonales  partes 
Britannise  in  obsequium  patris  sui  venditam  adamavit ; 
ejusque  moribus  delectatus,  delinitus  obsequiis,  illectus 
pulchritudine,  illam  ex  ancillari  famulatu  in  conjugale  con- 


*  GiraM.  Topograph.  Hib.  distinct.  .3.  cap.  3. 

'  Sigebert.  chronic,  ann.  432.  Florent.  Wigorn.  ann.  372.  Vincent,  specul. 
hist.  lib.  20.  cap.  23.  Annal.  Waverleiens.  ann.  433.  Ranulph.  polychronic.  lib.  4. 
cap.  29.  Eulog.  hist.  lib.  2.  ct  4.  Henr.  Marleburg.  chron.  ann.  370.  Werner. 
Fascic.  temper.  Antonin.  chronic,  tit.  1 1.  cap.  1 .  sec.  2.  Offic.  canonicor.  regular. 
Lateranens.  a  Pio  V.  confinnat.  Baron,  ann.  431,  sec.  191. 

B  Jocelin.  vit.  Patric.  cap.  22.  ct  Gabr.  Pennot.  hist,  clericor.  canonic,  lib.  2. 
cap.  34.  sec.  1.  et  lib.  3.  cap.  50.  sec.  2. 

*■  Sever.  Sulpit.  lib.  dc  vita  Martini,  cap.  1.  Sozomen.  hist,  ecclesiast.  lib.  3. 
cap.  14.  Gregor.  Turonens.  hist.  Franc,  lib.  1.  cap.  34.  et  lib.  10.  cap.  31. 

'   Jocelin.  cap.  I. 


380  BRITANNICAKUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

sortium  promovit.     Soror  vero  illius,   alteri  tradita  viro, 
habitabat  in  Empthor  oppido  praenominato." 

Anno  aerae  Christiana;,  CCCLXXII.  secundum  Diony- 
sium,  "  S.  Patiicium  natum  in  Britannia  ex  patre  Calprun 
nomine,  qui  presbyter  fuit,  filius  diaconi  nomine  Fodit," 
in  Florentii  Wigorniensis  chronico  legimus.  Cui  et  auc- 
toris  illius  rationes  qui  libris  tribus  res  S,  Patricii  descrip- 
sit,  et  aliorum  qui  sexagenarium  hue  eum  a  Celestino 
missum  advenisse  tradiderunt,  consentaneas  fuisse,  in  fine 
praecedentis  capitis  declaravimus :  a  quibus  quare  alii  dis- 
cesserint,  justam  adhuc  causam  non  videmus.  Henricus 
enim  Marleburgensis  "anno  gratia;  CCCLXXVI.  S.  Pa- 
tricium  natum  in  Britannia  majori"  fuisse  refcrt.  Joce- 
linus,  anno''  ffitatis  suaj  centesimo  et  vigesimo  tertio  atque 
incarnationis'  Dominica;  CCCCXCIII.  decessisse  scribens, 
in  annum  CCCLXX.  nativitatem  ejus  ea  ratione  conjicit. 
Probus  annos  vitae  centum  et  triginta  duos  illi  tribuit: 
qui  ab  anno  illo  CCCCXCIII.  subducti,  annum  Christi 
CCCLXI.  nobis  exhibent :  quo  in  lucem  editum  fuisse 
Patricium,  etiam  in  hbro  de  Glastoniensis  ecclesiae  anti- 
quitate  Guilielmus  Malmesburiensis,  et  in  ipso  yitas  Pa- 
tricii a  se  conscriptae  initio  Stanihurstus  noster  prodidit. 
Ninii  scholiastes,  qui  Patricium  octogenarium  hue  adve- 
nisse vult,  in  annum  CCCLII.  ejus  nativitatem  ea  ratione 
conjicit.  Giraldus  Cambrensis,  "  anno"  aetatis  suae,  cen- 
tesimo et  vigesimo  ab  incarnatione  Domini  CCCCLVIII." 
obiisse  ilium  statuens,  anno  CCCXXXVIII.  natum  fuisse 
consequenter  dicit.  Connacienses  denique  annales,  majore 
adhuc  prochronismo,  "  natum  S.  Patricium  anno  Christi 
CCCXXXVI.  sub  Constante  imperatore"  statuunt :  quum 
Constantis  tamen  patrem  Constantinum  Magnum  anno  de- 
mum  aeras  nostree  CCCXXXVII.  Maii  vigesimo  secundo, 
ipso  Pentecostes  die,  Feliciano  et  Titiano  consulibus,  im- 
perium  cum  vita  terminavisse  constet. 

Fiechianus  scholiastes  Patricium  una  cum  patre,  matre, 
fratre  et  quinque  sororibus,  relicta  Ailcluada  Britannica, 

^  Joceliu.  cap.  191.  '   Id.  cap.  196. 

'"  Topograph.  Hibcrn.  lib.  3.  cap.  17.  post.  458. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  S81 

austrum  versus  itinere  suscepto  et  Muirnict  sive  mari  let 
transmisso,  ad  Britanniam  Armuirc-laethanam  venisse  at- 
que  apud  Britones  Leteoc  (illi,  Lsetos  et  Letavienses  aliis) 
dictos,  inter  matris  Conchessae  cognatos,  consedisse  narrat. 
Est  autem  mare  Icht,  ut  ex  Albei  etiam  et  Declani  vitis 
didicimus,  illud  quod  Galliam  et  Britanniam  interfluit ; 
Britannia  Armuric-laethana,  Britannia  Aremorica,  lioc  est, 
ante  mare  (veteres  enim  Galli  are  ante,  more  dicunt 
mare,  et  ideo  morini  marini  :  ut  ad  calcem  antiqui 
itinerarii  Hierosolymitani  a  P.  Pithseo  editi  annotatum 
legimus)  vel  Letaviae  (id  est,  universae  illius  GallicanEe 
provinciae  quam  post  hiec,  de  quibus  nunc  agimus,  tem- 
pera a  novis  advenis  Britanniae  minoris  nomen  accepisse 
declaravimus")  vel  Alethse  (notissimi  ejusdem  provincias 
portus,  quem  a  Maclovio  Britanno  Saint  Maloes  hodie 
appellatum  ostendimus")  collocata.  Fratrem  autem  B.  Pa- 
tricii  Deochoin  Sannan  appellatum  fuisse  ait :  qui  pater 
alterius  illius  Patricii  fuisse  videatur,  quem  ex  Jocelino 
jamP  diximus,  post  decessum  patrui  sui  Britanniam  repe- 
tentem  in  Glasconensii  (ut  prima  legit  editio)  vel  Glasto- 
nensi''  (ut  in  eo  quo  ego  usus  sum  habetur  manuscripto) 
ecclesia  sepultum  fuisse  honorifice.  Quinque  sororum  no- 
mina  ab  eo  recensentur  ista :  Lupait,  Agris,  Liamain,  Da- 
rerca,  Cinnenum. 

Earum  prima  Lupita  virgo  erat :  quam  in  monasterio 
sanctimonialium,  ad  orientalem  civitatis  Armachanas  par- 
tem in  illius  honorem  extructo,  sepultam  fuisse  scripti  tri- 
partiti  auctor  retulit.  Secunda,  in  Florentii  Wigorniensis 
chronico  Tigris,  a  Jocelino  Tigridia  appellatur,  qui  nume- 
rosam  ejusdem  prolem  ita  memorat :  "  Tigridia,  felici 
fcECunditate  ditata,  fructus  optimos  protulit :  quia  septem- 
decim  filios  et  quinque  filias  edidit.  Omnes  mares,  magni 
meriti  pontifices,  sive  sacerdotes  optimi  et  monachi  fue- 
runt :  fceminae  vero  sanctimoniales  efFectse,  in  magna  sanc- 
titate  dies  consummavcrunt.     Episcoporum  nomina,  Bro- 

"  Supra,  cap.  12.  op.  torn.  5.  pag.  483.         »  Ibid.  cap.  14.  pag.  51. 
p  Supra,  pag.  373.  <t  Vid.  ibid. 

'   Vid.  supra,  cap.  6.  op.  torn.  5.  pag.  136. 
•  Jocelin.  cap.  50. 


BRITANNICARUM  ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

chadius,  Brochanus,  Mogenochus  et  Lumanus  fuerunt : 
qui  cum  S.  Patricio  avunculo  suo  de  Britanniis  in  Hiber- 
niam  venientes,  et  in  agro  Dominico  strenue  coUaborantes, 
messein  multam  ad  horrea  ccelestia  transmittcndum  colle- 
gerunt."  Praeter  hos,  alios  etiam  episcopos  ejusdem  filios, 
inter  quos  Manis,  Hiforgnidiu,  Lacuircniu,  Hicill,  Dumi, 
Gluinn,  et  maritum  Gollit  Britannum  a  Tirechano  nomi- 
natum  observo. 

Tertiae  sororis  obitum  in  Hibernicis  annalibus  anno 
DXVIII.  ita  consignatum  reperi :  "  Quies  Darercae,  quaj 
Moninne  nominata  est,"  Ut  hac  fortasse  vocis  homonymia 
deceptus  Conchubranus',  Moninnani  quae  S.  Patricii  tem- 
pore claruit  cum  posteriorum  temporum  sive  Monenna 
sive  Modwenna  confuderit.  Nostram  vero  "Darercam,  in 
thoro  maritali  viventem,  genuisse  novem  sanctos  episcopos  et 
duassanctas  virgines/'inopere  tripartito  legimus.  Exmari- 
torum  uno,  cui  nomenConis,  earn  Mel,  RiochumetMunium 
suscepisse,  qui  "  in  praedicatione  atque  itinere  B.  Patrici- 
um  comitabantur,  et  in  locis  diversis  pontificalem  dignitatem 
sortiebantur,"  Jocelinus"  indicat :  de  Riochi,  quum  esset 
adhuc  custos  codicum  S.  Patricii,  pulchritudine  externa 
simul  et  interna  haec  etiam  alibi"  adjiciens :  "  Erat  ipse 
natione  Brito,  gradu  tunc  diaconus,  sancti  praesulis  con- 
sanguineus,  speciosus  forma  pras  filiis  hominum  in  finibus 
illis  degentium.  Erat  nihilominus  homo  vitae  sanctissimae : 
ut  dicere  posset  ex  sententia  illud  Psalmistae ;  Domine^, 
in  voluntate  tua prcEstitist'i  clecori  meo  vhtutem."  Abbatem 
Inis-bofindias  factum  S.  iEdi  vitae  scriptor  hisce  verbis 
prodit,  "  Venit  sanctus  episcopus  /Edus  ad  insulam  Bo- 
finde  id  est,  vaccae  albae,  quae  est  in  stagno  Righi ;  et  sus- 
cepit  eum  S.  Risch  abbas  illius  loci  honorifice.  Monas- 
terium  enim  clarum  in  ilia  insula  est,  quod  ex  nomine  in- 
sulae  nominatur."  Insulam  banc,  inter  Connaciam  et 
Longfordise  comitatum  positam  atque  ecclesiastical  Arda- 
chadensis  episcopi  ditioni  subditam,  Sinei  fluminis  lacus 
Logh-rie  dictus   nobis  exhibet,     Ejusdem  vero  nominis 


Supra,  cap.  15.  pag.  248.  "  Jocelin.  cap.  50.  et  cap.  102. 

'  Jocelin.  cap.  84.  '  I'sal.  30.  ver.  7.  al.  P.sal.  20.  ver.  8. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES, 

et  alia  est,  a  Beda>' descripta,  "  Parva  insula;  quae  ad  oc- 
cidentalem  plagam  ad  Hibernia  procul  secreta,  sermone 
Scotico  Inis-bo  finde,  id  est,  insula  vitulae  albaj  nuncu- 
patur."  Earn  in  hodierna  Scotia  frustra  quaerit  Demp- 
sterus^ :  quum,  e  regione  Maionensis  litoris  in  Connacia  posi- 
tam  nomen  adhuc  integrum  retinere,  compertum  habeamus. 
Restituti,  alterius  Darercae  mariti,  (licet  in  Connacien- 
sibus  annalibus,  ad  annumCCCCXLVI.  Restituti  uxorem 
Culmanam  Patricii  sororem  nominatam  inveniam)  septem 
in  sanctorum  Hiberniae  genealogiis  enumerantur  filii : 
"  Saechnall  episcopus,  Nechtain  episcopus,  Dabonna  sanc- 
tus,  Magornan  sanctus,  Darioc  episcopus,  Auxilius  epis- 
copus, et  Lugnath  sanctus."  Inter  hos  celebriores  erant 
Saechnallus  et  Auxilius :  quorum  prior  Latino  Secundini, 
posterior  Hibernico  Usaili  nomine  notus  est.  Secun- 
dinum  eodem  fere  tempore  quo  avunculum  ipsius  Patri- 
cium  in  lucem  editum  fuisse,  ex  annalibus  Ultoniensibus 
coUigo ;  qui  anno  serae  nostra  "  CCCCXLVIII.  astatis  suae 
septuagesimo  quinto  quievisse"  ilium  significant.  Quie- 
visse  autem  in  medio  discipulorum  suorum,  CLX.  mona- 
chorum,  quorum  singulis  valedixit  et  osculum  pacis  prae- 
buit,  scriptor  vitae  illius  indicat.  Is  auctor  habetur  hymni 
alphabetici  in  laudem  Patricii  compositi :  de  quo  antiquus 
scriptor  Hibernus,  in  hymni  illius  argumento :  "  Sech- 
nall,  filius  Restituti  de  Longobardis  et  Darercse  sororis 
Patricii,  fecit  hunc  hymnum.  Et  Secundinus  Romanum 
nomen  ejus,  Sechnall  Hibernicum."  Et  Jocelinus,  in  vita 
Patricii,  capite  centesimo  septuagesimo  septimo,  "  S.  Se- 
cundinus, sapiens  et  literatus,  dixit  S.  Patricio,  velle  sibi 
adjacere,  de  sancto  quodam  adhuc  superstite  carmen  com- 
ponere.  Et  quia  sanctus  idem  erat  Patricius,  de  quo  scribere 
disposuit,  illius  nomen  silentio  suppressit.  Ad  quem  S.  Pa- 
tricius : Si  id  omnino  cordi  tuo  infixum  fuerit,  quod  face- 
re  disponis,  fac  citius;  quia  mors  tibi  adest  in  januis.  Omni- 
um enim  episcoporum  qui  sunt  in  Hibernia  de  seculo  primus 
migrabis.  Hymnum  igitur  in  laudem  S.  Patricii  composuit: 


'  Bed.  hist.  lib.  4.  cap.  4. 

'  Dempster,  apparat.  ad  hist.  Scot.  lib.  1.  cap.  15,  sec.  4. 


38i  BRtTANNtCARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

et  paucis  postea  diebus  elapsis,  juxta  verbum  S.  Patricii, 
diem  ultiinum  clausit;  sepultusque  in  ecclesia  sedis  suae, 
in  loco  qui  vocatur  Domnach-seachlain,  crebris  se  miracu- 
lis  cum  Christo  vivere  ostendit :"  Haec  Jocelinus :  cum 
quibus  et  illud  conferendum,  quod  in  vita  Declani  legitur : 
"  Seachnallus  discipulus  S.  Patricii,  de  quo  fertur  quod 
ipse  primus  episcopus  sub  humo  Hiberniae  exivit,  fuit  vir 
multum  sapiens  et  sanctus."  Ubi  de  episcopali  illius  sede 
hoc  obiter  notandum,  ab  ipso  sancto  earn  nomen  accepisse. 
Ut  enim  Domnach  sive  Dominica  asdem  sacram  denotat, 
non  in  B.  Patricii  modo  (quod  in  capite  nonagesimo  primo 
Jocelinus  innuit)  sed  in  nostra  etiam  vulgari  loquendi  con- 
suetudine,  qua  Kirket  Church  a  KupioKy",  hoc  est,  Dominica 
deductam  eodem  sensu  usurpamus :  ita  Shachlin  popular! 
sermonis  usu  recepta  est  hujus  sancti  appellatio  :  locusque 
ille,  ejus  memoria  apud  Midenses  adhue  Celebris,  in  charta 
donationis  Hugonis  de  Lacy,  ab  Eugenio  Clunardensi 
sive  Midensi  episcopo  anno  MCLXXXIII.  confirmata, 
Dovenach-sakelin,  tempore  hodierno  Don-schachlin  nun- 
cupatur :  ubi  etiam  de  instituenda  Cantaria  in  ecclesia 
sancti  Secundini  episcopi  decretum  in  regni  comitiis  anno 
septimo  Edvardi  IV.  editum  fuisse  comperimus. 

De  Auxilio  in  opere  tripartite  ita  legimus  :  "  Ad  fines 
Laginensium  gloriosus  pontifex  Patricius  perrexit :  et  cre- 
diderunt  ei  filii  Dunlainge,  qui  tenebant  potestatem  aqui- 
lonalem  Laginensium,  et  baptizati  sunt.  Et  ordinavit  ibi 
unum  de  discipulis  suis  nomine  Auxilium,  virum  sanctum 
et  pium,  episcopum :  et  dimisit  eum  in  provincia  Laginen- 
sium, quae  est  quinta  pars  Hiberniag  contra  mare  orientale. 
Qui  Auxilius,  post  multa  miracula,  in  sua  civitate  quae 
dicitur  Ceall-usalli  in  planitie  Laginensium  sanctam  fini- 
vit  suam  vitam."  Ailno  nimirum  aerae  nostrae  Christianae 
CCCCLX.  si  Ultonienses  annales  sequi  volumus,  apud 
Kildarienses,  in  loco  qui  ab  ipso  ^dis  Auxilii  (id  enim 
Ceall  usalli  sonat)  nomen  accepit,  Kil-ussi  hodie  corrupte 
appellatus. 

Sed  a  nepotibus  Patricii  ad  ipsum  Patricium  jam  redeo: 

'  Vid.  Walafrid.  Stral).  de  reli.  eccles.  cap.  7. 


CAP.   XVII.  ANTIQUITATES.  385 

lie  cujus  prima  captivitate,  in  Florentii  Wigorniensis  cliro- 
nico,  ad  annum  vulgaris  serae  Christianae  CCCLXXXVIII. 
referuntur  ista :  "  S.  Patricius  cum  tluabus  sororibus  suis, 
id  est,  Lupuit  et  Tigris  venditur  in  Hiberniam.  Et  ipse 
quidem  S.  Patricius  venditur  ad  regem  nomine  Miluc,  fi- 
lium  nei)otis  Buani,  in  aquilone  Hibernia;;  cujus  porcorum 
pastor  erat  Patricius  ;  et  Victor  angelus  saepe  loquebatur 
cum  eo.  Duae  vero  sorores  ejus  venditiB  sunt  in  Conaelle 
Muirtemne  ;"  quam  in  Loutbiano  comitatu  positam,  S.  Bri- 
gidas  et  Monennae  sive  Modwennae  patriam  fuisse,  supra"" 
indicavimus.  Ficchianus  scholiastes,  et  qui  lingua  Hiber- 
nica  vitam  Patricii  descripsit,  septeni  filios  Sectmaidi  vel 
Fechmaidi  majoris  Britanniae  regis,  classe  in  Armoricam 
sive  Armuric-laethanam  Britanniam  delates,  magnam  inde 
praedam  cepisse,  vulneratoque  Calphurnio  liberos  illius 
Patricium  et  Lupitam  secum  in  Hiberniam  abduxissc, 
atque  banc  in  Conailli  Muirthemne,  ilium  in  septentrionali 
parte  Dal-araidae  vendidisse  produnt.  Posterior  etiam  ille 
scriptor,  cum  Florentio  consentiens,  non  Lupitam  solam 
sed  etiam  Tigridem  sororem  in  Conallia  venditam  fuisse 
ait.  Alius  autem  qui  Latine  acta  Patricii  edidit  antiquus 
auctor  ilium  ex  patria  sua  Britannia,  quod  ipse  etiam  in 
confessione  sua  innuit,  a  Scoticis  sive  Hibernicis  piratis 
hue  traductum  narrat :  "  Causa,"  inquiens,  "  haec  erat 
primas  peregrinationis  atque  adventus  Patricii  in  Scotiam. 
Scotiensis  exercitus,  classiario  more,  conducta  stipataque 
multitudine  navium,  cum  frequenter  transnavigasset  in 
Britanniam,  multos  inde  ducebat  captivos.  Et  hoc  idem 
solite  faciens,  casus  tulit  ut  ipse  cum  sorore  sua  (Lupita) 
inter  alios  captivos  deprehensus  duceretur  in  Scotiam ; 
qui  centum,  annumerato  utroque  sexu,  erant." 

De  eodem  operis  tripartiti  auctor  :  "  Eo  tempore  quas- 
dam  classis  praedavit  patriam  in  qua  S.  Patricius  erat,  et 
multos  inde  captivos  consueto  more  ducebat :  inter  quos 
S.  Patricius  cum  duabus  sororibus  suis  (quas  ille  Lupitam 
et  Darercham  fuisse  ait)captivus  ductus  est  ad  Hiberniam, 
Et  ipsi  qui  cum  Patricio  captivi  ducti  sunt,  numero  cen- 

•>  Supra,  cap.  15.  pag.  1G3.  2tS. 
VOL.  VI.  C  C 


386  BniTANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

turn  utroque  sexu  erant."  Et  Jocelinus,  capitulo  decimo 
tertio:  "  Cum  ipse  puer  illustris  tria  lustra  perlustrasset, 
sextumdecimuin  attingens  annum,  cum  aliis  pluribus  com- 
patriotis,  a  piratis  fines  illos  depraedantibus  rapitur,  cap- 
tivatur,  et  in  Hiberniam  ducitur.  Cuidam  deinde  regulo 
paganissimo,  Milchoni  nomine,  in  aquilonali  parte  ejusdem 
insula;  principanti,  in  servitutem  venditur ;  in  qua  videlicet 
aetate  Joseph  in  ^gypto  venundatus  fuisse  memoratur." 
Nempe  Joseph  sedecim'^  fuisse  annorum,  in  editione  vul- 
gata  Latina  ille  legerat ;  ubi  Hebraica,  Graeca,  Samari- 
tana,  Chaldaica,  Syriaca,  et  reliquae  habent  septemdecim. 
Sexdecim  vcro  fuisse  annorum  B.  Patricium,  quum  cap- 
tivus  est  abductus,  non  Fiechus  solum  Slebhtiensis  cum 
aliis,  sed  quae  ipsi  etiam  Patricio  tribuitur  confirmat  con- 
fessio;  in  qua  ista  legimus:  "Annorum  eram  tunc  fere 
sedecini.  Deum  verum  ignorabam :  et  Hiberione*  in  cap- 
tivitate  adductus  sum,  cum  tot  milibus  hominum,  secun- 
dum merita  nostra :  quia  a  Deo  recessimus,  et  praecepta 
ejus  non  custodivimus ;  et  sacerdotibus  nostris  non  obe- 
dientes  fuimus,  qui  nostram  salutem  admonebant :  et  Do- 
minus  induxit  super  nos  iram"  animationis  suae,  et  disper- 
sit  nos  in  gentibus  multis  ;  etiam  usque  ad  ultimum  terr«, 
ubi  nunc  parvitas  mea  esse  videtur  inter  alienigenas.  Et 
ibi  Dominus  aperuit  sensum  incredulitatis  meae,  ut  vel  sero 
rememorarem  delicta  mea,  et  ut  converterer  toto  corde  ad 
Dominum  Deum  meum :  qui  respexit  humilitatem  meam, 
et  misertus  est  adolescentiae  et  ignorantias  meae,  et  custo- 
divit  me  antequam  scirem  eum,  et  antequam  saperem  vel 
distinguerem  inter  bonum  et  malum  ;  et  munivit  me,  et 
consolatus  est  me,  ut  pater  filium." 

Haec  ex  libris  epistolarum  Patricii  citans  operis  tripartiti 
auctor,  annorum  sedecim  ilium  turn  fuisse  concludit :  qui 
juxta  ipsius^  rationes,  cum  nostris  consentientes,  sub  finem 
anni  CCCLXXXVIII.  essent  terminandi.     Ut  nullo  modo 


'^  Genes,  cap.  37.  ver.  2. 

^  Ita  etiam  Hibernia  appellatur  in  Antonini  itinerario,  quod  in  MS.  Scoti 
praefert  titulum. 

«  Tj)!/  6py/)v  zov  Bvnov  avTov.  2.  Paralipom.  29,  10. 
f  Supra,  cap.  16.  pag.  371. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  387 

consistere  possit,  quod  ab  eodcm  traditum  alibi*  memini- 
mus ;  "  ductum  esse  S.  Patricium  ad  Hiberniam  captivum 
primo  anno  regni  Juliani  imperatoris  apostatae."  Sic  enim 
in  calamitatem  banc  incidisset,  undecim  annis  antequam 
natus  fuisset.  Major  tamen  est  annalium  Connaciensium 
scriptoris  prochronismus,  licet  ipsius  rationibus,  quaj  in 
annum  CCCXXXVI.  natalitia  Patricii  conjiciunt,  satis 
consentaneus,  ita  rem  referentis :  "  S.  Patricius  in  Hiber- 
niam captivus  ducitur  anno  Christi  CCCLII.  et  post  sex 
annos  a  captivitate  liberatur ;"  ut  de  sexennii  metacliro- 
nismo  in  Sigeberti  Gemblacensis,  eumque  secuti  Matthaei 
Florilegi  et  Waverleiensium  annalium  collectoris,  chrono- 
logia  nihil  dicamus  ;  quae  anno  CCCXCIV.  Patricium  cum 
sororibus  in  Hibernia  venditum  fuisse  statuit.  Hie  vero 
Fiechus  Slebhtiensis,  et  alter  ille  anonymus  qui  lingua 
Hibernica  vitam  Patricii  descripsit,  novum  Kothraigi  no- 
men  ilium  accepisse  notat,  a  quatuor  qiiibus  serviebat 
dominis.  "  Gravissimo  enim,"  inquit  Jocelinus'",  "  qua- 
ternarum  servitio  domorum  oppressus,  sex  annis  porcorum 
greges  praesago  jure  pavit.  Quatuor  namque  evangeliorum 
dulcissimo  pabulo  eos  qui  prius  erant  porci,  postea  depo- 
sitis  idololatriae  sordibus,  velut  candidos  agnorum  pavit 
greges."  Et,  Ultanum  secutus  Tirechanus :  "  Cothirthiac 
servivit  quatuor  domibus  magorum ;  et  empsit  ilium  unus 
ex  eis,  cui  nomen  erat  Miliac  mac  Cuboin  (alii  Milcon  mac 
Cubuain)  magus,  et  servivit  illi  quatuor  annis  omni  ser- 
vitute  et  duplici  labore."  Quanquam  aliam  vocabuli  illius 
etymologiam  tripartiti  operis  auctor  ita  nobis  exhibeat : 
"  Impositum  est  ei  nomen  aliud,  quod  dicitur  Cothirge, 
propter  mite  et  fidele  suum  ministerium." 

Sed  de  hac  servitute  ipsius  confessionis  Patricianac 
verba,  licet  non  parum  depravata,  audiamus  :  "  Quotidie 
pecora  pascebam,  et  frequens  in  die  orabam :  magis  ac 
magis  accedebat  amor  Dei,  et  timor  ipsius  et  fides  auge- 
batur,  et  spiritus  agebatur,  ut  in  die  una  usque  ad  centum 
orationes  et  in  nocte  pi'ope  similiter;  ut  etiam  in  sylvis  et 
monte  manebam,  et  ante  lucem  excitabar  ad  orationem  per 

e  Supra,  cap.  15.  p.ag.  115.  *>  Jocelin.  cap.  191.  ex  MS.  SuppletUf. 

cc2 


388  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

nivem,  per  gelu,  per  pluviam  :  et  nihil  mali  sentiebam, 
neque  ulla  pigritia  erat  in  me,  sicut  modo  video  :  quia  tunc 
spiritus  in  me  fervebat.  Et  ibi  scilicet  quadam  nocte  in 
somno  audivi  vocem  dicentem  mihi:  Bene  jejunas,  cito 
iturus  ad  patriam  tuam.  Et  iterum  post  paululum  tempus 
audivi  responsum  dicens  mihi:  Eccenavis  tua  parata  est: 
et  non  erat  prope,  sed  forte  habebat  ducenta  millia  passus : 
et  ibi  nunquam  fueram,  nee  ibi  notum  quendam  de  homi- 
nibus  habebam.  Et  deinde  postmodum  conversus  sum  in 
fugam  ;  et  intermisi  hominem  cum  quo    fueram  sex  annis." 

Probus  ex  istis  historiam  Patricii  contexens,  reliquisse 
eum  scribit  "  homines  cum  quibus  fuerat  captivus  septem 
annis :"  quos  etiam  annos  huic  servituti  in  vita  Patricii 
Hibernice  scripta  assignatos  reperi.  Eundem  quoque  an- 
norum  numerum  in  uno  MS.  Ninii  codice  annota- 
tum  inveni :  sed  ab  aliis  omnibus  aberat,  qui  hoc  se 
habebant  modo  :  "  Sanctus  Patricius  erat  in  illo  tempore 
captivus  apud  Scotos  ;  et  dominus  illius  dicebatur  Milchu, 
et  porcarius  cum  illo  erat :  et  in  decimo  septimo  anno 
aetatis  su£e  de  captivitate  sua  eversus  est."  Quod  postre- 
mum,  de  decimo  septimo  anno  aetatis,  hinc  etiam  Roge- 
rus  Wendoverius  et  Matthasus  Florilegus  in  suam  anni 
CCCCXCI.  historiam  transtulit.  Fiechus  vero  Slebhti- 
ensis,  Jocelinus,  Johannes  Tinmuthensis,  officium  S.  Pa- 
tricii, et  alii  anonymi  biographi,  sex  huic  captivitati  annos 
rectius  tribuunt,  cum  vicesimo  secundo  aetatis  illius  anno 
terminates.  Monetque  Jocelinus',  "  Consonare  sancti- 
onem  legalis  edicti  liberationi  ac  libertati  S.  Patricii.  Sex 
enim  annis  servituti  subjectum  in  septimo  decrevit  Lex^ 
libertati  restituendum." 

Initium  vero  septimi  Patriciana;  servitutis  anni  in  aerse 
nostrae  CCCXCV.  annum  incidit,  Olybrii  et  Probini  con- 
sulatu  praenotatum :  sub  quo  vulgatum  Mariani  Scoti 
chronicon  hoc  factum  recitat  :  "  Quimi  S.  Patricium  no- 
luisset  dominus  suus  dimittere,  nisi  pro  massa  aurea,  ser- 
vavit  S.  Patricius  pra}cepto  angeli  Victori  cuidam  gregem 
porcorum,  quorum  custos  dum  fuit  S.  Patricius  et  pastor, 

'  Jocelin.  cap.  IC. 

!^  £x9d,  cap.  21,  ver.  2.     Deut.  cap.  15.  vcr.  12. 


CAP.   XVH.  ANTIQUITATES.  389 

fodit  massam  auream,  quam  ille  Patricius  domino  suo  pro 
se  dedit."  Ad  quem  locum  Thomas  Dempsterus  banc 
notam  apponendam  censuit:  "  Vereor' ne  fidem  fallat  in 
hoc  antiquitas  :  nam  Sigebertus  regis  porcarium  nominat, 
hie  Victoris  cujusdam  subulcum  facit,  Mattbasus  West- 
monasteriensis  dominum  cui  ille  probrosam  earn  servitutem 
obierit  Scotura  quendam  Cuulcu  appellat,  Florentius  Wi- 
gorniensis  Miluc  filio  nepotis  Buani  in  aquilonari  Hiber- 
nia  venditum  ait  ad  annum  salutis  CCCCX.  Conciliet 
haec  qui  volet :  mihi  indicasse  pro  instituto  satis  erit." 

Verum,  librariis  sublatis  mendis,  non  difficilis  futura  est 
istorum  conciliatio.  Nam  verba  ilia  Mariani,  vel  interpo- 
latoris  ipsius  potius  (in  MSS.enim  ea  noninvenio)  corruptu 
esse,  res  ipsa  indicat.  Una  enim  et  consentiens  biographo- 
rum  omnium  est  sententia,  Victorem  nomen  fuisse  angeli,  vel 
peculiaris  custodis  S.  Patricii,  ut  vult  Jocelinus™,  vel  commu- 
nis Scoticae  gentis,  ut  mavult  Fiechianus  scboliastes.  Domi- 
nus  autem  Patricii,  quem  Sigebertus  indefinite  regem,  Flo- 
rentius Wigorniensis  ad  annum  juxta  vulgarem,  quam  nos 
sequimur,  supputationem  CCCLXXXVIII.  Miluc  filium 
nepotis  Buani  nominat, in  MatthasoWestmonasteriensi  MS. 
non  Cuulcu  sed  Milcu  noniinatur  :  estque  idem  ipse  quem 
Hibernicus  vitaj  Patricianae  descriptor  et  Latinus  operis 
tripartiti  auctor  Miliuc  filium  Buain,  Fiechi  scholiastes 
Milcon  filium  Hui-bain  appellat  :  qui  scholiastes  regem 
etiam  septentrionalis  partis  Dal-araidae  eum  fuisse  addit ; 
ibique  porcos  suos  Patricio  pascendos  tradidisse,  in  magna 
valle  Arcail  juxta  montem  Mis,  ubi"  ccclesia  Sciric  posita 
est,  quae  apud  Antrimmenses  in  Ultonia  ad  hunc  usque 
diem  nomen  suum  retinet. 

Quae  in  Patricii  confessione  sequuntur,  de  triduana  na- 
vigatione,  viginti  octo  dierum  itinere  per  desertum,  cibo 
fame  laborantibus  ministrato,  et  nocturna  tentatione  Sa- 
tanae  superata,  apud  Probum  videri  possunt  :  qui  post 
haec  addit:    "  Veniens    cum  praefatis  nautis   ad    civitates 


'    Dempster,  hist,  eccles.  Scot.  lib.  15.  num.  1001. 
'"  Jocelin.  cap.  15.  vid.  offic.  Patric.  edit.  Paris.  Icct.  1.  ct  5. 
"  Sleibb-mis.    Vid.  Jocelin.  cap.  15.  Probo  mons  Egli  est,  in  rcgionc  Cruthe- 
norum,  Tirechano  mom  Scirte,  jiixta  montem  Miss. 


390  BRITANNIC4RUM    ECCLESIAKUM  CAP.  XVII^ 

eorum,  praedicavit  ibi  verbum  Dei,  et  multum  populum 
convertit  ad  Christum.  Post  multos  autem  annos  S.  Pa- 
tricius  captioriem  iterum  ab  alienigenis  pertulit."  De  hac 
secunda  captura  quam  senis  decies  diebus  ab  inimicis  per- 
tulerat,  ut  apud  Maccuthenum  legimus,  in  confessione 
Patriciana  habentuv  ista :  "  Et  iterum  post  annos  multos 
adhuc  capturam  dedi.  Ea  nocte  prima  utique  mansi  cum 
illis.  Ilesponsum  autem  divinum  audivi,  dicens  mihi. 
Duos  menses  eris  cum  illis :  quod  ita  factum  est.  Nocte 
ilia  sexagesima  liberavit  me  Dominus  de  manibus  eorum." 
Ac  de  reditu  ad  pai-entes  :  "  Et  iterum  post  paucos  annos 
in  Britanniis  eram  cum  parentibus  meis  :  qui  me  ut  filium 
susceperunt,  et  ex  fide  rogaverunt  me,  ut  vel  modo  ego, 
post  tantas  tribulationes  quas  ego  pertuli,  nunquam  ab  illis 
discederem.  Et  ibi  scilicet  vidi  in  visu  nocte  virum  veni- 
entem  de  Hiberione,  cui  nomen  Victoricius,  cum  epistolis 
innumerabilibus  :  et  dedit  mihi  unam  ex  illis,  et  legi  prin- 
cipium  epistolae  continentem :  Vox  Hiberionacum".  Et 
dum  recitabam  principium  epistolae,  putabam  ipso'  mo- 
mento  audire  vocem  ipsorum  qui  erant  juxta  sylvam  Fo- 
cluti,  quae  est  prope  mare  occidentale  :  et  sic  exclamave- 
runt,  quasi  ex  uno  ore  ;  Rogamus  te,  sancte  puer,  ut  ve- 
nias  et  adhuc  ambulcs  inter  nos.  Et  valde  compunctus 
sum  corde,  et  amplius  non  potui  legere :  et  sic  experge- 
factus  sum."  Est  autem  nominatus  ille  locus  apud  Maio- 
nenses  in  Connacia,  Tirechano  sylva  Fochloth  vel  Foch- 
lithi,  Fiecho  Slebhtiensi  Ciaille  Fochlad  dictus. 

Sequitur  tertia  Patricii  captivitas ;  non  parum  mihi  sus- 
pecta  :  cujus  ab  unico  Probo  banc  mentionem  factam  in- 
venio  ;  "  Cum  adhuc  esset  in  patria  cum  patre  Calpurnio  et 
matre  Concessa,  fratre  etiam  Ructi  ac  sorore  Mila  nomine, 
in  civitate  eorum  Arimuric,  facta  est  seditio  magna  in  par- 
tibus  illis.  Nam  filii  Rethmiti  regis  de  Britannia  vastantes 
Arimuric  et  alia  circumposita  loca,  jugulaverunt  Calpurnium 
et  uxoreni  ejus  Concessam:  filios  autem  eorum  Patricium 
et  fratrem  ejus  Ructi  una  cum  sorore  captivos  abducentes, 
Hiberniam  ingressi  sunt.  Et  vendiderunt  Patricium  Mil- 
choni  regi,  Ructi  vero  fratrem  ejus  ac  sororem  alteri  princi- 
pi :  ubi  et  post  multum  temporis  data  est  fratri  suo  Ructi  in 

°  HlBERNlGENARUM.  Jocelin.  cap.  21.         ^    r  Al.  ipse  in  mcntt. 


CAP.  XVII,  ANTIQUITATES.  391 

conjugium.     At  ille  sciens  esse  sororem  suam,  non  tetigit 
earn,  mansit  tamen  cum  ea  in  continentia." 

"  Post  ha2C  venit  angelus  Domini  ad  beatum  Patricium 
jiixta  petram  mentis  Egli,  et  dixit  illi :  Vade  ad  hajredita- 
tem  tuam,  de  qua  venisti.  Qui  statim  fugiens  de  captivi- 
tate,  perrexit  iter  vmius  diei  usque  dum  veniret  ad  domum 
cujusdam  viri  in  Arcennacte  civitate.  De  cujus  domo  cum 
exiret ;  suscepit  eum  vir  in  navim  suam,  et  vendidit  eum  in 
Galliam,  et  portavit  pretium  ejus  domum,  solidos  scilicet 
triginta.  Suscipientes  ergo  Galli  beatum  Patricium,  dux- 
erunt  eum  in  navi  in  terram  suam :  qui  cum  navigare  cce- 
pissent,  fuit  illis  ventus  contrarius  multis  diebus.  Rogavit 
autem  Patricius  Dominum,  et  dedit  illis  ventum  congruum. 
Deinde  venit  cum  Gallis  post  dies  duodecim  ad  Brotgalum, 
inde  Trajectum :  ubi  cum  venisset  beatus  Patricius,  abso- 
lutus  est  a  Christianis  de  captivitate.  Et  fugiens  inde, 
pervenit  ad  Martinum  episcopum  Turoni,  et  quatuor  annis 
mansit  cum  eo  :  et  tonso  capite  ordinatus  est  ab  eo  in  cle- 
ricum,  et  tenuit  lectionem  et  doctrinam  ab  eo." 

Verum  ad  tertiam  banc  captivitatem  quod  attinet :  licet 
personarum  et  locorum  aliquantum  variata  hie  sint  nomina, 
tamen  et  Milchonis  regis  cui  vcnditus  fuerit  Patricius 
retenta  appellatio,  et  aliai  narrationis  circumstantiae,  ean- 
dem  banc  cum  prima  captivitate  fuisse  omnino  persuadent. 
De  Patricii  vero  ad  Martinum  profectione  ita  etiam  Joce- 
linusi  meminit :  "  Ob  divinae  doctrinae  dignoscendte  gra- 
tiam,  cum  B.  Martino  Turonensi  archicpiscopo  aliquanto 
tempore  demorabatur ;  qui  etiam  avunculus  matris  sua; 
Conkessae  esse  dicebatur.  Et  quia  idem  sanctissimus  sa- 
cerdotum  carbunculus  monachus  fuit,  cognato  suo  Pa- 
tricio monasticum  habitum  et  ejus  instituta  tradidit  obscr- 
vanda :  qua;  ille  devote  suscepta  actibus  liabitui  respon- 
dentibus  adornavit,  ct  in  eisdem  perseveravit."  Similiter 
et  Hugo  Kirkestedius  "  S.  Patricium  nepotem  S.  Martinf, 
ab  eo  monacluim  factum"  asserit:  quanquara  Patricium 
nostrum  Gabriel  Pennottus  Novariensis'  non  inter  mona- 
chos  proprie  reponendum  esse  doceant,  sed  inter  clericos 

1  Jocclin.  cap.  22.  Vid.  ofTic.  Patricii,  edit   Paris.  Icct.  5. 
'   Pennot.  hint,  canouicor.  regular,  lib.  2.  cap.  34,  33. 


392  BRITANNICAKUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

canonicoa  sive  i-egulares :  in  quorum  etiam  catalogo  a  Ra- 
phaele  Volaterrano",  Augustino  Ticinensi',  Pio"  V.  Jo- 
lianne  Trullo  Aragonio'',  Constantino  Ghinio"  et  aliis  re- 
censetur.  Nam  et  ipsum  Martinum  regulare  clericorum 
institutuni  ex  Insubribus  in  Gallias  advexisse,  ex  Baronio^' 
observat  Pennottus'' :  et  Patricium  "  tonso  capite  ordina- 
tum  fuisse  ab  eo  in  clericum,"  ex  Probo  jam  audivimus. 

S.  Martinum  ex  hac  vita  "  transiisse  media  nocte,  quae 
Dominica  habebatur,  Attico  Cacsarioque  consulibus,"  re- 
I'ert  Gregorius  Turonensis",  eumque  in  chronico  suo  se- 
cutus  Marianus  Scotus  :  qui  annus  neque  cum  charactere 
ab  ipsis  proposito  (dies  enim  transitus  S.  Martini,  qui  in 
capitularibus''  regum  Franciaa  et  martyrologiis  omnibus 
tertius  Idus  Novembris  constituitur,  anno  CCCXCVII. 
quo  isti  consulatum  gesserunt,  in  quartam  feriam  incidit) 
neque  cum  Severi  Sulpitii",  qui  ipso  Martino  usus  est  fami- 
liariter,  consentit  testimonio,  ab  Evodii  consulatu  ad  Mar- 
tini exitum  sexdecim  annos  numerantis,  Sextus  decimus 
autem  ab  illius  consulatu  annus  nostras  est  epocbae  CCCCI. 
in  quo  media  nox,  Romano  more,  et  decimi  Novembris 
Dominican!  claudebat  (quae,  ob  communis  ambiguitatera 
termini,  Dominica  idcirco,  ut  loquitur  Gregorius,  habeba- 
tur) et  undecimum  ejusdem  mensis  diem,  qui  tertius  Idus 
Novembris  fuit,  aperiebat.  Hoc  vero  modo,  quum  non 
plures  quam  septem  annos  inter  primae  captivitatis  Patri- 
cii  et  vitae  Martini  terminum  rationes  nostras  exhibeant : 
si  illud  admittamus,  quod  ex  Patricii  confessione  jam  re- 
tulimus,  inter  primam  et  secundam  illius  captivitatem  annos 
multos  intercessisse ;  non  toto  quadriennio,  cum  Probo  et 
eum  secuto  Baronio*,  sed  quadraginta  diebus,  cum  Jo- 

'    Volaterr.  Anthiopolog.  lib.  21. 
'   Aug.  Ticin.  Christianar.  religion.  Elucidar. 

"  Pii  V.  bulla  confirmationis  officii  canonicor.  regular.  Lateranens.  edit.  Venct. 
ann.  1580. 

"  Trull,  de  ord.  canonicor.  regular,  lib.  1.  cap.  5.  sec.  2. 

*  Ghin.  in  sanctor.  canonic,  natalib.  Mart.  17. 

1  Baron,  ann.  328.  sec.  22.  »  Pennot.  ut  supra,  cap.  31.  sec.  1. 

"  Greg.  Tur.  hist.  Francor.  lib.  1.  cap.  ult. 

^  Benedict.  Levit.  capitular,  lib.  6.  cap.  186. 

<•  Sever,  in  lib.  de  vita  Martini  cap.  23.  collat.  ciun  dialogo  3. 

^  Baron,  ann,  131.  sec.  191, 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  393 

hannc  Tinmuthensi  et  aliia,  Martini  eutn  usum  fuisse  con- 
sortio  (licendum  erit.  Sic  enimet  in  opere  tiipartito  legi- 
mus:  "  Aliquando  B.  Patricius  S.  Maitinuni  visitavit;  et 
cum  honore  debito  quadraginta  dies  apud  eum  mansit :" 
et  in  alio  vitas  ejusdem  scriptore :  "  Ad  B.  Martinum  venit, 
et  mansit  quadraginta  dies  cum  illo,  secundum  libros  Hi- 
beriiiae." 

Quum  sibi  valedixissent  invicem,  ad  Tameiensem  insu- 
lam  secessisse,  Patricium  quidem  operis  tripartiti  auctor, 
ipsum  vero  Mai'tinum  Jocelinus''  asserit.  Proximo  vero 
post  mortem  Martini  anno,  qui  aetatis  Patricianas  trigesi- 
mus,  ajra2  Christianaj  CCCCII.  fuit,  Patricium  Romam 
perrexisse,  atque  in  Italia  Declanum  et  Kiaranum  cum 
sociis  in  Hiberniam  redeuntes  obvios  habuisse,  in  prsece- 
dente  capite*^  dictum  est.  Romac  vero  ilium  "  sacras  lite- 
ras  afFatim  didicisse"  notat  Vincentius^ :  eoque  referendum 
Ninii  illud  de  eodem  testimonium :  "  Romam  usque  per- 
rexit,  et  per  longum  spacium  ibidem  mansit,  ad  legendum 
scrutandaque  mysteria  Dei;  sanctasque  percurrit  Scrip- 
turas:"  et  Mattha;!  Florilegi :  "Romam''  tandem  perve- 
niens,  ibidem  tempus  suum  protraliebat,  donee  eruditior 
haberetur,  sanctasque  percurrens  Scripturas,  divina  mys- 
teria penetravit :"  et  historiae,  quam  canonici  regulares 
Lateranenses  quotannis  in  officiis  divinis  recitare  sclent : 
quae'  S.  Patricium  post  captivitatem  Romae  in  ecclesia 
Lateranensi  canonicum  regulareni  vixisse,  ibique  turn  sacris 
literisimbutum,tum  ctiam  ecclesiasticis  institutis  eruditum, 
et  inregulari  disciplina  optime  institutum  fuisse  significat. 

Nee  praetermittendus  est  de  Patricii  peregrinatione  Ti- 
rechani  locus  ille  :  "  Septem  annis  ambulavit  et  navigavit, 
in  fluctibus  et  in  campestribus  locis  et  in  convallibus  mon- 
tanis,  per  Gallias  atque  Italiam  totam,  atque  in  insulis, 
quae  sunt  in  mari  Tyrrheno ;  ut  ipse  dixit  in  commemora- 
tione  laborum.     Erat  autem  in  una  ex  insulis,  quae  dicitur 

'  Jocelin.  cap.  22.  '  Supra,  pag.  344. 

f  Vincent,  specul.  historial.  lib.  20.  cap.  23. 
I"  Flor.  hist.  ann.  491. 

'   Offlc.  canonicor.  regular.  Laleranens.  a  Pio  V.  approbat.  Matt.   10.   Gabr. 
Fenott.  bistor.  canonicor.  regtilar.  lib,  2.  cap.  3S.  sec,  2. 


394  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

A  ralancnsis,  annis  triginta  mihi  tcstante  Ultano  episcopo." 
Vci-um  quum  tcmpus  quo  lectioni  vacavit  Patricius  triginta 
fuisse  annorum  idem  postea  confirmet ;  neque  plurcs  quain 
triginta  inter  primam  et  secundam  profectionem  Romanam 
interjecti  deprchendantur :  non  moras  in  una  aliqua  insula 
totura  illud  spatium  tribuendum,  sed  partim  commorationi 
in  urbe,  partim  insularum  maris  mediterranei  peragra- 
tioni,  partim  Antissiodorensi  apud  S.  Germanum  incolatui 
assiffnandum  censemus.  Probus''  octo  annos  in  solitudine 
cum  eremitis,  deinde  novem  in  insula  nescio  qua  inter  mon- 
tes  et  mare  transegisse  ilium  narrat.  Eremitas  illos  aliqui' 
larinensis  insular  incolas  fuisse  suspicantur ;  de  qua  Eu- 
cherius,  in  libello  de  laude  eremi  ad  Hilarium  :  "  Equi- 
dem  cunctis  eremi  locis,  quae  piorum  illuminantur  secessu, 
rcverentiam  debeo :  przecipue  tamen  Lirinum  meam  ho- 
nore  complector,  qua;  procellosi  naufragiis  niundi  efFusos 
piissimis  ulnis  receperat  venientes :"  sed  alii",  nondum  vitae 
eremiticae  institutum  eo  ab  Honorato"  inductum  fuisse, 
contra  opponunt.  Alteram  vei'o  illam  insulam,  qui  Iliber- 
nica  lingua  vitam  Patricii  conscripsit,  e  Tyrrlicni  maris 
insulis  fuisse  unam ;  atque  in  ea  cum  tribus  Patriciis  nos- 
trum, non  novennio  quidem  sed  anno  tantum  unico,  man- 
sisse  refert. 

Inter  dicta  Patricii  nostri,  hoc  etiam  commemoratum 
reperi:  "  Timorem  Dei  habui  ducem  itineris  mei  per  Gal- 
lias  atque  Italiam,  etiam  in  insulis  quae  sunt  in  mari  Tyr- 
rheno."  Ut  illi  idem  hie  usu  venerit,  quod  non  multo  ante 
in  Fabiola  sua  laudaverat  Hieronymus" :  "^Peragrabat 
insulas,  et  totum  Etruscum  mare,  Volscorumque  provin- 
ciam,  et  reconditos  curvorum  litorum  sinus,  in  quibus  mo- 
nachorum  consistunt  chori."  Inter  quas  Etrusci  vel  Tyr- 
rheni  maris  insulas,  et  Gallinaria  numeratur,  in  qua  B.  Mar- 
tinum  solitariam  aliquando  vitam  egisse  legimus? ;  et  Ca- 

k  Prob.  vit  Patric.  lib.  1. 

'   Johan.  Marquez,  de  originc  fratrum  Eremitar.  cap.  15.  sec.  4,  5. 
<"  Gabr.  Pennot.  hist,  canonicor.  regular,  lib.  2.  cap.  35.  sec.  1. 
"  Vid.  supra,  cap.  11.  op.  torn.  5.  pag.  372. 
•>  Hieronyra.  cpist.  82.  ad  Oceaniim.  torn.  4.  par.  2.  pag.  645. 
P  Sever.  Sulpit.  lib.  dc  vita  Martini,  cap.  4.   Sozomcn.    hist,  ecclcsiast,  lib.  3. 
cap.  14. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  395 

praiJa,  quam  monachis  hoc  tempore  refertam  fiiisse  Rutilii 
Nuniatiani'i  honiinis  a  fide  Christiana  aUeni,  versus  illi 
indicant : 

Processu  pelagi  jam  se  Capraria  tollit : 

Squalet  lucifugis  insula  plena  viris. 
Illi  se  monachos  Graio  cognomine  dicunt, 

Quod  soli  luiUo  vivere  teste  volunt. 

A  Tyrrhenicis  vero  insulis  et  continente  Italiac  ad  Gallicas 
oras  Patricium  pertraxit  fama  sanctitatis  et  doctrinae 
B.  Germani ;  qui  a  prajfectura  seculari  raptus  ad  sacer- 
dotium,  anno  CCCCXVIII.  ut  nos"^  ex  Constantio  anti- 
quissimo  vitac  ipsius  scriptore  collegimus,  vel  CCCCXXI. 
ut  tradiderunt  alii%  Amatori  in  Antissiodorensis  ecclesias 
regimine  successit.  Huic  enim  se  in  disciplinam  tradi- 
disse  Patricium,  Ninius,  Probus,  Guihelmus  Malmesbu- 
riensis,  Jocelinus  et  reliqui  vitae  ipsius  scriptores  consen- 
tiunt :  a  [quo  et  novum  Magonii  nomen  (pro  quo  Maun 
apud  Ninium,  Nanus  depravate  apud  Matthaeum  Flori- 
legum  legitur)  ilUim  accepisse,  Hibernicus  vit®  Patri- 
ciana3  descriptor,  Florentius  Wigorniensis,  Sigebertus 
Gemblacensis,  Fiechi  Slebhtiensis  scholiastes,  Ranulphus 
Cestrensis,  Henricus  Marleburgensis  et  alii  affirmant. 
Cum  autem  inter  mortem  Martini  et  ordinationem  Ger- 
mani non  pauciores  quam  septemdecim  et  ab  hujus  ordi- 
natione  ad  missionem  Patricii  in  Hiberniam  non  plures 
quam  quatuordecim  anni  intercesserint ;  biographos  illos 
falli  necesse  est,  qui  Patricium  a  Germano  Antissiodorensi 
ad  Martinum  Turonensem  venisse,  et  sub  Germani  magis- 
terio  vel  quadraginta,  quod  a  Johanne  Tinmuthensi,  operis 
tripartiti  auctore  et  aliis  duobus  anonymis  traditum  inve- 
nio,  vel  etiam  octodecim  annos  transegisse  retulerunt : 
quern  posteriorem  annorum  numerum  non  Jocelinus'  solum 
et  Johannes  Clinnus"  nobis  exhibet,  sed  Erricus  Antissio- 


1  Rutil.  Numat.  ilinerar.  lib.  1.  . 

■■  Supra,  cap.  1 2.  op.  torn.  5.  pag.  436. 

'  Robert.  Altissiodorens,  in  chronolog.  ann.  421.  Demochar.  de  sacrificio  missx, 
torn.  2.  cap.  19.  Constantin.  Ghinius,  in  sanctor.  canonicor.  natalib.  Mai.  I.  Vid. 
Vincent,  specul.  hist.  lib.  20.  cap.  15. 

*  Jocelin.  vit  Patricii,  cap.  22.  et  191. 

"  Jo.  Clinn.  chronic.  MS.  ad  ann.  432, 


39B  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

dorensis*  quoque :  apud  quem  "  succincta  mentio  Patri- 
cii,  per  beatum  Germanum  in  Hiberniam  destinati,"  (hunc 
enim  titulum  capitulum  hoc  praefert  in  codice  MS.)  his 
verbis  habetur  proposita : 

"  Quoniam  gloria  Patris  in  suorum  clarescit  modera- 
mine  flliorum ;  e  multis  quos  in  Christo  filios,  in  religione 
creditur  habuisse  discipulos,  unius  tantum  ejusdemque  fa- 
mosissinii  castigata  brevitate  sufficiet  inseri  mentionem. 
Patricias,  ut  gestorum  iUius  series  prodit,  Hibernicae  pe- 
cuharis  apostolus  regionis  sanctissimo  ejus  discipulatui 
octodecim  addictus  annis,  non  mediocrem  e  tanti  vena 
fontis  in  Scripturis  ccelestibus  hausit  eruditionem.  Quem- 
que  in  religione  magnanimem,  in  virtutibus  excellentem,  in 
doctrina  strenuum,  divinissimus  considerans  pontifex,  in- 
eptumque  ducens  robustissimum  agricolam  in  Dominicae 
segetis  torpere  cultura ;  ad  sanctum  Celestinum  urbis 
Roma;  papam  per  Segetium  presbyterum  suum  cum  di- 
rexit,  qui  viro  praestantissimo  probitatis  ecclesiasticas  testi- 
monium apud  sedem  ferret  apostolicam.  Cujus  judicio 
approbatus,  auctoritate  fultus,  benedictione  denique  robo- 
ratus,  Hiberniaa  partes  expetiit :  gentique  illius  datus  pro- 
prie  apostolus,  tum  quidem  eam  doctrina  et  miraculis, 
nunc  quoque  et  inperpetuum  mirificis  apostolatus  sui  illus- 
trat  privilegiis." 

A  Germano  "  sacerdotalem  apicem  percepisse"  Patri- 
cium,  in  ipsius  officio",  et  "  singulos  sacrorum  ordinum 
gradus,"  in  Jocelino^  leginius  :  licet  a  Martino  ordinatum 
fuisse  in  clericum  auctor  antiquior  Probus^  tradiderit. 
Episcopalem  honorem  eum  accepisse,  dum  Romam  cum 
Segitio  vel  Segetio  presbytero  (Sergecium  Jocelinus,  Se- 
gerum  Ninius,  Regirum  Probus  eum  nominal)  ad  Celes- 
tinum pergeret,  tripartiti  scriptor  operis  ita  retulit: 
"  S.  Patricius  audiens  magnam  beatitudinem  cujusdam 
sancti  senioris  episcopi,  declinavit  iter  suum  ad  eum,  ut  se 


"  Erric.  de  vita  et  miraculis  S.  Germani,  lib.   1.  MS.  in  bibliotheca  Bodleiana, 
et  Sarisburiensi. 
"  Offic.  Patric.  edit.  Paris.  Icct.  5.  i'  Jocelin.  cap.  22. 

,     '  Prob.  vit.  Patric.  lib.  1. 


CAP.  XVIt.  AKTIQUITATES.  397 

benediceret  ille  senior  sanctus.  Et  videntes  se  invicem 
ipsi  sancti,  alter  alterius  sentit  sanctitatem.  Et  divino 
nutu  tunc  S.  Patricius  gradum  episcopalem  ab  illo  sanc- 
tissimo  sene  episcopo  accepit,  volens  antea  a  domino 
papa  accipere :  sed  videos  nimiam  sanctitatem  praedicti 
senis  episcopi,  ab  eo  accepit  coram  discipulis  suis.  Ac- 
ceptoque  gradu  pontificali,  cum  benedictione  et  oratione 
beati  consecratoris  sui,  S.  Patricius  cum  comitibus  perve- 
nire  Romam  viam  arripuit  suam."  Comitum  numerum 
novenarium  vitas  Patricii  scriptor  Hibernicus,  nomen  con- 
secratoris Amatorem  fuisse  Probus  significat."  "  Patri- 
cius," inquit  ille,  "  et  qui  cum  eo  erant,  declinaverunt 
iter  ad  quendam  mira;  sanctitatis  hominem,  summum  epis- 
copum,  Amatorem  nomine,  in  propinquo  loco  habitantem : 
ibique  S.  Patricius  sciens  quae  superventura  essent  illi, 
episcopali  gradu  ab  eodem  archipraesule  Amatore  subli- 
matus  est.  Sed  et  alii  nonnuUi  clerici  ad  officium  inferi- 
oris  gradus  ordinati  sunt." 

Hunc  Amatorem  ilium  intelligendum  non  recte  judica- 
vit  Baronius^,  cui  in  Antissiodorensi  episcopatu  Germa- 
num  successisse  jam  diximus,  et  quern  in  vitae  ejusdem 
Germani  libro  primo  Erricus  Antissiodorensis  isto  celebrat 
elogio : 

Urbis  amor  nostrge  sacrique  refector  ovilis 
Praesul  Amator  crat,  merito  cognomine  mactus  ; 
Doctor  magnificus,  meritorum  luce  coruscus, 
Signorum  titulis  longe  lateque  Celebris. 

Ita  enim  episcopus  fuisset  Patricius  ante  magistrum  suum 
Germanum.  Sed  hie  ille  est  quem  Amathaeum  appellat 
Ninius,  Amathum  Maccuthenus,  Mathaium  vel  Mattbaeum 
Rogerus  Wendoverius''  et  Matthseus  Florilegus,  Amo- 
tum  Johannes  Tinmuthensis  vitas  Patricianae  scriptorem, 
quam  in  Oxoniensis  et  Cantabrigiensis  academiae  bibliothe- 
ca  publica  conservari  diximus,  secutus  ;  in  qua  similiter 
legimus,  "  Patricius  declinavit  iter  ad  quendam  hominem 


'  Baron,  in  martyrolog.  Roman.  Mai.  I. 
**  In  histor.  anni  491. 


398  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVU. 

mirabilem,  summum  episcopum  et  sanctum,  Amotum  no- 
mine ;  et  ab  illo  graclum  episcopalem  accepit." 

Sed  integram  Patriciani  itineris  historiam,  ex  Ninio 
placet  hie  describere,  et  cum  aliorum  narrationibus  com- 
parare.  "  Audita,"  inquit  ille,  "  morte  Palladii  episcopi, 
Patricius  Theodosio  et  Valentiniano  regnantibus,  a  Ce- 
lestino  papa  Romano,  et  angelo  Dei  cui  nomen  erat  Victor 
monente,  et  Germpno  sancto  episcopo,  ad  Scottos  conver- 
tendos  in  Christum  mittitur.  Misit  ergo  Germanus  cum 
illo  seniorem  Segerum  ad  quendam  hominem  mirabilem, 
summum  episcopum,  Amathaeum  regem  in  propinquo  ha- 
bitantem.  Ibi  sanctus  sciens  omnia  quae  ventura  essent 
illi,  gradum  episcopalem  ab  Amathseo  (alii  Mathaeo)  rege 
et  episcopo  sancto"  accepit :  nomenque  quod  est  Patri- 
cius sumpsit  ibi,  quia  Maun  prius  vocabatur.  Auxilius 
presbyter,  et  Yserninus  diaconus,  et  caeteri  inferioris  gra- 
dus  simul  cum  eo  ordinati  sunt.  Tunc  acceptis  benedic- 
tionibus  perfectisque  omnibus,  in  nomine  sanctae  Trini- 
tatis,  paratam  ascendit  navim :  et  pervenit  ad  Britanniam 
insulam,  et  preedicavit  ibi  non  multis  diebus.  Et  omissis 
omnibus  ambulandi  anfractibus,  summa  velocitate  flatuque 
prospero  mare  Hibernicum  transfretavit.  Onerata  vero 
navi  cum  transmarinis  mirabilibus  et  spiritualibus  thesau- 
ris  perrexit  ad  Hiberniam :  et  baptizavit  eos." 

Ubi  primum,  quod  ad  temporis  rationem  attinet ;  de- 
cimo  octavo  Calendas  Januarias  desinentis  CCCCXXXI. 
anni  mortem  obiisse  Palladium,  annoque  sequente  a  Celes- 
tino,  qui  et  ipse  eodem  anno  vitam  finiit,  in  Hiberniam 
missum  fuisse  Patricium,  in  fine  praecedentis  capitis  decla- 
ravimus :  in  oriente  videlicet  juniore  Theodosio,  in  occi- 
dente  Valentiniano  III.  imperium  obtinente.  De  con- 
junctis  delude  Celestini  et  Germani  studiis  in  Patricii  mis- 
sione  procuranda  cum  Ninio  consentiens  Guilielmi  Malmes- 
buriensis  habemus  testimonium,  tum  in  libro  secundo  de 
gestis  pontificum  Anglorum,  ubi  ilium  "  a  papa  Celestino 
ordinatum  episcopum  Hiberniensibus  misisse  apostolum" 
Germanus  dicitur  ;  tum  in  libello  de  antiquitate  Glastoni- 

'  Al.  episcopus  sanctus. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  399 

ensis  ecclesise,  in  quo  leguntur  ista :  "  Anglis  Britan- 
norum  infestantibus  pacem,  et  Pelagianis  eorum  ex- 
pugnantibus  fidem;  S.  Germanus  Antissiodorensis  (ut 
alibi''  legitur)  contra  utrosque  suppetias  tulit.  lUos  enim 
alleluatico  cantu  fudit,  et  istos  evangelicis  et  apostolicis 
tonitribus  fulminavit.  Inde  in  patriam  meditans  reditum, 
Patricium  ad  familiare  contubernium  ascivit :  eundemque 
post  aliquot  annos  Hiberniensibus,  jubente  Celestino  papa, 
praedicatorem  misit :"  qua  ratione  ultra  triennium  in  Ger- 
mani  contubernio  Patricium  haudquaquam  permansisse 
dicendum  esset. 

Germano  vero  hie  Lupum  etiam  coUegam  adjungit  libelli 
de  officiorum  ecclesiasticorum  origine  concinnator.  Cum 
enim  in  Brittanniis  vel  Scottiis  pra^dicavisse  eos  dixisset 
quae  supra"  retulimus ;  de  iisdem  subdit,  "  Beatum  Pa- 
tricium spiritaliter  literas  sacras  docuerunt,  atque  enutrie- 
runt,  et  ipsum  episcopum  per  eorum  praedicationem 
archiepiseopum  in  Scottiis  ac  Brittanniis  posuerunt." 
At  neque  ab  istis,  neque  ab  Amathaeo  vel  Amatore, 
sed  ab  ipso  Celestino  papa  Patricium  ordinatum  esse 
pontificem,  praeter  Malmesburiensem  jam  citatum,  etiam 
Jocelinus^  et  officii*'  Patriciani  scriptor  affirmant.  "  Veniens 
Romam,  a  beato  papa  Celestino,  post  beatissimum  Petrum 
apostolum  quadragesimo  quinto,  cum  honore  susceptus  est 
in  episcopatum  ;  et  paucis  diebus  elapsis  consecratus  est :" 
ait  biographorum  anonymorum  unus,  et  alius  :  "  Romam 
venientem  papa  Celestinus,  a  B.  Petro  apostolo  quadrage- 
simusquintus,  honorifice  suscepit ;  et'paucis  diebus  elapsis, 
ad  episcopale  fastigium  sublimavit."  Tripartiti  operis  auc- 
tor,  ista  quasi  concilians,  ab  alio  quidem  gradum  pontifica- 
lem  accepisse,  a  Celestino  vero  ordinatum  archiepiseopum 
eum  fuisse  refert.  Et  quidem  a  Celestino  "  consecratuni 
et  ad  archiepiscopatum  Hibernensem  missum"  Marianus 
Scotus**,   "  archiepiseopum  Scotorum  ordinatum"    Sige- 


<*  Vid.  supra,  cap.  11.  op.  torn.  5.  pag.  375.  381. 

=  Ibid.  pag.  395. 

'  Jocelin.  cap.  25.  f  Offlc.  Patric.  edit.  Paris,  lect. 

'■  Vid.  Trithemium,  supra,  cap.  16.  pag.  360. 


400  BRITANNICARUM   ECCLEStARUM  CAP.  XVII. 

bertus  et  Antoninus',  "  archiepiscopum  totius  Hiberniae" 
constitutum  eum  fuisse  vetiis  vitae''  Kiarani  scriptor  indicat. 
A  Celestino  quoque  papa  Patricii  ilium  nomen  acce- 
pisse,  Fiechi  Slebhtiensis  scholiastes  et  Sigebertus  con- 
firmant :  quibus  etiam  Hibernicus  vitas  Patricianae  de- 
scriptor, Florentius  Wigorniensis',  Ranulpbus  Cestrensis"' 
et  Henricus  Marleburgensis"  accedunt ;  patrem"  civium  ea 
voce  denotatum  adjicientes :  quae  etymologia  a  Glastoni- 
ensi  quodam  monacho  his  expressa  reperitur  versiculis : 

Sonat  Patricius  jam  pater  civium, 
Multorum  civium  et  pater  plebium, 
Hiberniensium  et  Glastonensium, 
Sortitus  merito  tale  vocabulum. 

Honoris  certe  causa  novum  hoc  impositum  ei  fuisse 
nomen  non  est  dubium.  Nam  et  apud  veteres?  Romanos 
patriciorum,  ut  apud  Athenienses  finraTpiSHJv,  appellatione 
nobiliores  familiae  a  plebeiis  secernebantur :  et  patriciatus 
dignitas  a  Constantino''  Magno  ad  illud  postea  perducta 
est  fastigium,  ut  qui  hoc  ornatus  fuisset  titulo  ipsis  prac- 
toriorum  praefectis  anteponeretur.  "  Quod  si  in  familia 
seculari,"  inquit  Cyprianus',  "  praedicationis  et  laudis  est, 
esse  patricium ;  quanto  majoris  laudis  et  honoris  est,  fieri 
in  coelesti  praedicatione  generosum  ?"  De  Auxilio  et  Iser- 
nino  simul  cum  Patricio  ordinatis  cum  Ninio  consentiunt 
alii ;  licet  detortis  aliquantulum  nominibus.  "  Axilius  et 
Servinus  cum  eo  in  inferiori  gradu  ordinati  sunt"  :  ait  Vin- 
centius%  et,  in  anni  CCCCXCI.  historia,  Rogerus  Wen- 
doverius  et  Matthaeus  Florilegus :  "  Ordinati  sunt  cum  eo 
Ausilius  et  Iserninus,  et  casteri  nonnuUi,  ad  ordines  infe- 
riores  ;  ut,  sub  ipso,  Domino  ministrarent,"  vel,  ut  apud 
Matthaeum  legitur,  "  duce  Deo  militarent."     ' 

'  Aiitonin.  chronic,  tit.  11.  cap.  1.  sec.  2.  et  cap.  18.  sec.  2. 
•*  Supra,  cap.  16.  pag.  345. 

'   Flovent.  Wigorn.  chronic,  ad  ann.  secund.  Dionys.  372. 
*"  Ranulph.  polychronic.  lib.  4.  cap.  29. 
"  H.  Marleburg.  chronic,  ad  ann.  376. 

**  Suid.  YlaTpiKiog  6  7rar?)p  Tov  KOivov,     Patricius  pater  reipublicae. 
1>  Dionys.  Halicarnass.   antiquit.    Roman,   lib.  2.    Liv.  lib.  4.  et  10.  Plut.  in 
quaestionib.  Roman. 

1  Zosim.  hist.  lib.  2.  '  Cyprian,  epist.  39. 

^  Specul.  liistorial.  lib.  20.  cap.  23, 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  401 

Officium  canonicorum  Lateranensium',  a  Pio  V.  ap- 
probatum,  Patricium  a  Celestino  papa  totius  Hibernias 
metropolitanum  una  cum  Germano  Lateranensi  canonico 
consecratum,  adjunctis  etiam  fidelibus  sociis  Axilio  et  Ser- 
vinio  pariter  Lateranensibus  canonicis,  ad  sacrosanctum 
legationis  Hibernicae  munus  destinatum  memorat.  Verum 
non  in  ipso  legationis  hujus  exordio,  sed  post  quinquen- 
nium saltem  exactum,  "  Secundinum,  Auxilium,  et  Iser- 
ninum  episcopos  in  Hiberniam  esse  missos  in  auxilium 
Patrieii,"  Ultonienses  decent  annales,  pro  quibus,  in  coe- 
nobii  Inisfallensis  chronico  annotatum  invenimus :  "  Se- 
cundinus  et  Auxiliarius  et  Esserninus  mittuntur  in  auxi- 
lium Patrieii;  nee  tamen  tenuerunt  apostolatum,  nisi  Pa- 
tricius  solus :"  et  quod  de  Germano  hie  additur,  ex  Vin- 
centio  videtur  desumptum,  in  loco  jam  notato  ita  scribente: 
"  Mittitur  cum  Germano  Patricius,  et  Hiberniis  episcopus 
ordinatur ;"  qui  alibi"  etiam  ex  Germani  Antissiodorensis 
discipulis  unius  meminit,  "  qui  eum  de  Hibernia  secutus 
fuerat."  Quanquam  si  Germanus  aliquis  Patricio  comes  in 
hoc  itinere  esset  adjungendus,  discipulum  ipsius  potius  fu- 
isse  existimarem,  quem  primum  Mannia;  insula;  episcopum 
ab  eo  constitutum  fuisse  diximus",  quam  magistrum,  cele- 
berrimum  ilium  Antissiodorensis  ecclesiiB  antistitem  :  quem 
domi  mansisse,  et  quum  Patricium  ad  Celestinum  una  cum 
seniore  suo  presbytero  mitteret,  et  quum  eundem  Roma 
redeuntem  iterum  a  se  dimitteret,  praeter  alios  ostendit 
Jccelinus ;  de  Patricio,  omni  festinatione  in  Hiberniam 
properante,  narrationem  ita  pertexens  :  "  Versus"  Hiber- 
niam, cum  viginti  viris  vita  ac  sapientia  praeclaris  ab  ipso 
summo  pontifice  sibi  deputatis  in  adjutorium,  regressiun 
maturavit.  Divertit  autem  ad  B.  Germanum  nutritorem 
et  eruditorem  suum :  ex  cujus  munere  accepit  calices  et 
vestimenta  sacerdotalia,  copiam  codicum  et  alia  quae  per- 
tinent ad  cultum  et  ministerium  ecclesiasticum." 

Patricium  **  pervenientem  ad  Britanniae  insulara,  prae- 

'   OSBc.  canonic.  Lateran.  Mart.  16.  edit.  Vcnetiis  apud  Juntas,  anno  1586. 
"  Vincent,   specul.   liist.  lib.  20.   cap.  10.  ut  et  Antonin.  in  chronic,   tit.  It. 
cap.  17.  sec.  2. 

*  Supra,  cap.  1.5.  pag.  179.  *  Joceliii.  cap.  26. 

VOL.  VI,  D  D 


402  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

dicavisse  ibi  multis  diebus,"  inedito  Matthaei  Florilegiy  chro- 
nico  legimus ;  quum  "  non  multos  dies"  habeat,  quem  ille 
secutus  est  Ninius  :  ex  quo  negalionem  hie  restituendam, 
non  est  quod  quis  dubitet.  In  Cornubia  tamen  aliquamdiu 
eum  commoratum  Anselmus  Cantuariensis,  in  Guigneri  et 
sociorum  actis,  hisce  verbis  significat:  "  Gloriosus  et  prae- 
dicandus  ubique  Domini  confessor  Patricius,  cum  in  Cor- 
nubise  partibus  Sanctis  actibus  moraretur  intentus,  admo- 
nitus  est  voce  angelica  ut  Hiberniae  insulam,  fidem  Christi 
in  ea  praedicaturus,  adiret.  Tunc  fidelis  servus  et  pru- 
dens,  Domini  visione  comperta,  sine  mora  surrexit;  et 
locum  sibi  praesignatum  a  Deo,  in  nullo  barbarae  et  incre- 
dulae  gentis  expavescens  feritatem,  expetiit."  Qui  vero 
Davidis  Menevensis  vitam  descripsere,  Ricemarchus  Sul- 
geni  filius,  Giraldus  Cambrensis  et  Johannes  Tinmuthen- 
sis,  Patricium  vallem  Rosinam^  sive  Meneviam  in  Cambria 
triginta  ante  natum  Davidem  annis  sedem  sibi  eligere  vo- 
luisse  :  atque  ex  eo  portu,  mutato  postea  consiUo,  in  Hi- 
berniam  trajecisse  asserunt. 

Ricemarchi  ea  de  re  verba  haec  sunt :  "  Patricius  Ro- 
manis  eruditus  disciphnis,  comitantibus  virtutum  turmis 
pontifex  efFectus,  gentem  quam  exulaverat  petivit.  In  qua 
fructuosi  operis  lucemam  oleo  geminae  charitatis  infatiga- 
bili  reficiens  labore,  non  sub  modio  sed  super  candela- 
brum imponere  volens  ut  cunctis  glorificato  omnium  patre 
roraret ;  Cereticae  gentis  regionem  adiit.  In  qua  per  ali- 
quantulum  temporis  conversatus,  Demetica  intravit  rura. 
Ibique  perlustrans,  tandem  ad  locum  qui  vallis  Rosina 
nominabatur,  pervenit;  et  gratum  agnoscens  locum,  de- 
vovit  Deo  ibi  fideliter  deservire.  Sed  cum  haec  secum 
meditando  revolveret,  apparuit  ei  angelus  Domini :  Tibi, 
inquit,  non  istum  locum  Deus  disposuit,  sed  filio  qui  non- 
dum  natus,  nee  nisi  peractis  triginta  annis  nascetur.  Au- 
diens  autem  haec  S.  Patricius,  moerens  stupensque  volutat, 
deliberans  et  corde  dicens:  Cum  ante  Domini  mei  con- 
spectum  incassum  labor  nieus  redigitur,  et  mihi  qui  non- 

y  Flor.  hist.  ann.  491. 

'  Vid.  supra,  pag.  378.  cap,  5.  op.  torn.  5.  pag.  IOC.  et  cap.  13.  ibid.  pag.  508, 
509. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES,  403 

dum  natus  est  superponitur ;  vadam  et  tali  labore  amodo 
non  subjaceam.  Hasc  autem  secum  cogitans,  talibus  ab 
angelo  blanditus  verbis  coiisolationem  accepit.  Non 
ita  fiet ;  sed  Hibernensium  insulae  principem  constituet  te 
Dominus  :  nondum  enim  verbum  vitas  accepit.  Ibi  pro- 
desse  debes  ;  ibi  paravit  Dominus  tibi  sedem;  ibi  signis  et 
virtutibus  radiabis ;  totamque  Deo  gentem  sfibjugabis. 
Ego  ero  tecum  :  sit  tibi  hoc  ut  signuni.  Totam  tibi  insu- 
1am  ostendam  :  curventur  monies ;  humiliabitur  pelagus ; 
oculus  trans  omnia  erectus  ex  loco  in'  quo  stas  videbit 
promissum.  His  dictis  erectisque  oculis  ex  loco  in  quo 
stabat,  qui  modo  sedes  Patricii  dicitur,  totam  perspexit 
insulam :  ac  protinus  paratis  omnibus,  navim  petit.  Re- 
suscitatoque  mortuo,  qui  ante  duodecim  annos  defunctus 
fuerat,  promissam  patriam  intrat." 

Giraldus,  in  Cambriae''  itinerario,  Davidis  "  triginta 
annis  ante  ortum  praeelectionem"  strictim  attingens,  in 
vitiE  ejus  descriptione  earn  post  Ricemarchum  fusius  hunc 
in  modum  explicat :  "  Contigerat  annis  ante  triginta  Pa- 
tricium  natione  Britannum,  Romanis  disciplinis  eruditum, 
virum  virtu  turn  meritis  afFatim  insignitum,  cum  ab  Italia; 
partibus  ubi  diutinam  moram  fecerat  in  natale  Britanniae 
solum  reversus  fuisset,  ad  Kereticam  forte  regionem  di- 
Fertisse.  In  qua  per  aliquantulum  temporis  conversatus, 
Demeticam  postmodum  provinciam  petit :  ubi  demum  per- 
lustrando,  angularem  de  Pebidiauc^  terram  intravit.  Ve- 
niens  igitur  ad  locum  qui  vallis  Rosina  vocatur ;  videns 
consideransque  locum  ab  omni  populari  strepitu  longe 
remotum,  locum  amoena  solitudine  super  Hibernicum 
mare  religioni  et  contemplationi  idoneum,  corde  concepit 
fixumque  in  animo  ratumque  devovit,  se  Deo  ibidem  usque 
ad  extremum  spiritus  halitum  devotis  olisequiis  mancipan- 
dum.  Sed  cum  ista  secum  propensius  nieditando  revol- 
veret ;  haec  in  contrarium,  angelo  proponente,  suscepit. 
Hanc  tibi  sedem,  o  Patrici,  non  providet  Deus  ;  immo 
viro  nondum  nato,  nee  nisi  terdenis  post  ha;c  annis  clapsis 


•  Prospectant.  MS.  ^  Girald.  Cambrcns.  itiner.  lib.  2.  cap.  I. 

'  Vid.  supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  507. 

dd2 


404  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

riascituro.  Quibus  auditis,  vir  sanctus  vehementer  ad- 
miratus,  et  ultra  quam  credi  possit  aninio  consternatus  et 
anxie  contristatus  ingemuit;  hjEC  secum  deliberans,  et 
desperata  mente  proponens.  Frustra  diutinis  abstinentiae 
ta;diis  corpus  afflixi,  frustra  jejuniis  olim,  frustra  vigiliis 
et  orationibus  vexor,  ex  quo  tot  meritis  nihil  adhuc  me- 
ritus :  quia  nondum  natus  ante  fertur." 

"  Sed  hffic  et  hujusniodi  animo  revolvens,  consolationis 
ab  angelo  in  hunc  modum  verba  suscepit :  Parce  Patrici, 
parce  moerori:  spem  potius  erige,  speraque  resume. 
Magna  tibi  in  insula  Hibernica  reposita  est  corona.  Non- 
dum enim  haec  natio  salutis  monita,  nondum  vitiE  verba 
suscepit.  Gentis  hujus  apostolum,  gentis  hujus  praedica- 
torem  et  principem  summum  te  constituit  Deus.  Ibi  pro- 
ficere  debes,  ibi  sedes  a  Domino  tibi  parata :  ibi  signis  et 
virtutibus  radiabis,  totamque  gentem  illam  Deo  subjugabis. 
Ego  tecum  ero :  et  hoc  tibi  signum.  Totam  insulam  quam 
intrabis  tibi  ex  hoc  prospectu  statim  ostendo.  Et  conti- 
nuo  in  Zephyrum  oculos  vertens,  totam  insulam,  ex  loco 
qui  hodie  sedes  Patricii  dicitur,  trans  maris  et  montium 
tam  interstitia  quam  obstacula  tanta  miraculose  prospexit. 
Nee  mora,  paratis  omnibus  juxta  monita  navem  scandens, 
resuscitato  tamen  prius  ibidem  mortuo  quodam  cui  nomen 
Dunandus,  Euro  ad  vota  spirante,  promissam  feliciter  pa- 
triam  intravit."  De  loco  vero  illo,  e  quo  Patricius  totam 
prospexisse  insulam  fingitur,  Johannes  Tinmuthensis  ad- 
jicit :  "  Erat  vallis  satis  magna,  in  qua  est  lapis  super 
quern  stetit  ante  ostium  cujusdam  capellae  antiquasj  quem 
ego  oculis  vidi,  et  manibus  palpavi." 

Celestino  igitur  Romano  pontifice  jam  vita  functo,  primo 
anno  episcopatus  Xysti,  ut  Ultonienses  et  Inisfallenses 
tradunt  annales,  pervenit  ad  Hiberniam  Patricius.  Viginti 
quatuor  discipulos  secum  eo  adduxisse  notat  operis  tri- 
partiti  author  :  sed  vitae  illius  scriptor  quae  in  publica  Can- 
tabrigiensis  et  Oxoniensis  academiae  bibliotheca  habetur, 
eumque  secutus  Johannes  Tinmuthensis,  "  familiam  Pa- 
tricii triginta  quatuor  viros  de  peregrinis"  eo  tempore 
complexam  fuisse  narrat :  "  Consummato  igitur  navi- 
gio  ac  laboro  S.    Patricius   cpiscopus,  onerata  navi  cum 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES,  405 

spiritualibus  thesauris,  id  est,  cum  armatura  sanctce  prae- 
dicationis,  in  optatum  portum  regionis  Euolenorum,  por- 
tum  utique  apud  nos  clarissimum,  delatus  est,"  ait  Probus ; 
regionem  Euolenorum  appellans,  quam  Hibernici  scrip- 
tores  Cruich  Cuallan  nuncupant :  Jocelinus''  et  alii  portum 
liunc  ad  quern  ille  primum  appulit,  Inbher-dse,  sive  portum 
Dse  nominant :  qui  idem  esse  putatur,  quern  Giraldus 
Cambrensis''  Wykingelo,  Angli  Wicklo,  Hiberni  Kilman- 
tan  vocant.  "  Consummata  navigatione,  quoddam  ostium 
marinum  intravit  S.  Patricius  cum  discipulis  suis,  quod 
Scotice  Inbher-de  quondam  vocabatur,  in  finibus  Lage- 
norum  positum  :"  inquit  operis  tripartiti  auctor.  Et  alius 
scriptor  antiquus :  "  Patricius  a  papa  Celestino  in  Hiber- 
nian! transmissus,  pervenit  ad  ostium  fluminis  DcaB.  Et 
idem'  iniquus  comes,  id  est  Nathi,  qui  sancto  Palladio 
ante  resistebat,  beato  Patricio  et  ejus  doctrina;  contradi- 
cebat.  Sinell  vero  filius  Finchado  per  praedicationem 
S.  Patricii  omnipotenti  Deo  credidit,  et  a  S.  Patricio 
primus  ex  gente  Scotorum  baptizatus  fuit :  et  sibi  et  se- 
mini  ejus  Patricius  benedixit." 

A  Deae  portu  ad  locum  qui  vocatur  ^nach-tailltaen  diver- 
tisse  dicitur  Patricius,  indeque  ab  operis  quidem  tripartiti 
auctore  "  ad  quoddam  castellum  prope  mare  positum  nomine 
Raith-inbheir"  venisse,  quod  Old-court  sive  vetus  curia  for- 
tasse  fuerit,  ad  Braii  fluvioli  ostium  ;  a  Jocclino^  vero  "  ad 
quandam  insulam  parvulam,  quae  non  longe  a  terra  distans 
insula  S.  Patricii  usque  in  praesens  nominatur,"  Holm-Pa- 
trick appcllatione  hodie  nobis  notissima.  Relicta  deinde 
Laginia,  in  Ultoniam  profectus,  navim  ad  portum  Inbher- 
Slan  applicuit :  atque  converso  ad  fidem  Dichone  Trichimi 
filio,  et  cum  universa  familia  sua  baptizato,  locum  qui 
hodie  Sabhul  dicitur,  duobus  passuum  millibus  ab  urbe 
Dunensi  remotum,  dono  ab  eo  accepit:  "  Credidit  ergo 
homo  ille  primus  omnium  insulanorum  cum  omni  domo  et 
familia   sua:"    inquit  Probus;    Sinelli   mentione    prorsus 


'  Jocclin.  cap.  29. 

'  Girald.  topograph.  Hibern.  distinct.  2.  cap.  2. 

'  De  quo  supra,  cap.  16.  pag.  36S. 

s  Jocclin.  cap.  .'JO, 


406  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XTII. 

prseterlta.     Et  tripartiti  operis  auctor:  "  Dichus  credidit 
ei  primus  prae  omnibus  toto  corde  ;  et  baptizatus   obtulit 
Deo  et  S.  Patricio  agrum  in  quo  ipsi  tunc  stabant.     Ejus 
enim  vicus  erat,  in  quo  sanctus  Dei  portum  apprehendit : 
et  rogavit  Dichu  sanctum  episcopum,  ne  longitudo  suaj 
ecclesias    ab  occidente  in  orientem  esset,  sed  ab  aquilone 
in  meridiem  :  quia  Domini  est  meridies  sicut  oriens.     Za- 
bulum  enim  erat  in  loco  quem  heros  Dichu  dedit  S.  Pa- 
tricio ;  et  voluit  ille  ut  secundum  formam  zabuli  sui  domus 
Dei  aedificaretur  ad  Solem :  et  hoc  adeptus  est  ille  a  viro 
Dei.     Tunc  sanctus  pontifex  in  ipso  loco  ecclesiam  nomi- 
natam  fundavit ;    quae  est  transversa  ab  aquilone  in  meri- 
diem, secundum  positionem  zabuli  pra3dicti.     Qui  locus, 
ex  nomine  ipsius  ecclesias,  Scotice  nominatur  usque  hodie 
Sabdull   Padhrig,   Latine  autem    Zabulum   Patricii,    vel 
Horreum  Patricii,"  ut  vocabulo  magis   Latino  Probus  et 
Jocelinus''  SabhuU  illud  Hibernicum  expresserunt.     Hinc 
ad  antiquum  dominum  suum  Milconem  Dal-araidae  regu- 
lum,  ante  annos  triginta    et  octo  a  se  relictum,  Christo 
lucrifaciendum  profectus  est  Patricias,  Ad  quod  usque  tem- 
pus  itinera  ab  eo  confecta  antiquus  actorum  ipsius  descrip- 
tor, a  Jacobo  Meyero'  productus,  summatim  ita  percenset : 
"  Patricius  revcrtens  e  Gallia  in  Britanniam,  inde  tran- 
sit in  Hibernian!,  id  est  Scotiam,  in  regionem  Lagenorum. 
Inde  petit  aquilonares   Scotiae   partes.     Hinc   orientalem 
plagam    Hibernian    circumnavigans,    naveni    convertit  in 
aliam  quandam  parvam  insulam,  quae  hodie  insula  Patricii 
vocatur.     Deinde  Brigensiuni  fines  relinquens,  Ultorum- 
que  regna  omittens,  in  extraneum  quoddam  fvetum  venit ; 
quod  est  Brevese :  unde  ascendit  in   terram  per  ostium 
Flain  ingressus,  et   pervenit  in   regionem   Rutlienorum; 
donee  pervenerit  ad  montem  Mis,  ubi  Miluinc  rex  erat 
aquilonaris  Scotia;."     Miliuc  sive  Milconem  hunc,  regem 
septentrionalis  partis,    non  quidem  universa;  Scotise    sive 
Hibernise,  sed   Dal-araida;  fuisse,  ex  Fiechiano  scholiasta 
supra''  ostendimus.       Cujus    regionis    australem   quidem 

*  Jocelin.  cap.  22.  '   Meyer,  anual.  Flaudrise,  lib.  1. 

I*  Supra,  pog.  38S>. 


CAP.  XVlt.  ANTIQUITATES.  407 

partem  Arties  hodie  noniinant  (quo  in  nomine  Araidas 
etiam  illius  non  obscurum  superest  vestigium)  septentrio- 
nalem  vero  Claneboyes  ;  in  qua  et  Ruthenorum  mens  ille 
Mis  est,  quem  montem  Egli  in  regione  Cruthenorum'  a 
Probo  dictum,  ibidem  monuimus.  Patricias  vero,  Clane- 
boiano  isto  regulo  mira  quadam  sententiae  obstinatione,  ne 
servo  suo  cessisse  videretur,  igne  aedibus  injecto  se  et  sua 
omnia  incendio  absumente,  duas™  ejusdem  filias  Emerias 
dictas  (quas  sanctitate  postea  conspicua;,  in  loco  qui  Cluain- 
Broin  vocatur  sepultse  sunt)  ad  fidem  prsodicatione  sua 
conversas  baptizavisse,  deinde  Saballum  ad  domum  Di- 
chonis  reversus  esse  dicitur. 

"  Triginta  annis  ante  nativitatem  sancti  David  episco- 
pi,"  hoc  est,  eodem  ipso  quo  in  Hiberniam  Patricius  adve- 
nit  anno,  Carantocum  Hibernis  Cernach  appellatum,  Ke- 
redici  Cereticae  apud  Cambro-Britannos  regis  filium,  in 
Hibernia  conversari  coepisse,  in  sancti  illius  vita  legimus. 
"  Perrexit  ad  Hiberniam,"  inquit  Johannes  Tinmuthensis, 
"  amore  sancti  Patricii  allectus.  Quo  cum  pervenisset, 
inito  consilio,  dixerunt  ut  separarentur,  unus  ad  sinistram 
et  alter  ad  dexteram  ;  quia  multi  clerici  cum  illis  ambula- 
bant :  et  ut  convenirent  una  vice  in  anno  condixerunt." 
Appropinquante  vero  tempore  paschali,  ut  apud  Probum 
legimus,  "  inierunt  consilium  Patricius  et  discipuli  ejus, 
ubi  primum  hoc  ipsum  pascha  in  gentibus,  ad  quas  illos 
misit  Deus,  celebrarent.  Multis  ergo  super  hac  re  consi- 
liis  habitis,  postremo  divinitus  inspirato  S.  Patricio,  visum 
est  ei,  banc  maximam  resurrectionis  Domini  solennitatem, 
caput  omnium  solennitatum,  cclebrari  debere  in  campo 
Breg  maximo,  qui  est  juxta  Themoriam"  civitatem  regis 
Logarei,  ubi  erat  maximum  regniim  nationum  illarum,  et 
caput  omnis  gentilitatis  et  idololatriae  :  ut  juxta  Psalmistae" 
vocem  caput  draconum  confringeret  Dominus ;  quatenus 
hoc  in  loco  capite  totius  idololatria?  destructo,  non  posset 
idtcrius  diabolicus  error  ad  versus  Christi  fidem  insur- 
gere :  et  ita  factum  est.     Elevata  denique  navi  ad  mare, 

'  Vid.  supra,  cap.  15.  pag.  tO.5.  "'  Jocelin.  cap.  36. 

"  Taraghc  in  orienlali  Midia  Hibcrnicoruni  inonarcharum  rcgia. 
•  Psal.  71.  (al.  73.)  vcr.  M. 


408  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

et  dimisso  in  fide  plena  et  pace  bona  praefato  Dicone,  mi- 
grantes  de  regione  ilia,  et  ad  dexteram  manum  dimittentes 
omnia  loca,  in  portum  qui  vocatur  Colbdi  bene  et  prospere 
delati  sunt." 

Nominis  hujus  Colbdi  in  hodierno  nostro  Colp  aliquod 
adhuc  relictum  est  vestigium  :  qui  locus  non  longe  a  portu 
urbis  Pontante,  et  ostio  Buvindi  vel  Boini  fluminis,  positus 
conspicitur.  Hie  B.  Patricius  "  navem''  suam  cum  arma- 
mentis  ejus  S.  Luniano  nepoti  suo  custodiendam  commisit, 
injungens  illi,  ut  saltem  quadraginta  diebus  in  illis  parti- 
bus  commorando  istam  obedientiam  sustineret,  dum  ipse  ad 
ulteriora  interim  regionis  loca  ad  prasdicandum  pergeret." 
Ipse  vero,  "  pernoctandi''  gratia,  in  cujusdam  viri  venerabi- 
lis  qui  vocabatur  Sesgnen  declinavit  domum.  Paterfamilias 
Patricium  gratanter  hospitio  coUegit ;  sperans  salutem  do- 
mui  suae  affuturam  ex  hospite  tanto.  Nee  fefellit  eum  spes 
sua  :  quia  prffidicante  Patricio  verbum  salutis,  credens  bap- 
tizatus  est  cum  omni  domo  sua.  Habebat  vir  ille  filium : 
quem  sanctus  unda  salutari  abluens,  ac  nomen  ei  ex  re 
adaptans,  nominavit  Benignum.  Et  vere,  sicut  vocabulo, 
sic  et  vitaet  moribus  erat  benignus  ;  dilectus  Deo  et  liomi- 
nibus,  in  terra  et  in  coelo  gloria  et  honore  dignus.  Hie 
sancti  praesulis  lateri  firmiter  adhaesit ;  nee  ab  illo  avelli  ul- 
latenus  potuit."  Ita  Jocelinus.  Paulo  aliter  rem  exponit  Ti- 
reclianus,  sic  de  Patricio  scribens:  "Primovenit  advallem 
Sescnani,  et  a;dificavit  ibi  ecclesiam  primam,  et  portavit  fili- 
um Sescnenium  nomine  episcopi  secum ;  et  reliquit  ibi  duos 
filios  peregrinos.  Vespere  vero  venit  ad  ostium  Ailbine, 
ad  quendam  vii-um  bonum,  et  baptizavit  ilium  :  et  invenit 
cum  illo  filium  placitum  sibi,  et  dedit  illi  nomen  Benignum 
qui  colligebat'  pedes  Patricii  inter  manus  suas  et  pectus  ; 
et  noluit  dormire  apud  patrem  et  matrem,  sed  flevit  nisi 
cum  Patricio  dormiret."  In  Hibernicis  tamen  sanctorum 
genealogiis  Sescneni  filium  Benen  fuisse  legimus  :  ita  enim 
Hiberni  ilium  vocitant,  quem  Steplianum,  Beneneum  et 
Benignum  Probus^  nominat : 

p  Jocelin.  cap.  51.  i  Iil.  cap.  39. 

•■  ColUgabat. 

'  Probus,  in  fiu.  lib.  1.  et  init.  lib.  2.  vitoe  Patr.  . 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  409 

"  Contigit'  eo  tempore,  ut  rex  Logareus  maximam  age- 
ret  solennitatem  idololati-iae  in  Themoria  :  quam  gentiles 
multis  incantationibus,  et  magicis  inventionibus,  et  sacri- 
ficiorum  superstitionibus  summo  studio  celebrare  solebant. 
Congregatis  ergo  tunc  regibus  et  optimatibus  populi,  du- 
cibus,  principibus,  satrapis,  et  magistratibus,  insuper  et 
magis  atque  incantatoribus,  aruspicibus,  et  omnis  artis  in- 
ventoribus  ac  doctoribus :  Logareus  rex  cogitabat  solen- 
nitatem illam  in  Themoria,  velut  quondam  Nabuchodono- 
sor"  in  Babylonia,  cum  canticis  et  citharis,  sistris  et  lyris,  et 
omnis  generis  carminibus  celebrare."  Patricius  vero  "  ad^' 
quendam  locum  in  campo  Breg  qui  dicitur  Ferta-fer-feich 
pervenit,  disposuitque  pascha  ibi  celebrare.  Paschalis 
enim  solennitas  ilia  nocte  erat :  et  eadem  nocte  in  The- 
moria maxima  festivitas  ritu  gentili,  in  memoria  annali  ip- 
sius  castri  regalis,  quam  Scoti  Feys-teamrach"  nominabant. 
Mos  erat  gentilibus  in  ilia  solennitatis  nocte  praedictae,  ut 
non  accenderetur  neque  videretur  ignis  in  omni  provincia 
Teamrach,  donee  prius  in  Themoria  rogus  accenderetur 
foris  maximus,  qui  posset  undique  conspici.  De  hoc  ritu 
gentili  pater  Catholicus  Patricius  non  curans,  accendit  ig- 
nem  suum  consecratum  :  et  ipse  a  Themoria  cum  magna 
admiratione  visus  est.  Videns  autem  quidam  magus  hunc 
ignem,  dixit  coram  rege  :  Nisi  ignis  ille  citius  extinguetur 
in  hac  nocte,  ipse  qui  eum  accendit  principatum  in  tota 
Hibernia  tenebit  et  successores  ejus  in  aternum." 

Aecersito  ad  regem  per  nuncios  Patricio,  "  Unus  ex  ju- 
venibus  regis  Ercus  nomine  filius  Dego  videns  S.  Patricii 
vultum,  divino  nutu  surrexit  ante  sanctum,  et  dedit  ei  ho- 
norifice  locum  suum  ad  sedendum,  contra  praeceptum  regis 
et  magorum.  Et  benedixit  ilium  S.  Patricius  archiepisco- 
pus,  et  sedem  coram  omnibus  promisit  ei  aeternam  in  coelo. 
Et  beatus  juvenis  Ercus  ibi  Deo  credidit,  et  efFectus  est 
vir  sanctus  et  mirabilis ;  cujus  vita  miraculis  fulget. 
Quern  ipse  Patricius  post  tempua  episcopum  consecravit , 


'   Probus,  lib.  1.  «  Dan.  cap.  3. 

"  Op.  tripartit.  de  vita  Patricii,  lib.  2.  vid.  Probum,  lib.  1.  et  Jocelln.  cap.  10. 

"  Id  est,  Fcstum  Themoriac. 


4l0  BRITANNICARUM    ECCLBSIARUM  CAP.  XVII. 

qui  vitam  felicissimam  in  sua  civitate  Slane  in  I'egione 
Breg,  prope  fluvium  pulcherrimum  et  fertilem  Boyn, 
duxit."  Haec  tripartiti  operis  auctor  :  ex  quo  restitui  po- 
terit  Probi  ille  locus  :  "  Unus  a  Domino  instigatus  noluit 
obedire  dicti&magorum,  nomine  Beregfilius  Dego ;  cujus 
reliquia;  nunc  veneiantur  in  civitate  qua  vocatur  Hylane. 
Hie,  inquam,  surrexitet  benedixit  Patricio,  et  credidit  per 
eum  Deo  aeterno."  Nam  et  Eire  filium  Dego  Maccuthc- 
nus  hunc  appellat :  et  in  civitate  Slaniae,  quae  in  orientali 
Midia  nomen  adhuc  retinet,  et  nobilissimis  Fleminganae 
sive  Flandrensis  familiae  proceribus  baronis  tribuit  titulum, 
eum  ad  coelestia  niigravisse,  Jocelinus''  etiam  confirmat. 
Hunc  vero  prinium  Slaniae  episcopum  anno  Domini  DXIV. 
aetatis  suae  nonagesimo  quievisse,  nostri  annales  indicant. 

"  Sequent!  etiam  die  suae  solennitatis,"  inquit  Probus'', 
"  hoc  est  in  die  sancto  paschae  nostrae  summae  festivitatis, 
recumbentibus  simul  regibus  et  principibus  et  magis  totius 
Hiberniae  apud  Logareum  regeni  (festus  enim  dies  maxi- 
mus  ab  eis  tunc  agebatur  Themoriae)  manducantibusque 
illis  et  bibentibus  vinum  cum  jucunditate,  turn  pro  festivi- 
tate  regis,  tum  quia  mortem  evaserant  perendie  :  sermoci- 
nantibus  aliis,  et  aliis  cogitantibus  de  his  quae  facta  fuerant 
a  S.  Patricio ;  repente  inter  omnes  ipse  sanctissimus  pon- 
tifex  cum  duobus  tantum  viris  (ut  contenderet  de  fide 
sancta,  et  verbum  Dei  praedicaret  in  Themoria  coram  om- 
nibus nationibus  Hiberniensium  tunc  illic  collectis)  ostiis 
clausis,  secundum  hoc  quod  de  Christo  legitur",  apparuit. 
Eo  igitur  intrante  coenaculum  Themoriae,  nemo  de  omni- 
bus ad  adventum  ejus  surrexit,  praeter  unum,  hoc  est  Dub- 
tag  poetam  optimum  :  apud  quern  tunc  temporis  erat  qui- 
dam  adolescens  poeta,  nomine  Pheg,  qui  postea  mirabilis 
episcopus  factus  est  in  Themoria  ;  cujus  rehquiae  nunc  ve- 
nerantur  ibidem.  Hie  videhcet  Dubtag  solus  ex  gentibus 
illo  die  ob  honorem  S.  Patricii  surrexit :  unde  et  bene- 
dixit ei  vir  Domini  Patricius ;  crediditque  Deo  primus  in 
illo  die,  et  reputatum  est  ei  ad  justitiam." 

Qui    vero   hie   Pheg  Themoriensis,  ab   aliis  Ficchus 

>  Jocelin.  cap.  41.  ^  Trob.  vit.  Patiic.  lib.  1. 

"  Johan.  cap.  20.  vcr.  19. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  41 1 

Sleblitiensis  ecclesiae  episcopus  nominatur.  Is  hymnP 
Hibernici  auctor  fuisse  creditur  in  B.  Patricii  laudem  com- 
positi:  cujus  scholiastes,  magistrum  ipsius  Dubthach  Mac 
Hulugair,  cum  Maccuiheno  et  Hibernico  vitac  Patricii 
scriptore,  appellat.  Illius  conversionis  historiam  operis 
tripartiti  scriptor  ita  breviter  exponit  :  "  Omnes  fores 
castelli  divinitus  apertae  sunt  sancto ;  et  intravit  in  domum 
regis  :  et  tunc  rex  prandebat.  Et  nolens  rex  honorem 
dare  sancto,  nemini  pragcepit  ut  surgeret  ante  eum  de  sede 
sua.  Sed  Dei  dispensatione  comes  regis  Dubtachus  filius 
Vulgayr  surrexit  coram  sancto,  et  dedit  ei  locum  suum  ;  et 
credidit  ipse  Deo."  Qui  deinde,  ut  Jocelinus'=  addit, 
"  baptizatus  et  in  fide  Christi  confirmatus,  carmina  qua? 
quondam  studio  florente  peregit  in  laudem  falsorum  Deo- 
rum,  jam  in  usum  meliorem  mentem  mutans  et  lingviam, 
poemata  clariora  composuit  in  laudem  omnipotentis  Dei 
et  sanctorum  ejus  prsBconium." 

Anselmus  Cantuariensis  arcliiepiscopus  Fingarem  sive 
Guignerum,  cujus  acta  ille  descripsit,  primum  et  solum 
Patricio  assurrexisse  narrat  ;  ita  rem  totam  referens  :  Pa- 
tricii "  adventu  fama  vulgante  praecognito,  septem  insulae 
reges  cum  pontificibus  idolorum,  cum  satrapis  ejusdem- 
que  gentis  non  minima  multitudine,  in  sancti  convenere 
occursum.  Hos  sanctus  Domini  fide  integer  et  devotione 
plenus  aggrediens,  coepit  eis  evangelium  Christi  cum  fidu- 
cia  praedicare,  et  in  Jesu  evangelizare  salutem.  Verum 
quia  vas  plenum  absinthio,  nisi  prius  amaritudine  pulsa, 
alterius  liquoris  non  admittit  dulcedinem :  ilH,  adhuc  pleni 
spiritu  superbo,  doctrinam  salutis  recipere  noluerimt.  Sed 
cernentes  humilitatem,  et  vilitatem  habitus,  attendentes 
non  thesaurum  latentem  interius,  sanctum  et  vere  aposto- 
licum  virum  penitus  contempserunt.  Fuit  inter  jam  dictos 
reges  nobilior  unus  ac  potentior  omnibus,  nomine  Clito. 
Huic  erat  filius  adolescens  bonas  indolis,  vocabulo  Fingar, 
electione  divina  prsecognitus,  et  sancti  Spiritus  jam  gratia 
perfi-isus.  Hie  ex  universis  solus  sancto  assurgens  Patricio, 
quo  potuit  honore,  virum  Dei  suscipiens  cessit,  et  in  loco 

■>  Supra,  pag.  374.  '  Jocclin.  cap.  44. 


412  BRITANNICARUM    ECCLE8IARUM  CAP.  XVII. 

quo  sederat  ipse  eum  sedere  fecit.  Iratus  pater  severus  ct 
indignatione  grandi  succensus  in  filium,  dicens,  quod  Deo- 
rum  suoi'um  intenderet  evacuare  culturam,etnovam  Chris- 
tianorum  per  sanctum  Patricium  introducere  legem,  regno 
expulit,  et  solo  fecit  exhaeredem  paterno.  Cui  plures  ex  no- 
bilibus  Hiberniae  procreati  adolescentes  dulcissimo  amore 
conjuncti,  pariter  profecti  coexules,  terra  marique  mino- 
rem  in  Britanniam  pcrveneruiit."  Haec  Anselmus  :  cum 
cujus  septenario  regum  Hiberniae  numero  et  illud  conferri 
poterit,  quod  in  vitae  S.  Frigidiani  Lucensis  episcopi  (cujus 
meminit  Gregorius*)  initio  legitur  :  "  Beatus  Frigidianus^ 
filius  fuit  magni  regis  Ultoniae :  Ultonia  enim  majus  est 
regnum  Hiberniffi.  Hac  quidem  insula  est  in  oceano  sep- 
tentrionali  versus  occasum  proxima  Britanniae.  In  hac  ita- 
que  insula  septem  reges,  una  cum  Almogit  rege  Scotorum, 
S.  Patricius  sacro  baptismatis  fonte  purificavit.  In  quo- 
rum numero  fuit  rex  Ultoniae." 

Quae  de  concertatione  Patricii  et  magorum,  quos  Drui- 
das  liber  Hibernicus  vocat,  et  viri  sancti  adventum  ante 
triennium  preedixisse  narrat,  coram  rege  Laeogario  The- 
nioriae  peracta  referuntur,  apud  Probum  et  Jocelinum  vi- 
deri  possunt.  Relicto  vero  Laeogario,  in  perfidia  obdu- 
rato,  "  gloriosus  pontifex  Patricius"  ut  est  in  opere  tripar- 
tito,  "  ad  locum  agonis  regalis  qui  dicitur  Tailltean*^,  adal- 
teruni  filium  Neill  nomine  Carore,  qui  eratfrater  Laeogarii 
regis,  perrexit.  Tres  enim  fratres  erant ;  Lteogarius  rex, 
Carbre  et  Conall."  Sed  Carbre  jam  nolente  credere,  "  venit 
S.  Patricius  ad  alium  filium  Neill,  fratrem  Laeogarii  regis 
et  Carbre,  nomine  Conallum :  qui  suscepit  eum  cum  gau- 
dio  magno.  Baptizavitque  S.  Patricius  Conallum  :  et  ob- 
tulit  ei  Conallus  omne  castellum  suum,  dicens  ei :  Fac  tibi 
hie  monasterium  et  civitatem,  et  ego  faciam  mihi  aliud  ha- 
bitaculum  prope.  Et  fecit  ibi  S.  Patricius  monasterium, 
et  designavit  civitatem  quae  dicitur  Domnach  Padraig. 
Designavitque  S.  Patricius  castrum  Conallo,  prope  monas- 

■'  Gregor.  dialog,  lib.  3.  cap.  9. 

'  OiBc.  Frigidiani,  lect.  1.  apud  Augustiii.  Ticincns.  Elucidar.  Chrittiaiiar 
religionum,  part.  4. 

f  Tellan,  in  oriental!  Midia.  vid.  Jocclin.  cap.  53. 


CAP.  XVIt.  ANTIQUITAtfiS.  ild 

terium  suum  Domnach  Padraig,  quod  dicitur  Raithair- 
thir."  Ilia  autem  Dominica  sive^ecclesia  Patricii  (id  enim 
Domnach  Padraig  denotat)  in  Midia  orientali,  non  ut  Joce- 
lini'^scholiastes  censuit  in  comitatu  Dungallensi,  posita  est. 

Sed  Lumani  filii'  Golliti  Britanni  et  Tigridia;  sororis 
S.  Patricii,  videmur  esse  obliti ;  quern  in  portu  Colpano 
avunculi  sui  reditum  expectantem  reliquimus.  De  eo  Jo- 
celinus ;  "  Expletis''  dierum  duobus  quadragenariis,  cum 
fatigatus  esset  diutina  expectatione  super  reditu  S.  Patri- 
cii, quadam  die  flabris  ventorum  vehementius  ex  opposito 
spirantibus,  armamenta  navis  explicuit ;  et  fervens  fide, 
fidensque  de  S.  Patricii  meritis,  ipsius  auctoritate  navi 
quatenus  se  transveheret  ad  locum  sibi  congruum  praece- 
pit.  O  signum  hactenus  inauditum  et  incompertum  !  Na- 
vis, nemine  gubernante,  contra  fluvium  et  ventum  ad  vo- 
cem  viri  Dei  velificavit ;  et  ab  ostio  Boyn  fluminis  usque 
ad  Ath-trym  cursu  prospero  ilium  transvexit."  Ita  ille : 
qui  ex  eo  etiam  miraculi  amplificare  potuisset  magnitudi- 
nem,  quod  Boyni  fluvii  ita  angustus  et  scopulosus  hodie  di- 
catur  esse  alveus  ;  ut  navigiolo,  etiam  flumine  et  ventis  uso 
secundis,  ad  urbem  Trimmensem  ab  ejus  ostio  nullus  pa- 
teat  aditus. 

Qua;  de  Trimmensis  ecclesiae  a  Lumano,  primo  illius 
pontifice,  jactis  fundamentis  apud  Jocelinum  postea  se- 
quuntur,  ex  antiquiore  auctore  Tirechano,  licet  minus  ele- 
ganter  explicata,  libethic  repetere  :  "  Quuni  Patricius  cum 
sua  sancta  navigatione  ad  Hiberniam  pervenit,  sanctum 
Lomanum  in  ostio  Boindeo  navem  custodire  reliquit  qua- 
draginta  diebus  et  quadraginta  noctibus  :  ac  deinde  alium 
quadragesimum,  propter  obedientiam  Patricio,  mansit. 
Deinde  secundum  imperium  sui  magistri  in  sua  navi,  con- 
trario  flumine,  usque  ad  vadum  Truim  in  ostio  arcis  Fei- 
dilmedi  filii  Loiguiri,  Domino  gubernante,  pervenit.  Mane 
autem  facto  Foirtchern  filius  Feidilmedi  invenit  evange- 
lium  recitantem :  et  admiratus  evangelium  et  doctrinam 
ejus,  confestim  credidit;  et  aperto  fonte  in  illo  loco  a  Lo- 
mano  in  Christo  baptizatus  est.    Et  mansit  cum  illo,  donee 

t  Vid.  supra,  pag.  384.  h  Jocelin.  cap.  54. 

'   Supra,  pag.  382.  k  Jocelin.  cap.  51. 


414  BRlTANNICARUM   KCCLESIARUM  CAP.  XVII. 

mater  ejus  quasrere  eum  pervenit :  et  laeta  facta  est  in 
conspectu  ejus  quia,  Britonissa  erat.  At  ilia  similiter 
credidit :  et  iterum  reversa  est  in  domum  suam ;  et  nun- 
ciavit  marito  suo  omnia  quae  acciderant  illi  et  filio  suo. 
At  vero  Fedelmidius  laetificabatur  in  adventu  clerici :  quia 
de  Britonibus  matrem  habuit,  filiam  regis  Brittonum,  id 
est,  Scoth-noesa.  Salutavit  autem  Fedelmidius  Lomanum 
lingua  Britannica,  interrogans  eum  secundum  ordinem  de 
fide  et  genera  :  et  respondit  ei  :  Ego  sum  Lomanus  Brit- 
to,  Christianus,  alumnus  Patricii  episcopi,  qui  missus  est 
a  Domino  baptizare  populos  Hiberniensium  et  convertere 
ad  fidem  Christi ;  qui  me  misit  hue  secundum  voluntatem 
Dei.  Statimque  credidit  Fedelmidius  cum  omni  familia 
sua :  et  immolavit'  illi  et  S.  Patricio  regionem  suam,  cum  pos- 
sessione  sua,  et  cum  omnibus  substantiis  suis,  et  cum  omni 
progenie  sua.  Haec  omnia  immolavit  Patricio  et  Lomano, 
cum  Foirtcherno  filio  suo,  usque  in  diem  judicii.  Mi- 
gravit  autem  Fedelmid  trans  amnem  Boindeo :  et  mansit 
Loman  cum  Foirtcherno  in  vado  Truim  ;  usque  dum  per- 
venit Patricius  ad  illos,  et  aedificavit  ecclesiam  cum  illis 
vigesimo  secundo  anno  antequam  fundata  est  ecclesia  Alti- 
machae." 

Jocelinus™,  et  qui  Hibernica  lingua  res  Patricii  descrip- 
sit,  vigesimo  quinto  anno  ante  fundationem  Ard-machiaj 
(Hibernis  enim  ut  Mach,  juxta  Bedam",  campum,  ita  Ard 
arduum  vel  altum  denotat)  ecclesiam  Ath-trymmensem  ex- 
tructam  fuisse  significant.  Verum  ad  duodecimum  potius 
quam  ad  vigesimum  secundum  vel  vigesimum  quintum  ante 
Ardmachiam  fundatam  annum  illius  ecclesiffi  primordia  fue- 
rint  referenda ;  si  Ultoniensibus  annalibus  fidendum,  in  qui- 
bus  tempus  conditae  urbis  Ardmachanaeita  consignatum  est : 
"  Anno  Domini  CCCCXLIV.  Ardmacha  fundata  est. 
Ab  urbe  condita  usque  ad  banc  civitatem  fundatam, 
MCXCIV.  anni  sunt."  Et  quidem  a  Roma  condi  ccepta 
usque  ad  annum  asrae  Cbristianae  CCCCXLV.  (ei  enim 
respondet  annus  CCCCXLIV.  in  annalibus  illis  notatus) 
juxta  Polybii  rationes  anni  MCXCIV.  revera  effluxerunt : 

'    Id  est,  obtulit.  "'  Jocelin.  cap,  52. 

"  Bed.  hist,  lib.  3.  cap.  4.  supra,  cap.  15.  pag.  231.    ' 


CAP.  XVII.  antiquitates,  415 

quam  summam  triennio  tantum  superat  numerus  annorura 
a  Varronianis  deductus  Palilibus. 

Louthise  commoratum  fuisse  S.  Patricium,  priusquam 
Ardmachiam  concessisset,  a  loci  illius  incolis  accepi :  quo- 
rum tradition!  favet  etiam  Jocelinus",  qui  ilium  "  ad  ori- 
entalera  plagam  loci  qui  Lugh  dicitur  (ita  enim  prima  Ant- 
verpiensis  legit  editio,  Hibernico  retento  nomine  ;  pro 
quo  Ludham  in  Parisiensi  editione  substituit  Messing- 
hamus,  ad  Anglicanam  loci  appellationem  propius  acce- 
dentem)  divertisse,  ibique  locum  Domino,  tabernaculum 
Deo  Jacob,  ipsius  Patricii  nomine  adhuc  insignitum,  erex- 
isse"  memorat,  et  quum  in  Ardmachia  suam  sedem  cathe- 
dralem  constituere  proposuisset,  S.  Moctheo,  (sic  enim 
etiam  prior  ilia  editio  habet,  non  Moccheum,  ut  posterior) 
magnae  virtutis  viro  contulisse  ;  qui,  relicta  Britannia  pa- 
tria  sua,  sedem  hie  posuerit  diesque  suos  consummaverit. 
Hinc  in  libro  Sliguntino,  inter  domesticos  S.  Patricii 
Mochta  Lugh  sacerdos  secundo  loco  coUocatur:  ejusque 
ad  hunc  usque  diem  in  Louthiano  et  Cavanensi  comitatu 
celebratur  memoria.  Ad  occidentalem  vero  partem  Lou- 
thian^e  ecclesiae  S.  Motti  capella  (ut  vulgus  appellat)  ad- 
huc superest ;  et  non  multo  amplius  quam  dimidio  milliari 
inde  distans  Ard-Patrick,  ubi  et  sacra;  aediculse  conspici- 
untur  rudera,  septemdecim  latitudinis,  viginti  septem  vero 
pedum  longitudinis. 

Neque  a  Moctheo  hoc  nostro  alius  est  ille  proselytus 
Britto,  homo  sanctus,  S.  Patricii  discipulus ;  quern  de 
Cclumba  prophetasse,  in  secunda  prajfatione  vitae  illius 
praemissa,  significat  Adamnanus.  Moctheum  enim,  in 
MS.  quo  usus  sum  codice,  ibi  nominatum  invenio :  pro 
quo  Maueteus  in^  libris  Adamnani  editis,  apud  Johannem 
vero  Tinmuthensem  et  Capgravium,  in  ejusdem  Columbae 
vita,  Macceus  legitur :  unde  ab  aliis  Macceus  vates  di- 
citur ;  et   a  Johanne  Balaeoi  (eumque  hie  secutis  Nieolao 

**  Jocclin.  cap.  134. 

P  Tom.  S.antiqu.  lect  Henr.  Canisii,  pag.  563.  et  Florileg.  sanctor.  HibernioD 
a  Tlio.  Messinghamo  edit.  pag.  14.5.  in  cujus  margine,  pro  Mauetei,  reponendum 
eat  nomen  Patricii. 

1  Balae.  scriptor.  Britann.  centur.  1.  num.  46.  vid.  Posscvin.  apparat.  sacr.  in 
Bacciario  et  Maccseo  :  et  Dempster.  liLst.  ecclesiastic.  Sector,  lib.  2.  num.  162.  et 
lib.  12.  nurn.  829. 


41:G  BRtTANNtCARlfM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

Harpsfeldio  et  Johanne  Pitseo)  cum  Bacliiario  perperam 
confunditur,  cujus  ad  Januarium  de  recipiendis  lapsis  extat 
epistola,  et  cujus  de  fide  libellum  alium  Gennadius"^  se 
legisse  scribit ;  "  in  quo  satisfacit  pontifici  urbis  adversus 
querulos  et  infamatores  peregrinationis  sua;,  et  indicat  se 
non  timore  hominum  sed  Dei  earn  peregrinationem  susce- 
pisse,  ut  exiens  de  terra  sua  et  de  cognatione  sua  cohaeres 
fieret  Abrahae  patriarchae."  Habebatur  vero  et  Mocthei 
nostri  epistola,  banc  inscriptionem  praeferens,  "  Mauch- 
teus  (alii  Moctheus)  peccator,  presbyter,  sancti  Patricii 
discipulus,  in  Domino  salutem."  Meminerunt  illius  annales 
Ultonienses :  in  quibus  ad  annum  Domini  DXXXIV.  vel 
DXXXVI.  secundum  alios,  hoc  est,  usitatae  nostras  aerae 
DXXXV.  vel  DXXXVII.  dormitatio  sancti  Muchti,  vel 
Mochta,  discipuli  Patricii,  decimo  tertio  Calendas  Sep- 
tembris  refertur.  Nam  quod  Jocelinus"  narrat,  S.  Patricii 
sententia,  vitam  illi,  in  poenam  incredulitatis,  ad  trecentos 
annos  protensam ;  dignum  certe  est  quod  inter  alia  pro- 
digia,  inaudita  sua  novitate  stupenda,  in  Guilielmi  Thy- 
raei  discursibus  panegyricis  locum  habeat ;  quos',  si  lu- 
bet,  consule. 

Clochorensi  etiam  ecclesiae,  in  comitatu  Tironensi  sitae, 
praefuisse  S.  Patricium,  prius  quam  Armacbiam  concessis- 
set,  Jocelinus  refert;  de  discipulo  ipsius,  et  in  ecclesia  ilia 
successore,  Kertenno  ita  scribens  :  "  Quia"  S.  Patricius 
talis  discipuli  diligebat  praesentiam,  providit  illi  ecclesiam 
nee  a  sede  archiepiscopali,  quam  in  Ardmachia  construc- 
turus  erat  angelo  jubente,  nimis  remotam,  nee  eidem  me- 
tropoli,  ne  forte  a  secuturis  archiepiscopis  gravaretur,  valde 
vicinam.  Sic  profecto  factum  est,  ut  vir  Domini  non  vex- 
aretur,  sedem  primam  frequentando  ac  Patricium  sanctum 
visitando,  ob  viae  longinquitatem  ;  nee  ejus  ecclesia  despi- 
cabilis  videretur  ob  nimiam  vicinitatem.  Expletis  aliquan- 
tis  diebus,  praefecit  ilium  Clochorensi  ecclesiae,  quam  ipse 
S.  Patricius  tunc  regebat."     Est  autem  hie  Mac-kartinus 

'  Gennad.  catalog,  scriptor.  ecdosiast.  cap.  24. 

•  Jocelin.  cap.  135. 

•  Thyros.  discurs.  panegyric,  de  S.  Patricio,  pag.  124,  125, 
"  Jocelin.  cap.  143. 


CAP.  XVIt.  ANTIQUITATES.  417 

ille,  "  de  nobili  (ut  in  vita  ejus  liabetur)  prosapia  Araden- 
sium  ortus,"  B.  Patricii  in  Italia  et  Hibernia  comes  indi- 
viduus :  quern  ante  Moctheuni,  nono  videlicet  Calendas 
Api'iles,  anno  Domini  D VI.  obiisse  legimus  ;  S.  Tigernaco 
successore  relicto,  qui  in  Cluana-eois,  vulgo  Clones,  in 
comitatu  Monachanensi,  sedem  episcopalem  posuit,  et 
anno  DL.  Nonis  Aprilibus  mortalitatem  exuit :  ad  quern 
diem  in  martyrologiis,  a  Molano  et  Galesinio  editis,  natalis 
ejus  ita  consignatus  est:  "  In  Scotia,  (majorem  intellige  et 
antiquam)  sancti  Tigernaci  episcopi,  et  confessoris." 

Ludunensis  vero,  Clochorensis,  Cluainensis,  Ardsra- 
thana  (quffi  una  cum  episcopatu  Rathlurigensi,  decanatu  de 
Rathloury  liodie  dicto,  Derensi  episcopatui  postea  est 
annexa)  et  ecclesia  de  Damh-ynis  (Devenish  ea  est,  in  Fer- 
mannachano  comitatu  posita)  successu  temporis  in  imum 
conflatsB  sunt  episcopatum  ;  qui  a  primaria  ilia  ecclesia, 
apud  Louthianos  a  S.  Moctheo  constituta,  Ludunensis  ap- 
pellationem  obtinuit.  Ut  enim  Giraldo  Cambrensi"  Louthia 
nostra  Luvedum  et  urbis  illius  episcopus  Luvedensis,  vel 
etiam  Lug-dunensis,  ut  in  uno  codice  scriptum  reperi :  ita 
in  vetusto  provinciali  Romano,  episcopatus  Clochcrensis'^ 
alias  Lugundunensis  vel  Lugu-dunensis,  ejusque  sedes 
principalis  ecclesia  S.  Marias  de  Lugu-dun,  qua?  in  oppido 
Louthiano  adhuc  superest,  a  Centio  Camerario  nuncu- 
patur.  Et  in  regesto  Clochorensi,  tempore  Davidis 
O-Bragan,  per  potentiam  quidem  Germani  O-Chearbalan 
Rathlurensis  sive  Derensis  episcopi,  et  nationis  suae  de 
Kffinel-eogain  (sive  Tir-oen)  ecclesia  de  Ardsratha,  cum 
pluribus  aliis  ecclesiis  de  Opheathrach ;  per  Ardmacha- 
norum  vei'o  prajsulum  potentiam,  ecclesia  Ludunensis, 
cum  tribus  decanatibus,  de  Droitbid-hatha,  (Pontana  ea 
est,  vulgo  Droglieda  dicta)  de  Atrio  Dei,  (vulgo  Atbirdee) 
et  de  Dundelga,  (vulgo  Dundalke)  Clochorensi  dicecesi 
subtractae  fuisse  refcruntur ;  qua  de  re  Davidis  in  Rcy- 
naldum  Armachanum  archiepiscopum  ibidem  recitatur  ac- 


"  Girald.  topograph.  Hibern.  distinct.  2.  cnp.  50.  et  Hibcrn.  expugnat.  lib. 
cap.  24. 

"  Camden.  Hibern.  png.  73.5. 

VOL.    VI.  -  E    E 


418  BRITANNICARVM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

tio,  data  Perusii,  Iclus  Augusti,  anno  Domini  MCCLII. 
pontificatus  Innocentii  IV.  anno  X. 

De  Ard-machaj  sive  Altimachae  primordiis,  a  salicibus 
quibus  consita  fuerat  Druim-sailech  aliquando  appellatae, 
apud  Probinn,  libro  secundo  de  vita  Patricii,  haec  babetur 
narratio :  "  Fuit  liomo  quidam  dives  et  bonorabilis  in  re- 
gione  orientalium,  cui  nomen  erat  Daire:  quem  rogans 
S.  Patricius,  petiit  ab  eo  ut  aliquem  locum  daret  ei,  ubi 
monasterium  construeret,  et  sanctae  conversationis  reli- 
giose viventibus  mansionem  praepararet.  Respondit  dives 
ille,  dicens  ad  S.  Patricium :  Ecce  terra  coram  te  est ;  die 
ergo  mibi,  quem  locum  desideres  ad  inhabitandum.  Peto, 
inquit  S.  Patricius,  illam  altitudinem  terrae,  quae  nominatur 
Saileg,  dones  mihi  ad  inhabitandum  ;  ut  construam  ibi  lo- 
cum ad  cidtum  divinum.  At  ille  noluit  dare  sancto  viro  ter- 
ram  altam  quam  petierat,  sed  dedit  illi  locum  alium  in  in- 
feriori  terra :  et  habitavit  ibi  S.  Patricius  cum  suis."  Hie 
vero  orientales  appellat  Probus  Oriel  sive  Oirc-giall  regi- 
onis  incolas  ;  qua?  olim  Louthianum,  Armachanum  et  Mo- 
naclianensem  comitatum  complexu  suo  continebat.  Unde 
IJltos  sive  Ultanos,  regionis  Ullagh  sive  Ulidias,  id  est, 
Duncnsis  comitatus  incolas,  secernit  tripartiti  operis  au- 
thor "  ab  illis  qui  dicuntur  Airgialla,  in  quorum  regione 
est  summa  civitas  Patricii  Ardmacha."  In  eodem  quoque 
tripartito  opere  de  jam  dicto  Dairo  sive  Dario  ista  legi- 
mus  :  "  Fuit  quidam  homo  dives  multum  et  bonorabilis  in 
aquilonali  Hiberniae plaga,  nomine  Dare;  in  regione  scili- 
cet quae  modo  dicitur  Airthir.  Gloriosus  praesul  Patri- 
cius ipsum  divitem  rogavit,  ut  aliquem  locum  daret  sibi, 
ubi  habitaret  cum  suis.  Deditque  ei  Dare  locum  quendam 
parvum,  nomine  Fearta,  qui  est  in  orientali  plaga  civitatis 
Ardmachae;  in  quo  jacet  soror  S.  Patricii  Lupita,  sicut 
superius''  diximus :  et  ibi  habitavit  S.  Patricius  aliquo 
tempore." 

In  libro  Hibernico  Dairus  ille  filius  fuisse  dicitur  Fin- 
chadae,  filii  Eoghani  sive  Eugenii  filii  Niallani  ;  et  locus 
habitationis  ipsius  Raith-Daire,  alter  vero  B.  Patricio  ab 

y  Supra,  pag.  381. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  4l9 

eo  donatus  Des-fert  appellatur.  "  Est  autem  locus  an- 
gustus,"  inquit  Jocelinus%  "  secus  Ardmachiam  situs, 
tempore  moderno  Festum  miraculorum  nominatus."  Hi- 
bernis  enim  Fearta  miraculum  denotat.  De  ipsa  vero 
Ardmacha,  B.  Patricio  a  Dairo  postea  donata,  Probus 
adjicit:  "  Accepit  ab  eo  S.  Patricius  praedium  optatum  et 
placitum  sibi ;  et  aedificavit  in  eo  monasteria  et  habitationes 
religiosorum  virorum.  In  quo  loco  nunc  ci vitas  est  Arith- 
mache  nominata ;  ubi  sedes  episcopatus  et  regiminis  est 
Hibernise."  Quod  Jocelinus"  plenius  ita  explicat :  "  Ci- 
vitatem  itaque  egregiam  situ,  forma,  quantitate,  ambitu, 
angelicis  indiciis  designatam,  fundavit  Patricius  et  ex- 
truxit,  divinitus  adjutus  ad  unguem  perduxit.  Gives  quo- 
que  duodecim,  quos  studiose  undecumque  coUegit,  discrete 
delegit,  ad  inhabitandum  in  earn  introduxit,  introductos 
fidei  Christianae  Catholicis  institutis  atque  dogmatibus  di- 
ligenter  instruxit.  Ecclesiis  autem  honesto  ac  spiritual! 
schemate  fabricatis  urbem  eandem  venustavit.  Clerum 
etiam  ad  divini  cultus  obsequium,  ad  regimen  animarum, 
ad  Catholici  populi  eruditionem,  in  ipsis  ordinavit :  monas- 
teria monachis,  et  alia  sanctimonialibus,  replevit,  omnisque 
perfectionis  institutis  erudivit :"  et  pauculis  interjectis  : 
"  Cathedram  archiepiscopalem  in  eadem  urbe  collocavit ; 
et  ut  sedes  ilia  totius  Hiberniae  esset  primaria  metropolis 
et  magistra,  animo  statuit."  Quibus  et  brevem  illani  ex 
officio''  S.  Patricii  annotationem  adjicere  liceat :  "  In  civi- 
tate  Ardmacliana  totius  insulae  sedem  primam  et  metropo- 
lim  constituit ;"  et  ex  opere  tripartito  alteram,  "  Ibi  B.  Pa- 
tricius magnam  civitatem,  quae  dicitur  Ardmacha  instituit ; 
in  qua  est  omnis  archiepiscopatus  Hiberniae :  quam  valde 
dilexit  S.  Patricius,  et  in  qua  constituit  summum  suum 
honorem  per  secula.  In  ipsa  jam  civitate,  scilicet  Ard- 
macha, summum  studium  literale  manet  semper." 

Primatum  sedi  Armachanae  delatum  fuisse,  non  ob  Pa- 
tricii solius  sed  etiam  ob  aliorum  sanctorum  in  ea  condito- 
rum  honorem,  Guilielmus  Neubrigcnsis  autumat.      "  Ar- 

'  Jocelin.  cap.  ICI.  "  Ibid.  cap.  105. 

'•  Oflic.  Patric.  lect.  6.  edit.  Paris,  ann,  1C20. 

EE  2 


420  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVH. 

tlemachiae,"  inquit  ille",  "  esse  dicitur  prima  sedes  Hiber- 
nian, propter  honorem  beati  Patricii  atque  alioriim  indige- 
narum  sanctorum,  quorum  ibidem  sacrae  reliquiae  requies- 
cunt."  At  reliqui  omnes  uni  Patricio  hoc  acceptum  refe- 
runt :  de  quo,  in  Hiberniae  topographia,  Giraldus  Cam- 
brensis'':  "  Baptizatis  catervatim  populis,  et  tota  jam  in- 
sula ad  fidem  Christi  conversa,  apud  Ardmacham  sibi 
sedem  elegit :  quam  etiam  quasi  metropolim  constituit,  et 
proprium  totius  HibemifE  primatiae  locum :"  et  ante  earn, 
in  Malacliia3  vita,  Bernardus  Claracvallensis.  lUius  "  re- 
verentia  et  honore,  tanquam  apostoli  illius  gentis  qui  to- 
tam  patriam  convertisset  ad  fidem,  sedes  ilia,  in  qua  et 
vivus  praefuit  et  mortuus  requiesclt,  in  tanta  ab  initio  cunc- 
tis  veneratione  habetur ;  ut  non  modo  episcopi  et  sacer- 
dotes,  et  qui  de  clero  sunt,  sed  etiam  regum  ac  principum 
universitas  subjecta  fuerit  metropolitano,  et  unus  ipse 
omnibus  prajsit." 

Illius  vero,  cujus  ex  opere  tripartito  facta  est  mentio, 
summi  studii  literalis,  sive  academiae  in  urbe  Armachana 
constituta),  Gildam  Albanium,  quern  Balasus,  Harpsfel- 
dius  et  Pitseus  Patricii  nostri  faciunt  discipulum,  rectorem 
aliquando  extitisse,  confirmat  Caradocus  Lancarvanensis  ; 
ita  de  eo  scribens  :  "  Gildas  Brittonum  historiographus 
tunc  remanens  in  Hibernia,  studium  regens  et  praedicans 
in  civitate  Ardmaca,  audivit  fratrem"  suum  ab  Arthuro 
rege  interfectum  fuisse."  Sed  quam  fidem  mereatur  quod, 
ex  antiquo  nescio  quo  monimento  ante  aliquot  annos 
Oxoniae  reperto,  in  suis  antiquitatum  Ilibernicarum  col- 
lectaneis  refert  Florentius  Mac-Cartinus,  nondum  intel- 
ligo :  "  tot  Ardmacliae  collegia  extitisse,  ut  studiosorum 
census  septem  milium  numerum  excesserit."  Certius  est, 
quod  ex  historiis  patriis  idem  recitat :  "  Turgesium  Da- 
norum  sive  Norwagiensium  ducem,  urbe  Ardmachana  oc- 
cupata,  Farananum  primatem  una  cum  omnibus  religiosis 
et  studiosis  inde  expulisse :"  quod  et  cum  Faranani  tem- 
poribus    convenit,    quem    ab    anno   DCCCXXXIV.   ad 

"=  Ncubrigens.  de  leb.  Angl.  lib.  3.  cap  9. 
'•  GiraUl.  topograph,  distii^ct.  3.  ra;).  16. 
«  Vid.  supra,  cap.  1 1.  pij.  218. 


CAP.  XVtt.  ANTIQUITATES.  421 

DCCCXLVIII.  Ardmachanae  sedi  prajfiiisse  aliunde  di- 
dicimus  ;  et  cum  Turgesii,  sub  cujus  ductu  Norwagienses, 
Hiberniam  "  annos'  circiter  triginta  occiipantes,  et^  gentili 
fiirore  debacchantes,  ecclesias  fere  omnes  destruxisse" 
scribit  Giraldus  Cambrensis. 

Et  in  Fi'ancofurtensi  quidem   editione,    Norwagienses 
cum  Turgesio  hue  dicuntur  appulisse  anno  octingentesimo 
trigesimo  octavo.     Verum  ab  omnibus  quos  consului  Gi- 
raldi   manuscriptis    exemplaribus   verba   ilia   aberant :  et 
triginta  Norwagiensis  hujus  tyrannidis  annos  ab  antcriori 
epocha  esse  deducendos,  ex  Northmannorum  sive  Nor- 
wagiensium  horum  chronicis  colligimus.  Quob''  cum  Scotos 
a  Northmannisjid  est,  Hibernos  a  Norwagiensibus',  per  an- 
nos plurimos  tributarios  effectos  fuisse  doceant ;  anno  de- 
mum  DCCCXLVIII.  pristinam  ab  eis  recuperatam  fuisse 
libertatem  ita  indicant :  "  Scoti  super  Northmannos  irruen- 
tes,  auxilio  Dei  victores,  eos  a  suis  finibus  propellunt.   Undo 
rex  Scotorum  ad  Carolum  (Calvum)  pacis  et  amicitiaj  gratia 
legatos  cum  muneribus  mittit ;    viam  sibi  petendi  Romam 
concedi  deposcens."    Hoc  vero  ipso  anno,  qui  Turgesianaj 
tyrannidis   videtur  fuisse   postremus,    expulsi   Farannani 
locum  suscepisse  putatur  Dermitius  ;  et  uterque  post  qua- 
driennium  ex  hac  vita  migravisse.     Unde  in  Ultoniensibus 
annalibus,  ad  annum  DCCCLI.  qui  nobis  DCCCLII.  est, 
scriptum   legimus :    "  Duo  liaeredes    S,    Patricii,    nempe 
Forannanus  scriba,  episcopus  et  anachoreta,  et  Dermitius 
episcopus,  sapientissimus  omnium  doctorum  Europa;,  qui- 
everunt.     Vastatio  Armachas  per  Gentiles,  die  Pascliae." 
In   iisdem   pra;tcrea    annalibus   sequeiitia    base  annotata 
invenimus :    "  Anno  DCCCLXXVIII.     Mailcobus   filius 
Crumvaili  antistes  Armachanus,  et  Moclheus  lector,  capti 
sunt  a  Gentilibus,"  illis  videlicet  Norwagiensibus.  "  Anno 
DCCCXCVIII.  Bressalus   lector    Armachanus    mortuus 


'  Girald.  Topograph,  disctinct.  3.  cap.  42. 

e  Ibid.  cap.  37. 

''  Chronic,  de  gest.  Normannor.  tomo  2.  hist.  Franc,  sciiptor.  ab  Aiulr.  du 
Chcsne  edit.  pag.  525. 

'  "  Northmaimi  proccdcntcs  do  Scanzia  insula,  quiE  Nortliwcgia  dicitur ;  in 
qua  habitant  Gothi  ct  Iluni  atquc  Daci."  Ibid.  pag.  52i. 


BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

est.  Anno  DCCCCLII.  Msel-Patricius  filius  Coskani, 
lector  Armachanus,  obiit."  Et,  lectorum  successione 
deinceps  continuata  :  "  Anno  MCII.  Mugronus  O-Mun- 
gair,  Armachiae  et  totius  occidentalis  Europae  lector 
primarius,  multis  testibus  praesentibus,  tertio  Nonas 
Octobris  vitam  feliciter  finivit."  Et,  Anno  MCVII.  Mael- 
Patricius  O-Druranus  raunus  lectoris  Armachiae  suscepit 
die  S.  Ailbeo  dicato."  Quaj  idcirco  commenioravimus,  ut 
Armachana;  academiae,  inter  medias  Norwagiensis  tem- 
pestatis  procellas  emergentis,  aliqua  depreliendi  possent 
vestigia. 

Ab  Annacliana  ad  Dubliniensem  civitatem  jam  accedo, 
Hibernis  Oajle-oicbAcljat?),  et  prima  compositionis  parte 
omissa,  quae  generaliter  oppidum  denotat,  Athcliath  nun- 
cupatam :  de  qua,  vitae  S.  Ccemgeni  sive  Keivini  scriptor : 
"  Civitas  Ath-cliath  est  in  aquilonali  Laginensium  plaga 
super  fretum  maris  posita ;  et  id  Scotice  dicitur  Dub-lein, 
quod  sonat  Latine  nigra  therma :  et  ipsa  civitas  potens  et 
belligera  est,  in  qua  semper  habitant  viri  asperrimi  in  prae- 
liis  et  peritissimi  in  classibus."  Et  Jocelinus,  in  vita  B. 
Patricii,  "  Discedens^  Patricius  de  Midiae  finibus,  versus 
Lageniam  evangelizandi  gratia  dirigebat  gressus.  Cum- 
que  iter  agens  devenisset  trans  flumen  Finglas  nomine  ad 
quendam  collem,  a  pago  Ath-cliath,  qui  modo  dicitur  Dub- 
linia,  uno  ferme  miliario  distantem ;  considerans  locum  et 
circumjacentia  ejus  et  benedicens,  in  banc  fertur  prophe- 
tando  prorupisse  vocem.  Pagus  iste  nunc  exiguus,  exi- 
mius  erit;  divitiis  et  dignitate  dilatabitur:  nee  crescere 
cessabit,  donee  in  regni  solium  sublimetur."  Idem  tamen 
postea,  eorum  quae  dixerat  parum  memor,  non  exiguum 
pagum,  sed  in  regni  solium  jam  turn  urbem  sublimatam 
fuisse  significat :  quum  Alpini'  Dublinias  regis  filium  Eoc- 
chiad  (ut  est  in  MS.  vel  Eochadh,  ut  Antverpiensis  habet 
editio;  pro  quo  in  posteriore  Parisiensi  Cochadh  perperam 
habetur  expressus)  ct  filiam  Dubliniam  (quae,  ut  ille  fabu- 
latui',  civitati  nominis  sui  contulit  vocabulum)  ad  vitam, 


'  Jocclin.  cap.  69.  lib.  impress,  cap.  68.  MS. 
'    Id,  cap.  71.  lib.  impress,  cap.  98.  MS. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  423 

qua  nuper  functi  fuerant,  a  Patricio  revocatos,  incleque 
regem  totumque  populum  ad  fontem  B.  Patricii,  juxta  ci- 
vitatem  ad  austrum,  ab  eodem  baptizatos  fuisse  refert; 
hoc  de  situ  et  statu  urbis  illius  pvjemisso  procemio : 

"  Advenit  Patricius  in  urbem  nobilem  populo,  situ  anioe- 
nissimam,  concurrentibus  mari  et  flumine  piscibus  opu- 
lentam,  commerciis  famosam,  planitie  viridante  afFectuo- 
sam,  glandiferis  nemoribus  consitam,  ferarum  lustris  cir- 
cumvallatam ;  quae  postea  dicta  fuit  Dublinia.  Hajc  a 
convenis  Norwagiae  et  insularum  populis  exercitio  peritis- 
simis,  omni  arniatura  munitis,  bello  fortibus,  dapsilibus 
pace,  omni  regno  necessariis,  in  favorem  regis  Hibernia; 
sub  regina  filia  regis  Norwagia;  initiata ;  in  posterum,  per 
varias  rerum  vices,  modo  rebellis  modo  fcederata  regno 
Hiberniae  extitit."  Eum  locum,  cum  aliis  quibusdam  ad 
urbis  patriae  illustrationem  spectantibus,  ex  manuscripto 
Jocelini  codice  desumptum,  ante  annos  triginta  ad  doctis- 
simum  Camdenum  transmisi :  qui  priorem  ejus  partetn 
antiqujE™  suae  Hiberniae  descriptioni  inseruit.  Quod  ideo 
hie  monendum  duxi,  ne  quis  verba  Jocelini  a  viro  claris- 
simo  citata  in  libris  editis,  qui  totum  hoc  caput  suo  loco 
motum  et  varie  mutatum  exhibent,  frustra  perquirens, 
fidem  nostram  in  disceptationem  quaestionenique  vocaret. 

Habetur  in  libro  Ballimotensi  et  Sliguntino  de  Dublini- 
cnsium  conversione  vetus  carmen  Hibernicum  Beneneo" 
sive  Benigno,  Patricii  discipulo  et  in  sede  Armachana  suc- 
cessori,  attributum:  quse  pars  aliqua  operis  illius,  quod 
de  vita  Patricii  Jocelinus"  editum  ab  eo  affirmat,  fuisse 
videatur.  Ibi  vero  Athcliatha;  rex  Alpinus  filius  yEoli, 
de  stirpe  DonaldiDubh-dainaigh,  fuisse  dicitur :  et  occa- 
sione  filii  ipsius  Eochaidi  sive  Achaii  (filiae  enim  Dubliniae 
nulla  hie  mentio)  precibus  Patricii  a  mortuis  suscitati, 
Dublinienses  cum  rege  suo  Christi  fidem  suscepisse  et, 
praeter  prajsens  oblatum  munus,  tres  auri  uncias  Patricio 
et  illius  in  sede  Armachana  successoribus  singulis  annis 
persolvendas  se  et  posteros  suos  sempiterna  religionc  obli- 


'  Camden.  Ilibcrn.  pag.  7jl.  "  De  qno  supra,  pag.  108. 

Supra,  pag.  373. 


424  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

gavisse  traditur.  "  Ex  ilia  ergo  die,"  inquit  Jocelinus, 
"  rex  Alpinus  et  omnes  Dubliniae  cives  voverunt  se  et 
omnes  posteros  suos  in  servitium  S.  Patricii  et  Ardma- 
chanorum  primatum  :  statuentes  ecclesiam  juxta  praefatum 
fontem  extra  civitatem,  et  aliam  mansionem  juxta  ecclesiam 
sanctaj  Trinitatis  in  civitate,  ad  occidentem  ejusdem  sedis 
archipraesulis." 

Nempe  duas  habet  Dublinia  cathedrales  ecclesias,  alte- 
ram extra  civitatis  mcenia,  S.  Patricii  nomine  insignem ; 
alteram  in  urbis  medio  sitam  et  S.  Trinitati  dicatam,  intra 
cujus  septa  Dubliniensis  archipraesulis  aedes  olini  positas 
fuisse  etiam  ex  Giraldo''  didicimus.  In  Patriciana;  ecclesiac 
claustro,  non  procul  a  campanili,  ilium  Patricii  fontem 
vidimus,  intra  privatas  ffides  inclusum  nuperrime  et  ob- 
structum,  ad  quem  E)ublinienses  neophytos  ab  eo  fuisse 
baptizatos,  juxta  civitatem  ad  austrum,  ex  Jocelino  jam 
audivimus.  Altera,  sanctissimo  Trinitatis  nomini  conse- 
crata,  quae  Christi  ecclesia  vulgo  "dicitur,  fornicibus  sub- 
terraneis  innixa  surgit :  de  quibus  in  Nigro  illius  ecclesias 
libro  ita  legimus  :  "  Fornices  sive  voltae  fuerunt  fundatae 
per  Danos  ante  adventum  S.  Patricii  ad  Hiberniam :  et 
tunc  temporis  ecclesia  Christi  non  fuerat  fundata  nee 
constructa  prout  nunc  est.  Quapropter  S.  Patricius  cele- 
bravit  missam  in  uno  fornice  sive  volta,  qui  in  hodiernam 
diem  appellatur  fornix  sive  volta  S.  Patricii.  Deinde 
S.  Patricius,  cernens  ingentia  miracula  quae  Deus  ei  os- 
tenderat,  prophetavit  et  dixit,  Post  multos  annos  futuros, 
hie  erit  ecclesia  fundata  et  constructa ;  et  Deus  laudabitur 
in  ea  post  omnes  ecclesias  totius  Hiberniae." 

In  Laginiensi  provincia,  cujus  sub  finem  pontificatus 
Eugeniilll.  Dubliniensis  antistcs  constitutus  est  nietropoli- 
tanus,  Fiechum  Ei'cae  filium  (quem  Hiberni  p;o.cb  fjnti,  et 
eodem  sensu  Feccum  Album  Tirechanus  nuncupat)  a 
B.  Patricio  Slcbhtiensem  episcopum  ordinatum  fuisse  dix- 
imus'' :  quem,  sexaginta  Sanctis  ad  Deum  ante  se  j)raeniis- 
sis,  iSlepti  sepultum  fuisse  Jocelinus'  assent.     Thenioriam 


V  GiTiild.  Cambrcns.  topograph.  Hibcrn.  distinct.  2.  cap.  46. 
1  Supra,  pag.  371.  '  Jocelin.  cap.  117. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  423 

quidem  hie  Probus*  nominat  :  sed  Slebhti  alii  omnes  et  vi- 
venti  et  defuncto  sedem  illi  assignant  ;  in  quibus  et  tripar- 
titi  operis  auctor,  ita  rem  referens  :  "  Ordinavit  S.  Patricius 
de  gente  Laginensium  alium  episcopum  nomine  Fyacha 
virum  religiosissimum  :  qui  jussione  beatissimi  Patricii 
gentem  Ceanselach  ad  fidem  convertit  et  baptizavit ;  quae 
gens  major  atque  potentior  pars  Laginensium  est.  Qui 
episcopus  Fyacha  fortiter  carnem  suam  cum  vitiis  et  con- 
cupiscentiis  attrivit :  et  in  sua  civitate  Sleibhti  juxta  flu- 
men  Berbha'  in  Campo  Albo  suae  vitse  sanctissimas  finivit 
cursum." 

Hymni  Hibernici,  qui  Fiecho  tribuitur,  SchoHastes  ipsi 
et  ejus  successoribus  totius  Lageniae  archiepiscopatum  col- 
hitum  fuisse  notat.  Vita;  tamen  Brigidae  scriptor  anony- 
mus  Kildariam"  sue  tempore  metropoHm  Laginensium 
fuisse  affirmat :  eamque  Cogitosus  maximam"  civitatem  et 
metropohtanam,  ejusque  praesulem  archiepiscopum"  Hiber- 
niensium  episcoporum  appellat.  AUi  vero  Fernensem 
ccclesiam,  ut  supra''  monuimus,  S.  ^dani  sive  Moedhdogi 
cathedram,  totius  Lageniae  metropoHm  constituunt.  Ita 
enim  in  vita  /Edani  legimus :  "  Magna  civitas  in  honore 
S.  Moedhdog  ibi  crevit,  quae  vocatur  Ferna.  Deinde 
facta  synodo  magna  in  terra  Laginensium  decrevit  rex 
Brandubh,  et  tam  laici  quam  clerici,  ut  archiepiscopatus 
omnium  Laginensium  semper  esset  in  sede  et  cathedra 
sancti  Moedhdog.  Et  tunc  sanctus  Moedhdog  a  multis 
CathoHcis  consecratus  est  archiepiscopus."  Et  in  vita 
Molyngi  quoque  :  "  Adductus  S.  Molyng  ad  pra^dictam 
civitatem,  constitutus  est  ipse  archiepiscopus  in  sede  et 
cathedra  S.  Moedhdog.  A  rege  jam  Laginensium  Bran- 
dubh filio  Eathach  constitutum  est,  ut  archiepiscopatus 
Laginensium  in  civitate  sancti  Moedhdog  esset.  Ipsa  ci- 
vitas vocatur  Ferna,  quse  est  in  terra  gentis  Kenselach." 

Sed   maxime    memorabile  est,    quod    de    septem    fihi« 
Amalgaidh   sive  Amhlaich  regis  Connaciae,  a  quo  tractus 

•    Supra,  pag.  410.  '    Barrow. 

"  Supra,  cap.  15.  p.ig.  163. 

»  Cogito3.  vit.  Brigidi  tomo.  5.  aiitiqu.  Icct.  H.  Canis.  pag.  611. 

"•  Ibid.  pag.  62S.  y  Supra,  cap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  113. 


426  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

terrae  in  eadem  provincia  Tire-Auly  dictus  nonien  acce- 
pisse  putatur,  et  duodecim  hominum  millibus  uno  die  ad 
fidem  a  Patricio  conversis  et  baptizatis  refertur :  cui 
"  populo^  noviter  ad  Christum  converso  magistrum  Man- 
cenum,  viruni  religiosum  et  optime  in  Scripturis  Sanctis 
exercitatum,"  ille  praefecisse  legitur.  Earn  conversionem 
Ninius  ita  commemorat,  de  Patricio  nostro  scribens : 
"  Duodecim  millia  hominum  in  una  regione  Connachta  ad 
fidem  Christi  convertit  et  baptizavit :  et  septem  reges  qui 
erant  filii  Amolgith  in  uno  die  baptizavit."  Eadem  ad  annum 
CCCCXCI.  repetit  Matthaeus  Florilegus  :  et  "  septem 
regum  filiorum  Almogith  uno  die  baptizatorum"  meminit 
etiam  Vincentius"''.  Neque  aham  habuisse  originem  exte- 
rorum  illam  opinionem  facile  mihi  persuadeo,  qui  unam 
hanc  provinciam  a  tota  insula  distinguere  nescientes,  uni- 
versam  Hiberniam  a  septem  regibus*"  Patricii  tempore  ad- 
ministratam  fuisse  crediderunt. 

Patricius,  "  dum  Scotorum  regi  de  Christi  passione 
praedicaret,  stans  ante  eum  et  appodians  se  super  ferulam 
quam  manu  tenebat  et  casu  pedi  regis  superposuerat,  cum 
aculeo  pedem  perforavit.  Rex  vero  credens  sanctum 
episcopum  ex  industria  hoc  facere,  et  se  aliter  fidem 
Christi  non  posse  suscipere  nisi  similia  pro  Christo  patere- 
tur,  patienter  sustinuit.  Sanctus  hoc  tandem  intelligens 
obstupuit,  et  precibus  regem  sanavit."  Habet  ista  in 
legenda'^  sua  Jacobus  Januensis :  quae  ad  Almogittum 
ilium  regem  officii**  canonicorum  Lateranensium  a  Pio  V. 
approbati  concinnator,  ad  Momoniensium  regem  /Engu- 
sum  sive  iEneam  Nadfraichi  filium  Jocelinus"  et  reliqui 
vitas  Patricianae  scriptores  accomodant.  De  hujus  vero 
conversione  in  opere  tripartite  ita  legimus  :  "  Gloriosus 
praesul  Patricius,  seminata  in  regionibus  Laginensium  fide, 
viam  suam  ad  fines  Mumonensium  direxit  :  transiensque 
tcrram  Ossargy',  quos  est  occidentalis  Laginensium  plaga, 
intravit  in  terram   Nandesi,  quae  est  orientalis  MumoniaD 

'  Jocclin.  cap.  59.  *  Vincent,  spec.  hist.  lib.  20.  cap.  23. 

^  Supra,  pag.  411,412.  '  Legend,  aur.  cap.  49. 

■*  Oflic.  canonic.  Regular.  Latcranens.  Mart.  16.  ccUt.  Vcnet.  ann.  15SG. 

"  Jocclin.  cap.  74.  '  Ossory, 


CAP.  XVII. 


ANTIQUITATES.  427 


pars.  Et  audiens  rex  Mumoniensium  filius  Nafroich  no- 
mine iEngus  adventum  S.  Patricii,  occurrit  illi  in  campo 
Femyn/  qui  est  in  terra  Nandesi.  Et  gavisus  est  rex  in 
adventu  S.  Patricii,  multum  desiderans  credere  et  bapti- 
zari.  Adduxitque  sanctum  pontificem  secum  cum  honore 
et  laetitia  ad  suam  civitatem  regalem  nomine  Casseal,  qua? 
est  in  regione  Eoghanacht.  Et  ibi  credidit  Deo  rex  iEn- 
gus,  et  baptizatus  est." 

Cum  quibus  conjungenda,  ex  vita  Albei,  ilia:    "  Cutii 
B.  Albeus  audisset  quod  Patricius  regem  Mumonensium 
Engussum  filium  Nefrich  converteret  ad  Christum,  et  esset 
cum  eo  in  civitate  regali  Casel :  venit  ut  eos  salutaret.   Rex 
autem  et  Patricius  gavisi  sunt  in  adventu  Albei ;  et  ille  est  ga- 
visus eos  videns.   Ibi''  vero  accepit  Patricium  magistrum  su- 
um  S.  Albeus :  quia  valde  erat  humilis.  Tunc  rex  ^Engus  et 
Patricius  ordinaverunt,  ut  in  civitate  et  cathedra  S.  Albei 
esset  archiepiscopatus  omnium  Mumonensium  semper."  Et 
exvita  Declani,  "  Commanentes  in  civitate  Caissyl  S.  Patri- 
cius et  S.  Albeus  sanctusque  Declanus,  cum  multis  Sanc- 
tis suis  discipulis,  apud  regem  /Engusa,  multa  bona  rigoris 
Christiani  constituerunt-      Et  ibi  rex  ^ngusa  et  S.  Patri- 
cius,   cum  onini    populo,  ordinaverunt   archiepiscopatum 
Mumoniae  in  civitate  et  in  sede  S.  Albei,  qui  tunc  ab  eis- 
dem  archiepiscopus  ordinatus  est,  per  seculum.     Et  con- 
stituerunt S.  Declano  quos  de  gentilitate  ad  fidem  conver- 
tit,  gentem  scilicet  Nandesi,  ut  ipsi  in  parochia  episcopa- 
tus  ejus  essent,  quje  est  magna  et  clara;  et  ut  Hibernien- 
ses  in  aliis  locis  S.  Patricio  servirent,   ita  et  Nandesi  gens 
suo  patrono  S.  Declano  omne  exhiberent  sub  Deo  obsequi- 
um.     Inde  S.   Patricius,  archipontifcx  et  patronus  totius 
Hiberniae,  versum  sequentem  Scotica  lingua,  quasi  quod- 
dam  oraculum  legis  vigorem  habens  et  privilegia  his  Sanc- 
tis concessa  cantavit.     Quem  versum  famiha   S.  Albei  et 
familia  S.  Declani  noluerunt  pro  se  vel  rhythmice  seu  me- 
trice  in  Latinum  verteremus,  sed   majoris  auctoritatis  ei 
conciliandae  gratia,  ilium  proprio  et  genuino  quo  pronunci- 
atum  et  compositum  est  a  S.  Patricio  idiomate,  pro  digni- 

f  Muigh-Fcaumin.  ■■  \"idc  supra,  cap.  IG.  pag.  355. 


428  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

tate  proferremus  in  medium.  Ita  Scotice  canitur  ille 
versus : 

<i)U)&  um<xl,  pac/ijc  OOuman,  mo  5*cb  ftacb  : 

(Declan  p<xc;ijc  f^loinbe;;^;,  noAtejfj  03  becloin  50  bi\<xth." 

Se  autem  cum  antiquis  horum  discipulis  versatum  fuisse 
auctor  ille  subindicat :  de  Declano  postea  hunc  in  modum 
scribens  :  "  Discipuli  et  turbae  credentium  et  Christi  pau- 
peres  et  peregrini  semper  sequebantur  eum.  Ipse  enini 
largus  valde,  pius  et  clemens  erat  :  et  inde  fertur  nobis  ab 
antiquis  ejus  discipulis,  quod  magnus  exercitus  in  comi- 
tatu  suo  consuete  fuerat."  Carminis  vero  illius  Ilibernici 
sententiam  si  quis  requirat,  earn  Latine  a  Johanne  Kellio 
nostro  ita  expressam  accipiat : 

Albeus  est  humilis,  dixit  Calphurnia  proles ; 

Patriciusque  esto  hinc  Albee  Momoniae. 
Declanus  pariter  patronus  Desius  esto, 

Inter  Desenaes  Patriciusque  suos. 

Sedes  autem  Albei  urbs  Imelacensis  est,  Emelye  vulgo 
dicta ;  Declani  Ardraorensis,  ab  eo  iT/tbnoo/t  beajblo.;n 
Hibernis  appellata :  quarum  prior  Cassiliensi  archiepisco- 
patui,  posterior  episcopatui  Lismoriae,  a  qua  duodecim 
tantum  passuum  millibus  distat,  hodie  habetur  annexa. 

"  Cum  S.  Albeus  reverteretur  de  Cassel,  occurrit  ei 
Enna  abbas  dicens :  Revertere  mecum  ad  regem,  ct  qua;re 
mihi  ab  eo  illam  insulam,  id  est,  Arn,  ut  in  nomine  Do- 
mini faciam  ibi  monasterium.  Tunc  reversus  S.  Albeus 
ad  regem,  salutavit  eum  dicens  :  Illam  insulam  positam  in 
oceano  maris  da  nobis,  ut  aedificemus  ibi  monasterium.  Rex 
ait :  Non  vidi,  nee  audivi  qualis  et  quanta  sit  ilia  insula ;  et 
ideo  nemini  eam  dabo,  ut  prius  sciam  quomodo  sit.  Tunc 
virtus  divina  fecit  regem  videre  totam  illam  insulam  per 
longa  spatia  terrarum  ;  et  scivit  qualis  et  quanta  fuit. 
Tradidit  autem  rex  Sanctis  insulam  Arn :  et  sub  sancto 
Albeo  sanctus  Enna  construxit  ibi  egregium  monasterium : 
et  sub  uno  nomine  nominatur  etiam  insula,  id  est,  Arn. 
Et  magna  est  ilia  insula,  et  est  terra  sanctorum  :  quia  ne- 
mo scit  numerum  sanctorum  qui  sepulti  sunt  ibi,  nisi  solus 
Deus,"  IIa;c  scriptor  vitac  S.  Albei :  qui  dc  codcm  postea 


CAP.  XVII.  ANTIQUlTATES,  429 

siibjicit :  "  Sanctus  jam  Albeus  volens  fugere  homines,  vi- 
dens  se  lionorificatum  esse  apud  homines  omnes,  et  cum 
essent  phirima  loca  sub  eo,  ad  insulam  Tyle  in  oceano  po- 
sitam  navigare  decrevit  ;  ut  ibi  viveret  Deo  secrete  sohis. 
Sed  nutu  Dei  iEngus  rex  Casseil  hoc  prohibuit :  nam  ipse 
rex  ordinavit  custodes  custodire  omnes  marinos  portus : 
ne  S.  Albeus  fugeret  ab  iis  quos  per  baptismum  et  prsedi- 
cationem  Dei  filios  fecit." 

Am,  Hibernis  Ardna  na;mh  sive  Arna  sanctorum  dicta, 
est  notissima  ilia  Aranica  in  occidentali  oceano  sita  insula ; 
de  qua  Giraldus  Cambrensis' :  "  Est  insula  qufedam  in  oc- 
cidentali Conactiae  solo  (vel  salo  potius)  posita,  cui  nomen 
Aren :  a  S.  Brendano,  ut  aiunt,  consecrata."  Qui  de 
Islandia''  etiam  et  Tyle'  vel  Thule  ilia,  quam  non  sibi  so- 
lum sed  etiam  occidentalibus  omnibus  incognitam  fuisse 
profitetur,  nonnulla  praeterea  commemorat :  quas  cum  istis 
scriptoris  antiquioris  Dicuili  Hiberni  de  Thyle,  qu£e  illi 
non  alia  quam  Islandia  est,  conferre,  et  Islandicis  Arngrimi 
Iona3  antiquitatibus  adjicere  liceat  :  "  Trigesimus  nunc 
annus  est,  a  quo  nunciaverunt  mihi  clerici,  qui  a  Calendis 
Februarii  usque  ad  Calendas  Augusti  in  ilia  insula  manse- 
runt  ;  quod  non  solum  in  ajstivo  solstitio,  sed  in  diebus 
circa  illud,  in  vespertina  bora  occidens  sol  abscondit  se 
quasi  trans  parvulum  tumulum ;  ita  ut  nihil  tencbrarum  in 
minimo  spatio  ipso  fiat."  Et  paulo  post :  "  Idcirco  men- 
tientes  fallimtur,  qui  circum  earn  concretum  fore  mare  scrip- 
serunt  ;  et  qui  a  vernali  a?quinoctio  usque  ad  autumnale 
continuum  diem  sine  nocte,  atque  ab  autumnali  versa  vice 
usque  ad  vernale  aequinoctium  assiduani  quidem  noctem : 
dum  illi  navigantes  in  naturali  tempore  magni  frigoris  earn 
intrabant,  ac  manentes  in  ipsa,  dies  noctesque  semper  prae- 
ter  solstitium  tempus  alternatim  habebant.  Sed  naviga- 
tione  unius  diei  ex  ilia  ad  Boream  congelatum  marc  invc- 
nitur." 

Ne  vero  Ibari  videamur  esse  obliti :  ex  vit£D  Abbani 
scriptoic   ista  libet   hie  repetere:     "  Abbanus   duoden- 


'    Girald.  topograph.  Hibcrn.  distinct.  2.  cap.  6. 

k  Ibiil.  cap.  13.  1   Ibid.  cap.  1! 


450  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

iiis,  ipso  volente  et  parente  utroque  consentiente  traclitus 
est  educandus  in  literis  secularibus  et  ad  augmenta  picta- 
tis  ccelestisque  scientia;  capiendae,  per  quinquennium,  suo 
avunculo  S.  Ibaro  episcopo :  ad  quern  ex  omnibus  Hibernias 
partibus,  gratia  discendarum  literarum  sacrarum  aliarum- 
que  artium  liberalium,  confluebat  magna  multitudo  cleri- 
corum,  monachorum  et  aliorum,  in  famosissimo  quondam 
et  sanctissimo  monasterio  suo  quod  Beg-Erin,  id  est,  parva 
Hibernia  vocatur,  et  situm  est  ad  australem  partem  regio- 
nis  Hua-Kensellach  in  provincia  Laginias,  in  litorali  modi- 
ca  insula."  Inter  longasvos  autem  nunieratur,  tum  ipse 
Ibarus,  quem  circa  annum  Domini  quingentesimum,  nono 
Calendas  Maii,  mortem  obiisse  Ultonienses  annales  sub- 
indicant  ;  tum  nepos  ipsius  Abbanus,  quem  ad  Gregori- 
um  I.  pontificem  Romam  profectum,  et  sexto  Calendas 
Novembris,  quum  esset  "  astate  supei'gressus  longe  com- 
munem  terminum  mortalium  decrepitornm,  inter  manus 
discipulorum  placide  egisse  animam,"  in  actis  ipsius  legi- 
mus. 

Mitto  quod  de  annulo  templi  Ibari,  a  quodam  Germa- 
niae  lieroe  et  insigni  praedone  cui  Tor-lich,  id  est,  Jovem 
amans,  nomen  fuisse  dicitur,  ex  Beg-Erin  insula  post  Ibari 
mortem  ablato,  ac  deinde  restitute,  in  vita  ipsius  habetur 
traditum.  Ad  Patricium  tempus  est  ut  redeam :  de  quo 
Jocelinus™ :  "  B.  Patricius  singulas  rcgiones  Hibernia;  cre- 
bro  consuevit  visere  ac,  prout  temporis  opportunitas  expe- 
tebat  et  ratio  dictabat,  in  eis  moram  facere.  Unde  et 
septem  annis  continuis  in  regno  morabatur  Momonise,  to- 
tidemque  in  regione  Connacias.  Diutius  tamen  degebat  in 
Ultonia,  in  qua  primitus  regnum  Dei  evangelizans,  ad 
Christi  fidem  illius  incolas  perduxerat :  cujus  fines  singu- 
los  crebrius  sua  sancta  praesentia  perlustrando  illustrabat. 
Ubicunque  proficiscebatur,  auditores  sues  aut  ad  fidem 
Christi  convertebat,  aut  in  fide  Christi  confortabat".  Ubi 
in  Dalnardia"  vel  Dalnaradia  ilium  agentem,  ecclesiam 
Mucmoriensem  a  Colmanelo,  et  Benchorensem"  a  Com- 
gallo  ibi  aedificandam  praedixisse  narrat:  quod  posterius 

"■  Jocelin.  cap.  9C.  "  Ardes. 

"  Jocelin,  cap.  98. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  431 

vaticinium,  quum  ipsis  sexagintai"  ante  natum  Comgallum 
annis  editum  ab  illo  referatur,  et  ex  Ultoiiiensium  anna- 
liiim  fide  anno  DXVI.  Comgallus  natus  statuatur  ;  anno 
CCCCLVI.  id  ab  illo  pronunciatum  fuisse  consequetur. 

Neque  Fingaris  vel  Guigneri,  quern  in  Britannia  Armo- 
rica  reliquimus'',  dimittenda  memoria  est  :  qui  ad  locum 
nativitatis  sua;  inde  reversus,  ''  Hiberniam  Christi  legibus 
subditam  in  confessione  Christiani  nominis  gloriantem,  et 
totani  lavacro  sancto  perfusam  invenit."  Inde  vero  re- 
licto  regno,  quod  Clitone  patre  defuncto  ad  ipsum  specta- 
bat,  una  cum  Piala  sorore,  "  DCCLXX.  viris,  et  septem 
episcopis,  quos  S.  Patricius  per  aquam  incorruptionis 
Christo  genuerat,"  in  Cornubiam  profectum  ad  portum 
Heul  appulisse,  atque  Christianam  hanc  universam  multi- 
tudinem  a  Tlieodorico  Cornvibiaj  rege,  "  timente  ne  po- 
pulum  suum  ad  fidem  Christi  vellent  convertere,"  trucida- 
tum  fuisse,  fide  narrantibus  relicta,  refert  Cantuariensis 
archiepiscopus  Anselmus :  ad  finem  horum  actoruni  no- 
minis  sui  subscriptione  ita  apposita :  "  Hajc  ego  servus 
Christi  Jesu  Anselmus  de  passione  sanctorum,  et  virtuti- 
bus  martyris  preciosi  Guigneri,  juxta  fidem  narrantium, 
brevi  stylo  digessi." 

At  "  gloriosus  praisul  Patricius,"  ut  jam  Jocclinum'  lo- 
quentem  audias,  "  postquam  praedicationis  laboriosa;  in- 
stantia  peracta  tot  et  talium  signorum  exuberantia  totam 
ad  Christum  converterat  insulam,  ordinatis  episcopis  et 
presbyteris  caeterisque  ministris  Ecclesiae  in  locis  singulis 
ubi  opportunius  ducebat,  benedicens  et  valefaciens  eis  ; 
cum  quibusdam  filiis,  angelico  fultus  ducamine,  profectus 
est  Romam.  Quo  perveniens,  dum  in  summi  pontificis 
prajsentia  sui  adventus  exposuisset  causam,  in  oculis  suis 
summam  invenit  gratiam.  Injirimis  ergo  ilium  ut  Hiber- 
nia;  apostolum  amplectens  ac  pronuncians,  pallio  decora- 
vit  :  illique  vices  suas  committens  atque  Icgatum  suum  con- 
stituens,  quaecunque  in  Hibernia  gesserat,  constitucrat, 
disposuerat,  auctoritatis  sua^  munimine  confirmavit."     Ro- 

P  Vide  supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  506. 

•I  Supra,  pag.  412.  r  Jocelin.  cap.  IC6. 


i32  BRITANNICARUM  ECC1.ESIARUM  CAP.  XVII. 

mana3  hujus  profectionis  etiam  auctor  operis  tripartiti  me- 
minit :  sed  jam  ante  Patricio  ordinato  archiepiscopo  datum 
pallium  honoris  a  papa  Celestino  ille  scripserat.  Verum 
ante  annum  MCLI.  archiepiscopale  aliquod  pallium  in  Hi- 
berniam  transmissum  fuisse,  Rogerus  Hovedenus  et  Mel- 
rosiensium  annalium  collector  negant ;  ad  ilium  annum  ita 
annotantes  :  "  Papa  Eugenius  quatuor  pallia  per  legatum 
suum  Johannem  Papirum  in  Hiberniam  transmisit ;  quo 
nunquam  antea  pallium  delatum  fuerat."  Quibus  et  ilia 
Bernardi,  in  vita  Malachias,  de  sede  Armachana  verba 
maxime  sufFragantur  :  "  Metropoliticae  sedi  deerat  adliuc, 
et  defuerat  ab  initio,  pallii  usus."  Cujus  etiam  de  Gille- 
berto  Lumnicensi  sive  Limericensi  episcopo,  non  praeter- 
mittenda  sunt  ista:  eum  "  aiunt  prima  functum  legatione 
apostolicae  sedis  per  universam  Hiberniam."  Ut  de  legati 
quo  Patricius  functus  fuerit  officio,  et  pallio  hue  advecto, 
posteriorum  fides  baud  labet  hie  parum  et  vacillet. 

Sed  de  Patricii  reditu  narrationem  pertexere  pergit 
Jocelinus  :  "  Sanctus^  in  regressu  suo  aliquantisper  in  Bri- 
tannia propria  patria  moratus  monasteria  multa  fundavit, 
atque  a  paganis  destructa  reparavit ;  monachorum  sacris 
conventibus  secundum  formam  religionis,  quam  eis  praD- 
fixit,  annuentibus  ea  replevit.  Multa  etiam  adversa  et 
prospera  quse  eventura  erant  Britannia  spiritu  et  ore  pro- 
phetico  prajnunciavit :  beati  etiam  David,  utero  materno 
inclusi,  sanctitatem  prsevidit  et  praedixit."  Unde  iter  hoc 
Patricianum  ad  annum  CCCCLXII.  referendum  coUigi- 
mus ;  quo  in  lucem  editum  Davidem  fuisse  declaravimus', 
triginta  post  evangelium  a  Patricio  in  Hibernia  prsedicari 
coeptum  peractis  annis.  Ut  ille  necessario  corrigendus  sit 
anachronismus,  quo  Albeus  ante  annunciatum  hie  a  Pa- 
tricio evangelium  Roma  rediens  Davidis  matrem  prasgnan- 
tem  ofFendisse  statuitur.  Sic  enim  in  vita  illius  traditum 
invenimus :  "  Eodem  tempore  S.  Albeus  invenit  in  qua- 
dam  ecclesia  sacerdotem  stantem  ante  altare,  et  volentem 
ofFerre  sacrificium :  sed  non  potuit,  quia  tenebatur  lingua 


*  Jocelin.  cap.  IC7. 

'  Supra,  pag.  102.  et  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  508. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  433 

ejus.  Tunc  Albeus,  circumspiciens  populum  qui  erat  in 
ecclesia,  vidit  inter  eos  quandani  mulierem  prsegnantem. 
Tunc  spiritus  prophetiae  replevit  S.  Albeum,  et  dixit  sa- 
cerdoti :  Ideo  non  poles  loqui,  quia  voluit  Deus  ut  audi- 
retur  prius  fama  de  illo  infante  quern  habet  ilia  mulier  in 
utero  suo.  Ipse  enim  electus  Dei  erit,  clarusque  episcopus ; 
et  vocabitur  David." 

Sacerdotem  hunc  Gildam  Albaniura  fuisse  jam  ante  sig- 
nificavimus  :  quern  ad  populum  praesentem  hac  oratione 
turn  usum  refert,  in  illius  vita,  Caradocus  Lancarvanensis  : 
"  Nonnita  mulier  sancta  manet  in  ecclesia ;  quse  nunc 
prasgnans  puerum  paritura  est  cum  immensa  gratia ;  pro 
quo  non  potui  praedicare,  divina  potestate  sermonem  reti- 
nente.  Majoris  gi-atias  erit  puer  venturus  :  nullus  ei  a;qui- 
parabit  in  nostris  partibus.  Ego  relinquam  illi  istam  re- 
gionem  :  ipse  cito  crescet,  et  florebit  de  aetate  in  aetatem. 
Angelus  enim  Dei  nuncius  mihi  declaravit  istam  veram 
destinationem.  Unde  contigit,"  inquit  Caradocus,  "  quod 
sanctissimus  praedicator  Gildas  transivit  ad  Hiberniam : 
ubi  innumerabiles  convertit  ad  fidem  Catholicam."  Et 
post  eum,  Johannes  Tinmuthensis :  "  Transiens  Gildas  ia 
Hiberniam",  populum  multum  ad  fidem  convertit."  Ob 
quam  ibi  navatam  operam,  et  praedicatoris"  Hiberniae  ti- 
tulo  insignituni  ilium  fuisse  observavimus. 

Quum  vero  David  primus  Menevensis  ecclesiae  antistes 
semper  sit  habitus,  non  tam  a  Relvco  Menevensium  epi«- 
copo  ex  Hibernia  veniente  (quod  ex  Giraldo  jam''  audi- 
vimas)  quam  ab  Albeo  vel  /EAhaeo  Mumenensium  episcopo, 
baptizatum  ilium  fuisse,  suboriri  fortasse  alicui  posset  sus- 
picio.  Praesertim  quum  in  Albei  vita  statim  sequatur : 
"  Postea  ille  filius  natus  est,  et  pater  ejus  dedit  eum  S.  Al- 
beo ut  nutriret  eum  Deo.  Ipse  est  David  sanctus  epis- 
copus; cujus  reliquiae  requiescunt  in  civitate  sua  Ceall- 
muni,  quas  est  in  Britannia."  Sed  quum  eodem  tempore 
Davidem  materno  inclusum  utero  biographus  ille  referat, 
quo  Samson  episcopus  fuerit  "  civitatis  quae  vocatur  Dol- 

"  Vide  supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  508. 
"  Supra,  ibid. 

VOL.  VI.  F  F 


434  BRITANNICARUM  ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

omhoir  in  extremis  finibus  Lethae,"  sive  Armuric-laetlianae, 
de  qua  diximus",  Britannia; ;  et  Samsonem  post  integrum 
peue  seculum  Dolensis''  ecclesiae  apud  Aremoricos  prae- 
sulem  fuisse  liqueat : 

Incerta  haec  si  tu  postules 

Ratione  certa  facere ;  nihilo  plus  agas, 
Quara  si  des  operam  ut  cum  ratione  insanias. 

Quid  igitur  fecerit  S.  Patricius,  reversus  in  Hiberniam, 
ex  Jocelino^  porro  audiamus  :  "  Benedictus  Patricius," 
inquit  ille,  "  itinere  longo  de  regione  longinqua  peracto, 
praesentia  sui  suos  exhilarabat :  et  triginta  episcopos,  ex 
transmarinis  partibus  congregates  et  a  se  consecrates,  in 
Dominicam  messem,  eo  quod  esset  multa,  et  operarii 
pauci,  destinabat.  Ccepit  igitur  episcoporum  synodos 
sanctas  saepius  congregare,  concilia  solemniter  celebrare, 
et  quod  fidei  Catholicae  comperit  contrarium  ecclesiasti- 
cisve  institutis  adversum  evellere  et  destruere;  et  quod 
Christianae  legi,  quod  justitiae,  quod  sacris  canonibus  con- 
sonum,  moribusque  optimis  consentaneum  erat,  studuit 
plantare  et  aedificare.  Reliquo  vero  vitae  tempore  con- 
templativae^  vitas  dulcedini  intendens,  potissimum  in  Sa- 
ballo  vel  monasterio  Ardmachia;  constitute  commorari  con- 
suevit.  Nee  de  facili  de  Sanctis  locis  solebat  egredi,  nisi 
traheretur  aliqua  causa  inevitabilis  negotii.  Semel  tamen 
singulis  annis  concilium  celebrabat ;  ut  ad  regulam  dedu- 
ceret,  quae  correctione  egere  cegnoverat." 

Ardmacliiae  celeberrimum  fuit  clericorum  canonicerum 
instituti  Augustiniani  coenobium,  Petri  et  Pauli  nomini 
dicatum :  de  monasterio  vero  Saballi  a  Patricio  extructo 
ita  antea  meminit  ipse  Jocelinus*" :  "  Processu  temporis 
egregium  inibi  monasterium  construxit,  in  quod  perfectos 
monaches  introduxit :  ad  quorum  usum  non  longe  a  loco 
pernecessarium  de  terra  fontem  orande  produxit.  Huic 
coenobio  S.  Dunnium  discipulum  suum  abbatem  consti- 


"  Supra,  pag.  381. 

>  Vid.  supra,  cap.  14.  pag.  47.  et  cap.  5.  op.  torn.  5.  pag.  9G. 
"  Jocelin.  cap.  108.  »  Id.  cap.  191. 

''  Id.  cap.  32.     Vid.  supra,  pag.  406. 


CAP,  XVII.  ANTIQUITATES.  435 

tuit :  ubi  et  ipse,  de  praedicatione  reversus,  cum  eo  non 
paucis  diebus  deguit."  De  Patricio  etiam  Saballum  fre- 
quentante,  in  seciindo  tripartiti  operis  libro  legimus: 
"  Sanctus  in  eo  loco  usque  ad  obitum  suum  frequentius  ha- 
bitabat.  Et  ipse  locus  est  ad  orientem,  in  fine  fere  secundi 
miliarii  a  civitate  Dun-daleath-ghlas,  in  qua  ipse  praesul 
Patricius  sepultus  est."  Et  de  toto  vitffi  ipsius  curriculo, 
inlibri  tertii  initio:  "  Anno  sexagesimo  aetatis  suee  missus 
a  Celestino  papa  ad  praedicandum  in  Hiberniam  beatissi- 
mus  archiepiscopus  Patricius  venit,  Aliis  sexaginta  annis 
in  Hibernia  vixit :  triginta  annis  praedicando  et  baptizando 
per  diversas  Hiberniae  provincias ;  aliis  vero  triginta  annis 
in  suis  cellis  et  in  monasteriis  theorice  vixit." 

Ipsos  vero  sexaginta  illos  annos  praedicationi  et  publico 
ministerio  impendisse  Patricium,  in  carmine  Fiecho  Slebli- 
tiensi  tribute,  et  vita  Patricii  Hibernico  sermone  con- 
scripta,  traditum  invenimus :  cum  quibus  et  Marianus 
Scotus  et  Florentius  Wigorniensis  consentiunt ;  Sigeberto'^ 
quoque  et  Antonino**  haudquaquam  dissentientibus,  dum 
eum  "  archiepiscopum  Scotorum  ordinatum,  per  sexa- 
ginta annos  signis,  sanctitate,  doctrina  excellentem,  totam 
insulam  Hiberniam  ad  Christum  convcrtisse"  scribunt. 
Nam  Vincentii  Bellovacensis''  et  Matthaei  Florilegi''  non 
magna  videtur  hie  habenda  ratio,  qui  modo  quadraginta, 
modo  octoginta  annis  in  Hibernia  eum  praedicavisse  refe- 
runt,  neque  secum  ipsi  neque  cum  aliis  consentientes  : 
licet  in  edito  Marianii',  Patricium  in  Hibernia  "  per  annos 
quadraginta  (annis  XL.  proclivi  admodum  librariorum 
lapsu,  contra  mentem  Mariani,  pro  LX.  positis)  et  Evan- 
gelium  Christ!  exteris  nationibus  per  annos  quadraginta 
praedicavisse,  in  Ninii  inedito  legamus  chronico. 

Atque   hie    notandum,  Patricium   in  metropoli    Arnia- 


°  Sigebert.  chronic,  ann.  432. 

<^  Antonin.  chronic,  tit.  II.  cap.  1.  sec.  2.  et  cap.  18.  sec.  2. 
"  Vincent,  specul.  historial.  lib.  20.  cap.  23. 
'  Flor.  hist,  ad  ann.  491. 

e  Marian,  chronic,  ad  ann.  432.  et  Baron,  notat.  in  martyrolog.  Soman.  Mart. 
17.  e. 

tF2 


4«36  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.    XVII. 

chana  successore  relicto  ad  alias  ecclesias  constituendas 
animum  adjecisse :  in  quibus  sedes  ilia  episcopalis  fuit  in 
Sinei''  fluminis  alveo,  Inis-catti  et  eodem  sensu  in  provin- 
ciali  Romano  insula  Cathay  appellata.  Is  episcopatus 
inter  Limiricensem,  Laonensem  et  Ardfertensem  hodie  est 
divisus:  quern  arcliiepiscopali  honore  aliquando  nobilita- 
tum  enituisse,  incolarum  fert  traditio.  Et  diu  sane  ibi 
Patriciuin  consedisse  oportuit,  si  verum  sit  quod  de  Se- 
nano  in  vita  ejusdem  legitur :  "  A  sancto  Patricio  suc- 
cessor suus  prtenunciatus  antequam  natus."  Quod  etiain 
in  vita  illius  metro  conscripta  rhytlimico  ita  pracdicens  Pa- 
tricias introducitur : 

Nascetur  nobis  parvulus, 
Futurus  Dei  famulus, 
Qui  et  Senanus  nomine  ; 
In  meo  stabit  ordine, 
Milii,  Deo  propitio, 
Succedens  episcopo. 

Iniscathensi  enim,  non,  ut  Campianus'  ariolatus  est,  Ar- 
machanae  ecclesiae  Senanum  praefuisse,  nemo  rerum  nos- 
trarum  paulo  peritior  ignorat:  cujus  banc  etiam  in  vita 
S.  Brigida3  mentionem  factam  animadvertimus  :  "  Sanctus 
Senanus*  habitabat  in  quadam  insula  in  ostio  pelagi  posita, 
freto  septa  lato,  in  occidentali  plaga  Hiberniae."  Eodem 
demum  tempore,  quo  David  Menevensis  praesul,  cui  con- 
junctissimus  vixit,  lucis  banc  usuram  reddidisse  traditur. 
Unde  et  ipsis  Calendis  Martiis,  quibus  Davldis  celebratur 
memoria,  in  Killenensi  etiam  martyrologio  annotatum  ob- 
servavimiis  :    "  In  Hibernia,  S.  Senani  confessoris." 

Aliorum  vero  Patricii  successorum  in  antiquis  Momoni- 
ensium  libris  Hibernicis  hie  repertus  est  catalogus  :  (juem 
cum  Ultoniensibus  nostris  annalibus  comparatum  lectori 
communicandum  duximus. 


''  Shanan. 

'  Edm.  Campian.  hist.  Hibern,  lib.  1.  cap.  14. 

k  Vit.  Brigid.  MS,  lib.  2.  cap.  CO. 


CAP.  xvir. 


ANTIQUITATES. 


437 


Patraic. 

Sechnall,  ann.  VI. 
Sen-Patraic.  X. 
Binen, X. 
Jarlaithe,  XVIII. 
Cormac,  XV. 
Dubthach,  XVI. 
Ailill,  XIII. 
Ailill,  X. 


£x  aiinal.  Ultoii. 


U  Patricius. 

2.  Benignuu. 

3.  Jarlaithui. 

4.  Cormacus. 

5.  Dubtachtts. 

6.  Aill. 

7.  Aill. 


Anno  Chi'tsti, 


CCCCXLV. 
CCCCLV. 
CCCCLXV. 
CCCCLXXXHI. 

ccccxcvm. 

DXIV. 
DXXVII. 


Annos  aerae  Christiana;,  episcoporum  quatuor  ultimorum 
initiis  appositos,  ex  Ultoniensibus  annalibus  accepimus  : 
in  quibus  ad  annum  CCCCLXXXI.  cui  vulgaris  nostra; 
epochee  CCCCLXXXII.  respondet,  quies  Jarlaithi  iilii 
Threnae,  tertii  episcopi  Ardmachani,  et  post  annos  quin- 
decini  (quatuor  vero  post  ipsius  Patricii  excessum)  Cor- 
niaci  episcopi  Ardmachani,  ii^redis  Patricii  quies  liabe- 
tur  consignata.  Ea  ratione  quum  primus  Cormaci  annus 
in  Christi  CCCCLXXXJII.  incurrat,  anni  octodecim,  in 
Hibernicis  adnotati  catalogis,  inde  subducti  primum  Jar- 
laithi CCCCLXV.  atque  inde  subtracti  decern  primum 
Benigni  (Hibernis  nostris  Benen'et  Binen  dicti)  CCCCLV. 
inde  alii  dccem  primum  Sen-Patricii  CCCCXLV.  ac  demum 
sex  residui  inde  deducti  primum  SechnalliCCCCXXXIX. 
nobis  exhiberent.  Nam  quindecim  anni,  quos  pro  sex  in 
duorum  quibus  usi  sumus  Hibernici  hujus  catalogi  exem- 
plarium  altero,  quod  ex  Cassiliensi  Cormaci  filii  Culenani 
psalterio  dicebatur  esse  descriptum,  huic  assignatos  inve- 
nimus,  non  modo  Sechnalli  in  Hiberniam  adventum  (quem 
ad  annum  CCCCXXXVIH.  vel  CCCCXXXIX.  ut  ahqui, 
ad  annum  CCCCXL.  alii  libri  referunt)  sed  etiam  ipsius 
Patricii,  quem  ante  annum  CCCCXXXIL  haudquaquam 
obtigisse  ostendimus,  praeverterent  plane  et  antecedei'cnt. 

Collatione  jam  Ultoniensium  annalium  cum  Momonien- 
sium  illo  catalogo  facta,  satis  apparet,  Sechnallum  et  Sen- 
patricium  ad  Armachanorum  antistitum  seriem  omnino 
non  spectare.  Nam  Sechnallum  quidem  sive  Secundinum, 
B.  Patricii  nepotem,  in  ecclcsia  sua  dc  Domnach-seachlain 


Supra,  pag.  408. 


438  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

et  vixisse  et  mortuum  esse,  jam  ante  declaravimus™.  Anni 
autem  Sen-Patricio   in  catalogo  tributi  ad  ipsum  annum 
CCCCXLV.  (ut  vidimus)  recta  nos  ducunt ;  quo  a  B.  Pa- 
tricio Armacham  fundatam  fuisse,  ex  antedictis  annalibus 
significavimus" :   et    Sen-Patricium  sive  senem  Patricium 
non  hie  solum  sed  alias  quoque  non  semel  cum  magno 
nostro  Patricio  confusum  fuisse,  ex  iis  quae  postea  produ- 
cemus  liquebit.     Adde  quod   Patricium  designavisse  Be- 
nignum  successorem  suum  futurum,  doceat  Probus" ;  de 
quo  et  Tirechanus :  "  Ipse  est  Benignus  episcopus,  suc- 
cessor Patricii  in  ecclesia  Machiae."     Et  JocelinusP :  "  Ip- 
sum successorem  ministerii  sui,  sicut  et  fuit,  fore  praedixit. 
Idem  namque  Benignus  in  regimine  pontificatus  primatus- 
que  totius   Hiberniae   successit  S.  Patricio."     Quanquam 
alius  biographus  anonymus  S.  Moctheum  Britannum,  quern 
primum  Ludunensium  sive  Louthianorum  episcopum  fu- 
isse diximusi,  per  aliquot  dies  B.  Patricii  cathedram  ante 
Benignum    obtinuisse   asserat.       Sic    enim   ille :    "  Tunc 
Mocteus  ait  S.  Patricio  :  Si  ante  te  de  hac  luce  migravero, 
familiam  meam  tibi  committo.     At  Patricius  ait :  Et  ego 
meam  tibi  commendo,  si  te  ad  Dominum  praecessero.     Et 
factum  est  ita.     Rexitque  post  ipsum  sedem  Mocteus  ali- 
quot diebus ;  et  Benignum  illius  discipulum  pro  se  inthro- 
nizavit."     Hsec  ille:  Benigno  Patricium  superstitem,  vi- 
ventique  Patricio,  non  defuncto,   successorem  in  sede  Ar- 
machana   substitutum  fuisse,    minus   attendens   vel  plane 
etiam  ignorans. 

Guilielmus  Malmesburiensis,  in  libro  de  Glastoniensis 
ecclesias  antiquitate,  in  cujus  prologo  et  vitam  beati  Pa- 
tricii et  miracula  venerabilis  Benigni  a  se  conscripta  fuisse 
memorat,  vivente  quidem  Patricio  Benignum  pontificem 
fuisse  agnoscit :  sed  in  successionis  ordine,  Momonien- 
sium  potius  catalogum,  quam  annales  sequi  visus  est 
Ultoniensium.  Verba  illius  lia2C  sunt :  "  Anno  Domini 
CCCCLX.  sanctus  Benignus  venit  Glastoniam.     Hie  dis- 


"'  Supra,  pag.  383,  384.  »  Supra,  pag.  414. 

"  Prob.  circ.  init.  lib.  2.  vU,  Fatric. 

r  Jocelin.  fin.  cap.  39.  a  Supra,  pag.  415. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  439 

cipulus  S.  Patricii  et  successor  in  episcopatu  ejus  ter- 
Tius  in  Hibernia  fuit :  quemadmodum  eorum  gesta  testan- 
tur.  Hie  igitur,  angelo  monente,  patriam  pontificiique 
dignitatem  ex  voto  deserens,  voluntaria  peregrinatione 
suscepta,  Glastoniam  Deo  duce  pervenit ;  ubi  et  sanctum 
Patricium  invenit.  Quantae  autem  apud  Deum  gratiae  fu- 
erit,  multis  patet  virtutum  indiciis.  Hoc  etiam  testantur 
ejus  insignia  apud  Feringemere  ;  data  ejus  precibus  aqua 
largissima,  et  ex  ejus  baculo  arido  ingens  arbor  virens  et 
frondifera.  Hie  itaque  post  immensos  agones,  in  dicta 
insula  beato  fine  quievit,  usque  ad  tempora  regis  Willielmi 
Rufi  :  et  tunc  Glastoniam  translatus  est :"  anno  nimirum 
Domini  MXCI.  ut  in  Johannis  Tinmutliensis  sanctilogio  et 
magna  Glastoniensium  tabula  notatum  legimus.  Priori 
vero  ejus  sepulcro  apud  Ferremere  vel  Ferlingemere  hu- 
jusmodi  inscriptum  fuit  epitaphium  : 

Hoc  patris  in  lapide**  Bconae  sunt  ossa  locata ; 
Qui  pater  extiterat  monachonim  hie  tempore  prisco. 
Hunc  fore  Patricii  dudum  fortasse  niinistrum 
Fantur  Hybernigenae,  et  Beonam  de  nomine  dicunt  : 

quanquam  alium  hunc  Beonam  ab  Hibernigenarum  Benen 
sive  Benigno  esse  oporteat ;  si  hujus  reliquias  in  summa 
civitate  Patricii  (Armachana  utique)  honorifice  jacere, 
operis  tripartiti  scriptor  recte  prodiderit. 

A  Benigno  in  regimine  pontificali  transactos  feliciter  in 
Hibernia  annos  multos,"  in  vitae  ejus  initio  Johannes 
Tinmuthensis,  anno  Dominicae  incarnationis  CCCCLX. 
Glastoniam  venientem,  post  triennium,  anno  videlicet 
CCCCLXIII.  in  Domino  requievisse,  scribit  Glastoni- 
ensis  quidam  chronographus.  Nostri  decem  in  pontificatu 
annos  eum  exegisse  significant,  cum  anno  CCCCLXIV. 
terminatos  ;  et  quadriennio  post  anno  nimirum,  ut  ex 
Ultoniensibus  annalibus  intelligimus,  CCCCLXVIII.  ex 
hac  vita  demigravisse.  Et  ante  illius  adventum  et  post 
illius  decessum,  Patricium  nostrum  monasticam  Glastonia; 
vitam  coluisse,  Malmesburiensis  auctor  est :  de  primo  ejus 
ad  locum  ilium  accessu,  ex  Glastoniensium  fide,  ista  refe- 
rens :    "  Extremis  dicbus   Britanniam  remeans,  priorcm 

'■    Ttimtih. 


440  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

(metropolitani  pallii,  ut  in  magna  Glastoniensi  tabula  ad- 
ditum  hie  est)  celsitudinem  salutationesque  in  foro  re- 
spuens,  super  altare  suum  Cornubiam  appulit ;  quod  usque 
hodie  apud  incolas  magna;  venerationi  est,  turn  propter 
sauctitudinem  et  utilitatem,  turn  propter  infirmorum  salu- 
tem.  Inde  Glastoniam  veniens  duodecim  fratres  anacho- 
ritice  viventes  ibidem  reperiens  congregavit ;  abbatisque 
suscipiens  officium,  eosdem  agere  vitam  docuit  ccenobia- 
lem  :  sicut  sequens  scriptum,  quod  idem  tempore  suo  con- 
scripsit,  manifestius  declarat." 

CHARTA  S.  PATRICII. 

"  In  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi,  ego  Patricius 
humilis  servunculus  Dei,  anno  incarnationis  ejusdem  qua- 
dringentesimo  vigesimo  quinto  in  Hiberniam  a  sanctissimo 
papa  Celestino  legatus,  Dei  gratia  Hibernicos  ad  viam  ve- 
ritatis  converti.  Et  cum  eos  in  fide  Catholica  solidassem, 
tandem  in  Britanniam  sum  reversus  :  ac,  ut  credo,  duce 
Deo  qui  vita  est  et  via,  incidi  in  insulani  Ynswy tryn  :  in 
qua  inveni  locum  sanctum  ac  vetustum,  a  Deo  electum  et 
sanctificatum  in  honore  intemeratae  virginis  Dei  genitricis 
Maria;.  Ibique  reperi  quosdam  fratres  rudimentis  Catho- 
lic£B  fidei  imbutos,  et  piae  conversationis,  qui  successerunt 
discipulis  sanctorum  Phagani  et  Derwiani,  &c.  Hi  cum 
essent  nobilibus  orti  natalibus,  nobilitatem  suam  fidei  ope- 
ribus  ornare  cupientes,  eremiticam  vitam  ducere  elegerunt. 
Et  quoniam  inveni  eos  humiles  ac  quietos  ;  elegi  potius 
cum  illis  abjectus  esse,  magis  quam  in  regalibus  curiis  ha- 
bitare.  Sed  quia  omnium  nostrum  erat  cor  unum  et  anima 
una ;  elegimus  simul  omnes  habitare,  comedere  et  bibere 
pariter,  et  in  eadem  domo  dormire  :  sicque  me,  licet  in- 
vitum,  sibi  praetulerunt.  Non  enim  dignus  eram  solvere 
corrisiam  calceamentorumeorum.  Et  cum  vitam  monasti- 
cam  ita  duceremus,  juxta  normam  probabilium  patruni; 
ostcnderunt  mihi  prajfati  fratres  scripta"  sanctorum  Pha- 
gani et  Derwiani,"  &c. 

•  Vid.  supra,  cap.  2.  etcap.  C.  op.  torn.  5.  pag.  34.  ct  143. 


CAP.  XVII.  ANTIQ0ITATES,  44-1 

Seel  hac  de  re  in  sexto'  capita  plura  a  nobis  producta 
sunt  scriptorum  loca;  quibus  et  sequentia  lia;c,  ex  jam 
dicto  Glastoniensis  ecclesiae  antiquitatuni  libello  depromp- 
ta,  adjungas  licet :  "  Sanctus  Phaganus  et  Derwianus  in 
liritanniam  venientes,  et  earn  fidei  gratia  illustrantes,  a 
rege  Lucio  per  eosdem  in  Christo  renato  insulam  AvallouiiB 
cum  suis  adjacentiis  confirmari  obtinucrunt  :  duodecim 
fratribus  ibidem  institutis,  ac  aliis  post  eos  instituendis. 
Successit  post  niultum  tempus  beatus  Patricius  :  qui  adhuc 
fratres  duodecim  quasi  eremiticam  vitam  agentes  reperi- 
ens,  eosdem  vita  ccenobiali  informavit ;  et  multis  posses- 
sionibus,  licet  nobis  incognitis,  ut  credi  fas  est,  ditavit." 
Item :  "  Cum  S.  Patricius,  a  Celestino  papa  missus,  Hi- 
bernicos  ad  fidem  Christi  convertisset  atque  eos  in  fide 
solidasset,  ut  superius  declaratum  est :  Britanniam  rediit, 
et  in  portum  qui  Haile-mont"  nuncupatur  appulit.  Ob 
cujus  reverentiam  sanctitatisque  excellentiam  ibidem  sta- 
tuitur  ecclesia  S.  Patricii  nomine,  propter  ejus  merita  et 
frequentia  miracula,  insignita.  Tunc  ex  omni  copia  loco- 
rum  Glastoniam  potissimum  elegit,  ubi  ei  triumphorum  de 
Diabolo  materia  suppeteret,  et  coelestium  praemiorum  gau- 
dia  promereri  posset.  Nam  tunc  locus  ille,  paludibus 
pene  invius,  pro  solitudine  hominum  coelestibus  excubiis 
erat  opportunus.  Ibi  sanctissimam  excurrens  vitam,  die 
vocationis  suae  reposcentibus  astris  exhibuit  animam." 

Habetur  ibidem  et  sequens  Patricianae  vitae,  non  parum 
vitiosa,  chronologia  ;  in  magna  etiam  Glastoniensi  tabula 
et  Johannis  Tinmuthensis  legenda  Patricii  inde  repetita. 
"  Excessit  hie  Deo  dignus  anno  aetatis  suae  centesimo  et 
undecimo  ;  incarnationis  vero  Domini  CCCCLXXII.  ab 
anno  quo  in  Hiberniam  missus  est  quadragesimus  septimus. 
Siquidem  anno  Domini  CCCLXI.  in  lucem  venit ;  et  anno 
Domini  CCCCXX  V.  a  Celestino  papa  in  Hiberniam  missus 
fuit.  Hie  fuit  aetatis  suae  annus  sexagesimusquartus.  Et 
anno  Domini  CCCCXXXIII.  Hibernicos  ad  fidem  Christi 
convertit.     Demum  Britanniam  reversus,   in  optima  con- 


'    Vicl.  supra,  cap.  0.  op.  torn.  5.  pag.  132.  et  136. 
"In  Cornubia,  supra,  pag.  140. 


442  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

versatione  per  viginti  novem  annos  in  insula  Avalloniae 
permansit."  Cum  qua  et  ista  Jocelini"'  chronologia  con- 
ferri  poterit.  "  Quinquagenarius*  quinquennis  natu  fuit, 
quando  episcopali  gradu  decoratus  Hiberniam  praedicandi 
gratia  intravit.  Triginta  quinque  annorum  spatio  totam 
Hiberniam  cum  aliis  quibusdam  insulis  ad  Cliristum  con- 
vertit  :  reliquis  deinde  triginta  tribus  contemplativae 
vitae  dulcedini  intendit."  Ad  centesimum  et  vigesimum 
tertium  enim  aetatis  annum  pervenisse  ilium  vult;  et 
decessisse''  anno  incarnationis  Dominicae  CCCCXCIII. 
pontiRcante  Felice  papa,  primo  anno  imperii  Anastasit 
imperatoris,  principantibus  Aurelio  Ambrosio  in  Britannia, 
Forcherno  (al  Forthkerro)  in  tota  Hibernia." 

In  mortis  anno  designando,  ut  vides,  magna  est  inter 
istos  discrepantia :  de  anno  missionis  in  Hiberniam  nulla. 
Sive  enim  spatium  intermedium  annorum  sexaginta  octo 
cum  Jocelino  ponas,et  anno  CCCCXCIII.  defunctum  dicas ; 
sive  anno  CCCCLXXII.  et  ab  anno  quo  in  Hiberniam 
missus  est  quadraginta  septem  excessisse,  cum  Glastonien- 
sium  antiquitatum  scriptoribus  affirmes  :  ex  utraque  liypo- 
thesierit  consectarium,  anno  Domini  CCCCXXV.  in  Hiber- 
niam missum  esse  Patricium  ;  quod  in  chartula  etiam  ilia, 
Patricii  nomine  a  monachis  Glastoniensibus  venditata, 
cujus  initium,  ex  tribus  MSS.  exemplaribus  descriptum, 
exhibuimus,  expressum  legitur :  licet  in  excerptis  q\ia; 
vitas  Patricii  inseruit  Johannes  Tinmuthensis  (et  ab  ex- 
scriptore  illius  Johanne  Capgravio''  mutuata  in  collectanea 
primum  sua  Marianus  Victorius,  indeque  in  sua  SS.  pa- 
trum''  miscellanea  Gerardus  Vossius,  atque  hinc  in  reno- 
vatam  bibliotliecae''  patrum  editionem  Colonienses  transtu- 
lerunt)  pro  anno  CCCXXV.  repositus  CCCCXXX.  cer- 
natur :   quum  horuni  tamen  neuter   admitti  possit ;   nisi 


*  Jocelin.  cap.  191. 

»  Viil.  eund.  cap.  185.  et  Oflic.  S.  Patricii  Paris,  edit,  lection.  5. 
y  Jocelin.  cap.  196. 

'  Nova  legenda  Angliae,  edit.  Londin.  ann.  1516.  in  vita  Patricii. 
»  MisccllancE  patrum  edit.  Mogunt.  anno  1601.  cum  operibus  Gregorii  Thau- 
iiaturgi. 
>>  Bibliolhec.  patr.  torn.  5.  part.  3.  pag.  793.  edit.  Colon,  ann.  161S. 


y 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  44S 

Patriciuni,  contra''  omnium  scriptorum  consensum,  ante  Pal- 
ladium a  Celestino  missum  fuisse  in  Hiberniam  statuamus. 

In  edito  Rlariani  Scoti  clironico,  ut  diximus,  ad  annum 
CCCCXXXII.  Patricius  annis  quadraginta,  ad  annum  vero 
CCCCXCI.  annis  sexaginta  in  Hibernia  praedicavisse  le- 
gitur.  Anno  CCCCXXXII.  quo  in  Hiberniam  venisse 
Patricium,  praeter  auctores  in  fine  praecedentis  capitis 
citatos,  vetustus  etiam  Chromelliae  liber  a  Camdeno'^  pro- 
ductus,  et  annales  quos  Cantabrigiae  in  coUegii  S.  Bene- 
dicti  bibliotheca  MSS."  vidimus,  confirmant,  anni  quadra- 
ginta adjecti  ad  annum  CCCCLXXII.  nos  perducent,  quo 
et  Glastonienses  mortuum  ilium  esse  volunt :  additi  vero  an- 
ni sexaginta  in  anno  CCCCXCII.  terminabuntur  ;  licet  ipse 
Marianus  ad  annum  praecedentem,  quo  et  Olybrius  junior 
consulatum  gessit,  et  Zeno  imperator  vita  functus  est,  obitum 
illius  referat.  Sic  enim  ad  annum  ilium  CCCCXCI.  in  cliro- 
nico ejusdem  MS.  annotatum  legimus  :  "  S,  Patricius  Hi- 
berniae  archiepiscopus,  annorum  centum  et  viginti  duorum 
beatissimo  fine  obiit :"  in  impresso  vero  fusius :  "  Sanctus 
Patricius  Hibernise  archiepiscopus,  quum  esset  annorum 
nonaginta  duorum  obiit.  Quum  esset  annorum  sexdecim 
venditus  est ;  sex  annis  vixit  in  servitute,  in  Romanis  par- 
tibus  :  sexaginta  annis  in  Hibernia  praedicavit."  Ubi  pro 
nonaginta  duobus  Baronius^  octoginta  duorum  annorum  nu- 
merum  substituendum  existimat :  quot  particulares  illi  anni 
conficiunt,  in  unam  collect!  summam.  Sed  quum  sex  illos 
servitutis  annos,  non  in  Romanis  partibus,  sed  in  Hibernia 
Patricium  exegisse  constet :  mutilatum  esse  locum  non  est 
dubium,  et  ad  Mariani  et  sectatorum  ejus  mentem  sic  esse 
restituendum.  Quum  esset  annorum  centum  et  viginti  duo- 
rum obiit.  Quum  esset  annorum  sexdecim  venditus  est, 
sex  annis  vixit  in  servitute,  quadraginta  annis  in  Romanis 
partibus  :  sexaginta  annis  in  Hibernia  praedicavit. 

Neque  enim   unius    Mariani   haec  fuit  sententia,  anno 
Domini  CCCCXCI.  Patricium,  aetatis  annum  centesimum 


"=  Vid.  fin.  cap.  16.  supra,  pag.  370,  371. 

*  In  Girald.  Cambrens.  topograph.  Hibern.  distinct.  3.  cap.  16. 

"■  MSS.  Collcg.  Benedict.  C'antabrig.  num.  70. 

'    Baron,  ann.  491.  sec.  20. 


444  BRITANNICARtJM   ECCLESIARUM  CAP.  XVll. 

et  vigesimuin  secundum  agentem,  ex  hac  vita  migravisse ; 
seel  Sigeberti  quoque  Geinblacensis,  Florentii  Wigorni- 
ensis,  Rogeri  Wendoverii,  Matthaei  Florilegi  et  Waver- 
leiensium  annalium  coUectoris.  Quibus  accedit  et  Ranul- 
phus  in  polychronico,  libro  quinto,  capite  quarto,  itascri- 
bens :  "  Anastasius  imperavit  annis  viginti  septem,  cujus 
primo  anno  obiit  S.  Patricius  primus  Hiberniensis  archi- 
episcopus,  centesimo  et  vigesimo  secundo  astatis  suaj  anno, 
tempore  Aurelii  Ambrosii  apud  Britannos  tunc  regnantis." 
Cum  primo  enim  anno  Anastasii,  non  CCCCXCIII.  ut  vo- 
luit  Jocelinus*,  sed  CCCCXCI.  annus  aerae  Dominicae  con- 
venit :  licet  non  in  Jocelino  solo,  sed  etiam  in  Johannis 
Tinmuthensis  aurea  historia,  vetusto  libro  Chromelliae, 
Johannis  Clinni  et  Henrici  Marleburgensis  chronicis,  Ul- 
toniensibus  quoque  et  Dubliniensibus  annalibus,  ad  annum 
gratiae  CCCCXCIII.  Patricii  obitus  relatus  inveniatur. 

Feria  quarta  (quam  Hiberni,  Gi-aecorum  ritu,  faciunt'' 
avoKoiitxTifiov)  et  natus  ille  fuisse  traditur,  et  per  baptis- 
mum  renatus,  et  per  mortem  denatus :  si  verba  libri'  Sli- 
guntini,  Hibernice  scripti,  recte  intelligo.  Ea  ratione  in 
annum  CCCCXCIII.  (epochae  vulgaris  Christianae,  a  Ca- 
lendis  Januariis  deductas)  potius  quam  CCCCXC.  (ad 
quem  in  Anglicana  legendae  aureas  editione  Patricii  obi- 
tum  relatum  legimus)  aut  duorum  sequentium  alterutrum, 
tempus  mortis  illius  conjici  oporteret :  quandoquidem  eo 
anno  feria  quarta  cum  XVI.  Calendas  Apriles  coincident. 
Hoc  enim  die  martyrologia,  non  novum  solum  Romanum 
(cum  illo  antiquissimo,  ab  Heriberto  Rosweydo  edito,  con- 
sentiens)  sed  etiam  Bedae,  Usuai'di,  Rabani,  Adonis,  Not- 
keri,  natalem  illius  commemorant :  quo  nomine  non  diem 
consecrationis  in  episcopatum  (quod  Hirlandos  ignoravisse 
Dempsterus'' jactat)  sed  depositionis  designari  (quod  idem 
ipse  uno  quasi  spiritu  modo  negat',  modo  asserif")  etiam 

s  Jocelln.  cap.  190. 

''  Quarta  etiam  et  sexta  feria  ct  sabbato,  frequenter  Romanam  plebem  ipsius 
tempore  jejunavissc,  confirmat  Augustinus  in  36.  epist.  ad  Casulanum.  Ut  in- 
de  ritum  hunc  a  Patricio  in  Hiberniam  traductuni  fuis.se  fiat  verisimillimum, 

'  Xjt)  CeACAIOC  i'ACltA|C,  A5eil),  AbACAIf,  Ab^f. 

I*  Dempster,  liist.  cedes,  lib.  15.  num.  1001. 

'  Id.  ibid.  pag.  521.  ">  Id.  ibid.  pag.  524. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES. 


un 


Probus,  trijiartiti  operis  scriptor,  Jocelinus,  Johannes 
Tinniuthensis,  Petrus  Equilinus,  et  alii  Patricianae  vitae 
scriptores  confirmant ;  qui  de  hoc  ipso  omnes  consentiunt, 
quod  in  antiquissimo  Armachanae  ecclesiae  codice  ita  con- 
signatum  invenimus :  "  Septimadecima  Martii  die  translatus 
est  Patricius  ad  cceIos."  Cujusmodi  usus  vocabulorum 
natalis  et  nativitatis  apud  veteres"  frequentissimi,  etiam 
duo  e  nostris  scriptoribus  petita  jam  succurrunt  testimonia. 
Unum  Cogitosi",  commemorantis  "  solemnitatem  nativitatis 
S.  Brigidee;  quae  in  die  Calendarum  Februarii  mensis 
dormiens  secure  sarcinam  dejecit  carnis  :"  alterum  Adam- 
naniP,  S.  Columbam  cum  ministro  suo  Diormitio  in  lona 
insula  sic  colloquentem  introdiicentis.  "  Columb.  Sacra 
celeriter  Eucharistiae  ministeria  praeparentur.  Hodie  enim 
natalis  beati  Brendini  est  dies.  Diormit.  Quare  talia 
missarum  solemnia  hodierna  praeparari  prsecipis  die  ?  Nul- 
lus  enim  ad  nos  de  Scotia  sancti  illius  viri  obitus  pervenit 
nuncius.  Columb.  Vade  tu :  meae  obsecundare  jussioni 
debet.  Hac  enim  nocte  praeterita  vidi  subito  apertum 
coelum,  angelorumque  choros  sancti  Brendini  animas  obvios 
descendere ;  quorum  luminosa  et  incomparabili  claritudine 
totus  eadem  hora  illustratus  est  mundi  orbis." 

In  annalibus  Ultoniensibus,  ad  ann.  Domini  CCCCLVII. 
(quinostrse  sera)  est  CCCCLVIII.)annotatahabetur  "quies 
senis  Patricii,  ut  alii  libri  dicunt."  Qui  lumc  senem  Pa- 
tricium  a  magno  nostro  nesciverunt  distinguere.  in  tem- 
pore mortis  ejus  designando,  ex  hujusmodi  libris  errandi 
videntur  accepisse  occasionem  :  ut  Giraldus  Cambrensis', 
qui  anno  ab  incarnatione  Domini  CCCCLVII  I.  obiisse 
ilium  scribit :  et  Ninius,  qui  a  morte  Patricii  usque  ad  obi- 
tum  S.  Brigidac  sexaginta  annos  dinumerat.  In  anno  enim 
DXVIII.  cum  Sigeberto  Gemblacensi  et  Waverleiensium 
annalium  coUectore,  excessu  Brigidae  posito  ;  eimdem  ip- 
sum  hie  calculus  Patricianae  mortis  exhibiturus  est  annum  : 


"  Vid.  supra,  pag.  377.  Jac.  Pamel.  in  TerluUian.  de  corona  niilit.  et  Cyprian. 
epist.  Z9.  et  Jo.  Molan.  Iractat.  de  martyrologiis,  cap.  15. 
"  Cogitos.  in  fine  vitae  Brigidae. 

P   Adamiian.  vit,  Coiumbse,  lib.  3.  tap.  15.  edit.  H.  Canisii. 
'>  Girald.  topograph.  Hibern.  distinct.  3.  cap.  1 7. 


446  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

quanquam  in  uno  Ninii  exeinplari,  pro  LX.  positi  hie  XL. 
reperiantur :  qiiot  etiam  annis  Patricio  Brigidam  fiiisse 
superstitem,  in  Anglicana  legendae  aureas  editione  in- 
venimus. 

Extat  Patricii  testamentum,  vetustissimis  Hibernicis 
versibus  expressum :  in  quo,  inter  Patricium  et  Brigidam 
sermone  distribute,  Patricius  annis"^  post  se  triginta  Bri- 
gidam Hiberniae  benedicturam  praemonendo  vaticinatur. 
Quo  respiciens  auctor  vetus,  qui  libris  duobus  acta 
Brigidae  descripsit,  extremum  vita9  illius  actum  lumc  in 
modum  nobis  edisserit.  "Iter  faciens,  benedicebat  Hi- 
berniam  ex  omni  parte  ;  sicut  praecepit  ei  S.  Patricius 
episcopus  moriens  et  dicens :  Per  triginta  annos,  beata  Bri- 
gida,  post  mortem  meam  benedic  Hiberniam.  Et  adve- 
niens  sanctissima  in  aquilonalem  plagam  Hiberniee  (vide- 
licet, in  provincia  Ultonum)  Brigida,  illico  doloribus  cor- 
repta  est.  Et  post  breve  spatium  temporis,  inter  multi- 
tudinem  sanctorum,  aetatis  suae  anno  LXXX.  anno  vero 
XXX.  post  obitum  S.  Patricii  archiepiscopi,  regnante  in 
Themoria  regnum  Hiberniae  Murchertach  filio  Earc  (cui 
successit  in  regno  Tuathal  Maelgarb)  primo  autem  anno 
regni  Justiniani  imperatoris,  sedente  in  sede  apostolica 
papa  Hormisda,  anno  quoque  ab  incarnatione  Domini 
DXLVIII.  visitantibus  eam  angelis  Dei,  felicissime  obiit. 
In  quo  tamen  pro  Justiniani  reponendum  esse  Justini  no- 
men,  et  pro  anno  DXLVIII.  jam  dictum  ilium  DXVIII. 
esse  substituendum,  praeter  alia,  Murchertaci  regis  et 
Hormisdae  pontificis  synchronismus  arguit :  a  quo  anno 
subducti  XXX.  annum  Patricii  emortualem,  ex  Iiujus  qui- 
dem  scriptoris  sententia,  CCCCLXXXVIII.  numerandum 
relinquerent. 

Marianus  Scotus,  ad  annum  CCCCXCI.  Patricii  mor- 
tem referens,  convenienter  huic  hypothesi,  post  annos 
triginta  excessum  Brigidae  in  anno  DXXI.  collocat.  Hen- 
ricus  Marleburgensis,  anno  gratiae  CCCCXCIII.  obiisse 
S.  Patricium,  et  S.  Brigidam  supervixisse  eum  triginta 
annis,  in  chronico  suo  scribens ;  ad  annum  DXXIII.  ea 

'  SltJAcbA  bliAbljAi)  3At)C|iebblH)   ber)6A)5b  ejpiO  CA[t- 


CAP.  XVII.  ANTIQUITAT5S.  447 

ratione  sacrae  virginis  promovet  obitum.  Sequente  veto 
anno  bissextili  (et  secundum  alios  libros,  anno  post 
bissextilem  altero)  in  Ultoniensibus  annalibus  anno- 
tataest  "  quies  sancta2  Brigids,  anno  L XX.  aetatis  suae:" 
et  in  proximo  bissextili  (qui  nobis  annus  est  DXXVIII.) 
"  Dormitatio  Brigidae,  secundum  librum  monachorum." 
Ibidemque  juxta  alios  quidem  anno  CCCCLIII.  juxta  alios 
vero  CCCCLVII.  nativitas  sanctse  Brigidae  facta  fuisse  sig- 
nificatur.  In  Dubliniensibus  tamen  et  Rossensibus  anna- 
libus, ut  et  in  vetusto  libro  Chromelliae  et  Johannis  Clinni 
chronico,  anno  CCCCXXXIX.  Brigidanata  fuisse  dicitur: 
unde  ad  annum  DXVIII.  vita  illius  producta,  LXXIX. 
ad  annum  vero  DXXIII.  aetatis  ipsius  LXXXIV.  nume- 
randi  fuissent  anni.  Anno  gratiae  CCCCLXVIII.  natam 
fuisse  sanctam  Brigidam  in  Hibernia  apud  Fagbirt%  Hen- 
ricus  Marleburgensis  affirmat :  qui  annus  a  DXXIII.  (quo 
juxta  illius  rationes  mortem  ilia  obierit)  subductus,  aetatem 
Brigidae  LV.  tantum  annorum  relinquit. 

Sed  longe  major  est  auctorum  in  aetate  B.  Patricii  defi- 
nienda  discrepantia.  Nam  Stanihursti'  nostri  rationes 
XCVII.  illi  annos  attribuunt,  annales  Buelllani  CIX.  Gui- 
lielmus  Malmesburiensis,  cum  monachis  Glastoniensibus, 
CXI.  Ninius,  Tirechanus,  operis  tripartiti  auctor,  Giral- 
dus",  Vincentius",  Antoninus",  vetus  liber  Chromelliae, 
officium  Patricii'',  una  cum  Ultoniensibus  et  Dublinien- 
sibus annalibus  atque  actis  Patricii  lingua  Hibernica  con- 
scriptis,  CXX.  Marianus,  Sigebertus,  Wendoverius,  vitae 
Patricii  scriptor  Cottonianus,  et  alii  superius  commemo- 
rati,  CXXII.  Jocelinus,  CXXIII.  Johannes  Tinmuthensis, 
CXXX.  Anglo-Saxonicum  Exoniensis  ecclesiaj  martyro- 
logium,  CXXXI.  Probus,  CXXXII.  ut  veterem^  de  eccle- 
siasticorum  officiorum  origine  libellum  scriptum  taceam ; 
in  quo  Patricius  centum  quinquaginta  et  tres  annos  vix- 

•  vide  supra,  cap.  15.  pag.  163.  249. 

'   Rich.  Stanihurst.  vit.  Patricii,  lib.  2.  pag.  74. 
"  Girald.  topograpli.  distinct.  3.  cap.  17, 

*  Vincent,  specul.  hist.  lib.  20.  cap.  23. 

•  Antonin.  chronic,  tit.  11.  cap.  18.  sec.  2. 
!    Offic.  Patric.  edit.  Par.  lect.  6. 

*  De  quo  supra,  cap.  11.  op.  torn.  5.  pag.  394. 


448  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVU. 

isse  traditur.  Annos  CXX.  ilium  exegisse,  conimunior 
et  magis  recepta  est  sententia  :  ad  quam  aetatem  Britan- 
niae"  senes  pervenire  solitos,  auctor  est  Asclepiades  ;  et  in 
qua  Patricium  nostrum,  antiquissimi  rerum  ipsius  scrip- 
tores,  Ninius  et  Tirechanus  parem  fuisse  Mosi  observa- 
runt.  De  quo  notum  est  illud  Trebellii  Pollionis,  in 
Claudio  :  "  Doctissimi  mathematicorum  centum  et  viginti 
annos  homini  ad  vivendum  datos  judicant,  neque  amplius 
cuiquam  jactitant  esse  concessum.  Etiam  illud  addentes, 
Mosem  solum,  Dei  (ut  Judaeorum  libri  loquuntur)  fami- 
liarem,  CXXV.  annos  vixisse :  qui  cum  quereretur  quod 
juvenis  interiret,  responsum  ei  ab  incerto  ferunt  nuniine, 
neminem  plus  esse  victurum."  Cujiis  fabellas  vanitatem 
sacrarum  literarum  Veritas  satis  redarguit ;  qua;  et  Mosem'' 
CXX.  tantum  annos  vixisse  docent,  et  Joiadam"^  sacer- 
dotem,  longe  post  Mosem,  ad  CXXX.  aetatis  annum  per- 
venisse. 

Qui  Ninio  notas  adjecit,  non  in  a;tate  solum  Integra, 
sed  in  tripartita  etiam  ejusdem  distributione,  Mosi  Patri- 
cium aequare  nititur.  Quum  enim  Patricii  tempora  ita 
proposuisset  Ninius  :  "  Quindecim  annis  in  captivitate,  in 
vigesimo  quinto  anno  ab  Amatheo''  sancto  episcopo  sub- 
rogatur,  octoginta  quinque  annorum"^  in  Hibernia  praedi- 
cavit :  sclioliastes  ille  subjicit :  Hie,  ut  milii  videtur,  con- 
tradicit  sibimet  ipsi :  sed  aliter  audivimus  et  scripta  repe- 
rimus.  Quadragenarius  erat  quando  de  captivitate  exivit, 
et  per  XL.  annos  didicit  et  Deo  servivit,  et  XL.  prasdi- 
cavit.  In  his  tribus  quadragenariis  maxime  Patricius 
aequatur  Moysi.  Nam  sicut  Moyses  fuit  XL.  annis  in 
domo  Pharaonis  velut  in  captivitate,  et  XL.  in  exilio  in 
terra  Madian,  et  XL.  in  pradicatione  et  in  ducatu  populi : 
ita  Patricius  *  *  XL.  in  exilio  inter  Gallos,  et  XL.  praedi- 
cando  et  miracula  faciendo  Loigere  regi  et  magis  ejus 
(siciit  Moyses  Pharaoni  et  ejus  magis)  viriliter  et  indefesse 
Deo  servivit.     Nam  bene  potest  fieri,  ilium  fuisse  in  cap- 

»  'Ev  BpeTTavKf  pK  Iruv  yripav.  in  fine  operis  de  philosophorum  placitis, 
Plutarcho  et  Galeno  attributi. 

••  Deuter.  cap.  34.  ver.  7.  '2  Paraliponi.  cap.  24.  vcr.  1 5. 

''  Al.  a  Mathco  sancto  ephcopus.  *  Al.  annos  vcl  annis. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  449 

tivitate  per  quindecim  annos,  et  quadragenarium  egressum 
fuisse.  Sed  hie  attende.  Moyses  quadragenarius  fuit 
quando  de  j^gypto  exivit  in  fiigam,  et  ad  iEgyptum  prop- 
ter populos  Dei  missus  rediit  post  quadraginta  annos:  et 
ipse  Patricius  quadragenarius  erat  quando  de  Hibernia  in 
fugam  exivit,  et  post  quadraginta  annos  missus  ad  po- 
pulum  Dei  excipiendum  de  manu  Diaboli  ad  Hiberniam 
rediit.  Et  uterque  per  quadraginta  annos  in  stadio'  pra;- 
dicationis  manserunt,  et  simili  fine  et  jejunio  non  dissi- 
mili."  Nam  et  Patricium  dixerat  paulo  ante  Ninius,  ut  et 
post  eum  complures  alii*^,  quadraginta  diebus  totidemque 
noctibus  in  cacumine  coUis  Eli  jejunavisse,  id  est,  Crua- 
chan-eli."  Editissimum  et  notissimum  Connaciaj  id  pro- 
montorium  est,  in  Maionensi  comitatu  occidental!  inmii- 
nens  oceano  :  quod  olim  Cruachan  ^gli,  ut  in  Hibernico 
testamento  B.  Patricio  attribute,  sive  Ailge  aut  Oeghli  (ut 
alibi  scriptum  reperio)  hodie  Cruach-Phadruig,  hoc  est, 
Cumulus  Patricii  appellatur. 

Verum  communiori  et  veriori  retenta  chronologia,  qua? 
sexagenarium  non  octogenarium  Patricium  in  Hiberniam 
advenisse  statuit;  in  quatuor  tricenarios  potius  quam  in 
tres  quadragenarios  Patricianae  aetatis  annos  visum  est  dis- 
tinguere.  Ita  ut  primam  rpioKaSa  in  prima  illius  profec- 
tione  Romana  sub  ipsa  pontificatus  Innocentii  I.  initia, 
secundam  in  secunda  sub  ipsum  pontificatus  Celestini  I. 
exitum,  tertiam  in  tertia  Hilari  pontificis  primo  anno  facta, 
quartam  denique  in  Patricii  ex  hac  vita  discessu  termi- 
nemus :  atque  ad  primam  servitutes  illius  et  apud  parentes 
ac  avunculum  Martinum  commorationem,  ad  secundam 
literarum''  studia  exercitiaque  spiritualia  in  partibus  Ro- 
manis  et  Gallicanis  et  Tyrrheni  maris  insulis  decursa,  ad 
tertiam  Hibernicae  gentis  conversionem,  ad  quartam  ec- 
clesiae  jam  constitutas  gubernationeni  et  pia  contemplativae 
vitae  otia  referamus.  Quorum  duorum  posteriorum  tri- 
cenariorum,  uti  astatis  etiam  integrae,  in  testamento  illo,  de 

'  Al.  studio, 

8  Jocelin.  rap.  171.  Vincent,  spec.  hist.  lib.  20.  cap.  23.    Mattli.  Florileg.  ad 
ann.  491.  Offic.  Patr.  edit.  Paris,  lect.  G. 
'•  XXX.  annis  legit.  Tirechan. 

VOL.  VI.  G  G 


450  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

quo  diximus,  Patricii  nomine  composito,  mentionem  hanc 
factam  invenio : 

Ci\)ch<x  bl;<xbban  ha^mhfo.  fen,  ]f]n  C;-abuU  conjlajne 
Jf  t;i;ca  hl]a.hh<xn  <x;le,  ixct<x]ft:]l  n<x  be/ijn  u;le 
Se.  XX.  hl)<x'Q<xn  n;  50,  O/tom  ^sn]ff<x  j<xn  oijl  be  jrab 
CDo  ;^ao3  <v;l  c;n  locb  ^uf  <xnophche  <xnocb  pn  pa;l. 

Ter  denis  annis  versatus  in  aede  Saballi, 
Ter  denis  aliis  peragravi  Isetus  lernara  : 
Centum  et  vicenos  annos  vivendo  peregi  j 
Praesenti  nocte  hac  seclum  concluditur  istud. 

Mosis  vero  et  Patricii  collationem  Ninius  (eumque  acl 
annum  CCCCXCI.  secutus  Matthaeus  Florilegus)  sic  in- 
stituit :  "  Quatuor  modis  aequantur  Moyses  et  Patricius. 
I.  Angelo  sibi  colloquente  in  rubo  igneo.  II.  In  monte 
quadraginta   diebus    et    quadraginta    noctibus   jejunavit. 

III.  Similes    fuerunt   aetate   centum   et   viginti  annorum. 

IV.  Sepulcrum'  illius  non  invenitur;  sed  in  occulto  hu- 
matus  est,  nemine  sciente."  Similiter  et  Tirechanus : 
"  In  quatuor  rebus  similis  fuit  Moysi  Patricius  :  I.  An- 
gelum  de  rubo  audivit.  II.  Quadraginta  diebus  et  qua- 
draginta noctibus  jejunavit.  III.  Annos  centum  et  vi- 
ginti peregit  in  vita  praesenti.  IV.  Ubi  sunt  ossa  ejus 
nemo  novit."  Quod  tamen  postremum  ita  quodammodo 
corrigit :  "  Colunib-cille,  spiritu  sancto  instigante,  osten- 
dit  sepulturam  Patricii  in  ecclesia  juxta  mare  :  ubi  est 
conductio  martyrum,  id  est,  ossium  Columb-cille  de  Bri- 
tannia et  conductio  omnium  sanctorum  in  die  judicii." 
Cum  quo  mutilo  et  obscuro  loco  conferri  poterit  et  alter 
ille  in  vita  BrigidEe :  "  In''  arce  Leath-laidhi  sepultus  est 
sanctus  pater  Patricius,  et  beata  Brigida,  et  reliquiae  bea- 
tissimi  abbatis  Columbae  post  multos  annos  coUatae  in  uno 
sepulchro." 

Non  alia  autem  est  arx  ilia  Leath-laidhi  vel,  ut  postea 
appellatur,  Leath-glaysse,  quam  urbs  Dunensis,  ad  Hi- 
bernicum  mare  posita  :  in  qua  "  requiescere'  corpora  sanc- 


'  Idem  de  sepulcro  illius  habet  etiam  Vincenlius  in  specul.  histor.  lib.  20. 
cap.  23. 

't  Yit,  Brigid,  MS.  lib.  2.  cap.  20.  ]  Bog.  Hoveden,  annal.  ad  ann.  1177. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  451 

torum  Patricii  et  Columbas  confessorum,  et  S.  Brigidae 
virginis,"  Giraldus  Cambrensis,  Rogerus  Hovedenus,  Ra- 
nulphus  Cestrensis,  Johannes  Brampton  et  Henricus 
Marleburgensis  confirmant.  "  Apud  Ultoniam  in  civitate 
Dunensi  ipsorum  trium  corpora  sunt  recondita  :  quod  de 
S.  Brigida  verum  est,  sed  de  S.  Columba  multum  dubi- 
tatur ;"  ait  in  chronico  sue  Thomas  Casteus  :  quanquam  hie 
etiam  de  Brigida  et  Patricio,  non  minor  quam  de  Co- 
lumba, moveatur  ab  ahis  controversia.  De  B.  Columbaj 
sepultura,  in  capite  decimo  quinto™  dictum  est:  ejusque 
rehquias  non  hie  primum  conditas,  sed  post  multos  annos 
collatas  fuisse,  jam  audivimus.  S.  Brigidam  Kildariae,  in 
suo  monasterio,  sepultam  Cogitosus"  in  ejus  vita  innuit : 
sed  nuper  ille  citatus  vitse  ejusdem  scriptor  apud  Dunenses 
humatam  fuisse,  hisce  verbis  indicat :  "  Sepulta"  est  cum 
gloria  et  honore  in  uno  sepulchro  cum  beatissimo  archi- 
episcopo  Patricio,  secundum  voluntatem  eorum,  in  civitate 
posita  in  regione  Ultonum  prope  mare,  nomine  Dun-leath- 
glaysse :  quse  priscis  temporibus  Arascealltair  filii  Cuith- 
eachair,  comitis  regis  Ultonum  Conchubhair  filii  Neassa, 
vocabatur."  Alia  enim  Brigida^  fuisse  videtur  ilia,  cujus 
corpus  Scoti  non  ita  pridem  "  ini  canonicorum  coUegio 
Abrenethi  recte  se  colere  putaverunt." 

Ipsum  quoque  Patricium  Armachia;  mortuum  requies- 
cere,  Bernardum  in  vita  Malachiae  affirmantem  audivi- 
mus"' :  cum  quo  et  vitse  Patricii  scriptor  ineditus  consentit, 
quem  ex  bibliotheca  Cottoniana  exscribendum  curavimus. 
At  aliud  refert,  in  secundo  de  vita  illius  libro,  Probus : 
qui  tamen  in  Sabul'  obiisse  ilium  scribcns,  locum  sepul- 
turae  clare  non  exprimit,  sed  hoc  in  eo  factum  miraculum 
commemorat:  "  In  novissimis  temporibus  cum  ecclesia' 
super  corpus  ejus  aedificaretur,  homines  humum  fodientes 

■"  Supra,  pag.  252. 

"  Tom.  5.  antiqu.  lect.  Henr.  Canisii,  pag.  639. 

"  Vit  Brigid.  MS.  lib.  2.  cap.  77.  P  Vide  supra,  cap.  15.  pag.  257. 

1  Jo.  Leslae.  de  reb.  gest.  Scot.  lib.  4.  in  rege  XLVII.  Hect.  Boeth.  Sector, 
histor.  lib.  9.  fol.  158.  b. 

'  Supra,  pag.  419,  420.  ubi  et  locum  Neubrigensis  considcra. 

•  Vid.  ibid.  pag.  405.  435. 

'  S.  Patricii  in  Duno :  cujus  in  chronico  Manniee,  ad  annum  1098.  sit  mcntio. 

gg2 


452  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVH. 

ignem  de  scpulchro  ejus  exurgere  viderunt :  quo  timore 
perterriti  fodere  desierunt,  ac  recedentes  ab  hac  inten- 
tione  niiijori  vcncratione  memoriam  ejus  celebrate  ccepe- 
runt."  Jocelinus  in  ccenobio"  Saballino  vitani  eum  termi- 
navisse,  et  in  vicina  urbe"  Dunensi  sepultum  fuisse  asserit : 
sed  de  miraculis)  ibi  peractis  niliil  dum  sibi  constitisse  ita 
significat:  "  Quantis  vel  quibus  miraculis  sacrosancta 
ossa  illius  pullulavermt  de  loco  suo,  scriptum  non  inve- 
nimus :  quia  fortassis  a  negligentibus  calamo  mandata  non 
sunt,  vel  quoniam  sub  paganis  principantibus  pluries  in 
Hibernia  hujusmodi  scripta  incendio  delela  sunt." 

Verum  eodem  tempore  quo  librum  suum  Jocelinus 
edidit,  divinitus  hoc  in  loco  patefacta  fuisse  illius  ossa,  ab 
aliis  traditum  inveninius.  Opus  enini  illud,  quod  prius 
"  Malachiae"  Dunensis  praesulis  et  Johannis  de  Courci 
Ulidiae  principis"  suasione  fuerat  aggressus,  accedente 
demum  Thomae  Armachani  archiepiscopi  cohortatione, 
perfecit  ille  atque  absolvit.  Anno  autem  MCLXXXV. 
Amlavo  O  Muredo  defuncto  Thomam  hunc  (Tonialtach 
O  Connor  Hibernis  dictum)  in  archiepiscopatu  Armachano 
successisse,'ex  annalibus  Hibernicis ;  eodemque  anno,  quo 
scilicet  comes  Johannes  primo  in  Hiberniaui  venit,  Pa- 
tricii,  Brigidae  et  Columbae  in  civitate  Dunensi  inventa 
fuisse  corpora,  ex  Giraldo  Cambrensi,  Ranulpho  Ces- 
trensi,  Johanne  Brampton  et  Henrico  Marleburgensi  didi- 
cimus.  Quas  inventio  cum  sub  exitum  illius  anni  (divul- 
gate jam  Jocelini  illo  opere,  tam  illustrls  et  praesentis  rei, 
atque  ad  institutum  quam  maxime  appositae,  raentionem 
alias  haudquaquam  prasterituri)  contigisse  videatur;  se- 
quentis  initio  ad  Urbanum  III.  pontificem  a  Malachia  Du- 
nensi et  Johanne  Curcio  Romam  missa  legatio,  et  a  nuncio 
pontiiicio  quinto  Idus  Junii,  die  S.  Columba2  memorias 
sacro,  reliquiarum  illarum  solennis  facta  fuerit  translatio. 
Sam  vero  historiam  ex  ejusdem  translationis  officio  ec- 
clesiastico,  Parisiis  anno  MDCXX.  excuso,  si  placet, 
accipe : 

"  Gloriosorum  Hibernia?  patronorum,  Patricii  archi- 

■  Jocdin.  cap.  189.  «  Id.  c*p.  187.  et  196. 

»  Snprm,  p»g.  372. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES,  453 

episcopi,  Ilibcrniae  primatis  et  npostoli,  atque  sancti  Co- 
luinbiu  abhatis  ct  .saiicta;  virginis  Brigidip,  translalionem 
dignis  laudibus  reccnsentes,  piaj  mentis  celebremus  nf- 
fectu.  Fertur  cnim  quod  tempore  conquestus  Ilibcrnia! 
per  Anglicos  fuit  quidam  Malacliias,  vir  magiii  meriti,  et 
sanctaB  vitae  ac  conversationis,  Dunensis  episcopus,  ubi 
corpora  praedictorum  tunc  sepulta  fucrunt.  Episcopus 
iste  scdulo  orationibus  insistens,  Dcum  quasi  quotidie 
deprecatus  est,  ut  ostondere  sibi  digiiaretur,  ubi  tam  prc- 
tiosus  thesaurus  rcliquiarum,  videlicet  dictorum  sancto- 
rum, absconditus  esset,  ct  ut  suo  tempore  manifcstarctur. 
Et  cum  nocte  quadam  iiistantissimc  in  ccclesia  Duncnsi 
sic  oraret,  vidit  <(uasi  radium  solis  per  ecclesiam,  et  usque 
ad  locum  sepulturac  dictorum  sanctorum  corporum  per- 
lustrantem." 

"  De  visione  pra;dicta  episcopus  multum  exultans,  in- 
tensius  orabat  nc  radius  ille  discederet,  quousquc  reli- 
quias  absconditas  inveniret.  Et  tunc  inde  exurgens,  adep- 
tisque  necessariis,  terram  irradiatam  adiit;  ibique  effbdit, 
donee  ossa  triuin  corporum  pntdictorum  inveniret.  Et 
super  quae  radius  ille  irradiabaf,  ilia  in  tabulis  scparatim 
inserebat,  et  ilia  sic  tabulata  ibidem  sub  terra  reponebat. 
In  illo  tempore  pracsidebat  in  Ultonia  miles  magnae  j)robi- 
tatis  Johannes  de  Courci  con<juestor  illius  patriae,  qui 
multum  Deo  et  ejus  servitio  deditus  fuit:  cui  dictus  Ma- 
lacliias per  singula  visionem  et  facta  sua  narravit.  Et 
cujus  assensu  et  magno  adjutorio  missa  fuit  Romam  summo 
puntifici  devota  supplicatio  pro  translatione  dictarum  sanc- 
tarum  reliquiarum  habenda." 

"  Ipse  vero  papa  supplicationi  praedictac  aures  inclinans, 
Johannem  titulo  S.  Stcphani  in  Coilio  monte  prcsbyterum 
cardinalcm  ct  apostolicac  sedis  legatum  in  Iliberniam  misit. 
Qui  in  ecclesia  S.  Patricii  in  Duno,  quinto  Idus  Junii, 
debitis  reverentiis  et  scrvitiis  pra-niissis,  transtulit  pra2- 
nominatas  reliquias  ex  loco  ubi  sepultaa  et  per  Ma- 
lachiam  repositae  fucrunt,  usque  in  honorabilem  lo- 
cum in  ccclesia  ibidem  ad  hoc  praeparandum.  Tem- 
pore vero  translationis  eorum  in  dicta  ecclesia  pracsi- 
debant  cum   dicto  legato  quindecim  episcopi  cum  abba- 


454  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

tibus,  praspositis,  decanis,  archidiaconibus,  prioribus,  ali- 
isque  viris  orthodoxis  quamplurimis.  Statuentes  diem 
translationis  dictorum  sanctorum  ab  universis  Christi  fide- 
libus,  per  Hiberniam  constitutis,  quarto^  Idus  Junii  per 
singulos  annos  celebrari ;  et  transferentes  festum  S.  Co- 
lumbae  in  crastinum  octavarum  reliquiarum  istarum : 

Currite  languentes,  Duno  piscina  movetur  : 
Corpora  vel  mentes  aegrotas  ipsa  medetur." 

In  hac  autem  narrations  nomen  pontificii  nuncii  neces- 
sario  est  corrigendum:  quum  eo  tempore  tituli''  S.  Ste- 
phani  in  Coelio  monte  presbyterum  cardinalem,  non  Jo- 
hannem  sed  Vivianum,  sive  Vibianum  Thomasium,  fuisse 
constet;  ilium  ipsum  videlicet,  qui  ante  decennium  in 
Scotia  et  Hibernia  legati  munus  prius  obierat.  De  quo, 
Melrosensis  annales  ccenobii :  "  Anno  MCLXXVI.  Wi- 
vianus  tituli  sancti  Stephani  in  Coelio  monte  presbyter 
cardinalis,  apostolicae  sedis  legatus,  Scotiam  intravit ;  con- 
culcans  et  comminuens  obvia  quaeque,  expeditus  capere 
nee  impeditus  rapere."  Et  Guilielmus  Neubrigensis"  si- 
militer ;  de  generali  prassulum  Hiberniae  synodo  Dublinii 
ab  eo  coacta,  quam,  Guilielmi  mente  minus  recte  percepta, 
ad  annum  MCLXXXIII.  perperam  Baronius''  retulit, 
verba  faciens :  "  Auro  Hibernico,  quod  multum  sitierat, 
minus  onustus  in  Scotiam  remeavit." 

Duni  vero  inventa  esse  Patricii,  Brigidae  et  Columbae 
corpora  "  quasi  in  spelunca  triplici,  Patricio  in  medio 
jacente,  aliis  duobus  hinc  inde,"  testatur,  qui  tunc  in  Hi- 
bernia agebat,  Giraldus  Cambrensis"^.  Unde  vulgati  illi 
versus  : 

Hi  tres  in  Duno  tumulo  tumulantur  in  uno  ; 
Brigida,  Patricias,  atque  Columba  pius. 

Vel  ut  habet  codex  Giraldi  qui  typis  est  excusus  (nam 

y  Lege,  quinto  ex  prsecedent.  et  Stanihursto,  lib.  2.  de  vita  Patricii,  pag.  76. 

2  Chronic.  Roman,  pontific.  et  cardinal.  Onuphrii  Panvinii  excus.  Venct.  ann. 
1557.  edit.  Jacobi  Stradae,  pag.  196.  et  136.  Mich.  Tramezini,  pag.  119.  AI- 
phoBs.  Ciaconii,  edit.  Romae,  ann.  1630.  col.  577.  et  603. 

'  Neubrigens.  rer.  Anglic,  lib.  3.   cap.  9. 

''  Baron,  ann.  1183.  sec.  8. 

*■  Girald.  topograph.  Hibern.  distinct.  3.  cap.  18. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  455 

a  tribus,  quibiis  usus  fui,  manuscriptis  versus  isti  aberant :) 
"  In  burgo  Duno,"  &c.  Ranulphus  Cestrensis  in  poly- 
chronico*,  ex  Giraldi  topographia  ista  referens,  ait  *'  in 
horum  tumba  istos  versus  fuisse  inscriptos."  Adversus 
quem  sic  insurgit  Glastoniensis  quidam  poetaster  : 

De  hoc  Patricio,  Columba,  Brigida, 
Delirat  pluriraum  Chester  in  chronica  ; 
Scribens  in  Duno  quod  horum  corpora 
Sunt  uno  tumulo. 

Corpus  enim  Patricii  penes  se  esse  Glastonienses^  conten- 
dunt  monachi  et,  ne  hie  quicquam  Dunensibus  cedere  vi- 
deantur,  divinis  etiam  ostentis  comprobant ;  quae  genus 
hoc  hominum  habere  sibi  solebat  obsequentissima.  Cujus 
generis,  in  libro  de  antiquitate  Glastoniensis  ecclesiae, 
annotata  reperiuntur  ista: 

"  Sepulturam,  angelo  demonstrante  flammaque  ingenti 
de  eodem  loco  cunctis  videntibus  qui  aderant  erumpente, 
in  vetusta  ecclesia  a  dextris  altaris  promeruit.  Requi- 
evit  autem  in  vetusta  ecclesia  a  dextro  latere  altaris  per 
multorum  annorum  curricula  (videlicet  DCCX.  annos)  us- 
que ad  combustionem  ejusdem  ecclesiiE.  Corpus  vero 
suum  in  pyramide  saxca  fuit  coUocatum  juxta  altare  versus 
austrum :  quam,  pro  veneratione  ejusdem  sancti,  auro  et 
argento  postea  nobiliter  vestivit  domesticorum  diligentia. 
Cum  autem  longe  post  obitum  B.  Patricii  frequens  quaes- 
tio  verteretur,  utrum  ibi  monachus  et  abbas  fuerit :  omnem 
scrupulum  absolvit  visio  cujusdam  fratris ;  qui  post  obitum 
beati  viri  nutante  memoria  utrum  ibi  monachus  et  abbas 
fuerit,  cum  de  hoc  frequens  verteretur  quaestio,  tali  con- 
firmatus  est  oraculo.  Resolutus  enim  in  soporem,  visus 
est  audire  quendam  legentem,  post  multa  ejus  miracula, 
haec  verba :  iiic  igitur  metropolitani  pallii  decoratus 

EST  SANCTITATE  ;  POSTMODUM  VERO  HIC  MONACHUS  ET  AB- 
BAS FACTUs  EST.  Adjecit  etiam,  ut  non  integre  credent! 
literis  aureis  quod  dixerat  scriptum  ostenderet." 

Neque  illud  hie  praetereundum ;  eodem  fere  tempore  et 


Polychron.  lib.  5.  cap.  4. 

Vide  supra,  pag.  440.  et  cap.  6.  op.  torn.  5.  pag.  136. 


456  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

Duni  in  Hibernia,  et  Glastoniae  in  Anglia,  effossas  perhi- 
beri  Patricii  nostri  reliquias.  Combusto  enim  Glastoniensi 
ccenobio  anno'  MCLXXXIV.  proximo  videlicet  ante 
corpus  illius  apud  Dunenses  patefactum  anno ;  "  in  ve- 
tusta  ecclesia  elFossum  esse  corpus  S.  Patricii,  a  dextris 
altaris,  et  in  scrinio  collocatum."  Ita  enim  in  dicto  an- 
notatum  legimus  libello :  sicut  etiam  in  monasterii  ejus- 
dem,  noviter  restaurati,  reliquiarum  indiculo  :  "  In  feretro 
S.  Patricii  Hiberniensium  apostoli,  et  primi  abbatis  hujus 
loci,  continentur  reliquiae  ejusdem  plene  in  parte  boreali 
ejusdem  feretri."  Et  apud  Joliannem  Tinmuthensem,  in 
vita  Patricii :  "  Secundum  opinionem  modernorum,  S.  Pa- 
tricius  et  S.  Benignus  discipulus  suus  jacent  in  uno  scrinio 
ex  australi  parte  summi  altaris  in  Glastonia."  Nee  Nor- 
mannorum  solum  sed  Anglo-Saxonum  quoque  temporibus 
sacrosanctam  apud  Glastonienses  B.  Patricii  fuisse  memo- 
riam,  Baldredi*,  Inae,  et  Ealdredi"*  ostendunt  chartae,  in 
sexto  capite  a  nobis  products :  ejusdemque  apud  illos 
conservatas  fuisse  exuvias,  vetustus  sanctorum  in  Anglia 
sepultorum  catalogue,  Saxonica  lingua  exaratus,  ita  signi- 
ficat :  thonne  pejcech  ycy  Aibanuj"  *j  j-cj-  Pacpiciuj"  on 
jlaej-cingabipij,  "j  pela  ochjia  j"ca:  quod  Gotcelinus  Ber- 
tinianus  Latine  sic  expressit :  "  Beatus  Aidanus,  sanctus- 
que  Patricius,  et  alii  plures  cum  eis,  requiescunt  in  loco 
qui  dicitur  Glaestingabyrig." 

Quo  referendum  et  Osberni  Cantuariensis  de  Patricio, 
in  vita  Dunstani,  testimonium  :  "  Olim  evangelizando  reg- 
num  Dei  Glestoniam  perveniens,  vita,  doctrina,  signis 
mii'abilibus  multipliciter  claruisse,  et  post  omnia  haec  ibi- 
dem in  Domino  quievisse  narratur."  Et  Guilielmi  Malmes- 
buriensis  illud,  de  eadem  Glestonia  in  libro  secundo  de 
.  gestis  pontificum  Anglorum  liunc  in  modum  scribentis : 
"  Jacet  ibi  Patricius,  si  credere  dignum,  natione  Britto, 
beati  Germani  Antisiodorensis  discipulus,  quern  a  papa 
Celestino  ordinatum  episcopum  Hiberniensibus  misit  apos- 
tolum.  Qui  cum  multis  annis  in  conversione  illius  gentis, 
suo  agente  labore,  Dei  gratia  cooperante,  nonnihil  pro- 

'  Supra,  cap.  C.  op.  torn.  5.  pag.  HC.  1  tS.  et  cap.  13.  pag.  537. 
t  Ibid.  pag.  138.  "  Ibid.  pag.  142. 


CAP,  XVII.  ANTIQCITATES.  457 

movisset ;  tandem  annosa;  peregrinationis  taedio  siinul  et 
vicino  senio  admonitus,  patriam  redeundum  ratus,  ibi  diem 
clausit."  Ita  Guilielmus  :  caute  illud  addens,  "  si  cre- 
dere digmim."  Neque  enim  nobis  dubium  est,  erravisse 
hie  Glastonienses  ;  sive  loci,  sive  personae,  sive  utriusque 
simul  homonymia  deceptos.  Habetur  in  publica  Canta- 
brigiensis  academiae  bibliotheca  vita  Patricii  nostri,  ab 
Hiberno  quodam  conscripta  :  in  qua,  cum  resurrectio  illius 
futura  diceretur  in  Dunlege-glaisse,  interpolator  quidam 
Anglus  explicationis  gratia  addidit :  "  quod  nos  dicimus 
in  nostra  lingua  Glestingabyri."  Glastoniam  eo  nomine 
intelligens ;  de  qua  ad  calcem  vitae  Gildae  Albanii,  a  Cara- 
doco  Lancarvanensi  descriptae,  istam  adjectam  legimus 
appendicem  ;  "  Ynis-gxitrin'  nominata  fuit  antiquitus  Glas- 
tonia,  et  adhuc  nominatur  a  Britannis  indigenis.  Ynis  in 
Britannico  sermone,  insula  Latine;  Gutrin  vero,  vitrea 
dicitur.  Post  adventum  Angligenarum,  et  expulsis  Bri- 
tannis (scilicet  Walensibus,)  revocata''  est  Glasti-beri,  ex 
ordine  primi  vocabuli.  Scilicet,  glas  Anglice,  vitrum 
Latine ;  Beria,  civitas  nominatur :  inde  Glasti-beria,  id 
est  vitrea  civitas." 

Varum  ut  glas  Anglis  vitrum,  ita  Hibernis  catenam 
significat.  Unde  a  catenis  confractis  Jocelinus'  Dunum 
nomen  sortitum  fuisse  scribit  Dun-da-leath-glas  ;  quo  Col- 
lem  binorum  mediorum  catenae  denotat.  Ita  in  antique 
provinciali  Romano  episcopatum  Dunensem"  alias  Dun- 
dalcthglas  appellatum  videmus:  ibidemque  sepultum  fu- 
isse B.  Patiicium  ex  operis  tripartiti  auctore  jam"  audivi- 
mus.  Quo  etiam  spectat,  quod  in  duobus  antiquis  actorum 
S.  Brigidae  scriptoribus,  de  eodem  legimus :  "  Sepultus 
est  in  arce  Ladglaisse,  vel  Leathglaysse ;  et  ibi  usque  ad 
diem  judicii  corpus  ejus  permanebit :"  et  in  testamento, 
ipsius  Patricii  nomine edito:  "Dun  imbia  mej-eipji  ajiaich 
celcaip  mic  Duach.  Dunum,  ubi  erit  mea  resurrectio, 
in  colle  Celtaris  filii  Duach."  Ut  non  sine  causa  Jo- 
hannes   Tinmuthensis,    licet  secundum  opinionem    mo- 

'  Confer  locum  Giraldi,  supra,  cap.  14.  pag.  41. 

■*  Id  est,  iterum  vocata.  '   Jocetin.  cap.  .38. 

"'  Camden.  Hibcrn.  pag.  735.  "  Supra,  pag.  435. 


458  BllITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

dernorum  (ut  ille  loquitur)  in  Glastonia,  juxta  propriam 
tamen  sciitentiam  in  civitate  Dunensi  sepultum  ilium  fuisse 
pronunciaverit. 

Ad  persons  onwvvfxiav  quod  attinet :  in  Patricii  nostri 
familia  non  juniorem  solum  fuisse  Patricium  constat,  ipsi 
superstitem,  in  Glasconensi"  vel  Glastonensi  ecclesia  se- 
pultum, sed  etiam  seniorem'',  ante  ipsum  vita  functum ; 
cujus,  in  domesticorum  ipsius  catalogo  vetustissimis  ver- 
sibus  Hibernicis  exarato,  hoc  i-eperitur  elogium. 

Secin  poiC;ia;G  ^-ocla  ^lojacJ),  ceante  aptujcl);  ^eno,'t<xcJ). 

Senex  Patricius  niitis,  comites  aggregans,  caput  sapientum  seniorum  ejus. 

Ejus  obitum  in  annalibus  Connaciensibus  ita  consignatum 
invenimus :  "  Anno  CCCCLIV.  dormitatio  sancti  senis 
Patricii  episcopi  Glosoniensis  ecclesiaj :"  quod  de  Glas- 
toniensi  ecclesia  ut  accipiamus,  verba  ilia  antiquissimi  vitae 
Dunstani  scriptorisi  suadere  videantur :  "  Hibernensium 
peregrini  praedictum  locum  Glestoniae,  sicut  et  castera; 
fidelium  turbae,  magno  colebant  affectu;  et  maxime  ob 
beati  Patricii  senioris  honorem,  qui  faustus  ibidem  in 
Domino  quievisse  narratur." 

Tres  Patricios  hoc  carmine  nuper  ille  citatus  Glastoni- 
ensium  poetaster  nobis  enumerat : 

Sunt  hujus  nominis,  tene  certissime, 
Tres  sancti  praesules  :  primus  Hiberniie 
Archiepiscopus  ;  alter  Avernise. 
Qua  natus  fuerat  ternus  Hibernian. 
Archiepiscopus  primus  Hiberniae, 
Is  primus  postea  abbas  Glastoniae, 
Natus  Britannia  praeclaro  genere  : 
Ut  sua  vita  declarat  optime. 

Quod  ab  interpolatore'  libelli  Guilielmi  Malmesburiensis 
de  antiquitate  Glastoniensis  ecclesiae  ille  desumpsit :  in 
quo  similiter  legimus :  "  Sciendum  quod  tres  hujus  no- 
minis  sunt  sancti ;  quorum  quisque  episcopus  et  confessor 
extitit.  Unus  Avernis,  alter  in  Hibernia  ;  et  ille  de  quo 
nunc  agitur  (Hiberniae  scilicet  archiepiscopus)  in  Glastonia 

"  Supra,  pag.  373.  P  Supra,  pag,  381. 

1  De  quo  supra,  cap.  6.  op.  torn.  5,  pag.  133. 
'  MS.  in  bibliotbeca  Cottoniana. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  459 

requiescens.  Iste  Patricius  Hibernite  requiescens,  in  Hi- 
bernia  extitit  natus ;  qui  ibidem  pontificavit  circa  annum 
Domini  DCCCL.  qui  etiam  ibidem  sepullus,  translatus  est 
tempore  regis  Henrici  II.  filii  Matildis  imperatricis,  cum 
Sanctis  Columkilla  et  Brigida  ;  ut  testatur  Giraldus  Cam- 
brensis  in  topographia  Hibernice." 

Ranulphus  Cestrensis'  in  polychronico,  eumque  in  Jo- 
ranalensi  historia  secutus  Johannes  Brampton,  magni  nos- 
tri  Patricii  reliquias  (Giraldi  menti  magis  convenienter)  eo 
tempore  translatas  tradit :  alterum  autem  ilium,  qui  circa 
annum  Domini  DCCCL.  floruisse  dicitur,  non  episcopum 
sed  abbatem  fuisse  dicit ;  "  de  quo  meminit  martyrologium, 
quod  quum  populum  rebellem  reperit,  de  Hibernia  reces- 
sit,  et  apud  Glastingense  monasterium  ipso  die  S.  Bartho- 
lomaei  apostoli  extremum  diem  clausit :"  atque  ad  hunc 
secundum  Patricium,  abbatem  non  episcopum,  potius 
quam  ad  alterum  ilium,  purgatorii  Patriciani  originem 
referri  scribit'.  Cui  ita  se  opponit  libelli"  de  Glasto- 
niensis  ecclesife  antiquitate  interpolator  alius  :  "  Sci- 
endum quod  Ranulphus  Cestrensis  in  nostro  Patricio 
plurimum  exorbitare  non  ignoratur  :  quippe  qui  sibi 
ipsi  in  sua  descriptione  contrariatur.  Scribit  namque 
in  sua  polychronica,  libro  quinto,  Patricium  Hiberni- 
ensem  apostolum  inter  caetera  signorum  suorum  opera 
purgatorium  quoddam  ad  terrorem  incredulorum  ibidem 
instituisse.  Et  tamen  libro  septimo  asserit  illud  purgato- 
rium non  fuisse  Patricii  Hiberniensium  apostoli,  sed  cujus- 
dam  Patricii  abbatis,  quern  libro  quinto  dicit  floruisse  circa 
annum  Domini  DCCCL.  et  quia  Hibernicos  convertere 
non  potuit,  de  Hibernia  rediisse,  et  Glastoniae  in  Anglia 
obiisse ;  cum  satis  evidenter  constat,  Hibernicos  fuisse 
conversos  per  S.  Patricium  a  Celestino  papa  missumanno 
Domini  CCCCXXV.  Si  ergo  per  priorem  Patricium  fue- 
runt  Hibemienses  conversi:  per  quae  chronica  vel  his- 
torias  reperietur  eos  a  fide  postmodum  discessisse,  quos 
Patricius  secundus  convertere  dicitur  nequivisse  ?    Et  si 

*  Ranulph.  polychronic.  lib.  5.  cap.  4. 

'   Id.  ibid,  et  lib.  1.  cap.  35.  ct  lib.  7.  cap.  20. 

"  MS.  in  bibliotbec.  colleg.  S.  Trinitat.  Cantabrig:. 


iGO  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

Sic  erat  quod  nequivit :  quis,  rogo,  eos  ad  fidem  in  qua 
nunc  sunt  legitur  postmodum  convertisse  ?  Certe,  prout 
in  chronicis  reperiri  poterit,  nullus.  Certissimum  est 
enim  sanctum  Patricium  Hiberniensium  apostolum  apud 
nos  requiescere,  et  nostri  monasterii  primum  abbatem 
fuisse ;  tarn  ex  scripturis  antiquis,  quam  etiam  ex 
ejusdem  sancti  charta,  quam  idem  sanctus  suo  tempore 
conscripsit,  in  qua  et  ipsemet  eadem  testatur.  Et  ex  vi- 
sione  cuidam  fratri  ex  eodem  monasterio  facta  testimo- 
nium, &c.  Cumlonge  post  obitum  ejusdem  sancti  frequens 
verteretur  quaestio." 

In  indiculo  reliquiarum  Glastoniensis  ccenobii,  Hen- 
rici  III.  Anglorum  regis  temporibus  edito,  S.  Patricii 
Hiberniensium  apostoli,  et  primi,  ut  ibi  appellatur,  abbatis 
illius  loci,  dies  recolitur  octavus  Calendas  Septembris  :  ad 
quern  in  Romano  martyrologio  et  S.  Bartliolomtei  apostoli 
et  S.  Patriciae  virginis  anniversaria  refertur  festivitas.  Die 
vero  praecedente,  qui  Bartliolomaeo  vulgo  abscribitur,  et 
in  Usuardi  et  in  Romano  martyrologio  S.  Patricii  abbatis 
signatus  liabetur  natalis,  sed  Nivernis,  non  Glastonias, 
celebratus.  In  utroque  etiam  illo  martyrologio,  die  decimo 
sexto  Martii  Arvernis  depositio  sancti  Patricii  epis- 
copi  commemorari  dicitur  :  quo  eodem  die  in  officio 
Canonicorum  Lateranensium,  a  Pio  V.  approbato,  S.  Pa- 
tricii Hibernise  apostoli  honoratur  memoria.  Die  au- 
tem  proxime  sequente,  quem  suo  Patricio  Hiberni  tri- 
buunt,  Nolaj  S.  Patricii  ejusdem  urbis  episcopi  agi  na- 
talitia,  ex  Nolanae  ecclesia;  tabulis  refert  in  generali  suo 
sanctorum  catalogo  Philippus  Ferrarius.  Idemque  Calendis 
Novembribus  in  territorio  Nivernensi  S.  Patricii  martyris, 
eodem  videlicet  die  quo  Romanum  martyrologium  Arver- 
nis S.  Austremonii  primi  ejusdem  civitatis  episcopi,  na- 
talem  peragi  significat.  Austremonius  autem  ille  sive  Stre- 
monius,  ut  Gregorius  Turonensis'"'  eum  appellat ;  Niver- 
niae"  primum,  deinde  Arvernias  sedisse  pei'hibetur  :  quum 
Nivernensibus,  ut  in  martyrologio''  suo  Gallicano  scribit 

"■  Gregor.  Turon.  hist.  Francor.  lib.  1.  cap.  28,  et  39. 

"  Vid.  Joan.  Chenu  et  Claudii  Robert!  episcoporum  Nivernensium  et  Clara- 
montanorum  catalog. 
y  Martyrolog.  Gallicau.  Novemb,  1.  pag.  807. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  461 

Andreas  Saussaius,  Patricium  praefecisset,  virum  aposto- 
licae  virtutis.  Et  certe  post  Austremonium,  in  Niver- 
nensium  episcoporum  catalogo,  Patricii  antiquissima  extat 
memoria ;  quem  tamen  a  nonnuUis  cum  Hiberniffi  episcopo 
inter  Macrobios  annumerato  confundi,  Claudius  Robertus 
monuit. 

Quae  vero  de  Patricii  feruntur  purgatorio,  non  modo 
Ranulphus  Cestrensis,  Henricus  Knighton,  et  Johannes 
Brampton,  sed  etiam  Matthaeus  Parisiensis^,  Vincentius 
Bellovacensis"  et  Antoninus  Florentinus'',  ex  eo  mutuati 
sunt  libello,  quem  de  Oeni  cujusdam  miUtis  Hibernici  in 
Patricianum  purgatorium  ingressu,  ex  Gilleberti  Ludensis 
monachi  relatione,  in  lucem  edidit  Henricus,  Cisterciensis 
ordinis  in  Saltereyensi  apud  Huntingdonienses  monasterio 
coenobita :  in  quo  rei  gesta;  tempus  ita  explicat,  "  Con- 
tigit  his  temporibus  nostris,  diebus  scilicet  regis  Stephani, 
militem  quendam  nomine  Owen,  de  quo  praesens  est  nar- 
ratio,  ad  episcopum,  in  cujus  episcopatu  praesens  est  pur- 
gatorium, confessionis  gratia  venire :"  deinde  reditu  ipsius 
exposito,  tum  ex  purgatorio  illo  turn  ex  peregrinatione 
Hierosolymitana ;  "  Regem,"  inquit,  "  Dominum  suum, 
cui  prius  familiaris  extiterat,  utpote  virum  industrium  et 
prudentem,  adiit,  quatenus  ejusmodi  quem  ipse  consuleret 
sibi  religionis  habitum  susciperet.  Eodem  autem  tempore 
piae  memoriae  Gervasius  abbas  coenobii  Ludensis,  qui  a 
praefato  rege  locum  ad  construendum  monasterium  impe- 
traverat,  monachum  suum  Gillebertum  de  Luda  cum  qui- 
busdam  aliis  (qui  scilicet  Gillebertus  postea  fuit  abbas  de 
Basingewere*^)  ad  eundem  regem  in  Hiberniam  misit ;  ut 
et  locum  susciperet,  et  monasterium  fundaret."  Ubi  quum 
non  alium  quam  Hibernicum  regem  describi  constet ;  Mat- 
thaeum  Parisiensem  falli  perspicuum  est  qui,  Henrici  loco 
minus  attente  considerate,  "  Oenum''  ilium,  multis  annis 


'  Matth.  Paris,  in  hist.  ann.  1153. 
»  Vincent,  specul.  liist.  lib.  20.  cap.  24. 
''  Antonin.  clitonic.  tit.  11.  cap.  18.  sec.  2. 
'  In  Flintensi  comitatu. 

^  Matth.  Paris,  edit.  Londin.  ann.  1571.  pag.  115,  116.  122.  Floiilcg.  sanctor. 
Hiberniffi,  edit.  Paris,  ann.  1624.  pag.  99.  et  107, 


482  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVU, 

sub  rege  Stephano  militantem,  licentia  a  rege  impetrata, 
profectum  esse  in  Hiberniam  ad  natale  solum,  ut  parentcs 
visitaret ;"  posteaque  "  Gervasium  Ludensis  coenobii  ab- 
batem,  rege  Anglorum  Stephano  donante,  (qui  quod  ibi 
donaret  nihil  omnino  habebat)  locum  ad  abbatiam  con- 
struendam  in  Hibernia  obtinuisse  ;"  inconsulte  tradidit. 

Hujus  autem  pseudonymi  purgatorii,  in  lacu  Diargi 
apud  Donnegallenses  positi,  originem  ad  magnum  S.  Pa- 
tricium,  qui  a  prime  est  secundus,  Henricus  refert :  quern 
etiam  ibi,  in  loco  Reglis  dicto,  quam  regiam'  Ptolemaei 
alteram  Camdenus*^  fuisse  existimat,  "  Ecclesiam  con- 
struxisse,  et  beati  patris  Augustini  canonicos  vitam  apos- 
tolicam  sectantes  in  ea  constitiiisse"  asserit.  Non  hie 
quaestionem  illam  tractandam  nobis  proponimus,  utrum 
istiusmodi  aliquos  Augustiniani  instituti  canonicos  aetas  ea 
hisce  in  partibus  viderit ;  multoque  minus  ridiculam  illam 
a  Dempsteros  motam  alteram,  in  Scotia  hoc  an  in  Anglia 
exstructum  canonicis  regularibus  a  Patricio  fuerit  monas- 
terium:  illud  potius  inquirendum,  quam  ob  causam  Patri- 
cium  nostrum  a  primo  fuisse  secundum  Henricus  dixerit. 
Neque  enim  eo  nomine  minorem,  quem  Ranulphus**  ap- 
pellat,  sed  magnum  ilium  designat,  qui  Hibernos  ad  Christi 
fideni  convertit:  quod  ab  alio  aliquo  circa  annum  Domini 
DCCCL.  praestitum  nemo  existimabit,  qui  Hiberniam  eo 
tempore  et  religionis  et  bonarum  literarum  laude  prae  aliis 
Europse  regnis  floruisse  consideraverit.  Quamobrem, 
omisso  Ranulphi,  Henrici  Knightoni  et  Johannis  Bramp- 
toni  de  purgatorio  Patricii  secundi,  abbatis  non  episcopi, 
commento ;  quae  nostra  hac  de  re  fuerit  sententia  simpli- 
citer  explicabimus, 

Sigebertus,  non  ignobilis  sue  tempore  chronographus,  in 
vulgato  Prosper!  chronico,  a  Celestino  papa  ad  Scotos  in 
Christum  credentes  Palladium  primum  missum  fuisse  epie- 
copum  inveniens ;  totius  Hiberniae  primatem  et  metropo- 
litanum  ordinatum  ilium  fuisse  (uti  et  nos')  intellexerat : 

«  "Erspa  'Piyia  vel  'Ptjyia.  Ptolem.  Geograph.  lib.  2.  cap.  2. 

'  Camden.  Hibern.  pag.  771. 

e  Dempster,  hist,  ecclesiast.  lib.  15.  num.  1001.  pag.  526. 

'■  Polychronic.  lib.  5.  cap.  4.  '  Supra,  cap.  10.  pag.  355. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  463 

indeque  de  Patricio,  qui  ipsi  in  eo  successit  munere,  ita 
scripserat :  "  Sanctus''  Patricius  secundus  Hibernise  archi- 
episcopus  anno  aetatis  suae  centesimo  vigesimo  secundo  in 
Christo  quievit."  Hoc,  ut  videtur,  legens  Henricus,  et 
primum  Hibernias  archiepiscopum  Patricium  fuisse  existi- 
mans,  prioris  alicujus  Patricii  respectu  secundum  eum 
dictum  fuisse  censuit.  Nam  antiquum  ilium  canonum  li- 
brum,  quern  in  Cottoniana  bibliotheca  reperi,  ab  eo  visum 
fuisse  vix  crediderim ;  in  quo,  ex  libris  Patricii  II.  epis- 
copi  (id  est,  ut  ego  quidem  interpretor,  libris  qui  magni 
nostri  Patricii  acta  explicant)  illud  citatum  observavi. 
"  Ethianus  et  Conallus  in  campo  Hai  episcopos  indignos 
ordinaverunt :  quos  increpavit  Patricius,  dicens :  Quare 
absque  consilio  nostro  episcopos  ordinastis  ?  quam  indigni 
sunt  apud  Dominum  ordinari  ?  Ideo  ecclesias  vestrae  sint 
semper  minimae.  Et  monachi  in  poenitentiam  adducti 
sunt :"  neque  Tirechanum  etiam  ;  qui  Palladium  alio  no- 
mine Patricium  nuncupatum  tradidit:  "  Palladius,"  in- 
quit,  "  episcopus  primo  mittitur,  qui  Patricius  alio  no- 
mine appellabatur :  qui  martyrium  passus  est  apud  Scotos, 
ut  tradunt  sancti  antiqui.  Deinde  Patricius  secundus  ab 
angelo  Dei  Victor  nomine  et  a  Celestino  papa  mittitur : 
cui  Hibernia  tota  credidit."  Unde  etiam  fortasse  factum, 
ut  quod  alii  annales  Anglo-Saxonici  ad  annum  CCCCXXX. 
de  Palladio,  id  Petroburgensium  annalium  collector  de 
Patricio  hunc  in  modum  extulerit.  "  Hep  pa/-  Pacpiciuj- 
aj^enb  jrpam  Celej-cine  chas  papan  Co  bobn,  anne  fcoccum 
f  ulluhc.  Hie  missus  est  Patjicius  a  Celestino  papa  prae- 
dicaturus  Scotorum  populo."  Atque  haec  de  Patricio,  et 
Patriciis  etiam,  dicta  sufficiant. 

In  ilia  Glastoniensis  ecclesiae  reliquiarum  notitia,  inter 
sanctos  quorum  "  corpora  super  sepulchrum  D.  Johannis 
de  Cantia  abbatis  in  opere  lapideo  honorifice  collocata 
sunt  in  parte  aquilonari  magni  altaris,"  recensentur  etiam 
sancta  Brigida  et  sancta  Columkilla,  vel  potius  sanctus 
Columkilla  de  Hibernia ;  ut  in  brevi  catalogo  sanctorum 

'  Sigebert.  in  chronico  a  Miraeo  edit,  eumquc  secuti   Matthaus  Florilegus  et 
annalium  Waverleiensium  scriptor.  ad  ann.  491. 
'   Vid.  Jocelin.  vit,  Patricii,  cap.  123, 


4<ii  BUITANNICARUM    ECCLESIAKUM  CAP.  XVIf. 

in  ecclesia  Glastoniensi  requiescentium,  niagnae  Glasto- 
niensium  tabiilic  inserto,  nominatus  reperitur.  De  utri- 
usque  adventu  et  excessu  ita  scribit  anonymus  quidam 
Glastoniensium  chronographus.  "  Anno  ab  incarnatione 
CCCCLXXXVIII.  S.  Brigida  venit  Glastoniam  :  quae  in 
insula  juxta  Glastoniam,  quae  parva  Hibernia  et  in  Anglo- 
rum  lingua  Bride-hay™  nominatur,  multo  tempore  usque 
ad  senilem  ajtatem  mansit.  Sed  utrum  ibi  obierit,  vel  inde 
repatriavit,  pro  certo  non  habemus.  Anno  ab  incarna- 
tione DIV.  S.  Columkylla  venit  Glastoniam.  Quidam 
autem  confirmant  hunc  sanctum  cursum  praesentis  vitae 
ibidem  consummasse."  Quod  enini  in  libro  de  Glastoni- 
ensis  ecclesiae  antiquitate  (unde  praecedentia  desumpsit) 
subjungitur,  ille  supprimendum  putavit.  "  Sed  utrum  sic, 
aut  inde  repatriaverit,  non  definio :"  vel,  ut  in  magna 
Glastoniensium  tabula  habetur.  "  Utrum  ibi  requiescit, 
vel  inde  repatriavit,  pro  certo  non  habemus :"  in  qua 
etiam  de  S.  Brigida  simihter  legitur.  "  Ibi  B.  Brigida 
virgo  diu  perendinavit :  sed  utrum  ibi  requiescit,  vel  re- 
patriavit, scriptum  non  invenimus." 

GiraldusCambrensis"  (eumque  secutus  Johannes  Bramp- 
ton, et  Henricus  Marleburgensis)  de  horum  translatione 
agens,  contemporaneos  Patricio  S.  Columbam  et  S.  Bri- 
gidam  fuisse  affirmat.  A  quo  non  immerito  hie  dissentit 
libelli  de  Glastoniensis  ecclesias  antiquitate  interpolator ; 
hac  de  re  ita  scribens.  "  Quamvis  sanctus  Columkilla, 
qui  etiam  secundum  quosdam  Columbanus"  dictus  est,  et 
sancta  Brigida  cum  hoc  Patricio  translati  fuerunt ;  non 
tamen  contemporanei  fuerunt.  Nam  S.  Brigida  circa  fi- 
nem  S.  Patriciimajoris  (de  quo  superius  actum  est)  floruit : 
supervixit  enim  eum,  ut  scribit  Gildas,  sexaginta  annis ; 
venitque  Glastoniam  anno  Domini  quadringentesimo  oc- 
togesimo  circiter  octavo.  Sanctus  vero  Columkilla  natus 
fuit  quatuor  annis  ante  obitum  S.  Brigidae ;  succedenteque 
aetate  venit  ipse  Glastoniam  anno  Domini  quingentesimo 


•^  Bride-eye.  id  est,  Brigidae  insula. 

"  Girald.  topograpli.  distinct.  3.  cap.  18. 

"  Vid.  supra,  cap.  15.  pag.  229. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  465 

circiter  quarto.  Hi  namque  ob  venerandas  siii  patroni 
Patricii  reliquias,  cum  nonnullis  Hiberniae  nobilibus,  locum 
Glastoniae  frequentarunt.  Haec  vero  sancta  Brigida  in 
quadam  insula  juxta  Glastoniam,  ubi  erat  oratoriumP  in 
honore  S.  Marias  Magdalena?  consecratum,  Bekery''  sive 
parva  Hibernia  dicta,  aliquantulam  moram  per  nonnullos 
annos  traxit.  Et  relictis  ibidem  quibusdam  suis  insigni- 
bus,  pera,  monili,  nola,  et  textrilibus  armis,  qua;  pro  ejus 
sanctitatis  memoria  ibi  ostenduntur  et  adorantur,  Hiber- 
niam  rediit :  ibique  non  multo  post  in  Domino  quievit,  se- 
pultaque  est  in  urbe  Dunensi." 

Qui  falso  Gildas  hie  citatur  nomine  Niniusest :  qui  "  a 
morte  Patricii  usque  ad  obitum  S.  Brigidae  sexaginta 
annos,  et  a  nativitate  S.  Columkillae  usque  ad  obitum 
S.  Brigidae  quatuor  annos"  dinumerat :  quum  nostra  chro- 
nologia  dimidiata  intervalla  haec  exhibeat :  inter  Patricii 
quidem  et  Brigidae  mortem,  non  sexaginta,  ut  cum  Ninio 
etiam  Ranulphus  Cestrensis'  et  Johannes  Brampton*  pro- 
diderunt,  sed  triginta  ;  inter  Columkillae  ortum  et  Brigidae 
obitum,  duorum  tantum  annorum  non  quatuor.  Anno 
enim  aetatis  quadragesimo  secundo  in  Britanniam  hinc 
enavigavisse  B.  Columbam  ex  Adamnano  didicimus,et  tri- 
ginta quatuor  annos  ibidem  complevisse:  licet  septuaginta 
septem  vitse  annos  Beda"  illi  attribuat.  Ab  anno  DXCVII. 
quo  ilium  obiisse  putamus,  subducti  anni  septuaginta  sex 
natali  illius  assignandum  annum  DXXI.  relinquunt ;  bien- 
nio  mortem  Brigidae  antevertentem,  quam,  cum  doctissimo 
Vossio",  ad  annum  DXXIII.  referendam  docuimus.  Quod 
non  Giraldum  solum  refellit,  qui  Patricio  Columbam  fecit 
avyxpovov,  sed  etiam  Glastoniensis  simul  et  Wintonien- 
sis  monasterii  annalium  convellit  fidem ;  qui  ut  anno 
CCCCLXXXVIII.  Brigidam,  ita  anno  DIV.  Columbam 
Glastoniam  venisse  tradunt,  ipsis  septemdecim  prius  quam 
ille  natus  fuerat  annis. 


P  Adhuc  ibi  exslare  sacellum  quidam  annotavit,  prope  roborarium  de  Wirall. 
1  Vid.  supra,  cap.  6.  op.  torn.  5.  pag.  140.  142. 

'  Polychronic.  lib.  5.  cap.  4.  •  Hist.  Joralanens.  ad  ann.  Dom.  1185. 

'  Vid.  supra,  cap.  15.  pag.  235.  "  Bed.  hist,  ccclesiast.  lib.  3.  cap.  4. 

*  Voss.  de  historicis  Latin,  lib.  3.  in  Cogitoso. 

VOL.  VI.  II 11 


466  BRITANNICARUM  ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

S.  Columbam,  discrimen  quod  capiti  suo  a  Dermitio 
rege  iniiiiinebat  dcclinantem,  Hiberniam  reliquisse,  in  de- 
cimo  quinto"  capite  leviter  significavimus.  Id  anonymus 
vitee  ipsius  scriptor  ex  Adamnano  fusius  explicat :  quod, 
quoniam  in  edito  Adamnani  opere  desideratur,  ut  a  Ste- 
phano  Vito  humanissime  communicatum  accepimus,  lec- 
tori liic  integrum  proponendum  censuimus  :  "  Causa  igi- 
tur  peregrinationis  S.  Columba;  in  insulis  maris,  secun- 
dum Adampnanum  qui  compilavit  ejus  vitam,  talis  est:  cum 
enim  Dermitius  filius  Kerbayll  regnaret  in  Hibernia  tota, 
ct  communium  negotiorum  atque  causarum  determinatio 
ad  judicium  regis  devolveretur  ;  accidit  ut  S.  Columba  ad 
praesentiam  regis  pro  quodam  libero  repetendo  accessisset. 
Cumque  rex  Dermitius  inique  in  causa  liberi  judicaret, 
commotus  vir  Dei  pro  iniquitate  sententiae,  illico  coram 
omnibus  adstantibus  surrexit,  ac  dixit :  Scito,  rex  inique, 
quia  amodo  faciem  raeam  in  tua  provincia  non  videbis, 
donee  Deus  judex  Justus  regnum  tuum  superbum  inclina- 
verit,  et  addidit :  Sicut  enim  me  hodie  coram  senioribus 
tuis  iniquo  judicio  despexisti,  sic  te  Deus  aeternus  in  con- 
spectu  inimicorum  tuorum  despiciet  in  die  belli.  Cumque 
haec  diceret,  equum  ascendens  flagello  percussit ;  et  statim 
sanguis  in  copia  emanavit.  Quod  videns  senatus  astan- 
tium,  valde  miratus  tanquam  de  re  insolita,  regi  dixerunt, 
ut  voluntatem  sancti  compleret,  ac  per  omnia  ei  obediret ; 
ne  regnum  ejus  a  Domino  Deo  dissiparetur." 

"  Sed  rex  furore  repletus  indignationis,  noluit  intelli- 
gere  ut  bene  ageret ;  sed  vindictam  de  genere  S.  Colum- 
bae  capere  volens,  juravit,  ut  plebem  ejus  tanquam  pro- 
prium  mancipium  sibi  subjugaret.  Cumque  rex  jura- 
mentmn  suum  opere  vellet  complere  coUecto  grandi  exer- 
citu  in  curribus,  et  equitibus,  et  pedestribus,  plusquam 
2300''.  prope  fines  terrae  eorum  pervenit,  ut  eos  penitus 
extirparet.  Cumque  plebs  Conalleorum^  adventum  regis 
cum  suo  exercitu  audiret,  collecta  multitudine  circiter 
3000.  afFuerunt;  viriliter  pro  sua  patria  pugnare  cupi- 


"  Supra,  pag.  236.  »  23000.  MS. 

f  Yid.  supra,  cap.  15.  pag.  230,  248,  249. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITAXr.S.  4G7 

entes.  Quibus  in  tanto  periculo  positis,  atque  in  Deo  solo 
spem  habentibus,  consurgens  S.  Columba  diluculo  noctis, 
in  spiritu  virtutis  Dei,  confortando  eos  ait :  Si  ego  ali- 
quando  contra  inimicos  meos  commisissem,  nunc  in  nomine 
Domini  Dei  Altissimi  contra  eos  surrexissem,  et  vox  ejus 
sic  terribilis  facta  est  in  auribus  suorum  commilitonum,  ut 
etiam  omnes  de  somno  excitaret :  et  addidit,  dicens :  Sicut 
enim  Dominus  cum  Moysc  contra  iEgyptios  in  mari  rubro 
fuit,  sic  hodie  pro  vobis  pugnabit  in  bello.  Nihil  ergo 
timeatis  ;  quia  nihil  passuri  estis.  Scitote  enim  quod  Do- 
minus valde  iratus  est  super  castra  superbi  regis  hujus : 
ct  si  unus  vestrum  tantvmi  fiducialiter  contra  illos  in  no- 
mine Domini  confligere  surrexerit,  solus  eos  in  fugam  per 
Dei  virtutem  convertet.  Constantes  ergo  estote,  quia  nul- 
lus  vestrum  hodie  in  acie  cadet." 

"  Tunc  pauci  milites  haec  verba  audientes,  et  tanquam 
Dei  Altissimi  testimonium  credentes,  constant!  animo  in 
hostes  eadem  hora  licet  improvidos  irruerunt.  Sancti 
enim  verbum  omnem  metum  ac  pavorem  mortis  de  cordi- 
bus  eorum  abstulit.  Tunc  angelus  Domini  in  forma  viri 
maximi,  veste  militari  indutus,  in  castris  regis  Dermitii  ter- 
ribilis apparuit ;  inter  cujus  femora  hostes  ccelum  vide- 
bant.  Qui  scuto  et  gladio  accinctus,  paratus  ad  praslium, 
paucos  milites  fiducialiter  antecedebat.  In  hujus  viri  con- 
spectu  terribili,  corda  multitudinis  adversa;  partis  viribus 
defecerunt ;  et  facti  sunt  omnes  quasi  foeminffi  imbccilles  : 
et  antequam  arma  in  hostes  converterent,  semetipsos  praj 
nimio  impetu  curruum  et  equitum  propriis  armis  occide- 
bant.  Sicut  enim  Dominus  currus  et  equites  Pharaonis 
dejecit  in  mare,  et  filios  Israel  illaesos  permisit  transire : 
sic  populum  hunc  humilem  inter  hostes  custodivit,  ut  nul- 
lus  ex  eo  in  bello  caderet ;  et  obsides  inimicorum  obtine- 
ret.  Cumque  victores  laeti  post  troplijeum  ad  viruni  Dei 
rediissent,  vir  Dei  prophetica  voce  ad  puerum  suum  Scan- 
dalanum  ait :  Dies  ista,  fili  mi,  longam  peregrinationem  a 
cognatis  carnalibus  in  terra  aliena  niihi  praeparavit.  Sed 
ne  dixeris,   donee  res  ipsa  ostendet." 

"  Post  haec  S.  Columba"  ad  S.  Finianum  episcopum  ac- 

*  Vid.  Adamnan,  vit.  Cclumb,  lib.  3,  cap.  if 

Hn2 


4G8  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

cessit,  ut  ab  eo  pcenitentiam  condignam  causa  praefati 
belli  accipcret.  Angelus  vero  Domini  comitator  ejus  ap- 
paruit :  qui  prae  nimio  splendore  obtutibus  humanis  non 
videbatur,  nisi  tantum  a  sancto  viro  Finniano,  qui  Finn- 
barrus  nominatur.  Cumque  a  viro  Dei  pcenitentiam  con- 
dignam S.  Columba  quaereret,  respondit:  Oportet,  ut  quot 
instigatione  belli  ad  infernum  dejecti  sunt,  tot  per  exem- 
plum  tuum  ad  ccelum  vehantur.  Cui  S.  Columba  gaudens 
dixit :  Judicium  rectum  judicasti  de  me.  In  illo  vero  tem- 
pore, quo  ha;c  fiebant,  seniores  Hiberniae  miscrunt  per 
nuncios  fideles  epistolam  ad  S.  Gildam  de  genere  Saxo- 
num,  ut  charitatem  mutuam  nutrirent.  Cumque  literas  per 
ordinem  legeret,  et  epistolam  a  Columba  scriptam  in  ma- 
nibus  teneret,  statim  illam  osculatus  est,  dicens :  Homo  qui 
scripsit  banc,  Spiritu  sancto  plenus  est :  et  ait  unus  de 
nunciis  :  Ut  dixistiita  est ;  sed  tamen  a  synodo'' Hibernia; 
reprehenditur,  eo  quod  cognatos  suos  in  periculo  mortis 
constitutos  belligerare  jusserit.  Tunc  S.  Gildas  reprehen- 
sionem  banc  de  Columba  audiens,  respondit :  O  quam 
stultum  est  genus  vestrum,  nibil  prudenter  intelligens  !" 

Hoc  praelium,  quod  poetica  magis  quam  historica  fide 
habetur  hie  descriptum,  est  Culedreibnense  illud,  quod 
altero  ante  relictam  a  Columba  Hiberniam  anno,  id  est, 
DLXI.  gestum  fuisse,  ex  Adamnano  declaravimus" :  in 
quo  tria  millia  cecidisse,  et  Diarmitii  filii  Cearbhailli  exer- 
citum  per  orationes  Columcilla)  devictum  fuisse,  annales 
nostri  confirmant.  Ut  sequente  anno  DLXII.  legatio  ha3c 
seniorum  Hiberniae  ad  Gildam,  non  Saxonum  (ut  per  in- 
curiam  huic  excidit  biographo)  sed  Britonum  doctorem, 
missa  fuisse  videatur:  quo  quidem  tempore,  extra  majoris 
Britannise  terminos  egisse  Gildam  dicendum  est,  si  et  nos- 
tra admittatur  hypothesis,  qua"*  anno  DLXIV.  edidisse 
eum  quam  habemus  de  Britannias  excidio  epistolam  opi- 
nati  sumus,  et  ilia  Floriacensis  libri  altera  ;  quae  eum  "  a" 
fratribus  rogatum  religiosis,  qui  ad  eum  e  Britanniis  vene- 
rant,  post  decern  annos  ex  quo  inde  recesserat,"  epistolam 


I"  Vid.  Adamnan.  vit.  Columbffi,  lib.  3.  cap.  3.  edit.  Canisii." 

'  Supra,  cap.  15.  pag.  236.  <■  Supra,  cap.  13.  op.  torn.  5. 

f  Supra,  cap.  13,  op.  torn.  5.  pag.  509. 


pag.  544. 


CAP.  XVtI.  ANTIQUITATES.  469 

illam  scripsisse  statuit.  Nempe  Constantimim  Damnoniaj 
tyrannum  ita  in  ea  affatus  est  Gilclas  :  "  Age  jam  quasi 
prjEsentem  arguo,  quern  adhuc  supcresse  non  nescio." 
Inde  extra  Britanniam  eum  fuisse,  quum  ista  scriberet, 
collegit  auctor  ille.  "  Siluisse"  prasterea  se  Gildas  in 
prologo  suo  dixerat,  "  cum  immenso  cordis  dolore,  spatio 
bilustri  temporis  vel  eo  amplius  prastereuntis ;"  posteaquc 
vel  "  cogitatuum  I'ationibus  vel  fratrum  religiosis  precibus 
coactum,  persolvisse  debitum  multo  tempore  antea  exac- 
tum."  Et  hoc  bilustri  spatio,  quo  de  opusculo  hoc  scri- 
bendo  ille  deliberaverat,  per  decern  annos  a  Britannia 
ilium  abfuisse  conclusit  idem  :  recte  secusne,  alii  viderint. 

Duplicem  quoque  legationem  ex  Hibernia  ad  Gildam 
codem  fere  tempore  missam  auctor*^  ille  memorat.  Unam 
a  "  B.  Brigida,  quae  ipso  tempore  insignis  erat  in  Hiber- 
nensi  manens  insula,  et  monasterio  virginum  pra;erat  ab- 
batissa,  virgo  prasclara :"  cui  ab  eo  nolam,  a  se  fusam, 
donatam  fuisse  ait ;  illam  fortasse  ipsam,  quam  in  Sommcr- 
settensium  parva  Hibernia  a  Brigida  relictam,  Glastoni- 
ensium*  antiquitatum  libellus  indicat.  Alteram  ab  Amme- 
rico  Hiberniaj  rege  :  cujus  ita  ille  meminit ;  "  Eo  tempore 
regnabat  Ammericus  rex  per  totam  Hiberniam,  qui  et  ipse 
misit  ad  B.  Gildam,  rogans  ut  ad  se  veniret;  promittens  se 
ipsius  doctrinis  in  omnibus  obediturum,  si  veniens  ecclesi- 
asticum  ordinem  in  suo  regno  restauraret :  quia  pene  Ca- 
tholicam  fidem  in  ipsa  insula  omnes  reliquerant.  Cum 
ha;c  itaque  audisset  Gildas  Christi  miles  beatissimus,  mu- 
nitus  armis  coelestibus,  petivit  Hiberniam,  Christum  prse- 
dicaturus." 

Juxta  nostras  rationes,  in  fine  capitis  decimi  tertii  ex- 
positas,  Gildas  epistolaris  libelli  auctor  natus  fuerit  trien- 
nio  ante  mortem  Brigidac :  et  ex  annalium  Hibernicorum 
fide,  anno  demum  aarae  nostrae  DLXVI.  hoc  est,  post  Bri- 
gidae  excessum  qviadragesimo  quarto  regnare  cocperit  Ain- 
mireus  Setnai  filius,  actorum  S.  Colmani  Elo  concinnatori 
Anmirech,  actorum  S.  yEdani  sive  Moedoglii  collectori 
Ainmireach,  Adamnano  Amurcg'",  vel(ut  cmendatior  liabet 

'  Vit.  Gilda:  ex  Floriacenai  bibliotheca  edit.  cap.  9    ct  10. 

«  Supra,  pag.  464,  465.  ■■  Supra,  cap.  15.  pag.  255, 


470  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

codex)  Ainmuireg,  et  Ainmurech,huic  vitae  Gildas  scriptori 
Ammericus  appellatus.  Quibus  positis,  neque  ad  idem 
tempus  ambas  hasce  historias  referre  possumus,  neque  ad 
eandem  etiani  personam :  sed  Brigidae  quidem  virginis  ad 
Gildam  Albanium,  Ainmirei  vero  regis  legationem  ad  Gil- 
dam  Badonicum  spectare  dicamus,  necesse  est ;  quos  (ut 
a  Gregorio  Nazianzeno'  duos  Cyprianos)  a  biographo  hoc 
confundi,  jam  antea''  monuimus.  lllud  vero  constat,  pos- 
teriorem  banc  legationem  ad  extrema  posterioris  Gildae 
tempora  esse  referendam  :  quum  ex  Ultoniensibus  anna- 
libus,  et  anno  DLXIX.  Ainmirum  regem  occisum  fuisse 
intelligamus,  et  anno  proxime  sequente  hunc  ipsum,  ut 
illi  eum  appellant,  obiisse  Gillam ;  licet  biennio  ante  mor- 
tem regis  Ainmirechi  in  annalibus  Inisfallensibus  quietem 
Gilldais  episcopi  annotatam  etiam  invenerimus.  Sed  quid 
ab  hoc  sive  Gilda  sive  Gilla  in  Hibernia  prsestitum  fuisse 
auctor  ille  narrat,  audire  fuerit  operae  pretium. 

"  Inventus,"  ait  is  de  Gilda,  "  a  quibusdam  nobilibus 
viris  quondam  sibi  notis,  regi  Ammerico  est  praesentatus. 
Quern  cum  vidisset,  multis  precibus  eum  rogabat,  pluri- 
maque  ofFerens  dona  postulabat,  ut  apud  se  maneret,  et 
sicut  ei  prius  mandaverat,  ecclesiasticum  restauraret  ordi- 
nem  in  regione  eadem.     Quia  penitus  Catholicam  fideni,  a 
maximo  usque  ad  minimum,  omnes  amiserant.    Tunc  sanc- 
tus  Gildas  munitus  clypeo   fortitudinis  et  galea  salutis, 
omnes  fines   Hiberniensium  circuivit,  et  ecclesias  restau- 
ravit,  clerum  universum  in  fide  Catholica  ut  sanctam  Tri- 
iiitatem  colerent  instruxit,  populos  graviter  morsibus  hac- 
reticorum  sauciatos  curavit,  fraudes  hajreticas  cum  aucto- 
ribus  suis  ab  eis  longe  repulit.     Jamjamque  puUulante  in 
gremio  sanctas  matris  Ecclesiae  segete  multitudinis  credcn- 
tium,  et  avulsis  haereticorum  spinis,  terra  diu  sterilis  foe- 
cundata  rore  ccelestis  gratiae,  gratiores  profert  fructus  ad 
agnitionem  supernae  vocationis.     Fide  namque  crescente 
Catholica,  regio  gavisa  est  tantum  se  promeruisse  patro- 
nuni.     Multa  deinceps  vir  beatus  monasteria  construxit 


*    Baron,  notat.  in  martyrolog.  Roman.  Septemb.  14. 
'  Supra,  cap.  13.  op.  ton".  5.  pag.  506.  509. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  471 

in  eadem  insula,  non  paucos  in  eis  nobilium  filios  enutri- 
cns,  et  norma  regularis  disciplinae  informans.  Et  ut  plures 
Domino  ofFerre  posset  alumnos,  jam  factus  monachus  col- 
legit  monachos  secum,  tarn  ex  nobilibus  quam  ex  paupori- 
bus  et  orphanis :  necnon  et  captivos  tyrannica  servitute 
paganorum  irretitos  misericorditer  liberavit :  utque  pastor 
bonus,  talenta  sibi  a  Domino  credita  fideliter  duplicata 
ipsi  ovans  reportare  curavit.  Omnem  denique  regionem 
Hiberniensium  et  Anglorum,  necnon  et  exterarum  natio- 
num,  suo  instruxit  exemplo  et  erudivit  sermone :  quarum 
gentes  et  nationes  actus  et  virtutes  ejus,  usque  in  hodier- 
num  diem,  honorifice  venerantur  ubique." 

Verum  eadem  vanitate  Hibernienses  ad  fidem  redux- 
isse  Gildam  iste  scribit,  qua  "  omnem  regionem  Anglorum 
suo  erudivisse  sermone."  Tantum  enim  abest,  ut  Gildaj 
opera  Hibernienses  ad  fidem  fuerint  conversi ;  ut  Hiber- 
niensium potius  industria  ipse  Gildas  in  fide  et  divinarum 
literarum  scientia  plenius  institutus  fuisse  videatur.  Ne- 
que  enim  alio  locum  ilium  rectius  accommodari  posse  arbi- 
tror,  qui  in  vitse  Gildae  sexto  capite  antea  prajcesserat: 
"  S.  Gildas,  cum  per  aliquos  annos  in  doctrina  B.  Hilduti 
commoratus  fiiisset,  et  tam  secularibus  prout  res  suppe- 
tebat  quam  divinis  scripturis  ab  eo  optime  quicquid  sibi  a 
divina  bonitate  creditum  fuerat  edoctus  esset,  valedicens 
pio  magistro  venerandisque  condiscipulis  Iren  perrexit,  ut 
et  aliorum  doctorum  sententias,  in  philosophicis  atque 
divinis  Uteris,  investigator  curiosus  exquireret.  Igitur  cum 
piurimorum  doctorum  scholas  peragrasset,  et  tanquam 
apis  prudentissima  diversorum  florum  succos  collegisset, 
in  alveario  matris  Ecclesise  recondidit :  ut  in  tempore  op- 
portuno  melliflua  evangelii  verba  in  populos  ad  superna 
gaudia  revocandos  effunderet,  et  ut  servus  bonus  talentum 
sibi  creditum  suo  Domino  cum  lucro  reportaret." 

Nam  ut  Hibernia  a  Diodoro  Siculo'  olim  Iris,  et  Hiberni 
posterioribus  quoque  temporibus  Iri""  et  Irenses  dicti :  ita 
Gildie  aetate  celebres  in  Hibernia  fuerunt  scholae ;  Arma- 
chana,  in  qua  Gildam  seniorem  studium  rexisse  audivimus", 

'  Diodor.  lib.  5.  pag.  309.  edit.  Ilanov.  Gracco-Latin. 

"  Supra,  cap.  16.  pag.  281.  "  Supra,  pag.  420. 


472  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVH. 

Clonardensis,  cui  S.  Finianus  prjefuit,  et  Rossensis,  ubi 
S.  Brendunum  artes  liberales  praslegisse  in  suis  reruni 
Hibernicarum  coUectaneis  refert  D.  Hanmerus.  Est 
autem  hajc  sedes  episcopalis,  in  provinciali  Romano  Ros- 
ailithir,  in  archivis  regiis  Ros-hilary,  hodieque  a  Carbrasa 
regione,  ad  oram  maritimam  Corcagiensis  comitatus  posita, 
Ros-carbre  appellata:  in  qua  habetur  ecclesia  S.  Fach- 
nani  nomine  insignita,  quem  ut  virum  sapientem  et  pro- 
bum  scriptor  vita  S.  Mocoemogi  celebrat,  et  habitavisse 
notat  "  in  australi  Hiberniae  p.arte  juxta  mare,  in  suo  mo- 
nasterio  quod  ipse  fundavit ;  ubi  crevit  civitas,  in  qua 
semper  mansit  magnum  studium  scholarium,  qua  dicitur 
Ross-ailithry." 

Fuit  et  Clonarda  episcopatus  Midensis  sedes  antiqua  : 
cujus  in  Finiani  officio  hymnus  olim  cani  solitus  ita  me- 
minit : 

Nativus  de  Lagcnia 

Qui  sprevit  nomen  regiutn, 
Hie  sumpsit  infra  mcenia 

Legendi  privilegium. 
Trium  virorum  millium 

Sorte  fit  doctor  humilis  : 
Verbi  his  fudit  fluvium, 

Ut  fons  einanans  rivulis. 
En  hie  rexit  in  literis 

Viae  vicinus  regiae : 
Hie  se  jungebat  superis, 

Hie  transfertur  egregie. 

De  eadem  schola  Clonardensi  in  vita  S.  Molua;  sive 
Lugidi  ita  legimus  :  "  Venit  ad  sanctam  scholam  S.  Fini- 
ani in  suacivitate  Cluain-haiaird,  quae  est  in  confinio  Lagi- 
nensium  et  nepotum  Neil  :  in  qua  schola  multitude  sanc- 
torum Hiberniae  divinitatem  apud  S.  Finianum  scrutaban- 
tur."  Et  in  vita  S.  Ruadani,  monasterii  Lothrani  in  regi- 
one Muscraiana  conditoris :  "  Perrexit  ad  sanctum  Finia- 
num virum  sapientissimum,  qui  habitabat  in  sua  civitate 
Cluain-iharaird,  quae  est  in  confinio  Laginensium  et  regio- 
nis  Midi :  mansitque  ibi  B.  Ruadanus  apud  prajdictum 
S.  Finianum,  legens  diversas  scripturas  et  multum  profici- 
cns  in  eis."  Et  in  ipsius  Finiani  actis  :  "  In  loco  qui  Clua- 
naraird  dicitur,  velut  sol  in  medio  coeli,  S.  Finianiis  radios 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  4'7<j 

virtutum  et  salutaris  doctrinac  atque  miraculoruiu,  illus- 
trando  mundiim  emisit.  Fama  enim  bonorum  operum  ejus 
ex  diversis  terrae  partibus  viros  illustres  partim  ad  Scrip- 
turam  sacram  addiscendam,  partim  ad  ecclesiasticam  insti- 
tutionem  percipiendam,  quasi  ad  quoddam  totius  sapien- 
tiae  sacrarium,  attraxit :  quorum  nomina  sunt,  duo  Kierani 
(Kieranus  filius  artificis  qui  mcc-j-tAejjx  dicitur,  et  Kieranus 
Saigre)  Columba  Kille  et  Columba  filius  Crimthaind,  duo 
Brandani  (Brandanus  filius  Findloga,  et  Brandamis  Birra 
qui  propheta  in  scholis  illis  et  sanctorum  Hiberniensium 
habebatur)  et  Laserianus  filius  Nadfraith,  et  Sinell  filius 
Maenaci,  et  Cainecus  filius  nepotis  Daland,  et  Ruadan 
Lothra,  et  Nannyd  Lamdere,  et  Mugenoc  Killicumuli,  et 
episcopus  Sennach,  et  multi  alii.  Et  hi  omnes  erant  viri 
sancti  et  virtutibus  pleni." 

De  Kierano  filio  artificis,  qui  primo  hie  nominatus  est 
loco,  accipiendum  est  illud,  quod  in  Midensis  ecclesiae  ha- 
betur  tabulis :  "  Dominium  de  Clonard,  cum  suis  villulis 
sibi  annexis,  dedit  sanctus  Keranus  sancto  Finiano  doctori 
suo  et  suis  successoribus."  Quem  fiivwOaSiov  extitisse 
scriptor  vitae  illius  indicat,  anno  aetatis  trigesimo  tertio, 
quem  nostrae  aeraB  Dominicse  DXLIX.  fuisse,  ex  annalibus 
Ultoniensibus  intelligimus,  "  quum  uno  tantum  anno  vix- 
isset  in  civitate  sua  Cluan  mic  nois  ;"  quae  Clonensis  epis- 
copatus  sedes,  Midensi  hodie  habetur  unita.  Sed  quod 
junior  ille  usurpare  non  potuit, 

id  Kieranus  alter  Saigrius  habuit  dicere  ;  si  ut  jam  pro- 
posito  discipulorum  Finiani  catalog©,  ita  veras  etiam  ration! 
esset  consentaneum,  quod  in  illius  refertur  vita :  "  Iste 
S.  Kiaranus  valde  erat  humilis  in  omnibus  :  qui  multum 
diligebat  divinam  Scripturam  audire  discere  ad  decrepitam 
aetatem.  Fertur  enim  de  eo,  quod  ipse  cum  caiteris  Sanc- 
tis Hiberniae  sui  temporis  ad  virum  sanctum  sapientissi- 
mumque  Finianum  abbatem  monasterii  Cluana-haiaird  ex- 
ivit  in  sua  senectute ;  et  in°  divinis  sancta  schola  ejus  le- 
gebat.  Inde  vero  beatissimus  Kiaranus  alumnus  sancti  Fi- 

">  DUiina  in. 


474  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

niani,  sicut  alii  sancti  HibernitE,  dicitur.  Cum  enim  ipse 
senex  sapiens  et  bene  doctus  ac  pontifex  esset ;  dignatus 
tamen  est  discere  sub  genu  alterius,  propter  humilitatem 
suam  et  amorem  sapientiae."  Verum,  quum  anno  CCCLII. 
natum  fuisse  Kieranum  ex  hoc  ipso  biographo  docueri- 
musP ;  ad  banc  eetatera  vitam  eum  produxisse,  existimare 
non  possumus. 

Ex  aliis  Finiani  auditoribus  hie  commemoratis,  Brenda- 
nus  Findlogae  filius  "  multa''  monasteria  et  cellas  per  diver- 
sas  regiones  Hibernia;  fundavit ;  in  quibus  tria  millia  mo- 
nachorum,  ut  perhibetur  a  senioribus,  sub  illo  erant." 
Columba  vero,  a  multitudine  cellarum  a  se  constitutarum 
Kille  cognomentum  adeptus,  "centum"  coenobiorum  exti- 
tit  fundator :"  quorum  prascipua  Dearmachanum  et  Hey- 
ense  fuisse  declaravimus :  "  ex  quo  utroque  perpkuima 
exinde  monasteria  per  discipulos  ejus  et  in  Britannia  et  in 
Hibernia  propagata"  fuisse  testatur  Beda\  De  antiquis 
vero  hisce  coenobiis  Johannes  Rossus  Warwicensis'  jam- 
pridem  monuit :  "  Magistros  et  scholares,  qui  ad  fidem 
Christi  conversi  sunt,  docuisse  in  monasteriis  locisque  de- 
votis,  secundum  formam  studiorum  antiquorum  :"  cum  di- 
vinis  videlicet  studiis  humaniorem  etiam  literaturam  con- 
junxisse;  ut  et  Trithemius"  indicat,  et  codex  ille  MS.  con- 
firmat,  qui  in  Wigorniensis  ecclesiae  bibliotheca  adhuc 
conservatur,  continens  "  Commentum  (ut  libri  habet  in- 
scriptio)  Dunchat  pontificis  Hiberniensis,  quod  contulit 
suis  discipulis  in  monasterio  S.  Remigii  Douns,  sujjer 
astrologia  Martiani  Capellaj  Varronis."  Ejusmodi  in  Hi- 
bernia, hisce  de  quibus  nunc  agimus  temporibus,  praeter 
Brendanica  et  Columbiensia,  duo  celeberrimi  nominis  flo- 
ruerunt  coenobia  :  Benchorense  S.  Comgalli,  et  Ratheni- 
ense  S.  Carthagi. 

Rathenin    locum  hunc  hodie  nominant,  in  occidentali 

P  Supra,  pag.  429.  et  cap.  14.  pag.  50. 

1  Vita  Brcndani  MS.  de  quovid.  supra,  pag.  277. 

•■  Jocelin.  vit.  Patricii,  cap.  89. 

»  Bed.  hist,  ecclesiastic,  lib.  3.  cap.  4.   Vide  supra,  cap.  15.  pag.  231.  244. 

'   Hist.  reg.  Angl.  pag.  77. 

"  Jo.  Tritiiera.  clironic.  Hirsaugiens.  ad  annum  Dom.  850.  et  lib.  1.  de  illus- 
tribus  viiis  ordin.  Benedicti,  cap.  0.  vide  Christoph,  Brower.  antiquitat.  Fuldens. 
lib.  1,  cap.  9,  10,11. 


CAP.  XVIl. 


ANTIQUITATES.  475 


Midia  ad  octo  niilliarium  a  Dearmachano  Columbae  monas- 
terio  sitiim;  non  procul  a  Land-elo  ccenobio,  quod  in  Fer- 
callia  construxerat  Colmanus  abbas,  cognomentum  Elo 
inde  adeptus.  De  eo,  in  vita  Carthagi,  cujus  penes  me 
duo  sunt  MSS.  exemplaria,  ista  tradita  invenio :  "  Civitas 
Rathen  posita  est  in  medio  Hibernia;,  in  regione  Midi,  in 
plebe  scilicet  Fearceall.  In  ipso  loco  maximum  monaste- 
rium  ajdificatum  est  a  S.  Carthago  :  in  quo  ipse,  per  qua- 
draginta  annos  vixit,  et  in  quo  DCCCLXVII.  monachi 
simul  sub  eo  fuerunt ;"  multis  ad  eum  a  diversis  provinciis 
Hiberniae  et  Britanniae  confluentibus.  Idem  quoque 
author  expulsionem  S.  Cartliagn  monasterio  Rathenien  is 
postea  enarrans  ;  "  Perrexit,"  inquit,  "  Sanctus  in  viam 
cum  discipulis  suis,  qui  erant  numero  DCCCLXVII.  et 
coacqualis  numerus  in  civitate  Raythen  in  sepulchris 
mansit:  et  plures  in  aliis  locis  per  Hiberniam  de  discipulis 
S.  Mochuda  vivi  et  defuncti  fuerunt.  Et  qui  secuti  sunt 
sanctum  senem  Carthagum  de  civitate  Raythen,  pleni  gra- 
tia Dei  erant :  et  plures  ex  eis  postea  sancti  episcopi  et 
abbates  facti,  loca  Domino  aedificaverunt."  Ab  alio  vitae 
ejusdem  scriptore,  "  exceptis  parvulis  et  servientibus, 
sanctorum  monachorum  numerus  DCCCXLVII."  fuisse 
proditur,  "  labore  manuum  suarum  victum  sibi  ac  paupe- 
ribus  acquirentium."  Alius,  iisdem  exceptis,  DCCCXLIV. 
tantum  numerat :  monasterium  illud  situm  fuisse  addens, 
"  in  aquilonali  parte  Hiberniae,  in  finibus  Midiae,  in  plebe 
Fercel,  in  loco  qui  dicitur  Rathen."  Sed  multo  celebrius 
fuit  illud  alterum  Benchorense"  ccenobium,  in  regione  quae 
ab  arduo  situ  Ardes,  et  eodem"  sensu  Latine  altitudo  Ul- 
torum  dicitur,  constitutum  :  de  quo  in  vita  Comgalli 
legimus  :  "  Constituit  magnum  monasterium  quod  vo- 
catur  Beanchor,  in  regione  quae  dicitur  altitudo  Ul- 
torum,  juxta  mare  orientale."  Et  paulo  post :  "  In  di- 
versis monasteriis  et  cellis  tria  millia  monachorum  sub 
cura  sancti  patris  Comgalli  fuerunt:  sed  major  et  nomina- 
tior  caeteris  pracdictum  monasterium  Beanchor  est ;  ubi 
clara  civitas  in  bonore  sancti  Comgalli  aedificata  est." 

"  Vide  supra,  pag.  '130.  ct  cap.  6.  et  13.  op.  torn.  5.  pag.  101.  506. 
'  Ut  Alti-macha  ct  ,\rdmacha,  supra,  pag.  411. 


476  BRITANNICARUM    KCCLESIARUM  CAP.  XVII. 

Monasterium  hoc  a  piratis  olim  dcstructum,  nongentis 
simul  inonachis  una  die  occisis,  a  Malachia  fuisse  reaedifi- 
catum,  docet  in  ejus  vita  Bernardus  :  de  antiqua  illius 
gloria,  inter  alia,  haec  adjiciens  :  "  Nempe  nobilissiinum 
extiterat  ante  sub  primo  patre  Congello  multa  millia  mo- 
nachorum  generans,  multorum  monasteriorum  caput.  Lo- 
cus vere  sanctus  foecundusque  sanctorum,  copiosissimc 
fructificans  Deo ;  ita  ut  unus  ex  filiis  sanctae  illius  congre- 
gationis,  nomine  Luanus,  centum  solus  monasteriorum  fun- 
dator  extitisse  feratur.  Quod  idcirco  dixerim,  ut  ex  hoc 
uno  conjiciat  lector,  quam  ingens  fuerit  reliqua  multitudo. 
Nee  modo  Hiberniam  Scotiamque  repleverunt  genimina 
ejus :  sed  in  exteras  etiam  regiones,  quasi  inundatione 
facta,  ilia  se  sanctorum  examina  efFuderunt.  E  quibus 
ad  has  nostras  Gallicanas  partes  sanctus  Columbanus 
ascendens,  Luxoviense  construxit  monasterium,  factus 
ibi  in  gentem  magnam.  Aiunt  tam  magnum  fuisse, 
ut  succedentibus  sibi  vicissim  choris  continuarentur  so- 
lemnia  divinorum ;  ita  ut  ne  momentum  quidem  diei  ac 
noctis  vacaret  a  laudibus." 

Haec  Bernardus :  et  ilium  in  annalibus  ad  annum  Christi 
MCXXXIX.  excipiens  Thomas  Casa;us.  Hoc  "  olim 
destructum  a  piratis,  qui  fere  omnes  ecclesias  et  libros 
totius  Hiberniae  destruxerunt  et  combusserunt,  Malachias 
reasdificavit.  Ferunt  namque  nongentos  monachos  simul 
una  die  a  piratis  in  eodem  occisos.  Sed  non  est  putan- 
dum,  ut  quidam  aestimant,  propter  aliqualem  similitudinem 
nominum  et  rerum  gestarum,  hoc  esse  quod  Beda  dicit  in 
secundo  libro  de  gestis  Anglorum,  et  Henricus  Lincollien- 
sis  archidiaconus  de  conversione  gentis  Anglorum.  Nam 
illi  monachi  erant  de  monasterio  Bangorensi  in  Britannia, 
isti  de  monasterio  Benghorensi  inHibernia:  illi  interfecti 
a  rege  ^thelredo  Northumbrorum  juxta  Lexcestriam,  isti 
in  monasterio  suo  a  piratis  in  Ultonia ;  illi  mille  ducenti, 
isti  nongenti." 

Etsi  vero  ex  his  quae  dicta  sunt  satis  liqueat,  a  scriptore 
vitaB  Gildae  sinejudicio  et  modo  fuisse  illud  pronunciatum ; 
illius  temporibus,  Hibernos  "  penitus  Catholicam  fidem,  a 
maximo  usque  ad  minimum,  omnes  amisisse  ;"  illud  tamen 


CAP,  XVII.  ANTIQUITATES,  477 

non  tlifficulter  admitti  posse  arbitranmr,  a  primaevo  et  fidei 
et  sanctitatis  a  Patricio  illis  tradito  exemplo  nonnihil  eos 
defecisse.  Ut  licet  non  universalis  et  oXiki),  particularis 
tamen  et  fiepiKrj  in  nostris  partibus  religionis  eclipsis  ob- 
servari,  indeque  quod  ab  Andrea  Saussaio  de  Gilda  scrip- 
turn  est  aliquo  modo  ferri  potuerit:  "Hibernos  niaxime 
ab  impietatis  errorisque  non  modo  laqueis,  sed  et  vitiorum 
turpiter  illic  grassantium  exitiosis  nexibus,  fortiter  eman- 
cipatos,  feliciter  in  veritatis  et  pietatis  tramitem  perduxit." 
Nam  et  doctissimum  Finianum  nostrum  e  Britannia,  in 
qua  "  tribus  constructis  ecclesiis  triginta  ipse  annis  com- 
moratus  est,"  reversum  esse  in  Hiberniani,  ad  fidem  post 
B.  Patricii  obitum  neglectam  restaurandam,  in  ecclesias- 
tico  ipsius  officio  notatum  invenimus :  hoc  etiam  hymno 
apposito : 

Adest  dies  Isetitise ; 

Cleri  plaudant  cum  jubilo  : 
Refulsit  sol  justitiae, 

Qui  prius  erat  sub  nubilo. 
Gratuletur  Hibernia, 

Freta  doctore  coelitus  ; 
Quo  cleri  contubernia 

Reformantur  divinitus. 
Erroris  iter  devium, 

Quo  sine  fine  curritur, 
Per  hujus  magisterium 

A  nobis  intercluditur. 

A  priorum  vero  perfectione  tantum  abfuisse  successores 
hcsce,  quantum  a  solis  splendore  lunam,  antiquus  sanc- 
torum Hibernia2  catalogus  significat :  quem,  quia  summa 
cum  brevitate  sanctorum  nostrorum  seriem  ab  anno 
CCCCXXXIII.  ad  DCLXIV.  continuatam  exhibet  sy- 
nopsim,  e  tenebris  in  quibus  hactenus  delituit  eruere 
et  aliquantulum  illustrare  placuit. 

INCIPIT  CATALOGUS   SANCTORUM  HIBERNIA,  SECUNDUM 
DIVERSA  TEMPORA. 

"  Primus  ordo  Catholicorum  sanctorum  erat  in  tempore 
Patricii.     Et  tunc  erant  episcopi  omnes  clari  et  sancti  et 


478  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

spiritu  sancto  pleni  CCCL.  numero,  ccclesiarum  fumlatores. 
Unum  caput  Christum,  et  unum  ducem  Patricium  habe- 
bant :  unam  missam,  unam  celebrationem,  unam  tonsuram 
ab  aure  usque  ad  aurem,  sufFerebant.  Unum  Pascha, 
quarta  decima  luna  post  sequinoctium  vernale,  celebrabaut : 
et  quod  excommunicatum  esset  ab  una  ecclesia  omnes  ex- 
communicabant.  Mulierum  administrationem  et  consor- 
tia non  respuebant'' :  quia  super  petram  Christum  fundati, 
ventum  tentationis  non  timebant.  Hie  ordo  sanctorum  per 
quaterna  duravit  regna,  hoc  est,  pro  tempore  Laeogarii,  et 
Aila  Muilt,  et  Lugada  filio  Laeogarii,  et  Tuathail.  Hi 
omnes  episcopi  de  Romanis,  et  Francis,  et  Britonibus,  et 
Scotis  exorti  sunt." 

"  Secundus  ordo  Catholicorum  presbyterorum.  In  hoc 
enim  ordine  pauci  erant  episcopi,  et  multi  presbyteri,  nu- 
mero CCC.  Unum  caput  Dominum  nostrum  habebant, 
diversas  missas  celebrabant  et  diversas  regulas,  unum 
Pascha  quartadecima  hina  post  aequinoctium,  unam  ton- 
suram ab  aure  ad  aurem  ;  abnegebant  mulierum  adminis- 
trationem, separantes  eas  a  monasteriis.  Hie  ordo  per 
quaterna  adhuc  regna  duravit,  hoc  est,  ab  extremis  Tua- 
thail, et  per  totum  Diarmata  regis  regnum,  et  duorum 
Muredaig  nepotum,  et  ^do  filii  Ainmerech.  A  Davide 
episcopo  et  Gilla^  et  a  Doco  Britonibus  missam  accepe- 
runt :  quorum  nomina  haec  sunt :  duo  Finiani,  duo  Brenda- 
ni,  Jairlaithea  Tuama,  Comgallus,  Coemgenus^,  Ciaranus*, 
Columba,  Cainecus,  Eogenius  mac  Laisreus",  Lugeus,  Lu- 
deus,  Moditeus,  Cormacus,  Colmanus,  Nesanus,  Laisrea- 
nus,  Barrindeus,  Coemanus,  Ceranus,  Conianus,  [Endeus, 
iEdeus,  Byrchinus,]  et  alii  multi." 

"  Tertius  ordo  sanctorum  erat  talis.  Erant  presbyteri 
sancti,  et  pauci  episcopi,  numero  centum :  qui  in  locis 
desertis  habitabant,  et  oleribus  et  aqua  et  eleemosynis 
[fidelium]  vivebant,  propria*  devitabant,  et  diversas  regu- 

y  Al.  nee  laicos  necfcemiiHU  de  ecehsiis  repetlebant. 
'  Al.  S.  Gilda.  »  Al.  Caymginus. 

^  Al.  Queraniis.  '^  Al.  Laysreus, 

''  Al,  Omnia  Icrrenu  conlemnebaiit,  et  omncm  suswrrationem  ef  dclractionem  pe- 
nilus  evitabaiil. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  479 

las  et  missas  habebant,  et  diversam  tonsuram,  (alii  enim 
habebant  coronam,  alii  cassariem)  et  diversam  solemnita- 
tem  paschalem.  Alii  enim  resurrectionem  XIV.  luna 
vel'  XVI.  cum  duris  intentionibus  celebrabant.  Hi  per 
quaterna  regna  vixerunt,  hoc  est,  yEda  AUain  (qui  tribus 
annis,  pro  cogitatione  mala,  tantum  regnavit)  et  Domnail, 
et  filiorum  Mailcobi  et  ^da  Slaine  permixta  tempora; 
et  usque  ad  mortalitatem  illam  magnam  perduraverunt. 
Ha;c  sunt  nomina  eorum.  Petranus  episcopus,  Ultanus 
episcopus,  Colmanus  episcopus,  Murgeus  episcopus,  ^Eda- 
nus  episcopus,  Lomanus'  episcopus,  Senachus  episcopus. 
Hi  sunt  episcopi,  et  alii  plures.  Hi  vero  presbyteri :  Fechi- 
nus  presbyter,  Airendanus,Failanus,  Comanus,  Commianus, 
Colmanus,  Ernanus,  Cronanus,  et  alii  plurimi  presbyteri." 

"  Primus  ordo  sanctissimus,    secundus   ordo   sanctior,  ■ 
tertius  sanctus.     Primus  sicut  sol  ardescit,  secundus  sicut 
luna,  tertius  sicut  stellffi." 

In  duorum,  qute  hie  secutus  sum,  altero  et  recentiori 
exemplar!  paulo  prolixior  hie  habebatur  dvaKt(j>a\aiw<ng. 
"  Nota  quod  primus  ordo  erat  sanctissimus,  secundus 
sanctus  sanctorum,  tertius  sanctus.  Primus  sicut  sol  in 
fervore  claritatis  calescit,  secundus  sicut  luna  pallescit, 
tertius  sicut  aurora  splendescit.  Hos  tres  ordines  B.  Pa- 
tricius  superno  oraculo  edoctus  intellexit ;  cum  in  visione 
ilia  prophetica  vidit  totam  Hiberniam  flamma  ignis  reple- 
tam,  deinde  montes  tantum  ardere,  postea  lucernas  ardere 
in  vallibus  conspexit."  Qua3  visio  a  Jocelino''  plenius  ha- 
betur  proposita ;  lucis,  quae  post  extremas  istas  tencbras  a 
Patricio  conspecta  fuisse  dicitur,  duplici  hac  secundum  Hi- 
bernicorum  et  Anglicorum  sensum  subjecta  interpretatione. 

"  Tempus  tenebrarum  Hibernici  illud  autumant,  quo 
prius  Gurmundus''  ac  postea  Turgisus,  Norwagenses  prin- 
cipes  pagani,  in  Hibernia  debellata  regnabant.  In  illis 
enim  diebus  sancti  in  cavernis  et  speluncis,  quasi  carbones 
cineribus  cooperti,  latitabant  a  facie  impiorum,  qui  eos 
tota  die  quasi  oves  occisionis  mortificabant.     Ex  qua  re 

'  Al.  alii  XIII.  celebrabant.  '  Al.  Lomprianus. 

15  Jocelin.  vit.  Patric.  cap.  175. 

•■  Vid.  supra,  pag.  373,  421,  ct  cap.  H.  pag.  91. 


4S0  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVIF. 

accidit,  ut  varii  ritus  contra  ecclesiastica  instituta  in  Hi- 
bernia  inducerentur ;  et  a  prtelatis  sancta;  ecclesia;,  divina; 
legis  ignaris,  contra  formain  ejusdem  nova  sacramenta 
conficerentur.  Lucem  vero  ex  aquilonali  parte  exori- 
entem  et  licet  diutino  conflictu,  tenebras  exterminantem 
Hibernigen«  S.  Celestium'  Machinensem  archiprajsulem 
totiusque  Hibernia;  primatem  asserunt,  qui  S.  Patricii  ves- 
tigia diligentiori  studio  secutus  fuit;  sou  S.  Malachiam, 
qui  prius  in  Dunensi  ecclesia,  postmodum  in  Ardmachana 
metropoli  prajfuit,  et  Hiberniam  ad  Christianae  legis  sta- 
tum  reduxit.  E  contra  Anglici  lucem  illam  arbitrantur 
ascribendam  suo  adventui ;  eo  quod  tunc  ecclesia  vide- 
batur  suo  judicio  in  meliorem  statum  provehi,  religio  pl.an- 
tari  ac  propagari,  atque  sacramenta  ecclesiastica  et  Chris- 
tianse  legis  instituta  ritu  competentiori  observari.  Ego 
vero  funem  contentiosum  inter  eos  nee  porto  nee  dirimo ; 
sed  hujus  rei  discussionem  atque  definitionem  divino  judicio 
relinquendam  censeo."     Ita  Jocelinus, 

In  tribus  istis  sanctorum  ordinibus,  praecipuam  in  litur- 
gia  ecclesiastica,  regulis  monasticis,  tonsura,  observa- 
tione  paschali  et  mulierum  contubernio,  ab  auctore  cata- 
logi  vides  observatam  fuisse  discrepantiam.  Et  missae 
quidem  sive  publicae  liturgiae  unum  et  eundem  ritum  initio 
a  Patricio  hue  introductum,  et  a  discipulis  ipsius  observa- 
tum  ille  notat.  Ejus  originem  a  B.  Marco  evangelista 
arcessit  libelli  de  officiorum  ecclesiasticorum  prima  insti- 
tutione  vetus'^  auctor :  atque  eundem  ritum,  a  Germano  et 
Lupo  acceptum,  Hibernis  communicavisse  Patricium ;  in- 
deque  Comgallum,  per  discipulum  suum  Columbanum,  ad 
transmarina  ccenobia  propagavisse  significat.  Quum  enini 
dixisset  (quod  ipsius  tamen  fide  dictum  esto)  "  B.  Hiero- 
nymum  adfirmasse,  ipsum  cursum,  qui  dicitur  prassente 
tempore  Scotorum,  B.  Marcum  decantavisse,"  Patricium, 
a  Lupo  et  Germano  archiepiscopum  in  Scotiis  ac  Britan- 
niis  positum,  "  ipsum  cursum  ibidem  decantavisse"  af- 
firmat :  de  subsecuta  successione  ista  subjiciens ;  quae  ut 

'  Ceallach  sive  Kellach  Ardmaclianum  archiepisc.  aliis  Celestinum,  Bernardo 
in  vita  Malachiae  Celsum  appcUatum. 

''  Vide  supra,  pag.  399.  ct  cap.  11,  op.  torn.  5.  pag.  394. 


CAP.  XVn.  ANTIQUITATES.  481 

tlepravatissime  erant  scripta  repraesentare  voluimiis,  cras- 
siorum  errorum  emendatione  ad  marginem  apposita. 

Patricius  "  ipsum  cursum  ibidem  decantavit ;  et  post 
ipsum,  beatus  Wandilocus  senex  et  beatus  Comogillus' ; 
qui  habuerunt  in  eorum  monasterio  monachos  circiter  tria 
millia.  Inde  beatus  Wandilocus  in  praedicationis  ministe- 
rium  a  beato  Comogillo  missus  est,  et  beatus  Columbanus 
partibus  Galliarum  destinati"  sunt  Luxogilum  monaste- 
rium :  et  ibidem  ipsum  cursum  decantaverunt.  Et  inde 
postea  percrebuit  formam"  sanctitatis  eprum  per  universum 
orbem  terrarum :  et  multa  coenobia,  ex  eorum  doctrina, 
tarn  virorum  quam  puellarum  sunt  congregata.  Et  postea 
inde  sumpsit  exordium  sub  beato  Columbano,  quod  ante 
beatus  Marcus  evangelista  decantavit.  Et  si  nos°  non 
creditis :  inquirite  in  vita  beati  Colunibani  et  beati  Eustasi 
abbatis,  (plenius  invenietis)  et  dicta  beati  Attclaeti''  abbatis 
Ebovensis." 

Comogillum  ilium,  sive  Comgallum  potius,  Columbani, 
Luxoviensis  et  Bobiensis  ccenobii  conditoris  niagistrum, 
ad  secundum  sanctorum  ordinem  catalogi  auctor  refert : 
in  quo,  ut  et  in  tertio,  diversas  missas,  sive  dissimiles  litur- 
gia;  formulas,  in  Hibernia  receptas  fuisse  idem  indicat. 
Quam  varietatem  subsequentibus  seculis  auctam  potius 
quam  imminutam  fuisse,  illud  Gilleberti'',  Lumnicensis  epis- 
copi  et  Romani  pontificis  apud  Hibernos,  duodecimo  post 
Christum  seculo,  legati,  in  libelli  de  usu  ecclesiastico  ad 
episcopos  et  presbyteros  Hiberniae  procemio,  demonstrat : 
"  Rogatu^  necnon  et  praecepto  multorum  ex  vobis,  cha- 
rissimi,  canonicalem  consuetudinem  in  dicendis  horis  et 
peragendo  totius  ecclesiastici  ordinis  officio  scribere  co- 
natus  sum,  non  prajsumptivo,  sed  vestrae  cupiens  parere 
piissimac  jussioni :  ut  diversi  et  schismatici  illi  ordines, 
quibus  Hibernia  pene  tota  delusa  est,  uni  Catholico  et 
Romano  cedant  officio.     Quid  enim  magis  indecens  aut 


'  Comgallut.  *"  Destinatus  est  Luxovium. 

"  Fama.  "  Nobis. 

V  Aithalie  abbatis  BobiensU. 

t  De  quo  supra,  pag.  432. 

'  Epist.  Hibern.  sylloge,  num.  30.  op.  torn,  4.  [a^.  500. 

VOL.  VI.  I  r 


482  BRITANNICARUM    ECCIiTiSIARUM  CAP.  XVII. 

schismaticiim  dici   poterit ;  quam  doctissimum  unius  or- 
dinis  in  alterius  ecclesia  idiotam  et  laicum  fieri  ?" 

A  Conigallo  vel  Congello  illo,  de  quo  jam  diximus, 
"  monachismus  ^gyptius  a  Pelagio  (haeresiarcha)  intro- 
ductus,  sub  specie  religionis  in  Britannia  radices,  vires  et 
incrementa  largissima  cepit,  ad  alias  Europaa  provincias 
plantaria  transmittens :"  si  Johaniiem  Balaeum'  audire  li- 
beat,  qui  hunc  anno  Christi  DXXX.  (quo,  juxta  nostro- 
rum'  annalium  fidem,  vixduni  ex  pueris  ille  excesserat) 
*'  Bannochorense  Christianorum  philosophorum  collegium 
in  monacliorum  sub  apostolici"  ordinis  titulo  ccenobium 
permutavisse"  asserit ;  Britannicam*  suam  Bangoriam  ab 
Hibernica  nostra  nesciens  distinguere.  Per  Patricium 
quoque  nostrum  "  religionem  monachorum  in  Glastonia 
sumpsisse  exordium,  vitam  ducentium  monachorum  more 
^gyptiorum,"  ex  Glastoniensium  commentariis  audivi- 
mus".  Unde,  in  libello  de  coenobii  illius  antiquitate  Gui- 
lielmus  Malmesburiensis,  de  nova  Benedicti  regula  post 
Augustini  adventum  hue  introducta  mentionem  faciens : 
"  His,"  inquit,  "  temporibus  in  monasterio  Glastoniensi 
coepit  prime  eadem  regula  exerceri,  quod  prius  fuerat 
more  coenobiorum  ^Egypti."  Quomodo  et  Rudburnus''  ait, 
Faganum  et  Dwianum  anno  CLXIX.  Wintoniensem  ec- 
clesiam  "  monachis  replevisse  Deo  devote  famulantibus, 
ac  professis  secundum  regulam  a  S.  Marco  evangelista 
traditani."  De  qua  scribit  Cassianus^ :  "  Cum  in  primor- 
diis  fidei  pauci  quideni,  sed  probatissimi,  monachorum 
nomine  censerentur;  sicut  a  beata;  memoriae  evangelista 
Marco,  qui  primus  Alexandrinae  urbi  pontifex  praefuit, 
normam  suscepere  vivendi,  non  solum  ilia  magnifica  reti- 
nebant,  quae  primitus  ecclesiam  vel  credentium  turbas  in 
actibus  apostolorum"  legimus  celebrasse,  verumetiam  his 
multo  sublimiora  cumulaverant." 

'  Balae.  script.  Britann.  cent.  1.  cap.  53. 

'   Supra,  pag.  431. 

"  Vide  supra,  cap.  6.  op.  torn.  .5.  pag.  162. 

"Ibid.  pag.  161.  •''  Ibid.  pag.  130. 

y  Ibid.  pag.  156. 

'  Jo.  Cassian.  de  institut.  coenobior.  lib.  2.  cap.  a. 

»  Act.  cap.  4.  ver.  32,  33,  34,  35. 


CAP.  XVH.  ANTIQUITATES.  483 

Gabriel  Pennottus,  et""  ab  apostolico  illo  exemplari  et 
ab  ^gyptiorum  institutis  clericorum  suorum  canonicorum 
originem  repetens,  eum*^  ordinem  et  Patricium  in  Hibernia, 
et  post  ilium  Hibernos*  in  Anglia  et  Belgio  propagavisse 
priniitus  existimat.  Sive  autem  antiqui  illi  nostri  regu- 
lares  fuerint  clerici,  sive  alterius  alicujus  generis  monachi ; 
verissimum  esse  illud  constat,  quod  in  superiore  legimus 
catalogo,  diversas  eos  habuisse  regulas.  In  eorum  enim 
codicum  antiquiore,  e  quo  descriptus  iste  est  catalogus, 
quatuor  sequebantur  regulse,  Hibernico  sermone  antiquis- 
simo  exaratse  et  nostris  temporibus  pene  ignorabili.  I.  Co- 
lumbaekilli ;  ad  quam  omnia"  Columbiensium  monasteria, 
quorum  centum  ab  ipso  Columba*^  condita  fuisse  per- 
hibentur,  tam  in  Hibernia  et  Albania  quam  in  ipsa 
Anglia  fuisse  conformata,  par  est  credere.  Ex^  horum 
enim  collegio  primi  Lindisfarnenses  episcopi,  Aidanus, 
Finanus  et  Colmanus,  prodeuntes,  monasticum  hoc  vivendi 
institutum  in  North umbriaeregnum  introduxerunt :  quibus 
succedens  postea  Wilfridus  Anglus,  primum*"  se  ibi  S.  Be- 
nedicti  regulam  a  monachis  observari  jussisse  jactitat.  Ut 
maximopere  fallatur  Johannes  Trithemius,  et  eum,  cum 
aliis,  hie  secutus  Arnoldus  Wion  in  Ligno  suo  vita;,  qui 
Columbienses  nostros  coenobitas  in  Benedictinorum  nu- 
mero  reponendos  esse  judicavit.  II.  Comgalli  Beancho- 
rensis  :  in  cujus  "  monasterio'  et  cellis  tria  mrlia  mona- 
chorum  fuisse   perhibentur ;"  uti  nuper  etiam  monuimus. 

III.  Mochuttai ;  qui  Carthagus  ille  est,  celeberrimi  Ra- 
theniensis  coenobii  abbas,  et  Lismoriensis  ecclesiae  antistes 
primus:  unde  et  Lismoria  ab  ipso  Lismor  Mochuda,  et 
ipse  a  Rathenia  Carthagh  Raithen  accepit  cognomentum. 
Carthagus  enim,  ut  in  vita  illius  habetur,  "  vulgo  vocatur 
Mochutu :  et  ista  duo  nomina  unam  personam  significant." 

IV.  Albei  Imelacensis  archiepiscopi'' :  de  quo  et  in  hoc  et 
in  praccedente  capite  plura  diximus. 

I"  Pennot.  histor.  clericor.  canonic,  lib.  2.  cap.  4,  5.  et  lib.  3.  cap.  49.  sec.  1. 

<:  Id.  lib.  2.  cap.  .34.  ^  Id.  lib.  3.  cap.  49.  sec.  2. 

«  Vid.  supra,  cap.  15.pag.  239.  243.        '  Supra,  cap.  15.  pag.  228,  229. 

^  Bed.  hist,  ecclesiast.  lib.  3.  cap.  4,  5.  26, 

*■  Guil.  Malmesburiens.  lib.  3,  degest.  pontific.  Anglor. 

'  Vita  S.  Mocoemogi,  MS.  ''  Supra,  pag.  427, 428. 

II  2 


484  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

Ex  his,  Albeus  ad  primum  pertinet  sanctorum  ordinem, 
in  quo  etiam  ipsius  S.  Patricii  regulte  Jocelinus'  meminit ; 
tres  alii  ad  secundum  ;  uti  et  Kieranus™  filius  artificis,  a 
quo  regulam  monasticam  conscriptam  fuisse  liber  Nava- 
nensis  indicat,  et  Brendanus  Findlogce  filius:  de  cujus 
regula,  in  vita  ipsius  legimus.  "  Scripsit  S.  Brendanus 
regulam  ab  angelo,  secundum  quam  ordinavit  vitam  suam : 
et  ilia  usque  hodie  manet  apud  successores  S.  Brendani." 
Neque  alia  est  ilia  lex  Ciarani  et  Brendani,  cujus  ampli- 
ficatum  usum  ad  annum  DCCXLIII.  in  annalibus  Ultoni- 
ensibus  observavimus.  Hisce  vero  et  duos  Comgalli  dis- 
cipulos  addere  possumus :  Lugidum,  qui  et  Moluas  nomen 
obtinuit,  et  Columbanum,  de  quo  diximus,  Luxoviensis  et 
Bobiensis  monasterii  conditorem  :  Prioris  illius  regulam 
scriptor  vitae  ipsius  a  Gregorio  I.  Romano  pontifice  ita 
laudatam  fuisse  memorat  :  "  Sanctus  abbas  Daganus  per- 
gens  Romam,  duxit  secum  regulam  quam  sanctus  Molua 
ordinavit  et  dictavit  monachis  suis.  Et  legens  sanctus  Gre- 
gorius  papa  illam  regulam,  dixit  coram  omnibus  :  Hie  sanc- 
tus, cujus  est  haec  regula,  circumsepsit  sepem  circa  fami- 
liam  suam  usque  ad  caelum.  Et  mandavit  sanctus  Gregorius 
papa  suam  orationem  et  benedictionem  sancto  Moluae  :  et 
de  hoc  sanctus  Molua  gaudens,  gratias  egit  Deo," 

S.  Columbani  regula  in  omnium  manibus  extat,  in  lucem 
seepius  edita  ;  a  Melchiore  Goldasto  primum  in  Paraeneti- 
cis  veteribus,  dfeinde  a  Thoma  Messinghamo  in  Florilegio 
sanctorum  Hiberniae,  Johanne  Tomco  in  Columba  sacra, 
et  Carolo  Stengelio  in  Corona  sua  lucida :  ubi  et  veteris 
cujusdam  Benedictini  in  regulam  banc  breve  hoc  appo- 
situm  legitur  prooemium :  "  Incipit  praefatio  regulse  cce- 
nobialis  patrum  de  Hibernia  subsequentis.  Equidem  sanc- 
tus pater  Benedictus  in  banc  regulam  qualitate  ordinis 
poenitentias  modos  constituit.  Sed  unde,  de  quibusdam 
causis  intimavit,  dicens  :  Si  quis  hoc  autillud  perpetrave- 
rit,  disciplinae  regulari  subjaceat,  Ipsius  quippe  disci- 
plinae  mensuram  in  arbitrium  abbatis  judicandum  permisit: 


'  Jocelin.  vit.  Patricii,  cap.  IGj.  1G7.  ct  174. 
■"  Supra,  pag.  473. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  485 

quia  dinn  qualitatis  morum  vel  pcenitentiarum  innumera- 
bilis  est  diversitas,  potuit  ei  fieri  in  arbitrium  onerosa  pro- 
lixitas.  Etenim  ipse,  per  humilitatem  spiritus,  praeceden- 
tium  patrum  disciplinae  auctoritatem  recipit :  quia  (ut  fer- 
tur)  omnium  sanctorum  spiritu  plenus  fuit.  Igitur  de 
eadem  emendatione  disciplinas  quibusdam  verbis  instituta 
subter  inserta  nectuntur.''  Ex  qua  prafatione  Clemens 
Reynerus",  licet,  ut  ipse  quoque  agnoscit  "  subobscura, 
et  scriptoris  incuria  in  aliquibus  vocabulis  depravata,"  cum 
aliis  aliquot  nonmagni  momenti  testimoniis  collata,  "  omnes 
monachos  qui  de  schola  fuere  S.  Colunibani,  regulas 
S.  Benedicti  sese  subdidisse"  contendit ;  quod  ipsum 
etiam,  prseter  Trithemium  et  illius  sequaces  Constantinus 
Caietanus"  asserit ;  quam  recte,  jam  non  dispute. 

OrdericusP  quidem  Vitalis  S.  Columbanum  "  Spiritu 
sancto  edoctum  monachileni  regulam  edidisse,  primumque 
Gallis  tradidisse"  scribit ;  sed  discipulos  ipsius  addit, 
"  ffidificationis  causa,  normam  suscepisse  Benedicti :  ita  ta- 
men  ut  non  abhorrerent  sui  statuta  magistri,  almi  videlicet 
Colunibani.  Ab  ipso  siquidem,  modum  divinse  servitutis 
et  ordinem  didicerunt ;  et  formam  orationum  pro  cunctis 
ordinibus  qui  in  Ecclesia  Dei  sunt,  nigredinem  vestium, 
aliasque  observationes  sumpserunt:  quas  pro  religione  et 
honestate  ipsius  tenuerunt,  et  sequaces  eorum  usque  in 
hodiernum  diem  reverenter  observare  appetunt."  Unde 
rationem  intelligimus,  cur  toties  in  antiquis  monimentis 
regulas  Benedicti  et  Columbani  simul  conjungi  videamus ; 
ut  quum  Leodebodus  abbas  S.  Aniani  in  testamento''  sue 
Floriacense  ccenobium  se  conditurum  significat,  "  in  quo 
monachi  juxta  regulam  sanctissimi  Benedicti  et  domini 
Columbani  consiitere  debeant:"  et  Bertefridus  Ambia- 
nensis  episcopus  in  privilegio  Corbeiensi''  monasterio  anno 


"  Reyner.  de  antiquitate  Benedicfinor.  in  Anglia,  tractat  1.  sec.  1. 

"  Vid.  Martini  Farsensis  abbatis  scholia  in  vitam  S.  Atagni,  edit.  August. 
Vindelic.  ann.  1627. 

P  Orderic.  Vital,  liist.  ecclesiastic,  lib.  8.  ad  ann.  Dom.  1094. 

1  Apud  Helgaldura  Floriac.  ante  vitam  Robert!  regis,  a  P.  Pitliaeo  edit,  inde- 
que  apud  Carolum  Sausseyiim,  in  annal.  eccles.  Aurelian.  lib.  4.  cap.  1. 

'   Tomo  1.  concilior.  Gallix,  pag.  504. 


486  BRITANNICAKUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

DCLXIV.  concesso  monet,  "  ut  ipsi  monachi  sub  regula 
sancti  Benedict!  vel  sancti  Columbani  conversari  et  vivere 
debeant :"  et  nonlonge  post,  Hildulphus  Trevirensis  archi- 
episcopus  in  consimili  privilegio',  coenobia  a  Deodato  Ni- 
vernensi  episcopo  in  valle  Galilaea  apud  Lotharingos  con- 
structa  fuisse  memorat,  "  ubi  monachos  vel  peregrines 
sub  sancti ssimorum  patrum  Benedicti  et  Columbani  regula 
victuros  deliberabat  collocare  devotus  ;"  et  Theodori- 
cus  II.  Francorum  rex  in  donatione'  anno  DCCXXIV. 
data  Maurimonasteriensibus  juxta  Argentinam  coenobitis 
gratiam  facit,  sub  sua  defensione,  "  cum  omnibus  rebus 
suis  et  monasterii  sui,  secundum  normam  patrum  domini 
Benedicti  et  domini  Columbani,  quietos  residere  atque 
securos."  Non  quod  una  eademque  esset  utriusque  re- 
gula :  sed  quod  Columbani  sectatores,  majoris  profectus 
ergo,  duas  illas  celeberrimas  asceticae  vitae  normas  con- 
junxissent ;  qu£E  niediis  hisce  temporibus  in  Italia,  Gallia 
et  Germania  solae  enitebant  et  apparebant.  Unde  quum 
Robertus  abbas  Molismi  in  Burgundia,  "  discipulis"  per- 
suaderet,  ut  labore  manuum  viverent,  decimas  et  obla- 
tiones  clericis  qui  in  dicecesi  deservirent  relinquerent,  fe- 
moralibus,  staminiis  pelliciisque  abstinerent:  illi  contra 
nitentes,  a  consuetudinibus  quae  in  occiduis  orbis  monas- 
teriis  observabantur,  quas  constat  institutas  esse  a  beato 
Mauro  discipulo  S.  Benedicti  et  a  beato  Columbano,  re- 
cedere  abnuerunt." 

Etsi  vero  sub  Valentiniano  abbate,  quem  ipsius  Bene- 
dicti fuisse  discipulum,  et  Romae  annis  multis  Lateranensi 
monasterio  praefuisse,  in  libri  secundi  dialogorum  suorum 
Gregorius  docet  exordio,  Britanniae  et  Scotiaj,  sive  Hiber- 
niae,  ordinem  ostensum  fuisse  Benedicti,  Petrus™'  Casinen- 
sis  diaconus  significet :  a  Columbano  tamen  nostro  pro- 
prium  conditum  fuisse  canonem,  in  vita  ipsius  Jonas  abbas 


*  Vit.  S.  Deodati.  cap.  13.  in  tomis  Surii  et  Mosandri  ;  Junii  19. 

'  Apud  Jodoc.  Coccium,  in  Dagoberto  suo,  cap.  6. 

"  Rob.  de  Monte,  de  immutatione  ordinis  monachorum :  apud  Camden,  in 
Hibernia,  pag.  7G7. 

"  Petr.  Diac.  in  catalog,  abbat.  Casin.  et  Lateran.  apud  Constantin.  Cajetan. 
proJohannc  diacono  cardinal,  lib.  2.  cap.  8.  pag.  244. 


CAP.  XVII.  .\NTIQUITATES.  487 

clare  confirmat ;  de  nionasteriis  ab  eo  constructis  liunc 
scribens  in  moduin  ;  "  His  ergo  in  locis  monachorum  ple- 
bibus  constitutis,  ipse  vicissim  omnibus  intererat,  regu- 
lanique  quam  tenerent  Spiritu  sancto  repletus  condidit : 
ex  qua,  qualis  et  quantae  disciplinse  vir  sanctus  fuerit,  pru- 
dens  lector  vel  auditor  agnoscit."  Neque  aliam  par  est 
credere  Sangallensibus  in  Helvetia  ccenobitis  ab  eorum 
conditore  S.  Gallo  traditam  initio  fuisse  regulam :  de  quo 
Nicolaum  Oudartum,  si  placet,  canentem  audias  : 

Sancta  Columbani  placuit  sic  regula  Gallo, 

Protinus  ut  generis  spreverit  onine  decus, 
Discipulumque  illi  se  junxerit ;  et  suo  lerno 

Plus  Araris  lentas  mox  atlamarit  aquas. 
Unde  ablegatus  Brunichildis  fraude,  Suevum 

Devia  adit ;  functus  nomina  datque  loco. 

De  diversa  tonsurae  ratione,  ut  ad  earn  jam  accedamus; 
Naitanum"  Pictorum  regem  abbas  Ceolfridus''  jam  olim 
admonuit,  quod  neque  apostoli  omnes  uno  eodemque  sunt 
modo  tonsi,  neque  nunc  Ecclesia  Catholica,  sicut  una  fide, 
spe,  et  charitate  in  Deum  consentit,  ita  etiam  una  atque 
indissimili  totum  per  orbem  tonsurse  sibi  forma  congruit." 
Omnibus  tamen  anteponendam  ille  censuit,  quam  in  capite 
suo  gestavisse  Petrum  credidit,  utpote  a  consuetudine 
Romanorum,  qui  ad  Petrum  omnium  suarum  traditionum 
originem  referebant,  ad  Anglo-Saxones  suos  traductam : 
quamque  iis  "  qui  vel  monachi  votum  vel  gradum  cleri- 
catus  habebant"  ferendam  esse  judicavit,  ad  "  formam 
coromc  quam  in  passione  sua  spineam  portavit  in  capite" 
Servator  noster  effictam  et  figuratam.  Ejusque  suasio- 
nibus  gentem  Pictorum  ita  commotam  fuisse  refert  Beda", 
ut  "  attonderentur  omnes  in  coronam  ministri  altaris  ac 
monacbi ;  quasi  novo  se  discipulatui  beatissimi  apostolo- 
rum  principis  Petri  subdidissent." 

Ubi  notandum,  apud  Romanos  olim  eandem  fuisse  ton- 
suram  et  clericorum  et  monachorum:  quum  hodie  non 
modo  tonsura  in  rasuram  sit  conversa,  sed  diversi  etiam 


'  Al.  Neclitanum.  r  Bed.  lib.  5.  hist.  cap.  22. 

'  Bed.  lib.  5.  in  fine  capitis. 


4-88  BRITANNICARtM    ECCtESIARUM  CAP.  XVII. 

generis  monachi  et  clerici  gerere  soleant  coronam.  Mo- 
nachi  enim,  tota  supra  aures  capitis  parte  abrasa,  inferio- 
rem  ad  modum  coronae  (purae  tamen  et  illibatae  non,  ut 
olim,  spineas)  intonsam  relinquunt ;  clerici  vero  brevi  tan- 
tum  in  vertice  utuntur  orbe  :  quern  morem,  ut  ab  hasreticis 
in  Hispaniam  introductum,  ita  olim  condemnaverat  Tole- 
tanus"  canon  :  "  Omnes  clerici  vel  lectores,  sicut  Levita; 
et  sacerdotes,  detonso  superius  capite  toto,  inferius  solam 
circuli  coronam  relinquant :  non  sicut  hucusque  in  Gal- 
liciae  partibus  facere  lectores  videntur,  qui  prolixis,  ut 
laici,  comis  in  solo  capitis  apice  modicum  circulum  tondent. 
Ritus  enim  iste  in  Hispania  hucusque  haereticorum  fuit. 
Unde  oportet,  ut  pro  amputando  ab  ecclesiis  scandalo  hoc 
signum  dedecoris  auferatur,  et  sit  una  tonsura  vel  habitus, 
sicut  totius  HispanitB  est  usus.  Qui  autem  hoc  non  cus- 
todierit,  fidei  Catholicae  reus  erit." 

Ut  Romanorum  vero  a  Petro,  ita  ab  ea  diversa;  orien- 
talium  tonsurae  originem  a  Paulo  Beda  repetit ;  de  Theo- 
doro,  Tharsi  in  Cilicia  nato,  scribens  :  "  Subdiaconus*"  or- 
dinatus,  quatuor  expectavit  menses,  donee  illi  coma  cres- 
ceret,  quo  in  coronam  tondei'i  posset.  Habuerat  enim 
tonsuram,  more  orientalium,  sancti  Pauli  apostoli.  To 
St  KtipiaOai  Ttiv  Kapav  oXortXw^,  Kara  fiifxrimv  tov  aylov 
'laK(i'|3oi»  TOV  adt\(poBiov,  Koi  YlavXov  tov  aTToaroXov,  koi 
Tuv  Xoiwu>v.  Radi  toto  capite,  ad  imitationem  fit  sancti 
Jacobi  Dei  fratris,  et  Pauli  apostoli,  et  reliquoruni :"  in- 
quit  Germanus  Constantinopolitanus  arcliiepiscopus,  in 
rerum  ecclesiasticarum  theoria  :  ubi  et  "  duplicem'^  coro- 
nam, circumpositam  capiti  sacerdotis,  ex  capillorum  signi- 
ficatione,  imaginem  referre  venerandi  capitis  apostoli  Pe- 
tri" scribit :  quum  simplicis  suae  coronas  usum  eidem  Petro, 
ut  primo  auctori,  Latini  acceptum  referant. 

Ita  Gregorius  Turonensis'',  "  Petrus  apostolus,  ad  hu- 
niilitatem    docendam,    caput    desuper   tonderi   instituit." 

"  Concil.  Toletan.  IV.  can.  10.  ''  Bed.  lib.  i.  hist.  cap.  1. 

■^  'O  iv  Ty  KtipaXy  TOV  Up'tuis  fffptKeififVOS  hnXovs  artfavoe  U  ri;£  rwv 
rpix'ov  aiifKMatws,  ilKOviZit  t>)v  tov  oTroffroXou  Utrpoii  Tijiiav  gapav. 
German.  C.  P. 

■'  Lib.  1.  dc  gloria  martyrum,  cap.  28, 


CAP.  XVn.  ANTlQUITATES.  489 

Stephanus  presbyter,  qui  et  iEddius"  "  Servus  Dei  Vil- 
fi'idus  desiderio  concupiscens  tonsurae  Petri  apostoli  for- 
mulam,  in*^  modum  coronae  spineae  caput  Christi  cingentis, 
a  sancto  Dalfino  archiepiscopo  Lugdunensi  libenter  sus- 
cepit."  Beda,  in  vita  S.  Cuthberti  episcopi  (ut  ab  Ania- 
lario  Fortunatos  est  citatus ;  nam  in  libro  edito  locum  non 
invenio  :)  "  Postquam  servitutis  Christi  jugum,  tonsurEe- 
que  Petri  formam  in  modum  coronae  spineae  caput  Christi 
cingentis,  Domino  adjuvante,  susceperat."  Egbertus  Ebo- 
racensis  archiepiscopus,  injure  sacerdotali:  "  Petrus  apos- 
tolus clericali  tonsura  primo  usus  est,  gestans  in  capite 
imaginem  coronee  spineae  Christi :"  et  Alcuinus,  in  libro  de 
divinis  officiis :  "  Fertur  B.  Petrus  primus  hujusmodi 
tonsuram  sibi  fecisse  ad  similitudinem  spineae  coronae 
Domini." 

Quas  vero  ob  causas  ritus  iste  a  Petro  fuerit  introduc- 
tus,  exponit  Aldhelmus,  in  epistola  ad  Geruntium  Britan- 
norum  Cornubiensium  regem  :  "  Nos,  secundum  sacro- 
sanctam  Scripturae  auctoritatem,  de  tonsura  nostra  veri- 
tatis  testimonium  perhibentes,  diversas  ob  causas  Petrum 
apostolum  hunc  ritum  sumpsisse  asserimus.  Primitus,  ut 
formam  et  similitudinem  Christi  in  capite  gestaret,  dum 
pro  redemptione  nostra  crucis  patibulum  subiturus  a  ne- 
fanda  Judaeorum  gente  acutis  spinarum  aculeis  crudeliter 
coronaretur.  Deinde,  ut  sacerdotes  veteris  et  novi  Tes- 
tamenti  in  tonsura  et  habitu  discernerentur.  Postremo, 
lit  idem  apostolus  suique  successores  et  sequipedas  ridi- 
culosum  gannaturae  ludibrium  in  populo  Romano  porta- 
rent :  quia  et  eorum  barones  et  hostes  exercitu  superatos 
sub  corona  vendere  solebant."  Quibus  et  causas  consi- 
miles,  ex  vetere  libro  canonum  titulorum  LXVI.  in  biblio- 
tbecaCottonianareperto,  adjicereliceat  :  "  Romani  dicunt, 
quod  Petrus  primus  clericus  tonsurando  usus  est,  gestans 
in  capite  imaginem  coronae  spineae  Christi :  idque  quinque 
de  causis.  I.  Ut  adsimilaret  Christi  coronam.  II,  Ut 
clerici  a  laicis  in  tonsura  et  habitu  et  operibus  discerne- 

*  In  vita  S.  Wilfridi,  cap.  6. 

'  Coronae  hujus  icon  in  margine  MS.  Cottoniani  est  opposita, 

f  Amalar.  ecclesiast.  oflic.  lib.  4.  cap.  39.  C 


490  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

rentur.  III.  Ut  sacerdotes  veteris  Testamenti  reproba- 
rent,  in  illo  loco  ubi  columba  super  caput  Christi  descen- 
dit.  IV.  Ut  derisionis  gannituram  in  regno  Romano 
propter  Dominum  sustinerent.  V.  Ut  a  Sinione  Mago 
Christianos  discerneret,  in  cujus  capite  caesaries  ab  aure 
ad  aurem  tonsa  anteriore  parte  ;  cum  antea  Magi  in  fronte 
cirrum  habebant." 

Diversum  enim  ab  hoc  Britonum,  Pictorum  et  Hiber- 
norum  ritum,  quo  anteriore  tantum  capitis  parte  tonde- 
bantur  clerici,  rotunda  quidem  tonsura,  sed  imperfecto 
orbe  ab  aure  ad  aurem  circumducto,  ut  in  odium  et  con- 
temptionem  adducerent,  originem  illius  alii  quidem  ad 
Simonem  Maguni,  alii  ad  subulcum  quendam  Laeogarii 
regis,  cujus  tempore  Hibernis  evangelium  annunciare  ccepit 
B.  Patricias,  referendam  censuerunt.  Ita  enim  Aldhel- 
mus,  in  ilia  ad  Britannorum  Cornubiensium  regem  et  sa- 
cerdotes epistola,  Oiaiv  suam  satis  confidenter  Sm^uXar- 
T(t)v.  "  Rumor,  ecclesia;  fidei  contrarius,  longe  lateque 
percrebuit,  quod  sint  in  provincia  vestra  quidam  sacer- 
dotes et  clerici,  tonsuram  S.  Petri  apostolorum  principis 
pertinaciter  refutantes  :  seque  tali  excusationis  apologia 
pertinaciter  defendentes  vivunt,  quod  auctorum  et  pree- 
cessorum  suorum  tonsuram  imitentur,  quos  divina  illus- 
trates gratia  fuisse  grandiloquis  afFectionibus  contestan- 
tur :  qui  si  a  nobis  solicite  sciscitentur,  quis  primus  auctor 
rasursE  hujus  et  tonsurae  extiterit ;  omnino  aut  veritatem  ig- 
norando,  aut  falsitatem  dissimulando  obmutescunt.  Nos  au- 
tem,  secundum  plurimorum  opinionem,  Simonem  magicas  ar- 
tisinventorem  hujus  tonsurae  principem  fuisse  coniperimus." 

Similiter  et  Ceolfridus,  in  altera  ilia  ad  Pictorum  regem 
epistola  :  "  Tonsuram  eam,  quam  Magum  ferunt  habuisse 
Simonem,  quis,  rogo,  fidelium  non  statim  cum  ipsa  magia 
primo  detestetur  et  merito  exsufflet?  quae  aspectu,  in 
frontis  quidem  superficie  coronae  videtur  speciem  prae- 
ferre  ;  sed  ubi  ad  cervicem  considerando  perveneris,  de- 
curtatam  eam  quam  te  videre  putabas  invenies  coro- 
nam :"  et  vetustus  ille  Cottonianus  canonum  codex : 
"  Romani  dicunt  tonsuram  a  Simone  Mago  sumpsisse 
initium,   cujus  tonsura   de   aure  ad  aurem   tantum  con- 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  491' 

tingebat;  pro  excellentia''  ipsa  magorum  tonsura,  qua 
sola  frons  anterior  regi  solebat.  Auctorem  autem  liu- 
jus  tonsurae  in  Hibernia  subulcum  regis  Loigeri  filii  Nil 
extitisse,  Patricii  sermo  testatur :  ex  quo  Hibernenses 
pene  omnes  banc  tonsuram  sumpserunt."  Patricium 
certe  ritum,  cui  ipse  assueverat,  Romanum  hue  introdux- 
isse,  synodi  ab  ipso,  una  cum  Auxilio  et  Isernino  episcopis, 
babitae  canon,  in  hoc  etiam  codice  commemoratus,  satis 
ostendit ;  quo  excommunicandus  declaratur  clericus,  "  si 
non  more  Romano  capilh  ejus  tonsi  sint."  Ut  si  in  primo 
sanctorum  nostrorum  ordine,  quod  utrumque  superioris 
catalogi  habet  exemplar,  una  tonsura  fuerit  observata ; 
non  ab  aure  usque  ad  aurem,  quod  in  posteriori  apographo 
omnino  non  est  inventum,  sed  circumducta  potius  universo 
capiti  corona  expressam  earn  fuisse,  existimandum  onmino 
videatur. 

Verum  hie  libere  profitetur  abbas  Ceolfridus,  quod' 
"  tonsuras  discrimen  non  noceat  quibus  pura  in  Deum 
fides  et  charitas  in  proximum  sincera  est:  maxime  cum 
nunquam  patribus  Catholicis,  sicut  de  Paschae  vel  fidei 
diversitate  conflictus,  ita  etiam  de  tonsurae  differentia 
legatur  aliqua  fuisse  controversia."  Quod  ipsum  etiam,  et 
eadem  pene  loquendi  formula,  de  paschalis  temporis  anti- 
quitus  apud  nos  observati  dissonantia  Petrus  abbas  Clu- 
niacensis  prudenter  monuit :  ad  Bernardum  Claraevallen- 
sem  de  hujusmodi  rituum  aSia^opi^  ita  scribens :  "  Frus- 
tra''  rem  patentem  multiplicibus  testimoniis  vel  exemplis 
cingerem  :  maxime  cum  nee  apud  antiquos  ipsius  paschalis 
temporis  dissonantia,  nee  apud  modernos  ipsius  sacrificii 
Christiani  inter  Graecos  et  Latinos  nota  varietas,  chari- 
tatem  la;dere  vel  schisma  aliquod  unitatis  gignere  potu- 
erit.  Testes  sunt  prajcedentis  rei  patres  sancti,  et  eorum 
quos  ecclesiae  reliquerunt  approbati  libri ;  quod  alio  tem- 
pore oriens,  alio  occidens,  alio  in  eadem  Britanniae  insula 
Angli,  alio  Scoti,  Christiani  scilicet  antiquiores,  Pascha 
Domini  celebrabant.     Testes  sumus  et  nos  temporis  nos- 

'■  Forte  expelknda.  '  Bed.  hist.  lib.  5.  cap.  22. 

''  Petr.  Cluniac.  lib.  4.  epist.  17.  torn.  12.  bibliothee.  Patr.   part.  2.  pag.  05. 
edit.  Colon,  al.  lib.  ^.  epist.  1 C. 


4021  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII, 

tri,  qui  Romanam  ecclesiam  et  totam  Latinam  linguam 
ofFerre  Deo  salutare  sacrificium  azymi  panis  videmus ; 
cum  Graeca  ecclesia,  et  maxima  orientis  pars,  ac  Barbaraj 
sed  Christianae  gentes,  sacrificare  de  fermentato  dicantur. 
Cum  hoc  ita  sit,  nee  antiqui  nee  moderni  propter  tarn  cele- 
bros  et  famosas  usuum  dissonantias  a  charitate  mutua  de- 
sciverunt :  quia  nihil  quod  fidem  vel  charitatem  laederet  in 
his  omnibus  invenerunt." 

Ut  autem  Lunaticae  hujus  controversiae,  quaj  nostros 
tantopere  exercuit,  origo  rectius  intelligatur :  notandum 
est,  aliam  cyclorum  paschalium  rationem  RonisE  fuisse 
observatam  quum  in  Hiberniam  venit  Patricius ;  aliam 
quum  Alexandrinorum  cyclum  decemnovennalem,  a  Dio- 
nysio  Exiguo  explicatum,  Romani  pontifices  demum  ad- 
miserunt.  Prioribus  enim  illis  temporibus  Romae  octo- 
ginta  quatuor  annorum  receptam  fuisse  periodum,  ab  anno 
ffirae  Christianee  CCCLXXXII.  dinumeratam,  ex  Pascha- 
sini  Lilybetani'  ad  Leonem  I.  epistola,  cum  Prosperi  Aqui- 
tanici  (qui  eidem  Leoni  fuit  ab  epistoUs)  integriore  chro- 
nico  collata,  intelligimus.  Ita  enim  de  Paschate  anni 
CCCCXLIV.  (non  CCCCLV.  ut,  harum  rerum  imperi- 
tissimus,  credidit  Baronius)  scripsit  Paschasinus.  "  Cum 
Roman  A  supputatio  quae  in  cyclo  concluditur,  cujus  ipse 
de  quo  agitur  erit  annus  LXIII.""  quia  coepit  consulatu 
Antonii  et  Syagrii,  nobis  dubietatem  adferret ;  eo  quod 
septimo  Calendarum  Aprilium  dies  Dominica  et  luna  vi- 
gesima  prima  incurreret,  et  iterum  nono  Calendarum  Mai- 
arum  die  (ut  rei  Veritas  habet)  Dominica  dies  et  luna  de- 
cimanona  obveniret :  in  hoc  ambiguo  fluctuantes,  ad  He- 
braorum,  hoc  est  legalem  supputationem  nos  convertimus ; 
quae  cum  a  Romanis  ignoratur,  facile  errorem  incurrunt." 
Ad  eundem  vero  Antonii  et  Syagrii  consulatum,  anno 
CCCLXXXII.  peractum,  annotavit  Prosper ;  "  Finis" 
cycli  quarti,  et  exordium  quinti :"  quum  suo  loco  de  primo 


'  Vid.  supra,  cap.  9.  op.  torn.  5.  pag.  300. 

"'  Ita  habent  duo  antiquissimi,  quibus  hie    usus  sum,  MSS.  non  LXIV.  ut  in 
hac  inter  Leoninas  edita  legitur  epistola. 

"  Hist.  Francor.  scriptor.  ab  Andr.  du  Chesneedit.  torn.  1.  pag.  2ttl. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  4S3 

admonuisset :  "  Incipit"  cyclus  paschalis,  qui  annis  constat 
octoginta  quatuor  et  post  annos  octoginta  quatuor  ad  ean- 
dem  legem  revertitur." 

Ex  hoc  cycle  aBtate  lunae  numerata,  a  decima  sexta  ad 
vigesimam  secundam  lunationem  Latini  Dominicas  suas 
paschales  observabant ;  non  ut  postea,  recepto  cycle 
Alexandrino,  a  quinta  decima  ad  vigesimam  piimam.  Inde 
Innocentius  I.  in  epistola  ad  Aurelium  Carthaginiensem, 
de  anni  CCCCXIV.  Paschate  verba  faciens  :  "  Cum? 
ante  diem  undecimum  Calendarum  Aprilium  pene  luna 
decimasexta  colligatur  (nam  quippiam  minus  est)  itemque 
cum  ante  diem  quartum  Calendarum  earundem  veniat  vigesi- 
ma  tertia  ;  existimavi  undecimo  Calendarum  memoratarum 
die  festa  paschalia  celebranda  :  quoniam  in  vigesima  tertia 
luna  nullum  Pascha  unquam,  ante  hoc  Pascha,  factum 
esse  cognoscimus :"  et  Victorius  Aquitanus,  in  canonis  sui 
paschalis  prologo,  de  primi  mensis  agens  terminis  :  "  La- 
tinii  a  tertio  Nonas  Martii  usque  in  quartum  Nonas  Aprilis, 
diebus  scilicet  viginti  novem  observandum  maxima  cen- 
suerunt ;  ut  quocunque  eorum  die  luna  fuerit  nata,  effi- 
ciat  primi  mensis  initium.  Cujus  luna  decima  quarta 
si  feria  sexta  provenerit,  sequens  Dominica,  id  est,  luna 
decima  sexta  festivitati  paschali  sine  ambiguo  deputetur. 
Sin  autem  die  Sabbati  plenilunium  esse  contigerit,  et  con- 
sequenti  Dominico  lunam  decimam  quintam  reperiri; 
eadem  hebdomade  transmissa,  in  alteram  diem  Domini- 
cum,  id  est,  lunam  vigesimam  secundam  transferri  de- 
bere  Pascha  dixerunt.  Nee  minus  ejusdem  Dominicae 
resurrectionis  peragendo  mysterio  destinarunt  quam  deci- 
mam sextam  nee  amplius  quam  vigesimam  secundam 
lunam  aliquando  recipiunt :  eligentes  potius  in  lunam 
vigesimam  secundam  diem  festi  paschalis  extendi,  quam 
Dominicam  passionem  ante  lunam  decimam  quartam  ulla- 
tenus  inchoari. 

Ex  tribus  cyclis  solaribus  conflata   est  ista   octoginta 

"  i^gid.  Bucher.  commentar.  in  Victorii  canon.  Pascha!.  cap.  6.  pag.  136. 
P  Epistol.  Decretal,  torn.  1.  part.  2.  pag.  02.  edit.  Rom.  ann.  1.591. 
'I  Dionys.  Petav.  de  doctrina  temper,  tom.  2.  pag.  886.  .^gid.  Bucher.  pag.  4. 
Bed.  de  tcnipor.  rationC;  cap.  11), 


494  BRITANNICAUUM   ECCLESIARXJM  CAP.  XVII. 

quatuor  at>norum  periodus  ;  diebus  constans  30G8I.  luna- 
tionibus  1039.  per  quas  dierum  ille  numerus  divisus,  men- 
sis  synodici  modulum  exhibet  dierum  29.  horarum  12.  pri- 
morum  minutorum  42.  secundorum  16.  quum  rationes  Ca- 
lippicae,    ab  Alexandrinie  et  Dionysio    Exiguo   receptae, 
prima  minuta  44.  secunda  25.  vel  26.  requirant ;  astrono- 
micus  vero  syzygise  mediae  calculus  scrupulos  primos  44. 
secundos  3.  post.ilet.     Ita  lunationes  1039.  astronomicae, 
dies  30682.  horas  paulo  minus  7.  Calippicae,  prajter  dictum 
dierum   numerum,    horas   paulo  plus    13.  continerent:  et 
quod  his  est  consequens,  octoginta  quatuor  annorum  inte- 
ger quisque  cyclus  coek'stia  quidem  trtXijvia  die  1.  et  horis 
fere  7.  Calippica  vero  et  Alexandrina  die  1.  et  horis  paulo 
amplius   13.  anteverteret.     Indeque  bidui  ilia  inter  Lati- 
norum  et  Alexandrinorum  rationes  orta  est  differentia ; 
de  qua  in  cyclorum  suorum  prologo  Cyrillus :  "  Lunam' 
quam  illi  tertiam  vel  decimam  sextam  vel  vigesimam  tertiam 
improprie  nuncupant ;  banc  S.  Theophilus  primam  vel  de- 
cimam quartam  vel  vigesimam  primam  coelo  dcmonstrante, 
confirmant."  Unde  et  hoc  (ut  postea  appellat)  biduum  luna; 
superfluum,  argumento  ab  ipsis  sensibus  deducto,  ita  re- 
jicit:  "  Quales  ergo  est  caecitas  mentis,  vel  dementia,  ut 
cum  videri  non  possit  trigesinia,  videatur  adhuc  deficiens, 
et  dicatur  prima,  nonnunquam  etiam  et  secunda  ?  ac  si 
per  omnem  ordinem  mentiuntur^     Sicut  enim  pro  trige- 
sinia secundam,  et  pro  prima  tertiam  vocant ;  sic  pro  deci- 
maquarta  decimam  sextam,  et  pro  vigesima  prima  dicere 
compelluntur  vigesimam  tertiam." 

At  primumhujus  Romanaj  supputationis,  ut  Paschasinus 
eam  appellat,  conditorem  tanta  vel  ccecitate  vel  dementia 
laboravisse  nemo  facile  crediderit,  ut  in  ipsa  prima  periodi 
suae  constitutione  aliud  tabuhs  suis  inscriberet,  quam 
quod  coelestia  sui  seculi  faivuixuva  omnium  oculis  ingere- 
bant.  De  quo  quum  jure  dubitare  non  possimus  :  non  in 
cycli  quem  quintum  Prosper  nuncupat,  quo  decurrente, 
bidui  ilia  notata  a  Cyrillo  est  avwjuaXta,  sed  in  quarti  po- 
tius  exordio,  quod  in  annum  asrae  nostras  CCXCVIII.  inci- 

'  Petav.  doctrin.  tempor.  torn,  2.  pag.  883,  Bucher.  pag,  483,  484. 
•  Metiuniur. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  405 

(lit,  primae  suas  periodi  caput  ilium  collocavisse,  pariter 
dicamus  necesse  est.  Quod  enim  ad  epocha;  Christianas, 
quam  proxime  ab  eo  fieri  poterat,  initia  cyclos  istos  Pros- 
per extenderit  ;  usitata  chronologis  TrpoXi'ixpsi  id  ab  eo  fac- 
tum est,  quam  magisterium  redeundi  retro  Hebraei  vocant : 
qua  eadem  usum  licentia  scriptorem  etiam  antiquiorem, 
qui  anno  Christi  CCCLIV.  currente  cyclo  illo,  quem 
quartum  Prosper,  nos  prinium  numeravimus,  fastos  con- 
sulares  edidit,  ab  ipso  usque  regifugio  RomansE  liujus  oc- 
toginta  quatuor  annorum  periodi  tpricjiofpopiav  deduxisse 
observavimus. 

In  horum  fastorum  initio,  primorum  consulum  tempora 
hisce  characteribus  fuisse  insignita,  notavit  Cuspinianus'; 
"  quos  neque  se  intelligere  potuisse,  neque  hactenus  qui 
intellexisset  reperisse,"  profitetur. 

Bruto  et  Collatino,  Lu.  XXIX. 

Publicola  II.  et  Tricipitino,  Mar.  X. 

Publicola  III.  et  Pulvillo,  Mer.  XXI. 

KUFFO"  ET  Aquilino,  Jo.  II. 

Valerio  et  Tuberto,  Sat.  XIII. 

Publicola  IV.  et  Tricipitino,  Sol.  XXIV. 

Tuberto  II.  et  Lanato,  Yen.  V. 

Primi  consulatus  characteres  ad  annum  periodi  Julianas 
4206.  nos  ducunt  ;  in  quem  Olympias  sexagesima  octava 
incurrit :  quam  in  primorum  consulum  anno  actam  fuisse, 
et  Polybii  Megalopolitani  et  Dionysii  Halicarnassaei  est 
sententia  ;  licet  illius  rationes  ab  urbe  condita  CCXLIV. 
hujus  CCXLV.  nuraerandum  esse  hunc  annum  postulent. 
Primus  primi  hujus  anni  character  Calendarum  Januari- 
arum  feriam  designat  hebdomadicam  :  quam  lunae,  id  est, 
secundani  fuisse  significat ;  G  litera  Dominicali  anni  4206. 
id  ipsum  attestante  :  quod  in  sequentium  etiam  annorum 
initiis  animadvertere  liceat,  si  in  postremo  manifestum  li- 
brarii  mendum  correxeris,  et  Lun.  pro  Ven.  substi- 
tueris.  Character  alter  aetatem  lunae  in  iisdem  Ca- 
lendis,    juxta    Romanum    octoginta    quatuor     annorum 


'  Cuspinian.  commcntar.  in  Cassiodor.  ad  annum  U.  C.  248. 
"  Annus  bissextilis,  rubro  colore  in  MS.  notatus. 


496  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

cyclum,  indlcat  :  quae  in  36.  (cujusmodi  hie  fuit)  pe- 
riodi  illius  anno  triginta  noveni  dierum  fuerit.  Simi- 
liter in  anno  periodi  Julianae  4918.  asrae  Christianae 
CCV.  (a  quo  posterior  liorum  fastorum  pars  initium  ducit, 
quam  magno  ^Egidii  Bucherii  beneficio,  jam  habemus  edi- 
tani)  Antonio  II.  et  Geta  consulibus  Mar.  id  est,  dies 
Martis  sive  feria  tertia,  et  XXII.  astas  videlicet  lunae  in 
Calendis  Januariis  anni  septuagesimi  sexti  hujus  periodi 
annotata  cernitur.  Ubi  etiam  ad  annum  Christi  CCXIV. 
(a  quo  Prosper  tertium  suum  cyclum  dinumerat)  Sat.  I. 
atque  ilia  octoginta  quatuor  annorum  period©  demum 
evoluta,  ad  annum  Christi  CCLXXXXVIII.  (de  quo  dixi- 
mus)  iterum  Sat.  I.  apponi ;  intermediis  Calendarum 
Januariarum  feriis  et  lunationibus  ad  eandem  legem  recur- 
rentibus,  eaque  ratione  principium  cujusque  cycli  a  die  Sa- 
turni,  sive  feria  septimanae  ultima,  et  lunatione  prima,  cx- 
haustis  in  precedente  periodo  epactis  omnibus,  deduci, 
operas  pretium  fuerit  animadvertere. 

Jam  vero  Britonum  et  Pictorum  et  Hybernorum  cyclus 
paschalis,  in  hoc  quidem  cum  Romana  supputatione  con- 
gruebat,  quod  octoginta  quatuor  is  esset  annorum :  in  hoc 
vero  discrepabat,  quod  non  a  decima  sexta  luna  ad  vi- 
gesimam  secundam  sed  a  decima  quarta  ad  vigesimam  pas- 
chales  Dominicas  numeraret.  Sic  enim  de  Britonibus 
Beda :  "  Non'^  enim  Paschae  diem  Dominicum  suo  tem- 
pore, sed  a  decima  quarta  usque  ad  vicesimam  lunam  ob- 
servabant.  Quae  computatio  octoginta  quatuor  annorum 
circulo  continetur."  Et  de  Pictis,  Alexandrinam  Ennea- 
decaeterida,  quae  a  decima  quinta  luna  ad  vigesimam  pri- 
mam  Dominicas  paschales  celebrandas  indicabat)  postea 
recipientibus  :  "  Statim"  jussu  publico  mittebantur  ad 
transcribendum,  discendum,  observandum  per  universas 
Pictorum  provincias  circvdi  Paschae  decennovenales  ;  obli- 
teratis  per  omnia  erroneis  octoginta  et  quatuor  annorum 
circulis."  Contra  Hibernos  quoque  Anatolii  auctoritate, 
ut  ex  eodem  Beda^'  liquet,  numerationem  suam  a  decima 


"  Bed.  hist.  lib.  2.  cap.  2.  init.  "  Id.  lib.  5.  cap.  22.  fin. 

y  Id.  lib.  3.  cap.  25. 


CAP.  XVir.  ANTlQUITATES,  497 

quarta  ad  vigesimam  lunam  defendentes,  ejusdem  testimo- 
nium urget  Cuminianus^ ;  "  ad  veram  Paschae  rationem 
nunquam  pervenire  eos,  qui  cyclum  octoginta  quatuor  an- 
norum  observant."  Cujus  quidem  cycli  "  auctorem,  lo- 
cum, tempus,  incertum  haberi"  idem  addit :  diversumque 
ab  eo  fuisse,  "  quem  sanctus  Patricius  papa  noster  tulit  et 
fecit ;  in  quo  luna  a  decima  quarta  usque  in  vigesimam 
secundam  regulariter,  et  sequinoctium  a  duodecimo  Calen- 
das  Aprilis  observatur." 

Verum  catalogi  sanctorum  nostrorum,  quem  explican- 
dum  suscepimus,  concinnator  ut  secundi  ita  etiam  et  primi 
ordinis  sanctos  qui  ducem  secuti  sunt  Patricium,  unum 
Pasclia  celebravisse  significat ;  a  decima  quarta  scilicet 
luna  post  asquinoctium  vernale  dinumeratum.  Unum 
autem  illud  Pascha  a  secundo  ordine  observatum,  idem 
ipsum  cum  eo  fuisse  quod  Britonibus  fuerat  in  usu, 
illustre  S.  Columbae  nostri  apud  Bedam*  exemplum  do- 
cet :  ut  alium  cyclum  ab  hoc  diversum  vel  a  Patricio  ex- 
cogitatum  vel  hue  invectum  fuisse,  nullo  modo  fiat  veri- 
simile.  Britonum  vero  ilium  canonem  paschalem  a  Sulpi- 
tio  Severe  acceptum  fuisse,  qui  octoginta  quatuor  anno- 
rum  cursum  descripsit,  ex  Aldhelmi  ad  Geruntium  Bri- 
tannicum  regem  epistola  jam  ante''  notavimus.  Unde  cycli 
illius  et  auctorem  habemus  Severum"^,  Patricii  nostri  sub 
S.  Martini  magisterio  condiscipulum,  et  locum,  Galliam; 
tempus  quoque  annum  circiter  CCCCX.  quo  urbs  ab 
Alarico  capta  est.  Nam  et  eo  tempore  Sulpitius  Severus 
claruit,  et  ille  a  Bucherio*  nuper  editus  Paschalis  centum 
annorum  Laterculus  primum  est  conscriptus  :  in  quo,  licet 
a  librariis  pessime  accepto,  huj  us  paschalis  octoginta  qua- 
tuor annorum  cycli,  veteri  Latinorum  illi  multum  disparis, 
non  obscura  mihi  visus  sum  deprehendisse  vestigia. 

Paschalis  controversia;  in  synodo  Pharensi  (in  Ebora- 

'  Epist.  Hibernicar.  syllog.  num.  1 1.  op.  torn.  i.  pag.  440. 
>  Bed.  lib.  3.  cap.  3. 
I*  Supra,  cap.  11.  op.  torn.  5.  pag.  3CS. 
''■  Vide  supra,  init.  cap.  9.  op.  torn.  5.  pag.  2G3,  264. 

^  i£gid.  Bucber.  in  Victoril  canon,  paschal,  commentar,  cap.  14.  pag.  252.  et 
259. 

VOL.  vr.  K  K 


498  BRITANNICARUM    KCCLESIARUM  CAP.  XVII. 

censiuni  septentrionalium"  Htore  locus  ille  situs  est ;    olim 
Strenaeschalch,  id  est,  ut  Beda  interpretatur,  Sinus  phari, 
hodie  Whitby  vol  White-baye,  hoc  est  Albus  sinus,  nomi- 
natus)  anno  DCLXIV.  agitatse  statum  a  Stephano  iEddio 
presbytero,  in    vita   Wilfridi,    ita    legimus    propositum  : 
"  Utrum  more  Brittonum  et  Scottorum  omnisque   aquilo- 
nalis  partis  (Britanniae)  a  XIV.  luna,  Dominica  die  veni- 
ente,  usque  ad  XXII.  Pascha  agendum ;  an  melius   sit, 
ratione  sedis  apostolicaj,  a  XV.  luna  usque  XXI.  pascha- 
lem  Dominicam  celebrandam  ?"  ubi  in  priore  membro  pro 
XXII.  reponi  debere   XX.  et   res  ipsa  loquitur,  et  Wil- 
fridi verba  in  hac  synodo  conti-a  Colmanum  Scotum  pro- 
lata  (uti  a  Beda^    cum  eodem  Stephano  aetate  conjuncto, 
literis  habentur  prodita)  extra  omnem  ponunt  controver- 
siam:  "  Petrus  a  quinta  decima  luna  usque  ad  vicesimam 
primam  diem    Paschae  Dominicum  celebrabat  :  quod  vos 
non  facitis,  qui  a  decimaquarta  usque  ad  vicesimam  lunam 
diem  Dominicum  Paschae  observatis.     Ita  ut  tertiadecima 
luna  ad  vesperam  saepius  Pascha  incipiatis  ;  cujus  neque 
lex  uUam  fecit  mentionem,  neque  auctor  ac  dator  Evangelii 
Dominus  in  ea,  sed  in  quartadecima  luna  vel  vetus  Pascha 
manducavit  ad  vesperam,  vel  Novi  Testamenti  sacramenta 
in  commemorationem  suae  passionis  Ecclesiae  celebranda 
tradidit  :    itemque    lunam    vicesimam   primam,  quam  lex 
maxime  celebrandam  commendavit,  a  celebratione  vestri 
Paschffi  funditus  eliminatis." 

De  traditione  a  Petro  repetita  similiter  etiam,  apud 
eundem  Bedam^,  ad  Naitanum''  Pictorum  regem  scripsit 
postea  Ceolfridus :  "  Decrevit  apostolica  traditio,  quae  per 
Marcum  evangelistam  et  interpretem  ipsius  Alexandriae 
confirmata  est,  ut  adveniente  primo  mense,  adveniente  in 
eo  vespera  diei  quartaedecimae,  expectetur  etiam  dies  Do- 
minica a  quintadecima  usque  ad  vicesimam  primam  diem 
ejusdem  mensis.     In  quacunque  enim  harum  inventa  fu- 

<  North-Riding.  "  Streoneshakh,  quod  Hwiteby  appellatur  :"  inquit  Turgo- 
tus  in  Dimelmensi  chronico. 

'  Bed.  hist,  lib.  3.  cap.  25.  Vid.  eund.  lib.  2.  cap.  2.  et  4.  item  lib.  3.  cap.  3. 
1 7.  et  28.  ubi  in  Beda  quoque  pro  XXX.  ex  MSS.  luna  XX.  est  repotienda. 

5  Ibid.  lib.  5.  cap.  22.  ''  Al.  Ncchtanum 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  499 

erit,  merito  in  ea  Pascha  celebrabitur :  quia  nimirum  haec 
ad  numerum  pertinet  illarum  septemdierum,  quibus  azyma 
celebrari  jubetur."  A  quo  discrepantem  calculum,  ex  al- 
tera quidem  parte  Britonum,  Pictorum  et  Scotorum,  qui  a 
deciina  quarta  luna  ad  vigesimam,  ex  altera  vero  Gallo- 
rum  qui  Victorii  canonem  secuti  a  decima  sexta  ad  vigesi- 
mam secundam  Dominicas  suas  paschales  deducebant,  ita 
deinde  rejicit : 

"Cujus  observantiae  Catholica  ratione  patefacta,  patet  e 
contrario  error  irrationabilis  eorum,  qui  praefixos  in  lege 
terminos  nulla  cogente  necessitate  vel  anticipare  vel  trans- 
cendere  praesumunt.  Namque  sine  ratione  necessitatis 
alicujus  anticipant  illitempus  in  lege  praescriptum,  qui  Do- 
minicum  Paschae  diem  a  quartadecima  mensis  primi  us- 
que ad  vicesimam  putant  lunam  esse  servandum.  Cum 
enim  a  vespera  diei  tertiae  decimae  vigilias  sanctae  noctis 
celebrare  incipiunt;  claret  quod  ilium  in  exordio  sui 
Paschae  diem  statuunt,  cujus  nullam  omnino  mentionem 
in  decreto  legis  inveniunt.  Et  cum  vicesima  prima  die 
mensis  Pascha  Dominicum  celebrare  refugiunt ;  patet 
profecto  quod  illam  per  omnia  diem  a  sua  solennitate  se- 
cemunt,  quam  lex  majore  prae  caeteris  festivitate  memora- 
bilem  saepenumero  commendat.  Sicque  diem  Paschae  or- 
dine  perverso,  et  aliquando  in  secunda  hebdomada  totam 
compleant,  et  nunquam  in  hebdomadae  tertiae  die  septimo 
ponant." 

"  Rursumque  qui  a  sexta  decima  die  mensis  saepe  dicti 
usque  ad  vicesimam  secundam  Pascha  celebrandum  magis 
autumant,  non  minore  utique  errore  (tametsi  altero  latere) 
a  recto  veritatis  tramite  divertunt,  et  veluti  naufragia 
Scyllae  fugientes  in  Charybdis  voraginem  submergendi 
decidunt.  Nam  cum  a  luna  decima  sexta  primi  mensis 
oriente,  id  est,  a  vespera  diei  quintae  decimae  Pascha  incipi- 
endum  doceant ;  nimirum  constat  quod  quartam  decimam 
diem  mensis  ejusdem,  quam  lex  primitus  et  praecipue  com- 
mendat a  sua  prorsus  solennitate  secludunt :  ita  ut  quin- 
tae decimae,  in  qua  populus  Dei  ab  wiEgyptiaca  servitute  re- 
demptus  est,  et  in  qua  Dominus  sue  mundum  sanguine  a 
peccatorum  tenebris  liberavit,  in  qua  etiam  sepultus,  spem 

KJC2 


500  BRITANNICARDM    KCCLESIARUM  CAF.  XVIt. 

nobis  post  mortem  beatse  quietis  tribuit,  vix  vesperam 
tangant.  Idemque  pcenam  erroris  sui  in  semetipsos  reci- 
pientes,  cum  in  vicesima  secunda  die  mensis  Paschae  diem 
statuunt  Dominicum,  legitimos  utique  terminos  Paschae 
aperta  transgressione  violant  :  utpote  qui  ab  illius  diei  ves- 
pera  Pascha  incipiunt,  in  qua  hoc  lex  consummari  et  per- 
fici  debere  decrevit ;  illam  in  Pascha  diem  assignent  pri- 
niam,  cujus  in  lege  mentio  nulla  usquam  reperitur,  id  est, 
quartiB  primam  septimanas." 

Nempe  et  hie  boni  hi  viri,  quod  Romse  suo  tempore  vi- 
debant  observatum,  ad  apostolicam  traditionem  et  Petri 
institutionem  referendum  fuisse  non  dubitabant  :  quum 
Alexandrinorum  ilium  paschalem  calculum,  non  modo 
post  Marci,  sed  etiani  post  Dionysii  Alexandrini  episcopi 
tempora,  in  ipsam  Alexandrinam  ecclesiam  introductum  ; 
sexto  demum  post  Christum  seculo  primum  a  Romanis  re- 
ceptum  fuisse  constet.  Eorum  enini  majores  a  decima 
sexta  luna  ad  vigesimam  secundam  Pascha  suum  cele- 
brasse,  id  est,  ut  Ceolfridus  rei  ignarus  judlcat,  "  in  Cha- 
rybdis  voraginem  submergendos  decidisse,"  jam  ostendi- 
mus  :  quippe  qui  ante  lunam  decimam  quartam  non  modo 
cum  Alexandrinis  v-aaxa  dvaaraainov,  sive  diem  Dominicae 
resurrectionis,  sed  ne  (TravpuxTifiov  quidem  Tratrxa,  sive  sa- 
lutifera;  passionis  diem  (in  quo  praecipuam  plenilunii  ratio- 
nem  habendam  fuisse  existimabant)  celebrandum  putarent ; 
de  scquentibus  azymorum  diebus  in  Mosaica  lege  prae- 
scriptis,  ut  ad  homines  Christianos  nihil  omnino  attinenti- 
bus,  ne  cogitandum  quidem  fuisse  rati.  Quum  autem 
Sulpicius  Severus  bidui  illam  inter  cycli  Alexandrini  et  Ro- 
mani  neomenias  observavisset  discrepantiam  ;  vidissetque 
Romanis  decimam  sextam  lunam  numeratam  quae  Alex- 
andrinis, coelo  etiam  demonstrante,  uti  ex  Cyrillo  retuli- 
mus,  erat  tantum  decima  quarta :  hunc  Romani  calculi  er- 
rorem  ita  emendandum  censuit ;  ut  non  jam  amplius  a  de- 
cima sexta  ad  vigesimam  secundam  sed  a  decima  quarta 
luna  ad  vigesimam  ex  antique  illo  annorum  octoginta 
quatuor  laterculo  Dominica;  paschales  excerperentur. 
Quod  etiam  a  Britonibus,  Pictis,  et  Hibernis,  ejusdemmodi 
noviluniorum  anticipationem  in  cyclis  subsequentibus  sub- 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  50t 

inde  crescentem  minus   advertentibus,  deinceps  observa- 
tum  fuisse  inveninius. 

Seculo  deinde  post  Christum  septimo,  quo  tertius  sanc- 
torum nostrorum  ordo  floruit,  Honorius  I.  Romanus  pon- 
tifex,  de  paschalis  observationis  ritu  quam  de  fidei  ratione 
a  Monothelitis  violata  magis  solicitus ;  dum  "  flammam 
hisretici  dogmatis  non,  ut  decuit  apostolicam  auctoritatem, 
incipientem  extinxit  sed  negligendo  confovit,"  ut  de  eo  in' 
epistola  ad  episcopos  Hispaniae  conqueritur  Leo  II.  suc- 
cessor ipsius :  ad  Scotos  sive  Hibernos  nostros  missis  lite- 
ris  eos  exhortatus  est,  "  ne'^  paucitatem  suam  in  extremis 
terrae  finibus  constitutam  sapientiorem  antiquis  sive  mo- 
dernis  quae  per  orbem  erant  Christi  ecclesiis  asstimarent ; 
neve  contra  paschales  computos  et  decreta  synodalium  to- 
tius  orbis  pontificum  aliud  Pascha  celebrarent."  Quae 
quidem  monita  irrita  non  fuisse,  partim  ex  Beda'  colligo, 
qui  "  gentes  Scotorum,  quae  in  australibus  Hiberniae  in- 
sulae  partibus  morabantur,  ad  admonitionem  apostolicae 
sedis  antistitis  Pascha  canonico  ritu  observare  didicisse" 
narrat :  partim  ex  Cummiano,  qui  eo  ipso  tempore  vixit,  et 
in  epistola  ad  Segienum  sive  Segenium  Hyensis™  ccenobii 
abbatem,  de  Alexandrinorum  magno  viginti  octo  Ennea- 
decaeteridum  sive  DXXXII.  annorum  cyclo  (quo  expleto, 
ut  inquit  Ceolfridus",  "  omnia  qua3  ad  solis  et  lunse, 
mensis  et  iseptimanae  consequentiam  spectant,  eodem  quo 
prius  ordine  recurrunt")  in  Hibernia  primum  admisso  ita 
scripsit :  "  Ego"  primo  anno,  quo  cyclus  DXXXII.  an- 
norum a  nostris  celebrari  orsus  est,  non  suscepi,  sed  silui ; 
nee  laudare,  nee  vituperare  ausus.  Anno  deinde  emenso, 
successores  nostrorum  patrum  priorum,  Ailbei  episcopi, 
Querani  Coloniensis,  Brendini,  Nessani,  Lugidi"  se  con- 
suluisse;  eosque  in  campo  Lene  congregatos,  "ut  Pascha 


'  Tom.  2.  Decretal,  epistol.  edit.  Romse  ann.  1591.  pag.  654. 
k  Bed.  hist.  lib.  2.  cap.  19.  '    Id.  lib.  3.  cap.  3.  et  26. 

"  Tom.  2.  Decretal,  epist  edit.  Rom.  ann.  1591.  pag.  702. 
»  Ap.  Bed.  lib.  5.   hist.  cap.  22.     Vid.  lib.  2.  de  rairabilib.  S.  Scripturse, 
cap.  4.  oper.  Augustin.  torn.  3.  app.  pag.  17. 

"  Epist.  Iliber.  sylloge,  num.  11.  op.  torn.  i.  pag.  432. 


602  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVll. 

cum  universal!  Ecclesia  in  futuro  anno  celebrarent,"  edix- 
isse  ait. 

Ut  autem  sancti  omnes  hie  nominati,  primo  excepto,  se- 
cundi  fuerunt  ordinis,  ita  eorum  successores,  qui  in  Le- 
niensi  ista  synodo  convenerunt,  fuerunt  tertii ;  et  quidem 
ex  australibus  Hiberniae  partibus  (quod  cum  Bedae  narra- 
tione  convenit)  omnes  congregati.  Qui  enim  Coloniensis 
hie  scriptus  est,  Clonensis  dici  debuerat.  Ea  enim  Que- 
rani  sive  Kerani  (idem  enim  nomen  est:  uti  Cyrenii  in 
evangeHoi"  et  Quirinii  in  Romana'  historia,  Kiliani  nostri 
in  nova'^  et  Quilliani  in  vetere  Sigebertini  chronici  editione) 
quern  a  nostris  filium  artificis  eognominatum  fuisse  notavi- 
mus%  sedes  fuit ;  vulgo  Cluan-mic-nois  vel  Clon-mae-nosh, 
in  vetere'  provinciali  Romano  Dunekeranensis,  quae  vox 
collem  Kerani  denotat,  appellata :  in  qua,  hoc  ipsum  pas- 
chale  dissidium  S.  Columbam  longe  ante  praedixisse,  docet 
in  ejus  vita  Adamnanus".  Cum  enim  ilium  in  Clonensi 
S.  Cerani  ccenobio  subsistentem  de  puero  quodam  qui 
aderat  prophetavisse  dixisset;  subjieit:  "  Hie  erat  Ere- 
neus,  postea  per  omnes  Scotiae  eeclesias  famosus,  et  valde 
notissimus.  Qui  base  omnia  suprascripta  verba  Segeneo 
abbati  (ad  quem  Cummiani  scripta  est  epistola)  de  se  pro- 
phetata  enarraverat  ;  meo  decessore  Failbeo^  intentius 
audiente,  qui  et  ipse  cum  Segeneo  praesens  inerat :  eujus 
relatione,  et  ego  ipse  eognovi  haec  [eadem]  quae  enarravi. 
Sed  et  multa  alia  iisdem  diebus,  quibus  in  Clonensi  cceno- 
bio hospitabatur  sanctus,  revelante  Spiritu  sancto  prophe- 
tavit :  hoe  est,  de  ilia  quae  post  dies  multos  ob  diversitatem 

p  Luc.  cap.  2.  ver.  2. 

1  Sueton.  in  Tiber,  cap.  49.    Tacit,  annal.  lib.  3. 

'  Sigebert.  ann.  694.  "  Kiliani  Wirziburgensis  episcopi  discipulus  Arnual  in 
Gallia,  Adamanus  abbas,  Aldhelmus  et  Wilfrid  episcopi,  clarent  in  Anglia." 
Unde  Dempsterus  non  solum  .\rnvalluBj,  sed  etiam  Adainanum  et  Adelmum, 
inepte  Kiliani  facit  discipulos.     Hist,  ecclesiastic.  Scot.  lib.  1.  num.  -3.  6.  et  29. 

'  Supra,  pag.  473. 

*  Notitiae  episcopatuum  ab  Atib.  Miraeo  edit.  Antuerp.  ann.  1613.  lib.  1.  pag. 
80.  Nam  quodidemlib,  4.  pag.  219.  Cluanensem  et  Dunckeranensem  episcopatum 
distinguit,  et  priorem  Kiloom,  posteriorem  Dondalck  interpretatur  j  homini  re- 
rum  nostrarum  ignaro  venia  concedenda  est. 

"  Adamnan.  vit.  Columb.  lib.  1.  cap.  3. 

"  Vide  supra,  cap.  15.  pag.  245. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  503 

paschalis  festi  orta  est  inter  Scotise  ecclesias  discordia,  et 
de  quibusdam  angelicis  frequentationibus  sibi  manifes- 
tatis."     Haec  Adamnanus. 

Locus  in  quo  habita  est  jam  dicta  synodus,  campus 
Leniae"  sive  Legh-leniae  fuit,  aliis  Campus''  albus  dictus ; 
ad  ripam  fluvii,  quern  Ptolemaeus  Birgum,  nos  Barrow  vo- 
camus,  non  procul  a  monte  Margeo  positus.  Praeses  Ime- 
lacensis  fuit  archiepiscopus,  S.  Albei^  successor  :  primarii 
antagonistae,  Molaissi  qui  et  Lasreanus  Kiarelli  filius, 
Leghleniensis  ccenobii  abbas  ;  et  Munnu  monasterii  item  a 
se  Teach-munnu  nomen  sortiti  abbas,  "  in  australi  plaga 
Laginensium  quae  dicitur  Chenselacli."  Hie  alio  nomine 
Fintanus  dictus,  patre  natus  Tulcano,  matre  Fedelmia, 
postquam  octodecim  annos  cum  S.  Synello  mac  Maynacur 
abbate  monasterii  de  Cluayn-ynis  in  stagno  Erne  commo- 
ratus  fuisset;  ad  insulam  Hy  eodem  tempore  suscepit  iter, 
quo  S.  Columba  vitam  ibidem  finiit.  Estque  idem  Fin- 
tenus  hie,  de  quo  apud  Adamnanum  in  libro  primo,  de 
vita  Columbffi,  capite  secundo,  longa  habetur  narratio: 
cujus  hoc  exordium  :  "  Sanctus  Fintenus,  qui  postea  per 
universas  Scotorum  ecclesias  valde  noscibilis^  habitus  est, 
a  puerili  aetate  integritatem  carnis  et  animae,  Deo  adju- 
vante  custodiens,  studiis  dialis*"  sophiae  deditus ;  hoc  pro- 
positum  in  annis  juventutis  conversatus  in  corde  habuit, 
ut  nostrum  sanctum  Columbam,  Hiberniam  deserens,  pe- 
regrinaturus  adiret."  Iste  epilogus,  in  libris  editis  desi- 
deratus  :  "  Haac,  mihi  quodam  narrante  religioso  sene, 
presbytero  Christi  milite,  Oisseneo  nomine,  Ernani  filio, 
gente  Mocu-nethcorb,  indubitanter  didici :  qui  eadem  om- 
nia supra  memorata  verba,  ejusdem  ab  ore  sancti  Finteni 
filii  Tailchani  audisse  testatus  est,  ipsius*^  monachus." 

In  hujus  vero  S.  Finteni  sive  Munnu  vita,  de  Leghleni- 
ensi  hac  synodo,  ista  memoriaj  prodita  invenimus  :  "  Quo- 
dam  tempore  erat  magnum  concilium  populorum  Hiberniae 
in  Campo  albo  :  inter  quos  erat  contentio  circa  ordincm 


"  Vid.  supra,  cap.  14.  pag.  93.  '  Vide  supra,  pag.  425. 

'  Vid.  supra,  pag.  428.  *  Al.  mirabilis. 

''  Lib.  edit,  dialecticalu,  male. 

'  Al.  qui  et  ipte  monachus  rjus  exlilil. 


504  BRITANNIGARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

Paschae.  Lasreanus  enim  abbas  nionasterii  Leighlenne, 
cui  suberant  mille  quingenti  monachi,  novum  ordinem  de- 
fendebat,  qui  nuper  de  Roma  venit :  alii  vero  veterem 
defendebant.  Sanctus  autem  Munnu  ad  hoc  concilium 
statim  non  pervenit ;  et  omnes  expectabant  eum :  ipse  jam 
veterem  defendebat  ordinem." 

"  Tunc  Subne  filius  Domnaill  dux  regionis  Huamairche 
dixit :  Quare  tarn  longo  tempore  ilium  expectatis  leprosum? 
Cui  abbas  Lasreanus  ait :  O  dux,  ne  dicas  tale  verbum 
de  sancto  Munnu ;  quia  quamvis  absens  corpore,  est  spi- 
ritu  tamen  prajsens  :  et  certe  quod  tu  dicis  hie  ubi  ipse  sit 
jam  audit;  et  vindicabit  in  te  Deus  injuriam  famuli  sui. 
lUo  jam  die  ante  vesperam  S.  Munnu  venit  ad  concilium  : 
et  convenerunt  sancti  in  obviam  ejus.  Cumque  S.  Las- 
reanus et  S.  Munnu  salutassent  se  invicem ;  afiuit  etiam 
praedictus  dux  Subne,  postulans  benedictionem  a  sancto 
Munnu.  Cui  vir  Dei  ait :  Cur  postulas  benedictionem  ab 
homine  leproso  ?  Vere  tibi  dico  quia,  quando  de  me  male 
locutus  es,  Christus  in  dextera  Patris  sui  erubuit:  jam 
unum  Christi  membrum  sum,  et  ipse  caput  meum  est ;  et 
quicquid  nocet  membro,  inde  dolet  caput.  Ideo,  ante- 
quam  mensis  iste  compleatur,  Occident  te  consanguinei  tui 
et  decollabunt  te;  et  caput  tuum  projicietur  in  flumen 
Berow'',  et  ultra  non  apparebit :  et  sic  completum  est. 
Nam  in  ipso  mense  filius  fratris  sui  juxta  rivulum  Blathach 
occidit  ilium  :  et  caput  ejus  projectum  est  in  flumen,  juxta 
vaticinium  viri  Dei." 

"  Postea  S.  Munnu  Lasreano  abbati  coram  omnibus 
populis  dixit :  Nunc  tcmpus  est  ut  hoc  concilium  finiatur, 
ut  unusquisque  ad  suum  locum  recedat.  Contendentes 
de  ordine  Paschae,  dixit  S.  Munnu,  breviter  disputenius  : 
sed  in  nomine  Domini  agamus  judicium.  Tres  optiones 
dantur  tibi,  Lasreane.  Duo  libri  in  ignem  mittantur,  liber 
veteris  ordinis  et  novi ;  ut  videamus  quis  eoruni  de  igne 
liberabitur.  Vel  duo  monachi,  unus  mens  et  alter  tuus, 
in  unam  domum  recludantur,  et  domus  comburatur:  et 
videbimus,  quis  ex  eis  evadat  intactus  igne.     Aut  eamus 

">  AlBerbha. 


CAP.  XVII. 


ANTIQUITATES.  505 


ad  sepulcrum  mortui  justi  monachi,  et  resuscitemus  eum  ; 
et  indicet  nobis,  quo  ordine  debemus  hoc  anno  Pascha 
celebrare.  Cui  S.  Lasreanus  ait  :  Non  ibimus"  in  judi- 
cium tecum :  quoniam  scimus  quod,  pro  magnitudine  la- 
boris  tui  et  sanctitatis,  si  diceres  ut  mons  Marge  commu- 
taretur  in  locum  Campi  albi,  et  Campus  albus  in  locum 
montis  Marge ;  hoc  propter  te  Deus  statini  faceret.  Erant 
enim  illi  tunc  in  Campo  albo,  cui  imminet  mons  Marge. 
Postea  consentientes  populi  cum  Sanctis,  ad  sua  reversi 
sunt."  Vel,  ut  in  alio  libro  plenius  legitur :  "  Consenti- 
entes igitur  omnes  juxta  sententiam  viri  sancti,  ad  propria 
cum  gaudio  sunt  reversi." 

Annus  ille  asrae  Christiana;  DCXXX.  fuisse  videtur; 
quo  Hiberni  cyclum  octoginta  quatuor  annorum  secuti, 
paschalem  Dominicam  Calendis  Aprilibus,  integra  ante 
tempus  in  Alexandrina  Enneadecaeteride,  a  Romanis  jam 
recepta,  pr^stitutum  septimana,  observabant :  quum  anno 
proxime  insequente  totarum  quatuor  hebdqniadum  inter 
utrumque  calculum  intercederet  differentia ;  illis  vigesimo 
primo  Aprilis,  Romanis  vero  vigesimo  quarto  Martii  die 
Pascha  suum  celebrantibus :  quo  illam  Cummiani  narra- 
tionem  spectare  minime  dubitamus :  "  Misimus*^,  quos  no- 
vimus  sapientes  et  humiles  esse,  velut  natos  ad  matrem : 
et  prosperum  iter  in  voluntate  Dei  habentes,  et  ad  Romam 
urbem  aliqui  ex  eis  venientes,  tertio  anno  ad  nos  usque 
pervenerunt :  et  sic  omnia  viderunt,  sicut  audierunt :  sed 
et  valde  certiora,  utpote  visa  quam  audita,  invenerunt. 
Et  in  uno  hospitio  cum  Graeco  et  Hebrajo,  Scytha  et 
jEgyptiaco,  in  ecclesia  sancti  Petri  simul  in  Pascha,  in 
quo  mense  integro  disjuncti  sumus,  fuerunt :  et  ante  sancta 
sic  testati  sunt  nobis,  diccntes  :  Per  totum  orbem  terrarum 
hoc  Pascha,  ut  scimus,  celebratur."  Eodemque  referri 
posse  existimamus,  quod  in  Lasreani  vita  legimus ;  ipsum, 
extremis  vitae  sua;  temporibus  cum  Sanctis  quinquaginta 
viris,  Romam  concessisse ;  Romanumque  pontificem  et 
*'  eum  praesulem  consecravisse,  et  revertenti  legationis^  in 

'  Al,  intrabimus. 

'  EpisL  Hibernic.  syllog.  num.  11.  op.  torn.  4,  pag.  442. 

'  Vide  supra,  pag.  432. 


S66  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

Hibernia  officium  commisisse."  Anno  autem  DCXXXIX. 
Molissam*  sive  Lasreanum  hunc  vivere  desiisscj  ex  anna- 
libus  nostris  intelligimus. 

Audiamus  jam  Bedam,  de  hac  inter  nostros  agitata  con- 
troversia  in  chronico  suo  ista  breviter  annotantem  :  "  Eo 
tempore  exortum  apud  Scotos  in  observatione  Paschae 
errorem  Quartadecimanorum  Honorius  papa  per  epistolam 
redarguit.  Sed  et  Johannes,  qui  successori  ejus  Severino 
successit,  cum  adhuc  esset  electus  in  pontificatum,  pro 
eodem  Pascha  eis  simul  et  pro  Pelagiana  haeresi,  quae 
apud  eos  reviviscebat,  scripsit."  Ex  quo  obiter  corrigen- 
dus  venit,  turn  Marianus  Scotus,  apud  quem  error  qua- 
tuordecim  annorum,  pro  Quartadecimanorum  magno  errore 
legitur :  tum  Hermannus  Contractus,  vel  Sangallensis  po- 
tius  monachus  qui  vulgatum  ipsius  chronicon  interpolavit, 
in  quo  ad  annum  DCXXX.  "  haeresis  de  Pascha  et  Pela- 
giana Britanniam  turbavisse"  dicitur ;  pro  Scotia  vel  Hi- 
bernia nostra  perperam  posita  Britannia.  Mortuus  autem 
est  Severinus  quarto  Nonas  Augusti,  anno  (non,  ut  signifi- 
cavit  Baronius,  DCXXXIX.  sed)  DCXL.  et  ante  illius 
exitum  a  Johanne  nuper  electo  pontifice,  et  reliquis  cleri 
Romani  viris  primaries,  ad  Tomianum,  Armachanum  eo 
tempore  archiepiscopum,  Segenum  (quem  Hyensem  ilium 
abbatem  fuisse  sentimus,  cui  Cummiani  de  paschali  hac 
quaestione  dicatus  est  commentariolus)  et  alios  Hiberniae 
doctores  missae  sunt  literae :  quibus  ita  eos  sunt  afFati : 
"  Reperimus  quosdam  provinciae  vestrae,  contra  ortho- 
doxam  fidem,  novam  ex  veteri  haeresim  renovare  conantes ; 
Pascha  nostrum,  in  quo  immolatus  est  Christus,  nebulosa 
caligine  refutantes,  et  quartadecima  luna  cum  HebraBis 
celebrare  nitentes."  Contra  quos  pluribus  deinde  astrue- 
bant,  "  Dominicum  Paschae  diem  a  quintadecima  luna 
usque  ad  vicesimam  primam  lunam,  quod  in  Nicaena  sy- 
nodo  probatum  est,  oportere  inquiri."  Refert  haec  Beda, 
ecclesiasticae  suae  historias  libro  secundo,  capite  undevige- 
simo,  ex  prioribus  illis  epistolae  verbis  coUigens,  "etnu- 
perrime  temporibus  illis  banc  apud  eos  heeresim  exortam  ; 

<  Molassum. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES. 


507 


et  non  totam  eorum  gentem,  sed  quosdam  in  eis  hac  fuisse 
implicitos." 

Et  verum  quidem  est,  non  universos  Scotos,  sed  bore- 
ales  tantum,  eo  tempore  paschalem  Romanorum  calculum 
admittere  noluisse :  qui  enim  in  australibus  Hiberniaj  par- 
tibus  morabantur,  ad  Honorii  papae  admonitionem,  ut 
dictum''  est,  jam  ilium  receperant.  Sed  illud  quoque  con- 
siderandum  fuerat,  non  minus  recentem  apud  ipsos  Ro- 
manos  fuisse  consuetudinem,  a  decima  quinta  luna  ad 
vigesimam  primam  Pascha  celebrandi,  quam  apud  Scotos, 
a  decima  quarta  ad  vigesimam.  A  decima  sexta  enim 
luna,  ut  ostendimus  usque  ad  vigesimam  secundam  Ro- 
raani  Pascha  suum  antea  observabant :  NicaBuae  synodi 
limites  (siquidem  ejusmodi  aliqui  ab  ea  praescripti  fuerint) 
non  minus  in  eo  praetergressi,  quam  eos  postea  antegressi 
sunt  Scoti.  Quin  et  minorem  multo  cum  Hebraeis  syn- 
cretismum  fovisse  Scotos,  quum  in  decimum  quartum  forte 
primi  lunaris  mensis  diem  eorum  Pascha  incidisset,  quam 
Romanos  decimo  quinto  ejusdem  mensis  die  suum  Pascha 
celebrantes,  aequi  rerum  aestimatores  judicabunt.  Die 
enim  decimo  quinto  festum  agebatur  Azymorum,  summa 
Judaeorum  festivitas  :  quum  decimi  quarti  diei  postremum 
tantum  trihorium  sacrum  haberetur.  Et  epulantibus  qui- 
dem Judseis,  Scoti  Pascha  aTavpwaifiov  jejunantes  obser- 
vabant :  Romani  vero  die  decimo  quinto  Pascha  civaoracrt- 
fiov  non  minore  cum  laetitia  quam  Judaei  festum  suum 
Azymorum  transigebant. 

Et  tamen  Scotorum  ritum  himc  non  modo  ha;resim,  sed 
etiam  "  novam'  ex  veteri  haeresim,"  Romanis  appellare 
libuit :  non  novam  quidem  simpliciter,  ut  Bedae  visum, 
sed,  respectu  ad  veteres  Quartadecimanos  habito  ;  quorum 
sententiam  a  Scotis  renovatam  fuisse,  falsis  quorundam 
rumoribus  decepti,  suspicabantur.  Colnianus  quidem 
Scotus,  in  Pharensi''  colloquio  anno  DCLXIV.  habito, 
celebrandi  Paschatis  rationem  quam  a  B.  Columba  et  ma- 
joribus  suis  acceperat  eandem  ipsam  fuisse  putabat  quam, 
Johannis  apostoli  exemplum  secuti,  Asiani  olim  observa- 

''  Supra,  pag.  501.  '   Vid.  Hieron,  supra,  cap.  8.  op.  torn.  5.  pag.  255. 

''  Bed.  lib.  3.  hist.  cap.  25, 


508  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII, 

verant.  "  Pasclia,"  inquit,  "  hoc  quod  agere  soleo  a 
majoribus  nieis  accepi,  qui  me  hue  episcopum  miserunt ; 
quod  omnes  patres  nostri,  viri  Deo  dilecti,  eodem  modo 
celebrasse  noscuntur.  Quod  ne  cui  contemnendum  et 
reprobandum  esse  videatur ;  ipsum  est  quod  beatus  Jo- 
hannes evangelista,  discipulus  specialiter  Domino  dilectus, 
cum  omnibus  quibus  praeerat  ecclesiis  celebrasse  legitur." 
Quomodo  etiam  de  Quartadecimanis  scripserat  olim  So- 
crates' :  "  T£(T<Tap((TKat8£Kartrat  (pacriv  virb  'Iwdvvov  rov 
aTro(TT6\ov  TJ)v  irapariipritTiv  tTiq  TtarirapsaKaiBiKaTtig  napa- 
StdoaOai  aiiToTc-  Quartadecimani  sibi  dicunt  a  Johanne 
apostolo  traditam  esse  lunae  decimae  quartae  observati- 
onem."  Verum  quam  longe  opinione  Colmanus  noster  fal- 
leretur,  Wilfridus  demonstravit ;  contra  regerendo  :  "  Jo- 
hannes, ad  legis  Moysaicae  decreta  tempus  paschale  cus- 
todiens,  nil  de  prima  sabbati  curabat:  quod  vos  non  facitis, 
qui  non  nisi  prima  Sabbati  Pascha  celebratis."  Ipseque 
postea  Beda,  re  melius  pensitata,  eorum  opinionem  ut  fal- 
sam  redarguit,  qui  Scotorum  et  Quartadecimanorum  sen- 
tentiam  eandem  fuisse  senserunt. 

"  Paschae  enim  diem  non  semper,"  inquit  ille"",  "  in 
luna  quarta  decima  cum  Judaeis,  ut  quidam  rebantur,  sed 
in  die  quidem  Dominica,  alia  tamen  quam  decebat  hebdo- 
niada,  celebrabant.  Sciebant  enim,  ut  Christiani,  resur- 
rectionem  Dominicam,  quae  prima  Sabbati  facta  est, 
prima  Sabbati  semper  esse  celebrandam  :  sed,  ut  bar- 
bai"i  et  rustici,  quando  eadem  prima  Sabbati,  qufE  nunc 
Dominica  dies  cognominatur,  veniret,  minime  didice- 
rant."  Et  alibi",  de  Aidano  nostro  verba  faciens :  "  In 
celebratione  sui  Paschas  non  aliud  corde  tenebat,  ve- 
nerabatur  et  praedicabat,  quam  quod  nos ;  id  est,  re- 
demptionem  generis  humani  per  passionem,  resurrec- 
tionem,  ascensionem  in  coelos  Mediatoris  Dei  et  hominum, 
hominis  Jesu  Christi.  Unde  et  banc  non,  ut  quidam  falso 
opinantur,  quarta  decima  luna  in  qualibet  feria  cum  Ju- 
daeis, sed  die  Dominica  semper  agebat  a  luna  quarta  de- 
cima usque  ad  vicesimam  :  propter  fidem  videlicet  Domi- 

'   Socral.  hist,  ecclesiast,  lib.  5.  Klip.  K^. 

■»  Bed,  lib.  3.  cap.  4.  "  Id.  ibid.  cap.  17. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  50^ 

nicaB  resurrectionis,  quam  una  Sabbati  fact.im,  propter 
spem  nostras  resurrectionis  quam  eadeni  una  Sabbati,  quse 
nunc  Dominica  dies  dicitur,  veraciter  futuram  cum  sancta 
Ecclesia  credebat." 

Sed  neque  illos  omnes,  qui  luna  decima  quarta,  in  quem- 
cunque  hebdomadae  diem  ilia  incidisset,  Pascha  celebra- 
bant,  in  eadem  cum  Blasto  hceresi  fuisse  existimandum 
est :  de  quo  Tertullianus :  "  Latenter"  Judaismum  vvdt 
introducere.  Pascha  enim  dicit  non  aliter  custodiendum 
esse,  nisi  secundum  legem  Moysis,  decima  quarta  mensis. 
Quis  autem  nesciat,  quoniam  evangelica  gratia  evacuatur, 
si  ad  legem  Christum  redigit?"  Aliud  enim  est,  antiquatas 
Judaeorum  ceremonias  ut  divino  jure  adhuc  necessario 
observandas  nobis  obtrudere :  aliud,  more  a  Christianis 
suis  majoribus  recepto,  luna  decima  quarta  jejunando  Do- 
minicae  passionis  memoriam  recolere.  Alioqui  enim  et 
AsianisP,  et  Gilicibus,  et  Syris,  et  Mesopotamianis  omnibus 
infamis  ilia  haereticas  pravitatis  macula,  esset  inurenda  : 
qui,  Victore  Romano  episcopo  nequicquam  reclamante, 
id  ipsum  factitabant ;  nee  nisi  communis  concordiae  causa, 
ut  ab  institute  TrarpoTrapaSort})  recederent,  a  Nicaenis  pa- 
tribus  persuaderi  sibi  patiebantur.  Unde  de  Antiochenis 
suis  Johannes  Chrysostomus,  in  oratione  adversus  eos 
habita  qui  primo  (sive  antiquo  illo)  Pascha  jejunabant : 
"  Kai  i7/X£7c  ovrojc  cvrjcrrtvojutv  Trporepov,  aW  ofiu)Q  wgoiri- 
/ij)<Ta/UEV  Tr]v  trv/Kpiiivtav  tTic  twv  ^qovidv  TraQaTi}Qij(jiti>g. 
Et  nos  prius  sic  jejunabamus:  sed  tamen  concordiam  ob- 
servationi  temporum  praetulimus."  De  rei  tamen  summa 
ibidem  admonet,  Deum  quidem  "  virginesi,  quod  oleum  in 
lampadibus  non  haberent,  a  thalamo  sponsi  exclusisse  ; 
alium,  quod''  nuptialem  vestem  non  habens  esset  ingressus, 
sed  sordidis  vestimentis  indutus,  fornicatione  et  impuritate 
coopertus:  quod'  autem  hoc  vel  illo  mense  Pascha  non 


°  TertuU.  lib.  de  praescript.  cap.  40.         P  Athanas.  in  libro  de  synodis. 

1  Matth.  cap.  25.  ver.  10, 11.  "   Ibid.  cap.  22.  ver.  12,  13. 

•  "Or<  Si  Tif  ltivtiii]vi,  nai  Tif  itivi,  oiiic  knoltjat  tI>  lldaxi<  ovSuq  Uo- 
\aa9ti  irori  oidi  IveicXijOti.  Chrysost.  op.  torn.  1.  pag.  612.  Vide  Petrum 
Cluniacenscm,  supra,  pag.  491.  et  P.  Halloix  notat.  ia  cap.  U.  vitse  S.  Ire- 
nxi. 


510  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

fecerit,  neniinem  unquam  punitum  fuisse  aut  in  judicium 
vocatum :"  sed  super  liac  re  nimis. 

Primi  ordinis  Sanctos,  qui  ducem  habebant  Patricium, 
"  mulierum  administrationem  et  consortia  non  respuisse," 
tradit  catalogi'  auctor:  "  quia  super  petram  Christum 
fundati,  ventum  tentationis  non  timebant."  Ipsum  tamen 
S.  Patricium  sanxisse  refert  Jocelinus",  "  ut  a  mulieribus 
viri  sequestrarentur,  et  utrique  sexui  sedificia  et  oratoria 
distincta  construerentur ;  ne  nomen  Dei  per  eos  inter 
gentes,  quibus  illud  pradicabant,  blasphemaretur ;  nee 
infirmis  scandali  occasio  uUa  in  casu  tali,  vel  detrahendi 
materia  tribueretur."  Extatque  adhuc  in  Patricii,  Auxilii 
et  Jernini  synodo  canon  ejusmodi:  "  Monachus  et  virgo, 
unus  abhinc  et  alia  ab  aliunde,  in  uno  hospitio  non  com- 
maneant :  nee  in  uno  curru  a  villa  in  villam  discurrant ; 
nee  assidue  invicem  confabulationem  exerceant."  Neque 
aliam  Senano,  qui"  in  Iniscattensi  episcopatu  Patricio  suc- 
cessisse  dicitur,  mentem  fuisse  legimus;  quum  ad  ilium 
invisendum  sacra  virgo  Kynreclia  accessisset : 

Cui^  Praesul :  Quid  foeminis 
Commune  est  cum  monachis  ? 
Nee  te,  nee  ullam  aliam 
Admittemus  in  insulam. 

Tune  ilia  ad  episcopum  : 
Si  meum  eredis  spiritum 
Posse  Christum  suscipere  ; 
Quid  mc  repellis  corpore  ? 

Credo,  inquit,  hocoptime  : 
Sed  nuUi  unquam  fceminse 
Hue  ingressum  eoncedimus ; 
Esto,  salvet  te  Dominus. 

Redi  iterum  ad  seculum, 
Ne  sis  nobis  in  scandalum  : 
Etsi  es  casta  pectore, 
Sexum  habes  in  corpore. 

De  Lismorensi  civitate,  in  S,  Carthagiy  vita,  ista  scripta 
invenimus :    "  Egregia   et   sancta  civitas   est   Less-mor : 


'   Supra,  pag.  478.  "  Jocelin.  vit.  Patric.  cap.  102. 

"  Supra,  pag.  436.  «  Vit.  Senani  MS.  cap.  18. 

V  De  quo  supra,  pag.  475.  483, 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  511 

cujus  dimidium  est  asylum,  in  quo  nulla  mulier  audet  in- 
trare,  sed  plenum  est  cellis  et  monasteriis  Sanctis  :  et  mul- 
titiido  virorum  sanctorum  semper  'Hlic  manet.  Viri  enim 
religiosi  ex  omni  parte  Hiberniae,  et  non  solum,  sed  ex 
Anglia  et  Britannia  confluunt  ad  cam,  volentes  ibi  migrare 
ad  Christum.  Et  est  ipsa  civitas  posita  super  ripam  aus- 
tralem  fluminis  quondam  dicti  Nem,  modo  autem  Aban- 
mor,  id  est,  amnis  magnus,  in  plaga  regionis  Nandesi." 
De  Clonfertensi  etiam  Ophaliensium  coenobio,  in  vita 
Lugidi  sive  Moluas  abbatis,  habentur  ista :  "  Constituit 
S.  Molua  ut  nulla  mulier  ibi  semper  intraret :  et  ab  illo  die 
usque  hodie  nulla  mulier  in  illud  monasterium  audet  in- 
trare.  Magnaque  multitudo  monachorum  hinc  et  inde 
venit  ad  ilium  locum  :  et  recipiebat  eos  benigne  pius  pater 
Molua.  Et  in  ipso  loco  clara  civitas  quae  vocatur  Cluain- 
ferta-molua,  id  est,  latibulum  mirabile  S.  Molua,  eo 
quod  ipse  in  sua  vita  multa  miracula  in  ea  fecit,  et  adhuc 
gratia  Dei  per  eum  patrantur,  in  lionore  S.  Moluse  crevit : 
et  ipsa  est  in  confinio  Laginensium  et  Mumeniensium, 
inter  regiones  Osraigi  et  Hele  et  Laiges'^."  De  S.  Fechini 
quoque  molendino  et  ecclesia  in  Midia  occidentali,  apud 
Giraldum  Cambrensem  leguntur  ista:  "In*  Media  apud 
Foveram  est  molendinum,  quod  S.  Phechinus  in  latere 
cujusdam  saxi  miraculose  nimis  manibus  suis  exculpsit. 
Hoc,  sicut  et  ecclesiam  sancti  istius,  mulieres  non  intrant. 
Nee  in  minori  reverentia  molendinum  istud  ab  indigenis, 
quam  una  ecclesiarum  sancti  ejusdem  haberi  solet."  Si- 
militer et  S.  Fiacrii  monasterium  atque  sacellum,  in  Mel- 
densi  territorio  positum,  nullam  fceminam  ingredi,  actorum 
ipsius  scriptores  confirmant.  De  quo  eremitae*  cujusdam 
extat  hoc  distichon : 

Foemina  quae  laesit  blasphcmo  murmure  sanctum, 
Fecit  quod  sancti  non  intret  foemina  templum. 

Et  sequentia  de  S.  Fiacrio  ita  cantitans  : 


'  Laesise,  in  rcginae  comitatu.     Vide  supra,  pag.  374. 
*  Girald.  topograph.  Hibern.  distinct.  2.  cap.  5, 
''  Rob.  Gaguin.  de  gest.  Francor.  lib.  3. 


512  BRITANNrCARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

Orat=  ne  loci  intret  limiiia 
Immunis  ulla  foemina. 
Haec  est  causa  cur  fcemina: 
Arcentur  ejus  limine. 

Est  autem  hie  ipse  Fiacrius,  quern  Eugenii  IV.  Sco- 
torum  Albanensium  regis  Alium  facit  Hector  Boethius* : 
quuni  tamen  Hiberniam  patriam  ilium  habuisse  ex  vita 
ejus  constet,  turn  ea  quam  ex  Trajectensi  codice  Jacobus 
Mosander"  curavit  evulgandam,  turn  ea  quae  breviario 
Burdegalensi  habetur  inserta,  necnon  et  ilia  quam  Jo- 
hannes Tinmuthensis  in  sanctilogio  suo  edidit :  in  quo, 
Pharoni  Meldorum  episcopo  (cujus  et  Beda*^  meminit)  de 
patria  ipsum  percontanti  respondisse  memorantur :  "  Hi- 
bernia,  Scotorum  insula,  mihi  meisque  genitoribus  origi- 
nem  dedit."  Quo  facit  et  illud,  in  sequentiae  jam  citatee 
exordio : 

LucernDe  novje  specula 
lUustratur  Hibernia: 
Coruscat  Meldis  insula 
TaiitJE  lucis  prsesentia. 

Ilia  misit  Fiacrium, 
Hajc  missum  habet  radium  : 
Habent  commune  gaudium ; 
Haec  p.'itrem,  ilia  filium. 

Ad  vitam  solitariam 
Suspirans,  exit  patriam  : 
Faronem  Meldis  reperit, 
Cui  suum  votum  aperit. 

Qui  Cutliberti  nostri  acta,  de  historiis  Hiberniensium 
excerpta,  circa  annum  ISICLX.  edidit,  scribit  ilium  "  ad* 
devitanda  malae  suspicionis  opprobria  semper  suis  foemi- 
narum  interdixisse  contubernia  vel  frequentata  consortia  : 
indeque  provenisse*",  quod  suam  ecclesiam  fceminas  intrare 
non  permiserit.  Quod  hactenus,  inquit,  in  patria  Picto- 
rum  arctius  observatur,  ubicunque  ipsius  honori  ecclesia 
dedicatur."  Atque  hujus  instituti  duas  auctor  iste  causas 
commemorat :  ilia   tamen  praetermissa,   quam  ante  eum 

"  Offlc.  S.  Fiacrii,  pag.  108.  edit.  Paris,  ann.  1620. 

<"  Supra,  cap.  15.  pag.  255.  "  Tom.  7.  Sur.  August.  30. 

'  Bed.  hist.  lib.  4.  cap.  1.  K  Vit,  Cuthberti  MS,  lib.  2.  cap.  0. 

^  Vit.  Cuthberti  MS.  lib.  2,  cap.  i. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  513 

Turgotus  assignavit  unicam ;  sic  in  Dunelmensium  epis- 
coporum  historia  rem  totam  referens :  "  Ante  paucos  sane 
sui  episcopatus  annos  monasterium  in  Coldingham  per 
ciilpani  incuria;  flaimnis  absumptum  est :  quod  tamen  a 
nialitia  inhabitantium  in  eo  contigisse,  omnes  qui  novere 
facillime  potuerunt  advertere.  Erant  siquidem  in  eodem 
loco,  diversis  tamen  separatae  mansionibus,  monachorum 
sanctimonialiumque  congregationes  :  qui  paulatim  a  regu- 
laris  disciplinae  statu  defluentes,  inhonesta  invieem  faniilia- 
ritate  decipiendi  occasionem  inimico  prasbuerant."  Reci- 
tatis  deinde  ex  Beda'  ccenobii  illius  sordibus,  et  incendio 
postea  subsecuto,  Turgotus  subjicit : 

"  Nee  multo  post  vir  Domini  Cuthbertus  episcopali'^ 
sublimatus  cathedra,  ne  sui  vel  pra?sentes  vel  futuri  quan- 
doque  tali  exemplo  Dei  super  se  iram  provocarent,  omne 
ab  eis  fccminarum  separavit  consortium  :  ne  indiscreta  il- 
larum  societas  servis  Dei  aliquod  sui  propositi  periculum, 
et  ex  eorum  ruina  inimico  generaret  gaudium.  Omnibus 
ergo  et  viris  et  fceminis  consentientibus,  omne  suis  et  in 
praesenti  et  post  futuris  temporibus  muliebre  interdixit 
consortium ;  earumque  ab  ecclesiae  suae  ingressu  penitus 
amovit  introitum.  Unde  in  insula  sedis  episcopalis  ejus 
facta  ecclesia  quse  lingua  indigenarum  Grene-cyric,  id  est, 
Viridis  ecclesia  appellatur  (eo  quod  in  campi  virentis  pla- 
nitie  sita  sit)  jussit  ut  illo  missas  et  verbum  Dei  auditurae 
mulieres  convcnirent ;  nee  propius  ecclesiae,  in  qua  ipse 
cum  monachis  conversabatur,  unquam  accederent.  Quae 
consuetudo  usque  hodie  diligenter  observatur  :  in  tantum, 
vit  nisi  metus  hostilis  vel  concrematio  loci  compellat,  nee 
in  ccemiteria  quidem  ipsarum  ecclesiarum  ubi  ad  tempus 
corpus  ejus  requieverat  mulieribus  introire  liceat."  Ha2c 
Turgotus  prior  Dunelmensis. 

Explicatis  jam  illis,  in  quibus  tres  sanctorum  Hibernise 
ordines  vel  consensisse  dicuntur  vel  discordasse :  ad  tem- 
pera eorum  venio,  quaa  per  Hibernicorum  monarcliaruni 
successiones  habentur  descripta.  Et  in  recentiore  quidem 
hujus  catalogi  exemplar!  primus  ordo  "  a  tempore  Leo- 

'    Bed.  hist.  lib.  4.  cap.  25.  '  Anno  DCLXXXV. 

VOL.    VI.  I,    L 


514  BRITANNICARUM   ECCLESIARUM  CAP.  XVH. 

degarii  filii  Neyl  qui  regnavit  triginta  septem  annis,  et 
Aylelli  cognomento  Molt  qui  triginta  annis  regnavit,  et 
Lugdech  qui  septem  annis  regnavit,  usque  ad  tempora 
extrema  Tuathall  Meyl'  Garb  duravisse"  dicitur.  Secun- 
dus  "  ab  extremis  Tuathall  Mayl"  Gairb  temporibus, 
per  triginta  annos  quibus  Dermitius  Mac  Kairvaill  reg- 
navit, et  pro  tempore  quo  duo  nepotes  Murcadaytli  qui 
septem  annis  regnaverunt,  et  pro  tempore  quo  JEd  Mac 
Aynmerech  qui  triginta  annis  regnavit."  Tertius,  "  pro 
tempore  j^da  Allain  qui  tribus  annis  tantum  regnavit,  et  pro 
tempore  Dompnalli  qui  triginta  annis  regnavit,  et  per  tem- 
pora filiorum  Maylcoba"  et  pro  tempore  JEda  Slain,"  vel 
potius,  "  filiorum  Mailcobi"  i^dae  Slaine:"  uti  superius 
locus  hie  a  nobis  est  correctus.  Ubi  observandum,  in  me- 
liore  et  antiquiore  catalogi  hujus  codice  istorum  regum 
nuUi,  uno  iEda  Allain  excepto,  annorum  quibus  doniinati 
sunt  numerum  esse  assignatum  :  neque  eum  qui  hie  est 
appositus  cum  accuratiore  nostrorum  scriptorum  chrono- 
graphia  satis  congruere.  Quod  ut  planius  percipiatur,  et 
trium  horum  ordinum  tempora  rectius  distinguantur ;  ve- 
riorem  regiae  hujus  successionis  descriptionem,  ex  Ultoni- 
ensibus  nostris  annalibus,  visum  est  hie  subjicere. 


Anno  Christ! 

CCCCXXXIII.        I.  Laeogariusf  filius  Neyll;  regnavit  post  adventum  S.  Pa- 

tricii  annis  triginta. 
CCCCLXIII.  11.  Ailell  Molti,  filius  Natlii,  annis  viginti. 

CCCCLXXXIII.      III.   Lugaidus  vel    Lugdach,  Laeogarii  filius ;  annis  viginti 

quinque. 
DVIII.  Interregnum,  annis  quinque. 

DXIII.  IV.  Muirciieartacli'",  Ercse  filius  ;  annis  uno  et  viginti. 

DXXXIV.  V.  Tuathal  Maelgarb';  annis  decern. 


'  Moel.  ■"  Moel. 

"  Moel.  "  Moel. 

''  De  quo  supra,  pag.  409. 

1  "  OilliU  Molt  rex  Hibernia;  in  bello  magno  in  regione  Midi  occisus  est." 
Lib.  3.  vit.  S.  Patricii,  MS. 

■■  Supra,  pag.  446. 

•  Tuatali  regis,  et  successoris  ipsius,  meminit  Johannes  Tinmuthensis  in  vita 
S,  Finani. 


CAP,  XVII. 


ANTIQUITATES. 


515 


II. 

DXLIV.  VI.  Dermidus*  I.  Cervailli  filius;  annis  uno  et  viginti. 

DLXV.  VII.  Fergusius  et  Donaldiis  I.  Muircheartachi  filii,  ErciE  ne- 

potcs  ;  anno  uno. 
DLXVI.  VIII.  Ainmireus",  filius  Setnai ;  annis  tribus. 

DLXIX.  IX.  Boethanus  et  Eochanus  ;  annis  tribus. 

DLXXII.  X.  JEdd.''  I.  sive  Hugo,  Ainrairei  filius ;   annis  viginti  sex. 

III. 

DXCVIII.  XI.  iEda»  II.   sive  Hugo  Slane,  et  Colmanus,  filii  Dermi- 

tii  I.  annis  sex. 
DCIV.  XII.  iEda  III.  qui  et  Hugo  Vairidnach  sive  Allain,   filius 

Donaldi ;  annis  octo. 
DCXII.  XIII.  Mselcobus,  JEdse  III.  filius  ;   annis  tribus. 

DCXV.  XIV.  Suibneus  Mendius ;  annis  tredecim. 

DCXXVIII.  XV.  DonaldusV  II.  Mdx  I.  filius  ;  annis  quatuordecim. 

DCXLII.  XVI.  Conallus  et  Cellachus,  filii  Maelcobi ;  annis  sexdecim. 

DCLVIII.  XVII.  DermitiusII.  et  Blathmac,  filii  Mds  II.  annis  septem. 

Hos  enim  anno  DCLXV.  in  mortalitate  magna,  cum 
qua  sanctorum  iste  catalogus  terminatur,  vita  decessisse, 
ex  iisdem  Ultoniensibus  annalibus  intelligimus  :  in  quibus 
etiam  ad  annum  praecedentem  haec  annotata  invenimus : 
"  Tenebrffl  in  Calendis  Maii  in  nona  hora :  et  in  eadem 
aestate  coelum  ardere  visum  est.  Mortalitas  in  Hiberniam 
pervenit  in  Calendis  Augusti :"  quae  cum  illis  Bedae  con- 
ferenda'' :  "  Anno  Dominica  incarnationis  DCLXIV.  facta 
est  eclipsis  solis  die  tertio  mensis  Maii,  hora  circiter  deci- 
ma  diei.  Quo  etiam  anno  subita  pestilentiae  lues,  depo- 
pulatis  prius  australibus  Britanniae  plagis,  Nord-humbro- 
rum  quoque  provinciam  corripiens,  atque  acerba  clade 
diutius  longe  lateque  desaeviens,  magnam  hominum  multi- 
tudinem  stravit.  Haec  autem  plaga  Hiberniam  quoque 
insulam  pari  clade  premebat."     Ubi  in  die  eclipseos,  quae 

'  Supra,  pag.  466.  et  cap.  15.  pag.  236. 

"  Supra,  pag.  469,  470. 

"  Brandubh  occidit  regem  Hibernia;  Edum  filium  Ainmireach,  et  maximam 
caedem  nobilium  virorum  totius  Hiberniee  cum  eo  fecit."  Vit.  S.  Edani  sive 
Moedhog. 

«  JEdh  Slane,  rex  magnus  TemoriEc.     Vit.  S.  Edi  cpisc. 

r  "  Domnaill  nepos  Amuref^  vel  Ainmuireg,"  Adamnano  in  vit.  Columb. 
lib.  3.  cap.  5. 

*  Hist,  ecclesiast  lib.  3.  cap.  27. 

i.l2 


516  BRITANNICARUM  ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

niortalitatem  hanc  antecessit,  designando  Bedam  fuisse 
deceptum  atque  ipsis  Calendis  Maiis,  ut  nostri  habent 
annales,  tenebras  illas  contigisse,  calculus  demonstrat  as- 
tronomicus.  Ne  ipsum  enim  textum  Bedae  depravatum 
hie  esse  existimemus,  et  pro  die  tertio  diem  primum  raensis 
Maii  in  eo  esse  reponendum,  quod  Dionysius  Petavius",  di- 
ligentissimus  chronologus,  innuit:  explicatio  ilia  nobis  per- 
suadet,  quae  in  fine  libri  de  teniporibus  legitur:  "  Eclipsis 
solis  facta  est  indictione  septima,  quinto  Nonas  Maias :"  et 
in  ejusdemchronico  :  "  Facta  est  eclipsis  solis,  quam  nostra 
aetas  meminit,  quasi  decimahora  diei,  quinto  Nonas  Maias." 
Maximum  nimirum  illud  solare  deliquium,  utpote  di- 
gitorum  eclipticorum  pene  duodecim,  et  saevissima  peste 
subsecuta  maxime  memorabile,  complures  eorum  quibus- 
cum  Beda  est  versatus  non  poterant  non  meminisse.  A 
quibus  cum  accepisset,  initio  Maii  mensis  illud  factum,  et 
non  nisi  novilunii  tempore  accidere  potuisse  cognovisset ; 
neomeniae  diem  ex  cycli  decennovenalis  Dionysiani  abaco 
indagandum  esse  censuit :  ex  quo,  quum  aureum  anni 
illius  numerum  XIX.  die  Maii  tertio  primam  lunam  indi- 
care  deprehenderet,  non  alio  quam  illo  solis  illam  defec- 
tionem  contigisse  conclusit.  Nondum  enim  satis  perspec- 
tum  fuerat,  quam  esset  fallax  cyclica  ilia  neomenias  eru- 
endi  ratio :  cujus  errorem  suo  tempore  per  ipsa  phseno- 
mena  toti  orbi  patefactuni  fuisse  Marianus  Scotus  decla- 
ravit :  de  anno  MLXXXII.  quo  idem  ipse  decimus  nonus 
cycli  annus  decurrebat,  ita  scribens  :  "  Prima  paschalis 
luna  quarto  Nonas  Aprilis  toti  orbi  apparuit ;  quum  se- 
cundo  Nonas  Aprilis  esse  deberet:"  ad  quem  scilicet  au- 
reus numerus  XIX.  in  vulgatis  calendariis  cernebatur 
appositus.  Ipsis  vero  novem  ante  natum  Bedam  annis 
conspectam  esse  illam,  de  qua  dixinius,  eclipsim,  ex  ecclesi- 
asticae  ejus  historiae  fine  colligimus ;  ubi  anno  Dominica; 
incarnationis  DCCXXXI.  a;tatis  suae  quinquagesimum 
nonum  se  egisse  significat.  Ut  maximopere  hie  fallatur 
Gerhardus  Mercator* :    qui  eclipsim  hanc  a  Beda  visam, 


*  Petav.  de  doctrina  temper.  lib.  8.  pag.  855. 

•■  Mercat.  in  demonstrat.  temporum  methodo,  cap.  3. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  517 

et  tertio  illo  die  Maii  observatam  fuisse  sibi  persuasit ;  et 
posito  hoc  quasi  fundamento  constituendse  novae  suas  astro- 
nomiae,  "  necesse  esse"  ait,  "  latitudinis  medium  motum 
ab  anno  Domini  CXXXV.  vel  CCCXLVIII.  ad  hunc 
DCLXIV.  gradibus  plus  minus  quinquaginta  tardiorem 
fuisse  quam  calculus  Ptolemaei  habet,  et  mediae  distantiae 
motum  novem  circiter  diebus  celeriorem." 

His  vero,  in  astronomorum  gratiam,  quasi  per  transen- 
nam  strictim  consideratis,  ad  catalogum  nostrum  redeo: 
cui  ut  magna  ilia  mortalitas  finem,  ita  regnum  Laeogarii, 
filii  Nelli  magni,  Nasigiallach''  a  nostris  dicti,  et  sub  eo  S.  Pa- 
tricii  ad  nos  adventus  praebet  initium.  "  In  quinto  Loi- 
gere  regis  anno  exorsum  esse  Patricium  praedicare  fidem 
Dei,"  scribit  Ninius.  Anno  ejusdem  quarto  in  Hiber- 
niam  eum  venisse  tradunt  alii"* :  quae  inter  se  facile  conci- 
liari  poterunt,  si  dicamus  sub  exitum  anni  CCCCXXXIK 
Patricium  adiisse  Hiberniam,  anno  regis  illius  quarto  de- 
sinente ;  et  evangelium  ibidem  annunciare  coepisse,  quinto 
ejusdem  ineunte.  Huic  vero  Laeogario  interminatum  esse 
B.  Patricium,  quod  doctrinae  suae  vehementer  restitisset, 
ex  ejus  progenie  nullum  regem  postea  futurum;  referunt 
Probus,  Jocelinus*,  Johannes  Tinmuthensis,  operis  tri- 
partiti  auctor  et  alii,  qui  Latine  res  Patricii  sunt  persecuti. 
Sed  qui  vetere  lingua  Hibernica  acta  ejus  deseripsit,  fide- 
lis  reginae  interventu,  infantem  quem  ipsa  tum  praegnans 
alvo  continebat  a  maledictione  hac  exceptum  fuisse  narrat. 
Fuit  autem  ille  Lugaidus,  tertio  loco  in  regum  serie  com- 
memoratus :  quo  totius  Hiberniae  regnum  obtinente,  bea- 
tam  Deo  animam  reddidit  ipse  Patricius,  non,  ut  Joce- 
linus'  voluit,  Forcherno  vel  Forthkerro  ;  cujus  nominis 
omnino  nullus  in  universa  monarcharum  Hibernicorum  se- 
rie conspicitur. 

Sub  B.  Patricio  "  Episcopi  clari  et  sancti  et  spiritu 
sancto  pleni,  tercenti  quinquaginta  numero,  ecclesiarum 
fundatores,"  primum  sanctorum  ordinem  in  nostro  cata- 
logo  constituunt,     Totidem  vero  episcopos  ab  ipso  Pa- 


"  De  quo  suj;ra,  cap.  15.  pag.  115.  ''  Vid.  supra,  fin.  cap.  16.  pag.  371. 

«  Jocelin.  cap.  49.  '  Supra,  pag.  412. 


518  BRITANNICARDM   EOCLESIARUM  CAP.  XVU. 

tricio  ordinatos  fuisse,  Jocelinus  indicat :  "  Trecentos," 
inquit*,  "  episcopos  et  quinquaginta  manu  sua  consecra- 
vit :  septingentas  ecclesias  fundavit ;  quinque  niilia  cleri- 
corum  ad  sacerdotalem  gradum  et  oflBcium  promovit." 
Episcoporum  numerum  paulo  majorem,  presbyterorum 
vero  ut  et  ecclesiarum  longe  minorem  Ninius  nobis  exhi- 
bet ;  ita  de  Patricio  scribens :  "  Ecclesias  fundavit  trecentas 
etsexagintaquinque;  ordinavitepiscopos  eodem  numero  tre- 
centas et  sexaginta  quinque  et  eo  amplius, in  quibus spiiitus 
Dei  erat :  presby  teros  autem  usque  ad  tria  milia  ordinavit." 
Similiter  et  Antoninus'' :  "  Ecclesias  CCCLXV.  et  totidem 
episcopos  ordinavit ;  presbyterorum  tria  milia  consecra- 
vit."  Quse  eadem  etiam  habet  et  Vincentius';  nisi  quod 
pro  CCCLXV.  denarii  nota  transposita,  CCCXLV.  le- 
gantur:  qui  itidem  episcoporum  a  Patricio  ordinatorum 
numerus  apud  Rogerum  Wendoverium  et  Matthaeum  Flo- 
rilegum  in  anni  CCCCLXXXXI.  historia  cernitur. 

Ex  his  a  Tirechano  nominantur,  "  Benignus,  Bronus,  Sa- 
chellus,  Cethiacus,  Carthacus,  Cartenus,  Connanus,  Firt- 
nanus,  Siggeus,  Cetennus,  Sencaticus,  Olcanus,  Iborus, 
Ordius,  Naziarius,  Miserneus,  Senachus,  Secundinus,  Go- 
sachus,  Camulacus,  Auxilius,  Victoricus,  Bressialus,  Feccus, 
Menathus,  Cennannus,Nazarus,  Melus,  Maceleus,Mactale- 
us,  Culeneus,  Asacus,  Bitlieus,Falertus,  Sescneus,  Muireth- 
chiser,  Temoreris  (qui  fundavit  ecclesiam  sanctam  Cairce, 
quam  tenuit  familia  Clonoaviss)  Daigreus,  Justianus  mac 
Hy,  Daimene,  Oltcanus,  Domnallus,  et  alii  quamplurimi." 
De  horum  aliquibus  in  superioribus  facta  est  a  nobis  men- 
tio;  et  de  Olcano*  speciatim,  ecclesiae  Derkanensis,  quae 
in  Routano  Antrimmensium  territorio  Clon-derkan  nomen 
adhuc  retinet,  episcopo :  cujus  a  Jocelino'  honorificam 
hanc  mentionem  factam  invenimus ;  "  Grandiusculus  ef- 
fectus,  discendi  aviditate  Gallias  adiit ;  ibique  diutius 
degens,  multae  literaturae  scientiam  adeptus  repatriavit. 
Repatriatus  scholas  rexit ;  innumeros  discipulos,  quorum 


t  Jocelin.  vit.  Patric.  cap.  185. 

•■  Anton,  chronic,  tit.  U.  cap.  18.  sec.  2. 

'    Vincent,  specul.  hist.  lib.  20.  cap.  23. 

^  Supra,  cap.  15.  pag.  145.  '    Jocelin.  cap.  86. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  519 

plures  episcopi  sancti  fuerunt,  eiudiendo  in  llteraturae 
copiam  provexit.  Ipse  vero  doctor  egregius  episcopalem 
gradum  ascendit :  in  sanctitate  multa  vitam  terminans,  mi- 
raculis  etiam  multis  claruit." 

Operam  vei'o  a  B.  Patricio  hie  positam  ita  illi  secundam 
evenisse,  ab  eodem  Jocelino™  est  notatum ;  "  ut  Hibernia 
speciali  nomine  insula  Sanctorum"  ubique  terrarum  jure 
nominaretur :"  de  qua  et  auctor  anonymus,  qui  de  ecclesias 
consecrati  Petri,  vulgo  Weich  St.  Peter,  extra  muros 
Ratisbonenses,  fundatione  scripsit:  "  Populus,"  inquit, 
"  bonae  indolis  tanta  perfectione  vitae  subito  poUere  coepit, 
quod  numerum  excedebat  sanctorum  multitudo :  qui  per 
centenas  et  millenas  turbas  celebrans  synodos  solennes, 
operabatur  virtutes  incredibiles  cunctis  seculis  ;  quicquid" 
postulabat  in  virtute  nominis  Christi  debere  se  accipere 
nullatenus  dubitans.  Vere  illic  probatum  est,  quod  omnia 
possibilia  sunt  credenti.  Miracula  sanctorum  Hibernen- 
sium  absque  diffidentia  vel  subsannatione  solus  naturalis 
Hibernicus  credere  potest :  cujus  nativa  simplicitas  illam 
in  Sanctis  simplicitatem  redolet,  quae  in  impetrando  homi- 
nibus  difficilia  totius  diffidentiae  a  se  scrupulum  elongavit. 
Indicibile  namque  est,  quanta  familiaritatis  audacia  con- 
sueverit  orans  ille  populus  cum  Domino  fabulari.  AfFatur 
ut  domesticum,  Regem  perennis  gloriae :  nescit  cultorum 
verborum  phaleras  contexere  simplicitas  versutiis  non  ex- 
culta." 

Addit  idem,  indicta  Sanctis  a  B.  Patricio  duo  fuisse  con- 
cilia; in  quorum  posteriore,  "  omnes  populi  qui  adhuc 
infideles  remanserant  baptizati  sunt,  et  a  Sanctis  omnibus 
benedicta  erat  et  consecrata :"  solutoque  conventu,  "  tri- 
ginta  milia  probatorum  virorum  in  sanctitate  et  justitia 
coram  Deo  et  hominibus  simul  iter  arripuisse  de  Hiber- 
nia." Nam,  si  nugatorem  hunc  audire  libeat,  "  in  secunda 
synodo  Patricii,  major  pars  multitudinis  sanctorum  eorun- 
dem,  cum  benedictione  et  licentia  S.  Patricii,  reliquerunt 
patriam,  notos,  caros,  parentes,  res  et  reditus,  civitates  et 


'"  Jocelin.  cap.  174.  "    Vid.  supra,  cap.  IS.  pag.  28 1, 282. 

"  Marc.  cap.  9.  ver.  23. 


520  BRITANNICAUUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

castra  ef  caetera  quae  possidebant ;  et  secuti  sunt  Chris- 
tum, accensi  divino  amore,  in  pellibus  caprinis,  in  volun- 
taria  paupertate  :  voventes  Deo  pia  vota,  se  nunquam  re- 
versuros,  priusquam  limina  sanctorum  apostolorum  calca- 
rent,  et  loca  quibus  Christus  fuit  angustiatus,  stillans  pro- 
prium  corporis  sanguinem  pro  ipsorum  salute,  in  Europa, 
Asia  vel  Africa.  Et  ita  beata  multitudo  sanctorum  tran- 
sivit  prospero  navjgio  pericula  ponti :  et  diviserunt  se  in 
tres  turmas,  ad  tres  partes  mundi ;  ad  Africam,  ad  Asiam, 
ad  Europam."  Haec,  inter  alia  puerilia  fignienta,  de 
primi  ordinis  Sanctis  nosti  is  comminiscitur  scriptor  iste  nu- 
gacissimus. 

Secundi  ordinis  sanctos  "  ritum  celebrandi  missam  ac- 
cepisse  a  Sanctis  viris  de  Britannia,  scilicet  a  sancto  David 
et  a  sancto  Gilda  et  sancto  Doco,"  in  catalog©  nostro  legi- 
mus.  Doccum  quendam  episcopum,  sanctum  Britonum 
abbatem,  anno  CCCCLXXIV.  quievisse,  in  Ultoniensibus 
traditum  habetur  annalibus.  Sed  illo  posterior  fuit  is, 
de  quo  hie  agitur,  Docus :  ille  nimirum,  cujus  in  vita 
S.  Cainnici  abbatis  haec  facta  reperitur  mentio  :  "  Cum 
S.  Cainnicus  crevisset,  et  perfectus  esset  sensu ;  voluit  sci- 
entiam  discere,  et  religiosae  vitse  vacare.  Perrexit 
ad  mare,  transnavigavitque  ad  Britanniam  ad  virum 
religiosum  et  sapientem  nomine  Docum.  Legit  vero 
apud  ilium  sedulo,  et  bonos  mores  didicit :"  et  in  ejus- 
dem  sancti  officio:  "  Britanniam''  petiit,  et  apud  vene- 
rabilem  abbatem  nomine  Docum  liberali'  scientiae  sanc- 
taeque  religioni  se  tradens,  cum  eo  in  docibilitate  atque 
obedientia  aliquot  annis  permansit."  Similiter  et  Gildas, 
non  ille  Albanius,  sed  eo  junior  Badonicus  est  hie  intelli- 
gendus :  quem  in  Hibernia  ecclesiasticum  restauravisse 
ordinem,  ex  aliorum  etiam  sententia  superius"^  indicavimus. 
Qua  vero  consuetudine  et  famiharitate  Hiberni  nostri  cum 
S.  Davide  conjuncti  fuerint;  in  ejus  vita  Giraldus  Cam- 
brensis  ita  indicat :  "  Mos  erat  illis  diebus  Hiberniensibus, 


P  Offic.  S.  Kaiiici,  Icct.  5.  edit.  Paris,  aim.  1620. 

'I  MS.  lilerali.  '   Supra,  pag.  470. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  521 

Romam  peregre  proficiscendo,  apostolorum  limina  prae 
locis  omnibus  magis  frequenter  devoto  labore  visitare. 
Inter  quos  abbas  Barrocus  (S.  Barrus  aliis  dictus)  de  Cor- 
cagia;  finibus  ab  eadem  peregrinatione  Meneviam  usque 
reversus,  ibidem  venti  et  navigii  tempora  praestolabatur. 
In  consuetudine  nimirum  viri  boni  de  Hibernia  et  au- 
thentici  habebant,  quod  peregre  profecti,  vel  in  eundo 
vel  redeundo,  beati  David  alloquiis  frui,  quoniam  oleum' 
effusuni  erat  nomen  ejus,  votivo  desiderio  afFectarent." 
Et  ante  cum  Ricemarclius  :  "  Cum  inextinguibile  Hi- 
berniensium  desiderium  ad  sanctorum  Petri  et  Pauli 
apostolorum  reliqnias  visitandas  arderet  :  inter  caete- 
ros  fidelissimus  ille  abbas,  cui  nomen  Bare  sacratam  pe- 
regrinandi  viam  indefessis  carpebat  plantis.  Perfecto 
salutari  voto  ad  monasterii  elaustra  reversus,  sanctum  vi- 
sitabat  viruin  (Davidem  scilicet)  ibique  per  aliquantum 
temporis  in  divinis  coUoquiis  ex  voto  moratus,  praepedita 
ventorum  indigentia  navi,  qua  patriam  revisers  paraverat, 
longiori  retardabat  mora." 

Sed  et  ex  discipulis  illius  aliquos  ad  nostros  concessisse 
legimus  :  in  quibus,  iEdanus  sive  Maidocus,  prinuis  Fer- 
nensis  ecclesiaa  antistes,  de  quo  in  tertio  sanctorum  ordine 
dicendum  erit ;  et  Mandabnaucus,  de  quo  Giraldus  lepi- 
dam  banc  narrat  fabulam :  "  Cum  post  annos  plurimos 
circa  patrem  et  obedientiae  regulis  instructus  fuisset  et  vitae 
meritis  illustratus;  quum  Hibernicam  insulam  de  patris 
licentia  petere  jam  parasset,  mare  ingressum  cuncta  apum 
examina  quae  Meneviae  vel  in  ejusdem  confinio  fuerant 
ipsum  usque  in  navem  ipsam  sunt  secuta.  Ipse  enim  inter 
fratres  huic  specialiter  operi  indulgebat,  quod  alvearia  ad 
enutriendos  apum  foetus  per  examina  disponebat.  Quo 
viso,  nolens  fratres  possessionis  suae  damno  fraudare,  ad 
terram  rediit  ;  patremque  David  revisitavit,  apibus  ad 
sedes  suas  undequaque  reversis.  Ad  navem  autem  secun- 
do  reversus,  apes  eum  undique  sequentes  denuo  con- 
spexit :  iterumque  ad  terram  revertentem,  sicut  prime  sic 
et  secundo,  sunt  secutae.     Patrem  autem,  et  fratres  jam 

•  Cantic.  cap.  1.  ver.  2. 


522  BRITANNICARUM   ECCLESIARTJM  CAP.  XVII. 

tertio  repetens,  quoniam  suis  eos  de  utilitatibus  nuUatenus 
sponte  fraudare  sed  ipsos  potius  indemnes  esse  volebat ; 
tandem  piis  fratrum  orationibus  et  patris  benedictione  Deo 
commendatus,  transfretandi  licentiam  una  cum  apibus 
communiter  accepit.  Ex  quo  factum  est  ut  apes,  quae 
nunquam  antea  in  Hibernia,  ut  fertur,  visae  fuerant,  ab  eo 
quo  tarn  miraculose  per  ipsum  trans  vectaB  sunt  tempore 
ibidem  abundare,  in  Menevia  vero  ab  ilia  semper  hora 
deficere  consueverint."  Quanquam  alii  ut  idem  alibi'  Gi- 
raldus  refert :  "  S.  Dominicum  Ossoriensem  apes  in  Hi- 
berniam  detulisse"  asserant :  a  quo  et  nobile"  constructuin 
fuisse  memoratur  monasterium,  ad  radices  "  montis  altis- 
simi,  qui  illi  imminet  mari  quod  Hiberniam  interfluit  atque 
Britanniam:"  quique  dim  Salanga  postea  Mons  Dominici 
appellatus,  Ptolemaei  tempore  (ut  quidam  scholiastes  ip- 
sius  Michael  Villanovanus  annotat)  'lEpou  sive  Sacri  pro- 
montorii  nomen  obtinuit. 

Inter  sanctos  secundi  ordinis  duo  Finiani  in  nostro  cata- 
logo  primum  locum  occupant :  quorum  unius  (Clunarden- 
sis  videlicet,  quern  ut  praecipuum  inter  sanctos  secundi  or- 
dinis in  Hibernia  scriptor  vitas  illius  celebrat)  die  Decem- 
bris  duodecimo,  alterius  die  Septembris  decimo,  celebratur 
memoria.  Estque  illorum  alter  doctissimus  ille,  de  quo 
supra*  egimus  Clunardensis  ecclesiee  episcopus ;  Adam- 
nano"  sanctus  Finnio,  Findbarrus  et  Vinnianus  dictus : 
alter  pontifex  Finanus,  qui  Wallico  nomine  Winninus  ap- 
pellatus est.  Ut  enim  Fin  Hibernis,  ita  Gwin  et  Win  Cam- 
bro-Britannis  Album  denotat.  Hie  in  patria  sua  Hibernia 
a  Colmanno  antistite  primum  institutus,  a  Coelano  Noen- 
drumensi''  abbate  Nennioni  sedis  quae  Magnum  vocabatur 
monasterium  episcopo  in  Britannia  sacris  disciplinis  ple- 
nius  erudiendus  postea  commendatus,  Romam  demum 
perrexit :  ubi  annis  septem  studiosus  indagator  perma- 
nens,  ad  sacerdotii  gradum  ascendit.  Refert  haec  in  illius 
vita  Johannes  Tinmuthensis,  et  ex  eo   Capgravius:  ubi 


*  Girald.  topograph.  Hibem.  distinct.  1.  cap.  5. 
«  Id.  ibid,  distinct.  3.  cap.  2.  "  Supra,  pag.  473.  477. 

"  Adamnan.  vit.  Columbae,  lib.  3.  cap.  4.  edit.  H.  Canis. 
y  An  Edrumensi ;  ut  apud  Jocelin.  in  vit.  Patric.  cap.  37. 


CAP.  XVII,  ANTIQUITATES.  523 

etiam  teilipore  Tuatliali  regis  et  successoris  ipsius  Diar- 
mitii  floruisse  ilium  significat.  Unde  liquet,  inter  primos 
secundi  hujus  ordinis  sanctos  esse  numerandum  :  fallique 
omnino  Balasum",  quum  Finanum  hunc  cum  Finano  qui 
Aidano  anno  DCLI.  defuncto  in  episcopatu  Lindisfarnensi 
successit ;  ejusque  magistrum  Nennionem  cum  Nennio  vel 
Ninio  Britonum  illo,  toties  a  nobis  citato,  chronographo 
(quem  anno  non,  ut  ille  voluit,  DCXX.  sed  DCCCVIII. 
claruisse  constat)  temeritate  quadam  confundit  atque  per- 
miscet. 

Duos  Finianos  excipiunt  duo  Brendani  (b;tenci;nte  Hi- 
berni  vocant)  Clunardensis  Finiani  discipuli*:  alter,  Ne- 
imi  sive  Nemaindi  clari  poetae  filius,  "  illius  monasterii 
fundator  quo  Scotice  Birra  nuncupatur,"  ut  habet  in 
vita  ColumbiE  Adamnanus'',  in  ipso  Hiberniae  medituUio'^ 
positi ;  quem  anno  DLXIV.  quidam,  anno  DLXXII.  alii 
mortem  obiisse  referunt:  cujus  ab  eodem  Adamnano'' 
mentionem  factam,  ex  antiquissimo  illius  codice  intellexi- 
mus :  alter''  Findlogae*^  (patris,  sive  proavi,  a  quo  alii  desig- 
nare  maluerunt  Alti>5)  filius ;  de  cujus  septennali  naviga- 
tione  prodigiosa;  feruntur  fabulae.  "  Sanctum  senem  Gil- 
dam''  virum  sapientissimum,  in  Britannia  habitantem," 
hunc  invisisse,  ejusque  civitate  relicta,  in  alia  Britanniae 
regione  monasterium  nomine  Ailech  et  in  alia,  Heth  dicta, 
ecclesiam  condidisse,  atque  in  Hibernia  demum  decimo 
septimo  Calendas  Junii,  expletis  aetatis  suae  annis  tribus 
supra  nonaginta  in  sororis  suae  Brigas  monasterio  Enach- 
duin  dicto  (qui  locus  in  provincia  est  Connachtorum  in 
plebe  Huabruin  ;  sedes,  ni  fallor,  episcopalis,  quas  liodie 

*  Jo.  Balse.  centur.  1.  cap.  74.  et  centur.  14.  cap.  19, 

'  Supra,  pag.  473.  i"  Adaninan.  lib.  3.  cap.  3. 

'  Supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  518. 

<>  Lib.  3.  cap.  14. 

'  De  quo  supra,  pag.  429.  472.  474.  484.  et  cap.  14.  pag.  50,  51. 

'  Itaapud  Adamnan.  de  vit.  Columb.  lib.  3.  cap.  21.  in  vet.  MS.  Mocu  Alti 
appellatum  invenio. 

K  Albi-logum  annales  Inisfallenses  appellant.  Find  enim  vel  Fin  Hibernis 
Album  denotat.     Vid.  supra,  pag.  382,  383.  424.  522. 

I"  Albanium  utique,  sapientis  titulo  nobilitatum  :  cum  Badonicus  ille  alter, 
juxta  nostras  quidem  rationes,  senectutis  annos  vix  attigerit.  Vid.  supra,  pag. 
470.  ct  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  544. 


52i  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAV.  XVII. 

Tuamensi  archiepiscopatui  unita  cernitur)  spiritum  emi- 
sisse,  et  in  civitate  sua  Cluain-fearta  (quae  et  ipsa  sedes 
episcopalis  est,  Tuamensi  antistiti  subdita ;  Jolianni  Tin- 
muthensi,  eumque  secuto  Capgravio  et  Balaeo',  Cluenar- 
cha  perperam  appellata)  sepultum  fuisse,  ineditus  vitae 
ipsius  scriptor  indicat.  In  Tuamensi  vero  metropoli  Jar- 
lathi  filii  Logae,  qui  proxinie  in  catalogo  sequitur,  adhuc 
Celebris  est  nieuioria :  cum  quo,  senectute  jam  confecto, 
Brendanum  adhuc  juvenem  versatum  idem  memorat  bio- 
graphus  ;  de  sede  quoque  pontificis  ista  subjiciens :  "  In 
ipso  jam  loco,  in  honore  sanctissimi  senis  Jarlathi  episcopi, 
clara  civitas  aedificata  est,  quae  dicitur  Tuaym  Dagliualan, 
in  provincia  Connachtorum." 

De  S.  Comgallo  Beanchorensi  abbate,  in  praecedentibus' 
saepius  a  nobis  dictum  est.  Ab  eo  Cell-Comgaill'"  ad 
Dubliniensem  spectans  archiepiscopum,  nomen  dim  ac- 
cepit,  quam  hodie  Saynkill  appellamus  :  "  Septimo  anno 
postquam  monasterium  Beanchor  fundatum  est,  sanctus 
pater  Comgallus  in  Britanniam  navigavit,  volens  quosdam 
sanctos  ibi  visitare  et  ibi  manere  ad  tempus  ;  et  constituit 
ibi  monasterium  in  quadam  villa  in  regione"  Heth  :"  ait  vitse 
scriptor  ;  de  monachis  ibidem  a  Pictonum  quorundam  pi- 
ratarum  incursione  ab  ipso  vindicatis  narrationem  postea 
adjiciens.  Circa  annum  vero  DLV.  vel  DLIX.  Bean- 
chorensis  ecclesiae  fundationem,  et  DCI.  Comgalli  obitum 
contigisse,  ex  nostris  edocemur  annalibus.  Qui  hunc  se- 
quitur Coemgenus,  is  est,  qui  vulgo  a  nostratibus,  ut  et  a 
Giraldo  Cambrensi",  S.  Keivinus  appellatur.  Nomen  il- 
lud  Latine  pulchrum  genitum  sonare,  vitae  scriptor  anno- 
tat  :  qui  et  magnum  monasterium  a    Coenigeno  fundatum 


'   Jo.  Balae.  cenlur.  14.  cap.  78. 

^  Ibi  constructuin  est  monasterium  cui  nomen  Tuaym  (al.  Dagualand)  vit. 
Brendan.  Cluaiiserensis  MS. 

'  Supra,  pag.  430.  475.  481.  482.  483  .et  cap.  6.  et  13.  op.  torn.  5.  pag.  ICO. 
505,  506. 

•"  Bulla  Alexandri  III.  ad  Laurent,  in  nostra  Ilibernicarum  epistolarum  syl- 
loge,  num.  48. 

"   In  qua  Brendanum  etiam  ecclesiam  construxissc,  jam  dictum  est. 

"  Girald.  topograph.  Hibern.  distinct.  2.  cap.  28.  Vide  etiam  vilam  Lauicn- 
tii  Dublin,  archiepisc.  apud  Surium,  Novemb.  14. 


CAP.  XVir.  ANTIQUITATES.  525 

narrat  in  inferior!  parte  vallis,  quae  "  quondam  Scotice 
vocabatur  Gleand-de,  modo  autem  Gleand-da-loch,  id  est, 
Vallis  duorum  stagnorum."  Et  "  in  ipso  loco,"  inquit, 
"  clara  et  religiosa  civitas  in  honore  S,  Coemgeni  crevit, 
quae  nomine  prasdicta;  vallis  in  qua  ipsa  est  Gleandaloch 
vocatur  :  ipsaque  civitas  est  in  oriente  Laginensium,  in 
regione  quae  dicitur  Fortuatha."  Antiqua  haec  episcopa- 
lis  sedes  Dubliniensi  metropoli  posterioribus  temporibus 
est  annexa.  Annis  centum  et  viginti  vitae  exactis,  tertio 
Nonas  Junii,  circa  annum  DCXVIII.  vel  DCXXII.  ad 
Christum  Coemgenus  migravisse  dicitur.  Huic  proximus 
Ciaranus,  junior  ille  est,  filiusP  artificis :  de  quo  in  dicta 
Coemgeni  vita  legimus  :  "  S.  Coemgenus  ad  visitandum 
S.  Kiaranum  abbatem,  qui  instituit  suam  civitatem  in 
Cluain-mac-nois  (quae  est  in  occidentali  plaga  regionis  Mi- 
di, super  ripam  fluminis  Synna,  contra  provinciam  Co- 
nachtorum)  perrexit :  sed  S.  Kiaranus  antequam  S.  Co- 
emgenus ad  se  pervenisset  tertio  die  de  hoc  seculo  ad 
Christum  migravit."  Et  in  actis  ipsius  Kerani  sive  Cia- 
rani  :  "  accepta  Finianii  licentia  properavit  ad  S.  Nin- 
nidium,  in  sylva  stagni  Erne  commorantem  abbatem  mo- 
nasterii.  Post  profectus  ad  S.  Endeum''  Arnensem  ab- 
batem, a  quo  acceptus  benigne :  inde  ad  S.  Sonanum' 
ad  insulam  Cathai,  ad  flumen  Synan ;  ubi  magister  hos- 
pitum  factus,  sed  invidia  monachorum  quibus  displicuit 
taata  Kerani  liberalitas  erga  pauperes,  secessit  ad  quan- 
dani  aliam  insulam  nomine  Anginam ;  in  qua  fundato 
coenobio  maximam  collegit  multitudinem  monachorum  op- 
timorum,  et  reditus  acquisivit  amplissimos  ad  usus  pau- 
perum:  cui  post  abbas  ibidem  successit  S.  Adompnanus, 
Momoniensis  genere.  Tandem  inde  decessit  ad  construen- 
dum  ccenobium  Cluaynense  seu  Clayn-mac-noys  in  Midia." 
Sedem  autem  illam  Cluain-mac-nois  et  insulam  Inis-Ain- 
gean  dictam,  una  cum  centum  ecclesiis  sive  cellis  in  Midia 
et  Breaghmuid,  a  Dermitio'  Cervailli  filio  Hiberniae  rege 

P  Vid.  supra,  pag.  473.  et  502.  et  Jocelin.  in  vit,  Patricii,  fin.  cap.  1 13. 
1  Magistri  sui  ;  supra,  pag.  473.  ■■  De  quo  postea,  pag.  533. 

•  Vid.  supra,  pag.  454. 
'  De  quo  supra,  pag.  466.  468.  515.  et  cap.  13.  pag.  236. 


526  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

dono  ilium  accepisse,  liber  Navanensis  confirmat :  ubi 
et  eundem  cum  Christo  Servatore  annorum  numerum, 
XXXIII.  scilicet ;  vivendo  exegisse  traditur. 

De  S.  Columba,  tum  in  decimo  quinto"  tum  in  hoc  ipso 
decimo  septimo^  capite,  pluribus  a  nobis  actum  est.  Cai- 
neci  abbatis,  qui  et  Cainnichus  et  Canicus,  ac  nobis  vulgo 
S.  Kenny  dicitur,  aliquoties  Adamnanus^  in  vita  ejusdem 
Columbas  meminit  :  ubi  et  monasterium  ipsius  Latine 
campulum  bovis''  appellatum  asserit.  Hibernice  Achadh- 
bho  civitas  S.  Cainici  in  vita  ipsius  nuncupatur,  et  ager 
boum  exponitur  :  quae  et  Ossoriensis  antistitis  sedes  epis- 
copalis  aliqnando  fuisse  dicitur.  Ita  enim  in  Ossorien- 
sium  episcoporum  catalogo  annotatum  invenimus  :  "  An- 
no Domini  MCII.  obiit  reverendus  pater  Felix  Odullane 
episcopus  Ossoriensis  ;  cujus  ecclesia  cathedralis  tunc 
erat  apud  Aghboo  in  superiori  Ossoria."  Hodie  Kil- 
kenniae  sedes  ilia  posita  et  defixa  est :  quod  nomen  cel- 
1am  sive  fanum  Cainici  denotat ;  male  enim  in  utroque  Mi- 
rasi  provinciali,  tum  vetere^  tum  novo^,  Kilkenniensis 
et  Ossoriensis  ut  diversi  episcopatus  proponuntur.  Anno 
DXXVII.  S.  Cainicum  in  lucem  editum,  DXCIX.  diem 
suum  obiisse  ;  ex  nostris  dicimus  annalibus.  Qua  rati- 
one  septuaginta  duos  tantum  annos  vixisset  ille,  quum"  oc- 
togesimo  quarto  aetatis  suas  anno  felicem  animam  tradidisse 
Deo,"  in  incerto  quodam  vitae  ipsius  scriptore  invenerim. 
"  In  insula  de  Roscre  cum  esset  homo  Dei  quatuor  evan- 
geliorum  volumen  scripsit :  quod  usque  hodie  in  loco  ejus 
manet :  et  hoc  volumen  vocatur  Glass-Kynnis  ab  anti- 
quis;"  alius  refert  biographus.  In  tertio  ejusdem  vitae 
scriptore,  cum  Cainico  et  Comgallo  astate  conjunctus 
Eugenius  episcopus  de  Ardratha  fuisse  legitur  :  ille  ipse 
videlicet  Eugenius,  qui  episcopatum  Ardsrathanum,  cujus* 

"  Supra,  pag.  229,  230,  &c.  ''  Supra,  pag.  466—469.  474.  483. 

"'  Adamnaii.  lib.  1.  cap.  4.  ubi,  pro  Ckamnechoy  ex  MSS.  Caittichus  est  repo- 
nendus  et  lib.  3.  cap.  21.  ubi  in  vetere  MS.  a  Dalano  proavo  suo,  Mocu  Dalan 
appellatur. 

>'  Id.  lib.  2.  cap.  12. 

y  Notit.  episcopatuum  ab  Aub.  Mirseo  edit.  Antverp.  ann.  1613.  lib.  1. 
pag.  80. 

'  Ibid.  lib.  4.  pag.  220.  •  Supra,  pag.  417. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  527 

sedes  ad  urbeiii  S.  Columbae  Derensem"  postmodum  est 
translata,  condidisse  dicitur.  Videndum  igitur,  num  hie 
Eogenius  Mac-laisreus  fuerit,  qui  proxime  in  catalogo  se- 
quitur  :  an  Eoganus  ille,  cujus  base  in  vita  Coemgeni  facta 
habetur  mentio  :  "  Parentes  S.  Coemgeni  tradiderunt 
eum  Sanctis  senioribus  Eogano,  Lochano  et  ^Eneae  (sive 
Ennae ;)  ut  in  cella  eorum  Christo  nutriretur :  et  apud  illos 
sanctos  beatus  Coenigenus  sedulo  legebat." 

De  Lugeo  etiam  et  Ludeo  quaerenduni,  an  non  alter 
Lugidus  ille  fuerit,  de  quo  diximus%  abbas  Clonfearten- 
sis,  S.  Comgalli  discipulus,  vel  etiam  Lugidus  episcopus, 
a  quo  ipsum  Comgallum  Clonmacnoisae  sacros  ordines  ac- 
cepisse  scriptor  vitae  Comgalli  indicat;  alter  autem  vel 
S.  Lugudius''  Tailchani  filius,  quem  in  "  monasterio  quod 
Scotica  nominatur  lingua  Cloni-finchoil  senem  Christi  mi- 
litem  claruisse,  vel  Lugaidus  cujus  cognomentum  Scotice 
Laithir"  dicebatur,  quem  S.  Columbae  legatura  Adamna- 
nus"  fuisse  memorat.  Hunc  Dempsterus'  S.  Lugadium 
nominal ;  et  monasterii  in  insula  Raclina  a  se  conditi  ab- 
bateni  fuisse  asserit.  Ea  insula  Plinio  Ricnea  dicta  est, 
Ricina  Ptolemaso,  Rechrea  Adamnano^,  Raclinda  Bucha- 
nano,  Rachra  Johanni  Leslaeo,  Rachryne  Johanni  For- 
dono  in  Scotichronico.  Quo  etiam  referendum  quod  in 
vita  Comgalli  legimus :  "  Cum  S.  Comgallus  cellulam  vo- 
luisset  aedificare  in  insula  nomine  Reachbraind ;  venerunt 
triginta  milites,  et  tenentes  manum  ejus  eum  inde  ex- 
pulerunt."  Et  in  annalibus  Ultoniensibus,  ad  annum 
DCXXXIV.  vel  DCXXXV.  "  ecclesia  Rechran  fun- 
data  est."  In  quibus  etiam  ad  annum  DCCXCIV.  (qui  no- 
bis DCCXCV.  est)  combustio  et  vastatio  Rechrain  per 
Gentes  refertur :  Danis  Gentium  nomine  hie  intellectis,  qui 
circa  liaec  tempora,  ut  a  Caradoco  Lancarvanensi  in  chroni- 
00  suo  Cambrico  est  notatum,  "  maximam  Hiberniae  partem 

**  Derrie  Columkille  ;  quam  anno  DXLVI.  fundatam  fuisse  Ultonienses  docent 
annales. 

<=  Supra,  pag.  484.  501.511. 

•*  Adamnan.  vit.  Coiumbse,  lib.  3.  cap.  31.  ex  vet.  MS. 

••  Ibid.  lib.  2.  cap.  25.     Vid.  etiam  lib.  1.  cap.  13.  et  lib.  2.  cap.  5. 

'  Dempst.  hist,  eccles.  Scot.  lib.  11.  niun.  798. 

'  Adamn.  lib.  2,  cap.  27. 


528  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

populati,  Rechreyn  quoque  vastaverunt.  Hibernici  enim 
nostri  antiquarii  insulam  banc  Ro-cbrinne  noininant ;  et  ab 
arborum'',  quibus  olim  abundasse  putabatur,  multitudine 
ita  dictam  interpretantur. 

Medocii  sancti  Hibernici  vita  extat :  et  Idibus  Februa- 
rii  in  Hibernia  sancti  Modonoc  confessoris  niemoiiam  cele- 
brari,  in  Killenensi  martyrologio  invenio.  Sed  an  horum 
alteruter,  aut  etiam  neuter,  Moditeus  ille  fuerit  in  nostro 
catalogo  nominatus,  ignorare  me  fateor.  Cormacum  inter 
monasteriorum  sanctos  fundatores  numerat  Adamnanus' : 
et  erenium  ter  ab  eo  frustra  quffisitam  in  oceano  comme- 
morat :  "  De  Cormaco,"  inquit"^,  (nepote  Letbani,  MS.) 
"  viro  utique  sancto,  qui  tribus  non  minus  vicibus  eremum 
in  oceano  laboriose  quaesivit,  nee  tamen  invenit,  S.  Colum- 
ba  itapropbetizans  ait :  Hodie  iterum  Cormacus  desertum 
cupiens  reperire,  enavigare  incipit  ab  ilia  regione,  quae  ul- 
tra Modam  fluvium  sita  est,  et  Cirros'  dicitur :  nee  tamen 
etiam  hac  vice,  quod  quserit,  inveniet."  Et  alibi"",  de  se- 
cunda  ilia  navigatione  verba  faciens  :  "  liisdem  diebus 
S.  Columba  cum  uitra  Dorsum"  moraretur  Britanniae, 
Brudeo  regi,  praesente  Orcadum  regulo  commendavit,  di- 
cens ;  aliqui  ex  nostris  nuper  emigraverunt,  desertum 
in  Pelago  intransmeabili  inveuire  optantes  :  qui  si  forte 
post  longos  circuitus  Orcadas  devenerint  insulas,  liuic  re- 
gulo cujus  obsides  in  manu  tua  sunt  diligenter  commenda  ; 
ne  aliquid  adversi  intra  terminos  ejus  contra  eos  fiat. 
Hoc  vero  sanctus  ita  dicebat :  quia  in  spiritu  prtecognovit, 
quod  post  aliquot  menses  idem  Cormacus  esset  ad  Orcadas 
venturus.  Quod  ita  postea  evenit :  et  propter  supradic- 
tam  sancti  viri  commemdationem  de  morte  in  Orcadibus 
liberatus  est  vicina." 

De  tertia  quoque  illius  navigatione  ista  adjicit :  "  Dum" 
idem  Cormacus  tertia  in  oceano  mari  fatigaretur  vice,  us- 


''   Chrann.  '    Adamn.  lib.  3.  cap.  21. 

''   Adamn.  lib.  1.  cap.  6. 

'   An  Carrick  juxta  Slanum  fluvium,  qui  Ftolemso  Modona  dicitur,  in  comitatu 
VVexfordiensi  ? 
"'  Adamn.  lib.  2.  cap.  2S.  "  Drum-Albin.  Vid.  supra,  cap.  IC.  pag.280. 

°  Adamn.  lib.  2.  cap.  29. 


CAP.  XVII.  AMTIQUITATES.  529 

que  ad  mortem  periclitari  coepit.  Nam  cum  ejus  navis  a 
terris  per  quatuordeeim  a2stivi  teriiporis  dies  totidemque 
noctes  plenis  velis,  austro  flante  vento,  ad  septentriona- 
lem  plagam  cceli  directo  excurreret  cursu ;  ejusmodi 
navigatio  ultra  humani  excursus  modum  et  irremeabilis 
videbatur.  Unde  contigit,  ut  post  decimam  ejusdem 
quarti  et  decimi  horam  diei  quidam  pene  insustentabiles 
undique  et  valde  formidabiles  consurgerent  terrores. 
Quasdam  quippe  usque  in  id  temporis  invisse  mare  obte- 
gentes  occurrerant  tetrae  et  infestse  nimis  bestiolaj,  quae 
horribili  impetu  carinam  et  latera  puppimque  et  proram 
ita  fortiter  feriebant  percussura,  ut  pellicium  tectum  navis 
putarentur  penetrare  posse  ;  quae  (ut  hi,  qui  inerant  ibi- 
dem, postea  narrarunt)  prope  magnitudine  ranarum,  acu- 
leis  permolestas,  non  tamen  volatiles  sed  natatiles  erant : 
sed  et  remorum  infestabant  palmulas.  Quibus  visis,  inter 
castera  monstra  qu£E  non  hujus  est  temporis  enarrare,  Cor- 
macus  cum  nautis  comitibus  valde  turbati  et  pertimescen- 
tes,  Deum,  qui  est  in  angustiis  pius  et  opportunus  auxilia- 
tor,  illachrymati  precantur,"  &c. 

Colmani  hoc  tempore  fuere  plures :  quorum  unus  epis- 
copus''  Darane  filius,  habitabat  "  in'suo  monasteiio  quod 
Scotice  dicitur  Dair-mor,  id  est,  Nemus  magnum,  et  est 
positum  in  confinio  Mumeniensium  et  Laginensium  ;  sed 
positum  tamen  est  in  regione  Mumeniensium,  scilicet  in 
regione  Eile."  Alius  Colmanus  Dromorensis  episcopus 
(Colmanelus,  ut  videtur,  Jocelino''  dictus)  qui,  ut  in  vita 
ipsius  habetur,  Aradaeorum'  gente  oriundus,  S.  Caylano' 
Nendrumensi  abbati  (quern  actorum  ipsius  descriptor 
Kelanum  et  Coelanum  nominat ;  atque  ex  abbate  Dunen- 
sem  postea  in  Ultonia  factum  fuisse  episcopum  significat) 
ut  apud  eum  literas  addisceret,  traditus  est.  Deinde 
missus  ad  "  S,  Albeum"  Imblicensem  episcopum,  sapien- 
tem,  ac  religiosissimum  virum,"  sacras  literas  ab  eo  didi- 
cit :  posteaque  "  senis  venerabilis  Macnysei  episcopi" 
(Connerensis)  monitu,   in  aquilonari  ripa  fluminis  Locha 

P  Vita  S  Rudani.  t  Vita  S.  Mocoemogi. 

^  Jocelin.  vit.  Patric.  cap.  9fi.  *  Ardes. 

'   De  quo  supra,  pag.  522.  "  Vide  supra,  pag.  428. 
VOL.   VI.  M  M 


530  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

nobile  construxit  monasterium.  Fuit  et  Colmanus  Dub- 
culinn  sive  Duib-chuilind  dictus ;  et  ejus  ajqualis  Colmanus 
Elo  vel  Eala,  in  antiquisAdamnani^codicibus  Colmanus  et 
Columbanus  filius  Beognai  gente  Mocu-sailni,  vulgo  Col- 
man-alli  nuncupatus  :  ex  cujusvita  haec,  si  placet,  accipe  : 
"  Venit  ipse  ad  civitatem  Connere  in  provincia  Ultorum, 
in  qua  jacet  beatissimus  episcopus  Macnisi ;  et  habitavit 
sanctus  Colmanus  in  ilia  civitate  multis  diebus,  et  plurimas 
virtutes  ibi  fecit  :  et  ipse  est  secundus  patronus  ejus- 
dem  civitatis.  Et  benedicens  populo  illius  civitatis,  ve- 
nit inde  ad  patriam  suam,  id  est,  ad  regionem  Midi ; 
et  invenit  ibi  congregationem,  in  qua  ^dus  filius  Ain- 
mirech  et  yEdus  Flan'"  dux  nepotum  Neill  et  sanctus 
Columba-chille  et  sanctus  Kanicus  abbas  et  alii  plures 
erant :  et  ipsi  cum  gaudio  honorem  sancto  Colniano  dede- 
runt.  Et  ait  S.  Columbaillis  :  Date  agrum  bonum  sancto 
Colmano  fratri  nostro,  ut  monasterium  suis  monachis  in  eo 
constituat.  Illi  dixerunt:  Ubicunque  voluerit  in  finibus 
Neill  eligat.  Tunc  ^dus  Flan^  dux  Midi  ait :  Est  in 
australi  nostrae  regionis  plaga  in  plebe  Fergall  saltus  mag- 
nus,  si  ei  placeret.  Sanctus  Colmanus  dixit :  Quomodo 
vocatur  ille  saltus  ?  Dux  respondit  :  Fidh-elo''  vocatur. 
Beatus  Colmanus  dixit :  Illic  resurrectio  mea  erit,  et  amo- 
do  ab  illo  loco  nominabor.  Ab  illo  jam  die  additur  no- 
mini  ejus  semper  Elo ;  et  vocatur  ab  omnibus  Colmanus 
Elo.  Postea  S.  Colmanus  Elo  dans  benedictionem  illis, 
et  accipiens  libertatem  illius  loci  ab  ipsis  potentibus  co- 
ram multis  testibus,  perrexit  ad  ilium  saltum ;  et  instituit 
ibi  magnum  et  clarum  monasterium,  in  loco  irriguo  aquis 
et  specioso  agris,  in  medio  sylva2  :  et  vocatur  illud  monas- 
terium Land-elo'';  in  quo  jacet  beatissimus  Colmanus,  si- 
cut  ipse  praedixit."  Hodie  Lin-alli"  locus  ille  vocatur  in 
comitatu  regio,  quatuor  milliarium  spatio  a  Dearmachano 
Columbse  coenobio  dissitus :  ubi  "  inter  chorum  sancto- 


"  Adamnan.  vit.  Columb.  lib.  1.  cap.  5.  et  lib.  2.  cap.  13. 
"  Al.  Slani.  '  Al.  Slant. 

1  Al.  Fiecheh.  »  Al.  Lan-cla. 

*  Vide  supra,  pag.  475. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  531 

rum  virorum  (ut  in  fine  vitae  illius  additur)  sanctissimus  se- 
nex  Colmanus  sexto  Calendas  Octobris  feliciter  ad  Chris- 
tum emisit  spiritum  ;"  anno  salutis,  ut  ex  Cuanacho  cliro- 
nographo  Hibernico  Ultonienses  annales  referunt,  DCX. 

Nessani,  ex  Cummiani  ad  Segenium  epistola,  in  superi- 
oribus''  facta  est  mentio.  Insulae  quoque  filiorum  quon- 
dam Nessani,  in  bulla"  Laurentio  Dubliniensi  archiepisco- 
po  concessa,  Alexander  III.  meminit  :  quam  "  oculuni 
Hiberniae  dici,  vulgariter  Irlands-eyam,  ubi  sanctus  ille 
insistebat  crebris  oraiionibus,  jejuniis  et  vigiliis,"  Johan- 
nes Alanus  Dubliniensis  praesul  annotat.  Qui  et  hujus 
Hbrum  quatuor  evangeliorum  fuisse  significat,  ab  incolis 
Ker-lowre  inde  dictum  ;  quern  hodie  The  garland  of  Houth 
corrupte  vocitant :  licet  argenteae  lingulae  illi  annexae 
S.  Talmani  nomen  insculptum  ego  observaverim.  Addit 
vero  Alanus,  librum  ilium  "  haberi  hodie  inibi  in  magno 
pretio,  ac  veneratione  non  modica ;  ita  ut  vix  Justus  audeat 
jurare  super  ipsum,  propter  Dei  vindictam  ostensam  homini- 
bus  perjuris  in  ilium."  Hjec  ille  ex  vita  Nessani  :  in  qua 
parva  ilia  insula  Oclus  Qege  Oculus)  vocatur,  ad  orienta- 
lem  plagam  ad  sex  miliaria  de  Dublin.  Mitto  quod  in  vi- 
ta S.  Albei  Imelacensis  scriptum  habetur  ;  ipsum  atque 
"  egregium  et  sanctissimum  diaconum  Nessanum  simul 
locutos  fuisse  de  mysteriis  Dei  et  quaestionibus  quas  Nes- 
sanus  quaerebat  sibi  solvi."  Ad  Laisreanum  pergo,  Hiber- 
nice  Moilasse  dictum,  non  ilium  Kiarelli'',  sed  alterum 
Nadfraichi*^  filium  ;  quern  antiquissimus  hymnus  juxta  al- 
phabeti  ordinem  in  laudem  ipsius  compositus,  Macculas- 
rium  nominat : 

Luccrna  erat  in  tota 
Macculasrius  Hibernia, 
Nadfraich  et  sanctus  filius. 

De  eo  in  vita  S.  jEdani  ita  legimus  :  "  Beatissimus  Las- 
reanus  (Johanni  Tinmuthensi  et  Capgravio,  in  ejuadem 

I"  Supra,  pag.  502. 

«  Epist.  Hibernicar.  sylloge,  num.  48.  op.  torn.  4.  pag.  552. 
•>  Supra,  pag.  503,  «  Supra,  pag.  505,  500. 

MM  2 


532  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

^dani  sive  Aiclani  vita,  Molassus  dictus)  ad  aquilonalem 
partem  Hiberniae  exivit,  et  construxit  clarissimum  monas- 
terium  in  stagno  Heme,  nomine  Dainih-inis^  quod  sonat 
Latine,  Bovis  insula."  Et  in  vita  S.  ^di  :  "  Regebat 
plures  monachos  in  insula  posita  in  stagno  Erne ;  quam 
Scoti  nominant  Daimh-inis,  id  est,  Bovium  insulam."  In 
ipsius  vero  Laisreani  vita  praeterea  legimus,  regulum  Ul- 
toniensem  Conallum  Rubeum''  caecitate  percussum,  ad  fi- 
dem  Christi  ilium  convertisse :  eundemque  sancto  Columb- 
killi,  post  prffilium  Culedreibnense*^,  in  iinibus  Ultoniae  et 
Conaciae  gestum,  ut  perpetuum  extra  Hiberniam  ageret 
exilium,  authorem  extitisse.  In  annalibus  Ultoniensibus, 
ad  annum  DLXIII.  (qui  nobis  DLXIV.  est)  mors  Laisre 
de  Dainiinis,  atque  iterum  ad  annum  DLXX.  quies  Mo- 
laisse  Daim-inis,  consignata  reperitur. 

Barrindeum  scriptor  vitae  S.  Carthagi  abbatem  fuisse 
docet  monasterii  "  Druimcuillin,  quod  est  in  confinio  Mu- 
moniensium  et  Laginensium  et  nepotum  Neill,  sed  tamen 
est  in  terra  nepotum  Neill,  in  terra  quae  dicitur  Fearceall," 
in  qua  est  etiam  civitas  Raythen'.  Coemanus  qui  et  Comma- 
nus,  ut  in  vita  ipsius  legitur,  in  Ultonia  ex  stirpe  regalij 
Fealcon  patre  et  matre  Scribside  natus,  a  parentibus  curae 
et  disciplinae  S.  Finiani  abbatis  et  episcopi  Cluayn-yraid 
traditus  est ;  qui  et  magistrum  egerat  plurimorum  ex  om- 
nibus Hibernian  partibus  ad  se  venientium,  ad  discendas 
sacras  literas  et  pietatem  adversus  Deum  exactam.  A 
Finiano  vero  missus  Commanus  evangelizatum  in  Conac- 
tiam,  Christo  plurimos  aggregavit ;  et  regis  provinciae 
conciliata  sibi  gratia,  accepit  ab  eodem  vice  doni  oblati 
Deo  amcenam  illam,  fertilem,  aquis  praestantissimis  nobi- 
lem  ac  nominatam  vallem  Ross  dictam.  Ubi  et  famosum 
longo  tempore  construxit  coenobium,  monachis  insignibus 
refertum ;  quod  cum  valle  ipsa  ab  inde  composito  voca- 
bulo  appellatur  Ross-comman  :  quae  est  a  multis  retro  se- 
culis  sedes  episcopalis,  licet  ad  urbem  Elpliinensem 
hodie  sedem  illam  translatam  videamus.     Coemanus  fuit 


'  Vide  supra,  pag.  417.  s  Al.  Colman  Derig. 

h  Supra,  pag.  4(i8.  '  Supra,  pag.  474. 


CAP,  XVII.  ANTIQUITATES.  533 

"  pater''  sanctus  nionasterii  Eatlcruin,  sive  Enaclitruim', 
quod  est  in  monte  Bladina,  in  regione  Laginensium  :"  dis- 
cipulus''  S.  Columbi'"  filii  Criaimthain",  qui  "  ortus  de  pro- 
vincia  Laginensium,  jacet  in  sua  civitate  quas  dicitur  Tir- 
daglas  in  terra  Mumoniae  juxta  fluvium  Sinna";  condisci- 
pulus  B.  Mocumini,  qui  est  cum  S.  Columbo  magistro  suo 
in  civitate  Tir-daglas,  et  B.  Fintani  abbatis  monasterii 
Cluain-aednach"  (quod  vertitur  Latine,  Latibulum  hedero- 
sum)  atque  B.  Colmani  EIqp  magister.  Bathenum  qui', 
S.  Columbae  in  Hyensium  regimine  succedens,  anno 
DXCVIII.  mortem  obiit,  Cominum'',  etiam  dictum  fuisse, 
in  capite  decimo  quinto  significavimus  ;  et  Comainum 
Brecc,  anno  DXXIX.  natum,  anno  DCXV.  quievisse, 
ex  Ultoniensibus  annalibus  didicimus  :  qui  an  aliquid  com- 
mune cum  Cemano  et  Conano  habuerint,  viderint  alii. 

Endeus  deinde  sequitui',  sive  Enna'  ille  fuerit,  Aranicae 
abbas  insulae  (Endeum  enim  Hiberni  nostri  Cnn<X  a;;tne 
vocant :)  cujus  et  vita  seorsim  descripta  extat,  (in  qua,  fi- 
Ijus  Conalli  Deyre  ducis  Ergallensinm,  et  Brig  filias  An- 
merini  ducis  Ardconnacthise  fuisse  traditur  ;  et  ante  se- 
deni  in  Aranica  insula  positam  monachis  centum  et  quin- 
quaginta  in  Latiensi  coenobio  apud  Italos  prajfuisse  dici- 
tur:) et  in  Brendani  filii  Findlogae  legenda  hujusmodi  «it 
commemoratio  :  Brendanus,  "  transactis  quadraginta  die- 
bus,  commendatisque  omnibus  praeposito  monasterii,  qui 
fuit  postea  successor  in  eodem  loco,  profectus  est  contra 
occidentalem  plagam,  cum  quatuordecim  fratribus,  ad  in- 
sulam  cujusdam  sancti  patris  nomine  Endei ;  ibique  demo- 
ratus  est,  tribus  diebus  et  tribus  noctibus.  Post  hajc,  ac- 
cepta  benedictione  sancti  patris  monachorumque  omnium 
qui  cum  eo  erant,  profectus  est  in  ultimam  partem  regionis 
suaj  ubi  demorabantur  parentes  ejus."  Neque  alius  est 
iEdeus,  quam  iEdus  filius  Bricci :  qui,  ut  in  vita  ejus  ha- 


k  Vit.  S.  Finlani.  '   Vit.  S.  Mocoemog. 

"■  De  quo  supra,  pag.  473.  "  Al.  Cruinthain. 

°  Chn-cnach,  in  Lxsia.     Vid.  supra,  cap.  13.  op.  torn.  5.  pag.  506. 

n  Vit.  Colmani  EIo.  1  Supra,  cap.  15.  pag.  245. 

'  Supra,  cap.  15.  pag.  237.  •  Vide  supra,  pag.  428. 


534  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII, 

betur,  adolescens  cum  S.  Ilundo'  episcopo  in  monasterio 
suo  mansit,  "  literas  et  scripturas  assidue  apud  eum  dis- 
cens,"  ipscque  postea  apud  Momonienses  in  regione  Mus- 
cray-tire  monasterium  fundavit  Enach-midbrenin  voca- 
tum ;  deinde  in  Midia  patria  sua  episcopus  ordinatus, 
quarto  Idus  Novembris  ad  Christum  demum  migravit,  Co- 
lumba  Chille  in  Hia  insula  adhuc  superstite.  Qui  super- 
est  Byrchinus,  sanctus  fortasse  Berchanus  ille  fuerit, 
quern  sensu  oculorum  privatum,  sed  spiritu  prophetico 
praeditum  fuisse,  in  ipsius  aequalis  Coemgeni  actis  legimus. 
Atque  hsec  sunt,  quae  de  secundi  ordinis  Sanctis  speciatim 
dicenda  habuimus. 

Petranum"  episcopum  Luscanum,  qui  primus  in  tertio 
occurrit  ordine,  anno  Christi  DCXVI.  ab  hac  vita  migra- 
visse,  ex  Ultoniensibus  liquet  annalibus  :  in  quibus  etiam 
ad  annum  DCLVI.  (qui  nobis  DCLVII.  est)  et  ad  annum 
DCLXII.  secundum  alium  librum,  obitus  Ultani-mac-u 
Concobhair,  e  Conchuburnensium  scilicet  stirpe  geniti, 
annotatus  cernitur.  Ex  eadem  enim  Conchubernensium 
sive  Connoreorum  familia  et  Brochsecham  filiam  Dallbro- 
naigi,  matrem  S.  Brigidae,  et  Ultanum  Ardbrecanensem 
prodiisse,  docet  scholiastes  Hibernici  hymni  in  laudem 
Brigidae  compositi;  quem  alii  a  Columba-cille  tempore 
iEdae  regis  filii  Ainmireclii,  alii  ab  Ultano  Ardbrecanensi 
tempore  duorum  filiorum  JEdse  Slane  conscriptum  arbi- 
trantur.  Unde  colligimus  eundem  hunc  episcopum  Ulta- 
nxun''  ratione  quidem  originis  Concuburnensem  fuisse  dic- 
tum, Ardbrecanensem  vero  respectu  ad  sedem  habito, 
quod  liodiernum  Midensis  praesulis  est  domicilium.  Inter 
actorum  S.  Brigidae  scriptores  recensetur  is  ab  anonymo, 
qui  carmine  res  ejusdem  virginis  descripsit.  Sic  enim 
ille,  in  poematis  illius  prologo  : 

Scripserunt  multi  virtutes  Virginis  almse  ; 

Ultanus  doctor,  atque  Eleranus"  ovans. 
Descripsit  multos  Animosus  nomine  libros 

De  vita  et  studiis  Virginis  ac  meritis. 


'  niandum  alii  vocant.  "  Vide  supra,  cap.  H.  pag.  45,  46. 

.^  Vide  supra,  pag.  375.  "  De  quo,  paulo  post. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  535 

Qui  postremus,  an  Cogitosus  ille  fuerit  qui  uno,  an  quern 
anonymum  habemus  alter,  qui  cluobus  libris  res  Brigidas  dc- 
scripsit,  an  alius  quispiam,  in  disquisitionem  jam  non  voco : 
Colmanus  Lenini  Alius  et  Colmanus  Chain,  (aliis  Mochol- 
mog  filius  Gillem  et  Mocholmog  Cainnich  dicti)  discipuli 
S.  Barri  episcopi  Corcagiensis,  hisce  celebres  habebantur 
temporibus :  prior  praesertim ;  de  quo,  in  S.  Brendani 
filii  Findlogaj  vita,  legimus:  "  Erat  hie  Colmanus  filius 
Lenini  vita  atque  doctrina  inter  sanctos  prsecipuus.  Ipse 
cnim  fundavit  ecclesiam  Clonensem,  qua;  est  hodie  cathe- 
dralis,  et  famosa  in  partibus  Momoniae."  Quam  quidem 
episcopalem  sedem,  a  Corcagiensi,  cui  unita  fuerat,  hoc 
ipso  quo  ista  scripsimus  anno  primum  disjunctam  vidi- 
mus. 

Praeter  hos  vero,  et  tertius  Colmanus  hie  occurrit,  Bcdac 
scriptis  nobilitatus :  qui  post"  conflictum  cum  Wilfrido  in 
conventu  Pharensi  anno  DCLXIV.  relicto  Lindisfarnensi 
episcopatu,  cui  per  triennium  praefuerat,  in  patriam  rever- 
sus,  "  tulif  secum  omnes  quos  in  Lindisfarnensi  insula  con- 
gregaverat  Scotos ;  sed  et  de  gente  Anglorum  viros  circiter 
triginta  :  qui  utrique  monachicae  conversationis  erant  stu- 
diis  imbuti."  Atque  his  primum  quidem  in  Inis-bofinde% 
id  est,  insula  vitulas  albae,  in  occidentali  sita  oceano, 
commune  construxit  monasterium ;  deinde  Scotis  ibi  re- 
lictis,  in  illo  Hibernias  loco,  qui  lingua  Scotorum  Mageo 
nominatur,  aliud  Anglis  posuit  ccenobium :  "  Quod  vide- 
licet monasterium,"  inquit  Beda,  "  usque  hodie  ab  Anglis 
tenetur  incolis :  ipsum  namque  est  quod  nunc  grande  de 
modico  efFectum  Invigeo'  consuete  vocatur."  Est  autem 
Mageo  (ita  enim  provinciale  Romanum  appellat,  quam  nos 
Maio  yulgo  dicimus)  sedes  episcopalis  in  proximo  conti- 
nente  collocata,  et  Tuamensi  archiepiscopatui  hodie  an- 
nexa;  (juum  anno  MDLIX.  Eugenius  Mac  Brenoan  pos- 
tremus Magonensis  dictus  fuerit  episcopus.  Quo  in  loco 
uti  Beda;  astate  grande  Anglorum  fuisse  monasterium  au- 


"  Bed.  hist.  lib.  3.  cap.  26.     Vide  supra,  pag.  497,  498.  507. 
y  Bed.  lib.  4.  hist.  cap.  4.  «  Vide  supra, pag.  383, 

'  Jn  Mageo.     Steph.  Vitus  cotrigit. 


536  BRITANNICAUUM  ECCLESIARUM  CAT.  XVII. 

divimus  :  ita  etiam  S.  Cormaci  et  Adamnani  tempore  cen- 
tum Saxonicorum  sanctorum  fuisse  habitaculura,  libri  Bal- 
limotensis  collector  confirmat.  In  annalibus  Ultoniensibus, 
ad  annum  DCLIII.  (sive  serae  nosti-se  vulgaris  DCLIV.) 
refertur  mors  alterius  Colmani  episcopi,  filii  Cuidel  dubh ; 
ad  annum  DCLIX.  obitus  Colmani  Glindelochensis ;  ad 
annum  DCLXVII.  "  navigatio  Columbani  episcopi  cum 
reliquiis  sanctorum  ad  insulam  Vaccas  alba;,  in  qua  fun- 
davit  ecclesiam;"  et  ad  annum  DCLXXV.  ejusdem  "  Co- 
lumbani episcopi  insulae  Vacca;  albte"  pausa,  sive  vitae  ter- 
minus. Ubi  Columbani*"  nomine  Colmanum  Lindisfar- 
nensem  episcopum  designari  non  est  dubium :  quem  et 
"  domum  abeuntem  assumpsisse  secum  partem  ossium 
reverentissimi  patris  Aidani,"  Beda"=  quoque  comme- 
morat. 

Qui  hie  Murgeus  episcopus,  in  Hibernicorum  sancto- 
rum genealogiis  Muirgen-i-Liban  vocatur :  et  qui  hie  ^Eda- 
nus  episcopus,  ab  Hibernis  Moedhog  et  Maedoc,  a  Gi- 
raldo  Cambrensi''  Maidocus  dicitur.  In  Johannis  Tin- 
niuthensis  sanctilogio,  indeque  in  legenda  Johannis  Cap- 
gravii,  acta  illius  habentur  ita  terminata :  "  Sanctus  iste 
in  vita  sancti  David  Aidanus  vocatur,  in  vita  vero  sua 
Aidus  dicitur :  et  apud  Meneviam  in  ecclesia  sancti  David 
appellatur  Moedok,  quod  est  Hibernicum ;  et  ibidem  in 
magna  veneratione  festum  ejus  recolitur."  Fuerat  enim 
is,  ut  diximus'^,  Davidis  Menevensis  discipulus :  in  cuju? 
vita  Giraldus  ita  de  illo  meminit :  "  Sanctus  Aidanus,  qui 
et  Hibernice  Maidocus  dicitur,  virtutibus  insignis  et  di- 
vinis  afFatim  eruditus  disciplinis,  licentia  primum  a  patre 
(Davide)  deinde  fratribus  accepta,  cum  omnium  bcnedic- 
tione  Hibernian!  petiit.  Ubi  cum  aliquardiu  signis  et  vir- 
tutibus claruisset,  demum  apud  Fernas  nobile  monaste- 
rium  construxit :  in  quo,  ad  formam  et  regulam  quam  apud 
Meneviam  a  pio  patre  didicerat,   coUectis  in  unum  fra- 

■•  Similiter  et  apud  Adamnanum,  supra,  pag.  530.  Colmanus  idem  et  Colum- 
banus. 

«  Bed.  lib.  3.  cap.  26. 

*■  Girald.  topograph.  Hibern,  distinct.  2.  cap.  47. 

I  Supra,  pag.  521. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  537 

tribus,  Domino  deservire  devovit."  Et  vitae  S.  Lugidi  sive 
Molua;  scriptor  anonymus :  "  Beatissimus  archiepiscopus 
Laginensium  Moedhog,  qui  et  ^Edanus  dicitur,  voluit  ire 
trans  mare  in  Britanniam  ad  S.  David  magistrum  suum  epis- 
copum  ;  ut  interrogaret  eum,  quem  in  Hibernia  haberet  pa- 
trem  confessionis  suae."  Brandubhus*^  enim  Laginiensiura 
rex,  post  caesum  a  se  anno  DXCVIII.  in  Duinbolgano  prae- 
lio  iEdum  I.  Ainmirei  filium  regem  Hiberniae,  non  solum  se- 
dem  Fernensem  S.  ^dano  contulissej  sed  etiam  eandem 
totius  Lageniee  metropolim  constituisse  dicitur.  Quae  ut 
illo  tempore  ab  urbe  Slebhtiensi  ad  Fernensem,  ita  postea 
a  Fernensi  ad  Kildariensem  indeque  ad  Dubliniensem 
demum  civitatem  translata  fuisse  videatur.  Unde  CLVI. 
fere  ante  conditum  Dubliniensem  archiepiscopatum  annis, 
epistola;*  ad  Anselmum  a  Waterfordiensibus  transmissae, 
una  cum  Samuele  Dubliniensium  episcopo,  Ferdomnachus 
Laginiensium  episcopus  subscripsisse  reperitur:  quem 
Kildariensem  fuisse  antistitem  annales  nostri  testantur ;  in 
quibus  ad  annum  MCI.  annotatum  legitur  :  "  Ferdomnach 
episcopus  Cilledara  in  pace  quievit."  In  Ainmirei  vero 
principatum  S.  ^dani  pueritia  incidit;  in  nepotis  ipsius 
Donaldi  II.  JEdi  I.  filii,  summa  ejus  senectus :  sub  quo, 
anno  Domini  DCXXXII.  ilium  decessisse,  ex  Buellianis 
annalibus  observavimus. 

A  Lomano  appellationem  accepit  Port-Loman,  Nugen- 
tiorum  in  occidental  Midia  oppidum ;  in  quo  sancti  illius 
adhuc  colitur  memoria.  Fuerunt  autem  illius  nominis, 
praeter  Lomanum''  sive  Lumanum  primum  Trimmensis 
ecclesiae  in  orientali  Midia  episcopum,  magni  nostri  Patricii 
nepotem,  duo  apud  nos  maxime  celebres :  quorum  alter 
Loman  Lachagili,  alter  Loman  Lachavair  dictus  est.  Pos- 
tremus  tertii  hujus  ordinis  episcopus  Senachus,  sedi  Ar- 
machanas  ab  anno  DXCVIII.  ad  DCX.  praefuit.  Primus 
presbyterorum  ejusdem  ordinis  Fechinus,  Armachani  ar- 
cliiepiscopi  in  agro  Loutliiano  manerio  (ut  vocant)  non  igno- 
bili  Tearmuin  fechin,  id  est,  Asyli  Fecliiniani,  nomen  dedit. 

'  Vide  supra,  pag.  425. 

?  Epist.  Hibernicar.  Sylloge,  num.  34.  op.  torn.  4.  pag.  518. 

"  Vide  supra,  pag.  382.  408.  413.  414. 


538  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

£um  vulgo  fejchjn  fah&jn  Fechinum  Foverae  vel  Fouriae 
appellant :  ab  habitationis  loco*",  quem  Latine  Favoriam, 
Hibernice  0<xUe-lc<xboij;<i  quasi  Kiriath-sepher'  autUrbem 
librorum  dixeris,  appellatum  invenio.  Abbas  vero  Fechi- 
nus,  ut  in  vita  ejus  habetur,  ex  nobilibus  ortus  parentibus, 
"Kelcharnano  et  Lasrea,  atque  a  S.  Nathineo  presbytero 
in  sacris  Uteris  ac  bonis  moribus  eruditus,"  in  suo  postea 
"  monasterio  trecentos  circiter  monachos,  secundum  regu- 
1am  a  Sanctis  patribus  institutam,  in  scientia  et  bonis  mo- 
ribus regebat."     Unde  in  hymno  de  eodem  cani  solitum : 

Dehinc  fuit  monachortun 
Dux  et  pater  treceutorum : 
Quos  instruxit  lege  morum, 
Murus  contra  vitia. 

Insulae  praeterea  cujusdam  incolas  ethnicos,  cum  rege 
suo  Guari,  ad  fidem  Christi  convertisse  dicitur,  patratis 
quibusdam  miraculis :  ad  quorum  fidem  firmandam,  a;qua- 
lis  ipsius  Ailerani  sapientis  testimonium  recentior  biogra- 
phus  ita  advocat ;  "  Haec  miracula,  ne  cuiquam  in  dubi- 
tationis  scrupulum  veniant,  sapienti  viro  Ailerano  referen- 
te,  et  aliis  multis  fidelibus  idem  contestantibus,  comprobata 
sunt." 

In  Ultoniensibus  annalibus,  ad  annum  DCLXIV.  (nos- 
trae  aerae  DCLXV.)  quo  maxima  ilia  pestilentia*  et  vas- 
titas  Hiberniam  pervasit,  DormitatioFeichiniFavair  et  Ai- 
lerani sapientis  consignata  legitur.  Illius  nimirum  Ailerani 
sive  Helerani  sapientis,  cujus  superius'  facta  est  men- 
tic:  et  cujus  ingenii  unicum,  atque  illud  perexiguum,  mo- 
nimentum  adhuc  habemus  reliquum :  Sedulii  junioris  col- 
lectaneo  in  Matthaeum  insertum,  atque  ita  pra;notatuni : 
"  Incipit  typicus  ac  tropologicus  genealogise  Christi  in- 
tellectus  :  quem  sanctus  Aileranus  Scottorum  sapientissi- 
mus  exposuit."  An  vero  Airendanus  ille,  qui  proxime  in 
catalogo  sequitur,  Aileranus  hie  est .''  an  sanctus  Airedus 

^  Vid.  supra,  pag.  511. 

*  Josu.  cap.  15.  ver.  15,    Judic.  cap.  1.  ver.  II. 

I"  "  Fechine  Fobhair  quievit  in  Christo :  et  csteri  multi  in  ei  nocte  dormie- 
runt  dc  mortalitatc."     Annalcs  Inisfallens. 

'    Supra,  pag.  375.  ^ 


CAP.  XVn.  ANTIQUITATES.  539 

potius  ?  quern  S.  Aidaiii,  tie  quo  diximus,  Fernensis  an- 
tistitis  aequalem  fuisse,  docet  in  hujus  vita  Johannes  Tin- 
muthensis;  et  in  loco  qui  dicitur  Aird-sinnaidh  habita- 
visse,  ex  alio  ejusdem  Aidani  sive  iEdani  actorum  descrip- 
tore,  cum  eo  comparato,  intelligimus. 

Failanus  sanctus  ille  videtur  fuisse  Foilanus,  Hibernici 
reguli  filius,  a  S.  Coemgeno  sive  Keyvino  (ut  in  illius  vita 
legitur)  baptizatus  et  educatus.  Idem  vero  cum  S.  Foilla- 
no  Fossensi  fuisse  existimari  potuisset,  quern  anno  DCLIV. 
martyrizatum  Sigebertini  chronici  interpolator  retulit :  si 
non  ille  episcopus  fuisse  diceretur,  et  Failanus  inter  pres- 
byteros  in  nostro  catalogo  recenseretur.  Erat  autem  Foil- 
lanus  Pliiltani  (ut  eum  interpolator"  ille  appellat)  reguli 
Hibernici  filius,  Fursei  et  Ultani  frater :  cui  Furseum  mo- 
nasterii"  a  se  "  construct!  in  castro  quodam  quod  lingua 
Anglorum  Cnobheresburg,  id  est,  urbs  Cnobheri  vocatur" 
(SufFolciensium  Burg-castell  illud  est)  curam  commisisse 
legimus,  de  quo  Beda  :  "  Reliquit  monasterii  et  animarum 
curam  fratri  suo  Fullano,  et  presbyteris  Gobbano  et  Di- 
cullo :"  et  scriptor  vitae  Fursei,  Beda  antiquior :  "  Ger- 
mane proprio  Folnano  (sive  Fullano,  ut  idem  postea  no- 
minat)  sancto  admodum  viro,  cum  Sanctis  Gobbona  et  Ti- 
bulla  presbyteris,  monasterii  et  animarum  dereliquit  cu- 
ram." Postea  vero  "  Foillanus"  Romam  ivit,  petiturus  a 
Martino  pontifice  episcopalem  benedictionem  ad  infide- 
lium  conversionem :"  qua  accepta,  "  temporibusi*  regis 
Francorum  Sigiberti,  cum  Grimoaldus  esset  major  domus 
regiae  et  Erkenaldus  quasi  patricius,  post  excessum  fratris 
sui  Fursei"  in  Galliam  perrexit ;  ubi  B.  Gertrudis  nobi- 
lissimae  virginis  sancto  usus  contubernio,  ejus  dono,  ut 
habet  Sigebertusi,  "  Fossense  monasterium  fundavit,  ubi 


■"  Sigebert.  chronic,  ann.  593.  Vid.  Andr.  Saussaii  martyrolog.  Galilean.  Ja- 
nuar.  16.  pag.  43.  Hertmann.  Schcdel.  in  chronic,  fol.  124.  et  Johan.  Tinmu- 
thens.  vel  Capgravium,  in  vita  S.  Foillani. 

"  Bed.  hist.  lib.  3.  cap.  19. 

"  Jo.  Molan.  natal,  sanctor.  Belgii,  Octob.  31.  et  Andr.  Saussaii  martyrolog. 
fiallican.  Octob.  30.  pag.  794. 

I"  Jo.  Tinmuthensis  et  Capgrav.  in  vita  Foillani. 

1  Sigebert.  chronic,  ann.  648. 


540  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.  XVII. 

etiam  martyiio  coronatus  quiescit."  Martyrio"^  autem  oc- 
cubuit  cum  tribus  discipulis  in  sylva  Carbonaria,  loco  Am- 
polinis :  ubi  constructa  est  abbatia  S.  Foillani  ordinis 
Praemonstratensis  ;  quae  adjacet  muris  Rhodiensis  oppidi, 
in  parcecia  (ut  in  epistola  CCLII.  Bernardus  loquitur) 
episcopi  Cameracensis.  Caeterum  sanctus  martyr  quietem 
accepit  in  monasterio  Scottorum,  quod  Fossae  vocatur :  lit 
verbis  Eginhardi  (in  liistoria  miraculorum  Marcellini  et 
Petri  martyrum)  Johannes  Molanus  retulit :  quibus  et  ilia 
Johannis  Tinmuthensis,  in  vita  S.  Foillani  nos  adjungi- 
mus:  "  Sepultum  est  corpus  ejus  cum  maximo  honore  in 
monasterio  quod  frater  ejus  asdificavit  super  fluvium  qui 
Bervenna  dicitur,  et  in  exitu  loci  Fossas  nuncupatur." 

Commani  honorabilis  presbyteri,  ut  coaevi,  Adamnanus' 
jneniinit :  qui  fortasse  Comanus  ille  Fernanus  fuerit,  quern 
anno  DCLXXVIII.  obiisse  Ultonienses  annales  indicant. 
Commianus  non  alius  esse  videtur  quam  Cummianus,  cujus' 
de  paschali  controversia  ad  Segenium  Hyensem  abbatem 
a  nobis  edita  est  epistola.  Anno  DCLXIV.  (qui  nobis  est 
DCLXV.)  gravissima  ilia  peste  per  totam  sseviente  Hiberni- 
am,  duos  abbates  Clonenses  (Cluana-mac-nois  vocant)  subla- 
tos  fuisse,  dicti  annales  confirmant ;  Colmanum Cass,  et  Cum- 
menium :  quorum  forte  alter  Cummianus,  alter  qui  hunc  in 
catalogo  nostro  proxime  excipit  Colmanus  fuisse  putari  pos- 
set :  quanquam  de  Colmano  vix  est  ut  quicquam  certi  statui 
possit:  quum  et  B.  Colmanus  filius  Fiachra  S.  iEdani 
Fernensis  antistitis  aequalis,  et  Colmanus  Stellain  abbas 
Tiri-daglas,  qui  anno  DCXXXIV.  mortem  obiit,  et  alii 
ejusdem  nominis  supra  CCXXX.  in  Hibernicorum  nos- 
trorum  sanctorum  matriculis  descripti  reperiantur. 

Qui  reliqui  sunt,  Ernanus  et  Cronanus  presbyteri,  Cro- 
manus  Ernianusque"  presbyteri  fuisse  videntur,  quibus  a 
Romano  clero,  anno  DCXL.  sede  pontificia  post  Severini 


*■  Molan,  uat.  sanct.  Belgii,  Octob.  31. 
'  Adamnan,  vit.  Columbae,  lib.  3.  cap.  23. 
*   Vid.  supra,  pag.  501,  505.  et  cap.  15.  pag.  245. 

"  Hermwmum  vocant  cilita  Bedae  exemplaria,  lib.  2.  cap.  19.  contra  vcterum 
MSS.  fidem. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES,  541 

mortem  vacante,  inscripta  habetui-  epistola".  Adamnanus" 
Erenei  meminit  vel  (ut  alia  legunt  exemplaria,)  "  Ernenei 
filii,  Craseni  per  omnes  Scotias  sive  Hibernise  (quod  ipsuni 
et  alii  hie  habent  codices)  ecclesias  famosi,  et  valde  notis- 
simi,"  Et  cum  Hibernis,  ut  et  Anglis,  je;ien  ferrum  de- 
notet,  et  ;e;-inan  nomen  inde  deductum  quasi  Ferreolum  ; 
hunc  eundem  esse  Stephanus  Vitus  existimat,  de  quo  alibi 
Adamnanus^  ita  meminit :  "  Christi  miles  valde  senex,  cui 
nomen  etiam  potest  dici  Ferreolus,  Scotice  vero  Ernene, 
gente  Mocu  fir  roide,  (ita  enim  habebat  antiquissimum 
quo  ille  usus  est,  ex  Benedictino  Augije  Divitis  in  Suevia 
ccenobio  petitiim,  exemplar)  inter  aliorum  S.  Columbce 
monacliorum  reliquias  et  ipse  sanctus  monaclius,  in  Dorso 
Thomae  sepultus  cum  Sanctis  resurrrectionem  expectat." 
Fuit  et  Cronanus  filius  Silni,  quem  anno  DCLXV.  mortem 
obiisse  notant  annales :  et  Cronanus  abbas  Odrani  filius ;  de 
quo  in  vita  ipsius  legimus,  "  S.  Conanus  ad  orientalem  Mu- 
meniae  plagam,  in  propria  sua  patria  id  est  Ele,  venit ;  et  ste- 
tit  juxta  gronnam  Lurgan  contra  terram  Osraigi,  qua3  oc- 
cidentalis  Laginensium  plaga  est.  Cellam  itaque  prope  stag- 
num  Cree,  in  quo  est  insula  modica,  in  qua  est  monasterium 
monachorum  semper  religiosissimorum,  aedificavit ;  quae 
Cella  Sean-ross  nominatur."  A  quo  postea  loco,  ut  de- 
serto  et  avio,  ad  regalem  viam  habitationem  transferens, 
"  magnum  monasterium  aedificavit :  et  ibi  crevit  clara  ci- 
vitas,  quae  vocatur  Ross-cree ;  in  qua  post  multa  miracula 
sanctus  senex  Cronanus  in  Christo  requievit."  Ea  in 
Tipperariensi  comitatu  sita,  non  procul  a  regionis  Ele  sive 
Eliae  Carolinae  confiniis,  anno  MCCLXXXI.  Edmundo 
Butler  comiti  Carickiano,  Jacobi  primi  comitis  Ormondiae 
parent!,  a  rege  Edvardo  I.  est  donata :  fuitque  olim  sedes 
episcopalis,  licet  hodie  Laonensi  episcopatui  habeatur  an- 
nexa. 

S.  Lugido  sive  Moluae,  qui  Gregorio  I.  Roman um  pon- 
tificatum  administrante  obiit,  superstites  fuisse  in  vita  ejus 
memorantur,  Cronanus  hie  in  insula  Cre  tunc  habitans. 


"  Epist.  Hibernic.  syllog.  num.  9.  op.  torn.  4.  pag.  427. 

"  Adamnan.  vit.  Columbae,  lib.  1.  cap.  3.     Vid.  supra,  pag.  502. 

*  Id.  lib.  3.  cap.  31. 


542  BRITANNICARUM    ECCLESIARUM  CAP.   XVII. 

S.  Scellanns  ipsiiis  Lugidi  discipulus  (cui  inter  alios  ilia 
Romani  cleri,  de  qua  diximus,  inscripta  etiam  fuisse  vide- 
tur  epistola)  et  vir  sanctus  et  sapiens  nomine  Manchenus. 
A  Richardo  Armachano  archiepiscopo  scripta  esse  dicitur 
vita  "  Sancti  Manchani,  septem  ecclesiarum  patroni,  ca- 
nonici  regularis  D.  Augustini;  qui  exemplo  suae  sancti- 
tatis  multos  ex  variis  Hibernise  partibus  ad  Christi  fidem 
convertit.  Ubi  per  ipsum  primo  asdificatum  esse  traditur 
monasterium  canonicorum  regularium  de  Mohill''  apud 
Monterolis ;  cui  dotata;,  donatae,  dedicatae  sunt  multae  et 
variae  glebse,  terrae,  feudi,  vasallae,  decimae,  pi'imitiae,  re- 
ditus,  fructus,  proventus,  oblationes,  &c.  quae  omnia  et 
singula  cum  consensu  cleri  et  populi  rata  et  confirmata 
sunt,  et  in  omni  tempore  et  aetate,  ab  anno  sexcentesimo 
octavo  (quo  floruit  S.  Manchanus)  prioribus  monasterii  de 
Mohill  sponte,  libere,  et  pie  conferuntur  et  dotantur."  In 
Ultoniensibus  etiam  annalibus  ad  annum  DCLI.  (qui  nos- 
tras aerae  DCLII.  est)  Mancheni,  et  aliorum  simul  Hiberniae 
sapientum,  ita  consignatus  habetur  exitus  :  "  Obitus  Se- 
geni*  abbatis  las,  id  est,  filii  Fiachnae ;  et  quies  Aidhlogo 
mac  Camain  abbatis  Cluana-mac-nois :  et  dormitatio  Man- 
cheni abbatis  Menodrochit."  Unde  lucem  accipit  locus 
ille  librorum  de  mirabilibus  sacrae  scripturae  autlioris,  de 
undecimo  DXXXII.  annorum  cyclomagno  hunc  in  modum 
scribentis :  "  Undecimus*",  a  consulatu  Paterni  et  Tor- 
quati  ad  nostra  usque  tempora  decurrens,  cxtremo  anno 
Hiberniensium  moriente  Manichaeo,  inter  caeteros  sapi- 
entes  peragitur.  Et  duodecimus  nunc  tertium"^  annum 
agens,  ad  futurorum  scientiam  se  prasstans,  a  nobis  qualem 
finem  sit  habiturus  ignoratur." 

Manichaei  nomen  ab  infami  illo  lia;resiai-cha  notissimum 
fuit,  qui  Paracletum  se  fingens,  ea  appellatione  id  ipsum 
exprimi  voluit.  Apud  Haebraeos  enini  DnJO  Menacliem 
sive  Manahem  non  aliud  quam  consolatorem  sonat:  cujus 
nominis  regem*   Israeliticum  a  Sulpicio  Severo"  Manem 

^  In  Letrimensi  comitatu.  *  Vid.  supra,  cap.  15.  pag.  245. 

•>  Lib.  2.  de  mirabilib.  scripture,  cap.  4.  app.  tomi  3.  oper.  Augustini,  pag.  17. 

•^  Ann.  Christ.  C55.  quo  author  scripsit. 

''  4  Regum,  cap.  15.  ver.  14,  17.  '  Sulp.  Sever,  hist.  lib.  1. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  543 

etiam,  ut  istum  alterum,  contracto  vocabulo  nuncupatum 
observare  liceat.  A  voce  ilia  vulgatissima  in  Manchenum 
nostrum  Manichffii  vel  Manicheni  potius  derivatum  est  no- 
men.  Eundem  enim  esse  hominem,  cujus  obitus  in  nos- 
tris  annalibus  et  opere  de  mirabilibus  Scripturas  desig- 
natur,  et  loci  et  temporis  convenientia  consensusque  dubi- 
tare  nos  non  sinit.  Cyclos  suos  scriptor  ille  ab  orbis  con- 
diti  deducens  exordio,  in  annorum  mundi  supputatione 
(cum  Victorio  Aquitano^  in  paschali  suo  canone,  et  Ro- 
mana  ecclesia  in  suo  martyrologio^)  Eusebii  Caesariensis 
rationes  est  secutus :  quae  ad  Christi  nativitatem  in  anno 
Caesaris  Augusti  XLII.  positam  5199.  ad  initum  vulga- 
ris nostrae  epochae  annos  5200.  dinumerant.  Undecim 
DXXXII.  annorum  cycli  annos  5852.  conficiunt:  unde 
deducti  5200.  annum  aerae  Christianas  652.  relinquunt, 
cycli  undecimi  extremum ;  quo  inter  caeteros  Hibernien- 
sium  sapientes  author  hie  Manichaeum,  Ultoniensium  an- 
nalium  concinnator  Manchenum,  mortem  obiisse  signi- 
ficat. 

Ad  tertium  etiam  hunc  ordinem  referendus  est  S.  Car- 
thagus,  de  quo  diximus"",  qui  et  Mochudaeus  (primus  Ra- 
theniensis  ccenobii  abbas,  et  Lismorensis  civitatis  epis- 
copus)  cum  duodecim  suis  in  Ratheniensi  monasterio  dis- 
cipulis :  quorum  primus  fuit  Moclme  filius  Niellani :  qui 
"  primus  monachus  in  monasterio  Rathen  factus :"  postea 
cellam  "  in  proximo  civitatis  Rathen  obtinuit,  in  loco  qui 
dicitur  Cluain-dachran :"  tum  "  Mochoemog  filius  Vairt ; 
tres  filii  Nascaind,  Gobbanus,  Sraphanus  et  Lasreanus  : 
Molua  Lugair,  Mochoemog  filius  Cuait,  Aidanus  ;  qui  ha- 
buit  cellam  in  regione  nepotum  Torna,  prope  montem 
LiUachra."  Item  Fiachna:  qui  cellam  prope  Coningnibh 
tenuit ;  sed  apud  Aidanum  sodalem  suum  in  fine  nepotum 
Torna  conditus,  cellae  ipsius  suum  nomen  reliquit.  Nam, 
ut  a  biographo  est  notatum,  "  ille  locus  Scotice  Ceall- 
fiachna  nominator  ;  qui  prius  Cella  Aidani  Redaire  voca- 
batur."     Neque  praetermittendi  Mochoemeg  episcopus  et 

^  Vid,  supra,  cap.  12.  op.  torn.  5.  pag.  461. 
E  Martyrolog.  Roman,  et  Usuard.  Decemb.  25. 
"  Supra,  pag.  474,  475.  483.  510,  511. 


544'  BRITANNICARUM    ECCLESIAIIUM'  CAP.  XVII. 

Findlugus,  S.  Carthagi  in  eadem  schola  Ratheniensi ;  ne- 
que  Fachtna  filius  Monghich,  Mocholmog  filius  Gilleni, 
Mocholmog  Cainnich,  Fachtnanus,  Fergus,  Conaire,  Si- 
lennus,  Segenus,  Trienus,  et  Liber  episcopus,  S.  Barri', 
(qui  et  Lochanus  et  Barrocus  et,  communi  cum  Finiano 
Clunardensi''  nomine,  Find-barrus  dictus  est)  in  Corcagi- 
ensi  ecclesia,  discipuli. 

Ad  eundem  etiam  tertium  sanctorum  ordinem  pertinent, 
S.  Camminus  do  Inishkealtair,  quern  circa  annum  DCLIII. 
raortuum  esse  annales  Inisfallenses  ;  et  S.  Cumminus  Fada 
sive  Longus,  quern  anno  DXCII.  natum  et  DCLXII.  de- 
functum  Ultonienses  nos  docent  annales.  Insula  Keltra, 
ut  eam  scriptor  vitae  S.  Columbae  Cruinthain  et  Marianus 
Scotus'  appellat,  in  lacu  Dergid  posita  est,  in  quern  ad 
sexdecim  ab  urbe  Limiricense  milliarium  Sineus  fluvius 
illabitur :  ubi  et  aedes  sacra  cernitur,  quae  Templi  Cam- 
mini  nomen  adhuc  retinet.  Habebatur  psalteriuni,  cujus 
unicum  tantum  quaternionem  mihi  videre  contigit,  obelis 
et  asteriscis  diligentissime  distinctum :  collatione  cum  ve- 
ritate  Hebraica  in  superiore  parte  cuj  usque  paginfE  posita, 
et  brevibus  scholiis  ad  exteriorem  marginem  adjectis. 
Atque  illud  S.  Cammini  nianu  fuisse  descriptum,  communi 
traditione  ferebatur.  Cumminus  vero  Fada  sive  Fota, 
filius  fuit  Fiaclina  regis  Jar-muman,  id  est,  occidentals 
Momonise™  :  atque  hymni  illius  author  fuisse  dicitur,  cujus 
initium;  Celebra  Juda  festa  Christi  gaudia.  Eum  scho- 
liastes  compositum  notat  tempore  Domnalli  filii  j^dae  filii 
Ainmerech ;  hoc  est,  Donakli  II.  qui  in  nostro"  regum 
indiculo  decimum  quintum  locum  obtinet. 

Verum  sanctorum  Hiberniae,  non  dicam  acta  describere, 
sed  vel  ipsa  nomina  numerando  percensere,  magni  res 
asset  studii  multaeque  operce :  ideoque  banc  lampadem 
aliis,  quibus  ista  curae  esse  intelligimus,  lubentes  tradimus. 
Interim  dum  nos,  persoluto  hoc  quod  patriae  et  civibus 
nostris  deberi  a  nobis  existimabamus  officio,  de  Hebraeo- 


'   Supra,  pag.  521.  ^  Supra,  pag.  468.  522. 

'    In  Florentii  WigorniensU  chronico ;  ad  annum  1043.  secundum  Dionys. 

"'  Vid.  Camden,  pag.  7.37.  in  Desmonia. 

"  Supra,  pag.  515. 


CAP.  XVII.  ANTIQUITATES.  5i5 

rum,  Graecorum,  Romanorum,  aliarumque  gentium  tem- 
poribus  antiquioribus  digerendis  cogitationem  suscipimus  ; 
a  D.  Jacobo  Waraeo  Dubliniensi,  equite  aurato  et  regii 
apud  nos  aerarii  rationali  dignissimo,  Hibernia;  nostrae  an- 
nales,  una  cum  patriorum  scriptorum  catalogo  (e  quibus 
eorum  quae  hac  in  parte  desiderantur  non  exiguum  peti 
poterit  supplementum)  benevolus  Lector  expectabit. 


FINIS. 


VOT,.  VI.  N  N 


AD 


BRITANNICARUM    ANTIQUITATUM 

COLLECTANEA 

INDEX  CHRONOLOGICUS. 


N  N  2 


QUOD  AB  AUTHORE  IN  HAC  EPISTOLA  DE  ADDENDIS  DICTUM 
EST,  DE  EDITIONIBUS  PRIORIBUS  EST  INTELLIGENDUM  ; 
njEC  ENIM  SUO  CUIQUE  LOCO  INSERTA  JAM  EXHIBEN- 
TUR. 


JACOBUS    ARMACHANUS 
BENIGNO  LECTORI 

SALUTEM. 

Quod  non  efficit  hora,  plerumque  prasstat  mora:  in  eo 
praesertim  scriptionis  genere,  quae  tota  lectionis  est  et 
observationis,  indeque  cum  ipso  tempore  adaugescit. 
Dum  igitur  prelum  aliis  distineretur  operis,  nostra  Bri- 
tannicarum  Antiquitatum  Collectanea  ter  relegendi  facul- 
tas  data  est :  ubi  errata,  non  typographica  solum  (quae, 
me  absente,  praeter  modum  accreverant)  sed  mea  ipsius 
quoque  non  pauca  emendandi  commodam  occasionem 
nactus,  reipsa  ostendere  volui,  quantopere  probatum  mihi 
fuerit  nobilissimi  philosophi  praeclarum  illud  oraculum; 
Sttv*  iiri  <T(t>Ti)pi9  Trie;  aXridiia^  koi  to.  oiKtia  avaiQtiv.  Sed 
et  aliarum  observationum,  quae  interea  in  mentem  vene- 
rant,  tanta  facta  est  accessio  ;  ut  ex  trina  ilia  relectione 
redundans  fructus  tertiae  cujusdam  editionis  vicem  sup- 
plere  posse  videretur. 

Indicem  praeterea  chronologicum  adjecimus  locupletis- 


"  Oportere,  vetitatis  tucndx  causa,  vel  nostra  ipsorum  dicta  evertere.  Aristot, 
Ethic.  Nicomach.  lib.  1.  cap.  4. 


550  LECTORI. 

simum  :  ut  quae  in  toto  opere  passim  disjecta  jacent,  ex- 
plicatis  ordinibus  temporum,  uno  in  conspectu  omnia  po- 
nerentur.  Unde  nee  iis  solum  quae  vere  contigerunt,  sed 
etiam  quae  vulgo  circa  ea  tempora  accidisse  credebantur, 
locum  hie  dedimus :  certum,  ubi  res  dabat,  annum  appo- 
nentes  ;  ubi  vero  id  fieri  non  poterat,  ad  proximam  quam- 
que  annorum  decadem  singula  indefinite  referentes.  Ista, 
Lector,  nescire  te  noluimus. 


ANTIQUITATUM 
BRITANNICARUM  ET  HIBERNICARUM, 


IN  HOC  OF£BE  EXFOSITARVM 


CHRONOLOGICUS  INDEX. 


Anno  Cbristi. 

A  Primo  exortu  evangelii,  in  Britannicis  nostris  insuIU  fides  Christiana 

annunciata  est.     Op.  torn.  5.  pag.  13,  14.  et  torn.  6.  pag.  287. 
XLI.  Jacobus  Zebedaei  filius  hue  appulisse  dicitur.     Tom.  5.  pag.  15.  et  torn.  6. 

pag.  290.  una  cum  matre  Salome.    Ibid. 
XLVII.  Simon  Zelotes  evangelium  in  Britannicis  insulis  preedicavisse  dicitar. 

Tom.  5.  pag.  18.  et  torn.  6.  pag.  287. 
XLVIII.  Josephus  Arimathsensis,  una  cum  Lazaro, Maria Magdalena,  Martha, 

Marcella,    Maximino   et   aliis,   a   Judseis   Hierosolymitanis   in    exilium 

pulsus,  Massiliam  applicuisse  et  Gallis  evangelium  prsedicavisse  dicitur. 

Tom.  5.  pag.  29. 
Barnabas  apostolus  in  Scotia  Beatum  baptizavisse  dicitur.  Tom.  6.  pag.  292. 
LVI.  Aristobulus  a  Paulo  et  Bamaba  Britannorum  episcopus  ordinatus,  consti- 

tutis  apud  eos   ecclesiis,  martyrio  in   Britannia  secundo  anno  Neronis 

affectus  fuisse  dicitur.     Tom.  5.  pag.  20.  et  torn.  6.  pag.  291. 
LX.  Paulus,  a  Romana  captivitate  liberatus,  in  occidente  et  Britannicis  etiam 

nostris  insulis   Christi   evangelium   annunciavisse   traditur.      Tom,   5. 

pag.  19. 
LXIII.  Philippus  apostolus  duodecim  sues  discipulos,  cum  Josepho  Arimathse- 

ensi,  e  Gallia  in  Britanniam  misisse  ;  iidemque,  accepta  a  rege  barbaro 

(quem  Arviragum  fuisse  aiunt)  Glastoniensi  insula,  vetustam  B.  Marise 

ecclesiam  eodem  anno  ibidem  construxisse,  creduntur.     Tom.  5.  pag. 

25—47. 
Claudia  Britanna,  uxor  Pudentis  et  mater  Lini  episcopi  Romani   (cujus 

tamen   patrem  Herculanum    quendam    fuisse    liber  pontilicalis   asserit) 

Romx  fidei  Christians  professione  celebrji  fuisse  dicitur.     Tom.  5.  pag. 

21—24. 


552 


INDEX    CHRONOLOGICUS. 


Anno  Chrisli. 

LXVI.  Petrum  apostolum,  postquam  in  Britannia  longo  tempore  faisset  mora- 

tns  et  ecclesias  ibi   constituisset,  anno  XII.    Neronis   Romam  petiisse, 

Symeon  Metaphrastes  author  est.     Tom.  5.  pag.  18.  ettom.  fi.  pag.  288. 

Mansuetus  Hibernus,  Romae  a  Petro  episcopus  ordinatiis,  Leucos  in  Gallia 

ad  fidem  convertisse  traditur.     Tom.  6.  pag.  295,  296,  297. 
Beatus,  a  Barnaba  in  Scotia  vel,  ut  alii  volunt,  Romae  a  Petro  baptizatus, 
Helvetiis  evangeliura  prjedicavisse  dicilur.     Tom.  6.  pag.  293. 

LXXV.  Scotos  et  Pictos  in  Albania  primum  consedisse  fabulantm.  Tom.  6, 
pag.  105. 

LXXVI.  Josephus  Ariraathseensis  in  insula  Glastoniensi  mortuus  et  sepultus 
fuisse  dicitur.  Tom.  5.  pag.  44.  de  quo  vidend.  a  pag.  25.  ad  44.  item 
tom.  6.  pag.  300.  ubi  de  Hibernia  venenatis  animalibos  ab  eo  liberata 
fabnia. 

LXXVII.  Julius  Agricola  spatium  terrae  inter  Glotam  et  Bodotriam  (sive  fre- 
tum  Dunbritannicum  et  Edenburgicum)  positum  praesidiis  firmavit; 
summotis  velut  in  aliam  insulam  Caledoniis  hostibus.  Imperante  adhue 
Vespasiano;  a  quo  Britanniam  inter  provincias  redactam  Witichindus 
Saxo  memorat.     Tom.  C.  pag.  126. 

LXXXI.  Julius  Agricola,  adversus  Cafedonios  expeditione  suscepta,  Galgacum 
in  aciem  super  triginta  millia  armatorum  educentem  profligavit.  Tom.  6. 
pag.  1 09.  Romana  classe  circumvehi  Britanniam  praecepit ;  quae  simul 
nomine  tantum  cognitas  ad  id  tempus  insulas  Orcadas  invenit  domuitque. 
Tom.  6.  pag.  319. 

LXXXII.  Britanniam  jam  a  se  perdomitam  relinquens  Agricola,  ut  habet  in 
vita  illius  Tacitus,  successori  suo  provinciam  quietam  tutamque  tradidit : 
quam  tamen  statim  missam  sive  omissam  fuisse,  idem  in  bistoriarum 
suarum  exordio  significat :  Domitiani  utique  ignavia :  cujus  tempore 
dominatum  in  Britannia  tenuit  Arviragus.     Tom.  6.  pag.  109. 

XCIX.  Beatus,  simul  cum  Achate  suo,  apud  Helvetios  vitam  deposuisse  dicitur. 
Tom.  6.  pag.  298. 
Trajanus  de  Dacis  et  Scytliis  subactis  triumphavit.     Tom.  6.  pag.  109. 

CV.  Rodericus  e  Scythia  cum  Pictis  suis  veniens,  a  Britannorum  rege  Mario  Ar- 

viragi  filio  Stanmoriae  caesus  fuisse  dicitur ;  et  peregrino  illi  populo  sedes 

in  Cathanesia  Caledoniae  extrema  provincia  assignatae.    Tom.  6. pag.  110. 

Mansuetus   Hibernus,  primus  TuUensium   episcopus,  anno  rainisterii   sui 

quadragesimo  mortem  obiisse  dicitur.     Tom.  6.  pag.  298. 
Taurinus,    primus   Ebroicensium    (non    Eboracensium)   episcopus,  vixisse 
dicitur.     Tom.  5.  pag.  48.  de  quo  vid.  Francisc.  Bosquet,  histor.  eccles, 
Gallican.  lib.  1.  cap.  29.  et  lib.  3.  cap.  24.  37. 

CVIII.  Lucium  Britannicum  hoc  anno  quidam  ad  lidem  conversum  fuisse  scri- 
bunt :  referente  Jo.  Caio,  in  histor.  Cantabrig.  academ.  lib.  1.  pag.  22.  qui 
postremus  fuit  pastoralis  regiminis  Euaristi;  sub  quo  Lucium  Britan- 
nicum regem  baptismum  suscepisse  narrat  Ninius.  Supra,  tom.  5.  pag. 
49.  Quod  referendum  fortasse  quis  putaverit  ad  Lucium  Britannicum 
regulum,  qui  Vindelicis  et  Rhaetis  Christum  annunciavisse  dicitur  :  quem 
a  Lucio  rege  Britannico,  qui  sub  Eleuthero  postea  baptizatus  fuit,  di- 
versum  fuisse  Acliilles  Gassarus  confirniat.  Tom.  5.  pag.  1G4, 
Timothcus  enim  Pudcntis  filius,  et  B.  Pauli  discipulu>,  in  Britannia  evan- 
gelium  praidicavisse  et  Lucium,    ex  regio  Britannorum  sanguine  prog- 


INDEX    CHRONOLOGICUS.  553 

Anno  Christi. 

natum,  ad  fidem  convertisse  dicilur.  Tom.  5.  pag.  48 — 52.  72,  73.  qui 
patria  postea  relicta,  Bavaris,  Vindelicis  et  Rhsetis  evangeliura  prsedi- 
caverit.     Ibid,  et  pag.  164. 

CXV.  Coillo  Britannorura  regi,   Marii  filio,  (de  quo,  torn.  5.  pag.   35.)   natus 
fuisse  dicitur  alter  ille  Lucius.    Tom.  5.  pag.  166. 

CXVII.  Britanni,  quorum  curam  Domitianus  (de  externo  imperio  non  adeo 
solicitus)  intermiserat,  eo  defuncto  teneri  sub  Romana  ditione  non  po- 
terant :  unde  successor  iliius  Hadrianus  Britanniam  petens,  in  ea  multa 
correxit,  murumque  per  octoginta  milia  passuum  primus  duxit,  qui  Bar- 
baros  Romanesque  divideret:  torn.  6.  pag.  13fi — 138.  stipitibus  nimi- 
rum  magnis  in  modum  muralis  sepis  funditus  jactis  atque  connexis :  ut 
alibi  facere  eum  consuevisse  docet  in  vita  ipsius  iSlius  Spartianus;  a  quo 
et  reliqua  ilia  didicimus.  De  ecclesise  vero  incrementis  sub  Hadriano, 
vid.  torn.  5.  pag.  7 1.  ex  Eusebio  et  Rufino. 
Euchus  et  Achlena  sive  Athena,  parentes  S.  Cataldi,  et  Dichus  vir  sapien- 
tissimus,  in  Hibernia  claruisse  dicuntur.     Tom  6.  pag.  300. 

CXXIV.  Coillo  Britannorum  regi  defuncto  filius  Lucius  successisse  dicitur.  Tom. 
5.  pag.  58,  166. 

CXLL  Cantabrigienses    novem    academicos    baptizatos  fuisse,    Burtoniensium 
annalium  interpolator  comminiscitur.     Tom.  5.  pag.  71. 

C'XLIL   Berwicum  a  Berengario  nescio  quo  constructum  fabulantur.     Tom.  6. 
pag.  108. 

CXLIV.  "  Antoninus  Pius  imp.  Britannos  per  LoUium  Urbicum  legatum  vicit, 
(ut  docet  in  vita  ipsius  Julius  Capitolinus)  alio  muro  cespititio  sub- 
motis  barbaris  Caledonlis  ducto,"  in  eodem  videlicet  angusto  terra- 
rum  spatio,  quod  Julius  Agricola  prsesidiis  prius  firmaverat.  Tom.  5. 
pag.  61.  et  tom.  6.  pag.  136.  Unde  eo  tempore  Appianus  Alexandrinus 
(quem  post  Hadriani  excessum  scripsisse,  ex  libro  1.  de  bellis  civilibus 
constat)  Britanniae  partem  plusquam  dimidiam  a  Romanis  occupatam 
fuisse  memorat :  tom.  5.  pag.  61.  De  religionis  vero  Christiana  in- 
crementis sub  Antonino,  vid.  ibid.  pag.  72.  ex  Justino  martyre. 
Ad  Cataldum  liberales  disciplinas  Lesmorix  apud  Momonienses  profiten- 
tem,  ex  tinitimis  ac  remotis  regionibus  innumeri  confluxisse  feruntur. 
Tom.  6.  pag.  302,  303. 
Hiberniae  regem,  a  duce  Meltridis  instigatum,  Cataldum  diaconum  in  vin- 
cuh's  detinuisse,  duce  vero  mortuo  liberum  dimisisse  Tarentini  tradunt. 
Addunt  deinde,  Cataldum  Rachavensis  ecclesiae  in  Momonia  factum 
episcopum,  ducatum  Meltridis  (a  rege  in  perpetuum  ecclesiae  concessum) 
duodecim  episcopis  distribuisse,  suamque  ipsius  sedem  in  archiepisco- 
paleni  erexisse.  Tom.  6.  pag.  305.  308. 
Idem,  patria  relicta,  Genevensium  inter  Allobrogas  factus  fuisse  dicitur 
cpiscopus.     Tom.  6.  pag.  308. 

CLII.  Idem  cum  fratre  Donato,  primo  Lupiensium  in  Italia  episcopo,  in  Japy- 
giam  veniens,  per  annos  quatuordecim  eremiticam  cum  iUo  vitam  ibidem 
egisse  perhibetur,  prius  quam  Tarentum  accederet.  Tom.  6.  pag.  304. 
Timotheus  Pudentis  filius,  evangelii  in  Britannia  praedicator,  Antonino  im- 
perium  et  Pio  episcopatum  Romanum  administrante,  martyrio  vitam 
consummavisse  dicitur.  Tom.  5.  pag.  50. 
CLXI.   Sub  Ipsa  initia  imperii  M.  Aurelii  Antoninl,  imminebat  bellum  Britan- 


55i'  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

nicum ;   cui   administrando   prsefectum  fuisse  Calphurnium   Agricolam 
docet,  in  imperatoris  illius  vita,  Julius  Capitolinus. 
CLXV,  Lucius   Britannus   Timothei  discipulus,  et  soror   ejus  Emerita,  apud 
Curienses    in    Rlistia,  sub  M.  Aurelio  Antonino  martyrio  vitam    fini- 
visse  dicuntur.     Tom.  5.  pag.  166. 
CLXVI.  Cataldus  Hibernus,  M.  Aurelio  Antonino  imperium  et  Aniceto  Syro  epis- 
copatum  Romanuin  administrante   Tarentum  ingressus,  Tarentinos   ad 
fldem  reduxisse  et  pontifex  illis  prsefuisse  dicitur.     Torn.  0.  pag.  308. 
CLXXVI.  Lucius  Britannorum   rex,    Coilli  filius,  missis  ad  Eleutherum  Ro- 
manum  episcopuin  literis,   ut  Christianus  efficeretur  petiit :  torn.  5.  pag. 
53 — 63.     Quibus   rationibus  inductus  id  fecerit.     Ibid.   pag.  65 — 69. 
Legati  ad  id  impetrandum  Romam  ab  eo  missi,  Elvanus  et  Medwinus 
fuisse  dicuntur :    ibid.  pag.  69.     Doctores  ab  episcopo  Romano  remissi, 
Faganus  et  Duvianus  ;  qui  ipsum  cum  subjecto  populo  ad  fidem  conver- 
tentes  baptizaverint  :    ibid.  pag.  74 — 77.  licet  alii   a    Marcello,  Tun- 
grorum  ac  Trevirorum  episcopo,  Lucium  baptizatum  fuisse ;  atque  ex  eo 
tempore  proventura  ecclesiarum  Tungrensium  ex  Britannia  provenisse 
tradiderint.      Ibid.  pag.  74. 
CLXXVIII.  De  Cantabrigiensium  academicorum  tribus  millibus  ab  liisce  con- 

versis  et  baptizatis  fabula.  Tom.  5.  pag.  159,  160. 
CLXXIX.  Epistola  Eleutheri  Romani  episcopi  ad  Lucium  regem,  leges  Roma- 
nas  et  Caesaris  petentem,  scripta  fuisse  dicitur.  Tom.  5.  pag.  127,  128. 
Lucius  Londini  ecclesiam  S.  Petri  in  Cornliill  fundavisse,  et  primam  eccle- 
siam  metropolitanam  totius  regni  constituisse  traditur ;  ibid.  pag.  88. 
cui  etiam  construendae  Theanus  primus  Londinensium  archiepiscopus  et 
Ciranus  archipincerna  regius  operam  contiilisse  feruntur.  ibil.  Se- 
cundam  metropolim  (quam  alii  tamen  primam  fuisse  maiunt ;  ibid.  pag. 
122.)  Eboraci  collocatam  fuisse  volunt :  vel  Fagano,  vel  Theodosio  nescio 
quo,  primo  archiepiscopo  ibidem  ordinato.  Ibid.  pag.  93,  94.  Tertiam 
in  urbe  legionum  ad  Iscam  fluvium  apud  Cambrenses  positam  :  ibid, 
pag.  101.  cuiseptem  episcopatus  subjecti  fuerint.  Ibid.  pag.  Ill — 123. 
Giraldus  Cambrensis  quinque  metropoles,  juxta  provinciarum  Romanarum 
numerum,  tom.  5.  pag.  120.  commentus,  duodecim  episcopatus  earum 
unicuique  assignat.  Ibid.  pag.  1 !  6.  Alii,  ethnicorum  flaminum  et  ar- 
chiflaminum  loco,  tres  tantum  archiepiscopatus,  et  XXV.  vel  XXVIII. 
episcopatus,  substitutos  fuisse  asserunt;  ibid.  pag.  79.  124.  in  quibus, 
Wintoniensis,  ibid.  pag.  154.  Congersburiensis,  ibid.  pag.  87.  et 
Landavensis,  ibid.  pag.  103.  109.  speciatim  recensentur. 
CLXXX,  Anno  conversionis  suse  quinto,  Wintoniensis  ecclesiae  structura  a  Lu- 
cio  perfecta  fuisse  dicitur  ;  Fagano  et  Duviano  eandem  dedicantibus,  et 
monachis  in  ea  secundum  S.  Marci  sive  jEgyptiorum  regulam  vitam  as- 
ceticam  professis  Devotum  quendam  abbatem  prsficientibus.  Tom.  5. 
pag.  153—156. 
CLXXXII.  Bangoriffi  in  agro  Flintensi  Christianorum  pbilosophorum  collegium 

constitutum  fuisse  aiunt.     Tom.  5.  pag.  161. 
CLXXXIV.  Faganus  et  Duvianus  Roraam  redeuntes,  ab  Eleuthero  eorum  quae 
acta  fuerant  confirmationem  impetravisse  ;  et  cum  compluribus  aliis  co- 
mitibus  inde  denuo  reversi,  genlem  Britonum  in  fide  Christiana  confir- 
masse  rcferuntur.     Tom.  5,  pag.  126,  127. 


INDEX    CHRONOLOGICUS.  555 

Anno  Christi. 

CLXXXV.  Westmonasterii,  destructo  tcmplo  Apollinis,  ecclesia  S.  Petri  primum 
fundata  fuisse  dicitur. 

CLXXXVII.  Rex  Lucius,  ut  apud  Matthaeum  Parisiensem  et  Westmonasteri- 
ensem,  atque  in  historia  Roffensi  legitur,  "  possessiones  et  territoria  eccle- 
siis  et  viris  ecclesiasticis  abundanter  conferens,  chartis  et  munimentis 
omnia  communivit ;  ecclesias  vero  cum  suis  coemiteriis  ita  constituit  esse 
liberas,  ut  quicumque  malefactor  ad  ilia  confugeret  illaesus  ab  omnibus  re- 
maneret."  Tom.  5,  pag,  1 53.  Cujusmodi  praediorum  donationem  et 
asyli  privilegiura  suae  ecclesiae  specialiter  concessa,  Wintonienses  monachi 
memorant.  Ibid.  pag.  153,  154. 
Faganus  et  Duvianus  in  insula  Avalonia  per  novem  annos  commorati,  vetu- 
stam  S.  Maris  ecelesiam  restauravisse  ;  indeque  discedentes,  duodecim  e 
sociis  suis  ibidem  reliquisse,  atque  ipsis  et  eorum  successoribus  terras,  a 
tribus  regibus  paganis  duodecim  Philippi  apostoli  discipulis  concessas, 
regis  Lucii  charta  conflrmandas  curavisse  perhibentur.  Tom.  5.  pag. 
130,  131,  132.  143. 
Doverise  ecelesiam  B.  Mariae,  et  Cantuariae  ecelesiam  S.  Martini  construc- 

tam  fuisse  aiunt.     Tom.  5.  pag.   157,  158. 
Theano  in  Londinensi  archiepiscopatu   Elvanus  successisse,   bibliothecam 
juxta  ecelesiam  metropoliticam  S.  Petri  in  Corne-hill  condidisse,  et  Dru- 
idum  complures  ad   fidem  Christianam  convertisse  dicitur.     Tom.   5. 
pag.  88. 

CXCVII.  Severus  imperator,  post  caesum  Clodium  Albinum  rebus  Britannia 
ordinatis,  in  duas  prsefecturas  insulae  administrationem  dispertiiL  Tom. 
5.  pag.  120. 

CC.  Donaldus  Scotorum  Albiensium  rex  cum  gente  sua,  Paschasii  Siculi  et 
aliorum  doctorum  a  Victore  Romano  episcopo  hue  missorum  opera, 
fidem  Christianam  suscepisse  dicitur.     Tom.  6.  pag.  148 — 151. 

CCi.  Lucius  primus  Christianus  rex  Britonum,  sine  sobole  quae  sibi  succcderet, 
defunctus  et  Glocestriae  sepultus  fuisse  traditur.  Tom.  5.  pag.  168, 169. 
cum  pag.  63,  163. 
Virius  Lupus  Britanniae  praeses  a  Maeatis,  juxta  murum  habitanlibus  (quum 
ad  eos  defendendos  Caledonii,  contra  pacta  conventa,  essent  parati) 
magna  pecunia  pacem  redimere  coactus  est,  panels  qujbusdam  captivis 
receptis.  Tom.  6.  pag.  203. 
Britannorum  inaccessa  Romanis  loca  Christo  subdUa,  scripsit  hisce  tempo- 
ribus  TertuUianus.     Tom.  5.  pag.  61,  173. 

CCVIII.  Severus  imperator,  tertio  ante  obitum  anno  cum  exercitu  in  Britan- 
niam  profectus  est :  ubi  Geta  juniore  filio  ad  jus  dicendum  in  parte  in- 
sulae Romanis  subjecta  relicto,  et  seniore  Bassiano  secum  assumpto,  ag- 
gerem  ditionis  Romanae  co  tempore  limitem  (ilium  videlicet  Hadriani 
murum  cespititium)  transgressus,  Maeatarum  primum,  delude  Caledoni- 
orum  (qui  altero  illo  Antonini  Pii  cespititio  muro  ab  illis  disterminabantur) 
fines,  ad  extremam  usque  insulae  partem,  penetravit ;  atque  suorum 
quinquaginta  millibus  morte  absumptis,  et  hostibus  ea  conditione  ad 
fcfidus  faciendum  coactis,  ut  non  parva  regionis  parte  cederent,  ad  socios 
demum  est  reversus :  ex  Herodiano  et  Dione.  Tom.  5.  pag.  168.  et 
tom.  6.  pag.  113. 


656  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

Idem  murum  lapideum,  ubi  antea  cespititium  Hadrianus  posuerat,  a  mari 

ad  mare  per  transversam  insulam  duxit.     Tom.  6.  pag.  135 — 139. 
Fulgenius  sive  Fulgentius,   cum  Britonibus  suis    a  Severe  in  Caledoniam 
pulsus,  in    Scylhiam   transfretavisse  dicitur,   indeque   Pictos   auxiliares 
secura  adduxisse.     Tom.  6.  pag.  110.   151 — 153. 
CCXI.  Maeatis  una  cum  Caledoniis  deficientibus  Severus,  dum  expeditionem  in 
COS  parat,  Eboraci  IV.  die  Februarii  extinctus  est  (corpusque  ejus  rogo 
est  impositum,  in  loco  qui  ad  hunc  usque  diem  Severs-hiU  sive  Severi 
coUis  nomen  retinet :)  duobus  filiis,  Bassiano  (qui  Antoninus  Caracallus 
dictus  est)  et  P.  Septimio  Getae  imperio  relicto.     Tom.  5.  pag.  198. 
De  Amphibalo  principis  Cambrise  filio  et  aliis   Britanniae  juvenibus  a  Ze- 
phyrino  Romano  episcopo  ad  fidem  conversis  stultissima  fabula.  Ibid. 
CCXVI.  Hector  Boetius,  in  Scotorum  regum  catalogo  mendosissimo,  hoc  anno 
Donaldo  primo  apud  eos  regi  Christiano  filium   Ethodium  successisse 
narrat;  torn.  6.  pag.  151.     Nostri    vero   chronographi   Chonarem    tunc 
summum  Hiberniae  principatum  tenuisse,  et  Dal-riedse  dominium  (unde 
Dal-reudinorum  sive  Scotorum  Albiensium  regnum  longe  post  haec  tem- 
pora  duxit  originem)  filio  suo  Cairbri-riedae  sive  Eochaig-rieds  post  se 
reliquisse  scribunt.     Ibid.  pag.  146. 
CCXXI.  H.    Boethius  hoc    anno   (licet    rationes   ipsius  ann.    CCXXXII.  vel 
CCXXXIV.  potius  postulent)  Ethodio  a  stipatoribus  suis  occiso   Athir- 
conem  filium  successisse  scribit.     Tom.  6.  pag.  153. 
CCXXXVh  Maximo  sive  Maximino  imp.  et  Africano  consulibus,  passa  fuisse 
dicitur  Ursula   Britannica,  cum  undecim  virginum  millibus :     tom.  6. 
pag.  160.    de  quibus  prodigiosae  et  secum  invicem  pugnantes  narrationes 
revelationum  specioso   titulo  obductae  venditantur.  Ibid.  pag.  153 — 173. 
Origenis,   de  fide    Christiana  a  Britannis  recepta,   testimonia.       Tom.    5. 
pag.  173. 
CCXLVIII.  S.  Guthagonum,  regis  Scotiee  filium,  in  lucem  editum  Dempsterus 

asserit.     Tom.  6.  pag.  316. 
CCLVI.  S.  Mello  sive  Melanius  Britannus,  a  Stephano  Uomano  episcopo  bap- 
tizatus,  et  Rhotomagum  ad  praedicandum  evangelium  missus  est,  tom.  5. 
pag.  174.      Vid.  Andrese  Saussayi  martyrolog.  Galilean.  Octob.  22.  pag. 
767,  768. 
CCLXIII.  Findocum  Athirconis  filium  caesum  fuisse  narrat  Hector  Boethius  ; 
eoque  tempore,  Culdeorum  ductu,  Albienses  suos  Scotos  Christi   dogma 
accuratissime  amplexat^s  fuisse  addit.     Tom.  6.  pag.  173^ — 176. 
CCLXXllI.   Ex  Helena  natus  est  Constantinus  Maxiinus.     De  cujus  utriusque 
patria  (quam  multi  Britanniam,  alii  aliam  constituunt)  diversae  referun- 
tur  diversorum  sententiae.     Tom.  5.  pag.  212 — 234. 
Eum  Abingdonienses  monachiapud  se   educatum   fuisse  fabulantur.    Tom. 
5.  pag.  234. 
CCLXXXV.  Diocletiano  et  Maximiano   Herculio  imperantibus   (illo   videlicet 
Augusti,   hoc  Caesaris    dignitatem  oblinente)  Carausius    Menajiiae   civis 
purpuram  sumpsit,  et  Britanniam  occupavit.     Tom.  6.  pag.  110,  111. 
CCLXXXVI.  Carausio  in    Britannia  et  aliis  alibi  rebelKintibus,    Diocletianus 
Maximianum  Herculium  ex  Caesare  fecit  Augustum,  Constantium   vero, 
Constantini  magni  patrem,  et  Maximianum  Galerium  Caesares  ;  tom.  6. 


INDEX    CHRONOLOGICUS.  557 

Anno  Christi. 

pag.  111.     Carausio  tamen,    quum   bella  frustra  tentata  essent  contra 
virum  rei  militaris  peritissimum,  remissum  est  insulse  imperium.     Ibid. 
Constantius,  repudiata  Helena,  Constantini  matre,   Theodoram,  Maximiani 
Aug.  privignam,  conjugem  accipere  coactus  est :    ex  qua  sex  suscepit  li- 
beros.     Tom.  5.  pag.  217. 
Pictis,  e  Scythia  adversus  Severum  a  Fulgenio  conductis,  Carausius  locum 
manstonis  inter    Britannos  in    Caledonia  concessisse    dicitur  :    torn.    6. 
pag.  110.  eosqiie  muro  inter  fretum  Dunbritannicum  atque    Edenburgi- 
cum  reaediBcato,  et  septem  castellis  munito,   a  reliqua  insula  disclusisse* 
Ibid.  pag.  Ill,  112. 
Scotorum  e  veteribus  primus  hisce  temporibus  meminit  Porphyrius  philoso- 
phus,  Pictorum  Eumenius  rhetor.     Tom,  6.  pag.  112.  273. 

CCXCIII.  S.  Serfum  episcopum  Orcadianis  evangelium  praedicavisse  fingit 
Dempsterus.     Tom,  C.  pag.  213. 

CCXCV.  AUectum,  qui,  cseso  Carausio,  imperium  Britannicum  triennio  occupa- 
verat,  Asclepiodotus  prsefectus  pratorio  oppressit  :  tom.  5.  pag.  174.  a 
cujus  etiam  copiis  coUegam  Allecti  Livium  Galium  cum  suis  Londini 
paulo  post  caesum  fuisse  refert  historia  Britannica,  lib.  5.  cap.  4.  ad  am- 
niculum  qui  ab  eo  Gale-broc  sive  Wal-broke  nomen  acceperit.  Ibid, 
pag.  191. 

CCXCVIII.  Primus  cyclus  84.  annorum,  ex  quo  Roman!  Dominicas  suas  Pas- 
chales  a  luna  XVI.  ad  XXII.  supputabant,  hie  incipit.  Tom.  6.  pag. 
492—501. 

CCXCIX.  S.  Guthagonus,  regis  Scotiae  filius,  cum  servo  suo  Ghillo,  Oostkerckse 
in  Flandria  peregrinus  obiit :  si  Dempstero  credimus.   Tom.  0.  pag.  315. 

CCCIII.  Mense  Martio,  a  Diocletiano  in  oriente  et  Maximiano  Herculio  in  oc- 
cidente  immanis  adversus  Christiani  nominis  professores  moveri  coepta 
est  persecutio  :  tom.  5.  pag.  176.  202.  quae  in  parte  BritanniEE  Roma- 
no imperio  subjecta  nobilissimo  martyrio  beavit  innumeros,  ibid.  pag. 
174.  nee  tamen  Christianam  in  ea  religionem  prorsus  extinxit,  ibid, 
pag.  207.  aliis  ad  sylvas  et  speluncas,  ibid.  pag.  177.  aliis  in  Caledo- 
niam,  a  Romanorum  dominatione  liberam,  confugientibus  ;  quos  a  Craih- 
linto  rege  benigne  exceptos,  et  in  Mannia  insula  coUocatos,  Hector  Boe- 
thius  sua  fide  asserit :  addens  etiam  in  insula  ilia,  ab  ethnica  supersti- 
tione  eo  tempore  purgata,  sedem  episcopalem  Sodorensem  constitutam 
fuisse,  etantistitem  in  ea  primum  Amphibalum  Britonem. 
Mali  die  XXIII.  S.  Albanus  Verolamiensis,  Britannorum  protomartyr,  ad 
Derswoldinam  sylvam  Holm-hurst  dictam  gladio  percussus  occubuit  : 
tom,  5.  pag.  17G — 202.  una  cum  milite,  Heraclio  (ut  volunt)  dicto  ; 
qui  ferire  eum  jussus  recusavit.  Ibid.  pag.  179.  203. 
Julii   die   I.   Aaron  et  Julius,   urbis   Legionum   cives,  passi  sunt.      Ibid. 

pag.  177.204. 
Septembris  die  XVI.  S.  Albani  magistcr,  quem  posteris  Amphibalum  ap- 
pellare  placuit,  raorte  crudelissima  aflfcctus  fuisse  dicitur ;  caesis  prius  e 
Verolamiensi  municipio  999.  viris,  ab  ipso  in  fide  Christiana  institutis. 
Tom.  5.  a  pag.  180.  ad  204.  pag,  235.  et  tom.  6.  pag.  59. 
Septembris  die  XVII.  Socrates  et  Stephanus  in  Britan.  martyrio  vitam 
finierunt  Tom.  5.  pag.  205. 


558  INDEX   CIIRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

iSeptembiis  die   XXV.  S.  Firminus,  Pampilonensis  senatoris  Firmi  filius, 
Honcsti  presbyteri  discipulus  (iion  Scotus  vel  Hibernus,  sed  Iberus  aul 
Navarrenus)   Ambiani   in  Gallia  sub    Rictio  Varo  praeside  niarlyrium 
passus  fuisse  traditur.    Tom.  G.  pag.  310 — 314. 
Cantabrigienses  academiae  suae,  torn.  5.  pag.  196.    Westmonasterienses  suae 
ecclesise,  Ibid.  pag.  199.  et  VVintonienses  monachis  suis,  ibid.  pag.  201. 
cladem  hoc  tempore  illatam  scriptitant. 
CCCIV.  Januarii  die  VI.  S.  Macra,  quam  regis  Scotiae  filiam  fuisse  Dempsterus 
somniat,  Remis  sub  Rictio  Varo  praeside  dira  tormenta  passa,  Deo  ani- 
mam  reddidit;  torn.   6.  pag.    313.   Vid.    Andrea;   Saussayi  martyrolog. 
Gallican.  Januar.  6.  pag.  14.  et  Mart.  2.  pag.  134. 
Februarii  die  VII.  Augulius,  episcopus  Augustce  civitatis  Britanniae  Christ! 

martyr  occubuit.     Tom.  5.  205,  206.  , 

S.  Nicolaus  episcopus,   apud  Britannos  in  Laudonia,   passus  est.    Tom  6. 

pag.  175,  176. 
Diocletiano  et  Maximiano  Herculio  imperio  se  abdicantibus  :  ecclesiis  Galliae 
et  Britannice  pax  a  Constantio   Augusto,  summo  Christianorum  fautore, 
restituta  est ;  torn.  5.  pag.  208,  209.  torn.  6.  pag.  178.  ad  cujus  ditionem 
Hiberniam  nostram  accessisse,  difficulter  credimus.  torn.  6.  pag.  318, 
319. 
CCCV.  Conslantium  episcopalem  sedem  Eboraci  constituisse,  torn.   5.  pag.  94. 
209.  et  ecclesiam  S.  Johannis  Baptistae  Warwici  extruxisse.ibid.  pag.  209. 
et  Lucium  filiuni,  ecclesiae  B.  Mariae  apud  Lucionenses  conditorem,  in 
exilium  ejecisse,  ibid.  pag.  218.  fabulatores  fingunt. 
A  Constantio  Radulphus  Niger,  a  filio  ejus  Constantino  Guiliclmus  Malmes- 
buriensis,'Britannorum  coloniam  in  Armoricam  traductam  refert.  Tom.  5. 
pag.  484. 
CCCVI.  Julii  die  XXV.  Constantius   Aug.  post  victoriam  a  Pictis  reportatam, 
Eboraci  mortuus  est,  et  in  Arvonia  (ut  quidam  volunt)  sepultus ;   torn.  5. 
pag.  82.   209.  214.  tom.   6.  pag.   112.  successore  relicto  filiorum  natu 
maximo   Constantino    Cxsare;  qui    imperium  in   Britannia   auspicatus, 
ann.   XXX.   mens.  IX.  di.  XXVIII.  principatum  obtinuit.    Tom.  5.  pag. 
209—214. 
CCCVII.  Februarii  die  XXVII.  Constantinus  ex  CoEsare   Augustus  declaratus 

est.     Tom.  5.  pag.  214. 
CCCXIl.  Pace  a  Constantino  Aug.  ecclesiis  reddita,  Christiani  ubique  ecclesias 
renovant,  et  basilicas  sanctorum   martyrura  construunt.     Tom.  5.  pag. 
202.  234. 
CCCXIII.  BasiUca  in  honorem  B.  Albani,  decem  annis  post  passionem  ipsius, 
Verolamii  extructa  fuisse  dicitur.    Tom.  5.  pag.  235. 
Vetus  in  urbe  Wintoniensi  monasterium  denuo  fundatum,   et  in  honorem 
S.  Amphibali  a  Constante  Wintoniensis  ecclesiae  pontifice,  petente  Den- 
dato  ejusdem  monasterii  abbatc,  dedicatum  fuisse  fingitur.   Ibid. 
CCCXIV.  Synodus  Arelatensis  habita :   cui  interfuerunt  ex  Britannia,  Eborius 
Eboracensis  episcopus,  Restitutus  Londinensis  episcopus ;  et  e   colonia 
Londinensium,    Adelfius   episcopus,    Sacerdos    presbyter,  et    Arminius 
diaconus.    Tom.  5.  pag.  123.  175.  236. 
Amphibalus  antistes,  Modocus   prisons,  Calanus,  Ferranus,  Ambianus  et 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  559 

Anno  Christi. 

Carnocus  Culdei    apud    Scotos  claruisse   dicuntur.     Tom.  6.   pag.  183, 

184. 
CCCXXII.  S.  Marnokus  Guldens  mortem  obiisse,  et  in  Kil-marnok  apud  Cu- 

ningamienses  sub  abbate  Kilwinini  sepultua  fuisse  dicitur.    Tom.  6.  pag. 

184. 
CCCXXV.  In  synodo  Nicaena  Paschalis  obserrantis  constitutum  est  tempus,  et 

Arianorum  haeresis  profligata  ;  cum  reliqua  Ecclesia  Catholica  consent!' 

entibus  hie  etiam  Britannis.     Tom.  5.  pag.  237. 
CCCXXXV.  Hiberniam,  mulierculs  cujusdam  opera,  Christianam  fidem  susce- 

pisse  quidam  somniant.     Tom.  6.  pag.  316 — 318. 
CCCXXXVII.  Mail  die  XXII.  Constantinus  Magnus  obiit :  torn   5.  pag.   214. 

torn.  0.  pag.  380.  relicta  natu  maximo  filiorum   Constantino  Britannia ; 

sed  non,  ut  recentiores  quidam  volunt,  Hibernia  et  Thule.    Tom.  6.  pag. 

318.  319. 
CCCXLIII.  Constans  in  Britanniam   (quam  cseso  fratre  Constantino  oceupave- 

rat)  hyeme  navigans,  Britannorum  motus  compescuit.     Tom.  5.  pag.  237. 

Vid.  Jac.  Gothofred.  not.  ulL  in  veterem  orbis  descriptionem  hoc  tem- 
pore editam  :  in   qua   Britannia  insula^  sicut  qui   ibi   fuerunt   narrant, 

longe  maxima  et  in  omnibus  praecipua,  celebratur. 
CCCXLVII.  Sardicensi  concilio  Britanniarum  episcopi  interfuerunt ;   atque  ad 

Arianorum  condemnationem  et  Athanasii  absolutionem  suum  calculum 

adjecerunt.    Tom.  5.  pag.  237. 
Colmanus  presbyter,  qui   postea  praeclarus  episcopus  extitit,  in  Hibernia 

clarnit ;  et  natum  ibi  S.  Declanum  infantulum  baptizavit.   Tom.  6.  pag. 

334. 
CCCLII.  S.  Kiaranus  .Saigrius  in  Hibernia  natus  est.    Tom.  6.  pag.  336.  342. 

47.?. 
CCCLIV.    Pelagius  Britannus,  patrio  nomine  Morgan  dictus,  eodem  quo  B.  Au- 

gustinus  die  in  lucem  editus  fuisse  dicitur.   torn.  5.  pag.  252. 
CCCLVII.  Regulus  Patrensis  in  Achaia  coenobita   partem  reliquiarum   S.  An- 

dreae  apostoli  seposuisse,  quod  vero  ex  iis  supererat  Constantius   impe. 

rator  cum  exercitu  superreniens  Constantinopolim  tranitulisse  traditur. 

Tom.  6.  pag.  187 — 194. 
CCCLVIII.  Hilarius  Pictaviensis,   in  Plirygia  exul,  librum  de  synodis  adversus 

Arianos  scriptum  cum  aliis  in  occidente  fratribus  turn  provinciarum  Bri- 
tanniarum episcopis"  dicavit.   Tom.  5.  pag.  237.     Ejus  apud  Britannos 

fama  Celebris.  Ibid.  pag.  116.  237. 
CCCLIX.  Ariminensi  synodo  episcopi  Britannia  interfuerunt.   Ibid.  pag.  237. 
CCCLX.   In  "  Britannis  Scotorum  Pictorumque  gentium  ferarum  excursu,  rupta 

quiete  condicta,   loca  limitibus  vicina  vastata"  fuisse,  prodit  Ammianus 

Marcellinus.     Tom.  6.  pag.  IIG. 
Nello  magno,  Noeigiallach  dicto,  Hiberniae  monarchiam  obtinente,  sex  filii 

Muredi  regis  Ultoniae  (quorum  dux  Reuda  fuisse    videatur)   borealeni 

Britanniae  partem  occupasse  dicuntur,   ab  eis  Scotiam  postea  appellatam. 

Ibid.  pag.  115.  252. 
Christianus  quidam  sacerdos  multis  annis  ante  Patricium  Roma  in  Hiber- 
niam missus  fuisse  dicitur,  ut  fidem  Christi  ibi  seminaret :  a  quo  S.  Al- 

beus  puer  baptizatus  fuisse  traditur.   Ibid.  pag.  332,  333. 


560  INDEX  CHRONOLOGICUS. 

Anno  Cliristi. 

S.  Dymma  vir  religiosus  et  sapiens  in  Hibernia  claruisse,  ibidemque  De- 

clanum  et  Carpreum  (sanotos  postea  factos  episcopos)   in  pueritia  insti- 

tuisse  dieitur.     Ibid.  pag.  335. 
CCCLXII.   S.  Eliphius,  filius  regis  Scotiae,  in  urbe  Tullensi,  sub  Ju'iano  apos- 

tata,  ob  Christianse  fidei  professionem  gladio  coesus   est.     Tom.  G.  pag. 

336,  337. 
Frater  ejusdera,   S.  Eucharius  TuUensis  episcopus,  duaeque  sorores  Libaria 

et  Susanna,  simili  martyrio  vitam  finierunt.  Ibid.  pag.  337. 
Sororis  eorundem,  S.  Mennte  virginis,   in  ecclesia  de  Portu  suavi  Tullensis 

territorii  Celebris  habetur  memoria.  Ibid.  pag.  338. 
CCCLXIII.  Britannica  ecclesia,  ad  Athanasium  et  reliquos  sedi  Alexandrine 

subjectos  episcopos  scriptis  Uteris,  symbol!  Nicseni  fidem  approbat.    Tom. 

5.  pag.  237. 
CCCLXIV.  Picti,  Saxones,  Scoti  et  Attacotti  Britannos  serumnis   vexavere  con- 

tinuis.  Tom.  6.  pag.  116. 
S.  Marnocus  Niger  eremita,  Marnoci  Culdei  discipulus,  in  occidental!  Scotiae 

ora  claruisse  dieitur.  Ibid.  pag.  199. 
S.  Kebius,  filius  Salomonis  Cornubise  ducis,  a  magistro  suo  Hilario  Picta- 

vorum  antistite  gradu  episcopal!  accepto,  in  patriam  reversus  Menevidm 

concessisse,   indeque   Hiberniam  petens,    in   quadam   insula   constructa 

ecclesia  annis  quatuor  ibidem  mansisse  perhibetur.  Tom.  5.  pag.  237.  et 

torn.  6.  pag.  339,  349. 
SS.    Mochellocus,    Beanus,    Colmanus,    Lachninus,    Mobus,  Findlugus    et 

Caminanus,   apud  Desienses  in  Campo  scuti  non  procul  a  Lismoria  sep- 

tem  Claras  cellas  construxerunt.    Tom.  C.  pag.  335. 
CCCLXIX.    Theodosius   Hispanus    comes,    Theodosii    senioris    August!    pater, 

Pictos   et  Scotos  domuit ;    tom.  0.  pag.    116.    recuperatamque   provin- 

ciam,  quae  in    ditionem   concesserat  hostium,  ita  reddidit  statu!  pristino, 

ut  et  rectorem   haberet  legitimum,  et  ex  Valentiniani  senioris  tunc  im- 

perantis  nomine  Valentia   vocaretur.     Tom.  5.  pag.  121.  et  tom.  6.  pag. 

201.  376. 
Regulus,  cum  sociis  suis,  S.  Andreae  reliquias  secum  deferens,  in  Albanian) 

appulisse    dieitur :    indeque    Andreapolitanae    ecclesias  prima  jacta  esse 

fundamenta,   Hergusto  Fergusii  filio  apud  Pictos  turn  regnante.    Tom.  6. 

pag.  185—199. 
S.  Kebius  episcopus,  S.  Hilarii  Pictaviensis  discipulus,  relicta  Hibernia,  ex- 

tremam  vitae  partem  in  Mona  sive  Angleseia  egisse  traditur.  Tom.  5.  pag. 

116.  340. 
CCCLXXII.  S.  Patricius,  patre  Calpurnio  diacono,  filio  Potiti  presbyteri,  matre 

Concliessa,  S.  Martini   Turonensis  sororis    filia,  in  extremis    Britonum 

finibus,  non  procul  a  castro  Dun-Britannico,  in  lucem  editus  est.   Tom.  6. 

pag.  375—380. 
CCCLXXIV.  S.  Secundinus,   qui  et  Saeclinallus,   patre  Restitute  Longobardo, 

matre  Darerca  sorore  S.  Patricii,  nascitur.    Ibid.  pag.  383,  384. 
CCCLXXVIII.  Gratiano  imp.   legem  ferente,  ut  quisque  libere  quamcunque 

religionem  Tellet  sectaretur,  Ariana  hteresis  Britanniam  veneno  sui  in- 

fecit  erroris.     Tom.  5.  pag.  239. 
CCCLXXIX.  Maximus,   natione  Hispanus,  ibid.  pag.  241 — 243.     Dux  exer- 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  .561 

Anno  Christi. 

citus  Britannici,  icto  cum  Hergusto  Pictorum  rege  fcedere,  Scotos  uni- 
versos  e  Britannia  expulisse  dicitur.   Tom.  6.  pag.  120. 

Scoticorum  sacerdotum  ac  monachorum  exulum  magna  pars,  in  lona  insula 
coenobio  constitute,  magnam  suse  sanctitatis  et  eruditionis  famam  ad 
posteros  transmisisse  dicuntur.  Ibid.  pag.  240,  241. 

Hiberni  ad  pristinas  sedes  Scotos,  cognatum  populum,  vi  reducere  frustra 
conantes,  a  Maximo  pacem  per  legatos  petere  coacti   fuisse  feruntur. 
Ibid.  pag.  121. 
CCCLXXXII.    Secundus   cyclus   paschalis  84.  annorum   incipit.      Ibid.   pag. 
492 — 496. 

Maximus,  in  Britannia  a  militibus  imperator  constitutus,  incursantes  Pictos 
et  Scotos  strenue  superavit.  Ibid.  pag.  121,  122. 

Kiaranus,  relicta  patria  Hibernia,  Romam  adiisse ;  ibique  baptizatus,  vi- 
ginti  annis  sacrorum  librorum  lectioni  incubuisse,  fertur.  Ibid.  pag.  342. 
CCCLXXXIII.  Maximus  Britanniam  ingenti  juventute  et  omni  armato  milite 
spoliavit ;  militaribus  Britannorum  copiis,  quae  nunquam  postea  redie- 
runt,  secum  in  Galiiam  transvectis  :  torn.  5.  pag.  241.  et  torn.  6.  pag. 
122.  quibus  et  minoris  Britanniae  agros,  pulsis  inde  Armoricis,  ilium 
distribuisse,  atque  Conanum  Meriadocum  illis  praefecisse,  Britannici  non- 
nulli  scriptores  tradiderunt.  Tom.  5.  pag.  243.  484. 

Calpurnium  Britannum,  cum  uxore  Conchessa,  duobus  filiis,  Patricio  et 
Deochoin  Sannan,  et  quinque  Bliabus,  I.upita,  Agride,  Liaraaina,  Da- 
rerca,  et  Cinnenuma,  relicta  Ailcluada  Britannica,  Armoricam  petiisse  et 
inter  Conchessae  cognatos  consedisse,  in  Hibernicis  scriptis  legimus.  Tom. 
6.  pag.  380,  381. 

Hunnos  sub  Guanio,  et  Pictos  sub  rege  suo  Melga,  a  Gratiano  et  Valenti- 
niano  missos  in  Germaniam  ut  Maximi  fautoribus  resisterent,  in  virgi- 
num  catervam  quae,  duce  Ursula,  ad  nuptias  cum  novis  Armoricie  colonis 
conficiendas  e  majore  Britannia  navigaverat,  saeviisse  Tabulator  Galfridus 
narrat  Tom.  5.  pag.  243,  244. 

Guanius  et  Melga,  cum  Hunnis  et  Pictis  suis,  Albaniam  devastarunt :  ut 
idem  author  significat.  Unde  alii  gentem  Gothicam  Pictorum,  e  Scy- 
thiae  finibus  a  Gratiano  et  Valentiniano  adversus  Maximum  evocatam, 
partem  Britanniae  aquilonarem  ex  pncdonibus  accolas  factos  occupavisse 
retulerunt.  Tom.  6.  pag.  118,  119. 

Maximus  tyrannus,  in  urbe  Treverica  sedem  imperii  sui  instituens,  Grati- 
anum   imperatorem   circumventum  dolls   interfecit.  Tom.   5.    pag.  240. 
Gregor.  Turonens.  Histor.  Francor.  lib.  1.  cap.  38. 
CCCLXXXVII.  Maximus  in  Italiam  irrumpens,  Valentinianum  imp.  inde  ex- 

pulit.     Tom.  5.  pag.  241. 
CCCLXXXVIII.  Maximus  occisus  est :  torn.  6.  pag.  123.  nunc  "  in  inferno," 
ut  in  oratione  funebri  de  exitu  Theodosii  babet  B.  Ambrosius,  "  docens 
exemplo  miserabili,  quam  dirum  sit  arma  suis  principibus  irrogare." 

Patricius,  cum  duabus  sororibus  suis,  a  Scolicis  piratis  in  Hiberniam  ab- 
ductus  est ;  sororibus  in  agri  Louthiani  Conalliam,  ipso  vero  in  septen- 
trionalem  partem  Dal-araidae  apud  Claneboianos  vendito ;  ubi  porcorum 
Milchonis  reguli  pascendorum  cura  illi  demandata  est.  Ibid.  pag.  384 — 
390. 
VOL.  VI.  O    O 


562  INDEX  CHRONOLOGICUS, 

Anno  Christi. 

Britanni  Iiisce  temporibus  Roniam,  Hierosolymam  et  Syriam  invisere  soliti. 
Tom.  5.  pag.  247.  248. 

S.  Albeus  ex  Hibernia  Romam  petiisse,  ibique  apud  episcopiim  quendam 
Hilarium  dictum  sacras  literas  didicisse  dicitur.  Tom.  6.  pag.  342. 

Ibarus,  qui  et  Yvorus,  apud  Ultonienses  in  terra  Cruintain  (regnante  ibi- 
dem Colmanno  Nemani  filio)  natus,  a  S.  Motta  abbate  bonis  Uteris  eru- 
ditus  fuisse  scribitur.  Ibid.  pag.  335. 

Pelagius  Britannus,  ante  publicatam  suam  haeresim,  tres  de  fide  Trinitatis 
libros  edidit.  Tom.  5.  pag.  257. 

Celestius  Scotus,  adhuc  adolescens,  scripsit  ad  parentes  suos  de  monasterio 
epistolas  in  modum  libellorum  tres.  Ibid.  pag.  254 — 257.  et  tom.  6.  pag. 
340. 

Johannis  Chrysostomi,  de  fidei  Christianae  professlone  in  Britannicis  nostris 
insulis  conservata,  luculenta  testimonia.  Tom.  6.  pag.  340,  341. 
CCCXCIII.  Scoti  a  Circio  et  Picti  ab  aquilone  vastaverunt  insulam  Britanniam. 

Ibid.  pag.  123. 
CCCXCV.  Patricius,  anno  septimo  a  Milconis  servitute  liberatus,  in  nautarum 
qui  eum  ex  Hibernia  transvexerunt  patria  verbum  Dei  praedicavisse,  ac 
multos  ad  Christum  convertisse  dicitur.   Ibid.  pag.  386 — 390. 
CCCXCVI.  Scoti  in   Britanniam  redeunt :  quam  Stilicho  adversus  ipsorum  et 
Pictorum  incursionem  munivit,  Romana  legione  in  limite  ad  eos  propul- 
sandos  constituta.  Ibid.  pag.  123,  124.  et  tom.  5.  pag.  385. 
CCCXCVII.  Rufinus  e  Palaestina  Romam  rediens,  Origenis  errores  in  urbera 
intulit :  ubi  eum  contra  peccatum  originale  disserentem   Celestius  au- 
diit.   Tom.  5.  pag.  249,  250.  261. 

S.  Patricius  secundo  in  captivitatem  ductus  est ;  quam  sexaginta  tantum 
diebus  pertulit.  Tom.  6.  pag.  390. 

Idem,  post  paucos  annos,  in  Britanniam  ad  parentes  rediit.    Ibid. 

S.  Albeus  a  raagistro  suo  S.  Hilario  episcopo  ad  Romanum  pontificem 
missus  fuisse  dicitur,  ut  ab  eo  episcopus  ordinaretur  ;  mansisseque  apud 
eum  uno  anno  et  quinquaginta  diebus,  una  cum  quinquaginta  viris 
Sanctis  qui  de  Hibernia  eum  sunt  secuti  i  in  quibus  practer  XII.  Col- 
manos,  XII.  Coemgenos,  et  XII.  Fintanos ;  etiam  S.  Declanus  cum 
suis  discipulis,  fuisse  perhibetur.  Ibid.  pag.  343. 
CCCCI.  Patricium  diebus  XL.  ferunt  quidam  commoratum  cum  avunculo  suo 
Martino  Turonensi  episcopo :  qui  [ad  CCCC.  referendum  contendit 
Buclierius  j  ad  calcem  tom.  1.  Cliapeavil.  de  reb.  episcop.  Lcodiens.] 
hoc  anno  III.  Id.  Novembr.  ex  hac  vita  transiisse  putatur.  Ibid.  pag. 
391—393. 

Regulus  abbas,  annis  XXXII.  postquam  in  Albaniam  venerat,  grandsevus 
mortem  obiisse  traditur.  Ibid.  pag.  196. 

S.  Albeus  episcopus,  a  Romano  pontifice  ad  regionem  quandam  gentilitia 
superstitione  adhuc  laborantem  missus,  multis  ad  fidem  conversis,  mo- 
nasterium  ibidem  construxisse  et  sanctos  filios  Guill  in  eo  reliquisse  me- 
moratur.  Ibid.  pag.  346. 
CCCCII.  B.  Patricius,  setatis  annum  agens  trigesimum,  sacra  discendi  studio, 
itineribus  toto  septennio  continuatis,  Gallias  atque  Italiam,  et  insulas 
qu8E  sunt   in  mari   Tyrrheno  perlustravit ;  ut  ipse  in  commemoratione 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  Obi) 

Amio  Christi. 

laborum   suorum   significat.    Tom.  6.  pag.  448 — 450.     Unde  Italiam  in- 
gressus,  annis  XXX.  ante  adventum  siiuin  in  Hiberniam,   S.  Declanum 
et  S.  Kiaranum,  a  Romano  pontifice  episcopos  ordinatos  et  ad  evangelium 
Hiberniensibus  prsedicandum  missos,  obvios  ibidem  habuit :  fraternisque 
salutationibus  invicera  peractis,  ipse   Romam  petiit,   ubi  diutius  sacris 
Uteris  discendis  operam  dedisse  perhibetur :  illi  cum   comitibus   suis  in 
Hiberniam  perrexerunt.  Ibid.  pag.  343,  344.  393. 
S.   Dedanus   Desiensibus  popularibus  suis  evangelium  praedicans,   eorum 
multos  ad  fidem  converses  baptiiavit ;  et  discipulis  in  congruis  locis  ad 
opus  Dei  promovendum   dispositis,   ipse   Ardmoriae  sedem  suam  episco- 
palem  collocavit.  Ibid.  pag.  346.  428.    Vid.  et  pag.  233.  de  ejus  adventu 
in  regionem  Breg. 
S.  Kiaranus,  Saigriffi  in  Eliensi  territorio  sede  posila,  et  matrem  Liadanam 
et  gentis  suae  Ossoriensis  plurimos  ad  fidem  Christi  convertit.  Ibid.  pag. 
345. 
Quinque    clerici    Hibemiae,    qui    Kiaranum    comitantes  in   Italia  Patricio 
facti  sunt  obvii,   quinque  sedes  episcopales  in  provincia  Laginiensi  obti- 
nuerunt :   Lugacius    apud  Cill-airthir,   Columbanus  apud  Cluain-ernain, 
Meldanus  apud    Cluanocrema,    Lugadius    apud  Fordrum,   et  Cassanits 
apud  Domnacli  mor  Maigeechnach.   Ibid.  pag.  344. 
S.  Finianus  abbas,  ex  Scotorum  Culdeorum  genere  ortus,  floruisse  dicitur. 
Ibid.  pag.  199. 
CCCCIII.  Romanae  militise  magister  Stilicho  legionem,  quam  ad  propulsandos 
.Scotos  et  Pictos  in  extreme  Britannorum  limite  coUocaverat,  in  Italiam 
revocavit ;  cum   Alarici   Gothorum  regis  exercitu   in  Pollentino    praelio 
conflicturam.  Ibid.  pag.  123. 
Fergusium,  Erci  vel  Erthi  filium,  exulantes  Scotos  in  Albaniam  reduxisse, 
Scotici  tradunt  annales.  Ibid.  pag.  127. 
CCCCV.  A  Scotis  et  Pictis  infestatos  esse  Britannos,  et  S.  Rieraninum  obiisse,  in 
annalibus  Connaciensibus  legimus.   Ibid.  pag.  330. 
Pelagius  monachus,  quern  quidam  Cantabrigiensem  doctorem,  alii  Bangor- 
ensem  abbatem  fuisse  fingunt,  in  partibus  Romanis  degens,  post  capta- 
tam  prius  B.  Augustini  benevolentiam,   scripta  ad  Paulinum  Nolanum 
cpiscopum  epistola  sub  nomine  gratiae  facuitatem   et  possibilitatem   na- 
turae commendans,   haereseos  suae  prima  jecit  fundamenta.    Tom.  5.  pag. 
250—262. 
Johannes  Chrysostomus,   Arabissi  exulans,  Pelagii  lapsum  deplorat.   Ibid, 
pag.  260. 
t'CCCVIl.  Gratianus  muiiiceps  apud  Britannos  imperator  creatus,  post  menses 
quatuor  a  niilitibus  est  occisus.     Ejus  loco  Constantinus  ex  infima  militia 
electus,  continuo    ut  invasit    imperium,   in    Gallias    transiit :  atque    ita 
quicqnid  prius  a  Maximo  tyraimo  in  Britannia  relictum  fuerat  militaris 
roboris  cxhausit ;  Pictisque,  cum  Scotis  et  Dacis,  Albaniam  frequentatione 
Barbarorum  penitus  vastatam  occupantibus  insulam  reliquit  devastandam. 
Ibid.  pag.  427.  et  torn.  6.  pag.  120.  128. 
CCCCVIII.  Constantinus  tyrannus  fllium  suum  Constantem  ex  monacho  Cae- 
sarem  ordinavit.  Tom.  5.  pag.  427.    Transrhenani  barbari  adversus  Con- 
stantinum  in  Gallia  rcbellantes,   eo  Britanniae  incolas  redegerunt,   ut  ab 

oo  2 


564  INDEX  CHRONOLOGICUS. 

Anno  Cliristi. 

imperio  Romano  deficerent;  et  suis  se  armis  a  barbaris   imminentibus 
liberarent.  Tom.  6.  pag.  128. 

CCCCIX,  PatricianEE  peregrinationis  aeptem  anni  finiuntur :  unde  ad  episco- 
patum  S.  Gennani,  in  cujus  disciplinani  Patricius  sese  postea  tradidit, 
anni  numerantur  novem.  Tot  vero  annos  egisse  ilium  in  quadam  insula 
inter  montes  et  mare  narrat  Probus.  Tom.  6.  pag.  394.  In  Tamerensi 
insula  transactos  novem  annos  ab  eo  fuisse,  vitae  ipsius  scriptor  refert,  qui 
MSS.  in  bibliotlieca  coUegii  Societatis  Jesu  Ingolstadii  asservatur.  Est 
Camaria  insula,  Camargue  vulgo  dicta,  non  procul  ab  Arelatensi  metro- 
poU  ad  ostium  Rhodani  posita.  An  liaec  sit  Aralatensis  ilia  insula,  pro 
Arelatensi,  Tirechano  nominata,  ibid.  pag.  393.  et  Tamerensis  aliorum 
(quomodo  Dionysii  Periegetae  Camaritas,  ad  mare  Caspium,  Festi  Avieni 
Tamaritas  esse,  in  thesauro  suo  geographic©  monuit  doctissimus  Ortelius) 
viderint  quibus  tantum  estotii. 

CCCCX.  Roma  ab  Alarico  Gotho  capta  est :  torn.  5.  pag.  263.  cujus  direptioni 
Fergusium  Scotum  Erthi  fiiium  interfuisse  ;  indeque  llbros  quosdam 
secum  delatos  in  lona  insula  perpetuo  servandos  dcposuisse,  fabulatuv 
Hector  Boethius  :  torn.  6.  pag.  124 — 126.  241. 
C'yclus  84.  annorum,  ex  quo  paschales  Dominicae  a  Luna  XIV.  ad  XX. 
supputabantur,  a  Sulpitio  Severo  introductus  est :  quem  et  Britones,  cum 
Pictis  et  Scotis  receperunt.  Tom.  5.  pag.  368.  et  tom.  6.  pag.  495 — 501. 

CCCCXI.  S.  Meliorem  sive  Melorum  in  Britannia  hoc  anno  passum  refert  Phi- 
lippus  Ferrarius  :  quum  Capgravius,  ab  eo  citatus,  in  ipsis  Christianse 
fidei  a  Britannis  acceptae  primordiis  id  contigisse  narret.  Tom.  5.  pag. 
616. 
Constans,  ex  monacho  primum  Csesar  deinde  Augustus  designatus,  el  pater 
ejus  Constantinus,  in  Gallia  caesi  sunt :  atque  Britannia,  in  hisce  partibus 
Romanse  reipublicse  cella  penaria  (ut  earn  in  Batavia  sua  recte  celebrat 
Hadrianus  Junius)  militum  inde  abductorum  prsesidio  nudata,  a  Romanis 
est  amissa.  Ibid.  pag.  263.  et  tom.  6.  pag.  128,  129. 
In  Britannnica  historia,  post  tertium  Aetii  consulatum  (qui  in  annum 
Christ!  CCCCXLVI.  incidit)  Pictis  et  Scotis  Britanniam  devastantibus, 
Guitelinus  Londinensis  archiepiscopus  Constanlinum  fratrem  Aldroeni 
regis  Armoricae  cum  exercitu  in  patriam  perduxisse,  regem  inunxisse,  et 
cum  conjuge  (quam  ex  nobili  Romanorum  genere  ortam  ipse  educaverat) 
copulasse  memoratur.  Post  decennium  vero  a  Picto  quodam  occiso  Con- 
stantino, filius  ejus  primogenitus  Constans,  Wintoniae  in  ecclesia  .-^mphi- 
bali  vitae  monasticae  addictus,  in  regno  illi  successisse  dicitur;  eoque  Lon- 
dini  Pictorum  familiarium  proditione  mox  perempto,  Vortigernus,  qui 
Saxones  hue  invitavit,  regnum  occupavisse :  duobus  junioribus  Constan- 
tini  61iis  in  cunis  adhuc  jacentibus,  Aurelio  Ambrosio  et  Uthcrpendra- 
cone,  in  Armoricam,  ut  ejus  insidias  effugerent,  nutritorum  cura  ab- 
ductis.  Tom.  5.  pag.  89,  90.  et  424 — 426.  Verum  priscae  historiae  fidem 
recentioribus  hisce  figmentis  longe  esse  praeferendam,  nemo  prudens  du- 
bitaverit. 

CCCCXII.  Celestius  Scotus,  Pelagii  Achates,  in  Carthaginiensi  synodo  damna- 
tus,  ad  Innoeentium  I.  Romanum  pontificem  frustra  appellat :  tom.  5. 
pag.  267.  quem  et  ipsum  Scotum  fuisse,  recentiorum  nonnulli  ridicule 
sunt  opinati.  Tom.  6.  pag.  128. 


INDEX  CHRONOLOGICUS,  565 

Anno  Christi. 

S.  Albeus  cum  sociis  suis  in  patriam  reversus,  ad  aquilonalem  Hiberniee 
partem  navigiolum  appulit :  ubi,  eo  jubente,  Colmanus  unus  e  familia 
ipsius  cellam  aedificavit,  quae  Chell-ruaid  est  appellata.  Ipse  vero 
Albeus,  rege  Dal-araidensi  Fintano  ad  fidem  converso  et  baptizato, 
circuibat  totam  Hiberniam,  Cbristo  multos  lucrifaciens.  Tom,  6.  pag.  346, 
347.     De  ejus  regula,  vid.  ibid.  pag.  484. 

S.  Ninianus  Britannus,  Candidse  Casae  episcopus,  Australes  Pictos  ad  fidem 
Christ!  convertit.  Ibid.  pag.  200 — 209.  Frater  quoque  ipsius,  S.  Pie- 
beias,  cum  eo  vixisse  dicitur.  Ibid.  pag.  209. 
CCCCXVIII.  Romani  qui  in  Britannia  relict!  fuerant,  a  barbararum  gentium 
minis  sibi  metuentes,  thesaurorum  suorum  magna  parte  in  scrobibus  oc- 
cultata,  reliquam  secum  in  Gallias  detulerunt.    Ibid.  pag.  129. 

S.  Amatori  Antissiodorensi  episcopo  Calendis  Mails  defuncto  S.  Germanus 
successit,  a  praefectura  seculari  raptus  ad  sacerdotium  :  in  cujus  disci- 
plinam  sese  tradidit  noster  Patricius.  Tom.  5.  pag.  436.  et  torn.  6.  pag. 
395—398.  456. 

Gunifortus  Scotica  gente  natus,  persecutione  in  patria  fervente,  una  cum 
fratre  Gunibaldo  et  duabus  sororibus,  in  Germaniam  profectus  fuisse  di- 
citur. Ibi  duae  sorores  virgines  cruentissima  Cccde  palmam  martyrii 
adeptae,  fratres  vero  inde  in  Italiam  discedentes  ad  Camaram  usque  civi- 
tatem  pervenisse,  eodemque  in  loco  (ut  Jacobus  Guallus  significat)  vel 
Comi  (ut  alii  malunt)  Gunibaldus  cruento  mactatus  gladio,  Mediolani 
vero  Gunifortus  ab  infidelibus  confixus  sagittis  fuisse  traditur;  et  quidem 
Theodosio  Mediolani  turn  agente,  si  Thomac  Dempstero  credimus :  qui 
minus  consideravisse  videtur,  flagrantem  banc  in  Italia  et  reliquo  occi- 
dente  persecutionem  Maximiani  alicujus  potius,  quam  Christiani  impe- 
ratoris  Theodosii,  tempora  decuisse.  Tom.  6.  pag.  348,  349. 
CCCCXX.  Fastidius  Britannorum  eplscopus,  scripsit  ad  Fatalem  quendam  de 
vita  Christiana  librum  unum,  et  de  viduitate  servanda  alium.  Tom.  5. 
pag.  364,  365. 

S.  Ninianus,  relicta  Candida  Casa,  cum  discipulis  suis  Hiberniam  petiisse, 
ibique  impetrato  a  rege  loco  amceno  Cluayn-Coner  dicto,  ccenobium 
magnum  constituisse  dicitur.   Tom.  6.  pag.  209. 

S.  Ibarus  missus  ad  evangelium  prsedicandum  per  Hiberniam,  innumeros 
ad  fidem  Christi  convertisse  fertur,  et  precibus  suis  cum  alias  regni  partes 
tum  praecipue  regionem  Magni  Colmanni  regis  Midix  a  pestilentia  libe- 
rasse.  Commoratus  ille  est  in  Campo  Gessyl,  in  Arranicis  insulin,  potis- 
simum  vero  in  Beg-ery  insula  non  procul  a  Wexfordia.  Ibid.  pag.  348. 

B.  Augustini  de  Bde  in  occidentalibus  insulis  reccpta  testimonium.  Tom.  5. 
pag.  13.  et  torn.  6,  pag.  353. 
CCCCXXII.  Cum  Britannos  a  Circio  quidem  (id  est,  ex  Hibernia)  Scoti,  ab 
aquilone  vero  Picti,  prima  ilia  a  Gilda  commemorata  dlrisslina  vastatione 
conculcarent ;  illi  subjectionem  Romano  Imperio  repromittentes,  ab  Ho- 
norio  Augusto  legionem  auxiliarem  impetrarunt :  quae,  hostibus  depulsis, 
subjectos  cives  ex  imminenti  captivitate  liberavit.  Tom.  6.  pag.  122,  123. 
129,  130. 

Insulani  murum  cespititium,  prorsus  inutllera,  inter  fretum  Dunbritannt- 
cum  et  Edenburgicum  construxerunt.   Ibid.  pag.  131,  132. 
CCCCXXIV.  S.  Ercus;  primus  Slaniae  episcopus,  natus  est.     Ibid.  pag.  410. 


566  INDEX  CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

CCCCXXV.  Gildas  Albanius  (patre  Cauno  sive  Navo,  quem  alii  libri  Scotorum 
alii  Pictorum  rcgem  fuisse  rcferunt)  in  Argathelia  ad  Cluidam  fluvium 
natiis  est ;  triginta  annia  ante  adventum  ipsius  in  Galliam.  Tom.  5.  pag. 
509.  et  torn.  6.  pag.  216. 
Secunda  a  Gilda  commemorata  vastatio ;  qua  Scoti  ct  Picti,  Romana  le- 
gione  revocata,  ruptis  terminis,  obvia  quseque  miserorum  Britonum  obtri- 
verunt.   Tom.  G.  pag.  133,  134. 
Oppress!    Biitanni,  ad   V'alentinianum  III.   (ex  Csesare  nupenrirae  factum 
Augustum)  legatiune  niissa,  novam  legionem  auxiliarem  e  Galliis  trans- 
missam  obtinuerunt :  quae,  Gallionis  Ravennatis  ductu,  Pictos  et  Scotos 
anniversarias    praedas   agentes   tempore    autumni   trans    maria   fugavit. 
Ibid. 
■  CCCCXXVI.  Muri  ccspititii   loco  lapideus  est  erectus  :  et  in  litore   oceani  ad 
meridianam  plagam,  adversus  barbarorum  incursiones,  turres  per  inter- 
valla  ad  prospectuni  maris  sunt  coUocatae.  Tom.  G.  pag.  134 — 140. 
CCCCXXVII.   Gallio  ex  Britannia  et  Mavortius  ex  Ravenna  in  Africara  contra 
Bonifacium  missi,  in  ipsa  exscensione,  profiigatis  eorum  copiis,  sunt  in- 
terfecti.   Tom.  6.  pag.  132. 
Laeogarius,  Nelli  magni,  Nseigiallacb  dicti,  filius,  in  Hibernia  regnare  ccepit. 
Ibid.  pag.  517. 
CCCCXXVIII.  "  Felice  et  Tauro  consulibus  Saxones  ad  Britanniam  venisse,  et 
a  Guortigirno  susceptos  fuisse,"  anonymus  Ninii  interpolator ;  "  partem 
Galliarum   propinquam    Rheno,    quam   Franci    (Saxonibus  contermini) 
possidendam  occupaverant,  Aetii  comitis  armis  receptam,"  affirmat  Pros- 
per in  chronico  ;  quo  tempore  Tlieodemeri  regi  Francorura  (Faramundo 
aliis  dicto)  fiiio  Richemeris  interfecto,  filius  ejus  Clilogio  sive  Chlodio  in 
regno  Franciae  successisse  existimatur.    Tom.  5.  pag.  460. 
Timotheum  quendam    contra   divinam   et  humanani   in   Christo  naturam 
impie  inter  Britannos  disputavisse,   male  traditum  est  a  recentioribus. 
Ibid  pag.  3G5,  3GG. 
Rosinus  Floridus,  homo  Utopicus,  a  Celestino  P.  Scotorum  episcopus  con- 
secratus  fuisse  fingitur.  Tom.  6.  pag.  350. 
CCCCXXIX.  Agricola  Pelagianus  (quem  eundem  cum  Leporio  fuisse,  sine  ulla 
ratione,  statuit  Balaeus)  Severiani  episcopi  Pelagiani  (quem  cum  Severo 
Sulpitio  Aquitano  temere  confundit  idem)  filius,  ut  in  chronico  suo  refert 
Prosper,  ecclesias  Britanniae  (non  Hibernia;,  ut  Onuphrii  habet  editio) 
dograatis  sui  insinuatione  corrupit.     Sed  actione   Palladii  diaconi,  papa 
Celestinus  Germanum  Antissiodorensem  episcopum  vice  sua  mittit ;  et, 
deturbatis  haereticis,  Britannos  ad  Catholicam  fidem  redigit.   Tom.  5.  pag. 
3G6— 369. 
Ad  Celestini  authoritatem  accessit  etiam  liic  numerosae  Gallicanonim  epis  • 
coporum  synodi  calculus :  qui  Britannorum  Icgatione  audita,  Germanum 
Antissiodorensis  et  Lupum  Tricassinae  ecclesi£e   episcopos,  ut  huic  rei 
gerendas    maxime   idoneos,   in  Britanniam  mittendos  delegerunt.     Ibid. 
371—373. 
Praeclari  pontifices,  temporibus  hybernis  mari  se  committentes  (ut  in  vita 
Lupi  legiraus)    sedata  in   occano  oborta    tempestate,   Britannica  potiti 
arena,  in  synodo  Verolamii  habita  perversi  dogmatis  patronos  divinorum 
testimoniorura  auctoritate  coufutarunt.  Ibid.  pag.  374,   375.     Ubi  Ger- 


INDEX  CHRONOLOGICUS. 


567 


Anno  Christi. 

manus,  disputatione  finita,  S.  Albani  sepulchrum  reclusisse;  aliorumque 
sanctorum  reliquiis  ibi  depositis,  massam  pulveris  sanguine  martyris 
adhuc  rubenlem  in  patriam  secum  asportavisse  memoratur.  Tom.  5.  pag. 
376,  377. 

Druides  sive  Magi  Hibernici  adventum  B.  Patricii  ante  triennium  praedix- 
isse  perhibentur.  Tom.  6.  pag.  412. 
CCCCXXX.  Cum  Saxones  Pictique  bellum  adversus  Britones  junctis  viribus 
susciperent ;  maxima  pars  exercitus  Britannici  tempore  quadragesimali 
a  Germano  et  Lupo  baptizatur  :  et  peracta  solennitate  paschali,  Celebris 
ilia  victoria  AUeluiatica  obtinetur.  Tom.  5.  pag.  381 — 386. 

Miraciila  per  Germanum  et  Lupum  hie  edlta,  a  Constantio  in  vita  S.  Ger- 
man), Gilda  in  libro  de  victoria  Aurelii  Ambrosii,  et  aliis  commemorata. 
Ibid.  pag.  384,  385. 

De  Ketelo  vel  Cadello  subulco  a  S.  Germano  ad  regnum  evecto,  ibid.  pag. 
384.  Christianismo  in  Britannia  deficiente,  ibid.  pag.  386,  387.  Du- 
bricio  in  deztrali  Britannia,  sive  Australi  Cambria,  ibid.  pag.  102,  103. 
388.  et  Patricio  in  Scottiis  ac  Britanniis,  archiepiscopo  a  Germano  et 
Lupo  constitute,  torn.  6.  pag.  399,  400.  Cantabrigiensibus  doctoribus  ad 
Felagianam  hseresim  debellandam  cooperariis  ab  eis  assumptis,  torn.  5. 
pag.  388,  389.  atque  Oxoniensis  academiae  institutis  a  Germano,  per 
anni  dimidium  illic  moram  trahente,  comprobatis,  ibid.  pag.  381 — 384. 
fabuls. 

S.  Germanus  in  Galliam  rediens,  Briocum  (e  territorio  Corcagiensi,  ut 
quidam  volunt,  oriundum)  in  pietatis  disciplinis  instituendum,  secum 
abduxisse  dicitur  :  eum  videlicet,  qui  Briocensis  in  Britannia  Armorica 
ecclesiae  primus  fuit  episcopus.  Ibid.  pag.  393,  394. 
CCCCXXXI.  Scoti  et  Picti  totam  aquilonalem  extremamque  Britanniee  partem, 
vacuam  prope  indigenis,  usque  ad  murum  ilium  lapideum  inter  fretum 
Dunbritannicum  et  Edenburgicum  ante  quinquennium  constructum, 
capessunt:  torn.  6.  pag.  140.  indeque  tertiam  illam  a  Gilda  commemora- 
tarn  vastationem  adorsi ;  muri  custodibus  deturbatis,  muro  ipso  per- 
rupto,  et  indigenarum  intra  murum  horribili  caede  strageque  facta,  mi- 
seros  Britannos  civitatibus  derelictis  ad  soUtudines  confugere  coegerunt: 
ibid.  pag.  141,  142.  qua  in  re  Scotorum  Albiensium  historici  strenuam 
Grimi  vel  Graimi  cujusdam  operam  praedicant :  a  quo  pcrfossum  ilium 
murum  Graham's  dike  vel  Grime's-dike  appellationem  ad  hodiernum 
usque  diem  retinuisse  volunt.    Ibid. 

Ad  Scotos  in  Christum  credentes  ordinatum  a  papa  Celestino  Palladium 
episcopum  missum  fuisse,  testatur  Prosper  in  chronico.  Tom.  5.  pag.  367. 
et  tom.  6.  pag.  353.  356.  Unde  vel  explicandum  vel  corrigendum,  quod 
in  libro  contra  Cassianum  idem  prius  scripserat,  Celestinum,  ordinate 
Scotis  episcopo,  barbaram  insulam  (sic  enim  Hiberniam  appellat)  fectsse 
Christianam.  Tom.  5.  pag.  367.  et  tom.  6.  pag.  352,  353,  354. 

Quomodo  Palladius  primus  Scotorum  sive  Hibernorum  dictus  fuerit  epis- 
copus, tom.  6.  pag.  354.  462.  Romanae  ecclesise  fuit  ille  dlaconus;  non 
vitffi  Chrysostomi  scriptor,  aut  Grdecus  aliquis  Palladius.  Ibid.  pag. 
356 — 366. 

A  Celestino  ad  praidjcandum  Hibernis  cum  duodecim  aliis  missus,  in  Lagi- 
niam  advenisse  traUiturj  ibique  tribus  fundatis  ecclesiolis  discipulos  suos, 


566 


INDEX  CHRONOLOGICU9. 


Anno  Christi. 

Augustinum,  Benedictum,  Silvestrum  et  Solonium  prtefecisse.    Tom.  S. 
pag.  308,  369. 

Cum  ibidem  princeps  loci,  Natlii  filius  Garrchon,  illi  resisteret,  et  feri  ho- 
mines doctrinam  illius  nollent  suscipere;  in  Albanian!  inde  profectus, 
S.  Servanum  a  se  ordinatum  episcopum  ad  Orcadas  insulas  (ut  populum 
rudem  Cliristiana  pietate  institueret)  misisse,  S.  Tervanum  et  baptlzavisse 
et  Pictorum  postea  archiepiscopum  constituisse  ;  atque  Forduni  demum 
in  terra  I'ictorum  XVIII.  Calend.  Januar.  mortem  obiisse  diciiur ;  ibid, 
pag.  405.  368,  3C9,  370.  398.  210,  211,  212.  quum  ista  tamen  de  Ter- 
vani  arcliiepiscopatu  et  Servani  ad  Orcadienses  legatione  (si  qua  fuit) 
Palladii  excessu  longe  posteriora  fuisse,  temporum  evincat  ratio. 
CCCCXXXII.  Audita  morte  Palladii,  Patricius  a  Germano  Antissiodorensi 
episcopo  Romam,  una  cum  Segetio  presbytero  ad  Celestinum  P.  missus  ; 
ab  Amatore  vel  Amathieo  quodam,  ut  volunt  nonnuUi,  ab  ipso  vero  Ce- 
lestino,  ut  alii,  episcopus  consecratus  est :  Auxilio  presbyteri,  et  Yser- 
nino  diaconi  ordine,  eodem  tempore,  collalo.  Tom.  6.  pag.  396 — 100.  370, 
371. 

Patricius  ad  convertendos  Hibernos  loco  Palladii  missus,  secundus  eoruni 
arcliiepiscopus  a  Celestino  constitutus  est :  ibid.  pag.  355.  300.  399. 
400.  463.  priore  Magonii,  quod  a  S.  Germano  acceperat,  nomine  in 
novum  Patricii  commutato.  Ibid.  pag.  400.  378.  395. 

Patricius,  cum  XX.  comitibus,  (quorum  unus  Germanus  Lateranensia  cano- 
nicus  fuisse  dicitur)  instituto  in  Hiberniam  itinere,  ad  prseceptorem  suum 
B.  Germanum  Antissiodorensem  episcopum  I'.rvertisse,  et  apud  Britannos 
in  partibus  Cornubiae  et  Cambriae  (ubi  et  Menevise  coenobium  eum  con- 
struxisse  ferunt)  aliquamdiu  substitisse  traditur.  Tom.  5.  pag.  106.  508. 
540.  ettom.  6.  pag.  401—404.  378. 

Septembris  die  XVI.  S.  Ninianus  Britannus,  qui  Pictos  australes  ad  fidem 
Christi  convertit,  mortem  obiisse  scribilur.  Tom.  6.  pag.  209,  210. 

Primo  anno  pontificatus  Xysti,  qui  in  Romana;  ecclesioe  regimine  successit 
Celestino,  B.  Patricius  cum  familia  sua  ad  Wicloanum  sive  Dese  portum 
in  regione  Evolenorum  appulit.  Tom.  0.  pag.  371.  404,  405.  442,  443. 
Familia  ilia  ex  XXXIV.  viris  constabat :  quorum  XXIV.  discipuli  ipsius 
fuisse  memorantur.  Ibid.  pag.  404.  In  his  erant  et  sororum  B.  Patricii 
filii,  Tigridiae  quidem,  Brochadius,  Brochanus,  Mogenochus,  Lunianus, 
et  alii,  facti  omnes  postea  episcopi ;  ibid.  pag.  381,  382.  Darerca;  vero 
ex  Coni  marito,  Mel,  primus  Ardachadensium  episcopus,  Riochus,  abbas 
monasterii  Inis-bo-Finde  in  stagno  Righi,  et  Munius ;  atque  ex  Resti- 
tute marito  altero,  S.  Nechtanus  episcopus,  S.  Dabonna,  S.  Magornanus, 
S.  Dariocus  episcopus  et  S.  Lugnathus.   Ibid.  pag.  382. 

Patricius,  Sinello  filio  Finchadi  Hibernorum  omnium  primo  baptizato,  a 
DeoB  portu  ad  castellum  Raith-inbheir  dictum,  indeque  ad  insulam  Holme- 
Patricke  profectus  est.  Ibid.  pag.  405. 

Carantocus  Britannus  Patricium  in  Hiberniam  secutus  est :  ubi,  cum 
multos  uterque  secum  haberet  clericos,  placuit  ut  in  diversas  insulse  paries 
alter  ab  altero  discederet.  Ibid.  pag.  407. 

Patricius,  relicta  Lagenia,  Ultoniam  adiens,  Dichonem  filium  Trichimi  cum 
univcrsa  sua  familia  ad  fidem  Christi  convertit :  a  quo  locum  non  longe 
ab  urbe  Dunensi  positum,  Hibernis  Sabhull  Padhrig,  hoc  est,  Horreum 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  569 

Anno  Christi. 

(id  enim  ea  vox  Hebridianis  hodieque  denotat)  Patricii  appellatum,  dono 
accepit,  Tom.  6.  pag.  405,  406. 
CCCCXXXIII.  Patricius  ad  antiquum  suum  dominum  Milconem  Clancboi- 
anum  regulum  Christo  lucrifaciendum  profectus,  illo  se  et  sua  omnia 
incendio  absumente,  duas  ejus  filias  Emerias  dictas  baptizavit ;  et  Sabal- 
lum  ad  domum  Dichonis  iterum  reversus  est.  Ibid.  pag.  406,  407. 

Postea,  Dichone  relicto,  cum  discipulis  suis  ad  portum  Colbdi  juxta  Boini 
flurainis  ostium  appulit :  relictoque  ibi  cum  navigio  nepote  sue  Lumano, 
ad  campum  Breg,  ubi  Themoriae  panegyris  a  Laeogurio  monarcha  et 
reliquis  Hibernise  regibus  eo  tempore  agebatur,  perrexit ;  ubi  in  itinere 
Sescneno  hospite  suo  cum  tola  familia  baptizato,  et  puero  Benigno 
(ipsius  in  ecclesia  Armachana  postea  successore)  secum  abducto,  primum 
Pascha  celebravit.   Ibid.  pag.  407 — 411. 

In  vigilia  paschali  accersito  ad  Lseogarium  per  nuncios  Patricio,  eorum 
unus  Erciis  filius  Dego,  Slaniae  postea  episcopus,  illi  assurgens  Deo  cre- 
didit :  die  vero  sequente,  quo  Dominicam  paschalem  die  Martii  XXVI. 
omnes  cycli  hoc  anno  exhibent,  regi  et  omnibus  ipsius  convivis  in  ccena- 
culo  Tliemoriae  ipse  se  stitit :  ubi  illi  assurrexisse,  et  Christo  nomen 
dedisse  traditur,  turn  Dubtachus  filius  Vulgairi  poeta  egregius,  tum 
Fingar  sive  Guignerus  ;  quern  idcirco,  a  patre  suo  Clitone  rege  ex  Hiber- 
nia  pulsum,  in  Armorica  cum  sociis  exulasse  ferunt.  Ibid.  pag.  409 — 412. 

Lseogario,  quod  doctrinae  ipsius  vehementer  restitisset,  interminatus  est 
Patricius,  ex  ejus  progenie  nullum  regem  postea  futurum  :  illo  uno  ex- 
cepto  quem  regina,  Christianam  fidem  jam  amplexata,  gestabat  in  utero. 
Ille  vero  natus  Lugaidus  dicebatur.    Tom.  6.  pag.  517. 

Patricius,  peracta  cum  Magis  concertatione  et  rege  Laeogario  in  increduli- 
tate  sua  relicto,  ad  locum  agonis  regalis  Tailltean  dictum  profectus,  Car- 
breum  regis  fratrem  frustra  convertere  tentavit :  tertium  vero  fratrem 
Conallum  nomine  (S.  Columbae  proavum)  baptizavit;  atque  in  loco  ipsi 
ab  eo  donato,  Domnach  Padraig  postea  dicto,  ecclesiam  et  monasterium 
constituit.    Ibid.  pag.  412,  413. 

S.  Lumanus,  Tigridiae  sororis  S.  Patricii  filius,  quum  in  portu  Colbdiano 
juxta  hodiemam  Pontanam  duobus  dierum  quadragenariis  avunculum 
frustra  expectasset,  adverso  Boyno  fiumine  ad  urbem  Trimmensem  na- 
vigio vectus,  Fairtchernum  cum  matre  sua  Britonissa  et  patre  Fedel- 
midio,  loci  domino,  totaque  ejus  familia  baptizavisse  traditur.  Indeque  a 
Patricio  et  Lumano,  qui  &am  regionem  a  Fedetmidio  dono  acceperunt, 
ecclesia  Trimmensis  primum  est  fundata.  Ibid.  pag.  413,  414. 
CCCCXXXIV.  Patricius,  relicto  charissimo  suo  Conallo  (sic  enim  Jocelinus 
cap.  55.  et  138.  eum  nominat)  ex  Midia  in  Connaciam  iter  suscepit ; 
oraculi  memor,  quo  olim  clamorem  ex  illis  partibus  auxilium  ipsius  im- 
plorantium  audire  sibi  visus  fuerat.  Tom.  6.  pag.  390.  Ubi,  novo  cum 
Magis  inito  certamine,  duodecim  hominum  milUa  ad  fidem  Christi  con- 
vertisse,  et  septem  filios  regis  Amalgithi  uno  die  baptizavisse,  populoque 
noviter  converso  magistrum  Mancenum  pra:fecisse,  meraoratur.  Ibid,  pag, 
425,  426.  In  Connacia  quoque  septem  annis  commoratus  fuisse  dicitur 
ipse  Patricius.  Ibid.  pag.  430. 
CCCCXXXIX.  Secundinus,  Auxilius  et  Isserninus  episcopi  missi  sunt  in  Hi- 
berniam,  in  auxilium  Patricii :  torn.  6.  pag.  401,  437,  438.  quorum  duo 


570  INDEX  CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

priores,  Restituti  Longobardi  et  Darercee  sororis  S.  Patricii  fuerunt  filii ; 
eorumque  alter  in  Domnach-seachlain,  alter  in  Ceallusalli  sedem  suam 
episcopalem  coliocavit.     Tom,  G.  pag.  383,  384. 

CCCCXLIII.  Patricius  in  loco  hodie  Ard-Patrick  ab  eo  dicto  ad  orientalem 
Louthiae  partem  commoratus,  S.  Moctheo  Bntanno  (quem  Bachiarium 
ilium  fuisse,  cujus  ad  Januariuin  de  recipiendis  lapsis  extat  epistola, 
recentiores  perperam  existimant)  ad  se  venienti  Luuthiam  concessit ; 
qui  primus  Ludunensis  numeratur  episcopus.  Ibid.  pag.  415.  416. 
Louthia  discedens  Patricias,  ecclesiam  Clochorensem  condidit:  ibidemque 
discipulo  suo  S.  Kertenno  sive  Mackartino  successore  relicto,  Feartse  (a 
Dairo  loci  domino  sibi  donatae)  ad  orientalem  Armachiae  partem  cum 
suis  consedit;  ubi  et  soror  ipsius  Lupita  virgo  sepulta  jacet.  Ibid.  pag. 
381. 41C, 

CCCCXLV.  In  saliceto,  quod  ab  eodem  Dairo  accepit,  Drum-sailech  dicto, 
B.  Patricius  Armachiani  fundavit ;  eamque  ecclesiam  totius  Hiberni^ 
primariam  atque  metropoliticam  constituit.  Ibid.  pag.  414.  418.  419. 
438. 
Ad  cladem,  quam  Britannis  Picti  et  Scoti  attulerant,  magna  accessit  fames  ; 
quam  solo  venatoriae  artis  solatio  sublevabant.  Ibid.  pag.  141. 

CCCCXLVI.  Aetii  Romanae  militise  magistri,  in  Gallia  tunc  agentis,  auxilium 
Biitanni  frustra  implorant :  torn.  5.  pag.  424.  et  torn.  6.  pag.  143.  de 
quo  itaBlondus,  Decad.  1.  lib.  2.  "Britanni  a  Scotis  Albiensibus  Pictisque 
agitati,  ab  jEtio  postularunt  ut  copias  sibi  mitteret,  in  illarum  supple- 
mentum,  quas  Valentinianus  ex  Senonibus  missas  paulo  post  in  Africam 
fecerat  transportari.  iEtium  vero  GallicanEe  expeditionis  cura  imprimis 
occupaverat :  et  Hunnorum  apparatus,  qui  dietim  nunciabantur,  deter- 
rebant,  ne  quas  haberet  copias  diminueret.  Qua  ratione  nequivit  Bri- 
tannorura  precibus  satisfacere."  Rex  vero  Hunnorum  erat  tunc  Attila; 
qui,  ut  Marcellini  comitis  verbis  rem  narrat  Beda,  lib.  1.  hist.  cap.  13. 
*'  totam  pene  Europam,  excisis  invasisque  civitatibus  atque  castellis  cor- 
rosit."  Regemquoque  Vandalorum  "  Gensericum  in  Scotiam  ac  Britan- 
niam  transivisse,"  scribit  Irenicus,  ibique  "  se  retinuisse,  usque  dum  Attilae 
superbia  deferbuerat :"  tom.  5.  pag.  464,  465.  de  quo  tamen  altum  apud 
nostros  silenliura  :  nisi  hue  fortasse  spectare  quis  putaverit  Gervasii  Til- 
lesburiensis  illud,  "  Sub  Cantabrigia  locus  erat,  Vandelbiria  dictus  ; 
eo  quod  illic  Vandali,  Britannise  partes  sseva  Christianorum  peremp- 
tione  vastantes,  castrametati  sunt.  Ubi  ad  monticuli  apicem  fixere  ten  ■ 
toria,  planities  in  rotundum  vallata  circumcluditur,  unico  ad  instar  portse 
aditu  patens  ad  ingressum." 

CCCCXLVII.  Britanni  quarto  ante  Anglo-Saxonum  adventum  anno,  regem 
sibi  praefecerunt  Vortigernum  :  anonymo  Ninii  interpolatore  qui  a  ve>-o 
tempore  adventus  Anglorum  aberravit  longius,  et  Matthseo  Florilego  qui 
ad  rectam  illius  designationem  accessit  proxime,  in  hoc  consentienlibus, 
tom.  5.  pag.  460,  461.  Infaustus  vero  hie  tyrannus,  ut  eum  appellat  Gil- 
das,  cum  propria  filia  incestis  nuptiis  initis,  filium  ex  ea  sustulisse  dicitur, 
Faustum  nominatum.  Ibid.  pag.  439,  440. 
Ejusdem  quoque  tempore  Christiana  fides  iterum  corrumpi  ccepta  est ;  tum 
Pelagiana  (qua  et  ipsum  Vortigernum  contaminatum  fuisse  aiunt)  tum 
Ariana  haeresi  in  Britannia  denuo  erumpente.  Ibid,  pag.  429. 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  571 

Anno  Christi. 

Dira  fame  profugos  Britannos  infestante,  alii  hostibus  raanus  dare  coacti 
sunt ;  alii  strenue  resistentes,  et  non  in  homine  sed  in  Deo  fidentes,  stra- 
ges  hostibus  dabant :  torn.  5.  pag.  425.  et  torn.  6.  pag.  143.  quo  et  illud 
Blondi  referendum.  "  Romani  cives,  qui  Britanniam  frequentes  diversis 
respectibus  inhabitabant,  et  ipsi  simul  Britanni,  salutis  desperatione 
animos  faciente,  arma  ceperunt :  et  Scotos  Albienses  Pictosque,  a  quibus 
agitabantur,  praelio  superarunt;  ac  in  ulteriorem  insulae  partem  recedere 
compulerunt."  Verum  Seotos  grassatores  domum  in  Hiberniam  suam 
esse  reverses,  Gildam  et  Bedam  authores  hie  habemus  locupletissimos  : 
qui  et  Pictos  in  extrema  parte  insulae  tunc  prlmum  et  deinceps  requie- 
visse  addunt.   Tom.  C.  pag.  143,  144. 

Videns  S.  Patricius  (ut  in  vita  ipsius  cap.  92.  habet  Jocelinus)  in  Hibernia 
messem  quidem  multani,  operarios  vero  paucos ;  transfretavit  in  Britan- 
niam, adquisiturus  sibi  coadjutores  in  agrum  Dominicum  et  cooperarios. 
Ubi  et  patriotarum  suorum  multos  Pelagiana  et  Ariana  haeresi  infectos 
ad  viam  veritatis  reduxit.  Tom.  5.  pag.  429.  "  CoUectos  denique  viros 
multos  literates  et  religiosos  secum  adduxit:  e  quibus  triginta  in  episco- 
palis  officii  fastigium  pestea  subliraavit,"  In  reditu  vero  ad  insulas  maris 
convertendas  divertcns,  in  Mannia  discipulum  suum  Germanum,  in  aliis 
insulig  "  singulos  aut  etiam  plures  praefecit  prsesules  de  discipulis  suis ; 
sicque  Hiberniam  repetiit."  Tom.  6.  pag.  179 — 181.  401. 
CCCCXLVIII.  S.  Secundinus  sive  Saechnallus,  hymno  in  laudem  S.  Patricii 
avunculi  sui  composite,  Hibernicerum  omnium  episcoporum  primus  in 
terra  ilia  mortem  ebiit,  et  in  ecclesia  sua  de  Domnacli-seachlain  sepultus 
est.  Ibid.  pag.  383.  437,  438.  Pest  cujus  mortem  habita  vidctur  sy- 
nedus  Patricii,  Auxiiii  et  Issernini:  cujus  adhuc  superstites  habemus 
canenes.     Ibid.  pag.  491.  510. 

Patricius,  per  Midiam  ad  Lagenlam  progressus,  Dublinienses  cum  rege  sue 
Alpine  ad  fidem  Christi  converses  baptizavisse,  et  sedi  suae  Arniachanae 
tributaries  fecisse  dicitur  :  ibid.  pag.  422 — 424.  filios  queque  Dunlainge 
similiter  baptizavisse  ;  et  aquilonalium  Laginiensium,  quibus  illi  prae- 
erant,  nepetem  suum  AuxiUum  episcopum  constituisse.  Ibid.  pag.  384. 
Fiechura  denique,  Dubtachi  poetae  (de  que,  ad  annum  433.)  discipulum 
episcopum  erdinavisse;  qui  ipsius  jussu  gentem  Ceanselach  ad  iidem 
convertit  et  baptizavit.  Undc  ipsi,  et  ejus  In  sede  Sleibhtiensi  succes- 
seribus,  totius  Lageniae  archiepiscepatum  collatum  fuisse  ferunt.  Ibid, 
pag.  374.  410.  424.  425. 

Meroveus,  filius  (ut  a  Sigcberto,  Blonde  et  Krantzio  nen  male  est  traditum) 
Clodienis  sive  Chlogienis,  in  Francia  regnare  coepit:  a  quo  sequentes 
Francorum  reges  Merevingorum  nomen  tulerunt.  Tern.  5.  pag.  466, 
467. 

Apud  Britannos,  cum  rcrum  abundantia,  crevit  luxuria  et  malorum  genus 
omne.     Ibid.  pag.  428,  429. 

S.  Gerraanus,  assumpte  secum  discipulo  sue  Severe  Trevirensi  episcope,  se- 
cundam  in  Britannia  legationem  ebiit :  ubi,  Claudie  Elaphii  viri  primarii 
Alio  sanato,  damnates  Pelagianos  ex  insula  depulit;  posteaque  in  Italia, 
pridie  C'alendas  August),  ipse  mortuus  est.     Ibid.  pag.  434 — 439. 

De  regis  Vortigerni  cum  S.  German©  congressu,  et  interitu  subsccuto,  fa- 
bulae.     Tom.  5.  pag.  439,  440. 


572  INDEX    CHRONOLOGICUS, 

Anno  Christi. 

CCCCXLIX.  S.  Patricium  Glastoniam  venisse,  duodecim  fratres  anachoritice 
viventes  ibidem  repertos  congregavisse,  alque  abbatem  ab  m  electum 
vitam  ^gyptiorum  monachorum  more  agere  eos  docuisse  coenobialem, 
quidam  referunt:  torn.  5.  pag.  136.  quod  ad  magnum  nostrum  Patricium 
referendum  Glastonienses  monachi  contendunt ;  charta  etiam  ipsius  no- 
men  prseferente  ad  hoc  comprobandum  conficta  :  ibid.  pag.  26,  27.  34, 
35.  t32.  143.  152.  et  tom.  6.  pag.  439 — 442.  quum  nos  domesticum  ip- 
sius, Sen-Patricium  sive  senem  Patricium  dictum,  hie  potius  intelligen- 
dum  existimemus.     Tom.  6.  pag.  438.  445.  458. 

Noster  vero  Patricius,  in  messe  Hibernica  adhuc  desudans,  seminata  in 
regionibus  Laginensium  fide,  ad  Momonienses  perrexit :  eorumque  regem 
vEngusum  sive  jEneam  filium  Nadfraichi  Cassilise  baptizavit.  Ibid, 
pag.  426. 

Albeus  et  Declanus  ad  eos  salutandos  Cassiliam  profecti,  Patricio  se  subje- 
cerunt :  ibique  in  Declani  sede  Ardraoriensi  gentis  Nandesianae  episco- 
patus,  in  Albei  sede  Imelacensi  Momoniae  archiepiscopatus  est  constitu- 
tus.  Duorum  vero  reliquorum  episcoporum  qui  ante  Patricium  Hibernis 
evangelium  annunciarunt,  alter  Kiaranus  libentissime,  alter  vero  Ibarus 
aegre  admodum  illi  se  submisisse  dicitur.     Ibid.  pag.  355.  427,  428. 

In  Aranica  insula,  S.  Albeo  ab  jEnguso  rege  donata,  ab  Enna  abbate  in- 
signe  constructara  est  monasterium  :  idemque  Albeus  in  Thylen  insulam 
se  migrare  cogitans,  ab  eodem  jEnguso  est  impeditus.  Ibid.  pag.  428, 
429. 

Enna  autera  iste  Endeus  fuisse  putatur,  filius  Conalli  Deyre  sive  Rubei 
ducis  Ergallensium,  et  Brigas  filiae  Anmerini  ducis  Ardconnachice  :  qui 
ante  sedem  in  Aranica  insula  positam  monachis  centum  et  quinquaginta 
in  Latiensi  ccenobio  apud  Italos  prsefuisse  dicitur.  Ibid.  pag.  533.  Vid. 
infra,  eosque  ad  Aranicam  insulam  secum  adduxisse  circa  annum  DXXX. 

B.  Patricius  septem  annis  continuis  in  regno  Momoniae  comraoratus  fuisse 
dicitur.     Ibid.  pag.  430. 

De  veterum  hostium  subito  adventu  sparsus  rumor  Britannis  terrorem  in- 
jicit :  subsecuta  deinde  peste  tantam  eorum  in  brevi  sternente  multitu- 
dinem,  ut  sepeliendis  mortuis  vivi  non  sufficerent.  "  Sed  ne  morte  qui- 
dem  suorum,"  ut  inquit  Beda,  "  nee  timore  mortis  hi  qui  supererant,  a 
morte  animae,  qua  peccando  sternebantur,  revocari  poterant."  Tom.  5. 
pag.  441. 
CCCCL.  Anglo-Saxones  a  Britannorum  rege  Vortigerno  et  consiliariis  suis  ac- 
cersiti,  duce  non  rege  suo,  vel  Vertegerno  (ut  Paulus  Diaconus)  vel  Vor- 
tigerno (ut  Blondus)  vel  Vertigomaro  (ut  Pomponius  Laetus  et  eum, 
in  Hercule  suo  Prodicio,  Stephanus  Vinandus  Pighius  secutus  somniavit) 
sed  Hengisto  et  Horsa  fratribus,  Victgisli  filiis,  tribus  longis  navibus 
transvecti,  ad  Cantli  insulam  Thanaton  appulerunt.  Tom.  5.  pag.  442 — 
445.  449—464.  467,  468.  511. 

lidem  hie  receptl,  cum  hostibus  qui  ab  aquilone  ad  aciem  venerant  certa- 
mine  inito,  victoriam  obtinuerunt.  Ibid.  pag.  469.  Fabius  Ethelwerdus 
elGuilielmus  Malmesburiensis  Scotos  hos  fuisse  aiunt;  Pictos  Galfridus 
Monemuthensis,  rationibus  GildsB  et  Bedae  convenientibus  ;  Pictos  simul 
et  Scotos  Henricus  Huntingdoniensis ;  quos  et  venisse  usque  ad  Stan- 


INDEX    CHRONOLOGICUS,  573 

Anno  Christi. 

fordiam  addit,   qua  sita  est  in   austral!  parte  Lincolniae,  distans  ab  ea 
quadraginta  miliaribus. 
Kenanus  gentis  Connacticae  puer  a  tyrannide  regis   Leeogarii,  cui  obses 
fuerat   traditus,  S.  Kiarani   episcopi  opera  liberatus,   et  bonis  Uteris  a 
Nathano  viro  religiosissimo  eruditus,  postea  Gallias  adiit ;  et  apud  Tu- 
ronenses  in  ccenobio  S.  Martini  habitura  induit  monasticum.     Tom.  6. 
pag.  339. 
Olcanus  Hibernus  ex  Gallia,  ubi  diutius  Uteris  operam  dederat,  in  patriam 
reversus,  scholas  rexit;  atque  innumeros  discipulos,  quorum  plures  epis- 
copi sancti  fuerunt,  erudittone  et  doctrina  imbuit.     Ibid.  pag.  518. 
CCCCLI.  Memorabile  iUud  inter  Aetium   Romanae  miUtife  magistrum  et  At- 
tilam  Hunnorum  regem  in  campis  Catalaunicis  commissum  est  prselium; 
Francis  utrique  parti  sese  adjungentibus.     Meroveo  quidem  (ut  a  Blondo, 
Krantzio,  Gaguino,    Paulo  ^^miUo  et  aliis  habetur  traditum)   sub  Aetii, 
fratre  vero  ilUus  seniore  (ut  ex  Prisco  Panita  coUigitur)   una  cum  Scotis, 
vel  Scoeris  potius,  sub  Attilae  signis  militante.     Tom.  5.  pag.  465,  466. 
Ab   Hunnis  Attilam  secutis  Ilrsulanas  virgines  fuisse  caesas  nonnulU   au- 

tumant.     Tom.  6.  pag.  167. 

Anglo-Saxones  ex  patria  prolixiorem  armatorum  classem  ad  se  accersunt : 

quibus  a  Britannis  et  locus  habitationis,  et  militantibus  debita  stipendia 

sunt  concessa.     Tom.  5.  pag.  469.     Navium  XVII.  banc  fuisse  classem, 

apud  Ninium  leglmus  (licet    exemplaria  ilUus,   quae    Gildae    prseferunt 

noraen,  quaeque  Guilielmus  Malmesburiensis  est   secutus,  XVI.   tantum 

babeant:)  XVIII.  apud  Monemuthensem  Galfridum  et  Matthseum  Flo- 

rilegum  ;  in  quibus  quinque  Saxonum   millia,  cum   uxoribus  et  liberis, 

delata  fuisse  addit  Hector   Boethius.     Advenisse  autem  hos  de   tribus 

Germanise  populls  fortioribus,  id  est,  Saxonibus,   Anglis  et  Jutis,  docet 

Beda :  quarum  omnium   et  veteres   patrix,  ibid.  pag.  444 — 459.  469. 

et  novae  quas  in  Britannia  demum  adeptae  sunt  sedes,  ibid.  pag.   449 — 

454.  470,  471.   fusius  explicantur. 

Gildas  Albanius,  Patricii  Magni,   ut  Balaeus  quidem  vult,  discipulus,  ibid. 

pag.   36.    cum    presbyteri    fungeretur  officio,  gentes  quae    aquilonalem 

plagam  Britanniae  incolebant  partim  a  gentili  errore   partim  ab  baeretica 

pravitate  praedicatione  sua  liberavisse  dicitur,  gentemque  suam  ad  veram 

et  Catholicam  fidem  convertisse.     Tom.  6.  pag.  218,  219. 

CCCCLIII.  S.  Brigida,  in  Lagenia  genita,  Fochartae  apud  Louthianos  in  lucem 

est  edita.     Ibid.  pag.  162,  248,  249.  385.  446,  447. 

Hengistus    Londinensem   episcopum    Vodinum    interfecisse   dicitur :  quod 

Vortigernum  regem    ob  nuplias,   quas    cum   filia  ipsius   (Roxiena   sive 

Rowenna  foemina  ethnlca)  spreta  justa  conjuge  inierat,  acrius  reprehen- 

disset.     Tom.  5.  pag.  90. 

Anglo-Saxones,   occasionem  dissensionis  ac  dissidii  aucupantes,    stipendia 

menstrua  parce  nimis  atque  restricte  a  Britannis  sibi  suppeditata  causa- 

bantur.     Turn   subito,  inito  ad  tempus  foedere  cum  Pictis  quos  longius 

jam  bellando  pepulerant,   in  socios  arma  vertere  incipiunt.     Ibid.  pag. 

470. 

Anglo- Saxonicus  exercitus,  ut  post  Gildam  Beda  et  Henricus  Huntingdo- 

njensis  referunt,  "  proximas  quasque  civitates  agrosque  depopulans,  ab 

orientaU  mari  usque  ad  occidentale,   nuUo  prohibente,  suum  continuavit 


574  INDEX   CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

incendium  ;  totamque  prope  insulee  pereuntis  supcrficiem  obtexil.  Ru- 
ebant  eedificta  publica  simul  et  privata ;  passim  sacerdotes  inter  altaria 
trwcidabantur,  praesules  cum  populis  sine  uUo  respectu  honoris  ferro  pa- 
riter  ct  flammis  absumebantur  :  nee  erat  qui  crudeliler  interemptos  se- 
pulturae  traderet.  Itaque  nonnuUi  de  miserandis  reliquiis  in  montibus 
comprehensi  acervatim  jugulabantur.  Alii  fame  confecti  procedentes, 
manus  hostibus  dabant,  pro  accipiendis  alimentorum  subsidiis  aeternum 
subituri  servitium  :  si  tamen  non  continuo  trucidarentur.  Alii  transma- 
rinas  regiones  dolentes  petebant.  Alii  perstantes  in  patria,  trepidi  pau- 
perem  vitam  (in  montibus,  sylvis,  vel  rupibus  arduis)  suspecta  semper 
roente  agebant."     Tom.  5.  pag.  479,  480. 

Ex  iis  qui  transmarinas  petebant  regiones,  alii  ad  Bataviam  putantur  appu- 
lisse,  ibique  arcem  Britannicam  Brittenburgum  dictam  vel  construxisse, 
vel  a  Romanis  potius  jam  derelictam  occupavisse  :  alii,  duce  Riovalo  (qui 
ApoUinarts  Sidomi  Riothamus,  et  Jornandis  Riothimus  esse  videtur) 
Aremoricam,  Britanniam  minorem  ab  eis  postea  dictam^  sibi  subjecisse  : 
ibid.  pag.  481 — 487.  cujus  posterioris  transmigrationis  Blondus  (qui  earn 
tamen  ad  annum  Christi  CCCCLXXIV.  non  ita  recte  retnlit)  sub  finera 
libri  II.  decadis  I,  ita  meminit  :  "  Britanni  patria  extorres,  eo  anno 
(qui  fuit,  Zenonis  et  AugustuU  imperii  et  Odoacris  regni  initio,  ab  incli- 
natione  rei  Komana;  sexagesimus  tertius)  sedem  ceperunt  Oceano  tenus, 
in  Turonibus,  Cenomannis  et  Cyantibus  (qui  et  Veneti)  ac  per  ea  Gallias 
Celticce  maritima  loca,  in  quibus  Britannicum  nomen  idiomaque  ad  aeta- 
tatem  usque  nostram  retinuerunt." 

Inter  Amoricanos  illos  colonos  Fracanus  consobrinus  Cotonii   regis  Britan- 
nici,  cum  filio  suo  Wingualoeo  (Winwaloco  et  Galnutio  aliis  dicto)  fuisse 
dicitur.     Tom.  5.  pag.  484. 
CCCCLV.   Benignum    successorem    suum  in  sede  Armachana  constituit  S,  Pa- 
tricius.     Tom.  6.  pag.  438,  439. 

Ubi  Saxones,  ut  ex  Gilda  et  Beda  refert  Henricus  Huntingdoniensis,  "  dis- 
persis  indigenis  copiam  exercituum  domum  rcmiserunt  (a  quibus  Lei- 
dense  Burgum  extructum  fuisse,  incerta  Batavorum  fert  traditio)  coepe- 
runt  Britanni,  emergentes  de  latibulis,  vires  resumere  animosque  ;  con- 
gregatoque  permaximo  exercitu,  in  Cantiam  contra  Hengist  et  Horsa 
vexilla  direxerunt ;  duce  usi  Ambrosio  Aureliano  viro  modesto  ;  qui  so- 
lus forte  Romanae  gentis  praefatae  tempestati  superfuerat,  occisis  ineadem 
parentibus  nomen  regium  et  ins!gne  ferentibus."  Tom.  5.  pag.  483. 
511.  Neque  enim  ipse  Ambrosius  (ut  depravatus  Gildae  textus  habet  ; 
a  Polydoro  fortasse  ad  Pauli  Diaconi  et  Blondi  narrationes  conforma- 
lus)  sed  parentes  ejus  regia  hie  insignia  assurapserunt  Ibid.  pag. 
513,  514. 

Romanae  autem  gentis  postremus,  qui  purpuram  in  Britannia  induit,  Con- 
stantinus  fuit,  cum  filio  suo  Constante  monacho  :  quorum  utrumque 
anno  CCCCXI.  in  Gallia  oceisum  fuisse  constat.  Tom.  6.  pag.  128, 
129.  Ambrosium  quoque  regis  Constantini  filium  et  Constantis  mona- 
chi  fratrem,  quo  tempore  sublatus  est  parens,  adhuc  in  eunis  jacuisse, 
ipsa  etiam  fabulosa  Galfridi  historia  indieat.  Tom.  5.  pag.  89,  90.  Un- 
de  insignem  illam  a  Gilda  et  Beda  celebratam  Ambrosii  victoriam,  cum 
Henrico   Huntingdoniensi  ad  regni  Hengisti   principium,  potius  quam. 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  575 

Anno  Christi. 

cum  Galfrido  et  Mattb^eo  Florilego,  ad  ejusdem  exitum,  referendam  cen- 
suimus. 

Et  anno  quidem  CCCCLV.  initio,  ad  locum  olim  jEglesthrep  hodie  Ailes- 
ford  dictum,  cum  Vortigerno  Britannorum  rege  prslio,  ut  Horsam  caesum 
fuisse,  ita  fratrem  ejus  Hengistum  regnum  suscepisse,  Anglo-Saxonico- 
rum  annalium  scriptores  referunt;  ut  suos  videlicet  victoriam  adeptos  ea 
ratione  innuerent :  quod  et  Florentio  Wigorniensi  persuaserunt :  torn.  5, 
pag.  472.  quum  Britannic!  tamcn  scriptores,  non  in  hoc  solum  sed  in  du- 
obus  aut  tribus  quoque  praeliis  aliis,  hoc  vel  sequente  anno  gestis,  supe- 
ratos  illos  fuisse  asserant.  Ibid,  et  pag.  473.  474.  Et  quantum  annalium 
illorum  concinnatores  glorise  suorum  dederint,  argumento  illud  fuerit; 
quod  cum  inter  duas  celebratissiraas  de  Saxonibus  partas  victorias,  Am- 
brosianam  et  Badonicam,  pluribus  pugnis  commissis,  nunc  cives  nunc 
advenas  Wcisse,  et  Gildas  et  Beda  confirment ;  ibid.  pag.  543,  544.  neque 
Ambrosianae,  neque  Badonicx,  neque  ullius  omnino  Britannicae,  sed  sua- 
rum  solummodo  vlctoriarum  memoriam  posteris  trans  mi  ttendam  ilU  cu- 
raverint.     Ibid.  pag.  515. 

Gildas  Albanius,  annos  natus  triginta,  Britanniam  Armoricam  petiisse,  et 
septem  annorum  spatio  in  Gallia  remansisse  traditur.  Tom.  5.  pag.  506 
— 509.  Caradocus,  vitae  ipsius  scriptor,  juvenem  factum  transfretavisse 
mare  Gallicum  scribit :  primae  juventutis  cum  Irenaeo,  lib.  2.  cap.  39. 
a  triginta  annorum  setate  ducens  principium :  quod  nemo  mirabitur,  qui 
Columbam  nostrum,  anno  setatis  XLII.  in  Britanniam  navigaturum,  ab 
Adanmano,  lib.  3.  cap.  4.  juvenem  dictum  observaverit.  In  Armoricam 
vero  trajiciente  Gilda,  "adhuc  parvam  rem  regum  regnique  Francorum  fu- 
isse," alius  notat  biographus  :  "  Childerico  eo  tempore  Merovei  filio,  gen- 
tilium  errori  dedito,  imperante  Francis."  Ibid.  pag.  509.  Ut  Saxones  et 
Franci,  vicini  in  antiqua  sua  patria  popuU  et  ejusdem  linguae  societate 
conjunct!,  eodem  prope  tempore  in  proximis  Britanniae  et  Galliae  provin- 
ciis  imperii  sui  initia  posuisse  videantur.     Ibid.  pag.  472.  486. 

Gildse  fratres,  Mailocus  (a  patre  sacris  literis  traditus  et  in  eis  bene  edoctus) 
Egreas  et  Allaecus  cum  sorore  Peteona,  relictis  rebus  paternis,  secesserunt 
et  in  locis  non  lunge  a  se  invlcem  distantibus  Deo  vacaverunt.  Tom.  6. 
pag.  217. 
CCCCLVI,  Vortimerua  Brito,  Vortigernl  filius,  eodem  anno  tria  praelia  cum 
Hengisto  prospere  conseruisse  fertur  ;  in  quorum  postremo,  juxta  Lapi- 
dem  tituli  in  Thanato  insula  gesto,  Saxones  fugatos,  relictis  uxoribus  et 
liberis,  in  Germaniam  rediisse  scribunt.     Tom.  5.  pag.  473,  474.  512. 

B.  Patricius  Ultoniam,  quam  omnium  Hibernicarum  provinciarum  primam 
ad  Christum  converterat,  saepius  circuibat :  ubi,  in  Dalnaradia  agens, 
ecclesiam  Mucmoriensem  a  Colmanelo  sive  Colmano  (Dromorens!  postea 
episcopo,  ut  ex  vita  ipsius  intelligimus)  et  Benchorensem  a  Comgallo^ 
ipsis  sexaginta  ante  utriusque  nativitalem  annis,  ib!  aedificandam  prae- 
dixisse  fertur.  Ibid.  pag.  506.  et  torn.  6.  pag.  430,  431. 
CCCCLVII,  Vortimerus,  spes  Britonum,  mortem  obiit:  qua  audita,  Hengistus 
et  JEsc  sive  Oisc  filius  ipsius,  novis  auxiliis  e  patria  receptis  confirmat!^ 
Britannos  praelio  ad  Creccanfordiam  initio  ita  contuderunt;  ut  Londi- 
num  fuga  se  recipere  coacti,  nunquam  postea  bello  Cantuarios  lacesser© 
ausi  fuerint,     Tom.  5.  pag.  474.  514. 


576  INDEX  CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

CCCCLVHI.  Sen-Patricius  sive  Senex  Patricius  Glastoniae,  ut  videtur,   mor- 
■  tuus  est :  cujus  obitus  et  locum  et  tempus  ad  magnum  nostrum  Patri- 
cium,  cui  ille  domesticus  fuerat,  alii  temere  transtulerunt.     Tom.  6.  pag. 
445.  458,  459. 

CCCCLIX.  Annis  post  Vortigerniani  regni  initium  XII.  orta  inter  Guitolinum 
et  Ambrosium  discordia,  Guoloppinum  prselium  factum  fuisse  dicitur. 
Tom.  5.  pag.  4G1.  511,  512. 

CCCCLX.  Auxilius  episcopus,   S.    Patricii   nepos,  in   civitate  quae  Ceall-usalli 
nonien  ab  eo  accepit,  vitam  finiit.     Tom.  6,  pag.  384. 
Hildebertus  Scotorum  archiepiscopus,  Sedulii  magister,   floruit.     Tom.   6. 

pag.  319.  328. 
Circa  hsec  quoque  tempora,  Fingarem  sive  Guignerum,  ex  Britannia  Ar- 
morica  in  patriam  revcrsum,  Hiberniam  Christi  legibus  subditam  inve- 
nisse  ;  indeque,  relicto  regno  quod  Clitone  patre  defuncto  ad  ipsum 
spectabat,  una  cum  Piala  sorore  et  777.  viris  (quorum  septem  episcopi 
erant,  a  S.  Patricio  baptizati)  in  Cornubiam  profectum,  atque  Christia- 
nam  hanc  universam  multitudinem  ab  infideli  Cornubiae  rege  Theodorico 
trucidatam  fuisse,  Anselmus  narrat.     Ibid.  pag.  431. 

CCCCLXI.  Mansuetus,  episcopus  Britannorum,  concilio  Turonici  I.  interfuit  et 
subscripsit.  Tom.  5.  pag.  486,  487. 
Eodem  anno,  ut  Matthseus  Florilegus  et  Johannes  Fordonus  volunt,  Hen- 
gistus  cum  tribus  armatorum  millibus  in  Britanniam  advectus,  Vorti- 
gernum  cum  proceribus  suis  ad  pacificum  colloquium  invitavit ;  conven- 
tuque  juxta  Ambrii  coenobium,  hand  longe  a  Sarisburia,  Calendis  Maiis 
habito  ;  proditione  Saxonum,  et  ipse  Vortigernus  captivus  abductus  et 
Britannici  proceres  CCCCLX.  nefarie  jugulati  sunt :  quorum  corpora  ab 
Eldado  Glocestrensi  episcopo  in  vicino  coemiterio,  Chrisliano  more,  post- 
modum  sepulta  fuisse  dicuntur.  Ibid.  pag.  475 — 478. 
Ereptum  ex  hac  clade  filium  cujusdam  consulis,  qui  ibidem  occubuit, 
Abenum  dictum  in  monte  qui  ex  nomine  ejus  Abendun  vocatur  vitam 
eremiticam  duxisse ;  indeque  confluentium  hominum  frequentia  turba- 
tum  latenter  recessisse,  ct  in  Hibernia  viuim  finiisse  ferunt.  Ibid.  pag. 
476. 

CCCCLXII.  Hoc  anno,  ut  idem  habet  Florilegus,  Vortigernus,  vitae  et  libertatis 
suae  redimendse  gratia,  Saxonibus  quas  petierant  regiones  concessit 
(East-sexe,  Suth-sexe  et  Middle-sexe  Ninius  eas  fuisse  ait,  a  Saxonibus 
qui  occupaverant  novis  istis  nominibus  insignitas:)  qui  in  Britannos 
deinde  saevientes,  Christianam  religionem  miserum  in  modum  protrive- 
runt.  Ibid.  pag.  478—480. 
Eodem  anno  B.  Patricius,  post  constitutam  ecclesiam  Hibernicam  et  ordi- 
natos  per  universam  insulam  episcopos  et  presbyteros,  Romam  adiit : 
ubi  a  pontifice,  qui  Hilarus  tum  fuit,  eorum  quae  in  Hibernia  egerat  con- 
firmationem,  simul  cum  pallio  et  legati  pontificii  titulo,  obtinuisse  di- 
citur. In  reditu  vero,  aliquanlisper  in  Britannia  patria  sua  moratus, 
monasteria  multa  fundavisse  atque  a  Paganis  destructa  refecisse,  et  cum 
alia  de  futuro  Britanniae  statu  praenunciavisse,  tum  B.  Davidis  utero 
materno  inclusi  sanctitatem  priEvidisse  et  prsedixisse,  traditur.  Tom.  6. 
pag.  431.  432. 
Exactis  in  Gallia  annis  septem,  Gildas  Albanius  e  Gallia  in  Britanniam 


INDEX    CHRONOT.OGICUS.  Oti 

Anno  Christ!. 

reversus,  Pembrochiensis  rcgionis  promontorinm  Pepidlauc  dictum  tem- 
pore Trifuni  regis  aditsse  dicitur,  ibique  in  urbe  maritima  Cair-nnorva 
inde  dicta  verbum  Dei  populo  pratdicavisse  ;  qiuim  praesens  adesset  Non- 
iiita,  Davidera  infantulura  in  utero  gerens.  Adfuisse  quoque  tuncAlbeum 
Mumenensitun  nostrorum  episcopum  addunt  alii :  a  quo  (non  autem  a 
Relveo  Menevensium  episcopo,  ut  in  breviario  Sarisburiensi  et  Giraldo 
Canibrensi  legitur)  natus  David  in  loco  juxta  Meneviam  Port-cleis  ap- 
pcllato  baptizatus  fuisse  existiraatur.  Tom.  5.  pag.  507 — 509.  et  torn. 
6.  pag.  432,  433.  Nessanus  diaconus  Albeo  familiaris  fuisse  traditur- 
Tom.  C.  pag.  531.  Ubi  Samsonem  episcopum  civitatis  quEc  vocatur 
Dol-omhoir  in  extremis  finibus  Lethse  (i.  e.  Dolensis  civitatis  in  Britan- 
nia Armuric-laethana)  turn  fuisse,  scriptor  vitae  Albei  asserit :  quod 
aliter  subsistere  non  potest,  quam  ilia  Britannicae  historioe  admissa  hy- 
potbesi,  quae  Samsonem  ab  Ambiosio  Aureliano  Eboracensem  arcliie- 
piscopum  constitutum,  posteaque  a  Saxonibus  in  Armoricam  pulsum  fu- 
isse tradit.  Vid.  infra. 
CCCCLXIII.  Laeogario,  Nelli  magni  filio,  occiso  successit  in  reg?io  Hibernia: 
Ailelt  Molt  Nathi  filius.  Tom.  6.  pag.  514. 
B.  Patricius  in  Ilibemiam  reversus,  triginta  episcopos,  ex  transmarinis  par- 
tibus  congregates  et  a  se  consecrates,  in  messem  misit  Dominicam ;  sy- 
nodisque  episcoporum  saepius  celebratis,  cuncta  constituit  et  ordlnavit. 
Ibid.  pag.  434.  449.  Iniscattenscm  vero  episcopatum  ipse  adiisse,  diu- 
que  tenuisse  videtur :  in  quo  Senanum,  nondum  natum,  sibi  postea  suc- 
cessurum  prsedixisse  dicitur.  Ibid.  pag.  436. 
Gildas  Albanius,  scholas  in  Britannia  apenens,  discipulos  ad  ipsum  confiu- 

entes  bonis  artibus  et  disciplinis  instituit.     Tom.  5.  pag.  507. 
Faustus  Britannus  (qui,  apud  Gallos  exulans,  Maximo  in  Lirinensi  primum 
abbatia  atque  in  Reiensi  deinde  episcopatu   successit)  haeresim  Pelagi- 
anam  refutandi  specie  obtenta,  profunda  calliditate  usus  eandem  inter- 
polatam  omnibus   venditavit.     Ibid.    pag.    395.    488 — 505.   et   torn.   G. 
pag.  2. 
CCCCLXV.  Benigno  in    Armachano    archiepiscopatu    Jarlaithus   filius  Trena; 
successit :  torn.  6.  pag.  437.   illo  in  Glastoniensem,  ut  putatur,  abbatiaui 
secedente.     Ibid.  pag.  438,  439. 
Hengistus  et  filius  ejus  jEscus,  pra;iio  ad  Wippedsfleet  commisso,  duodecim 
Britannici  exercitus  duces  occiderunt.     Tom.  5.  pag.  477.  not. 
CCCCLXVI.  Tertius  cyclus  paschalis  octoginta  quatuor  annorum  incipit. 

Vortigernus  rex  Britonum,  turri  ad  quam  confugerat  in  oppido  Genereu  igne 
admoto,  ab  Ambrosio  Aureliano  et  exercitu  ipsius,  combustus  fuisse  dicitur. 
Tom.  5.  pag.  440.  512.  Postcujus  mortem,  filiorum  alterum  Pascentium 
in  regionibus  Buelt  et  Guorthigirniaun,  largiente  Ambrosio,  regnavisse  ; 
ibid.  pag.  521.  alterum  Faustum,  ex  incesto  cum  filia  stupro  genituni 
Bed  pro  sancto  habitum,  in  loco  magno  juxta  ripam  lienis  vel  Kemneii 
fluminis  a  se  conditb  mansisse,  author  est  Ninius.  Ibid.  pag.  440. 
Ambrosii  nobilitatem,  fortitudinem  et  modestiam,  Gildas  et  Beda ;  ibid. 
pag.  511.  513.  pietatem  in  restaurandis  ecclesiis  et  vera  religione  propa- 
ganda, Galfridus  Monemuthensis  et  Hector  Boetbiua  predicant :  licet 
Judffiorum  et  haereticorura  patrocinium  Gotliefridus  Viterbiensisi  sine 
ullo  authore,  illi  affingat.  Ibid.  pag.  94.515,516.519,520,  Ipaum 
VOL,   VI.  T  F 


578  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

vero  tandem  in  prsclio  a  Saxonibus  occisum  fiiisse  narvat  Blondus,  Hul- 
drichus  Mutius,  et  Polydorus  Vergilius ;  qui  etiam  in  monte  Ambrosii, 
vulgo  Stanhenges  dicto,  juxta  Ambresburiam,  ingentium  illorum  saxorum 
qua:  hodie  conspicitur  substructionem,  ad  ejus  memoriam  consetvandam, 
a  Britannia  positam  fuisse  addit.  Tom.  5.  pag.  516. 
CCCCLXVII.  Brigida,  ietatis  XIV.  anno  vix  superato,  sive  a  Patricio  sive  a 

discipulorum  ejus  aliquo  velata  fuisse  dicitur.     Tom.  0.  pag.  180, 
CCCCLXVIII.  Benignus  episcopus,  qui  acta  Patricii  adhnc  vivenlis  scripsisse 
dicitur,   mortuus  est ;  et  ut  alii  quideni  volunt,  Glastoniae,   ut  alii  Ar  • 
machia;  sepultus  est :  ibid.  pag.  373.  423.  438,  439.  quanquam  annales 
Inisfallenses  Romse  mortuum  eum  fuisse  notent. 
CCCCLXIX.  Iserninum  episcopum  (de  quo,  tom.  fi.  pag.  400.  491.  510.)  mor- 
tuum esse,  Ultonienses  annales  indicant. 
S.  Patricius,  licet  in  Saballino  et   Armachano  monasterio  contemplationi 
ssepius  vacaret ;  pastoralis  tamen   rauneris  curam  non  abjecit :  sed   in 
verbi  divini  praedicatione  multus  et  frequens,  semel  etiam  singulis  annis 
concilia  celebravit ;  ut  in  ordinem  rcdigeret,  quae  correctione  egere  cog- 
noverat.     Ibid.  pag.  434.  435. 
Tathieus  Hibernus,    rogante    Caradoco  rege  Inirii  filio,     (ut  liber  habet 
Landavensis)  in  Ventano  apud  Monemuthenses  gymnasio  septera  discipli- 
nas  liberales  confluentibus  undique  discipulis  explicavit.  Totn.  5.  pag.  116. 
CCCCLXXIV.  Doccus  episcopus,  sanctus   Brilonum  abbas,  quievit.     Tom.  6. 
pag.  520. 
Germano  primo  Mannia;  episcopo  defuncto,  duo  successores  a  B.  Patricio 

ordinati  stmt;  Conindrius  et  Romulus.     Ibid.  pag.  181. 
In   Dalrieda  Ultoniensium,  duodecim  Erci  regionis  illius  principis  nuper 
defuncti   filiis  ha:reditatem  inter  se  dividentibus,  Fergusius  adolescens  a 
fratribus   neglectus  interveniente  B.  Patricio,  debitam  sibi  paternse  pos- 
scssionis  portionem  obtinuit :  in  qua,   Derkanensis  ecclesise  doctus  ille 
Olcanus  constitutus  est  episcopus.  Tom.  6.   pag.   145.    518.     Fergusio 
autem,  qui  locum  ilium   Deo  dicaverat,  non  solum  totius  Dalrieda;  Hi- 
bernicae  principatuni  postea  cessuruni,  sed  Britannicae  quoque  Dalriedae 
regnum  accessurnm,  (indeqne   longam  illam   Scoticorum  regum  seriem 
originem  suam  illi  debituram)  praesignificavisse  putatur  Patricius.     Ibid, 
pag.  144—147. 
CceUus  Sedulius  Scotiis  Hiberniensis  claruit.     Ibid.  pag.  319 — 332. 
Cungarus  eremita,  qui  et  Doccuinus,  apud  Somersettenses  primum,  in  loco 
qui  ab  ipso  Cungresbiriae  nomen  postea  accepit,  deinde  apud  Morganen- 
ses,  oratorium  in  honorem   S.    Trinitatis  tempore  Dubricii  Landavensis 
episcopi  construxisse,  atque  in  utroque  duodecim  canonicos  constituisse 
dicitur.     Tom.  5.  pag.  539,  540. 
CCCCLXXXII.  Jarlaithus  filius  Trenae  tertius  episcopus  Armachanus  moritur. 
Cormacus  illi  successit.     Tom.  6.  pag.  437. 
De  S.  Columba,  XL.  ante  nativitatem  ipsius  annis   (ut  ab  anonymo  vitae 
scriptore  habetur  traditum)  Moctheus  Ludunensis  episcopus  vatlcinatus 
est.     Ibid.  pag.  415. 
CCCCLXXXIII.  Ochanum    prselium  in    regione   Midensi    gestum    est :  ubi    a 
Crimthaino  Laginensium  rege  occisus  est  Ailill  Molt  rex  Hiberniae;  suc- 
cedente  illi  in  regno  Lugaido  sive  Lugdacho,  filio   Laeogarii.     Ibid.  pag. 
H5.  514.517. 


INDEX    CHRONOLOGICUS.  579 

Ahno  Christi. 

CCCCLXXXIV.  Brendanus,    Findlogae  sive    Albi-logi    filius,   nascitiir.      Tom. 
6.  pag.  50.523. 

S.  Brigida,  ex  monasterio  virginum  cui  abbalissa  praeerat,  legatione  in  Bri- 
tanniam  ad  Gildam  Albanium  missa,  nolam  ipsius  manibus  fusam  dono  ab 
eo  accepisse  traditur.  Ibid,  pag.  465.  469.  Erat  autem  monasterium 
illud  ill  civitate  Brigidae  Kil-dana  ;  non  a  Daria  virgine  ipsius  cequali, 
neque  ab  Ursulana  ilia  Daria,  sed  a  robore  vel  quercu  ita  denominata. 
Cellam  enim  Roboris  vox  ilia  denotat.  Ibid.  pag.  162,  163. 
CCCCLXXXVIII.  Hoc  anno,  ut  Ultonienses  annales  indicant,  mortem  obiit 
S.  Mel,  primus  Ardachadensium  episcopus;  qui  avunculi  sui  S,  Patricii 
adhuc  superstilis  acta  scripsisse  dicitur.     Ibid.  pag.  373.  382, 

Eodem  anno,  vita  functo  Hengisto  successit  filius  ejus  Oeric  cognomento 
Oisc  ;  a  quo  reges  Cantuariorum  Oiscingae  cognominati  sunt.  Tom.  5. 
pag.  515. 

Cum  morte  Hengisti  illam  a  Gilda  celebratam  Ambrosii  Aureliani  victoriani 
(quam  nos  ad  annum  CCCCLV.  vel  CCCCLVI.  cum  Henrico  Huntingdo- 
niensi  referendam  putamus)  conjunctam  fuisse  vult  Galfridus  Monemu- 
thensis,  et  eum  secutus  Matthaeus  Florilegus.  Profligato  enim  Hen- 
gisti exercitu,  captaque  mox  urbe  Conani  (quae  Eboracensium  Conis- 
burgh  est)  ab  Etdole,  fratre  ipsius  Eldado  Glocestrensi  episcopo  inci- 
tante,  intereniptum  esse  Hengistum  ;  fiUoque  ejus  Octhae  qui  in  Ebora- 
censi,  et  cognato  Eosae  sive  Ebusae  qui  in  Alcludensi  urbe  se  incluserat, 
in  deditionem  acceptis,  regionem  juxta  Scotiam  sive  Albaniam  ab  Am- 
brosio  fuisse  concessam,  apud  illos  legtmus.  Tom.  5.  pag.  514,  515.  et 
torn.  6.  pag.  227,  228.. 

S.  Brigida  Glastoniam  venisse,  in  vicina  insula  Bekery  sive  parva  Hibernia 
dicta  aliquantulam  moram  per  nonnullos  annos  traxisse  ;  relictaque  ibi 
nola(quama  Gilda  acceperat)  aliisque  suis  insignibus,  in  Hiberniam  re- 
diisse  dicitur.     Tom.  6.  pag.  464.  469. 

Tremouno  sive  Tremorino  urbis  legionum  archiepiscopo  suggerente,  Uthe- 
rum  Pendraconem  cum  exercitu  quindecim  millium  armatorum  in  Hi- 
berniam profectum,  Gillomauro  rege  frustra  repugnante,  ingentium  illo- 
rum  lapidum  (de  quibus  ad  annum  CCCCLXVI.  dictum)  structuram  ex 
Killarao  monte  in  media  Hibernia,  Ambrosii  Merltni  opera  in  agrum 
Sarisburicnsem  transtutisse;  et,  ad  Britannicorum  principum  (quorum 
ad  annum  CCCCLXI.  facta  est  mentio)  proditione  Saxonum  ibi  peremp- 
torum  conservandam  memoriam,  in  eo  quo  hodie  conspiciuntur  loco  cul- 
locavisse,  fabulantur.      Tom,  5.  pag.  516 — 520. 

Odanmanus,  abbas  Inchc-ketb,  S.  Servanum  in  Albaniam  primum  adve- 
nientem  hospitio  excepisse  dicitur.     Tom.  G.  pag.  221. 
CCCCXC.  Tremouno  sive  Tremorino  defuncto,  in  urbis  legionensis  archiepis- 
copatu  Dubricius  Landavensis  antistes  successisse  traditur.  Tom.  5.  pag. 
94.  102,  103.  510.  519.  521. 

Eodem  tempore  Samsonem  quoque  Eboracensem  ordinatum  fuisse  archi- 
cpiscopum,  cum  Britannica  Galfridi  historia  tradit  Matthaeus  Florilegus. 
Ibid.  pag.  94.  519. 

S.  Gundleus,  filius  regis  australium  Britonum,  postquam  per  aliquot  annoa 
patri^i   demortui   regnum   administrasset ;  eo  tandem    Cadoco   filio  suo 

pp  2 


580  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christ!. 

commendatOi  ecclesiam  construxissc,  ibique  in  magna  abstinentia  et  vitse 
sanctimonta  vixisse  memoratur.     Tom.  5.  pag.  530. 

In  Albania  fioruisse  dicuntur  Culmanus  Priscus,  Medanus,  Modanus  et 
Kuchinus  episcopi,  Scotorum  et  Pictorum  doctores  ;  quibus  et  comnien- 
tilios  librorum  titulos  pro  libidine  sua  Thomas  Dempsterus  adscribit. 
Tom.  6.  pag.  220. 

In  Hibernia,  ad  Begerinensem  Ibari  episcopi  scholam,  Hterarum  sacrariim 
aliarumque  liberalium  artium  discendarum  gratia,  magna  Gonfluebat 
auditorum  multitudo.  Inter  quos  nepos  ipsius  Abbanus,  adhuc  duoden- 
nis,  avunculo  per  quinquennium  educandus  a  parentibus  traditus  fuisse 
scribitur.     Ibid.  pag.  336.  347,  34S.  429,  430. 

Operam  a  B.  Patricio  liic  positam  ita  ilii  secundam  evenisse  notat  Joce- 
linus;  ut  Hibernia  speciali  nomine  insula  Sanctorum  ubique  terrarum 
jure  nominaretur.  Quorum  sanctorum  ab  ipso  Patricio  duas  synodos 
coactas  fuisse  nugacissimus  quidam  scriptor  retulit :  in  quarum  poste- 
riore,  populis  qui  adhuc  infideles  remanserant  baptizatis  omnibus,  pro- 
batorum  hominum  triginta  millia  in  tres  tumias  sese  divisisse,  atque 
Africae,  Asiae  et  Europse  continentem  peregrinorum  ritu  invisisse,  com-- 
miniscitur.     Tom.  0.  pag.  519. 

Vioio  proplietica  de  triplici  Hibernije  statu  B.  Patricio  exhibita  fuisse  dici- 
tur.     Ibid.  pag.  479,  480. 

Monaslerium,  quod  Meneviae  S.  Patricius  prinium  fundaverat,  reslauravit 
S.  David  et  araplificavit.     Tom.  5.  pag.  119,  120.  540,  541. 

Finianus,  relicta  patria  sua  Hibernia,  in   Britanniam   profectus  (ad  Da- 

videm  ;    cum  quo  duos  viros  sanctos,  Gildam  et  Cathmaleum,  praesentes 

eum  tunc  invenisse  scriptor  vitse  ipsius  indicat)  triginta  ibidem  annos 

exegisse  et  tres  ecclesia?  construxissc  memoratur.     Tom.  (>.  pag.  477. 

CCCCXCII.  Sub  Vuffd  ccepit  regnum  orientalium  Anglorum  ;  quos  ab  eo  Vuf- 

fingas  appeliatos  Beda  confirmat.     Ibid.  pag.  33. 
CCCCXCIII.   Uthero  Pendraconi  filius  natus  est  Arthurus  :  siquidem  quindecim 
annorum  ille  fuerit,  quum  patri  in  regno  successit.     Tom.  5.  pag.  533. 

B.  Patricius,  annos  natus  CXX.  in  Saballino  ccenobio  (cujus  abbatem 
S.  Dunnium  discipulum  suum  longe  ante  constituerat;  torn.  6.  pag.  434.) 
XVII.  die  Martii,  feria  quarta,  animani  Deo  reddidit.  Tom  C.  pag.  279. 
377.  441—450. 

Ecclesias  CCCLXV.  condidisse,  totidemque  episcopos  (quorum  aliquot 
insigniorum  consignata  habentur  nomina)  cum  tribus  presbyterorum  mil- 
libus,  ordinavisse  perhibetur.     Ibid.  pag.  477.  517,  518. 

Actorum  ejus  scriptores  plurimi  :  inter  quos  et  tres  ipsius  numerantur  ne- 
potes,  Mel,  Luraanus,  et  Patricius  junior  ;  ibid.  pag.  372,  373.  374. 
quorum  postremus,  post  patrui  excessum,  Britanniam  repetens,  vel  in 
Glasconensi  vel  in  Glastonensi  ecclesia  vitam  finivit.  Ibid.  pag.  373. 
381.458. 

De  loco  sepulturae  ipsius  sententise  varias.     Ibid.  pag.  450 — 458. 

Eo  dcfuncto,  S.  Winwalocus  Britannus  vitam  apud  Armoricos  agens  mo- 
nasticam,  ad  insulam  quandam  se  transtulit;  in  eaque  cum  sociis  suis 
triennio  mansit,  vitam  ducens  eremiticam.     Tom.  5.  pag.  530,  531. 

CCCCXCV.  Coelii  Sedulii  Hiberni  nuper  defuncti,  carmen  paschale  a 
Turcio  Rufio  Asterio  in  lucem  est  editum.     Tom.  6.  pag.  325 — 3"" 


INDEX  ClIRONOLOGICUS,  581 

Anno  Christi. 

Cerdicus,  regni  occidentalium  Saxonum  comlitor,  in  Brjtanniani  vcniens, 

ita  Britones  contudisse  traditur,  ut  in  ejus  jura  volentes  concesscrint ;  et 

Wintoniensibus  nionachis  interfectis,  corum  ecclcbiam  in  idolorum  tem- 

plum  convertisse.     Tom-  5.  pag.  532.534,535. 

CCCCXCVI.  S.  Winwalocus  vitee  aiinos  octo  extremes  in  Tauiaco  monasterio 

exegit.     Ibid.  pag.  531. 
CCCCXCVII.  Cormacu5  quartus  episcopus   Armaclianus  mortuus  est.     Dubta- 
chus  illi  successit.     Tom.  6.  pag.  '137. 

Eodemanno,  Pascentium  filiuin  Vortigerni  ct  Gilloinannium  (vei  Gilloniau- 
runi  potius)  Hiberni£E  regeni,  Britanniani  invadenteni,  ab  Uthero  Pen- 
dracone  interfectos  fuisse,  ex  fluxa  Britannicfe  historiai  fide  refert  Mat- 
thaeus  Florilegus.  Tom.  5.  pag.  521. 
CCCCXCVUI.  Coemgenus,  qui  et  Keivinus,  in  Hibernia  natus  est :  si,  ut  a  qui- 
busdam  habetur  traditum,  annos  CXX.  vixerit  etanno  Christi  DCXVIII. 
mortem  ille  obierit.  Tom.  C.  pag.  524,  525,  A  S.  Cronano  presbytero 
baptizatuni  fuisse  scriptor  vitae  ipsius  indicat. 

Eo  tempore  Petrocus  Cumber,  haercditario  regno  ct  patria  relicta,  in  Hi- 
bernia literarum  disciplinis  et  sacrae  scripturae  studio  dcdit  opcram. 
Ibid.  pag.  83.  86. 

Petranus  quoque  Armoricus,  patria  relicta,  Hiberniani  petiit. 

Dubriclus  in  Hentlaniano  suo  gymnasio,  ad  Guy  sive  V'agam  fluvium  po- 
sito,  practer  viros  sapientes  et  doctores,  Thellaum,  Samsoneni,  &c.  mille 
alios  dericos,  per  septem  annos  continuos,  in  divinae  et  humanee  sa- 
pienti^e  studiis  auditores  habuisse,  deinde  per  plures  annos,  in  loco  ad 
eundem  fluvium  sito  cui  Moch-ros  nomen  ipse  imposuit,  cum  innumeris 
discipulis  similiter  versatus  fuisse  ;  sedem  denique  cpiscopalem  et  Wat- 
wici  (si  non  Vervici  in  agro  Cardiganensi,  potius)  et  Landavioe  lenuisse 
memoratur.     Tom.  5.  pag.  509,  510. 

Conindrio  et  Romulo  Mannise  insulae  episcopis  vita  functis  Maguil  sivc 
Macbaldus  Hibernus  successit.     Tom.  6.  pag.  181. 

Fatricianus  Britannorvim  episcopus,  Saxonicam  persecutionem  declinans,  in 
eadem  Mannise  insula  sanctam  vitam  egisse,  et  sine  beatissimo  quievissc 
dicitur.     Tom.  5.  pag.  479,  480. 

Religionem  in  Hibernia  post  B.  Patricii  obitum  negligentlus  cultam,  apud 
Ultonienses  Gildas  Albantus  studium  regcns  et  praedicans  in  civitate 
Ardraacha;  ibid.  pag.  503.  et  torn.  6.  pag.  420.  433.  in  Connacia  vero 
et  Lagenia  et  terra  Eugenica  S.  Kenanus  ;  cum  discipulo  suo  S.  Congello, 
restauravit.  Tom.  6.  pag.  339. 
D.  S.  Ibarus  in  Begerinensi  sua  insula  IX.  Calendas  Mail  mortem  obiit.  Ibid. 
pag.  429,  430.     Circa  hoc  tempus,  Paulus  Leonensis  natus. 

Godelbertus  presbyter,  poeta  Christianus,  floruit.    Tom.  5.  pag.  528,  529. 

Cadocus  Lancarvanensis  abbas,  Taibaei  Hiberni  discipulus,  claruit.  Ibid, 
pag.  529,  530. 

Jarlathus  filius  Logas,  primus  ecclesiae  Tuamensis  antiates,  olaruit.  Tom. 
6.  pag.  524. 

Colmannus  antistcs,  aquo  Finanus,  qui  et  Winninus,  primum  institutus  est, 
in  Hibernia  floruit. 

Paulinus,  discipulus  Germani,  in  Vecta  insula  divinis  vacabat  sludiis :  ad 
quern  profcctus  David  Mcncvensis  jam  factus  presbyter,  tacris  sciipturis, 


INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anuu  Christi. 

una  cum  Theliao  Dubricii  discipulo,  sub  illiiis  magisterio  operam  dcdit. 
Tom.  5.  pag.  529,  530.  et  torn.  C.  pag.  45. 
Dili.  Fergusium  Erci  filiuni,  cum  fralribus  suis,  ex  Hibernia  in  Albanian!  de- 
duxisse  coloniam,  Hibernici  tradunt  annales.     Tom.  fi.  pag.   144 — 148. 
230.  241,  242. 
DIV.  S.  Winwalocus  in  Tauraco  monasterio  vitam  finiit.     Totu.  5.  pag.  531. 
S.  C'olumbam   Glastoniense    coenobium  invisisse  fingunt,  XVIII.  antequani 
ille  natus  fuerat  annis  :  torn.  6.  pag.  464,  46.5.  eadem  fide,  qua  alii  lonae 
insulse   abbateni    eo    tempore    Convallanum    fui»se    tradiderunt.     Ibid, 
pag.  221. 
DV.  Coemgenum  septennem  parentes   S.  Petroco  in  Uteris  ac  Sanctis  morlbus 

erudiendum  tradiderunt.     ibid.  pag.  S3. 
DVI.  S.  Kertennus  sive    Mac-karlinus,    episcopus  Clochorensis,  IX.  Calendas 
(al.  II.  Nonas)  Aprilesobiit :  successore  relicto  Tigernaco,  qui  in  Cluana- 
eois  sedem  episcopalem  posuit.     Tom.  6.  pag.  416,  417. 
DVIII.  Cerdicus  Saxo  et  filius  ipsius  Kenricus  una  die  quinque  millia  Britan- 
norum,  cum  rege  suo  Nazaleod  sive  Natanleod,  occiderunl :  quern  Cani- 
denus  Ambrosium  Aurelianura,  alii  Utheri  Pendraconis  militiae  principem, 
iios  ipsum  Utherum  fuisse  existimamus.     Tom.  5.  pag.  531 — 534.     Ila 
lioc  anno  patri  suo  successerit  bellicosus  ille  .\rthurus,   regni  Britannici 
diademate    a  Dubricio  urbis  legionum   archiepiscopo   insignitus.     Ibid, 
pag.  104.  533.  534. 
Howelum  Albanium,   fratrum  Gildae  natu  maximum,  bellico  congressu  in 
insula  Mynaw  sive  Angleseia  habito,   a  rege  Arthuro  interfectum  fuisse 
Cambrici  tradunt  scriptores  :  torn.  6.  pag.  217,  218.  ubi  a  Caradoco  Lan- 
carvanensi  juvenem  inagnanimum  et  victoriosissimum,  temporum  ratione 
repugnante,  ilium  appellatum  observa  :    quum  eo  juniorem  Gildam  anno 
CCCCXXV.  natum  fuisse  ostenderimus. 
Gildam  Albanium,   audita  fratris  nece,  ex  Hibernia,  ubi  ArmachaniE  aca- 
demioe  tum  praeerat,  in   Britanniam  rediisse,  et  Arthuro  regi  reconcilia- 
tum,  in  Lancarvanensi  gymnasio  rogatu  Cadoci  abbatis  studium  schola- 
rium  per  anni   spatium  rexisse  ;  ibidemque  librum  quatuor  evangelista- 
rum  sua  manu  descriptum  reliquisse,  legimus  :  torn.  5.  pag.  535,  536.  et 
torn.  6.  pag.  218.  420.  quo  tempore  ad  eum  invisendum  ex   Hibernia 
venisse  videtur  Brendanus  filius  Findlogse.     Tom.  6.  pag.  523. 
Cadoci  etiam  Lancarvanensis  abbatis  hortatu,   Iltutum,  nobilissimi  militis 
Bicani  et  Riemguilidae  filiae  regis  minoris  Britanniae  filium,  seculo  renun- 
ciavisse  Johaimes  Tinmuthensis  refert ;  postquam  a  consobrino  suo  Ar- 
thuro rege  "  cum  lionore  receptus,   tandem   ad  regera  Morganensium 
veniens  curiam  ejus  sub  ipso  rexisset,  secundus  a  rege  factus."  Tom.  5. 
pag.  538. 
Verum  ante  Arthurian!  regni  initium   seculo   nuncium  remisisse   Iltutum 
oportuit;  si  abbas  jam  factus  discipulum  suum  Samsonem  baptizaverit,  a 
Dubricio  archiepiscopo,  qui  ultra  annum  Christi  DXXII.  vitam  non  pro- 
duxit,  episcopali   honore  postea  decoratum.     Horum  enim  utrumque  in 
Samsonis    vita,  Landavensi  regesto  inserta,  legitur;  in  qua  et  S.  Ger- 
man! discipulus    Iltutus  fuisse  dicitur  :  quod  ipsum  ab  aliis  quoque  bio- 
graphis  habetur  traditum.     Ilisce  vero  temporibus  apud  Morganenses,  in 
loco  qui  Lan-iltut  ab  eo  nomen  accepit,  gymitasium  ilium  aperuissc, 


INDEX  CHRONOLOGICUS. 


583 


Anno  Christi. 

insignesque  in  eo  viros  instituiMe,  inter  omnes  convenit.     Tom.  5.  pag. 
439.  et  torn.  6.  pag.  42,  43. 
Brendanus    Findlogae    filius,   reliclo   Gilda,   in  insula  quadam    Britannia: 
Auerech   dicta  ecclesiam   fundavit :  ut  in  vita  ipsius  legimus.     Tom.  0. 
pag.  523. 

DIX.  A  Lancarvanensi  ctenobio,  finite  anno  quo  Gildas  ibi  docucrat,  audito- 
ribus  recedentibus,  abbas  Cadocus  et  Gildas  doctor  communi  consilio  ad 
duas  insulas,  Ronech  et  Ecni,  secesserunt.  Tom.  5.  pag.  535. 
Meluas  Somraersettensium  rex  uxorem  Arthuri  Guennivaram  rapuisse,  et 
per  anni  spatium  in  Glastoniensi  insula  detinuisse  dicitur.  Ibid.  pag. 
536.  - 

DX.  Coemgenus  duodennis,  institntoris  sui  Petroci  eremitae  bona  cum  venia,  ad 
ccenobium  Eogani,  Lochani  et  jEneae  concessit :  apud  quos  triennio 
ilium  mansisse,  antequam  habitum  induisset  monaslicum,  scriptor  vit» 
illius  indicat.  Tom.  6.  pag.  83.  527. 
Gildas  ab  Orcadiensibus  piratis,  res  et  famnlos  ipsius  secum  per  vim  abdu- 
centibus,  atflictus,  relicta  insula  ad  quam  secesserat,  Glastoniam  petiit : 
ubi  ab  abbate  susceptus,  fratres  et  plebes  diversas  coelesti  doctrina  im- 
buit,  et  regum  Britanniae  historiam  (quae  jam  desideratur)  exaravit.  Tom. 
5.  pag.  535. 
Arthurus  Glastoniam  obsidet,  et  rapta  uxore  restituta  cum  Melua  pacem 
iniit.  Reges  ambo  S.  Mariae  ecclesiam  visitantes,  abbati  et  monachis 
Glastoniensibus  multa  territoria  sunt  largiti.  Ibid.  pag.  32.  144.  149, 
150.  536. 

DXI.  Hoc  anno  Saxones  totam  Britanniara  devastare  ctepisse,  et  Christiani- 
tatem  pcne  totam  in  insula  delevisse,  scribit  Matthieus  Florilegus  ; 
Uthero  Pendracone  turn  regnante.  Tom.  5.  pag.  531,532.  Nos  vero  filium 
ipsius  Arthtirum  hoc  tempore  Saxonibus  opponere  se  ccepisse  arbitramur  ; 
octodecim  annos  natum  :  quodaliis  fortasse  occasionem  dedit  tot  annos  illi 
tribuendi,  quum  regnare  primum  inciperet.  Ibid.  pag.  533,  534. 
Gildas  ad  ripam  Axi  fluminis  prope  Glastoniam  ecclesia  nomini  S.  Trini- 
tatis  aedificata,  solitariam  ibi  vitam  ad  mortem  usque  egit.  Ibid.  pag. 
536. 

DXil.  Oeric  cognomento  Oisc,  qui  cum  patre  suo  Hengisto  Britanniam  primus 
intravit,  postquam  viginti  quatuor  anuis  regno  Cantuariorum  pr^fuisset, 
vitam  finiit.     Ibid.  pag.  515. 
Gildas  Albanius  mortuus,  et  in  Glastoniensi  ecclesia  sepultus  est.     Ibid. 

pag.  537. 
Hoc  quoque  anno  Dubricium,  Landavensis  et  Legionensis  ecclesije  antis- 
titem,  vita  excessisse  notat  in  ejus  legenda  Johannes  Tinmuthensis,  et 
ejus  exscriptor  Johannes  Capgravius ;  unde  opinionem  hausisse  videtur 
Lelandus,  Thelinum  eo  anno  in  Landavensi  episcopatu  illi  succes- 
sisse :  quanquam  Balapus  hoc  factum  refcrat,  non  mortuo  Dubricio,  sed 
authoritate  synodi  nescio  cujus  hoc  tempore  ad  Legioncnsem  archiepis- 
ropatum  promoto.  Ibid.  pag.  103,  104.  Vcrum  et  ante  hunc  annum 
Legionensem  archiepiscopum  fuisse  Dubricium,  ct  post  hunc  annum 
vitam  produxisse,  liritannica  confirmat  historia.  Vid,  supra,  ann. 
CCCCXC.  et  infra,  ann.  DXX.  DXXI.  et  DXXII. 


584 


INPEX  CHRONOLOGICUS, 


Anno  Chrisli, 

UXIII.  Dubtachus  quintus  episcopus  Ammclianus  iiioriuus  est.     Successit  illi 
Ailillus.     Tom.  0.  pag.  437. 
Pironi  Biitanno  in  insulari  coenobio  a  se  constructo  vita  functo  Samson 
Ututi  discipujus  succedens,  tribiis  annis  cum  dimidio  congregation!  iUi 
preefuit.      Ibid.  pag.  43.  49. 

I)XIV.  Ercus  prin^us  Slaniae  episcopus  anno  actati^  suae  XC.  niortuus  est.    Ibid, 
pag.  410. 
Cadoeus,  discipulo  suo  Ellenio,  regiufe  cujusdam  tiansmarinse  filio,  in  Lan- 
carvanensi  cceuobio  successore   relicto,  Beneventuni  migravisse  dicitur ; 
novum  Soptiiie  nomen  ibi  adeptus.     Tom.  5.  pag.  538. 
Brendanus  Findlogx  lilius,   ex  Hibernia,  quo  ad  S.  Brigidam  salutandam 
conccsserat,  in  Britanniain  lediens,  ecclesiam  BIcdacli  dictam  in  regione 
lletb  fimdavit :  ut  vitae  ipsius  scriptor  indicat.     Tom.  6.  pag.  523. 
Tlienis,  quae  et  Tlienna,  filia  Lothi  regis  Pictlandiae  et  Annae,  Utheri  Pen- 
draconis  fiiiae,  ct  Walwani  sororis,  in  loco  Collenros  dicto  Kentigernum 
peperisse  dicitur;    eundemqiie   S.    Servanus  episcopus  baptizavisse,  et 
seciim  educavisse.     Ibid.  p.ig.  222 — 225. 

t)XVI.  Kieranus  artificis  (Beodi  videlicet  sive  Boetii  fabri  lignarii)  ftlius,  C'lo- 
nensis  ccenobii  conditor,  nutus  est.  Ibid.  pag.  473.  525.  Comgallus 
quoque  (quod  nomen  alii  Faustnni,  alii  Pulchruni  pignus  interpretantur) 
Benchorensis  fundator  monasterii,  et  C'olmanus  sive  Colmanelus,  epis- 
copus postea  Dromorensis,  in  lucem  sunt  editi :  de  quibus  ante  annos 
sexaginta  (ut  in  eorum  utriusque  vita  legitur)  prophetavisse  fertuv 
S.  Patricias.  Tom.  5.  pag.  505,  506.  et  torn.  fi.  pag.  430,  431.  524,  525. 
Samson,  permittente  episcopo  Dubricio,  ciun  eruditis  quibusdam  Scotis 
Uoma  revertentibus  in  Hiberniam  profeclus  est:  toni.  C.  pag.  43.  49. 
ubi  monasterii  cujusdam  abbateni  patruum  suum  Umbrafeiera  presbyte- 
rum  constituit.  Ibid.  pag.  50. 
Palernus  adolescens,  cum  DCCCXLVII.  monachis  e  minore  Britannia  in 
majorcm  trajiciens,  constructo  in  Mauritania  (apud  Cardiganenses  locus 
is  est,  Lhanpadernvaur  vulgo  dictus)  ccenobio,  eos  ibidem  coUocavit : 
ipse  vero,  ad  patrem  suum  Pctranum  visitandum,  in  Hiberniam  perrexit. 
Ibid.  pag.  45. 
Daniel  sacrum  in  Arvoniu  collegium  inslituit,  non  procul  a  trajectu  in 
Angleseiam,  cui  Portus  dedit  nomen,  ubi  nova  civitas  postea  a  Mailgone 
sive  Maglocuno  rege  est  erecta,  quae  a  pulchro  vel  excelso  choro  Ban-cor 
sive  Bangorae  nomen  obtinuit.  Hujus  loci  Daniel  primus  a  Dubricio 
ordinatus  est  episcopus.  Tom.  5.  pag.  112.  115.  542.  et  torn.  0.  pag.  44. 
DXVII.  Paternus,  post  reconciliatos  ipsius  interventu  duos  reges  Iliberniae  inter 
se  dissentientes,  in  Britanniam  rediens,  raonasteria  ct  ecclesias  per  totam 
Cereticam  regionem  sive  Cardiganiam  aedificavisse  traditur.  Tom.  6. 
pag.  40. 
DXVIII.  Darerca,  quae  et  Moninna,  soror  B.  Patricii  mortem  obiit.  Tom.  6. 
pag,  382.  "  S.  Darercam  virginem,  quae  alio  nomine  Monynni  dice- 
batur,  in  monasterio  suo  quae  Bell-slebi  dicitur  commoratam'  fuissc, 
scriptor  vitae  S.  Endei  indicat.  Unde  augetur  suspicio,  banc  esse  Kill- 
slevensem  illara  virginem,  quam  cum  posteriorum  temporum  Monin- 
na sive  Modvvenna  recentiorcs  scriptores  cunfundunt.  Ibid.  pag.  248. 
382. 


INDEX  CHBONOLOGICUS.  585 

Anno  Chriati. 

Hoc  etiani  anno  pugnam  illam  factam  fuisse  notat  Muttlixus  Florilegus, 
qua  caisis  sex  Saxonum  millibus  usque  ad  nemus  Calidonis  propc  Liti- 
colniam  Arthunis  cos  insecutus  fuisse  memoratur :  quod  ex  duodecim 
prceliis,  qua;  cum  illis  is  consernit,  septimiun  fuisse  confirmat  Ninius. 
Tom.  5.  pag.  85.  543. 

David  Menevensis,  Eliud  (qui  Teliaus  vulgo  vocatur)   et  Paternus,  Hiero-  ' 
solymam  profecti,  a  patriarcha  loci  episcopalem  ordinationem  accepisse 
dicuntur.     Ibid.  pag.  541.  et  torn.  C.  pag.  46. 

Petrocus,  quum  viginti  annos  in  Hibernia  bonis  studiis  impendisset,  Cornu- 
biani  petiit :  ubi  in  loco  prius  Loderic  et  Laffenac  postea  Petrock-stow 
et  Padstow  appellato  ccenobium  extruxit ;  in  proxima  vicinia  Samsonc 
quodara,  viro  sanctitate  conspicuo,  vitam  ducente  solitariam.  Tom.  C, 
pag.  83,  84. 

Samson  quoque  Iltuti  discipulus,  ex  Hibernia  reversus,  Amonem  patreni 
suum,  una  cum  Hibernico  abbate  et  fratre  quodani,  in  eremo  juxta 
Sabrinam  fluvium  coUocavit :  ipse  vero  ad  interiora  eremi  penetrans,  in 
secretissimo  quodam  specu  diu  vitam  duxit.  Ibid.  pag.  49. 
I>XIX.  Breviensis  synodus  contra  Pelagianos  in  Ceretica  esthabita:  ad  quam 
ab  archiepiscopo  Dubricio  et  episcopo  Daniele  adductus  David  Mene- 
vensis, post  profligatam  egregio  ab  eo  liabito  sermone  lieeresim,  communi 
omnium  consensu  totius  Cambrise  archiepiscopus  constitutus  est.  Tom. 
5.  pag.  104.  541—543. 

Cerdicus  et  Kenricus,  post  varia  cum  Arthuro  conserta  proelia,  regione 
Somersettensi  (cui  Meluas  Britannicus  regulus  pvius  prsefuerat)  et  Han- 
toniensi  ab  eo  accepta,  West-Saxonicum  regnum  inceperunt.  Ibid.  pag. 
532.  534. 

Paternus  episcopus,  in  ecclesia  Mauritania,  quae  Lhan-padern-vaur  nomeu 
ab  ipso  accepit,  per  annos  XXI.  vixit.  Tom.  5.  pag.  114.  et  torn.  6. 
pag.  46. 
DXX.  Saxones  usque  ad  mare  Sabrinianum  Britannorum  depopulatione  facta, 
inde  itinere  facto,  urbeni  Badonis  sive  Bathoniae  obsederunt.  Su- 
perveniens  vero  regis  Arthur!  exercitus,  Dubricii  Legionensis  archi- 
episcopi  et  oratione  confirmatus  (cujus  prima  ilia  a  Galfrido  Monemu- 
thensi  formata  verba,  "  Viri  Christiana  professione  insigniti,"  Johanni 
Balaeo  libri  declamationum  eruditarum  Dubricii  initium  constituere 
placuit)  et  benedictione  hilaratus,  hostium  castra  ad  proximum  mon- 
tem  compulit,  et  sequente  die  prorsus  profligavit.  Tom.  5.  pag.  544. 
cum  pag.  459.  Quod  duodecimum  et  postremum  fuit  prjelium  ab  Ar- 
thuro cum  Saxonibus  commissum.     Ibid.  pag.  543. 

Anno  hoc,  obsessionis  monlis  Badonici  et  stragis  Saxonicse,  natum  se  fuisse 
ostendit  Gildas :  ibid.  pag.  544.  unde  et  Badonici  cognomentum,  quo  a 
Gilda  Albanio  distingueretur,  illi  indituni.     Ibid.  pag.  509. 

Nennio,  sedis  quae  Magnum  monasterium  vocabatur  episcopus,  in  Britannia 
claruit.     Tom.  6.  pag.  522,  523. 

Ccelanus  sive  Kelanus  abbas  Noendrumensis,  postea  Duncnsis  ordinatus 
episcopus,  in  Hibernia  floruit.     Ibid.  pag.  522.  529. 

Brendanus  Findlogae  filius  Ellcnio  in  regimine  Lancarvanensis  cocnobii 
successit :  ubi  et  baplizatus  et  educates  ab  eo  est  Machutus  sive  Maclo- 
viusi  quem  Wcnto  comiti,  Guinicastrensis  urbis  conditori,  anno  slatis 


586  INDEX  ChRONOLOGICV'S. 

Anno  Christi. 

sexagesimo  sexto  Derwela,  soror  Ainonis,  patris  Samsonis  Dolcnsis,  pe- 
pcrisse  fertur.  Tom.  6.  pag.  50. 
Fiiiianus,  completo  Britannicae  suj£  peregrinationis  anno  trigesimo  ad  fidem 
post  B.  Patricii  obitum  neglectam  restaurandam  in  Hiberniam  rediens, 
scholam  ibi  aperult ;  eX  qua  tanqnam  ex  equo  Trojano  innumeri  doc- 
trina  et  pietate  prtestantes  viri  prodierunt.  Tonn.  6.  pag.  472,  473.  477. 
603.  532. 
Post  confectum  pr«Elium  Badonicum,  et  illud  insecutam  pacem  Albanicani 
(episcoporum  omnium  et  cleri  gentis  Scotorum  alc|ue  Pictorum,  si 
credere  libeat,  obtestatione  supplici  exoratam)  petivit  rex  Arthurus 
**  Eboracum,  instantis  natalis  Domini  festum  celebraturus.  Cumque 
urbem  intrasset,  visa  sacrarum  ecclesiarum  desolatione  condoluit.  Ex- 
pulso  namque  beato  Samsone  archiepiscopo,  cunctisque  sanctse  religionis 
viris,  templa  semiusta  ab  ofScio  Dei  cessabant.  Tanta  etenim  Pagano- 
rum  insania  praevaluerat,  Exin  convocato  clero  et  populo,  Pjramum 
capellanum  suum  metropolitans  sedi  destinavit."  Ita  historia  Galfridi 
Britannica ;  torn.  5.  pag.  99.  et  ejus  poeticus  metaphrastes ;  ibid.  pag.  95. 
Samsonem  ilium  intelligens,  cui  ab  Aurelio  Ambrosio  Eboracensem  me- 
tropolim  concessam  fuisse  dixerat ;  ibid.  pag.  94.  519.  quemque  alii  sedc 
sua  expulsum,  cum  septem  cpiscopis  (ut  Vincentius)  vel  sex  ipsius  fra- 
tribus  (ut  Atanus  vult)  in  Arnioricam  trajecisse,  et  in  Dolensi  civitate 
mctropolitanam  sibi  catliedram  constituisse  narrant.  Ibid.  pag.  95,  96. 
ct  tom.  6.  pag.  47,  48.  Anno  CCCCXC.  Eboracensem  sedem  ilium 
adiisse  scribit  Mattheeus  Florilegus,  et  anno  DVII.  adhuc  ibidem  floru- 
isse  ;  tom.  5.  pag.  94.  quum,  juxta  nostram  sententiam,  regnum  Ambrosii 
in  anteriora  conjiciendum  sit  tempora  ;  (vide  supra,  annum  CCCCLV. 
CCCCLIX.  CCCCLXVI.  et  CCCCLXXXVIII.)  eaque  admissa  hypo- 
thesi,  consistere  etiam  possit  quod  in  vita  Albei  legimus,  anno  CCCCLXII. 
quo  materno  utero  David  Mcnevensis  tenebatur  inclusus,  "  Samsonem 
episcopum  civitatis  quse  vocatur  Del-omhoir  in  extremis  finibus  Lethae" 
(id  est,  Doleusis  civitatis  in  Britannia  Armuric-laethana)  extitisse  :  quod 
nos  in  prima  loci  illius  lectione  minime  animadverteramus.  Tom.  6. 
pag.  433,  434. 

DXXI.  Post  commemoratam,  ad  finem  superioris  anni,  a  Pyramo  susceptam 
dignitatem  metropoliticaro ;  Arthurum  regem  "  ecclesias  usque  ad  solum 
destructas  renovasse,  atque  religiosis  coetibus  virorum  ac  mulierum  exor- 
nasse,"  Britannica  subjicit  historia  :  quod  Alanus  de  insulis  plenius  sic 
expressit :  "  Cultum  religionis,  pene  deletum,  in  civilatibus  et  vicis  et 
oppidis  reformavit  :  ecclesias,  a  pagana  gente  destructas  vel  dirutas,  re- 
stauravit;  et  in  eis  pastores  et  episcopos  cum  clericorum  offlciis,  prout 
locorum  dignitas  exigcbat,  devoto  religionis  studio  ordinavit."  Ibid, 
pag.  37. 
Samson,  Iltuti  discipulus,  in  monasterio  a  S.  Germano  constructo  abbas 
constitutus,  a  Dubricio  episcopua,  sed  sine  titulo,  est  ordinatus.  Tom. 
5.  pag.  97.  et  tom.  6.  pag.  49. 

DXXII.  S.  Columba,  patre  Fedlimidio  sive  Felimaeo  filio  Fergusii  (non  Erci, 
sed  Conalli  illius  filii,  de  quo,  tom.  6.  pag.  230,  231.)  matre  vEthnea  filia 
filii  Navis  (qui  Navus  fortasse  ille  fuerit,  Gilda  Albanii  pater  ;  de  quo, 
ibid.  pag.  216.)  in  Hibernia,  anno  ante  adventum  in   Britanniam  XLII 


INDEX    CHRONOLOGICUS.  587 

Anno  Christi. 

die  Decembris  septimo :  ut  habet  anonymus,  qui  acta  ipsius  Hibernicd 
idiomate  descripsit  (qui  ex  antiquo  etiam  poemate  Hibernico  annos  illi 
statis  76.  tribuit :  qui  juxta  nos  anni  sunt  75.  menses  6.  quanquam 
Beda  lib.  3.  histor.  cap.  4.  annorum  77.  ilium  fuisse  asserat  h.  e.  ann. 
76.  mens.  5.  natus  est.     Tom.  6.  pag.  229—231.  236. 

S.  Samson  (ut  in  vita  ejus,  Landavensi  regesto  inserta,  legimus)  post  accep- 
tam  "  patris  Dubricii  abbatisque  Iltuti  et  totius  cleri  et  populi  benedic- 
tionem,  consummate  paschalis  solemnitatis  officio,  ac  praeparato  navigio ; 
assumptis  quibusdam  secum  fratribus  citra  Abrinum  mare  (sive  fretum 
Sabrinianum)  perrexit,  terram  matremque  suam  visitavit,  et  ecclesiam 
ab  ea  factam  consecravit :"  deinde  cum  cognato  suo  Maglorio,  (quem  ab 
Iltuto  institutum  ipse  diaconum  ordinaverat)  allisque  nonnuUis  clericis  et 
laicis  in  Britanniam  minorem  praedicandi  causa  trajecit,  Tom.  5.  pag. 
97,  98.  et  tom.  6.  pag.  49. 

Ad  sequentem  Pentecosten  magnum  ilium  conventum  referimus,  quem  in 
Legionensi  metropoli  tanta  cum  pompa  a  rege  Arthuro  celebratum  fe- 
runt.  Tom.  5.  pag.  104.  Neque  enim  citius  fuisse  habitum,  rerum 
post  prselium  Badonicum  gestanim  patitur  varietas  ;  et  ne  ulterius  diffe- 
ramus,  Dubricii  archiepiscopi  facit  praesentia  :  qui  sub  hujus  anni  exi- 
tum  (ut  a  Balseo,  lib.  1.  cap.  51.  est  notatum)  XVIII.  Calendas  Decem- 
bris spiritum  efflavit ;  in  Enhly  sive  Berdeseia  insula  sepultus,  in  qua 
viginti  millium  sanctorum  corpora  condita  esse  dicuntur.  Tom.  5.  pag. 
43—45. 

De  novis  episcoporum  ordinationibus  in  hoc  conventu  factis,  ista  refert  his- 
toria  Britannica  :  "  B.  Dubricius  in  eremiticam  vitam  anhelans,  sese  ab 
archiepiscopali  sede  deposuit :  in  cujus  locum  sacratur  David,  regis  Ar- 
thuri  avunculus;  cujus  vita  exemplum  totius  bonitatis  erat  his  quos  doc- 
trina  imbuerat.  In  loco  vero  S.  Samsonis  Dolensis  archiprsesulis  des- 
tinatur  Theliaus  illustris  presbyter  Landavia:,  annuente  Hoelo  rege  Ar- 
moricanorum  Britonum  ;  cui  vita  et  boni  mores  virum  commendaverant, 
Episcopatus  vero  Silcestriee  Mauganio,  et  Guintoniee  Dwiano  decernitur  : 
decemitur  quoque  pontificalis  insula  Alcluid  Eledanio."  Ibid.  pag.  98, 
99.  105.  390. 

Ubi  de  Samsone  et  ejussuccessore  notare  libeat.  I.  Samsonem  seniorem  hie 
intelUgi,  de  quo  ad  annum  DXX.  dictum  :  qui  ab  Eboracensi  cathedra 
ad  Dolensem  migravisse  traditur:  quod  in  pagina  98.  minime  a  nobis 
consideratum  fuerat.  II.  Samsonis  hujus  in  Dolensi  archiepiscopatu 
successorem  a  Matthaeo  Florilego  alium  Samsonem  constitui  :  ibid.  pag. 
107.  et  tom.  6.  pag.  48,  ilium  nimirum  quem,  paulo  ante  hunc  conven- 
tum habitum,  Dubricii,  et  Iltuti  magistri  sui  benedictione  accepta,  in  Ar- 
moricam  abiisse  diximus  :  quae  Dubricii  mentio,  ne  ultra  hunc  annum 
profectionem  Samsonis  prorogemus,  etiam  efficit  :  licet  officium  episco- 
paie,  in  patria  a  Dubrico  illi  impositum,  in  ecclesia  Dolensi  agente  Chil- 
deberto  (qui  hoc  tempore  regnum  Francorum  nondum  obtinuerat)  de- 
mum  exercuerit.  Tom.  5.  pag.  97.  et  tom.  6.  pag.  49.  III.  Pos- 
teriorem  hunc  Samsonem,  archiepiscopum  primum  Dolensis  civitatis, 
et  summa  cum  Landavensi  episcopo  Theliao  amicitia  conjunctum, 
in  Landavensi  regesto  perhiberi.  Neque  enim  Dolensium  episcopo- 
rum indiculus  seniorem  ilium   Eboracensem  Samsonem   magis   agnos- 


588  INDEX  CIIKONOLOGICUS. 

Anno  ChrUti. 

cit,  quain  juniorem  ilium  Menevensem  alterum  ;  quern  a  Menevensi  sede 
ad  Dulensem  archiepiscopale  pallium  transtulisse,  ex  Dolensis  ecclesiae 
sequentia  quadam  Giraldus  Mencvensis  archidiaconus  conlirmare  nititur. 
Tom.  5.  pag.  95 — 97.  IV.  Theliauin  igitur  ilium  illustrem  presbyterum 
Landavia:  (quem  tamen  jam  antca  episcopum,  sed  sine  titulo,  una  cum 
Davide  et  Paterno  ab  Hierosolymitano  patriarcha  ordinatum  retulcrunt 
alii)  lion  Samsoui  in  Dolensi,  sed  magistro  suo  Dubricio  in  Landavensi 
cathedra  successissc  ;  ibid.  pag.  100,  107.  123.  et  tom.  6.  pag.  45.  Da- 
vide  in  Legionensi  archiepiscopatu  eidem  Dubricio  substituto :  quan- 
quam  occasione  retenta  a  Davide  antiquse  sedis  sua:  Menevensis  et  max- 
ime  frequeulat3e,  non  Legionensis  solum  sed  etiam  Menevensis  archie- 
piscopus  ille  dictus  fuerit :  tom.  5.  pag.  112.  123.  coque  Merlinianum 
illud  Giraldus Tiuc  pertraxerit ;  "Meneviapallio  urbis  Lcgionum  induetur." 

•     Ibid.  pag.  104." 
DXXIII.  Calcndis  Februarii  S.  Brigida  septuagenaria,  annis  XXX.  post  mor- 
tem B.  Patricii,  obiit.     Tom.  G.  pag.  444 — 447.  465.     Ejus  corpus  Kil- 
daris  sepultum,  ad  Dunensem  ecclesiam  postca  est  translatum.     Ibid, 
pag.  451 — 454. 
DXXVI.  Ailillus  sextus  episcopus  Armachanus   mortuus  est.      Successit   illi 

Ailillus  alter.     Ibid.  pag.  437. 
DXXVI  I.  S.  Canicus  in  Hibernia  natus  est,  palre  Lyadecopoeta  nepote  Dalani. 
Tom.  6.  pag.  473.  526. 

Orientales  Angli  Britannos  Christianos  omni  crudelitatis  genere  affecisse 
dicuntur.     Ibid.  pag.  33. 

Ad  eundem  annum  S,  Ailbei  Imalccensis  episcopi  obitum  annales  Ultonien- 
ses  et  Inisfallenses  referunt :  et  Colmanum,  ante  annus  XI.  in  lucem 
editum,  sacras  ab  eo  literas  didicisse,  in  ejusdem  Colmani  actis  legimus  : 
ibid.  pag.  529.  quorum  neutrum  cum  illorum  rationibus  potest  consistere, 
qui  Ailbeum  ante  adventum  Patricii  Christianam  fidem  Ilibernis  annun- 
clavisse  statuunt.  Ibid.  pag.  332,  333.  433,  434. 
DXXIX.  Comainus  Brecc  in  Hibernia  natus  est.     Ibid.  pag.  533. 

Kynotus  sive  Kinocus  ab  Arthuro  rege  rector  schols  Cantabrigiensis  con- 
stitutus  fuisse  fingitur.     Ibid.  pag.  31. 

Justinianus  et  Honorius  in  Ramseia  insula,  Kynedus  in  Gowcra  occidental! 
claruisse  dicuntur.     Ibid.  pag.  44,  45. 

S.  David,  cum  septcm  Cambria;  episcopis  quorum  ille  primus  erat,  Glasto- 
niam  venisse,  et  ecclesiam  S.  Marise  minorem  ibi  construxisse  dicitur  : 
tom.  5.  pag.  112.  140,  141.  ubi  a  Glastoniensibus  ad  annum  DLXV.  vel 
DLXVl.  hoc  referri  nota  :  quod  tempore  morti  illius  in  Britannica  his- 
toria  assignato  longe  est  posterius.  Vide  infra,  annum  DXLIV.  et  ex 
anonymo  vitae  Davidis  scriptore  hoc  quoque,  si  placet,  accipe :  "Ipse 
fundavit  Glastingbernense  monasterium ;  et  deinde  Badum  (id  est  Ba- 
thoniam,  de  qua  ad  annum  DXX.)  ubi  aquam  mortiferam  sua  benediclione 
cffecit  lavandis  corporibus  salubrera  :  deinde  alia  construxit  monaste- 
ria." 

Ab  eodem  Davide  provincialis  totius  Cambrix  synodus  est  coacta,  cui  no- 
men  Victoria  :  in  qua  Brevieusis  concilii  acta  contra  I'elagianos  confir- 
mata  sunt,  et  addita  alia,  qucc  ad  connuodum  ecclesia:  regimen  videban- 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  589 

Anno  Christi. 

tur  necessaria.  Utriusquc  synodi  liccrcta  ipse  David  sua  manu  Uteris 
mandavit,  suseque  et  aliis  per  Cambriam  ecclesiis  servanda  commenda- 
vit :  quae  sub  eo  deinceps  statum  habuerunt  florentissimum.  Tom.  5. 
pag.  542. 
Paulus  Britannus,  Iltuti  discipulus,  comitis  Withuri  et  Childeberti  regis 
Francorum  opera  Ossissimorum  sive  Leonensis  in  Armorica  factus  est 
episcopus.  Ibid.  pag.  5X9.  et  torn.  6.  pag.  77,  78. 
Kieranus  filius  artificis,  accepta  licentia  a  magistro  suo  Finiano,  ad  Ninni- 
dum  primum  in  quadam  sylva  stagni  Erni  commorantem,  deinde  ad 
Endeum  Aranensis  insulae  abbatem  profectus  fuisse  dicitur :  torn.  6.  pag. 
525.  sub  quo  annis  VII.  trituratoris  in  eadem  insula  ilium  exercuisse 
officium  vitae  Endei  scriptor  significat  :  licet  ipsum  Endeum  admodum 
longaevum  fuisse  oporteat,  si  eo  usque  vitam  produxerit :  de  quo  vidend. 
ibid.  pag.  428.  533,  534.  ubi  de  Brendano  Findloga;  filio  ipsum  invi- 
sente. 

DXXXI.  Hoc  anno,  Aprilis  die  septimo,  datum  habetur  commentitium  regis 
Arthuri  diploma  ;  per  nepotem  suum  Wolwanum  (ut  nugatores  fingunt) 
ad  Kynotum  Cantabrigicnsis  scholae  rectorem  transmissum  :  torn.  5.  pag. 
159.  et  torn.  6.  pag.  33.  quod  non  aliara  raeretur  fidem,  quam  aniles 
illtt  de  rebus  ab  Arthuro  extra  Britanniam  gestis  fabulse  (de  quibus,  torn. 
G.  pag.  34 — 38.  17G.)  ab  Hectore  Boethio  quoque,  licet  et  ipso  fabulatore 
maximo,  impugnats.     Histor.  Scotor.  lib.  9.  fol.  163.  b. 

DXXXIV.  Cerdicus  Occiduorum  Saxonum  rex  interiit  :  qui  fcedere  cum  Mo- 
dredo  nepote  regis  Arthuri  iuito,  septem  ab  eo  AngUae  comitatus  acce- 
pisse  dicitur.     Tom.  6.  pag.  38. 

DXXXVI.  Ailillus,  septimus  episcopus  Armachanus,  mortuus  est.  Ibid.  pag. 
437. 

DXXXVir.  Hoc  anno,  vel  DXXXV.  utalii  volunt,  XIII.  Calendas  Septembris 
Mocthseus  Ludunensis  episcopus,  S.  Patricii  discipulus  mortem  obiit. 
Ibid.  pag.  415. 

DXXXVIII.  Pulso  in  exilium  Silverio,  in  Romanam  sedem  intrusus  est  Vigi- 
lius  :  ad  quorum  alterutrum,  ab  avunculo  Arthuro,  Walwanus,  Lothi 
regis  Pictlandiae  et  filiae  Utheri  Pendraconis  regis  Britannorum  filius, 
duodecim  annorum  juvenis,  educandus  putatur  fuisse  missus.  Ibid,  pag. 
31,  32. 
Kieranus  filius  artificis,  relicta  Aranensi  insula,  ad  Cathaianam  profectus 
est  :  in  qua  sub  Senano,  insulse  illius  abbate  et  episcopo,  magister  hospi- 
tum  est  constitutus.     Ibid.  pag.  525. 

DXL.  Gildas  Badonicus,  in  Iltuti  schola  studiorum  suorum  pr\mis  fundamentis 
positis,  torn.  5.  pag.  539.  Iren  perrexit;  quam  ego  non  aliam  quam 
Hiberniam  esse  existimo  :  in  qua  eo  tempore,  post  Armachanam  et  Fi- 
niani  scholam,  Celebris  fuit  Rossensis  alia,  a  S.  Fachnano  viro  sapiente 
constituta  ;  in  qua  S.  Brendanus  artes  liberalcs  praelegisse  dicitur.  Tom. 
6.  pag.  471,472. 
Mendabnaucus  (aliis  Modomnoch  dictus)  Davidis  Menevensis  discipulus, 
apes  in  Hiberniam  (Solini  tempore  ibi  desideratas)  primus  detulisse  di- 
citur :  quod  alii  tamen  S,  Dominico  Ossoriensi  tribucndum  autumant 
Ibid.  pag.  521,  522. 


590  INDEX  CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

S.  Servanns  senex,  Kentigerno  a  se  discedente,  migravit  ad  Dominum. 
Tom.  B.  pag.  214,  215. 

Kentigerniis,  anno  aetatis  sute  XXV.  Glascuensis  ecclesite  et  Cumbrensis 
dioeceseos  ab  Hibernico  quodam  episcopo  pracsulconsecratus,  egregie  mu- 
nere  suo  functus  fuisse  dicitur.     Ibid.  pag.  224,  225. 

Finanus  qui  et  Winninus  Romse,  ubi  septem  annis  manserat,  sacerdotii 
gradum  adeptus,  in  patria  sua  Hibernia  multis  annis  episcopi  functus 
est  officio.     Ibid.  pag.  522,  523. 

Ilundus  sive  Ilandus  cpiscopus  in  Hibernia  claruit.     Tom.  6.  pag.  534. 

Docus  abbas,  S.  Canici  magister,  in  Britannia  claruit.     Ibid.  pag.  520. 

lltutus,  Atrochius  et  Isanus  abbates  mortem  obierunt.     Ibid.  pag.  42,  43. 

Paternus,  postquam  per  annos  XXI.  in  Lan-paternensi  a  se  denominata 
ecclesia  vixisset,  a  rege  Caradauco  (qui,  ultra  terminos  Britannise  regno 
propagato,  minorem  Britanniam  regno  suo  subjugaverat)  in  Armoricam 
revocatus,  Venetensem  episcopatum  ibi  obtinuit  ;  et  in  Samsonis  metro- 
politse  Dolensis  intima  familiaritate  versatus  est.  Tom.  r>.  pag.  114.  et 
torn.  6.  pag.  45 — 47.  In  Lan-paternensi  vero  episcopatu  Kinocum  sive 
Cenaucum  ille  habuit  successorem.  Tom,  5.  pag.  lOG.  114.  et  torn.  6. 
pag.  43. 

S.  Finiani  discipuli  in  Hibernia  fuere  celebres:  tom.  6.  pag.  472,  473. 
Kieranus  filius  artificis ;  Tolumba  Cille  i  Columba  alter,  Cruinthaini 
Alius,  Tirdaglasise  apud  Momonienses  juxta  Sinneum  fluvium  conditor  ; 
ibid.  pag.  533.  Brendanus  filius  Findlogae,  trium  millium  (ut  prseter  alios 
habet  Wernerus  Laerius  in  temporum  fascicule)  monacliorum  pater  ;  ibid, 
pag.  474.  Brendanus  alter,  Neimi  sive  Nemaindi  clari  poetae  filius,  Bir- 
rani  monasterii  in  medituliio  Hiberniae  positi  conditor;  tom.  5.  pag.  518, 
et  tom.  6.  pag,  523.  Moby  Clarinecb  ;  Laisreanus  qui  et  Molasse,  filius 
Nadfraichi,  monasterii  Damh-inis  in  stagno  Ernensi  conditor ;  tom,  6, 
pag.  531.  Sinellus  filius  Maenaci  sive  Maynacur,  abbas  monasterii  de 
Cluayn-inis  in  stagno  eodem  ;  ibid,  pag.  503.  Canicus  nepotis  Dalani 
filius,  monasterii  Campuli  Bovis  sive  Achadh-bho  et  Cellae  Canici  sive 
Kilkenniae  conditor  ;  ibid.  pag.  526.  Ruadanus,  monasterii  Lothrani  in 
regione  Muscraiana  conditor  ;  Nannyd  Lamdere,  Mugenocus  Killicumuli, 
episcopus  Sennachus ;  et  Coemanus,  qui  et  Commanus,  Fealcont  filius, 
Rosscommaniae  apud  Connacienses  fundator.  Ibid.  pag.  532. 
DXLII,  Cambalanicum  praelium  in  Cornubia  gestum  :  in  quo  rex  Arthurus  et 
nepos  ejus  Walwanus,  contra  fratrem  Modredum  depugnans,  cum  aliis 
multis  ceciderunt.  Tom.  5.  pag.  105,  144,  145.  459,  544.  et  tom.  6. 
pag.  32.  3S — 42, 

In  Glastoniensi  vero  insula  sepultus  est  Arthurus  :  tom,  5.  pag,  144 — 149, 
et  tom.  0.  pag.  38 — 42.  ut  et  Weneveria  uxor  ejus  secunda,  tom.  5.  pag. 
144 — 148.  Hanc  ex  nobili  genere  Romanorum  editam,  Arthurum, 
quum  confectis  bellis  Britannicis,  circa  annum  DXXI.  totius  patriae  sta- 
tum  in  pristinam  dignitatem  reduxisset,  uxorem  accepisse  ;  eamque  hoc 
anno  ad  urbem  Legionum  diffugientem,  in  templo  Julii  martyris  vitam 
monasticam  suscepisse,  tradit  historia  Britannica.  Lib.  9.  cap.  9.  et  lib. 
10.  cap.  1.  Ut  secunda  dicta  videri  possit,  respectu  Guennivarae  alte- 
rius  ab  Arthuro  in  ipso  regni  sui  initio  ductae  j  quam  a  Melua  Sommer- 
settensium  rege  raptam  ad  annum  DIX.  ex  Caradoco  Lancarvanensi  an- 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  591 

Anno  Christi. 

notavimus.  Quae  an  ilia  Guanora  regis  Arthuri  uxor  fuerit,  cujus  in 
Albania  ostendebatur  tumulus  (quern  si  mulieres  calcavissent,  steiiles 
inde  se  futuras  credebant ;  ut  ex  gentillum  suorum  opinione  Hector  Boe- 
thius  retulit)  ipsi  Scoti  Albienses  viderint. 

Arthurum  cognate  suo  Constantino,  filio  Cadoris  ducis  Cornubioe,  di- 
adema  Britanniae  reliquisse  ;  torn.  5.  pag.  105.  144.  et  torn.  6. 
pag.  56.  eumque  Modredi  Bliorum  alteram  Wintoniae  in  ecclesia 
S.  Amphibali,  alterum  Londini  in  fratrum  quorundam  ccenobio  ab- 
sconditum,  ante  altaria  trucidavisse,  torn,  6.  pag.  57,  58.  narrat  Gal- 
fridus  Monemuthensis  et  eum  secutus  Matthaeus  Florilegus.  At  Gildas, 
qui  ipso  Constantino  regnante  libellum  suum  edidiD,  eum  non  Britannici 
regni  monarcham  sed  Damnonise  sive  Comubiae  tyrannum  fuisse  signi- 
ficat:  ibid.  pag.  57.  neque  S.  Araphiball  ecclesiam  ille  nominal  in  qua, 
sed  sancti  cujusdam  abbatis  amphibalum  (sive  exterius  vestimentum) 
sub  quo  nefaria  ilia  csedes  commissa  fuerit.  Ibid.  pag.  58,  Videndum- 
que  an  non  ad  Constantinum  etiam  spectet,  quod  de  Ambrosii  Aureliani 
posteris  apud  eundem  Gildam  legitur ;  suis  temporibus  ejus  sobolem 
magnopere  ab  avita  bonitate  degeneravisse.  Tom.  5.  pag.  511.  Ut 
enim  ipsum  Ambrosium  ab  eo  qui  Romans  gentis  postremus  purpuram- 
in  Britannia  induit  Constantino,  ita  et  Constantinum  hunc  nostrum  ab 
Ambrosio  genus  duxisse,  indeque  proavi  (a  quo  regiee  dignitatis  splen- 
dor in  familiam  suam  primum  inductus  fuerat)  nomen  usurpavisse,  pro- 
babile  videri  posset  atque  verisimile. 
DXLIII.  Kentigernus,  post  mortem  Marken  regis  Cumbrensis  provincise,  sedem 
Glascuensem  relinquere  coactus,  Meneviam  ad  S.  Davidem  iter  cepisse, 
etjuxta  Caerleon  multos  ad  fidem  convertisse  atque  ecclesiam  construx- 
isse  dicitur.     Tom.  6.  pag.  85.  226. 

Idem  a  rege  Venedotiae  Cathwallaino  loco  accepto,  Elguae  coenobium  ex- 
tnixit,  et  episcopatus  sedem  constituit,  impediente  primum  subregulo 
Malgone  vel  Maglocuno,  sed  postea  adjutante  :  torn.  5.  pag.  112.  1 15.  et 
lorn.  6.  pag.  85,  86.  vid.  et  pag.  87.  ubi  Pelagianis  se  opposuisse,  et  torn. 
5.  pag.  332.  ubi  Oxonii  Uteris  operam  dedisse  dicitur. 
DXLIV.  Malp;o  vel  Maglocunus  ille,  in  primis  adolescentise  suae  annis  avunculo 
rege  Cathwallaino  cum  fortissirois  militibus  oppresso,  Venedotiae  reg- 
num  invasit.  Tom.  5.  pag.  64.  86.  Vitae  S.  Patemi  scriptor  "  Mailgu- 
num  hunc  (sic  enim  appellat)  regem  borealium  Britonum  ad  debellan- 
dos  et  deprffidandos  australes  Britones  cum  exercitu  venisse,  semper 
tentatorem  sanctorum"  extitisse,  ctspeciatim  S.  Paternum  injuria  affecisse 
memorat.  Ibid.  pag.  46.  66.  Eundem  novam  civitatem  Bangor,  ad 
fluvium  (vel  sinum  marinum  potius)  Menai  dictum,  erexisse  Johannes 
Rossus  author  est.     Tom.  5.  pag.  112.  161.ettom.  6.  pag,  44. 

Daniel  portus  ilUus,  in  quo  nova  ilia  civltas  Bangor  est  erecta,  episcopus 
defunctus  est,  et  in  Berdseia  insula  sepultus.     Tom.  6.  pag.  43. 

Theonus,  Glocestrensis  episcopus,  ad  Londinensem  archiepiscopatum  trans- 
latus  fuisse  dicitur.     Tom.  5.  pag.  88 — 90.  390.  et  tom.  6.  pag.  43. 

David  Menevensis,  et  Legionensis  antistes,  Calendis  Martiis,  feria  tertia,  in 
Menevensi  suo  coenobio  mortuus,  et  jubente  Malgone  Vendotorum  rege, 
in  eadem  ecclesia  sepultus  est.  Tom.  5.  pag.  98.  105,  106.  et  tom.  6. 
pag.  44.     Successit  illi  in  archiepiscopatu  Kinocus  sive  Cenaucus,  qui  an- 


592  INDEX    CHnONOLOGICUS. 

Anno  Christ}. 

tea  Lampaternensis  ecclesioe  fuerat  episcopus.     Tom.  5.  pag.  106.  114, 
llS.ettom.  G.  pag.  31.  43.  45. 
Eodem  quo  ex  liac   vita  David  emigravit  die,  de  imminente  reipublicte  ct 
ecclesia  Britannicae   dissipatione   Kentigernus,    Elvius     sive   Elguensis 
episcopus,  prophetavisse   dicitur  :  torn.  6.  pag.  88.  eodeinque  die  in  Hi- 
bernia  Senanus,   qui    B.  Patricia   in   episcopatu  Iniscattcnsi   successerat, 
vitam  finivisse.     Ibid.  pag.  43fi.  510. 
Tuatlialo  Maelgarb  jugulato  successit  in  regno  Hibernia  Dermitius  I.  Cer-, 
vailli  filius  :    ibid.  pag.  514.  523.     Kierano  filio  artificis  (sedem  Iniscat- 
tensem,  quo  ilium  fama  Senani  attaxerat,  ob  monachorum  illi  supersti- 
tuni  invidiam  relinquenti)  Cluain-macnois  et    insulam  .\nginam,  cum 
centum  ecclesiis  sive  cellis   in   Midia  et  Breaglimuid  dono  dedit.     Ibid, 
pag.  525.     Kieranus  vcro,  civitate  Clonardensi  cum  suis  villuiis  magis- 
tro  sue  Finiano  donata     (qui    ccleberrimam  suam  scholam  eo  deinde 
transtulit)  in  Angina  insula  maximum  ipse  fundavit  monasterium,   ct  ad 
usus  pauperum  reditus  acquisivit  amplissimos.     Ibid.  pag.  473.  525. 
DXLVI.  Diare  Columcill  fundataest:  torn.  6.  pag.  527.  not.  urbs  videlicet  epis  ■ 
copalis  Deiriensis  in  Ultonia,  ubi  a  B.  Columba  celebre  conditum est  mo- 
nasterium, Roberetum  Calgachi  sive  Calcagi  ab  Adamnano  in  illius  vita 
appellatum ;     ut  distingueretur  ab    altero   illo  Roboreo  sive   Roboreti 
CAMPO  Dearmach  dicto,  ubi  non  minus  celebre  in  mediterranea  Hibernia; 
parte,  in  comitatu  niminim  regio,   ab  eo  positum  est  ccenobium.     Ibid, 
pag.  231.  474.     Columba  vero  regulam  monasticam  condidit :  et  centum 
monasteriorum,  partim  in  Hibernia,  partim  postea  in  Britannia,  fundator 
cxtitit.     Ibid.  pag.  228.  243.  474.  483. 
DXLVIII.  Kieranus  filius  artificis,   in  Angina   insula  successore   Dompnano 
sive  Adomnano  Momoniensi  relicto,  ccenobium  Clonense  sive  Cluan-mac- 
nois  in  Midia  proximo  ante    obitum  suum  anno  construxit.     Ibid.  pag. 
473.  502.  525.  ' 

Pelrocus  Britannus  relicto  Lodoricensi  suo  monasterio,  in  quo  per  triginta 
annos  commoratus  discipulos  doctrina  et  pietate  illustres  Credanum, 
Medanum  et  Dachanum  instituerat,  Romam  et  Hierosolymam  visitavisse, 
deinde  ad  Indiam  et  orientalem  Oceanum  penetravisse,  ibique  in  ignota 
quadam  insula  integro  septennio  theoricae  ^ntse  vacavisse  dicitur.  Ibid, 
pag.  84. 
DXLIX.  Kieranus,  annos  tantum  XXXIII.  natus,  in  Clonensi  sua  civitate  obiit ; 
tertio  antequam  Coemgenus  sive  Keivinus  abbas  Glindelacensis  ad  eum 
visitandum  illuc  pervenerat  die.  Ibid.  pag.  473.  525.  De  monastica 
Kierani  regula,  vid.  pag.  404. 
DL.  Quartus  cyclus  pasclialis  octoginta  quatuor  annorum  incipit. 

Nonis  Aprilibus  (vel  die  prsecedente,  ut  volunt  alii)  Tigernacus  episcopus, 
ccenobii  Cluanensis  in  Monachanensi  comitatu  conditor,  mortem  obiit. 
Ibid.  pag.  417. 
Colmanus  sive  Colmanelus,  Dromorensis  episcopus,  in  aquilonal!  parte  flu- 
minis  Locha  nobile  construxit  monasterium.  Ibid.  pag.  430.  .';29. 
Coemanus,  monasterii  Ead  cruin  sive  Enacli-truim  abbas,  Mocuminus,  et 
Fintanus  abbas  monasterii  Cluaincednach,  discipuli  Columbi  filii  Cru- 
inthaini,  in  Hibernia  daruerunf.  Tom.  5.  pag.  506.  et  torn.  6.  pag. 
532,  533. 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  593 

Anno  Christi. 

Melkiniis  sive  Mevinus  in   Britannia  claruisse   dicitur.     Tom.  5.  pag.  37. 
392.     Vid.  Balseuin,  centur.  1,  cap.  57. 
DLII.   Hoc  anno,    ut    ex  Iiiisfallensibus   annalibus  intelligitur,  die    duodecimo 
Decembris,  obiit  doctissimus  ille  Finianus,  Clunardensisepiscopus  ;  "prse- 
cipuus  inter  sanctos  secundi  ordinis  in  llibernia."     Tom.  G.  pag.  822. 
1>LIV.  Gildas  Badonicus,  Iltuti  discipulus,  ex  Britannia  majore  in  minorem,  de- 
cem    ante  scriptum  suum  libellum  annis,   recessisse   dicitur.     Tom.  5. 
pag.  509.  et  tom.  G.  pag.  468,  469. 
Leonorius  episcopus  Britannus,   Iltuli  quoque  discipulus,  cum  LXXII.  dU- 
cipulis  in  Galliam  transiit,  tempore  Childeberti  regis  Francorum  et  regi- 
nae  Ultrogothee.     Ejus  et  Samsonis  Dolensis  episcopi  interventu  Judua- 
lus  vel  Induualus  ducis  Armoricani  Rigualdi  sive  Jonae  fiUus,  qui  a  rege 
et  regina  captivus  est  detentus,  et  libertati  et  debits  sibi  hxreditati  res- 
titutus  est ;  Commoro  Britannici  ducatus  invasore  ab  injusta  possessione 
deturbato.     Tom.  G.  pag.  52. 
DLVII.  Brudeus  sive  Bridius,  quern  S.  Columba  postea  ad  Bdem  Christi  conver- 
tit,  rex  Pictorum  efficitur.     Ibid.  pag.  233. 
Petrocus  Britannus  ab  orientali  oceano   ad  occidentalem  Britanniam    iter 
confecisse  dicitur  ;  in  qua  Tendurus  turn  regnaverit,  "  vir  atrox  ac  ferus 
moribus."     Ibid.  pag.  84,  85.     Tandem  vero  Bodmaniae  sive  Bodminis 
in  Cornubia  vitam  Petrocus  finiit:    ubi  olim  corpus  ejus  conditum  habe- 
batur.     Ibid.  pag.  84. 
Concilio  Parisiensi  III.   Samson  et  Paternus,  una  cum  Germano  Parisi- 
ensi  episcopo,    subscripserunt,  tom.    5.    pag.  97.    et  tom.    6.    pag.  47. 
49-  quorum   prior    Dolensis,  posterior    Venetensis   videtur  fuisse   epis- 
copus,   qui    relicta    Britannia    Armorica    ad    Francos    postea   abiit,    et 
XVII.  Calendas  Maii  mortem  obiit  ;  in  Berdseia  insula  (ut  quidam  vo- 
lunt)  sepultus.     Tom.  6.  pag.  47. 
DLIX.  Benchorensis  ecclesia  in  Ultonia  fundata :  ubi  numerosissimo  monacho- 
rura  coetui  sub  propria   regula  viventiura  B.  Comgallus  prsefuit ;  in  hoc 
atque  aliis  monasteriis  et  cellis  a   se  positis  tria  ccenobitarum  miliia  sub 
sua  habens    prsefectura.     Tom.  5.  pag.  161,  506.    et  tom.  6.   pag.  475. 
482,  483.524.  527. 
DLX.  Florentinus  Hibernus  Ambasios  in  Gallia,  tempore  Germani  Parisiensium 
et  Gildasii  Ruthenensium  episcopi,  claruit.     Tom.  6.  pag.  309,  310. 
Colmanus  Beognai  filius,  qui  et  Elu  postea  cognominatus  est,  Coemani  dis- 
cipulus,   in  Connerensi  civitate  enituit :  ibid.  pag.  529,  530.  533.  frater 
item  S.  Columbae  junior  Jogenus,  et  ex  tribus  sororibus  nepotes,  claru- 
erunt.     Ibid.  pag.  231. 
Rodericus,   in   Hibernia  a    discipulis   B.  Patricii  baptizatus,  regnum  Cum- 
brense  adeptus,  Kentigernum  ab  episcopatu  Elguensi    ad  primam  suam 
sedem  Glascuensem  revocat.     Is,    discipulo    suo    Asapho  in    episcopatu 
Elguensi  collocato  (qui   ab  ipso  postea   S.  Asaphi   nomen  accepit)  cum 
DCLX.  fratribus  domum  redit,  et  religionem  Christianam  in  patria  sua 
restaurat.    Tom,  5.  pag.  Ill,  112.  115.  et  tom.  6.  pag.  86,  87.  226,  227. 
DLXI.  Culedreibnense    pralium,   in   finibus  Ultoniae  et  Conaciee  gestum :  in 
quo  tria  miliia  hominum  occubuisse,  et  regis  Hiberniae  Dermitii  filii  Cer- 
vailli  exercitum  precibus  Columbae  Cillii  tusum  fuisse  memorant,     Tom. 
6.  pag.  236.  466—468.  532. 
VOL,   VI,  Q    Q 


594  INDEX  CHRONOLOGICUS. 

Anno  Cliristi. 

S.  Cohimba  in  synodo  Hibcrnise,  cui  Brendanus  abbas  Birroe  interfuit,  cx- 
communicatus  est.     Tom.  C.  pag.  408.    Adamnan.  de  rebus  S.  Columbx, 
lib.  3.  cap.  3. 
DLXII.  Litera;  a  senioribiis  Hibernise  et  S.  Culumba  ad  Gildam  Badonicum,  in 

Britannia  Armorica  tunc  commorantem,  scripta;.     Tom.  C.  pag.  468. 
DLXTII.  Columba,  consilium  Finiani  Clunardensis  episcopi  magistri  sui,  Bien- 
dani  abbatis  Birrce  et  Laisreani  filii  Nadfraichi  condiscipulorum  suorum 
secutus,    reliquit    Hiberniam  ;  et  navigavit   in   Britanuiam.     Ibid.  pag. 
228.  233.  235,  236.  276.  467,  468. 

Duodecim  discipulorum,  qui  ipsum  in  Britanniam  couiitati  sunt,  nomina  ; 
et  scripta  illis  a  Dempstero  afiicta.     Ibid.  pag.  237 — 239. 

Mona-dairense  sive  Onde-monense  prajlium  in  Hibernia  gestum  ;  in  quo 
Ainincreus  filius  Setni,  et  filii  Mac  Eirce,  Domnallus  et  Forcus  (sive  Do- 
naldus  et  Fergusius)  reges  turn  quideni  provincialcs,  postea  vero  univer- 
sce  pricfecli  Hibernia:  victoriam  (uti  etiara  in  Culedreibnensi  ante  bien- 
nium  commisso)  de  ininiicis  reportarunt.  Echodius  Laib  rex  CruitUnio- 
rum  victus,  currui  insidens  evasit.     Ibid.  pag.  236. 

Eo  tempore  S.  Columba  in  Britannia  cum  Conallo  filio  Comgill  S<!btorum 
Albiensium  regc,  do  cujus  religione  niira  memoriae  sunt  prodita,  versa- 
batur.     Ibid.  pag.  246.  2.')2,  253. 

A  Conallo  hoc  Comgalli  filio  insulam  I  sive  Ily,  quae  lontc  postea  nomcn 
obtinuit,  S.  Columbac  donatara  fuissc,  llibernici  tradunt  annales  :  licet  a 
Pictis  earn  acceptam  fuisse  Beda  scribat.  Tom.  6.  pag.  246.  De  hac 
insula  videnda,  qua:  notata  sunt,  ibid.  pag.  239 — 246. 

S.  Columba  in  Britannia  XXXIV.  annorum  spatio  commoratus,  non  sep- 
tentrionales  solum  Pictos  ad  Christianam  religionem  convertit  j  sed  etiam 
usque  ad  maxima  australes  Scotorum  et  Pictorum  terminos  progressus 
fidem  praidicavit.  Ibid.  pag.  228.  233—236.  244.  247. 
DLXIV.  Gildas  Badonicus  querulum  suum  libellum  edidit :  in  quo  turn  reges, 
Constantinum,  Aurelium,  Vortiporium,  Cuneglasum,  Maglocunum,  turn 
clerum  Britannioc  acriter  insectatur  et  exagitat.  Tom.  5.  pag.  544. 
et  torn.  6.  pag.  52 — 77.  468.  Aliud  ab  eo  scriptum  nihil  extat :  si  frag- 
menta  quaedam  fortasse  cxceperis,  MSS.  canonum  libris  interserta;  quae 
huic  an  Albanio  GMx  tribuenda  fuerint,  incertum  est.  Tom.  6.  pag.  70. 
Nam  quod  Pseudo-Plauti  Aululariam  sive  Querolum  Johannes  Philip- 
pus  Pareus,  cum  aliis  viris  doctissimis,  Gildae  nostro  attribuit,  hand  fa- 
cile admitlendum  putamus:  ibid.  pag.  70,  77.  proesertim  si  Rutilius  ille, 
cui  Querolum  dicatimi  videmus,  Rutilius  Numatianus  fuerit ;  quern  et  a 
fide  Christiana  alienum,  ct  Gilda  longc  antiquiorem  fuisse  certo  constat. 
Ibid.  pag.  394. 
DLXV.  Dioimitius  filius  Ccrbulis,  totius  Scotiie  regnator,  ab  Aido  cognomento 
Nigro,  gente  Cruthinio,  interfectus  est ;  ul  in  tiviKSoTots  Adomnani  le- 
gimus.  Fergusius  et  Donaldus,  filii  Muircheartachi  filii  Erca:  (Adom- 
nano  Domnallus  et  Forcus,  filii  Mac  Eirce  dicti)  successerunt.  Ibid, 
pag.  230.  515. 
DLXVI.  Ainmireus  vel  Ainmurechus,  filius  Setnai,  Ilibernioe  monarchiam  ob- 
tinuit:  ibid.  pag.  469.  515.  post  Davidis  Menevensis  episcopi  nativitatem 
CIV,  et  post  tempus  mortis  ejusdem  a  nobis  constitutum  XXII.  Ut 
merito  suspectum  sit,  quod   in  vita  S.  iSdani  sive  Moedhogi  Icgimus  ; 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  595 

Anno  Christi. 

puerum  ilium  "  regi  Teraoriae  Anmireo  obsidem"  fuisse  datum,  non  paucis 
antequam  Davidis  episcopi  magisterio  se  tradiderat  annis.  Tom.  6.  pag. 
537.  Alius  vitae  ejusdem  scriptor,  **  ad  regem  HiberniEe  ilium  qui  mora- 
batur  in  Themoria"  obsidem  ductum  fuisse  puerum  ;  posteaque  in  Bri- 
tannia peregrinatum  fuisse,  et  in  ccenobiis  quibusdani  vitam  egisse,  refert: 
nulla  vol  regis  Ainmirei  vel  episcopi  Davidis  speciatim  facta  mentione. 
Ut  vel  in  regis  alicujus  Ainmireo  antiquioris  tempora  pueritiam  jEdani 
incurrisse,  vel  in  Menevensi  Davidis  jam  defuncti  coenobio  monasticam 
ilium  vitam  coluisse,  dicendum  videatur.  Nam  ut,  cum  aliis,  Davidem 
annos  CXLVII.  vixisse,  aut  ad  annum  Christi  DCIV.  vitam  produxisse 
dicaraus,  segre  adhuc  persuader!  nobis  patimur.  Tom.  5.  pag.  105.  112, 
113.  et  torn.  6.  pag.  43,  Ai.  Quod  ipsnm  etiam  de  j^dani  discipulo 
Swithuno  alias  Scholano  dicto  senlimus  :  quem  ad  Davidem  ab  eo  mis- 
sum,  et  Wintoniensem  postea  factum  fuisse  episcopum  perhibent.  Tom. 
5.  pag.  390. 
Gildas  Badonicus  a  rege  Ainmireo  accersitus  in  Hiberniam,  plurima  ibidem 
emendasse  traditur.     Tom.  (i.  pag.  470,  471,  476.  520. 

DLXIX.  Ainmireo  Hiberniae  monarchse  occiso  successerunt  Boethanus  et  Eo- 
chanus.     Ibid.  pag.  470.  515. 

DLXX.  Gildas  Badonicus  obiit.     Ibid.  pag.  470. 

Laisreanus  qui  et  Molasse,  filius  Nadfraichi,  mortuus  est.     Ibid.  pag.  531. 

532. 
Machutes  (qui  et  Maclovius)   Britannus,  Brendani   filii   Findlogse  Hiberni 
discipulus,    Alethanae    ecclesiae   primus   episcopus    prsefuit,    annis    XL. 
Tom.  5.  pag.  97.  et  torn.  6.  pag.  50. 
Frigidianus  regis  Ultoniee  filius,  Lucensis  in  Italia  episcopus,  claruit.    Tom. 

C.  pag.  412. 
Eugenius  episcopus  Ardsrathanus ;  ibid.  pag.  526.  Nessanus ;  ibid.  pag. 
478.  501.  531.  Coemgenus  sive  Keivinus,  monasterii  Glindelachen- 
sis  fundator  ;  ibid.  pag.  524,  525.  Berchanus,  quem  sensu  oculorum  pri- 
vatum, sed  spiritu  prophetico  praeditum  fuisse  aiunl;  ibid.  pag.  534. 
Moditeus,  sive  Medocius  ille  fuerit  ;  ibid.  pag.  528.  Colmanus  filius 
Darane,  monasterii  Dairmorensis  in  Eliana  regione  conditor,  et  Colma- 
nus Dub-culinn  sive  Duib-chuilind  dictus,  ibid,  pag.  529,  530.  in  Hiber- 
nia  claruerunt. 

DLXXI.  Brendanus  filius  Luaignei,  monasterii  Birrani  fundator,  in  Hibernia 
diem  clausit  extremum  ;  quem  S.  Columboe  in  lona  insula  agenti  statim 
innotuissc  narrat  Adamnanus.     Ibid.  pag.  445.  523. 

DLXXII.  JEda  sive  Hugo  (in  Adomnani  ineditis  Aidiis  filius  Ainmurech  dic- 
tus)  Hiberniae  factus  est  monarcha,  annis  XXVI.     Ibid.  pag.  515. 

DLXXIV.  Aidanus  sive  vEdanus  filius  Gabrani,  a  B.  Columba  in  lona  insula 
Scotorum  Albiensium  rex  inauguratus  est.     Ibid.  pag.  145.  252. 

DLXXVII.  Ceaulinus  occidentalium  Saxonum  rex,  preelio  cum  tribus  Britan- 
norum  regibus  Christianis  ad  Deorham  inito,  eos  interemlt ;  et  exercitu 
ipsorum  profligato,  tres  urbes  munitissimas,  Glocestriam,  Cirecestriara  et 
Bathoniam  receperunt.  Ibid.  pag.  90,  91. 
Brendanus  Findlogae  fiHus(decujus  septennali  navigatione  prodigiosse  fcrun- 
tur  fabulo;)  XVII.  Calendas  Junii,   expletis  xtatis  suae  annis  XCIII,  in 

qq2 


59G  INDEX    CIIRONOLOGXCUS. 

Anno  Christi. 

sororis  suae   Brigae   nionasterio  Enach-duin  dicto  vita   functus,  Cluain- 
feartae  sepultus  est.  Tom.  6.  pag.  50.  523,  524.  De  ejus  regula  monastica, 
vid.  pag.  484, 
DLXXIX.   Fintanus,  qui    et  Munnu,  XVIII.  ante  mortem  B.  Colambae  annis 
cum  S.  Sinello  Mac  Maynacur  (sive  Maenaci  filio,  ibid.  pag. 473.)  abbate 
monasterii   de  Cluayn-ynis  in  stagno  Erne  moratus  est.     Ibid.  pag.  503- 
S.  Kentigernus  et  S.  Columba  congressi,  multa  de  Cbristianae  religionis  ar- 
canis  coram  Brudco  Pictorum  rege   disseruerunt.     Aliquanto  post  tem- 
pore ad  castrum  Calidoniae  profecti,   vicinarum  regionum  incolas  ad  vers 
pietalis  observationem   sermonibus   suis  incitarunt.     Sexto  post   mense 
inde  discedentes  ;  Kentigernus  ad  sedem  suam  Glascuensem,  Columba  in 
Hebrides  primum,  inde  in  Hiberniam  abiit.     Tom.  6.  pag.247.  250,  251. 
DLXXX.  Claruerunt  apud  Hibernos,  Congellus,  monasterii  Cambasiani  abbas; 
torn.  5.  pag.  506.     Evinus,  qui  vitam  S,  Patricii,   partim  Latino    partim 
Hibernico  sermone,  conscripsit ;   torn.  6.  pag.  373.     Lugidus,  qui  et  Mo- 
lua,  discipulus  Comgalli,  coenobii  Clonfertensis  in  Opbalia  conditor  ;  Ibid. 
pag.  484.  501.511.  527.  541.    ^dus  filius  Bricci  episcopus,  monasterii 
Enach-midbrenir  conditor ;  ibid.  pag.  534.  Cormacus,  qui  eremum  in  Oce- 
ano  ter  frustra  qusesivit  ;  ibid.  pag.  528,  529,     Lugudus  filius  Tailcbani, 
in  monasterio  Cloni-finchoil  senex  Christi  miles  ;  ibid.   pag.  527,  et  Col- 
manus  filius  Beognai,  qui   (praesentibus  ^do    filio  Anniirechi,  Columba 
Chille  et  S.  Canico)  ab  ^do  Flan  (al.  Slani)  duce  nepotum  Neill  in  Mi- 
dia  saltum  Fidh-elo  dictum  accepit,  ibique  monasterium  Land-clo   sive 
Linalli  construxit.     Ibid.  pag.  475.  529,  530. 
DLXXXf.  Hoc  anno  Malgonem  sive  Maglocunum  regem  Britonum factum  Mat- 
thaeus  Florilegus  significat :  quod  ut  de    Cambrensium    Britonum  regno 
accipiamus,  electionis  illius  formula  suadet,  quae  in  antiquissimo  libro  de 
legibus  Britannorum  descripta  extat:  tom.  5.    pag.  93.    112.   utcunque 
Britannicae  consarcinator  historise,  non  modo  totam   insulam  obtinuissc, 
sed  etiam  *'  sex  comprovinciales  oceani  insulas,  Hiberniam  videlicet,  at- 
que  Islandiam,  Godlandiam,  Orcades,  Norwegiam,  Daciam,  adjecisse  diris- 
simis  praeliis  potestati  suae,"  affirmet  :  tom.  6.  pag.  64.  ex  Insularis  Dra- 
conis  titulo,  quern  Gildas  illi  tribuit,  commenti  occasione  arrepta :  quum 
ne  totius  quidem  Cambriae   regcm   ilium  fuisse  Gildas  agnoverit  (utpote 
Vortiporium   eodem   tempore    Demetarum  tyrannum  nominans)  nedum 
totius  insulae,  aut  aliarum  insularum  ab  ea  remotissimarum,  niinimeque 
omnium,  Norwegiae  et   Daciae,  quae  ne  inter  insulas  quidem  veniunt  nu- 
merandae.     Nam    quod  ille  quidem  "  robustus  armis  et  major    multis 
potentia,   multos   tyrannos    depulisset    tarn    regno  quam    etiam  vita;** 
ibid.  pag.    64.  baud    inepte   Draconis  ilium  metaphora  designare  Gil- 
das poterat :  Insularis  etiam  adjecto  epitbeto,  vel  quia  in  vicinis  insu- 
lis  grassatus  ille  fuerit,    (ut  tom.  5.  pag.  98.  ex  Camdeno  dictiim)  vel 
(quod  ego  polius  senserim)  quia  in  Angleseia  sive  Mona  insula  sedem 
regni  is  habuerit ;    quae   non    modo   ut  Venedotiae   (cujus  rex,  eo    quo 
Gildas    scripsit  tempore,    Maglocunus  fuerat)    provincia   princeps,    sed 
etiam    ob   soli   ubertatem  Mater^  Cambriae  totius,   commune    Cambro- 
Britannorum  elogio  celebratur,     Neque  muito  majorem  meretur  fidem 

*  Mon  mam  Cymry, 


INDEX    CHRONOLOGICUS.  597' 

Anno  Christi. 

quod  ex  Kentigerni  le^nda  retulimus ;  euin,  Galwedia  et  Albania 
conversa,  sues  misisse  discipulos  ad  Orcades,  Norwegiam  et  Islandiain 
luce  fidei  imbuendas.     Tom.  6.  pag.  228. 

DLXXXII.  Winochus  Britto,  veniens  de  Britannia,  sanctilate  clarebat  in  Gallia. 
Sigebert*  in  chronic. 

DLXXXIV.  Malgone  Britonibus  et  Aidano  Scotis  Albiensibus  imperante,  in 
Fedhanlea  juxta  Stanmoriam  Ceaulinus  occidentalium  Saxonuni  rex  et 
fill  us  ejus  Cuthwinus  cum  Britannis  acerrimo  praelio  conflixerunt:  in 
quo  Cuthwinus  occubuit,  et  Angli  fugati  sunt.  Ceaulinus  tamen,  rursus 
reparato  exercitu,  tandem  victores  vicit ;  persequensque  Britannos,  regio- 
nes  multas  et  innumerabilia  spoHa  cepit.  Tom.  6.  pag.  90. 
Brudeo  vel  Bridio  Pictorum  regi  hoc  anno  (ut  ex  Ultoniensibus  anna- 
libus  intelligimus)  vita  functo  Garnardus  filius  Doranachi  successisse  di- 
citur ;  qui  Abernethianam  fundavit  ecclesiam.  Ibid.  pag.  256. 
Ruadanus  eodem  anno  (ut  Tigernaci  decent  annales)  mortuus  est  in  Lo- 
thrano  a  se  condito  ccenobio ;  a  quo  et  Ruadan  Lothra  cognomentum 
ille  accepit.     Ibid.  pag.  472. 

DLXXXVIII.  Conversio  Constantini  ad  Doniinum,  in  annalibus  et  Ultonien- 
sibus et  Tigernaci  annotata  habetur  :  qui  Constantinus  ille  est,  Damno- 
niae  sive  Cornubiae  rex,  asperius  a  Gilda  in  querulo  suo  libcUo  appella- 
tns.  Ibid.  pag.  56,  57.  Huncenim,  liberis  et  conjuge  orbatum,  terreni 
rcgni  pertsesum,  clam  suis  abiisse  in  Hiberniam,  ibique  vitam  egisse  mo- 
nasticam,  nonnulli  scribunt.  Ibid.  pag.  59. 
Constantino,  Cornubiense  regnura  deserenti,  suffectus  est  Gerennius  :  ad 
queni  Theliaus  Landavensis  episcopus  cum  suis  pestem  ictericiam  eo 
tempore  in  patria  saevientem  fugiens  divertisse  legitur.  Morbo  enim 
illo  epidemico  universam  Cambriam,  cui  Matgo  (qui  et  Maglocunus) 
tunc  praeerat,  miserum  in  modum  devastante  j  quidam  in  Hiberniam, 
plures  vero  in  Franciam  pcrrexerunt.  Inter  quos  Theliaus,  cum  suis 
comitibus,  Cornuhia  relicta,  Britanniam  Arraoricam  petiit  :  ubi  a  soro- 
ris  susE  marito  Budi<o,  rege  terras  illius  (quae  ab  eo  Cerniubudic  nomen 
accepit)  et  Samsone  Dolensi  antistite  honorifice  exceptus  est.  Tom.  5. 
pag.  98.  106,  107.  1 10.  et  torn.  6.  pag.  72—82. 

DLXXXIX.  Columbanus,  discipulus  Comgalli,  ex  Ilibernia  cum  Gallo  aliisque 
probatis  discipulis  venit  in  Burgundiam  ;  ubi  Luxoviense  nionasterium 
condidit.  Tom.  5.  pag.  505,  506.  et  torn.  6.  pag.  229.  270.  275.  279 
282.  476.481.483,  484 — De  monastica  illius  regula,  vid.  pag.  484 — 487.* 
JEduA  epi^opus,  Bricci  filius,  in  Hibernia  mortuus  est.  Tom.  6.  pag.  533, 
534. 

DXC.  Leithredense  sive  Miatorum  praelium  conmiissum  est:  in  quo,  Scotorum 
Abiensium  regi  iEdano  infelix  contigit  victoria  ;  duobus  ipsius  filiis 
Arthurio  et  Echodio  Find  (sive  Eugenio  Albo)  una  cum  treccntis  de  ex- 
ercitu ipsius  aliis  interfectis.  Ibid.  pag.  253. 
Constantinus  monachus,  ex  Hibernia  ad  Scotos  Albienscs  instituendos  n)it>- 
8US,  in  Britanniam  una  cum  S.  Coluniba  (non  tamen  in  prima  illius  pio- 
fectione ;  quando  regem  Cornubiae  adhuc  Constantinum  extitisse  Gildx- 
proximo  post  eam  anno  editus  ostendit  Hbellus)  navigavit :  ubi  fidem 
Christi  et  Scotis  praedicans  et  Pictis,  totam  terram  Kenterianam  conver- 
tit ;  ibidemquc  tandem  impiorum  manibu::j  passus  martyrium,  in  Govani- 


^9^  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

ano  juxta  Cludum  a  se  condito  monasterio  sepultus  est.  Tom.  6.  pag.  59, 
00.  237. 

Mochudaius,  qui  et  Carthagus,  coetui  monacliorum  DCCCXLVII.  in  coeno- 
bio  Ratheniensi  per  annos  XL.  prsefuit.     Ibid.  pag.  474.  483. 

Barrindeus  monasterii  Druim-cuillin  abbas  daruit  :  ibid.  pag.  532.  el  Lu- 
gaidus,  cognomento  Laithir,  S.  Columbae  legatus  :  qui  monasterii  in  Ra- 
clina  insula  a  se  conditi  abbas  fuisse  dicitur.     Ibid.  pag.  527. 

Tlialiessinus,  aliis  Telesinus  Helius  dictus,  Britannicorum  Bardorum 
prmceps,  Malgone  sive  Maglocuno  adliuc  regnante,  carmina  sua  edidit. 
Tom.  5.  pag.  543.  et  torn.  6.  pag.  CO. 

Anonymus  etiam  actorum  S.  Albani  scriptor  lioc  tempore  floruisse  fingitur  : 
torn.  5.  pag.  185.  quae  niliil  fere  continent,  prseter  longos  logos  et 

Portenta  qua;  narrante  matre 
Atloniti  stupeant  puelli. 

DXCII.  Cumminus  Fada,  sive  Longus,  in  Hibernia  natus  est.     Tom.  6.  pag. 
544. 

In  pralio  ad  montem  Wodeni  commisso,  Ceaulinus  occidentalium  Saxonum 
rex  potentissimus  maxima  clade  a  Britannis  afifectus  est.  Ibid.  pag.  253, 
254. 

DXCIII.    jEdhilfridus    Nordanhumbrorum    regnum    annis   XXIV.   obtinuit. 
Ibid. 

Kentigernus  ex  Britannia,  et  Abbanus  ex  Hibernia  Romam  profecti,  Gre- 
gorium  papam  inviserunt     Ibid.  pag.  225. 

Malgoni  sive  Maglocuno,  in  Britannico  regno,  non  Rhunus  filius  sed  Carc- 
ticus  succesasse  dicitur.  Priorem  Maelgun  Gwinedh  sive  Malgonem 
Venedotum,  posteriorera  Karedic  Cambro-Britanni  nominant.  Ibid, 
pag.  6(5,  07.  89.  92.  Glamorganiae  vero  regulus  eo  tempore  erat  Theodo- 
ricus  sive  Teudric  :  qui  regno  filio  suo  Mourico  sive  Mauricio  postea  re- 
Iicto,  in  Tinterniae  rupibus  vitam  agere  ccepit  eremiticam.  Ibid.  pag.  82. 
I/ageniam  autem  et  Midiam,  Hiberniie  provincias,  Gurmundus  Africano- 
runi  rex  sibi  subjugavisse.ac  filium  suum  Burchardum,  (HibernisOGorma- 
glieyn  dictum)  ducem  Montis  Margei  constituisse  dicitur.  Ibid.  pag.  89. 93. 
DXCVI.  Quum  Britanni  Christi  (idem  inimicis  AngHs  pradicare  noUent ;  ut  in 
libro  1.  historitesuje  ecclesiasticaB  cap.  22.  et  libro  5.  cap.  23.  Bcda  con- 
queritur  (cum  quo  tamen  conferenda,  quae  habentur,  pag.  227.  de  Kenti- 
gerno  ;  et  pag.  100.  de  Artliuro  :)  Gregorius  magnus  ad  eos  convcrten- 
dos  Augustinum  minorem  cum  sociis  misit.  Tom.  5.  pag.  172.  et  tom.  6. 
pag.  100. 

Sedata  in  Cambria  peste  ictericia,  Tlieliaus  Landavensis  episcopus  popu- 
lares  suos  per  Galliam  et  Italiam  undique  dispersos  congregavit.  Cum 
quibus  ad  patriam  reditum  parantem,  detinuisse  dicitur  rex  Armorica- 
nus  Budicus  ct  Samson  pontifex  ;  ut  ad  Dolensem  eum  eveliereut  epis- 
copatum,  et  ecclesiasticum  totius  gentis  Armoricee  principatum.  Unde 
fortasse  natum,  quod  Samsoni  in  Dolensi  episcopatu  Theliaum  subsli- 
tutum  Galfridus  Moncmuthensis,  alium  vero  Samsouem  successisse  ad 
annum  DLXI.  sciipsit  Mattliaeus  Florilegus  :  quandoquidem  et  Graeco 
nouiiuc  Tlieliaus  vucatus  fuerit  ijXioc,  quod  alteri  Ilcbraico   Samsonis 


INDEX   CIIRONOLOGICUS,  599 

Anno  Cliristi. 

plane  est  synonyaiura,     Tom.  5.    pag.  &S,  99.  107,  103.  et  torn.  6.  pag. 
78,  79. 

Theliaus,  post  septem  annos  mensesque  totidem  in  Arniorica  peractos,  inia 
cum  Oudoceo  nepote  suo  multisque  aliis  doctoribus  et  episcopis,  in  Cor- 
nubise  portum  Dingerein  dictum  appulit ;  rege  Gerennio  in  extremis 
turn  posito.  Quo  vita  functo,  sedem  suam  Landavenseni  repetiit :  con- 
venientibus  ad  eum  Lunapeio,  Gurmaeto,  Cynmuro,  Toulidauco,  Luhilo, 
Fideii,  Hismacle,  Tyfhei,  Oudoceo,  et  miiltis  aliis  discipulis.  Tom.  5. 
pag.  98.  et  torn.  6.  pag.  79.  82. 

Gurraundus  ex  Hibernia  cum  centum  sexaginta  sex  Africanorum  suorum 
millibus  in  Britanniam  transfretavisse  ;  initoque  cum  Saxonibus  fcedere, 
Careticum  Britannorum  regem  ultra  Sabrinam  in  Walliam  fugavisse, 
Ambresburiensis  coenobii  trecentos  monachos  sustulisse,  Christianorum 
ecclesias  evertisse  et  religionem  dissipavisse  dicitur  :  torn.  6.  pag.  88 — 94. 
ubi  et  inepta  Nicolai  Cantelupi  de  eversa  Cantabrigiensi  acadcmia  refer- 
tur  fab  u  la. 

Hoc  etiam  tempore   Tyfei,  filius  Armoricani  regis  Badici,  martyrium  pas- 
sus  fuisse  putatur  ;  corpore  in  Pennalun  sepulto.     Ibid.  pag.  81. 
DXCVII.  S.  Columba   in   lona  insula  undecimo  die  Junii  mortem  obiit.     Ibid. 
pag.  235.     De  sepuUurae  loco  et  translatione.     Vid.  ibid.  pag.  252.  450 — 
456.463,464. 

Uaithenus,  qui  et  Cominus,  filius  Brendini  (filii  Fergusii  illius,  quem  avum 
Columbfe  fuisse  diximus)  in  Hyensis  ccenobii  prsefectura  illi  successit : 
ibid.  pag.  237,  238.  248.  ubi  de  eo  sequalis  ipsius  Finiani  filii  Lippaiu 
viri  sapientissimi  magnificum  habetur  elogium. 

Ad  Baithenum  in  ipso  praefecturae  suije  initio  venit  Fintanus,  qui  et  Munnu  ; 
eoque  suadentead  Hiberniam,  Deo  fructuosius  serviturus,  iterum  rediit. 
Ibid.  pag.  503. 

Sede  Legionensi  et  Menevensi  per  mortem  Kinocl  sivc  Cenauci,  succcssoris 
S.  Davidis,  vacante,  Theliaus  Menevensi  quidcm  ecclesite  Hismaelem 
episcopum  ordinavissc,  Legionensem  vero  metropolim  Landavensi  sua; 
ecclesia;  proximam,  sibi  ipsi  videtur  retinuisse  ;  indeque  et  archiepiscopi, 
4JU0  usus  est,  titulum  obtinuiase,  et  potcstatcm  episcopos  per  univcrsam 
Cambriam  constituendi  accepisse.  Tom.  5.  pag.  106.  110.  123,  124.  et 
torn.  6.  pag.  45.  SO. 

Theonus  Londinensis  et  Thadiocus  Eboracencis  arcliiepiscopi,  ecclesias  om- 
nes  sibi  subditas  usque  ad  humum  videntes  destructas,  cum  omnibus  or- 
dinatis,  qui  in  tanto  discrimine  superfuerant,  in  Wailiam  diffugerunL 
"Plures  etiam  Armoricanam  Britanniam  magno  navigio  petiverunt :  ita  ut 
totaecclesia  duarum  provinciarum,  Locgriae  et  Northanhumbrise,  a  con- 
ventibus  suis  desolaretur."  Indeque  factum  ut,  Cbristianis  jam  ex  uni- 
versa  Saxonum  ditione  undique  ejectis,  Dian«  immolaret  Londonia,  Ap- 
pollini  tburificarct  suburbana  Thorneia,  et  cultu  paganico  universa  regio 
pollueretur:  in  Wallia  tantum  etCornubia  (quibus  et  Cumbrian!  possu- 
mus  adjicere)  Britonibus  fidem  antiquam  retinentibus,  tom.  5,  pag.  Sit, 
90.  09.  106,  107.  et  lom.  6.  pag.  93—99.  Oe  ccclesiae  et  tumuli  B.  AN 
bani  hoc  tempore  statu,  tom.  6.  pag.  95,  96. 

Augustinus  monachus,  et  Francorum  gcnte  assumptis  intcrprelibus,  in 
Britanniam,  cvangclium  Saxonibus  pra:dicaturus,  advcnit ;  tOm.  5.  pag. 


600  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

137.  473.  ct  torn.  C.  pag.  100.  sacraque  prinuim  Christiana  in  ecclesia 
S.  Martini  celebravit,  ad  orientem  civitatis  Cantuarise  tempore  Romano- 
rum  posita  ;  ubi  Bertha  Cantuariorum  regina  Christiana,  cum  Luidliardo 
episcopo  quern  secum  ex  Francia  adduxerat,  orare  priiis  coi.sueverat. 
Tom.  5.  pag.  158. 


Annum  DXCVII.  quo  Augustinum  cum  sociis  suis  ad  Britanniam  pcr- 
venisse  in  historiae  suae  epitome  docet  Beda,  ecclesiasticis  nostris  an- 
tiquiutibus  terminum  praestiteraraus.  Verum  quia,  currente  rota,  ad 
proximum  seculum  spectantia  complura  et  ad  sequentium  quoque 
temporum  historiam  aliqua  pertinentia  intervenerunt  :  rem  lectori 
omnino  non  ingratam  facturi  videbamur,  si  una  cum  instituta  amphora 
istum  etiam  exire  urceum  sineremus. 

DXCVIII.  Baithenus,  secundus  Hyensis  abbas,  integro  post  magistrum  suum 
Columbam  anno  eodemque  ipso  die,  Junii  videlicet  nono  feria  secunda, 
mortem  obiit :  succedente  illi  Fergnao,  quern  Virgnoum  appellat  Adom- 
nanus.     Tom.  6.  pag.  245.  533. 

Senachus  ecclesiae  Armachanse  annis  duodecim  prsefuit.     Ibid.  pag.  537. 

Duinbolganum  prselium  commissum  est :  in  quo  iEdus  filius  Ainmirei  Hi- 
berniae  monarcha,  cum  aliis  niultis  nobitibus,  a  Brandubho  Laginensium 
rege  occisus  e^t ;  ipso  Brandubho,  simul  cum  JEda  et  Colmano  filiis 
Dermitii,  regnirai  Hibernite  post  ipsum  capessentibus.  Ibid.  pag.  515. 
537. 

Kex  Brandublius,  cum  magnse  synodi  consensu,  Laginiensis  provinciae  Ar- 
cliiepiscopatum  a  sede  Slebhtiensi  ad  Fernensem  transtulit ;  ./Edano  sive 
Hoedhogo    Laginiensium  metropolita  constituto.     Tom.  5.  pag.  113.  et 
torn.  6.  pag.  425.  537. 
DXCIX.  S.  Canicus  in  Hibernia  diem  obiit.     Tom.  6.  pag.  526. 

v^thelbertus  Cantuariorum  rex,  cum  gente  sua,  fidem  Cltristi  suscepit. 
Tom.  5.  pag.  171. 

Samson  Dolensis  antistes,  Dubricii  discipulus,  annos  CXX.  natus,  mortem 
obiit.  Ibid.  pag.  97.  Successit  illi  cognatus  ipsius  Maglorius,  discipulus 
Iltuti  ;  in  Lotliarii  et  Luduvici  diplomate  archipraesul  Dolensis  nomina  ■ 
tus.     Ibid.  pag.  97 — 99.  et  tom.  6.  pag.  50. 

Faulus  quoque  Leonensis  episcopus,  Iltuti  discipulus,  centenario  major,  in 
Batha  insula  mortuus  est.     Tom.  6.  pag.  78. 

Abbanus  etiam,  quum  esset  aetate  supergressus  longe  communera  terminum 
mortalium  decrepitorum,  in  Hibernia  diem  suum  obiit.     Ibid.  pag.  430. 

Daganus  abbas  regulam  monasticam  a  Lugido  sive  Molua  conditam  ad 
Gregorium  I.  Romam  detulit :  qui  ea  coram  omnibus  summopere  lau- 
data,  salutem  authori  per  internuncium  ilium  retulit.  Ibid.  pag.  481. 
541. 

Eodem  cum  his  tempore  claruerunt  in  Hibernia,  Cronanus  filius   Odrani, 

abbas  Ross-creensis  ;  ibid.  pag.  541.  et  Natliineus  presbyter  ;  a  quo  Fe- 

chinus,  ex  nobilibus  ortus  parentibus  Kelcharnano  et  Lasrea,  rudimentis 

literarum  et  bonis  moribus  informatus  est.     Ibid. 

DCI.  ComgaUus  abbas  Bcuthorcnsis,  annos  natus  LXXXV.  in  Hibernia  mor- 


INDEX    CHRONOLOGICUS.  601 

Anno  Cliristi. 

tem  obiit.     Tom.  6.  pag.  524.  de   quo    vidend.  torn.  5.    pag.  160.  505, 
506.  et  torn,  0.  pag.  431.  475,  476.  481,  482,  483. 

Totidem  eliain  annos  (neutiquam  vero  CLXXXV.)  agencem  Kentigernum, 
circa  haec  tempera  GlascuK  ex  hac  vita  raigravisse  arbitramur.  Tom.  6. 
pag.  251. 

Rex  ille  Britannicus,  qui  Gerennio  in  regno  Damnonjae  sive  Cornubice  suc- 
cessit,  Worgresio  Glastoniensi  abbate  petente,  Ecclesise  vetustae  etiam 
tunc  dictse  terram  quae  appellatur  Ines-withrin  concessit  ;  donati- 
onis  charta  a  Manuorno  sive  Maworno  episcopo  conscripta.  Tom.  5. 
pag.  137,  138. 

A  Gregorio  papa  dua:  sedes  arcliiepiscopales  in  Anglia  constitutse,  altera 
Londiui,  altera  Eboraci.  Ibid.  pag.  90,  91.  100. 
DCII.  **  Augustinus  episcopus  Anglormii,  habita  synodo  cum  Britonum  et  Sco- 
tormn  episcopis,  qui  sacerdotes  et  monachos  invenit  adversaries  £jequita~ 
tis,  quos  voluit  habere  socios  praedicationis,  terruit  eos  vaticinio  futurae 
super  eos  calamitatis."  Ita,  ad  hunc  annum,  Sigebertus  in  chronico, 
Habitam  fuisse  banc  synodum  in  confinio  Wicciorum  et  occidentalium 
Saxonum  (Wigorniensium  videlicet  et  Herefordensium)  Beda  indicat; 
neque  Scotorum  ullos,  sed  Britonum  tantum  septem  episcopos  itii  inter- 
fuisse  conHrmat.  Ibid.  pag.  112,  113. 
DCIII.  ^dhilfridus  Nordanhumbrorum  rex,  anno  regni  sui  undecimo  cum 
^dano  Scotorum  Albiensium  rege  ad  locum  Degsa-stane  dictum  acer- 
rime  conflixit ;  peremptoque  fratre  Theodbaldo  cum  toto  illo  quern  duce- 
bat  exercitu,  victoriam  nihilominus  consecutus  est.  Tom.  6.  pag.  253, 
254. 

Sigebertus,  qui  Augustinianse  synodo  Scotos  interfmsse  tradiderat,  Augus- 
tini  vaticinium  in  eorum  excidio  nunc  impletum  fuisse  fingit :  ad  annum 
DCXV.  ita  scribens  :  "  i^dilfridus  rex  Nordanymbrorum,  regem  Scotto- 
rum  Ean  cum  omnibus  pene  suis  in  bello  exstinguit.  Haec  calaniitas 
Scottis  contigit  secundum  vaticinium  Augustini  episcopi,  qui  intermina- 
tus  est  Scottos  ab  Anglis  fore  perimendos,  qui  Anglos  ad  vitam  scternam 
converti  eegre  ferebant :  in  monachos  quoque  Scottorum,  Augustino  re- 
belles,  ira  Dei  saeviente  ;  qui  cum  rege  suo  ad  hoc  bellum  ex  more  eun- 
tes,  ut  rege  armis  pugnante  ipsi  orando  pro  eo  pugnarent,  perempti 
sunt  ab  Anglis  mille  ducenti,  tantum  quinquaginta  per  fugam  elapsis.*' 
Vid.  infra,  ann.  DCXIII. 

Fintanus,  abbas  monasterii  Cluainaednacb,  obiit.     Tom.  5.  pag.  506.  et  torn. 
6.  pag.  532. 
DCIV.  JEdB.  Vairidnuch  sive  AUain,  filius  Donaldi,  regnavit  in  Hibernia  annos 
octo.     Tom.  6.  pag.  515. 

Augustinus,  metropolitico  Londinensisecclesise  honore  ad  sedem  Caniuari- 
ensem  translate,  Mellitum  Lopdini  episcopum  ordinavit.  Tom.  5.  pag. 
90,  91. 

Sebertus  rex  orientahum  Saxonum,  iEdilderti  Cantuariorum  regis  ex  so- 
rore  ncpos,  ab  Augustino  baptizatus,  dejecto  ApoUinis  tempio  ThorneiEe 
sive  Wcstmonasterii  basilicam  extruxit  Deo  in  honorem  B.  Petri  apos- 
toli  dicatam,  et  ab  ipso  Petro  (si  somniatoribuij  credere  volumus)  conse- 
cratam.     Tom.  6.  pag.  98,  99.  288,  289. 

Theliao  Landavcniii  ct  Legionenii  episcopo  (qui  non  minus  longcevus  fuisse 


602  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

videtur  quam  Dolcnsis  antistes  Samson,  ipsius  sub  Dubricii  magislerio 
condiscipulus)  vita  functo,  sororis  ejus  filius  Oudoceus  successor  datus 
est :  quern  a  civitate  Cantuariensi,  ubi  ab  archiepiscopo  consecratus  fue- 
rat,  redeuntem  rex  Glamorganise  Mouricus  sive  Mauricius  honorifice 
excepit,  et  Landavensis  ccclesiae  privilegia  authoritate  sua  confirmavit. 
Tom.  5.  pag.  109,  110. 
Turn  vero  Cambrensis  provinciae  archiepiscopatum,  quem  urbis  Legionen- 
sis  antistites  antiquitus  obtinuerant,  Menevenses  episcopi  videntur  sibi 
vendicasse.  Ibi  1.  pag.  104.  106.  Quibus  Landavenses,  ut  Legionen- 
sium  jam  haeredes,  subesse  dedignati,  a  Cantuariens'i  deinceps  archie- 
piscopo consecrationem  accipere  maluerunt.  Ibid.  pag.  109,  1 10,  Le- 
gionensis  enim  ecclesia  cum  proxima  Landavensi  ita  coaluit,  ut  non  pa- 
rcscise  modo  conjunctse,  sed  ipsum  etiam  tandem  territorium  Julii  (vide 
pag.  102.  et  204.)  et  Aaronis  (quo  nomine  vel  urbem  Legionensem  vcl 
ejus  saltem  suburbana  denotari  non  est  dubium)  Nuddo  XXI.  Landa- 
vensi cpiscopo  et  ejus  successoribus  donatuni  fuerit ;  ut  in  ecclesiae  illius 
regesto  habetur  traditum.  Titulo  De  Merthir  Juu  et  Aaron  (id  est  de 
martyrio  Julii  et  Aaronis)  talis  Guilferth,  Hepoi  et  Arguistil  filiorum 
Beli,  legitur  concessio  :  "  Immolamus  et  bono  animo  reddimus  Deo  et 
Sanctis  Dubricio,  Teliano  et  Oudoceo,  lotum  territorium  sanctorum  mar- 
tyrum  Julii  et  Aaron,  quod  prius  fuerat  S.  Dubricii  in  priori  tempore,  et 
Nud  episcopo  et  omnibus  prsesulibus  Landaviae,"  &c. 
^danus  Scotorum  Albiensium  rex,  annorum  pene  octoginta  metas  attin- 
gens,  moerore  confectus,  apud  Kentire  obiit,  et  apud  Kilcheran  sepultus 
est,  Deinde  Kennetho  Ker  filio  Conalli,  regni  invasore,  post  annum  vel 
(ut  alii  malunt)  post  tres  menses  defuncto;  iEdani  filius  Eugenius 
(Adomnano  Euchodius  Buide,  Hibernis  nostris  Eogha  Buie  dictus)  annis 
XVI.  regno  potitus  est.  Tom.  6.  pag.  233. — 255. 
Lugidus,  qui  et  Molua,  regulse  monasticce  a  Gregorio  papalaudatae  conditor, 

mortem  obiit.     Ibid.  pag.  484. 
A  Laurentio,  Melito  et  Justo  ad  Hibernos  scripts:  sunt  literae.     Ibid.  pag. 
274,  275. 
DCX.   Senachus  Armachanus  episcopus  obiit.     Ibid.  pag.  537. 

Colmanus  Elo  in  monasterio   suo  Lan-elo  hodie  Linalli  dicto,  sexto  Calen- 

darum  Octobris  senex  obiit.     Ibid.  pag.  531. 
Maclovius,  a  sede  Alethana  pulsus  et  a  Leontio  Santonensi  episcopo  reccp- 

tus,  Britonibus  maledicit.  Ibid.  pag.  51. 
Theodoricus  infidelibus  Saxonibus,  terram  filii  sui  Mourici  regis  Glamor- 
ganise in -adentibus,  se  opponens,  fugatis  liostibus,  ex  vulnere  in  capite 
accepto  iuteriit.  Quo  in  loco  Mouricus  filius  ecclesiolam  excitavit,  ab 
Oudoceo  consecratam  ;  eamque  cum  adjuncto  territorio,  Mathern  sive 
Marthern  dicto,  Landavensibus  episcopis  perpetuo  dono  tradidit.  Ibid, 
pag.  82,  83.  Ab  eodem  quoque  Mourico,  cum  aliis  possessionibus  etiam 
Mucrosiam,  ad  ripam  vagas  fluminis  positam,  Oudoceo  et  ejus  in  sede 
Landavensi  successoribus  donatam  fuisse  Icgimus.  Ibid.  pag.  1 96. 
Constantinns  filius  Fergusii  apud  Pictos  regnavisse  traditur :  a  quo  Dun- 
keldcnsis  ecclesia,  post  Abernctliianam  XXVI.  annis  et  novem  niensibus 
fundata  est ;  atque  Columba  primus  episcopus  in  ea  collocatus.  Ibid, 
pag.  24S.256,  257. 


INDEX    CIIRONOLOGICUS.  603 

Anno  Christi. 

DCXII.  JEdas  Allano  in  regno  Hibernios  successit  Maelcobus  illius  filius,  ann. 
III.     Tom.  6.  pag.  515. 

DCXII  I.  Bellum  Cair-Iegion,  ubi  sancti  occisi  sunt,  gestum  fuisse  Ultonienses 
nostri  annalcs  annotant :  sanctorum  nomine  Bangorenses  illos  monacbos 
MCC.  intelligentes,  ab  exercitu  j^dbilfridi  Nordanhumbrorum  regis,  cum 
Britonibus  ad  civitatem  legionum  (quam  Cestriara  hodic  vocamus)  dimi- 
cante,  intereraptos  :  torn.  5.  pag.  161.  et  tom.  (i.  pag.  470.  de  quo  Gi- 
raldus  Cambrensis  in  libro  secundo  descriptionis  Cambriae,  qui  Illauda- 
bilium  inscribitur  :  "  ^thelfridus  nobilem  legionum  urbem  destruxit,  et 
egregii  illius  Bangornensis  monasterii  monacbos  in  auxilium  orandi  vo- 
catos  gladiis  interemit." 

DCXIV.  Columbanus  in  Italia  Bobiense  construxit  monasterium.  Tom.  (i. 
pag.  229.481.484. 

DCXV.  Meelcobo  in   regno  Hibernise  successit   Suibneus    Mendius  ann.  XIII. 
Tom.  C.  pag.  515. 
Comainus  Brecc  in  Hibernia  raortuus  est.     Ibid.  pag.  5.33. 

DCXVI.  Petranus  episcopus  Luscanus  in  Hibernia  obiit.     Ibid.  pag.  534. 

DCXVII,  iSdhilfridus  Nordanhumbrorum  rex  interiit,  cum   XXIV.   regnasset 
annis.     Ibid.  pag.  2'>4. 
Maclovius    Britones  Armoricanos,    post  septennalera  terroe  suae  cladem,  a 
maledictione  sua  absolvisse  dicitur.     Ibid.  pag.  51. 

DCXVIII.  Coemgenus  sive  Kejvinus,  Glindelachensis  coenobii  fundator,  annos 
natus  CXX,  mortem  obiisse  dicitur.     Ibid.  pag.  525. 

DCXX.  Luanus  (lonae,  in  vita  Columbani,   Lua  dictus)   Benchorensis  coenobii 
apud  Hibernos  alumnus,  claruit :  qui  centum  solus  monasteriorum  fun- 
dator extitisse  dicitur.     Ibid.  pag.  470. 
Deicola,  discipulus  S.  Columbani,  claruit.     Ibid.  pag.  58. 
Airedus,  qui  habitavit  in  loco  Aird-sinnaidh  dicto,  et  Colmanus  filius  Fia- 
chra,  in  Hibernia  floruerunt.     Ibid.  pag.  539,  540. 

DCXXII.  Ferquhardus,  a  Sodorensi  episcopo  Conano  institutus,  patri  Kugenio 
in  regno  Dalriedae  successit ;  ob  diutinam  et  continuatam  cum  sacerdoti- 
bus  Britannicis  consuetudinem  Pelagians  bsereseos  suspectus.  Ibid, 
pag.  255. 

DCXXIII.  Virgnous  tertius  abbas  Hyensis  obiit.  Successit  Segenius,  ann. 
XXXIX.     Ibid.  pag.  239.  245. 

DCXXIV.  A  Bonifacio  V.  ad  Justum  missum  est  pallium,  cum  Uteris  jura  metro- 
politica  Cantuaricnsis  ecclesiae  confirmantibus.     Tom.  5.  i>ag.  91. 
Ab  Honorio  I.  C'antabrigiensi  academise  bulla  data  fuisse   fingitur.      Ibid. 
pag.  159. 

DCXXV.  Paulinus  (XII.  Calendas  Augusti  ut  habet  Beda  lib.  2.  cap.  9.  or- 
dinatus  genti  Nordanhumbrorum  antistes)  vetustam  Glastoniensium  ec- 
clesiam  ex  virgea  ligneam  fecisse,  plumboque  postea  cooperuisse  dicitur. 
Ibid.  pag.  141. 
Callus  Hibernus,  decem  annis  post  excessum  magistri  sui  Columbani,  ut  ex 
Theodoro  Campidonensi  in  vita  S.  Magni  colligimus,  mortem  obiit ;  de 
quo,  ibid.  pag.  505.  et  tom.  6.  pag.  229.  279.  282.  487. 
DCXXVII.  Edwinus  Nordanhumbrorum  rex,  Eboraci  a  Paulino  baptizatus, 
scdem  cpiscopatus  ibidem  illi  donavit.     Tom.  5.  pag.  100.  171. 


604  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

In  Albania,  Ferquhardo  Dalriedse  rege  defuncto  succedit  frater  ipsius  Do- 
nevaldus  (Adomnano  Donniallus  Brcccus  dictus)    qui  Scotis  Albiensibus 
annis  quindecimprsefuit :  utin  UUoniensibus  habcturannalibus.  Tom.  6. 
pag.  255. 
Furseus,  Foillanus  et  Ultanus,  filii  Philtani  reguli  Hibernici,   claruerunt. 
Ibid.  pag.  539.     Ad  hunc  annum  in  annalibus   UUoniensibus  refertur 
visio  quam  vidit  Furseus  religiosus  episcopus.     Post  quam  integro  de- 
cennio,    ut  apud  veterem  actorum  ipsius  scriptorem  leginius,   "  verbum 
Dei    per  universam  Hiberniam  praedicabat  ;  et  ea  quae  viderat   vel  au- 
dierat  omnibus  populis  Scotorum  adnunciabat."     Tom.  6.  pag.  275. 
DCXXVIII.  Suibneo  Mendio  in  regno  Hibcrniae  successit  Domnallus  sive  Donal- 
dus  filius  Aidi,  ann.  XIV.     Ibid.   pag.  515.     Adomnanus  ejus  meminit, 
lib.  1.  cap.  9.  etlib,  3.  cap.  5. 
DCXXIX.   Honorius  I.   Hibernos  australes   ad  Homanam  Paschatis  observatio- 

nem  traduxit.     Ibid.  pag.  243,  244.  501.  507. 
DCXXX.  Synodus  Lech-leniensis  banc  ob  causam  in  Campo  Albo  habita  est: 
ubi  Munnu  (qui  et  Fintanus,  Tailchani  filius)  veterem  ordinem,  Lasrea- 
nus  auteni  (qui  et  Molassus,  Kiarelli  filius)  Lech-leniensis  abbas,  novum 
ordinem  defendebat,  qui   nuper  de   Roma  venerat.     Ibid.   pag.  501 — 
505. 
Eodem  quo  haec  synodus  habita   est  mense  (qui  Martius  fuit)  Subne  filius 
Domnaill  dux  regionis  Huamairche*  (al.  Huwargi)  a  filio  fratris  sui  juxta 
rivulum  Blathach  occisus  fuit.     Ibid.  pag.  504. 
Mochudseus,  qui  et  Carthagus,  cum   discipulis  suis  DCCCLXVII.  e  Rathe- 
niensi  suo  monasterio  pulsus,  Lismoriam  concessit ;    ejusque   ecclesiae 
(quae  multitudinis  virorum  sanctorum  postea  factum   est  habitaculum) 
primus  episcopus  ordinatus  est.     Ibid.  pag.  475.  483.  510,  511. 
Duodecim  celebriorum  ejusdem  in    Ratheniensi  ccenobio  discipulorum  no- 
mina  :  quorum  primus  Mochue  filius  Niellani ;  qui  in  vicino  postea  loco, 
Cluain-dachran  dicto,  cellam  obtinuit.     Ibid,  pag,  543. 
Barrns  (qui  et  Barrocus  et  Find-barrus,   a   parentibus  vero   Lochanus  dic- 
tus) apud  Corcagienses  claruit.     Ibid.  pag.  544.     A  Maccurbio  Gregorii 
papa;    discipulo,    Roma  veniente,   in    Laginia  institutus  fuisse  dicitur. 
Quod  si  verum :  Davidi   Menevensi   avyxpovov   fuisse    ilium,    Giraldo 
Cambrensi  non  facile  fuerit  concedendum.       Ibid.  pag.  520,  521. 
Fechinus  trecentis  monachis,  in  monasterio  Favorice  sive  Fouriae  a   se  con- 
dito,  praefuit :  et  insulee  cujusdam  incolas  ethnicos  ad  fidcm  Christi  con- 
vertit.     Ibid. pag.  511.  537,  538. 
Monenna  virgo  in  Hibernia  claruit :    quae  in  Terra  Conallea   (patre  Mang- 
thaeo  Yveachensium  rectore)  genita,    Fochardae  primum,  in  agro  Louthi- 
ano,   delubro   constructo,    virginibus  CL.  prsefuisse;  delude  Orbila   sive 
Servila  abbatissa  ibi  relicta  juxta   Colmi  montem   consedisse  et  Kilsle- 
viae,    in    comitatu    Armachano,   alterum  condldisse   delubrum    traditur. 
Ibid.   pag.  249,  250.     Quod  Moninnae   tamen  sive  Darercae  B.  Patricii 
sorori,  ab  aliis  est  attributum.     Vid.  supra,  ann.  DXVIII. 
DCXXXI.  Lasreanus  et  quinquaginta  alii,  post   Lech-lenensem    synodum    ad 
urbem  Romauam  pervenientes,  compererunt  hoc  anno  ab  omnibus  pariter 

*  iJiiewmarge,  sive  Montiti  Margei.  pag.  93.  cum  505. 


INDEX    CHRONOLOGICUS.  G05 

Anno  Chrisii. 

gentibus  Dominlcam  paschaleni  die  XXIV.  Martii  celebratam,  quum    a 
Britonibiis  et  Scotis  die   XXI.  Aprilis  observaretur.     Tom.  6.  pag.  505, 
506. 
DCXXXII.  ^danus,  qui  et  Moedhogus,  primus  Fernensis  archiepiscopus,  mor- 
tem obiit.     Ibid.  pag.  536,  537. 
DCXXXIII.  Edwinus,    Nordhanhumbrorum  rex,  IV.  Idus  Octobris  a  Cedwalla 
rege  Britonum  occisus  est.     Tom.  5.  pag.  100.  et  torn.  6.  pag.  202. 
Lasreanus  abbas  Lechlenensis  ab  Honorio  episcopus  consecratus,  cum  sociis 
suis  tertio  post  iter  Romanum  susceptum  anno   in   Hiberniam  redierunt, 
Tom.  6.  pag.  505. 
DCXXXIV.  Quintus  cyclus  paschalis  84.  annorum  incipit :  sub   cujus  initium, 
Cummianus  ad  Segenium  Hyensem  abbatem,   de    controversia  paschali, 
scripsit  epistolam.     Ibid.  pag.  245.  497.  500.  505.  540. 
Colmanus  Slellanus  abbas  Tiridaglas;  ibid.  pag.  540.  et  Munnu  sive  Fin- 
tanus  Talchaini  filius,  qui  Lech-lenensi  synodo  nuper  interfuit,  XII.  Ca- 
lendas  Novembris  (ut  Tigernaci  habent  annales)  in  Hibernia  mortem 
obiit. 
Cedwalla  rex  Britonum  ab  Oswaldo  rege  ^thelfridi  filio  interemptus  est. 

Ibid.  pag.  202. 
Ab  Honorio  I.  Romano  pontifice  ad  Honorium  Cantuarlensem  etPaulinum 
Eboracensem  archiepiscopum  duo  missa  sunt  pallia  ;  simul   cum    Uteris, 
utriusque    sedis  jura  metropolitica  confirmantibus.      Tom.   5.    pag.  91. 
100.     Eboracensis  ecclesia,  recedente  inde  Paulino,   per  XXX.  annos 
proprium  non  habuit  episcopum.     Ibid.  pag.  100.     Aidanus  enim,  qui 
ex  Hy  Scotorum  insula  ad  praedicandum  verbum   Dei  Nordanhumbris 
hoc  anno  est  vocatus,  ab  Eboracensi  ad  Lindisfarnensem  ecclesiani  sedem 
episcopatus  transtulit.     Ibid.  pag.  100.  et  tom.  6.  pag.  240.  483. 
DCXXXV.  A  Segenio  Hyensi  abbate  ecclesia  de   Rechran  sive   Rachliniensis, 
ut  ex  Ultoniensibus  et  Tigernaci  annalibus  intelligitur  fundata  est.    Tom. 
6.  pag.  527. 
Eodem  anno,   ut  ex  Ultoniensibus  etiam  annalibus  liquet,  mortuus  est  Er- 
nanus  sive   Erneneus  filius  Craseni ;  per  omnes  Hiberniae  ecclesias  Cele- 
bris.    Ibid.  pag.  502.  540.     Putatur  fuisse  ille  S.  Columbae  monachus  in 
dorso  Thomae  sepultus  ;  quem  Scotice  sive    Hibernice   Ernene,  Latine 
Ferreolum  dici  posse,  Adomnanus  annotat.     Ibid.  pag.  540,  541. 
Birinus,  ab  Honorio  I.  missus,  Gevissis  sive  occidcntalibus  Saxonibus  evan- 
gelium  primus  praedicavit.      Tom.  5.  pag.  532. 
DCXXXVII.  Rothanum  prEelium  in  Hibernia  gestum   est.    Tom.  6.   pag.  255. 
256. 
Mochudeeus,  qui  et  Carthagus,  abbas  Ratheniensis  et  episcopus  Lismorien- 
sis,  hoc  anno,  ut  Ultonienses   annales  indicant,  mortem  obiit.     De  cujus 
regula  monastica,  vidend.  ibid.  pag.  483. 
Furseus,  quum  multis  annis  in  patria  verbum  Dei  annunciavisset,  ex  Hiber- 
nia transiit  in  Angliam.     Ibid.  pag.  276. 
DCXXXIX.  Lasreanus  sive  Molassus,  Kiarelli  filius,    Lech-leniensis  abbas  si- 
mul et  episcopus,  in  Hibernia  mortem  obiit.     Ibid.  pag.  505,  506. 
A  Furseo  monasterium  Cnobheresburgense  inter  Suffolcienses  est  conditum  : 
cujus  cura  fratri  suo  Foillano  atque  presbyteris  Gobbano  et  Dicullo  (Gob- 
bonam   et  TibuUam  alii  vocant)  commissa,  ipse  cum  fratre  UUano  pev 


606  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

integrum  annum  vitam  egit  eieniiticam.     Tom.  6.  pag.  539.     Vid.  Be- 
dam,  lib.  3.  liist.  cap.  19. 

DCXL.  A  Tomiano  Armacliano  arcliiepiscopo,  Columbano,  Cromano,  Dimao, 
et  Baithano  episcopis,  Crcmano,  Erniano,  Laistrano,  Sccllano  et  Segeno 
presbyteris,  Sarano  aliisque  doctoribus  ci  abbatibus  Hibernioe,  de  contro- 
versia  paschali  et  Jiaeresi  Pelagiana  ad  Severinum  papam  perlatse  sunt 
literae.  Ad  quas,  de  luce  eo  migrante,  ab  electo  ejus  successore  Johanne 
datum  est  responsum.  Ibid.  pag.  274,  275.  506,  507.  540,541.  Vid. 
Bed.  lib.  2.  hist.  cap.  19. 
Furseus  Hibeinus  ex  Anglia  in  Galliam  abiit.  Ibid.  pag.  275. 
Oisseneus  presbyter,    Munnu  sive   Fintani  discipulus,   in  Hibernia  claruit. 

Ibid.  pag.  503. 
C'olumba  Dunkeldensis    episcopus  Cuthbertum   puerum,   Lindisfarnenscm 
postea  antistitcm,  una  cum  Brigida  virgine  Hibernica  suscepisse,  et  ali- 
quandiu  educavisse  scribitur.     Ibid.  pag.  248.  257. 

DCXLII.  Domnallus  filius  Aidi,  rex  Hiberniae,  in  fine  mensis  Januarii  mori- 
tur:  succedentibus  illi  in  regno  Conallo  et  Cellacho  filiis  Maelcobi,  anno 
XVI.  Ibid.  pag.  256.  515.  In  Anglia  Oswaldus  rex  Nordanhumbro- 
rum  die  quinto  mensis  Augusti  peremptus  est.  Tom.  5.  pag.  164.  In 
Albania  quoque  Domnallus  Breccus,  filius  Euchodii  sive  Eugenii,  rex 
Dalrietae  ab  Hoan  rege  Britonum  mense  Decembri  interfectus  est.  Tom. 
6.  pag.  256. 

DCXLIII.  Kenewalchius  patri  suo  Kinegilso  in  occidentalium  Saxonum  regno 
successit.     Tom.  5.  pag.  137.  139. 

DCXLVIII.  Foillanus,  episcopali  ordinatione  Roma:  a  Martino  ponlifice  ac- 
cepta,  post  fratris  Fursei  excessum  in  Galliam,  Sigeberti  regis  temporibus, 
pervenit  ;  ubi  Gerlrudis  virginis  dono  monasterium  Fossense  super 
Eervennam  fluvium  fundavit.  Tom.  6.  pag.  539,  540.  Vid.  Sigebert. 
chron.  ann.  648. 

DCL.  Murgeus  et  Lomanus  episcopi   in   Hibernia  claruerunt.     Ibid.  pag.  537, 
538. 
Monenna  ex  Hibernia  in  Britanniam  profecta,  juxta  sylvam   Ardernam  in 
Anglia   duo  monasteria,   in  Albania  vero  septem  ecclesias  construxisse 
dicitur.     Ibid.  pag.  250. 

DCLI.  Aidanus  Lindisfarnensis  episcopus  pridie  Calendas  Septembrisobiit;  non 
Glastonia;,  ut  pag.  456.  sed  Lindisfarnae,  ut  pag.  530.  cum  Beda,  lib.  3. 
hist.  cap.  17.  et  26.  sepultus.  Finanus,  ex  Hy  insula  vocatus,  illi  suc- 
cessit.    Tom.  5.  pag.  100.  et  tom.  6.  pag.  240.  483.  523. 

DCLII.  Segenius   quartus  abbas  Hyensis  obiit.     Successit  Suibneus,  ann.  V. 
Tom.  6.  pag.  245.  542. 
Aidhologus  filius   Camaini   abbas  Cluanamac-nois  et  Manchenus,  qui  et 
Manichscus,  abbas  Meno-drochit  in   Hibernia  obierunt.     Ibid.  pag.  542, 
543. 

DCLIII.  Caminus  de  Inish-kealtair  mortem  obiit.     Ibid.  pag.  544. 

VVilfridus  tonsuram  in  modum  coronse  spineae  a  Dalfino  Lugdunensi  archie- 
piscopo   accepit ;    cujusmodi    etiam    tonsuram  in   Mailrosensi  coenobio 
Cuthbertus  suscepit.     Ibid,  pag,  489, 
DCLIV.  Colmanus   episcopus,  filius  Guideldubh,  in  Hibernia  obiit,     Tom.  6, 
pag.  53B. 


INDEX    CHUOXOLOGICirS.  G07 

Anno  Christi. 

Foillanus  episcopus,  cum  tribus  discipulis,  in  sylva  Cavbonaria  martyrio  co- 
ronatus,  in  Fossensi  suo  monasterio  sepultusest.   Tom.  6.  pag.  539,  540. 

DCLV.  Penda  Merciorum  rex  interiit.     Ibid.  pag.  250. 

DCLVII.  Suibneus  quintus  abbas  Hyensis  obiit.  Successit  Cummineus  Albus, 
ann.  XII.  ibid.  pag.  245.  qui  S.  Colunibae  acta  descripsit.  Ibid.  pag. 
229. 
Ultanus  Ardbracanensis,  ex  Conchuburnensium  sive  Connoreorum  genere 
ortus,  in  Hibernia  mortem  obiit :  ex  quo  Tirechanus  ea  didicisse  se  pro- 
fitetur,  quae  deactis  B.  Patricii  retulit.     Ibid.  pag.  375.  534, 

DCLVIII.  Dermitius  et  Blathmac,  filii  JEdae,  regnant  ia  Hibernia  ann.  VII. 
Ibid.  pag.  515. 

DCLX.  Colmanus  Glindelochensis  in  Hibernia  obiit.     Ibid.  pag.  53G. 

Monenna  virgo   Lanfortini  in  Albania  mortua  est ;  Columba  Dunkeldensi 

episcopo  adhuc  superstite.     Ibid.  pag.  248,  249. 
Decem  Barri  Corcagiensis  discipuU  in  Hibernia  claruerunt :  inter  quos  Col- 
manus filius  Lenini,  primus  Clonensis  episcopus.     Ibid,  pag.  535.  544. 

DCLXI.  Finano  defuncto,  Colmanus  Hibernus  in  Lindisfarnensi  episcopatu 
successit;  eique  tribus  annis  priefuit.  Tom.  5.  pag.  100.  et  torn.  6.  pag. 
220.  240.  483.  535. 

DCLXII.  Cumminus  Fada  sive  Longus,  fiUus  Flachna  occidentalis  Momonia^ 
regis,  mortem  obiit.     Tom.  6.  pag.  544. 

DCLXIV.  In  Pharensi  sive  Whitbiensi  conventu  de  legitimo  Paschatis  obser- 
vandi  tempore,  inter  Colmanum  Lindisfarnensem  preesulem  et  Wilfridum 
Ripensis  mnnasterii  presbyterum,  habita  est  disputatio.  Ibid.  pag.  497, 
498.507,  535. 
Soluto  conventu  illo,  Colmanus,  cum  iis  quos  in  Lindisfarnensi  insula  con- 
gregaverat  Scotis  et  de  gente  Anglorum  circiter  triginta  monachis,  in  Hi- 
berniam  patriam  suam  navigavit :  atquc  in  insula  Vitulse  Alboe  sive  Inis- 
bofinde  commune  illis  construxit  monasterium.  Ibid.  pag.  535.  Eum 
ex  Anglia  secutus  fuisse  dicitur  Geraldus  abbas  Wintoniensis,  cum  tribus 
suis  fratribus  et  tribus  virorum  milUbus  :  quibus  monasterium  in  Conna- 
cia  Elitheriam,  id  est,  Cervinam  nominatum  construxisse  ilium,  vitje  ip- 
sius  scriptor  narrat. 
Calendis  Mali  eclipsis  solis  maxima  facta  est.  In  eadem  aestate  ccelum  ar- 
dere  visum  est.  Subita  orta  pestilentia,  depopulatis  prius  australibus 
Britannise  plagis,  Nordanhumbrorum  quoque  provinciam  corripuit ;  et 
Calendis  Augusti  in  Hiberniam  pervenil.  Ibid.  pag.  515,516.  Pestem 
banc  ictericiam  fuisse  notat  scriptor  vita;  Gcraldi  Saxonis,  sermonc  Hiber- 
nico  Budi  Conayll  dictam  :  eaque  tot  in  Hibernia  homines  extinctos 
fuisse  addit,  ut  tertia  tantum  pars  populi  superstes  fuerit  relicta. 
Eodem  anno  Tuda,  qui  apud  Scotos  austrinos  Colmani  loco  Lindisfarnensis 
ordinatus  fuerat  episcopus,  peste  sublato,  Wilfridus  Eboracensis  creatus 
est  episcopus  ;  triginta  annis  post  episcopatum  a  sede  Eboracensi  ad  Lin- 
disfarnensem per  Scotos  translatam.  Tom.  5.  pag.  100.  Hie  abrogata 
S.  Columbae  regula  quam  Scoti  introduxerant,  S.  Benedict!  regulam  in 
regno  Nordanhumbrix  a  monachis  observari  primus  jussit  :  tom.  6.  pag. 
483.  neque  Nordanhumbris  solum  omnibus  sed  etiam  Pictis,  quousque 
regis  Oswii  protendebatur  imperiura,  episcopus  ille  prrefuit.  Ibid,  pag, 
208, 


608  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Cliristi. 

DCLXV.  Colnianus,  Scotis  suis  in  Inis-bofindia  relictis,  Anglicae  gentis  mona- 
chis  novum  paravit  ccenobium,  quod  Inui  geo  vel  potius  Muigeo  (ut  pos- 
tea,  ad  annum  DCXCVII.)appellatuni  13eda  confirmat.  Tom.  C.  pag.  535. 
Magunciam,  Magunensera  et  Maionensem  abbatiam  scriptor  \\Ue  Geraldi 
Saxonis  nominat  :  de  eodem  addcns  :  "  Ad  Magunensem  ecclesiam  ipse 
cum  suis  devenit.  Ibi  quoque  sanctissimus  vir  usque  in  finem  vitae  mo- 
ram  trahens,  in  amore  Dei  et  proximi  permansit." 
Swviente  pestilentia,  Dermitius  et  Blathmac  Hibernioe  regcs,  ibid.  pag.  515. 
Fecliinus  Fourise  abbas,  Aileranus  sive  Eleranus  sapiens,  Cronanus  filius 
Silni,  duo  abbates  Clonenses  Colmanus  Cass  et  Canimenius,  cum  aliis 
multis  (inter  quos  vitae  Geraldi  scriptor  sororem  illius  Sigresiam,  cum 
centum  sarictimonialibus  de  ejus  collegio,  et  quinquaginta  ejusdem  Geral- 
di, in  Elitheriensi  monasterio  discipulos,  connumerat)  e  vita  sublati  sunt. 
Ibid.  pag.  537— 541. 
DCLXVII.  Theodorus,  Tharsi  in  Cilicianatus,  sub  finem  hujus  anni  Roma*  sub- 

diaconus  ordinatus,  Romanam  suscepit  tonsuram.     Ibid.  pag.  488. 
DCLXIX.  Cummineus  Albus,  sextus  abbas  Hyensis,  obiit.     Successit   Failbeus, 

ann.  X.     Ibid.  pag.  245. 
DCLXX.  Oswio  Nordanhumbrorum  regi  defuncto  successit  filius  Egfridus  :    qui 
mox  post  patris  obitum  deficientes  Pictos  subegit.     Ibid.  pag.  208. 
Kenewalchius  occiduorum  Saxonum  rex  Berthualdo  primo  e  gente   Anglo- 
rum  Glastoniensis  monasterii  abbati,  Theodoro  Cantuariensi  archiepis- 
copo  intercedente,  Ferrameriam  donavit.     Tom.  5.  pag.  137 — 140.  152. 
Fiacrius  Hibernus,  ad  Pharonem  Meldorum  episcopum  profectus,  in  Gallia 

claruit.     Tom.  6.  pag.  255.  511,512. 
Molingus,   secundus  Fernensis   archiepiscopus,  in  Hibernia  floruit.     Ibid, 
pag.  425. 
DCLXXIII.  Beda  natus  est  in  Girveensi  territorio,   non  longe  a  Tinoe   Suminis 

ostio.     Ibid.  pag.  139.  516. 
DCLXXIV.  Hiberniam   Sanctis  viris  plenam  fuisse,  ad  hunc  annum  Marianus 
Scotus  annotat :  tom.  0.   pag.  281.     Ex  quibus  quartus  sanctorum  ordo 
constitui  poterit. 
DCLXXV.  Ositha,    a   Monenna  sive   Modwenna  instituta,    et  Edithse   virginis 
curae  commendala,   ab  Ecca  et  Bedwino  orientalium    Anglorum  episco- 
pis  velum  accepit ;  et  in  villa  Chicensi,  a    Sigero  orientalium  Saxonum 
rege  sibi  tradita,  sacrarum  virginum  ccetui  prasfuit  :    ubi  postea  a  Dani- 
corum  piratarum  duce  niartyrio  est  affecta.     Ibid.  pag.  249,  250. 
DCLXXVI.  Colmanus,  prius  Lindisfarnensis  postea  Inis-bofindanus    episcopus, 

mortem  obiit.     Ibid.  pag.  536. 
DCLXXVIII.  Comanus   episcopus   Fernanus  in    Hibernia  obiit.       Ibid.  pag. 
540. 
Kentwinus   occiduorum  Saxonum  rex,  Hedda  episcopo  Wintoniensi   impe- 
trante,  insulam  Glastoniae  liberam  ab  omni  regali  servitio  vetustae  Eccle- 
sisD  concessit,  sicut  reges  Britonum  ante  euni  jampridem  confirmaverant : 
libero  jure  fratribus  ibi  Deo  servientibus  concesso  rectorem  sibi  eligendi 
et  constituendi    secundum  regulam  S.  Benedicti.     Tom.  5.  pag.  137 — 
140. 
Wilfridus  a  sede  Eboracensi  pulsus  est.     Tom.  6.  pag.  208. 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  609 

Anno  Christi. 

DCLXXIX.  Failbeus  Septimus  abbas  Hyensis  obiit.     Successit  Adomnanus  ac- 

torum  Columba  scriptor  ann.  XXV.     Tom.  0.  pag.  245. 
DCLXXX.  Adamnanus  alius,  et  ipse   Scotus  sive  Hibernus,  in  Coludiensi   sive 

Coldingliamensi  monasterio,  vitam  exegit  severissimam.     Ibid. 
DCLXXXI.  Trumwinus  provinciae  Pictorum,  quae  tunc  Anglorum  erat  impeiio 

subjecta,  episcopus  a  Tiieodoro  Cantuariensi  prsesule  est  ordinatus.  Ibid. 

pag.  203. 
DuoE   cliartce  Glastoniensi  coenobio,  cujus  abbas  turn  erat  Hemgislus  sive 

Hemgiselus,  hoc  anno  inveniuntur  concessae.     Hedda;  Wintoniensis  epis- 

copi   una,    cum   consensu  Cedwallae  turn  pagani  facta.     Altera  Baldredi 

reguli,  ex  consensu  ejusdem  Heddffi  et  Aldhelmi  Malmesburiensis  abbatis 

concessa.     Tom.  5.  pag.  138. 
Coludiense  sive   Coldinghamense   commune  viris  et  foeminis  coenobium  in- 

cendio  est  absumptum.     Tom.  0.  pag.  513. 
DCLXXXIV.  "  Egfridus    rex   Nordanhumbrorum,  misso  Hiberniam  cum  exer- 

citu  duce  BertJio,  vastavit  misere  gentem  innoxiam,  et  nationi  Anglorum 

semper  amicissimam  ;"    ut  liis  ipsis  verbis  Beda  Anglus  retulit.     Ibid. 

pag.  276. 
A  Theodoro  Cantuariensi  archiepiscopo  Twifordiensis  synodus  juxta  flu- 

vium   Alne  est  habita :   cui   Trumwinus   Pictorum  episcopus  interfuit. 

Ibid.  pag.  208. 
DCLXXXV.   Cuthbertus  episcopus  ordinatus  est:  qui  Coldinghamensis  incendii 

motus  exemplo,  omne   suis  muliebre  interdixit  consortium,  fceminarum- 

que   ab  ecclesi^e  suse   ingressu  penitus  amovit  introitum.      Ibid.   pag. 

513. 
Chartse  donationis  ab  Egfrido  rege  Cuthberto  concessae  Trumwinus  PictO' 

rum  episcopus  subscripsit.     Tom.  6.  pag.  208. 
Alia   quoque   charta    a    Cadwalladro    Britannorum    rege     Cantabrigiensi 

academix  eodem  anno  data  fuisse  fingitur.     Tom.  5.  pag.  159. 
Egfrido  Nordanhumbrorum  rege  (a  fratruele  suo  Birdeo  sive  Brideo  rege 

Pictorum  ;  ut  habet  continuator  Ninii)  interempto  ;  Picti  terram  posses- 

sionis  suse  ab  Anglis  recuperaverunt.     Unde  Trumwinus,  qui  in  eos  epis- 

copatum  acceperat,  cum  suis  qui  erant  in  monasterio  Abercurnig,  ab  eis 

recessit     Tom.  6.  pag.  202.  208. 
DCLXXXVI.  Caedvalla,  qui  paganus  ille  regulus  fuisse  videtur,  cujus  ad  annum 

DCLXXXI.  facta  est  mentio,  Kentwino  in   regno  occiduorum  Saxonum 

successit.     Tom.  5.  pag.  139. 
DCLXXXVII.  Kilianus  Hibernus  primus  Wirtziburgensis  episcopus  factus  est. 

Tom.  6.  pag.  279.  281. 
DCLXXXIX.  Kilianus,  cum  sociis  suis  Colonato  et  Totnano,  VIII.  Idus  Julii 

martyrio  vitam  finiit.     Ibid.  pag.  279. 
DCXC.  Aldhelmus  Anglus,  de    tonsurae  et  paschalis  observationis  controversia, 

ad  Geruntium    Britannorum   Cornubiensium   regem   scripsit  epistolam. 

Tom.  5.  pag.  368.  et  torn.  C.  pag.  489.  497. 
DCXCII.  "  Adomnanum,  decimo  quarto  anno  post  pausam  Failbeiad  Hiberniam 

perrexisse,"  in  annalibus  Ultoniensibus  legimus  :  ut  Columbiensium  ni- 

mirum  cellas,  Hyensi  suo  coenobio  subditas,  visitaret.     Quo  illud,  in  vita 

Geraldi  Saxonis,  refero  :    "  Sanctus  abbas  Adamnanus,  post  visilationem 

totius  Hiberniae  ad  S.  Geraldum  perrexit  j  ut  fraternam  cum  eo  contra- 
VOL.VI.  R  R 


GIO  INDEX  CIIRONOLOGICUS. 

Anno  Christ). 

hcrct  socictalcm.     Cui  S.  Gcraldus  fuucUim  cum  fonte  limpitlo  coiituUt  ; 
atquc  sibi  suani  commendavit  ecclcsiam,  ut  a  perseculione  laicorum  post 
obituni  smim  earn  defcnsaret.     Qnod  totum  S.  Adamnanus  se  coniplctu- 
rum  promisit,  alque  opere  coimplevil." 
DC'XCin.  Bertliwaldus,  Glastoniensis  primum,  deinde  Raculveiisis  abbas,    ad 
Cantuariensem  archiepiscopatum  proniotus  est.      Tom.  5.  pag.  137,  138. 
Egbertus  Anglus  ex  Hibernia  discedens,  ubi  sacri.s  studiis  operam  dederat, 
in  Germaniam  ad  Frisones,  Saxoncs  et  alios  adimc  infideles  populos  con- 
vcrtendos  proficisci  voluit.     Sed  eo  impcdito,  Wiliibrordus,   in  Hibernia 
quotjue  institutus,  et  undecim  socii  opiis  aggressi  perfecerunt.     Tom.  5. 
pag.  436.  458.  et  torn.  fi.  pag.  276. 
DCXC'IV.  Kiliani  Wirtaiburgcnsis  episcopi  discipulns  Arnual  in  Gallia  ;  Adamna- 
nus abbas,  Aldhelmus  et  Wilfrid  episcopi,  clarent  in  Anglia.     Tom.  6. 
pag.  502.  not.  r. 
DCXCVII.  Adaraaniim,  vel  Adomnanum  potius  hunc   Hyensem  abbatem,  sep- 
tem  ante  mortem  suam  annis  in  Hiberniam  iterum  perrexisse,  Ultonienses 
decent  annates.     Unde  et  illud  in  actis  Geraldi  Saxouis  hue  referendum 
existimo.   "  S.  Geraldus  apud  Maionensem  ecclesiam  in  pace  qnievit  III. 
Idus  Martii.    Post  ejus  vero  obitum  S.  Adomnanus  Maionensem  ecclesiam 
per  septem  annos  indefesse   rexit :  clanslrales    in   charitate   pcrfecta  in- 
struens,  volumina  conscribi  facicns,  att^ue  manu  propria  librum  quatuor 
evangeliorum  scribcns,  campanas  etiam  ad  rcverentiam  ecclesiae  fabrifa- 
ciens.     Inde   ad    Joncnsem   perrexit  abbatiam ;  et  ibi   feliciter  obiit  in 
Christo,  et  sepultus  est."     Ut  in  iisdeni  annalibus  metaclironismo  pecca- 
tum  esse    videatur ;     quum     ad    annum    DCCXXXI.    (qui    nobis   est 
DCCXXXII.)  "  Geralt  pontifex  Saxouum  Campi  Hen  obiisse"  scribitur  : 
vel,  ut  Tigernacus  in  suis  annalibus  cxprimere  maluit ;  "  Pontifex  Muighe 
heo  Saxonum  Garailt   obiit."     In  Maioncnsi   vero  urbecula,   ut  Geraldi 
nomine  Deo  dicata  ad  hunc  usque  diem  superest  ccclesia  :  ita  Adamnani 
et  S.  Cormaci  tempore  centum  Saxonicorum  sanctorum  habitaculum  ibi- 
dem extitisse,  libri  Ballimotensis  collector  confirmat.     Tom.  0.  pag.  536. 
DCCIII.  Adomnanus  praidicatione  sua   borealium    llibernorum  plurimos,    et 
pene  omncs  qui  ab  Ilyensium  dominio  erant  liberi,   ad  Romanum  cele- 
brandi  Paschatis  ritum  perduxit.     Ibid.  pag.  244.  275,  276. 
DCCIV.  Idem,  post  celebratum  in  Hibernia  Pascha  canonicum,  ad  Hyenses  sues 
reversus,  quum  ad  Romanum  observandi  Paschatis  morem  eos  perducere 
non  potuisset,  hoc  anno,  Octobris  die  XXIII.  mortalitatem  exuit :  succe- 
dente  illi  in  Hyensi  praifectura  Conaino  fiiio  Failbei,  ann.  VI.     Ibid, 
pag.  244,  245.  Vid.  Bed.  histor.  lib.  5.  cap.  16.  et  22. 
Ab  Ina  occidentalium  Saxonum   rcge,  consilio  Aldhclmi,   Glastoniensibus 
monachis  charta  conccssa  Icgitur.     Tom.  5.  pag.  139.  141. 
DCCX.  Conainus  nonus  abbas  Hyensis  obiit.     Successit  Dunchadus  filius  Cin- 
fajlx,  ann.  VII.     Tom.  6.  pag.  245. 
Abcrnethicc  novem  sacratas  virgines  Eugenii  VII.  Scotorum  regis  tempori- 

bus  claruisse  nonnuUi  perhibent.     Ibid.  p.ig.  256. 
Naitanus  sive  Neclitanus  Pictorum  rex,  Ceolfridi   abbatis  Uteris  persuasus, 
paschalis  ohservationis  et  tonsurae  morem  Romanum  in   subjectas  sibi 
provincias  introduxit  ;  ibid.  pag.  244 — 246.  487.   qui  idem  res  Abeme- 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  611 

Anno  Christi. 

thianam  quoque  ecclesiam,  Brigidac  nomine  Deo  dicatam,  amplis  posses- 
sionibus  dotavisse  traditur,     Tom.  C.  pag.  257. 

DCCXVI.  Egbertus  presbyter,  qui  in  Hibernia  peregrinam  ducebat  vitam,  ad 
Columbse  monasteria  docenda  perrexit  ;  atque  illos  quoque  qui  insulam 
Hy  incolebant  monachos  Scoticse  nationis  IV.  Calendas  Septembris,  die 
Sabbati,  ad  Romanum  paschatis  temporis  observandi  morem  perduxit. 
Ibid.  pag.  244,  245. 

DCCXVII.  Dunchadus  decimus  abbas  Hyensis  obiit :  et  expulsio  familiffi  la: 
sive  Hyensis  hujus  insulse  trans  Dorsum  Britannia:  a  Nectano  sive  Nai- 
tano  Pictorum  rege  facta  est.     Ibid.  pag.  245. 

DCCXVIII.  Sextus  cyclus  paschalis  84.  annorum  incipit :  a  Britonibus  adiiuc 
retentus.     Tom.  6.  pag.  244. 

DCCXXI.  Concilio  Romano  sub  Gregorio  II.  habito,  "  Fergustus  sive  Fergu- 
sius  potius,  episcopus  Scotia:  Pictus  et  Sedulius  cpiscopus  Britannise  do 
genere  Scotorum,'*  subscripserunt.  Ibid.  pag.  331. 
Ina  occidentalium  Saxonum  rex,  Aldhelmi  Scliireburnensis  tunc  episcopi 
consilio,  Glastoniense  denuo  fundavit  monasterium,  ecclesiam  Petri  et 
Pauli  ibidem  construxit ;  multisque  praediis  coenobitas  et  magno  illo  (quod 
vocatur)  donavit  privilegio.  Tom.  5.  pag.  32.  133 — 135.  137.  139. 
TnsE  tempore  Beorwaldus  Glastoniensis  fuit  abbas,  Hemgisli  sive  Hemgiscli 

successor.     Ibid.  pag.  137.  152. 
Daniel  Britannus  a  sede  Congresburiensi,  donante  rege  Ina  et  consentientc, 
ad  AVellensem  sedem   episcopatum   transtuiit ;  postremus  in  eo  loco  Bri- 
tonum  existens  episcopus.     Ibid.  pag.  87.  540. 

DCCXXXI.  Mordacus  Scotorum  Albiensium  rex  mortuus  est :  et  Beda  anno 
ffitatis  suae  LIX.  iiistoriam  suam  ecclesiasticam  terminavit ;  quo  tempore, 
Britonum  complures  in  gente  Nordanhumbrorum,  depositis  armis,  mo- 
nasticae  disciplinse  subdere  se  cceperunt ;  atque  inter  Anglos  ibidem, 
Acca  in  ecclesia  Hagustaldensi  episcopatum  gessit,  Pecthelmus  in  Candi- 
da Casa  sive  Whit-hernia,  quiE  "  nuper  multiplicatis  fidelium  plebibus, 
in  sedem  pontificatus  addita,  ipsum  primum  Anglorum  ibi  habuit  antisti- 
tem  ;"  Albienses  vero  Scoti,  suis  contenti  finibus,  nihil  contra  gentcm 
Anglorum  moliti  sunt.     Tom.  6.  pag.  202 — 206.  254.  516. 

DCCXXXV.  Pecthclmo  episcopo  Candidse  Cas«  defuncto  successit  Frithwaldus. 
Ibid.  pag.  206. 

DCCXLIII.  Regulae  monasticae  Kiarani  filii  artificis  et  Brendani  filii  Findlog.-c 
in  Hibernia  ususpropagatus  est.     Ibid.  pag.  484. 

DCCLVI.  Eadbertu?,  qui  et  Egbertus,  rex  Nordanhumbrorum  et  Unnust  sive 
Oengus  rex  Pictorum,  capta  urbe  Alcluit,  Britones  earn  tenentes  in  dedi- 
tionem  receperunt.     Ibid.  pag.  376. 

DCCLXI.  Oengus  ille  rex  Pictorum  obiit.     Ibid. 

DCCLXIII.  Frithwaldus  Candidac  Casoe  episcopus  \onis  Maii  ex  hac  vita  de- 
cessit  :  et  XVI.  Calendas  Augusti  successor  illi  datus  est  Pecthwinus. 
Ibid.  pag.  206. 

DCCLXXV.  Rumoldus  Hibemus  Mechlinias  a  sicariis  interemptus  est.  Ibid. 
pag.  283. 

DCCLXXVII.  Pechtwlnus  Candidae  Casae  episcopu'S  obiit.    Ibid.  pag.  206. 

DCCLXXVIII.  /Ethelbertus  F.boraci  XVII.  Calendas  Julii  Candida:  Casa?  ordi- 
natus  est  episcopus.     Ibid, 

KR  2 


612  INDEX    CHRONOLOGICUS, 

Anno  Christi. 

UCCXCI.  Beadvulfus,  post  hunc,  ejusdem  ecclesis  ordinatus  est  episcopus. 

Tom.  0.  pag.  206. 
Duo  Scot!  de  Hibernia  cum  mercatoribus  Britannis  ad  litus  Gallise  devene- 

runt ;  viri  et  in  secularibus  et  in  sacris  scripturis  incomparabiliter  eruditi : 

ibid.  pag.  279.  a  quorum  altero  Paristensis  academia  in  Gallia,  ab  altero 

Ticinensis  in  Italia,  sua  sumpsit  primordia. 
Alcuinus   gravissimam    ad    jEthelardum   Cantuariensem    archiepiscopum 

scripsit  epistolam.     Tom.  6.  pag.  75. 
DCCXCIII.  S.  Albani  Tepulchrum,    Anglo-Saxonibus    hucusque  incognitum, 

extra  ecclesiam  memorijE  illius  dicatam  (cujus,  ut  sua  Eetate  Celebris,  li- 

bro  1.  histor.  cap.  7.  Beda  meminit)   Calendis  August!  ab  Offa  Mercio- 

rum  rege  inventum  est,   et  martyris  reliquiae  in  ecclesiam  illatee.     Tom. 

5.  pag.  178.  201.  377.  et  tom.  6.  pag.  95 — 98. 
Albanensis  ccenobii  ab  eodem  rege  posita  sunt  fundamenta,   et    nigrorum 

monachorum  conventus  ibidem  institutus  :  primo  monasterii  nondum  ex- 

tructi  abbate  ordinate  Willegodo.     Tom.  0.  pag.  97. 
Ab  eodem  rege,  eodem  hoc  anno,  Croylandensibus  monachis  charta  data 

legitur  J  in  qua  eos,  tanquam  fratres  suos  monachos  de  sancto  Albano,  in 

clientelam  suam  accipit.     Ibid. 
DCCXCIV.  .ffithelredo  Nordanhumbrorum  rege  occiso,   provincia  ilia  cessante 

rectore  per  triginta  Ires  annos  et  finitimis  et  Danis  advenis  praeda  facta 

est.     Ibid.  pag.  206. 
DCCXCV.  Dani,  qui  et  Nordmanni,  maximam  Hibernia  partem  populati,  Re 

chrain  sive   Raclinensem  insulam  vaslaverunt :  ibid.  pag.  527,  528.  quo 

tempore  et  Findanum  Laginensem,  cum  sorore  sua,   captivuni  abduxe- 

runt.     Ibid.  pag.  277. 
DCCC.  Modanus  et  Meckinus,  germani  fratres,  apud  Scotos  vitam  monasticam 

egisse  dicuntur.     Ibid.  pag.  220. 
Heathoredus,   Anglo-Saxonum  postremus,  Candidae  Casa;  episcopatum  ob- 

tinuit  i  postea  enim  Scoti,  ex  Hibernia  (Nordanhumbranse,  ut  videtur, 

dvapx'as  tempore)  in  Gallovidiam  influentes,  Sodorensi  in  Mona  insula 

episcopo  se  putantur  snbjecisse.     Ibid.  pag.  206. 
DCCCII.   Septimus   cyclus   paschalis  84.   annorum   incipit ;    in  australi    Cam- 
bria adhuc  retentus.  Nam  in  Venedotiam  sive  borealem  Cambriam  ab  El- 

bodo  episcopo  Romana   obscrvandi  Pascliatis  consuetudo  est  introducta. 

Vid,  Humfred.  Lhuyd.  fragment.  Britann.  descript.  fol.  55.  b.  et  chroni- 

con  Cambrise,  pag.  17. 
A  Kenulpho  Merciorum  rege  ad  Leonem  III.  pontificem,  de  sedis  Cantua- 

riensis  jure  metropolitico,  missa  est  epistola.     Tom.  5.  pag.  91,  92. 
DCCCIX.  Elbodus,  qui  et  Elvodugus,  Venedotiae  antistes,  obiit.     Ibid.  pag. 

110.  et  tom.  6.  pag.  374. 
DCCCXII.  Danorum  sive  Nordmannorum  classis,  Hiberniam  invadens,  victa  et 

fugata  est.     Tom.  6.  pag.  277.  281. 
DCCCXIV.  Hungus  filius  Fergusii  principatum  in  Pictos  iniisse  dicitur.     Ibid. 

pag.  258,  259. 
Ab  eo  Athelstanum  (nescio  quem)  Anglorum  regem,  in  loco  qui  ab  eo  El- 

stan-furd  nomen  obtinuit  praelio  commisso,  occisum  feruntj  signo  crucis 

S.  Audreoe  in  aere  apparente,  quo  Picti  et  Scoti,  ad  tantae  victoriae  memo- 


INDEX  CHRONOLOGICOS.  613 

Anno  Christi. 

riam  conservandam,  pro  insigni  deinceps  usi  fuerint.      Tom.  6.  pag.  188. 
193.  195.256,  257,  258. 

DCCCXVIII.  Dani  sive  Nordmanni,  duce  Turgesio  Norwego,  Hiberniam  per 
annos  XXX.  tributariam  effecerunt :  et  gentili  furore  debacchantes,  ec- 
clesias  fere  omnes  destruxerunt,  libros  incendio  absumpserunt,  vires  cru- 
ditione  et  sanctitate  iUustres  in  latibula  compulerunt  et  inventos  martyrio 
aSecerunt.  Unde  nova  in  florentissimam  insulam  invecta  est  batbaries: 
ibid.  pag.  92.  373.  420,  421.  479,  480.  quibus  et  ille  locus  addi  poterit, 
exactis  Geraldi  Saxonis  :  "  Turgesius  Norvagiensis,  tyrannus  valde  cru» 
delis,  totam  devastans  Hiberniam,  tandem  ad  Maionensem  deveniens 
ecclesiam,'  templum  quod  fuit  ibi  a  Sanctis  constructum  ac  asseribus 
plumbeis  contectum  in  conteraptnm  Dei  et  sanctorum  comburendo  de- 
struxit :"  et  quod  de  nongentis  monacliis  a  piratis  una  die  in  Bencho- 
rensi  apud  Ultonienses  cccnobio  interfectis  a  Bernardo  est  traditum. 
Ibid.  pag.  476. 
Sedulius  Scotus  clarus  habebatur.      Ibid.  pag.  331,  332. 

DCCCXIX.  Achaius  sive  Eochaig,  Scotorum  Albiensium  rex,  mortem  obiit. 
Ibid.  pag.  259. 

DCCCXXVII.  Receptapost  XXXIIKannorum  apapxiav  Northumbria,Egber- 
tus  occiduorum  Saxonum  rex  monarchiam  Angliae,  qua;  nomen  illud  eo 
tempore  putatur  accepissse,  primus  sibi  vendicavit.  Tom.  5.  pag.  134.  et 
torn.  G.  pag.  207. 

DCCCXXXIV.  Farananus  ecclesiae  Armachana;  ann.  XIV.  episcopus  praefuit. 
Tom.  6.  pag.  420,  421. 

DCCCXXXVI.  Egberto  Angliae  monarchae  succedens  filius  iEthelwulphus,  avito 
West-Saxonum  regno  contentus,  csetera  quae  pater  subjugavcrat  jEthel- 
stano  niio  suo  tradidit.     Ibid.  pag.  258. 

DCCCXXXVIII.  Alpinus  filius  Achaii  sive  Eochaig,  Dalriedse  rex,  a  Pictis  oc- 
cisus  est.  Successit  filius  Kenedus  sive  Kinadius  :  qui  Pictorum  regnum 
delevit,  sexies  Saxones  debellavit,  ct  leges  Mac-alpin  (hoc  est,  filii  Alpini) 
dictas  promulgavit.      Ibid.  pag.  147.  260,  261. 

DCCCXL.  Kenedus  hie,  quem  Kennethum  II.  vocant,  post  susceptum  Dalrietae 
regnum  biennio  transacto,  in  Pictaviam  duxit  exercitum.     Ibid. 

DCCCXLII.  Idem,  quinto  ineunte  regni  sul  anno,  Pictos  profligavit :  tanta  in 
eos  grassatus  saevitia,  ut  neque  mulieribus  neque  impuberibus  neque  sa- 
cris  parceret  ordinibus.  Unde  et  hinc  XVI.  annorum  Albanici  ipsius  im- 
puberibus neque  sacris  parceret  ordinibus.  Unde  et  hinc  XVI.  annorum 
Albanici  ipsius  imperii  ducitur  initium.      Ibid. 

DCCCXLIII.  Anno  regni  sui  sexto,  cum  piratae  Danorum  occupatis  Utoribus 
Pictos  sua  defendentes  non  modica  strage  pra?dando  maritima  contrivis- 
sent,  Kenedus  Dorsum  Albanian  transcendens  in  reliquos  Pictorum  ter- 
minos  arma  vertit :  multisque  eorum  occisis,  reliquos  in  fugam  compulit, 
ctamborum  rcgnorum  monarchiam  conquisivit.     Ibid.  pag.  260. 

DCCCXLV,  Picti,  reparatis  aliquantulum   Anglorum  auxilio  viribus,   quatuor 

annis  Kenedum  frustra  infestant.     Ibid. 
DCCCXLVIII.   Turgesius,    urbe   Armachana  occupata,  Farananum   primatem 
ima  cum  omnibus  religiosis  et  studiosis  indc  expulit,  expuisi  vero  Faran- 
nani  locum  suscepissc  putatur  Dermitius :  qui  sapientissimus   omnium 
doctorum  Europae  fuisse  dicitur.     Ibid.  pag.  420,  421. 


6H  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

Cmso  Turgesio,  Hiberni  Nordmannos  a  fmibiis  suis  expulcrant  Unde  rex 
eorum,  Dei  auxilio  tanta  potitus  victoria,  ad  Carolum  Calvum  Francorum 
regem  pacis  et  amicitix  gratia  legates  cum  muncribus  misit ;  viam  sibi 
petendi  Romam  concedi  deposccns,     Tom.  C.  pag.  420,  4^1. 

DCCCXLIX.  Aluredus,  nobilis  ille  Anglorum  rex,  nascitur.  Ibid.  pag.  259. 
Kenedus,  anno  regni  sui  duodecimo,  septies  uno  die  cum  Pictis  congrcssus, 
universas  eorum  copias  fudit ;  indeque  Sconam  redicns,  Druskenum 
filium  Feredethi  Pictorum  regem  obtruncavit,  atque  illud  regnum  suo 
adjecit  imperio.  Unde  ab  anno  sequente  Giraldus  Cambrensis  Alba- 
nicx  Scotorum  monarcbiae  deducit  epocham :  ibid.  pag.  250.  200 — 202. 
nbi  non  ad  Twedam,  nedum  ad  Tinam  fluvium,  Kenedum  australem 
regni  sui  limitem  protendisse ;  neque  universam  Pictorum  gentem  dele- 
visse,  sed  Scotico  imperio  subjecisse  ilium,  ostenditur. 
Picticae  gentis  ut  regem  Druslcenura,  ita  Tarnanum  archicpiscopum  postre- 
raum  fuisse  aiunt.     Ibid.  pag.  208. 

DCCCL.  Patricius  abbas,  relicta  patria  sua  Hibernia,  Glastoniam  petiisse,  ibiquc 
ad  VIII.  Calendas  Septembris  vitam  finivissc  dicitur.  Ibid.  pag.  458 — 
462. 

DCCCLI.  Ab  iEthelstano  fitio  .Sthelwulpbi  Sandwici  in  Cantio  Danorum  cacsus 
est  exercitus.     Ibid.  pag.  258. 

DCCCLII.  Forannanus  et  Dermitius,  Armachani  antistites,  mortem  obierunt : 
ipsaque  urbe  Armachana  die  Pascliatis  a  Xordmannis  etbnicis  vastata 
est.  Ibid.  pag.  421. 

DCCCLVII.  yEthelwulphus  rex  Anglorum  Idibus  Januarii  mortuus  est ;  quum 
regnasset  ann.  viginti,  mens,  quinque.     Ibid.  pag.  258, 

RCCCLVIII.  Kenedus  rexAlbanise  mortuus  est :  quum  Dalreuinis  suis  annis 
XX.  Pictis  vero  annis  XVI.  proefuisset.  Successit  illi  in  regno  frater 
Domnallus  sive  Donaldus,  Alpini  filins.  Ibid.  pag.  201 — 20.1. 
Ninius  discipulus  Elvodugi  (sive  Elbodi  illius,  quem  anno  DCCC'IX.  obi- 
isse  diximus)  Britannicam  historian),  quae  falso  Gildae  nomine  circura- 
fertur,  cdidit.     Tom.  5.  pag.  110.  et  tom.  0.  pag.  374.  523. 

DCCCLXII.  DomnalUis  sive  Donaldus  filius  Alpini,  rex  Scotorum  et  Pictorum, 
mortuus  est.     Tom.  0.  pag.  202,  263. 

DCCCLXXI.  A  Danis  urbs   Alclyde   sive   Dunbrittania  spoliata,   Northumbria 
eapta,  ct  Picti  plurimum  afflicti  sunt.     Ibid. 
Ainlapbus  ct  Ivarus  Danorum  duces  ex  Albania  cum  ducentis  navibus  Dub- 
liniam  advenerunt :  praedam  maximam  hominum  Anglorum,   Britonum 
et  Pictorum  captivam  secum  in  Hiberniam  adducentes.     Ibid. 

DCCCLXXV.  Dani  cum  Haifdeno  ducc  suo,  tota  Nordanhumbrorum  regione 
occupata,  Pictos  et  Strjetcledwalos  sive  Cumbros  depopulati  sunt.    Ibid. 

DCCCtXXVI.  Constantinus  filius  Kenedi,  rex  Scotorum  et  Pictorum,  mortem 
obiit.     Ibid. 

DCCCXXVIII.  j^dh  sive  Ethus  filius  Kenedi  alter,  fratri  in  regno  succedens, 
a  sociis  suis  occisus  est.     Ibid. 
Guthrunum  Danorum  regem,  quem  alii  Gurmound  vocant,  .Murediis  An- 
glorum rex  de  fontc   sacri   baptismatis  suscepit,  >Ethclstani  nomen  illi 
.imposuit,  atque  Northumbria  eum  donavil.     Ibid.  pag.  91,  92.  259. 

DCCCLXXIX.  Maelcobus  filius  Crumvaili  antistes  Armachanus,  ct  Moctheus 
lector  a  Nordmannis  cthnicis  cipti  sunt.     Ibid.  pag.  421. 


INDEX    CHRONOLOGICUS.  615 

Anno  Ciiristi. 

DCCCLXXXIII.  GrimbaUlus  Flandrensis,  decdssimos  viros  Oxonium  secum 
adduxisse,  novas  leges  ac  prselegendi  formulas  institulsse,  atque  eccle- 
siam  S.  Petri  ab  ipso  fundamento  ibidem  extruisse  dicltur :  torn.  5.  pag. 
391,  392.  quo  et  notula  ilia  spectat,  ex  vita  Aifrcdi  regis  quam  scripsit 
S.  Neothus  (si  tituio  credere  libeat)  desumpta :  quam  ad  marginem  Ubri 
sexti  polychronici  Ranulphi  Cestrensis,  manu  satis  antiqua,  appositam 
in  membranis  Thoniae  Alani  Oxoniensis  reperi.  "  Grimbaldus,  prsesente 
victoriosissimo  Alfredo  caeterisque  regni  magnatibus,  in  universitate  Ox- 
onise  legit  primo  lectionem  scholasticam :  qui  pauIo  ante  fuit  Parisi- 
cnsis  Cancellarius."  Hunc  Asserius  Menevensis  ut  cantatorem  optiinum, 
et  orani  modo  ecdesiasticis  disciplinis  et  in  divina  Scriptura  cniditissi* 
mum  celebrat.  Videndum  annon  ejus  sit  sacramentorum  lUe  liber, 
quem  Grimoldi  abbatis  nomine,  in  secundo  tomo  Liturgicorum  Jacobi 
Pamelii  habemus  edit^im, 

DCCCLXXXVI.  Simullatem  inter  veteres  Oxonienses  academicos  et  novos  ad- 
venas,  quae  per  ties  annos  occuUior  extiterat,  tandem  acrius  erupisse,  in 
fragmento  Asserio  Menevensi  temere  assuto,  legimus  :  quam  cum  frustra 
rex  Alfredus  componere  tentavisset ;  Grimbaldum  ofiensum  Oxoniam 
reliquisse  aiunt,  et  ad  mona:jterium  Wintoniense  a  rege  nuper  fundatura 
concessisse.     Ibid. 

DCCCLXXXIX.  Guthrunus  Danorumrex,  iEthelstanus  in  baptiEmo  nominatus, 
mortem  obiit.     Tom.  0.  pag.  259. 

DCCCXC,  In  Demetia  Hemeidus  regulus  dominatus  est :  qui  monastcrium  et 
parochiam  S.  Davidis  depraidatus  est,  et  Menevensem  arcbiepiscopum 
inde  expulit.     Tom.  5.  pag.  123,  124. 

DCCCXCI.  Tres  Scoti  de  Hibernia  ad  ^Elfredum  Anglonim  regem  venerunt: 
Dufflanus,    Macbaelhus,    et    Magulmemenus  insignis    doctor.     Tom.   6, 
pag.  278. 
Suibneus  filius  Mailchuvai,  doctor  Scotorum  peritissimus,  Clonmacnoisise  ia 
Hibernia  obiit.     Ibid. 

DCCCXIX.  Bressalus  lector  Armachanus  mortuus  est.    Tom.  0.  pag.  421, 

DCCCCVI.  Asserius  Menevensis  archiepiscopus,  mortuus  est :  quem  ego  quidem 
rerum  iElfredi  regis  scriptorem  fuisse  cxistimo  :  utcunque  Balaeus  ex 
annalibus  ejus  (in  quibus  niliil  tamen  talc  invenio)  non  solum  affinem 
sed  etiam  canceMarium  cum  fuisse  dicat  nescio  cujus  senioris  Asscrii, 
ejusdem  sedis  archiepiscopi.  Tom.  5.  pag.  124.  392,  393.  Ncque  ipsi 
etiam  Guilielmo  Malmesburiensi  facilem  assensum  prabeo,  qui  (in  se- 
cundo tarn  de  regum  quam  de  pontificum  Anglorum  gestis  libro)  Asse- 
riuni  nostrum,  ab  Alfredo  rege  ex  Sancto  Dewi  evocatum,  Schireburnen- 
seni  ait  constitutum  fuisse  episcopum.  Nam  noster  quidem  inde  se  ab 
jElfredo  advocatum  fuisse  agnoscit :  sed,  cum  annum  a:tatis  XLV.  rex 
iUe  ageret,  hoc  est,  anno  Christi  DCCCXCIII.  acta  illius  se  con- 
scripsisse  adjicit :  quum  integro  ante  illud  tempus  decennio  Asserium 
Scliircburnensem  episcopum  dcfunctum  fuisse,  Florentius  Wigornien- 
sis  et  Matthzeus  Florilcgus  confirment :  ipso  etiam  Malmesburiensi  non 
diflitente  ;  ubi  Sigehnum,  Asserii  in  Schireburnensi  episcopatu  succes- 
sorem,  partem  Dominici  ligni  a  papa  Marino  missam  regi  Alfredo  detu- 
lissc  narrat :  lib,  2.  dc  gest,  Ueg.  cap.  1.  cnjus  Marini  mortem  ab  Asserio 


616  INDEX  CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

(in  gestis   /Elfredi)   ad   DCCCLXXXIV.   a    Florentio    Wigorniensi    ad 
annum    proxime  sequentem   relatam   videmus. 

DCCCCXXXVII.  Helmstano  in  Wintoniensi  episcopatu  successit  Swithunus  : 
quern  in  Cantabiigiensis  academiae  cathedra  sacrse  theologi£E  professo- 
rem  fuisse  volunt ;  horum  sequali,  Bonagratia  de  villa  Dei,  in  epistola 
ad  nigros  monachos  Angliae  illud  attestante.  Ibid.  pag.  390. 
Anlaphus  Norwegus,  Hiberniensium  (ut  aiunt)  multarumque  insularum 
rex,  a  socero  suo  Constantino  filio  Ethi  Scotorum  Albiensium  rege  inci- 
tatus,  infinitam  Danorum,  Norwegorum,  Scotorum  ac  Pictorum  multitu- 
dinem  adversus  vEthelstanum  Anglorum  regem,  Edvardi  senioris  filium, 
contraxit.  Prcelio  vero  ad  Bruneburgum  commisso,  in  quo  Tarketuli 
cancellarii,  Croylandensis  postea  abbatis,  fortitudo  emicuit,  iEthelstanus 
Scotos  et  Pictos  imperio  suo  subjecit.     Tom.  6.  pag.  264. 

IJCCCCXL.  ^thelstanus,  rex  Anglorum,  Glocestriae  vitam  finivit.     Ibid.  pag. 
259. 
£i    succedens   Edmundus    senior,    Dunstanum    Floriacensem    monachum 
Glastoniensis  coenobii  abbatem  constituit.     Tom.  5.  pag.  135.  152. 

DCCCCXLIII.  Constantinus  III.  Ethi  fiUus,  Scotorum  Albiensium  rex,  di- 
misso  regno,  Keldeorum  sive  Colideorum  S.  Andrese  abbas  factus  est. 
Tom.  6.  pag.  197. 

DCCCCXLIV.  Edmundi  regis  donatio,  ecclesite  S.  Maria;  Glastoniae  concessa, 
et  Dunstano  ejus  abbati ;  qui  regiis  opibus  suffultus,  Glastoniense  coe- 
nobium  magnifice  restauravit.     Tom.  5.  pag.  135,  130. 

DCCCCXLVI.  Edraundus  rex,  Leolini  regis  Demetise  auxilio  fretus,  Cumbrian! 
totam  cunctis  opibus  spoliavit :  ac  duobus  filiis  Dunmail  ejus  provincise 
regis  oculorum  luce  privatis,  regnum  ilium  Malcolmo  I.  Scotorum  regi 
de  se  tenendum  concessit ;  ut  aquilonares  Angliae  partes  terra  marique 
ab  hostium  adventantium  incursione  tueretur.     Tom.  (J.  pag.  204,  205. 

DCCCCL.  Osulfus  primus  Nordanhumbrorum  comes  constitutus  est.  Ibid, 
pag.  202. 

DCCCCLIII.  Maelpatricius  lector  Armachanus  obiit.     Ibid.  pag.  422. 

DCCCCLV.  Guentoniensis  episcopi,  Monemuthensibus  praesidentis,  in  Landa- 
vensi  regesto  fit  mentio.     Tom.  5.  pag.  116. 

DCCCCLX.   Indulpho  apud  Scotos  regnante,  Edenburgum  ab  Anglis  relictum 
usque  in  hodiernum  diem  a  Scotis  est  possessum.     Tom.  6.  pag.  207. 
.lEldredi  Albanensis  abbatis  tempore,  navalia  armamenta  et  conchylia  Ve- 
rolamii  sunt  efFossa.     Tom.  5.  pag.  1S2,  183. 

DCCCCLXVIII.  Diploma  ab  iEdgaro  Anglorum  rege  Westmonasteriensi  ec- 
clesiae  concessimi.     Tom.  6.  pag.  99.  289. 

DCCCCLXX.  ^dmari  Albanensis  abbatis  tempore  liber  idiomate  antique  Bri- 
tonum  de  S.  Albani  martyrio  conscriptus  a  fossoribus  inventus,  et  Un- 
wona  presbytero  interprete  in  linguam  Latinam  transfusus  fuisse  dicitur. 
Tom.  5.  pag.  184,  185. 
Osulfus  comes,  Nordanhumbranse  provincia;  administralione  cum  Oslaco 
divisa,  regionem  ad  aquilonarem  plagam  Tinje  positam  illius  curae  com- 
misit ;  Eboraco  cum  suis  finibus  sibi  reservato.     Tom.  0.  pag,  262. 

DCCCCLXXI.  jEdgarus  rex  Glastoniensis  coenobii  privilegia  confirmavit  et 
ampliticavit ;  prseseutibus   Dunstano  Cantuariensi  et  Oswaldo  Ebora- 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  617 

Anno  Christi. 

censi  archiepiscopo,  Athelwoldo  Wintoniensi  et  Brithelmo  Fontanensi 
sive  Wellensi  episcopo^  Edgiva  regina  et  multis  aliis.     Tom.  5.  pag.  142, 
Eodem  JEdgaro  prsesente,  ecclesiae  Glastoniensi  ab  Ealdredo  quodam  do- 
natae  sunt  XI.  hidse  de  Clifan.     Ibid.  pag.  143. 
DCCCCLXXV.  ^dgarus  rex  Laudoniam  Kenedo  III.  Scotorum  regi  ea  condi- 
tione  concessit ;  "  ut  annis   singulis  in   festivitatibus  praecipuis,  quando 
rex  et  ejus  successores  diadema  portarent,  venirent  ad  curiam  et  cum 
caeteris  regni   principibus   festum  cum  laetitia   celebrarent."     Tom.  0. 
pag.  207. 
DCCCCLXXXVI.  S.  Albani  reliquiae,  a  Germano  Romam  perlatae,  per  Theo- 
phaniam  imperatoris  Othonis  II.   conjugem  Coloniam  deportatae  fuisse 
diciintur.    Ibid.  pag.  379. 
DCCCCXCIII.  Leofrico  (vElfrico  et  Aluricio  aliis  dicto)  ex  abbate  S.  Albani 
facto  archiepiscopo  Cantuariensi,  successit  in  abbatia  frater  ejus  uterinus 
Alfricus  :  qui   S.  Albani  in  coenobio  illo  decantatura  officium  composult 
Tom.  5.  pag.  180.     Vide  Bateum,  centur.  10.  cap.  52. 
MXXVIII.  Marianus   Scotus  chronographus  in  Hibernia  natus  est.     Tom.  0. 

pag.  282. 
MXXXII.  Glastoniensis  ccenobii  privilegia  a  Cnutojie   rege  confirmata  sunt. 

Tom.  5.  pag.  141. 
MXL.  Siwardus,  comitem  Eadulphum  interficiens,  totius  provinciae  Nordanhum- 
brorum  contitatum  ab  Humbra  usque  ad  Twedam  administravit.     Tom. 
0.  pag.  2G2. 
MLIV.  Siwardus   Nordanhumbrorum  dux,  jussu  Edvardi  regis  et  confessoris, 
Malcolmum  III.    (Con-more  sive  Capitonem  dictum)  fiiium  regis  Cum- 
brorum,  profligato   Macbetho,    regem    Scotorum  constitult.     Ibid.  pag. 
204.     Vide  Edvardi  I.  literas  ad  Bonifacium  papam  apud  Matthaeum 
Westmonasteriensem  in  Florib.  historiar.  et  Thomam   Walsingham.   in 
Ypodigm.  Neustriae,  anno  MCCCI. 
MLV.  Siwardo  defuncto,  in  ducatu  Nordanhumbriae  successit  Tostius  ;   sub  quo 

Copsi  totius  comitatus  curam  gerebat.     Ibid.  pag.  202. 
MLX.  Wulsinus,  monachus   inclusus,    sanctitatis    opinione    in   Anglia  claruit. 

Ibid.  pag.  288. 
MLXI.  Nicolai  II.  pontificis  rescriptum  ad   Edvardum  regem  de  Westnionas- 

teriensis  ecclesiae  privilegiis.     Ibid.  pag.  289. 
MLXV.  Privilegia  ab  Edvardo  rege   Westmonasteriensi  ecclesiae,  denuo  a  sc 
extructae,  conccssa.     Ibid.  pag.  288. 
Assumenta  legibus  illius  adjecta.     Ibid.  pag.  33,  34. 
MLXVII.  Copsius  Nordanhumbrorum  illorum  qui  ad  septentrionalem  plagam 
Tini  fluminis  habitant  a  Guilielmo  I.  Anglorum  rege  comes  factus  est. 
Ibid.  pag.  262. 
MLXX.  Crucem  Stane-moriae,  in  Westmorlandise  et  Richmondiensis  comitatus 
confiniis,  a  Guilielmo  I.  Angliae  et  Malcolmo  III.  Scotiae  rege,  tanquam 
limitem  utrique  regno  fixam  fuisse,  Scotorum  tradunt  historici.     Ibid, 
pag.  107.     Vide  Camden,  in  Yorkshire,  pag.  596, 
Malcolmus  III.  episcopatus  Scotia;  constitucns,  Gallovidiae,  quae  Sodorensi 
episcopo  subdita  fuisse  dicitur,  sedem  antiquam  suam  episcopalem  Can- 
didam  Casam  restituit.     Ibid.  pag.  206. 
Incertae  fidei  leges  Guilielmo  I.  adscripts:.     Ibid,  pag,  264,  265. 


618  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Cbriiiti. 

MLXXX.  Turstinus  Normannorum  primus  Glastoniensis  coenobii  abbas  factus 
est.     Tom.  5.  pag.  152. 

MLXXXII.  Vitalis  abbas  Westmonasterieusis,  ad  quern  Sulcardus  monachus 
ecclesi£E  illius  scripsit  bistoriam,  mortem  obiit.     Ibid.  pag.  15C. 

MLXXXVII.  Walwani,  regis  Arthuri  nepotis,  sepulclirum  in  Rossia  inventum 
fuisse  scribitur.     Tom.  6.  pag.  32. 

MXC.  Marianus  Scotus  et  conterranei  ejus,  Ifacius,  qui  CXX.  vixit  annos, 
Clemens,  Murichardoclius,  Johannes,  Candidus  et  Uonatus,  imperante 
Henrico  IV.  Ratisbonam  venerunt :  quorum  fama  moti  plures  Scoti  de 
Hibernia  adventarunt ;  quibus  septcm  illi  praefuerunt.  Vid.  Johannem 
Aventinum  lib.  6.  annal.  Boiorum.  Alium  hunc  fuisse  a  Mariano  chro- 
nographo  tom.  C.  pag.  282.  confirmat  Matthoeus  Raderus  in  sua  Bavaria 
sancta. 
Osmundus,  breviarii  Sarisburiensis  concinnator,  claruit.  Tom.  5.  pag. 
180. 

MXCI.  Benigni,  Armachani  antistitis,  reliquiie  Ferremeria  translatse  suntGlas- 
toniam.     Tom.  6.  pag.  438,  439. 

MXCVI.  Epistolce  ad  Anselmum  Cantuariensem  archiepiscopum  a  Waterfordi- 
cnsibus  transmissoe  subscribit  Samuel  Dubliniensium  et  Ferdomachus 
Laginicnsium  episcopus.  Ut  enim  Laginiensium  archiepiscopatus  a  sede 
Slebbtierfsi   primum    ad  Fernensem,  ita   succedentibus   temporibus   ob 

5.  Brigidae  honorem  a  Fernensi  ad  Kildariensem  (cujus  hie  Ferdomna- 
chus  antistes  erat)  translatus  est;  atque  in  Dubliniensi  ecclesia  postre- 
mum  constitutus.     Ibid.  pag.  163.425.537. 

MCI.  Ferdomnachus  Kildaricnsis  episcopus  obiit.     Ibid.  pag.  537. 

MCII.  Felix  0-Dullane  episcopus  Ossoriensis  obiit :  cujus  ecclesia  cathedralis 
tunc  erat  apud  Aghboo  in  superiori  Ossoria.     Ibid.  pag.  420, 

MCIII.  Mugronus  0-Mungar,  Arniachiae  et  totius  occidentalis  Europse  lector 
primarius,  III.  Nonas  Octobris  vitam  finivit.     Ibid.  pag.  422. 
Herwoldus  Landavensis  episcopus  centenario  major  obiit :  in  cujus  senec- 
tute,  bellis  in  Wallia  ferventibus,  ecclesia;  illius  status  plurimum  debi- 
litatus  fuisse  dicitur.     Tom.  5.  pag.  109. 

MCVII.  Urbauus  Glamorganensis  sive  Landavensis  ecclesia;  in  Wallia  epis- 
copus Cantuarioe  consecratus  est.     Ibid.  pag.  115. 

MCVIII.  Moel-patricius  0-Druranus  munus  lectoris  Armacliioc  susccpit     Tom. 

6.  pag.  422. 

Turgotus  prior  Dunclmensis  III.  CalendasAugusti  episcopus  Sancti  Andrea; 
Eboraci  consecratus  est.  Ejus  tempore  totum  jus  Keledeorum  totius 
regni  Scotia;  translatum  est  in  episcopatum  sancti  AndrctC.  Ibid.  pag. 
197. 

MCIX.  Hervoeus,  sede  Bangorensi  in  Wallia  dimissa,  primus  Eliensis  epis- 
copus factus  est.     Tom.  5.  pag.  161. 

MCXV.  Turgotus,  quum  septcm  annis  ccclesiae  S.  Andrcoe  in  Scotia  praefuisset, 
mortuus  est.  Tom.  6.  pag.  197. 
"  Wilfridus  episcopus  de  Sancto  David  in  Walonia  obiit.  Usque  ad  ilium 
cpiscopi  extitere  Britonici;"  inquit  Florentius  Wigorniensis.  Hucusquc 
etiam  omnes  episcopi  ecclesia;  Mencvensis  sive  S.  Davidis,  omni  archi- 
episcop.ili    digiiitate  usi   fuisse   dicunlur,    excepto   pallio,   ct   episcopos 


INDEX    CHKONOLOGICUS.  619 

Anno  Christi. 

VValliiB  tanquam  sufiraganeos  consecravisse  ;  nulla  penitus  alii  ecclesia; 
facta  professione  vel  subjectione.  Tom.  5.  pag.  108.  113. 
Henricus  I.  Anglorum  rex,  subacta  Wallia,  Bernardum  primura  Norman- 
norum  Menevensem  episcopum  constituit ;  qui  licet  Cantuarix  conse- 
crationem  susceperit,  jura  tamen  ecclesiae  suae  publice  protestatus  est ;  et 
crucem  interdiun  sibi  praeferri  per  VVallise  fines  attentavit.  Ibid, 
pag.  108. 

MCXIX.  Ab  Urbano  Landavensi  episcopo  in  Remensi  concilio  coram  Calixto  If. 
pontifice,  pro  juribus  ecclesite  suae,  adversus  Bernardum  Menevensem 
episcopum  facta  est  protestatio.  Inserta  ea  est  Landavensis  ecclesiae 
regesto,  quod  Teilo  appellatur,  et  a  Galfrido  fratre  Urbani  episcopi  con- 
cinnatum  fuisse  putatur.     Ibid.  pag.  106.  108. 

MCXX.  Celsus  qui  et  Celcstinus,  Hibernis  Ceallach  diclus,  Armachanus  archie- 
piscopus  claruit.     Tom.  C,  pag.  480. 
Malachias,  a  Celso  presbyter  ordinatus,  Benchorense  in   Hibernia  a  piratis 
dim  dcstructum  reparavit  coenobium.     Ibid.  pag.  283.  47G. 

MCXXIX.  Henricus  Blesensis,   Henrici  I.   ex    sorore  Adela   nepos,    Stephani 
regis  et  Theobaldi  comitis  Blesensis  frater,  abbas  Glastoniensis,  Winto- 
niensem  adeptus  est  episcopatum.     Tom.  5.  pag.  145. 
S.  Albani  rcliquiarum  facta  est  translatio  sub  Gaufrido  Albanensi  abbate. 
Ibid.  pag.  202. 

Mt'XXX.  Gillebertus,  Lumnicensis  sive  Limiricensis  episcopns,  primus  Romani 
pontificis  legatus  in  Hibernia.     Tom.  C.  pag.  432.  481. 
Rogerus  de  Bello-monte,  secundus  e  Normannico  sanguine  Warwici  comes, 
claruit :  qui  ecclesiam  B.  Mariae  in  oppido  Warwicensi  construxit.  Tom 
5.  pag.  510. 

MCXLIII.  Giibertus  Lambethae  a  Theobaldo  Cantuariensi  archiepiscopo  Lan- 
elTensis  sive  Asaphensis  ecclesiae  consecratus  est  episcopus.     Ibid.  pag. 
115. 
Guilielmus  Somerset,  Malmcsburiensis  bibliothecarius,  in  fine  vitac  novel - 

lam  suam  terminavit  historiam.     Ibid.  pag.  145. 
Oenus  miles,  diebus  regis  Stephani,  purgatorium  S.  Patricii  ingressus  fuisse 
traditur.     Tom.  6.  pag.  4C],  462. 

MCXLVIII.  Malachias,  Celebris  ille  Armachanus  archicpiscopus,  mortem  obiit. 
Ibid.  pag.  283.  480. 
Bernardus  in   Remensi  concilio,   coram  Eugenio  III.  pontifice,  de  Mene- 
vensis   sua;    ecclesiae  jure    metropolitico   cum    Theobaldo  Cantuariensi 
archiepiscopo  certamen  iniit ;  scd  conatu  irrito.     Tom.  5.  pag.  1 08. 

MCL.  S.  Cataldi  reliquiarum  translatio  a  Giraldo  Taientino  archiepiscopo  facta 
est.  Tom.  6.  pag.  307. 
Gervasius  abbas  ccenobii  Ludensis,  monachum  suum  Gillebertum  de  Luda 
ad  construendum  monasterium  in  Iliberniam  niisit :  qui  Gillebertus 
postea  abbas  de  Basingewere  in  Flintensi  comitatu  factus  est :  ex  cujus 
relatione,  quae  de  Oeni  in  Purgatorium  S.  Patricii  leguntur  ingressu, 
Henricus  Saltereyensis  monachus  Uteris  mandavit.  Ibid.  pag.  461 , 
462. 

MCLI.  Ab  Eugenio  III.  pontifice  per  legatum  suum  Johannem  Paparonem 
quatuor  pallia  sunt  transmissa  in  Hiberniam,  quo  nunquam  antea  pal- 
lium dclatum  fucrat,   eorumque  unum  Dubliniensi  antistiti,  tolius  Lagi- 


G20  INDEX  CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christ! . 

niensis  provincise  tunc  facto  metropolitano,  (!olIatum.     Tom.  6.  pag.  524. 

432.  537. 
Gilberto  in  Lan-elvensis  sive  Asaphcnsis  ccclesix  episcopatu  successit  Gal- 

fridus  Arthuius,   Britannicae  interpres  ct  interpolator  bistoris.     Tom.  5. 

pag.  1 15.  et  tom.  6.  pag.  89. 
Post  Wermundum  sive  Wimundum  monachum  Savignensem,  Manniee  et 

Hebridum  insularum  Johannes  monachus  Sagiensis  constitutus  est  epis- 

copus.     Tom.  6.  pag.  181,  182. 
Radulphus  Gubius  ^bbas  S.  Albani  mortem  obiit.     Tom.  5.  pag.  180. 
MCLVI.  ColoniiE  reperti  fuisse  dicuntur  tituli  quidam  sepulchrales,  Ursulana- 

rum  virginum,  et  virorum  qui  eas  comitati  sunt,  nomina  inscripta  prae- 

ferentes ;  indeque  enata  Elizabethse  Sclionaugiensis  abbatissx,  ipsi  etiam 

Baronio  improbata,  insomnia.     Tom.  6.  pag.  155.  ICO,  161.  165,  166. 
Ursuloe  et  Darise  corpora  Glastonicnsi  coenobio  Henricus  Wintoniensis  epis- 

copus  donavisse  memoratur.     Ibid.  pag.  162. 
MCLX.  Laurentius  Dunelmensis  claruit,  quera  de  Cuthberto  episcopo  librum 

edidisse  scribit  Balsus  cent.  2.  cap.  88.     Forsan  idem  est  qui  Cuthberti 

acta  edidit  vide  pag.  512. 
MCLXV.  Malcolmo  IV.   Scotorum  regi  defuncto  Guilielmus  Rufus  frater  suc- 
cessit: qui  eodem  hoc  anno,  cum  episcopo  insularum  (Manniae,  et  alia- 

rmn  XXXI.  qua;  sunt  inter  Scotiam  et  Hiberniam  et  Angliam)  ad  Hen- 

ricum  II.  Anglorum  regem  se  contulit.     Tom.  6.  pag.  182.  261. 
MCLXVII.  Simon  monasterii  S.  Albani  abbas  constitutus  est.     Tom.  5.  pag. 

185. 
MCLXX.   Fervente  inter  Hcnricum  II.  et  Thomam  Becketum  Cantuariensem 

archiepiscopum   contentione,   Gilbertus    Folioth    Londincnsis  episcopus 

sedi  su£E  jus  metropoliticum  frustra  arrogat.     Ibid.  pag.  92. 
De  S.  Albani  miraculis  apud  se  patratis  ab  Albanensibus   monachis  edifus 

est  libellus.     Ibid.  pag.  380. 
MCLXXI.  Henricus   Blescnsis,   episcopus   Wintoniensis,  mortem  obiit.     Ibid. 

pag.  145. 
MCLXXVI.  Vivianus  sive  Vibianus   Thomasius  tituli   S.  Stephani  in   Ccelio 

monte  presbyter  cardinalis,  Romani  pontiAcis  in  Hibcrnia  et  Scotia  le- 

gatus,    **  Scotiam   intravit ;   conculcans    et    comminuens  obvia  quaeque, 

expeditus  capere  nee  impeditus  rapere."     Tom.  6.  pag.  454. 
Andreas  episcopus  Cathenesii,  et  libtlli  de  Albaniae  divisione  author,  cla- 

ruerunt.     Ibid.  pag.  147. 
MCLXXVII.  ReliquiEE  Amphibali  et   sociorum   ejus  Redburnae  effbssse  fuisse 

memorantur,  et  ad  ecclesiam  S.  Albani,  opera  Simonis  abbatis  translatae. 

Tom.  5.  pag.  194.  380,  381. 
Reliquiae  S.  Petroci  ab  ecclesia  Bodminiae  in  Cornubia  furto  ablatae,  et  ad 

S.  Mevennii  in  Britannia  Armorica  monasterium  translatae,  Henrici  II. 

Anglorum  regis  mandato  restitutae  sunt.     Tom.  6.  pag.  84,  85. 
MCLXXIX.  Alexandri  III.  bulla  ad  Laurentium  Dubliniensem  archiepiscopum 

transmissa.     Ibid.  pag.  524.  531. 
MCLXXX.  Guilielmus  Marcellus   et    Radulphus  Dunstapulensis    monachi  in 
Albanensi  ccEnobio  claruerunt:  quorum  alter  soluta  oratione,  alter  versu 

acta  Albani  et  Amphibali  Latine  edidit.     Tom,  5.  pag.  185 — 189. 


INDEX  CHRONOLOGICUS.  G21 

Anno  Christi. 

MCLXXXIII.  Simon  abbas  monasterii  S.  Albani   mortem  obiit  :  cujus  locum 
Guilielmus  ille  Martellns  frustra  ambivit.     Tom.  5.  pag.  185. 
Johannes  Curtius,  expulsis  secularibus  canonicis  de  ecclesia  cathedrali  Du- 
nensi,  (ut  habet  in  annalibus  suis  Pembrigius)  eorum  loco  monachos  ni- 
gros  e  Cestria  advocates  substituit :  prioratu  ecclesiae  ab  eodem  et  Mala- 
chia  Dunensi  episcopo  cuidam  Gulielmo  de  Etleshale  monacho  Cestrensi 
concesso.     Tom.  6.  pag.  372,  373. 
Charta  donationis    Hugonis  de  Lacy,  ecclesise  Donschachlinensi  concessa, 
ab  Eugenia  Clunardensi   sive   Midensi  episcopo  confirmata  est.     Ibid, 
pag.  384. 
Richardus   Pramonstratensis  novas  de  virginibus   Ursulanis   revelationes 
commentus  est.     Ibid.  pag.  168,  169. 
MCLXXXIV.  Glastoniense  ceenobium  die  XXV.  Mail  combustum  est:  torn.  5. 
pag.  146,  147.  in  cujus  restauratione  repertae  fuisse  dicuntur  Patricii,  In- 
dracti  et  Gilds  reliquiae.     Ibid,  pag.  537.  et  tom.  6.  pag.  455,  456. 
MCLXXXV.  Ab  Henrico  II.   Anglorum   rege  novae  ecclesiae  Glastoniensi  a  se 
fundatae  diploma  concessum  est,  quod  magnum  privilegium  appellatur. 
Tom.  5.  pag.  150,  151. 
Amlavo  O-Muredo  defuncto  Thomas  sive  Tomaltach  0-Conor  in  archiepis- 
copatu  Armachano  successit  :  cujus  hortatu  a  Jocelino  Furnesii  mona- 
cho editum  est  opus  de  vita  B.  Patricii.     Tom.  6.  pag.  372. 
Comes  Johannes  filius  Henrici  II.  in   Hiberniam  venit :  et  Duni  inventa 
sunt  Patricii,  Brigidae  et  Columbae  corpora.     Ibid.  pag.  452. 
MCLXXXVI.  Ad  Urbanum  III.  pontificem   a  Malachia  Dunensi  episcopo  et 
Johanne   Gurcio  raissa   legatione ;    per  Vivianum  cardinalem,    nuncium 
pontificium,  V.  Idus  Junii,  die  S.  Columbae  memoriae   sacro,  reliquiarum 
Patricii,  Brigidae,  et  Columbae  facta  est  translatio.     Ibid.  pag.  452 — 454. 
458,  459. 
Vivianus  legatus  pontificius,  general!  praesulura  Hiberni^  synodo  Dublinii 
coacta  ;  "  auro  Hibernico,  quod  raultum  sitierat,  minus  onustus  in  Sco- 
tiam  remeavit."     Ibid.  pag.  454. 
MCLXXXIX.  Arthuri   regis  et  uxoris  suae  Weneveriae  corpora  Glastoniae  re- 
perta  fuisse  dicuntur  ab  Henrico  Soliacensi,  coenobii  illius  abbate.     Tom. 
5.  pag.  144 — 147.  et  tom.  6.  pag.  32.  40,  41. 
Henricus  II.  Anglorum  rex,   sexto  die  Julii,  mortuus  est.      Tom.  5.  pag. 
148. 
MCXCI.  Gladium   regis  Arthuri,  quem  Britones   Caleburne  vocant,  Tancredo 
regi  Siciliae  a  Richardo  I.  Anglorum  rege  donatum  fuisse  scribunt.   Ibid. 
MCXCIII.  Henricus  Soliacensis  ex  abbate  Glastoniensi  episcopus   factus  est 

Wigorniensis.     Ibid.  pag.  146. 
MCXCV.  Idem  mortem  obiit.     Ibid. 

MCXCIX.  Turonensis  et  Dolensis  ecclesiae  vetus  ilia  de  jure  metropolitico  co- 
ram Innocentio  III.  agitata  est  controversia :  in  qua  Dolensis  cecidit,  et 
Turonensi  metropoli  fuit  subjecta.  Tom.  6.  pag.  48.  Vid.  Innocent, 
regest.  lib.  2.  epist.  79.  et  Roger.  Hoveden.  in  historia  anni  1199. 
Sub  finem  ejusdem  anni,  coram  eodem  Innocentio  pro  jure  metropolitico 
Menevensis  suae  ecclesiae  contra  Cantuariensem  archiepiscopum  Giraldus 
Cambrensis  certamen  iniit :  tom.  5.  pag.  96.  111.  116.  de  quo  horum 
temporum  scriptor  anonymus,  qui  in  Meriini  vaticinia  commentarium 


622  INDEX    CHRONOLOGICUS. 

Anno  Clii'isti. 

cdidit.  "  Vidi  iisdem  temporilms  Giraldum  Mcnevensem  archidiaconum, 
pro  pallio  obtineudo  apud  S.  David,  cum  Huberto  Walteri  Cantuariensi 
archiepiscopo  coram  papa  contcndUsc."  Vid.  Roger.  Hoveden.  in  hujus 
anni  liistoria. 

MCCXV.  Glastonienses  cum  Jocelino  Bathonensi  ac  Wellensi  episcopo  de  cce- 
nobiisui  privilegiis  contenderunt.     Tom.  5.  pag.  151,  152. 

MCCXXX.  Simon  Sodorensis  factus  est  episcopus.     Tom.  6.  pag.  1S2. 

MCCXLVII.  Idem  anno  pontificatus  sui  XVIII.  pridie  Calendas  Martii  in 
Mannia  insula  mortuus  est ;  sepultusquc  in  insula  S.  Patricii,  in  ecclesia 
S.  Germani  quam  ipse  ledificare  cccperat.  Ibid. 
Laurentius  Mannise  archidiaconus  in  illius  locum  elect\is,  statim  ad  Nor- 
wegiam  profectus  est ;  ut  se  Haraldo  regi  et  Nidrosiensi  archiepiscopo,  a 
quo  consecrandus  fuerat,  prsescntarct.     Ibid. 

MCCL.  Michael  Glastoniensis  abbas  extitit.     Tom.  5.  pag.  152. 

MCCLII.  A  Davide  0-Bragan  Clochorensi  episcopo  coram  Innocentio  IV.  ac- 
tio est  instituta  contra  Reynaldum  Armachanum  archiepiscopum ;  quern 
a  sede  ipsiu^i,  ecclesiam  Ludunensem,  cum  tribus  in  Louthiano  comitatu 
decanatibus,  abstulisse  conquestus  est  :  quemadmodum  ab  eodem  Da- 
vide  ecclesiam  de  Ardsratha,  cum  pluri!>us  aliis  ecclesiis  de  Opheathracli, 
subduxisse  Germanum  O-Chearbalan,  episcopum  Ratlilurensera  sive  De- 
rensem,  Clochorenses  criminantur.     Tom.  6.  pag.  417. 

MCCLVI.  In  octavis  S.  Stephani  vetus  Albani  mausoleum  denuo  invenlum 
fuisse  scribitur.     Tom.  5.  pag.  178.  201—203.  377. 

MCCLXI.  Nicolai  martyris  reliquice  apud  Peblis  in  Laudonia  rcpertie  fuisse  fe- 
runtur.     Tom.  6.  pag.  175,  17G. 

MCCLXVI.  Ad  Alexandrum  HI.  Scotorum  regem  a  Norwegis  Mannise  et  insu- 
larum  regnum  translatum  est.     Ibid.  pag.  182. 

MCCLXXII.  Keldeorum  sive  Colideorum  S.  Andreae,  apud  Scotos,  meminit 
Henricus  Silcgravius  in  domuum  religiosanun  Britannia  catalogo.  Ibid, 
pag.  197,  198. 

MCCLXXV.  Marcus  Gallovidiamus,  electus  Manniae  episcopus,  ab  Alexan- 
dre III.  Scotorum  rege  ad  metropolitanum  suum  Nidrosiensem  archie- 
piscopum consecrandus  mittitur.     Ibid.  pag.  183. 

MCCLXXXI.  Ross-cree,  in  Tipperariensi  comitatu,  ab  Edvardo  I.  Anglorum 
rege  Edmundo  Butlerio  comiti  Cariclciano,  Jacobi  primi  comitis  Ormon- 
dias  parent!,  donata  est.     Ibid.  pag.  541. 

MCCLXXXIII.  Constantii  imperatoris  corpus  in  Arvonia  repertum  et,  Edvar- 
do I.  Anglorum  rege  jubente,  in  ecclesia  honorifice  collocatum  fuisse 
traditur.     Tom.  5.  pag.  83. 

MCC'LXXXIV.  Galfridus  de  Sancto  Leodegario,  episcopus  Ossoriensis,  duello 
acquisivit  manerium  de  Seir-kcran.     Tom.  6.  pag.  345. 

MCCXCVII.  Guilielmo  Feasar  episcopo  Andreapolitano  defuncto,  in  ejus  locum 
a  canonicis  III.  Nonas  Novembris  electus  est  Guilielmus  Lambertonus, 
cui  electioni  cum  reclamarant  Keldei,  eorum  prsepositus  Auminus  Ro- 
mam  appellavit :  ubi  non  mode  electus  approbatus  est  a  pontifice  sed 
onme  etiam  jus  deinceps  Keldeis  abrogatum.     Ibid.  pag.  198. 

MCCXCIX.  Bonifacii  VIII.  bulla  pro  Scotis  ad  Edvardum  I.  Anglorum  re- 
gem  data.     Ibid.  pag.  185. 


INDEX    CIIRONOLOGICUS.  6^^ 

Anno  Chiisli. 

MCCC'I.  Edvarili  I.    likellus   contra    Scotos    ad   Bonifacium  transmUsus  :   torn. 
6.  pag.  185.  apud   Mattliaeum  Westmonaster.  et  Thorn.  Walsingham.  in 
Ypodigm.  Neuslrise.  ann.  1301. 
Apologia  a  Scotis  libeilo  Edvardi  opposita.     lUd. 

Processus  contra  argumenta  Edvardi,  a  Balredo  Bysato  paps  Bonifacio  ex- 

liikitus.     Ibid. 

MCCCLXIV.  Feretrum,  in  quo  S.  Albani  caracalla  apudElienses  servata  fuisse 

existimabatiir,  a  rege  Edvardo  II.    reclusum  est.     Tom.  5,  pag.    181. 

378. 

MCCCXVI.  Dovenaldi   O   Neyl,  principis    llibernicorum  UltoniK,   ad  Jolian- 

nem  XXII.  Romanum  pontificem  scriptEe  literae.     Tom.  G.  pag.  269. 
MCCCXXVII.  Apud  Colonienses  S.  Albani  reseratx  sunt  reliquiae.     Tom.  5. 

pag.  380. 
MCCC'XXX.  Diploma  ab   Edvardo  III.  Anglorun  rege   Glastoniensi  cocnobio 

concessum.     Ibid.  pag.  151. 
MCCCXLV.  Joliannes  Blomseus  Londinensis,  cujusdam   revelationis  sibi  factse 
praetextu,  a  rege  Edvardo  III.  licentiam  quaerendi  corpus  Josephi  ab  Ari- 
mathia  impctravit.     Ibid.  pag.  44,  45. 
MCCCXLVIII.  Guilielmus  Russell,  abbas  monasterii  B.  Maria;  de  Russin,   So- 
dorensis  episcopus  electus,  a  papa  Clemente  VI.  Avinione  consecratus  est. 
Tom.  6.  pag.  183. 
MCCCXLVI.  Johannes  Magnavillanus  sive  de  Mandeville,  nobilis  Anglus,  post 
XXXIV.  annorum  peregrinationem  domum  reversus  fuisse  dicitur.   Am- 
plissimarum  sedium,   in  agri  Corcagiensis  loco    Cloughtekilty  appellato, 
adhuc  supersunt  fundamenta  ;  quas  Johannis  hujus  fuisse,  tradunt  ac- 
colae.     Tom.  5.  pag.  518, 
MCCCCI.  Tractatus  inter  commissarios  Henrici  IV.  Anglorum  et  Roberti  III. 
Scotorum  regis,  die  Martis,  XVIII.  mensis  Octobris  habitus.       Tom.  6. 
pag.  282. 
MCCCCIX.  DeBritannici  regni  dignitate  in  Pisano  concilio  a  legatis  regis  An- 

gliae  mota  est  controversia.     Tom.  5.  pag.  38. 
MCCCCXVII.  Eadcm  inter  Icgatos  regis  Anglici  et  Gallici  in  concilio  Constan- 

tiensi  agitata  est  quxstio.     Ibid.  pag.  38.  215. 
MCCCCXXII.  Diploma  a  Sigismundo  imperatore  monasterio  Scotorum  et  Hi- 

bemorum  apud  Ratisbonenses  concessum.     Tom.  C.  pag.  268,  269. 
MCCCCXXIV.  In  Senensi  concilio,  coram  Martino  V.  pontifice,  regni  Anglicani 
dignitas  a  Ricbardo  Flemmingo  Lincolnicnsi  episcopo  et   Lincolniensis 
coUegii  apud  Oxonienscs  conditore,  adversus  Hispanos,  Scotos  et   Gallos 
defensa  est.     Tom.  5.  pag.  39. 
MCCCCXXXIV.  In  Basilecnsi  concilio,  inter  oratores  regis  .\ngliiE  et  Castello! 
renovata  est  haec  controversia  :  Castellani  partes  propuguante  Alphonso 
Garsia  de  sancta  Maria,  legum  doctore,  ac  CompostcUana;  ct  Segobiensis 
ecclesiarum  decano.     Ibid.  pag.  39 — 42. 
MCCCCXLV.  De  ccclesiae  Arraachanae  Colideis  a  Johanne  Meyo  archiepiscopo 

lata  sententia.     Tom.  C.  pag.  174. 
MCCCCXLVII.  De  iisdem  Romae  a  Nicolao  V.  lata  sententia  altera.     Ibid. 
MCCCCXLVIII.  Apud  Hibernos,  de  instituenda  cantaria  in  ecclesia  S.  Secun- 

dini  episcopi,  comitiorum  regni  dccretum  editum  est.     Ibid.  pag.  384. 
MCCCCXCU.  S,  Cataldi  prophctia,  laminia  plurabcis  inscripta,  Tarenti  invcnta 


624  INDEX  CHRONOLOGICUS. 

Anno  Christi. 

et  Ferdinando  I.  regi  Aragonioe  et  utriusque  Siciliie  exhibita  fuisse  dici- 

tur.     Tom.  6.  pag.  307. 
MCCCCXCIV.  A  Guilielmo  Schewes  Andreapolitano  archiepiscopo  S.  Palladii 

translate  sunt  reliquiee.     Ibid.  pag.  211,  212. 
MDII.  A  Coloniensibus  S.  Pantaleonis  coenobitis  ad   Ilenricum  VII.   Anglonim 

rcgem  de  S.  Albani  reliquiis,  scriptus  est  libellus.     Tom.  5.  pag.  179. 


END    OF    THE   SIXTH    VOLUME.